Вікіпедыя
bewiki
https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D1%9E%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0
MediaWiki 1.39.0-wmf.25
first-letter
Мультымедыя
Адмысловае
Размовы
Удзельнік
Размовы з удзельнікам
Вікіпедыя
Размовы пра Вікіпедыю
Файл
Размовы пра файл
MediaWiki
Размовы пра MediaWiki
Шаблон
Размовы пра шаблон
Даведка
Размовы пра даведку
Катэгорыя
Размовы пра катэгорыю
Партал
Размовы пра партал
TimedText
TimedText talk
Модуль
Размовы пра модуль
Gadget
Gadget talk
Gadget definition
Gadget definition talk
13 мая
0
277
4191713
4183062
2022-08-22T09:43:30Z
Rymchonak
22863
/* Нарадзіліся */
wikitext
text/x-wiki
__NOTOC__
<noinclude>{{каляндар на май}}</noinclude>
'''13 мая''' ('''13 траўня''') — сто трыццаць трэці (сто трыццаць чацвёрты ў высакосны год) дзень года па [[Грыгарыянскі каляндар|Грыгарыянскім календары]].
== Падзеі ==
* [[1324]]: Асвячэнне [[Буржскі сабор|Буржскага сабора]]
* [[1607]]: Заснаваны Джэймстаун, першая сталая англійская калонія ў [[Паўночная Амерыка|Паўночнай Амерыцы]]
* [[1830]]: [[Эквадор]] выйшаў са складу Вялікай Калумбіі і абвясціў сябе рэспублікай
* [[1846]]: [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]] абвясцілі вайну [[Мексіка|Мексіцы]]
* [[1888]]: [[Залаты закон (Бразілія)|«Залаты закон»]] канчаткова адмяніў [[рабства]] ў [[Бразілія|Бразіліі]].
* [[1909]]: Cтартавала першая велагонка [[Джыра д’Італія]].
* [[1937]]: [[Пагром у Брэсце|Антысеміцкае выступленне]] ў [[Брэст|Брэсце]], нагодай для якога стаў напад на паліцэйскага.
* [[1949]]: Падпісаны міжурадавы дагавор паміж [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]] і [[Германія]]й, паводле якога [[Цэнтральнае разведвальнае ўпраўленне|ЦРУ]] атрымала кантроль над «арганізацыяй Гелена»
* [[1981]]: Адбыўся замах на жыццё Папы Рымскага [[Ян Павел II (Папа Рымскі)|Яна Паўла ІІ]]
== Нарадзіліся ==
* [[1254]]: [[Марыя Брабанцкая]], каралева Францыі
* [[1655]]: [[Інакенцій XIII (Папа Рымскі)|Інакенцій XIII]], Папа Рымскі
* [[1753]]: [[Лазар Карно]], французскі дзяржаўны і ваенны дзеяч
* [[1809]]: [[Джузэпэ Джусці]], тасканскі паэт-сатырык
* [[1840]]: [[Цітус Далеўскі]], адзін з кіраўнікоў [[Паўстанне 1863—1864 гадоў|паўстання 1863—1864 гадоў]]
* [[1859]]: [[Тэадор Аксянтовіч]], польскі мастак
* [[1879]]: [[Іван Мікітавіч Серада|Іван Серада]], беларускі палітык і навуковец, першы старшыня [[Рада БНР|Рады]] [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]
* [[1886]]: [[Карла Мензэ]], нямецкі мастак
* [[1905]]: [[Стэфанія Міхайлаўна Станюта|Стэфанія Станюта]], беларуская актрыса (пам. [[6.11]].[[2000]])
* [[1933]]: [[Аляксандр Міхайлавіч Кішчанка|Аляксандр Кішчанка]], мастак, аўтар вядомага «Габелену стагоддзя»
* [[1937]]: [[Роджэр Жалязны]], амерыканскі пісьменнік-фантаст
* [[1949]]: [[Сяргей Усеваладавіч Краўчанка|Сяргей Краўчанка]], беларускі акцёр (пам. [[30.5]].[[2014]])
* [[1983]]: [[Грэгары Лемаршаль]], французскі спявак
* 1983: [[Яя Турэ]], івуарыйскі футбаліст
* [[1986]]: [[Аляксандр Ігаравіч Рыбак|Аляксандр Рыбак]], пераможца конкурсу песні «[[Конкурс песні Еўрабачанне 2009|Еўрабачанне-2009]]»
== Памерлі ==
* [[1878]]: [[Джозеф Генры]], амерыканскі фізік
* [[1930]]: [[Фрыцьёф Нансен]], нарвежскі палярны даследчык (нар. 10.10.[[1861]])
* [[1961]]: [[Гэры Купер]], амерыканскі акцёр
* [[1962]]: [[Франц Клайн]], амерыканскі мастак
* [[1970]]: [[Уільям Добел]], аўстралійскі мастак
* [[1986]]: [[Васіль Іванавіч Ігнаценка|Васіль Ігнаценка]], ліквідатар аварыі на [[Чарнобыльская АЭС|ЧАЭС]] (нар. [[13 сакавіка|13.3]].[[1961]])
* [[2002]]: [[Валерый Васільевіч Лабаноўскі|Валерый Лабаноўскі]], украінскі футбаліст і трэнер (нар. [[6.1]].[[1939]])
* [[2010]]: [[Жан Фера]], французскі спявак
== Святкуюць ==
<noinclude>{{Храналагічны пералік}}
[[Катэгорыя:Дні па Грыгарыянскім календары|513]]
</noinclude>
2ior5aqr04o5gjummoiiqwsw6pqvu05
20 чэрвеня
0
477
4191442
4139406
2022-08-21T19:11:26Z
Artsiom91
31770
вікіфікацыя
wikitext
text/x-wiki
__NOTOC__
<noinclude>{{каляндар на чэрвень}}</noinclude>
'''20 чэрвеня''' — сто семдзесят першы (сто семдзесят другі ў [[высакосны год]]) дзень года па [[Грыгарыянскі каляндар|Грыгарыянскім календары]].
== Падзеі ==
[[Файл:Музей Купалы Вязынка.jpg|thumb|right|150px|Філіял Дзяржаўнага літаратурнага музея Янкі Купалы, Вязынка]]
* [[1606]]: У [[Магілёў|Магілёве]] пачалося [[Магілёўскія паўстанні 1606-1610|паўстанне мяшчан]] (1606—[[1610]]).
* [[1622]]: Падчас [[Трыццацігадовая вайна|Трыццацігадовай вайны]] адбылася [[бітва пры Хехстэ]].
* [[1948]]: У [[Вёска Вязынка|Вязынцы]] адкрыты філіял [[Дзяржаўны літаратурны музей Янкі Купалы|Дзяржаўнага літаратурнага музея Янкі Купалы]].
* [[1960]]: [[Федэрацыя]] Малі распалася на дзве незалежныя дзяржавы: [[Малі]] і [[Сенегал]].
* [[1999]]: [[Югаславія|Югаслаўскія]] войскі пакідаюць [[Аўтаномны край Косава і Метохія|Косава і Метохію]].
* [[2003]]: [[Джымі Вэйлс]] абвясціў аб заснаванні [[Фонд Вікімедыя|Фонду Вікімедыя]].
* [[2011]]: [[Авіякатастрофа пад Петразаводскам 20 чэрвеня 2011|Авіякатастрофа пад Петразаводскам]].
== Нарадзіліся ==
[[Файл:NicoleKidmanNov09.jpg|thumb|left|100px|[[Ніколь Кідман]]]]
* [[1566]]: [[Жыгімонт Ваза]], кароль польскі і вялікі князь літоўскі, кароль шведскі (пам. [[30.4]].[[1632]])
* [[1740]]: [[Юзаф Сангушка]], дзяржаўны і вайсковы дзеяч [[ВКЛ|Вялікага Княства Літоўскага]] (пам. [[12.5]].[[1781]])
* [[1819]]: [[Жак Афенбах]], французскі [[кампазітар]] (пам. [[5.10]].[[1880]])
* [[1887]]: [[Курт Швітэрс]], нямецкі [[мастак]] і [[пісьменнік]] (пам. [[8.1]].[[1948]])
* [[1905]]: [[Віктар Барысавіч Сачава|Віктар Сачава]], савецкі географ (пам. [[29.12]].[[1978]])
* [[1908]]: [[Марта Контула]], фінская актрыса
* [[1928]]: [[Гаўрыла Вашчанка]], беларускі мастак (пам. [[14.2]].[[2014]])
* [[1939]]: [[Валерый Раеўскі]], беларускі тэатральны [[рэжысёр]] (пам.[[19.11]].[[2011]])
* [[1941]]: [[Стывен Фрырз]], брытанскі кінарэжысёр
* [[1946]]: [[Шанана Гужмау]], першы прэзідэнт [[Усходні Тымор|Усходняга Тымора]]
* [[1963]]: [[Сяргей Валер’евіч Кавалёў|Сяргей Кавалёў]], беларускі [[драматург]] і літаратуразнавец
* [[1967]]: [[Ніколь Кідман]], [[Аўстралія|аўстралійская]] і [[ЗША|амерыканская]] кінаактрыса
== Памерлі ==
[[Файл:Louis le Pieux.png|thumb|100px|[[Людовік I Набожны]]]]
* [[840]]: [[Людовік I Набожны]], кароль Аквітаніі (781—814), кароль франкаў і імператар Захаду (814—840) з дынастыі [[Дынастыя Каралінгаў|Каралінгаў]] (нар. [[778]])
* [[1597]]: [[Вілем Барэнц]], галандскі мараплавец і даследчык (нар. [[1550]])
* [[1837]]: [[Вільгельм IV, кароль брытанскі]] (нар. [[21.8]].[[1765]])
* [[1938]]: [[Андрус Дабулявічус]], літоўскі [[паэт]], публіцыст (нар. 19.7.?[[1896]])
* [[1963]]: [[Пётр Сыч]], беларускі пісьменнік, журналіст «[[Радыё Свабода]]» (нар. [[18.1]].[[1912]])
* [[2005]]: [[Джэк Кілбі]], амерыканскі [[інжынер]], вынаходнік [[інтэгральная схема|інтэгральнай схемы]], [[калькулятар]]а, тэрмапрынтэра, лаўрэат [[Нобелеўская прэмія|Нобелеўскай прэміі]] па [[фізіка|фізіцы]] [[2000]] года (нар. [[8.11]].[[1923]])
== Святкуюць ==
* {{Сцяг Зямлі}} Сусветны дзень абароны сланоў у заапарках
* {{Сцяг ААН}} [[ААН]]: Сусветны дзень бежанцаў
* {{Сцяг Аргенціны}} [[Аргенціна]]: Дзень сцяга
* {{Сцяг Сенегала}} [[Сенегал]]: Дзень незалежнасці
* {{Сцяг Узбекістана}} [[Узбекістан]]: Дзень суверэнітэту
* {{Сцяг Японіі}} [[Японія]]: Дзень мора
<noinclude>{{Храналагічны пералік}}
[[Катэгорыя:Дні па Грыгарыянскім календары|620]]
</noinclude>
9mlws0ntbtu2fx1vxbti2dit6tvv5rp
21 жніўня
0
490
4191319
4142134
2022-08-21T17:25:49Z
JerzyKundrat
174
/* Падзеі */
wikitext
text/x-wiki
__NOTOC__
<noinclude>{{каляндар на жнівень}}</noinclude>
'''21 жніўня''' — дзвесце трыццаць трэці (дзвесце трыццаць чацвёрты ў [[высакосны год]]) дзень года па [[Грыгарыянскі каляндар|Грыгарыянскім календары]].
== Падзеі ==
[[Выява:Coat of Arms of Vierchniadzvinsk, Belarus.svg|100px|thumb|Герб Верхнядзвінска (Дрысы)]]
* [[1192]]: У [[Японія|Японіі]] ўлада імператара змянілася ўладай [[Сёгун|сёгу́на]].
* [[1781]]: [[Горад Дрыса|Дрысе]] нададзены [[герб]].
* [[1914]]: [[Бітва пры Шарлеруа]] на [[Заходні фронт Першай сусветнай вайны|Заходнім фронце Першай сусветнай вайны]] завяршылася перамогай германскай арміі і адыходам французскіх войск.
* [[1968]]: Войскі [[Арганізацыя Варшаўскага дагавора|Арганізацыі Варшаўскага дагавора]] ўвайшлі ў [[Чэхаславакія|Чэхаславакію]], каб задушыць «[[Пражская вясна|Пражскую вясну]]».
* [[1991]]: Абвешчана аднаўленне незалежнасці [[Латвія|Латвіі]].
* 1991: Пацярпеў паразу [[жнівеньскі путч]], [[Прэзідэнт СССР]] [[Міхаіл Сяргеевіч Гарбачоў|Міхаіл Гарбачоў]] адмяніў усе пастановы [[ГКЧП]] і прызначыў новых кіраўнікоў сілавых ведамстваў.
== Нарадзіліся ==
[[Выява:Louis-Félix Amiel-Philippe II dit Philippe-Auguste Roi de France (1165-1223).jpg|thumb|left|100px|Філіп II Аўгуст]]
* [[1165]]: [[Філіп II Аўгуст]], кароль [[Францыя|Францыі]]
* [[1567]]: [[Францыск Сальскі]], каталіцкі святы
* [[1725]]: [[Жан-Батыст Гроз]], французскі мастак
* [[1765]]: [[Вільгельм IV, кароль брытанскі]]
* [[1796]]: [[Эшэр Браўн Дзьюранд]], амерыканскі мастак
* [[1816]]: [[Шарль Фрэдэрык Жэрар]], эльзаскі [[хімік]]
* [[1862]]: [[Эміліа Сальгары]], італьянскі пісьменнік
* [[1882]]: [[Рык Ваўтэрс]], бельгійскі мастак
* [[1884]]: [[Багуміл Кубішта]], чэшскі мастак
* [[1906]]: [[Макар Паслядовіч]], беларускі [[пісьменнік]]
* [[1908]]: [[Міхаіл Аляксандравіч Ельяшэвіч]], [[фізік]], акадэмік [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|НАН Беларусі]], [[заслужаны дзеяч навукі Беларусі]]
* [[1929]]: [[Вія Артмане]], латвійская актрыса
* [[1931]]: [[Юлія Канэ]], беларускі літаратуразнавец
* [[1936]]: [[Уілт Чэмберлен]], амерыканскі [[Баскетбол|баскетбаліст]]
* [[1943]]: [[Патрык Дэмаршэлье]], французскі фатограф
* [[1986]]: [[Усэйн Болт]], ямайскі лёгкаатлет
== Памерлі ==
[[Выява:Ugyen_Wangchuk,_1905.jpg|thumb|right|100px|Уг'ен Вангчук]]
* [[1860]]: [[Канут Русецкі]], беларускі [[мастак]] (нар. [[20.1]].[[1801]])
* [[1926]]: [[Уг'ен Вангчук]], першы кароль [[Бутан]]а
* [[1940]]: [[Леў Троцкі]], рэвалюцыянер, савецкі палітычны дзеяч (нар. 26.10.(7.11.)[[1879]])
* [[1972]]: [[Феліксас Вайшнарас]], літоўскі [[паэт]], перакладчык, [[журналіст]] (нар. 18.5.[[1897]])
* [[1979]]: [[Генадзь Кляўко]], беларускі паэт, перакладчык (нар. 28.11.[[1931]])
* [[2019]]: [[Леанід Марцінавіч Дайнека]], беларускі пісьменнік
== Іншае ==
* {{Сцягафікацыя|ААН}} — {{нп3|Міжнародны дзень даніны памяці ахвярам тэрарызму|Міжнародны дзень даніны памяці ахвярам тэрарызму|en|International Day of Remembrance and Tribute to the Victims of Terrorism}}
<noinclude>{{Храналагічны пералік}}
[[Катэгорыя:Дні па Грыгарыянскім календары|821]]
</noinclude>
ia4zi5mi8bzfm48yhjisi3rrrapd12c
25 жніўня
0
582
4191619
4180191
2022-08-22T05:43:43Z
JerzyKundrat
174
/* Падзеі */
wikitext
text/x-wiki
__NOTOC__
<noinclude>{{каляндар на жнівень}}</noinclude>
'''25 жніўня''' — дзвесце трыццаць сёмы (дзвесце трыццаць восьмы ў [[высакосны год]]) дзень года па [[Грыгарыянскі каляндар|Грыгарыянскім календары]].
== Падзеі ==
* [[325]]: [[Горад Ізнік|Нікейскі]] сабор устанавіў правілы вылічэння [[Пасха|Пасхі]] ў хрысціян.
* [[450]]: [[Маркіян]] становіцца [[Імператар Візантыі|усходне-рымскім імператарам]].
* [[1609]]: [[Галілеа Галілей]] у [[Венецыя|Венецыі]] ўпершыню дэманструе [[тэлескоп]].
* [[1865]]: Паблізу паселішча Шэргоці (цяпер Шэргаці у [[Індыя|Індыі]]) на зямлю ўпаў [[Шэргоці (метэарыт)|метэарыт]] масай каля 6 кг.
* [[1944]]: [[Вызваленне Парыжа]], капітуляцыі нямецкіх акупацыйных сіл, урад Вішы ўцёк у горад [[Зігмарынген]] у Германіі.
* [[1989]]: Касмічны апарат «[[Вояджэр-2]]» наблізіўся да [[Нептун (планета)|Нептуна]].
* [[1990]]: Вярхоўны Савет [[Абхазія|Абхазіі]] абвясціў незалежнасць Абхазіі ад [[Грузія|Грузіі]].
* [[1991]]: [[Дэкларацыя аб дзяржаўным суверэнітэце БССР|Дэкларацыі аб суверэнітэце Беларусі]] нададзеная сіла канстытуцыйнага закону. Прыпынена дзейнасць [[Камуністычная партыя Беларусі, 1918|КПБ]].
== Нарадзіліся ==
[[Файл:Johann Gottfried von Herder by Johann Ludwig Strecker, 1775.jpg|100px|left|thumb|[[Іаган Готфрыд Гердэр]]]]
* [[1530]]: [[Іван IV]], цар рускі
* [[1724]]: [[Джордж Стабс]], англійскі [[мастак]]
* [[1744]]: [[Іаган Готфрыд Гердэр]], нямецкі [[філосаф]]
* [[1767]]: [[Луі Антуан Сен-Жуст]], дзеяч [[Вялікая французская рэвалюцыя|Вялікай Французскай Рэвалюцыі]]
* [[1780]]: [[Ігнат Анацэвіч]], гісторык і педагог, прафесар [[Віленскі ўніверсітэт|Віленскага ўніверсітэта]] (пам. 18.2.[[1845]])
* [[1793]]: [[Марцін Генрых Ратке]], нямецкі анатам і эмбрыёлаг
* [[1836]]: [[Фрэнсіс Брэт Гарт]], амерыканскі [[пісьменнік]]
* [[1837]]: [[Якаб Марыс]], нідэрландскі мастак
* [[1841]]: [[Эміль Тэадор Кохер]], швейцарскі [[хірург]], лаўрэат [[Нобелеўская прэмія па фізіялогіі і медыцыне|Нобелеўскай прэміі па фізіялогіі і медыцыне]] (1909)
* [[1900]]: [[Ханс Адольф Крэбс]], нямецка-англійскі біяхімік, лаўрэат [[Нобелеўская прэмія па фізіялогіі і медыцыне|Нобелеўскай прэміі па фізіялогіі і медыцыне]] (1953)
* [[1912]]: [[Эрых Хонекер]], кіраўнік [[ГДР]]
* [[1926]]: [[Васіль Фёдаравіч Праскураў|Васіль Праскураў]], беларускі пісьменнік (пам. [[22.5]].[[1987]])
* [[1930]]: [[Шон Конеры]], шатландскі акцёр
* [[1932]]: [[Пятрусь Макаль]], беларускі пісьменнік і паэт (пам. [[1997]])
* [[1938]]: [[Генадзь Сцяпанавіч Грак|Генадзь Грак]], беларускі мастак-графік
* [[1949]]: [[Яўгенія Мальчэўская]], беларуская [[паэт]]эса
* [[1953]]: [[Уладзімір Аляксеевіч Арлоў|Уладзімір Арлоў]], беларускі пісьменнік
* [[1958]]: [[Цім Бёртан]], амерыканскі кінарэжысёр, сцэнарыст
* [[1970]]: [[Клаўдзія Шыфер]], нямецкая топ-мадэль
== Памерлі ==
[[Файл:Simeon of Polotsk.jpg|100px|thumb|right|[[Сімяон Полацкі]]]]
* [[79]]: [[Пліній Старэйшы]], рымскі філосаф
* [[383]]: [[Грацыян]], імператар заходняй часткі Рымскай імперыі
* [[1270]]: [[Людовік IX, кароль Францыі]]
* [[1648]]: [[Іосіф Каласанц]], каталіцкі святар, заснавальнік ордэна [[піяры|піяраў]] (нар. [[1557]])
* [[1680]]: [[Сімяон Полацкі]], паэт і асветнік, рэлігійны дзеяч, іераманах ордэна [[Базыльяне|базыльян]] (нар. [[1629]])
* [[1688]]: [[Генры Морган]], англійскі [[пірацтва|пірат]]
* [[1699]]: [[Крысціян V]], кароль Даніі
* [[1774]]: [[Нікола Іамелі]], італьянскі [[кампазітар]] (нар. 10.9.[[1714]])
* [[1822]]: [[Уільям Гершэль]], нямецкі і брытанскі [[астраном]] і музыкант
* [[1867]]: [[Майкл Фарадэй]], брытанскі [[фізік]] і [[хімік]]
* [[1876]]: [[Адольф Тыдэманд]], нарвежскі мастак
* [[1900]]: [[Фрыдрых Ніцшэ]], нямецкі паэт і філосаф
* [[1908]]: [[Анры Бекерэль]], французскі фізік
* [[1934]]: [[Нестар Махно]], кіраўнік анархісцкага руху
* [[1967]]: [[Пол Муні]], амерыканскі [[акцёр]]
* [[1991]]: [[Вацлаў Пануцэвіч]], беларускі [[гісторык]], настаўнік, дзеяч беларускай эміграцыі (нар. ~[[1911]])
* [[2000]]: [[Мар'ян Іванавіч Стралюк|Мар'ян Стралюк]], беларускі навуковец ў галіне [[Энергетыка|энергетыкі]] (нар. 6.1.[[1938]])
== Святкуюць ==
* {{Сцяг Уругвая}} [[Уругвай]]: Дзень неазлежнасці
<noinclude>{{Храналагічны пералік}}
[[Катэгорыя:Дні па Грыгарыянскім календары|825]]
</noinclude>
hz78znwrkuxho4112v80n3vk6zjxnx7
4191647
4191619
2022-08-22T06:58:20Z
Artsiom91
31770
/* Падзеі */
wikitext
text/x-wiki
__NOTOC__
<noinclude>{{каляндар на жнівень}}</noinclude>
'''25 жніўня''' — дзвесце трыццаць сёмы (дзвесце трыццаць восьмы ў [[высакосны год]]) дзень года па [[Грыгарыянскі каляндар|Грыгарыянскім календары]].
== Падзеі ==
* [[325]]: [[Горад Ізнік|Нікейскі]] сабор устанавіў правілы вылічэння [[Пасха|Пасхі]] ў хрысціян.
* [[450]]: [[Маркіян]] становіцца [[Імператар Візантыі|усходне-рымскім імператарам]].
* [[1609]]: [[Галілеа Галілей]] у [[Венецыя|Венецыі]] ўпершыню дэманструе [[тэлескоп]].
* [[1865]]: Паблізу паселішча Шэргоці (цяпер Шэргаці у [[Індыя|Індыі]]) на зямлю ўпаў [[Шэргоці (метэарыт)|метэарыт]] масай каля 6 кг.
* [[1944]]: [[Вызваленне Парыжа]], капітуляцыя нямецкіх акупацыйных сіл, урад Вішы ўцёк у горад [[Зігмарынген]] у Германіі.
* [[1989]]: Касмічны апарат «[[Вояджэр-2]]» наблізіўся да [[Нептун (планета)|Нептуна]].
* [[1990]]: Вярхоўны Савет [[Абхазія|Абхазіі]] абвясціў незалежнасць Абхазіі ад [[Грузія|Грузіі]].
* [[1991]]: [[Дэкларацыя аб дзяржаўным суверэнітэце БССР|Дэкларацыі аб суверэнітэце Беларусі]] нададзеная сіла канстытуцыйнага закону. Прыпынена дзейнасць [[Камуністычная партыя Беларусі, 1918|КПБ]].
== Нарадзіліся ==
[[Файл:Johann Gottfried von Herder by Johann Ludwig Strecker, 1775.jpg|100px|left|thumb|[[Іаган Готфрыд Гердэр]]]]
* [[1530]]: [[Іван IV]], цар рускі
* [[1724]]: [[Джордж Стабс]], англійскі [[мастак]]
* [[1744]]: [[Іаган Готфрыд Гердэр]], нямецкі [[філосаф]]
* [[1767]]: [[Луі Антуан Сен-Жуст]], дзеяч [[Вялікая французская рэвалюцыя|Вялікай Французскай Рэвалюцыі]]
* [[1780]]: [[Ігнат Анацэвіч]], гісторык і педагог, прафесар [[Віленскі ўніверсітэт|Віленскага ўніверсітэта]] (пам. 18.2.[[1845]])
* [[1793]]: [[Марцін Генрых Ратке]], нямецкі анатам і эмбрыёлаг
* [[1836]]: [[Фрэнсіс Брэт Гарт]], амерыканскі [[пісьменнік]]
* [[1837]]: [[Якаб Марыс]], нідэрландскі мастак
* [[1841]]: [[Эміль Тэадор Кохер]], швейцарскі [[хірург]], лаўрэат [[Нобелеўская прэмія па фізіялогіі і медыцыне|Нобелеўскай прэміі па фізіялогіі і медыцыне]] (1909)
* [[1900]]: [[Ханс Адольф Крэбс]], нямецка-англійскі біяхімік, лаўрэат [[Нобелеўская прэмія па фізіялогіі і медыцыне|Нобелеўскай прэміі па фізіялогіі і медыцыне]] (1953)
* [[1912]]: [[Эрых Хонекер]], кіраўнік [[ГДР]]
* [[1926]]: [[Васіль Фёдаравіч Праскураў|Васіль Праскураў]], беларускі пісьменнік (пам. [[22.5]].[[1987]])
* [[1930]]: [[Шон Конеры]], шатландскі акцёр
* [[1932]]: [[Пятрусь Макаль]], беларускі пісьменнік і паэт (пам. [[1997]])
* [[1938]]: [[Генадзь Сцяпанавіч Грак|Генадзь Грак]], беларускі мастак-графік
* [[1949]]: [[Яўгенія Мальчэўская]], беларуская [[паэт]]эса
* [[1953]]: [[Уладзімір Аляксеевіч Арлоў|Уладзімір Арлоў]], беларускі пісьменнік
* [[1958]]: [[Цім Бёртан]], амерыканскі кінарэжысёр, сцэнарыст
* [[1970]]: [[Клаўдзія Шыфер]], нямецкая топ-мадэль
== Памерлі ==
[[Файл:Simeon of Polotsk.jpg|100px|thumb|right|[[Сімяон Полацкі]]]]
* [[79]]: [[Пліній Старэйшы]], рымскі філосаф
* [[383]]: [[Грацыян]], імператар заходняй часткі Рымскай імперыі
* [[1270]]: [[Людовік IX, кароль Францыі]]
* [[1648]]: [[Іосіф Каласанц]], каталіцкі святар, заснавальнік ордэна [[піяры|піяраў]] (нар. [[1557]])
* [[1680]]: [[Сімяон Полацкі]], паэт і асветнік, рэлігійны дзеяч, іераманах ордэна [[Базыльяне|базыльян]] (нар. [[1629]])
* [[1688]]: [[Генры Морган]], англійскі [[пірацтва|пірат]]
* [[1699]]: [[Крысціян V]], кароль Даніі
* [[1774]]: [[Нікола Іамелі]], італьянскі [[кампазітар]] (нар. 10.9.[[1714]])
* [[1822]]: [[Уільям Гершэль]], нямецкі і брытанскі [[астраном]] і музыкант
* [[1867]]: [[Майкл Фарадэй]], брытанскі [[фізік]] і [[хімік]]
* [[1876]]: [[Адольф Тыдэманд]], нарвежскі мастак
* [[1900]]: [[Фрыдрых Ніцшэ]], нямецкі паэт і філосаф
* [[1908]]: [[Анры Бекерэль]], французскі фізік
* [[1934]]: [[Нестар Махно]], кіраўнік анархісцкага руху
* [[1967]]: [[Пол Муні]], амерыканскі [[акцёр]]
* [[1991]]: [[Вацлаў Пануцэвіч]], беларускі [[гісторык]], настаўнік, дзеяч беларускай эміграцыі (нар. ~[[1911]])
* [[2000]]: [[Мар'ян Іванавіч Стралюк|Мар'ян Стралюк]], беларускі навуковец ў галіне [[Энергетыка|энергетыкі]] (нар. 6.1.[[1938]])
== Святкуюць ==
* {{Сцяг Уругвая}} [[Уругвай]]: Дзень неазлежнасці
<noinclude>{{Храналагічны пералік}}
[[Катэгорыя:Дні па Грыгарыянскім календары|825]]
</noinclude>
0inj9n3dq99jss0lt2vz65kj08p5vts
25 красавіка
0
584
4191703
4172491
2022-08-22T09:30:31Z
Rymchonak
22863
/* Памерлі */ +1
wikitext
text/x-wiki
__NOTOC__
<noinclude>{{каляндар на красавік}}</noinclude>
'''25 красавіка''' — сто пятнаццаты (сто шаснаццаты ў [[высакосны год]]) дзень года па [[Грыгарыянскі каляндар|Грыгарыянскім календары]].
== Падзеі ==
[[Выява:SuezCanalElGuisr.jpg|120px|left|thumb|Будаўніцтва Суэцкага канала.]]
* [[1457 да н.э.]]: [[Старажытны Егіпет|Егіпецкі]] фараон [[Тутмос III]] з XVIII-й дынастыі перамог кіраўніка [[Кадзеш]]а ў [[бітве пры Мегіда]] і пачаў аблогу [[Мегіда]]
* [[1859]]: Пачалося будаўніцтва [[Суэцкі канал|Суэцкага канала]].
* [[1918]] Фракцыя [[Менскае беларускае прадстаўніцтва|«Менскага беларускага прадстаўніцтва»]] на пасяджэнні [[Рада БНР|Рады БНР]] ініцыявала прыняцце тэлеграмы кайзеру [[Вільгельм II Гогенцолерн|Вільгельму II]], у якой заяўлялася, што будучыню Беларусі яны бачаць пад апекай германскай дзяржавы.
* [[1943]]: [[Савецкі Саюз]] разарваў дыпламатычныя адносіны з польскім урадам у эміграцыі.
* [[1945]]: На [[Рака Эльба|Эльбе]] каля Таргаў [[Сустрэча на Эльбе|сустрэліся]] часткі войскаў [[СССР]] і [[ЗША]].
* [[1991]]: Удзельнікі палітычнай стачкі ў [[Орша|Оршы]] блакіравалі чыгуначны вузел
* [[2005]]: [[Балгарыя]] і [[Румынія]] падпісалі дагавор аб далучэнні да [[Еўрасаюз]]а.
* [[2015]]: Разбурана [[землетрасенне]]м вежа [[Дхарахара]] ў [[Катманду]], якая ўваходзіла ў [[Спіс сусветнай спадчыны ЮНЕСКА]].
== Нарадзіліся ==
[[Image:Guglielmo_Marconi.jpg|100px|right|thumb|Гульельма Марконі]]
* [[32]]: [[Марк Сальвій Атон]], імператар рымскі
* [[1214]]: [[Людовік IX, кароль Францыі]]
* [[1284]]: [[Эдуард II]], кароль Англіі
* [[1433]]: [[Юрый Дзмітрыевіч Звенігародскі]], вялікі князь маскоўскі, звенігародскі і галіцкі
* [[1599]]: [[Олівер Кромвель]], лорд-пратэктар Англіі, Шатландыі і Ірландыі (пам. [[3.9]].[[1658]])
* [[1818]]: [[Фёдар Іванавіч Буслаеў|Фёдар Буслаеў]], гісторык рускай мовы (пам. [[12.8]].1897)
* [[1874]]: [[Гульельма Марконі]], італьянскі радыётэхнік і прадпрымальнік, адзін з вынаходнікаў радыё (пам. 20.7.[[1937]])
* [[1921]]: [[Карэл Апель]], нідэрландскі мастак
* [[1922]]: [[Томас Мальданада]], аргенцінскі мастак і дызайнер
* [[1939]]: [[Зінаіда Аляксандраўна Бандарэнка|Зінаіда Бандарэнка]], беларуская тэлевядучая
* [[1945]]: [[Б’ёрн Крысціян Ульвэус]], шведскі спявак, музыкант, кампазітар. Адзін з заснавальнікаў квартэта [[ABBA]].
* [[1946]]: [[Уладзімір Вольфавіч Жырыноўскі|Уладзімір Жырыноўскі]], расійскі палітычны дзеяч
* [[1947]]: [[Ёхан Кройф]], нідэрландскі футбаліст і трэнер
== Памерлі ==
[[File:Ginger Rogers - Tender Comrade.jpg|thumb|100px|left|Джынджэр Роджэрс]]
* [[1196]]: [[Альфонса II Цнатлівы]], кароль Арагонскі
* [[1295]]: [[Санча IV Кастыльскі]], кароль Кастыліі і Леона
* [[1342]]: [[Бенедыкт XII, Папа Рымскі]]
* [[1566]]: [[Луіза Лабэ]], французская паэтэса
* [[1595]]: [[Тарквата Таса]], італьянскі паэт
* [[1744]]: [[Андэрс Цэльсій]], шведскі астраном і фізік (нар. [[27.11]].[[1701]])
* [[1886]]: [[Эжэн Ізабэ]], французскі мастак-марыніст
* [[1911]]: [[Эміліа Сальгары]], італьянскі пісьменнік
* [[1938]]: [[Мікалай Фёдаравіч Гікала|Мікалай Гікала]], савецкі палітык (нар. [[20 сакавіка|20.3.]][[1897]])
* [[1949]]: [[Янкель Адлер]], мастак
* [[1950]]: [[Гуд'ёўн Самуэльсан]], ісландскі архітэктар
* [[1969]]: [[Маргарыта Ксіргу]], іспанская актрыса
* [[1972]]: [[Віктар Войтанка]], беларускі грамадскі дзеяч, лекар, святар (нар. [[6.11]].[[1912]])
* [[1976]]: [[Кэрал Рыд]], брытанскі кінарэжысёр
* [[1995]]: [[Джынджэр Роджэрс]], амерыканская актрыса
* [[2008]]: [[Энрыка Данаці]], амерыканскі мастак
== Святкуюць ==
* {{EGY}}: Дзень вызвалення Сіная
* {{ITA}}: Дзень вызвалення ад фашызму
* {{PRT}}: Дзень свабоды
* {{PRK}}: Дзень Карэйскай Народнай Арміі
* {{SWZ}}: Дзень нацыянальнага сцяга
* {{FRO}}: Дзень сцяга
* [[Дзень ДНК]]
<noinclude>{{Храналагічны пералік}}
[[Катэгорыя:Дні па Грыгарыянскім календары|425]]
</noinclude>
o55jo37gyungf6azfwpefl20giun6jg
31 мая
0
736
4191715
4189894
2022-08-22T09:44:01Z
Rymchonak
22863
/* Памерлі */
wikitext
text/x-wiki
__NOTOC__
<noinclude>{{каляндар на май}}</noinclude>
'''31 мая''' ('''31 траўня''') — сто пяцьдзясят першы (сто пяцьдзясят другі ў [[высакосны год]]) дзень года па [[Грыгарыянскі каляндар|Грыгарыянскім календары]].
== Падзеі ==
[[Image:Priam's treasure.jpg|thumb|left|100px|Скарб Прыяма]]
* [[1223]]: Адбылася [[Бітва на Калцы 1223|бітва на Калцы]] паміж [[Мангола-татары|мангола-татарамі]] і злучанымі дружынамі князёў паўднёвай і заходняй частак [[Русь|Русі]]
* [[1380]]: Падпісаны [[Давыдзішкаўскі дагавор]]
* [[1578]]: Кароль [[Генрых III Валуа|Генрых III]] паклаў пачатак будаўніцтву моста [[Пон-Нёф]] у [[Парыж]]ы
* [[1433]]: [[Жыгімонт I Люксембургскі]] каранаваны ў [[Рым]]е на імператара [[Свяшчэнная Рымская імперыя|Свяшчэннай Рымскай імперыі]]
* [[1859]]: Запушчаны гадзіннік на вежы [[Біг-Бен]] у [[Лондан]]е
* [[1868]]: У наваколлі [[Парыж]]а ў парку Сен-Клод прайшла першая велагонка
* [[1873]]: Падчас раскопак [[Троя|Троі]] [[Генрых Шліман]] выявіў [[скарб Прыяма]]
* [[1916]]: Пачалася [[Ютландская бітва]] — буйнейшая марская бітва [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]]
* [[1919]]: У [[Варшава|Варшаве]] створана [[Польска-беларускае таварыства]]
* [[1942]]: У [[Блакада Ленінграда|блакадным Ленінградзе]] адбыўся футбольны матч паміж камандамі «Дынама» і «Металічны завод»
* [[1967]]: На Мінскім мотавелазаводзе зроблены мільённы [[матацыкл]]
* [[2002]]: У [[Японія|Японіі]] і [[Паўднёвая Карэя|Паўднёвай Карэі]] пачаўся чэмпіянат свету па футболу
* [[2008]]: У [[Полацк]]у адкрыты памятны знак «Геаграфічны цэнтр Еўропы»
== Нарадзіліся ==
[[File:Saint-John Perse 1960.jpg|thumb|100px|left|Сен-Жон Перс (Алексіс Лежэ)]]
* [[1535]]: [[Алесандра Алоры]], італьянскі мастак
* [[1556]]: [[Юрый Радзівіл (1556—1600)|Юры (Ежы) Радзівіл]], царкоўны і дзяржаўны дзеяч [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] (пам. 23.1.[[1600]])
* [[1819]]: [[Уолт Уітмен]], амерыканскі [[паэт]] (пам. 26.3.[[1892]])
* [[1887]]: [[Алексіс Лежэ]], французскі паэт, [[дыпламат]], лаўрэат [[Нобелеўская прэмія па літаратуры|Нобелеўскай прэміі па літаратуры]] (псеўд. Сен-Жон Перс; пам. 20.9.[[1975]])
* [[1892]]: [[Канстанцін Георгіевіч Паустоўскі|Канстанцін Паустоўскі]], рускі пісьменнік
* [[1923]]: [[Элсварт Келі]], амерыканскі мастак
* [[1929]]: [[Нікалас Крашнік]], амерыканскі мастак
* [[1930]]: [[Клінт Іствуд]], амерыканскі [[акцёр]], [[рэжысёр]], [[прадзюсар]]
* [[1948]]: [[Святлана Алексіевіч]], беларуская пісьменніца
* [[1952]]: [[Тамара Чабан]], беларускі літаратуразнавец
* [[1954]]: [[Уладзіслаў Блін]], [[Каталіцызм|каталіцкі]] царкоўны дзеяч
* [[1955]]: [[Уладзімір Барысавіч Кузьмін|Уладзімір Кузьмін]], рускі музыкант
== Памерлі ==
[[Выява:Joseph Haydn, målning av Thomas Hardy från 1792.jpg|thumb|100px|Франц Іозеф Гайдн]]
* [[1060]]: [[Ісаак I Камнін]], імператар усходнерымскі, фактычны родапачынальнік дынастыі [[дынастыя Камнінаў|Камнінаў]]
* [[1246]]: [[Ізабела Ангулемская]], каралева [[Англія|Англіі]]
* [[1800]]: [[Міхал Казімір Агінскі]], [[кампазітар]], [[пісьменнік]], мецэнат і дзяржаўны дзеяч [[Вялікае Княства Літоўскае|ВКЛ]] (нар. [[1730]])
* [[1809]]: [[Франц Іозеф Гайдн]], аўстрыйскі кампазітар (нар. 31.3.[[1732]])
* [[1832]]: [[Эварыст Галуа]], французскі [[матэматык]]
* [[1850]]: [[Джузэпэ Джусці]], тасканскі паэт-сатырык
* [[1945]]: [[Курт фон Готберг]], адзін з вышэйшых кіраўнікоў [[Нямецкая акупацыя Беларусі 1941-1944|германскай акупацыйнай]] адміністрацыі ў [[Беларусь|Беларусі]] (нар. 1896)
* [[1953]]: [[Уладзімір Яўграфавіч Татлін|Уладзімір Татлін]], расійскі [[мастак]], [[дызайнер]], сцэнограф, родапачынальнік мастацкага канструктывізму (нар. 16(18).12.[[1885]])
* [[1971]]: [[Масіма Кампільі]], італа-нямецкі мастак
* [[1979]]: [[Францішак Чарняўскі]], беларускі рэлігійны дзеяч (нар. [[3.11]].[[1893]])
* [[1985]]: [[Рэмігіус Нецэр]], нямецкі мастак
== Святкуюць ==
* {{Сцяг|ААН}} Сусветны дзень без тытуню.
* {{Сцяг|Зямля}} Сусветны дзень барацьбы з няроўнасцю.
* {{Сцяг|Зямля}} Сусветны дзень [[культура|культуры]].
* {{Сцяг|Беларусь}} Дзень хіміка
<noinclude>{{Храналагічны пералік}}
[[Катэгорыя:Дні па Грыгарыянскім календары|531]]
</noinclude>
hhaaw3j5i2did6v0w7s3qj4vb4f5x4j
Брэст
0
1553
4191536
4187012
2022-08-21T20:13:12Z
Artsiom91
31770
/* Пачатак ХХ стагоддзя */
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = горад
|беларуская назва = Брэст
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна = Беларусь
|герб = Coat of Arms of Brest, Belarus.svg
|сцяг = Berastre stiag.svg
|шырыня герба = 80
|шырыня сцяга = 190
|выява = Brest Montage (2017).jpg
|подпіс =
|lat dir =N |lat_deg = 52|lat_min = 6|lat_sec =
|lon dir =E |lon_deg = 23|lon_min = 41|lon_sec =
|CoordAddon =
|CoordScale =
|вобласць = Брэсцкая
|раён =
|сельсавет =
|карта краіны = 250
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы = старшыня гарвыканкама
|глава =
|дата ўтварэння =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны = Берасце, Брэст-Літоўск,<br /> Брэст-над-Бугам
|статус з =
|плошча = 146,12<ref name="gki"/><ref name="pravo"/>
|від вышыні = НУМ
|вышыня цэнтра НП = 280,4
|клімат =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|крыніца насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|агламерацыя =
|нацыянальны склад = [[беларусы]] — 82,13 %, <br /> [[рускія]] — 10,67 %, <br /> [[украінцы]] — 4,16 %, <br /> іншыя — 3,04 %<ref name="belstat2009"/>
|канфесійны склад =
|этнахаронім =
|часавы пояс = +2
|DST =
|тэлефонны код = +375 162
|паштовы індэкс = 224000
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код = 1
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons = Brest, Belarus
|сайт = http://city.brest.by/
|мова сайта = ru
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 27171628
}}
{{значэнні}}
'''Брэст'''{{ref+|Сустракаюцца таксама назвы '''''Берасце''''' і '''''Бярэсце'''''|~}}<ref name="NNP"/> ({{lang-be-trans|Brest}}, {{lang-ru|Брест}}) — горад у [[Беларусь|Беларусі]], адміністрацыйны цэнтр [[Брэсцкая вобласць|Брэсцкай вобласці]] і [[Брэсцкі раён|Брэсцкага раёна]], на рацэ [[Заходні Буг]] пры ўпадзенні ў яго [[Рака Мухавец|Мухаўца]]. За 349 км ад [[Мінск]]а. Тэрыторыя горада — 146,12 км²<ref name="gki"/><ref name="pravo"/>. Насельніцтва 343 985 чал. (2017)<ref name="2017-Estimate"/>. З’яўляецца адным з найважнейшых транспартных вузлоў Беларусі. Эканамічны і культурны цэнтр, [[вузел чыгунак]] і аўтамабільных дарог, [[Аэрапорт Брэст|аэрапорт]], [[рачны порт (Брэст)|рачны порт]], звязаны [[Дняпроўска-Бугскі канал|Дняпроўска-Бугскім каналам]] з басейнамі [[Дняпро|Дняпра]] і [[Прыпяць|Прыпяці]].
{{Змест злева}}
== Назва ==
Упершыню згадваецца ў «[[Аповесць мінулых часоў|Аповесці мінулых гадоў]]» пад назваю ''Бе́рестье''<ref name="Žuraŭski"/>, у гістарычных крыніцах таксама сустраюцца напісанні ''Бересте'', ''Бересть''<ref name=viacorka/>, у нямецкіх летапісах ''Брэйзіка''<ref name="Wartberge"/>. Тапонім «Берасце» ўтварыўся ад слова «[[Бераст|бе́раст]]», «бе́расць»<ref name="zurauski">[[Аркадзь Жураўскі|Жураўскі А.]] [http://mowaznaustwa.ru/2009/07/23/a-i-zhuraўski-staradaўniya-nazvy-garadoў-belarusi/ Старадаўнія назвы гарадоў Беларусі] // «Навіны Беларускай акадэміі» № 31 (660), 14 жніўня 1992. С. 3—5.</ref> ([[Дрэвавыя расліны|дрэвавая]] ці [[куст]]авая расліна сямейства [[вязавыя|вязавых]]<ref name="ГВБ"/>). Значэнне мае хутчэй за ўсё зборнае — бераставы гай<ref name=viacorka>[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [http://www.svaboda.org/a/25444820.html Аддайма Брэст брэтонцам!], [[Радыё Свабода]], 3 ліпеня 2014 г.</ref>. На думку географа [[Вадзім Жучкевіч|В. Жучкевіча]], назва горада таксама магла паходзіць ад слова «[[бяроста]]» — [[бяроза]]вая кара<ref>{{Крыніцы/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі}} С. 36.</ref>. Існуюць таксама меркаванні, што назва горада паходзіць ад [[асабовае імя|імя асабовага]] — Бераст<ref name="ГВБ">{{крыніцы/ГВБ|3-1|Брэст}}</ref>.
Паводле народнага падання пра паходжанне назвы горада, якое запісаў у сярэдзіне [[XIX ст.]] [[П. М. Шпілеўскі]] ў сваім «Падарожжы па Палессі і Беларускім краі», некалі, даўным-даўно багаты купец, прабіраючыся цераз вязкія [[балота|балоты]] з вялікай колькасцю рознага тавару, зрубіў [[плаціна (архітэктура)|плаціну]] са ствалоў [[бяроза|бярозы]], заваліў балота бяростай (верхні белы слой бярозавай кары) і такім чынам праклаў сабе шлях. У памяць аб сваім выратаванні з гэтых балот купец пабудаваў [[копішча]] і прынёс там ахвяру язычніцкаму богу [[Вялес]]у. А самое месца аб зрубленай з бяросты плаціны ён назваў ''Берасцем'', ''Берасценем''. Пазней, прадаўшы з выгадай у [[Літва (зямля)|Літве]] свае тавары, купец вярнуўся і атабарыўся на гэтым месцы са сваёй [[дружына]]й<ref name="ГВБ"/>.
У [[1696]] г. [[сейм Рэчы Паспалітай]] скасаваў статус [[Старабеларуская мова|старабеларускай мовы]] як дзяржаўнай і такім чынам адкрыў шлях да татальнай [[Паланізацыя|паланізацыі]]. Назвы беларускіх паселішчаў запісваліся толькі графічнымі сродкамі [[Польская мова|польскай мовы]] ў характэрнай для яе [[Фанетыка|фанетычнай]] і [[Граматыка|граматычнай]] формах. У такім выглядзе большасць з іх увайшла ў дзяржаўныя дакументы, на карты, выцесніўшы з пісьмовай і [[картаграфія|картаграфічнай]] практыкі спрадвечныя формы<ref name="Прадмова"/>. Польскі варыянт назвы горада запісваўся як ''Brześć'' (вымаўляецца як ''Бжэсць''), пазней, каб пазбегнуць блытаніны з польскім горадам [[Бжэсць Куяўскі]] ({{lang-pl|Brześć Kujawski}}), пачала выкарыстоўвацца назва ''Brześć Litewski'' (літар. ''Берасце Літоўскае''). У [[Лацінская мова|лацінамоўных]] дакументах назвы абодвух гарадоў перадаваліся як ''Brest'', вытворны прыметнік — як ''Brestensis'', радзей ''Brescensis'', часам ''Brzestensis''<ref name=viacorka/>. Старажытная лацінская форма, відаць, з’яўляецца вытворнай ад назвы польскага Бжэсця. У сучаснай лацінскай мове, якая выкарыстоўваецца як богаслужбовая і навуковая мова [[Каталіцкая Царква|Каталіцкай царквы]], аднавілі поўнагалосную форму тапоніма: дакументы [[Берасцейская унія|Берасцейскай уніі]] выйшлі ў [[1970]] годзе пад назвай «Documenta Unionis ''Berestensis'' eiusque Auctorum (1590—1600)»<ref name=viacorka/>. На еўрапейскіх картах XVII—XVIII стагоддзяў Берасце пазначалася як ''Brizestije'' ([[Антверпен]], 1612), ''Breßia al Brie∫tz'' ([[Амстэрдам]], 1632), ''Bres∫ia'' ([[Амстэрдам]], 1661), ''Brzesc'' ([[Лондан]], 1799)<ref name=viacorka/>.
У складзе [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]] ні дакументалісты, ні гісторыкі, ні картографы таксама не клапаціліся пра дакладнасць перадачы беларускіх [[айконімы|айконімаў]] на [[Руская мова|рускую мову]]. Яны запазычвалі ўжо гатовыя польскія формы і запісвалі іх [[кірыліца|кірыліцкай графікай]]. У выніку неаднаразовай перадачы з адной мовы на іншую без уліку арыгінала шэраг беларускіх айконімаў увайшоў у гісторыю ў чужамоўнай ці скажонай форме, з неўласцівымі для іх гукавымі, граматычнымі і словаўтваральнымі рысамі, што нанесла вялікую шкоду ўсёй айканімічнай сістэме Беларусі. У пісьмовай практыцы замацаваліся паланізаваныя формы<ref name="Прадмова"/>, так польскі варыянт назвы горада ''Brześć'' перанеслі ў рускую мову спачатку як ''Бржесть'', што пазней трансфармавалася ў ''Брест''<ref name="vm">Мухін В. [http://knihi.com/www/nazvy/ Спрадвечныя назовы]{{Недаступная спасылка}} // «Студэнцкая думка», ?.</ref><ref name="Дайлід">Дайлід П. [http://c4u.omniton.net/by/11/60/299/Берасце-Брэст-Літоўск-Брэст-над-Бугам-Брэст.htm Берасце, Брэст-Літоўск, Брэст-над-Бугам, Брэст…]{{Недаступная спасылка}} // «Газета для вас» № 712, 20 жніўня 2009.</ref>. Гэтую трансфармацую назвы ў рускай мове зафіксавалі лічбы аб баявых дзеяннях у ваколіцах горада рускага палкаводца [[Аляксандар Сувораў|А. Суворава]] і іншых расійскіх чыноўнікаў: спачатку пісалі ''Бржесць'', ''Бржесть'', пазней ''Бржест'' і ''Брест''.
Пасля [[Падзелы Рэчы Паспалітай|падзелаў Рэчы Паспалітай]] з’явілася назва ''Брестъ-Литовскъ'' ({{lang-be|Брэст-Літоўск}}), пры гэтым даволі працяглы час паралельна ўжывалася форма ''Бржестъ''. Адной з магчымых крыніц рускай формы ''Брест'' ({{lang-be|Брэст}}) разглядаюцца дакументы часоў [[Вайна 1654—1667 гадоў|вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай]] (1654—1667), у якіх датычна Берасця паслядоўна ўжываецца назва ''Бресть'' жаночага роду<ref name=viacorka/>.
Перад пачаткам [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] жыхары горада хадайнічалі перад [[Дзяржаўная Дума Расійскай імперыі|Дзяржаўнай Думай Расійскай імперыі]] аб вяртанні гістарычнай назвы ''Берестье'' ({{lang-be|Берасце}}). У выдадзеным у горадзе Я. Хмялеўскім даведніку «Календарь-Справочникъ гор. Брестъ-Литовска на 1912 годъ» адзначаецца, што першапачатковая старажытная назва горада «Бэресть» захавалася і па-ранейшаму жыве ў гаворцы мясцовых сялянаў:
{{цытата|«Тамъ почти нельзя услышать Брестъ, а о составном названіи Брестъ-Литовскъ множество Полѣсскихъ крестьянъ даже не подозрѣваетъ».<ref>Календарь-Справочникъ гор. Брестъ-Литовска на 1912 годъ. Изд. Я. М. Хмѣлевскаго. С. 32.</ref>}}
Пасля далучэння да [[Польская Рэспубліка, 1918—1939|Польскай Рэспублікі]] ў [[1921]] годзе горад атрымаў назву ''Бжэсць над Бугам'' (''Brześć nad Bugiem''), якая праіснавала да [[1939]] года. Тым часам у [[БССР]] да сярэдзіны [[1930-я|1930-х]] гадоў і ў [[Беларуская дыяспара|беларускай дыяспары]] на [[Захад]]зе дагэтуль ужываюць спрадвечную назву — Берасце<ref name="vm"/>. У час [[Нямецкая акупацыя Беларусі, 1941—1944|нямецкай акупацыі]] назва горада ў [[Нямецкая мова|нямецкамоўных]] дакументах і шыльдах часцей за ўсё пісалася ''Brest-Litowsk'' (''Брэст-Літоўск'').
Ужо пасля 1939 года з рускай мовы ў беларускую была запазычана сучасная афіцыйная беларуская назва ''Брэст''<ref name="vm"/><ref name="Дайлід"/>, якая не мае ў сабе кораню, ад якога пайшло першапачатковае імя горада, і застаецца ў беларускай мове ізаляванай і чужароднай<ref name="vm"/>. У вусных жа зносінах і зараз стабільна ўжываюцца формы (толькі з некаторымі гукавымі відазменамі), пад якімі горад згадваецца ў ранніх летапісах і іншых старажытнапісьмовых дакументах у сваім усходнеславянскім абліччы — '''Бе́расце''', '''Бэ́рэсць''', '''Бэ́рысць'''<ref name="Прадмова">[http://elib.bsu.by/bitstream/123456789/16876/1/%D0%9D%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B%20%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%20%D0%BF%D1%83%D0%BD%D0%BA%D1%82%D0%B0%D1%9E%20%D0%A0%D0%91_%D0%91%D1%80%D1%8D%D1%81%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B2%D0%BE%D0%B1%D0%BB.pdf Лемцюгова В. П. : Прадмова да даведніка «Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь» ]</ref>. У некаторых выданнях можна сустрэць варыянт '''Бярэсце'''<ref>{{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 85.</ref>, які, аднак, не адпавядае традыцыйнаму вымаўленню мясцовых жыхароў<ref name=viacorka/>.
== Гісторыя ==
=== Ранняе Сярэднявечча ===
[[Археалагічныя даследаванні]] горада паказалі, што як пагранічная крэпасць і апорны пункт [[Славянская каланізацыя Беларусі|славянскай каланізацыі]] горад быў заснаваны ў канцы [[10 стагоддзе|Χ ст.]]<ref name="Lysienka-1"/>. Агульнае аблічча матэрыяльнай культуры старажытнага Берасця пацвярджае яго заснаванне адным з [[Усходнія славяне|усходне-славянскіх плямён]] — [[Дрыгавічы|дрыгавічамі]]<ref name="ГВБ"/><ref name="АрхБ">{{крыніцы/Археалогія Беларусі|1|Брэст}}</ref>.
Адносна дакладнасці дат першага ўспаміну думкі гісторыкаў разыходзяцца. Дакладна вядома, што звязана першае ўпамінанне з падзеямі 1015—1019, калі кіеўскі князь [[Святаполк Уладзіміравіч]] вёў барацьбу за кіеўскі сталец са сваім братам наўгародскім князем [[Яраслаў Уладзіміравіч|Яраславам Уладзіміравічам]]. Упершыню ўпамінаецца пад [[1019]] годам<ref name="ЭВКЛ"/>. Такога пункту гледжання прытрымліваецца [[Пётр Фёдаравіч Лысенка|Пётр Лысенка]], абапіраючыся на «[[Аповесць мінулых гадоў]]» і складзеныя на яе аснове пазнейшыя зборы, дзе пра паход [[1017]] года ў Пабужжа нічога не сказана<ref name="Lysienka-2"/>. Другая група даследчыкаў — [[Мікалай Міхайлавіч Карамзін|М. Карамзін]], [[Сяргей Міхайлавіч Салаўёў|С. Салаўёў]], [[Генрык Лаўмянскі|Г. Лаўмянскі]], [[Георгій Васілевіч Штыхаў|Г. Штыхаў]] і інш. давяраюць сказанаму ў першым спісе [[Наўгародскі летапіс|Наўгародскага летапісу]]: {{цытата|в лето 6525 (1017) Ярослав иде к Берестью}}<ref name="Karamzin"/>.
Старажытнае Берасце, размешчанае на сутоку рэк, кантралявала водныя шляхі па [[Мухавец (рака)|Мухаўцу]] з усходу, ад дняпроўскага вялікага воднага шляху [[З варагаў у грэкі|«з варагаў у грэкі»]] да Буга і па [[Заходні Буг|Бугу]] — шлях з поўдня, з [[Валынь|Валыні]] — да [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]]. З самага пачатку існавання Берасце адыгрывала ролю палітычнага, эканамічнага, адміністрацыйнага і культурнага цэнтра [[Пабужжа]]<ref name="ГВБ"/>. Горад быў гандлёвым цэнтрам [[Старажытнаруская дзяржава|Старажытнарускай дзяржавы]] на мяжы з [[польшча|польскімі]] і [[Літва (зямля)|літоўскім]] ўладаннямі<ref name="ЭГБ"/>. 3 прычыны прыгранічнага размяшчэння часта быў у цэнтры ваенных падзей<ref name="АрхБ"/>. У [[1020]] годзе захоплены польскім князем [[Баляслаў I Храбры|Баляславам Храбрым]]<ref name="ЭГБ"/>. У [[1022]], [[1031]] і [[1044]] гадах кіеўскі князь [[Яраслаў Уладзіміравіч]] здзейсніў паходы да Берасця, які, як можна меркаваць, быў заняты [[Польскае каралеўства (1025—1385)|палякамі]]<ref name="АрхБ"/>.
Наступны ўспамін Бярэсця ў летапісе звязана з барацьбой [[Ізяслаў Яраславіч|Ізяслава Яраславіча]] з яго братамі Святаполкам і [[Усевалад Яраславіч|Усеваладам]] за кіеўскі сталец<ref name="Lysienka-3"/>. У {{нп5|Павучанне Уладзіміра Манамаха|«Павучанні»|ru|Поучение Владимира Мономаха}} [[Уладзімір Манамах|Уладзіміра Манамаха]] гаворыцца, што ў [[1070-я]] гады яго<ref name="АрхБ"/>, па даручэнні праціўнікаў Ізяслава<ref name="Lysienka-3"/>, пасылалі пільнаваць Берасце, спалены палякамі<ref name="АрхБ"/>. Пётр Лысенка лічыць, што гэта адбылося ў [[1073]] годзе, пасля таго як кіеўскі князь Ізяслаў Яраславіч быў выгнаны з Кіева і ўцёк да польскага караля [[Баляслаў II Смелы|Баляслава II Смелага]]<ref name="Lysienka-3"/>.
У [[1097]] годзе [[вялікі князь кіеўскі]] [[Святаслаў Ізяславіч]] выгнаў з Берасця [[валынскі князь|валынскага князя]] [[Давыд Ігаравіч|Давыда Ігаравіча]]. У гэтых паведамленнях Берасце названы [[горад]]ам, што азначае існаванне там [[Абарончыя збудаванні|абарончых збудаванняў]]<ref name="АрхБ"/>.
[[Дзяцінец (Брэст)|Дзяцінец]] (трохвугольнай у плане формы, умацаваны з боку поля ровам, замляным валам і частаколам<ref name="ГВБ"/>), найбольш умацаваная старажытная частка Берасця, размяшчалася на мысе, утвораным правым берагам ракі [[Заходні Буг]] і левым берагам левага рукава р. [[Мухавец (рака)|Мухавец]]. [[Вакольны горад (Брэст)|Вакольны горад]] месціўся супраць дзядзінца, на востраве, утвораным 2 рукавамі р. Мухавец у месцы ўпадзення яе ў Заходні Буг. Тут выяўлена неўмацаванае паселішча, якое датуецца матэрыяламі [[X ст.]]<ref name="АрхБ"/> На дзяцінцы раскапаны [[вуліца|вуліцы]] з драўляным насцілам, рэшткі больш як 200 жылых і гаспадарчых пабудоў. Знойдзены сведчанні развіцця тут [[Рамёствы|рамёстваў]], [[Гандаль|гандлевых]] і культурных сувязей з гарадамі [[Старажытная Русь|старажытнай Русі]] і суседнімі краінамі<ref name="ЭГБ">{{крыніцы/ЭГБ|2|Брэст}}</ref>.
[[Файл:Old Bierascie.jpg|міні|Меркаваны выгляд Берасця ў ХІІ—ХІІІ стагоддзях]]
У [[1146]] годзе горад у складзе [[Тураўскае княства|Тураўскага княства]]<ref name="ЭГБ"/>. 3 другой паловы [[XII ст.]] Берасце уваходзіла ў склад [[Уладзіміра-Валынскае княства|Уладзіміра-Валынскага княства]]<ref name="АрхБ"/>. 3 [[1199]] года ў складзе [[Галіцка-Валынскае княства|Галіцка-Валынскага княства]]<ref name="ЭВКЛ"/>. У [[XII ст.]] на месцы дзядзінца пабудаваны [[Брэсцкі замак|драўляны замак]] (адноўлены ў другой палове [[XIII ст.]])<ref name="ГВБ"/>. На працягу [[XII]]—[[XIII]] стагоддзяў летапісы неаднаразова адзначалі спробы Берасця стаць цэнтрам самастойнага княства<ref name="АрхБ"/>.
Падчас [[Татара-мангольскае нашэсце|мангола-татарскага нашэсця]] паблізу Берасця адбылася жорсткая бітва, але горад, відаць, не быў захоплены. 3 [[1272]] годзе Берасцем валодаў валынскі князь [[Уладзімір Васількавіч]], а з [[1289]] — [[Мсціслаў Данілавіч]]<ref name="АрхБ"/>. У [[1276]]—[[1288]] гг. на тэрыторыі замка валынскім князем Уладзімірам Васількавічам была ўзведзена мураваная [[Берасцейская вежа|вежа-данжон]] (праіснавала да [[1831]], знесена пры [[Будаўніцтва Брэсцкай крэпасці|пабудове Брэсцкай крэпасці]]). У [[XIII ст.]] сінхронна з вежай у горадзе была змуравана царква Св. Пятра<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭВКЛ"/>.
=== Вялікае Княства Літоўскае ===
У канцы [[XIII]] — пачатку [[XIV]] стагоддзя заваяваць Берасце імкнуліся польскія каралі і літоўскія князі<ref name="ЭГБ"/>. У [[1319]] годзе [[вялікі князь літоўскі]] [[Гедзімін]] далучыў Берасце да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Неўзабаве Берасце зноў трапіла пад уладу валынскіх князёў<ref name="АрхБ"/>. Пасля ўладанне князя [[Кейстут]]а, у складзе [[Троцкае княства|Троцкага княства]]<ref name="ЭВКЛ"/>. У [[1349]] годзе Берасце захапіў [[польскі кароль]] [[Казімір III Вялікі]], але паводле дамовы [[1366]] года горад вернуты ў склад [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]<ref name="ГВБ"/><ref name="АрхБ"/>. У [[1379]] годзе разрабаваны і спалены<ref name="ЭГБ"/> рыцарамі [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэна]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭВКЛ"/>. 3 [[XIV стагоддзе|XIV стагоддзя]] існавалі [[Берасцейскія гарадскія ўмацаванні|гарадскія ўмацаванні]]. У [[1382]]—[[1384]] гадах уладанне князя [[Скіргайла|Скіргайлы]], потым князя [[Вітаўт]]а. У час [[Грамадзянская вайна ў Вялікім Княстве Літоўскім (1389—1392)|барацьбы паміж Ягайлам і Вітаўтам у 1388—1392 гадах]] [[Ягайла]] ў [[1390]] годзе авалодаў Берасцем і [[15 жніўня]] [[1390]] года дараваў яму [[магдэбургскае права]]<ref name="ЭВКЛ"/> (першаму з беларускіх гарадоў). Паводле прывілею вялікага князя [[Ягайла|Ягайлы]] Брэсту надавалася 60 ланаў (1500 [[га]]) [[Ворная зямля|ворнай зямлі]], уключаючы вёску [[Казловічы (Клейнікаўскі сельсавет)|Казловічы]]. Пры вымярэнні горада была ўжыта тая ж сістэма, што ў гарадах [[Польскае Памор’е|Памор’я]]<ref name="Ławrowska"/>.
У [[XIV]]—[[XVIII]] стагоддзях цэнтрам абароны Берасця з’яўляўся [[Берасцейскі замак|замак]] з каменю і дрэва. Яго ўмацоўвалі роў і вал, на якім стаялі абарончыя сцены — [[Гародня (фартыфікацыя)|гародні]] і 5 вежаў; замак уваходзіў у [[Брэсцкія гарадскія ўмацаванні|комплекс гарадскіх умацаванняў]]. [[Берасцейская вежа|Берасцейская вежа-данжон]] [[XIII стагоддзе|XIII стагоддзя]] месцілася асобна па-за межамі замка<ref name="ГВБ"/>.
[[25 студзеня]] [[1408]] года горад атрымаў права на самакіраванне ад [[Вітаўт]]а<ref name="ЭВКЛ"/>. Магдэбургскага права пацвярджалася таксама ў [[1511]], [[1554]], [[1580]], [[1607]], [[1614]], [[1661]] гадах<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>. У [[XIV стагоддзе|XIV стагоддзі]] існавалі [[гасціны двор]], мураваная кафедральная [[Мікалаеўская царква (Брэст)|Мікалаеўская царква]]<ref name="ЭВКЛ"/>, праводзіліся [[кірмаш]]ы<ref name="ГВБ"/>, у [[XV стагоддзе|XV стагоддзі]] пабудаваны драўляныя [[Міхайлаўская царква (Брэст)|Міхайлаўская]] (ва ўрочышчы [[Пяскі (Брэст)|Пяскі]]) і [[Крыжаўзвіжанская (Брэст)|Крыжаўзвіжанская]] ([[Замухавечча|за Мухаўцом]]) цэрквы<ref name="ЭВКЛ"/>. 3 пачатку XV стагоддзя існавала [[Берасцейская сінагога|сінагога]] (да [[1812]] перабудавана на патрэбы Брэсцкай крэпасці)<ref name="ГВБ"/> У [[1409]] годзе ў Берасці адбылася [[Берасцейская сустрэча (1409)|сустрэча]], на якой Вітаўт і Ягайла вырашылі распачаць [[Вялікая вайна (1409—1411)|Вялікую вайну 1409—1411 гадоў]] супраць Тэўтонскага ордэна. У [[Грунвальдская бітва|Грунвальдскай бітве]] ў [[1410]] годзе прымала ўдзел Берасцейская [[харугва]]<ref name="ЭВКЛ"/>. У [[1411]] годзе паводле фундацыі вялікага князя літоўскага [[Вітаўт]]а па-за межамі горада, паміж рэкамі [[Угрынка]] і Мухавец, былі пабудаваны драўляны [[Троіцкі касцёл (Брэст)|Троіцкі касцёл]] (на месцы ранейшага закладзенага Ягайлам; паводле некаторых даведачных выданняў, касцёл пабудавалі пасля [[1380]]) і кляштар каталіцкага манаскага ордэна [[аўгусціны|аўгусцінаў]]<ref name="ГВБ"/>. У 1446, 1454, 1460, 1471, 1478, 1505, 1511, 1515 і 1518 гадах адбываліся [[Сойм Вялікага Княства Літоўскага|соймы Вялікага Княства Літоўскага]]<ref name="ГВБ"/>. У [[1450]]—[[1480]] гадах існавала каля 40 відаў [[рамёствы|рамёстваў]]<ref name="ГВБ"/>.
У [[1500]] годзе горад, акрамя замка<ref name="ЭВКЛ"/>, разрабаваны<ref name="ЭГБ"/> і захоплены<ref name="ЭВКЛ"/> [[крымскі хан|крымскім ханам]] [[Менглі-Гірэй I|Менглі Гірэем]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>. 3 [[1520]]<ref name="ЭГБ"/> года цэнтр [[Берасцейскі павет|павета]] [[Падляшскае ваяводства (1513—1795)|Падляшскага ваяводства]]. У [[1525]] годзе [[пажар]] знішчыў цэнтр горада і замак. У [[1553]] годзе [[берасцейскі староста]] [[Мікалай Радзівіл Чорны]]<ref name="ЭГБ"/> заснаваў тут [[кальвінскі збор (Брэст)|кальвінскі збор]], які існаваў у [[XVI]]—[[XVII]] стагоддзях<ref name="ЭВКЛ"/>, і першую на Беларусі [[берасцейскія друкарні|друкарню]]<ref name="ЭГБ"/>, дзе ў [[1563]] г. была выдадзена [[Радзівілаўская біблія]]<ref name="ГВБ"/>. У [[1550-я|1550]]—[[1570-я]] гг. ў Берасці дзейнічалі некалькі [[берасцейскія друкарні|друкарняў]]<ref name="ЭВКЛ"/>, мецэнатам большасці з якіх таксама быў Мікалай Радзівіл Чорны<ref>{{Крыніцы/ЭнцВКЛ|том=1|старонкі=|артыкул=берасцейскія друкарні|аўтар=}}</ref>.
[[Файл:Bieraście. Берасьце (1840-49).jpg|170пкс|міні|злева|[[Герб Берасця|Гарадскі герб]], 1840-я]]
3 [[XVI стагоддзе|XVI стагоддзя]] Берасце карысталася [[герб Брэста|гербам]]: у блакітным полі сярэбраны лук са стралой. 3 [[1554]] года, згодна з прывілеем караля [[Жыгімонт II Аўгуст|Жыгімонта II Аўгуста]], гораду дазвалялася карыстацца гербавай пячаткаю з выявай шатровай вежы пры зліцці дзвюх рэк<ref name="ГВБ"/>.
З [[1566]] года цэнтр створанага [[Берасцейскае ваяводства|Берасцейскага ваяводства]]<ref name="ГВБ"/>. У той час у Берасці існавалі [[Спаса-Праабражэнская царква (Брэст)|Спаса-Праабражэнская царква]], [[Сімяонаўскі манастыр (Брэст)|Сімяонаўскі манастыр]] і [[манастыр Нараджэння Багародзіцы (Брэст)|манастыр Нараджэння Багародзіцы]] з 2 цэрквамі<ref name="ЭВКЛ"/>, горад складаўся з 3 частак: замка, «места» (на востраве, які ўтвараўся Заходнім Бугам і рукавамі Мухаўца) і [[Замухавечча]] (на правым беразе Мухаўца). [[Места (Брэст)|«Места»]] авальнай у плане канфігурацыі складалася з цэнтральнай часткі, умацаванай абарончай сцяной, і перыферыйнай, умацаванай валам. Асновай планіроўкі цэнтральнай часткі горада была паўавальная рынкавая плошча, якая злучалася мостам цераз Мухавец з замкам. Усяго ў [[1566]] годзе ў Берасці налічвалася каля 1 тысяч сядзіб (паводле іншых даных — 26 вуліц, 1091 домаўладальнік, 1166 сядзіб). Горад меў каля 6—7 тысяч жыхароў, сярод якіх рамеснікі 56 рамесных спецыяльнасцей складалі прыкладна 24—25 %.<ref name="ГВБ"/>
У адпаведнасці з [[Люблінская унія|Люблінскай уніяй 1569 года]] Берасце ў складзе [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ўвайшло ў [[Рэч Паспалітая|Рэч Паспалітую]]<ref name="ЭГБ"/>. У [[1588]] годзе з’явіліся першыя брукаваныя вуліцы, у [[1583]] г. адкрыта [[аптэка]]. Гарадскія [[купцы]] развівалі гандаль з гарадамі [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], [[Карона Польскага каралеўства|Польшчы]], [[Руская дзяржава|Рускай дзяржавы]]. [[Берасцейская мытня]] ў першай палове [[XVII стагоддзе|XVII стагоддзя]] займала 2-е месца ў даходах дзяржаўнай казны<ref name="ГВБ"/>.
[[Файл:Bieraście, Unijacki, Sabornaja. Берасьце, Уніяцкі, Саборная (1759).jpg|міні|злева|[[Мікалаеўская царква (Брэст)|Мікалаеўская царкв]]а, у якой была падпісаная [[Берасцейская унія]]]]
Берасце таксама з’яўлялася значным рэлігійным цэнтрам. У [[1591]] годзе пры [[Мікалаеўская царква (Брэст)|Мікалаеўскай царкве]] ўзнікла [[Брэсцкае праваслаўнае брацтва|праваслаўнае брацтва]] і адчынілася школа пры ім, у якой у [[1592]]—[[1595]] гадах выкладаў беларускі гуманіст-асветнік [[Лаўрэнцій Зізаній]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭВКЛ"/>. [[9 кастрычніка]] [[1596]] года на царкоўным саборы ў берасцейскай [[Свята-Мікалаеўская царква (Брэст)|Мікалаеўскай царкве]] была падпісана так званая [[Берасцейская унія]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭВКЛ"/> — спецыяльны акт пра арганізацыйнае аб’яднанне [[каталіцтва|каталіцкай]] і [[Праваслаўе ў Вялікім Княстве Літоўскім|праваслаўнай цэркваў]] на тэрыторыі Рэчы Паспалітай, стварэнне [[Уніяцкая Царква ў Рэчы Паспалітай|уніяцкай царквы]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>. У [[XIV]]—[[XVIII]] стагоддзях<ref name="ЭВКЛ"/> у горадзе дзейнічалі і будавалі свае касцёлы і кляштары каталіцкія манаскія ордэны [[Брэсцкі кляштар аўгусцінцаў|аўгусцінцаў]], [[Брэсцкі кляштар бернардзінцаў|бернардзінцаў]], [[Брэсцкі кляштар бернардзінак|бернардзінак]], [[Брэсцкі кляштар брыгітак|брыгітак]], [[Брэсцкі кляштар езуітаў|езуітаў]], [[Брэсцкі кляштар трынітарыяў|трынітарыяў]], [[Брэсцкі кляштар дамініканцаў|дамініканцаў]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭВКЛ"/>. Пры кляштарах адчыняліся школы<ref name="ЭГБ"/>.
У [[1598]] годзе створана [[Берасцейская эканомія]]<ref name="ЭВКЛ">{{Крыніцы/ЭнцВКЛ|том=1|старонкі=|артыкул=Берасце|аўтар=}}</ref>.
У сярэдзіне [[XVII стагоддзе|XVII стагоддзі]] ў Берасці існавалі 14 [[цэх]]аў, якія аб’ядноўвалі майстроў 48 прафесій<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭВКЛ"/>. Горад быў месцам збору [[Канфедэрацыя (Рэч Паспалітая)|ваенных канфедэрацый]] у [[1605]] і [[1612]] гадоў<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>. 3 [[1615]] года ў горадзе з’явілася езуіцкая місія, з [[1623]] пры езуіцкай рэзідэнцыі працавала школа, з 1633 дзейнічаў [[Берасцейскі езуіцкі калегіум|езуіцкі калегіум]]<ref name="ЭГБ"/>, дзе вучыўся беларускі мысліцель, грамадска-палітычны дзеяч і педагог [[Казімір Лышчынскі]]<ref name="ЭГБ"/>. У [[1620]] годзе пабудаваны [[Царква Святых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базыльян (Брэст)|касцёл і кляштар базыльян]]<ref name="ЭГБ"/>. У [[1696]]—[[1760]] гадах пры калегіуме дзейнічаў тэатр<ref name="ЭГБ"/>.
[[Файл:Bieraście Litoŭskaje. Берасьце Літоўскае (E. Dahlbergh, 1657) (2).jpg|міні|[[Эрык Дальберг]]. Аблога Берасця Літоўскага ў [[Паўночная вайна (1655—1660)|вайну Швецыі з Рэччу Паспалітай]], 1657 год]]
У час [[Антыфеадальная вайна 1648—1651 гадоў|антыфеадальнай вайны 1648—1651 гадоў]] у [[1648]] годзе лагерам каля горада размясцілася апалчэнне<ref name="ГВБ"/>, якое сабрала шляхта Берасцейскага павета супраць казакоў<ref name="ГВБ"/>. [[5 верасня|5 (15) верасня]] таго ж года былі пакараны смерцю 17 гараджан, якіх абвінавачвалі ў падрыхтоўцы паўстання. Сярод пакараных быў грамадскі і царкоўны дзеяч, ігумен Сімяонаўскага манастыра [[Афанасій Філіповіч]]. Калі да Берасця падышлі атрады казакоў, пасланых [[Багдан Хмяльніцкі|Багданам Хмяльніцкім]] на Беларусь, у горадзе пачалося паўстанне. Паўстанцы і казацка-сялянскія атрады разбілі вялікі атрад апалчэнцаў на чале з [[Берасцейскі кашталян|берасцейскім кашталянам]] [[К. Тышкевіч]]ам. У лістападзе—снежні [[1648]] года каля горада адбываліся баі паміж паўстанцамі і войскам (наёмнікамі і шляхтай) пад камандаваннем [[Я. Радзівіл]]а. У пачатку [[1649]] года яго войска здолела захапіць Берасце; загінула каля 2 тысяч чалавек, горад быў моцна разбураны<ref name="ГВБ"/>.
У [[1653]] годзе ў горадзе праходзіў [[сойм Рэчы Паспалітай]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>. Берасце значна пацярпела таксама ў час [[Паўночная вайна (1655—1660)|Паўночнай вайны 1655—1660 гадоў]]<ref name="ГВБ"/>. У [[1657]] годзе заняты і спалены шведскімі войскамі, вызвалены [[20 жніўня]] [[1658]] года атрадам пад камандаваннем [[М. К. Радзівіл]]а. У [[1659]] годзе адкрыты [[Берасцейскі манетны двор|манетны двор]]<ref name="ЭВКЛ"/>, дзе ў [[1664]]—[[1666]] гг. чаканілі дробныя медныя манеты ([[барацінкі]])<ref name="ГВБ"/>. У [[Вайна Расіі з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|вайну Расіі з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў]] у студзені—чэрвені [[1660]] года заняты войскамі маскоўскага ваяводы [[І. А. Хаванскі|І. А. Хаванскага]]<ref name="ЭВКЛ"/>, якія выразалі ў захопленым замку каля 1,7 тыс. чал.<ref>Курукин И. В., Булычев А. А. Повседневная жизнь опричников Ивана Грозного. — Москва: Молодая гвардия, 2010. С. 336.</ref>, а сам горад цалкам знішчылі<ref>Гладыщук А. А. Никитчик А. Д. Инвентари Берестейского замка и города после 1660 года // Вестник Брестского государственного технического университета. — №6. — 2013. С. 42. [http://www.bstu.by/uploads/vestnik/13-6.pdf] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20181223012012/http://www.bstu.by/uploads/vestnik/13-6.pdf |date=23 снежня 2018 }}</ref>; у [[1661]] годзе — польска-літоўскімі войскамі<ref name="ЭГБ"/>. У выніку ваенных дзеянняў колькасць [[Дым (адзінка падаткаабкладання)|«дымоў»]] скарацілася на 42 % — з 1500 да 869<ref name="ГВБ"/>.
{{Панарама|Bieraście. Берасьце (XVII).jpg|1000px|Выгляд цэнтра Берасця з бастыённымі ўмацаваннямі ў [[XVII стагоддзе|XVII ст.]] (фрагмент гравюры Э. Дальберга) <br />''Умоўныя пазначэнні'': '''A'''. ''Castellum'' — [[Берасцейскі замак|Замак]]; '''B'''. ''Templum Iesuilarum'' — [[Касцёл Ісуса і Святога Казіміра і калегіум езуітаў (Брэст)|Касцёл езуітаў]]; '''C'''. ''Templum Parochiale'' — [[Фарны касцёл (Брэст)|Фарны касцёл]]; '''D'''. ''Templ. Graco-rum'' — [[Царква Святых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базыльян (Брэст)|Грэка-каталіцкая царква]]; '''E'''. ''Templ. Dominicanorum'' — [[Берасцейскі дамініканскі касцёл|Дамініканскі касцёл]]; '''F'''. ''Coenob. Bernhardinorum'' — [[Берасцейскі кляштар бернардзінцаў|Кляштар бернардзінцаў]]; '''G'''. ''Synagogux Iudcorum'' — [[Берасцейская сінагога|Сінагога]].}}
У час [[Паўночная вайна 1700—1721 гадоў|Паўночнай вайны 1700—1721 гадоў]] праз Берасце праходзілі расійскія і шведскія войскі, былі створаны правіянцкія склады забеспячэння расійскай арміі<ref name="ЭВКЛ"/>. У [[1706]] годзе горад наведаў [[Пётр I]]; пазней Берасце захапілі і разрабавалі шведскія войскі<ref name="ГВБ"/>. Разбураны горад вызвалены на 4 гады амаль ад усіх [[дзяржаўныя павіннасці|дзяржаўных павіннасцей]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭВКЛ"/>. Другая палова [[XVII стагоддзе|XVII стагоддзя]] і першая палова [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]] адзначаны эканамічным заняпадам горада, выкліканым войнамі<ref name="ЭГБ"/>. Толькі ў другой палове [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]] пачалося ажыўленне гандлю і эканомікі горада, які паступова стаў галоўным [[Рачны порт|рачным портам]] на [[Заходні Буг|Бугу]], вывозілі [[збожжа]], [[пянька|пяньку]], [[лес]] і іншае<ref name="ГВБ"/>. Каля [[1770]] года падскарбій вялікі літоўскі [[Антоні Тызенгаўз]] заснаваў у Берасці суконную мануфактуру, у якой на момент закрыцця ў [[1780]] годзе працавалі 20 рабочых. У канцы [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]] горад налічваў 3,5 тысяч жыхароў. У [[1792]] годзе тут знаходзілася Генеральнасць (рэзідэнцыя кіраўнікоў) [[Таргавіцкая канфедэрацыя|Таргавіцкай канфедэрацыі]].
[[Файл:Bieraście,_Piasieckaja._Берасьце,_Пясецкая_(1823).jpg|thumb|Якуб Кубіцкі. Панарама Пясецкай вуліцы, [[1823]] год]]
3 [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]] існавала [[Берасцейская грэка-каталіцкая епархія]]. У [[1726]] годзе створана [[Берасцейская рымска-каталіцкая епархія]].
У [[1792]] годзе у Берасці знаходзілася [[Таргавіцкая канфедэрацыя|Таргавіцкай канфедэрацыі]]<ref name="ЭВКЛ"/>.
=== Пад уладай Расійскай імперыі ===
У выніку [[3-і падзел Рэчы Паспалітай|3-га падзелу Рэчы Паспалітай]] у [[1795]] годзе горад увайшоў у склад [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]], перайменаваны ў '''Брэст-Літоўск''', абвешчаны павятовым горадам [[Слонімская губерня|Слонімскай]], потым з [[1797]]<ref name="ГВБ"/> года у [[Літоўская губерня|Літоўскай]], з [[1801]] года [[Гродзенская губерня|Гродзенскай губерні]]<ref name="ЭГБ"/>. У [[1797]] годзе 623 дамы, з іх 21 мураваны, суконная фабрыка, вінакурня. У [[1811]] годзе 3596 жыхароў<ref name="ГВБ"/>.
[[Файл:Brest-Litovsk COA (Grodno Governorate) (1845).png|міні|злева|150пкс|Герб Брэст-Літоўска ўзору 1845 года]]
3 пачаткам [[Вайна 1812 года|вайны 1812 года]] горад стаў арэнай ваенных дзеянняў. Неаднаразова ён быў захоплены часцямі [[напалеонаўская армія|напалеонаўскай арміі]]. Вызвалены рускай арміяй [[25 снежня]] [[1812]] года<ref name="ЭГБ"/>. Вялікія страты гораду і яго жыхарам нанеслі [[Пажары ў Брэсце|пажары]] [[1802]], [[1822]], [[1828]], [[1835]] гадоў. У час пажару 1828 года згарэлі 220 пабудоў, у тым ліку уніяцкая царква, [[кляштар брыгітак (Брэст)|кляштар брыгітак]], 150 крам<ref name="ГВБ"/>. У 1834 годзе ў Брэсце заснавана [[метэаралагічная станцыя]]<ref name="ЭПБ1">{{Крыніцы/ЭПБ|1|''Таўціева З. Х'' Брэсцкая метэаралагічная станцыя}} — С. 342.</ref>.
[[Файл:Крэпасьць Брэст-Літоўск 1840 год.jpg|міні|[[Марцін Залескі]]. Будаўніцтва крэпасці Брэст-Літоўск, 1840]]
Важнае ваенна-стратэгічнае размяшчэнне Брэст-Літоўска на захадзе Расіі абумовіла выбар яго месцам для будаўніцтва [[Брэсцкая крэпасць|Брэсцкай крэпасці]]<ref name="ЭГБ"/> як часткі сістэмы ўмацаванняў на задзе [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]]<ref name="ГВБ"/>. Праект крэпасці распрацаваны рускім ваенным інжынерамі [[К. І. Оперман]]ам, [[Н. М. Малецкі]]м і [[А. І. Фельдман]]ам (зацверджаны ў [[1830]])<ref name="ЭГБ"/>; нагляд за будаўніцтвам ажыццяўлялі генерал [[І. І. Дэн]], пазней генерал-фельдмаршал [[І. Ф. Паскевіч]]<ref name="ГВБ"/>. Першы камень будучай крэпасці закладзены [[1 чэрвеня]] [[1836]] года, адкрыта [[26 красавіка]] [[1842]] года<ref name="ЭГБ"/>. Напачатку былі ўзведзены 4 часовыя ўмацаванні: [[Цытадэль Брэсцкай крэпасці|Цэнтральнае ўмацаванне (Цытадэль)]] (на месцы былога [[Вакольны горад (Брэст)|вакольнага горада]]) і [[Валынскае ўмацаванне|Валынскае]] (на месцы былога замка, пабудаванага ў XV стагоддзі з дрэва і каменю) [[Кобрынскае ўмацаванне|Кобрынскае]] і [[Цярэспальскае ўмацаванне|Цярэспальскае]] перадмаставыя ўмацаванні<ref name="ЭГБ"/>. Крэпасць знаходзілася на 4 астравах, утвораных рукавамі рэк [[Мухавец (рака)|Мухавец]], [[Заходні Буг]] і сістэмай каналаў<ref name="ГВБ"/>. Пры будаўніцтве крэпасці былі пакінуты некаторыя пабудовы старога горада. У перабудаваных будынках [[брэсцкі кляштар езуітаў|кляштараў езуітаў]], [[брэсцкі кляштар базыльян|базыльян]], [[брэсцкі кляштар бернардзінцаў|бернардзінцаў]] размяшчаліся канцылярыя каменданта, [[Белы палац|афіцэрскае казіно]], кадэцкі корпус (у 1841—1860)<ref name="ГВБ"/>. У [[1833]]—[[1842]] гадах вялася перабудова гэтых умацаванняў<ref name="ЭГБ"/>. Жылая забудова горада перамясцілася за 2 км ад крэпасці, на 3 фарштаты: [[Кобрынскі фарштат|Кобрынскі]], [[Валынскі фарштат|Валынскі]], [[Забугскі фарштат|Забугскі]]<ref name="ГВБ"/>. У [[1864]] годзе па прапанове генерала [[Э. І. Татлебен]]а пачалася першая рэканструкцыя крэпасці, у [[1911]]—[[1914]] гадах праведзена другая яе рэканструкцыя, у якой прымаў удзел [[Дз. М. Карбышаў]]<ref name="ЭГБ"/>.
Развіццё Брэста адбывалася пераважна на ўсход ад крэпасці, на месцы [[Кобрынскі фарштат|Кобрынскага фарштата]]. [[Рэгулярная планіроўка|Рэгулярная планіровачная сетка вуліц]] утварала дробныя прамавугольныя або трапецападобныя [[квартал]]ы<ref name="ГВБ"/>. У [[1842]] годзе з горадзе адкрыты [[Брэсцкі кадэцкі корпус|кадэцкі корпус]]<ref name="ЭГБ"/>. У [[1845]] годзе Брэст налічваў каля 18 тыс. жыхароў, быў зацверджаны яго новы герб: на мысе пры зліцці дзвюх рэк круг з сярэбраных шчытоў, над ім узвышаецца штандар крэпасці, у верхняй частцы гербавы знак [[Гродзенская губерня|Гродзенскай губерні]] — [[зубр]]. У 1846 годзе на Гандлёвай плошчы былі пабудаваны [[гандлёвыя рады (Брэст)|гандлёвыя рады]], у [[1856]] годзе кафедральны [[Крыжаўзвіжанскі касцёл (Брэст)|Крыжаўзвіжанскі касцёл]], у [[1865]] годзе [[Сімяонаўская царква (Брэст)|Сімяонаўская царква]]. У [[1860]] годзе ў горадзе 6 [[плошча]]ў, 225 вуліц і завулкаў, у 1861 годзе — 20,9 тыс. жыхароў, 178 [[лаўка|лавак]], 27 [[заезны дом|заезных дамоў]], [[карчма]]. У 1860-я гады працавалі 8 [[завод]]аў<ref name="ЭГБ"/>, 5 тытунёвых фабрык<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>, 6 прадпрыемстваў па вырабе свечак, розныя майстэрні<ref name="ГВБ"/>, 178 [[крама|крам]], 60 [[харчэўня]]ў, 5 [[пастаялы двор|пастаялых]] і 2 [[заезны дом|заезныя дамы]]<ref name="ЭГБ"/>, з [[1865]] г. мужчынская 4-класная [[прагімназія]]<ref name="ГВБ"/>. У канцы [[1870-я|1870-х]] гадах дзейнічалі гарадское 4-класнае і царкоўна-прыходскае вучылішчы, прыватны пансіён для шляхетных дзяўчат, з [[1874]] года — прыватная бібліятэка, з [[1885]] года — музычна-драматычнае таварыства<ref name="ЭГБ"/>.
Пасля завяршэння будаўніцтва чыгунак, што звязвалі Брэст з {{нп5|Варшаўска-Цярэспальская чыгунка|Варшавай|ru|Варшавско-Тереспольская железная дорога}} ([[1869]]), [[Маскоўска-Брэсцкая чыгунка|Масквой]] ([[1871]]), {{нп5|Кіева-Брэсцкая чыгунка|Кіевам|ru|Киево-Брестская железная дорога}} ([[1873]]), [[Палескія чыгункі|Гомелем]] ([[1886]]), горад стаў буйным [[Чыгуначны вузел|чыгуначным вузлом]]<ref name="ЭГБ"/> (уключаў 5 станцый, 4 вакзалы, 5 лакаматыўных і 2 вагонныя дэпо, іншыя прадпрыемствы)<ref name="ГВБ"/>. У [[1883]]—[[1886]] гадах узведзены будынак [[Чыгуначны вакзал (Брэст)|Цэнтральнага чыгуначнага вакзала]] (архітэктары [[Я. Гарбуноў]], [[В. Лорберг]], [[Л. Нікалаі]]); з [[1888]] года ў будынку і на перонах мелася [[электрычнае асвятленне]]<ref name="ГВБ"/>.
У [[1895]] годзе існавалі 12 бальнічных устаноў (на 713 ложкаў), 5 [[аптэка|аптэк]]<ref name="ГВБ"/>. У [[1897]] годзе ў Брэсце 46 568 жыхароў<ref name="ЭГБ"/> (з іх 45,5 % [[Пісьменнасць|пісьменных]])<ref name="ГВБ"/>. Першае рэвалюцыйнае выступленне рабочых адзначана ў [[1873]] годзе на цагельным заводзе<ref name="ЭГБ"/>.
=== Пачатак ХХ стагоддзя ===
У [[1903]]—[[1904]] гадах дзейнічалі [[брэсцкія гімназіі|2 гімназіі]]. У [[1904]] годзе працавалі 75 [[фабрыка|фабрычна]]-[[завод]]скіх прадпрыемстваў (858 рабочых), 784 [[майстэрня|рамесныя майстэрні]] (2834 чал.). Працоўныя горада і яго жыхары актыўна ўдзельнічалі ў [[Рэвалюцыя 1905—1907 гадоў у Расіі|рэвалюцыі 1905—1907 гадоў]]<ref name="ГВБ"/>. У [[1902]]—[[1906]] гадах існавала [[Брэсцкая арганізацыя Польскай сацыялістычнай партыі ў Літве|Брэсцкая арганізацыя Польскай сацыялістычнай партыі ў Літве (ППС у Літве)]], у канцы [[1905]] года ў горадзе аформілася [[Брэсцкая арганізацыя РСДРП]]. Гэтыя арганізацыі кіравалі падрыхтоўкай і правядзеннем [[забастоўка|забастовак]], [[маніфестацыя|маніфестацый]] і інш. выступленняў працоўных горада і салдат крэпасці<ref name="ГВБ"/>. У [[1905]] годзе працоўныя горада правялі студзеньскую палітычную стачку, у тым жа годзе падтрымалі выступленні салідарнасці рабочых Беларусі з пралетарыятам [[Адэса|Адэсы]] і [[Лодзь|Лодзі]]. Палітычную работу сярод салдат гарнізона вяла [[Брэсцкая ваенна-рэвалюцыйная арганізацыя РСДРП]], якая ўзначаліла [[Брэсцкія выступленні салдат 1905 і 1906 гадоў|выступленні салдат 1905 і 1906 гадоў]]. У [[1912]] годзе ў горадзе створана [[праўдзісты|праўдзісцкая]] група<ref name="ЭГБ"/>.
У [[Першая сусветная вайна|Першую сусветную вайну]] Брэст-Літоўск {{OldStyleDate|8|верасня|1915|28|жніўня}} года акупіраваны [[кайзераўскія войскі|войскамі кайзераўскай Германіі]]<ref name="ЭГБ"/>. Усё насельніцтва Брэста — хто пад уздзеяннем расійскай антынямецкай прапаганды, хто пад прымусам [[казакі|казакаў]] — вымушана было пакінуць горад і падацца ў глыб [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]]. Чыгуначных вагонаў для эвакуацыі хапіла толькі на невялікую колькасць гараджанаў. Большасці ж брэсцкіх сем’яў, якія вымушаныя былі пакінуць свае дамы і нажытую гадамі маёмасць, давялося дабірацца ў цэнтральныя раёны імперыі на ўласных падводах і пешшу, многія на гэтым шляху загінулі ад голаду і хвароб<ref name="vb1915">Рубашевский Ю. [http://www.vb.by/society/history/brest_sdan_avstrijcam.html Сто лет назад Брест был сдан австрийцам] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20161104164958/http://www.vb.by/society/history/brest_sdan_avstrijcam.html |date=4 лістапада 2016 }} // Вечерний Брест, 21 августа 2015 г.</ref>.
Адступаючае расійскае войска мела загад падарваць фарты Брэсцкай крэпасці і масты, а сам горад — спаліць. Вельмі многія будынкі ў горадзе сапраўды былі зруйнаваны і спаленыя спецыяльнымі камандамі расійскай арміі<ref name="vb1915"/>. За перыяд акупацыі (да канца 1918) у горадзе было спалена і разбурана 2500 будынкаў з 3670, узарвана частка ўмацаванняў крэпасці<ref name="ГВБ"/>.
З {{OldStyleDate|22|снежня|1917|9}} года менавіта ў будынках на тэрыторыі крэпасці праходзіла мірная канферэнцыя [[Савецкая Расія|Савецкай Расіі]] і краін [[Цэнтральныя дзяржавы|Чацвяртнога саюза]]<ref name="elib">[[В. М. Бароўская]]. [http://elib.bsu.by/bitstream/123456789/187493/1/%D0%94%D0%B8%D0%BF%D0%BB%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%8F%20%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%B8-2017.pdf «Здольны на хітрасць» — беларускае пытанне ў дзейнасці А. А. Іофе]</ref>, пасля перагавораў [[3 сакавіка]] [[1918]] года ў будынку [[Белы палац|Белага палаца]] крэпасці быў падпісаны [[Брэсцкі мірны дагавор|мірны дагавор]]<ref name="ГВБ"/>.
[[4 сакавіка]] [[1918]] года ўрад [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспублікі]] абвясціў горада сваёй часткай. Разам з тым, пасля [[Абвяшчэнне незалежнасці БНР|абвяшчэння незалежнасці]] [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] [[25 сакавіка]] [[1918]] года, якое стала рэакцыяй беларусаў на Брэсцкі мір, што не ўлічваў інтарэсаў Беларусі, урад БНР абвясціў Брэст і ваколіцы тэрыторыяй беларускай дзяржавы. Тэрыторыя [[Палессе|Палесся]] ад Брэста да [[Гомель|Гомеля]] стала прадметам спрэчкі і перамоў паміж БНР і УНР<ref>Лебедзева В. [http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/bzh/15/15art_lebiedzieva.htm Дыпламатычная місія БНР у перамовах з Украінай (1918 г.)] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20081119070727/http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/bzh/15/15art_lebiedzieva.htm |date=19 лістапада 2008 }} // Беларускі Гістарычны Зборнік — Białoruskie Zeszyty Historyczne nr 15.</ref>. [[1 студзеня]] [[1919]] года згодна з пастановай [[I з'езд КП(б) Беларусі|I з’езда КП(б) Беларусі]] Брэст быў уключаны ў склад [[Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка Беларусі|Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі Беларусі]], дзе стаў цэнтрам раёна<ref name="at">{{Крыніцы/150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}</ref>. Аднак на справе ўвесь гэты час, да лютага 1919 года, Брэст і ваколіцы знаходзілся пад акупацыяй і поўным кантролем германскай арміі.
У пачатку студзеня [[1919]] года немцы пачалі эвакуіравацца з Брэст-Літоўска, эвакуацыя ішла на працягу месяца<ref name="brl"/>. [[9 лютага]] [[1919]] года польскія атрады з аператыўнай групы генерала [[А. Лістоўскі|А. Лістоўскага]] і ўланы з ўвайшлі ў Брэст-Літоўск<ref name="brl">[http://kb.brl.by/index.php/heritage/item/741-13-zhniunya-2015-g-100-gadou-z-chasu-akupatsyi-g-bresta-vajskami-kajzerauskaj-germanii-padchas-pershaj-susvetnaj-vajny-1915/741-13-zhniunya-2015-g-100-gadou-z-chasu-akupatsyi-g-bresta-vajskami-kajzerauskaj-germanii-padchas-pershaj-susvetnaj-vajny-1915 13 жніўня 2015 г. — 100 гадоў з часу акупацыі г. Брэста вайскамі кайзераўскай Германіі падчас Першай сусветнай вайны (1915)]</ref>.
=== У складзе Польскай Рэспублікі ===
[[9 лютага]] [[1919]] года ў Брэст-Літоўск увайшлі польскія атрады [[Самаабарона Літвы і Беларусі|Віленскай самаабароны]] пад камандаваннем ротмістра {{нп5|Ежы Даброўскі (падпалкоўнік)|Ежы Дамброўскага|pl|Jerzy Dąbrowski (podpułkownik)}}. Палякі панеслі невялікія страты, здабыўшы значную колькасць нямецкай тэхнікі{{sfn|Rąkowski|2005|p=29}}. [[10 лютага]] [[1919]] года Віленскі атрад польскіх войск аб’яднаўся з атрадам 9-й пяхотнай дывізіі генерала {{нп5|Антоній Лістоўскі|Антонія Лістоўскага|pl|Antoni Listowski}}{{sfn|Rąkowski|2005|p=29}}<ref>{{Крыніцы/ЭГБ|6-1|Самаабарона Літвы і Беларусі}}</ref>. У сакавіку 1919 — жніўні 1920 года пад кіраўніцтвам [[ЦК КП(б)ЛіБ]] у горадзе і наваколлі дзейнічалі [[Брэсцкі падпольны камітэт КП(б)ЛіБ]] (старшыня [[Я. Б. Быкін]]) і [[камуністычнае падполле|Брэсцкае камуністычнае падполле]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>.
[[Файл:Stanisłaŭ Bułak-Bałachovič6.jpg|thumb|left|[[Станіслаў Булак-Балаховіч]] з польскімі афіцэрамі ў Брэсце, [[1920]] г.]]
[[26 лютага]] [[1920]] года было прынятае рашэнне перадыслакаваць у Брэст з [[Эстонія|Эстоніі]] [[Асобны атрад БНР]] пад камандаваннем генерала [[Станіслаў Булак-Балаховіч|Станіслава Булак-Балаховіча]]. З [[5 сакавіка]] цягнікамі з [[Дзвінск]]у ў Брэст ген. С. Булак-Балаховіч змог перавесці толькі частку салдат свайго атрада, якія адмовіліся раззбройвацца<ref>{{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак = Балахоўцы: Сведчанні, дакументы, даследаванні|арыгінал = |спасылка = |адказны = пераклад, прадмова, каментары А. Вашкевіча, А. Чарнякевіча, Ю. Юркевіча|выданне = 2|месца = Смаленск|выдавецтва = Інбелкульт|год = 2014|том = |старонкі = 151—152|старонак = 470|сэрыя = |isbn = 978-5-9904531-9-7|тыраж = 750|ref=Балахоўцы: Сведчанні, дакументы, даследаванні}}</ref>. Атрад генерала С. Булак-Балаховіча з некалькіх сотняў салдат быў размешчаны ў [[Брэсцкая крэпасць|Брэсцкай крэпасці]] для падмацавання і перафарміравання і быў падпарадкаваны непасрэдна начальніку Польскай дзяржавы [[Юзаф Пілсудскі|Юзафу Пілсудскаму]].
[[1 жніўня]] [[1920]] года ў горад увайшлі часці [[Чырвоная Армія|Чырвонай Арміі]], [[19 жніўня]] [[1920]] года зноў заняты войскамі Польскай Рэспублікі<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>.
[[Файл:POL Brześć nad Bugiem COA.svg|thumb|150px|Герб Брэста-над-Бугам узору 1938 года]]
Паводле [[Рыжскі мірны дагавор (1921)|Рыжскага мірнага дагавора 1921 года]] Брэст-Літоўск у складзе [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]] адышоў да Польшчы, перайменаваны ў '''Брэст-над-Бугам''' і стаў цэнтрам [[Палескае ваяводства|Палескага ваяводства]]<ref name="ЭГБ"/>. У [[1921]] годзе горад, цэнтр [[Брэсцкі павет (1921—1940)|Брэсцкага павета]], налічваў 1941 будынак, 29 460 жыхароў<ref name="ГВБ"/>. Тут працавалі чыгуначныя, швейныя, зброевая і механічныя майстэрні, тытуневая фабрыка, гарэлачны завод акцыянернага таварыства «Познань», піваварны завод «Карона», лесапільны завод, млын. Без расійскага рынку страцілі былое значэнне [[Дняпроўска-Бугскі канал]] і [[чыгуначны вузел]]. У [[1920]]—[[1930]] гадах дзейнічаў акруговы камітэт «[[Чырвоная дапамога|Чырвонай дапамогі]]» — {{нп5|МАПР|міжнароднай арганізацыі помачы барацьбітам рэвалюцыі (МАПР)|ru|МОПР}} Заходняй Беларусі. На працягу [[1923]]—1938 гадоў дзейнічалі Брэсцкая акруговыя і гарадскія арганізацыі [[КПЗБ]], [[КСМЗБ]]<ref name="ЭГБ"/>; рэвалюцыйна-дэмакратычныя арганізацыі: [[Беларуская сялянска-работніцкая грамада]], [[Змаганне|клуб «Змаганне»]]; культурна-асветніцкая арганізацыя [[Таварыства беларускай школы]]<ref name="ГВБ"/>. У [[1922]]—[[1925]] гадах баставалі рабочыя друкарні, тытунёвай фабрыкі, лесапільнага завода, чыгуначнікі, швейнікі і інш<ref name="ЭГБ"/>. [[21 лютага]] [[1926]] года адбылася дэманстрацыя [[беспрацоўны]]х<ref name="ГВБ"/>.
У студзені [[1927]] года ў Брэсце [[Працэс 31-го|адбыўся суд]], арганізаваны польскімі ўладамі, над групай дзеячаў [[КПЗБ]], у т.л. [[В. З. Харужая|В. З. Харужай]], [[З. Ф. Паплаўскі]]м<ref name="ЭГБ"/>. У [[1928]]—[[1930]] гадах адбыліся выступленні рабочых лесапільных прадпрыемстваў, чыгуначнікаў<ref name="ГВБ"/>.
У [[1925]] годзе пабудавана [[электрастанцыя]]. У [[1929]] годзе пражывалі 37 684 жыхары, дзейнічалі 2 [[бібліятэка|бібліятэкі]] (гарадская і настаўніцкая), 2 [[кінатэатр]]ы, 19 [[школа|школ]] (з іх 7 пачатковых, 7 прыватных, сярэдняя тэхнічная, гандлёвая, гарадская кваліфікацыйная, 2 рамесныя), 7 [[гімназія|гімназій]] (у т.л. 1 дзяржаўная, 3 прыватныя польскія, 2 прыватныя яўрэйская, 1 прыватная руская), 3 [[бальніца|бальніцы]] (гарадская на 60 ложкаў, чыгуначная на 150 ложкаў, яўрэйская на 90 ложкаў), некалькі прыватных [[лячэбніца|лячэбніц]].
[[21 чэрвеня]] [[1929]] года і [[29 лістапада]] [[1933]] года да гарадской гміны Брэста былі далучаны часткі {{нп5|гміна Косічы|гмін Косічы|pl|Gmina Kosicze}} і {{нп5|гміна Камяніца Жыравецкая|Камяніцы Жыравецкай|pl|Gmina Kamienica Żyrowiecka}}<ref>[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19290430354 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 maja 1929 r. o rozszerzeniu granic miasta Brześcia n/Bugiem w powiecie brzeskim, województwie poleskiem, Dz. U. Nr 43, poz. 354] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120612161012/http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19290430354 |date=12 чэрвеня 2012 }}{{ref-pl}}</ref><ref>[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19330930716 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 15 listopada 1933 r. o rozszerzeniu granic miasta Brześcia n/Bugiem w powiecie brzeskim, województwie poleskiem, Dz. U. Nr 93, poz. 716] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120612161018/http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19330930716 |date=12 чэрвеня 2012 }}{{ref-pl}}</ref>. Сярод іншых у [[1929]] годзе ў межы горада былі ўключаны [[Граеўская Слабодка]] (іншая назва Граеўка), [[Кіеўская Слабодка]] (іншая назва Кіеўка), в. [[Шпановічы]]<ref name="ГВБ"/>. [[1 снежня]] [[1933]] года далучана таксама частка {{нп5|гміна Кабыляны|гміны Кабыляны|pl|Gmina Kobylany}}<ref>[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19330940719 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 listopada 1933 r. o zmianie granic województw lubelskiego i poleskiego (Dz. U. Nr 94 poz. 719)] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20161009120816/http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19330940719 |date=9 кастрычніка 2016 }}{{ref-pl}}</ref>.
У [[1936]] годзе ў горадзе 18 школ, 5 [[гімназія|гімназій]], 3 [[кінатэатр]]ы, [[бібліятэка]]. У [[1937]] годзе 51,2 тыс. жыхароў<ref name="ЭГБ"/>.
=== У Другой сусветнай вайне ===
[[Файл:Bundesarchiv Bild 101I-121-0007-24, Polen, polnische Panzer Renault FT-17.jpg|міні|злева|Танкі {{нп5|Рэно FT|Рэно FT-17|ru|Рено FT}} блакуюць [[Паўночная брама Брэсцкай крэпасці|Паўночную браму крэпасці]], [[1939]]]]
[[1 верасня]] [[1939]] года [[нацысцкая Германія]] [[Польская кампанія вермахта (1939)|напала на Польшчу]], [[14 верасня]] захапіла Брэст (акрамя крэпасці)<ref name="ЭГБ"/>. У час [[Абарона Брэсцкай крэпасці (1939)|абароны Брэсцкай крэпасці]] палякі за тры дні адбілі 7 атак нямецкіх атак, пры гэтым людзкія страты з боку абаронцаў склалі каля 40 %. Познім вечарам [[17 верасня]] і ноччу з [[Цытадэль Брэсцкай крэпасці|Цытадэлі]] выйшла большасць абаронцаў у напрамку [[Кодзень|Кодня]], для прыкрыцця асноўных сіл у крэпасці засталіся добраахвотнікі. Толькі [[18 верасня]] немцы з боку [[Цярэспаль|Цярэспаля]] ўвайшлі ў Цытадэль<ref name="brl2">[http://kb.brl.by/index.php/heritage/item/1786-22-verasnya-2019-g-80-gadou-z-dnya-ustuplennya-chyrvonaj-armii-u-g-brest-u-chas-vyzvalenchaga-pakhodu-u-zakhodnyuyu-belarus-1939 22 верасня 2019 г. — 80 гадоў з дня ўступлення Чырвонай арміі ў г. Брэст у час Вызваленчага паходу ў Заходнюю Беларусь (1939)]</ref>.
[[Выява:Bundesarchiv Bild 101I-121-0011A-23, Polen, Siegesparade, Guderian, Kriwoschein.jpg|thumb|Урачыстая перадача Брэст-Літоўска і Брэсцкай крэпасці савецкаму боку [[22 верасня]] [[1939]] г. На трыбуне — нямецкі генерал [[Гайнц Гудэрыян]] і савецкі камандзір брыгады [[Сямён Майсеевіч Крывашэін]].]]
[[17 верасня]] [[1939]] года [[Польскі паход РСЧА|Чырвоная Армія перайшла савецка-польскую граніцу]]<ref name="ЭГБ"/>. [[20 верасня]] перадавыя часткі 29-й лёгкатанкавай брыгады 4-й арміі пад камандаваннем [[С. М. Крывашэін]]а падышлі да Брэста. У горад была накіравана разведка, а ў штаб 29-й брыгады прыбыла нямецкая дэлегацыя<ref name="brl2"/>. Паводле савецка-нямецкага пратакола аб усталяванні дэмаркацыйнай лініі на тэрыторыі былой Польскай дзяржавы, падпісанага [[21 верасня]] [[1939]] г. прадстаўнікамі савецкага і нямецкага камандаванняў, горад адыходзіў да [[СССР]]. [[22 верасня]] адбылася афіцыйная працэдура перадачы Брэст-Літоўска і Брэсцкай крэпасці савецкаму боку, у час якой па [[Вуліца Леніна (Брэст)|цэнтральнай вуліцы]] [[Германа-савецкі ваенны парад у Брэст-Літоўску|ўрачыстым маршам прайшлі нямецкія і савецкія падраздзяленні]]<ref name="Mezhduburie">{{кніга|аўтар = Кривошеин С. М. |загаловак = Междубурье |ссылка = http://forgb.awardspace.com/krivoshein.html |месца = Воронеж |выдавецтва = Центрально-Черноземное книжное издательство |год = 1964 |старонкі = 250−262 |наклад = 15 000 }}</ref><ref name="WIF">{{Кніга|загаловак=A World in Flames: A Short History of the Second World War |аўтар=Martin Kitchen |год=1990 | мова = en|выдавец=Longman |isbn=0582034086 |старонкі=74 |каментар=The joint invasion of Poland was celebrated with a parade by the Wehrmacht and the Red Army in Brest Litovsk |спасылка=http://books.google.com/books?id=0t-fAAAAMAAJ&q=%22The+joint+invasion+of+Poland+was+celebrated+with+a+parade+by+the+Wehrmacht+and+the+Red+Army+in+Brest+Litovsk%22&dq=%22The+joint+invasion+of+Poland+was+celebrated+with+a+parade+by+the+Wehrmacht+and+the+Red+Army+in+Brest+Litovsk%22&lr=&ei=N0_USde1H5SwMpL1zeQC&pgis=1 }}</ref><ref name="SDtW">{{Кніга|загаловак=Stalin's Drive to the West, 1938-1945 |аўтар=first Raack |год=1995 |выдавецтва=Stanford University Press|isbn=0804724156 |старонкі=58 |каментар=The generals of the two invading armies went over the details of the prearranged line that would mark the two zones of conquest for Germany and Soviet Russia, subsequently to be rearranged one more time in Moscow. The military parade that followed was recorded by Nazi cameras and celebrated in the German newsreel: German and Soviet generals cheek by jowl n military homage to each other's armies and victories. |спасылка=http://books.google.com/books?id=pAdZMaWn8cIC&pg=PA58&dq}}</ref><ref name="Семиряга">М. И. Семиряга. [http://militera.lib.ru/research/semiryaga1/index.html Тайны сталинской дипломатии. 1939—1941.] — М.: Высшая школа, 1992. — 303 с.</ref>, пасля чаго ў цэнтр горада ўвайшлі падраздзяленні Чырвонай арміі<ref name="ЭГБ"/><ref name="brl2"/>.
З [[4 снежня]] [[1939]] года — цэнтр [[Брэсцкая вобласць|Брэсцкай вобласці]], з [[15 студзеня]] [[1940]] года — [[Брэсцкі раён|аднайменнага раёна]]<ref name="ГВБ"/>. На [[1 верасня]] [[1940]]<ref name="ЭГБ"/> у горадзе 24 прамысловыя прадпрыемствы<ref name="ГВБ"/>, 17 школ, 2 тэхнікумы, 3 вучылішчы, [[Брэсцкі рускі драматычны тэатр|Рускі драматычны тэатр]], 68,8 тыс. жыхароў<ref name="ЭГБ"/>.
У [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікую Айчынную вайн]]у Брэст у ліку першых [[Абарона Брэста (1941)|прыняў на сябе ўдар]] [[Нямецка-фашысцкія захопнікі|нямецка-фашысцкіх захопнікаў]] і [[22 чэрвеня]] [[1941]] года быў захоплены. Гераічная [[Абарона Брэсцкай крэпасці (1941)|абарона Брэсцкай крэпасці]] савецкімі воінамі доўжылася да канца ліпеня [[1941]] года<ref name="ГВБ"/>. Гітлераўцы ўстанавілі ў горадзе жорсткі акупацыйны рэжым<ref name="ЭГБ"/>. Яны стварылі ў горадзе 4 [[канцлагер]]ы з 8 аддзяленнямі і філіяламі<ref name="ГВБ"/>, знішчылі звыш 40 тысяч чалавек (у вобласці больш за 83,9 тыс. чал.), зруйнавалі ўсе прадпрыемствы і культурна-асветныя ўстановы, 48,7 % жыллёвага фонду<ref name="ЭГБ"/>.
З пачаткам нямецкай акупацыі Брэст некалькі разоў мяняла сваю адміністрацыйную прыналежнасць. На пачатку акупацыі [[1 жніўня]] [[1941]] года Брэст і ўся тагачасная Брэсцкая вобласць БССР, як і [[Беластоцкая вобласць]], былі далучаны да [[Усходняя Прусія|Усходняй Прусіі]] і ўваходзілі ў склад [[Беластоцкая акруга|Беластоцкай акругі]]<ref>{{артыкул|аўтар= Золотарев В., Кульков Е. |загаловак= Генеральный план «Ост»|арыгінал=|https://interaffairs.ru/jauthor/material/480|аўтар выдання= |выданне= Международная жизнь|тып=|месца=|выдавецтва= МИД РФ|год= 2011|выпуск=|том=|нумар= 6|старонкі=|isbn=}}</ref>. Але ўжо [[1 верасня]] [[1941]] года тэрыторыю [[Беларускае Палессе|Беларускага Палесся]] (Брэсцкая, Пінская і Палеская вобласці) разам Брэстам далучылі да [[Рэйхскамісарыят Украіна|Рэйхскамісарыята «Украіна»]]. Генеральны камісар Беларусі [[Вільгельм Кубэ]] лічыў памылкай уключэнне поўдня Беларусі ў склад Рэйхскамісарыята «Украіна» і на нарадзе гебітскамісараў у Мінску ў красавіку [[1943]] годзе выказваў сваю нязгоду з перадачай апошняму «значнай часткі тэрыторыі Паўднёвай Беларусі», а таму прапаноўваў рэйхскамісару Украіны [[Эрых Кох|Эрыху Коху]] перанесці лінію падзелу да «пінскіх балот». Аднак гэта пытанне вырашала кіраўніцтва іншых устаноў [[Трэці Рэйх|Трэцяга Рэйху]], у першую чаргу Галоўнае камандаванне сухапутных войскаў і кіраўніцтва міністэрства па занятых усходніх тэрыторыях. Менавіта рэйхсміністр [[Альфрэд Розенберг]] вызначыў мяжу паміж Украінай і Беларуссю на поўнач ад [[Прыпяць|Прыпяці]], бо такі падзел, хоць і не адпавядаў інтарэсам ваеннага кіраўніцтва, але забяспечваў Рэйхскамісарыят «Украіна» лесам і дрэваматэрыяламі, а таксама ствараліся ўмовы для выкарыстання сістэмы каналаў Прыпяці і чыгункі Брэст — Гомель<ref name="vsu">[https://lib.vsu.by/xmlui/bitstream/handle/123456789/4884/%D0%9A%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0%20%D0%86.%D0%AF..pdf]{{Недаступная спасылка}}</ref>.
[[1 верасня]] [[1941]] года а 12-й гадзіне дня была афіцыйна створана [[Генеральная акруга Валынь-Падолле|Генеральная акруга «Брэст-Літоўск»]] ({{lang-de|Generalbezirk Brest-Litowsk}})<ref name="generalbezirk">[http://www.territorial.de/ukra/wolhyn/wolh.htm#fn2 Territoriale Veränderungen in Deutschland und deutsch verwalteten Gebieten 1874—1945. {{ref-de}}]</ref>. Месцазнаходжаннем генеральнага камісарыяту быў Брэст-Літоўск. На працягу восені [[1941]] года тут утварыліся кіруемыя органы новай грамадзянскай адміністрацыі — гебітскамісарыяту (акругі) ў Брэст-Літоўску. [[1 студзеня]] [[1942]] адбылося перайменаванне Генеральнай акругі «Брэст-Літоўск» у [[Генеральная акруга Валынь-Падолле|Генеральную акругу «Валынь-Падолле»]]. Аднак да [[19 чэрвеня]] [[1942]] года адміністрацыйны цэнтр акругі яшчэ знаходзіўся ў Брэст-Літоўску, пасля чаго яго перанеслі ў [[Луцк]]. [[8 верасня]] [[1942]] года Брэсцкі гарадскі ({{lang-de|Kreisgebiet Brest-Litowsk-Stadt}}) і Брэсцкі сельскі гебіт ({{lang-de|Kreisgebiet Brest-Litowsk-Land}}) аб’ядналі ў адзін новы [[Брэсцкі гебіт]] ({{lang-de|Kreisgebiet Brest Litowsk}}). У лютым 1944 года тэрыторыю Брэсцкага гебіта (а таксама [[Кобрынскі гебіт|Кобрынскага]] і [[Пінскі гебіт|Пінскага]] гебітаў) з Генеральнай акругі «Валынь-Падолле» перадалі ў склад [[Генеральная акруга Беларусь|Генеральнай акругі «Беларусь»]], якая ўваходзіла ў склад [[Рэйхскамісарыят Остланд|Рэйхскамісарыята «Остланд»]]<ref name="Generalbezirk ">[http://www.territorial.de/ukra/wolhyn/brestlit.htm Territoriale Veränderungen in Deutschland und deutsch verwalteten Gebieten 1874 – 1945. {{ref-de}}]</ref>.
У Брэсце дзейнічалі [[Брэсцкая абласная антыфашысцкая арганізацыя|абласная]] і [[Брэсцкая гарадская антыфашысцкая арганізацыя|гарадская]] антыфашысцкія арганізацыі, [[Брэсцкае патрыятычнае падполле|патрыятычнае падполле]], [[Брэсцкае камсамольска-маладзёжнае падполле|камсамольска-маладзёжнае падполле]], [[Брэсцкі падпольны абком КП(б)Б|падпольны абком КП(б)Б]], [[Брэсцкае партызанскае злучэнне|партызанскае злучэнне]], [[Брэсцкі падпольны гаркам КП(б)Б|падпольны гаркам КП(б)Б]], [[ЛКСМБ]], у кантакце з якімі працавалі падпольныя камсамольскія органы. З мая [[1942]] года дзейнічала падпольная друкарня, выдаваліся падпісныя газеты [[За Родину|«За Родину»]] і [[Заря (газета)|«Заря»]]. Горад вызвалены [[28 ліпеня]] [[1944]] года ў ходзе [[Люблін-Брэсцкая аперацыя|Люблін-Брэсцкай аперацыі]]<ref name="ЭГБ"/> войскамі [[1-ы Беларускі фронт|1-га Беларускага фронту]].
=== Пасляваеннае развіццё ===
Пасля вызвалення горад паступова адрадзіўся і вырас у буйны прамысловы і культурны цэнтр Беларусі<ref name="ГВБ"/>.
[[8 мая]] [[1965]] года Брэсцкай крэпасці было нададзена ганаровае званне [[Гарады-героі|крэпасць-герой]], з уручэннем [[Ордэн Леніна|ордэна Леніна]] і [[Медаль «Залатая Зорка» (СССР)|медаля «Залатая Зорка»]]. У [[1969]]—[[1971]] гадах на тэрыторыі Брэсцкай крэпасці ўтварыўся [[мемарыяльны комплекс «Брэсцкая крэпасць-герой»]].
У пасляваенны перыяд у межы горада ўвайшлі навакольныя вёскі: [[Адамкова]], [[Бярозаўка 1 (Брэст)|Бярозаўка 1-я]], [[Бярозаўка 2 (Брэст)|Бярозаўка-2-я]] (усе 1958), [[Бярозаўка (Брэст)|Бярозаўка]] (1968), [[Валынка (Брэст)|Валынка]] (у 1921—1939 называлася Траўгутава), [[Вулька Падгародская|Вулька-Падгародска]], [[Гузні (Брэст)|Гузні]] (абедзве 1968), [[Дуброўка (Брэст)|Дуброўка]] (1979), [[Кавалёва (Брэст)|Кавалёва]] (1958), [[Кацельня Падгародская|Кацельня-Падгародская]] (1968), [[Кацінбор]] (1979), [[Крушына (Брэст)|Крушына]] (1968), [[Лысая Гара (Брэст)|Лысая Гара]] (1958), [[Пугачова (Брэст)|Пугачова]] (1979), [[Рэчыца (Брэст)|Рэчыца]], [[Трышын]] (абедзве 1968); [[Паўднёвы пасёлак (Брэст)|Паўднёвы пасёлак]] (1958)<ref name="ГВБ"/>.
=== Сучаснасць ===
З 1990 года Брэст — адзін з шасці абласных цэнтраў незалежнай Беларусі. Тут размясціліся Генеральныя консульствы Рэспублікі Польшча, Расійскай Федэрацыі і [[Пасольства Украіны ў Беларусі#Генеральнае консульства Украіны ў Брэсце|Украіны]] (закрыта з сакавіка 2022 года). З 1991 года працуе мытня «Заходні Буг». У 1996 годзе ўтварылася свабодная эканамічная зона «Брэст».
Са студзеня [[2018]] г. у горадзе праходзяць [[пратэсты супраць будаўніцтва акумулятарнага завода]].
Брэст стаў адным з цэнтраў [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)|пратэстаў 2020—2021 гадоў]]<ref>[https://www.dw.com/ru/kogo-i-za-chto-sudjat-v-breste-posle-protestov/a-54737595 Кого и за что судят в Бресте после протестов], [[Deutsche Welle]], 28.08.2020 г.</ref>. 10 жніўня 2020 года тут праходзілі сутыкненні супрацоўнікаў [[АМАП (Беларусь)|АМАП]] з пратэстоўцамі, у час якіх карнікі ўжывалі светлашумавыя шашкі. 11 жніўня ў Брэсце быў паранены ўдзельнік пратэстаў [[Генадзь Валер’евіч Шутаў|Генадзь Шутаў]]. Яго ў крытычным стане перавялі ў шпіталь Міністэрства абароны, дзе 19 жніўня ён памёр<ref>{{Cite web|last=|first=|date=2020-08-19|title=Сьледчы камітэт апісаў абставіны забойства берасьцейца падчас акцыі пратэсту|url=https://www.svaboda.org/a/30792603.html|dead-url=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200910151007/https://www.svaboda.org/a/30792603.html|archivedate=2020-09-10|accessdate=2020-09-10|website=|publisher=[[Радыё Свабода]]|language=be}}</ref>. 16 жніўня 2020 года ў Брэсце прайшоў {{нп3|Марш за свабоду (Брэст, 2020)|Марш за свабоду|be-x-old|Марш за свабоду (Берасьце, 2020)}}.
== Архітэктура ==
Ужо ў [[1945]] г. ў адпаведнасці з рашэннем [[Савет Міністраў БССР|Савета Міністраў БССР]] пачаліся работы па генеральным плане аднаўлення і рэканструкцыі Брэста. Распрацоўка яго вялася супрацоўнікамі інстытута «[[Белдзяржпраект]]» і была завершана ў [[1948]] г. (план удакладняўся і карэкціраваўся архітэктарам [[Г. А. Парсаданаў|Г. А. Парсаданавым]] да [[1953]] года). Генеральны план вызначаў напрамак развіцця горада на 2 пасляваенныя дзесяцігоддзі і прадугледжваў удасканаленне [[планіровачная структура|планіровачнай структуры]] горада, разбіваў усю тэрыторыю Брэста на планіровачныя раёны, якія, у сваю чаргу, дзяліліся на [[прамысловы раён|прамысловыя]] і [[жылы раён|жылыя раёны]], [[мікрараён]]ы. Горад развіваўся ва ўсходнім (раёны [[Кіеўка]] і [[Усход (жылы раён, Брэст)|Усходні]]), паўночным ([[Адамкава]]—[[Рэчыца (Брэст)|Рэчыца]]—[[Граеўка]]) і часткова паўднёвых напрамках. Прадугледжвалася аднаўленне, рэканструкцыя і добраўпарадкаванне [[Гістарычны цэнтр Брэста|цэнтра горада]] і галоўных магістралей — [[Вуліца Леніна (Брэст)|вул. Леніна]] (звязвала [[Прывакзальная плошча (Брэст)|Прывакзальную плошчу]] з набярэжнай р. [[Мухавец]]) і [[Вуліца Маскоўская (Брэст)|вул. Маскоўскай]] (пачыналася каля [[Брэсцкая крэпасць|Брэсцкай крэпасці]] і пераходзіла ў [[М1 (аўтадарога, Беларусь)|шашу Брэст—Масква]]). Забудоўвалася [[плошча Леніна]] як адміністрацыйна-грамадскі цэнтр Брэста. У цэнтры ўзводзіліся 4—5-і павярховыя дамы (архітэктары [[А. Сувораў (архітэктар)|А. Сувораў]], [[З. Леўчанка]]); рэканструяваны [[Чыгуначны вакзал (Брэст)|чыгуначны вакзал]] ([[1956]]), пабудаваны [[універмаг (Брэст)|універмаг]] ([[1955]]), [[Буг (гасцініца)|гасцініца «Буг»]] ([[1958]])<ref name="ГВБ"/>.
Згодна з новым генеральным планам развіцця Брэста, які быў зацверджаны [[Савет Міністраў БССР|Саветам Міністраў БССР]] у [[1965]] годзе (распрацаваны ў інстытуце «[[Белдзяржпраект]]», архітэктары [[Ю. Глінка]], [[Я. Ліневіч]], [[А. Гарбачоў]]), далейшае развіццё горада адбывалася ва ўсходнім напрамку: ствараўся [[Усходні прамысловы вузел (Брэст)|ўсходні прамысловы вузел]], вялося будаўніцтва буйнейшага [[Усход (жылы раён, Брэст)|раёна Усход]], які ўключае 7 мікрараёнаў і грамадскі цэнтр. Спрыяльным для прамысловага і жыллёвага будаўніцтва па генеральным плане з’яўляўся і паўднёвы напрамак. У [[1976]] г. план быў скарэкціраваны да [[2000]] г. ў [[Мінскі філіял Цэнтральнага навукова-даследчага і праектнага інстытута горадабудаўніцтва|Мінскім філіяле Цэнтральнага навукова-даследчага і праектнага інстытута горадабудаўніцтва]] (архітэктары [[Г. Булдаў]], [[Р. Арцёмчык]]). У [[1970-я]] гады пачалося асваенне зямель пад жылую забудову ў паўднёвым напрамку (левабярэжная частка р. [[Мухавец (рака)|Мухавец]]). Паўднёвы жылы раён разлічаны на 70—80 тыс. жыхароў і складаецца з 6 мікрараёнаў. У пачатку [[1970-я|1970-х]] гадоў ў Брэсце сфарміравалася 6 раёнаў, дзе вялося будаўніцтва жылля: паўднёвы, цэнтральны, усходні, Граеўскі, Адамкова—Рэчыца і раён [[Камянецкая шаша|Камянецкай шашы]]. Паводле праекта планіроўкі цэнтра Брэста [[1968]] г. (архітэктары [[В. Анікір]], [[Г. Трушнікава]]) фарміруецца ансамбль [[грамадскі будынак|грамадскіх будынкаў]] у раёне плошчы Леніна, рэканструюцца [[Вуліца Леніна (Брэст)|вуліцы Леніна]] і [[Савецкая вуліца (Брэст)|Савецкая]], забудоўваецца [[Маскоўская вуліца (Брэст)|Маскоўская вуліца]]<ref name="ГВБ"/>.
У [[1985]] г. ў [[Беларускі навукова-даследчы і праектны інстытут горадабудаўніцтва|Беларускім навукова-даследчым і праектным інстытуце горадабудаўніцтва]] распрацаваны праект [[рэгенерацыя|рэгенерацыі]] [[Гістарычны цэнтр Брэста|гістарычнай часткі Брэста]], які прадугледжваў захаванне планіроўкі, што склалася гістарычна, як помніка горадабудаўніцтва. Гэты праект стаў першым вопытам у серыі праектаў рэгенерацыі гістарычных гарадоў Беларусі. У сувязі з будаўніцтвам прадпрыемстваў [[паўднёвы прамысловы вузел (Брэст)|паўднёвага прамысловага вузла]] ў [[1980-я]] гады асвойваецца новы раён горада — паўднёва-ўсходні (з [[1983]] г. забудоўваецца мікрараён [[Паўднёвы Усход (Брэст)|Паўднёвы Усход-3]]; архітэктары [[Карват]], [[М. Козік]]). У паўднёвым прамысловым вузле размешчана машына-будаўнічае аб’яднанне<ref name="ГВБ"/>.
У 1992 г. [[БелНДІПгорадабудаўніцтва]] распрацаваў чарговы ген. план развіцця Брэста (галоўны архітэктар [[А. Зайцава]]), які прапануе канцэпцыю комплекснага развіцця горада. Адметнай асаблівасцю праекта з’яўляецца сацыяльная накіраванасць горадабудаўнічых рашэнняў. У ім больш поўна ўлічана інтэграцыя паміж горадам і сумежнымі з ім тэрыторямі. Умовы планіровачнага развіцця дазваляюць пашырэнне горада ў паўночным і паўднёвым напрамках. Асноўнае жыллёвае будаўніцтва весці на тэрыторыях, якія прымыкаюць да [[Паркавая магісталь (Брэст)|вул. Паркавай]] і [[вуліца Махновіча (Брэст)|працягу бульвара Шаўчэнкі]] ў паўднёвай частцы горада, да [[Вуліца Лейтэнанта Рабцава|вул. Лейтэнанта Рабцава]] ў паўночнай частцы, а таксама да [[Вуліца Піянерская (Брэст)|вуліцы Піянерскай]] у раёне [[Бярозаўка 1 (Брэст)|Бярозаўкі]]. Актыўнаму асваенню належыць тэрыторыя, абмежаваная вул. Маскоўскай і р. Мухавец<ref name="ГВБ"/>.
<!--Помнікі: М. В. Гогалю, У. I. Леніну, А. Міцкевічу, А. В. Сувораву, Герою Сав. Саюза А. М. Карасёву, А. Ф. Наганаву, бюст П. I. Клімука, помнікі Вызвалення, пагранічнікам, сав. воінам-артылеры-стам, сав. танкістам, сав. воінам-інтэрна-цыяналістам; 72 брацкія магільг сав. во-інаў, 5 магіл ахвяр фашьгзму; мемары-яльны комплекс «Брэсцкая крэпасць-ге-рой», устаноўлена 12 мемарыяльных до-шак і інш. Захаваліся помнікі архітэкту-ры: Брацкая Мікалаеўская і Сімяонаў-ская цэрквы, кафедральны касцёл<ref name="ЭГБ"/>.
-->
<!--
З 1795 у складзе Расійскай імперыі, з 1796 — павятовы цэнтр. З [[1799]] '''Брэст-Літоўск''' павятовы горад, уваходзіў у [[Літоўская губерня|Літоўскую]], з [[1801]] у [[Гродзенская губерня|Гродзенскую]] губерні. У пачатку XIX стагоддзя ён часта цярпеў ад пажараў. Пацярпеў горад і ў час [[Вайна 1812 года|вайны 1812 года]].
У 1835 годзе па загадзе рускага цара [[Мікалай I, імператар расійскі|Мікалая I]] на месцы старажытнага горада пачалі будаваць [[Брэсцкая крэпасць|Брэсцкую крэпасць]], пры гэтым стары Брэст быў амаль цалкам разбураны, горад быў збудаваны нанова на новым месцы. Гарадская забудова была перанесена на 2 км на ўсход, на тэрыторыю былых Валынскага і Кобрынскага прадмесцяў. 26 красавіка 1842 года адбылося ўрачыстае адкрыццё крэпасці.
У другой палавіне XIX стагоддзя Брэст інтэнсіўна забудоўваўся, узводзіліся першыя фабрыкі і шмат новых каменных будынкаў. У значнай ступені росту горада садзейнічала будаўніцтва чыгунак. У 1869 годзе здадзена ў эксплуатацыю дарога Брэст — Варшава, у 1871 годзе — Масква — Брэст, у 1873 годзе — Брэст — Кіеў, у 1886 годзе — Брэст — Гомель. У 1886 годзе быў пабудаваны [[Чыгуначны вакзал Брэст-Цэнтральны|будынак чыгуначнага вакзала]] (цяпер помнік архітэктуры). У XIX стагоддзі ў склад горада ўвайшла [[Валынка, Брэст|Валынка]]<ref name="gants">[ http://www.gants-region.info/index/0-437 БРЭСТ]. Ганцавіцкі краязнаўча-інфармацыйны партал</ref>.
У гады [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] Брэст-Літоўск быў акупіраваны германскімі войскамі. З [[9 снежня|9 (22) снежня]] [[1917]] па [[3 верасня]] [[1918]] у Брэсце праходзілі мірныя перамовы паміж Савецкай Расіяй і [[Германія]]й, у выніку чаго быў падпісаны [[Брэст-Літоўскі мір]]. У [[1919]] Брэст заняты польскімі войскамі. З 1921 у складзе Польшчы.
На пачатку 2-й сусветнай вайны абараняўся польскім войскам 14-17 верасня 1939 г. ад нацысцкіх захопнікаў. Згодна з савецка-германскім дагаворам ([[Пакт Молатава-Рыбентропа|пакт Молатава-Рыбентропа]]) 22 верасня [[1939]] г. Брэст-над-Бугам быў перададзены [[Вермахт]]ам (генерал Гудэрыян) камандаванню [[Чырвоная Армія|Чырвонай Арміі]] (камбрыг С. Крывашэін). Пры акце перадачы адбылося прахаджэнне па вуліцы Любельскай Вуніі нямецкіх войскаў, якія пакідалі горад, і савецкіх, якія яго прымалі (што калі-нікалі няверна называецца ў літаратуры «супольным савецка-нямецкім парадам»). У палоне савецкіх войскаў апынуліся 1030 афіцэраў, 1220 падафіцэраў і 34 000 салдат польскага войска.
На падставе рашэнняў Вярхоўных Саветаў СССР і БССР 2 лiстапада 1939 г. уключаны ў склад БССР.
У [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікую Айчынную вайну]] Брэсцкая крэпасць уславілася 28-дзённай [[Абарона Брэсцкай крэпасці, 1941|абаронай]] (з [[22 чэрвеня]] да канца ліпеня). [[8 мая]] [[1965]] г. [[Брэсцкая крэпасць]] узнагароджана званнем [[крэпасць-герой]], з уручэннем [[ордэн Леніна|ордэна Леніна]] і медалі «[[Медаль «Залатая Зорка»|Залатая Зорка]]».
Падчас нямецкай акупацыі ў горадзе існавала гета, большасць мясцовых яўрэяў былі знішчаныя. Горад быў вызвалены [[28 ліпеня]] [[1944]] г. ў ходзе Люблін-Брэсцкай наступальнай аперацыі .
У [[1948]] г. прыняты генеральны план адбудовы. Асноўнай магістраллю стала вуліца Маскоўская, якая ішла ад крэпасці праз увесь горад на ўсход. У [[1958]] годзе ў межы горада ўвайшлі навакольныя вёскі [[Адамкова]], [[Бярозаўка 1, Брэст|Бярозаўка 1]], [[Бярозаўка 2, Брэст|Бярозаўка 2]], [[Кавалёва, Брэст|Кавалёва]], [[Лысая Гара, Брэст|Лысая Гара]], [[Паўднёвы, Брэст|Паўднёвы пасёлак]]<ref name="gants"/>, пабудавана [[Буг (гасцініца)|гасцініца «Буг»]].
У 1960-я гады быў створаны [[Усходні прамысловы вузел Брэста|Усходні прамысловы вузел]], пабудаваны электрамеханічны і электралямпавы заводы, завод газавай апаратуры, панчошны камбінат, абласная друкарня, камбінат будаўнічых матэрыялаў. Хуткімі тэмпамі сталі ўзводзіцца цэлыя жылыя масівы. У хуткім часе Брэст упершыню «перамахнуў» цераз [[Рака Мухавец|Мухавец]]. У [[1968]] годзе ў межы горада ўвайшлі вёскі [[Бярозаўка, Брэст|Бярозаўка]], [[Вулька Падгародская]], [[Гузні, Брэст|Гузні]], [[Кацельня-Падгародская]], [[Крушына, Брэст|Крушына]], [[Рэчыца, Брэст|Рэчыца]], [[Трышын]]<ref name="gants"/>. Пачалі актыўна забудоўвацца былыя вёскі Вулька і Кавалёва на левым беразе ракі. У цэнтральнай частцы горада былі ўзведзены [[Беларусь (кінатэатр, Брэст)|кінатэатр «Беларусь»]], [[гасцініца Інтурыст, Брэст|гасцініца «Інтурыст»]]. У гэты час адкрыты інжынерна-будаўнічы інстытут (цяпер [[Брэсцкі дзяржаўны тэхнічны ўніверсітэт]]).
Пасля зацвярджэння ў [[1975]] г. новага генеральнага плана пачалося асваенне пойменных тэрыторый Паўднёвага жылога раёна, атрымаў развіццё горад і на паўночным напрамку. У [[1979]] г. ў межы горада ўвайшлі вёскі [[Дуброўка, Брэст|Дуброўка]], [[Кацінбор]], [[Пугачова, Брэст|Пугачова]]<ref name="gants"/>.
== Геаграфія ==
=== Клімат ===
{{main|Клімат Брэста}}
Метэаназіранні ў Брэсце вядуцца з [[1834]] года<ref name="Брэст. Энцыклапедычны даведнік Стар.9"/>. Клімат у раёне горада — [[Кантынентальны клімат|умерана кантынентальны]]<ref name="Брэст. Энцыклапедычны даведнік Стар.9"/>. З-за ўплыву марскіх паветраных мас характэрна мяккая зіма і ўмерана цёплае лета. Цыклоны, якія з’яўляюцца прычынай гэтага, перамяшчаюцца з Атлантычнага акіяна з захаду на ўсход. Сярэдняя тэмпература студзеня −2,6 °C, ліпеня +19,3 °C. Гадавая колькасць ападкаў 609 мм. Сярэднегадавая [[тэмпература]] паветра ў Брэсце складае +8,2 °C, сярэднегадавая [[Шкала Бофарта|хуткасць ветру]] — {{s|2,6 м/с}}, сярэднегадавая [[Адносная вільготнасць|вільготнасць паветра]] — 76 %. [[Вегетацыйны перыяд]] доўжыцца 214 сутак<ref name="brest_rayon"/>.
У годзе ў сярэднім 160 дзён ідзе дождж, 68 дзён — снег. Туманы назіраюцца на працягу 33 дзён, навальніцы — 27 дзён<ref name="Надвор'е і климат3"/>.
{{Клімат горада
|Горад_род=Брэста (норма 1981-2010)
|Становішча = left
|Крыніца=[http://pogoda.ru.net/climate/33008.htm Надвор'е і клімат]
| Сту_сяр=-2.6 | Сту_сяр_апад=34
| Лют_сяр=-1.9 | Лют_сяр_апад=33
| Сак_сяр=2.2 | Сак_сяр_апад=33
| Кра_сяр=8.7 | Кра_сяр_апад=37
| Май_сяр=14.5 | Май_сяр_апад=63
| Чэр_сяр=17.1 | Чэр_сяр_апад=68
| Ліп_сяр=19.3 | Ліп_сяр_апад=74
| Жні_сяр=18.5 | Жні_сяр_апад=72
| Вер_сяр=13.3 | Вер_сяр_апад=56
| Кас_сяр=8.3 | Кас_сяр_апад=37
| Ліс_сяр=2.7 | Ліс_сяр_апад=42
| Сне_сяр=-1.3 | Сне_сяр_апад=41
| Год_сяр=8.2 | Год_сяр_апад=590
| Сту_сяр_мін=-4.9 | Сту_сяр_макс=-0.1
| Лют_сяр_мін=-4.5 | Лют_сяр_макс=1.2
| Сак_сяр_мін=-1.2 | Сак_сяр_макс=6.3
| Кра_сяр_мін=3.8 | Кра_сяр_макс=14.0
| Май_сяр_мін=9.0 | Май_сяр_макс=20.1
| Чэр_сяр_мін=12.0 | Чэр_сяр_макс=22.6
| Ліп_сяр_мін=14.2 | Ліп_сяр_макс=24.9
| Жні_сяр_мін=13.3 | Жні_сяр_макс=24.2
| Вер_сяр_мін=9.1 | Вер_сяр_макс=18.4
| Кас_сяр_мін=4.8 | Кас_сяр_макс=12.5
| Ліс_сяр_мін=0.4 | Ліс_сяр_макс=5.4
| Сне_сяр_мін=-3.5 | Сне_сяр_макс=0.9
| Год_сяр_мін=4.4 | Год_сяр_макс=12.5
| Сту_а_макс=11.6 | Сту_а_мін=-35.5
| Лют_а_макс=17.2 | Лют_а_мін=-28.1
| Сак_а_макс=22.6 | Сак_а_мін=-22.6
| Кра_а_макс=30.7 | Кра_а_мін=-6.2
| Май_а_макс=32.1 | Май_а_мін=-4.2
| Чэр_а_макс=33.0 | Чэр_а_мін=2.1
| Ліп_а_макс=36.6 | Ліп_а_мін=5.8
| Жні_а_макс=35.6 | Жні_а_мін=1.3
| Вер_а_макс=31.5 | Вер_а_мін=-2.8
| Кас_а_макс=26.4 | Кас_а_мін=-9.9
| Ліс_а_макс=19.0 | Ліс_а_мін=-19.2
| Сне_а_макс=14.5 | Сне_а_мін=-25.1
| Год_а_макс=36.6 | Год_а_мін=-35.5
|}}{{Клімат горада
|Горад_род=Брэста за перыяд 2001 - 2011 гг
|Крыніца=[http://www.weatheronline.co.uk/weather/maps/city?FMM=1&FYY=2001&LMM=12&LYY=2011&WMO=33008&CONT=euro®ION=0005&LAND=BY&ART=TMX&R=0&NOREGION=1&LEVEL=162&LANG=en&MOD=tab www.weatheronline.co.uk] [http://pogoda.ru.net/monitor.php?id=33008 экстрэмумы і ападкі з Кліматычнага манітора]
| Сту_сяр=-2.7 | Сту_сяр_апад=42
| Лют_сяр=-1.9 | Лют_сяр_апад=38
| Сак_сяр=2.7 | Сак_сяр_апад=31
| Кра_сяр=9.3 | Кра_сяр_апад=29
| Май_сяр=14.6 | Май_сяр_апад=76
| Чэр_сяр=17.5 | Чэр_сяр_апад=62
| Ліп_сяр=20.8 | Ліп_сяр_апад=83
| Жні_сяр=19.3 | Жні_сяр_апад=77
| Вер_сяр=14.2 | Вер_сяр_апад=48
| Кас_сяр=8.6 | Кас_сяр_апад=41
| Ліс_сяр=4.0 | Ліс_сяр_апад=41
| Сне_сяр=-1.2 | Сне_сяр_апад=42
| Год_сяр=8.8 | Год_сяр_апад=609
| Сту_сяр_мін=-4.6 | Сту_сяр_макс=-0.8
| Лют_сяр_мін=-4.3 | Лют_сяр_макс=0.5
| Сак_сяр_мін=-1.0 | Сак_сяр_макс=6.4
| Кра_сяр_мін=4.2 | Кра_сяр_макс=14.4
| Май_сяр_мін=9.4 | Май_сяр_макс=19.8
| Чэр_сяр_мін=12.3 | Чэр_сяр_макс=22.7
| Ліп_сяр_мін=15.5 | Ліп_сяр_макс=26.0
| Жні_сяр_мін=14.1 | Жні_сяр_макс=24.5
| Вер_сяр_мін=9.2 | Вер_сяр_макс=19.3
| Кас_сяр_мін=5.0 | Кас_сяр_макс=12.2
| Ліс_сяр_мін=1.8 | Ліс_сяр_макс=6.2
| Сне_сяр_мін=-2.9 | Сне_сяр_макс=0.4
| Год_сяр_мін=4.9 | Год_сяр_макс=12.6
| Сту_а_макс=11.4 | Сту_а_мін=-26.1
| Лют_а_макс=14.4 | Лют_а_мін=-22.0
| Сак_а_макс=19.4 | Сак_а_мін=-14.9
| Кра_а_макс=26.5 | Кра_а_мін=-4.8
| Май_а_макс=31.6 | Май_а_мін=-1.2
| Чэр_а_макс=32.0 | Чэр_а_мін=4.0
| Ліп_а_макс=35.0 | Ліп_а_мін=8.8
| Жні_а_макс=35.5 | Жні_а_мін=4.9
| Вер_а_макс=31.5 | Вер_а_мін=-2.0
| Кас_а_макс=24.4 | Кас_а_мін=-5.8
| Ліс_а_макс=19.0 | Ліс_а_мін=-14.2
| Сне_а_макс=12.3 | Сне_а_мін=-22.2
| Год_а_макс=35.5 | Год_а_мін=-26.1
|}}
Паводле [[фізіка-геаграфічнае раянаванне|фізіка-геаграфічнага раянавання]], горад размешчаны на [[Высокаўская раўніна|Высокаўскай раўніне]] ў межах заходняй часткі [[Беларускае Палессе|Беларускага Палесся]] — [[Брэсцкае Палессе|Брэсцкім Палессі]]<ref name="Кравчук"/>.
=== Экалогія ===
Ад стацыянарных крыніц, размешчаных у горадзе, у атмасферу паступае 3,2 тыс. тон [[забруджвальнае рэчыва|забруджвальных рэчываў]], высокая доля [[Выкід шкоднага рэчыва|выкідаў]] ад [[транспарт]]у (для Брэсцкай вобласці дасягае 87 % ад усіх выкідаў)<ref name="Кравчук"/>.
=== Гідраграфія ===
[[Гідраграфія|Гідраграфічная]] сітуацыя вызначаецца ракой [[Заходні Буг]], якая праходзіць на паўднёва-заходняй ускраіне горада і [[Мухавец (рака)|Мухавец]], які ўпадае ў яе і перасякае горад з усходу на захад. У межах горада рака Мухавец утварае шматлікія [[затока|затокі]], [[старыца|старыцы]] і [[выспа|выспы]]. У забудаванай частцы горада размешчана некалькі невялікіх [[сажалка|сажалак]]. У [[Пойма|поймах рэк]] развіта сістэма [[меліярацыйны канал|меліярацыйных каналаў]], прымеркаваных пераважна да паўднёвай ускраіны<ref name="Кравчук"/>.
=== Рэльеф ===
[[Рэльеф (геаграфія)|Рэльеф]] мясцовасці, на якой размясціўся горад, вызначаецца размяшчэннем у межах [[Высокаўская раўніна|Высокаўскай раўніны]], а таксама [[Даліна ракі|далінамі рэк]]. Даліны рэк у межах горада шырокія, у раёне Брэсцкай крэпасці яны злучаюцца<ref name="Кравчук"/>.
=== Глебы ===
Паводле глебава-геаграфічнага раянавання, тэрыторыя Брэста адносіцца да [[Брэсцка-Драгічынска-Іванаўскі раён|Брэсцка-Драгічынска-Іванаўскага раёна]]. Натуральнае глебавае покрыва ў забудаванай частцы горада моцна змененае, на прысядзібных участках акультураны. Захаваныя на адкрытых прасторах (у лясах, лесапарках, водна-зялёнай сістэме) натуральныя глебы пераважна [[Дзярнова-падзолістыя глебы|дзярнова-падзолістыя]], [[слабаглеяватыя глебы|слабаглеяватыя]] на [[супескі|супесках]], сустракаюцца [[дзярнова-глеяватыя глебы|дзярнова-глеяватыя]] і [[глеевыя глебы|глеевыя]] на [[суглінкі|суглінках]], супесках і [[пясок|пясках]], а таксама [[Тарфяна-балотныя глебы|тарфяна-балотныя]] (у поймах рэк)<ref name="Кравчук"/>.
=== Клімат ===
Паводле [[клімат]]у Брэст размешчаны ў [[Паўднёвая агракліматычная вобласць Беларусі|Паўднёвай агракліматычнай вобласці]]. Сума тэмператур паветра вышэй за +10 [[°C]] перавышае 2400 °C. Сярэдняя тэмпература [[ліпень|ліпеня]] +18,0—18,5 °C, [[студзень|студзеня]] −4,5 °C. [[Абсалютны мінімум тэмпературы]] набліжаецца да —36 °C. За год выпадае менш за 600 мм [[Атмасферныя ападкі|ападкаў]]. [[Вегетацыйны перыяд|Перыяд вегетацыі]] раслін складае 198—204 дні. Горад адносіцца да [[Паўднёвы раён інтрадукцыі|Паўднёвага раёна інтрадукцыі]]<ref name="Кравчук"/>.
У складзе гарадскіх зямель Брэста [[лясны масіў|лясныя масівы]] і [[Дрэвавыя расліны|дрэвава]]-[[хмызняк]]овая расліннасць займаюць 20,2 %, [[ворныя землі]] — 12,2, землі пад воднымі аб’ектамі, [[луг]]амі і [[балота]]мі — 5, 5,2 і 1,7 % адпаведна, пад [[забудова]]й, [[дарога]]мі і [[камунікацыя]]мі — 28,5 %<ref name="Кравчук">Кравчук, Л. А. Структурно-функциональная организация ландшафтно-рекреационного комплекса в городах Беларуси / Л. А. Кравчук. — Минск: Беларус. навука, 2011. — 171 с. — ISBN 978-985-08-1264-3. стар. 90-91</ref>
=== Флора ===
Фізіка-геаграфічныя і глебава-кліматычныя ўмовы вызначылі асаблівасці натуральнай расліннасці, што расце на тэрыторыі горада, якая прадстаўлена [[лес|лясамі]], размешчанымі на паўночным усходзе, паўднёвым захадзе і паўднёвым усходзе горада, а таксама [[поймавы луг|поймавымі лугамі]] і дрэвава-хмызняковай расліннасцю<ref name="Кравчук"/>.
Лясы Брэста прымеркаваны да падзоны [[Шырокалісцевыя лясы|шырокалісцева]]-[[Іглічны лес|іглічных]] лясоў, размешчаны ў межах [[Бугска-Палеская геабатанічная акруга|Бугска-Палескай геабатанічнай акругі]], [[Бугска-Прыпяцкі лесараслінны раён|Бугска-Прыпяцкага лесарасліннага раёна]]<ref name="Кравчук"/>.
[[Луг]]і прадстаўлены [[мурожныя лугі|мурожнымі]] на незабудаваных участках у міжрэччах і надабалонных тэрасах і [[поймавыя лугі|поймавымі]] — у далінах рэк Мухавец і Заходні Буг. На гарадской тэрыторыі яны досыць моцна антрапагенна ператвораны ў час [[добраўпарадкаванне|добраўпарадкавання]]<ref name="Кравчук"/>.
==== Ландшафтна-рэкрэацыйны комплекс ====
У горадзе маецца ([[2010]]) 5 [[парк]]аў (140,2 [[Гектар|га]]), 13 [[сквер]]аў (23,3 га), 6 [[бульвар]]ы (15,1 га), 1 [[сад]] (0,4 га), 7 азелянёных тэрыторый грамадскіх цэнтраў (12,0 га), водна-зялёная сістэма (499,5 га), 4 гарадскія [[пляж]]ы (9,8 га), 7 [[Асабліва ахоўныя прыродныя тэрыторыі Беларусі|асабліва ахоўных тэрыторый]] (70,1 га), а таксама гарадскія [[лес|лясы]], [[лесапарк]]і і іншыя азелянённыя тэрыторыі (1282,0 га)<ref name="Экбюл2010">[http://www.minpriroda.gov.by/uploads/files/000632_410797_10.doc Экалагічны бюлетэнь за 2010 год. Глава 10. Зялёныя насаджэнні і прыродныя экасістэмы ў гарадах]</ref>.
Ландшафтна-рэкрэацыйны комплекс Брэста складаецца як з добраўпарадкаваных тэрыторый: паркаў (з улікам [[Мемарыяльны комплекс «Брэсцкая крэпасць-герой»|Мемарыяльнага комплексу «Брэсцкая крэпасць»]] — 117,3 га), сквераў (74,7 га), бульвараў (39,1 га), азелянёных тэрыторый водна-зялёнай сістэмы (107 га з улікам тэрыторый, якія прылягаюць да [[Вяслярны канал (Брэст)|вяслярнага канала]]), так і рэкрэацыйных лясоў, якія займаюць амаль 80 % у структуры комплексу<ref name="Кравчук"/>.
Станам на [[2019]] год у горадзе маецца 9 [[Асабліва ахоўныя прыродныя тэрыторыі Беларусі|асабліва ахоўных прыродных тэрыторый]], сярод якіх [[біялагічныя заказнікі]] мясцовага значэння [[Барбастэла (заказнік)|Барбастэла]] (6,61 га) і [[Брэсцкі заказнік|Брэсцкі]] (66,71 га), [[батанічны помнік прыроды]] рэспубліканскага значэння [[Брэсцкія елкі|елкі звычайныя змеепадобнай формы «Брэсцкія»]], помнікі прыроды мясовага значэння [[бук лясны (Брэст)|бук лясны]], [[вішня птушыная (Брэст)|вішня птушыная]], [[дуб чарэшчаты (Брэст)|дуб чарэшчаты]], [[плюшч звычайны (Брэст)|плюшч звычайны]], [[Дуброўка (тарфянік)|тарфянік Дуброўка]], [[Брэсцкая крынічная струга]]<ref name="priroda.brest">[http://www.priroda.brest.by/files/OOPT%202019.xlsx Особо охраняемые природные территории (ООПТ) Брестской области]</ref>.
Узровень азелянення горада складае 21,4 %, што значна ніжэй за норму (40 %), забяспечанасць насаджэннямі агульнага карыстання — 76,6 м²/чал. пры норме для буйных гарадоў 10—11 м²/чал.<ref name="Экбюл2009">[http://www.minpriroda.gov.by/uploads/files/000585_592692_10.pdf Экалагічны бюлетэнь за 2009 год. Глава 10. Зялёныя насаджэнні і прыродныя экасістэмы ў гарадах]</ref>.
Размяшчэнне аб’ектаў агульнага карыстання ландшафтна-рэкрэацыйнага комплексу Брэста арганізавана неадпаведна месцам лакалізацыі [[рэкрэацыя|рэкрэацыйнага]] попыту. У цэнтры горада забяспечанасць насельніцтва аптымальная, на некаторых участках вышэй за існую норму. На перыферыі горада, у тым ліку і ў раёнах высакашчыльнай шматкватэрнай забудовы, дзе пражывае значная частка гараджан, адзначаецца іх дэфіцыт. Найбольшы дэфіцыт — на ўчастках, ізаляваных ад аб’ектаў рэкрэацыі [[прамысловая зона|прамысловымі зонамі]], спецтэрыторыямі, [[чыгунка]]й, г. з. у граніцах [[Фартэчная вуліца (Брэст)|вуліц Фартэчнай]], [[Вуліца Кіжаватава (Брэст)|Кіжаватава]], [[Чыгуначная вуліца (Брэст)|Чыгуначнай]], на паўночным захадзе Брэста. Пры ўліку лясоў і рэзервовых азелянёных тэрыторый сітуацыя некалькі змяняецца ў паўночна-ўсходняй частцы горада. Аднак у яго паўночна-заходняй частцы на ўчастках жылой забудовы, якія акружаны прамзонамі, спецтэрыторыямі, чыгункай і характарызуюцца адсутнасцю добраўпарадкаваных рэкрэацыйных аб’ектаў, а таксама рэзерву для іх стварэння, дэфіцыт захаваецца<ref name="Кравчук"/>.
=== Флора і фаўна ===
Паводле папярэдніх дадзеных у межах горада насяляюць і растуць больш за 40 ахоўных відаў (у тым ліку 24 віды раслін і каля 20 відаў пазваночных жывёл). Такія лічбы ідуць побач з колькасцю ахоўных відаў на асабліва ахоўных прыродных тэрыторыях<ref name="ptushki"/>
=== Раёны горада ===
Падзяляецца на 2 раёны — [[Ленінскі раён, Брэст|Ленінскі]] і [[Маскоўскі раён, Брэст|Маскоўскі]].
Мікрараёны: Адамкова, Бярозаўка, Вулька-Падгорская, [[Вычулкі]], Граеўка, [[Вёска Дуброўка, Брэсцкі раён|Дуброўка]], [[Новыя Задворцы]], [[Старыя Задворцы]], [[Кіеўка]], [[Кавалёва, Брэст|Кавалёва]], [[Кацін Бор]], [[Лысая Гара, Брэст|Лысая Гара]], [[Паўднёвы, Брэст|Паўднёвы]], [[Плоска (Брэсцкі раён)|Плоска]], [[Пугачова, Брэст|Пугачова]], [[Рэчыца, Брэст|Рэчыца]], [[Трышын]], [[Усход (Брэст)|Усход]].
== Насельніцтва ==
{{Асноўны артыкул|Насельніцтва Брэста}}
'''Насельніцтва [[Брэст|Брэста]]''' на 1 студзеня 2020 года склала 339 700 чалавек. Брэст — найбуйнейшы горад [[Брэсцкая вобласць|Брэсцкай вобласці]] і шосты па колькасці насельніцтва ў Рэспубліцы Беларусь пасля [[Мінск|Мінска]], [[Гомель|Гомеля]], [[Віцебск|Віцебска]], [[Магілёў|Магілёва]] і [[Гродна]]. За 1959—2019 гады колькасць насельніцтва горада вырасла амаль у 5 разоў<ref>https://www.belstat.gov.by/upload/iblock/cff/cff240929a52d907db4b984b367395c7.pdf {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210831012414/https://www.belstat.gov.by/upload/iblock/cff/cff240929a52d907db4b984b367395c7.pdf |date=31 жніўня 2021 }}</ref>.
{{Wikidata/Population}}
== Эканоміка ==
Брэст — буйны прамысловы цэнтр Беларусі, пры гэтым 70% усёй прамысловасці горада - перапрацоўчыя прадпрыемствы (2021 г.)<ref>[https://www.belta.by/regions/view/rogachuk-ekonomika-bresta-pokazala-v-2021-godu-rekordnyj-rezultat-477283-2021/ Рагачук: эканоміка Брэста паказала ў 2021 годзе рэкордны вынік]</ref>.
У [[1996]] годзе створана свабодная эканамічная зона «Брэст»<ref name="РБ"/>.
=== Прамысловасць ===
Найбуйнейшыя прадпрыемствы [[Машынабудаванне і металаапрацоўка|машынабудавання і металаапрацоўкі]]: [[Брэсцкі электратэхнічны завод]], [[Брэстгазаапарат|«Брэстгазаапарат»]], [[Брэстсельмаш|Брэсцкі завод сельскагаспадарчага машынабудавання]], [[Брэсцкі машынабудаўнічы завод]], [[Брэсцкі электралямпавы завод]] і інш.
Вядучыя прадпрыемствы [[Харчовая прамысловасць|харчовай галіны прамысловасці]]: [[Белалка|Брэсцкі лікёра-гарэлкавы завод «Белалка»]], [[Савушкін прадукт|«Савушкін прадукт»]], [[Брэсцкі мясакамбінат|мясакамбінат]], СП «Санта Брэмар» і іншыя.
З галін [[Лёгкая прамысловасць|лёгкай прамысловасці]] развіты трыкатажная ([[Брэсцкі панчошны камбінат]]), вытворчасць дываноў і дывановых вырабаў (Брэсцкі філіял [[Віцебскія дываны|ААТ «Віцебскія дываны»]]) і інш.
Дзейнічаюць прадпрыемствы і іншых галін прамысловасці.
=== Турызм ===
Брэст — перспектыўны цэнтр турызму Беларусі міжнароднага значэння.
Гасцініцы [[Беларусь (гасцініца, Брэст)|«Беларусь»]], [[Інтурыст (гасцініца, Брэст)|«Брэст-Інтурыст»]], «[[Буг (гасцініца)|Буг]]» і іншыя<ref name="РБ">{{крыніцы/Рэспубліка Беларусь|2|Брест}}</ref>.
У межах горада находзяцца 4 ведамасных санаторыя-прафілакторыя, у т.л. РУП «[[Брэсцкае аддзяленне Беларускай чыгункі]]».
== Транспарт ==
[[Выява:Belarus-Brest-Railway Station-1.jpg|thumb|[[Брэсцкі чыгуначны вакзал]]]]
Вузел аўтамабільных дарог і чыгунак у напрамку на [[Баранавічы]], [[Лунінец]], [[Ковель]], [[Беласток]], [[Варшава|Варшаву]]. На тэрыторыі горада 3 памежных пункты пропуску праз дзяржаўную мяжу Рэспублікі Беларусь.
За 3,5 км на ўсход ад Брэста знаходзіцца [[Аэрапорт Брэст]] (міжнародны код — BQT), які быў уведзены ў эксплуатацыю ў [[1976]] годзе. У [[1986]] годзе Брэсцкаму аэрапорту нададзены статус міжнароднага, магчымая колькасць пасажыраў складае 400 чалавек за гадзіну.
У лютым [[1947]] года з’явіўся [[Брэсцкі аўтобус|гарадскі аўтобус]] і [[Брэсцкае таксі|таксі]], у 1969 годзе — [[Брэсцкае маршрутнае таксі|маршрутнае таксі]], у [[1981]] годзе — [[Брэсцкі тралейбус|тралейбусы]]<ref name="virtual"/>.
У 1940 годзе заснаваны [[Брэсцкі рачны порт]].
== Культура ==
[[Мемарыяльны комплекс «Брэсцкая крэпасць-герой»|Мемарыяльны комплекс Брэсцкая крэпасць-герой]] з музеем Брэсцкай крэпасці-героя (Пабудова мемарыялу ажыццяўлялася пад кіраўніцтвам народнага архітэктара [[СССР]] У. А. Караля, урачыстае адкрыццё адбылося [[25.9]].[[1971]]), [[Брэсцкі абласны краязнаўчы музей]] з філіялам — [[Археалагічны музей «Бярэсце»|археалагічным музеем «Бярэсце»]], [[Брэсцкі чыгуначны музей]], [[Музей гісторыі горада Брэста]], [[Брэсцкі музей «Выратаваныя мастацкія каштоўнасці»]], музей прыроды, музей авіацыі і касманаўтыкі (у мікрараёне Усход)
У Брэсце дзейнічае [[Брэсцкі акадэмічны тэатр драмы імя Ленінскага камсамола Беларусі|Брэсцкі тэатр драмы]], [[Брэсцкі абласны тэатр лялек]], [[Брэсцкая абласная філармонія]], 2 [[Кінатэатры Брэста|кінатэатры]] і інш. У рэпертуары Брэсцкага лялечнага тэатра сёння каля 30 дзіцячых і сямейных спектакляў. Праводзяцца фестывалі: міжнародны класічнай музыкі «Студзеньскія музычныя вечары», «Беларуская музычная восень», гарадскія «Залатая восень», «Брэсцкі баль», міжнародны тэатральны [[фестываль «Белая вежа»]] і фестываль беларускага нацыянальнага кіно.
Працуе [[Брэсцкая абласная бібліятэка імя М.Горкага]].
Штогод у Брэсце праводзіцца амаль 2 тыс. мерапрыемстваў, у тым ліку міжнародныя і рэспубліканскія. У горадзе працуюць два прафесійныя тэатры, філармонія, 12 дамоў культуры, 85 бібліятэк. У [[2014]] годзе Брэст атрымаў статус «Горад, дружалюбны дзецям». У 2015 годзе Брэст з’яўляўся [[культурная сталіца Беларусі|культурнай сталіцай Беларусі]].
<!--Дзейнічаюць абласныя Тэатр драмы і музыкі і Тэ-атр лялек; Дзярж. архіў Брэсцкай вобл.; музеі: археалагічны «Бярэсце» (з 1983), абласны краязнаўчы, абароны Брэсцкай крэпасці-героя, «Выратаваныя мастацкія каштоўнасці». У Брэсце праводзяцца міжнар. штогадовыя фестывалі: [[Белая вежа (фестываль)|тэатральны «Белая вежа»]], [[Пралескі (фестываль)|дзіцячы музычны «Пралескі»]]<ref name="ГВБ"/>.-->
== Адукацыя ==
32 агульнаадукацыйныя школы, 6 гімназій, 2 ліцэі.
'''Вышэйшыя навучальныя ўстановы''':
* [[Брэсцкі дзяржаўны тэхнічны ўніверсітэт]]
* [[Брэсцкі дзяржаўны ўніверсітэт імя А. С. Пушкіна]]
'''Сярэднія спецыяльныя ўстановы''':
* [[Брэсцкі дзяржаўны гандлёва-тэхналагічны каледж]]
* [[Брэсцкі дзяржаўны каледж чыгуначнага транспарту]]
* [[Брэсцкі дзяржаўны музычны каледж імя Рыгора Шырмы]]
* [[Брэсцкі дзяржаўны медыцынскі каледж]]
У адукацыйных установах горада працуе 18 музеяў розных профіляў: гісторыка-краязнаўчыя, этнаграфічныя, ваеннай славы, мемарыяльныя, у тым ліку музей Баявой Славы гімназіі № 1, музей «Хлапчукі несмяротнага Брэста» паста Памяці ля Вечнага агню мемарыяльнага комплексу «Брэсцкая крэпасць-герой», краяназнаўчы музей «Амістад» гімназіі № 5.
== Спорт ==
Буйныя спартыўныя збудаванні — спартыўны комплекс «Брэсцкі», [[Брэсцкі лёгкаатлетычны манеж]], [[Брэсцкі лядовы палац спорту]], картынг-стадыён і інш.
У горадзе дзейнічаюць 18 дзіцяча-юнацкіх спартыўных школ. У мікрараёне Кіеўка размешчаны стадыён «Лакаматыў». У абласным спартыўным комплексе «Брэсцкі» адбываюцца трэніроўкі і гульні футбольнага клуба [[ФК Дынама Брэст|Дынама Брэст]].
== СМІ ==
'''Газеты'''
* «Брестский вестник»
* «Вечерний Брест»
* «Заря»
* «Духовный вестник»
'''Радыё'''
* Беларускае [[Радыё Рацыя]] (99,2 FM)
* Брэсцкае радыё (104,8 FM)
'''Тэлебачанне'''
* Брэсцкая тэлерадыёкампанія (ТРК-Брэст)
* «Буг-ТВ» (камерцыйны канал)
== Славутасці ==
<!--Сярод шматлікіх помнікаў гісторыі горада самы значны — мемарыяльны комплекс «Брэсцкая крэпасць-герой» (створаны ў 1969—71). Помнікі архітэктуры: будынкі банка (1926), гарадскіх асабнякоў пач. 19 ст. (перакрыжаванні вул. Міцкевіча з вуліцамі Савецкай і Камсамольскай), пошты (сярэдзіна 19 ст.), чыг. вакзала (1886); Мікалаеўская царква(1906), Сі-мяонаўскі кафедральны сабор (1865), кафедральны Крыжаўзвіжанскі касцёл (1856), жылыя дамы канца 19 — сярэ-дзіны 20 ст. на вуліцах Савецкай, 17 Верасня, Савецкіх пагранічнікаў<ref name="ГВБ"/>.
-->
[[File:Вуліца Савецкая, студзень-2017.png|thumb|Вуліца Савецкая, студзень-2017. Адна з вуліц у цэнтральнай часцы горада. Пешаходная.]]
'''Брэсцкая крэпасць'''
* [[Мемарыяльны комплекс «Брэсцкая крэпасць-герой»]]: галоўны ўваход, галоўны манумент, пад’езды і плошчы, [[плошча Цырыманіялаў, Брэст|плошча Цырыманіялаў]], тэрасы-трыбуны, трох’ярусныя пахаванні (некропаль), [[скульптурная кампазіцыя «Смага»]], штык-абеліск ([[1971]]), заходняя ўскраіна горада — {{ГККРБ 4|111Г000004}}
* [[Брэсцкая крэпасць|Комплекс фартыфікацыйных збудаванняў Брэсцкай крэпасці]] ([[1836]]—[[1842]] гады, [[1911]]—[[1914]] гады), заходняя ўскраіна горада — {{ГККРБ 4|110Г000707}}:
** [[Цытадэль Брэсцкай крэпасці|Цытадэль]] — абарончая казарма, руіны Белага палаца, Інжынернага ўпраўлення, Арсенала, казармы пагранічнікаў, фундамент сталовай каманднага складу — {{ГККРБ 4|111Г000724}}
** [[Валынскае ўмацаванне Брэсцкай крэпасці|Валынскае ўмацаванне]] — 2 бастыённыя франты з 2 равелінамі знешняй агароджы, руіны ўпраўлення Брэсцкага ваеннага шпіталя № 2396 (былы [[Брэсцкі кляштар бернардзінак|кляштар бернардзінак]]), крапасны будынак, каземаціраваны рэдзюіт, 12 казематаў, парахавы склеп, 2 доты 62-га Брэсцкага ўмацаванага раёна — {{ГККРБ 4|111Г000725}}
** [[Кобрынскае ўмацаванне Брэсцкай крэпасці|Кобрынскае ўмацаванне]] — знешняя агароджа з 4 бастыённымі франтамі і 3 равелінамі, расходнымі парахавымі склепамі, казематамі, паўночнай і паўночна-заходняй брамамі, 3 надроўныя капаніры, 20 казематаў ценальнага фронту, 12 казематаў І бастыённага фронту з патэрнай да капаніра, 12 казематаў ІІ бастыённага фронту, 20 казематаў бастыёна, усходні і заходні рэдуты, 3 парахавыя склепы, асобная каземаціраваная артылерыйская батарэя, скляпеністая артылерыйская лабараторыя, 2 двухпавярховыя казармы 125-га стралковага палка, дот 62-га Брэсцкага ўмацаванага раёна — {{ГККРБ 4|111Г000726}}
*** форт «А», [[мікрараён Казловічы]]
*** абарончая казарма «А — Б», мікрараён Казловічы
*** парахавы склеп «Ж — З», [[мікрараён Гершоны]]
*** парахавы склеп № 4, [[мікрараён Аркадзія]]
*** абарончая казарма «Ж — З», мікрараён Гершоны
*** форт «3», [[мікрараён Дуброўка]]
*** абарончая казарма «Б — В», мікрараён Гершоны
** абарончыя збудаванні (форт № 5) з тэрыторыяй у межах 10 м ад рова — {{ГККРБ 4|112Г000077}}
*** форт «Граф Берг», вул. Шасэйная
*** форт «1», мікрараён Казловічы
*** форт «8», вул. Беларуская
*** парахавы склеп № 2, вул. Асіпенкі, 11/1
*** парахавы склеп № 3, вул. Луцкая
'''Сакральная архітэктура'''
* [[Царква ў гонар Ціхвінскай іконы Божай Маці (Брэст)|Царква ў гонар Ціхвінскай іконы Божай Маці]]
* [[Царква ў гонар абраза Божай Маці «Усіх Гаротных Радасць» (Брэст)|Царква ў гонар абраза Божай Маці «Усіх Гаротных Радасць»]] (1997)
* [[Царква прападобнага Серафіма Сароўскага (Брэст)|Царква прападобнага Серафіма Сароўскага]] (2001)
* [[Свята-Мікалаеўская брацкая царква, Брэст|Свята-Мікалаеўская брацкая царква]] ([[1906]]), вул. Савецкая, 10 — {{ГККРБ 4|113Г000021}}
* [[Свята-Мікалаеўскі сабор, Брэст|Свята-Мікалаеўскі сабор]] ([[ХІХ стагоддзе]]) — {{ГККРБ 4|113Г000005}}
* [[Свята-Сімяонаўскі сабор, Брэст|Свята-Сімяонаўскі кафедральны сабор (найстарэйшы праваслаўны храм горада)]] ([[1865]]), вул. К. Маркса, 84 — {{ГККРБ 4|113Г000016}}
* [[Касцёл Святога Крыжа, Брэст|Кафедральны касцёл Святога Крыжа]] ([[1856]]), вул. Леніна, 34 — {{ГККРБ 4|113Г000015}}
* [[Свята-Васкрасенскі сабор, Брэст|Васкрасенскі сабор]]
* [[Свята-Раства-Багародзіцкая царква, Гершоны|Царква Раства Багародзіцы]] ([[1866]]—[[1869]]), вул. Свята-Афанасьеўская, 112, мікрараён Гершоны — {{ГККРБ 4|113Г000079}}
* [[Свята-Афанасьеўская капліца, Брэст|Свята-Афанасьеўская капліца]] (канец [[ХІХ]] — пачатак [[ХХ стагоддзе|ХХ стагоддзя]]), вул. Свята-Афанасьеўская, 39, мікрараён Гершоны — {{ГККРБ 4|113Г000071}}
* Гарнізонны [[Касцёл Святога Антонія Падунскага]] 1938 г.
'''Помнікі савецкага часу'''
* Мемарыяльны ансамбль на [[Гарнізонныя могілкі, Брэст|Гарнізонных могілках]] — {{ГККРБ 4|113Д000008}}
* Брацкая магіла (1944—1945), [[парк культуры і адпачынку імя 1 Мая, Брэст|парк культуры і адпачынку імя 1 Мая]] — {{ГККРБ 4|113Д000019}}
* Магіла савецкіх лётчыкаў (1944), за 0,5 км ад вул. Уладаўскай, мікрараён Гершоны — {{ГККРБ 4|113Д000078}}
* [[Помнік Тысячагоддзя Брэста]]
* [[Бюст П. І. Клімука]] ([[1979]]), [[бульвар Касманаўтаў, Брэст|бульвар Касманаўтаў]] — {{ГККРБ 4|112Ж000012}}
* [[Помнік Уладзіміру Ільічу Леніну (Брэст)|Помнік У. І. Леніну]] ([[1958]]), пл. Леніна — {{ГККРБ 4|112Ж000014}}
* [[Парк імя Першага мая, Брэст|Парк імя Першага мая]]
'''Помнікі часоў II Рэчы Паспалітай (1918—1939)'''
* Польскі Банк (арх. Мар’ян Лалевіч)
* Дом грамадскага аб’яднання Харцэраў (1932, арх. Я.Рыбіцкі)
* [[Будынак Брэсцкага аблвыканкама|Будынак ваяводскай адміністрацыі]]
* Рамеснае вучылішча (1937, арх. Е.Бейл)
* Жылая калонія «Нарутовіча» (1921-39, арх. Я.Лісецкі)
* Афіцэрскі гатэль (1938, арх. Ян Захватовіч)
* [[плошча Леніна, Брэст|Забудова плошчы Леніна]] (1920-1930-я), [[Вуліца Леніна, Брэст|вул. Леніна]], 7, 9, 11, 13, 15 — {{ГККРБ 4|113Г000013}}
* [[Будынак банка, Брэст|Будынак банка]] (1926, арх. С.Філасевіч)
* [[Будынак суда Брэсцкага раёна]] ([[1928]]), вул. Будзённага, 31 — {{ГККРБ 4|113Г000007}}
'''Архітэктура часоў Расійскай Імперыі'''
* [[Гістарычны цэнтр Брэста]] ([[ХІХ]] — пачатак [[ХХ]] стагоддзя), на тэрыторыі Валынскага ўмацавання Брэсцкай крэпасці — {{ГККРБ 4|112Е000002}}
* [[Брэст-Цэнтральны|Чыгуначны вакзал з будынкам прычыгуначнага паштамта і будынкам адміністрацыі Брэсцкага аддзялення Беларускай чыгункі]] ([[1886]], [[1956]]), у паўночна-заходняй частцы горада — {{ГККРБ 4|112Г000010}}
* будынак мужчынскай гімназіі (1905)
* [[Брэсцкая абласная філармонія|Будынак Брэсцкай абласной філармоніі]] (1901 год, 1930-я гады), вул. Арджанікідзэ, 14 — {{ГККРБ 4|113Г000003}}
* [[Галоўпаштамт, Брэст|Галоўпаштамт]] (сярэдзіна [[ХІХ стагоддзе|ХІХ стагоддзя]]), пр. Машэрава, 32 — {{ГККРБ 4|113Г000018}}
* гарадскія асабнякі (1-я пал. 19 ст.)
* жылыя дамы (19 — пач. 20 ст.)
* Казармы (канец [[ХІХ]] стагоддзя), Паўночны гарадок, вул. Брэсцкай Дывізіі — {{ГККРБ 4|113Г000009}}
* Будынак ([[ХІХ стагоддзе]]), вул. Камсамольская, 40 — {{ГККРБ 4|113Г000011}}
* Будынак ([[ХІХ стагоддзе]]), вул. Пушкінская, 10 — {{ГККРБ 4|112Г000020}}
'''Археалагічныя славутасці'''
* Бескурганны могільнік перыяду ранняга жалезнага веку ([[II стагоддзе|II]]—[[III]] стагоддзі), вул. Маскоўская, 215, 217, 219 — {{ГККРБ 4|113В000017}}
* [[Археалагічны музей «Бярэсце»|Гарадзішча старажытнага Бярэсця]] ([[XI]]—[[XIV]] стагоддзі) — {{ГККРБ 4|112Е000002}}
'''Страчаная спадчына'''
* [[Фара Вітаўта, Брэст|Фара Вітаўта]]
== Вядомыя асобы ==
{{main|Вядомыя асобы Брэста|Ганаровы грамадзянін горада Брэста}}
* [[Леў Барысавіч Алімаў]] (нар. 1945) — беларускі мастак.
* [[Аляксандр Аляксандравіч Алонцаў]] (1941—2013) — беларускі мастак.
* [[Якаў Балглей]] — французскі мастак.
* [[Менахем Бегін]] (1913—1992) — сёмы [[прэм’ер-міністр Ізраіля]], лаўрэат [[Нобелеўская прэмія міру|Нобелеўскай прэміі міру]] (1978)<ref name="ГВБ"/>.
* [[Вольга Іванаўна Бельская]] — беларуская мастачка.
* [[Аляксей Сяргеевіч Благавешчанскі]] (1909—1994) — [[Герой Савецкага Саюза]].
* [[Ларыса Дзмітрыеўна Глазырына]] — беларуская выкладніца.
* [[Якаў Пінхусавіч Громер]] (1879—1933) — беларускі матэматык.
* [[Андрэй Васілевіч Дынько]] (нар. 1974) — журналіст, рэдактар.
* [[Пётр Іванавіч Івашуцін]] (1909—2002) — кіраўнік органаў дзяржаўнай бяспекі і ваеннай разведкі СССР, [[Герой Савецкага Саюза]]
* [[Васіль Васілевіч Кандрасюк]] — беларускі кампазітар.
* [[Уладзімір Мікалаевіч Карват]] (1958—1996) — беларускі ваенны лётчык, [[Герой Беларусі]].
* [[Ігар Карнялюк]] — савецкі і расійскі музыкант.
* [[Алена Кіевіч]] — беларуская лёгкаатлетка.
* [[Андрэй Кудзіненка]] — беларускі кінарэжысёр.
* [[Абрам Купчык]] — амерыканскі шахматыст.
* [[Уладзімір Мікалаевіч Лапата-Загорскі]] — беларускі дыпламат.
* [[Алег Васілевіч Ляшук]] — беларускі архітэктар.
* [[Ілля Паўлавіч Мазурук]] (1906—1989) — савецкі палярны лётчык, Герой Савецкага Саюза.
* {{нп5|Вікенцій Васілевіч Макушаў||ru|Макушев, Викентий Васильевич}} (1837—1883) — вучоны-славіст.
* [[Віктар Мікалаевіч Навумчык]] — беларускі педагог.
* [[Мікалай Мікалаевіч Пракаповіч]] (нар. 1948) — беларускі паэт і журналiст.
* [[Аляксандр Уладзіміравіч Прохараў]] — беларускі і савецкі футбаліст.
* [[Людміла Разянкова]] (нар. 1952) — беларуская баскетбалістка, шматразовы чэмпіён БССР, трэнер, доктар спартыўнай медыцыны.
* {{нп5|Віктар Мікалаевіч Сарока-Расінскі||ru|Сорока-Росинский, Виктор Николаевич}} (1882—1960) — расійскі і савецкі педагог.
* [[Валерый Уладзіміравіч Страмук]] (нар. 1957) — беларускі палітык.
* {{нп5|Віктар Мікалаевіч Трамбіцкі||ru|Трамбицкий, Виктор Николаевич}} (1895—1970) — савецкі кампазітар і дырыжор.
* [[Віктар Мікалаевіч Хвалюк]] — беларускі хімік.
* [[Аляксандр Іванавіч Цвікевіч]] (1888—1937) — рэпрэсаваны беларускі грамадска-[[палітычны дзеяч]], [[гісторык]], [[юрыст]], [[філосаф]], [[публіцыст]].
* [[Алесь Мікалаевіч Чаркашын]] (1982—2015) — [[Беларусь|беларускі]] грамадскі і ваенны дзеяч, удзельнік [[Вайна на ўсходзе Украіны|вайны на ўсходзе Украіны]].
* [[Любоў Віктараўна Чаркашына]] — беларуская гімнастка.
* [[Надзея Шнаркевіч]] — беларуская культурная і грамадская дзяячка.
* [[Генадзь Валер’евіч Шутаў]] (1975—2020) — ахвяра падчас пратэстаў супраць фальсіфікацый на [[Прэзідэнцкія выбары ў Беларусі (2020)|прэзідэнцкіх выбарах 2020 года]].
== Гарады-пабрацімы ==
<div style="-moz-column-count: 3; column-count: 3;">
* {{сцяг|Расія}} [[Горад Арол|Арол]], [[Расія]]
* {{сцяг|Расія}} [[Астрахань]], [[Расія]]
* {{сцяг|Ізраіль}} [[Ашдод]], [[Ізраіль]]<ref name="ashrus"/>
* {{сцяг|Грузія}} [[Батумі]], [[Грузія]] (з 2015)<ref name="tut"/>
* {{сцяг|Польшча}} [[Бяла-Падляска]], [[Польшча]]
* {{сцяг|Расія}} [[Калінінград]], [[Расія]]
* {{сцяг|Расія}} [[Каўроў]], [[Расія]]
* {{сцяг|Украіна}} [[Луцк]], [[Украіна]]
* {{сцяг|Расія}} [[Масква]], [[Расія]]
* {{сцяг|Расія}} [[Навадзвінск]], [[Расія]]
* {{сцяг|Расія}} [[Ніжні Тагіл]], [[Расія]]
* {{сцяг|Расія}} [[Новарасійск]], [[Расія]] (з 2014)
* {{сцяг|Расія}} [[Петразаводск]], [[Расія]]
* {{сцяг|Балгарыя}} [[Плевен]], [[Балгарыя]]
* {{сцяг|Германія}} [[Равенсбург]], [[Германія]]
* {{сцяг|Германія}} [[Вайнгартэн (Вюртэмберг)|Вайнгартэн]], [[Германія]]
* {{сцяг|Расія}} [[Разань]], [[Расія]] (з 2012)
* {{сцяг|Германія}} [[:de:Gemeindeverwaltungsverband Mittleres Schussental|Саюз абшчын Сярэдняй Шусэнталі]], [[Германія]]<ref name="vb"/>
* {{сцяг|Бельгія}} [[Сінт-Ніклас]], [[Бельгія]]
* {{сцяг|Кітай}} [[Сяогань]], [[Кітай]]
</div>
== Заўвагі ==
{{заўвагі|1|group=~}}
== Гл. таксама ==
* [[Спіс вуліц Брэста]]
* [[Гарады Брэсцкай вобласці]]
* [[Гарады Беларусі]]
== Зноскі ==
{{Reflist|refs=
<ref name="gki">[http://www.gki.gov.by/upload/new%20structure/press%20service/GZK_2011.doc Государственный земельный кадастр Республики Беларусь] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20150924022402/http://www.gki.gov.by/upload/new%20structure/press%20service/GZK_2011.doc |date=24 верасня 2015 }} (по состоянию на 1 января 2012 г.)</ref>
<ref name="pravo">[http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&p0=D912b0053094&p1=1 РЕШЕНИЕ БРЕСТСКОГО ОБЛАСТНОГО СОВЕТА ДЕПУТАТОВ 11 сентября 2012 г. № 219 Об изменении границ некоторых административно-территориальных единиц Брестской области] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20131211112252/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&p0=D912b0053094&p1=1 |date=11 снежня 2013 }}</ref>
<ref name="2017-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2017}}</ref>
<ref name="belstat2009">[https://web.archive.org/web/20110812005902/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/publications/national_structure_brest.rar Перепись населения Республики Беларусь 2009 года. Национальный состав населения Брестской области.] {{ref-ru}}</ref>
<ref name="NNP">{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Брэсцкая вобласць|}}</ref>
<ref name="Žuraŭski">''Жураўскі А. І.'' [http://zagorodde.na.by/govor8_1.html Старадаўнія назвы гарадоў Беларусі] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20110926215854/http://zagorodde.na.by/govor8_1.html |date=26 верасня 2011 }} // Навіны Беларускай акадэміі — Мінск. — 1992. — № 31 (660). — С. 3—5.</ref>
<ref name="Wartberge">[[Хроніка Вартберга]].</ref>
<ref name="Lysienka-1">Лысенко, П. Ф. Берестье. — Мн., 1985. — С. 11.</ref>
<ref name="Lysienka-2">Лысенка, П. Ф. Берестье… — С. 12.</ref>
<ref name="Karamzin">Карамзин, Н. Н. История государства Российского. Т. II—III. — М., 1991. — С. 196.</ref>
<ref name="Lysienka-3">Лысенко, П. Ф. Берестье… — С. 14—20.</ref>
<ref name="Ławrowska">[[Ірына Лаўроўская|Irena Ławrowska]]. Analysis of the Territorial Layout of Brest Litovski (XIV—XVI century). Structural Analysis of Historical Constructions- Jerzy Jasieńko(ed) © 2012 DWE, Wrocław, Poland, ISSN 0860-2395, ISBN 978-83-7125-216-7. — S. 1220—1230.</ref>
<ref name="Брэст. Энцыклапедычны даведнік Стар.9">{{кніга |аўтар = |частка = |загаловак = Брест. Энциклопедический справочник |спасылка = |выданне = |месца = Мн. |выдавецтва = Белорусская энциклопедия им. П. Бровки |год = 1987 |том = |старонкі = 9 |старонак = |isbn = }}</ref>
<ref name="brest_rayon">[http://gerb.brestobl.com/breraj0.html «Пасля раздзела Рэчы Паспалітай»], gerb.brestobl.com {{праверана|27|4|2009}}</ref>
<ref name="Надвор'е і климат3">[http://pogoda.ru.net/climate/33008.htm Надвор'е і Клімат. Клімат Брэста]</ref>
<ref name="ptushki">[http://www.ptushki.org/info/press/item/12915.html#sthash.pcK0pMBB.dpuf Брест перегоняет многие заказники по количеству редких видов животных и растений!] {{ref-ru}}</ref>
<ref name="2015-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2015}}</ref>
<ref name="2016-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2016}}</ref>
<ref name="virtual">[http://virtual.brest.by/news5239.php Расклад руху брэсцкіх тралейбусаў на вясну 2013 года]</ref>
<ref name="ashrus">[http://www.ashrus.co.il/index.php/world/world-news/europe/710-ashbrrest-pobratim Ашдод и Брест — побратимы]{{Недаступная спасылка}}</ref>
<ref name="tut">[http://news.tut.by/society/445302.html Брест и грузинский Батуми стали городами-побратимами]</ref>
<ref name="vb">{{cite web |url = http://vb.by/article.php?topic=48&article=6075 |title = Пол-Европы на двух колесах |work = Вечерний Брест |date = 2009-07-02 |accessdate = 2012-03-21 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20130423162929/http://vb.by/article.php?topic=48&article=6075 |archivedate = 23 красавіка 2013 |deadurl = yes }}</ref>
}}
== Літаратура ==
* {{крыніцы/ЗП|Брэсцкая}}
* {{крыніцы/ЗП|Брестская}}
* {{крыніцы/ЭДГБ|Брэст}}
* [[Т. І. 3абела|3абела Т. І.]] Места Берасцейскае ў XVI сталецці: (Сац.-экан. нарыс). Мн., 1930;
* [[X. Зоненберг|Зоненберг X.]] История города Брест-Литовска, 1016—1907: По достоверным источникам и правдоподобным умозаключенням. Варшава, 1908;
* [[Г. В. Штыхаў|Штыхов Г. В.]] Города Белоруссии по летописям и раскопкам (IX—XIII вв.). Мн., 1975;
* Науменко В. Я. Брест: Ист.-экон. очерк. 2 изд. Мн., 1977;
* Лысенко П. Ф. Открытие Берестья. Мн., 1989.
* {{Cite book|last = Rąkowski| first = Grzegorz| author-link = | title = Czar Polesia|chapter=Brześć — brama Polesia| publisher = Rewasz| location = Pruszków| date = 2005| series = Smak Kresów| isbn = 83-85557-92-X|ref=harv}}
'''Тапаграфічныя карты'''
* {{Карта|N-34-XXXVI}}
== Спасылкі ==
{{Commonscat-inline|Brest, Belarus|Брэст}}
{{OSM relation|72615|Брэст}}
* [http://belarusdigest.com/story/brest-region-place-where-soviet-union-collapsed-14291 Brest Region: The Place Where The Soviet Union Collapsed] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160309163652/http://belarusdigest.com/story/brest-region-place-where-soviet-union-collapsed-14291 |date=9 сакавіка 2016 }}
* [http://gdv.name/by/11/60/299/ ГАЗЕТА ДЛЯ ВАС // Берасце, Брэст-Літоўск, Брэст-над-Бугам, Брэст…]{{Недаступная спасылка}}
* [http://www.radzima.org/be/gorad/brest.html Здымкі на Radzima.org]
* [http://szlachta.io.ua/album46624 Jurkau kutoczak — Юркаў куточак — Yury’s Corner. Фартэцыя ў Берасьці 1836—1842 гг.] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20180114021319/http://szlachta.io.ua/album46624 |date=14 студзеня 2018 }}
* [http://www.b-g.by/ru/13_2011/society/8170/ Каму належыў Брэст у 1918 годзе? Дзмітрый Кісель, Станіслаў Коршунаў «Брэсцкая Газета»]
* [http://grl.brest.by/chron-locallore.html Хроніка падзей горада Брэста] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20070927215948/http://grl.brest.by/chron-locallore.html |date=27 верасня 2007 }}
* [http://txt.knihi.com/hierb/biera.html А. Цітоў «Геральдыка беларускіх гарадоў» на «Беларускай Палічцы»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20060512012446/http://txt.knihi.com/hierb/biera.html |date=12 мая 2006 }}
* [http://brestonline.com/be/ BrestOnline.com] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20060821042212/http://brestonline.com/be/ |date=21 жніўня 2006 }}
* [http://brestobl.com/gorod/centr/2.html Інфармацыя на старонцы BrestObl.com]
* [http://www.ournet.md/~byelorussian/03.htm Клімат Брэста] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20060820112302/http://www.ournet.md/~byelorussian/03.htm |date=20 жніўня 2006 }}
* [http://brest.museum.by/ Брэсцкі абласны краязнаўчы музей]
* [https://locator.by/brest Карта Брэста]
{{Культурная сталіца Беларусі}}
{{Брэсцкі раён}}
{{Брэсцкая вобласць}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Брэст| ]]
[[Катэгорыя:Гарады абласнога падпарадкавання Беларусі]]
bony71dwwsbzwx2fpd2o554fle6hxy0
4191537
4191536
2022-08-21T20:13:31Z
Artsiom91
31770
/* Пачатак ХХ стагоддзя */
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = горад
|беларуская назва = Брэст
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна = Беларусь
|герб = Coat of Arms of Brest, Belarus.svg
|сцяг = Berastre stiag.svg
|шырыня герба = 80
|шырыня сцяга = 190
|выява = Brest Montage (2017).jpg
|подпіс =
|lat dir =N |lat_deg = 52|lat_min = 6|lat_sec =
|lon dir =E |lon_deg = 23|lon_min = 41|lon_sec =
|CoordAddon =
|CoordScale =
|вобласць = Брэсцкая
|раён =
|сельсавет =
|карта краіны = 250
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы = старшыня гарвыканкама
|глава =
|дата ўтварэння =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны = Берасце, Брэст-Літоўск,<br /> Брэст-над-Бугам
|статус з =
|плошча = 146,12<ref name="gki"/><ref name="pravo"/>
|від вышыні = НУМ
|вышыня цэнтра НП = 280,4
|клімат =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|крыніца насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|агламерацыя =
|нацыянальны склад = [[беларусы]] — 82,13 %, <br /> [[рускія]] — 10,67 %, <br /> [[украінцы]] — 4,16 %, <br /> іншыя — 3,04 %<ref name="belstat2009"/>
|канфесійны склад =
|этнахаронім =
|часавы пояс = +2
|DST =
|тэлефонны код = +375 162
|паштовы індэкс = 224000
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код = 1
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons = Brest, Belarus
|сайт = http://city.brest.by/
|мова сайта = ru
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 27171628
}}
{{значэнні}}
'''Брэст'''{{ref+|Сустракаюцца таксама назвы '''''Берасце''''' і '''''Бярэсце'''''|~}}<ref name="NNP"/> ({{lang-be-trans|Brest}}, {{lang-ru|Брест}}) — горад у [[Беларусь|Беларусі]], адміністрацыйны цэнтр [[Брэсцкая вобласць|Брэсцкай вобласці]] і [[Брэсцкі раён|Брэсцкага раёна]], на рацэ [[Заходні Буг]] пры ўпадзенні ў яго [[Рака Мухавец|Мухаўца]]. За 349 км ад [[Мінск]]а. Тэрыторыя горада — 146,12 км²<ref name="gki"/><ref name="pravo"/>. Насельніцтва 343 985 чал. (2017)<ref name="2017-Estimate"/>. З’яўляецца адным з найважнейшых транспартных вузлоў Беларусі. Эканамічны і культурны цэнтр, [[вузел чыгунак]] і аўтамабільных дарог, [[Аэрапорт Брэст|аэрапорт]], [[рачны порт (Брэст)|рачны порт]], звязаны [[Дняпроўска-Бугскі канал|Дняпроўска-Бугскім каналам]] з басейнамі [[Дняпро|Дняпра]] і [[Прыпяць|Прыпяці]].
{{Змест злева}}
== Назва ==
Упершыню згадваецца ў «[[Аповесць мінулых часоў|Аповесці мінулых гадоў]]» пад назваю ''Бе́рестье''<ref name="Žuraŭski"/>, у гістарычных крыніцах таксама сустраюцца напісанні ''Бересте'', ''Бересть''<ref name=viacorka/>, у нямецкіх летапісах ''Брэйзіка''<ref name="Wartberge"/>. Тапонім «Берасце» ўтварыўся ад слова «[[Бераст|бе́раст]]», «бе́расць»<ref name="zurauski">[[Аркадзь Жураўскі|Жураўскі А.]] [http://mowaznaustwa.ru/2009/07/23/a-i-zhuraўski-staradaўniya-nazvy-garadoў-belarusi/ Старадаўнія назвы гарадоў Беларусі] // «Навіны Беларускай акадэміі» № 31 (660), 14 жніўня 1992. С. 3—5.</ref> ([[Дрэвавыя расліны|дрэвавая]] ці [[куст]]авая расліна сямейства [[вязавыя|вязавых]]<ref name="ГВБ"/>). Значэнне мае хутчэй за ўсё зборнае — бераставы гай<ref name=viacorka>[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [http://www.svaboda.org/a/25444820.html Аддайма Брэст брэтонцам!], [[Радыё Свабода]], 3 ліпеня 2014 г.</ref>. На думку географа [[Вадзім Жучкевіч|В. Жучкевіча]], назва горада таксама магла паходзіць ад слова «[[бяроста]]» — [[бяроза]]вая кара<ref>{{Крыніцы/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі}} С. 36.</ref>. Існуюць таксама меркаванні, што назва горада паходзіць ад [[асабовае імя|імя асабовага]] — Бераст<ref name="ГВБ">{{крыніцы/ГВБ|3-1|Брэст}}</ref>.
Паводле народнага падання пра паходжанне назвы горада, якое запісаў у сярэдзіне [[XIX ст.]] [[П. М. Шпілеўскі]] ў сваім «Падарожжы па Палессі і Беларускім краі», некалі, даўным-даўно багаты купец, прабіраючыся цераз вязкія [[балота|балоты]] з вялікай колькасцю рознага тавару, зрубіў [[плаціна (архітэктура)|плаціну]] са ствалоў [[бяроза|бярозы]], заваліў балота бяростай (верхні белы слой бярозавай кары) і такім чынам праклаў сабе шлях. У памяць аб сваім выратаванні з гэтых балот купец пабудаваў [[копішча]] і прынёс там ахвяру язычніцкаму богу [[Вялес]]у. А самое месца аб зрубленай з бяросты плаціны ён назваў ''Берасцем'', ''Берасценем''. Пазней, прадаўшы з выгадай у [[Літва (зямля)|Літве]] свае тавары, купец вярнуўся і атабарыўся на гэтым месцы са сваёй [[дружына]]й<ref name="ГВБ"/>.
У [[1696]] г. [[сейм Рэчы Паспалітай]] скасаваў статус [[Старабеларуская мова|старабеларускай мовы]] як дзяржаўнай і такім чынам адкрыў шлях да татальнай [[Паланізацыя|паланізацыі]]. Назвы беларускіх паселішчаў запісваліся толькі графічнымі сродкамі [[Польская мова|польскай мовы]] ў характэрнай для яе [[Фанетыка|фанетычнай]] і [[Граматыка|граматычнай]] формах. У такім выглядзе большасць з іх увайшла ў дзяржаўныя дакументы, на карты, выцесніўшы з пісьмовай і [[картаграфія|картаграфічнай]] практыкі спрадвечныя формы<ref name="Прадмова"/>. Польскі варыянт назвы горада запісваўся як ''Brześć'' (вымаўляецца як ''Бжэсць''), пазней, каб пазбегнуць блытаніны з польскім горадам [[Бжэсць Куяўскі]] ({{lang-pl|Brześć Kujawski}}), пачала выкарыстоўвацца назва ''Brześć Litewski'' (літар. ''Берасце Літоўскае''). У [[Лацінская мова|лацінамоўных]] дакументах назвы абодвух гарадоў перадаваліся як ''Brest'', вытворны прыметнік — як ''Brestensis'', радзей ''Brescensis'', часам ''Brzestensis''<ref name=viacorka/>. Старажытная лацінская форма, відаць, з’яўляецца вытворнай ад назвы польскага Бжэсця. У сучаснай лацінскай мове, якая выкарыстоўваецца як богаслужбовая і навуковая мова [[Каталіцкая Царква|Каталіцкай царквы]], аднавілі поўнагалосную форму тапоніма: дакументы [[Берасцейская унія|Берасцейскай уніі]] выйшлі ў [[1970]] годзе пад назвай «Documenta Unionis ''Berestensis'' eiusque Auctorum (1590—1600)»<ref name=viacorka/>. На еўрапейскіх картах XVII—XVIII стагоддзяў Берасце пазначалася як ''Brizestije'' ([[Антверпен]], 1612), ''Breßia al Brie∫tz'' ([[Амстэрдам]], 1632), ''Bres∫ia'' ([[Амстэрдам]], 1661), ''Brzesc'' ([[Лондан]], 1799)<ref name=viacorka/>.
У складзе [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]] ні дакументалісты, ні гісторыкі, ні картографы таксама не клапаціліся пра дакладнасць перадачы беларускіх [[айконімы|айконімаў]] на [[Руская мова|рускую мову]]. Яны запазычвалі ўжо гатовыя польскія формы і запісвалі іх [[кірыліца|кірыліцкай графікай]]. У выніку неаднаразовай перадачы з адной мовы на іншую без уліку арыгінала шэраг беларускіх айконімаў увайшоў у гісторыю ў чужамоўнай ці скажонай форме, з неўласцівымі для іх гукавымі, граматычнымі і словаўтваральнымі рысамі, што нанесла вялікую шкоду ўсёй айканімічнай сістэме Беларусі. У пісьмовай практыцы замацаваліся паланізаваныя формы<ref name="Прадмова"/>, так польскі варыянт назвы горада ''Brześć'' перанеслі ў рускую мову спачатку як ''Бржесть'', што пазней трансфармавалася ў ''Брест''<ref name="vm">Мухін В. [http://knihi.com/www/nazvy/ Спрадвечныя назовы]{{Недаступная спасылка}} // «Студэнцкая думка», ?.</ref><ref name="Дайлід">Дайлід П. [http://c4u.omniton.net/by/11/60/299/Берасце-Брэст-Літоўск-Брэст-над-Бугам-Брэст.htm Берасце, Брэст-Літоўск, Брэст-над-Бугам, Брэст…]{{Недаступная спасылка}} // «Газета для вас» № 712, 20 жніўня 2009.</ref>. Гэтую трансфармацую назвы ў рускай мове зафіксавалі лічбы аб баявых дзеяннях у ваколіцах горада рускага палкаводца [[Аляксандар Сувораў|А. Суворава]] і іншых расійскіх чыноўнікаў: спачатку пісалі ''Бржесць'', ''Бржесть'', пазней ''Бржест'' і ''Брест''.
Пасля [[Падзелы Рэчы Паспалітай|падзелаў Рэчы Паспалітай]] з’явілася назва ''Брестъ-Литовскъ'' ({{lang-be|Брэст-Літоўск}}), пры гэтым даволі працяглы час паралельна ўжывалася форма ''Бржестъ''. Адной з магчымых крыніц рускай формы ''Брест'' ({{lang-be|Брэст}}) разглядаюцца дакументы часоў [[Вайна 1654—1667 гадоў|вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай]] (1654—1667), у якіх датычна Берасця паслядоўна ўжываецца назва ''Бресть'' жаночага роду<ref name=viacorka/>.
Перад пачаткам [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] жыхары горада хадайнічалі перад [[Дзяржаўная Дума Расійскай імперыі|Дзяржаўнай Думай Расійскай імперыі]] аб вяртанні гістарычнай назвы ''Берестье'' ({{lang-be|Берасце}}). У выдадзеным у горадзе Я. Хмялеўскім даведніку «Календарь-Справочникъ гор. Брестъ-Литовска на 1912 годъ» адзначаецца, што першапачатковая старажытная назва горада «Бэресть» захавалася і па-ранейшаму жыве ў гаворцы мясцовых сялянаў:
{{цытата|«Тамъ почти нельзя услышать Брестъ, а о составном названіи Брестъ-Литовскъ множество Полѣсскихъ крестьянъ даже не подозрѣваетъ».<ref>Календарь-Справочникъ гор. Брестъ-Литовска на 1912 годъ. Изд. Я. М. Хмѣлевскаго. С. 32.</ref>}}
Пасля далучэння да [[Польская Рэспубліка, 1918—1939|Польскай Рэспублікі]] ў [[1921]] годзе горад атрымаў назву ''Бжэсць над Бугам'' (''Brześć nad Bugiem''), якая праіснавала да [[1939]] года. Тым часам у [[БССР]] да сярэдзіны [[1930-я|1930-х]] гадоў і ў [[Беларуская дыяспара|беларускай дыяспары]] на [[Захад]]зе дагэтуль ужываюць спрадвечную назву — Берасце<ref name="vm"/>. У час [[Нямецкая акупацыя Беларусі, 1941—1944|нямецкай акупацыі]] назва горада ў [[Нямецкая мова|нямецкамоўных]] дакументах і шыльдах часцей за ўсё пісалася ''Brest-Litowsk'' (''Брэст-Літоўск'').
Ужо пасля 1939 года з рускай мовы ў беларускую была запазычана сучасная афіцыйная беларуская назва ''Брэст''<ref name="vm"/><ref name="Дайлід"/>, якая не мае ў сабе кораню, ад якога пайшло першапачатковае імя горада, і застаецца ў беларускай мове ізаляванай і чужароднай<ref name="vm"/>. У вусных жа зносінах і зараз стабільна ўжываюцца формы (толькі з некаторымі гукавымі відазменамі), пад якімі горад згадваецца ў ранніх летапісах і іншых старажытнапісьмовых дакументах у сваім усходнеславянскім абліччы — '''Бе́расце''', '''Бэ́рэсць''', '''Бэ́рысць'''<ref name="Прадмова">[http://elib.bsu.by/bitstream/123456789/16876/1/%D0%9D%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B%20%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%20%D0%BF%D1%83%D0%BD%D0%BA%D1%82%D0%B0%D1%9E%20%D0%A0%D0%91_%D0%91%D1%80%D1%8D%D1%81%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B2%D0%BE%D0%B1%D0%BB.pdf Лемцюгова В. П. : Прадмова да даведніка «Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь» ]</ref>. У некаторых выданнях можна сустрэць варыянт '''Бярэсце'''<ref>{{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 85.</ref>, які, аднак, не адпавядае традыцыйнаму вымаўленню мясцовых жыхароў<ref name=viacorka/>.
== Гісторыя ==
=== Ранняе Сярэднявечча ===
[[Археалагічныя даследаванні]] горада паказалі, што як пагранічная крэпасць і апорны пункт [[Славянская каланізацыя Беларусі|славянскай каланізацыі]] горад быў заснаваны ў канцы [[10 стагоддзе|Χ ст.]]<ref name="Lysienka-1"/>. Агульнае аблічча матэрыяльнай культуры старажытнага Берасця пацвярджае яго заснаванне адным з [[Усходнія славяне|усходне-славянскіх плямён]] — [[Дрыгавічы|дрыгавічамі]]<ref name="ГВБ"/><ref name="АрхБ">{{крыніцы/Археалогія Беларусі|1|Брэст}}</ref>.
Адносна дакладнасці дат першага ўспаміну думкі гісторыкаў разыходзяцца. Дакладна вядома, што звязана першае ўпамінанне з падзеямі 1015—1019, калі кіеўскі князь [[Святаполк Уладзіміравіч]] вёў барацьбу за кіеўскі сталец са сваім братам наўгародскім князем [[Яраслаў Уладзіміравіч|Яраславам Уладзіміравічам]]. Упершыню ўпамінаецца пад [[1019]] годам<ref name="ЭВКЛ"/>. Такога пункту гледжання прытрымліваецца [[Пётр Фёдаравіч Лысенка|Пётр Лысенка]], абапіраючыся на «[[Аповесць мінулых гадоў]]» і складзеныя на яе аснове пазнейшыя зборы, дзе пра паход [[1017]] года ў Пабужжа нічога не сказана<ref name="Lysienka-2"/>. Другая група даследчыкаў — [[Мікалай Міхайлавіч Карамзін|М. Карамзін]], [[Сяргей Міхайлавіч Салаўёў|С. Салаўёў]], [[Генрык Лаўмянскі|Г. Лаўмянскі]], [[Георгій Васілевіч Штыхаў|Г. Штыхаў]] і інш. давяраюць сказанаму ў першым спісе [[Наўгародскі летапіс|Наўгародскага летапісу]]: {{цытата|в лето 6525 (1017) Ярослав иде к Берестью}}<ref name="Karamzin"/>.
Старажытнае Берасце, размешчанае на сутоку рэк, кантралявала водныя шляхі па [[Мухавец (рака)|Мухаўцу]] з усходу, ад дняпроўскага вялікага воднага шляху [[З варагаў у грэкі|«з варагаў у грэкі»]] да Буга і па [[Заходні Буг|Бугу]] — шлях з поўдня, з [[Валынь|Валыні]] — да [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]]. З самага пачатку існавання Берасце адыгрывала ролю палітычнага, эканамічнага, адміністрацыйнага і культурнага цэнтра [[Пабужжа]]<ref name="ГВБ"/>. Горад быў гандлёвым цэнтрам [[Старажытнаруская дзяржава|Старажытнарускай дзяржавы]] на мяжы з [[польшча|польскімі]] і [[Літва (зямля)|літоўскім]] ўладаннямі<ref name="ЭГБ"/>. 3 прычыны прыгранічнага размяшчэння часта быў у цэнтры ваенных падзей<ref name="АрхБ"/>. У [[1020]] годзе захоплены польскім князем [[Баляслаў I Храбры|Баляславам Храбрым]]<ref name="ЭГБ"/>. У [[1022]], [[1031]] і [[1044]] гадах кіеўскі князь [[Яраслаў Уладзіміравіч]] здзейсніў паходы да Берасця, які, як можна меркаваць, быў заняты [[Польскае каралеўства (1025—1385)|палякамі]]<ref name="АрхБ"/>.
Наступны ўспамін Бярэсця ў летапісе звязана з барацьбой [[Ізяслаў Яраславіч|Ізяслава Яраславіча]] з яго братамі Святаполкам і [[Усевалад Яраславіч|Усеваладам]] за кіеўскі сталец<ref name="Lysienka-3"/>. У {{нп5|Павучанне Уладзіміра Манамаха|«Павучанні»|ru|Поучение Владимира Мономаха}} [[Уладзімір Манамах|Уладзіміра Манамаха]] гаворыцца, што ў [[1070-я]] гады яго<ref name="АрхБ"/>, па даручэнні праціўнікаў Ізяслава<ref name="Lysienka-3"/>, пасылалі пільнаваць Берасце, спалены палякамі<ref name="АрхБ"/>. Пётр Лысенка лічыць, што гэта адбылося ў [[1073]] годзе, пасля таго як кіеўскі князь Ізяслаў Яраславіч быў выгнаны з Кіева і ўцёк да польскага караля [[Баляслаў II Смелы|Баляслава II Смелага]]<ref name="Lysienka-3"/>.
У [[1097]] годзе [[вялікі князь кіеўскі]] [[Святаслаў Ізяславіч]] выгнаў з Берасця [[валынскі князь|валынскага князя]] [[Давыд Ігаравіч|Давыда Ігаравіча]]. У гэтых паведамленнях Берасце названы [[горад]]ам, што азначае існаванне там [[Абарончыя збудаванні|абарончых збудаванняў]]<ref name="АрхБ"/>.
[[Дзяцінец (Брэст)|Дзяцінец]] (трохвугольнай у плане формы, умацаваны з боку поля ровам, замляным валам і частаколам<ref name="ГВБ"/>), найбольш умацаваная старажытная частка Берасця, размяшчалася на мысе, утвораным правым берагам ракі [[Заходні Буг]] і левым берагам левага рукава р. [[Мухавец (рака)|Мухавец]]. [[Вакольны горад (Брэст)|Вакольны горад]] месціўся супраць дзядзінца, на востраве, утвораным 2 рукавамі р. Мухавец у месцы ўпадзення яе ў Заходні Буг. Тут выяўлена неўмацаванае паселішча, якое датуецца матэрыяламі [[X ст.]]<ref name="АрхБ"/> На дзяцінцы раскапаны [[вуліца|вуліцы]] з драўляным насцілам, рэшткі больш як 200 жылых і гаспадарчых пабудоў. Знойдзены сведчанні развіцця тут [[Рамёствы|рамёстваў]], [[Гандаль|гандлевых]] і культурных сувязей з гарадамі [[Старажытная Русь|старажытнай Русі]] і суседнімі краінамі<ref name="ЭГБ">{{крыніцы/ЭГБ|2|Брэст}}</ref>.
[[Файл:Old Bierascie.jpg|міні|Меркаваны выгляд Берасця ў ХІІ—ХІІІ стагоддзях]]
У [[1146]] годзе горад у складзе [[Тураўскае княства|Тураўскага княства]]<ref name="ЭГБ"/>. 3 другой паловы [[XII ст.]] Берасце уваходзіла ў склад [[Уладзіміра-Валынскае княства|Уладзіміра-Валынскага княства]]<ref name="АрхБ"/>. 3 [[1199]] года ў складзе [[Галіцка-Валынскае княства|Галіцка-Валынскага княства]]<ref name="ЭВКЛ"/>. У [[XII ст.]] на месцы дзядзінца пабудаваны [[Брэсцкі замак|драўляны замак]] (адноўлены ў другой палове [[XIII ст.]])<ref name="ГВБ"/>. На працягу [[XII]]—[[XIII]] стагоддзяў летапісы неаднаразова адзначалі спробы Берасця стаць цэнтрам самастойнага княства<ref name="АрхБ"/>.
Падчас [[Татара-мангольскае нашэсце|мангола-татарскага нашэсця]] паблізу Берасця адбылася жорсткая бітва, але горад, відаць, не быў захоплены. 3 [[1272]] годзе Берасцем валодаў валынскі князь [[Уладзімір Васількавіч]], а з [[1289]] — [[Мсціслаў Данілавіч]]<ref name="АрхБ"/>. У [[1276]]—[[1288]] гг. на тэрыторыі замка валынскім князем Уладзімірам Васількавічам была ўзведзена мураваная [[Берасцейская вежа|вежа-данжон]] (праіснавала да [[1831]], знесена пры [[Будаўніцтва Брэсцкай крэпасці|пабудове Брэсцкай крэпасці]]). У [[XIII ст.]] сінхронна з вежай у горадзе была змуравана царква Св. Пятра<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭВКЛ"/>.
=== Вялікае Княства Літоўскае ===
У канцы [[XIII]] — пачатку [[XIV]] стагоддзя заваяваць Берасце імкнуліся польскія каралі і літоўскія князі<ref name="ЭГБ"/>. У [[1319]] годзе [[вялікі князь літоўскі]] [[Гедзімін]] далучыў Берасце да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Неўзабаве Берасце зноў трапіла пад уладу валынскіх князёў<ref name="АрхБ"/>. Пасля ўладанне князя [[Кейстут]]а, у складзе [[Троцкае княства|Троцкага княства]]<ref name="ЭВКЛ"/>. У [[1349]] годзе Берасце захапіў [[польскі кароль]] [[Казімір III Вялікі]], але паводле дамовы [[1366]] года горад вернуты ў склад [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]<ref name="ГВБ"/><ref name="АрхБ"/>. У [[1379]] годзе разрабаваны і спалены<ref name="ЭГБ"/> рыцарамі [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэна]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭВКЛ"/>. 3 [[XIV стагоддзе|XIV стагоддзя]] існавалі [[Берасцейскія гарадскія ўмацаванні|гарадскія ўмацаванні]]. У [[1382]]—[[1384]] гадах уладанне князя [[Скіргайла|Скіргайлы]], потым князя [[Вітаўт]]а. У час [[Грамадзянская вайна ў Вялікім Княстве Літоўскім (1389—1392)|барацьбы паміж Ягайлам і Вітаўтам у 1388—1392 гадах]] [[Ягайла]] ў [[1390]] годзе авалодаў Берасцем і [[15 жніўня]] [[1390]] года дараваў яму [[магдэбургскае права]]<ref name="ЭВКЛ"/> (першаму з беларускіх гарадоў). Паводле прывілею вялікага князя [[Ягайла|Ягайлы]] Брэсту надавалася 60 ланаў (1500 [[га]]) [[Ворная зямля|ворнай зямлі]], уключаючы вёску [[Казловічы (Клейнікаўскі сельсавет)|Казловічы]]. Пры вымярэнні горада была ўжыта тая ж сістэма, што ў гарадах [[Польскае Памор’е|Памор’я]]<ref name="Ławrowska"/>.
У [[XIV]]—[[XVIII]] стагоддзях цэнтрам абароны Берасця з’яўляўся [[Берасцейскі замак|замак]] з каменю і дрэва. Яго ўмацоўвалі роў і вал, на якім стаялі абарончыя сцены — [[Гародня (фартыфікацыя)|гародні]] і 5 вежаў; замак уваходзіў у [[Брэсцкія гарадскія ўмацаванні|комплекс гарадскіх умацаванняў]]. [[Берасцейская вежа|Берасцейская вежа-данжон]] [[XIII стагоддзе|XIII стагоддзя]] месцілася асобна па-за межамі замка<ref name="ГВБ"/>.
[[25 студзеня]] [[1408]] года горад атрымаў права на самакіраванне ад [[Вітаўт]]а<ref name="ЭВКЛ"/>. Магдэбургскага права пацвярджалася таксама ў [[1511]], [[1554]], [[1580]], [[1607]], [[1614]], [[1661]] гадах<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>. У [[XIV стагоддзе|XIV стагоддзі]] існавалі [[гасціны двор]], мураваная кафедральная [[Мікалаеўская царква (Брэст)|Мікалаеўская царква]]<ref name="ЭВКЛ"/>, праводзіліся [[кірмаш]]ы<ref name="ГВБ"/>, у [[XV стагоддзе|XV стагоддзі]] пабудаваны драўляныя [[Міхайлаўская царква (Брэст)|Міхайлаўская]] (ва ўрочышчы [[Пяскі (Брэст)|Пяскі]]) і [[Крыжаўзвіжанская (Брэст)|Крыжаўзвіжанская]] ([[Замухавечча|за Мухаўцом]]) цэрквы<ref name="ЭВКЛ"/>. 3 пачатку XV стагоддзя існавала [[Берасцейская сінагога|сінагога]] (да [[1812]] перабудавана на патрэбы Брэсцкай крэпасці)<ref name="ГВБ"/> У [[1409]] годзе ў Берасці адбылася [[Берасцейская сустрэча (1409)|сустрэча]], на якой Вітаўт і Ягайла вырашылі распачаць [[Вялікая вайна (1409—1411)|Вялікую вайну 1409—1411 гадоў]] супраць Тэўтонскага ордэна. У [[Грунвальдская бітва|Грунвальдскай бітве]] ў [[1410]] годзе прымала ўдзел Берасцейская [[харугва]]<ref name="ЭВКЛ"/>. У [[1411]] годзе паводле фундацыі вялікага князя літоўскага [[Вітаўт]]а па-за межамі горада, паміж рэкамі [[Угрынка]] і Мухавец, былі пабудаваны драўляны [[Троіцкі касцёл (Брэст)|Троіцкі касцёл]] (на месцы ранейшага закладзенага Ягайлам; паводле некаторых даведачных выданняў, касцёл пабудавалі пасля [[1380]]) і кляштар каталіцкага манаскага ордэна [[аўгусціны|аўгусцінаў]]<ref name="ГВБ"/>. У 1446, 1454, 1460, 1471, 1478, 1505, 1511, 1515 і 1518 гадах адбываліся [[Сойм Вялікага Княства Літоўскага|соймы Вялікага Княства Літоўскага]]<ref name="ГВБ"/>. У [[1450]]—[[1480]] гадах існавала каля 40 відаў [[рамёствы|рамёстваў]]<ref name="ГВБ"/>.
У [[1500]] годзе горад, акрамя замка<ref name="ЭВКЛ"/>, разрабаваны<ref name="ЭГБ"/> і захоплены<ref name="ЭВКЛ"/> [[крымскі хан|крымскім ханам]] [[Менглі-Гірэй I|Менглі Гірэем]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>. 3 [[1520]]<ref name="ЭГБ"/> года цэнтр [[Берасцейскі павет|павета]] [[Падляшскае ваяводства (1513—1795)|Падляшскага ваяводства]]. У [[1525]] годзе [[пажар]] знішчыў цэнтр горада і замак. У [[1553]] годзе [[берасцейскі староста]] [[Мікалай Радзівіл Чорны]]<ref name="ЭГБ"/> заснаваў тут [[кальвінскі збор (Брэст)|кальвінскі збор]], які існаваў у [[XVI]]—[[XVII]] стагоддзях<ref name="ЭВКЛ"/>, і першую на Беларусі [[берасцейскія друкарні|друкарню]]<ref name="ЭГБ"/>, дзе ў [[1563]] г. была выдадзена [[Радзівілаўская біблія]]<ref name="ГВБ"/>. У [[1550-я|1550]]—[[1570-я]] гг. ў Берасці дзейнічалі некалькі [[берасцейскія друкарні|друкарняў]]<ref name="ЭВКЛ"/>, мецэнатам большасці з якіх таксама быў Мікалай Радзівіл Чорны<ref>{{Крыніцы/ЭнцВКЛ|том=1|старонкі=|артыкул=берасцейскія друкарні|аўтар=}}</ref>.
[[Файл:Bieraście. Берасьце (1840-49).jpg|170пкс|міні|злева|[[Герб Берасця|Гарадскі герб]], 1840-я]]
3 [[XVI стагоддзе|XVI стагоддзя]] Берасце карысталася [[герб Брэста|гербам]]: у блакітным полі сярэбраны лук са стралой. 3 [[1554]] года, згодна з прывілеем караля [[Жыгімонт II Аўгуст|Жыгімонта II Аўгуста]], гораду дазвалялася карыстацца гербавай пячаткаю з выявай шатровай вежы пры зліцці дзвюх рэк<ref name="ГВБ"/>.
З [[1566]] года цэнтр створанага [[Берасцейскае ваяводства|Берасцейскага ваяводства]]<ref name="ГВБ"/>. У той час у Берасці існавалі [[Спаса-Праабражэнская царква (Брэст)|Спаса-Праабражэнская царква]], [[Сімяонаўскі манастыр (Брэст)|Сімяонаўскі манастыр]] і [[манастыр Нараджэння Багародзіцы (Брэст)|манастыр Нараджэння Багародзіцы]] з 2 цэрквамі<ref name="ЭВКЛ"/>, горад складаўся з 3 частак: замка, «места» (на востраве, які ўтвараўся Заходнім Бугам і рукавамі Мухаўца) і [[Замухавечча]] (на правым беразе Мухаўца). [[Места (Брэст)|«Места»]] авальнай у плане канфігурацыі складалася з цэнтральнай часткі, умацаванай абарончай сцяной, і перыферыйнай, умацаванай валам. Асновай планіроўкі цэнтральнай часткі горада была паўавальная рынкавая плошча, якая злучалася мостам цераз Мухавец з замкам. Усяго ў [[1566]] годзе ў Берасці налічвалася каля 1 тысяч сядзіб (паводле іншых даных — 26 вуліц, 1091 домаўладальнік, 1166 сядзіб). Горад меў каля 6—7 тысяч жыхароў, сярод якіх рамеснікі 56 рамесных спецыяльнасцей складалі прыкладна 24—25 %.<ref name="ГВБ"/>
У адпаведнасці з [[Люблінская унія|Люблінскай уніяй 1569 года]] Берасце ў складзе [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ўвайшло ў [[Рэч Паспалітая|Рэч Паспалітую]]<ref name="ЭГБ"/>. У [[1588]] годзе з’явіліся першыя брукаваныя вуліцы, у [[1583]] г. адкрыта [[аптэка]]. Гарадскія [[купцы]] развівалі гандаль з гарадамі [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], [[Карона Польскага каралеўства|Польшчы]], [[Руская дзяржава|Рускай дзяржавы]]. [[Берасцейская мытня]] ў першай палове [[XVII стагоддзе|XVII стагоддзя]] займала 2-е месца ў даходах дзяржаўнай казны<ref name="ГВБ"/>.
[[Файл:Bieraście, Unijacki, Sabornaja. Берасьце, Уніяцкі, Саборная (1759).jpg|міні|злева|[[Мікалаеўская царква (Брэст)|Мікалаеўская царкв]]а, у якой была падпісаная [[Берасцейская унія]]]]
Берасце таксама з’яўлялася значным рэлігійным цэнтрам. У [[1591]] годзе пры [[Мікалаеўская царква (Брэст)|Мікалаеўскай царкве]] ўзнікла [[Брэсцкае праваслаўнае брацтва|праваслаўнае брацтва]] і адчынілася школа пры ім, у якой у [[1592]]—[[1595]] гадах выкладаў беларускі гуманіст-асветнік [[Лаўрэнцій Зізаній]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭВКЛ"/>. [[9 кастрычніка]] [[1596]] года на царкоўным саборы ў берасцейскай [[Свята-Мікалаеўская царква (Брэст)|Мікалаеўскай царкве]] была падпісана так званая [[Берасцейская унія]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭВКЛ"/> — спецыяльны акт пра арганізацыйнае аб’яднанне [[каталіцтва|каталіцкай]] і [[Праваслаўе ў Вялікім Княстве Літоўскім|праваслаўнай цэркваў]] на тэрыторыі Рэчы Паспалітай, стварэнне [[Уніяцкая Царква ў Рэчы Паспалітай|уніяцкай царквы]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>. У [[XIV]]—[[XVIII]] стагоддзях<ref name="ЭВКЛ"/> у горадзе дзейнічалі і будавалі свае касцёлы і кляштары каталіцкія манаскія ордэны [[Брэсцкі кляштар аўгусцінцаў|аўгусцінцаў]], [[Брэсцкі кляштар бернардзінцаў|бернардзінцаў]], [[Брэсцкі кляштар бернардзінак|бернардзінак]], [[Брэсцкі кляштар брыгітак|брыгітак]], [[Брэсцкі кляштар езуітаў|езуітаў]], [[Брэсцкі кляштар трынітарыяў|трынітарыяў]], [[Брэсцкі кляштар дамініканцаў|дамініканцаў]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭВКЛ"/>. Пры кляштарах адчыняліся школы<ref name="ЭГБ"/>.
У [[1598]] годзе створана [[Берасцейская эканомія]]<ref name="ЭВКЛ">{{Крыніцы/ЭнцВКЛ|том=1|старонкі=|артыкул=Берасце|аўтар=}}</ref>.
У сярэдзіне [[XVII стагоддзе|XVII стагоддзі]] ў Берасці існавалі 14 [[цэх]]аў, якія аб’ядноўвалі майстроў 48 прафесій<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭВКЛ"/>. Горад быў месцам збору [[Канфедэрацыя (Рэч Паспалітая)|ваенных канфедэрацый]] у [[1605]] і [[1612]] гадоў<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>. 3 [[1615]] года ў горадзе з’явілася езуіцкая місія, з [[1623]] пры езуіцкай рэзідэнцыі працавала школа, з 1633 дзейнічаў [[Берасцейскі езуіцкі калегіум|езуіцкі калегіум]]<ref name="ЭГБ"/>, дзе вучыўся беларускі мысліцель, грамадска-палітычны дзеяч і педагог [[Казімір Лышчынскі]]<ref name="ЭГБ"/>. У [[1620]] годзе пабудаваны [[Царква Святых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базыльян (Брэст)|касцёл і кляштар базыльян]]<ref name="ЭГБ"/>. У [[1696]]—[[1760]] гадах пры калегіуме дзейнічаў тэатр<ref name="ЭГБ"/>.
[[Файл:Bieraście Litoŭskaje. Берасьце Літоўскае (E. Dahlbergh, 1657) (2).jpg|міні|[[Эрык Дальберг]]. Аблога Берасця Літоўскага ў [[Паўночная вайна (1655—1660)|вайну Швецыі з Рэччу Паспалітай]], 1657 год]]
У час [[Антыфеадальная вайна 1648—1651 гадоў|антыфеадальнай вайны 1648—1651 гадоў]] у [[1648]] годзе лагерам каля горада размясцілася апалчэнне<ref name="ГВБ"/>, якое сабрала шляхта Берасцейскага павета супраць казакоў<ref name="ГВБ"/>. [[5 верасня|5 (15) верасня]] таго ж года былі пакараны смерцю 17 гараджан, якіх абвінавачвалі ў падрыхтоўцы паўстання. Сярод пакараных быў грамадскі і царкоўны дзеяч, ігумен Сімяонаўскага манастыра [[Афанасій Філіповіч]]. Калі да Берасця падышлі атрады казакоў, пасланых [[Багдан Хмяльніцкі|Багданам Хмяльніцкім]] на Беларусь, у горадзе пачалося паўстанне. Паўстанцы і казацка-сялянскія атрады разбілі вялікі атрад апалчэнцаў на чале з [[Берасцейскі кашталян|берасцейскім кашталянам]] [[К. Тышкевіч]]ам. У лістападзе—снежні [[1648]] года каля горада адбываліся баі паміж паўстанцамі і войскам (наёмнікамі і шляхтай) пад камандаваннем [[Я. Радзівіл]]а. У пачатку [[1649]] года яго войска здолела захапіць Берасце; загінула каля 2 тысяч чалавек, горад быў моцна разбураны<ref name="ГВБ"/>.
У [[1653]] годзе ў горадзе праходзіў [[сойм Рэчы Паспалітай]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>. Берасце значна пацярпела таксама ў час [[Паўночная вайна (1655—1660)|Паўночнай вайны 1655—1660 гадоў]]<ref name="ГВБ"/>. У [[1657]] годзе заняты і спалены шведскімі войскамі, вызвалены [[20 жніўня]] [[1658]] года атрадам пад камандаваннем [[М. К. Радзівіл]]а. У [[1659]] годзе адкрыты [[Берасцейскі манетны двор|манетны двор]]<ref name="ЭВКЛ"/>, дзе ў [[1664]]—[[1666]] гг. чаканілі дробныя медныя манеты ([[барацінкі]])<ref name="ГВБ"/>. У [[Вайна Расіі з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|вайну Расіі з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў]] у студзені—чэрвені [[1660]] года заняты войскамі маскоўскага ваяводы [[І. А. Хаванскі|І. А. Хаванскага]]<ref name="ЭВКЛ"/>, якія выразалі ў захопленым замку каля 1,7 тыс. чал.<ref>Курукин И. В., Булычев А. А. Повседневная жизнь опричников Ивана Грозного. — Москва: Молодая гвардия, 2010. С. 336.</ref>, а сам горад цалкам знішчылі<ref>Гладыщук А. А. Никитчик А. Д. Инвентари Берестейского замка и города после 1660 года // Вестник Брестского государственного технического университета. — №6. — 2013. С. 42. [http://www.bstu.by/uploads/vestnik/13-6.pdf] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20181223012012/http://www.bstu.by/uploads/vestnik/13-6.pdf |date=23 снежня 2018 }}</ref>; у [[1661]] годзе — польска-літоўскімі войскамі<ref name="ЭГБ"/>. У выніку ваенных дзеянняў колькасць [[Дым (адзінка падаткаабкладання)|«дымоў»]] скарацілася на 42 % — з 1500 да 869<ref name="ГВБ"/>.
{{Панарама|Bieraście. Берасьце (XVII).jpg|1000px|Выгляд цэнтра Берасця з бастыённымі ўмацаваннямі ў [[XVII стагоддзе|XVII ст.]] (фрагмент гравюры Э. Дальберга) <br />''Умоўныя пазначэнні'': '''A'''. ''Castellum'' — [[Берасцейскі замак|Замак]]; '''B'''. ''Templum Iesuilarum'' — [[Касцёл Ісуса і Святога Казіміра і калегіум езуітаў (Брэст)|Касцёл езуітаў]]; '''C'''. ''Templum Parochiale'' — [[Фарны касцёл (Брэст)|Фарны касцёл]]; '''D'''. ''Templ. Graco-rum'' — [[Царква Святых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базыльян (Брэст)|Грэка-каталіцкая царква]]; '''E'''. ''Templ. Dominicanorum'' — [[Берасцейскі дамініканскі касцёл|Дамініканскі касцёл]]; '''F'''. ''Coenob. Bernhardinorum'' — [[Берасцейскі кляштар бернардзінцаў|Кляштар бернардзінцаў]]; '''G'''. ''Synagogux Iudcorum'' — [[Берасцейская сінагога|Сінагога]].}}
У час [[Паўночная вайна 1700—1721 гадоў|Паўночнай вайны 1700—1721 гадоў]] праз Берасце праходзілі расійскія і шведскія войскі, былі створаны правіянцкія склады забеспячэння расійскай арміі<ref name="ЭВКЛ"/>. У [[1706]] годзе горад наведаў [[Пётр I]]; пазней Берасце захапілі і разрабавалі шведскія войскі<ref name="ГВБ"/>. Разбураны горад вызвалены на 4 гады амаль ад усіх [[дзяржаўныя павіннасці|дзяржаўных павіннасцей]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭВКЛ"/>. Другая палова [[XVII стагоддзе|XVII стагоддзя]] і першая палова [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]] адзначаны эканамічным заняпадам горада, выкліканым войнамі<ref name="ЭГБ"/>. Толькі ў другой палове [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]] пачалося ажыўленне гандлю і эканомікі горада, які паступова стаў галоўным [[Рачны порт|рачным портам]] на [[Заходні Буг|Бугу]], вывозілі [[збожжа]], [[пянька|пяньку]], [[лес]] і іншае<ref name="ГВБ"/>. Каля [[1770]] года падскарбій вялікі літоўскі [[Антоні Тызенгаўз]] заснаваў у Берасці суконную мануфактуру, у якой на момент закрыцця ў [[1780]] годзе працавалі 20 рабочых. У канцы [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]] горад налічваў 3,5 тысяч жыхароў. У [[1792]] годзе тут знаходзілася Генеральнасць (рэзідэнцыя кіраўнікоў) [[Таргавіцкая канфедэрацыя|Таргавіцкай канфедэрацыі]].
[[Файл:Bieraście,_Piasieckaja._Берасьце,_Пясецкая_(1823).jpg|thumb|Якуб Кубіцкі. Панарама Пясецкай вуліцы, [[1823]] год]]
3 [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]] існавала [[Берасцейская грэка-каталіцкая епархія]]. У [[1726]] годзе створана [[Берасцейская рымска-каталіцкая епархія]].
У [[1792]] годзе у Берасці знаходзілася [[Таргавіцкая канфедэрацыя|Таргавіцкай канфедэрацыі]]<ref name="ЭВКЛ"/>.
=== Пад уладай Расійскай імперыі ===
У выніку [[3-і падзел Рэчы Паспалітай|3-га падзелу Рэчы Паспалітай]] у [[1795]] годзе горад увайшоў у склад [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]], перайменаваны ў '''Брэст-Літоўск''', абвешчаны павятовым горадам [[Слонімская губерня|Слонімскай]], потым з [[1797]]<ref name="ГВБ"/> года у [[Літоўская губерня|Літоўскай]], з [[1801]] года [[Гродзенская губерня|Гродзенскай губерні]]<ref name="ЭГБ"/>. У [[1797]] годзе 623 дамы, з іх 21 мураваны, суконная фабрыка, вінакурня. У [[1811]] годзе 3596 жыхароў<ref name="ГВБ"/>.
[[Файл:Brest-Litovsk COA (Grodno Governorate) (1845).png|міні|злева|150пкс|Герб Брэст-Літоўска ўзору 1845 года]]
3 пачаткам [[Вайна 1812 года|вайны 1812 года]] горад стаў арэнай ваенных дзеянняў. Неаднаразова ён быў захоплены часцямі [[напалеонаўская армія|напалеонаўскай арміі]]. Вызвалены рускай арміяй [[25 снежня]] [[1812]] года<ref name="ЭГБ"/>. Вялікія страты гораду і яго жыхарам нанеслі [[Пажары ў Брэсце|пажары]] [[1802]], [[1822]], [[1828]], [[1835]] гадоў. У час пажару 1828 года згарэлі 220 пабудоў, у тым ліку уніяцкая царква, [[кляштар брыгітак (Брэст)|кляштар брыгітак]], 150 крам<ref name="ГВБ"/>. У 1834 годзе ў Брэсце заснавана [[метэаралагічная станцыя]]<ref name="ЭПБ1">{{Крыніцы/ЭПБ|1|''Таўціева З. Х'' Брэсцкая метэаралагічная станцыя}} — С. 342.</ref>.
[[Файл:Крэпасьць Брэст-Літоўск 1840 год.jpg|міні|[[Марцін Залескі]]. Будаўніцтва крэпасці Брэст-Літоўск, 1840]]
Важнае ваенна-стратэгічнае размяшчэнне Брэст-Літоўска на захадзе Расіі абумовіла выбар яго месцам для будаўніцтва [[Брэсцкая крэпасць|Брэсцкай крэпасці]]<ref name="ЭГБ"/> як часткі сістэмы ўмацаванняў на задзе [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]]<ref name="ГВБ"/>. Праект крэпасці распрацаваны рускім ваенным інжынерамі [[К. І. Оперман]]ам, [[Н. М. Малецкі]]м і [[А. І. Фельдман]]ам (зацверджаны ў [[1830]])<ref name="ЭГБ"/>; нагляд за будаўніцтвам ажыццяўлялі генерал [[І. І. Дэн]], пазней генерал-фельдмаршал [[І. Ф. Паскевіч]]<ref name="ГВБ"/>. Першы камень будучай крэпасці закладзены [[1 чэрвеня]] [[1836]] года, адкрыта [[26 красавіка]] [[1842]] года<ref name="ЭГБ"/>. Напачатку былі ўзведзены 4 часовыя ўмацаванні: [[Цытадэль Брэсцкай крэпасці|Цэнтральнае ўмацаванне (Цытадэль)]] (на месцы былога [[Вакольны горад (Брэст)|вакольнага горада]]) і [[Валынскае ўмацаванне|Валынскае]] (на месцы былога замка, пабудаванага ў XV стагоддзі з дрэва і каменю) [[Кобрынскае ўмацаванне|Кобрынскае]] і [[Цярэспальскае ўмацаванне|Цярэспальскае]] перадмаставыя ўмацаванні<ref name="ЭГБ"/>. Крэпасць знаходзілася на 4 астравах, утвораных рукавамі рэк [[Мухавец (рака)|Мухавец]], [[Заходні Буг]] і сістэмай каналаў<ref name="ГВБ"/>. Пры будаўніцтве крэпасці былі пакінуты некаторыя пабудовы старога горада. У перабудаваных будынках [[брэсцкі кляштар езуітаў|кляштараў езуітаў]], [[брэсцкі кляштар базыльян|базыльян]], [[брэсцкі кляштар бернардзінцаў|бернардзінцаў]] размяшчаліся канцылярыя каменданта, [[Белы палац|афіцэрскае казіно]], кадэцкі корпус (у 1841—1860)<ref name="ГВБ"/>. У [[1833]]—[[1842]] гадах вялася перабудова гэтых умацаванняў<ref name="ЭГБ"/>. Жылая забудова горада перамясцілася за 2 км ад крэпасці, на 3 фарштаты: [[Кобрынскі фарштат|Кобрынскі]], [[Валынскі фарштат|Валынскі]], [[Забугскі фарштат|Забугскі]]<ref name="ГВБ"/>. У [[1864]] годзе па прапанове генерала [[Э. І. Татлебен]]а пачалася першая рэканструкцыя крэпасці, у [[1911]]—[[1914]] гадах праведзена другая яе рэканструкцыя, у якой прымаў удзел [[Дз. М. Карбышаў]]<ref name="ЭГБ"/>.
Развіццё Брэста адбывалася пераважна на ўсход ад крэпасці, на месцы [[Кобрынскі фарштат|Кобрынскага фарштата]]. [[Рэгулярная планіроўка|Рэгулярная планіровачная сетка вуліц]] утварала дробныя прамавугольныя або трапецападобныя [[квартал]]ы<ref name="ГВБ"/>. У [[1842]] годзе з горадзе адкрыты [[Брэсцкі кадэцкі корпус|кадэцкі корпус]]<ref name="ЭГБ"/>. У [[1845]] годзе Брэст налічваў каля 18 тыс. жыхароў, быў зацверджаны яго новы герб: на мысе пры зліцці дзвюх рэк круг з сярэбраных шчытоў, над ім узвышаецца штандар крэпасці, у верхняй частцы гербавы знак [[Гродзенская губерня|Гродзенскай губерні]] — [[зубр]]. У 1846 годзе на Гандлёвай плошчы былі пабудаваны [[гандлёвыя рады (Брэст)|гандлёвыя рады]], у [[1856]] годзе кафедральны [[Крыжаўзвіжанскі касцёл (Брэст)|Крыжаўзвіжанскі касцёл]], у [[1865]] годзе [[Сімяонаўская царква (Брэст)|Сімяонаўская царква]]. У [[1860]] годзе ў горадзе 6 [[плошча]]ў, 225 вуліц і завулкаў, у 1861 годзе — 20,9 тыс. жыхароў, 178 [[лаўка|лавак]], 27 [[заезны дом|заезных дамоў]], [[карчма]]. У 1860-я гады працавалі 8 [[завод]]аў<ref name="ЭГБ"/>, 5 тытунёвых фабрык<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>, 6 прадпрыемстваў па вырабе свечак, розныя майстэрні<ref name="ГВБ"/>, 178 [[крама|крам]], 60 [[харчэўня]]ў, 5 [[пастаялы двор|пастаялых]] і 2 [[заезны дом|заезныя дамы]]<ref name="ЭГБ"/>, з [[1865]] г. мужчынская 4-класная [[прагімназія]]<ref name="ГВБ"/>. У канцы [[1870-я|1870-х]] гадах дзейнічалі гарадское 4-класнае і царкоўна-прыходскае вучылішчы, прыватны пансіён для шляхетных дзяўчат, з [[1874]] года — прыватная бібліятэка, з [[1885]] года — музычна-драматычнае таварыства<ref name="ЭГБ"/>.
Пасля завяршэння будаўніцтва чыгунак, што звязвалі Брэст з {{нп5|Варшаўска-Цярэспальская чыгунка|Варшавай|ru|Варшавско-Тереспольская железная дорога}} ([[1869]]), [[Маскоўска-Брэсцкая чыгунка|Масквой]] ([[1871]]), {{нп5|Кіева-Брэсцкая чыгунка|Кіевам|ru|Киево-Брестская железная дорога}} ([[1873]]), [[Палескія чыгункі|Гомелем]] ([[1886]]), горад стаў буйным [[Чыгуначны вузел|чыгуначным вузлом]]<ref name="ЭГБ"/> (уключаў 5 станцый, 4 вакзалы, 5 лакаматыўных і 2 вагонныя дэпо, іншыя прадпрыемствы)<ref name="ГВБ"/>. У [[1883]]—[[1886]] гадах узведзены будынак [[Чыгуначны вакзал (Брэст)|Цэнтральнага чыгуначнага вакзала]] (архітэктары [[Я. Гарбуноў]], [[В. Лорберг]], [[Л. Нікалаі]]); з [[1888]] года ў будынку і на перонах мелася [[электрычнае асвятленне]]<ref name="ГВБ"/>.
У [[1895]] годзе існавалі 12 бальнічных устаноў (на 713 ложкаў), 5 [[аптэка|аптэк]]<ref name="ГВБ"/>. У [[1897]] годзе ў Брэсце 46 568 жыхароў<ref name="ЭГБ"/> (з іх 45,5 % [[Пісьменнасць|пісьменных]])<ref name="ГВБ"/>. Першае рэвалюцыйнае выступленне рабочых адзначана ў [[1873]] годзе на цагельным заводзе<ref name="ЭГБ"/>.
=== Пачатак ХХ стагоддзя ===
У [[1903]]—[[1904]] гадах дзейнічалі [[брэсцкія гімназіі|2 гімназіі]]. У [[1904]] годзе працавалі 75 [[фабрыка|фабрычна]]-[[завод]]скіх прадпрыемстваў (858 рабочых), 784 [[майстэрня|рамесныя майстэрні]] (2834 чал.). Працоўныя горада і яго жыхары актыўна ўдзельнічалі ў [[Рэвалюцыя 1905—1907 гадоў у Расіі|рэвалюцыі 1905—1907 гадоў]]<ref name="ГВБ"/>. У [[1902]]—[[1906]] гадах існавала [[Брэсцкая арганізацыя Польскай сацыялістычнай партыі ў Літве|Брэсцкая арганізацыя Польскай сацыялістычнай партыі ў Літве (ППС у Літве)]], у канцы [[1905]] года ў горадзе аформілася [[Брэсцкая арганізацыя РСДРП]]. Гэтыя арганізацыі кіравалі падрыхтоўкай і правядзеннем [[забастоўка|забастовак]], [[маніфестацыя|маніфестацый]] і інш. выступленняў працоўных горада і салдат крэпасці<ref name="ГВБ"/>. У [[1905]] годзе працоўныя горада правялі студзеньскую палітычную стачку, у тым жа годзе падтрымалі выступленні салідарнасці рабочых Беларусі з пралетарыятам [[Адэса|Адэсы]] і [[Лодзь|Лодзі]]. Палітычную работу сярод салдат гарнізона вяла [[Брэсцкая ваенна-рэвалюцыйная арганізацыя РСДРП]], якая ўзначаліла [[Брэсцкія выступленні салдат 1905 і 1906 гадоў|выступленні салдат 1905 і 1906 гадоў]]. У [[1912]] годзе ў горадзе створана [[праўдзісты|праўдзісцкая]] група<ref name="ЭГБ"/>.
У [[Першая сусветная вайна|Першую сусветную вайну]] Брэст-Літоўск {{OldStyleDate|8|верасня|1915|28|жніўня}} года акупіраваны [[кайзераўскія войскі|войскамі кайзераўскай Германіі]]<ref name="ЭГБ"/>. Усё насельніцтва Брэста — хто пад уздзеяннем расійскай антынямецкай прапаганды, хто пад прымусам [[казакі|казакаў]] — вымушана было пакінуць горад і падацца ў глыб [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]]. Чыгуначных вагонаў для эвакуацыі хапіла толькі на невялікую колькасць гараджанаў. Большасці ж брэсцкіх сем’яў, якія вымушаныя былі пакінуць свае дамы і нажытую гадамі маёмасць, давялося дабірацца ў цэнтральныя раёны імперыі на ўласных падводах і пешшу, многія на гэтым шляху загінулі ад голаду і хвароб<ref name="vb1915">Рубашевский Ю. [http://www.vb.by/society/history/brest_sdan_avstrijcam.html Сто лет назад Брест был сдан австрийцам] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20161104164958/http://www.vb.by/society/history/brest_sdan_avstrijcam.html |date=4 лістапада 2016 }} // Вечерний Брест, 21 августа 2015 г.</ref>.
Адступаючае расійскае войска мела загад падарваць фарты Брэсцкай крэпасці і масты, а сам горад — спаліць. Вельмі многія будынкі ў горадзе сапраўды былі зруйнаваны і спаленыя спецыяльнымі камандамі расійскай арміі<ref name="vb1915"/>. За перыяд акупацыі (да канца 1918) у горадзе было спалена і разбурана 2500 будынкаў з 3670, узарвана частка ўмацаванняў крэпасці<ref name="ГВБ"/>.
З {{OldStyleDate|22|снежня|1917|9}} года менавіта ў будынках на тэрыторыі крэпасці праходзіла мірная канферэнцыя [[Савецкая Расія|Савецкай Расіі]] і краін [[Цэнтральныя дзяржавы|Чацвяртнога саюза]]<ref name="elib">[[В. М. Бароўская]]. [http://elib.bsu.by/bitstream/123456789/187493/1/%D0%94%D0%B8%D0%BF%D0%BB%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%8F%20%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%B8-2017.pdf «Здольны на хітрасць» — беларускае пытанне ў дзейнасці А. А. Іофе]</ref>, пасля перагавораў [[3 сакавіка]] [[1918]] года ў будынку [[Белы палац|Белага палаца]] крэпасці быў падпісаны [[Брэсцкі мірны дагавор|мірны дагавор]]<ref name="ГВБ"/>.
[[4 сакавіка]] [[1918]] года ўрад [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспублікі]] абвясціў горада сваёй часткай. Разам з тым, пасля [[Абвяшчэнне незалежнасці БНР|абвяшчэння незалежнасці]] [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] [[25 сакавіка]] [[1918]] года, якое стала рэакцыяй беларусаў на Брэсцкі мір, што не ўлічваў інтарэсаў Беларусі, урад БНР абвясціў Брэст і ваколіцы тэрыторыяй беларускай дзяржавы. Тэрыторыя [[Палессе|Палесся]] ад Брэста да [[Гомель|Гомеля]] стала прадметам спрэчкі і перамоў паміж БНР і УНР<ref>Лебедзева В. [http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/bzh/15/15art_lebiedzieva.htm Дыпламатычная місія БНР у перамовах з Украінай (1918 г.)] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20081119070727/http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/bzh/15/15art_lebiedzieva.htm |date=19 лістапада 2008 }} // Беларускі Гістарычны Зборнік — Białoruskie Zeszyty Historyczne nr 15.</ref>. [[1 студзеня]] [[1919]] года згодна з пастановай [[I з'езд КП(б) Беларусі|I з’езда КП(б) Беларусі]] Брэст быў уключаны ў склад [[Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка Беларусі|Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі Беларусі]], дзе стаў цэнтрам раёна<ref name="at">{{Крыніцы/150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}</ref>. Аднак на справе ўвесь гэты час, да лютага 1919 года, Брэст і ваколіцы знаходзіліся пад акупацыяй і поўным кантролем германскай арміі.
У пачатку студзеня [[1919]] года немцы пачалі эвакуіравацца з Брэст-Літоўска, эвакуацыя ішла на працягу месяца<ref name="brl"/>. [[9 лютага]] [[1919]] года польскія атрады з аператыўнай групы генерала [[А. Лістоўскі|А. Лістоўскага]] і ўланы з ўвайшлі ў Брэст-Літоўск<ref name="brl">[http://kb.brl.by/index.php/heritage/item/741-13-zhniunya-2015-g-100-gadou-z-chasu-akupatsyi-g-bresta-vajskami-kajzerauskaj-germanii-padchas-pershaj-susvetnaj-vajny-1915/741-13-zhniunya-2015-g-100-gadou-z-chasu-akupatsyi-g-bresta-vajskami-kajzerauskaj-germanii-padchas-pershaj-susvetnaj-vajny-1915 13 жніўня 2015 г. — 100 гадоў з часу акупацыі г. Брэста вайскамі кайзераўскай Германіі падчас Першай сусветнай вайны (1915)]</ref>.
=== У складзе Польскай Рэспублікі ===
[[9 лютага]] [[1919]] года ў Брэст-Літоўск увайшлі польскія атрады [[Самаабарона Літвы і Беларусі|Віленскай самаабароны]] пад камандаваннем ротмістра {{нп5|Ежы Даброўскі (падпалкоўнік)|Ежы Дамброўскага|pl|Jerzy Dąbrowski (podpułkownik)}}. Палякі панеслі невялікія страты, здабыўшы значную колькасць нямецкай тэхнікі{{sfn|Rąkowski|2005|p=29}}. [[10 лютага]] [[1919]] года Віленскі атрад польскіх войск аб’яднаўся з атрадам 9-й пяхотнай дывізіі генерала {{нп5|Антоній Лістоўскі|Антонія Лістоўскага|pl|Antoni Listowski}}{{sfn|Rąkowski|2005|p=29}}<ref>{{Крыніцы/ЭГБ|6-1|Самаабарона Літвы і Беларусі}}</ref>. У сакавіку 1919 — жніўні 1920 года пад кіраўніцтвам [[ЦК КП(б)ЛіБ]] у горадзе і наваколлі дзейнічалі [[Брэсцкі падпольны камітэт КП(б)ЛіБ]] (старшыня [[Я. Б. Быкін]]) і [[камуністычнае падполле|Брэсцкае камуністычнае падполле]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>.
[[Файл:Stanisłaŭ Bułak-Bałachovič6.jpg|thumb|left|[[Станіслаў Булак-Балаховіч]] з польскімі афіцэрамі ў Брэсце, [[1920]] г.]]
[[26 лютага]] [[1920]] года было прынятае рашэнне перадыслакаваць у Брэст з [[Эстонія|Эстоніі]] [[Асобны атрад БНР]] пад камандаваннем генерала [[Станіслаў Булак-Балаховіч|Станіслава Булак-Балаховіча]]. З [[5 сакавіка]] цягнікамі з [[Дзвінск]]у ў Брэст ген. С. Булак-Балаховіч змог перавесці толькі частку салдат свайго атрада, якія адмовіліся раззбройвацца<ref>{{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак = Балахоўцы: Сведчанні, дакументы, даследаванні|арыгінал = |спасылка = |адказны = пераклад, прадмова, каментары А. Вашкевіча, А. Чарнякевіча, Ю. Юркевіча|выданне = 2|месца = Смаленск|выдавецтва = Інбелкульт|год = 2014|том = |старонкі = 151—152|старонак = 470|сэрыя = |isbn = 978-5-9904531-9-7|тыраж = 750|ref=Балахоўцы: Сведчанні, дакументы, даследаванні}}</ref>. Атрад генерала С. Булак-Балаховіча з некалькіх сотняў салдат быў размешчаны ў [[Брэсцкая крэпасць|Брэсцкай крэпасці]] для падмацавання і перафарміравання і быў падпарадкаваны непасрэдна начальніку Польскай дзяржавы [[Юзаф Пілсудскі|Юзафу Пілсудскаму]].
[[1 жніўня]] [[1920]] года ў горад увайшлі часці [[Чырвоная Армія|Чырвонай Арміі]], [[19 жніўня]] [[1920]] года зноў заняты войскамі Польскай Рэспублікі<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>.
[[Файл:POL Brześć nad Bugiem COA.svg|thumb|150px|Герб Брэста-над-Бугам узору 1938 года]]
Паводле [[Рыжскі мірны дагавор (1921)|Рыжскага мірнага дагавора 1921 года]] Брэст-Літоўск у складзе [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]] адышоў да Польшчы, перайменаваны ў '''Брэст-над-Бугам''' і стаў цэнтрам [[Палескае ваяводства|Палескага ваяводства]]<ref name="ЭГБ"/>. У [[1921]] годзе горад, цэнтр [[Брэсцкі павет (1921—1940)|Брэсцкага павета]], налічваў 1941 будынак, 29 460 жыхароў<ref name="ГВБ"/>. Тут працавалі чыгуначныя, швейныя, зброевая і механічныя майстэрні, тытуневая фабрыка, гарэлачны завод акцыянернага таварыства «Познань», піваварны завод «Карона», лесапільны завод, млын. Без расійскага рынку страцілі былое значэнне [[Дняпроўска-Бугскі канал]] і [[чыгуначны вузел]]. У [[1920]]—[[1930]] гадах дзейнічаў акруговы камітэт «[[Чырвоная дапамога|Чырвонай дапамогі]]» — {{нп5|МАПР|міжнароднай арганізацыі помачы барацьбітам рэвалюцыі (МАПР)|ru|МОПР}} Заходняй Беларусі. На працягу [[1923]]—1938 гадоў дзейнічалі Брэсцкая акруговыя і гарадскія арганізацыі [[КПЗБ]], [[КСМЗБ]]<ref name="ЭГБ"/>; рэвалюцыйна-дэмакратычныя арганізацыі: [[Беларуская сялянска-работніцкая грамада]], [[Змаганне|клуб «Змаганне»]]; культурна-асветніцкая арганізацыя [[Таварыства беларускай школы]]<ref name="ГВБ"/>. У [[1922]]—[[1925]] гадах баставалі рабочыя друкарні, тытунёвай фабрыкі, лесапільнага завода, чыгуначнікі, швейнікі і інш<ref name="ЭГБ"/>. [[21 лютага]] [[1926]] года адбылася дэманстрацыя [[беспрацоўны]]х<ref name="ГВБ"/>.
У студзені [[1927]] года ў Брэсце [[Працэс 31-го|адбыўся суд]], арганізаваны польскімі ўладамі, над групай дзеячаў [[КПЗБ]], у т.л. [[В. З. Харужая|В. З. Харужай]], [[З. Ф. Паплаўскі]]м<ref name="ЭГБ"/>. У [[1928]]—[[1930]] гадах адбыліся выступленні рабочых лесапільных прадпрыемстваў, чыгуначнікаў<ref name="ГВБ"/>.
У [[1925]] годзе пабудавана [[электрастанцыя]]. У [[1929]] годзе пражывалі 37 684 жыхары, дзейнічалі 2 [[бібліятэка|бібліятэкі]] (гарадская і настаўніцкая), 2 [[кінатэатр]]ы, 19 [[школа|школ]] (з іх 7 пачатковых, 7 прыватных, сярэдняя тэхнічная, гандлёвая, гарадская кваліфікацыйная, 2 рамесныя), 7 [[гімназія|гімназій]] (у т.л. 1 дзяржаўная, 3 прыватныя польскія, 2 прыватныя яўрэйская, 1 прыватная руская), 3 [[бальніца|бальніцы]] (гарадская на 60 ложкаў, чыгуначная на 150 ложкаў, яўрэйская на 90 ложкаў), некалькі прыватных [[лячэбніца|лячэбніц]].
[[21 чэрвеня]] [[1929]] года і [[29 лістапада]] [[1933]] года да гарадской гміны Брэста былі далучаны часткі {{нп5|гміна Косічы|гмін Косічы|pl|Gmina Kosicze}} і {{нп5|гміна Камяніца Жыравецкая|Камяніцы Жыравецкай|pl|Gmina Kamienica Żyrowiecka}}<ref>[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19290430354 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 maja 1929 r. o rozszerzeniu granic miasta Brześcia n/Bugiem w powiecie brzeskim, województwie poleskiem, Dz. U. Nr 43, poz. 354] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120612161012/http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19290430354 |date=12 чэрвеня 2012 }}{{ref-pl}}</ref><ref>[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19330930716 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 15 listopada 1933 r. o rozszerzeniu granic miasta Brześcia n/Bugiem w powiecie brzeskim, województwie poleskiem, Dz. U. Nr 93, poz. 716] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120612161018/http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19330930716 |date=12 чэрвеня 2012 }}{{ref-pl}}</ref>. Сярод іншых у [[1929]] годзе ў межы горада былі ўключаны [[Граеўская Слабодка]] (іншая назва Граеўка), [[Кіеўская Слабодка]] (іншая назва Кіеўка), в. [[Шпановічы]]<ref name="ГВБ"/>. [[1 снежня]] [[1933]] года далучана таксама частка {{нп5|гміна Кабыляны|гміны Кабыляны|pl|Gmina Kobylany}}<ref>[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19330940719 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 listopada 1933 r. o zmianie granic województw lubelskiego i poleskiego (Dz. U. Nr 94 poz. 719)] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20161009120816/http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19330940719 |date=9 кастрычніка 2016 }}{{ref-pl}}</ref>.
У [[1936]] годзе ў горадзе 18 школ, 5 [[гімназія|гімназій]], 3 [[кінатэатр]]ы, [[бібліятэка]]. У [[1937]] годзе 51,2 тыс. жыхароў<ref name="ЭГБ"/>.
=== У Другой сусветнай вайне ===
[[Файл:Bundesarchiv Bild 101I-121-0007-24, Polen, polnische Panzer Renault FT-17.jpg|міні|злева|Танкі {{нп5|Рэно FT|Рэно FT-17|ru|Рено FT}} блакуюць [[Паўночная брама Брэсцкай крэпасці|Паўночную браму крэпасці]], [[1939]]]]
[[1 верасня]] [[1939]] года [[нацысцкая Германія]] [[Польская кампанія вермахта (1939)|напала на Польшчу]], [[14 верасня]] захапіла Брэст (акрамя крэпасці)<ref name="ЭГБ"/>. У час [[Абарона Брэсцкай крэпасці (1939)|абароны Брэсцкай крэпасці]] палякі за тры дні адбілі 7 атак нямецкіх атак, пры гэтым людзкія страты з боку абаронцаў склалі каля 40 %. Познім вечарам [[17 верасня]] і ноччу з [[Цытадэль Брэсцкай крэпасці|Цытадэлі]] выйшла большасць абаронцаў у напрамку [[Кодзень|Кодня]], для прыкрыцця асноўных сіл у крэпасці засталіся добраахвотнікі. Толькі [[18 верасня]] немцы з боку [[Цярэспаль|Цярэспаля]] ўвайшлі ў Цытадэль<ref name="brl2">[http://kb.brl.by/index.php/heritage/item/1786-22-verasnya-2019-g-80-gadou-z-dnya-ustuplennya-chyrvonaj-armii-u-g-brest-u-chas-vyzvalenchaga-pakhodu-u-zakhodnyuyu-belarus-1939 22 верасня 2019 г. — 80 гадоў з дня ўступлення Чырвонай арміі ў г. Брэст у час Вызваленчага паходу ў Заходнюю Беларусь (1939)]</ref>.
[[Выява:Bundesarchiv Bild 101I-121-0011A-23, Polen, Siegesparade, Guderian, Kriwoschein.jpg|thumb|Урачыстая перадача Брэст-Літоўска і Брэсцкай крэпасці савецкаму боку [[22 верасня]] [[1939]] г. На трыбуне — нямецкі генерал [[Гайнц Гудэрыян]] і савецкі камандзір брыгады [[Сямён Майсеевіч Крывашэін]].]]
[[17 верасня]] [[1939]] года [[Польскі паход РСЧА|Чырвоная Армія перайшла савецка-польскую граніцу]]<ref name="ЭГБ"/>. [[20 верасня]] перадавыя часткі 29-й лёгкатанкавай брыгады 4-й арміі пад камандаваннем [[С. М. Крывашэін]]а падышлі да Брэста. У горад была накіравана разведка, а ў штаб 29-й брыгады прыбыла нямецкая дэлегацыя<ref name="brl2"/>. Паводле савецка-нямецкага пратакола аб усталяванні дэмаркацыйнай лініі на тэрыторыі былой Польскай дзяржавы, падпісанага [[21 верасня]] [[1939]] г. прадстаўнікамі савецкага і нямецкага камандаванняў, горад адыходзіў да [[СССР]]. [[22 верасня]] адбылася афіцыйная працэдура перадачы Брэст-Літоўска і Брэсцкай крэпасці савецкаму боку, у час якой па [[Вуліца Леніна (Брэст)|цэнтральнай вуліцы]] [[Германа-савецкі ваенны парад у Брэст-Літоўску|ўрачыстым маршам прайшлі нямецкія і савецкія падраздзяленні]]<ref name="Mezhduburie">{{кніга|аўтар = Кривошеин С. М. |загаловак = Междубурье |ссылка = http://forgb.awardspace.com/krivoshein.html |месца = Воронеж |выдавецтва = Центрально-Черноземное книжное издательство |год = 1964 |старонкі = 250−262 |наклад = 15 000 }}</ref><ref name="WIF">{{Кніга|загаловак=A World in Flames: A Short History of the Second World War |аўтар=Martin Kitchen |год=1990 | мова = en|выдавец=Longman |isbn=0582034086 |старонкі=74 |каментар=The joint invasion of Poland was celebrated with a parade by the Wehrmacht and the Red Army in Brest Litovsk |спасылка=http://books.google.com/books?id=0t-fAAAAMAAJ&q=%22The+joint+invasion+of+Poland+was+celebrated+with+a+parade+by+the+Wehrmacht+and+the+Red+Army+in+Brest+Litovsk%22&dq=%22The+joint+invasion+of+Poland+was+celebrated+with+a+parade+by+the+Wehrmacht+and+the+Red+Army+in+Brest+Litovsk%22&lr=&ei=N0_USde1H5SwMpL1zeQC&pgis=1 }}</ref><ref name="SDtW">{{Кніга|загаловак=Stalin's Drive to the West, 1938-1945 |аўтар=first Raack |год=1995 |выдавецтва=Stanford University Press|isbn=0804724156 |старонкі=58 |каментар=The generals of the two invading armies went over the details of the prearranged line that would mark the two zones of conquest for Germany and Soviet Russia, subsequently to be rearranged one more time in Moscow. The military parade that followed was recorded by Nazi cameras and celebrated in the German newsreel: German and Soviet generals cheek by jowl n military homage to each other's armies and victories. |спасылка=http://books.google.com/books?id=pAdZMaWn8cIC&pg=PA58&dq}}</ref><ref name="Семиряга">М. И. Семиряга. [http://militera.lib.ru/research/semiryaga1/index.html Тайны сталинской дипломатии. 1939—1941.] — М.: Высшая школа, 1992. — 303 с.</ref>, пасля чаго ў цэнтр горада ўвайшлі падраздзяленні Чырвонай арміі<ref name="ЭГБ"/><ref name="brl2"/>.
З [[4 снежня]] [[1939]] года — цэнтр [[Брэсцкая вобласць|Брэсцкай вобласці]], з [[15 студзеня]] [[1940]] года — [[Брэсцкі раён|аднайменнага раёна]]<ref name="ГВБ"/>. На [[1 верасня]] [[1940]]<ref name="ЭГБ"/> у горадзе 24 прамысловыя прадпрыемствы<ref name="ГВБ"/>, 17 школ, 2 тэхнікумы, 3 вучылішчы, [[Брэсцкі рускі драматычны тэатр|Рускі драматычны тэатр]], 68,8 тыс. жыхароў<ref name="ЭГБ"/>.
У [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікую Айчынную вайн]]у Брэст у ліку першых [[Абарона Брэста (1941)|прыняў на сябе ўдар]] [[Нямецка-фашысцкія захопнікі|нямецка-фашысцкіх захопнікаў]] і [[22 чэрвеня]] [[1941]] года быў захоплены. Гераічная [[Абарона Брэсцкай крэпасці (1941)|абарона Брэсцкай крэпасці]] савецкімі воінамі доўжылася да канца ліпеня [[1941]] года<ref name="ГВБ"/>. Гітлераўцы ўстанавілі ў горадзе жорсткі акупацыйны рэжым<ref name="ЭГБ"/>. Яны стварылі ў горадзе 4 [[канцлагер]]ы з 8 аддзяленнямі і філіяламі<ref name="ГВБ"/>, знішчылі звыш 40 тысяч чалавек (у вобласці больш за 83,9 тыс. чал.), зруйнавалі ўсе прадпрыемствы і культурна-асветныя ўстановы, 48,7 % жыллёвага фонду<ref name="ЭГБ"/>.
З пачаткам нямецкай акупацыі Брэст некалькі разоў мяняла сваю адміністрацыйную прыналежнасць. На пачатку акупацыі [[1 жніўня]] [[1941]] года Брэст і ўся тагачасная Брэсцкая вобласць БССР, як і [[Беластоцкая вобласць]], былі далучаны да [[Усходняя Прусія|Усходняй Прусіі]] і ўваходзілі ў склад [[Беластоцкая акруга|Беластоцкай акругі]]<ref>{{артыкул|аўтар= Золотарев В., Кульков Е. |загаловак= Генеральный план «Ост»|арыгінал=|https://interaffairs.ru/jauthor/material/480|аўтар выдання= |выданне= Международная жизнь|тып=|месца=|выдавецтва= МИД РФ|год= 2011|выпуск=|том=|нумар= 6|старонкі=|isbn=}}</ref>. Але ўжо [[1 верасня]] [[1941]] года тэрыторыю [[Беларускае Палессе|Беларускага Палесся]] (Брэсцкая, Пінская і Палеская вобласці) разам Брэстам далучылі да [[Рэйхскамісарыят Украіна|Рэйхскамісарыята «Украіна»]]. Генеральны камісар Беларусі [[Вільгельм Кубэ]] лічыў памылкай уключэнне поўдня Беларусі ў склад Рэйхскамісарыята «Украіна» і на нарадзе гебітскамісараў у Мінску ў красавіку [[1943]] годзе выказваў сваю нязгоду з перадачай апошняму «значнай часткі тэрыторыі Паўднёвай Беларусі», а таму прапаноўваў рэйхскамісару Украіны [[Эрых Кох|Эрыху Коху]] перанесці лінію падзелу да «пінскіх балот». Аднак гэта пытанне вырашала кіраўніцтва іншых устаноў [[Трэці Рэйх|Трэцяга Рэйху]], у першую чаргу Галоўнае камандаванне сухапутных войскаў і кіраўніцтва міністэрства па занятых усходніх тэрыторыях. Менавіта рэйхсміністр [[Альфрэд Розенберг]] вызначыў мяжу паміж Украінай і Беларуссю на поўнач ад [[Прыпяць|Прыпяці]], бо такі падзел, хоць і не адпавядаў інтарэсам ваеннага кіраўніцтва, але забяспечваў Рэйхскамісарыят «Украіна» лесам і дрэваматэрыяламі, а таксама ствараліся ўмовы для выкарыстання сістэмы каналаў Прыпяці і чыгункі Брэст — Гомель<ref name="vsu">[https://lib.vsu.by/xmlui/bitstream/handle/123456789/4884/%D0%9A%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0%20%D0%86.%D0%AF..pdf]{{Недаступная спасылка}}</ref>.
[[1 верасня]] [[1941]] года а 12-й гадзіне дня была афіцыйна створана [[Генеральная акруга Валынь-Падолле|Генеральная акруга «Брэст-Літоўск»]] ({{lang-de|Generalbezirk Brest-Litowsk}})<ref name="generalbezirk">[http://www.territorial.de/ukra/wolhyn/wolh.htm#fn2 Territoriale Veränderungen in Deutschland und deutsch verwalteten Gebieten 1874—1945. {{ref-de}}]</ref>. Месцазнаходжаннем генеральнага камісарыяту быў Брэст-Літоўск. На працягу восені [[1941]] года тут утварыліся кіруемыя органы новай грамадзянскай адміністрацыі — гебітскамісарыяту (акругі) ў Брэст-Літоўску. [[1 студзеня]] [[1942]] адбылося перайменаванне Генеральнай акругі «Брэст-Літоўск» у [[Генеральная акруга Валынь-Падолле|Генеральную акругу «Валынь-Падолле»]]. Аднак да [[19 чэрвеня]] [[1942]] года адміністрацыйны цэнтр акругі яшчэ знаходзіўся ў Брэст-Літоўску, пасля чаго яго перанеслі ў [[Луцк]]. [[8 верасня]] [[1942]] года Брэсцкі гарадскі ({{lang-de|Kreisgebiet Brest-Litowsk-Stadt}}) і Брэсцкі сельскі гебіт ({{lang-de|Kreisgebiet Brest-Litowsk-Land}}) аб’ядналі ў адзін новы [[Брэсцкі гебіт]] ({{lang-de|Kreisgebiet Brest Litowsk}}). У лютым 1944 года тэрыторыю Брэсцкага гебіта (а таксама [[Кобрынскі гебіт|Кобрынскага]] і [[Пінскі гебіт|Пінскага]] гебітаў) з Генеральнай акругі «Валынь-Падолле» перадалі ў склад [[Генеральная акруга Беларусь|Генеральнай акругі «Беларусь»]], якая ўваходзіла ў склад [[Рэйхскамісарыят Остланд|Рэйхскамісарыята «Остланд»]]<ref name="Generalbezirk ">[http://www.territorial.de/ukra/wolhyn/brestlit.htm Territoriale Veränderungen in Deutschland und deutsch verwalteten Gebieten 1874 – 1945. {{ref-de}}]</ref>.
У Брэсце дзейнічалі [[Брэсцкая абласная антыфашысцкая арганізацыя|абласная]] і [[Брэсцкая гарадская антыфашысцкая арганізацыя|гарадская]] антыфашысцкія арганізацыі, [[Брэсцкае патрыятычнае падполле|патрыятычнае падполле]], [[Брэсцкае камсамольска-маладзёжнае падполле|камсамольска-маладзёжнае падполле]], [[Брэсцкі падпольны абком КП(б)Б|падпольны абком КП(б)Б]], [[Брэсцкае партызанскае злучэнне|партызанскае злучэнне]], [[Брэсцкі падпольны гаркам КП(б)Б|падпольны гаркам КП(б)Б]], [[ЛКСМБ]], у кантакце з якімі працавалі падпольныя камсамольскія органы. З мая [[1942]] года дзейнічала падпольная друкарня, выдаваліся падпісныя газеты [[За Родину|«За Родину»]] і [[Заря (газета)|«Заря»]]. Горад вызвалены [[28 ліпеня]] [[1944]] года ў ходзе [[Люблін-Брэсцкая аперацыя|Люблін-Брэсцкай аперацыі]]<ref name="ЭГБ"/> войскамі [[1-ы Беларускі фронт|1-га Беларускага фронту]].
=== Пасляваеннае развіццё ===
Пасля вызвалення горад паступова адрадзіўся і вырас у буйны прамысловы і культурны цэнтр Беларусі<ref name="ГВБ"/>.
[[8 мая]] [[1965]] года Брэсцкай крэпасці было нададзена ганаровае званне [[Гарады-героі|крэпасць-герой]], з уручэннем [[Ордэн Леніна|ордэна Леніна]] і [[Медаль «Залатая Зорка» (СССР)|медаля «Залатая Зорка»]]. У [[1969]]—[[1971]] гадах на тэрыторыі Брэсцкай крэпасці ўтварыўся [[мемарыяльны комплекс «Брэсцкая крэпасць-герой»]].
У пасляваенны перыяд у межы горада ўвайшлі навакольныя вёскі: [[Адамкова]], [[Бярозаўка 1 (Брэст)|Бярозаўка 1-я]], [[Бярозаўка 2 (Брэст)|Бярозаўка-2-я]] (усе 1958), [[Бярозаўка (Брэст)|Бярозаўка]] (1968), [[Валынка (Брэст)|Валынка]] (у 1921—1939 называлася Траўгутава), [[Вулька Падгародская|Вулька-Падгародска]], [[Гузні (Брэст)|Гузні]] (абедзве 1968), [[Дуброўка (Брэст)|Дуброўка]] (1979), [[Кавалёва (Брэст)|Кавалёва]] (1958), [[Кацельня Падгародская|Кацельня-Падгародская]] (1968), [[Кацінбор]] (1979), [[Крушына (Брэст)|Крушына]] (1968), [[Лысая Гара (Брэст)|Лысая Гара]] (1958), [[Пугачова (Брэст)|Пугачова]] (1979), [[Рэчыца (Брэст)|Рэчыца]], [[Трышын]] (абедзве 1968); [[Паўднёвы пасёлак (Брэст)|Паўднёвы пасёлак]] (1958)<ref name="ГВБ"/>.
=== Сучаснасць ===
З 1990 года Брэст — адзін з шасці абласных цэнтраў незалежнай Беларусі. Тут размясціліся Генеральныя консульствы Рэспублікі Польшча, Расійскай Федэрацыі і [[Пасольства Украіны ў Беларусі#Генеральнае консульства Украіны ў Брэсце|Украіны]] (закрыта з сакавіка 2022 года). З 1991 года працуе мытня «Заходні Буг». У 1996 годзе ўтварылася свабодная эканамічная зона «Брэст».
Са студзеня [[2018]] г. у горадзе праходзяць [[пратэсты супраць будаўніцтва акумулятарнага завода]].
Брэст стаў адным з цэнтраў [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)|пратэстаў 2020—2021 гадоў]]<ref>[https://www.dw.com/ru/kogo-i-za-chto-sudjat-v-breste-posle-protestov/a-54737595 Кого и за что судят в Бресте после протестов], [[Deutsche Welle]], 28.08.2020 г.</ref>. 10 жніўня 2020 года тут праходзілі сутыкненні супрацоўнікаў [[АМАП (Беларусь)|АМАП]] з пратэстоўцамі, у час якіх карнікі ўжывалі светлашумавыя шашкі. 11 жніўня ў Брэсце быў паранены ўдзельнік пратэстаў [[Генадзь Валер’евіч Шутаў|Генадзь Шутаў]]. Яго ў крытычным стане перавялі ў шпіталь Міністэрства абароны, дзе 19 жніўня ён памёр<ref>{{Cite web|last=|first=|date=2020-08-19|title=Сьледчы камітэт апісаў абставіны забойства берасьцейца падчас акцыі пратэсту|url=https://www.svaboda.org/a/30792603.html|dead-url=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200910151007/https://www.svaboda.org/a/30792603.html|archivedate=2020-09-10|accessdate=2020-09-10|website=|publisher=[[Радыё Свабода]]|language=be}}</ref>. 16 жніўня 2020 года ў Брэсце прайшоў {{нп3|Марш за свабоду (Брэст, 2020)|Марш за свабоду|be-x-old|Марш за свабоду (Берасьце, 2020)}}.
== Архітэктура ==
Ужо ў [[1945]] г. ў адпаведнасці з рашэннем [[Савет Міністраў БССР|Савета Міністраў БССР]] пачаліся работы па генеральным плане аднаўлення і рэканструкцыі Брэста. Распрацоўка яго вялася супрацоўнікамі інстытута «[[Белдзяржпраект]]» і была завершана ў [[1948]] г. (план удакладняўся і карэкціраваўся архітэктарам [[Г. А. Парсаданаў|Г. А. Парсаданавым]] да [[1953]] года). Генеральны план вызначаў напрамак развіцця горада на 2 пасляваенныя дзесяцігоддзі і прадугледжваў удасканаленне [[планіровачная структура|планіровачнай структуры]] горада, разбіваў усю тэрыторыю Брэста на планіровачныя раёны, якія, у сваю чаргу, дзяліліся на [[прамысловы раён|прамысловыя]] і [[жылы раён|жылыя раёны]], [[мікрараён]]ы. Горад развіваўся ва ўсходнім (раёны [[Кіеўка]] і [[Усход (жылы раён, Брэст)|Усходні]]), паўночным ([[Адамкава]]—[[Рэчыца (Брэст)|Рэчыца]]—[[Граеўка]]) і часткова паўднёвых напрамках. Прадугледжвалася аднаўленне, рэканструкцыя і добраўпарадкаванне [[Гістарычны цэнтр Брэста|цэнтра горада]] і галоўных магістралей — [[Вуліца Леніна (Брэст)|вул. Леніна]] (звязвала [[Прывакзальная плошча (Брэст)|Прывакзальную плошчу]] з набярэжнай р. [[Мухавец]]) і [[Вуліца Маскоўская (Брэст)|вул. Маскоўскай]] (пачыналася каля [[Брэсцкая крэпасць|Брэсцкай крэпасці]] і пераходзіла ў [[М1 (аўтадарога, Беларусь)|шашу Брэст—Масква]]). Забудоўвалася [[плошча Леніна]] як адміністрацыйна-грамадскі цэнтр Брэста. У цэнтры ўзводзіліся 4—5-і павярховыя дамы (архітэктары [[А. Сувораў (архітэктар)|А. Сувораў]], [[З. Леўчанка]]); рэканструяваны [[Чыгуначны вакзал (Брэст)|чыгуначны вакзал]] ([[1956]]), пабудаваны [[універмаг (Брэст)|універмаг]] ([[1955]]), [[Буг (гасцініца)|гасцініца «Буг»]] ([[1958]])<ref name="ГВБ"/>.
Згодна з новым генеральным планам развіцця Брэста, які быў зацверджаны [[Савет Міністраў БССР|Саветам Міністраў БССР]] у [[1965]] годзе (распрацаваны ў інстытуце «[[Белдзяржпраект]]», архітэктары [[Ю. Глінка]], [[Я. Ліневіч]], [[А. Гарбачоў]]), далейшае развіццё горада адбывалася ва ўсходнім напрамку: ствараўся [[Усходні прамысловы вузел (Брэст)|ўсходні прамысловы вузел]], вялося будаўніцтва буйнейшага [[Усход (жылы раён, Брэст)|раёна Усход]], які ўключае 7 мікрараёнаў і грамадскі цэнтр. Спрыяльным для прамысловага і жыллёвага будаўніцтва па генеральным плане з’яўляўся і паўднёвы напрамак. У [[1976]] г. план быў скарэкціраваны да [[2000]] г. ў [[Мінскі філіял Цэнтральнага навукова-даследчага і праектнага інстытута горадабудаўніцтва|Мінскім філіяле Цэнтральнага навукова-даследчага і праектнага інстытута горадабудаўніцтва]] (архітэктары [[Г. Булдаў]], [[Р. Арцёмчык]]). У [[1970-я]] гады пачалося асваенне зямель пад жылую забудову ў паўднёвым напрамку (левабярэжная частка р. [[Мухавец (рака)|Мухавец]]). Паўднёвы жылы раён разлічаны на 70—80 тыс. жыхароў і складаецца з 6 мікрараёнаў. У пачатку [[1970-я|1970-х]] гадоў ў Брэсце сфарміравалася 6 раёнаў, дзе вялося будаўніцтва жылля: паўднёвы, цэнтральны, усходні, Граеўскі, Адамкова—Рэчыца і раён [[Камянецкая шаша|Камянецкай шашы]]. Паводле праекта планіроўкі цэнтра Брэста [[1968]] г. (архітэктары [[В. Анікір]], [[Г. Трушнікава]]) фарміруецца ансамбль [[грамадскі будынак|грамадскіх будынкаў]] у раёне плошчы Леніна, рэканструюцца [[Вуліца Леніна (Брэст)|вуліцы Леніна]] і [[Савецкая вуліца (Брэст)|Савецкая]], забудоўваецца [[Маскоўская вуліца (Брэст)|Маскоўская вуліца]]<ref name="ГВБ"/>.
У [[1985]] г. ў [[Беларускі навукова-даследчы і праектны інстытут горадабудаўніцтва|Беларускім навукова-даследчым і праектным інстытуце горадабудаўніцтва]] распрацаваны праект [[рэгенерацыя|рэгенерацыі]] [[Гістарычны цэнтр Брэста|гістарычнай часткі Брэста]], які прадугледжваў захаванне планіроўкі, што склалася гістарычна, як помніка горадабудаўніцтва. Гэты праект стаў першым вопытам у серыі праектаў рэгенерацыі гістарычных гарадоў Беларусі. У сувязі з будаўніцтвам прадпрыемстваў [[паўднёвы прамысловы вузел (Брэст)|паўднёвага прамысловага вузла]] ў [[1980-я]] гады асвойваецца новы раён горада — паўднёва-ўсходні (з [[1983]] г. забудоўваецца мікрараён [[Паўднёвы Усход (Брэст)|Паўднёвы Усход-3]]; архітэктары [[Карват]], [[М. Козік]]). У паўднёвым прамысловым вузле размешчана машына-будаўнічае аб’яднанне<ref name="ГВБ"/>.
У 1992 г. [[БелНДІПгорадабудаўніцтва]] распрацаваў чарговы ген. план развіцця Брэста (галоўны архітэктар [[А. Зайцава]]), які прапануе канцэпцыю комплекснага развіцця горада. Адметнай асаблівасцю праекта з’яўляецца сацыяльная накіраванасць горадабудаўнічых рашэнняў. У ім больш поўна ўлічана інтэграцыя паміж горадам і сумежнымі з ім тэрыторямі. Умовы планіровачнага развіцця дазваляюць пашырэнне горада ў паўночным і паўднёвым напрамках. Асноўнае жыллёвае будаўніцтва весці на тэрыторыях, якія прымыкаюць да [[Паркавая магісталь (Брэст)|вул. Паркавай]] і [[вуліца Махновіча (Брэст)|працягу бульвара Шаўчэнкі]] ў паўднёвай частцы горада, да [[Вуліца Лейтэнанта Рабцава|вул. Лейтэнанта Рабцава]] ў паўночнай частцы, а таксама да [[Вуліца Піянерская (Брэст)|вуліцы Піянерскай]] у раёне [[Бярозаўка 1 (Брэст)|Бярозаўкі]]. Актыўнаму асваенню належыць тэрыторыя, абмежаваная вул. Маскоўскай і р. Мухавец<ref name="ГВБ"/>.
<!--Помнікі: М. В. Гогалю, У. I. Леніну, А. Міцкевічу, А. В. Сувораву, Герою Сав. Саюза А. М. Карасёву, А. Ф. Наганаву, бюст П. I. Клімука, помнікі Вызвалення, пагранічнікам, сав. воінам-артылеры-стам, сав. танкістам, сав. воінам-інтэрна-цыяналістам; 72 брацкія магільг сав. во-інаў, 5 магіл ахвяр фашьгзму; мемары-яльны комплекс «Брэсцкая крэпасць-ге-рой», устаноўлена 12 мемарыяльных до-шак і інш. Захаваліся помнікі архітэкту-ры: Брацкая Мікалаеўская і Сімяонаў-ская цэрквы, кафедральны касцёл<ref name="ЭГБ"/>.
-->
<!--
З 1795 у складзе Расійскай імперыі, з 1796 — павятовы цэнтр. З [[1799]] '''Брэст-Літоўск''' павятовы горад, уваходзіў у [[Літоўская губерня|Літоўскую]], з [[1801]] у [[Гродзенская губерня|Гродзенскую]] губерні. У пачатку XIX стагоддзя ён часта цярпеў ад пажараў. Пацярпеў горад і ў час [[Вайна 1812 года|вайны 1812 года]].
У 1835 годзе па загадзе рускага цара [[Мікалай I, імператар расійскі|Мікалая I]] на месцы старажытнага горада пачалі будаваць [[Брэсцкая крэпасць|Брэсцкую крэпасць]], пры гэтым стары Брэст быў амаль цалкам разбураны, горад быў збудаваны нанова на новым месцы. Гарадская забудова была перанесена на 2 км на ўсход, на тэрыторыю былых Валынскага і Кобрынскага прадмесцяў. 26 красавіка 1842 года адбылося ўрачыстае адкрыццё крэпасці.
У другой палавіне XIX стагоддзя Брэст інтэнсіўна забудоўваўся, узводзіліся першыя фабрыкі і шмат новых каменных будынкаў. У значнай ступені росту горада садзейнічала будаўніцтва чыгунак. У 1869 годзе здадзена ў эксплуатацыю дарога Брэст — Варшава, у 1871 годзе — Масква — Брэст, у 1873 годзе — Брэст — Кіеў, у 1886 годзе — Брэст — Гомель. У 1886 годзе быў пабудаваны [[Чыгуначны вакзал Брэст-Цэнтральны|будынак чыгуначнага вакзала]] (цяпер помнік архітэктуры). У XIX стагоддзі ў склад горада ўвайшла [[Валынка, Брэст|Валынка]]<ref name="gants">[ http://www.gants-region.info/index/0-437 БРЭСТ]. Ганцавіцкі краязнаўча-інфармацыйны партал</ref>.
У гады [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] Брэст-Літоўск быў акупіраваны германскімі войскамі. З [[9 снежня|9 (22) снежня]] [[1917]] па [[3 верасня]] [[1918]] у Брэсце праходзілі мірныя перамовы паміж Савецкай Расіяй і [[Германія]]й, у выніку чаго быў падпісаны [[Брэст-Літоўскі мір]]. У [[1919]] Брэст заняты польскімі войскамі. З 1921 у складзе Польшчы.
На пачатку 2-й сусветнай вайны абараняўся польскім войскам 14-17 верасня 1939 г. ад нацысцкіх захопнікаў. Згодна з савецка-германскім дагаворам ([[Пакт Молатава-Рыбентропа|пакт Молатава-Рыбентропа]]) 22 верасня [[1939]] г. Брэст-над-Бугам быў перададзены [[Вермахт]]ам (генерал Гудэрыян) камандаванню [[Чырвоная Армія|Чырвонай Арміі]] (камбрыг С. Крывашэін). Пры акце перадачы адбылося прахаджэнне па вуліцы Любельскай Вуніі нямецкіх войскаў, якія пакідалі горад, і савецкіх, якія яго прымалі (што калі-нікалі няверна называецца ў літаратуры «супольным савецка-нямецкім парадам»). У палоне савецкіх войскаў апынуліся 1030 афіцэраў, 1220 падафіцэраў і 34 000 салдат польскага войска.
На падставе рашэнняў Вярхоўных Саветаў СССР і БССР 2 лiстапада 1939 г. уключаны ў склад БССР.
У [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікую Айчынную вайну]] Брэсцкая крэпасць уславілася 28-дзённай [[Абарона Брэсцкай крэпасці, 1941|абаронай]] (з [[22 чэрвеня]] да канца ліпеня). [[8 мая]] [[1965]] г. [[Брэсцкая крэпасць]] узнагароджана званнем [[крэпасць-герой]], з уручэннем [[ордэн Леніна|ордэна Леніна]] і медалі «[[Медаль «Залатая Зорка»|Залатая Зорка]]».
Падчас нямецкай акупацыі ў горадзе існавала гета, большасць мясцовых яўрэяў былі знішчаныя. Горад быў вызвалены [[28 ліпеня]] [[1944]] г. ў ходзе Люблін-Брэсцкай наступальнай аперацыі .
У [[1948]] г. прыняты генеральны план адбудовы. Асноўнай магістраллю стала вуліца Маскоўская, якая ішла ад крэпасці праз увесь горад на ўсход. У [[1958]] годзе ў межы горада ўвайшлі навакольныя вёскі [[Адамкова]], [[Бярозаўка 1, Брэст|Бярозаўка 1]], [[Бярозаўка 2, Брэст|Бярозаўка 2]], [[Кавалёва, Брэст|Кавалёва]], [[Лысая Гара, Брэст|Лысая Гара]], [[Паўднёвы, Брэст|Паўднёвы пасёлак]]<ref name="gants"/>, пабудавана [[Буг (гасцініца)|гасцініца «Буг»]].
У 1960-я гады быў створаны [[Усходні прамысловы вузел Брэста|Усходні прамысловы вузел]], пабудаваны электрамеханічны і электралямпавы заводы, завод газавай апаратуры, панчошны камбінат, абласная друкарня, камбінат будаўнічых матэрыялаў. Хуткімі тэмпамі сталі ўзводзіцца цэлыя жылыя масівы. У хуткім часе Брэст упершыню «перамахнуў» цераз [[Рака Мухавец|Мухавец]]. У [[1968]] годзе ў межы горада ўвайшлі вёскі [[Бярозаўка, Брэст|Бярозаўка]], [[Вулька Падгародская]], [[Гузні, Брэст|Гузні]], [[Кацельня-Падгародская]], [[Крушына, Брэст|Крушына]], [[Рэчыца, Брэст|Рэчыца]], [[Трышын]]<ref name="gants"/>. Пачалі актыўна забудоўвацца былыя вёскі Вулька і Кавалёва на левым беразе ракі. У цэнтральнай частцы горада былі ўзведзены [[Беларусь (кінатэатр, Брэст)|кінатэатр «Беларусь»]], [[гасцініца Інтурыст, Брэст|гасцініца «Інтурыст»]]. У гэты час адкрыты інжынерна-будаўнічы інстытут (цяпер [[Брэсцкі дзяржаўны тэхнічны ўніверсітэт]]).
Пасля зацвярджэння ў [[1975]] г. новага генеральнага плана пачалося асваенне пойменных тэрыторый Паўднёвага жылога раёна, атрымаў развіццё горад і на паўночным напрамку. У [[1979]] г. ў межы горада ўвайшлі вёскі [[Дуброўка, Брэст|Дуброўка]], [[Кацінбор]], [[Пугачова, Брэст|Пугачова]]<ref name="gants"/>.
== Геаграфія ==
=== Клімат ===
{{main|Клімат Брэста}}
Метэаназіранні ў Брэсце вядуцца з [[1834]] года<ref name="Брэст. Энцыклапедычны даведнік Стар.9"/>. Клімат у раёне горада — [[Кантынентальны клімат|умерана кантынентальны]]<ref name="Брэст. Энцыклапедычны даведнік Стар.9"/>. З-за ўплыву марскіх паветраных мас характэрна мяккая зіма і ўмерана цёплае лета. Цыклоны, якія з’яўляюцца прычынай гэтага, перамяшчаюцца з Атлантычнага акіяна з захаду на ўсход. Сярэдняя тэмпература студзеня −2,6 °C, ліпеня +19,3 °C. Гадавая колькасць ападкаў 609 мм. Сярэднегадавая [[тэмпература]] паветра ў Брэсце складае +8,2 °C, сярэднегадавая [[Шкала Бофарта|хуткасць ветру]] — {{s|2,6 м/с}}, сярэднегадавая [[Адносная вільготнасць|вільготнасць паветра]] — 76 %. [[Вегетацыйны перыяд]] доўжыцца 214 сутак<ref name="brest_rayon"/>.
У годзе ў сярэднім 160 дзён ідзе дождж, 68 дзён — снег. Туманы назіраюцца на працягу 33 дзён, навальніцы — 27 дзён<ref name="Надвор'е і климат3"/>.
{{Клімат горада
|Горад_род=Брэста (норма 1981-2010)
|Становішча = left
|Крыніца=[http://pogoda.ru.net/climate/33008.htm Надвор'е і клімат]
| Сту_сяр=-2.6 | Сту_сяр_апад=34
| Лют_сяр=-1.9 | Лют_сяр_апад=33
| Сак_сяр=2.2 | Сак_сяр_апад=33
| Кра_сяр=8.7 | Кра_сяр_апад=37
| Май_сяр=14.5 | Май_сяр_апад=63
| Чэр_сяр=17.1 | Чэр_сяр_апад=68
| Ліп_сяр=19.3 | Ліп_сяр_апад=74
| Жні_сяр=18.5 | Жні_сяр_апад=72
| Вер_сяр=13.3 | Вер_сяр_апад=56
| Кас_сяр=8.3 | Кас_сяр_апад=37
| Ліс_сяр=2.7 | Ліс_сяр_апад=42
| Сне_сяр=-1.3 | Сне_сяр_апад=41
| Год_сяр=8.2 | Год_сяр_апад=590
| Сту_сяр_мін=-4.9 | Сту_сяр_макс=-0.1
| Лют_сяр_мін=-4.5 | Лют_сяр_макс=1.2
| Сак_сяр_мін=-1.2 | Сак_сяр_макс=6.3
| Кра_сяр_мін=3.8 | Кра_сяр_макс=14.0
| Май_сяр_мін=9.0 | Май_сяр_макс=20.1
| Чэр_сяр_мін=12.0 | Чэр_сяр_макс=22.6
| Ліп_сяр_мін=14.2 | Ліп_сяр_макс=24.9
| Жні_сяр_мін=13.3 | Жні_сяр_макс=24.2
| Вер_сяр_мін=9.1 | Вер_сяр_макс=18.4
| Кас_сяр_мін=4.8 | Кас_сяр_макс=12.5
| Ліс_сяр_мін=0.4 | Ліс_сяр_макс=5.4
| Сне_сяр_мін=-3.5 | Сне_сяр_макс=0.9
| Год_сяр_мін=4.4 | Год_сяр_макс=12.5
| Сту_а_макс=11.6 | Сту_а_мін=-35.5
| Лют_а_макс=17.2 | Лют_а_мін=-28.1
| Сак_а_макс=22.6 | Сак_а_мін=-22.6
| Кра_а_макс=30.7 | Кра_а_мін=-6.2
| Май_а_макс=32.1 | Май_а_мін=-4.2
| Чэр_а_макс=33.0 | Чэр_а_мін=2.1
| Ліп_а_макс=36.6 | Ліп_а_мін=5.8
| Жні_а_макс=35.6 | Жні_а_мін=1.3
| Вер_а_макс=31.5 | Вер_а_мін=-2.8
| Кас_а_макс=26.4 | Кас_а_мін=-9.9
| Ліс_а_макс=19.0 | Ліс_а_мін=-19.2
| Сне_а_макс=14.5 | Сне_а_мін=-25.1
| Год_а_макс=36.6 | Год_а_мін=-35.5
|}}{{Клімат горада
|Горад_род=Брэста за перыяд 2001 - 2011 гг
|Крыніца=[http://www.weatheronline.co.uk/weather/maps/city?FMM=1&FYY=2001&LMM=12&LYY=2011&WMO=33008&CONT=euro®ION=0005&LAND=BY&ART=TMX&R=0&NOREGION=1&LEVEL=162&LANG=en&MOD=tab www.weatheronline.co.uk] [http://pogoda.ru.net/monitor.php?id=33008 экстрэмумы і ападкі з Кліматычнага манітора]
| Сту_сяр=-2.7 | Сту_сяр_апад=42
| Лют_сяр=-1.9 | Лют_сяр_апад=38
| Сак_сяр=2.7 | Сак_сяр_апад=31
| Кра_сяр=9.3 | Кра_сяр_апад=29
| Май_сяр=14.6 | Май_сяр_апад=76
| Чэр_сяр=17.5 | Чэр_сяр_апад=62
| Ліп_сяр=20.8 | Ліп_сяр_апад=83
| Жні_сяр=19.3 | Жні_сяр_апад=77
| Вер_сяр=14.2 | Вер_сяр_апад=48
| Кас_сяр=8.6 | Кас_сяр_апад=41
| Ліс_сяр=4.0 | Ліс_сяр_апад=41
| Сне_сяр=-1.2 | Сне_сяр_апад=42
| Год_сяр=8.8 | Год_сяр_апад=609
| Сту_сяр_мін=-4.6 | Сту_сяр_макс=-0.8
| Лют_сяр_мін=-4.3 | Лют_сяр_макс=0.5
| Сак_сяр_мін=-1.0 | Сак_сяр_макс=6.4
| Кра_сяр_мін=4.2 | Кра_сяр_макс=14.4
| Май_сяр_мін=9.4 | Май_сяр_макс=19.8
| Чэр_сяр_мін=12.3 | Чэр_сяр_макс=22.7
| Ліп_сяр_мін=15.5 | Ліп_сяр_макс=26.0
| Жні_сяр_мін=14.1 | Жні_сяр_макс=24.5
| Вер_сяр_мін=9.2 | Вер_сяр_макс=19.3
| Кас_сяр_мін=5.0 | Кас_сяр_макс=12.2
| Ліс_сяр_мін=1.8 | Ліс_сяр_макс=6.2
| Сне_сяр_мін=-2.9 | Сне_сяр_макс=0.4
| Год_сяр_мін=4.9 | Год_сяр_макс=12.6
| Сту_а_макс=11.4 | Сту_а_мін=-26.1
| Лют_а_макс=14.4 | Лют_а_мін=-22.0
| Сак_а_макс=19.4 | Сак_а_мін=-14.9
| Кра_а_макс=26.5 | Кра_а_мін=-4.8
| Май_а_макс=31.6 | Май_а_мін=-1.2
| Чэр_а_макс=32.0 | Чэр_а_мін=4.0
| Ліп_а_макс=35.0 | Ліп_а_мін=8.8
| Жні_а_макс=35.5 | Жні_а_мін=4.9
| Вер_а_макс=31.5 | Вер_а_мін=-2.0
| Кас_а_макс=24.4 | Кас_а_мін=-5.8
| Ліс_а_макс=19.0 | Ліс_а_мін=-14.2
| Сне_а_макс=12.3 | Сне_а_мін=-22.2
| Год_а_макс=35.5 | Год_а_мін=-26.1
|}}
Паводле [[фізіка-геаграфічнае раянаванне|фізіка-геаграфічнага раянавання]], горад размешчаны на [[Высокаўская раўніна|Высокаўскай раўніне]] ў межах заходняй часткі [[Беларускае Палессе|Беларускага Палесся]] — [[Брэсцкае Палессе|Брэсцкім Палессі]]<ref name="Кравчук"/>.
=== Экалогія ===
Ад стацыянарных крыніц, размешчаных у горадзе, у атмасферу паступае 3,2 тыс. тон [[забруджвальнае рэчыва|забруджвальных рэчываў]], высокая доля [[Выкід шкоднага рэчыва|выкідаў]] ад [[транспарт]]у (для Брэсцкай вобласці дасягае 87 % ад усіх выкідаў)<ref name="Кравчук"/>.
=== Гідраграфія ===
[[Гідраграфія|Гідраграфічная]] сітуацыя вызначаецца ракой [[Заходні Буг]], якая праходзіць на паўднёва-заходняй ускраіне горада і [[Мухавец (рака)|Мухавец]], які ўпадае ў яе і перасякае горад з усходу на захад. У межах горада рака Мухавец утварае шматлікія [[затока|затокі]], [[старыца|старыцы]] і [[выспа|выспы]]. У забудаванай частцы горада размешчана некалькі невялікіх [[сажалка|сажалак]]. У [[Пойма|поймах рэк]] развіта сістэма [[меліярацыйны канал|меліярацыйных каналаў]], прымеркаваных пераважна да паўднёвай ускраіны<ref name="Кравчук"/>.
=== Рэльеф ===
[[Рэльеф (геаграфія)|Рэльеф]] мясцовасці, на якой размясціўся горад, вызначаецца размяшчэннем у межах [[Высокаўская раўніна|Высокаўскай раўніны]], а таксама [[Даліна ракі|далінамі рэк]]. Даліны рэк у межах горада шырокія, у раёне Брэсцкай крэпасці яны злучаюцца<ref name="Кравчук"/>.
=== Глебы ===
Паводле глебава-геаграфічнага раянавання, тэрыторыя Брэста адносіцца да [[Брэсцка-Драгічынска-Іванаўскі раён|Брэсцка-Драгічынска-Іванаўскага раёна]]. Натуральнае глебавае покрыва ў забудаванай частцы горада моцна змененае, на прысядзібных участках акультураны. Захаваныя на адкрытых прасторах (у лясах, лесапарках, водна-зялёнай сістэме) натуральныя глебы пераважна [[Дзярнова-падзолістыя глебы|дзярнова-падзолістыя]], [[слабаглеяватыя глебы|слабаглеяватыя]] на [[супескі|супесках]], сустракаюцца [[дзярнова-глеяватыя глебы|дзярнова-глеяватыя]] і [[глеевыя глебы|глеевыя]] на [[суглінкі|суглінках]], супесках і [[пясок|пясках]], а таксама [[Тарфяна-балотныя глебы|тарфяна-балотныя]] (у поймах рэк)<ref name="Кравчук"/>.
=== Клімат ===
Паводле [[клімат]]у Брэст размешчаны ў [[Паўднёвая агракліматычная вобласць Беларусі|Паўднёвай агракліматычнай вобласці]]. Сума тэмператур паветра вышэй за +10 [[°C]] перавышае 2400 °C. Сярэдняя тэмпература [[ліпень|ліпеня]] +18,0—18,5 °C, [[студзень|студзеня]] −4,5 °C. [[Абсалютны мінімум тэмпературы]] набліжаецца да —36 °C. За год выпадае менш за 600 мм [[Атмасферныя ападкі|ападкаў]]. [[Вегетацыйны перыяд|Перыяд вегетацыі]] раслін складае 198—204 дні. Горад адносіцца да [[Паўднёвы раён інтрадукцыі|Паўднёвага раёна інтрадукцыі]]<ref name="Кравчук"/>.
У складзе гарадскіх зямель Брэста [[лясны масіў|лясныя масівы]] і [[Дрэвавыя расліны|дрэвава]]-[[хмызняк]]овая расліннасць займаюць 20,2 %, [[ворныя землі]] — 12,2, землі пад воднымі аб’ектамі, [[луг]]амі і [[балота]]мі — 5, 5,2 і 1,7 % адпаведна, пад [[забудова]]й, [[дарога]]мі і [[камунікацыя]]мі — 28,5 %<ref name="Кравчук">Кравчук, Л. А. Структурно-функциональная организация ландшафтно-рекреационного комплекса в городах Беларуси / Л. А. Кравчук. — Минск: Беларус. навука, 2011. — 171 с. — ISBN 978-985-08-1264-3. стар. 90-91</ref>
=== Флора ===
Фізіка-геаграфічныя і глебава-кліматычныя ўмовы вызначылі асаблівасці натуральнай расліннасці, што расце на тэрыторыі горада, якая прадстаўлена [[лес|лясамі]], размешчанымі на паўночным усходзе, паўднёвым захадзе і паўднёвым усходзе горада, а таксама [[поймавы луг|поймавымі лугамі]] і дрэвава-хмызняковай расліннасцю<ref name="Кравчук"/>.
Лясы Брэста прымеркаваны да падзоны [[Шырокалісцевыя лясы|шырокалісцева]]-[[Іглічны лес|іглічных]] лясоў, размешчаны ў межах [[Бугска-Палеская геабатанічная акруга|Бугска-Палескай геабатанічнай акругі]], [[Бугска-Прыпяцкі лесараслінны раён|Бугска-Прыпяцкага лесарасліннага раёна]]<ref name="Кравчук"/>.
[[Луг]]і прадстаўлены [[мурожныя лугі|мурожнымі]] на незабудаваных участках у міжрэччах і надабалонных тэрасах і [[поймавыя лугі|поймавымі]] — у далінах рэк Мухавец і Заходні Буг. На гарадской тэрыторыі яны досыць моцна антрапагенна ператвораны ў час [[добраўпарадкаванне|добраўпарадкавання]]<ref name="Кравчук"/>.
==== Ландшафтна-рэкрэацыйны комплекс ====
У горадзе маецца ([[2010]]) 5 [[парк]]аў (140,2 [[Гектар|га]]), 13 [[сквер]]аў (23,3 га), 6 [[бульвар]]ы (15,1 га), 1 [[сад]] (0,4 га), 7 азелянёных тэрыторый грамадскіх цэнтраў (12,0 га), водна-зялёная сістэма (499,5 га), 4 гарадскія [[пляж]]ы (9,8 га), 7 [[Асабліва ахоўныя прыродныя тэрыторыі Беларусі|асабліва ахоўных тэрыторый]] (70,1 га), а таксама гарадскія [[лес|лясы]], [[лесапарк]]і і іншыя азелянённыя тэрыторыі (1282,0 га)<ref name="Экбюл2010">[http://www.minpriroda.gov.by/uploads/files/000632_410797_10.doc Экалагічны бюлетэнь за 2010 год. Глава 10. Зялёныя насаджэнні і прыродныя экасістэмы ў гарадах]</ref>.
Ландшафтна-рэкрэацыйны комплекс Брэста складаецца як з добраўпарадкаваных тэрыторый: паркаў (з улікам [[Мемарыяльны комплекс «Брэсцкая крэпасць-герой»|Мемарыяльнага комплексу «Брэсцкая крэпасць»]] — 117,3 га), сквераў (74,7 га), бульвараў (39,1 га), азелянёных тэрыторый водна-зялёнай сістэмы (107 га з улікам тэрыторый, якія прылягаюць да [[Вяслярны канал (Брэст)|вяслярнага канала]]), так і рэкрэацыйных лясоў, якія займаюць амаль 80 % у структуры комплексу<ref name="Кравчук"/>.
Станам на [[2019]] год у горадзе маецца 9 [[Асабліва ахоўныя прыродныя тэрыторыі Беларусі|асабліва ахоўных прыродных тэрыторый]], сярод якіх [[біялагічныя заказнікі]] мясцовага значэння [[Барбастэла (заказнік)|Барбастэла]] (6,61 га) і [[Брэсцкі заказнік|Брэсцкі]] (66,71 га), [[батанічны помнік прыроды]] рэспубліканскага значэння [[Брэсцкія елкі|елкі звычайныя змеепадобнай формы «Брэсцкія»]], помнікі прыроды мясовага значэння [[бук лясны (Брэст)|бук лясны]], [[вішня птушыная (Брэст)|вішня птушыная]], [[дуб чарэшчаты (Брэст)|дуб чарэшчаты]], [[плюшч звычайны (Брэст)|плюшч звычайны]], [[Дуброўка (тарфянік)|тарфянік Дуброўка]], [[Брэсцкая крынічная струга]]<ref name="priroda.brest">[http://www.priroda.brest.by/files/OOPT%202019.xlsx Особо охраняемые природные территории (ООПТ) Брестской области]</ref>.
Узровень азелянення горада складае 21,4 %, што значна ніжэй за норму (40 %), забяспечанасць насаджэннямі агульнага карыстання — 76,6 м²/чал. пры норме для буйных гарадоў 10—11 м²/чал.<ref name="Экбюл2009">[http://www.minpriroda.gov.by/uploads/files/000585_592692_10.pdf Экалагічны бюлетэнь за 2009 год. Глава 10. Зялёныя насаджэнні і прыродныя экасістэмы ў гарадах]</ref>.
Размяшчэнне аб’ектаў агульнага карыстання ландшафтна-рэкрэацыйнага комплексу Брэста арганізавана неадпаведна месцам лакалізацыі [[рэкрэацыя|рэкрэацыйнага]] попыту. У цэнтры горада забяспечанасць насельніцтва аптымальная, на некаторых участках вышэй за існую норму. На перыферыі горада, у тым ліку і ў раёнах высакашчыльнай шматкватэрнай забудовы, дзе пражывае значная частка гараджан, адзначаецца іх дэфіцыт. Найбольшы дэфіцыт — на ўчастках, ізаляваных ад аб’ектаў рэкрэацыі [[прамысловая зона|прамысловымі зонамі]], спецтэрыторыямі, [[чыгунка]]й, г. з. у граніцах [[Фартэчная вуліца (Брэст)|вуліц Фартэчнай]], [[Вуліца Кіжаватава (Брэст)|Кіжаватава]], [[Чыгуначная вуліца (Брэст)|Чыгуначнай]], на паўночным захадзе Брэста. Пры ўліку лясоў і рэзервовых азелянёных тэрыторый сітуацыя некалькі змяняецца ў паўночна-ўсходняй частцы горада. Аднак у яго паўночна-заходняй частцы на ўчастках жылой забудовы, якія акружаны прамзонамі, спецтэрыторыямі, чыгункай і характарызуюцца адсутнасцю добраўпарадкаваных рэкрэацыйных аб’ектаў, а таксама рэзерву для іх стварэння, дэфіцыт захаваецца<ref name="Кравчук"/>.
=== Флора і фаўна ===
Паводле папярэдніх дадзеных у межах горада насяляюць і растуць больш за 40 ахоўных відаў (у тым ліку 24 віды раслін і каля 20 відаў пазваночных жывёл). Такія лічбы ідуць побач з колькасцю ахоўных відаў на асабліва ахоўных прыродных тэрыторыях<ref name="ptushki"/>
=== Раёны горада ===
Падзяляецца на 2 раёны — [[Ленінскі раён, Брэст|Ленінскі]] і [[Маскоўскі раён, Брэст|Маскоўскі]].
Мікрараёны: Адамкова, Бярозаўка, Вулька-Падгорская, [[Вычулкі]], Граеўка, [[Вёска Дуброўка, Брэсцкі раён|Дуброўка]], [[Новыя Задворцы]], [[Старыя Задворцы]], [[Кіеўка]], [[Кавалёва, Брэст|Кавалёва]], [[Кацін Бор]], [[Лысая Гара, Брэст|Лысая Гара]], [[Паўднёвы, Брэст|Паўднёвы]], [[Плоска (Брэсцкі раён)|Плоска]], [[Пугачова, Брэст|Пугачова]], [[Рэчыца, Брэст|Рэчыца]], [[Трышын]], [[Усход (Брэст)|Усход]].
== Насельніцтва ==
{{Асноўны артыкул|Насельніцтва Брэста}}
'''Насельніцтва [[Брэст|Брэста]]''' на 1 студзеня 2020 года склала 339 700 чалавек. Брэст — найбуйнейшы горад [[Брэсцкая вобласць|Брэсцкай вобласці]] і шосты па колькасці насельніцтва ў Рэспубліцы Беларусь пасля [[Мінск|Мінска]], [[Гомель|Гомеля]], [[Віцебск|Віцебска]], [[Магілёў|Магілёва]] і [[Гродна]]. За 1959—2019 гады колькасць насельніцтва горада вырасла амаль у 5 разоў<ref>https://www.belstat.gov.by/upload/iblock/cff/cff240929a52d907db4b984b367395c7.pdf {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210831012414/https://www.belstat.gov.by/upload/iblock/cff/cff240929a52d907db4b984b367395c7.pdf |date=31 жніўня 2021 }}</ref>.
{{Wikidata/Population}}
== Эканоміка ==
Брэст — буйны прамысловы цэнтр Беларусі, пры гэтым 70% усёй прамысловасці горада - перапрацоўчыя прадпрыемствы (2021 г.)<ref>[https://www.belta.by/regions/view/rogachuk-ekonomika-bresta-pokazala-v-2021-godu-rekordnyj-rezultat-477283-2021/ Рагачук: эканоміка Брэста паказала ў 2021 годзе рэкордны вынік]</ref>.
У [[1996]] годзе створана свабодная эканамічная зона «Брэст»<ref name="РБ"/>.
=== Прамысловасць ===
Найбуйнейшыя прадпрыемствы [[Машынабудаванне і металаапрацоўка|машынабудавання і металаапрацоўкі]]: [[Брэсцкі электратэхнічны завод]], [[Брэстгазаапарат|«Брэстгазаапарат»]], [[Брэстсельмаш|Брэсцкі завод сельскагаспадарчага машынабудавання]], [[Брэсцкі машынабудаўнічы завод]], [[Брэсцкі электралямпавы завод]] і інш.
Вядучыя прадпрыемствы [[Харчовая прамысловасць|харчовай галіны прамысловасці]]: [[Белалка|Брэсцкі лікёра-гарэлкавы завод «Белалка»]], [[Савушкін прадукт|«Савушкін прадукт»]], [[Брэсцкі мясакамбінат|мясакамбінат]], СП «Санта Брэмар» і іншыя.
З галін [[Лёгкая прамысловасць|лёгкай прамысловасці]] развіты трыкатажная ([[Брэсцкі панчошны камбінат]]), вытворчасць дываноў і дывановых вырабаў (Брэсцкі філіял [[Віцебскія дываны|ААТ «Віцебскія дываны»]]) і інш.
Дзейнічаюць прадпрыемствы і іншых галін прамысловасці.
=== Турызм ===
Брэст — перспектыўны цэнтр турызму Беларусі міжнароднага значэння.
Гасцініцы [[Беларусь (гасцініца, Брэст)|«Беларусь»]], [[Інтурыст (гасцініца, Брэст)|«Брэст-Інтурыст»]], «[[Буг (гасцініца)|Буг]]» і іншыя<ref name="РБ">{{крыніцы/Рэспубліка Беларусь|2|Брест}}</ref>.
У межах горада находзяцца 4 ведамасных санаторыя-прафілакторыя, у т.л. РУП «[[Брэсцкае аддзяленне Беларускай чыгункі]]».
== Транспарт ==
[[Выява:Belarus-Brest-Railway Station-1.jpg|thumb|[[Брэсцкі чыгуначны вакзал]]]]
Вузел аўтамабільных дарог і чыгунак у напрамку на [[Баранавічы]], [[Лунінец]], [[Ковель]], [[Беласток]], [[Варшава|Варшаву]]. На тэрыторыі горада 3 памежных пункты пропуску праз дзяржаўную мяжу Рэспублікі Беларусь.
За 3,5 км на ўсход ад Брэста знаходзіцца [[Аэрапорт Брэст]] (міжнародны код — BQT), які быў уведзены ў эксплуатацыю ў [[1976]] годзе. У [[1986]] годзе Брэсцкаму аэрапорту нададзены статус міжнароднага, магчымая колькасць пасажыраў складае 400 чалавек за гадзіну.
У лютым [[1947]] года з’явіўся [[Брэсцкі аўтобус|гарадскі аўтобус]] і [[Брэсцкае таксі|таксі]], у 1969 годзе — [[Брэсцкае маршрутнае таксі|маршрутнае таксі]], у [[1981]] годзе — [[Брэсцкі тралейбус|тралейбусы]]<ref name="virtual"/>.
У 1940 годзе заснаваны [[Брэсцкі рачны порт]].
== Культура ==
[[Мемарыяльны комплекс «Брэсцкая крэпасць-герой»|Мемарыяльны комплекс Брэсцкая крэпасць-герой]] з музеем Брэсцкай крэпасці-героя (Пабудова мемарыялу ажыццяўлялася пад кіраўніцтвам народнага архітэктара [[СССР]] У. А. Караля, урачыстае адкрыццё адбылося [[25.9]].[[1971]]), [[Брэсцкі абласны краязнаўчы музей]] з філіялам — [[Археалагічны музей «Бярэсце»|археалагічным музеем «Бярэсце»]], [[Брэсцкі чыгуначны музей]], [[Музей гісторыі горада Брэста]], [[Брэсцкі музей «Выратаваныя мастацкія каштоўнасці»]], музей прыроды, музей авіацыі і касманаўтыкі (у мікрараёне Усход)
У Брэсце дзейнічае [[Брэсцкі акадэмічны тэатр драмы імя Ленінскага камсамола Беларусі|Брэсцкі тэатр драмы]], [[Брэсцкі абласны тэатр лялек]], [[Брэсцкая абласная філармонія]], 2 [[Кінатэатры Брэста|кінатэатры]] і інш. У рэпертуары Брэсцкага лялечнага тэатра сёння каля 30 дзіцячых і сямейных спектакляў. Праводзяцца фестывалі: міжнародны класічнай музыкі «Студзеньскія музычныя вечары», «Беларуская музычная восень», гарадскія «Залатая восень», «Брэсцкі баль», міжнародны тэатральны [[фестываль «Белая вежа»]] і фестываль беларускага нацыянальнага кіно.
Працуе [[Брэсцкая абласная бібліятэка імя М.Горкага]].
Штогод у Брэсце праводзіцца амаль 2 тыс. мерапрыемстваў, у тым ліку міжнародныя і рэспубліканскія. У горадзе працуюць два прафесійныя тэатры, філармонія, 12 дамоў культуры, 85 бібліятэк. У [[2014]] годзе Брэст атрымаў статус «Горад, дружалюбны дзецям». У 2015 годзе Брэст з’яўляўся [[культурная сталіца Беларусі|культурнай сталіцай Беларусі]].
<!--Дзейнічаюць абласныя Тэатр драмы і музыкі і Тэ-атр лялек; Дзярж. архіў Брэсцкай вобл.; музеі: археалагічны «Бярэсце» (з 1983), абласны краязнаўчы, абароны Брэсцкай крэпасці-героя, «Выратаваныя мастацкія каштоўнасці». У Брэсце праводзяцца міжнар. штогадовыя фестывалі: [[Белая вежа (фестываль)|тэатральны «Белая вежа»]], [[Пралескі (фестываль)|дзіцячы музычны «Пралескі»]]<ref name="ГВБ"/>.-->
== Адукацыя ==
32 агульнаадукацыйныя школы, 6 гімназій, 2 ліцэі.
'''Вышэйшыя навучальныя ўстановы''':
* [[Брэсцкі дзяржаўны тэхнічны ўніверсітэт]]
* [[Брэсцкі дзяржаўны ўніверсітэт імя А. С. Пушкіна]]
'''Сярэднія спецыяльныя ўстановы''':
* [[Брэсцкі дзяржаўны гандлёва-тэхналагічны каледж]]
* [[Брэсцкі дзяржаўны каледж чыгуначнага транспарту]]
* [[Брэсцкі дзяржаўны музычны каледж імя Рыгора Шырмы]]
* [[Брэсцкі дзяржаўны медыцынскі каледж]]
У адукацыйных установах горада працуе 18 музеяў розных профіляў: гісторыка-краязнаўчыя, этнаграфічныя, ваеннай славы, мемарыяльныя, у тым ліку музей Баявой Славы гімназіі № 1, музей «Хлапчукі несмяротнага Брэста» паста Памяці ля Вечнага агню мемарыяльнага комплексу «Брэсцкая крэпасць-герой», краяназнаўчы музей «Амістад» гімназіі № 5.
== Спорт ==
Буйныя спартыўныя збудаванні — спартыўны комплекс «Брэсцкі», [[Брэсцкі лёгкаатлетычны манеж]], [[Брэсцкі лядовы палац спорту]], картынг-стадыён і інш.
У горадзе дзейнічаюць 18 дзіцяча-юнацкіх спартыўных школ. У мікрараёне Кіеўка размешчаны стадыён «Лакаматыў». У абласным спартыўным комплексе «Брэсцкі» адбываюцца трэніроўкі і гульні футбольнага клуба [[ФК Дынама Брэст|Дынама Брэст]].
== СМІ ==
'''Газеты'''
* «Брестский вестник»
* «Вечерний Брест»
* «Заря»
* «Духовный вестник»
'''Радыё'''
* Беларускае [[Радыё Рацыя]] (99,2 FM)
* Брэсцкае радыё (104,8 FM)
'''Тэлебачанне'''
* Брэсцкая тэлерадыёкампанія (ТРК-Брэст)
* «Буг-ТВ» (камерцыйны канал)
== Славутасці ==
<!--Сярод шматлікіх помнікаў гісторыі горада самы значны — мемарыяльны комплекс «Брэсцкая крэпасць-герой» (створаны ў 1969—71). Помнікі архітэктуры: будынкі банка (1926), гарадскіх асабнякоў пач. 19 ст. (перакрыжаванні вул. Міцкевіча з вуліцамі Савецкай і Камсамольскай), пошты (сярэдзіна 19 ст.), чыг. вакзала (1886); Мікалаеўская царква(1906), Сі-мяонаўскі кафедральны сабор (1865), кафедральны Крыжаўзвіжанскі касцёл (1856), жылыя дамы канца 19 — сярэ-дзіны 20 ст. на вуліцах Савецкай, 17 Верасня, Савецкіх пагранічнікаў<ref name="ГВБ"/>.
-->
[[File:Вуліца Савецкая, студзень-2017.png|thumb|Вуліца Савецкая, студзень-2017. Адна з вуліц у цэнтральнай часцы горада. Пешаходная.]]
'''Брэсцкая крэпасць'''
* [[Мемарыяльны комплекс «Брэсцкая крэпасць-герой»]]: галоўны ўваход, галоўны манумент, пад’езды і плошчы, [[плошча Цырыманіялаў, Брэст|плошча Цырыманіялаў]], тэрасы-трыбуны, трох’ярусныя пахаванні (некропаль), [[скульптурная кампазіцыя «Смага»]], штык-абеліск ([[1971]]), заходняя ўскраіна горада — {{ГККРБ 4|111Г000004}}
* [[Брэсцкая крэпасць|Комплекс фартыфікацыйных збудаванняў Брэсцкай крэпасці]] ([[1836]]—[[1842]] гады, [[1911]]—[[1914]] гады), заходняя ўскраіна горада — {{ГККРБ 4|110Г000707}}:
** [[Цытадэль Брэсцкай крэпасці|Цытадэль]] — абарончая казарма, руіны Белага палаца, Інжынернага ўпраўлення, Арсенала, казармы пагранічнікаў, фундамент сталовай каманднага складу — {{ГККРБ 4|111Г000724}}
** [[Валынскае ўмацаванне Брэсцкай крэпасці|Валынскае ўмацаванне]] — 2 бастыённыя франты з 2 равелінамі знешняй агароджы, руіны ўпраўлення Брэсцкага ваеннага шпіталя № 2396 (былы [[Брэсцкі кляштар бернардзінак|кляштар бернардзінак]]), крапасны будынак, каземаціраваны рэдзюіт, 12 казематаў, парахавы склеп, 2 доты 62-га Брэсцкага ўмацаванага раёна — {{ГККРБ 4|111Г000725}}
** [[Кобрынскае ўмацаванне Брэсцкай крэпасці|Кобрынскае ўмацаванне]] — знешняя агароджа з 4 бастыённымі франтамі і 3 равелінамі, расходнымі парахавымі склепамі, казематамі, паўночнай і паўночна-заходняй брамамі, 3 надроўныя капаніры, 20 казематаў ценальнага фронту, 12 казематаў І бастыённага фронту з патэрнай да капаніра, 12 казематаў ІІ бастыённага фронту, 20 казематаў бастыёна, усходні і заходні рэдуты, 3 парахавыя склепы, асобная каземаціраваная артылерыйская батарэя, скляпеністая артылерыйская лабараторыя, 2 двухпавярховыя казармы 125-га стралковага палка, дот 62-га Брэсцкага ўмацаванага раёна — {{ГККРБ 4|111Г000726}}
*** форт «А», [[мікрараён Казловічы]]
*** абарончая казарма «А — Б», мікрараён Казловічы
*** парахавы склеп «Ж — З», [[мікрараён Гершоны]]
*** парахавы склеп № 4, [[мікрараён Аркадзія]]
*** абарончая казарма «Ж — З», мікрараён Гершоны
*** форт «3», [[мікрараён Дуброўка]]
*** абарончая казарма «Б — В», мікрараён Гершоны
** абарончыя збудаванні (форт № 5) з тэрыторыяй у межах 10 м ад рова — {{ГККРБ 4|112Г000077}}
*** форт «Граф Берг», вул. Шасэйная
*** форт «1», мікрараён Казловічы
*** форт «8», вул. Беларуская
*** парахавы склеп № 2, вул. Асіпенкі, 11/1
*** парахавы склеп № 3, вул. Луцкая
'''Сакральная архітэктура'''
* [[Царква ў гонар Ціхвінскай іконы Божай Маці (Брэст)|Царква ў гонар Ціхвінскай іконы Божай Маці]]
* [[Царква ў гонар абраза Божай Маці «Усіх Гаротных Радасць» (Брэст)|Царква ў гонар абраза Божай Маці «Усіх Гаротных Радасць»]] (1997)
* [[Царква прападобнага Серафіма Сароўскага (Брэст)|Царква прападобнага Серафіма Сароўскага]] (2001)
* [[Свята-Мікалаеўская брацкая царква, Брэст|Свята-Мікалаеўская брацкая царква]] ([[1906]]), вул. Савецкая, 10 — {{ГККРБ 4|113Г000021}}
* [[Свята-Мікалаеўскі сабор, Брэст|Свята-Мікалаеўскі сабор]] ([[ХІХ стагоддзе]]) — {{ГККРБ 4|113Г000005}}
* [[Свята-Сімяонаўскі сабор, Брэст|Свята-Сімяонаўскі кафедральны сабор (найстарэйшы праваслаўны храм горада)]] ([[1865]]), вул. К. Маркса, 84 — {{ГККРБ 4|113Г000016}}
* [[Касцёл Святога Крыжа, Брэст|Кафедральны касцёл Святога Крыжа]] ([[1856]]), вул. Леніна, 34 — {{ГККРБ 4|113Г000015}}
* [[Свята-Васкрасенскі сабор, Брэст|Васкрасенскі сабор]]
* [[Свята-Раства-Багародзіцкая царква, Гершоны|Царква Раства Багародзіцы]] ([[1866]]—[[1869]]), вул. Свята-Афанасьеўская, 112, мікрараён Гершоны — {{ГККРБ 4|113Г000079}}
* [[Свята-Афанасьеўская капліца, Брэст|Свята-Афанасьеўская капліца]] (канец [[ХІХ]] — пачатак [[ХХ стагоддзе|ХХ стагоддзя]]), вул. Свята-Афанасьеўская, 39, мікрараён Гершоны — {{ГККРБ 4|113Г000071}}
* Гарнізонны [[Касцёл Святога Антонія Падунскага]] 1938 г.
'''Помнікі савецкага часу'''
* Мемарыяльны ансамбль на [[Гарнізонныя могілкі, Брэст|Гарнізонных могілках]] — {{ГККРБ 4|113Д000008}}
* Брацкая магіла (1944—1945), [[парк культуры і адпачынку імя 1 Мая, Брэст|парк культуры і адпачынку імя 1 Мая]] — {{ГККРБ 4|113Д000019}}
* Магіла савецкіх лётчыкаў (1944), за 0,5 км ад вул. Уладаўскай, мікрараён Гершоны — {{ГККРБ 4|113Д000078}}
* [[Помнік Тысячагоддзя Брэста]]
* [[Бюст П. І. Клімука]] ([[1979]]), [[бульвар Касманаўтаў, Брэст|бульвар Касманаўтаў]] — {{ГККРБ 4|112Ж000012}}
* [[Помнік Уладзіміру Ільічу Леніну (Брэст)|Помнік У. І. Леніну]] ([[1958]]), пл. Леніна — {{ГККРБ 4|112Ж000014}}
* [[Парк імя Першага мая, Брэст|Парк імя Першага мая]]
'''Помнікі часоў II Рэчы Паспалітай (1918—1939)'''
* Польскі Банк (арх. Мар’ян Лалевіч)
* Дом грамадскага аб’яднання Харцэраў (1932, арх. Я.Рыбіцкі)
* [[Будынак Брэсцкага аблвыканкама|Будынак ваяводскай адміністрацыі]]
* Рамеснае вучылішча (1937, арх. Е.Бейл)
* Жылая калонія «Нарутовіча» (1921-39, арх. Я.Лісецкі)
* Афіцэрскі гатэль (1938, арх. Ян Захватовіч)
* [[плошча Леніна, Брэст|Забудова плошчы Леніна]] (1920-1930-я), [[Вуліца Леніна, Брэст|вул. Леніна]], 7, 9, 11, 13, 15 — {{ГККРБ 4|113Г000013}}
* [[Будынак банка, Брэст|Будынак банка]] (1926, арх. С.Філасевіч)
* [[Будынак суда Брэсцкага раёна]] ([[1928]]), вул. Будзённага, 31 — {{ГККРБ 4|113Г000007}}
'''Архітэктура часоў Расійскай Імперыі'''
* [[Гістарычны цэнтр Брэста]] ([[ХІХ]] — пачатак [[ХХ]] стагоддзя), на тэрыторыі Валынскага ўмацавання Брэсцкай крэпасці — {{ГККРБ 4|112Е000002}}
* [[Брэст-Цэнтральны|Чыгуначны вакзал з будынкам прычыгуначнага паштамта і будынкам адміністрацыі Брэсцкага аддзялення Беларускай чыгункі]] ([[1886]], [[1956]]), у паўночна-заходняй частцы горада — {{ГККРБ 4|112Г000010}}
* будынак мужчынскай гімназіі (1905)
* [[Брэсцкая абласная філармонія|Будынак Брэсцкай абласной філармоніі]] (1901 год, 1930-я гады), вул. Арджанікідзэ, 14 — {{ГККРБ 4|113Г000003}}
* [[Галоўпаштамт, Брэст|Галоўпаштамт]] (сярэдзіна [[ХІХ стагоддзе|ХІХ стагоддзя]]), пр. Машэрава, 32 — {{ГККРБ 4|113Г000018}}
* гарадскія асабнякі (1-я пал. 19 ст.)
* жылыя дамы (19 — пач. 20 ст.)
* Казармы (канец [[ХІХ]] стагоддзя), Паўночны гарадок, вул. Брэсцкай Дывізіі — {{ГККРБ 4|113Г000009}}
* Будынак ([[ХІХ стагоддзе]]), вул. Камсамольская, 40 — {{ГККРБ 4|113Г000011}}
* Будынак ([[ХІХ стагоддзе]]), вул. Пушкінская, 10 — {{ГККРБ 4|112Г000020}}
'''Археалагічныя славутасці'''
* Бескурганны могільнік перыяду ранняга жалезнага веку ([[II стагоддзе|II]]—[[III]] стагоддзі), вул. Маскоўская, 215, 217, 219 — {{ГККРБ 4|113В000017}}
* [[Археалагічны музей «Бярэсце»|Гарадзішча старажытнага Бярэсця]] ([[XI]]—[[XIV]] стагоддзі) — {{ГККРБ 4|112Е000002}}
'''Страчаная спадчына'''
* [[Фара Вітаўта, Брэст|Фара Вітаўта]]
== Вядомыя асобы ==
{{main|Вядомыя асобы Брэста|Ганаровы грамадзянін горада Брэста}}
* [[Леў Барысавіч Алімаў]] (нар. 1945) — беларускі мастак.
* [[Аляксандр Аляксандравіч Алонцаў]] (1941—2013) — беларускі мастак.
* [[Якаў Балглей]] — французскі мастак.
* [[Менахем Бегін]] (1913—1992) — сёмы [[прэм’ер-міністр Ізраіля]], лаўрэат [[Нобелеўская прэмія міру|Нобелеўскай прэміі міру]] (1978)<ref name="ГВБ"/>.
* [[Вольга Іванаўна Бельская]] — беларуская мастачка.
* [[Аляксей Сяргеевіч Благавешчанскі]] (1909—1994) — [[Герой Савецкага Саюза]].
* [[Ларыса Дзмітрыеўна Глазырына]] — беларуская выкладніца.
* [[Якаў Пінхусавіч Громер]] (1879—1933) — беларускі матэматык.
* [[Андрэй Васілевіч Дынько]] (нар. 1974) — журналіст, рэдактар.
* [[Пётр Іванавіч Івашуцін]] (1909—2002) — кіраўнік органаў дзяржаўнай бяспекі і ваеннай разведкі СССР, [[Герой Савецкага Саюза]]
* [[Васіль Васілевіч Кандрасюк]] — беларускі кампазітар.
* [[Уладзімір Мікалаевіч Карват]] (1958—1996) — беларускі ваенны лётчык, [[Герой Беларусі]].
* [[Ігар Карнялюк]] — савецкі і расійскі музыкант.
* [[Алена Кіевіч]] — беларуская лёгкаатлетка.
* [[Андрэй Кудзіненка]] — беларускі кінарэжысёр.
* [[Абрам Купчык]] — амерыканскі шахматыст.
* [[Уладзімір Мікалаевіч Лапата-Загорскі]] — беларускі дыпламат.
* [[Алег Васілевіч Ляшук]] — беларускі архітэктар.
* [[Ілля Паўлавіч Мазурук]] (1906—1989) — савецкі палярны лётчык, Герой Савецкага Саюза.
* {{нп5|Вікенцій Васілевіч Макушаў||ru|Макушев, Викентий Васильевич}} (1837—1883) — вучоны-славіст.
* [[Віктар Мікалаевіч Навумчык]] — беларускі педагог.
* [[Мікалай Мікалаевіч Пракаповіч]] (нар. 1948) — беларускі паэт і журналiст.
* [[Аляксандр Уладзіміравіч Прохараў]] — беларускі і савецкі футбаліст.
* [[Людміла Разянкова]] (нар. 1952) — беларуская баскетбалістка, шматразовы чэмпіён БССР, трэнер, доктар спартыўнай медыцыны.
* {{нп5|Віктар Мікалаевіч Сарока-Расінскі||ru|Сорока-Росинский, Виктор Николаевич}} (1882—1960) — расійскі і савецкі педагог.
* [[Валерый Уладзіміравіч Страмук]] (нар. 1957) — беларускі палітык.
* {{нп5|Віктар Мікалаевіч Трамбіцкі||ru|Трамбицкий, Виктор Николаевич}} (1895—1970) — савецкі кампазітар і дырыжор.
* [[Віктар Мікалаевіч Хвалюк]] — беларускі хімік.
* [[Аляксандр Іванавіч Цвікевіч]] (1888—1937) — рэпрэсаваны беларускі грамадска-[[палітычны дзеяч]], [[гісторык]], [[юрыст]], [[філосаф]], [[публіцыст]].
* [[Алесь Мікалаевіч Чаркашын]] (1982—2015) — [[Беларусь|беларускі]] грамадскі і ваенны дзеяч, удзельнік [[Вайна на ўсходзе Украіны|вайны на ўсходзе Украіны]].
* [[Любоў Віктараўна Чаркашына]] — беларуская гімнастка.
* [[Надзея Шнаркевіч]] — беларуская культурная і грамадская дзяячка.
* [[Генадзь Валер’евіч Шутаў]] (1975—2020) — ахвяра падчас пратэстаў супраць фальсіфікацый на [[Прэзідэнцкія выбары ў Беларусі (2020)|прэзідэнцкіх выбарах 2020 года]].
== Гарады-пабрацімы ==
<div style="-moz-column-count: 3; column-count: 3;">
* {{сцяг|Расія}} [[Горад Арол|Арол]], [[Расія]]
* {{сцяг|Расія}} [[Астрахань]], [[Расія]]
* {{сцяг|Ізраіль}} [[Ашдод]], [[Ізраіль]]<ref name="ashrus"/>
* {{сцяг|Грузія}} [[Батумі]], [[Грузія]] (з 2015)<ref name="tut"/>
* {{сцяг|Польшча}} [[Бяла-Падляска]], [[Польшча]]
* {{сцяг|Расія}} [[Калінінград]], [[Расія]]
* {{сцяг|Расія}} [[Каўроў]], [[Расія]]
* {{сцяг|Украіна}} [[Луцк]], [[Украіна]]
* {{сцяг|Расія}} [[Масква]], [[Расія]]
* {{сцяг|Расія}} [[Навадзвінск]], [[Расія]]
* {{сцяг|Расія}} [[Ніжні Тагіл]], [[Расія]]
* {{сцяг|Расія}} [[Новарасійск]], [[Расія]] (з 2014)
* {{сцяг|Расія}} [[Петразаводск]], [[Расія]]
* {{сцяг|Балгарыя}} [[Плевен]], [[Балгарыя]]
* {{сцяг|Германія}} [[Равенсбург]], [[Германія]]
* {{сцяг|Германія}} [[Вайнгартэн (Вюртэмберг)|Вайнгартэн]], [[Германія]]
* {{сцяг|Расія}} [[Разань]], [[Расія]] (з 2012)
* {{сцяг|Германія}} [[:de:Gemeindeverwaltungsverband Mittleres Schussental|Саюз абшчын Сярэдняй Шусэнталі]], [[Германія]]<ref name="vb"/>
* {{сцяг|Бельгія}} [[Сінт-Ніклас]], [[Бельгія]]
* {{сцяг|Кітай}} [[Сяогань]], [[Кітай]]
</div>
== Заўвагі ==
{{заўвагі|1|group=~}}
== Гл. таксама ==
* [[Спіс вуліц Брэста]]
* [[Гарады Брэсцкай вобласці]]
* [[Гарады Беларусі]]
== Зноскі ==
{{Reflist|refs=
<ref name="gki">[http://www.gki.gov.by/upload/new%20structure/press%20service/GZK_2011.doc Государственный земельный кадастр Республики Беларусь] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20150924022402/http://www.gki.gov.by/upload/new%20structure/press%20service/GZK_2011.doc |date=24 верасня 2015 }} (по состоянию на 1 января 2012 г.)</ref>
<ref name="pravo">[http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&p0=D912b0053094&p1=1 РЕШЕНИЕ БРЕСТСКОГО ОБЛАСТНОГО СОВЕТА ДЕПУТАТОВ 11 сентября 2012 г. № 219 Об изменении границ некоторых административно-территориальных единиц Брестской области] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20131211112252/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&p0=D912b0053094&p1=1 |date=11 снежня 2013 }}</ref>
<ref name="2017-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2017}}</ref>
<ref name="belstat2009">[https://web.archive.org/web/20110812005902/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/publications/national_structure_brest.rar Перепись населения Республики Беларусь 2009 года. Национальный состав населения Брестской области.] {{ref-ru}}</ref>
<ref name="NNP">{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Брэсцкая вобласць|}}</ref>
<ref name="Žuraŭski">''Жураўскі А. І.'' [http://zagorodde.na.by/govor8_1.html Старадаўнія назвы гарадоў Беларусі] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20110926215854/http://zagorodde.na.by/govor8_1.html |date=26 верасня 2011 }} // Навіны Беларускай акадэміі — Мінск. — 1992. — № 31 (660). — С. 3—5.</ref>
<ref name="Wartberge">[[Хроніка Вартберга]].</ref>
<ref name="Lysienka-1">Лысенко, П. Ф. Берестье. — Мн., 1985. — С. 11.</ref>
<ref name="Lysienka-2">Лысенка, П. Ф. Берестье… — С. 12.</ref>
<ref name="Karamzin">Карамзин, Н. Н. История государства Российского. Т. II—III. — М., 1991. — С. 196.</ref>
<ref name="Lysienka-3">Лысенко, П. Ф. Берестье… — С. 14—20.</ref>
<ref name="Ławrowska">[[Ірына Лаўроўская|Irena Ławrowska]]. Analysis of the Territorial Layout of Brest Litovski (XIV—XVI century). Structural Analysis of Historical Constructions- Jerzy Jasieńko(ed) © 2012 DWE, Wrocław, Poland, ISSN 0860-2395, ISBN 978-83-7125-216-7. — S. 1220—1230.</ref>
<ref name="Брэст. Энцыклапедычны даведнік Стар.9">{{кніга |аўтар = |частка = |загаловак = Брест. Энциклопедический справочник |спасылка = |выданне = |месца = Мн. |выдавецтва = Белорусская энциклопедия им. П. Бровки |год = 1987 |том = |старонкі = 9 |старонак = |isbn = }}</ref>
<ref name="brest_rayon">[http://gerb.brestobl.com/breraj0.html «Пасля раздзела Рэчы Паспалітай»], gerb.brestobl.com {{праверана|27|4|2009}}</ref>
<ref name="Надвор'е і климат3">[http://pogoda.ru.net/climate/33008.htm Надвор'е і Клімат. Клімат Брэста]</ref>
<ref name="ptushki">[http://www.ptushki.org/info/press/item/12915.html#sthash.pcK0pMBB.dpuf Брест перегоняет многие заказники по количеству редких видов животных и растений!] {{ref-ru}}</ref>
<ref name="2015-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2015}}</ref>
<ref name="2016-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2016}}</ref>
<ref name="virtual">[http://virtual.brest.by/news5239.php Расклад руху брэсцкіх тралейбусаў на вясну 2013 года]</ref>
<ref name="ashrus">[http://www.ashrus.co.il/index.php/world/world-news/europe/710-ashbrrest-pobratim Ашдод и Брест — побратимы]{{Недаступная спасылка}}</ref>
<ref name="tut">[http://news.tut.by/society/445302.html Брест и грузинский Батуми стали городами-побратимами]</ref>
<ref name="vb">{{cite web |url = http://vb.by/article.php?topic=48&article=6075 |title = Пол-Европы на двух колесах |work = Вечерний Брест |date = 2009-07-02 |accessdate = 2012-03-21 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20130423162929/http://vb.by/article.php?topic=48&article=6075 |archivedate = 23 красавіка 2013 |deadurl = yes }}</ref>
}}
== Літаратура ==
* {{крыніцы/ЗП|Брэсцкая}}
* {{крыніцы/ЗП|Брестская}}
* {{крыніцы/ЭДГБ|Брэст}}
* [[Т. І. 3абела|3абела Т. І.]] Места Берасцейскае ў XVI сталецці: (Сац.-экан. нарыс). Мн., 1930;
* [[X. Зоненберг|Зоненберг X.]] История города Брест-Литовска, 1016—1907: По достоверным источникам и правдоподобным умозаключенням. Варшава, 1908;
* [[Г. В. Штыхаў|Штыхов Г. В.]] Города Белоруссии по летописям и раскопкам (IX—XIII вв.). Мн., 1975;
* Науменко В. Я. Брест: Ист.-экон. очерк. 2 изд. Мн., 1977;
* Лысенко П. Ф. Открытие Берестья. Мн., 1989.
* {{Cite book|last = Rąkowski| first = Grzegorz| author-link = | title = Czar Polesia|chapter=Brześć — brama Polesia| publisher = Rewasz| location = Pruszków| date = 2005| series = Smak Kresów| isbn = 83-85557-92-X|ref=harv}}
'''Тапаграфічныя карты'''
* {{Карта|N-34-XXXVI}}
== Спасылкі ==
{{Commonscat-inline|Brest, Belarus|Брэст}}
{{OSM relation|72615|Брэст}}
* [http://belarusdigest.com/story/brest-region-place-where-soviet-union-collapsed-14291 Brest Region: The Place Where The Soviet Union Collapsed] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160309163652/http://belarusdigest.com/story/brest-region-place-where-soviet-union-collapsed-14291 |date=9 сакавіка 2016 }}
* [http://gdv.name/by/11/60/299/ ГАЗЕТА ДЛЯ ВАС // Берасце, Брэст-Літоўск, Брэст-над-Бугам, Брэст…]{{Недаступная спасылка}}
* [http://www.radzima.org/be/gorad/brest.html Здымкі на Radzima.org]
* [http://szlachta.io.ua/album46624 Jurkau kutoczak — Юркаў куточак — Yury’s Corner. Фартэцыя ў Берасьці 1836—1842 гг.] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20180114021319/http://szlachta.io.ua/album46624 |date=14 студзеня 2018 }}
* [http://www.b-g.by/ru/13_2011/society/8170/ Каму належыў Брэст у 1918 годзе? Дзмітрый Кісель, Станіслаў Коршунаў «Брэсцкая Газета»]
* [http://grl.brest.by/chron-locallore.html Хроніка падзей горада Брэста] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20070927215948/http://grl.brest.by/chron-locallore.html |date=27 верасня 2007 }}
* [http://txt.knihi.com/hierb/biera.html А. Цітоў «Геральдыка беларускіх гарадоў» на «Беларускай Палічцы»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20060512012446/http://txt.knihi.com/hierb/biera.html |date=12 мая 2006 }}
* [http://brestonline.com/be/ BrestOnline.com] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20060821042212/http://brestonline.com/be/ |date=21 жніўня 2006 }}
* [http://brestobl.com/gorod/centr/2.html Інфармацыя на старонцы BrestObl.com]
* [http://www.ournet.md/~byelorussian/03.htm Клімат Брэста] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20060820112302/http://www.ournet.md/~byelorussian/03.htm |date=20 жніўня 2006 }}
* [http://brest.museum.by/ Брэсцкі абласны краязнаўчы музей]
* [https://locator.by/brest Карта Брэста]
{{Культурная сталіца Беларусі}}
{{Брэсцкі раён}}
{{Брэсцкая вобласць}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Брэст| ]]
[[Катэгорыя:Гарады абласнога падпарадкавання Беларусі]]
eeap9hldt3s819qbfza5wigec66vyzw
4191538
4191537
2022-08-21T20:13:53Z
Artsiom91
31770
/* Пачатак ХХ стагоддзя */
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = горад
|беларуская назва = Брэст
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна = Беларусь
|герб = Coat of Arms of Brest, Belarus.svg
|сцяг = Berastre stiag.svg
|шырыня герба = 80
|шырыня сцяга = 190
|выява = Brest Montage (2017).jpg
|подпіс =
|lat dir =N |lat_deg = 52|lat_min = 6|lat_sec =
|lon dir =E |lon_deg = 23|lon_min = 41|lon_sec =
|CoordAddon =
|CoordScale =
|вобласць = Брэсцкая
|раён =
|сельсавет =
|карта краіны = 250
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы = старшыня гарвыканкама
|глава =
|дата ўтварэння =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны = Берасце, Брэст-Літоўск,<br /> Брэст-над-Бугам
|статус з =
|плошча = 146,12<ref name="gki"/><ref name="pravo"/>
|від вышыні = НУМ
|вышыня цэнтра НП = 280,4
|клімат =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|крыніца насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|агламерацыя =
|нацыянальны склад = [[беларусы]] — 82,13 %, <br /> [[рускія]] — 10,67 %, <br /> [[украінцы]] — 4,16 %, <br /> іншыя — 3,04 %<ref name="belstat2009"/>
|канфесійны склад =
|этнахаронім =
|часавы пояс = +2
|DST =
|тэлефонны код = +375 162
|паштовы індэкс = 224000
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код = 1
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons = Brest, Belarus
|сайт = http://city.brest.by/
|мова сайта = ru
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 27171628
}}
{{значэнні}}
'''Брэст'''{{ref+|Сустракаюцца таксама назвы '''''Берасце''''' і '''''Бярэсце'''''|~}}<ref name="NNP"/> ({{lang-be-trans|Brest}}, {{lang-ru|Брест}}) — горад у [[Беларусь|Беларусі]], адміністрацыйны цэнтр [[Брэсцкая вобласць|Брэсцкай вобласці]] і [[Брэсцкі раён|Брэсцкага раёна]], на рацэ [[Заходні Буг]] пры ўпадзенні ў яго [[Рака Мухавец|Мухаўца]]. За 349 км ад [[Мінск]]а. Тэрыторыя горада — 146,12 км²<ref name="gki"/><ref name="pravo"/>. Насельніцтва 343 985 чал. (2017)<ref name="2017-Estimate"/>. З’яўляецца адным з найважнейшых транспартных вузлоў Беларусі. Эканамічны і культурны цэнтр, [[вузел чыгунак]] і аўтамабільных дарог, [[Аэрапорт Брэст|аэрапорт]], [[рачны порт (Брэст)|рачны порт]], звязаны [[Дняпроўска-Бугскі канал|Дняпроўска-Бугскім каналам]] з басейнамі [[Дняпро|Дняпра]] і [[Прыпяць|Прыпяці]].
{{Змест злева}}
== Назва ==
Упершыню згадваецца ў «[[Аповесць мінулых часоў|Аповесці мінулых гадоў]]» пад назваю ''Бе́рестье''<ref name="Žuraŭski"/>, у гістарычных крыніцах таксама сустраюцца напісанні ''Бересте'', ''Бересть''<ref name=viacorka/>, у нямецкіх летапісах ''Брэйзіка''<ref name="Wartberge"/>. Тапонім «Берасце» ўтварыўся ад слова «[[Бераст|бе́раст]]», «бе́расць»<ref name="zurauski">[[Аркадзь Жураўскі|Жураўскі А.]] [http://mowaznaustwa.ru/2009/07/23/a-i-zhuraўski-staradaўniya-nazvy-garadoў-belarusi/ Старадаўнія назвы гарадоў Беларусі] // «Навіны Беларускай акадэміі» № 31 (660), 14 жніўня 1992. С. 3—5.</ref> ([[Дрэвавыя расліны|дрэвавая]] ці [[куст]]авая расліна сямейства [[вязавыя|вязавых]]<ref name="ГВБ"/>). Значэнне мае хутчэй за ўсё зборнае — бераставы гай<ref name=viacorka>[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [http://www.svaboda.org/a/25444820.html Аддайма Брэст брэтонцам!], [[Радыё Свабода]], 3 ліпеня 2014 г.</ref>. На думку географа [[Вадзім Жучкевіч|В. Жучкевіча]], назва горада таксама магла паходзіць ад слова «[[бяроста]]» — [[бяроза]]вая кара<ref>{{Крыніцы/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі}} С. 36.</ref>. Існуюць таксама меркаванні, што назва горада паходзіць ад [[асабовае імя|імя асабовага]] — Бераст<ref name="ГВБ">{{крыніцы/ГВБ|3-1|Брэст}}</ref>.
Паводле народнага падання пра паходжанне назвы горада, якое запісаў у сярэдзіне [[XIX ст.]] [[П. М. Шпілеўскі]] ў сваім «Падарожжы па Палессі і Беларускім краі», некалі, даўным-даўно багаты купец, прабіраючыся цераз вязкія [[балота|балоты]] з вялікай колькасцю рознага тавару, зрубіў [[плаціна (архітэктура)|плаціну]] са ствалоў [[бяроза|бярозы]], заваліў балота бяростай (верхні белы слой бярозавай кары) і такім чынам праклаў сабе шлях. У памяць аб сваім выратаванні з гэтых балот купец пабудаваў [[копішча]] і прынёс там ахвяру язычніцкаму богу [[Вялес]]у. А самое месца аб зрубленай з бяросты плаціны ён назваў ''Берасцем'', ''Берасценем''. Пазней, прадаўшы з выгадай у [[Літва (зямля)|Літве]] свае тавары, купец вярнуўся і атабарыўся на гэтым месцы са сваёй [[дружына]]й<ref name="ГВБ"/>.
У [[1696]] г. [[сейм Рэчы Паспалітай]] скасаваў статус [[Старабеларуская мова|старабеларускай мовы]] як дзяржаўнай і такім чынам адкрыў шлях да татальнай [[Паланізацыя|паланізацыі]]. Назвы беларускіх паселішчаў запісваліся толькі графічнымі сродкамі [[Польская мова|польскай мовы]] ў характэрнай для яе [[Фанетыка|фанетычнай]] і [[Граматыка|граматычнай]] формах. У такім выглядзе большасць з іх увайшла ў дзяржаўныя дакументы, на карты, выцесніўшы з пісьмовай і [[картаграфія|картаграфічнай]] практыкі спрадвечныя формы<ref name="Прадмова"/>. Польскі варыянт назвы горада запісваўся як ''Brześć'' (вымаўляецца як ''Бжэсць''), пазней, каб пазбегнуць блытаніны з польскім горадам [[Бжэсць Куяўскі]] ({{lang-pl|Brześć Kujawski}}), пачала выкарыстоўвацца назва ''Brześć Litewski'' (літар. ''Берасце Літоўскае''). У [[Лацінская мова|лацінамоўных]] дакументах назвы абодвух гарадоў перадаваліся як ''Brest'', вытворны прыметнік — як ''Brestensis'', радзей ''Brescensis'', часам ''Brzestensis''<ref name=viacorka/>. Старажытная лацінская форма, відаць, з’яўляецца вытворнай ад назвы польскага Бжэсця. У сучаснай лацінскай мове, якая выкарыстоўваецца як богаслужбовая і навуковая мова [[Каталіцкая Царква|Каталіцкай царквы]], аднавілі поўнагалосную форму тапоніма: дакументы [[Берасцейская унія|Берасцейскай уніі]] выйшлі ў [[1970]] годзе пад назвай «Documenta Unionis ''Berestensis'' eiusque Auctorum (1590—1600)»<ref name=viacorka/>. На еўрапейскіх картах XVII—XVIII стагоддзяў Берасце пазначалася як ''Brizestije'' ([[Антверпен]], 1612), ''Breßia al Brie∫tz'' ([[Амстэрдам]], 1632), ''Bres∫ia'' ([[Амстэрдам]], 1661), ''Brzesc'' ([[Лондан]], 1799)<ref name=viacorka/>.
У складзе [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]] ні дакументалісты, ні гісторыкі, ні картографы таксама не клапаціліся пра дакладнасць перадачы беларускіх [[айконімы|айконімаў]] на [[Руская мова|рускую мову]]. Яны запазычвалі ўжо гатовыя польскія формы і запісвалі іх [[кірыліца|кірыліцкай графікай]]. У выніку неаднаразовай перадачы з адной мовы на іншую без уліку арыгінала шэраг беларускіх айконімаў увайшоў у гісторыю ў чужамоўнай ці скажонай форме, з неўласцівымі для іх гукавымі, граматычнымі і словаўтваральнымі рысамі, што нанесла вялікую шкоду ўсёй айканімічнай сістэме Беларусі. У пісьмовай практыцы замацаваліся паланізаваныя формы<ref name="Прадмова"/>, так польскі варыянт назвы горада ''Brześć'' перанеслі ў рускую мову спачатку як ''Бржесть'', што пазней трансфармавалася ў ''Брест''<ref name="vm">Мухін В. [http://knihi.com/www/nazvy/ Спрадвечныя назовы]{{Недаступная спасылка}} // «Студэнцкая думка», ?.</ref><ref name="Дайлід">Дайлід П. [http://c4u.omniton.net/by/11/60/299/Берасце-Брэст-Літоўск-Брэст-над-Бугам-Брэст.htm Берасце, Брэст-Літоўск, Брэст-над-Бугам, Брэст…]{{Недаступная спасылка}} // «Газета для вас» № 712, 20 жніўня 2009.</ref>. Гэтую трансфармацую назвы ў рускай мове зафіксавалі лічбы аб баявых дзеяннях у ваколіцах горада рускага палкаводца [[Аляксандар Сувораў|А. Суворава]] і іншых расійскіх чыноўнікаў: спачатку пісалі ''Бржесць'', ''Бржесть'', пазней ''Бржест'' і ''Брест''.
Пасля [[Падзелы Рэчы Паспалітай|падзелаў Рэчы Паспалітай]] з’явілася назва ''Брестъ-Литовскъ'' ({{lang-be|Брэст-Літоўск}}), пры гэтым даволі працяглы час паралельна ўжывалася форма ''Бржестъ''. Адной з магчымых крыніц рускай формы ''Брест'' ({{lang-be|Брэст}}) разглядаюцца дакументы часоў [[Вайна 1654—1667 гадоў|вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай]] (1654—1667), у якіх датычна Берасця паслядоўна ўжываецца назва ''Бресть'' жаночага роду<ref name=viacorka/>.
Перад пачаткам [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] жыхары горада хадайнічалі перад [[Дзяржаўная Дума Расійскай імперыі|Дзяржаўнай Думай Расійскай імперыі]] аб вяртанні гістарычнай назвы ''Берестье'' ({{lang-be|Берасце}}). У выдадзеным у горадзе Я. Хмялеўскім даведніку «Календарь-Справочникъ гор. Брестъ-Литовска на 1912 годъ» адзначаецца, што першапачатковая старажытная назва горада «Бэресть» захавалася і па-ранейшаму жыве ў гаворцы мясцовых сялянаў:
{{цытата|«Тамъ почти нельзя услышать Брестъ, а о составном названіи Брестъ-Литовскъ множество Полѣсскихъ крестьянъ даже не подозрѣваетъ».<ref>Календарь-Справочникъ гор. Брестъ-Литовска на 1912 годъ. Изд. Я. М. Хмѣлевскаго. С. 32.</ref>}}
Пасля далучэння да [[Польская Рэспубліка, 1918—1939|Польскай Рэспублікі]] ў [[1921]] годзе горад атрымаў назву ''Бжэсць над Бугам'' (''Brześć nad Bugiem''), якая праіснавала да [[1939]] года. Тым часам у [[БССР]] да сярэдзіны [[1930-я|1930-х]] гадоў і ў [[Беларуская дыяспара|беларускай дыяспары]] на [[Захад]]зе дагэтуль ужываюць спрадвечную назву — Берасце<ref name="vm"/>. У час [[Нямецкая акупацыя Беларусі, 1941—1944|нямецкай акупацыі]] назва горада ў [[Нямецкая мова|нямецкамоўных]] дакументах і шыльдах часцей за ўсё пісалася ''Brest-Litowsk'' (''Брэст-Літоўск'').
Ужо пасля 1939 года з рускай мовы ў беларускую была запазычана сучасная афіцыйная беларуская назва ''Брэст''<ref name="vm"/><ref name="Дайлід"/>, якая не мае ў сабе кораню, ад якога пайшло першапачатковае імя горада, і застаецца ў беларускай мове ізаляванай і чужароднай<ref name="vm"/>. У вусных жа зносінах і зараз стабільна ўжываюцца формы (толькі з некаторымі гукавымі відазменамі), пад якімі горад згадваецца ў ранніх летапісах і іншых старажытнапісьмовых дакументах у сваім усходнеславянскім абліччы — '''Бе́расце''', '''Бэ́рэсць''', '''Бэ́рысць'''<ref name="Прадмова">[http://elib.bsu.by/bitstream/123456789/16876/1/%D0%9D%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B%20%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%20%D0%BF%D1%83%D0%BD%D0%BA%D1%82%D0%B0%D1%9E%20%D0%A0%D0%91_%D0%91%D1%80%D1%8D%D1%81%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B2%D0%BE%D0%B1%D0%BB.pdf Лемцюгова В. П. : Прадмова да даведніка «Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь» ]</ref>. У некаторых выданнях можна сустрэць варыянт '''Бярэсце'''<ref>{{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 85.</ref>, які, аднак, не адпавядае традыцыйнаму вымаўленню мясцовых жыхароў<ref name=viacorka/>.
== Гісторыя ==
=== Ранняе Сярэднявечча ===
[[Археалагічныя даследаванні]] горада паказалі, што як пагранічная крэпасць і апорны пункт [[Славянская каланізацыя Беларусі|славянскай каланізацыі]] горад быў заснаваны ў канцы [[10 стагоддзе|Χ ст.]]<ref name="Lysienka-1"/>. Агульнае аблічча матэрыяльнай культуры старажытнага Берасця пацвярджае яго заснаванне адным з [[Усходнія славяне|усходне-славянскіх плямён]] — [[Дрыгавічы|дрыгавічамі]]<ref name="ГВБ"/><ref name="АрхБ">{{крыніцы/Археалогія Беларусі|1|Брэст}}</ref>.
Адносна дакладнасці дат першага ўспаміну думкі гісторыкаў разыходзяцца. Дакладна вядома, што звязана першае ўпамінанне з падзеямі 1015—1019, калі кіеўскі князь [[Святаполк Уладзіміравіч]] вёў барацьбу за кіеўскі сталец са сваім братам наўгародскім князем [[Яраслаў Уладзіміравіч|Яраславам Уладзіміравічам]]. Упершыню ўпамінаецца пад [[1019]] годам<ref name="ЭВКЛ"/>. Такога пункту гледжання прытрымліваецца [[Пётр Фёдаравіч Лысенка|Пётр Лысенка]], абапіраючыся на «[[Аповесць мінулых гадоў]]» і складзеныя на яе аснове пазнейшыя зборы, дзе пра паход [[1017]] года ў Пабужжа нічога не сказана<ref name="Lysienka-2"/>. Другая група даследчыкаў — [[Мікалай Міхайлавіч Карамзін|М. Карамзін]], [[Сяргей Міхайлавіч Салаўёў|С. Салаўёў]], [[Генрык Лаўмянскі|Г. Лаўмянскі]], [[Георгій Васілевіч Штыхаў|Г. Штыхаў]] і інш. давяраюць сказанаму ў першым спісе [[Наўгародскі летапіс|Наўгародскага летапісу]]: {{цытата|в лето 6525 (1017) Ярослав иде к Берестью}}<ref name="Karamzin"/>.
Старажытнае Берасце, размешчанае на сутоку рэк, кантралявала водныя шляхі па [[Мухавец (рака)|Мухаўцу]] з усходу, ад дняпроўскага вялікага воднага шляху [[З варагаў у грэкі|«з варагаў у грэкі»]] да Буга і па [[Заходні Буг|Бугу]] — шлях з поўдня, з [[Валынь|Валыні]] — да [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]]. З самага пачатку існавання Берасце адыгрывала ролю палітычнага, эканамічнага, адміністрацыйнага і культурнага цэнтра [[Пабужжа]]<ref name="ГВБ"/>. Горад быў гандлёвым цэнтрам [[Старажытнаруская дзяржава|Старажытнарускай дзяржавы]] на мяжы з [[польшча|польскімі]] і [[Літва (зямля)|літоўскім]] ўладаннямі<ref name="ЭГБ"/>. 3 прычыны прыгранічнага размяшчэння часта быў у цэнтры ваенных падзей<ref name="АрхБ"/>. У [[1020]] годзе захоплены польскім князем [[Баляслаў I Храбры|Баляславам Храбрым]]<ref name="ЭГБ"/>. У [[1022]], [[1031]] і [[1044]] гадах кіеўскі князь [[Яраслаў Уладзіміравіч]] здзейсніў паходы да Берасця, які, як можна меркаваць, быў заняты [[Польскае каралеўства (1025—1385)|палякамі]]<ref name="АрхБ"/>.
Наступны ўспамін Бярэсця ў летапісе звязана з барацьбой [[Ізяслаў Яраславіч|Ізяслава Яраславіча]] з яго братамі Святаполкам і [[Усевалад Яраславіч|Усеваладам]] за кіеўскі сталец<ref name="Lysienka-3"/>. У {{нп5|Павучанне Уладзіміра Манамаха|«Павучанні»|ru|Поучение Владимира Мономаха}} [[Уладзімір Манамах|Уладзіміра Манамаха]] гаворыцца, што ў [[1070-я]] гады яго<ref name="АрхБ"/>, па даручэнні праціўнікаў Ізяслава<ref name="Lysienka-3"/>, пасылалі пільнаваць Берасце, спалены палякамі<ref name="АрхБ"/>. Пётр Лысенка лічыць, што гэта адбылося ў [[1073]] годзе, пасля таго як кіеўскі князь Ізяслаў Яраславіч быў выгнаны з Кіева і ўцёк да польскага караля [[Баляслаў II Смелы|Баляслава II Смелага]]<ref name="Lysienka-3"/>.
У [[1097]] годзе [[вялікі князь кіеўскі]] [[Святаслаў Ізяславіч]] выгнаў з Берасця [[валынскі князь|валынскага князя]] [[Давыд Ігаравіч|Давыда Ігаравіча]]. У гэтых паведамленнях Берасце названы [[горад]]ам, што азначае існаванне там [[Абарончыя збудаванні|абарончых збудаванняў]]<ref name="АрхБ"/>.
[[Дзяцінец (Брэст)|Дзяцінец]] (трохвугольнай у плане формы, умацаваны з боку поля ровам, замляным валам і частаколам<ref name="ГВБ"/>), найбольш умацаваная старажытная частка Берасця, размяшчалася на мысе, утвораным правым берагам ракі [[Заходні Буг]] і левым берагам левага рукава р. [[Мухавец (рака)|Мухавец]]. [[Вакольны горад (Брэст)|Вакольны горад]] месціўся супраць дзядзінца, на востраве, утвораным 2 рукавамі р. Мухавец у месцы ўпадзення яе ў Заходні Буг. Тут выяўлена неўмацаванае паселішча, якое датуецца матэрыяламі [[X ст.]]<ref name="АрхБ"/> На дзяцінцы раскапаны [[вуліца|вуліцы]] з драўляным насцілам, рэшткі больш як 200 жылых і гаспадарчых пабудоў. Знойдзены сведчанні развіцця тут [[Рамёствы|рамёстваў]], [[Гандаль|гандлевых]] і культурных сувязей з гарадамі [[Старажытная Русь|старажытнай Русі]] і суседнімі краінамі<ref name="ЭГБ">{{крыніцы/ЭГБ|2|Брэст}}</ref>.
[[Файл:Old Bierascie.jpg|міні|Меркаваны выгляд Берасця ў ХІІ—ХІІІ стагоддзях]]
У [[1146]] годзе горад у складзе [[Тураўскае княства|Тураўскага княства]]<ref name="ЭГБ"/>. 3 другой паловы [[XII ст.]] Берасце уваходзіла ў склад [[Уладзіміра-Валынскае княства|Уладзіміра-Валынскага княства]]<ref name="АрхБ"/>. 3 [[1199]] года ў складзе [[Галіцка-Валынскае княства|Галіцка-Валынскага княства]]<ref name="ЭВКЛ"/>. У [[XII ст.]] на месцы дзядзінца пабудаваны [[Брэсцкі замак|драўляны замак]] (адноўлены ў другой палове [[XIII ст.]])<ref name="ГВБ"/>. На працягу [[XII]]—[[XIII]] стагоддзяў летапісы неаднаразова адзначалі спробы Берасця стаць цэнтрам самастойнага княства<ref name="АрхБ"/>.
Падчас [[Татара-мангольскае нашэсце|мангола-татарскага нашэсця]] паблізу Берасця адбылася жорсткая бітва, але горад, відаць, не быў захоплены. 3 [[1272]] годзе Берасцем валодаў валынскі князь [[Уладзімір Васількавіч]], а з [[1289]] — [[Мсціслаў Данілавіч]]<ref name="АрхБ"/>. У [[1276]]—[[1288]] гг. на тэрыторыі замка валынскім князем Уладзімірам Васількавічам была ўзведзена мураваная [[Берасцейская вежа|вежа-данжон]] (праіснавала да [[1831]], знесена пры [[Будаўніцтва Брэсцкай крэпасці|пабудове Брэсцкай крэпасці]]). У [[XIII ст.]] сінхронна з вежай у горадзе была змуравана царква Св. Пятра<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭВКЛ"/>.
=== Вялікае Княства Літоўскае ===
У канцы [[XIII]] — пачатку [[XIV]] стагоддзя заваяваць Берасце імкнуліся польскія каралі і літоўскія князі<ref name="ЭГБ"/>. У [[1319]] годзе [[вялікі князь літоўскі]] [[Гедзімін]] далучыў Берасце да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Неўзабаве Берасце зноў трапіла пад уладу валынскіх князёў<ref name="АрхБ"/>. Пасля ўладанне князя [[Кейстут]]а, у складзе [[Троцкае княства|Троцкага княства]]<ref name="ЭВКЛ"/>. У [[1349]] годзе Берасце захапіў [[польскі кароль]] [[Казімір III Вялікі]], але паводле дамовы [[1366]] года горад вернуты ў склад [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]<ref name="ГВБ"/><ref name="АрхБ"/>. У [[1379]] годзе разрабаваны і спалены<ref name="ЭГБ"/> рыцарамі [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэна]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭВКЛ"/>. 3 [[XIV стагоддзе|XIV стагоддзя]] існавалі [[Берасцейскія гарадскія ўмацаванні|гарадскія ўмацаванні]]. У [[1382]]—[[1384]] гадах уладанне князя [[Скіргайла|Скіргайлы]], потым князя [[Вітаўт]]а. У час [[Грамадзянская вайна ў Вялікім Княстве Літоўскім (1389—1392)|барацьбы паміж Ягайлам і Вітаўтам у 1388—1392 гадах]] [[Ягайла]] ў [[1390]] годзе авалодаў Берасцем і [[15 жніўня]] [[1390]] года дараваў яму [[магдэбургскае права]]<ref name="ЭВКЛ"/> (першаму з беларускіх гарадоў). Паводле прывілею вялікага князя [[Ягайла|Ягайлы]] Брэсту надавалася 60 ланаў (1500 [[га]]) [[Ворная зямля|ворнай зямлі]], уключаючы вёску [[Казловічы (Клейнікаўскі сельсавет)|Казловічы]]. Пры вымярэнні горада была ўжыта тая ж сістэма, што ў гарадах [[Польскае Памор’е|Памор’я]]<ref name="Ławrowska"/>.
У [[XIV]]—[[XVIII]] стагоддзях цэнтрам абароны Берасця з’яўляўся [[Берасцейскі замак|замак]] з каменю і дрэва. Яго ўмацоўвалі роў і вал, на якім стаялі абарончыя сцены — [[Гародня (фартыфікацыя)|гародні]] і 5 вежаў; замак уваходзіў у [[Брэсцкія гарадскія ўмацаванні|комплекс гарадскіх умацаванняў]]. [[Берасцейская вежа|Берасцейская вежа-данжон]] [[XIII стагоддзе|XIII стагоддзя]] месцілася асобна па-за межамі замка<ref name="ГВБ"/>.
[[25 студзеня]] [[1408]] года горад атрымаў права на самакіраванне ад [[Вітаўт]]а<ref name="ЭВКЛ"/>. Магдэбургскага права пацвярджалася таксама ў [[1511]], [[1554]], [[1580]], [[1607]], [[1614]], [[1661]] гадах<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>. У [[XIV стагоддзе|XIV стагоддзі]] існавалі [[гасціны двор]], мураваная кафедральная [[Мікалаеўская царква (Брэст)|Мікалаеўская царква]]<ref name="ЭВКЛ"/>, праводзіліся [[кірмаш]]ы<ref name="ГВБ"/>, у [[XV стагоддзе|XV стагоддзі]] пабудаваны драўляныя [[Міхайлаўская царква (Брэст)|Міхайлаўская]] (ва ўрочышчы [[Пяскі (Брэст)|Пяскі]]) і [[Крыжаўзвіжанская (Брэст)|Крыжаўзвіжанская]] ([[Замухавечча|за Мухаўцом]]) цэрквы<ref name="ЭВКЛ"/>. 3 пачатку XV стагоддзя існавала [[Берасцейская сінагога|сінагога]] (да [[1812]] перабудавана на патрэбы Брэсцкай крэпасці)<ref name="ГВБ"/> У [[1409]] годзе ў Берасці адбылася [[Берасцейская сустрэча (1409)|сустрэча]], на якой Вітаўт і Ягайла вырашылі распачаць [[Вялікая вайна (1409—1411)|Вялікую вайну 1409—1411 гадоў]] супраць Тэўтонскага ордэна. У [[Грунвальдская бітва|Грунвальдскай бітве]] ў [[1410]] годзе прымала ўдзел Берасцейская [[харугва]]<ref name="ЭВКЛ"/>. У [[1411]] годзе паводле фундацыі вялікага князя літоўскага [[Вітаўт]]а па-за межамі горада, паміж рэкамі [[Угрынка]] і Мухавец, былі пабудаваны драўляны [[Троіцкі касцёл (Брэст)|Троіцкі касцёл]] (на месцы ранейшага закладзенага Ягайлам; паводле некаторых даведачных выданняў, касцёл пабудавалі пасля [[1380]]) і кляштар каталіцкага манаскага ордэна [[аўгусціны|аўгусцінаў]]<ref name="ГВБ"/>. У 1446, 1454, 1460, 1471, 1478, 1505, 1511, 1515 і 1518 гадах адбываліся [[Сойм Вялікага Княства Літоўскага|соймы Вялікага Княства Літоўскага]]<ref name="ГВБ"/>. У [[1450]]—[[1480]] гадах існавала каля 40 відаў [[рамёствы|рамёстваў]]<ref name="ГВБ"/>.
У [[1500]] годзе горад, акрамя замка<ref name="ЭВКЛ"/>, разрабаваны<ref name="ЭГБ"/> і захоплены<ref name="ЭВКЛ"/> [[крымскі хан|крымскім ханам]] [[Менглі-Гірэй I|Менглі Гірэем]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>. 3 [[1520]]<ref name="ЭГБ"/> года цэнтр [[Берасцейскі павет|павета]] [[Падляшскае ваяводства (1513—1795)|Падляшскага ваяводства]]. У [[1525]] годзе [[пажар]] знішчыў цэнтр горада і замак. У [[1553]] годзе [[берасцейскі староста]] [[Мікалай Радзівіл Чорны]]<ref name="ЭГБ"/> заснаваў тут [[кальвінскі збор (Брэст)|кальвінскі збор]], які існаваў у [[XVI]]—[[XVII]] стагоддзях<ref name="ЭВКЛ"/>, і першую на Беларусі [[берасцейскія друкарні|друкарню]]<ref name="ЭГБ"/>, дзе ў [[1563]] г. была выдадзена [[Радзівілаўская біблія]]<ref name="ГВБ"/>. У [[1550-я|1550]]—[[1570-я]] гг. ў Берасці дзейнічалі некалькі [[берасцейскія друкарні|друкарняў]]<ref name="ЭВКЛ"/>, мецэнатам большасці з якіх таксама быў Мікалай Радзівіл Чорны<ref>{{Крыніцы/ЭнцВКЛ|том=1|старонкі=|артыкул=берасцейскія друкарні|аўтар=}}</ref>.
[[Файл:Bieraście. Берасьце (1840-49).jpg|170пкс|міні|злева|[[Герб Берасця|Гарадскі герб]], 1840-я]]
3 [[XVI стагоддзе|XVI стагоддзя]] Берасце карысталася [[герб Брэста|гербам]]: у блакітным полі сярэбраны лук са стралой. 3 [[1554]] года, згодна з прывілеем караля [[Жыгімонт II Аўгуст|Жыгімонта II Аўгуста]], гораду дазвалялася карыстацца гербавай пячаткаю з выявай шатровай вежы пры зліцці дзвюх рэк<ref name="ГВБ"/>.
З [[1566]] года цэнтр створанага [[Берасцейскае ваяводства|Берасцейскага ваяводства]]<ref name="ГВБ"/>. У той час у Берасці існавалі [[Спаса-Праабражэнская царква (Брэст)|Спаса-Праабражэнская царква]], [[Сімяонаўскі манастыр (Брэст)|Сімяонаўскі манастыр]] і [[манастыр Нараджэння Багародзіцы (Брэст)|манастыр Нараджэння Багародзіцы]] з 2 цэрквамі<ref name="ЭВКЛ"/>, горад складаўся з 3 частак: замка, «места» (на востраве, які ўтвараўся Заходнім Бугам і рукавамі Мухаўца) і [[Замухавечча]] (на правым беразе Мухаўца). [[Места (Брэст)|«Места»]] авальнай у плане канфігурацыі складалася з цэнтральнай часткі, умацаванай абарончай сцяной, і перыферыйнай, умацаванай валам. Асновай планіроўкі цэнтральнай часткі горада была паўавальная рынкавая плошча, якая злучалася мостам цераз Мухавец з замкам. Усяго ў [[1566]] годзе ў Берасці налічвалася каля 1 тысяч сядзіб (паводле іншых даных — 26 вуліц, 1091 домаўладальнік, 1166 сядзіб). Горад меў каля 6—7 тысяч жыхароў, сярод якіх рамеснікі 56 рамесных спецыяльнасцей складалі прыкладна 24—25 %.<ref name="ГВБ"/>
У адпаведнасці з [[Люблінская унія|Люблінскай уніяй 1569 года]] Берасце ў складзе [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ўвайшло ў [[Рэч Паспалітая|Рэч Паспалітую]]<ref name="ЭГБ"/>. У [[1588]] годзе з’явіліся першыя брукаваныя вуліцы, у [[1583]] г. адкрыта [[аптэка]]. Гарадскія [[купцы]] развівалі гандаль з гарадамі [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], [[Карона Польскага каралеўства|Польшчы]], [[Руская дзяржава|Рускай дзяржавы]]. [[Берасцейская мытня]] ў першай палове [[XVII стагоддзе|XVII стагоддзя]] займала 2-е месца ў даходах дзяржаўнай казны<ref name="ГВБ"/>.
[[Файл:Bieraście, Unijacki, Sabornaja. Берасьце, Уніяцкі, Саборная (1759).jpg|міні|злева|[[Мікалаеўская царква (Брэст)|Мікалаеўская царкв]]а, у якой была падпісаная [[Берасцейская унія]]]]
Берасце таксама з’яўлялася значным рэлігійным цэнтрам. У [[1591]] годзе пры [[Мікалаеўская царква (Брэст)|Мікалаеўскай царкве]] ўзнікла [[Брэсцкае праваслаўнае брацтва|праваслаўнае брацтва]] і адчынілася школа пры ім, у якой у [[1592]]—[[1595]] гадах выкладаў беларускі гуманіст-асветнік [[Лаўрэнцій Зізаній]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭВКЛ"/>. [[9 кастрычніка]] [[1596]] года на царкоўным саборы ў берасцейскай [[Свята-Мікалаеўская царква (Брэст)|Мікалаеўскай царкве]] была падпісана так званая [[Берасцейская унія]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭВКЛ"/> — спецыяльны акт пра арганізацыйнае аб’яднанне [[каталіцтва|каталіцкай]] і [[Праваслаўе ў Вялікім Княстве Літоўскім|праваслаўнай цэркваў]] на тэрыторыі Рэчы Паспалітай, стварэнне [[Уніяцкая Царква ў Рэчы Паспалітай|уніяцкай царквы]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>. У [[XIV]]—[[XVIII]] стагоддзях<ref name="ЭВКЛ"/> у горадзе дзейнічалі і будавалі свае касцёлы і кляштары каталіцкія манаскія ордэны [[Брэсцкі кляштар аўгусцінцаў|аўгусцінцаў]], [[Брэсцкі кляштар бернардзінцаў|бернардзінцаў]], [[Брэсцкі кляштар бернардзінак|бернардзінак]], [[Брэсцкі кляштар брыгітак|брыгітак]], [[Брэсцкі кляштар езуітаў|езуітаў]], [[Брэсцкі кляштар трынітарыяў|трынітарыяў]], [[Брэсцкі кляштар дамініканцаў|дамініканцаў]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭВКЛ"/>. Пры кляштарах адчыняліся школы<ref name="ЭГБ"/>.
У [[1598]] годзе створана [[Берасцейская эканомія]]<ref name="ЭВКЛ">{{Крыніцы/ЭнцВКЛ|том=1|старонкі=|артыкул=Берасце|аўтар=}}</ref>.
У сярэдзіне [[XVII стагоддзе|XVII стагоддзі]] ў Берасці існавалі 14 [[цэх]]аў, якія аб’ядноўвалі майстроў 48 прафесій<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭВКЛ"/>. Горад быў месцам збору [[Канфедэрацыя (Рэч Паспалітая)|ваенных канфедэрацый]] у [[1605]] і [[1612]] гадоў<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>. 3 [[1615]] года ў горадзе з’явілася езуіцкая місія, з [[1623]] пры езуіцкай рэзідэнцыі працавала школа, з 1633 дзейнічаў [[Берасцейскі езуіцкі калегіум|езуіцкі калегіум]]<ref name="ЭГБ"/>, дзе вучыўся беларускі мысліцель, грамадска-палітычны дзеяч і педагог [[Казімір Лышчынскі]]<ref name="ЭГБ"/>. У [[1620]] годзе пабудаваны [[Царква Святых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базыльян (Брэст)|касцёл і кляштар базыльян]]<ref name="ЭГБ"/>. У [[1696]]—[[1760]] гадах пры калегіуме дзейнічаў тэатр<ref name="ЭГБ"/>.
[[Файл:Bieraście Litoŭskaje. Берасьце Літоўскае (E. Dahlbergh, 1657) (2).jpg|міні|[[Эрык Дальберг]]. Аблога Берасця Літоўскага ў [[Паўночная вайна (1655—1660)|вайну Швецыі з Рэччу Паспалітай]], 1657 год]]
У час [[Антыфеадальная вайна 1648—1651 гадоў|антыфеадальнай вайны 1648—1651 гадоў]] у [[1648]] годзе лагерам каля горада размясцілася апалчэнне<ref name="ГВБ"/>, якое сабрала шляхта Берасцейскага павета супраць казакоў<ref name="ГВБ"/>. [[5 верасня|5 (15) верасня]] таго ж года былі пакараны смерцю 17 гараджан, якіх абвінавачвалі ў падрыхтоўцы паўстання. Сярод пакараных быў грамадскі і царкоўны дзеяч, ігумен Сімяонаўскага манастыра [[Афанасій Філіповіч]]. Калі да Берасця падышлі атрады казакоў, пасланых [[Багдан Хмяльніцкі|Багданам Хмяльніцкім]] на Беларусь, у горадзе пачалося паўстанне. Паўстанцы і казацка-сялянскія атрады разбілі вялікі атрад апалчэнцаў на чале з [[Берасцейскі кашталян|берасцейскім кашталянам]] [[К. Тышкевіч]]ам. У лістападзе—снежні [[1648]] года каля горада адбываліся баі паміж паўстанцамі і войскам (наёмнікамі і шляхтай) пад камандаваннем [[Я. Радзівіл]]а. У пачатку [[1649]] года яго войска здолела захапіць Берасце; загінула каля 2 тысяч чалавек, горад быў моцна разбураны<ref name="ГВБ"/>.
У [[1653]] годзе ў горадзе праходзіў [[сойм Рэчы Паспалітай]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>. Берасце значна пацярпела таксама ў час [[Паўночная вайна (1655—1660)|Паўночнай вайны 1655—1660 гадоў]]<ref name="ГВБ"/>. У [[1657]] годзе заняты і спалены шведскімі войскамі, вызвалены [[20 жніўня]] [[1658]] года атрадам пад камандаваннем [[М. К. Радзівіл]]а. У [[1659]] годзе адкрыты [[Берасцейскі манетны двор|манетны двор]]<ref name="ЭВКЛ"/>, дзе ў [[1664]]—[[1666]] гг. чаканілі дробныя медныя манеты ([[барацінкі]])<ref name="ГВБ"/>. У [[Вайна Расіі з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|вайну Расіі з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў]] у студзені—чэрвені [[1660]] года заняты войскамі маскоўскага ваяводы [[І. А. Хаванскі|І. А. Хаванскага]]<ref name="ЭВКЛ"/>, якія выразалі ў захопленым замку каля 1,7 тыс. чал.<ref>Курукин И. В., Булычев А. А. Повседневная жизнь опричников Ивана Грозного. — Москва: Молодая гвардия, 2010. С. 336.</ref>, а сам горад цалкам знішчылі<ref>Гладыщук А. А. Никитчик А. Д. Инвентари Берестейского замка и города после 1660 года // Вестник Брестского государственного технического университета. — №6. — 2013. С. 42. [http://www.bstu.by/uploads/vestnik/13-6.pdf] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20181223012012/http://www.bstu.by/uploads/vestnik/13-6.pdf |date=23 снежня 2018 }}</ref>; у [[1661]] годзе — польска-літоўскімі войскамі<ref name="ЭГБ"/>. У выніку ваенных дзеянняў колькасць [[Дым (адзінка падаткаабкладання)|«дымоў»]] скарацілася на 42 % — з 1500 да 869<ref name="ГВБ"/>.
{{Панарама|Bieraście. Берасьце (XVII).jpg|1000px|Выгляд цэнтра Берасця з бастыённымі ўмацаваннямі ў [[XVII стагоддзе|XVII ст.]] (фрагмент гравюры Э. Дальберга) <br />''Умоўныя пазначэнні'': '''A'''. ''Castellum'' — [[Берасцейскі замак|Замак]]; '''B'''. ''Templum Iesuilarum'' — [[Касцёл Ісуса і Святога Казіміра і калегіум езуітаў (Брэст)|Касцёл езуітаў]]; '''C'''. ''Templum Parochiale'' — [[Фарны касцёл (Брэст)|Фарны касцёл]]; '''D'''. ''Templ. Graco-rum'' — [[Царква Святых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базыльян (Брэст)|Грэка-каталіцкая царква]]; '''E'''. ''Templ. Dominicanorum'' — [[Берасцейскі дамініканскі касцёл|Дамініканскі касцёл]]; '''F'''. ''Coenob. Bernhardinorum'' — [[Берасцейскі кляштар бернардзінцаў|Кляштар бернардзінцаў]]; '''G'''. ''Synagogux Iudcorum'' — [[Берасцейская сінагога|Сінагога]].}}
У час [[Паўночная вайна 1700—1721 гадоў|Паўночнай вайны 1700—1721 гадоў]] праз Берасце праходзілі расійскія і шведскія войскі, былі створаны правіянцкія склады забеспячэння расійскай арміі<ref name="ЭВКЛ"/>. У [[1706]] годзе горад наведаў [[Пётр I]]; пазней Берасце захапілі і разрабавалі шведскія войскі<ref name="ГВБ"/>. Разбураны горад вызвалены на 4 гады амаль ад усіх [[дзяржаўныя павіннасці|дзяржаўных павіннасцей]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭВКЛ"/>. Другая палова [[XVII стагоддзе|XVII стагоддзя]] і першая палова [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]] адзначаны эканамічным заняпадам горада, выкліканым войнамі<ref name="ЭГБ"/>. Толькі ў другой палове [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]] пачалося ажыўленне гандлю і эканомікі горада, які паступова стаў галоўным [[Рачны порт|рачным портам]] на [[Заходні Буг|Бугу]], вывозілі [[збожжа]], [[пянька|пяньку]], [[лес]] і іншае<ref name="ГВБ"/>. Каля [[1770]] года падскарбій вялікі літоўскі [[Антоні Тызенгаўз]] заснаваў у Берасці суконную мануфактуру, у якой на момент закрыцця ў [[1780]] годзе працавалі 20 рабочых. У канцы [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]] горад налічваў 3,5 тысяч жыхароў. У [[1792]] годзе тут знаходзілася Генеральнасць (рэзідэнцыя кіраўнікоў) [[Таргавіцкая канфедэрацыя|Таргавіцкай канфедэрацыі]].
[[Файл:Bieraście,_Piasieckaja._Берасьце,_Пясецкая_(1823).jpg|thumb|Якуб Кубіцкі. Панарама Пясецкай вуліцы, [[1823]] год]]
3 [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]] існавала [[Берасцейская грэка-каталіцкая епархія]]. У [[1726]] годзе створана [[Берасцейская рымска-каталіцкая епархія]].
У [[1792]] годзе у Берасці знаходзілася [[Таргавіцкая канфедэрацыя|Таргавіцкай канфедэрацыі]]<ref name="ЭВКЛ"/>.
=== Пад уладай Расійскай імперыі ===
У выніку [[3-і падзел Рэчы Паспалітай|3-га падзелу Рэчы Паспалітай]] у [[1795]] годзе горад увайшоў у склад [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]], перайменаваны ў '''Брэст-Літоўск''', абвешчаны павятовым горадам [[Слонімская губерня|Слонімскай]], потым з [[1797]]<ref name="ГВБ"/> года у [[Літоўская губерня|Літоўскай]], з [[1801]] года [[Гродзенская губерня|Гродзенскай губерні]]<ref name="ЭГБ"/>. У [[1797]] годзе 623 дамы, з іх 21 мураваны, суконная фабрыка, вінакурня. У [[1811]] годзе 3596 жыхароў<ref name="ГВБ"/>.
[[Файл:Brest-Litovsk COA (Grodno Governorate) (1845).png|міні|злева|150пкс|Герб Брэст-Літоўска ўзору 1845 года]]
3 пачаткам [[Вайна 1812 года|вайны 1812 года]] горад стаў арэнай ваенных дзеянняў. Неаднаразова ён быў захоплены часцямі [[напалеонаўская армія|напалеонаўскай арміі]]. Вызвалены рускай арміяй [[25 снежня]] [[1812]] года<ref name="ЭГБ"/>. Вялікія страты гораду і яго жыхарам нанеслі [[Пажары ў Брэсце|пажары]] [[1802]], [[1822]], [[1828]], [[1835]] гадоў. У час пажару 1828 года згарэлі 220 пабудоў, у тым ліку уніяцкая царква, [[кляштар брыгітак (Брэст)|кляштар брыгітак]], 150 крам<ref name="ГВБ"/>. У 1834 годзе ў Брэсце заснавана [[метэаралагічная станцыя]]<ref name="ЭПБ1">{{Крыніцы/ЭПБ|1|''Таўціева З. Х'' Брэсцкая метэаралагічная станцыя}} — С. 342.</ref>.
[[Файл:Крэпасьць Брэст-Літоўск 1840 год.jpg|міні|[[Марцін Залескі]]. Будаўніцтва крэпасці Брэст-Літоўск, 1840]]
Важнае ваенна-стратэгічнае размяшчэнне Брэст-Літоўска на захадзе Расіі абумовіла выбар яго месцам для будаўніцтва [[Брэсцкая крэпасць|Брэсцкай крэпасці]]<ref name="ЭГБ"/> як часткі сістэмы ўмацаванняў на задзе [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]]<ref name="ГВБ"/>. Праект крэпасці распрацаваны рускім ваенным інжынерамі [[К. І. Оперман]]ам, [[Н. М. Малецкі]]м і [[А. І. Фельдман]]ам (зацверджаны ў [[1830]])<ref name="ЭГБ"/>; нагляд за будаўніцтвам ажыццяўлялі генерал [[І. І. Дэн]], пазней генерал-фельдмаршал [[І. Ф. Паскевіч]]<ref name="ГВБ"/>. Першы камень будучай крэпасці закладзены [[1 чэрвеня]] [[1836]] года, адкрыта [[26 красавіка]] [[1842]] года<ref name="ЭГБ"/>. Напачатку былі ўзведзены 4 часовыя ўмацаванні: [[Цытадэль Брэсцкай крэпасці|Цэнтральнае ўмацаванне (Цытадэль)]] (на месцы былога [[Вакольны горад (Брэст)|вакольнага горада]]) і [[Валынскае ўмацаванне|Валынскае]] (на месцы былога замка, пабудаванага ў XV стагоддзі з дрэва і каменю) [[Кобрынскае ўмацаванне|Кобрынскае]] і [[Цярэспальскае ўмацаванне|Цярэспальскае]] перадмаставыя ўмацаванні<ref name="ЭГБ"/>. Крэпасць знаходзілася на 4 астравах, утвораных рукавамі рэк [[Мухавец (рака)|Мухавец]], [[Заходні Буг]] і сістэмай каналаў<ref name="ГВБ"/>. Пры будаўніцтве крэпасці былі пакінуты некаторыя пабудовы старога горада. У перабудаваных будынках [[брэсцкі кляштар езуітаў|кляштараў езуітаў]], [[брэсцкі кляштар базыльян|базыльян]], [[брэсцкі кляштар бернардзінцаў|бернардзінцаў]] размяшчаліся канцылярыя каменданта, [[Белы палац|афіцэрскае казіно]], кадэцкі корпус (у 1841—1860)<ref name="ГВБ"/>. У [[1833]]—[[1842]] гадах вялася перабудова гэтых умацаванняў<ref name="ЭГБ"/>. Жылая забудова горада перамясцілася за 2 км ад крэпасці, на 3 фарштаты: [[Кобрынскі фарштат|Кобрынскі]], [[Валынскі фарштат|Валынскі]], [[Забугскі фарштат|Забугскі]]<ref name="ГВБ"/>. У [[1864]] годзе па прапанове генерала [[Э. І. Татлебен]]а пачалася першая рэканструкцыя крэпасці, у [[1911]]—[[1914]] гадах праведзена другая яе рэканструкцыя, у якой прымаў удзел [[Дз. М. Карбышаў]]<ref name="ЭГБ"/>.
Развіццё Брэста адбывалася пераважна на ўсход ад крэпасці, на месцы [[Кобрынскі фарштат|Кобрынскага фарштата]]. [[Рэгулярная планіроўка|Рэгулярная планіровачная сетка вуліц]] утварала дробныя прамавугольныя або трапецападобныя [[квартал]]ы<ref name="ГВБ"/>. У [[1842]] годзе з горадзе адкрыты [[Брэсцкі кадэцкі корпус|кадэцкі корпус]]<ref name="ЭГБ"/>. У [[1845]] годзе Брэст налічваў каля 18 тыс. жыхароў, быў зацверджаны яго новы герб: на мысе пры зліцці дзвюх рэк круг з сярэбраных шчытоў, над ім узвышаецца штандар крэпасці, у верхняй частцы гербавы знак [[Гродзенская губерня|Гродзенскай губерні]] — [[зубр]]. У 1846 годзе на Гандлёвай плошчы былі пабудаваны [[гандлёвыя рады (Брэст)|гандлёвыя рады]], у [[1856]] годзе кафедральны [[Крыжаўзвіжанскі касцёл (Брэст)|Крыжаўзвіжанскі касцёл]], у [[1865]] годзе [[Сімяонаўская царква (Брэст)|Сімяонаўская царква]]. У [[1860]] годзе ў горадзе 6 [[плошча]]ў, 225 вуліц і завулкаў, у 1861 годзе — 20,9 тыс. жыхароў, 178 [[лаўка|лавак]], 27 [[заезны дом|заезных дамоў]], [[карчма]]. У 1860-я гады працавалі 8 [[завод]]аў<ref name="ЭГБ"/>, 5 тытунёвых фабрык<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>, 6 прадпрыемстваў па вырабе свечак, розныя майстэрні<ref name="ГВБ"/>, 178 [[крама|крам]], 60 [[харчэўня]]ў, 5 [[пастаялы двор|пастаялых]] і 2 [[заезны дом|заезныя дамы]]<ref name="ЭГБ"/>, з [[1865]] г. мужчынская 4-класная [[прагімназія]]<ref name="ГВБ"/>. У канцы [[1870-я|1870-х]] гадах дзейнічалі гарадское 4-класнае і царкоўна-прыходскае вучылішчы, прыватны пансіён для шляхетных дзяўчат, з [[1874]] года — прыватная бібліятэка, з [[1885]] года — музычна-драматычнае таварыства<ref name="ЭГБ"/>.
Пасля завяршэння будаўніцтва чыгунак, што звязвалі Брэст з {{нп5|Варшаўска-Цярэспальская чыгунка|Варшавай|ru|Варшавско-Тереспольская железная дорога}} ([[1869]]), [[Маскоўска-Брэсцкая чыгунка|Масквой]] ([[1871]]), {{нп5|Кіева-Брэсцкая чыгунка|Кіевам|ru|Киево-Брестская железная дорога}} ([[1873]]), [[Палескія чыгункі|Гомелем]] ([[1886]]), горад стаў буйным [[Чыгуначны вузел|чыгуначным вузлом]]<ref name="ЭГБ"/> (уключаў 5 станцый, 4 вакзалы, 5 лакаматыўных і 2 вагонныя дэпо, іншыя прадпрыемствы)<ref name="ГВБ"/>. У [[1883]]—[[1886]] гадах узведзены будынак [[Чыгуначны вакзал (Брэст)|Цэнтральнага чыгуначнага вакзала]] (архітэктары [[Я. Гарбуноў]], [[В. Лорберг]], [[Л. Нікалаі]]); з [[1888]] года ў будынку і на перонах мелася [[электрычнае асвятленне]]<ref name="ГВБ"/>.
У [[1895]] годзе існавалі 12 бальнічных устаноў (на 713 ложкаў), 5 [[аптэка|аптэк]]<ref name="ГВБ"/>. У [[1897]] годзе ў Брэсце 46 568 жыхароў<ref name="ЭГБ"/> (з іх 45,5 % [[Пісьменнасць|пісьменных]])<ref name="ГВБ"/>. Першае рэвалюцыйнае выступленне рабочых адзначана ў [[1873]] годзе на цагельным заводзе<ref name="ЭГБ"/>.
=== Пачатак ХХ стагоддзя ===
У [[1903]]—[[1904]] гадах дзейнічалі [[брэсцкія гімназіі|2 гімназіі]]. У [[1904]] годзе працавалі 75 [[фабрыка|фабрычна]]-[[завод]]скіх прадпрыемстваў (858 рабочых), 784 [[майстэрня|рамесныя майстэрні]] (2834 чал.). Працоўныя горада і яго жыхары актыўна ўдзельнічалі ў [[Рэвалюцыя 1905—1907 гадоў у Расіі|рэвалюцыі 1905—1907 гадоў]]<ref name="ГВБ"/>. У [[1902]]—[[1906]] гадах існавала [[Брэсцкая арганізацыя Польскай сацыялістычнай партыі ў Літве|Брэсцкая арганізацыя Польскай сацыялістычнай партыі ў Літве (ППС у Літве)]], у канцы [[1905]] года ў горадзе аформілася [[Брэсцкая арганізацыя РСДРП]]. Гэтыя арганізацыі кіравалі падрыхтоўкай і правядзеннем [[забастоўка|забастовак]], [[маніфестацыя|маніфестацый]] і інш. выступленняў працоўных горада і салдат крэпасці<ref name="ГВБ"/>. У [[1905]] годзе працоўныя горада правялі студзеньскую палітычную стачку, у тым жа годзе падтрымалі выступленні салідарнасці рабочых Беларусі з пралетарыятам [[Адэса|Адэсы]] і [[Лодзь|Лодзі]]. Палітычную работу сярод салдат гарнізона вяла [[Брэсцкая ваенна-рэвалюцыйная арганізацыя РСДРП]], якая ўзначаліла [[Брэсцкія выступленні салдат 1905 і 1906 гадоў|выступленні салдат 1905 і 1906 гадоў]]. У [[1912]] годзе ў горадзе створана [[праўдзісты|праўдзісцкая]] група<ref name="ЭГБ"/>.
У [[Першая сусветная вайна|Першую сусветную вайну]] Брэст-Літоўск {{OldStyleDate|8|верасня|1915|28|жніўня}} года акупіраваны [[кайзераўскія войскі|войскамі кайзераўскай Германіі]]<ref name="ЭГБ"/>. Усё насельніцтва Брэста — хто пад уздзеяннем расійскай антынямецкай прапаганды, хто пад прымусам [[казакі|казакаў]] — вымушана было пакінуць горад і падацца ў глыб [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]]. Чыгуначных вагонаў для эвакуацыі хапіла толькі на невялікую колькасць гараджанаў. Большасці ж брэсцкіх сем’яў, якія вымушаныя былі пакінуць свае дамы і нажытую гадамі маёмасць, давялося дабірацца ў цэнтральныя раёны імперыі на ўласных падводах і пешшу, многія на гэтым шляху загінулі ад голаду і хвароб<ref name="vb1915">Рубашевский Ю. [http://www.vb.by/society/history/brest_sdan_avstrijcam.html Сто лет назад Брест был сдан австрийцам] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20161104164958/http://www.vb.by/society/history/brest_sdan_avstrijcam.html |date=4 лістапада 2016 }} // Вечерний Брест, 21 августа 2015 г.</ref>.
Адступаючае расійскае войска мела загад падарваць фарты Брэсцкай крэпасці і масты, а сам горад — спаліць. Вельмі многія будынкі ў горадзе сапраўды былі зруйнаваны і спаленыя спецыяльнымі камандамі расійскай арміі<ref name="vb1915"/>. За перыяд акупацыі (да канца 1918) у горадзе было спалена і разбурана 2500 будынкаў з 3670, узарвана частка ўмацаванняў крэпасці<ref name="ГВБ"/>.
З {{OldStyleDate|22|снежня|1917|9}} года менавіта ў будынках на тэрыторыі крэпасці праходзіла мірная канферэнцыя [[Савецкая Расія|Савецкай Расіі]] і краін [[Цэнтральныя дзяржавы|Чацвяртнога саюза]]<ref name="elib">[[В. М. Бароўская]]. [http://elib.bsu.by/bitstream/123456789/187493/1/%D0%94%D0%B8%D0%BF%D0%BB%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%8F%20%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%B8-2017.pdf «Здольны на хітрасць» — беларускае пытанне ў дзейнасці А. А. Іофе]</ref>, пасля перагавораў [[3 сакавіка]] [[1918]] года ў будынку [[Белы палац|Белага палаца]] крэпасці быў падпісаны [[Брэсцкі мірны дагавор|мірны дагавор]]<ref name="ГВБ"/>.
[[4 сакавіка]] [[1918]] года ўрад [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспублікі]] абвясціў горада сваёй часткай. Разам з тым, пасля [[Абвяшчэнне незалежнасці БНР|абвяшчэння незалежнасці]] [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] [[25 сакавіка]] [[1918]] года, якое стала рэакцыяй беларусаў на Брэсцкі мір, што не ўлічваў інтарэсаў Беларусі, урад БНР абвясціў Брэст і ваколіцы тэрыторыяй беларускай дзяржавы. Тэрыторыя [[Палессе|Палесся]] ад Брэста да [[Гомель|Гомеля]] стала прадметам спрэчкі і перамоў паміж БНР і УНР<ref>Лебедзева В. [http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/bzh/15/15art_lebiedzieva.htm Дыпламатычная місія БНР у перамовах з Украінай (1918 г.)] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20081119070727/http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/bzh/15/15art_lebiedzieva.htm |date=19 лістапада 2008 }} // Беларускі Гістарычны Зборнік — Białoruskie Zeszyty Historyczne nr 15.</ref>. [[1 студзеня]] [[1919]] года згодна з пастановай [[I з'езд КП(б) Беларусі|I з’езда КП(б) Беларусі]] Брэст быў уключаны ў склад [[Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка Беларусі|Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі Беларусі]], дзе стаў цэнтрам раёна<ref name="at">{{Крыніцы/150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}</ref>. Аднак на справе ўвесь гэты час, да лютага 1919 года, Брэст і ваколіцы знаходзіліся пад акупацыяй і поўным кантролем германскай арміі.
У пачатку студзеня [[1919]] года немцы пачалі эвакуіравацца з Брэст-Літоўска, эвакуацыя ішла на працягу месяца<ref name="brl"/>. [[9 лютага]] [[1919]] года польскія атрады з аператыўнай групы генерала [[А. Лістоўскі|А. Лістоўскага]] і ўланы ўвайшлі ў Брэст-Літоўск<ref name="brl">[http://kb.brl.by/index.php/heritage/item/741-13-zhniunya-2015-g-100-gadou-z-chasu-akupatsyi-g-bresta-vajskami-kajzerauskaj-germanii-padchas-pershaj-susvetnaj-vajny-1915/741-13-zhniunya-2015-g-100-gadou-z-chasu-akupatsyi-g-bresta-vajskami-kajzerauskaj-germanii-padchas-pershaj-susvetnaj-vajny-1915 13 жніўня 2015 г. — 100 гадоў з часу акупацыі г. Брэста вайскамі кайзераўскай Германіі падчас Першай сусветнай вайны (1915)]</ref>.
=== У складзе Польскай Рэспублікі ===
[[9 лютага]] [[1919]] года ў Брэст-Літоўск увайшлі польскія атрады [[Самаабарона Літвы і Беларусі|Віленскай самаабароны]] пад камандаваннем ротмістра {{нп5|Ежы Даброўскі (падпалкоўнік)|Ежы Дамброўскага|pl|Jerzy Dąbrowski (podpułkownik)}}. Палякі панеслі невялікія страты, здабыўшы значную колькасць нямецкай тэхнікі{{sfn|Rąkowski|2005|p=29}}. [[10 лютага]] [[1919]] года Віленскі атрад польскіх войск аб’яднаўся з атрадам 9-й пяхотнай дывізіі генерала {{нп5|Антоній Лістоўскі|Антонія Лістоўскага|pl|Antoni Listowski}}{{sfn|Rąkowski|2005|p=29}}<ref>{{Крыніцы/ЭГБ|6-1|Самаабарона Літвы і Беларусі}}</ref>. У сакавіку 1919 — жніўні 1920 года пад кіраўніцтвам [[ЦК КП(б)ЛіБ]] у горадзе і наваколлі дзейнічалі [[Брэсцкі падпольны камітэт КП(б)ЛіБ]] (старшыня [[Я. Б. Быкін]]) і [[камуністычнае падполле|Брэсцкае камуністычнае падполле]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>.
[[Файл:Stanisłaŭ Bułak-Bałachovič6.jpg|thumb|left|[[Станіслаў Булак-Балаховіч]] з польскімі афіцэрамі ў Брэсце, [[1920]] г.]]
[[26 лютага]] [[1920]] года было прынятае рашэнне перадыслакаваць у Брэст з [[Эстонія|Эстоніі]] [[Асобны атрад БНР]] пад камандаваннем генерала [[Станіслаў Булак-Балаховіч|Станіслава Булак-Балаховіча]]. З [[5 сакавіка]] цягнікамі з [[Дзвінск]]у ў Брэст ген. С. Булак-Балаховіч змог перавесці толькі частку салдат свайго атрада, якія адмовіліся раззбройвацца<ref>{{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак = Балахоўцы: Сведчанні, дакументы, даследаванні|арыгінал = |спасылка = |адказны = пераклад, прадмова, каментары А. Вашкевіча, А. Чарнякевіча, Ю. Юркевіча|выданне = 2|месца = Смаленск|выдавецтва = Інбелкульт|год = 2014|том = |старонкі = 151—152|старонак = 470|сэрыя = |isbn = 978-5-9904531-9-7|тыраж = 750|ref=Балахоўцы: Сведчанні, дакументы, даследаванні}}</ref>. Атрад генерала С. Булак-Балаховіча з некалькіх сотняў салдат быў размешчаны ў [[Брэсцкая крэпасць|Брэсцкай крэпасці]] для падмацавання і перафарміравання і быў падпарадкаваны непасрэдна начальніку Польскай дзяржавы [[Юзаф Пілсудскі|Юзафу Пілсудскаму]].
[[1 жніўня]] [[1920]] года ў горад увайшлі часці [[Чырвоная Армія|Чырвонай Арміі]], [[19 жніўня]] [[1920]] года зноў заняты войскамі Польскай Рэспублікі<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>.
[[Файл:POL Brześć nad Bugiem COA.svg|thumb|150px|Герб Брэста-над-Бугам узору 1938 года]]
Паводле [[Рыжскі мірны дагавор (1921)|Рыжскага мірнага дагавора 1921 года]] Брэст-Літоўск у складзе [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]] адышоў да Польшчы, перайменаваны ў '''Брэст-над-Бугам''' і стаў цэнтрам [[Палескае ваяводства|Палескага ваяводства]]<ref name="ЭГБ"/>. У [[1921]] годзе горад, цэнтр [[Брэсцкі павет (1921—1940)|Брэсцкага павета]], налічваў 1941 будынак, 29 460 жыхароў<ref name="ГВБ"/>. Тут працавалі чыгуначныя, швейныя, зброевая і механічныя майстэрні, тытуневая фабрыка, гарэлачны завод акцыянернага таварыства «Познань», піваварны завод «Карона», лесапільны завод, млын. Без расійскага рынку страцілі былое значэнне [[Дняпроўска-Бугскі канал]] і [[чыгуначны вузел]]. У [[1920]]—[[1930]] гадах дзейнічаў акруговы камітэт «[[Чырвоная дапамога|Чырвонай дапамогі]]» — {{нп5|МАПР|міжнароднай арганізацыі помачы барацьбітам рэвалюцыі (МАПР)|ru|МОПР}} Заходняй Беларусі. На працягу [[1923]]—1938 гадоў дзейнічалі Брэсцкая акруговыя і гарадскія арганізацыі [[КПЗБ]], [[КСМЗБ]]<ref name="ЭГБ"/>; рэвалюцыйна-дэмакратычныя арганізацыі: [[Беларуская сялянска-работніцкая грамада]], [[Змаганне|клуб «Змаганне»]]; культурна-асветніцкая арганізацыя [[Таварыства беларускай школы]]<ref name="ГВБ"/>. У [[1922]]—[[1925]] гадах баставалі рабочыя друкарні, тытунёвай фабрыкі, лесапільнага завода, чыгуначнікі, швейнікі і інш<ref name="ЭГБ"/>. [[21 лютага]] [[1926]] года адбылася дэманстрацыя [[беспрацоўны]]х<ref name="ГВБ"/>.
У студзені [[1927]] года ў Брэсце [[Працэс 31-го|адбыўся суд]], арганізаваны польскімі ўладамі, над групай дзеячаў [[КПЗБ]], у т.л. [[В. З. Харужая|В. З. Харужай]], [[З. Ф. Паплаўскі]]м<ref name="ЭГБ"/>. У [[1928]]—[[1930]] гадах адбыліся выступленні рабочых лесапільных прадпрыемстваў, чыгуначнікаў<ref name="ГВБ"/>.
У [[1925]] годзе пабудавана [[электрастанцыя]]. У [[1929]] годзе пражывалі 37 684 жыхары, дзейнічалі 2 [[бібліятэка|бібліятэкі]] (гарадская і настаўніцкая), 2 [[кінатэатр]]ы, 19 [[школа|школ]] (з іх 7 пачатковых, 7 прыватных, сярэдняя тэхнічная, гандлёвая, гарадская кваліфікацыйная, 2 рамесныя), 7 [[гімназія|гімназій]] (у т.л. 1 дзяржаўная, 3 прыватныя польскія, 2 прыватныя яўрэйская, 1 прыватная руская), 3 [[бальніца|бальніцы]] (гарадская на 60 ложкаў, чыгуначная на 150 ложкаў, яўрэйская на 90 ложкаў), некалькі прыватных [[лячэбніца|лячэбніц]].
[[21 чэрвеня]] [[1929]] года і [[29 лістапада]] [[1933]] года да гарадской гміны Брэста былі далучаны часткі {{нп5|гміна Косічы|гмін Косічы|pl|Gmina Kosicze}} і {{нп5|гміна Камяніца Жыравецкая|Камяніцы Жыравецкай|pl|Gmina Kamienica Żyrowiecka}}<ref>[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19290430354 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 maja 1929 r. o rozszerzeniu granic miasta Brześcia n/Bugiem w powiecie brzeskim, województwie poleskiem, Dz. U. Nr 43, poz. 354] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120612161012/http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19290430354 |date=12 чэрвеня 2012 }}{{ref-pl}}</ref><ref>[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19330930716 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 15 listopada 1933 r. o rozszerzeniu granic miasta Brześcia n/Bugiem w powiecie brzeskim, województwie poleskiem, Dz. U. Nr 93, poz. 716] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120612161018/http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19330930716 |date=12 чэрвеня 2012 }}{{ref-pl}}</ref>. Сярод іншых у [[1929]] годзе ў межы горада былі ўключаны [[Граеўская Слабодка]] (іншая назва Граеўка), [[Кіеўская Слабодка]] (іншая назва Кіеўка), в. [[Шпановічы]]<ref name="ГВБ"/>. [[1 снежня]] [[1933]] года далучана таксама частка {{нп5|гміна Кабыляны|гміны Кабыляны|pl|Gmina Kobylany}}<ref>[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19330940719 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 listopada 1933 r. o zmianie granic województw lubelskiego i poleskiego (Dz. U. Nr 94 poz. 719)] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20161009120816/http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19330940719 |date=9 кастрычніка 2016 }}{{ref-pl}}</ref>.
У [[1936]] годзе ў горадзе 18 школ, 5 [[гімназія|гімназій]], 3 [[кінатэатр]]ы, [[бібліятэка]]. У [[1937]] годзе 51,2 тыс. жыхароў<ref name="ЭГБ"/>.
=== У Другой сусветнай вайне ===
[[Файл:Bundesarchiv Bild 101I-121-0007-24, Polen, polnische Panzer Renault FT-17.jpg|міні|злева|Танкі {{нп5|Рэно FT|Рэно FT-17|ru|Рено FT}} блакуюць [[Паўночная брама Брэсцкай крэпасці|Паўночную браму крэпасці]], [[1939]]]]
[[1 верасня]] [[1939]] года [[нацысцкая Германія]] [[Польская кампанія вермахта (1939)|напала на Польшчу]], [[14 верасня]] захапіла Брэст (акрамя крэпасці)<ref name="ЭГБ"/>. У час [[Абарона Брэсцкай крэпасці (1939)|абароны Брэсцкай крэпасці]] палякі за тры дні адбілі 7 атак нямецкіх атак, пры гэтым людзкія страты з боку абаронцаў склалі каля 40 %. Познім вечарам [[17 верасня]] і ноччу з [[Цытадэль Брэсцкай крэпасці|Цытадэлі]] выйшла большасць абаронцаў у напрамку [[Кодзень|Кодня]], для прыкрыцця асноўных сіл у крэпасці засталіся добраахвотнікі. Толькі [[18 верасня]] немцы з боку [[Цярэспаль|Цярэспаля]] ўвайшлі ў Цытадэль<ref name="brl2">[http://kb.brl.by/index.php/heritage/item/1786-22-verasnya-2019-g-80-gadou-z-dnya-ustuplennya-chyrvonaj-armii-u-g-brest-u-chas-vyzvalenchaga-pakhodu-u-zakhodnyuyu-belarus-1939 22 верасня 2019 г. — 80 гадоў з дня ўступлення Чырвонай арміі ў г. Брэст у час Вызваленчага паходу ў Заходнюю Беларусь (1939)]</ref>.
[[Выява:Bundesarchiv Bild 101I-121-0011A-23, Polen, Siegesparade, Guderian, Kriwoschein.jpg|thumb|Урачыстая перадача Брэст-Літоўска і Брэсцкай крэпасці савецкаму боку [[22 верасня]] [[1939]] г. На трыбуне — нямецкі генерал [[Гайнц Гудэрыян]] і савецкі камандзір брыгады [[Сямён Майсеевіч Крывашэін]].]]
[[17 верасня]] [[1939]] года [[Польскі паход РСЧА|Чырвоная Армія перайшла савецка-польскую граніцу]]<ref name="ЭГБ"/>. [[20 верасня]] перадавыя часткі 29-й лёгкатанкавай брыгады 4-й арміі пад камандаваннем [[С. М. Крывашэін]]а падышлі да Брэста. У горад была накіравана разведка, а ў штаб 29-й брыгады прыбыла нямецкая дэлегацыя<ref name="brl2"/>. Паводле савецка-нямецкага пратакола аб усталяванні дэмаркацыйнай лініі на тэрыторыі былой Польскай дзяржавы, падпісанага [[21 верасня]] [[1939]] г. прадстаўнікамі савецкага і нямецкага камандаванняў, горад адыходзіў да [[СССР]]. [[22 верасня]] адбылася афіцыйная працэдура перадачы Брэст-Літоўска і Брэсцкай крэпасці савецкаму боку, у час якой па [[Вуліца Леніна (Брэст)|цэнтральнай вуліцы]] [[Германа-савецкі ваенны парад у Брэст-Літоўску|ўрачыстым маршам прайшлі нямецкія і савецкія падраздзяленні]]<ref name="Mezhduburie">{{кніга|аўтар = Кривошеин С. М. |загаловак = Междубурье |ссылка = http://forgb.awardspace.com/krivoshein.html |месца = Воронеж |выдавецтва = Центрально-Черноземное книжное издательство |год = 1964 |старонкі = 250−262 |наклад = 15 000 }}</ref><ref name="WIF">{{Кніга|загаловак=A World in Flames: A Short History of the Second World War |аўтар=Martin Kitchen |год=1990 | мова = en|выдавец=Longman |isbn=0582034086 |старонкі=74 |каментар=The joint invasion of Poland was celebrated with a parade by the Wehrmacht and the Red Army in Brest Litovsk |спасылка=http://books.google.com/books?id=0t-fAAAAMAAJ&q=%22The+joint+invasion+of+Poland+was+celebrated+with+a+parade+by+the+Wehrmacht+and+the+Red+Army+in+Brest+Litovsk%22&dq=%22The+joint+invasion+of+Poland+was+celebrated+with+a+parade+by+the+Wehrmacht+and+the+Red+Army+in+Brest+Litovsk%22&lr=&ei=N0_USde1H5SwMpL1zeQC&pgis=1 }}</ref><ref name="SDtW">{{Кніга|загаловак=Stalin's Drive to the West, 1938-1945 |аўтар=first Raack |год=1995 |выдавецтва=Stanford University Press|isbn=0804724156 |старонкі=58 |каментар=The generals of the two invading armies went over the details of the prearranged line that would mark the two zones of conquest for Germany and Soviet Russia, subsequently to be rearranged one more time in Moscow. The military parade that followed was recorded by Nazi cameras and celebrated in the German newsreel: German and Soviet generals cheek by jowl n military homage to each other's armies and victories. |спасылка=http://books.google.com/books?id=pAdZMaWn8cIC&pg=PA58&dq}}</ref><ref name="Семиряга">М. И. Семиряга. [http://militera.lib.ru/research/semiryaga1/index.html Тайны сталинской дипломатии. 1939—1941.] — М.: Высшая школа, 1992. — 303 с.</ref>, пасля чаго ў цэнтр горада ўвайшлі падраздзяленні Чырвонай арміі<ref name="ЭГБ"/><ref name="brl2"/>.
З [[4 снежня]] [[1939]] года — цэнтр [[Брэсцкая вобласць|Брэсцкай вобласці]], з [[15 студзеня]] [[1940]] года — [[Брэсцкі раён|аднайменнага раёна]]<ref name="ГВБ"/>. На [[1 верасня]] [[1940]]<ref name="ЭГБ"/> у горадзе 24 прамысловыя прадпрыемствы<ref name="ГВБ"/>, 17 школ, 2 тэхнікумы, 3 вучылішчы, [[Брэсцкі рускі драматычны тэатр|Рускі драматычны тэатр]], 68,8 тыс. жыхароў<ref name="ЭГБ"/>.
У [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікую Айчынную вайн]]у Брэст у ліку першых [[Абарона Брэста (1941)|прыняў на сябе ўдар]] [[Нямецка-фашысцкія захопнікі|нямецка-фашысцкіх захопнікаў]] і [[22 чэрвеня]] [[1941]] года быў захоплены. Гераічная [[Абарона Брэсцкай крэпасці (1941)|абарона Брэсцкай крэпасці]] савецкімі воінамі доўжылася да канца ліпеня [[1941]] года<ref name="ГВБ"/>. Гітлераўцы ўстанавілі ў горадзе жорсткі акупацыйны рэжым<ref name="ЭГБ"/>. Яны стварылі ў горадзе 4 [[канцлагер]]ы з 8 аддзяленнямі і філіяламі<ref name="ГВБ"/>, знішчылі звыш 40 тысяч чалавек (у вобласці больш за 83,9 тыс. чал.), зруйнавалі ўсе прадпрыемствы і культурна-асветныя ўстановы, 48,7 % жыллёвага фонду<ref name="ЭГБ"/>.
З пачаткам нямецкай акупацыі Брэст некалькі разоў мяняла сваю адміністрацыйную прыналежнасць. На пачатку акупацыі [[1 жніўня]] [[1941]] года Брэст і ўся тагачасная Брэсцкая вобласць БССР, як і [[Беластоцкая вобласць]], былі далучаны да [[Усходняя Прусія|Усходняй Прусіі]] і ўваходзілі ў склад [[Беластоцкая акруга|Беластоцкай акругі]]<ref>{{артыкул|аўтар= Золотарев В., Кульков Е. |загаловак= Генеральный план «Ост»|арыгінал=|https://interaffairs.ru/jauthor/material/480|аўтар выдання= |выданне= Международная жизнь|тып=|месца=|выдавецтва= МИД РФ|год= 2011|выпуск=|том=|нумар= 6|старонкі=|isbn=}}</ref>. Але ўжо [[1 верасня]] [[1941]] года тэрыторыю [[Беларускае Палессе|Беларускага Палесся]] (Брэсцкая, Пінская і Палеская вобласці) разам Брэстам далучылі да [[Рэйхскамісарыят Украіна|Рэйхскамісарыята «Украіна»]]. Генеральны камісар Беларусі [[Вільгельм Кубэ]] лічыў памылкай уключэнне поўдня Беларусі ў склад Рэйхскамісарыята «Украіна» і на нарадзе гебітскамісараў у Мінску ў красавіку [[1943]] годзе выказваў сваю нязгоду з перадачай апошняму «значнай часткі тэрыторыі Паўднёвай Беларусі», а таму прапаноўваў рэйхскамісару Украіны [[Эрых Кох|Эрыху Коху]] перанесці лінію падзелу да «пінскіх балот». Аднак гэта пытанне вырашала кіраўніцтва іншых устаноў [[Трэці Рэйх|Трэцяга Рэйху]], у першую чаргу Галоўнае камандаванне сухапутных войскаў і кіраўніцтва міністэрства па занятых усходніх тэрыторыях. Менавіта рэйхсміністр [[Альфрэд Розенберг]] вызначыў мяжу паміж Украінай і Беларуссю на поўнач ад [[Прыпяць|Прыпяці]], бо такі падзел, хоць і не адпавядаў інтарэсам ваеннага кіраўніцтва, але забяспечваў Рэйхскамісарыят «Украіна» лесам і дрэваматэрыяламі, а таксама ствараліся ўмовы для выкарыстання сістэмы каналаў Прыпяці і чыгункі Брэст — Гомель<ref name="vsu">[https://lib.vsu.by/xmlui/bitstream/handle/123456789/4884/%D0%9A%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0%20%D0%86.%D0%AF..pdf]{{Недаступная спасылка}}</ref>.
[[1 верасня]] [[1941]] года а 12-й гадзіне дня была афіцыйна створана [[Генеральная акруга Валынь-Падолле|Генеральная акруга «Брэст-Літоўск»]] ({{lang-de|Generalbezirk Brest-Litowsk}})<ref name="generalbezirk">[http://www.territorial.de/ukra/wolhyn/wolh.htm#fn2 Territoriale Veränderungen in Deutschland und deutsch verwalteten Gebieten 1874—1945. {{ref-de}}]</ref>. Месцазнаходжаннем генеральнага камісарыяту быў Брэст-Літоўск. На працягу восені [[1941]] года тут утварыліся кіруемыя органы новай грамадзянскай адміністрацыі — гебітскамісарыяту (акругі) ў Брэст-Літоўску. [[1 студзеня]] [[1942]] адбылося перайменаванне Генеральнай акругі «Брэст-Літоўск» у [[Генеральная акруга Валынь-Падолле|Генеральную акругу «Валынь-Падолле»]]. Аднак да [[19 чэрвеня]] [[1942]] года адміністрацыйны цэнтр акругі яшчэ знаходзіўся ў Брэст-Літоўску, пасля чаго яго перанеслі ў [[Луцк]]. [[8 верасня]] [[1942]] года Брэсцкі гарадскі ({{lang-de|Kreisgebiet Brest-Litowsk-Stadt}}) і Брэсцкі сельскі гебіт ({{lang-de|Kreisgebiet Brest-Litowsk-Land}}) аб’ядналі ў адзін новы [[Брэсцкі гебіт]] ({{lang-de|Kreisgebiet Brest Litowsk}}). У лютым 1944 года тэрыторыю Брэсцкага гебіта (а таксама [[Кобрынскі гебіт|Кобрынскага]] і [[Пінскі гебіт|Пінскага]] гебітаў) з Генеральнай акругі «Валынь-Падолле» перадалі ў склад [[Генеральная акруга Беларусь|Генеральнай акругі «Беларусь»]], якая ўваходзіла ў склад [[Рэйхскамісарыят Остланд|Рэйхскамісарыята «Остланд»]]<ref name="Generalbezirk ">[http://www.territorial.de/ukra/wolhyn/brestlit.htm Territoriale Veränderungen in Deutschland und deutsch verwalteten Gebieten 1874 – 1945. {{ref-de}}]</ref>.
У Брэсце дзейнічалі [[Брэсцкая абласная антыфашысцкая арганізацыя|абласная]] і [[Брэсцкая гарадская антыфашысцкая арганізацыя|гарадская]] антыфашысцкія арганізацыі, [[Брэсцкае патрыятычнае падполле|патрыятычнае падполле]], [[Брэсцкае камсамольска-маладзёжнае падполле|камсамольска-маладзёжнае падполле]], [[Брэсцкі падпольны абком КП(б)Б|падпольны абком КП(б)Б]], [[Брэсцкае партызанскае злучэнне|партызанскае злучэнне]], [[Брэсцкі падпольны гаркам КП(б)Б|падпольны гаркам КП(б)Б]], [[ЛКСМБ]], у кантакце з якімі працавалі падпольныя камсамольскія органы. З мая [[1942]] года дзейнічала падпольная друкарня, выдаваліся падпісныя газеты [[За Родину|«За Родину»]] і [[Заря (газета)|«Заря»]]. Горад вызвалены [[28 ліпеня]] [[1944]] года ў ходзе [[Люблін-Брэсцкая аперацыя|Люблін-Брэсцкай аперацыі]]<ref name="ЭГБ"/> войскамі [[1-ы Беларускі фронт|1-га Беларускага фронту]].
=== Пасляваеннае развіццё ===
Пасля вызвалення горад паступова адрадзіўся і вырас у буйны прамысловы і культурны цэнтр Беларусі<ref name="ГВБ"/>.
[[8 мая]] [[1965]] года Брэсцкай крэпасці было нададзена ганаровае званне [[Гарады-героі|крэпасць-герой]], з уручэннем [[Ордэн Леніна|ордэна Леніна]] і [[Медаль «Залатая Зорка» (СССР)|медаля «Залатая Зорка»]]. У [[1969]]—[[1971]] гадах на тэрыторыі Брэсцкай крэпасці ўтварыўся [[мемарыяльны комплекс «Брэсцкая крэпасць-герой»]].
У пасляваенны перыяд у межы горада ўвайшлі навакольныя вёскі: [[Адамкова]], [[Бярозаўка 1 (Брэст)|Бярозаўка 1-я]], [[Бярозаўка 2 (Брэст)|Бярозаўка-2-я]] (усе 1958), [[Бярозаўка (Брэст)|Бярозаўка]] (1968), [[Валынка (Брэст)|Валынка]] (у 1921—1939 называлася Траўгутава), [[Вулька Падгародская|Вулька-Падгародска]], [[Гузні (Брэст)|Гузні]] (абедзве 1968), [[Дуброўка (Брэст)|Дуброўка]] (1979), [[Кавалёва (Брэст)|Кавалёва]] (1958), [[Кацельня Падгародская|Кацельня-Падгародская]] (1968), [[Кацінбор]] (1979), [[Крушына (Брэст)|Крушына]] (1968), [[Лысая Гара (Брэст)|Лысая Гара]] (1958), [[Пугачова (Брэст)|Пугачова]] (1979), [[Рэчыца (Брэст)|Рэчыца]], [[Трышын]] (абедзве 1968); [[Паўднёвы пасёлак (Брэст)|Паўднёвы пасёлак]] (1958)<ref name="ГВБ"/>.
=== Сучаснасць ===
З 1990 года Брэст — адзін з шасці абласных цэнтраў незалежнай Беларусі. Тут размясціліся Генеральныя консульствы Рэспублікі Польшча, Расійскай Федэрацыі і [[Пасольства Украіны ў Беларусі#Генеральнае консульства Украіны ў Брэсце|Украіны]] (закрыта з сакавіка 2022 года). З 1991 года працуе мытня «Заходні Буг». У 1996 годзе ўтварылася свабодная эканамічная зона «Брэст».
Са студзеня [[2018]] г. у горадзе праходзяць [[пратэсты супраць будаўніцтва акумулятарнага завода]].
Брэст стаў адным з цэнтраў [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)|пратэстаў 2020—2021 гадоў]]<ref>[https://www.dw.com/ru/kogo-i-za-chto-sudjat-v-breste-posle-protestov/a-54737595 Кого и за что судят в Бресте после протестов], [[Deutsche Welle]], 28.08.2020 г.</ref>. 10 жніўня 2020 года тут праходзілі сутыкненні супрацоўнікаў [[АМАП (Беларусь)|АМАП]] з пратэстоўцамі, у час якіх карнікі ўжывалі светлашумавыя шашкі. 11 жніўня ў Брэсце быў паранены ўдзельнік пратэстаў [[Генадзь Валер’евіч Шутаў|Генадзь Шутаў]]. Яго ў крытычным стане перавялі ў шпіталь Міністэрства абароны, дзе 19 жніўня ён памёр<ref>{{Cite web|last=|first=|date=2020-08-19|title=Сьледчы камітэт апісаў абставіны забойства берасьцейца падчас акцыі пратэсту|url=https://www.svaboda.org/a/30792603.html|dead-url=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200910151007/https://www.svaboda.org/a/30792603.html|archivedate=2020-09-10|accessdate=2020-09-10|website=|publisher=[[Радыё Свабода]]|language=be}}</ref>. 16 жніўня 2020 года ў Брэсце прайшоў {{нп3|Марш за свабоду (Брэст, 2020)|Марш за свабоду|be-x-old|Марш за свабоду (Берасьце, 2020)}}.
== Архітэктура ==
Ужо ў [[1945]] г. ў адпаведнасці з рашэннем [[Савет Міністраў БССР|Савета Міністраў БССР]] пачаліся работы па генеральным плане аднаўлення і рэканструкцыі Брэста. Распрацоўка яго вялася супрацоўнікамі інстытута «[[Белдзяржпраект]]» і была завершана ў [[1948]] г. (план удакладняўся і карэкціраваўся архітэктарам [[Г. А. Парсаданаў|Г. А. Парсаданавым]] да [[1953]] года). Генеральны план вызначаў напрамак развіцця горада на 2 пасляваенныя дзесяцігоддзі і прадугледжваў удасканаленне [[планіровачная структура|планіровачнай структуры]] горада, разбіваў усю тэрыторыю Брэста на планіровачныя раёны, якія, у сваю чаргу, дзяліліся на [[прамысловы раён|прамысловыя]] і [[жылы раён|жылыя раёны]], [[мікрараён]]ы. Горад развіваўся ва ўсходнім (раёны [[Кіеўка]] і [[Усход (жылы раён, Брэст)|Усходні]]), паўночным ([[Адамкава]]—[[Рэчыца (Брэст)|Рэчыца]]—[[Граеўка]]) і часткова паўднёвых напрамках. Прадугледжвалася аднаўленне, рэканструкцыя і добраўпарадкаванне [[Гістарычны цэнтр Брэста|цэнтра горада]] і галоўных магістралей — [[Вуліца Леніна (Брэст)|вул. Леніна]] (звязвала [[Прывакзальная плошча (Брэст)|Прывакзальную плошчу]] з набярэжнай р. [[Мухавец]]) і [[Вуліца Маскоўская (Брэст)|вул. Маскоўскай]] (пачыналася каля [[Брэсцкая крэпасць|Брэсцкай крэпасці]] і пераходзіла ў [[М1 (аўтадарога, Беларусь)|шашу Брэст—Масква]]). Забудоўвалася [[плошча Леніна]] як адміністрацыйна-грамадскі цэнтр Брэста. У цэнтры ўзводзіліся 4—5-і павярховыя дамы (архітэктары [[А. Сувораў (архітэктар)|А. Сувораў]], [[З. Леўчанка]]); рэканструяваны [[Чыгуначны вакзал (Брэст)|чыгуначны вакзал]] ([[1956]]), пабудаваны [[універмаг (Брэст)|універмаг]] ([[1955]]), [[Буг (гасцініца)|гасцініца «Буг»]] ([[1958]])<ref name="ГВБ"/>.
Згодна з новым генеральным планам развіцця Брэста, які быў зацверджаны [[Савет Міністраў БССР|Саветам Міністраў БССР]] у [[1965]] годзе (распрацаваны ў інстытуце «[[Белдзяржпраект]]», архітэктары [[Ю. Глінка]], [[Я. Ліневіч]], [[А. Гарбачоў]]), далейшае развіццё горада адбывалася ва ўсходнім напрамку: ствараўся [[Усходні прамысловы вузел (Брэст)|ўсходні прамысловы вузел]], вялося будаўніцтва буйнейшага [[Усход (жылы раён, Брэст)|раёна Усход]], які ўключае 7 мікрараёнаў і грамадскі цэнтр. Спрыяльным для прамысловага і жыллёвага будаўніцтва па генеральным плане з’яўляўся і паўднёвы напрамак. У [[1976]] г. план быў скарэкціраваны да [[2000]] г. ў [[Мінскі філіял Цэнтральнага навукова-даследчага і праектнага інстытута горадабудаўніцтва|Мінскім філіяле Цэнтральнага навукова-даследчага і праектнага інстытута горадабудаўніцтва]] (архітэктары [[Г. Булдаў]], [[Р. Арцёмчык]]). У [[1970-я]] гады пачалося асваенне зямель пад жылую забудову ў паўднёвым напрамку (левабярэжная частка р. [[Мухавец (рака)|Мухавец]]). Паўднёвы жылы раён разлічаны на 70—80 тыс. жыхароў і складаецца з 6 мікрараёнаў. У пачатку [[1970-я|1970-х]] гадоў ў Брэсце сфарміравалася 6 раёнаў, дзе вялося будаўніцтва жылля: паўднёвы, цэнтральны, усходні, Граеўскі, Адамкова—Рэчыца і раён [[Камянецкая шаша|Камянецкай шашы]]. Паводле праекта планіроўкі цэнтра Брэста [[1968]] г. (архітэктары [[В. Анікір]], [[Г. Трушнікава]]) фарміруецца ансамбль [[грамадскі будынак|грамадскіх будынкаў]] у раёне плошчы Леніна, рэканструюцца [[Вуліца Леніна (Брэст)|вуліцы Леніна]] і [[Савецкая вуліца (Брэст)|Савецкая]], забудоўваецца [[Маскоўская вуліца (Брэст)|Маскоўская вуліца]]<ref name="ГВБ"/>.
У [[1985]] г. ў [[Беларускі навукова-даследчы і праектны інстытут горадабудаўніцтва|Беларускім навукова-даследчым і праектным інстытуце горадабудаўніцтва]] распрацаваны праект [[рэгенерацыя|рэгенерацыі]] [[Гістарычны цэнтр Брэста|гістарычнай часткі Брэста]], які прадугледжваў захаванне планіроўкі, што склалася гістарычна, як помніка горадабудаўніцтва. Гэты праект стаў першым вопытам у серыі праектаў рэгенерацыі гістарычных гарадоў Беларусі. У сувязі з будаўніцтвам прадпрыемстваў [[паўднёвы прамысловы вузел (Брэст)|паўднёвага прамысловага вузла]] ў [[1980-я]] гады асвойваецца новы раён горада — паўднёва-ўсходні (з [[1983]] г. забудоўваецца мікрараён [[Паўднёвы Усход (Брэст)|Паўднёвы Усход-3]]; архітэктары [[Карват]], [[М. Козік]]). У паўднёвым прамысловым вузле размешчана машына-будаўнічае аб’яднанне<ref name="ГВБ"/>.
У 1992 г. [[БелНДІПгорадабудаўніцтва]] распрацаваў чарговы ген. план развіцця Брэста (галоўны архітэктар [[А. Зайцава]]), які прапануе канцэпцыю комплекснага развіцця горада. Адметнай асаблівасцю праекта з’яўляецца сацыяльная накіраванасць горадабудаўнічых рашэнняў. У ім больш поўна ўлічана інтэграцыя паміж горадам і сумежнымі з ім тэрыторямі. Умовы планіровачнага развіцця дазваляюць пашырэнне горада ў паўночным і паўднёвым напрамках. Асноўнае жыллёвае будаўніцтва весці на тэрыторыях, якія прымыкаюць да [[Паркавая магісталь (Брэст)|вул. Паркавай]] і [[вуліца Махновіча (Брэст)|працягу бульвара Шаўчэнкі]] ў паўднёвай частцы горада, да [[Вуліца Лейтэнанта Рабцава|вул. Лейтэнанта Рабцава]] ў паўночнай частцы, а таксама да [[Вуліца Піянерская (Брэст)|вуліцы Піянерскай]] у раёне [[Бярозаўка 1 (Брэст)|Бярозаўкі]]. Актыўнаму асваенню належыць тэрыторыя, абмежаваная вул. Маскоўскай і р. Мухавец<ref name="ГВБ"/>.
<!--Помнікі: М. В. Гогалю, У. I. Леніну, А. Міцкевічу, А. В. Сувораву, Герою Сав. Саюза А. М. Карасёву, А. Ф. Наганаву, бюст П. I. Клімука, помнікі Вызвалення, пагранічнікам, сав. воінам-артылеры-стам, сав. танкістам, сав. воінам-інтэрна-цыяналістам; 72 брацкія магільг сав. во-інаў, 5 магіл ахвяр фашьгзму; мемары-яльны комплекс «Брэсцкая крэпасць-ге-рой», устаноўлена 12 мемарыяльных до-шак і інш. Захаваліся помнікі архітэкту-ры: Брацкая Мікалаеўская і Сімяонаў-ская цэрквы, кафедральны касцёл<ref name="ЭГБ"/>.
-->
<!--
З 1795 у складзе Расійскай імперыі, з 1796 — павятовы цэнтр. З [[1799]] '''Брэст-Літоўск''' павятовы горад, уваходзіў у [[Літоўская губерня|Літоўскую]], з [[1801]] у [[Гродзенская губерня|Гродзенскую]] губерні. У пачатку XIX стагоддзя ён часта цярпеў ад пажараў. Пацярпеў горад і ў час [[Вайна 1812 года|вайны 1812 года]].
У 1835 годзе па загадзе рускага цара [[Мікалай I, імператар расійскі|Мікалая I]] на месцы старажытнага горада пачалі будаваць [[Брэсцкая крэпасць|Брэсцкую крэпасць]], пры гэтым стары Брэст быў амаль цалкам разбураны, горад быў збудаваны нанова на новым месцы. Гарадская забудова была перанесена на 2 км на ўсход, на тэрыторыю былых Валынскага і Кобрынскага прадмесцяў. 26 красавіка 1842 года адбылося ўрачыстае адкрыццё крэпасці.
У другой палавіне XIX стагоддзя Брэст інтэнсіўна забудоўваўся, узводзіліся першыя фабрыкі і шмат новых каменных будынкаў. У значнай ступені росту горада садзейнічала будаўніцтва чыгунак. У 1869 годзе здадзена ў эксплуатацыю дарога Брэст — Варшава, у 1871 годзе — Масква — Брэст, у 1873 годзе — Брэст — Кіеў, у 1886 годзе — Брэст — Гомель. У 1886 годзе быў пабудаваны [[Чыгуначны вакзал Брэст-Цэнтральны|будынак чыгуначнага вакзала]] (цяпер помнік архітэктуры). У XIX стагоддзі ў склад горада ўвайшла [[Валынка, Брэст|Валынка]]<ref name="gants">[ http://www.gants-region.info/index/0-437 БРЭСТ]. Ганцавіцкі краязнаўча-інфармацыйны партал</ref>.
У гады [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] Брэст-Літоўск быў акупіраваны германскімі войскамі. З [[9 снежня|9 (22) снежня]] [[1917]] па [[3 верасня]] [[1918]] у Брэсце праходзілі мірныя перамовы паміж Савецкай Расіяй і [[Германія]]й, у выніку чаго быў падпісаны [[Брэст-Літоўскі мір]]. У [[1919]] Брэст заняты польскімі войскамі. З 1921 у складзе Польшчы.
На пачатку 2-й сусветнай вайны абараняўся польскім войскам 14-17 верасня 1939 г. ад нацысцкіх захопнікаў. Згодна з савецка-германскім дагаворам ([[Пакт Молатава-Рыбентропа|пакт Молатава-Рыбентропа]]) 22 верасня [[1939]] г. Брэст-над-Бугам быў перададзены [[Вермахт]]ам (генерал Гудэрыян) камандаванню [[Чырвоная Армія|Чырвонай Арміі]] (камбрыг С. Крывашэін). Пры акце перадачы адбылося прахаджэнне па вуліцы Любельскай Вуніі нямецкіх войскаў, якія пакідалі горад, і савецкіх, якія яго прымалі (што калі-нікалі няверна называецца ў літаратуры «супольным савецка-нямецкім парадам»). У палоне савецкіх войскаў апынуліся 1030 афіцэраў, 1220 падафіцэраў і 34 000 салдат польскага войска.
На падставе рашэнняў Вярхоўных Саветаў СССР і БССР 2 лiстапада 1939 г. уключаны ў склад БССР.
У [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікую Айчынную вайну]] Брэсцкая крэпасць уславілася 28-дзённай [[Абарона Брэсцкай крэпасці, 1941|абаронай]] (з [[22 чэрвеня]] да канца ліпеня). [[8 мая]] [[1965]] г. [[Брэсцкая крэпасць]] узнагароджана званнем [[крэпасць-герой]], з уручэннем [[ордэн Леніна|ордэна Леніна]] і медалі «[[Медаль «Залатая Зорка»|Залатая Зорка]]».
Падчас нямецкай акупацыі ў горадзе існавала гета, большасць мясцовых яўрэяў былі знішчаныя. Горад быў вызвалены [[28 ліпеня]] [[1944]] г. ў ходзе Люблін-Брэсцкай наступальнай аперацыі .
У [[1948]] г. прыняты генеральны план адбудовы. Асноўнай магістраллю стала вуліца Маскоўская, якая ішла ад крэпасці праз увесь горад на ўсход. У [[1958]] годзе ў межы горада ўвайшлі навакольныя вёскі [[Адамкова]], [[Бярозаўка 1, Брэст|Бярозаўка 1]], [[Бярозаўка 2, Брэст|Бярозаўка 2]], [[Кавалёва, Брэст|Кавалёва]], [[Лысая Гара, Брэст|Лысая Гара]], [[Паўднёвы, Брэст|Паўднёвы пасёлак]]<ref name="gants"/>, пабудавана [[Буг (гасцініца)|гасцініца «Буг»]].
У 1960-я гады быў створаны [[Усходні прамысловы вузел Брэста|Усходні прамысловы вузел]], пабудаваны электрамеханічны і электралямпавы заводы, завод газавай апаратуры, панчошны камбінат, абласная друкарня, камбінат будаўнічых матэрыялаў. Хуткімі тэмпамі сталі ўзводзіцца цэлыя жылыя масівы. У хуткім часе Брэст упершыню «перамахнуў» цераз [[Рака Мухавец|Мухавец]]. У [[1968]] годзе ў межы горада ўвайшлі вёскі [[Бярозаўка, Брэст|Бярозаўка]], [[Вулька Падгародская]], [[Гузні, Брэст|Гузні]], [[Кацельня-Падгародская]], [[Крушына, Брэст|Крушына]], [[Рэчыца, Брэст|Рэчыца]], [[Трышын]]<ref name="gants"/>. Пачалі актыўна забудоўвацца былыя вёскі Вулька і Кавалёва на левым беразе ракі. У цэнтральнай частцы горада былі ўзведзены [[Беларусь (кінатэатр, Брэст)|кінатэатр «Беларусь»]], [[гасцініца Інтурыст, Брэст|гасцініца «Інтурыст»]]. У гэты час адкрыты інжынерна-будаўнічы інстытут (цяпер [[Брэсцкі дзяржаўны тэхнічны ўніверсітэт]]).
Пасля зацвярджэння ў [[1975]] г. новага генеральнага плана пачалося асваенне пойменных тэрыторый Паўднёвага жылога раёна, атрымаў развіццё горад і на паўночным напрамку. У [[1979]] г. ў межы горада ўвайшлі вёскі [[Дуброўка, Брэст|Дуброўка]], [[Кацінбор]], [[Пугачова, Брэст|Пугачова]]<ref name="gants"/>.
== Геаграфія ==
=== Клімат ===
{{main|Клімат Брэста}}
Метэаназіранні ў Брэсце вядуцца з [[1834]] года<ref name="Брэст. Энцыклапедычны даведнік Стар.9"/>. Клімат у раёне горада — [[Кантынентальны клімат|умерана кантынентальны]]<ref name="Брэст. Энцыклапедычны даведнік Стар.9"/>. З-за ўплыву марскіх паветраных мас характэрна мяккая зіма і ўмерана цёплае лета. Цыклоны, якія з’яўляюцца прычынай гэтага, перамяшчаюцца з Атлантычнага акіяна з захаду на ўсход. Сярэдняя тэмпература студзеня −2,6 °C, ліпеня +19,3 °C. Гадавая колькасць ападкаў 609 мм. Сярэднегадавая [[тэмпература]] паветра ў Брэсце складае +8,2 °C, сярэднегадавая [[Шкала Бофарта|хуткасць ветру]] — {{s|2,6 м/с}}, сярэднегадавая [[Адносная вільготнасць|вільготнасць паветра]] — 76 %. [[Вегетацыйны перыяд]] доўжыцца 214 сутак<ref name="brest_rayon"/>.
У годзе ў сярэднім 160 дзён ідзе дождж, 68 дзён — снег. Туманы назіраюцца на працягу 33 дзён, навальніцы — 27 дзён<ref name="Надвор'е і климат3"/>.
{{Клімат горада
|Горад_род=Брэста (норма 1981-2010)
|Становішча = left
|Крыніца=[http://pogoda.ru.net/climate/33008.htm Надвор'е і клімат]
| Сту_сяр=-2.6 | Сту_сяр_апад=34
| Лют_сяр=-1.9 | Лют_сяр_апад=33
| Сак_сяр=2.2 | Сак_сяр_апад=33
| Кра_сяр=8.7 | Кра_сяр_апад=37
| Май_сяр=14.5 | Май_сяр_апад=63
| Чэр_сяр=17.1 | Чэр_сяр_апад=68
| Ліп_сяр=19.3 | Ліп_сяр_апад=74
| Жні_сяр=18.5 | Жні_сяр_апад=72
| Вер_сяр=13.3 | Вер_сяр_апад=56
| Кас_сяр=8.3 | Кас_сяр_апад=37
| Ліс_сяр=2.7 | Ліс_сяр_апад=42
| Сне_сяр=-1.3 | Сне_сяр_апад=41
| Год_сяр=8.2 | Год_сяр_апад=590
| Сту_сяр_мін=-4.9 | Сту_сяр_макс=-0.1
| Лют_сяр_мін=-4.5 | Лют_сяр_макс=1.2
| Сак_сяр_мін=-1.2 | Сак_сяр_макс=6.3
| Кра_сяр_мін=3.8 | Кра_сяр_макс=14.0
| Май_сяр_мін=9.0 | Май_сяр_макс=20.1
| Чэр_сяр_мін=12.0 | Чэр_сяр_макс=22.6
| Ліп_сяр_мін=14.2 | Ліп_сяр_макс=24.9
| Жні_сяр_мін=13.3 | Жні_сяр_макс=24.2
| Вер_сяр_мін=9.1 | Вер_сяр_макс=18.4
| Кас_сяр_мін=4.8 | Кас_сяр_макс=12.5
| Ліс_сяр_мін=0.4 | Ліс_сяр_макс=5.4
| Сне_сяр_мін=-3.5 | Сне_сяр_макс=0.9
| Год_сяр_мін=4.4 | Год_сяр_макс=12.5
| Сту_а_макс=11.6 | Сту_а_мін=-35.5
| Лют_а_макс=17.2 | Лют_а_мін=-28.1
| Сак_а_макс=22.6 | Сак_а_мін=-22.6
| Кра_а_макс=30.7 | Кра_а_мін=-6.2
| Май_а_макс=32.1 | Май_а_мін=-4.2
| Чэр_а_макс=33.0 | Чэр_а_мін=2.1
| Ліп_а_макс=36.6 | Ліп_а_мін=5.8
| Жні_а_макс=35.6 | Жні_а_мін=1.3
| Вер_а_макс=31.5 | Вер_а_мін=-2.8
| Кас_а_макс=26.4 | Кас_а_мін=-9.9
| Ліс_а_макс=19.0 | Ліс_а_мін=-19.2
| Сне_а_макс=14.5 | Сне_а_мін=-25.1
| Год_а_макс=36.6 | Год_а_мін=-35.5
|}}{{Клімат горада
|Горад_род=Брэста за перыяд 2001 - 2011 гг
|Крыніца=[http://www.weatheronline.co.uk/weather/maps/city?FMM=1&FYY=2001&LMM=12&LYY=2011&WMO=33008&CONT=euro®ION=0005&LAND=BY&ART=TMX&R=0&NOREGION=1&LEVEL=162&LANG=en&MOD=tab www.weatheronline.co.uk] [http://pogoda.ru.net/monitor.php?id=33008 экстрэмумы і ападкі з Кліматычнага манітора]
| Сту_сяр=-2.7 | Сту_сяр_апад=42
| Лют_сяр=-1.9 | Лют_сяр_апад=38
| Сак_сяр=2.7 | Сак_сяр_апад=31
| Кра_сяр=9.3 | Кра_сяр_апад=29
| Май_сяр=14.6 | Май_сяр_апад=76
| Чэр_сяр=17.5 | Чэр_сяр_апад=62
| Ліп_сяр=20.8 | Ліп_сяр_апад=83
| Жні_сяр=19.3 | Жні_сяр_апад=77
| Вер_сяр=14.2 | Вер_сяр_апад=48
| Кас_сяр=8.6 | Кас_сяр_апад=41
| Ліс_сяр=4.0 | Ліс_сяр_апад=41
| Сне_сяр=-1.2 | Сне_сяр_апад=42
| Год_сяр=8.8 | Год_сяр_апад=609
| Сту_сяр_мін=-4.6 | Сту_сяр_макс=-0.8
| Лют_сяр_мін=-4.3 | Лют_сяр_макс=0.5
| Сак_сяр_мін=-1.0 | Сак_сяр_макс=6.4
| Кра_сяр_мін=4.2 | Кра_сяр_макс=14.4
| Май_сяр_мін=9.4 | Май_сяр_макс=19.8
| Чэр_сяр_мін=12.3 | Чэр_сяр_макс=22.7
| Ліп_сяр_мін=15.5 | Ліп_сяр_макс=26.0
| Жні_сяр_мін=14.1 | Жні_сяр_макс=24.5
| Вер_сяр_мін=9.2 | Вер_сяр_макс=19.3
| Кас_сяр_мін=5.0 | Кас_сяр_макс=12.2
| Ліс_сяр_мін=1.8 | Ліс_сяр_макс=6.2
| Сне_сяр_мін=-2.9 | Сне_сяр_макс=0.4
| Год_сяр_мін=4.9 | Год_сяр_макс=12.6
| Сту_а_макс=11.4 | Сту_а_мін=-26.1
| Лют_а_макс=14.4 | Лют_а_мін=-22.0
| Сак_а_макс=19.4 | Сак_а_мін=-14.9
| Кра_а_макс=26.5 | Кра_а_мін=-4.8
| Май_а_макс=31.6 | Май_а_мін=-1.2
| Чэр_а_макс=32.0 | Чэр_а_мін=4.0
| Ліп_а_макс=35.0 | Ліп_а_мін=8.8
| Жні_а_макс=35.5 | Жні_а_мін=4.9
| Вер_а_макс=31.5 | Вер_а_мін=-2.0
| Кас_а_макс=24.4 | Кас_а_мін=-5.8
| Ліс_а_макс=19.0 | Ліс_а_мін=-14.2
| Сне_а_макс=12.3 | Сне_а_мін=-22.2
| Год_а_макс=35.5 | Год_а_мін=-26.1
|}}
Паводле [[фізіка-геаграфічнае раянаванне|фізіка-геаграфічнага раянавання]], горад размешчаны на [[Высокаўская раўніна|Высокаўскай раўніне]] ў межах заходняй часткі [[Беларускае Палессе|Беларускага Палесся]] — [[Брэсцкае Палессе|Брэсцкім Палессі]]<ref name="Кравчук"/>.
=== Экалогія ===
Ад стацыянарных крыніц, размешчаных у горадзе, у атмасферу паступае 3,2 тыс. тон [[забруджвальнае рэчыва|забруджвальных рэчываў]], высокая доля [[Выкід шкоднага рэчыва|выкідаў]] ад [[транспарт]]у (для Брэсцкай вобласці дасягае 87 % ад усіх выкідаў)<ref name="Кравчук"/>.
=== Гідраграфія ===
[[Гідраграфія|Гідраграфічная]] сітуацыя вызначаецца ракой [[Заходні Буг]], якая праходзіць на паўднёва-заходняй ускраіне горада і [[Мухавец (рака)|Мухавец]], які ўпадае ў яе і перасякае горад з усходу на захад. У межах горада рака Мухавец утварае шматлікія [[затока|затокі]], [[старыца|старыцы]] і [[выспа|выспы]]. У забудаванай частцы горада размешчана некалькі невялікіх [[сажалка|сажалак]]. У [[Пойма|поймах рэк]] развіта сістэма [[меліярацыйны канал|меліярацыйных каналаў]], прымеркаваных пераважна да паўднёвай ускраіны<ref name="Кравчук"/>.
=== Рэльеф ===
[[Рэльеф (геаграфія)|Рэльеф]] мясцовасці, на якой размясціўся горад, вызначаецца размяшчэннем у межах [[Высокаўская раўніна|Высокаўскай раўніны]], а таксама [[Даліна ракі|далінамі рэк]]. Даліны рэк у межах горада шырокія, у раёне Брэсцкай крэпасці яны злучаюцца<ref name="Кравчук"/>.
=== Глебы ===
Паводле глебава-геаграфічнага раянавання, тэрыторыя Брэста адносіцца да [[Брэсцка-Драгічынска-Іванаўскі раён|Брэсцка-Драгічынска-Іванаўскага раёна]]. Натуральнае глебавае покрыва ў забудаванай частцы горада моцна змененае, на прысядзібных участках акультураны. Захаваныя на адкрытых прасторах (у лясах, лесапарках, водна-зялёнай сістэме) натуральныя глебы пераважна [[Дзярнова-падзолістыя глебы|дзярнова-падзолістыя]], [[слабаглеяватыя глебы|слабаглеяватыя]] на [[супескі|супесках]], сустракаюцца [[дзярнова-глеяватыя глебы|дзярнова-глеяватыя]] і [[глеевыя глебы|глеевыя]] на [[суглінкі|суглінках]], супесках і [[пясок|пясках]], а таксама [[Тарфяна-балотныя глебы|тарфяна-балотныя]] (у поймах рэк)<ref name="Кравчук"/>.
=== Клімат ===
Паводле [[клімат]]у Брэст размешчаны ў [[Паўднёвая агракліматычная вобласць Беларусі|Паўднёвай агракліматычнай вобласці]]. Сума тэмператур паветра вышэй за +10 [[°C]] перавышае 2400 °C. Сярэдняя тэмпература [[ліпень|ліпеня]] +18,0—18,5 °C, [[студзень|студзеня]] −4,5 °C. [[Абсалютны мінімум тэмпературы]] набліжаецца да —36 °C. За год выпадае менш за 600 мм [[Атмасферныя ападкі|ападкаў]]. [[Вегетацыйны перыяд|Перыяд вегетацыі]] раслін складае 198—204 дні. Горад адносіцца да [[Паўднёвы раён інтрадукцыі|Паўднёвага раёна інтрадукцыі]]<ref name="Кравчук"/>.
У складзе гарадскіх зямель Брэста [[лясны масіў|лясныя масівы]] і [[Дрэвавыя расліны|дрэвава]]-[[хмызняк]]овая расліннасць займаюць 20,2 %, [[ворныя землі]] — 12,2, землі пад воднымі аб’ектамі, [[луг]]амі і [[балота]]мі — 5, 5,2 і 1,7 % адпаведна, пад [[забудова]]й, [[дарога]]мі і [[камунікацыя]]мі — 28,5 %<ref name="Кравчук">Кравчук, Л. А. Структурно-функциональная организация ландшафтно-рекреационного комплекса в городах Беларуси / Л. А. Кравчук. — Минск: Беларус. навука, 2011. — 171 с. — ISBN 978-985-08-1264-3. стар. 90-91</ref>
=== Флора ===
Фізіка-геаграфічныя і глебава-кліматычныя ўмовы вызначылі асаблівасці натуральнай расліннасці, што расце на тэрыторыі горада, якая прадстаўлена [[лес|лясамі]], размешчанымі на паўночным усходзе, паўднёвым захадзе і паўднёвым усходзе горада, а таксама [[поймавы луг|поймавымі лугамі]] і дрэвава-хмызняковай расліннасцю<ref name="Кравчук"/>.
Лясы Брэста прымеркаваны да падзоны [[Шырокалісцевыя лясы|шырокалісцева]]-[[Іглічны лес|іглічных]] лясоў, размешчаны ў межах [[Бугска-Палеская геабатанічная акруга|Бугска-Палескай геабатанічнай акругі]], [[Бугска-Прыпяцкі лесараслінны раён|Бугска-Прыпяцкага лесарасліннага раёна]]<ref name="Кравчук"/>.
[[Луг]]і прадстаўлены [[мурожныя лугі|мурожнымі]] на незабудаваных участках у міжрэччах і надабалонных тэрасах і [[поймавыя лугі|поймавымі]] — у далінах рэк Мухавец і Заходні Буг. На гарадской тэрыторыі яны досыць моцна антрапагенна ператвораны ў час [[добраўпарадкаванне|добраўпарадкавання]]<ref name="Кравчук"/>.
==== Ландшафтна-рэкрэацыйны комплекс ====
У горадзе маецца ([[2010]]) 5 [[парк]]аў (140,2 [[Гектар|га]]), 13 [[сквер]]аў (23,3 га), 6 [[бульвар]]ы (15,1 га), 1 [[сад]] (0,4 га), 7 азелянёных тэрыторый грамадскіх цэнтраў (12,0 га), водна-зялёная сістэма (499,5 га), 4 гарадскія [[пляж]]ы (9,8 га), 7 [[Асабліва ахоўныя прыродныя тэрыторыі Беларусі|асабліва ахоўных тэрыторый]] (70,1 га), а таксама гарадскія [[лес|лясы]], [[лесапарк]]і і іншыя азелянённыя тэрыторыі (1282,0 га)<ref name="Экбюл2010">[http://www.minpriroda.gov.by/uploads/files/000632_410797_10.doc Экалагічны бюлетэнь за 2010 год. Глава 10. Зялёныя насаджэнні і прыродныя экасістэмы ў гарадах]</ref>.
Ландшафтна-рэкрэацыйны комплекс Брэста складаецца як з добраўпарадкаваных тэрыторый: паркаў (з улікам [[Мемарыяльны комплекс «Брэсцкая крэпасць-герой»|Мемарыяльнага комплексу «Брэсцкая крэпасць»]] — 117,3 га), сквераў (74,7 га), бульвараў (39,1 га), азелянёных тэрыторый водна-зялёнай сістэмы (107 га з улікам тэрыторый, якія прылягаюць да [[Вяслярны канал (Брэст)|вяслярнага канала]]), так і рэкрэацыйных лясоў, якія займаюць амаль 80 % у структуры комплексу<ref name="Кравчук"/>.
Станам на [[2019]] год у горадзе маецца 9 [[Асабліва ахоўныя прыродныя тэрыторыі Беларусі|асабліва ахоўных прыродных тэрыторый]], сярод якіх [[біялагічныя заказнікі]] мясцовага значэння [[Барбастэла (заказнік)|Барбастэла]] (6,61 га) і [[Брэсцкі заказнік|Брэсцкі]] (66,71 га), [[батанічны помнік прыроды]] рэспубліканскага значэння [[Брэсцкія елкі|елкі звычайныя змеепадобнай формы «Брэсцкія»]], помнікі прыроды мясовага значэння [[бук лясны (Брэст)|бук лясны]], [[вішня птушыная (Брэст)|вішня птушыная]], [[дуб чарэшчаты (Брэст)|дуб чарэшчаты]], [[плюшч звычайны (Брэст)|плюшч звычайны]], [[Дуброўка (тарфянік)|тарфянік Дуброўка]], [[Брэсцкая крынічная струга]]<ref name="priroda.brest">[http://www.priroda.brest.by/files/OOPT%202019.xlsx Особо охраняемые природные территории (ООПТ) Брестской области]</ref>.
Узровень азелянення горада складае 21,4 %, што значна ніжэй за норму (40 %), забяспечанасць насаджэннямі агульнага карыстання — 76,6 м²/чал. пры норме для буйных гарадоў 10—11 м²/чал.<ref name="Экбюл2009">[http://www.minpriroda.gov.by/uploads/files/000585_592692_10.pdf Экалагічны бюлетэнь за 2009 год. Глава 10. Зялёныя насаджэнні і прыродныя экасістэмы ў гарадах]</ref>.
Размяшчэнне аб’ектаў агульнага карыстання ландшафтна-рэкрэацыйнага комплексу Брэста арганізавана неадпаведна месцам лакалізацыі [[рэкрэацыя|рэкрэацыйнага]] попыту. У цэнтры горада забяспечанасць насельніцтва аптымальная, на некаторых участках вышэй за існую норму. На перыферыі горада, у тым ліку і ў раёнах высакашчыльнай шматкватэрнай забудовы, дзе пражывае значная частка гараджан, адзначаецца іх дэфіцыт. Найбольшы дэфіцыт — на ўчастках, ізаляваных ад аб’ектаў рэкрэацыі [[прамысловая зона|прамысловымі зонамі]], спецтэрыторыямі, [[чыгунка]]й, г. з. у граніцах [[Фартэчная вуліца (Брэст)|вуліц Фартэчнай]], [[Вуліца Кіжаватава (Брэст)|Кіжаватава]], [[Чыгуначная вуліца (Брэст)|Чыгуначнай]], на паўночным захадзе Брэста. Пры ўліку лясоў і рэзервовых азелянёных тэрыторый сітуацыя некалькі змяняецца ў паўночна-ўсходняй частцы горада. Аднак у яго паўночна-заходняй частцы на ўчастках жылой забудовы, якія акружаны прамзонамі, спецтэрыторыямі, чыгункай і характарызуюцца адсутнасцю добраўпарадкаваных рэкрэацыйных аб’ектаў, а таксама рэзерву для іх стварэння, дэфіцыт захаваецца<ref name="Кравчук"/>.
=== Флора і фаўна ===
Паводле папярэдніх дадзеных у межах горада насяляюць і растуць больш за 40 ахоўных відаў (у тым ліку 24 віды раслін і каля 20 відаў пазваночных жывёл). Такія лічбы ідуць побач з колькасцю ахоўных відаў на асабліва ахоўных прыродных тэрыторыях<ref name="ptushki"/>
=== Раёны горада ===
Падзяляецца на 2 раёны — [[Ленінскі раён, Брэст|Ленінскі]] і [[Маскоўскі раён, Брэст|Маскоўскі]].
Мікрараёны: Адамкова, Бярозаўка, Вулька-Падгорская, [[Вычулкі]], Граеўка, [[Вёска Дуброўка, Брэсцкі раён|Дуброўка]], [[Новыя Задворцы]], [[Старыя Задворцы]], [[Кіеўка]], [[Кавалёва, Брэст|Кавалёва]], [[Кацін Бор]], [[Лысая Гара, Брэст|Лысая Гара]], [[Паўднёвы, Брэст|Паўднёвы]], [[Плоска (Брэсцкі раён)|Плоска]], [[Пугачова, Брэст|Пугачова]], [[Рэчыца, Брэст|Рэчыца]], [[Трышын]], [[Усход (Брэст)|Усход]].
== Насельніцтва ==
{{Асноўны артыкул|Насельніцтва Брэста}}
'''Насельніцтва [[Брэст|Брэста]]''' на 1 студзеня 2020 года склала 339 700 чалавек. Брэст — найбуйнейшы горад [[Брэсцкая вобласць|Брэсцкай вобласці]] і шосты па колькасці насельніцтва ў Рэспубліцы Беларусь пасля [[Мінск|Мінска]], [[Гомель|Гомеля]], [[Віцебск|Віцебска]], [[Магілёў|Магілёва]] і [[Гродна]]. За 1959—2019 гады колькасць насельніцтва горада вырасла амаль у 5 разоў<ref>https://www.belstat.gov.by/upload/iblock/cff/cff240929a52d907db4b984b367395c7.pdf {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210831012414/https://www.belstat.gov.by/upload/iblock/cff/cff240929a52d907db4b984b367395c7.pdf |date=31 жніўня 2021 }}</ref>.
{{Wikidata/Population}}
== Эканоміка ==
Брэст — буйны прамысловы цэнтр Беларусі, пры гэтым 70% усёй прамысловасці горада - перапрацоўчыя прадпрыемствы (2021 г.)<ref>[https://www.belta.by/regions/view/rogachuk-ekonomika-bresta-pokazala-v-2021-godu-rekordnyj-rezultat-477283-2021/ Рагачук: эканоміка Брэста паказала ў 2021 годзе рэкордны вынік]</ref>.
У [[1996]] годзе створана свабодная эканамічная зона «Брэст»<ref name="РБ"/>.
=== Прамысловасць ===
Найбуйнейшыя прадпрыемствы [[Машынабудаванне і металаапрацоўка|машынабудавання і металаапрацоўкі]]: [[Брэсцкі электратэхнічны завод]], [[Брэстгазаапарат|«Брэстгазаапарат»]], [[Брэстсельмаш|Брэсцкі завод сельскагаспадарчага машынабудавання]], [[Брэсцкі машынабудаўнічы завод]], [[Брэсцкі электралямпавы завод]] і інш.
Вядучыя прадпрыемствы [[Харчовая прамысловасць|харчовай галіны прамысловасці]]: [[Белалка|Брэсцкі лікёра-гарэлкавы завод «Белалка»]], [[Савушкін прадукт|«Савушкін прадукт»]], [[Брэсцкі мясакамбінат|мясакамбінат]], СП «Санта Брэмар» і іншыя.
З галін [[Лёгкая прамысловасць|лёгкай прамысловасці]] развіты трыкатажная ([[Брэсцкі панчошны камбінат]]), вытворчасць дываноў і дывановых вырабаў (Брэсцкі філіял [[Віцебскія дываны|ААТ «Віцебскія дываны»]]) і інш.
Дзейнічаюць прадпрыемствы і іншых галін прамысловасці.
=== Турызм ===
Брэст — перспектыўны цэнтр турызму Беларусі міжнароднага значэння.
Гасцініцы [[Беларусь (гасцініца, Брэст)|«Беларусь»]], [[Інтурыст (гасцініца, Брэст)|«Брэст-Інтурыст»]], «[[Буг (гасцініца)|Буг]]» і іншыя<ref name="РБ">{{крыніцы/Рэспубліка Беларусь|2|Брест}}</ref>.
У межах горада находзяцца 4 ведамасных санаторыя-прафілакторыя, у т.л. РУП «[[Брэсцкае аддзяленне Беларускай чыгункі]]».
== Транспарт ==
[[Выява:Belarus-Brest-Railway Station-1.jpg|thumb|[[Брэсцкі чыгуначны вакзал]]]]
Вузел аўтамабільных дарог і чыгунак у напрамку на [[Баранавічы]], [[Лунінец]], [[Ковель]], [[Беласток]], [[Варшава|Варшаву]]. На тэрыторыі горада 3 памежных пункты пропуску праз дзяржаўную мяжу Рэспублікі Беларусь.
За 3,5 км на ўсход ад Брэста знаходзіцца [[Аэрапорт Брэст]] (міжнародны код — BQT), які быў уведзены ў эксплуатацыю ў [[1976]] годзе. У [[1986]] годзе Брэсцкаму аэрапорту нададзены статус міжнароднага, магчымая колькасць пасажыраў складае 400 чалавек за гадзіну.
У лютым [[1947]] года з’явіўся [[Брэсцкі аўтобус|гарадскі аўтобус]] і [[Брэсцкае таксі|таксі]], у 1969 годзе — [[Брэсцкае маршрутнае таксі|маршрутнае таксі]], у [[1981]] годзе — [[Брэсцкі тралейбус|тралейбусы]]<ref name="virtual"/>.
У 1940 годзе заснаваны [[Брэсцкі рачны порт]].
== Культура ==
[[Мемарыяльны комплекс «Брэсцкая крэпасць-герой»|Мемарыяльны комплекс Брэсцкая крэпасць-герой]] з музеем Брэсцкай крэпасці-героя (Пабудова мемарыялу ажыццяўлялася пад кіраўніцтвам народнага архітэктара [[СССР]] У. А. Караля, урачыстае адкрыццё адбылося [[25.9]].[[1971]]), [[Брэсцкі абласны краязнаўчы музей]] з філіялам — [[Археалагічны музей «Бярэсце»|археалагічным музеем «Бярэсце»]], [[Брэсцкі чыгуначны музей]], [[Музей гісторыі горада Брэста]], [[Брэсцкі музей «Выратаваныя мастацкія каштоўнасці»]], музей прыроды, музей авіацыі і касманаўтыкі (у мікрараёне Усход)
У Брэсце дзейнічае [[Брэсцкі акадэмічны тэатр драмы імя Ленінскага камсамола Беларусі|Брэсцкі тэатр драмы]], [[Брэсцкі абласны тэатр лялек]], [[Брэсцкая абласная філармонія]], 2 [[Кінатэатры Брэста|кінатэатры]] і інш. У рэпертуары Брэсцкага лялечнага тэатра сёння каля 30 дзіцячых і сямейных спектакляў. Праводзяцца фестывалі: міжнародны класічнай музыкі «Студзеньскія музычныя вечары», «Беларуская музычная восень», гарадскія «Залатая восень», «Брэсцкі баль», міжнародны тэатральны [[фестываль «Белая вежа»]] і фестываль беларускага нацыянальнага кіно.
Працуе [[Брэсцкая абласная бібліятэка імя М.Горкага]].
Штогод у Брэсце праводзіцца амаль 2 тыс. мерапрыемстваў, у тым ліку міжнародныя і рэспубліканскія. У горадзе працуюць два прафесійныя тэатры, філармонія, 12 дамоў культуры, 85 бібліятэк. У [[2014]] годзе Брэст атрымаў статус «Горад, дружалюбны дзецям». У 2015 годзе Брэст з’яўляўся [[культурная сталіца Беларусі|культурнай сталіцай Беларусі]].
<!--Дзейнічаюць абласныя Тэатр драмы і музыкі і Тэ-атр лялек; Дзярж. архіў Брэсцкай вобл.; музеі: археалагічны «Бярэсце» (з 1983), абласны краязнаўчы, абароны Брэсцкай крэпасці-героя, «Выратаваныя мастацкія каштоўнасці». У Брэсце праводзяцца міжнар. штогадовыя фестывалі: [[Белая вежа (фестываль)|тэатральны «Белая вежа»]], [[Пралескі (фестываль)|дзіцячы музычны «Пралескі»]]<ref name="ГВБ"/>.-->
== Адукацыя ==
32 агульнаадукацыйныя школы, 6 гімназій, 2 ліцэі.
'''Вышэйшыя навучальныя ўстановы''':
* [[Брэсцкі дзяржаўны тэхнічны ўніверсітэт]]
* [[Брэсцкі дзяржаўны ўніверсітэт імя А. С. Пушкіна]]
'''Сярэднія спецыяльныя ўстановы''':
* [[Брэсцкі дзяржаўны гандлёва-тэхналагічны каледж]]
* [[Брэсцкі дзяржаўны каледж чыгуначнага транспарту]]
* [[Брэсцкі дзяржаўны музычны каледж імя Рыгора Шырмы]]
* [[Брэсцкі дзяржаўны медыцынскі каледж]]
У адукацыйных установах горада працуе 18 музеяў розных профіляў: гісторыка-краязнаўчыя, этнаграфічныя, ваеннай славы, мемарыяльныя, у тым ліку музей Баявой Славы гімназіі № 1, музей «Хлапчукі несмяротнага Брэста» паста Памяці ля Вечнага агню мемарыяльнага комплексу «Брэсцкая крэпасць-герой», краяназнаўчы музей «Амістад» гімназіі № 5.
== Спорт ==
Буйныя спартыўныя збудаванні — спартыўны комплекс «Брэсцкі», [[Брэсцкі лёгкаатлетычны манеж]], [[Брэсцкі лядовы палац спорту]], картынг-стадыён і інш.
У горадзе дзейнічаюць 18 дзіцяча-юнацкіх спартыўных школ. У мікрараёне Кіеўка размешчаны стадыён «Лакаматыў». У абласным спартыўным комплексе «Брэсцкі» адбываюцца трэніроўкі і гульні футбольнага клуба [[ФК Дынама Брэст|Дынама Брэст]].
== СМІ ==
'''Газеты'''
* «Брестский вестник»
* «Вечерний Брест»
* «Заря»
* «Духовный вестник»
'''Радыё'''
* Беларускае [[Радыё Рацыя]] (99,2 FM)
* Брэсцкае радыё (104,8 FM)
'''Тэлебачанне'''
* Брэсцкая тэлерадыёкампанія (ТРК-Брэст)
* «Буг-ТВ» (камерцыйны канал)
== Славутасці ==
<!--Сярод шматлікіх помнікаў гісторыі горада самы значны — мемарыяльны комплекс «Брэсцкая крэпасць-герой» (створаны ў 1969—71). Помнікі архітэктуры: будынкі банка (1926), гарадскіх асабнякоў пач. 19 ст. (перакрыжаванні вул. Міцкевіча з вуліцамі Савецкай і Камсамольскай), пошты (сярэдзіна 19 ст.), чыг. вакзала (1886); Мікалаеўская царква(1906), Сі-мяонаўскі кафедральны сабор (1865), кафедральны Крыжаўзвіжанскі касцёл (1856), жылыя дамы канца 19 — сярэ-дзіны 20 ст. на вуліцах Савецкай, 17 Верасня, Савецкіх пагранічнікаў<ref name="ГВБ"/>.
-->
[[File:Вуліца Савецкая, студзень-2017.png|thumb|Вуліца Савецкая, студзень-2017. Адна з вуліц у цэнтральнай часцы горада. Пешаходная.]]
'''Брэсцкая крэпасць'''
* [[Мемарыяльны комплекс «Брэсцкая крэпасць-герой»]]: галоўны ўваход, галоўны манумент, пад’езды і плошчы, [[плошча Цырыманіялаў, Брэст|плошча Цырыманіялаў]], тэрасы-трыбуны, трох’ярусныя пахаванні (некропаль), [[скульптурная кампазіцыя «Смага»]], штык-абеліск ([[1971]]), заходняя ўскраіна горада — {{ГККРБ 4|111Г000004}}
* [[Брэсцкая крэпасць|Комплекс фартыфікацыйных збудаванняў Брэсцкай крэпасці]] ([[1836]]—[[1842]] гады, [[1911]]—[[1914]] гады), заходняя ўскраіна горада — {{ГККРБ 4|110Г000707}}:
** [[Цытадэль Брэсцкай крэпасці|Цытадэль]] — абарончая казарма, руіны Белага палаца, Інжынернага ўпраўлення, Арсенала, казармы пагранічнікаў, фундамент сталовай каманднага складу — {{ГККРБ 4|111Г000724}}
** [[Валынскае ўмацаванне Брэсцкай крэпасці|Валынскае ўмацаванне]] — 2 бастыённыя франты з 2 равелінамі знешняй агароджы, руіны ўпраўлення Брэсцкага ваеннага шпіталя № 2396 (былы [[Брэсцкі кляштар бернардзінак|кляштар бернардзінак]]), крапасны будынак, каземаціраваны рэдзюіт, 12 казематаў, парахавы склеп, 2 доты 62-га Брэсцкага ўмацаванага раёна — {{ГККРБ 4|111Г000725}}
** [[Кобрынскае ўмацаванне Брэсцкай крэпасці|Кобрынскае ўмацаванне]] — знешняя агароджа з 4 бастыённымі франтамі і 3 равелінамі, расходнымі парахавымі склепамі, казематамі, паўночнай і паўночна-заходняй брамамі, 3 надроўныя капаніры, 20 казематаў ценальнага фронту, 12 казематаў І бастыённага фронту з патэрнай да капаніра, 12 казематаў ІІ бастыённага фронту, 20 казематаў бастыёна, усходні і заходні рэдуты, 3 парахавыя склепы, асобная каземаціраваная артылерыйская батарэя, скляпеністая артылерыйская лабараторыя, 2 двухпавярховыя казармы 125-га стралковага палка, дот 62-га Брэсцкага ўмацаванага раёна — {{ГККРБ 4|111Г000726}}
*** форт «А», [[мікрараён Казловічы]]
*** абарончая казарма «А — Б», мікрараён Казловічы
*** парахавы склеп «Ж — З», [[мікрараён Гершоны]]
*** парахавы склеп № 4, [[мікрараён Аркадзія]]
*** абарончая казарма «Ж — З», мікрараён Гершоны
*** форт «3», [[мікрараён Дуброўка]]
*** абарончая казарма «Б — В», мікрараён Гершоны
** абарончыя збудаванні (форт № 5) з тэрыторыяй у межах 10 м ад рова — {{ГККРБ 4|112Г000077}}
*** форт «Граф Берг», вул. Шасэйная
*** форт «1», мікрараён Казловічы
*** форт «8», вул. Беларуская
*** парахавы склеп № 2, вул. Асіпенкі, 11/1
*** парахавы склеп № 3, вул. Луцкая
'''Сакральная архітэктура'''
* [[Царква ў гонар Ціхвінскай іконы Божай Маці (Брэст)|Царква ў гонар Ціхвінскай іконы Божай Маці]]
* [[Царква ў гонар абраза Божай Маці «Усіх Гаротных Радасць» (Брэст)|Царква ў гонар абраза Божай Маці «Усіх Гаротных Радасць»]] (1997)
* [[Царква прападобнага Серафіма Сароўскага (Брэст)|Царква прападобнага Серафіма Сароўскага]] (2001)
* [[Свята-Мікалаеўская брацкая царква, Брэст|Свята-Мікалаеўская брацкая царква]] ([[1906]]), вул. Савецкая, 10 — {{ГККРБ 4|113Г000021}}
* [[Свята-Мікалаеўскі сабор, Брэст|Свята-Мікалаеўскі сабор]] ([[ХІХ стагоддзе]]) — {{ГККРБ 4|113Г000005}}
* [[Свята-Сімяонаўскі сабор, Брэст|Свята-Сімяонаўскі кафедральны сабор (найстарэйшы праваслаўны храм горада)]] ([[1865]]), вул. К. Маркса, 84 — {{ГККРБ 4|113Г000016}}
* [[Касцёл Святога Крыжа, Брэст|Кафедральны касцёл Святога Крыжа]] ([[1856]]), вул. Леніна, 34 — {{ГККРБ 4|113Г000015}}
* [[Свята-Васкрасенскі сабор, Брэст|Васкрасенскі сабор]]
* [[Свята-Раства-Багародзіцкая царква, Гершоны|Царква Раства Багародзіцы]] ([[1866]]—[[1869]]), вул. Свята-Афанасьеўская, 112, мікрараён Гершоны — {{ГККРБ 4|113Г000079}}
* [[Свята-Афанасьеўская капліца, Брэст|Свята-Афанасьеўская капліца]] (канец [[ХІХ]] — пачатак [[ХХ стагоддзе|ХХ стагоддзя]]), вул. Свята-Афанасьеўская, 39, мікрараён Гершоны — {{ГККРБ 4|113Г000071}}
* Гарнізонны [[Касцёл Святога Антонія Падунскага]] 1938 г.
'''Помнікі савецкага часу'''
* Мемарыяльны ансамбль на [[Гарнізонныя могілкі, Брэст|Гарнізонных могілках]] — {{ГККРБ 4|113Д000008}}
* Брацкая магіла (1944—1945), [[парк культуры і адпачынку імя 1 Мая, Брэст|парк культуры і адпачынку імя 1 Мая]] — {{ГККРБ 4|113Д000019}}
* Магіла савецкіх лётчыкаў (1944), за 0,5 км ад вул. Уладаўскай, мікрараён Гершоны — {{ГККРБ 4|113Д000078}}
* [[Помнік Тысячагоддзя Брэста]]
* [[Бюст П. І. Клімука]] ([[1979]]), [[бульвар Касманаўтаў, Брэст|бульвар Касманаўтаў]] — {{ГККРБ 4|112Ж000012}}
* [[Помнік Уладзіміру Ільічу Леніну (Брэст)|Помнік У. І. Леніну]] ([[1958]]), пл. Леніна — {{ГККРБ 4|112Ж000014}}
* [[Парк імя Першага мая, Брэст|Парк імя Першага мая]]
'''Помнікі часоў II Рэчы Паспалітай (1918—1939)'''
* Польскі Банк (арх. Мар’ян Лалевіч)
* Дом грамадскага аб’яднання Харцэраў (1932, арх. Я.Рыбіцкі)
* [[Будынак Брэсцкага аблвыканкама|Будынак ваяводскай адміністрацыі]]
* Рамеснае вучылішча (1937, арх. Е.Бейл)
* Жылая калонія «Нарутовіча» (1921-39, арх. Я.Лісецкі)
* Афіцэрскі гатэль (1938, арх. Ян Захватовіч)
* [[плошча Леніна, Брэст|Забудова плошчы Леніна]] (1920-1930-я), [[Вуліца Леніна, Брэст|вул. Леніна]], 7, 9, 11, 13, 15 — {{ГККРБ 4|113Г000013}}
* [[Будынак банка, Брэст|Будынак банка]] (1926, арх. С.Філасевіч)
* [[Будынак суда Брэсцкага раёна]] ([[1928]]), вул. Будзённага, 31 — {{ГККРБ 4|113Г000007}}
'''Архітэктура часоў Расійскай Імперыі'''
* [[Гістарычны цэнтр Брэста]] ([[ХІХ]] — пачатак [[ХХ]] стагоддзя), на тэрыторыі Валынскага ўмацавання Брэсцкай крэпасці — {{ГККРБ 4|112Е000002}}
* [[Брэст-Цэнтральны|Чыгуначны вакзал з будынкам прычыгуначнага паштамта і будынкам адміністрацыі Брэсцкага аддзялення Беларускай чыгункі]] ([[1886]], [[1956]]), у паўночна-заходняй частцы горада — {{ГККРБ 4|112Г000010}}
* будынак мужчынскай гімназіі (1905)
* [[Брэсцкая абласная філармонія|Будынак Брэсцкай абласной філармоніі]] (1901 год, 1930-я гады), вул. Арджанікідзэ, 14 — {{ГККРБ 4|113Г000003}}
* [[Галоўпаштамт, Брэст|Галоўпаштамт]] (сярэдзіна [[ХІХ стагоддзе|ХІХ стагоддзя]]), пр. Машэрава, 32 — {{ГККРБ 4|113Г000018}}
* гарадскія асабнякі (1-я пал. 19 ст.)
* жылыя дамы (19 — пач. 20 ст.)
* Казармы (канец [[ХІХ]] стагоддзя), Паўночны гарадок, вул. Брэсцкай Дывізіі — {{ГККРБ 4|113Г000009}}
* Будынак ([[ХІХ стагоддзе]]), вул. Камсамольская, 40 — {{ГККРБ 4|113Г000011}}
* Будынак ([[ХІХ стагоддзе]]), вул. Пушкінская, 10 — {{ГККРБ 4|112Г000020}}
'''Археалагічныя славутасці'''
* Бескурганны могільнік перыяду ранняга жалезнага веку ([[II стагоддзе|II]]—[[III]] стагоддзі), вул. Маскоўская, 215, 217, 219 — {{ГККРБ 4|113В000017}}
* [[Археалагічны музей «Бярэсце»|Гарадзішча старажытнага Бярэсця]] ([[XI]]—[[XIV]] стагоддзі) — {{ГККРБ 4|112Е000002}}
'''Страчаная спадчына'''
* [[Фара Вітаўта, Брэст|Фара Вітаўта]]
== Вядомыя асобы ==
{{main|Вядомыя асобы Брэста|Ганаровы грамадзянін горада Брэста}}
* [[Леў Барысавіч Алімаў]] (нар. 1945) — беларускі мастак.
* [[Аляксандр Аляксандравіч Алонцаў]] (1941—2013) — беларускі мастак.
* [[Якаў Балглей]] — французскі мастак.
* [[Менахем Бегін]] (1913—1992) — сёмы [[прэм’ер-міністр Ізраіля]], лаўрэат [[Нобелеўская прэмія міру|Нобелеўскай прэміі міру]] (1978)<ref name="ГВБ"/>.
* [[Вольга Іванаўна Бельская]] — беларуская мастачка.
* [[Аляксей Сяргеевіч Благавешчанскі]] (1909—1994) — [[Герой Савецкага Саюза]].
* [[Ларыса Дзмітрыеўна Глазырына]] — беларуская выкладніца.
* [[Якаў Пінхусавіч Громер]] (1879—1933) — беларускі матэматык.
* [[Андрэй Васілевіч Дынько]] (нар. 1974) — журналіст, рэдактар.
* [[Пётр Іванавіч Івашуцін]] (1909—2002) — кіраўнік органаў дзяржаўнай бяспекі і ваеннай разведкі СССР, [[Герой Савецкага Саюза]]
* [[Васіль Васілевіч Кандрасюк]] — беларускі кампазітар.
* [[Уладзімір Мікалаевіч Карват]] (1958—1996) — беларускі ваенны лётчык, [[Герой Беларусі]].
* [[Ігар Карнялюк]] — савецкі і расійскі музыкант.
* [[Алена Кіевіч]] — беларуская лёгкаатлетка.
* [[Андрэй Кудзіненка]] — беларускі кінарэжысёр.
* [[Абрам Купчык]] — амерыканскі шахматыст.
* [[Уладзімір Мікалаевіч Лапата-Загорскі]] — беларускі дыпламат.
* [[Алег Васілевіч Ляшук]] — беларускі архітэктар.
* [[Ілля Паўлавіч Мазурук]] (1906—1989) — савецкі палярны лётчык, Герой Савецкага Саюза.
* {{нп5|Вікенцій Васілевіч Макушаў||ru|Макушев, Викентий Васильевич}} (1837—1883) — вучоны-славіст.
* [[Віктар Мікалаевіч Навумчык]] — беларускі педагог.
* [[Мікалай Мікалаевіч Пракаповіч]] (нар. 1948) — беларускі паэт і журналiст.
* [[Аляксандр Уладзіміравіч Прохараў]] — беларускі і савецкі футбаліст.
* [[Людміла Разянкова]] (нар. 1952) — беларуская баскетбалістка, шматразовы чэмпіён БССР, трэнер, доктар спартыўнай медыцыны.
* {{нп5|Віктар Мікалаевіч Сарока-Расінскі||ru|Сорока-Росинский, Виктор Николаевич}} (1882—1960) — расійскі і савецкі педагог.
* [[Валерый Уладзіміравіч Страмук]] (нар. 1957) — беларускі палітык.
* {{нп5|Віктар Мікалаевіч Трамбіцкі||ru|Трамбицкий, Виктор Николаевич}} (1895—1970) — савецкі кампазітар і дырыжор.
* [[Віктар Мікалаевіч Хвалюк]] — беларускі хімік.
* [[Аляксандр Іванавіч Цвікевіч]] (1888—1937) — рэпрэсаваны беларускі грамадска-[[палітычны дзеяч]], [[гісторык]], [[юрыст]], [[філосаф]], [[публіцыст]].
* [[Алесь Мікалаевіч Чаркашын]] (1982—2015) — [[Беларусь|беларускі]] грамадскі і ваенны дзеяч, удзельнік [[Вайна на ўсходзе Украіны|вайны на ўсходзе Украіны]].
* [[Любоў Віктараўна Чаркашына]] — беларуская гімнастка.
* [[Надзея Шнаркевіч]] — беларуская культурная і грамадская дзяячка.
* [[Генадзь Валер’евіч Шутаў]] (1975—2020) — ахвяра падчас пратэстаў супраць фальсіфікацый на [[Прэзідэнцкія выбары ў Беларусі (2020)|прэзідэнцкіх выбарах 2020 года]].
== Гарады-пабрацімы ==
<div style="-moz-column-count: 3; column-count: 3;">
* {{сцяг|Расія}} [[Горад Арол|Арол]], [[Расія]]
* {{сцяг|Расія}} [[Астрахань]], [[Расія]]
* {{сцяг|Ізраіль}} [[Ашдод]], [[Ізраіль]]<ref name="ashrus"/>
* {{сцяг|Грузія}} [[Батумі]], [[Грузія]] (з 2015)<ref name="tut"/>
* {{сцяг|Польшча}} [[Бяла-Падляска]], [[Польшча]]
* {{сцяг|Расія}} [[Калінінград]], [[Расія]]
* {{сцяг|Расія}} [[Каўроў]], [[Расія]]
* {{сцяг|Украіна}} [[Луцк]], [[Украіна]]
* {{сцяг|Расія}} [[Масква]], [[Расія]]
* {{сцяг|Расія}} [[Навадзвінск]], [[Расія]]
* {{сцяг|Расія}} [[Ніжні Тагіл]], [[Расія]]
* {{сцяг|Расія}} [[Новарасійск]], [[Расія]] (з 2014)
* {{сцяг|Расія}} [[Петразаводск]], [[Расія]]
* {{сцяг|Балгарыя}} [[Плевен]], [[Балгарыя]]
* {{сцяг|Германія}} [[Равенсбург]], [[Германія]]
* {{сцяг|Германія}} [[Вайнгартэн (Вюртэмберг)|Вайнгартэн]], [[Германія]]
* {{сцяг|Расія}} [[Разань]], [[Расія]] (з 2012)
* {{сцяг|Германія}} [[:de:Gemeindeverwaltungsverband Mittleres Schussental|Саюз абшчын Сярэдняй Шусэнталі]], [[Германія]]<ref name="vb"/>
* {{сцяг|Бельгія}} [[Сінт-Ніклас]], [[Бельгія]]
* {{сцяг|Кітай}} [[Сяогань]], [[Кітай]]
</div>
== Заўвагі ==
{{заўвагі|1|group=~}}
== Гл. таксама ==
* [[Спіс вуліц Брэста]]
* [[Гарады Брэсцкай вобласці]]
* [[Гарады Беларусі]]
== Зноскі ==
{{Reflist|refs=
<ref name="gki">[http://www.gki.gov.by/upload/new%20structure/press%20service/GZK_2011.doc Государственный земельный кадастр Республики Беларусь] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20150924022402/http://www.gki.gov.by/upload/new%20structure/press%20service/GZK_2011.doc |date=24 верасня 2015 }} (по состоянию на 1 января 2012 г.)</ref>
<ref name="pravo">[http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&p0=D912b0053094&p1=1 РЕШЕНИЕ БРЕСТСКОГО ОБЛАСТНОГО СОВЕТА ДЕПУТАТОВ 11 сентября 2012 г. № 219 Об изменении границ некоторых административно-территориальных единиц Брестской области] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20131211112252/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&p0=D912b0053094&p1=1 |date=11 снежня 2013 }}</ref>
<ref name="2017-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2017}}</ref>
<ref name="belstat2009">[https://web.archive.org/web/20110812005902/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/publications/national_structure_brest.rar Перепись населения Республики Беларусь 2009 года. Национальный состав населения Брестской области.] {{ref-ru}}</ref>
<ref name="NNP">{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Брэсцкая вобласць|}}</ref>
<ref name="Žuraŭski">''Жураўскі А. І.'' [http://zagorodde.na.by/govor8_1.html Старадаўнія назвы гарадоў Беларусі] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20110926215854/http://zagorodde.na.by/govor8_1.html |date=26 верасня 2011 }} // Навіны Беларускай акадэміі — Мінск. — 1992. — № 31 (660). — С. 3—5.</ref>
<ref name="Wartberge">[[Хроніка Вартберга]].</ref>
<ref name="Lysienka-1">Лысенко, П. Ф. Берестье. — Мн., 1985. — С. 11.</ref>
<ref name="Lysienka-2">Лысенка, П. Ф. Берестье… — С. 12.</ref>
<ref name="Karamzin">Карамзин, Н. Н. История государства Российского. Т. II—III. — М., 1991. — С. 196.</ref>
<ref name="Lysienka-3">Лысенко, П. Ф. Берестье… — С. 14—20.</ref>
<ref name="Ławrowska">[[Ірына Лаўроўская|Irena Ławrowska]]. Analysis of the Territorial Layout of Brest Litovski (XIV—XVI century). Structural Analysis of Historical Constructions- Jerzy Jasieńko(ed) © 2012 DWE, Wrocław, Poland, ISSN 0860-2395, ISBN 978-83-7125-216-7. — S. 1220—1230.</ref>
<ref name="Брэст. Энцыклапедычны даведнік Стар.9">{{кніга |аўтар = |частка = |загаловак = Брест. Энциклопедический справочник |спасылка = |выданне = |месца = Мн. |выдавецтва = Белорусская энциклопедия им. П. Бровки |год = 1987 |том = |старонкі = 9 |старонак = |isbn = }}</ref>
<ref name="brest_rayon">[http://gerb.brestobl.com/breraj0.html «Пасля раздзела Рэчы Паспалітай»], gerb.brestobl.com {{праверана|27|4|2009}}</ref>
<ref name="Надвор'е і климат3">[http://pogoda.ru.net/climate/33008.htm Надвор'е і Клімат. Клімат Брэста]</ref>
<ref name="ptushki">[http://www.ptushki.org/info/press/item/12915.html#sthash.pcK0pMBB.dpuf Брест перегоняет многие заказники по количеству редких видов животных и растений!] {{ref-ru}}</ref>
<ref name="2015-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2015}}</ref>
<ref name="2016-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2016}}</ref>
<ref name="virtual">[http://virtual.brest.by/news5239.php Расклад руху брэсцкіх тралейбусаў на вясну 2013 года]</ref>
<ref name="ashrus">[http://www.ashrus.co.il/index.php/world/world-news/europe/710-ashbrrest-pobratim Ашдод и Брест — побратимы]{{Недаступная спасылка}}</ref>
<ref name="tut">[http://news.tut.by/society/445302.html Брест и грузинский Батуми стали городами-побратимами]</ref>
<ref name="vb">{{cite web |url = http://vb.by/article.php?topic=48&article=6075 |title = Пол-Европы на двух колесах |work = Вечерний Брест |date = 2009-07-02 |accessdate = 2012-03-21 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20130423162929/http://vb.by/article.php?topic=48&article=6075 |archivedate = 23 красавіка 2013 |deadurl = yes }}</ref>
}}
== Літаратура ==
* {{крыніцы/ЗП|Брэсцкая}}
* {{крыніцы/ЗП|Брестская}}
* {{крыніцы/ЭДГБ|Брэст}}
* [[Т. І. 3абела|3абела Т. І.]] Места Берасцейскае ў XVI сталецці: (Сац.-экан. нарыс). Мн., 1930;
* [[X. Зоненберг|Зоненберг X.]] История города Брест-Литовска, 1016—1907: По достоверным источникам и правдоподобным умозаключенням. Варшава, 1908;
* [[Г. В. Штыхаў|Штыхов Г. В.]] Города Белоруссии по летописям и раскопкам (IX—XIII вв.). Мн., 1975;
* Науменко В. Я. Брест: Ист.-экон. очерк. 2 изд. Мн., 1977;
* Лысенко П. Ф. Открытие Берестья. Мн., 1989.
* {{Cite book|last = Rąkowski| first = Grzegorz| author-link = | title = Czar Polesia|chapter=Brześć — brama Polesia| publisher = Rewasz| location = Pruszków| date = 2005| series = Smak Kresów| isbn = 83-85557-92-X|ref=harv}}
'''Тапаграфічныя карты'''
* {{Карта|N-34-XXXVI}}
== Спасылкі ==
{{Commonscat-inline|Brest, Belarus|Брэст}}
{{OSM relation|72615|Брэст}}
* [http://belarusdigest.com/story/brest-region-place-where-soviet-union-collapsed-14291 Brest Region: The Place Where The Soviet Union Collapsed] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160309163652/http://belarusdigest.com/story/brest-region-place-where-soviet-union-collapsed-14291 |date=9 сакавіка 2016 }}
* [http://gdv.name/by/11/60/299/ ГАЗЕТА ДЛЯ ВАС // Берасце, Брэст-Літоўск, Брэст-над-Бугам, Брэст…]{{Недаступная спасылка}}
* [http://www.radzima.org/be/gorad/brest.html Здымкі на Radzima.org]
* [http://szlachta.io.ua/album46624 Jurkau kutoczak — Юркаў куточак — Yury’s Corner. Фартэцыя ў Берасьці 1836—1842 гг.] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20180114021319/http://szlachta.io.ua/album46624 |date=14 студзеня 2018 }}
* [http://www.b-g.by/ru/13_2011/society/8170/ Каму належыў Брэст у 1918 годзе? Дзмітрый Кісель, Станіслаў Коршунаў «Брэсцкая Газета»]
* [http://grl.brest.by/chron-locallore.html Хроніка падзей горада Брэста] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20070927215948/http://grl.brest.by/chron-locallore.html |date=27 верасня 2007 }}
* [http://txt.knihi.com/hierb/biera.html А. Цітоў «Геральдыка беларускіх гарадоў» на «Беларускай Палічцы»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20060512012446/http://txt.knihi.com/hierb/biera.html |date=12 мая 2006 }}
* [http://brestonline.com/be/ BrestOnline.com] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20060821042212/http://brestonline.com/be/ |date=21 жніўня 2006 }}
* [http://brestobl.com/gorod/centr/2.html Інфармацыя на старонцы BrestObl.com]
* [http://www.ournet.md/~byelorussian/03.htm Клімат Брэста] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20060820112302/http://www.ournet.md/~byelorussian/03.htm |date=20 жніўня 2006 }}
* [http://brest.museum.by/ Брэсцкі абласны краязнаўчы музей]
* [https://locator.by/brest Карта Брэста]
{{Культурная сталіца Беларусі}}
{{Брэсцкі раён}}
{{Брэсцкая вобласць}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Брэст| ]]
[[Катэгорыя:Гарады абласнога падпарадкавання Беларусі]]
i31fke4irrpyvfkrrg11yaibhqmx7mu
4191548
4191538
2022-08-21T20:23:05Z
178.120.0.207
/* Вядомыя асобы */
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = горад
|беларуская назва = Брэст
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна = Беларусь
|герб = Coat of Arms of Brest, Belarus.svg
|сцяг = Berastre stiag.svg
|шырыня герба = 80
|шырыня сцяга = 190
|выява = Brest Montage (2017).jpg
|подпіс =
|lat dir =N |lat_deg = 52|lat_min = 6|lat_sec =
|lon dir =E |lon_deg = 23|lon_min = 41|lon_sec =
|CoordAddon =
|CoordScale =
|вобласць = Брэсцкая
|раён =
|сельсавет =
|карта краіны = 250
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы = старшыня гарвыканкама
|глава =
|дата ўтварэння =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны = Берасце, Брэст-Літоўск,<br /> Брэст-над-Бугам
|статус з =
|плошча = 146,12<ref name="gki"/><ref name="pravo"/>
|від вышыні = НУМ
|вышыня цэнтра НП = 280,4
|клімат =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|крыніца насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|агламерацыя =
|нацыянальны склад = [[беларусы]] — 82,13 %, <br /> [[рускія]] — 10,67 %, <br /> [[украінцы]] — 4,16 %, <br /> іншыя — 3,04 %<ref name="belstat2009"/>
|канфесійны склад =
|этнахаронім =
|часавы пояс = +2
|DST =
|тэлефонны код = +375 162
|паштовы індэкс = 224000
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код = 1
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons = Brest, Belarus
|сайт = http://city.brest.by/
|мова сайта = ru
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 27171628
}}
{{значэнні}}
'''Брэст'''{{ref+|Сустракаюцца таксама назвы '''''Берасце''''' і '''''Бярэсце'''''|~}}<ref name="NNP"/> ({{lang-be-trans|Brest}}, {{lang-ru|Брест}}) — горад у [[Беларусь|Беларусі]], адміністрацыйны цэнтр [[Брэсцкая вобласць|Брэсцкай вобласці]] і [[Брэсцкі раён|Брэсцкага раёна]], на рацэ [[Заходні Буг]] пры ўпадзенні ў яго [[Рака Мухавец|Мухаўца]]. За 349 км ад [[Мінск]]а. Тэрыторыя горада — 146,12 км²<ref name="gki"/><ref name="pravo"/>. Насельніцтва 343 985 чал. (2017)<ref name="2017-Estimate"/>. З’яўляецца адным з найважнейшых транспартных вузлоў Беларусі. Эканамічны і культурны цэнтр, [[вузел чыгунак]] і аўтамабільных дарог, [[Аэрапорт Брэст|аэрапорт]], [[рачны порт (Брэст)|рачны порт]], звязаны [[Дняпроўска-Бугскі канал|Дняпроўска-Бугскім каналам]] з басейнамі [[Дняпро|Дняпра]] і [[Прыпяць|Прыпяці]].
{{Змест злева}}
== Назва ==
Упершыню згадваецца ў «[[Аповесць мінулых часоў|Аповесці мінулых гадоў]]» пад назваю ''Бе́рестье''<ref name="Žuraŭski"/>, у гістарычных крыніцах таксама сустраюцца напісанні ''Бересте'', ''Бересть''<ref name=viacorka/>, у нямецкіх летапісах ''Брэйзіка''<ref name="Wartberge"/>. Тапонім «Берасце» ўтварыўся ад слова «[[Бераст|бе́раст]]», «бе́расць»<ref name="zurauski">[[Аркадзь Жураўскі|Жураўскі А.]] [http://mowaznaustwa.ru/2009/07/23/a-i-zhuraўski-staradaўniya-nazvy-garadoў-belarusi/ Старадаўнія назвы гарадоў Беларусі] // «Навіны Беларускай акадэміі» № 31 (660), 14 жніўня 1992. С. 3—5.</ref> ([[Дрэвавыя расліны|дрэвавая]] ці [[куст]]авая расліна сямейства [[вязавыя|вязавых]]<ref name="ГВБ"/>). Значэнне мае хутчэй за ўсё зборнае — бераставы гай<ref name=viacorka>[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [http://www.svaboda.org/a/25444820.html Аддайма Брэст брэтонцам!], [[Радыё Свабода]], 3 ліпеня 2014 г.</ref>. На думку географа [[Вадзім Жучкевіч|В. Жучкевіча]], назва горада таксама магла паходзіць ад слова «[[бяроста]]» — [[бяроза]]вая кара<ref>{{Крыніцы/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі}} С. 36.</ref>. Існуюць таксама меркаванні, што назва горада паходзіць ад [[асабовае імя|імя асабовага]] — Бераст<ref name="ГВБ">{{крыніцы/ГВБ|3-1|Брэст}}</ref>.
Паводле народнага падання пра паходжанне назвы горада, якое запісаў у сярэдзіне [[XIX ст.]] [[П. М. Шпілеўскі]] ў сваім «Падарожжы па Палессі і Беларускім краі», некалі, даўным-даўно багаты купец, прабіраючыся цераз вязкія [[балота|балоты]] з вялікай колькасцю рознага тавару, зрубіў [[плаціна (архітэктура)|плаціну]] са ствалоў [[бяроза|бярозы]], заваліў балота бяростай (верхні белы слой бярозавай кары) і такім чынам праклаў сабе шлях. У памяць аб сваім выратаванні з гэтых балот купец пабудаваў [[копішча]] і прынёс там ахвяру язычніцкаму богу [[Вялес]]у. А самое месца аб зрубленай з бяросты плаціны ён назваў ''Берасцем'', ''Берасценем''. Пазней, прадаўшы з выгадай у [[Літва (зямля)|Літве]] свае тавары, купец вярнуўся і атабарыўся на гэтым месцы са сваёй [[дружына]]й<ref name="ГВБ"/>.
У [[1696]] г. [[сейм Рэчы Паспалітай]] скасаваў статус [[Старабеларуская мова|старабеларускай мовы]] як дзяржаўнай і такім чынам адкрыў шлях да татальнай [[Паланізацыя|паланізацыі]]. Назвы беларускіх паселішчаў запісваліся толькі графічнымі сродкамі [[Польская мова|польскай мовы]] ў характэрнай для яе [[Фанетыка|фанетычнай]] і [[Граматыка|граматычнай]] формах. У такім выглядзе большасць з іх увайшла ў дзяржаўныя дакументы, на карты, выцесніўшы з пісьмовай і [[картаграфія|картаграфічнай]] практыкі спрадвечныя формы<ref name="Прадмова"/>. Польскі варыянт назвы горада запісваўся як ''Brześć'' (вымаўляецца як ''Бжэсць''), пазней, каб пазбегнуць блытаніны з польскім горадам [[Бжэсць Куяўскі]] ({{lang-pl|Brześć Kujawski}}), пачала выкарыстоўвацца назва ''Brześć Litewski'' (літар. ''Берасце Літоўскае''). У [[Лацінская мова|лацінамоўных]] дакументах назвы абодвух гарадоў перадаваліся як ''Brest'', вытворны прыметнік — як ''Brestensis'', радзей ''Brescensis'', часам ''Brzestensis''<ref name=viacorka/>. Старажытная лацінская форма, відаць, з’яўляецца вытворнай ад назвы польскага Бжэсця. У сучаснай лацінскай мове, якая выкарыстоўваецца як богаслужбовая і навуковая мова [[Каталіцкая Царква|Каталіцкай царквы]], аднавілі поўнагалосную форму тапоніма: дакументы [[Берасцейская унія|Берасцейскай уніі]] выйшлі ў [[1970]] годзе пад назвай «Documenta Unionis ''Berestensis'' eiusque Auctorum (1590—1600)»<ref name=viacorka/>. На еўрапейскіх картах XVII—XVIII стагоддзяў Берасце пазначалася як ''Brizestije'' ([[Антверпен]], 1612), ''Breßia al Brie∫tz'' ([[Амстэрдам]], 1632), ''Bres∫ia'' ([[Амстэрдам]], 1661), ''Brzesc'' ([[Лондан]], 1799)<ref name=viacorka/>.
У складзе [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]] ні дакументалісты, ні гісторыкі, ні картографы таксама не клапаціліся пра дакладнасць перадачы беларускіх [[айконімы|айконімаў]] на [[Руская мова|рускую мову]]. Яны запазычвалі ўжо гатовыя польскія формы і запісвалі іх [[кірыліца|кірыліцкай графікай]]. У выніку неаднаразовай перадачы з адной мовы на іншую без уліку арыгінала шэраг беларускіх айконімаў увайшоў у гісторыю ў чужамоўнай ці скажонай форме, з неўласцівымі для іх гукавымі, граматычнымі і словаўтваральнымі рысамі, што нанесла вялікую шкоду ўсёй айканімічнай сістэме Беларусі. У пісьмовай практыцы замацаваліся паланізаваныя формы<ref name="Прадмова"/>, так польскі варыянт назвы горада ''Brześć'' перанеслі ў рускую мову спачатку як ''Бржесть'', што пазней трансфармавалася ў ''Брест''<ref name="vm">Мухін В. [http://knihi.com/www/nazvy/ Спрадвечныя назовы]{{Недаступная спасылка}} // «Студэнцкая думка», ?.</ref><ref name="Дайлід">Дайлід П. [http://c4u.omniton.net/by/11/60/299/Берасце-Брэст-Літоўск-Брэст-над-Бугам-Брэст.htm Берасце, Брэст-Літоўск, Брэст-над-Бугам, Брэст…]{{Недаступная спасылка}} // «Газета для вас» № 712, 20 жніўня 2009.</ref>. Гэтую трансфармацую назвы ў рускай мове зафіксавалі лічбы аб баявых дзеяннях у ваколіцах горада рускага палкаводца [[Аляксандар Сувораў|А. Суворава]] і іншых расійскіх чыноўнікаў: спачатку пісалі ''Бржесць'', ''Бржесть'', пазней ''Бржест'' і ''Брест''.
Пасля [[Падзелы Рэчы Паспалітай|падзелаў Рэчы Паспалітай]] з’явілася назва ''Брестъ-Литовскъ'' ({{lang-be|Брэст-Літоўск}}), пры гэтым даволі працяглы час паралельна ўжывалася форма ''Бржестъ''. Адной з магчымых крыніц рускай формы ''Брест'' ({{lang-be|Брэст}}) разглядаюцца дакументы часоў [[Вайна 1654—1667 гадоў|вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай]] (1654—1667), у якіх датычна Берасця паслядоўна ўжываецца назва ''Бресть'' жаночага роду<ref name=viacorka/>.
Перад пачаткам [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] жыхары горада хадайнічалі перад [[Дзяржаўная Дума Расійскай імперыі|Дзяржаўнай Думай Расійскай імперыі]] аб вяртанні гістарычнай назвы ''Берестье'' ({{lang-be|Берасце}}). У выдадзеным у горадзе Я. Хмялеўскім даведніку «Календарь-Справочникъ гор. Брестъ-Литовска на 1912 годъ» адзначаецца, што першапачатковая старажытная назва горада «Бэресть» захавалася і па-ранейшаму жыве ў гаворцы мясцовых сялянаў:
{{цытата|«Тамъ почти нельзя услышать Брестъ, а о составном названіи Брестъ-Литовскъ множество Полѣсскихъ крестьянъ даже не подозрѣваетъ».<ref>Календарь-Справочникъ гор. Брестъ-Литовска на 1912 годъ. Изд. Я. М. Хмѣлевскаго. С. 32.</ref>}}
Пасля далучэння да [[Польская Рэспубліка, 1918—1939|Польскай Рэспублікі]] ў [[1921]] годзе горад атрымаў назву ''Бжэсць над Бугам'' (''Brześć nad Bugiem''), якая праіснавала да [[1939]] года. Тым часам у [[БССР]] да сярэдзіны [[1930-я|1930-х]] гадоў і ў [[Беларуская дыяспара|беларускай дыяспары]] на [[Захад]]зе дагэтуль ужываюць спрадвечную назву — Берасце<ref name="vm"/>. У час [[Нямецкая акупацыя Беларусі, 1941—1944|нямецкай акупацыі]] назва горада ў [[Нямецкая мова|нямецкамоўных]] дакументах і шыльдах часцей за ўсё пісалася ''Brest-Litowsk'' (''Брэст-Літоўск'').
Ужо пасля 1939 года з рускай мовы ў беларускую была запазычана сучасная афіцыйная беларуская назва ''Брэст''<ref name="vm"/><ref name="Дайлід"/>, якая не мае ў сабе кораню, ад якога пайшло першапачатковае імя горада, і застаецца ў беларускай мове ізаляванай і чужароднай<ref name="vm"/>. У вусных жа зносінах і зараз стабільна ўжываюцца формы (толькі з некаторымі гукавымі відазменамі), пад якімі горад згадваецца ў ранніх летапісах і іншых старажытнапісьмовых дакументах у сваім усходнеславянскім абліччы — '''Бе́расце''', '''Бэ́рэсць''', '''Бэ́рысць'''<ref name="Прадмова">[http://elib.bsu.by/bitstream/123456789/16876/1/%D0%9D%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B%20%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%20%D0%BF%D1%83%D0%BD%D0%BA%D1%82%D0%B0%D1%9E%20%D0%A0%D0%91_%D0%91%D1%80%D1%8D%D1%81%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B2%D0%BE%D0%B1%D0%BB.pdf Лемцюгова В. П. : Прадмова да даведніка «Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь» ]</ref>. У некаторых выданнях можна сустрэць варыянт '''Бярэсце'''<ref>{{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 85.</ref>, які, аднак, не адпавядае традыцыйнаму вымаўленню мясцовых жыхароў<ref name=viacorka/>.
== Гісторыя ==
=== Ранняе Сярэднявечча ===
[[Археалагічныя даследаванні]] горада паказалі, што як пагранічная крэпасць і апорны пункт [[Славянская каланізацыя Беларусі|славянскай каланізацыі]] горад быў заснаваны ў канцы [[10 стагоддзе|Χ ст.]]<ref name="Lysienka-1"/>. Агульнае аблічча матэрыяльнай культуры старажытнага Берасця пацвярджае яго заснаванне адным з [[Усходнія славяне|усходне-славянскіх плямён]] — [[Дрыгавічы|дрыгавічамі]]<ref name="ГВБ"/><ref name="АрхБ">{{крыніцы/Археалогія Беларусі|1|Брэст}}</ref>.
Адносна дакладнасці дат першага ўспаміну думкі гісторыкаў разыходзяцца. Дакладна вядома, што звязана першае ўпамінанне з падзеямі 1015—1019, калі кіеўскі князь [[Святаполк Уладзіміравіч]] вёў барацьбу за кіеўскі сталец са сваім братам наўгародскім князем [[Яраслаў Уладзіміравіч|Яраславам Уладзіміравічам]]. Упершыню ўпамінаецца пад [[1019]] годам<ref name="ЭВКЛ"/>. Такога пункту гледжання прытрымліваецца [[Пётр Фёдаравіч Лысенка|Пётр Лысенка]], абапіраючыся на «[[Аповесць мінулых гадоў]]» і складзеныя на яе аснове пазнейшыя зборы, дзе пра паход [[1017]] года ў Пабужжа нічога не сказана<ref name="Lysienka-2"/>. Другая група даследчыкаў — [[Мікалай Міхайлавіч Карамзін|М. Карамзін]], [[Сяргей Міхайлавіч Салаўёў|С. Салаўёў]], [[Генрык Лаўмянскі|Г. Лаўмянскі]], [[Георгій Васілевіч Штыхаў|Г. Штыхаў]] і інш. давяраюць сказанаму ў першым спісе [[Наўгародскі летапіс|Наўгародскага летапісу]]: {{цытата|в лето 6525 (1017) Ярослав иде к Берестью}}<ref name="Karamzin"/>.
Старажытнае Берасце, размешчанае на сутоку рэк, кантралявала водныя шляхі па [[Мухавец (рака)|Мухаўцу]] з усходу, ад дняпроўскага вялікага воднага шляху [[З варагаў у грэкі|«з варагаў у грэкі»]] да Буга і па [[Заходні Буг|Бугу]] — шлях з поўдня, з [[Валынь|Валыні]] — да [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]]. З самага пачатку існавання Берасце адыгрывала ролю палітычнага, эканамічнага, адміністрацыйнага і культурнага цэнтра [[Пабужжа]]<ref name="ГВБ"/>. Горад быў гандлёвым цэнтрам [[Старажытнаруская дзяржава|Старажытнарускай дзяржавы]] на мяжы з [[польшча|польскімі]] і [[Літва (зямля)|літоўскім]] ўладаннямі<ref name="ЭГБ"/>. 3 прычыны прыгранічнага размяшчэння часта быў у цэнтры ваенных падзей<ref name="АрхБ"/>. У [[1020]] годзе захоплены польскім князем [[Баляслаў I Храбры|Баляславам Храбрым]]<ref name="ЭГБ"/>. У [[1022]], [[1031]] і [[1044]] гадах кіеўскі князь [[Яраслаў Уладзіміравіч]] здзейсніў паходы да Берасця, які, як можна меркаваць, быў заняты [[Польскае каралеўства (1025—1385)|палякамі]]<ref name="АрхБ"/>.
Наступны ўспамін Бярэсця ў летапісе звязана з барацьбой [[Ізяслаў Яраславіч|Ізяслава Яраславіча]] з яго братамі Святаполкам і [[Усевалад Яраславіч|Усеваладам]] за кіеўскі сталец<ref name="Lysienka-3"/>. У {{нп5|Павучанне Уладзіміра Манамаха|«Павучанні»|ru|Поучение Владимира Мономаха}} [[Уладзімір Манамах|Уладзіміра Манамаха]] гаворыцца, што ў [[1070-я]] гады яго<ref name="АрхБ"/>, па даручэнні праціўнікаў Ізяслава<ref name="Lysienka-3"/>, пасылалі пільнаваць Берасце, спалены палякамі<ref name="АрхБ"/>. Пётр Лысенка лічыць, што гэта адбылося ў [[1073]] годзе, пасля таго як кіеўскі князь Ізяслаў Яраславіч быў выгнаны з Кіева і ўцёк да польскага караля [[Баляслаў II Смелы|Баляслава II Смелага]]<ref name="Lysienka-3"/>.
У [[1097]] годзе [[вялікі князь кіеўскі]] [[Святаслаў Ізяславіч]] выгнаў з Берасця [[валынскі князь|валынскага князя]] [[Давыд Ігаравіч|Давыда Ігаравіча]]. У гэтых паведамленнях Берасце названы [[горад]]ам, што азначае існаванне там [[Абарончыя збудаванні|абарончых збудаванняў]]<ref name="АрхБ"/>.
[[Дзяцінец (Брэст)|Дзяцінец]] (трохвугольнай у плане формы, умацаваны з боку поля ровам, замляным валам і частаколам<ref name="ГВБ"/>), найбольш умацаваная старажытная частка Берасця, размяшчалася на мысе, утвораным правым берагам ракі [[Заходні Буг]] і левым берагам левага рукава р. [[Мухавец (рака)|Мухавец]]. [[Вакольны горад (Брэст)|Вакольны горад]] месціўся супраць дзядзінца, на востраве, утвораным 2 рукавамі р. Мухавец у месцы ўпадзення яе ў Заходні Буг. Тут выяўлена неўмацаванае паселішча, якое датуецца матэрыяламі [[X ст.]]<ref name="АрхБ"/> На дзяцінцы раскапаны [[вуліца|вуліцы]] з драўляным насцілам, рэшткі больш як 200 жылых і гаспадарчых пабудоў. Знойдзены сведчанні развіцця тут [[Рамёствы|рамёстваў]], [[Гандаль|гандлевых]] і культурных сувязей з гарадамі [[Старажытная Русь|старажытнай Русі]] і суседнімі краінамі<ref name="ЭГБ">{{крыніцы/ЭГБ|2|Брэст}}</ref>.
[[Файл:Old Bierascie.jpg|міні|Меркаваны выгляд Берасця ў ХІІ—ХІІІ стагоддзях]]
У [[1146]] годзе горад у складзе [[Тураўскае княства|Тураўскага княства]]<ref name="ЭГБ"/>. 3 другой паловы [[XII ст.]] Берасце уваходзіла ў склад [[Уладзіміра-Валынскае княства|Уладзіміра-Валынскага княства]]<ref name="АрхБ"/>. 3 [[1199]] года ў складзе [[Галіцка-Валынскае княства|Галіцка-Валынскага княства]]<ref name="ЭВКЛ"/>. У [[XII ст.]] на месцы дзядзінца пабудаваны [[Брэсцкі замак|драўляны замак]] (адноўлены ў другой палове [[XIII ст.]])<ref name="ГВБ"/>. На працягу [[XII]]—[[XIII]] стагоддзяў летапісы неаднаразова адзначалі спробы Берасця стаць цэнтрам самастойнага княства<ref name="АрхБ"/>.
Падчас [[Татара-мангольскае нашэсце|мангола-татарскага нашэсця]] паблізу Берасця адбылася жорсткая бітва, але горад, відаць, не быў захоплены. 3 [[1272]] годзе Берасцем валодаў валынскі князь [[Уладзімір Васількавіч]], а з [[1289]] — [[Мсціслаў Данілавіч]]<ref name="АрхБ"/>. У [[1276]]—[[1288]] гг. на тэрыторыі замка валынскім князем Уладзімірам Васількавічам была ўзведзена мураваная [[Берасцейская вежа|вежа-данжон]] (праіснавала да [[1831]], знесена пры [[Будаўніцтва Брэсцкай крэпасці|пабудове Брэсцкай крэпасці]]). У [[XIII ст.]] сінхронна з вежай у горадзе была змуравана царква Св. Пятра<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭВКЛ"/>.
=== Вялікае Княства Літоўскае ===
У канцы [[XIII]] — пачатку [[XIV]] стагоддзя заваяваць Берасце імкнуліся польскія каралі і літоўскія князі<ref name="ЭГБ"/>. У [[1319]] годзе [[вялікі князь літоўскі]] [[Гедзімін]] далучыў Берасце да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Неўзабаве Берасце зноў трапіла пад уладу валынскіх князёў<ref name="АрхБ"/>. Пасля ўладанне князя [[Кейстут]]а, у складзе [[Троцкае княства|Троцкага княства]]<ref name="ЭВКЛ"/>. У [[1349]] годзе Берасце захапіў [[польскі кароль]] [[Казімір III Вялікі]], але паводле дамовы [[1366]] года горад вернуты ў склад [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]<ref name="ГВБ"/><ref name="АрхБ"/>. У [[1379]] годзе разрабаваны і спалены<ref name="ЭГБ"/> рыцарамі [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэна]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭВКЛ"/>. 3 [[XIV стагоддзе|XIV стагоддзя]] існавалі [[Берасцейскія гарадскія ўмацаванні|гарадскія ўмацаванні]]. У [[1382]]—[[1384]] гадах уладанне князя [[Скіргайла|Скіргайлы]], потым князя [[Вітаўт]]а. У час [[Грамадзянская вайна ў Вялікім Княстве Літоўскім (1389—1392)|барацьбы паміж Ягайлам і Вітаўтам у 1388—1392 гадах]] [[Ягайла]] ў [[1390]] годзе авалодаў Берасцем і [[15 жніўня]] [[1390]] года дараваў яму [[магдэбургскае права]]<ref name="ЭВКЛ"/> (першаму з беларускіх гарадоў). Паводле прывілею вялікага князя [[Ягайла|Ягайлы]] Брэсту надавалася 60 ланаў (1500 [[га]]) [[Ворная зямля|ворнай зямлі]], уключаючы вёску [[Казловічы (Клейнікаўскі сельсавет)|Казловічы]]. Пры вымярэнні горада была ўжыта тая ж сістэма, што ў гарадах [[Польскае Памор’е|Памор’я]]<ref name="Ławrowska"/>.
У [[XIV]]—[[XVIII]] стагоддзях цэнтрам абароны Берасця з’яўляўся [[Берасцейскі замак|замак]] з каменю і дрэва. Яго ўмацоўвалі роў і вал, на якім стаялі абарончыя сцены — [[Гародня (фартыфікацыя)|гародні]] і 5 вежаў; замак уваходзіў у [[Брэсцкія гарадскія ўмацаванні|комплекс гарадскіх умацаванняў]]. [[Берасцейская вежа|Берасцейская вежа-данжон]] [[XIII стагоддзе|XIII стагоддзя]] месцілася асобна па-за межамі замка<ref name="ГВБ"/>.
[[25 студзеня]] [[1408]] года горад атрымаў права на самакіраванне ад [[Вітаўт]]а<ref name="ЭВКЛ"/>. Магдэбургскага права пацвярджалася таксама ў [[1511]], [[1554]], [[1580]], [[1607]], [[1614]], [[1661]] гадах<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>. У [[XIV стагоддзе|XIV стагоддзі]] існавалі [[гасціны двор]], мураваная кафедральная [[Мікалаеўская царква (Брэст)|Мікалаеўская царква]]<ref name="ЭВКЛ"/>, праводзіліся [[кірмаш]]ы<ref name="ГВБ"/>, у [[XV стагоддзе|XV стагоддзі]] пабудаваны драўляныя [[Міхайлаўская царква (Брэст)|Міхайлаўская]] (ва ўрочышчы [[Пяскі (Брэст)|Пяскі]]) і [[Крыжаўзвіжанская (Брэст)|Крыжаўзвіжанская]] ([[Замухавечча|за Мухаўцом]]) цэрквы<ref name="ЭВКЛ"/>. 3 пачатку XV стагоддзя існавала [[Берасцейская сінагога|сінагога]] (да [[1812]] перабудавана на патрэбы Брэсцкай крэпасці)<ref name="ГВБ"/> У [[1409]] годзе ў Берасці адбылася [[Берасцейская сустрэча (1409)|сустрэча]], на якой Вітаўт і Ягайла вырашылі распачаць [[Вялікая вайна (1409—1411)|Вялікую вайну 1409—1411 гадоў]] супраць Тэўтонскага ордэна. У [[Грунвальдская бітва|Грунвальдскай бітве]] ў [[1410]] годзе прымала ўдзел Берасцейская [[харугва]]<ref name="ЭВКЛ"/>. У [[1411]] годзе паводле фундацыі вялікага князя літоўскага [[Вітаўт]]а па-за межамі горада, паміж рэкамі [[Угрынка]] і Мухавец, былі пабудаваны драўляны [[Троіцкі касцёл (Брэст)|Троіцкі касцёл]] (на месцы ранейшага закладзенага Ягайлам; паводле некаторых даведачных выданняў, касцёл пабудавалі пасля [[1380]]) і кляштар каталіцкага манаскага ордэна [[аўгусціны|аўгусцінаў]]<ref name="ГВБ"/>. У 1446, 1454, 1460, 1471, 1478, 1505, 1511, 1515 і 1518 гадах адбываліся [[Сойм Вялікага Княства Літоўскага|соймы Вялікага Княства Літоўскага]]<ref name="ГВБ"/>. У [[1450]]—[[1480]] гадах існавала каля 40 відаў [[рамёствы|рамёстваў]]<ref name="ГВБ"/>.
У [[1500]] годзе горад, акрамя замка<ref name="ЭВКЛ"/>, разрабаваны<ref name="ЭГБ"/> і захоплены<ref name="ЭВКЛ"/> [[крымскі хан|крымскім ханам]] [[Менглі-Гірэй I|Менглі Гірэем]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>. 3 [[1520]]<ref name="ЭГБ"/> года цэнтр [[Берасцейскі павет|павета]] [[Падляшскае ваяводства (1513—1795)|Падляшскага ваяводства]]. У [[1525]] годзе [[пажар]] знішчыў цэнтр горада і замак. У [[1553]] годзе [[берасцейскі староста]] [[Мікалай Радзівіл Чорны]]<ref name="ЭГБ"/> заснаваў тут [[кальвінскі збор (Брэст)|кальвінскі збор]], які існаваў у [[XVI]]—[[XVII]] стагоддзях<ref name="ЭВКЛ"/>, і першую на Беларусі [[берасцейскія друкарні|друкарню]]<ref name="ЭГБ"/>, дзе ў [[1563]] г. была выдадзена [[Радзівілаўская біблія]]<ref name="ГВБ"/>. У [[1550-я|1550]]—[[1570-я]] гг. ў Берасці дзейнічалі некалькі [[берасцейскія друкарні|друкарняў]]<ref name="ЭВКЛ"/>, мецэнатам большасці з якіх таксама быў Мікалай Радзівіл Чорны<ref>{{Крыніцы/ЭнцВКЛ|том=1|старонкі=|артыкул=берасцейскія друкарні|аўтар=}}</ref>.
[[Файл:Bieraście. Берасьце (1840-49).jpg|170пкс|міні|злева|[[Герб Берасця|Гарадскі герб]], 1840-я]]
3 [[XVI стагоддзе|XVI стагоддзя]] Берасце карысталася [[герб Брэста|гербам]]: у блакітным полі сярэбраны лук са стралой. 3 [[1554]] года, згодна з прывілеем караля [[Жыгімонт II Аўгуст|Жыгімонта II Аўгуста]], гораду дазвалялася карыстацца гербавай пячаткаю з выявай шатровай вежы пры зліцці дзвюх рэк<ref name="ГВБ"/>.
З [[1566]] года цэнтр створанага [[Берасцейскае ваяводства|Берасцейскага ваяводства]]<ref name="ГВБ"/>. У той час у Берасці існавалі [[Спаса-Праабражэнская царква (Брэст)|Спаса-Праабражэнская царква]], [[Сімяонаўскі манастыр (Брэст)|Сімяонаўскі манастыр]] і [[манастыр Нараджэння Багародзіцы (Брэст)|манастыр Нараджэння Багародзіцы]] з 2 цэрквамі<ref name="ЭВКЛ"/>, горад складаўся з 3 частак: замка, «места» (на востраве, які ўтвараўся Заходнім Бугам і рукавамі Мухаўца) і [[Замухавечча]] (на правым беразе Мухаўца). [[Места (Брэст)|«Места»]] авальнай у плане канфігурацыі складалася з цэнтральнай часткі, умацаванай абарончай сцяной, і перыферыйнай, умацаванай валам. Асновай планіроўкі цэнтральнай часткі горада была паўавальная рынкавая плошча, якая злучалася мостам цераз Мухавец з замкам. Усяго ў [[1566]] годзе ў Берасці налічвалася каля 1 тысяч сядзіб (паводле іншых даных — 26 вуліц, 1091 домаўладальнік, 1166 сядзіб). Горад меў каля 6—7 тысяч жыхароў, сярод якіх рамеснікі 56 рамесных спецыяльнасцей складалі прыкладна 24—25 %.<ref name="ГВБ"/>
У адпаведнасці з [[Люблінская унія|Люблінскай уніяй 1569 года]] Берасце ў складзе [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ўвайшло ў [[Рэч Паспалітая|Рэч Паспалітую]]<ref name="ЭГБ"/>. У [[1588]] годзе з’явіліся першыя брукаваныя вуліцы, у [[1583]] г. адкрыта [[аптэка]]. Гарадскія [[купцы]] развівалі гандаль з гарадамі [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], [[Карона Польскага каралеўства|Польшчы]], [[Руская дзяржава|Рускай дзяржавы]]. [[Берасцейская мытня]] ў першай палове [[XVII стагоддзе|XVII стагоддзя]] займала 2-е месца ў даходах дзяржаўнай казны<ref name="ГВБ"/>.
[[Файл:Bieraście, Unijacki, Sabornaja. Берасьце, Уніяцкі, Саборная (1759).jpg|міні|злева|[[Мікалаеўская царква (Брэст)|Мікалаеўская царкв]]а, у якой была падпісаная [[Берасцейская унія]]]]
Берасце таксама з’яўлялася значным рэлігійным цэнтрам. У [[1591]] годзе пры [[Мікалаеўская царква (Брэст)|Мікалаеўскай царкве]] ўзнікла [[Брэсцкае праваслаўнае брацтва|праваслаўнае брацтва]] і адчынілася школа пры ім, у якой у [[1592]]—[[1595]] гадах выкладаў беларускі гуманіст-асветнік [[Лаўрэнцій Зізаній]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭВКЛ"/>. [[9 кастрычніка]] [[1596]] года на царкоўным саборы ў берасцейскай [[Свята-Мікалаеўская царква (Брэст)|Мікалаеўскай царкве]] была падпісана так званая [[Берасцейская унія]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭВКЛ"/> — спецыяльны акт пра арганізацыйнае аб’яднанне [[каталіцтва|каталіцкай]] і [[Праваслаўе ў Вялікім Княстве Літоўскім|праваслаўнай цэркваў]] на тэрыторыі Рэчы Паспалітай, стварэнне [[Уніяцкая Царква ў Рэчы Паспалітай|уніяцкай царквы]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>. У [[XIV]]—[[XVIII]] стагоддзях<ref name="ЭВКЛ"/> у горадзе дзейнічалі і будавалі свае касцёлы і кляштары каталіцкія манаскія ордэны [[Брэсцкі кляштар аўгусцінцаў|аўгусцінцаў]], [[Брэсцкі кляштар бернардзінцаў|бернардзінцаў]], [[Брэсцкі кляштар бернардзінак|бернардзінак]], [[Брэсцкі кляштар брыгітак|брыгітак]], [[Брэсцкі кляштар езуітаў|езуітаў]], [[Брэсцкі кляштар трынітарыяў|трынітарыяў]], [[Брэсцкі кляштар дамініканцаў|дамініканцаў]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭВКЛ"/>. Пры кляштарах адчыняліся школы<ref name="ЭГБ"/>.
У [[1598]] годзе створана [[Берасцейская эканомія]]<ref name="ЭВКЛ">{{Крыніцы/ЭнцВКЛ|том=1|старонкі=|артыкул=Берасце|аўтар=}}</ref>.
У сярэдзіне [[XVII стагоддзе|XVII стагоддзі]] ў Берасці існавалі 14 [[цэх]]аў, якія аб’ядноўвалі майстроў 48 прафесій<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭВКЛ"/>. Горад быў месцам збору [[Канфедэрацыя (Рэч Паспалітая)|ваенных канфедэрацый]] у [[1605]] і [[1612]] гадоў<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>. 3 [[1615]] года ў горадзе з’явілася езуіцкая місія, з [[1623]] пры езуіцкай рэзідэнцыі працавала школа, з 1633 дзейнічаў [[Берасцейскі езуіцкі калегіум|езуіцкі калегіум]]<ref name="ЭГБ"/>, дзе вучыўся беларускі мысліцель, грамадска-палітычны дзеяч і педагог [[Казімір Лышчынскі]]<ref name="ЭГБ"/>. У [[1620]] годзе пабудаваны [[Царква Святых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базыльян (Брэст)|касцёл і кляштар базыльян]]<ref name="ЭГБ"/>. У [[1696]]—[[1760]] гадах пры калегіуме дзейнічаў тэатр<ref name="ЭГБ"/>.
[[Файл:Bieraście Litoŭskaje. Берасьце Літоўскае (E. Dahlbergh, 1657) (2).jpg|міні|[[Эрык Дальберг]]. Аблога Берасця Літоўскага ў [[Паўночная вайна (1655—1660)|вайну Швецыі з Рэччу Паспалітай]], 1657 год]]
У час [[Антыфеадальная вайна 1648—1651 гадоў|антыфеадальнай вайны 1648—1651 гадоў]] у [[1648]] годзе лагерам каля горада размясцілася апалчэнне<ref name="ГВБ"/>, якое сабрала шляхта Берасцейскага павета супраць казакоў<ref name="ГВБ"/>. [[5 верасня|5 (15) верасня]] таго ж года былі пакараны смерцю 17 гараджан, якіх абвінавачвалі ў падрыхтоўцы паўстання. Сярод пакараных быў грамадскі і царкоўны дзеяч, ігумен Сімяонаўскага манастыра [[Афанасій Філіповіч]]. Калі да Берасця падышлі атрады казакоў, пасланых [[Багдан Хмяльніцкі|Багданам Хмяльніцкім]] на Беларусь, у горадзе пачалося паўстанне. Паўстанцы і казацка-сялянскія атрады разбілі вялікі атрад апалчэнцаў на чале з [[Берасцейскі кашталян|берасцейскім кашталянам]] [[К. Тышкевіч]]ам. У лістападзе—снежні [[1648]] года каля горада адбываліся баі паміж паўстанцамі і войскам (наёмнікамі і шляхтай) пад камандаваннем [[Я. Радзівіл]]а. У пачатку [[1649]] года яго войска здолела захапіць Берасце; загінула каля 2 тысяч чалавек, горад быў моцна разбураны<ref name="ГВБ"/>.
У [[1653]] годзе ў горадзе праходзіў [[сойм Рэчы Паспалітай]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>. Берасце значна пацярпела таксама ў час [[Паўночная вайна (1655—1660)|Паўночнай вайны 1655—1660 гадоў]]<ref name="ГВБ"/>. У [[1657]] годзе заняты і спалены шведскімі войскамі, вызвалены [[20 жніўня]] [[1658]] года атрадам пад камандаваннем [[М. К. Радзівіл]]а. У [[1659]] годзе адкрыты [[Берасцейскі манетны двор|манетны двор]]<ref name="ЭВКЛ"/>, дзе ў [[1664]]—[[1666]] гг. чаканілі дробныя медныя манеты ([[барацінкі]])<ref name="ГВБ"/>. У [[Вайна Расіі з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|вайну Расіі з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў]] у студзені—чэрвені [[1660]] года заняты войскамі маскоўскага ваяводы [[І. А. Хаванскі|І. А. Хаванскага]]<ref name="ЭВКЛ"/>, якія выразалі ў захопленым замку каля 1,7 тыс. чал.<ref>Курукин И. В., Булычев А. А. Повседневная жизнь опричников Ивана Грозного. — Москва: Молодая гвардия, 2010. С. 336.</ref>, а сам горад цалкам знішчылі<ref>Гладыщук А. А. Никитчик А. Д. Инвентари Берестейского замка и города после 1660 года // Вестник Брестского государственного технического университета. — №6. — 2013. С. 42. [http://www.bstu.by/uploads/vestnik/13-6.pdf] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20181223012012/http://www.bstu.by/uploads/vestnik/13-6.pdf |date=23 снежня 2018 }}</ref>; у [[1661]] годзе — польска-літоўскімі войскамі<ref name="ЭГБ"/>. У выніку ваенных дзеянняў колькасць [[Дым (адзінка падаткаабкладання)|«дымоў»]] скарацілася на 42 % — з 1500 да 869<ref name="ГВБ"/>.
{{Панарама|Bieraście. Берасьце (XVII).jpg|1000px|Выгляд цэнтра Берасця з бастыённымі ўмацаваннямі ў [[XVII стагоддзе|XVII ст.]] (фрагмент гравюры Э. Дальберга) <br />''Умоўныя пазначэнні'': '''A'''. ''Castellum'' — [[Берасцейскі замак|Замак]]; '''B'''. ''Templum Iesuilarum'' — [[Касцёл Ісуса і Святога Казіміра і калегіум езуітаў (Брэст)|Касцёл езуітаў]]; '''C'''. ''Templum Parochiale'' — [[Фарны касцёл (Брэст)|Фарны касцёл]]; '''D'''. ''Templ. Graco-rum'' — [[Царква Святых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базыльян (Брэст)|Грэка-каталіцкая царква]]; '''E'''. ''Templ. Dominicanorum'' — [[Берасцейскі дамініканскі касцёл|Дамініканскі касцёл]]; '''F'''. ''Coenob. Bernhardinorum'' — [[Берасцейскі кляштар бернардзінцаў|Кляштар бернардзінцаў]]; '''G'''. ''Synagogux Iudcorum'' — [[Берасцейская сінагога|Сінагога]].}}
У час [[Паўночная вайна 1700—1721 гадоў|Паўночнай вайны 1700—1721 гадоў]] праз Берасце праходзілі расійскія і шведскія войскі, былі створаны правіянцкія склады забеспячэння расійскай арміі<ref name="ЭВКЛ"/>. У [[1706]] годзе горад наведаў [[Пётр I]]; пазней Берасце захапілі і разрабавалі шведскія войскі<ref name="ГВБ"/>. Разбураны горад вызвалены на 4 гады амаль ад усіх [[дзяржаўныя павіннасці|дзяржаўных павіннасцей]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭВКЛ"/>. Другая палова [[XVII стагоддзе|XVII стагоддзя]] і першая палова [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]] адзначаны эканамічным заняпадам горада, выкліканым войнамі<ref name="ЭГБ"/>. Толькі ў другой палове [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]] пачалося ажыўленне гандлю і эканомікі горада, які паступова стаў галоўным [[Рачны порт|рачным портам]] на [[Заходні Буг|Бугу]], вывозілі [[збожжа]], [[пянька|пяньку]], [[лес]] і іншае<ref name="ГВБ"/>. Каля [[1770]] года падскарбій вялікі літоўскі [[Антоні Тызенгаўз]] заснаваў у Берасці суконную мануфактуру, у якой на момент закрыцця ў [[1780]] годзе працавалі 20 рабочых. У канцы [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]] горад налічваў 3,5 тысяч жыхароў. У [[1792]] годзе тут знаходзілася Генеральнасць (рэзідэнцыя кіраўнікоў) [[Таргавіцкая канфедэрацыя|Таргавіцкай канфедэрацыі]].
[[Файл:Bieraście,_Piasieckaja._Берасьце,_Пясецкая_(1823).jpg|thumb|Якуб Кубіцкі. Панарама Пясецкай вуліцы, [[1823]] год]]
3 [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]] існавала [[Берасцейская грэка-каталіцкая епархія]]. У [[1726]] годзе створана [[Берасцейская рымска-каталіцкая епархія]].
У [[1792]] годзе у Берасці знаходзілася [[Таргавіцкая канфедэрацыя|Таргавіцкай канфедэрацыі]]<ref name="ЭВКЛ"/>.
=== Пад уладай Расійскай імперыі ===
У выніку [[3-і падзел Рэчы Паспалітай|3-га падзелу Рэчы Паспалітай]] у [[1795]] годзе горад увайшоў у склад [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]], перайменаваны ў '''Брэст-Літоўск''', абвешчаны павятовым горадам [[Слонімская губерня|Слонімскай]], потым з [[1797]]<ref name="ГВБ"/> года у [[Літоўская губерня|Літоўскай]], з [[1801]] года [[Гродзенская губерня|Гродзенскай губерні]]<ref name="ЭГБ"/>. У [[1797]] годзе 623 дамы, з іх 21 мураваны, суконная фабрыка, вінакурня. У [[1811]] годзе 3596 жыхароў<ref name="ГВБ"/>.
[[Файл:Brest-Litovsk COA (Grodno Governorate) (1845).png|міні|злева|150пкс|Герб Брэст-Літоўска ўзору 1845 года]]
3 пачаткам [[Вайна 1812 года|вайны 1812 года]] горад стаў арэнай ваенных дзеянняў. Неаднаразова ён быў захоплены часцямі [[напалеонаўская армія|напалеонаўскай арміі]]. Вызвалены рускай арміяй [[25 снежня]] [[1812]] года<ref name="ЭГБ"/>. Вялікія страты гораду і яго жыхарам нанеслі [[Пажары ў Брэсце|пажары]] [[1802]], [[1822]], [[1828]], [[1835]] гадоў. У час пажару 1828 года згарэлі 220 пабудоў, у тым ліку уніяцкая царква, [[кляштар брыгітак (Брэст)|кляштар брыгітак]], 150 крам<ref name="ГВБ"/>. У 1834 годзе ў Брэсце заснавана [[метэаралагічная станцыя]]<ref name="ЭПБ1">{{Крыніцы/ЭПБ|1|''Таўціева З. Х'' Брэсцкая метэаралагічная станцыя}} — С. 342.</ref>.
[[Файл:Крэпасьць Брэст-Літоўск 1840 год.jpg|міні|[[Марцін Залескі]]. Будаўніцтва крэпасці Брэст-Літоўск, 1840]]
Важнае ваенна-стратэгічнае размяшчэнне Брэст-Літоўска на захадзе Расіі абумовіла выбар яго месцам для будаўніцтва [[Брэсцкая крэпасць|Брэсцкай крэпасці]]<ref name="ЭГБ"/> як часткі сістэмы ўмацаванняў на задзе [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]]<ref name="ГВБ"/>. Праект крэпасці распрацаваны рускім ваенным інжынерамі [[К. І. Оперман]]ам, [[Н. М. Малецкі]]м і [[А. І. Фельдман]]ам (зацверджаны ў [[1830]])<ref name="ЭГБ"/>; нагляд за будаўніцтвам ажыццяўлялі генерал [[І. І. Дэн]], пазней генерал-фельдмаршал [[І. Ф. Паскевіч]]<ref name="ГВБ"/>. Першы камень будучай крэпасці закладзены [[1 чэрвеня]] [[1836]] года, адкрыта [[26 красавіка]] [[1842]] года<ref name="ЭГБ"/>. Напачатку былі ўзведзены 4 часовыя ўмацаванні: [[Цытадэль Брэсцкай крэпасці|Цэнтральнае ўмацаванне (Цытадэль)]] (на месцы былога [[Вакольны горад (Брэст)|вакольнага горада]]) і [[Валынскае ўмацаванне|Валынскае]] (на месцы былога замка, пабудаванага ў XV стагоддзі з дрэва і каменю) [[Кобрынскае ўмацаванне|Кобрынскае]] і [[Цярэспальскае ўмацаванне|Цярэспальскае]] перадмаставыя ўмацаванні<ref name="ЭГБ"/>. Крэпасць знаходзілася на 4 астравах, утвораных рукавамі рэк [[Мухавец (рака)|Мухавец]], [[Заходні Буг]] і сістэмай каналаў<ref name="ГВБ"/>. Пры будаўніцтве крэпасці былі пакінуты некаторыя пабудовы старога горада. У перабудаваных будынках [[брэсцкі кляштар езуітаў|кляштараў езуітаў]], [[брэсцкі кляштар базыльян|базыльян]], [[брэсцкі кляштар бернардзінцаў|бернардзінцаў]] размяшчаліся канцылярыя каменданта, [[Белы палац|афіцэрскае казіно]], кадэцкі корпус (у 1841—1860)<ref name="ГВБ"/>. У [[1833]]—[[1842]] гадах вялася перабудова гэтых умацаванняў<ref name="ЭГБ"/>. Жылая забудова горада перамясцілася за 2 км ад крэпасці, на 3 фарштаты: [[Кобрынскі фарштат|Кобрынскі]], [[Валынскі фарштат|Валынскі]], [[Забугскі фарштат|Забугскі]]<ref name="ГВБ"/>. У [[1864]] годзе па прапанове генерала [[Э. І. Татлебен]]а пачалася першая рэканструкцыя крэпасці, у [[1911]]—[[1914]] гадах праведзена другая яе рэканструкцыя, у якой прымаў удзел [[Дз. М. Карбышаў]]<ref name="ЭГБ"/>.
Развіццё Брэста адбывалася пераважна на ўсход ад крэпасці, на месцы [[Кобрынскі фарштат|Кобрынскага фарштата]]. [[Рэгулярная планіроўка|Рэгулярная планіровачная сетка вуліц]] утварала дробныя прамавугольныя або трапецападобныя [[квартал]]ы<ref name="ГВБ"/>. У [[1842]] годзе з горадзе адкрыты [[Брэсцкі кадэцкі корпус|кадэцкі корпус]]<ref name="ЭГБ"/>. У [[1845]] годзе Брэст налічваў каля 18 тыс. жыхароў, быў зацверджаны яго новы герб: на мысе пры зліцці дзвюх рэк круг з сярэбраных шчытоў, над ім узвышаецца штандар крэпасці, у верхняй частцы гербавы знак [[Гродзенская губерня|Гродзенскай губерні]] — [[зубр]]. У 1846 годзе на Гандлёвай плошчы былі пабудаваны [[гандлёвыя рады (Брэст)|гандлёвыя рады]], у [[1856]] годзе кафедральны [[Крыжаўзвіжанскі касцёл (Брэст)|Крыжаўзвіжанскі касцёл]], у [[1865]] годзе [[Сімяонаўская царква (Брэст)|Сімяонаўская царква]]. У [[1860]] годзе ў горадзе 6 [[плошча]]ў, 225 вуліц і завулкаў, у 1861 годзе — 20,9 тыс. жыхароў, 178 [[лаўка|лавак]], 27 [[заезны дом|заезных дамоў]], [[карчма]]. У 1860-я гады працавалі 8 [[завод]]аў<ref name="ЭГБ"/>, 5 тытунёвых фабрык<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>, 6 прадпрыемстваў па вырабе свечак, розныя майстэрні<ref name="ГВБ"/>, 178 [[крама|крам]], 60 [[харчэўня]]ў, 5 [[пастаялы двор|пастаялых]] і 2 [[заезны дом|заезныя дамы]]<ref name="ЭГБ"/>, з [[1865]] г. мужчынская 4-класная [[прагімназія]]<ref name="ГВБ"/>. У канцы [[1870-я|1870-х]] гадах дзейнічалі гарадское 4-класнае і царкоўна-прыходскае вучылішчы, прыватны пансіён для шляхетных дзяўчат, з [[1874]] года — прыватная бібліятэка, з [[1885]] года — музычна-драматычнае таварыства<ref name="ЭГБ"/>.
Пасля завяршэння будаўніцтва чыгунак, што звязвалі Брэст з {{нп5|Варшаўска-Цярэспальская чыгунка|Варшавай|ru|Варшавско-Тереспольская железная дорога}} ([[1869]]), [[Маскоўска-Брэсцкая чыгунка|Масквой]] ([[1871]]), {{нп5|Кіева-Брэсцкая чыгунка|Кіевам|ru|Киево-Брестская железная дорога}} ([[1873]]), [[Палескія чыгункі|Гомелем]] ([[1886]]), горад стаў буйным [[Чыгуначны вузел|чыгуначным вузлом]]<ref name="ЭГБ"/> (уключаў 5 станцый, 4 вакзалы, 5 лакаматыўных і 2 вагонныя дэпо, іншыя прадпрыемствы)<ref name="ГВБ"/>. У [[1883]]—[[1886]] гадах узведзены будынак [[Чыгуначны вакзал (Брэст)|Цэнтральнага чыгуначнага вакзала]] (архітэктары [[Я. Гарбуноў]], [[В. Лорберг]], [[Л. Нікалаі]]); з [[1888]] года ў будынку і на перонах мелася [[электрычнае асвятленне]]<ref name="ГВБ"/>.
У [[1895]] годзе існавалі 12 бальнічных устаноў (на 713 ложкаў), 5 [[аптэка|аптэк]]<ref name="ГВБ"/>. У [[1897]] годзе ў Брэсце 46 568 жыхароў<ref name="ЭГБ"/> (з іх 45,5 % [[Пісьменнасць|пісьменных]])<ref name="ГВБ"/>. Першае рэвалюцыйнае выступленне рабочых адзначана ў [[1873]] годзе на цагельным заводзе<ref name="ЭГБ"/>.
=== Пачатак ХХ стагоддзя ===
У [[1903]]—[[1904]] гадах дзейнічалі [[брэсцкія гімназіі|2 гімназіі]]. У [[1904]] годзе працавалі 75 [[фабрыка|фабрычна]]-[[завод]]скіх прадпрыемстваў (858 рабочых), 784 [[майстэрня|рамесныя майстэрні]] (2834 чал.). Працоўныя горада і яго жыхары актыўна ўдзельнічалі ў [[Рэвалюцыя 1905—1907 гадоў у Расіі|рэвалюцыі 1905—1907 гадоў]]<ref name="ГВБ"/>. У [[1902]]—[[1906]] гадах існавала [[Брэсцкая арганізацыя Польскай сацыялістычнай партыі ў Літве|Брэсцкая арганізацыя Польскай сацыялістычнай партыі ў Літве (ППС у Літве)]], у канцы [[1905]] года ў горадзе аформілася [[Брэсцкая арганізацыя РСДРП]]. Гэтыя арганізацыі кіравалі падрыхтоўкай і правядзеннем [[забастоўка|забастовак]], [[маніфестацыя|маніфестацый]] і інш. выступленняў працоўных горада і салдат крэпасці<ref name="ГВБ"/>. У [[1905]] годзе працоўныя горада правялі студзеньскую палітычную стачку, у тым жа годзе падтрымалі выступленні салідарнасці рабочых Беларусі з пралетарыятам [[Адэса|Адэсы]] і [[Лодзь|Лодзі]]. Палітычную работу сярод салдат гарнізона вяла [[Брэсцкая ваенна-рэвалюцыйная арганізацыя РСДРП]], якая ўзначаліла [[Брэсцкія выступленні салдат 1905 і 1906 гадоў|выступленні салдат 1905 і 1906 гадоў]]. У [[1912]] годзе ў горадзе створана [[праўдзісты|праўдзісцкая]] група<ref name="ЭГБ"/>.
У [[Першая сусветная вайна|Першую сусветную вайну]] Брэст-Літоўск {{OldStyleDate|8|верасня|1915|28|жніўня}} года акупіраваны [[кайзераўскія войскі|войскамі кайзераўскай Германіі]]<ref name="ЭГБ"/>. Усё насельніцтва Брэста — хто пад уздзеяннем расійскай антынямецкай прапаганды, хто пад прымусам [[казакі|казакаў]] — вымушана было пакінуць горад і падацца ў глыб [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]]. Чыгуначных вагонаў для эвакуацыі хапіла толькі на невялікую колькасць гараджанаў. Большасці ж брэсцкіх сем’яў, якія вымушаныя былі пакінуць свае дамы і нажытую гадамі маёмасць, давялося дабірацца ў цэнтральныя раёны імперыі на ўласных падводах і пешшу, многія на гэтым шляху загінулі ад голаду і хвароб<ref name="vb1915">Рубашевский Ю. [http://www.vb.by/society/history/brest_sdan_avstrijcam.html Сто лет назад Брест был сдан австрийцам] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20161104164958/http://www.vb.by/society/history/brest_sdan_avstrijcam.html |date=4 лістапада 2016 }} // Вечерний Брест, 21 августа 2015 г.</ref>.
Адступаючае расійскае войска мела загад падарваць фарты Брэсцкай крэпасці і масты, а сам горад — спаліць. Вельмі многія будынкі ў горадзе сапраўды былі зруйнаваны і спаленыя спецыяльнымі камандамі расійскай арміі<ref name="vb1915"/>. За перыяд акупацыі (да канца 1918) у горадзе было спалена і разбурана 2500 будынкаў з 3670, узарвана частка ўмацаванняў крэпасці<ref name="ГВБ"/>.
З {{OldStyleDate|22|снежня|1917|9}} года менавіта ў будынках на тэрыторыі крэпасці праходзіла мірная канферэнцыя [[Савецкая Расія|Савецкай Расіі]] і краін [[Цэнтральныя дзяржавы|Чацвяртнога саюза]]<ref name="elib">[[В. М. Бароўская]]. [http://elib.bsu.by/bitstream/123456789/187493/1/%D0%94%D0%B8%D0%BF%D0%BB%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%8F%20%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%B8-2017.pdf «Здольны на хітрасць» — беларускае пытанне ў дзейнасці А. А. Іофе]</ref>, пасля перагавораў [[3 сакавіка]] [[1918]] года ў будынку [[Белы палац|Белага палаца]] крэпасці быў падпісаны [[Брэсцкі мірны дагавор|мірны дагавор]]<ref name="ГВБ"/>.
[[4 сакавіка]] [[1918]] года ўрад [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспублікі]] абвясціў горада сваёй часткай. Разам з тым, пасля [[Абвяшчэнне незалежнасці БНР|абвяшчэння незалежнасці]] [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] [[25 сакавіка]] [[1918]] года, якое стала рэакцыяй беларусаў на Брэсцкі мір, што не ўлічваў інтарэсаў Беларусі, урад БНР абвясціў Брэст і ваколіцы тэрыторыяй беларускай дзяржавы. Тэрыторыя [[Палессе|Палесся]] ад Брэста да [[Гомель|Гомеля]] стала прадметам спрэчкі і перамоў паміж БНР і УНР<ref>Лебедзева В. [http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/bzh/15/15art_lebiedzieva.htm Дыпламатычная місія БНР у перамовах з Украінай (1918 г.)] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20081119070727/http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/bzh/15/15art_lebiedzieva.htm |date=19 лістапада 2008 }} // Беларускі Гістарычны Зборнік — Białoruskie Zeszyty Historyczne nr 15.</ref>. [[1 студзеня]] [[1919]] года згодна з пастановай [[I з'езд КП(б) Беларусі|I з’езда КП(б) Беларусі]] Брэст быў уключаны ў склад [[Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка Беларусі|Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі Беларусі]], дзе стаў цэнтрам раёна<ref name="at">{{Крыніцы/150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}</ref>. Аднак на справе ўвесь гэты час, да лютага 1919 года, Брэст і ваколіцы знаходзіліся пад акупацыяй і поўным кантролем германскай арміі.
У пачатку студзеня [[1919]] года немцы пачалі эвакуіравацца з Брэст-Літоўска, эвакуацыя ішла на працягу месяца<ref name="brl"/>. [[9 лютага]] [[1919]] года польскія атрады з аператыўнай групы генерала [[А. Лістоўскі|А. Лістоўскага]] і ўланы ўвайшлі ў Брэст-Літоўск<ref name="brl">[http://kb.brl.by/index.php/heritage/item/741-13-zhniunya-2015-g-100-gadou-z-chasu-akupatsyi-g-bresta-vajskami-kajzerauskaj-germanii-padchas-pershaj-susvetnaj-vajny-1915/741-13-zhniunya-2015-g-100-gadou-z-chasu-akupatsyi-g-bresta-vajskami-kajzerauskaj-germanii-padchas-pershaj-susvetnaj-vajny-1915 13 жніўня 2015 г. — 100 гадоў з часу акупацыі г. Брэста вайскамі кайзераўскай Германіі падчас Першай сусветнай вайны (1915)]</ref>.
=== У складзе Польскай Рэспублікі ===
[[9 лютага]] [[1919]] года ў Брэст-Літоўск увайшлі польскія атрады [[Самаабарона Літвы і Беларусі|Віленскай самаабароны]] пад камандаваннем ротмістра {{нп5|Ежы Даброўскі (падпалкоўнік)|Ежы Дамброўскага|pl|Jerzy Dąbrowski (podpułkownik)}}. Палякі панеслі невялікія страты, здабыўшы значную колькасць нямецкай тэхнікі{{sfn|Rąkowski|2005|p=29}}. [[10 лютага]] [[1919]] года Віленскі атрад польскіх войск аб’яднаўся з атрадам 9-й пяхотнай дывізіі генерала {{нп5|Антоній Лістоўскі|Антонія Лістоўскага|pl|Antoni Listowski}}{{sfn|Rąkowski|2005|p=29}}<ref>{{Крыніцы/ЭГБ|6-1|Самаабарона Літвы і Беларусі}}</ref>. У сакавіку 1919 — жніўні 1920 года пад кіраўніцтвам [[ЦК КП(б)ЛіБ]] у горадзе і наваколлі дзейнічалі [[Брэсцкі падпольны камітэт КП(б)ЛіБ]] (старшыня [[Я. Б. Быкін]]) і [[камуністычнае падполле|Брэсцкае камуністычнае падполле]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>.
[[Файл:Stanisłaŭ Bułak-Bałachovič6.jpg|thumb|left|[[Станіслаў Булак-Балаховіч]] з польскімі афіцэрамі ў Брэсце, [[1920]] г.]]
[[26 лютага]] [[1920]] года было прынятае рашэнне перадыслакаваць у Брэст з [[Эстонія|Эстоніі]] [[Асобны атрад БНР]] пад камандаваннем генерала [[Станіслаў Булак-Балаховіч|Станіслава Булак-Балаховіча]]. З [[5 сакавіка]] цягнікамі з [[Дзвінск]]у ў Брэст ген. С. Булак-Балаховіч змог перавесці толькі частку салдат свайго атрада, якія адмовіліся раззбройвацца<ref>{{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак = Балахоўцы: Сведчанні, дакументы, даследаванні|арыгінал = |спасылка = |адказны = пераклад, прадмова, каментары А. Вашкевіча, А. Чарнякевіча, Ю. Юркевіча|выданне = 2|месца = Смаленск|выдавецтва = Інбелкульт|год = 2014|том = |старонкі = 151—152|старонак = 470|сэрыя = |isbn = 978-5-9904531-9-7|тыраж = 750|ref=Балахоўцы: Сведчанні, дакументы, даследаванні}}</ref>. Атрад генерала С. Булак-Балаховіча з некалькіх сотняў салдат быў размешчаны ў [[Брэсцкая крэпасць|Брэсцкай крэпасці]] для падмацавання і перафарміравання і быў падпарадкаваны непасрэдна начальніку Польскай дзяржавы [[Юзаф Пілсудскі|Юзафу Пілсудскаму]].
[[1 жніўня]] [[1920]] года ў горад увайшлі часці [[Чырвоная Армія|Чырвонай Арміі]], [[19 жніўня]] [[1920]] года зноў заняты войскамі Польскай Рэспублікі<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>.
[[Файл:POL Brześć nad Bugiem COA.svg|thumb|150px|Герб Брэста-над-Бугам узору 1938 года]]
Паводле [[Рыжскі мірны дагавор (1921)|Рыжскага мірнага дагавора 1921 года]] Брэст-Літоўск у складзе [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]] адышоў да Польшчы, перайменаваны ў '''Брэст-над-Бугам''' і стаў цэнтрам [[Палескае ваяводства|Палескага ваяводства]]<ref name="ЭГБ"/>. У [[1921]] годзе горад, цэнтр [[Брэсцкі павет (1921—1940)|Брэсцкага павета]], налічваў 1941 будынак, 29 460 жыхароў<ref name="ГВБ"/>. Тут працавалі чыгуначныя, швейныя, зброевая і механічныя майстэрні, тытуневая фабрыка, гарэлачны завод акцыянернага таварыства «Познань», піваварны завод «Карона», лесапільны завод, млын. Без расійскага рынку страцілі былое значэнне [[Дняпроўска-Бугскі канал]] і [[чыгуначны вузел]]. У [[1920]]—[[1930]] гадах дзейнічаў акруговы камітэт «[[Чырвоная дапамога|Чырвонай дапамогі]]» — {{нп5|МАПР|міжнароднай арганізацыі помачы барацьбітам рэвалюцыі (МАПР)|ru|МОПР}} Заходняй Беларусі. На працягу [[1923]]—1938 гадоў дзейнічалі Брэсцкая акруговыя і гарадскія арганізацыі [[КПЗБ]], [[КСМЗБ]]<ref name="ЭГБ"/>; рэвалюцыйна-дэмакратычныя арганізацыі: [[Беларуская сялянска-работніцкая грамада]], [[Змаганне|клуб «Змаганне»]]; культурна-асветніцкая арганізацыя [[Таварыства беларускай школы]]<ref name="ГВБ"/>. У [[1922]]—[[1925]] гадах баставалі рабочыя друкарні, тытунёвай фабрыкі, лесапільнага завода, чыгуначнікі, швейнікі і інш<ref name="ЭГБ"/>. [[21 лютага]] [[1926]] года адбылася дэманстрацыя [[беспрацоўны]]х<ref name="ГВБ"/>.
У студзені [[1927]] года ў Брэсце [[Працэс 31-го|адбыўся суд]], арганізаваны польскімі ўладамі, над групай дзеячаў [[КПЗБ]], у т.л. [[В. З. Харужая|В. З. Харужай]], [[З. Ф. Паплаўскі]]м<ref name="ЭГБ"/>. У [[1928]]—[[1930]] гадах адбыліся выступленні рабочых лесапільных прадпрыемстваў, чыгуначнікаў<ref name="ГВБ"/>.
У [[1925]] годзе пабудавана [[электрастанцыя]]. У [[1929]] годзе пражывалі 37 684 жыхары, дзейнічалі 2 [[бібліятэка|бібліятэкі]] (гарадская і настаўніцкая), 2 [[кінатэатр]]ы, 19 [[школа|школ]] (з іх 7 пачатковых, 7 прыватных, сярэдняя тэхнічная, гандлёвая, гарадская кваліфікацыйная, 2 рамесныя), 7 [[гімназія|гімназій]] (у т.л. 1 дзяржаўная, 3 прыватныя польскія, 2 прыватныя яўрэйская, 1 прыватная руская), 3 [[бальніца|бальніцы]] (гарадская на 60 ложкаў, чыгуначная на 150 ложкаў, яўрэйская на 90 ложкаў), некалькі прыватных [[лячэбніца|лячэбніц]].
[[21 чэрвеня]] [[1929]] года і [[29 лістапада]] [[1933]] года да гарадской гміны Брэста былі далучаны часткі {{нп5|гміна Косічы|гмін Косічы|pl|Gmina Kosicze}} і {{нп5|гміна Камяніца Жыравецкая|Камяніцы Жыравецкай|pl|Gmina Kamienica Żyrowiecka}}<ref>[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19290430354 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 maja 1929 r. o rozszerzeniu granic miasta Brześcia n/Bugiem w powiecie brzeskim, województwie poleskiem, Dz. U. Nr 43, poz. 354] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120612161012/http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19290430354 |date=12 чэрвеня 2012 }}{{ref-pl}}</ref><ref>[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19330930716 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 15 listopada 1933 r. o rozszerzeniu granic miasta Brześcia n/Bugiem w powiecie brzeskim, województwie poleskiem, Dz. U. Nr 93, poz. 716] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120612161018/http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19330930716 |date=12 чэрвеня 2012 }}{{ref-pl}}</ref>. Сярод іншых у [[1929]] годзе ў межы горада былі ўключаны [[Граеўская Слабодка]] (іншая назва Граеўка), [[Кіеўская Слабодка]] (іншая назва Кіеўка), в. [[Шпановічы]]<ref name="ГВБ"/>. [[1 снежня]] [[1933]] года далучана таксама частка {{нп5|гміна Кабыляны|гміны Кабыляны|pl|Gmina Kobylany}}<ref>[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19330940719 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 listopada 1933 r. o zmianie granic województw lubelskiego i poleskiego (Dz. U. Nr 94 poz. 719)] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20161009120816/http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19330940719 |date=9 кастрычніка 2016 }}{{ref-pl}}</ref>.
У [[1936]] годзе ў горадзе 18 школ, 5 [[гімназія|гімназій]], 3 [[кінатэатр]]ы, [[бібліятэка]]. У [[1937]] годзе 51,2 тыс. жыхароў<ref name="ЭГБ"/>.
=== У Другой сусветнай вайне ===
[[Файл:Bundesarchiv Bild 101I-121-0007-24, Polen, polnische Panzer Renault FT-17.jpg|міні|злева|Танкі {{нп5|Рэно FT|Рэно FT-17|ru|Рено FT}} блакуюць [[Паўночная брама Брэсцкай крэпасці|Паўночную браму крэпасці]], [[1939]]]]
[[1 верасня]] [[1939]] года [[нацысцкая Германія]] [[Польская кампанія вермахта (1939)|напала на Польшчу]], [[14 верасня]] захапіла Брэст (акрамя крэпасці)<ref name="ЭГБ"/>. У час [[Абарона Брэсцкай крэпасці (1939)|абароны Брэсцкай крэпасці]] палякі за тры дні адбілі 7 атак нямецкіх атак, пры гэтым людзкія страты з боку абаронцаў склалі каля 40 %. Познім вечарам [[17 верасня]] і ноччу з [[Цытадэль Брэсцкай крэпасці|Цытадэлі]] выйшла большасць абаронцаў у напрамку [[Кодзень|Кодня]], для прыкрыцця асноўных сіл у крэпасці засталіся добраахвотнікі. Толькі [[18 верасня]] немцы з боку [[Цярэспаль|Цярэспаля]] ўвайшлі ў Цытадэль<ref name="brl2">[http://kb.brl.by/index.php/heritage/item/1786-22-verasnya-2019-g-80-gadou-z-dnya-ustuplennya-chyrvonaj-armii-u-g-brest-u-chas-vyzvalenchaga-pakhodu-u-zakhodnyuyu-belarus-1939 22 верасня 2019 г. — 80 гадоў з дня ўступлення Чырвонай арміі ў г. Брэст у час Вызваленчага паходу ў Заходнюю Беларусь (1939)]</ref>.
[[Выява:Bundesarchiv Bild 101I-121-0011A-23, Polen, Siegesparade, Guderian, Kriwoschein.jpg|thumb|Урачыстая перадача Брэст-Літоўска і Брэсцкай крэпасці савецкаму боку [[22 верасня]] [[1939]] г. На трыбуне — нямецкі генерал [[Гайнц Гудэрыян]] і савецкі камандзір брыгады [[Сямён Майсеевіч Крывашэін]].]]
[[17 верасня]] [[1939]] года [[Польскі паход РСЧА|Чырвоная Армія перайшла савецка-польскую граніцу]]<ref name="ЭГБ"/>. [[20 верасня]] перадавыя часткі 29-й лёгкатанкавай брыгады 4-й арміі пад камандаваннем [[С. М. Крывашэін]]а падышлі да Брэста. У горад была накіравана разведка, а ў штаб 29-й брыгады прыбыла нямецкая дэлегацыя<ref name="brl2"/>. Паводле савецка-нямецкага пратакола аб усталяванні дэмаркацыйнай лініі на тэрыторыі былой Польскай дзяржавы, падпісанага [[21 верасня]] [[1939]] г. прадстаўнікамі савецкага і нямецкага камандаванняў, горад адыходзіў да [[СССР]]. [[22 верасня]] адбылася афіцыйная працэдура перадачы Брэст-Літоўска і Брэсцкай крэпасці савецкаму боку, у час якой па [[Вуліца Леніна (Брэст)|цэнтральнай вуліцы]] [[Германа-савецкі ваенны парад у Брэст-Літоўску|ўрачыстым маршам прайшлі нямецкія і савецкія падраздзяленні]]<ref name="Mezhduburie">{{кніга|аўтар = Кривошеин С. М. |загаловак = Междубурье |ссылка = http://forgb.awardspace.com/krivoshein.html |месца = Воронеж |выдавецтва = Центрально-Черноземное книжное издательство |год = 1964 |старонкі = 250−262 |наклад = 15 000 }}</ref><ref name="WIF">{{Кніга|загаловак=A World in Flames: A Short History of the Second World War |аўтар=Martin Kitchen |год=1990 | мова = en|выдавец=Longman |isbn=0582034086 |старонкі=74 |каментар=The joint invasion of Poland was celebrated with a parade by the Wehrmacht and the Red Army in Brest Litovsk |спасылка=http://books.google.com/books?id=0t-fAAAAMAAJ&q=%22The+joint+invasion+of+Poland+was+celebrated+with+a+parade+by+the+Wehrmacht+and+the+Red+Army+in+Brest+Litovsk%22&dq=%22The+joint+invasion+of+Poland+was+celebrated+with+a+parade+by+the+Wehrmacht+and+the+Red+Army+in+Brest+Litovsk%22&lr=&ei=N0_USde1H5SwMpL1zeQC&pgis=1 }}</ref><ref name="SDtW">{{Кніга|загаловак=Stalin's Drive to the West, 1938-1945 |аўтар=first Raack |год=1995 |выдавецтва=Stanford University Press|isbn=0804724156 |старонкі=58 |каментар=The generals of the two invading armies went over the details of the prearranged line that would mark the two zones of conquest for Germany and Soviet Russia, subsequently to be rearranged one more time in Moscow. The military parade that followed was recorded by Nazi cameras and celebrated in the German newsreel: German and Soviet generals cheek by jowl n military homage to each other's armies and victories. |спасылка=http://books.google.com/books?id=pAdZMaWn8cIC&pg=PA58&dq}}</ref><ref name="Семиряга">М. И. Семиряга. [http://militera.lib.ru/research/semiryaga1/index.html Тайны сталинской дипломатии. 1939—1941.] — М.: Высшая школа, 1992. — 303 с.</ref>, пасля чаго ў цэнтр горада ўвайшлі падраздзяленні Чырвонай арміі<ref name="ЭГБ"/><ref name="brl2"/>.
З [[4 снежня]] [[1939]] года — цэнтр [[Брэсцкая вобласць|Брэсцкай вобласці]], з [[15 студзеня]] [[1940]] года — [[Брэсцкі раён|аднайменнага раёна]]<ref name="ГВБ"/>. На [[1 верасня]] [[1940]]<ref name="ЭГБ"/> у горадзе 24 прамысловыя прадпрыемствы<ref name="ГВБ"/>, 17 школ, 2 тэхнікумы, 3 вучылішчы, [[Брэсцкі рускі драматычны тэатр|Рускі драматычны тэатр]], 68,8 тыс. жыхароў<ref name="ЭГБ"/>.
У [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікую Айчынную вайн]]у Брэст у ліку першых [[Абарона Брэста (1941)|прыняў на сябе ўдар]] [[Нямецка-фашысцкія захопнікі|нямецка-фашысцкіх захопнікаў]] і [[22 чэрвеня]] [[1941]] года быў захоплены. Гераічная [[Абарона Брэсцкай крэпасці (1941)|абарона Брэсцкай крэпасці]] савецкімі воінамі доўжылася да канца ліпеня [[1941]] года<ref name="ГВБ"/>. Гітлераўцы ўстанавілі ў горадзе жорсткі акупацыйны рэжым<ref name="ЭГБ"/>. Яны стварылі ў горадзе 4 [[канцлагер]]ы з 8 аддзяленнямі і філіяламі<ref name="ГВБ"/>, знішчылі звыш 40 тысяч чалавек (у вобласці больш за 83,9 тыс. чал.), зруйнавалі ўсе прадпрыемствы і культурна-асветныя ўстановы, 48,7 % жыллёвага фонду<ref name="ЭГБ"/>.
З пачаткам нямецкай акупацыі Брэст некалькі разоў мяняла сваю адміністрацыйную прыналежнасць. На пачатку акупацыі [[1 жніўня]] [[1941]] года Брэст і ўся тагачасная Брэсцкая вобласць БССР, як і [[Беластоцкая вобласць]], былі далучаны да [[Усходняя Прусія|Усходняй Прусіі]] і ўваходзілі ў склад [[Беластоцкая акруга|Беластоцкай акругі]]<ref>{{артыкул|аўтар= Золотарев В., Кульков Е. |загаловак= Генеральный план «Ост»|арыгінал=|https://interaffairs.ru/jauthor/material/480|аўтар выдання= |выданне= Международная жизнь|тып=|месца=|выдавецтва= МИД РФ|год= 2011|выпуск=|том=|нумар= 6|старонкі=|isbn=}}</ref>. Але ўжо [[1 верасня]] [[1941]] года тэрыторыю [[Беларускае Палессе|Беларускага Палесся]] (Брэсцкая, Пінская і Палеская вобласці) разам Брэстам далучылі да [[Рэйхскамісарыят Украіна|Рэйхскамісарыята «Украіна»]]. Генеральны камісар Беларусі [[Вільгельм Кубэ]] лічыў памылкай уключэнне поўдня Беларусі ў склад Рэйхскамісарыята «Украіна» і на нарадзе гебітскамісараў у Мінску ў красавіку [[1943]] годзе выказваў сваю нязгоду з перадачай апошняму «значнай часткі тэрыторыі Паўднёвай Беларусі», а таму прапаноўваў рэйхскамісару Украіны [[Эрых Кох|Эрыху Коху]] перанесці лінію падзелу да «пінскіх балот». Аднак гэта пытанне вырашала кіраўніцтва іншых устаноў [[Трэці Рэйх|Трэцяга Рэйху]], у першую чаргу Галоўнае камандаванне сухапутных войскаў і кіраўніцтва міністэрства па занятых усходніх тэрыторыях. Менавіта рэйхсміністр [[Альфрэд Розенберг]] вызначыў мяжу паміж Украінай і Беларуссю на поўнач ад [[Прыпяць|Прыпяці]], бо такі падзел, хоць і не адпавядаў інтарэсам ваеннага кіраўніцтва, але забяспечваў Рэйхскамісарыят «Украіна» лесам і дрэваматэрыяламі, а таксама ствараліся ўмовы для выкарыстання сістэмы каналаў Прыпяці і чыгункі Брэст — Гомель<ref name="vsu">[https://lib.vsu.by/xmlui/bitstream/handle/123456789/4884/%D0%9A%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0%20%D0%86.%D0%AF..pdf]{{Недаступная спасылка}}</ref>.
[[1 верасня]] [[1941]] года а 12-й гадзіне дня была афіцыйна створана [[Генеральная акруга Валынь-Падолле|Генеральная акруга «Брэст-Літоўск»]] ({{lang-de|Generalbezirk Brest-Litowsk}})<ref name="generalbezirk">[http://www.territorial.de/ukra/wolhyn/wolh.htm#fn2 Territoriale Veränderungen in Deutschland und deutsch verwalteten Gebieten 1874—1945. {{ref-de}}]</ref>. Месцазнаходжаннем генеральнага камісарыяту быў Брэст-Літоўск. На працягу восені [[1941]] года тут утварыліся кіруемыя органы новай грамадзянскай адміністрацыі — гебітскамісарыяту (акругі) ў Брэст-Літоўску. [[1 студзеня]] [[1942]] адбылося перайменаванне Генеральнай акругі «Брэст-Літоўск» у [[Генеральная акруга Валынь-Падолле|Генеральную акругу «Валынь-Падолле»]]. Аднак да [[19 чэрвеня]] [[1942]] года адміністрацыйны цэнтр акругі яшчэ знаходзіўся ў Брэст-Літоўску, пасля чаго яго перанеслі ў [[Луцк]]. [[8 верасня]] [[1942]] года Брэсцкі гарадскі ({{lang-de|Kreisgebiet Brest-Litowsk-Stadt}}) і Брэсцкі сельскі гебіт ({{lang-de|Kreisgebiet Brest-Litowsk-Land}}) аб’ядналі ў адзін новы [[Брэсцкі гебіт]] ({{lang-de|Kreisgebiet Brest Litowsk}}). У лютым 1944 года тэрыторыю Брэсцкага гебіта (а таксама [[Кобрынскі гебіт|Кобрынскага]] і [[Пінскі гебіт|Пінскага]] гебітаў) з Генеральнай акругі «Валынь-Падолле» перадалі ў склад [[Генеральная акруга Беларусь|Генеральнай акругі «Беларусь»]], якая ўваходзіла ў склад [[Рэйхскамісарыят Остланд|Рэйхскамісарыята «Остланд»]]<ref name="Generalbezirk ">[http://www.territorial.de/ukra/wolhyn/brestlit.htm Territoriale Veränderungen in Deutschland und deutsch verwalteten Gebieten 1874 – 1945. {{ref-de}}]</ref>.
У Брэсце дзейнічалі [[Брэсцкая абласная антыфашысцкая арганізацыя|абласная]] і [[Брэсцкая гарадская антыфашысцкая арганізацыя|гарадская]] антыфашысцкія арганізацыі, [[Брэсцкае патрыятычнае падполле|патрыятычнае падполле]], [[Брэсцкае камсамольска-маладзёжнае падполле|камсамольска-маладзёжнае падполле]], [[Брэсцкі падпольны абком КП(б)Б|падпольны абком КП(б)Б]], [[Брэсцкае партызанскае злучэнне|партызанскае злучэнне]], [[Брэсцкі падпольны гаркам КП(б)Б|падпольны гаркам КП(б)Б]], [[ЛКСМБ]], у кантакце з якімі працавалі падпольныя камсамольскія органы. З мая [[1942]] года дзейнічала падпольная друкарня, выдаваліся падпісныя газеты [[За Родину|«За Родину»]] і [[Заря (газета)|«Заря»]]. Горад вызвалены [[28 ліпеня]] [[1944]] года ў ходзе [[Люблін-Брэсцкая аперацыя|Люблін-Брэсцкай аперацыі]]<ref name="ЭГБ"/> войскамі [[1-ы Беларускі фронт|1-га Беларускага фронту]].
=== Пасляваеннае развіццё ===
Пасля вызвалення горад паступова адрадзіўся і вырас у буйны прамысловы і культурны цэнтр Беларусі<ref name="ГВБ"/>.
[[8 мая]] [[1965]] года Брэсцкай крэпасці было нададзена ганаровае званне [[Гарады-героі|крэпасць-герой]], з уручэннем [[Ордэн Леніна|ордэна Леніна]] і [[Медаль «Залатая Зорка» (СССР)|медаля «Залатая Зорка»]]. У [[1969]]—[[1971]] гадах на тэрыторыі Брэсцкай крэпасці ўтварыўся [[мемарыяльны комплекс «Брэсцкая крэпасць-герой»]].
У пасляваенны перыяд у межы горада ўвайшлі навакольныя вёскі: [[Адамкова]], [[Бярозаўка 1 (Брэст)|Бярозаўка 1-я]], [[Бярозаўка 2 (Брэст)|Бярозаўка-2-я]] (усе 1958), [[Бярозаўка (Брэст)|Бярозаўка]] (1968), [[Валынка (Брэст)|Валынка]] (у 1921—1939 называлася Траўгутава), [[Вулька Падгародская|Вулька-Падгародска]], [[Гузні (Брэст)|Гузні]] (абедзве 1968), [[Дуброўка (Брэст)|Дуброўка]] (1979), [[Кавалёва (Брэст)|Кавалёва]] (1958), [[Кацельня Падгародская|Кацельня-Падгародская]] (1968), [[Кацінбор]] (1979), [[Крушына (Брэст)|Крушына]] (1968), [[Лысая Гара (Брэст)|Лысая Гара]] (1958), [[Пугачова (Брэст)|Пугачова]] (1979), [[Рэчыца (Брэст)|Рэчыца]], [[Трышын]] (абедзве 1968); [[Паўднёвы пасёлак (Брэст)|Паўднёвы пасёлак]] (1958)<ref name="ГВБ"/>.
=== Сучаснасць ===
З 1990 года Брэст — адзін з шасці абласных цэнтраў незалежнай Беларусі. Тут размясціліся Генеральныя консульствы Рэспублікі Польшча, Расійскай Федэрацыі і [[Пасольства Украіны ў Беларусі#Генеральнае консульства Украіны ў Брэсце|Украіны]] (закрыта з сакавіка 2022 года). З 1991 года працуе мытня «Заходні Буг». У 1996 годзе ўтварылася свабодная эканамічная зона «Брэст».
Са студзеня [[2018]] г. у горадзе праходзяць [[пратэсты супраць будаўніцтва акумулятарнага завода]].
Брэст стаў адным з цэнтраў [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)|пратэстаў 2020—2021 гадоў]]<ref>[https://www.dw.com/ru/kogo-i-za-chto-sudjat-v-breste-posle-protestov/a-54737595 Кого и за что судят в Бресте после протестов], [[Deutsche Welle]], 28.08.2020 г.</ref>. 10 жніўня 2020 года тут праходзілі сутыкненні супрацоўнікаў [[АМАП (Беларусь)|АМАП]] з пратэстоўцамі, у час якіх карнікі ўжывалі светлашумавыя шашкі. 11 жніўня ў Брэсце быў паранены ўдзельнік пратэстаў [[Генадзь Валер’евіч Шутаў|Генадзь Шутаў]]. Яго ў крытычным стане перавялі ў шпіталь Міністэрства абароны, дзе 19 жніўня ён памёр<ref>{{Cite web|last=|first=|date=2020-08-19|title=Сьледчы камітэт апісаў абставіны забойства берасьцейца падчас акцыі пратэсту|url=https://www.svaboda.org/a/30792603.html|dead-url=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200910151007/https://www.svaboda.org/a/30792603.html|archivedate=2020-09-10|accessdate=2020-09-10|website=|publisher=[[Радыё Свабода]]|language=be}}</ref>. 16 жніўня 2020 года ў Брэсце прайшоў {{нп3|Марш за свабоду (Брэст, 2020)|Марш за свабоду|be-x-old|Марш за свабоду (Берасьце, 2020)}}.
== Архітэктура ==
Ужо ў [[1945]] г. ў адпаведнасці з рашэннем [[Савет Міністраў БССР|Савета Міністраў БССР]] пачаліся работы па генеральным плане аднаўлення і рэканструкцыі Брэста. Распрацоўка яго вялася супрацоўнікамі інстытута «[[Белдзяржпраект]]» і была завершана ў [[1948]] г. (план удакладняўся і карэкціраваўся архітэктарам [[Г. А. Парсаданаў|Г. А. Парсаданавым]] да [[1953]] года). Генеральны план вызначаў напрамак развіцця горада на 2 пасляваенныя дзесяцігоддзі і прадугледжваў удасканаленне [[планіровачная структура|планіровачнай структуры]] горада, разбіваў усю тэрыторыю Брэста на планіровачныя раёны, якія, у сваю чаргу, дзяліліся на [[прамысловы раён|прамысловыя]] і [[жылы раён|жылыя раёны]], [[мікрараён]]ы. Горад развіваўся ва ўсходнім (раёны [[Кіеўка]] і [[Усход (жылы раён, Брэст)|Усходні]]), паўночным ([[Адамкава]]—[[Рэчыца (Брэст)|Рэчыца]]—[[Граеўка]]) і часткова паўднёвых напрамках. Прадугледжвалася аднаўленне, рэканструкцыя і добраўпарадкаванне [[Гістарычны цэнтр Брэста|цэнтра горада]] і галоўных магістралей — [[Вуліца Леніна (Брэст)|вул. Леніна]] (звязвала [[Прывакзальная плошча (Брэст)|Прывакзальную плошчу]] з набярэжнай р. [[Мухавец]]) і [[Вуліца Маскоўская (Брэст)|вул. Маскоўскай]] (пачыналася каля [[Брэсцкая крэпасць|Брэсцкай крэпасці]] і пераходзіла ў [[М1 (аўтадарога, Беларусь)|шашу Брэст—Масква]]). Забудоўвалася [[плошча Леніна]] як адміністрацыйна-грамадскі цэнтр Брэста. У цэнтры ўзводзіліся 4—5-і павярховыя дамы (архітэктары [[А. Сувораў (архітэктар)|А. Сувораў]], [[З. Леўчанка]]); рэканструяваны [[Чыгуначны вакзал (Брэст)|чыгуначны вакзал]] ([[1956]]), пабудаваны [[універмаг (Брэст)|універмаг]] ([[1955]]), [[Буг (гасцініца)|гасцініца «Буг»]] ([[1958]])<ref name="ГВБ"/>.
Згодна з новым генеральным планам развіцця Брэста, які быў зацверджаны [[Савет Міністраў БССР|Саветам Міністраў БССР]] у [[1965]] годзе (распрацаваны ў інстытуце «[[Белдзяржпраект]]», архітэктары [[Ю. Глінка]], [[Я. Ліневіч]], [[А. Гарбачоў]]), далейшае развіццё горада адбывалася ва ўсходнім напрамку: ствараўся [[Усходні прамысловы вузел (Брэст)|ўсходні прамысловы вузел]], вялося будаўніцтва буйнейшага [[Усход (жылы раён, Брэст)|раёна Усход]], які ўключае 7 мікрараёнаў і грамадскі цэнтр. Спрыяльным для прамысловага і жыллёвага будаўніцтва па генеральным плане з’яўляўся і паўднёвы напрамак. У [[1976]] г. план быў скарэкціраваны да [[2000]] г. ў [[Мінскі філіял Цэнтральнага навукова-даследчага і праектнага інстытута горадабудаўніцтва|Мінскім філіяле Цэнтральнага навукова-даследчага і праектнага інстытута горадабудаўніцтва]] (архітэктары [[Г. Булдаў]], [[Р. Арцёмчык]]). У [[1970-я]] гады пачалося асваенне зямель пад жылую забудову ў паўднёвым напрамку (левабярэжная частка р. [[Мухавец (рака)|Мухавец]]). Паўднёвы жылы раён разлічаны на 70—80 тыс. жыхароў і складаецца з 6 мікрараёнаў. У пачатку [[1970-я|1970-х]] гадоў ў Брэсце сфарміравалася 6 раёнаў, дзе вялося будаўніцтва жылля: паўднёвы, цэнтральны, усходні, Граеўскі, Адамкова—Рэчыца і раён [[Камянецкая шаша|Камянецкай шашы]]. Паводле праекта планіроўкі цэнтра Брэста [[1968]] г. (архітэктары [[В. Анікір]], [[Г. Трушнікава]]) фарміруецца ансамбль [[грамадскі будынак|грамадскіх будынкаў]] у раёне плошчы Леніна, рэканструюцца [[Вуліца Леніна (Брэст)|вуліцы Леніна]] і [[Савецкая вуліца (Брэст)|Савецкая]], забудоўваецца [[Маскоўская вуліца (Брэст)|Маскоўская вуліца]]<ref name="ГВБ"/>.
У [[1985]] г. ў [[Беларускі навукова-даследчы і праектны інстытут горадабудаўніцтва|Беларускім навукова-даследчым і праектным інстытуце горадабудаўніцтва]] распрацаваны праект [[рэгенерацыя|рэгенерацыі]] [[Гістарычны цэнтр Брэста|гістарычнай часткі Брэста]], які прадугледжваў захаванне планіроўкі, што склалася гістарычна, як помніка горадабудаўніцтва. Гэты праект стаў першым вопытам у серыі праектаў рэгенерацыі гістарычных гарадоў Беларусі. У сувязі з будаўніцтвам прадпрыемстваў [[паўднёвы прамысловы вузел (Брэст)|паўднёвага прамысловага вузла]] ў [[1980-я]] гады асвойваецца новы раён горада — паўднёва-ўсходні (з [[1983]] г. забудоўваецца мікрараён [[Паўднёвы Усход (Брэст)|Паўднёвы Усход-3]]; архітэктары [[Карват]], [[М. Козік]]). У паўднёвым прамысловым вузле размешчана машына-будаўнічае аб’яднанне<ref name="ГВБ"/>.
У 1992 г. [[БелНДІПгорадабудаўніцтва]] распрацаваў чарговы ген. план развіцця Брэста (галоўны архітэктар [[А. Зайцава]]), які прапануе канцэпцыю комплекснага развіцця горада. Адметнай асаблівасцю праекта з’яўляецца сацыяльная накіраванасць горадабудаўнічых рашэнняў. У ім больш поўна ўлічана інтэграцыя паміж горадам і сумежнымі з ім тэрыторямі. Умовы планіровачнага развіцця дазваляюць пашырэнне горада ў паўночным і паўднёвым напрамках. Асноўнае жыллёвае будаўніцтва весці на тэрыторыях, якія прымыкаюць да [[Паркавая магісталь (Брэст)|вул. Паркавай]] і [[вуліца Махновіча (Брэст)|працягу бульвара Шаўчэнкі]] ў паўднёвай частцы горада, да [[Вуліца Лейтэнанта Рабцава|вул. Лейтэнанта Рабцава]] ў паўночнай частцы, а таксама да [[Вуліца Піянерская (Брэст)|вуліцы Піянерскай]] у раёне [[Бярозаўка 1 (Брэст)|Бярозаўкі]]. Актыўнаму асваенню належыць тэрыторыя, абмежаваная вул. Маскоўскай і р. Мухавец<ref name="ГВБ"/>.
<!--Помнікі: М. В. Гогалю, У. I. Леніну, А. Міцкевічу, А. В. Сувораву, Герою Сав. Саюза А. М. Карасёву, А. Ф. Наганаву, бюст П. I. Клімука, помнікі Вызвалення, пагранічнікам, сав. воінам-артылеры-стам, сав. танкістам, сав. воінам-інтэрна-цыяналістам; 72 брацкія магільг сав. во-інаў, 5 магіл ахвяр фашьгзму; мемары-яльны комплекс «Брэсцкая крэпасць-ге-рой», устаноўлена 12 мемарыяльных до-шак і інш. Захаваліся помнікі архітэкту-ры: Брацкая Мікалаеўская і Сімяонаў-ская цэрквы, кафедральны касцёл<ref name="ЭГБ"/>.
-->
<!--
З 1795 у складзе Расійскай імперыі, з 1796 — павятовы цэнтр. З [[1799]] '''Брэст-Літоўск''' павятовы горад, уваходзіў у [[Літоўская губерня|Літоўскую]], з [[1801]] у [[Гродзенская губерня|Гродзенскую]] губерні. У пачатку XIX стагоддзя ён часта цярпеў ад пажараў. Пацярпеў горад і ў час [[Вайна 1812 года|вайны 1812 года]].
У 1835 годзе па загадзе рускага цара [[Мікалай I, імператар расійскі|Мікалая I]] на месцы старажытнага горада пачалі будаваць [[Брэсцкая крэпасць|Брэсцкую крэпасць]], пры гэтым стары Брэст быў амаль цалкам разбураны, горад быў збудаваны нанова на новым месцы. Гарадская забудова была перанесена на 2 км на ўсход, на тэрыторыю былых Валынскага і Кобрынскага прадмесцяў. 26 красавіка 1842 года адбылося ўрачыстае адкрыццё крэпасці.
У другой палавіне XIX стагоддзя Брэст інтэнсіўна забудоўваўся, узводзіліся першыя фабрыкі і шмат новых каменных будынкаў. У значнай ступені росту горада садзейнічала будаўніцтва чыгунак. У 1869 годзе здадзена ў эксплуатацыю дарога Брэст — Варшава, у 1871 годзе — Масква — Брэст, у 1873 годзе — Брэст — Кіеў, у 1886 годзе — Брэст — Гомель. У 1886 годзе быў пабудаваны [[Чыгуначны вакзал Брэст-Цэнтральны|будынак чыгуначнага вакзала]] (цяпер помнік архітэктуры). У XIX стагоддзі ў склад горада ўвайшла [[Валынка, Брэст|Валынка]]<ref name="gants">[ http://www.gants-region.info/index/0-437 БРЭСТ]. Ганцавіцкі краязнаўча-інфармацыйны партал</ref>.
У гады [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] Брэст-Літоўск быў акупіраваны германскімі войскамі. З [[9 снежня|9 (22) снежня]] [[1917]] па [[3 верасня]] [[1918]] у Брэсце праходзілі мірныя перамовы паміж Савецкай Расіяй і [[Германія]]й, у выніку чаго быў падпісаны [[Брэст-Літоўскі мір]]. У [[1919]] Брэст заняты польскімі войскамі. З 1921 у складзе Польшчы.
На пачатку 2-й сусветнай вайны абараняўся польскім войскам 14-17 верасня 1939 г. ад нацысцкіх захопнікаў. Згодна з савецка-германскім дагаворам ([[Пакт Молатава-Рыбентропа|пакт Молатава-Рыбентропа]]) 22 верасня [[1939]] г. Брэст-над-Бугам быў перададзены [[Вермахт]]ам (генерал Гудэрыян) камандаванню [[Чырвоная Армія|Чырвонай Арміі]] (камбрыг С. Крывашэін). Пры акце перадачы адбылося прахаджэнне па вуліцы Любельскай Вуніі нямецкіх войскаў, якія пакідалі горад, і савецкіх, якія яго прымалі (што калі-нікалі няверна называецца ў літаратуры «супольным савецка-нямецкім парадам»). У палоне савецкіх войскаў апынуліся 1030 афіцэраў, 1220 падафіцэраў і 34 000 салдат польскага войска.
На падставе рашэнняў Вярхоўных Саветаў СССР і БССР 2 лiстапада 1939 г. уключаны ў склад БССР.
У [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікую Айчынную вайну]] Брэсцкая крэпасць уславілася 28-дзённай [[Абарона Брэсцкай крэпасці, 1941|абаронай]] (з [[22 чэрвеня]] да канца ліпеня). [[8 мая]] [[1965]] г. [[Брэсцкая крэпасць]] узнагароджана званнем [[крэпасць-герой]], з уручэннем [[ордэн Леніна|ордэна Леніна]] і медалі «[[Медаль «Залатая Зорка»|Залатая Зорка]]».
Падчас нямецкай акупацыі ў горадзе існавала гета, большасць мясцовых яўрэяў былі знішчаныя. Горад быў вызвалены [[28 ліпеня]] [[1944]] г. ў ходзе Люблін-Брэсцкай наступальнай аперацыі .
У [[1948]] г. прыняты генеральны план адбудовы. Асноўнай магістраллю стала вуліца Маскоўская, якая ішла ад крэпасці праз увесь горад на ўсход. У [[1958]] годзе ў межы горада ўвайшлі навакольныя вёскі [[Адамкова]], [[Бярозаўка 1, Брэст|Бярозаўка 1]], [[Бярозаўка 2, Брэст|Бярозаўка 2]], [[Кавалёва, Брэст|Кавалёва]], [[Лысая Гара, Брэст|Лысая Гара]], [[Паўднёвы, Брэст|Паўднёвы пасёлак]]<ref name="gants"/>, пабудавана [[Буг (гасцініца)|гасцініца «Буг»]].
У 1960-я гады быў створаны [[Усходні прамысловы вузел Брэста|Усходні прамысловы вузел]], пабудаваны электрамеханічны і электралямпавы заводы, завод газавай апаратуры, панчошны камбінат, абласная друкарня, камбінат будаўнічых матэрыялаў. Хуткімі тэмпамі сталі ўзводзіцца цэлыя жылыя масівы. У хуткім часе Брэст упершыню «перамахнуў» цераз [[Рака Мухавец|Мухавец]]. У [[1968]] годзе ў межы горада ўвайшлі вёскі [[Бярозаўка, Брэст|Бярозаўка]], [[Вулька Падгародская]], [[Гузні, Брэст|Гузні]], [[Кацельня-Падгародская]], [[Крушына, Брэст|Крушына]], [[Рэчыца, Брэст|Рэчыца]], [[Трышын]]<ref name="gants"/>. Пачалі актыўна забудоўвацца былыя вёскі Вулька і Кавалёва на левым беразе ракі. У цэнтральнай частцы горада былі ўзведзены [[Беларусь (кінатэатр, Брэст)|кінатэатр «Беларусь»]], [[гасцініца Інтурыст, Брэст|гасцініца «Інтурыст»]]. У гэты час адкрыты інжынерна-будаўнічы інстытут (цяпер [[Брэсцкі дзяржаўны тэхнічны ўніверсітэт]]).
Пасля зацвярджэння ў [[1975]] г. новага генеральнага плана пачалося асваенне пойменных тэрыторый Паўднёвага жылога раёна, атрымаў развіццё горад і на паўночным напрамку. У [[1979]] г. ў межы горада ўвайшлі вёскі [[Дуброўка, Брэст|Дуброўка]], [[Кацінбор]], [[Пугачова, Брэст|Пугачова]]<ref name="gants"/>.
== Геаграфія ==
=== Клімат ===
{{main|Клімат Брэста}}
Метэаназіранні ў Брэсце вядуцца з [[1834]] года<ref name="Брэст. Энцыклапедычны даведнік Стар.9"/>. Клімат у раёне горада — [[Кантынентальны клімат|умерана кантынентальны]]<ref name="Брэст. Энцыклапедычны даведнік Стар.9"/>. З-за ўплыву марскіх паветраных мас характэрна мяккая зіма і ўмерана цёплае лета. Цыклоны, якія з’яўляюцца прычынай гэтага, перамяшчаюцца з Атлантычнага акіяна з захаду на ўсход. Сярэдняя тэмпература студзеня −2,6 °C, ліпеня +19,3 °C. Гадавая колькасць ападкаў 609 мм. Сярэднегадавая [[тэмпература]] паветра ў Брэсце складае +8,2 °C, сярэднегадавая [[Шкала Бофарта|хуткасць ветру]] — {{s|2,6 м/с}}, сярэднегадавая [[Адносная вільготнасць|вільготнасць паветра]] — 76 %. [[Вегетацыйны перыяд]] доўжыцца 214 сутак<ref name="brest_rayon"/>.
У годзе ў сярэднім 160 дзён ідзе дождж, 68 дзён — снег. Туманы назіраюцца на працягу 33 дзён, навальніцы — 27 дзён<ref name="Надвор'е і климат3"/>.
{{Клімат горада
|Горад_род=Брэста (норма 1981-2010)
|Становішча = left
|Крыніца=[http://pogoda.ru.net/climate/33008.htm Надвор'е і клімат]
| Сту_сяр=-2.6 | Сту_сяр_апад=34
| Лют_сяр=-1.9 | Лют_сяр_апад=33
| Сак_сяр=2.2 | Сак_сяр_апад=33
| Кра_сяр=8.7 | Кра_сяр_апад=37
| Май_сяр=14.5 | Май_сяр_апад=63
| Чэр_сяр=17.1 | Чэр_сяр_апад=68
| Ліп_сяр=19.3 | Ліп_сяр_апад=74
| Жні_сяр=18.5 | Жні_сяр_апад=72
| Вер_сяр=13.3 | Вер_сяр_апад=56
| Кас_сяр=8.3 | Кас_сяр_апад=37
| Ліс_сяр=2.7 | Ліс_сяр_апад=42
| Сне_сяр=-1.3 | Сне_сяр_апад=41
| Год_сяр=8.2 | Год_сяр_апад=590
| Сту_сяр_мін=-4.9 | Сту_сяр_макс=-0.1
| Лют_сяр_мін=-4.5 | Лют_сяр_макс=1.2
| Сак_сяр_мін=-1.2 | Сак_сяр_макс=6.3
| Кра_сяр_мін=3.8 | Кра_сяр_макс=14.0
| Май_сяр_мін=9.0 | Май_сяр_макс=20.1
| Чэр_сяр_мін=12.0 | Чэр_сяр_макс=22.6
| Ліп_сяр_мін=14.2 | Ліп_сяр_макс=24.9
| Жні_сяр_мін=13.3 | Жні_сяр_макс=24.2
| Вер_сяр_мін=9.1 | Вер_сяр_макс=18.4
| Кас_сяр_мін=4.8 | Кас_сяр_макс=12.5
| Ліс_сяр_мін=0.4 | Ліс_сяр_макс=5.4
| Сне_сяр_мін=-3.5 | Сне_сяр_макс=0.9
| Год_сяр_мін=4.4 | Год_сяр_макс=12.5
| Сту_а_макс=11.6 | Сту_а_мін=-35.5
| Лют_а_макс=17.2 | Лют_а_мін=-28.1
| Сак_а_макс=22.6 | Сак_а_мін=-22.6
| Кра_а_макс=30.7 | Кра_а_мін=-6.2
| Май_а_макс=32.1 | Май_а_мін=-4.2
| Чэр_а_макс=33.0 | Чэр_а_мін=2.1
| Ліп_а_макс=36.6 | Ліп_а_мін=5.8
| Жні_а_макс=35.6 | Жні_а_мін=1.3
| Вер_а_макс=31.5 | Вер_а_мін=-2.8
| Кас_а_макс=26.4 | Кас_а_мін=-9.9
| Ліс_а_макс=19.0 | Ліс_а_мін=-19.2
| Сне_а_макс=14.5 | Сне_а_мін=-25.1
| Год_а_макс=36.6 | Год_а_мін=-35.5
|}}{{Клімат горада
|Горад_род=Брэста за перыяд 2001 - 2011 гг
|Крыніца=[http://www.weatheronline.co.uk/weather/maps/city?FMM=1&FYY=2001&LMM=12&LYY=2011&WMO=33008&CONT=euro®ION=0005&LAND=BY&ART=TMX&R=0&NOREGION=1&LEVEL=162&LANG=en&MOD=tab www.weatheronline.co.uk] [http://pogoda.ru.net/monitor.php?id=33008 экстрэмумы і ападкі з Кліматычнага манітора]
| Сту_сяр=-2.7 | Сту_сяр_апад=42
| Лют_сяр=-1.9 | Лют_сяр_апад=38
| Сак_сяр=2.7 | Сак_сяр_апад=31
| Кра_сяр=9.3 | Кра_сяр_апад=29
| Май_сяр=14.6 | Май_сяр_апад=76
| Чэр_сяр=17.5 | Чэр_сяр_апад=62
| Ліп_сяр=20.8 | Ліп_сяр_апад=83
| Жні_сяр=19.3 | Жні_сяр_апад=77
| Вер_сяр=14.2 | Вер_сяр_апад=48
| Кас_сяр=8.6 | Кас_сяр_апад=41
| Ліс_сяр=4.0 | Ліс_сяр_апад=41
| Сне_сяр=-1.2 | Сне_сяр_апад=42
| Год_сяр=8.8 | Год_сяр_апад=609
| Сту_сяр_мін=-4.6 | Сту_сяр_макс=-0.8
| Лют_сяр_мін=-4.3 | Лют_сяр_макс=0.5
| Сак_сяр_мін=-1.0 | Сак_сяр_макс=6.4
| Кра_сяр_мін=4.2 | Кра_сяр_макс=14.4
| Май_сяр_мін=9.4 | Май_сяр_макс=19.8
| Чэр_сяр_мін=12.3 | Чэр_сяр_макс=22.7
| Ліп_сяр_мін=15.5 | Ліп_сяр_макс=26.0
| Жні_сяр_мін=14.1 | Жні_сяр_макс=24.5
| Вер_сяр_мін=9.2 | Вер_сяр_макс=19.3
| Кас_сяр_мін=5.0 | Кас_сяр_макс=12.2
| Ліс_сяр_мін=1.8 | Ліс_сяр_макс=6.2
| Сне_сяр_мін=-2.9 | Сне_сяр_макс=0.4
| Год_сяр_мін=4.9 | Год_сяр_макс=12.6
| Сту_а_макс=11.4 | Сту_а_мін=-26.1
| Лют_а_макс=14.4 | Лют_а_мін=-22.0
| Сак_а_макс=19.4 | Сак_а_мін=-14.9
| Кра_а_макс=26.5 | Кра_а_мін=-4.8
| Май_а_макс=31.6 | Май_а_мін=-1.2
| Чэр_а_макс=32.0 | Чэр_а_мін=4.0
| Ліп_а_макс=35.0 | Ліп_а_мін=8.8
| Жні_а_макс=35.5 | Жні_а_мін=4.9
| Вер_а_макс=31.5 | Вер_а_мін=-2.0
| Кас_а_макс=24.4 | Кас_а_мін=-5.8
| Ліс_а_макс=19.0 | Ліс_а_мін=-14.2
| Сне_а_макс=12.3 | Сне_а_мін=-22.2
| Год_а_макс=35.5 | Год_а_мін=-26.1
|}}
Паводле [[фізіка-геаграфічнае раянаванне|фізіка-геаграфічнага раянавання]], горад размешчаны на [[Высокаўская раўніна|Высокаўскай раўніне]] ў межах заходняй часткі [[Беларускае Палессе|Беларускага Палесся]] — [[Брэсцкае Палессе|Брэсцкім Палессі]]<ref name="Кравчук"/>.
=== Экалогія ===
Ад стацыянарных крыніц, размешчаных у горадзе, у атмасферу паступае 3,2 тыс. тон [[забруджвальнае рэчыва|забруджвальных рэчываў]], высокая доля [[Выкід шкоднага рэчыва|выкідаў]] ад [[транспарт]]у (для Брэсцкай вобласці дасягае 87 % ад усіх выкідаў)<ref name="Кравчук"/>.
=== Гідраграфія ===
[[Гідраграфія|Гідраграфічная]] сітуацыя вызначаецца ракой [[Заходні Буг]], якая праходзіць на паўднёва-заходняй ускраіне горада і [[Мухавец (рака)|Мухавец]], які ўпадае ў яе і перасякае горад з усходу на захад. У межах горада рака Мухавец утварае шматлікія [[затока|затокі]], [[старыца|старыцы]] і [[выспа|выспы]]. У забудаванай частцы горада размешчана некалькі невялікіх [[сажалка|сажалак]]. У [[Пойма|поймах рэк]] развіта сістэма [[меліярацыйны канал|меліярацыйных каналаў]], прымеркаваных пераважна да паўднёвай ускраіны<ref name="Кравчук"/>.
=== Рэльеф ===
[[Рэльеф (геаграфія)|Рэльеф]] мясцовасці, на якой размясціўся горад, вызначаецца размяшчэннем у межах [[Высокаўская раўніна|Высокаўскай раўніны]], а таксама [[Даліна ракі|далінамі рэк]]. Даліны рэк у межах горада шырокія, у раёне Брэсцкай крэпасці яны злучаюцца<ref name="Кравчук"/>.
=== Глебы ===
Паводле глебава-геаграфічнага раянавання, тэрыторыя Брэста адносіцца да [[Брэсцка-Драгічынска-Іванаўскі раён|Брэсцка-Драгічынска-Іванаўскага раёна]]. Натуральнае глебавае покрыва ў забудаванай частцы горада моцна змененае, на прысядзібных участках акультураны. Захаваныя на адкрытых прасторах (у лясах, лесапарках, водна-зялёнай сістэме) натуральныя глебы пераважна [[Дзярнова-падзолістыя глебы|дзярнова-падзолістыя]], [[слабаглеяватыя глебы|слабаглеяватыя]] на [[супескі|супесках]], сустракаюцца [[дзярнова-глеяватыя глебы|дзярнова-глеяватыя]] і [[глеевыя глебы|глеевыя]] на [[суглінкі|суглінках]], супесках і [[пясок|пясках]], а таксама [[Тарфяна-балотныя глебы|тарфяна-балотныя]] (у поймах рэк)<ref name="Кравчук"/>.
=== Клімат ===
Паводле [[клімат]]у Брэст размешчаны ў [[Паўднёвая агракліматычная вобласць Беларусі|Паўднёвай агракліматычнай вобласці]]. Сума тэмператур паветра вышэй за +10 [[°C]] перавышае 2400 °C. Сярэдняя тэмпература [[ліпень|ліпеня]] +18,0—18,5 °C, [[студзень|студзеня]] −4,5 °C. [[Абсалютны мінімум тэмпературы]] набліжаецца да —36 °C. За год выпадае менш за 600 мм [[Атмасферныя ападкі|ападкаў]]. [[Вегетацыйны перыяд|Перыяд вегетацыі]] раслін складае 198—204 дні. Горад адносіцца да [[Паўднёвы раён інтрадукцыі|Паўднёвага раёна інтрадукцыі]]<ref name="Кравчук"/>.
У складзе гарадскіх зямель Брэста [[лясны масіў|лясныя масівы]] і [[Дрэвавыя расліны|дрэвава]]-[[хмызняк]]овая расліннасць займаюць 20,2 %, [[ворныя землі]] — 12,2, землі пад воднымі аб’ектамі, [[луг]]амі і [[балота]]мі — 5, 5,2 і 1,7 % адпаведна, пад [[забудова]]й, [[дарога]]мі і [[камунікацыя]]мі — 28,5 %<ref name="Кравчук">Кравчук, Л. А. Структурно-функциональная организация ландшафтно-рекреационного комплекса в городах Беларуси / Л. А. Кравчук. — Минск: Беларус. навука, 2011. — 171 с. — ISBN 978-985-08-1264-3. стар. 90-91</ref>
=== Флора ===
Фізіка-геаграфічныя і глебава-кліматычныя ўмовы вызначылі асаблівасці натуральнай расліннасці, што расце на тэрыторыі горада, якая прадстаўлена [[лес|лясамі]], размешчанымі на паўночным усходзе, паўднёвым захадзе і паўднёвым усходзе горада, а таксама [[поймавы луг|поймавымі лугамі]] і дрэвава-хмызняковай расліннасцю<ref name="Кравчук"/>.
Лясы Брэста прымеркаваны да падзоны [[Шырокалісцевыя лясы|шырокалісцева]]-[[Іглічны лес|іглічных]] лясоў, размешчаны ў межах [[Бугска-Палеская геабатанічная акруга|Бугска-Палескай геабатанічнай акругі]], [[Бугска-Прыпяцкі лесараслінны раён|Бугска-Прыпяцкага лесарасліннага раёна]]<ref name="Кравчук"/>.
[[Луг]]і прадстаўлены [[мурожныя лугі|мурожнымі]] на незабудаваных участках у міжрэччах і надабалонных тэрасах і [[поймавыя лугі|поймавымі]] — у далінах рэк Мухавец і Заходні Буг. На гарадской тэрыторыі яны досыць моцна антрапагенна ператвораны ў час [[добраўпарадкаванне|добраўпарадкавання]]<ref name="Кравчук"/>.
==== Ландшафтна-рэкрэацыйны комплекс ====
У горадзе маецца ([[2010]]) 5 [[парк]]аў (140,2 [[Гектар|га]]), 13 [[сквер]]аў (23,3 га), 6 [[бульвар]]ы (15,1 га), 1 [[сад]] (0,4 га), 7 азелянёных тэрыторый грамадскіх цэнтраў (12,0 га), водна-зялёная сістэма (499,5 га), 4 гарадскія [[пляж]]ы (9,8 га), 7 [[Асабліва ахоўныя прыродныя тэрыторыі Беларусі|асабліва ахоўных тэрыторый]] (70,1 га), а таксама гарадскія [[лес|лясы]], [[лесапарк]]і і іншыя азелянённыя тэрыторыі (1282,0 га)<ref name="Экбюл2010">[http://www.minpriroda.gov.by/uploads/files/000632_410797_10.doc Экалагічны бюлетэнь за 2010 год. Глава 10. Зялёныя насаджэнні і прыродныя экасістэмы ў гарадах]</ref>.
Ландшафтна-рэкрэацыйны комплекс Брэста складаецца як з добраўпарадкаваных тэрыторый: паркаў (з улікам [[Мемарыяльны комплекс «Брэсцкая крэпасць-герой»|Мемарыяльнага комплексу «Брэсцкая крэпасць»]] — 117,3 га), сквераў (74,7 га), бульвараў (39,1 га), азелянёных тэрыторый водна-зялёнай сістэмы (107 га з улікам тэрыторый, якія прылягаюць да [[Вяслярны канал (Брэст)|вяслярнага канала]]), так і рэкрэацыйных лясоў, якія займаюць амаль 80 % у структуры комплексу<ref name="Кравчук"/>.
Станам на [[2019]] год у горадзе маецца 9 [[Асабліва ахоўныя прыродныя тэрыторыі Беларусі|асабліва ахоўных прыродных тэрыторый]], сярод якіх [[біялагічныя заказнікі]] мясцовага значэння [[Барбастэла (заказнік)|Барбастэла]] (6,61 га) і [[Брэсцкі заказнік|Брэсцкі]] (66,71 га), [[батанічны помнік прыроды]] рэспубліканскага значэння [[Брэсцкія елкі|елкі звычайныя змеепадобнай формы «Брэсцкія»]], помнікі прыроды мясовага значэння [[бук лясны (Брэст)|бук лясны]], [[вішня птушыная (Брэст)|вішня птушыная]], [[дуб чарэшчаты (Брэст)|дуб чарэшчаты]], [[плюшч звычайны (Брэст)|плюшч звычайны]], [[Дуброўка (тарфянік)|тарфянік Дуброўка]], [[Брэсцкая крынічная струга]]<ref name="priroda.brest">[http://www.priroda.brest.by/files/OOPT%202019.xlsx Особо охраняемые природные территории (ООПТ) Брестской области]</ref>.
Узровень азелянення горада складае 21,4 %, што значна ніжэй за норму (40 %), забяспечанасць насаджэннямі агульнага карыстання — 76,6 м²/чал. пры норме для буйных гарадоў 10—11 м²/чал.<ref name="Экбюл2009">[http://www.minpriroda.gov.by/uploads/files/000585_592692_10.pdf Экалагічны бюлетэнь за 2009 год. Глава 10. Зялёныя насаджэнні і прыродныя экасістэмы ў гарадах]</ref>.
Размяшчэнне аб’ектаў агульнага карыстання ландшафтна-рэкрэацыйнага комплексу Брэста арганізавана неадпаведна месцам лакалізацыі [[рэкрэацыя|рэкрэацыйнага]] попыту. У цэнтры горада забяспечанасць насельніцтва аптымальная, на некаторых участках вышэй за існую норму. На перыферыі горада, у тым ліку і ў раёнах высакашчыльнай шматкватэрнай забудовы, дзе пражывае значная частка гараджан, адзначаецца іх дэфіцыт. Найбольшы дэфіцыт — на ўчастках, ізаляваных ад аб’ектаў рэкрэацыі [[прамысловая зона|прамысловымі зонамі]], спецтэрыторыямі, [[чыгунка]]й, г. з. у граніцах [[Фартэчная вуліца (Брэст)|вуліц Фартэчнай]], [[Вуліца Кіжаватава (Брэст)|Кіжаватава]], [[Чыгуначная вуліца (Брэст)|Чыгуначнай]], на паўночным захадзе Брэста. Пры ўліку лясоў і рэзервовых азелянёных тэрыторый сітуацыя некалькі змяняецца ў паўночна-ўсходняй частцы горада. Аднак у яго паўночна-заходняй частцы на ўчастках жылой забудовы, якія акружаны прамзонамі, спецтэрыторыямі, чыгункай і характарызуюцца адсутнасцю добраўпарадкаваных рэкрэацыйных аб’ектаў, а таксама рэзерву для іх стварэння, дэфіцыт захаваецца<ref name="Кравчук"/>.
=== Флора і фаўна ===
Паводле папярэдніх дадзеных у межах горада насяляюць і растуць больш за 40 ахоўных відаў (у тым ліку 24 віды раслін і каля 20 відаў пазваночных жывёл). Такія лічбы ідуць побач з колькасцю ахоўных відаў на асабліва ахоўных прыродных тэрыторыях<ref name="ptushki"/>
=== Раёны горада ===
Падзяляецца на 2 раёны — [[Ленінскі раён, Брэст|Ленінскі]] і [[Маскоўскі раён, Брэст|Маскоўскі]].
Мікрараёны: Адамкова, Бярозаўка, Вулька-Падгорская, [[Вычулкі]], Граеўка, [[Вёска Дуброўка, Брэсцкі раён|Дуброўка]], [[Новыя Задворцы]], [[Старыя Задворцы]], [[Кіеўка]], [[Кавалёва, Брэст|Кавалёва]], [[Кацін Бор]], [[Лысая Гара, Брэст|Лысая Гара]], [[Паўднёвы, Брэст|Паўднёвы]], [[Плоска (Брэсцкі раён)|Плоска]], [[Пугачова, Брэст|Пугачова]], [[Рэчыца, Брэст|Рэчыца]], [[Трышын]], [[Усход (Брэст)|Усход]].
== Насельніцтва ==
{{Асноўны артыкул|Насельніцтва Брэста}}
'''Насельніцтва [[Брэст|Брэста]]''' на 1 студзеня 2020 года склала 339 700 чалавек. Брэст — найбуйнейшы горад [[Брэсцкая вобласць|Брэсцкай вобласці]] і шосты па колькасці насельніцтва ў Рэспубліцы Беларусь пасля [[Мінск|Мінска]], [[Гомель|Гомеля]], [[Віцебск|Віцебска]], [[Магілёў|Магілёва]] і [[Гродна]]. За 1959—2019 гады колькасць насельніцтва горада вырасла амаль у 5 разоў<ref>https://www.belstat.gov.by/upload/iblock/cff/cff240929a52d907db4b984b367395c7.pdf {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210831012414/https://www.belstat.gov.by/upload/iblock/cff/cff240929a52d907db4b984b367395c7.pdf |date=31 жніўня 2021 }}</ref>.
{{Wikidata/Population}}
== Эканоміка ==
Брэст — буйны прамысловы цэнтр Беларусі, пры гэтым 70% усёй прамысловасці горада - перапрацоўчыя прадпрыемствы (2021 г.)<ref>[https://www.belta.by/regions/view/rogachuk-ekonomika-bresta-pokazala-v-2021-godu-rekordnyj-rezultat-477283-2021/ Рагачук: эканоміка Брэста паказала ў 2021 годзе рэкордны вынік]</ref>.
У [[1996]] годзе створана свабодная эканамічная зона «Брэст»<ref name="РБ"/>.
=== Прамысловасць ===
Найбуйнейшыя прадпрыемствы [[Машынабудаванне і металаапрацоўка|машынабудавання і металаапрацоўкі]]: [[Брэсцкі электратэхнічны завод]], [[Брэстгазаапарат|«Брэстгазаапарат»]], [[Брэстсельмаш|Брэсцкі завод сельскагаспадарчага машынабудавання]], [[Брэсцкі машынабудаўнічы завод]], [[Брэсцкі электралямпавы завод]] і інш.
Вядучыя прадпрыемствы [[Харчовая прамысловасць|харчовай галіны прамысловасці]]: [[Белалка|Брэсцкі лікёра-гарэлкавы завод «Белалка»]], [[Савушкін прадукт|«Савушкін прадукт»]], [[Брэсцкі мясакамбінат|мясакамбінат]], СП «Санта Брэмар» і іншыя.
З галін [[Лёгкая прамысловасць|лёгкай прамысловасці]] развіты трыкатажная ([[Брэсцкі панчошны камбінат]]), вытворчасць дываноў і дывановых вырабаў (Брэсцкі філіял [[Віцебскія дываны|ААТ «Віцебскія дываны»]]) і інш.
Дзейнічаюць прадпрыемствы і іншых галін прамысловасці.
=== Турызм ===
Брэст — перспектыўны цэнтр турызму Беларусі міжнароднага значэння.
Гасцініцы [[Беларусь (гасцініца, Брэст)|«Беларусь»]], [[Інтурыст (гасцініца, Брэст)|«Брэст-Інтурыст»]], «[[Буг (гасцініца)|Буг]]» і іншыя<ref name="РБ">{{крыніцы/Рэспубліка Беларусь|2|Брест}}</ref>.
У межах горада находзяцца 4 ведамасных санаторыя-прафілакторыя, у т.л. РУП «[[Брэсцкае аддзяленне Беларускай чыгункі]]».
== Транспарт ==
[[Выява:Belarus-Brest-Railway Station-1.jpg|thumb|[[Брэсцкі чыгуначны вакзал]]]]
Вузел аўтамабільных дарог і чыгунак у напрамку на [[Баранавічы]], [[Лунінец]], [[Ковель]], [[Беласток]], [[Варшава|Варшаву]]. На тэрыторыі горада 3 памежных пункты пропуску праз дзяржаўную мяжу Рэспублікі Беларусь.
За 3,5 км на ўсход ад Брэста знаходзіцца [[Аэрапорт Брэст]] (міжнародны код — BQT), які быў уведзены ў эксплуатацыю ў [[1976]] годзе. У [[1986]] годзе Брэсцкаму аэрапорту нададзены статус міжнароднага, магчымая колькасць пасажыраў складае 400 чалавек за гадзіну.
У лютым [[1947]] года з’явіўся [[Брэсцкі аўтобус|гарадскі аўтобус]] і [[Брэсцкае таксі|таксі]], у 1969 годзе — [[Брэсцкае маршрутнае таксі|маршрутнае таксі]], у [[1981]] годзе — [[Брэсцкі тралейбус|тралейбусы]]<ref name="virtual"/>.
У 1940 годзе заснаваны [[Брэсцкі рачны порт]].
== Культура ==
[[Мемарыяльны комплекс «Брэсцкая крэпасць-герой»|Мемарыяльны комплекс Брэсцкая крэпасць-герой]] з музеем Брэсцкай крэпасці-героя (Пабудова мемарыялу ажыццяўлялася пад кіраўніцтвам народнага архітэктара [[СССР]] У. А. Караля, урачыстае адкрыццё адбылося [[25.9]].[[1971]]), [[Брэсцкі абласны краязнаўчы музей]] з філіялам — [[Археалагічны музей «Бярэсце»|археалагічным музеем «Бярэсце»]], [[Брэсцкі чыгуначны музей]], [[Музей гісторыі горада Брэста]], [[Брэсцкі музей «Выратаваныя мастацкія каштоўнасці»]], музей прыроды, музей авіацыі і касманаўтыкі (у мікрараёне Усход)
У Брэсце дзейнічае [[Брэсцкі акадэмічны тэатр драмы імя Ленінскага камсамола Беларусі|Брэсцкі тэатр драмы]], [[Брэсцкі абласны тэатр лялек]], [[Брэсцкая абласная філармонія]], 2 [[Кінатэатры Брэста|кінатэатры]] і інш. У рэпертуары Брэсцкага лялечнага тэатра сёння каля 30 дзіцячых і сямейных спектакляў. Праводзяцца фестывалі: міжнародны класічнай музыкі «Студзеньскія музычныя вечары», «Беларуская музычная восень», гарадскія «Залатая восень», «Брэсцкі баль», міжнародны тэатральны [[фестываль «Белая вежа»]] і фестываль беларускага нацыянальнага кіно.
Працуе [[Брэсцкая абласная бібліятэка імя М.Горкага]].
Штогод у Брэсце праводзіцца амаль 2 тыс. мерапрыемстваў, у тым ліку міжнародныя і рэспубліканскія. У горадзе працуюць два прафесійныя тэатры, філармонія, 12 дамоў культуры, 85 бібліятэк. У [[2014]] годзе Брэст атрымаў статус «Горад, дружалюбны дзецям». У 2015 годзе Брэст з’яўляўся [[культурная сталіца Беларусі|культурнай сталіцай Беларусі]].
<!--Дзейнічаюць абласныя Тэатр драмы і музыкі і Тэ-атр лялек; Дзярж. архіў Брэсцкай вобл.; музеі: археалагічны «Бярэсце» (з 1983), абласны краязнаўчы, абароны Брэсцкай крэпасці-героя, «Выратаваныя мастацкія каштоўнасці». У Брэсце праводзяцца міжнар. штогадовыя фестывалі: [[Белая вежа (фестываль)|тэатральны «Белая вежа»]], [[Пралескі (фестываль)|дзіцячы музычны «Пралескі»]]<ref name="ГВБ"/>.-->
== Адукацыя ==
32 агульнаадукацыйныя школы, 6 гімназій, 2 ліцэі.
'''Вышэйшыя навучальныя ўстановы''':
* [[Брэсцкі дзяржаўны тэхнічны ўніверсітэт]]
* [[Брэсцкі дзяржаўны ўніверсітэт імя А. С. Пушкіна]]
'''Сярэднія спецыяльныя ўстановы''':
* [[Брэсцкі дзяржаўны гандлёва-тэхналагічны каледж]]
* [[Брэсцкі дзяржаўны каледж чыгуначнага транспарту]]
* [[Брэсцкі дзяржаўны музычны каледж імя Рыгора Шырмы]]
* [[Брэсцкі дзяржаўны медыцынскі каледж]]
У адукацыйных установах горада працуе 18 музеяў розных профіляў: гісторыка-краязнаўчыя, этнаграфічныя, ваеннай славы, мемарыяльныя, у тым ліку музей Баявой Славы гімназіі № 1, музей «Хлапчукі несмяротнага Брэста» паста Памяці ля Вечнага агню мемарыяльнага комплексу «Брэсцкая крэпасць-герой», краяназнаўчы музей «Амістад» гімназіі № 5.
== Спорт ==
Буйныя спартыўныя збудаванні — спартыўны комплекс «Брэсцкі», [[Брэсцкі лёгкаатлетычны манеж]], [[Брэсцкі лядовы палац спорту]], картынг-стадыён і інш.
У горадзе дзейнічаюць 18 дзіцяча-юнацкіх спартыўных школ. У мікрараёне Кіеўка размешчаны стадыён «Лакаматыў». У абласным спартыўным комплексе «Брэсцкі» адбываюцца трэніроўкі і гульні футбольнага клуба [[ФК Дынама Брэст|Дынама Брэст]].
== СМІ ==
'''Газеты'''
* «Брестский вестник»
* «Вечерний Брест»
* «Заря»
* «Духовный вестник»
'''Радыё'''
* Беларускае [[Радыё Рацыя]] (99,2 FM)
* Брэсцкае радыё (104,8 FM)
'''Тэлебачанне'''
* Брэсцкая тэлерадыёкампанія (ТРК-Брэст)
* «Буг-ТВ» (камерцыйны канал)
== Славутасці ==
<!--Сярод шматлікіх помнікаў гісторыі горада самы значны — мемарыяльны комплекс «Брэсцкая крэпасць-герой» (створаны ў 1969—71). Помнікі архітэктуры: будынкі банка (1926), гарадскіх асабнякоў пач. 19 ст. (перакрыжаванні вул. Міцкевіча з вуліцамі Савецкай і Камсамольскай), пошты (сярэдзіна 19 ст.), чыг. вакзала (1886); Мікалаеўская царква(1906), Сі-мяонаўскі кафедральны сабор (1865), кафедральны Крыжаўзвіжанскі касцёл (1856), жылыя дамы канца 19 — сярэ-дзіны 20 ст. на вуліцах Савецкай, 17 Верасня, Савецкіх пагранічнікаў<ref name="ГВБ"/>.
-->
[[File:Вуліца Савецкая, студзень-2017.png|thumb|Вуліца Савецкая, студзень-2017. Адна з вуліц у цэнтральнай часцы горада. Пешаходная.]]
'''Брэсцкая крэпасць'''
* [[Мемарыяльны комплекс «Брэсцкая крэпасць-герой»]]: галоўны ўваход, галоўны манумент, пад’езды і плошчы, [[плошча Цырыманіялаў, Брэст|плошча Цырыманіялаў]], тэрасы-трыбуны, трох’ярусныя пахаванні (некропаль), [[скульптурная кампазіцыя «Смага»]], штык-абеліск ([[1971]]), заходняя ўскраіна горада — {{ГККРБ 4|111Г000004}}
* [[Брэсцкая крэпасць|Комплекс фартыфікацыйных збудаванняў Брэсцкай крэпасці]] ([[1836]]—[[1842]] гады, [[1911]]—[[1914]] гады), заходняя ўскраіна горада — {{ГККРБ 4|110Г000707}}:
** [[Цытадэль Брэсцкай крэпасці|Цытадэль]] — абарончая казарма, руіны Белага палаца, Інжынернага ўпраўлення, Арсенала, казармы пагранічнікаў, фундамент сталовай каманднага складу — {{ГККРБ 4|111Г000724}}
** [[Валынскае ўмацаванне Брэсцкай крэпасці|Валынскае ўмацаванне]] — 2 бастыённыя франты з 2 равелінамі знешняй агароджы, руіны ўпраўлення Брэсцкага ваеннага шпіталя № 2396 (былы [[Брэсцкі кляштар бернардзінак|кляштар бернардзінак]]), крапасны будынак, каземаціраваны рэдзюіт, 12 казематаў, парахавы склеп, 2 доты 62-га Брэсцкага ўмацаванага раёна — {{ГККРБ 4|111Г000725}}
** [[Кобрынскае ўмацаванне Брэсцкай крэпасці|Кобрынскае ўмацаванне]] — знешняя агароджа з 4 бастыённымі франтамі і 3 равелінамі, расходнымі парахавымі склепамі, казематамі, паўночнай і паўночна-заходняй брамамі, 3 надроўныя капаніры, 20 казематаў ценальнага фронту, 12 казематаў І бастыённага фронту з патэрнай да капаніра, 12 казематаў ІІ бастыённага фронту, 20 казематаў бастыёна, усходні і заходні рэдуты, 3 парахавыя склепы, асобная каземаціраваная артылерыйская батарэя, скляпеністая артылерыйская лабараторыя, 2 двухпавярховыя казармы 125-га стралковага палка, дот 62-га Брэсцкага ўмацаванага раёна — {{ГККРБ 4|111Г000726}}
*** форт «А», [[мікрараён Казловічы]]
*** абарончая казарма «А — Б», мікрараён Казловічы
*** парахавы склеп «Ж — З», [[мікрараён Гершоны]]
*** парахавы склеп № 4, [[мікрараён Аркадзія]]
*** абарончая казарма «Ж — З», мікрараён Гершоны
*** форт «3», [[мікрараён Дуброўка]]
*** абарончая казарма «Б — В», мікрараён Гершоны
** абарончыя збудаванні (форт № 5) з тэрыторыяй у межах 10 м ад рова — {{ГККРБ 4|112Г000077}}
*** форт «Граф Берг», вул. Шасэйная
*** форт «1», мікрараён Казловічы
*** форт «8», вул. Беларуская
*** парахавы склеп № 2, вул. Асіпенкі, 11/1
*** парахавы склеп № 3, вул. Луцкая
'''Сакральная архітэктура'''
* [[Царква ў гонар Ціхвінскай іконы Божай Маці (Брэст)|Царква ў гонар Ціхвінскай іконы Божай Маці]]
* [[Царква ў гонар абраза Божай Маці «Усіх Гаротных Радасць» (Брэст)|Царква ў гонар абраза Божай Маці «Усіх Гаротных Радасць»]] (1997)
* [[Царква прападобнага Серафіма Сароўскага (Брэст)|Царква прападобнага Серафіма Сароўскага]] (2001)
* [[Свята-Мікалаеўская брацкая царква, Брэст|Свята-Мікалаеўская брацкая царква]] ([[1906]]), вул. Савецкая, 10 — {{ГККРБ 4|113Г000021}}
* [[Свята-Мікалаеўскі сабор, Брэст|Свята-Мікалаеўскі сабор]] ([[ХІХ стагоддзе]]) — {{ГККРБ 4|113Г000005}}
* [[Свята-Сімяонаўскі сабор, Брэст|Свята-Сімяонаўскі кафедральны сабор (найстарэйшы праваслаўны храм горада)]] ([[1865]]), вул. К. Маркса, 84 — {{ГККРБ 4|113Г000016}}
* [[Касцёл Святога Крыжа, Брэст|Кафедральны касцёл Святога Крыжа]] ([[1856]]), вул. Леніна, 34 — {{ГККРБ 4|113Г000015}}
* [[Свята-Васкрасенскі сабор, Брэст|Васкрасенскі сабор]]
* [[Свята-Раства-Багародзіцкая царква, Гершоны|Царква Раства Багародзіцы]] ([[1866]]—[[1869]]), вул. Свята-Афанасьеўская, 112, мікрараён Гершоны — {{ГККРБ 4|113Г000079}}
* [[Свята-Афанасьеўская капліца, Брэст|Свята-Афанасьеўская капліца]] (канец [[ХІХ]] — пачатак [[ХХ стагоддзе|ХХ стагоддзя]]), вул. Свята-Афанасьеўская, 39, мікрараён Гершоны — {{ГККРБ 4|113Г000071}}
* Гарнізонны [[Касцёл Святога Антонія Падунскага]] 1938 г.
'''Помнікі савецкага часу'''
* Мемарыяльны ансамбль на [[Гарнізонныя могілкі, Брэст|Гарнізонных могілках]] — {{ГККРБ 4|113Д000008}}
* Брацкая магіла (1944—1945), [[парк культуры і адпачынку імя 1 Мая, Брэст|парк культуры і адпачынку імя 1 Мая]] — {{ГККРБ 4|113Д000019}}
* Магіла савецкіх лётчыкаў (1944), за 0,5 км ад вул. Уладаўскай, мікрараён Гершоны — {{ГККРБ 4|113Д000078}}
* [[Помнік Тысячагоддзя Брэста]]
* [[Бюст П. І. Клімука]] ([[1979]]), [[бульвар Касманаўтаў, Брэст|бульвар Касманаўтаў]] — {{ГККРБ 4|112Ж000012}}
* [[Помнік Уладзіміру Ільічу Леніну (Брэст)|Помнік У. І. Леніну]] ([[1958]]), пл. Леніна — {{ГККРБ 4|112Ж000014}}
* [[Парк імя Першага мая, Брэст|Парк імя Першага мая]]
'''Помнікі часоў II Рэчы Паспалітай (1918—1939)'''
* Польскі Банк (арх. Мар’ян Лалевіч)
* Дом грамадскага аб’яднання Харцэраў (1932, арх. Я.Рыбіцкі)
* [[Будынак Брэсцкага аблвыканкама|Будынак ваяводскай адміністрацыі]]
* Рамеснае вучылішча (1937, арх. Е.Бейл)
* Жылая калонія «Нарутовіча» (1921-39, арх. Я.Лісецкі)
* Афіцэрскі гатэль (1938, арх. Ян Захватовіч)
* [[плошча Леніна, Брэст|Забудова плошчы Леніна]] (1920-1930-я), [[Вуліца Леніна, Брэст|вул. Леніна]], 7, 9, 11, 13, 15 — {{ГККРБ 4|113Г000013}}
* [[Будынак банка, Брэст|Будынак банка]] (1926, арх. С.Філасевіч)
* [[Будынак суда Брэсцкага раёна]] ([[1928]]), вул. Будзённага, 31 — {{ГККРБ 4|113Г000007}}
'''Архітэктура часоў Расійскай Імперыі'''
* [[Гістарычны цэнтр Брэста]] ([[ХІХ]] — пачатак [[ХХ]] стагоддзя), на тэрыторыі Валынскага ўмацавання Брэсцкай крэпасці — {{ГККРБ 4|112Е000002}}
* [[Брэст-Цэнтральны|Чыгуначны вакзал з будынкам прычыгуначнага паштамта і будынкам адміністрацыі Брэсцкага аддзялення Беларускай чыгункі]] ([[1886]], [[1956]]), у паўночна-заходняй частцы горада — {{ГККРБ 4|112Г000010}}
* будынак мужчынскай гімназіі (1905)
* [[Брэсцкая абласная філармонія|Будынак Брэсцкай абласной філармоніі]] (1901 год, 1930-я гады), вул. Арджанікідзэ, 14 — {{ГККРБ 4|113Г000003}}
* [[Галоўпаштамт, Брэст|Галоўпаштамт]] (сярэдзіна [[ХІХ стагоддзе|ХІХ стагоддзя]]), пр. Машэрава, 32 — {{ГККРБ 4|113Г000018}}
* гарадскія асабнякі (1-я пал. 19 ст.)
* жылыя дамы (19 — пач. 20 ст.)
* Казармы (канец [[ХІХ]] стагоддзя), Паўночны гарадок, вул. Брэсцкай Дывізіі — {{ГККРБ 4|113Г000009}}
* Будынак ([[ХІХ стагоддзе]]), вул. Камсамольская, 40 — {{ГККРБ 4|113Г000011}}
* Будынак ([[ХІХ стагоддзе]]), вул. Пушкінская, 10 — {{ГККРБ 4|112Г000020}}
'''Археалагічныя славутасці'''
* Бескурганны могільнік перыяду ранняга жалезнага веку ([[II стагоддзе|II]]—[[III]] стагоддзі), вул. Маскоўская, 215, 217, 219 — {{ГККРБ 4|113В000017}}
* [[Археалагічны музей «Бярэсце»|Гарадзішча старажытнага Бярэсця]] ([[XI]]—[[XIV]] стагоддзі) — {{ГККРБ 4|112Е000002}}
'''Страчаная спадчына'''
* [[Фара Вітаўта, Брэст|Фара Вітаўта]]
== Вядомыя асобы ==
{{main|Вядомыя асобы Брэста|Ганаровы грамадзянін горада Брэста}}
* [[Леў Барысавіч Алімаў]] (нар. 1945) — беларускі мастак.
* [[Аляксандр Аляксандравіч Алонцаў]] (1941—2013) — беларускі мастак.
* [[Якаў Балглей]] — французскі мастак.
* [[Менахем Бегін]] (1913—1992) — сёмы [[прэм’ер-міністр Ізраіля]], лаўрэат [[Нобелеўская прэмія міру|Нобелеўскай прэміі міру]] (1978)<ref name="ГВБ"/>.
* [[Вольга Іванаўна Бельская]] — беларуская мастачка.
* [[Аляксей Сяргеевіч Благавешчанскі]] (1909—1994) — [[Герой Савецкага Саюза]].
* [[Ларыса Дзмітрыеўна Глазырына]] — беларуская выкладніца.
* [[Якаў Пінхусавіч Громер]] (1879—1933) — беларускі матэматык.
* [[Андрэй Васілевіч Дынько]] (нар. 1974) — журналіст, рэдактар.
* [[Пётр Іванавіч Івашуцін]] (1909—2002) — кіраўнік органаў дзяржаўнай бяспекі і ваеннай разведкі СССР, [[Герой Савецкага Саюза]]
* [[Васіль Васілевіч Кандрасюк]] — беларускі кампазітар.
* [[Уладзімір Мікалаевіч Карват]] (1958—1996) — беларускі ваенны лётчык, [[Герой Беларусі]].
* [[Ігар Карнялюк]] — савецкі і расійскі музыкант.
* [[Алена Кіевіч]] — беларуская лёгкаатлетка.
* [[Андрэй Кудзіненка]] — беларускі кінарэжысёр.
* [[Абрам Купчык]] — амерыканскі шахматыст.
* [[Уладзімір Мікалаевіч Лапата-Загорскі]] — беларускі дыпламат.
* [[Алег Васілевіч Ляшук]] — беларускі архітэктар.
* [[Ілля Паўлавіч Мазурук]] (1906—1989) — савецкі палярны лётчык, Герой Савецкага Саюза.
* {{нп5|Вікенцій Васілевіч Макушаў||ru|Макушев, Викентий Васильевич}} (1837—1883) — вучоны-славіст.
* [[Віктар Мікалаевіч Навумчык]] — беларускі педагог.
* [[Мікалай Мікалаевіч Пракаповіч]] (нар. 1948) — беларускі паэт і журналiст.
* [[Аляксандр Уладзіміравіч Прохараў]] — беларускі і савецкі футбаліст.
* [[Людміла Васілеўна Разянкова]] (нар. 1952) — беларуская баскетбалістка, шматразовы чэмпіён БССР, трэнер, доктар спартыўнай медыцыны.
* {{нп5|Віктар Мікалаевіч Сарока-Расінскі||ru|Сорока-Росинский, Виктор Николаевич}} (1882—1960) — расійскі і савецкі педагог.
* [[Валерый Уладзіміравіч Страмук]] (нар. 1957) — беларускі палітык.
* {{нп5|Віктар Мікалаевіч Трамбіцкі||ru|Трамбицкий, Виктор Николаевич}} (1895—1970) — савецкі кампазітар і дырыжор.
* [[Віктар Мікалаевіч Хвалюк]] — беларускі хімік.
* [[Аляксандр Іванавіч Цвікевіч]] (1888—1937) — рэпрэсаваны беларускі грамадска-[[палітычны дзеяч]], [[гісторык]], [[юрыст]], [[філосаф]], [[публіцыст]].
* [[Алесь Мікалаевіч Чаркашын]] (1982—2015) — [[Беларусь|беларускі]] грамадскі і ваенны дзеяч, удзельнік [[Вайна на ўсходзе Украіны|вайны на ўсходзе Украіны]].
* [[Любоў Віктараўна Чаркашына]] — беларуская гімнастка.
* [[Надзея Шнаркевіч]] — беларуская культурная і грамадская дзяячка.
* [[Генадзь Валер’евіч Шутаў]] (1975—2020) — ахвяра падчас пратэстаў супраць фальсіфікацый на [[Прэзідэнцкія выбары ў Беларусі (2020)|прэзідэнцкіх выбарах 2020 года]].
== Гарады-пабрацімы ==
<div style="-moz-column-count: 3; column-count: 3;">
* {{сцяг|Расія}} [[Горад Арол|Арол]], [[Расія]]
* {{сцяг|Расія}} [[Астрахань]], [[Расія]]
* {{сцяг|Ізраіль}} [[Ашдод]], [[Ізраіль]]<ref name="ashrus"/>
* {{сцяг|Грузія}} [[Батумі]], [[Грузія]] (з 2015)<ref name="tut"/>
* {{сцяг|Польшча}} [[Бяла-Падляска]], [[Польшча]]
* {{сцяг|Расія}} [[Калінінград]], [[Расія]]
* {{сцяг|Расія}} [[Каўроў]], [[Расія]]
* {{сцяг|Украіна}} [[Луцк]], [[Украіна]]
* {{сцяг|Расія}} [[Масква]], [[Расія]]
* {{сцяг|Расія}} [[Навадзвінск]], [[Расія]]
* {{сцяг|Расія}} [[Ніжні Тагіл]], [[Расія]]
* {{сцяг|Расія}} [[Новарасійск]], [[Расія]] (з 2014)
* {{сцяг|Расія}} [[Петразаводск]], [[Расія]]
* {{сцяг|Балгарыя}} [[Плевен]], [[Балгарыя]]
* {{сцяг|Германія}} [[Равенсбург]], [[Германія]]
* {{сцяг|Германія}} [[Вайнгартэн (Вюртэмберг)|Вайнгартэн]], [[Германія]]
* {{сцяг|Расія}} [[Разань]], [[Расія]] (з 2012)
* {{сцяг|Германія}} [[:de:Gemeindeverwaltungsverband Mittleres Schussental|Саюз абшчын Сярэдняй Шусэнталі]], [[Германія]]<ref name="vb"/>
* {{сцяг|Бельгія}} [[Сінт-Ніклас]], [[Бельгія]]
* {{сцяг|Кітай}} [[Сяогань]], [[Кітай]]
</div>
== Заўвагі ==
{{заўвагі|1|group=~}}
== Гл. таксама ==
* [[Спіс вуліц Брэста]]
* [[Гарады Брэсцкай вобласці]]
* [[Гарады Беларусі]]
== Зноскі ==
{{Reflist|refs=
<ref name="gki">[http://www.gki.gov.by/upload/new%20structure/press%20service/GZK_2011.doc Государственный земельный кадастр Республики Беларусь] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20150924022402/http://www.gki.gov.by/upload/new%20structure/press%20service/GZK_2011.doc |date=24 верасня 2015 }} (по состоянию на 1 января 2012 г.)</ref>
<ref name="pravo">[http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&p0=D912b0053094&p1=1 РЕШЕНИЕ БРЕСТСКОГО ОБЛАСТНОГО СОВЕТА ДЕПУТАТОВ 11 сентября 2012 г. № 219 Об изменении границ некоторых административно-территориальных единиц Брестской области] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20131211112252/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&p0=D912b0053094&p1=1 |date=11 снежня 2013 }}</ref>
<ref name="2017-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2017}}</ref>
<ref name="belstat2009">[https://web.archive.org/web/20110812005902/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/publications/national_structure_brest.rar Перепись населения Республики Беларусь 2009 года. Национальный состав населения Брестской области.] {{ref-ru}}</ref>
<ref name="NNP">{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Брэсцкая вобласць|}}</ref>
<ref name="Žuraŭski">''Жураўскі А. І.'' [http://zagorodde.na.by/govor8_1.html Старадаўнія назвы гарадоў Беларусі] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20110926215854/http://zagorodde.na.by/govor8_1.html |date=26 верасня 2011 }} // Навіны Беларускай акадэміі — Мінск. — 1992. — № 31 (660). — С. 3—5.</ref>
<ref name="Wartberge">[[Хроніка Вартберга]].</ref>
<ref name="Lysienka-1">Лысенко, П. Ф. Берестье. — Мн., 1985. — С. 11.</ref>
<ref name="Lysienka-2">Лысенка, П. Ф. Берестье… — С. 12.</ref>
<ref name="Karamzin">Карамзин, Н. Н. История государства Российского. Т. II—III. — М., 1991. — С. 196.</ref>
<ref name="Lysienka-3">Лысенко, П. Ф. Берестье… — С. 14—20.</ref>
<ref name="Ławrowska">[[Ірына Лаўроўская|Irena Ławrowska]]. Analysis of the Territorial Layout of Brest Litovski (XIV—XVI century). Structural Analysis of Historical Constructions- Jerzy Jasieńko(ed) © 2012 DWE, Wrocław, Poland, ISSN 0860-2395, ISBN 978-83-7125-216-7. — S. 1220—1230.</ref>
<ref name="Брэст. Энцыклапедычны даведнік Стар.9">{{кніга |аўтар = |частка = |загаловак = Брест. Энциклопедический справочник |спасылка = |выданне = |месца = Мн. |выдавецтва = Белорусская энциклопедия им. П. Бровки |год = 1987 |том = |старонкі = 9 |старонак = |isbn = }}</ref>
<ref name="brest_rayon">[http://gerb.brestobl.com/breraj0.html «Пасля раздзела Рэчы Паспалітай»], gerb.brestobl.com {{праверана|27|4|2009}}</ref>
<ref name="Надвор'е і климат3">[http://pogoda.ru.net/climate/33008.htm Надвор'е і Клімат. Клімат Брэста]</ref>
<ref name="ptushki">[http://www.ptushki.org/info/press/item/12915.html#sthash.pcK0pMBB.dpuf Брест перегоняет многие заказники по количеству редких видов животных и растений!] {{ref-ru}}</ref>
<ref name="2015-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2015}}</ref>
<ref name="2016-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2016}}</ref>
<ref name="virtual">[http://virtual.brest.by/news5239.php Расклад руху брэсцкіх тралейбусаў на вясну 2013 года]</ref>
<ref name="ashrus">[http://www.ashrus.co.il/index.php/world/world-news/europe/710-ashbrrest-pobratim Ашдод и Брест — побратимы]{{Недаступная спасылка}}</ref>
<ref name="tut">[http://news.tut.by/society/445302.html Брест и грузинский Батуми стали городами-побратимами]</ref>
<ref name="vb">{{cite web |url = http://vb.by/article.php?topic=48&article=6075 |title = Пол-Европы на двух колесах |work = Вечерний Брест |date = 2009-07-02 |accessdate = 2012-03-21 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20130423162929/http://vb.by/article.php?topic=48&article=6075 |archivedate = 23 красавіка 2013 |deadurl = yes }}</ref>
}}
== Літаратура ==
* {{крыніцы/ЗП|Брэсцкая}}
* {{крыніцы/ЗП|Брестская}}
* {{крыніцы/ЭДГБ|Брэст}}
* [[Т. І. 3абела|3абела Т. І.]] Места Берасцейскае ў XVI сталецці: (Сац.-экан. нарыс). Мн., 1930;
* [[X. Зоненберг|Зоненберг X.]] История города Брест-Литовска, 1016—1907: По достоверным источникам и правдоподобным умозаключенням. Варшава, 1908;
* [[Г. В. Штыхаў|Штыхов Г. В.]] Города Белоруссии по летописям и раскопкам (IX—XIII вв.). Мн., 1975;
* Науменко В. Я. Брест: Ист.-экон. очерк. 2 изд. Мн., 1977;
* Лысенко П. Ф. Открытие Берестья. Мн., 1989.
* {{Cite book|last = Rąkowski| first = Grzegorz| author-link = | title = Czar Polesia|chapter=Brześć — brama Polesia| publisher = Rewasz| location = Pruszków| date = 2005| series = Smak Kresów| isbn = 83-85557-92-X|ref=harv}}
'''Тапаграфічныя карты'''
* {{Карта|N-34-XXXVI}}
== Спасылкі ==
{{Commonscat-inline|Brest, Belarus|Брэст}}
{{OSM relation|72615|Брэст}}
* [http://belarusdigest.com/story/brest-region-place-where-soviet-union-collapsed-14291 Brest Region: The Place Where The Soviet Union Collapsed] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160309163652/http://belarusdigest.com/story/brest-region-place-where-soviet-union-collapsed-14291 |date=9 сакавіка 2016 }}
* [http://gdv.name/by/11/60/299/ ГАЗЕТА ДЛЯ ВАС // Берасце, Брэст-Літоўск, Брэст-над-Бугам, Брэст…]{{Недаступная спасылка}}
* [http://www.radzima.org/be/gorad/brest.html Здымкі на Radzima.org]
* [http://szlachta.io.ua/album46624 Jurkau kutoczak — Юркаў куточак — Yury’s Corner. Фартэцыя ў Берасьці 1836—1842 гг.] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20180114021319/http://szlachta.io.ua/album46624 |date=14 студзеня 2018 }}
* [http://www.b-g.by/ru/13_2011/society/8170/ Каму належыў Брэст у 1918 годзе? Дзмітрый Кісель, Станіслаў Коршунаў «Брэсцкая Газета»]
* [http://grl.brest.by/chron-locallore.html Хроніка падзей горада Брэста] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20070927215948/http://grl.brest.by/chron-locallore.html |date=27 верасня 2007 }}
* [http://txt.knihi.com/hierb/biera.html А. Цітоў «Геральдыка беларускіх гарадоў» на «Беларускай Палічцы»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20060512012446/http://txt.knihi.com/hierb/biera.html |date=12 мая 2006 }}
* [http://brestonline.com/be/ BrestOnline.com] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20060821042212/http://brestonline.com/be/ |date=21 жніўня 2006 }}
* [http://brestobl.com/gorod/centr/2.html Інфармацыя на старонцы BrestObl.com]
* [http://www.ournet.md/~byelorussian/03.htm Клімат Брэста] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20060820112302/http://www.ournet.md/~byelorussian/03.htm |date=20 жніўня 2006 }}
* [http://brest.museum.by/ Брэсцкі абласны краязнаўчы музей]
* [https://locator.by/brest Карта Брэста]
{{Культурная сталіца Беларусі}}
{{Брэсцкі раён}}
{{Брэсцкая вобласць}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Брэст| ]]
[[Катэгорыя:Гарады абласнога падпарадкавання Беларусі]]
fyq7r0kki69e9daot5mkqf4dgigzvr3
4191685
4191548
2022-08-22T08:54:50Z
Artsiom91
31770
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = горад
|беларуская назва = Брэст
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна = Беларусь
|герб = Coat of Arms of Brest, Belarus.svg
|сцяг = Berastre stiag.svg
|шырыня герба = 80
|шырыня сцяга = 190
|выява = Brest Montage (2017).jpg
|подпіс =
|lat dir =N |lat_deg = 52|lat_min = 6|lat_sec =
|lon dir =E |lon_deg = 23|lon_min = 41|lon_sec =
|CoordAddon =
|CoordScale =
|вобласць = Брэсцкая
|раён =
|сельсавет =
|карта краіны = 250
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы = старшыня гарвыканкама
|глава =
|дата ўтварэння =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны = Берасце, Брэст-Літоўск,<br /> Брэст-над-Бугам
|статус з =
|плошча = 146,12<ref name="gki"/><ref name="pravo"/>
|від вышыні = НУМ
|вышыня цэнтра НП = 280,4
|клімат =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|крыніца насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|агламерацыя =
|нацыянальны склад = [[беларусы]] — 82,13 %, <br /> [[рускія]] — 10,67 %, <br /> [[украінцы]] — 4,16 %, <br /> іншыя — 3,04 %<ref name="belstat2009"/>
|канфесійны склад =
|этнахаронім =
|часавы пояс = +2
|DST =
|тэлефонны код = +375 162
|паштовы індэкс = 224000
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код = 1
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons = Brest, Belarus
|сайт = http://city.brest.by/
|мова сайта = ru
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 27171628
}}
{{значэнні}}
'''Брэст'''{{ref+|Сустракаюцца таксама назвы '''''Берасце''''' і '''''Бярэсце'''''|~}}<ref name="NNP"/> ({{lang-be-trans|Brest}}, {{lang-ru|Брест}}) — горад у [[Беларусь|Беларусі]], адміністрацыйны цэнтр [[Брэсцкая вобласць|Брэсцкай вобласці]] і [[Брэсцкі раён|Брэсцкага раёна]], на рацэ [[Заходні Буг]] пры ўпадзенні ў яго [[Рака Мухавец|Мухаўца]]. За 349 км ад [[Мінск]]а. Тэрыторыя горада — 146,12 км²<ref name="gki"/><ref name="pravo"/>. Насельніцтва 343 985 чал. (2017)<ref name="2017-Estimate"/>. З’яўляецца адным з найважнейшых транспартных вузлоў Беларусі. Эканамічны і культурны цэнтр, [[вузел чыгунак]] і аўтамабільных дарог, [[Аэрапорт Брэст|аэрапорт]], [[рачны порт (Брэст)|рачны порт]], звязаны [[Дняпроўска-Бугскі канал|Дняпроўска-Бугскім каналам]] з басейнамі [[Дняпро|Дняпра]] і [[Прыпяць|Прыпяці]].
{{Змест злева}}
== Назва ==
Упершыню згадваецца ў «[[Аповесць мінулых часоў|Аповесці мінулых гадоў]]» пад назваю ''Бе́рестье''<ref name="Žuraŭski"/>, у гістарычных крыніцах таксама сустраюцца напісанні ''Бересте'', ''Бересть''<ref name=viacorka/>, у нямецкіх летапісах ''Брэйзіка''<ref name="Wartberge"/>. Тапонім «Берасце» ўтварыўся ад слова «[[Бераст|бе́раст]]», «бе́расць»<ref name="zurauski">[[Аркадзь Жураўскі|Жураўскі А.]] [http://mowaznaustwa.ru/2009/07/23/a-i-zhuraўski-staradaўniya-nazvy-garadoў-belarusi/ Старадаўнія назвы гарадоў Беларусі] // «Навіны Беларускай акадэміі» № 31 (660), 14 жніўня 1992. С. 3—5.</ref> ([[Дрэвавыя расліны|дрэвавая]] ці [[куст]]авая расліна сямейства [[вязавыя|вязавых]]<ref name="ГВБ"/>). Значэнне мае хутчэй за ўсё зборнае — бераставы гай<ref name=viacorka>[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [http://www.svaboda.org/a/25444820.html Аддайма Брэст брэтонцам!], [[Радыё Свабода]], 3 ліпеня 2014 г.</ref>. На думку географа [[Вадзім Жучкевіч|В. Жучкевіча]], назва горада таксама магла паходзіць ад слова «[[бяроста]]» — [[бяроза]]вая кара<ref>{{Крыніцы/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі}} С. 36.</ref>. Існуюць таксама меркаванні, што назва горада паходзіць ад [[асабовае імя|імя асабовага]] — Бераст<ref name="ГВБ">{{крыніцы/ГВБ|3-1|Брэст}}</ref>.
Паводле народнага падання пра паходжанне назвы горада, якое запісаў у сярэдзіне [[XIX ст.]] [[П. М. Шпілеўскі]] ў сваім «Падарожжы па Палессі і Беларускім краі», некалі, даўным-даўно багаты купец, прабіраючыся цераз вязкія [[балота|балоты]] з вялікай колькасцю рознага тавару, зрубіў [[плаціна (архітэктура)|плаціну]] са ствалоў [[бяроза|бярозы]], заваліў балота бяростай (верхні белы слой бярозавай кары) і такім чынам праклаў сабе шлях. У памяць аб сваім выратаванні з гэтых балот купец пабудаваў [[копішча]] і прынёс там ахвяру язычніцкаму богу [[Вялес]]у. А самое месца аб зрубленай з бяросты плаціны ён назваў ''Берасцем'', ''Берасценем''. Пазней, прадаўшы з выгадай у [[Літва (зямля)|Літве]] свае тавары, купец вярнуўся і атабарыўся на гэтым месцы са сваёй [[дружына]]й<ref name="ГВБ"/>.
У [[1696]] г. [[сейм Рэчы Паспалітай]] скасаваў статус [[Старабеларуская мова|старабеларускай мовы]] як дзяржаўнай і такім чынам адкрыў шлях да татальнай [[Паланізацыя|паланізацыі]]. Назвы беларускіх паселішчаў запісваліся толькі графічнымі сродкамі [[Польская мова|польскай мовы]] ў характэрнай для яе [[Фанетыка|фанетычнай]] і [[Граматыка|граматычнай]] формах. У такім выглядзе большасць з іх увайшла ў дзяржаўныя дакументы, на карты, выцесніўшы з пісьмовай і [[картаграфія|картаграфічнай]] практыкі спрадвечныя формы<ref name="Прадмова"/>. Польскі варыянт назвы горада запісваўся як ''Brześć'' (вымаўляецца як ''Бжэсць''), пазней, каб пазбегнуць блытаніны з польскім горадам [[Бжэсць Куяўскі]] ({{lang-pl|Brześć Kujawski}}), пачала выкарыстоўвацца назва ''Brześć Litewski'' (літар. ''Берасце Літоўскае''). У [[Лацінская мова|лацінамоўных]] дакументах назвы абодвух гарадоў перадаваліся як ''Brest'', вытворны прыметнік — як ''Brestensis'', радзей ''Brescensis'', часам ''Brzestensis''<ref name=viacorka/>. Старажытная лацінская форма, відаць, з’яўляецца вытворнай ад назвы польскага Бжэсця. У сучаснай лацінскай мове, якая выкарыстоўваецца як богаслужбовая і навуковая мова [[Каталіцкая Царква|Каталіцкай царквы]], аднавілі поўнагалосную форму тапоніма: дакументы [[Берасцейская унія|Берасцейскай уніі]] выйшлі ў [[1970]] годзе пад назвай «Documenta Unionis ''Berestensis'' eiusque Auctorum (1590—1600)»<ref name=viacorka/>. На еўрапейскіх картах XVII—XVIII стагоддзяў Берасце пазначалася як ''Brizestije'' ([[Антверпен]], 1612), ''Breßia al Brie∫tz'' ([[Амстэрдам]], 1632), ''Bres∫ia'' ([[Амстэрдам]], 1661), ''Brzesc'' ([[Лондан]], 1799)<ref name=viacorka/>.
У складзе [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]] ні дакументалісты, ні гісторыкі, ні картографы таксама не клапаціліся пра дакладнасць перадачы беларускіх [[айконімы|айконімаў]] на [[Руская мова|рускую мову]]. Яны запазычвалі ўжо гатовыя польскія формы і запісвалі іх [[кірыліца|кірыліцкай графікай]]. У выніку неаднаразовай перадачы з адной мовы на іншую без уліку арыгінала шэраг беларускіх айконімаў увайшоў у гісторыю ў чужамоўнай ці скажонай форме, з неўласцівымі для іх гукавымі, граматычнымі і словаўтваральнымі рысамі, што нанесла вялікую шкоду ўсёй айканімічнай сістэме Беларусі. У пісьмовай практыцы замацаваліся паланізаваныя формы<ref name="Прадмова"/>, так польскі варыянт назвы горада ''Brześć'' перанеслі ў рускую мову спачатку як ''Бржесть'', што пазней трансфармавалася ў ''Брест''<ref name="vm">Мухін В. [http://knihi.com/www/nazvy/ Спрадвечныя назовы]{{Недаступная спасылка}} // «Студэнцкая думка», ?.</ref><ref name="Дайлід">Дайлід П. [http://c4u.omniton.net/by/11/60/299/Берасце-Брэст-Літоўск-Брэст-над-Бугам-Брэст.htm Берасце, Брэст-Літоўск, Брэст-над-Бугам, Брэст…]{{Недаступная спасылка}} // «Газета для вас» № 712, 20 жніўня 2009.</ref>. Гэтую трансфармацую назвы ў рускай мове зафіксавалі лічбы аб баявых дзеяннях у ваколіцах горада рускага палкаводца [[Аляксандар Сувораў|А. Суворава]] і іншых расійскіх чыноўнікаў: спачатку пісалі ''Бржесць'', ''Бржесть'', пазней ''Бржест'' і ''Брест''.
Пасля [[Падзелы Рэчы Паспалітай|падзелаў Рэчы Паспалітай]] з’явілася назва ''Брестъ-Литовскъ'' ({{lang-be|Брэст-Літоўск}}), пры гэтым даволі працяглы час паралельна ўжывалася форма ''Бржестъ''. Адной з магчымых крыніц рускай формы ''Брест'' ({{lang-be|Брэст}}) разглядаюцца дакументы часоў [[Вайна 1654—1667 гадоў|вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай]] (1654—1667), у якіх датычна Берасця паслядоўна ўжываецца назва ''Бресть'' жаночага роду<ref name=viacorka/>.
Перад пачаткам [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] жыхары горада хадайнічалі перад [[Дзяржаўная Дума Расійскай імперыі|Дзяржаўнай Думай Расійскай імперыі]] аб вяртанні гістарычнай назвы ''Берестье'' ({{lang-be|Берасце}}). У выдадзеным у горадзе Я. Хмялеўскім даведніку «Календарь-Справочникъ гор. Брестъ-Литовска на 1912 годъ» адзначаецца, што першапачатковая старажытная назва горада «Бэресть» захавалася і па-ранейшаму жыве ў гаворцы мясцовых сялянаў:
{{цытата|«Тамъ почти нельзя услышать Брестъ, а о составном названіи Брестъ-Литовскъ множество Полѣсскихъ крестьянъ даже не подозрѣваетъ».<ref>Календарь-Справочникъ гор. Брестъ-Литовска на 1912 годъ. Изд. Я. М. Хмѣлевскаго. С. 32.</ref>}}
Пасля далучэння да [[Польская Рэспубліка, 1918—1939|Польскай Рэспублікі]] ў [[1921]] годзе горад атрымаў назву ''Бжэсць над Бугам'' (''Brześć nad Bugiem''), якая праіснавала да [[1939]] года. Тым часам у [[БССР]] да сярэдзіны [[1930-я|1930-х]] гадоў і ў [[Беларуская дыяспара|беларускай дыяспары]] на [[Захад]]зе дагэтуль ужываюць спрадвечную назву — Берасце<ref name="vm"/>. У час [[Нямецкая акупацыя Беларусі, 1941—1944|нямецкай акупацыі]] назва горада ў [[Нямецкая мова|нямецкамоўных]] дакументах і шыльдах часцей за ўсё пісалася ''Brest-Litowsk'' (''Брэст-Літоўск'').
Ужо пасля 1939 года з рускай мовы ў беларускую была запазычана сучасная афіцыйная беларуская назва ''Брэст''<ref name="vm"/><ref name="Дайлід"/>, якая не мае ў сабе кораню, ад якога пайшло першапачатковае імя горада, і застаецца ў беларускай мове ізаляванай і чужароднай<ref name="vm"/>. У вусных жа зносінах і зараз стабільна ўжываюцца формы (толькі з некаторымі гукавымі відазменамі), пад якімі горад згадваецца ў ранніх летапісах і іншых старажытнапісьмовых дакументах у сваім усходнеславянскім абліччы — '''Бе́расце''', '''Бэ́рэсць''', '''Бэ́рысць'''<ref name="Прадмова">[http://elib.bsu.by/bitstream/123456789/16876/1/%D0%9D%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B%20%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%20%D0%BF%D1%83%D0%BD%D0%BA%D1%82%D0%B0%D1%9E%20%D0%A0%D0%91_%D0%91%D1%80%D1%8D%D1%81%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B2%D0%BE%D0%B1%D0%BB.pdf Лемцюгова В. П. : Прадмова да даведніка «Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь» ]</ref>. У некаторых выданнях можна сустрэць варыянт '''Бярэсце'''<ref>{{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 85.</ref>, які, аднак, не адпавядае традыцыйнаму вымаўленню мясцовых жыхароў<ref name=viacorka/>.
== Гісторыя ==
=== Ранняе Сярэднявечча ===
[[Археалагічныя даследаванні]] горада паказалі, што як пагранічная крэпасць і апорны пункт [[Славянская каланізацыя Беларусі|славянскай каланізацыі]] горад быў заснаваны ў канцы [[10 стагоддзе|Χ ст.]]<ref name="Lysienka-1"/>. Агульнае аблічча матэрыяльнай культуры старажытнага Берасця пацвярджае яго заснаванне адным з [[Усходнія славяне|усходне-славянскіх плямён]] — [[Дрыгавічы|дрыгавічамі]]<ref name="ГВБ"/><ref name="АрхБ">{{крыніцы/Археалогія Беларусі|1|Брэст}}</ref>.
Адносна дакладнасці дат першага ўспаміну думкі гісторыкаў разыходзяцца. Дакладна вядома, што звязана першае ўпамінанне з падзеямі 1015—1019, калі кіеўскі князь [[Святаполк Уладзіміравіч]] вёў барацьбу за кіеўскі сталец са сваім братам наўгародскім князем [[Яраслаў Уладзіміравіч|Яраславам Уладзіміравічам]]. Упершыню ўпамінаецца пад [[1019]] годам<ref name="ЭВКЛ"/>. Такога пункту гледжання прытрымліваецца [[Пётр Фёдаравіч Лысенка|Пётр Лысенка]], абапіраючыся на «[[Аповесць мінулых гадоў]]» і складзеныя на яе аснове пазнейшыя зборы, дзе пра паход [[1017]] года ў Пабужжа нічога не сказана<ref name="Lysienka-2"/>. Другая група даследчыкаў — [[Мікалай Міхайлавіч Карамзін|М. Карамзін]], [[Сяргей Міхайлавіч Салаўёў|С. Салаўёў]], [[Генрык Лаўмянскі|Г. Лаўмянскі]], [[Георгій Васілевіч Штыхаў|Г. Штыхаў]] і інш. давяраюць сказанаму ў першым спісе [[Наўгародскі летапіс|Наўгародскага летапісу]]: {{цытата|в лето 6525 (1017) Ярослав иде к Берестью}}<ref name="Karamzin"/>.
Старажытнае Берасце, размешчанае на сутоку рэк, кантралявала водныя шляхі па [[Мухавец (рака)|Мухаўцу]] з усходу, ад дняпроўскага вялікага воднага шляху [[З варагаў у грэкі|«з варагаў у грэкі»]] да Буга і па [[Заходні Буг|Бугу]] — шлях з поўдня, з [[Валынь|Валыні]] — да [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]]. З самага пачатку існавання Берасце адыгрывала ролю палітычнага, эканамічнага, адміністрацыйнага і культурнага цэнтра [[Пабужжа]]<ref name="ГВБ"/>. Горад быў гандлёвым цэнтрам [[Старажытнаруская дзяржава|Старажытнарускай дзяржавы]] на мяжы з [[польшча|польскімі]] і [[Літва (зямля)|літоўскім]] ўладаннямі<ref name="ЭГБ"/>. 3 прычыны прыгранічнага размяшчэння часта быў у цэнтры ваенных падзей<ref name="АрхБ"/>. У [[1020]] годзе захоплены польскім князем [[Баляслаў I Храбры|Баляславам Храбрым]]<ref name="ЭГБ"/>. У [[1022]], [[1031]] і [[1044]] гадах кіеўскі князь [[Яраслаў Уладзіміравіч]] здзейсніў паходы да Берасця, які, як можна меркаваць, быў заняты [[Польскае каралеўства (1025—1385)|палякамі]]<ref name="АрхБ"/>.
Наступны ўспамін Бярэсця ў летапісе звязана з барацьбой [[Ізяслаў Яраславіч|Ізяслава Яраславіча]] з яго братамі Святаполкам і [[Усевалад Яраславіч|Усеваладам]] за кіеўскі сталец<ref name="Lysienka-3"/>. У {{нп5|Павучанне Уладзіміра Манамаха|«Павучанні»|ru|Поучение Владимира Мономаха}} [[Уладзімір Манамах|Уладзіміра Манамаха]] гаворыцца, што ў [[1070-я]] гады яго<ref name="АрхБ"/>, па даручэнні праціўнікаў Ізяслава<ref name="Lysienka-3"/>, пасылалі пільнаваць Берасце, спалены палякамі<ref name="АрхБ"/>. Пётр Лысенка лічыць, што гэта адбылося ў [[1073]] годзе, пасля таго як кіеўскі князь Ізяслаў Яраславіч быў выгнаны з Кіева і ўцёк да польскага караля [[Баляслаў II Смелы|Баляслава II Смелага]]<ref name="Lysienka-3"/>.
У [[1097]] годзе [[вялікі князь кіеўскі]] [[Святаслаў Ізяславіч]] выгнаў з Берасця [[валынскі князь|валынскага князя]] [[Давыд Ігаравіч|Давыда Ігаравіча]]. У гэтых паведамленнях Берасце названы [[горад]]ам, што азначае існаванне там [[Абарончыя збудаванні|абарончых збудаванняў]]<ref name="АрхБ"/>.
[[Дзяцінец (Брэст)|Дзяцінец]] (трохвугольнай у плане формы, умацаваны з боку поля ровам, замляным валам і частаколам<ref name="ГВБ"/>), найбольш умацаваная старажытная частка Берасця, размяшчалася на мысе, утвораным правым берагам ракі [[Заходні Буг]] і левым берагам левага рукава р. [[Мухавец (рака)|Мухавец]]. [[Вакольны горад (Брэст)|Вакольны горад]] месціўся супраць дзядзінца, на востраве, утвораным 2 рукавамі р. Мухавец у месцы ўпадзення яе ў Заходні Буг. Тут выяўлена неўмацаванае паселішча, якое датуецца матэрыяламі [[X ст.]]<ref name="АрхБ"/> На дзяцінцы раскапаны [[вуліца|вуліцы]] з драўляным насцілам, рэшткі больш як 200 жылых і гаспадарчых пабудоў. Знойдзены сведчанні развіцця тут [[Рамёствы|рамёстваў]], [[Гандаль|гандлевых]] і культурных сувязей з гарадамі [[Старажытная Русь|старажытнай Русі]] і суседнімі краінамі<ref name="ЭГБ">{{крыніцы/ЭГБ|2|Брэст}}</ref>.
[[Файл:Old Bierascie.jpg|міні|Меркаваны выгляд Берасця ў ХІІ—ХІІІ стагоддзях]]
У [[1146]] годзе горад у складзе [[Тураўскае княства|Тураўскага княства]]<ref name="ЭГБ"/>. 3 другой паловы [[XII ст.]] Берасце уваходзіла ў склад [[Уладзіміра-Валынскае княства|Уладзіміра-Валынскага княства]]<ref name="АрхБ"/>. 3 [[1199]] года ў складзе [[Галіцка-Валынскае княства|Галіцка-Валынскага княства]]<ref name="ЭВКЛ"/>. У [[XII ст.]] на месцы дзядзінца пабудаваны [[Брэсцкі замак|драўляны замак]] (адноўлены ў другой палове [[XIII ст.]])<ref name="ГВБ"/>. На працягу [[XII]]—[[XIII]] стагоддзяў летапісы неаднаразова адзначалі спробы Берасця стаць цэнтрам самастойнага княства<ref name="АрхБ"/>.
Падчас [[Татара-мангольскае нашэсце|мангола-татарскага нашэсця]] паблізу Берасця адбылася жорсткая бітва, але горад, відаць, не быў захоплены. 3 [[1272]] годзе Берасцем валодаў валынскі князь [[Уладзімір Васількавіч]], а з [[1289]] — [[Мсціслаў Данілавіч]]<ref name="АрхБ"/>. У [[1276]]—[[1288]] гг. на тэрыторыі замка валынскім князем Уладзімірам Васількавічам была ўзведзена мураваная [[Берасцейская вежа|вежа-данжон]] (праіснавала да [[1831]], знесена пры [[Будаўніцтва Брэсцкай крэпасці|пабудове Брэсцкай крэпасці]]). У [[XIII ст.]] сінхронна з вежай у горадзе была змуравана царква Св. Пятра<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭВКЛ"/>.
=== Вялікае Княства Літоўскае ===
У канцы [[XIII]] — пачатку [[XIV]] стагоддзя заваяваць Берасце імкнуліся польскія каралі і літоўскія князі<ref name="ЭГБ"/>. У [[1319]] годзе [[вялікі князь літоўскі]] [[Гедзімін]] далучыў Берасце да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Неўзабаве Берасце зноў трапіла пад уладу валынскіх князёў<ref name="АрхБ"/>. Пасля ўладанне князя [[Кейстут]]а, у складзе [[Троцкае княства|Троцкага княства]]<ref name="ЭВКЛ"/>. У [[1349]] годзе Берасце захапіў [[польскі кароль]] [[Казімір III Вялікі]], але паводле дамовы [[1366]] года горад вернуты ў склад [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]<ref name="ГВБ"/><ref name="АрхБ"/>. У [[1379]] годзе разрабаваны і спалены<ref name="ЭГБ"/> рыцарамі [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэна]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭВКЛ"/>. 3 [[XIV стагоддзе|XIV стагоддзя]] існавалі [[Берасцейскія гарадскія ўмацаванні|гарадскія ўмацаванні]]. У [[1382]]—[[1384]] гадах уладанне князя [[Скіргайла|Скіргайлы]], потым князя [[Вітаўт]]а. У час [[Грамадзянская вайна ў Вялікім Княстве Літоўскім (1389—1392)|барацьбы паміж Ягайлам і Вітаўтам у 1388—1392 гадах]] [[Ягайла]] ў [[1390]] годзе авалодаў Берасцем і [[15 жніўня]] [[1390]] года дараваў яму [[магдэбургскае права]]<ref name="ЭВКЛ"/> (першаму з беларускіх гарадоў). Паводле прывілею вялікага князя [[Ягайла|Ягайлы]] Брэсту надавалася 60 ланаў (1500 [[га]]) [[Ворная зямля|ворнай зямлі]], уключаючы вёску [[Казловічы (Клейнікаўскі сельсавет)|Казловічы]]. Пры вымярэнні горада была ўжыта тая ж сістэма, што ў гарадах [[Польскае Памор’е|Памор’я]]<ref name="Ławrowska"/>.
У [[XIV]]—[[XVIII]] стагоддзях цэнтрам абароны Берасця з’яўляўся [[Берасцейскі замак|замак]] з каменю і дрэва. Яго ўмацоўвалі роў і вал, на якім стаялі абарончыя сцены — [[Гародня (фартыфікацыя)|гародні]] і 5 вежаў; замак уваходзіў у [[Брэсцкія гарадскія ўмацаванні|комплекс гарадскіх умацаванняў]]. [[Берасцейская вежа|Берасцейская вежа-данжон]] [[XIII стагоддзе|XIII стагоддзя]] месцілася асобна па-за межамі замка<ref name="ГВБ"/>.
[[25 студзеня]] [[1408]] года горад атрымаў права на самакіраванне ад [[Вітаўт]]а<ref name="ЭВКЛ"/>. Магдэбургскага права пацвярджалася таксама ў [[1511]], [[1554]], [[1580]], [[1607]], [[1614]], [[1661]] гадах<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>. У [[XIV стагоддзе|XIV стагоддзі]] існавалі [[гасціны двор]], мураваная кафедральная [[Мікалаеўская царква (Брэст)|Мікалаеўская царква]]<ref name="ЭВКЛ"/>, праводзіліся [[кірмаш]]ы<ref name="ГВБ"/>, у [[XV стагоддзе|XV стагоддзі]] пабудаваны драўляныя [[Міхайлаўская царква (Брэст)|Міхайлаўская]] (ва ўрочышчы [[Пяскі (Брэст)|Пяскі]]) і [[Крыжаўзвіжанская (Брэст)|Крыжаўзвіжанская]] ([[Замухавечча|за Мухаўцом]]) цэрквы<ref name="ЭВКЛ"/>. 3 пачатку XV стагоддзя існавала [[Берасцейская сінагога|сінагога]] (да [[1812]] перабудавана на патрэбы Брэсцкай крэпасці)<ref name="ГВБ"/> У [[1409]] годзе ў Берасці адбылася [[Берасцейская сустрэча (1409)|сустрэча]], на якой Вітаўт і Ягайла вырашылі распачаць [[Вялікая вайна (1409—1411)|Вялікую вайну 1409—1411 гадоў]] супраць Тэўтонскага ордэна. У [[Грунвальдская бітва|Грунвальдскай бітве]] ў [[1410]] годзе прымала ўдзел Берасцейская [[харугва]]<ref name="ЭВКЛ"/>. У [[1411]] годзе паводле фундацыі вялікага князя літоўскага [[Вітаўт]]а па-за межамі горада, паміж рэкамі [[Угрынка]] і Мухавец, былі пабудаваны драўляны [[Троіцкі касцёл (Брэст)|Троіцкі касцёл]] (на месцы ранейшага закладзенага Ягайлам; паводле некаторых даведачных выданняў, касцёл пабудавалі пасля [[1380]]) і кляштар каталіцкага манаскага ордэна [[аўгусціны|аўгусцінаў]]<ref name="ГВБ"/>. У 1446, 1454, 1460, 1471, 1478, 1505, 1511, 1515 і 1518 гадах адбываліся [[Сойм Вялікага Княства Літоўскага|соймы Вялікага Княства Літоўскага]]<ref name="ГВБ"/>. У [[1450]]—[[1480]] гадах існавала каля 40 відаў [[рамёствы|рамёстваў]]<ref name="ГВБ"/>.
У [[1500]] годзе горад, акрамя замка<ref name="ЭВКЛ"/>, разрабаваны<ref name="ЭГБ"/> і захоплены<ref name="ЭВКЛ"/> [[крымскі хан|крымскім ханам]] [[Менглі-Гірэй I|Менглі Гірэем]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>. 3 [[1520]]<ref name="ЭГБ"/> года цэнтр [[Берасцейскі павет|павета]] [[Падляшскае ваяводства (1513—1795)|Падляшскага ваяводства]]. У [[1525]] годзе [[пажар]] знішчыў цэнтр горада і замак. У [[1553]] годзе [[берасцейскі староста]] [[Мікалай Радзівіл Чорны]]<ref name="ЭГБ"/> заснаваў тут [[кальвінскі збор (Брэст)|кальвінскі збор]], які існаваў у [[XVI]]—[[XVII]] стагоддзях<ref name="ЭВКЛ"/>, і першую на Беларусі [[берасцейскія друкарні|друкарню]]<ref name="ЭГБ"/>, дзе ў [[1563]] г. была выдадзена [[Радзівілаўская біблія]]<ref name="ГВБ"/>. У [[1550-я|1550]]—[[1570-я]] гг. ў Берасці дзейнічалі некалькі [[берасцейскія друкарні|друкарняў]]<ref name="ЭВКЛ"/>, мецэнатам большасці з якіх таксама быў Мікалай Радзівіл Чорны<ref>{{Крыніцы/ЭнцВКЛ|том=1|старонкі=|артыкул=берасцейскія друкарні|аўтар=}}</ref>.
[[Файл:Bieraście. Берасьце (1840-49).jpg|170пкс|міні|злева|[[Герб Берасця|Гарадскі герб]], 1840-я]]
3 [[XVI стагоддзе|XVI стагоддзя]] Берасце карысталася [[герб Брэста|гербам]]: у блакітным полі сярэбраны лук са стралой. 3 [[1554]] года, згодна з прывілеем караля [[Жыгімонт II Аўгуст|Жыгімонта II Аўгуста]], гораду дазвалялася карыстацца гербавай пячаткаю з выявай шатровай вежы пры зліцці дзвюх рэк<ref name="ГВБ"/>.
З [[1566]] года цэнтр створанага [[Берасцейскае ваяводства|Берасцейскага ваяводства]]<ref name="ГВБ"/>. У той час у Берасці існавалі [[Спаса-Праабражэнская царква (Брэст)|Спаса-Праабражэнская царква]], [[Сімяонаўскі манастыр (Брэст)|Сімяонаўскі манастыр]] і [[манастыр Нараджэння Багародзіцы (Брэст)|манастыр Нараджэння Багародзіцы]] з 2 цэрквамі<ref name="ЭВКЛ"/>, горад складаўся з 3 частак: замка, «места» (на востраве, які ўтвараўся Заходнім Бугам і рукавамі Мухаўца) і [[Замухавечча]] (на правым беразе Мухаўца). [[Места (Брэст)|«Места»]] авальнай у плане канфігурацыі складалася з цэнтральнай часткі, умацаванай абарончай сцяной, і перыферыйнай, умацаванай валам. Асновай планіроўкі цэнтральнай часткі горада была паўавальная рынкавая плошча, якая злучалася мостам цераз Мухавец з замкам. Усяго ў [[1566]] годзе ў Берасці налічвалася каля 1 тысяч сядзіб (паводле іншых даных — 26 вуліц, 1091 домаўладальнік, 1166 сядзіб). Горад меў каля 6—7 тысяч жыхароў, сярод якіх рамеснікі 56 рамесных спецыяльнасцей складалі прыкладна 24—25 %.<ref name="ГВБ"/>
У адпаведнасці з [[Люблінская унія|Люблінскай уніяй 1569 года]] Берасце ў складзе [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ўвайшло ў [[Рэч Паспалітая|Рэч Паспалітую]]<ref name="ЭГБ"/>. У [[1588]] годзе з’явіліся першыя брукаваныя вуліцы, у [[1583]] г. адкрыта [[аптэка]]. Гарадскія [[купцы]] развівалі гандаль з гарадамі [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], [[Карона Польскага каралеўства|Польшчы]], [[Руская дзяржава|Рускай дзяржавы]]. [[Берасцейская мытня]] ў першай палове [[XVII стагоддзе|XVII стагоддзя]] займала 2-е месца ў даходах дзяржаўнай казны<ref name="ГВБ"/>.
[[Файл:Bieraście, Unijacki, Sabornaja. Берасьце, Уніяцкі, Саборная (1759).jpg|міні|злева|[[Мікалаеўская царква (Брэст)|Мікалаеўская царкв]]а, у якой была падпісаная [[Берасцейская унія]]]]
Берасце таксама з’яўлялася значным рэлігійным цэнтрам. У [[1591]] годзе пры [[Мікалаеўская царква (Брэст)|Мікалаеўскай царкве]] ўзнікла [[Брэсцкае праваслаўнае брацтва|праваслаўнае брацтва]] і адчынілася школа пры ім, у якой у [[1592]]—[[1595]] гадах выкладаў беларускі гуманіст-асветнік [[Лаўрэнцій Зізаній]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭВКЛ"/>. [[9 кастрычніка]] [[1596]] года на царкоўным саборы ў берасцейскай [[Свята-Мікалаеўская царква (Брэст)|Мікалаеўскай царкве]] была падпісана так званая [[Берасцейская унія]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭВКЛ"/> — спецыяльны акт пра арганізацыйнае аб’яднанне [[каталіцтва|каталіцкай]] і [[Праваслаўе ў Вялікім Княстве Літоўскім|праваслаўнай цэркваў]] на тэрыторыі Рэчы Паспалітай, стварэнне [[Уніяцкая Царква ў Рэчы Паспалітай|уніяцкай царквы]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>. У [[XIV]]—[[XVIII]] стагоддзях<ref name="ЭВКЛ"/> у горадзе дзейнічалі і будавалі свае касцёлы і кляштары каталіцкія манаскія ордэны [[Брэсцкі кляштар аўгусцінцаў|аўгусцінцаў]], [[Брэсцкі кляштар бернардзінцаў|бернардзінцаў]], [[Брэсцкі кляштар бернардзінак|бернардзінак]], [[Брэсцкі кляштар брыгітак|брыгітак]], [[Брэсцкі кляштар езуітаў|езуітаў]], [[Брэсцкі кляштар трынітарыяў|трынітарыяў]], [[Брэсцкі кляштар дамініканцаў|дамініканцаў]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭВКЛ"/>. Пры кляштарах адчыняліся школы<ref name="ЭГБ"/>.
У [[1598]] годзе створана [[Берасцейская эканомія]]<ref name="ЭВКЛ">{{Крыніцы/ЭнцВКЛ|том=1|старонкі=|артыкул=Берасце|аўтар=}}</ref>.
У сярэдзіне [[XVII стагоддзе|XVII стагоддзі]] ў Берасці існавалі 14 [[цэх]]аў, якія аб’ядноўвалі майстроў 48 прафесій<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭВКЛ"/>. Горад быў месцам збору [[Канфедэрацыя (Рэч Паспалітая)|ваенных канфедэрацый]] у [[1605]] і [[1612]] гадоў<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>. 3 [[1615]] года ў горадзе з’явілася езуіцкая місія, з [[1623]] пры езуіцкай рэзідэнцыі працавала школа, з 1633 дзейнічаў [[Берасцейскі езуіцкі калегіум|езуіцкі калегіум]]<ref name="ЭГБ"/>, дзе вучыўся беларускі мысліцель, грамадска-палітычны дзеяч і педагог [[Казімір Лышчынскі]]<ref name="ЭГБ"/>. У [[1620]] годзе пабудаваны [[Царква Святых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базыльян (Брэст)|касцёл і кляштар базыльян]]<ref name="ЭГБ"/>. У [[1696]]—[[1760]] гадах пры калегіуме дзейнічаў тэатр<ref name="ЭГБ"/>.
[[Файл:Bieraście Litoŭskaje. Берасьце Літоўскае (E. Dahlbergh, 1657) (2).jpg|міні|[[Эрык Дальберг]]. Аблога Берасця Літоўскага ў [[Паўночная вайна (1655—1660)|вайну Швецыі з Рэччу Паспалітай]], 1657 год]]
У час [[Антыфеадальная вайна 1648—1651 гадоў|антыфеадальнай вайны 1648—1651 гадоў]] у [[1648]] годзе лагерам каля горада размясцілася апалчэнне<ref name="ГВБ"/>, якое сабрала шляхта Берасцейскага павета супраць казакоў<ref name="ГВБ"/>. [[5 верасня|5 (15) верасня]] таго ж года былі пакараны смерцю 17 гараджан, якіх абвінавачвалі ў падрыхтоўцы паўстання. Сярод пакараных быў грамадскі і царкоўны дзеяч, ігумен Сімяонаўскага манастыра [[Афанасій Філіповіч]]. Калі да Берасця падышлі атрады казакоў, пасланых [[Багдан Хмяльніцкі|Багданам Хмяльніцкім]] на Беларусь, у горадзе пачалося паўстанне. Паўстанцы і казацка-сялянскія атрады разбілі вялікі атрад апалчэнцаў на чале з [[Берасцейскі кашталян|берасцейскім кашталянам]] [[К. Тышкевіч]]ам. У лістападзе—снежні [[1648]] года каля горада адбываліся баі паміж паўстанцамі і войскам (наёмнікамі і шляхтай) пад камандаваннем [[Януш Радзівіл (1612—1655)|Я. Радзівіла]]. У пачатку [[1649]] года яго войска здолела захапіць Берасце; загінула каля 2 тысяч чалавек, горад быў моцна разбураны<ref name="ГВБ"/>.
У [[1653]] годзе ў горадзе праходзіў [[сойм Рэчы Паспалітай]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>. Берасце значна пацярпела таксама ў час [[Паўночная вайна (1655—1660)|Паўночнай вайны 1655—1660 гадоў]]<ref name="ГВБ"/>. У [[1657]] годзе заняты і спалены шведскімі войскамі, вызвалены [[20 жніўня]] [[1658]] года атрадам пад камандаваннем [[Міхал Казімір Радзівіл|М. К. Радзівіла]]. У [[1659]] годзе адкрыты [[Берасцейскі манетны двор|манетны двор]]<ref name="ЭВКЛ"/>, дзе ў [[1664]]—[[1666]] гг. чаканілі дробныя медныя манеты ([[барацінкі]])<ref name="ГВБ"/>. У [[Вайна Расіі з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|вайну Расіі з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў]] у студзені—чэрвені [[1660]] года заняты войскамі маскоўскага ваяводы [[І. А. Хаванскі|І. А. Хаванскага]]<ref name="ЭВКЛ"/>, якія выразалі ў захопленым замку каля 1,7 тыс. чал.<ref>Курукин И. В., Булычев А. А. Повседневная жизнь опричников Ивана Грозного. — Москва: Молодая гвардия, 2010. С. 336.</ref>, а сам горад цалкам знішчылі<ref>Гладыщук А. А. Никитчик А. Д. Инвентари Берестейского замка и города после 1660 года // Вестник Брестского государственного технического университета. — №6. — 2013. С. 42. [http://www.bstu.by/uploads/vestnik/13-6.pdf] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20181223012012/http://www.bstu.by/uploads/vestnik/13-6.pdf |date=23 снежня 2018 }}</ref>; у [[1661]] годзе — польска-літоўскімі войскамі<ref name="ЭГБ"/>. У выніку ваенных дзеянняў колькасць [[Дым (адзінка падаткаабкладання)|«дымоў»]] скарацілася на 42 % — з 1500 да 869<ref name="ГВБ"/>.
{{Панарама|Bieraście. Берасьце (XVII).jpg|1000px|Выгляд цэнтра Берасця з бастыённымі ўмацаваннямі ў [[XVII стагоддзе|XVII ст.]] (фрагмент гравюры Э. Дальберга) <br />''Умоўныя пазначэнні'': '''A'''. ''Castellum'' — [[Берасцейскі замак|Замак]]; '''B'''. ''Templum Iesuilarum'' — [[Касцёл Ісуса і Святога Казіміра і калегіум езуітаў (Брэст)|Касцёл езуітаў]]; '''C'''. ''Templum Parochiale'' — [[Фарны касцёл (Брэст)|Фарны касцёл]]; '''D'''. ''Templ. Graco-rum'' — [[Царква Святых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базыльян (Брэст)|Грэка-каталіцкая царква]]; '''E'''. ''Templ. Dominicanorum'' — [[Берасцейскі дамініканскі касцёл|Дамініканскі касцёл]]; '''F'''. ''Coenob. Bernhardinorum'' — [[Берасцейскі кляштар бернардзінцаў|Кляштар бернардзінцаў]]; '''G'''. ''Synagogux Iudcorum'' — [[Берасцейская сінагога|Сінагога]].}}
У час [[Паўночная вайна 1700—1721 гадоў|Паўночнай вайны 1700—1721 гадоў]] праз Берасце праходзілі расійскія і шведскія войскі, былі створаны правіянцкія склады забеспячэння расійскай арміі<ref name="ЭВКЛ"/>. У [[1706]] годзе горад наведаў [[Пётр I]]; пазней Берасце захапілі і разрабавалі шведскія войскі<ref name="ГВБ"/>. Разбураны горад вызвалены на 4 гады амаль ад усіх [[дзяржаўныя павіннасці|дзяржаўных павіннасцей]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭВКЛ"/>. Другая палова [[XVII стагоддзе|XVII стагоддзя]] і першая палова [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]] адзначаны эканамічным заняпадам горада, выкліканым войнамі<ref name="ЭГБ"/>. Толькі ў другой палове [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]] пачалося ажыўленне гандлю і эканомікі горада, які паступова стаў галоўным [[Рачны порт|рачным портам]] на [[Заходні Буг|Бугу]], вывозілі [[збожжа]], [[пянька|пяньку]], [[лес]] і іншае<ref name="ГВБ"/>. Каля [[1770]] года падскарбій вялікі літоўскі [[Антоні Тызенгаўз]] заснаваў у Берасці суконную мануфактуру, у якой на момент закрыцця ў [[1780]] годзе працавалі 20 рабочых. У канцы [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]] горад налічваў 3,5 тысяч жыхароў. У [[1792]] годзе тут знаходзілася Генеральнасць (рэзідэнцыя кіраўнікоў) [[Таргавіцкая канфедэрацыя|Таргавіцкай канфедэрацыі]].
[[Файл:Bieraście,_Piasieckaja._Берасьце,_Пясецкая_(1823).jpg|thumb|Якуб Кубіцкі. Панарама Пясецкай вуліцы, [[1823]] год]]
3 [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]] існавала [[Берасцейская грэка-каталіцкая епархія]]. У [[1726]] годзе створана [[Берасцейская рымска-каталіцкая епархія]].
У [[1792]] годзе у Берасці знаходзілася [[Таргавіцкая канфедэрацыя|Таргавіцкай канфедэрацыі]]<ref name="ЭВКЛ"/>.
=== Пад уладай Расійскай імперыі ===
У выніку [[3-і падзел Рэчы Паспалітай|3-га падзелу Рэчы Паспалітай]] у [[1795]] годзе горад увайшоў у склад [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]], перайменаваны ў '''Брэст-Літоўск''', абвешчаны павятовым горадам [[Слонімская губерня|Слонімскай]], потым з [[1797]]<ref name="ГВБ"/> года у [[Літоўская губерня|Літоўскай]], з [[1801]] года [[Гродзенская губерня|Гродзенскай губерні]]<ref name="ЭГБ"/>. У [[1797]] годзе 623 дамы, з іх 21 мураваны, суконная фабрыка, вінакурня. У [[1811]] годзе 3596 жыхароў<ref name="ГВБ"/>.
[[Файл:Brest-Litovsk COA (Grodno Governorate) (1845).png|міні|злева|150пкс|Герб Брэст-Літоўска ўзору 1845 года]]
3 пачаткам [[Вайна 1812 года|вайны 1812 года]] горад стаў арэнай ваенных дзеянняў. Неаднаразова ён быў захоплены часцямі [[напалеонаўская армія|напалеонаўскай арміі]]. Вызвалены рускай арміяй [[25 снежня]] [[1812]] года<ref name="ЭГБ"/>. Вялікія страты гораду і яго жыхарам нанеслі [[Пажары ў Брэсце|пажары]] [[1802]], [[1822]], [[1828]], [[1835]] гадоў. У час пажару 1828 года згарэлі 220 пабудоў, у тым ліку уніяцкая царква, [[кляштар брыгітак (Брэст)|кляштар брыгітак]], 150 крам<ref name="ГВБ"/>. У 1834 годзе ў Брэсце заснавана [[метэаралагічная станцыя]]<ref name="ЭПБ1">{{Крыніцы/ЭПБ|1|''Таўціева З. Х'' Брэсцкая метэаралагічная станцыя}} — С. 342.</ref>.
[[Файл:Крэпасьць Брэст-Літоўск 1840 год.jpg|міні|[[Марцін Залескі]]. Будаўніцтва крэпасці Брэст-Літоўск, 1840]]
Важнае ваенна-стратэгічнае размяшчэнне Брэст-Літоўска на захадзе Расіі абумовіла выбар яго месцам для будаўніцтва [[Брэсцкая крэпасць|Брэсцкай крэпасці]]<ref name="ЭГБ"/> як часткі сістэмы ўмацаванняў на задзе [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]]<ref name="ГВБ"/>. Праект крэпасці распрацаваны рускім ваенным інжынерамі [[К. І. Оперман]]ам, [[Н. М. Малецкі]]м і [[А. І. Фельдман]]ам (зацверджаны ў [[1830]])<ref name="ЭГБ"/>; нагляд за будаўніцтвам ажыццяўлялі генерал [[І. І. Дэн]], пазней генерал-фельдмаршал [[І. Ф. Паскевіч]]<ref name="ГВБ"/>. Першы камень будучай крэпасці закладзены [[1 чэрвеня]] [[1836]] года, адкрыта [[26 красавіка]] [[1842]] года<ref name="ЭГБ"/>. Напачатку былі ўзведзены 4 часовыя ўмацаванні: [[Цытадэль Брэсцкай крэпасці|Цэнтральнае ўмацаванне (Цытадэль)]] (на месцы былога [[Вакольны горад (Брэст)|вакольнага горада]]) і [[Валынскае ўмацаванне|Валынскае]] (на месцы былога замка, пабудаванага ў XV стагоддзі з дрэва і каменю) [[Кобрынскае ўмацаванне|Кобрынскае]] і [[Цярэспальскае ўмацаванне|Цярэспальскае]] перадмаставыя ўмацаванні<ref name="ЭГБ"/>. Крэпасць знаходзілася на 4 астравах, утвораных рукавамі рэк [[Мухавец (рака)|Мухавец]], [[Заходні Буг]] і сістэмай каналаў<ref name="ГВБ"/>. Пры будаўніцтве крэпасці былі пакінуты некаторыя пабудовы старога горада. У перабудаваных будынках [[брэсцкі кляштар езуітаў|кляштараў езуітаў]], [[брэсцкі кляштар базыльян|базыльян]], [[брэсцкі кляштар бернардзінцаў|бернардзінцаў]] размяшчаліся канцылярыя каменданта, [[Белы палац|афіцэрскае казіно]], кадэцкі корпус (у 1841—1860)<ref name="ГВБ"/>. У [[1833]]—[[1842]] гадах вялася перабудова гэтых умацаванняў<ref name="ЭГБ"/>. Жылая забудова горада перамясцілася за 2 км ад крэпасці, на 3 фарштаты: [[Кобрынскі фарштат|Кобрынскі]], [[Валынскі фарштат|Валынскі]], [[Забугскі фарштат|Забугскі]]<ref name="ГВБ"/>. У [[1864]] годзе па прапанове генерала [[Э. І. Татлебен]]а пачалася першая рэканструкцыя крэпасці, у [[1911]]—[[1914]] гадах праведзена другая яе рэканструкцыя, у якой прымаў удзел [[Дз. М. Карбышаў]]<ref name="ЭГБ"/>.
Развіццё Брэста адбывалася пераважна на ўсход ад крэпасці, на месцы [[Кобрынскі фарштат|Кобрынскага фарштата]]. [[Рэгулярная планіроўка|Рэгулярная планіровачная сетка вуліц]] утварала дробныя прамавугольныя або трапецападобныя [[квартал]]ы<ref name="ГВБ"/>. У [[1842]] годзе з горадзе адкрыты [[Брэсцкі кадэцкі корпус|кадэцкі корпус]]<ref name="ЭГБ"/>. У [[1845]] годзе Брэст налічваў каля 18 тыс. жыхароў, быў зацверджаны яго новы герб: на мысе пры зліцці дзвюх рэк круг з сярэбраных шчытоў, над ім узвышаецца штандар крэпасці, у верхняй частцы гербавы знак [[Гродзенская губерня|Гродзенскай губерні]] — [[зубр]]. У 1846 годзе на Гандлёвай плошчы былі пабудаваны [[гандлёвыя рады (Брэст)|гандлёвыя рады]], у [[1856]] годзе кафедральны [[Крыжаўзвіжанскі касцёл (Брэст)|Крыжаўзвіжанскі касцёл]], у [[1865]] годзе [[Сімяонаўская царква (Брэст)|Сімяонаўская царква]]. У [[1860]] годзе ў горадзе 6 [[плошча]]ў, 225 вуліц і завулкаў, у 1861 годзе — 20,9 тыс. жыхароў, 178 [[лаўка|лавак]], 27 [[заезны дом|заезных дамоў]], [[карчма]]. У 1860-я гады працавалі 8 [[завод]]аў<ref name="ЭГБ"/>, 5 тытунёвых фабрык<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>, 6 прадпрыемстваў па вырабе свечак, розныя майстэрні<ref name="ГВБ"/>, 178 [[крама|крам]], 60 [[харчэўня]]ў, 5 [[пастаялы двор|пастаялых]] і 2 [[заезны дом|заезныя дамы]]<ref name="ЭГБ"/>, з [[1865]] г. мужчынская 4-класная [[прагімназія]]<ref name="ГВБ"/>. У канцы [[1870-я|1870-х]] гадах дзейнічалі гарадское 4-класнае і царкоўна-прыходскае вучылішчы, прыватны пансіён для шляхетных дзяўчат, з [[1874]] года — прыватная бібліятэка, з [[1885]] года — музычна-драматычнае таварыства<ref name="ЭГБ"/>.
Пасля завяршэння будаўніцтва чыгунак, што звязвалі Брэст з {{нп5|Варшаўска-Цярэспальская чыгунка|Варшавай|ru|Варшавско-Тереспольская железная дорога}} ([[1869]]), [[Маскоўска-Брэсцкая чыгунка|Масквой]] ([[1871]]), {{нп5|Кіева-Брэсцкая чыгунка|Кіевам|ru|Киево-Брестская железная дорога}} ([[1873]]), [[Палескія чыгункі|Гомелем]] ([[1886]]), горад стаў буйным [[Чыгуначны вузел|чыгуначным вузлом]]<ref name="ЭГБ"/> (уключаў 5 станцый, 4 вакзалы, 5 лакаматыўных і 2 вагонныя дэпо, іншыя прадпрыемствы)<ref name="ГВБ"/>. У [[1883]]—[[1886]] гадах узведзены будынак [[Чыгуначны вакзал (Брэст)|Цэнтральнага чыгуначнага вакзала]] (архітэктары [[Я. Гарбуноў]], [[В. Лорберг]], [[Л. Нікалаі]]); з [[1888]] года ў будынку і на перонах мелася [[электрычнае асвятленне]]<ref name="ГВБ"/>.
У [[1895]] годзе існавалі 12 бальнічных устаноў (на 713 ложкаў), 5 [[аптэка|аптэк]]<ref name="ГВБ"/>. У [[1897]] годзе ў Брэсце 46 568 жыхароў<ref name="ЭГБ"/> (з іх 45,5 % [[Пісьменнасць|пісьменных]])<ref name="ГВБ"/>. Першае рэвалюцыйнае выступленне рабочых адзначана ў [[1873]] годзе на цагельным заводзе<ref name="ЭГБ"/>.
=== Пачатак ХХ стагоддзя ===
У [[1903]]—[[1904]] гадах дзейнічалі [[брэсцкія гімназіі|2 гімназіі]]. У [[1904]] годзе працавалі 75 [[фабрыка|фабрычна]]-[[завод]]скіх прадпрыемстваў (858 рабочых), 784 [[майстэрня|рамесныя майстэрні]] (2834 чал.). Працоўныя горада і яго жыхары актыўна ўдзельнічалі ў [[Рэвалюцыя 1905—1907 гадоў у Расіі|рэвалюцыі 1905—1907 гадоў]]<ref name="ГВБ"/>. У [[1902]]—[[1906]] гадах існавала [[Брэсцкая арганізацыя Польскай сацыялістычнай партыі ў Літве|Брэсцкая арганізацыя Польскай сацыялістычнай партыі ў Літве (ППС у Літве)]], у канцы [[1905]] года ў горадзе аформілася [[Брэсцкая арганізацыя РСДРП]]. Гэтыя арганізацыі кіравалі падрыхтоўкай і правядзеннем [[забастоўка|забастовак]], [[маніфестацыя|маніфестацый]] і інш. выступленняў працоўных горада і салдат крэпасці<ref name="ГВБ"/>. У [[1905]] годзе працоўныя горада правялі студзеньскую палітычную стачку, у тым жа годзе падтрымалі выступленні салідарнасці рабочых Беларусі з пралетарыятам [[Адэса|Адэсы]] і [[Лодзь|Лодзі]]. Палітычную работу сярод салдат гарнізона вяла [[Брэсцкая ваенна-рэвалюцыйная арганізацыя РСДРП]], якая ўзначаліла [[Брэсцкія выступленні салдат 1905 і 1906 гадоў|выступленні салдат 1905 і 1906 гадоў]]. У [[1912]] годзе ў горадзе створана [[праўдзісты|праўдзісцкая]] група<ref name="ЭГБ"/>.
У [[Першая сусветная вайна|Першую сусветную вайну]] Брэст-Літоўск {{OldStyleDate|8|верасня|1915|28|жніўня}} года акупіраваны [[кайзераўскія войскі|войскамі кайзераўскай Германіі]]<ref name="ЭГБ"/>. Усё насельніцтва Брэста — хто пад уздзеяннем расійскай антынямецкай прапаганды, хто пад прымусам [[казакі|казакаў]] — вымушана было пакінуць горад і падацца ў глыб [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]]. Чыгуначных вагонаў для эвакуацыі хапіла толькі на невялікую колькасць гараджанаў. Большасці ж брэсцкіх сем’яў, якія вымушаныя былі пакінуць свае дамы і нажытую гадамі маёмасць, давялося дабірацца ў цэнтральныя раёны імперыі на ўласных падводах і пешшу, многія на гэтым шляху загінулі ад голаду і хвароб<ref name="vb1915">Рубашевский Ю. [http://www.vb.by/society/history/brest_sdan_avstrijcam.html Сто лет назад Брест был сдан австрийцам] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20161104164958/http://www.vb.by/society/history/brest_sdan_avstrijcam.html |date=4 лістапада 2016 }} // Вечерний Брест, 21 августа 2015 г.</ref>.
Адступаючае расійскае войска мела загад падарваць фарты Брэсцкай крэпасці і масты, а сам горад — спаліць. Вельмі многія будынкі ў горадзе сапраўды былі зруйнаваны і спаленыя спецыяльнымі камандамі расійскай арміі<ref name="vb1915"/>. За перыяд акупацыі (да канца 1918) у горадзе было спалена і разбурана 2500 будынкаў з 3670, узарвана частка ўмацаванняў крэпасці<ref name="ГВБ"/>.
З {{OldStyleDate|22|снежня|1917|9}} года менавіта ў будынках на тэрыторыі крэпасці праходзіла мірная канферэнцыя [[Савецкая Расія|Савецкай Расіі]] і краін [[Цэнтральныя дзяржавы|Чацвяртнога саюза]]<ref name="elib">[[В. М. Бароўская]]. [http://elib.bsu.by/bitstream/123456789/187493/1/%D0%94%D0%B8%D0%BF%D0%BB%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%8F%20%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%B8-2017.pdf «Здольны на хітрасць» — беларускае пытанне ў дзейнасці А. А. Іофе]</ref>, пасля перагавораў [[3 сакавіка]] [[1918]] года ў будынку [[Белы палац|Белага палаца]] крэпасці быў падпісаны [[Брэсцкі мірны дагавор|мірны дагавор]]<ref name="ГВБ"/>.
[[4 сакавіка]] [[1918]] года ўрад [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспублікі]] абвясціў горада сваёй часткай. Разам з тым, пасля [[Абвяшчэнне незалежнасці БНР|абвяшчэння незалежнасці]] [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] [[25 сакавіка]] [[1918]] года, якое стала рэакцыяй беларусаў на Брэсцкі мір, што не ўлічваў інтарэсаў Беларусі, урад БНР абвясціў Брэст і ваколіцы тэрыторыяй беларускай дзяржавы. Тэрыторыя [[Палессе|Палесся]] ад Брэста да [[Гомель|Гомеля]] стала прадметам спрэчкі і перамоў паміж БНР і УНР<ref>Лебедзева В. [http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/bzh/15/15art_lebiedzieva.htm Дыпламатычная місія БНР у перамовах з Украінай (1918 г.)] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20081119070727/http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/bzh/15/15art_lebiedzieva.htm |date=19 лістапада 2008 }} // Беларускі Гістарычны Зборнік — Białoruskie Zeszyty Historyczne nr 15.</ref>. [[1 студзеня]] [[1919]] года згодна з пастановай [[I з'езд КП(б) Беларусі|I з’езда КП(б) Беларусі]] Брэст быў уключаны ў склад [[Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка Беларусі|Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі Беларусі]], дзе стаў цэнтрам раёна<ref name="at">{{Крыніцы/150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}</ref>. Аднак на справе ўвесь гэты час, да лютага 1919 года, Брэст і ваколіцы знаходзіліся пад акупацыяй і поўным кантролем германскай арміі.
У пачатку студзеня [[1919]] года немцы пачалі эвакуіравацца з Брэст-Літоўска, эвакуацыя ішла на працягу месяца<ref name="brl"/>. [[9 лютага]] [[1919]] года польскія атрады з аператыўнай групы генерала [[А. Лістоўскі|А. Лістоўскага]] і ўланы ўвайшлі ў Брэст-Літоўск<ref name="brl">[http://kb.brl.by/index.php/heritage/item/741-13-zhniunya-2015-g-100-gadou-z-chasu-akupatsyi-g-bresta-vajskami-kajzerauskaj-germanii-padchas-pershaj-susvetnaj-vajny-1915/741-13-zhniunya-2015-g-100-gadou-z-chasu-akupatsyi-g-bresta-vajskami-kajzerauskaj-germanii-padchas-pershaj-susvetnaj-vajny-1915 13 жніўня 2015 г. — 100 гадоў з часу акупацыі г. Брэста вайскамі кайзераўскай Германіі падчас Першай сусветнай вайны (1915)]</ref>.
=== У складзе Польскай Рэспублікі ===
[[9 лютага]] [[1919]] года ў Брэст-Літоўск увайшлі польскія атрады [[Самаабарона Літвы і Беларусі|Віленскай самаабароны]] пад камандаваннем ротмістра {{нп5|Ежы Даброўскі (падпалкоўнік)|Ежы Дамброўскага|pl|Jerzy Dąbrowski (podpułkownik)}}. Палякі панеслі невялікія страты, здабыўшы значную колькасць нямецкай тэхнікі{{sfn|Rąkowski|2005|p=29}}. [[10 лютага]] [[1919]] года Віленскі атрад польскіх войск аб’яднаўся з атрадам 9-й пяхотнай дывізіі генерала {{нп5|Антоній Лістоўскі|Антонія Лістоўскага|pl|Antoni Listowski}}{{sfn|Rąkowski|2005|p=29}}<ref>{{Крыніцы/ЭГБ|6-1|Самаабарона Літвы і Беларусі}}</ref>. У сакавіку 1919 — жніўні 1920 года пад кіраўніцтвам [[ЦК КП(б)ЛіБ]] у горадзе і наваколлі дзейнічалі [[Брэсцкі падпольны камітэт КП(б)ЛіБ]] (старшыня [[Я. Б. Быкін]]) і [[камуністычнае падполле|Брэсцкае камуністычнае падполле]]<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>.
[[Файл:Stanisłaŭ Bułak-Bałachovič6.jpg|thumb|left|[[Станіслаў Булак-Балаховіч]] з польскімі афіцэрамі ў Брэсце, [[1920]] г.]]
[[26 лютага]] [[1920]] года было прынятае рашэнне перадыслакаваць у Брэст з [[Эстонія|Эстоніі]] [[Асобны атрад БНР]] пад камандаваннем генерала [[Станіслаў Булак-Балаховіч|Станіслава Булак-Балаховіча]]. З [[5 сакавіка]] цягнікамі з [[Дзвінск]]у ў Брэст ген. С. Булак-Балаховіч змог перавесці толькі частку салдат свайго атрада, якія адмовіліся раззбройвацца<ref>{{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак = Балахоўцы: Сведчанні, дакументы, даследаванні|арыгінал = |спасылка = |адказны = пераклад, прадмова, каментары А. Вашкевіча, А. Чарнякевіча, Ю. Юркевіча|выданне = 2|месца = Смаленск|выдавецтва = Інбелкульт|год = 2014|том = |старонкі = 151—152|старонак = 470|сэрыя = |isbn = 978-5-9904531-9-7|тыраж = 750|ref=Балахоўцы: Сведчанні, дакументы, даследаванні}}</ref>. Атрад генерала С. Булак-Балаховіча з некалькіх сотняў салдат быў размешчаны ў [[Брэсцкая крэпасць|Брэсцкай крэпасці]] для падмацавання і перафарміравання і быў падпарадкаваны непасрэдна начальніку Польскай дзяржавы [[Юзаф Пілсудскі|Юзафу Пілсудскаму]].
[[1 жніўня]] [[1920]] года ў горад увайшлі часці [[Чырвоная Армія|Чырвонай Арміі]], [[19 жніўня]] [[1920]] года зноў заняты войскамі Польскай Рэспублікі<ref name="ГВБ"/><ref name="ЭГБ"/>.
[[Файл:POL Brześć nad Bugiem COA.svg|thumb|150px|Герб Брэста-над-Бугам узору 1938 года]]
Паводле [[Рыжскі мірны дагавор (1921)|Рыжскага мірнага дагавора 1921 года]] Брэст-Літоўск у складзе [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]] адышоў да Польшчы, перайменаваны ў '''Брэст-над-Бугам''' і стаў цэнтрам [[Палескае ваяводства|Палескага ваяводства]]<ref name="ЭГБ"/>. У [[1921]] годзе горад, цэнтр [[Брэсцкі павет (1921—1940)|Брэсцкага павета]], налічваў 1941 будынак, 29 460 жыхароў<ref name="ГВБ"/>. Тут працавалі чыгуначныя, швейныя, зброевая і механічныя майстэрні, тытуневая фабрыка, гарэлачны завод акцыянернага таварыства «Познань», піваварны завод «Карона», лесапільны завод, млын. Без расійскага рынку страцілі былое значэнне [[Дняпроўска-Бугскі канал]] і [[чыгуначны вузел]]. У [[1920]]—[[1930]] гадах дзейнічаў акруговы камітэт «[[Чырвоная дапамога|Чырвонай дапамогі]]» — {{нп5|МАПР|міжнароднай арганізацыі помачы барацьбітам рэвалюцыі (МАПР)|ru|МОПР}} Заходняй Беларусі. На працягу [[1923]]—1938 гадоў дзейнічалі Брэсцкая акруговыя і гарадскія арганізацыі [[КПЗБ]], [[КСМЗБ]]<ref name="ЭГБ"/>; рэвалюцыйна-дэмакратычныя арганізацыі: [[Беларуская сялянска-работніцкая грамада]], [[Змаганне|клуб «Змаганне»]]; культурна-асветніцкая арганізацыя [[Таварыства беларускай школы]]<ref name="ГВБ"/>. У [[1922]]—[[1925]] гадах баставалі рабочыя друкарні, тытунёвай фабрыкі, лесапільнага завода, чыгуначнікі, швейнікі і інш<ref name="ЭГБ"/>. [[21 лютага]] [[1926]] года адбылася дэманстрацыя [[беспрацоўны]]х<ref name="ГВБ"/>.
У студзені [[1927]] года ў Брэсце [[Працэс 31-го|адбыўся суд]], арганізаваны польскімі ўладамі, над групай дзеячаў [[КПЗБ]], у т.л. [[В. З. Харужая|В. З. Харужай]], [[З. Ф. Паплаўскі]]м<ref name="ЭГБ"/>. У [[1928]]—[[1930]] гадах адбыліся выступленні рабочых лесапільных прадпрыемстваў, чыгуначнікаў<ref name="ГВБ"/>.
У [[1925]] годзе пабудавана [[электрастанцыя]]. У [[1929]] годзе пражывалі 37 684 жыхары, дзейнічалі 2 [[бібліятэка|бібліятэкі]] (гарадская і настаўніцкая), 2 [[кінатэатр]]ы, 19 [[школа|школ]] (з іх 7 пачатковых, 7 прыватных, сярэдняя тэхнічная, гандлёвая, гарадская кваліфікацыйная, 2 рамесныя), 7 [[гімназія|гімназій]] (у т.л. 1 дзяржаўная, 3 прыватныя польскія, 2 прыватныя яўрэйская, 1 прыватная руская), 3 [[бальніца|бальніцы]] (гарадская на 60 ложкаў, чыгуначная на 150 ложкаў, яўрэйская на 90 ложкаў), некалькі прыватных [[лячэбніца|лячэбніц]].
[[21 чэрвеня]] [[1929]] года і [[29 лістапада]] [[1933]] года да гарадской гміны Брэста былі далучаны часткі {{нп5|гміна Косічы|гмін Косічы|pl|Gmina Kosicze}} і {{нп5|гміна Камяніца Жыравецкая|Камяніцы Жыравецкай|pl|Gmina Kamienica Żyrowiecka}}<ref>[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19290430354 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 maja 1929 r. o rozszerzeniu granic miasta Brześcia n/Bugiem w powiecie brzeskim, województwie poleskiem, Dz. U. Nr 43, poz. 354] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120612161012/http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19290430354 |date=12 чэрвеня 2012 }}{{ref-pl}}</ref><ref>[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19330930716 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 15 listopada 1933 r. o rozszerzeniu granic miasta Brześcia n/Bugiem w powiecie brzeskim, województwie poleskiem, Dz. U. Nr 93, poz. 716] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120612161018/http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19330930716 |date=12 чэрвеня 2012 }}{{ref-pl}}</ref>. Сярод іншых у [[1929]] годзе ў межы горада былі ўключаны [[Граеўская Слабодка]] (іншая назва Граеўка), [[Кіеўская Слабодка]] (іншая назва Кіеўка), в. [[Шпановічы]]<ref name="ГВБ"/>. [[1 снежня]] [[1933]] года далучана таксама частка {{нп5|гміна Кабыляны|гміны Кабыляны|pl|Gmina Kobylany}}<ref>[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19330940719 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 listopada 1933 r. o zmianie granic województw lubelskiego i poleskiego (Dz. U. Nr 94 poz. 719)] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20161009120816/http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19330940719 |date=9 кастрычніка 2016 }}{{ref-pl}}</ref>.
У [[1936]] годзе ў горадзе 18 школ, 5 [[гімназія|гімназій]], 3 [[кінатэатр]]ы, [[бібліятэка]]. У [[1937]] годзе 51,2 тыс. жыхароў<ref name="ЭГБ"/>.
=== У Другой сусветнай вайне ===
[[Файл:Bundesarchiv Bild 101I-121-0007-24, Polen, polnische Panzer Renault FT-17.jpg|міні|злева|Танкі {{нп5|Рэно FT|Рэно FT-17|ru|Рено FT}} блакуюць [[Паўночная брама Брэсцкай крэпасці|Паўночную браму крэпасці]], [[1939]]]]
[[1 верасня]] [[1939]] года [[нацысцкая Германія]] [[Польская кампанія вермахта (1939)|напала на Польшчу]], [[14 верасня]] захапіла Брэст (акрамя крэпасці)<ref name="ЭГБ"/>. У час [[Абарона Брэсцкай крэпасці (1939)|абароны Брэсцкай крэпасці]] палякі за тры дні адбілі 7 атак нямецкіх атак, пры гэтым людзкія страты з боку абаронцаў склалі каля 40 %. Познім вечарам [[17 верасня]] і ноччу з [[Цытадэль Брэсцкай крэпасці|Цытадэлі]] выйшла большасць абаронцаў у напрамку [[Кодзень|Кодня]], для прыкрыцця асноўных сіл у крэпасці засталіся добраахвотнікі. Толькі [[18 верасня]] немцы з боку [[Цярэспаль|Цярэспаля]] ўвайшлі ў Цытадэль<ref name="brl2">[http://kb.brl.by/index.php/heritage/item/1786-22-verasnya-2019-g-80-gadou-z-dnya-ustuplennya-chyrvonaj-armii-u-g-brest-u-chas-vyzvalenchaga-pakhodu-u-zakhodnyuyu-belarus-1939 22 верасня 2019 г. — 80 гадоў з дня ўступлення Чырвонай арміі ў г. Брэст у час Вызваленчага паходу ў Заходнюю Беларусь (1939)]</ref>.
[[Выява:Bundesarchiv Bild 101I-121-0011A-23, Polen, Siegesparade, Guderian, Kriwoschein.jpg|thumb|Урачыстая перадача Брэст-Літоўска і Брэсцкай крэпасці савецкаму боку [[22 верасня]] [[1939]] г. На трыбуне — нямецкі генерал [[Гайнц Гудэрыян]] і савецкі камандзір брыгады [[Сямён Майсеевіч Крывашэін]].]]
[[17 верасня]] [[1939]] года [[Польскі паход РСЧА|Чырвоная Армія перайшла савецка-польскую граніцу]]<ref name="ЭГБ"/>. [[20 верасня]] перадавыя часткі 29-й лёгкатанкавай брыгады 4-й арміі пад камандаваннем [[С. М. Крывашэін]]а падышлі да Брэста. У горад была накіравана разведка, а ў штаб 29-й брыгады прыбыла нямецкая дэлегацыя<ref name="brl2"/>. Паводле савецка-нямецкага пратакола аб усталяванні дэмаркацыйнай лініі на тэрыторыі былой Польскай дзяржавы, падпісанага [[21 верасня]] [[1939]] г. прадстаўнікамі савецкага і нямецкага камандаванняў, горад адыходзіў да [[СССР]]. [[22 верасня]] адбылася афіцыйная працэдура перадачы Брэст-Літоўска і Брэсцкай крэпасці савецкаму боку, у час якой па [[Вуліца Леніна (Брэст)|цэнтральнай вуліцы]] [[Германа-савецкі ваенны парад у Брэст-Літоўску|ўрачыстым маршам прайшлі нямецкія і савецкія падраздзяленні]]<ref name="Mezhduburie">{{кніга|аўтар = Кривошеин С. М. |загаловак = Междубурье |ссылка = http://forgb.awardspace.com/krivoshein.html |месца = Воронеж |выдавецтва = Центрально-Черноземное книжное издательство |год = 1964 |старонкі = 250−262 |наклад = 15 000 }}</ref><ref name="WIF">{{Кніга|загаловак=A World in Flames: A Short History of the Second World War |аўтар=Martin Kitchen |год=1990 | мова = en|выдавец=Longman |isbn=0582034086 |старонкі=74 |каментар=The joint invasion of Poland was celebrated with a parade by the Wehrmacht and the Red Army in Brest Litovsk |спасылка=http://books.google.com/books?id=0t-fAAAAMAAJ&q=%22The+joint+invasion+of+Poland+was+celebrated+with+a+parade+by+the+Wehrmacht+and+the+Red+Army+in+Brest+Litovsk%22&dq=%22The+joint+invasion+of+Poland+was+celebrated+with+a+parade+by+the+Wehrmacht+and+the+Red+Army+in+Brest+Litovsk%22&lr=&ei=N0_USde1H5SwMpL1zeQC&pgis=1 }}</ref><ref name="SDtW">{{Кніга|загаловак=Stalin's Drive to the West, 1938-1945 |аўтар=first Raack |год=1995 |выдавецтва=Stanford University Press|isbn=0804724156 |старонкі=58 |каментар=The generals of the two invading armies went over the details of the prearranged line that would mark the two zones of conquest for Germany and Soviet Russia, subsequently to be rearranged one more time in Moscow. The military parade that followed was recorded by Nazi cameras and celebrated in the German newsreel: German and Soviet generals cheek by jowl n military homage to each other's armies and victories. |спасылка=http://books.google.com/books?id=pAdZMaWn8cIC&pg=PA58&dq}}</ref><ref name="Семиряга">М. И. Семиряга. [http://militera.lib.ru/research/semiryaga1/index.html Тайны сталинской дипломатии. 1939—1941.] — М.: Высшая школа, 1992. — 303 с.</ref>, пасля чаго ў цэнтр горада ўвайшлі падраздзяленні Чырвонай арміі<ref name="ЭГБ"/><ref name="brl2"/>.
З [[4 снежня]] [[1939]] года — цэнтр [[Брэсцкая вобласць|Брэсцкай вобласці]], з [[15 студзеня]] [[1940]] года — [[Брэсцкі раён|аднайменнага раёна]]<ref name="ГВБ"/>. На [[1 верасня]] [[1940]]<ref name="ЭГБ"/> у горадзе 24 прамысловыя прадпрыемствы<ref name="ГВБ"/>, 17 школ, 2 тэхнікумы, 3 вучылішчы, [[Брэсцкі рускі драматычны тэатр|Рускі драматычны тэатр]], 68,8 тыс. жыхароў<ref name="ЭГБ"/>.
У [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікую Айчынную вайн]]у Брэст у ліку першых [[Абарона Брэста (1941)|прыняў на сябе ўдар]] [[Нямецка-фашысцкія захопнікі|нямецка-фашысцкіх захопнікаў]] і [[22 чэрвеня]] [[1941]] года быў захоплены. Гераічная [[Абарона Брэсцкай крэпасці (1941)|абарона Брэсцкай крэпасці]] савецкімі воінамі доўжылася да канца ліпеня [[1941]] года<ref name="ГВБ"/>. Гітлераўцы ўстанавілі ў горадзе жорсткі акупацыйны рэжым<ref name="ЭГБ"/>. Яны стварылі ў горадзе 4 [[канцлагер]]ы з 8 аддзяленнямі і філіяламі<ref name="ГВБ"/>, знішчылі звыш 40 тысяч чалавек (у вобласці больш за 83,9 тыс. чал.), зруйнавалі ўсе прадпрыемствы і культурна-асветныя ўстановы, 48,7 % жыллёвага фонду<ref name="ЭГБ"/>.
З пачаткам нямецкай акупацыі Брэст некалькі разоў мяняла сваю адміністрацыйную прыналежнасць. На пачатку акупацыі [[1 жніўня]] [[1941]] года Брэст і ўся тагачасная Брэсцкая вобласць БССР, як і [[Беластоцкая вобласць]], былі далучаны да [[Усходняя Прусія|Усходняй Прусіі]] і ўваходзілі ў склад [[Беластоцкая акруга|Беластоцкай акругі]]<ref>{{артыкул|аўтар= Золотарев В., Кульков Е. |загаловак= Генеральный план «Ост»|арыгінал=|https://interaffairs.ru/jauthor/material/480|аўтар выдання= |выданне= Международная жизнь|тып=|месца=|выдавецтва= МИД РФ|год= 2011|выпуск=|том=|нумар= 6|старонкі=|isbn=}}</ref>. Але ўжо [[1 верасня]] [[1941]] года тэрыторыю [[Беларускае Палессе|Беларускага Палесся]] (Брэсцкая, Пінская і Палеская вобласці) разам Брэстам далучылі да [[Рэйхскамісарыят Украіна|Рэйхскамісарыята «Украіна»]]. Генеральны камісар Беларусі [[Вільгельм Кубэ]] лічыў памылкай уключэнне поўдня Беларусі ў склад Рэйхскамісарыята «Украіна» і на нарадзе гебітскамісараў у Мінску ў красавіку [[1943]] годзе выказваў сваю нязгоду з перадачай апошняму «значнай часткі тэрыторыі Паўднёвай Беларусі», а таму прапаноўваў рэйхскамісару Украіны [[Эрых Кох|Эрыху Коху]] перанесці лінію падзелу да «пінскіх балот». Аднак гэта пытанне вырашала кіраўніцтва іншых устаноў [[Трэці Рэйх|Трэцяга Рэйху]], у першую чаргу Галоўнае камандаванне сухапутных войскаў і кіраўніцтва міністэрства па занятых усходніх тэрыторыях. Менавіта рэйхсміністр [[Альфрэд Розенберг]] вызначыў мяжу паміж Украінай і Беларуссю на поўнач ад [[Прыпяць|Прыпяці]], бо такі падзел, хоць і не адпавядаў інтарэсам ваеннага кіраўніцтва, але забяспечваў Рэйхскамісарыят «Украіна» лесам і дрэваматэрыяламі, а таксама ствараліся ўмовы для выкарыстання сістэмы каналаў Прыпяці і чыгункі Брэст — Гомель<ref name="vsu">[https://lib.vsu.by/xmlui/bitstream/handle/123456789/4884/%D0%9A%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0%20%D0%86.%D0%AF..pdf]{{Недаступная спасылка}}</ref>.
[[1 верасня]] [[1941]] года а 12-й гадзіне дня была афіцыйна створана [[Генеральная акруга Валынь-Падолле|Генеральная акруга «Брэст-Літоўск»]] ({{lang-de|Generalbezirk Brest-Litowsk}})<ref name="generalbezirk">[http://www.territorial.de/ukra/wolhyn/wolh.htm#fn2 Territoriale Veränderungen in Deutschland und deutsch verwalteten Gebieten 1874—1945. {{ref-de}}]</ref>. Месцазнаходжаннем генеральнага камісарыяту быў Брэст-Літоўск. На працягу восені [[1941]] года тут утварыліся кіруемыя органы новай грамадзянскай адміністрацыі — гебітскамісарыяту (акругі) ў Брэст-Літоўску. [[1 студзеня]] [[1942]] адбылося перайменаванне Генеральнай акругі «Брэст-Літоўск» у [[Генеральная акруга Валынь-Падолле|Генеральную акругу «Валынь-Падолле»]]. Аднак да [[19 чэрвеня]] [[1942]] года адміністрацыйны цэнтр акругі яшчэ знаходзіўся ў Брэст-Літоўску, пасля чаго яго перанеслі ў [[Луцк]]. [[8 верасня]] [[1942]] года Брэсцкі гарадскі ({{lang-de|Kreisgebiet Brest-Litowsk-Stadt}}) і Брэсцкі сельскі гебіт ({{lang-de|Kreisgebiet Brest-Litowsk-Land}}) аб’ядналі ў адзін новы [[Брэсцкі гебіт]] ({{lang-de|Kreisgebiet Brest Litowsk}}). У лютым 1944 года тэрыторыю Брэсцкага гебіта (а таксама [[Кобрынскі гебіт|Кобрынскага]] і [[Пінскі гебіт|Пінскага]] гебітаў) з Генеральнай акругі «Валынь-Падолле» перадалі ў склад [[Генеральная акруга Беларусь|Генеральнай акругі «Беларусь»]], якая ўваходзіла ў склад [[Рэйхскамісарыят Остланд|Рэйхскамісарыята «Остланд»]]<ref name="Generalbezirk ">[http://www.territorial.de/ukra/wolhyn/brestlit.htm Territoriale Veränderungen in Deutschland und deutsch verwalteten Gebieten 1874 – 1945. {{ref-de}}]</ref>.
У Брэсце дзейнічалі [[Брэсцкая абласная антыфашысцкая арганізацыя|абласная]] і [[Брэсцкая гарадская антыфашысцкая арганізацыя|гарадская]] антыфашысцкія арганізацыі, [[Брэсцкае патрыятычнае падполле|патрыятычнае падполле]], [[Брэсцкае камсамольска-маладзёжнае падполле|камсамольска-маладзёжнае падполле]], [[Брэсцкі падпольны абком КП(б)Б|падпольны абком КП(б)Б]], [[Брэсцкае партызанскае злучэнне|партызанскае злучэнне]], [[Брэсцкі падпольны гаркам КП(б)Б|падпольны гаркам КП(б)Б]], [[ЛКСМБ]], у кантакце з якімі працавалі падпольныя камсамольскія органы. З мая [[1942]] года дзейнічала падпольная друкарня, выдаваліся падпісныя газеты [[За Родину|«За Родину»]] і [[Заря (газета)|«Заря»]]. Горад вызвалены [[28 ліпеня]] [[1944]] года ў ходзе [[Люблін-Брэсцкая аперацыя|Люблін-Брэсцкай аперацыі]]<ref name="ЭГБ"/> войскамі [[1-ы Беларускі фронт|1-га Беларускага фронту]].
=== Пасляваеннае развіццё ===
Пасля вызвалення горад паступова адрадзіўся і вырас у буйны прамысловы і культурны цэнтр Беларусі<ref name="ГВБ"/>.
[[8 мая]] [[1965]] года Брэсцкай крэпасці было нададзена ганаровае званне [[Гарады-героі|крэпасць-герой]], з уручэннем [[Ордэн Леніна|ордэна Леніна]] і [[Медаль «Залатая Зорка» (СССР)|медаля «Залатая Зорка»]]. У [[1969]]—[[1971]] гадах на тэрыторыі Брэсцкай крэпасці ўтварыўся [[мемарыяльны комплекс «Брэсцкая крэпасць-герой»]].
У пасляваенны перыяд у межы горада ўвайшлі навакольныя вёскі: [[Адамкова]], [[Бярозаўка 1 (Брэст)|Бярозаўка 1-я]], [[Бярозаўка 2 (Брэст)|Бярозаўка-2-я]] (усе 1958), [[Бярозаўка (Брэст)|Бярозаўка]] (1968), [[Валынка (Брэст)|Валынка]] (у 1921—1939 называлася Траўгутава), [[Вулька Падгародская|Вулька-Падгародска]], [[Гузні (Брэст)|Гузні]] (абедзве 1968), [[Дуброўка (Брэст)|Дуброўка]] (1979), [[Кавалёва (Брэст)|Кавалёва]] (1958), [[Кацельня Падгародская|Кацельня-Падгародская]] (1968), [[Кацінбор]] (1979), [[Крушына (Брэст)|Крушына]] (1968), [[Лысая Гара (Брэст)|Лысая Гара]] (1958), [[Пугачова (Брэст)|Пугачова]] (1979), [[Рэчыца (Брэст)|Рэчыца]], [[Трышын]] (абедзве 1968); [[Паўднёвы пасёлак (Брэст)|Паўднёвы пасёлак]] (1958)<ref name="ГВБ"/>.
=== Сучаснасць ===
З 1990 года Брэст — адзін з шасці абласных цэнтраў незалежнай Беларусі. Тут размясціліся Генеральныя консульствы Рэспублікі Польшча, Расійскай Федэрацыі і [[Пасольства Украіны ў Беларусі#Генеральнае консульства Украіны ў Брэсце|Украіны]] (закрыта з сакавіка 2022 года). З 1991 года працуе мытня «Заходні Буг». У 1996 годзе ўтварылася свабодная эканамічная зона «Брэст».
Са студзеня [[2018]] г. у горадзе праходзяць [[пратэсты супраць будаўніцтва акумулятарнага завода]].
Брэст стаў адным з цэнтраў [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)|пратэстаў 2020—2021 гадоў]]<ref>[https://www.dw.com/ru/kogo-i-za-chto-sudjat-v-breste-posle-protestov/a-54737595 Кого и за что судят в Бресте после протестов], [[Deutsche Welle]], 28.08.2020 г.</ref>. 10 жніўня 2020 года тут праходзілі сутыкненні супрацоўнікаў [[АМАП (Беларусь)|АМАП]] з пратэстоўцамі, у час якіх карнікі ўжывалі светлашумавыя шашкі. 11 жніўня ў Брэсце быў паранены ўдзельнік пратэстаў [[Генадзь Валер’евіч Шутаў|Генадзь Шутаў]]. Яго ў крытычным стане перавялі ў шпіталь Міністэрства абароны, дзе 19 жніўня ён памёр<ref>{{Cite web|last=|first=|date=2020-08-19|title=Сьледчы камітэт апісаў абставіны забойства берасьцейца падчас акцыі пратэсту|url=https://www.svaboda.org/a/30792603.html|dead-url=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200910151007/https://www.svaboda.org/a/30792603.html|archivedate=2020-09-10|accessdate=2020-09-10|website=|publisher=[[Радыё Свабода]]|language=be}}</ref>. 16 жніўня 2020 года ў Брэсце прайшоў {{нп3|Марш за свабоду (Брэст, 2020)|Марш за свабоду|be-x-old|Марш за свабоду (Берасьце, 2020)}}.
== Архітэктура ==
Ужо ў [[1945]] г. ў адпаведнасці з рашэннем [[Савет Міністраў БССР|Савета Міністраў БССР]] пачаліся работы па генеральным плане аднаўлення і рэканструкцыі Брэста. Распрацоўка яго вялася супрацоўнікамі інстытута «[[Белдзяржпраект]]» і была завершана ў [[1948]] г. (план удакладняўся і карэкціраваўся архітэктарам [[Г. А. Парсаданаў|Г. А. Парсаданавым]] да [[1953]] года). Генеральны план вызначаў напрамак развіцця горада на 2 пасляваенныя дзесяцігоддзі і прадугледжваў удасканаленне [[планіровачная структура|планіровачнай структуры]] горада, разбіваў усю тэрыторыю Брэста на планіровачныя раёны, якія, у сваю чаргу, дзяліліся на [[прамысловы раён|прамысловыя]] і [[жылы раён|жылыя раёны]], [[мікрараён]]ы. Горад развіваўся ва ўсходнім (раёны [[Кіеўка]] і [[Усход (жылы раён, Брэст)|Усходні]]), паўночным ([[Адамкава]] — [[Рэчыца (Брэст)|Рэчыца]] — [[Граеўка]]) і часткова паўднёвых напрамках. Прадугледжвалася аднаўленне, рэканструкцыя і добраўпарадкаванне [[Гістарычны цэнтр Брэста|цэнтра горада]] і галоўных магістралей — [[Вуліца Леніна (Брэст)|вул. Леніна]] (звязвала [[Прывакзальная плошча (Брэст)|Прывакзальную плошчу]] з набярэжнай р. [[Мухавец]]) і [[Вуліца Маскоўская (Брэст)|вул. Маскоўскай]] (пачыналася каля [[Брэсцкая крэпасць|Брэсцкай крэпасці]] і пераходзіла ў [[М1 (аўтадарога, Беларусь)|шашу Брэст—Масква]]). Забудоўвалася [[Плошча Леніна (Брэст)|плошча Леніна]] як адміністрацыйна-грамадскі цэнтр Брэста. У цэнтры ўзводзіліся 4—5-і павярховыя дамы (архітэктары [[А. Сувораў (архітэктар)|А. Сувораў]], [[З. Леўчанка]]); рэканструяваны [[Чыгуначны вакзал (Брэст)|чыгуначны вакзал]] ([[1956]]), пабудаваны [[універмаг (Брэст)|універмаг]] ([[1955]]), [[Буг (гасцініца)|гасцініца «Буг»]] ([[1958]])<ref name="ГВБ"/>.
Згодна з новым генеральным планам развіцця Брэста, які быў зацверджаны [[Савет Міністраў БССР|Саветам Міністраў БССР]] у [[1965]] годзе (распрацаваны ў інстытуце «[[Белдзяржпраект]]», архітэктары [[Ю. Глінка]], [[Яраслаў Львовіч Ліневіч|Я. Ліневіч]], [[Анатоль Васілевіч Гарбачоў|А. Гарбачоў]]), далейшае развіццё горада адбывалася ва ўсходнім напрамку: ствараўся [[Усходні прамысловы вузел (Брэст)|ўсходні прамысловы вузел]], вялося будаўніцтва буйнейшага [[Усход (жылы раён, Брэст)|раёна Усход]], які ўключае 7 мікрараёнаў і грамадскі цэнтр. Спрыяльным для прамысловага і жыллёвага будаўніцтва па генеральным плане з’яўляўся і паўднёвы напрамак. У [[1976]] г. план быў скарэкціраваны да [[2000]] г. ў [[Мінскі філіял Цэнтральнага навукова-даследчага і праектнага інстытута горадабудаўніцтва|Мінскім філіяле Цэнтральнага навукова-даследчага і праектнага інстытута горадабудаўніцтва]] (архітэктары [[Г. Булдаў]], [[Р. Арцёмчык]]). У [[1970-я]] гады пачалося асваенне зямель пад жылую забудову ў паўднёвым напрамку (левабярэжная частка р. [[Мухавец (рака)|Мухавец]]). Паўднёвы жылы раён разлічаны на 70—80 тыс. жыхароў і складаецца з 6 мікрараёнаў. У пачатку [[1970-я|1970-х]] гадоў ў Брэсце сфарміравалася 6 раёнаў, дзе вялося будаўніцтва жылля: паўднёвы, цэнтральны, усходні, Граеўскі, Адамкова—Рэчыца і раён [[Камянецкая шаша|Камянецкай шашы]]. Паводле праекта планіроўкі цэнтра Брэста [[1968]] г. (архітэктары [[В. Анікір]], [[Г. Трушнікава]]) фарміруецца ансамбль [[грамадскі будынак|грамадскіх будынкаў]] у раёне плошчы Леніна, рэканструюцца [[Вуліца Леніна (Брэст)|вуліцы Леніна]] і [[Савецкая вуліца (Брэст)|Савецкая]], забудоўваецца [[Маскоўская вуліца (Брэст)|Маскоўская вуліца]]<ref name="ГВБ"/>.
У [[1985]] г. ў [[Беларускі навукова-даследчы і праектны інстытут горадабудаўніцтва|Беларускім навукова-даследчым і праектным інстытуце горадабудаўніцтва]] распрацаваны праект [[рэгенерацыя|рэгенерацыі]] [[Гістарычны цэнтр Брэста|гістарычнай часткі Брэста]], які прадугледжваў захаванне планіроўкі, што склалася гістарычна, як помніка горадабудаўніцтва. Гэты праект стаў першым вопытам у серыі праектаў рэгенерацыі гістарычных гарадоў Беларусі. У сувязі з будаўніцтвам прадпрыемстваў [[паўднёвы прамысловы вузел (Брэст)|паўднёвага прамысловага вузла]] ў [[1980-я]] гады асвойваецца новы раён горада — паўднёва-ўсходні (з [[1983]] г. забудоўваецца мікрараён [[Паўднёвы Усход (Брэст)|Паўднёвы Усход-3]]; архітэктары [[Карват]], [[М. Козік]]). У паўднёвым прамысловым вузле размешчана машына-будаўнічае аб’яднанне<ref name="ГВБ"/>.
У 1992 г. [[БелНДІПгорадабудаўніцтва]] распрацаваў чарговы ген. план развіцця Брэста (галоўны архітэктар [[А. Зайцава]]), які прапануе канцэпцыю комплекснага развіцця горада. Адметнай асаблівасцю праекта з’яўляецца сацыяльная накіраванасць горадабудаўнічых рашэнняў. У ім больш поўна ўлічана інтэграцыя паміж горадам і сумежнымі з ім тэрыторямі. Умовы планіровачнага развіцця дазваляюць пашырэнне горада ў паўночным і паўднёвым напрамках. Асноўнае жыллёвае будаўніцтва весці на тэрыторыях, якія прымыкаюць да [[Паркавая магісталь (Брэст)|вул. Паркавай]] і [[вуліца Махновіча (Брэст)|працягу бульвара Шаўчэнкі]] ў паўднёвай частцы горада, да [[Вуліца Лейтэнанта Рабцава|вул. Лейтэнанта Рабцава]] ў паўночнай частцы, а таксама да [[Вуліца Піянерская (Брэст)|вуліцы Піянерскай]] у раёне [[Бярозаўка 1 (Брэст)|Бярозаўкі]]. Актыўнаму асваенню належыць тэрыторыя, абмежаваная вул. Маскоўскай і р. Мухавец<ref name="ГВБ"/>.
<!--Помнікі: М. В. Гогалю, У. I. Леніну, А. Міцкевічу, А. В. Сувораву, Герою Сав. Саюза А. М. Карасёву, А. Ф. Наганаву, бюст П. I. Клімука, помнікі Вызвалення, пагранічнікам, сав. воінам-артылеры-стам, сав. танкістам, сав. воінам-інтэрна-цыяналістам; 72 брацкія магільг сав. во-інаў, 5 магіл ахвяр фашьгзму; мемары-яльны комплекс «Брэсцкая крэпасць-ге-рой», устаноўлена 12 мемарыяльных до-шак і інш. Захаваліся помнікі архітэкту-ры: Брацкая Мікалаеўская і Сімяонаў-ская цэрквы, кафедральны касцёл<ref name="ЭГБ"/>.
-->
== Геаграфія ==
=== Клімат ===
{{main|Клімат Брэста}}
Метэаназіранні ў Брэсце вядуцца з [[1834]] года<ref name="Брэст. Энцыклапедычны даведнік Стар.9"/>. Клімат у раёне горада — [[Кантынентальны клімат|умерана кантынентальны]]<ref name="Брэст. Энцыклапедычны даведнік Стар.9"/>. З-за ўплыву марскіх паветраных мас характэрна мяккая зіма і ўмерана цёплае лета. Цыклоны, якія з’яўляюцца прычынай гэтага, перамяшчаюцца з Атлантычнага акіяна з захаду на ўсход. Сярэдняя тэмпература студзеня −2,6 °C, ліпеня +19,3 °C. Гадавая колькасць ападкаў 609 мм. Сярэднегадавая [[тэмпература]] паветра ў Брэсце складае +8,2 °C, сярэднегадавая [[Шкала Бофарта|хуткасць ветру]] — {{s|2,6 м/с}}, сярэднегадавая [[Адносная вільготнасць|вільготнасць паветра]] — 76 %. [[Вегетацыйны перыяд]] доўжыцца 214 сутак<ref name="brest_rayon"/>.
У годзе ў сярэднім 160 дзён ідзе дождж, 68 дзён — снег. Туманы назіраюцца на працягу 33 дзён, навальніцы — 27 дзён<ref name="Надвор'е і климат3"/>.
{{Клімат горада
|Горад_род=Брэста (норма 1981-2010)
|Становішча = left
|Крыніца=[http://pogoda.ru.net/climate/33008.htm Надвор'е і клімат]
| Сту_сяр=-2.6 | Сту_сяр_апад=34
| Лют_сяр=-1.9 | Лют_сяр_апад=33
| Сак_сяр=2.2 | Сак_сяр_апад=33
| Кра_сяр=8.7 | Кра_сяр_апад=37
| Май_сяр=14.5 | Май_сяр_апад=63
| Чэр_сяр=17.1 | Чэр_сяр_апад=68
| Ліп_сяр=19.3 | Ліп_сяр_апад=74
| Жні_сяр=18.5 | Жні_сяр_апад=72
| Вер_сяр=13.3 | Вер_сяр_апад=56
| Кас_сяр=8.3 | Кас_сяр_апад=37
| Ліс_сяр=2.7 | Ліс_сяр_апад=42
| Сне_сяр=-1.3 | Сне_сяр_апад=41
| Год_сяр=8.2 | Год_сяр_апад=590
| Сту_сяр_мін=-4.9 | Сту_сяр_макс=-0.1
| Лют_сяр_мін=-4.5 | Лют_сяр_макс=1.2
| Сак_сяр_мін=-1.2 | Сак_сяр_макс=6.3
| Кра_сяр_мін=3.8 | Кра_сяр_макс=14.0
| Май_сяр_мін=9.0 | Май_сяр_макс=20.1
| Чэр_сяр_мін=12.0 | Чэр_сяр_макс=22.6
| Ліп_сяр_мін=14.2 | Ліп_сяр_макс=24.9
| Жні_сяр_мін=13.3 | Жні_сяр_макс=24.2
| Вер_сяр_мін=9.1 | Вер_сяр_макс=18.4
| Кас_сяр_мін=4.8 | Кас_сяр_макс=12.5
| Ліс_сяр_мін=0.4 | Ліс_сяр_макс=5.4
| Сне_сяр_мін=-3.5 | Сне_сяр_макс=0.9
| Год_сяр_мін=4.4 | Год_сяр_макс=12.5
| Сту_а_макс=11.6 | Сту_а_мін=-35.5
| Лют_а_макс=17.2 | Лют_а_мін=-28.1
| Сак_а_макс=22.6 | Сак_а_мін=-22.6
| Кра_а_макс=30.7 | Кра_а_мін=-6.2
| Май_а_макс=32.1 | Май_а_мін=-4.2
| Чэр_а_макс=33.0 | Чэр_а_мін=2.1
| Ліп_а_макс=36.6 | Ліп_а_мін=5.8
| Жні_а_макс=35.6 | Жні_а_мін=1.3
| Вер_а_макс=31.5 | Вер_а_мін=-2.8
| Кас_а_макс=26.4 | Кас_а_мін=-9.9
| Ліс_а_макс=19.0 | Ліс_а_мін=-19.2
| Сне_а_макс=14.5 | Сне_а_мін=-25.1
| Год_а_макс=36.6 | Год_а_мін=-35.5
|}}{{Клімат горада
|Горад_род=Брэста за перыяд 2001 - 2011 гг
|Крыніца=[http://www.weatheronline.co.uk/weather/maps/city?FMM=1&FYY=2001&LMM=12&LYY=2011&WMO=33008&CONT=euro®ION=0005&LAND=BY&ART=TMX&R=0&NOREGION=1&LEVEL=162&LANG=en&MOD=tab www.weatheronline.co.uk] [http://pogoda.ru.net/monitor.php?id=33008 экстрэмумы і ападкі з Кліматычнага манітора]
| Сту_сяр=-2.7 | Сту_сяр_апад=42
| Лют_сяр=-1.9 | Лют_сяр_апад=38
| Сак_сяр=2.7 | Сак_сяр_апад=31
| Кра_сяр=9.3 | Кра_сяр_апад=29
| Май_сяр=14.6 | Май_сяр_апад=76
| Чэр_сяр=17.5 | Чэр_сяр_апад=62
| Ліп_сяр=20.8 | Ліп_сяр_апад=83
| Жні_сяр=19.3 | Жні_сяр_апад=77
| Вер_сяр=14.2 | Вер_сяр_апад=48
| Кас_сяр=8.6 | Кас_сяр_апад=41
| Ліс_сяр=4.0 | Ліс_сяр_апад=41
| Сне_сяр=-1.2 | Сне_сяр_апад=42
| Год_сяр=8.8 | Год_сяр_апад=609
| Сту_сяр_мін=-4.6 | Сту_сяр_макс=-0.8
| Лют_сяр_мін=-4.3 | Лют_сяр_макс=0.5
| Сак_сяр_мін=-1.0 | Сак_сяр_макс=6.4
| Кра_сяр_мін=4.2 | Кра_сяр_макс=14.4
| Май_сяр_мін=9.4 | Май_сяр_макс=19.8
| Чэр_сяр_мін=12.3 | Чэр_сяр_макс=22.7
| Ліп_сяр_мін=15.5 | Ліп_сяр_макс=26.0
| Жні_сяр_мін=14.1 | Жні_сяр_макс=24.5
| Вер_сяр_мін=9.2 | Вер_сяр_макс=19.3
| Кас_сяр_мін=5.0 | Кас_сяр_макс=12.2
| Ліс_сяр_мін=1.8 | Ліс_сяр_макс=6.2
| Сне_сяр_мін=-2.9 | Сне_сяр_макс=0.4
| Год_сяр_мін=4.9 | Год_сяр_макс=12.6
| Сту_а_макс=11.4 | Сту_а_мін=-26.1
| Лют_а_макс=14.4 | Лют_а_мін=-22.0
| Сак_а_макс=19.4 | Сак_а_мін=-14.9
| Кра_а_макс=26.5 | Кра_а_мін=-4.8
| Май_а_макс=31.6 | Май_а_мін=-1.2
| Чэр_а_макс=32.0 | Чэр_а_мін=4.0
| Ліп_а_макс=35.0 | Ліп_а_мін=8.8
| Жні_а_макс=35.5 | Жні_а_мін=4.9
| Вер_а_макс=31.5 | Вер_а_мін=-2.0
| Кас_а_макс=24.4 | Кас_а_мін=-5.8
| Ліс_а_макс=19.0 | Ліс_а_мін=-14.2
| Сне_а_макс=12.3 | Сне_а_мін=-22.2
| Год_а_макс=35.5 | Год_а_мін=-26.1
|}}
Паводле [[фізіка-геаграфічнае раянаванне|фізіка-геаграфічнага раянавання]], горад размешчаны на [[Высокаўская раўніна|Высокаўскай раўніне]] ў межах заходняй часткі [[Беларускае Палессе|Беларускага Палесся]] — [[Брэсцкае Палессе|Брэсцкім Палессі]]<ref name="Кравчук"/>.
=== Экалогія ===
Ад стацыянарных крыніц, размешчаных у горадзе, у атмасферу паступае 3,2 тыс. тон [[забруджвальнае рэчыва|забруджвальных рэчываў]], высокая доля [[Выкід шкоднага рэчыва|выкідаў]] ад [[транспарт]]у (для Брэсцкай вобласці дасягае 87 % ад усіх выкідаў)<ref name="Кравчук"/>.
=== Гідраграфія ===
[[Гідраграфія|Гідраграфічная]] сітуацыя вызначаецца ракой [[Заходні Буг]], якая праходзіць на паўднёва-заходняй ускраіне горада і [[Мухавец (рака)|Мухавец]], які ўпадае ў яе і перасякае горад з усходу на захад. У межах горада рака Мухавец утварае шматлікія [[затока|затокі]], [[старыца|старыцы]] і [[выспа|выспы]]. У забудаванай частцы горада размешчана некалькі невялікіх [[сажалка|сажалак]]. У [[Пойма|поймах рэк]] развіта сістэма [[меліярацыйны канал|меліярацыйных каналаў]], прымеркаваных пераважна да паўднёвай ускраіны<ref name="Кравчук"/>.
=== Рэльеф ===
[[Рэльеф (геаграфія)|Рэльеф]] мясцовасці, на якой размясціўся горад, вызначаецца размяшчэннем у межах [[Высокаўская раўніна|Высокаўскай раўніны]], а таксама [[Даліна ракі|далінамі рэк]]. Даліны рэк у межах горада шырокія, у раёне Брэсцкай крэпасці яны злучаюцца<ref name="Кравчук"/>.
=== Глебы ===
Паводле глебава-геаграфічнага раянавання, тэрыторыя Брэста адносіцца да [[Брэсцка-Драгічынска-Іванаўскі раён|Брэсцка-Драгічынска-Іванаўскага раёна]]. Натуральнае глебавае покрыва ў забудаванай частцы горада моцна змененае, на прысядзібных участках акультураны. Захаваныя на адкрытых прасторах (у лясах, лесапарках, водна-зялёнай сістэме) натуральныя глебы пераважна [[Дзярнова-падзолістыя глебы|дзярнова-падзолістыя]], [[слабаглеяватыя глебы|слабаглеяватыя]] на [[супескі|супесках]], сустракаюцца [[дзярнова-глеяватыя глебы|дзярнова-глеяватыя]] і [[глеевыя глебы|глеевыя]] на [[суглінкі|суглінках]], супесках і [[пясок|пясках]], а таксама [[Тарфяна-балотныя глебы|тарфяна-балотныя]] (у поймах рэк)<ref name="Кравчук"/>.
=== Клімат ===
Паводле [[клімат]]у Брэст размешчаны ў [[Паўднёвая агракліматычная вобласць Беларусі|Паўднёвай агракліматычнай вобласці]]. Сума тэмператур паветра вышэй за +10 [[°C]] перавышае 2400 °C. Сярэдняя тэмпература [[ліпень|ліпеня]] +18,0—18,5 °C, [[студзень|студзеня]] −4,5 °C. [[Абсалютны мінімум тэмпературы]] набліжаецца да —36 °C. За год выпадае менш за 600 мм [[Атмасферныя ападкі|ападкаў]]. [[Вегетацыйны перыяд|Перыяд вегетацыі]] раслін складае 198—204 дні. Горад адносіцца да [[Паўднёвы раён інтрадукцыі|Паўднёвага раёна інтрадукцыі]]<ref name="Кравчук"/>.
У складзе гарадскіх зямель Брэста [[лясны масіў|лясныя масівы]] і [[Дрэвавыя расліны|дрэвава]]-[[хмызняк]]овая расліннасць займаюць 20,2 %, [[ворныя землі]] — 12,2, землі пад воднымі аб’ектамі, [[луг]]амі і [[балота]]мі — 5, 5,2 і 1,7 % адпаведна, пад [[забудова]]й, [[дарога]]мі і [[камунікацыя]]мі — 28,5 %<ref name="Кравчук">Кравчук, Л. А. Структурно-функциональная организация ландшафтно-рекреационного комплекса в городах Беларуси / Л. А. Кравчук. — Минск: Беларус. навука, 2011. — 171 с. — ISBN 978-985-08-1264-3. стар. 90-91</ref>
=== Флора ===
Фізіка-геаграфічныя і глебава-кліматычныя ўмовы вызначылі асаблівасці натуральнай расліннасці, што расце на тэрыторыі горада, якая прадстаўлена [[лес|лясамі]], размешчанымі на паўночным усходзе, паўднёвым захадзе і паўднёвым усходзе горада, а таксама [[поймавы луг|поймавымі лугамі]] і дрэвава-хмызняковай расліннасцю<ref name="Кравчук"/>.
Лясы Брэста прымеркаваны да падзоны [[Шырокалісцевыя лясы|шырокалісцева]]-[[Іглічны лес|іглічных]] лясоў, размешчаны ў межах [[Бугска-Палеская геабатанічная акруга|Бугска-Палескай геабатанічнай акругі]], [[Бугска-Прыпяцкі лесараслінны раён|Бугска-Прыпяцкага лесарасліннага раёна]]<ref name="Кравчук"/>.
[[Луг]]і прадстаўлены [[мурожныя лугі|мурожнымі]] на незабудаваных участках у міжрэччах і надабалонных тэрасах і [[поймавыя лугі|поймавымі]] — у далінах рэк Мухавец і Заходні Буг. На гарадской тэрыторыі яны досыць моцна антрапагенна ператвораны ў час [[добраўпарадкаванне|добраўпарадкавання]]<ref name="Кравчук"/>.
==== Ландшафтна-рэкрэацыйны комплекс ====
У горадзе маецца ([[2010]]) 5 [[парк]]аў (140,2 [[Гектар|га]]), 13 [[сквер]]аў (23,3 га), 6 [[бульвар]]ы (15,1 га), 1 [[сад]] (0,4 га), 7 азелянёных тэрыторый грамадскіх цэнтраў (12,0 га), водна-зялёная сістэма (499,5 га), 4 гарадскія [[пляж]]ы (9,8 га), 7 [[Асабліва ахоўныя прыродныя тэрыторыі Беларусі|асабліва ахоўных тэрыторый]] (70,1 га), а таксама гарадскія [[лес|лясы]], [[лесапарк]]і і іншыя азелянённыя тэрыторыі (1282,0 га)<ref name="Экбюл2010">[http://www.minpriroda.gov.by/uploads/files/000632_410797_10.doc Экалагічны бюлетэнь за 2010 год. Глава 10. Зялёныя насаджэнні і прыродныя экасістэмы ў гарадах]</ref>.
Ландшафтна-рэкрэацыйны комплекс Брэста складаецца як з добраўпарадкаваных тэрыторый: паркаў (з улікам [[Мемарыяльны комплекс «Брэсцкая крэпасць-герой»|Мемарыяльнага комплексу «Брэсцкая крэпасць»]] — 117,3 га), сквераў (74,7 га), бульвараў (39,1 га), азелянёных тэрыторый водна-зялёнай сістэмы (107 га з улікам тэрыторый, якія прылягаюць да [[Вяслярны канал (Брэст)|вяслярнага канала]]), так і рэкрэацыйных лясоў, якія займаюць амаль 80 % у структуры комплексу<ref name="Кравчук"/>.
Станам на [[2019]] год у горадзе маецца 9 [[Асабліва ахоўныя прыродныя тэрыторыі Беларусі|асабліва ахоўных прыродных тэрыторый]], сярод якіх [[біялагічныя заказнікі]] мясцовага значэння [[Барбастэла (заказнік)|Барбастэла]] (6,61 га) і [[Брэсцкі заказнік|Брэсцкі]] (66,71 га), [[батанічны помнік прыроды]] рэспубліканскага значэння [[Брэсцкія елкі|елкі звычайныя змеепадобнай формы «Брэсцкія»]], помнікі прыроды мясовага значэння [[бук лясны (Брэст)|бук лясны]], [[вішня птушыная (Брэст)|вішня птушыная]], [[дуб чарэшчаты (Брэст)|дуб чарэшчаты]], [[плюшч звычайны (Брэст)|плюшч звычайны]], [[Дуброўка (тарфянік)|тарфянік Дуброўка]], [[Брэсцкая крынічная струга]]<ref name="priroda.brest">[http://www.priroda.brest.by/files/OOPT%202019.xlsx Особо охраняемые природные территории (ООПТ) Брестской области]</ref>.
Узровень азелянення горада складае 21,4 %, што значна ніжэй за норму (40 %), забяспечанасць насаджэннямі агульнага карыстання — 76,6 м²/чал. пры норме для буйных гарадоў 10—11 м²/чал.<ref name="Экбюл2009">[http://www.minpriroda.gov.by/uploads/files/000585_592692_10.pdf Экалагічны бюлетэнь за 2009 год. Глава 10. Зялёныя насаджэнні і прыродныя экасістэмы ў гарадах]</ref>.
Размяшчэнне аб’ектаў агульнага карыстання ландшафтна-рэкрэацыйнага комплексу Брэста арганізавана неадпаведна месцам лакалізацыі [[рэкрэацыя|рэкрэацыйнага]] попыту. У цэнтры горада забяспечанасць насельніцтва аптымальная, на некаторых участках вышэй за існую норму. На перыферыі горада, у тым ліку і ў раёнах высакашчыльнай шматкватэрнай забудовы, дзе пражывае значная частка гараджан, адзначаецца іх дэфіцыт. Найбольшы дэфіцыт — на ўчастках, ізаляваных ад аб’ектаў рэкрэацыі [[прамысловая зона|прамысловымі зонамі]], спецтэрыторыямі, [[чыгунка]]й, г. з. у граніцах [[Фартэчная вуліца (Брэст)|вуліц Фартэчнай]], [[Вуліца Кіжаватава (Брэст)|Кіжаватава]], [[Чыгуначная вуліца (Брэст)|Чыгуначнай]], на паўночным захадзе Брэста. Пры ўліку лясоў і рэзервовых азелянёных тэрыторый сітуацыя некалькі змяняецца ў паўночна-ўсходняй частцы горада. Аднак у яго паўночна-заходняй частцы на ўчастках жылой забудовы, якія акружаны прамзонамі, спецтэрыторыямі, чыгункай і характарызуюцца адсутнасцю добраўпарадкаваных рэкрэацыйных аб’ектаў, а таксама рэзерву для іх стварэння, дэфіцыт захаваецца<ref name="Кравчук"/>.
=== Флора і фаўна ===
Паводле папярэдніх дадзеных у межах горада насяляюць і растуць больш за 40 ахоўных відаў (у тым ліку 24 віды раслін і каля 20 відаў пазваночных жывёл). Такія лічбы ідуць побач з колькасцю ахоўных відаў на асабліва ахоўных прыродных тэрыторыях<ref name="ptushki"/>
=== Раёны горада ===
Падзяляецца на 2 раёны — [[Ленінскі раён, Брэст|Ленінскі]] і [[Маскоўскі раён, Брэст|Маскоўскі]].
Мікрараёны: Адамкова, Бярозаўка, Вулька-Падгорская, [[Вычулкі]], Граеўка, [[Вёска Дуброўка, Брэсцкі раён|Дуброўка]], [[Новыя Задворцы]], [[Старыя Задворцы]], [[Кіеўка]], [[Кавалёва, Брэст|Кавалёва]], [[Кацін Бор]], [[Лысая Гара, Брэст|Лысая Гара]], [[Паўднёвы, Брэст|Паўднёвы]], [[Плоска (Брэсцкі раён)|Плоска]], [[Пугачова, Брэст|Пугачова]], [[Рэчыца, Брэст|Рэчыца]], [[Трышын]], [[Усход (Брэст)|Усход]].
== Насельніцтва ==
{{Асноўны артыкул|Насельніцтва Брэста}}
'''Насельніцтва [[Брэст|Брэста]]''' на 1 студзеня 2020 года склала 339 700 чалавек. Брэст — найбуйнейшы горад [[Брэсцкая вобласць|Брэсцкай вобласці]] і шосты па колькасці насельніцтва ў Рэспубліцы Беларусь пасля [[Мінск|Мінска]], [[Гомель|Гомеля]], [[Віцебск|Віцебска]], [[Магілёў|Магілёва]] і [[Гродна]]. За 1959—2019 гады колькасць насельніцтва горада вырасла амаль у 5 разоў<ref>https://www.belstat.gov.by/upload/iblock/cff/cff240929a52d907db4b984b367395c7.pdf {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210831012414/https://www.belstat.gov.by/upload/iblock/cff/cff240929a52d907db4b984b367395c7.pdf |date=31 жніўня 2021 }}</ref>.
{{Wikidata/Population}}
== Эканоміка ==
Брэст — буйны прамысловы цэнтр Беларусі, пры гэтым 70% усёй прамысловасці горада - перапрацоўчыя прадпрыемствы (2021 г.)<ref>[https://www.belta.by/regions/view/rogachuk-ekonomika-bresta-pokazala-v-2021-godu-rekordnyj-rezultat-477283-2021/ Рагачук: эканоміка Брэста паказала ў 2021 годзе рэкордны вынік]</ref>.
У [[1996]] годзе створана свабодная эканамічная зона «Брэст»<ref name="РБ"/>.
=== Прамысловасць ===
Найбуйнейшыя прадпрыемствы [[Машынабудаванне і металаапрацоўка|машынабудавання і металаапрацоўкі]]: [[Брэсцкі электратэхнічны завод]], [[Брэстгазаапарат|«Брэстгазаапарат»]], [[Брэстсельмаш|Брэсцкі завод сельскагаспадарчага машынабудавання]], [[Брэсцкі машынабудаўнічы завод]], [[Брэсцкі электралямпавы завод]] і інш.
Вядучыя прадпрыемствы [[Харчовая прамысловасць|харчовай галіны прамысловасці]]: [[Белалка|Брэсцкі лікёра-гарэлкавы завод «Белалка»]], [[Савушкін прадукт|«Савушкін прадукт»]], [[Брэсцкі мясакамбінат|мясакамбінат]], СП «Санта Брэмар» і іншыя.
З галін [[Лёгкая прамысловасць|лёгкай прамысловасці]] развіты трыкатажная ([[Брэсцкі панчошны камбінат]]), вытворчасць дываноў і дывановых вырабаў (Брэсцкі філіял [[Віцебскія дываны|ААТ «Віцебскія дываны»]]) і інш.
Дзейнічаюць прадпрыемствы і іншых галін прамысловасці.
=== Турызм ===
Брэст — перспектыўны цэнтр турызму Беларусі міжнароднага значэння.
Гасцініцы [[Беларусь (гасцініца, Брэст)|«Беларусь»]], [[Інтурыст (гасцініца, Брэст)|«Брэст-Інтурыст»]], «[[Буг (гасцініца)|Буг]]» і іншыя<ref name="РБ">{{крыніцы/Рэспубліка Беларусь|2|Брест}}</ref>.
У межах горада находзяцца 4 ведамасных санаторыя-прафілакторыя, у т.л. РУП «[[Брэсцкае аддзяленне Беларускай чыгункі]]».
== Транспарт ==
[[Выява:Belarus-Brest-Railway Station-1.jpg|thumb|[[Брэсцкі чыгуначны вакзал]]]]
Вузел аўтамабільных дарог і чыгунак у напрамку на [[Баранавічы]], [[Лунінец]], [[Ковель]], [[Беласток]], [[Варшава|Варшаву]]. На тэрыторыі горада 3 памежных пункты пропуску праз дзяржаўную мяжу Рэспублікі Беларусь.
За 3,5 км на ўсход ад Брэста знаходзіцца [[Аэрапорт Брэст]] (міжнародны код — BQT), які быў уведзены ў эксплуатацыю ў [[1976]] годзе. У [[1986]] годзе Брэсцкаму аэрапорту нададзены статус міжнароднага, магчымая колькасць пасажыраў складае 400 чалавек за гадзіну.
У лютым [[1947]] года з’явіўся [[Брэсцкі аўтобус|гарадскі аўтобус]] і [[Брэсцкае таксі|таксі]], у 1969 годзе — [[Брэсцкае маршрутнае таксі|маршрутнае таксі]], у [[1981]] годзе — [[Брэсцкі тралейбус|тралейбусы]]<ref name="virtual"/>.
У 1940 годзе заснаваны [[Брэсцкі рачны порт]].
== Культура ==
[[Мемарыяльны комплекс «Брэсцкая крэпасць-герой»|Мемарыяльны комплекс Брэсцкая крэпасць-герой]] з музеем Брэсцкай крэпасці-героя (Пабудова мемарыялу ажыццяўлялася пад кіраўніцтвам народнага архітэктара [[СССР]] У. А. Караля, урачыстае адкрыццё адбылося [[25.9]].[[1971]]), [[Брэсцкі абласны краязнаўчы музей]] з філіялам — [[Археалагічны музей «Бярэсце»|археалагічным музеем «Бярэсце»]], [[Брэсцкі чыгуначны музей]], [[Музей гісторыі горада Брэста]], [[Брэсцкі музей «Выратаваныя мастацкія каштоўнасці»]], музей прыроды, музей авіацыі і касманаўтыкі (у мікрараёне Усход)
У Брэсце дзейнічае [[Брэсцкі акадэмічны тэатр драмы імя Ленінскага камсамола Беларусі|Брэсцкі тэатр драмы]], [[Брэсцкі абласны тэатр лялек]], [[Брэсцкая абласная філармонія]], 2 [[Кінатэатры Брэста|кінатэатры]] і інш. У рэпертуары Брэсцкага лялечнага тэатра сёння каля 30 дзіцячых і сямейных спектакляў. Праводзяцца фестывалі: міжнародны класічнай музыкі «Студзеньскія музычныя вечары», «Беларуская музычная восень», гарадскія «Залатая восень», «Брэсцкі баль», міжнародны тэатральны [[фестываль «Белая вежа»]] і фестываль беларускага нацыянальнага кіно.
Працуе [[Брэсцкая абласная бібліятэка імя М.Горкага]].
Штогод у Брэсце праводзіцца амаль 2 тыс. мерапрыемстваў, у тым ліку міжнародныя і рэспубліканскія. У горадзе працуюць два прафесійныя тэатры, філармонія, 12 дамоў культуры, 85 бібліятэк. У [[2014]] годзе Брэст атрымаў статус «Горад, дружалюбны дзецям». У 2015 годзе Брэст з’яўляўся [[культурная сталіца Беларусі|культурнай сталіцай Беларусі]].
<!--Дзейнічаюць абласныя Тэатр драмы і музыкі і Тэ-атр лялек; Дзярж. архіў Брэсцкай вобл.; музеі: археалагічны «Бярэсце» (з 1983), абласны краязнаўчы, абароны Брэсцкай крэпасці-героя, «Выратаваныя мастацкія каштоўнасці». У Брэсце праводзяцца міжнар. штогадовыя фестывалі: [[Белая вежа (фестываль)|тэатральны «Белая вежа»]], [[Пралескі (фестываль)|дзіцячы музычны «Пралескі»]]<ref name="ГВБ"/>.-->
== Адукацыя ==
32 агульнаадукацыйныя школы, 6 гімназій, 2 ліцэі.
'''Вышэйшыя навучальныя ўстановы''':
* [[Брэсцкі дзяржаўны тэхнічны ўніверсітэт]]
* [[Брэсцкі дзяржаўны ўніверсітэт імя А. С. Пушкіна]]
'''Сярэднія спецыяльныя ўстановы''':
* [[Брэсцкі дзяржаўны гандлёва-тэхналагічны каледж]]
* [[Брэсцкі дзяржаўны каледж чыгуначнага транспарту]]
* [[Брэсцкі дзяржаўны музычны каледж імя Рыгора Шырмы]]
* [[Брэсцкі дзяржаўны медыцынскі каледж]]
У адукацыйных установах горада працуе 18 музеяў розных профіляў: гісторыка-краязнаўчыя, этнаграфічныя, ваеннай славы, мемарыяльныя, у тым ліку музей Баявой Славы гімназіі № 1, музей «Хлапчукі несмяротнага Брэста» паста Памяці ля Вечнага агню мемарыяльнага комплексу «Брэсцкая крэпасць-герой», краяназнаўчы музей «Амістад» гімназіі № 5.
== Спорт ==
Буйныя спартыўныя збудаванні — спартыўны комплекс «Брэсцкі», [[Брэсцкі лёгкаатлетычны манеж]], [[Брэсцкі лядовы палац спорту]], картынг-стадыён і інш.
У горадзе дзейнічаюць 18 дзіцяча-юнацкіх спартыўных школ. У мікрараёне Кіеўка размешчаны стадыён «Лакаматыў». У абласным спартыўным комплексе «Брэсцкі» адбываюцца трэніроўкі і гульні футбольнага клуба [[ФК Дынама Брэст|Дынама Брэст]].
== СМІ ==
'''Газеты'''
* «Брестский вестник»
* «Вечерний Брест»
* «Заря»
* «Духовный вестник»
'''Радыё'''
* Беларускае [[Радыё Рацыя]] (99,2 FM)
* Брэсцкае радыё (104,8 FM)
'''Тэлебачанне'''
* Брэсцкая тэлерадыёкампанія (ТРК-Брэст)
* «Буг-ТВ» (камерцыйны канал)
== Славутасці ==
<!--Сярод шматлікіх помнікаў гісторыі горада самы значны — мемарыяльны комплекс «Брэсцкая крэпасць-герой» (створаны ў 1969—71). Помнікі архітэктуры: будынкі банка (1926), гарадскіх асабнякоў пач. 19 ст. (перакрыжаванні вул. Міцкевіча з вуліцамі Савецкай і Камсамольскай), пошты (сярэдзіна 19 ст.), чыг. вакзала (1886); Мікалаеўская царква(1906), Сі-мяонаўскі кафедральны сабор (1865), кафедральны Крыжаўзвіжанскі касцёл (1856), жылыя дамы канца 19 — сярэ-дзіны 20 ст. на вуліцах Савецкай, 17 Верасня, Савецкіх пагранічнікаў<ref name="ГВБ"/>.
-->
[[File:Вуліца Савецкая, студзень-2017.png|thumb|Вуліца Савецкая, студзень-2017. Адна з вуліц у цэнтральнай часцы горада. Пешаходная.]]
'''Брэсцкая крэпасць'''
* [[Мемарыяльны комплекс «Брэсцкая крэпасць-герой»]]: галоўны ўваход, галоўны манумент, пад’езды і плошчы, [[плошча Цырыманіялаў, Брэст|плошча Цырыманіялаў]], тэрасы-трыбуны, трох’ярусныя пахаванні (некропаль), [[скульптурная кампазіцыя «Смага»]], штык-абеліск ([[1971]]), заходняя ўскраіна горада — {{ГККРБ 4|111Г000004}}
* [[Брэсцкая крэпасць|Комплекс фартыфікацыйных збудаванняў Брэсцкай крэпасці]] ([[1836]]—[[1842]] гады, [[1911]]—[[1914]] гады), заходняя ўскраіна горада — {{ГККРБ 4|110Г000707}}:
** [[Цытадэль Брэсцкай крэпасці|Цытадэль]] — абарончая казарма, руіны Белага палаца, Інжынернага ўпраўлення, Арсенала, казармы пагранічнікаў, фундамент сталовай каманднага складу — {{ГККРБ 4|111Г000724}}
** [[Валынскае ўмацаванне Брэсцкай крэпасці|Валынскае ўмацаванне]] — 2 бастыённыя франты з 2 равелінамі знешняй агароджы, руіны ўпраўлення Брэсцкага ваеннага шпіталя № 2396 (былы [[Брэсцкі кляштар бернардзінак|кляштар бернардзінак]]), крапасны будынак, каземаціраваны рэдзюіт, 12 казематаў, парахавы склеп, 2 доты 62-га Брэсцкага ўмацаванага раёна — {{ГККРБ 4|111Г000725}}
** [[Кобрынскае ўмацаванне Брэсцкай крэпасці|Кобрынскае ўмацаванне]] — знешняя агароджа з 4 бастыённымі франтамі і 3 равелінамі, расходнымі парахавымі склепамі, казематамі, паўночнай і паўночна-заходняй брамамі, 3 надроўныя капаніры, 20 казематаў ценальнага фронту, 12 казематаў І бастыённага фронту з патэрнай да капаніра, 12 казематаў ІІ бастыённага фронту, 20 казематаў бастыёна, усходні і заходні рэдуты, 3 парахавыя склепы, асобная каземаціраваная артылерыйская батарэя, скляпеністая артылерыйская лабараторыя, 2 двухпавярховыя казармы 125-га стралковага палка, дот 62-га Брэсцкага ўмацаванага раёна — {{ГККРБ 4|111Г000726}}
*** форт «А», [[мікрараён Казловічы]]
*** абарончая казарма «А — Б», мікрараён Казловічы
*** парахавы склеп «Ж — З», [[мікрараён Гершоны]]
*** парахавы склеп № 4, [[мікрараён Аркадзія]]
*** абарончая казарма «Ж — З», мікрараён Гершоны
*** форт «3», [[мікрараён Дуброўка]]
*** абарончая казарма «Б — В», мікрараён Гершоны
** абарончыя збудаванні (форт № 5) з тэрыторыяй у межах 10 м ад рова — {{ГККРБ 4|112Г000077}}
*** форт «Граф Берг», вул. Шасэйная
*** форт «1», мікрараён Казловічы
*** форт «8», вул. Беларуская
*** парахавы склеп № 2, вул. Асіпенкі, 11/1
*** парахавы склеп № 3, вул. Луцкая
'''Сакральная архітэктура'''
* [[Царква ў гонар Ціхвінскай іконы Божай Маці (Брэст)|Царква ў гонар Ціхвінскай іконы Божай Маці]]
* [[Царква ў гонар абраза Божай Маці «Усіх Гаротных Радасць» (Брэст)|Царква ў гонар абраза Божай Маці «Усіх Гаротных Радасць»]] (1997)
* [[Царква прападобнага Серафіма Сароўскага (Брэст)|Царква прападобнага Серафіма Сароўскага]] (2001)
* [[Свята-Мікалаеўская брацкая царква, Брэст|Свята-Мікалаеўская брацкая царква]] ([[1906]]), вул. Савецкая, 10 — {{ГККРБ 4|113Г000021}}
* [[Свята-Мікалаеўскі сабор, Брэст|Свята-Мікалаеўскі сабор]] ([[ХІХ стагоддзе]]) — {{ГККРБ 4|113Г000005}}
* [[Свята-Сімяонаўскі сабор, Брэст|Свята-Сімяонаўскі кафедральны сабор (найстарэйшы праваслаўны храм горада)]] ([[1865]]), вул. К. Маркса, 84 — {{ГККРБ 4|113Г000016}}
* [[Касцёл Святога Крыжа, Брэст|Кафедральны касцёл Святога Крыжа]] ([[1856]]), вул. Леніна, 34 — {{ГККРБ 4|113Г000015}}
* [[Свята-Васкрасенскі сабор, Брэст|Васкрасенскі сабор]]
* [[Свята-Раства-Багародзіцкая царква, Гершоны|Царква Раства Багародзіцы]] ([[1866]]—[[1869]]), вул. Свята-Афанасьеўская, 112, мікрараён Гершоны — {{ГККРБ 4|113Г000079}}
* [[Свята-Афанасьеўская капліца, Брэст|Свята-Афанасьеўская капліца]] (канец [[ХІХ]] — пачатак [[ХХ стагоддзе|ХХ стагоддзя]]), вул. Свята-Афанасьеўская, 39, мікрараён Гершоны — {{ГККРБ 4|113Г000071}}
* Гарнізонны [[Касцёл Святога Антонія Падунскага]] 1938 г.
'''Помнікі савецкага часу'''
* Мемарыяльны ансамбль на [[Гарнізонныя могілкі, Брэст|Гарнізонных могілках]] — {{ГККРБ 4|113Д000008}}
* Брацкая магіла (1944—1945), [[парк культуры і адпачынку імя 1 Мая, Брэст|парк культуры і адпачынку імя 1 Мая]] — {{ГККРБ 4|113Д000019}}
* Магіла савецкіх лётчыкаў (1944), за 0,5 км ад вул. Уладаўскай, мікрараён Гершоны — {{ГККРБ 4|113Д000078}}
* [[Помнік Тысячагоддзя Брэста]]
* [[Бюст П. І. Клімука]] ([[1979]]), [[бульвар Касманаўтаў, Брэст|бульвар Касманаўтаў]] — {{ГККРБ 4|112Ж000012}}
* [[Помнік Уладзіміру Ільічу Леніну (Брэст)|Помнік У. І. Леніну]] ([[1958]]), пл. Леніна — {{ГККРБ 4|112Ж000014}}
* [[Парк імя Першага мая, Брэст|Парк імя Першага мая]]
'''Помнікі часоў II Рэчы Паспалітай (1918—1939)'''
* Польскі Банк (арх. Мар’ян Лалевіч)
* Дом грамадскага аб’яднання Харцэраў (1932, арх. Я.Рыбіцкі)
* [[Будынак Брэсцкага аблвыканкама|Будынак ваяводскай адміністрацыі]]
* Рамеснае вучылішча (1937, арх. Е.Бейл)
* Жылая калонія «Нарутовіча» (1921-39, арх. Я.Лісецкі)
* Афіцэрскі гатэль (1938, арх. Ян Захватовіч)
* [[плошча Леніна, Брэст|Забудова плошчы Леніна]] (1920-1930-я), [[Вуліца Леніна, Брэст|вул. Леніна]], 7, 9, 11, 13, 15 — {{ГККРБ 4|113Г000013}}
* [[Будынак банка, Брэст|Будынак банка]] (1926, арх. С.Філасевіч)
* [[Будынак суда Брэсцкага раёна]] ([[1928]]), вул. Будзённага, 31 — {{ГККРБ 4|113Г000007}}
'''Архітэктура часоў Расійскай Імперыі'''
* [[Гістарычны цэнтр Брэста]] ([[ХІХ]] — пачатак [[ХХ]] стагоддзя), на тэрыторыі Валынскага ўмацавання Брэсцкай крэпасці — {{ГККРБ 4|112Е000002}}
* [[Брэст-Цэнтральны|Чыгуначны вакзал з будынкам прычыгуначнага паштамта і будынкам адміністрацыі Брэсцкага аддзялення Беларускай чыгункі]] ([[1886]], [[1956]]), у паўночна-заходняй частцы горада — {{ГККРБ 4|112Г000010}}
* будынак мужчынскай гімназіі (1905)
* [[Брэсцкая абласная філармонія|Будынак Брэсцкай абласной філармоніі]] (1901 год, 1930-я гады), вул. Арджанікідзэ, 14 — {{ГККРБ 4|113Г000003}}
* [[Галоўпаштамт, Брэст|Галоўпаштамт]] (сярэдзіна [[ХІХ стагоддзе|ХІХ стагоддзя]]), пр. Машэрава, 32 — {{ГККРБ 4|113Г000018}}
* гарадскія асабнякі (1-я пал. 19 ст.)
* жылыя дамы (19 — пач. 20 ст.)
* Казармы (канец [[ХІХ]] стагоддзя), Паўночны гарадок, вул. Брэсцкай Дывізіі — {{ГККРБ 4|113Г000009}}
* Будынак ([[ХІХ стагоддзе]]), вул. Камсамольская, 40 — {{ГККРБ 4|113Г000011}}
* Будынак ([[ХІХ стагоддзе]]), вул. Пушкінская, 10 — {{ГККРБ 4|112Г000020}}
'''Археалагічныя славутасці'''
* Бескурганны могільнік перыяду ранняга жалезнага веку ([[II стагоддзе|II]]—[[III]] стагоддзі), вул. Маскоўская, 215, 217, 219 — {{ГККРБ 4|113В000017}}
* [[Археалагічны музей «Бярэсце»|Гарадзішча старажытнага Бярэсця]] ([[XI]]—[[XIV]] стагоддзі) — {{ГККРБ 4|112Е000002}}
'''Страчаная спадчына'''
* [[Фара Вітаўта, Брэст|Фара Вітаўта]]
== Вядомыя асобы ==
{{main|Вядомыя асобы Брэста|Ганаровы грамадзянін горада Брэста}}
* [[Леў Барысавіч Алімаў]] (нар. 1945) — беларускі мастак.
* [[Аляксандр Аляксандравіч Алонцаў]] (1941—2013) — беларускі мастак.
* [[Якаў Балглей]] — французскі мастак.
* [[Менахем Бегін]] (1913—1992) — сёмы [[прэм’ер-міністр Ізраіля]], лаўрэат [[Нобелеўская прэмія міру|Нобелеўскай прэміі міру]] (1978)<ref name="ГВБ"/>.
* [[Вольга Іванаўна Бельская]] — беларуская мастачка.
* [[Аляксей Сяргеевіч Благавешчанскі]] (1909—1994) — [[Герой Савецкага Саюза]].
* [[Ларыса Дзмітрыеўна Глазырына]] — беларуская выкладніца.
* [[Якаў Пінхусавіч Громер]] (1879—1933) — беларускі матэматык.
* [[Андрэй Васілевіч Дынько]] (нар. 1974) — журналіст, рэдактар.
* [[Пётр Іванавіч Івашуцін]] (1909—2002) — кіраўнік органаў дзяржаўнай бяспекі і ваеннай разведкі СССР, [[Герой Савецкага Саюза]]
* [[Васіль Васілевіч Кандрасюк]] — беларускі кампазітар.
* [[Уладзімір Мікалаевіч Карват]] (1958—1996) — беларускі ваенны лётчык, [[Герой Беларусі]].
* [[Ігар Карнялюк]] — савецкі і расійскі музыкант.
* [[Алена Кіевіч]] — беларуская лёгкаатлетка.
* [[Андрэй Кудзіненка]] — беларускі кінарэжысёр.
* [[Абрам Купчык]] — амерыканскі шахматыст.
* [[Уладзімір Мікалаевіч Лапата-Загорскі]] — беларускі дыпламат.
* [[Алег Васілевіч Ляшук]] — беларускі архітэктар.
* [[Ілля Паўлавіч Мазурук]] (1906—1989) — савецкі палярны лётчык, Герой Савецкага Саюза.
* {{нп5|Вікенцій Васілевіч Макушаў||ru|Макушев, Викентий Васильевич}} (1837—1883) — вучоны-славіст.
* [[Віктар Мікалаевіч Навумчык]] — беларускі педагог.
* [[Мікалай Мікалаевіч Пракаповіч]] (нар. 1948) — беларускі паэт і журналiст.
* [[Аляксандр Уладзіміравіч Прохараў]] — беларускі і савецкі футбаліст.
* [[Людміла Васілеўна Разянкова]] (нар. 1952) — беларуская баскетбалістка, шматразовы чэмпіён БССР, трэнер, доктар спартыўнай медыцыны.
* {{нп5|Віктар Мікалаевіч Сарока-Расінскі||ru|Сорока-Росинский, Виктор Николаевич}} (1882—1960) — расійскі і савецкі педагог.
* [[Валерый Уладзіміравіч Страмук]] (нар. 1957) — беларускі палітык.
* {{нп5|Віктар Мікалаевіч Трамбіцкі||ru|Трамбицкий, Виктор Николаевич}} (1895—1970) — савецкі кампазітар і дырыжор.
* [[Віктар Мікалаевіч Хвалюк]] — беларускі хімік.
* [[Аляксандр Іванавіч Цвікевіч]] (1888—1937) — рэпрэсаваны беларускі грамадска-[[палітычны дзеяч]], [[гісторык]], [[юрыст]], [[філосаф]], [[публіцыст]].
* [[Алесь Мікалаевіч Чаркашын]] (1982—2015) — [[Беларусь|беларускі]] грамадскі і ваенны дзеяч, удзельнік [[Вайна на ўсходзе Украіны|вайны на ўсходзе Украіны]].
* [[Любоў Віктараўна Чаркашына]] — беларуская гімнастка.
* [[Надзея Шнаркевіч]] — беларуская культурная і грамадская дзяячка.
* [[Генадзь Валер’евіч Шутаў]] (1975—2020) — ахвяра падчас пратэстаў супраць фальсіфікацый на [[Прэзідэнцкія выбары ў Беларусі (2020)|прэзідэнцкіх выбарах 2020 года]].
== Гарады-пабрацімы ==
<div style="-moz-column-count: 3; column-count: 3;">
* {{сцяг|Расія}} [[Горад Арол|Арол]], [[Расія]]
* {{сцяг|Расія}} [[Астрахань]], [[Расія]]
* {{сцяг|Ізраіль}} [[Ашдод]], [[Ізраіль]]<ref name="ashrus"/>
* {{сцяг|Грузія}} [[Батумі]], [[Грузія]] (з 2015)<ref name="tut"/>
* {{сцяг|Польшча}} [[Бяла-Падляска]], [[Польшча]]
* {{сцяг|Расія}} [[Калінінград]], [[Расія]]
* {{сцяг|Расія}} [[Каўроў]], [[Расія]]
* {{сцяг|Украіна}} [[Луцк]], [[Украіна]]
* {{сцяг|Расія}} [[Масква]], [[Расія]]
* {{сцяг|Расія}} [[Навадзвінск]], [[Расія]]
* {{сцяг|Расія}} [[Ніжні Тагіл]], [[Расія]]
* {{сцяг|Расія}} [[Новарасійск]], [[Расія]] (з 2014)
* {{сцяг|Расія}} [[Петразаводск]], [[Расія]]
* {{сцяг|Балгарыя}} [[Плевен]], [[Балгарыя]]
* {{сцяг|Германія}} [[Равенсбург]], [[Германія]]
* {{сцяг|Германія}} [[Вайнгартэн (Вюртэмберг)|Вайнгартэн]], [[Германія]]
* {{сцяг|Расія}} [[Разань]], [[Расія]] (з 2012)
* {{сцяг|Германія}} [[:de:Gemeindeverwaltungsverband Mittleres Schussental|Саюз абшчын Сярэдняй Шусэнталі]], [[Германія]]<ref name="vb"/>
* {{сцяг|Бельгія}} [[Сінт-Ніклас]], [[Бельгія]]
* {{сцяг|Кітай}} [[Сяогань]], [[Кітай]]
</div>
== Гл. таксама ==
* [[Спіс вуліц Брэста]]
== Заўвагі ==
{{заўвагі|group=~}}
== Зноскі ==
{{Reflist|refs=
<ref name="gki">[http://www.gki.gov.by/upload/new%20structure/press%20service/GZK_2011.doc Государственный земельный кадастр Республики Беларусь] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20150924022402/http://www.gki.gov.by/upload/new%20structure/press%20service/GZK_2011.doc |date=24 верасня 2015 }} (по состоянию на 1 января 2012 г.)</ref>
<ref name="pravo">[http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&p0=D912b0053094&p1=1 РЕШЕНИЕ БРЕСТСКОГО ОБЛАСТНОГО СОВЕТА ДЕПУТАТОВ 11 сентября 2012 г. № 219 Об изменении границ некоторых административно-территориальных единиц Брестской области] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20131211112252/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&p0=D912b0053094&p1=1 |date=11 снежня 2013 }}</ref>
<ref name="2017-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2017}}</ref>
<ref name="belstat2009">[https://web.archive.org/web/20110812005902/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/publications/national_structure_brest.rar Перепись населения Республики Беларусь 2009 года. Национальный состав населения Брестской области.] {{ref-ru}}</ref>
<ref name="NNP">{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Брэсцкая вобласць|}}</ref>
<ref name="Žuraŭski">''Жураўскі А. І.'' [http://zagorodde.na.by/govor8_1.html Старадаўнія назвы гарадоў Беларусі] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20110926215854/http://zagorodde.na.by/govor8_1.html |date=26 верасня 2011 }} // Навіны Беларускай акадэміі — Мінск. — 1992. — № 31 (660). — С. 3—5.</ref>
<ref name="Wartberge">[[Хроніка Вартберга]].</ref>
<ref name="Lysienka-1">Лысенко, П. Ф. Берестье. — Мн., 1985. — С. 11.</ref>
<ref name="Lysienka-2">Лысенка, П. Ф. Берестье… — С. 12.</ref>
<ref name="Karamzin">Карамзин, Н. Н. История государства Российского. Т. II—III. — М., 1991. — С. 196.</ref>
<ref name="Lysienka-3">Лысенко, П. Ф. Берестье… — С. 14—20.</ref>
<ref name="Ławrowska">[[Ірына Лаўроўская|Irena Ławrowska]]. Analysis of the Territorial Layout of Brest Litovski (XIV—XVI century). Structural Analysis of Historical Constructions- Jerzy Jasieńko(ed) © 2012 DWE, Wrocław, Poland, ISSN 0860-2395, ISBN 978-83-7125-216-7. — S. 1220—1230.</ref>
<ref name="Брэст. Энцыклапедычны даведнік Стар.9">{{кніга |аўтар = |частка = |загаловак = Брест. Энциклопедический справочник |спасылка = |выданне = |месца = Мн. |выдавецтва = Белорусская энциклопедия им. П. Бровки |год = 1987 |том = |старонкі = 9 |старонак = |isbn = }}</ref>
<ref name="brest_rayon">[http://gerb.brestobl.com/breraj0.html «Пасля раздзела Рэчы Паспалітай»], gerb.brestobl.com {{праверана|27|4|2009}}</ref>
<ref name="Надвор'е і климат3">[http://pogoda.ru.net/climate/33008.htm Надвор'е і Клімат. Клімат Брэста]</ref>
<ref name="ptushki">[http://www.ptushki.org/info/press/item/12915.html#sthash.pcK0pMBB.dpuf Брест перегоняет многие заказники по количеству редких видов животных и растений!] {{ref-ru}}</ref>
<ref name="virtual">[http://virtual.brest.by/news5239.php Расклад руху брэсцкіх тралейбусаў на вясну 2013 года]</ref>
<ref name="ashrus">[http://www.ashrus.co.il/index.php/world/world-news/europe/710-ashbrrest-pobratim Ашдод и Брест — побратимы]{{Недаступная спасылка}}</ref>
<ref name="tut">[http://news.tut.by/society/445302.html Брест и грузинский Батуми стали городами-побратимами]</ref>
<ref name="vb">{{cite web |url = http://vb.by/article.php?topic=48&article=6075 |title = Пол-Европы на двух колесах |work = Вечерний Брест |date = 2009-07-02 |accessdate = 2012-03-21 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20130423162929/http://vb.by/article.php?topic=48&article=6075 |archivedate = 23 красавіка 2013 |deadurl = yes }}</ref>
}}
== Літаратура ==
* {{крыніцы/ЗП|Брэсцкая}}
* {{крыніцы/ЗП|Брестская}}
* {{крыніцы/ЭДГБ|Брэст}}
* [[Т. І. 3абела|3абела Т. І.]] Места Берасцейскае ў XVI сталецці: (Сац.-экан. нарыс). Мн., 1930;
* [[X. Зоненберг|Зоненберг X.]] История города Брест-Литовска, 1016—1907: По достоверным источникам и правдоподобным умозаключенням. Варшава, 1908;
* [[Г. В. Штыхаў|Штыхов Г. В.]] Города Белоруссии по летописям и раскопкам (IX—XIII вв.). Мн., 1975;
* Науменко В. Я. Брест: Ист.-экон. очерк. 2 изд. Мн., 1977;
* Лысенко П. Ф. Открытие Берестья. Мн., 1989.
* {{Cite book|last = Rąkowski| first = Grzegorz| author-link = | title = Czar Polesia|chapter=Brześć — brama Polesia| publisher = Rewasz| location = Pruszków| date = 2005| series = Smak Kresów| isbn = 83-85557-92-X|ref=harv}}
'''Тапаграфічныя карты'''
* {{Карта|N-34-XXXVI}}
== Спасылкі ==
{{Commonscat-inline|Brest, Belarus|Брэст}}
{{OSM relation|72615|Брэст}}
* [http://belarusdigest.com/story/brest-region-place-where-soviet-union-collapsed-14291 Brest Region: The Place Where The Soviet Union Collapsed] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160309163652/http://belarusdigest.com/story/brest-region-place-where-soviet-union-collapsed-14291 |date=9 сакавіка 2016 }}
* [http://gdv.name/by/11/60/299/ ГАЗЕТА ДЛЯ ВАС // Берасце, Брэст-Літоўск, Брэст-над-Бугам, Брэст…]{{Недаступная спасылка}}
* [http://www.radzima.org/be/gorad/brest.html Здымкі на Radzima.org]
* [http://szlachta.io.ua/album46624 Jurkau kutoczak — Юркаў куточак — Yury’s Corner. Фартэцыя ў Берасьці 1836—1842 гг.] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20180114021319/http://szlachta.io.ua/album46624 |date=14 студзеня 2018 }}
* [http://www.b-g.by/ru/13_2011/society/8170/ Каму належыў Брэст у 1918 годзе? Дзмітрый Кісель, Станіслаў Коршунаў «Брэсцкая Газета»]
* [http://grl.brest.by/chron-locallore.html Хроніка падзей горада Брэста] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20070927215948/http://grl.brest.by/chron-locallore.html |date=27 верасня 2007 }}
* [http://txt.knihi.com/hierb/biera.html А. Цітоў «Геральдыка беларускіх гарадоў» на «Беларускай Палічцы»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20060512012446/http://txt.knihi.com/hierb/biera.html |date=12 мая 2006 }}
* [http://brestonline.com/be/ BrestOnline.com] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20060821042212/http://brestonline.com/be/ |date=21 жніўня 2006 }}
* [http://brestobl.com/gorod/centr/2.html Інфармацыя на старонцы BrestObl.com]
* [http://www.ournet.md/~byelorussian/03.htm Клімат Брэста] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20060820112302/http://www.ournet.md/~byelorussian/03.htm |date=20 жніўня 2006 }}
* [http://brest.museum.by/ Брэсцкі абласны краязнаўчы музей]
* [https://locator.by/brest Карта Брэста]
{{Культурная сталіца Беларусі}}
{{Брэсцкі раён}}
{{Брэсцкая вобласць}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Брэст| ]]
[[Катэгорыя:Гарады абласнога падпарадкавання Беларусі]]
dt0uja3erp741bom0cwhd3iobi2fv1s
Дэмакратычная Рэспубліка Конга
0
1936
4191210
4049864
2022-08-21T12:22:36Z
Amherst99
6180
wikitext
text/x-wiki
{{іншыя значэнні|Конга}}
{{Дзяржава
|Беларуская назва=Дэмакратычная Рэспубліка Конга
|Арыгінальная назва={{lang-fr|République démocratique du Congo}}
|Родны склон=Дэмакратычнай Рэспублікі Конга
|Герб=Coat of arms of the Democratic Republic of the Congo.svg
|Сцяг=Flag of the Democratic Republic of the Congo.svg
<!-- |Замест герба=-->
<!-- |Дэвіз=-->
|Назва гімна=Debout Congolaise
<!-- |Аўдыё=-->
|Дзяржаўны лад=
|На карце=Democratic Republic of the Congo (orthographic projection).svg
|lat_dir = S|lat_deg = 2|lat_min = 20|lat_sec = 0
|lon_dir = E|lon_deg = 22|lon_min = 48|lon_sec = 0
|region = CD
|CoordScale =
|Мова=[[Французская мова|французская]]
|Дата незалежнасці=[[30 чэрвеня]] [[1960]]
|Незалежнасць ад=[[Бельгія|Бельгіі]]
|Сталіца=[[Кіншаса]]
|Найбуйнейшы горад=[[Кіншаса]], [[Матады]]
|Форма кіравання=[[Парламенцкая рэспубліка]]
|Пасады кіраўнікоў=[[Прэзідэнты Дэмакратычнай Рэспублікі Конга|Прэзідэнт]]<br />[[Прэм'ер-міністры Дэмакратычнай Рэспублікі Конга|в.а. прэм'ер-міністра]]
|Кіраўнікі=[[Фелікс Чысекеды]]<br />[[Луі Альфонс Каяджала]]
|Месца па тэрыторыі=11
|Тэрыторыя=2 345 410
|Працэнт вады=3,3
|Месца па насельніцтву=23
|Насельніцтва=66 020 000<ref name=unpop>{{cite paper | url=http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2008/wpp2008_text_tables.pdf | title=World Population Prospects, Table A.1| version=2008 revision | format=.PDF | publisher=United Nations | author=Department of Economic and Social Affairs
Population Division | date=2009 | accessdate= }}</ref>
|Год перапісу=2009
|Шчыльнасць насельніцтва=28
<!-- |ВУП=-->
<!-- |Год разліку ВУП=-->
<!-- |Месца па ВУП=-->
<!-- |ВУП на душу насельніцтва=-->
|ІРЧП= {{рост}} 0.389 (нізкі)
|Год разліку ІРЧП=2007
|Месца па ІРЧП=176
|Валюта=[[Кангалезскі франк]]
|Дамен=[[.cd]]
|Тэлефонны код=243
|Часавыя паясы=+1…+2
<!-- |Заўвагі=-->
}}
'''Дэмакраты́чная Рэспу́бліка Ко́нга''' ({{lang-fr|République démocratique du Congo}}) — [[дзяржава]] ў [[Цэнтральная Афрыка|Цэнтральнай Афрыцы]], на поўнач і поўдзень ад экватара. Мяжуе на поўначы з [[ЦАР|Цэнтральна-Афрыканскай Рэспублікай]], [[Паўднёвы Судан|Паўднёвым Суданам]], на ўсходзе [[Уганда]]й, [[Руанда]]й, [[Бурундзі]], [[Танзанія]]й (з апошнімі дзвюма — на [[возера Танганьіка|возеры Танганьіка]]), на поўдні з [[Замбія]]й, [[Ангола]]й, [[Рэспубліка Конга|Рэспублікай Конга]]. Плошча (2345,4 тыс. км²), трэцяя (пасля [[Судан]]а і [[Алжыр]]а) дзяржава Афрыкі. Тэрыторыя ДРК моцна аддаленая ад узбярэжжа Атлантычнага акіяна і выходзіць да яго толькі вузкім калідорам ўздоўж [[рака Конга|р. Конга]] з партамі [[Бома]] і [[Матады]] пры яе вусці.
== Гісторыя ==
Найстаражытным насельніцтвам Конга былі пігмеі. У II тысячагоддзі да н. э. з поўначы пачалі міграваць земляробчыя плямёны банту, якія прынеслі з сабой [[земляробства]], [[металургія|металургію]] і стварылі першыя дзяржаўныя ўтварэнні. Найбольш значным сярод іх было [[каралеўства Конга]], якое, ўзнікшы каля XIV стагоддзя, ахоплівала і поўнач Анголы. Кіраўнікі гэтай дзяржавы насілі тытул ваб—конгі, а сталіцай з'яўляўся горад [[Мбанза-Конга]] (Сан-Сальвадор). Пад канец XV ст. у вусці ракі Конга з'явіліся [[партугальцы]]. Асноўным прыбыткам Конга стаў [[гандаль рабамі]] з еўрапейскімі краінамі, асабліва з [[Партугалія]]й. Кангалезскія рабы выкарыстоўваліся на плантацыях Амерыкі. У 1876 годзе ў краіну праніклі [[бельгійцы]]. У 1908 годзе краіна стала [[Бельгійскае Конга|калоніяй Бельгіі]].
У 1959 годзе Нацыянальны рух Конга чале з [[Патрыс Лумумба|Патрысам Лумумбай]] выйграла выбары ў мясцовы парламент, 30 чэрвеня 1960 г. краіна атрымала незалежнасць пад імем Рэспубліка Конга. З 27 кастрычніка 1971 года перайменавана ў Заір . Пасля звяржэння дыктатуры [[Мабуту Сесэ Секо]] ў 1997 годзе краіна стала насіць сучасную назву.
== Прыродна-рэсурсны патэнцыял ==
{{main|Геаграфія Дэмакратычнай Рэспублікі Конга}}
[[Файл:Nyiragongo2004.jpg|thumb|left|Вулкан Ньірагонга]]
Большая частка краіны (цэнтральны і паўночна-заходні раёны) займае шырокая [[Упадзіна Конга|ўпадзіна Конга]]. Самы нізкі ўчастак упадзіны, яе дно, уяўляе сабой плоскую багністую раўніну, якую перасякаюць шырокія рэчышчамі рэк Конга, [[рака Убангі|Убангі]], [[рака Касаі|Касаі]], [[рака Санкуру|Санкуру]], [[Рака Лукуга|Лукуга]]. У паніжэннях раўніны нямала азёр, найбольш буйныя з якіх — [[возера Маі-Ндомбе|Ма́і-Ндо́мбе]]<ref name="afr">Африка: энциклопедический справочник. Т. 2. Л—Я / Гл. ред. А. Громыко. Ред. колл. В. М. Власов, Н. И. Гаврилов и др. — М.: Советская энциклопедия, 1987. — С. 163. — 671 с. с илл.{{ref-ru}}</ref> і [[возера Тумба|Тумба]]. Упадзіна Конга і прылеглы да яе пояс плато з усіх бакоў акружаны [[пласкагор'е|пласкагор'ямі]] і градамі гор, адасобленыя вяршыні якіх дасягаюць вышыні 800—1000 м над узроўнем мора.
Тэрыторыя Дэмакратычнай Рэспублікі Конга багатая на разнастайныя [[карысныя выкапні]]. У гэтых адносінах краіна адносіцца да ліку самых багатых не толькі ў Афрыцы, але і ў свеце. У нетрах краіны змешчаны велізарныя запасы поліметалічных руд (перш за ўсё [[медзь|медна]]—[[кобальт]]авых і медна—[[цынк]]авых), [[касітэрыт]]у ([[волава]]), рэдкіх металаў ([[тантал]]у і [[ніобій|ніобію]], [[літый|літыю]], [[германій|германію]] і інш), сыравіны для [[чорная металургія|чорнай металургіі]] ([[марганец]], [[жалезныя руды]], легіравальныя металы), каштоўных металаў. Тут размяшчаюцца найбуйнейшыя ў свеце радовішчы тэхнічных [[алмаз]]аў, адкрыты [[баксіты]]. З паліўна-энергетычных рэсурсаў варта адзначыць патэнцыйныя запасы [[гідраэнергія|гідраэнергіі]], радовішчы вугалю, [[нафта|нафты]] і [[прыродны газ|прыроднага газу]].
Асабліва насычаны прыроднымі рэсурсамі паўднёвы ўсход краіны — [[правінцыя Катанга]], дзе сканцэнтраваны буйныя запасы меднай, кобальтавай, марганцавай руды, [[уранініт]]ы. Гэта кангалезская частка Меднага поясу, працягласцю больш за 360 км. На ўсходзе здабываецца [[золата]] і алавянныя руды, маецца [[каменны вугаль]], на поўдні — алмазы. На акіянскім [[шэльф]]е выяўленыя радовішчы нафты. [[Нацыянальны парк Салонга]].
У Конга самая густая рачная сетка ў Афрыцы і велізарныя запасы гідраэнергіі. Больш за палову тэрыторыі занята [[гілея|вечназялёнымі лясамі]], якія даюць каштоўную вырабную драўніну. На поўдні пераважаюць паркавыя [[саванны]].
== Насельніцтва ==
[[Файл:Raccolte Extraeuropee - Passaré 00139 - Statua Bakongo - Rep.Dem.Congo.jpg|thumb|150px|Скульптура народа конга]]
Насельніцтва ДРК адрозніваецца вялікай этнічнай складанасцю . Карэннае насельніцтва належыць да двух расавых груп: экватарыяльнай і [[пігмеі|пігмейскай]]. У краіне звыш 300 плямёнаў і народнасцяў. Рассяленне жыхароў нераўнамернае: раёны саванны, якія займаюць перыферыйныя часткі краіны, маюць высокую шчыльнасць, але найбольшая люднасць назіраецца па ніжнім цячэнні р. Конга. Пераважае сельскае насельніцтва (звыш 70 %).
Колькасць насельніцтва — 66,5 мільёнаў чалавек (адзнака на [[ліпень]] [[2008]]).
Гадавы прырост — 3,2 %.
Нараджальнасць — 43 на 1000. Смяротнасць — 11 на 1000. Дзіцячая смяротнасць — 83 на 1000.
Сярэдняя працягласць жыцця — 52 гады ў мужчын, 56 гадоў у жанчын.
Заражанасць вірусам імунадэфіцыту (ВІЧ) — 4,2 % (ацэнка [[2003]] года).
[[Пісьменнасць]] — 81 % мужчын, 56 % жанчын.
Этнічны склад: больш за 200 плямёнаў, галоўным чынам [[банту]]; чатыры найбуйных племя — манга, лубу, конга і мангбету-азандэ разам складаюць 45 % насельніцтва.
Мовы: [[французская мова|французская]] (афіцыйная), лінгала (мова міжэтнічных зносін), кінгвана (дыялект [[суахілі]]), кіконга, чылуба.
== Эканоміка ==
[[Выява: Aéroport International de N'djili Kinshasa.JPG | thumb|left | 240px | Аэрадром у Кіншасе]]
Хоць жыхары Дэмакратычнай Рэспублікі Конга з'яўляецца аднымі з самых бедных у свеце па [[Спіс краін па ВУП на душу насельніцтва|ВНП на душу насельніцтва]] (каля $ 200 на жыхара), то з пункту гледжання прыродных багаццяў гэта адна з найбагацейшых краін свету: кошт мінеральных рэсурсаў ацэньваецца ў 24 трыльёны [[долар ЗША|даляраў]]<ref>{{cite web|url=http://www.thefreelibrary.com/DR+Congo's+$24+trillion+fortune.-a0193800184|title=DR Congo's $ 24 trillion fortune . - Free Online Library|publisher=Thefreelibrary.com|date=|accessdate=2012-02-07|archiveurl=https://www.webcitation.org/6HZfHhFDB?url=http://www.thefreelibrary.com/403.htm|archivedate=22 чэрвеня 2013|deadurl=no}}{{ref-en}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.newsaboutcongo.com/2009/03/congo-with-24-trillion-in-mineral-wealth-but-still-poor.html|title=Congo with $ 24 Trillion in Mineral Wealth BUT still Poor|publisher=News About Congo|date=2009-03-15|accessdate=2012-02-07|archiveurl=https://www.webcitation.org/6HZfIglyQ?url=http://www.newsaboutcongo.com/2009/03/congo-with-24-trillion-in-mineral-wealth-but-still-poor.html|archivedate=22 чэрвеня 2013|deadurl=no}}{{ref-en}}</ref><ref>{{cite web|last=Kuepper|first=Justin|url=http://theotcinvestor.com/mining-companies-could-see-big-profits-in-congo-855/|title=Mining Companies Could See Big Profits in Congo «|publisher=Theotcinvestor.com|date=2010-10-26|accessdate=2012-02-07|archiveurl=https://www.webcitation.org/6HZfJyI9a?url=http://theotcinvestor.com/mining-companies-could-see-big-profits-in-congo-855/|archivedate=22 чэрвеня 2013|deadurl=yes}}{{ref-en}}</ref>.
У параўнанні з сярэдзінай 1980-х гадоў эканоміка краіны значна скарацілася. У момант дасягнення незалежнасці (ў 1960 годзе) ДР Конга была другой па прамысловым развіцці краінай Афрыкі (прайграючы толькі [[ПАР|Паўднёва — Афрыканскай Рэспубліцы]]) дзякуючы развітой здабыўной прамысловасці і адносна эфектыўнаму аграрнаму сектару <ref>Elle [http://www.societecivile.cd/node/4243 pouvait se prévaloir] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20091125042436/http://www.societecivile.cd/node/4243 |date=25 лістапада 2009 }} {{ref-fr}}</ref>.
Узброеныя канфлікты, якія пачаліся ў 1996 годзе ([[Першая кангалезская вайна]], [[Другая кангалезская вайна]]) значна паменшылі памеры эканомікі і прыбыткі бюджэту, прывялі да павелічэння [[знешні доўг|знешняга доўгу]]. Войны і звязаныя з імі голад і хваробы прывялі да смерці больш за пяць мільёнаў чалавек. Ад [[недаяданне|недаядання]] пакутуе прыкладна дзве траціны насельніцтва краіны.
Дэмакратычная Рэспубліка Конга — краіна з аграрна-сыравіннай эканомікай, якая спалучае адсталую спажывецкую і высокатаварную [[плантацыя|плантацыйную]] [[сельская гаспадарка|сельскую гаспадарку]] экспартнага кірунку з буйной прамысловасцю па здабычы і перапрацоўцы мінеральнай сыравіны, прызначанай таксама для вывазу.
Аснова прамысловасці ДРК — горназдабыўныя галіны і [[каляровая металургія]]. Конга займае першае месца ў свеце па здабычы [[кобальт]]у (70 % сусветнага вытворчасці) і тэхнічных алмазаў (30 % сусветнай здабычы) . Выплаўляецца значная колькасць медзі, кобальту і іншых металаў. Галоўны раён горназдабыўной прамысловасці і каляровай металургіі — [[Правінцыя Верхняя Катанга]]. Гэта кангалезская частка Меднага поясу. Вядучыя вытворчыя цэнтры — [[Лубумбашы]], [[Калвезі]].
З патрэбамі гэтых галін звязана развіццё энергетыкі краіны, аснову якой складаюць [[гідраэлектрастанцыя|ГЭС]].
Сельская гаспадарка знаходзіцца на нізкім узроўні развіцця і не забяспечвае патрэбнасці насельніцтва ў прадуктах харчавання. У аграрным сектары занята звыш 3/4 эканамічна актыўнага насельніцтва краіны. На экспарт вырошчваюцца алейная пальма, каучуканосы, [[бавоўнік]], [[кафейнае дрэва|кафейнае]] і [[какава]]вае дрэвы. [[Жывёлагадоўля]] прадстаўлена слаба.
== Транспарт ==
Агульная працягласць чыгунак перавышае 5 тыс. км. Па 400—кіламетровай чыгунцы, якая злучае [[горад Кіншаса|сталіцу]] з портам Матады, ідуць асноўныя знешнегандлёвыя грузапатокі краіны. Цэнтр горнапрамысловага раёна Лубумбашы звязаны чыгункамі з трыма замежнымі партамі — [[Бейра]] ([[Мазамбік]]), [[Лабіту]] ([[Ангола]]), [[Кейптаўн]] ([[ПАР]]). Даўжыня аўтамабільных дарог — 145 тыс. км, у тым ліку 2,4 тыс. км [[асфальт]]аваных. Дарогі значна зношаныя. Працягласць ўнутраных [[суднаходства|суднаходных]] шляхоў — 16 тыс. км. Для многіх раёнаў краіны адзіным выглядам паведамленняў з'яўляецца паветраны транспарт. Галоўная асаблівасць транспартнай сеткі краіны — неабходнасць ажыццяўляць перавозкі змешана, часам з некалькімі перагрузкамі, што павялічвае транспартныя выдаткі.
== Знешні гандаль ==
Экспарт (6,1 млрд даляраў у 2007) - алмазы, золата, медзь, кобальт, лесаматэрыялы, сырая нафта, кавы.
Асноўныя пакупнікі экспарту (у 2008): Кітай 47,3%, Бельгія 15,4%, Фінляндыя 9,6%, ЗША 8,1%, [[Замбія]] 4,4%.
Імпарт (5,2 млрд дал у 2007) - прадукты харчавання, машынабудаўнічая прадукцыя, транспартныя сродкі, паліва.
Асноўныя пастаўшчыкі імпарту (у 2008) - ПАР 28,4%, Бельгія 9,9%, Замбія 7,1%, Кітай 5,9%, Кенія 5%.
Знешні доўг - 10 млрд долараў (у 2007 годзе).
Найбуйнейшыя спажыўцы сельскагаспадарчай і прамысловай прадукцыі ДРК — [[ЗША]], [[Вялікабрытанія]], [[Бельгія]], [[Нідэрланды]] і іншыя краіны ЕС.
== Адміністрацыйны падзел ==
Паводле Канстытуцыі 2006 года Дэмакратычная Рэспубліка Конга падзяляецца на 26 правінцый.
[[Файл:Provinces de la République démocratique du Congo - 2005.svg|міні|350пкс|справа|Правінцыі Дэмакратычнай Рэспублікі Конга]]
{| class="wikitable sortable"
|+
|-
!Нумар
!Правінцыя
!Цэнтр
!Плошча (км²)
!Насельніцтва (2005)
|-
| 1 || [[правінцыя Кіншаса]] || [[Кіншаса]] ||style="text-align:right"| 9 965||style="text-align:right"| 8 951 248
|-
| 2 || [[правінцыя Цэнтральнае Конга]] || [[Матады]] ||style="text-align:right"| 53 920||style="text-align:right"| 4 522 942
|-
| 3 || [[правінцыя Кванго]] || [[Кенгэ]] ||style="text-align:right"| 89 974||style="text-align:right"| 1 994 036
|-
| 4 || [[правінцыя Квілу]] || [[Кіквіт]] ||style="text-align:right"| 78 219||style="text-align:right"| 2 144 415
|-
| 5 || [[правінцыя Маі-Ндамбэ]] || [[Інонга]] ||style="text-align:right"| 127 465||style="text-align:right"| 1 768 327
|-
| 6 || [[правінцыя Касаі]] || [[Луэбо]] ||style="text-align:right"| 95 631||style="text-align:right"| 3 199 891
|-
| 7 || [[правінцыя Лулуа]] || [[Кананга]] ||style="text-align:right"| 59 111||style="text-align:right"| 2 976 806
|-
| 8 || [[правінцыя Усходняе Касаі]] || [[Мбужы-Маі]] ||style="text-align:right"| 9 481||style="text-align:right"| 2 702 430
|-
| 9 || [[правінцыя Ламамі]] || [[Кабінда]] ||style="text-align:right"| 56 010||style="text-align:right"| 2 048 839
|-
| 10 || [[правінцыя Санкуру]] || [[Лоджа]] ||style="text-align:right"| 105 000||style="text-align:right"| 1 374 239
|-
| 11 || [[правінцыя Маніема]] || [[Кінду]] ||style="text-align:right"| 132 520||style="text-align:right"| 1 246 787
|-
| 12 || [[правінцыя Паўднёвае Ківу]] || [[Букаву]] ||style="text-align:right"| 65 070||style="text-align:right"| 4 614 768
|-
| 13 || [[правінцыя Паўночнае Ківу]] || [[Гома]] ||style="text-align:right"| 59 483||style="text-align:right"| 3 564 434
|-
| 14 || [[правінцыя Ітуры]] || [[Бунія]] ||style="text-align:right"| 65 658||style="text-align:right"| 4 241 236
|-
| 15 || [[правінцыя Верхняе Уэле]] || [[Ісіро]] ||style="text-align:right"| 89 683||style="text-align:right"| 1 920 867
|-
| 16 || [[правінцыя Чапо]] || [[Кісангані]] ||style="text-align:right"| 199 567||style="text-align:right"| 2 600 000
|-
| 17 || [[правінцыя Ніжняе Уэле]] || [[Бута]] ||style="text-align:right"| 148 331||style="text-align:right"| 1 093 845
|-
| 18 || [[правінцыя Паўночнае Убангі]] || [[Гбадалітэ]] ||style="text-align:right"| 56 644||style="text-align:right"| 1 482 076
|-
| 19 || [[правінцыя Мангала]] || [[Лісала]] ||style="text-align:right"| 58 141||style="text-align:right"| 1 793 564
|-
| 20 || [[правінцыя Паўднёвае Убангі]] || [[Гемэна]] ||style="text-align:right"| 51 648||style="text-align:right"| 2 744 345
|-
| 21 || [[Экватарыяльная правінцыя]] || [[Мбандака]] ||style="text-align:right"| 103 902||style="text-align:right"| 1 855 582
|-
| 22 || [[правінцыя Чуапа]] || [[Баэндэ]] ||style="text-align:right"| 132 940||style="text-align:right"| 1 316 855
|-
| 23 || [[правінцыя Танганьіка]] || [[Калеміе]] ||style="text-align:right"| 134 940||style="text-align:right"| ?
|-
| 24 || [[правінцыя Верхняе Ламамі]] || [[Каміна]] ||style="text-align:right"| 108 204||style="text-align:right"| 2 540 127
|-
| 25 || [[правінцыя Луалаба]] || [[Калвезі]] ||style="text-align:right"| 121 308||style="text-align:right"| 1 677 288
|-
| 26 || [[правінцыя Верхняя Катанга]] || [[Лубумбашы]] ||style="text-align:right"| 132 425||style="text-align:right"| 3 960 945
|}
== Урад ==
Пасля чатырохгадовага пераходнага перыяду паміж двума канстытуцыямі былі створаны новыя палітычныя інстытуты на розных узроўнях ўсіх галін улады, быў прыняты новы адміністрацыйны падзел, і палітычная сістэма ДРК прыняла ўстойлівы выгляд прэзідэнцкай дэмакратычнай рэспублікі . Згодна з палажэннямі пераходнай канстытуцыі 2003 г., быў створаны заканадаўчы орган, які складаецца з двух палат - Сената і Нацыянальнага сходу <ref>[[s:fr:Constitution de la transition de la République démocratique du Congo (2003)|Full text of constitution (French)]]</ref>. Сенат, апроч іншага, быў адказны за распрацоўку новай канстытуцыі. Выканаўчая ўлада была ўскладзена на кабінет міністраў з 60 членаў , які ўзначальвае прэзідэнт і чатыры віцэ - прэзідэнты. Прэзідэнт атрымаў паўнамоцтвы вярхоўнага галоўнакамандуючага ўзброенымі сіламі. Пераходная канстытуцыя таксама ўстанавіла адносна незалежную судовую сістэму на чале з Вярхоўным судом , якія маюць права на тлумачэнне канстытуцыі.
Канстытуцыя 2006 г., таксама вядомая як канстытуцыя Трэцяй рэспублікі, ўступіла ў сілу ў лютым 2006. Яна дзейнічала адначасова з пераходнай канстытуцыяй аж да ўступлення ў пасаду службовых асоб, абраных на ліпеньскіх выбарах 2006. Па новай канстытуцыі, парламент ДРК застаўся двухпалатным: Сенат з 108 членаў, якія выбіраюцца на пяць гадоў рэгіянальнымі парламентамі, і Нацыянальны сход з 500 дэпутатаў, якія выбіраюцца на пяць гадоў насельніцтвам. Выканаўчая ўлада была падзелена паміж прэзідэнтам і ўрадам, узначаленым прэм'ер-міністрам з партыі, якая мае большасць у Нацыянальным сходзе. Урад стаў адказна перад парламентам, а прэзідэнт стаў выбірацца на пяць гадоў з магчымасцю другога тэрміну запар.
[[Выява:Joseph kabila.jpg|міні|злева|150пкс|Жазеф Кабіла , дзеючы прэзідэнт Дэмакратычнай Рэспублікі Конга]]
Новая канстытуцыя таксама прадаставіла новыя паўнамоцтвы рэгіёнам. Заканадаўчыя органы ў правінцыях атрымалі права абіраць губернатараў - кіраўнікоў рэгіянальных урадаў. Таксама, па новай канстытуцыі, Вярхоўны суд быў падзелены на тры новыя інстытуты. Прэрагатыва тлумачэння канстытуцыі перайшла да Канстытуцыйнага суду.
Па выніках выбараў 30 ліпеня 2006 найбольшая колькасць месцаў у Нацыянальнай асамблеі (111 з 500) у партыі прэзідэнта [[Жазеф Кабіла|Жазефа Кабілы]] ([[Народная партыя за перабудову і дэмакратыю]], PPRD) . Усяго ў асамблеі прадстаўленыя 69 палітычных партый, а таксама некалькі дзясяткаў беспартыйных дэпутатаў.
Па выніках выбараў у Сенат 19 студзені 2007 г. прэзідэнцкая партыя атрымала 22 месцы, 7 партый - ад 14 да 2 месцаў, 18 партый - па 1 месцы, таксама ў Сенат прайшлі 26 беспартыйных.
== Адукацыя ==
[[Выява: DRC classroom.jpg|thumb|Заняткі ў пачатковай школе]]
У 2001 годзе ўзровень пісьменнасці складаў прыкладна 67,2 % (80.9 % мужчыны і 54,1 % жанчыны) <ref>{{cite web | url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/ 2103.html | title = Central Intelligence Agency | publisher = Cia.gov | date = | accessdate = 2012-02-09 }}{{Недаступная спасылка}}</ref>. Сістэма [[адукацыя|адукацыі]] Конга кіравалася трыма міністэрствамі: Міністэрствам пачатковай, сярэдняй і прафесійнай адукацыі (''Ministère de l'Enseignement Primaire, Secondaire et Professionnel , MEPSP'') , Міністэрствам вышэйшай адукацыі і універсітэтаў (''Ministère de l'Enseignement Supérieur et Universitaire'', MESU) і Міністэрствам сацыяльных спраў (''Ministère des Affaires Sociales'', MAS). Сістэма адукацыі падобная да бельгійскай . У 2002 годзе было 19 000 [[пачатковая школа|пачатковых школ]] з 160000 вучняў, 8000 школ другога ўзроўню з 110000 навучэнцаў. Пачатковая адукацыя з'яўляецца бясплатнай і абавязковай (артыкул 43 канстытуцыі 2005)<ref>[http://fr.wikisource.org/wiki/Constitution_de_la_R%C3%A9publique_d%C3%A9mocratique_du_Congo#Article_43 Constitution de la République démocratique du Congo — Wikisource <! — Bot generated title -> ] {{ref-fr}}</ref>.
Колькасць вучняў у школах ўсталёўваецца паводле фармальнай рэгістрацыяй і не заўсёды адпавядае рэальнай наведвальнасці <ref name=ilab>"Дэмакратычная Рэспубліка Конга" [http://www.dol.gov/ilab/media/reports/iclp/tda2005/tda2005.pdf '' 2005 Findings on the Worst Forms of Child Labor ''] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20061201190837/http://www.dol.gov/ilab/media/reports/iclp/tda2005/tda2005.pdf |date=1 снежня 2006 }} . Міжнароднае бюро па працоўных пытаннях, Міністэрства працы ЗША, (2006). ''This article incorporates text from this source, which is in the public domain. {{Ref-en}}</ref>. У 2000 годзе 65 % дзяцей ва ўзросце ад 10 да 14 гадоў наведвалі школу <ref name=ilab/> . У выніку шасцігадовай грамадзянскай вайны больш за 5,2 мільёна дзяцей не атрымалі адукацыі <ref name=ilab/> .
== Культура ==
Культура Дэмакратычнай Рэспублікі Конга вельмі разнастайная, бо яе насельніцтва складаецца з сотняў этнічных груп, у асноўным банту.
З канца дзевятнаццатага стагоддзя традыцыйны лад жыцця рэгіёну змяніўся з-за [[каланіялізм]]у, барацьбы за незалежнасць, доўгага кіравання Мабуту Сесэ Секо, а ў апошні час — Першай і Другой Кангалезскіх войнаў. Нягледзячы на гэта, кангалезскія традыцыі і культура захавалі сваю індывідуальнасць.
=== Афіцыйныя святы Дэмакратычнай Рэспублікі Конга <ref name="Вокруг света">{{cite web|url=http://www.vokrugsveta.ru/encyclopedia/index.php?title=%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE|title=ДР Конго // Энциклопедия «Вокруг света»|lang=ru|accessdate=2011-05-26|archiveurl=https://www.webcitation.org/69Ydoawgg?url=http://www.vokrugsveta.ru/encyclopedia/index.php?title=%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE|archivedate=31 ліпеня 2012|deadurl=no}}</ref>===
{| cellpadding=4 cellspacing=0 border=1 style="font-family: verdana, sans-serif; margin: 0 0 1em 1em; font-size:90%; background-color: #f7f8ff;"
|'''Дата'''
|'''Свята'''
|----
|1 студзеня
|[[Новы год]]
|----
|4 студзеня
|Дзень мучанікаў незалежнасці
|----
|1 мая
|Дзень Працы
|----
|17 мая
|Дзень вызвалення
|----
|24 чэрвеня
|Дзень рыбы
|----
|30 чэрвеня
|Дзень незалежнасці
|----
|1 жніўня
|Дзень бацькоў
|----
|14 кастрычніка
|Дзень юнацтва
|----
|27 кастрычніка
|Дзень трох Заіраў (ракі, грошай, краіны)
|----
|17 лістапада
|Дзень узброеных сіл
|----
|24 лістапада
|Дзень пачатку II рэспублікі
|----
|}
== Літаратура ==
* Конга Дэмакратычная Рэспубліка {{кніга|загаловак=Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.8: Канто — Кулі|адказны=Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш|месца=Мн.|выдавецтва=БелЭн|год=1999|том=8|старонак=576|isbn=985-11-0144-3|тыраж=10 000}}
{{зноскі}}
{{Афрыканскі саюз}}
{{Франкафонія}}
{{бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Дэмакратычная Рэспубліка Конга| ]]
[[Катэгорыя:Вікіпедыя:Істотныя артыкулы]]
ku5q85qf51015u0knr614fcdwxn2md5
Зэльвенскі раён
0
1995
4191635
4118075
2022-08-22T06:33:58Z
Artsiom91
31770
/* Гісторыя */ ілюстрацыя
wikitext
text/x-wiki
{{Адміністрацыйная адзінка
|Беларуская назва = Зэльвенскі раён
|Арыгінальная назва =
|Герб = Coa of zelva, belarus.jpg
|Сцяг = Zelva flag.svg
|Краіна = [[Беларусь]]
|Статут = раён
|Гімн =
|Уваходзіць у = [[Гродзенская вобласць]]
|Уключае =
|Сталіца = [[Зэльва]]
|Буйныгорад =
|Буйныягарады =
|Датаўтварэння = [[15 студзеня]] [[1940]],</br>[[30 ліпеня]] [[1966]]
|Скасаванне = [[17 красавіка]] [[1962]]
|Раздзел =
|Назва раздзела =
|Глава2 =
|Назва главы2 =
|ВУП =
|Год ВУП =
|Месца па ВУП =
|ВУП на душу насельніцтва =
|Месца па ВУП на душу насельніцтва =
|Мова =
|Мовы = <small>'''Родная мова:'''</small> [[Беларуская мова|беларуская]] 84,81 %, [[руская мова|руская]] 13,16 %<br/><small>'''Размаўляюць дома:'''</small> беларуская 76,05 %, руская 19,61 %<ref name="belstat2009">[https://archive.is/20120523225241/belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/itogi1.php Вынікі перапісу 2009 года]</ref>
|Насельніцтва = 17754
|Год перапісу = 2018
|Месца па насельніцтве = 16
|Шчыльнасць = 21,9
|Месца па шчыльнасці = 11
|Нацыянальны склад = [[беларусы]] — 70,69 %, <br /> [[палякі]] — 23,6 %, <br /> [[рускія]] — 4,28 %, <br /> іншыя — 1,43 %<ref name="belstat2009" />
|Канфесійны склад =
|Плошча = 869,69<ref>[http://www.gki.gov.by/docs/gzk_2010-15404.doc «Дзяржаўны зямельны кадастр Рэспублікі Беларусь»] (па стане на 1 студзеня 2011 г.)</ref>
|Месца па плошчы = 16
|Максімальная вышыня = 239
|Сярэдняя вышыня =
|Мінімальная вышыня =
|Шырата =
|Даўгата =
|Карта = Harodnia province, Zelva district.svg
|Часавыпояс = [[UTC+2]]
|Абрэвіятура =
|ISO =
|FIPS =
|Код аўтамабільных нумароў =
|Сайт = http://www.zelva.grodno-region.by/
|Заўвагі =
}}
'''Зэ́львенскі раён''' — [[Раён (адм. адзінка)|адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка]] ў складзе [[Гродзенская вобласць|Гродзенскай вобласці]]. Утвораны [[15 студзеня]] [[1940]] года. Плошча раёна складае 0,87 тыс. км². Падзяляецца на 7 сельсаветаў. Размешчаны ў паўднёвай частцы Гродзенскай вобласці. На захадзе мяжуе з [[Ваўкавыскі раён|Ваўкавыскім]] раёнам, на поўначы — з [[Мастоўскі раён|Мастоўскім]] і [[Дзятлаўскі раён|Дзятлаўскім]] раёнамі, на ўсходзе — са [[Слонімскі раён|Слонімскім]] раёнам, на поўдні — з [[Пружанскі раён|Пружанскім]] раёнам [[Брэсцкая вобласць|Брэсцкай вобласці]].
== Прырода ==
Тэрыторыя раёна знаходзіцца на [[Ваўкавыскае ўзвышша|Ваўкавыскім]] і [[Слонімскае ўзвышша|Слонімскім]] узвышшах, якія падзелены далінай ракі [[рака Зэльвянка|Зэльвянка]], на поўначы — [[Нёманская нізіна]]. Рэльеф — узгорыста-платопадобны. Пераважае вышыня 150—200 метраў над узроўнем мора.
Найвышэйшая кропка Слонімскага ўзвышша і Залацееўскіх град (228,5 м, назвы не мае) знаходзіцца на тэрыторыі [[Галынкаўскі сельсавет, Зэльвенскі раён|Галынкаўскага сельсавета]], на адлегласці 1,5 км на паўднёвы ўсход ад вёскі [[Старое Сяло (Зэльвенскі раён)|Старое Сяло]]. Каардынаты: 53° 09,856' N, 24° 57,683' E.
Найвышэйшая кропка Зэльвенскага раёна (239 м) знаходзіцца каля вёскі [[вёска Мадзейкі|Мадзейкі]].
[[Карысныя выкапні]]: [[торф]], гравій, [[пясок]], ганчарныя і цэментныя гліны.
Сярэдняя тэмпература студзеня складае −5,1 °C, ліпеня +18 °C. [[ападкі|Ападкаў]] выпадае 536 мм у год. Вегетацыйны перыяд доўжыцца ў сярэднім 198 сутак.
Працякаюць рэкі [[рака Зэльвянка|Зэльвянка]], [[Шчара]] з прытокамі [[Рака Луконіца|Луконіца]], [[Рака Бяроза|Бяроза]]. У раёне знаходзіцца [[Зэльвенскае вадасховішча]] — буйнейшы вадаём Гродзенскай вобласці. Лясы пераважна хваёвыя, яловыя, бярозавыя, асінавыя, трапляюцца дубовыя і грабавыя. Лясы займаюць 16,1 % тэрыторыі раёна, з іх 35 % — штучныя насаджэнні. Глебы іх дзярнова-падзолістыя (64 %), дзярнова-падзолістыя забалочаныя (11,5 %), тарфяна-балотныя (12,5 %). У даліне ракі [[Рака Зэльвянка|Зэльвянка]] заліўныя лугі. Рэспубліканскі біялагічны заказнік «Мядухова», абласны паляўнічы заказнік «Старасельскі». Помнікі прыроды: камень-валун, дуб-трайнік. Вярховыя балоты — Карэвін луг (44,5 га) і Вішнеўка (143,2 га) — аб’яўлены помнікамі прыроды мясцовага значэння.
== Гісторыя ==
[[Файл:1940. Зэльвенскі раён Баранавіцкай вобласці.svg|міні|злева|Зэльвенскі раён ў складзе Баранавіцкай вобласці. 1940]]
Зэльвенскі раён утвораны 15 студзеня 1940 года ў складзе [[Баранавіцкая вобласць|Баранавіцкай вобласці]] [[БССР]]. 12 кастрычніка 1940 года падзелены на 16 сельсаветаў: [[Бародзіцкі сельсавет|Бародзіцкі]], [[Востраўскі сельсавет (Зэльвенскі раён)|Востраўскі]], [[Галынкаўскі сельсавет (Зэльвенскі раён)|Галынкаўскі]], [[Дзергялёўскі сельсавет|Дзергялёўскі]], [[Дзярэчынскі сельсавет|Дзярэчынскі]], [[Зэльвенскі сельсавет|Зэльвенскі]], [[Каралінскі сельсавет (Зэльвенскі раён)|Каралінскі]], [[Кастровіцкі сельсавет|Кастровіцкі]], [[Крамяніцкі сельсавет|Крамяніцкі]], [[Крывіцкі сельсавет (Зэльвенскі раён)|Крывіцкі]], [[Межырэцкі сельсавет|Межырэцкі]], [[Падбалоцкі сельсавет|Падбалоцкі]], [[Пасуціцкі сельсавет|Пасуціцкі]], [[Пляцяніцкі сельсавет|Пляцяніцкі]], [[Сянкоўшчынскі сельсавет|Сянкоўшчынскі]], [[Ялуцавіцкі сельсавет|Ялуцавіцкі]]. З 20 верасня 1944 года раён у складзе [[Гродзенская вобласць|Гродзенскай вобласці]]. 16 ліпеня 1954 года скасаваны Бародзіцкі, Востраўскі, Дзергялёўскі, Межырэцкі, Пасуціцкі сельсаветы, утвораны [[Тулаўскі сельсавет (Зэльвенскі раён)|Тулаўскі сельсавет]], Сянкоўшчынскі сельсавет перайменаваны ў [[Казловіцкі сельсавет (Зэльвенскі раён)|Казловіцкі]], Падбалоцкі — у [[Самаравіцкі сельсавет|Самаравіцкі]]. 25 лютага 1961 года Крывіцкі сельсавет перайменаваны ў [[Марачынскі сельсавет|Марачынскі]]. 17 красавіка 1962 года раён скасаваны, Галынкаўскі, Казловіцкі, Кастровіцкі і Пляценіцкі сельсаветы перададзены [[Слонімскі раён|Слонімскаму раёну]], Дзярэчынскі і Марочынскі сельсаветы — [[Мастоўскі раён|Мастоўскаму раёну]], гарадскі пасёлак Зэльва, Зэльвенскі, Каралінскі, Крамяніцкі, Самаравіцкі, Тулаўскі, Ялуцавіцкі сельсаветы — [[Ваўкавыскі раён|Ваўкавыскаму раёну]].
30 ліпеня 1966 года раён утвораны зноў, уключаў гарадскі пасёлак Зэльва, Дзярэчынскі, Зэльвенскі, Марачынскі сельсаветы Мастоўскага раёна, [[Дабраселецкі сельсавет|Дабраселецкі]], Крамяніцкі, [[Славаціцкі сельсавет|Славаціцкі]], Тулаўскі, Ялуцавіцкі сельсаветы Ваўкавыскага раёна, Галынкаўскі, Казловіцкі, Каралінскі, Кастровіцкі, Пляценіцкі сельсаветы Слонімскага раёна. 18 сакавіка 1967 года скасаваны Казловіцкі сельсавет, Кастровіцкі сельсавет перададзены Слонімскаму раёну, утвораны [[Сынкавіцкі сельсавет]]. 21 красавіка 1969 года Пляценіцкі сельсавет перайменаваны ў [[Чырвонасельскі сельсавет|Чырвонасельскі]]. 11 лютага 1972 года скасаваны Ялуцавіцкі сельсавет, 27 студзеня 1975 года — Марачынскі сельсавет. 24 жніўня 1981 года з часткі Крамяніцкага сельсавета зноў утвораны [[Ялуцавіцкі сельсавет]], скасаваны Чырвонасельскі сельсавет. 25 лістапада 2004 года скасаваны Ялуцавіцкі сельсавет<ref>[http://pravo.by/document/?guid=2012&oldDoc=2004-203/2004-203(002-011).pdf&oldDocPage=6 Решение Гродненского областного Совета депутатов от 25 ноября 2004 г. № 94 О решении вопросов административно-территориального устройства Зельвенского района]</ref>. 18 красавіка 2017 года скасаваны [[Славаціцкі сельсавет|Славаціцкі]] і [[Тулаўскі сельсавет (Зэльвенскі раён)|Тулаўскі]] сельсаветы<ref>[http://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D917r0083035&p1=1 Решение Гродненского областного Совета депутатов от 18 апреля 2017 г. № 243 О некоторых вопросах административно-территориального устройства Зельвенского района Гродненской области]{{Недаступная спасылка}}</ref>.
== Насельніцтва ==
Насельніцтва раёна — 17,8 тыс. чалавек, гарадское насельніцтва складае 38 % (7700 чалавек). Сярэдняя шчыльнасць — 21,9 чалавек на 1 кв.км. Цэнтр раёна — гарадскі пасёлак Зэльва. У складзе раёна 125 сельскіх населеных пунктаў,
Паводле нацыянальнага складу насельніцтва размеркавана наступным чынам: [[беларусы]] — 68 %, [[палякі]] — 25 %, [[рускія]] — 5 %.
== Гаспадарка ==
Агульная плошча сельгасугоддзяў складае 54 631 га, у тым ліку ворыва — 35 905 га. Раён з’яўляецца сельскагаспадарчым, спецыялізуецца на вытворчасці малака, мяса і збожжа. У сельскагаспадарчых прадпрыемствах ёсць 32,8 тыс. галоў буйной рагатай жывёлы;
28,6 тыс. галоў свіней.
Вытворчасцю сельскагаспадарчай прадукцыі на тэрыторыі раёна займаюцца 10 сельскагаспадарчых вытворчых кааператываў, 1 сельскагаспадарчы філіял, 2 раённыя ўнітарныя сельскагаспадарчыя прадпрыемствы і 9 фермерскіх гаспадарак.
Прадпрыемствы: харчовай прамысловасці, будаўнічых матэрыялаў. На тэрыторыі раёна праходзяць чыгуначная лінія Гродна — Баранавічы, аўтадарогі Ваўкавыск — Слонім, Слонім — Масты.
Будаўнічыя работы на тэрыторыі раёна выконваюць ДП «Зэльвенская МПМК-148», ААТ «Зэльварамбуд», УДБП «Зэльвенская ПМК», Зэльвенскае ўпраўленне меліярацыйных сістэм, а таксама будаўнічыя арганізацыі вобласці і рэспублікі.
Бытавое абслугоўванне ўсіх сельскіх саветаў ажыццяўляецца праз 12 комплексна-прыёмных пунктаў, аказваецца 15 відаў паслуг. Працуе гасцініца, пракатная база, база адпачынку.
Дамінуючае становішча ў гандлёвым абслугоўванні займае спажывецкая кааперацыя. Гандлёвую дзейнасць у раёне ажыццяўляюць 79 магазінаў. У аб’яднанні прадпрыемстваў грамадскага харчавання працуе 9 прадпрыемстваў.
Медыцынскія паслугі аказваюць: цэнтральная раённая бальніца на 175 ложкаў; Манцякоўская бальніца сястрынскага догляду на 25 ложкаў;
паліклініка, разлічаная на 185 наведванняў у змену; 7 сельскіх урачэбных участкаў; 16 фельчарска-акушэрскіх пунктаў.
== Транспарт ==
Па Зэльвенскім раёне праходзяць чыгунка [[Гродна]]-[[Баранавічы]], некалькі [[Аўтамабільныя дарогі Беларусі|аўтадарог]] рэспубліканскага падпарадкавання:
* Слонім — Масты — Скідзель — граніца Літоўскай Рэспублікі (Парэчча) {{Таблічка-by|Р|41}}
* Масты — Зэльва — Ружаны {{Таблічка-by|Р|50}}
* Астрына — Шчучын — Ваўкавыск {{Таблічка-by|Р|51}}
* Баранавічы — Ваўкавыск — Пагранічны — Гродна / пад’езды да граніцы Рэспублікі Польшча (Брузгі, Бераставіца) {{Таблічка-by|Р|99}}
* Зэльва — Дзярэчын — Медзвіновічы {{Таблічка-by|Р|142}}
== Культура, адукацыя, друк ==
У раёне працуе 19 бібліятэк, 21 сельскі клуб, дзіцячая школа мастацтваў і музыкальная школа. Налічваецца 22 школы і 17 дашкольных устаноў.
Мясцовая прэса прадстаўлена раённай газетай «Праца». Выдаецца з 1940 г., тыраж складае 3470 асобнікаў ([[2007]]).
== Турызм і адпачынак ==
На тэрыторыі раёна маецца база адпачынку «Зэльва» (разлічана на 166 месцаў), працуе дзіцячы аздраўленчы лагер «Блакітная хваля».
== Памятныя мясціны ==
{{main|Спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Зэльвенскага раёна}}
Архітэктурныя помнікі:
* [[Сядзіба, Аляксандраўшчына|Сядзіба Мураўскіх]] (канец 19 ст.) у вёсцы [[Вёска Аляксандраўшчына|Аляксандраўшчына]]
* [[Палаца-паркавы ансамбль, Дзярэчын|Палаца-паркавы ансамбль Сапегаў]] у вёсцы [[Дзярэчын]]
* [[Свята-Міхайлаўская царква, Вострава, Зэльвенскі раён|Свята-Міхайлаўская царква]] у вёсцы [[Вёска Вострава, Галынкаўскі сельсавет|Вострава]]
* [[Спаса-Праабражэнская царква, Дзярэчын|Спаса-Праабражэнская царква]] (сярэдзіна 19 ст.) і [[касцёл Ушэсця]] (пачатак 20 ст.) у [[Дзярэчын]]е
* [[Касцёл Святога Юрыя, Крамяніца|Юр’еўскі касцёл]] (1617) у вёсцы [[Вёска Крамяніца|Крамяніца]]
* [[Касцёл Святога Міхаіла, Луконіца|Міхайлаўскі касцёл]] (1782) у вёсцы [[Вёска Луконіца|Луконіца]]
* [[Благавешчанскі касцёл, Міжэрычы|Благавешчанскі касцёл]] (1912) у вёсцы [[Вёска Міжэрычы|Міжэрычы]]
* [[Свята-Георгіеўская царква, Славацічы|Свята-Георгіеўская царква]] (канец 18 — пачатак 19 ст.) у вёсцы [[Славацічы]]
* вадзяны млын (канец 19 ст.) у вёсцы [[Старая Галынка]]
* [[Царква Святога Міхаіла, Сынкавічы|царква-крэпасць]] (15-16 стст.) у вёсцы [[Сынкавічы]].
== Выбітныя асобы ==
* [[Адольф Белакоз]] (~1826—1895) — выдавец, мемуарыст.
* [[Юрка Голуб]] (нар. 1947) — паэт.
* [[Антон Жэбрак]] (1901—1965) — генетык, селекцыянер.<!--(нарадзіўся ў в. Збляны)-->
* [[Васіль Захарка]] (1877—1943) — палітычны дзеяч, публіцыст.
* [[Ларыса Геніюш]] (1910—1983) — паэтэса, празаік, грамадскі дзеяч.
* [[Юрка Геніюш]] (1935, Зэльва — 1985) — беларускі паэт і пісьменнік. Сын [[Ларыса Геніюш|Ларысы Геніюш]] і [[Янка Геніюш|Янкі Геніюша]].
* [[Сяргей Сідор]] (1937—1998) — географ, педагог.
* [[Міхась Скобла]] (нар. 1966) — паэт, перакладчык, эсэіст.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* Зельвенский район // Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн., 2007.— 648 с. ISBN 978-985-11-0384-9.
* Административно-территориальное устройство БССР: справочник: в 2 т. / Главное архивное управление при Совете Министров БССР, Институт философии и права Академии наук БССР. — Минск: «Беларусь», 1985―1987.
* Административно-территориальное устройство Республики Беларусь (1981—2010 гг.): справочник. — Минск: БелНИИДАД, 2012. — 172 с.
== Спасылкі ==
* [http://zelva.grodno-region.by/ Зэльвенскі раённы выканаўчы камітэт] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120529035236/http://zelva.grodno-region.by/ |date=29 мая 2012 }} {{ref-ru}}
* [http://www.region.grodno.by/by/oblast/regions/Zelva Інфармацыя на старонцы Гродзенскага аблвыканкама]{{Недаступная спасылка}}
* [http://www.emaps-online.com/rus_win/maps/oblast/obl_grodno/regions/reg_zelva/map.shtml Мапы і агульныя звесткі на emaps-online]
* [http://dorogiby.info/node/365 Гісторыка-культурныя каштоўнасці Зэльвенскага раёна на сайце «Дорогами Беларуси»] {{ref-ru}}
* [http://globustut.by/_regs/zelv.htm Славутасці на партале globustut.by] {{ref-ru}}
* [http://radzima.org/be/rayon/zelvenski.html Фотаздымкі на сайце Radzima.org]
{{Зэльвенскі раён}}
{{Адміністрацыйны падзел Гродзенскай вобласці}}
{{Навігацыйная табліца з падгрупамі
|navbar = plain
|загаловак = Зэльвенскі раён у гістарычных адміністрацыйных адзінках
|спіс1 = {{Баранавіцкая вобласць|child|загаловак=Зэльвенскі раён у [[Баранавіцкая вобласць|Баранавіцкай вобласці]] (1940—1944)}}
|спіс2 = {{Гродзенская вобласць БССР|child|загаловак=Зэльвенскі раён у [[Гродзенская вобласць|Гродзенскай вобласці]] (1944—1962, з 1966)}}
}}
[[Катэгорыя:Зэльвенскі раён| ]]
[[Катэгорыя:Раёны, утвораныя ў 1940 годзе]]
[[Катэгорыя:Раёны, скасаваныя ў 1962 годзе]]
[[Катэгорыя:Раёны, утвораныя ў 1966 годзе]]
6nf41tveod9u7qcxzihzhqnc1pr6k02
Клецкі раён
0
2089
4191634
4119021
2022-08-22T06:33:07Z
Artsiom91
31770
/* Гісторыя */ ілюстрацыя
wikitext
text/x-wiki
{{Адміністрацыйная адзінка
|Колер1 = {{Колер|Беларусь}}
|Колер2 =
|Беларуская назва = Клецкі раён
|Арыгінальная назва =
|Герб =
|Сцяг =
|Краіна = [[Беларусь]]
|Статут = раён
|Гімн =
|Уваходзіць у = [[Мінская вобласць]]
|Уключае =
|Сталіца = [[Клецк]]
|Буйныгорад =
|Буйныягарады =
|Раздзел =
|Назва раздзела =
|Глава2 =
|Назва главы2 =
|ВУП =
|Год ВУП =
|Месца па ВУП =
|ВУП на душу насельніцтва =
|Месца па ВУП на душу насельніцтва =
|Мова =
|Мовы = <small>'''Родная мова:'''</small> [[Беларуская мова|беларуская]] 92,4 %, [[руская мова|руская]] 6,86 %<br/><small>'''Размаўляюць дома:'''</small> беларуская 85,49 %, руская 13,69 %<ref name="belstat2009" />
|Насельніцтва = 32 302 чал.<ref name="belstat2009">[https://archive.is/20120523225241/belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/itogi1.php Вынікі перапісу 2009 года]</ref>
|Год перапісу = 2009
|Месца па насельніцтве = 17
|Шчыльнасць = 33,03
|Месца па шчыльнасці = 8
|Нацыянальны склад = [[беларусы]] — 93,63 %, <br /> [[рускія]] — 3,87 %, <br /> [[палякі]] — 1,15 %, <br /> іншыя — 1,35 %<ref name="belstat2009" />
|Канфесійны склад =
|Плошча = 974,12<ref>[http://www.gki.gov.by/docs/gzk_2010-15404.doc «Дзяржаўны зямельны кадастр Рэспублікі Беларусь»] (па стане на 1 студзеня 2011 г.)</ref>
|Месца па плошчы = 21
|Максімальная вышыня =
|Сярэдняя вышыня =
|Мінімальная вышыня =
|Шырата =
|Даўгата =
|Карта = Miensk province, Kleck district.svg
|Часавыпояс = [[UTC+2]]
|Абрэвіятура =
|ISO =
|FIPS =
|Код аўтамабільных нумароў =
|Сайт = http://www.kletsk.minsk-region.by
|Заўвагі =
}}
'''Клецкі раён''' — [[Раён (адм. адзінка)|раён]] у складзе [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]]. Плошча раёна 1 тыс. км². Насельніцтва — 34,1 тыс. чалавек ([[2006]]). Адміністрацыйны цэнтр — [[горад]] [[Клецк]]. Мяжуе з [[Ганцавіцкі раён|Ганцавіцкім]] і [[Ляхавіцкі раён|Ляхавіцкім]] раёнамі [[Брэсцкая вобласць|Брэсцкай вобласці]], [[Нясвіжскі раён|Нясвіжкім]], [[Капыльскі раён|Капыльскім]] і [[Салігорскі раён|Салігорскім]] раёнамі [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]].
== Геаграфія ==
Паўночная частка раёна занятая [[Капыльская града|Капыльскай градой]], цэнтральная — [[Клецкая раўніна|Клецкай раўнінай]], паўднёвая — у межах [[Прыпяцкае Палессе|Прыпяцкага Палесся]]. Пераважаюць вышыні 150—180 м, максімальная вышыня 232 м (на поўнач ад вёскі [[Ліскава]]).
Клімат умерана кантынентальны. Сярэдняя тэмпература студзеня −6,3 °C, ліпеня 17,8 °C. Сяэднегадовая колькасць ападкаў складае 670 мм. [[Вегетацыйны перыяд]] — 192 дні.
Лясы (25 % тэрыторыі) пераважна [[іглічныя лясы|іглічныя]] і [[бярозавыя лясы|бярозавыя]].
На тэрыторыі раёна знаходзяцца батанічныя помнікі прыроды рэспубліканскага значэння — парк Радзівілімонты, [[Дуб звычайны|дубы чарэшчатыя]] (Галынкаўскае і Навінкаўскае лясніцтвы).
Рака [[Рака Лань|Лань]] з прытокамі [[Рака Нача, прыток Лані|Нача]], [[Рака Цапра|Цапра]], [[Рака Бруса|Бруса]]. На мяжы з Капыльскім раёнам рака [[Рака Морач|Морач]] і [[Чырвонаслабодскае вадасховішча]], на поўдні вадасховішча [[Вадасховішча Лактышы|Лактышы]].
== Гісторыя ==
[[Файл:1940. Клецкі раён Баранавіцкай вобласці.svg|міні|злева|Клецкі раён ў складзе Баранавіцкай вобласці. 1940]]
Раён утвораны 15 студзеня 1940 года ў складзе [[Баранавіцкая вобласць|Баранавіцкай вобласці]] [[БССР]]. 12 кастрычніка 1940 года падзелены на 17 сельсаветаў: [[Бабаевіцкі сельсавет|Бабаевіцкі]], [[Галавацкі сельсавет|Галавацкі]], [[Галынкаўскі сельсавет (Клецкі раён)|Галынкаўскі]], [[Грыцэвіцкі сельсавет|Грыцэвіцкі]], [[Даматканавіцкі сельсавет|Даматканавіцкі]], [[Заастровіцкі сельсавет|Заастровіцкі]], [[Заляшанскі сельсавет|Заляшанскі]], [[Зубкоўскі сельсавет|Зубкоўскі]], [[Ліскаўскі сельсавет (Клецкі раён)|Ліскаўскі]], [[Межнаслабодскі сельсавет|Межнаслабодскі]], [[Морацкі сельсавет|Морацкі]], [[Нагорнаўскі сельсавет|Нагорнаўскі]], [[Сіняўскі сельсавет (Клецкі раён)|Сіняўскі]], [[Слабодкаўскі сельсавет (Клецкі раён)|Слабодкаўскі]], [[Старасельскі сельсавет (Клецкі раён)|Старасельскі]], [[Цецеравецкі сельсавет|Цецеравецкі]], [[Шчэпаўшчынскі сельсавет|Шчэпаўшчынскі]]. З 8 студзеня 1954 года ў Мінскай вобласці. 16 ліпеня 1954 года скасаваны Слабодкаўскі і Цецеравецкі сельсаветы<ref>Указ Президиума Верховного Совета Белорусской ССР от 16 июля 1954 г. Об объединении сельских советов Минской области // Сборник законов Белорусской ССР и указов Президиума Верховного Совета Белорусской ССР: 1938—1955 гг. — Мн.: Изд. Президиума Верхов. Совета БССР, 1956. — 347 с.</ref>, 24 жніўня 1960 года — Галавацкі і Старасельскі сельсаветы. 25 снежня 1962 года раён скасаваны, яго тэрыторыя далучана да [[Нясвіжскі раён|Нясвіжскага раёна]]. 30 ліпеня 1966 года ўтвораны зноў, уключаў горад Клецк, Бабаевіцкі, Галынкаўскі, Грыцэвіцкі, Даматканавіцкі, Заастровіцкі, Заляшанскі, Зубкоўскі, Ліскаўскі, Морацкі, Нагорнаўскі, [[Тучанскі сельсавет|Тучанскі]], Шчэпіцкі сельсаветы. 16 жніўня 1973 года Бабаевіцкі сельсавет перайменаваны ў [[Янавіцкі сельсавет (Клецкі раён)|Янавіцкі]]. 22 верасня 1980 года Ліскаўскі сельсавет перайменаваны ў [[Кухчыцкі сельсавет|Кухчыцкі]], скасаваны Заляшанскі сельсавет, утвораны [[Гурнаўшчынскі сельсавет]]. 5 сакавіка 1981 года Заастровіцкі сельсавет перайменаваны ў Заастравецкі, 23 ліпеня 1984 года — Янавіцкі ў [[Красназвёздаўскі сельсавет|Красназвёздаўскі]]. 28 жніўня 1995 года скасаваны Гурнаўшчынскі сельсавет, 25 красавіка 2007 года — Даматканавіцкі сельсавет<ref>[http://pravo.by/document/?guid=2012&oldDoc=2007-125/2007-125(003-053).pdf&oldDocPage=1 Решение Минского областного Совета депутатов от 25 апреля 2007 г. № 30 Об упразднении Домоткановичского сельсовета Клецкого района] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210614045449/https://pravo.by/document/?guid=2012&oldDoc=2007-125%2F2007-125%28003-053%29.pdf&oldDocPage=1 |date=14 чэрвеня 2021 }}</ref>. 28 мая 2013 года скасаваны Нагорнаўскі і Тучанскі сельсаветы<ref>[http://pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234 Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160331143206/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 |date=31 сакавіка 2016 }}</ref>.
== Насельніцтва ==
Асноўнае насельніцтва — [[беларусы]] (93,6 %). Жывуць таксама [[рускія]] (3,5 %), [[палякі]] (1,5 %), [[украінцы]] (0,8 %), [[татары]] (0,2 %) і інш. (0,4 %).
Чатыры жыхары Клецкага раёна ўдастоеныя звання [[Герой Сацыялістычнай Працы|Героя Сацыялістычнай Працы]]:
[[Іосіф Плаўскі]], [[Марыя Рудко]], [[Клаўдзія Шаўчук]], [[Канстанцін Шастак]].
== Рэлігійнае жыццё ==
На тэрыторыі раёна зарэгістравана 27 [[Рэлігійная суполка|рэлігійных суполак]], у тым ліку:
* [[праваслаўе|праваслаўных]] — 16
* [[пратэстантызм|хрысціян веры евангельскай]] — 7
* [[каталіцызм|рымска-каталіцкіх]] — 2
* [[іслам|мусульман]] — 1
* [[пратэстантызм|сведкаў Іеговы]] — 1
== Гаспадарчая дзейнасць ==
Сельская гаспадарка спецыялізуецца на мяса-малочнай жывёлагадоўлі, свінагадоўлі, вырошчванні буракоў; таксама вырошчваюць зерневыя і кармавыя культуры, [[бульба|бульбу]], гародніну.
Прадпрыемствы харчовай, радыёэлектроннай, мэблевай прамысловасці.
Па тэрыторыі раёна праходзіць чыгунка [[Асіповічы]] — [[Баранавічы]], аўтадарогі [[Слуцк]] — [[Івацэвічы]], [[Нясвіж]] — [[Лунінец]] і інш.
== Архітэктура ==
{{main|Спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Клецкага раёна}}
Захаваліся помнікі архітэктуры і садова-паркавага мастацтва: [[Свята-Успенская царква (Бабічы)|Свята-Успенская царква]] (1863) у в. [[вёска Бабічы, Тучанскі сельсавет|Бабічы]], [[Свята-Петра-Паўлаўская царква (Галынка)|Свята-Петра-Паўлаўская царква]] (1891), брама-званіца (1788), галубятня і капліца (1809) у в. [[вёска Галынка, Клецкі раён|Галынка]], вятрак (пачатак XIX ст.), сядзіба (канец XIX ст. — пачатак XX ст.) у в. [[Вёска Даматканавічы|Даматканавічы]], [[Свята-Пакроўская царква (Ёдчыцы)|Свята-Пакроўская царква]] (1801) у в. [[Вёска Ёдчыцы|Ёдчыцы]], Свята-Дыянісаўская царква (2-я палова XIX ст.) у в. [[Вёска Заастравечча|Заастравечча]], касцёл з кляштарам дамініканцаў (XVII ст.) і царква (кан. XIX ст.) ў горадзе [[Клецк]], палацава-паркавы комплекс (ХІХ ст.) у в [[Радзівілімонты]] (в. [[Вёска Чырвоная Зорка, Клецкі раён|Чырвоная Зорка]]), царква (пачатак XIX ст.) у в. [[Вёска Межная Слабада, Тучанскі сельсавет|Межная Слабада]], касцёл Узнясення Крыжа Панскага (пачатак XX ст.) у в. [[Нагорнае (Клецкі раён)|Нагорнае]], будынак паштовай станцыі (1-я палова XIX ст.) у в. [[Вёска Сіняўка|Сіняўка]], Свята-Багародзіцкая царква (1911) у в. [[Вёска Салаўі, Кухчыцкі сельсавет|Салаўі]], сядзіба (1901) у в. [[Стралкава]], Свята-Яна-Прадцечанская царква (пачатак XIX ст.) і сядзібна-паркавы ансамбль (2-я палова XIX ст.) у в. [[Вёска Туча|Туча]], вятрак (канец [[XIX стагоддзе н.э.|XIX ст.]] —пачатак XX ст.) у в. [[Вёска Шэйкі, Галынкаўскі сельсавет|Шэйкі, Галынкаўскі сельсавет]], сядзіба (1772) у в. [[Янавічы]].
== Вядомыя асобы ==
* [[Уладзімір Васільевіч Дубіна]] (1906—1987) — [[Герой Сацыялістычнай Працы]].
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* Административно-территориальное устройство БССР: справочник: в 2 т. / Главное архивное управление при Совете Министров БССР, Институт философии и права Академии наук БССР. — Минск: «Беларусь», 1985―1987.
* Административно-территориальное устройство Республики Беларусь (1981—2010 гг.): справочник. — Минск: БелНИИДАД, 2012. — 172 с.
== Спасылкі ==
* [http://www.kletsk.minsk-region.by/ Клецкі раённы выканаўчы камітэт] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130508154014/http://www.kletsk.minsk-region.by/ |date=8 мая 2013 }}
{{Клецкі раён}}
{{Адміністрацыйны падзел Мінскай вобласці}}
{{Навігацыйная табліца з падгрупамі
|navbar = plain
|state = {{{state|collapsed}}}
|загаловак = Клецкі раён у гістарычных адміністрацыйных адзінках
|базавы_стыль = background-color: {{Колер|Беларусь}};
|спіс5 = {{Баранавіцкая вобласць|child|загаловак=Клецкі раён у [[Баранавіцкая вобласць|Баранавіцкай вобласці]] (1940—1954)}}
|спіс6 = {{Мінская вобласць БССР|child|загаловак=Клецкі раён у [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]] (1954—1962, з 1966)}}
}}
[[Катэгорыя:Клецкі раён| ]]
[[Катэгорыя:Раёны, утвораныя ў 1940 годзе]]
[[Катэгорыя:Раёны, скасаваныя ў 1962 годзе]]
[[Катэгорыя:Раёны, утвораныя ў 1966 годзе]]
slzfkoam8dkqihnsfqjh1nxis3272t9
Ляхавіцкі раён
0
2196
4191637
4184503
2022-08-22T06:36:35Z
Artsiom91
31770
/* Гісторыя */ ілюстрацыя
wikitext
text/x-wiki
{{Адміністрацыйная адзінка
|Колер1 = {{Колер|Беларусь}}
|Колер2 =
|Беларуская назва = Ляхавіцкі раён
|Арыгінальная назва =
|Герб =
|Сцяг =
|Краіна = [[Беларусь]]
|Статут = раён
|Гімн =
|Уваходзіць у = [[Брэсцкая вобласць]]
|Уключае =
|Сталіца = [[Ляхавічы]]
|Буйныгорад =
|Буйныягарады =
|Раздзел =
|Назва раздзела =
|Глава2 =
|Назва главы2 =
|ВУП =
|Год ВУП =
|Месца па ВУП =
|ВУП на душу насельніцтва =
|Месца па ВУП на душу насельніцтва =
|Мова =
|Мовы = <small>'''Родная мова:'''</small> [[Беларуская мова|беларуская]] 90,55 %, [[руская мова|руская]] 8,08 %<br/><small>'''Размаўляюць дома:'''</small> беларуская 78,17 %, руская 17,64 %<ref name="belstat2009">[https://archive.is/20120523225241/belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/itogi1.php Вынікі перапісу 2009 года.]{{ru icon}}</ref>
|Насельніцтва = 27 392 чал.<ref name=rajon-infa />
|Год перапісу = 2014
|Месца па насельніцтве = 14
|Шчыльнасць = 20,24
|Месца па шчыльнасці = 10
|Нацыянальны склад = [[беларусы]] — 88,45 %, <br /> [[палякі]] — 6,46 %, <br /> [[рускія]] — 3,53 %, <br /> іншыя — 1,56 %<ref name="belstat2009" />
|Канфесійны склад =
|Плошча = 1 353,55<ref name=rajon-infa>[http://liahovichi.brest-region.gov.by/index.php?option=com_content&view=article&id=12698&Itemid=933&lang=ru Інфармацыя пра раён на афіцыйным сайце] (па стане на [[1 студзеня]] [[2014]] г.).{{ru icon}}</ref>
|Месца па плошчы = 15
|Максімальная вышыня =
|Сярэдняя вышыня =
|Мінімальная вышыня =
|Шырата =
|Даўгата =
|Карта = Belarus, Bresckaja voblasć, Liachavicki rajon.png
|Часавыпояс = [[UTC+3]]
|Абрэвіятура =
|ISO =
|FIPS =
|Код аўтамабільных нумароў =
|Сайт = http://liahovichi.brest-region.by/
|Заўвагі =
}}
'''Ля́хавіцкі раё́н''' — [[раён]] у складзе [[Брэсцкая вобласць|Брэсцкай вобласці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Ляхавіцкі раён мяжуе з [[Баранавіцкі раён|Баранавіцкім]], [[Ганцавіцкі раён|Ганцавіцкім]] і [[Івацэвіцкі раён|Івацэвіцкім]] раёнамі Брэсцкай вобласці і [[Клецкі раён|Клецкім]] і [[Нясвіжскі раён|Нясвіжскім]] раёнамі [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]].
== Назва ==
Назва раёна паходзіць ад назвы [[Горад Ляхавічы|горада Ляхавічы]] — адміністрацыйнага цэнтра раёна.
== Адміністрацыйны падзел ==
Ляхавіцкі раён адміністрацыйна падзелены на 8 [[Сельскі Савет|сельскіх Саветаў]]:
* [[Альхоўскі сельсавет|Альхоўскі с/с]];
* [[Востраўскі сельсавет, Ляхавіцкі раён|Востраўскі с/с]];
* [[Ганчароўскі сельсавет|Ганчароўскі с/с]];
* [[Жарабковіцкі сельсавет|Жарабковіцкі с/с]];
* [[Конькаўскі сельсавет|Конькаўскі с/с]];
* [[Крывошынскі сельсавет|Крывошынскі с/с]];
* [[Навасёлкаўскі сельсавет, Ляхавіцкі раён|Навасёлкаўскі с/с]];
* [[Начаўскі сельсавет|Начаўскі с/с]].
== Гісторыя ==
=== Расійская імперыя ===
Гістарычным папярэднікам Ляхавіцкага раёна можна лічыць [[Ляхавіцкая воласць|Ляхавіцкую воласць]] (цэнтр воласці — [[Ляхавічы]]) у складзе [[Слуцкі павет|Слуцкага павета]] [[Мінская губерня|Мінскай губерні]] [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]]. Ляхавіцкая воласць была ўтворана ў [[1795]] г. і праіснавала так ажно да самога канца Расійскай імперыі. Пад канец [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] лінія фронту была нестабільнай, што абумоўлівала і нестабільнасць мясцовай улады. У [[БНР]] жа, якая абвяшчала права на валоданне амаль усімі [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнымі тэрыторыямі беларусаў]], у тым ліку тэрыторыяй Ляхавіцкай воласці, адміністрацыйны падзел адсутнічаў увогуле.
=== Міжваенная Польшча ===
Пасля [[Польска-савецкая вайна|Польска-савецкай вайны 1919—1921 гг.]] у выніку [[Рыжскі мірны дагавор (1921)|Рыжскага мірнага дагавора]] да [[Польская Рэспубліка, 1918—1939|Польшчы]] адышла 4,5-мільённая [[Заходняя Беларусь]] плошчай больш за 110 тыс. км². Гэта доля не абмінула і Ляхавіцкую воласць, якая была рэарганізаваная польскімі ўладамі ў [[Ляхавіцкая гміна|Ляхавіцкую гміну]] ў складзе [[Баранавіцкі павет|Баранавіцкага павета]] [[Навагрудскае ваяводства, Польшча|Навагрудскага ваяводства]] і праіснавала ў такім статусе ажно да [[18 верасня]] [[1939]] г., калі [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|Беларусь]] была ўз’яднана ў складзе [[БССР]].
=== БССР ===
[[Файл:1940. Ляхавіцкі раён Баранавіцкай вобласці.svg|міні|злева|Ляхавіцкі раён ў складзе Баранавіцкай вобласці. 1940]]
Ляхавіцкі раён быў утвораны [[15 студзеня]] [[1940]] года з цэнтрам у горадзе [[Ляхавічы]] ў складзе [[Баранавіцкая вобласць|Баранавіцкай вобласці]] [[БССР]]. [[12 кастрычніка]] [[1940]] года падзелены на 18 сельсаветаў: [[Альхавецкі сельсавет|Альхавецкі]], [[Востраўскі сельсавет (Ляхавіцкі раён)|Востраўскі]], [[Дараўскі сельсавет|Дараўскі]], [[Жарабковіцкі сельсавет|Жарабковіцкі]], [[Крывошынскі сельсавет|Крывошынскі]], [[Куршынавіцкі сельсавет|Куршынавіцкі]], [[Ліпскі сельсавет (Ляхавіцкі раён)|Ліпскі]], [[Ляхавіцкі сельсавет (Ляхавіцкі раён)|Ляхавіцкі]], [[Малагарадзішчанскі сельсавет|Малагарадзішчанскі]], [[Мядзведзіцкі сельсавет|Мядзведзіцкі]], [[Навасёлкаўскі сельсавет (Ляхавіцкі раён)|Навасёлкаўскі]], [[Падлескі сельсавет|Падлескі]], [[Пад'язаўлеўскі сельсавет|Пад’язаўлеўскі]], [[Перахрэсцеўскі сельсавет|Перахрэсцеўскі]], [[Сваятыцкі сельсавет|Сваятыцкі]], [[Тальмінавіцкі сельсавет|Тальмінавіцкі]], [[Федзюкоўскі сельсавет|Федзюкоўскі]], [[Цыганскі сельсавет|Цыганскі]]. [[8 студзеня]] [[1954]] года Баранавіцкая вобласць была скасавана, і Ляхавіцкі раён перайшоў у склад [[Брэсцкая вобласць|Брэсцкай вобласці]] [[БССР]]. 16 ліпеня 1954 года скасаваны Альхавецкі, Дараўскі, Жарабковіцкі, Ліпскі, Мядзвядзіцкі, Сваятыцкі, Тальмінавіцкі, Цыганскі сельсаветы, утвораны [[Мініцкі сельсавет]]<ref>Указ Президиума Верховного Совета Белорусской ССР от 16 июля 1954 г. Об объединении сельских советов Брестской области // Сборник законов Белорусской ССР и указов Президиума Верховного Совета Белорусской ССР: 1938—1955 гг. — Мн.: Изд. Президиума Верхов. Совета БССР, 1956. — 347 с.</ref>. 22 красавіка 1957 скасаваны [[Свяціцкі сельсавет]], перададзены з [[Ганцавіцкі раён|Ганцавіцкага раёна]]. 4 кастрычніка 1957 года да раёна далучаны [[Гуцкі сельсавет|Гуцкі]] і [[Тухавіцкі сельсавет|Тухавіцкі]] сельсаветы скасаванага [[Быценскі раён|Быценскага раёна]]. 17 красавіка 1959 года скасаваны Гуцкі сельсавет, 17 лістапада 1959 года — Ляхавіцкі і Перахрэсцеўскі сельсаветы, утвораны [[Рачканскі сельсавет]]. 25 снежня 1962 года да раёна далучаны гарадскі пасёлак [[Ганцавічы]], [[Агарэвіцкі сельсавет|Агарэвіцкі]], [[Дзяніскавіцкі сельсавет|Дзяніскавіцкі]], [[Нацкі сельсавет (Ганцавіцкі раён)|Нацкі]], [[Любашаўскі сельсавет|Любашаўскі]], [[Люсінскі сельсавет|Люсінскі]], [[Хатыніцкі сельсавет|Хатыніцкі]], [[Чудзінскі сельсавет|Чудзінскі]] скасаванага Ганцавіцкага раёна. 30 ліпеня 1966 года Ганцавіцкі раён адноўлены, усе адміністрацыйна-тэрытарыяльныя адзінкі перададзены назад. 20 мая 1968 года Пад’язаўлеўскі сельсавет перайменаваны ў [[Альхоўскі сельсавет|Альхоўскі]], 3 ліпеня 1972 года Падлескі — у [[Жарабковіцкі сельсавет|Жарабковіцкі]], 4 чэрвеня 1979 года Мініцкі — у [[Ганчароўскі сельсавет|Ганчароўскі]], Рачканскі — у [[Начаўскі сельсавет|Начаўскі]]. 6 красавіка 1981 года ўтвораны [[Падлескі сельсавет]], Тухавіцкі сельсавет скасаваны. 16 сакавіка 1987 года Федзюкоўскі сельсавет перайменаваны ў [[Конькаўскі сельсавет|Конькаўскі]].
=== Рэспубліка Беларусь ===
З’яўляючыся правапераемніцай БССР, [[Рэспубліка Беларусь]] пакінула яе [[Адміністрацыйны падзел Беларусі|адміністрацыйны падзел]], і ў наш час Ляхавіцкі раён працягвае існаванне ў складзе [[Брэсцкая вобласць|Брэсцкай вобласці]] Рэспублікі Беларусь у тых жа межах, што і ў [[СССР|савецкі перыяд]]. 23 снежня 1997 года з часткі Крывошынскага сельсавета ўтвораны Свяціцкі сельсавет, Малагарадзішчанскі сельсавет скасаваны. 20 снежня 2013 года Куршынавіцкі, Падлескі і Свяціцкі сельсаветы скасаваныя<ref>[http://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D914b0062313&p1=1 Решение Брестского областного Совета депутатов от 20 декабря 2013 г. № 330 Об изменениях в административно-территориальном устройстве Ляховичского района Брестской области]{{Недаступная спасылка}}</ref>.
== Геаграфія ==
=== Геаграфічнае становішча ===
Ляхавіцкі раён знаходзіцца на поўначы ўсходняй часткі [[Брэсцкая вобласць|Брэсцкай вобласці]] і мяжуе на поўначы з [[Баранавіцкі раён|Баранавіцкім]] раёнам Брэсцкай вобласці і [[Нясвіжскі раён|Нясвіжскім]] раёнам [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]], на паўднёвым усходзе — з [[Ганцавіцкі раён|Ганцавіцкім]], на паўднёвым захадзе — з [[Івацэвіцкі раён|Івацэвіцкім]] раёнамі Брэсцкай вобласці, на ўсходзе — з [[Клецкі раён|Клецкім]] раёнам Мінскай вобласці. Плошча раёна складае 1353,55 км². [[Горад Ляхавічы]] — адміністрацыйны цэнтр раёна — знаходзіцца за 226 км на паўночны ўсход ад абласнога цэнтра — [[Горад Брэст|г. Брэста]], за 161 км на паўднёвы захад ад [[Сталіца#Сталіцы Беларусі|сталіцы]] — [[Горад Мінск|г. Мінска]], за 22 км на паўднёвы ўсход ад [[Горад Баранавічы|г. Баранавічы]].
=== Рэльеф ===
Паверхня большай часткі раёна ўзгорыста-раўнінная, плоская, на поўдні з участкамі дзюнна-бугрыстых форм; паўночная частка ў межах [[Баранавіцкая раўніна|Баранавіцкай раўніны]] і [[Капыльская града|Капыльскай грады]], паўднёвая — у межах [[Прыпяцкае Палессе|Прыпяцкага Палесся]]. Агульны нахіл з поўначы на поўдзень. 70 % тэрыторыі на вышынях 180—200 м, 28 % — ніжэй за 180 м, каля 1,5 % — вышэй за 200 м. Найвышэйшы пункт 223,2 м на паўночным усходзе (за 1,2 км на захад ад вёскі [[вёска Шчаснавічы|Шчаснавічы]]); найменшая абсалютная адзнака 151,2 м — урэз [[рака Шчара|Шчары]]. Глыбіня расчлянення рэльефу да 20 м/км².
=== Геалагічная будова і карысныя выкапні ===
У тэктанічных адносінах тэрыторыя раёна прымеркавана да паўднёвага схілу [[Беларуская антэкліза|Беларускай антэклізы]]. Зверху залягаюць пароды [[чацвярцічны перыяд|чацвярцёвага]] ўзросту магутнасцю ад 60—90 м да 160 м у ледавіковых лагчынах. Складзены на поўдні паазерскімі азёрна-алювіяльнымі адкладамі, на поўначы — сожскімі марэннымі і канцова-марэннымі ўтварэннямі. Ніжэй залягаюць марэнныя і водна-ледавіковыя адклады дняпроўскага, бярэзінскага і нараўскага зледзяненняў. Пад чацвярцёвымі адкладамі на старажытных водападзелах залягаюць [[палеаген]]авыя магутнасцю 15—20 м, у ледавіковых лагчынах — [[мелавы перыяд|верхнемелавыя]] адклады магутнасцю да 40 м. Па ўсёй тэрыторыі пашыраны верхне[[пратэразой]]скія (рыфейскія і вендскія) адклады магутнасцю ад 50 м на захадзе да 340 м на поўдні і паўднёвым усходзе. Пароды крышталічнага фундамента залягаюць на абсалютных адзнаках ад 50—100 да −300 — −450 м.
Вядомы 13 радовішчаў торфу з агульнымі запасамі каля 136,3 тыс. т (найбольшыя Выганашчанскае, Сельцы, Цыганы); Завіннеўскае радовішча мелу, Дамашанскае радовішча глін і суглінкаў і Падлескае радовішча пяску.
=== Клімат ===
[[Клімат]], як і ва ўсёй Беларусі, у Ляхавіцкім раёне [[Умераны клімат|ўмераны]]. Пры гэтым выконваецца агульнабеларуская тэндэнцыя да пераходу клімату з больш [[Марскі клімат|марскога]] да больш [[Кантынентальны клімат|кантынентальнага]] з захаду на ўсход. Ляхавіцкі раён, як і іншыя раёны Брэсцкай вобласці, прыдатны для [[сельская гаспадарка|сельскай гаспадаркі]].
{{Клімат горада
|Горад_род=Ляхавіцкага раёна (на прыкладзе [[Горад Ляхавічы|Ляхавічаў]])
|Крыніца=[http://en.climate-data.org/location/23317/ Climate-Data.org]
| Сту_сяр=-6.2 | Сту_сяр_апад=36
| Лют_сяр=-4.9 | Лют_сяр_апад=27
| Сак_сяр=-0.7 | Сак_сяр_апад=34
| Кра_сяр=6.9 | Кра_сяр_апад=41
| Май_сяр=13.0 | Май_сяр_апад=57
| Чэр_сяр=16.6 | Чэр_сяр_апад=84
| Ліп_сяр=17.7 | Ліп_сяр_апад=81
| Жні_сяр=17.1 | Жні_сяр_апад=68
| Вер_сяр=12.6 | Вер_сяр_апад=57
| Кас_сяр=7.2 | Кас_сяр_апад=47
| Ліс_сяр=1.6 | Ліс_сяр_апад=47
| Сне_сяр=-3 | Сне_сяр_апад=42
| Год_сяр=6.5 | Год_сяр_апад=621
| Сту_сяр_мін=-9.1 | Сту_сяр_макс=-3.2
| Лют_сяр_мін=-8.1 | Лют_сяр_макс=-1.7
| Сак_сяр_мін=-4.4 | Сак_сяр_макс=3.0
| Кра_сяр_мін=2.1 | Кра_сяр_макс=11.7
| Май_сяр_мін=7.5 | Май_сяр_макс=18.6
| Чэр_сяр_мін=11.3 | Чэр_сяр_макс=21.9
| Ліп_сяр_мін=12.6 | Ліп_сяр_макс=22.9
| Жні_сяр_мін=11.8 | Жні_сяр_макс=22.4
| Вер_сяр_мін=7.9 | Вер_сяр_макс=17.4
| Кас_сяр_мін=3.5 | Кас_сяр_макс=11.0
| Ліс_сяр_мін=-0.7 | Ліс_сяр_макс=4.0
| Сне_сяр_мін=-5.5 | Сне_сяр_макс=-0.5
| Год_сяр_мін=2.4 | Год_сяр_макс=10.6
| Сту_а_макс= | Сту_а_мін=
| Лют_а_макс= | Лют_а_мін=
| Сак_а_макс= | Сак_а_мін=
| Кра_а_макс= | Кра_а_мін=
| Май_а_макс= | Май_а_мін=
| Чэр_а_макс= | Чэр_а_мін=
| Ліп_а_макс= | Ліп_а_мін=
| Жні_а_макс= | Жні_а_мін=
| Вер_а_макс= | Вер_а_мін=
| Кас_а_макс= | Кас_а_мін=
| Ліс_а_макс= | Ліс_а_мін=
| Сне_а_макс= | Сне_а_мін=
| Год_а_макс= | Год_а_мін=
|}}
=== Водная сістэма ===
[[Рака|Рэкі]], якія працякаюць па раёне, пераважна прыналежаць басейну [[Рака Нёман|Нёмана]] (за выключэннем [[Рака Нача, прыток Лані|Начы]] — ракі з басейна [[Рака Дняпро|Дняпра]]) і маюць наступную працягласць па тэрыторыі раёна:
* '''Басейн [[Рака Нёман|Нёмана]]''':
** [[Рака Шчара|Шчара]] — 133,9 км:
*** [[Рака Ведзьма|Ведзьма]] (левы прыток Шчары) — 23,7 км;
**** [[Рака Шавялёўка|Шавялёўка]] (прыток Ведзьмы) — 21 км<ref name="ft">[http://www.fishtour.by/articles.php?id=917 Рэспубліканская комплексная схема размеркавання рыбалоўных угоддзяў — Брэсцкая вобласць] {{ref-ru}}</ref>;
*** [[Рака Свідроўка|Свідроўка]] (левы прыток Шчары) — 21 км;
*** [[Рака Ліпнянка|Ліпнянка]] (правы прыток Шчары) — 25,8 км;
*** [[Рака Мышанка|Мышанка]] (правы прыток Шчары);
* '''Басейн [[Рака Дняпро|Дняпра]]''':
** [[Рака Нача, прыток Лані|Нача]] (правы прыток [[Рака Лань|Лані]]).
На тэрыторыі раёна знаходзяцца чатыры [[вадасховішча|вадасховішчы]], якію маюць адпаведную плошчу:
* [[Мінічскае вадасховішча|Мінічскае]] — 540 га;
* [[Нетчынскае вадасховішча|Нетчынскае]] — 107 га;
* [[Ляхавіцкае вадасховішча, Ляхавіцкі раён|Ляхавіцкае]] ў вярхоўі ракі Ведзьма;
* [[Ляхавіцкае вадасховішча, Ляхавічы|Ляхавіцкае]] ў рысе горада Ляхавічы.
Буйнейшае возера раёна — [[возера Качайла|Качайла]].
[[Лес|Лясы]] і [[парк]]і займаюць каля 510 км², што складае 37,6 % тэрыторыі раёна. Пад сельскагаспадарчыя патрэбы выкарыстоўваюцца каля 50 % зямель.
== Насельніцтва ==
{|class="wikitable"
!'''Змяненне колькасці насельніцтва Ляхавіцкага раёна ў XX—XXI стст. (чал.)<ref>[http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/itogi1.php Вынікі перапісу 2009 года.] {{Архівавана|url=https://archive.is/20120523225241/belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/itogi1.php |date=23 мая 2012 }} {{ref-ru}}</ref><ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/ussr59_reg1.php Усесаюзны перапіс насельніцтва 1959 г. Колькасць наяўнага насельніцтва гарадоў і іншых паселішчаў, раёнаў, раённых цэнтраў і буйных сельскіх населеных месцаў на 15 студзеня 1959 года па рэгіёнах саюзных рэспублік (акрамя РСФСР)]{{ru icon}}</ref><ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/ussr70_reg1.php Колькасць наяўнага насельніцтва гарадоў, пасёлкаў гарадскога тыпу, раёнаў і раённых цэнтраў СССР па дадзеных перапісу на 15 студзеня 1970 года па рэспубліках, краях і абласцях (акрамя РСФСР)]{{ru icon}}</ref><ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/ussr79_reg1.php Усесаюзны перапіс насельніцтва 1979 г. Колькасць наяўнага насельніцтва саюзных і аўтаномных рэспублік, аўтаномных абласцей і акруг, краёў, абласцей, раёнаў, гарадскіх паселішчаў, сел-райцэнтраў і сельскіх паселішчаў з насельніцтвам болей за 5000 чалавек (акрамя РСФСР)]{{ru icon}}</ref><ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng89_reg1.php Усесаюзны перапіс насельніцтва 1989 г. Колькасць насельніцтва саюзных рэспублік СССР і іх тэрытарыяльных адзінак па поле]{{ru icon}}</ref>'''
<timeline>
ImageSize = width:600 height:300
PlotArea = left:50 right:20 top:30 bottom:30
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = late
Colors =
id:linegrey2 value:gray(0.9)
id:linegrey value:gray(0.87)
id:values value:gray(0.33)
id:cobar value:rgb(0.2,0.7,0.8)
id:cobar2 value:rgb(0.6,0.9,0.6)
DateFormat = yyyy
Period = from:0 till:50000
ScaleMajor = unit:year increment:10000 start:0 gridcolor:linegrey
ScaleMinor = unit:year increment:10000 start:0 gridcolor:linegrey2
PlotData =
color:cobar width:23 align:left
bar:1959 from:0 till:49795
bar:1970 from:0 till:48588
bar:1979 from:0 till:44216
bar:1989 from:0 till:39877
bar:2009 from:0 till:30498
bar:2014 from:0 till:27392
PlotData=
textcolor:values fontsize:XS
bar:1959 at: 49795 text: 49795 shift:(-10,5)
bar:1970 at: 48588 text: 48588 shift:(-10,5)
bar:1979 at: 44216 text: 44216 shift:(-10,5)
bar:1989 at: 39877 text: 39877 shift:(-10,5)
bar:2009 at: 30498 text: 30498 shift:(-10,5)
bar:2014 at: 27392 text: 27392 shift:(-10,5)
</timeline>
|}
Станам на [[1 студзеня]] [[2014]] года колькасць насельніцтва раёна складае 27 392 чалавекі, пры гэтым у [[сельская мясцовасць|сельскай мясцовасці]] пражывае каля 60 % усяго насельніцтва раёна. Сярэдняя [[шчыльнасць насельніцтва]] — 20,24 чалавек на км².
=== Этна-лінгвістычныя дадзеныя ===
[[File:Liachawiczy-mova2009.jpg|thumb|Размеркаванне насельніцтва Ляхавіцкага раёна па гутарковай мове (па выніках перапісу 2009 г.)]]
Па выніках перапісу 2009 г. размеркаванне нацыянальнасцей Ляхавіцкага раёна адбылося наступным чынам:
* [[беларусы]] — 88,45 %;
* [[палякі]] — 6,46 %;
* [[рускія]] — 3,53 %;
* іншыя — 1,56 %<ref name="belstat2009" />.
Роднай мовай большасць насельніцтва раёна назвала [[Беларуская мова|беларускую]] (90,55 %), на другім месцы стаіць [[руская мова|руская]] (8,08 %). Пры гэтым дома размаўляюць па-беларуску 78,17 % жыхароў раёна, а па-руску — 17,64 %<ref name="belstat2009">[https://archive.is/20120523225241/belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/itogi1.php Вынікі перапісу 2009 года.]{{ru icon}}</ref>.
== Памятныя мясціны ==
* [[Касцёл Унебаўзяцця Найсвяцейшай Дзевы Марыі, Дарава]];
* [[Касцёл Святых апосталаў Пятра і Паўла, Мядзведзічы]];
* [[Палаца-паркавы ансамбль, Нача|Палаца-паркавы ансамбль Чарноцкіх]] в. Нача;
* [[Свята-Раства-Багародзіцкая царква, Востраў]];
* [[Свята-Мікалаеўская царква, Дарава]];
* [[Свята-Духаўская царква, Падлессе]];
* [[Свята-Пакроўская царква, Крывошын]];
* [[Сядзіба Рэйтанаў, Грушаўка|Сядзіба Рэйтанаў]] в. Грушаўка
== Старшыні райвыканкама ==
* [[22 мая]] [[2018]] — [[20 кастрычніка]] [[2020]] — [[Аляксандр Віктаравіч Камінскі]];
* з [[20 кастрычніка]] [[2020]] — [[Мікалай Мікалаевіч Мароз]].
== Вядомыя асобы ==
* [[Алег Вацлававіч Лукашэвіч]]
* [[Станіслаў Рокаш]]
* [[Алесь Бадак]]
* [[Тонік Крагельскі]]
* [[Юзік Чарнецкі]]
* [[Томаш Чаплі]]
* [[Аляксей Іванавіч Шаланда]]
* [[Мікалай Лукіч Сцепанюк]]
* [[Штэфан Трыбухоўскі]]
* [[Леанід Пранчак]]
* [[Алесь Цярэшка]]
* [[Лейба Розовскі]]
* [[Пётр Татарыновіч]]
* [[Аляксей Ігнатавіч Мікуліч]]
* [[Тадэвуш Рэйтан]] (1740, маёнтак Грушаўка — 1780) — палітычны дзеяч.
* [[Мар’ян Фальскі]]
* [[Сяргей Пясецкі]]
* [[Фларыян Бохвіц]]
* [[Антаніна Эмінава]]
* [[Генрых Міхайлавіч Траццяк]]
* [[Міхаіл Пташук]]
* [[Анатоль Санько]]
* [[Альтэр Бреўда]]
* [[Яўген Сцяпанавіч Папроцкі]]
* [[Уладзімір Пранько]]
* [[Галіна Казіміраўна Аверкіна (Трызна)]]
* [[Сымон Свістуновіч]]
* [[Ноех Мельнік]]
* [[Ян Станіслаў Сапега]]
* [[Сяргей Чарановіч]]
* [[Уладзімір Дамашэвіч]] (1928, в. [[Вадзяціна]] — 2014) — беларускі пісьменнік, празаік.
* [[Ганна Схаластыка Хадкевіч]]
* [[Францішак Стэфан Леан Сапега]]
* [[Анатоль Герасімовіч]]
* [[Вітольд Міладоўскі]]
* [[Ежы Феліцыян Сапега]]
* [[Віктар Чарнавокі]]
* [[Міхаіл Кулік]]
* [[Мікалай Пігулеўскі]]
* [[Альбрэхт Мартынавіч Гаштольд]]
* [[Фёдар Міхайлавіч Еўлашоўскі]]
* [[Генадзь Іванавіч Цітовіч]]
* [[Крысціна Крагельская]]
* [[Уладзімір Малахвей]]
* [[Святаслаў Мядзведскі]]
* [[Юра Гарбаты]]
* [[Вольга Сокал]]
* [[Васіль Салаўёў]]
* [[Рыгор Касабуцкі]]
* [[Тоніо Грабоўскі]]
* [[Аляксандр Іванавіч Вітко]]
* [[Іван Антановіч]]
* [[Віталь Уладзіміравіч Скалабан]]
* [[Міхаіл Гаўрылавіч Мінкевіч]]
* [[Уладзімір Гаўрылавіч Мінкевіч]]
* [[Вольга Мацюшка]]
* [[Васіль Сокал]]
* [[Міхась Турыянскі]]
* [[Яраслаў Патоцкі]]
* [[Ірэна Патоцка-Шарска]]
* [[Аліна Густаўна Рэйтан-Гартынг]]
* [[Анатоль Гатоўчыц]]
* [[Васіль Іванавіч Кунціш]]
* [[Адам Ігнатавіч Кумейша]]
* [[Здзіслаў Сіцька]]
* [[Міхаіл Гаўрылавіч Мінкевіч]]
* [[Станіслаў Гаштольд]]
* [[Ян Караль Хадкевіч]]
* [[Леанард Кавэцкі]]
* [[Вацлаў Пянткоўскі]]
* [[Станіслаў Касакоўскі]]
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{крыніцы/ЭПБ|3|Ляхавіцкі раён}}
{{Ляхавіцкі раён}}
{{Адміністрацыйны падзел Брэсцкай вобласці}}
{{Навігацыйная табліца з падгрупамі
|navbar = plain
|загаловак = Ляхавіцкі раён у гістарычных адміністрацыйных адзінках
|базавы_стыль = background-color: {{Колер|Беларусь}};
|спіс1 = {{Баранавіцкая вобласць|child|загаловак=Ляхавіцкі раён у [[Баранавіцкая вобласць|Баранавіцкай вобласці]] (1940—1954)}}
|спіс2 = {{Брэсцкая вобласць БССР|child|загаловак=Ляхавіцкі раён у [[Брэсцкая вобласць|Брэсцкай вобласці]] (з 1954)}}
}}
[[Катэгорыя:Ляхавіцкі раён| ]]
[[Катэгорыя:Раёны, утвораныя ў 1940 годзе]]
7jjpyq318iq5txdylf5tczspn63zva3
Лідскі раён
0
2201
4191636
4107503
2022-08-22T06:35:26Z
Artsiom91
31770
/* Гісторыя */ ілюстрацыя
wikitext
text/x-wiki
{{Адміністрацыйная адзінка
|Колер1 = {{колер|Беларусь}}
|Колер2 =
|Беларуская назва = Лідскі раён
|Арыгінальная назва =
|Герб = Coat of Arms of Lidy, Belarus.svg
|Сцяг =
|Краіна = [[Беларусь]]
|Статут = раён
|Гімн =
|Уваходзіць у = [[Гродзенская вобласць|Гродзенскую вобласць]]
|Уключае = 276 сельскіх населеных пунктаў<br />13 сельсаветаў
|Сталіца = [[Ліда]]
|Буйныгорад =
|Буйныягарады =
|Раздзел =
|Назва раздзела =
|Глава2 =
|Назва главы2 =
|ВУП =
|Год ВУП =
|Месца па ВУП =
|ВУП на душу насельніцтва =
|Месца па ВУП на душу насельніцтва =
|Мова =
|Мовы = <small>'''Родная мова:'''</small> [[Беларуская мова|беларуская]] 53,48 %, [[руская мова|руская]] 41,75 %<br/><small>'''Размаўляюць дома:'''</small> беларуская 30,81 %, руская 61,07 %<ref name="belstat2009" />
|Насельніцтва = 135 096 чал.<ref name="belstat2009">[https://archive.is/20120523225241/belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/itogi1.php Вынікі перапісу 2009 года]</ref>
|Год перапісу = 2009
|Месца па насельніцтве = 1
|Шчыльнасць = 86,12
|Месца па шчыльнасці = 1
|Нацыянальны склад = [[беларусы]] — 51,38 %, <br /> [[палякі]] — 35,28 %, <br /> [[рускія]] — 9,35 %, <br /> [[украінцы]] — 1,68 %, <br /> іншыя — 2,31 %<ref name="belstat2009" />
|Канфесійны склад =
|Плошча = 1 566,74<ref>[http://www.gki.gov.by/docs/gzk_2010-15404.doc «Дзяржаўны зямельны кадастр Рэспублікі Беларусь»] (па стане на 1 студзеня 2011 г.)</ref>
|Месца па плошчы = 6
|Максімальная вышыня =
|Сярэдняя вышыня =
|Мінімальная вышыня =
|Шырата =
|Даўгата =
|Карта = Grodno-Oblast-Lida.png
|Часавыпояс =
|Абрэвіятура =
|ISO =
|FIPS =
|Код аўтамабільных нумароў =
|Сайт = http://lida.by/
|Заўвагі =
}}
'''Лі́дскі раё́н''' — [[Раён (адм. адзінка)|адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка]] ў складзе [[Гродзенская вобласць|Гродзенскай вобласці]] [[Беларусь|Беларусі]].
== Гісторыя ==
[[Файл:1940. Лідскі раён Баранавіцкай вобласці.svg|міні|злева|Лідскі раён ў складзе Баранавіцкай вобласці. 1940]]
Раён утвораны 15 студзеня [[1940]] года ў складзе [[Баранавіцкая вобласць|Баранавіцкай вобласці]] [[БССР]]. 12 кастрычніка 1940 года падзелены на 20 сельсаветаў: [[Аполінскі сельсавет|Аполінскі]], [[Беліцкі сельсавет (Лідскі раён)|Беліцкі]], [[Бердаўскі сельсавет|Бердаўскі]], [[Ваверскі сельсавет|Ваверскі]], [[Вольшаўскі сельсавет|Вольшаўскі]], [[Ганчарскі сельсавет|Ганчарскі]], [[Гервянікаўскі сельсавет|Гервянікаўскі]], [[Дакудаўскі сельсавет (Лідскі раён)|Дакудаўскі]], [[Дубровенскі сельсавет (Лідскі раён)|Дубровенскі]], [[Запольскі сельсавет (Лідскі раён)|Запольскі]], [[Лідскі сельсавет|Лідскі]], [[Мейраўскі сельсавет|Мейраўскі]], [[Мыцкі сельсавет|Мыцкі]], [[Нёманскі сельсавет (Лідскі раён)|Нёманскі]], [[Няцецкі сельсавет|Няцецкі]], [[Радзівонішкаўскі сельсавет|Радзівонішкаўскі]], [[Тракельскі сельсавет|Тракельскі]], [[Траццякоўскі сельсавет|Траццякоўскі]], [[Фалькавіцкі сельсавет|Фалькавіцкі]], [[Цвермаўскі сельсавет|Цвермаўскі]]. З 20 верасня [[1944]] раён у складзе Гродзенскай вобласці. 16 ліпеня 1954 года скасаваны Аполінскі, Вольшаўскі, Запольскі, Лідскі, Мейраўскі, Мыцкі, Нёманскі, Няцецкі, Цвермаўскі сельсаветы, утвораны [[Белагрудскі сельсавет|Белагрудскі]], [[Крупаўскі сельсавет|Крупаўскі]] сельсаветы, Фалькавіцкі сельсавет перайменаваны ў [[Канюшанскі сельсавет|Канюшанскі]]. 3 красавіка 1959 года скасаваны Гервянікаўскі сельсавет, Тракельскі сельсавет перададзены [[Воранаўскі раён|Воранаўскаму раёну]]. 17 красавіка 1962 года да раёна далучаны [[Гасцілаўскі сельсавет|Гасцілаўскі]], [[Голдаўскі сельсавет|Голдаўскі]] і [[Парэцкі сельсавет (Лідскі раён)|Парэцкі]] сельсаветы скасаванага [[Жалудоцкі раён|Жалудоцкага раёна]], 25 снежня 1962 года — далучаны працоўны пасёлак [[Бярозаўка (горад)|Бярозаўка]] [[Навагрудскі раён|Навагрудскага раёна]], [[Пескаўскі сельсавет (Лідскі раён)|Пескаўскі]] і [[Ходаравецкі сельсавет|Ходаравецкі]] сельсаветы [[Шчучынскі раён|Шчучынскага раёна]], [[Нагародавіцкі сельсавет|Нагародавіцкі]] і [[Стрэльскі сельсавет|Стрэльскі]] сельсаветы [[Дзятлаўскі раён|Дзятлаўскага раёна]]. 12 чэрвеня 1964 года пасёлак торфапрадпрыемства «40 год БССР» пераўтвораны ў працоўны пасёлак [[Першамайскі (Лідскі раён)|Першамайскі]] з перадачай ў адміністрацыйнае падпарадкаванне Лідскага гарсавета. 6 студзеня 1965 года Нагародавіцкі і Стрэльскі сельсаветы перададзены Дзятлаўскаму раёну. 26 чэрвеня 1965 года ўтвораны [[Мыцкі сельсавет]], скасаваны Парэцкі і Канюшанскі сельсаветы. 11 студзеня 1966 года ўтвораны [[Дварышчанскі сельсавет (Лідскі раён)|Дварышчанскі сельсавет]], 24 чэрвеня 1968 года працоўны пасёлак Бярозаўка атрымаў статус гарадскога пасёлка. 11 лютага 1972 года скасаваны Мыцкі сельсавет. 12 лістапада 1973 года Белагрудскі сельсавет перайменаваны [[Тарноўскі сельсавет|Тарноўскі]]. 27 сакавіка 1978 года скасаваны Радзівонішкаўскі сельсавет. 24 красавіка 1978 года ўтвораны [[Дзітвянскі сельсавет]]. 21 верасня 1990 года гарадскі пасёлак [[Бярозаўка (горад)|Бярозаўка]] набыў статус горада раённага падпарадкавання. 20 верасня 2002 года Хадаравецкі сельсавет перайменаваны ў [[Ходараўскі сельсавет (Лідскі раён)|Ходараўскі]], Гасцілаўскі — у [[Мажэйкаўскі сельсавет (Лідскі раён)|Мажэйкаўскі]], працоўны пасёлак Першамайскі аднесены да катэгорыі сельскіх населеных пунктаў (пасёлак)<ref>[http://www.kaznachey.com/doc/eA6TDUQ5BD5 Решение Гродненского областного Совета депутатов от 20 сентября 2002 г. № 98 О решении вопросов административно-территориального устройства Лидского района]</ref>. 23 снежня 2002 года пасёлак Першамайскі ўключаны ў склад Дубровенскага сельсавета. У 2019 годзе вёска [[Карытніца (Лідскі раён)|Карытніца]] выключана з Лідскага раёна і ўключана ў склад [[Дзятлаўскі раён|Дзятлаўскага раёна]].
== Адміністрацыйны падзел ==
У складзе раёна гарады [[Ліда]] і [[горад Бярозаўка|Бярозаўка]], 276 сельскіх населеных пунктаў, 13 сельсаветаў: [[Беліцкі сельсавет (Лідскі раён)|Беліцкі]], [[Бердаўскі сельсавет|Бердаўскі]], [[Ваверскі сельсавет|Ваверскі]], [[Ганчарскі сельсавет|Ганчарскі]], [[Дварышчанскі сельсавет (Лідскі раён)|Дварышчанскі]], [[Дзітвянскі сельсавет|Дзітвянскі]], [[Дубровенскі сельсавет (Лідскі раён)|Дубровенскі]], [[Крупаўскі сельсавет|Крупаўскі]], [[Мажэйкаўскі сельсавет (Лідскі раён)|Мажэйкаўскі]], [[Пескаўскі сельсавет (Лідскі раён)|Пескаўскі]], [[Тарноўскі сельсавет|Тарноўскі]], [[Траццякоўскі сельсавет|Траццякоўскі]], [[Ходараўскі сельсавет (Лідскі раён)|Ходараўскі]].
== Прырода ==
У тэктанічных адносінах раён прымеркаваны да [[Цэнтральнабеларускі масіў|Цэнтральнабеларускага масіву]], у межах якога выдзяляецца [[Лідская ступень]]. Зверху залягаюць [[антрапаген]]авыя адклады магутнасцю 80-120 м (у ледавіковых лагчынах да 190 м) сожскага, дняпроўскага, бярэзінскага і беларускага ледавікоўяў. Рэльеф падэшвы антрапагенавых адкладаў расчлянёны старажытнымідалінамі і ледавіковымі лагчынамі. Ніжэй залягаюць [[неаген]]авыя або [[палеаген]]авыя адклады магутнасцю да 20 м, па ўсёй тэрыторыі — [[мелавы перыяд|мелавыя]] да 100 м, на поўначы [[венд]]скія да 150 м. Пароды крышталічнага фундамента на глыбіні 100—200 м ніжэй узроўню. Вядомы радовішчы [[торф]]у ([[Дакудаўскае балота]] і інш.), [[мел]]у (каля вёскі [[Вялікія Канюшаны]]), пясчана-жвіровага матэрыялу, будаўнічых пяскоў, глін і суглінкаў.
Тэрыторыя раёна знаходзіцца ў межах [[Лідская раўніна|Лідскай раўніны]] і Нёманскай нізіны. Паверхня раўнінная, пераважаюць вышыні 130—180 м, найвышэйшы пункт — 207 м (за 8 км на поўнач ад Ліды). Агульны нахіл паверхні з паўночнага захаду на паўднёвы ўсход, да даліны [[Нёман]]а.
Сярэдняя тэмпература студзеня −5,7 °C, ліпеня 17,6 °C, ападкаў 604 мм за год, вегетацыйны перыяд 194 дні.
З паўночнага ўсходу на паўднёвы захад уздоўж мяжы з [[Навагрудскі раён|Навагрудскім]] і [[Дзятлаўскі раён|Дзятлаўскім]] раёнамі працякае рака [[Нёман]], якая мае прытокі [[Гаўя (рака)|Гаўя]] (з [[Жыжма|Жыжмой]]), [[Дзітва (рака)|Дзітва]] (з [[Лідзея]]й), [[Лебяда (рака)|Лебяда]], [[Нарва (Беларусь)|Нарва]], [[Астроўна (рака)|Астроўна]]. На тэрыторыі раёна азёры [[Вялічкаўскае возера|Вялічкаўскае]] і [[Глухава (возера)|Глухава]].
Глебы сельгасугоддзяў [[дзярнова-падзолістыя глебы|дзярнова-падзолістыя]] (50,6 %), [[дзярнова-падзолістыя забалочаныя глебы|дзярнова-падзолістыя забалочаныя]] (19,5 %), [[тарфяна-балотныя глебы|тарфяна-балотныя]] (14,8 %), [[Дзярновыя і дзярнова-карбанатныя забалочаныя глебы|дзярновыя забалочаныя]] (12,7 %) і інш. Пад лесам 27 % тэрыторыі. Пераважаюць лясы хваёвыя, яловыя, бярозавыя, найбольшыя масівы на ўсходзе — частка Нёманскіх лясоў. Балоты займаюць 13,4 % тэрыторыі раёна, з іх асушана каля 7,2 тыс. га; найбольш вялікія [[Дакудаўскае балота]], [[Жыжма (балота)|Жыжма]].
[[Заказнік рэспубліканскага значэння «Дакудаўскі»]].
== Насельніцтва ==
<!--Нацыянальны склад насельніцтва (паводле перапісу 1999, %, без г. Ліда): [[беларусы]] — 50,8, [[палякі]] — 42,1, [[рускія]] — 5,6, [[украінцы]] — 1,0. Беларускую мову назвалі роднай 87,8 % жыхароў раёна, 78,9 % указалі, што па-беларуску размаўляюць дома.-->
Нацыянальны склад насельніцтва (паводле перапісу 2009, %): [[беларусы]] — 51,4, [[палякі]] — 35,3, [[рускія]] — 9,4, [[украінцы]] — 1,7. Беларускую мову назвалі роднай 53,5 % жыхароў раёна.
== Гаспадарка ==
Галоўны гаспадарчы цэнтр раёна — [[горад Ліда]]. У горадзе [[горад Бярозаўка|Бярозаўка]] працуе шклозавод «Нёман». Дзейнічаюць торфапрадпрыемствы ў [[пасёлак Дзітва|Дзітве]] і [[рабочы пасёлак Першамайскі|Першамайскім]]. У в. [[вёска Даржы|Даржы]] знаходзяцца ільнозавод і завод мяса-касцяной мукі.
У раёне 16 сельскагаспадарчых прадпрыемстваў, 33 фермерскія гаспадаркі. Вырошчваюць збожжавыя і кармавыя культуры, бульбу, лён. Развіваецца мяса-малочная жывёлагадоўля, свінагадоўля. Працуе Лідская птушкафабрыка.
== Славутасці ==
{{main|Спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Лідскага раёна}}
* Пакроўская царква ў в. [[вёска Ганчары, Лідскі раён|Ганчары]] (XVIII ст.)
* [[Свята-Раства-Багародзіцкая царква, Голдава|Царква Раства Багародзіцы]] ў в. [[вёска Голдава|Голдава]] (XVIII ст.)
* Крыжаўзвіжанская царква ў в. [[вёска Бабры, Лідскі раён|Бабры]] (XVIII ст.)
* Крыжаўзвіжанская царква ў в. [[Беліца (Лідскі раён)|Беліца]] (пач. ХХ ст.)
* Пакроўская царква ў в. [[вёска Збляны, Лідскі раён|Збляны]] (ХХ ст.)
* [[Касцёл Святога Міхаіла, Няцеч|Міхайлаўскі касцёл]] у в. [[Вёска Няцеч, Тарноўскі сельсавет|Няцеч]] (ХІХ ст.)
* [[Касцёл Святога Міхаіла Арханёла, Белагруда|Міхайлаўскі касцёл]] у в. [[Белагруда]] (пач. ХХ ст.)
* Сядзібны комплекс у в. [[вёска Малое Мажэйкава|Малое Мажэйкава]] (ХІХ ст.)
* Сядзібны комплекс у в. [[вёска Тарнова|Тарнова]] (ХІХ — пач. ХХ ст.)
* Помнікі землякам, якія загінулі ў [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікую Айчынную вайну]]
* Брацкія магілы савецкіх воінаў і партызан
* Магілы ахвяр фашызму
* Помнікі археалогіі паблізу вёсак Белагруда, [[Беліца (Лідскі раён)|Беліца]], Беневічы, Гарняты, Дакудава, [[вёска Збляны, Лідскі раён|Збляны]], Красоўшчына і інш.
{{таксама}} [[Ліда#Славутасці]]
== Вядомыя асобы ==
* [[Вітольд Міхайлавіч Ашурак|Вітольд Ашурак]] (1970, в. Агароднікі — 2021) — беларускі грамадскі і палітычны дзeяч, [[Палітычныя зняволеныя|палітычны зняволены]].
* [[Данута Бічэль-Загнетава]] — беларуская паэтэса.
* [[Янка Жамойцін]] — беларускі пісьменнік-публіцыст, літаратурны крытык.
* [[Кіпрыян Антонавіч Кандратовіч|Кіпрыян Кандратовіч]] (1859, в. [[Зіновічы (Лідскі раён)|Зіновічы]] — 1932) — [[Генерал ад інфантэрыі|генерал]], член [[Народны сакратарыят БНР|Народнага сакратарыята БНР]], Галоўнакамандуючы беларускай народнай арміяй у часы [[1СВ|Першай сусветнай вайны]].
* [[Аляксей Логвін]] (1934, в. [[Збляны (Лідскі раён)|Збляны]] — 2004) — беларускі [[грамадскі дзеяч]]. Сябра і адзін з кіраўнікоў антыкамуністычнай [[Лідская моладзевая падпольная арганізацыя (1950)|Лідскай моладзевай падпольнай арганізацыі]] ў 1950—1951 гадах, рэпрэсаваны савецкай уладай.
* [[Хрысціна Лялько]] — беларуская пісьменніца.
* [[Апалонія Серакоўская]] (1838, фальварак Кункулка — 1919) — грамадская дзяячка, удзельніца [[Паўстанне 1863—1864 гадоў|паўстання 1863 года]], жонка [[Зыгмунт Серакоўскі|Зыгмунта Серакоўскага]].
* [[Мар’ян Іванавіч Стралюк]] — беларускі вучоны ў галіне энергетыкі.
* [[Яўген Сямашка]] — беларускі журналіст, гісторык.
* [[Казімір Уладзіслававіч Рахатка]] (нар. 1952) — беларускі палітык.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* Памяць: Ліда. Лідскі р-н: Гіст.-дак. хронікі гарадоў і р-наў Беларусі / Рэдкал. В. Баранаў і інш. — Мн.: Беларусь, 2004. — 566 с., іл. ISBN 985-01-0522-4
* А. С. Макарэвіч. Спіс незацверджанай шляхты Лідскага павета за 1853 г. як каштоўная крыніца па сацыяльна-дэмаграфічнай гісторыі і генеалогіі краю // Архіварыус, № 6. Мн., 2008.
* Административно-территориальное устройство БССР: справочник: в 2 т. / Главное архивное управление при Совете Министров БССР, Институт философии и права Академии наук БССР. — Минск: «Беларусь», 1985―1987.
* Административно-территориальное устройство Республики Беларусь (1981—2010 гг.): справочник. — Минск: БелНИИДАД, 2012. — 172 с.
== Спасылкі ==
* [http://lida.hrodna.by/ Pawet. Ліда i Лідчына, гісторыя i культура] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20090413203100/http://lida.hrodna.by/ |date=13 красавіка 2009 }}
* [http://www.radzima.org/be/rayon/lidski.html Адметнасці Лідскага раёна ў фотаздымках на Radzima.org]
{{Лідскі раён}}
{{Адміністрацыйны падзел Гродзенскай вобласці}}
{{Навігацыйная табліца з падгрупамі
|navbar = plain
|загаловак = Лідскі раён у гістарычных адміністрацыйных адзінках
|базавы_стыль = background-color: {{Колер|Беларусь}};
|спіс1 = {{Баранавіцкая вобласць|child|загаловак=Лідскі раён у [[Баранавіцкая вобласць|Баранавіцкай вобласці]] (1940—1944)}}
|спіс2 = {{Гродзенская вобласць БССР|child|загаловак=Лідскі раён у [[Гродзенская вобласць|Гродзенскай вобласці]] (з 1944)}}
}}
[[Катэгорыя:Лідскі раён| ]]
[[Катэгорыя:Раёны, утвораныя ў 1940 годзе]]
[[Катэгорыя:Баранавіцкая вобласць]]
8fuhjgl262tmvefnn08iubheyq441ns
Мастоўскі раён
0
2269
4191638
4099573
2022-08-22T06:37:16Z
Artsiom91
31770
/* Гісторыя */ ілюстрацыя
wikitext
text/x-wiki
{{Адміністрацыйная адзінка
|Беларуская назва = Мастоўскі раён
|Арыгінальная назва =
|Герб = BIA Mosty COA.svg
|Сцяг = BIA Mosty flag.svg
|Краіна = [[Беларусь]]
|Статут = раён
|Гімн =
|Уваходзіць у = [[Гродзенская вобласць]]
|Уключае =
|Сталіца = [[Масты]]
|Буйныгорад =
|Буйныягарады =
|Раздзел =
|Назва раздзела =
|Глава2 =
|Назва главы2 =
|ВУП =
|Год ВУП =
|Месца па ВУП =
|ВУП на душу насельніцтва =
|Месца па ВУП на душу насельніцтва =
|Мова =
|Мовы = <small>'''Родная мова:'''</small> [[Беларуская мова|беларуская]] 80,85 %, [[руская мова|руская]] 17,34 %<br/><small>'''Размаўляюць дома:'''</small> беларуская 52,06 %, руская 36,67 %<ref name="belstat2009">[https://archive.is/20120523225241/belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/itogi1.php Вынікі перапісу 2009 года]</ref>
|Насельніцтва = 28 233 чал.
|Год перапісу = 2018
|Месца па насельніцтве = 8
|Шчыльнасць = 25,26
|Месца па шчыльнасці = 7
|Нацыянальны склад = [[беларусы]] — 74,74 %, <br /> [[палякі]] — 18,69 %, <br /> [[рускія]] — 5,14 %, <br /> іншыя — 1,43 %<ref name="belstat2009" />
|Канфесійны склад =
|Плошча = 1 342,04<ref>[http://www.gki.gov.by/docs/gzk_2010-15404.doc «Дзяржаўны зямельны кадастр Рэспублікі Беларусь»] (па стане на 1 студзеня 2011 г.)</ref>
|Месца па плошчы = 12
|Максімальная вышыня =
|Сярэдняя вышыня =
|Мінімальная вышыня =
|Шырата =
|Даўгата =
|Карта = Harodnia province, Masty district.svg
|Часавыпояс =
|Абрэвіятура =
|ISO =
|FIPS =
|Код аўтамабільных нумароў =
|Сайт = http://www.mosty.grodno-region.by
|Заўвагі =
}}
'''Мастоўскі раён''' — [[Раён (адм. адзінка)|раён]] у складзе [[Гродзенская вобласць|Гродзенскай вобласці]]. Знаходзіцца на захадзе Гродзенскай вобласці. Утвораны [[15 студзеня]] [[1940]] года, ліквідаваны [[25 снежня]] [[1962]] года, адноўлены [[6 студзеня]] [[1965]] года. Плошча раёна — 1,3 тыс.км².
== Геаграфія ==
Тэрыторыя раёна размешчана ў межах [[Верхнянёманская нізіна|Верхнянёманскай нізіны]]. Рэльеф — раўнінны, агульны нахіл з поўдня на поўнач да даліны ракі [[рака Нёман|Нёман]]. Пераважае вышыня (80 %) 120 метраў над узроўнем мора. Самы высокі пункт — 167 метраў (за 2 км на поўдзень ад вёскі [[Вёска Вялікая Рагозніца|Вялікая Рагозніца]]).
[[Карысныя выкапні]]: мел, [[гліна|гліны]] і суглінкі, [[торф]], пясчана-жвіровы матэрыял. Сярэдняя тэмпература студзеня −5,1 °C, ліпеня +18 °C. [[Ападкі|Ападкаў]] выпадае 540 мм у год. [[Вегетацыйны перыяд]] — 198 сутак.
Працякаюць рэкі [[рака Дубніца|Дубніца]], [[Нёман]] з прытокамі [[Шчара]] з Сіпай, [[Зальвянка]], [[рака Рось|Рось]], Ельня. На тэрыторыі раёна пракладзены меліярацыйныя каналы Нацква, Ланцавічы, Міклашоўскі.
[[Файл:Ліпічанская пушча1.jpg|thumb|left|Машаны лес, [[Ліпічанская пушча]]]]
Лясы [[хваёвыя лясы|хваёвыя]], [[яловыя лясы|яловыя]], чорнаальховыя, бярозавыя, дубовыя, грабавыя, ясянёвыя, займаюць 33 % тэрыторыі раёна.
Помнікі прыроды рэспубліканскага значэння: катлавіны Гумнішча і Падбярэззе, [[Пабоеўскі вялікі камень з ямкамі |Пабоеўскі валун з ямкамі]], Княжаводскае і Пашынскае агаленні старажытных адкладаў, [[роў Яна і Цэцыліі]], Дубненскае і Пескаўскае агаленні азёрных і рачных адкладаў. Зоны адпачынку — Масты, Воўпа, Скідзель. Балоты: [[Багна-Схеда]].
== Гісторыя ==
[[Файл:1940. Мастоўскі раён Баранавіцкай вобласці.svg|міні|злева|Мастоўскі раён ў складзе Баранавіцкай вобласці. 1940]]
Мастоўскі раён утвораны 15 студзеня 1940 года ў складзе [[Баранавіцкая вобласць|Баранавіцкай вобласці]] [[БССР]]. Цэнтр — вёска (з 12 кастрычніка 1940 года гарадскі пасёлак) [[Масты]]. 12 кастрычніка 1940 года падзелены на 11 сельсаветаў: [[Азёркаўскі сельсавет|Азёркаўскі]], [[Бялавіцкі сельсавет (Мастоўскі раён)|Бялавіцкі]], [[Занёманскі сельсавет|Занёманскі]], [[Курылавіцкі сельсавет|Курылавіцкі]], [[Малькевіцкі сельсавет|Малькевіцкі]], [[Мастоўскі сельсавет|Мастоўскі]], [[Мікелеўшчынскі сельсавет|Мікелеўшчынскі]], [[Мілявіцкі сельсавет|Мілявіцкі]], [[Пескаўскі сельсавет (Мастоўскі раён)|Пескаўскі]], [[Рагозніцкі сельсавет|Рагозніцкі]], [[Самуйлавіцкі сельсавет|Самуйлавіцкі]]. З 20 верасня 1944 года раён у складзе [[Гродзенская вобласць|Гродзенскай вобласці]]. 16 ліпеня 1954 года скасаваны Занёманскі і Рагозніцкі сельсаветы, Бялавіцкі сельсавет перайменаваны ў [[Зарудаўеўскі сельсавет|Зарудаўеўскі (Заруддзеўскі)]]. 22 ліпеня 1955 года гарадскі пасёлак Масты атрымаў статус горада раённага падпарадкавання. 5 красавіка 1960 года да раёна далучаны [[Дубненскі сельсавет]] [[Скідзельскі раён|Скідзельскага раёна]]. 25 лютага 1961 года Самуйлавіцкі сельсавет перайменаваны ў [[Пацавіцкі сельсавет|Пацавіцкі]]. 17 красавіка 1962 года да раёна далучаны [[Дзярэчынскі сельсавет|Дзярэчынскі]] і [[Марачынскі сельсавет]]ы скасаванага [[Зэльвенскі раён|Зэльвенскага раёна]], [[Галубоўскі сельсавет]] скасаванага [[Жалудоцкі раён|Жалудоцкага раёна]]. 25 снежня 1962 года Мастоўскі раён скасаваны, Галубоўскі, Дубненскі, Мастоўскі, Мікелеўшчынскі сельсаветы перададзены [[Шчучынскі раён|Шчучынскаму раёну]], Азёркаўскі, Дзярэчынскі, Зарудаўеўскі, Курылавіцкі, Малькевіцкі, Марачынскі, Мілявіцкі, Пацавіцкі, Пескаўскі сельсаветы — [[Ваўкавыскі раён|Ваўкавыскаму раёну]]. 6 студзеня 1965 года Мастоўскі раён адноўлены, уключаў гарадскі пасёлак [[Зэльва]], Азёркаўскі, [[Воўпаўскі сельсавет|Воўпаўскі]], [[Гудзевіцкі сельсавет|Гудзевіцкі]], Дзярэчынскі, Зарудаўеўскі, [[Зэльвенскі сельсавет|Зэльвенскі]], Курылавіцкі, Малькевіцкі, Марачынскі, Мілявіцкі, Пацавіцкі, Пескаўскі сельсаветы Ваўкавыскага раёна, [[Багатырэвіцкі сельсавет|Багатырэвіцкі]], [[Лунненскі сельсавет|Лунненскі]], [[Русінавецкі сельсавет]]ы [[Гродзенскі раён|Гродзенскага раёна]], Галубоўскі, Дубненскі, Мастоўскі, Мікелеўшчынскі сельсаветы Шчучынскага раёна. 23 ліпеня 1965 года Русінавецкі сельсавет перайменаваны ў [[Харціцкі сельсавет|Харціцкі]]. 30 ліпеня 1966 года гарадскі пасёлак Зэльва, Дзярэчынскі, Зэльвенскі, Марачынскі сельсаветы перададзены адноўленаму [[Зэльвенскі раён|Зэльвенскаму раёну]], 28 ліпеня 1967 года Воўпаўскі сельсавет — Ваўкавыскаму раёну. 18 чэрвеня 1973 года Малькевіцкі сельсавет перайменаваны ў [[Малькавіцкі сельсавет (Мастоўскі раён)|Малькавіцкі]]. 26 жніўня 1974 года скасаваны Мілявіцкі сельсавет. 22 верасня 1975 года Багатырэвіцкі сельсавет перайменаваны ў [[Глядавіцкі сельсавет|Глядавіцкі]]. 28 мая 2001 года скасаваны Малькавіцкі сельсавет, 26 лютага 2013 года — Галубоўскі і Глядавіцкі сельсаветы<ref>[http://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D913r0057111&p1=1 Решение Гродненского областного Совета депутатов от 26 февраля 2013 г. № 222 Об упразднении Голубовского и Глядовичского сельсоветов и об изменении границ Куриловичского и Лунненского сельсоветов Мостовского района Гродненской области]</ref>, 28 жніўня 2013 года — Азёркаўскі, Зарудаўеўскі, Мікелеўшчынскі, Пацавіцкі і Харціцкі сельсаветы<ref>[http://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D913r0059836&p1=1 Решение Гродненского областного Совета депутатов от 28 августа 2013 г. № 252 О некоторых вопросах административно-территориального устройства Мостовского района Гродненской области] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210617091818/https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D913r0059836&p1=1 |date=17 чэрвеня 2021 }}</ref>.
== Насельніцтва ==
Насельніцтва раёна — 28,2 тыс. чалавек, гарадское насельніцтва складае 45 %. Сярэдняя шчыльнасць — 31 чалавек на 1 кв.км. Цэнтр раёна — горад Масты. У складзе раёна 154 сельскія населеныя пункты, 6 сельсаветаў.
== Гаспадарка ==
Агульная плошча сельгасугоддзяў 68,4 тыс. га, з іх асушаных 22,3 тыс. га. Асноўныя галіны [[сельская гаспадарка|сельскай гаспадаркі]]: мяса-малочная [[жывёлагадоўля]], буракаводства, вырошчваюць збожжавыя, кармавыя культуры, [[бульба|бульбу]].
Прадпрыемствы: харчовая ([[крухмал]], [[маянэз]]) прамысловасць, металаапрацоўка (рамонтны завод у [[Вёска Пескі, Мастоўскі раён|вёсцы Пескі]]) і дрэваапрацоўка (мэбля, піламатэрыялы), вытворчасць будаўнічых матэрыялаў, ГЭС каля [[Вёска Пацавічы, Мастоўскі раён|вёскі Пацавічы]].
Па тэрыторыі раёна праходзяць чыгуначныя лініі Ліда — Масты — Ваўкавыск і Гродна — Масты, аўтадарогі Шчучын — Масты — Ваўкавыск, Масты — Слонім, Масты — Гродна.
== Адукацыя і культура ==
У раёне ёсць 19 сярэдніх, 9 базавых, 4 пачатковыя, 1 музычная, 23 дашкольныя ўстановы, 32 клубы, 37 бібліятэк, 6 бальніц, 5 амбулаторый, 22 фельчарска-акушэрскія пункты. На тэрыторыі раёна знаходзіцца [[Гудзевіцкі дзяржаўны літаратурна-краязнаўчы музей]], мастоўскі музей «Лёс і чалавек».
== Памятныя мясціны ==
{{main|Спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Мастоўскага раёна}}
Архітэктурныя помнікі:
* [[Касцёл Святой Ганны, Лунна|касцёл Ганны]] (1782) у вёсцы [[вёска Лунна|Лунна]],
* [[Касцёл Святой Тройцы, Струбніца|Троіцкі касцёл]] (1740) у вёсцы [[вёска Струбніца|Струбніца]],
* [[роў Яна і Цэцыліі]] ля в. [[вёска Багатырэвічы|Багатырэвічы]], менавіта ў гэтых мясцінах разгортвалася дзеянне рамана [[Эліза Ажэшка|Элізы Ажэшка]] «Над Нёманам»
== Вядомыя ўраджэнцы і жыхары ==
* [[Алесь Мікалаевіч Белакоз|Алесь Белакоз]] (1928, в. [[Ляткі]] — 2016) — [[Беларусь|беларускі]] грамадскі дзеяч, [[Музеязнаўства|музеязнаўца]], [[настаўнік]], [[краязнаўца]].
* [[Міхаіл Андрэевіч Белуш]] — беларускі партызан.
* [[Міхаіл Восіпавіч Біч]] — беларускі гісторык.
* [[Уладзімір Кіслы]] — мастак і рэстаўратар.
* [[Пётр Антонавіч Крачэўскі]] (1879, в. [[Дубна (Мастоўскі раён)|Дубна]] — 1928) — беларускі палітычны і грамадска-культурны дзеяч, 3-і старшыня [[Рада БНР|Рады БНР]].
* [[Сяргей Крывец, паэт|Сяргей Крывец]] — беларускі паэт.
* [[Любоў Іванаўна Мазалеўская]] — беларуская артыстка.
* [[Хведар Нюнька]] (1928, [[Вёска Алешавічы|в. Алешавічы]] — 2018) — беларускі грамадска-культурны дзеяч у Літве.
* [[Міхась Явар]] — беларускі паэт, удзельнік нацыянальнага руху ў Заходняй Беларусі.
== Кіраўніцтва раёна ==
=== Старшыні раённага камітэт КПБ ===
* [[Піліп Пятровіч Дайнека]] ([[1951]]—[[1965]])<ref>Імі ганарыцца Светлагоршчына // Памяць: Светлагорск. Светлагоркі раён: Гісторыка-дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі: У 2 кн. / [Уклад. П. П. Рабянок; Рэдкал.: У. Дз. Бурачонак [і інш.]; Мастак Э. Э. Жакевіч. Кн. 2. — Мн.: Беларусь, 2003. — 749, [1] с. — С. 585. — ISBN 985-01-0255-1.</ref>
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{Крыніцы/БелЭн|10}}
* Административно-территориальное устройство БССР: справочник: в 2 т. / Главное архивное управление при Совете Министров БССР, Институт философии и права Академии наук БССР. — Минск: «Беларусь», 1985―1987.
* Административно-территориальное устройство Республики Беларусь (1981—2010 гг.): справочник. — Минск: БелНИИДАД, 2012. — 172 с.
{{Мастоўскі раён}}
{{Адміністрацыйны падзел Гродзенскай вобласці}}
{{Навігацыйная табліца з падгрупамі
|navbar = plain
|загаловак = Мастоўскі раён у гістарычных адміністрацыйных адзінках
|базавы_стыль = background-color: {{Колер|Беларусь}};
|спіс1 = {{Баранавіцкая вобласць|child|загаловак=Мастоўскі раён у [[Баранавіцкая вобласць|Баранавіцкай вобласці]] (1940—1944)}}
|спіс2 = {{Гродзенская вобласць БССР|child|загаловак=Мастоўскі раён у [[Гродзенская вобласць|Гродзенскай вобласці]] (1944—1962, з 1965)}}
}}
[[Катэгорыя:Мастоўскі раён| ]]
[[Катэгорыя:Раёны, утвораныя ў 1940 годзе]]
[[Катэгорыя:Раёны, скасаваныя ў 1962 годзе]]
[[Катэгорыя:Раёны, утвораныя ў 1965 годзе]]
l4ew0xj24vih6gqp8lpocdoidt8o8tq
Навагрудскі раён
0
2344
4191639
4149519
2022-08-22T06:39:52Z
Artsiom91
31770
/* Гісторыя */ ілюстрацыя
wikitext
text/x-wiki
{{Адміністрацыйная адзінка
|Колер1 = {{Колер|Беларусь}}
|Колер2 =
|Беларуская назва = Навагрудскі раён
|Арыгінальная назва =
|Герб = Coat of Arms of Navahrudak, Belarus.svg
|Сцяг = Flag of Navahradak.svg
|Краіна = [[Беларусь]]
|Статут = раён
|Гімн =
|Уваходзіць у = [[Гродзенская вобласць]]
|Уключае =
|Сталіца = [[Навагрудак]]
|Буйныгорад =
|Буйныягарады =
|Раздзел =
|Назва раздзела =
|Глава2 =
|Назва главы2 =
|ВУП =
|Год ВУП =
|Месца па ВУП =
|ВУП на душу насельніцтва =
|Месца па ВУП на душу насельніцтва =
|Мова =
|Мовы = <small>'''Родная мова:'''</small> [[Беларуская мова|беларуская]] 81,39 %, [[руская мова|руская]] 17,39 %<br/><small>'''Размаўляюць дома:'''</small> беларуская 54,9 %, руская 41,93 %<ref name="belstat2009" />
|Насельніцтва = 49 107 чал.<ref name="belstat2009">[https://archive.is/20120523225241/belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/itogi1.php Вынікі перапісу 2009 года]</ref>
|Год перапісу = 2009
|Месца па насельніцтве = 6
|Шчыльнасць = 29,45
|Месца па шчыльнасці = 5
|Нацыянальны склад = [[беларусы]] — 89,29 %, <br /> [[рускія]] — 4,52 %, <br /> [[палякі]] — 4,22 %, <br /> іншыя — 1,97 %<ref name="belstat2009" />
|Канфесійны склад =
|Плошча = 1 668,01<ref>[http://www.gki.gov.by/docs/gzk_2010-15404.doc «Дзяржаўны зямельны кадастр Рэспублікі Беларусь»] (па стане на 1 студзеня 2011 г.)</ref>
|Месца па плошчы = 4
|Максімальная вышыня =
|Сярэдняя вышыня =
|Мінімальная вышыня =
|Шырата =
|Даўгата =
|Карта = Harodnia province, Navahradak district.svg
|Часавыпояс = [[UTC]] +2
|Абрэвіятура =
|ISO =
|FIPS =
|Код аўтамабільных нумароў =
|Сайт = http://novogrudok.grodno-region.by
|Заўвагі =
}}
'''Навагрудскі раён''' — [[Раён (адм. адзінка)|адміністрацыйная адзінка]] ў складзе [[Гродзенская вобласць|Гродзенскай вобласці]]. Утвораны 15 студзеня 1940 года, першапачаткова ўваходзіў у склад [[Баранавіцкая вобласць|Баранавіцкай вобласці]]. Падзелены на 10 сельсаветаў. Знаходзіцца на ўсходзе Гродзенскай вобласці. Мяжуе з [[Карэліцкі раён|Карэліцкім]], [[Дзятлаўскі раён|Дзятлаўскім]], [[Лідскі раён|Лідскім]] і [[Іўеўскі раён|Іўеўскім]] раёнамі Гродзенскай вобласці, [[Баранавіцкі раён|Баранавіцкім раёнам]] [[Брэсцкая вобласць|Брэсцкай вобласці]], [[Стаўбцоўскі раён|Стаўбцоўскім раёнам]] [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]].
== Гісторыя ==
Паводле археалагічных даследаванняў, Навагрудак узнік у канцы X стагоддзя. За сваю гісторыю горад і рэгіён зведалі перыяды палітычных і культурных уздымаў і заняпадаў.
У сярэдзіне XIII стагоддзя ў Навагрудак з Полацка перамяшчаецца цэнтр палітычнага жыцця і горад становіцца адным з цэнтраў станаўлення беларускай дзяржаўнасці.
У 1252 годзе князь [[Міндоўг]] зрабіў Навагрудак сваёй рэзідэнцыяй, а ў 1253 годзе каранаваўся ў ім, прыняўшы тытул караля. Сын яго Войшалк прадоўжыў палітыку аб’яднання зямель вакол Навагрудка і заклаў моцную аснову новай дзяржавы — Вялікага княства Літоўскага.
На працягу многіх стагоддзяў Навагрудак заставаўся адным з самых значных і буйных гарадоў Вялікага княства Літоўскага.
Пасля 3-га падзелу Рэчы Паспалітай горад увайшоў у склад Расійскай імперыі. З верасня 1915 года акупаваны войскамі кайзераўскай Германіі, а ў снежні 1918 года заняты Чырвонай Арміяй. З 1919 па 1939 год Навагрудак уваходзіў у склад Польшчы.
[[Файл:1940. Навагрудскі раён Баранавіцкай вобласці.svg|міні|злева|Навагрудскі раён ў складзе Баранавіцкай вобласці. 1940]]
Навагрудскі раён утвораны 15 студзеня 1940 года ў складзе [[Баранавіцкая вобласць|Баранавіцкай вобласці]] [[БССР]]. 12 кастрычніка 1940 года падзелены на 13 сельсаветаў: [[Бярозаўскі сельсавет (Навагрудскі раён)|Бярозаўскі]], [[Ваўковіцкі сельсавет (Навагрудскі раён)|Ваўковіцкі]], [[Гарадзечненскі сельсавет (Навагрудскі раён)|Гарадзечненскі]], [[Драчылаўскі сельсавет|Драчылаўскі]], [[Жданавіцкі сельсавет (Навагрудскі раён)|Жданавіцкі]], [[Кашалеўскі сельсавет|Кашалеўскі]], [[Корастаўскі сельсавет|Корастаўскі]], [[Куравіцкі сельсавет|Куравіцкі]], [[Метрапольскі сельсавет|Метрапольскі]], [[Налібацкі сельсавет (Навагрудскі раён)|Налібацкі]], [[Пятрэвіцкі сельсавет|Пятрэвіцкі]], [[Суляціцкі сельсавет|Суляціцкі]], [[Уселюбскі сельсавет|Уселюбскі]]. З 8 студзеня 1954 года раён у складзе Гродзенскай вобласці. 16 ліпеня 1954 года скасаваны Воўкавіцкі, Драчылаўскі, Корастаўскі, Суляціцкі сельсаветы, утвораны [[Руткаўскі сельсавет]], Жданавіцкі сельсавет перайменаваны ў [[Ладзеніцкі сельсавет]]. 17 снежня 1956 года да раёна далучаны гарадскі пасёлак [[Любча]], [[Асташынскі сельсавет (Навагрудскі раён)|Асташынскі]], [[Ацмінаўскі сельсавет|Ацмінаўскі]], [[Вераскаўскі сельсавет|Вераскаўскі]], [[Галынскі сельсавет|Галынскі]], [[Зенявіцкі сельсавет|Зенявіцкі]], [[Купіскі сельсавет|Купіскі]], [[Лаўрышаўскі сельсавет|Лаўрышаўскі]], [[Нягневіцкі сельсавет|Нягневіцкі]], [[Шчорсаўскі сельсавет]]ы скасаванага [[Любчанскі раён|Любчанскага раёна]]<ref>Указ Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР Аб ліквідацыі некаторых раёнаў Беларускай ССР ад 17 снежня 1956 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1956, № 12.</ref>. 17 сакавіка 1959 года скасаваны Лаўрышаўскі сельсавет. 15 мая 1959 года вёска [[Бярозаўка (горад)|Бярозаўка]] атрымала статус гарадскога пасёлка. 10 ліпеня 1959 года скасаваны Куравіцкі сельсавет, 15 жніўня 1959 года — Галынскі сельсавет, 2 сакавіка 1960 года — Бярозаўскі сельсавет, 18 сакавіка 1960 года — Купіскі сельсавет.
5 сакавіка 1981 года Метрапольскі сельсавет перайменаваны ў [[Мітрапольскі сельсавет]]. 17 лістапада 1986 года Руткавіцкі сельсавет перайменаваны ў [[Ваўковіцкі сельсавет (Навагрудскі раён)|Ваўковіцкі сельсавет]]. 22 снежня 1986 года Мітрапольскі сельсавет перайменаваны ў [[Ладзеніцкі сельсавет]]. 16 сакавіка 1987 года скасаваны Налібацкі сельсавет. 21 красавіка 1992 года Зенявіцкі сельсавет перайменаваны ў [[Бенінскі сельсавет]]. 6 мая 2004 года скасаваны [[Вераскоўскі сельсавет]]. 28 лютага 2006 года{{удакладніць}} Гарадзечненскі сельсавет перайменаваны ў [[Брольніцкі сельсавет]]. 25 чэрвеня 2008 года скасаваны Бенінскі і [[Ятраўскі сельсавет]]ы. 22 жніўня 2017 года Асташынскі сельсавет перайменаваны ў [[Вераб’евіцкі сельсавет]], скасаваны [[Ацмінаўскі сельсавет|Ацмінаўскі]] і Ваўковіцкі сельсаветы.
== Насельніцтва ==
У раёне 13 сельскіх саветаў і 1 пасялковы Савет (Любчанскі). Населеных пунктаў — 216 (на пачатак 2006 г.). Буйнейшыя населеныя пункты па колькасці жыхароў: [[Навагрудак]] — 30,7 тыс. чал., г.п. [[Любча]] — 1,4 тыс. чал., в. [[Нягневічы]] — 1,1 тыс. чал., в. [[Уселюб]] — 0,7 тыс. чал., в. Шчорсы — 0,6 тыс. чал., вёскі Вераскава, Гарадзечна, Пятрэвічы, Ацмінава — па 0,5 тыс. чал.
== Прырода ==
Большую частку раёна займае [[Навагрудскае ўзвышша]], уздоўж [[Нёман]]а — [[Верхнянёманская нізіна]]. Карысныя выкапні: 10 радовішчаў сыравіны для вытворчасці цэглы з агульнымі запасамі каля 2 млн куб.м, 3 радовішчы мелу — 0,9 млн т, радовішчы пяску будаўнічага, жвіровай сумесі і [[торф]]у.
Па тэрыторыі раёна працякае 47 рэк і 20 ручаёў, іх агульная працягласць складае 527 км, з іх 78 км — р. Нёман.
Пад лясамі занята 41,5 % тэрыторыі раёна, з іх 40,1 % — у дзяржаўным лясным фондзе, пад сельскагаспадарчымі ўгоддзямі — 47,3 %. Агульная плошча лясных угоддзяў 69,4 тыс. га.
== Гаспадарка ==
Праз тэрыторыю раёна праходзяць аўтамабільныя дарогі Нясвіж — Навагрудак — Ліда, Баранавічы — Навагрудак — Іўе, Навагрудак — Наваельня, Навагрудак — Любча.
У раёне 10 сельскагаспадарчых вытворчых кааператываў, 1 раённае сельскагаспадарчае унітарнае прадпрыемства, 1 закрытае акцыянернае таварыства, 2 адкрытыя акцыянерныя таварыствы і 1 сельскагаспадарчае рэспубліканскае даччынае унітарнае прадпрыемства, 6 фермерскіх гаспадарак. Раён спецыялізуецца на вытворчасці мяса-малочнай прадукцыі з развітой збожжавай гаспадаркай і льнаводствам.
Прамысловасць раёна ў 2005 годзе была прадстаўлена 12 прадпрыемствамі, сярод іх 2 адкрытыя акцыянерныя таварыствы, 1 філіял закрытага акцыянернага таварыства, 2 унітарныя прыватныя прадпрыемствы, 1 сумеснае прадпрыемства.
== Адукацыя ==
У горадзе і раёне 20 сярэдніх школ, 1 гімназія, 9 базавых, 6 школ-садоў, 1 пачатковая, школа-інтэрнат, спецшкола-інтэрнат, 19 дашкольных устаноў, 2 навучальна-вытворчыя камбінаты, сацыяльна-педагагічны цэнтр з аддзяленнем дзіцячага прытулку, цэнтр карэкцыйна-развіваючага навучання і рэабілітацыі, цэнтр пазашкольнай работы, цэнтр тэхнічнай творчасці навучэнцаў, эколага-біялагічны цэнтр.
Акрамя агульнаадукацыйных устаноў, у раёне ёсць УА «Навагрудскае дзяржаўнае прафесійна-тэхнічнае вучылішча № 193» на 150 навучэнцаў, УА «Навагрудскі дзяржаўны аграрны каледж» на 200 навучэнцаў на дзённым аддзяленні і 90 на завочным, УА «Навагрудскі дзяржаўны гандлёва-эканамічны каледж» на 270 навучэнцаў на дзённым аддзяленні і 180 на завочным.
== Культура ==
Традыцыйна на Наваградчыне развіваліся ганчарства, салома- і лозапляценне, мастацкая апрацоўка дрэва, ткацтва, вышыўка. Высокі быў узровень кніжнай культура, яго прыклады ілюмінванае Лаврышаўскае Евангелле (цяпер захоўваецца ў Кракаве), Навагрудскі пралаг (цяпер захоўваецца ў Вільні), рукапісны зборнік аповесцяў Уніхоўскіх (цяпер захоўваецца ў Познані), кнігі Любчанскай друкарні XVII ст. Сярод вядомых кніжных збораў бібліятэка Храптовічаў у Шчорсах.
З рэгіёнам звязана жыццё многіх выдатных дзеячаў — паэтаў Адама Міцкевіча, Яна Чачота, Вінцэнта Каратынскага, мемуарыста Фёдора Еўлашоўскага, фалькларыста Саламона Рысінскага, мастака Язэпа Драздовіча, фатографа Яна Булгака і іншых.
У Навагрудскім раёне 33 клубныя ўстановы культуры. Працуюць 37 бібліятэк, кніжны фонд налічвае больш за 424,8 тыс. асобнікаў. Працуюць 2 дзіцячыя школы мастацтваў, 1 дзіцячая музычная школа, 1 кінатэатр, 21 кінаўстаноўка, відэасалон, 2 аўтавідэаперасоўкі, відэапракат, 5 музеяў, у тым ліку:
* [[Дом-музей Адама Міцкевіча]] ў Навагрудку;
* [[Навагрудскі гісторыка-краязнаўчы музей]];
* Чарэшлянскі клуб-музей;
* Музей Любчанскага краю ў Любчы;
* Валеўскі народны гісторыка-краязнаўчы музей.
У раёне 8 калектываў са званнем «народны» — цырк раённага Дома культуры; тэатр-студыя ігры «Гульнёвая скарбонка»; ансамбль песні і танца «Свіцязь»; хор ветэранаў вайны і працы «Радасць»; ваенна-гістарычны клуб «Мэта»; ансамбль народных інструментаў «Гумарэска» выкладчыкаў Наваградскай дзіцячай школы мастацтваў; драматычны калектаў «Тэатрал» з Любчы; вакальная група «Рэчанька» з Наваградскай ДзШМ, і 2 калектывы са званнем «ўзорны» — тэатр лялек «Шчарсунок» і хор Наваградскай ДзШМ.
Агулам у раёне 116 калектываў мастацкай самадзейнасці, дзе занята 1609 удзельнікаў, 27 аматарскіх аб’яднанняў з 409 удзельнікамі.
== Спорт ==
Да 1939 года ў Наваградку функцыянаваў футбольны клуб «АКС Навагрудак».
Хуткае развіваўся спорт пасля 2-й сусветнай вайны. Цяпер у горадзе і раёне функцыянуе 4 ДзЮСШ — спецыялізаваная дзіцячая і юнацкая школа алімпійскага рэзерву № 1, ДзЮСШ № 2, комплексная ДзЮСШ прафсаюзаў і ДзЮСШ СПК «Камунар-агра», у якіх займаецца 1017 навучэнцаў і працуе 26 штатных трэнераў. Перавага аддаецца 6 відам спорту — лёгкай атлетыцы, лыжным гонкам, біятлону, футболу, грэка-рымская барацьбе, коннаму спорту (пераадоленню перашкод). Таксама ў раёне 6 спартыўных секцый і 21 клуб.
Для арганізацыі фізкультурна-аздараўленчай і спартыўна-масавай работы ў раёне функцыянуе 162 спартыўныя збудаванні.
== Вядомыя асобы ==
* [[Ванда Банішэўская]]
* [[Ян Булгак]]
* [[Войшалк]]
* [[Язэп Драздовіч]]
* [[Фёдар Еўлашоўскі]]
* [[Вінцэсь Каратынскі]]
* [[Міхаіл Паўлавіч Касцюк]] — ганаровы грамадзянін Навагрудскага раёна (2010).
* [[Барыс Кіт]]
* [[Уладзімір Міхайлавіч Конан|Уладзімір Конан]] (1934, [[Вёска Вераскава|в. Вераскава]] — 2011) — беларускі [[філосаф]], [[гісторык]], [[літаратурны крытык]].
* [[Адам Міцкевіч]]
* [[Аляксандр Орса]] (1896, в. [[Аграгарадок Нягневічы|Нягневічы]] — 1959) — беларускі грамадска-палітычны і культурны дзеяч.
* [[Васіль Цімафеевіч Рагуля|Васіль Рагуля]] (1879, в. [[Ачукевічы]] — 1955) — беларускі палітычны і [[грамадскі дзеяч]], [[публіцыст]].
* [[Кастусь Рамановіч]] (1927, в. [[Лозкі (Навагрудскі раён)|Лозкі]] — 2005) — дзеяч беларускага нацыянальнага супраціву, адзін з арганізатараў і кіраўнікоў падпольнага [[Саюз вызвалення Беларусі (1946—1947)|Саюзу вызвалення Беларусі]].
* [[Саламон Рысінскі]]
* [[Яўхім Храптовіч]]
* [[Ян Чачот]]
* [[Іван Аляксандравіч Басюк|Іван Басюк]] <!--(1942, в. [[Вёска Гарэвічы|Гарэвічы]]) — гісторык-->
* [[Аляксей Сцяпанавіч Анішчык|Аляксей Анішчык]]
* [[Язэп Сажыч]] (1917, в. [[Гарадзечна (Навагрудскі раён)|Гарадзечна]] — 2007) — беларускі грамадска-палітычны дзеяч, старшыня [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|Рады БНР]].
* [[Фабіян Абрантовіч]] (1884, засценак [[Вераскоўшчына]] — 1946) — рэлігійны і культурна-грамадскі дзеяч.
* [[Стэфан Грабоўскі]] (1767, вёска [[Асташына]] — 1847) — ваенны і дзяржаўны дзеяч, генерал. Адзін з кіраўнікоў [[Паўстанне 1794 года|паўстання Т. Касцюшкі]].
* [[Алесь Усюкевіч]] (1925, [[Хадасы (Навагрудскі раён)|в. Хадасы]] — 2004) — дзеяч беларускага нацыянальнага супраціву, удзельнік падпольнага [[Саюз вызвалення Беларусі (1946—1947)|Саюза вызвалення Беларусі]] ў [[Навагрудак|Навагрудку]].
* [[Павел Навара]] (1927, в. [[Вёска Купіск|Купіск]] — 1983) — беларускі грамадскі дзеяч у [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]].
== Ганаровыя грамадзяне ==
* [[Васіль Андрэевіч Канавалаў]]<ref>[http://novogrudok.grodno-region.by/uploads/files/Ganarovyja-gramadzjane.pdf Ганаровыя грамадзяне Навагрудскага раёна]</ref>
* Ціхан Аляксандравіч Каваленка
* Аляксандр Лявонцьевіч Мельнікаў
* [[Барыс Кіт|Барыс Уладзіміравіч Кіт]]
* [[Валянціна Георгіеўна Гаховіч]]
* [[Гурый (Апалька)]]
* [[Міхаіл Паўлавіч Касцюк]]
* Джэк (Ідэль) Каган
* [[Мікалай Віктаравіч Нікалаеў]]
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* Административно-территориальное устройство БССР: справочник: в 2 т. / Главное архивное управление при Совете Министров БССР, Институт философии и права Академии наук БССР. — Минск: «Беларусь», 1985―1987.
* Административно-территориальное устройство Республики Беларусь (1981—2010 гг.): справочник. — Минск: БелНИИДАД, 2012. — 172 с.
{{Навагрудскі раён}}
{{Адміністрацыйны падзел Гродзенскай вобласці}}
{{Навігацыйная табліца з падгрупамі
|navbar = plain
|загаловак = Навагрудскі раён у гістарычных адміністрацыйных адзінках
|базавы_стыль = background-color: {{Колер|Беларусь}};
|спіс1 = {{Баранавіцкая вобласць|child|загаловак=Навагрудскі раён у [[Баранавіцкая вобласць|Баранавіцкай вобласці]] (1940—1954)}}
|спіс2 = {{Гродзенская вобласць БССР|child|загаловак=Навагрудскі раён у [[Гродзенская вобласць|Гродзенскай вобласці]] (з 1954)}}
}}
[[Катэгорыя:Навагрудскі раён| ]]
[[Катэгорыя:Раёны, утвораныя ў 1940 годзе]]
q48o1jdefite0bsnkuh1ui802p7aox3
Нясвіжскі раён
0
2387
4191640
4112638
2022-08-22T06:41:13Z
Artsiom91
31770
/* Гісторыя */ ілюстрацыя
wikitext
text/x-wiki
{{Адміністрацыйная адзінка
|Беларуская назва = Нясвіжскі раён
|Арыгінальная назва =
|Герб =
|Сцяг = Flag of Niasvizh, Belarus.svg
|Краіна = [[Беларусь]]
|Статут = раён
|Гімн =
|Уваходзіць у = [[Мінская вобласць]]
|Уключае =
|Сталіца = [[Нясвіж]]
|Буйныгорад =
|Буйныягарады =
|Датаўтварэння = [[15 студзеня]] [[1940]]
|Скасаванне =
|Раздзел =
|Назва раздзела =
|Глава2 =
|Назва главы2 =
|ВУП =
|Год ВУП =
|Месца па ВУП =
|ВУП на душу насельніцтва =
|Месца па ВУП на душу насельніцтва =
|Мова =
|Мовы = <small>'''Родная мова:'''</small> [[Беларуская мова|беларуская]] 82,63 %, [[руская мова|руская]] 15,35 %<br /><small>'''Размаўляюць дома:'''</small> беларуская 68,33 %, руская 26,64 %<ref name="belstat2009" />
|Насельніцтва = 41 618 чал.<ref name="belstat2009">[https://archive.is/20120523225241/belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/itogi1.php Вынікі перапісу 2009 года]</ref>
|Год перапісу = 2009
|Месца па насельніцтве = 11
|Шчыльнасць = 48,24
|Месца па шчыльнасці = 7
|Нацыянальны склад = [[беларусы]] — 88,85 %, <br /> [[рускія]] — 5,28 %, <br /> [[палякі]] — 4,0 %, <br /> [[украінцы]] — 1,09 %, <br /> іншыя — 0,78 %<ref name="belstat2009" />
|Канфесійны склад =
|Плошча = 862,75<ref>[http://www.gki.gov.by/docs/gzk_2010-15404.doc «Дзяржаўны зямельны кадастр Рэспублікі Беларусь»] (па стане на 1 студзеня 2011 г.)</ref>
|Месца па плошчы = 22
|Максімальная вышыня = 229,9
|Сярэдняя вышыня =
|Мінімальная вышыня =
|Шырата =
|Даўгата =
|Карта = Minsk-Oblast-Nesvizh.png
|Часавыпояс = [[UTC+2]]
|Абрэвіятура =
|ISO =
|FIPS =
|Код аўтамабільных нумароў =
|Сайт = http://nesvizh.by/
|Заўвагі =
}}
'''Нясві́жскі раё́н''' — [[Раён (адм. адзінка)|адміністрацыйная адзінка]] ў складзе [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]]. Утвораны [[15 студзеня]] [[1940]] г. Плошча — 863,3 кв.км. Насельніцтва (на 01.07.2009) 41500 чалавек, у тым ліку ў Нясвіжы — 14,3 тыс.чал.
== Геаграфічнае становішча ==
Нясвіжскі раён размешчаны на паўднёвым захадзе Мінскай вобласці, цэнтр — [[Нясвіж]]. Уключае г.п. Гарадзею, 115 сельскіх населеных пунктаў, 13 сельскіх саветаў. Працягласць з поўначы на поўдзень складае 25 км, з захаду на ўсход — 38 км. Мяжуе з [[Карэліцкі раён|Карэліцкім раёнам]] [[Гродзенская вобласць|Гродзенскай вобласці]], [[Стаўбцоўскі раён|Стаўбцоўскім]], [[Капыльскі раён|Капыльскім]], [[Клецкі раён|Клецкім]] раёнамі Мінскай вобласці, [[Ляхавіцкі раён|Ляхавіцкім]] і [[Баранавіцкі раён|Баранавіцкім]] раёнамі [[Брэсцкая вобласць|Брэсцкай вобласці]].
Паўночная частка тэрыторыі раёна размешчана на [[Стаўбцоўская раўніна|Стаўбцоўскай раўніне]], паўднёвая — у межах [[Капыльская града|Капыльскай грады]]. Паверхня хвалістая, на поўдні — дробнагарыстая. Карысныя выкапні: торф, пясчана-гравійныя сумесі, будаўнічыя пяскі, гліна. Пад лесам занята 11 % тэрыторыі раёна, пад балотамі — 0,6 %.
У раёне гідралагічны заказнік мясцовага значэння Малеўскі, помнікі прыроды рэспубліканскага значэння: хвоя Крымская, звычайная і горная ў Вінклераўскім лясніцтве, дуб пірамідны ў вёсцы Заазер’е, дуб ў вёсцы Козлы, [[лесапарк "Альба"]], 8 дубоў-волатаў, парк «Нясвіж».
На тэрыторыі раёна працякаюць рэкі [[Рака Уша, прыток Нёмана|Уша]], [[Рака Сноўка, прыток Ушы|Сноўка]] і [[Тур’я (левы прыток Нёмана)|Тур’я]] (басейн [[Нёман]]а), [[Рака Лань|Лань]] і [[Рака Цапра|Цапра]] (басейн [[Рака Прыпяць|Прыпяці]]).
== Гісторыя ==
[[Файл:1940. Нясвіжскі раён Баранавіцкай вобласці.svg|міні|злева|Нясвіжскі раён ў складзе Баранавіцкай вобласці. 1940]]
Нясвіжскі раён утвораны 15 студзеня 1940 года ў складзе [[Баранавіцкая вобласць|Баранавіцкай вобласці]] [[БССР]]. Цэнтр — горад [[Нясвіж]]. 12 кастрычніка 1940 года падзелены на 17 сельсаветаў: [[Астроўскі сельсавет (Нясвіжскі раён)|Астроўскі]], [[Быхаўшчынскі сельсавет|Быхаўшчынскі]], [[Гарадзейскі сельсавет|Гарадзейскі]], [[Грыцкевіцкі сельсавет|Грыцкевіцкі]], [[Казлоўскі сельсавет (Нясвіжскі раён)|Казлоўскі]], [[Карцэвіцкі сельсавет|Карцэвіцкі]], [[Качановіцкі сельсавет (Нясвіжскі раён)|Качановіцкі]], [[Квачоўскі сельсавет|Квачоўскі]], [[Ланскі сельсавет|Ланскі]], [[Ліпскі сельсавет (Нясвіжскі раён)|Ліпскі]], [[Лысіцкі сельсавет|Лысіцкі]], [[Лявонавіцкі сельсавет|Лявонавіцкі]], [[Навасёлкаўскі сельсавет (Нясвіжскі раён)|Навасёлкаўскі]], [[Пагарэлецкі сельсавет (Нясвіжскі раён)|Пагарэлецкі]], [[Сейлавіцкі сельсавет|Сейлавіцкі]], [[Сноўскі сельсавет|Сноўскі]], [[Юшавіцкі сельсавет|Юшавіцкі]], адначасова ўтвораны гарадскі пасёлак [[Гарадзея]]. З 8 студзеня 1954 года раён у складзе [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]]. 16 ліпеня 1954 года скасаваны Быхаўшчынскі, Качановіцкі, Квачоўскі і Лявонавіцкі сельсаветы, утвораны [[Дубейкаўскі сельсавет|Дубейкаўскі]] і [[Нясвіжскі сельсавет]]ы. 9 жніўня 1960 года скасаваны Пагарэлецкі сельсавет. 25 снежня 1962 года да раёна далучаны горад [[Клецк]], [[Бабаевіцкі сельсавет|Бабаевіцкі]], [[Галынкаўскі сельсавет (Нясвіжскі раён)|Галынкаўскі]], [[Грыцэвіцкі сельсавет|Грыцэвіцкі]], [[Даматканавіцкі сельсавет|Даматканавіцкі]], [[Заастровіцкі сельсавет|Заастровіцкі]], [[Заляшанскі сельсавет|Заляшанскі]], [[Зубкоўскі сельсавет|Зубкоўскі]], [[Ліскаўскі сельсавет (Нясвіжскі раён)|Ліскаўскі]], [[Межнаслабодскі сельсавет|Межнаслабодскі]], [[Морацкі сельсавет|Морацкі]], [[Нагорнаўскі сельсавет|Нагорнаўскі]], [[Сіняўскі сельсавет (Нясвіжскі раён)|Сіняўскі]], [[Шчэпаўшчынскі сельсавет]]ы скасаванага [[Клецкі раён|Клецкага раёна]]. 31 студзеня 1966 года Межнаслабодскі сельсавет перайменаваны ў [[Тучанскі сельсавет|Тучанскі]]. 30 ліпеня 1966 года горад Клецк, Бабаевіцкі, Галынкаўскі, Грыцэвіцкі, Даматканавіцкі, Заастровіцкі, Заляшанскі, Зубкоўскі, Ліскаўскі, Морацкі, Нагорнаўскі, Сіняўскі, Шчэпіцкі (Шчэпаўшчынскі) сельсаветы перададзены адноўленаму Клецкаму раёну. 12 жніўня 1970 года скасаваны Лысіцкі сельсавет. 29 ліпеня 1971 года Дубейкаўскі сельсавет перайменаваны ў [[Лявонавіцкі сельсавет|Лявонавіцкі]]. 20 кастрычніка 1995 года Нясвіжскі раён і горад Нясвіж аб’яднаны ў адну адміністрацыйную адзінку. 28 мая 2013 года скасаваны Астроўскі, Грыцкевіцкі, Карцэвіцкі, Лявонавіцкі, Навасёлкаўскі і Юшавіцкі сельсаветы<ref>[http://pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234 Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160331143206/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 |date=31 сакавіка 2016 }}</ref>.
== Насельніцтва ==
42,4 тыс. жыхароў (пачатак 2007), з іх: гарадское насельніцтва — 18,4 тыс. чалавек (43 %), сельскае насельніцтва — 24 тыс. чалавек (57 %).
З 1995 г. па 2006 г. насельніцтва раёна скарацілася на 5,6 тыс. чалавек. Каэфіцыент дэпапуляцыі складае 2,1 (2006).
== Гаспадарчая дзейнасць ==
Землі сельскагаспадарчага карыстання складаюць 75,5 % плошчы зямель раёна. Сельскагаспадарчая спецыялізацыя: малочна-мясная жывёлагадоўля, свінагадоўля, птушкагадоўля. Вырошчваюць [[Збожжавыя культуры|збожжавыя]], кармавыя і тэхнічныя культуры, бульбу.
Нясвіжскі раён на працягу 2013—2014 гг. трымаў 1-ае месца ў вобласці і 2-ое месца ў краіне па ўраджайнасці збожжавых і зернебабовых культур (71,9 цэнтнераў з гектара ў 2014 г.)<ref>{{cite news|url=http://nashaniva.by/?c=ar&i=139810|title=Карта ўраджайнасці Беларусі за 2014 год|date=27 снежня 2014|publisher=[[Наша Ніва (1991)|Наша Ніва]]|accessdate=2014-12-27}}</ref>.
Раён таксама мае прадпрыемствы харчовай, швейнай, тарфяной прамысловасці, завод медпрэпаратаў у Нясвіжы, [[Гарадзейскі цукровы камбінат|цукровы камбінат]] і льнозавод у Гарадзеі; рыбную гаспадарку «Альба».
== Транспарт ==
Па тэрыторыі раёна праходзіць электрыфікаваная чыгунка і рэспубліканская аўтамагістраль Брэст — Мінск {{Таблічка-by|М|1}}, Нясвіж злучаны аўтамабільнымі дарогамі з цэнтрамі суседніх раёнаў.
== Старшыні Нясвіжскага райвыканкама ==
* 2002 — ? — [[Фёдар Іванавіч Прывалаў]]
* [[5 сакавіка]] [[2018]] — [[13 лістапада]] [[2018]] — [[Генадзь Міхайлавіч Салавей]]
== Вядомыя асобы ==
* [[Анатоль Іванавіч Бутэвіч]]
* [[Аляксандра Мікалаеўна Гесь]]
* [[Мікалай Дэмух]] (1920, в. [[Квачы (Нясвіжскі раён)|Квачы]] — ?) — удзельнік антысавецкага падполля ў Беларусі.
* [[Рамуальд Іосіфавіч Клім]]
* [[Аляксандр Незабытоўскі]] (1819, [[Смалічы (Нясвіжскі раён)|Смалічы]] — 1849) — беларускі і польскі пісьменнік.
* [[Сяргей Новік-Пяюн]] ([[1906]], [[Вёска Лявонавічы, Нясвіжскі раён|в. Лявонавічы]] — [[1994]]) — беларускі [[паэт]], [[празаік]].
* [[Тамара Генрыхаўна Пузіноўская]]
* [[Васіль Антонавіч Аляшкевіч]]
* [[Анісся Фамінічна Гецман]]
* [[Уладзімір Адамавіч Жылка]] (1900, в. [[Макашы, Нясвіжскі раён|Макашы]] — 1933) — рэпрэсаваны беларускі [[паэт]], [[перакладчык]], [[крытык]].
* [[Аляксандр Надсан]] (1926, [[Гарадзея]] — 2015) — беларускі грэка-каталіцкі святар, [[апостальскі візітатар]] для беларусаў-каталікоў у замежжы.
* Віктар Сырыца (1953, в. Слабодка - 2015) - грамадскі дзеяч, даследчык, гісторык<ref>Віктар Сырыца, якім мы яго запомнілі https://www.intex-press.by/2015/11/10/viktar-syrytsa-yakim-my-yago-zapomnili/</ref>
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* Административно-территориальное устройство БССР: справочник: в 2 т. / Главное архивное управление при Совете Министров БССР, Институт философии и права Академии наук БССР. — Минск: «Беларусь», 1985―1987.
* Административно-территориальное устройство Республики Беларусь (1981—2010 гг.): справочник. — Минск: БелНИИДАД, 2012. — 172 с.
== Спасылкі ==
{{Commonscat-inline|Niasviž District}}
{{OSM relation|71128|Нясвіжскі раён}}
* [http://www.nesvizh.gov.by Нясвiжскі раённы выканаўчы камітэт] {{ref-ru}}
* [http://www.minsk-region.gov.by/ru/region/rajony-minskoj-oblasti/nesvizhskij-rajon Нясвiжскі раён на сайце Мінскага аблвыканкама] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20170712114103/http://minsk-region.gov.by/ru/region/rajony-minskoj-oblasti/nesvizhskij-rajon |date=12 ліпеня 2017 }} {{ref-ru}}
{{Нясвіжскі раён}}
{{Адміністрацыйны падзел Мінскай вобласці}}
{{Навігацыйная табліца з падгрупамі
|navbar = plain
|state = {{{state|collapsed}}}
|загаловак = Нясвіжскі раён у гістарычных адміністрацыйных адзінках
|спіс1 = {{Баранавіцкая вобласць|child|загаловак=Нясвіжскі раён у [[Баранавіцкая вобласць|Баранавіцкай вобласці]] (1940—1954)}}
|спіс2 = {{Мінская вобласць БССР|child|загаловак=Нясвіжскі раён у [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]] (з 1954)}}
}}
[[Катэгорыя:Нясвіжскі раён| ]]
[[Катэгорыя:Раёны, утвораныя ў 1940 годзе]]
41tf99caub41nc52metvf3wu9zgij15
Слонімскі раён
0
2697
4191641
4125149
2022-08-22T06:43:31Z
Artsiom91
31770
/* Гісторыя */ ілюстрацыя
wikitext
text/x-wiki
{{Адміністрацыйная адзінка
|Колер1 = {{колер|Беларусь}}
|Колер2 =
|Беларуская назва = Слонімскі раён
|Арыгінальная назва =
|Герб = Coat of Arms of Słonim, Belarus.svg
|Сцяг = Flag of Słonim.svg
|Краіна = [[Беларусь]]
|Статут = раён
|Гімн =
|Уваходзіць у = [[Гродзенская вобласць]]
|Уключае = 10 сельсаветаў
|Сталіца = [[Слонім]]
|Буйныгорад =
|Буйныягарады =
|Раздзел =
|Назва раздзела =
|Глава2 =
|Назва главы2 =
|ВУП =
|Год ВУП =
|Месца па ВУП =
|ВУП на душу насельніцтва =
|Месца па ВУП на душу насельніцтва =
|Мова =
|Мовы = <small>'''Родная мова:'''</small> [[Беларуская мова|беларуская]] 62,95 %, [[руская мова|руская]] 33,54 %<br /><small>'''Размаўляюць дома:'''</small> беларуская 33,54 %, руская 58,04 %<ref name="belstat2009">[https://archive.is/20120523225241/belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/itogi1.php Вынікі перапісу 2009 года]</ref>
|Насельніцтва = 64117
|Год перапісу = 2018
|Месца па насельніцтве = 3
|Шчыльнасць = 45,75
|Месца па шчыльнасці = 3
|Нацыянальны склад = [[беларусы]] — 85,94 %, <br /> [[рускія]] — 8,32 %, <br /> [[палякі]] — 2,69 %, <br /> [[украінцы]] — 1,74 %, <br /> іншыя — 1,31 %<ref name="belstat2009" />
|Канфесійны склад =
|Плошча = 1 470,63<ref>[http://www.gki.gov.by/docs/gzk_2010-15404.doc «Дзяржаўны зямельны кадастр Рэспублікі Беларусь»] (па стане на 1 студзеня 2011 г.)</ref>
|Месца па плошчы = 9
|Максімальная вышыня =
|Сярэдняя вышыня =
|Мінімальная вышыня =
|Шырата =
|Даўгата =
|Карта = Harodnia province, Słonim district.svg
|Часавыпояс = [[UTC+2]]
|Абрэвіятура =
|ISO =
|FIPS =
|Код аўтамабільных нумароў =
|Сайт = http://slonim.grodno-region.by
|Заўвагі =
}}
'''Слонімскі раён''' — [[Раён (адм. адзінка)|раён]] на поўдні [[Гродзенская вобласць|Гродзенскай вобласці]]. Утвораны 15 студзеня 1940 года ў складзе [[Баранавіцкая вобласць|Баранавіцкай вобласці]]. 8 лютага 1954 года ўвайшоў у склад Гродзенскай вобласці. Плошча — 1,5 тыс. км². Насельніцтва на студзень 2006 года — 72 тыс. чалавек (горад — 51,4 тыс., 20,6 тыс. — раён). Цэнтр раёна — г. [[Слонім]]. У складзе раёна — 148 населеных пунктаў, 10 сельсаветаў.
== Прырода ==
Заходняя частка раёна размяшчаецца ў межах [[Слонімскае ўзвышша|Слонімскага ўзвышша]], паўночна-ўсходняя — на ўскраіне [[Навагрудскае ўзвышша|Навагрудскага ўзвышша]], паўночная — у [[Нёманская нізіна|Нёманскай нізіне]], усходняя і паўднёвая часткі — на [[Баранавіцкая раўніна|Баранавіцкай раўніне]].
Найвышэйшая кропка Слонімскага раёна (223,4 м) знаходзіцца на тэрыторыі [[Дзераўноўскі сельсавет (Слонімскі раён)|Дзераўноўскага сельсавета]], на адлегласці 2 км на паўночны ўсход ад вёскі [[Баяры (Слонімскі раён)|Баяры]]. Вяршыня назвы не мае. Каардынаты: 53° 13,907' N, 25° 35,768' E.
[[Карысныя выкапні]]: [[торф]], [[мел]], пясчана-жвіровы матэрыял, [[гліна]], прызначаная для глыбокай керамікі, будаўнічыя пяскі і [[сапрапель]].
Па тэрыторыі раёна працякае рака [[Шчара]] з прытокамі рэк [[рака Грыўда|Грыўда]], Бяроза, [[рака Іса|Іса]], [[Зальвянка]]. Іншыя рэкі: [[рака Бярэзніца|Бярэзніца]], [[Рака Млінаўка|Малінаўка]].
34,8 % тэрыторыі раёна займаюць лясы. Найбольшыя масівы — [[хваёвыя лясы|хваёвыя]], [[бярозавыя лясы|бярозавыя]], яловыя і дубовыя. На тэрыторыі раёна знаходзіцца дзяржаўны батанічны заказнік дзікарослых лекавых раслін рэспубліканскага значэння. Таксама ёсць 2 ландшафтныя геамарфалагічныя заказнікі прыроды мясцовага значэння: Загор’еўскі і Боркаўскі канцовамарэнныя масівы. Акрамя таго, ёсць 13 помнікаў прыроды.
== Гісторыя ==
[[Файл:1940. Слонімскі раён Баранавіцкай вобласці.svg|міні|злева|Слонімскі раён ў складзе Баранавіцкай вобласці. 1940]]
Раён утвораны 15 студзеня 1940 года ў складзе [[Баранавіцкая вобласць|Баранавіцкай вобласці]] [[БССР]]. 12 кастрычніка 1940 года падзелены на 14 сельсаветаў: [[Азярніцкі сельсавет|Азярніцкі]], [[Акунінаўскі сельсавет|Акунінаўскі]], [[Глоўсевіцкі сельсавет|Глоўсевіцкі]], [[Жыровіцкі сельсавет|Жыровіцкі]], [[Касцянёўскі сельсавет|Касцянёўскі]], [[Міжэвіцкі сельсавет|Міжэвіцкі]], [[Мільканавіцкі сельсавет|Мільканавіцкі]], [[Парэцкі сельсавет (Слонімскі раён)|Парэцкі]], [[Петралевіцкі сельсавет|Петралевіцкі]], [[Сасноўскі сельсавет|Сасноўскі]], [[Сялявіцкі сельсавет|Сялявіцкі]], [[Трыбушкоўскі сельсавет|Трыбушкоўскі]], [[Харашэвіцкі сельсавет|Харашэвіцкі]], [[Шылавіцкі сельсавет (Слонімскі раён)|Шылавіцкі]] сельсаветы. Адначасова ўтвораны гарадскі пасёлак [[Альбярцін]]. З 8 студзеня 1954 года ў складзе Гродзенскай вобласці. 16 ліпеня 1954 года скасаваны Акунінаўскі, Трыбушкоўскі, Харашэвіцкі сельсаветы, утвораны [[Масілавіцкі сельсавет]], Мільканавіцкі сельсавет перайменаваны ў [[Азгінавіцкі сельсавет|Азгінавіцкі]]. 20 студзеня 1960 года да раёна далучаны [[Войневіцкі сельсавет|Войневіцкі]], [[Дзераўноўскі сельсавет (Слонімскі раён)|Дзераўноўскі]], [[Навасёлкаўскі сельсавет (Слонімскі раён)|Навасёлкаўскі]] сельсаветы скасаванага [[Казлоўшчынскі раён|Казлоўшчынскага раёна]]. 16 ліпеня 1960 года Касцянёўскі сельсавет скасаваны, Азгінавіцкі сельсавет перайменаваны ў Мільканавіцкі. 17 красавіка 1962 года да раёна далучаны [[Галынкаўскі сельсавет (Слонімскі раён)|Галынкаўскі]], [[Казловіцкі сельсавет (Слонімскі раён)|Казловіцкі]], [[Кастровіцкі сельсавет|Кастровіцкі]], [[Пляцяніцкі сельсавет|Пляцяніцкі]] сельсаветы скасаванага [[Зэльвенскі раён|Зэльвенскага раёна]], 25 снежня 1962 года — гарадскія пасёлкі [[Дзятлава]], [[Казлоўшчына]] і [[Гярбелевіцкі сельсавет|Гярбелевіцкі]], [[Дзямянавецкі сельсавет|Дзямянавецкі]], [[Дзятлаўскі сельсавет|Дзятлаўскі]], [[Засецкі сельсавет|Засецкі]], [[Мяляхавіцкі сельсавет|Мяляхавіцкі]], [[Падвялікаўскі сельсавет|Падвялікаўскі]], [[Парэцкі сельсавет (Дзятлаўскі раён)|Парэцкі]], [[Раготнаўскі сельсавет|Раготнаўскі]], [[Рудаяварскі сельсавет|Рудаяварскі]], [[Юравіцкі сельсавет (Слонімскі раён)|Юравіцкі]] сельсаветы скасаванага [[Дзятлаўскі раён|Дзятлаўскага раёна]]. 7 сакавіка 1963 года Слоніму нададзены статус горада абласнога падпарадкавання. 16 лістапада 1963 года Парэцкі сельсавет перайменаваны ў [[Васілевіцкі сельсавет (Слонімскі раён)|Васілевіцкі]]. 6 студзеня 1965 года гарадскія пасёлкі Дзятлава і Казлоўшчына, Войневіцкі, Гярбелевіцкі, Дзямянавецкі, Дзятлаўскі, Засецкі, Мяляхавіцкі, Падвялікаўскі, Парэцкі, Раготнаўскі, Рудаяварскі, Юравіцкі сельсаветы перададзены зноў утворанаму Дзятлаўскаму раёну, да раёна далучаны [[Каралінскі сельсавет (Слонімскі раён)|Каралінскі сельсавет]] [[Ваўкавыскі раён|Ваўкавыскага раёна]]. 19 студзеня 1965 года скасаваны гарадскі пасёлак Альбярцін, які ўвайшоў у межы Слоніма. 16 сакавіка 1965 года Петралевіцкі сельсавет перайменаваны ў [[Слонімскі сельсавет|Слонімскі]]. 30 ліпеня 1966 года Галынкаўскі, Каралінскі, Казловіцкі, Кастровіцкі, Пляцяніцкі сельсаветы сельсаветы перададзены зноў утворанаму Зэльвенскаму раёну. 22 ліпеня 1966 года ўтвораны [[Новадзевяткавіцкі сельсавет]], Мільканавіцкі сельсавет перайменаваны ў [[Азгінавіцкі сельсавет|Азгінавіцкі]], Навасёлкаўскі — у [[Паўлаўскі сельсавет (Слонімскі раён)|Паўлаўскі]], скасаваны Шылавіцкі сельсавет. 18 сакавіка 1976 года да раёна далучаны Кастровіцкі сельсавет Зэльвенскага раёна. 11 лютага 1972 года скасаваны Масілавіцкі сельсавет. 6 жніўня 1979 года ўтвораны [[Велікашылавіцкі сельсавет]] і скасаваны Слонімскі сельсавет. 16 сакавіка 1987 года Глоўсевіцкі сельсавет перайменаваны ў [[Дзеравянчыцкі сельсавет|Дзеравянчыцкі]], 17 чэрвеня 1996 года Кастровіцкі — у [[Сянькоўшчынскі сельсавет|Сянькоўшчынскі]]. 4 студзеня 2002 года горад Слонім і Слонімскі раён аб’яднаны ў адзіную адміністрацыйна-тэрытарыяльную адзінку. 28 жніўня 2013 года скасаваны Велікашылавіцкі і Сялявіцкі сельсаветы<ref>[http://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D913r0059927&p1=1 Решение Гродненского областного Совета депутатов от 28 августа 2013 г. № 249 О некоторых вопросах административно-территориального устройства Слонимского района Гродненской области]{{Недаступная спасылка}}</ref>.
== Гаспадарка ==
Пад сельскагаспадарчыя ўгоддзі занята 51,3 % тэрыторыі. Асноўныя галіны [[сельская гаспадарка|сельскай гаспадаркі]] — мяса-малочная, ільнаводства, птушкагадоўля, вырошчванне збожжавых і кармавых культур, бульбы. У раёне 4 раённыя унітарныя сельскагаспадарчыя прадпрыемствы, 10 сельскагаспадарчых вытворчых кааператываў, фермерская гаспадарка, птушкафабрыка.
Сучасны Слонім — горад з даволі развітой прамысловасцю. Тут працуе 21 прамысловае прадпрыемства. Асноўныя буйныя прадпрыемствы:
* ААТ «Слонімскі мясакамбінат»,
* ААТ "Слонімскі кардонна-папяровы завод «Альбярцін»,
* ААТ «[[Слонімская камвольна-прадзільная фабрыка]]»,
* ААТ «Слонімскі льнозавод»,
* УДП «Слонімскі вінаробны завод»,
* філіял «Слонімскі хлебазавод»,
* ААТ «Слонімскі завод сухога абястлушчанага малака» і інш.
Вядучыя прадпрыемствы-экспарцёры — ААТ «Слонімскі завод сухога абястлушчанага малака» і ААТ «Слоніммэбля». Экспартна-імпартныя аперацыі ажыццяўляюцца з 29 краінамі свету. Асноўнымі гандлёвымі партнёрамі з'яўляюцца: Расія, Украіна, Кыргызстан, ЗША, Польшча, Германія, Чэхія і інш.
Гандлёвае абслугоўванне ў раёне ажыццяўляецца 329 аб'ектамі рознічнага гандлю і грамадскага харчавання розных форм уласнасці. Дзейнічаюць два рынкі і міні-рынак. Прадпрымальніцкай дзейнасцю ў сферы гандлю занята больш як 500 індывідуальных прадпрымальнікаў.
У Слонімскім раёне будаўніцтва ажыццяўляюць 5 будаўнічых арганізацый:
* ДП «Слонімская МПМК-163»,
* ДП «Слонімская МПМК-164»,
* ААТ «Будаўнічае ўпраўленне 187»,
* ТАА «Дойлід»,
* СРП «Слонімская СПМК-64».
Да паслуг сланімчан: 2 стадыёны, 2 басейны, 30 спартыўных залаў, 6 спартыўных дзіцяча-юнацкіх школ (2 маюць статус школ Алімпійскага рэзерву), дзе культывуецца 10 відаў спорту (бокс, мастацкая гімнастыка, гандбол, футбол, веславанне на байдарках і каноэ, лёгкая атлетыка, каратэ, більярд, картынг, шашкі).
У сістэме адукацыі ў раёне 26 дашкольных устаноў (12 — агульнага развіцця, 12 — з тэматычнай накіраванасцю, 1 спецыяльная ўстанова для дзяцей з асаблівасцямі псіхафізічнага развіцця, цэнтр развіцця дзіцяці), 31 установа агульнай сярэдняй адукацыі, 8 пазашкольных устаноў, 3 спецыяльныя ўстановы, 2 навучальна-вытворчыя камбінаты.
На сённяшні дзень насельніцтва раёна абслугоўвае 78 устаноў культуры.
== Памятныя мясціны ==
{{main|Спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Слонімскага раёна}}
У раёне знаходзіцца помнік архітэктуры і адначасова дзеючы [[Жыровіцкі манастыр|Жыровіцкі Свята-Успенскі мужчынскі манастыр]], у комплекс якога ўваходзяць: [[Успенскі сабор, Жыровіцы|Свята-Успенскі сабор]] (1650), [[Званіца Жыровіцкага манастыра|званіца манастыра]] (1828), [[Крыжаўзвіжанская царква, Жыровічы|Крыжаўзвіжанская царква]] (1769), [[Богаяўленская царква, Жыровіцы|Богаяўленская царква]] (1796), [[Свята-Георгіеўская царква, Жыровічы|Свята-Георгіеўская царква]], будынкі семінарыі (XVII-XVIII стст.), а таксама жылыя і гаспадарчыя карпусы. На тэрыторыі манастыра дзейнічае [[Мінская духоўная семінарыя]].
У раёне ёсць і іншыя помнікі архітэктуры:
* [[Свята-Мікалаеўская царква, Азярніца|Свята-Мікалаеўская царква]] (XIX ст.) у в. Азярніца;
* [[Свята-Міхайлаўская царква, Вострава, Слонімскі раён|Міхайлаўская царква]] (XIX ст.) у в. Вострава;
* [[Царква ў гонар Казанскага абраза Маці Божай, Вялікія Шылавічы|Царква ў гонар Казанскага абраза Маці Божай]] (XIX ст.) у в. Вялікія Шылавічы
* [[Свята-Троіцкая царква, Дзераўная|Свята-Троіцкая царква]] (1914 г.) у в. Дзераўная;
* [[Свята-Раства-Багародзіцкая царква, Міжэвічы|царква Раства Багародзіцы]] (19 ст.) у в. Міжэвічы;
* [[Касцёл Святой Барбары, Сялявічы|Касцёл Святой Барбары]] (1819 г.) у [[вёска Сялявічы, Слонімскі раён|вёсцы Сялявічы]].
Геалагічны помнік рэспубліканскага значэння - [[Смаўжоўскі вялікі камень]].
== Вядомыя асобы ==
На Слонімскай зямлі выраслі:
* удзельнік вызваленчага руху XIX ст. [[Міхал Казіміравіч Валовіч]],
* вучоны і акадэмік [[Андрэй Якаўлевіч Пракапчук]],
* пісьменнікі і паэты [[В. Таўлай]], [[М. Арочка]], [[А. Іверс]], [[Алесь Сучок]], [[С. Дарожны]], [[А. Лойка]], [[І. Чыгрын]], [[К. Лейка]], [[А. М. Якімовіч]]
* скульптар [[Іван Якімавіч Міско|І. Міско]],
* мастак [[Мікола Бушчык]],
* літаратурны крытык і фалькларыст [[І. Саламевіч]],
* гісторык і археолаг [[Васіль Рыгоравіч Супрун]]
* [[Леанід Сямёнавіч Мальцаў]]
* [[Віталь Уладзіміравіч Скалабан]]
* [[Мікола Трус]]
* [[Павел Сцяпанавіч Крынчык]]
* [[Вольга Дубоўская]]
* [[Яўген Міхайлавіч Багданчук]]
* [[Сяргей Яфімавіч Багданчук]]
* [[Сяргей Чыгрын]]
* [[Мікалай Васілевіч Радзько]]
* [[Мікалай Антонавіч Лукашэвіч]]
* [[Надзея Раманаўна Дземідовіч|Надзея Дземідовіч]] (1927—2020) — удзельніца беларускага нацыянальнага супраціву, сябра [[Саюз беларускай моладзі|СБМ]], палітзняволеная [[ГУЛАГ]]у, удзельніца [[Кенгірскае паўстанне|Кенгірскага паўстання]] 1954 г., мемуарыстка.
* [[Міхась Ракевіч]] (1927, в. [[Ваўчкі (Слонімскі раён)|Ваўчкі]] — 1992) — удзельнік беларускага патрыятычнага падполля ў 1946—1947 гадах у [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]], заснавальнік арганізацыі [[Чайка (арганізацыя)|«Чайка»]].
* [[Уладзімір Салавей]] (1925, в. [[Гуменікі]] — 1996) — удзельнік беларускага патрыятычнага падполля ў 1946—1947 гадах у [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]], заснавальнік арганізацыі [[Чайка (арганізацыя)|«Чайка»]].
* [[Аляксандр Сямёнавіч Талерчык|Аляксандр Талерчык]] (1931, в. [[Парэчча (Слонімскі раён)|Парэчча]] — 2016) — беларускі [[краязнавец]], [[гісторык]], [[педагог]], мецэнат.
== Старшыні Слонімскага раённага выканаўчага камітэта ==
* з [[7 сакавіка]] [[2018]] — [[Генадзь Баляслававіч Хоміч]]
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{крыніцы/БелЭн|15}}
* Административно-территориальное устройство БССР: справочник: в 2 т. / Главное архивное управление при Совете Министров БССР, Институт философии и права Академии наук БССР. — Минск: «Беларусь», 1985―1987.
* Административно-территориальное устройство Республики Беларусь (1981—2010 гг.): справочник. — Минск: БелНИИДАД, 2012. — 172 с.
{{Слонімскі раён}}
{{Адміністрацыйны падзел Гродзенскай вобласці}}
{{Навігацыйная табліца з падгрупамі
|navbar = plain
|загаловак = Слонімскі раён у гістарычных адміністрацыйных адзінках
|базавы_стыль = background-color: {{Колер|Беларусь}};
|спіс1 = {{Баранавіцкая вобласць|child|загаловак=Слонімскі раён у [[Баранавіцкая вобласць|Баранавіцкай вобласці]] (1940—1954)}}
|спіс2 = {{Гродзенская вобласць БССР|child|загаловак=Слонімскі раён у [[Гродзенская вобласць|Гродзенскай вобласці]] (з 1954)}}
}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Слонімскі раён| ]]
[[Катэгорыя:Раёны, утвораныя ў 1940 годзе]]
[[Катэгорыя:Баранавіцкая вобласць]]
34nhiu1sha6dnjzeiop39f913cg8cga
Стаўбцоўскі раён
0
2718
4191642
4139877
2022-08-22T06:43:35Z
Artsiom91
31770
/* Гісторыя */ ілюстрацыя
wikitext
text/x-wiki
{{Адміністрацыйная адзінка
|Колер1 = {{Колер|Беларусь}}
|Колер2 =
|Беларуская назва = Стаўбцоўскі раён
|Арыгінальная назва =
|Герб =
|Сцяг =
|Краіна = [[Беларусь]]
|Статут = раён
|Гімн =
|Уваходзіць у = [[Мінская вобласць]]
|Уключае =
|Сталіца = [[Стоўбцы]]
|Буйныгорад =
|Буйныягарады =
|Раздзел =
|Назва раздзела =
|Глава2 =
|Назва главы2 =
|ВУП =
|Год ВУП =
|Месца па ВУП =
|ВУП на душу насельніцтва =
|Месца па ВУП на душу насельніцтва =
|Мова =
|Мовы = <small>'''Родная мова:'''</small> [[Беларуская мова|беларуская]] 80,75 %, [[руская мова|руская]] 18,36 %<br/><small>'''Размаўляюць дома:'''</small> беларуская 55,53 %, руская 42,59 %<ref name="belstat2009" />
|Насельніцтва = 42 007 чал.<ref name="belstat2009">[https://archive.is/20120523225241/belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/itogi1.php Вынікі перапісу 2009 года]</ref>
|Год перапісу = 2009
|Месца па насельніцтве = 10
|Шчыльнасць = 22,32
|Месца па шчыльнасці = 11
|Нацыянальны склад = [[беларусы]] — 75,1 %, <br /> [[палякі]] — 16,41 %, <br /> [[рускія]] — 5,84 %, <br /> [[украінцы]] — 1,15 %, <br /> іншыя — 1,5 %<ref name="belstat2009" />
|Канфесійны склад =
|Плошча = 1 884,52<ref>[http://www.gki.gov.by/docs/gzk_2010-15404.doc «Дзяржаўны зямельны кадастр Рэспублікі Беларусь»] (па стане на 1 студзеня 2011 г.)</ref>
|Месца па плошчы = 12
|Максімальная вышыня = 340
|Сярэдняя вышыня =
|Мінімальная вышыня =
|Шырата =
|Даўгата =
|Карта = Minsk-Oblast-Stolbtsy.png
|Часавыпояс = [[UTC+2]]
|Абрэвіятура =
|ISO =
|FIPS =
|Код аўтамабільных нумароў =
|Сайт =
|Заўвагі =
}}
'''Стаўбцоўскі раён''' — [[Раён (адм. адзінка)|адміністрацыйная адзінка]] ў складзе [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]]. Утвораны [[15 студзеня]] [[1940]]. Пасля ліквідацыі [[Баранавіцкая вобласць|Баранавіцкай вобласці]] ў студзені 1954 г. ўвайшоў у склад Мінскай вобласці. У сучасных граніцах існуе з 1965 г.
Падзелены на 16 сельскіх саветаў.
== Геаграфічнае становішча ==
Раён на захадзе Мінскай вобласці. Мяжуе з [[Валожынскі раён|Валожынскім]], [[Дзяржынскі раён|Дзяржынскім]], [[Уздзенскі раён|Уздзенскім]], [[Нясвіжскі раён|Нясвіжскім]] і [[Капыльскі раён|Капыльскім]] раёнамі Мінскай вобласці, з [[Карэліцкі раён|Карэліцкім]], [[Навагрудскі раён|Навагрудскім]] і [[Іўеўскі раён|Іўеўскім]] раёнамі [[Гродзенская вобласць|Гродзенскай вобласці]].
== Прырода ==
Значная частка раёна занятая [[Стаўбцоўская раўніна|Стаўбцоўскай раўнінай]], якая на паўночным захадзе пераходзіць у [[Верхнянёманская нізіна|Верхнянёманскую нізіну]], на паўночным усходзе размешчаная частка [[Мінскае ўзвышша|Мінскага ўзвышша]]. Пераважаюць вышыні 180—200 м, максімальная 340 м (гара [[Гара Дубовая|Дубовая]] каля вёскі [[Вёска Вірлавічы|Вірлавічы]]).
Галоўная рака — [[Нёман]] з прытокамі [[Рака Сула, прыток Нёмана|Сула]], [[Рака Уса, прыток Нёмана|Уса]] і [[Рака Альхоўка (басейн Нёмана)|Альхоўка]]. Найвялікшае возера — [[возера Кромань|Кромань]].
Беларускімі геолагамі адкрыта Аколаўскае радовішча жалезных руд, таксама распрацоўваюцца радовішчы будаўнічага пяску і гліны.
Клімат [[умерана кантынентальны]]. Сярэдняя тэмпература студзеня −6,4 °C, ліпеня 17,7 °C. Сярэднягадавая колькасць ападкаў складае 635 мм. [[Вегетацыйны перыяд]] — 190 дзён.
Лясы (44 % тэрыторыі раёна) [[хваёвыя лясы|хваёвыя]], [[яловыя лясы|яловыя]], [[бярозавыя лясы|бярозавыя]], [[чорнаалешнікавыя лясы|чорнаалешнікавыя]]. На паўночным захадзе раёна частка [[Налібоцкая пушча|Налібоцкай пушчы]]. Ландшафтны заказнік дзяржаўнага значэння Налібоцкі (частка).
== Гісторыя ==
[[Файл:1940. Стаўбцоўскі раён Баранавіцкай вобласці.svg|міні|злева|Стаўбцоўскі раён ў складзе Баранавіцкай вобласці. 1940]]
Стаўбцоўскі раён утвораны 15 студзеня 1940 года ў складзе [[Баранавіцкая вобласць|Баранавіцкай вобласці]] [[БССР]]. Цэнтр — горад [[Стоўбцы]]. 12 кастрычніка 1940 года падзелены на 14 сельсаветаў: [[Апечкаўскі сельсавет|Апечкаўскі]], [[Аталезаўскі сельсавет|Аталезаўскі]], [[Варацішчанскі сельсавет|Варацішчанскі]], [[Гавезнаўскі сельсавет|Гавезнаўскі]], [[Задворскі сельсавет|Задворскі]], [[Залужскі сельсавет (Стаўбцоўскі раён)|Залужскі]], [[Засульскі сельсавет|Засульскі]], [[Мікалаеўшчынскі сельсавет|Мікалаеўшчынскі]], [[Навасвержанскі сельсавет|Навасвержанскі]], [[Пагарэлецкі сельсавет (Стаўбцоўскі раён)|Пагарэлецкі]], [[Ператоцкі сельсавет|Ператоцкі]], [[Старынскі сельсавет (Стаўбцоўскі раён)|Старынскі]], [[Шашкоўшчынскі сельсавет|Шашкоўшчынскі]], [[Ячонскі сельсавет|Ячонскі]]. З 8 студзеня 1954 года ў складзе [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]]. 16 ліпеня 1954 года скасаваны Апечкаўскі і Пагарэлецкі сельсаветы. 26 жніўня 1961 года Задворскі сельсавет перайменаваны ў [[Слабадскі сельсавет (Стаўбцоўскі раён)|Слабадскі]]. 17 красавіка 1962 года да раёна далучаны [[Літвенскі сельсавет (Івянецкі раён)|Літвенскі]], [[Прудскі сельсавет|Прудскі]], [[Рубяжэвіцкі сельсавет|Рубяжэвіцкі]], [[Хотаўскі сельсавет|Хотаўскі]] сельсаветы скасаванага [[Івянецкі раён|Івянецкага раёна]], 25 снежня 1962 года — гарадскі пасёлак [[Івянец]], [[Волменскі сельсавет|Волменскі]], [[Зарачанскі сельсавет (Івянецкі раён)|Зарачанскі]], [[Падневіцкі сельсавет|Падневіцкі]] сельсаветы скасаванага [[Валожынскі раён|Валожынскага раёна]]. 8 чэрвеня 1963 года Ячонскі сельсавет перайменаваны ў [[Заямнаўскі сельсавет|Заямнаўскі]], Прудскі — у [[Налібацкі сельсавет (Стаўбцоўскі раён)|Налібацкі]]. 4 студзеня 1964 года скасаваны Ператоцкі і Старынскі сельсаветы. 27 кастрычніка 1964 года Гавезнаўскі сельсавет перайменаваны ў [[Вішнявецкі сельсавет|Вішнявецкі]]. 6 студзеня 1965 года гарадскі пасёлак Івянец, Волменскі, Зарачанскі, Падневіцкі сельсаветы перададзены зноў утворанаму Валожынскаму раёну. 5 сакавіка 1981 года Хотаўскі сельсавет перайменаваны ў [[Хатаўскі сельсавет|Хатаўскі]]. 14 снежня 1983 года з часткі Літвенскага і Хатаўскога сельсаветаў утвораны [[Цясноўскі сельсавет (Стаўбцоўскі раён)|Цясноўскі сельсавет]]. 29 чэрвеня 2006 года з часткі Слабадскога сельсавета ўтвораны [[Наваколасаўскі сельсавет]]. 30 кастрычніка 2009 года скасаваны Слабадскі сельсавет<ref>[http://pravo.by/document/?guid=2012&oldDoc=2009-307/2009-307(002-019).pdf&oldDocPage=3 Решение Минского областного Совета депутатов от 30 октября 2009 г. № 219 Об изменении административно-территориального устройства Минской области] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20201025132415/https://www.pravo.by/document/?guid=2012&oldDoc=2009-307%2F2009-307%28002-019%29.pdf&oldDocPage=3 |date=25 кастрычніка 2020 }}</ref>. 24 снежня 2011 года Залужскі сельсавет перайменаваны ў [[Старасвержанскі сельсавет|Старасвержанскі]]<ref>[http://www.pravo.by/pdf/2012-6/2012_6_9_46668.pdf Решение Минского областного Совета депутатов 24 декабря 2011 г. № 134 О переименовании сельсоветов Столбцовского района] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20201120085212/https://www.pravo.by/pdf/2012-6/2012_6_9_46668.pdf |date=20 лістапада 2020 }}</ref>. 28 мая 2013 года скасаваны Аталезскі, Варацішчанскі, Засульскі і Цясноўскі сельсаветы<ref>[http://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234 Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20200919060259/https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 |date=19 верасня 2020 }}</ref>.
== Насельніцтва ==
[[File:Stowbcy-nac2009.jpg|thumb|Нацыянальны склад насельніцтва Стаўбцоўскага раёна (па выніках перапісу 2009 г.)|alt=]]
[[File:Stowbcy-movy2009.jpg|thumb|Размеркаванне насельніцтва Стаўбцоўскага раёна па гутарковай мове (па выніках перапісу 2009 г.)]]
Стаўбцоўскі раён налічвае 201 населены пункт, у якіх пражывае 43,7 тыс. чал. ([[2008]]). Гарадское насельніцтва складае 35 %, сельскае — 65 %. Статыстыка мінулых гадоў:
* 2006 — 44,5 тыс. чал.
== Гаспадарчая дзейнасць ==
Сельская гаспадарка спецыялізуецца на мяса-малочнай жывёлагадоўлі і вырошчванні [[Буракі|буракоў]]. Вырошчваюцца зерневыя і кармавыя культуры, [[бульба]]. Працуюць прадпрыемствы харчовай, дрэваапрацоўчай, паліўнай, машынабудаўнічай прамысловасці.
== Транспарт ==
Па тэрыторыі раёна праходзяць чыгунка і аўтамабільная дарога [[Мінск]] — [[Брэст]], аўтадарога [[Івянец]] — [[Стоўбцы]] — [[Нясвіж]], газаправоды [[Таржок]] ([[Расія]]) — [[Мінск]] — [[Івацэвічы]] (з адгалінаваннямі на [[Стоўбцы]], [[Новы Свержань|Новы]] і [[Стары Свержань]]), [[Ямал]] ([[Расія]]) — Заходняя [[Еўропа]].
== Сродкі масавай інфармацыі ==
Мясцовая прэса прадстаўлена праз грамадска-палітычную і інфармацыйна-рэкламную [http://pramen-news.by/ газету «Прамень»]. Наклад — каля 6 тыс. асобнікаў, заснавальнік — Стаўбцоўскі раённы выканаўчы камітэт. Падпісны індэкс — 64334.
У эфір выходзіць праграма радыёвяшчання «Радыё Стоўбцы».
== Славутасці ==
{{main|Спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Стаўбцоўскага раёна}}
На Стаўбцоўшчыне знаходзіцца 17 помнікаў архітэктуры, 70 помнікаў гісторыі і культуры, у тым ліку [[Двор Свержань]].
== Археалагічныя помнікі ==
{| class="wikitable"
|-
! Назва !! Датаванне !! Месцазнаходжанне !! Катэгорыя
|-
| Стаянка перыяду неаліту || 3-е тысячагоддзе да н.э. || 1,5 км на паўднёвы ўсход ад [[вёска Кругліца, Стаўбцоўскі раён|вёскі Кругліца]], на правым беразе р. Нёман, у лесе, урочышча Лысая Гара || 3
|-
| Курганны могільнік || X-XIII стагоддзі || 2,5 км на паўднёвы ўсход ад [[вёска Кругліца, Стаўбцоўскі раён|вёскі Кругліца]], у лесе, абапал дарогі ў [[Заямнае (Стаўбцоўскі раён)|в. Заямнае]] || 3
|-
| Курганны могільнік || X-XIII стагоддзі || 0,4 км на паўночны захад ад [[вёска Кругліца, Стаўбцоўскі раён|вёскі Кругліца]], у лесе, каля дарогі ў [[вёска Жукаў Барок, Стаўбцоўскі раён|в. Жукаў Барок]] || 3
|-
| Стаянкі перыяду каменнага і бронзавага вякоў || 3-2-е тысячагоддзі да н.э. || 0,3-1,5 км на захад, на поўнач і на ўсход ад [[вёска Русаковічы|вёскі Русаковічы]] || 3
|-
| Гарадзішча перыяду ранняга жалезнага веку || V стагоддзе да н.э. — V стагоддзе н.э. || 1 км на паўночны захад ад [[вёска Сула, Стаўбцоўскі раён|вёскі Сула]], у лесе, на левым беразе р. Сула || 3
|}
== Вядомыя асобы ==
* [[Фабіян Акінчыц]] — беларускі грамадска-[[палітычны дзеяч]], [[публіцыст]], рэдактар (нарадзіўся ў [[Засценак Акінчыцы|засценку Акінчыцы]])
* [[Лявон Белы]] — беларускі публіцыст
* [[Аляксандр Альгертавіч Дабравольскі]] — беларускі палітык
* [[Павел Пятровіч Дземідовіч]] — беларускі [[этнограф]], [[фалькларыст]], [[краязнавец]], [[педагог]].
* [[Фелікс Дзяржынскі]] — рэвалюцыянер
* [[Вольга Зінкевіч]] — чэмпіёнка Паралімпійскіх гульняў
* [[Якуб Колас]] — народны паэт Беларусі (нарадзіўся ў [[Засценак Акінчыцы|засценку Акінчыцы]])
* [[Язэп Лёсік]] — акадэмік АН Беларусі, [[мовазнаўца]] і пісьменнік (нарадзіўся ў вёсцы [[Мікалаеўшчына]])
* [[Янка Садоўскі]] ([[1926]], [[Залужжа (Стаўбцоўскі раён)|Залужжа]] — [[1982]]) — беларускі [[грамадскі дзеяч]]
* [[Аляксандр Сянкевіч]] — дзяржаўны дзеяч (нарадзіўся ў вёсцы [[Мікалаеўшчына]])
* [[Юзюк Фарботка]] (1893, в. [[Налібакі (Стаўбцоўскі раён)|Налібакі]] — 1956) — беларускі [[паэт]], [[літаратуразнавец]], [[перакладчык]], удзельнік грамадска-палітычнага руху Беларусі пачатку ХХ стагоддзя.
* [[Віктар Чабатарэвіч]] — дзеяч беларускай эміграцыі
У сяр. [[XIX стагоддзе|XIX ст.]] ў вёсцы Залучча жыў польскі і беларускі паэт [[Уладзіслаў Сыракомля]]. Са Стаўбцоўшчынай цесна звязана дзейнасць паэта і драматурга, вучонага-моваведа [[Карусь Каганец|Каруся Каганца]].
На тэрыторыі раёна нарадзіліся:
* маці народнага паэта Беларусі Янкі Купалы Бянігна Луцэвіч
* бацькі чырвонага камдыва часоў [[Грамадзянская вайна ў Расіі|грамадзянскай вайны]] [[Мікалай Шчорс|Мікалая Шчорса]].
Тут пачыналі свой творчы шлях такія вядомыя паэты, пісьменнікі і літаратуразнаўцы як [[Генрых Далідовіч]] і [[Казімір Камейша]], [[Алесь Рыбак]] і [[Мікола Маляўка]], [[Алесь Камароўскі]] і [[Яўген Хвалей]], [[Аляксей Пяткевіч]], [[Уладзімір Мархель]] і інш.
Стаўбцоўшчына мае 40 заслужаных работнікаў розных галін. Дала 18 дактароў навук і прафесараў, 45 кандыдатаў навук, 4 Герояў Сацыялістычнай Працы, 36 пісьменнікаў і паэтаў, з іх 28 — ураджэнцы раёна.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн., 2007. — 648с. ISBN 978-985-11-0384-9
* Административно-территориальное устройство БССР: справочник: в 2 т. / Главное архивное управление при Совете Министров БССР, Институт философии и права Академии наук БССР. — Минск: «Беларусь», 1985―1987.
* Административно-территориальное устройство Республики Беларусь (1981—2010 гг.): справочник. — Минск: БелНИИДАД, 2012. — 172 с.
== Спасылкі ==
{{Commonscat-inline|Stoŭbcy District}}
{{OSM relation|70752|Стаўбцоўскі раён}}
* [http://www.stolbtsy.gov.by Стаўбцоўскі раённы выканаўчы камітэт] {{ref-ru}}
* [http://www.minsk-region.gov.by/ru/region/rajony-minskoj-oblasti/stolbtsovskij-rajon Стаўбцоўскі раён на сайце Мінскага аблвыканкама] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20170720184136/http://www.minsk-region.gov.by/ru/region/rajony-minskoj-oblasti/stolbtsovskij-rajon |date=20 ліпеня 2017 }} {{ref-ru}}
* [http://www.emaps-online.com/rus_win/maps/oblast/obl_minsk/regions/reg_stolbtsy/map.shtml Мапы і агульныя звесткі на emaps-online]
* [http://dorogiby.info/node/1469/ Гісторыка-культурныя каштоўнасці Стаўбцоўскага раёна на сайце «Дорогами Беларуси»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20170226093615/http://dorogiby.info/node/1469/ |date=26 лютага 2017 }}
* [http://globustut.by/_regs/stolbc.htm Славутасці на партале globustut.by] {{ref-ru}}
* [http://radzima.org/be/rayon/staubtsouski.html Фотаздымкі на сайце Radzima.org]
* [http://garady.org/stolbtsy/ Гарады Беларусі] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20100719191836/http://garady.org/stolbtsy/ |date=19 ліпеня 2010 }}
* [http://stolbtsy.com/ Прыватны сайт vaselys] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20111130235551/http://stolbtsy.com/ |date=30 лістапада 2011 }}
{{Стаўбцоўскі раён}}
{{Адміністрацыйны падзел Мінскай вобласці}}
{{Навігацыйная табліца з падгрупамі
|navbar = plain
|state = {{{state|collapsed}}}
|загаловак = Стаўбцоўскі раён у гістарычных адміністрацыйных адзінках
|базавы_стыль = background-color: {{Колер|Беларусь}};
|спіс1 = {{Баранавіцкая вобласць|child|загаловак=Стаўбцоўскі раён у [[Баранавіцкая вобласць|Баранавіцкай вобласці]] (1940—1954)}}
|спіс2 = {{Мінская вобласць БССР|child|загаловак=Стаўбцоўскі раён у [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]] (з 1954)}}
}}
[[Катэгорыя:Стаўбцоўскі раён| ]]
[[Катэгорыя:Раёны, утвораныя ў 1940 годзе]]
h3phkpzw8654arkckwh6a16x112c6gm
Пхеньян
0
3303
4191758
4065016
2022-08-22T11:01:31Z
Artsiom91
31770
дададзена [[Катэгорыя:Гарады прамога падпарадкавання Паўночнай Карэі]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{НП
|статус = Горад
|беларуская назва = Пхеньян
|арыгінальная назва = 평양 직할시, 平壤直轄市
|падначаленне =
|краіна = Паўночная Карэя
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява = Pyongyang montage.png
|подпіс =
|lat =
|long =
|lat_dir = N|lat_deg = 39|lat_min = 1|lat_sec = 48
|lon_dir = E|lon_deg = 125|lon_min = 43|lon_sec = 48
|CoordAddon = type:city(3702757)_region:KP
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|від рэгіёна =
|рэгіён =
|від раёна =
|раён =
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча = 2 653
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП = 27
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс = +8:30
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons = Pyongyang
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
}}
'''Пхенья́н''' ({{lang-ko|평양}}) — сталіца, адміністрацыйны, культурны і гістарычны цэнтр [[Паўночная Карэя|Паўночнай Карэі]]. Насельніцтва 3,7 млн жыхароў (2005).
== Гісторыя ==
Пхеньян — адзін з самых старажытных гарадоў Карэі — закладзены ў 1122 годзе да н.э. У [[427]]—[[668]] гадах сталіца каралеўства Кагурджа. Потым горад быў знішчаны [[кітай]]скімі войскамі. У перыяд з [[918]] да [[1392]] года Пхеньян выконваў ролю сталіцы Карэі. З [[1592]] да [[1593]] года часова быў захоплены [[Японія|японцамі]]. З [[17 стагоддзе|17 стагоддзя]] палітычны і культурны цэнтр паўночна-заходняй Карэі. У [[1627]] годзе Пхеньян зноў быў захоплены і знішчаны кітайскімі войскамі. Пад час кітайска-японскай вайны [[1894]]—[[1895]] гадоў горад быў значна пашкоджаны. У [[1910]]—[[1945]] гадах ён быў адбудаваны пад час японскай акупацыі. У [[1945]] годзе горад быў вызвалены савецкімі войскамі. З [[1948]] года — Пхеньян сталіца Паўночнай Карэі. У часе [[Карэйская вайна|Карэйскай вайны]] горад знаходзіўся пад кантролем войскаў [[ААН]], але потым быў заняты кітайскімі і паўночнакарэйскімі войскамі. Пасля вайны горад быў адбудаваны пры дапамозе [[СССР]] і Кітаю.
== Адміністрацыйны падзел ==
Пхеньян падзелены на 19 акругаў (гуёк) і 4 раёны (кун).
== Клімат ==
Клімат [[мусоны|мусонны]], з рэзкім адрозненнем пораў году і сезонаў засухі і [[дождж|дажджоў]]. Тэмпература паветра ў [[студзень|студзені]] −8 °C, у [[ліпень|ліпені]] 24 °C. Гадавая колькасць ападкаў каля 1000 мм.
== Адукацыя ==
* [[Пхеньянскі інстытут лёгкай прамысловасці імя Хан Док Су]]
== Транспарт ==
* [[Пхеньянскі метрапалітэн]]
== Памятныя мясціны ==
* [[Манумент ідэй Чучхэ]]
* [[Трыўмфальная арка, Пхеньян]]
== Гарады-пабрацімы ==
* {{Сцяг Непала}} [[Горад Катманду|Катманду]] ([[Непал]])
* {{Сцяг Інданэзіі}} [[Горад Джакарта|Джакарта]] ([[Інданезія]])
* {{Сцяг Расіі}} [[Горад Масква|Масква]] ([[Расія]])
== Спорт ==
* [[Стадыён Першага мая]]
== Вядомыя асобы ==
* [[Кім Ён Нам]]
* [[Лім Джон Сім]]
{{зноскі}}
{{Адміністрацыйны падзел КНДР}}
{{Сталіцы Азіі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Пхеньян}}
[[Катэгорыя:Гарады Паўночнай Карэі]]
[[Катэгорыя:Пхеньян| ]]
[[Катэгорыя:Гарады прамога падпарадкавання Паўночнай Карэі]]
imswgs01zdhex3tygdqgvp9369k5xe0
1566
0
8816
4191704
4187014
2022-08-22T09:30:59Z
Rymchonak
22863
/* Памерлі */
wikitext
text/x-wiki
{{Навігацыя для года}}
{{Год паводле тэм}}
== Падзеі ==
* [[7 студзеня]]: [[Пій V]] стаў 225-м [[папа Рымскі|Папам Рымскім]] (1566-[[1572]])
== Нарадзіліся ==
* [[1 мая]]: [[Міхіл Янс ван Мірэвелт]], нідэрландскі мастак
* [[19 чэрвеня]]: [[Якаў I, кароль Англіі]]
== Памерлі ==
* [[25 красавіка]]: [[Луіза Лабэ]], французсая паэтэса
* [[17 ліпеня]]: [[Барталамэ дэ лас Касас]], святар-дамініканец
* [[6 верасня]]: [[Сулейман I]], асманскі султан
{{Храналагічны пералік}}
[[Катэгорыя:1566]]
1u2porkg1403widkcy65xut311vr3rg
1944
0
9160
4191621
3316346
2022-08-22T05:49:24Z
JerzyKundrat
174
/* Падзеі */
wikitext
text/x-wiki
{{Навігацыя для года}}
{{Год паводле тэм}}
== Падзеі ==
[[Файл:Crowds of French patriots line the Champs Elysees-edit2.jpg|thumb|Жыхары [[Парыж]]а вітаюць саюзнікаў на [[Елісейскія палі|Елісейскіх палях]], 26 жніўня.]]
* [[31 студзеня]]: пачатак чатырохдзённай [[бітва|бітвы]] за [[Кваджалейн]] у [[Ціхі акіян|Ціхім акіяне]] паміж [[ЗША]] і [[Японія]]й. Бітва скончылася знішчэннем буйнога японскага гарнізона і захопам кантролю над [[Маршалавы Астравы|Маршалавымі Астравамі]] амерыканскімі ваеннымі.
* [[30 сакавіка]]: Савецкія войскі вызвалілі [[Чарнаўцы]].
* [[15 чэрвеня]] — [[9 ліпеня]]: бітва за [[востраў Сайпан|Сайпан]] паміж [[ЗША]] і [[Японія]]й, якая скончылася перамогай амерыканскіх ваенных.
* [[17 чэрвеня]]: [[Ісландыя]] становіцца незалежнай ад [[Данія|Даніі]].
* [[23 чэрвеня]]: Савецкія войскі пачалі [[Аперацыя Баграціён|аперацыю «Баграціён»]].
* [[25 чэрвеня]]: Пачатак аперацыі войскаў 1-га Прыбалтыйскага і 3-га Беларускага франтоў, падчас якой была акружана і знішчана буйная групоўка нямецкіх войскаў на захадзе ад [[Віцебск]]а (сконч. [[27.6]].1944).
* [[27 чэрвеня]]: Савецкія войскі завяршылі [[Тулоксінская дэсантная аперацыя|Тулоксінскую дэсантную аперацыю]].
* 27 чэрвеня: Войскамі Карэльскага фронту і Анежскай ваеннай флатыліі вызвалены [[Петразаводск]].
* 27 чэрвеня: Войскі 1-га Беларускага фронту акружылі і знішчылі (27.–29.6.) бабруйскую групоўку нямецкіх войскаў і вызвалілі [[Бабруйск]].
* 27 чэрвеня: У [[Мінск]]у пачаўся [[Другі Усебеларускі кангрэс]], скліканы [[БЦР|Беларускай цэнтральнай радай]].
* [[3 ліпеня]]: Савецкія войскі ўвайшлі ў Мінск.
* [[28 ліпеня]]: Беларусь цалкам вызвалена з пад нямецкай акупацыі.
* [[25 жніўня]]: [[Вызваленне Парыжа]], капітуляцыі нямецкіх акупацыйных сіл, урад Вішы ўцёк у горад [[Зігмарынген]] у Германіі.
* [[20 верасня]]: Утворана [[Гродзенская вобласць]] з цэнтрам у горадзе [[Горад Гродна|Гродна]].
== Нарадзіліся ==
* [[3 студзеня]]: [[Міхал Раманюк]], беларускі [[этнограф]].
* [[6 студзеня]]: [[Рольф Цынкернагель]], швейцарскі [[вучоны]], лаўрэат [[Нобелеўская прэмія па фізіялогіі і медыцыне|Нобелеўскай прэміі па фізіялогіі і медыцыне]] (1996).
* [[12 студзеня]]: [[Джо Фрэйзер]], амерыканскі [[баксёр]].
* [[26 студзеня]]: [[Анджэла Дэвіс]], амерыканская [[праваабаронца]], дзеяч камуністычнага руху.
* [[14 мая]]: [[Джордж Лукас]], амерыканскі [[кінарэжысёр]].
* [[26 чэрвеня]]: [[Генадзь Зюганаў]], расійскі [[палітык]], лідар [[КПРФ]].
* [[13 верасня]]: [[Алесь Іванавіч Лабанок]], беларускі [[акцёр]].
== Памерлі ==
* [[Гальяш Леўчык]], беларускі [[паэт]], аўтар зборніка «Чыжык беларускі» (Вільня, 1922) (нар. 20.7.[[1880]]).
* [[3 сакавіка]]: [[Францішак Аляхновіч]], беларускі [[драматург]], [[празаік]], паэт, [[публіцыст]] (нар. [[9 сакавіка|3.3]].[[1883]]).
* [[16 чэрвеня]]: [[Міхаіл Белуш]], удзельнік партызанскага руху на Беларусі ў Другую сусветную вайну (нар. [[1924]]).
* [[7 кастрычніка]]: [[Змітрок Астапенка]], беларускі паэт і празаік (нар. [[10 лістапада|10.11]].[[1910]]).
* [[23 кастрычніка]]: [[Чарлз Гловер Баркла]], англійскі [[фізік]], лаўрэат [[Нобелеўская прэмія па фізіцы|Нобелеўскай прэміі па фізіцы]].
* [[5 лістапада]]: [[Алексіс Карэль]], французскі [[хірург]], лаўрэат [[Нобелеўская прэмія па фізіялогіі і медыцыне|Нобелеўскай прэміі па фізіялогіі і медыцыне]] (1912).
{{Храналагічны пералік}}
[[Катэгорыя:1944]]
awlk5eouyrn99b0dm2zuy0j3wl4tigm
4191648
4191621
2022-08-22T07:02:39Z
Artsiom91
31770
wikitext
text/x-wiki
{{Навігацыя для года}}
{{Год паводле тэм}}
== Падзеі ==
[[Файл:Crowds of French patriots line the Champs Elysees-edit2.jpg|thumb|Жыхары [[Парыж]]а вітаюць саюзнікаў на [[Елісейскія палі|Елісейскіх палях]], 26 жніўня.]]
* [[31 студзеня]]: пачатак чатырохдзённай [[бітва|бітвы]] за [[Кваджалейн]] у [[Ціхі акіян|Ціхім акіяне]] паміж [[ЗША]] і [[Японія]]й. Бітва скончылася знішчэннем буйнога японскага гарнізона і захопам кантролю над [[Маршалавы Астравы|Маршалавымі Астравамі]] амерыканскімі ваеннымі.
* [[30 сакавіка]]: Савецкія войскі вызвалілі [[Чарнаўцы]].
* [[15 чэрвеня]] — [[9 ліпеня]]: бітва за [[востраў Сайпан|Сайпан]] паміж [[ЗША]] і [[Японія]]й, якая скончылася перамогай амерыканскіх ваенных.
* [[17 чэрвеня]]: [[Ісландыя]] становіцца незалежнай ад [[Данія|Даніі]].
* [[23 чэрвеня]]: Савецкія войскі пачалі [[Аперацыя Баграціён|аперацыю «Баграціён»]].
* [[25 чэрвеня]]: Пачатак аперацыі войскаў 1-га Прыбалтыйскага і 3-га Беларускага франтоў, падчас якой была акружана і знішчана буйная групоўка нямецкіх войскаў на захадзе ад [[Віцебск]]а (сконч. [[27.6]].1944).
* [[27 чэрвеня]]: Савецкія войскі завяршылі [[Тулоксінская дэсантная аперацыя|Тулоксінскую дэсантную аперацыю]].
* 27 чэрвеня: Войскамі Карэльскага фронту і Анежскай ваеннай флатыліі вызвалены [[Петразаводск]].
* 27 чэрвеня: Войскі 1-га Беларускага фронту акружылі і знішчылі (27.–29.6.) бабруйскую групоўку нямецкіх войскаў і вызвалілі [[Бабруйск]].
* 27 чэрвеня: У [[Мінск]]у пачаўся [[Другі Усебеларускі кангрэс]], скліканы [[БЦР|Беларускай цэнтральнай радай]].
* [[3 ліпеня]]: Савецкія войскі ўвайшлі ў Мінск.
* [[28 ліпеня]]: Беларусь цалкам вызвалена з пад нямецкай акупацыі.
* [[25 жніўня]]: [[Вызваленне Парыжа]], капітуляцыя нямецкіх акупацыйных сіл, урад Вішы ўцёк у горад [[Зігмарынген]] у Германіі.
* [[20 верасня]]: Утворана [[Гродзенская вобласць]] з цэнтрам у горадзе [[Горад Гродна|Гродна]].
== Нарадзіліся ==
* [[3 студзеня]]: [[Міхал Раманюк]], беларускі [[этнограф]].
* [[6 студзеня]]: [[Рольф Цынкернагель]], швейцарскі [[вучоны]], лаўрэат [[Нобелеўская прэмія па фізіялогіі і медыцыне|Нобелеўскай прэміі па фізіялогіі і медыцыне]] (1996).
* [[12 студзеня]]: [[Джо Фрэйзер]], амерыканскі [[баксёр]].
* [[26 студзеня]]: [[Анджэла Дэвіс]], амерыканская [[праваабаронца]], дзеяч камуністычнага руху.
* [[14 мая]]: [[Джордж Лукас]], амерыканскі [[кінарэжысёр]].
* [[26 чэрвеня]]: [[Генадзь Зюганаў]], расійскі [[палітык]], лідар [[КПРФ]].
* [[13 верасня]]: [[Алесь Іванавіч Лабанок]], беларускі [[акцёр]].
== Памерлі ==
* [[Гальяш Леўчык]], беларускі [[паэт]], аўтар зборніка «Чыжык беларускі» (Вільня, 1922) (нар. 20.7.[[1880]]).
* [[3 сакавіка]]: [[Францішак Аляхновіч]], беларускі [[драматург]], [[празаік]], паэт, [[публіцыст]] (нар. [[9 сакавіка|3.3]].[[1883]]).
* [[16 чэрвеня]]: [[Міхаіл Белуш]], удзельнік партызанскага руху на Беларусі ў Другую сусветную вайну (нар. [[1924]]).
* [[7 кастрычніка]]: [[Змітрок Астапенка]], беларускі паэт і празаік (нар. [[10 лістапада|10.11]].[[1910]]).
* [[23 кастрычніка]]: [[Чарлз Гловер Баркла]], англійскі [[фізік]], лаўрэат [[Нобелеўская прэмія па фізіцы|Нобелеўскай прэміі па фізіцы]].
* [[5 лістапада]]: [[Алексіс Карэль]], французскі [[хірург]], лаўрэат [[Нобелеўская прэмія па фізіялогіі і медыцыне|Нобелеўскай прэміі па фізіялогіі і медыцыне]] (1912).
{{Храналагічны пералік}}
[[Катэгорыя:1944]]
azxmik3maxvhnnoccg8hez0jj2oo1r1
Яраслаў Уладзіміравіч
0
13971
4191236
4191191
2022-08-21T14:33:44Z
Maksim L.
13
прыбраў зноскі на ПСРЛ, бо 1) у ВП трэба карыстацца другаснымі крыніцамі, дзе апісаны перашасныя, 2) гэтыя зноскі проста скапіраваны з літаратуры без разумення, каб былі
wikitext
text/x-wiki
{{Значэнні|2=Яраслаў Мудры}}
{{Дзяржаўны дзеяч
| імя = Яраслаў Уладзіміравіч
| арыгінал імя = {{Script/Slavonic|Ꙗросла́въ Володи́мировичъ}}
| выява = YaroslavWiseSeal.jpg
| апісанне выявы = Пячатка князя Яраслава, аверс з яго пагруднай выявай, знойдзеная ў Ноўгарадзе ў 1994 годзе.
| памер =
| герб = Coin of Yaroslav the Wise (reverse).png
| подпіс герба = Княжацкі знак князя Яраслава на срэбраніку.
| парадак =
| пасада = [[Князі наўгародскія|князь наўгародскі]]
| парадак =
| пад імем =
| сцяг =
| перыядпачатак = [[1010]]
| перыядканец = [[1034]]
| папярэднік = [[Вышаслаў Уладзіміравіч]]
| пераемнік = [[Уладзімір Яраславіч]]
| пасада_2 = [[Вялікія князі кіеўскія|вялікі князь кіеўскі]]
| сцяг_2 =
| рэлігія =
| перыядпачатак_2 = [[1016]]
| перыядканец_2 = [[20 лютага]] [[1054]]
|папярэднік_2 = [[Святаполк Уладзіміравіч]]
|пераемнік_2 = [[Ізяслаў Яраславіч]]
|дата нараджэння = каля 978
|месца нараджэння =
|дата смерці =
|месца смерці =
|род =
|у шлюбе =
|бацька =
|маці =
|дзеці =
}}
'''Ярасла́ў Уладзіміравіч''', у хрышчэнні '''Георгій''', вядомы пад мянушкамі '''Му́дры''' і '''Скупы''' ({{Script/Slavonic|Ꙗросла́въ Володи́мировичъ}}; {{ДН|||978}} — {{ДС|20|2|1054}}, [[Вышгарад]], [[Кіеўская Русь|Кіеўская дзяржава]]) — князь растоўскі (987—1010), [[Князі наўгародскія|князь наўгародскі]] (1010—1034), [[Вялікія князі кіеўскія|вялікі князь кіеўскі]] (1016—1018, 1019—1054).
Выдавец зводу законаў «[[Руская Праўда]]». Праз шлюбы дачок, продак многіх валадарскіх дынастый Еўропы. Шануецца [[Руская праваслаўная царква|Рускай праваслаўнай царквой]] як дабраверны князь; памяць 20 лютага па [[Юліянскі каляндар|Юліянскім календары]].
== Біяграфія ==
=== Час нараджэння і старшынство ===
«[[Аповесць мінулых часоў]]» пад 6562 (1054) годам паведамляе пра смерць Яраслава і што пражыў ён 76 гадоў{{sfn|ПСРЛ. — T. 1|1846|loc=Стб. 162}}. Паводле прынятага тым часам злічэння гадоў, гэта значыць пражыў 75 і памёр на 76-м годзе жыцця, такім чынам нарадзіўся ён у 978—979 гадах, такая дата самая згадваная ў літаратуры{{sfn|Карпов|2010|с=14}}.
Таксама «Аповесць мінулых часоў» пад 6524 (1016) годам дае інфармацыю пра храналогію жыцця Яраслава, але паміж спісамі летапісу значныя розначытанні. У адных (напрыклад [[Радзівілаўскі летапіс|Радзівілаўскім]]) паведамляецца, што Яраслаў у 1016 годзе заняў кіеўскі сталец і яму было 28 гадоў («{{Script/Slavonic|Бе же Ꙗрославъ тогда · {{comment|к҃ и҃|28}} · лѣтъ}}»{{sfn|Карпов|2010|с=14}}), то бок мусіў нарадзіцца ў 988—989 гадах. У іншых ({{нп5|Сафійскі першы летапіс|Сафійскім 1-м|ru|Софийская первая летопись}}, [[Архангелагародскі летапісец|Архангелагародскім]], [[Іпацьеўскі летапіс|Іпацьеўскім]]) чытаецца 18 гадоў{{sfn|Карпов|2010|с=460, прим. 4}}, то бок мусіў нарадзіцца ў 998—999 гадах. Аднак, у [[Лаўрэнцеўскі летапіс|Лаўрэнцеўскім]] {{Script/Slavonic|«И бы тогда Ярославъ Новегороде лет 28»}}, то бок 28 гадоў не ўзрост, таму час нараджэння не вылічаецца. [[Сяргей Міхайлавіч Салаўёў|Сяргей Салаўёў]] з сукупнасці звестак зрабіў выснову, што паведамленне «Аповесці мінулых часоў» тычылася працягласці наўгародскага княжання Яраслава, калі слушная лічба 18 — з 998 года, калі 28 — з 988 года, разам з княжаннем у [[Растоў|Растове]]{{sfn|Толочко|2008|с=12}}<ref>{{кніга|аўтар = [[Сяргей Міхайлавіч Салаўёў|Соловьёв С. М.]]|частка =|загаловак = История России с древнейших времён|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданне = |месца = {{М.}}|выдавецтва = |год = 1988|том = 1|старонкі = 311—312, прим. 297|старонак = |серыя = |isbn = |тыраж = }}</ref>. Пры гэтым Салаўёў сумняваўся ў слушнасці паведамлення летапісу пра 76-гадовы ўзрост Яраслава.
У свой час [[Васіль Мікітавіч Тацішчаў|Васіль Тацішчаў]] лічыў 28-гадовы ўзрост Яраслава на 1016 год памылкай «Аповесці мінулых часоў», а слушнай лічбай 38, але сваю думку не абгрунтаваў. Таксама паводле Тацішчава, летапісы, якія былі ў яго — {{нп5|Гісторыя Расійская#Раскольніцкі летапіс|Раскольніцкі|ru|История Российская}}, {{нп5|Гісторыя Расійская#Галіцынскі летапіс|Галіцынскі|ru|История Российская}} і {{нп5|Гісторыя Расійская#Хрушчоўскі манускрыпт|Хрушчоўскі|ru|История Российская}} — давалі ўзрост Яраслава на 1016 год адпаведна як 23, 28 і 34 гады{{sfn|Карпов|2010|с=14}}{{sfn|Татищев|1994-1996|loc=Т. 2. — С. 74, 238, прим. 220}}{{sfn|Татищев|1994-1996|loc=Т. 4. — С. 416-417, прим. 161}}, а паводле {{нп5|Гісторыя Расійская#Арэнбургскі манускрыпт|Арэнбургскага манускрыпта|ru|История Российская}} ён нарадзіўся ў 972 годзе{{sfn|Татищев|1994-1996|loc=Т. 2. — С. 238, прим. 220}}{{sfn|Карпов|2010|с=460, прим. 5}}. Цяпер аднак сумняюцца ў існаванні гэтых летапісаў наогул.
Лічба 28 як узрост неімаверная, бо нараджэнне прыпадае на 988—989 гады, самыя пярэдадні або неўзабаве па хрышчэнні Русі. Нават не даўшы веры пазнейшаму паданню, дзе пры свядомага ўзросту Яраславе маці атрымала развод ад Уладзіміра. Уладзімір скасаваў паганскія шлюбы, ахрысціўся сам і ўзяў шлюб з парфірароднай [[Ганна (парфірагеніта)|Ганнай]] і потым, або адначасова са шлюбам, пачалося агульнае хрышчэнне Русі, то бок падрыхтоўка ўзяла працяглы час. Зыходзячы з нараджэння ў 988—989 гады, французскі гісторык {{нп5|Жан-П’ер Арыньён|Арыньён|ru|Арриньон, Жан-Пьер}}<ref>{{артыкул|аўтар=Arrignon J.—P.|загаловак=Les relations diplomatiques entre Bizance et la Russie de 860 à 1043|арыгінал=|спасылка=|аўтар выдання=|выданне=Revue des études slaves|тып=|месца=|выдавецтва=|год=1983|выпуск=|том=55|нумар=|старонкі=133—135|isbn=}}</ref> выказаў здагадку пра Яраслава як сына Ганны і гэтым тлумачыў яго ўмяшанне ў 1043 годзе ва ўнутрывізантыйскія справы. На думку Карпава, гіпотэза Арыньёна супярэчыць усім крыніцам{{sfn|Карпов|2010|с=459, прим. 2}} і праўда, нараджэнне Ганнай было б важкім аргументам у дынастычнай барацьбе, гэта адзначылі б крыніцы, але яны прыпісваюць нараджэнне [[Рагнеда Рагвалодаўна|Рагнедзе]].
Упершыню Яраслаў згаданы [[Аповесць мінулых часоў|«Аповесцю мінулых часоў»]] пад 6488 (980) годам, у аповедзе акалічнасцей шлюбу яго бацькі Уладзіміра з Рагнедай, тамсама названы 4 сыны, народжаныя ў гэтым шлюбе — [[Ізяслаў Уладзіміравіч|Ізяслаў]], Мсціслаў, Яраслаў і [[Усевалад Уладзіміравіч|Усевалад]]{{sfn|Толочко|2008|с=9}}{{sfn|Карпов|2010|с=459, прим. 2}}. З улікам прынятай цяпер думкі, пра 978 год як час шлюбу Уладзіміра і Рагнеды<ref>Паводле паведамленняў летапісаў Уладзімір княжыў у [[горад Кіеў|Кіеве]] 37 гадоў. Акрамя таго {{нп5|Іакаў Чарнарызец|Іакаў Мніх|ru|Иаков Черноризец}} паказвае дату 11 чэрвеня 6486 (978) года ({{кніга|аўтар = {{нп5|Іакаў Чарнарызец|Иаков Мних|ru|Иаков Черноризец}}|частка = |загаловак = Память и похвала князю Русскому Владимиру|арыгінал = |спасылка = http://lib.pushkinskijdom.ru/Default.aspx?tabid=4870|адказны = |выданне = |месца = |выдавецтва = |год = |том = |старонкі = |старонак = |серыя = |isbn = |тыраж = }}; Карпов А. Ю. Ярослав Мудрый. — С. 87—88)</ref>, а таксама, што Яраслаў названы трэцім, ён не мог быць народжаны Рагнедай у 978—979 гадах. На думку некаторых гісторыкаў узрост 76 гадоў з’явіўся ў летапісах, каб паказаць Яраслава старэйшым за [[Святаполк Уладзіміравіч|Святаполка]] і абгрунтаваць правы на вялікае княжанне{{sfn|Карпов|2010|с=14}}<ref name="Kuzmin">{{кніга|аўтар = Кузьмин А. Г.|частка = |загаловак = Начальные этапы древнерусского летописания|арыгінал = |спасылка = http://hbar.phys.msu.ru/gorm/chrono/kuzmin.htm|адказны = |выданне = |месца = {{М.}}|выдавецтва = Издательство МГУ|год = 1977|том = |старонкі = 275—276|старонак = |серыя = |isbn = |тыраж = }}</ref>{{sfn|Пчелов|2001|с=91.}}. За старшынство Святаполка сярод сыноў Уладзіміра на час яго смерці, сведчаць словы {{нп5|Барыс Уладзіміравіч, князь растоўскі|Барыса|ru|Борис Владимирович (князь ростовский)}} сваёй дружыне, што ён не хоча займаць Кіеў, бо Святаполк старэйшы ("{{Script/Slavonic|Онъ же рѣче · Не буди мнѣ възнѧти рукꙑ на брата старъшаго · аще и отецъ ми умре · то сь ми буди въ отца мъсто}}"){{sfn|Толочко|2008|с=10-11}}.
Сам Святаполк, напэўна, абгрунтоўваў сваё старшынство не ўзростам, а тым, што ён сын не Уладзіміра, а Яраполка — старэйшага з братоў, таму незалежна ад узросту старэйшы з унукаў Святаслава. У свой час Уладзімір прызнаў Святаполка сваім сынам і такім чынам пазбавіў фармальнага старшынства, што разумеў і летапісец.
Калі прыняць за час нараджэння 978—979 гады, а Рагнеду за маці Яраслава і адначасова старшынство Яраслава перад Ізяславам, давядзецца пераглядаць інтэрпрэтацыю летапісных звестак пра барацьбу Уладзіміра і [[Яраполк Святаславіч|Яраполка]] за кіеўскі сталец і аднесці захоп Полацка і шлюб Уладзіміра з Рагнедай да 976 або пачатку 977 года, да яго ад’езду за мора<ref>{{Кніга|аўтар = Назаренко А. В.|загаловак = Древняя Русь на международных путях: Междисциплинарные очерки культурных, торговых, политических связей IX-XII вв.|месца = Москва|выдавецтва = Языки русской культуры|год = 2001|старонкі = 367-370|серыя = Studia Historica}}</ref>. Аднак, Рагнеда была другой жонкай Уладзіміра, [[Алогія|першая жонка]] — маці настарэйшага яго сына [[Вышаслаў Уладзіміравіч|Вышаслава]], калі і Яраслаў быў яе сынам, то мог нарадзіцца блізкім з Ізяславам часам, быць нават і старэйшым за яго, але ў пераглядзе інтэрпрэтацыі няма патрэбы. Таму, следам за [[Мікалай Іванавіч Кастамараў|Мікалаем Кастамаравым]], некаторыя даследчыкі сумняваюцца, што Яраслаў быў сынам Рагнеды<ref>{{кніга|аўтар = [[Мікалай Іванавіч Кастамараў|Костомаров Н. И.]]|частка = |загаловак = Русская история в жизнеописаниях её главнейших деятелей|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданне = |месца = {{М.}}|выдавецтва = |год = 1991|том = |старонкі = 8|старонак = |серыя = |isbn = |тыраж = }}</ref><ref name="Kuzmin" /><ref>{{кніга|аўтар = Кузьмин А. Г.|частка = Ярослав Мудрый|загаловак = Великие государственные деятели России|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданне = |месца = {{М.}}|выдавецтва = |год = 1996|том = |старонкі = 26|старонак = |серыя = |isbn = |тыраж = }}</ref>, хоць летапіс і называе яго такім{{sfn|Карпов|2010|с=459, прим. 2}}, але летапісу нельга проста верыць.
Таксама звесткі пра ўзрост Яраслава даюць даследаванні яго меркаваных рэшткаў, праведзеныя ў 1939—1940 гадах, пасля раскрыцця саркафага ў Кіеўскім Сафійскім саборы{{sfn|Перхавко, Сухарев|2006|с=64}}. Паводле [[Дзмітрый Герасімавіч Рохлін|Дзмітрыя Рохліна]], мужчынскі чэрап з грабніцы належаў чалавеку ўзростам болей за 50 гадоў, але далейшае датаванне нараджэння Яраслава ён рабіў на агульнагістарычнай аснове, у чым не быў спецыялістам, паводле [[Вульф Веньямінавіч Гінзбург|Вульфа Гінзбурга]] — з ацэнкі мужчынскага шкілету з грабніцы агулам, ён належаў чалавеку ўзростам 60—70 гадоў<ref>{{артыкул| аўтар= Рохлин Д. Г.| загаловак= Итоги анатомического и рентгенологического изучения скелета Ярослава Мудрого| арыгінал= | спасылка= | аўтар выдання= | выданне= Краткие сообщения Института истории материальной культуры| тып= | месца= {{М.}}; {{Л.}}| выдавецтва= | год= 1940|выпуск= |том= 7|нумар= | старонкі= 46—57| isbn= }}</ref><ref>{{артыкул | аўтар= Гинзбург В. В.| загаловак= Об антропологическом изучении скелетов Ярослава Мудрого, Анны и Ингигерд| арыгінал= | спасылка= | аўтар выдання= | выданне= Краткие сообщения Института истории материальной культуры| тып= | месца= {{М.}}; {{Л.}}| выдавецтва= | год= 1940|выпуск= |том= 7|нумар= | старонкі= 57—66| isbn= }}</ref>{{sfn|Карпов|2010|с=461-462, прим. 13}}. На падставе гэтых ацэнак [[Пётр Пятровіч Талачко|Пётр Талачко]], [[Яўген Пчалоў]] лічаць, што Яраслаў мог нарадзіцца не раней за 983—986 гады{{sfn|Толочко|2008|с=13}}{{sfn|Пчелов|2001|с=91.}}. Мужчынскі шкілет з саркафага ў Сафійскім саборы вярнулі туды пасля даследавання, але пазней ён знік і дадатковае даследаванне цяпер немагчыма.
== Растоўскі перыяд ==
Пад 6496 (988) годам «Аповесць мінулых часоў» апавядае як Уладзімір Святаславіч пасадзіў сваіх сыноў па розных гарадах, у тым ліку Яраслаў у [[Растоў]]{{sfn|Перхавко, Сухарев|2006|с=65}}. Дату лічаць умоўнай, бо пад ёй змешчана шмат падзей. Паводле Карпава, Яраслаў мог паехаць у Растоў не раней за 989 год{{sfn|Карпов|2010|с=28-32}}.
Апроч факту атрымання стальца, летапісы пра княжанне Яраслава ў Растове нічога не паведамляюць, усе звесткі пра гэты перыяд позняга і [[легенда]]рнага характару, іх гістарычная пэўнасць малая{{sfn|Карпов|2010|с=28-32}}.
Яраслаў атрымаў растоўскі сталец дзіцем, лічаць, што рэальную ўладу здзяйсняў пасланы з ім настаўнік («кармілец», «дзядзька»). На думку Карпава, настаўнікам мог быць згаданы летапісам пад 1018 года «кармілец і ваявода імем Буды». Імаверна, Буды быў бліжэйшым паплечнікам Яраслава ў Ноўгарадзе, калі «кармілец» князю быў ужо не патрэбен, таму быць ім Буды мог толькі раней — падчас растоўскага княжання.{{sfn|Карпов|2010|с=28-32}}
[[Файл:Ярославль2013.JPG|thumb|250px|Памятны знак на легендарным месцы заснавання Яраслаўля]]
З часам княжання Яраслава ў Растове звязваюць заснаванне [[Яраслаўль|Яраслаўля]]. Упершыню горад згаданы «Аповесцю мінулых часоў» пад 1071 годам у апісанні выкліканага голадам {{нп5|Растоўскае паўстанне, 1071|паўстання вешчуноў|ru|Ростовское восстание 1071 года}} у {{нп5|Паўночна-Усходняя Русь|Растоўскай зямлі|ru|Северо-Восточная Русь}}. Назва горада разам з часам першай згадкі, хутчэй пацвярджаюць сувязь Яраслава з заснаваннем паселішча.
Паводле аднаго з паданняў, Яраслаў ехаў паўз [[Волга|Волгі]] з [[Вялікі Ноўгарад|Ноўгарада]] ў Растоў і дарогай на яго напаў мядзведзь. Князь з дапамогай світы быццам забіў звера сякерай і загадаў паблізу гэтага месца, на мысе над Волгай, зрубіць крэпасць, названую ў яго імя — Яраслаўль. Падзея сімвалічна выяўлена на пазнейшым гербе горада. Паданне выкладзена ў «[[s:ru:Сказание о построении града Ярославля|Казанні пра пабудову града Яраслаўля]]», апублікаваным ў 1877 годзе. На думку гісторыка і археолага [[Мікалай Мікалаевіч Варонін|Мікалая Вароніна]], у аснове «Казання», створанага ў XVIII—XIX стст., народныя паданні, звязаныя са старажытным культам мядзведзя, характэрным для плямёнаў лясной зоны сучаснай Расіі{{sfn|Воронин|1960|с=25-93}}. Ранейшая версія падання апублікавана [[Міхаіл Аляксеевіч Ляніўцаў|Міхаілам Ляніўцавым]] у 1827 годзе{{sfn|Ленивцев|1827|с=7-10}}.
Аднак ёсць сумневы, што яраслаўскае паданне звязана менавіта з Яраславам, хоць яно, імаверна, адлюстроўвае некаторыя факты з пачатковай гісторыі горада{{sfn|Карпов|2010|с=43-52}}.
У 1958—1959 гадах яраслаўскі гісторык {{нп5|Міхаіл Германавіч Мейеровіч|Міхаіл Мейеровіч|ru|Мейерович, Михаил Германович}} абгрунтаваў з’яўленне горада не раней за 1010 год, які цяпер лічыцца часам заснавання Яраслаўля{{sfn|Мейерович|1984|}}{{sfn|Сахарова|2004|}}.
У Растове Яраслаў княжыў да смерці свайго старэйшага брата, наўгародскага князя [[Вышаслаў Уладзіміравіч|Вышаслава]]. «Аповесць мінулых часоў» не дае часу смерці Вышаслава, яе спрабуюць вызначыць праз пазнейшыя крыніцы. {{нп5|Ступенная кніга|«Ступенная кніга»|ru|Степенная книга}} (XVI ст.) паведамляецца, што Вышаслаў памёр раней за Рагнеду, яна паводле «Аповесці мінулых часоў» памерла ў 1000 годзе. Але гэта, напэўна, толькі здагадка складальнікаў «Ступеннай кнігі»{{sfn|Карпов|2010|с=28-32}}. Паводле {{нп5|Гісторыя Расійская|«Гісторыі Расійскай»|ru|История Российская}} Тацішчава, Вышаслаў памёр у 6518 (1010/1011) годзе, але на чым грунтуецца гэта дата гісторык не паведаміў{{sfn|Татищев|1994-1996|loc=Т. 2. — С. 70}}. Аднак, 1010/1011 год, як час заняцця Яраславам наўгародскага стальца, цяпер прыняты многімі гісторыкамі{{sfn|Карпов|2010|с=28-32}}.
=== Наўгародскі перыяд ===
[[Файл:Yaroslavovo Dvorische 01.jpg|міні|250px|Від на Яраславава Дворышча з {{нп3|Наўгародскі дзядзінец|дзядзінца|ru|Новгородский детинец}}]]Пасля смерці Вышаслава старэйшым сынам Уладзіміра Святаславіча лічыўся [[Святаполк Уладзіміравіч|Святаполк]], аднак вялікі князь па нейкіх прычынах вырашыў пакінуць яго ў [[Горад Тураў|Тураве]]. Наступны па старшынстве сын, Ізяслаў, таксама да таго моманту памёр, аднак ён яшчэ пры жыцці бацькі быў фактычна пазбаўлены права на спадчыну — для яго быў выдзелены ў надзел [[Полацкае княства|Полацк]]. І Уладзімір у Ноўгарад паставіў Яраслава{{sfn|Карпов|2010|с=53}}{{sfn|Перхавко, Сухарев|2006|с=66}}.
Наўгародскае княжанне ў гэты час мела больш высокі статус, чым Растоўскае. Аднак наўгародскі князь усё роўна меў падпарадкаванае становішча да вялікага князя, выплачваючы штогод даніну ў 2000 {{нп3|Старажытнаруская грыўна|грыўняў|ru|Древнерусская гривна}} (2/3 сабранай у Ноўгарадзе і падпарадкаваных яму землях). Аднак 1/3 (1000 грыўняў) заставалася на ўтрыманне князя і яго дружыны, памер якой саступаў толькі памеры дружыны кіеўскага князя{{sfn|Карпов|2010|с=54-57}}.
Імаверна, да гэтага перыяду адносіцца першы шлюб Яраслава{{sfn|Карпов|2010|с=66}}. Імя яго першай жонкі пэўна невядома, як думаюць, яе маглі зваць Ганнай{{sfn|Перхавко, Сухарев|2006|с=65}}.
Падчас раскопак у Ноўгарадзе археолагі знайшлі адзіны пакуль асобнік свінцовай пячаткі Яраслава, падвешанай калісьці да княжацкай граматы. На адным яе баку выяўлены святы воін Георгій з дзідай і шчытом і яго імя, на другім — чалавек у плашчы і шлеме, параўнальна малады, з вусамі, але без барады, а таксама надпіс па баках ад пагруднай фігуры «Яраслаў. Князь Рускі». Напэўна, на пячатцы змешчаны даволі ўмоўны партрэт князя{{sfn|Перхавко, Сухарев|2006|с=64}}.
Перыяд наўгародскага княжання Яраслава да 1014 года як і растоўскі мала апісаны ў летапісах. Да Яраслава князі з часоў [[Рурык]]а жылі на {{нп3|Рурыкава гарадзішча|Гарадзішчы|ru|Рюриково городище}} каля [[Горад Вялікі Ноўгарад|Ноўгарада]], Яраслаў жа пасяліўся ў самым Ноўгарадзе, які да таго моманту стаў значным паселішчам. Княжацкі двор размяшчаўся на {{нп3|Гандлёвы бок|Гандлёвым баку|ru|Торговая сторона}} [[Рака Волхаў|Волхава]], гэта месца атрымала назву «{{нп3|Яраславава Дварышча||ru|Ярославово Дворище}}». Акрамя таго, Яраслаў меў і загарадную рэзідэнцыю ў Сяльцы на Ракаме, на поўдзень ад Ноўгарада{{sfn|Карпов|2010|с=59-61}}.
== Паўстанне супраць бацькі ==
У 1014 годзе Яраслаў адмовіўся ад выплаты бацьку ў Кіеў штогадовага {{нп3|урок, даніна|ўроку|ru|Урок (дань)}} ў дзве тысячы грыўняў{{sfn|Перхавко, Сухарев|2006|с=66}}, які плацілі перад тым пасаднікі наўгародскія.
Гісторыкі думаюць, што дзеянні Яраслава маглі быць звязаны з намерам Уладзіміра перадаць кіеўскі сталец аднаму з малодшых сыноў, растоўскаму князю {{нп3|Барыс Уладзіміравіч, князь растоўскі|Барысу|ru|Борис Владимирович (князь ростовский)}}, якога ён у апошнія гады наблізіў да сябе і перадаў камандаванне дружынай, што фактычна значыла прызнанне Барыса спадчыннікам. Магчыма, таму паўстаў супраць Уладзіміра старэйшы сын Святаполк, які пасля гэтага быў зняволены ажно да часу смерці бацькі.{{sfn|Карпов|2010|с=67-75}}.
Каб супрацьстаяць бацьку, Яраслаў наняў за морам варагаў на чале з {{нп5|Эймунд|Эймундам|ru|Эймунд}}{{sfn|Перхавко, Сухарев|2006|с=66}}. Уладзімір, які жыў у {{нп5|Берастава (Кіеў)|Бераставе|ru|Берестово}} пад Кіевам, не спяшаўся з дзеяннямі, хоць, паводле летапісаў, і рыхтаваўся асабіста ісці супраць сына і загадаў папраўляць дарогі і будаваць масты. Акрамя таго, у чэрвені 1015 года ўварваліся [[печанегі]] і сабраная супраць Яраслава армія, узначаленая Барысам, вымушана была заняцца адбіццём набегу качэўнікаў, якія пачуўшы пра набліжэнне праціўніка і павярнулі назад{{sfn|Карпов|2010|с=76-80}}.
Тым часам, нанятыя Яраславам варагі бяздзейнічалі ў Ноўгарадзе і ўчынялі там беспарадкі. Паводле {{нп3|Наўгародскі першы летапіс|Наўгародскага 1-га летапісу|ru|Новгородская первая летопись}}
{{цытата|…начали варяги насилие творить на мужатых жёнах<ref>{{кніга|загаловак=Новгородская первая летопись|старонкі=174}}.</ref>}}
Наўгародцы за адну ноч перабілі варагаў. Яраслаў тады быў у сваёй загараднай рэзідэнцыі на Ракаме. Даведаўшыся пра падзеі, ён паклікаў да сябе прадстаўнікоў наўгародскай арыстактратыі, удзельнікаў знішчэння варагаў. абяцаў дараванне, але жорстка расправіўся з імі. Адбылося гэта ў ліпені—жніўні 1015 года{{sfn|Перхавко, Сухарев|2006|с=66}}{{sfn|Карпов|2010|с=76-80}}.
Неўзабаве Яраслаў атрымаў ліст ад сястры [[Прадслава Уладзіміраўна|Прадславы]], яна паведамляла пра смерць бацькі і пра падзеі пасля яе. Вестка вымусіла яго прымірыцца з наўгародцамі, князь паабяцаў выплаціць {{нп3|Віра|віру|ru|Вира}} за кожнага ім забітага. Напэўна, канфлікт быў цалкам залагоджаны, у далейшых падзеях наўгародцы нязменна падтрымлівалі Яраслава.{{sfn|Карпов|2010|с=81-84}}
== Барацьба за кіеўскі сталец ==
15 ліпеня 1015 года ў Бераставе памёр Уладзімір, не паспеўшы разабрацца з падпарадкаваннем сына. Яраслаў пачаў барацьбу за кіеўскі прастол з братам [[Святаполк Уладзіміравіч|Святаполкам]], якога вызвалілі з вязніцы і абвясцілі сваім князем збунтаваныя кіяўляне. Святаполк, асцерагаючыся любімага кіяўлянамі Барыса і жадаючы зрабіцца адзінаўладным валадаром усёй Русі, забіў трох братоў ({{нп3|Барыс Уладзіміравіч, князь растоўскі|Барыса|ru|Борис Владимирович (князь ростовский)}}, {{нп3|Глеб Уладзіміравіч, князь мурамскі|Глеба|ru|Глеб Владимирович (князь муромский)}} і {{нп3|Святаслаў Уладзіміравіч, князь драўлянскі|Святаслава|ru|Святослав Владимирович (князь древлянский)}}); такая ж небяспека пагражала і Яраславу.
Паміж тым Яраслаў пасварыўся з наўгародцамі: прычынай сваркі было яўная перавага, якую Яраслаў і яго жонка, шведская прынцэса [[Інгігерда]] (дачка шведскага караля [[Олаў Шатконунг|Олава Шатконунга]]), аказвалі наёмнай варажскай дружыне. [[Варагі]], карыстаючыся сваім уплывам, узбуджалі супраць сябе насельніцтва жорсткасцю і гвалтам; справа даходзіла да крывавай помсты з боку наўгародцаў, а Яраслаў у такіх выпадках звычайна прымаў бок наймітаў і аднойчы пакараў многіх гараджан, заманіўшы іх да сябе хітрасцю. Лічачы барацьбу са Святаполкам немінучай, Яраслаў шукаў прымірэння з наўгародцамі; апошнія лёгка пагадзіліся ісці з ім супраць брата; адмовіць Яраславу ў дапамозе і вымусіць свайго князя да ўцёкаў — значыла бы аднавіць залежныя адносіны да Кіева і прыняць адтуль пасадніка; акрамя таго Яраслаў мог вярнуцца з-за мора з варагамі і адпомсціць Ноўгараду.
Барацьба цягнулася чатыры гады, Яраслаў абапіраўся на [[Горад Вялікі Ноўгарад|наўгародцаў]] і на наёмную [[варагі|варажскую]] [[дружына|дружыну]] пад камандаваннем конунга {{нп3|Эймунд|Эймунда|ru|Эймунд}}.
[[Файл:Rus-1015-1113.png|thumb|250px|Русь у часы Яраслава Мудрага]]
Сабраўшы некалькі тысяч наўгародцаў і варажскіх наймітаў, якіх наняў раней для вайны з бацькам, Яраслаў пайшоў супраць Святаполка, які заклікаў сабе на дапамогу [[Печанегі|печанегаў]], і ў зацятай бітве адолеў яго пад [[Гарадскі пасёлак Любеч|Любечам]], уступіў у Кіеў і заняў вялікакняжацкі сталец (1016). Ён шчодра ўзнагародзіў Наўгародскую дружыну, дараваў кожнаму воіну дзесяць грыўняў і адпусціў іх дадому.
З [[летапіс]]аў:
{{цытата|… И отпусти их всех домой,— и дав им правду, и устав списав, тако рекши им: по се грамоте ходите, якоже списах вам, такоже держите}}
Перамога пад Любечам не скончыла барацьбу са Святаполкам: неўзабаве ўцякач падступіў да Кіева з [[печанегі|печанегамі]], а ў 1018 годзе цесць Святаполка, польскі кароль [[Баляслаў I Храбры|Баляслаў Храбры]], запрошаны ім і рады выпадку выклікаць смуту на Русі і аслабіць яе, {{нп3|Бітва над Бугам, 1018|разбіў|uk|Битва над Бугом (1018)}} войскі Яраслава на берагах [[Рака Заходні Буг|Буга]], разам з палякамі ў войску былі яшчэ немцы і венгры. [[Печанегі]] таксама зрабілі напад, але былі адбітыя ад Кіева.
Неўзабаве Баляслаў {{нп3|Кіеўскі паход Баляслава I|захапіў у Кіеве|ru|Киевский поход Болеслава I}} сясцёр, жонку Ганну і мачыху Яраслава і, замест таго каб перадаць горад («стол») мужу сваёй дачкі Святаполку, сам зрабіў спробу зацвердзіцца ў ім. Але кіяўляне, абураныя сваволлем яго дружыны, пачалі забіваць палякаў, і Баляслаў павінен быў паспешліва пакінуць Кіеў, пазбавіўшы Святаполка ваеннай дапамогі. А Яраслаў, пасля паразы вярнуўшыся ў Ноўгарад, падрыхтаваўся бегчы «за мора». Але наўгародцы на чале з [[пасаднік]]ам [[Канстанцін Дабрыніч|Канстанцінам Дабрынічам]], пасекла яго судны, сказалі князю, што яны хочуць біцца за яго з Баляславам і Святаполкам. Яны сабралі грошы, заключылі новы дагавор з [[варагі|варагамі]] конунга {{нп3|Эймунд|Эймунда|ru|Эймунд}} і самі ўзброіліся. Увесну 1019 года гэта войска на чале з Яраславам ажыццявіла новы паход на Святаполка. У {{нп3|Бітва на Альце, 1019|бітве|ru|Битва на Альті (1019)}} на {{нп3|Рака Альта|рацэ Альце|ru|Альта (река)}}, на тым месцы, дзе быў забіты Барыс, Святаполк з саюзнікамі-печанегамі быў разбіты, яго сцяг захоплены, сам ён паранены, але бег. Конунг Эймунд запытаўся ў Яраслава: «ці загадаеш забіць яго, ці не?»<ref>[[Сага аб Эймундзе|Пасма (Сага) аб Эймундзе]]</ref>, — на што Яраслаў даў сваю згоду:
{{цытата|…— Нічога гэтага я не зраблю: ні наладжваць нікога не стану да (асабістай, грудзі на грудзі) бітвы з Князем Святаполкам, ні крытыкаваць каго-небудзь, калі ён будзе забіты.}}
Святаполк збег у Польшчу і па дарозе памёр; Яраслаў у тым жа годзе стаў вялікім князем кіеўскім. Толькі зараз, па смерці Святаполка, Яраслаў трывала зацвердзіўся ў Кіеве і, па выразе летапісца, «''утер пота со своею дружиной''».
У 1019 годзе (або 1017 з іншых крыніц, або 1015 з [[Сага аб Эймундзе|«Сагі пра Эймунда»]], бо там яна згадваецца яшчэ да першага нападу Святаполка) Яраслаў ажаніўся з дачкой шведскага караля [[Олаў Шатконунг|Олафа Шатконунга]] — [[Інгігерда]]й, якую першым сватаў конунг Нарвегіі [[Олаф II Святы|Олаф Харальдсан]] і прысвяціў ёй {{нп3|Віса, паэзія|вісу|sv|Visa}}, а потым ажаніўся з яе малодшай сястрой Астрыд. Інгігерду на Русі хрысцілі сугучным імем Ірына<ref>''Джаксон Т. Н.'' [http://ricolor.org/history/hr/polit/1/ О скандинавских браках Ярослава Мудрого и его потомков] // Страницы истории Руси: политика и государственность</ref>. У якасці дару ад мужа Інгігерда атрымала [[Сяло Старая Ладага|горад Альдэйгаборг (Ладага)]] з прылеглымі землямі, якія атрымалі з тых часоў назву [[Інгерманландыя|Інгерманландыі]] (землі Інгігерды)<ref>[http://ricolor.org/history/hr/polit/1/ ''Т. Н. Джаксон.''О скандинавских браках Ярослава Мудрого и его потомков // Страницы истории Руси: политика и государственность]</ref><ref name=KMN>[[Мікалай Міхайлавіч Карамзін|Карамзин Н. М.]] [http://www.magister.msk.ru/library/history/karamzin/kar02_02.htm История государства Российского т. 2, гл. II]</ref>.
У 1020 годзе пляменнік Яраслава, полацкі князь [[Брачыслаў Ізяславіч|Брачыслаў]], напаў на Ноўгарад, узяў і разрабаваў яго, вывеў у Полацк вялікі палон. Але на зваротным шляху на рацэ {{нп3|Рака Судома|Судоме|ru|Судома}} (цяпер Пскоўскай вобласці) Яраслаў быццам {{нп3|Бітва на рацэ Судаміры|разбіў Брачыслава|ru|Битва на реке Судомири}}, вымусіў кінуць палон і нарабаванае. Урэшце, праўда, у 1021 годзе Яраслаў заключыў з Брачыславам мір і даў два горада [[Пасёлак гарадскога тыпу Усвяты|Усвят]] і [[Горад Віцебск|Віцебск]].
У 1022 годзе Яраслаў хадзіў на [[Горад Брэст|Берасце]], паспяхова або не — невядома.
== Барацьба з Мсціславам ==
У 1024 годзе Яраслаў вымушаны быў пачаць больш цяжкую барацьбу са сваім малодшым братам, [[Князі тмутараканскія|князем тмутараканскім]] [[Мсціслаў Уладзіміравіч|Мсціславам]], які праславіўся перамогамі над {{нп3|Касогі|касогамі|ru|Касоги}}. Гэты ваяўнічы князь разам са сваімі саюзнікамі [[хазары|хазарам]] і [[касогі|касогамі]] і захапіў [[Чарнігаў]] і ўсё левабярэжжа Дняпра, а ў 1024 годзе Мсціслаў {{нп3|Бітва пры Ліствене|перамог|ru|Битва при Листвене}} у жорсткай бітве войскі Яраслава пад кіраўніцтвам варага {{нп3|Якун Сляпы|Якуна|ru|Якун Слепой}} пад [[Малы Ліствен|Ліственам]] (каля Чарнігава). Яраслаў вярнуўся ў адданы яму Ноўгарад.
Мсціслаў перанёс сваю сталіцу ў Чарнігаў і, накіраваў паслоў да Яраслава, прапанаваў падзяліць з ім зямлі па Дняпры і спыніць вайну:
{{цытата|Сядай у сваім Кіеве, ты — старэйшы брат, а мне хай будзе гэты бок.}}
Яраслаў не давяраў брату і вярнуўся толькі сабраўшы на поўначы вялікае войска; тады ён заключыў з братам мір каля Гарадца (верагодна, каля Кіева), па якім Русь была падзеленая на дзве часткі па [[Рака Дняпро|Дняпры]]: вобласці на ўсход Дняпра (апроч [[Пераяслаў-Хмяльніцкі|Пераяслаўля]]) атрымаў Мсціслаў, а на захад — Яраслаў (1025).
У 1028 годзе нарвежскі кароль [[Олаф II Святы|Олаф]] (пасля празваны Святым), быў вымушаны бегчы ў Ноўгарад. Ён прыбыў туды разам з пяцігадовым сынам [[Магнус I Добры|Магнусам]], пакінуўшы ў Швецыі яго маці {{нп3|Альвхільд|Альвхільд (Астрыд)|no|Alvhild}}. У Ноўгарадзе Інгігерда, зводная сястра маці Магнуса, жонка Яраслава і былая нявеста Олафа, настаяла, каб Магнус застаўся ў Яраслава пасля вяртання караля ў Нарвегію ў 1030 годзе, дзе той і загінуў {{нп3|Бітва пры Стыкластадзіры|у бітве за нарвежскі пасад|ru|Битва при Стикластадире}}.
У 1030 годзе Яраслаў узяў [[Бэлз]] у [[Галіцыя|Галіцыі]], а таксама хадзіў на чудзь і зацвердзіў сваю ўладу на берагах [[Чудское возера|Чудскога возера]], дзе пабудаваў горад і назваў яго [[Тарту|Юр’евым]], у гонар свайго анёла.
У гэты час супраць караля [[Мешка II]] у Польскай зямлі паднялося паўстанне, народ забіваў [[епіскап]]аў, [[святар]]оў і [[баярын|баяраў]].
У 1031 годзе Яраслаў і Мсціслаў, падтрымаўшы дамаганні [[Безпрым]]а на польскі прастол, сабралі вялікае войска і пайшлі на палякаў, адваявалі {{нп3|Чэрвенскія гарады||ru|Червенские города}} [[Пшэмысль]] і {{нп3|Чэрвен||ru|Червен}}, заваявалі польскія землі, і, узяўшы ў палон мноства палякаў, падзялілі іх. Яраслаў рассяліў палонных па {{нп3|Рось (прыток Дняпра)|Росі|ru|Рось}} ў гарадках для абароны ад качэўнікаў, а Мсціслаў — на правабярэжжы Дняпра.
Напярэдадні, у тым самым 1031 годзе {{нп3|Харальд III Суровы||ru|Харальд III Суровый}}, кароль Нарвегіі, зводны брат [[Олаф II Святы|Олафа Святога]], уцёк да Яраслава Мудрага і служыў у яго дружыне. Як прынята лічыць, ён прымаў удзел у кампаніі Яраслава супраць палякаў і быў адным з кіраўнікоў войска. Пасля Харальд стаў зяцем Яраслава, узяўшы шлюб з [[Лізавета Яраслаўна|Лізаветай]].
Ёсць звесткі пра паходзе пры Яраславе да [[Урал|Уральскага хрыбта]], пад кіраўніцтвам нейкага {{нп3|Улеб, ваявода|Улеба|ru|Улеб (воевода)}} (1032).
У 1034 годзе Яраслаў ставіць князем наўгародскім сына [[Уладзімір Яраславіч|Уладзіміра]].
Яраслаў, будучы вялікім князем Кіеўскім, аддаваў перавагу знаходжанню ў Ноўгарадзе да самай смерці брата Мсціслава. У 1035 годзе Мсціслаў памёр і Яраслаў стаў аднаўладцам Русі. У тым жа годзе Яраслаў пасадзіў у вязніцу (поруб) свайго брата, [[Князі пскоўскія|пскоўскага князя]] [[Судзіслаў Уладзіміравіч|Судзіслава]], агаворанага, па словах летапісаў, перад ім. Прычына гневу Яраслава на брата невядомая; імаверна, апошні выяўляў дамаганні на падзел вымарачных валасцей, якія пераходзілі цалкам да Яраслава. У руках Яраслава былі сабраныя ўсе вобласці Русі, апроч [[Полацкае княства|Полацкага княства]].
Толькі пасля гэтых падзей Яраслаў пераехаў з дваром з Ноўгарада ў Кіеў.
== Кіеўскі перыяд ==
[[Файл:Yaroslav the Wise2.jpg|thumb|250px|left|Яраслаў Мудры. Партрэт з {{нп3|Царскі тытулярнік|Царскага тытулярніка|ru|Царский титулярник}} 17 стагоддзя]]
У 1036 летапісы адзначаюць аблогу Кіева печанегамі, у адсутнасць Яраслава, які тым часам быў у Ноўгарадзе. Атрымаўшы аб гэтым вестку, Яраслаў паспяшаўся на дапамогу і ўшчэнт разбіў печанегаў пад самымі сценамі Кіева. Пасля гэтай паразы напады печанегаў на [[Кіеўская Русь|Русь]] спыняюцца. У памяць пра перамогу над печанегамі князь заклаў знакаміты [[Сафійскі сабор, Кіеў|сабор Святой Сафіі]] ў Кіеве, для роспісу храма былі выкліканыя мастакі з [[Горад Канстанцінопаль|Канстанцінопаля]].
У гэтым жа годзе пасля смерці брата Мсціслава Уладзіміравіча Яраслаў стаў аднаасобным кіраўніком большай часткі Кіеўскай Русі, за выключэннем [[Полацкае княства|Полацкага княства]], дзе княжыў яго пляменнік [[Брачыслаў Ізяславіч|Брачыслаў]], а пасля смерці апошняга ў 1044 — [[Усяслаў Брачыславіч]].
У 1038 годзе войскі Яраслава здзейснілі паход на [[яцвягі|яцвягаў]], у 1040 годзе на Літву, а ў [[1041]] годзе водны паход на [[ладдзя]]х у [[Мазовія|Мазовію]]. У [[1042]] годзе яго сын [[Уладзімір Яраславіч|Уладзімір]] перамог {{нп3|ямь||ru|Емь}}, прычым у гэтым паходзе здарыўся вялікі падзеж коней, дружына Уладзіміра вярнулася амаль без іх. Прыкладна ў гэты час (1038—1043) ад [[Кнуд Вялікі|Кнуда Вялікага]] да Яраслава бег англійскі прынц {{нп3|Эдуард Выгнаннік||ru|Эдуард Изгнанник}}. Акрамя таго, у 1042 князь Яраслаў Мудры аказаў вялікую дапамогу ў барацьбе за польскі каралеўскі трон унуку [[Баляслаў I Храбры|Баляслава Храбрага]] — [[Казімір I Аднавіцель|Казіміру I]]. Некалькі разоў Яраслаў хадзіў у Польшчу на дапамогу каралю Казіміру для ўціхамірвання паўсталай Мазовіі; апошні паход быў у 1047.
Казімір узяў у жонкі сястру Яраслава — Марыю, якая стала польскай каралевай [[Марыя Дабранега|Дабранегай]]. Гэты шлюб быў заключаны паралельна з жаніцьбай сына Яраслава [[Ізяслаў Яраславіч|Ізяслава]] на сястры Казіміра — [[Гертруда Польская|Гертрудзе]], у знак саюза з Польшчай.
Тым часам адбывалася і апошняе варожае сутыкненнем Русі з грэкамі, адзін з рускіх купцоў быў забіты ў сварцы з грэчаскімі ў Канстанцінопалі. Не атрымаўшы задавальнення за крыўду, у 1043 годзе, Яраслаў, з прычыны забойства аднаго рускага купца<ref name=KMN />, паслаў у {{нп3|Руска-візантыйская вайна 1043 года|паход|ru|Русско-византийская война 1043 года}} супраць Візантыі вялікі флот пад камандаваннем свайго старэйшага сына Уладзіміра разам з {{нп3|Харальд III Суровы|Харальдам Суровым|ru|Харальд III Суровый}} і наўгародскім ваяводам [[Вышата|Вышатам]] у часы [[Канстанцін IX Манамах|імператара Канстанціна Манамаха]], ваенныя дзеянні разгарнуліся на моры і сушы з пераменным поспехам. Бура рассеяла рускія караблі; Уладзімір вынішчыў пасланы на яго праслед грэчаскі флот, але Вышата быў акружаны і ўзяты ў палон пры [[Горад Варна|Варне]]. У 1046 годзе заключаны мір; палонныя абодвух бакоў вернутыя, і дружалюбныя адносіны змацаваныя шлюбам сына Яраслава [[Усевалад Яраславіч|Усевалада]] з {{нп3|Манамахіня|візантыйскай царэўнай|ru|Мономахиня}}.
У 1044 годзе Яраслаў арганізаваў паход на Літву.
У 1045 годзе вялікі князь Яраслаў Мудры і [[князь|княгіня]] [[Інгігерда|Ірына (Інгігерда)]] накіраваліся ў [[Горад Вялікі Ноўгарад|Ноўгарад]] з [[Горад Кіеў|Кіева]] да сына [[Уладзімір Яраславіч|Уладзіміру]] на закладку ім каменнага [[Сафійскі сабор, Ноўгарад|Сафійскага сабора]], замест згарэлага драўлянага.
У 1047 годзе адбыўся разрыў Яраславам Мудрым саюза з Польшчай.
У 1048 годзе ў Кіеў прыбылі паслы [[Генрых I, кароль Францыі|Генрыха I Французскага]] — прасіць рукі дачкі Яраслава [[Ганна Яраслаўна|Ганны]].
Княжанне Яраслава Мудрага працягвалася 37 гадоў. Апошнія гады жыцця Яраслаў правёў у [[Вышгарад]]зе.
== Смерць, пахаванне і лёс рэшткаў ==
[[Файл:JroslavNastavlenie.jpg|міні|250px|[[Літаграфія]] {{нп3|Барыс Арцемьевіч Чорыкаў|Чорыкава Б. А.|ru|Чориков, Борис Артемьевич}}]]
Памёр Яраслаў Мудры 20 лютага 1054 года ў [[Вышгарад]]зе ў дзень свята {{нп3|Урачыстасць Праваслаўя|Урачыстасці Праваслаўя|ru|Торжество православия}}{{sfn|Карпов|2010|с=454}} на руках сына Усевалада, перажыўшы на чатыры гады сваю жонку Інгігерду і на два гады старэйшага сына Уладзіміра.
У надпісе ([[графіці]]) на цэнтральным нефе [[Сафійскі сабор, Кіеў|Сафійскага сабора]] пад {{нп3|кцітар|кцітарскай|ru|Ктитор}} фрэскай самога Яраслава Мудрага, датаванай 1054 годам, гаворыцца пра смерць «цара нашага»: «''В 6562 мца феврари 20 успен(и)е ц(а)ря наш(е)го в в(оскресенье) в (н)еде(лю) (му)ч Феодора''». У розных летапісах дакладная дата смерці Яраслава вызначалася па-рознаму: або 19 лютага, альбо 20-га. Гэтыя рознагалоссі акадэмік [[Барыс Аляксандравіч Рыбакоў|Б. Рыбакоў]] тлумачыць тым, што Яраслаў памёр у ноч з суботы на нядзелю. У Старажытнай Русі для вызначэння пачатку дня існавала два прынцыпы: па царкоўным рахунку — з поўначы, у побыце — са світання. Вось чаму па-рознаму называецца і дата смерці Яраслава: па адным разліку гэта была яшчэ субота, а па іншаму, царкоўнаму, — ужо нядзеля<ref name="Рыбаков">[http://nplit.ru/books/item/f00/s00/z0000007/st026.shtml Граффити Софии Киевской]</ref>. Гісторык А. Карпаў лічыць, што князь мог памерці 19 (па летапісе), а пахавалі яго 20-га{{sfn|Карпов|2010|с=14}}.
Тым не менш, дата смерці не прымаецца ўсімі даследнікамі. {{нп3|Віктар Кузьміч Зібараў|В. К. Зібараў|ru|Зиборов, Виктор Кузьмич}} датуе гэту падзею 17 лютага 1054 года<ref>Зиборов В. К. Киевские граффити и дата смерти Ярослава Мудрого (источниковедческий анализ)//Генезис и развитие феодализма в России. Л., 1988.</ref>.
[[Файл:Саркофаг Ярослава Мудрого.jpg|міні|250px|Саркафаг Яраслава Мудрага ў Кіеве]]
Яраслаў быў пахаваны ў [[Сафійскі сабор, Кіеў|Сафійскім саборы]] ў былой грабніцы святога [[Клімент I, Папа Рымскі|рымскага папы Клімента I]], шасцітоннай з {{нп3|Праканескі мармур|праканескага мармуру|de|Prokonnesischer Marmor}}, якую яго бацька [[Уладзімір Святаславіч]] вывез з заваяванага ім візантыйскага [[Херсанес Таўрычаскі|Херсанеса]]. Грабніца цэлая да гэтага часу.
Саркафаг адкрывалі ў 1936, 1939 і 1964 гадах і праводзілі не заўсёды кваліфікаваныя даследаванні. Па выніках ускрыцця студзеня 1939 года{{sfn|Карпов|2010|с=456}} антраполаг [[Міхаіл Міхайлавіч Герасімаў|Міхаіл Герасімаў]] у 1940 годзе стварыў скульптурны партрэт князя. Рост князя быў 175 см. Твар славянскага тыпу, сярэдняй вышыні лоб, вузкае пераноссе, моцна выступаючы нос, буйныя вочы, рэзка акрэслены рот (практычна з усімі зубамі, што сустракалася тады ў старасці вельмі рэдка), рэзка выступаючы падбародак{{sfn|Карпов|2010|с=456}}. Вядома таксама, што ён быў кульгавы (з-за чаго дрэнна хадзіў): па адной з версій — ад нараджэння, па іншай — у выніку ранення ў бітве. Правая нага князя Яраслава была даўжэйшай, чым левая, з-за пашкоджання тазасцегнавага і каленнага суставаў. Магчыма, гэта было следствам спадчыннай {{нп3|хвароба Пертэса|хваробы Пертэса|ru|Болезнь Пертеса}}.
=== Страта рэшткаў ===
Па паведамленні часопіса {{нп3|Newsweek||ru|Newsweek}}, пры ўскрыцці скрыні з парэшткамі Яраслава Мудрага 10 верасня 2009 было ўстаноўлена, што ў ім знаходзіцца, як мяркуецца, толькі шкілет жонкі Яраслава княгіні Інгігерды{{sfn|Карпов|2010|с=456}}<ref>Максимов Н. [http://www.runewsweek.ru/science/35690/ Там или пропал] // [[Newsweek]]. 09.08.2010</ref><ref>Шкілет жанчыны 50-60 гадоў, на думку антраполага {{нп3|Сяргей Аляксеевіч Нікіцін|С. А. Нікіціна|ru|Никитин, Сергей Алексеевич}}, з вялікай ступенню верагоднасці належыць яго блізкай сваячцы</ref>.
Апублікаваныя ў сакавіку 2011 года вынікі генетычнай экспертызы такія: у грабніцы спачываюць не мужчынскія, а толькі жаночыя парэшткі, прычым складзеныя з двух шкілетаў, якія датуюцца зусім розных часам: адзін шкілет часоў Кіеўскай Русі, а другі на тысячу гадоў старажытней, то бок часоў скіфскіх паселішчаў. Парэшткі кіеўскага часу, па сцвярджэнні навукоўцаў-антраполагаў, належаць жанчыне, якая пры жыцці шмат займалася цяжкай фізічнай працай, — відавочна не княжаскага роду. Першым пра жаночыя рэшткі сярод знойдзеных шкілетаў напісаў яшчэ [[Міхаіл Міхайлавіч Герасімаў|М. М. Герасімаў]] у 1939 годзе. Тады было абвешчана, што акрамя Яраслава Мудрага ў грабніцы пахаваныя і іншыя людзі. На след праху Яраслава Мудрага можа вывесці абраз Міколы Мокрага, які быў вывезены з Сафійскага сабора прадстаўнікамі [[Украінская Грэка-Каталіцкая Царква|УГКЦ]], якія адступалі разам з {{нп3|Акупацыя тэрыторыі СССР войскамі Трэцяга рэйха і яго саюзнікаў|нямецкімі акупантамі|ru|Оккупация территории СССР войсками Третьего рейха и его союзников}} з Кіева восенню 1943 года. Абраз быў знойдзены ў Свята-Траецкім храме ([[Горад Бруклін|Бруклін]], Нью-Ёрк, ЗША) у 1973 годзе. На думку гісторыкаў, астанкі вялікага князя таксама варта шукаць у ЗША<ref>[http://www.vesti.ru/videos?vid=322247 В саркофаге великого князя Ярослава оказался чужой прах] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20140721000448/http://www.vesti.ru/videos?vid=322247 |date=21 ліпеня 2014 }}</ref><ref>[http://nativum.com/2010/04/13/na-ukraine-propali-moshhi-yaroslava-mudrogo На Украине пропали мощи Ярослава Мудрого] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20111101170150/http://nativum.com/2010/04/13/na-ukraine-propali-moshhi-yaroslava-mudrogo/ |date=1 лістапада 2011 }}</ref>, дзе яны знаходзяцца ў распараджэнні {{нп3|Украінская праваслаўная царква ў ЗША|Украінскай праваслаўнай царквы ў ЗША|ru|Украинская православная церковь в США}} (юрысдыкцыя [[Канстанцінопальская праваслаўная царква|Канстанцінопальскага патрыярхата]]).
== Шлюбы, дзеці і дынастычныя сувязі ==
[[Файл:Ярослав Мудрый и Ингигерд Транковского.jpg|міні|250px|{{нп3|Аляксей Іванавіч Транкоўскі|А. І. Транкоўскі|ru|Транковский, Алексей Иванович}}. «Яраслаў Мудры і шведская прынцэса Інгігерда»]]
[[Файл:Córki Jarosława.jpeg|міні|250px|{{нп3|Ганна Яраславаўна|Ганна|ru|Анна Ярославна}}, [[Настасся Яраславаўна|Настасся]], {{нп3|Лізавета Яраславаўна|Лізавета|ru|Елизавета Ярославна}} і [[Агата, жонка Эдуарда Выгнанніка|Агата]]]]
* Першая жонка (да 1019) — меркавана, [[Нарвежцы|нарвежка]] па імені Ганна. Была ў 1018 захоплена ў Кіеве ў палон польскім каралём [[Баляслаў I Храбры|Баляславам Храбрым]] разам з сёстрамі Яраслава і назаўсёды вывезены ў Польшчу{{sfn|Карпов|2010|с=С. 469—470, прим. 25-29}}.
* Другая жонка (з 1019) — [[Інгігерда]] (у хрышчэнні Ірына, у [[Манах|манастве]], магчыма, Ганна); дачка караля [[Швецыя|Швецыі]] [[Олаў Шатконунг|Олава Шатконунга]]. Іх дзеці раз’ехаліся па ўсёй Еўропе:
=== Сыны ===
# {{нп3|Ілья Яраславіч|Ілья|ru|Илья Ярославич}} (да 1018 -?) — магчымы сын Яраслава Мудрага ад першай жонкі, вывезены ў Польшчу. Гіпатэтычны князь [[Горад Вялікі Ноўгарад|Ноўгарада]].
# [[Уладзімір Яраславіч|Уладзімір]] (1020—1052) — [[Князі наўгародскія|князь наўгародскі]].
# [[Ізяслаў Яраславіч|Ізяслаў]] (Дзмітрый) (1025—1078) — ажаніўся з сястрой польскага караля [[Казімір I Аднавіцель|Казіміра I]] — [[Гертруда Польская|Гертрудай]].
# [[Святаслаў Яраславіч|Святаслаў]] (Мікалай) (1027—1076) — [[Чарнігаўскае княства|князь чарнігаўскі]], мяркуюць, што жанаты быў двойчы: першы раз на Кілікіі (або Кікіліі, Цэцыліі), невядомага паходжання; другі раз верагодна на аўстрыйскай прынцэсе {{нп3|Ода Штадэнская|Одзе|ru|Ода Штаденская}}, дачкі графа Леапольда.
# [[Усевалад Яраславіч|Усевалад]] (Андрэй) (1030—1093) — ажаніўся з {{нп3|Манамахіня|грэчаскай царэўнай|ru|Мономахиня}} (як мяркуецца, дачкой візантыйскага імператара [[Канстанцін IX Манамах|Канстанціна IX Манамаха]]), ад шлюбу з якой нарадзіўся князь [[Уладзімір Манамах]].
# [[Вячаслаў Яраславіч|Вячаслаў]] (1033—1057) — [[смаленскае княства|князь смаленскі]]<ref>[[Мікалай Міхайлавіч Карамзін|М. М. Карамзін]] лічыў, што Вячаслаў быў жанаты з {{нп3|Ода Штадэнская|Одай|ru|Ода Штаденская}}, дачкой графа [[Леапольд Штадэнскі|Леапольда Штадэнскага]], аднак цяпер лічыцца, што яна была жонкай Святаслава, старэйшага брата Вячаслава.</ref>
# [[Ігар Яраславіч|Ігар]] (1036—1060) — [[валынскае княства|князь валынскі]]<ref>Раней лічылася, што ён быў жанаты з германскай прынцэсай {{нп3|Кунігунда фон Арламюндэ|Кунігундай, графіняй Арламюндэ|ru|Кунигунда фон Орламюнде}}. Сучасныя даследчыкі мяркуюць яе жонкай [[Яраполк Ізяславіч|Яраполка Ізяславіча]]</ref>. Некаторыя гісторыкі<ref name="PAE">{{нп3|Аляксандр Яўгенавіч Праснякоў|Пресняков А. Е.|ru|Пресняков, Александр Евгеньевич}} Княжое право в Древней Руси. Лекции по русской истории. Киевская Русь — М.: Наука, 1993 ISBN 5-02-009526-5</ref> адводзяць Ігару пятае месца сярод сыноў Яраслава, у прыватнасці, абапіраючыся на парадак пералічэння сыноў у звестках пра завяшчанне Яраслава Мудрага і вестцы пра тое, што па смерці Вячаслава у Смаленску Ігар быў ''выведзены'' з Уладзіміра («Аповесць мінулых часоў»).
=== Дочкі ===
# [[Лізавета Яраслаўна|Лізавета]] стала жонкай [[Спіс каралёў Нарвегіі|нарвежскага караля]] {{нп3|Харальд III Суровы|Харальда Суровага|ru|Харальд III Суровый}}.
# [[Настасся Яраслаўна|Настасся]] стала жонкай [[Спіс каралёў Венгрыі|караля Венгрыі]] [[Андраш I|Андраша I]]. У горадзе {{нп3|Ціхань, Венгрыя|Ціхань|pl|Tihany}}, на беразе возера [[Возера Балатан|Балатан]], у гонар іх названы царква, а ў [[Ціханскае абацтва|Ціханскім абацтве]] ўсталяваны помнік.
# [[Ганна Яраслаўна|Ганна]] стала жонкай [[Спіс манархаў Францыі|караля Францыі]] [[Генрых I, кароль Францыі|Генрыха I]]. У Францыі яна стала вядомая як Ганна Руская або Ганна Кіеўская. У Францыі, у г. {{нп3|Горад Санліс|Санліс|ru|Санлис}} Ганне ўсталяваны помнік<ref>[http://www.monarchruss.org/index.php?option=com_content&task=view&id=372&Itemid=31 Памятник Анне Ярославне Русской — Королеве Франции] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20151001181413/http://www.monarchruss.org/index.php?option=com_content&task=view&id=372&Itemid=31 |date=1 кастрычніка 2015 }}</ref>.
=== Святыя сваякі ===
Будучы праваслаўны святы дабраверны князь Яраслаў (конунг Ярыцлейц) быў шваграм агульнахрысціянскага<ref>Падзелу цэркваў на каталіцкую і праваслаўную ў [[1031]] годзе, калі раскрылі мошчы [[Олаў II Святы|Олафа Святога]], які загінуў у бітве ў [[1030]], яшчэ не было; яно адбылося ў [[1054]] годзе.</ref> будучага святога, нарвежскага конунга [[Олаў II Святы|Олафа Святога]] — яны былі жанатыя на сёстрах: Яраслаў на старэйшай сястры, будучай праваслаўнай<ref>Услаўленне [[Інгігерда|княгіні Ірыны]], у манастве Ганны як святой адбылося праз чатырыста гадоў пасля падзелу цэркваў на каталіцкую і праваслаўную ў [[1054]] годзе.</ref> святой [[Інгігерда|Інгігердзе]], Олаф на малодшай сястры — {{нп3|Астрыд Олафсдоцір|Астрыд||Astrid Olofsdotter of Sweden}}.
{{main|Інгігерда}}
Да таго ў абодвух святых была адна нявеста — прынцэса Інгігерда Шведская (на Русі жонка княгіня Ірына), якая вясной 1018 года дала згоду выйсці замуж за Олафа Нарвежскага і ўласнаручна вышыла плашч з залатой зашпількай свайму жаніху, а ўвосень таго ж года па патрабаванні [[Олаф Шатконунг|бацькі]] дала згоду выйсці замуж за Яраслава (вяселле адбылося ў 1019). Рамантычныя адносіны Олафа і Інгігерды з 1018 па 1030 апісваюцца ў трох скандынаўскіх сагах: «[[Сага аб Олафе Святом|Сазе аб Олафе Святом]]», «[[Сага аб Эймундзе|Сазе аб Эймундзе]]» і т. зв. «{{нп3|Гнілая скура|Гнілой скуры|ru|Гнилая кожа}}». У 1029 годзе Олаф, будучы ў выгнанні ў Ноўгарадзе, напісаў вісу (верш) аб Інгігердзе; частка яго дайшла да цяперашняга часу. Згодна з сагамі, Олаф у Ноўгарадзе зімой 1029/1030 явіў два цуды вылячэння: у прыватнасці, вылечыў цяжка хворага дзевяцігадовага сына Яраслава і Інгігерды, будучага праваслаўнага святога [[Уладзімір Яраславіч|Уладзіміра]] (Вальдэмара). Пасля гібелі і праслаўлення Олафа ў Ноўгарадзе, былым стольным горадзе Яраслава, была ўзведзена {{нп3|Царква святога Олафа, Ноўгарад|царква Олафа Святога|ru|Церковь Святого Олафа (Новгород)}}, празваная ў народзе «варажскай».
Малалетні сын будучага святога Олафа [[Магнус I Добры|Магнус Добры]] быў пасля гібелі бацькі усыноўлены будучым святым Яраславам Мудрым, выхоўваўся ў яго сям’і і па дасягненні паўналецця пры дапамозе прыёмнага бацькі атрымаў назад трон Нарвегіі, а затым і Даніі.
Таксама Яраслаў Мудры — брат праваслаўных<ref>Услаўленне князёў Барыса і Глеба як святых адбылося пасля скону Яраслава Мудрага, пасля падзелу цэркваў [[1054]] года на каталіцкую і праваслаўную.</ref>, першых праслаўленых на Русі святых — князёў {{нп3|Барыс Уладзіміравіч, князь растоўскі|Барыса|ru|Борис Владимирович (князь ростовский)}} і {{нп3|Глеб Уладзіміравіч, князь мурамскі|Глеба|ru|Глеб Владимирович (князь муромский)}}, бацька праваслаўнага святога [[Уладзімір Яраславіч|Уладзіміра Яраславіча]], дзед мясцовага праваслаўнага святога [[Уладзімір Манамах|Уладзіміра Манамаха]] і каталіцкага {{нп3|Гуга Вялікі, граф Вермандуа|Гуга Вялікага, графа Вермандуа|ru|Гуго Великий (граф Вермандуа)}}.
=== Спрэчная генеалогія ===
Існуе таксама пункт гледжання, што ў Яраслава Мудрага была яшчэ адна дачка па імені [[Агата, жонка Эдуарда Выгнанніка|Агата]], якая стала жонкай {{нп3|Эдуард Выгнаннік|Эдуарда Выгнанніка|ru|Эдуард Изгнанник}}, спадкаемцу [[Англія|Англіі]]. Некаторымі даследчыкамі ставіцца пад сумнеў факт, што Яраслаў быў сынам Рагнеды, а таксама ёсць [[гіпотэза]]<ref>''Назаренко А. В.''Древняя Русь на международных путях. — М.: Языки русской культуры, 2001.</ref>, што ў яго была жонка — Ганна, якая памерла каля 1018 года. Магчыма, Ганна была нарвежка, а ў 1018 годзе яна была захоплена ў палон [[Баляслаў I Храбры|Баляславам Храбрым]] падчас {{нп3|Кіеўскі паход Баляслава I|захопу Кіева|ru|Киевский поход Болеслава I}}. Там жа вылучаецца гіпотэза пра тое, што нейкі {{нп3|Ілья Яраславіч|Ілля|ru|Илья Ярославич}} — «сын караля Русі» Яраслава Мудрага.
Паходжанне жонкі аднаго з сыноў — германскай прынцэсы {{нп3|Ода Штадэнская|Оды|ru|Ода Штаденская}}, дачкі Леапольда, — з’яўляецца спрэчным фактам у частцы прыналежнасці да роду Штадэнаў (уладарам [[Паўночная марка|Паўночнай маркі]]) або да {{нп3|Род Бабенбергаў|Бабенбергаў|ru|Бабенберги}} (уладарам [[Аўстрыя|Аўстрыі]] да [[Род Габсбургаў|Габсбургаў]]). Спрэчным з’яўляецца і тое, чыёй жонкай была Ода — Уладзіміра, Святаслава або Вячаслава. Сёння пануючым з’яўляецца пункт гледжання, што Ода Леапольдаўна была жонкай Святаслава і паходзіла з роду Бабенбергаў<ref name="Nazdratenko_Cool_ODSSJM">[http://www.hrono.ru/statii/2006/nazar_yarosl.html ''Назаренко А. В.'' О династических связях сыновей Ярослава Мудрого. Отечественная история / РАН. Ин-т рос. истории. — М.: Наука, 1994. — N 4-5.\\Проект «Хронос»]</ref>.
== Сума дзейнасці ==
Як відаць з летапісаў, Яраслаў не пакінуў па сабе такой добрай памяці, як яго бацька. Па водгуку летапісу, «''ён быў кульгавы, але розум у яго быў добры ды на вайне быў храбры''»; пры гэтым дададзена яшчэ, што ён сам кнігі чытаў — заўвага, якая сведчыць аб яго дзіўнай для таго часу вучонасці.
Княжанне Яраслава важна як эпоха вышэйшага росквіту Русі, пасля якога яна хутка стала хіліцца да заняпаду. Значэнне Яраслава ў яе гісторыі засноўваецца галоўным чынам не на ўдалых войнах і знешніх дынастычных сувязях з Захадам, а на яго працы па ўнутранаму ўладкаванню Русі. Ён садзейнічаў распаўсюду хрысціянства, развіццю неабходнага для гэтага асветы і падрыхтоўкі святароў з рускіх.
Яраслаў заснаваў у Кіеве, на месцы сваёй перамогі над печанегамі, [[Сафійскі сабор, Кіеў|храм Святой Сафіі]], пышна ўпрыгожыў яго [[фрэска]]мі і [[мазаіка]]й; пабудаваў там жа {{нп3|Георгіеўская царква, Кіеў|манастыр Святога Георгія|ru|Георгиевская церковь (Киев)}} і {{нп3|Ірынінская царква|манастыр Святой Ірыны|ru|Ирининская церковь}} (у гонар анёла сваёй жонкі). Кіеўскі храм св. Сафіі пабудаваны ў перайманне [[Сафійскі сабор, Канстанцінопаль|цараградскага]]. Яраслаў не шкадаваў сродкаў на цэрквы, запрашаючы для гэтага грэчаскіх майстроў. Наогул ён упрыгожыў Кіеў шматлікімі пабудовамі, абвёў яго новымі каменнымі сценамі з [[Залатыя вароты, Кіеў|Залатымі варотамі]] (у перайманне такіх жа {{нп3|Залатыя вароты, Канстанцінопаль|цараградскіх|pl|Złota Brama w Konstantynopolu}}), а над імі — {{нп5|Дабравешчанская царква, Кіеў|царкву ў гонар Звеставання|ru|Благовещенская церковь (Киев)}}.
Яраслаў прыкладаў нямала высілкаў і для ўнутранага добраўпарадкавання рускай царквы і паспяховага развіцця хрысціянскай веры. Калі ў канцы яго княжання трэба было паставіць новага мітрапаліта, Яраслаў загадаў сабору рускіх епіскапаў паставіць мітрапалітам [[Іларыён Кіеўскі|Іларыёна]], святара з Берастава русін родам, жадаючы прадухіліць залежнасць рускай царквы ад Візантыі. Каб занесці ў народ пачаткі хрысціянскай веры, Яраслаў загадаў перакладаць кнігі з грэчаскай на славянскую і шмат сам іх купляў. Усе гэтыя рукапісы Яраслаў паклаў у бібліятэку пабудаванага ім Сафійскага сабора для агульнага карыстання. Для распаўсюджвання пісьменнасці Яраслаў загадаў духавенству навучаць дзяцей, а ў Ноўгарадзе, па позніх летапісных дадзеных, зладзіў вучылішча на 300 хлопчыкаў. Пры Яраславе прыехалі ў Русь з Візантыі царкоўныя спевакі, якія навучылі мясцовых спевакоў асьмагласнаму (дземественнаму) спеву.
Найбольш вядомы Яраслаў як заканадавец, яму прыпісваюць найстарэйшы помнік права Русі — «[[Руская Праўда|Рускую Праўду]]» (або «Устаў», «Суд Яраслаўль»), а таксама царкоўны статут («[[Кормчая кніга|Кормчую кнігу]]»), пераклад візантыйскага {{нп3|Намаканон|Намаканона|ru|Номоканон}}. Немалую ролю ў дзейнасці Яраслава мелі і клопаты пра ўнутранае ўпарадкаванні Русі і яе бяспеку. Падобна бацьку, ён засяляў стэпавыя прасторы, будаваў гарады ([[горад Тарту|Юр’еў]], [[Горад Яраслаўль|Яраслаўль]]), працягваў палітыку папярэднікаў па ахове межаў і гандлёвых шляхоў ад качэўнікаў і па абароне інтарэсаў гандлю ў Візантыі. Яраслаў абгарадзіў гарадкамі паўднёвую мяжу Русі са стэпам.
Час Яраслава быў эпохай дзейных зносін з дзяржавамі Захаду. Яраслаў быў у роднасных сувязях з варагамі: сам ён быў жанаты на шведскай прынцэсе Інгігердзе, а нарвежскі прынц {{нп3|Харальд III Суворы|Гаральд Смелы|ru|Харальд III Суровый}} узяў шлюб з яго дачкой [[Лізавета Яраслаўна|Лізаветай]]. Некаторыя сыны Яраслава таксама былі жанатыя на замежных прынцэсах ([[Усевалад Яраславіч|Усевалад]], [[Святаслаў Яраславіч|Святаслаў]]). Радавітыя варагі знаходзілі прытулак і абарону ў Яраслава ([[Олаў Шатконунг|Олаф]], [[Магнус I Добры|Магнус Добры]], Гаральд Смелы); варажскія гандляры карыстаюцца яго адмысловым заступніцтвам. Сястра Яраслава [[Марыя Дабранега|Марыя]] была замужам за [[Казімір I Аднавіцель|Казімірам Польскім]], другая дачка яго [[Ганна Яраслаўна|Ганна]] — за [[Генрых I, кароль Францыі|Генрыхам I Французскім]], трэцяя, {{нп3|Настасся Яраслаўна|Настасся|ru|Анастасия Ярославна}} — за [[Андраш I|Андрашам I Венгерскім]]. Ёсць звесткі замежных летапісцаў аб роднасных сувязях з англійскімі каралямі і аб знаходжанні пры двары Яраслава двух англійскіх прынцаў, якія шукалі ратунку. Сталіца Яраслава, Кіеў, заходнім падарожнікам падавалася сапернікам [[Горад Канстанцінопаль|Канстанцінопаля]]; яе ажыўленасць, выкліканая даволі інтэнсіўнай для таго часу гандлёвай дзейнасцю, уражвала заходніх пісьменнікаў XI ст.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{артыкул|аўтар=Воронин Н. Н.|загаловак=Медвежий культ в Верхнем Поволжье в XI веке|выданне=Краеведческие записки. Вып. IV|месца=Ярославль|год=1960|старонкі=25-93|ref=Воронин}}
* {{h|Карпов|2010|}}''Карпов А. Ю.'' Ярослав Мудрый. — 3-е изд.. — М.: Молодая гвардия, 2010. — 592 с. — (Жизнь замечательных людей: Серия биографий; Вып. 1210 (1410)). — 5000 экз. — ISBN 978-5-235-03311-5.
* {{артыкул|аўтар=Ленивцев М.|загаловак=Описание построения города Ярославля|выданне=Отечественные записки|год=1827|том=84|старонкі=7-10|ref=Ленивцев}}
* {{кніга|аўтар=Мейерович М. Г. |загаловак=Так начинался Ярославль|месца=Ярославль|выдавецтва=Верхне-Волжское книжное издательство|год=1984|старонак=63|ref=Мейерович}}
* {{кніга
|аўтар = [[Валерый Барысавіч Перхаўка|Перхавко В. Б.]], Сухарев Ю. В.
|загаловак = Воители Руси IX-XIII вв.
|спасылка =
|адказны =
|месца = Москва
|выдавецтва = Вече
|год = 2006
|том =
|старонак =
|старонкі =
|isbn = 5-9533-1256-3
|ref = Перхавко, Сухарев
}}
* {{кніга
|аўтар = Пчелов Е. В.
|частка =
|загаловак = Рюриковичи. История династии.
|арыгінал =
|спасылка =
|адказны =
|выданне =
|месца = М.
|выдавецтва =
|год = 2001
|том =
|старонкі =
|старонак = 479 с., ил.
|серыя =
|isbn =
|тыраж =
|ref = Пчелов
}}
* {{артыкул|аўтар=Сахарова Е.|загаловак=Роковые цифры Ярославля|спасылка=http://www.city-yar.ru/home/millennium/smi/3.html|выданне=«Юность», 7 июля|год=2004|ref=Сахарова}}
* ''Сегеда С. П., Бужилова А. П., Добровольская М. В., Потехина И. Д.'' Антропологическая экспертиза останков из саркофага Ярослава Мудрого Текст научной статьи по специальности «История и археология» // Вестник Московского университета. Серия 23. Антропология. 2013. № 4.
* {{h|Татищев|1994-1996|}}''Татищев В.'' Собрание сочинений: В 8-ми томах. — М.: Ладомир, 1994—1996.
* {{h|Толочко|2008|}}''Толочко П. П.'' О происхождении Ярослава Мудрого // [http://irbis-nbuv.gov.ua/ulib/item/ukr0000015047 Ярослав Мудрый и его эпоха] : сборник / ред.: И. Н. Данилевский, Е. А. Мельникова; Рос. акад наук, Ин-т всеобщ. истории. — Москва: Индрик, 2008. — 216 c. — С. 8-14.
{{Уладары Кіеўскай Русі}}
{{Wikidata/Ancestors}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Дабраверныя]]
[[Катэгорыя:Вялікія князі кіеўскія]]
[[Катэгорыя:Князі наўгародскія]]
[[Катэгорыя:Князі растоўскія]]
[[Катэгорыя:Персанажы Слова пра паход Ігараў]]
[[Катэгорыя:Святыя паводле алфавіта]]
[[Катэгорыя:Рускія праваслаўныя святыя]]
[[Катэгорыя:Хрысціянскія святыя XI стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Кананізаваныя князі]]
[[Катэгорыя:Кананізаваныя ў XXI стагоддзі]]
[[Катэгорыя:Рурыкавічы]]
[[Катэгорыя:Кіраўнікі Еўропы XI стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Рускія князі XI стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Военачальнікі Старажытнай Русі]]
[[Катэгорыя:Заснавальнікі гарадоў]]
[[Катэгорыя:Пахаваныя ў Сафійскім саборы (Кіеў)]]
[[Катэгорыя:Конунгі Гардарыкі]]
7lwa2v0135b4ezur5fh4v0c3oxbo1k4
4191237
4191236
2022-08-21T14:34:54Z
Maksim L.
13
нп3/нп5
wikitext
text/x-wiki
{{Значэнні|2=Яраслаў Мудры}}
{{Дзяржаўны дзеяч
| імя = Яраслаў Уладзіміравіч
| арыгінал імя = {{Script/Slavonic|Ꙗросла́въ Володи́мировичъ}}
| выява = YaroslavWiseSeal.jpg
| апісанне выявы = Пячатка князя Яраслава, аверс з яго пагруднай выявай, знойдзеная ў Ноўгарадзе ў 1994 годзе.
| памер =
| герб = Coin of Yaroslav the Wise (reverse).png
| подпіс герба = Княжацкі знак князя Яраслава на срэбраніку.
| парадак =
| пасада = [[Князі наўгародскія|князь наўгародскі]]
| парадак =
| пад імем =
| сцяг =
| перыядпачатак = [[1010]]
| перыядканец = [[1034]]
| папярэднік = [[Вышаслаў Уладзіміравіч]]
| пераемнік = [[Уладзімір Яраславіч]]
| пасада_2 = [[Вялікія князі кіеўскія|вялікі князь кіеўскі]]
| сцяг_2 =
| рэлігія =
| перыядпачатак_2 = [[1016]]
| перыядканец_2 = [[20 лютага]] [[1054]]
|папярэднік_2 = [[Святаполк Уладзіміравіч]]
|пераемнік_2 = [[Ізяслаў Яраславіч]]
|дата нараджэння = каля 978
|месца нараджэння =
|дата смерці =
|месца смерці =
|род =
|у шлюбе =
|бацька =
|маці =
|дзеці =
}}
'''Ярасла́ў Уладзіміравіч''', у хрышчэнні '''Георгій''', вядомы пад мянушкамі '''Му́дры''' і '''Скупы''' ({{Script/Slavonic|Ꙗросла́въ Володи́мировичъ}}; {{ДН|||978}} — {{ДС|20|2|1054}}, [[Вышгарад]], [[Кіеўская Русь|Кіеўская дзяржава]]) — князь растоўскі (987—1010), [[Князі наўгародскія|князь наўгародскі]] (1010—1034), [[Вялікія князі кіеўскія|вялікі князь кіеўскі]] (1016—1018, 1019—1054).
Выдавец зводу законаў «[[Руская Праўда]]». Праз шлюбы дачок, продак многіх валадарскіх дынастый Еўропы. Шануецца [[Руская праваслаўная царква|Рускай праваслаўнай царквой]] як дабраверны князь; памяць 20 лютага па [[Юліянскі каляндар|Юліянскім календары]].
== Біяграфія ==
=== Час нараджэння і старшынство ===
«[[Аповесць мінулых часоў]]» пад 6562 (1054) годам паведамляе пра смерць Яраслава і што пражыў ён 76 гадоў{{sfn|ПСРЛ. — T. 1|1846|loc=Стб. 162}}. Паводле прынятага тым часам злічэння гадоў, гэта значыць пражыў 75 і памёр на 76-м годзе жыцця, такім чынам нарадзіўся ён у 978—979 гадах, такая дата самая згадваная ў літаратуры{{sfn|Карпов|2010|с=14}}.
Таксама «Аповесць мінулых часоў» пад 6524 (1016) годам дае інфармацыю пра храналогію жыцця Яраслава, але паміж спісамі летапісу значныя розначытанні. У адных (напрыклад [[Радзівілаўскі летапіс|Радзівілаўскім]]) паведамляецца, што Яраслаў у 1016 годзе заняў кіеўскі сталец і яму было 28 гадоў («{{Script/Slavonic|Бе же Ꙗрославъ тогда · {{comment|к҃ и҃|28}} · лѣтъ}}»{{sfn|Карпов|2010|с=14}}), то бок мусіў нарадзіцца ў 988—989 гадах. У іншых ({{нп5|Сафійскі першы летапіс|Сафійскім 1-м|ru|Софийская первая летопись}}, [[Архангелагародскі летапісец|Архангелагародскім]], [[Іпацьеўскі летапіс|Іпацьеўскім]]) чытаецца 18 гадоў{{sfn|Карпов|2010|с=460, прим. 4}}, то бок мусіў нарадзіцца ў 998—999 гадах. Аднак, у [[Лаўрэнцеўскі летапіс|Лаўрэнцеўскім]] {{Script/Slavonic|«И бы тогда Ярославъ Новегороде лет 28»}}, то бок 28 гадоў не ўзрост, таму час нараджэння не вылічаецца. [[Сяргей Міхайлавіч Салаўёў|Сяргей Салаўёў]] з сукупнасці звестак зрабіў выснову, што паведамленне «Аповесці мінулых часоў» тычылася працягласці наўгародскага княжання Яраслава, калі слушная лічба 18 — з 998 года, калі 28 — з 988 года, разам з княжаннем у [[Растоў|Растове]]{{sfn|Толочко|2008|с=12}}<ref>{{кніга|аўтар = [[Сяргей Міхайлавіч Салаўёў|Соловьёв С. М.]]|частка =|загаловак = История России с древнейших времён|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданне = |месца = {{М.}}|выдавецтва = |год = 1988|том = 1|старонкі = 311—312, прим. 297|старонак = |серыя = |isbn = |тыраж = }}</ref>. Пры гэтым Салаўёў сумняваўся ў слушнасці паведамлення летапісу пра 76-гадовы ўзрост Яраслава.
У свой час [[Васіль Мікітавіч Тацішчаў|Васіль Тацішчаў]] лічыў 28-гадовы ўзрост Яраслава на 1016 год памылкай «Аповесці мінулых часоў», а слушнай лічбай 38, але сваю думку не абгрунтаваў. Таксама паводле Тацішчава, летапісы, якія былі ў яго — {{нп5|Гісторыя Расійская#Раскольніцкі летапіс|Раскольніцкі|ru|История Российская}}, {{нп5|Гісторыя Расійская#Галіцынскі летапіс|Галіцынскі|ru|История Российская}} і {{нп5|Гісторыя Расійская#Хрушчоўскі манускрыпт|Хрушчоўскі|ru|История Российская}} — давалі ўзрост Яраслава на 1016 год адпаведна як 23, 28 і 34 гады{{sfn|Карпов|2010|с=14}}{{sfn|Татищев|1994-1996|loc=Т. 2. — С. 74, 238, прим. 220}}{{sfn|Татищев|1994-1996|loc=Т. 4. — С. 416-417, прим. 161}}, а паводле {{нп5|Гісторыя Расійская#Арэнбургскі манускрыпт|Арэнбургскага манускрыпта|ru|История Российская}} ён нарадзіўся ў 972 годзе{{sfn|Татищев|1994-1996|loc=Т. 2. — С. 238, прим. 220}}{{sfn|Карпов|2010|с=460, прим. 5}}. Цяпер аднак сумняюцца ў існаванні гэтых летапісаў наогул.
Лічба 28 як узрост неімаверная, бо нараджэнне прыпадае на 988—989 гады, самыя пярэдадні або неўзабаве па хрышчэнні Русі. Нават не даўшы веры пазнейшаму паданню, дзе пры свядомага ўзросту Яраславе маці атрымала развод ад Уладзіміра. Уладзімір скасаваў паганскія шлюбы, ахрысціўся сам і ўзяў шлюб з парфірароднай [[Ганна (парфірагеніта)|Ганнай]] і потым, або адначасова са шлюбам, пачалося агульнае хрышчэнне Русі, то бок падрыхтоўка ўзяла працяглы час. Зыходзячы з нараджэння ў 988—989 гады, французскі гісторык {{нп5|Жан-П’ер Арыньён|Арыньён|ru|Арриньон, Жан-Пьер}}<ref>{{артыкул|аўтар=Arrignon J.—P.|загаловак=Les relations diplomatiques entre Bizance et la Russie de 860 à 1043|арыгінал=|спасылка=|аўтар выдання=|выданне=Revue des études slaves|тып=|месца=|выдавецтва=|год=1983|выпуск=|том=55|нумар=|старонкі=133—135|isbn=}}</ref> выказаў здагадку пра Яраслава як сына Ганны і гэтым тлумачыў яго ўмяшанне ў 1043 годзе ва ўнутрывізантыйскія справы. На думку Карпава, гіпотэза Арыньёна супярэчыць усім крыніцам{{sfn|Карпов|2010|с=459, прим. 2}} і праўда, нараджэнне Ганнай было б важкім аргументам у дынастычнай барацьбе, гэта адзначылі б крыніцы, але яны прыпісваюць нараджэнне [[Рагнеда Рагвалодаўна|Рагнедзе]].
Упершыню Яраслаў згаданы [[Аповесць мінулых часоў|«Аповесцю мінулых часоў»]] пад 6488 (980) годам, у аповедзе акалічнасцей шлюбу яго бацькі Уладзіміра з Рагнедай, тамсама названы 4 сыны, народжаныя ў гэтым шлюбе — [[Ізяслаў Уладзіміравіч|Ізяслаў]], Мсціслаў, Яраслаў і [[Усевалад Уладзіміравіч|Усевалад]]{{sfn|Толочко|2008|с=9}}{{sfn|Карпов|2010|с=459, прим. 2}}. З улікам прынятай цяпер думкі, пра 978 год як час шлюбу Уладзіміра і Рагнеды<ref>Паводле паведамленняў летапісаў Уладзімір княжыў у [[горад Кіеў|Кіеве]] 37 гадоў. Акрамя таго {{нп5|Іакаў Чарнарызец|Іакаў Мніх|ru|Иаков Черноризец}} паказвае дату 11 чэрвеня 6486 (978) года ({{кніга|аўтар = {{нп5|Іакаў Чарнарызец|Иаков Мних|ru|Иаков Черноризец}}|частка = |загаловак = Память и похвала князю Русскому Владимиру|арыгінал = |спасылка = http://lib.pushkinskijdom.ru/Default.aspx?tabid=4870|адказны = |выданне = |месца = |выдавецтва = |год = |том = |старонкі = |старонак = |серыя = |isbn = |тыраж = }}; Карпов А. Ю. Ярослав Мудрый. — С. 87—88)</ref>, а таксама, што Яраслаў названы трэцім, ён не мог быць народжаны Рагнедай у 978—979 гадах. На думку некаторых гісторыкаў узрост 76 гадоў з’явіўся ў летапісах, каб паказаць Яраслава старэйшым за [[Святаполк Уладзіміравіч|Святаполка]] і абгрунтаваць правы на вялікае княжанне{{sfn|Карпов|2010|с=14}}<ref name="Kuzmin">{{кніга|аўтар = Кузьмин А. Г.|частка = |загаловак = Начальные этапы древнерусского летописания|арыгінал = |спасылка = http://hbar.phys.msu.ru/gorm/chrono/kuzmin.htm|адказны = |выданне = |месца = {{М.}}|выдавецтва = Издательство МГУ|год = 1977|том = |старонкі = 275—276|старонак = |серыя = |isbn = |тыраж = }}</ref>{{sfn|Пчелов|2001|с=91.}}. За старшынство Святаполка сярод сыноў Уладзіміра на час яго смерці, сведчаць словы {{нп5|Барыс Уладзіміравіч, князь растоўскі|Барыса|ru|Борис Владимирович (князь ростовский)}} сваёй дружыне, што ён не хоча займаць Кіеў, бо Святаполк старэйшы ("{{Script/Slavonic|Онъ же рѣче · Не буди мнѣ възнѧти рукꙑ на брата старъшаго · аще и отецъ ми умре · то сь ми буди въ отца мъсто}}"){{sfn|Толочко|2008|с=10-11}}.
Сам Святаполк, напэўна, абгрунтоўваў сваё старшынство не ўзростам, а тым, што ён сын не Уладзіміра, а Яраполка — старэйшага з братоў, таму незалежна ад узросту старэйшы з унукаў Святаслава. У свой час Уладзімір прызнаў Святаполка сваім сынам і такім чынам пазбавіў фармальнага старшынства, што разумеў і летапісец.
Калі прыняць за час нараджэння 978—979 гады, а Рагнеду за маці Яраслава і адначасова старшынство Яраслава перад Ізяславам, давядзецца пераглядаць інтэрпрэтацыю летапісных звестак пра барацьбу Уладзіміра і [[Яраполк Святаславіч|Яраполка]] за кіеўскі сталец і аднесці захоп Полацка і шлюб Уладзіміра з Рагнедай да 976 або пачатку 977 года, да яго ад’езду за мора<ref>{{Кніга|аўтар = Назаренко А. В.|загаловак = Древняя Русь на международных путях: Междисциплинарные очерки культурных, торговых, политических связей IX-XII вв.|месца = Москва|выдавецтва = Языки русской культуры|год = 2001|старонкі = 367-370|серыя = Studia Historica}}</ref>. Аднак, Рагнеда была другой жонкай Уладзіміра, [[Алогія|першая жонка]] — маці настарэйшага яго сына [[Вышаслаў Уладзіміравіч|Вышаслава]], калі і Яраслаў быў яе сынам, то мог нарадзіцца блізкім з Ізяславам часам, быць нават і старэйшым за яго, але ў пераглядзе інтэрпрэтацыі няма патрэбы. Таму, следам за [[Мікалай Іванавіч Кастамараў|Мікалаем Кастамаравым]], некаторыя даследчыкі сумняваюцца, што Яраслаў быў сынам Рагнеды<ref>{{кніга|аўтар = [[Мікалай Іванавіч Кастамараў|Костомаров Н. И.]]|частка = |загаловак = Русская история в жизнеописаниях её главнейших деятелей|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданне = |месца = {{М.}}|выдавецтва = |год = 1991|том = |старонкі = 8|старонак = |серыя = |isbn = |тыраж = }}</ref><ref name="Kuzmin" /><ref>{{кніга|аўтар = Кузьмин А. Г.|частка = Ярослав Мудрый|загаловак = Великие государственные деятели России|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданне = |месца = {{М.}}|выдавецтва = |год = 1996|том = |старонкі = 26|старонак = |серыя = |isbn = |тыраж = }}</ref>, хоць летапіс і называе яго такім{{sfn|Карпов|2010|с=459, прим. 2}}, але летапісу нельга проста верыць.
Таксама звесткі пра ўзрост Яраслава даюць даследаванні яго меркаваных рэшткаў, праведзеныя ў 1939—1940 гадах, пасля раскрыцця саркафага ў Кіеўскім Сафійскім саборы{{sfn|Перхавко, Сухарев|2006|с=64}}. Паводле [[Дзмітрый Герасімавіч Рохлін|Дзмітрыя Рохліна]], мужчынскі чэрап з грабніцы належаў чалавеку ўзростам болей за 50 гадоў, але далейшае датаванне нараджэння Яраслава ён рабіў на агульнагістарычнай аснове, у чым не быў спецыялістам, паводле [[Вульф Веньямінавіч Гінзбург|Вульфа Гінзбурга]] — з ацэнкі мужчынскага шкілету з грабніцы агулам, ён належаў чалавеку ўзростам 60—70 гадоў<ref>{{артыкул| аўтар= Рохлин Д. Г.| загаловак= Итоги анатомического и рентгенологического изучения скелета Ярослава Мудрого| арыгінал= | спасылка= | аўтар выдання= | выданне= Краткие сообщения Института истории материальной культуры| тып= | месца= {{М.}}; {{Л.}}| выдавецтва= | год= 1940|выпуск= |том= 7|нумар= | старонкі= 46—57| isbn= }}</ref><ref>{{артыкул | аўтар= Гинзбург В. В.| загаловак= Об антропологическом изучении скелетов Ярослава Мудрого, Анны и Ингигерд| арыгінал= | спасылка= | аўтар выдання= | выданне= Краткие сообщения Института истории материальной культуры| тып= | месца= {{М.}}; {{Л.}}| выдавецтва= | год= 1940|выпуск= |том= 7|нумар= | старонкі= 57—66| isbn= }}</ref>{{sfn|Карпов|2010|с=461-462, прим. 13}}. На падставе гэтых ацэнак [[Пётр Пятровіч Талачко|Пётр Талачко]], [[Яўген Пчалоў]] лічаць, што Яраслаў мог нарадзіцца не раней за 983—986 гады{{sfn|Толочко|2008|с=13}}{{sfn|Пчелов|2001|с=91.}}. Мужчынскі шкілет з саркафага ў Сафійскім саборы вярнулі туды пасля даследавання, але пазней ён знік і дадатковае даследаванне цяпер немагчыма.
== Растоўскі перыяд ==
Пад 6496 (988) годам «Аповесць мінулых часоў» апавядае як Уладзімір Святаславіч пасадзіў сваіх сыноў па розных гарадах, у тым ліку Яраслаў у [[Растоў]]{{sfn|Перхавко, Сухарев|2006|с=65}}. Дату лічаць умоўнай, бо пад ёй змешчана шмат падзей. Паводле Карпава, Яраслаў мог паехаць у Растоў не раней за 989 год{{sfn|Карпов|2010|с=28-32}}.
Апроч факту атрымання стальца, летапісы пра княжанне Яраслава ў Растове нічога не паведамляюць, усе звесткі пра гэты перыяд позняга і [[легенда]]рнага характару, іх гістарычная пэўнасць малая{{sfn|Карпов|2010|с=28-32}}.
Яраслаў атрымаў растоўскі сталец дзіцем, лічаць, што рэальную ўладу здзяйсняў пасланы з ім настаўнік («кармілец», «дзядзька»). На думку Карпава, настаўнікам мог быць згаданы летапісам пад 1018 года «кармілец і ваявода імем Буды». Імаверна, Буды быў бліжэйшым паплечнікам Яраслава ў Ноўгарадзе, калі «кармілец» князю быў ужо не патрэбен, таму быць ім Буды мог толькі раней — падчас растоўскага княжання.{{sfn|Карпов|2010|с=28-32}}
[[Файл:Ярославль2013.JPG|thumb|250px|Памятны знак на легендарным месцы заснавання Яраслаўля]]
З часам княжання Яраслава ў Растове звязваюць заснаванне [[Яраслаўль|Яраслаўля]]. Упершыню горад згаданы «Аповесцю мінулых часоў» пад 1071 годам у апісанні выкліканага голадам {{нп5|Растоўскае паўстанне, 1071|паўстання вешчуноў|ru|Ростовское восстание 1071 года}} у {{нп5|Паўночна-Усходняя Русь|Растоўскай зямлі|ru|Северо-Восточная Русь}}. Назва горада разам з часам першай згадкі, хутчэй пацвярджаюць сувязь Яраслава з заснаваннем паселішча.
Паводле аднаго з паданняў, Яраслаў ехаў паўз [[Волга|Волгі]] з [[Вялікі Ноўгарад|Ноўгарада]] ў Растоў і дарогай на яго напаў мядзведзь. Князь з дапамогай світы быццам забіў звера сякерай і загадаў паблізу гэтага месца, на мысе над Волгай, зрубіць крэпасць, названую ў яго імя — Яраслаўль. Падзея сімвалічна выяўлена на пазнейшым гербе горада. Паданне выкладзена ў «[[s:ru:Сказание о построении града Ярославля|Казанні пра пабудову града Яраслаўля]]», апублікаваным ў 1877 годзе. На думку гісторыка і археолага [[Мікалай Мікалаевіч Варонін|Мікалая Вароніна]], у аснове «Казання», створанага ў XVIII—XIX стст., народныя паданні, звязаныя са старажытным культам мядзведзя, характэрным для плямёнаў лясной зоны сучаснай Расіі{{sfn|Воронин|1960|с=25-93}}. Ранейшая версія падання апублікавана [[Міхаіл Аляксеевіч Ляніўцаў|Міхаілам Ляніўцавым]] у 1827 годзе{{sfn|Ленивцев|1827|с=7-10}}.
Аднак ёсць сумневы, што яраслаўскае паданне звязана менавіта з Яраславам, хоць яно, імаверна, адлюстроўвае некаторыя факты з пачатковай гісторыі горада{{sfn|Карпов|2010|с=43-52}}.
У 1958—1959 гадах яраслаўскі гісторык {{нп5|Міхаіл Германавіч Мейеровіч|Міхаіл Мейеровіч|ru|Мейерович, Михаил Германович}} абгрунтаваў з’яўленне горада не раней за 1010 год, які цяпер лічыцца часам заснавання Яраслаўля{{sfn|Мейерович|1984|}}{{sfn|Сахарова|2004|}}.
У Растове Яраслаў княжыў да смерці свайго старэйшага брата, наўгародскага князя [[Вышаслаў Уладзіміравіч|Вышаслава]]. «Аповесць мінулых часоў» не дае часу смерці Вышаслава, яе спрабуюць вызначыць праз пазнейшыя крыніцы. {{нп5|Ступенная кніга|«Ступенная кніга»|ru|Степенная книга}} (XVI ст.) паведамляецца, што Вышаслаў памёр раней за Рагнеду, яна паводле «Аповесці мінулых часоў» памерла ў 1000 годзе. Але гэта, напэўна, толькі здагадка складальнікаў «Ступеннай кнігі»{{sfn|Карпов|2010|с=28-32}}. Паводле {{нп5|Гісторыя Расійская|«Гісторыі Расійскай»|ru|История Российская}} Тацішчава, Вышаслаў памёр у 6518 (1010/1011) годзе, але на чым грунтуецца гэта дата гісторык не паведаміў{{sfn|Татищев|1994-1996|loc=Т. 2. — С. 70}}. Аднак, 1010/1011 год, як час заняцця Яраславам наўгародскага стальца, цяпер прыняты многімі гісторыкамі{{sfn|Карпов|2010|с=28-32}}.
=== Наўгародскі перыяд ===
[[Файл:Yaroslavovo Dvorische 01.jpg|міні|250px|Від на Яраславава Дворышча з {{нп5|Наўгародскі дзядзінец|дзядзінца|ru|Новгородский детинец}}]]Пасля смерці Вышаслава старэйшым сынам Уладзіміра Святаславіча лічыўся [[Святаполк Уладзіміравіч|Святаполк]], аднак вялікі князь па нейкіх прычынах вырашыў пакінуць яго ў [[Горад Тураў|Тураве]]. Наступны па старшынстве сын, Ізяслаў, таксама да таго моманту памёр, аднак ён яшчэ пры жыцці бацькі быў фактычна пазбаўлены права на спадчыну — для яго быў выдзелены ў надзел [[Полацкае княства|Полацк]]. І Уладзімір у Ноўгарад паставіў Яраслава{{sfn|Карпов|2010|с=53}}{{sfn|Перхавко, Сухарев|2006|с=66}}.
Наўгародскае княжанне ў гэты час мела больш высокі статус, чым Растоўскае. Аднак наўгародскі князь усё роўна меў падпарадкаванае становішча да вялікага князя, выплачваючы штогод даніну ў 2000 {{нп5|Старажытнаруская грыўна|грыўняў|ru|Древнерусская гривна}} (2/3 сабранай у Ноўгарадзе і падпарадкаваных яму землях). Аднак 1/3 (1000 грыўняў) заставалася на ўтрыманне князя і яго дружыны, памер якой саступаў толькі памеры дружыны кіеўскага князя{{sfn|Карпов|2010|с=54-57}}.
Імаверна, да гэтага перыяду адносіцца першы шлюб Яраслава{{sfn|Карпов|2010|с=66}}. Імя яго першай жонкі пэўна невядома, як думаюць, яе маглі зваць Ганнай{{sfn|Перхавко, Сухарев|2006|с=65}}.
Падчас раскопак у Ноўгарадзе археолагі знайшлі адзіны пакуль асобнік свінцовай пячаткі Яраслава, падвешанай калісьці да княжацкай граматы. На адным яе баку выяўлены святы воін Георгій з дзідай і шчытом і яго імя, на другім — чалавек у плашчы і шлеме, параўнальна малады, з вусамі, але без барады, а таксама надпіс па баках ад пагруднай фігуры «Яраслаў. Князь Рускі». Напэўна, на пячатцы змешчаны даволі ўмоўны партрэт князя{{sfn|Перхавко, Сухарев|2006|с=64}}.
Перыяд наўгародскага княжання Яраслава да 1014 года як і растоўскі мала апісаны ў летапісах. Да Яраслава князі з часоў [[Рурык]]а жылі на {{нп5|Рурыкава гарадзішча|Гарадзішчы|ru|Рюриково городище}} каля [[Горад Вялікі Ноўгарад|Ноўгарада]], Яраслаў жа пасяліўся ў самым Ноўгарадзе, які да таго моманту стаў значным паселішчам. Княжацкі двор размяшчаўся на {{нп5|Гандлёвы бок|Гандлёвым баку|ru|Торговая сторона}} [[Рака Волхаў|Волхава]], гэта месца атрымала назву «{{нп5|Яраславава Дварышча||ru|Ярославово Дворище}}». Акрамя таго, Яраслаў меў і загарадную рэзідэнцыю ў Сяльцы на Ракаме, на поўдзень ад Ноўгарада{{sfn|Карпов|2010|с=59-61}}.
== Паўстанне супраць бацькі ==
У 1014 годзе Яраслаў адмовіўся ад выплаты бацьку ў Кіеў штогадовага {{нп5|урок, даніна|ўроку|ru|Урок (дань)}} ў дзве тысячы грыўняў{{sfn|Перхавко, Сухарев|2006|с=66}}, які плацілі перад тым пасаднікі наўгародскія.
Гісторыкі думаюць, што дзеянні Яраслава маглі быць звязаны з намерам Уладзіміра перадаць кіеўскі сталец аднаму з малодшых сыноў, растоўскаму князю {{нп5|Барыс Уладзіміравіч, князь растоўскі|Барысу|ru|Борис Владимирович (князь ростовский)}}, якога ён у апошнія гады наблізіў да сябе і перадаў камандаванне дружынай, што фактычна значыла прызнанне Барыса спадчыннікам. Магчыма, таму паўстаў супраць Уладзіміра старэйшы сын Святаполк, які пасля гэтага быў зняволены ажно да часу смерці бацькі.{{sfn|Карпов|2010|с=67-75}}.
Каб супрацьстаяць бацьку, Яраслаў наняў за морам варагаў на чале з {{нп5|Эймунд|Эймундам|ru|Эймунд}}{{sfn|Перхавко, Сухарев|2006|с=66}}. Уладзімір, які жыў у {{нп5|Берастава (Кіеў)|Бераставе|ru|Берестово}} пад Кіевам, не спяшаўся з дзеяннямі, хоць, паводле летапісаў, і рыхтаваўся асабіста ісці супраць сына і загадаў папраўляць дарогі і будаваць масты. Акрамя таго, у чэрвені 1015 года ўварваліся [[печанегі]] і сабраная супраць Яраслава армія, узначаленая Барысам, вымушана была заняцца адбіццём набегу качэўнікаў, якія пачуўшы пра набліжэнне праціўніка і павярнулі назад{{sfn|Карпов|2010|с=76-80}}.
Тым часам, нанятыя Яраславам варагі бяздзейнічалі ў Ноўгарадзе і ўчынялі там беспарадкі. Паводле {{нп5|Наўгародскі першы летапіс|Наўгародскага 1-га летапісу|ru|Новгородская первая летопись}}
{{цытата|…начали варяги насилие творить на мужатых жёнах<ref>{{кніга|загаловак=Новгородская первая летопись|старонкі=174}}.</ref>}}
Наўгародцы за адну ноч перабілі варагаў. Яраслаў тады быў у сваёй загараднай рэзідэнцыі на Ракаме. Даведаўшыся пра падзеі, ён паклікаў да сябе прадстаўнікоў наўгародскай арыстактратыі, удзельнікаў знішчэння варагаў. абяцаў дараванне, але жорстка расправіўся з імі. Адбылося гэта ў ліпені—жніўні 1015 года{{sfn|Перхавко, Сухарев|2006|с=66}}{{sfn|Карпов|2010|с=76-80}}.
Неўзабаве Яраслаў атрымаў ліст ад сястры [[Прадслава Уладзіміраўна|Прадславы]], яна паведамляла пра смерць бацькі і пра падзеі пасля яе. Вестка вымусіла яго прымірыцца з наўгародцамі, князь паабяцаў выплаціць {{нп5|Віра|віру|ru|Вира}} за кожнага ім забітага. Напэўна, канфлікт быў цалкам залагоджаны, у далейшых падзеях наўгародцы нязменна падтрымлівалі Яраслава.{{sfn|Карпов|2010|с=81-84}}
== Барацьба за кіеўскі сталец ==
15 ліпеня 1015 года ў Бераставе памёр Уладзімір, не паспеўшы разабрацца з падпарадкаваннем сына. Яраслаў пачаў барацьбу за кіеўскі прастол з братам [[Святаполк Уладзіміравіч|Святаполкам]], якога вызвалілі з вязніцы і абвясцілі сваім князем збунтаваныя кіяўляне. Святаполк, асцерагаючыся любімага кіяўлянамі Барыса і жадаючы зрабіцца адзінаўладным валадаром усёй Русі, забіў трох братоў ({{нп5|Барыс Уладзіміравіч, князь растоўскі|Барыса|ru|Борис Владимирович (князь ростовский)}}, {{нп5|Глеб Уладзіміравіч, князь мурамскі|Глеба|ru|Глеб Владимирович (князь муромский)}} і {{нп5|Святаслаў Уладзіміравіч, князь драўлянскі|Святаслава|ru|Святослав Владимирович (князь древлянский)}}); такая ж небяспека пагражала і Яраславу.
Паміж тым Яраслаў пасварыўся з наўгародцамі: прычынай сваркі было яўная перавага, якую Яраслаў і яго жонка, шведская прынцэса [[Інгігерда]] (дачка шведскага караля [[Олаў Шатконунг|Олава Шатконунга]]), аказвалі наёмнай варажскай дружыне. [[Варагі]], карыстаючыся сваім уплывам, узбуджалі супраць сябе насельніцтва жорсткасцю і гвалтам; справа даходзіла да крывавай помсты з боку наўгародцаў, а Яраслаў у такіх выпадках звычайна прымаў бок наймітаў і аднойчы пакараў многіх гараджан, заманіўшы іх да сябе хітрасцю. Лічачы барацьбу са Святаполкам немінучай, Яраслаў шукаў прымірэння з наўгародцамі; апошнія лёгка пагадзіліся ісці з ім супраць брата; адмовіць Яраславу ў дапамозе і вымусіць свайго князя да ўцёкаў — значыла бы аднавіць залежныя адносіны да Кіева і прыняць адтуль пасадніка; акрамя таго Яраслаў мог вярнуцца з-за мора з варагамі і адпомсціць Ноўгараду.
Барацьба цягнулася чатыры гады, Яраслаў абапіраўся на [[Горад Вялікі Ноўгарад|наўгародцаў]] і на наёмную [[варагі|варажскую]] [[дружына|дружыну]] пад камандаваннем конунга {{нп5|Эймунд|Эймунда|ru|Эймунд}}.
[[Файл:Rus-1015-1113.png|thumb|250px|Русь у часы Яраслава Мудрага]]
Сабраўшы некалькі тысяч наўгародцаў і варажскіх наймітаў, якіх наняў раней для вайны з бацькам, Яраслаў пайшоў супраць Святаполка, які заклікаў сабе на дапамогу [[Печанегі|печанегаў]], і ў зацятай бітве адолеў яго пад [[Гарадскі пасёлак Любеч|Любечам]], уступіў у Кіеў і заняў вялікакняжацкі сталец (1016). Ён шчодра ўзнагародзіў Наўгародскую дружыну, дараваў кожнаму воіну дзесяць грыўняў і адпусціў іх дадому.
З [[летапіс]]аў:
{{цытата|… И отпусти их всех домой,— и дав им правду, и устав списав, тако рекши им: по се грамоте ходите, якоже списах вам, такоже держите}}
Перамога пад Любечам не скончыла барацьбу са Святаполкам: неўзабаве ўцякач падступіў да Кіева з [[печанегі|печанегамі]], а ў 1018 годзе цесць Святаполка, польскі кароль [[Баляслаў I Храбры|Баляслаў Храбры]], запрошаны ім і рады выпадку выклікаць смуту на Русі і аслабіць яе, {{нп5|Бітва над Бугам, 1018|разбіў|uk|Битва над Бугом (1018)}} войскі Яраслава на берагах [[Рака Заходні Буг|Буга]], разам з палякамі ў войску былі яшчэ немцы і венгры. [[Печанегі]] таксама зрабілі напад, але былі адбітыя ад Кіева.
Неўзабаве Баляслаў {{нп5|Кіеўскі паход Баляслава I|захапіў у Кіеве|ru|Киевский поход Болеслава I}} сясцёр, жонку Ганну і мачыху Яраслава і, замест таго каб перадаць горад («стол») мужу сваёй дачкі Святаполку, сам зрабіў спробу зацвердзіцца ў ім. Але кіяўляне, абураныя сваволлем яго дружыны, пачалі забіваць палякаў, і Баляслаў павінен быў паспешліва пакінуць Кіеў, пазбавіўшы Святаполка ваеннай дапамогі. А Яраслаў, пасля паразы вярнуўшыся ў Ноўгарад, падрыхтаваўся бегчы «за мора». Але наўгародцы на чале з [[пасаднік]]ам [[Канстанцін Дабрыніч|Канстанцінам Дабрынічам]], пасекла яго судны, сказалі князю, што яны хочуць біцца за яго з Баляславам і Святаполкам. Яны сабралі грошы, заключылі новы дагавор з [[варагі|варагамі]] конунга {{нп5|Эймунд|Эймунда|ru|Эймунд}} і самі ўзброіліся. Увесну 1019 года гэта войска на чале з Яраславам ажыццявіла новы паход на Святаполка. У {{нп5|Бітва на Альце, 1019|бітве|ru|Битва на Альті (1019)}} на {{нп5|Рака Альта|рацэ Альце|ru|Альта (река)}}, на тым месцы, дзе быў забіты Барыс, Святаполк з саюзнікамі-печанегамі быў разбіты, яго сцяг захоплены, сам ён паранены, але бег. Конунг Эймунд запытаўся ў Яраслава: «ці загадаеш забіць яго, ці не?»<ref>[[Сага аб Эймундзе|Пасма (Сага) аб Эймундзе]]</ref>, — на што Яраслаў даў сваю згоду:
{{цытата|…— Нічога гэтага я не зраблю: ні наладжваць нікога не стану да (асабістай, грудзі на грудзі) бітвы з Князем Святаполкам, ні крытыкаваць каго-небудзь, калі ён будзе забіты.}}
Святаполк збег у Польшчу і па дарозе памёр; Яраслаў у тым жа годзе стаў вялікім князем кіеўскім. Толькі зараз, па смерці Святаполка, Яраслаў трывала зацвердзіўся ў Кіеве і, па выразе летапісца, «''утер пота со своею дружиной''».
У 1019 годзе (або 1017 з іншых крыніц, або 1015 з [[Сага аб Эймундзе|«Сагі пра Эймунда»]], бо там яна згадваецца яшчэ да першага нападу Святаполка) Яраслаў ажаніўся з дачкой шведскага караля [[Олаў Шатконунг|Олафа Шатконунга]] — [[Інгігерда]]й, якую першым сватаў конунг Нарвегіі [[Олаф II Святы|Олаф Харальдсан]] і прысвяціў ёй {{нп5|Віса, паэзія|вісу|sv|Visa}}, а потым ажаніўся з яе малодшай сястрой Астрыд. Інгігерду на Русі хрысцілі сугучным імем Ірына<ref>''Джаксон Т. Н.'' [http://ricolor.org/history/hr/polit/1/ О скандинавских браках Ярослава Мудрого и его потомков] // Страницы истории Руси: политика и государственность</ref>. У якасці дару ад мужа Інгігерда атрымала [[Сяло Старая Ладага|горад Альдэйгаборг (Ладага)]] з прылеглымі землямі, якія атрымалі з тых часоў назву [[Інгерманландыя|Інгерманландыі]] (землі Інгігерды)<ref>[http://ricolor.org/history/hr/polit/1/ ''Т. Н. Джаксон.''О скандинавских браках Ярослава Мудрого и его потомков // Страницы истории Руси: политика и государственность]</ref><ref name=KMN>[[Мікалай Міхайлавіч Карамзін|Карамзин Н. М.]] [http://www.magister.msk.ru/library/history/karamzin/kar02_02.htm История государства Российского т. 2, гл. II]</ref>.
У 1020 годзе пляменнік Яраслава, полацкі князь [[Брачыслаў Ізяславіч|Брачыслаў]], напаў на Ноўгарад, узяў і разрабаваў яго, вывеў у Полацк вялікі палон. Але на зваротным шляху на рацэ {{нп5|Рака Судома|Судоме|ru|Судома}} (цяпер Пскоўскай вобласці) Яраслаў быццам {{нп5|Бітва на рацэ Судаміры|разбіў Брачыслава|ru|Битва на реке Судомири}}, вымусіў кінуць палон і нарабаванае. Урэшце, праўда, у 1021 годзе Яраслаў заключыў з Брачыславам мір і даў два горада [[Пасёлак гарадскога тыпу Усвяты|Усвят]] і [[Горад Віцебск|Віцебск]].
У 1022 годзе Яраслаў хадзіў на [[Горад Брэст|Берасце]], паспяхова або не — невядома.
== Барацьба з Мсціславам ==
У 1024 годзе Яраслаў вымушаны быў пачаць больш цяжкую барацьбу са сваім малодшым братам, [[Князі тмутараканскія|князем тмутараканскім]] [[Мсціслаў Уладзіміравіч|Мсціславам]], які праславіўся перамогамі над {{нп5|Касогі|касогамі|ru|Касоги}}. Гэты ваяўнічы князь разам са сваімі саюзнікамі [[хазары|хазарам]] і [[касогі|касогамі]] і захапіў [[Чарнігаў]] і ўсё левабярэжжа Дняпра, а ў 1024 годзе Мсціслаў {{нп5|Бітва пры Ліствене|перамог|ru|Битва при Листвене}} у жорсткай бітве войскі Яраслава пад кіраўніцтвам варага {{нп5|Якун Сляпы|Якуна|ru|Якун Слепой}} пад [[Малы Ліствен|Ліственам]] (каля Чарнігава). Яраслаў вярнуўся ў адданы яму Ноўгарад.
Мсціслаў перанёс сваю сталіцу ў Чарнігаў і, накіраваў паслоў да Яраслава, прапанаваў падзяліць з ім зямлі па Дняпры і спыніць вайну:
{{цытата|Сядай у сваім Кіеве, ты — старэйшы брат, а мне хай будзе гэты бок.}}
Яраслаў не давяраў брату і вярнуўся толькі сабраўшы на поўначы вялікае войска; тады ён заключыў з братам мір каля Гарадца (верагодна, каля Кіева), па якім Русь была падзеленая на дзве часткі па [[Рака Дняпро|Дняпры]]: вобласці на ўсход Дняпра (апроч [[Пераяслаў-Хмяльніцкі|Пераяслаўля]]) атрымаў Мсціслаў, а на захад — Яраслаў (1025).
У 1028 годзе нарвежскі кароль [[Олаф II Святы|Олаф]] (пасля празваны Святым), быў вымушаны бегчы ў Ноўгарад. Ён прыбыў туды разам з пяцігадовым сынам [[Магнус I Добры|Магнусам]], пакінуўшы ў Швецыі яго маці {{нп5|Альвхільд|Альвхільд (Астрыд)|no|Alvhild}}. У Ноўгарадзе Інгігерда, зводная сястра маці Магнуса, жонка Яраслава і былая нявеста Олафа, настаяла, каб Магнус застаўся ў Яраслава пасля вяртання караля ў Нарвегію ў 1030 годзе, дзе той і загінуў {{нп5|Бітва пры Стыкластадзіры|у бітве за нарвежскі пасад|ru|Битва при Стикластадире}}.
У 1030 годзе Яраслаў узяў [[Бэлз]] у [[Галіцыя|Галіцыі]], а таксама хадзіў на чудзь і зацвердзіў сваю ўладу на берагах [[Чудское возера|Чудскога возера]], дзе пабудаваў горад і назваў яго [[Тарту|Юр’евым]], у гонар свайго анёла.
У гэты час супраць караля [[Мешка II]] у Польскай зямлі паднялося паўстанне, народ забіваў [[епіскап]]аў, [[святар]]оў і [[баярын|баяраў]].
У 1031 годзе Яраслаў і Мсціслаў, падтрымаўшы дамаганні [[Безпрым]]а на польскі прастол, сабралі вялікае войска і пайшлі на палякаў, адваявалі {{нп5|Чэрвенскія гарады||ru|Червенские города}} [[Пшэмысль]] і {{нп5|Чэрвен||ru|Червен}}, заваявалі польскія землі, і, узяўшы ў палон мноства палякаў, падзялілі іх. Яраслаў рассяліў палонных па {{нп5|Рось (прыток Дняпра)|Росі|ru|Рось}} ў гарадках для абароны ад качэўнікаў, а Мсціслаў — на правабярэжжы Дняпра.
Напярэдадні, у тым самым 1031 годзе {{нп5|Харальд III Суровы||ru|Харальд III Суровый}}, кароль Нарвегіі, зводны брат [[Олаф II Святы|Олафа Святога]], уцёк да Яраслава Мудрага і служыў у яго дружыне. Як прынята лічыць, ён прымаў удзел у кампаніі Яраслава супраць палякаў і быў адным з кіраўнікоў войска. Пасля Харальд стаў зяцем Яраслава, узяўшы шлюб з [[Лізавета Яраслаўна|Лізаветай]].
Ёсць звесткі пра паходзе пры Яраславе да [[Урал|Уральскага хрыбта]], пад кіраўніцтвам нейкага {{нп5|Улеб, ваявода|Улеба|ru|Улеб (воевода)}} (1032).
У 1034 годзе Яраслаў ставіць князем наўгародскім сына [[Уладзімір Яраславіч|Уладзіміра]].
Яраслаў, будучы вялікім князем Кіеўскім, аддаваў перавагу знаходжанню ў Ноўгарадзе да самай смерці брата Мсціслава. У 1035 годзе Мсціслаў памёр і Яраслаў стаў аднаўладцам Русі. У тым жа годзе Яраслаў пасадзіў у вязніцу (поруб) свайго брата, [[Князі пскоўскія|пскоўскага князя]] [[Судзіслаў Уладзіміравіч|Судзіслава]], агаворанага, па словах летапісаў, перад ім. Прычына гневу Яраслава на брата невядомая; імаверна, апошні выяўляў дамаганні на падзел вымарачных валасцей, якія пераходзілі цалкам да Яраслава. У руках Яраслава былі сабраныя ўсе вобласці Русі, апроч [[Полацкае княства|Полацкага княства]].
Толькі пасля гэтых падзей Яраслаў пераехаў з дваром з Ноўгарада ў Кіеў.
== Кіеўскі перыяд ==
[[Файл:Yaroslav the Wise2.jpg|thumb|250px|left|Яраслаў Мудры. Партрэт з {{нп5|Царскі тытулярнік|Царскага тытулярніка|ru|Царский титулярник}} 17 стагоддзя]]
У 1036 летапісы адзначаюць аблогу Кіева печанегамі, у адсутнасць Яраслава, які тым часам быў у Ноўгарадзе. Атрымаўшы аб гэтым вестку, Яраслаў паспяшаўся на дапамогу і ўшчэнт разбіў печанегаў пад самымі сценамі Кіева. Пасля гэтай паразы напады печанегаў на [[Кіеўская Русь|Русь]] спыняюцца. У памяць пра перамогу над печанегамі князь заклаў знакаміты [[Сафійскі сабор, Кіеў|сабор Святой Сафіі]] ў Кіеве, для роспісу храма былі выкліканыя мастакі з [[Горад Канстанцінопаль|Канстанцінопаля]].
У гэтым жа годзе пасля смерці брата Мсціслава Уладзіміравіча Яраслаў стаў аднаасобным кіраўніком большай часткі Кіеўскай Русі, за выключэннем [[Полацкае княства|Полацкага княства]], дзе княжыў яго пляменнік [[Брачыслаў Ізяславіч|Брачыслаў]], а пасля смерці апошняга ў 1044 — [[Усяслаў Брачыславіч]].
У 1038 годзе войскі Яраслава здзейснілі паход на [[яцвягі|яцвягаў]], у 1040 годзе на Літву, а ў [[1041]] годзе водны паход на [[ладдзя]]х у [[Мазовія|Мазовію]]. У [[1042]] годзе яго сын [[Уладзімір Яраславіч|Уладзімір]] перамог {{нп5|ямь||ru|Емь}}, прычым у гэтым паходзе здарыўся вялікі падзеж коней, дружына Уладзіміра вярнулася амаль без іх. Прыкладна ў гэты час (1038—1043) ад [[Кнуд Вялікі|Кнуда Вялікага]] да Яраслава бег англійскі прынц {{нп5|Эдуард Выгнаннік||ru|Эдуард Изгнанник}}. Акрамя таго, у 1042 князь Яраслаў Мудры аказаў вялікую дапамогу ў барацьбе за польскі каралеўскі трон унуку [[Баляслаў I Храбры|Баляслава Храбрага]] — [[Казімір I Аднавіцель|Казіміру I]]. Некалькі разоў Яраслаў хадзіў у Польшчу на дапамогу каралю Казіміру для ўціхамірвання паўсталай Мазовіі; апошні паход быў у 1047.
Казімір узяў у жонкі сястру Яраслава — Марыю, якая стала польскай каралевай [[Марыя Дабранега|Дабранегай]]. Гэты шлюб быў заключаны паралельна з жаніцьбай сына Яраслава [[Ізяслаў Яраславіч|Ізяслава]] на сястры Казіміра — [[Гертруда Польская|Гертрудзе]], у знак саюза з Польшчай.
Тым часам адбывалася і апошняе варожае сутыкненнем Русі з грэкамі, адзін з рускіх купцоў быў забіты ў сварцы з грэчаскімі ў Канстанцінопалі. Не атрымаўшы задавальнення за крыўду, у 1043 годзе, Яраслаў, з прычыны забойства аднаго рускага купца<ref name=KMN />, паслаў у {{нп5|Руска-візантыйская вайна 1043 года|паход|ru|Русско-византийская война 1043 года}} супраць Візантыі вялікі флот пад камандаваннем свайго старэйшага сына Уладзіміра разам з {{нп5|Харальд III Суровы|Харальдам Суровым|ru|Харальд III Суровый}} і наўгародскім ваяводам [[Вышата|Вышатам]] у часы [[Канстанцін IX Манамах|імператара Канстанціна Манамаха]], ваенныя дзеянні разгарнуліся на моры і сушы з пераменным поспехам. Бура рассеяла рускія караблі; Уладзімір вынішчыў пасланы на яго праслед грэчаскі флот, але Вышата быў акружаны і ўзяты ў палон пры [[Горад Варна|Варне]]. У 1046 годзе заключаны мір; палонныя абодвух бакоў вернутыя, і дружалюбныя адносіны змацаваныя шлюбам сына Яраслава [[Усевалад Яраславіч|Усевалада]] з {{нп5|Манамахіня|візантыйскай царэўнай|ru|Мономахиня}}.
У 1044 годзе Яраслаў арганізаваў паход на Літву.
У 1045 годзе вялікі князь Яраслаў Мудры і [[князь|княгіня]] [[Інгігерда|Ірына (Інгігерда)]] накіраваліся ў [[Горад Вялікі Ноўгарад|Ноўгарад]] з [[Горад Кіеў|Кіева]] да сына [[Уладзімір Яраславіч|Уладзіміру]] на закладку ім каменнага [[Сафійскі сабор, Ноўгарад|Сафійскага сабора]], замест згарэлага драўлянага.
У 1047 годзе адбыўся разрыў Яраславам Мудрым саюза з Польшчай.
У 1048 годзе ў Кіеў прыбылі паслы [[Генрых I, кароль Францыі|Генрыха I Французскага]] — прасіць рукі дачкі Яраслава [[Ганна Яраслаўна|Ганны]].
Княжанне Яраслава Мудрага працягвалася 37 гадоў. Апошнія гады жыцця Яраслаў правёў у [[Вышгарад]]зе.
== Смерць, пахаванне і лёс рэшткаў ==
[[Файл:JroslavNastavlenie.jpg|міні|250px|[[Літаграфія]] {{нп5|Барыс Арцемьевіч Чорыкаў|Чорыкава Б. А.|ru|Чориков, Борис Артемьевич}}]]
Памёр Яраслаў Мудры 20 лютага 1054 года ў [[Вышгарад]]зе ў дзень свята {{нп5|Урачыстасць Праваслаўя|Урачыстасці Праваслаўя|ru|Торжество православия}}{{sfn|Карпов|2010|с=454}} на руках сына Усевалада, перажыўшы на чатыры гады сваю жонку Інгігерду і на два гады старэйшага сына Уладзіміра.
У надпісе ([[графіці]]) на цэнтральным нефе [[Сафійскі сабор, Кіеў|Сафійскага сабора]] пад {{нп5|кцітар|кцітарскай|ru|Ктитор}} фрэскай самога Яраслава Мудрага, датаванай 1054 годам, гаворыцца пра смерць «цара нашага»: «''В 6562 мца феврари 20 успен(и)е ц(а)ря наш(е)го в в(оскресенье) в (н)еде(лю) (му)ч Феодора''». У розных летапісах дакладная дата смерці Яраслава вызначалася па-рознаму: або 19 лютага, альбо 20-га. Гэтыя рознагалоссі акадэмік [[Барыс Аляксандравіч Рыбакоў|Б. Рыбакоў]] тлумачыць тым, што Яраслаў памёр у ноч з суботы на нядзелю. У Старажытнай Русі для вызначэння пачатку дня існавала два прынцыпы: па царкоўным рахунку — з поўначы, у побыце — са світання. Вось чаму па-рознаму называецца і дата смерці Яраслава: па адным разліку гэта была яшчэ субота, а па іншаму, царкоўнаму, — ужо нядзеля<ref name="Рыбаков">[http://nplit.ru/books/item/f00/s00/z0000007/st026.shtml Граффити Софии Киевской]</ref>. Гісторык А. Карпаў лічыць, што князь мог памерці 19 (па летапісе), а пахавалі яго 20-га{{sfn|Карпов|2010|с=14}}.
Тым не менш, дата смерці не прымаецца ўсімі даследнікамі. {{нп5|Віктар Кузьміч Зібараў|В. К. Зібараў|ru|Зиборов, Виктор Кузьмич}} датуе гэту падзею 17 лютага 1054 года<ref>Зиборов В. К. Киевские граффити и дата смерти Ярослава Мудрого (источниковедческий анализ)//Генезис и развитие феодализма в России. Л., 1988.</ref>.
[[Файл:Саркофаг Ярослава Мудрого.jpg|міні|250px|Саркафаг Яраслава Мудрага ў Кіеве]]
Яраслаў быў пахаваны ў [[Сафійскі сабор, Кіеў|Сафійскім саборы]] ў былой грабніцы святога [[Клімент I, Папа Рымскі|рымскага папы Клімента I]], шасцітоннай з {{нп5|Праканескі мармур|праканескага мармуру|de|Prokonnesischer Marmor}}, якую яго бацька [[Уладзімір Святаславіч]] вывез з заваяванага ім візантыйскага [[Херсанес Таўрычаскі|Херсанеса]]. Грабніца цэлая да гэтага часу.
Саркафаг адкрывалі ў 1936, 1939 і 1964 гадах і праводзілі не заўсёды кваліфікаваныя даследаванні. Па выніках ускрыцця студзеня 1939 года{{sfn|Карпов|2010|с=456}} антраполаг [[Міхаіл Міхайлавіч Герасімаў|Міхаіл Герасімаў]] у 1940 годзе стварыў скульптурны партрэт князя. Рост князя быў 175 см. Твар славянскага тыпу, сярэдняй вышыні лоб, вузкае пераноссе, моцна выступаючы нос, буйныя вочы, рэзка акрэслены рот (практычна з усімі зубамі, што сустракалася тады ў старасці вельмі рэдка), рэзка выступаючы падбародак{{sfn|Карпов|2010|с=456}}. Вядома таксама, што ён быў кульгавы (з-за чаго дрэнна хадзіў): па адной з версій — ад нараджэння, па іншай — у выніку ранення ў бітве. Правая нага князя Яраслава была даўжэйшай, чым левая, з-за пашкоджання тазасцегнавага і каленнага суставаў. Магчыма, гэта было следствам спадчыннай {{нп5|хвароба Пертэса|хваробы Пертэса|ru|Болезнь Пертеса}}.
=== Страта рэшткаў ===
Па паведамленні часопіса {{нп5|Newsweek||ru|Newsweek}}, пры ўскрыцці скрыні з парэшткамі Яраслава Мудрага 10 верасня 2009 было ўстаноўлена, што ў ім знаходзіцца, як мяркуецца, толькі шкілет жонкі Яраслава княгіні Інгігерды{{sfn|Карпов|2010|с=456}}<ref>Максимов Н. [http://www.runewsweek.ru/science/35690/ Там или пропал] // [[Newsweek]]. 09.08.2010</ref><ref>Шкілет жанчыны 50-60 гадоў, на думку антраполага {{нп5|Сяргей Аляксеевіч Нікіцін|С. А. Нікіціна|ru|Никитин, Сергей Алексеевич}}, з вялікай ступенню верагоднасці належыць яго блізкай сваячцы</ref>.
Апублікаваныя ў сакавіку 2011 года вынікі генетычнай экспертызы такія: у грабніцы спачываюць не мужчынскія, а толькі жаночыя парэшткі, прычым складзеныя з двух шкілетаў, якія датуюцца зусім розных часам: адзін шкілет часоў Кіеўскай Русі, а другі на тысячу гадоў старажытней, то бок часоў скіфскіх паселішчаў. Парэшткі кіеўскага часу, па сцвярджэнні навукоўцаў-антраполагаў, належаць жанчыне, якая пры жыцці шмат займалася цяжкай фізічнай працай, — відавочна не княжаскага роду. Першым пра жаночыя рэшткі сярод знойдзеных шкілетаў напісаў яшчэ [[Міхаіл Міхайлавіч Герасімаў|М. М. Герасімаў]] у 1939 годзе. Тады было абвешчана, што акрамя Яраслава Мудрага ў грабніцы пахаваныя і іншыя людзі. На след праху Яраслава Мудрага можа вывесці абраз Міколы Мокрага, які быў вывезены з Сафійскага сабора прадстаўнікамі [[Украінская Грэка-Каталіцкая Царква|УГКЦ]], якія адступалі разам з {{нп5|Акупацыя тэрыторыі СССР войскамі Трэцяга рэйха і яго саюзнікаў|нямецкімі акупантамі|ru|Оккупация территории СССР войсками Третьего рейха и его союзников}} з Кіева восенню 1943 года. Абраз быў знойдзены ў Свята-Траецкім храме ([[Горад Бруклін|Бруклін]], Нью-Ёрк, ЗША) у 1973 годзе. На думку гісторыкаў, астанкі вялікага князя таксама варта шукаць у ЗША<ref>[http://www.vesti.ru/videos?vid=322247 В саркофаге великого князя Ярослава оказался чужой прах] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20140721000448/http://www.vesti.ru/videos?vid=322247 |date=21 ліпеня 2014 }}</ref><ref>[http://nativum.com/2010/04/13/na-ukraine-propali-moshhi-yaroslava-mudrogo На Украине пропали мощи Ярослава Мудрого] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20111101170150/http://nativum.com/2010/04/13/na-ukraine-propali-moshhi-yaroslava-mudrogo/ |date=1 лістапада 2011 }}</ref>, дзе яны знаходзяцца ў распараджэнні {{нп5|Украінская праваслаўная царква ў ЗША|Украінскай праваслаўнай царквы ў ЗША|ru|Украинская православная церковь в США}} (юрысдыкцыя [[Канстанцінопальская праваслаўная царква|Канстанцінопальскага патрыярхата]]).
== Шлюбы, дзеці і дынастычныя сувязі ==
[[Файл:Ярослав Мудрый и Ингигерд Транковского.jpg|міні|250px|{{нп5|Аляксей Іванавіч Транкоўскі|А. І. Транкоўскі|ru|Транковский, Алексей Иванович}}. «Яраслаў Мудры і шведская прынцэса Інгігерда»]]
[[Файл:Córki Jarosława.jpeg|міні|250px|{{нп5|Ганна Яраславаўна|Ганна|ru|Анна Ярославна}}, [[Настасся Яраславаўна|Настасся]], {{нп5|Лізавета Яраславаўна|Лізавета|ru|Елизавета Ярославна}} і [[Агата, жонка Эдуарда Выгнанніка|Агата]]]]
* Першая жонка (да 1019) — меркавана, [[Нарвежцы|нарвежка]] па імені Ганна. Была ў 1018 захоплена ў Кіеве ў палон польскім каралём [[Баляслаў I Храбры|Баляславам Храбрым]] разам з сёстрамі Яраслава і назаўсёды вывезены ў Польшчу{{sfn|Карпов|2010|с=С. 469—470, прим. 25-29}}.
* Другая жонка (з 1019) — [[Інгігерда]] (у хрышчэнні Ірына, у [[Манах|манастве]], магчыма, Ганна); дачка караля [[Швецыя|Швецыі]] [[Олаў Шатконунг|Олава Шатконунга]]. Іх дзеці раз’ехаліся па ўсёй Еўропе:
=== Сыны ===
# {{нп5|Ілья Яраславіч|Ілья|ru|Илья Ярославич}} (да 1018 -?) — магчымы сын Яраслава Мудрага ад першай жонкі, вывезены ў Польшчу. Гіпатэтычны князь [[Горад Вялікі Ноўгарад|Ноўгарада]].
# [[Уладзімір Яраславіч|Уладзімір]] (1020—1052) — [[Князі наўгародскія|князь наўгародскі]].
# [[Ізяслаў Яраславіч|Ізяслаў]] (Дзмітрый) (1025—1078) — ажаніўся з сястрой польскага караля [[Казімір I Аднавіцель|Казіміра I]] — [[Гертруда Польская|Гертрудай]].
# [[Святаслаў Яраславіч|Святаслаў]] (Мікалай) (1027—1076) — [[Чарнігаўскае княства|князь чарнігаўскі]], мяркуюць, што жанаты быў двойчы: першы раз на Кілікіі (або Кікіліі, Цэцыліі), невядомага паходжання; другі раз верагодна на аўстрыйскай прынцэсе {{нп5|Ода Штадэнская|Одзе|ru|Ода Штаденская}}, дачкі графа Леапольда.
# [[Усевалад Яраславіч|Усевалад]] (Андрэй) (1030—1093) — ажаніўся з {{нп5|Манамахіня|грэчаскай царэўнай|ru|Мономахиня}} (як мяркуецца, дачкой візантыйскага імператара [[Канстанцін IX Манамах|Канстанціна IX Манамаха]]), ад шлюбу з якой нарадзіўся князь [[Уладзімір Манамах]].
# [[Вячаслаў Яраславіч|Вячаслаў]] (1033—1057) — [[смаленскае княства|князь смаленскі]]<ref>[[Мікалай Міхайлавіч Карамзін|М. М. Карамзін]] лічыў, што Вячаслаў быў жанаты з {{нп5|Ода Штадэнская|Одай|ru|Ода Штаденская}}, дачкой графа [[Леапольд Штадэнскі|Леапольда Штадэнскага]], аднак цяпер лічыцца, што яна была жонкай Святаслава, старэйшага брата Вячаслава.</ref>
# [[Ігар Яраславіч|Ігар]] (1036—1060) — [[валынскае княства|князь валынскі]]<ref>Раней лічылася, што ён быў жанаты з германскай прынцэсай {{нп5|Кунігунда фон Арламюндэ|Кунігундай, графіняй Арламюндэ|ru|Кунигунда фон Орламюнде}}. Сучасныя даследчыкі мяркуюць яе жонкай [[Яраполк Ізяславіч|Яраполка Ізяславіча]]</ref>. Некаторыя гісторыкі<ref name="PAE">{{нп5|Аляксандр Яўгенавіч Праснякоў|Пресняков А. Е.|ru|Пресняков, Александр Евгеньевич}} Княжое право в Древней Руси. Лекции по русской истории. Киевская Русь — М.: Наука, 1993 ISBN 5-02-009526-5</ref> адводзяць Ігару пятае месца сярод сыноў Яраслава, у прыватнасці, абапіраючыся на парадак пералічэння сыноў у звестках пра завяшчанне Яраслава Мудрага і вестцы пра тое, што па смерці Вячаслава у Смаленску Ігар быў ''выведзены'' з Уладзіміра («Аповесць мінулых часоў»).
=== Дочкі ===
# [[Лізавета Яраслаўна|Лізавета]] стала жонкай [[Спіс каралёў Нарвегіі|нарвежскага караля]] {{нп5|Харальд III Суровы|Харальда Суровага|ru|Харальд III Суровый}}.
# [[Настасся Яраслаўна|Настасся]] стала жонкай [[Спіс каралёў Венгрыі|караля Венгрыі]] [[Андраш I|Андраша I]]. У горадзе {{нп5|Ціхань, Венгрыя|Ціхань|pl|Tihany}}, на беразе возера [[Возера Балатан|Балатан]], у гонар іх названы царква, а ў [[Ціханскае абацтва|Ціханскім абацтве]] ўсталяваны помнік.
# [[Ганна Яраслаўна|Ганна]] стала жонкай [[Спіс манархаў Францыі|караля Францыі]] [[Генрых I, кароль Францыі|Генрыха I]]. У Францыі яна стала вядомая як Ганна Руская або Ганна Кіеўская. У Францыі, у г. {{нп5|Горад Санліс|Санліс|ru|Санлис}} Ганне ўсталяваны помнік<ref>[http://www.monarchruss.org/index.php?option=com_content&task=view&id=372&Itemid=31 Памятник Анне Ярославне Русской — Королеве Франции] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20151001181413/http://www.monarchruss.org/index.php?option=com_content&task=view&id=372&Itemid=31 |date=1 кастрычніка 2015 }}</ref>.
=== Святыя сваякі ===
Будучы праваслаўны святы дабраверны князь Яраслаў (конунг Ярыцлейц) быў шваграм агульнахрысціянскага<ref>Падзелу цэркваў на каталіцкую і праваслаўную ў [[1031]] годзе, калі раскрылі мошчы [[Олаў II Святы|Олафа Святога]], які загінуў у бітве ў [[1030]], яшчэ не было; яно адбылося ў [[1054]] годзе.</ref> будучага святога, нарвежскага конунга [[Олаў II Святы|Олафа Святога]] — яны былі жанатыя на сёстрах: Яраслаў на старэйшай сястры, будучай праваслаўнай<ref>Услаўленне [[Інгігерда|княгіні Ірыны]], у манастве Ганны як святой адбылося праз чатырыста гадоў пасля падзелу цэркваў на каталіцкую і праваслаўную ў [[1054]] годзе.</ref> святой [[Інгігерда|Інгігердзе]], Олаф на малодшай сястры — {{нп5|Астрыд Олафсдоцір|Астрыд||Astrid Olofsdotter of Sweden}}.
{{main|Інгігерда}}
Да таго ў абодвух святых была адна нявеста — прынцэса Інгігерда Шведская (на Русі жонка княгіня Ірына), якая вясной 1018 года дала згоду выйсці замуж за Олафа Нарвежскага і ўласнаручна вышыла плашч з залатой зашпількай свайму жаніху, а ўвосень таго ж года па патрабаванні [[Олаф Шатконунг|бацькі]] дала згоду выйсці замуж за Яраслава (вяселле адбылося ў 1019). Рамантычныя адносіны Олафа і Інгігерды з 1018 па 1030 апісваюцца ў трох скандынаўскіх сагах: «[[Сага аб Олафе Святом|Сазе аб Олафе Святом]]», «[[Сага аб Эймундзе|Сазе аб Эймундзе]]» і т. зв. «{{нп5|Гнілая скура|Гнілой скуры|ru|Гнилая кожа}}». У 1029 годзе Олаф, будучы ў выгнанні ў Ноўгарадзе, напісаў вісу (верш) аб Інгігердзе; частка яго дайшла да цяперашняга часу. Згодна з сагамі, Олаф у Ноўгарадзе зімой 1029/1030 явіў два цуды вылячэння: у прыватнасці, вылечыў цяжка хворага дзевяцігадовага сына Яраслава і Інгігерды, будучага праваслаўнага святога [[Уладзімір Яраславіч|Уладзіміра]] (Вальдэмара). Пасля гібелі і праслаўлення Олафа ў Ноўгарадзе, былым стольным горадзе Яраслава, была ўзведзена {{нп5|Царква святога Олафа, Ноўгарад|царква Олафа Святога|ru|Церковь Святого Олафа (Новгород)}}, празваная ў народзе «варажскай».
Малалетні сын будучага святога Олафа [[Магнус I Добры|Магнус Добры]] быў пасля гібелі бацькі усыноўлены будучым святым Яраславам Мудрым, выхоўваўся ў яго сям’і і па дасягненні паўналецця пры дапамозе прыёмнага бацькі атрымаў назад трон Нарвегіі, а затым і Даніі.
Таксама Яраслаў Мудры — брат праваслаўных<ref>Услаўленне князёў Барыса і Глеба як святых адбылося пасля скону Яраслава Мудрага, пасля падзелу цэркваў [[1054]] года на каталіцкую і праваслаўную.</ref>, першых праслаўленых на Русі святых — князёў {{нп5|Барыс Уладзіміравіч, князь растоўскі|Барыса|ru|Борис Владимирович (князь ростовский)}} і {{нп5|Глеб Уладзіміравіч, князь мурамскі|Глеба|ru|Глеб Владимирович (князь муромский)}}, бацька праваслаўнага святога [[Уладзімір Яраславіч|Уладзіміра Яраславіча]], дзед мясцовага праваслаўнага святога [[Уладзімір Манамах|Уладзіміра Манамаха]] і каталіцкага {{нп5|Гуга Вялікі, граф Вермандуа|Гуга Вялікага, графа Вермандуа|ru|Гуго Великий (граф Вермандуа)}}.
=== Спрэчная генеалогія ===
Існуе таксама пункт гледжання, што ў Яраслава Мудрага была яшчэ адна дачка па імені [[Агата, жонка Эдуарда Выгнанніка|Агата]], якая стала жонкай {{нп5|Эдуард Выгнаннік|Эдуарда Выгнанніка|ru|Эдуард Изгнанник}}, спадкаемцу [[Англія|Англіі]]. Некаторымі даследчыкамі ставіцца пад сумнеў факт, што Яраслаў быў сынам Рагнеды, а таксама ёсць [[гіпотэза]]<ref>''Назаренко А. В.''Древняя Русь на международных путях. — М.: Языки русской культуры, 2001.</ref>, што ў яго была жонка — Ганна, якая памерла каля 1018 года. Магчыма, Ганна была нарвежка, а ў 1018 годзе яна была захоплена ў палон [[Баляслаў I Храбры|Баляславам Храбрым]] падчас {{нп5|Кіеўскі паход Баляслава I|захопу Кіева|ru|Киевский поход Болеслава I}}. Там жа вылучаецца гіпотэза пра тое, што нейкі {{нп5|Ілья Яраславіч|Ілля|ru|Илья Ярославич}} — «сын караля Русі» Яраслава Мудрага.
Паходжанне жонкі аднаго з сыноў — германскай прынцэсы {{нп5|Ода Штадэнская|Оды|ru|Ода Штаденская}}, дачкі Леапольда, — з’яўляецца спрэчным фактам у частцы прыналежнасці да роду Штадэнаў (уладарам [[Паўночная марка|Паўночнай маркі]]) або да {{нп5|Род Бабенбергаў|Бабенбергаў|ru|Бабенберги}} (уладарам [[Аўстрыя|Аўстрыі]] да [[Род Габсбургаў|Габсбургаў]]). Спрэчным з’яўляецца і тое, чыёй жонкай была Ода — Уладзіміра, Святаслава або Вячаслава. Сёння пануючым з’яўляецца пункт гледжання, што Ода Леапольдаўна была жонкай Святаслава і паходзіла з роду Бабенбергаў<ref name="Nazdratenko_Cool_ODSSJM">[http://www.hrono.ru/statii/2006/nazar_yarosl.html ''Назаренко А. В.'' О династических связях сыновей Ярослава Мудрого. Отечественная история / РАН. Ин-т рос. истории. — М.: Наука, 1994. — N 4-5.\\Проект «Хронос»]</ref>.
== Сума дзейнасці ==
Як відаць з летапісаў, Яраслаў не пакінуў па сабе такой добрай памяці, як яго бацька. Па водгуку летапісу, «''ён быў кульгавы, але розум у яго быў добры ды на вайне быў храбры''»; пры гэтым дададзена яшчэ, што ён сам кнігі чытаў — заўвага, якая сведчыць аб яго дзіўнай для таго часу вучонасці.
Княжанне Яраслава важна як эпоха вышэйшага росквіту Русі, пасля якога яна хутка стала хіліцца да заняпаду. Значэнне Яраслава ў яе гісторыі засноўваецца галоўным чынам не на ўдалых войнах і знешніх дынастычных сувязях з Захадам, а на яго працы па ўнутранаму ўладкаванню Русі. Ён садзейнічаў распаўсюду хрысціянства, развіццю неабходнага для гэтага асветы і падрыхтоўкі святароў з рускіх.
Яраслаў заснаваў у Кіеве, на месцы сваёй перамогі над печанегамі, [[Сафійскі сабор, Кіеў|храм Святой Сафіі]], пышна ўпрыгожыў яго [[фрэска]]мі і [[мазаіка]]й; пабудаваў там жа {{нп5|Георгіеўская царква, Кіеў|манастыр Святога Георгія|ru|Георгиевская церковь (Киев)}} і {{нп5|Ірынінская царква|манастыр Святой Ірыны|ru|Ирининская церковь}} (у гонар анёла сваёй жонкі). Кіеўскі храм св. Сафіі пабудаваны ў перайманне [[Сафійскі сабор, Канстанцінопаль|цараградскага]]. Яраслаў не шкадаваў сродкаў на цэрквы, запрашаючы для гэтага грэчаскіх майстроў. Наогул ён упрыгожыў Кіеў шматлікімі пабудовамі, абвёў яго новымі каменнымі сценамі з [[Залатыя вароты, Кіеў|Залатымі варотамі]] (у перайманне такіх жа {{нп5|Залатыя вароты, Канстанцінопаль|цараградскіх|pl|Złota Brama w Konstantynopolu}}), а над імі — {{нп5|Дабравешчанская царква, Кіеў|царкву ў гонар Звеставання|ru|Благовещенская церковь (Киев)}}.
Яраслаў прыкладаў нямала высілкаў і для ўнутранага добраўпарадкавання рускай царквы і паспяховага развіцця хрысціянскай веры. Калі ў канцы яго княжання трэба было паставіць новага мітрапаліта, Яраслаў загадаў сабору рускіх епіскапаў паставіць мітрапалітам [[Іларыён Кіеўскі|Іларыёна]], святара з Берастава русін родам, жадаючы прадухіліць залежнасць рускай царквы ад Візантыі. Каб занесці ў народ пачаткі хрысціянскай веры, Яраслаў загадаў перакладаць кнігі з грэчаскай на славянскую і шмат сам іх купляў. Усе гэтыя рукапісы Яраслаў паклаў у бібліятэку пабудаванага ім Сафійскага сабора для агульнага карыстання. Для распаўсюджвання пісьменнасці Яраслаў загадаў духавенству навучаць дзяцей, а ў Ноўгарадзе, па позніх летапісных дадзеных, зладзіў вучылішча на 300 хлопчыкаў. Пры Яраславе прыехалі ў Русь з Візантыі царкоўныя спевакі, якія навучылі мясцовых спевакоў асьмагласнаму (дземественнаму) спеву.
Найбольш вядомы Яраслаў як заканадавец, яму прыпісваюць найстарэйшы помнік права Русі — «[[Руская Праўда|Рускую Праўду]]» (або «Устаў», «Суд Яраслаўль»), а таксама царкоўны статут («[[Кормчая кніга|Кормчую кнігу]]»), пераклад візантыйскага {{нп5|Намаканон|Намаканона|ru|Номоканон}}. Немалую ролю ў дзейнасці Яраслава мелі і клопаты пра ўнутранае ўпарадкаванні Русі і яе бяспеку. Падобна бацьку, ён засяляў стэпавыя прасторы, будаваў гарады ([[горад Тарту|Юр’еў]], [[Горад Яраслаўль|Яраслаўль]]), працягваў палітыку папярэднікаў па ахове межаў і гандлёвых шляхоў ад качэўнікаў і па абароне інтарэсаў гандлю ў Візантыі. Яраслаў абгарадзіў гарадкамі паўднёвую мяжу Русі са стэпам.
Час Яраслава быў эпохай дзейных зносін з дзяржавамі Захаду. Яраслаў быў у роднасных сувязях з варагамі: сам ён быў жанаты на шведскай прынцэсе Інгігердзе, а нарвежскі прынц {{нп5|Харальд III Суворы|Гаральд Смелы|ru|Харальд III Суровый}} узяў шлюб з яго дачкой [[Лізавета Яраслаўна|Лізаветай]]. Некаторыя сыны Яраслава таксама былі жанатыя на замежных прынцэсах ([[Усевалад Яраславіч|Усевалад]], [[Святаслаў Яраславіч|Святаслаў]]). Радавітыя варагі знаходзілі прытулак і абарону ў Яраслава ([[Олаў Шатконунг|Олаф]], [[Магнус I Добры|Магнус Добры]], Гаральд Смелы); варажскія гандляры карыстаюцца яго адмысловым заступніцтвам. Сястра Яраслава [[Марыя Дабранега|Марыя]] была замужам за [[Казімір I Аднавіцель|Казімірам Польскім]], другая дачка яго [[Ганна Яраслаўна|Ганна]] — за [[Генрых I, кароль Францыі|Генрыхам I Французскім]], трэцяя, {{нп5|Настасся Яраслаўна|Настасся|ru|Анастасия Ярославна}} — за [[Андраш I|Андрашам I Венгерскім]]. Ёсць звесткі замежных летапісцаў аб роднасных сувязях з англійскімі каралямі і аб знаходжанні пры двары Яраслава двух англійскіх прынцаў, якія шукалі ратунку. Сталіца Яраслава, Кіеў, заходнім падарожнікам падавалася сапернікам [[Горад Канстанцінопаль|Канстанцінопаля]]; яе ажыўленасць, выкліканая даволі інтэнсіўнай для таго часу гандлёвай дзейнасцю, уражвала заходніх пісьменнікаў XI ст.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{артыкул|аўтар=Воронин Н. Н.|загаловак=Медвежий культ в Верхнем Поволжье в XI веке|выданне=Краеведческие записки. Вып. IV|месца=Ярославль|год=1960|старонкі=25-93|ref=Воронин}}
* {{h|Карпов|2010|}}''Карпов А. Ю.'' Ярослав Мудрый. — 3-е изд.. — М.: Молодая гвардия, 2010. — 592 с. — (Жизнь замечательных людей: Серия биографий; Вып. 1210 (1410)). — 5000 экз. — ISBN 978-5-235-03311-5.
* {{артыкул|аўтар=Ленивцев М.|загаловак=Описание построения города Ярославля|выданне=Отечественные записки|год=1827|том=84|старонкі=7-10|ref=Ленивцев}}
* {{кніга|аўтар=Мейерович М. Г. |загаловак=Так начинался Ярославль|месца=Ярославль|выдавецтва=Верхне-Волжское книжное издательство|год=1984|старонак=63|ref=Мейерович}}
* {{кніга
|аўтар = [[Валерый Барысавіч Перхаўка|Перхавко В. Б.]], Сухарев Ю. В.
|загаловак = Воители Руси IX-XIII вв.
|спасылка =
|адказны =
|месца = Москва
|выдавецтва = Вече
|год = 2006
|том =
|старонак =
|старонкі =
|isbn = 5-9533-1256-3
|ref = Перхавко, Сухарев
}}
* {{кніга
|аўтар = Пчелов Е. В.
|частка =
|загаловак = Рюриковичи. История династии.
|арыгінал =
|спасылка =
|адказны =
|выданне =
|месца = М.
|выдавецтва =
|год = 2001
|том =
|старонкі =
|старонак = 479 с., ил.
|серыя =
|isbn =
|тыраж =
|ref = Пчелов
}}
* {{артыкул|аўтар=Сахарова Е.|загаловак=Роковые цифры Ярославля|спасылка=http://www.city-yar.ru/home/millennium/smi/3.html|выданне=«Юность», 7 июля|год=2004|ref=Сахарова}}
* ''Сегеда С. П., Бужилова А. П., Добровольская М. В., Потехина И. Д.'' Антропологическая экспертиза останков из саркофага Ярослава Мудрого Текст научной статьи по специальности «История и археология» // Вестник Московского университета. Серия 23. Антропология. 2013. № 4.
* {{h|Татищев|1994-1996|}}''Татищев В.'' Собрание сочинений: В 8-ми томах. — М.: Ладомир, 1994—1996.
* {{h|Толочко|2008|}}''Толочко П. П.'' О происхождении Ярослава Мудрого // [http://irbis-nbuv.gov.ua/ulib/item/ukr0000015047 Ярослав Мудрый и его эпоха] : сборник / ред.: И. Н. Данилевский, Е. А. Мельникова; Рос. акад наук, Ин-т всеобщ. истории. — Москва: Индрик, 2008. — 216 c. — С. 8-14.
{{Уладары Кіеўскай Русі}}
{{Wikidata/Ancestors}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Дабраверныя]]
[[Катэгорыя:Вялікія князі кіеўскія]]
[[Катэгорыя:Князі наўгародскія]]
[[Катэгорыя:Князі растоўскія]]
[[Катэгорыя:Персанажы Слова пра паход Ігараў]]
[[Катэгорыя:Святыя паводле алфавіта]]
[[Катэгорыя:Рускія праваслаўныя святыя]]
[[Катэгорыя:Хрысціянскія святыя XI стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Кананізаваныя князі]]
[[Катэгорыя:Кананізаваныя ў XXI стагоддзі]]
[[Катэгорыя:Рурыкавічы]]
[[Катэгорыя:Кіраўнікі Еўропы XI стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Рускія князі XI стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Военачальнікі Старажытнай Русі]]
[[Катэгорыя:Заснавальнікі гарадоў]]
[[Катэгорыя:Пахаваныя ў Сафійскім саборы (Кіеў)]]
[[Катэгорыя:Конунгі Гардарыкі]]
373vriwh21ro6v02fhlechtz6drg2vo
4191362
4191237
2022-08-21T18:00:19Z
Maksim L.
13
/* Паўстанне супраць бацькі */
wikitext
text/x-wiki
{{Значэнні|2=Яраслаў Мудры}}
{{Дзяржаўны дзеяч
| імя = Яраслаў Уладзіміравіч
| арыгінал імя = {{Script/Slavonic|Ꙗросла́въ Володи́мировичъ}}
| выява = YaroslavWiseSeal.jpg
| апісанне выявы = Пячатка князя Яраслава, аверс з яго пагруднай выявай, знойдзеная ў Ноўгарадзе ў 1994 годзе.
| памер =
| герб = Coin of Yaroslav the Wise (reverse).png
| подпіс герба = Княжацкі знак князя Яраслава на срэбраніку.
| парадак =
| пасада = [[Князі наўгародскія|князь наўгародскі]]
| парадак =
| пад імем =
| сцяг =
| перыядпачатак = [[1010]]
| перыядканец = [[1034]]
| папярэднік = [[Вышаслаў Уладзіміравіч]]
| пераемнік = [[Уладзімір Яраславіч]]
| пасада_2 = [[Вялікія князі кіеўскія|вялікі князь кіеўскі]]
| сцяг_2 =
| рэлігія =
| перыядпачатак_2 = [[1016]]
| перыядканец_2 = [[20 лютага]] [[1054]]
|папярэднік_2 = [[Святаполк Уладзіміравіч]]
|пераемнік_2 = [[Ізяслаў Яраславіч]]
|дата нараджэння = каля 978
|месца нараджэння =
|дата смерці =
|месца смерці =
|род =
|у шлюбе =
|бацька =
|маці =
|дзеці =
}}
'''Ярасла́ў Уладзіміравіч''', у хрышчэнні '''Георгій''', вядомы пад мянушкамі '''Му́дры''' і '''Скупы''' ({{Script/Slavonic|Ꙗросла́въ Володи́мировичъ}}; {{ДН|||978}} — {{ДС|20|2|1054}}, [[Вышгарад]], [[Кіеўская Русь|Кіеўская дзяржава]]) — князь растоўскі (987—1010), [[Князі наўгародскія|князь наўгародскі]] (1010—1034), [[Вялікія князі кіеўскія|вялікі князь кіеўскі]] (1016—1018, 1019—1054).
Выдавец зводу законаў «[[Руская Праўда]]». Праз шлюбы дачок, продак многіх валадарскіх дынастый Еўропы. Шануецца [[Руская праваслаўная царква|Рускай праваслаўнай царквой]] як дабраверны князь; памяць 20 лютага па [[Юліянскі каляндар|Юліянскім календары]].
== Біяграфія ==
=== Час нараджэння і старшынство ===
«[[Аповесць мінулых часоў]]» пад 6562 (1054) годам паведамляе пра смерць Яраслава і што пражыў ён 76 гадоў{{sfn|ПСРЛ. — T. 1|1846|loc=Стб. 162}}. Паводле прынятага тым часам злічэння гадоў, гэта значыць пражыў 75 і памёр на 76-м годзе жыцця, такім чынам нарадзіўся ён у 978—979 гадах, такая дата самая згадваная ў літаратуры{{sfn|Карпов|2010|с=14}}.
Таксама «Аповесць мінулых часоў» пад 6524 (1016) годам дае інфармацыю пра храналогію жыцця Яраслава, але паміж спісамі летапісу значныя розначытанні. У адных (напрыклад [[Радзівілаўскі летапіс|Радзівілаўскім]]) паведамляецца, што Яраслаў у 1016 годзе заняў кіеўскі сталец і яму было 28 гадоў («{{Script/Slavonic|Бе же Ꙗрославъ тогда · {{comment|к҃ и҃|28}} · лѣтъ}}»{{sfn|Карпов|2010|с=14}}), то бок мусіў нарадзіцца ў 988—989 гадах. У іншых ({{нп5|Сафійскі першы летапіс|Сафійскім 1-м|ru|Софийская первая летопись}}, [[Архангелагародскі летапісец|Архангелагародскім]], [[Іпацьеўскі летапіс|Іпацьеўскім]]) чытаецца 18 гадоў{{sfn|Карпов|2010|с=460, прим. 4}}, то бок мусіў нарадзіцца ў 998—999 гадах. Аднак, у [[Лаўрэнцеўскі летапіс|Лаўрэнцеўскім]] {{Script/Slavonic|«И бы тогда Ярославъ Новегороде лет 28»}}, то бок 28 гадоў не ўзрост, таму час нараджэння не вылічаецца. [[Сяргей Міхайлавіч Салаўёў|Сяргей Салаўёў]] з сукупнасці звестак зрабіў выснову, што паведамленне «Аповесці мінулых часоў» тычылася працягласці наўгародскага княжання Яраслава, калі слушная лічба 18 — з 998 года, калі 28 — з 988 года, разам з княжаннем у [[Растоў|Растове]]{{sfn|Толочко|2008|с=12}}<ref>{{кніга|аўтар = [[Сяргей Міхайлавіч Салаўёў|Соловьёв С. М.]]|частка =|загаловак = История России с древнейших времён|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданне = |месца = {{М.}}|выдавецтва = |год = 1988|том = 1|старонкі = 311—312, прим. 297|старонак = |серыя = |isbn = |тыраж = }}</ref>. Пры гэтым Салаўёў сумняваўся ў слушнасці паведамлення летапісу пра 76-гадовы ўзрост Яраслава.
У свой час [[Васіль Мікітавіч Тацішчаў|Васіль Тацішчаў]] лічыў 28-гадовы ўзрост Яраслава на 1016 год памылкай «Аповесці мінулых часоў», а слушнай лічбай 38, але сваю думку не абгрунтаваў. Таксама паводле Тацішчава, летапісы, якія былі ў яго — {{нп5|Гісторыя Расійская#Раскольніцкі летапіс|Раскольніцкі|ru|История Российская}}, {{нп5|Гісторыя Расійская#Галіцынскі летапіс|Галіцынскі|ru|История Российская}} і {{нп5|Гісторыя Расійская#Хрушчоўскі манускрыпт|Хрушчоўскі|ru|История Российская}} — давалі ўзрост Яраслава на 1016 год адпаведна як 23, 28 і 34 гады{{sfn|Карпов|2010|с=14}}{{sfn|Татищев|1994-1996|loc=Т. 2. — С. 74, 238, прим. 220}}{{sfn|Татищев|1994-1996|loc=Т. 4. — С. 416-417, прим. 161}}, а паводле {{нп5|Гісторыя Расійская#Арэнбургскі манускрыпт|Арэнбургскага манускрыпта|ru|История Российская}} ён нарадзіўся ў 972 годзе{{sfn|Татищев|1994-1996|loc=Т. 2. — С. 238, прим. 220}}{{sfn|Карпов|2010|с=460, прим. 5}}. Цяпер аднак сумняюцца ў існаванні гэтых летапісаў наогул.
Лічба 28 як узрост неімаверная, бо нараджэнне прыпадае на 988—989 гады, самыя пярэдадні або неўзабаве па хрышчэнні Русі. Нават не даўшы веры пазнейшаму паданню, дзе пры свядомага ўзросту Яраславе маці атрымала развод ад Уладзіміра. Уладзімір скасаваў паганскія шлюбы, ахрысціўся сам і ўзяў шлюб з парфірароднай [[Ганна (парфірагеніта)|Ганнай]] і потым, або адначасова са шлюбам, пачалося агульнае хрышчэнне Русі, то бок падрыхтоўка ўзяла працяглы час. Зыходзячы з нараджэння ў 988—989 гады, французскі гісторык {{нп5|Жан-П’ер Арыньён|Арыньён|ru|Арриньон, Жан-Пьер}}<ref>{{артыкул|аўтар=Arrignon J.—P.|загаловак=Les relations diplomatiques entre Bizance et la Russie de 860 à 1043|арыгінал=|спасылка=|аўтар выдання=|выданне=Revue des études slaves|тып=|месца=|выдавецтва=|год=1983|выпуск=|том=55|нумар=|старонкі=133—135|isbn=}}</ref> выказаў здагадку пра Яраслава як сына Ганны і гэтым тлумачыў яго ўмяшанне ў 1043 годзе ва ўнутрывізантыйскія справы. На думку Карпава, гіпотэза Арыньёна супярэчыць усім крыніцам{{sfn|Карпов|2010|с=459, прим. 2}} і праўда, нараджэнне Ганнай было б важкім аргументам у дынастычнай барацьбе, гэта адзначылі б крыніцы, але яны прыпісваюць нараджэнне [[Рагнеда Рагвалодаўна|Рагнедзе]].
Упершыню Яраслаў згаданы [[Аповесць мінулых часоў|«Аповесцю мінулых часоў»]] пад 6488 (980) годам, у аповедзе акалічнасцей шлюбу яго бацькі Уладзіміра з Рагнедай, тамсама названы 4 сыны, народжаныя ў гэтым шлюбе — [[Ізяслаў Уладзіміравіч|Ізяслаў]], Мсціслаў, Яраслаў і [[Усевалад Уладзіміравіч|Усевалад]]{{sfn|Толочко|2008|с=9}}{{sfn|Карпов|2010|с=459, прим. 2}}. З улікам прынятай цяпер думкі, пра 978 год як час шлюбу Уладзіміра і Рагнеды<ref>Паводле паведамленняў летапісаў Уладзімір княжыў у [[горад Кіеў|Кіеве]] 37 гадоў. Акрамя таго {{нп5|Іакаў Чарнарызец|Іакаў Мніх|ru|Иаков Черноризец}} паказвае дату 11 чэрвеня 6486 (978) года ({{кніга|аўтар = {{нп5|Іакаў Чарнарызец|Иаков Мних|ru|Иаков Черноризец}}|частка = |загаловак = Память и похвала князю Русскому Владимиру|арыгінал = |спасылка = http://lib.pushkinskijdom.ru/Default.aspx?tabid=4870|адказны = |выданне = |месца = |выдавецтва = |год = |том = |старонкі = |старонак = |серыя = |isbn = |тыраж = }}; Карпов А. Ю. Ярослав Мудрый. — С. 87—88)</ref>, а таксама, што Яраслаў названы трэцім, ён не мог быць народжаны Рагнедай у 978—979 гадах. На думку некаторых гісторыкаў узрост 76 гадоў з’явіўся ў летапісах, каб паказаць Яраслава старэйшым за [[Святаполк Уладзіміравіч|Святаполка]] і абгрунтаваць правы на вялікае княжанне{{sfn|Карпов|2010|с=14}}<ref name="Kuzmin">{{кніга|аўтар = Кузьмин А. Г.|частка = |загаловак = Начальные этапы древнерусского летописания|арыгінал = |спасылка = http://hbar.phys.msu.ru/gorm/chrono/kuzmin.htm|адказны = |выданне = |месца = {{М.}}|выдавецтва = Издательство МГУ|год = 1977|том = |старонкі = 275—276|старонак = |серыя = |isbn = |тыраж = }}</ref>{{sfn|Пчелов|2001|с=91.}}. За старшынство Святаполка сярод сыноў Уладзіміра на час яго смерці, сведчаць словы {{нп5|Барыс Уладзіміравіч, князь растоўскі|Барыса|ru|Борис Владимирович (князь ростовский)}} сваёй дружыне, што ён не хоча займаць Кіеў, бо Святаполк старэйшы ("{{Script/Slavonic|Онъ же рѣче · Не буди мнѣ възнѧти рукꙑ на брата старъшаго · аще и отецъ ми умре · то сь ми буди въ отца мъсто}}"){{sfn|Толочко|2008|с=10-11}}.
Сам Святаполк, напэўна, абгрунтоўваў сваё старшынство не ўзростам, а тым, што ён сын не Уладзіміра, а Яраполка — старэйшага з братоў, таму незалежна ад узросту старэйшы з унукаў Святаслава. У свой час Уладзімір прызнаў Святаполка сваім сынам і такім чынам пазбавіў фармальнага старшынства, што разумеў і летапісец.
Калі прыняць за час нараджэння 978—979 гады, а Рагнеду за маці Яраслава і адначасова старшынство Яраслава перад Ізяславам, давядзецца пераглядаць інтэрпрэтацыю летапісных звестак пра барацьбу Уладзіміра і [[Яраполк Святаславіч|Яраполка]] за кіеўскі сталец і аднесці захоп Полацка і шлюб Уладзіміра з Рагнедай да 976 або пачатку 977 года, да яго ад’езду за мора<ref>{{Кніга|аўтар = Назаренко А. В.|загаловак = Древняя Русь на международных путях: Междисциплинарные очерки культурных, торговых, политических связей IX-XII вв.|месца = Москва|выдавецтва = Языки русской культуры|год = 2001|старонкі = 367-370|серыя = Studia Historica}}</ref>. Аднак, Рагнеда была другой жонкай Уладзіміра, [[Алогія|першая жонка]] — маці настарэйшага яго сына [[Вышаслаў Уладзіміравіч|Вышаслава]], калі і Яраслаў быў яе сынам, то мог нарадзіцца блізкім з Ізяславам часам, быць нават і старэйшым за яго, але ў пераглядзе інтэрпрэтацыі няма патрэбы. Таму, следам за [[Мікалай Іванавіч Кастамараў|Мікалаем Кастамаравым]], некаторыя даследчыкі сумняваюцца, што Яраслаў быў сынам Рагнеды<ref>{{кніга|аўтар = [[Мікалай Іванавіч Кастамараў|Костомаров Н. И.]]|частка = |загаловак = Русская история в жизнеописаниях её главнейших деятелей|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданне = |месца = {{М.}}|выдавецтва = |год = 1991|том = |старонкі = 8|старонак = |серыя = |isbn = |тыраж = }}</ref><ref name="Kuzmin" /><ref>{{кніга|аўтар = Кузьмин А. Г.|частка = Ярослав Мудрый|загаловак = Великие государственные деятели России|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданне = |месца = {{М.}}|выдавецтва = |год = 1996|том = |старонкі = 26|старонак = |серыя = |isbn = |тыраж = }}</ref>, хоць летапіс і называе яго такім{{sfn|Карпов|2010|с=459, прим. 2}}, але летапісу нельга проста верыць.
Таксама звесткі пра ўзрост Яраслава даюць даследаванні яго меркаваных рэшткаў, праведзеныя ў 1939—1940 гадах, пасля раскрыцця саркафага ў Кіеўскім Сафійскім саборы{{sfn|Перхавко, Сухарев|2006|с=64}}. Паводле [[Дзмітрый Герасімавіч Рохлін|Дзмітрыя Рохліна]], мужчынскі чэрап з грабніцы належаў чалавеку ўзростам болей за 50 гадоў, але далейшае датаванне нараджэння Яраслава ён рабіў на агульнагістарычнай аснове, у чым не быў спецыялістам, паводле [[Вульф Веньямінавіч Гінзбург|Вульфа Гінзбурга]] — з ацэнкі мужчынскага шкілету з грабніцы агулам, ён належаў чалавеку ўзростам 60—70 гадоў<ref>{{артыкул| аўтар= Рохлин Д. Г.| загаловак= Итоги анатомического и рентгенологического изучения скелета Ярослава Мудрого| арыгінал= | спасылка= | аўтар выдання= | выданне= Краткие сообщения Института истории материальной культуры| тып= | месца= {{М.}}; {{Л.}}| выдавецтва= | год= 1940|выпуск= |том= 7|нумар= | старонкі= 46—57| isbn= }}</ref><ref>{{артыкул | аўтар= Гинзбург В. В.| загаловак= Об антропологическом изучении скелетов Ярослава Мудрого, Анны и Ингигерд| арыгінал= | спасылка= | аўтар выдання= | выданне= Краткие сообщения Института истории материальной культуры| тып= | месца= {{М.}}; {{Л.}}| выдавецтва= | год= 1940|выпуск= |том= 7|нумар= | старонкі= 57—66| isbn= }}</ref>{{sfn|Карпов|2010|с=461-462, прим. 13}}. На падставе гэтых ацэнак [[Пётр Пятровіч Талачко|Пётр Талачко]], [[Яўген Пчалоў]] лічаць, што Яраслаў мог нарадзіцца не раней за 983—986 гады{{sfn|Толочко|2008|с=13}}{{sfn|Пчелов|2001|с=91.}}. Мужчынскі шкілет з саркафага ў Сафійскім саборы вярнулі туды пасля даследавання, але пазней ён знік і дадатковае даследаванне цяпер немагчыма.
== Растоўскі перыяд ==
Пад 6496 (988) годам «Аповесць мінулых часоў» апавядае як Уладзімір Святаславіч пасадзіў сваіх сыноў па розных гарадах, у тым ліку Яраслаў у [[Растоў]]{{sfn|Перхавко, Сухарев|2006|с=65}}. Дату лічаць умоўнай, бо пад ёй змешчана шмат падзей. Паводле Карпава, Яраслаў мог паехаць у Растоў не раней за 989 год{{sfn|Карпов|2010|с=28-32}}.
Апроч факту атрымання стальца, летапісы пра княжанне Яраслава ў Растове нічога не паведамляюць, усе звесткі пра гэты перыяд позняга і [[легенда]]рнага характару, іх гістарычная пэўнасць малая{{sfn|Карпов|2010|с=28-32}}.
Яраслаў атрымаў растоўскі сталец дзіцем, лічаць, што рэальную ўладу здзяйсняў пасланы з ім настаўнік («кармілец», «дзядзька»). На думку Карпава, настаўнікам мог быць згаданы летапісам пад 1018 года «кармілец і ваявода імем Буды». Імаверна, Буды быў бліжэйшым паплечнікам Яраслава ў Ноўгарадзе, калі «кармілец» князю быў ужо не патрэбен, таму быць ім Буды мог толькі раней — падчас растоўскага княжання.{{sfn|Карпов|2010|с=28-32}}
[[Файл:Ярославль2013.JPG|thumb|250px|Памятны знак на легендарным месцы заснавання Яраслаўля]]
З часам княжання Яраслава ў Растове звязваюць заснаванне [[Яраслаўль|Яраслаўля]]. Упершыню горад згаданы «Аповесцю мінулых часоў» пад 1071 годам у апісанні выкліканага голадам {{нп5|Растоўскае паўстанне, 1071|паўстання вешчуноў|ru|Ростовское восстание 1071 года}} у {{нп5|Паўночна-Усходняя Русь|Растоўскай зямлі|ru|Северо-Восточная Русь}}. Назва горада разам з часам першай згадкі, хутчэй пацвярджаюць сувязь Яраслава з заснаваннем паселішча.
Паводле аднаго з паданняў, Яраслаў ехаў паўз [[Волга|Волгі]] з [[Вялікі Ноўгарад|Ноўгарада]] ў Растоў і дарогай на яго напаў мядзведзь. Князь з дапамогай світы быццам забіў звера сякерай і загадаў паблізу гэтага месца, на мысе над Волгай, зрубіць крэпасць, названую ў яго імя — Яраслаўль. Падзея сімвалічна выяўлена на пазнейшым гербе горада. Паданне выкладзена ў «[[s:ru:Сказание о построении града Ярославля|Казанні пра пабудову града Яраслаўля]]», апублікаваным ў 1877 годзе. На думку гісторыка і археолага [[Мікалай Мікалаевіч Варонін|Мікалая Вароніна]], у аснове «Казання», створанага ў XVIII—XIX стст., народныя паданні, звязаныя са старажытным культам мядзведзя, характэрным для плямёнаў лясной зоны сучаснай Расіі{{sfn|Воронин|1960|с=25-93}}. Ранейшая версія падання апублікавана [[Міхаіл Аляксеевіч Ляніўцаў|Міхаілам Ляніўцавым]] у 1827 годзе{{sfn|Ленивцев|1827|с=7-10}}.
Аднак ёсць сумневы, што яраслаўскае паданне звязана менавіта з Яраславам, хоць яно, імаверна, адлюстроўвае некаторыя факты з пачатковай гісторыі горада{{sfn|Карпов|2010|с=43-52}}.
У 1958—1959 гадах яраслаўскі гісторык {{нп5|Міхаіл Германавіч Мейеровіч|Міхаіл Мейеровіч|ru|Мейерович, Михаил Германович}} абгрунтаваў з’яўленне горада не раней за 1010 год, які цяпер лічыцца часам заснавання Яраслаўля{{sfn|Мейерович|1984|}}{{sfn|Сахарова|2004|}}.
У Растове Яраслаў княжыў да смерці свайго старэйшага брата, наўгародскага князя [[Вышаслаў Уладзіміравіч|Вышаслава]]. «Аповесць мінулых часоў» не дае часу смерці Вышаслава, яе спрабуюць вызначыць праз пазнейшыя крыніцы. {{нп5|Ступенная кніга|«Ступенная кніга»|ru|Степенная книга}} (XVI ст.) паведамляецца, што Вышаслаў памёр раней за Рагнеду, яна паводле «Аповесці мінулых часоў» памерла ў 1000 годзе. Але гэта, напэўна, толькі здагадка складальнікаў «Ступеннай кнігі»{{sfn|Карпов|2010|с=28-32}}. Паводле {{нп5|Гісторыя Расійская|«Гісторыі Расійскай»|ru|История Российская}} Тацішчава, Вышаслаў памёр у 6518 (1010/1011) годзе, але на чым грунтуецца гэта дата гісторык не паведаміў{{sfn|Татищев|1994-1996|loc=Т. 2. — С. 70}}. Аднак, 1010/1011 год, як час заняцця Яраславам наўгародскага стальца, цяпер прыняты многімі гісторыкамі{{sfn|Карпов|2010|с=28-32}}.
=== Наўгародскі перыяд ===
[[Файл:Yaroslavovo Dvorische 01.jpg|міні|250px|Від на Яраславава Дворышча з {{нп5|Наўгародскі дзядзінец|дзядзінца|ru|Новгородский детинец}}]]Пасля смерці Вышаслава старэйшым сынам Уладзіміра Святаславіча лічыўся [[Святаполк Уладзіміравіч|Святаполк]], аднак вялікі князь па нейкіх прычынах вырашыў пакінуць яго ў [[Горад Тураў|Тураве]]. Наступны па старшынстве сын, Ізяслаў, таксама да таго моманту памёр, аднак ён яшчэ пры жыцці бацькі быў фактычна пазбаўлены права на спадчыну — для яго быў выдзелены ў надзел [[Полацкае княства|Полацк]]. І Уладзімір у Ноўгарад паставіў Яраслава{{sfn|Карпов|2010|с=53}}{{sfn|Перхавко, Сухарев|2006|с=66}}.
Наўгародскае княжанне ў гэты час мела больш высокі статус, чым Растоўскае. Аднак наўгародскі князь усё роўна меў падпарадкаванае становішча да вялікага князя, выплачваючы штогод даніну ў 2000 {{нп5|Старажытнаруская грыўна|грыўняў|ru|Древнерусская гривна}} (2/3 сабранай у Ноўгарадзе і падпарадкаваных яму землях). Аднак 1/3 (1000 грыўняў) заставалася на ўтрыманне князя і яго дружыны, памер якой саступаў толькі памеры дружыны кіеўскага князя{{sfn|Карпов|2010|с=54-57}}.
Імаверна, да гэтага перыяду адносіцца першы шлюб Яраслава{{sfn|Карпов|2010|с=66}}. Імя яго першай жонкі пэўна невядома, як думаюць, яе маглі зваць Ганнай{{sfn|Перхавко, Сухарев|2006|с=65}}.
Падчас раскопак у Ноўгарадзе археолагі знайшлі адзіны пакуль асобнік свінцовай пячаткі Яраслава, падвешанай калісьці да княжацкай граматы. На адным яе баку выяўлены святы воін Георгій з дзідай і шчытом і яго імя, на другім — чалавек у плашчы і шлеме, параўнальна малады, з вусамі, але без барады, а таксама надпіс па баках ад пагруднай фігуры «Яраслаў. Князь Рускі». Напэўна, на пячатцы змешчаны даволі ўмоўны партрэт князя{{sfn|Перхавко, Сухарев|2006|с=64}}.
Перыяд наўгародскага княжання Яраслава да 1014 года як і растоўскі мала апісаны ў летапісах. Да Яраслава князі з часоў [[Рурык]]а жылі на {{нп5|Рурыкава гарадзішча|Гарадзішчы|ru|Рюриково городище}} каля [[Горад Вялікі Ноўгарад|Ноўгарада]], Яраслаў жа пасяліўся ў самым Ноўгарадзе, які да таго моманту стаў значным паселішчам. Княжацкі двор размяшчаўся на {{нп5|Гандлёвы бок|Гандлёвым баку|ru|Торговая сторона}} [[Рака Волхаў|Волхава]], гэта месца атрымала назву «{{нп5|Яраславава Дварышча||ru|Ярославово Дворище}}». Акрамя таго, Яраслаў меў і загарадную рэзідэнцыю ў Сяльцы на Ракаме, на поўдзень ад Ноўгарада{{sfn|Карпов|2010|с=59-61}}.
== Паўстанне супраць бацькі ==
У 1014 годзе Яраслаў адмовіўся ад выплаты бацьку ў Кіеў штогадовага {{нп5|урок, даніна|ўроку|ru|Урок (дань)}} ў дзве тысячы грыўняў{{sfn|Перхавко, Сухарев|2006|с=66}}, які плацілі перад тым пасаднікі наўгародскія.
Гісторыкі думаюць, што дзеянні Яраслава маглі быць звязаны з намерам Уладзіміра перадаць кіеўскі сталец аднаму з малодшых сыноў, растоўскаму князю {{нп5|Барыс Уладзіміравіч, князь растоўскі|Барысу|ru|Борис Владимирович (князь ростовский)}}, якога ён у апошнія гады наблізіў да сябе і перадаў камандаванне дружынай, што фактычна значыла прызнанне Барыса спадчыннікам. Магчыма, таму паўстаў супраць Уладзіміра старэйшы сын Святаполк, які пасля гэтага быў зняволены ажно да часу смерці бацькі.{{sfn|Карпов|2010|с=67-75}}.
Каб супрацьстаяць бацьку, Яраслаў наняў за морам варагаў на чале з {{нп5|Эймунд|Эймундам|ru|Эймунд}}{{sfn|Перхавко, Сухарев|2006|с=66}}. Уладзімір, які жыў у {{нп5|Берастава (Кіеў)|Бераставе|ru|Берестово}} пад Кіевам, не спяшаўся з дзеяннямі, хоць, паводле летапісаў, і рыхтаваўся асабіста ісці супраць сына і загадаў папраўляць дарогі і будаваць масты. Акрамя таго, у чэрвені 1015 года ўварваліся [[печанегі]] і сабраная супраць Яраслава армія, узначаленая Барысам, вымушана была заняцца адбіццём набегу качэўнікаў, якія пачуўшы пра набліжэнне праціўніка і павярнулі назад{{sfn|Карпов|2010|с=76-80}}.
Тым часам, нанятыя Яраславам варагі бяздзейнічалі ў Ноўгарадзе і пачалі ўчыняць беспарадкі. Паводле {{нп5|Наўгародскі першы летапіс|Наўгародскага 1-га летапісу|ru|Новгородская первая летопись}}, «{{Script/Slavonic|начали варяги насилие творить на мужатых жёнах}}». Наўгародцы за адну ноч перабілі варагаў. Яраслаў тады быў у сваёй загараднай рэзідэнцыі на Ракаме, даведаўшыся пра падзеі, паклікаў да сябе прадстаўнікоў наўгародскай арыстакратыі, удзельнікаў знішчэння варагаў. абяцаў дараванне, але жорстка расправіўся з імі. Адбылося гэта ў ліпені—жніўні 1015 года.{{sfn|Перхавко, Сухарев|2006|с=66}}{{sfn|Карпов|2010|с=76-80}}
Неўзабаве Яраслаў атрымаў ліст ад сястры [[Прадслава Уладзіміраўна|Прадславы]], яна паведамляла пра смерць бацькі і пра падзеі пасля яе. Вестка вымусіла яго прымірыцца з наўгародцамі, князь паабяцаў выплаціць {{нп5|Віра|віру|ru|Вира}} за кожнага ім забітага. Напэўна, канфлікт быў цалкам залагоджаны, у далейшых падзеях наўгародцы нязменна падтрымлівалі Яраслава.{{sfn|Карпов|2010|с=81-84}}
== Барацьба за кіеўскі сталец ==
15 ліпеня 1015 года ў Бераставе памёр Уладзімір, не паспеўшы разабрацца з падпарадкаваннем сына. Яраслаў пачаў барацьбу за кіеўскі прастол з братам [[Святаполк Уладзіміравіч|Святаполкам]], якога вызвалілі з вязніцы і абвясцілі сваім князем збунтаваныя кіяўляне. Святаполк, асцерагаючыся любімага кіяўлянамі Барыса і жадаючы зрабіцца адзінаўладным валадаром усёй Русі, забіў трох братоў ({{нп5|Барыс Уладзіміравіч, князь растоўскі|Барыса|ru|Борис Владимирович (князь ростовский)}}, {{нп5|Глеб Уладзіміравіч, князь мурамскі|Глеба|ru|Глеб Владимирович (князь муромский)}} і {{нп5|Святаслаў Уладзіміравіч, князь драўлянскі|Святаслава|ru|Святослав Владимирович (князь древлянский)}}); такая ж небяспека пагражала і Яраславу.
Паміж тым Яраслаў пасварыўся з наўгародцамі: прычынай сваркі было яўная перавага, якую Яраслаў і яго жонка, шведская прынцэса [[Інгігерда]] (дачка шведскага караля [[Олаў Шатконунг|Олава Шатконунга]]), аказвалі наёмнай варажскай дружыне. [[Варагі]], карыстаючыся сваім уплывам, узбуджалі супраць сябе насельніцтва жорсткасцю і гвалтам; справа даходзіла да крывавай помсты з боку наўгародцаў, а Яраслаў у такіх выпадках звычайна прымаў бок наймітаў і аднойчы пакараў многіх гараджан, заманіўшы іх да сябе хітрасцю. Лічачы барацьбу са Святаполкам немінучай, Яраслаў шукаў прымірэння з наўгародцамі; апошнія лёгка пагадзіліся ісці з ім супраць брата; адмовіць Яраславу ў дапамозе і вымусіць свайго князя да ўцёкаў — значыла бы аднавіць залежныя адносіны да Кіева і прыняць адтуль пасадніка; акрамя таго Яраслаў мог вярнуцца з-за мора з варагамі і адпомсціць Ноўгараду.
Барацьба цягнулася чатыры гады, Яраслаў абапіраўся на [[Горад Вялікі Ноўгарад|наўгародцаў]] і на наёмную [[варагі|варажскую]] [[дружына|дружыну]] пад камандаваннем конунга {{нп5|Эймунд|Эймунда|ru|Эймунд}}.
[[Файл:Rus-1015-1113.png|thumb|250px|Русь у часы Яраслава Мудрага]]
Сабраўшы некалькі тысяч наўгародцаў і варажскіх наймітаў, якіх наняў раней для вайны з бацькам, Яраслаў пайшоў супраць Святаполка, які заклікаў сабе на дапамогу [[Печанегі|печанегаў]], і ў зацятай бітве адолеў яго пад [[Гарадскі пасёлак Любеч|Любечам]], уступіў у Кіеў і заняў вялікакняжацкі сталец (1016). Ён шчодра ўзнагародзіў Наўгародскую дружыну, дараваў кожнаму воіну дзесяць грыўняў і адпусціў іх дадому.
З [[летапіс]]аў:
{{цытата|… И отпусти их всех домой,— и дав им правду, и устав списав, тако рекши им: по се грамоте ходите, якоже списах вам, такоже держите}}
Перамога пад Любечам не скончыла барацьбу са Святаполкам: неўзабаве ўцякач падступіў да Кіева з [[печанегі|печанегамі]], а ў 1018 годзе цесць Святаполка, польскі кароль [[Баляслаў I Храбры|Баляслаў Храбры]], запрошаны ім і рады выпадку выклікаць смуту на Русі і аслабіць яе, {{нп5|Бітва над Бугам, 1018|разбіў|uk|Битва над Бугом (1018)}} войскі Яраслава на берагах [[Рака Заходні Буг|Буга]], разам з палякамі ў войску былі яшчэ немцы і венгры. [[Печанегі]] таксама зрабілі напад, але былі адбітыя ад Кіева.
Неўзабаве Баляслаў {{нп5|Кіеўскі паход Баляслава I|захапіў у Кіеве|ru|Киевский поход Болеслава I}} сясцёр, жонку Ганну і мачыху Яраслава і, замест таго каб перадаць горад («стол») мужу сваёй дачкі Святаполку, сам зрабіў спробу зацвердзіцца ў ім. Але кіяўляне, абураныя сваволлем яго дружыны, пачалі забіваць палякаў, і Баляслаў павінен быў паспешліва пакінуць Кіеў, пазбавіўшы Святаполка ваеннай дапамогі. А Яраслаў, пасля паразы вярнуўшыся ў Ноўгарад, падрыхтаваўся бегчы «за мора». Але наўгародцы на чале з [[пасаднік]]ам [[Канстанцін Дабрыніч|Канстанцінам Дабрынічам]], пасекла яго судны, сказалі князю, што яны хочуць біцца за яго з Баляславам і Святаполкам. Яны сабралі грошы, заключылі новы дагавор з [[варагі|варагамі]] конунга {{нп5|Эймунд|Эймунда|ru|Эймунд}} і самі ўзброіліся. Увесну 1019 года гэта войска на чале з Яраславам ажыццявіла новы паход на Святаполка. У {{нп5|Бітва на Альце, 1019|бітве|ru|Битва на Альті (1019)}} на {{нп5|Рака Альта|рацэ Альце|ru|Альта (река)}}, на тым месцы, дзе быў забіты Барыс, Святаполк з саюзнікамі-печанегамі быў разбіты, яго сцяг захоплены, сам ён паранены, але бег. Конунг Эймунд запытаўся ў Яраслава: «ці загадаеш забіць яго, ці не?»<ref>[[Сага аб Эймундзе|Пасма (Сага) аб Эймундзе]]</ref>, — на што Яраслаў даў сваю згоду:
{{цытата|…— Нічога гэтага я не зраблю: ні наладжваць нікога не стану да (асабістай, грудзі на грудзі) бітвы з Князем Святаполкам, ні крытыкаваць каго-небудзь, калі ён будзе забіты.}}
Святаполк збег у Польшчу і па дарозе памёр; Яраслаў у тым жа годзе стаў вялікім князем кіеўскім. Толькі зараз, па смерці Святаполка, Яраслаў трывала зацвердзіўся ў Кіеве і, па выразе летапісца, «''утер пота со своею дружиной''».
У 1019 годзе (або 1017 з іншых крыніц, або 1015 з [[Сага аб Эймундзе|«Сагі пра Эймунда»]], бо там яна згадваецца яшчэ да першага нападу Святаполка) Яраслаў ажаніўся з дачкой шведскага караля [[Олаў Шатконунг|Олафа Шатконунга]] — [[Інгігерда]]й, якую першым сватаў конунг Нарвегіі [[Олаф II Святы|Олаф Харальдсан]] і прысвяціў ёй {{нп5|Віса, паэзія|вісу|sv|Visa}}, а потым ажаніўся з яе малодшай сястрой Астрыд. Інгігерду на Русі хрысцілі сугучным імем Ірына<ref>''Джаксон Т. Н.'' [http://ricolor.org/history/hr/polit/1/ О скандинавских браках Ярослава Мудрого и его потомков] // Страницы истории Руси: политика и государственность</ref>. У якасці дару ад мужа Інгігерда атрымала [[Сяло Старая Ладага|горад Альдэйгаборг (Ладага)]] з прылеглымі землямі, якія атрымалі з тых часоў назву [[Інгерманландыя|Інгерманландыі]] (землі Інгігерды)<ref>[http://ricolor.org/history/hr/polit/1/ ''Т. Н. Джаксон.''О скандинавских браках Ярослава Мудрого и его потомков // Страницы истории Руси: политика и государственность]</ref><ref name=KMN>[[Мікалай Міхайлавіч Карамзін|Карамзин Н. М.]] [http://www.magister.msk.ru/library/history/karamzin/kar02_02.htm История государства Российского т. 2, гл. II]</ref>.
У 1020 годзе пляменнік Яраслава, полацкі князь [[Брачыслаў Ізяславіч|Брачыслаў]], напаў на Ноўгарад, узяў і разрабаваў яго, вывеў у Полацк вялікі палон. Але на зваротным шляху на рацэ {{нп5|Рака Судома|Судоме|ru|Судома}} (цяпер Пскоўскай вобласці) Яраслаў быццам {{нп5|Бітва на рацэ Судаміры|разбіў Брачыслава|ru|Битва на реке Судомири}}, вымусіў кінуць палон і нарабаванае. Урэшце, праўда, у 1021 годзе Яраслаў заключыў з Брачыславам мір і даў два горада [[Пасёлак гарадскога тыпу Усвяты|Усвят]] і [[Горад Віцебск|Віцебск]].
У 1022 годзе Яраслаў хадзіў на [[Горад Брэст|Берасце]], паспяхова або не — невядома.
== Барацьба з Мсціславам ==
У 1024 годзе Яраслаў вымушаны быў пачаць больш цяжкую барацьбу са сваім малодшым братам, [[Князі тмутараканскія|князем тмутараканскім]] [[Мсціслаў Уладзіміравіч|Мсціславам]], які праславіўся перамогамі над {{нп5|Касогі|касогамі|ru|Касоги}}. Гэты ваяўнічы князь разам са сваімі саюзнікамі [[хазары|хазарам]] і [[касогі|касогамі]] і захапіў [[Чарнігаў]] і ўсё левабярэжжа Дняпра, а ў 1024 годзе Мсціслаў {{нп5|Бітва пры Ліствене|перамог|ru|Битва при Листвене}} у жорсткай бітве войскі Яраслава пад кіраўніцтвам варага {{нп5|Якун Сляпы|Якуна|ru|Якун Слепой}} пад [[Малы Ліствен|Ліственам]] (каля Чарнігава). Яраслаў вярнуўся ў адданы яму Ноўгарад.
Мсціслаў перанёс сваю сталіцу ў Чарнігаў і, накіраваў паслоў да Яраслава, прапанаваў падзяліць з ім зямлі па Дняпры і спыніць вайну:
{{цытата|Сядай у сваім Кіеве, ты — старэйшы брат, а мне хай будзе гэты бок.}}
Яраслаў не давяраў брату і вярнуўся толькі сабраўшы на поўначы вялікае войска; тады ён заключыў з братам мір каля Гарадца (верагодна, каля Кіева), па якім Русь была падзеленая на дзве часткі па [[Рака Дняпро|Дняпры]]: вобласці на ўсход Дняпра (апроч [[Пераяслаў-Хмяльніцкі|Пераяслаўля]]) атрымаў Мсціслаў, а на захад — Яраслаў (1025).
У 1028 годзе нарвежскі кароль [[Олаф II Святы|Олаф]] (пасля празваны Святым), быў вымушаны бегчы ў Ноўгарад. Ён прыбыў туды разам з пяцігадовым сынам [[Магнус I Добры|Магнусам]], пакінуўшы ў Швецыі яго маці {{нп5|Альвхільд|Альвхільд (Астрыд)|no|Alvhild}}. У Ноўгарадзе Інгігерда, зводная сястра маці Магнуса, жонка Яраслава і былая нявеста Олафа, настаяла, каб Магнус застаўся ў Яраслава пасля вяртання караля ў Нарвегію ў 1030 годзе, дзе той і загінуў {{нп5|Бітва пры Стыкластадзіры|у бітве за нарвежскі пасад|ru|Битва при Стикластадире}}.
У 1030 годзе Яраслаў узяў [[Бэлз]] у [[Галіцыя|Галіцыі]], а таксама хадзіў на чудзь і зацвердзіў сваю ўладу на берагах [[Чудское возера|Чудскога возера]], дзе пабудаваў горад і назваў яго [[Тарту|Юр’евым]], у гонар свайго анёла.
У гэты час супраць караля [[Мешка II]] у Польскай зямлі паднялося паўстанне, народ забіваў [[епіскап]]аў, [[святар]]оў і [[баярын|баяраў]].
У 1031 годзе Яраслаў і Мсціслаў, падтрымаўшы дамаганні [[Безпрым]]а на польскі прастол, сабралі вялікае войска і пайшлі на палякаў, адваявалі {{нп5|Чэрвенскія гарады||ru|Червенские города}} [[Пшэмысль]] і {{нп5|Чэрвен||ru|Червен}}, заваявалі польскія землі, і, узяўшы ў палон мноства палякаў, падзялілі іх. Яраслаў рассяліў палонных па {{нп5|Рось (прыток Дняпра)|Росі|ru|Рось}} ў гарадках для абароны ад качэўнікаў, а Мсціслаў — на правабярэжжы Дняпра.
Напярэдадні, у тым самым 1031 годзе {{нп5|Харальд III Суровы||ru|Харальд III Суровый}}, кароль Нарвегіі, зводны брат [[Олаф II Святы|Олафа Святога]], уцёк да Яраслава Мудрага і служыў у яго дружыне. Як прынята лічыць, ён прымаў удзел у кампаніі Яраслава супраць палякаў і быў адным з кіраўнікоў войска. Пасля Харальд стаў зяцем Яраслава, узяўшы шлюб з [[Лізавета Яраслаўна|Лізаветай]].
Ёсць звесткі пра паходзе пры Яраславе да [[Урал|Уральскага хрыбта]], пад кіраўніцтвам нейкага {{нп5|Улеб, ваявода|Улеба|ru|Улеб (воевода)}} (1032).
У 1034 годзе Яраслаў ставіць князем наўгародскім сына [[Уладзімір Яраславіч|Уладзіміра]].
Яраслаў, будучы вялікім князем Кіеўскім, аддаваў перавагу знаходжанню ў Ноўгарадзе да самай смерці брата Мсціслава. У 1035 годзе Мсціслаў памёр і Яраслаў стаў аднаўладцам Русі. У тым жа годзе Яраслаў пасадзіў у вязніцу (поруб) свайго брата, [[Князі пскоўскія|пскоўскага князя]] [[Судзіслаў Уладзіміравіч|Судзіслава]], агаворанага, па словах летапісаў, перад ім. Прычына гневу Яраслава на брата невядомая; імаверна, апошні выяўляў дамаганні на падзел вымарачных валасцей, якія пераходзілі цалкам да Яраслава. У руках Яраслава былі сабраныя ўсе вобласці Русі, апроч [[Полацкае княства|Полацкага княства]].
Толькі пасля гэтых падзей Яраслаў пераехаў з дваром з Ноўгарада ў Кіеў.
== Кіеўскі перыяд ==
[[Файл:Yaroslav the Wise2.jpg|thumb|250px|left|Яраслаў Мудры. Партрэт з {{нп5|Царскі тытулярнік|Царскага тытулярніка|ru|Царский титулярник}} 17 стагоддзя]]
У 1036 летапісы адзначаюць аблогу Кіева печанегамі, у адсутнасць Яраслава, які тым часам быў у Ноўгарадзе. Атрымаўшы аб гэтым вестку, Яраслаў паспяшаўся на дапамогу і ўшчэнт разбіў печанегаў пад самымі сценамі Кіева. Пасля гэтай паразы напады печанегаў на [[Кіеўская Русь|Русь]] спыняюцца. У памяць пра перамогу над печанегамі князь заклаў знакаміты [[Сафійскі сабор, Кіеў|сабор Святой Сафіі]] ў Кіеве, для роспісу храма былі выкліканыя мастакі з [[Горад Канстанцінопаль|Канстанцінопаля]].
У гэтым жа годзе пасля смерці брата Мсціслава Уладзіміравіча Яраслаў стаў аднаасобным кіраўніком большай часткі Кіеўскай Русі, за выключэннем [[Полацкае княства|Полацкага княства]], дзе княжыў яго пляменнік [[Брачыслаў Ізяславіч|Брачыслаў]], а пасля смерці апошняга ў 1044 — [[Усяслаў Брачыславіч]].
У 1038 годзе войскі Яраслава здзейснілі паход на [[яцвягі|яцвягаў]], у 1040 годзе на Літву, а ў [[1041]] годзе водны паход на [[ладдзя]]х у [[Мазовія|Мазовію]]. У [[1042]] годзе яго сын [[Уладзімір Яраславіч|Уладзімір]] перамог {{нп5|ямь||ru|Емь}}, прычым у гэтым паходзе здарыўся вялікі падзеж коней, дружына Уладзіміра вярнулася амаль без іх. Прыкладна ў гэты час (1038—1043) ад [[Кнуд Вялікі|Кнуда Вялікага]] да Яраслава бег англійскі прынц {{нп5|Эдуард Выгнаннік||ru|Эдуард Изгнанник}}. Акрамя таго, у 1042 князь Яраслаў Мудры аказаў вялікую дапамогу ў барацьбе за польскі каралеўскі трон унуку [[Баляслаў I Храбры|Баляслава Храбрага]] — [[Казімір I Аднавіцель|Казіміру I]]. Некалькі разоў Яраслаў хадзіў у Польшчу на дапамогу каралю Казіміру для ўціхамірвання паўсталай Мазовіі; апошні паход быў у 1047.
Казімір узяў у жонкі сястру Яраслава — Марыю, якая стала польскай каралевай [[Марыя Дабранега|Дабранегай]]. Гэты шлюб быў заключаны паралельна з жаніцьбай сына Яраслава [[Ізяслаў Яраславіч|Ізяслава]] на сястры Казіміра — [[Гертруда Польская|Гертрудзе]], у знак саюза з Польшчай.
Тым часам адбывалася і апошняе варожае сутыкненнем Русі з грэкамі, адзін з рускіх купцоў быў забіты ў сварцы з грэчаскімі ў Канстанцінопалі. Не атрымаўшы задавальнення за крыўду, у 1043 годзе, Яраслаў, з прычыны забойства аднаго рускага купца<ref name=KMN />, паслаў у {{нп5|Руска-візантыйская вайна 1043 года|паход|ru|Русско-византийская война 1043 года}} супраць Візантыі вялікі флот пад камандаваннем свайго старэйшага сына Уладзіміра разам з {{нп5|Харальд III Суровы|Харальдам Суровым|ru|Харальд III Суровый}} і наўгародскім ваяводам [[Вышата|Вышатам]] у часы [[Канстанцін IX Манамах|імператара Канстанціна Манамаха]], ваенныя дзеянні разгарнуліся на моры і сушы з пераменным поспехам. Бура рассеяла рускія караблі; Уладзімір вынішчыў пасланы на яго праслед грэчаскі флот, але Вышата быў акружаны і ўзяты ў палон пры [[Горад Варна|Варне]]. У 1046 годзе заключаны мір; палонныя абодвух бакоў вернутыя, і дружалюбныя адносіны змацаваныя шлюбам сына Яраслава [[Усевалад Яраславіч|Усевалада]] з {{нп5|Манамахіня|візантыйскай царэўнай|ru|Мономахиня}}.
У 1044 годзе Яраслаў арганізаваў паход на Літву.
У 1045 годзе вялікі князь Яраслаў Мудры і [[князь|княгіня]] [[Інгігерда|Ірына (Інгігерда)]] накіраваліся ў [[Горад Вялікі Ноўгарад|Ноўгарад]] з [[Горад Кіеў|Кіева]] да сына [[Уладзімір Яраславіч|Уладзіміру]] на закладку ім каменнага [[Сафійскі сабор, Ноўгарад|Сафійскага сабора]], замест згарэлага драўлянага.
У 1047 годзе адбыўся разрыў Яраславам Мудрым саюза з Польшчай.
У 1048 годзе ў Кіеў прыбылі паслы [[Генрых I, кароль Францыі|Генрыха I Французскага]] — прасіць рукі дачкі Яраслава [[Ганна Яраслаўна|Ганны]].
Княжанне Яраслава Мудрага працягвалася 37 гадоў. Апошнія гады жыцця Яраслаў правёў у [[Вышгарад]]зе.
== Смерць, пахаванне і лёс рэшткаў ==
[[Файл:JroslavNastavlenie.jpg|міні|250px|[[Літаграфія]] {{нп5|Барыс Арцемьевіч Чорыкаў|Чорыкава Б. А.|ru|Чориков, Борис Артемьевич}}]]
Памёр Яраслаў Мудры 20 лютага 1054 года ў [[Вышгарад]]зе ў дзень свята {{нп5|Урачыстасць Праваслаўя|Урачыстасці Праваслаўя|ru|Торжество православия}}{{sfn|Карпов|2010|с=454}} на руках сына Усевалада, перажыўшы на чатыры гады сваю жонку Інгігерду і на два гады старэйшага сына Уладзіміра.
У надпісе ([[графіці]]) на цэнтральным нефе [[Сафійскі сабор, Кіеў|Сафійскага сабора]] пад {{нп5|кцітар|кцітарскай|ru|Ктитор}} фрэскай самога Яраслава Мудрага, датаванай 1054 годам, гаворыцца пра смерць «цара нашага»: «''В 6562 мца феврари 20 успен(и)е ц(а)ря наш(е)го в в(оскресенье) в (н)еде(лю) (му)ч Феодора''». У розных летапісах дакладная дата смерці Яраслава вызначалася па-рознаму: або 19 лютага, альбо 20-га. Гэтыя рознагалоссі акадэмік [[Барыс Аляксандравіч Рыбакоў|Б. Рыбакоў]] тлумачыць тым, што Яраслаў памёр у ноч з суботы на нядзелю. У Старажытнай Русі для вызначэння пачатку дня існавала два прынцыпы: па царкоўным рахунку — з поўначы, у побыце — са світання. Вось чаму па-рознаму называецца і дата смерці Яраслава: па адным разліку гэта была яшчэ субота, а па іншаму, царкоўнаму, — ужо нядзеля<ref name="Рыбаков">[http://nplit.ru/books/item/f00/s00/z0000007/st026.shtml Граффити Софии Киевской]</ref>. Гісторык А. Карпаў лічыць, што князь мог памерці 19 (па летапісе), а пахавалі яго 20-га{{sfn|Карпов|2010|с=14}}.
Тым не менш, дата смерці не прымаецца ўсімі даследнікамі. {{нп5|Віктар Кузьміч Зібараў|В. К. Зібараў|ru|Зиборов, Виктор Кузьмич}} датуе гэту падзею 17 лютага 1054 года<ref>Зиборов В. К. Киевские граффити и дата смерти Ярослава Мудрого (источниковедческий анализ)//Генезис и развитие феодализма в России. Л., 1988.</ref>.
[[Файл:Саркофаг Ярослава Мудрого.jpg|міні|250px|Саркафаг Яраслава Мудрага ў Кіеве]]
Яраслаў быў пахаваны ў [[Сафійскі сабор, Кіеў|Сафійскім саборы]] ў былой грабніцы святога [[Клімент I, Папа Рымскі|рымскага папы Клімента I]], шасцітоннай з {{нп5|Праканескі мармур|праканескага мармуру|de|Prokonnesischer Marmor}}, якую яго бацька [[Уладзімір Святаславіч]] вывез з заваяванага ім візантыйскага [[Херсанес Таўрычаскі|Херсанеса]]. Грабніца цэлая да гэтага часу.
Саркафаг адкрывалі ў 1936, 1939 і 1964 гадах і праводзілі не заўсёды кваліфікаваныя даследаванні. Па выніках ускрыцця студзеня 1939 года{{sfn|Карпов|2010|с=456}} антраполаг [[Міхаіл Міхайлавіч Герасімаў|Міхаіл Герасімаў]] у 1940 годзе стварыў скульптурны партрэт князя. Рост князя быў 175 см. Твар славянскага тыпу, сярэдняй вышыні лоб, вузкае пераноссе, моцна выступаючы нос, буйныя вочы, рэзка акрэслены рот (практычна з усімі зубамі, што сустракалася тады ў старасці вельмі рэдка), рэзка выступаючы падбародак{{sfn|Карпов|2010|с=456}}. Вядома таксама, што ён быў кульгавы (з-за чаго дрэнна хадзіў): па адной з версій — ад нараджэння, па іншай — у выніку ранення ў бітве. Правая нага князя Яраслава была даўжэйшай, чым левая, з-за пашкоджання тазасцегнавага і каленнага суставаў. Магчыма, гэта было следствам спадчыннай {{нп5|хвароба Пертэса|хваробы Пертэса|ru|Болезнь Пертеса}}.
=== Страта рэшткаў ===
Па паведамленні часопіса {{нп5|Newsweek||ru|Newsweek}}, пры ўскрыцці скрыні з парэшткамі Яраслава Мудрага 10 верасня 2009 было ўстаноўлена, што ў ім знаходзіцца, як мяркуецца, толькі шкілет жонкі Яраслава княгіні Інгігерды{{sfn|Карпов|2010|с=456}}<ref>Максимов Н. [http://www.runewsweek.ru/science/35690/ Там или пропал] // [[Newsweek]]. 09.08.2010</ref><ref>Шкілет жанчыны 50-60 гадоў, на думку антраполага {{нп5|Сяргей Аляксеевіч Нікіцін|С. А. Нікіціна|ru|Никитин, Сергей Алексеевич}}, з вялікай ступенню верагоднасці належыць яго блізкай сваячцы</ref>.
Апублікаваныя ў сакавіку 2011 года вынікі генетычнай экспертызы такія: у грабніцы спачываюць не мужчынскія, а толькі жаночыя парэшткі, прычым складзеныя з двух шкілетаў, якія датуюцца зусім розных часам: адзін шкілет часоў Кіеўскай Русі, а другі на тысячу гадоў старажытней, то бок часоў скіфскіх паселішчаў. Парэшткі кіеўскага часу, па сцвярджэнні навукоўцаў-антраполагаў, належаць жанчыне, якая пры жыцці шмат займалася цяжкай фізічнай працай, — відавочна не княжаскага роду. Першым пра жаночыя рэшткі сярод знойдзеных шкілетаў напісаў яшчэ [[Міхаіл Міхайлавіч Герасімаў|М. М. Герасімаў]] у 1939 годзе. Тады было абвешчана, што акрамя Яраслава Мудрага ў грабніцы пахаваныя і іншыя людзі. На след праху Яраслава Мудрага можа вывесці абраз Міколы Мокрага, які быў вывезены з Сафійскага сабора прадстаўнікамі [[Украінская Грэка-Каталіцкая Царква|УГКЦ]], якія адступалі разам з {{нп5|Акупацыя тэрыторыі СССР войскамі Трэцяга рэйха і яго саюзнікаў|нямецкімі акупантамі|ru|Оккупация территории СССР войсками Третьего рейха и его союзников}} з Кіева восенню 1943 года. Абраз быў знойдзены ў Свята-Траецкім храме ([[Горад Бруклін|Бруклін]], Нью-Ёрк, ЗША) у 1973 годзе. На думку гісторыкаў, астанкі вялікага князя таксама варта шукаць у ЗША<ref>[http://www.vesti.ru/videos?vid=322247 В саркофаге великого князя Ярослава оказался чужой прах] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20140721000448/http://www.vesti.ru/videos?vid=322247 |date=21 ліпеня 2014 }}</ref><ref>[http://nativum.com/2010/04/13/na-ukraine-propali-moshhi-yaroslava-mudrogo На Украине пропали мощи Ярослава Мудрого] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20111101170150/http://nativum.com/2010/04/13/na-ukraine-propali-moshhi-yaroslava-mudrogo/ |date=1 лістапада 2011 }}</ref>, дзе яны знаходзяцца ў распараджэнні {{нп5|Украінская праваслаўная царква ў ЗША|Украінскай праваслаўнай царквы ў ЗША|ru|Украинская православная церковь в США}} (юрысдыкцыя [[Канстанцінопальская праваслаўная царква|Канстанцінопальскага патрыярхата]]).
== Шлюбы, дзеці і дынастычныя сувязі ==
[[Файл:Ярослав Мудрый и Ингигерд Транковского.jpg|міні|250px|{{нп5|Аляксей Іванавіч Транкоўскі|А. І. Транкоўскі|ru|Транковский, Алексей Иванович}}. «Яраслаў Мудры і шведская прынцэса Інгігерда»]]
[[Файл:Córki Jarosława.jpeg|міні|250px|{{нп5|Ганна Яраславаўна|Ганна|ru|Анна Ярославна}}, [[Настасся Яраславаўна|Настасся]], {{нп5|Лізавета Яраславаўна|Лізавета|ru|Елизавета Ярославна}} і [[Агата, жонка Эдуарда Выгнанніка|Агата]]]]
* Першая жонка (да 1019) — меркавана, [[Нарвежцы|нарвежка]] па імені Ганна. Была ў 1018 захоплена ў Кіеве ў палон польскім каралём [[Баляслаў I Храбры|Баляславам Храбрым]] разам з сёстрамі Яраслава і назаўсёды вывезены ў Польшчу{{sfn|Карпов|2010|с=С. 469—470, прим. 25-29}}.
* Другая жонка (з 1019) — [[Інгігерда]] (у хрышчэнні Ірына, у [[Манах|манастве]], магчыма, Ганна); дачка караля [[Швецыя|Швецыі]] [[Олаў Шатконунг|Олава Шатконунга]]. Іх дзеці раз’ехаліся па ўсёй Еўропе:
=== Сыны ===
# {{нп5|Ілья Яраславіч|Ілья|ru|Илья Ярославич}} (да 1018 -?) — магчымы сын Яраслава Мудрага ад першай жонкі, вывезены ў Польшчу. Гіпатэтычны князь [[Горад Вялікі Ноўгарад|Ноўгарада]].
# [[Уладзімір Яраславіч|Уладзімір]] (1020—1052) — [[Князі наўгародскія|князь наўгародскі]].
# [[Ізяслаў Яраславіч|Ізяслаў]] (Дзмітрый) (1025—1078) — ажаніўся з сястрой польскага караля [[Казімір I Аднавіцель|Казіміра I]] — [[Гертруда Польская|Гертрудай]].
# [[Святаслаў Яраславіч|Святаслаў]] (Мікалай) (1027—1076) — [[Чарнігаўскае княства|князь чарнігаўскі]], мяркуюць, што жанаты быў двойчы: першы раз на Кілікіі (або Кікіліі, Цэцыліі), невядомага паходжання; другі раз верагодна на аўстрыйскай прынцэсе {{нп5|Ода Штадэнская|Одзе|ru|Ода Штаденская}}, дачкі графа Леапольда.
# [[Усевалад Яраславіч|Усевалад]] (Андрэй) (1030—1093) — ажаніўся з {{нп5|Манамахіня|грэчаскай царэўнай|ru|Мономахиня}} (як мяркуецца, дачкой візантыйскага імператара [[Канстанцін IX Манамах|Канстанціна IX Манамаха]]), ад шлюбу з якой нарадзіўся князь [[Уладзімір Манамах]].
# [[Вячаслаў Яраславіч|Вячаслаў]] (1033—1057) — [[смаленскае княства|князь смаленскі]]<ref>[[Мікалай Міхайлавіч Карамзін|М. М. Карамзін]] лічыў, што Вячаслаў быў жанаты з {{нп5|Ода Штадэнская|Одай|ru|Ода Штаденская}}, дачкой графа [[Леапольд Штадэнскі|Леапольда Штадэнскага]], аднак цяпер лічыцца, што яна была жонкай Святаслава, старэйшага брата Вячаслава.</ref>
# [[Ігар Яраславіч|Ігар]] (1036—1060) — [[валынскае княства|князь валынскі]]<ref>Раней лічылася, што ён быў жанаты з германскай прынцэсай {{нп5|Кунігунда фон Арламюндэ|Кунігундай, графіняй Арламюндэ|ru|Кунигунда фон Орламюнде}}. Сучасныя даследчыкі мяркуюць яе жонкай [[Яраполк Ізяславіч|Яраполка Ізяславіча]]</ref>. Некаторыя гісторыкі<ref name="PAE">{{нп5|Аляксандр Яўгенавіч Праснякоў|Пресняков А. Е.|ru|Пресняков, Александр Евгеньевич}} Княжое право в Древней Руси. Лекции по русской истории. Киевская Русь — М.: Наука, 1993 ISBN 5-02-009526-5</ref> адводзяць Ігару пятае месца сярод сыноў Яраслава, у прыватнасці, абапіраючыся на парадак пералічэння сыноў у звестках пра завяшчанне Яраслава Мудрага і вестцы пра тое, што па смерці Вячаслава у Смаленску Ігар быў ''выведзены'' з Уладзіміра («Аповесць мінулых часоў»).
=== Дочкі ===
# [[Лізавета Яраслаўна|Лізавета]] стала жонкай [[Спіс каралёў Нарвегіі|нарвежскага караля]] {{нп5|Харальд III Суровы|Харальда Суровага|ru|Харальд III Суровый}}.
# [[Настасся Яраслаўна|Настасся]] стала жонкай [[Спіс каралёў Венгрыі|караля Венгрыі]] [[Андраш I|Андраша I]]. У горадзе {{нп5|Ціхань, Венгрыя|Ціхань|pl|Tihany}}, на беразе возера [[Возера Балатан|Балатан]], у гонар іх названы царква, а ў [[Ціханскае абацтва|Ціханскім абацтве]] ўсталяваны помнік.
# [[Ганна Яраслаўна|Ганна]] стала жонкай [[Спіс манархаў Францыі|караля Францыі]] [[Генрых I, кароль Францыі|Генрыха I]]. У Францыі яна стала вядомая як Ганна Руская або Ганна Кіеўская. У Францыі, у г. {{нп5|Горад Санліс|Санліс|ru|Санлис}} Ганне ўсталяваны помнік<ref>[http://www.monarchruss.org/index.php?option=com_content&task=view&id=372&Itemid=31 Памятник Анне Ярославне Русской — Королеве Франции] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20151001181413/http://www.monarchruss.org/index.php?option=com_content&task=view&id=372&Itemid=31 |date=1 кастрычніка 2015 }}</ref>.
=== Святыя сваякі ===
Будучы праваслаўны святы дабраверны князь Яраслаў (конунг Ярыцлейц) быў шваграм агульнахрысціянскага<ref>Падзелу цэркваў на каталіцкую і праваслаўную ў [[1031]] годзе, калі раскрылі мошчы [[Олаў II Святы|Олафа Святога]], які загінуў у бітве ў [[1030]], яшчэ не было; яно адбылося ў [[1054]] годзе.</ref> будучага святога, нарвежскага конунга [[Олаў II Святы|Олафа Святога]] — яны былі жанатыя на сёстрах: Яраслаў на старэйшай сястры, будучай праваслаўнай<ref>Услаўленне [[Інгігерда|княгіні Ірыны]], у манастве Ганны як святой адбылося праз чатырыста гадоў пасля падзелу цэркваў на каталіцкую і праваслаўную ў [[1054]] годзе.</ref> святой [[Інгігерда|Інгігердзе]], Олаф на малодшай сястры — {{нп5|Астрыд Олафсдоцір|Астрыд||Astrid Olofsdotter of Sweden}}.
{{main|Інгігерда}}
Да таго ў абодвух святых была адна нявеста — прынцэса Інгігерда Шведская (на Русі жонка княгіня Ірына), якая вясной 1018 года дала згоду выйсці замуж за Олафа Нарвежскага і ўласнаручна вышыла плашч з залатой зашпількай свайму жаніху, а ўвосень таго ж года па патрабаванні [[Олаф Шатконунг|бацькі]] дала згоду выйсці замуж за Яраслава (вяселле адбылося ў 1019). Рамантычныя адносіны Олафа і Інгігерды з 1018 па 1030 апісваюцца ў трох скандынаўскіх сагах: «[[Сага аб Олафе Святом|Сазе аб Олафе Святом]]», «[[Сага аб Эймундзе|Сазе аб Эймундзе]]» і т. зв. «{{нп5|Гнілая скура|Гнілой скуры|ru|Гнилая кожа}}». У 1029 годзе Олаф, будучы ў выгнанні ў Ноўгарадзе, напісаў вісу (верш) аб Інгігердзе; частка яго дайшла да цяперашняга часу. Згодна з сагамі, Олаф у Ноўгарадзе зімой 1029/1030 явіў два цуды вылячэння: у прыватнасці, вылечыў цяжка хворага дзевяцігадовага сына Яраслава і Інгігерды, будучага праваслаўнага святога [[Уладзімір Яраславіч|Уладзіміра]] (Вальдэмара). Пасля гібелі і праслаўлення Олафа ў Ноўгарадзе, былым стольным горадзе Яраслава, была ўзведзена {{нп5|Царква святога Олафа, Ноўгарад|царква Олафа Святога|ru|Церковь Святого Олафа (Новгород)}}, празваная ў народзе «варажскай».
Малалетні сын будучага святога Олафа [[Магнус I Добры|Магнус Добры]] быў пасля гібелі бацькі усыноўлены будучым святым Яраславам Мудрым, выхоўваўся ў яго сям’і і па дасягненні паўналецця пры дапамозе прыёмнага бацькі атрымаў назад трон Нарвегіі, а затым і Даніі.
Таксама Яраслаў Мудры — брат праваслаўных<ref>Услаўленне князёў Барыса і Глеба як святых адбылося пасля скону Яраслава Мудрага, пасля падзелу цэркваў [[1054]] года на каталіцкую і праваслаўную.</ref>, першых праслаўленых на Русі святых — князёў {{нп5|Барыс Уладзіміравіч, князь растоўскі|Барыса|ru|Борис Владимирович (князь ростовский)}} і {{нп5|Глеб Уладзіміравіч, князь мурамскі|Глеба|ru|Глеб Владимирович (князь муромский)}}, бацька праваслаўнага святога [[Уладзімір Яраславіч|Уладзіміра Яраславіча]], дзед мясцовага праваслаўнага святога [[Уладзімір Манамах|Уладзіміра Манамаха]] і каталіцкага {{нп5|Гуга Вялікі, граф Вермандуа|Гуга Вялікага, графа Вермандуа|ru|Гуго Великий (граф Вермандуа)}}.
=== Спрэчная генеалогія ===
Існуе таксама пункт гледжання, што ў Яраслава Мудрага была яшчэ адна дачка па імені [[Агата, жонка Эдуарда Выгнанніка|Агата]], якая стала жонкай {{нп5|Эдуард Выгнаннік|Эдуарда Выгнанніка|ru|Эдуард Изгнанник}}, спадкаемцу [[Англія|Англіі]]. Некаторымі даследчыкамі ставіцца пад сумнеў факт, што Яраслаў быў сынам Рагнеды, а таксама ёсць [[гіпотэза]]<ref>''Назаренко А. В.''Древняя Русь на международных путях. — М.: Языки русской культуры, 2001.</ref>, што ў яго была жонка — Ганна, якая памерла каля 1018 года. Магчыма, Ганна была нарвежка, а ў 1018 годзе яна была захоплена ў палон [[Баляслаў I Храбры|Баляславам Храбрым]] падчас {{нп5|Кіеўскі паход Баляслава I|захопу Кіева|ru|Киевский поход Болеслава I}}. Там жа вылучаецца гіпотэза пра тое, што нейкі {{нп5|Ілья Яраславіч|Ілля|ru|Илья Ярославич}} — «сын караля Русі» Яраслава Мудрага.
Паходжанне жонкі аднаго з сыноў — германскай прынцэсы {{нп5|Ода Штадэнская|Оды|ru|Ода Штаденская}}, дачкі Леапольда, — з’яўляецца спрэчным фактам у частцы прыналежнасці да роду Штадэнаў (уладарам [[Паўночная марка|Паўночнай маркі]]) або да {{нп5|Род Бабенбергаў|Бабенбергаў|ru|Бабенберги}} (уладарам [[Аўстрыя|Аўстрыі]] да [[Род Габсбургаў|Габсбургаў]]). Спрэчным з’яўляецца і тое, чыёй жонкай была Ода — Уладзіміра, Святаслава або Вячаслава. Сёння пануючым з’яўляецца пункт гледжання, што Ода Леапольдаўна была жонкай Святаслава і паходзіла з роду Бабенбергаў<ref name="Nazdratenko_Cool_ODSSJM">[http://www.hrono.ru/statii/2006/nazar_yarosl.html ''Назаренко А. В.'' О династических связях сыновей Ярослава Мудрого. Отечественная история / РАН. Ин-т рос. истории. — М.: Наука, 1994. — N 4-5.\\Проект «Хронос»]</ref>.
== Сума дзейнасці ==
Як відаць з летапісаў, Яраслаў не пакінуў па сабе такой добрай памяці, як яго бацька. Па водгуку летапісу, «''ён быў кульгавы, але розум у яго быў добры ды на вайне быў храбры''»; пры гэтым дададзена яшчэ, што ён сам кнігі чытаў — заўвага, якая сведчыць аб яго дзіўнай для таго часу вучонасці.
Княжанне Яраслава важна як эпоха вышэйшага росквіту Русі, пасля якога яна хутка стала хіліцца да заняпаду. Значэнне Яраслава ў яе гісторыі засноўваецца галоўным чынам не на ўдалых войнах і знешніх дынастычных сувязях з Захадам, а на яго працы па ўнутранаму ўладкаванню Русі. Ён садзейнічаў распаўсюду хрысціянства, развіццю неабходнага для гэтага асветы і падрыхтоўкі святароў з рускіх.
Яраслаў заснаваў у Кіеве, на месцы сваёй перамогі над печанегамі, [[Сафійскі сабор, Кіеў|храм Святой Сафіі]], пышна ўпрыгожыў яго [[фрэска]]мі і [[мазаіка]]й; пабудаваў там жа {{нп5|Георгіеўская царква, Кіеў|манастыр Святога Георгія|ru|Георгиевская церковь (Киев)}} і {{нп5|Ірынінская царква|манастыр Святой Ірыны|ru|Ирининская церковь}} (у гонар анёла сваёй жонкі). Кіеўскі храм св. Сафіі пабудаваны ў перайманне [[Сафійскі сабор, Канстанцінопаль|цараградскага]]. Яраслаў не шкадаваў сродкаў на цэрквы, запрашаючы для гэтага грэчаскіх майстроў. Наогул ён упрыгожыў Кіеў шматлікімі пабудовамі, абвёў яго новымі каменнымі сценамі з [[Залатыя вароты, Кіеў|Залатымі варотамі]] (у перайманне такіх жа {{нп5|Залатыя вароты, Канстанцінопаль|цараградскіх|pl|Złota Brama w Konstantynopolu}}), а над імі — {{нп5|Дабравешчанская царква, Кіеў|царкву ў гонар Звеставання|ru|Благовещенская церковь (Киев)}}.
Яраслаў прыкладаў нямала высілкаў і для ўнутранага добраўпарадкавання рускай царквы і паспяховага развіцця хрысціянскай веры. Калі ў канцы яго княжання трэба было паставіць новага мітрапаліта, Яраслаў загадаў сабору рускіх епіскапаў паставіць мітрапалітам [[Іларыён Кіеўскі|Іларыёна]], святара з Берастава русін родам, жадаючы прадухіліць залежнасць рускай царквы ад Візантыі. Каб занесці ў народ пачаткі хрысціянскай веры, Яраслаў загадаў перакладаць кнігі з грэчаскай на славянскую і шмат сам іх купляў. Усе гэтыя рукапісы Яраслаў паклаў у бібліятэку пабудаванага ім Сафійскага сабора для агульнага карыстання. Для распаўсюджвання пісьменнасці Яраслаў загадаў духавенству навучаць дзяцей, а ў Ноўгарадзе, па позніх летапісных дадзеных, зладзіў вучылішча на 300 хлопчыкаў. Пры Яраславе прыехалі ў Русь з Візантыі царкоўныя спевакі, якія навучылі мясцовых спевакоў асьмагласнаму (дземественнаму) спеву.
Найбольш вядомы Яраслаў як заканадавец, яму прыпісваюць найстарэйшы помнік права Русі — «[[Руская Праўда|Рускую Праўду]]» (або «Устаў», «Суд Яраслаўль»), а таксама царкоўны статут («[[Кормчая кніга|Кормчую кнігу]]»), пераклад візантыйскага {{нп5|Намаканон|Намаканона|ru|Номоканон}}. Немалую ролю ў дзейнасці Яраслава мелі і клопаты пра ўнутранае ўпарадкаванні Русі і яе бяспеку. Падобна бацьку, ён засяляў стэпавыя прасторы, будаваў гарады ([[горад Тарту|Юр’еў]], [[Горад Яраслаўль|Яраслаўль]]), працягваў палітыку папярэднікаў па ахове межаў і гандлёвых шляхоў ад качэўнікаў і па абароне інтарэсаў гандлю ў Візантыі. Яраслаў абгарадзіў гарадкамі паўднёвую мяжу Русі са стэпам.
Час Яраслава быў эпохай дзейных зносін з дзяржавамі Захаду. Яраслаў быў у роднасных сувязях з варагамі: сам ён быў жанаты на шведскай прынцэсе Інгігердзе, а нарвежскі прынц {{нп5|Харальд III Суворы|Гаральд Смелы|ru|Харальд III Суровый}} узяў шлюб з яго дачкой [[Лізавета Яраслаўна|Лізаветай]]. Некаторыя сыны Яраслава таксама былі жанатыя на замежных прынцэсах ([[Усевалад Яраславіч|Усевалад]], [[Святаслаў Яраславіч|Святаслаў]]). Радавітыя варагі знаходзілі прытулак і абарону ў Яраслава ([[Олаў Шатконунг|Олаф]], [[Магнус I Добры|Магнус Добры]], Гаральд Смелы); варажскія гандляры карыстаюцца яго адмысловым заступніцтвам. Сястра Яраслава [[Марыя Дабранега|Марыя]] была замужам за [[Казімір I Аднавіцель|Казімірам Польскім]], другая дачка яго [[Ганна Яраслаўна|Ганна]] — за [[Генрых I, кароль Францыі|Генрыхам I Французскім]], трэцяя, {{нп5|Настасся Яраслаўна|Настасся|ru|Анастасия Ярославна}} — за [[Андраш I|Андрашам I Венгерскім]]. Ёсць звесткі замежных летапісцаў аб роднасных сувязях з англійскімі каралямі і аб знаходжанні пры двары Яраслава двух англійскіх прынцаў, якія шукалі ратунку. Сталіца Яраслава, Кіеў, заходнім падарожнікам падавалася сапернікам [[Горад Канстанцінопаль|Канстанцінопаля]]; яе ажыўленасць, выкліканая даволі інтэнсіўнай для таго часу гандлёвай дзейнасцю, уражвала заходніх пісьменнікаў XI ст.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{артыкул|аўтар=Воронин Н. Н.|загаловак=Медвежий культ в Верхнем Поволжье в XI веке|выданне=Краеведческие записки. Вып. IV|месца=Ярославль|год=1960|старонкі=25-93|ref=Воронин}}
* {{h|Карпов|2010|}}''Карпов А. Ю.'' Ярослав Мудрый. — 3-е изд.. — М.: Молодая гвардия, 2010. — 592 с. — (Жизнь замечательных людей: Серия биографий; Вып. 1210 (1410)). — 5000 экз. — ISBN 978-5-235-03311-5.
* {{артыкул|аўтар=Ленивцев М.|загаловак=Описание построения города Ярославля|выданне=Отечественные записки|год=1827|том=84|старонкі=7-10|ref=Ленивцев}}
* {{кніга|аўтар=Мейерович М. Г. |загаловак=Так начинался Ярославль|месца=Ярославль|выдавецтва=Верхне-Волжское книжное издательство|год=1984|старонак=63|ref=Мейерович}}
* {{кніга
|аўтар = [[Валерый Барысавіч Перхаўка|Перхавко В. Б.]], Сухарев Ю. В.
|загаловак = Воители Руси IX-XIII вв.
|спасылка =
|адказны =
|месца = Москва
|выдавецтва = Вече
|год = 2006
|том =
|старонак =
|старонкі =
|isbn = 5-9533-1256-3
|ref = Перхавко, Сухарев
}}
* {{кніга
|аўтар = Пчелов Е. В.
|частка =
|загаловак = Рюриковичи. История династии.
|арыгінал =
|спасылка =
|адказны =
|выданне =
|месца = М.
|выдавецтва =
|год = 2001
|том =
|старонкі =
|старонак = 479 с., ил.
|серыя =
|isbn =
|тыраж =
|ref = Пчелов
}}
* {{артыкул|аўтар=Сахарова Е.|загаловак=Роковые цифры Ярославля|спасылка=http://www.city-yar.ru/home/millennium/smi/3.html|выданне=«Юность», 7 июля|год=2004|ref=Сахарова}}
* ''Сегеда С. П., Бужилова А. П., Добровольская М. В., Потехина И. Д.'' Антропологическая экспертиза останков из саркофага Ярослава Мудрого Текст научной статьи по специальности «История и археология» // Вестник Московского университета. Серия 23. Антропология. 2013. № 4.
* {{h|Татищев|1994-1996|}}''Татищев В.'' Собрание сочинений: В 8-ми томах. — М.: Ладомир, 1994—1996.
* {{h|Толочко|2008|}}''Толочко П. П.'' О происхождении Ярослава Мудрого // [http://irbis-nbuv.gov.ua/ulib/item/ukr0000015047 Ярослав Мудрый и его эпоха] : сборник / ред.: И. Н. Данилевский, Е. А. Мельникова; Рос. акад наук, Ин-т всеобщ. истории. — Москва: Индрик, 2008. — 216 c. — С. 8-14.
{{Уладары Кіеўскай Русі}}
{{Wikidata/Ancestors}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Дабраверныя]]
[[Катэгорыя:Вялікія князі кіеўскія]]
[[Катэгорыя:Князі наўгародскія]]
[[Катэгорыя:Князі растоўскія]]
[[Катэгорыя:Персанажы Слова пра паход Ігараў]]
[[Катэгорыя:Святыя паводле алфавіта]]
[[Катэгорыя:Рускія праваслаўныя святыя]]
[[Катэгорыя:Хрысціянскія святыя XI стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Кананізаваныя князі]]
[[Катэгорыя:Кананізаваныя ў XXI стагоддзі]]
[[Катэгорыя:Рурыкавічы]]
[[Катэгорыя:Кіраўнікі Еўропы XI стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Рускія князі XI стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Военачальнікі Старажытнай Русі]]
[[Катэгорыя:Заснавальнікі гарадоў]]
[[Катэгорыя:Пахаваныя ў Сафійскім саборы (Кіеў)]]
[[Катэгорыя:Конунгі Гардарыкі]]
8m165uo6aftvo57my26fmjiugw6e73i
4191723
4191362
2022-08-22T10:11:04Z
Maksim L.
13
wikitext
text/x-wiki
{{Значэнні|2=Яраслаў Мудры}}
{{Дзяржаўны дзеяч
| імя = Яраслаў Уладзіміравіч
| арыгінал імя = {{Script/Slavonic|Ꙗросла́въ Володи́мировичъ}}
| выява = YaroslavWiseSeal.jpg
| апісанне выявы = Пячатка князя Яраслава, аверс з яго пагруднай выявай, знойдзеная ў Ноўгарадзе ў 1994 годзе.
| памер =
| герб = Coin of Yaroslav the Wise (reverse).png
| подпіс герба = Княжацкі знак князя Яраслава на срэбраніку.
| парадак =
| пасада = [[Князі наўгародскія|князь наўгародскі]]
| парадак =
| пад імем =
| сцяг =
| перыядпачатак = [[1010]]
| перыядканец = [[1034]]
| папярэднік = [[Вышаслаў Уладзіміравіч]]
| пераемнік = [[Уладзімір Яраславіч]]
| пасада_2 = [[Вялікія князі кіеўскія|вялікі князь кіеўскі]]
| сцяг_2 =
| рэлігія =
| перыядпачатак_2 = [[1016]]
| перыядканец_2 = [[20 лютага]] [[1054]]
|папярэднік_2 = [[Святаполк Уладзіміравіч]]
|пераемнік_2 = [[Ізяслаў Яраславіч]]
|дата нараджэння = каля 978
|месца нараджэння =
|дата смерці =
|месца смерці =
|род =
|у шлюбе =
|бацька =
|маці =
|дзеці =
}}
'''Ярасла́ў Уладзіміравіч''', у хрышчэнні '''Георгій''', вядомы пад мянушкамі '''Му́дры''' і '''Скупы''' ({{Script/Slavonic|Ꙗросла́въ Володи́мировичъ}}; {{ДН|||978}} — {{ДС|20|2|1054}}, [[Вышгарад]], [[Кіеўская Русь|Кіеўская дзяржава]]) — князь растоўскі (987—1010), [[Князі наўгародскія|князь наўгародскі]] (1010—1034), [[Вялікія князі кіеўскія|вялікі князь кіеўскі]] (1016—1018, 1019—1054).
Выдавец зводу законаў «[[Руская Праўда]]». Праз шлюбы дачок, продак многіх валадарскіх дынастый Еўропы. Шануецца [[Руская праваслаўная царква|Рускай праваслаўнай царквой]] як дабраверны князь; памяць 20 лютага па [[Юліянскі каляндар|Юліянскім календары]].
== Біяграфія ==
=== Час нараджэння і старшынство ===
«[[Аповесць мінулых часоў]]» пад 6562 (1054) годам паведамляе пра смерць Яраслава і што пражыў ён 76 гадоў{{sfn|ПСРЛ. — T. 1|1846|loc=Стб. 162}}. Паводле прынятага тым часам злічэння гадоў, гэта значыць пражыў 75 і памёр на 76-м годзе жыцця, такім чынам нарадзіўся ён у 978—979 гадах, такая дата самая згадваная ў літаратуры{{sfn|Карпов|2010|с=14}}.
Таксама «Аповесць мінулых часоў» пад 6524 (1016) годам дае інфармацыю пра храналогію жыцця Яраслава, але паміж спісамі летапісу значныя розначытанні. У адных (напрыклад [[Радзівілаўскі летапіс|Радзівілаўскім]]) паведамляецца, што Яраслаў у 1016 годзе заняў кіеўскі сталец і яму было 28 гадоў («{{Script/Slavonic|Бе же Ꙗрославъ тогда · {{comment|к҃ и҃|28}} · лѣтъ}}»{{sfn|Карпов|2010|с=14}}), то бок мусіў нарадзіцца ў 988—989 гадах. У іншых ({{нп5|Сафійскі першы летапіс|Сафійскім 1-м|ru|Софийская первая летопись}}, [[Архангелагародскі летапісец|Архангелагародскім]], [[Іпацьеўскі летапіс|Іпацьеўскім]]) чытаецца 18 гадоў{{sfn|Карпов|2010|с=460, прим. 4}}, то бок мусіў нарадзіцца ў 998—999 гадах. Аднак, у [[Лаўрэнцеўскі летапіс|Лаўрэнцеўскім]] {{Script/Slavonic|«И бы тогда Ярославъ Новегороде лет 28»}}, то бок 28 гадоў не ўзрост, таму час нараджэння не вылічаецца. [[Сяргей Міхайлавіч Салаўёў|Сяргей Салаўёў]] з сукупнасці звестак зрабіў выснову, што паведамленне «Аповесці мінулых часоў» тычылася працягласці наўгародскага княжання Яраслава, калі слушная лічба 18 — з 998 года, калі 28 — з 988 года, разам з княжаннем у [[Растоў|Растове]]{{sfn|Толочко|2008|с=12}}<ref>{{кніга|аўтар = [[Сяргей Міхайлавіч Салаўёў|Соловьёв С. М.]]|частка =|загаловак = История России с древнейших времён|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданне = |месца = {{М.}}|выдавецтва = |год = 1988|том = 1|старонкі = 311—312, прим. 297|старонак = |серыя = |isbn = |тыраж = }}</ref>. Пры гэтым Салаўёў сумняваўся ў слушнасці паведамлення летапісу пра 76-гадовы ўзрост Яраслава.
У свой час [[Васіль Мікітавіч Тацішчаў|Васіль Тацішчаў]] лічыў 28-гадовы ўзрост Яраслава на 1016 год памылкай «Аповесці мінулых часоў», а слушнай лічбай 38, але сваю думку не абгрунтаваў. Таксама паводле Тацішчава, летапісы, якія былі ў яго — {{нп5|Гісторыя Расійская#Раскольніцкі летапіс|Раскольніцкі|ru|История Российская}}, {{нп5|Гісторыя Расійская#Галіцынскі летапіс|Галіцынскі|ru|История Российская}} і {{нп5|Гісторыя Расійская#Хрушчоўскі манускрыпт|Хрушчоўскі|ru|История Российская}} — давалі ўзрост Яраслава на 1016 год адпаведна як 23, 28 і 34 гады{{sfn|Карпов|2010|с=14}}{{sfn|Татищев|1994-1996|loc=Т. 2. — С. 74, 238, прим. 220}}{{sfn|Татищев|1994-1996|loc=Т. 4. — С. 416-417, прим. 161}}, а паводле {{нп5|Гісторыя Расійская#Арэнбургскі манускрыпт|Арэнбургскага манускрыпта|ru|История Российская}} ён нарадзіўся ў 972 годзе{{sfn|Татищев|1994-1996|loc=Т. 2. — С. 238, прим. 220}}{{sfn|Карпов|2010|с=460, прим. 5}}. Цяпер аднак сумняюцца ў існаванні гэтых летапісаў наогул.
Лічба 28 як узрост неімаверная, бо нараджэнне прыпадае на 988—989 гады, самыя пярэдадні або неўзабаве па хрышчэнні Русі. Нават не даўшы веры пазнейшаму паданню, дзе пры свядомага ўзросту Яраславе маці атрымала развод ад Уладзіміра. Уладзімір скасаваў паганскія шлюбы, ахрысціўся сам і ўзяў шлюб з парфірароднай [[Ганна (парфірагеніта)|Ганнай]] і потым, або адначасова са шлюбам, пачалося агульнае хрышчэнне Русі, то бок падрыхтоўка ўзяла працяглы час. Зыходзячы з нараджэння ў 988—989 гады, французскі гісторык {{нп5|Жан-П’ер Арыньён|Арыньён|ru|Арриньон, Жан-Пьер}}<ref>{{артыкул|аўтар=Arrignon J.—P.|загаловак=Les relations diplomatiques entre Bizance et la Russie de 860 à 1043|арыгінал=|спасылка=|аўтар выдання=|выданне=Revue des études slaves|тып=|месца=|выдавецтва=|год=1983|выпуск=|том=55|нумар=|старонкі=133—135|isbn=}}</ref> выказаў здагадку пра Яраслава як сына Ганны і гэтым тлумачыў яго ўмяшанне ў 1043 годзе ва ўнутрывізантыйскія справы. На думку Карпава, гіпотэза Арыньёна супярэчыць усім крыніцам{{sfn|Карпов|2010|с=459, прим. 2}} і праўда, нараджэнне Ганнай было б важкім аргументам у дынастычнай барацьбе, гэта адзначылі б крыніцы, але яны прыпісваюць нараджэнне [[Рагнеда Рагвалодаўна|Рагнедзе]].
Упершыню Яраслаў згаданы [[Аповесць мінулых часоў|«Аповесцю мінулых часоў»]] пад 6488 (980) годам, у аповедзе акалічнасцей шлюбу яго бацькі Уладзіміра з Рагнедай, тамсама названы 4 сыны, народжаныя ў гэтым шлюбе — [[Ізяслаў Уладзіміравіч|Ізяслаў]], Мсціслаў, Яраслаў і [[Усевалад Уладзіміравіч|Усевалад]]{{sfn|Толочко|2008|с=9}}{{sfn|Карпов|2010|с=459, прим. 2}}. З улікам прынятай цяпер думкі, пра 978 год як час шлюбу Уладзіміра і Рагнеды<ref>Паводле паведамленняў летапісаў Уладзімір княжыў у [[горад Кіеў|Кіеве]] 37 гадоў. Акрамя таго {{нп5|Іакаў Чарнарызец|Іакаў Мніх|ru|Иаков Черноризец}} паказвае дату 11 чэрвеня 6486 (978) года ({{кніга|аўтар = {{нп5|Іакаў Чарнарызец|Иаков Мних|ru|Иаков Черноризец}}|частка = |загаловак = Память и похвала князю Русскому Владимиру|арыгінал = |спасылка = http://lib.pushkinskijdom.ru/Default.aspx?tabid=4870|адказны = |выданне = |месца = |выдавецтва = |год = |том = |старонкі = |старонак = |серыя = |isbn = |тыраж = }}; Карпов А. Ю. Ярослав Мудрый. — С. 87—88)</ref>, а таксама, што Яраслаў названы трэцім, ён не мог быць народжаны Рагнедай у 978—979 гадах. На думку некаторых гісторыкаў узрост 76 гадоў з’явіўся ў летапісах, каб паказаць Яраслава старэйшым за [[Святаполк Уладзіміравіч|Святаполка]] і абгрунтаваць правы на вялікае княжанне{{sfn|Карпов|2010|с=14}}<ref name="Kuzmin">{{кніга|аўтар = Кузьмин А. Г.|частка = |загаловак = Начальные этапы древнерусского летописания|арыгінал = |спасылка = http://hbar.phys.msu.ru/gorm/chrono/kuzmin.htm|адказны = |выданне = |месца = {{М.}}|выдавецтва = Издательство МГУ|год = 1977|том = |старонкі = 275—276|старонак = |серыя = |isbn = |тыраж = }}</ref>{{sfn|Пчелов|2001|с=91.}}. За старшынство Святаполка сярод сыноў Уладзіміра на час яго смерці, сведчаць словы {{нп5|Барыс Уладзіміравіч, князь растоўскі|Барыса|ru|Борис Владимирович (князь ростовский)}} сваёй дружыне, што ён не хоча займаць Кіеў, бо Святаполк старэйшы ("{{Script/Slavonic|Онъ же рѣче · Не буди мнѣ възнѧти рукꙑ на брата старъшаго · аще и отецъ ми умре · то сь ми буди въ отца мъсто}}"){{sfn|Толочко|2008|с=10-11}}.
Сам Святаполк, напэўна, абгрунтоўваў сваё старшынство не ўзростам, а тым, што ён сын не Уладзіміра, а Яраполка — старэйшага з братоў, таму незалежна ад узросту старэйшы з унукаў Святаслава. У свой час Уладзімір прызнаў Святаполка сваім сынам і такім чынам пазбавіў фармальнага старшынства, што разумеў і летапісец.
Калі прыняць за час нараджэння 978—979 гады, а Рагнеду за маці Яраслава і адначасова старшынство Яраслава перад Ізяславам, давядзецца пераглядаць інтэрпрэтацыю летапісных звестак пра барацьбу Уладзіміра і [[Яраполк Святаславіч|Яраполка]] за кіеўскі сталец і аднесці захоп Полацка і шлюб Уладзіміра з Рагнедай да 976 або пачатку 977 года, да яго ад’езду за мора<ref>{{Кніга|аўтар = Назаренко А. В.|загаловак = Древняя Русь на международных путях: Междисциплинарные очерки культурных, торговых, политических связей IX-XII вв.|месца = Москва|выдавецтва = Языки русской культуры|год = 2001|старонкі = 367-370|серыя = Studia Historica}}</ref>. Аднак, Рагнеда была другой жонкай Уладзіміра, [[Алогія|першая жонка]] — маці настарэйшага яго сына [[Вышаслаў Уладзіміравіч|Вышаслава]], калі і Яраслаў быў яе сынам, то мог нарадзіцца блізкім з Ізяславам часам, быць нават і старэйшым за яго, але ў пераглядзе інтэрпрэтацыі няма патрэбы. Таму, следам за [[Мікалай Іванавіч Кастамараў|Мікалаем Кастамаравым]], некаторыя даследчыкі сумняваюцца, што Яраслаў быў сынам Рагнеды<ref>{{кніга|аўтар = [[Мікалай Іванавіч Кастамараў|Костомаров Н. И.]]|частка = |загаловак = Русская история в жизнеописаниях её главнейших деятелей|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданне = |месца = {{М.}}|выдавецтва = |год = 1991|том = |старонкі = 8|старонак = |серыя = |isbn = |тыраж = }}</ref><ref name="Kuzmin" /><ref>{{кніга|аўтар = Кузьмин А. Г.|частка = Ярослав Мудрый|загаловак = Великие государственные деятели России|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданне = |месца = {{М.}}|выдавецтва = |год = 1996|том = |старонкі = 26|старонак = |серыя = |isbn = |тыраж = }}</ref>, хоць летапіс і называе яго такім{{sfn|Карпов|2010|с=459, прим. 2}}, але летапісу нельга проста верыць.
Таксама звесткі пра ўзрост Яраслава даюць даследаванні яго меркаваных рэшткаў, праведзеныя ў 1939—1940 гадах, пасля раскрыцця саркафага ў Кіеўскім Сафійскім саборы{{sfn|Перхавко, Сухарев|2006|с=64}}. Паводле [[Дзмітрый Герасімавіч Рохлін|Дзмітрыя Рохліна]], мужчынскі чэрап з грабніцы належаў чалавеку ўзростам болей за 50 гадоў, але далейшае датаванне нараджэння Яраслава ён рабіў на агульнагістарычнай аснове, у чым не быў спецыялістам, паводле [[Вульф Веньямінавіч Гінзбург|Вульфа Гінзбурга]] — з ацэнкі мужчынскага шкілету з грабніцы агулам, ён належаў чалавеку ўзростам 60—70 гадоў<ref>{{артыкул| аўтар= Рохлин Д. Г.| загаловак= Итоги анатомического и рентгенологического изучения скелета Ярослава Мудрого| арыгінал= | спасылка= | аўтар выдання= | выданне= Краткие сообщения Института истории материальной культуры| тып= | месца= {{М.}}; {{Л.}}| выдавецтва= | год= 1940|выпуск= |том= 7|нумар= | старонкі= 46—57| isbn= }}</ref><ref>{{артыкул | аўтар= Гинзбург В. В.| загаловак= Об антропологическом изучении скелетов Ярослава Мудрого, Анны и Ингигерд| арыгінал= | спасылка= | аўтар выдання= | выданне= Краткие сообщения Института истории материальной культуры| тып= | месца= {{М.}}; {{Л.}}| выдавецтва= | год= 1940|выпуск= |том= 7|нумар= | старонкі= 57—66| isbn= }}</ref>{{sfn|Карпов|2010|с=461-462, прим. 13}}. На падставе гэтых ацэнак [[Пётр Пятровіч Талачко|Пётр Талачко]], [[Яўген Пчалоў]] лічаць, што Яраслаў мог нарадзіцца не раней за 983—986 гады{{sfn|Толочко|2008|с=13}}{{sfn|Пчелов|2001|с=91.}}. Мужчынскі шкілет з саркафага ў Сафійскім саборы вярнулі туды пасля даследавання, але пазней ён знік і дадатковае даследаванне цяпер немагчыма.
=== Растоўскі перыяд ===
Пад 6496 (988) годам «Аповесць мінулых часоў» апавядае як Уладзімір Святаславіч пасадзіў сваіх сыноў па розных гарадах, у тым ліку Яраслаў у [[Растоў]]{{sfn|Перхавко, Сухарев|2006|с=65}}. Дату лічаць умоўнай, бо пад ёй змешчана шмат падзей. Паводле Карпава, Яраслаў мог паехаць у Растоў не раней за 989 год{{sfn|Карпов|2010|с=28-32}}.
Апроч факту атрымання стальца, летапісы пра княжанне Яраслава ў Растове нічога не паведамляюць, усе звесткі пра гэты перыяд позняга і [[легенда]]рнага характару, іх гістарычная пэўнасць малая{{sfn|Карпов|2010|с=28-32}}.
Яраслаў атрымаў растоўскі сталец дзіцем, лічаць, што рэальную ўладу здзяйсняў пасланы з ім настаўнік («кармілец», «дзядзька»). На думку Карпава, настаўнікам мог быць згаданы летапісам пад 1018 года «кармілец і ваявода імем Буды». Імаверна, Буды быў бліжэйшым паплечнікам Яраслава ў Ноўгарадзе, калі «кармілец» князю быў ужо не патрэбен, таму быць ім Буды мог толькі раней — падчас растоўскага княжання.{{sfn|Карпов|2010|с=28-32}}
[[Файл:Ярославль2013.JPG|thumb|250px|Памятны знак на легендарным месцы заснавання Яраслаўля]]
З часам княжання Яраслава ў Растове звязваюць заснаванне [[Яраслаўль|Яраслаўля]]. Упершыню горад згаданы «Аповесцю мінулых часоў» пад 1071 годам у апісанні выкліканага голадам {{нп5|Растоўскае паўстанне, 1071|паўстання вешчуноў|ru|Ростовское восстание 1071 года}} у {{нп5|Паўночна-Усходняя Русь|Растоўскай зямлі|ru|Северо-Восточная Русь}}. Назва горада разам з часам першай згадкі, хутчэй пацвярджаюць сувязь Яраслава з заснаваннем паселішча.
Паводле аднаго з паданняў, Яраслаў ехаў паўз [[Волга|Волгі]] з [[Вялікі Ноўгарад|Ноўгарада]] ў Растоў і дарогай на яго напаў мядзведзь. Князь з дапамогай світы быццам забіў звера сякерай і загадаў паблізу гэтага месца, на мысе над Волгай, зрубіць крэпасць, названую ў яго імя — Яраслаўль. Падзея сімвалічна выяўлена на пазнейшым гербе горада. Паданне выкладзена ў «[[s:ru:Сказание о построении града Ярославля|Казанні пра пабудову града Яраслаўля]]», апублікаваным ў 1877 годзе. На думку гісторыка і археолага [[Мікалай Мікалаевіч Варонін|Мікалая Вароніна]], у аснове «Казання», створанага ў XVIII—XIX стст., народныя паданні, звязаныя са старажытным культам мядзведзя, характэрным для плямёнаў лясной зоны сучаснай Расіі{{sfn|Воронин|1960|с=25-93}}. Ранейшая версія падання апублікавана [[Міхаіл Аляксеевіч Ляніўцаў|Міхаілам Ляніўцавым]] у 1827 годзе{{sfn|Ленивцев|1827|с=7-10}}.
Аднак ёсць сумневы, што яраслаўскае паданне звязана менавіта з Яраславам, хоць яно, імаверна, адлюстроўвае некаторыя факты з пачатковай гісторыі горада{{sfn|Карпов|2010|с=43-52}}.
У 1958—1959 гадах яраслаўскі гісторык {{нп5|Міхаіл Германавіч Мейеровіч|Міхаіл Мейеровіч|ru|Мейерович, Михаил Германович}} абгрунтаваў з’яўленне горада не раней за 1010 год, які цяпер лічыцца часам заснавання Яраслаўля{{sfn|Мейерович|1984|}}{{sfn|Сахарова|2004|}}.
У Растове Яраслаў княжыў да смерці свайго старэйшага брата, наўгародскага князя [[Вышаслаў Уладзіміравіч|Вышаслава]]. «Аповесць мінулых часоў» не дае часу смерці Вышаслава, яе спрабуюць вызначыць праз пазнейшыя крыніцы. {{нп5|Ступенная кніга|«Ступенная кніга»|ru|Степенная книга}} (XVI ст.) паведамляецца, што Вышаслаў памёр раней за Рагнеду, яна паводле «Аповесці мінулых часоў» памерла ў 1000 годзе. Але гэта, напэўна, толькі здагадка складальнікаў «Ступеннай кнігі»{{sfn|Карпов|2010|с=28-32}}. Паводле {{нп5|Гісторыя Расійская|«Гісторыі Расійскай»|ru|История Российская}} Тацішчава, Вышаслаў памёр у 6518 (1010/1011) годзе, але на чым грунтуецца гэта дата гісторык не паведаміў{{sfn|Татищев|1994-1996|loc=Т. 2. — С. 70}}. Аднак, 1010/1011 год, як час заняцця Яраславам наўгародскага стальца, цяпер прыняты многімі гісторыкамі{{sfn|Карпов|2010|с=28-32}}.
=== Наўгародскі перыяд ===
[[Файл:Yaroslavovo Dvorische 01.jpg|міні|250px|Від на Яраславава Дворышча з {{нп5|Наўгародскі дзядзінец|дзядзінца|ru|Новгородский детинец}}]]Пасля смерці Вышаслава старэйшым сынам Уладзіміра Святаславіча лічыўся [[Святаполк Уладзіміравіч|Святаполк]], аднак вялікі князь па нейкіх прычынах вырашыў пакінуць яго ў [[Горад Тураў|Тураве]]. Наступны па старшынстве сын, Ізяслаў, таксама да таго моманту памёр, аднак ён яшчэ пры жыцці бацькі быў фактычна пазбаўлены права на спадчыну — для яго быў выдзелены ў надзел [[Полацкае княства|Полацк]]. І Уладзімір у Ноўгарад паставіў Яраслава{{sfn|Карпов|2010|с=53}}{{sfn|Перхавко, Сухарев|2006|с=66}}.
Наўгародскае княжанне ў гэты час мела больш высокі статус, чым Растоўскае. Аднак наўгародскі князь усё роўна меў падпарадкаванае становішча да вялікага князя, выплачваючы штогод даніну ў 2000 {{нп5|Старажытнаруская грыўна|грыўняў|ru|Древнерусская гривна}} (2/3 сабранай у Ноўгарадзе і падпарадкаваных яму землях). Аднак 1/3 (1000 грыўняў) заставалася на ўтрыманне князя і яго дружыны, памер якой саступаў толькі памеры дружыны кіеўскага князя{{sfn|Карпов|2010|с=54-57}}.
Імаверна, да гэтага перыяду адносіцца першы шлюб Яраслава{{sfn|Карпов|2010|с=66}}. Імя яго першай жонкі пэўна невядома, як думаюць, яе маглі зваць Ганнай{{sfn|Перхавко, Сухарев|2006|с=65}}.
Падчас раскопак у Ноўгарадзе археолагі знайшлі адзіны пакуль асобнік свінцовай пячаткі Яраслава, падвешанай калісьці да княжацкай граматы. На адным яе баку выяўлены святы воін Георгій з дзідай і шчытом і яго імя, на другім — чалавек у плашчы і шлеме, параўнальна малады, з вусамі, але без барады, а таксама надпіс па баках ад пагруднай фігуры «Яраслаў. Князь Рускі». Напэўна, на пячатцы змешчаны даволі ўмоўны партрэт князя{{sfn|Перхавко, Сухарев|2006|с=64}}.
Перыяд наўгародскага княжання Яраслава да 1014 года як і растоўскі мала апісаны ў летапісах. Да Яраслава князі з часоў [[Рурык]]а жылі на {{нп5|Рурыкава гарадзішча|Гарадзішчы|ru|Рюриково городище}} каля [[Горад Вялікі Ноўгарад|Ноўгарада]], Яраслаў жа пасяліўся ў самым Ноўгарадзе, які да таго моманту стаў значным паселішчам. Княжацкі двор размяшчаўся на {{нп5|Гандлёвы бок|Гандлёвым баку|ru|Торговая сторона}} [[Рака Волхаў|Волхава]], гэта месца атрымала назву «{{нп5|Яраславава Дварышча||ru|Ярославово Дворище}}». Акрамя таго, Яраслаў меў і загарадную рэзідэнцыю ў Сяльцы на Ракаме, на поўдзень ад Ноўгарада{{sfn|Карпов|2010|с=59-61}}.
=== Паўстанне супраць бацькі ===
У 1014 годзе Яраслаў адмовіўся ад выплаты бацьку ў Кіеў штогадовага {{нп5|урок, даніна|ўроку|ru|Урок (дань)}} ў дзве тысячы грыўняў{{sfn|Перхавко, Сухарев|2006|с=66}}, які плацілі перад тым пасаднікі наўгародскія.
Гісторыкі думаюць, што дзеянні Яраслава маглі быць звязаны з намерам Уладзіміра перадаць кіеўскі сталец аднаму з малодшых сыноў, растоўскаму князю {{нп5|Барыс Уладзіміравіч, князь растоўскі|Барысу|ru|Борис Владимирович (князь ростовский)}}, якога ён у апошнія гады наблізіў да сябе і перадаў камандаванне дружынай, што фактычна значыла прызнанне Барыса спадчыннікам. Магчыма, таму паўстаў супраць Уладзіміра старэйшы сын Святаполк, які пасля гэтага быў зняволены ажно да часу смерці бацькі.{{sfn|Карпов|2010|с=67-75}}.
Каб супрацьстаяць бацьку, Яраслаў наняў за морам варагаў на чале з {{нп5|Эймунд|Эймундам|ru|Эймунд}}{{sfn|Перхавко, Сухарев|2006|с=66}}. Уладзімір, які жыў у {{нп5|Берастава (Кіеў)|Бераставе|ru|Берестово}} пад Кіевам, не спяшаўся з дзеяннямі, хоць, паводле летапісаў, і рыхтаваўся асабіста ісці супраць сына і загадаў папраўляць дарогі і будаваць масты. Акрамя таго, у чэрвені 1015 года ўварваліся [[печанегі]] і сабраная супраць Яраслава армія, узначаленая Барысам, вымушана была заняцца адбіццём набегу качэўнікаў, якія пачуўшы пра набліжэнне праціўніка і павярнулі назад{{sfn|Карпов|2010|с=76-80}}.
Тым часам, нанятыя Яраславам варагі бяздзейнічалі ў Ноўгарадзе і пачалі ўчыняць беспарадкі. Паводле {{нп5|Наўгародскі першы летапіс|Наўгародскага 1-га летапісу|ru|Новгородская первая летопись}}, «{{Script/Slavonic|начали варяги насилие творить на мужатых жёнах}}». Наўгародцы за адну ноч перабілі варагаў. Яраслаў тады быў у сваёй загараднай рэзідэнцыі на Ракаме, даведаўшыся пра падзеі, паклікаў да сябе прадстаўнікоў наўгародскай арыстакратыі, удзельнікаў знішчэння варагаў. абяцаў дараванне, але жорстка расправіўся з імі. Адбылося гэта ў ліпені—жніўні 1015 года.{{sfn|Перхавко, Сухарев|2006|с=66}}{{sfn|Карпов|2010|с=76-80}}
Неўзабаве Яраслаў атрымаў ліст ад сястры [[Прадслава Уладзіміраўна|Прадславы]], яна паведамляла пра смерць бацькі і пра падзеі пасля яе. Вестка вымусіла яго прымірыцца з наўгародцамі, князь паабяцаў выплаціць {{нп5|Віра|віру|ru|Вира}} за кожнага ім забітага. Напэўна, канфлікт быў цалкам залагоджаны, у далейшых падзеях наўгародцы нязменна падтрымлівалі Яраслава.{{sfn|Карпов|2010|с=81-84}}
=== Барацьба за кіеўскі сталец ===
15 ліпеня 1015 года ў Бераставе памёр Уладзімір, не паспеўшы разабрацца з падпарадкаваннем сына. Яраслаў пачаў барацьбу за кіеўскі прастол з братам [[Святаполк Уладзіміравіч|Святаполкам]], якога вызвалілі з вязніцы і абвясцілі сваім князем збунтаваныя кіяўляне. Святаполк, асцерагаючыся любімага кіяўлянамі Барыса і жадаючы зрабіцца адзінаўладным валадаром усёй Русі, забіў трох братоў ({{нп5|Барыс Уладзіміравіч, князь растоўскі|Барыса|ru|Борис Владимирович (князь ростовский)}}, {{нп5|Глеб Уладзіміравіч, князь мурамскі|Глеба|ru|Глеб Владимирович (князь муромский)}} і {{нп5|Святаслаў Уладзіміравіч, князь драўлянскі|Святаслава|ru|Святослав Владимирович (князь древлянский)}}); такая ж небяспека пагражала і Яраславу.
Паміж тым Яраслаў пасварыўся з наўгародцамі: прычынай сваркі было яўная перавага, якую Яраслаў і яго жонка, шведская прынцэса [[Інгігерда]] (дачка шведскага караля [[Олаў Шатконунг|Олава Шатконунга]]), аказвалі наёмнай варажскай дружыне. [[Варагі]], карыстаючыся сваім уплывам, узбуджалі супраць сябе насельніцтва жорсткасцю і гвалтам; справа даходзіла да крывавай помсты з боку наўгародцаў, а Яраслаў у такіх выпадках звычайна прымаў бок наймітаў і аднойчы пакараў многіх гараджан, заманіўшы іх да сябе хітрасцю. Лічачы барацьбу са Святаполкам немінучай, Яраслаў шукаў прымірэння з наўгародцамі; апошнія лёгка пагадзіліся ісці з ім супраць брата; адмовіць Яраславу ў дапамозе і вымусіць свайго князя да ўцёкаў — значыла бы аднавіць залежныя адносіны да Кіева і прыняць адтуль пасадніка; акрамя таго Яраслаў мог вярнуцца з-за мора з варагамі і адпомсціць Ноўгараду.
Барацьба цягнулася чатыры гады, Яраслаў абапіраўся на [[Горад Вялікі Ноўгарад|наўгародцаў]] і на наёмную [[варагі|варажскую]] [[дружына|дружыну]] пад камандаваннем конунга {{нп5|Эймунд|Эймунда|ru|Эймунд}}.
[[Файл:Rus-1015-1113.png|thumb|250px|Русь у часы Яраслава Мудрага]]
Сабраўшы некалькі тысяч наўгародцаў і варажскіх наймітаў, якіх наняў раней для вайны з бацькам, Яраслаў пайшоў супраць Святаполка, які заклікаў сабе на дапамогу [[Печанегі|печанегаў]], і ў зацятай бітве адолеў яго пад [[Гарадскі пасёлак Любеч|Любечам]], уступіў у Кіеў і заняў вялікакняжацкі сталец (1016). Ён шчодра ўзнагародзіў Наўгародскую дружыну, дараваў кожнаму воіну дзесяць грыўняў і адпусціў іх дадому.
З [[летапіс]]аў:
{{цытата|… И отпусти их всех домой,— и дав им правду, и устав списав, тако рекши им: по се грамоте ходите, якоже списах вам, такоже держите}}
Перамога пад Любечам не скончыла барацьбу са Святаполкам: неўзабаве ўцякач падступіў да Кіева з [[печанегі|печанегамі]], а ў 1018 годзе цесць Святаполка, польскі кароль [[Баляслаў I Храбры|Баляслаў Храбры]], запрошаны ім і рады выпадку выклікаць смуту на Русі і аслабіць яе, {{нп5|Бітва над Бугам, 1018|разбіў|uk|Битва над Бугом (1018)}} войскі Яраслава на берагах [[Рака Заходні Буг|Буга]], разам з палякамі ў войску былі яшчэ немцы і венгры. [[Печанегі]] таксама зрабілі напад, але былі адбітыя ад Кіева.
Неўзабаве Баляслаў {{нп5|Кіеўскі паход Баляслава I|захапіў у Кіеве|ru|Киевский поход Болеслава I}} сясцёр, жонку Ганну і мачыху Яраслава і, замест таго каб перадаць горад («стол») мужу сваёй дачкі Святаполку, сам зрабіў спробу зацвердзіцца ў ім. Але кіяўляне, абураныя сваволлем яго дружыны, пачалі забіваць палякаў, і Баляслаў павінен быў паспешліва пакінуць Кіеў, пазбавіўшы Святаполка ваеннай дапамогі. А Яраслаў, пасля паразы вярнуўшыся ў Ноўгарад, падрыхтаваўся бегчы «за мора». Але наўгародцы на чале з [[пасаднік]]ам [[Канстанцін Дабрыніч|Канстанцінам Дабрынічам]], пасекла яго судны, сказалі князю, што яны хочуць біцца за яго з Баляславам і Святаполкам. Яны сабралі грошы, заключылі новы дагавор з [[варагі|варагамі]] конунга {{нп5|Эймунд|Эймунда|ru|Эймунд}} і самі ўзброіліся. Увесну 1019 года гэта войска на чале з Яраславам ажыццявіла новы паход на Святаполка. У {{нп5|Бітва на Альце, 1019|бітве|ru|Битва на Альті (1019)}} на {{нп5|Рака Альта|рацэ Альце|ru|Альта (река)}}, на тым месцы, дзе быў забіты Барыс, Святаполк з саюзнікамі-печанегамі быў разбіты, яго сцяг захоплены, сам ён паранены, але бег. Конунг Эймунд запытаўся ў Яраслава: «ці загадаеш забіць яго, ці не?»<ref>[[Сага аб Эймундзе|Пасма (Сага) аб Эймундзе]]</ref>, — на што Яраслаў даў сваю згоду:
{{цытата|…— Нічога гэтага я не зраблю: ні наладжваць нікога не стану да (асабістай, грудзі на грудзі) бітвы з Князем Святаполкам, ні крытыкаваць каго-небудзь, калі ён будзе забіты.}}
Святаполк збег у Польшчу і па дарозе памёр; Яраслаў у тым жа годзе стаў вялікім князем кіеўскім. Толькі зараз, па смерці Святаполка, Яраслаў трывала зацвердзіўся ў Кіеве і, па выразе летапісца, «''утер пота со своею дружиной''».
У 1019 годзе (або 1017 з іншых крыніц, або 1015 з [[Сага аб Эймундзе|«Сагі пра Эймунда»]], бо там яна згадваецца яшчэ да першага нападу Святаполка) Яраслаў ажаніўся з дачкой шведскага караля [[Олаў Шатконунг|Олафа Шатконунга]] — [[Інгігерда]]й, якую першым сватаў конунг Нарвегіі [[Олаф II Святы|Олаф Харальдсан]] і прысвяціў ёй {{нп5|Віса, паэзія|вісу|sv|Visa}}, а потым ажаніўся з яе малодшай сястрой Астрыд. Інгігерду на Русі хрысцілі сугучным імем Ірына<ref>''Джаксон Т. Н.'' [http://ricolor.org/history/hr/polit/1/ О скандинавских браках Ярослава Мудрого и его потомков] // Страницы истории Руси: политика и государственность</ref>. У якасці дару ад мужа Інгігерда атрымала [[Сяло Старая Ладага|горад Альдэйгаборг (Ладага)]] з прылеглымі землямі, якія атрымалі з тых часоў назву [[Інгерманландыя|Інгерманландыі]] (землі Інгігерды)<ref>[http://ricolor.org/history/hr/polit/1/ ''Т. Н. Джаксон.''О скандинавских браках Ярослава Мудрого и его потомков // Страницы истории Руси: политика и государственность]</ref><ref name=KMN>[[Мікалай Міхайлавіч Карамзін|Карамзин Н. М.]] [http://www.magister.msk.ru/library/history/karamzin/kar02_02.htm История государства Российского т. 2, гл. II]</ref>.
У 1020 годзе пляменнік Яраслава, полацкі князь [[Брачыслаў Ізяславіч|Брачыслаў]], напаў на Ноўгарад, узяў і разрабаваў яго, вывеў у Полацк вялікі палон. Але на зваротным шляху на рацэ {{нп5|Рака Судома|Судоме|ru|Судома}} (цяпер Пскоўскай вобласці) Яраслаў быццам {{нп5|Бітва на рацэ Судаміры|разбіў Брачыслава|ru|Битва на реке Судомири}}, вымусіў кінуць палон і нарабаванае. Урэшце, праўда, у 1021 годзе Яраслаў заключыў з Брачыславам мір і даў два горада [[Пасёлак гарадскога тыпу Усвяты|Усвят]] і [[Горад Віцебск|Віцебск]].
У 1022 годзе Яраслаў хадзіў на [[Горад Брэст|Берасце]], паспяхова або не — невядома.
=== Барацьба з Мсціславам ===
У 1024 годзе Яраслаў вымушаны быў пачаць больш цяжкую барацьбу са сваім малодшым братам, [[Князі тмутараканскія|князем тмутараканскім]] [[Мсціслаў Уладзіміравіч|Мсціславам]], які праславіўся перамогамі над {{нп5|Касогі|касогамі|ru|Касоги}}. Гэты ваяўнічы князь разам са сваімі саюзнікамі [[хазары|хазарам]] і [[касогі|касогамі]] і захапіў [[Чарнігаў]] і ўсё левабярэжжа Дняпра, а ў 1024 годзе Мсціслаў {{нп5|Бітва пры Ліствене|перамог|ru|Битва при Листвене}} у жорсткай бітве войскі Яраслава пад кіраўніцтвам варага {{нп5|Якун Сляпы|Якуна|ru|Якун Слепой}} пад [[Малы Ліствен|Ліственам]] (каля Чарнігава). Яраслаў вярнуўся ў адданы яму Ноўгарад.
Мсціслаў перанёс сваю сталіцу ў Чарнігаў і, накіраваў паслоў да Яраслава, прапанаваў падзяліць з ім зямлі па Дняпры і спыніць вайну:
{{цытата|Сядай у сваім Кіеве, ты — старэйшы брат, а мне хай будзе гэты бок.}}
=== Двоеўладдзе з Мсціславам ===
Яраслаў не давяраў брату і вярнуўся толькі сабраўшы на поўначы вялікае войска; тады ён заключыў з братам мір каля Гарадца (верагодна, каля Кіева), па якім Русь была падзеленая на дзве часткі па [[Рака Дняпро|Дняпры]]: вобласці на ўсход Дняпра (апроч [[Пераяслаў-Хмяльніцкі|Пераяслаўля]]) атрымаў Мсціслаў, а на захад — Яраслаў (1025).
У 1028 годзе нарвежскі кароль [[Олаф II Святы|Олаф]] (пасля празваны Святым), быў вымушаны бегчы ў Ноўгарад. Ён прыбыў туды разам з пяцігадовым сынам [[Магнус I Добры|Магнусам]], пакінуўшы ў Швецыі яго маці {{нп5|Альвхільд|Альвхільд (Астрыд)|no|Alvhild}}. У Ноўгарадзе Інгігерда, зводная сястра маці Магнуса, жонка Яраслава і былая нявеста Олафа, настаяла, каб Магнус застаўся ў Яраслава пасля вяртання караля ў Нарвегію ў 1030 годзе, дзе той і загінуў {{нп5|Бітва пры Стыкластадзіры|у бітве за нарвежскі пасад|ru|Битва при Стикластадире}}.
У 1030 годзе Яраслаў узяў [[Бэлз]] у [[Галіцыя|Галіцыі]], а таксама хадзіў на чудзь і зацвердзіў сваю ўладу на берагах [[Чудское возера|Чудскога возера]], дзе пабудаваў горад і назваў яго [[Тарту|Юр’евым]], у гонар свайго анёла.
У гэты час супраць караля [[Мешка II]] у Польскай зямлі паднялося паўстанне, народ забіваў [[епіскап]]аў, [[святар]]оў і [[баярын|баяраў]].
У 1031 годзе Яраслаў і Мсціслаў, падтрымаўшы дамаганні [[Безпрым]]а на польскі прастол, сабралі вялікае войска і пайшлі на палякаў, адваявалі {{нп5|Чэрвенскія гарады||ru|Червенские города}} [[Пшэмысль]] і {{нп5|Чэрвен||ru|Червен}}, заваявалі польскія землі, і, узяўшы ў палон мноства палякаў, падзялілі іх. Яраслаў рассяліў палонных па {{нп5|Рось (прыток Дняпра)|Росі|ru|Рось}} ў гарадках для абароны ад качэўнікаў, а Мсціслаў — на правабярэжжы Дняпра.
Напярэдадні, у тым самым 1031 годзе {{нп5|Харальд III Суровы||ru|Харальд III Суровый}}, кароль Нарвегіі, зводны брат [[Олаф II Святы|Олафа Святога]], уцёк да Яраслава Мудрага і служыў у яго дружыне. Як прынята лічыць, ён прымаў удзел у кампаніі Яраслава супраць палякаў і быў адным з кіраўнікоў войска. Пасля Харальд стаў зяцем Яраслава, узяўшы шлюб з [[Лізавета Яраслаўна|Лізаветай]].
Ёсць звесткі пра паходзе пры Яраславе да [[Урал|Уральскага хрыбта]], пад кіраўніцтвам нейкага {{нп5|Улеб, ваявода|Улеба|ru|Улеб (воевода)}} (1032).
У 1034 годзе Яраслаў ставіць князем наўгародскім сына [[Уладзімір Яраславіч|Уладзіміра]].
Яраслаў, будучы вялікім князем Кіеўскім, аддаваў перавагу знаходжанню ў Ноўгарадзе да самай смерці брата Мсціслава. У 1035 годзе Мсціслаў памёр і Яраслаў стаў аднаўладцам Русі.
=== Кіеўскі перыяд ===
У тым самым 1035 годзе Яраслаў пасадзіў у вязніцу (поруб) свайго брата, [[Князі пскоўскія|пскоўскага князя]] [[Судзіслаў Уладзіміравіч|Судзіслава]], агаворанага, па словах летапісаў, перад ім. Прычына гневу Яраслава на брата невядомая; імаверна, апошні выяўляў дамаганні на падзел вымарачных валасцей, якія пераходзілі цалкам да Яраслава. У руках Яраслава былі сабраныя ўсе вобласці Русі, апроч [[Полацкае княства|Полацкага княства]]. Толькі пасля гэтага Яраслаў пераехаў з дваром з Ноўгарада ў Кіеў.
У 1036 летапісы адзначаюць аблогу Кіева печанегамі, у адсутнасць Яраслава, які тым часам быў у Ноўгарадзе. Атрымаўшы аб гэтым вестку, Яраслаў паспяшаўся на дапамогу і ўшчэнт разбіў печанегаў пад самымі сценамі Кіева. Пасля гэтай паразы напады печанегаў на [[Кіеўская Русь|Русь]] спыняюцца. У памяць пра перамогу над печанегамі князь заклаў знакаміты [[Сафійскі сабор, Кіеў|сабор Святой Сафіі]] ў Кіеве, для роспісу храма былі выкліканыя мастакі з [[Горад Канстанцінопаль|Канстанцінопаля]].
У гэтым жа годзе пасля смерці брата Мсціслава Уладзіміравіча Яраслаў стаў аднаасобным кіраўніком большай часткі Кіеўскай Русі, за выключэннем [[Полацкае княства|Полацкага княства]], дзе княжыў яго пляменнік [[Брачыслаў Ізяславіч|Брачыслаў]], а пасля смерці апошняга ў 1044 — [[Усяслаў Брачыславіч]].
У 1038 годзе войскі Яраслава здзейснілі паход на [[яцвягі|яцвягаў]], у 1040 годзе на Літву, а ў [[1041]] годзе водны паход на [[ладдзя]]х у [[Мазовія|Мазовію]]. У [[1042]] годзе яго сын [[Уладзімір Яраславіч|Уладзімір]] перамог {{нп5|ямь||ru|Емь}}, прычым у гэтым паходзе здарыўся вялікі падзеж коней, дружына Уладзіміра вярнулася амаль без іх. Прыкладна ў гэты час (1038—1043) ад [[Кнуд Вялікі|Кнуда Вялікага]] да Яраслава бег англійскі прынц {{нп5|Эдуард Выгнаннік||ru|Эдуард Изгнанник}}. Акрамя таго, у 1042 князь Яраслаў Мудры аказаў вялікую дапамогу ў барацьбе за польскі каралеўскі трон унуку [[Баляслаў I Храбры|Баляслава Храбрага]] — [[Казімір I Аднавіцель|Казіміру I]]. Некалькі разоў Яраслаў хадзіў у Польшчу на дапамогу каралю Казіміру для ўціхамірвання паўсталай Мазовіі; апошні паход быў у 1047.
Казімір узяў у жонкі сястру Яраслава — Марыю, якая стала польскай каралевай [[Марыя Дабранега|Дабранегай]]. Гэты шлюб быў заключаны паралельна з жаніцьбай сына Яраслава [[Ізяслаў Яраславіч|Ізяслава]] на сястры Казіміра — [[Гертруда Польская|Гертрудзе]], у знак саюза з Польшчай.
Тым часам адбывалася і апошняе варожае сутыкненнем Русі з грэкамі, адзін з рускіх купцоў быў забіты ў сварцы з грэчаскімі ў Канстанцінопалі. Не атрымаўшы задавальнення за крыўду, у 1043 годзе, Яраслаў, з прычыны забойства аднаго рускага купца<ref name=KMN />, паслаў у {{нп5|Руска-візантыйская вайна 1043 года|паход|ru|Русско-византийская война 1043 года}} супраць Візантыі вялікі флот пад камандаваннем свайго старэйшага сына Уладзіміра разам з {{нп5|Харальд III Суровы|Харальдам Суровым|ru|Харальд III Суровый}} і наўгародскім ваяводам [[Вышата|Вышатам]] у часы [[Канстанцін IX Манамах|імператара Канстанціна Манамаха]], ваенныя дзеянні разгарнуліся на моры і сушы з пераменным поспехам. Бура рассеяла рускія караблі; Уладзімір вынішчыў пасланы на яго праслед грэчаскі флот, але Вышата быў акружаны і ўзяты ў палон пры [[Горад Варна|Варне]]. У 1046 годзе заключаны мір; палонныя абодвух бакоў вернутыя, і дружалюбныя адносіны змацаваныя шлюбам сына Яраслава [[Усевалад Яраславіч|Усевалада]] з {{нп5|Манамахіня|візантыйскай царэўнай|ru|Мономахиня}}.
У 1044 годзе Яраслаў арганізаваў паход на Літву.
У 1045 годзе вялікі князь Яраслаў Мудры і [[князь|княгіня]] [[Інгігерда|Ірына (Інгігерда)]] накіраваліся ў [[Горад Вялікі Ноўгарад|Ноўгарад]] з [[Горад Кіеў|Кіева]] да сына [[Уладзімір Яраславіч|Уладзіміру]] на закладку ім каменнага [[Сафійскі сабор, Ноўгарад|Сафійскага сабора]], замест згарэлага драўлянага.
У 1047 годзе адбыўся разрыў Яраславам Мудрым саюза з Польшчай.
У 1048 годзе ў Кіеў прыбылі паслы [[Генрых I, кароль Францыі|Генрыха I Французскага]] — прасіць рукі дачкі Яраслава [[Ганна Яраслаўна|Ганны]].
Княжанне Яраслава Мудрага працягвалася 37 гадоў. Апошнія гады жыцця Яраслаў правёў у [[Вышгарад]]зе.
=== Смерць і пахаванне ===
[[Файл:Саркофаг Ярослава Мудрого.jpg|міні|250px|Саркафаг Яраслава Мудрага ў Кіеве]]Памёр Яраслаў Мудры 20 лютага 1054 года ў [[Вышгарад]]зе ў дзень свята {{нп5|Урачыстасць Праваслаўя|Урачыстасці Праваслаўя|ru|Торжество православия}}{{sfn|Карпов|2010|с=454}} на руках сына Усевалада, перажыўшы на чатыры гады сваю жонку Інгігерду і на два гады старэйшага сына Уладзіміра.
У надпісе ([[графіці]]) на цэнтральным нефе [[Сафійскі сабор, Кіеў|Сафійскага сабора]] пад {{нп5|кцітар|кцітарскай|ru|Ктитор}} фрэскай самога Яраслава Мудрага, датаванай 1054 годам, гаворыцца пра смерць «цара нашага»: «''В 6562 мца феврари 20 успен(и)е ц(а)ря наш(е)го в в(оскресенье) в (н)еде(лю) (му)ч Феодора''». У розных летапісах дакладная дата смерці Яраслава вызначалася па-рознаму: або 19 лютага, альбо 20-га. Гэтыя рознагалоссі акадэмік [[Барыс Аляксандравіч Рыбакоў|Б. Рыбакоў]] тлумачыць тым, што Яраслаў памёр у ноч з суботы на нядзелю. У Старажытнай Русі для вызначэння пачатку дня існавала два прынцыпы: па царкоўным рахунку — з поўначы, у побыце — са світання. Вось чаму па-рознаму называецца і дата смерці Яраслава: па адным разліку гэта была яшчэ субота, а па іншаму, царкоўнаму, — ужо нядзеля<ref name="Рыбаков">[http://nplit.ru/books/item/f00/s00/z0000007/st026.shtml Граффити Софии Киевской]</ref>. Гісторык А. Карпаў лічыць, што князь мог памерці 19 (па летапісе), а пахавалі яго 20-га{{sfn|Карпов|2010|с=14}}.
Тым не менш, дата смерці не прымаецца ўсімі даследнікамі. {{нп5|Віктар Кузьміч Зібараў|В. К. Зібараў|ru|Зиборов, Виктор Кузьмич}} датуе гэту падзею 17 лютага 1054 года<ref>Зиборов В. К. Киевские граффити и дата смерти Ярослава Мудрого (источниковедческий анализ)//Генезис и развитие феодализма в России. Л., 1988.</ref>.
Яраслаў быў пахаваны ў [[Сафійскі сабор, Кіеў|Сафійскім саборы]] ў былой грабніцы святога [[Клімент I, Папа Рымскі|рымскага папы Клімента I]], шасцітоннай з {{нп5|Праканескі мармур|праканескага мармуру|de|Prokonnesischer Marmor}}, якую яго бацька [[Уладзімір Святаславіч]] вывез з заваяванага ім візантыйскага [[Херсанес Таўрычаскі|Херсанеса]]. Грабніца цэлая да гэтага часу.
== Сума дзейнасці ==
Як відаць з летапісаў, Яраслаў не пакінуў па сабе такой добрай памяці, як яго бацька. Па водгуку летапісу, «''ён быў кульгавы, але розум у яго быў добры ды на вайне быў храбры''»; пры гэтым дададзена яшчэ, што ён сам кнігі чытаў — заўвага, якая сведчыць аб яго дзіўнай для таго часу вучонасці.
Княжанне Яраслава важна як эпоха вышэйшага росквіту Русі, пасля якога яна хутка стала хіліцца да заняпаду. Значэнне Яраслава ў яе гісторыі засноўваецца галоўным чынам не на ўдалых войнах і знешніх дынастычных сувязях з Захадам, а на яго працы па ўнутранаму ўладкаванню Русі. Ён садзейнічаў распаўсюду хрысціянства, развіццю неабходнага для гэтага асветы і падрыхтоўкі святароў з рускіх.
Яраслаў заснаваў у Кіеве, на месцы сваёй перамогі над печанегамі, [[Сафійскі сабор, Кіеў|храм Святой Сафіі]], пышна ўпрыгожыў яго [[фрэска]]мі і [[мазаіка]]й; пабудаваў там жа {{нп5|Георгіеўская царква, Кіеў|манастыр Святога Георгія|ru|Георгиевская церковь (Киев)}} і {{нп5|Ірынінская царква|манастыр Святой Ірыны|ru|Ирининская церковь}} (у гонар анёла сваёй жонкі). Кіеўскі храм св. Сафіі пабудаваны ў перайманне [[Сафійскі сабор, Канстанцінопаль|цараградскага]]. Яраслаў не шкадаваў сродкаў на цэрквы, запрашаючы для гэтага грэчаскіх майстроў. Наогул ён упрыгожыў Кіеў шматлікімі пабудовамі, абвёў яго новымі каменнымі сценамі з [[Залатыя вароты, Кіеў|Залатымі варотамі]] (у перайманне такіх жа {{нп5|Залатыя вароты, Канстанцінопаль|цараградскіх|pl|Złota Brama w Konstantynopolu}}), а над імі — {{нп5|Дабравешчанская царква, Кіеў|царкву ў гонар Звеставання|ru|Благовещенская церковь (Киев)}}.
Яраслаў прыкладаў нямала высілкаў і для ўнутранага добраўпарадкавання рускай царквы і паспяховага развіцця хрысціянскай веры. Калі ў канцы яго княжання трэба было паставіць новага мітрапаліта, Яраслаў загадаў сабору рускіх епіскапаў паставіць мітрапалітам [[Іларыён Кіеўскі|Іларыёна]], святара з Берастава русін родам, жадаючы прадухіліць залежнасць рускай царквы ад Візантыі. Каб занесці ў народ пачаткі хрысціянскай веры, Яраслаў загадаў перакладаць кнігі з грэчаскай на славянскую і шмат сам іх купляў. Усе гэтыя рукапісы Яраслаў паклаў у бібліятэку пабудаванага ім Сафійскага сабора для агульнага карыстання. Для распаўсюджвання пісьменнасці Яраслаў загадаў духавенству навучаць дзяцей, а ў Ноўгарадзе, па позніх летапісных дадзеных, зладзіў вучылішча на 300 хлопчыкаў. Пры Яраславе прыехалі ў Русь з Візантыі царкоўныя спевакі, якія навучылі мясцовых спевакоў асьмагласнаму (дземественнаму) спеву.
Найбольш вядомы Яраслаў як заканадавец, яму прыпісваюць найстарэйшы помнік права Русі — «[[Руская Праўда|Рускую Праўду]]» (або «Устаў», «Суд Яраслаўль»), а таксама царкоўны статут («[[Кормчая кніга|Кормчую кнігу]]»), пераклад візантыйскага {{нп5|Намаканон|Намаканона|ru|Номоканон}}. Немалую ролю ў дзейнасці Яраслава мелі і клопаты пра ўнутранае ўпарадкаванні Русі і яе бяспеку. Падобна бацьку, ён засяляў стэпавыя прасторы, будаваў гарады ([[горад Тарту|Юр’еў]], [[Горад Яраслаўль|Яраслаўль]]), працягваў палітыку папярэднікаў па ахове межаў і гандлёвых шляхоў ад качэўнікаў і па абароне інтарэсаў гандлю ў Візантыі. Яраслаў абгарадзіў гарадкамі паўднёвую мяжу Русі са стэпам.
Час Яраслава быў эпохай дзейных зносін з дзяржавамі Захаду. Яраслаў быў у роднасных сувязях з варагамі: сам ён быў жанаты на шведскай прынцэсе Інгігердзе, а нарвежскі прынц {{нп5|Харальд III Суворы|Гаральд Смелы|ru|Харальд III Суровый}} узяў шлюб з яго дачкой [[Лізавета Яраслаўна|Лізаветай]]. Некаторыя сыны Яраслава таксама былі жанатыя на замежных прынцэсах ([[Усевалад Яраславіч|Усевалад]], [[Святаслаў Яраславіч|Святаслаў]]). Радавітыя варагі знаходзілі прытулак і абарону ў Яраслава ([[Олаў Шатконунг|Олаф]], [[Магнус I Добры|Магнус Добры]], Гаральд Смелы); варажскія гандляры карыстаюцца яго адмысловым заступніцтвам. Сястра Яраслава [[Марыя Дабранега|Марыя]] была замужам за [[Казімір I Аднавіцель|Казімірам Польскім]], другая дачка яго [[Ганна Яраслаўна|Ганна]] — за [[Генрых I, кароль Францыі|Генрыхам I Французскім]], трэцяя, {{нп5|Настасся Яраслаўна|Настасся|ru|Анастасия Ярославна}} — за [[Андраш I|Андрашам I Венгерскім]]. Ёсць звесткі замежных летапісцаў аб роднасных сувязях з англійскімі каралямі і аб знаходжанні пры двары Яраслава двух англійскіх прынцаў, якія шукалі ратунку. Сталіца Яраслава, Кіеў, заходнім падарожнікам падавалася сапернікам [[Горад Канстанцінопаль|Канстанцінопаля]]; яе ажыўленасць, выкліканая даволі інтэнсіўнай для таго часу гандлёвай дзейнасцю, уражвала заходніх пісьменнікаў XI ст.
== Шлюбы, дзеці і дынастычныя сувязі ==
[[Файл:Ярослав Мудрый и Ингигерд Транковского.jpg|міні|250px|{{нп5|Аляксей Іванавіч Транкоўскі|А. І. Транкоўскі|ru|Транковский, Алексей Иванович}}. «Яраслаў Мудры і шведская прынцэса Інгігерда»]]
[[Файл:Córki Jarosława.jpeg|міні|250px|{{нп5|Ганна Яраславаўна|Ганна|ru|Анна Ярославна}}, [[Настасся Яраславаўна|Настасся]], {{нп5|Лізавета Яраславаўна|Лізавета|ru|Елизавета Ярославна}} і [[Агата, жонка Эдуарда Выгнанніка|Агата]]]]
=== Шлюбы ===
* Першая жонка (да 1019) — меркавана, нарвежка на імя Ганна, захопленая ў Кіеве ў палон польскім каралём [[Баляслаў I Храбры|Баляславам Храбрым]] у 1018 годзе, разам з сёстрамі Яраслава і назаўсёды вывезена ў Польшчу{{sfn|Карпов|2010|с=С. 469—470, прим. 25-29}}.
* Другая жонка (з 1019) — '''[[Інгігерда]]''' (у хрышчэнні Ірына, у манастве, магчыма, Ганна); дачка шведскага караля [[Олаф (кароль Швецыі)|Олафа Шатконунга]].
=== Сыны ===
# {{нп5|Ілья Яраславіч|Ілья|ru|Илья Ярославич}} (да 1018 -?) — магчымы сын Яраслава з першай жонкай, вывезены ў Польшчу. Гіпатэтычны князь [[Горад Вялікі Ноўгарад|Ноўгарада]].
# [[Уладзімір Яраславіч|Уладзімір]] (1020—1052) — князь наўгародскі.
# [[Ізяслаў Яраславіч|Ізяслаў]] (Дзмітрый) (1025—1078) — ажаніўся з сястрой польскага караля [[Казімір I Аднавіцель|Казіміра I]] — [[Гертруда Польская|Гертрудай]].
# [[Святаслаў Яраславіч|Святаслаў]] (Мікалай) (1027—1076) — [[Чарнігаўскае княства|князь чарнігаўскі]], мяркуюць, што жанаты быў двойчы: першы раз на Кілікіі (або Кікіліі, Цэцыліі), невядомага паходжання; другі раз верагодна на аўстрыйскай прынцэсе {{нп5|Ода Штадэнская|Одзе|ru|Ода Штаденская}}, дачкі графа Леапольда.
# [[Усевалад Яраславіч|Усевалад]] (Андрэй) (1030—1093) — ажаніўся з {{нп5|Манамахіня|грэчаскай царэўнай|ru|Мономахиня}} (як мяркуецца, дачкой візантыйскага імператара [[Канстанцін IX Манамах|Канстанціна IX Манамаха]]), ад шлюбу з якой нарадзіўся князь [[Уладзімір Манамах]].
# [[Вячаслаў Яраславіч|Вячаслаў]] (1033—1057) — [[смаленскае княства|князь смаленскі]]<ref>[[Мікалай Міхайлавіч Карамзін|М. М. Карамзін]] лічыў, што Вячаслаў быў жанаты з {{нп5|Ода Штадэнская|Одай|ru|Ода Штаденская}}, дачкой графа [[Леапольд Штадэнскі|Леапольда Штадэнскага]], аднак цяпер лічыцца, што яна была жонкай Святаслава, старэйшага брата Вячаслава.</ref>
# [[Ігар Яраславіч|Ігар]] (1036—1060) — [[валынскае княства|князь валынскі]]<ref>Раней лічылася, што ён быў жанаты з германскай прынцэсай {{нп5|Кунігунда фон Арламюндэ|Кунігундай, графіняй Арламюндэ|ru|Кунигунда фон Орламюнде}}. Сучасныя даследчыкі мяркуюць яе жонкай [[Яраполк Ізяславіч|Яраполка Ізяславіча]]</ref>. Некаторыя гісторыкі<ref name="PAE">{{нп5|Аляксандр Яўгенавіч Праснякоў|Пресняков А. Е.|ru|Пресняков, Александр Евгеньевич}} Княжое право в Древней Руси. Лекции по русской истории. Киевская Русь — М.: Наука, 1993 ISBN 5-02-009526-5</ref> адводзяць Ігару пятае месца сярод сыноў Яраслава, у прыватнасці, абапіраючыся на парадак пералічэння сыноў у звестках пра завяшчанне Яраслава Мудрага і вестцы пра тое, што па смерці Вячаслава у Смаленску Ігар быў ''выведзены'' з Уладзіміра («Аповесць мінулых часоў»).
=== Дочкі ===
# [[Лізавета Яраслаўна|Лізавета]], у шлюбе з нарвежскім каралём {{нп5|Харальд III Суровы|Харальдам Суровым|ru|Харальд III Суровый}}.
# [[Анастасія Яраслаўна|Анастасія]], у шлюбе з венгерскім каралём [[Андраш I|Андрашам I]]. У {{нп5|Ціхань (Венгрыя)|Ціхані|pl|Tihany}}, на беразе [[Возера Балатан|Балатана]], у гонар сужэнцаў названа царква, а ў [[Ціханскае абацтва|Ціханскім абацтве]] пастаўлены помнік.
# [[Ганна Яраслаўна|Ганна]], у шлюбе з французскім каралём [[Генрых I, кароль Францыі|Генрыхам I]], ва Францыі вядома як ''Ганна Руская'' або ''Ганна Кіеўская'', у {{нп5|Горад Санліс|Санлісе|ru|Санлис}} ёй пастаўлены помнік<ref>[http://www.monarchruss.org/index.php?option=com_content&task=view&id=372&Itemid=31 Памятник Анне Ярославне Русской — Королеве Франции] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20151001181413/http://www.monarchruss.org/index.php?option=com_content&task=view&id=372&Itemid=31 |date=1 кастрычніка 2015 }}</ref>.
=== Кананізаваныя сваякі ===
Яраслаў (конунг Ярыцлейц) быў шваграм агульнахрысціянскага<ref>Падзелу цэркваў на каталіцкую і праваслаўную ў [[1031]] годзе, калі раскрылі мошчы [[Олаў II Святы|Олафа Святога]], які загінуў у бітве ў [[1030]], яшчэ не было; яно адбылося ў [[1054]] годзе.</ref> будучага святога, нарвежскага конунга [[Олаў II Святы|Олафа Святога]] — яны былі жанатыя на сёстрах: Яраслаў на старэйшай сястры, будучай праваслаўнай<ref>Услаўленне [[Інгігерда|княгіні Ірыны]], у манастве Ганны як святой адбылося праз чатырыста гадоў пасля падзелу цэркваў на каталіцкую і праваслаўную ў [[1054]] годзе.</ref> святой [[Інгігерда|Інгігердзе]], Олаф на малодшай сястры — {{нп5|Астрыд Олафсдоцір|Астрыд||Astrid Olofsdotter of Sweden}}.
{{main|Інгігерда}}
Да таго ў абодвух святых была адна нявеста — прынцэса Інгігерда Шведская (на Русі жонка княгіня Ірына), якая вясной 1018 года дала згоду выйсці замуж за Олафа Нарвежскага і ўласнаручна вышыла плашч з залатой зашпількай свайму жаніху, а ўвосень таго ж года па патрабаванні [[Олаф Шатконунг|бацькі]] дала згоду выйсці замуж за Яраслава (вяселле адбылося ў 1019). Рамантычныя адносіны Олафа і Інгігерды з 1018 па 1030 апісваюцца ў трох скандынаўскіх сагах: «[[Сага аб Олафе Святом|Сазе аб Олафе Святом]]», «[[Сага аб Эймундзе|Сазе аб Эймундзе]]» і т. зв. «{{нп5|Гнілая скура|Гнілой скуры|ru|Гнилая кожа}}». У 1029 годзе Олаф, будучы ў выгнанні ў Ноўгарадзе, напісаў вісу (верш) аб Інгігердзе; частка яго дайшла да цяперашняга часу. Згодна з сагамі, Олаф у Ноўгарадзе зімой 1029/1030 явіў два цуды вылячэння: у прыватнасці, вылечыў цяжка хворага дзевяцігадовага сына Яраслава і Інгігерды, будучага праваслаўнага святога [[Уладзімір Яраславіч|Уладзіміра]] (Вальдэмара). Пасля гібелі і праслаўлення Олафа ў Ноўгарадзе, былым стольным горадзе Яраслава, была ўзведзена {{нп5|Царква святога Олафа, Ноўгарад|царква Олафа Святога|ru|Церковь Святого Олафа (Новгород)}}, празваная ў народзе «варажскай».
Малалетні сын будучага святога Олафа [[Магнус I Добры|Магнус Добры]] быў пасля гібелі бацькі усыноўлены будучым святым Яраславам Мудрым, выхоўваўся ў яго сям’і і па дасягненні паўналецця пры дапамозе прыёмнага бацькі атрымаў назад трон Нарвегіі, а затым і Даніі.
Таксама Яраслаў Мудры — брат праваслаўных<ref>Услаўленне князёў Барыса і Глеба як святых адбылося пасля скону Яраслава Мудрага, пасля падзелу цэркваў [[1054]] года на каталіцкую і праваслаўную.</ref>, першых праслаўленых на Русі святых — князёў {{нп5|Барыс Уладзіміравіч, князь растоўскі|Барыса|ru|Борис Владимирович (князь ростовский)}} і {{нп5|Глеб Уладзіміравіч, князь мурамскі|Глеба|ru|Глеб Владимирович (князь муромский)}}, бацька праваслаўнага святога [[Уладзімір Яраславіч|Уладзіміра Яраславіча]], дзед мясцовага праваслаўнага святога [[Уладзімір Манамах|Уладзіміра Манамаха]] і каталіцкага {{нп5|Гуга Вялікі, граф Вермандуа|Гуга Вялікага, графа Вермандуа|ru|Гуго Великий (граф Вермандуа)}}.
=== Спрэчная генеалогія ===
Існуе таксама пункт гледжання, што ў Яраслава Мудрага была яшчэ адна дачка па імені [[Агата, жонка Эдуарда Выгнанніка|Агата]], якая стала жонкай {{нп5|Эдуард Выгнаннік|Эдуарда Выгнанніка|ru|Эдуард Изгнанник}}, спадкаемцу [[Англія|Англіі]]. Некаторымі даследчыкамі ставіцца пад сумнеў факт, што Яраслаў быў сынам Рагнеды, а таксама ёсць [[гіпотэза]]<ref>''Назаренко А. В.''Древняя Русь на международных путях. — М.: Языки русской культуры, 2001.</ref>, што ў яго была жонка — Ганна, якая памерла каля 1018 года. Магчыма, Ганна была нарвежка, а ў 1018 годзе яна была захоплена ў палон [[Баляслаў I Храбры|Баляславам Храбрым]] падчас {{нп5|Кіеўскі паход Баляслава I|захопу Кіева|ru|Киевский поход Болеслава I}}. Там жа вылучаецца гіпотэза пра тое, што нейкі {{нп5|Ілья Яраславіч|Ілля|ru|Илья Ярославич}} — «сын караля Русі» Яраслава Мудрага.
Паходжанне жонкі аднаго з сыноў — германскай прынцэсы {{нп5|Ода Штадэнская|Оды|ru|Ода Штаденская}}, дачкі Леапольда, — з’яўляецца спрэчным фактам у частцы прыналежнасці да роду Штадэнаў (уладарам [[Паўночная марка|Паўночнай маркі]]) або да {{нп5|Род Бабенбергаў|Бабенбергаў|ru|Бабенберги}} (уладарам [[Аўстрыя|Аўстрыі]] да [[Род Габсбургаў|Габсбургаў]]). Спрэчным з’яўляецца і тое, чыёй жонкай была Ода — Уладзіміра, Святаслава або Вячаслава. Сёння пануючым з’яўляецца пункт гледжання, што Ода Леапольдаўна была жонкай Святаслава і паходзіла з роду Бабенбергаў<ref name="Nazdratenko_Cool_ODSSJM">[http://www.hrono.ru/statii/2006/nazar_yarosl.html ''Назаренко А. В.'' О династических связях сыновей Ярослава Мудрого. Отечественная история / РАН. Ин-т рос. истории. — М.: Наука, 1994. — N 4-5.\\Проект «Хронос»]</ref>.
== Ускрыцці грабніцы, даследаванне і лёс рэштак ==
Саркафаг адкрывалі ў 1936, 1939 і 1964 гадах і праводзілі не заўсёды кваліфікаваныя даследаванні.
Па выніках ускрыцця студзеня 1939 года{{sfn|Карпов|2010|с=456}} антраполаг [[Міхаіл Міхайлавіч Герасімаў|Міхаіл Герасімаў]] у 1940 годзе стварыў скульптурны партрэт князя. Рост князя быў 175 см. Твар славянскага тыпу, сярэдняй вышыні лоб, вузкае пераноссе, моцна выступаючы нос, буйныя вочы, рэзка акрэслены рот (практычна з усімі зубамі, што сустракалася тады ў старасці вельмі рэдка), рэзка выступаючы падбародак{{sfn|Карпов|2010|с=456}}. Вядома таксама, што ён быў кульгавы (з-за чаго дрэнна хадзіў): па адной з версій — ад нараджэння, па іншай — у выніку ранення ў бітве. Правая нага князя Яраслава была даўжэйшай, чым левая, з-за пашкоджання тазасцегнавага і каленнага суставаў. Магчыма, гэта было следствам спадчыннай {{нп5|хвароба Пертэса|хваробы Пертэса|ru|Болезнь Пертеса}}.
=== Страта рэштак ===
Па паведамленні часопіса {{нп5|Newsweek||ru|Newsweek}}, пры ўскрыцці скрыні з парэшткамі Яраслава Мудрага 10 верасня 2009 было ўстаноўлена, што ў ім знаходзіцца, як мяркуецца, толькі шкілет жонкі Яраслава княгіні Інгігерды{{sfn|Карпов|2010|с=456}}<ref>Максимов Н. [http://www.runewsweek.ru/science/35690/ Там или пропал] // [[Newsweek]]. 09.08.2010</ref><ref>Шкілет жанчыны 50-60 гадоў, на думку антраполага {{нп5|Сяргей Аляксеевіч Нікіцін|С. А. Нікіціна|ru|Никитин, Сергей Алексеевич}}, з вялікай ступенню верагоднасці належыць яго блізкай сваячцы</ref>.
Апублікаваныя ў сакавіку 2011 года вынікі генетычнай экспертызы такія: у грабніцы спачываюць не мужчынскія, а толькі жаночыя парэшткі, прычым складзеныя з двух шкілетаў, якія датуюцца зусім розных часам: адзін шкілет часоў Кіеўскай Русі, а другі на тысячу гадоў старажытней, то бок часоў скіфскіх паселішчаў. Парэшткі кіеўскага часу, па сцвярджэнні навукоўцаў-антраполагаў, належаць жанчыне, якая пры жыцці шмат займалася цяжкай фізічнай працай, — відавочна не княжаскага роду. Першым пра жаночыя рэшткі сярод знойдзеных шкілетаў напісаў яшчэ [[Міхаіл Міхайлавіч Герасімаў|М. М. Герасімаў]] у 1939 годзе. Тады было абвешчана, што акрамя Яраслава Мудрага ў грабніцы пахаваныя і іншыя людзі. На след праху Яраслава Мудрага можа вывесці абраз Міколы Мокрага, які быў вывезены з Сафійскага сабора прадстаўнікамі [[Украінская Грэка-Каталіцкая Царква|УГКЦ]], якія адступалі разам з {{нп5|Акупацыя тэрыторыі СССР войскамі Трэцяга рэйха і яго саюзнікаў|нямецкімі акупантамі|ru|Оккупация территории СССР войсками Третьего рейха и его союзников}} з Кіева восенню 1943 года. Абраз быў знойдзены ў Свята-Траецкім храме ([[Горад Бруклін|Бруклін]], Нью-Ёрк, ЗША) у 1973 годзе. На думку гісторыкаў, астанкі вялікага князя таксама варта шукаць у ЗША<ref>[http://www.vesti.ru/videos?vid=322247 В саркофаге великого князя Ярослава оказался чужой прах] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20140721000448/http://www.vesti.ru/videos?vid=322247|date=21 ліпеня 2014}}</ref><ref>[http://nativum.com/2010/04/13/na-ukraine-propali-moshhi-yaroslava-mudrogo На Украине пропали мощи Ярослава Мудрого] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20111101170150/http://nativum.com/2010/04/13/na-ukraine-propali-moshhi-yaroslava-mudrogo/|date=1 лістапада 2011}}</ref>, дзе яны знаходзяцца ў распараджэнні {{нп5|Украінская праваслаўная царква ў ЗША|Украінскай праваслаўнай царквы ў ЗША|ru|Украинская православная церковь в США}} (юрысдыкцыя [[Канстанцінопальская праваслаўная царква|Канстанцінопальскага патрыярхата]]).
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{артыкул|аўтар=Воронин Н. Н.|загаловак=Медвежий культ в Верхнем Поволжье в XI веке|выданне=Краеведческие записки. Вып. IV|месца=Ярославль|год=1960|старонкі=25-93|ref=Воронин}}
* {{h|Карпов|2010|}}''Карпов А. Ю.'' Ярослав Мудрый. — 3-е изд.. — М.: Молодая гвардия, 2010. — 592 с. — (Жизнь замечательных людей: Серия биографий; Вып. 1210 (1410)). — 5000 экз. — ISBN 978-5-235-03311-5.
* {{артыкул|аўтар=Ленивцев М.|загаловак=Описание построения города Ярославля|выданне=Отечественные записки|год=1827|том=84|старонкі=7-10|ref=Ленивцев}}
* {{кніга|аўтар=Мейерович М. Г. |загаловак=Так начинался Ярославль|месца=Ярославль|выдавецтва=Верхне-Волжское книжное издательство|год=1984|старонак=63|ref=Мейерович}}
* {{кніга
|аўтар = [[Валерый Барысавіч Перхаўка|Перхавко В. Б.]], Сухарев Ю. В.
|загаловак = Воители Руси IX-XIII вв.
|спасылка =
|адказны =
|месца = Москва
|выдавецтва = Вече
|год = 2006
|том =
|старонак =
|старонкі =
|isbn = 5-9533-1256-3
|ref = Перхавко, Сухарев
}}
* {{кніга
|аўтар = Пчелов Е. В.
|частка =
|загаловак = Рюриковичи. История династии.
|арыгінал =
|спасылка =
|адказны =
|выданне =
|месца = М.
|выдавецтва =
|год = 2001
|том =
|старонкі =
|старонак = 479 с., ил.
|серыя =
|isbn =
|тыраж =
|ref = Пчелов
}}
* {{артыкул|аўтар=Сахарова Е.|загаловак=Роковые цифры Ярославля|спасылка=http://www.city-yar.ru/home/millennium/smi/3.html|выданне=«Юность», 7 июля|год=2004|ref=Сахарова}}
* ''Сегеда С. П., Бужилова А. П., Добровольская М. В., Потехина И. Д.'' Антропологическая экспертиза останков из саркофага Ярослава Мудрого Текст научной статьи по специальности «История и археология» // Вестник Московского университета. Серия 23. Антропология. 2013. № 4.
* {{h|Татищев|1994-1996|}}''Татищев В.'' Собрание сочинений: В 8-ми томах. — М.: Ладомир, 1994—1996.
* {{h|Толочко|2008|}}''Толочко П. П.'' О происхождении Ярослава Мудрого // [http://irbis-nbuv.gov.ua/ulib/item/ukr0000015047 Ярослав Мудрый и его эпоха] : сборник / ред.: И. Н. Данилевский, Е. А. Мельникова; Рос. акад наук, Ин-т всеобщ. истории. — Москва: Индрик, 2008. — 216 c. — С. 8-14.
{{Уладары Кіеўскай Русі}}
{{Wikidata/Ancestors}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Дабраверныя]]
[[Катэгорыя:Вялікія князі кіеўскія]]
[[Катэгорыя:Князі наўгародскія]]
[[Катэгорыя:Князі растоўскія]]
[[Катэгорыя:Персанажы Слова пра паход Ігараў]]
[[Катэгорыя:Святыя паводле алфавіта]]
[[Катэгорыя:Рускія праваслаўныя святыя]]
[[Катэгорыя:Хрысціянскія святыя XI стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Кананізаваныя князі]]
[[Катэгорыя:Кананізаваныя ў XXI стагоддзі]]
[[Катэгорыя:Рурыкавічы]]
[[Катэгорыя:Кіраўнікі Еўропы XI стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Рускія князі XI стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Военачальнікі Старажытнай Русі]]
[[Катэгорыя:Заснавальнікі гарадоў]]
[[Катэгорыя:Пахаваныя ў Сафійскім саборы (Кіеў)]]
[[Катэгорыя:Конунгі Гардарыкі]]
ou5e6don28w9kuprhhwz2mpgfvk4jff
Андрэй Іванавіч Александровіч
0
16790
4191254
4124092
2022-08-21T15:05:06Z
Agonum
61098
/* Паэтычныя кнігі */
wikitext
text/x-wiki
{{Пісьменнік
| Псеўданімы = А. А-віч, А. Андр., Андр. Ал-іч, А. Худніцкі, Чыгуначнік Бэцін
}}
{{Цёзкі2|Александровіч}}
'''Андрэй Александро́віч''' ({{ДН|9|1|1906|22}}, {{МН|Мінск||}} — {{ДС|6|1|1963}}, [[Падмаскоўе]]) — беларускі {{паэт|СССР|Беларусі}}, {{перакладчык|СССР|Беларусі|паэзіі на беларускую мову|з рускай мовы|з літоўскай мовы|з украінскай мовы}}, {{публіцыст|СССР|Беларусі}}, {{крытык|СССР|Беларусі}}. Член [[ЦВК БССР]] ([[1931]]—[[1937]]), кандыдат у члены [[ЦК КП(б)Б]] ([[1936]]—[[1937]]). Брат [[Аляксандра Іванаўна Александровіч|Аляксандры (Алесі) Александровіч]].
== Біяграфія ==
Cкончыў [[МБПТ]] ([[1925]]), [[БДУ]] ([[1930]]<ref name="БС">{{кніга
|аўтар =
|частка = Александрович Андрей Иванович
|загаловак = Биографический справочник
|арыгінал =
|спасылка =
|адказны =
|выданне =
|месца = Мн.
|выдавецтва = «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки
|год = 1982
|том = 5
|старонкі = 17-18
|старонак = 737
|серыя =
|isbn =
|тыраж =
}}</ref>). Кіраваў распрацоўкай [[руска-беларускі слоўнік Александровіча|нарматыўнага руска-беларускага слоўніка]] (1931—1937). Член-карэспандэнт [[АН БССР]]<ref name="БС"/><ref>[https://cloud.mail.ru/public/QqMb/aYjsj9dhF Пасведчанне пра абранне членам-карэспандэнтам АН БССР]</ref>, намеснік старшыні праўлення [[СП БССР]] (1934—1937), дырэктар [[Інстытут мовазнаўства НАНБ|Інстытута мовы БелАН]].
Падчас [[рэпрэсіі ў БССР, 1929-1931|рэпрэсій 1929—1931 гг.]] выступіў супраць «[[нацдэм]]аў» (паэма «Цені на сонцы»<ref>[https://cloud.mail.ru/public/U83W/RZ7DGYghF «Цені на сонцы»]</ref>, выступленне на III пленуме праўлення [[СП СССР]]<ref>[https://cloud.mail.ru/public/pfqE/m18M69Qno Тэкст выступленне на III-м пленуме праўлення СП СССР]</ref>). Падчас [[рэпрэсіі ў БССР, 1937-1938|рэпрэсій 1937—1938 гг.]] арыштаваны (2.7.1938), асуджаны на 15 гадоў лагераў. У 1938—1947 гадах — на Крайняй Поўначы, працаваў на будоўлі Нарыльскага металургічнага камбіната. Тэрмін зняволення быў скарочаны да 8 гадоў, і ў 1947 годзе ён выйшаў на волю. У 1948 годзе яму забаранілі працаваць у друку. Быў зноў арыштаваны 26 лютага 1949 года і сасланы ў Краснаярскі край. Рэабілітаваны ў 1955 годзе. Потым жыў і працаваў у Мінску. Памёр у санаторыі ў Падмаскоўі. Пахаваны ў Мінску на Усходніх могiлках<ref>[https://cloud.mail.ru/public/AyzT/VC4jNzCUA Фота магілы на Ўсходніх могiлках]</ref>.
== У літаратуры ==
Адзін з арганізатараў літаратурнага аб’яднання «[[Маладняк (літаратурнае аб’яднанне)|Маладняк]]»<ref name="БС"/>. Рэдактар часопіса «Малады араты» (1925), працаваў у рэдакцыях розных рэгіянальных і мінскіх выданняў («Наш працаўнік», «[[Полацкі веснік|Чырвоная Полаччына]]», «Бальшавік Беларусі», «Заклік»). Першыя паэтычныя зборнікі «Па беларускім бруку», «Прозалаць». Паэма «Цені на сонцы» ([[1930]]), прысвечаная выкрыванню «нацдэмаў». У 1947—1948 гадах, да забароны займацца літаратурнай дзейнасцю, літсупрацоўнік шматтыражкі Мінскага трактарнага завода.
Апяваў рэвалюцыйнае пераўтварэнне жыцця, будаўніцтва сацыялізму, сяброўства савецкіх народаў, паказваў працоўныя будні працоўнага чалавека, напружанасць класавай барацьбы, нацыянальна-вызваленчую барацьбу працоўных Заходняй Беларусі. Шмат увагі надаў праблеме выхавання новага чалавека<ref name="БС"/>. Пісаў кнігі для дзяцей<ref name="БС"/>.
У друку карыстаўся псеўданімамі: А.А-віч, А.Андр., Андр. Ал-іч, А.Худніцкі, Чыгуначнік Бэцін.
Яшчэ ў гады [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] стаў удзельнікам хору [[Уладзімір Васільевіч Тэраўскі|У. Тэраўскага]]. Наведваў «[[Беларуская хатка, Мінск|Беларускую хатку]]».
== Бібліяграфія ==
<div class="references-small" style="-moz-column-count:3; column-count:3; -webkit-column-count:3;">
=== Паэтычныя кнігі ===
* Зборнік вершаў «Камсамольская нота» (Сумесна з А. Вольным; «Комсомольская нота», 1924)
*[https://cloud.mail.ru/public/U6BX/dwKXxoreQ Паўстанцы. Паэма-інсцэніроўка] (1925)
* Зборнік вершаў «Па беларускім бруку» ([https://cloud.mail.ru/public/rEoj/WTYp4564U 1925], [https://cloud.mail.ru/public/nGvn/CaTLykTjY 1928])
* Зборнік вершаў «[https://cloud.mail.ru/public/7Wbi/kiefAsE9K Прозалаць]» (1926)
* Зборнік вершаў «[https://cloud.mail.ru/public/Xv4g/NT9ZDhm32 Угрунь]» (1927)
* Зборнік вершаў «[https://cloud.mail.ru/public/ncuJ/ZLSKHBdL8 Фабрыка смерці]» (1929)
* Паэма «Цені на сонцы» (1930, [https://cloud.mail.ru/public/ctez/1QmEKL4Zi 1931], [https://cloud.mail.ru/public/YccB/cHXJMX9bv 1936])
* Паэма «[https://cloud.mail.ru/public/wfuc/sP4krDxNj Паэма імя Вызвалення]», 1930)
* Зборнік вершаў «Установка» («Устаноўка», 1930)
* Зборнік вершаў «[https://cloud.mail.ru/public/AoJn/dPUdiSMqh Гудкі]» (1930)
* Зборнік «[https://cloud.mail.ru/public/uZhU/KSFUdanbG Вершы і паэмы]» (1931)
* Зборнік вершаў і паэма («[https://cloud.mail.ru/public/LDPu/KUmg3Hysv Нараджэнне чалавека]», 1931)
* [https://cloud.mail.ru/public/ctbo/TS6t4Xvfr Творы. Кніга 2. Напор. Нараджэнне чалавека] (1932)
* [https://cloud.mail.ru/public/bhq5/LP19ab8id Творы. Кніга 1. Вершы і поэмы] (1933)
* Паэма «[https://cloud.mail.ru/public/nmSp/qVpW2DBvS Напор]» (1933)
* Зборнік вершаў «[https://cloud.mail.ru/public/CFbE/o1NFcKC1g Узброеныя песні]» (1936)
* Зборнік вершаў «[https://cloud.mail.ru/public/TqSv/e2WunWaDc Солнце и песни]» (1936)
* [https://cloud.mail.ru/public/qLpF/sMbxbftHV Вялікаму Сталіну ад беларускага народа] (сааўтары Я. Купала, Я. Колас, П. Броўка, П. Глебка, І. Харык) (1937)
* [https://cloud.mail.ru/public/1aU8/yfmx8TYGS Ад шчырага сэрца. Пісьмы беларускага народа таварышу Сталіну]. (Я. Купала, Я. Колас, П. Броўка, П. Глебка. Тэкст з 1936 года, сярод сааўтараў няма А. Александровіча і І. Харыка) (1952)
* Зборнік вершаў «[https://cloud.mail.ru/public/3xTb/VLA8w6vm8 Вершы]» (1970)
* Зборнік вершаў «[https://cloud.mail.ru/public/GF7T/7kmaLXiYu Галубінае крыло]» (1976)
* Выбранае «[https://cloud.mail.ru/public/D8Co/F3ke5iVUY Выбраныя творы]» (1934)
* Выбранае «[https://cloud.mail.ru/public/ikfF/ccpGt6c44 Выбранае]» (1958)
* Збор твораў у 2 тамах. (1963) Том 1. [https://cloud.mail.ru/public/ETZy/CYSCyer8n Вершы]
* Збор твораў у 2 тамах. Том 2. [https://cloud.mail.ru/public/rrZo/nrrW8ma4b Паэмы, публіцыстыка]
=== Кнігі прозы ===
* Раман «Ваўчаняты» (сааўтары [[Алесь Дудар|А. Дудар]], [[Анатоль Вольны|А. Вольны]]) ([https://cloud.mail.ru/public/RSXF/FFor7jhzY 1925], [https://cloud.mail.ru/public/xTxM/ZBo2Er42c 1929])
* Зборнік апавяданняў «[https://cloud.mail.ru/public/PJ3c/AQT94Y2zX Сутарэнне]» (1925)
=== Кнігі для дзяцей ===
* «Рыбак» (1928)
* «[https://www.nlb.by/upload/prod/Maladnyak/Aleksandrovich/2_Z_devizam_svajgo_pakalenniyia/3_Tvory_dlya_dzyiatsej/1_Gorad_ranitsoj_1930.pdf Горад раніцой]» (1930)
* «Калыханка» (1930)
* «Хлопчык і певень» (1930)
* «[https://cloud.mail.ru/public/arTa/ckG1dyANy Як дзеці памагалі будаваць самалёт]» (1931)
* «[https://cloud.mail.ru/public/6hjY/rgpeMdHey Шчаслівая дарога]» (1935)
* «Казка пра пана Жываглота» (1935)
* «Падарунак дзеткам-малалеткам» ([https://cloud.mail.ru/public/629G/Y7hqiV4MY 1936], [https://cloud.mail.ru/public/tn24/dYHXGqhGZ 1960], [https://cloud.mail.ru/public/7uAb/5trERnHfB 1973])
* [https://cloud.mail.ru/public/8RZd/cTPia8awe Наш день]. Пераклад з беларускай Г. Бойка (1961)
* [https://cloud.mail.ru/public/cKt2/zBeJSecnP Месяц сел на тучку]. Пераклад з беларускай (1967)
</div>
'''<big>Крытыка</big>'''
* [https://cloud.mail.ru/public/pfqE/m18M69Qno ''А. Александровіч.'' Беларуская совецкая поэзія]. Даклад на III пленуме праўлення саюза совецкіх пісьменнікаў СССР. (люты.1936 г., Менск).
*Жывы голас Андрэя Александровча. [https://cloud.mail.ru/public/TtqT/E2q2hm8xw Відэа фрагмент прамовы.]
=== Пераклады ===
Перакладаў на беларускую мову з рускай, украінскай, літоўскай мовы.
Аўтар перакладу на беларускую мову [https://cloud.mail.ru/public/GmCC/wCbFA5be7 «Інтэрнацыяналу»], паэмы [[Аляксандр Сяргеевіч Пушкін|А. С. Пушкіна]] «[https://cloud.mail.ru/public/nP4a/qwKjyZR7o Руслан і Людміла]» ([https://cloud.mail.ru/public/nP4a/qwKjyZR7o 1938], [https://cloud.mail.ru/public/pHaA/mTREq2ew9 1978]), асобных твораў [[Дзям'ян Бедны|Д. Беднага]], [[М. Ісакоўскі|М. Ісакоўскага]], [[А. Суркоў|А. Суркова]], паэму [[Самуіл Якаўлевіч Маршак|С. Маршака]] «Пожар».
[https://cloud.mail.ru/public/dyi5/84ZubCkCw '''ЗАПЯВАЛА СВАЙГО ПАКАЛЕННЯ'''.] З неапублікаванай кніжкі ўспамінаў: Заір Азгур, И. Василевский, Сяргей Грахоўскі, К. Губарэвіч, Алесь Есакоў, Алесь Звонак, Павел Кавалёў, Яўхім Кіпель, Міхась Лынькоў, Рыгор Няхай, Міхась Машара, Уладзімір Мяжэвіч, Павел Пруднікаў, Яўген Рамановіч, Л.I. Ржэцкая, Пятро Рунец, Мікола Хведаровіч, С. Шамардзіна, Станислаў Шушкевіч, Алесь Якiмовiч.
{{Зноскі}}
== Літаратура ==
* ''Бабарэка А.'' 1924. [https://cloud.mail.ru/public/eUbf/JjsGXt1rS Ленін у беларускай поэзіі]. Радавая рунь, 2: 5-9.
*''Кудзер Я.'' 1924. [https://cloud.mail.ru/public/Ueah/mtF1s7YJR Вобраз у беларускай поэзіі]. Радавая рунь, 2: 6-10.
*[https://cloud.mail.ru/public/Xwvj/G7fXMYaZt Літаратурная хроніка]. 1924. Радавая рунь. № 2: 15
*[https://cloud.mail.ru/public/9vyC/d7yf3zDT8 На новых шляхох палачане].... Чырвоны сейбiт. 1927
*''[https://cloud.mail.ru/public/KXWY/rvJcLwsXE Да нашых чытачоў]''. 1928. Полымя, 2.
*''Л.К.'' [https://cloud.mail.ru/public/uvWf/3kroar3H4 Современная белорусская литература]. Альманах белорусской литературы. Приложение к журналу «Резец». 1929.
* ''Дворкіна Ю.'' 1931. [https://cloud.mail.ru/public/uscw/o9k1wpv2Q Меншавізм у беларускай крытыцы]. Маладняк. № 8: 102-111. Менск. БелАПП
*Да дзесяцігоддзя творчай працы Андрэя Александровіча: Спіс літаратуры // Кніга масам № 1, 1932;
* [https://cloud.mail.ru/public/HKXn/9ASQoePXv ''Бэндэ Л.'' 1932. Андрэй Александровіч].
*[https://cloud.mail.ru/public/TRUq/nJpXTZqji Супроць паклёпніцкага выпаду халтуршчыка Ляшэвіча.] 1932. Літаратура і мастацтва.
* Прывітанне Андрэю Александровічу /у дзень дзесяцігодзьдзя яго творчасьці/. Прывітанне старшыні СНК БССР тав. Галадзеда аўтару «Цені на сонцы» — пісьменьніку-менапаўцу. [https://cloud.mail.ru/public/FKP2/D9oNfNz9z]
* Прывітанне старшыні ЦВК БССР тав. Чарвякова песьняру пралетарскай барацьбы. [https://cloud.mail.ru/public/HQej/pmEyqa7Y2]
* [https://cloud.mail.ru/public/9nhx/uTZb5jsii Пра "Сені на сонцы"]. [https://cloud.mail.ru/public/9sDU/f659vufns Нататкі]. 1933-1936.
*[https://cloud.mail.ru/public/e4Cq/8JtHdnVi2 ''Кучар А.'' 1933. Пра п’есу Андрэя Александровіча.] У кн.: Вялікая перабудова. Кніга літаратурнае крытыкi.
* {{крыніцы/БП (1992-95)||Александровіч Андрэй Іванавіч}}. — Т. 1.
* [https://cloud.mail.ru/public/yUoF/NuN3XBHZF У апошні шлях]. Літаратура і мастацтва. 1963.
* ''Бур’ян Б.'' 1964. [https://cloud.mail.ru/public/JQMu/MNhYsWk1z Паэтычны летапіс]. Беларусь.
* ''Бурносаў В.'' 1964. [https://cloud.mail.ru/public/52FS/ReVdYy7yc Час і вершы.] Полымя.
* ''Грахоўскі С.'' Творы розных год. Літаратура і мастацтва. 1958.
* [https://cloud.mail.ru/public/kd3N/i9SJYg8xw Пісьменнікі Савецкай Беларусі. Кароткі біяграфічны даведнік.] 1959.
* ''Салавей Л.'' 1960. [https://cloud.mail.ru/public/Mz4e/ubeHRaMt4 У свеце дзіцячых уяўленняў]. Беларусь, 1960.
* ''Грахоўскі С.'' Не забуду ніколі. Літаратура i мастацтва. 1963.
* ''Лапаў Б.'' [https://cloud.mail.ru/public/zzHM/bwoUzu1xe Пясняр маладой рэспублікі]. Літаратура і мастацтва, 1964.
* ''Шушкевіч С''. 1966. Нястомны працаўнік. Да 60-годдзя з дня нараджэння Андрэя Александровіча. Звязда.
* ''Никифорович В''. [https://cloud.mail.ru/public/8FNJ/xZ3cmHfJJ Песни новой жизни]. Советская Белоруссия, 1967.
* ''Зарынка С.'' 1976. [https://cloud.mail.ru/public/QW9F/oau41J4qr З дэвізам свайго пакалення]. Беларусь, 1976.
* ''Ржэцкая Л.'' [https://cloud.mail.ru/public/LjGY/8HcLNdXuR Жывуць у маёй памяці сустрэчы]. Літаратура і Мастацтва, 1977.
* ''Хромчанка К.'' 1984. [https://cloud.mail.ru/public/DqAv/kHMzwRSaY Сэрцы і песні — з народам і партыяй.] Беларусь,
*''Грахоўскі С.'' З кагорты першых // «Так і было» (зборнік). — Мн.: «Мастацкая літаратура», 1986.
* ''Пруднiкаў П.'' [https://cloud.mail.ru/public/1ydh/hD93vnMsX Песняр роднай зямлi.] Настаўнiцкая газета, 1986.
* ''Пруднікаў П.'' 1986. [https://cloud.mail.ru/public/5jqC/8NwMFRURa Шчодрая даніна]. Да 80-годззя. Чырвоная Змена.
*''Пруднiкаў П.'' [https://cloud.mail.ru/public/47FG/teC8DRuBw Ix лёс стукае ў сэрцы]. Літаратура і мастацтва, 1987.
*{{Крыніцы/Маракоў/Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы…|2|}}
* ''Семеняков В.'' 1994. [https://cloud.mail.ru/public/8TAK/hYaXjAaL4 Взлет и падение]. Вячэрні Мінск.
*''Семеняков В''. 1995. [https://cloud.mail.ru/public/SAu6/Yhf6tCy1y Возвысили и... расстреляли]. Вечерний Минск.
*''Poźniak T.'' [https://cloud.mail.ru/public/MRZt/8rW2mBkKw Андрэй Александровіч. Antologia poezji białoruskiej XX wieku]. 1997.
* ''Кіпель Я.'' [https://cloud.mail.ru/public/mRAA/yWmtazHKj Гуртаваньне беларускае моладзі.] 1998. Эпізоды. Выдавецтва газэты Беларус. С. 33-42.
* ''Махнач А.'' 1996. [https://cloud.mail.ru/public/Uycu/5jLSDKRnC Александровіч, Дудар, Мікуліч і «Наступление»]. Па старонках «Края Смоленского». Літаратура і мастацтва, 1996.
* ''Селяменеў В., Скалабан В.'' 2002. [https://cloud.mail.ru/public/diW4/vZZCMMgBh Справа Міхася Клімковіча]. Звязда.
* [https://cloud.mail.ru/public/Trm1/9ZoF7hr3V ''Скалабан В., Рублевская Л.'' Буря и пена.] 2006. Советская Белоруссия.
* [https://cloud.mail.ru/public/qZD2/xH4GSitYo ''Рублевская Л., Скалабан В.'' Буря и пена.] 2009. Взлет и падение поэта Андрея Александровича. Время и бремя архивов и имен. Минск, Лiтаратура i Мастацтва.
*''Саўка З.'' 2009. [https://cloud.mail.ru/public/rA4y/xideNNNQT На пазыцыях мовазнаўчага фронту]. Сход у трох актах, або тэатар ганьбы. Arche.
*''Денисов А.'' 2019. [https://news.tut.by/culture/624189.html?c Как белорусские прозаики и поэты ездили на Беломорканал в 1933 году и что из этого вышло]{{Недаступная спасылка}}.
*
== Спасылкі ==
* [https://csl.bas-net.by/personalii/56008/aleksandrovich-andrei-ivanovich/ Андрэй Іванавіч Александровіч] у базе даных «История белорусской науки в лицах» [[Цэнтральная навуковая бібліятэка імя Якуба Коласа НАН Беларусі|Цэнтральнай навуковай бібліятэкі імя Якуба Коласа НАН Беларусі]] {{ref-ru}}
*[https://www.nlb.by/by/infarmatsyynyya-resursy/elektronnyya-infarmatsyynyya-resursy/resursy-natsyyanalnay-bibliyateki-belarusi/virtualnyya-praekty-vysta-ki-i-kalektsyi/virtualnyya-praekty-bibliyateki/virtual/na-khvali-chasu-u-plyni-zhytstsya/common/369479/#b_369767 Андрэй Александровіч у Нацыянальнай бібліятэцы Беларусі]
{{Янка Купала}}
{{DEFAULTSORT:Александровіч Андрэй Іванавіч}}
[[Катэгорыя:Беларускамоўныя паэты]]
[[Катэгорыя:Беларускамоўныя пісьменнікі]]
[[Катэгорыя:Дзіцячыя пісьменнікі Беларусі]]
[[Катэгорыя:Члены Беларускай асацыяцыі пралетарскіх пісьменнікаў]]
[[Катэгорыя:Кандыдаты ў члены ЦК КПБ]]
[[Катэгорыя:Члены ЦВК БССР]]
flae78uh148xsg6uemgpmm6z5x2exko
4191256
4191254
2022-08-21T15:09:20Z
Agonum
61098
/* Бібліяграфія */
wikitext
text/x-wiki
{{Пісьменнік
| Псеўданімы = А. А-віч, А. Андр., Андр. Ал-іч, А. Худніцкі, Чыгуначнік Бэцін
}}
{{Цёзкі2|Александровіч}}
'''Андрэй Александро́віч''' ({{ДН|9|1|1906|22}}, {{МН|Мінск||}} — {{ДС|6|1|1963}}, [[Падмаскоўе]]) — беларускі {{паэт|СССР|Беларусі}}, {{перакладчык|СССР|Беларусі|паэзіі на беларускую мову|з рускай мовы|з літоўскай мовы|з украінскай мовы}}, {{публіцыст|СССР|Беларусі}}, {{крытык|СССР|Беларусі}}. Член [[ЦВК БССР]] ([[1931]]—[[1937]]), кандыдат у члены [[ЦК КП(б)Б]] ([[1936]]—[[1937]]). Брат [[Аляксандра Іванаўна Александровіч|Аляксандры (Алесі) Александровіч]].
== Біяграфія ==
Cкончыў [[МБПТ]] ([[1925]]), [[БДУ]] ([[1930]]<ref name="БС">{{кніга
|аўтар =
|частка = Александрович Андрей Иванович
|загаловак = Биографический справочник
|арыгінал =
|спасылка =
|адказны =
|выданне =
|месца = Мн.
|выдавецтва = «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки
|год = 1982
|том = 5
|старонкі = 17-18
|старонак = 737
|серыя =
|isbn =
|тыраж =
}}</ref>). Кіраваў распрацоўкай [[руска-беларускі слоўнік Александровіча|нарматыўнага руска-беларускага слоўніка]] (1931—1937). Член-карэспандэнт [[АН БССР]]<ref name="БС"/><ref>[https://cloud.mail.ru/public/QqMb/aYjsj9dhF Пасведчанне пра абранне членам-карэспандэнтам АН БССР]</ref>, намеснік старшыні праўлення [[СП БССР]] (1934—1937), дырэктар [[Інстытут мовазнаўства НАНБ|Інстытута мовы БелАН]].
Падчас [[рэпрэсіі ў БССР, 1929-1931|рэпрэсій 1929—1931 гг.]] выступіў супраць «[[нацдэм]]аў» (паэма «Цені на сонцы»<ref>[https://cloud.mail.ru/public/U83W/RZ7DGYghF «Цені на сонцы»]</ref>, выступленне на III пленуме праўлення [[СП СССР]]<ref>[https://cloud.mail.ru/public/pfqE/m18M69Qno Тэкст выступленне на III-м пленуме праўлення СП СССР]</ref>). Падчас [[рэпрэсіі ў БССР, 1937-1938|рэпрэсій 1937—1938 гг.]] арыштаваны (2.7.1938), асуджаны на 15 гадоў лагераў. У 1938—1947 гадах — на Крайняй Поўначы, працаваў на будоўлі Нарыльскага металургічнага камбіната. Тэрмін зняволення быў скарочаны да 8 гадоў, і ў 1947 годзе ён выйшаў на волю. У 1948 годзе яму забаранілі працаваць у друку. Быў зноў арыштаваны 26 лютага 1949 года і сасланы ў Краснаярскі край. Рэабілітаваны ў 1955 годзе. Потым жыў і працаваў у Мінску. Памёр у санаторыі ў Падмаскоўі. Пахаваны ў Мінску на Усходніх могiлках<ref>[https://cloud.mail.ru/public/AyzT/VC4jNzCUA Фота магілы на Ўсходніх могiлках]</ref>.
== У літаратуры ==
Адзін з арганізатараў літаратурнага аб’яднання «[[Маладняк (літаратурнае аб’яднанне)|Маладняк]]»<ref name="БС"/>. Рэдактар часопіса «Малады араты» (1925), працаваў у рэдакцыях розных рэгіянальных і мінскіх выданняў («Наш працаўнік», «[[Полацкі веснік|Чырвоная Полаччына]]», «Бальшавік Беларусі», «Заклік»). Першыя паэтычныя зборнікі «Па беларускім бруку», «Прозалаць». Паэма «Цені на сонцы» ([[1930]]), прысвечаная выкрыванню «нацдэмаў». У 1947—1948 гадах, да забароны займацца літаратурнай дзейнасцю, літсупрацоўнік шматтыражкі Мінскага трактарнага завода.
Апяваў рэвалюцыйнае пераўтварэнне жыцця, будаўніцтва сацыялізму, сяброўства савецкіх народаў, паказваў працоўныя будні працоўнага чалавека, напружанасць класавай барацьбы, нацыянальна-вызваленчую барацьбу працоўных Заходняй Беларусі. Шмат увагі надаў праблеме выхавання новага чалавека<ref name="БС"/>. Пісаў кнігі для дзяцей<ref name="БС"/>.
У друку карыстаўся псеўданімамі: А.А-віч, А.Андр., Андр. Ал-іч, А.Худніцкі, Чыгуначнік Бэцін.
Яшчэ ў гады [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] стаў удзельнікам хору [[Уладзімір Васільевіч Тэраўскі|У. Тэраўскага]]. Наведваў «[[Беларуская хатка, Мінск|Беларускую хатку]]».
== Бібліяграфія ==
<div class="references-small" style="-moz-column-count:3; column-count:3; -webkit-column-count:3;">
=== Паэтычныя кнігі ===
* Зборнік вершаў «Камсамольская нота» (Сумесна з А. Вольным; «Комсомольская нота», 1924)
*[https://cloud.mail.ru/public/tjzA/q1x5mTS2v Паўстанцы. Паэма-інсцэніроўка] (1925)
* Зборнік вершаў «Па беларускім бруку» ([https://cloud.mail.ru/public/GYXf/VAHVXbRSM 1925], [https://cloud.mail.ru/public/nGvn/CaTLykTjY 1928])
* Зборнік вершаў «[https://cloud.mail.ru/public/BLzj/5HHwYijqx Прозалаць]» (1926)
* Зборнік вершаў «[https://cloud.mail.ru/public/Egeo/i6DGo5NyW Угрунь]» (1927)
* Зборнік вершаў «[https://cloud.mail.ru/public/aECz/1yVwn3ARB Фабрыка смерці]» (1929)
* Паэма «Цені на сонцы» (1930, [https://cloud.mail.ru/public/U83W/RZ7DGYghF 1931], [https://cloud.mail.ru/public/YccB/cHXJMX9bv 1936])
* Паэма «[https://cloud.mail.ru/public/Fh8g/qxRjKz4qV Паэма імя Вызвалення]», 1930)
* Зборнік вершаў «Установка» («Устаноўка», 1930)
* Зборнік вершаў «[https://cloud.mail.ru/public/NG6w/qLYU9JU4Q Гудкі]» (1930)
* Зборнік «[https://cloud.mail.ru/public/uZhU/KSFUdanbG Вершы і паэмы]» (1931)
* Зборнік вершаў і паэма («[https://cloud.mail.ru/public/LDPu/KUmg3Hysv Нараджэнне чалавека]», 1931)
* [https://cloud.mail.ru/public/ctbo/TS6t4Xvfr Творы. Кніга 2. Напор. Нараджэнне чалавека] (1932)
* [https://cloud.mail.ru/public/bhq5/LP19ab8id Творы. Кніга 1. Вершы і поэмы] (1933)
* Паэма «[https://cloud.mail.ru/public/nmSp/qVpW2DBvS Напор]» (1933)
* Зборнік вершаў «[https://cloud.mail.ru/public/CFbE/o1NFcKC1g Узброеныя песні]» (1936)
* Зборнік вершаў «[https://cloud.mail.ru/public/eYU7/6cy8K1xqe Солнце и песни]» (1936)
* [https://cloud.mail.ru/public/qLpF/sMbxbftHV Вялікаму Сталіну ад беларускага народа] (сааўтары Я. Купала, Я. Колас, П. Броўка, П. Глебка, І. Харык) (1937)
* [https://cloud.mail.ru/public/1aU8/yfmx8TYGS Ад шчырага сэрца. Пісьмы беларускага народа таварышу Сталіну]. (Я. Купала, Я. Колас, П. Броўка, П. Глебка. Тэкст з 1936 года, сярод сааўтараў няма А. Александровіча і І. Харыка) (1952)
* Зборнік вершаў «[https://cloud.mail.ru/public/3xTb/VLA8w6vm8 Вершы]» (1970)
* Зборнік вершаў «[https://cloud.mail.ru/public/GF7T/7kmaLXiYu Галубінае крыло]» (1976)
* Выбранае «[https://cloud.mail.ru/public/D8Co/F3ke5iVUY Выбраныя творы]» (1934)
* Выбранае «[https://cloud.mail.ru/public/ikfF/ccpGt6c44 Выбранае]» (1958)
* Збор твораў у 2 тамах. (1963) Том 1. [https://cloud.mail.ru/public/ETZy/CYSCyer8n Вершы]
* Збор твораў у 2 тамах. Том 2. [https://cloud.mail.ru/public/rrZo/nrrW8ma4b Паэмы, публіцыстыка]
=== Кнігі прозы ===
* Раман «Ваўчаняты» (сааўтары [[Алесь Дудар|А. Дудар]], [[Анатоль Вольны|А. Вольны]]) ([https://cloud.mail.ru/public/RSXF/FFor7jhzY 1925], [https://cloud.mail.ru/public/xTxM/ZBo2Er42c 1929])
* Зборнік апавяданняў «[https://cloud.mail.ru/public/HHx5/XKm3UWZZa Сутарэнне]» (1925)
=== Кнігі для дзяцей ===
* «Рыбак» (1928)
* «[https://www.nlb.by/upload/prod/Maladnyak/Aleksandrovich/2_Z_devizam_svajgo_pakalenniyia/3_Tvory_dlya_dzyiatsej/1_Gorad_ranitsoj_1930.pdf Горад раніцой]» (1930)
* «Калыханка» (1930)
* «Хлопчык і певень» (1930)
* «[https://cloud.mail.ru/public/CJ8Z/Q35HpGM47 Як дзеці памагалі будаваць самалёт]» (1931)
* «[https://cloud.mail.ru/public/6hjY/rgpeMdHey Шчаслівая дарога]» (1935)
* «Казка пра пана Жываглота» (1935)
* «Падарунак дзеткам-малалеткам» ([https://cloud.mail.ru/public/629G/Y7hqiV4MY 1936], [https://cloud.mail.ru/public/tn24/dYHXGqhGZ 1960], [https://cloud.mail.ru/public/7uAb/5trERnHfB 1973])
* [https://cloud.mail.ru/public/jDJ9/ux8kSJK2Z Наш день]. Пераклад з беларускай Г. Бойка (1961)
* [https://cloud.mail.ru/public/9kBU/gyZjgJBdF Месяц сел на тучку]. Пераклад з беларускай (1967)
</div>
'''<big>Крытыка</big>'''
* [https://cloud.mail.ru/public/pfqE/m18M69Qno ''А. Александровіч.'' Беларуская совецкая поэзія]. Даклад на III пленуме праўлення саюза совецкіх пісьменнікаў СССР. (люты.1936 г., Менск).
*Жывы голас Андрэя Александровча. [https://cloud.mail.ru/public/C43e/rez3t6GSD Відэа фрагмент прамовы.]
=== Пераклады ===
Перакладаў на беларускую мову з рускай, украінскай, літоўскай мовы.
Аўтар перакладу на беларускую мову [https://cloud.mail.ru/public/jDJ9/ux8kSJK2Z «Інтэрнацыяналу»], паэмы [[Аляксандр Сяргеевіч Пушкін|А. С. Пушкіна]] «[https://cloud.mail.ru/public/nP4a/qwKjyZR7o Руслан і Людміла]» ([https://cloud.mail.ru/public/nP4a/qwKjyZR7o 1938], [https://cloud.mail.ru/public/pHaA/mTREq2ew9 1978]), асобных твораў [[Дзям'ян Бедны|Д. Беднага]], [[М. Ісакоўскі|М. Ісакоўскага]], [[А. Суркоў|А. Суркова]], паэму [[Самуіл Якаўлевіч Маршак|С. Маршака]] «Пожар».
[https://cloud.mail.ru/public/dyi5/84ZubCkCw '''ЗАПЯВАЛА СВАЙГО ПАКАЛЕННЯ'''.] З неапублікаванай кніжкі ўспамінаў: Заір Азгур, И. Василевский, Сяргей Грахоўскі, К. Губарэвіч, Алесь Есакоў, Алесь Звонак, Павел Кавалёў, Яўхім Кіпель, Міхась Лынькоў, Рыгор Няхай, Міхась Машара, Уладзімір Мяжэвіч, Павел Пруднікаў, Яўген Рамановіч, Л.I. Ржэцкая, Пятро Рунец, Мікола Хведаровіч, С. Шамардзіна, Станислаў Шушкевіч, Алесь Якiмовiч.
{{Зноскі}}
== Літаратура ==
* ''Бабарэка А.'' 1924. [https://cloud.mail.ru/public/eUbf/JjsGXt1rS Ленін у беларускай поэзіі]. Радавая рунь, 2: 5-9.
*''Кудзер Я.'' 1924. [https://cloud.mail.ru/public/Ueah/mtF1s7YJR Вобраз у беларускай поэзіі]. Радавая рунь, 2: 6-10.
*[https://cloud.mail.ru/public/Xwvj/G7fXMYaZt Літаратурная хроніка]. 1924. Радавая рунь. № 2: 15
*[https://cloud.mail.ru/public/9vyC/d7yf3zDT8 На новых шляхох палачане].... Чырвоны сейбiт. 1927
*''[https://cloud.mail.ru/public/KXWY/rvJcLwsXE Да нашых чытачоў]''. 1928. Полымя, 2.
*''Л.К.'' [https://cloud.mail.ru/public/uvWf/3kroar3H4 Современная белорусская литература]. Альманах белорусской литературы. Приложение к журналу «Резец». 1929.
* ''Дворкіна Ю.'' 1931. [https://cloud.mail.ru/public/uscw/o9k1wpv2Q Меншавізм у беларускай крытыцы]. Маладняк. № 8: 102-111. Менск. БелАПП
*Да дзесяцігоддзя творчай працы Андрэя Александровіча: Спіс літаратуры // Кніга масам № 1, 1932;
* [https://cloud.mail.ru/public/HKXn/9ASQoePXv ''Бэндэ Л.'' 1932. Андрэй Александровіч].
*[https://cloud.mail.ru/public/TRUq/nJpXTZqji Супроць паклёпніцкага выпаду халтуршчыка Ляшэвіча.] 1932. Літаратура і мастацтва.
* Прывітанне Андрэю Александровічу /у дзень дзесяцігодзьдзя яго творчасьці/. Прывітанне старшыні СНК БССР тав. Галадзеда аўтару «Цені на сонцы» — пісьменьніку-менапаўцу. [https://cloud.mail.ru/public/FKP2/D9oNfNz9z]
* Прывітанне старшыні ЦВК БССР тав. Чарвякова песьняру пралетарскай барацьбы. [https://cloud.mail.ru/public/HQej/pmEyqa7Y2]
* [https://cloud.mail.ru/public/9nhx/uTZb5jsii Пра "Сені на сонцы"]. [https://cloud.mail.ru/public/9sDU/f659vufns Нататкі]. 1933-1936.
*[https://cloud.mail.ru/public/e4Cq/8JtHdnVi2 ''Кучар А.'' 1933. Пра п’есу Андрэя Александровіча.] У кн.: Вялікая перабудова. Кніга літаратурнае крытыкi.
* {{крыніцы/БП (1992-95)||Александровіч Андрэй Іванавіч}}. — Т. 1.
* [https://cloud.mail.ru/public/yUoF/NuN3XBHZF У апошні шлях]. Літаратура і мастацтва. 1963.
* ''Бур’ян Б.'' 1964. [https://cloud.mail.ru/public/JQMu/MNhYsWk1z Паэтычны летапіс]. Беларусь.
* ''Бурносаў В.'' 1964. [https://cloud.mail.ru/public/52FS/ReVdYy7yc Час і вершы.] Полымя.
* ''Грахоўскі С.'' Творы розных год. Літаратура і мастацтва. 1958.
* [https://cloud.mail.ru/public/kd3N/i9SJYg8xw Пісьменнікі Савецкай Беларусі. Кароткі біяграфічны даведнік.] 1959.
* ''Салавей Л.'' 1960. [https://cloud.mail.ru/public/Mz4e/ubeHRaMt4 У свеце дзіцячых уяўленняў]. Беларусь, 1960.
* ''Грахоўскі С.'' Не забуду ніколі. Літаратура i мастацтва. 1963.
* ''Лапаў Б.'' [https://cloud.mail.ru/public/zzHM/bwoUzu1xe Пясняр маладой рэспублікі]. Літаратура і мастацтва, 1964.
* ''Шушкевіч С''. 1966. Нястомны працаўнік. Да 60-годдзя з дня нараджэння Андрэя Александровіча. Звязда.
* ''Никифорович В''. [https://cloud.mail.ru/public/8FNJ/xZ3cmHfJJ Песни новой жизни]. Советская Белоруссия, 1967.
* ''Зарынка С.'' 1976. [https://cloud.mail.ru/public/QW9F/oau41J4qr З дэвізам свайго пакалення]. Беларусь, 1976.
* ''Ржэцкая Л.'' [https://cloud.mail.ru/public/LjGY/8HcLNdXuR Жывуць у маёй памяці сустрэчы]. Літаратура і Мастацтва, 1977.
* ''Хромчанка К.'' 1984. [https://cloud.mail.ru/public/DqAv/kHMzwRSaY Сэрцы і песні — з народам і партыяй.] Беларусь,
*''Грахоўскі С.'' З кагорты першых // «Так і было» (зборнік). — Мн.: «Мастацкая літаратура», 1986.
* ''Пруднiкаў П.'' [https://cloud.mail.ru/public/1ydh/hD93vnMsX Песняр роднай зямлi.] Настаўнiцкая газета, 1986.
* ''Пруднікаў П.'' 1986. [https://cloud.mail.ru/public/5jqC/8NwMFRURa Шчодрая даніна]. Да 80-годззя. Чырвоная Змена.
*''Пруднiкаў П.'' [https://cloud.mail.ru/public/47FG/teC8DRuBw Ix лёс стукае ў сэрцы]. Літаратура і мастацтва, 1987.
*{{Крыніцы/Маракоў/Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы…|2|}}
* ''Семеняков В.'' 1994. [https://cloud.mail.ru/public/8TAK/hYaXjAaL4 Взлет и падение]. Вячэрні Мінск.
*''Семеняков В''. 1995. [https://cloud.mail.ru/public/SAu6/Yhf6tCy1y Возвысили и... расстреляли]. Вечерний Минск.
*''Poźniak T.'' [https://cloud.mail.ru/public/MRZt/8rW2mBkKw Андрэй Александровіч. Antologia poezji białoruskiej XX wieku]. 1997.
* ''Кіпель Я.'' [https://cloud.mail.ru/public/mRAA/yWmtazHKj Гуртаваньне беларускае моладзі.] 1998. Эпізоды. Выдавецтва газэты Беларус. С. 33-42.
* ''Махнач А.'' 1996. [https://cloud.mail.ru/public/Uycu/5jLSDKRnC Александровіч, Дудар, Мікуліч і «Наступление»]. Па старонках «Края Смоленского». Літаратура і мастацтва, 1996.
* ''Селяменеў В., Скалабан В.'' 2002. [https://cloud.mail.ru/public/diW4/vZZCMMgBh Справа Міхася Клімковіча]. Звязда.
* [https://cloud.mail.ru/public/Trm1/9ZoF7hr3V ''Скалабан В., Рублевская Л.'' Буря и пена.] 2006. Советская Белоруссия.
* [https://cloud.mail.ru/public/qZD2/xH4GSitYo ''Рублевская Л., Скалабан В.'' Буря и пена.] 2009. Взлет и падение поэта Андрея Александровича. Время и бремя архивов и имен. Минск, Лiтаратура i Мастацтва.
*''Саўка З.'' 2009. [https://cloud.mail.ru/public/rA4y/xideNNNQT На пазыцыях мовазнаўчага фронту]. Сход у трох актах, або тэатар ганьбы. Arche.
*''Денисов А.'' 2019. [https://news.tut.by/culture/624189.html?c Как белорусские прозаики и поэты ездили на Беломорканал в 1933 году и что из этого вышло]{{Недаступная спасылка}}.
*
== Спасылкі ==
* [https://csl.bas-net.by/personalii/56008/aleksandrovich-andrei-ivanovich/ Андрэй Іванавіч Александровіч] у базе даных «История белорусской науки в лицах» [[Цэнтральная навуковая бібліятэка імя Якуба Коласа НАН Беларусі|Цэнтральнай навуковай бібліятэкі імя Якуба Коласа НАН Беларусі]] {{ref-ru}}
*[https://www.nlb.by/by/infarmatsyynyya-resursy/elektronnyya-infarmatsyynyya-resursy/resursy-natsyyanalnay-bibliyateki-belarusi/virtualnyya-praekty-vysta-ki-i-kalektsyi/virtualnyya-praekty-bibliyateki/virtual/na-khvali-chasu-u-plyni-zhytstsya/common/369479/#b_369767 Андрэй Александровіч у Нацыянальнай бібліятэцы Беларусі]
{{Янка Купала}}
{{DEFAULTSORT:Александровіч Андрэй Іванавіч}}
[[Катэгорыя:Беларускамоўныя паэты]]
[[Катэгорыя:Беларускамоўныя пісьменнікі]]
[[Катэгорыя:Дзіцячыя пісьменнікі Беларусі]]
[[Катэгорыя:Члены Беларускай асацыяцыі пралетарскіх пісьменнікаў]]
[[Катэгорыя:Кандыдаты ў члены ЦК КПБ]]
[[Катэгорыя:Члены ЦВК БССР]]
9pi352blo0zucpkrr5i9n6n8z9mtcpj
4191257
4191256
2022-08-21T15:17:42Z
Agonum
61098
/* Паэтычныя кнігі */
wikitext
text/x-wiki
{{Пісьменнік
| Псеўданімы = А. А-віч, А. Андр., Андр. Ал-іч, А. Худніцкі, Чыгуначнік Бэцін
}}
{{Цёзкі2|Александровіч}}
'''Андрэй Александро́віч''' ({{ДН|9|1|1906|22}}, {{МН|Мінск||}} — {{ДС|6|1|1963}}, [[Падмаскоўе]]) — беларускі {{паэт|СССР|Беларусі}}, {{перакладчык|СССР|Беларусі|паэзіі на беларускую мову|з рускай мовы|з літоўскай мовы|з украінскай мовы}}, {{публіцыст|СССР|Беларусі}}, {{крытык|СССР|Беларусі}}. Член [[ЦВК БССР]] ([[1931]]—[[1937]]), кандыдат у члены [[ЦК КП(б)Б]] ([[1936]]—[[1937]]). Брат [[Аляксандра Іванаўна Александровіч|Аляксандры (Алесі) Александровіч]].
== Біяграфія ==
Cкончыў [[МБПТ]] ([[1925]]), [[БДУ]] ([[1930]]<ref name="БС">{{кніга
|аўтар =
|частка = Александрович Андрей Иванович
|загаловак = Биографический справочник
|арыгінал =
|спасылка =
|адказны =
|выданне =
|месца = Мн.
|выдавецтва = «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки
|год = 1982
|том = 5
|старонкі = 17-18
|старонак = 737
|серыя =
|isbn =
|тыраж =
}}</ref>). Кіраваў распрацоўкай [[руска-беларускі слоўнік Александровіча|нарматыўнага руска-беларускага слоўніка]] (1931—1937). Член-карэспандэнт [[АН БССР]]<ref name="БС"/><ref>[https://cloud.mail.ru/public/QqMb/aYjsj9dhF Пасведчанне пра абранне членам-карэспандэнтам АН БССР]</ref>, намеснік старшыні праўлення [[СП БССР]] (1934—1937), дырэктар [[Інстытут мовазнаўства НАНБ|Інстытута мовы БелАН]].
Падчас [[рэпрэсіі ў БССР, 1929-1931|рэпрэсій 1929—1931 гг.]] выступіў супраць «[[нацдэм]]аў» (паэма «Цені на сонцы»<ref>[https://cloud.mail.ru/public/U83W/RZ7DGYghF «Цені на сонцы»]</ref>, выступленне на III пленуме праўлення [[СП СССР]]<ref>[https://cloud.mail.ru/public/pfqE/m18M69Qno Тэкст выступленне на III-м пленуме праўлення СП СССР]</ref>). Падчас [[рэпрэсіі ў БССР, 1937-1938|рэпрэсій 1937—1938 гг.]] арыштаваны (2.7.1938), асуджаны на 15 гадоў лагераў. У 1938—1947 гадах — на Крайняй Поўначы, працаваў на будоўлі Нарыльскага металургічнага камбіната. Тэрмін зняволення быў скарочаны да 8 гадоў, і ў 1947 годзе ён выйшаў на волю. У 1948 годзе яму забаранілі працаваць у друку. Быў зноў арыштаваны 26 лютага 1949 года і сасланы ў Краснаярскі край. Рэабілітаваны ў 1955 годзе. Потым жыў і працаваў у Мінску. Памёр у санаторыі ў Падмаскоўі. Пахаваны ў Мінску на Усходніх могiлках<ref>[https://cloud.mail.ru/public/AyzT/VC4jNzCUA Фота магілы на Ўсходніх могiлках]</ref>.
== У літаратуры ==
Адзін з арганізатараў літаратурнага аб’яднання «[[Маладняк (літаратурнае аб’яднанне)|Маладняк]]»<ref name="БС"/>. Рэдактар часопіса «Малады араты» (1925), працаваў у рэдакцыях розных рэгіянальных і мінскіх выданняў («Наш працаўнік», «[[Полацкі веснік|Чырвоная Полаччына]]», «Бальшавік Беларусі», «Заклік»). Першыя паэтычныя зборнікі «Па беларускім бруку», «Прозалаць». Паэма «Цені на сонцы» ([[1930]]), прысвечаная выкрыванню «нацдэмаў». У 1947—1948 гадах, да забароны займацца літаратурнай дзейнасцю, літсупрацоўнік шматтыражкі Мінскага трактарнага завода.
Апяваў рэвалюцыйнае пераўтварэнне жыцця, будаўніцтва сацыялізму, сяброўства савецкіх народаў, паказваў працоўныя будні працоўнага чалавека, напружанасць класавай барацьбы, нацыянальна-вызваленчую барацьбу працоўных Заходняй Беларусі. Шмат увагі надаў праблеме выхавання новага чалавека<ref name="БС"/>. Пісаў кнігі для дзяцей<ref name="БС"/>.
У друку карыстаўся псеўданімамі: А.А-віч, А.Андр., Андр. Ал-іч, А.Худніцкі, Чыгуначнік Бэцін.
Яшчэ ў гады [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] стаў удзельнікам хору [[Уладзімір Васільевіч Тэраўскі|У. Тэраўскага]]. Наведваў «[[Беларуская хатка, Мінск|Беларускую хатку]]».
== Бібліяграфія ==
<div class="references-small" style="-moz-column-count:3; column-count:3; -webkit-column-count:3;">
=== Паэтычныя кнігі ===
* Зборнік вершаў «Камсамольская нота» (Сумесна з А. Вольным; «Комсомольская нота», 1924)
*[https://cloud.mail.ru/public/tjzA/q1x5mTS2v Паўстанцы. Паэма-інсцэніроўка] (1925)
* Зборнік вершаў «Па беларускім бруку» ([https://cloud.mail.ru/public/GYXf/VAHVXbRSM 1925], [https://cloud.mail.ru/public/nGvn/CaTLykTjY 1928])
* Зборнік вершаў «[https://cloud.mail.ru/public/BLzj/5HHwYijqx Прозалаць]» (1926)
* Зборнік вершаў «[https://cloud.mail.ru/public/Egeo/i6DGo5NyW Угрунь]» (1927)
* Зборнік вершаў «[https://cloud.mail.ru/public/aECz/1yVwn3ARB Фабрыка смерці]» (1929)
* Паэма «Цені на сонцы» (1930, [https://cloud.mail.ru/public/U83W/RZ7DGYghF 1931], [https://cloud.mail.ru/public/YccB/cHXJMX9bv 1936])
* Паэма «[https://cloud.mail.ru/public/Fh8g/qxRjKz4qV Паэма імя Вызвалення]», 1930)
* Зборнік вершаў «Установка» («Устаноўка», 1930)
* Зборнік вершаў «[https://cloud.mail.ru/public/NG6w/qLYU9JU4Q Гудкі]» (1930)
* Зборнік «[https://cloud.mail.ru/public/uZhU/KSFUdanbG Вершы і паэмы]» (1931)
* Зборнік вершаў і паэма («[https://cloud.mail.ru/public/LDPu/KUmg3Hysv Нараджэнне чалавека]», 1931)
* [https://cloud.mail.ru/public/ctbo/TS6t4Xvfr Творы. Кніга 2. Напор. Нараджэнне чалавека] (1932)
* [https://cloud.mail.ru/public/bhq5/LP19ab8id Творы. Кніга 1. Вершы і поэмы] (1933)
* Паэма «[https://cloud.mail.ru/public/nmSp/qVpW2DBvS Напор]» (1933)
* Зборнік вершаў «[https://cloud.mail.ru/public/CFbE/o1NFcKC1g Узброеныя песні]» (1936)
* Зборнік вершаў «[https://cloud.mail.ru/public/eYU7/6cy8K1xqe Солнце и песни]» (1936)
* [https://cloud.mail.ru/public/qLpF/sMbxbftHV Вялікаму Сталіну ад беларускага народа] (сааўтары Я. Купала, Я. Колас, П. Броўка, П. Глебка, І. Харык) (1937)
* [https://cloud.mail.ru/public/1aU8/yfmx8TYGS Ад шчырага сэрца. Пісьмы беларускага народа таварышу Сталіну]. (Я. Купала, Я. Колас, П. Броўка, П. Глебка. Тэкст з 1936 года, сярод сааўтараў няма А. Александровіча і І. Харыка) (1952)
* Зборнік вершаў «[https://cloud.mail.ru/public/3xTb/VLA8w6vm8 Вершы]» (1970)
* Зборнік вершаў «[https://cloud.mail.ru/public/GF7T/7kmaLXiYu Галубінае крыло]» (1976)
* Выбранае «[https://cloud.mail.ru/public/D8Co/F3ke5iVUY Выбраныя творы]» (1934)
* Выбранае «[https://cloud.mail.ru/public/ikfF/ccpGt6c44 Выбранае]» (1958)
* Збор твораў у 2 тамах. (1963) Том 1. [https://cloud.mail.ru/public/ETZy/CYSCyer8n Вершы]
* Збор твораў у 2 тамах. Том 2. [https://cloud.mail.ru/public/rrZo/nrrW8ma4b Паэмы, публіцыстыка]
=== Кнігі прозы ===
* Раман «Ваўчаняты» (сааўтары [[Алесь Дудар|А. Дудар]], [[Анатоль Вольны|А. Вольны]]) ([https://cloud.mail.ru/public/RSXF/FFor7jhzY 1925], [https://cloud.mail.ru/public/xTxM/ZBo2Er42c 1929])
* Зборнік апавяданняў «[https://cloud.mail.ru/public/PJ3c/AQT94Y2zX Сутарэнне]» (1925)
=== Кнігі для дзяцей ===
* «Рыбак» (1928)
* «[https://www.nlb.by/upload/prod/Maladnyak/Aleksandrovich/2_Z_devizam_svajgo_pakalenniyia/3_Tvory_dlya_dzyiatsej/1_Gorad_ranitsoj_1930.pdf Горад раніцой]» (1930)
* «Калыханка» (1930)
* «Хлопчык і певень» (1930)
* «[https://cloud.mail.ru/public/CJ8Z/Q35HpGM47 Як дзеці памагалі будаваць самалёт]» (1931)
* «[https://cloud.mail.ru/public/6hjY/rgpeMdHey Шчаслівая дарога]» (1935)
* «Казка пра пана Жываглота» (1935)
* «Падарунак дзеткам-малалеткам» ([https://cloud.mail.ru/public/629G/Y7hqiV4MY 1936], [https://cloud.mail.ru/public/tn24/dYHXGqhGZ 1960], [https://cloud.mail.ru/public/7uAb/5trERnHfB 1973])
* [https://cloud.mail.ru/public/jDJ9/ux8kSJK2Z Наш день]. Пераклад з беларускай Г. Бойка (1961)
* [https://cloud.mail.ru/public/9kBU/gyZjgJBdF Месяц сел на тучку]. Пераклад з беларускай (1967)
</div>
'''<big>Крытыка</big>'''
* [https://cloud.mail.ru/public/pfqE/m18M69Qno ''А. Александровіч.'' Беларуская совецкая поэзія]. Даклад на III пленуме праўлення саюза совецкіх пісьменнікаў СССР. (люты.1936 г., Менск).
*Жывы голас Андрэя Александровча. [https://cloud.mail.ru/public/C43e/rez3t6GSD Відэа фрагмент прамовы.]
=== Пераклады ===
Перакладаў на беларускую мову з рускай, украінскай, літоўскай мовы.
Аўтар перакладу на беларускую мову [https://cloud.mail.ru/public/jDJ9/ux8kSJK2Z «Інтэрнацыяналу»], паэмы [[Аляксандр Сяргеевіч Пушкін|А. С. Пушкіна]] «[https://cloud.mail.ru/public/nP4a/qwKjyZR7o Руслан і Людміла]» ([https://cloud.mail.ru/public/nP4a/qwKjyZR7o 1938], [https://cloud.mail.ru/public/pHaA/mTREq2ew9 1978]), асобных твораў [[Дзям'ян Бедны|Д. Беднага]], [[М. Ісакоўскі|М. Ісакоўскага]], [[А. Суркоў|А. Суркова]], паэму [[Самуіл Якаўлевіч Маршак|С. Маршака]] «Пожар».
[https://cloud.mail.ru/public/dyi5/84ZubCkCw '''ЗАПЯВАЛА СВАЙГО ПАКАЛЕННЯ'''.] З неапублікаванай кніжкі ўспамінаў: Заір Азгур, И. Василевский, Сяргей Грахоўскі, К. Губарэвіч, Алесь Есакоў, Алесь Звонак, Павел Кавалёў, Яўхім Кіпель, Міхась Лынькоў, Рыгор Няхай, Міхась Машара, Уладзімір Мяжэвіч, Павел Пруднікаў, Яўген Рамановіч, Л.I. Ржэцкая, Пятро Рунец, Мікола Хведаровіч, С. Шамардзіна, Станислаў Шушкевіч, Алесь Якiмовiч.
{{Зноскі}}
== Літаратура ==
* ''Бабарэка А.'' 1924. [https://cloud.mail.ru/public/eUbf/JjsGXt1rS Ленін у беларускай поэзіі]. Радавая рунь, 2: 5-9.
*''Кудзер Я.'' 1924. [https://cloud.mail.ru/public/Ueah/mtF1s7YJR Вобраз у беларускай поэзіі]. Радавая рунь, 2: 6-10.
*[https://cloud.mail.ru/public/Xwvj/G7fXMYaZt Літаратурная хроніка]. 1924. Радавая рунь. № 2: 15
*[https://cloud.mail.ru/public/9vyC/d7yf3zDT8 На новых шляхох палачане].... Чырвоны сейбiт. 1927
*''[https://cloud.mail.ru/public/KXWY/rvJcLwsXE Да нашых чытачоў]''. 1928. Полымя, 2.
*''Л.К.'' [https://cloud.mail.ru/public/uvWf/3kroar3H4 Современная белорусская литература]. Альманах белорусской литературы. Приложение к журналу «Резец». 1929.
* ''Дворкіна Ю.'' 1931. [https://cloud.mail.ru/public/uscw/o9k1wpv2Q Меншавізм у беларускай крытыцы]. Маладняк. № 8: 102-111. Менск. БелАПП
*Да дзесяцігоддзя творчай працы Андрэя Александровіча: Спіс літаратуры // Кніга масам № 1, 1932;
* [https://cloud.mail.ru/public/HKXn/9ASQoePXv ''Бэндэ Л.'' 1932. Андрэй Александровіч].
*[https://cloud.mail.ru/public/TRUq/nJpXTZqji Супроць паклёпніцкага выпаду халтуршчыка Ляшэвіча.] 1932. Літаратура і мастацтва.
* Прывітанне Андрэю Александровічу /у дзень дзесяцігодзьдзя яго творчасьці/. Прывітанне старшыні СНК БССР тав. Галадзеда аўтару «Цені на сонцы» — пісьменьніку-менапаўцу. [https://cloud.mail.ru/public/FKP2/D9oNfNz9z]
* Прывітанне старшыні ЦВК БССР тав. Чарвякова песьняру пралетарскай барацьбы. [https://cloud.mail.ru/public/HQej/pmEyqa7Y2]
* [https://cloud.mail.ru/public/9nhx/uTZb5jsii Пра "Сені на сонцы"]. [https://cloud.mail.ru/public/9sDU/f659vufns Нататкі]. 1933-1936.
*[https://cloud.mail.ru/public/e4Cq/8JtHdnVi2 ''Кучар А.'' 1933. Пра п’есу Андрэя Александровіча.] У кн.: Вялікая перабудова. Кніга літаратурнае крытыкi.
* {{крыніцы/БП (1992-95)||Александровіч Андрэй Іванавіч}}. — Т. 1.
* [https://cloud.mail.ru/public/yUoF/NuN3XBHZF У апошні шлях]. Літаратура і мастацтва. 1963.
* ''Бур’ян Б.'' 1964. [https://cloud.mail.ru/public/JQMu/MNhYsWk1z Паэтычны летапіс]. Беларусь.
* ''Бурносаў В.'' 1964. [https://cloud.mail.ru/public/52FS/ReVdYy7yc Час і вершы.] Полымя.
* ''Грахоўскі С.'' Творы розных год. Літаратура і мастацтва. 1958.
* [https://cloud.mail.ru/public/kd3N/i9SJYg8xw Пісьменнікі Савецкай Беларусі. Кароткі біяграфічны даведнік.] 1959.
* ''Салавей Л.'' 1960. [https://cloud.mail.ru/public/Mz4e/ubeHRaMt4 У свеце дзіцячых уяўленняў]. Беларусь, 1960.
* ''Грахоўскі С.'' Не забуду ніколі. Літаратура i мастацтва. 1963.
* ''Лапаў Б.'' [https://cloud.mail.ru/public/zzHM/bwoUzu1xe Пясняр маладой рэспублікі]. Літаратура і мастацтва, 1964.
* ''Шушкевіч С''. 1966. Нястомны працаўнік. Да 60-годдзя з дня нараджэння Андрэя Александровіча. Звязда.
* ''Никифорович В''. [https://cloud.mail.ru/public/8FNJ/xZ3cmHfJJ Песни новой жизни]. Советская Белоруссия, 1967.
* ''Зарынка С.'' 1976. [https://cloud.mail.ru/public/QW9F/oau41J4qr З дэвізам свайго пакалення]. Беларусь, 1976.
* ''Ржэцкая Л.'' [https://cloud.mail.ru/public/LjGY/8HcLNdXuR Жывуць у маёй памяці сустрэчы]. Літаратура і Мастацтва, 1977.
* ''Хромчанка К.'' 1984. [https://cloud.mail.ru/public/DqAv/kHMzwRSaY Сэрцы і песні — з народам і партыяй.] Беларусь,
*''Грахоўскі С.'' З кагорты першых // «Так і было» (зборнік). — Мн.: «Мастацкая літаратура», 1986.
* ''Пруднiкаў П.'' [https://cloud.mail.ru/public/1ydh/hD93vnMsX Песняр роднай зямлi.] Настаўнiцкая газета, 1986.
* ''Пруднікаў П.'' 1986. [https://cloud.mail.ru/public/5jqC/8NwMFRURa Шчодрая даніна]. Да 80-годззя. Чырвоная Змена.
*''Пруднiкаў П.'' [https://cloud.mail.ru/public/47FG/teC8DRuBw Ix лёс стукае ў сэрцы]. Літаратура і мастацтва, 1987.
*{{Крыніцы/Маракоў/Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы…|2|}}
* ''Семеняков В.'' 1994. [https://cloud.mail.ru/public/8TAK/hYaXjAaL4 Взлет и падение]. Вячэрні Мінск.
*''Семеняков В''. 1995. [https://cloud.mail.ru/public/SAu6/Yhf6tCy1y Возвысили и... расстреляли]. Вечерний Минск.
*''Poźniak T.'' [https://cloud.mail.ru/public/MRZt/8rW2mBkKw Андрэй Александровіч. Antologia poezji białoruskiej XX wieku]. 1997.
* ''Кіпель Я.'' [https://cloud.mail.ru/public/mRAA/yWmtazHKj Гуртаваньне беларускае моладзі.] 1998. Эпізоды. Выдавецтва газэты Беларус. С. 33-42.
* ''Махнач А.'' 1996. [https://cloud.mail.ru/public/Uycu/5jLSDKRnC Александровіч, Дудар, Мікуліч і «Наступление»]. Па старонках «Края Смоленского». Літаратура і мастацтва, 1996.
* ''Селяменеў В., Скалабан В.'' 2002. [https://cloud.mail.ru/public/diW4/vZZCMMgBh Справа Міхася Клімковіча]. Звязда.
* [https://cloud.mail.ru/public/Trm1/9ZoF7hr3V ''Скалабан В., Рублевская Л.'' Буря и пена.] 2006. Советская Белоруссия.
* [https://cloud.mail.ru/public/qZD2/xH4GSitYo ''Рублевская Л., Скалабан В.'' Буря и пена.] 2009. Взлет и падение поэта Андрея Александровича. Время и бремя архивов и имен. Минск, Лiтаратура i Мастацтва.
*''Саўка З.'' 2009. [https://cloud.mail.ru/public/rA4y/xideNNNQT На пазыцыях мовазнаўчага фронту]. Сход у трох актах, або тэатар ганьбы. Arche.
*''Денисов А.'' 2019. [https://news.tut.by/culture/624189.html?c Как белорусские прозаики и поэты ездили на Беломорканал в 1933 году и что из этого вышло]{{Недаступная спасылка}}.
*
== Спасылкі ==
* [https://csl.bas-net.by/personalii/56008/aleksandrovich-andrei-ivanovich/ Андрэй Іванавіч Александровіч] у базе даных «История белорусской науки в лицах» [[Цэнтральная навуковая бібліятэка імя Якуба Коласа НАН Беларусі|Цэнтральнай навуковай бібліятэкі імя Якуба Коласа НАН Беларусі]] {{ref-ru}}
*[https://www.nlb.by/by/infarmatsyynyya-resursy/elektronnyya-infarmatsyynyya-resursy/resursy-natsyyanalnay-bibliyateki-belarusi/virtualnyya-praekty-vysta-ki-i-kalektsyi/virtualnyya-praekty-bibliyateki/virtual/na-khvali-chasu-u-plyni-zhytstsya/common/369479/#b_369767 Андрэй Александровіч у Нацыянальнай бібліятэцы Беларусі]
{{Янка Купала}}
{{DEFAULTSORT:Александровіч Андрэй Іванавіч}}
[[Катэгорыя:Беларускамоўныя паэты]]
[[Катэгорыя:Беларускамоўныя пісьменнікі]]
[[Катэгорыя:Дзіцячыя пісьменнікі Беларусі]]
[[Катэгорыя:Члены Беларускай асацыяцыі пралетарскіх пісьменнікаў]]
[[Катэгорыя:Кандыдаты ў члены ЦК КПБ]]
[[Катэгорыя:Члены ЦВК БССР]]
05b2h3wmozl6bmwu6q31zklid1fe7sy
Гарадзішча (Баранавіцкі раён)
0
16922
4191607
4037730
2022-08-22T03:14:10Z
VladimirZhV
9113
/* Літаратура */ дапаўненне
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = Гарадскі пасёлак
|беларуская назва = Гарадзішча
|падначаленне =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = N|lat_deg = |lat_min = |lat_sec =
|lon_dir = E|lon_deg = |lon_min = |lon_sec =
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты вобласці =
|памер карты раёна =
|вобласць = Брэсцкая
|раён = Баранавіцкі
|сельсавет2 = Гарадзішчанскі
|карта краіны =
|карта вобласці =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|дата заснавання =
|першае згадванне = 1414
|ранейшыя назвы =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП = 290
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|двароў =
|насельніцтва =
|крыніца насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс = +2
|DST = 1
|тэлефонны код = 163
|паштовы індэкс = 225328
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|OpenStreetMap = 242979015
}}
{{значэнні2|Гарадзішча (значэнні)}}
'''Гарадзі́шча'''<ref name="NNP"/> ({{lang-be-trans|Haradzišča}}, {{lang-ru|Городище}}) — [[гарадскі пасёлак]] у [[Беларусь|Беларусі]], у [[Баранавіцкі раён|Баранавіцкім раёне]] [[Брэсцкая вобласць|Брэсцкай вобласці]]. Цэнтр [[Гарадзішчанскі сельсавет (Баранавіцкі раён)|Гарадзішчанскага сельсавета]].
== Геаграфія ==
Знаходзіцца ў вярхоўі ракі [[Сэрвач (прыток Нёмана)|Сэрвач]], за 20 км на поўнач ад [[Баранавічы|Баранавічаў]], за 25 км ад чыгуначнай станцыі [[Баранавічы-Палескія]] (лінія [[Брэст]] — [[Мінск]]); на аўтамабільнай дарозе [[Баранавічы]] — [[Наваградак]]. Насельніцтва 2024 чал. ([[2017]])<ref name="2017-Estimate"/>.
{{змест злева}}
== Гісторыя ==
Упершыню Гарадзішча згадваецца ў сяр. [[13 стагоддзе|ХIII ст.]], калі паселішча ўжо далучылася да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. У 2-й пал. [[15 стагоддзе|XV ст.]] мясцовасць згадваецца як велікакняжацкі двор. У [[1494]] [[Ян Кезгайлавіч]] заснаваў тут касцёл.
На мяжы [[XV стагоддзе|XV]]—[[XVI стагоддзе|XVI]] стст. Гарадзішча знаходзілася ва ўладанні князя [[Сямён Бельскі|Сямёна Бельскага]], з [[1501]] — вялікай княгіні [[Алена Іванаўна|Алены Іванаўны]]. У [[16 стагоддзе|XVІ]]—[[18 стагоддзе|XVIII]] стст. паселішча ўваходзіла ў склад [[Новагародскі павет|Новагародскага павета]] [[Новагародскае ваяводства|Новагародскага ваяводства]] і належала [[Няміравы]]м, [[Хадкевічы|Хадкевічам]], [[Гастомскія|Гастомскім]], [[Пацы|Пацам]] і іншым. У [[1640]] Каменскія збудавалі тут мураваны касцёл. У канцы [[XVII стагоддзе|XVII ст.]] мястэчка перайшло да [[Зяновічы|Зяновічаў]].
У выніку [[другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] ([[1793]]) Гарадзішча апынулася ў складзе [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]], дзе ў [[1795]] зрабілася цэнтрам воласці Наваградскага павета. Станам на [[1798]] тут дзейнічалі грэка-каталіцкая царква і касцёл. Па задушэнні [[паўстанне 1830—1831 гадоў|вызваленчага паўстання]] ў [[1831]] расійскія ўлады канфіскавалі мястэчка ў графа Людвіка Паца. З [[1833]] Гарадзішча знаходзілася ва ўладанні Бухавецкіх. Па задушэнні [[паўстанне 1863—1863 гадоў|нацыянальна-вызваленчага паўстання]] ў [[1864]] царскія ўлады гвалтоўна перарабілі мясцовы касцёл у царкву [[Маскоўскі патрыярхат|Маскоўскага патрыярхату]]. Станам на [[1866]] у Гарадзішчы было 60 двароў, працавалі 2 праваслаўныя цэрквы (колішнія касцёл і грэка-каталіцкая царква), народнае вучылішча (адкрылася ў [[1863]]), капліца, сінагога, 4 малітоўныя дамы, багадзельня, конная паштовая станцыя, цагельня, бровар, управа; праводзілася 2 [[год|рэгулярныя]] кірмашы; працаваў лекар. На [[1909]] у мястэчку і аднайменным маёнтку было 246 двароў, працавалі пошта і тэлеграф, народнае вучылішча (у [[1901]] 96 вучняў, з іх толькі 9 дзяўчынак), аптэка, бальніца, валасная ўправа, 2 праваслаўныя царквы, сінагога, 5 яўрэйскіх дамоў малітвы, цагельня, больш за 19 крам, багадзельня, конная паштовая станцыя, 2 кірмашы. У [[Першая сусветная вайна|Першую сусветную вайну]] ў [[1916]] каля мястэчка прайшла [[Скробава-Гарадзішчанская аперацыя]].
Згодна з [[Рыжскі мірны дагавор|Рыжскім мірным дагаворам]] ([[1921]]) Гарадзішча апынулася ў складзе міжваеннай [[Польская Рэспубліка, 1918—1939|Польскай Рэспублікі]], дзе зрабілася цэнтрам гміны Наваградскага павета. У гэты час тут было 165 двароў. У сярэдзіне [[1930-я|1930-х]] у мястэчку працавалі гмінная ўправа, школа, аптэка.
У [[1939]] Гарадзішча ўвайшло ў [[БССР]], дзе [[15 студзеня]] [[1940]] атрымала афіцыйны статус [[пасёлак гарадскога тыпу|пасёлка гарадскога тыпу]] і зрабілася цэнтрам раёна. У [[Другая сусветная вайна|Другую сусветную вайну]] з [[24 чэрвеня]] [[1941]] да [[8 ліпеня]] [[1944]] мястэчка знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. У [[1962]] [[Гарадзішчанскі раён]] скасаваны, яго тэрыторыя далучана да Баранавіцкага раёна.
У 2008 годзе Гарадзішча атрымала статус [[аграгарадок|аграгарадка]]<ref name="levonevsky"/>.
<center><gallery widths=150 heights=150 caption="Мястэчка на старых здымках" perrow="4">
Выява:Haradzišča, Navahradzkaja, Maci Božaj. Гарадзішча, Наваградзкая, Маці Божай (1900).jpg|Касцёл пасля [[Мураўёўкі|мураўёўскай перабудовы]]
Выява:Haradzišča, Maci Božaj. Гарадзішча, Маці Божай (1916).jpg|Касцёл, з боку апсіды
Выява:Haradzišča, Carkoŭnaja, Uźvižanskaja. Гарадзішча, Царкоўная, Узьвіжанская (1915-18).jpg|Грэка-каталіцкая царква пасля [[Мураўёўкі|мураўёўскай перабудовы]]
Выява:Haradzišča, synagoga (1916).jpg|Сінагога
</gallery></center>
== Насельніцтва ==
<div style="float:right;margin:0 0.5em 1em;" class="toccolours">
<center><timeline>
ImageSize = width:auto height:160 barincrement:28
PlotArea = left:50 bottom:20 top:15 right:15
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = late
Colors =
id:linegrey2 value:gray(0.9)
id:linegrey value:gray(0.7)
id:cobar value:rgb(0.0,0.7,0.8)
id:cobar2 value:rgb(0.6,0.9,0.6)
DateFormat = yyyy
Period = from:0 till:4600
ScaleMajor = unit:year increment:1000 start:0 gridcolor:linegrey
ScaleMinor = unit:year increment:250 start:0 gridcolor:linegrey2
PlotData =
color:cobar width:15
bar:1886 from:0 till:504
bar:1893 from:0 till:747
bar:1909 from:0 till:2942
bar:1921 from:0 till:1021
bar:1935 from:0 till:4000
bar:1969 from:0 till:4600
bar:1993 from:0 till:2520
bar:1998 from:0 till:2630
bar:2009 from:0 till:2400
TextData=
fontsize:10px pos:(10,195)
text:
</timeline></center>
</div>
* '''[[XIX стагоддзе]]''': [[1830]] — 486 муж., з іх шляхты 3, духоўнага саслоўя 3, мяшчан-іўдзеяў 121, мяшчан-хрысціян і сялян 355, жабракоў 4<ref name="miastečki"/>; [[1886]] — 504 чал.; [[1893]] — 747 чал.
* '''[[XX стагоддзе]]''': [[1909]] — 2942 чал.; [[1921]] — 1021 чал.; [[1935]] — 4 тыс. чал.; [[1969]] — 4,6 тыс. чал.; [[1993]] — 2520 чал.<ref name="EHB"/>; [[1998]] — 2630 чал.
* '''[[XXI стагоддзе]]''': [[2006]] — 2,5 тыс. чал.<ref name="TEB"/>; [[2008]] — 2,5 тыс. чал.; [[2009]] — 2 219 чал. (перапіс); [[2016]] — 2 040 чал.<ref name="2016-Estimate"/>; [[2017]] — 2 024 чал.<ref name="2017-Estimate"/>
=== Адукацыя ===
У Гарадзішчы працуюць сярэдняя, музычная і дзіцяча-юнацкая спартыўная школы, школа-інтэрнат, дашкольная ўстанова.
=== Медыцына ===
Медыцынскія паслугі аказваюць бальніца, амбулаторыя і ветэрынарная бальніца.
=== Культура ===
Дзейнічаюць дом культуры, 2 бібліятэкі.
== Эканоміка ==
Прадпрыемствы харчовай прамысловасці, сацыяльна-бытавога абслугоўвання.
Апроч таго, у мястэчку працуюць лясніцтва, дом побыту, аўтавакзал, аптэка, банк.
== Турыстычная інфармацыя ==
=== Славутасці ===
[[Файл:П. Гарадзішча - Гарадзішча пэрыяду раньняга феадалізму DSC08032.JPG|thumb|Гарадзішча]]
У ваколіцах мястэчка — [[археалагічны помнік Гарадзішча, Баранавіцкі раён|гарадзішча перыяду ранняга феадалізму]] (XI—XIII стагоддзі; паводле меркаваннях некаторых даследчыкаў былая літоўская сталіца [[Варута]]), за 0,8 км на захад ад аграгарадка, на правым беразе ракі [[Сэрвач (прыток Нёмана)|Сэрвач]] — {{ГККРБ 4|113В000053}}
* [[Касцёл Найсвяцейшай Дзевы Марыі Ружанцовай, Гарадзішча|Касцёл Найсвяцейшай Дзевы Марыі]] ([[18 стагоддзе|XVIII ст.]])
* [[Свята-Крыжаўзвіжанская царква, Гарадзішча|Свята-Крыжаўзвіжанская царква]] ([[1764]], [[1879]]; колішняя [[Беларуская Грэка-Каталіцкая Царква|грэка-каталіцкая]], цяпер ва ўладанні [[Беларускі экзархат Маскоўскага патрыярхату|БЭМП]]) — {{ГККРБ 4|113Г000709}}
* Могілкі: вайсковыя германскія часоў [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]], яўрэйскія
* Сінагога (кан. ХІХ ст.)
* Брацкая магіла (1941—1944), вул. 17-га Верасня — {{ГККРБ 4|113Д000052}}
=== Страчаная спадчына ===
* [[Сядзібна-паркавы комплекс Пацаў, Гарадзішча|Сядзібна-паркавы комплекс Пацаў]] (XVIII ст.)
== Галерэя ==
<center><gallery widths=150 heights=150 caption="Краявіды Гарадзішча" perrow="4">
Выява:Catholic church of St. Mary in Haradzišča.jpg|Касцёл
Выява:Haradzišča. Гарадзішча (26.02.2009).jpg|Касцёл, званіца
Выява:Haradzišča. Гарадзішча (2009).jpg|Касцёл, уваход
Выява:Church of the Exaltation of the Holy Cross in Haradzišča.jpg|Царква
</gallery></center>
== Гл. таксама ==
* [[Пасёлкі гарадскога тыпу Брэсцкай вобласці]]
* [[Пасёлкі гарадскога тыпу Беларусі]]
== Зноскі ==
{{Reflist|refs=
<ref name="2017-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2017}}</ref>
<ref name="NNP">{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Брэсцкая вобласць|}}</ref>
<ref name="levonevsky">[http://pravo.levonevsky.org/bazaby11/region27/text878.htm Решение Барановичского районного Совета депутатов от 14.03.2008 N 47 «О преобразовании сельских населенных пунктов Барановичского района в агрогородки»]</ref>
<ref name="miastečki">{{Крыніцы/Мястэчкі Беларусі, 2010|к}} С. 413.</ref>
<ref name="EHB">[[Іван Крэнь]], [[Валерый Шаблюк]]. Гарадзішша // {{Крыніцы/ЭГБ|2к}} С. 476.</ref>
<ref name="TEB">Городище // {{Крыніцы/Турыстычная энцыклапедыя Беларусі|к}}</ref>
<ref name="2016-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2016}}</ref>
}}
== Літаратура ==
* {{Крыніцы/Памяць/Баранавічы і Баранавіцкі раён}}
* {{Крыніцы/ЭГБ|2}}
* {{Крыніцы/Мястэчкі Беларусі (2010)}}
* {{Крыніцы/Беларусь: энцыклапедычны даведнік (1995)|Гарадзішча|208}}
* Horodyszcze // {{Крыніцы/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|3}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_III/143 143].
== Спасылкі ==
{{Commonscat-inline|Haradzišča, Baranavičy District|Гарадзішча}}
* [http://www.radzima.org/be/miesca/garadzishcha.html мяст. Гарадзішча] на [[Radzima.org]]
* [http://globustut.by/gorodische_baran/index.htm Фатаграфіі на «Глобусе Беларусі»]
{{Гарадзішчанскі сельсавет, Баранавіцкі раён}}
{{Баранавіцкі раён}}
{{Брэсцкая вобласць}}
[[Катэгорыя:Гарадзішча (Баранавіцкі раён)| ]]
[[Катэгорыя:Мястэчкі Новагародскага ваяводства]]
brhro897b6c60kv4i7xj6uvps52tigd
Мурам
0
18786
4191618
4005405
2022-08-22T05:38:47Z
176.65.112.58
https://nason.ru/ozera/1555/
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Расія
|статус = Горад
|беларуская назва = Мурам
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|герб = Coat_of_Arms_of_Murom_(Vladimir_oblast)_(1781).png
|сцяг = Flag of Murom (Vladimirskaya oblast).png
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat =
|long =
|lat_dir = |lat_deg = 55|lat_min = 34|lat_sec = 00
|lon_dir = |lon_deg = 42|lon_min = 01|lon_sec = 00
|CoordAddon = type:city(119433)_region:RU
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|від рэгіёна =
|рэгіён =
|від раёна =
|раён =
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне = 862
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча = 43,78
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП = 115
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва = {{Падзенне}} 117 300
|год перапісу = 2010
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс = +3
|DST =
|тэлефонны код = 49234
|паштовы індэкс = 602250
|паштовыя індэксы = 602200
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons = Murom
|сайт = http://www.murom.info/
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
}}
'''Му́рам''' — горад у [[Расія|Расіі]], адміністрацыйны цэнтр [[Мурамскі раён|Мурамскага раёна]] [[Уладзімірская вобласць|Уладзімірскай вобласці]]. Насельніцтва 118,2 тыс. чалавек (2009). Размешчаны на левым беразе ракі [[Рака Ака|Акі]], за 137 км ад [[Уладзімір (горад, Расія)|Уладзіміра]] на мяжы з [[Ніжагародская вобласць|Ніжагародскай вобласцю]].
== Гісторыя ==
Мурам — адзін з найстаражытнейшых рускіх гарадоў. Назва паходзіць з назвы фіна-угорскага племені [[мурама]]. Першым удзельным мурамскім князем лічыцца [[Глеб Уладзіміравіч Святы|Глеб Уладзіміравіч]]. У 1088 годзе на пэўны час Мурам быў захоплены волжскімі балгарамі. Плацілі даніну Русі, з [[XII стагоддзе|XII стагоддзя]] паступова асіміліраваліся рускімі.
З 1097 — сталіца Мурама-Разанскай зямлі. У самастойнае княства Мурамска-Разанская зямля вылучылася са складу [[Чарнігаўскае княства|Чарнігаўскага княства]] ў 1127 годзе пры князю Яраславе Святаславиічы. Пасля яго смерці (1129) на мурамскі сталец сеў і стаў першым мурамскім князем яго сын Святаслаў, пазней — унук Расціслаў. Пры Расціславе Мурама-Разанская зямля распалася на Мурамскае і Разанскае княствы, якія канчаткова адасобіліся пасля смерці Святаслава (1145). У Старой Разані князь пакінуў сына Глеба. Разанскі князь Глеб Расціславіч усімі сродкамі змагаўся са сваім паўночным суседам Растова-Суздальскім княствам. Вынікам стала перамога Усевалада Вялікае Гняздо ([[1208]]), які паланіў мясцовых князёў.
У 1219 годзе ў Разані княжыў Інгвар Ігаравіч, ягоным нашчадкам яму брат Юрый. Пры ім княства падвергнулася спусташэнню ордамі Батыя. Мурамскае княства складалася з Мурама з паветам. Залежала ад [[Уладзіміра-Суздальскае княства|Уладзіміра-Суздальскага княства]]. Падвяргалася шматлікім набегам татараў. Апошнім мурамскім князем быў Юрый Яраславіч, якога ў 1355 сагнаў з прастола Фёдар Глебавіч. У 1392 вялікі князь маскоўскі [[Васіль I Дзмітрыевіч]] далучыў Мурамскае княства да Масквы. мурм морошка в вепсском<ref>https://nason.ru/ozera/1555/</ref>
== Вядомыя асобы ==
* [[Дыянісій (Валядзінскі)]], праваслаўны дзеяч, мітрапаліт варшаўскі.
== Галерэя ==
<center><gallery widths="150" heights="150">
Выява:Troitsky sobor.jpg|thumb|208px|Троіцкі Сабор
Выява:Murom downtown.jpg|thumb|221px|Фота пач. ХХ ст.
</gallery></center>
== Вядомыя асобы ==
* [[Мікіта (Дабранраваў)]] (нар. 1962) — святар Рускай праваслаўнай царквы
{{Гарады Уладзімірскай вобласці}}
{{Залатое кальцо Расіі}}
[[Катэгорыя:Гарады Уладзімірскай вобласці]]
[[Катэгорыя:Залатое кальцо Расіі]]
[[Катэгорыя:Мурам| ]]
f29o9n6j5kzena47a17inojhg4wtft1
4191627
4191618
2022-08-22T06:06:11Z
Artsiom91
31770
Праўкі аўтарства [[Special:Contributions/176.65.112.58|176.65.112.58]] ([[User talk:176.65.112.58|размовы]]) адкочаныя; вернута апошняя версія аўтарства [[User:Artsiom91Bot|Artsiom91Bot]]
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Расія
|статус = Горад
|беларуская назва = Мурам
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|герб = Coat_of_Arms_of_Murom_(Vladimir_oblast)_(1781).png
|сцяг = Flag of Murom (Vladimirskaya oblast).png
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat =
|long =
|lat_dir = |lat_deg = 55|lat_min = 34|lat_sec = 00
|lon_dir = |lon_deg = 42|lon_min = 01|lon_sec = 00
|CoordAddon = type:city(119433)_region:RU
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|від рэгіёна =
|рэгіён =
|від раёна =
|раён =
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне = 862
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча = 43,78
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП = 115
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва = {{Падзенне}} 117 300
|год перапісу = 2010
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс = +3
|DST =
|тэлефонны код = 49234
|паштовы індэкс = 602250
|паштовыя індэксы = 602200
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons = Murom
|сайт = http://www.murom.info/
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
}}
'''Му́рам''' — горад у [[Расія|Расіі]], адміністрацыйны цэнтр [[Мурамскі раён|Мурамскага раёна]] [[Уладзімірская вобласць|Уладзімірскай вобласці]]. Насельніцтва 118,2 тыс. чалавек (2009). Размешчаны на левым беразе ракі [[Рака Ака|Акі]], за 137 км ад [[Уладзімір (горад, Расія)|Уладзіміра]] на мяжы з [[Ніжагародская вобласць|Ніжагародскай вобласцю]].
== Гісторыя ==
Мурам — адзін з найстаражытнейшых рускіх гарадоў. Назва паходзіць з назвы фіна-угорскага племені [[мурама]]. Першым удзельным мурамскім князем лічыцца [[Глеб Уладзіміравіч Святы|Глеб Уладзіміравіч]]. У 1088 годзе на пэўны час Мурам быў захоплены волжскімі балгарамі. Плацілі даніну Русі, з [[XII стагоддзе|XII стагоддзя]] паступова асіміліраваліся рускімі.
З 1097 — сталіца Мурама-Разанскай зямлі. У самастойнае княства Мурамска-Разанская зямля вылучылася са складу [[Чарнігаўскае княства|Чарнігаўскага княства]] ў 1127 годзе пры князю Яраславе Святаславиічы. Пасля яго смерці (1129) на мурамскі сталец сеў і стаў першым мурамскім князем яго сын Святаслаў, пазней — унук Расціслаў. Пры Расціславе Мурама-Разанская зямля распалася на Мурамскае і Разанскае княствы, якія канчаткова адасобіліся пасля смерці Святаслава (1145). У Старой Разані князь пакінуў сына Глеба. Разанскі князь Глеб Расціславіч усімі сродкамі змагаўся са сваім паўночным суседам Растова-Суздальскім княствам. Вынікам стала перамога Усевалада Вялікае Гняздо ([[1208]]), які паланіў мясцовых князёў.
У 1219 годзе ў Разані княжыў Інгвар Ігаравіч, ягоным нашчадкам яму брат Юрый. Пры ім княства падвергнулася спусташэнню ордамі Батыя. Мурамскае княства складалася з Мурама з паветам. Залежала ад [[Уладзіміра-Суздальскае княства|Уладзіміра-Суздальскага княства]]. Падвяргалася шматлікім набегам татараў. Апошнім мурамскім князем быў Юрый Яраславіч, якога ў 1355 сагнаў з прастола Фёдар Глебавіч. У 1392 вялікі князь маскоўскі [[Васіль I Дзмітрыевіч]] далучыў Мурамскае княства да Масквы.
== Вядомыя асобы ==
* [[Дыянісій (Валядзінскі)]], праваслаўны дзеяч, мітрапаліт варшаўскі.
== Галерэя ==
<center><gallery widths=150 heights=150>
Выява:Troitsky sobor.jpg|thumb|208px|Троіцкі Сабор
Выява:Murom downtown.jpg|thumb|221px|Фота пач. ХХ ст.
</gallery></center>
== Вядомыя асобы ==
* [[Мікіта (Дабранраваў)]] (нар. 1962) — святар Рускай праваслаўнай царквы
{{Гарады Уладзімірскай вобласці}}
{{Залатое кальцо Расіі}}
[[Катэгорыя:Гарады Уладзімірскай вобласці]]
[[Катэгорыя:Залатое кальцо Расіі]]
[[Катэгорыя:Мурам| ]]
5d5gdbxqmn3w12fmtrqen32lz3yltzs
Лоўчыцкія
0
22637
4191506
4182174
2022-08-21T19:45:58Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
'''Багатырэвічы-Лоўчыцкія''' — [[літоўскія татары|татарскі]] княжацкі род у [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]]. У XVI—XVII стагоддзях [[Лоўчыцы]] пад [[Наваградак|Наваградкам]] — [[маярат]] (асноўнае ўладанне) роду (адсюль прозвішча). Родапачынальнік — князь Мартуза Багатырэвіч, каралеўскі перакладчык, пасол у Арду ў 1509 годзе.
== Літаратура ==
* {{Крыніцы/ЭнцВКЛ|том=2|старонкі=218|артыкул=Лоўчыцкія|аўтар=[[Станіслаў Думін|Думін С.]]}}
[[Катэгорыя:Вялікалітоўскія шляхецкія роды татарскага паходжання]]
rzymz768sb3xw3zyn91glnrb1hsa18v
Alfa Romeo
0
25673
4191373
4114635
2022-08-21T18:10:13Z
86.120.159.139
wikitext
text/x-wiki
{{Картка кампаніі|лагатып=Alfa Romeo.png}}
'''Alfa Romeo''' (''{{lang-be|Альфа-Рамэа}}''), поўная назва Alfa Romeo Automobiles S.p.A — італьянская аўтамабілебудаўнічая кампанія, заснаваная ў [[1910]] годзе і выпускае аўтамабілі пад маркай «Альфа-Рамэа». З [[1986]] года з’яўляецца даччынай кампаніяй канцэрна [[Fiat|FIAT Group]].
== Гісторыя ==
Першапачатковая назва A.L.F.A. (Anonima Lombarda Fabbrica di Automobili), што ў перакладзе азначае «Ламбардскае акцыянернае таварыства па вытворчасці аўтамабіляў». Прадпрыемства было створана на базе Societa Anonima Italiana Darracq (SAID) — італьянскага аўтазборачнага філіяла (1906—1910) парыжскага аўтазавода Alexandre Darracq ў Неапалі, які не прынёс сваім заснавальнікам камерцыйнага поспеху.
У [[1910]] годзе вытворчасць пераносіцца ў наваколле Мілана (Ламбардыя), створаны першы аўтамабіль новай маркі: A.L.F.A. 24 CV. У эмблеме фірмы выкарыстоўваюцца сімвалы горада Мілана — змяя (велізарны вуж), праглынаючы чалавека, і чырвоны крыж на белым полі — сімвалы, ўвасабляюць прадпрымальнасць і магутнасць. Старадаўняя легенда абвяшчае, што родапачынальнік шляхетнай ламбардыйскай сям’і Вісконці (Visconti) падчас першага крыжовага паходу забіў у паядынку сарацына, у якога на шчыце быў намаляваны змей, пажыраючы чалавека, а чырвоны крыж на белым полі нагадвае аб гераічным учынку жыхара Мілана, які першым ўстанавіў крыж на сцяне Ерусаліма па часе Першага крыжовага паходу.
У [[1915]] годзе кіраўніцтва прадпрыемствам пераходзіць да Нікола Рамэа, які ўвекавечыў пасля сваё імя ў назве аўтамабільнай маркі Alfa Romeo. У гады першай сусветнай вайны аўтамабільная вытворчасць было спынена. Прадпрыемства перайшло на выпуск авіяцыйных рухавікоў, кампрэсараў і генератараў.
У 1919—1920 гады з запчастак, якія засталіся з 1915 года сабрана 105 машын мадэлі Torpedo 20/30 HP. Менавіта яны першымі атрымалі назву Alfa Romeo. У наступныя гады кампанія стварае гоначныя аўтамабілі, поспехі якіх служаць нядрэннай рэкламай для рэалізацыі створаных на іх базе раскошных аўтамабіляў.
У [[1933]] годзе кампанія нацыяналізавана, з 1935 удзельнічае ў ваеннай праграме па вытворчасці авіярухавікоў і грузавых аўтамабіляў для арміі. З пачаткам Другой сусветнай заводы Alfa Romeo падвяргаюцца разбуральным бамбаванням. У сувязі з гэтым галоўная вытворчасць пераносіцца ў пячоры Costozza. Зацікаўленасць нацысцкіх уладаў у захаванні вытворчасці дазваляе захаваць саму кампанію і яе калектыў. Дырэктар кампаніі Хуго Гоббато быў расстраляны ў 1945 годзе за супрацоўніцтва з нацыстамі. Гісторыя завода была блізкая да завяршэння.
У [[1947]] годзе была адноўлена вытворчасць даваеннай мадэлі «Alfa Romeo 6C Golden Arrow» паралельна асвойвалі вытворчасць газавых і электрычных пліт.
У [[1986]] годзе кампанія ўваходзіць у склад FIAT Group.
== Мадэльны шэраг ==
{|class="wikitable" cellpadding="0" cellspacing="0" style="text-align:left; font-size:91%;"
!style="background:#CCCCCC;text-align:center" valign="middle" colspan="2" | Мадэльны шэраг Alfa Romeo
|-
|1910-1920||[[A.L.F.A 24 HP]]<br />
[[A.L.F.A 12 HP]]<br />
[[A.L.F.A 15 HP]]<br />
[[A.L.F.A 40/60 HP]]<br />
|-
|1920-1930||[[Alfa Romeo 20/30 HP]]<br />
[[Alfa Romeo G1]]<br />
[[Alfa Romeo G1]]<br />
[[Alfa Romeo RL]]<br />
[[Alfa Romeo RM]]<br />
[[Alfa Romeo 6C]]<br />
|-
|1930-1940||[[Alfa Romeo 6C]]<br />
[[Alfa Romeo 8C]]<br />
|-
|1940-1950||[[Alfa Romeo 158/159 Alfetta]]<br />
[[Alfa Romeo 6C]]<br />
|-
|1950-1960||[[Alfa Romeo 1900]]<br />
[[Alfa Romeo AR 51]] The 'Matta' off road [[Four Wheel Drive|4WD]].<br />
[[Alfa Romeo Disco Volante]]<br />
[[Alfa Romeo Giulietta]] — [[Alfa Romeo Giulietta|1.3]] — [[Alfa Romeo Giulietta SS|Sprint Speciale]]<br />
[[Alfa Romeo 2000]]<br />
|-
|1960-1970||[[Alfa Romeo Giulia]] — [[Alfa Romeo Giulia|Super 1600]] — [[Alfa Romeo Giulia|TI]]<br />
[[Alfa Romeo TZ]]<br />
[[Alfa Romeo GTA]]<br />
[[Alfa Romeo Sprint GT (Veloce)]]<br />
[[Alfa Romeo 2600]]<br />
[[Alfa Romeo Spider]]<br />
[[Alfa Romeo 33 Stradale]]<br />
[[Alfa Romeo 1750]]<br />
|-
|1970-1985||[[Alfa Romeo Montreal]]<br />
[[Alfa Romeo Alfasud]]<br />
[[Alfa Romeo Alfetta]]<br />
[[Alfa Romeo Sprint]]<br />
[[Alfa Romeo Alfa 6]]<br />
|-
|1985-1995||[[Alfa Romeo GTV]]<br />
[[Alfa Romeo GTV6]]<br />
[[Alfa Romeo Arna]]<br />
[[Alfa Romeo 33]]<br />
[[Alfa Romeo 90]]<br />
[[Alfa Romeo 75]]<br />
[[Alfa Romeo 164]]<br />
|-
|1995-2000||[[Alfa Romeo SZ]]<br />
[[Alfa Romeo GTV & Spider]]<br />
[[Alfa Romeo 145]]<br />
[[Alfa Romeo 146]]<br />
[[Alfa Romeo 155]]<br />
[[Alfa Romeo 156]] — [[Alfa Romeo 156#GTA|GTA]]<br />
[[Alfa Romeo 166]]<br />
|-
|2000-2010||[[Alfa Romeo GT]]<br />
[[Alfa Romeo 147]] — [[Alfa Romeo 147#GTA|GTA]]<br />
[[Alfa Romeo 159]]<br />
[[Alfa Romeo Brera|Alfa Romeo Brera & Spider]]<br />
[[Alfa Romeo 169]]<br />
[[Alfa Romeo 149]]<br />
[[Alfa Romeo 8C Competizione]]<br />
[[Alfa Romeo 189]] (Expected-2007)<br />[[Alfa Romeo 169]]<br />[[Alfa Romeo 149]] (Expected-2007)<br />[[Alfa Romeo Junior]]<br />
|-
|2010-2020||[[Alfa Romeo 240]]<br />[[Alfa Romeo 250]]<br />[[Alfa Romeo 260]]<br />[[Alfa Romeo 280]]<br />[[Alfa Romeo Brera II]]<br />
|-
|}
=== Галерэя ===
<center><gallery widths="150px" heights="150px" perrow="4">
Выява:MHV Alfa-Romeo 6C Gran Sport 1931 01.jpg
Выява:Alfa Romeo 1900 SS Ghia.jpg
Выява:Alfa Romeo 1900 berlina (front view).jpg
Выява:Alfa Romeo Junior GT.JPG
Выява:MHV Alfa-Romeo GTV 01.jpg
Выява:Alfa Romeo 156 Selespeed.jpg
Выява:Alfa Romeo 8c.jpg
</gallery></center>
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
* [http://www.alfaromeo.com/ Афіцыйны сайт] {{ref-en}}
* [http://www.cars-love.ru/record-97.html#alfa Гісторыя эмблемы Alfa Romeo]
{{Маркі аўтамабіляў}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Alfa Romeo]]
ic4ukbuyn1le97gn8dfnf9ew8mpqkkq
4191415
4191373
2022-08-21T18:37:57Z
Artsiom91
31770
Праўкі аўтарства [[Special:Contributions/86.120.159.139|86.120.159.139]] ([[User talk:86.120.159.139|размовы]]) адкочаныя; вернута апошняя версія аўтарства [[User:Artsiom91|Artsiom91]]
wikitext
text/x-wiki
{{Картка кампаніі}}
'''Alfa Romeo''' (''{{lang-be|Альфа-Рамэа}}''), поўная назва Alfa Romeo Automobiles S.p.A — італьянская аўтамабілебудаўнічая кампанія, заснаваная ў [[1910]] годзе і выпускае аўтамабілі пад маркай «Альфа-Рамэа». З [[1986]] года з’яўляецца даччынай кампаніяй канцэрна [[Fiat|FIAT Group]].
== Гісторыя ==
Першапачатковая назва A.L.F.A. (Anonima Lombarda Fabbrica di Automobili), што ў перакладзе азначае «Ламбардскае акцыянернае таварыства па вытворчасці аўтамабіляў». Прадпрыемства было створана на базе Societa Anonima Italiana Darracq (SAID) — італьянскага аўтазборачнага філіяла (1906—1910) парыжскага аўтазавода Alexandre Darracq ў Неапалі, які не прынёс сваім заснавальнікам камерцыйнага поспеху.
У [[1910]] годзе вытворчасць пераносіцца ў наваколле Мілана (Ламбардыя), створаны першы аўтамабіль новай маркі: A.L.F.A. 24 CV. У эмблеме фірмы выкарыстоўваюцца сімвалы горада Мілана — змяя (велізарны вуж), праглынаючы чалавека, і чырвоны крыж на белым полі — сімвалы, ўвасабляюць прадпрымальнасць і магутнасць. Старадаўняя легенда абвяшчае, што родапачынальнік шляхетнай ламбардыйскай сям’і Вісконці (Visconti) падчас першага крыжовага паходу забіў у паядынку сарацына, у якога на шчыце быў намаляваны змей, пажыраючы чалавека, а чырвоны крыж на белым полі нагадвае аб гераічным учынку жыхара Мілана, які першым ўстанавіў крыж на сцяне Ерусаліма па часе Першага крыжовага паходу.
У [[1915]] годзе кіраўніцтва прадпрыемствам пераходзіць да Нікола Рамэа, які ўвекавечыў пасля сваё імя ў назве аўтамабільнай маркі Alfa Romeo. У гады першай сусветнай вайны аўтамабільная вытворчасць было спынена. Прадпрыемства перайшло на выпуск авіяцыйных рухавікоў, кампрэсараў і генератараў.
У 1919—1920 гады з запчастак, якія засталіся з 1915 года сабрана 105 машын мадэлі Torpedo 20/30 HP. Менавіта яны першымі атрымалі назву Alfa Romeo. У наступныя гады кампанія стварае гоначныя аўтамабілі, поспехі якіх служаць нядрэннай рэкламай для рэалізацыі створаных на іх базе раскошных аўтамабіляў.
У [[1933]] годзе кампанія нацыяналізавана, з 1935 удзельнічае ў ваеннай праграме па вытворчасці авіярухавікоў і грузавых аўтамабіляў для арміі. З пачаткам Другой сусветнай заводы Alfa Romeo падвяргаюцца разбуральным бамбаванням. У сувязі з гэтым галоўная вытворчасць пераносіцца ў пячоры Costozza. Зацікаўленасць нацысцкіх уладаў у захаванні вытворчасці дазваляе захаваць саму кампанію і яе калектыў. Дырэктар кампаніі Хуго Гоббато быў расстраляны ў 1945 годзе за супрацоўніцтва з нацыстамі. Гісторыя завода была блізкая да завяршэння.
У [[1947]] годзе была адноўлена вытворчасць даваеннай мадэлі «Alfa Romeo 6C Golden Arrow» паралельна асвойвалі вытворчасць газавых і электрычных пліт.
У [[1986]] годзе кампанія ўваходзіць у склад FIAT Group.
== Мадэльны шэраг ==
{|class="wikitable" cellpadding="0" cellspacing="0" style="text-align:left; font-size:91%;"
!style="background:#CCCCCC;text-align:center" valign="middle" colspan="2" | Мадэльны шэраг Alfa Romeo
|-
|1910-1920||[[A.L.F.A 24 HP]]<br />
[[A.L.F.A 12 HP]]<br />
[[A.L.F.A 15 HP]]<br />
[[A.L.F.A 40/60 HP]]<br />
|-
|1920-1930||[[Alfa Romeo 20/30 HP]]<br />
[[Alfa Romeo G1]]<br />
[[Alfa Romeo G1]]<br />
[[Alfa Romeo RL]]<br />
[[Alfa Romeo RM]]<br />
[[Alfa Romeo 6C]]<br />
|-
|1930-1940||[[Alfa Romeo 6C]]<br />
[[Alfa Romeo 8C]]<br />
|-
|1940-1950||[[Alfa Romeo 158/159 Alfetta]]<br />
[[Alfa Romeo 6C]]<br />
|-
|1950-1960||[[Alfa Romeo 1900]]<br />
[[Alfa Romeo AR 51]] The 'Matta' off road [[Four Wheel Drive|4WD]].<br />
[[Alfa Romeo Disco Volante]]<br />
[[Alfa Romeo Giulietta]] — [[Alfa Romeo Giulietta|1.3]] — [[Alfa Romeo Giulietta SS|Sprint Speciale]]<br />
[[Alfa Romeo 2000]]<br />
|-
|1960-1970||[[Alfa Romeo Giulia]] — [[Alfa Romeo Giulia|Super 1600]] — [[Alfa Romeo Giulia|TI]]<br />
[[Alfa Romeo TZ]]<br />
[[Alfa Romeo GTA]]<br />
[[Alfa Romeo Sprint GT (Veloce)]]<br />
[[Alfa Romeo 2600]]<br />
[[Alfa Romeo Spider]]<br />
[[Alfa Romeo 33 Stradale]]<br />
[[Alfa Romeo 1750]]<br />
|-
|1970-1985||[[Alfa Romeo Montreal]]<br />
[[Alfa Romeo Alfasud]]<br />
[[Alfa Romeo Alfetta]]<br />
[[Alfa Romeo Sprint]]<br />
[[Alfa Romeo Alfa 6]]<br />
|-
|1985-1995||[[Alfa Romeo GTV]]<br />
[[Alfa Romeo GTV6]]<br />
[[Alfa Romeo Arna]]<br />
[[Alfa Romeo 33]]<br />
[[Alfa Romeo 90]]<br />
[[Alfa Romeo 75]]<br />
[[Alfa Romeo 164]]<br />
|-
|1995-2000||[[Alfa Romeo SZ]]<br />
[[Alfa Romeo GTV & Spider]]<br />
[[Alfa Romeo 145]]<br />
[[Alfa Romeo 146]]<br />
[[Alfa Romeo 155]]<br />
[[Alfa Romeo 156]] — [[Alfa Romeo 156#GTA|GTA]]<br />
[[Alfa Romeo 166]]<br />
|-
|2000-2010||[[Alfa Romeo GT]]<br />
[[Alfa Romeo 147]] — [[Alfa Romeo 147#GTA|GTA]]<br />
[[Alfa Romeo 159]]<br />
[[Alfa Romeo Brera|Alfa Romeo Brera & Spider]]<br />
[[Alfa Romeo 169]]<br />
[[Alfa Romeo 149]]<br />
[[Alfa Romeo 8C Competizione]]<br />
[[Alfa Romeo 189]] (Expected-2007)<br />[[Alfa Romeo 169]]<br />[[Alfa Romeo 149]] (Expected-2007)<br />[[Alfa Romeo Junior]]<br />
|-
|2010-2020||[[Alfa Romeo 240]]<br />[[Alfa Romeo 250]]<br />[[Alfa Romeo 260]]<br />[[Alfa Romeo 280]]<br />[[Alfa Romeo Brera II]]<br />
|-
|}
=== Галерэя ===
<center><gallery widths="150px" heights="150px" perrow="4">
Выява:MHV Alfa-Romeo 6C Gran Sport 1931 01.jpg
Выява:Alfa Romeo 1900 SS Ghia.jpg
Выява:Alfa Romeo 1900 berlina (front view).jpg
Выява:Alfa Romeo Junior GT.JPG
Выява:MHV Alfa-Romeo GTV 01.jpg
Выява:Alfa Romeo 156 Selespeed.jpg
Выява:Alfa Romeo 8c.jpg
</gallery></center>
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
* [http://www.alfaromeo.com/ Афіцыйны сайт] {{ref-en}}
* [http://www.cars-love.ru/record-97.html#alfa Гісторыя эмблемы Alfa Romeo]
{{Маркі аўтамабіляў}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Alfa Romeo]]
81bsqnuw3s02ugswxvq75133qflin6h
Bentley (кампанія)
0
25681
4191368
4042602
2022-08-21T18:07:39Z
86.120.159.139
wikitext
text/x-wiki
{{Кампанія|company_logo=Bentley-Logo.png}}
'''Bentley (''Bentley Motors Ltd.'')''' — брытанская аўтамабілебудаўнічая кампанія, якая спецыялізуецца на выпуску аўтамабіляў класа «люкс» пад маркай '''Bentley'''. У цяперашні час уваходзіць у склад германскага канцэрна [[Фольксваген|Volkswagen AG]],
== Незалежная кампанія ==
Гісторыя англійскага аўта '''Bentley''' пачалася ў [[18 студзеня]] [[1919]] года, калі [[Уолтэр Оўэн Бэнтлі]] [http://www.bentleyweb.ru/images/b2.jpg] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20080301130650/http://www.bentleyweb.ru/images/b2.jpg |date=1 сакавіка 2008 }} (Walter Owen Bentley), сумесна з Ф. Барджэсам і Г. Варлеем распрацавалі свой першы аўтамабіль.
У [[1922]] машыны «Bentley» выйгралі камандны прыз у гонках [[Tourist Trophy]], а год праз адзін з прадстаўнікоў гэтай хвалебнай серыі фінішаваў чацвёртым у [[Le Mans]].
У канцы [[1930-я|30-тых гадоў]] Bentley выпусціла сваю самую прэстыжную мадэль — 8L. Яна стала «лебядзінай песняй» фірмы як незалежнай.
== Мадэлі ==
* [[Bentley State Limousine]]
== У Беларусі ==
Станам на канец [[2019]] года ў [[Беларусь|Беларусі]] зарэгістравана {{Num|118}} аўтамабіляў Bentley<ref name="tut-2020-10-31">{{cite web |url = https://auto.tut.by/news/exclusive/705945.html |title = Автостатистика ГАИ: сколько у белорусов Geely, а сколько — Ferrari |date = 2020-10-31 |publisher = [[tut.by]] |accessdate = 2021-03-29 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20201105011617/https://auto.tut.by/news/exclusive/705945.html |archivedate = 5 лістапада 2020 |lang = ru |deadurl = no }}</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
* [http://www.bentleymotors.com/ Афіцыйны сайт '''Bentley'''] {{ref-en}}
{{VW AG}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Bentley| ]]
pbv7zhinr2zk1zgzab1ja5tl1l86uyr
4191411
4191368
2022-08-21T18:37:16Z
Artsiom91
31770
Праўкі аўтарства [[Special:Contributions/86.120.159.139|86.120.159.139]] ([[User talk:86.120.159.139|размовы]]) адкочаныя; вернута апошняя версія аўтарства [[User:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]]
wikitext
text/x-wiki
{{Кампанія}}
'''Bentley (''Bentley Motors Ltd.'')''' — брытанская аўтамабілебудаўнічая кампанія, якая спецыялізуецца на выпуску аўтамабіляў класа «люкс» пад маркай '''Bentley'''. У цяперашні час уваходзіць у склад германскага канцэрна [[Фольксваген|Volkswagen AG]],
== Незалежная кампанія ==
Гісторыя англійскага аўта '''Bentley''' пачалася ў [[18 студзеня]] [[1919]] года, калі [[Уолтэр Оўэн Бэнтлі]] [http://www.bentleyweb.ru/images/b2.jpg] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20080301130650/http://www.bentleyweb.ru/images/b2.jpg |date=1 сакавіка 2008 }} (Walter Owen Bentley), сумесна з Ф. Барджэсам і Г. Варлеем распрацавалі свой першы аўтамабіль.
У [[1922]] машыны «Bentley» выйгралі камандны прыз у гонках [[Tourist Trophy]], а год праз адзін з прадстаўнікоў гэтай хвалебнай серыі фінішаваў чацвёртым у [[Le Mans]].
У канцы [[1930-я|30-тых гадоў]] Bentley выпусціла сваю самую прэстыжную мадэль — 8L. Яна стала «лебядзінай песняй» фірмы як незалежнай.
== Мадэлі ==
* [[Bentley State Limousine]]
== У Беларусі ==
Станам на канец [[2019]] года ў [[Беларусь|Беларусі]] зарэгістравана {{Num|118}} аўтамабіляў Bentley<ref name="tut-2020-10-31">{{cite web |url = https://auto.tut.by/news/exclusive/705945.html |title = Автостатистика ГАИ: сколько у белорусов Geely, а сколько — Ferrari |date = 2020-10-31 |publisher = [[tut.by]] |accessdate = 2021-03-29 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20201105011617/https://auto.tut.by/news/exclusive/705945.html |archivedate = 5 лістапада 2020 |lang = ru |deadurl = no }}</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
* [http://www.bentleymotors.com/ Афіцыйны сайт '''Bentley'''] {{ref-en}}
{{VW AG}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Bentley| ]]
g5wk4dwl464hlf8lkouqoli2k1l2od9
Lamborghini
0
25691
4191380
4114629
2022-08-21T18:14:16Z
86.120.159.139
wikitext
text/x-wiki
{{кампанія|company_logo=Lamborghini Logo.png}}
'''Automobili Lamborghini S.p.A.''' ({{lang-be|Ламбаргіні}}) — [[Італія|італьянская]] фірма, вытворца дарагіх спартыўных аўтамабіляў; знаходзіцца ў вёсачцы {{lang|it|Sant’Agata Bolognese}}, каля [[Горад Балоння|Балонні]]. Кампанія заснаваная ў [[1963]] [[Феручыа Ламбаргіні]] ({{lang|it|Ferruccio Lamborghini}}) ([[1916]]—[[1993]]) як даччыная фірма яго трактарнай фабрыкі {{lang|it|Lamborghini Trattori S.p.A.}}
Сам [[Феручыа Ламбаргіні|Ламбаргіні]] валодаў сваёй кампаніяй яшчэ 9 гадоў. Зараз кампаніяй валодае канцэрн «[[Volkswagen]]» праз сваё даччынае прадпрыемства «[[Audi AG]]».
== Мадэлі ==
<gallery>
Выява:Lamborghini Gallardo silver.jpg|2005 Lamborghini Gallardo
Выява:Lamborghini Diablo VT 2.jpg|Lamborghini Diablo Roadster
Выява:Lamborghini Countach LP500S.jpg|Lamborghini Countach
Выява:Lamborghini 350 GT 1964.jpg|Lamborghini 350 GT
</gallery>
== У Беларусі ==
Станам на канец [[2020]] года ў [[Беларусь|Беларусі]] зарэгістравана 5 аўтамабіляў Lamborghini<ref name="av.by-2021-11-01">{{cite web |url = https://av.by/news/top_avtomobilnih_marok_v_belarusi |title = Пять Lamborghini и один Maybach. Названы самые популярные и редкие машины в Беларуси |date = 2021-11-01 |publisher = [[av.by]] |accessdate = 2021-11-01 |language = ru}}</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:Lamborghini|выгляд=міні}}
* [http://www.lamborghini.com/ Афіцыйны сайт «Ламбаргіні»]{{ref-en}},{{ref-it}}
* [http://www.samedeutz-fahr.com/lamborghini/ «Lamborghini Tractors» — афіцыйны сайт] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20070408101414/http://www.samedeutz-fahr.com/lamborghini/ |date=8 красавіка 2007 }}{{ref-en}}
* [http://www.zr.ru/articles/56021 Гісторыя Ламбаргіні] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20080421025005/http://www.zr.ru/articles/56021 |date=21 красавіка 2008 }}
* [http://www.kldconcept.com/ Lamborghini by KLD Concept (фатаграфіі, відэа)]{{ref-en}}
* [http://lambocars.com/ Lamborghini cars, the enthusiast site]{{ref-en}}
{{VW AG}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Volkswagen AG]]
[[Катэгорыя:Кампаніі Італіі]]
[[Катэгорыя:Аўтамабілебудаўнічыя кампаніі]]
ov5vmi0di3epsv014z7xc0pj3wfgnse
4191420
4191380
2022-08-21T18:39:02Z
Artsiom91
31770
Праўкі аўтарства [[Special:Contributions/86.120.159.139|86.120.159.139]] ([[User talk:86.120.159.139|размовы]]) адкочаныя; вернута апошняя версія аўтарства [[User:Artsiom91|Artsiom91]]
wikitext
text/x-wiki
{{кампанія}}
'''Automobili Lamborghini S.p.A.''' ({{lang-be|Ламбаргіні}}) — [[Італія|італьянская]] фірма, вытворца дарагіх спартыўных аўтамабіляў; знаходзіцца ў вёсачцы {{lang|it|Sant’Agata Bolognese}}, каля [[Горад Балоння|Балонні]]. Кампанія заснаваная ў [[1963]] [[Феручыа Ламбаргіні]] ({{lang|it|Ferruccio Lamborghini}}) ([[1916]]—[[1993]]) як даччыная фірма яго трактарнай фабрыкі {{lang|it|Lamborghini Trattori S.p.A.}}
Сам [[Феручыа Ламбаргіні|Ламбаргіні]] валодаў сваёй кампаніяй яшчэ 9 гадоў. Зараз кампаніяй валодае канцэрн «[[Volkswagen]]» праз сваё даччынае прадпрыемства «[[Audi AG]]».
== Мадэлі ==
<gallery>
Выява:Lamborghini Gallardo silver.jpg|2005 Lamborghini Gallardo
Выява:Lamborghini Diablo VT 2.jpg|Lamborghini Diablo Roadster
Выява:Lamborghini Countach LP500S.jpg|Lamborghini Countach
Выява:Lamborghini 350 GT 1964.jpg|Lamborghini 350 GT
</gallery>
== У Беларусі ==
Станам на канец [[2020]] года ў [[Беларусь|Беларусі]] зарэгістравана 5 аўтамабіляў Lamborghini<ref name="av.by-2021-11-01">{{cite web |url = https://av.by/news/top_avtomobilnih_marok_v_belarusi |title = Пять Lamborghini и один Maybach. Названы самые популярные и редкие машины в Беларуси |date = 2021-11-01 |publisher = [[av.by]] |accessdate = 2021-11-01 |language = ru}}</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:Lamborghini|выгляд=міні}}
* [http://www.lamborghini.com/ Афіцыйны сайт «Ламбаргіні»]{{ref-en}},{{ref-it}}
* [http://www.samedeutz-fahr.com/lamborghini/ «Lamborghini Tractors» — афіцыйны сайт] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20070408101414/http://www.samedeutz-fahr.com/lamborghini/ |date=8 красавіка 2007 }}{{ref-en}}
* [http://www.zr.ru/articles/56021 Гісторыя Ламбаргіні] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20080421025005/http://www.zr.ru/articles/56021 |date=21 красавіка 2008 }}
* [http://www.kldconcept.com/ Lamborghini by KLD Concept (фатаграфіі, відэа)]{{ref-en}}
* [http://lambocars.com/ Lamborghini cars, the enthusiast site]{{ref-en}}
{{VW AG}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Volkswagen AG]]
[[Катэгорыя:Кампаніі Італіі]]
[[Катэгорыя:Аўтамабілебудаўнічыя кампаніі]]
dx6q4uctui8r0qsm58xxuu9amp1obrt
Peugeot
0
25737
4191371
4114633
2022-08-21T18:09:10Z
86.120.159.139
wikitext
text/x-wiki
{{Картка кампаніі
|назва = Peugeot S.A.
|лагатып =Peugeot 2009 logo.svg
|тып = [[Публічная кампанія]]<br />уваходзіць у PSA Peugeot Citroen
|лістынг на біржы =
|дзейнасць =
|дэвіз = «Motion & Emotion»
|заснавана = [[1810]]
|ранейшыя назвы =
|заснавальнікі =
|размяшчэнне = {{сцяг Францыі}} [[Парыж]], [[Францыя]]|
|ключавыя фігуры = [[Jean-Marc Gales]] (CEO), [[Xavier Peugeot]] (Marketing and Communications), [[Jean-Pierre Plou]]e (Head of Design)|
|галіна = [[Аўтамабільная прамысловасць]]
|прадукцыя = [[:Катэгорыя:Аўтамабілі Peugeot|Аўтамабілі Peugeot]], [[Ровары]], [[:Катэгорыя:Мапеды|Мапеды]], [[:Катэгорыя:Мотаролеры|Мотаролеры]] і інш.|
|абарот =
|аперацыйны прыбытак = {{profit}} [[Euro|€]]56,3 млрд (2005) |
|чысты прыбытак = {{profit}} [[Euro|€]] 1,0 млрд (2005) |
|аб'ём продажаў = 1,94 млн аўтамабіляў Peugeot (2008)
|колькасць супрацоўнікаў = 207 800 (2007) PSA Group |
|матчына кампанія = [[PSA Peugeot Citroen]]
|даччыныя кампаніі =
|аўдытар =
|сайт = [http://www.peugeot.ru/ Peugeot.ru]
}}
'''Пежо:'''
* [[PSA Peugeot Citroen]] — французская аўтамабілебудаўнічая кампанія.
* «[[Пежо, аўтамабіль|Пежо]]» — марка аўтамабіляў, якая выпускаецца кампаніяй PSA Peugeot Citroen.
== Галерэя ==
<gallery>
File:Peugeot 6HP Vis-à-vis 1898.JPG|[[Peugeot 6HP Vis-à-vis (1898) ]]
Выява:Peugeot 206 front.jpg|[[Peugeot 206]]
Выява:Peugeot 404 1965.JPG|[[Peugeot 404]]
Выява:Peugeot Jetforce 01.jpg|[[Peugeot Jetforce]]
Выява:Peugeot 907.jpg|[[Peugeot 907]]
Выява:Peugeot-SR1-side.jpg|[[Peugeot SR1]]
</gallery>
== У Беларусі ==
Станам на канец [[2020]] года ў [[Беларусь|Беларусі]] ў асабістай уласнасці грамадзян зарэгістравана {{Num|122320}} аўтамабіляў маркі Peugeot<ref name="belstat-2021-10-29">{{cite web |url = https://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_reviews/index_41481/ |title = Статистический обзор ко Дню автомобилиста и дорожника |date = 2021-10-29 |publisher = belstat.gov.by |accessdate = 2021-10-31 |language = ru |archiveurl = https://web.archive.org/web/20211031105847/https://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_reviews/index_41481/ |archivedate = 31 кастрычніка 2021 |deadurl = yes }}</ref>.
{{зноскі}}
== Гл. таксама ==
* [[Аўтамабільная прамысловасць]]
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
* [http://www.peugeot.com International Peugeot Automobile web site] {{ref-en}}.
* {{dmoz|Recreation/Autos/Makes_and_Models/Peugeot}} {{ref-en}}.
* [http://www.musee-peugeot.com/Front/index.aspx The Peugeot Museum at Sochaux] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20070928053656/https://www.musee-peugeot.com/Front/index.aspx |date=28 верасня 2007 }} {{ref-en}}.
{{Маркі аўтамабіляў}}
[[Катэгорыя:PSA Peugeot Citroen|*]]
[[Катэгорыя:Вытворцы аўтобусаў]]
[[Катэгорыя:Вытворцы матацыклаў]]
[[Катэгорыя:Вытворцы веласіпедаў]]
[[Катэгорыя:З’явіліся ў 1882 годзе]]
[[Катэгорыя:Гандлёвыя маркі Францыі]]
iaygkvw67pihy0p8rdfdhmuu8zk4rfb
4191413
4191371
2022-08-21T18:37:27Z
Artsiom91
31770
Праўкі аўтарства [[Special:Contributions/86.120.159.139|86.120.159.139]] ([[User talk:86.120.159.139|размовы]]) адкочаныя; вернута апошняя версія аўтарства [[User:Artsiom91|Artsiom91]]
wikitext
text/x-wiki
{{Картка кампаніі
|назва = Peugeot S.A.
|лагатып =
|тып = [[Публічная кампанія]]<br />уваходзіць у PSA Peugeot Citroen
|лістынг на біржы =
|дзейнасць =
|дэвіз = «Motion & Emotion»
|заснавана = [[1810]]
|ранейшыя назвы =
|заснавальнікі =
|размяшчэнне = {{сцяг Францыі}} [[Парыж]], [[Францыя]]|
|ключавыя фігуры = [[Jean-Marc Gales]] (CEO), [[Xavier Peugeot]] (Marketing and Communications), [[Jean-Pierre Plou]]e (Head of Design)|
|галіна = [[Аўтамабільная прамысловасць]]
|прадукцыя = [[:Катэгорыя:Аўтамабілі Peugeot|Аўтамабілі Peugeot]], [[Ровары]], [[:Катэгорыя:Мапеды|Мапеды]], [[:Катэгорыя:Мотаролеры|Мотаролеры]] і інш.|
|абарот =
|аперацыйны прыбытак = {{profit}} [[Euro|€]]56,3 млрд (2005) |
|чысты прыбытак = {{profit}} [[Euro|€]] 1,0 млрд (2005) |
|аб'ём продажаў = 1,94 млн аўтамабіляў Peugeot (2008)
|колькасць супрацоўнікаў = 207 800 (2007) PSA Group |
|матчына кампанія = [[PSA Peugeot Citroen]]
|даччыныя кампаніі =
|аўдытар =
|сайт = [http://www.peugeot.ru/ Peugeot.ru]
}}
'''Пежо:'''
* [[PSA Peugeot Citroen]] — французская аўтамабілебудаўнічая кампанія.
* «[[Пежо, аўтамабіль|Пежо]]» — марка аўтамабіляў, якая выпускаецца кампаніяй PSA Peugeot Citroen.
== Галерэя ==
<gallery>
File:Peugeot 6HP Vis-à-vis 1898.JPG|[[Peugeot 6HP Vis-à-vis (1898) ]]
Выява:Peugeot 206 front.jpg|[[Peugeot 206]]
Выява:Peugeot 404 1965.JPG|[[Peugeot 404]]
Выява:Peugeot Jetforce 01.jpg|[[Peugeot Jetforce]]
Выява:Peugeot 907.jpg|[[Peugeot 907]]
Выява:Peugeot-SR1-side.jpg|[[Peugeot SR1]]
</gallery>
== У Беларусі ==
Станам на канец [[2020]] года ў [[Беларусь|Беларусі]] ў асабістай уласнасці грамадзян зарэгістравана {{Num|122320}} аўтамабіляў маркі Peugeot<ref name="belstat-2021-10-29">{{cite web |url = https://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_reviews/index_41481/ |title = Статистический обзор ко Дню автомобилиста и дорожника |date = 2021-10-29 |publisher = belstat.gov.by |accessdate = 2021-10-31 |language = ru |archiveurl = https://web.archive.org/web/20211031105847/https://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_reviews/index_41481/ |archivedate = 31 кастрычніка 2021 |deadurl = yes }}</ref>.
{{зноскі}}
== Гл. таксама ==
* [[Аўтамабільная прамысловасць]]
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
* [http://www.peugeot.com International Peugeot Automobile web site] {{ref-en}}.
* {{dmoz|Recreation/Autos/Makes_and_Models/Peugeot}} {{ref-en}}.
* [http://www.musee-peugeot.com/Front/index.aspx The Peugeot Museum at Sochaux] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20070928053656/https://www.musee-peugeot.com/Front/index.aspx |date=28 верасня 2007 }} {{ref-en}}.
{{Маркі аўтамабіляў}}
[[Катэгорыя:PSA Peugeot Citroen|*]]
[[Катэгорыя:Вытворцы аўтобусаў]]
[[Катэгорыя:Вытворцы матацыклаў]]
[[Катэгорыя:Вытворцы веласіпедаў]]
[[Катэгорыя:З’явіліся ў 1882 годзе]]
[[Катэгорыя:Гандлёвыя маркі Францыі]]
rl4y9rtf8l02u73rxiz13wyxabhpjfp
Porsche AG
0
25742
4191376
4160696
2022-08-21T18:12:32Z
86.120.159.139
wikitext
text/x-wiki
{{кампанія|company_logo=Porsche-logo-2100x1100.png}}
'''Porsche Vermogensverwaltung AG''' ('''Porsche AG''') — [[Германія|нямецкая]] кампанія, якая ўзначальвае [[холдынг]] Porsche Group, што спецыялізуецца на вытворчасці аднайменных аўтамабіляў класа [[аўтамабілі класа «люкс»|«люкс»]], [[Porsche Lizenz- und Handelsgesellschaft mbH & Co. KG|дызайнерскіх паслугах]] і фінансавых аперацыях.
Кампанія заснавана вядомым канструктарам [[Фердынанд Паршэ|Фердынандам Паршэ]] ў [[1931]] годзе. [[Штаб-кватэра]] знаходзіцца ў [[Цуффенхаузен]]е, раёне горада [[Штутгарт]]. Мадэльны шэраг Porsche у цяперашні час складаецца з 5 серый: [[Boxster]], [[Cayman]], [[Porsche 911|911]]([[Porsche 997|997]]), [[Cayenne]] [[sport utility vehicles]] і [[Porsche Panamera|Panamera]].
== Дзейнасць ==
[[Image:Wappen Volksstaat Württemberg (Farbe).svg|thumb|right|Герб нямецкай зямлі [[Бадэн-Вюртэмберг]]]]
[[Image:DEU Stuttgart COA.svg|thumb|right|Герб Штутгарта]]
Кампанія выпускае спартыўныя аўтамабілі класа [[аўтамабілі класа «люкс»|«люкс»]], а таксама [[пазадарожнікі]]. Вытворчасць Porsche у значнай меры кааперуецца з [[Volkswagen]]. Бок аб бок з удзелам у аўтаспорце вядзецца праца над удасканаленнем канструкцыі аўтамабіля (і яго вузлоў) як такога: у розныя гады былі распрацаваныя сінхранізатары [[механічная КП|механічнай КП]], [[аўтаматычныя КП]] з магчымасцю ручнога пераключэння (пасля - з кнопкамі пераключэння на рулі), [[турбанаддуў]] для серыйнага аўтамабіля, турбанаддуў з змянянай геаметрыяй крыльчаткі турбіны ў бензінавым рухавіку, электронна-кіраваная [[падвеска]] і т. д.
100 % акцый кампаніі прыналежыць кампаніі Porsche Automobil Holding SE, якой таксама прыналежыць 50,76% акцый кампаніі Volkswagen AG. Прэзідэнт і галоўны кіраўнік кампаніі з 1993 гады - [[Вендэлін Відэкінг]]. Выручка кампаніі за [[2006]] год склала 7,23 млрд [[еўра]], годам раней — 6, 57 млрд. Чысты прыбытак за 2006 год - 1,393 млрд еўра. Рэалізавана 97,5 тыс. аўтамабіляў. Колькасць працаўнікоў на [[2007]] год — 11,4 тыс. чалавек.
Таксама кампанія ўжо на працягу доўгага часу вядзе актыўную дзейнасць па арганізацыі спартыўных клубаў (клубы Porsche ёсць у шматлікіх краінах Еўропы і Амерыкі) і спаборніцтваў сярод розных класаў сваіх машын, рэгулярна праводзяцца некалькі кубкавых спаборніцтваў. Гэтаму кірунку яе дзейнасці прысвечаная камп'ютарная гульня [[Need for Speed: Porsche Unleashed]].
Аўтамабілі Porsche удзельнічаюць і ў шматлікіх міжнародных гонках, у тым ліку ў [[Міжнародны чэмпіянат па ралі|Міжнародным чэмпіянаце па ралі]] і ў знакамітай 24-гадзіннай гонцы [[Леман]].
==Лагатып==
Эмблема фірмы ўяўляе сабой [[герб]], які нясе ў сябе наступную інфармацыю: чырвона-чорныя палосы і рогі аленя з'яўляюцца знакамі нямецкай зямлі [[Бадэн-Вюртэмберг]] (на тэрыторыі якой знаходзіцца Штутгарт), а надпіс Porsche і жарабец які гарцуе ў цэнтры эмблемы нагадваюць аб тым, што родны для маркі Штутгарт быў заснаваны як [[конная ферма]] ў [[950]] годзе. Упершыню гэты [[лагатып]] з'явіўся ў [[1952]] годзе, калі марка выйшла на рынак ЗША, для лепшай пазнавальнасці. Да гэтага на капотах мадэлі [[Porsche 356|356]] проста быў надпіс "Porsche".
== Гісторыя ==
=== 1931—1948: пачатак ===
[[Image:Green Porsche 356 Speedster RHD (FP 2008).jpg|right|thumb|[[Porsche 356 Speedster]] RHD 1953 года, адна з першых серыйных машын кампаніі]]
[[Image:Porsche 1500 Oldtimer Monschau 2008.jpg|right|thumb|[[Porsche 356 1500]] [[купэ]]]]
Да моманту выпуску першага аўтамабіля пад сваім імем [[Фердынанд Паршэ]] паспеў назапасіць немалы досвед. Заснаванае ім у [[1931]] годзе прадпрыемства [[Dr. ing. h. c. F. Porsche GmbH]] пад яго пачаткам ужо паспела папрацаваць над такімі праектамі, як 16-цыліндравы гоначны [[Auto-Union]] і [[Volkswagen Beetle]], сталы адным з самых прадаваных аўтамабіляў у гісторыі. Напярэдадні Другой Сусветнай, у [[1939]] годзе, быў распрацаваны самы першы Паршэ - пад азначнікам 64, у якім ужо адгадваліся рысы будучай [[Porsche 356|356]]-й [[мадэлі]]. Для пабудовы гэтага асобніка Ф. Паршэ выкарыстаў шматлікія кампаненты ад [[Volkswagen Beetle|"Жука"]].
На працягу Другой Сусветнай фірма займалася выпускам ваеннай прадукцыі - штабных аўтамабіляў і амфібій. Ф. Паршэ прымаў удзел у распрацоўцы нямецкіх цяжкіх танкаў [[танк «Тыгр»|«Тыгр»]].
У снежні [[1945]] года ён быў арыштаваны па абвінавачванні ў ваенных злачынствах (хоць Фердынанд не быў нацыстам). Пакуль ён 20 месяцаў знаходзіўся ў турме, яго сын [[Фердынанд Антон Эрнст Паршэ|Фердынанд]] (кароткае імя Феры) Антон Эрнст вырашае пачаць выпуск уласных аўтамабіляў. На пільні аўстрыйскага горада [[Гмюнд]] Феры з дапамогай некалькіх знаёмых інжынераў сабраў прататып [[Porsche 356|356]]-й мадэлі з маторам у базе і алюмініевым адчыненым кузавам і пачаў падрыхтоўку да яе серыйнай вытворчасці. У чэрвені [[1948]] гада гэты асобнік быў сертыфікаваны для дарог агульнага карыстання. Як і 9 гадоў назад, тут ізноў былі выкарыстаныя агрэгаты ад VW Beetle, уключаючы [[4-цыліндравы матор]] паветранага астуджэння, падвеску і каробку перадач. У першых серыйных машын было прынцыповае адрозненне - рухавік перанеслі за заднюю вось, што дазволіла патанніць вытворчасць і вызваліць прастору для двух дадатковых месцаў у салоне. Спраектаваны [[Эрвин Коменда|Эрвином Комендой]] кузаў быў трохі нязграбны на выгляд, але валодаў выдатнай аэрадынамікай - [[Сх]] ураўноўваўся 0,29. У 1950-м фірма вярнулася ў [[Штутгарт]].
Porsche 356 узору 1948 гады лічыцца першым сапраўдным аўтамабілем маркі, з якога вядзецца гісторыя Porsche як самастойнага аўтавытворцы. Той самы прататып сёння захоўваецца ў [[музей Паршэ|музеі Паршэ]].
Фірма займалася не толькі аўтамабілямі, пад яе імем выпускаліся і трактары.
=== 1948—1963: эпоха 356-й ===
[[Image:Porsche 550 Spyder (1500 RS).jpg|thumb|left|[[Porsche 550 Spyder]] (1500 RS)]]
З моманту пераезду ў Штутгарт усе кузаўныя панэлі вырабляліся са сталі, ад алюмінія адмовіліся. Завод пачынаў з [[купэ]] і [[кабрыялет]]аў. Спачатку былі 1100-кубовыя маторы з аддачай усяго ў 40 сіл, але хутка выбар пашырэў: да 1954 г. прадаваліся версіі [[Porsche 356 1100|1100]], [[Porsche 356 1300|1300]], [[Porsche 356 1300A|1300A]], [[Porsche 356 1300S|1300S]], [[Porsche 356 1500|1500]], і [[Porsche 356 1500S|1500S]]. Канструкцыя палепшылася: аб'ём і магутнасць [[рухавікі Паршэ|рухавікоў]] працягнулі свой рост, з'явіліся [[дыскавы тормаз|дыскавыя тормазы]] на ўсіх колах і [[сінхранізаваная КПП]], былі прапанаваныя новыя варыянты кузаваў — [[хардтоп]]ы і [[родстэр]]ы. Агрэгаты ад Фальксвагена паступова замяняліся на ўласныя. Напрыклад, у перыяд выпуску серыі [[356А]] (1955-1959) ужо можна было замовіць рухавік з 4-ма размеркваламі, 2-ма [[шпулька запальвання|шпулькамі запальвання]], і іншымі арыгінальнымі кампанентамі. Серыю [[Porsche 356 А|А]] змяніла [[Porsche 356 B|B]] (1959-1963), а яе — [[Porsche 356 C|C]] (1963-1965). Агульны обьем выпуску ўсіх мадыфікацый склаў больш за 76 тысяч.
Раўналежна ствараліся мадыфікацыі для гонак ([[Porsche 550 Spyder|550 Spyder]], [[Porsche 718|718]] і інш.).
У 1951 годзе [[Фердынанд Паршэ]] ў 75 гадоў памёр ад сардэчнага прыступу — яго здароўе было падарвана знаходжаннем у турме.
=== 1963—1973: зорка 911-й і мадэль 914 ===
[[Image:Porsche 911 T Coupé white vr.jpg|thumb|left|[[Porsche 911]] T Coupe]]
[[Image:VW-Porsche-914.jpg|thumb|left|[[Porsche 914]] ]]
У канцы 50-х стала ясна, што трэба пераходзіць на новую базавую машыну. Тады жа быў выраблены прататып будучай [[Porsche 911|911-й]], "695". Аднак у кампаніі на гэты конт не было адзінага меркавання: першынец маркі заслужыў цвёрдую рэпутацыю добрага спартыўнага аўтамабіля, а для такога прадпрыемства, як невялікая сямейная фірма Porsche, пераход на абсалютна новую мадэль быў звязаны з падвышанай рызыкай. Але канструкцыя ўзору 48 года пачынала старэць усё хутчэй і рэзерваў для яе абнаўлення амаль не заставалася; досыць параўнаць яе з [[Jaguar E-Type]] 1961 года, на фоне якога "пухлы" кузаў 356-й выглядаў архаічна. Таму ў 1963 годзе на [[аўтасалоне ў Франкфурце]] была прадстаўлена [[Porsche 911|911-я]] мадэль. Асноўныя моманты ў канструкцыі засталіся тымі ж (задняе размяшчэнне матора і задні прывад), але гэта быў, вядома, сучасны [[спорткар]] з класічнымі лініямі кузава ў духу 356-й. Аўтарам дызайну 911 стаў [[Фердынанд Аляксандр "Бутци" Паршэ]], старэйшы сын Феры.
Першапачаткова замест азначніка 911 павінен быў выкарыстацца іншы - 901. Але камбінацыя з 3 лічбаў з нулём пасярэдзіне ўжо была зарэзервавана за Peugeot. Аўтамабіль стаў звацца 911, але лічбы 901 нікуды не зніклі: так сталі зваць 911-ю па ўнутрызаводскай наменклатуры (1964-1973).
Матор у першыя гады быў адзіны, 2-літровы 130-моцны, [[карбюратар]]ны. У 66-м на канвеер устала мадыфікацыя [[кузаў "Тарга"|"Тарга"]] (разнавіднасць адчыненага кузава); пасля канчатка ў 1965-м выпуску кабрыялетаў 356-й серыі такія не з'яўляліся ў мадэльным шэрагу кампаніі аж да 1982 года. У канцы 60-х колавую базу машыны павялічылі і сталі абсталёўваць маторы павялічанага аб'ему [[механічны ўпырск|механічным упырскам]]. Вяршыняй эвалюцыі 901-х сталі "баявыя" мадыфікацыі [[Carrera RS 2.7]] і [[Carrera RSR]] пачатку 70-х. Слова [[Carrera]] з'явілася ў назве спартыўных версій 356 у сярэдзіне 50-х. Так увекавечылі памяць аб перамозе ў гонцы [[Каррера Панамерыкана]] 1954 года, пасля якой марка ўславілася на ўсю Паўночную Амерыку.
На прыканцы 60-х была запушчана ў серыю даволі незвычайная мадэль [[Porsche 914]].
У той час Фальксвагену спатрэбілася дадаць у мадэльны шэраг якую-небудзь спартыўную машыну, а Паршэ патрабаваўся пераемнік мадэлі [[Porsche 912|912]] (патаннёны 911-й з маторам ад 356-га). Таму было вырашана аб'яднаць высілкі, і ў 1969 годзе пачаўся выпуск аўтамабіля пад назвай [[Porsche 914|VW-Porsche 914]], цэнтральнаматорнай [[кузаў "Тарга"|"таргі"]] з 4-х і 6-ці [[цыліндр]]авымі маторамі. Стварэнне альянсу не апраўдала чаканняў кіраўніцтва - дзіўная знешнасць і хібная маркетынгавая палітыка (было незразумела, што ж гэта — [[Фальксваген]] або Паршэ) не знайшлі разуменні ў пакупнікоў, і праз 7 гадоў выпуск быў спынены. Было выраблена амаль 120 тысяч машын, але разлічвалі на большае.
=== 1972: ператварэнне Паршэ ў буйную кампанію===
[[Image:Ruf CTR Yellowbird.jpg|thumb|right|[[Porsche 911 Turbo]]]]
Тым часам адбылася важная падзея ў жыцці фірмы: у 1972 годзе юрыдычны статут змяніўся з партнёрства з абмежаванай адказнасцю (прадпрыемства ўзначальвалі ўжо немаладыя Ферри Паршэ і яго сястра [[Луіза Піх]]) на адчыненую (публічную)кампанію з абмежаванай адказнасцю. Porsche GmbH перастала быць асабліва сямейным прадпрыемствам, і зараз звалася Dr. ing. h. c. F. Porsche AG; сям'я Паршэ згубіла непасрэдны кантроль над справамі кампаніі, аднак дзель капіталу ў ёй у Ферри і яго сыноў разам з Луізай значна перавышала дзель сям'і Пих. Пасля рэструктурызацыі Ф. А. Паршэ з братам Гансам-Петером заснаваў кампанію [[Porsche Design]], якая выпускае эксклюзіўныя ачкі, гадзіннікі, веласіпеды і іншыя прэстыжныя рэчы. Унук Фердынанда Фердынанд Піх перайшоў у [[Аўдзі]], а затым у [[Фальксваген]], дзе пасля стаў генеральным дырэктарам канцэрна і ўплывовым чалавекам у аўтабізнесе.
Першым прэзідэнтам Porsche AG стаў [[Эрнст Фюрманн]], да гэтагаякі працаваў у аддзеле распрацоўкі рухавікоў. Ён быў добрым інжынерам, але яго погляды адносна будучыні маркі не ва ўсім супадалі з меркаваннем Ферри. Першым чынам ён намерваўся замяніць [[Porsche 911|911]]-ю серыю спорткарам класічнай кампаноўкі (пярэдні рухавік — задні прывад) — мадэллю [[Porsche 928|928]] з 8-мі цыліндравым маторам. Пасля дэбюту на аўтасалоне ў Парыжы мадыфікацыі [[Porsche 911 Turbo|Turbo]] ў 1974 гадзе развіццё лінейкі [[Porsche 911|911]]-х (да таго часу ў вытворчасць пайшла мадэрнізаваная серыя [[Porsche 930|930]] (1973-1989) фактычна спынілася да пачатку 80-х, пакуль [[Эрнст Фюрманн|Эрнст]] не быў звольнены. Але яго праекты працягвалі выпускацца і далей: апошнія Паршэ з маторам спераду пакінулі сцены заводу толькі ў 95 годзе.
=== 1976—1981: поспех мадэляў 924 і 944 ===
[[Image:Porsche924S.JPG|thumb|right|[[Porsche 924]]]]
[[Image:944 Westcliff.jpg|thumb|right|[[Porsche 944]]]]
[[Image:Porsche928.jpg|thumb|right|[[Porsche 928]]]]
У якасці замены «малодшай» мадэлі ў 1976 годзе дайшлі адразу 2 новыя машыны — [[Porsche 924|924]] і — на ўсякі выпадак — зноў [[Porsche 912|912]] (зараз з маторам VW 2.0). [[Porsche 912|912]]-ы ізноў сышоў у нябыт (за год вырабілі ўсяго 2099 штук), [[Porsche 924|924]]-му пашанцавала значна больш. Варта заўважыць, што і гэтая машына не была «чыстым» Porsche. [[Фальксваген]] не адмаўляўся ад ідэі ўласнага даступнага [[спорткар]]а і прапанаваў інжынерам Паршэ распрацаваць адпаведны праект. Ім далі поўную волю дзеянняў, акрамя распрацоўкі рухавіка і [[КПП]] — імі павінны быў стаць агрэгаты ад [[Аўдзі]]. Яшчэ да канчатка працы новае кіраўніцтва Фальксвагена на чале з Тоні Шмюкером засумнявалася ў мэтазгоднасці выпуску такой машыны, бо ў 1973 годзе грымнуў [[Нафтавы крызіс 1973 года|нафтавы крызіс]]. Тады праект быў выкуплены ў [[Фальксваген]].
У параўнанні з 911-м гэта была зусім іншая канструкцыя: сучасная знешнасць, класічная кампаноўка і развесоўка, блізкая да ідэальнай, эканамічныя [[4-х цыліндравы матор|4-х цыліндравыя маторы]] з [[вадзяное астуджэнне|вадзяным астуджэннем]]. [[Porsche 924]] карыстаўся попытам, і ў яго быў добры патэнцыял, што пацвярджаецца сталым абнаўленнем і папаўненнем лінейкі. Ужо праз 3 гады пасля пачатку продажаў у ёй з'явілася версія з [[турбанаддуў|турбанаддувам]], а яшчэ праз 3 гады сталі выпускаць [[Porsche 944|944]]-ю — яе пераемніцу. Хоць увогуле машына засталася той жа, а змены былі эвалюцыйнымі — палепшыліся шматлікія паказчыкі, а ў знешнасці самым прыкметным адрозненнем былі пашыраныя крылы, якія перайшлі па спадчыне ад спецверсіі [[Porsche 924 Carrera GT|924 Carrera GT]]. Цікава, што гэтыя 2 лінейкі вырабляліся раўналежна цэлых 6 гадоў, пакуль у 88 годзе мадэль не знялі з вытворчасці (усяго прадалі амаль 150 тысяч).
У [[Porsche 944|944]]-й была свая гісторыя. І ў адрозненне ад папярэдняй яна ўжо не была «зборнай салянкай» з механізмаў [[Аўдзі]] і [[Фальксваген]]. Рухавік уяўляў сабой «палоўку» V8 ад [[Porsche 928|928]], іншыя буйныя вузлы таксама замянілі на фірмовыя. За 9 гадоў жыцця выпусцілі 160 тысяч [[Porsche 944|944]]-х, з'явілася шмат мадыфікацый — [[Porsche 944 S|S]], [[Porsche 944 S2|S2]], [[Porsche 944 Turbo|Turbo]], [[Porsche 944 Cabriolet|Cabriolet і]] т. д. Аднак і на гэтым «серыял» не скончыўся — з 92-га па 95-ы прадавалася 3-е пакаленне — [[Porsche 968|968]].
Але не ў [[Porsche 924|924]]-й бачыў будучыню [[Эрнст Фюрманн|Э. Фюрманн]], хоць яна згуляла значную ролю для маркі: дапамагла ўтрымацца на плаву ў цяжкія 70-я, калі стаў падаць попыт на 911-ю. Новай базавай мадэллю павінна была стаць [[Porsche 928|928]]-я; яе, дарэчы, распрацавалі нават раней [[Porsche 924|924]]-й. І зноў надзеі не апраўдаліся. З 78-га па 95-ы выпусцілі каля 60 тысяч асобнікаў, а 911-х за гэты тэрмін — у некалькі разоў больш. Гэта быў годны [[Gran Turismo]], але вельмі дарагі. Марудны камерцыйны старт гэтага аўтамабіля даў зразумець, што Porsche 911 незаменны.
А датуль, у перыяд 74 — 82 гадоў, у шэрагу 911 назіраўся амаль поўны зацішак. Пры змене пакаленняў [[Porsche 930|930]]-я атрымала новыя [[энергапаглынаючы бампер|энергапаглынаючыя бамперы]] і базавы рухавік 2,7 л. У 76-м ім стаў 3-літровы. На наступны год лінейка была спрошчана — замест мадыфікацый [[Porsche 911|911]], [[Porsche 911 S|911 S]] і [[Porsche 911 Carrera|911 Carrera]] увялі адзіную пад назвай [[Porsche 911SC|911SC]] і паніжанай магутнасцю. У той жа час [[Porsche 911 Turbo|911 Turbo]] атрымаў новы матор — 3.3 літра, 300 сіл. Турбо быў адным з самых дынамічных аўтамабіляў тых гадоў, бо ён разганяўся да 100 км/ч за 5,2 з і дасягаў максімальнай хуткасці ў 254 км/ч. Яшчэ некалькі гадоў назад з'яўленне такога спорткара выглядала зусім не відавочным. [[Нафтавы крызіс]] прывёў да чэрг за бензінам, зрабіўшы ўтрыманне магутных машын адчувальна больш тыражным, і дайшло да таго, што ў Германіі ўвялі абмежаванне хуткасці ў 100 км/ч нават на [[Нюрбургрынг]]е і ўласным выпрабавальным палігоне маркі ў [[Вайсах]]е. Хоць час для з'яўлення падобнага прадукта не самае ўдалае, тым не менш спорткары купляць не перасталі, і [[Porsche 930 Turbo|930 Turbo]] знайшоў сваё месца на рынку.
=== 1981—1986: Піцер Шутц эвалюцыя 911-й ===
[[Image:SC06 1992 Porsche Carrera Cup.jpg|thumb|left|[[Porsche 964]] Carrera]]
Нарэшце, [[Фердынанд Антон Эрнст Паршэ|Ферри Паршэ]] адпраўляе [[Эрнст Фюрманн|Фюрманна]] ў адстаўку, і замяняе яго [[Піцер Шутц|Піцерам Шутцем]], амерыканскім менеджарам Porsche. [[Піцер Шутц|Піцер]] стаў дзейнічаць па-іншаму, і высілкі інжынераў былі ізноў накіраваныя на эвалюцыю галоўнай машыны фірмы. У 82 годзе з'яўляецца кабрыялет, а праз год базавай становіцца [[Porsche 911 Carrera|911 Carrera]] з 231-моцнай сілавой усталёўкай. Навінка 85-га - версія [[Porsche 911 Turbo-look|Turbo-look]], яна жа Supersport. Сэнс у тым, што можна было замовіць звычайную [[Porsche 911 Carrera|Карреру]] з хадавой і кузавам ад [[Porsche 911 Turbo|Турбо]], які меў шырэйшыя заднія крылы і вялікіх памераў спойлер, які некаторыя менавалі як «столік для пікніка», «паднос» або зусім «кітовы хвост». Праз год увага зноў вяртаецца да [[Porsche 911 Turbo|Турбо]], і яго зараз можна замовіць у версіі SE, або так званай Slantnose са скошаным перадком і з фарамі, якія прыбіраюцца. Затым у Porsche успамінаюць аб спецыялізаваных полугоначных [[Porsche 911|911]]-х — у каталогах фірмы з'яўляецца палегчаная [[Porsche 911 Carrera Clubsport|911 Carrera Clubsport]], спадчынніца [[Porsche 911 Carrera RS|911 Carrera RS]] 70-х і папярэдніца сучаснай [[Porsche 911 GT3]].
На гэтым жыццё [[Porsche 930|930]]-х скончылася. 16-летні аўтамабіль даўно ўжо патрабаваўся ў абнаўленні, таму ў апошні год перад 90-мі на рынак выйшла новае пакаленне з азначнікам [[Porsche 964|964]]. Магчыма, яно з'явілася бы і раней, калі бы не праца над унікальным [[Porsche 959|959]]-м.
=== 1986—1989: супераўтамабіль Porsche 959 ===
[[Image:Porsche 959 Concept Car Gruppe B 1983.jpg|thumb|left|канцэпт мадэлі [[Porsche 959]]]]
[[Image:Porsche 959 34 rear.jpg|thumb|left|[[Porsche 959]]]]
[[Image:Porche Drift (1556815270).jpg|thumb|left|[[Porsche 993 GT3]]]]
Гісторыя гэтага праекту пачалася ў 1980 годзе, калі ў сусветным чэмпіянаце па ралі была зацверджаная новая «група Б». Цэлы шэраг кампаній ([[Lancia]], [[Peugeot]], [[Audi]], [[Ford]]) быў прыцягнуты вельмі ліберальнымі патрабаваннямі — не было амаль ніякіх абмежаванняў, і можна было паказаць увесь свой інжынерны патэнцыял. Адно з нешматлікіх умоў — выпуск 200 асобнікаў, сертыфікаваных для дарог. Porsche не засталася ўбаку. Шутц пачаў абмяркоўваць дэталі праекту з камандай інжынераў, і было вырашана пабудаваць сапраўдны супераўтамабіль. Тэхнічнае начынне было на вышэйшым узроўні: [[апазітны матор|апазітны]] [[6-цыліндравы матор]] аб'емам 2, 85 л пры дапамозе 2 [[турбакампрэсар]]аў ККК выдаваў 450 сіл; на кожнае кола [[паўнапрывадная трансмісія|паўнапрываднай трансмісіі]] прыходзілася па 4 [[амартызатар]]а, кантраляваных камп'ютарам (яшчэ ён размяркоўваў круцячы момант паміж восямі і мог змяняць [[дарожны прасвет]]); дэталі кузава вырабляліся з [[кеўлар]]у — пластыкавага кампазітнага матэрыялу, які быў вельмі трывалы і лёгкі. З цікаўных момантаў — камбінаванае астуджэнне рухавіка: ён заставаўся "паветраным", але для галовак блока цыліндраў прыйшлося ўжыць вадкасную сістэму астуджэння, інакш яны бы проста расплавіліся; у 6-ступеністай [[КПП]] было 4 рэжыму працы: сухая дарога, дождж, снег, бездараж. На стадыі даводкі [[Porsche 959|959]]-й двойчы ўдзельнічаў у [[гонка «Дакар»|«Дакары»]] і ў 86 годзе заняў 2 першых месца ў «абсалюце».
Тым часам апынулася, што «групы Б» больш няма: трагічная смерць некалькіх пілотаў і гледачоў на ралі заахвоціла федэрацыю аўтаспорту [[FISA]] зачыніць яе. Кампанія апынулася ў цяжкім становішчы, бо абсталяванне для вытворчасці было гатова, але ў самім аўтамабілі ўжо не было ніякага сэнсу. Тым не менш, зачыняць праект таксама было не лепшай ідэяй — трэба было хоць як акупіць вялікія выдаткі на распрацоўку і выпуск. У перыяд з 86-га па 88-й год вырабілі больш запланаваных 200 штук, але сапраўды невядома — сустракаюцца варыянты ў 250, 283 і нават 337 асобнікаў.
На яго базе пабудавалі некалькі гоначных прататыпаў [[Porsche 961|961]], і яны таксама апынуліся мёртванароджанымі. У [[гонка Ле-Ман|Ле-Мане]] гэтыя машыны паказалі добрыя і нікому не патрэбныя вынікі — у Porsche і так былі асабліва гоначныя мадэлі [[Porsche 956|956]] і [[Porsche 962|962]].
Унесак [[Porsche 959|959]]-га ў гісторыю Паршэ і ўсяго аўтамабілебудавання вельмі вялікі. Да гэтага ні вырабы ад [[Lamborghini]], ні ад [[Ferrari]], ні ад [[Aston Martin]] і нават ад самой Porsche не былі настолькі прагрэсіўнымі ў тэхнічным плане. Сучаснікі і найбольш блізкія па дынаміцы да [[Porsche 959|959]]-у [[Lamborghini Countach]] і [[Ferrari F40]] заставаліся суперкарамі старой школы, у адрозненне ад якіх выраб нямецкіх інжынераў быў значна зручнейшым у кіраванні і стабільным ва ўсіх рэжымах руху. Першымі іх досвед улічылі японцы, калі ў 1989 годзе на канвеер устаў [[Nissan Skyline GT-R (R32)]], таксама які меў некалькі перадавых электронных сістэм.
Праект [[Porsche 959|959]] апынуўся стратны, але закладзеныя ў ім ідэі акупіліся ў [[Porsche 911|911]]-й серыі: спрошчанай трансмісіяй са ўсімі кіроўнымі абсталёўваліся [[Porsche 964|964]]-е (1989-1993) і наступныя версіі, сучасную сістэму [[турбонаддуў|турбанаддува]] ў сваё распараджэнне атрымае лінейка Turbo (964/993), падобны перадок з фарамі і паветраводамі спатрэбіўся для [[Porsche 993|993]]-х (1993-1998), паветразаборнікі версіі [[Porsche 996 Turbo|996 Turbo]] (2000-2006) у пярэднім бамперы і задніх крылах таксама нагадваюць аналагічныя ў [[Porsche 959|959]]-й. Больш таго, фірмовая адаптыўная падвеска [[PASM]] (ставіцца на ўсе цяперашнія Паршэ) з'яўляецца сучасным аналагам той складанай сістэмы, што была ўпершыню апрабаваная на Porsche [[Porsche 959|959]].
=== Сучаснасць ===
У [[2017]] г. следчыя пачалі расследаванне па падазрэнні ў махлярстве і вытворчасці рэкламы, якая аперыравала нявернымі паказчыкамі аб утрыманні шкодных рэчываў у выхлапных газах. У верасні [[2018]] г. кіраўнік кампаніі Олівер Блумэ заявіў, што Porsche адмаўляецца ад дызельных рухавікоў, і з [[2019]] г. пяройдзе на машыны з электрапрывадам.
== Мадэльны шэраг ==
=== Трактары ===
* [[Porsche Type 110]]
* [[Porsche AP Series]]
* [[Porsche Junior]]
* [[Porsche Standard]]
* [[Porsche Super]]
* [[Porsche Master]]
* [[Porsche 312]]
* [[Porsche 108F]]
* [[Porsche R22]]
* [[Porsche AP16]]
=== Легкавыя аўтамабілі ===
* [[Porsche 356|356]] (1948—1965)
* [[Porsche 550|550 Spyder]] (1953—1957)
* '''[[Porsche 911|911]]'''
** [[Porsche 911|911]] (1964—1989)
*** [[Porsche 930|930]] (1975—1989)
** [[Porsche 964|964]] (1989—1993)
** [[Porsche 993|993]] (1993—1998)
** [[Porsche 996|996]] (1998—2004)
** '''[[Porsche 997|997]]'''
* [[Porsche 912|912]] (1965—1969)
* [[Porsche 914|914]] (1969—1975)
* [[Porsche 924|924]] (1976—1988)
* [[Porsche 928|928]] (1978—1995)
* [[Porsche 944|944]] (1982—1991)
* [[Porsche 959|959]] (1986—1988)
* [[Porsche 968|968]] (1992—1995)
* '''[[Porsche Boxster|Boxster]]'''
** [[Porsche Boxster|986]]
** '''[[Porsche Boxster|987]]'''
* '''[[Porsche Cayenne|Cayenne]]'''
* [[Porsche Carrera GT|Carrera GT]]
* '''[[Porsche Cayman|Cayman]]'''
* [[Porsche Panamera|Panamera]]
''Тоўстым шрыфтам вылучаныя мадэлі, якія выпускаюцца па гэты дзень (верасень 2006).''
== Заўвагі ==
{{reflist|2}}
== Спасылкі ==
* [http://www.porsche.by/ Афіцыйны беларускі сайт '''Porsche''']
* [http://www.porsche.com/ Афіцыйны глабальны сайт '''Porsche'''] {{ref-en}}
{{Маркі аўтамабіляў}}
{{Аўтамабілі Porsche}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Кампаніі Германіі]]
[[Катэгорыя:Porsche]]
mogg0d0x0y68secoxta25kqra8wye7z
4191417
4191376
2022-08-21T18:38:31Z
Artsiom91
31770
Праўкі аўтарства [[Special:Contributions/86.120.159.139|86.120.159.139]] ([[User talk:86.120.159.139|размовы]]) адкочаныя; вернута апошняя версія аўтарства [[User:Doc Taxon|Doc Taxon]]
wikitext
text/x-wiki
{{кампанія}}
'''Porsche Vermogensverwaltung AG''' ('''Porsche AG''') — [[Германія|нямецкая]] кампанія, якая ўзначальвае [[холдынг]] Porsche Group, што спецыялізуецца на вытворчасці аднайменных аўтамабіляў класа [[аўтамабілі класа «люкс»|«люкс»]], [[Porsche Lizenz- und Handelsgesellschaft mbH & Co. KG|дызайнерскіх паслугах]] і фінансавых аперацыях.
Кампанія заснавана вядомым канструктарам [[Фердынанд Паршэ|Фердынандам Паршэ]] ў [[1931]] годзе. [[Штаб-кватэра]] знаходзіцца ў [[Цуффенхаузен]]е, раёне горада [[Штутгарт]]. Мадэльны шэраг Porsche у цяперашні час складаецца з 5 серый: [[Boxster]], [[Cayman]], [[Porsche 911|911]]([[Porsche 997|997]]), [[Cayenne]] [[sport utility vehicles]] і [[Porsche Panamera|Panamera]].
== Дзейнасць ==
[[Image:Wappen Volksstaat Württemberg (Farbe).svg|thumb|right|Герб нямецкай зямлі [[Бадэн-Вюртэмберг]]]]
[[Image:DEU Stuttgart COA.svg|thumb|right|Герб Штутгарта]]
Кампанія выпускае спартыўныя аўтамабілі класа [[аўтамабілі класа «люкс»|«люкс»]], а таксама [[пазадарожнікі]]. Вытворчасць Porsche у значнай меры кааперуецца з [[Volkswagen]]. Бок аб бок з удзелам у аўтаспорце вядзецца праца над удасканаленнем канструкцыі аўтамабіля (і яго вузлоў) як такога: у розныя гады былі распрацаваныя сінхранізатары [[механічная КП|механічнай КП]], [[аўтаматычныя КП]] з магчымасцю ручнога пераключэння (пасля - з кнопкамі пераключэння на рулі), [[турбанаддуў]] для серыйнага аўтамабіля, турбанаддуў з змянянай геаметрыяй крыльчаткі турбіны ў бензінавым рухавіку, электронна-кіраваная [[падвеска]] і т. д.
100 % акцый кампаніі прыналежыць кампаніі Porsche Automobil Holding SE, якой таксама прыналежыць 50,76% акцый кампаніі Volkswagen AG. Прэзідэнт і галоўны кіраўнік кампаніі з 1993 гады - [[Вендэлін Відэкінг]]. Выручка кампаніі за [[2006]] год склала 7,23 млрд [[еўра]], годам раней — 6, 57 млрд. Чысты прыбытак за 2006 год - 1,393 млрд еўра. Рэалізавана 97,5 тыс. аўтамабіляў. Колькасць працаўнікоў на [[2007]] год — 11,4 тыс. чалавек.
Таксама кампанія ўжо на працягу доўгага часу вядзе актыўную дзейнасць па арганізацыі спартыўных клубаў (клубы Porsche ёсць у шматлікіх краінах Еўропы і Амерыкі) і спаборніцтваў сярод розных класаў сваіх машын, рэгулярна праводзяцца некалькі кубкавых спаборніцтваў. Гэтаму кірунку яе дзейнасці прысвечаная камп'ютарная гульня [[Need for Speed: Porsche Unleashed]].
Аўтамабілі Porsche удзельнічаюць і ў шматлікіх міжнародных гонках, у тым ліку ў [[Міжнародны чэмпіянат па ралі|Міжнародным чэмпіянаце па ралі]] і ў знакамітай 24-гадзіннай гонцы [[Леман]].
==Лагатып==
Эмблема фірмы ўяўляе сабой [[герб]], які нясе ў сябе наступную інфармацыю: чырвона-чорныя палосы і рогі аленя з'яўляюцца знакамі нямецкай зямлі [[Бадэн-Вюртэмберг]] (на тэрыторыі якой знаходзіцца Штутгарт), а надпіс Porsche і жарабец які гарцуе ў цэнтры эмблемы нагадваюць аб тым, што родны для маркі Штутгарт быў заснаваны як [[конная ферма]] ў [[950]] годзе. Упершыню гэты [[лагатып]] з'явіўся ў [[1952]] годзе, калі марка выйшла на рынак ЗША, для лепшай пазнавальнасці. Да гэтага на капотах мадэлі [[Porsche 356|356]] проста быў надпіс "Porsche".
== Гісторыя ==
=== 1931—1948: пачатак ===
[[Image:Green Porsche 356 Speedster RHD (FP 2008).jpg|right|thumb|[[Porsche 356 Speedster]] RHD 1953 года, адна з першых серыйных машын кампаніі]]
[[Image:Porsche 1500 Oldtimer Monschau 2008.jpg|right|thumb|[[Porsche 356 1500]] [[купэ]]]]
Да моманту выпуску першага аўтамабіля пад сваім імем [[Фердынанд Паршэ]] паспеў назапасіць немалы досвед. Заснаванае ім у [[1931]] годзе прадпрыемства [[Dr. ing. h. c. F. Porsche GmbH]] пад яго пачаткам ужо паспела папрацаваць над такімі праектамі, як 16-цыліндравы гоначны [[Auto-Union]] і [[Volkswagen Beetle]], сталы адным з самых прадаваных аўтамабіляў у гісторыі. Напярэдадні Другой Сусветнай, у [[1939]] годзе, быў распрацаваны самы першы Паршэ - пад азначнікам 64, у якім ужо адгадваліся рысы будучай [[Porsche 356|356]]-й [[мадэлі]]. Для пабудовы гэтага асобніка Ф. Паршэ выкарыстаў шматлікія кампаненты ад [[Volkswagen Beetle|"Жука"]].
На працягу Другой Сусветнай фірма займалася выпускам ваеннай прадукцыі - штабных аўтамабіляў і амфібій. Ф. Паршэ прымаў удзел у распрацоўцы нямецкіх цяжкіх танкаў [[танк «Тыгр»|«Тыгр»]].
У снежні [[1945]] года ён быў арыштаваны па абвінавачванні ў ваенных злачынствах (хоць Фердынанд не быў нацыстам). Пакуль ён 20 месяцаў знаходзіўся ў турме, яго сын [[Фердынанд Антон Эрнст Паршэ|Фердынанд]] (кароткае імя Феры) Антон Эрнст вырашае пачаць выпуск уласных аўтамабіляў. На пільні аўстрыйскага горада [[Гмюнд]] Феры з дапамогай некалькіх знаёмых інжынераў сабраў прататып [[Porsche 356|356]]-й мадэлі з маторам у базе і алюмініевым адчыненым кузавам і пачаў падрыхтоўку да яе серыйнай вытворчасці. У чэрвені [[1948]] гада гэты асобнік быў сертыфікаваны для дарог агульнага карыстання. Як і 9 гадоў назад, тут ізноў былі выкарыстаныя агрэгаты ад VW Beetle, уключаючы [[4-цыліндравы матор]] паветранага астуджэння, падвеску і каробку перадач. У першых серыйных машын было прынцыповае адрозненне - рухавік перанеслі за заднюю вось, што дазволіла патанніць вытворчасць і вызваліць прастору для двух дадатковых месцаў у салоне. Спраектаваны [[Эрвин Коменда|Эрвином Комендой]] кузаў быў трохі нязграбны на выгляд, але валодаў выдатнай аэрадынамікай - [[Сх]] ураўноўваўся 0,29. У 1950-м фірма вярнулася ў [[Штутгарт]].
Porsche 356 узору 1948 гады лічыцца першым сапраўдным аўтамабілем маркі, з якога вядзецца гісторыя Porsche як самастойнага аўтавытворцы. Той самы прататып сёння захоўваецца ў [[музей Паршэ|музеі Паршэ]].
Фірма займалася не толькі аўтамабілямі, пад яе імем выпускаліся і трактары.
=== 1948—1963: эпоха 356-й ===
[[Image:Porsche 550 Spyder (1500 RS).jpg|thumb|left|[[Porsche 550 Spyder]] (1500 RS)]]
З моманту пераезду ў Штутгарт усе кузаўныя панэлі вырабляліся са сталі, ад алюмінія адмовіліся. Завод пачынаў з [[купэ]] і [[кабрыялет]]аў. Спачатку былі 1100-кубовыя маторы з аддачай усяго ў 40 сіл, але хутка выбар пашырэў: да 1954 г. прадаваліся версіі [[Porsche 356 1100|1100]], [[Porsche 356 1300|1300]], [[Porsche 356 1300A|1300A]], [[Porsche 356 1300S|1300S]], [[Porsche 356 1500|1500]], і [[Porsche 356 1500S|1500S]]. Канструкцыя палепшылася: аб'ём і магутнасць [[рухавікі Паршэ|рухавікоў]] працягнулі свой рост, з'явіліся [[дыскавы тормаз|дыскавыя тормазы]] на ўсіх колах і [[сінхранізаваная КПП]], былі прапанаваныя новыя варыянты кузаваў — [[хардтоп]]ы і [[родстэр]]ы. Агрэгаты ад Фальксвагена паступова замяняліся на ўласныя. Напрыклад, у перыяд выпуску серыі [[356А]] (1955-1959) ужо можна было замовіць рухавік з 4-ма размеркваламі, 2-ма [[шпулька запальвання|шпулькамі запальвання]], і іншымі арыгінальнымі кампанентамі. Серыю [[Porsche 356 А|А]] змяніла [[Porsche 356 B|B]] (1959-1963), а яе — [[Porsche 356 C|C]] (1963-1965). Агульны обьем выпуску ўсіх мадыфікацый склаў больш за 76 тысяч.
Раўналежна ствараліся мадыфікацыі для гонак ([[Porsche 550 Spyder|550 Spyder]], [[Porsche 718|718]] і інш.).
У 1951 годзе [[Фердынанд Паршэ]] ў 75 гадоў памёр ад сардэчнага прыступу — яго здароўе было падарвана знаходжаннем у турме.
=== 1963—1973: зорка 911-й і мадэль 914 ===
[[Image:Porsche 911 T Coupé white vr.jpg|thumb|left|[[Porsche 911]] T Coupe]]
[[Image:VW-Porsche-914.jpg|thumb|left|[[Porsche 914]] ]]
У канцы 50-х стала ясна, што трэба пераходзіць на новую базавую машыну. Тады жа быў выраблены прататып будучай [[Porsche 911|911-й]], "695". Аднак у кампаніі на гэты конт не было адзінага меркавання: першынец маркі заслужыў цвёрдую рэпутацыю добрага спартыўнага аўтамабіля, а для такога прадпрыемства, як невялікая сямейная фірма Porsche, пераход на абсалютна новую мадэль быў звязаны з падвышанай рызыкай. Але канструкцыя ўзору 48 года пачынала старэць усё хутчэй і рэзерваў для яе абнаўлення амаль не заставалася; досыць параўнаць яе з [[Jaguar E-Type]] 1961 года, на фоне якога "пухлы" кузаў 356-й выглядаў архаічна. Таму ў 1963 годзе на [[аўтасалоне ў Франкфурце]] была прадстаўлена [[Porsche 911|911-я]] мадэль. Асноўныя моманты ў канструкцыі засталіся тымі ж (задняе размяшчэнне матора і задні прывад), але гэта быў, вядома, сучасны [[спорткар]] з класічнымі лініямі кузава ў духу 356-й. Аўтарам дызайну 911 стаў [[Фердынанд Аляксандр "Бутци" Паршэ]], старэйшы сын Феры.
Першапачаткова замест азначніка 911 павінен быў выкарыстацца іншы - 901. Але камбінацыя з 3 лічбаў з нулём пасярэдзіне ўжо была зарэзервавана за Peugeot. Аўтамабіль стаў звацца 911, але лічбы 901 нікуды не зніклі: так сталі зваць 911-ю па ўнутрызаводскай наменклатуры (1964-1973).
Матор у першыя гады быў адзіны, 2-літровы 130-моцны, [[карбюратар]]ны. У 66-м на канвеер устала мадыфікацыя [[кузаў "Тарга"|"Тарга"]] (разнавіднасць адчыненага кузава); пасля канчатка ў 1965-м выпуску кабрыялетаў 356-й серыі такія не з'яўляліся ў мадэльным шэрагу кампаніі аж да 1982 года. У канцы 60-х колавую базу машыны павялічылі і сталі абсталёўваць маторы павялічанага аб'ему [[механічны ўпырск|механічным упырскам]]. Вяршыняй эвалюцыі 901-х сталі "баявыя" мадыфікацыі [[Carrera RS 2.7]] і [[Carrera RSR]] пачатку 70-х. Слова [[Carrera]] з'явілася ў назве спартыўных версій 356 у сярэдзіне 50-х. Так увекавечылі памяць аб перамозе ў гонцы [[Каррера Панамерыкана]] 1954 года, пасля якой марка ўславілася на ўсю Паўночную Амерыку.
На прыканцы 60-х была запушчана ў серыю даволі незвычайная мадэль [[Porsche 914]].
У той час Фальксвагену спатрэбілася дадаць у мадэльны шэраг якую-небудзь спартыўную машыну, а Паршэ патрабаваўся пераемнік мадэлі [[Porsche 912|912]] (патаннёны 911-й з маторам ад 356-га). Таму было вырашана аб'яднаць высілкі, і ў 1969 годзе пачаўся выпуск аўтамабіля пад назвай [[Porsche 914|VW-Porsche 914]], цэнтральнаматорнай [[кузаў "Тарга"|"таргі"]] з 4-х і 6-ці [[цыліндр]]авымі маторамі. Стварэнне альянсу не апраўдала чаканняў кіраўніцтва - дзіўная знешнасць і хібная маркетынгавая палітыка (было незразумела, што ж гэта — [[Фальксваген]] або Паршэ) не знайшлі разуменні ў пакупнікоў, і праз 7 гадоў выпуск быў спынены. Было выраблена амаль 120 тысяч машын, але разлічвалі на большае.
=== 1972: ператварэнне Паршэ ў буйную кампанію===
[[Image:Ruf CTR Yellowbird.jpg|thumb|right|[[Porsche 911 Turbo]]]]
Тым часам адбылася важная падзея ў жыцці фірмы: у 1972 годзе юрыдычны статут змяніўся з партнёрства з абмежаванай адказнасцю (прадпрыемства ўзначальвалі ўжо немаладыя Ферри Паршэ і яго сястра [[Луіза Піх]]) на адчыненую (публічную)кампанію з абмежаванай адказнасцю. Porsche GmbH перастала быць асабліва сямейным прадпрыемствам, і зараз звалася Dr. ing. h. c. F. Porsche AG; сям'я Паршэ згубіла непасрэдны кантроль над справамі кампаніі, аднак дзель капіталу ў ёй у Ферри і яго сыноў разам з Луізай значна перавышала дзель сям'і Пих. Пасля рэструктурызацыі Ф. А. Паршэ з братам Гансам-Петером заснаваў кампанію [[Porsche Design]], якая выпускае эксклюзіўныя ачкі, гадзіннікі, веласіпеды і іншыя прэстыжныя рэчы. Унук Фердынанда Фердынанд Піх перайшоў у [[Аўдзі]], а затым у [[Фальксваген]], дзе пасля стаў генеральным дырэктарам канцэрна і ўплывовым чалавекам у аўтабізнесе.
Першым прэзідэнтам Porsche AG стаў [[Эрнст Фюрманн]], да гэтагаякі працаваў у аддзеле распрацоўкі рухавікоў. Ён быў добрым інжынерам, але яго погляды адносна будучыні маркі не ва ўсім супадалі з меркаваннем Ферри. Першым чынам ён намерваўся замяніць [[Porsche 911|911]]-ю серыю спорткарам класічнай кампаноўкі (пярэдні рухавік — задні прывад) — мадэллю [[Porsche 928|928]] з 8-мі цыліндравым маторам. Пасля дэбюту на аўтасалоне ў Парыжы мадыфікацыі [[Porsche 911 Turbo|Turbo]] ў 1974 гадзе развіццё лінейкі [[Porsche 911|911]]-х (да таго часу ў вытворчасць пайшла мадэрнізаваная серыя [[Porsche 930|930]] (1973-1989) фактычна спынілася да пачатку 80-х, пакуль [[Эрнст Фюрманн|Эрнст]] не быў звольнены. Але яго праекты працягвалі выпускацца і далей: апошнія Паршэ з маторам спераду пакінулі сцены заводу толькі ў 95 годзе.
=== 1976—1981: поспех мадэляў 924 і 944 ===
[[Image:Porsche924S.JPG|thumb|right|[[Porsche 924]]]]
[[Image:944 Westcliff.jpg|thumb|right|[[Porsche 944]]]]
[[Image:Porsche928.jpg|thumb|right|[[Porsche 928]]]]
У якасці замены «малодшай» мадэлі ў 1976 годзе дайшлі адразу 2 новыя машыны — [[Porsche 924|924]] і — на ўсякі выпадак — зноў [[Porsche 912|912]] (зараз з маторам VW 2.0). [[Porsche 912|912]]-ы ізноў сышоў у нябыт (за год вырабілі ўсяго 2099 штук), [[Porsche 924|924]]-му пашанцавала значна больш. Варта заўважыць, што і гэтая машына не была «чыстым» Porsche. [[Фальксваген]] не адмаўляўся ад ідэі ўласнага даступнага [[спорткар]]а і прапанаваў інжынерам Паршэ распрацаваць адпаведны праект. Ім далі поўную волю дзеянняў, акрамя распрацоўкі рухавіка і [[КПП]] — імі павінны быў стаць агрэгаты ад [[Аўдзі]]. Яшчэ да канчатка працы новае кіраўніцтва Фальксвагена на чале з Тоні Шмюкером засумнявалася ў мэтазгоднасці выпуску такой машыны, бо ў 1973 годзе грымнуў [[Нафтавы крызіс 1973 года|нафтавы крызіс]]. Тады праект быў выкуплены ў [[Фальксваген]].
У параўнанні з 911-м гэта была зусім іншая канструкцыя: сучасная знешнасць, класічная кампаноўка і развесоўка, блізкая да ідэальнай, эканамічныя [[4-х цыліндравы матор|4-х цыліндравыя маторы]] з [[вадзяное астуджэнне|вадзяным астуджэннем]]. [[Porsche 924]] карыстаўся попытам, і ў яго быў добры патэнцыял, што пацвярджаецца сталым абнаўленнем і папаўненнем лінейкі. Ужо праз 3 гады пасля пачатку продажаў у ёй з'явілася версія з [[турбанаддуў|турбанаддувам]], а яшчэ праз 3 гады сталі выпускаць [[Porsche 944|944]]-ю — яе пераемніцу. Хоць увогуле машына засталася той жа, а змены былі эвалюцыйнымі — палепшыліся шматлікія паказчыкі, а ў знешнасці самым прыкметным адрозненнем былі пашыраныя крылы, якія перайшлі па спадчыне ад спецверсіі [[Porsche 924 Carrera GT|924 Carrera GT]]. Цікава, што гэтыя 2 лінейкі вырабляліся раўналежна цэлых 6 гадоў, пакуль у 88 годзе мадэль не знялі з вытворчасці (усяго прадалі амаль 150 тысяч).
У [[Porsche 944|944]]-й была свая гісторыя. І ў адрозненне ад папярэдняй яна ўжо не была «зборнай салянкай» з механізмаў [[Аўдзі]] і [[Фальксваген]]. Рухавік уяўляў сабой «палоўку» V8 ад [[Porsche 928|928]], іншыя буйныя вузлы таксама замянілі на фірмовыя. За 9 гадоў жыцця выпусцілі 160 тысяч [[Porsche 944|944]]-х, з'явілася шмат мадыфікацый — [[Porsche 944 S|S]], [[Porsche 944 S2|S2]], [[Porsche 944 Turbo|Turbo]], [[Porsche 944 Cabriolet|Cabriolet і]] т. д. Аднак і на гэтым «серыял» не скончыўся — з 92-га па 95-ы прадавалася 3-е пакаленне — [[Porsche 968|968]].
Але не ў [[Porsche 924|924]]-й бачыў будучыню [[Эрнст Фюрманн|Э. Фюрманн]], хоць яна згуляла значную ролю для маркі: дапамагла ўтрымацца на плаву ў цяжкія 70-я, калі стаў падаць попыт на 911-ю. Новай базавай мадэллю павінна была стаць [[Porsche 928|928]]-я; яе, дарэчы, распрацавалі нават раней [[Porsche 924|924]]-й. І зноў надзеі не апраўдаліся. З 78-га па 95-ы выпусцілі каля 60 тысяч асобнікаў, а 911-х за гэты тэрмін — у некалькі разоў больш. Гэта быў годны [[Gran Turismo]], але вельмі дарагі. Марудны камерцыйны старт гэтага аўтамабіля даў зразумець, што Porsche 911 незаменны.
А датуль, у перыяд 74 — 82 гадоў, у шэрагу 911 назіраўся амаль поўны зацішак. Пры змене пакаленняў [[Porsche 930|930]]-я атрымала новыя [[энергапаглынаючы бампер|энергапаглынаючыя бамперы]] і базавы рухавік 2,7 л. У 76-м ім стаў 3-літровы. На наступны год лінейка была спрошчана — замест мадыфікацый [[Porsche 911|911]], [[Porsche 911 S|911 S]] і [[Porsche 911 Carrera|911 Carrera]] увялі адзіную пад назвай [[Porsche 911SC|911SC]] і паніжанай магутнасцю. У той жа час [[Porsche 911 Turbo|911 Turbo]] атрымаў новы матор — 3.3 літра, 300 сіл. Турбо быў адным з самых дынамічных аўтамабіляў тых гадоў, бо ён разганяўся да 100 км/ч за 5,2 з і дасягаў максімальнай хуткасці ў 254 км/ч. Яшчэ некалькі гадоў назад з'яўленне такога спорткара выглядала зусім не відавочным. [[Нафтавы крызіс]] прывёў да чэрг за бензінам, зрабіўшы ўтрыманне магутных машын адчувальна больш тыражным, і дайшло да таго, што ў Германіі ўвялі абмежаванне хуткасці ў 100 км/ч нават на [[Нюрбургрынг]]е і ўласным выпрабавальным палігоне маркі ў [[Вайсах]]е. Хоць час для з'яўлення падобнага прадукта не самае ўдалае, тым не менш спорткары купляць не перасталі, і [[Porsche 930 Turbo|930 Turbo]] знайшоў сваё месца на рынку.
=== 1981—1986: Піцер Шутц эвалюцыя 911-й ===
[[Image:SC06 1992 Porsche Carrera Cup.jpg|thumb|left|[[Porsche 964]] Carrera]]
Нарэшце, [[Фердынанд Антон Эрнст Паршэ|Ферри Паршэ]] адпраўляе [[Эрнст Фюрманн|Фюрманна]] ў адстаўку, і замяняе яго [[Піцер Шутц|Піцерам Шутцем]], амерыканскім менеджарам Porsche. [[Піцер Шутц|Піцер]] стаў дзейнічаць па-іншаму, і высілкі інжынераў былі ізноў накіраваныя на эвалюцыю галоўнай машыны фірмы. У 82 годзе з'яўляецца кабрыялет, а праз год базавай становіцца [[Porsche 911 Carrera|911 Carrera]] з 231-моцнай сілавой усталёўкай. Навінка 85-га - версія [[Porsche 911 Turbo-look|Turbo-look]], яна жа Supersport. Сэнс у тым, што можна было замовіць звычайную [[Porsche 911 Carrera|Карреру]] з хадавой і кузавам ад [[Porsche 911 Turbo|Турбо]], які меў шырэйшыя заднія крылы і вялікіх памераў спойлер, які некаторыя менавалі як «столік для пікніка», «паднос» або зусім «кітовы хвост». Праз год увага зноў вяртаецца да [[Porsche 911 Turbo|Турбо]], і яго зараз можна замовіць у версіі SE, або так званай Slantnose са скошаным перадком і з фарамі, якія прыбіраюцца. Затым у Porsche успамінаюць аб спецыялізаваных полугоначных [[Porsche 911|911]]-х — у каталогах фірмы з'яўляецца палегчаная [[Porsche 911 Carrera Clubsport|911 Carrera Clubsport]], спадчынніца [[Porsche 911 Carrera RS|911 Carrera RS]] 70-х і папярэдніца сучаснай [[Porsche 911 GT3]].
На гэтым жыццё [[Porsche 930|930]]-х скончылася. 16-летні аўтамабіль даўно ўжо патрабаваўся ў абнаўленні, таму ў апошні год перад 90-мі на рынак выйшла новае пакаленне з азначнікам [[Porsche 964|964]]. Магчыма, яно з'явілася бы і раней, калі бы не праца над унікальным [[Porsche 959|959]]-м.
=== 1986—1989: супераўтамабіль Porsche 959 ===
[[Image:Porsche 959 Concept Car Gruppe B 1983.jpg|thumb|left|канцэпт мадэлі [[Porsche 959]]]]
[[Image:Porsche 959 34 rear.jpg|thumb|left|[[Porsche 959]]]]
[[Image:Porche Drift (1556815270).jpg|thumb|left|[[Porsche 993 GT3]]]]
Гісторыя гэтага праекту пачалася ў 1980 годзе, калі ў сусветным чэмпіянаце па ралі была зацверджаная новая «група Б». Цэлы шэраг кампаній ([[Lancia]], [[Peugeot]], [[Audi]], [[Ford]]) быў прыцягнуты вельмі ліберальнымі патрабаваннямі — не было амаль ніякіх абмежаванняў, і можна было паказаць увесь свой інжынерны патэнцыял. Адно з нешматлікіх умоў — выпуск 200 асобнікаў, сертыфікаваных для дарог. Porsche не засталася ўбаку. Шутц пачаў абмяркоўваць дэталі праекту з камандай інжынераў, і было вырашана пабудаваць сапраўдны супераўтамабіль. Тэхнічнае начынне было на вышэйшым узроўні: [[апазітны матор|апазітны]] [[6-цыліндравы матор]] аб'емам 2, 85 л пры дапамозе 2 [[турбакампрэсар]]аў ККК выдаваў 450 сіл; на кожнае кола [[паўнапрывадная трансмісія|паўнапрываднай трансмісіі]] прыходзілася па 4 [[амартызатар]]а, кантраляваных камп'ютарам (яшчэ ён размяркоўваў круцячы момант паміж восямі і мог змяняць [[дарожны прасвет]]); дэталі кузава вырабляліся з [[кеўлар]]у — пластыкавага кампазітнага матэрыялу, які быў вельмі трывалы і лёгкі. З цікаўных момантаў — камбінаванае астуджэнне рухавіка: ён заставаўся "паветраным", але для галовак блока цыліндраў прыйшлося ўжыць вадкасную сістэму астуджэння, інакш яны бы проста расплавіліся; у 6-ступеністай [[КПП]] было 4 рэжыму працы: сухая дарога, дождж, снег, бездараж. На стадыі даводкі [[Porsche 959|959]]-й двойчы ўдзельнічаў у [[гонка «Дакар»|«Дакары»]] і ў 86 годзе заняў 2 першых месца ў «абсалюце».
Тым часам апынулася, што «групы Б» больш няма: трагічная смерць некалькіх пілотаў і гледачоў на ралі заахвоціла федэрацыю аўтаспорту [[FISA]] зачыніць яе. Кампанія апынулася ў цяжкім становішчы, бо абсталяванне для вытворчасці было гатова, але ў самім аўтамабілі ўжо не было ніякага сэнсу. Тым не менш, зачыняць праект таксама было не лепшай ідэяй — трэба было хоць як акупіць вялікія выдаткі на распрацоўку і выпуск. У перыяд з 86-га па 88-й год вырабілі больш запланаваных 200 штук, але сапраўды невядома — сустракаюцца варыянты ў 250, 283 і нават 337 асобнікаў.
На яго базе пабудавалі некалькі гоначных прататыпаў [[Porsche 961|961]], і яны таксама апынуліся мёртванароджанымі. У [[гонка Ле-Ман|Ле-Мане]] гэтыя машыны паказалі добрыя і нікому не патрэбныя вынікі — у Porsche і так былі асабліва гоначныя мадэлі [[Porsche 956|956]] і [[Porsche 962|962]].
Унесак [[Porsche 959|959]]-га ў гісторыю Паршэ і ўсяго аўтамабілебудавання вельмі вялікі. Да гэтага ні вырабы ад [[Lamborghini]], ні ад [[Ferrari]], ні ад [[Aston Martin]] і нават ад самой Porsche не былі настолькі прагрэсіўнымі ў тэхнічным плане. Сучаснікі і найбольш блізкія па дынаміцы да [[Porsche 959|959]]-у [[Lamborghini Countach]] і [[Ferrari F40]] заставаліся суперкарамі старой школы, у адрозненне ад якіх выраб нямецкіх інжынераў быў значна зручнейшым у кіраванні і стабільным ва ўсіх рэжымах руху. Першымі іх досвед улічылі японцы, калі ў 1989 годзе на канвеер устаў [[Nissan Skyline GT-R (R32)]], таксама які меў некалькі перадавых электронных сістэм.
Праект [[Porsche 959|959]] апынуўся стратны, але закладзеныя ў ім ідэі акупіліся ў [[Porsche 911|911]]-й серыі: спрошчанай трансмісіяй са ўсімі кіроўнымі абсталёўваліся [[Porsche 964|964]]-е (1989-1993) і наступныя версіі, сучасную сістэму [[турбонаддуў|турбанаддува]] ў сваё распараджэнне атрымае лінейка Turbo (964/993), падобны перадок з фарамі і паветраводамі спатрэбіўся для [[Porsche 993|993]]-х (1993-1998), паветразаборнікі версіі [[Porsche 996 Turbo|996 Turbo]] (2000-2006) у пярэднім бамперы і задніх крылах таксама нагадваюць аналагічныя ў [[Porsche 959|959]]-й. Больш таго, фірмовая адаптыўная падвеска [[PASM]] (ставіцца на ўсе цяперашнія Паршэ) з'яўляецца сучасным аналагам той складанай сістэмы, што была ўпершыню апрабаваная на Porsche [[Porsche 959|959]].
=== Сучаснасць ===
У [[2017]] г. следчыя пачалі расследаванне па падазрэнні ў махлярстве і вытворчасці рэкламы, якая аперыравала нявернымі паказчыкамі аб утрыманні шкодных рэчываў у выхлапных газах. У верасні [[2018]] г. кіраўнік кампаніі Олівер Блумэ заявіў, што Porsche адмаўляецца ад дызельных рухавікоў, і з [[2019]] г. пяройдзе на машыны з электрапрывадам.
== Мадэльны шэраг ==
=== Трактары ===
* [[Porsche Type 110]]
* [[Porsche AP Series]]
* [[Porsche Junior]]
* [[Porsche Standard]]
* [[Porsche Super]]
* [[Porsche Master]]
* [[Porsche 312]]
* [[Porsche 108F]]
* [[Porsche R22]]
* [[Porsche AP16]]
=== Легкавыя аўтамабілі ===
* [[Porsche 356|356]] (1948—1965)
* [[Porsche 550|550 Spyder]] (1953—1957)
* '''[[Porsche 911|911]]'''
** [[Porsche 911|911]] (1964—1989)
*** [[Porsche 930|930]] (1975—1989)
** [[Porsche 964|964]] (1989—1993)
** [[Porsche 993|993]] (1993—1998)
** [[Porsche 996|996]] (1998—2004)
** '''[[Porsche 997|997]]'''
* [[Porsche 912|912]] (1965—1969)
* [[Porsche 914|914]] (1969—1975)
* [[Porsche 924|924]] (1976—1988)
* [[Porsche 928|928]] (1978—1995)
* [[Porsche 944|944]] (1982—1991)
* [[Porsche 959|959]] (1986—1988)
* [[Porsche 968|968]] (1992—1995)
* '''[[Porsche Boxster|Boxster]]'''
** [[Porsche Boxster|986]]
** '''[[Porsche Boxster|987]]'''
* '''[[Porsche Cayenne|Cayenne]]'''
* [[Porsche Carrera GT|Carrera GT]]
* '''[[Porsche Cayman|Cayman]]'''
* [[Porsche Panamera|Panamera]]
''Тоўстым шрыфтам вылучаныя мадэлі, якія выпускаюцца па гэты дзень (верасень 2006).''
== Заўвагі ==
{{reflist|2}}
== Спасылкі ==
* [http://www.porsche.by/ Афіцыйны беларускі сайт '''Porsche''']
* [http://www.porsche.com/ Афіцыйны глабальны сайт '''Porsche'''] {{ref-en}}
{{Маркі аўтамабіляў}}
{{Аўтамабілі Porsche}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Кампаніі Германіі]]
[[Катэгорыя:Porsche]]
nwunj2ipqbrbdvm20007a0m9ebczi78
Dodge
0
25792
4191381
4114639
2022-08-21T18:15:33Z
86.120.159.139
wikitext
text/x-wiki
{{картка кампаніі
|назва = Dodge
|лагатып = [[File:Dodge black logo.svg|250px]]
|тып =
|лістынг на біржы =
|дзейнасць =
|дэвіз = «Grab Life By The Horns»
|заснавана = [[1900]]
|заснавальнікі =
|размяшчэнне = {{Сцяг|ЗША}} [[Оберн-Хілс]], [[Мічыган]], [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]]
|ключавыя фігуры = Серджыа Маркіёнэ ([[генеральны дырэктар]] Chrysler Group LLC) <br />Ральф Джылес (генеральны дырэктар Dodge)
|галіна =
|прадукцыя =
|абарот =
|аперацыйны прыбытак =
|чысты прыбытак =
|колькасць супрацоўнікаў =
|матчына кампанія =
|даччыныя кампаніі =
|аўдытар =
|сайт = [http://dodge.com/ dodge.com]{{ref-en}}
}}
'''Dodge''' — марка аўтамабіляў, вырабляных карпарацыяй [[Daimler AG]].
[[Джон Додж|Джон]] і [[Горэйс Додж]] заснавалі фірму ў [[1914]] годзе.
[[Выява:1917 Dodge Touring Car.jpg|thumb|Турыстычны аўтамабіль братоў Додж выпуску 1917 г.]]
На лагатыпе Dodge намаляваная галава барана.
== Мадэльны шэраг ==
{| class="wikitable"
|-
! style="background:#efefef;" | '''Год'''
! style="background:#efefef;" | '''Модель'''
|-
|[[1914]]
|[[Dodge 30-35|Modell 30-35]]
|-
|[[1915]]
|[[Dodge 30-35|Modell 30-35]]
|-
|[[1916]]
|[[Dodge 30-35|Modell 30-35]]
|-
|[[1917]]
|[[Dodge 30|Modell 30]]
|-
|[[1918]]
|[[Dodge 30|Modell 30]]
|-
|[[1919]]
|[[Dodge 30|Modell 30]]
|-
|[[1920]]
|[[Dodge 30|Modell 30]]
|-
|[[1921]]
|[[Dodge 30|Modell 30]]
|-
|[[1922]]
|[[Dodge 30|Modell 30]], [[Dodge 116|Serie 116]]
|-
|[[1923]]
|[[Dodge 116|Serie 116]]
|-
|[[1924]]
|[[Dodge 116|Serie 116]]
|-
|[[1925]]
|[[Dodge 116|Serie 116]]
|-
|[[1926]]
|[[Dodge 126|Serie 126]]
|-
|[[1927]]
|[[Dodge 126|Serie 126/124]], [[Dodge Fast Four|Fast Four 128/129]], [[Dodge Senior|Senior 2249]]
|-
|[[1928]]
|[[Dodge Fast Four|Fast Four 128 /129]], [[Dodge J-Serie|J-Serie]], [[Dodge M-Serie|M-Serie]], [[Dodge Senior|Senior 2249/2251/2252]], [[Dodge S-Serie|S-Serie]], [[Dodge Standard|Standard 140/141]], [[Dodge Victory|Victory 130/131]]
|-
|[[1929]]
|[[Dodge DA-Serie|DA-Serie]], [[Dodge DB-Serie|DB-Serie]], [[Dodge J-Serie|J-Serie]], [[Dodge M-Serie|M-Serie]], [[Dodge S-Serie|S-Serie]]
|-
|[[1930]]
|[[Dodge DA-Serie|DA-Serie]], [[Dodge DB-Serie|DB-Serie]], [[Dodge DC-Serie|DC-Serie]], [[Dodge DD-Serie|DD-Serie]]
|-
|[[1931]]
|[[Dodge DC-Serie|DC-Serie]], [[Dodge DD-Serie|DD-Serie]], [[Dodge DG-Serie|DG-Serie]], [[Dodge DH-Serie|DH-Serie]]
|-
|[[1932]]
|[[Dodge DC-Serie|DC-Serie]], [[Dodge DD-Serie|DD-Serie]], [[Dodge DG-Serie|DG-Serie]], [[Dodge DH-Serie|DH-Serie]], [[Dodge DK-Serie|DK-Serie]], [[Dodge DL-Serie|DL-Serie]]
|-
|[[1933]]
|[[Dodge DO-Serie|DO-Serie]], [[Dodge DP-Serie|DP-Serie]]
|-
|[[1934]]
|[[Dodge DR-Serie|DR-Serie]], [[Dodge DRXX-Serie|DRXX-Serie]], [[Dodge DS-Serie|DS-Serie]]
|-
|[[1935]]
|[[Dodge DU-Serie|New Value DU-Serie]]
|-
|[[1936]]
|[[Dodge D2-Serie|Beauty Winner D2-Serie]]
|-
|[[1937]]
|[[Dodge D5-Serie|D5-Serie]]
|-
|[[1938]]
|[[Dodge D8-Serie|D8-Serie]]
|-
|[[1939]]
|[[Dodge Luxury Liner|Luxury Liner D11-Serie]]
|-
|[[1940]]
|[[Dodge Luxury Liner|Luxury Liner Deluxe D14-Serie]], [[Dodge Luxury Liner|Luxury Liner Special D17-Serie]]
|-
|[[1941]]
|[[Dodge Custom|Custom D19-Serie]], [[Dodge Deluxe|Deluxe D19-Serie]]
|-
|[[1942]]
|[[Dodge Custom|Custom D22-Serie]], [[Dodge Deluxe|Deluxe D22-Serie]]
|-
|[[1946]]
|[[Dodge Custom|Custom D24C-Serie]], [[Dodge Deluxe|Deluxe D24S-Serie]]
|-
|[[1947]]
|[[Dodge Custom|Custom D24C-Serie]], [[Dodge Deluxe|Deluxe D24S-Serie]]
|-
|[[1948]]
|[[Dodge Custom|Custom D24C-Serie]], [[Dodge Deluxe|Deluxe D24S-Serie]]
|-
|[[1949]]
|[[Dodge Coronet|Coronet D30-Serie]], [[Dodge Wayfarer|Wayfarer D29-Serie]]
|-
|[[1950]]
|[[Dodge Coronet|Coronet D34-Serie]], [[Dodge Wayfarer|Wayfarer D33-Serie]]
|-
|[[1951]]
|[[Dodge Coronet|Coronet D42-Serie]], [[Dodge Meadowbrook|Meadowbrook D42-Serie]], [[Dodge Wayfarer|Wayfarer D41-Serie]]
|-
|[[1952]]
|[[Dodge Coronet|Coronet D42-Serie]], [[Dodge Meadowbrook|Meadowbrook D42-Serie]], [[Dodge Wayfarer|Wayfarer D41-Serie]]
|-
|[[1953]]
|[[Dodge Coronet|Coronet D46/D48-Serie]], [[Dodge Meadowbrook|Meadowbrook D46/D47-Serie]]
|-
|[[1954]]
|[[Dodge Coronet|Coronet D51/D52/D53-Serie]], [[Dodge Meadowbrook|Meadowbrook D50/D51-Serie]], [[Dodge Royal|Royal D50/D53-Serie]]
|-
|[[1955]]
|[[Dodge Coronet|Coronet D55/D56-Serie]], [[Dodge Custom Royal|Custom Royal D55-Serie]], [[Dodge La Femme|La Femme]], [[Dodge Royal|Royal D55-Serie]]
|-
|[[1956]]
|[[Dodge Coronet|Coronet D62/D63-Serie]], [[Dodge Custom Royal|Custom Royal D63-Serie]], [[Dodge La Femme|La Femme]], [[Dodge Royal|Royal D63-Serie]]
|-
|[[1957]]
|[[Dodge Coronet|Coronet D66/D72-Serie]], [[Dodge Custom Royal|Custom Royal D67-Serie]], [[Dodge Royal|Royal D67-Serie]]
|-
|[[1958]]
|[[Dodge Coronet|Coronet]], [[Dodge Custom Royal|Custom Royal]], [[Dodge Royal|Royal]]
|-
|[[1959]]
|[[Dodge Coronet|Coronet]], [[Dodge Custom Royal|Custom Royal]], [[Dodge Royal|Royal]]
|-
|[[1960]]
|[[Dodge Matador|Matador]], [[Dodge Phoenix|Phoenix]], [[Dodge Pioneer|Pioneer]], [[Dodge Polara|Polara]], [[Dodge Seneca|Seneca]]
|-
|[[1961]]
|[[Dodge Lancer|Lancer]], [[Dodge Phoenix|Phoenix]], [[Dodge Pioneer|Pioneer]], [[Dodge Polara|Polara]], [[Dodge Seneca|Seneca]]
|-
|[[1962]]
|[[Dodge 880|Custom 880]], [[Dodge Dart|Dart 330]], [[Dodge Dart|Dart 440]], [[Dodge Lancer|Lancer 170]], [[Dodge Lancer|Lancer 770]], [[Dodge Polara|Polara 500]]
|-
|[[1963]]
|[[Dodge Dart|330]], [[Dodge Dart|440]], [[Dodge 880|880]], [[Dodge 880|Custom 880]], [[Dodge Dart|Dart 170]], [[Dodge Dart|Dart GT]], [[Dodge Polara|Polara]], [[Dodge Polara|Polara 500]]
|-
|[[1964]]
|[[Dodge Dart|330]], [[Dodge Dart|440]], [[Dodge 880|880]], [[Dodge 880|Custom 880]], [[Dodge Dart|Dart 170]], [[Dodge Dart|Dart GT]], [[Dodge Polara|Polara]]
|-
|[[1965]]
|[[Dodge Coronet|Coronet]], [[Dodge Coronet|Coronet 440]], [[Dodge Coronet|Coronet 500]], [[Dodge 880|Custom 880]], [[Dodge Dart|Dart 170]], [[Dodge Dart|Dart 270]], [[Dodge Monaco|Monaco]], [[Dodge Polara|Polara]]
|-
|[[1966]]
|[[Dodge Charger|Charger]], [[Dodge Coronet|Coronet]], [[Dodge Coronet|Coronet 440]], [[Dodge Coronet|Coronet 500]], [[Dodge Dart|Dart]], [[Dodge Dart|Dart GT]], [[Dodge Monaco|Monaco]]
|-
|[[1967]]
|[[Dodge Charger|Charger]], [[Dodge Coronet|Coronet Deluxe]], [[Dodge Coronet|Coronet 440]], [[Dodge Coronet|Coronet 500]], [[Dodge Coronet|Coronet R/T]], [[Dodge Dart|Dart]], [[Dodge Dart|Dart 270]], [[Dodge Dart|Dart GT]], [[Dodge Monaco|Monaco]], [[Dodge Monaco|Monaco 500]], [[Dodge Polara|Polara]]
|-
|[[1968]]
|[[Dodge Charger|Charger]], [[Dodge Charger|Charger R/T]], [[Dodge Coronet|Coronet Deluxe]], [[Dodge Coronet|Coronet 440]], [[Dodge Coronet|Coronet 500]], [[Dodge Coronet|Coronet R/T]], [[Dodge Dart|Dart]], [[Dodge Dart|Dart 270]], [[Dodge Dart|Dart GT]], [[Dodge Monaco|Monaco]], [[Dodge Monaco|Monaco 500]], [[Dodge Polara|Polara]], [[Dodge Polara|Polara 500]], [[Dodge Super Bee|Super Bee]]
|-
|[[1969]]
|[[Dodge Charger|Charger]], [[Dodge Coronet|Coronet Deluxe]], [[Dodge Coronet|Coronet 440]], [[Dodge Coronet|Coronet 500]], [[Dodge Coronet|Coronet R/T]], [[Dodge Dart|Dart]], [[Dodge Dart|Dart GT]], [[Dodge Dart|Dart Swinger]], [[Dodge Monaco|Monaco]], [[Dodge Polara|Polara]], [[Dodge Super Bee|Super Bee]]
|-
|[[1970]]
|[[Dodge Challenger|Challenger]], [[Dodge Charger|Charger]], [[Dodge Coronet|Coronet Deluxe]], [[Dodge Coronet|Coronet 440]], [[Dodge Coronet|Coronet 500]], [[Dodge Coronet|Coronet R/T]], [[Dodge Dart|Dart]], [[Dodge Dart|Dart Custom]], [[Dodge Polara|Polara]], [[Dodge Polara|Polara Custom]], [[Dodge Super Bee|Super Bee]]
|-
|[[1971]]
|[[Dodge Challenger|Challenger]], [[Dodge Charger|Charger]], [[Dodge Colt|Colt]], [[Dodge Coronet|Coronet]], [[Dodge Coronet|Coronet Brougham]], [[Dodge Coronet|Coronet Crestwood]], [[Dodge Dart|Dart]], [[Dodge Demon|Demon]], [[Dodge Monaco|Monaco]], [[Dodge Polara|Polara]], [[Dodge Super Bee|Super Bee]]
|-
|[[1972]]
|[[Dodge Challenger|Challenger]], [[Dodge Charger|Charger]], [[Dodge Colt|Colt]], [[Dodge Coronet|Coronet]], [[Dodge Dart|Dart]], [[Dodge Demon|Demon]], [[Dodge Monaco|Monaco]], [[Dodge Polara|Polara]]
|-
|[[1973]]
|[[Dodge Challenger|Challenger]], [[Dodge Charger|Charger]], [[Dodge Colt|Colt]], [[Dodge Coronet|Coronet]], [[Dodge Dart|Dart]], [[Dodge Dart|Dart Sport]], [[Dodge Monaco|Monaco]], [[Dodge Polara|Polara]]
|-
|[[1974]]
|[[Dodge Challenger|Challenger]], [[Dodge Charger|Charger]], [[Dodge Colt|Colt]], [[Dodge Coronet|Coronet]], [[Dodge Dart|Dart]], [[Dodge Dart|Dart Sport]], [[Dodge Monaco|Monaco]]
|-
|[[1975]]
|[[Dodge Charger|Charger]], [[Dodge Colt|Colt]], [[Dodge Coronet|Coronet]], [[Dodge Dart|Dart]], [[Dodge Dart|Dart Sport]], [[Dodge Monaco|Monaco]]
|-
|[[1976]]
|[[Dodge Aspen|Aspen]], [[Dodge Colt|Colt]], [[Dodge Coronet|Coronet]], [[Dodge Dart|Dart]], [[Dodge Monaco|Monaco]]
|-
|[[1977]]
|[[Dodge Aspen|Aspen]], [[Dodge Colt|Colt]], [[Dodge Diplomat|Diplomat]], [[Dodge Monaco|Monaco]]
|-
|[[1978]]
|[[Dodge Aspen|Aspen]], [[Dodge Colt|Colt]], [[Dodge Diplomat|Diplomat]], [[Dodge Magnum|Magnum]], [[Dodge Monaco|Monaco]], [[Dodge Omni|Omni]]
|-
|[[1979]]
|[[Dodge Aspen|Aspen]], [[Dodge Colt|Colt]], [[Dodge Diplomat|Diplomat]], [[Dodge Magnum|Magnum]], [[Dodge Omni|Omni]], [[Dodge St. Regis|St. Regis]]
|-
|[[1980]]
|[[Dodge Aspen|Aspen]], [[Dodge Colt|Colt]], [[Dodge Diplomat|Diplomat]], [[Dodge Mirada|Mirada]], [[Dodge Omni|Omni]], [[Dodge St. Regis|St. Regis]]
|-
|[[1981]]
|[[Dodge Aries|Aries]], [[Dodge Colt|Colt]], [[Dodge Diplomat|Diplomat]], [[Dodge Mirada|Mirada]], [[Dodge Omni|Omni]], [[Dodge St. Regis|St. Regis]]
|-
|[[1982]]
|[[Dodge 400|400]], [[Dodge Aries|Aries]], [[Dodge Colt|Colt]], [[Dodge Diplomat|Diplomat]], [[Dodge Mirada|Mirada]], [[Dodge Omni|Omni]]
|-
|[[1983]]
|[[Dodge 400|400]], [[Dodge 600|600]], [[Dodge Aries|Aries]], [[Dodge Charger|Charger]], [[Dodge Colt|Colt]], [[Dodge Diplomat|Diplomat]], [[Dodge Mirada|Mirada]], [[Dodge Omni|Omni]]
|-
|[[1984]]
|[[Dodge 600|600]], [[Dodge Aries|Aries]], [[Dodge Charger|Charger]], [[Dodge Colt|Colt]], [[Dodge Colt|Colt Vista]], [[Dodge Conquest|Conquest]], [[Dodge Daytona|Daytona]], [[Dodge Diplomat|Diplomat]], [[Dodge Lancer|Lancer]], [[Dodge Omni|Omni]]
|-
|[[1985]]
|[[Dodge 600|600]], [[Dodge Aries|Aries]], [[Dodge Charger|Charger]], [[Dodge Colt|Colt]], [[Dodge Colt|Colt Vista]], [[Dodge Conquest|Conquest]], [[Dodge Daytona|Daytona]], [[Dodge Diplomat|Diplomat]], [[Dodge Lancer|Lancer]], [[Dodge Omni|Omni]]
|-
|[[1986]]
|[[Dodge 600|600]], [[Dodge Aries|Aries]], [[Dodge Charger|Charger]], [[Dodge Colt|Colt]], [[Dodge Colt|Colt Vista]], [[Dodge Conquest|Conquest]], [[Dodge Daytona|Daytona]], [[Dodge Diplomat|Diplomat]], [[Dodge Lancer|Lancer]], [[Dodge Omni|Omni]]
|-
|[[1987]]
|[[Dodge 600|600]], [[Dodge Aries|Aries]], [[Dodge Charger|Charger]], [[Dodge Colt|Colt]], [[Dodge Colt|Colt Vista]], [[Dodge Daytona|Daytona]], [[Dodge Diplomat|Diplomat]], [[Dodge Lancer|Lancer]], [[Dodge Omni|Omni]], [[Dodge Shadow|Shadow]]
|-
|[[1988]]
|[[Dodge 600|600]], [[Dodge Aries|Aries]], [[Dodge Colt|Colt]], [[Dodge Colt|Colt Vista]], [[Dodge Daytona|Daytona]], [[Dodge Diplomat|Diplomat]], [[Dodge Dynasty|Dynasty]], [[Dodge Lancer|Lancer]], [[Dodge Omni|Omni]], [[Dodge Shadow|Shadow]]
|-
|[[1989]]
|[[Dodge Aries|Aries]], [[Dodge Colt|Colt]], [[Dodge Colt|Colt Vista]], [[Dodge Daytona|Daytona]], [[Dodge Diplomat|Diplomat]], [[Dodge Dynasty|Dynasty]], [[Dodge Lancer|Lancer]], [[Dodge Omni|Omni]], [[Dodge Shadow|Shadow]], [[Dodge Spirit|Spirit]]
|-
|[[1990]]
|[[Dodge Colt|Colt]], [[Dodge Colt|Colt Vista]], [[Dodge Daytona|Daytona]], [[Dodge Dynasty|Dynasty]], [[Dodge Monaco|Monaco]], [[Dodge Omni|Omni]], [[Dodge Shadow|Shadow]], [[Dodge Spirit|Spirit]]
|-
|[[1991]]
|[[Dodge Colt|Colt]], [[Dodge Colt|Colt Vista]], [[Dodge Daytona|Daytona]], [[Dodge Dynasty|Dynasty]], [[Dodge Monaco|Monaco]], [[Dodge Shadow|Shadow]], [[Dodge Spirit|Spirit]], [[Dodge Stealth|Stealth]]
|-
|[[1992]]
|[[Dodge Colt|Colt]], [[Dodge Colt|Colt Vista]], [[Dodge Daytona|Daytona]], [[Dodge Dynasty|Dynasty]], [[Dodge Monaco|Monaco]], [[Dodge Shadow|Shadow]], [[Dodge Spirit|Spirit]], [[Dodge Stealth|Stealth]], [[Dodge Viper|Viper]]
|-
|[[1993]]
|[[Dodge Colt|Colt]], [[Dodge Colt|Colt Vista]], [[Dodge Daytona|Daytona]], [[Dodge Dynasty|Dynasty]], [[Dodge Intrepid|Intrepid]], [[Dodge Shadow|Shadow]], [[Dodge Spirit|Spirit]], [[Dodge Stealth|Stealth]], [[Dodge Viper|Viper]]
|-
|[[1994]]
|[[Dodge Colt|Colt]], [[Dodge Colt|Colt Vista]], [[Dodge Daytona|Daytona]], [[Dodge Intrepid|Intrepid]], [[Dodge Shadow|Shadow]], [[Dodge Spirit|Spirit]], [[Dodge Stealth|Stealth]], [[Dodge Viper|Viper]]
|-
|[[1995]]
|[[Dodge Avenger|Avenger]], [[Dodge Intrepid|Intrepid]], [[Dodge Neon|Neon]], [[Dodge Spirit|Spirit]], [[Dodge Stealth|Stealth]], [[Dodge Stratus|Stratus]], [[Dodge Viper|Viper]]
|-
|[[1996]]
|[[Dodge Avenger|Avenger]], [[Dodge Intrepid|Intrepid]], [[Dodge Neon|Neon]], [[Dodge Stealth|Stealth]], [[Dodge Stratus|Stratus]], [[Dodge Viper|Viper]]
|-
|[[1997]]
|[[Dodge Avenger|Avenger]], [[Dodge Intrepid|Intrepid]], [[Dodge Neon|Neon]], [[Dodge Stratus|Stratus]], [[Dodge Viper|Viper]]
|-
|[[1998]]
|[[Dodge Avenger|Avenger]], [[Dodge Intrepid|Intrepid]], [[Dodge Neon|Neon]], [[Dodge Stratus|Stratus]], [[Dodge Viper|Viper]]
|-
|[[1999]]
|[[Dodge Avenger|Avenger]], [[Dodge Intrepid|Intrepid]], [[Dodge Neon|Neon]], [[Dodge Stratus|Stratus]], [[Dodge Viper|Viper]]
|-
|[[2000]]
|[[Dodge Avenger|Avenger]], [[Dodge Intrepid|Intrepid]], [[Dodge Neon|Neon]], [[Dodge Stratus|Stratus]], [[Dodge Viper|Viper]]
|-
|[[2001]]
|[[Dodge Avenger|Avenger]], [[Dodge Intrepid|Intrepid]], [[Dodge Neon|Neon]], [[Dodge Stratus|Stratus]], [[Dodge Viper|Viper]]
|-
|[[2002]]
|[[Dodge Avenger|Avenger]], [[Dodge Brisa|Brisa]], [[Dodge Intrepid|Intrepid]], [[Dodge Neon|Neon]], [[Dodge Stratus|Stratus]], [[Dodge Viper|Viper]]
|-
|[[2003]]
|[[Dodge Avenger|Avenger]], [[Dodge Brisa|Brisa]], [[Dodge Intrepid|Intrepid]], [[Dodge Neon|Neon]], [[Dodge Stratus|Stratus]], [[Dodge Viper|Viper]]
|-
|[[2004]]
|[[Dodge Avenger|Avenger]], [[Dodge Brisa|Brisa]], [[Dodge Intrepid|Intrepid]], [[Dodge Magnum|Magnum]], [[Dodge Neon|Neon]], [[Dodge Stratus|Stratus]], [[Dodge Viper|Viper]]
|-
|[[2005]]
|[[Dodge Avenger|Avenger]], [[Dodge Brisa|Brisa]], [[Dodge Magnum|Magnum]], [[Dodge Neon|Neon]], [[Dodge Stratus|Stratus]], [[Dodge Viper|Viper]]
|-
|[[2006]]
|[[Dodge Avenger|Avenger]], [[Dodge Brisa|Brisa]], [[Dodge Caliber|Caliber]], [[Dodge Charger|Charger]], [[Dodge Magnum|Magnum]], [[Dodge Stratus|Stratus]], [[Dodge Viper|Viper]]
|-
|[[2007]]
|[[Dodge Avenger|Avenger]], [[Dodge Brisa|Brisa]], [[Dodge Caliber|Caliber]], [[Dodge Charger|Charger]], [[Dodge Magnum|Magnum]], [[Dodge Viper|Viper]]
|-
|[[2008]]
|[[Dodge Avenger|Avenger]], [[Dodge Brisa|Brisa]], [[Dodge Caliber|Caliber]], [[Dodge Challenger|Challenger]], [[Dodge Charger|Charger]], [[Dodge Magnum|Magnum]], [[Dodge Viper|Viper]]
|-
|[[2009]]
|[[Dodge Avenger|Avenger]], [[Dodge Brisa|Brisa]], [[Dodge Caliber|Caliber]], [[Dodge Challenger|Challenger]], [[Dodge Charger|Charger]], [[Dodge Viper|Viper]]
|}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:Dodge}}
* [http://www.dodge.com/ Афіцыйны сайт брэнда]{{ref-en}}
* [http://www.orencar.ru/info/view_znaminfo.php?id=62 Заснавальнікі кампаніі — браты Додж] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20110606004119/http://www.orencar.ru/info/view_znaminfo.php?id=62 |date=6 чэрвеня 2011 }}
{{Маркі аўтамабіляў}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Chrysler Group LLC]]
[[Катэгорыя:Аўтамабілебудаўнічыя кампаніі ЗША]]
6t55lys3fiyxk4riijar0b83bbzyi9v
Cadillac
0
25800
4191379
3740125
2022-08-21T18:13:39Z
86.120.159.139
wikitext
text/x-wiki
{{кампанія|company_logo=Logo Cadillac 2014.png}}
'''«Кадылак»''' — марка [[аўтамабіль|аўтамабіляў]], як правіла раскошных і дарагіх. У асноўным прадаюцца ў [[ЗША]] і [[Канада|Канадзе]]. Кадылак у цяперашні час выкарыстоўвае лозунг: «Жыццё, воля і пераслед», у сувязі з неад’емнымі правамі, згаданымі ў [[Дэкларацыя незалежнасці ЗША|Дэкларацыі незалежнасці ЗША]]. Аўтамабільная маркa «Кадылак» прыналежыць «[[General Motors]]» з [[1909]] г.
== Продажы<ref>http://www.autointell.com/nao_companies/general_motors/gm-sales/GM-US-data-book-2005.xls</ref> ==
* [[1996]]: 170,379
* [[1997]]: 182,624
* [[1998]]: 187,343
* [[1999]]: 178,507
* [[2000]]: 189,154
* [[2001]]: 172,083
* [[2002]]: 199,748
* [[2003]]: 216,090
* [[2004]]: 234,7
* [[2005]]: 235,002
== Галерэя ==
<gallery>
Выява:Cadillac Model A Tonneau 1903.jpg|Cadillac Model A Tonneau 1903
File:Cadillac 6.5 HP Tonneau 1903 07-11-2010 13-54-25.JPG| Cadillac 6 1/2HP [[Tonneau]] 1903
File:Cadillac 8.25 HP Surrey 1904 03-11-2013 09-13-28.jpg| Cadillac 8 1/4HP [[Surrey]] 1904
File:Cadillac 10HP Tonneau 1904 03-11-2013 08-32-24.jpg| Cadillac 10HP [[Tonneau]] 1904
File:Cadillac 1904 6.5 HP Rear-entrance tonneau on London to Brighton VCR 2010.jpg| Cadillac 6 1/2HP [[Rear-entrance]][[tonneau]] 1904
File:Cadillac 1904 8.25 HP Detachable-Top Limousine on London to Brighton VCR 2010 15-39-05.jpg| Cadillac 8 1/4HP [[Detachable-top]][[limousine]] 1904
File:Cadillac 8.25 HP Tonneau 1904 07-11-2010 14-17-57.JPG| Cadillac 8 1/4HP [[Tonneau]] 1904
File:Cadillac 8.25 HP Tonneau 1904 07-11-2010 14-52-04.jpg| Cadillac 8 1/4HP [[Tonneau]] 1904
File:Cadillac 1904 8.25 HP tonneau on London to Brighton VCR 2010.jpg| Cadillac 8 1/2HP [[Tonneau]] 1904
File:Cadillac 1904 Rear Entrance Tonneau on London to Brighton 2010.jpg| Cadillac 10HP [[Tonneau]] 1904
File:Cadillac 9HP Limousine 07-11-2010 15-52-37.JPG| Cadillac 9HP [[Limousine]]
Выява:N2 1917 Cadillac.jpg|1917 Cadillac
Выява:Cadillac CKS p1090310.jpg|Кадылак [[Чан Кайшы]]
Выява:1976 Cadillac Eldorado Biarritz.jpg|Прыкладна на такой машыне Брэжнеў катаў Кісенджэра
Выява:One piece at a time.jpg|Кадылак і [[Джоні Кэш]]
Выява:Cad59.jpg|Cadillac Coupe De Ville, 1959
Выява:Cadillac XLR 2006.jpg|Cadillac XLR 2004 кошт: 76500$
</gallery>
== Гл. таксама ==
* [[Аўтамабілі Брэжнева]]
* [[Cadillac CTS]]
== Спасылкі ==
* [http://www.cadillac.com/ Cadillac.com — афіцыйны сайт ]
* [http://www.zr.ru/arch35563.html КАДЫЛАК-ЭСКЕЛЕЙД]
* [http://www.cadillaceurope.com/ CadillacEurope.com — Еўрапейскі афіцыйныя сайт ]
* [http://www.italymob.com/?do=cat&category=kadillak Аўтамабіль Гангстэраў]
{{зноскі}}
{{Маркі аўтамабіляў}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Cadillac]]
dun2var3d5ipp5ok5hm3e3q5gkjoybv
4191418
4191379
2022-08-21T18:38:55Z
Artsiom91
31770
Праўкі аўтарства [[Special:Contributions/86.120.159.139|86.120.159.139]] ([[User talk:86.120.159.139|размовы]]) адкочаныя; вернута апошняя версія аўтарства [[User:Хомелка|Хомелка]]
wikitext
text/x-wiki
{{кампанія}}
'''«Кадылак»''' — марка [[аўтамабіль|аўтамабіляў]], як правіла раскошных і дарагіх. У асноўным прадаюцца ў [[ЗША]] і [[Канада|Канадзе]]. Кадылак у цяперашні час выкарыстоўвае лозунг: «Жыццё, воля і пераслед», у сувязі з неад’емнымі правамі, згаданымі ў [[Дэкларацыя незалежнасці ЗША|Дэкларацыі незалежнасці ЗША]]. Аўтамабільная маркa «Кадылак» прыналежыць «[[General Motors]]» з [[1909]] г.
== Продажы<ref>http://www.autointell.com/nao_companies/general_motors/gm-sales/GM-US-data-book-2005.xls</ref> ==
* [[1996]]: 170,379
* [[1997]]: 182,624
* [[1998]]: 187,343
* [[1999]]: 178,507
* [[2000]]: 189,154
* [[2001]]: 172,083
* [[2002]]: 199,748
* [[2003]]: 216,090
* [[2004]]: 234,7
* [[2005]]: 235,002
== Галерэя ==
<gallery>
Выява:Cadillac Model A Tonneau 1903.jpg|Cadillac Model A Tonneau 1903
File:Cadillac 6.5 HP Tonneau 1903 07-11-2010 13-54-25.JPG| Cadillac 6 1/2HP [[Tonneau]] 1903
File:Cadillac 8.25 HP Surrey 1904 03-11-2013 09-13-28.jpg| Cadillac 8 1/4HP [[Surrey]] 1904
File:Cadillac 10HP Tonneau 1904 03-11-2013 08-32-24.jpg| Cadillac 10HP [[Tonneau]] 1904
File:Cadillac 1904 6.5 HP Rear-entrance tonneau on London to Brighton VCR 2010.jpg| Cadillac 6 1/2HP [[Rear-entrance]][[tonneau]] 1904
File:Cadillac 1904 8.25 HP Detachable-Top Limousine on London to Brighton VCR 2010 15-39-05.jpg| Cadillac 8 1/4HP [[Detachable-top]][[limousine]] 1904
File:Cadillac 8.25 HP Tonneau 1904 07-11-2010 14-17-57.JPG| Cadillac 8 1/4HP [[Tonneau]] 1904
File:Cadillac 8.25 HP Tonneau 1904 07-11-2010 14-52-04.jpg| Cadillac 8 1/4HP [[Tonneau]] 1904
File:Cadillac 1904 8.25 HP tonneau on London to Brighton VCR 2010.jpg| Cadillac 8 1/2HP [[Tonneau]] 1904
File:Cadillac 1904 Rear Entrance Tonneau on London to Brighton 2010.jpg| Cadillac 10HP [[Tonneau]] 1904
File:Cadillac 9HP Limousine 07-11-2010 15-52-37.JPG| Cadillac 9HP [[Limousine]]
Выява:N2 1917 Cadillac.jpg|1917 Cadillac
Выява:Cadillac CKS p1090310.jpg|Кадылак [[Чан Кайшы]]
Выява:1976 Cadillac Eldorado Biarritz.jpg|Прыкладна на такой машыне Брэжнеў катаў Кісенджэра
Выява:One piece at a time.jpg|Кадылак і [[Джоні Кэш]]
Выява:Cad59.jpg|Cadillac Coupe De Ville, 1959
Выява:Cadillac XLR 2006.jpg|Cadillac XLR 2004 кошт: 76500$
</gallery>
== Гл. таксама ==
* [[Аўтамабілі Брэжнева]]
* [[Cadillac CTS]]
== Спасылкі ==
* [http://www.cadillac.com/ Cadillac.com — афіцыйны сайт ]
* [http://www.zr.ru/arch35563.html КАДЫЛАК-ЭСКЕЛЕЙД]
* [http://www.cadillaceurope.com/ CadillacEurope.com — Еўрапейскі афіцыйныя сайт ]
* [http://www.italymob.com/?do=cat&category=kadillak Аўтамабіль Гангстэраў]
{{зноскі}}
{{Маркі аўтамабіляў}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Cadillac]]
svu71ojeigctj9chqy3k1s5r4h8hjqs
Тутэйшыя (літаратурнае аб’яднанне)
0
29608
4191443
4134464
2022-08-21T19:12:00Z
Artsiom91
31770
вікіфікацыя
wikitext
text/x-wiki
{{значэнні|Тутэйшыя}}
'''Таварыства «Тутэйшыя»''' — беларуская літаратурная арганізацыя канца ХХ ст. ([[1986]]/[[1987]] — [[1990]]). Пазнейшая афіцыйная назва — Таварыства маладых літаратараў пры СП БССР.
Кіраўніцтва Таварыства: <ref>Бязлепкіна А. Разам і паасобку: Таварыства «Тутэйшыя». Мн.: Беларускі кнігазбор, 2003. С. 14.</ref>
* Старшыня — [[Алесь Бяляцкі]].
* Намеснік старшыні — [[Сяргей Валер’евіч Кавалёў|Сяргей Кавалёў]].
* Адказны за паэзію — [[Анатоль Сыс]].
* Адказны за прозу — [[Адам Глобус]].
* Адказны за дзіцячую літаратуру — [[Пятро Васючэнка]].
* Адказны за драматургію — [[Уладзімір Сцяпан]].
* Адказны за выступленні — [[Міхась Талочка]].
{{зноскі}}
[[Катэгорыя:Беларуская літаратура XX стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Літаратурныя аб’яднанні Беларусі]]
mo94zdo5k6b0tsgqondvwzy47p8sdkl
4191444
4191443
2022-08-21T19:12:51Z
Artsiom91
31770
Artsiom91 перанёс старонку [[Таварыства Тутэйшыя]] у [[Тутэйшыя (літаратурнае аб’яднанне)]]
wikitext
text/x-wiki
{{значэнні|Тутэйшыя}}
'''Таварыства «Тутэйшыя»''' — беларуская літаратурная арганізацыя канца ХХ ст. ([[1986]]/[[1987]] — [[1990]]). Пазнейшая афіцыйная назва — Таварыства маладых літаратараў пры СП БССР.
Кіраўніцтва Таварыства: <ref>Бязлепкіна А. Разам і паасобку: Таварыства «Тутэйшыя». Мн.: Беларускі кнігазбор, 2003. С. 14.</ref>
* Старшыня — [[Алесь Бяляцкі]].
* Намеснік старшыні — [[Сяргей Валер’евіч Кавалёў|Сяргей Кавалёў]].
* Адказны за паэзію — [[Анатоль Сыс]].
* Адказны за прозу — [[Адам Глобус]].
* Адказны за дзіцячую літаратуру — [[Пятро Васючэнка]].
* Адказны за драматургію — [[Уладзімір Сцяпан]].
* Адказны за выступленні — [[Міхась Талочка]].
{{зноскі}}
[[Катэгорыя:Беларуская літаратура XX стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Літаратурныя аб’яднанні Беларусі]]
mo94zdo5k6b0tsgqondvwzy47p8sdkl
Сяргей Валер’евіч Кавалёў
0
29610
4191447
4026623
2022-08-21T19:13:44Z
JerzyKundrat
174
/* Бібліяграфія */ вікіфікацыя дат
wikitext
text/x-wiki
{{пісьменнік}}
{{Цёзкі2|Кавалёў}}
'''Сяргей Валер'евіч Кавалёў''' (нар. {{ДН|20|06|1963}}, {{МН|Магілёў||}}) — беларускі [[драматург]], [[крытык]], [[паэт]], [[літаратуразнаўца]]. [[Доктар філалагічных навук]]. Жыве ў [[Люблін]]е ([[Польшча]]).
== Біяграфія ==
* [[1985]] — выпускнік філалагічнага факультэта БДУ.
* [[1989]] — член СП БССР.
* [[1993]] — [[кандыдат філалагічных навук]].
* [[2003]] — [[доктар філалагічных навук]]
== Творчасць, навуковая дзейнасць ==
Друкуецца з 1980. Даследуе праблемы сучаснай беларускай паэзіі (зборнікі артыкулаў «Як пакахаць ружу», 1989; «Партрэт шкла», 1991), шматмоўную літаратуру ВКЛ (кнігі «Героіка-эпічная паэзія Беларусі і Літвы XVI ст.», 1993; «Станаўленне польскамоўнай паэзіі ў полілінгвістычнай літаратуры Беларусі эпохі Рэнесансу», 2002).
Аўтар п'ес «Драўляны рыцар» (паст. 1988), «Звар'яцелы Альберт, або Прароцтвы шляхціца Завальні» (паст. 1991), «Трышчан, або Блазны на пахаванні» (паст. 1995), «Люстэрка Бландоі» (паст. 1996 пад назвай «Заложніца кахання»), «Саламеі і амараты» (паст. 1996), «Стомлены д'ябал» (паст. 1997), «Францішка, або Навука кахання» (2000) і інш., створаных на аснове літаратурных твораў і фальклорным матэрыяле. Інсцэніраваў паэму «[[Тарас на Парнасе]]», творы [[С. Русецкая|С. Русецка]]й («Чатыры гісторыі Саламеі»), [[У. Караткевіч]]а («Заяц варыць піва»).
С. Кавалёў распрацоўвае літаратурную тэхналогію рымейку. Яму ўласціва грунтоўнасць, раскаванасць і нязмушанасць пісьма. Ствараюцца не толькі пераробкі, але і арыгінальныя драматургічныя творы. Да такіх належыць п'еса «Стомлены д'ябал». Па аўтарскім вызначэнні, гэта фантасмагорыя ў дзвюх дзеях з жыцця і літаратуры беларусаў. Натхнёны творамі [[Каятан Марашэўскі|К. Марашэўскага]], [[Ф. Аляхновіч]]а, С. Кавалёў разгарнуў чараду смешных і павучальных авантур з удзелам селяніна Яські, яго жонкі Паўлінкі і Д'ябла. Нячысцік у творы парадаксальна добры, спагадлівы і безабаронны, ён памятае пра сваё былое анёльскае мінулае і стукаецца ў дзверы раю. Для чалавека, які не дасягнуў яшчэ сваёй дасканаласці, не зразумеў свайго прызначэння, дзверы да шчасця пакуль што зачыненыя.
Піша для дзяцей: «Хохлік» (паст. 1993), «Дарога на Віфліем» (1998). Выкарыстанне аўтарам казачных матываў, міфалагічных сюжэтаў, персанажаў носіць творчы характар. У п'есе-казкцы С. Кавалёва «Хохлік» галоўны герой — «маленькі барадаты дзядок у стракатай апранасе», «сярдзіты з выгляду, але добры ў душы чалавечак з сямейства гномаў». Ён дапамагае Дзяўчынцы, што заблукала ў зімовым лесе, адшукаць дарогу дахаты; ён жа здатны быць, калі што, і «выхавальнікам». Казачны ліхадзей — гном Карузлік, хітры і злы. Драматург знайшоў для звычайнага казачнага канфлікту паміж дабром і злом незвычайных персанажаў, надаўшы твору адценне загадкавасці, чарадзейства.
== Бібліяграфія ==
* «Мева» [1988)
* «Як пакахаць ружу» (1989).
* «Партрэт шкла» (1991)
* «Героіка-эпічная паэзія Беларусі i Літвы канца XVI ст.» (1993)
* «Станаўленне польскамоўнай паэзіі ў полілінгвістычнай літаратуры Беларусі эпохі Рэнесансу»(2002)
* «Стомлены д'ябал» (2004)
* «Навука кахання» (2005)
* «Літаратура Беларусі позняга Рэнесансу: жанры, творы, асобы» (2005)
* «Гісторыя Беларускай літаратуры: другая палова XVI ст.: курс лекцый» (2005)
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* Беларуская літаратура: дапам. для вучняў 11-га кл. агульнаадукац. устаноў з беларус. і рус. мовамі навучання / пад рэд. А. Бельскага, М. Тычыны. — Мн.: Адукацыя і выхаванне, 2009. ISBN 978-985-471-320-5
== Спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20070220220215/http://khblit.narod.ru/info/kavalou.htm Сяргей Кавалёў: біяграфія, спіс публікацый]
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Кавалёў, Сяргей}}
[[Катэгорыя:Кандыдаты філалагічных навук]]
[[Катэгорыя:Дактары філалагічных навук]]
[[Катэгорыя:Крытыкі Беларусі]]
[[Катэгорыя:Літаратуразнаўцы Беларусі]]
[[Катэгорыя:Дзіцячыя пісьменнікі Беларусі]]
[[Катэгорыя:Паэты Беларусі]]
[[Катэгорыя:Члены Саюза пісьменнікаў Беларусі]]
[[Катэгорыя:Драматургі Беларусі]]
[[Катэгорыя:Беларускамоўныя паэты]]
[[Катэгорыя:Беларускамоўныя пісьменнікі]]
2lrnk211xlz7vaq4f2nywp7xawian8q
Саратаў
0
31938
4191812
4142167
2022-08-22T11:52:10Z
Rymchonak
22863
/* Вядомыя ўраджэнцы і жыхары */
wikitext
text/x-wiki
{{НП
|статус = Горад
|беларуская назва = Саратаў
|арыгінальная назва = {{lang-ru|Саратов}}
|падначаленне =
|краіна = Расія
|герб = Coat of Arms of Saratov.png
|сцяг = Flag of Saratov.svg
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =Saratov Montage (2016).png
|подпіс =
|lat_dir = N|lat_deg = 51|lat_min = 32|lat_sec =
|lon_dir = E|lon_deg = 46|lon_min = 00|lon_sec =
|CoordAddon = type:city(858000)_region:RU
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|від рэгіёна =
|рэгіён = Саратаўская вобласць
|від раёна =
|раён =
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча = 393
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП = 50
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва = {{Падзенне}} 827 000
|год перапісу = 2010
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс = +3
|DST =
|тэлефонны код = +7 8452
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы = 410000
|аўтамабільны код = 64, 164
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons = Saratov
|сайт = http://www.saratovmer.ru/
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
}}
'''Сара́таў'''{{sfn|БелЭн|2002}} ({{lang-ru|Саратов}}) — горад (з [[1780]] года) у [[Расія|Расіі]], адміністрацыйны цэнтр [[Саратаўская вобласць|Саратаўскай вобласці]]. Насельніцтва 841,4 тыс. чал. ([[2007]]). Заснаваны ў [[1590]] годзе.
Буйнейшы горад на паўднёвым усходзе еўрапейскай часткі Расіі. Размешчаны на правым беразе ракі [[Волга]], прыкладна на аднолькавай адлегласці ад [[Валгаград]]а і [[Самара|Самары]].
Заснаваны як вартаўнічая крэпасць у [[1590]] годзе. У другой палове XVIII стагоддзя буйны перавалачны пункт і цэнтр гандлю рыбай і соллю, а з 19 стагоддзя — збожжам. Губернскі горад з [[1780]] года. У пачатку XX стагоддзя буйнейшы і найбольш добраўпарадкаваны горад [[Паволжа]]. Універсітэт з [[1909]] года. Пры індустрыялізацыі 30-х гадоў былі пабудаваныя буйныя машынабудаўнічыя заводы, а пасля вайны прыборабудаўнічыя і радыёэлектронныя прадпрыемствы абароннага профіля. Горад стаў важным навуковым і вытворчым цэнтрам.
[[Выява:Саратов Липки 7.jpg|left|120px|Саратаў]]
Саратаў размешчаны ў 858 км на паўднёвы ўсход ад [[Масква|Масквы]], на правым высокім беразе Волгі ([[Валгаградскае вадасховішча]]). Горад працягнуўся ўздоўж Волгі на 34 км, ад ракі Гуселка на поўначы да чыгуначнай станцыі Нафтавая на поўдні. Цэнтральная і паўднёвая часткі горада размешчаныя ў катлавіне (50—80 м н.у.м.), акружанай з трох бакоў невысокімі гарамі [[Прыволжскае ўзвышша|Прыволжскага ўзвышша]]: Сакаловая (165м), Лысая (286м), Лопаціна (274м), Шастакавая (251м), Увек (135м).
Узгоркі ў заходняй частцы горада пакрытыя лесам ([[Кумысная паляна]]). Тэрыторыя горада моцна падзеленая [[яр]]амі і балкамі, якія цягнуцца да Волгі. Галоўныя з іх на поўнач ад Сакаловай горы: Маханы, Сеча, Аляксееўскі, Дудакоўскі, Сляпыш.
Саратаў — важны прамысловы цэнтр Паволжа. Сярод асноўных прамысловых прадпрыемстваў горада: [[Саратаўскі авіяцыйны завод]], падшыпнікавы завод, ААТ «Саратаўбудшкло»
У 1926—1927 гадах дзейнічала [[Беларускае студэнцкае зямляцтва, Саратаў|Беларускае студэнцкае зямляцтва]].
== Адукацыя і культура ==
* [[Саратаўскі дзяржаўны медыцынскі ўніверсітэт]]
* [[Саратаўскі дзяржаўны ўніверсітэт імя М. Г. Чарнышэўскага]]
* [[Саратаўскі акадэмічны тэатр оперы і балета]]
== Вядомыя ўраджэнцы і жыхары ==
* [[Віктар Эльпідыфоравіч Барысаў-Мусатаў]] (1870—1905) — рускі [[жывапіс]]ец.
* [[Георгій Міхайлавіч Бенядзіктаў]] (1916—1992) — [[архітэктар]]
* [[Барыс Якаўлевіч Брэгвадзэ]] — расійскі артыст балета
* [[Павел Варфаламеевіч Кузняцоў]] — расійскі мастак
* [[Ігар Міхайлавіч Макараў]] (нар. у [[1927]]) — вучоны ў галіне аўтаматычнага кіравання, акадэмік [[РАН|Расійскай акадэміі навук]]<ref name="БЭ9">{{крыніцы/БелЭн|9}} — С. 529.</ref>
* [[Алег Севяр’янавіч Мішараў]] (1922—1997) — вучоны ў галіне дзіцячай [[хірург]]іі<ref name="БЭ10">{{Крыніцы/БелЭн|10}} — С. 492.</ref>.
* [[Алег Паўлавіч Табакоў]] — расійскі [[акцёр]] і [[рэжысёр]]
* [[Барыс Аляксандравіч Соцкі]] ([[1930]]—[[1995]]) — беларускі [[Тэарэтычная фізіка|фізік-тэарэтык]].
* [[Святлана Уладзіславаўна Чэкан]] (нар. [[1966]]) — беларускі палітык
* [[Вера Леанідаўна Яснапольская]] (1916—1996) — расійскі савецкі архітэктар, мастак, графік.
== Транспарт ==
* [[Саратаўскі трамвай]]
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{Крыніцы/БелЭн|14|Саратаў||177}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{ВС}}
{{Гарады Саратаўскай вобласці}}
[[Катэгорыя:Гарады Саратаўскай вобласці]]
[[Катэгорыя:Саратаў]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты, заснаваныя ў 1590 годзе]]
lu30kn231ikwvx1ji2z01zo6ktqtws8
Беларуская літаратура
0
43205
4191688
4110664
2022-08-22T09:01:01Z
Artsiom91
31770
/* Канец XVI — сярэдзіна XVIII ст. */ вікіфікацыя
wikitext
text/x-wiki
[[Файл:Biblia Ruska.jpg|thumb|Псалтыр [[Ф. Скарына|Ф. Скарыны]] (1517)]]
'''Беларуская літаратура''' — [[літаратура]] на [[Беларуская мова|беларускай мове]] і іншых мовах, створаная на землях Беларусі.
== Гісторыя ==
=== Да XVI ст. ===
[[Файл:Lithuanian Statute I.jpg|right|thumb|Першы аркуш Статута ВКЛ (1529)]]
{{main|Старажытнабеларуская літаратура}}
Зараджэнне літаратуры на беларускіх землях выклікана надзённымі патрэбамі культурна-гістарычнага развіцця і непасрэдна звязана са з’яўленнем у Х ст. ва ўсходніх славян пісьменства, чаму спрыяла і прыняцце [[хрысціянства]]. Яна абапіралася на багатыя традыцыі фальклору, грэка-візантыйскай літаратуры і спачатку развівалася ў цеснай сувязі з літаратурай [[Кіеўская Русь|Кіеўскай Русі]].
На Беларусі ў эпоху сярэднявечча бытавалі ўсе асноўныя віды, жанры і творы старажытнай літаратуры, якая вызначалася сур’ёзнасцю зместу, значнасцю тэм, праблем і герояў, высокай ідэйнасцю, сінкрэтызмам, з перавагай твораў царкоўна-рэлігійнага характару. Найбуйнейшымі цэнтрамі пісьменства былі [[Полацк]] і [[Смаленск]], дзе перапісваліся розныя творы богаслужэбнага прызначэння, узніклі шматлікія помнікі дзелавой літаратуры, свецкай і клерыкальнай (граматы, пасланні, словы і інш.), вяліся мясцовыя [[летапіс]]ы, складзены арыгінальныя жыціі [[Ефрасіння Полацкая|Ефрасінні Полацкай]] і Аўрамія Смаленскага. У [[Тураў|Тураве]] вырас і тварыў славуты майстар аратарскай прозы [[Кірыла Тураўскі]] (ХІІ ст.). Развіццю пісьменства і літаратуры ў XII—XV ст. садзейнічалі палітычнае аб’яднанне беларускіх зямель у [[ВКЛ]] і завяршэнне фарміравання беларускай народнасці са сваёй адметнай культурай.
Росквіт беларускай літаратуры наступіў у [[XVI ст.]]. Старабеларуская мова была афіцыйнай мовай [[Вялікае княства Літоўскае|Вялікага княства Літоўскага]] ([[Статуты Вялікага княства Літоўскага|Статуты ВКЛ]] 1529, 1566 і 1588 г., палемічная рэлігійная літаратура).
У гэты перыяд актыўна развівалася дзелавое пісьменства, з’явіліся пераклады твораў зарубежнай літаратуры на беларускую мову. 3 Беларуссю звязаны найбольш плённы перыяд жыцця і творчай дзейнасці балгарскага пісьменніка [[Цамблак]]а Грыгорыя. У 1-й пал. XV ст. зарадзілася агульнадзяржаўнае летапісанне, у якім творча выкарыстаны старажытна-рускія літаратурныя традыцыі. Першыя беларуска-літоўскія летапісныя помнікі («[[Летапісец вялікіх князёў літоўскіх]]» і [[Беларуска-літоўскі летапіс, 1446]]) адлюстравалі выдатную ролю літоўска-беларускай дзяржавы ў тагачаснай Еўропе і сталі здабыткам беларускай гістарычнай прозы. Важныя культурна-гістарычныя зрухі ў жыцці беларускага грамадства, рост духоўных запатрабаванняў, зараджэнне рэнесансавага гуманізму, пашырэнне сувязей з перадавымі краінамі Еўропы, узнікненне кнігадрукавання і іншыя фактары спрыялі развіццю беларускай літаратуры ў XVI ст.
Літаратурныя жанры ў мінулым мелі пераважна службова-прыкладны, дзелавы ўжытак. Мастацкі вымысел не быў асноўным прынцыпам адлюстравання рэчаіснасці, таму даўняя літаратура вызначаецца своеасаблівым гістарызмам. Асновай зместаў многіх твораў служылі рэальныя гістарычныя асобы і падзеі. Творы некаторых жанраў (хаджэнні, летапісы і хронікі, дзённікі і мемуары) мелі выразную гісторыка-дакументальную аснову. Каштоўныя звесткі пра свой час меліся і ў помніках агіяграфіі (жыціі), гістарычных аповесцях і паэмах («[[Слова пра паход Ігаравы]]», «Сказанне пра Мамаева пабоішча»), хранографах і інш. Спалучэнне дакладнага гістарычнага факта і літаратурнага вымыслу, сінтэз дакументальна-дзелавога і вобразна-мастацкага апісання рэчаіснасці надавалі творам тагачаснага пісьменства сінкрэтычны характар.
З пачатку XVI ст. беларускія кнігі сталі друкавацца. У эпоху Адраджэння высокай дасканаласці дасягнула беларуская літаратурная мова, створаны выдатныя помнікі прававой думкі беларускага і літоўскага народаў ([[Статуты ВКЛ]] 1529, 1566, 1588), з’явіліся новыя віды і жанры (кніжная паэзія, рэфармацыйная публіцыстыка, гісторыка-мемуарная проза, драматургія), склалася плеяда таленавітых літаратараў, узмацніліся працэсы секулярызацыі і гуманізацыі літаратуры. Этапнае значэнне ў гісторыі беларускай літаратуры мела шматгранная творчая дзейнасць асветніка-гуманіста, першадрукара, пісьменніка і перакладчыка [[Ф. Скарына|Ф. Скарыны]]. Першая друкаваная кніга на беларускай мове — [[Псалтыр|«Псалтыр»]] — надрукаваная ім у [[Прага|Празе]] ў 1517. Гэта была першая кніга, [[кнігадрукаванне|надрукаваная]] на мове ўсходнеславянскай групы. Францыск Скарына стаў заснавальнікам новага, гуманістычнага тыпу перакладу ва Усходняй Еўропе, пачынальнікам беларускага вершаскладання, аўтарам змястоўных і дасканалых прадмоў, у якіх вытокі беларускай філалагічнай навукі і літаратурнай крытыкі. Першую рэнесансавую паэму аб роднай зямлі «Песня пра зубра» склаў на лацінскай мове [[М. Гусоўскі]]. У беларускім летапісанні XVI ст. ўзмацніліся ідэі дзяржаўнага патрыятызму, пагадовы дакументальна-дзелавы выклад падзей стаў спалучацца з жывым, займальна-белетрыстычным іх апісаннем, а нацыянальная гісторыя стала падавацца як самабытная і самацэнная з’ява. Найбольш поўна і літаратурна дасканала яна выкладзена ў «[[Хроніка Быхаўца|Хроніцы Быхаўца]]», апошнім агульнадзяржаўным летапісным зводзе, прысвечаным гістарчнай мінуўшчыне Літвы і Беларусі ад легендарных часоў да пач. XVI ст. Праблемы лёсу Радзімы, удасканалення чалавека і грамадства былі галоўнымі ў літаратуры эпохі Скарыны.
У перыяд позняга Адраджэння (2-я пал. XVI ст.) беларуская літаратура развівалася пад уплывам ідэй [[пратэстантызм]]у і рэлігійнага вальнадумства. Рэфармацыйная публіцыстыка значна ўзбагаціла яе тэматыку і праблематыку. Публіцыст і перакладчык, адзін з заснавальнікаў філалагічнай крытыкі Бібліі ў Еўропе [[С. Будны]] выдаў у [[Нясвіж]]ы «Катэхізіс» (1562) — першую друкаваную кнігу на тэрыторыі сучаснай Беларусі; палеміст [[А. Волан]] стварыў больш за 20 публіцыстычных твораў на лацінскай і польскай мовах; абаронца роднага слова [[В. Цяпінскі]] першы пераклаў Евангелле на беларускую мову. Найбольш значным прадстаўніком свецкай аратарскай прозы быў [[Л. Сапега]]. Сярод тагачасных паэтаў вылучаўся [[А. Рымша]], які пісаў свае творы (эпіграмы, гістарычныя паэмы) на беларускай і польскай мовах. Важнае значэнне мелі пераклады на беларускую мову выдатных твораў сусветнай літаратуры: кніг Бібліі, гістарычных аповесцей і рыцарскіх раманаў (пра Аляксандра Македонскага, Траянскую вайну, [[Гісторыя пра Атылу|Атылу]], Трыстана), зборнікаў навел і інш.
=== Канец XVI — сярэдзіна XVIII ст. ===
Складаным і разнастайным было культурнае і літаратурнае жыццё на Беларусі ў эпоху [[барока]] (канец XVI — сярэдзіна XVIII ст.). У літаратуры, якая стала шматмоўнай, адбываўся праацэс пераходу ад старой эстэтычнай сістэмы да новай, абнаўляліся і трансфармаваліся жанры, узбагачаліся выяўленчыя сродкі і стылі, змяняліся прынцыпы адлюстравання жыцця і чалавека, з’явіўся новы герой — прадстаўнік простага народа (селянін, рамеснік). Новыя грамадска-палітычныя ўмовы ([[Люблінская унія]] 1569 і [[Брэсцкая унія]] 1596, [[контррэфармацыя]]) выклікалі ўздым палемічнай літаратуры, разнастайнай у ідэйна-тэматычным і жанрава-стылёвым плане. Самымі вядомымі яе прадстаўнікамі былі [[І. Пацей]], Я. Карповіч, [[М. Сматрыцкі]], [[А. Філіповіч]]. Росквіт кнігадрукавання спрыяў пашырэнню жанру прадмоў. 3 узнікненнем школьнага тэатра зарадзілася драматургія (драмы, інтэрмедыі). Актыўна развівалася кніжная паэзія. Сярод малых вершаваных формаў найбольш пашыраным быў жанр эпікграмы. Яркі ўзор беларускай грамадзянскай лірыкі пакінуў [[Я. К. Пашкевіч]] (верш «Польска квітнет лацінаю»). Працягвала развівацца паэма, найбольш значная — [[«Лямант на смерць Лявона Карповіча»]] — створана ў 1620 невядомым аўтарам на беларускай мове. Прыкметны ўклад у развіццё беларускай кніжнай паэзіі зрабіў паэт XVII ст. [[Сімяон Полацкі]].
У XVI і XVII ст. пад уплывам польскай культуры з’явілася [[Сілабічнае вершаскладанне|сілабічная]] паэзія барока і драматычная школа. Важныя змены перажывала [[гістарычная проза]]. Агульнадзяржаўнае летапісанне занепадае, але пачынаюць складацца мясцовыя летапісы. Самы значны з іх [[Баркулабаўскі летапіс]] адметны сваім дэмакратычным характарам. У сувязі з ростам асобаснага пачатку ў літаратуры ўзнікаюць сямейныя хронікі, дыярыушы (дзённікі), падарожныя запісы і іншыя творы мемуарнага жанру ([[Фёдар Міхайлавіч Еўлашоўскі|Ф. Еўлашоўскага]], [[Мікалай Крыштаф Радзівіл Сіротка|М. К. Радзівіла]], [[Самуіл Іванавіч Маскевіч|С.]] і Б. Маскевічаў).
Нягледзячы на паступовае ўзмацненне ў даўняй беларускай літаратуры мастацка-выяўленчага пачатку, белетрыстычнасці, яна ў цэлым захоўвала цесную сувязь з жыццём і таму з’яўляецца неацэннай крыніцай пазнання гістарычнай мінуўшчыны. Своеасаблівым тыпам нацыянальнай гісторыі ў кантэксце сусветнай былі хранографы («Вялікая хроніка»), у якіх у выніку белетрызацыі гістарычнага апавядання адбываўся пераход ад традыцыйнага, дакументальна-дзелавога апісання мінулага да ўласна мастацкай гістарычнай прозы. Працэс разбурэння ў літаратуры сярэдневяковага сінкрэтызму, алітаратурвання дзелавых жанраў, яе далейшая секулярызацыя і дэмакратызацыя засведчылі з’яўленне твораў гумарыстычнага і парадыйна-сатырычнага характару («[[Прамова Мялешкі]]»<ref> [http://litera.belhistory.com/myaleshka.html ''Прамова Мялешкі''. Аповесць] (бел.)</ref>, «[[Ліст да Абуховіча]]», «[[Прамова Русіна]]», «[[Другая прамова Русіна аб нараджэнні Хрыста]]»).
Гэта тэндэнцыя ўзмацнілася ў перыяд позняга барока (2-я пал. XVII — 1-я пал. XVIII ст.). Узніклі гумарыстычная паэзія і песенна-[[інтымная лірыка]], новыя творы парадыйна-сатырычнай прозы і драматургіі. Летапісы перасталі быць ананімнымі і часам набывалі рысы гісторыка-мемуарнай прозы, падзеі і героі падаваліся ў іх больш жыва і рэалістычна, набліжана да гістарычнай рэчаіснасці ([[Магілёўская хроніка]] Т. Сурты і Ю. Трубніцкага). Зварот да рэальнага жыцця народа, да фальклорных вытокаў і жывой гутарковай мовы садзейнічаў працэсу пераходу ад старой эстэтычнай сістэмы да новай, які ўскладніўся і зацягнуўся ў сувязі з неспрыяльнымі культурна-гістарычнымі ўмовамі. I хоць друкарні выдавалі пераважна царкоўна-рэлігійную літаратур, працягвалі бытаваць творы папярэдніх эпох, а часам ствараліся і новыя ў старых літаратурных традыцыях (напр., [[Віцебскі летапіс]]), гэты працэс стаў ужо незваротны.
Творчыя здабыткі беларускай літаратуры, як і ўсёй беларускай культуры эпохі Адраджэння і барока, настолькі багатыя, а ўзровень яе развіцця настолькі высокі, што дало ёй магчымасць уплываць на суседнія краіны, асабліва Расію, а Беларусі выконваць у XVI—XVII ст. місію пасрэдніка ў літаратурных і культурных сувязях паміж еўрапейскім Захадам і Усходам. Аднак у XVIII ст. з прычыны прыгнёту народа і звода пласта беларускамоўнай інтэлігенцыі беларуская літаратура прыйшла ў заняпад.
=== Канец XVIII—XIX ст. ===
{{main|Беларуская літаратура канца 18 — 19 стагоддзяў}}
Нарастанне адраджэнскіх тэндэнцый уласна беларускай літаратуры пачалося з сярэдзіны XVIII ст., калі ў культурным жыцці шырока замацавалася польская пісьмовая традыцыя. Адрыў беларускае пісьменства ад старабеларускай кніжнай мовы і зварот да народна-гутарковых пластоў здзяйсняліся найперш (як дапускала эстэтыка [[класіцызм]]у) у «нізкіх» драматургічных жанрах — у польска-беларускіх інтэрмедыях, у двухмоўнай [[Камедыя, п'еса|«Камедыі»]] [[К. Марашэўскі|К. Марашэўскага]] і ў «Доктары па прымусу» [[М. Цяцерскі|М. Цяцерскага]]. Білінгвістычная традыцыя, якая склалася ў пераходны перыяд і аб’ектыўна не давала выпасці беларускаму слову з пісьмовай традыцыі, перайшла і ў ХІХ ст. (вершаваная мініяцюра [[І. Легатовіч]]а «Скажы, вяльможны пане…», 1838; фарс-вадэвіль [[В. Дунін-Марцінкевіч|В. Дуніна-Марцінкевіча]] «Сялянка», 1846). Аўтарская двухмоўнасць [[Ян Баршчэўскі|Я. Баршчэўскага]], [[Я. Чачот]]а, [[А. Рыпінскі|А. Рыпінскага]], В. Дуніна-Марцінкевіча, [[У. Сыракомля|У. Сыракомлі]], [[А. Вярыга-Дарэўскі|А. Вярыгі-Дарэўскага]], [[А. Плуг]]а, [[В. Каратынскі|В. Каратынскага]] і інш. утварала двухадзінства беларускай і польскай моўных плыняў у творчым працэсе, які вёў да адраджэння ўласна беларускай літаратуры.
Новая беларуская літаратура развівалася ў двух сустрэчных кірунках: з аднаго боку, у сялянскім асяроддзі, якое зберагала фальклор і мову продкаў, з’яўляліся паэты ([[П. Багрым]]) і літаратурныя творы, пераважна ананімныя («Віншаванне бондара Савасцея», «Імяніннае віншаванне», «[[Вясна гола перапала]]» і інш.), а з другога — польскамоўныя аўтары, ураджэнцы Беларусі (у т.л. [[А. Міцкевіч]]), якія, выкарыстоўваючы фальклор і звяртаючыся да гістарычных праблем народнага жыцця, імкнуліся, каб іх творы траплялі пад «саламяныя стрэхі». Гэта зрабіла натуральным беларуска-польскае моўна-літаратурнае суіснаванне пад вокладкамі аднаго выдання ў кнігах В. Дуніна-Марцінкевіча «Гапон», «Вечарніцы і Алантаны» (1855), «Цікава? — Прачытай» (1856), «Дудар беларускі» (1857), у якіх беларускаму слову адводзілася вядучая роля ў мастацкім і маральна-этычным планах.
Аднаўленне беларускамоўнай літаратуры апасродкавана вызначалася гістарычна-палітітчнымі падзеямі: далучэнем беларускіх зямель да Расійскай імперыі ў вынку падзелаў Рэчы Паспалітай і нацыянальна-вызвольным рухам, вяршынямі якога былі паўстанні 1794, 1830-31 і 1863-64. Ахвярны подзвіг [[К. Каліноўскі|К. Каліноўскага]] і распаўсюджанне яго [[Мужыцкая праўда|«Мужыцкай праўды»]] напярэдадні і ў час [[Паўстанне 1863-1864|паўстання 1863-64]] паўплывалі на тое, каб адраджэнскія тэндэнцыі перараслі ў адраджэнскі патэнцыял беларускай літаратуры, каб творы на беларускай мове адрасаваліся ўжо не толькі мужыку, як у Дуніна-Марцінкевіча, а ўсяму народу (хоць і праз вобраз мужыка), як у [[Ф. Багушэвіч]]а. Выданне Багушэвічавай «Дудкі беларускай» (1891) засведчыла нацыянальна-гістарычнае самаўсведамленне беларускай літаратуры і незваротнасць працэсу яе адраджэння.
На шляху вяртання ў нацыянальна-моўнае ўлонне беларускай літаратуры ў 2-й пал. XVIII і XIX ст. прайшла праз польскамоўнае ([[А. Нарушэвіч]], [[Ю. Нямцэвіч]], [[Ф. Багамолец]]), рускамоўнае ([[І. Сакольскі]]) і лацінамоўнае ([[М. Карыцкі]]) выяўленне класіцызму, зведала сентыменталізм ([[Ф. Князьнін]]), асвоіла рамантызм (А. Міцкевіч, [[А. Ходзька]], Я. Чачот, [[Т. Лада-Заблоцкі]] і інш.), заклала асновы рэалізму (У. Сыракомля, А. Плуг). Паралельна ўзнікалі беларускамоўныя творы, якія ў 1-й пал. ХІХ ст. вызначаліся стылявым сінкрэтызмам, хоць адраджэнскія тэндэнцыі спрыялі рамантычнаму светаўспрыманню і замацаванню паэзіі ў пануючым становішчы, распрацоўваліся такія жанры, як травесційная паэма («[[Энеіда навыварат]]»), парадыйная паэма («[[Тарас на Парнасе]]»), гутарка, быліца («Купала», «Халімон на каранацыі» В. Дуніна-Марцінкевіча), балада («Нячысцік» Рыпінскага), вершаваная драматургічная сцэнка («Едзеш, міленькі Адам» Я. Чачота) і лірычны верш (Я. Баршчэўскі, П. Багрым, У. Сыракомля, В. Каратынскі), а з прозы — апавяданне, заснаванае на бытавым анекдоце («Кручаная баба» А. Плуга).
[[Файл:Dudka biełaruskaja — Vokladka.jpg|thumb|Ф. Багушэвіч «[[Дудка беларуская]]» (Каракаў, 1891)]]
Абвастрэнне сацыяльных праблем у выніку адмены прыгоннага права (1861) і крах нацыянальна-вызвольных надзей у паражэнні паўстання 1863-64 выклікалі пасталенне нац. самасвядомасці бел. грамадства, а праз гэта — ідэйна-мастацкую і жанрава-стылявую разнастайнасць беларускай літаратуры. У паэзіі, якая грунтавалася на рамантычным і рэалістычным пачатках, па-ранейшаму была вядучай і арыентавалася на дэмакратычнага чытача, набывае развіццё грамадзянскай і публіцыстычная лірыка (Ф. Багушэвіч, [[А. Гурыновіч]]), паглыбляецца асваенне сатырычных жанраў ([[А. Абуховіч]], [[Ф. Тапчэўскі]]) і лірычна-філасофскіх кірункаў паэзіі ([[Я. Лучына]]), закладваюцца асновы нацыянальнай школы перакладу (Я. Лучына, А. Гурыновіч, З. Трашчкоўская і інш.) Вяршыняй нацыянальна ўсвядомленай ідэі беларускага адраджэння ў ХІХ ст. стала творчасць [[Ф. Багушэвіч]]а, якая засвоіла і развіла папярэднія дэмакратычныя традыцыі, прадвызначыла адметны шлях беларускай літаратуры пач. ХХ ст. і прадугадала ўслед за А. Міцкевічам, У. Сыракомлем і В. Каратынскім уздым духоўнасці на роднай зямлі.
=== Пачатак ХХ ст. ===
{{main|Беларуская літаратура першай паловы 20 стагоддзя}}
[[Файл:Купала Жалейка.jpg|thumb|Зборнік вершаў [[Я. Купала|Я. Купалы]] «Жалейка» (1908)]]
На пачатку ХХ ст. беларуская літаратура развівала і ўмацоўвала нацыянальна-адраджэнскую традыцыю, выспеленую ў ХІХ ст. і як ідэйна-эстэтычнае крэда сфармуляваную [[Ф. Багушэвіч]]ам у «Дудцы беларускай». [[Рэвалюцыя 1905—1907 гг. у Расійскай імперыі|Рэвалюцыя 1905—1907 гг.]] актывізавала і пашырыла гэты працэс. У Вільні з’явіліся першыя газеты на беларускай мове: [[Наша доля (1906)|«Наша доля»]] ([[1906]]). Найбольш значным культурна-грамадскім асяродкам стала створаная ў 1906 газета [[Наша ніва (1906)|«Наша ніва»]], вакол якой згуртаваліся [[А. Луцкевіч]], [[І. Луцкевіч]] (заснавальнікі і выдаўцы), [[Я. Купала]], [[Я. Колас]], [[А. Пашкевіч (Цётка)]], [[М. Багдановіч]], [[Ядвігін Ш.]], [[В. Ластоўскі]], [[Ц. Гартны]], [[З. Бядуля]], [[М. Гарэцкі]], [[А. Паўловіч]], [[К. Каганец]], [[С. Палуян]], [[Л. Гмырак]], [[А. Гурло]], [[Я. Журба]], [[Г. Леўчык]], [[К. Буйло]], [[А. Гарун]], [[У. Галубок]], [[Стары Улас]], [[М. Арол]], [[А. Бульба]], [[У. Самойла]] і інш. Літаратура «нашаніўскай» пары была з’явай не толькі эстэтычнай, але як найбольш актыўная форма нацыянальнай самасвядомасці і дзейсным сродкам уплыву на грамадскае жыццё, ставячы сабе за мэту ўзняць беларускі народ з гістарычнага нябыту і выканаць сваю асветніцка-адраджэнскую місію. Паказваючы нядолю і беспрасвецце, у якім апынуўся народ, яна ставіла эстэтычнае пытанне пра адмаўленне існуючых формаў жыцця і сцвярджэнне мастацкага ідэалу. Сэрцам беларускай літаратуры «нашаніўскай» пары была трывала ўгрунтаваная ў паэтыку нацыянальная ідэя, якой фактычна былі прасякнуты ўсе творы ад адкрыта [[патрыятызм|патрыяты]]чных па гучанні («[[Вера беларуса]]» [[Цётка (Алаіза Пашкевіч)|Цёткі]], «[[Ворагам беларушчыны]]», «[[Гэта крык, што жыве Беларусь]]» [[Я. Купала|Я. Купалы]], «[[Родныя вобразы]]» [[Я. Колас]]а, «У чатырохлецце „Нашай нівы“», «[[Песня-звон]]» [[А. Гарун]]а) да чыста артыстычных (цыкл «У зачарованым царстве», «Алокрыф» [[М. Багдановіч]]а). Прафесійнае станаўленне прозы адбывалася ў формах рэалістычна-бытавога ([[Ядвігін Ш.]], [[К. Каганец]], [[Цётка (Алаіза Пашкевіч)|Цётка]], [[Я. Лёсік]], [[П. Просты]]), [[псіхалагічнае апавяданне|псіхалагічнага апавяданн]]я ([[М. Гарэцкі]]), мастацкай [[алегорыя|алегоры]]і, [[прытча|прытч]]ы ([[Я. Колас]], [[М. Багдановіч]]), імпрэсій-мініяцюр ([[З. Бядуля]]). Здабыткі [[драматургія|драматургі]]і ў гэты час найперш звязаны з творамі Я. Купалы («[[Паўлінка]]», «[[Прымакі (п’еса)|Прымакі]]», «[[Раскіданае гняздо (п’еса)|Раскіданае гняздо]]»). [[М. Багдановіч]], [[А. Луцкевіч]], [[В. Ластоўскі]], [[С. Палуян]], [[Я. Гмырак]] сталі заснавальнікамі крытычнай і літаратуразнаўчай думкі.
І сусветная вайна, Лютаўская і Кастрычніцкая рэвалюцыі, грамадзянская вайна і замежныя інтэрвенцыі выклікалі значныя грамадска-палітычныя зрухі на Беларусі, падзеленай у 1921 на дзве часткі. Падчас Першай сусветнай вайны і абвяшчэння [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] ў беларускай літаратуры дамінавала праблематыка патрыятызму і жыцця грамадства. Літаратура перыяду ваенна-рэвалюцыйнага ліхалецця была ў даволі анемічным стане, аднак менавіта ў гэты перыяд з’явіліся такія выдатныя творы, як вершы «Пагоня», «Страцім-лебедзь» М. Багдановіча, цыкл вершаў 1918-19 Я. Купалы, кніга крытыка-біяграфічных артыкулаў «Нашы песняры» А. Луцкевіча, п’есы [[Ф. Аляхновіч]]а.
Беларуская літаратура мела сінкрэтычны характар, злучала ў сабе элементы рамантызму, рэалізму і мадэрнізму.
=== Міжваенны час. Савецкая Беларусь ===
Пасля ўтварэння БССР (1919) літаратура Савецкай Беларусі актывізавалася ў 1920-я г. з палітыкай беларусізацыі і развівалася вельмі бурна. У яе прыйшлі маладыя таленавітыя творцы: [[Янка Маўр]],[[Міхась Чарот]], [[Уладзімір Дубоўка]], [[Язэп Пушча]], [[Адам Бабарэка]], [[Кузьма Чорны]], [[Міхась Зарэцкі]], [[Алесь Дудар]], [[Анатоль Вольны]], [[Антон Адамовіч]], [[Тодар Кляшторны]], [[Валерый Маракоў]], [[Уладзімір Хадыка]], [[Уладзімір Жылка]], [[Кандрат Крапіва]], [[Пятро Глебка]], [[Міхась Багун]], [[Змітрок Астапенка]], [[Алесь Звонак]], [[Лукаш Калюга]], [[Андрэй Мрый]], [[Зінаіда Бандарына]], [[Наталля Вішнеўская]], [[Платон Галавач]], [[Васіль Каваль]], [[Васіль Шашалевіч]], [[Паўлюк Шукайла]], [[Ян Скрыган]], [[Сымон Баранавых]], [[Барыс Мікуліч]], [[Міхайла Грамыка]], [[Уладзіслаў Чаржынскі]] і інш. Пачалі выходзіць часопісы «Полымя», «Маладняк», «Узвышша», утварыліся літаратурна-мастацкія арганізацыі «[[Маладняк]]», «[[Узвышша (літаратурнае аб’яднанне)|Узвышша]]», «Полымя», «Беларуская літаратурна-мастацкая камуна», «Пробліск», [[Беларуская асацыяцыя пралетарскіх пісьменнікаў]]. Сярод літаратурных жанраў дамінавала паэзія, якая ўзнёсла апявала новую будучыню, прынесеную Кастрычніцкай рэвалюцыяй, і адмаўляла ранейшае жыццё як гаротнае і нешчаслівае. У паэтыцы пераважалі гіпербала, супрацьпастаўленне, адсутнасць вобразнай пластыкі, абрывістая стьшістыка. У той жа час у творчасці [[Янка Купала|Я. Купалы]], [[Я. Колас]]а, У. Дубоўкі, Я. Пушчы, Т. Кляшторнага, У. Жылкі і інш. працягвалі гучаць матывы смутку над нацыянальным лёсам беларускага народа, выяўляўся найперш унутраны стан душы, а не адпаведнасць пастулатам «пралетарскай літаратуры», канцэпцыю якой актыўна сцвярджала крытыка. У прозе адзначалася станаўленне жанру рамана, паглыбленне псіхалагізму (Я. Колас, [[М. Гарэцкі]], К. Чорны, М. Зарэцкі), назіралася імкненне празаікаў стварыць вобраз чалавека новага часу ў супярэчлівых абставінах гістарычных падзей (П. Галавач, М. Чарот, [[Ц. Гартны]], А. Мрый, Л. Калюга, Б. Мікуліч, [[Я. Нёманскі]]).
У канцы 1920-х г. палітыка беларусізацыі змянілася на палітыку рэпрэсій у дачыненні да ўсяго нацыянальнага. Непапраўны ўрон беларускай літаратуры быў нанесены ў другой палове 1930-х г., калі пад час вялікага тэрору ў БССР было загублена шмат таленавітых паэтаў і пісьменнікаў: яго ахвярамі сталі [[Алесь Дудар]], [[Міхась Зарэцкі]], [[Тодар Кляшторны]], [[Валерый Маракоў]] і многія іншыя. На працягу 1930-х г. некалькі хваль рэпрэсій (1930, 1934 і асабліва ў 1937-38) амаль вынішчылі беларускіх пісьменнікаў; «чорным» момантам для беларускай літаратуры стала ноч з [[29 кастрычніка|29]] на [[30 кастрычніка]] [[1937]] г., калі былі расстраляныя 23 маладых паэты.<ref>Пра многіх з іх пакінуў успаміны ў кнізе ''«Далёкае, але не забытае»'' ([[1988]] г.) [[Павел Пруднікаў]], якому таксама давялося перажыць зняволенне ў [[ГУЛАГ]]у. Рэпрэсіраваныя былі таксама [[Уладзімір Дубоўка]], [[Ларыса Геніюш]] (ужо пасля вайны) і многія іншыя.</ref> Тыя, што засталіся на волі, стваралі апалагетычныя дзяжурныя творы, апявалі будаўніцтва новага жыцця, барацьбу з «ворагамі народа», цяжкае жыццё ў Заходняй Беларусі.
У [[1934]] г. быў утвораны Саюз пісьменнікаў БССР і з’явіўся сацыялістычны рэалізм.
=== Заходняя Беларусь ===
Літаратура Заходняй Беларусі захоўвала адраджэнскую традыцыю і багдановічаўскае апяванне чыстай красы ([[У. Жылка]], [[Н. Арсеннева]], [[Л. Родзевіч]], [[Х. Ільяшэвіч]], [[І. Канчэўскі]], [[А. Бярозка]], [[А. Бартуль]], [[Л. Геніюш]]). Нацынальна-патрыятычная ідэя, паяднаная з духоўным, рэлігійным служэннем выявілася ў творчасці святароў — паэта [[К. Сваяк]]а і публіцыста-асветніка [[А. Станкевіч]]а. Пафасам рэвалюцыйнага змагання была прасякнута творчасць [[М. Танк]]а, [[Міхась Машара|М. Машары]], [[Міхась Васілёк|М. Васілька]], [[П. Пестрак]]а, [[В. Таўлай|В. Таўлая]], [[А. Салагуб]]а.
=== Ваенныя гады ===
У перыяд ІІ сусветнай і Вялікай Айчыннай войнаў аператыўным і распаўсюджаным жанрам стала публіцыстыка. Пафасам змагання, страснай верай у нязломны дух народа і перамогу, апяваннем мужнасці і гераізму вызначалася паэзія («Беларускім партызанам» [[Я. Купала|Я. Купалы]], «Народу-барацьбіту» [[Я. Колас]]а, «Смерць салдата», «Партызаны» [[Пятро Глебка|П. Глебкі]], «Байцам-беларусам» [[П. Броўка|П. Броўкі]], «Балада аб чатырох заложніках» [[А. Куляшоў|А. Куляшова]], зборнік «Слуцкі пояс» [[А. Астрэйка|А. Астрэйкі]], вершы [[В. Таўлай|В. Таўлая]], [[М. Танк]]а, [[Пімен Панчанка|П. Панчанкі]], [[Алесь Бачыла|А. Бачылы]], [[К. Буйло]], [[М. Лужанін]]а, [[А. Вялюгін]]а, [[К. Кірэенка|К. Кірэенкі]] і інш.). Героіка і цяжар вайны адлюстраваны ў эпічных творах «Сцяг брыгады» А. Куляшова, «Янук Сяліба» М. Танка, «Эдэм» [[З. Астапенка|З. Астапенкі]]. Неардынарнай з’явай прозы часу вайны сталі кніга апавяданняў «Астап» (1944) [[М. Лынькоў|М. Лынькова]] і «Вялікае сэрца» (1945) [[Кузьма Чорны|К. Чорнага]].
У акупіраваным Мінску ў 1944 выйшла кніга вершаў [[Н. Арсеннева]]й «Сягоння», дзе вайна прадстае як агульная трагедыя чалавецтва. Пад нямецкім кантролем выдадзены яшчэ шэраг кніг беларускіх аўтараў. Дамінуючай рысай творчасці Н. Арсенневай, [[Л. Геніюш]], [[Алесь Салавей|А. Салаўя]], [[Л. Случанін]]а былі патрыятычныя матывы, а [[Т. Лебяда|Т. Лебяды]], [[Мікола Целеш|М. Лесуна]], [[Ю. Віцьбіч]]а — асуджэнне антыбеларускіх дзеянняў савецкай улады.<ref>[[Ю. Туронак]] (2002)</ref>
=== Пасляваенны час. Савецкая Беларусь ===
Тэма вайны стала на доўгі час вызначальнай у беларускай літаратуры, пашыраючы магчымасці псіхалагічнага і экзістэнцыяльнага асэнсавання гістарычных падзей і лёсу беларускага народа. Радасць перамогі, услаўленне Радзімы, гераізму, мірнай стваральнай працы, асуджэнне антыгуманнай сутнасці вайны — асноўныя матывы шматлікіх паэтычных зборнікаў першага пасляваеннага дзесяцігоддзя (кнігі [[А. Астрэйка|А. Астрэйкі]], [[Алесь Бачыла|А. Бачылы]], [[А. Бялевіч]]а, [[А. Вялюгін]]а, [[М. Лужанін]]а, [[М. Танк]]а і інш.). На матэрыяле жыцця беларускага народа на акупіраванай тэрыторыі ствараюцца празаічныя творы [[Я. Брыль|Я. Брыля]]. [[І. Грамовіч]]а, [[П. Кавалёў|П. Кавалёва]], [[У. Краўчанка|У. Краўчанкі]], [[М. Лупсякоў|М. Лупсякова]], [[М. Паслядовіч]]а і інш. Тэма вайны і партызанскай барацьбы становіцца вызначальнай у раманах «Векапомныя дні» (кн. 1) [[М. Лынькоў|М. Лынькова]], «Расстаемся ненадоўга» [[А. Кулакоўскі|А. Кулакоўскага]], «Мінскі напрамак» [[І. Мележ]]а, «Згуртаванасць» М. Ткачова, «Глыбокая плынь» [[І. Шамякін]]а, драмах [[К. Крапіва|К. Крапівы]], [[К. Губарэвіч]]а, [[А. Маўзон]]а і інш. Нярэдка ў гэтых творах дзейнічаюць канкрэтныя гістарычныя асобы, падзеі і факты маюць дакументальную аснову.
Дасягненнем тагачаснай прозы стала завершаная ў 1955 трылогія [[Я. Колас]]а «На ростанях». Але ў многіх творах розных жанраў пераважала фактаграфічная шырыня матэрыялу, падзейнасць, ім не хапала псіхалагічнай глыбіні, аналітызму, аддавалася пашана культу асобы. Абмежаваная догмамі сацыялістычнага рэалізму, літаратура тым не менш набірала разбег і, пераадольваючы схематызм стэрэатыпных уяўленняў, дасягнула значных поспехаў.
У 2-й пал. 1940 — пач. 1960-х г. кнігамі паэзіі дэбютавалі [[М. Аўрамчык]], [[М. Арочка]], [[Р. Барадулін]], [[Д. Бічэль-Загнетава]], [[Г. Бураўкін]], [[В. Вярба]], [[А. Вярцінскі]], [[С. Гаўрусёў]], [[Н. Гілевіч]], [[А. Грачанікаў]], [[Х. Жычка]], [[У. Караткевіч]], [[А. Лойка]], [[Е. Лось]], [[В. Макарэвіч]], [[У. Нядзведскі]], [[У. Паўлаў]], [[Ю. Свірка]], [[Я. Сіпакоў]], Р. Тармола, [[К. Цвірка]] і інш., пазней — [[Р. Баравікова]], [[Т. Бондар]], [[С. Блатун]], [[У. Верамейчык]], [[В. Гардзей]], [[Ю. Голуб]], [[В. Жуковіч]], [[Н. Загорская]], [[Сяргей Іванавіч Законнікаў|С. Законнікаў]], [[В. Зуёнак]], [[В. Іпатава]], [[К. Камейша]], [[Г. Каржанеўская]], [[В. Каўтун]], [[У. Лісіцын]], [[М. Маляўка]], [[Н. Мацяш]], [[У. Някляеў]], [[С. Панізнік]], [[Г. Пашкоў]], [[А. Разанаў]], В. Ракаў, [[Р. Семашкевіч]], [[А. Сербантовіч]], [[У. Скарынкін]], [[М. Стральцоў]], [[Н. Тулулава]], [[Х. Чэрня]], [[Я. Янішчыц]] і інш.
У 2-й пал. 1950-х г. працягваюць літаратурную працу рэпрэсіраваныя пісьменнікі [[Я. Бяганская]], [[Л. Геніюш]], [[С. Грахоўскі]], [[У. Дубоўка]], [[А. Звонак]], [[С. Новік-Пяюн]], [[П. Пруднікаў]], [[Я. Скрыган]], [[М. Хведаровіч]], [[С. Шушкевіч]] і інш. Першыя кнігі прозы выдалі [[А. Адамовіч]], [[В. Адамчык]], [[А. Асіпенка]], [[В. Быкаў]], [[У. Дамашэвіч]], [[У. Караткевіч]], [[І. Навуменка]], [[А. Савіцкі]], [[Барыс Іванавіч Сачанка|Б. Сачанка]], [[І. Пташнікаў]], [[М. Стральцоў]], [[І. Чыгрынаў]] і інш. У 2-й пал. 1960 — 1-й пал. 1970-х г. у беларускую прозу прыйшлі [[А. Жук]], [[В. Казько]], [[В. Гігевіч]], [[М. Гіль]], [[Г. Далідовіч]], [[В. Карамазаў]], [[Л. Левановіч]] і інш.
Асэнсаванне тэмы вайны паступова перарастае ў летапіс жыцця беларускага народа на акупіраванай тэрыторыі, які асабліва ўзбагачаецца ў 1960-я г. на хвалі «хрушчоўскай адлігі» з прыходам у літаратуру паэтаў і празаікаў т.зв. «філалагічнага пакалення». Са старонак кніг Р. Барадуліна, Г. Бураўкіна, А. Вярцінскага, В. Вярбы, С. Гаўрусёва, Н. Гілевіча, А. Лойкі, Е. Лось, І. Пташнікава, Б. Сачанкі, Я. Сіпакова, М. Стральцова, І. Чыгрынава і інш. паўстае жудасны прывід вайны і знявечанай беларускай зямлі, убачаны вачыма падлеткаў, якія «рана сталелі ў зямлянках сырых». Гэта пакаленне амаль чатыры дзесяцігоддзі не сыходзіла з магістральных шляхоў развіцця літаратуры.
3 канца 1950-х г. пачынаецца паглыбленае пераасэнсаванне далёкай і блізкай гісторыі. У раманах «Векапомныя дні» (1948-57) [[М. Лынькоў|М. Лынькова]], тэтралогіі «Трывожнае шчасце» (1957-65) [[І. Шамякін]]а, «Палескай хроніцы» (1961-76) [[І. Мележ]]а, «Серадзібор» (1961-63) [[П. Пестрак]]а, «Засценак Малінаўка» (1961-64) [[А. Чарнышэвіч]]а, «На парозе будучыні» (1961-63), «Гарадок Устронь» (1967-68), «Шэметы» (1980) [[М. Лобан]]а, «Сасна пры дарозе» (1962) І. Навуменкі, «Птушкі і гнёзды» (1963) [[Я. Брыль|Я. Брыля]], дылогіі «Партызаны» (1963) А. Адамовіча, «Плач перапёлкі» (1970), «Апраўданне крыві» (1976), «Свае і чужынцы» (1983), «Не ўсе мы згінем» (1996) [[І. Чыгрынаў|І. Чыгрынава]], «Вялікі Лес» (1979-83) Б. Сачанкі, «Лабірынты страху» (1992) [[А. Асіпенка|А. Асіпенкі]], «Ахвяры» (1992) Т. Бондар адкрываецца эпоха ў жыцці бел. народа з яе катаклізмамі — рэвалюцыямі, грамадз. і сусв. войнамі, калектывізацыяй, рэпрэсіямі 1920-50-х г., пасляваен. аднаўленнем. Лёс чалавека, асобы, народа бачыцца ў непасрэднай залежнасці ад сац.-бытавых і гіст. абставін.
З другой паловы 1960-х у беларускай прозе сталі паднімацца не толькі праблемы народа, грамадства і гісторыі, але таксама і маралі. Пісьменнікі ўсталі на змаганне за права творца на волю выраза (творы [[В. Быкаў|Васіля Быкава]], [[Караткевіч|Уладзіміра Караткевіча]], [[Андрэй Макаёнак|Андрэя Макаёнка]], Алеся Разанава).
Шырэюць далягляды паэзіі 1960-70-х г., павышаецца яе філасофска-інтэлектуальны ўзровень, багацее духоўны свет лірычнага героя. У філасофскім роздуме, узмацненні інтэлекгуальнага пачатку, у драматычным успрыманні надзённых праблем экалагічных, маральна-этычных выяўляецца паглыбленае ўспрымайне рэчаіснасці. Сведчаннем з’яўляюцца «Новая кніга» (1964) [[А. Куляшоў|А. Куляшова]], «Пры святле маланак» (1966) [[Пімен Панчанка|П. Панчанкі]], «Твае далоні» (1967) [[А. Пысін]]а, «Мой хлеб надзённы» (1962) і «Глыток вады» (1964) [[М. Танк]]а і інш. Проза гэтага часу ўзбагачаецца гуманістычнай канцэпцыяй бачання свету, поўніцца трывогай за лёс чалавецтва, летапіс суровай ваен. рэальнасці дапаўняецца новымі старонкамі. У прозе В. Быкава вайна павернута сваімі трагічнымі, жорсткімі бесчалавечнымі бакамі, далёкімі ад параднай лакіроўкі (аповесці «Трэцяя ракета», 1962, «Альпійская балада», 1964, «Мёртвым не баліць», 1965, «Круглянскі мост», 1969, «Сотнікаў», 1970, «Дажыць да світання», 1973, "Пайсці і не вярнуццаэ, 1978, «Знак бяды», 1982). Прынцып гістарызму стаў адным з асноўных у аповесцях І. Пташнікава «Тартак» (1967) і «Найдорф» (1975), А. Адамовіча «[[Хатынская аповесць]]» (1972) і «Карнікі» (1980), [[Віктар Казько|В. Казько]] «[[Суд у Слабадзе]]» (1978). Мастацка-гістарычны летапіс вайны дапаўняецца дакументальнымі творамі А. Адамовіча, Я. Брыля і У. Калесніка «Я з вогненнай вёскі…» (1975), А. Адамовіча і Д. Граніна «Блакадная кніга» (1979). Пра лёс жанчын і дзяцей на вайне творы [[С. Алексіевіч]] («У вайны не жаночае аблічча» і «Апошнія сведкі», 1985).
Асноўнае месца ў роздуме над праблемамі сучаснасці ў 1960-я — 80-я г. займае вяртанне да вытокаў. Тэма гістарычнай памяці, зацікаўленасць культурнай спадчынай народа, увага да яго радавых каранёў сталі вызначальнымі ў творчасці [[У. Караткевіч]]а, руплівасць якога стала прыкладам служэння ідэям нацыянальнага адраджэння і на два дзесяцігоддзі апярэдзіла свой час. Уладзімір Караткевіч стаў першым беларускім пісьменнікам, які звярнуўся да жанру гістарычнага дэтэктыву<ref>{{артыкул|аўтар=[[Алег Леанідавіч Грушэцкі|Алег Грушэцкі]] |загаловак=Беларускі дэтэктыў. Міфы і рэальнасць |арыгінал= |спасылка=http://www.main.lim.by/wp-content/uploads/2014/07/28-2014.pdf |аўтар выдання= |выданне=[[Літаратура і мастацтва (1932)|Літаратура і мастацтва]] |тып=газета |месца=Мн. |выдавецтва=[[Саюз пісьменнікаў Беларусі]] |год=18 ліпеня 2014 |выпуск=4777 |том= |нумар=28 |старонкі=6 |isbn= |issn= 0024-4686|doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |мова= |ref= |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140722162925/http://www.main.lim.by/wp-content/uploads/2014/07/28-2014.pdf |archivedate=22 ліпеня 2014}}</ref>. 3 прыходам Караткевіча ў літаратуру сапраўднай эстэтычнай вышыні дасягае гістарычны жанр (аповесці «[[Сівая легенда]]», 1961, «[[Дзікае паляванне караля Стаха]]», 1964, «Зброя», 1981; раманы «Нельга забыць», 1962, «[[Каласы пад сярпом тваім]]», 1965, «[[Чорны замак Альшанскі]]», 1979; драмы «Кастусь Каліноўскі», «Званы Віцебска», «Маці ўрагану» і інш.). Услед за Караткевічам пачынаецца новае, паглыбленае пераасэнсаванне далёкай і блізкай гісторыі. Постаць К. Каліноўскага прыцягнула ўвагу [[А. Куляшоў|А. Куляшова]] (паэма «Хамуціус», 1975). Ф. Скарыну прысвечаны паэма М. Арочкі «Судны дзень Скарыны» (1988) і раман-эсэ [[Алег Лойка|А. Лойкі]] «Францыск Скарына, або Сонца маладзіковае» (1980), беларускай асветніцы і паэтэсе Цётцы (А. Пашкевіч) — паэмы [[В. Коўтун]] «На зломе маланкі» (1979) і «Суд Алаізы» (1985). Да асветнідкай дзейнасці Ефрасінні Полацкай звяртаюцца [[В. Іпатава]] (аповесць «Прадыслава», 1971) і [[Т. Бондар]] (раман «Спакуса», 1989). Ф. Багушэвічу прысвечана аповесць [[Васіль Хомчанка|В. Хомчанкі]] «[[Пры апазнанні – затрымаць|Пры апазнанні — затрымаць]]» (1983). Вобраз Я. Купалы ажывае ў п’есе У. Караткевіча «Калыска чатырох чараўніц» і рамане-эсэ А. Лойкі «Як агонь, як вада…» (1982). Да падзей сівой даўніны звяртаюцца [[М. Арочка]] і [[П. Бітэль]] у паэмах «Крэва» (1982) і «Сказанне пра Апанаса Берасцейскага» (1984, пра Афанасія Філіповіча). У 1980-90-я г. да розных гістарычных падзей мінулага Беларусі звяртаюцца [[У. Арлоў]] (кнігі «Дзень, калі ўпала страла», 1988, і «Міласць князя Гераніма», 1993), [[Л. Дайнека]] (раманы «Меч князя Вячкі», 1985, і «След Ваўкалака», 1980), [[Кастусь Тарасаў|К. Тарасаў]] (аповесці «Дзень рассеяння» і «Пагоня на Грунвальд», 1980). Распрацоўваюць жанрр літаратурна-гістарычнага эсэ і гістарычнага нарыса пісьменнікі-гісторыкі [[М. Ермаловіч]] («Старажыная Беларусь», 1990-94, «Па слядах аднаго міфа», 1991), К. Тарасаў («Памяць пра легенды: Постаці беларускай мінуўшчыны», 1990), [[В. Чаропка]] («Імя ў летапісе», 1994, і «Уладары Вялікага княства», 1996). Тэмы мінулай вайны, калектывізацыі і сталінскіх рэпрэсій працягвае [[В. Быкаў]] («Аблава», 1989, «Сцюжа», 1993).
Рэаліі вясковага побыту, характары людзей на зямлі, іх праблемы адлюстраваны ў аповесцях Я. Брыля «Ніжнія Байдуны» (1975), «Золак, убачаны здалёк» (1978), Гігевіча «Жыціва» (1979), Жука «Паляванне на Апошняга Жураўля» (1982), «Праклятая любоў» (1990), А Кудраўца «Раданіца» (1971), «Сачыненне на вольную тэму» (1984), Я. Сіпакова «Усе мы з хат» (1975) і інш..
Праблемы экалогіі, варварскага ўмяшання ў прыроду, бездухоўнасці грамадства востра ставяцца ў раманах Казько «Неруш» (1981) і «Хроніка дзетдомаўскага саду» (1987), Карамазава «Пушча» (1978) і інш. У жанры драматургіі поспеху дасягнулі А. Макаёнак. А. Петрашкевіч, М. Матукоўскі, А. Дудараў.
У 1980-я г. першыя кнігі паэзіі выдалі [[Валянціна Аколава|В. Аколава]], [[І. Багдановіч]], С. Басуматрава, Г. Булыка, Л. Галубовіч, [[А. Глобус]], [[Л. Дранько-Майсюк]], А. Канапелька, [[А. Пісьмянкоў]] і інш., кнігі прозы — А. Кажадуб, К. Тарасаў. 3 драматургічнымі творамі выступілі А. Асташонак, [[У. Бутрамееў]] і інш. Ідэі нац. адраджэння і чарнобыльскай бяды вызначаюць сутнасць кн. паэзіі Р. Барадуліна «Самота паломніцгва», В. Зуёнка «Лета трывожных дажджоў», М. Мятліцкага «Палескі смутак», «Бабчын», дакумент. аповесці В. Гігевіча і А. Чарнова «Сталі воды горкія», рамана І. Шамякіна «Злая зорка», аповесці Б. Сачанкі «Родны кут», п’ес Петрашкевіча «Дагарэла свечачка да палічкі» і А. Ждана «Салгалі богу, салгалі» і інш. Пашыраецца жанравая разнастайнасць беларускай літаратуры.
З канца [[1980-я|1980-х]] гг. у беларускай літаратуры была паднятая тэма сталінскіх рэпрэсій. Ужо ў аповесці [[Васіль Быкаў|Васіля Быкава]] ''«Знак бяды»'' ([[1985]] г.) прасочваецца трагічная сувязь паміж калектывізацыяй, рэпрэсіямі і вайной на тэрыторыі Беларусі. Цалкам гэтай тэме прысвечаныя яго пазнейшыя расказы (''«Жоўты пясочак»'' і інш.). З эпохай галоснасці сталі даступнымі дзённікі [[Ларыса Геніюш|Ларысы Геніюш]], у якіх адлюстраваныя яе лагерныя гады<ref>Геніюш, Л. Споведзь. — Мн, 1993.</ref>. Аўтабіяграфічны характар носяць аповесці [[Павел Пруднікаў|Паўла Пруднікава]] ''«Яжовыя рукавіцы»'' і ''«Паўночнае пекла»'' ў кнізе ''«За калючым дротам»'' ([[1993]] г.). Выразным антысталінскім пафасам пранізаныя яго ж паэмы ''«Таймыр»''<ref>Пруднікаў, П. І. ''Крыніцы: Выбранае: Вершы і паэмы'' / Прадм. А. Марціновіча. — Мн., Маст. літ., 1991. — 334 с., іл.</ref> і ''«Кожны другі»''<ref>Пруднікаў, П. І. ''Пароша: Вершы. Паэма-аповесць''. — Мн., Маст. літ., 1996. — 142 с., іл.</ref>. У планах пісьменніка было асвяціць яшчэ адну вострую тэму — праблему вяртання былога палітвязня са зняволення назад у грамадства, — але ён не паспеў апублікаваць ужо напісаныя на гэты конт творы.
У эміграцыі пішуць [[Наталля Арсеннева]], [[Алесь Салавей]]. Прыкметнымі літаратурнымі органамі ў Беларусі з’яўляюцца «[[ЛіМ]]» («Літаратура і мастацтва») (з [[1932]]) і «[[Полымя]]» (з [[1922]]).
=== Незалежная Беларусь ===
Жанравае і тэматычнае багацце мастацкіх твораў гэтага перыяду. Прыход у літаратуру новай хвалі пісьменнікаў:[[Алесь Пісьмянкоў]], [[Анатоль Сыс]], [[Адам Глобус]], [[Таццяна Міхайлаўна Мушынская|Таццяна Мушынская]], [[Алег Грушэцкі]], [[Людміла Рублеўская]] і інш., актывізацыя дзейнасці [[Раіса Баравікова|Раісы Баравіковай]], [[Мікола Мятліцкі|Міколы Мятліцкага]], [[Алесь Разанаў|Алеся Разанава]] і інш.
Атрымлівае распаўсюджванне літаратура на іншых мовах, у прыватнасці на рускай (напрыклад, творчасць [[Вольга Мікалаеўна Грамыка|Вольгі Грамыка]]).
Тэматычная і жанрава-стылявая разнастайнасць прозы. Выяўленча-апісальная, патрыятычная, сатырычная, філасофская паэзія. Наватарскія пошукі драматургіі.
== Вядомыя беларускія пісьменнікі ==
<center><gallery>
Выява:Francishak Bahushevich - bf 1890 AD sepia.jpg|[[Францішак Багушэвіч]]
Выява:Pashkevich.jpg|[[Цётка (Алаіза Пашкевіч)]]
Выява:Kupala Janka.jpg|[[Янка Купала]]
Выява:Bagdanovich M 2.jpg|[[Максім Багдановіч]]
|[[Якуб Колас]]
Выява:Vasil Bykov (cropped).jpg|[[Васіль Быкаў]]
</gallery></center>
== Гл. таксама ==
* [[Беларуская дзіцячая літаратура]]
{{зноскі}}
== Крыніцы ==
* Адамовіч А. «Браму скарбаў сваіх адчыняю…» — Мн., 1980.
* Александровіч С. Х. Пуцявіны роднага слова. — Мн., 1971.
* Александровіч С. Слова — багацце: Літ.-крытыч. арт. — Мн., 1981.
* Александровіч С. Х., Александровіч В. С. Беларуская літаратура ХІХ — пачатку ХХ ст.: Хрэстаматыя крытыч. матэрыялаў. — Мн., 1978.
* Багдановіч І. Э. Авангард і традыцыя: Беларуская паэзія на хвалі нацыянальнага адраджэння. — Мн., 2001.
* Беларуская літаратура: ХІ—ХХ стст.: Дапам. для шк., ліцэяў, гімназій, ВНУ / А. І. Бельскі, У. Г. Кароткі, П. І. Навуменка і інш. — 2-е выд., дапрац. — Мн., 2001.
* {{кніга|аўтар = |частка = |загаловак =Беларускія пісьменнікі (1917—1990): Даведнік |арыгінал = |спасылка = |адказны =Складальнік А. К. Гардзіцкі. Пад рэд. А. Л. Верабей |выданне = |месца =Мн. |выдавецтва =Мастацкая літаратура |год = 1994|том = |старонкі = |старонак =653 |серыя = |isbn = 5-340-00709-X|тыраж =22000 }}
* Беларускія пісьменнікі: Біябібліягр. слоўнік: У 6 т. — Мн., 1992—1995.
* Бельскі А. Сучасная літаратура Беларусі: Дапам. для настаўнікаў. — Мн., 2000.
* Гаранін Л. Я. Нацыянальная ідэя ў беларускай літаратуры пачатку ХХ стагоддзя. — Мн., 1996.
* Гарэцкі М. Гісторыя беларускае літаратуры. — Мн., 1992.
* Гісторыя беларускай літаратуры ХХ стагоддзя: У 4 т. / Нац. акад. навук Беларусі. Ін-т літ. імя Я. Купалы. — Мн., 1999—2003. — Т. 1: 1901—1920; — Т. 2: 1921—1941; — Т. 3: 1941—1965; — Т. 4, кн. 1: 1966—1985; кн. 2: 1986—2000 .
* Гісторыя беларускай літаратуры: ХІХ — пачатак ХХ ст.: / Пад агул. рэд. М. А. Лазарука, А. А. Семяновіча. — 2-е выд., дапрац. — Мн., 1998.
* Гісторыя беларускай літаратуры: ХХ стагоддзе: 20—50-я гг.: / Пад агул. рэд. М. А. Лазарука, А. А. Семяновіча. 2-е выд., дапрац. — Мн., 2000.
* Гісторыя беларускай савецкай літаратуры: 1941—1980 / Пад агул. рэд. М. А. Лазарука і А. А. Семяновіча. — Мн., 1983.
* Гніламёдаў У. Ад даўніны да сучаснасці: Нарыс пра беларус. паэзію. — Мн., 2001.
* Гніламёдаў У. Класікі і сучаснікі: Арт., нарысы, старонкі ўспамінаў. — Мн., 1987.
* Грынчык М. М. Фальклорныя традыцыі ў беларускай дакастрычніцкай паэзіі. — Мн., 1969.
* Дзюбайла П. Панарама сучаснай беларускай прозы. — Мн., 1986.
* Жураўлёў В. П. У пошуку духоўных ідэалаў: На матэрыяле бел. літ. ХІХ — пачатку ХХ ст. — Мн., 2002.
* Кавалёў С. В. Героіка-эпічная паэзія Беларусі і Літвы канца ХVI ст. — Мн., 1993.
* Кавалёў С. В. Літаратура Беларусі позняга Рэнесансу: жанры, творы, асобы. — Мн., 2005.
* Лазарук М. А. Беларуская паэма ў другой палавіне ХІХ — пачатку ХХ стагоддзя. — Мн., 1970.
* Лойка А. А. Гісторыя беларускай літаратуры: Дакастрычніцкі перыяд: У 2 ч. — 2-е выд., дапрац. і дап. — Мн., 1989. — Ч. 2.
* Локун В. І. Маральна-філасофскія пошукі беларускай ваеннай і гістарычнай прозы, 1950—1960-я гг. — Мн., 1995.
* Локун В. Кругі жыцця — кругі літаратуры. — Мн., 2002.
* Лявонава Е. А. Агульнае і адметнае: Творы беларус. пісьменнікаў ХХ ст. у кантэксце сусветнай літаратуры. — Мн., 2004.
* [[Валерый Аляксандравіч Максімовіч|Максімовіч В. А.]] Шыпшынавы край: Старонкі бел. літ. 20—30-х гг. ХХ ст.: Дапам. для наст. — Мн., 2002.
* Мальдзіс А. І. На скрыжаванні славянских традыцый: Літаратура Беларусі пераходнага перыяду: другая палавіна ХVII—ХVIII ст. — Мн., 1980.
* Марціновіч А. А. Шляхам праўды: Выбр. старонкі бел. літ. у святле сённяшняга дня: Дапам. для настаўніка. — Мн., 1994.
* Мішчанчук М. І., Шпакоўскі І. С. Беларуская літаратура ХХ ст.: Вучэб. дапам. — Мн., 2001.
* Пачынальнікі: З гiст.-лiт. матэрыялаў XIX ст.: Зборнiк / Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т літ. імя Я.Купалы. — Мн.: Беларус. навука, 2003.
* Рагойша В. І адгукнецца слова ў слове: Літ.-крытыч. арт., эсэ, дыялогі. — Мн., 1992.
* Саверчанка І. В. Кніжна-пісьмовая культура Беларусі. Адраджэнне і ранняе барока. — Мн., 1998.
* Саверчанка І. В. Старажытная паэзія Беларусі: ХVI — першая палова ХVII ст. — Мн., 1992.
* Семяновіч А. А. Гісторыя беларускай драматургіі. ХІХ — пачатак ХХ ст. — Мн., 1985.
* [[Л. К. Тарасюк|Тарасюк Л. К.]] Мастацкія кірункі і плыні ў беларускай паэзіі ХІХ — пачатку ХХ стст. — Мн., 1999.
* Туронак Ю. Беларуская кніга пад нямецкім кантролем (1939—1944). — Мн., 2002.
* Чамярыцкі В. А. Беларускія летапісы як помнікі літаратуры. — Мн., 1969.
* Чарота І. А. Пошук спрадвечнай існасці: Бел. літ. ХХ ст. у працэсах нац. самавызначэння. — Мн., 1995.
* Шамякіна Т. І. Беларуская класічная літаратурная традыцыя і міфалогія. — Мн., 2001.
* Штэйнер І. Ф. Шматмоўная літаратура Беларусі ХІХ стагоддзя. — Мн., 2002.
* Яскевіч А. А. [[Абранне вечнасці]]. Універсалізм традыцыі і гістарызм сучаснасці. — Мн., 1999.
{{Беларуская літаратура}}
{{краіна ў тэмах
|краіна = Беларусь
|краіны = Беларусі
|краіне = Беларусі
|выява = {{сцяг Беларусі |35px}}
|колер = {{колер|Беларусь}}
}}
{{Еўропа па тэмах|Літаратура}}
{{Беларусь у тэмах}}
[[Катэгорыя:Беларуская мова]]
[[Катэгорыя:Беларуская літаратура| ]]
{{Беларусы}}
gfg9qapk0cbxzeh2hrksrpizfmxh2r9
Рэпін
0
43504
4191773
2385925
2022-08-22T11:13:36Z
Rymchonak
22863
/* Тапонім */
wikitext
text/x-wiki
'''Рэпін''' — прозвішча, тапонім.
== Прозвішча ==
* [[Барыс Фёдаравіч Рэпін]], беларускі мастак
* [[Ілья Яфімавіч Рэпін]], расійскі мастак
== Тапонім ==
* [[Рэпін (Акцябрскі раён)]]
{{неадназначнасць}}
i8l0ysow37lg674popbvkzoyzrfi9cv
Караткевіч
0
43548
4191276
4057467
2022-08-21T15:52:37Z
Паўлюк Шапецька
37440
/* Вядомыя носьбіты */
wikitext
text/x-wiki
'''Каратке́віч''' — беларускае прозвішча.
== Вядомыя носьбіты ==
* {{NL|Аляксандр Караткевіч}}
* [[Валянціна Браніславаўна Караткевіч]] (1934—1983) — беларускі археолаг, гісторык. Жонка беларускага пісьменніка [[Уладзімір Караткевіч|Уладзіміра Караткевіча]].
* [[Вольга Караткевіч]] — журналіст [[Радыё Свабодная Еўропа|Радыё Свабода]].
* [[Генадзь Уладзіміравіч Караткевіч]] — беларускі праграміст.
* [[Дзмітрый Андрэевіч Караткевіч]] — беларускі падпольшчык часоў Вялікай Айчыннай вайны, у гонар якога названа [[Вуліца Караткевіча, Мінск|вуліца]] ў [[Мінск]]у.
* [[Мікалай Александровіч Караткевіч]] (нар. 1929) — [[Герой Сацыялістычнай Працы]].
* [[Міхаіл Андрэевіч Караткевіч]] (нар. 1940) — беларускі вучоны ў галіне электраэнергетыкі.
* [[Нэлі Васілеўна Караткевіч]] — беларуская актрыса.
* [[Піліп Мацвеевіч Караткевіч]] (1881—1921) — беларускі палітычны дзеяч.
* [[Таццяна Мікалаеўна Караткевіч]] — беларускі палітык.
* {{NL|Уладзімір Караткевіч (значэнні)|Уладзімір Караткевіч}}
* [[Яўген Аляксандравіч Караткевіч]] — беларускі вучоны ў галіне нейрахірургіі і анкалогіі.
{{спіс цёзак2}}
3emcbqc03odguik5egz4t1f3naaw87u
4191391
4191276
2022-08-21T18:26:12Z
Artsiom91
31770
wikitext
text/x-wiki
'''Каратке́віч''' — беларускае прозвішча.
== Вядомыя носьбіты ==
* {{NL|Аляксандр Караткевіч}}
* [[Валянціна Браніславаўна Караткевіч]] (1934—1983) — беларускі археолаг, гісторык. Жонка беларускага пісьменніка [[Уладзімір Караткевіч|Уладзіміра Караткевіча]].
* [[Вольга Караткевіч]] (1972—2016) — журналістка [[Радыё Свабодная Еўропа|Радыё Свабода]].
* [[Генадзь Уладзіміравіч Караткевіч]] (нар. 1994) — беларускі праграміст.
* [[Дзмітрый Андрэевіч Караткевіч]] (1904—1942) — беларускі падпольшчык часоў Вялікай Айчыннай вайны, у гонар якога названа [[Вуліца Караткевіча, Мінск|вуліца]] ў [[Мінск]]у.
* [[Мікалай Аляксандравіч Караткевіч]] (нар. 1929) — [[Герой Сацыялістычнай Працы]].
* [[Міхаіл Андрэевіч Караткевіч]] (нар. 1940) — беларускі вучоны ў галіне электраэнергетыкі.
* [[Нэлі Васілеўна Караткевіч]] (нар. 1937) — беларуская актрыса.
* [[Піліп Мацвеевіч Караткевіч]] (1881—1921) — беларускі палітычны дзеяч.
* [[Таццяна Мікалаеўна Караткевіч]] (нар. 1977) — беларускі палітык.
* {{NL|Уладзімір Караткевіч (значэнні)|Уладзімір Караткевіч}}
* [[Яўген Аляксандравіч Караткевіч]] (нар. 1948) — беларускі вучоны ў галіне нейрахірургіі і анкалогіі.
{{спіс цёзак2|Беларускія}}
7b7r1deeab3uq077sfaua7supp2t1t1
Maybach
0
50169
4191383
4043109
2022-08-21T18:17:41Z
86.120.159.139
wikitext
text/x-wiki
{{кампанія|лагатып=[[File:Maybach logo.png|200px]]<br /><br />[[File:Mabablab.png|100px]]}}
[[Выява:Maybach_symbol.jpg|thumb]]
'''Майбах''' ({{lang-de|Maybach}}) — [[Германія|нямецкая]] кампанія, найбольш вядомая дзякуючы вытворчасці раскошных эксклюзіўных [[аўтамабіль|аўтамабіляў]] класа «люкс».
== Гісторыя ==
Гісторыя маркі пачынаецца ў [[1921]] годзе, калі канструктар [[Вільгельм Майбах]] стварыў аўтамабіль Maybach W3 (свой першы аўтамабіль ён стварыў нашмат раней — у 1889 годзе), яго можна лічыць першым у гісторыі маркі. На гэтым Вільгельм Майбах не спыніўся, і наступнай мадэллю стала Maybach W5, якая выйшла ў 1926 годзе.
У [[1929]] годзе Вільгельм Майбах раптам захварэў і памёр. Справу працягнуў яго сын — Карл Майбах.
Пасля [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]] вытворчасць аўтамабіляў была спынена.
У [[1960]] годзе кампанія была набыта канцэрнам Daimler-Benz.
=== Адраджэнне ===
[[Выява:Maybach 62 BMK.jpg|thumb|Maybach 62]]
Упершыню канцэптуальная версія сучаснага «Майбаха» была прадстаўлена ў [[1997]] годзе на Мотаршоу ў [[Токіа]], а ў 2002 годзе мадэль была запушчана ў серыйную вытворчасць у двух версіях — [[Maybach 57]] і [[Maybach 62]]. Для вытворчасці мадэлі быў пабудаваны спецыяльны завод Maybach Manufaktur у [[Зіндэльфільген]]е. Прэм'ера серыйных седанаў Maybach 57 і Maybach 62 прайшла ў ліпені 2002 года ў Нью-Ёрку.
Серыйныя лімузіны Maybach выпускаліся ў шасці варыянтах — стандартны [[Maybach 57]] даўжынёй 5,72 м і падоўжаны да 6,16 м [[Maybach 62]]. Таксама ў гаму дадаліся варыянт «S» (2006 год), адкрыты ''Maybach 62 Landaulet'' (2007 год), а таксама самая дарагая і раскошная версія пад назвай ''Zeppelin'' (2009 год). Усе мадэлі Maybach былі пабудаваныя на платформе Mercedes-Benz S-Class.
Акрамя лімузінаў, кіраўніцтва Maybach разглядала магчымасць выпуску спартыўнага купэ. У [[2005]] годзе ў адзіным экзэмпляры было выпушчана купэ [[Maybach Exelero|Exelero]].
Аднак, спадзяванні DaimlerAG адрадзіць легендарную марку не апраўдаліся. Продажы аўтамабіляў Maybach апынуліся вельмі нізкімі і не апраўдвалі ўкладзеныя ў іх сродкі. У лістападзе [[2011]] года кіраўніцтва Даймлер-Бэнц прыняло рашэнне аб згортванні ў [[2013]] годзе выпуску аўтамабіляў маркі Maybach.
=== Mercedes-Maybach ===
[[Выява:2015-03-03 Geneva Motor Show 3741.JPG|thumb|200px|left|Mercedes-Maybach Pullman]]
У 2014 годзе [[Mercedes-Benz|Mercedes]] вырашыў выкарыстоўваць назву Maybach у якасці суббрэнда, пад якім кампанія будзе прадаваць найбольш раскошныя варыянты [[Mercedes-Benz W222|S-класа]].
Першыя мадэлі адроджанага брэнда былі прадстаўленыя ў лістападзе [[2014]] года<ref>http://motor.ru/news/2014/11/19/richnfamous/ {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20150219010210/http://motor.ru/news/2014/11/19/richnfamous/ |date=19 лютага 2015 }} «Мерседес» возродил «Майбах» // motor.ru {{ref-ru}}</ref>, у дзвюх версіях — ''S 500'' і ''S 600''. У параўнанні з доўгабазавым Мэрсэдэсам S-класа «Майбах» падоўжаны на 20 сантыметраў. У задняй частцы салона размясціліся два асобныя крэслы з рэгуляванымі падножкамі, мультымедыйная сістэма, уласны блок клімат-кантролю, з магчымасцю іянізацыі і распылення эксклюзіўных духоў ў салоне, як на папярэдніх "Майбахах". У якасці опцыі можна будзе замовіць бар з двума сярэбранымі келіхамі.
У сакавіку 2015 года шэраг мадэляў дапоўніў падоўжаны на метр лімузін ''Pullman''.
== У Беларусі ==
Станам на канец [[2020]] года ў [[Беларусь|Беларусі]] зарэгістраваны 1 аўтамабіль маркі Maybach<ref name="av.by-2021-11-01">{{cite web |url = https://av.by/news/top_avtomobilnih_marok_v_belarusi |title = Пять Lamborghini и один Maybach. Названы самые популярные и редкие машины в Беларуси |date = 2021-11-01 |publisher = [[av.by]] |accessdate = 2021-11-01 |language = ru}}</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commonscat|Maybach vehicles}}
* [http://www.daimler.com/brands-and-products/product-highlights/mercedes-maybach-s-class World Premiere of the Mercedes-Maybach S-Class] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20150219230106/http://www.daimler.com/brands-and-products/product-highlights/mercedes-maybach-s-class |date=19 лютага 2015 }} {{ref-en}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Maybach]]
2kk38ldynfepazkblzw4wuzbg8juawx
Ленд-ліз
0
50495
4191679
4141339
2022-08-22T08:47:23Z
93.84.101.54
wikitext
text/x-wiki
[[Выява:President Franklin D. Roosevelt-1941.jpg|thumb|Прэзідэнт ЗША [[Франклін Дэлана Рузвельт|Франклін Д. Рузвельт]] падпісвае закон аб ленд-лізе.]]
'''Ленд-ліз''' ({{lang-en|Lend-Lease Act}}, ад ''lend'' даваць у пазыку + ''lease'' здаваць у арэнду) — сістэма перадачы (у пазыку або арэнду) узбраення, боепрыпасаў, стратэгічнай сыравіны, прадуктаў харчавання і іншага.
== Гісторыя ==
=== [[Другая сусветная вайна]] ===
Пастаўкі па ленд-лізу ажыццяўляліся [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]] ў краіны-саюзніцы [[Антыгітлераўская кааліцыя|антыгітлераўскай кааліцыі]] ў перыяд Другой сусветнай вайны. Закон аб ленд-лізе быў прыняты [[Кангрэс ЗША|Кангрэсам ЗША]] у 1941 годзе.
=== [[Уварванне Расіі ва Украіну (2022)|Уварванне Расіі ва Украіну]] ===
[[Файл:President Joe Biden Ukraine Democracy Defense Lend-Lease Act of 2022.jpg|thumb|Прэзідэнт ЗША [[Джо Байдэн]] падпісвае закон аб ленд-лізе для [[Украіна|Украіны]], 9 мая 2022.]]
У красавіку 2022 года Палата прадстаўнікоў Кангрэса Злучаных Штатаў Амерыкі адобрыла законапраект, паводле якога будзе пастаўляцца ўзбраенне па ленд-лізе ва [[Украіна|Украіну]]<ref>[https://blr.belta.by/world/view/kangres-zsha-adobryu-zakonapraekt-ab-pastaukah-ukraine-uzbraennjau-pa-lend-lize-114206-2022/ belta.by]</ref>. 9 мая [[Прэзідэнт ЗША]] [[Джо Байдэн]] падпісаў [[Закон аб ленд-лізе ў абарону дэмакратыі ва Украіне ад 2022 года|Закон аб ленд-лізе для Украіны]], фактычна тоесны ранейшаму<ref>[https://svaboda.global.ssl.fastly.net/a/31843057.html Радыё Свабода]</ref>.
== Гл. таксама ==
* [[Аперацыя «Зэт»]]
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{Крыніцы/БЭ|9}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:Lend-Lease}}
{{Другая сусветная вайна}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Ленд-ліз| ]]
1e61qbcsbo67c4bytf7xcrfeqsu18b2
Канстанцін Міхайлавіч Галкоўскі
0
51139
4191611
3868569
2022-08-22T03:24:17Z
VladimirZhV
9113
/* Літаратура */ дапаўненне
wikitext
text/x-wiki
{{цёзкі2|Галкоўскі}}
{{Музыкант
| Імя = Канстанцін Галкоўскі
| Подпіс =
| Лога =
| Фота =
| Апісанне_фота =
| Поўнае_імя = Канстанцін Міхайлавіч Галкоўскі
| Дата нараджэння =
| Месца_нараджэння =
| Дата смерці =
| Месца смерці =
| Гады =
| Нацыянальнасць =
| Краіна =
| Прафесіі =
| Інструменты =
| Жанры =
| Псеўданімы =
| Гурты =
| Супрацоўніцтва =
| Лэйблы =
| Сайт =
}}
'''Канстанцін Міхайлавіч Галкоўскі''' ({{lang-lt|Kostantinas Galkauskas}}; {{ДН|16|6|1875}}, {{МН|Вільня|у Вільнюсе|Горад Вільнюс}} — {{ДС|20|2|1963}}, {{МС|Вільнюс||Горад Вільнюс}}) — літоўскі і беларускі {{кампазітар|СССР|Літвы}}, {{дырыжор|СССР|Літвы}} і {{музычны педагог|СССР|Літвы}}. Народны артыст ЛітССР (1955)<ref name="БС">{{кніга
|аўтар =
|частка = Галковский (Галкаускас) Константин Михайлович
|загаловак = Биографический справочник
|арыгінал =
|спасылка =
|адказны =
|выданне =
|месца = Мн.
|выдавецтва = «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки
|год = 1982
|том = 5
|старонкі = 135
|старонак = 737
|серыя =
|isbn =
|тыраж =
}}</ref>.
== Біяграфія ==
[[Файл:Рыгор Шырма і Канстанцін Галкоўскі разам з маладымі беларускімі літаратарамі.jpg|thumb|злева|Рыгор Шырма і Канстанцін Галкоўскі разам з маладымі беларускімі літаратарамі, 1920-я]]
Паводле паходжання [[беларус]]. Бацька яго паходзіў з [[Магілёўшчына|Магілёўшчыны]], а маці — з [[Міншчына|Міншчыны]]. Скончыў [[Пецярбургская кансерваторыя|Пецярбургскую кансерваторыю]] (1908)<ref name="БС"/>, вучань [[Мікалай Андрэевіч Рымскі-Корсакаў|М. Рымскага-Корсакава]], [[Аляксандр Канстанцінавіч Глазуноў|А. Глазунова]], [[Анатоль Канстанцінавіч Лядаў|А. Лядава]]. Яго дыпломнай працай была трохактовая опера «Цыганы» па паэме [[А. Пушкін]]а. За гэтую дыпломную працу, як прыгадваў Рыгор Шырма, Канстанціну Галкоўскаму педагагічная рада кансерваторыі ў 1908 годзе прысудзіла залаты медаль. З 1908 года на педагагічнай працы, з 1945 года ў кансерваторыі<ref name="БС"/>. Прафесар [[Літоўская кансерваторыя|Літоўскай кансерваторыі]].
Па вайне кантактаваў з тымі са старэйшага пакалення беларусаў, хто жыў у Вільні і не быў рэпрэсаваны. З Беларусі часта да яго заязджалі [[Максім Танк]], [[Рыгор Шырма]]. У 1959 годзе ў яго гасціў беларускі пісьменнік і перакладчык [[Алесь Траяноўскі]].
[[Выява:Konstantinas Galkauskas plaque.JPG|злева|thumb]]
== Творчасць ==
[[Файл:Вецер вее (народная з Ашмянскага павета). К. Галкоўскі.jpg|thumb|злева|Апрацоўка народнай песні з Ашмянскага павета «Вецер вее»]]
Аўтар многіх твораў заснаваных на беларускім фальклоры, музыкі рамансаў і хораў на вершы беларускіх паэтаў [[Францішак Багушэвіч|Ф. Багушэвіча]], [[Янка Купала|Я. Купалы]], [[Якуб Колас|Я. Коласа]], [[Максім Танк|М. Танка]], [[Змітрок Бядуля|Зм. Бядулі]], [[Канстанцыя Буйло|К. Буйло]], апрацовак народных песень і народных харавых сюіт «Дуда» і «Каханне» (апошняя з сімфанічным аркестрам)<ref name="БС"/>.
Апрацоўкі і арыгінальныя хары Галкоўскага ўваходзяць у рэпертуар [[Дзяржаўная харавая капэла БССР|Дзяржаўнай харавой капэлы БССР]]<ref name="БС"/>.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* ''Луцкевіч Л., Войцік Г.'' Канстаньцін Галкоўскі. — Вільня: Рунь, 2001.
* Календарыюм // [[Czasopis (1990)|«Czasopis»]] № 02/2003.
* {{Крыніцы/Беларусь: энцыклапедычны даведнік (1995)|Галко́ўскі Канстанцін Міхайлавіч|204}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Галкоўскі Канстанцін}}
[[Катэгорыя:Народныя артысты Літоўскай ССР]]
quuj1s3mya6ifxuv6i8lpry0a3ertgq
4191612
4191611
2022-08-22T03:26:00Z
VladimirZhV
9113
/* Спасылкі */
wikitext
text/x-wiki
{{цёзкі2|Галкоўскі}}
{{Музыкант
| Імя = Канстанцін Галкоўскі
| Подпіс =
| Лога =
| Фота =
| Апісанне_фота =
| Поўнае_імя = Канстанцін Міхайлавіч Галкоўскі
| Дата нараджэння =
| Месца_нараджэння =
| Дата смерці =
| Месца смерці =
| Гады =
| Нацыянальнасць =
| Краіна =
| Прафесіі =
| Інструменты =
| Жанры =
| Псеўданімы =
| Гурты =
| Супрацоўніцтва =
| Лэйблы =
| Сайт =
}}
'''Канстанцін Міхайлавіч Галкоўскі''' ({{lang-lt|Kostantinas Galkauskas}}; {{ДН|16|6|1875}}, {{МН|Вільня|у Вільнюсе|Горад Вільнюс}} — {{ДС|20|2|1963}}, {{МС|Вільнюс||Горад Вільнюс}}) — літоўскі і беларускі {{кампазітар|СССР|Літвы}}, {{дырыжор|СССР|Літвы}} і {{музычны педагог|СССР|Літвы}}. Народны артыст ЛітССР (1955)<ref name="БС">{{кніга
|аўтар =
|частка = Галковский (Галкаускас) Константин Михайлович
|загаловак = Биографический справочник
|арыгінал =
|спасылка =
|адказны =
|выданне =
|месца = Мн.
|выдавецтва = «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки
|год = 1982
|том = 5
|старонкі = 135
|старонак = 737
|серыя =
|isbn =
|тыраж =
}}</ref>.
== Біяграфія ==
[[Файл:Рыгор Шырма і Канстанцін Галкоўскі разам з маладымі беларускімі літаратарамі.jpg|thumb|злева|Рыгор Шырма і Канстанцін Галкоўскі разам з маладымі беларускімі літаратарамі, 1920-я]]
Паводле паходжання [[беларус]]. Бацька яго паходзіў з [[Магілёўшчына|Магілёўшчыны]], а маці — з [[Міншчына|Міншчыны]]. Скончыў [[Пецярбургская кансерваторыя|Пецярбургскую кансерваторыю]] (1908)<ref name="БС"/>, вучань [[Мікалай Андрэевіч Рымскі-Корсакаў|М. Рымскага-Корсакава]], [[Аляксандр Канстанцінавіч Глазуноў|А. Глазунова]], [[Анатоль Канстанцінавіч Лядаў|А. Лядава]]. Яго дыпломнай працай была трохактовая опера «Цыганы» па паэме [[А. Пушкін]]а. За гэтую дыпломную працу, як прыгадваў Рыгор Шырма, Канстанціну Галкоўскаму педагагічная рада кансерваторыі ў 1908 годзе прысудзіла залаты медаль. З 1908 года на педагагічнай працы, з 1945 года ў кансерваторыі<ref name="БС"/>. Прафесар [[Літоўская кансерваторыя|Літоўскай кансерваторыі]].
Па вайне кантактаваў з тымі са старэйшага пакалення беларусаў, хто жыў у Вільні і не быў рэпрэсаваны. З Беларусі часта да яго заязджалі [[Максім Танк]], [[Рыгор Шырма]]. У 1959 годзе ў яго гасціў беларускі пісьменнік і перакладчык [[Алесь Траяноўскі]].
[[Выява:Konstantinas Galkauskas plaque.JPG|злева|thumb]]
== Творчасць ==
[[Файл:Вецер вее (народная з Ашмянскага павета). К. Галкоўскі.jpg|thumb|злева|Апрацоўка народнай песні з Ашмянскага павета «Вецер вее»]]
Аўтар многіх твораў заснаваных на беларускім фальклоры, музыкі рамансаў і хораў на вершы беларускіх паэтаў [[Францішак Багушэвіч|Ф. Багушэвіча]], [[Янка Купала|Я. Купалы]], [[Якуб Колас|Я. Коласа]], [[Максім Танк|М. Танка]], [[Змітрок Бядуля|Зм. Бядулі]], [[Канстанцыя Буйло|К. Буйло]], апрацовак народных песень і народных харавых сюіт «Дуда» і «Каханне» (апошняя з сімфанічным аркестрам)<ref name="БС"/>.
Апрацоўкі і арыгінальныя хары Галкоўскага ўваходзяць у рэпертуар [[Дзяржаўная харавая капэла БССР|Дзяржаўнай харавой капэлы БССР]]<ref name="БС"/>.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* ''Луцкевіч Л., Войцік Г.'' Канстаньцін Галкоўскі. — Вільня: Рунь, 2001.
* Календарыюм // [[Czasopis (1990)|«Czasopis»]] № 02/2003.
* {{Крыніцы/Беларусь: энцыклапедычны даведнік (1995)|Галко́ўскі Канстанцін Міхайлавіч|204}}
== Спасылкі ==
* {{bis.nlb.by|129659|Галкоўскі (Галкаўскас) Канстанцін Міхайлавіч}}
{{Commons|Category:}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Галкоўскі Канстанцін}}
[[Катэгорыя:Народныя артысты Літоўскай ССР]]
s4sj6a0oxxmpe0707i0l7fn5l0kcoqg
Украінская вуліца (Гомель)
0
52077
4191464
4112045
2022-08-21T19:27:41Z
Kiryienka
26582
wikitext
text/x-wiki
{{Вуліцы Гомеля
|назва= Украінская
|sort=
|статус= вуліца
|на мапе=
|фота=
|подпіс=
|раён1=Савецкі
|раён2=
|мікрараён=
|год заснавання вуліцы=
|гістарычны раён= [[Залінія]]
|старыя назвы= Чыгуначная
|працягласць= 1400 м
|аўтобус= 24
|тралейбус=
|індэкс=
|на мапе яндэкс=
|на мапе гугл=
|Commons=Ukrainskaja Street, Homieĺ
}}
'''Украінская''' (былая '''Вадап’янава''') — вуліца ў цэнтральнай частцы горада [[Горад Гомель|Гомеля]]. Апошні раз пераназваная ў 1961 годзе. Працягласць 1400 м, ад вул. [[Вуліца Барыкіна (Гомель)|Барыкіна]] да вул. Маскоўскай.
== Перасякае вуліцы ==
* [[Вуліца Барыкіна (Гомель)|Барыкіна]]
* [[Вуліца Якубава (Гомель)|Якубава]]
* [[Вуліца Астроўскага (Гомель)|Астроўскага]]
* Астроўскага завулак
* Заслонава
* Шчадрына
* [[Вуліца Ляшчынская (Гомель)|Ляшчынскую]]
* [[Вуліца Гагарына (Гомель)|Гагарына]]
* Бочкіна
* [[Вуліца Катоўскага (Гомель)|Катоўскага]]
* Цыялкоўскага
* [[Вуліца Ракасоўскага (Гомель)|Ракасоўскага]]
* [[Вуліца Аўэрбаха (Гомель)|Аўэрбаха]]
* Маскоўскую
== Гісторыя ==
У другой палове 19 — пачатку 20 ст. левы бок вуліцы быў забудаваны ў асноўным аднапавярховымі драўлянымі хатамі сядзібнага тыпу. Правы бок на большай частцы вуліцы вольны ад забудовы, бо там пралягае чыгуначнае палатно.
== Галэрэя ==
<gallery heights="180" mode="packed">
Файл:Старая падстанцыя, вуліца Украінская, Гомель, 2021 г.jpg|alt=Старая цагляная падстанцыя, 2021 г.|Старая цагляная падстанцыя, 2021 г.
</gallery>
[[Катэгорыя:Вуліцы Гомеля|Украінская]]
4f0c93b8wt7djm01n5a1pvkpn3s17ky
Навабеліцкі раён
0
52293
4191407
4020148
2022-08-21T18:28:43Z
Balachon77
65750
/* Водныя абъекты */
wikitext
text/x-wiki
{{Адміністрацыйная адзінка
|Колер1 =
|Беларуская назва = Навабеліцкі раён
|Арыгінальная назва =
|Герб =
|Сцяг =
|Шырыня герба =
|Шырыня сцяга =
|Апісанне герба =
|Апісанне сцяга =
|Краіна =
|lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec =
|lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec =
|region =
|type =
|узровень =
|CoordScale =
|Гімн =
|Статус = Унутрыгарадскі раён
|Уваходзіць у =
|Уключае =
|Сталіца =
|Буйны горад =
|Буйныя гарады =
|Адукацыя =
|Скасаванне =
|Глава =
|Назва главы = Глава адміністрацыі
|Глава2 =
|Назва главы2 =
|Глава3 =
|Назва главы3 =
|ВУП =
|Год ВУП =
|Месца па ВУП =
|ВУП на душу насельніцтва =
|Месца па ВУП на душу насельніцтва =
|Мова =
|Мовы =
|Насельніцтва =
|Год перапісу =
|Працэнт ад насельніцтва =
|Месца па насельніцтве =
|Шчыльнасць =
|Месца па шчыльнасці =
|Нацыянальны склад =
|Канфесійны склад =
|Плошча =
|Працэнт ад плошчы =
|Месца па плошчы =
|Максімальная вышыня =
|Сярэдняя вышыня =
|Мінімальная вышыня =
|Карта =
|Памер карты =
|Карта адміністрацыйнай адзінкі =
|Памер карты аа =
|Часавы пояс =
|Абрэвіятура =
|ISO =
|Лічбавы ідэнтыфікатар =
|Від ідэнтыфікатара =
|Лічбавы ідэнтыфікатар2 =
|Від ідэнтыфікатара2 =
|Лічбавы ідэнтыфікатар3 =
|Від ідэнтыфікатара3 =
|FIPS =
|Тэлефонны код =
|Паштовыя індэксы =
|Інтэрнэт-дамен =
|Код аўтамабільных нумароў =
|Сайт =
|Катэгорыя ў Commons =
|Заўвагі =
}}
[[Файл:Раёны і насельніцтва Гомеля (Беларусь).png|thumb|300px|Раёны Гомеля. Навабеліцкі раён выдзелены светла-жоўтым колерам]]
'''Навабеліцкі раён''' — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка (гарадскі раён) у складзе горада [[Гомель|Гомеля]]. Размешчаны, у адрозненне ад астатняй тэрыторыі горада, на левым беразе ракі [[Сож]], у паўднёваўсходняй частцы горада. У Навабеліцкім раёне пражывае 50,0 тыс. чалавек (2005), што складае каля 10 % насельніцтва Гомеля; плошча раёна больш 2 тыс. га. Галоўная вуліца раёна — [[вуліца Ільіча (Гомель)|вуліца Ільіча]], выцягнутая з поўначы на поўдзень, пачынаецца адразу за аўтамабільным мастом цераз раку Сож і пераходзіць у Чарнігаўскую шашу. Другая па значнасці вуліца — [[Севастопальская вуліца (Гомель)|Севастопальская]], крыху разгружае цэнтральную частку [[вуліца Ільіча (Гомель)|вуліцы Ільіча]] ад грузавога транспарту.
== Гісторыя ==
[[Файл:NewBelica.skulptura.JPG|міні|злева|Скульптурная кампазіцыя на ўездзе ў Навабеліцкі раён (з боку [[Цэнтральны раён (Гомель)|Цэнтральнага раёна]])]]
{{Асноўны артыкул|Новая Беліца (Гомель)}}
У 1896—1914 гадах у мястэчку Новая Беліца працавала Навабеліцкая лесапільная фабрыка. Вырабляла дошкі. У 1900—1913 гадах была паравая машына (80 к.с.). У 1908—1910 гадах працавалі 64 чалавекі.
У 1897—1908 гадах у мястэчку Новая Беліца працаваў Навабеліцкі спіртаачышчальны завод. Меў паравую машыну (8 к.с.). У 1905 годзе выраблена 143,1 тыс. вёдзер 40-градуснай гарэлкі. У 1908 годзе працавала 57 рабочых.
У 1911—1913 гадах у мястэчку Новая Беліца дзейнічаў Навабеліцкі лесапільна-бандарны завод. Вырабляў дошкі, брусы, палубнік, клёпку. Меў паравы рухавік (57 к.с.). У 1913 годзе працавала 90 чалавек.
== Водныя аб'екты ==
Праз раён (паралельна вул. [[Вуліца Зайцава (Гомель)|Зайцава]]) працякае ручэй Масцішча
== Гл. таксама ==
* [[Сцяг Навабеліцкага раёна]]
* [[Герб Навабеліцкага раёна]]
{{Зноскі}}
== Літаратура ==
* Гомель. Энцыклапедычны справачнік. — Мн.: БелСэ, 1991. — 527 с.
== Спасылкі ==
* [http://www.novobeladmin.server.by/ Афіцыйны сайт Навабеліцкага раёна Гомеля] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20090325002352/http://www.novobeladmin.server.by/ |date=25 сакавіка 2009 }}
* [http://www.gorod.gomel.by/page.aspx?module=text&page_id=185§ion_id=230 Старонка Навабеліцкага раёна на сайте Гомельскага гарадскога выканаўчага камітэта]
{{Гарадскія раёны Гомеля}}
[[Катэгорыя:Раёны Гомеля]]
[[Катэгорыя:Навабеліцкі раён| ]]
omxq69xou5wmm3c551f9sp93wh6dozh
Навасёлкаўскі сельсавет (Пастаўскі раён)
0
56805
4191387
4020195
2022-08-21T18:21:33Z
D.L.M.I. Bel
33064
wikitext
text/x-wiki
{{значэнні|Спасылка=Навасёлкаўскі сельсавет}}
{{Адміністрацыйная адзінка
|Беларуская назва = Навасёлкаўскі сельсавет
|Арыгінальная назва =
|Герб =
|Сцяг =
|Краіна = [[Беларусь]]
|Статус =
|Гімн =
|Уваходзіць у = [[Пастаўскі раён]]
|Уключае = 47 населеных пунктаў
|Сталіца = [[Навасёлкі (Навасёлкаўскі сельсавет, Пастаўскі раён)|Навасёлкі]]
|Датаўтварэння = [[12 кастрычніка]] [[1940]]
|Скасаванне =
|Раздзел =
|Назва раздзела =
|Глава2 =
|Назва главы2 =
|ВУП =
|Год ВУП =
|Месца па ВУП =
|ВУП на душу насельніцтва =
|Месца па ВУП на душу насельніцтва =
|Мова =
|Мовы =
|Насельніцтва = 1560
|Год перапісу = 2009
|Месца па насельніцтве =
|Шчыльнасць =
|Месца па шчыльнасці =
|Нацыянальны склад =
|Канфесійны склад =
|Плошча =
|Месца па плошчы =
|Максімальная вышыня =
|Сярэдняя вышыня =
|Мінімальная вышыня =
|Шырата =
|Даўгата =
|Карта =
|Часавыпояс =
|Абрэвіятура =
|ISO =
|FIPS =
|Код аўтамабільных нумароў = 2
|Сайт =
|Заўвагі =
}}
'''Навасё́лкаўскі сельсавет''' — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў складзе [[Пастаўскі раён|Пастаўскага раёна]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Цэнтр — аграгарадок (да 2009 г. вёска) [[Навасёлкі (Навасёлкаўскі сельсавет, Пастаўскі раён)|Навасёлкі]].
Утвораны 12 кастрычніка 1940 года як '''Савіцкі сельсавет''' у складзе Пастаўскага раёна [[Вілейская вобласць|Вілейскай вобласці]] [[БССР]]. Цэнтр — вёска [[Савічы (Пастаўскі раён)|Савічы]]. З 20 верасня 1944 года ў складзе [[Маладзечанская вобласць|Маладзечанскай вобласці]]. З 20 студзеня 1960 года ў складзе Віцебскай вобласці. 20 мая 1960 года да сельсавета далучана тэрыторыя скасаванага [[Груздаўскі сельсавет|Груздаўскага сельсавета]]<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 20 мая 1960 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1960, № 16.</ref>. Станам на 1 студзеня 1974 года ў складзе сельсавета налічвалася 52 населеныя пункты<ref name="АТД74">{{Крыніцы/БССР-АТД (1974)|58}}</ref>. 17 мая 1985 года ў склад [[Юнькаўскі сельсавет|Юнькаўскага сельсавета]] перададзены 14 населеных пунктаў ([[Агароднікі (Пастаўскі раён)|Агароднікі]], [[Боцьвіны]], [[Весялуха]], [[Гогава]], [[Захараўшчына]], [[Калееўцы]], [[Кубаркі]], [[Курылавічы (Юнькаўскі сельсавет)|Курылавічы]], [[Манькавічы (Пастаўскі раён)|Манькавічы]], [[Міхнічы (Пастаўскі раён)|Міхнічы]], [[Мястэчка (Пастаўскі раён)|Мястэчка]], [[Русіны (Пастаўскі раён)|Русіны]], [[Савічы (Пастаўскі раён)|Савічы]] і [[Сарочына (Пастаўскі раён)|Сарочына]])цэнтр сельсавета перанесены ў вёску [[Лукашова]], сельсавет перайменаваны ў '''Лукашоўскі сельсавет'''<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 17 мая 1985 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1985, № 17 (1823).</ref>. 27 верасня 1991 года ў склад [[Юнкаўскі сельсавет|Юнкаўскага сельсавета]] перададзены 14 населеных пунктаў, наўзамен з Юнкаўскага сельсавета перададзены 35 населеных пунктаў. 24 жніўня 1992 года цэнтр сельсавета перанесены ў вёску Навасёлкі, сельсавет перайменаваны ў Навасёлкаўскі.
Насельніцтва сельсавета паводле перапісу 2009 года — 1560 чалавек<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Колькасць насельніцтва населеных пунктаў Беларусі паводле перапісу 2009 года] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm |date=2 кастрычніка 2019 }}</ref>, з іх 89,3 % — [[беларусы]], 7,2 % — [[рускія ў Беларусі|рускія]], 1,1 % — [[украінцы ў Беларусі|украінцы]], 1,0 % — [[палякі ў Беларусі|палякі]]<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-ethnic-comm2009.htm Этнічны склад насельніцтва сельсаветаў Беларусі паводле перапісу 2009 года]</ref>.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* Административно-территориальное устройство БССР: справочник: в 2 т. / Главное архивное управление при Совете Министров БССР, Институт философии и права Академии наук БССР. — Минск: «Беларусь», 1985―1987.
* Административно-территориальное устройство Республики Беларусь (1981—2010 гг.): справочник. — Минск: БелНИИДАД, 2012. — 172 с.
{{Навасёлкаўскі сельсавет, Пастаўскі раён}}
{{Пастаўскі раён}}
[[Катэгорыя:Навасёлкаўскі сельсавет (Пастаўскі раён)| ]]
[[Катэгорыя:Сельсаветы Беларусі, утвораныя ў 1940 годзе]]
6hwa61kaqxgqjfn70ss79wauvhhruqk
4191388
4191387
2022-08-21T18:22:02Z
D.L.M.I. Bel
33064
wikitext
text/x-wiki
{{значэнні|Спасылка=Навасёлкаўскі сельсавет}}
{{Адміністрацыйная адзінка
|Беларуская назва = Навасёлкаўскі сельсавет
|Арыгінальная назва =
|Герб =
|Сцяг =
|Краіна = [[Беларусь]]
|Статус =
|Гімн =
|Уваходзіць у = [[Пастаўскі раён]]
|Уключае = 47 населеных пунктаў
|Сталіца = [[Навасёлкі (Навасёлкаўскі сельсавет, Пастаўскі раён)|Навасёлкі]]
|Датаўтварэння = [[12 кастрычніка]] [[1940]]
|Скасаванне =
|Раздзел =
|Назва раздзела =
|Глава2 =
|Назва главы2 =
|ВУП =
|Год ВУП =
|Месца па ВУП =
|ВУП на душу насельніцтва =
|Месца па ВУП на душу насельніцтва =
|Мова =
|Мовы =
|Насельніцтва = 1560
|Год перапісу = 2009
|Месца па насельніцтве =
|Шчыльнасць =
|Месца па шчыльнасці =
|Нацыянальны склад =
|Канфесійны склад =
|Плошча =
|Месца па плошчы =
|Максімальная вышыня =
|Сярэдняя вышыня =
|Мінімальная вышыня =
|Шырата =
|Даўгата =
|Карта =
|Часавыпояс =
|Абрэвіятура =
|ISO =
|FIPS =
|Код аўтамабільных нумароў = 2
|Сайт =
|Заўвагі =
}}
'''Навасё́лкаўскі сельсавет''' — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў складзе [[Пастаўскі раён|Пастаўскага раёна]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Цэнтр — аграгарадок (да 2009 г. вёска) [[Навасёлкі (Навасёлкаўскі сельсавет, Пастаўскі раён)|Навасёлкі]].
Утвораны 12 кастрычніка 1940 года як '''Савіцкі сельсавет''' у складзе Пастаўскага раёна [[Вілейская вобласць|Вілейскай вобласці]] [[БССР]]. Цэнтр — вёска [[Савічы (Пастаўскі раён)|Савічы]]. З 20 верасня 1944 года ў складзе [[Маладзечанская вобласць|Маладзечанскай вобласці]]. З 20 студзеня 1960 года ў складзе Віцебскай вобласці. 20 мая 1960 года да сельсавета далучана тэрыторыя скасаванага [[Груздаўскі сельсавет|Груздаўскага сельсавета]]<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 20 мая 1960 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1960, № 16.</ref>. Станам на 1 студзеня 1974 года ў складзе сельсавета налічвалася 52 населеныя пункты<ref name="АТД74">{{Крыніцы/БССР-АТД (1974)|58}}</ref>. 17 мая 1985 года ў склад [[Юнькаўскі сельсавет|Юнькаўскага сельсавета]] перададзены 14 населеных пунктаў ([[Агароднікі (Пастаўскі раён)|Агароднікі]], [[Боцьвіны]], [[Весялуха]], [[Гогава]], [[Захараўшчына]], [[Калееўцы]], [[Кубаркі]], [[Курылавічы (Юнькаўскі сельсавет)|Курылавічы]], [[Манькавічы (Пастаўскі раён)|Манькавічы]], [[Міхнічы (Пастаўскі раён)|Міхнічы]], [[Мястэчка (Пастаўскі раён)|Мястэчка]], [[Русіны (Пастаўскі раён)|Русіны]], [[Савічы (Пастаўскі раён)|Савічы]] і [[Сарочына (Пастаўскі раён)|Сарочына]]), цэнтр сельсавета перанесены ў вёску [[Лукашова]], сельсавет перайменаваны ў '''Лукашоўскі сельсавет'''<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 17 мая 1985 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1985, № 17 (1823).</ref>. 27 верасня 1991 года ў склад [[Юнкаўскі сельсавет|Юнкаўскага сельсавета]] перададзены 14 населеных пунктаў, наўзамен з Юнкаўскага сельсавета перададзены 35 населеных пунктаў. 24 жніўня 1992 года цэнтр сельсавета перанесены ў вёску Навасёлкі, сельсавет перайменаваны ў Навасёлкаўскі.
Насельніцтва сельсавета паводле перапісу 2009 года — 1560 чалавек<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Колькасць насельніцтва населеных пунктаў Беларусі паводле перапісу 2009 года] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm |date=2 кастрычніка 2019 }}</ref>, з іх 89,3 % — [[беларусы]], 7,2 % — [[рускія ў Беларусі|рускія]], 1,1 % — [[украінцы ў Беларусі|украінцы]], 1,0 % — [[палякі ў Беларусі|палякі]]<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-ethnic-comm2009.htm Этнічны склад насельніцтва сельсаветаў Беларусі паводле перапісу 2009 года]</ref>.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* Административно-территориальное устройство БССР: справочник: в 2 т. / Главное архивное управление при Совете Министров БССР, Институт философии и права Академии наук БССР. — Минск: «Беларусь», 1985―1987.
* Административно-территориальное устройство Республики Беларусь (1981—2010 гг.): справочник. — Минск: БелНИИДАД, 2012. — 172 с.
{{Навасёлкаўскі сельсавет, Пастаўскі раён}}
{{Пастаўскі раён}}
[[Катэгорыя:Навасёлкаўскі сельсавет (Пастаўскі раён)| ]]
[[Катэгорыя:Сельсаветы Беларусі, утвораныя ў 1940 годзе]]
syiaiqdls8zslqy4gn45ahxma5h8yik
Польска-беларускае таварыства
0
63522
4191565
3769395
2022-08-21T21:13:38Z
Artsiom91
31770
wikitext
text/x-wiki
'''Польска-беларускае таварыства для палітычнага і культурнага супрацоўніцтва на Беларусі''' — грамадска-палітычная арганізацыя, якая дзейнічала ў 1919—1920 гг. у [[Горад Варшава|Варшаве]]. Складалася з асобных прадстаўнікоў беларускага нацыянальна-дэмакратычнага руху і маянткоўцаў-кансерватараў, галоўным чынам — з [[Магілёўская губерня|Магілёўскай]] і [[Мінская губерня|Мінскай губерняў]].
== Гісторыя ==
[[File:Ofensywa na Kijow.png|thumb|Тэатр ваенных дзеянняў [[Польска-савецкая вайна|польска-савецкай вайны 1919—1920 гадоў]]]]
Таварыства было створана [[31 мая]] [[1919]] г. у [[Горад Варшава|Варшаве]] па ініцыятыве [[Лявон Дубейкаўскі|Лявона Дубейкаўскага]] і [[Эдвард Адамавіч Вайніловіч|Эдварда Вайніловіча]] для палітычнай падтрымкі ідэі федэрацыйнага саюза Беларусі і Польшчы («для ўзаемнага пазнання і збліжэння Польшчы і Беларусі») у час існавання [[Грамадзянскае ўпраўленне Усходніх зямель|Грамадзянскага ўпраўлення Усходніх земяль]] і вырашэння лёса беларускіх земляў ва ўмовах [[Польска-савецкая вайна|польска-савецкай вайны]] (1919—1920).
Асобныя прадстаўнікі беларускага нацыянальна-дэмакратычнага руха і ўплывовыя маянткоўцы-кансерватары Беларусі, якія, ратуючыся ад бальшавікоў, аселі ў Варшаве і былі прыхільнікамі палітычнай суб'ектнасці Беларусі (у першую чаргу — [[Эдвард Адамавіч Вайніловіч|Эдвард Вайніловіч]]), вырашылі аб'яднацца. На думку Вайніловіча, збліжэнне часткі прадстаўнікоў беларускага нацыянальна-дэмакратычнага руху з кансерватыўна настроенымі польскамоўнымі і каталіцкімі землеўласнікамі Беларусі («палякамі») было вынікам пераканання, што бальшавікі жадаюць «адзінай і непадзельнай Расіі» і ніколі не дадуць магчымасці беларусам нацыянальна развівацца, а Беларусь «патоне ў рускім моры» і асімілюецца. З іншага боку, і самі польскамоўныя і каталіцкія землеўласнікі Беларусі («палякі»), асабліва з ліку членаў [[Мінскае таварыства сельскай гаспадаркі|Мінскага таварыства сельскай гаспадаркі]] і [[Польская рада беларускіх зямель|Польскай рады беларускіх зямель]], былі гарачымі прыхільнікамі палітычнай суб'ектнасці Беларусі і хацелі саюза, а не інкарпарацыі Беларусі ў склад Польшчы. Эдвард Вайніловіч быў перакананы, што ва ўмовах бальшавіцкай пагрозы толькі саюз Беларусі і Польшчы (праз адраджэнне федэратыўнай Рэчы Паспалітай) можа гарантаваць культурнае развіццё [[беларусы|беларусаў]] і палітычную суб'ектнасць Беларусі.
Паводле прынятага статута, таварыства ставіла за мэту дамагацца ''«цяснейшай прыязнасці паміж беларускім і польскім народамі, грунтоўнае і шырокае азнаямленне польскага грамадства з Беларуссю і, наадварот, беларускага грамадства з Польшчай, будаўніцтва ўзаемавыгаднага супрацоўніцтва ў галіне культурнай, эканамічнай і асабліва палітычнай, як роўны з роўным, вольны з вольным»''. У склад кіраўніцтва ўваходзілі [[Міраслаў Яўхімавіч Абязерскі|Міраслаў Абязерскі]] (старшыня), [[Лявон Дубейкаўскі]] (віцэ-старшыня), [[Канстанцін Гардзялкоўскі]] (сакратар і скарбнік), [[Павел Аляксюк]], [[Эдвард Вайніловіч]], Т. Галуўка, [[Аляксандр Робертавіч Лядніцкі|Аляксандр Лядніцкі]], [[Раман Аляксандравіч Скірмунт|Раман Скірмунт]], [[Браніслаў Тарашкевіч]], В. Цывінскі, [[Чэслаў Янкоўскі]] і інш.
[[File:Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich.png|left|thumb|[[Грамадзянскае ўпраўленне Усходніх зямель]] (Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich) — польская грамадзянская адміністрацыя на літоўска-беларускіх землях, не інкарпараваных у склад Польшчы, а занятых у 1919—1920 гадах польскім войскам]]
Таварыства арганізоўвала сумесныя публічныя канферэнцыі, лекцыі па польска-беларускай праблематыцы, праз польскую і беларускую прэсу асвятляла грамадска-палітычнае становішча і перспектывы дзяржаўнай федэрацыі абодвух краін, дамагалася стварэння свайго часопіса, наладжвання сумесных музейных выставак, увядзення ў школьныя праграмы польскіх і беларускіх навучальных устаноў прадметаў па гісторыі, геаграфіі, этнаграфіі Польшчы і Беларусі. Таварыству ўдалося вызваліць у Варшаве з лагероў ваеннапалонных шмат беларусаў, якія не па ўласнай волі ваявалі ў шэрагах бальшавікоў супраць польскіх войск.
У кастрычніку [[1919]] г. створаны Мінскі аддзел таварыства, у працы якога ўдзельнічалі [[Магдалена Радзівіл]], [[Ежы Эмерыкавіч Чапскі|Ежы Чапскі]], С. Лянкоўскі, В. Янчэўскі і інш. У верасні [[1919]] г., у разгар [[польска-савецкая вайна|польска-савецкай вайны]], выдала адозву да грамадзян беларуска-літоўскіх зямель, у якой заклікала да яднання Польшчы і Беларусі. [[15 студзеня]] [[1920]] г. звярнулася з мемарандумам да генеральнага камісара [[Грамадзянскае ўпраўленне Усходніх земяль|Грамадзянскага ўпраўлення Усходніх земяль]], у якім звяртала ўвагу на ўціск польскай акупацыйнай адміністрацыяй беларускага школьніцтва, прэсы, грамадска-палітычных арганізацый і культурна-асветных гурткоў, арышты беларускіх нацыянальных дзеячаў. Для паляпшэння польска-беларускіх адносін і вырашэння палітычных канфліктаў у Беларусі прапаноўвалася стварыць пры Грамадзянскім ўпраўленні Усходніх земяль спецыяльны камітэт з ліку мясцовых землеўласнікаў і інтэлігенцыі.
Пасля расколу [[Рада БНР|Рады БНР]] ў лістападзе—снежні 1919 г. і паслаблення пазіцый прыхільнікаў незалежнасці беларускай дзяржавы, [[Вацлаў Леанардавіч Іваноўскі|Вацлаў Іваноўскі]], упаўнаважаны Найвышэйшай Радай [[БНР]] (прыхільнікамі супрацоўніцтва з Польшчай), заключыў [[24 сакавіка]] [[1920]] г. пагадненне з [[Леан Васілеўскі|Леанам Васілеўскім]], які прадстаўляў Начальніка польскай дзяржавы — [[Юзаф Пілсудскі|Юзафа Пілсудскага]]. Пагадненне рэгулявала польска-беларускае сужыццё на Міншчыне, але ўжо не было адпаведнай атмасферы нават на ажыццяўленне падпісаных абавязкаў. У палітычных колах Польшчы ў той час ішла працяглая шматмесячная барацьба: ствараць федэрацыю ці інкарпараваць занятыя польскімі войскамі беларускія і ўкраінскія землі. Паступова перамагалі польскія [[Польская нацыянальна-дэмакратычная партыя|«эндэкі»]] — прыхільнікі інкарпарацыі беларускіх і ўкраінскіх зямель, прычым не ўсіх, а толькі невялікай часткі, каб прасцей было іх паланізаваць.
[[8 мая]] [[1920]] г. Эдвард Вайніловіч спецыяльна прыехаў у [[Горад Варшава|Варшаву]] з [[Горад Мінск|Мінска]], каб паўдзельнічаць у паседжанні «Польска-беларускага таварыства для палітычнага і культурнага супрацоўніцтва на Беларусі», бо, хоць на Міншчыне і іншых беларускіх землях была ўсталявана польская грамадзянская ўлада, Эдвард Вайніловіч быў прыхільнікам палітычнай суб'ектнасці Беларусі і не хацеў, каб беларускія землі (ці іх частка) увайшлі ў склад Польшчы ў статусе звычайных польскіх ваяводстваў. У гэты час у Варшаве адбываліся святочныя маніфестацыі і ў эйфарыі спявалі ўрачыстыя гімны ў касцёлах па прычыне заняцця польскімі войскамі [[6 мая]] [[1920]] г. [[Горад Кіеў|горада Кіева]] і ўкраінскіх зямель. На паседжанні малалікія асобныя прадстаўнікі беларускага нацыянальна-дэмакратычнага руха выказаліся аб дзяржаўнай незалежнасці Беларусі. Эдвард Вайніловіч жа звярнуў увагу на той факт, што самі беларускія нацыянал-дэмакраты нічога не здолелі рэальнага зрабіць для незалежнасці — не сабралі ні грошай, ні войска. Ён выказаўся, што заўсёды прытрымліваўся прынцыпа непадзельнасці тэрыторыі Беларусі, і тлумачыў, што ў гэтай сітуацыі трэба адмовіцца ад ідэі самастойнасці Беларусі, бо самастойная Беларусь непазбежна будзе захоплена альбо Польшчай, альбо бальшавіцкай Расіяй. Вайніловіч пераконваў, што трэба згаджацца на саюз (унію) Беларусі з Польшчай, умовы якога можна будзе ў далейшым карэктаваць. Ён выступіў з ініцыятывай напісаць адпаведную дэкларацыю і прадставіць яе ў польскі ўрад. Беларускі бок згадзіўся з правільнасцю аргументаў Вайніловіча. Дэкларацыя была апублікавана ў польскіх газетах — падкрэсліваўся прынцып суб'ектнасці і непадзельнасці Беларусі, але не мовілася аб незалежнасці<ref>''Woyniłłowicz, E.'' Wspomnienia … С. 277—279.</ref>.
З лета [[1920]] г. фактычна таварыства бяздзейнічала. У час [[Слуцкае паўстанне|Слуцкага паўстання]] ў лістападзе [[1920]] г. асобныя члены таварыства ([[Лявон Дубейкаўскі]], [[Канстанцін Гардзялкоўскі]], [[Чэслаў Урбанавіч Крупскі|Чэслаў Крупскі]]) безвынікова намагаліся правесці сумесную Палітычную нараду па абмеркаванні ваенна-палітычнага становішча ў Беларусі і наладжванні каардынацыі паміж польскімі фарміраваннямі, удзельнікамі «слуцкай акцыі» і вайсковымі аддзеламі [[Станіслаў Булак-Балаховіча|Станіслава Булак-Булаховіча]] з мэтай арганізацыі ўзброенага выступлення супраць савецкай улады.
У верасні [[1921]] г. Польска-беларускае таварыства спыніла сваё існаванне, бо не ўдалося дасягнуць галоўнай мэты — стварэння польска-беларускай федэрацыі: паводле рашэнняў [[Рыжскі мірны дагавор 1921|Рыжскага мірнага дагавора]] ад [[18 сакавіка]] [[1921]] г. толькі [[Заходняя Беларусь|заходнебеларускія землі]] былі ўключаны ў склад [[Другая Рэч Паспалітая|Польшчы (Другой Рэчы Паспалітай)]], прычым — у статусе звычайных польскіх ваяводстваў, нават без аўтаномнага іх уладкавання.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* [[Уладзімір Віктаравіч Ляхоўскі|''Ляхоўскі, У.'']] Польска-беларускае таварыства // ЭГБ, у 6 т. Т. 6, кн .ІІ. — Мн., 2003.
* {{кніга
|аўтар =
|частка =
|загаловак = ''Woyniłłowicz, E.'' Wspomnienia. 1847—1928
|арыгінал =
|спасылка =
|адказны = E. Woyniłłowicz
|выданне = cz. 1
|месца = Wilno
|выдавецтва = Józef Zawadzki
|год = 1931
|том =
|старонкі =
|старонак = 368
|серыя = {{ref-pl}}
|isbn =
|тыраж =
}}
* [[Эдвард Адамавіч Вайніловіч|''Войнилович, Э.'']] [http://pawet.net/files/woynillowicz.pdf Воспоминания / Э. Войниллович; пер. с польск., общ. ред. В. Завальнюка.] — Мн.: Издание Минской римо-католической парафии св. Симона и Елены, 2007. — 380 с. — 250 экз. {{ref-ru}}
* [[Яанна Героўска-Калаур|''Gierowska-Kałłaur, J.'']] Zarząd cywilny Ziem Wschodnich (19 lutego 1919 — 9 września 1920) / J. Gierowska-Kałłaur. — Warszawa : Neriton, 2003. — 455 s.
* [[Раман Юркоўскі|''Jurkowski, R.'']] Rada Polska Ziemi Mińskiej wobec I Korpusu polskiego gen. J. Dowbór-Muśnickiego / R. Jurkowski // Знакамітыя мінчане: Матэрыялы Беларуска-польскай навук. канф., Мінск, 9 ліст. 2006 г. / Польскі Ін-т у Мінску; рэдкал. А. Вялікі [і інш.]; навук. рэд. А. Вялікі і З. Вінніцкі. — Мінск: Польскі Ін-т у Мінску, 2007. — С. 65—81.
{{Беларускія грамадскія арганізацыі ў Польскай Рэспубліцы (1918—1939)}}
[[Катэгорыя:Арганізацыі Заходняй Беларусі]]
[[Катэгорыя:Польска-савецкая вайна]]
aqwb5kze3a3qtz8zkuyghp6614j8250
Сіенская школа жывапісу
0
65373
4191231
3990468
2022-08-21T14:25:58Z
Artsiom91
31770
wikitext
text/x-wiki
'''Сіенская школа жывапісу''' — мастацкая школа ў [[Італія|Італіі]] ў XIII—XVI стагоддзях з цэнтрам у горадзе [[Сіена]].
Зыходзіла з традыцый італа-візантыйскага і гатычнага жывапісу. У перыяд росквіту школы (XIII — першая палова XIV ст.) творы яе майстроў [[Дуча ды Буанінсенья]], [[Сімоне Марціні]], [[Амброджа Ларанцэці]], [[П'етра Ларанцэці]]) вызначаліся адухоўленым лірызмам, эмацыянальнай насычанасцю мяккага каларыту, вытанчанасцю лінейнага рытму. Сіенская школа цесна звязана з пошукамі [[Джота ды Бандоне]] і творчасцю фларэнційскіх майстроў протарэнесансу. У XV стагоддзі яе адметнымі рысамі былі вытанчаны дэкаратызм, лірычная сузіральнасць, атмасфера казачнасці (Джавані ды Паала). У XVI стагоддзі школа паступова страціла сваё значэнне.
== Літаратура ==
* {{Крыніцы/БелЭн|14|Сіенская школа|[[Яўген Феліксавіч Шунейка|Шунейка Я. Ф.]]|371—372}}
* Enzo Carli. Sienese Painting. Century Hutchinson. 1983.
* Marco Pierini. Arte a Siena. Firenze 2004 ISBN 8881170787
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Жывапісныя школы]]
9sg0ol1zu97f5sd45g3afbqwckasxfa
М. К. Радзівіл
0
67872
4191682
618002
2022-08-22T08:50:23Z
Artsiom91
31770
Мэта перасылкі зменена з [[Мікалай Крыштаф Радзівіл Сіротка]] на [[Радзівіл]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Радзівіл]]
rmqo3074az0pbzqqcx909zlnrrac3lc
Рэпін (Акцябрскі раён)
0
68160
4191759
2904562
2022-08-22T11:01:52Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Рэпін
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 52|lat_min = 35|lat_sec = 25
|lon_dir = |lon_deg = 28|lon_min = 33|lon_sec = 54
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Гомельская
|раён = Акцябрскі
|сельсавет2 = Краснаслабодскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне = XX стагоддзе
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|двароў = 34
|насельніцтва = 66<ref>Дадзеныя сельсавета на 1 студзеня 2011 года</ref>
|год перапісу = 2011
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс = 247321
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 243022413
}}
'''Рэ́пін'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Repin}}, {{lang-ru|Репин}}) — [[вёска]] ў [[Акцябрскі раён|Акцябрскім раёне]] [[Гомельская вобласць|Гомельскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Краснаслабодскі сельсавет, Акцябрскі раён|Краснаслабодскага сельсавета]].
== Геаграфія ==
=== Размяшчэнне ===
У 30 км на паўднёвы захад ад гарадскога пасёлка [[Гарадскі пасёлак Акцябрскі|Акцябрскі]], 260 км ад [[Гомель|Гомеля]], 23 км ад чыгуначнай станцыі [[Пасёлак Рабкор|Рабкор]], размешчанай на чыгунцы [[Бабруйск]] — Рабкор, адгалінаванні лініі [[Асіповічы]] — [[Жлобін]].
=== Экалогія і прырода ===
Вакол вёскі лес.
== Транспартная сетка ==
Транспартныя сувязі па прасёлкавай, затым [[Дарога|аўтамабільнай дарозе]] [[Слуцк]] — [[Капаткевічы]].
== Інфармацыя ==
Планіроўка складаецца з кароткай прамалінейнай вуліцы, блізкай да шыротнай арыентацыі, да якой далучаюцца з поўначы 2 прамалінейныя вуліцы з завулкамі. Забудова двухбаковая, драўляная, сядзібнага тыпу. У складзе КСУП «Чырвонаслабодскае» з цэнтрам у [[Вёска Красная Слабада, Акцябрскі раён|Краснай Слабадзе]], малочнатаварная ферма. Клуб, крама.
== Гісторыя ==
Па пісьмовых крыніцах вядомая з пачатку [[XX]] стагоддзя як маёнтак у [[Бабруйскі павет|Бабруйскім павеце]] [[Мінская губерня|Мінскай губерні]]. У 1907 годзе тут пачаў працаваць броварны завод (зачынены ў 1915 годзе). У 1920-х гадах хутка расла за кошт перасяленцаў з суседніх вёсак. У 1931 годзе жыхары ўступілі ў калгас. Падчас [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] у красавіку 1942 года нямецкія акупанты цалкам спалілі вёску і забілі 17 жыхароў. Некаторы час увесну 1943 года тут базіраваўся штаб Мінскага партызанскага злучэння. 18 жыхароў загінулі на фронце.
== Насельніцтва ==
=== Колькасць ===
* 2011 год — 34 двары, 66 жыхароў.
=== Дынаміка ===
* 1940 год — 47 двароў, 168 жыхароў.
* 1959 год — 273 жыхары (паводле перапісу).
* 1997 год — 62 двары, 127 жыхароў.
* 2004 год — 48 двароў, 92 жыхары.
== Вядомыя асобы ==
* [[Варвара Міхайлаўна Саламаха]] (нар. 1934) — работнік лёгкай прамысловасці (ткачыха), [[Герой Сацыялістычнай Працы]] (1971).
{{Зноскі}}
== Літаратура ==
* Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т.1, кн.1. Гомельская вобласць/С. В. Марцэлеў; Рэдкалегія: Г. П. Пашкоў (галоўны рэдактар) і інш. — Мн.: БелЭн, 2004. 632с.: іл. Тыраж 4000 экз. ISBN 985-11-0303-9 ISBN 985-11-0302-0
* Памяць: Гiсторыка-дакументальная хронiка Акцябрскага раёна. — Мн.: БЕЛТА, 1997.
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Краснаслабодскі сельсавет, Акцябрскі раён}}
{{Акцябрскі раён}}
[[Катэгорыя:Краснаслабодскі сельсавет (Акцябрскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Акцябрскага раёна]]
eib9f51lmybg87pndhujivrnf9est38
4191770
4191759
2022-08-22T11:12:45Z
Rymchonak
22863
/* Размяшчэнне */
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Рэпін
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 52|lat_min = 35|lat_sec = 25
|lon_dir = |lon_deg = 28|lon_min = 33|lon_sec = 54
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Гомельская
|раён = Акцябрскі
|сельсавет2 = Краснаслабодскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне = XX стагоддзе
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|двароў = 34
|насельніцтва = 66<ref>Дадзеныя сельсавета на 1 студзеня 2011 года</ref>
|год перапісу = 2011
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс = 247321
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 243022413
}}
'''Рэ́пін'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Repin}}, {{lang-ru|Репин}}) — [[вёска]] ў [[Акцябрскі раён|Акцябрскім раёне]] [[Гомельская вобласць|Гомельскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Краснаслабодскі сельсавет, Акцябрскі раён|Краснаслабодскага сельсавета]].
== Геаграфія ==
=== Размяшчэнне ===
За 30 км на паўднёвы захад ад гарадскога пасёлка [[Гарадскі пасёлак Акцябрскі|Акцябрскі]], 260 км ад [[Гомель|Гомеля]], 23 км ад чыгуначнай станцыі [[Пасёлак Рабкор|Рабкор]], размешчанай на чыгунцы [[Бабруйск]] — Рабкор, адгалінаванні лініі [[Асіповічы]] — [[Жлобін]].
=== Экалогія і прырода ===
Вакол вёскі лес.
== Транспартная сетка ==
Транспартныя сувязі па прасёлкавай, затым [[Дарога|аўтамабільнай дарозе]] [[Слуцк]] — [[Капаткевічы]].
== Інфармацыя ==
Планіроўка складаецца з кароткай прамалінейнай вуліцы, блізкай да шыротнай арыентацыі, да якой далучаюцца з поўначы 2 прамалінейныя вуліцы з завулкамі. Забудова двухбаковая, драўляная, сядзібнага тыпу. У складзе КСУП «Чырвонаслабодскае» з цэнтрам у [[Вёска Красная Слабада, Акцябрскі раён|Краснай Слабадзе]], малочнатаварная ферма. Клуб, крама.
== Гісторыя ==
Па пісьмовых крыніцах вядомая з пачатку [[XX]] стагоддзя як маёнтак у [[Бабруйскі павет|Бабруйскім павеце]] [[Мінская губерня|Мінскай губерні]]. У 1907 годзе тут пачаў працаваць броварны завод (зачынены ў 1915 годзе). У 1920-х гадах хутка расла за кошт перасяленцаў з суседніх вёсак. У 1931 годзе жыхары ўступілі ў калгас. Падчас [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] у красавіку 1942 года нямецкія акупанты цалкам спалілі вёску і забілі 17 жыхароў. Некаторы час увесну 1943 года тут базіраваўся штаб Мінскага партызанскага злучэння. 18 жыхароў загінулі на фронце.
== Насельніцтва ==
=== Колькасць ===
* 2011 год — 34 двары, 66 жыхароў.
=== Дынаміка ===
* 1940 год — 47 двароў, 168 жыхароў.
* 1959 год — 273 жыхары (паводле перапісу).
* 1997 год — 62 двары, 127 жыхароў.
* 2004 год — 48 двароў, 92 жыхары.
== Вядомыя асобы ==
* [[Варвара Міхайлаўна Саламаха]] (нар. 1934) — работнік лёгкай прамысловасці (ткачыха), [[Герой Сацыялістычнай Працы]] (1971).
{{Зноскі}}
== Літаратура ==
* Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т.1, кн.1. Гомельская вобласць/С. В. Марцэлеў; Рэдкалегія: Г. П. Пашкоў (галоўны рэдактар) і інш. — Мн.: БелЭн, 2004. 632с.: іл. Тыраж 4000 экз. ISBN 985-11-0303-9 ISBN 985-11-0302-0
* Памяць: Гiсторыка-дакументальная хронiка Акцябрскага раёна. — Мн.: БЕЛТА, 1997.
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Краснаслабодскі сельсавет, Акцябрскі раён}}
{{Акцябрскі раён}}
[[Катэгорыя:Краснаслабодскі сельсавет (Акцябрскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Акцябрскага раёна]]
hl6mb2rzs858j64rb41onm7phneee5u
4191772
4191770
2022-08-22T11:13:21Z
Rymchonak
22863
wikitext
text/x-wiki
{{значэнні2|Рэпін}}
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Рэпін
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 52|lat_min = 35|lat_sec = 25
|lon_dir = |lon_deg = 28|lon_min = 33|lon_sec = 54
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Гомельская
|раён = Акцябрскі
|сельсавет2 = Краснаслабодскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне = XX стагоддзе
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|двароў = 34
|насельніцтва = 66<ref>Дадзеныя сельсавета на 1 студзеня 2011 года</ref>
|год перапісу = 2011
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс = 247321
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 243022413
}}
'''Рэ́пін'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Repin}}, {{lang-ru|Репин}}) — [[вёска]] ў [[Акцябрскі раён|Акцябрскім раёне]] [[Гомельская вобласць|Гомельскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Краснаслабодскі сельсавет, Акцябрскі раён|Краснаслабодскага сельсавета]].
== Геаграфія ==
=== Размяшчэнне ===
За 30 км на паўднёвы захад ад гарадскога пасёлка [[Гарадскі пасёлак Акцябрскі|Акцябрскі]], 260 км ад [[Гомель|Гомеля]], 23 км ад чыгуначнай станцыі [[Пасёлак Рабкор|Рабкор]], размешчанай на чыгунцы [[Бабруйск]] — Рабкор, адгалінаванні лініі [[Асіповічы]] — [[Жлобін]].
=== Экалогія і прырода ===
Вакол вёскі лес.
== Транспартная сетка ==
Транспартныя сувязі па прасёлкавай, затым [[Дарога|аўтамабільнай дарозе]] [[Слуцк]] — [[Капаткевічы]].
== Інфармацыя ==
Планіроўка складаецца з кароткай прамалінейнай вуліцы, блізкай да шыротнай арыентацыі, да якой далучаюцца з поўначы 2 прамалінейныя вуліцы з завулкамі. Забудова двухбаковая, драўляная, сядзібнага тыпу. У складзе КСУП «Чырвонаслабодскае» з цэнтрам у [[Вёска Красная Слабада, Акцябрскі раён|Краснай Слабадзе]], малочнатаварная ферма. Клуб, крама.
== Гісторыя ==
Па пісьмовых крыніцах вядомая з пачатку [[XX]] стагоддзя як маёнтак у [[Бабруйскі павет|Бабруйскім павеце]] [[Мінская губерня|Мінскай губерні]]. У 1907 годзе тут пачаў працаваць броварны завод (зачынены ў 1915 годзе). У 1920-х гадах хутка расла за кошт перасяленцаў з суседніх вёсак. У 1931 годзе жыхары ўступілі ў калгас. Падчас [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] у красавіку 1942 года нямецкія акупанты цалкам спалілі вёску і забілі 17 жыхароў. Некаторы час увесну 1943 года тут базіраваўся штаб Мінскага партызанскага злучэння. 18 жыхароў загінулі на фронце.
== Насельніцтва ==
=== Колькасць ===
* 2011 год — 34 двары, 66 жыхароў.
=== Дынаміка ===
* 1940 год — 47 двароў, 168 жыхароў.
* 1959 год — 273 жыхары (паводле перапісу).
* 1997 год — 62 двары, 127 жыхароў.
* 2004 год — 48 двароў, 92 жыхары.
== Вядомыя асобы ==
* [[Варвара Міхайлаўна Саламаха]] (нар. 1934) — работнік лёгкай прамысловасці (ткачыха), [[Герой Сацыялістычнай Працы]] (1971).
{{Зноскі}}
== Літаратура ==
* Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т.1, кн.1. Гомельская вобласць/С. В. Марцэлеў; Рэдкалегія: Г. П. Пашкоў (галоўны рэдактар) і інш. — Мн.: БелЭн, 2004. 632с.: іл. Тыраж 4000 экз. ISBN 985-11-0303-9 ISBN 985-11-0302-0
* Памяць: Гiсторыка-дакументальная хронiка Акцябрскага раёна. — Мн.: БЕЛТА, 1997.
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Краснаслабодскі сельсавет, Акцябрскі раён}}
{{Акцябрскі раён}}
[[Катэгорыя:Краснаслабодскі сельсавет (Акцябрскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Акцябрскага раёна]]
m6e7q8ncha8rx3vkg6rq5lsh1mo5w0h
Астрагляды
0
68454
4191209
4176373
2022-08-21T12:09:39Z
Паўлюк Шапецька
37440
/* Асобы */
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|скасаваны = так
|статус = вёска
|беларуская назва = Астрагляды
|арыгінальная назва = Астраглядавічы
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява = Astrahlady, Prozar. Астрагляды, Прозар (1901-17).jpg
|подпіс = Астрагляды, сядзіба Прозараў
|lat_dir = |lat_deg = 51|lat_min = 47|lat_sec =
|lon_dir = |lon_deg = 30|lon_min = 09|lon_sec =
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Гомельская
|раён = Брагінскі
|сельсавет = Буркоўскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне = 1504
|ранейшыя імёны = Астраглядавічы
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons = Astrahliady
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 243033880
}}
'''Астрагля́ды'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Astrahliady}}, {{lang-ru|Острогляды}}) — былая [[вёска]] ў [[Брагінскі раён|Брагінскім раёне]] [[Гомельская вобласць|Гомельскай вобласці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіла ў склад [[Буркоўскі сельсавет|Буркоўскага сельсавета]].
Знаходзілася за 11 км на захад ад [[Брагін]]а, за 22 км ад чыгуначнай станцыі [[Хойнікі (станцыя)|Хойнікі]] (на галінцы Васілевічы — Хойнікі ад лініі [[Калінкавічы]] — Гомель), за 120 км ад [[Гомель|Гомеля]]. Ліквідавана [[20 жніўня]] [[2008]] года<ref>[http://pravo.by/pdf/2009-62/2009_62_9_21015.pdf «Об упразднении сельских населенных пунктов Брагинского района». Решение Брагинского районного Совета депутатов от 20 августа 2008 г. № 68] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20180317234647/http://pravo.by/pdf/2009-62/2009_62_9_21015.pdf |date=17 сакавіка 2018 }}{{Ref-ru}}</ref>.
== Геаграфія ==
На тэрыторыі [[Палескі дзяржаўны радыяцыйна-экалагічны запаведнік|Палескага радыяцыйна-экалагічнага запаведніка]]. Пасля [[Чарнобыльская аварыя|катастрофы на Чарнобыльскай АЭС]] і радыяцыйнага забруджвання жыхары (400 сем’яў) пераселены ў [[1986]] годзе ў чыстыя месцы.
Побач праходзіць [[аўтамабільная дарога]] [[Камарын]] — Хойнікі. Паблізу ёсць радовішчы гліны.
Планіроўка складалася з прасталінейнай вуліцы, арыентаванай з паўднёвага ўсходу на паўночны захад, да якой на захадзе далучалася кароткая скрыўленая вуліца, блізкая да мерыдыянальнай арыентацыі, а з поўдня да асноўнай далучалася скрыўленая вуліца. На поўдні і захадзе знаходзіліся адасобленыя будынкі. Жылыя хаты — драўляныя сядзібнага тыпу.
== Гісторыя ==
=== Вялікае Княства Літоўскае ===
[[File:Анатацыя прывілею 1504 г. пану Сямёну Фёдаравічу Палазовічу.png|thumb|left|Польскамоўная анатацыя «прывілею рускага» 1504 г. караля Аляксандра пану Сямёну Палазовічу на Хвойнікі і Астраглядавічы.]][[File:Запіс 1879 г. з Archiwum Prozorów i Jelskich.png|thumb|Запіс Браніслава Клечыньскага 1879 г. з Archiwum Prozorów i Jelskich.]]Найранейшая згадка пра Астрагляды (арыгінальная назва — Астраглядавічы<ref group="Заўв">У «Вялікім гістарычным атласе Беларусі» (Мінск: Белкартаграфія, 2009. Т. 1. С. 193) аўтары-укладальнікі падалі назву нібыта з яе варыянтам – Остроглядовичи (Глядовичи), што ёсць недарэчнасцю. Запазычана яна з выдадзенай Ю. Вольфам кнігі графа К. Ажароўскага (Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy od czternastego wieku. – Warszawa, 1895. S. 206), у якой узнікла памылка пры перадачы зместу каралеўскага ліста 1532 г. Тут побач згаданыя Hladowicze (а былі яшчэ Hładkowicze), Nowosielki, далей жа Chwojniki, Ostrodwory, хоць у арыгінале крыніцы побач названыя Хвоиники, Остроглядовичи, Новоселки (ёсць там і Углядковичи, што на тэрыторыі Украіны). Астрадворы ўтварыліся шляхам разрыву назвы Астра-глядавічы і далучэння да Астра- першага слова згадкі пра «''двор с пустовщинами у замку Киеве и на месте, и во Вручомъ''». Другая ж частка назвы ператварылася ў асобнае паселішча Глядавічы.</ref> ) датавана 3 днём чэрвеня 1504 года, калі кароль польскі і [[Вялікія князі літоўскія|вялікі князь літоўскі]] [[Аляксандр Ягелончык|Аляксандр]] сваім прывілеем, вылучыўшы іх і [[Хойнікі|Хвойнікі]] з усімі прылегласцямі з Брагінскай воласці, падараваў на вечныя часы за вайсковыя заслугі пану [[Сямёну Фёдаравічу Палазовічу]] («''Полазу Русаку, слаўнаму казаку''», як назваў яго польскі храніст XVI ст. [[Марцін Бельскі]]<ref>Kronika Marcina Bielskiego. T. II (Księga IV, V). /Wydanie Józefa Turowskiego. — Sanok, 1856. S. 950</ref>). Вядомая яна пакуль што з польскамоўнага вопісу архіву князёў Шуйскіх са збору «Archiwum Prozorów i Jelskich», што захоўваецца ў фондах Галоўнага архіва старых актаў у Варшаве<ref>Аrchiwum Główny Akt Dawnych w Warszawie. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich (далей: AGAD. APiJ). Sygn. 1. S. 3, 200. Sygn. 2. S. 78</ref>.[[File:Astrahlady, Prozar. Астрагляды, Прозар (I. Urubleŭski, 1891).jpg|міні|thumb|Палац Прозараў у Астраглядах. Малюнак Ігнацыя Врублеўскага. 1891 год.]]
Адміністрацыйна Астраглядавічы належалі спачатку да Брагінскай воласці [[Кіеўскае ваяводства|Кіеўскага ваяводства]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Уладальнікамі іх і Хвойнікаў ад пачатку XVI ст. і да 1860-х гадоў (маёнтка — да 1887 году) паслядоўна былі паны Палазовічы, князі Любецкія, паны Харлінскія, Абрамовічы (Абрагамовічы), Бжазоўскія, князі Шуйскія, паны Прозары<ref>Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 12 — 18</ref><ref group="Заўв">Насуперак таму, як уважаецца пачынаючы са слоўнікавага артыкула [[Аляксандр Ельскі|А. Ельскага]] (Ostrohlady // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich.— Warszawa, 1886. Т. VII. S. 690), князям Вішнявецкім і панам Ракіцкім Астрагляды ніколі не належалі.</ref>.
3-га сакавіка 1532 году кароль [[Жыгімонт I Стары|Жыгімонт Стары]] сваім лістом загадаў ваяводзе [[Андрэй Неміровіч|Андрэю Неміровічу]] маёнткі нябожчыка Сямёна Полазовіча (у іх ліку «''Хвойники, Остроглядовичи, Новоселки''»), якія той паспеў прыгарнуць да Кіеўскага замку, вярнуць яго зяцю князю Дзмітрыю Раманавічу Відыніцкаму<ref>Андрій Блануца. Земельні надання Сигізмунда І Старого на Українські землі Великого Князівства Литовського // Україна в Центрально-Східній Европі. — Київ: Інститут історії України НАНУ, 2008. № 8. С. 69 — 70</ref> (Любецкаму). Потым Астраглядавіцкі маёнтак князя Дз. Відыніцкага і яго жонкі Фенны Палазовічаўны згаданы ў дакуменце ад 6 кастрычніка 1541 году з запісам аб узаемных саступках грунтоў у ім і ў Брагінскіх добрах князя Аляксандра Міхайлавіча Вішнявецкага<ref>АGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 3, 4</ref>.[[File:Astrahlady, Prozar. Астрагляды, Прозар (1910).jpg|міні|thumb|left|Палац у Астраглядах. Фота каля 1912 г.]] У снежні 1556 году князь Дзмітры Любецкі, не жадаючы прызнаць віну «''людей моих села Остроглядовского о подране бчол и о збите людей монастырских''» (лыскоўскіх сялян кіеўскага Свята-Міхайлаўскага (Залатаверхага) манастыра), сцвярджаў , нібы «''тое село Остроглядовичи не ест у повете Киевского воеводства, але Троцкого повету, не повинен бых тут с того именя<ref name="АGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 4">АGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 4</ref> отказывати''»<ref>Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. С. 5, 37</ref>. 5 студзеня 1560 году князь Богуш Любецкі, ад імя свайго і маці-удавы княгіні Дзмітравай Любецкай, падаў судовы пратэст супраць князя Міхаіла Аляксандравіча Вішнявецкага, старосты чаркаскага, за тое, што людзі яго гвалтоўна ўварваліся ў межы астраглядавіцкія, дзеля ўласнай карысці палі разрабілі, пакасілі сенажаці і іншыя крыўды ўчынілі<ref name="АGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 4"/>.
Дачка князя Дзмітрыя і Фенны Любецкіх, сястра нябожчыка князя Богуша, таксама Фенна, пасля смерці мужа Мельхіёра Насілоўскага ўзяла шлюб з панам Шчасным Харлінскім гербу Бонча ды ў снежні 1568 году запісала на яго «''именя свое отчизные, дедизные, материстые у повете Киевскомъ лежачие, тоестъ… Хойники<ref group="Заўв">Гэта ці не першы вядомы выпадак выкарыстання ў пісьмовай крыніцы паланізаванай формы замест арыгінальнай назвы Хвойнікі.</ref>, Остроглядовичи, Новоселки…''»<ref>Архив Юго-Западной России (далей: Архив ЮЗР). Ч. 8. Т. 6. Акты о землевладении в Юго-Западной России XV—XVIII стст. — Киев, 1911. С. 224—227</ref>.
Напярэдадні падпісання акту Люблінскай уніі ўказам караля і вялікага князя [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]] ад 6 чэрвеня 1569 года Кіеўскае ваяводства (у тым ліку Астраглядавічы) было далучана да [[Карона Каралеўства Польскага|Кароны Польскай]]<ref>Volumina Legum. Tom II. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1859. S. 84 — 87; Падалінскі У. // Беларускі гістарычны агляд. — 2012. Т. 19. С. 329—337 (Рэцэнзія на кн.: Litwin H. Równi do równych: kijowska reprezentacja sejmowa 1569—1648. — Warszawa, 2009)</ref>.
=== Карона Каралеўства Польскага ===
У 1570 – 1590-я гады добра Астраглядавічы пана Шчаснага Харлінскага шматразова згаданыя ў судовых справах з-за нанесеных ім брагінскімі падданымі князёў Вішнявецкіх маёмасных стратаў, з-за ўчыненага гвалту над людзьмі. 25 сакавіка 1579 года кароль [[Стэфан Баторы]] нават даслаў ліст княгіні-удаве Аляксандравай Вішнявецкай, у якім загадаў, каб яе людзі не ўдзіраліся ў дзедзічныя грунты астраглядавіцкія пана Ш. Харлінскага<ref>AGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 5—15</ref>. У датаваным 13 днём сакавіка месяца 1581 года дакуменце паведамляецца, што пан земскі пісар кіеўскі Дзмітры Ялец надзелены паўнамоцтвамі ў справе размежавання добраў Астраглядавічаў, [[Плоскае (Хойніцкі раён)|Плоскага]], [[Варацец|Варатца]] пана падкаморага кіеўскага Шчаснага Харлінскага з уладаннямі князя Міхаіла Вішнявецкага, кашталяна брацлаўскага, местам Брагін, сёламі Глухавічы, [[Губарэвічы|Губаровічы]], [[Бабчын]]<ref>Руська (Волинська) метрика [Текст] : регести документів Коронної канцелярії для укр. земель (Волинське, Київське, Брацлавське, Чернігівське воєводства) 1569-1673 / Держ. ком. арх. України, Центр. держ. істор. арх. України, м. Київ, Ін-т укр. археографії та джерелознавства ім. М. С. Грушевського НАН України, Генер. дирекція держ. арх., Голов. арх. давніх актів ; ред. і упоряд Г. Боряк [та ін.] ; передм. П. К. Грімстед. — Київ, 2002. С. 301—302</ref>. У 1598 году сойм прызначыў Ш. Харлінскага адным з камісараў у справе размежавання ''ziemie Kiiowskiey'' Кароны і [[Мазырскі павет (Вялікае Княства Літоўскае)|Мазырскага павета]] ВКЛ<ref>Constitucię seymu walnego Koronnego Warszawskiego, MDXCVIII. — W Krakowie, w Architypografiiey Króla Ie<sup>o</sup> M. y Kościelney, Lazarzowey, MDXCVIII. S. 20; Volumina Legum. S. 372</ref>. У актах трыбунальскіх што да Кіеўскага ваяводства, у дакуменце ад 22 чэрвеня 1600 году засведчаная нязгода пана Шчаснага Харлінскага з тым, як размежаваныя грунты яго Астраглядавічаў, Навасёлак, Хвойнікаў з прыналежнымі князю Адаму, сыну Аляксандра, Вішнявецкаму сёламі [[Мікулічы (Брагінскі раён)|Мікулічы]], Веляцін, Лісцвін, а таксама яго [[Багушы (Брагінскі раён)|Багушэвічаў (Багушоў)]], Плоскага, Паселічаў, Хвойнікаў, [[Навасёлкі (Хойніцкі раён)|Навасёлак]] з прыналежнымі князю Міхаілу, сыну Міхаіла, Вішнявецкаму Глухавічамі, [[Бабчын]]ам, з тым, як падзеленыя дубровы, урочышчы, з папсаваннем старых памежных знакаў<ref>Źródła dziejowe (далей: ŹD). T. XXI. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. X. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław) / Opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego. — Warszawa, 1894. S. 57</ref>.
[[File:Брагін на мапе 1613 г.jpg|thumb|left|Астрагляды (Астраглядавічы) на карце ВКЛ 1613 г. (фрагмент).]][[File:Astrahlady, Prozar. Астрагляды, Прозар (1910) (2).jpg|міні|thumb|Госці Альгерда і Ванды Гардзялкоўскіх каля палаца ў Астраглядах. 1912 г.?]]20 чэрвеня 1600 года падкаморы Ш. Харлінскі выдаў сыну свайму Мікалаю ''zapis wieczysty'', 26 чэрвеня ў Люблінскім трыбунале прызнаны, на двор Астраглядавічы з прыналежнымі да яго «прыселкамі» — сёламі Астраглядавічы, Хойнікі, Вялікі Бор, Дворышча, Храпкаў і яшчэ дзевяцю паселішчамі, а таксама на двор з 5 часткай з сямі пляцаў у Кіеве<ref>ŹD. T. XXI. S. 60; AGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 46 — 47</ref>. З імёнамі сужэнства Мікалая і Гэлены (Гальшкі) Харлінскіх звязана заснаванне яшчэ да 1622 году касцёла ў Астраглядавічах і стварэнне найбольш ранняй у рэгіёне каталіцкай парафіі. Першым з вядомых настаяцелем быў ксёндз Станіслаў Зданоўскі<ref>AGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 51; гл. таксама [http://hojniki.ucoz.ru/index/kascjol_u_astragl/0-451 Прозараўскія мясціны ў Астраглядах]</ref>. Недзе ў гэты ж час Астрагляды апынуліся ў складзе [[Оўруч|Оўруцкага]] павета. У 1623 годзе ўдава Гальшка Мікалаевая Харлінская судзілася з сваякамі Харлінскімі за іх наезд на замак Астраглядаўскі<ref group="Заўв">Выяву замка ў Астраглядавічах бачым і на карце Вялікага Княства Літоўскага 1613 года.</ref>, вёску Астраглядавічы, на мястэчка Новы Харленж (Хойнікі), вёску Хойнікі і інш<ref>ŹD. T. XXI. S. 637</ref>. 11 лютага 1627 года яна склала тэстамэнт, паводле якога добра Астраглядавічы пераходзілі ў пасэсію да яе зяця [[Мікалай Абрамовіч|Мікалая Абрагамовіча]], ваяводзіча смаленскага<ref>AGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 56</ref>. У 1628 годзе пан М. Абрагамовіч з пятнаццаці дымоў ў Астраглядавічах плаціў па 3 злотых, з 2-х агароднікаў па 1 злотаму і 6 грошаў<ref>Архив ЮЗР. Ч. 7. Т. 1. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 396—397</ref>. Пры гэтым яму яшчэ доўга давялося ўлагоджваць спадчынныя і проста маёмасныя непаразуменні з іншымі Харлінскімі — панамі Станіславам, Юрыем і Шчасным, а таксама з панам Мадлішэўскім, з якім пані Гальшка ўзяла шлюб.[[File:Astrahlady, Prozar. Астрагляды, Прозар (1910) (4).jpg|міні|thumb|left|Альгерд і Ванда Гардзялкоўскія сярод руінаў палаца, які меркавалі аднавіць. Каля 1912 г.]]
[[Файл:Афіцына ў Астраглядах. Фота У. Смольскага.jpg|thumb|Афіцына ў Астраглядах. Стрэлкай пазначанае месца бяроставай гідраізаляцыі. Фота Уладзіміра Смольскага. 2021 г.]][[Файл:Гідраізаляцыя ў будынку афіцыны.jpg|thumb|Гідраізаляцыя ў будынку афіцыны. Здымак У. Смольскага. 2021 г.]]Дзеля ўтрымання ў Астраглядах касцёла і плябана на іх сталы прыбытак Мікалаем і Гальшкай Харлінскімі раней была запісана вёска Багушы. Але спадчыннік маёнтку, зяць іх, пан Мікалай Абрамовіч, кальвініст, відавочна, не ўважаў той запіс абавязковым да выканання. Таму маем справу ад 6 чэрвеня 1635 года ксяндза Заклічынскага, плябана астраглядаўскага, якая разглядалася не адно ў Кіеўскім гродзе, але і ў каронным Люблінскім трыбунале. М. Абрамовіч, як высвятляецца, наслаў на добра Багушы сваіх людзей, каб яны ўчынілі там розныя гвалты і рабункі<ref>AGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 37</ref>. У актавай кнізе Жытомірскага гродзкага суда 1635 года са слоў вознага сказана, што з-за няўплаты [[чопавае|чопавага]] падатку ён «''Перши позовъ по его милостъ пна Абрамовича, воеводича смоленъского, до села Оcтроглядовичъ, маетности его милости, того року и дня деветнастого мца сепътемъбра однеслъ и въ дворе тамошнимъ урядникови в руки одъдалъ''»<ref>Акти Житомирського гродського уряду: 1590 р., 1635 р. / В. М. Мойсієнко. – Житомир, 2004. № 40</ref>. Валодаў маёнткам М. Абрамовіч і ў 1639 годзе, калі заставіў Астраглядавічы гданьскаму мешчаніну Ежаму Гэўлу за 33 600 злотых, і ў канцы 1641 года, калі вяртаў доўг сыну нябожчыка Ісааку Гэўлу. Уражанне такое, нібы генерал артылерыі ВКЛ М. Абрамовіч ці не кожны раз пазычаў грошы дзеля таго, каб аддаваць папярэднія даўгі то дзяржаве, то прыватным асобам, застаўляючы Астрагляды<ref>Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. С. 14—15, 35—36</ref>.
24 снежня 1642 года ад імя пана Мікалая Абрамовіча, кашталяна мсціслаўскага, складзены запіс ''wieczystej przedarzy'' пагразлых у даўгах добраў Астраглядавічы і Хойнікі праваслаўнаму пану Максіміліяну Бразоўскаму, падстолію кіеўскаму, пра што пан Лукаш Мадлішэўскі выказваў клопат яшчэ ў лісце ад 29 чэрвеня 1641 году<ref>AGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 67</ref>.
З запісу ў абозным дзённіку польнага гетмана ВКЛ князя [[Януш Радзівіл (1612—1655)|Януша Радзівіла]] ад 26 ліпеня 1649 года вядома, што паказачаны селянін Улас з Астраглядавічаў, спайманы ў сваёй хаце за дзень да таго, прызнаў: далучыўся ён да казакоў, як тыя летась ішлі ў Літву, быў у Бабруйску і Быхаве ў палку Гаркушы; а пра казакоў паведаміў, што трое заходзілі ў іхнае сяло яшчэ «''ў мінулую суботу''»<ref>Джерела з історії Національно-визвольної війни українського народу 1648 – 1658 рр. Т. 1 (1648 – 1649). – Київ, 2012. С. 296</ref>.
26 чэрвеня 1664 года дачка нябожчыка [[Максіміліян Бжазоўскі|Максіміліяна Бразоўскага]], берасцейскага ваяводы, пані Зофія перапісала спадчынныя маёнткі ў Кароне (Астраглядавічы з Хойнікамі таксама) і Берасцейшчыне на свайго мужа-католіка князя [[Канстанцін Ян Шуйскі|Канстанціна Яна Шуйскага]]<ref>AGAD. АРіJ. Sygn. 1. S. 69</ref>. Тады Шуйскія ўпершыню набылі добра ў Кіеўскім ваяводстве ды трымалі іх каля паўтары сотні гадоў. 5 чэрвеня 1682 года ксёндз Дамінік Бэркіновіч, прэзідэнт касцёлу Астраглядавіцкага, закону св. Дамініка, засведчыў, што касцёл прыняў абавязак адпраўляць па тры святыя імшы на тыдзень, за што князь Шуйскі на яго ўтрыманне зноў саступіў вёску Багушы. 14 студзеня наступнага 1683 года харунжы берасцейскі князь Канстанцін Шуйскі ў маёнтку Тэрэбунь склаў айцам-дамініканам астраглядаўскім фундуш, паводле якога абяцаў касцёл у Астраглядавічах wystawić і вёску Багушы з грунтам і ўсялякімі пажыткамі на іх запісаць<ref>АGAD. АРіJ. Sygn. 1. S. 37</ref>. Паводле люстрацыі падымнага падатку Оўруцкага павета Кіеўскага ваяводства 1683 года, з 10 дымоў у Астраглядавічах князя Шуйскага выплачвалася 9 злотых. А яшчэ ў вёсцы было 9 дымоў, якія належалі баярам (асабіста вольным слугам)<ref>Архив ЮЗР. Ч. 7. Т. 1. С. 489. Другі пабор — 9 злотых з 9 дымоў (С. 506)</ref>. 2 мая 1697 года ў Оўруцкі гродзкі суд астраглядаўскім земянінам панам Аляксандрам Галаскім ад імя князя Дамініка Шуйскага, харунжага берасцейскага, была пададзена скарга, у якой сцвярджалася, што казацкага палку Ярэмы сотнік Лабада, аніяк не паважаючы вайсковыя артыкулы і права паспалітае, наехаў на двор Астраглядаўскі пана Дамініка году 1697 дня 10 лютага месяца, а наехаўшы, валоў, коней, авечак, свіней і дабро ўсякае пазабіраў<ref>Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. С. 26, 36</ref>.
[[File:Ікона Маці Божая Снежная.png|thumb|left|Ікона Маці Божая Снежная з Астраглядаў (?), другая палова XVIII ст.<ref group="Заўв">Аляксандр Адамавіч Ярашэвіч некалі задаваўся пытаннем: а ці не старая гэта алтарная ікона, якая пасля зачынення 19 ліпеня 1865 г. каталіцкай капліцы ў Юравічах, была перададзеная ў Астраглядаўскі касцёл?.. http://media.catholic.by/nv/n24/art3.htm . Паводле акту ад 31 мая 1967 г., падпісанага дырэктарам Дзяржаўнага мастацкага музея БССР пані Аладавай (Е. Аладовой), параметры іконы адпавядаюць той, што атрыманая з в. Сялец, таксама Брагінскага раёна. У картатэцы музея, аднак, запісана, што абраз нібыта паходзіць з маёнтку Патонаў (з двара Гарадзішча?). І якімі ж былі шляхі іконы?..</ref>]]У 1740-я гады і надалей Астраглядавіцкі касцёл аб'ядноўваў рыма-каталіцкую парафію ў Оўруцкім дэканаце Кіеўскай дыяцэзіі, да якой належалі жыхары (у асноўным шляхта) з мястэчак Астраглядавічы<ref group="Заўв">Астраглядавічы тут названыя «мястэчкам» дзеля таго хіба, што былі цэнтрам парафіі, бо адпаведнага статусу, у адрозненне ад Брагіна і Хойнікаў, не мелі.</ref>, Хойнікі, Брагін, вёсак Храпкаў, Руднае, Дворышча, Стралічаў, Вялікі Бор, Рудня Вялікаборская, Паселічы, Багушы, Сялец, Крыўча, Рудакоў, Лісцвін, Мікулічы, Шкураты, Рудня Удалёўская, Буда Удалёўская, Глухавічы, Губарэвічы, Краснаселле, Масаны, Баршчоўка, Аравічы<ref>Ks. Orłowski K. N. Defensa biskupstwa y dyecezyi Kiiowskiey. — Lwów, 1748. S. 148</ref>. На 1777 г. парафія, паводле графа Дз. Талстога, налічвала 252 верных<ref>Le Catholicisme Romain en Russie. Études historiques par M. le comte Dmitry Tolstoy. Tome premier. – Paris, 1863. P. 478</ref>.
У 1753 годзе князем Шуйскім запісаны фундуш Астраглядавіцкай уніяцкай Свята-Троіцкай царкве<ref>НГАБ у Мінску. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 573. А. 63</ref>.
На 1754 год у Астраглядавічах было 48 двароў (×6 — каля 288 жыхароў), з якіх «do grodu» (Оўруцкага замку) выплачвалася 7 злотых, 13 з паловай грошаў, «na milicję» (на вайсковыя патрэбы павета і ваяводства) 29 злотых і 24 грошы<ref>Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. /Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 192; гл. таксама: С. 13—15, 20—22</ref>. Паводле перапісаў яўрэйскага насельніцтва 1765, 1778 і 1784 гадоў у Астраглядавічах жылі адпаведна 7, 5 і 4 чалавекі (głowy), плацельшчыкі пагалоўшчыны, якія належалі да Хойніцкага кагалу<ref>Архив ЮЗР. Ч. 5. Т. 2. Переписи еврейского населения в юго-западном крае в 1765—1791 гг. — Киев, 1890. С. 301, 391, 710</ref>.
13 ліпеня 1791 г. варшаўская «Gazeta narodowa i obca» змясціла паведамленне пра тое, як 12 чэрвеня патрыёты Рэчы Паспалітай, госці Караля і Людзвікі Прозараў з Мазырскага, Оўруцкага і Рэчыцкага паветаў бралі ўдзел у святочнай імшы з нагоды прыняцця [[Канстытуцыя 3 мая 1791 года|Канстытуцыі 3 мая]], пакліканай умацаваць і выратаваць гаротную Айчыну. Урачыстасць адбылася ў Астраглядаўскім парафіяльным касцёле Унебаўзяцця Найсвяцейшай Панны Марыі. Казань, прымеркаваную да падзеі, прамовіў ксёндз-пробашч Францішак Глінскі. Па яе заканчэнні ўсе прысутныя, пад няспынныя гарматныя салюты, праспявалі гімн Te Deum laudamus (Цябе, Бога, услаўляем) <ref>Gazeta narodowa y obca. № LVI. 13 lipca 1791; гл.: [http://hojniki.ucoz.ru/index/1791/0-363 Хойнікшчына]</ref>.
=== Расійская імперыя ===
[[File:Астрагляды на плане Генеральнага межавання Рэчыцкага павету 1797 г.png|міні|thumb|Астрагляды (Астраглядавічы) на схематычным плане Рэчыцкага павета 1800 г.]]Пасля [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793) Астраглядавічы — у межах Чарнігаўскага намесніцтва (губерні), з 1796 года ў складзе тэрытарыяльна ўпарадкаванага [[Рэчыцкі павет (Расійская імперыя)|Рэчыцкага павета]] Маларасійскай, а з 29 жніўня 1797 года [[Мінская губерня|Мінскай губерні]] [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]]<ref>Насевіч, В., Скрыпчанка, Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. – Т. 6. Кн. 1. – Мінск: БелЭн, 2001. C. 181–182</ref>. У рэвізіі 1795 г. запісана, што Астраглядавічы Людвікі з Шуйскіх Прозар былі здадзены ў «арэндную пасэсію» Яну, сыну Уладзіслава, Ястржэмбскаму тэрмінам на 3 гады (з 02.04.1794 да 02.04.1797) за 1 833 дукаты і 6 злотых польскіх<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 59. А. 208; Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). – Минск, 2018. С. 71</ref>.
[[File:Smuglewicz Prozor Family.jpg|міні|thumb|left|Ф. Смуглевіч. Сям'я Прозараў (1789)]][[Файл:Бліскучы канцэрт, прысвечаны Тэклі Прозар, народжанай графіні Ракіцкай. 1833 г.jpg|thumb|Тытульны аркуш Канцэрту для фартэпіяна, прысвечанага Тэклі Прозар, народжанай графіні Ракіцкай. 1833 г.]][[File:Запіс аб смерці і пахаванні Юзафа Дашчынскага.png|thumb|Запіс аб смерці і пахаванні ў Астраглядах Юзафа Дашчынскага.]]У шляхецкай рэвізіі 1811 года эканомам фальварка Астраглядаўскага названы Юзаф Парыкевіч<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 263. А. 248</ref>. Пасля смерці жонкі Людвікі і свайго вяртання з няволі ў 1829 годзе К. Прозар уступіў ва ўладанне маёнткамі, хоць вельмі хутка запісаў іх на сыноў Уладзіслава і Юзафа. Уважаецца, што менавіта Уладзіслаў, жанаты з Тэкляй Ракіцкай, якому дасталіся Астрагляды, ініцыяваў ўзвядзенне тут мураванага палаца ў стылі ампір паводле праэкту Генрыка Марконі<ref>Кулагін А. Астраглядская сядзіба. // Габрусь Т. Страчаная спадчына / Т. Габрусь, А. Кулагін, Ю. Чантурыя, А. Квітніцкая, М. Ткачоў – Мінск: Полымя, 1998. С. 176</ref><ref group="Заўв">А. Кулагін памылкова назваў сына К. Прозара Уладзімірам.</ref>. Спачыў абозны, паводле запісу ў метрычных кнігах Астраглядаўскага касцёла, 20 кастрычніка (1 лістапада) 1841 года<ref>Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. С. 17</ref>
29 жніўня 1844 года ў двары Астраглядавіцкім спачыў, а 31 жніўня быў пахаваны 70-гадовы мэтр музыкі шляхетны [[Юзаф Дашчынскі]]<ref>НГАБ. Ф. 1089. Воп. 1. Спр. 3. А. 33адв.</ref>. Згодна з інвентаром таго ж 1844 года, Астрагляды належалі да маёнтку Хойнікі, гаспадаром якога быў малодшы сын Караля Прозара Уладзіслаў. Пасля двара ў [[Сігневічы|Сігневічах]], ад сярэдзіны XIX ст. карціна «Сям’я Прозараў», напісаная з ініцыятывы і на замову самога К. Прозара знакамітым мастаком Францішкам Смуглевічам у 1789 годзе, пэўны час знаходзілася ў Астраглядаўскім палацы пана Уладзіслава і яго нашчадкаў<ref>Michalczyk Z. Franciszek Smuglewicz, Jan Chrystian Kampsetzer i pamięć synów o Józefie Prozorze. // Biuletyn Historii Sztuki. Rocznik LXXVI. – Warszawa, 2014. Nr 2. S. 197 – 217</ref><ref group="Заўв">Хто ёсць хто на карціне? У цэнтры партрэт бацькі – віцебскага ваяводы Юзафа Прозара, побач злева абозны Караль прамаўляе верш Францішка Карпінскага, прысвечаны нябожчыку, па другі бок [[File:Zamoście, Jelski. Замосьце, Ельскі (1910-14).jpg|thumb|left|Карціна Сям'я Прозараў у музеі сядзібы Замосьце А. Ельскага (1910 – 1914)]]партрэта яго сярэдні брат Ігнацы і жонка Людвіка Канстанцыя, каля яе старэйшая дачка Юзэфа, злева малодшая Марыяна, крайні злева швагер Францішак Букаты, сакратар пасольства Рэчы Паспалітай у Лондане, побач малодшы брат Караля Антоні (адзіны ў сармацкім строі). Швагра Станіслава Ельскага (з падачы яго праўнука Яна Ельскага, блыталі раней з Антоніем, гл.: Tadeusz Mikulski. Karpinsciana w Archiwum Prozorów. // Pamiętnik Literacki: czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej. – Wrocław, 1950. 41/2. S. 509; Федорук А. Т. Старинные усадьбы Берестейщины / А. Т. Федорук; ред. Т. Г. Мартыненко. – 2-е изд. – Минск: БелЭн, 2006. С. 202) тут, як пераканаўча давёў Збігнеў Міхальчык, няма. Цікава заўважыць, што прысутныя на палатне дочкі Юзэфа і Марыяна (з распазнаваннем дзяцей таксама існавала праблема), у адрозненне ад дарослых, пісаныя не з натуры, народжаныя 13 чэрвеня 1786 г. і 23 кастрычніка 1787 г. w Poniemuniu, атрымалі імёны ў гонар адпаведна бацькі Караля і маці Людвікі. Народжаны ў Хойніках 23 кастрычніка ў год стварэння карціны сын іменаваны ізноў жа, у гонар дзядка-ваяводы, Юзафам.</ref><ref group="Заўв">Улічыўшы перспектыву страты Канстанцінам Прозарам Астраглядаўскай фартуны, карціну набыў адзін з сваякоў Прозараў, энцыклапедыст [[Аляксандр Карлавіч Ельскі|Аляксандр Ельскі]] з [[Замосце (Пухавіцкі раён)|Замосця]] Ігуменскага павета, а яго сын Ян вывез палатно ў гады Першай сусветнай вайны да Варшавы. У 1929 г. ён перадаў твор на захаванне ў Нацыянальны музей, які пасля Другой сусветнай вайны і набыў яго для сваёй калекцыі.</ref>. У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засведчана, што 356 жыхароў сяла Астраглядавічы абодвух полаў з'яўляліся прыхаджанамі Свята-Троіцкай царквы, 21 мужчына і 22 жанчыны з сяла, 10 мужчын і 9 жанчын з фальварка былі парафіянамі Астраглядавіцкага касцёла Унебаўзяцця Найсвяцейшай Панны Марыі<ref>Расійскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 381, 700</ref>.
18 верасня 1860 года Астрагляды наведаў праваслаўны архіепіскап мінскі і бабруйскі Міхаіл Галубовіч, запіс якога засведчыў, што ў палацы тады жыла сям'я рэчыцкага маршалка Мечыслава, сына Уладзіслава, Прозара: «''Па абедзе я ад’ехаў у Астраглядавічы [з Хойнікаў]. Заспеў там толькі гаспадыню дома, жонку маршалка пані Прозараву, яе матку Аскеркаву, брата, глухога і барадатага, Эміля Аскерку, і валынскага Прозара. Вельмі гасцінна быў прыманы''»<ref>Янушкевіч Я. Дыярыюш з XIX стагоддзя. Дзённікі Міхіла Галубовіча як гістарычная крыніца / Я. Янушкевіч – Мінск: Хурсік, 2003. С. 124, 256</ref>.
У парэформенны перыяд сяло – у Мікуліцкай воласці. З 1864 года арганізавана народная вучэльня. У спісе прыходаў і прычтаў па чатырох благачынных акругах (у межах Рэчыцкага павета) Мінскай епархіі на 1876 год у складзе прычту Троіцкай царквы названыя настаяцель а. Дамецій Ляляўскі, в. а. штатнага псаломшчыка Іван Пігулеўскі, просфірня Дар'я Грыгаровіч. Да прыходу, акрамя сяла Астрагляды, належалі вёскі Вязок, Дуброўнае, Плоскае, Шчарбіны, Варацец (прозараўскі), Бакуны, Багушы<ref>Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 459</ref>. У 1879 годзе царкоўны прыход налічваў 812 верных мужчынскага і 852 жаночага полу<ref>Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 117</ref>. Паводле А. Ельскага, у 1885 годзе Астраглядаўскі маёнтак, калі ім валодаў Канстанцін, сын Мечыслава, Прозар, быў прададзены<ref>Słownik geograficzny Krółewstwa Polskiego і innych krajów słowiańskich. – Warszawa, 1886. T. VII. S. 690</ref>. Каля 1895 года парафія Астраглядаўскага касцёла, якая абыймала вялікую тэрыторыю, налічвала 3230 верных<ref>Кароль М. М. Перавод у праваслаўе на тэрыторыі беларускіх губерняў у сярэдзіне 1860-х – 1905 г.: палітыка ўрада і адносіны насельніцтва. Магістарская дысертацыя. – Мінск, 2017. С. 87</ref>. Згодна з перапісам 1897 года, у сяле дзейнічалі царква, касцёл, капліца, народная вучэльня, хлебазапасны магазін, вятрак, карчма. Побач быў аднайменны фальварак. На 1904 год сярод зямельных уласьнікаў Мінскай губерні, якія мелі 500 і болей дзесяцін, названы ўладальнік маёнтку Астрагляды спадчынны дваранін Валерыян Рафаілавіч Рыбнікаў<ref>Памятная книжка Минской губернии на 1904 г. – Минск: Издание Минского губернского статистического комитета, 1903. Приложение. С. 58</ref>. Уладальнікам 1 746 дзесяцін зямлі ў Астраглядах «Список землевладельцев Минской губернии 1911 г.» называе Аляксандра Іванавіча Цямніцкага<ref>Список землевладельцев Минской губернии. 1911. – Минск: Мин. губ. стат. ком., 1911. С. 3</ref>. У 1912 г. «па найвысачэйшаму дазволу» маёнтак Астрагляды набыў Альгерд Гардзялкоўскі, апошні іх прыватны ўладальнік<ref>Aftanazy R. Dzieje rezydencji na dawnych Kresach Rzeczypospolitej. Tom 11. Województwo kijowskie oraz uzupełnienia do tomów 1–10. /R. Aftanazy – Wrocław; Warszawa; Kraków: Zakład Narodowy imienia Ossolinskich Wydawnictwo, 1997. S. 280; Кулагін А. Астраглядская сядзіба. С. 176</ref>.
=== Найноўшы час ===
[[Файл:Astrahlady, Uniebaŭziaćcia. Астрагляды, Унебаўзяцьця (1914).jpg|thumb|left|Касцёл]][[Файл:Astrahlady, Uniebaŭziaćcia. Астрагляды, Унебаўзяцьця (1914) (2).jpg|thumb|Інтэр'ер касцёла]]9 лютага 1918 г., яшчэ да падпісання [[Брэсцкі мір|Берасцейскай мірнай дамовы]] з бальшавіцкай Расіяй (3 сакавіка), Германія перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Астрагляды, аднак, апынуліся ў складзе часова створанай 15 чэрвеня Палескай губерні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка – у Мазыры. Прычым, старастай (губернатарам) гетман [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]] [[Павел Скарападскі]] прызначыў былога ўладальніка маёнтку Гарадзішча, галаву Рэчыцкай павятовай управы Пятра Аскаравіча Патона. Ад 18 мая тут дзейнічала "варта Украінскай Дзяржавы"<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917 – 1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. – Минск: Современная школа, 2011. С. 92 – 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. – 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 – січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. – Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286 – 296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918 – 1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья. С. 85</ref>. Падчас акупацыі ў 1918 годзе германскімі войскамі партызанскі атрад пад камандаваннем Ф. І. Скараходава (выхадца Брагіна) разграміў створаную тут камендатуру.
1 студзеня 1919, згодна з пастановай І з'езду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам з іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]].
З 8 снежня 1926 года па 1987 год цэнтр [[Астраглядаўскі сельсавет|Астраглядаўскага сельсавета]] Брагінскага раёна [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай]], з 9 чэрвеня 1927 года [[Гомельская акруга|Гомельскай]] (да 26 ліпеня 1930 года) акруг, з 20 лютага 1938 года [[Палеская вобласць|Палескай]], з 8 студзеня 1954 года [[Гомельская вобласць|Гомельскай]] абласцей.
У 2-й палове 1920-х гадоў арганізаваны саўгас «Астрагляды», дзейнічалі пачатковая школа, хата-чытальня, аддзяленне спажывецкай кааперацыі, сельскагаспадарчае крэдытнае таварыства. У 1930 годзе арганізаваны [[калгас]] імя Варашылава, працавалі 2 гамарні, цыркулярка, [[вятрак]] (з 1928 года), сталярная майстэрня (з 1930 года).
Падчас [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] партызаны ў сярэдзіне ліпеня [[1943]] года разграмілі гаспадарчую базу акупантаў, якая месцавалася ў вёсцы. Карнікі забілі 23 жыхара. На франтах і ў партызанскай барацьбе загінулі 389 жыхароў вёскі, у памяць пра якіх у 1967 годзе ў цэнтры вёскі пастаўлены абеліск. У 1962 годзе да вёскі далучана суседняя вёска Двор Астрагляды, мястэчка Папаратнае. Была цэнтрам саўгаса «Астрагляды», месцаваліся сярэдняя школа, клуб, фельчарска-акушэрскі пункт, дзіцячыя яслі.
== Насельніцтва ==
* 1850 год — 56 двароў, 380 жыхароў.
* 1885 год — 71 двор, 403 жыхара.
* 1897 год — 123 двары, 720 жыхароў (паводле перапісу).
* 1908 год — 130 двароў, 860 жыхароў. У фальварку — 2 двары, 26 жыхароў.
* 1959 год — 897 жыхароў (паводле перапісу). У аднаіменным пасёлку — 250 жыхароў.
* 1986 год — жыхары (400 сем’яў) пераселены.
* 2004 год — жыхароў няма.
== Славутасці ==
* [[Сядзібна-паркавы ансамбль Прозараў (Астрагляды)|Сядзібна-паркавы ансамбль Прозараў]] (XIX ст.)
=== Страчаная спадчына ===
* Касцёл (пачатак XX ст., драўляны) — помнік архітэктуры [[Эклектыка (архітэктура)|эклектыкі]].
== Асобы ==
* [[Юзаф Дашчынскі|Юзаф Даміанавіч Дашчынскі]] (1774, Вільня — 1844, двор Астраглядавічы) — піяніст, кампазітар, дырыжор, кіраўнік аркестра.
* [[Дзяменцій Пятровіч Кардаш]] (1904-?) — беларускі настаўнік, гісторык.
* [[Яўхім Львовіч Бельман]] (1906—1977) — савецкі беларускі неўрапатолаг<ref>[http://slonimsmc.grodno.by/museum/Histori%20med/Belarus/Ludi/Belman.htm]</ref>.
* [[Вячаслаў Пятровіч Палескі]] (сапр. Станкевіч; 1912—1971) — беларускі драматург, заслужаны дзеяч культуры БССР (яго імем названа Бабчынская сярэдняя школа Хойніцкага раёна, дзе ён вучыўся).
* [[Іван Дзмітрыевіч Сіраж]] (1933-?) — [[Герой Сацыялістычнай Працы]].
== Заўвагі ==
<references group="Заўв"/>
{{Зноскі|2}}
== Літаратура ==
* Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т.1, кн.1. Гомельская вобласць/С. В. Марцэлеў; Рэдкалегія: Г. П. Пашкоў (галоўны рэдактар) і інш. — Мн.: Белэн, 2004. 632с.: іл. Тыраж 4000 экз. ISBN 985-11-0303-9 ISBN 985-11-0302-0
== Спасылкі ==
* {{Commons|Category:Astrahliady}}
{{Брагінскі раён}}
[[Катэгорыя:Прозары]]
[[Катэгорыя:Гардзялкоўскія]]
fnqfd4zyqgczmpqytoksq2gdwx0uaoa
4191212
4191209
2022-08-21T12:25:29Z
Паўлюк Шапецька
37440
/* Страчаная спадчына */
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|скасаваны = так
|статус = вёска
|беларуская назва = Астрагляды
|арыгінальная назва = Астраглядавічы
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява = Astrahlady, Prozar. Астрагляды, Прозар (1901-17).jpg
|подпіс = Астрагляды, сядзіба Прозараў
|lat_dir = |lat_deg = 51|lat_min = 47|lat_sec =
|lon_dir = |lon_deg = 30|lon_min = 09|lon_sec =
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Гомельская
|раён = Брагінскі
|сельсавет = Буркоўскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне = 1504
|ранейшыя імёны = Астраглядавічы
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons = Astrahliady
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 243033880
}}
'''Астрагля́ды'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Astrahliady}}, {{lang-ru|Острогляды}}) — былая [[вёска]] ў [[Брагінскі раён|Брагінскім раёне]] [[Гомельская вобласць|Гомельскай вобласці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіла ў склад [[Буркоўскі сельсавет|Буркоўскага сельсавета]].
Знаходзілася за 11 км на захад ад [[Брагін]]а, за 22 км ад чыгуначнай станцыі [[Хойнікі (станцыя)|Хойнікі]] (на галінцы Васілевічы — Хойнікі ад лініі [[Калінкавічы]] — Гомель), за 120 км ад [[Гомель|Гомеля]]. Ліквідавана [[20 жніўня]] [[2008]] года<ref>[http://pravo.by/pdf/2009-62/2009_62_9_21015.pdf «Об упразднении сельских населенных пунктов Брагинского района». Решение Брагинского районного Совета депутатов от 20 августа 2008 г. № 68] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20180317234647/http://pravo.by/pdf/2009-62/2009_62_9_21015.pdf |date=17 сакавіка 2018 }}{{Ref-ru}}</ref>.
== Геаграфія ==
На тэрыторыі [[Палескі дзяржаўны радыяцыйна-экалагічны запаведнік|Палескага радыяцыйна-экалагічнага запаведніка]]. Пасля [[Чарнобыльская аварыя|катастрофы на Чарнобыльскай АЭС]] і радыяцыйнага забруджвання жыхары (400 сем’яў) пераселены ў [[1986]] годзе ў чыстыя месцы.
Побач праходзіць [[аўтамабільная дарога]] [[Камарын]] — Хойнікі. Паблізу ёсць радовішчы гліны.
Планіроўка складалася з прасталінейнай вуліцы, арыентаванай з паўднёвага ўсходу на паўночны захад, да якой на захадзе далучалася кароткая скрыўленая вуліца, блізкая да мерыдыянальнай арыентацыі, а з поўдня да асноўнай далучалася скрыўленая вуліца. На поўдні і захадзе знаходзіліся адасобленыя будынкі. Жылыя хаты — драўляныя сядзібнага тыпу.
== Гісторыя ==
=== Вялікае Княства Літоўскае ===
[[File:Анатацыя прывілею 1504 г. пану Сямёну Фёдаравічу Палазовічу.png|thumb|left|Польскамоўная анатацыя «прывілею рускага» 1504 г. караля Аляксандра пану Сямёну Палазовічу на Хвойнікі і Астраглядавічы.]][[File:Запіс 1879 г. з Archiwum Prozorów i Jelskich.png|thumb|Запіс Браніслава Клечыньскага 1879 г. з Archiwum Prozorów i Jelskich.]]Найранейшая згадка пра Астрагляды (арыгінальная назва — Астраглядавічы<ref group="Заўв">У «Вялікім гістарычным атласе Беларусі» (Мінск: Белкартаграфія, 2009. Т. 1. С. 193) аўтары-укладальнікі падалі назву нібыта з яе варыянтам – Остроглядовичи (Глядовичи), што ёсць недарэчнасцю. Запазычана яна з выдадзенай Ю. Вольфам кнігі графа К. Ажароўскага (Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy od czternastego wieku. – Warszawa, 1895. S. 206), у якой узнікла памылка пры перадачы зместу каралеўскага ліста 1532 г. Тут побач згаданыя Hladowicze (а былі яшчэ Hładkowicze), Nowosielki, далей жа Chwojniki, Ostrodwory, хоць у арыгінале крыніцы побач названыя Хвоиники, Остроглядовичи, Новоселки (ёсць там і Углядковичи, што на тэрыторыі Украіны). Астрадворы ўтварыліся шляхам разрыву назвы Астра-глядавічы і далучэння да Астра- першага слова згадкі пра «''двор с пустовщинами у замку Киеве и на месте, и во Вручомъ''». Другая ж частка назвы ператварылася ў асобнае паселішча Глядавічы.</ref> ) датавана 3 днём чэрвеня 1504 года, калі кароль польскі і [[Вялікія князі літоўскія|вялікі князь літоўскі]] [[Аляксандр Ягелончык|Аляксандр]] сваім прывілеем, вылучыўшы іх і [[Хойнікі|Хвойнікі]] з усімі прылегласцямі з Брагінскай воласці, падараваў на вечныя часы за вайсковыя заслугі пану [[Сямёну Фёдаравічу Палазовічу]] («''Полазу Русаку, слаўнаму казаку''», як назваў яго польскі храніст XVI ст. [[Марцін Бельскі]]<ref>Kronika Marcina Bielskiego. T. II (Księga IV, V). /Wydanie Józefa Turowskiego. — Sanok, 1856. S. 950</ref>). Вядомая яна пакуль што з польскамоўнага вопісу архіву князёў Шуйскіх са збору «Archiwum Prozorów i Jelskich», што захоўваецца ў фондах Галоўнага архіва старых актаў у Варшаве<ref>Аrchiwum Główny Akt Dawnych w Warszawie. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich (далей: AGAD. APiJ). Sygn. 1. S. 3, 200. Sygn. 2. S. 78</ref>.[[File:Astrahlady, Prozar. Астрагляды, Прозар (I. Urubleŭski, 1891).jpg|міні|thumb|Палац Прозараў у Астраглядах. Малюнак Ігнацыя Врублеўскага. 1891 год.]]
Адміністрацыйна Астраглядавічы належалі спачатку да Брагінскай воласці [[Кіеўскае ваяводства|Кіеўскага ваяводства]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Уладальнікамі іх і Хвойнікаў ад пачатку XVI ст. і да 1860-х гадоў (маёнтка — да 1887 году) паслядоўна былі паны Палазовічы, князі Любецкія, паны Харлінскія, Абрамовічы (Абрагамовічы), Бжазоўскія, князі Шуйскія, паны Прозары<ref>Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 12 — 18</ref><ref group="Заўв">Насуперак таму, як уважаецца пачынаючы са слоўнікавага артыкула [[Аляксандр Ельскі|А. Ельскага]] (Ostrohlady // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich.— Warszawa, 1886. Т. VII. S. 690), князям Вішнявецкім і панам Ракіцкім Астрагляды ніколі не належалі.</ref>.
3-га сакавіка 1532 году кароль [[Жыгімонт I Стары|Жыгімонт Стары]] сваім лістом загадаў ваяводзе [[Андрэй Неміровіч|Андрэю Неміровічу]] маёнткі нябожчыка Сямёна Полазовіча (у іх ліку «''Хвойники, Остроглядовичи, Новоселки''»), якія той паспеў прыгарнуць да Кіеўскага замку, вярнуць яго зяцю князю Дзмітрыю Раманавічу Відыніцкаму<ref>Андрій Блануца. Земельні надання Сигізмунда І Старого на Українські землі Великого Князівства Литовського // Україна в Центрально-Східній Европі. — Київ: Інститут історії України НАНУ, 2008. № 8. С. 69 — 70</ref> (Любецкаму). Потым Астраглядавіцкі маёнтак князя Дз. Відыніцкага і яго жонкі Фенны Палазовічаўны згаданы ў дакуменце ад 6 кастрычніка 1541 году з запісам аб узаемных саступках грунтоў у ім і ў Брагінскіх добрах князя Аляксандра Міхайлавіча Вішнявецкага<ref>АGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 3, 4</ref>.[[File:Astrahlady, Prozar. Астрагляды, Прозар (1910).jpg|міні|thumb|left|Палац у Астраглядах. Фота каля 1912 г.]] У снежні 1556 году князь Дзмітры Любецкі, не жадаючы прызнаць віну «''людей моих села Остроглядовского о подране бчол и о збите людей монастырских''» (лыскоўскіх сялян кіеўскага Свята-Міхайлаўскага (Залатаверхага) манастыра), сцвярджаў , нібы «''тое село Остроглядовичи не ест у повете Киевского воеводства, але Троцкого повету, не повинен бых тут с того именя<ref name="АGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 4">АGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 4</ref> отказывати''»<ref>Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. С. 5, 37</ref>. 5 студзеня 1560 году князь Богуш Любецкі, ад імя свайго і маці-удавы княгіні Дзмітравай Любецкай, падаў судовы пратэст супраць князя Міхаіла Аляксандравіча Вішнявецкага, старосты чаркаскага, за тое, што людзі яго гвалтоўна ўварваліся ў межы астраглядавіцкія, дзеля ўласнай карысці палі разрабілі, пакасілі сенажаці і іншыя крыўды ўчынілі<ref name="АGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 4"/>.
Дачка князя Дзмітрыя і Фенны Любецкіх, сястра нябожчыка князя Богуша, таксама Фенна, пасля смерці мужа Мельхіёра Насілоўскага ўзяла шлюб з панам Шчасным Харлінскім гербу Бонча ды ў снежні 1568 году запісала на яго «''именя свое отчизные, дедизные, материстые у повете Киевскомъ лежачие, тоестъ… Хойники<ref group="Заўв">Гэта ці не першы вядомы выпадак выкарыстання ў пісьмовай крыніцы паланізаванай формы замест арыгінальнай назвы Хвойнікі.</ref>, Остроглядовичи, Новоселки…''»<ref>Архив Юго-Западной России (далей: Архив ЮЗР). Ч. 8. Т. 6. Акты о землевладении в Юго-Западной России XV—XVIII стст. — Киев, 1911. С. 224—227</ref>.
Напярэдадні падпісання акту Люблінскай уніі ўказам караля і вялікага князя [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]] ад 6 чэрвеня 1569 года Кіеўскае ваяводства (у тым ліку Астраглядавічы) было далучана да [[Карона Каралеўства Польскага|Кароны Польскай]]<ref>Volumina Legum. Tom II. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1859. S. 84 — 87; Падалінскі У. // Беларускі гістарычны агляд. — 2012. Т. 19. С. 329—337 (Рэцэнзія на кн.: Litwin H. Równi do równych: kijowska reprezentacja sejmowa 1569—1648. — Warszawa, 2009)</ref>.
=== Карона Каралеўства Польскага ===
У 1570 – 1590-я гады добра Астраглядавічы пана Шчаснага Харлінскага шматразова згаданыя ў судовых справах з-за нанесеных ім брагінскімі падданымі князёў Вішнявецкіх маёмасных стратаў, з-за ўчыненага гвалту над людзьмі. 25 сакавіка 1579 года кароль [[Стэфан Баторы]] нават даслаў ліст княгіні-удаве Аляксандравай Вішнявецкай, у якім загадаў, каб яе людзі не ўдзіраліся ў дзедзічныя грунты астраглядавіцкія пана Ш. Харлінскага<ref>AGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 5—15</ref>. У датаваным 13 днём сакавіка месяца 1581 года дакуменце паведамляецца, што пан земскі пісар кіеўскі Дзмітры Ялец надзелены паўнамоцтвамі ў справе размежавання добраў Астраглядавічаў, [[Плоскае (Хойніцкі раён)|Плоскага]], [[Варацец|Варатца]] пана падкаморага кіеўскага Шчаснага Харлінскага з уладаннямі князя Міхаіла Вішнявецкага, кашталяна брацлаўскага, местам Брагін, сёламі Глухавічы, [[Губарэвічы|Губаровічы]], [[Бабчын]]<ref>Руська (Волинська) метрика [Текст] : регести документів Коронної канцелярії для укр. земель (Волинське, Київське, Брацлавське, Чернігівське воєводства) 1569-1673 / Держ. ком. арх. України, Центр. держ. істор. арх. України, м. Київ, Ін-т укр. археографії та джерелознавства ім. М. С. Грушевського НАН України, Генер. дирекція держ. арх., Голов. арх. давніх актів ; ред. і упоряд Г. Боряк [та ін.] ; передм. П. К. Грімстед. — Київ, 2002. С. 301—302</ref>. У 1598 году сойм прызначыў Ш. Харлінскага адным з камісараў у справе размежавання ''ziemie Kiiowskiey'' Кароны і [[Мазырскі павет (Вялікае Княства Літоўскае)|Мазырскага павета]] ВКЛ<ref>Constitucię seymu walnego Koronnego Warszawskiego, MDXCVIII. — W Krakowie, w Architypografiiey Króla Ie<sup>o</sup> M. y Kościelney, Lazarzowey, MDXCVIII. S. 20; Volumina Legum. S. 372</ref>. У актах трыбунальскіх што да Кіеўскага ваяводства, у дакуменце ад 22 чэрвеня 1600 году засведчаная нязгода пана Шчаснага Харлінскага з тым, як размежаваныя грунты яго Астраглядавічаў, Навасёлак, Хвойнікаў з прыналежнымі князю Адаму, сыну Аляксандра, Вішнявецкаму сёламі [[Мікулічы (Брагінскі раён)|Мікулічы]], Веляцін, Лісцвін, а таксама яго [[Багушы (Брагінскі раён)|Багушэвічаў (Багушоў)]], Плоскага, Паселічаў, Хвойнікаў, [[Навасёлкі (Хойніцкі раён)|Навасёлак]] з прыналежнымі князю Міхаілу, сыну Міхаіла, Вішнявецкаму Глухавічамі, [[Бабчын]]ам, з тым, як падзеленыя дубровы, урочышчы, з папсаваннем старых памежных знакаў<ref>Źródła dziejowe (далей: ŹD). T. XXI. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. X. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław) / Opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego. — Warszawa, 1894. S. 57</ref>.
[[File:Брагін на мапе 1613 г.jpg|thumb|left|Астрагляды (Астраглядавічы) на карце ВКЛ 1613 г. (фрагмент).]][[File:Astrahlady, Prozar. Астрагляды, Прозар (1910) (2).jpg|міні|thumb|Госці Альгерда і Ванды Гардзялкоўскіх каля палаца ў Астраглядах. 1912 г.?]]20 чэрвеня 1600 года падкаморы Ш. Харлінскі выдаў сыну свайму Мікалаю ''zapis wieczysty'', 26 чэрвеня ў Люблінскім трыбунале прызнаны, на двор Астраглядавічы з прыналежнымі да яго «прыселкамі» — сёламі Астраглядавічы, Хойнікі, Вялікі Бор, Дворышча, Храпкаў і яшчэ дзевяцю паселішчамі, а таксама на двор з 5 часткай з сямі пляцаў у Кіеве<ref>ŹD. T. XXI. S. 60; AGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 46 — 47</ref>. З імёнамі сужэнства Мікалая і Гэлены (Гальшкі) Харлінскіх звязана заснаванне яшчэ да 1622 году касцёла ў Астраглядавічах і стварэнне найбольш ранняй у рэгіёне каталіцкай парафіі. Першым з вядомых настаяцелем быў ксёндз Станіслаў Зданоўскі<ref>AGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 51; гл. таксама [http://hojniki.ucoz.ru/index/kascjol_u_astragl/0-451 Прозараўскія мясціны ў Астраглядах]</ref>. Недзе ў гэты ж час Астрагляды апынуліся ў складзе [[Оўруч|Оўруцкага]] павета. У 1623 годзе ўдава Гальшка Мікалаевая Харлінская судзілася з сваякамі Харлінскімі за іх наезд на замак Астраглядаўскі<ref group="Заўв">Выяву замка ў Астраглядавічах бачым і на карце Вялікага Княства Літоўскага 1613 года.</ref>, вёску Астраглядавічы, на мястэчка Новы Харленж (Хойнікі), вёску Хойнікі і інш<ref>ŹD. T. XXI. S. 637</ref>. 11 лютага 1627 года яна склала тэстамэнт, паводле якога добра Астраглядавічы пераходзілі ў пасэсію да яе зяця [[Мікалай Абрамовіч|Мікалая Абрагамовіча]], ваяводзіча смаленскага<ref>AGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 56</ref>. У 1628 годзе пан М. Абрагамовіч з пятнаццаці дымоў ў Астраглядавічах плаціў па 3 злотых, з 2-х агароднікаў па 1 злотаму і 6 грошаў<ref>Архив ЮЗР. Ч. 7. Т. 1. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 396—397</ref>. Пры гэтым яму яшчэ доўга давялося ўлагоджваць спадчынныя і проста маёмасныя непаразуменні з іншымі Харлінскімі — панамі Станіславам, Юрыем і Шчасным, а таксама з панам Мадлішэўскім, з якім пані Гальшка ўзяла шлюб.[[File:Astrahlady, Prozar. Астрагляды, Прозар (1910) (4).jpg|міні|thumb|left|Альгерд і Ванда Гардзялкоўскія сярод руінаў палаца, які меркавалі аднавіць. Каля 1912 г.]]
[[Файл:Афіцына ў Астраглядах. Фота У. Смольскага.jpg|thumb|Афіцына ў Астраглядах. Стрэлкай пазначанае месца бяроставай гідраізаляцыі. Фота Уладзіміра Смольскага. 2021 г.]][[Файл:Гідраізаляцыя ў будынку афіцыны.jpg|thumb|Гідраізаляцыя ў будынку афіцыны. Здымак У. Смольскага. 2021 г.]]Дзеля ўтрымання ў Астраглядах касцёла і плябана на іх сталы прыбытак Мікалаем і Гальшкай Харлінскімі раней была запісана вёска Багушы. Але спадчыннік маёнтку, зяць іх, пан Мікалай Абрамовіч, кальвініст, відавочна, не ўважаў той запіс абавязковым да выканання. Таму маем справу ад 6 чэрвеня 1635 года ксяндза Заклічынскага, плябана астраглядаўскага, якая разглядалася не адно ў Кіеўскім гродзе, але і ў каронным Люблінскім трыбунале. М. Абрамовіч, як высвятляецца, наслаў на добра Багушы сваіх людзей, каб яны ўчынілі там розныя гвалты і рабункі<ref>AGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 37</ref>. У актавай кнізе Жытомірскага гродзкага суда 1635 года са слоў вознага сказана, што з-за няўплаты [[чопавае|чопавага]] падатку ён «''Перши позовъ по его милостъ пна Абрамовича, воеводича смоленъского, до села Оcтроглядовичъ, маетности его милости, того року и дня деветнастого мца сепътемъбра однеслъ и въ дворе тамошнимъ урядникови в руки одъдалъ''»<ref>Акти Житомирського гродського уряду: 1590 р., 1635 р. / В. М. Мойсієнко. – Житомир, 2004. № 40</ref>. Валодаў маёнткам М. Абрамовіч і ў 1639 годзе, калі заставіў Астраглядавічы гданьскаму мешчаніну Ежаму Гэўлу за 33 600 злотых, і ў канцы 1641 года, калі вяртаў доўг сыну нябожчыка Ісааку Гэўлу. Уражанне такое, нібы генерал артылерыі ВКЛ М. Абрамовіч ці не кожны раз пазычаў грошы дзеля таго, каб аддаваць папярэднія даўгі то дзяржаве, то прыватным асобам, застаўляючы Астрагляды<ref>Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. С. 14—15, 35—36</ref>.
24 снежня 1642 года ад імя пана Мікалая Абрамовіча, кашталяна мсціслаўскага, складзены запіс ''wieczystej przedarzy'' пагразлых у даўгах добраў Астраглядавічы і Хойнікі праваслаўнаму пану Максіміліяну Бразоўскаму, падстолію кіеўскаму, пра што пан Лукаш Мадлішэўскі выказваў клопат яшчэ ў лісце ад 29 чэрвеня 1641 году<ref>AGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 67</ref>.
З запісу ў абозным дзённіку польнага гетмана ВКЛ князя [[Януш Радзівіл (1612—1655)|Януша Радзівіла]] ад 26 ліпеня 1649 года вядома, што паказачаны селянін Улас з Астраглядавічаў, спайманы ў сваёй хаце за дзень да таго, прызнаў: далучыўся ён да казакоў, як тыя летась ішлі ў Літву, быў у Бабруйску і Быхаве ў палку Гаркушы; а пра казакоў паведаміў, што трое заходзілі ў іхнае сяло яшчэ «''ў мінулую суботу''»<ref>Джерела з історії Національно-визвольної війни українського народу 1648 – 1658 рр. Т. 1 (1648 – 1649). – Київ, 2012. С. 296</ref>.
26 чэрвеня 1664 года дачка нябожчыка [[Максіміліян Бжазоўскі|Максіміліяна Бразоўскага]], берасцейскага ваяводы, пані Зофія перапісала спадчынныя маёнткі ў Кароне (Астраглядавічы з Хойнікамі таксама) і Берасцейшчыне на свайго мужа-католіка князя [[Канстанцін Ян Шуйскі|Канстанціна Яна Шуйскага]]<ref>AGAD. АРіJ. Sygn. 1. S. 69</ref>. Тады Шуйскія ўпершыню набылі добра ў Кіеўскім ваяводстве ды трымалі іх каля паўтары сотні гадоў. 5 чэрвеня 1682 года ксёндз Дамінік Бэркіновіч, прэзідэнт касцёлу Астраглядавіцкага, закону св. Дамініка, засведчыў, што касцёл прыняў абавязак адпраўляць па тры святыя імшы на тыдзень, за што князь Шуйскі на яго ўтрыманне зноў саступіў вёску Багушы. 14 студзеня наступнага 1683 года харунжы берасцейскі князь Канстанцін Шуйскі ў маёнтку Тэрэбунь склаў айцам-дамініканам астраглядаўскім фундуш, паводле якога абяцаў касцёл у Астраглядавічах wystawić і вёску Багушы з грунтам і ўсялякімі пажыткамі на іх запісаць<ref>АGAD. АРіJ. Sygn. 1. S. 37</ref>. Паводле люстрацыі падымнага падатку Оўруцкага павета Кіеўскага ваяводства 1683 года, з 10 дымоў у Астраглядавічах князя Шуйскага выплачвалася 9 злотых. А яшчэ ў вёсцы было 9 дымоў, якія належалі баярам (асабіста вольным слугам)<ref>Архив ЮЗР. Ч. 7. Т. 1. С. 489. Другі пабор — 9 злотых з 9 дымоў (С. 506)</ref>. 2 мая 1697 года ў Оўруцкі гродзкі суд астраглядаўскім земянінам панам Аляксандрам Галаскім ад імя князя Дамініка Шуйскага, харунжага берасцейскага, была пададзена скарга, у якой сцвярджалася, што казацкага палку Ярэмы сотнік Лабада, аніяк не паважаючы вайсковыя артыкулы і права паспалітае, наехаў на двор Астраглядаўскі пана Дамініка году 1697 дня 10 лютага месяца, а наехаўшы, валоў, коней, авечак, свіней і дабро ўсякае пазабіраў<ref>Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. С. 26, 36</ref>.
[[File:Ікона Маці Божая Снежная.png|thumb|left|Ікона Маці Божая Снежная з Астраглядаў (?), другая палова XVIII ст.<ref group="Заўв">Аляксандр Адамавіч Ярашэвіч некалі задаваўся пытаннем: а ці не старая гэта алтарная ікона, якая пасля зачынення 19 ліпеня 1865 г. каталіцкай капліцы ў Юравічах, была перададзеная ў Астраглядаўскі касцёл?.. http://media.catholic.by/nv/n24/art3.htm . Паводле акту ад 31 мая 1967 г., падпісанага дырэктарам Дзяржаўнага мастацкага музея БССР пані Аладавай (Е. Аладовой), параметры іконы адпавядаюць той, што атрыманая з в. Сялец, таксама Брагінскага раёна. У картатэцы музея, аднак, запісана, што абраз нібыта паходзіць з маёнтку Патонаў (з двара Гарадзішча?). І якімі ж былі шляхі іконы?..</ref>]]У 1740-я гады і надалей Астраглядавіцкі касцёл аб'ядноўваў рыма-каталіцкую парафію ў Оўруцкім дэканаце Кіеўскай дыяцэзіі, да якой належалі жыхары (у асноўным шляхта) з мястэчак Астраглядавічы<ref group="Заўв">Астраглядавічы тут названыя «мястэчкам» дзеля таго хіба, што былі цэнтрам парафіі, бо адпаведнага статусу, у адрозненне ад Брагіна і Хойнікаў, не мелі.</ref>, Хойнікі, Брагін, вёсак Храпкаў, Руднае, Дворышча, Стралічаў, Вялікі Бор, Рудня Вялікаборская, Паселічы, Багушы, Сялец, Крыўча, Рудакоў, Лісцвін, Мікулічы, Шкураты, Рудня Удалёўская, Буда Удалёўская, Глухавічы, Губарэвічы, Краснаселле, Масаны, Баршчоўка, Аравічы<ref>Ks. Orłowski K. N. Defensa biskupstwa y dyecezyi Kiiowskiey. — Lwów, 1748. S. 148</ref>. На 1777 г. парафія, паводле графа Дз. Талстога, налічвала 252 верных<ref>Le Catholicisme Romain en Russie. Études historiques par M. le comte Dmitry Tolstoy. Tome premier. – Paris, 1863. P. 478</ref>.
У 1753 годзе князем Шуйскім запісаны фундуш Астраглядавіцкай уніяцкай Свята-Троіцкай царкве<ref>НГАБ у Мінску. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 573. А. 63</ref>.
На 1754 год у Астраглядавічах было 48 двароў (×6 — каля 288 жыхароў), з якіх «do grodu» (Оўруцкага замку) выплачвалася 7 злотых, 13 з паловай грошаў, «na milicję» (на вайсковыя патрэбы павета і ваяводства) 29 злотых і 24 грошы<ref>Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. /Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 192; гл. таксама: С. 13—15, 20—22</ref>. Паводле перапісаў яўрэйскага насельніцтва 1765, 1778 і 1784 гадоў у Астраглядавічах жылі адпаведна 7, 5 і 4 чалавекі (głowy), плацельшчыкі пагалоўшчыны, якія належалі да Хойніцкага кагалу<ref>Архив ЮЗР. Ч. 5. Т. 2. Переписи еврейского населения в юго-западном крае в 1765—1791 гг. — Киев, 1890. С. 301, 391, 710</ref>.
13 ліпеня 1791 г. варшаўская «Gazeta narodowa i obca» змясціла паведамленне пра тое, як 12 чэрвеня патрыёты Рэчы Паспалітай, госці Караля і Людзвікі Прозараў з Мазырскага, Оўруцкага і Рэчыцкага паветаў бралі ўдзел у святочнай імшы з нагоды прыняцця [[Канстытуцыя 3 мая 1791 года|Канстытуцыі 3 мая]], пакліканай умацаваць і выратаваць гаротную Айчыну. Урачыстасць адбылася ў Астраглядаўскім парафіяльным касцёле Унебаўзяцця Найсвяцейшай Панны Марыі. Казань, прымеркаваную да падзеі, прамовіў ксёндз-пробашч Францішак Глінскі. Па яе заканчэнні ўсе прысутныя, пад няспынныя гарматныя салюты, праспявалі гімн Te Deum laudamus (Цябе, Бога, услаўляем) <ref>Gazeta narodowa y obca. № LVI. 13 lipca 1791; гл.: [http://hojniki.ucoz.ru/index/1791/0-363 Хойнікшчына]</ref>.
=== Расійская імперыя ===
[[File:Астрагляды на плане Генеральнага межавання Рэчыцкага павету 1797 г.png|міні|thumb|Астрагляды (Астраглядавічы) на схематычным плане Рэчыцкага павета 1800 г.]]Пасля [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793) Астраглядавічы — у межах Чарнігаўскага намесніцтва (губерні), з 1796 года ў складзе тэрытарыяльна ўпарадкаванага [[Рэчыцкі павет (Расійская імперыя)|Рэчыцкага павета]] Маларасійскай, а з 29 жніўня 1797 года [[Мінская губерня|Мінскай губерні]] [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]]<ref>Насевіч, В., Скрыпчанка, Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. – Т. 6. Кн. 1. – Мінск: БелЭн, 2001. C. 181–182</ref>. У рэвізіі 1795 г. запісана, што Астраглядавічы Людвікі з Шуйскіх Прозар былі здадзены ў «арэндную пасэсію» Яну, сыну Уладзіслава, Ястржэмбскаму тэрмінам на 3 гады (з 02.04.1794 да 02.04.1797) за 1 833 дукаты і 6 злотых польскіх<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 59. А. 208; Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). – Минск, 2018. С. 71</ref>.
[[File:Smuglewicz Prozor Family.jpg|міні|thumb|left|Ф. Смуглевіч. Сям'я Прозараў (1789)]][[Файл:Бліскучы канцэрт, прысвечаны Тэклі Прозар, народжанай графіні Ракіцкай. 1833 г.jpg|thumb|Тытульны аркуш Канцэрту для фартэпіяна, прысвечанага Тэклі Прозар, народжанай графіні Ракіцкай. 1833 г.]][[File:Запіс аб смерці і пахаванні Юзафа Дашчынскага.png|thumb|Запіс аб смерці і пахаванні ў Астраглядах Юзафа Дашчынскага.]]У шляхецкай рэвізіі 1811 года эканомам фальварка Астраглядаўскага названы Юзаф Парыкевіч<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 263. А. 248</ref>. Пасля смерці жонкі Людвікі і свайго вяртання з няволі ў 1829 годзе К. Прозар уступіў ва ўладанне маёнткамі, хоць вельмі хутка запісаў іх на сыноў Уладзіслава і Юзафа. Уважаецца, што менавіта Уладзіслаў, жанаты з Тэкляй Ракіцкай, якому дасталіся Астрагляды, ініцыяваў ўзвядзенне тут мураванага палаца ў стылі ампір паводле праэкту Генрыка Марконі<ref>Кулагін А. Астраглядская сядзіба. // Габрусь Т. Страчаная спадчына / Т. Габрусь, А. Кулагін, Ю. Чантурыя, А. Квітніцкая, М. Ткачоў – Мінск: Полымя, 1998. С. 176</ref><ref group="Заўв">А. Кулагін памылкова назваў сына К. Прозара Уладзімірам.</ref>. Спачыў абозны, паводле запісу ў метрычных кнігах Астраглядаўскага касцёла, 20 кастрычніка (1 лістапада) 1841 года<ref>Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. С. 17</ref>
29 жніўня 1844 года ў двары Астраглядавіцкім спачыў, а 31 жніўня быў пахаваны 70-гадовы мэтр музыкі шляхетны [[Юзаф Дашчынскі]]<ref>НГАБ. Ф. 1089. Воп. 1. Спр. 3. А. 33адв.</ref>. Згодна з інвентаром таго ж 1844 года, Астрагляды належалі да маёнтку Хойнікі, гаспадаром якога быў малодшы сын Караля Прозара Уладзіслаў. Пасля двара ў [[Сігневічы|Сігневічах]], ад сярэдзіны XIX ст. карціна «Сям’я Прозараў», напісаная з ініцыятывы і на замову самога К. Прозара знакамітым мастаком Францішкам Смуглевічам у 1789 годзе, пэўны час знаходзілася ў Астраглядаўскім палацы пана Уладзіслава і яго нашчадкаў<ref>Michalczyk Z. Franciszek Smuglewicz, Jan Chrystian Kampsetzer i pamięć synów o Józefie Prozorze. // Biuletyn Historii Sztuki. Rocznik LXXVI. – Warszawa, 2014. Nr 2. S. 197 – 217</ref><ref group="Заўв">Хто ёсць хто на карціне? У цэнтры партрэт бацькі – віцебскага ваяводы Юзафа Прозара, побач злева абозны Караль прамаўляе верш Францішка Карпінскага, прысвечаны нябожчыку, па другі бок [[File:Zamoście, Jelski. Замосьце, Ельскі (1910-14).jpg|thumb|left|Карціна Сям'я Прозараў у музеі сядзібы Замосьце А. Ельскага (1910 – 1914)]]партрэта яго сярэдні брат Ігнацы і жонка Людвіка Канстанцыя, каля яе старэйшая дачка Юзэфа, злева малодшая Марыяна, крайні злева швагер Францішак Букаты, сакратар пасольства Рэчы Паспалітай у Лондане, побач малодшы брат Караля Антоні (адзіны ў сармацкім строі). Швагра Станіслава Ельскага (з падачы яго праўнука Яна Ельскага, блыталі раней з Антоніем, гл.: Tadeusz Mikulski. Karpinsciana w Archiwum Prozorów. // Pamiętnik Literacki: czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej. – Wrocław, 1950. 41/2. S. 509; Федорук А. Т. Старинные усадьбы Берестейщины / А. Т. Федорук; ред. Т. Г. Мартыненко. – 2-е изд. – Минск: БелЭн, 2006. С. 202) тут, як пераканаўча давёў Збігнеў Міхальчык, няма. Цікава заўважыць, што прысутныя на палатне дочкі Юзэфа і Марыяна (з распазнаваннем дзяцей таксама існавала праблема), у адрозненне ад дарослых, пісаныя не з натуры, народжаныя 13 чэрвеня 1786 г. і 23 кастрычніка 1787 г. w Poniemuniu, атрымалі імёны ў гонар адпаведна бацькі Караля і маці Людвікі. Народжаны ў Хойніках 23 кастрычніка ў год стварэння карціны сын іменаваны ізноў жа, у гонар дзядка-ваяводы, Юзафам.</ref><ref group="Заўв">Улічыўшы перспектыву страты Канстанцінам Прозарам Астраглядаўскай фартуны, карціну набыў адзін з сваякоў Прозараў, энцыклапедыст [[Аляксандр Карлавіч Ельскі|Аляксандр Ельскі]] з [[Замосце (Пухавіцкі раён)|Замосця]] Ігуменскага павета, а яго сын Ян вывез палатно ў гады Першай сусветнай вайны да Варшавы. У 1929 г. ён перадаў твор на захаванне ў Нацыянальны музей, які пасля Другой сусветнай вайны і набыў яго для сваёй калекцыі.</ref>. У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засведчана, што 356 жыхароў сяла Астраглядавічы абодвух полаў з'яўляліся прыхаджанамі Свята-Троіцкай царквы, 21 мужчына і 22 жанчыны з сяла, 10 мужчын і 9 жанчын з фальварка былі парафіянамі Астраглядавіцкага касцёла Унебаўзяцця Найсвяцейшай Панны Марыі<ref>Расійскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 381, 700</ref>.
18 верасня 1860 года Астрагляды наведаў праваслаўны архіепіскап мінскі і бабруйскі Міхаіл Галубовіч, запіс якога засведчыў, што ў палацы тады жыла сям'я рэчыцкага маршалка Мечыслава, сына Уладзіслава, Прозара: «''Па абедзе я ад’ехаў у Астраглядавічы [з Хойнікаў]. Заспеў там толькі гаспадыню дома, жонку маршалка пані Прозараву, яе матку Аскеркаву, брата, глухога і барадатага, Эміля Аскерку, і валынскага Прозара. Вельмі гасцінна быў прыманы''»<ref>Янушкевіч Я. Дыярыюш з XIX стагоддзя. Дзённікі Міхіла Галубовіча як гістарычная крыніца / Я. Янушкевіч – Мінск: Хурсік, 2003. С. 124, 256</ref>.
У парэформенны перыяд сяло – у Мікуліцкай воласці. З 1864 года арганізавана народная вучэльня. У спісе прыходаў і прычтаў па чатырох благачынных акругах (у межах Рэчыцкага павета) Мінскай епархіі на 1876 год у складзе прычту Троіцкай царквы названыя настаяцель а. Дамецій Ляляўскі, в. а. штатнага псаломшчыка Іван Пігулеўскі, просфірня Дар'я Грыгаровіч. Да прыходу, акрамя сяла Астрагляды, належалі вёскі Вязок, Дуброўнае, Плоскае, Шчарбіны, Варацец (прозараўскі), Бакуны, Багушы<ref>Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 459</ref>. У 1879 годзе царкоўны прыход налічваў 812 верных мужчынскага і 852 жаночага полу<ref>Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 117</ref>. Паводле А. Ельскага, у 1885 годзе Астраглядаўскі маёнтак, калі ім валодаў Канстанцін, сын Мечыслава, Прозар, быў прададзены<ref>Słownik geograficzny Krółewstwa Polskiego і innych krajów słowiańskich. – Warszawa, 1886. T. VII. S. 690</ref>. Каля 1895 года парафія Астраглядаўскага касцёла, якая абыймала вялікую тэрыторыю, налічвала 3230 верных<ref>Кароль М. М. Перавод у праваслаўе на тэрыторыі беларускіх губерняў у сярэдзіне 1860-х – 1905 г.: палітыка ўрада і адносіны насельніцтва. Магістарская дысертацыя. – Мінск, 2017. С. 87</ref>. Згодна з перапісам 1897 года, у сяле дзейнічалі царква, касцёл, капліца, народная вучэльня, хлебазапасны магазін, вятрак, карчма. Побач быў аднайменны фальварак. На 1904 год сярод зямельных уласьнікаў Мінскай губерні, якія мелі 500 і болей дзесяцін, названы ўладальнік маёнтку Астрагляды спадчынны дваранін Валерыян Рафаілавіч Рыбнікаў<ref>Памятная книжка Минской губернии на 1904 г. – Минск: Издание Минского губернского статистического комитета, 1903. Приложение. С. 58</ref>. Уладальнікам 1 746 дзесяцін зямлі ў Астраглядах «Список землевладельцев Минской губернии 1911 г.» называе Аляксандра Іванавіча Цямніцкага<ref>Список землевладельцев Минской губернии. 1911. – Минск: Мин. губ. стат. ком., 1911. С. 3</ref>. У 1912 г. «па найвысачэйшаму дазволу» маёнтак Астрагляды набыў Альгерд Гардзялкоўскі, апошні іх прыватны ўладальнік<ref>Aftanazy R. Dzieje rezydencji na dawnych Kresach Rzeczypospolitej. Tom 11. Województwo kijowskie oraz uzupełnienia do tomów 1–10. /R. Aftanazy – Wrocław; Warszawa; Kraków: Zakład Narodowy imienia Ossolinskich Wydawnictwo, 1997. S. 280; Кулагін А. Астраглядская сядзіба. С. 176</ref>.
=== Найноўшы час ===
[[Файл:Astrahlady, Uniebaŭziaćcia. Астрагляды, Унебаўзяцьця (1914).jpg|thumb|left|Касцёл]][[Файл:Astrahlady, Uniebaŭziaćcia. Астрагляды, Унебаўзяцьця (1914) (2).jpg|thumb|Інтэр'ер касцёла]]9 лютага 1918 г., яшчэ да падпісання [[Брэсцкі мір|Берасцейскай мірнай дамовы]] з бальшавіцкай Расіяй (3 сакавіка), Германія перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Астрагляды, аднак, апынуліся ў складзе часова створанай 15 чэрвеня Палескай губерні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка – у Мазыры. Прычым, старастай (губернатарам) гетман [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]] [[Павел Скарападскі]] прызначыў былога ўладальніка маёнтку Гарадзішча, галаву Рэчыцкай павятовай управы Пятра Аскаравіча Патона. Ад 18 мая тут дзейнічала "варта Украінскай Дзяржавы"<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917 – 1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. – Минск: Современная школа, 2011. С. 92 – 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. – 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 – січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. – Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286 – 296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918 – 1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья. С. 85</ref>. Падчас акупацыі ў 1918 годзе германскімі войскамі партызанскі атрад пад камандаваннем Ф. І. Скараходава (выхадца Брагіна) разграміў створаную тут камендатуру.
1 студзеня 1919, згодна з пастановай І з'езду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам з іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]].
З 8 снежня 1926 года па 1987 год цэнтр [[Астраглядаўскі сельсавет|Астраглядаўскага сельсавета]] Брагінскага раёна [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай]], з 9 чэрвеня 1927 года [[Гомельская акруга|Гомельскай]] (да 26 ліпеня 1930 года) акруг, з 20 лютага 1938 года [[Палеская вобласць|Палескай]], з 8 студзеня 1954 года [[Гомельская вобласць|Гомельскай]] абласцей.
У 2-й палове 1920-х гадоў арганізаваны саўгас «Астрагляды», дзейнічалі пачатковая школа, хата-чытальня, аддзяленне спажывецкай кааперацыі, сельскагаспадарчае крэдытнае таварыства. У 1930 годзе арганізаваны [[калгас]] імя Варашылава, працавалі 2 гамарні, цыркулярка, [[вятрак]] (з 1928 года), сталярная майстэрня (з 1930 года).
Падчас [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] партызаны ў сярэдзіне ліпеня [[1943]] года разграмілі гаспадарчую базу акупантаў, якая месцавалася ў вёсцы. Карнікі забілі 23 жыхара. На франтах і ў партызанскай барацьбе загінулі 389 жыхароў вёскі, у памяць пра якіх у 1967 годзе ў цэнтры вёскі пастаўлены абеліск. У 1962 годзе да вёскі далучана суседняя вёска Двор Астрагляды, мястэчка Папаратнае. Была цэнтрам саўгаса «Астрагляды», месцаваліся сярэдняя школа, клуб, фельчарска-акушэрскі пункт, дзіцячыя яслі.
== Насельніцтва ==
* 1850 год — 56 двароў, 380 жыхароў.
* 1885 год — 71 двор, 403 жыхара.
* 1897 год — 123 двары, 720 жыхароў (паводле перапісу).
* 1908 год — 130 двароў, 860 жыхароў. У фальварку — 2 двары, 26 жыхароў.
* 1959 год — 897 жыхароў (паводле перапісу). У аднаіменным пасёлку — 250 жыхароў.
* 1986 год — жыхары (400 сем’яў) пераселены.
* 2004 год — жыхароў няма.
== Славутасці ==
* [[Сядзібна-паркавы ансамбль Прозараў (Астрагляды)|Сядзібна-паркавы ансамбль Прозараў]] (XIX ст.)
=== Страчаная спадчына ===
* [[Касцёл у Астраглядах|Касцёл]] (пачатак XX ст., драўляны) — помнік архітэктуры [[Эклектыка (архітэктура)|эклектыкі]].
== Асобы ==
* [[Юзаф Дашчынскі|Юзаф Даміанавіч Дашчынскі]] (1774, Вільня — 1844, двор Астраглядавічы) — піяніст, кампазітар, дырыжор, кіраўнік аркестра.
* [[Дзяменцій Пятровіч Кардаш]] (1904-?) — беларускі настаўнік, гісторык.
* [[Яўхім Львовіч Бельман]] (1906—1977) — савецкі беларускі неўрапатолаг<ref>[http://slonimsmc.grodno.by/museum/Histori%20med/Belarus/Ludi/Belman.htm]</ref>.
* [[Вячаслаў Пятровіч Палескі]] (сапр. Станкевіч; 1912—1971) — беларускі драматург, заслужаны дзеяч культуры БССР (яго імем названа Бабчынская сярэдняя школа Хойніцкага раёна, дзе ён вучыўся).
* [[Іван Дзмітрыевіч Сіраж]] (1933-?) — [[Герой Сацыялістычнай Працы]].
== Заўвагі ==
<references group="Заўв"/>
{{Зноскі|2}}
== Літаратура ==
* Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т.1, кн.1. Гомельская вобласць/С. В. Марцэлеў; Рэдкалегія: Г. П. Пашкоў (галоўны рэдактар) і інш. — Мн.: Белэн, 2004. 632с.: іл. Тыраж 4000 экз. ISBN 985-11-0303-9 ISBN 985-11-0302-0
== Спасылкі ==
* {{Commons|Category:Astrahliady}}
{{Брагінскі раён}}
[[Катэгорыя:Прозары]]
[[Катэгорыя:Гардзялкоўскія]]
p618tt239avuonwjly0xv2itwy449p3
4191649
4191212
2022-08-22T07:03:28Z
Artsiom91
31770
дададзена [[Катэгорыя:Астрагляды]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|скасаваны = так
|статус = вёска
|беларуская назва = Астрагляды
|арыгінальная назва = Астраглядавічы
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява = Astrahlady, Prozar. Астрагляды, Прозар (1901-17).jpg
|подпіс = Астрагляды, сядзіба Прозараў
|lat_dir = |lat_deg = 51|lat_min = 47|lat_sec =
|lon_dir = |lon_deg = 30|lon_min = 09|lon_sec =
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Гомельская
|раён = Брагінскі
|сельсавет = Буркоўскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне = 1504
|ранейшыя імёны = Астраглядавічы
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons = Astrahliady
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 243033880
}}
'''Астрагля́ды'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Astrahliady}}, {{lang-ru|Острогляды}}) — былая [[вёска]] ў [[Брагінскі раён|Брагінскім раёне]] [[Гомельская вобласць|Гомельскай вобласці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіла ў склад [[Буркоўскі сельсавет|Буркоўскага сельсавета]].
Знаходзілася за 11 км на захад ад [[Брагін]]а, за 22 км ад чыгуначнай станцыі [[Хойнікі (станцыя)|Хойнікі]] (на галінцы Васілевічы — Хойнікі ад лініі [[Калінкавічы]] — Гомель), за 120 км ад [[Гомель|Гомеля]]. Ліквідавана [[20 жніўня]] [[2008]] года<ref>[http://pravo.by/pdf/2009-62/2009_62_9_21015.pdf «Об упразднении сельских населенных пунктов Брагинского района». Решение Брагинского районного Совета депутатов от 20 августа 2008 г. № 68] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20180317234647/http://pravo.by/pdf/2009-62/2009_62_9_21015.pdf |date=17 сакавіка 2018 }}{{Ref-ru}}</ref>.
== Геаграфія ==
На тэрыторыі [[Палескі дзяржаўны радыяцыйна-экалагічны запаведнік|Палескага радыяцыйна-экалагічнага запаведніка]]. Пасля [[Чарнобыльская аварыя|катастрофы на Чарнобыльскай АЭС]] і радыяцыйнага забруджвання жыхары (400 сем’яў) пераселены ў [[1986]] годзе ў чыстыя месцы.
Побач праходзіць [[аўтамабільная дарога]] [[Камарын]] — Хойнікі. Паблізу ёсць радовішчы гліны.
Планіроўка складалася з прасталінейнай вуліцы, арыентаванай з паўднёвага ўсходу на паўночны захад, да якой на захадзе далучалася кароткая скрыўленая вуліца, блізкая да мерыдыянальнай арыентацыі, а з поўдня да асноўнай далучалася скрыўленая вуліца. На поўдні і захадзе знаходзіліся адасобленыя будынкі. Жылыя хаты — драўляныя сядзібнага тыпу.
== Гісторыя ==
=== Вялікае Княства Літоўскае ===
[[File:Анатацыя прывілею 1504 г. пану Сямёну Фёдаравічу Палазовічу.png|thumb|left|Польскамоўная анатацыя «прывілею рускага» 1504 г. караля Аляксандра пану Сямёну Палазовічу на Хвойнікі і Астраглядавічы.]][[File:Запіс 1879 г. з Archiwum Prozorów i Jelskich.png|thumb|Запіс Браніслава Клечыньскага 1879 г. з Archiwum Prozorów i Jelskich.]]Найранейшая згадка пра Астрагляды (арыгінальная назва — Астраглядавічы<ref group="Заўв">У «Вялікім гістарычным атласе Беларусі» (Мінск: Белкартаграфія, 2009. Т. 1. С. 193) аўтары-укладальнікі падалі назву нібыта з яе варыянтам – Остроглядовичи (Глядовичи), што ёсць недарэчнасцю. Запазычана яна з выдадзенай Ю. Вольфам кнігі графа К. Ажароўскага (Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy od czternastego wieku. – Warszawa, 1895. S. 206), у якой узнікла памылка пры перадачы зместу каралеўскага ліста 1532 г. Тут побач згаданыя Hladowicze (а былі яшчэ Hładkowicze), Nowosielki, далей жа Chwojniki, Ostrodwory, хоць у арыгінале крыніцы побач названыя Хвоиники, Остроглядовичи, Новоселки (ёсць там і Углядковичи, што на тэрыторыі Украіны). Астрадворы ўтварыліся шляхам разрыву назвы Астра-глядавічы і далучэння да Астра- першага слова згадкі пра «''двор с пустовщинами у замку Киеве и на месте, и во Вручомъ''». Другая ж частка назвы ператварылася ў асобнае паселішча Глядавічы.</ref> ) датавана 3 днём чэрвеня 1504 года, калі кароль польскі і [[Вялікія князі літоўскія|вялікі князь літоўскі]] [[Аляксандр Ягелончык|Аляксандр]] сваім прывілеем, вылучыўшы іх і [[Хойнікі|Хвойнікі]] з усімі прылегласцямі з Брагінскай воласці, падараваў на вечныя часы за вайсковыя заслугі пану [[Сямёну Фёдаравічу Палазовічу]] («''Полазу Русаку, слаўнаму казаку''», як назваў яго польскі храніст XVI ст. [[Марцін Бельскі]]<ref>Kronika Marcina Bielskiego. T. II (Księga IV, V). /Wydanie Józefa Turowskiego. — Sanok, 1856. S. 950</ref>). Вядомая яна пакуль што з польскамоўнага вопісу архіву князёў Шуйскіх са збору «Archiwum Prozorów i Jelskich», што захоўваецца ў фондах Галоўнага архіва старых актаў у Варшаве<ref>Аrchiwum Główny Akt Dawnych w Warszawie. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich (далей: AGAD. APiJ). Sygn. 1. S. 3, 200. Sygn. 2. S. 78</ref>.[[File:Astrahlady, Prozar. Астрагляды, Прозар (I. Urubleŭski, 1891).jpg|міні|thumb|Палац Прозараў у Астраглядах. Малюнак Ігнацыя Врублеўскага. 1891 год.]]
Адміністрацыйна Астраглядавічы належалі спачатку да Брагінскай воласці [[Кіеўскае ваяводства|Кіеўскага ваяводства]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Уладальнікамі іх і Хвойнікаў ад пачатку XVI ст. і да 1860-х гадоў (маёнтка — да 1887 году) паслядоўна былі паны Палазовічы, князі Любецкія, паны Харлінскія, Абрамовічы (Абрагамовічы), Бжазоўскія, князі Шуйскія, паны Прозары<ref>Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 12 — 18</ref><ref group="Заўв">Насуперак таму, як уважаецца пачынаючы са слоўнікавага артыкула [[Аляксандр Ельскі|А. Ельскага]] (Ostrohlady // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich.— Warszawa, 1886. Т. VII. S. 690), князям Вішнявецкім і панам Ракіцкім Астрагляды ніколі не належалі.</ref>.
3-га сакавіка 1532 году кароль [[Жыгімонт I Стары|Жыгімонт Стары]] сваім лістом загадаў ваяводзе [[Андрэй Неміровіч|Андрэю Неміровічу]] маёнткі нябожчыка Сямёна Полазовіча (у іх ліку «''Хвойники, Остроглядовичи, Новоселки''»), якія той паспеў прыгарнуць да Кіеўскага замку, вярнуць яго зяцю князю Дзмітрыю Раманавічу Відыніцкаму<ref>Андрій Блануца. Земельні надання Сигізмунда І Старого на Українські землі Великого Князівства Литовського // Україна в Центрально-Східній Европі. — Київ: Інститут історії України НАНУ, 2008. № 8. С. 69 — 70</ref> (Любецкаму). Потым Астраглядавіцкі маёнтак князя Дз. Відыніцкага і яго жонкі Фенны Палазовічаўны згаданы ў дакуменце ад 6 кастрычніка 1541 году з запісам аб узаемных саступках грунтоў у ім і ў Брагінскіх добрах князя Аляксандра Міхайлавіча Вішнявецкага<ref>АGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 3, 4</ref>.[[File:Astrahlady, Prozar. Астрагляды, Прозар (1910).jpg|міні|thumb|left|Палац у Астраглядах. Фота каля 1912 г.]] У снежні 1556 году князь Дзмітры Любецкі, не жадаючы прызнаць віну «''людей моих села Остроглядовского о подране бчол и о збите людей монастырских''» (лыскоўскіх сялян кіеўскага Свята-Міхайлаўскага (Залатаверхага) манастыра), сцвярджаў , нібы «''тое село Остроглядовичи не ест у повете Киевского воеводства, але Троцкого повету, не повинен бых тут с того именя<ref name="АGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 4">АGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 4</ref> отказывати''»<ref>Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. С. 5, 37</ref>. 5 студзеня 1560 году князь Богуш Любецкі, ад імя свайго і маці-удавы княгіні Дзмітравай Любецкай, падаў судовы пратэст супраць князя Міхаіла Аляксандравіча Вішнявецкага, старосты чаркаскага, за тое, што людзі яго гвалтоўна ўварваліся ў межы астраглядавіцкія, дзеля ўласнай карысці палі разрабілі, пакасілі сенажаці і іншыя крыўды ўчынілі<ref name="АGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 4"/>.
Дачка князя Дзмітрыя і Фенны Любецкіх, сястра нябожчыка князя Богуша, таксама Фенна, пасля смерці мужа Мельхіёра Насілоўскага ўзяла шлюб з панам Шчасным Харлінскім гербу Бонча ды ў снежні 1568 году запісала на яго «''именя свое отчизные, дедизные, материстые у повете Киевскомъ лежачие, тоестъ… Хойники<ref group="Заўв">Гэта ці не першы вядомы выпадак выкарыстання ў пісьмовай крыніцы паланізаванай формы замест арыгінальнай назвы Хвойнікі.</ref>, Остроглядовичи, Новоселки…''»<ref>Архив Юго-Западной России (далей: Архив ЮЗР). Ч. 8. Т. 6. Акты о землевладении в Юго-Западной России XV—XVIII стст. — Киев, 1911. С. 224—227</ref>.
Напярэдадні падпісання акту Люблінскай уніі ўказам караля і вялікага князя [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]] ад 6 чэрвеня 1569 года Кіеўскае ваяводства (у тым ліку Астраглядавічы) было далучана да [[Карона Каралеўства Польскага|Кароны Польскай]]<ref>Volumina Legum. Tom II. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1859. S. 84 — 87; Падалінскі У. // Беларускі гістарычны агляд. — 2012. Т. 19. С. 329—337 (Рэцэнзія на кн.: Litwin H. Równi do równych: kijowska reprezentacja sejmowa 1569—1648. — Warszawa, 2009)</ref>.
=== Карона Каралеўства Польскага ===
У 1570 – 1590-я гады добра Астраглядавічы пана Шчаснага Харлінскага шматразова згаданыя ў судовых справах з-за нанесеных ім брагінскімі падданымі князёў Вішнявецкіх маёмасных стратаў, з-за ўчыненага гвалту над людзьмі. 25 сакавіка 1579 года кароль [[Стэфан Баторы]] нават даслаў ліст княгіні-удаве Аляксандравай Вішнявецкай, у якім загадаў, каб яе людзі не ўдзіраліся ў дзедзічныя грунты астраглядавіцкія пана Ш. Харлінскага<ref>AGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 5—15</ref>. У датаваным 13 днём сакавіка месяца 1581 года дакуменце паведамляецца, што пан земскі пісар кіеўскі Дзмітры Ялец надзелены паўнамоцтвамі ў справе размежавання добраў Астраглядавічаў, [[Плоскае (Хойніцкі раён)|Плоскага]], [[Варацец|Варатца]] пана падкаморага кіеўскага Шчаснага Харлінскага з уладаннямі князя Міхаіла Вішнявецкага, кашталяна брацлаўскага, местам Брагін, сёламі Глухавічы, [[Губарэвічы|Губаровічы]], [[Бабчын]]<ref>Руська (Волинська) метрика [Текст] : регести документів Коронної канцелярії для укр. земель (Волинське, Київське, Брацлавське, Чернігівське воєводства) 1569-1673 / Держ. ком. арх. України, Центр. держ. істор. арх. України, м. Київ, Ін-т укр. археографії та джерелознавства ім. М. С. Грушевського НАН України, Генер. дирекція держ. арх., Голов. арх. давніх актів ; ред. і упоряд Г. Боряк [та ін.] ; передм. П. К. Грімстед. — Київ, 2002. С. 301—302</ref>. У 1598 году сойм прызначыў Ш. Харлінскага адным з камісараў у справе размежавання ''ziemie Kiiowskiey'' Кароны і [[Мазырскі павет (Вялікае Княства Літоўскае)|Мазырскага павета]] ВКЛ<ref>Constitucię seymu walnego Koronnego Warszawskiego, MDXCVIII. — W Krakowie, w Architypografiiey Króla Ie<sup>o</sup> M. y Kościelney, Lazarzowey, MDXCVIII. S. 20; Volumina Legum. S. 372</ref>. У актах трыбунальскіх што да Кіеўскага ваяводства, у дакуменце ад 22 чэрвеня 1600 году засведчаная нязгода пана Шчаснага Харлінскага з тым, як размежаваныя грунты яго Астраглядавічаў, Навасёлак, Хвойнікаў з прыналежнымі князю Адаму, сыну Аляксандра, Вішнявецкаму сёламі [[Мікулічы (Брагінскі раён)|Мікулічы]], Веляцін, Лісцвін, а таксама яго [[Багушы (Брагінскі раён)|Багушэвічаў (Багушоў)]], Плоскага, Паселічаў, Хвойнікаў, [[Навасёлкі (Хойніцкі раён)|Навасёлак]] з прыналежнымі князю Міхаілу, сыну Міхаіла, Вішнявецкаму Глухавічамі, [[Бабчын]]ам, з тым, як падзеленыя дубровы, урочышчы, з папсаваннем старых памежных знакаў<ref>Źródła dziejowe (далей: ŹD). T. XXI. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. X. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław) / Opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego. — Warszawa, 1894. S. 57</ref>.
[[File:Брагін на мапе 1613 г.jpg|thumb|left|Астрагляды (Астраглядавічы) на карце ВКЛ 1613 г. (фрагмент).]][[File:Astrahlady, Prozar. Астрагляды, Прозар (1910) (2).jpg|міні|thumb|Госці Альгерда і Ванды Гардзялкоўскіх каля палаца ў Астраглядах. 1912 г.?]]20 чэрвеня 1600 года падкаморы Ш. Харлінскі выдаў сыну свайму Мікалаю ''zapis wieczysty'', 26 чэрвеня ў Люблінскім трыбунале прызнаны, на двор Астраглядавічы з прыналежнымі да яго «прыселкамі» — сёламі Астраглядавічы, Хойнікі, Вялікі Бор, Дворышча, Храпкаў і яшчэ дзевяцю паселішчамі, а таксама на двор з 5 часткай з сямі пляцаў у Кіеве<ref>ŹD. T. XXI. S. 60; AGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 46 — 47</ref>. З імёнамі сужэнства Мікалая і Гэлены (Гальшкі) Харлінскіх звязана заснаванне яшчэ да 1622 году касцёла ў Астраглядавічах і стварэнне найбольш ранняй у рэгіёне каталіцкай парафіі. Першым з вядомых настаяцелем быў ксёндз Станіслаў Зданоўскі<ref>AGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 51; гл. таксама [http://hojniki.ucoz.ru/index/kascjol_u_astragl/0-451 Прозараўскія мясціны ў Астраглядах]</ref>. Недзе ў гэты ж час Астрагляды апынуліся ў складзе [[Оўруч|Оўруцкага]] павета. У 1623 годзе ўдава Гальшка Мікалаевая Харлінская судзілася з сваякамі Харлінскімі за іх наезд на замак Астраглядаўскі<ref group="Заўв">Выяву замка ў Астраглядавічах бачым і на карце Вялікага Княства Літоўскага 1613 года.</ref>, вёску Астраглядавічы, на мястэчка Новы Харленж (Хойнікі), вёску Хойнікі і інш<ref>ŹD. T. XXI. S. 637</ref>. 11 лютага 1627 года яна склала тэстамэнт, паводле якога добра Астраглядавічы пераходзілі ў пасэсію да яе зяця [[Мікалай Абрамовіч|Мікалая Абрагамовіча]], ваяводзіча смаленскага<ref>AGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 56</ref>. У 1628 годзе пан М. Абрагамовіч з пятнаццаці дымоў ў Астраглядавічах плаціў па 3 злотых, з 2-х агароднікаў па 1 злотаму і 6 грошаў<ref>Архив ЮЗР. Ч. 7. Т. 1. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 396—397</ref>. Пры гэтым яму яшчэ доўга давялося ўлагоджваць спадчынныя і проста маёмасныя непаразуменні з іншымі Харлінскімі — панамі Станіславам, Юрыем і Шчасным, а таксама з панам Мадлішэўскім, з якім пані Гальшка ўзяла шлюб.[[File:Astrahlady, Prozar. Астрагляды, Прозар (1910) (4).jpg|міні|thumb|left|Альгерд і Ванда Гардзялкоўскія сярод руінаў палаца, які меркавалі аднавіць. Каля 1912 г.]]
[[Файл:Афіцына ў Астраглядах. Фота У. Смольскага.jpg|thumb|Афіцына ў Астраглядах. Стрэлкай пазначанае месца бяроставай гідраізаляцыі. Фота Уладзіміра Смольскага. 2021 г.]][[Файл:Гідраізаляцыя ў будынку афіцыны.jpg|thumb|Гідраізаляцыя ў будынку афіцыны. Здымак У. Смольскага. 2021 г.]]Дзеля ўтрымання ў Астраглядах касцёла і плябана на іх сталы прыбытак Мікалаем і Гальшкай Харлінскімі раней была запісана вёска Багушы. Але спадчыннік маёнтку, зяць іх, пан Мікалай Абрамовіч, кальвініст, відавочна, не ўважаў той запіс абавязковым да выканання. Таму маем справу ад 6 чэрвеня 1635 года ксяндза Заклічынскага, плябана астраглядаўскага, якая разглядалася не адно ў Кіеўскім гродзе, але і ў каронным Люблінскім трыбунале. М. Абрамовіч, як высвятляецца, наслаў на добра Багушы сваіх людзей, каб яны ўчынілі там розныя гвалты і рабункі<ref>AGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 37</ref>. У актавай кнізе Жытомірскага гродзкага суда 1635 года са слоў вознага сказана, што з-за няўплаты [[чопавае|чопавага]] падатку ён «''Перши позовъ по его милостъ пна Абрамовича, воеводича смоленъского, до села Оcтроглядовичъ, маетности его милости, того року и дня деветнастого мца сепътемъбра однеслъ и въ дворе тамошнимъ урядникови в руки одъдалъ''»<ref>Акти Житомирського гродського уряду: 1590 р., 1635 р. / В. М. Мойсієнко. – Житомир, 2004. № 40</ref>. Валодаў маёнткам М. Абрамовіч і ў 1639 годзе, калі заставіў Астраглядавічы гданьскаму мешчаніну Ежаму Гэўлу за 33 600 злотых, і ў канцы 1641 года, калі вяртаў доўг сыну нябожчыка Ісааку Гэўлу. Уражанне такое, нібы генерал артылерыі ВКЛ М. Абрамовіч ці не кожны раз пазычаў грошы дзеля таго, каб аддаваць папярэднія даўгі то дзяржаве, то прыватным асобам, застаўляючы Астрагляды<ref>Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. С. 14—15, 35—36</ref>.
24 снежня 1642 года ад імя пана Мікалая Абрамовіча, кашталяна мсціслаўскага, складзены запіс ''wieczystej przedarzy'' пагразлых у даўгах добраў Астраглядавічы і Хойнікі праваслаўнаму пану Максіміліяну Бразоўскаму, падстолію кіеўскаму, пра што пан Лукаш Мадлішэўскі выказваў клопат яшчэ ў лісце ад 29 чэрвеня 1641 году<ref>AGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 67</ref>.
З запісу ў абозным дзённіку польнага гетмана ВКЛ князя [[Януш Радзівіл (1612—1655)|Януша Радзівіла]] ад 26 ліпеня 1649 года вядома, што паказачаны селянін Улас з Астраглядавічаў, спайманы ў сваёй хаце за дзень да таго, прызнаў: далучыўся ён да казакоў, як тыя летась ішлі ў Літву, быў у Бабруйску і Быхаве ў палку Гаркушы; а пра казакоў паведаміў, што трое заходзілі ў іхнае сяло яшчэ «''ў мінулую суботу''»<ref>Джерела з історії Національно-визвольної війни українського народу 1648 – 1658 рр. Т. 1 (1648 – 1649). – Київ, 2012. С. 296</ref>.
26 чэрвеня 1664 года дачка нябожчыка [[Максіміліян Бжазоўскі|Максіміліяна Бразоўскага]], берасцейскага ваяводы, пані Зофія перапісала спадчынныя маёнткі ў Кароне (Астраглядавічы з Хойнікамі таксама) і Берасцейшчыне на свайго мужа-католіка князя [[Канстанцін Ян Шуйскі|Канстанціна Яна Шуйскага]]<ref>AGAD. АРіJ. Sygn. 1. S. 69</ref>. Тады Шуйскія ўпершыню набылі добра ў Кіеўскім ваяводстве ды трымалі іх каля паўтары сотні гадоў. 5 чэрвеня 1682 года ксёндз Дамінік Бэркіновіч, прэзідэнт касцёлу Астраглядавіцкага, закону св. Дамініка, засведчыў, што касцёл прыняў абавязак адпраўляць па тры святыя імшы на тыдзень, за што князь Шуйскі на яго ўтрыманне зноў саступіў вёску Багушы. 14 студзеня наступнага 1683 года харунжы берасцейскі князь Канстанцін Шуйскі ў маёнтку Тэрэбунь склаў айцам-дамініканам астраглядаўскім фундуш, паводле якога абяцаў касцёл у Астраглядавічах wystawić і вёску Багушы з грунтам і ўсялякімі пажыткамі на іх запісаць<ref>АGAD. АРіJ. Sygn. 1. S. 37</ref>. Паводле люстрацыі падымнага падатку Оўруцкага павета Кіеўскага ваяводства 1683 года, з 10 дымоў у Астраглядавічах князя Шуйскага выплачвалася 9 злотых. А яшчэ ў вёсцы было 9 дымоў, якія належалі баярам (асабіста вольным слугам)<ref>Архив ЮЗР. Ч. 7. Т. 1. С. 489. Другі пабор — 9 злотых з 9 дымоў (С. 506)</ref>. 2 мая 1697 года ў Оўруцкі гродзкі суд астраглядаўскім земянінам панам Аляксандрам Галаскім ад імя князя Дамініка Шуйскага, харунжага берасцейскага, была пададзена скарга, у якой сцвярджалася, што казацкага палку Ярэмы сотнік Лабада, аніяк не паважаючы вайсковыя артыкулы і права паспалітае, наехаў на двор Астраглядаўскі пана Дамініка году 1697 дня 10 лютага месяца, а наехаўшы, валоў, коней, авечак, свіней і дабро ўсякае пазабіраў<ref>Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. С. 26, 36</ref>.
[[File:Ікона Маці Божая Снежная.png|thumb|left|Ікона Маці Божая Снежная з Астраглядаў (?), другая палова XVIII ст.<ref group="Заўв">Аляксандр Адамавіч Ярашэвіч некалі задаваўся пытаннем: а ці не старая гэта алтарная ікона, якая пасля зачынення 19 ліпеня 1865 г. каталіцкай капліцы ў Юравічах, была перададзеная ў Астраглядаўскі касцёл?.. http://media.catholic.by/nv/n24/art3.htm . Паводле акту ад 31 мая 1967 г., падпісанага дырэктарам Дзяржаўнага мастацкага музея БССР пані Аладавай (Е. Аладовой), параметры іконы адпавядаюць той, што атрыманая з в. Сялец, таксама Брагінскага раёна. У картатэцы музея, аднак, запісана, што абраз нібыта паходзіць з маёнтку Патонаў (з двара Гарадзішча?). І якімі ж былі шляхі іконы?..</ref>]]У 1740-я гады і надалей Астраглядавіцкі касцёл аб'ядноўваў рыма-каталіцкую парафію ў Оўруцкім дэканаце Кіеўскай дыяцэзіі, да якой належалі жыхары (у асноўным шляхта) з мястэчак Астраглядавічы<ref group="Заўв">Астраглядавічы тут названыя «мястэчкам» дзеля таго хіба, што былі цэнтрам парафіі, бо адпаведнага статусу, у адрозненне ад Брагіна і Хойнікаў, не мелі.</ref>, Хойнікі, Брагін, вёсак Храпкаў, Руднае, Дворышча, Стралічаў, Вялікі Бор, Рудня Вялікаборская, Паселічы, Багушы, Сялец, Крыўча, Рудакоў, Лісцвін, Мікулічы, Шкураты, Рудня Удалёўская, Буда Удалёўская, Глухавічы, Губарэвічы, Краснаселле, Масаны, Баршчоўка, Аравічы<ref>Ks. Orłowski K. N. Defensa biskupstwa y dyecezyi Kiiowskiey. — Lwów, 1748. S. 148</ref>. На 1777 г. парафія, паводле графа Дз. Талстога, налічвала 252 верных<ref>Le Catholicisme Romain en Russie. Études historiques par M. le comte Dmitry Tolstoy. Tome premier. – Paris, 1863. P. 478</ref>.
У 1753 годзе князем Шуйскім запісаны фундуш Астраглядавіцкай уніяцкай Свята-Троіцкай царкве<ref>НГАБ у Мінску. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 573. А. 63</ref>.
На 1754 год у Астраглядавічах было 48 двароў (×6 — каля 288 жыхароў), з якіх «do grodu» (Оўруцкага замку) выплачвалася 7 злотых, 13 з паловай грошаў, «na milicję» (на вайсковыя патрэбы павета і ваяводства) 29 злотых і 24 грошы<ref>Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. /Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 192; гл. таксама: С. 13—15, 20—22</ref>. Паводле перапісаў яўрэйскага насельніцтва 1765, 1778 і 1784 гадоў у Астраглядавічах жылі адпаведна 7, 5 і 4 чалавекі (głowy), плацельшчыкі пагалоўшчыны, якія належалі да Хойніцкага кагалу<ref>Архив ЮЗР. Ч. 5. Т. 2. Переписи еврейского населения в юго-западном крае в 1765—1791 гг. — Киев, 1890. С. 301, 391, 710</ref>.
13 ліпеня 1791 г. варшаўская «Gazeta narodowa i obca» змясціла паведамленне пра тое, як 12 чэрвеня патрыёты Рэчы Паспалітай, госці Караля і Людзвікі Прозараў з Мазырскага, Оўруцкага і Рэчыцкага паветаў бралі ўдзел у святочнай імшы з нагоды прыняцця [[Канстытуцыя 3 мая 1791 года|Канстытуцыі 3 мая]], пакліканай умацаваць і выратаваць гаротную Айчыну. Урачыстасць адбылася ў Астраглядаўскім парафіяльным касцёле Унебаўзяцця Найсвяцейшай Панны Марыі. Казань, прымеркаваную да падзеі, прамовіў ксёндз-пробашч Францішак Глінскі. Па яе заканчэнні ўсе прысутныя, пад няспынныя гарматныя салюты, праспявалі гімн Te Deum laudamus (Цябе, Бога, услаўляем) <ref>Gazeta narodowa y obca. № LVI. 13 lipca 1791; гл.: [http://hojniki.ucoz.ru/index/1791/0-363 Хойнікшчына]</ref>.
=== Расійская імперыя ===
[[File:Астрагляды на плане Генеральнага межавання Рэчыцкага павету 1797 г.png|міні|thumb|Астрагляды (Астраглядавічы) на схематычным плане Рэчыцкага павета 1800 г.]]Пасля [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793) Астраглядавічы — у межах Чарнігаўскага намесніцтва (губерні), з 1796 года ў складзе тэрытарыяльна ўпарадкаванага [[Рэчыцкі павет (Расійская імперыя)|Рэчыцкага павета]] Маларасійскай, а з 29 жніўня 1797 года [[Мінская губерня|Мінскай губерні]] [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]]<ref>Насевіч, В., Скрыпчанка, Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. – Т. 6. Кн. 1. – Мінск: БелЭн, 2001. C. 181–182</ref>. У рэвізіі 1795 г. запісана, што Астраглядавічы Людвікі з Шуйскіх Прозар былі здадзены ў «арэндную пасэсію» Яну, сыну Уладзіслава, Ястржэмбскаму тэрмінам на 3 гады (з 02.04.1794 да 02.04.1797) за 1 833 дукаты і 6 злотых польскіх<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 59. А. 208; Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). – Минск, 2018. С. 71</ref>.
[[File:Smuglewicz Prozor Family.jpg|міні|thumb|left|Ф. Смуглевіч. Сям'я Прозараў (1789)]][[Файл:Бліскучы канцэрт, прысвечаны Тэклі Прозар, народжанай графіні Ракіцкай. 1833 г.jpg|thumb|Тытульны аркуш Канцэрту для фартэпіяна, прысвечанага Тэклі Прозар, народжанай графіні Ракіцкай. 1833 г.]][[File:Запіс аб смерці і пахаванні Юзафа Дашчынскага.png|thumb|Запіс аб смерці і пахаванні ў Астраглядах Юзафа Дашчынскага.]]У шляхецкай рэвізіі 1811 года эканомам фальварка Астраглядаўскага названы Юзаф Парыкевіч<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 263. А. 248</ref>. Пасля смерці жонкі Людвікі і свайго вяртання з няволі ў 1829 годзе К. Прозар уступіў ва ўладанне маёнткамі, хоць вельмі хутка запісаў іх на сыноў Уладзіслава і Юзафа. Уважаецца, што менавіта Уладзіслаў, жанаты з Тэкляй Ракіцкай, якому дасталіся Астрагляды, ініцыяваў ўзвядзенне тут мураванага палаца ў стылі ампір паводле праэкту Генрыка Марконі<ref>Кулагін А. Астраглядская сядзіба. // Габрусь Т. Страчаная спадчына / Т. Габрусь, А. Кулагін, Ю. Чантурыя, А. Квітніцкая, М. Ткачоў – Мінск: Полымя, 1998. С. 176</ref><ref group="Заўв">А. Кулагін памылкова назваў сына К. Прозара Уладзімірам.</ref>. Спачыў абозны, паводле запісу ў метрычных кнігах Астраглядаўскага касцёла, 20 кастрычніка (1 лістапада) 1841 года<ref>Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. С. 17</ref>
29 жніўня 1844 года ў двары Астраглядавіцкім спачыў, а 31 жніўня быў пахаваны 70-гадовы мэтр музыкі шляхетны [[Юзаф Дашчынскі]]<ref>НГАБ. Ф. 1089. Воп. 1. Спр. 3. А. 33адв.</ref>. Згодна з інвентаром таго ж 1844 года, Астрагляды належалі да маёнтку Хойнікі, гаспадаром якога быў малодшы сын Караля Прозара Уладзіслаў. Пасля двара ў [[Сігневічы|Сігневічах]], ад сярэдзіны XIX ст. карціна «Сям’я Прозараў», напісаная з ініцыятывы і на замову самога К. Прозара знакамітым мастаком Францішкам Смуглевічам у 1789 годзе, пэўны час знаходзілася ў Астраглядаўскім палацы пана Уладзіслава і яго нашчадкаў<ref>Michalczyk Z. Franciszek Smuglewicz, Jan Chrystian Kampsetzer i pamięć synów o Józefie Prozorze. // Biuletyn Historii Sztuki. Rocznik LXXVI. – Warszawa, 2014. Nr 2. S. 197 – 217</ref><ref group="Заўв">Хто ёсць хто на карціне? У цэнтры партрэт бацькі – віцебскага ваяводы Юзафа Прозара, побач злева абозны Караль прамаўляе верш Францішка Карпінскага, прысвечаны нябожчыку, па другі бок [[File:Zamoście, Jelski. Замосьце, Ельскі (1910-14).jpg|thumb|left|Карціна Сям'я Прозараў у музеі сядзібы Замосьце А. Ельскага (1910 – 1914)]]партрэта яго сярэдні брат Ігнацы і жонка Людвіка Канстанцыя, каля яе старэйшая дачка Юзэфа, злева малодшая Марыяна, крайні злева швагер Францішак Букаты, сакратар пасольства Рэчы Паспалітай у Лондане, побач малодшы брат Караля Антоні (адзіны ў сармацкім строі). Швагра Станіслава Ельскага (з падачы яго праўнука Яна Ельскага, блыталі раней з Антоніем, гл.: Tadeusz Mikulski. Karpinsciana w Archiwum Prozorów. // Pamiętnik Literacki: czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej. – Wrocław, 1950. 41/2. S. 509; Федорук А. Т. Старинные усадьбы Берестейщины / А. Т. Федорук; ред. Т. Г. Мартыненко. – 2-е изд. – Минск: БелЭн, 2006. С. 202) тут, як пераканаўча давёў Збігнеў Міхальчык, няма. Цікава заўважыць, што прысутныя на палатне дочкі Юзэфа і Марыяна (з распазнаваннем дзяцей таксама існавала праблема), у адрозненне ад дарослых, пісаныя не з натуры, народжаныя 13 чэрвеня 1786 г. і 23 кастрычніка 1787 г. w Poniemuniu, атрымалі імёны ў гонар адпаведна бацькі Караля і маці Людвікі. Народжаны ў Хойніках 23 кастрычніка ў год стварэння карціны сын іменаваны ізноў жа, у гонар дзядка-ваяводы, Юзафам.</ref><ref group="Заўв">Улічыўшы перспектыву страты Канстанцінам Прозарам Астраглядаўскай фартуны, карціну набыў адзін з сваякоў Прозараў, энцыклапедыст [[Аляксандр Карлавіч Ельскі|Аляксандр Ельскі]] з [[Замосце (Пухавіцкі раён)|Замосця]] Ігуменскага павета, а яго сын Ян вывез палатно ў гады Першай сусветнай вайны да Варшавы. У 1929 г. ён перадаў твор на захаванне ў Нацыянальны музей, які пасля Другой сусветнай вайны і набыў яго для сваёй калекцыі.</ref>. У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засведчана, што 356 жыхароў сяла Астраглядавічы абодвух полаў з'яўляліся прыхаджанамі Свята-Троіцкай царквы, 21 мужчына і 22 жанчыны з сяла, 10 мужчын і 9 жанчын з фальварка былі парафіянамі Астраглядавіцкага касцёла Унебаўзяцця Найсвяцейшай Панны Марыі<ref>Расійскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 381, 700</ref>.
18 верасня 1860 года Астрагляды наведаў праваслаўны архіепіскап мінскі і бабруйскі Міхаіл Галубовіч, запіс якога засведчыў, што ў палацы тады жыла сям'я рэчыцкага маршалка Мечыслава, сына Уладзіслава, Прозара: «''Па абедзе я ад’ехаў у Астраглядавічы [з Хойнікаў]. Заспеў там толькі гаспадыню дома, жонку маршалка пані Прозараву, яе матку Аскеркаву, брата, глухога і барадатага, Эміля Аскерку, і валынскага Прозара. Вельмі гасцінна быў прыманы''»<ref>Янушкевіч Я. Дыярыюш з XIX стагоддзя. Дзённікі Міхіла Галубовіча як гістарычная крыніца / Я. Янушкевіч – Мінск: Хурсік, 2003. С. 124, 256</ref>.
У парэформенны перыяд сяло – у Мікуліцкай воласці. З 1864 года арганізавана народная вучэльня. У спісе прыходаў і прычтаў па чатырох благачынных акругах (у межах Рэчыцкага павета) Мінскай епархіі на 1876 год у складзе прычту Троіцкай царквы названыя настаяцель а. Дамецій Ляляўскі, в. а. штатнага псаломшчыка Іван Пігулеўскі, просфірня Дар'я Грыгаровіч. Да прыходу, акрамя сяла Астрагляды, належалі вёскі Вязок, Дуброўнае, Плоскае, Шчарбіны, Варацец (прозараўскі), Бакуны, Багушы<ref>Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 459</ref>. У 1879 годзе царкоўны прыход налічваў 812 верных мужчынскага і 852 жаночага полу<ref>Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 117</ref>. Паводле А. Ельскага, у 1885 годзе Астраглядаўскі маёнтак, калі ім валодаў Канстанцін, сын Мечыслава, Прозар, быў прададзены<ref>Słownik geograficzny Krółewstwa Polskiego і innych krajów słowiańskich. – Warszawa, 1886. T. VII. S. 690</ref>. Каля 1895 года парафія Астраглядаўскага касцёла, якая абыймала вялікую тэрыторыю, налічвала 3230 верных<ref>Кароль М. М. Перавод у праваслаўе на тэрыторыі беларускіх губерняў у сярэдзіне 1860-х – 1905 г.: палітыка ўрада і адносіны насельніцтва. Магістарская дысертацыя. – Мінск, 2017. С. 87</ref>. Згодна з перапісам 1897 года, у сяле дзейнічалі царква, касцёл, капліца, народная вучэльня, хлебазапасны магазін, вятрак, карчма. Побач быў аднайменны фальварак. На 1904 год сярод зямельных уласьнікаў Мінскай губерні, якія мелі 500 і болей дзесяцін, названы ўладальнік маёнтку Астрагляды спадчынны дваранін Валерыян Рафаілавіч Рыбнікаў<ref>Памятная книжка Минской губернии на 1904 г. – Минск: Издание Минского губернского статистического комитета, 1903. Приложение. С. 58</ref>. Уладальнікам 1 746 дзесяцін зямлі ў Астраглядах «Список землевладельцев Минской губернии 1911 г.» называе Аляксандра Іванавіча Цямніцкага<ref>Список землевладельцев Минской губернии. 1911. – Минск: Мин. губ. стат. ком., 1911. С. 3</ref>. У 1912 г. «па найвысачэйшаму дазволу» маёнтак Астрагляды набыў Альгерд Гардзялкоўскі, апошні іх прыватны ўладальнік<ref>Aftanazy R. Dzieje rezydencji na dawnych Kresach Rzeczypospolitej. Tom 11. Województwo kijowskie oraz uzupełnienia do tomów 1–10. /R. Aftanazy – Wrocław; Warszawa; Kraków: Zakład Narodowy imienia Ossolinskich Wydawnictwo, 1997. S. 280; Кулагін А. Астраглядская сядзіба. С. 176</ref>.
=== Найноўшы час ===
[[Файл:Astrahlady, Uniebaŭziaćcia. Астрагляды, Унебаўзяцьця (1914).jpg|thumb|left|Касцёл]][[Файл:Astrahlady, Uniebaŭziaćcia. Астрагляды, Унебаўзяцьця (1914) (2).jpg|thumb|Інтэр'ер касцёла]]9 лютага 1918 г., яшчэ да падпісання [[Брэсцкі мір|Берасцейскай мірнай дамовы]] з бальшавіцкай Расіяй (3 сакавіка), Германія перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Астрагляды, аднак, апынуліся ў складзе часова створанай 15 чэрвеня Палескай губерні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка – у Мазыры. Прычым, старастай (губернатарам) гетман [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]] [[Павел Скарападскі]] прызначыў былога ўладальніка маёнтку Гарадзішча, галаву Рэчыцкай павятовай управы Пятра Аскаравіча Патона. Ад 18 мая тут дзейнічала "варта Украінскай Дзяржавы"<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917 – 1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. – Минск: Современная школа, 2011. С. 92 – 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. – 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 – січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. – Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286 – 296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918 – 1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья. С. 85</ref>. Падчас акупацыі ў 1918 годзе германскімі войскамі партызанскі атрад пад камандаваннем Ф. І. Скараходава (выхадца Брагіна) разграміў створаную тут камендатуру.
1 студзеня 1919, згодна з пастановай І з'езду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам з іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]].
З 8 снежня 1926 года па 1987 год цэнтр [[Астраглядаўскі сельсавет|Астраглядаўскага сельсавета]] Брагінскага раёна [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай]], з 9 чэрвеня 1927 года [[Гомельская акруга|Гомельскай]] (да 26 ліпеня 1930 года) акруг, з 20 лютага 1938 года [[Палеская вобласць|Палескай]], з 8 студзеня 1954 года [[Гомельская вобласць|Гомельскай]] абласцей.
У 2-й палове 1920-х гадоў арганізаваны саўгас «Астрагляды», дзейнічалі пачатковая школа, хата-чытальня, аддзяленне спажывецкай кааперацыі, сельскагаспадарчае крэдытнае таварыства. У 1930 годзе арганізаваны [[калгас]] імя Варашылава, працавалі 2 гамарні, цыркулярка, [[вятрак]] (з 1928 года), сталярная майстэрня (з 1930 года).
Падчас [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] партызаны ў сярэдзіне ліпеня [[1943]] года разграмілі гаспадарчую базу акупантаў, якая месцавалася ў вёсцы. Карнікі забілі 23 жыхара. На франтах і ў партызанскай барацьбе загінулі 389 жыхароў вёскі, у памяць пра якіх у 1967 годзе ў цэнтры вёскі пастаўлены абеліск. У 1962 годзе да вёскі далучана суседняя вёска Двор Астрагляды, мястэчка Папаратнае. Была цэнтрам саўгаса «Астрагляды», месцаваліся сярэдняя школа, клуб, фельчарска-акушэрскі пункт, дзіцячыя яслі.
== Насельніцтва ==
* 1850 год — 56 двароў, 380 жыхароў.
* 1885 год — 71 двор, 403 жыхара.
* 1897 год — 123 двары, 720 жыхароў (паводле перапісу).
* 1908 год — 130 двароў, 860 жыхароў. У фальварку — 2 двары, 26 жыхароў.
* 1959 год — 897 жыхароў (паводле перапісу). У аднаіменным пасёлку — 250 жыхароў.
* 1986 год — жыхары (400 сем’яў) пераселены.
* 2004 год — жыхароў няма.
== Славутасці ==
* [[Сядзібна-паркавы ансамбль Прозараў (Астрагляды)|Сядзібна-паркавы ансамбль Прозараў]] (XIX ст.)
=== Страчаная спадчына ===
* [[Касцёл у Астраглядах|Касцёл]] (пачатак XX ст., драўляны) — помнік архітэктуры [[Эклектыка (архітэктура)|эклектыкі]].
== Асобы ==
* [[Юзаф Дашчынскі|Юзаф Даміанавіч Дашчынскі]] (1774, Вільня — 1844, двор Астраглядавічы) — піяніст, кампазітар, дырыжор, кіраўнік аркестра.
* [[Дзяменцій Пятровіч Кардаш]] (1904-?) — беларускі настаўнік, гісторык.
* [[Яўхім Львовіч Бельман]] (1906—1977) — савецкі беларускі неўрапатолаг<ref>[http://slonimsmc.grodno.by/museum/Histori%20med/Belarus/Ludi/Belman.htm]</ref>.
* [[Вячаслаў Пятровіч Палескі]] (сапр. Станкевіч; 1912—1971) — беларускі драматург, заслужаны дзеяч культуры БССР (яго імем названа Бабчынская сярэдняя школа Хойніцкага раёна, дзе ён вучыўся).
* [[Іван Дзмітрыевіч Сіраж]] (1933-?) — [[Герой Сацыялістычнай Працы]].
== Заўвагі ==
<references group="Заўв"/>
{{Зноскі|2}}
== Літаратура ==
* Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т.1, кн.1. Гомельская вобласць/С. В. Марцэлеў; Рэдкалегія: Г. П. Пашкоў (галоўны рэдактар) і інш. — Мн.: Белэн, 2004. 632с.: іл. Тыраж 4000 экз. ISBN 985-11-0303-9 ISBN 985-11-0302-0
== Спасылкі ==
* {{Commons|Category:Astrahliady}}
{{Брагінскі раён}}
[[Катэгорыя:Прозары]]
[[Катэгорыя:Гардзялкоўскія]]
[[Катэгорыя:Астрагляды| ]]
owrudmnw6ocuvs9290u759k6wyq0wc0
Камайскі сельсавет
0
70539
4191331
4189435
2022-08-21T17:40:53Z
D.L.M.I. Bel
33064
/* Гісторыя */
wikitext
text/x-wiki
{{Адміністрацыйная адзінка
|Колер1 = {{Колер|Беларусь}}
|Колер2 =
|Беларуская назва = Камайскі сельсавет
|Арыгінальная назва =
|Герб =
|Сцяг =
|Краіна = [[Беларусь]]
|Статус =
|Гімн =
|Уваходзіць у = [[Пастаўскі раён]]
|Уключае = 73 населеныя пункты
|Сталіца = [[Камаі]]
|Датаўтварэння = [[12 кастрычніка]] [[1940]]
|Скасаванне =
|Раздзел =
|Назва раздзела =
|Глава2 =
|Назва главы2 =
|ВУП =
|Год ВУП =
|Месца па ВУП =
|ВУП на душу насельніцтва =
|Месца па ВУП на душу насельніцтва =
|Мова =
|Мовы =
|Насельніцтва = 2570
|Год перапісу = 2009
|Месца па насельніцтве =
|Шчыльнасць =
|Месца па шчыльнасці =
|Нацыянальны склад =
|Канфесійны склад =
|Плошча = 270,2619
|Месца па плошчы =
|Максімальная вышыня =
|Сярэдняя вышыня =
|Мінімальная вышыня =
|Шырата =
|Даўгата =
|Карта =
|Часавыпояс =
|Абрэвіятура =
|ISO =
|FIPS =
|Код аўтамабільных нумароў = 2
|Сайт =
|Заўвагі =
}}
'''Кама́йскі сельсавет''' — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў складзе [[Пастаўскі раён|Пастаўскага раёна]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Цэнтр — аграгарадок (да 2009 г. вёска) [[Камаі]]. Тэрыторыя сельсавета складае 27026,19 га.
== Гісторыя ==
Утвораны 12 кастрычніка 1940 года ў складзе [[Гадуцішскі раён|Гадуцішскага раёна]] [[Вілейская вобласць|Вілейскай вобласці]] [[БССР]]. З 25 лістапада 1940 года ў складзе Пастаўскага раёна. З 20 верасня 1944 года ў складзе [[Маладзечанская вобласць|Маладзечанскай вобласці]]. 16 ліпеня 1954 года да сельсавета далучана тэрыторыя скасаваных [[Вярэнькаўскі сельсавет|Вярэнькаўскага]] і [[Пастаўскі сельсавет|Пастаўскага]] сельсаветаў<ref>Указ Президиума Верховного Совета Белорусской ССР от 16 июля 1954 г. Об объединении сельских советов Молодечненской области // Сборник законов Белорусской ССР и указов Президиума Верховного Совета Белорусской ССР: 1938—1955 гг. — Мн.: Изд. Президиума Верхов. Совета БССР, 1956. — 347 с.</ref>. 3 жніўня 1954 года тэрыторыя скасаванага Пастаўскага сельсавета была далучана да [[Загацкі сельсавет|Загацкага сельсавета]]<ref>Постановление Президиума Верховного Совета БССР от 3 августа 1954 г. О внесении изменения и дополнений в указ Президиума Верховного Совета Белорусской ССР от 16 июля 1954 г. «Об объединении сельских советов Молодечненской области» // Сборник законов Белорусской ССР и указов Президиума Верховного Совета Белорусской ССР: 1938—1955 гг. — Мн.: Изд. Президиума Верхов. Совета БССР, 1956. — 347 с.</ref>. 27 красавіка 1957 года ў склад сельсавета з Загацкага сельсавета перададзены вёскі [[Гуменнікі (Пастаўскі раён)|Гуменнікі]] і [[Краскі (Пастаўскі раён)|Краскі]]<ref>Рашэнне выканкома Маладзечанскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 27 красавіка 1957 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1957, № 5.</ref>. 2 снежня 1959 года да сельсавета далучана тэрыторыя скасаванага [[Навасёлкаўскі 2-гі сельсавет|Навасёлкаўскага 2-га сельсавета]]<ref>Рашэнне выканаўчага камітэта Маладзечанскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 2 снежня 1959 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1959, № 17.</ref>. З 20 студзеня 1960 года ў складзе Віцебскай вобласці. 17 мая 1985 года ў склад сельсавета з [[Дварчанскі сельсавет|Дварчанскага сельсавета]] перададзены 13 населеных пунктаў ([[Аляхнішкі]], [[Барадзіно (Пастаўскі раён)|Барадзіно]], [[Вараноўшчына]], [[Васточная]], [[Дашкі (Камайскі сельсавет)|Дашкі]], [[Дварчаны (Камайскі сельсавет)|Дварчаны]], [[Драбышы (Пастаўскі раён)|Драбышы]], [[Загачча]], [[Мацуты]], [[Падлявонавічы]], [[Рубеж (Пастаўскі раён)|Рубеж]], [[Рудзі (Пастаўскі раён)|Рудзі]] і [[Шкіралі]])<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 17 мая 1985 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1985, № 17 (1823).</ref>. 20 чэрвеня 1988 года да Камайскага сельсавета далучана тэрыторыя скасаванага [[Мулярскі сельсавет (Пастаўскі раён)|Мулярскага сельсавета]] (26 населеных пунктаў: вёскі [[Багдзюны (Пастаўскі раён)|Багдзюны]], [[Варкацішкі]], [[Гадуцішкі (Пастаўскі раён)|Гадуцішкі]], [[Гражулі]], [[Гэйбавічы]], [[Ёцішкі]], [[Жукішкі]], [[Крукі II]], [[Мантагалішкі]], [[Мільконты]], [[Мірклішкі (Пастаўскі раён)|Мірклішкі]], [[Муляры (Пастаўскі раён)|Муляры]], [[Мунцавічы (Пастаўскі раён)|Мунцавічы]], [[Новагадуцішкі]], [[Оцкавічы]], [[Пустошка (Камайскі сельсавет)|Пустошка]], [[Сакуны (Пастаўскі раён)|Сакуны]], [[Старчуны]], [[Цалінова]], [[Цябуты (Пастаўскі раён)|Цябуты]], [[Чарняты (Пастаўскі раён)|Чарняты]], [[Чычэлі]], [[Юзафінова]], [[Янкішкі (вёска)|Янкішкі]], [[Янковічы]] і чыгуначны раз’езд [[Камайка (вёска)|Камайка]])<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 20 чэрвеня 1988 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1988, № 27 (1941).</ref>. 8 красавіка 2004 года са складу сельсавета былі выключаны 19 сельскіх населеных пунктаў ([[Баяры (Пастаўскі раён)|Баяры]], [[Данеўцы]], [[Дуброўшчына (Пастаўскі раён)|Дуброўшчына]], [[Жыгуны]], [[Лапуны]], [[Лаўцы (Пастаўскі раён)|Лаўцы]], [[Лопуці]], [[Марачы (Пастаўскі раён)|Марачы]], [[Міцкяны]], [[Навасёлкі 2 (Пастаўскі раён)|Навасёлкі 2]], [[Падвішняк]], [[Папоўцы (Пастаўскі раён)|Папоўцы]], [[Рамейкі (Пастаўскі раён)|Рамейкі]], [[Роскаш (Пастаўскі раён)|Роскаш]], [[Русакі (Лынтупскі сельсавет)|Русакі]], [[Саранчаны (вёска)|Саранчаны]], [[Свіркі (Пастаўскі раён)|Свіркі]], [[Скарпаўцы]], [[Чырвоны Ручай]]) у межах сельскагаспадарчага вытворчага кааператыва «Блакітныя азёры» (далучаныя да [[Лынтупскі сельсавет|Лынтупскага сельсавета]]) і ўключаныя ўсе сельскія населеныя пункты скасаванага [[Мягунскі сельсавет|Мягунскага сельсавета]] (20 населеных пунктаў: [[Андрушышкі]], [[Віршалы]], [[Гродзі (Пастаўскі раён)|Гродзі]], [[Дзяўгуны (Пастаўскі раён)|Дзяўгуны]], [[Жардэлі]], [[Жарскія (Пастаўскі раён)|Жарскія]], [[Каралеўцы (Пастаўскі раён)|Каралеўцы]], [[Кукляны]], [[Лодасі (вёска)|Лодасі]], [[Мацковічы]], [[Мягуны]], [[Пуцяцішкі]], [[Пятровічы (Камайскі сельсавет)|Пятровічы]], [[Рамашкавічы]], [[Сурвілішкі (Пастаўскі раён)|Сурвілішкі]], [[Свербляўшчына]], [[Трапшавічы]], [[Фаворкі]], [[Цялятнікі]], [[Шыльва]])<ref>[http://www.pravo.by/document/?guid=2012&oldDoc=2004-83/2004-83(003-027).pdf&oldDocPage=1 Решение Витебского областного Совета депутатов от 8 апреля 2004 г. № 55 Об изменении административно-территориального устройства районов Витебской области] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20211005192131/https://pravo.by/document/?guid=2012&oldDoc=2004-83%2F2004-83%28003-027%29.pdf&oldDocPage=1|date=5 кастрычніка 2021}}</ref>. 20 чэрвеня 2008 года скасаваны вёскі [[Бядункі]], [[Ёцішкі]], [[Юзафінопаль]] і хутары [[Падаляхнішкі]], [[Пнёва (Пастаўскі раён)|Пнёва]], [[Свербляўшчына]], [[Шыльва]]<ref>[http://www.pravo.by/pdf/2009-180/2009_180_9_24238.pdf Решение Поставского районного Совета депутатов от 20 июня 2008 г. № 80 Об упразднении сельских населенных пунктов Поставского района] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20190712224852/http://www.pravo.by/pdf/2009-180/2009_180_9_24238.pdf|date=12 ліпеня 2019}}</ref>. 10 кастрычніка 2013 года да сельсавета далучана частка скасаванага [[Шыркаўскі сельсавет (Пастаўскі раён)|Шыркаўскага сельсавета]] (16 вёсак: [[Бацвінавічы]], [[Вярэнькі (Пастаўскі раён)|Вярэнькі]], [[Ідаліна]], [[Койры (Камайскі сельсавет)|Койры]], [[Падаляны]], [[Параскі]], [[Пятроўшчына (Пастаўскі раён)|Пятроўшчына]], [[Скураты (Пастаўскі раён)|Скураты]], [[Труханкі]], [[Фалевічы (Пастаўскі раён)|Фалевічы]], [[Шабаны (Пастаўскі раён)|Шабаны]], [[Шусціцкія]], [[Юшкаўшчына]], [[Якавічы (Пастаўскі раён)|Якавічы]], [[Ясева]] і [[Яськавічы (Пастаўскі раён)|Яськавічы]])<ref>[http://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D913v0060692&p1=1 Решение Витебского областного Совета депутатов от 10 октября 2013 г. № 292 Об изменении административно-территориального устройства некоторых районов Витебской области] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210511010538/https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D913v0060692&p1=1 |date=11 мая 2021 }}</ref>. 25 сакавіка 2022 года скасавана вёска [[Дашкі Малыя]]<ref>[https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D922v0115244&p1=1 Решение Поставского районного Совета депутатов от 25 марта 2022 г. № 198 Об упразднении сельских населенных пунктов Поставского района]</ref>.
== Насельніцтва ==
Насельніцтва сельсавета паводле перапісу 2009 года — 2570 чалавек<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Колькасць насельніцтва населеных пунктаў Беларусі паводле перапісу 2009 года] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm |date=2 кастрычніка 2019 }}</ref>, з іх 74,6 % — [[беларусы]], 15,4 % — [[рускія ў Беларусі|рускія]], 7,6 % — [[палякі ў Беларусі|палякі]]<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-ethnic-comm2009.htm Этнічны склад насельніцтва сельсаветаў Беларусі паводле перапісу 2009 года]</ref>.
== Архіў ==
[[Архіў]]ныя дакументы Камайскага сельсавета захоўваюцца ў Занальным дзяржаўным архіве горада [[Глыбокае]]<ref>[http://fk.archives.gov.by/fond/112811/ Фондавы каталог дзяржаўных архіваў Рэспублікі Беларусь] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20190924202032/http://fk.archives.gov.by/fond/112811/ |date=24 верасня 2019 }}{{ref-ru}}</ref>.
Архіў, які ахоплівае 1945—2011 гг., складаецца з пратаколаў сельвыканкамаў, статыстычных справаздач, пратаколаў агульных сходаў грамадзян, бюджэтаў, гаспадарчых кніг, спісаў па розным катэгорыям насельніцтва і інш.<br />
Памер архіва — 1311 старонка.<br />
Шыфр архіва — BY ЗГАГлб ф. 1156.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* Административно-территориальное устройство БССР: справочник: в 2 т. / Главное архивное управление при Совете Министров БССР, Институт философии и права Академии наук БССР. — Минск: «Беларусь», 1985―1987.
* Административно-территориальное устройство Республики Беларусь (1981—2010 гг.): справочник. — Минск: БелНИИДАД, 2012. — 172 с.
{{Камайскі сельсавет}}
{{Пастаўскі раён}}
[[Катэгорыя:Камайскі сельсавет| ]]
[[Катэгорыя:Былыя сельсаветы Гадуцішскага раёна]]
[[Катэгорыя:Сельсаветы Беларусі, утвораныя ў 1940 годзе]]
jbca85xi69itrtgyyipeb7zg98fix0h
Сын
0
70607
4191329
4191152
2022-08-21T17:38:49Z
Maksim L.
13
wikitext
text/x-wiki
[[File:British Columbia Regiment 1940.jpg|thumb|300px|]]
'''Сын''' — ступень роднасці, дзіцё мужчынскага полу адносна бацькоў. Жаночы адпаведнік — [[дачка]].
== Сацыяльныя пытанні датычна сыноў ==
У многіх даіндустрыяльных грамадства і ў некаторых сучасных краінах з аграрнай эканомікай, сыны мелі і да цяперашняга часу маюць большае за дачок значэнне, бо мужчыны фізічна мацнейшыя і таму на многіх работах у [[сельская гаспадарка|сельскай гаспадарцы]] эфектыўнейшыя, адпаведна іх сацыяльны статус у такіх грамадствах вышэйшы,
У [[Кітай|Кітаі]], дзеля стрымання прыросту насельніцтва, прынята «Палітыка аднаго дзіця». Як яе вынік, афіцыйная статыстыка паказала рост нараджэння хлопчыкаў, што абумоўлена як незаконнай практыкай выбарачных [[аборт]]аў паводле полу дзіця, так і шырокай практыкай утойвання нараджэння дзяўчынак ад статыстыкі, а таксама іншымі фактарамі.
У некаторых краінах прынятая практыка першародства — сыны маюць перавагу ў праве спадчыны перад дачкамі.
[[Катэгорыя:Сям’я]]
{{Роднасныя адносіны}}
e5f8wv1ph2d6k1ogjxf4qwwbs9m9l52
4191339
4191329
2022-08-21T17:43:53Z
Maksim L.
13
wikitext
text/x-wiki
[[File:British Columbia Regiment 1940.jpg|thumb|]]
'''Сын''' — ступень роднасці, дзіцё мужчынскага полу адносна бацькоў. Жаночы адпаведнік — [[дачка]].
== Сацыяльныя пытанні датычна сыноў ==
У даіндустрыяльным грамадстве і некаторых сучасных краінах з аграрнай эканомікай, сыны мелі і маюць большае за дачок значэнне, бо мужчыны фізічна мацнейшыя і таму на многіх работах у [[сельская гаспадарка|сельскай гаспадарцы]] эфектыўнейшыя, адпаведна іх сацыяльны статус у такім грамадстве вышэйшы.
У [[Кітай|Кітаі]], дзеля стрымання прыросту насельніцтва, прынята «Палітыка аднаго дзіця». Як яе вынік, афіцыйная статыстыка паказала рост нараджэння хлопчыкаў, што абумоўлена як незаконнай практыкай выбарачных [[аборт]]аў паводле полу дзіця, так і шырокай практыкай утойвання нараджэння дзяўчынак ад статыстыкі, а таксама іншымі фактарамі.
У некаторых краінах прынятая практыка першародства — перавага сыноў перад дачкамі ў праве спадчыны.
{{Роднасныя адносіны}}
[[Катэгорыя:Сям’я]]
en18wm26rs5u4kw19y91buj52tgt5gi
Шаблон:Роднасныя адносіны
10
70879
4191349
4191153
2022-08-21T17:45:57Z
Maksim L.
13
wikitext
text/x-wiki
{{Навігацыйная табліца
|назва = Роднасныя адносіны
|загаловак = [[Сваяцтва|Роднасныя і сваяцкія адносіны]]
|клас_спісаў = hlist
|спіс1 =
* [[Муж]]
* [[Жонка]]
* [[Бацька]]
* [[Маці]]
* [[Дзед]]
* [[Бабуля]]
* [[Брат (ступень роднасці)|Брат]]
* [[Сястра]]
* [[Зводны брат]]
* [[Сын]]
* [[Дачка]]
* [[Пасынак]]
* [[Падчарка]]
* [[Дзядзя|Дзядзька]]
* [[Цёця|Цётка]]
* [[Сват]]
* [[Цешча]]
* [[Унучатая пляменніца]]
* [[Хросны бацька|Кум]]
* [[Хросная маці|Кума]]
}}<noinclude>
[[Катэгорыя:Навігацыйныя шаблоны:Грамадства]]
</noinclude>
onxshxasa7xwzjv39zs5bx2oy8ezprs
Mazda
0
74790
4191369
4114634
2022-08-21T18:08:16Z
86.120.159.139
wikitext
text/x-wiki
{{Кампанія
|назва = Mazda Motor Corporation</br>Matsuda Kabushiki-gaisha</br>マツダ株式会社
|лагатып =Mazda Motor logo.svg
|тып =
|лістынг на біржы = {{tyo|7261}}
|дзейнасць =
|дэвіз =
|заснаваная = [[1920]]
|заснавальнікі = [[Аўгуст Хорш]]
|размяшчэнне = [[Хірасіма]], [[Японія]]
|ключавыя фігуры = [[Джуджыра Матсуда]]
|галіна = аўтамабільная
|прадукцыя =
|абарачэнне =
|аперацыйны прыбытак =
|чысты прыбытак =
|лік супрацоўнікаў = 39 364 (2008)
|матчына кампанія =
|даччыныя кампаніі =
|аўдытар =
|сайт = [http://www.mazda.com/ www.mazda.com]
}}
'''Mazda Motor Corporation''' ({{lang-ja|マツダ株式会社}}) — японская аўтамабілебудаўнічая кампанія, якая выпускае аўтамабілі «Mazda». Штаб-кватэра — у [[Хірасіма|Хірасіме]].
== Гісторыя ==
Сваю гісторыю фірма вядзе з [[1960]] года, калі быў выпушчаны першы серыйны легкавы [[аўтамабіль]] Mazda R360 Coupe (2-дзверны пасажырскі аўтамабіль). Раней фірма, заснаваная ў [[1920]] годзе, займалася вытворчасцю станкоў. Сваю назву «Мазда» (''Mazda'') фірма атрымала ў гонар зараастрыйскага бога Жыцця з імем [[Ахура-Мазда]] (ён жа Армазд).
== У Беларусі ==
Станам на канец [[2019]] года ў [[Беларусь|Беларусі]] зарэгістравана {{Num|70307}} аўтамабіляў Mazda<ref name="tut-2020-10-31">{{cite web |url = https://auto.tut.by/news/exclusive/705945.html |title = Автостатистика ГАИ: сколько у белорусов Geely, а сколько — Ferrari |date = 2020-10-31 |publisher = [[tut.by]] |accessdate = 2021-03-29 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20201105011617/https://auto.tut.by/news/exclusive/705945.html |archivedate = 5 лістапада 2020 |lang = ru |deadurl = no }}</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:Mazda}}
* [http://www.mazda.com/ Афіцыйны сайт] {{ref-en}}
== Гл. таксама ==
* [[Mazda 3]]
{{Маркі аўтамабіляў}}
[[Катэгорыя:Аўтамабілебудаўнічыя кампаніі]]
[[Катэгорыя:Кампаніі Японіі]]
o7zqmhbh7eqnbnpfetvlsvopem7twtn
4191412
4191369
2022-08-21T18:37:22Z
Artsiom91
31770
Праўкі аўтарства [[Special:Contributions/86.120.159.139|86.120.159.139]] ([[User talk:86.120.159.139|размовы]]) адкочаныя; вернута апошняя версія аўтарства [[User:Artsiom91|Artsiom91]]
wikitext
text/x-wiki
{{Кампанія
|назва = Mazda Motor Corporation</br>Matsuda Kabushiki-gaisha</br>マツダ株式会社
|лагатып =
|тып =
|лістынг на біржы = {{tyo|7261}}
|дзейнасць =
|дэвіз =
|заснаваная = [[1920]]
|заснавальнікі = [[Аўгуст Хорш]]
|размяшчэнне = [[Хірасіма]], [[Японія]]
|ключавыя фігуры = [[Джуджыра Матсуда]]
|галіна = аўтамабільная
|прадукцыя =
|абарачэнне =
|аперацыйны прыбытак =
|чысты прыбытак =
|лік супрацоўнікаў = 39 364 (2008)
|матчына кампанія =
|даччыныя кампаніі =
|аўдытар =
|сайт = [http://www.mazda.com/ www.mazda.com]
}}
'''Mazda Motor Corporation''' ({{lang-ja|マツダ株式会社}}) — японская аўтамабілебудаўнічая кампанія, якая выпускае аўтамабілі «Mazda». Штаб-кватэра — у [[Хірасіма|Хірасіме]].
== Гісторыя ==
Сваю гісторыю фірма вядзе з [[1960]] года, калі быў выпушчаны першы серыйны легкавы [[аўтамабіль]] Mazda R360 Coupe (2-дзверны пасажырскі аўтамабіль). Раней фірма, заснаваная ў [[1920]] годзе, займалася вытворчасцю станкоў. Сваю назву «Мазда» (''Mazda'') фірма атрымала ў гонар зараастрыйскага бога Жыцця з імем [[Ахура-Мазда]] (ён жа Армазд).
== У Беларусі ==
Станам на канец [[2019]] года ў [[Беларусь|Беларусі]] зарэгістравана {{Num|70307}} аўтамабіляў Mazda<ref name="tut-2020-10-31">{{cite web |url = https://auto.tut.by/news/exclusive/705945.html |title = Автостатистика ГАИ: сколько у белорусов Geely, а сколько — Ferrari |date = 2020-10-31 |publisher = [[tut.by]] |accessdate = 2021-03-29 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20201105011617/https://auto.tut.by/news/exclusive/705945.html |archivedate = 5 лістапада 2020 |lang = ru |deadurl = no }}</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:Mazda}}
* [http://www.mazda.com/ Афіцыйны сайт] {{ref-en}}
== Гл. таксама ==
* [[Mazda 3]]
{{Маркі аўтамабіляў}}
[[Катэгорыя:Аўтамабілебудаўнічыя кампаніі]]
[[Катэгорыя:Кампаніі Японіі]]
gan3usrj9y0snkn4pwu40s5sziggsjx
Шаблон:Падпісанты Акта аб незалежнасці Літвы
10
77997
4191664
3751588
2022-08-22T07:30:12Z
Artsiom91
31770
перавод на hlist пры дапамозе [[Шаблон:Navbox#bookmarklet|букмарклета]], вікіфікацыя
wikitext
text/x-wiki
{{Навігацыйная паласа
|схаваць =
|выява = [[Выява:1917 lithuanian council.jpg|150px]]
|выява2 =
|загаловак = Падпісанты [[Акт аб незалежнасці Літвы|Акта аб незалежнасці Літвы]] (16 лютага 1918 года)
|утрыманне =
* [[Казімерас Сцяпонас Шаўліс]]
* [[Ёнас Басанавічус]]
* [[Салямонас Банайціс]]
* [[Данатас Малінаўскас]]
* [[Мікалас Біржышка]]
* [[Антанас Смятона]]
* [[Казімерас Бізаўскас]]
* [[Пранас Давідайціс]]
* [[Сцяпонас Кайрыс]]
* [[Пятрас Клімас]]
* [[Владас Міранас]]
* [[Станіслаў Нарутовіч]]
* [[Альфонсас Пятруліс]]
* [[Ёнас Смільгявічус]]
* [[Юсцінас Стаўгайціс]]
* [[Аляксандрас Стульгінскіс]]
* [[Юргіс Шаўліс]]
* [[Ёкубас Шэрнас]]
* [[Ёнас Вайлакайціс]]
* [[Ёнас Віляйшыс]]
}}<noinclude>
[[Катэгорыя:Навігацыйныя шаблоны:Літва]]
[[Катэгорыя:Навігацыйныя шаблоны:Асобы]]
</noinclude>
lrwbxfe28469rf9u983ezp5knxecqi1
Мерыда
0
79888
4191269
1537618
2022-08-21T15:39:03Z
Artsiom91
31770
дапаўненне
wikitext
text/x-wiki
'''Ме́рыда''' ({{lang-es|Mérida}}) — тапонім, прозвішча.
== Тапонім ==
* [[Мерыда (Венесуэла)|Мерыда]] — горад у [[Венесуэла|Венесуэле]].
* [[Мерыда (штат)|Мерыда]] — штат у [[Венесуэла|Венесуэле]].
* [[Мерыда (Іспанія)|Мерыда]] — горад у [[Іспанія|Іспаніі]].
* [[Мерыда (Мексіка)|Мерыда]] — горад у [[Мексіка|Мексіцы]].
== Прозвішча ==
* [[Карлас Мерыда]] (1891—1984) — гватэмальскі мастак.
{{неадназначнасць|прозвішчы|нпы}}
m3gkb2z9uxglzgdfskl25ztlwap6n03
Раніца (газета, 1929)
0
82901
4191693
4023493
2022-08-22T09:14:16Z
Владимир Фалалеев
51626
фактычная інфармацыя
wikitext
text/x-wiki
{{Газета
|назва = Раніца
|арыгінальная назва =
|выява =
|подпіс =
|тып =
|фармат =
|заснаванне = 1929
|спыненне публікацый = -
|заснавальнікі =
|уладальнікі =
|выдавец =
|рэдактар =
|галоўны рэдактар =
|штат =
|палітычна =
|мова = беларуская
|перыядычнасць = 1 раз у месяц
|аб'ём =
|тыраж =
|галоўны офіс =
|ISSN =
|вэб-сайт =
}}
{{значэнні|Спасылка=Раніца (значэнні)}}
'''«Раніца»''' — [[газета]] для дзяцей школьнага ўзросту і падлеткаў.
== Гісторыя ==
Выдаецца з кастрычніка [[1929]] года ў [[Мінск]]у штотыднёва на [[Беларуская мова|беларускай мове]]. Першапачаткова называлася «Піянер Беларусі», з [[1993]] года — сучасная назва. Асвятляе пытанні гісторыі Беларусі, адраджэння нацыянальнай культуры; патрыятычнага, працоўнага, фізічнага, эстэтычнага выхавання дзяцей і падлеткаў, расказвае пра дзейнасць дзіцячых згуртаванняў і арганізацый у школах і дзіцячых установах рэспублікі.
У 2010 годзе шэраг СМІ паведамляў пра закрыццё газеты «Раніца»<ref>[http://www.moyby.com/video/593/ Информационный портал Беларуси «МойBY»: «Раніца» зачынілася]</ref><ref>[http://reporter.by/Belarus/TBM-zakl-kae-gramadzjan-patrabavac-adna-lennja-vyhadu-gazety-Ran-ca/ ТБМ заклікае грамадзян патрабаваць аднаўлення выхаду газеты «Раніца»]</ref>, аднак з кастрычніка 2010 года газета працягвае выходзіць штомесяц як дадатак да газеты {{нп5|Переходный возраст|«Переходный возраст»|ru|Переходный возраст (газета)}}. Са студзеня 2021 года выхад газеты «Раніца» быў спынены па ініцыятыве кіраўніцтва выдавецкага дома «Педагагічная прэса» (разам з газетай «Переходный возраст»). Сродкі масавай інфармацыі ніякім чынам на гэтую падзею не адрэагавалі.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
* [http://ranitsa.by Сайт газеты «Раніца»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20171022050433/http://ranitsa.by/ |date=22 кастрычніка 2017 }}
[[Катэгорыя:Газеты Беларусі]]
[[Катэгорыя:Газеты на беларускай мове]]
[[Катэгорыя:З’явіліся ў 1929 годзе]]
[[Катэгорыя:1929 год у Мінску]]
88o2lxxgw7gup9wtib3rnrx3yst4gpm
4191694
4191693
2022-08-22T09:14:45Z
Владимир Фалалеев
51626
wikitext
text/x-wiki
{{Газета
|назва = Раніца
|арыгінальная назва =
|выява =
|подпіс =
|тып =
|фармат =
|заснаванне = 1929
|спыненне публікацый = -
|заснавальнікі =
|уладальнікі =
|выдавец =
|рэдактар =
|галоўны рэдактар =
|штат =
|палітычна =
|мова = беларуская
|перыядычнасць = 1 раз у месяц
|аб'ём =
|тыраж =
|галоўны офіс =
|ISSN =
|вэб-сайт =
}}
{{значэнні|Спасылка=Раніца (значэнні)}}
'''«Раніца»''' — [[газета]] для дзяцей школьнага ўзросту і падлеткаў.
== Гісторыя ==
Выдаецца з кастрычніка [[1929]] года ў [[Мінск]]у штотыднёва на [[Беларуская мова|беларускай мове]]. Першапачаткова называлася «Піянер Беларусі», з [[1993]] года — сучасная назва. Асвятляе пытанні гісторыі Беларусі, адраджэння нацыянальнай культуры; патрыятычнага, працоўнага, фізічнага, эстэтычнага выхавання дзяцей і падлеткаў, расказвае пра дзейнасць дзіцячых згуртаванняў і арганізацый у школах і дзіцячых установах рэспублікі.
У 2010 годзе шэраг СМІ паведамляў пра закрыццё газеты «Раніца»<ref>[http://www.moyby.com/video/593/ Информационный портал Беларуси «МойBY»: «Раніца» зачынілася]</ref><ref>[http://reporter.by/Belarus/TBM-zakl-kae-gramadzjan-patrabavac-adna-lennja-vyhadu-gazety-Ran-ca/ ТБМ заклікае грамадзян патрабаваць аднаўлення выхаду газеты «Раніца»]</ref>, аднак з кастрычніка 2010 года газета працягвала выходзіць штомесяц як дадатак да газеты {{нп5|Переходный возраст|«Переходный возраст»|ru|Переходный возраст (газета)}}. Са студзеня 2021 года выхад газеты «Раніца» быў спынены па ініцыятыве кіраўніцтва выдавецкага дома «Педагагічная прэса» (разам з газетай «Переходный возраст»). Сродкі масавай інфармацыі ніякім чынам на гэтую падзею не адрэагавалі.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
* [http://ranitsa.by Сайт газеты «Раніца»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20171022050433/http://ranitsa.by/ |date=22 кастрычніка 2017 }}
[[Катэгорыя:Газеты Беларусі]]
[[Катэгорыя:Газеты на беларускай мове]]
[[Катэгорыя:З’явіліся ў 1929 годзе]]
[[Катэгорыя:1929 год у Мінску]]
ij6q2jv89ozhlhz0l3q5vmusedfecla
4191697
4191694
2022-08-22T09:21:21Z
JerzyKundrat
174
не факт
wikitext
text/x-wiki
{{Газета
|назва = Раніца
|арыгінальная назва =
|выява =
|подпіс =
|тып =
|фармат =
|заснаванне = 1929
|спыненне публікацый = -
|заснавальнікі =
|уладальнікі =
|выдавец =
|рэдактар =
|галоўны рэдактар =
|штат =
|палітычна =
|мова = беларуская
|перыядычнасць = 1 раз у месяц
|аб'ём =
|тыраж =
|галоўны офіс =
|ISSN =
|вэб-сайт =
}}
{{значэнні|Спасылка=Раніца (значэнні)}}
'''«Раніца»''' — [[газета]] для дзяцей школьнага ўзросту і падлеткаў.
== Гісторыя ==
Выдаецца з кастрычніка [[1929]] года ў [[Мінск]]у штотыднёва на [[Беларуская мова|беларускай мове]]. Першапачаткова называлася «Піянер Беларусі», з [[1993]] года — сучасная назва. Асвятляе пытанні гісторыі Беларусі, адраджэння нацыянальнай культуры; патрыятычнага, працоўнага, фізічнага, эстэтычнага выхавання дзяцей і падлеткаў, расказвае пра дзейнасць дзіцячых згуртаванняў і арганізацый у школах і дзіцячых установах рэспублікі.
У 2010 годзе шэраг СМІ паведамляў пра закрыццё газеты «Раніца»<ref>[http://www.moyby.com/video/593/ Информационный портал Беларуси «МойBY»: «Раніца» зачынілася]</ref><ref>[http://reporter.by/Belarus/TBM-zakl-kae-gramadzjan-patrabavac-adna-lennja-vyhadu-gazety-Ran-ca/ ТБМ заклікае грамадзян патрабаваць аднаўлення выхаду газеты «Раніца»]</ref>, аднак з кастрычніка 2010 года газета працягвала выходзіць штомесяц як дадатак да газеты {{нп5|Переходный возраст|«Переходный возраст»|ru|Переходный возраст (газета)}}. Са студзеня 2021 года выхад газеты «Раніца» быў спынены па ініцыятыве кіраўніцтва выдавецкага дома «Педагагічная прэса» (разам з газетай «Переходный возраст»).
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
* [http://ranitsa.by Сайт газеты «Раніца»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20171022050433/http://ranitsa.by/ |date=22 кастрычніка 2017 }}
[[Катэгорыя:Газеты Беларусі]]
[[Катэгорыя:Газеты на беларускай мове]]
[[Катэгорыя:З’явіліся ў 1929 годзе]]
[[Катэгорыя:1929 год у Мінску]]
t21z8xp5ugayxnjipon73hldj0ztymc
Юрый Уладзіміравіч Кухарэнка
0
96172
4191777
3662673
2022-08-22T11:22:51Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
{{Навуковец
|Імя = Юрый Уладзіміравіч Кухарэнка
|Арыгінал імя = {{lang-ru|Юрий Владимирович Кухаренко}}
|Фота =
|Шырыня =
|Подпіс =
|Месца нараджэння =
|Месца смерці =
|Навуковая сфера = [[археалогія]]
|Месца працы = [[Інстытут археалогіі АН СССР]]
|Навуковая ступень = {{Навуковая ступень|доктар|гістарычных навук}}
|Навуковае званне = {{Навуковае званне||}}
|Альма-матэр =
|Навуковы кіраўнік =
|Знакамітыя вучні =
|Вядомы як =
|Вядомая як =
|Узнагароды і прэміі =
|Роспіс =
|Шырыня роспісу =
|Сайт =
|Вікікрыніцы =
}}
{{Цёзкі2|Кухарэнка}}
'''Юрый Уладзіміравіч Кухарэ́нка''' ({{ДН|2|4|1919}}, [[Сяло Чапля|с. Чапля]], {{МН|Лэтычыўскі раён|ў Лэтычыўскім раёне|}}, [[Хмяльніцкая вобласць]], [[Украіна]] — {{ДС|6|1|1980}}, {{МС|Масква}}, [[СССР]]) — савецкі і ўкраінскі [[археолаг]]. [[Доктар гістарычных навук]] ([[1966]]).
Нарадзіўся ў сялянскай сям'і. У [[1936]] г. паступіў на Вышэйшыя музейныя курсы Наркамасветы РСФСР. У [[1938]] г. ўступіў у рады [[Рабоча-сялянская Чырвоная армія|РСЧА]] і да [[1947]] г. служыў на [[Ціхаакіянскі флот ВМФ Расіі|Ціхаакіянскім флоце]]. У [[1941]] г. уступіў у [[КПСС]]. У [[1943]] г. экстэрнам скончыў гістарычны факультэт [[Педагагічны інстытут Ціхаакіянскага дзяржаўнага універсітэта|Хабараўскі дзяржаўны педагагічны інстытут]]. Пасля сканчэння аспірантуры пры [[Дзяржаўны гістарычны музей, Масква|Дзяржаўным гістарычным музеі]] з [[1951]] г. працаваў у [[Інстытут археалогіі АН СССР|Інстытуце археалогіі АН СССР]].
Даследаваў гісторыю і археалагічныя помнікі [[Палессе|Палесся]], верхняга і сярэдняга [[Рака Дняпро|Падняпроўя]] ([[Атвержычы, археалагічныя помнікі|Атвержычы]], [[Вароніна, археалагічныя помнікі|Вароніна]], [[Велямічы, археалагічныя помнікі|Велямічы]], [[Дубай, археалагічныя помнікі|Дубай]], [[Рамель, археалагічныя помнікі|Рамель]], [[Рубель, археалагічныя помнікі|Рубель]], [[Хотамель, археалагічныя помнікі|Хотамель]], [[Чаплін, археалагічныя помнікі|Чаплін]] і інш.). Сабраў і сістэматызаваў звесткі пра археалагічныя помнікі Палесся ад [[неаліт]]у да сярэднявякоўя і паказаў, што яно з даўніх часоў заселена чалавекам. Працы Кухарэнкі сталі падмуркам у рэканструкцыі гісторыі насельніцтва паўднёвай Беларусі і паўночнай Украіны ў [[1 тысячагоддзе да н.э.|I-м тыс. да н.э.]] — [[1 тысячагоддзе|I-м тыс. н.э.]] Упершыню даў поўную характарыстыку [[Зарубінецкая культура|зарубінецкай культуры]]. Паклаў пачатак сістэматызацыі паморскіх старажытнасцей у Беларусі, па матэрыялах [[Брэсцкі бескурганны могільнік|Брэсцкага бескурганнага могільніка]] (Брэст-Трышын) прасачыў пранікненне плямён [[Вельбарская культура|вельбарскай культуры]] на тэрыторыю [[Усходняя Еўропа|Усходняй Еўропы]]. Першым з савецкіх даследчыкаў звярнуў увагу на ляпны посуд з больш ранніх раскопак на [[Жытомірская вобласць|Жытоміршчыне]] і звязаў іх з [[Пражская культура|пражскай культурай]], што паклала пачатак вывучэнню славян [[V]] — [[VII]] стст. на тэрыторыі [[СССР]].
== Працы ==
* Археология Польши. — М.: Наука, 1969. — 239 с.: ил., карт.
* Зарубинецкая культура / Ю. В. Кухаренко; [отв. ред. А. П. Смирнов]; АН СССР, Ин-т археологии. — М.: Наука, 1964. — 66, [1] с. — (Археология СССР. Свод археологических источников; Вып. Д1—19).
* Могильник Брест-Тришин / Ю. В. Кухаренко; АН СССР, Ин—т археологии. — М.: Наука, 1980. — 126, [2] с.
* Памятники железного века на территории Полесья / Ю. В. Кухаренко; под общ. ред. Б. А. Рыбакова. — М.: Издательство АН СССР, 1961. — 70 с. — (Археология СССР. Свод археологических источников; [вып.] Д 1—29).
* Первобытные памятники Полесья / Ю. В. Кухаренко; под общ. ред. Б. А. Рыбакова. — М.: Издательство АН СССР, 1962. — 24 с. — (Археология СССР. Свод археологических источников; [вып.] Б 1—18).
* Средневековые памятники Полесья / Ю. В. Кухаренко; под общ. ред. Б. А. Рыбакова. — М.: Издательство АН СССР, 1961. — 39, [1] с. — (Археология СССР. Свод археологических источников; [вып.] Е 1—57).
* [http://harugva.narod.ru/kuharenko.html Полесье и его место в процессе этногенеза славян // Полесье: (Лингвистика. Археология. Топонимика). — М., 1968];
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* Вяргей, В. С. Кухарэнка Юрый Уладзіміравіч / В. С. Вяргей // Археалогія Беларусі: энцыклапедыя: у 2 т. / [склад. Ю. У. Каласоўскі; рэдкалегія: Т. У. Бялова (гал. рэд.) і інш.]. Т. 1: А ― К. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя імя П. Броўкі, 2009. — 492, [1] c. — С. 491. — ISBN 978-985-11-0353-5.
* Русанова, И. П. Памяти Юрия Владимировича Кухаренко // Советская археалогия. — 1981. — № 2. — С. 318.
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Кухарэнка Юрый Уладзіміравіч}}
[[Катэгорыя:Дактары гістарычных навук]]
[[Катэгорыя:Археолагі Беларусі]]
[[Катэгорыя:Археолагі Расіі]]
[[Катэгорыя:Археолагі Украіны]]
[[Катэгорыя:Супрацоўнікі Інстытута археалогіі РАН]]
d4qnnppon1gylno6ergxli7rvhpho09
4191784
4191777
2022-08-22T11:26:01Z
Rymchonak
22863
wikitext
text/x-wiki
{{Навуковец
|Імя = Юрый Уладзіміравіч Кухарэнка
|Арыгінал імя = {{lang-ru|Юрий Владимирович Кухаренко}}
|Фота =
|Шырыня =
|Подпіс =
|Месца нараджэння =
|Месца смерці =
|Навуковая сфера = [[археалогія]]
|Месца працы = [[Інстытут археалогіі АН СССР]]
|Навуковая ступень = {{Навуковая ступень|доктар|гістарычных навук}}
|Навуковае званне = {{Навуковае званне||}}
|Альма-матэр =
|Навуковы кіраўнік =
|Знакамітыя вучні =
|Вядомы як =
|Вядомая як =
|Узнагароды і прэміі =
|Роспіс =
|Шырыня роспісу =
|Сайт =
|Вікікрыніцы =
}}
{{Цёзкі2|Кухарэнка}}
'''Юрый Уладзіміравіч Кухарэ́нка''' ({{ДН|2|4|1919}}, [[Сяло Чапля|с. Чапля]], {{МН|Лэтычыўскі раён|ў Лэтычыўскім раёне|}}, [[Хмяльніцкая вобласць]], [[Украіна]] — {{ДС|6|1|1980}}, {{МС|Масква}}, [[СССР]]) — савецкі і украінскі [[археолаг]]. [[Доктар гістарычных навук]] ([[1966]]).
== Біяграфія ==
Нарадзіўся ў сялянскай сям'і. У [[1936]] г. паступіў на Вышэйшыя музейныя курсы Наркамасветы РСФСР. У [[1938]] годзе ўступіў у шэрагі [[Рабоча-сялянская Чырвоная армія|РСЧА]] і да [[1947]] г. служыў на [[Ціхаакіянскі флот ВМФ Расіі|Ціхаакіянскім флоце]]. У [[1941]] г. уступіў у [[КПСС]]. У [[1943]] г. экстэрнам скончыў гістарычны факультэт [[Педагагічны інстытут Ціхаакіянскага дзяржаўнага універсітэта|Хабараўскі дзяржаўны педагагічны інстытут]]. Пасля сканчэння аспірантуры пры [[Дзяржаўны гістарычны музей, Масква|Дзяржаўным гістарычным музеі]] з [[1951]] г. працаваў у [[Інстытут археалогіі АН СССР|Інстытуце археалогіі АН СССР]].
Даследаваў гісторыю і археалагічныя помнікі [[Палессе|Палесся]], верхняга і сярэдняга [[Рака Дняпро|Падняпроўя]] ([[Атвержычы, археалагічныя помнікі|Атвержычы]], [[Вароніна, археалагічныя помнікі|Вароніна]], [[Велямічы, археалагічныя помнікі|Велямічы]], [[Дубай, археалагічныя помнікі|Дубай]], [[Рамель, археалагічныя помнікі|Рамель]], [[Рубель, археалагічныя помнікі|Рубель]], [[Хотамель, археалагічныя помнікі|Хотамель]], [[Чаплін, археалагічныя помнікі|Чаплін]] і інш.). Сабраў і сістэматызаваў звесткі пра археалагічныя помнікі Палесся ад [[неаліт]]у да сярэднявякоўя і паказаў, што яно з даўніх часоў заселена чалавекам. Працы Кухарэнкі сталі падмуркам у рэканструкцыі гісторыі насельніцтва паўднёвай Беларусі і паўночнай Украіны ў [[1 тысячагоддзе да н.э.|I-м тыс. да н.э.]] — [[1 тысячагоддзе|I-м тыс. н.э.]] Упершыню даў поўную характарыстыку [[Зарубінецкая культура|зарубінецкай культуры]]. Паклаў пачатак сістэматызацыі паморскіх старажытнасцей у Беларусі, па матэрыялах [[Брэсцкі бескурганны могільнік|Брэсцкага бескурганнага могільніка]] (Брэст-Трышын) прасачыў пранікненне плямён [[Вельбарская культура|вельбарскай культуры]] на тэрыторыю [[Усходняя Еўропа|Усходняй Еўропы]]. Першым з савецкіх даследчыкаў звярнуў увагу на ляпны посуд з больш ранніх раскопак на [[Жытомірская вобласць|Жытоміршчыне]] і звязаў іх з [[Пражская культура|пражскай культурай]], што паклала пачатак вывучэнню славян [[V]] — [[VII]] стст. на тэрыторыі [[СССР]].
== Працы ==
* Археология Польши. — М.: Наука, 1969. — 239 с.: ил., карт.
* Зарубинецкая культура / Ю. В. Кухаренко; [отв. ред. А. П. Смирнов]; АН СССР, Ин-т археологии. — М.: Наука, 1964. — 66, [1] с. — (Археология СССР. Свод археологических источников; Вып. Д1—19).
* Могильник Брест-Тришин / Ю. В. Кухаренко; АН СССР, Ин—т археологии. — М.: Наука, 1980. — 126, [2] с.
* Памятники железного века на территории Полесья / Ю. В. Кухаренко; под общ. ред. Б. А. Рыбакова. — М.: Издательство АН СССР, 1961. — 70 с. — (Археология СССР. Свод археологических источников; [вып.] Д 1—29).
* Первобытные памятники Полесья / Ю. В. Кухаренко; под общ. ред. Б. А. Рыбакова. — М.: Издательство АН СССР, 1962. — 24 с. — (Археология СССР. Свод археологических источников; [вып.] Б 1—18).
* Средневековые памятники Полесья / Ю. В. Кухаренко; под общ. ред. Б. А. Рыбакова. — М.: Издательство АН СССР, 1961. — 39, [1] с. — (Археология СССР. Свод археологических источников; [вып.] Е 1—57).
* [http://harugva.narod.ru/kuharenko.html Полесье и его место в процессе этногенеза славян // Полесье: (Лингвистика. Археология. Топонимика). — М., 1968];
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* Вяргей, В. С. Кухарэнка Юрый Уладзіміравіч / В. С. Вяргей // Археалогія Беларусі: энцыклапедыя: у 2 т. / [склад. Ю. У. Каласоўскі; рэдкалегія: Т. У. Бялова (гал. рэд.) і інш.]. Т. 1: А ― К. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя імя П. Броўкі, 2009. — 492, [1] c. — С. 491. — ISBN 978-985-11-0353-5.
* Русанова, И. П. Памяти Юрия Владимировича Кухаренко // Советская археалогия. — 1981. — № 2. — С. 318.
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Кухарэнка Юрый Уладзіміравіч}}
[[Катэгорыя:Дактары гістарычных навук]]
[[Катэгорыя:Археолагі Беларусі]]
[[Катэгорыя:Археолагі Расіі]]
[[Катэгорыя:Археолагі Украіны]]
[[Катэгорыя:Супрацоўнікі Інстытута археалогіі РАН]]
oklmahyin27vtsoweqzblrj7za4qqzz
Полесская жизнь
0
104125
4191559
3648883
2022-08-21T20:55:58Z
Balachon77
65750
зняў спасылку на арт. пра М. М. Бахціна, бо гомельскі М. Бахцін — іншая асоба
wikitext
text/x-wiki
{{Газета
|назва =
|арыгінальная назва =
|выява =
|подпіс =
|тып =
|фармат =
|заснаванне =
|спыненне публікацый =
|заснавальнікі =
|уладальнікі =
|выдавец =
|рэдактар =
|галоўны рэдактар =
|штат =
|палітычна =
|мова =
|перыядычнасць =
|аб'ём =
|тыраж =
|галоўны офіс =
|ISSN =
|вэб-сайт =
}}
'''«Полесская жизнь»''' — грамадска-палітычная і літаратурная газета ліберальнага памяркоўна-апазіцыйнага кірунку. Выдавалася з [[17 кастрычніка|17(30) кастрычніка]] [[1909]] да [[27 снежня]] [[1911]] (9 студзеня 1912) (з [[11 студзеня|11(24) студзеня]] да [[27 чэрвеня]] (10 кастрычніка) [[1910]] г. не выходзіла) у [[Гомель|Гомелі]] на [[Руская мова|рускай мове]] тры разы на тыдзень. Рэдактар-выдавец Г. М. Нейман, з [[15 студзеня|15(28) студзеня]] [[1911]] г. выдаўцы Нейман, З. Агроскін, А. Міляеў. Прадаўжала праграму газеты [[Полесская мысль (1909)|«Полесская мысль»]].
Змяшчала інфармацыю пра дзейнасць урада і Дзяржаўнай думы, асвятляла побыт гарадскога «дна», надзвычайныя падзеі ў краі. У праграмным артыкуле «Гомель, 17 кастрычніка» абяцала абараняць пакрыўджаных, абслугоўваць інтарэсы мясцовага насельніцтва «без розніцы веры і нацыянальнасці» і без класавых адрозненняў ([[17 кастрычніка]] [[1910]] г.). Газета была абвінавачана ў «крайне левым кірунку», вынікам чаго было прызначэнне цэнзарам газеты гомельскага паліцмайстара. Асудзіла забойства [[П. А. Сталыпін]]а ([[14 верасня]] [[1911]] г.). З [[30 кастрычніка]] [[1911]] г. рассылалася бясплатна. Публікавала артыкулы пра жыццё і творчасць [[Мікалай Гаўрылавіч Чарнышэўскі|М. Г. Чарнышэўскага]] ([[21 кастрычніка]] [[1909]] г.), [[Аляксандр Міхайлавіч Скабічэўскі|А. М. Скабічэўскага]] ([[4 студзеня]] [[1911]] г.), [[Пётр Піліпавіч Якубовіч|П. П. Якубовіча]], мастака [[Архіп Іванавіч Куінджы|А. І. Куінджы]] ([[16 ліпеня]] [[1910]] г.), знаёміла чытачоў з творамі [[Леанід Мікалаевіч Андрэеў|Л. Андрэева]], Шолам-Аленхема, Мендэле-Мойхер-Сфорыма, прапагандавала этычную філасофію [[Леў Мікалаевіч Талстой|Л. Талстога]]. Друкавала нарысы сакратара рэдакцыі М. Л. Бахціна (псеўд. Міхаіл Хмуры), вершы і апавяданні-замалёўкі мясцовых аўтараў, асвятляла тэатральнае і музыччнае жыццё горада, дзейнасць [[Гомельскае музычна-драматычнае таварыства|Гомельскага музычна-драматычнага таварыства]].
== Літаратура ==
* Конан, У. «Полесская жизнь» / Уладзімір Конан // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. Т. 5. – С. 543.
[[Катэгорыя:Газеты на рускай мове]]
[[Катэгорыя:Газеты Гомеля]]
aur2pht9nev8ntoj51ly0tcy889jyfg
4191563
4191559
2022-08-21T21:11:16Z
Balachon77
65750
+ выява ў шаблон
wikitext
text/x-wiki
{{Газета
|назва =
|арыгінальная назва =
|выява =Газета «Полесская жизнь», Гомель, 1911 год.jpg
|подпіс =
|тып =
|фармат =
|заснаванне =
|спыненне публікацый =
|заснавальнікі =
|уладальнікі =
|выдавец =
|рэдактар =
|галоўны рэдактар =
|штат =
|палітычна =
|мова =
|перыядычнасць =
|аб'ём =
|тыраж =
|галоўны офіс =
|ISSN =
|вэб-сайт =
}}
'''«Полесская жизнь»''' — грамадска-палітычная і літаратурная газета ліберальнага памяркоўна-апазіцыйнага кірунку. Выдавалася з [[17 кастрычніка|17(30) кастрычніка]] [[1909]] да [[27 снежня]] [[1911]] (9 студзеня 1912) (з [[11 студзеня|11(24) студзеня]] да [[27 чэрвеня]] (10 кастрычніка) [[1910]] г. не выходзіла) у [[Гомель|Гомелі]] на [[Руская мова|рускай мове]] тры разы на тыдзень. Рэдактар-выдавец Г. М. Нейман, з [[15 студзеня|15(28) студзеня]] [[1911]] г. выдаўцы Нейман, З. Агроскін, А. Міляеў. Прадаўжала праграму газеты [[Полесская мысль (1909)|«Полесская мысль»]].
Змяшчала інфармацыю пра дзейнасць урада і Дзяржаўнай думы, асвятляла побыт гарадскога «дна», надзвычайныя падзеі ў краі. У праграмным артыкуле «Гомель, 17 кастрычніка» абяцала абараняць пакрыўджаных, абслугоўваць інтарэсы мясцовага насельніцтва «без розніцы веры і нацыянальнасці» і без класавых адрозненняў ([[17 кастрычніка]] [[1910]] г.). Газета была абвінавачана ў «крайне левым кірунку», вынікам чаго было прызначэнне цэнзарам газеты гомельскага паліцмайстара. Асудзіла забойства [[П. А. Сталыпін]]а ([[14 верасня]] [[1911]] г.). З [[30 кастрычніка]] [[1911]] г. рассылалася бясплатна. Публікавала артыкулы пра жыццё і творчасць [[Мікалай Гаўрылавіч Чарнышэўскі|М. Г. Чарнышэўскага]] ([[21 кастрычніка]] [[1909]] г.), [[Аляксандр Міхайлавіч Скабічэўскі|А. М. Скабічэўскага]] ([[4 студзеня]] [[1911]] г.), [[Пётр Піліпавіч Якубовіч|П. П. Якубовіча]], мастака [[Архіп Іванавіч Куінджы|А. І. Куінджы]] ([[16 ліпеня]] [[1910]] г.), знаёміла чытачоў з творамі [[Леанід Мікалаевіч Андрэеў|Л. Андрэева]], Шолам-Аленхема, Мендэле-Мойхер-Сфорыма, прапагандавала этычную філасофію [[Леў Мікалаевіч Талстой|Л. Талстога]]. Друкавала нарысы сакратара рэдакцыі М. Л. Бахціна (псеўд. Міхаіл Хмуры), вершы і апавяданні-замалёўкі мясцовых аўтараў, асвятляла тэатральнае і музыччнае жыццё горада, дзейнасць [[Гомельскае музычна-драматычнае таварыства|Гомельскага музычна-драматычнага таварыства]].
== Літаратура ==
* Конан, У. «Полесская жизнь» / Уладзімір Конан // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. Т. 5. – С. 543.
[[Катэгорыя:Газеты на рускай мове]]
[[Катэгорыя:Газеты Гомеля]]
gmg3afzotmg7jo0lw2809vwaqr6ipc0
Альфонса XIII
0
108739
4191289
3863854
2022-08-21T16:28:59Z
ElisavetaIvanova
69289
wikitext
text/x-wiki
{{ДД}}
'''Альфонса XIII''' ({{lang-es|Alfonso XIII}}, [[17 мая]] [[1886]], [[Мадрыд]] — [[28 лютага]] [[1941]], [[Рым]]) — кароль Іспаніі (1886—1931), дзед караля [[Хуан Карлас I|Хуана Карласа I]] і прадзед караля [[Філіп VI (кароль Іспаніі)|Філіпа VI]].
== Праўленне ==
У адрозненне ад большасці манархаў свету Альфонса валадарыў з самага нараджэння (ён нарадзіўся пасля смерці свайго бацькі [[Альфонса XII]] 17 мая 1886 года і быў неадкладна абвешчаны каралём), але не да самай смерці (ён быў выгнаны з краіны рэвалюцыяй 1931). Юнацкія і маладыя гады караля прыйшліся на іспанска-амерыканскую вайну, страту Кубы і Філіпін, пачатак палітычнага крызісу ў краіне — за гады яго валадарання анархісты забілі чатырох прэм’ер-міністраў Іспаніі. У 1902 16-гадовы манарх быў абвешчаны паўналетнім. Падчас пандэміі іспанскага грыпу, ўсхадзіўся ў апошнія месяцы першай сусветнай вайны ў 1918, кароль таксама захварэў, але ачуняў. 3 чэрвеня 1928 г. яму было прысвоена званне брытанскага фельдмаршала.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
* {{commonscat-inline|Alfonso XII of Spain|Альфонса XIII}}
{{start box}}
{{succession box|before=[[Альфонса XII]]|after=[[Другая Іспанская Рэспубліка|Іспанская рэспубліка 1931-1939]]<br />(наступны кароль [[Хуан Карлас I]] з [[1975]])|title=[[Кароль Іспаніі]]|years=[[1886]]-[[1931]]}}
{{end box}}
{{Каралі Іспаніі}}
{{Wikidata/Ancestors}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Каралі іспанскія]]
[[Катэгорыя:Іспанскія Бурбоны]]
[[Катэгорыя:Філатэлісты Іспаніі]]
[[Катэгорыя:Фельдмаршалы Вялікабрытаніі]]
[[Катэгорыя:Каранаваныя дзеці]]
[[Катэгорыя:Пасмяротныя дзеці]]
g04y7hxjlyn77g7mybls4crmy3lwrio
Вязень сумлення
0
121484
4191446
4047798
2022-08-21T19:13:31Z
Artsiom91
31770
/* Вязні сумлення ў СССР */ вікіфікацыя
wikitext
text/x-wiki
'''Вязень сумлення''' ({{lang-en|prisoner of conscience}}) — тэрмін, уведзены ў зварот у пачатку 1960-х заснавальнікам арганізацыі [[Amnesty International]] брытанскім юрыстам і [[праваабаронца]]м [[Пітэр Бененсан|Пітэрам Бененсанам]]. Ён абвясціў вязнямі сумлення ўсіх змешчаных пад вартай або ў зняволенні выключна за тое, што яны мірна выказвалі свае палітычныя або рэлігійныя погляды.
Цяпер арганізацыя Amnesty International лічыць, што вязень сумлення - гэта чалавек, фізічная свабода якога абмежавана турэмным зняволеннем або іншым спосабам з-за яго палітычных, рэлігійных ці іншых перакананняў, а таксама этнічнага паходжання, пола, расы, мовы,
нацыянальнага або сацыяльнага паходжання, сваяцкіх адносін, маёмаснага статуса, сексуальнай арыентацыі і іншых характарыстык асобы. Вязнем сумлення не можа лічыцца асоба, якая распальвала варожасць, ўжывала ці абараняла ўжыццё гвалту.
Першым вязнем сумлення ў 1962 быў названы пражскі [[архібіскуп]] [[Іозеф Беран]], які правёў 14 гадоў у турме (1949—1963) за пропаведзь, якая асуджала камуністычны лад.
== Вязні сумлення ў СССР ==
Адным з першых савецкіх вязняў сумлення ў 1962 годзе быў прызнаны каталіцкі святар з [[Львоў|Львова]] [[Іосіф Сліпы]], які правёў у лагерах 18 гадоў і быў высланы з СССР у 1963 годзе, а ў 1965 прызначаны кардыналам і кіраўніком Украінскай грэка-каталіцкай царквы.
Да катэгорыі вязняў сумлення таксама прылічалі [[Натан Шчаранскі|Натана Шчаранскага]], [[Валерыя Навадворская|Валерыю Навадворскую]], [[Андрэй Сахараў|Андрэя Сахарава]], [[Аляксандр Салжаніцын|Аляксандра Салжаніцына]], [[Юлій Даніэль|Юлія Даніэля]], [[Андрэй Сіняўскі|Андрэя Сіняўскага]], [[Іосіф Бродскі|Іосіфа Бродскага]], [[Глеб Якунін|Глеба Якуніна]], [[Уладзімір Букоўскі|Уладзіміра Букоўскага]], [[Сяргей Адамавіч Кавалёў|Сяргея Кавалёва]]. Апошнія савецкія вязні сумлення былі вызвалены ў 1987 годзе.
== Вязні сумлення ў Беларусі ==
{{Асноўны артыкул|Вязні сумлення ў Беларусі}}
У 2006 годзе міжнародная арганізацыя [[Amnesty International]] прызнала [[Аляксандр Казулін|Аляксандра Казуліна]], [[Дзмітрый Дашкевіч|Дзмітрыя Дашкевіча]], [[Мікалай Статкевіч|Мікалая Статкевіча]], [[Міхаіл Марыніч|Міхаіла Марыніча]], [[Павел Севярынец|Паўла Севярынца]] вязнямі сумлення.
== Вязні сумлення ў Расіі ==
28 верасня 2006 года Amnesty International надала статус вязня сумлення праваабаронцу [[Леў Панамароў|Льву Панамарову]], што атрымаў па рашэнні суда трое сутак адміністрацыйнага арышту за арганізацыю пікету памяці ахвяр Беслана ля Салавецкага каменя на Лубянскай плошчы Масквы 3 верасня 2006 года і супраціўленне супрацоўнікам міліцыі. Прэфектура Цэнтральнай акругі забараніла правядзенне акцыі, у сувязі з чым яе ўдзельнікі былі разагнаныя АМАПам.
Леў Панамароў стаў чацвёртым чалавекам, прызнаным вязнем сумлення ў Расіі. Да яго вязнямі сумлення сталі асуджаныя за шпіянаж Рыгор Пасько і Аляксандр Нікіцін, а таксама омскі праваабаронца Юры Шадрын. У статусе вязня сумлення было адмоўлена [[Міхаіл Хадаркоўскі|Міхаілу Хадаркоўскаму]].
== Гл. таксама ==
* [[Палітычныя зняволеныя|Палітычны зняволены]]
== Спасылкі ==
* [http://www.amnesty.org Цэнтральны сайт Amnesty International]
* [http://www.amnesty.org.ru Amnesty International на рускай мове] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210607050749/http://www.amnesty.org.ru/ |date=7 чэрвеня 2021 }}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Правы чалавека]]
[[Катэгорыя:Вязні сумлення|*]]
[[Катэгорыя:Парушэнні правоў чалавека]]
nyw0525zlal11zygsrwxmz66t9bm4xj
Партал:Біяграфіі/Новыя артыкулы
100
121975
4191275
4190947
2022-08-21T15:50:32Z
NirvanaBot
40832
+20 новых
wikitext
text/x-wiki
{{Новы артыкул|Іван Дзмітрыевіч Сіраж|2022-08-21T13:05:59Z|Паўлюк Шапецька}}
{{Новы артыкул|Аляксей Міронавіч Тачыла|2022-08-21T11:38:28Z|Паўлюк Шапецька}}
{{Новы артыкул|Мікалай Пятровіч Хаванскі|2022-08-21T11:18:50Z|Паўлюк Шапецька}}
{{Новы артыкул|Уладзімір Тарасавіч Чуракоў|2022-08-21T09:59:26Z|Паўлюк Шапецька}}
{{Новы артыкул|Камуністычны інтэрнацыянал моладзі|2022-08-21T08:27:44Z|Evgen Lewandowskiy}}
{{Новы артыкул|Пётр Купрыянавіч Кавалёў|2022-08-21T08:11:59Z|Паўлюк Шапецька}}
{{Новы артыкул|Паліна Фёдараўна Казлова|2022-08-21T07:12:01Z|Паўлюк Шапецька}}
{{Новы артыкул|Пётр Трафімавіч Дземчанка|2022-08-21T06:43:14Z|Паўлюк Шапецька}}
{{Новы артыкул|Мікалай Аляксандравіч Сталяроў|2022-08-21T04:48:35Z|VladimirZhV}}
{{Новы артыкул|Сільвестр Ваявудзкі|2022-08-20T21:05:38Z|Паўлюк Шапецька}}
{{Новы артыкул|Рыгор Паўлавіч Сушчэня|2022-08-20T19:04:52Z|Паўлюк Шапецька}}
{{Новы артыкул|Фёдар Мікалаевіч Статкевіч|2022-08-20T18:46:50Z|Паўлюк Шапецька}}
{{Новы артыкул|Фёдар Аляксеевіч Саўчык|2022-08-20T18:34:48Z|Паўлюк Шапецька}}
{{Новы артыкул|Канстанцін Сцяпанавіч Папко|2022-08-20T17:25:38Z|Паўлюк Шапецька}}
{{Новы артыкул|Кірырыша|2022-08-20T17:16:59Z|Frantishak}}
{{Новы артыкул|Эмануіл Натанавіч Модзін|2022-08-20T17:15:10Z|Паўлюк Шапецька}}
{{Новы артыкул|Сцяпан Сямёнавіч Ракавец|2022-08-20T16:52:13Z|Паўлюк Шапецька}}
{{Новы артыкул|Адам Адамавіч Клюбко|2022-08-20T16:39:00Z|Паўлюк Шапецька}}
{{Новы артыкул|Валянціна Іванаўна Казяба|2022-08-20T16:24:14Z|Паўлюк Шапецька}}
{{Новы артыкул|Іван Мікітавіч Давыдаў|2022-08-20T15:55:45Z|Паўлюк Шапецька}}
<noinclude>
[[Катэгорыя:Вікіпедыя:Спісы новых артыкулаў паводле тэм|{{PAGENAME}}]]
</noinclude>
9hdph6lu79q4qehg1weffexd9kfj9sr
Літаратурная прэмія імя Ежы Гедройца
0
122936
4191449
4139810
2022-08-21T19:14:13Z
Artsiom91
31770
вікіфікацыя
wikitext
text/x-wiki
{{Картка прэміі
|назва = Літаратурная прэмія імя Ежы Гедройца
|арыгінальная назва =
|лога = Прэмія Ежы Гедройца.jpg
|шырыня_лога = 200px
|выява =
|апісанне_фота =
|тып =
|краіна = {{сцягафікацыя|Беларусь}}
|месца =
|статус =
|узнагарода за = найлепшую кнігу прозы, выдадзеную на беларускай мове
|заснавальнік = [[Пасольства Польшчы ў Беларусі|Пасольства Рэспублікі Польшча ў Рэспубліцы Беларусь]], [[Польскі інстытут у Мінску]], [[Беларускі ПЭН-цэнтр]], [[Саюз беларускіх пісьменнікаў]]
|заснаванне = 28 снежня 2011
|першае ўзнагароджанне = 2012
|апошняе ўзнагароджанне =
|першы ўладальнік =
|апошні ўладальнік =
|колькасць =
|сайт = http://gedroyc.by/
}}
'''Літаратурная прэмія імя Ежы Гедройца''' — прэмія, заснаваная [[28 снежня]] [[2011]] года, якая прысуджаецца за найлепшую кнігу прозы, якая выдадзена (у папяровым або электронным варыянтах) у папярэднім годзе (аднасна часу прысуджэння прэміі), на беларускай мове ў жанрах «[[Мастацкая літаратура|мастацкая проза]]» і «[[эсэ]]істыка». Заснавальнікамі літаратурнай узнагароды выступілі [[Пасольства Польшчы ў Беларусі|Пасольства Рэспублікі Польшча ў Рэспубліцы Беларусь]], [[Польскі інстытут у Мінску|Польскі Інстытут у Мінску]], [[Беларускі ПЭН-цэнтр]] і [[Саюз беларускіх пісьменнікаў]]<ref name=as1>{{Спасылка | аўтар = | прозвішча = | імя = | аўтарlink = | cуаўтары = | год = 28 снежня 2011| url = http://prajdzisvet.org/events/825-zasnavanaja-litaraturnaja-premija-imia-jezhy-hiedrojtsa.html| загаловак = Заснаваная літаратурная прэмія імя Ежы Гедройца| фармат = | назва праекту = | выдавецтва = [[ПрайдзіСвет]]| дата = 9 сакавіка 2012 | мова = | каментар = }}</ref>. Прэмія была названа ў гонар ураджэнца [[Мінск]]а, польскага публіцыста і палітыка [[Ежы Гедройц]]а, які ў сваёй культурнай дзейнасці быў паслядоўным прыхільнікам добрасуседскіх зносінаў паміж [[Польшча]]й і [[Беларусь|Беларуссю]], [[Літва|Літвой]] і [[Украіна]]й<ref name=as1/>.
== Першая прэмія (2012) ==
Намінаванне праходзіла ў тры этапы. У склад журы прэміі ўваходзілі прадстаўнікі з Беларусі і Польшчы: беларускі бок прадстаўлялі [[Валянцін Акудовіч]], [[Маргарыта Аляшкевіч]], [[Уладзімір Аляксеевіч Арлоў|Уладзімір Арлоў]], [[Барыс Пятровіч]], [[Людміла Рублеўская]] і [[Андрэй Хадановіч]]; польскі — Пётр Казакевіч, [[Адам Паморскі]] і [[Лешак Шарэпка]] (ганаровы старшыня журы)<ref name=as1/>. [[12 студзеня]] [[2012]] года журы Літаратурнай прэміі Гедройца вызначыла лонг-ліст прэміі, у які ўвайшлі кнігі 12 беларускіх празаікаў, выдадзеныя цягам 2011 года<ref>{{Спасылка| аўтар = | прозвішча = | імя = | аўтарlink = | cуаўтары = | год = 14 студзеня 2012| url = http://www.novychas.org/culture/%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%BD%D0%B0%D1%8F-%D0%BF%D1%80%D1%8D%D0%BC%D1%96%D1%8F-%D1%96%D0%BC%D1%8F-%D0%B5%D0%B6%D1%8B-%D0%B3%D0%B5%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B9%D1%86%D0%B0-%D0%BB%D0%BE%D0%BD%D0%B3-%D0%BB%D1%96%D1%81%D1%82| загаловак = Літаратурная прэмія імя Ежы Гедройца: лонг-ліст| фармат = | назва праекту = | выдавецтва = Новы Час| дата = 9 сакавіка 2012| мова = | каментар = }}{{Недаступная спасылка}}</ref>. [[7 лютага]] [[2012]] года на сядзібе [[Беларускі ПЭН-цэнтр|Беларускага ПЭН-Цэнтру]] адбылася прэс-канферэнцыя, на якой быў абвешчаны шорт-ліст прэміі.
Абвяшчэнне і ўшанаванне пераможцы адбылося [[3 сакавіка]] [[2012]] у Палацы мастацтваў, у Міжнародны дзень пісьменніка. Найбольш цікавыя ўрыўкі з кожнай кнігі былі прачытаныя акцёрамі. Пераможцам быў прызнаны [[Павел Сяргеевіч Касцюкевіч|Павел Касцюкевіч]] за кнігу прозы «Зборная Рэспублікі Беларусь па негалоўных відах спорту». Другое месца — у [[Альгерд Бахарэвіч|Альгерда Бахарэвіча]], «Малая медычная энцыклапедыя Бахарэвіча», трэцяе — у Андрэя Федарэнкі, «Мяжа»<ref>{{Спасылка| аўтар = | прозвішча = | імя = | аўтарlink = | cуаўтары = | год = 3 сакавіка 2012| url = http://www.belsat.eu/be/wiadomosci/a,7302,laureatam-premii-iezhy-giedroitsa-stau-paval-kastsiukievich.html| загаловак = Лаўрэатам прэміі Ежы Гедройца стаў Павел Касцюкевіч| фармат = | назва праекту = | выдавецтва = [[Белсат]]| дата = 9 сакавіка 2012| мова = | каментар = | title = Архіўная копія| accessdate = 21 ліпеня 2012| archiveurl = https://web.archive.org/web/20120605023448/http://belsat.eu/be/wiadomosci/a,7302,laureatam-premii-iezhy-giedroitsa-stau-paval-kastsiukievich.html| archivedate = 5 чэрвеня 2012| deadurl = yes}}</ref>. Пераможца атрымаў сертыфікат на суму ў 105 мільёнаў рублёў ад Сомбелбанка<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозвішча = | імя = | аўтарlink = | cуаўтары = | год = 3 сакавіка 2012| url = http://euroradio.fm/report/premiyu-imya-ezhy-gedroitsa-atrymaw-paval-kastsyukevich-101411| загаловак = Першую прэмію імя Ежы Гедройца атрымаў Павел Касцюкевіч| фармат = | назва праекту = | выдавецтва = [[Еўрапейскае радыё для Беларусі]]| дата = 9 сакавіка 2012 | мова = | каментар = }}</ref> і пуцёўку на востраў [[Востраў Готланд|Готланд]] (Швецыя). Узнагарода за другое месца прадугледжвала месячны побыт ва [[Вроцлаў|Вроцлаве]] і выданне кнігі ў Польшчы, у некамерцыйным выдавецтве «Калегіўм Еўропы Ўсходняй»<ref name=nn1/>. «Мяжа» Андрэя Федарэнкі замкнула кола фіналістаў, а пісьменнік атрымаў запрашэнне ў польскі «горад сустрэч» — Вроцлаў<ref name=brest/>.
=== Лонг-ліст і вынікі ===
{| class="wikitable"
|-
! Аўтар
! Назва
! Выдавецтва
! Вынік
|-
|[[Уладзіслаў Ахроменка]]||«Тэорыя змовы»||Мінск: Логвінаў||шорт-ліст
|-
|[[Альгерд Бахарэвіч]]||«Малая медычная энцыклапедыя Бахарэвіча»||[[Радыё Свабода]], серыя «Бібліятэка Свабоды. ХХІ стагодзьдзе»||style="background: silver"|2 месца
|-
|[[Лявон Вольскі]]||«Міларусь»||Мінск: Мэдыял, серыя «Кнігарня Пісьменніка»||
|-
|[[Віктар Карамазаў]]||«Мастак і парабкі»||Мінск: Мэдысонт||
|-
|[[Павел Касцюкевіч]]||«Зборная РБ па негалоўных відах спорту»||Мінск: Логвінаў||style="background: gold"|1 месца
|-
|[[Артур Клінаў]]||«Шалом: ваенны раман»||Мінск: Логвінаў (серыя «Кнігарня „Нашай Нівы“»)||шорт-ліст
|-
|[[Аляксандр Лукашук]]||«След матылька. Освальд у Менску»||Радыё Свабода (серыя «Бібліятэка Свабоды. ХХІ стагодзьдзе»)||шорт-ліст
|-
|[[Ян Максімюк]]||«Словы ў голым полі»||Мінск: Логвінаў (серыя "Галерэя «Б»)||
|-
|[[Віктар Марціновіч]]||«Сцюдзёны вырай»||34mag.net (электроннае выданне)||
|-
|[[Ала Сямёнава]]||«У святой краіне выгнання»||Мінск: Кнігазбор (серыя «Кнігарня пісьменніка»)||
|-
|[[Андрэй Міхайлавіч Федарэнка|Андрэй Федарэнка]]||«Мяжа»||Мінск: Літаратура і Мастацтва (серыя «Лімаўскі фальварак»)||style="background: #CC7722"|3 месца
|-
|[[Макс Шчур]]||«Ліст, знойдзены на папялішчы»||Познань: Белы крумкач||
|}
=== Цікавыя факты ===
* Букмекеры мінскіх літаратурных салонаў прымалі найбольшыя стаўкі на Лукашукоў «След матылька» і [[Артур Аляксандравіч Клінаў|клінаўскі]] «Шалом», але ў выніку гэтыя кнігі нават не трапілі ў тройку пераможцаў<ref name=nn1>{{Спасылка| аўтар = Мікола Бугай| прозвішча = | імя = | аўтарlink = | cуаўтары = | год = 3 сакавіка 2012| url = http://nashaniva.by/index.php?c=ar&i=69520| загаловак = Прэмію Гедройца атрымаў Касцюкевіч — за «Зборную»| фармат = | назва праекту = | выдавецтва = [[Наша ніва (1991)|Наша Ніва]]| дата = 9 сакавіка 2012| мова = | каментар = }}{{Недаступная спасылка}}</ref>.
* [[Павел Касцюкевіч]] заявіў аб намеры перадаць частку прэміі сям`і віцебскага апазіцыянера [[Сяргей Аляксандравіч Каваленка|Сяргея Каваленкі]], асуджанага нядаўна на два гады і адзін месяц пазбаўлення волі. На ўтрыманні ў Каваленкі знаходзяцца двое непаўналетніх дзяцей<ref>{{Спасылка| аўтар = Сяргей Пульша| прозвішча = | імя = | аўтарlink = | cуаўтары = | год = | url = http://by.belapan.com/archive/2012/03/04/533204_533208/| загаловак = Прэмію імя Ежы Гедройца атрымаў пісьменнік Павел Касцюкевіч| фармат = | назва праекту = | выдавецтва = [[БелаПАН]]| дата = 9 сакавіка 2012| мова = | каментар = | title = Архіўная копія| accessdate = 21 ліпеня 2012| archiveurl = https://web.archive.org/web/20160306054830/http://by.belapan.com/archive/2012/03/04/533204_533208/| archivedate = 6 сакавіка 2016| deadurl = yes}}</ref>.
== Другая прэмія (2013) ==
У кастрычніку 2012 года абвешчана аб правядзенні другой прэміі імя Гедройца за найлепшую кнігу, якая была выдадзеная (у папяровым або электронным варыянтах) у 2012 годзе на беларускай мове ў жанрах «мастацкая проза» і «эсэістыка». У лістападзе 2012 года стала вядома, што з беларускага боку ў складзе журы будуць працаваць філосаф [[Валянцін Акудовіч]], пісьменнікі [[Уладзімір Аляксеевіч Арлоў|Уладзімір Арлоў]] і [[Павел Касцюкевіч]] — як мінулагодні лаўрэат прэміі, крытык [[Ганна Кісліцына]], старшыня Саюзу беларускіх пісьменнікаў, рэдактар часопіса «Дзеяслоў» [[Барыс Пятровіч]], паэт і кіраўнік ПЭН-Цэнтра [[Андрэй Хадановіч]]. З польскага боку ў журы ўвайшлі: перакладчыца Малгажата Бухалік, дырэктар Польскага Інстытуту ў Мінску Пётр Казакевіч, перакладчык і прэзідэнт Польскага ПЭН-клубу [[Адам Паморскі]] і Надзвычайны і Паўнамоцны Пасол Рэспублікі Польшча ў Рэспубліцы Беларусь [[Лешак Шарэпка]] (ганаровы старшыня журы). 11 студзеня 2013 года быў абвешчаны лонг-ліст прэміі (12 пазіцый). 11 лютага 2013 года быў абвешчаны шорт-ліст прэміі (6 пазіцый). Абвяшчэнне і ўшанаванне пераможцаў адбылося 1 сакавіка 2013 года, у Міжнародны дзень пісьменніка ў канферэнц-залі Princess гатэля Crowne Plaza ў [[Мінск]]у.<ref>Прэміяй імя Ежы Гедройца ўганараваныя Уладзімір Някляеў, Альгерд Бахарэвіч і Адам Глобус http://lit-bel.org/by/news/3595.html</ref>.
=== Лонг-ліст і вынікі ===
{| class="wikitable"
|-
! Аўтар
! Назва
! Вынік
|-
|[[Сяргей Балахонаў]]||«Зямля пад крыламі Фенікса»||шорт-ліст
|-
|[[Альгерд Бахарэвіч]]||«Гамбургскі рахунак Бахарэвіча»||style="background: silver"|2 месца
|-
|[[Алена Брава]]||«Рай даўно перанаселены»||
|-
|[[Адам Глобус]]||«Сказы»||style="background: #CC7722"|3 месца
|-
|[[Паліна Качаткова]]||«Матылі»||
|-
|[[Уладзімір Някляеў]]||«Аўтамат з газіроўкай з сіропам і без»||style="background: gold"|1 месца
|-
|[[Андрэй Пакроўскі]]||«Як я перастаў верыць у Дзеда Мароза»||
|-
|[[Алесь Пашкевіч]]||«Сімъ ПобѢдиши»||
|-
|[[Людміла Рублеўская]]||«Авантуры Пранціша Вырвіча, шкаляра і шпега»||шорт-ліст
|-
|[[Юрый Станкевіч]]||«Шал»||шорт-ліст
|-
|[[Уладзімір Сцяпан]]||«Адна капейка»||
|-
|[[Андрэй Міхайлавіч Федарэнка|Андрэй Федарэнка]]||«Ланцуг»||
|}
== Трэцяя прэмія (2014) ==
У студзені 2014 года абвешчана аб правядзенні трэцяй прэміі імя Гедройца за найлепшую кнігу, якая была выдадзеная (у папяровым або электронным варыянтах) у 2012 годзе на беларускай мове ў жанрах «мастацкая проза» і «эсэістыка». У тым жа месяцы стала вядома, што з беларускага боку ў складзе журы будуць працаваць філосаф [[Валянцін Акудовіч]], пісьменнікі [[Уладзімір Аляксеевіч Арлоў|Уладзімір Арлоў]] і [[Альгерд Бахарэвіч]], літаратураназнаўца [[Ціхан Чарнякевіч]], старшыня Саюзу беларускіх пісьменнікаў, рэдактар часопіса «Дзеяслоў» [[Барыс Пятровіч]], паэт і кіраўнік ПЭН-Цэнтра [[Андрэй Хадановіч]]. З польскага боку ў журы ўвайшлі: перакладчыца Малгажата Бухалік, дырэктар Польскага Інстытуту ў Мінску Пётр Казакевіч, перакладчык і прэзідэнт Польскага ПЭН-клубу [[Адам Паморскі]] і Надзвычайны і Паўнамоцны Пасол Рэспублікі Польшча ў Рэспубліцы Беларусь [[Лешак Шарэпка]] (ганаровы старшыня журы). 27 лютага 2014 года быў абвешчаны лонг-ліст прэміі (12 пазіцый).<ref>Глобус, Рублеўская, Дубавец і іншыя: аб’яўлены лонг-ліст прэміі Гедройца http://nashaniva.by/?c=ar&i=125467..</ref> 16 мая 2014 года быў абвешчаны лонг-ліст прэміі (6 пазіцый).<ref>http://euroradio.fm/abveshchany-short-list-premii-imya-ezhy-gedroyca</ref> 2 чэрвеня 2014 года былі абвешчаныя пераможцы.<ref>http://news.tut.by/culture/401600.html {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160305034555/http://news.tut.by/culture/401600.html |date=5 сакавіка 2016 }}</ref>
=== Лонг-ліст і вынікі ===
{| class="wikitable"
|-
! Аўтар
! Назва
! Вынік
|-
|[[Уладзіслаў Ахроменка]]||«Музы і свінні»||
|-
|[[Ігар Бабкоў]]||«Хвілінка»||style="background: gold"|1 месца
|-
|[[Алена Брава]]||«Дараванне. Прощение. Vergebung»||шорт-ліст
|-
|[[Сяргей Вераціла]]||«Разбітае сэрца Вітаўта»||шорт-ліст
|-
|[[Адам Глобус]]||«Казкі пра дарослых»||
|-
|[[Сяргей Дубавец]]||«Errata»||
|-
|[[Артур Клінаў]]||«Шклатара»||style="background: silver"|2 месца
|-
|[[Аляксандр Лукашук]]||«Зкімбы-зымбы»||
|-
|[[Вінцэсь Мудроў]]||«Багун»||style="background: #CC7722"|3 месца
|-
|[[Кацярына Ааро]]||«Сарочае радыё»||
|-
|[[Людміла Рублеўская]]||«Ночы на Плябанскіх млынах»||шорт-ліст
|-
|[[Наталка Харытанюк]]||«Смерць лесбіянкі»||
|}
== Чацвёртая прэмія (2015) ==
[[Выява:Gedroyc2015.jpg|thumb|200пкс|Цырымонія ўзнагароджання прэміяй ім. Гедройца. Мінск, 1 чэрвеня 2015]]
22 кастрычніка 2014 года быў абвешчаны склад журы чацвёртай прэміі: [[Уладзімір Аляксеевіч Арлоў|Уладзімір Арлоў]], [[Ігар Бабкоў]], [[Малгажата Бухалік]], [[Адам Глобус]], [[Ганна Кісліцына]], [[Андрэй Міхайлавіч Федарэнка|Андрэй Федарэнка]], [[Ціхан Чарнякевіч]], [[Ганна Янкута]].<ref>http://pen-centre.by/2014/10/22/premya-gedroyca-adkrysya-novy-sezon.html</ref> 30 сакавіка 2015 з’явіўся доўгі спіс прэміі.<ref>http://pen-centre.by/2015/03/30/zhury-vyznachyla-dog-sps-prem-gedroyca.html</ref>
=== Лонг-ліст і вынікі ===
{| class="wikitable"
|-
! Аўтар
! Назва
! Вынік
|-
|[[Сяргей Паўлавіч Абламейка|Сяргей Абламейка]]||«Настальгія»||
|-
|[[Таццяна Барысік]]||«Жанчына і леапард»||style="background: silver"|2 месца
|-
|[[Альгерд Бахарэвіч]]||«Дзеці Аліндаркі»||style="background: #CC7722"|3 месца
|-
|[[Антон Францішак Брыль]]||«Ян Ялмужна»||шорт-ліст
|-
|[[Віталь Воранаў]]||«Шэптам»||
|-
|[[Андрэй Гуцаў]]||«Кніга зданяў»||шорт-ліст
|-
|[[Сяргей Дубавец]]||«Сіні карабель у блакітным моры плыве»||шорт-ліст
|-
|[[Віктар Казько]]||«Час збіраць косці»||style="background: gold"|1 месца
|-
|[[Віктар Марціновіч]]||«Мова»||
|-
|[[Пістончык]]||«Дэгенератыўны слоўнік»||
|-
|[[Людміла Рублеўская]]||«Авантуры студыёзуса Вырвіча»||
|-
|[[Юры Станкевіч]]||«Брамнік заўжды самотны»||
|}
== Пятая прэмія (2016) ==
18 лістапада 2015 быў абвешчаны пяты сезон прэміі.<ref>http://pen-centre.by/2015/11/18/novy-sezon-prem-gedroyca-adkryty.html</ref> У журы ўвайшлі [[Ігар Бабкоў]], [[Анджэй Бжэзецкі]], [[Сяргей Дубавец]], [[Малгажата Ноцунь]], [[Людміла Рублеўская]] і [[Ганна Янкута]].
=== Лонг-ліст і вынікі ===
6 чэрвеня 2016 быў абвешчаны лонг-ліст з 13 пазіцый.<ref>http://pen-centre.by/2016/06/06/zhury-vyznachyla-dog-sps-prem-gedroyca.html</ref> 31 жніўня 2016 быў абвешчаны шорт-ліст, 12 кастрычніка — тройка пераможцаў.<ref>http://pen-centre.by/2016/10/12/uruchanaya-premya-gedroyca-2016.html</ref>
{| class="wikitable"
|-
! Аўтар
! Назва
! Вынік
|-
|[[Андрэй Адамовіч]]||«Таўсьціла і лешч»||style="background: #CC7722"|3 месца
|-
|[[Валянцін Акудовіч]]||«Прачнуцца ранкам у сваёй краіне»||шорт-ліст
|-
|[[Сяргей Балахонаў]]||«Інфанта і аднарог»||
|-
|[[Альгерд Бахарэвіч]]||«Белая муха, забойца мужчын»||style="background: silver"|2 месца
|-
|[[Аляксандр I. Бацкель]]||«Яблыневы маёнтак»||
|-
|[[Адам Глобус]]||«Гісторыі пра Менск і яго ваколіцы»||
|-
|[[Зміцер Дзядзенка]]||«Гісторыі ў прыцемках»||
|-
|[[Алесь Пашкевіч]]||«Рух»||шорт-ліст
|-
|[[Марыя Роўда]]||«Клінічны выпадак, альбо Дарэмныя ўцёкі»||
|-
|[[Рома Свечнікаў]]||«Рома едзе. Кніга 2»||
|-
|[[Таня Скарынкіна]]||«Шмат Чэслава Мілаша, крыху Элвіса Прэслі»||шорт-ліст
|-
|[[Кірыл Стаселька]]||«Дзіцячы маніфест»||
|-
|[[Макс Шчур]]||«Завяршыць гештальт»||style="background: gold"|1 месца
|}
== Шостая прэмія (2017) ==
18 красавіка 2017 быў абвешчаны шосты сезон прэміі.<ref>http://pen-centre.by/2017/04/18/abveshchany-pryem-zayavak-na-premyu-gedroyca.html</ref> У журы ўвайшлі [[Міхась Андрасюк]], [[Раіса Баравікова]], [[Альгерд Бахарэвіч]], [[Алена Брава]], [[Павел Касцюкевіч]] і [[Ціхан Чарнякевіч]].
=== Лонг-ліст і вынікі ===
14 жніўня 2017 быў абвешчаны лонг-ліст з 12 пазіцый,<ref>https://pen-centre.by/2017/08/14/zhury-prem-gedroyca-2017-abvyashchae-long-lst.html</ref> 20 верасня — шорт-ліст з сямі пазіцый,<ref>https://www.svaboda.org/a/28746431.html</ref> а 31 кастрычніка — тройка пераможцаў.<ref>https://www.svaboda.org/a/28826650.html</ref>
{| class="wikitable"
|-
! Аўтар
! Назва
! Вынік
|-
|[[Сяргей Астравец]]||«Саргасава мора»||
|-
|[[Зміцер Бартосік]]||«Быў у пана верабейка гаварушчы»||style="background: gold"|1 месца
|-
|[[Валерый Мікалаевіч Гапееў|Валер Гапееў]]||«Ноч цмока»||шорт-ліст
|-
|[[Адам Глобус]]||«Зваротная перспектыва»||style="background: #CC7722"|3 месца
|-
|[[Андрусь Горват]]||«Радзіва „Прудок“. Дзённік»||шорт-ліст
|-
|[[Андрэй Дзічэнка]]||«Сонечны чалавек»||
|-
|[[Зінаіда Дудзюк]]||«Лаза»||
|-
|[[Сяргей Календа]]||«Падарожжа на край ложка»||шорт-ліст
|-
|[[Паліна Качаткова]]||«Гняздо-2»||
|-
|[[Людміла Рублеўская]]||«Дагератып»||style="background: silver"|2 месца
|-
|[[Уладзімір Садоўскі]]||[[1813, кніга|«1813»]]||
|-
|[[Аляксей Талстоў]]||«Апоўначы на сіялімскім мосце»||шорт-ліст
|}
== Сёмая прэмія (2018) ==
5 мая 2018 быў абвешчаны склад журы сёмага сезона: [[Валянцін Акудовіч]], [[Ала Брадзіхіна]], [[Ганна Бутырчык]], [[Пятро Васючэнка]], [[Сяргей Валер’евіч Кавалёў|Сяргей Кавалёў]], [[Марына Казлоўская]] і [[Ціхан Чарнякевіч]].<ref>https://pen-centre.by/2018/05/10/argkamtet-prem-mya-ezhy-gedroyca-abvyashchae-sklad-zhury.html</ref>
=== Лонг-ліст і вынікі ===
23 жніўня 2018 быў абвешчаны лонг-ліст з 12 пазіцый,<ref>https://pen-centre.by/2018/08/23/stala-vyadoma-hto-vaysho-u-dog-sps-prem-mya-ezhy-gedroyca.html</ref> 4 верасня — шорт-ліст з з 6 пазіцый,<ref>https://pen-centre.by/2018/09/04/zhury-nazvala-fnalsta-prem-mya-ezhy-gedroyca-novy-konkurs.html</ref> 11 кастрычніка — пераможцы.<ref>https://www.svaboda.org/a/29538560.html</ref>
{| class="wikitable"
|-
! Аўтар
! Назва
! Выдавецтва
! Вынік
|-
|[[Уладзімір Аляксеевіч Арлоў|Уладзімір Арлоў]]||«Танцы над горадам»||Мінск: Логвінаў||style="background: gold"|1 месца
|-
|[[Альгерд Бахарэвіч]]||«Сабакі Эўропы»||Мінск: Логвінаў||style="background: silver"|2 месца
|-
|[[Валерый Мікалаевіч Гапееў|Валер Гапееў]]||«Мая мілая ведзьма»||Мінск: Мастацкая літаратура||
|-
|[[Адам Глобус]]||«Сям’я»||Мінск: Мастацкая літаратура||шорт-ліст
|-
|[[Міхась Зізюк]]||«Планктон»||Мінск: Галіяфы||
|-
|[[Зараслава Камінская]]||«Русалкі клічуць»||Мінск: [[Кнігазбор]]||
|-
|[[Ганна Кандрацюк]]||«Па Прыпяці па Нобель»||Беласток: Праграмная рада тыднёвіка «Ніва»||
|-
|[[Вінцэсь Мудроў]]||«Забойца анёла»||Мінск: [[Кнігазбор]]||style="background: #CC7722"|3 месца
|-
|[[Ганна Севярынец]]||«Дзень Святога Патрыка»||Мінск: Рэгістр||
|-
|[[Павел Севярынец]]||«Беларусалім»||Днепр: ФОП Серадняк Т. К.||шорт-ліст
|-
|[[Анка Упала]]||«На заснежаны востраў»||Мінск: Янушкевіч||шорт-ліст
|-
|[[Ксенія Шталенкова]]||«Губернскі дэтэктыў. Справа аб крывавых дукатах»||Мінск: Кнігазбор||
|}
== Восьмая прэмія (2019) ==
5 чэрвеня 2019 быў абвешчаны склад журы восьмага сезона: [[Пятро Васючэнка]], [[Максім Жбанкоў]], [[Марыя Мартысевіч]], [[Анжэла Мельнікава]], [[Жана Капуста]], [[Алесь Пашкевіч]] і [[Ганна Севярынец]].<ref>https://pen-centre.by/2019/06/05/abveshchana-zhury-prjem-ezhy-gedrojca.html</ref> Адмовіліся ад удзелу ў прэміі [[Андрусь Горват]] і [[Альгерд Бахарэвіч]]<ref>[https://nashaniva.by/?c=ar&i=238021 nashaniva.by]</ref>.
=== Лонг-ліст і вынікі ===
27 жніўня 2019 быў абвешчаны лонг-ліст з 12 пазіцый,<ref>https://pen-centre.by/2019/08/27/abveshchany-long-lst-prjem-gedrojca.html</ref> 2 верасня — шорт-ліст з 6 пазіцый.<ref>https://pen-centre.by/2019/09/02/zhury-abvjascla-short-lst-prem-gedrojca.html</ref> Была ўпершыню ўручаная ўзнагарода ў намінацыі «Выбар Алексіевіч»<ref>[https://www.svaboda.org/a/30183249.html svaboda.org]</ref>
{| class="wikitable"
|-
! Аўтар
! Назва
! Выдавецтва
! Вынік
|-
|[[Міхал Андрасюк]]||«Поўня»||Беласток: Праграмная рада тыднёвіка «Ніва»||style="background: silver"|2 месца
|-
|[[Алена Брава]]||«Садомская яблыня»||Мінск: Галіяфы||style="background: #CC7722"|3 месца
|-
|[[Валерый Мікалаевіч Гапееў|Валер Гапееў]]||«Пазл»||Мінск: Галіяфы||
|-
|[[Сяргей Дубавец]]||«Д’ябал запрэжаны ў плуг»||Вільня: Логвінаў||
|-
|[[Сяргей Календа]]||«Часам панкі паміраюць»||Вільня: Логвінаў||Выбар [[Святлана Алексіевіч|Алексіевіч]]
|-
|[[Віктар Марціновіч]]||«Ноч»||Мінск: [[Кнігазбор]]||
|-
|[[Вінцэсь Мудроў]]||«Помнік літары Ў»||Мінск: Янушкевіч||
|-
|[[Людміла Рублеўская]]||«Пантофля Мнемазіны»||Мінск: Янушкевіч||
|-
|[[Ілля Сін]]||«Libido»||Мінск: Кнігазбор||style="background: gold"|1 месца
|-
|[[Андрэй Міхайлавіч Федарэнка|Андрэй Федарэнка]]||«Сузіральнік»||Мінск: Кнігазбор||
|-
|[[Юлія Шарова]]||«Вяртанне Ліліт»||Мінск: Янушкевіч||шорт-ліст
|-
|[[Сяргей Шупа]]||«Падарожжа ў БНР»||Радыё Свабодная Эўропа / Радыё Свабода||шорт-ліст
|}
== Дзявятая прэмія (2020) ==
Цырымонія ўручэння прайшла 15 кастрычніка 2020 года. Галоўны прыз атрымаў [[Сяргей Дубавец]] за нон-фікшн «Тантамарэскі». Другое месца заняў Андрэй Адамовіч — аўтар «Песні пра Цімура». Трэцяе месца ў Зараславы Камінскай за кнігу «Калядны стол»<ref>[https://nashaniva.by/?c=ar&i=260837 nashaniva.by]</ref>.
== Дзясятая прэмія (2021) ==
У складзе журы прэміі працавалі: [[Наста Грышчук]], літаратурны крытык; [[Сяргей Дубавец]], журналіст, літаратар, крытык; [[Максім Жбанкоў]], культуролаг, крытык, эсэіст; [[Анжэла Мельнікава]], літаратуразнаўца, доктар філалагічных навук, прафесар; [[Алесь Пашкевіч]], літаратар, літаратуразнаўца.
У кароткі спіс увайшлі 6 кніг:<ref>[https://pen-centre.by/2021/10/07/abveshchany-karotki-spis-premii-gedrojczya.html pen-centre.by]</ref>
* [[Сяргей Паўлавіч Абламейка|Сяргей Абламейка]]. Каліноўскі і палітычнае нараджэньне Беларусі. Мінск, Радыё Свабодная Эўропа / Радыё Свабода, 2020
* [[Ева Вежнавец]]. Па што ідзеш, воўча? Мінск, Пфляўмбаўм/Выдавец Раман Цымбераў, 2020
* [[Сяргей Календа]]. Акварыум. Гісторыя аднаго юнацтва. Мінск, Логвінаў, 2020
* [[Артур Клінаў]]. Локісаў. Вільня, Логвінаў, 2020
* [[Таня Скарынкіна]]. Райцэнтр. Мінск, Пфляўмбаўм/Выдавец Раман Цымбераў, 2020
* [[Андрэй Міхайлавіч Федарэнка|Андрэй Федарэнка]]. Жэтон на метро. Мінск, Мастацкая літаратура, 2020
26 лістапада ў [[Варшава|Варшаве]] абвясцілі лаўрэатаў прэміі за найлепшую кнігу, выдадзеную ў 2020 годзе<ref>[https://svb1234.azureedge.net/a/31580167.html Радыё Свабода]</ref>. Прэміяй Гедройца была ўганараваная [[Ева Вежнавец]] за кнігу «[[Па што ідзеш, воўча?]]». Яна атрымала і адмысловую прэмію «[[Еўрарадыё]]» — кніга выйдзе ў аўдыёфармаце. Другое месца творчая стыпендыя ў Доме творчасці на востраве [[востраў Готланд|Готланд]] — [[Таня Скарынкіна]] і кніга «Райцэнтр». Трэцяе месца — у [[Сяргей Паўлавіч Абламейка|Сяргея Абламейкі]] з кнігай «Каліноўскі і палітычнае нараджэньне Беларусі». Цырымонія адбывалася ў Калоннай залі [[Варшаўскі ўніверсітэт|Варшаўскага ўніверсітэта]].
== Водгукі ==
У лютым 2012 года пасол Польшчы ў Беларусі Лешак Шарэпка паведаміў, што прэмія была створаная менавіта дзеля падтрымкі і папулярызацыі сучаснай прозы краіны-суседкі<ref name=brest>{{Спасылка| аўтар = Кацярына Радзюк| прозвішча = | імя = | аўтарlink = | cуаўтары = | год = | url = http://www.vb.by/article.php?topic=4&article=15892| загаловак = Стымул пісаць па-беларуску| фармат = | назва праекту = | выдавецтва = Вечерний Брест| дата = 9 сакавіка 2012| мова = | каментар = | title = Архіўная копія| accessdate = 21 ліпеня 2012| archiveurl = https://web.archive.org/web/20121124012136/http://vb.by/article.php?topic=4&article=15892| archivedate = 24 лістапада 2012| deadurl = yes}}</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commonscat|Jerzy Giedroyc Literary Award}}
* [http://gedroyc.by/ Афіцыйная старонка прэміі]
* [https://nashaniva.by/?c=ar&i=241096 «Х… вы ей дадите». Адзін з кіраўнікоў ПЭН-Цэнтра апублікаваў мемуары пра кулуары ПЭНаўскіх літпрэмій] // nashaniva.by 15 лістапада 2019
* [http://journalby.com/news/premiya-gedroyca-kak-eto-ne-rabotaet-1068 Павел Антипов. Премия Гедройца: как это (не) работает] // journalby.com 4 лістапада 2017
* [http://by.belapan.com/archive/2012/03/04/by_media_eu_gedroic/ Шорт-ліст прэміі Гедройца адлюстроўвае стан сучаснай беларускай літаратуры, мяркуе Альгерд Бахарэвіч] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120308001157/http://by.belapan.com/archive/2012/03/04/by_media_eu_gedroic |date=8 сакавіка 2012 }} // [[БелаПАН]]
* [http://by.belapan.by/archive/2012/02/07/by_media_eu_pen_v1/ Задача прэміі імя Ежы Гедройца — дапамагчы беларускім пісьменнікам адважыцца пісаць па-беларуску] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20200317213902/https://by.belapan.by/archive/2012/02/07/by_media_eu_pen_v1/ |date=17 сакавіка 2020 }} // [[БелаПАН]]
* [http://www.svaboda.org/content/transcript/24480922.html Анатоль Івашчанка — пра фіналістаў прэміі імя Ежы Гедройца ] // [[Радыё Свабода]]
* [http://novychas.org/culture/%D0%B0%D0%B1%D0%B2%D1%8F%D1%88%D1%87%D0%B0%D0%B5%D1%86%D1%86%D0%B0-%D0%B4%D1%80%D1%83%D0%B3%D0%B0%D1%8F-%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%BD%D0%B0%D1%8F-%D0%BF%D1%80%D1%8D%D0%BC%D1%96%D1%8F-%D1%96%D0%BC%D1%8F-%D0%B5%D0%B6%D1%8B-%D0%B3%D0%B5%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B9%D1%86%D0%B0 Абвяшчаецца Другая літаратурная прэмія імя Ежы Гедройца]{{Недаступная спасылка}}// [[Новы час]]
{{Лаўрэаты прэміі імя Ежы Гедройца}}
{{Беларускія літаратурныя прэміі}}
[[Катэгорыя:Беларускія літаратурныя прэміі]]
[[Катэгорыя:З’явіліся ў 2011 годзе]]
p9k2zyqvotstmz8iu8ysi7svm64ztnd
Lancia
0
124703
4191385
4114640
2022-08-21T18:19:08Z
86.120.159.139
wikitext
text/x-wiki
{{Картка кампаніі
| Назва = Lancia Automobiles SpA
| Лагатып = [[Выява:Lancia_Logo.jpg|160px]]
| Тып =
| Лістынг на біржы =
| Дзейнасць =
| Дэвіз =
| Заснавана = [[1906]]
| Ранейшыя назвы =
| Заснавальнікі = [[Вінчэнца Лянча]] (Vincenzo Lancia)
| Размяшчэнне = {{сцяг Італіі}} [[Турын]], [[Італія]]
| Ключавыя фігуры =
| Галіна = [[Аўтамабілебудаванне]]
| Прадукцыя =
| Абарот =
| Аперацыйны прыбытак =
| Чысты прыбытак =
| Колькасць супрацоўнікаў =
| Матчын кампанія = [[Fiat | Fiat SpA]]
| Даччыныя кампаніі =
| аўдытар =
| Сайт = [http://www.lancia.com/ www.lancia.com]
|лагатып=Lancia logo.png}}
'''Lancia Automobiles SpA''' — італьянская аўтамабілебудаўнічая кампанія. Асноўная вытворчасць размешчана ў [[Турын]]е, [[Італія]]. Заснавана ў 1906 годзе [[Вінчэнца Лянча]] (Vincenzo Lancia).
== Гісторыя ==
27 Лістапада 1906 вядомы гоншчык Вінчэнца Лянча разам са сваім кампаньёнам Клаўдыё Фоджалінам заснаваў у Турыне фірму ''Fabbrica Automobili Lancia''.
[[Выява:Lancia Theta Torpedo 1917.jpg|220px|right|thumb| [[Lancia Theta]] ]]
Праз год 23 верасня з брамы завода выехаў першы аўтамабіль пад маркай «Лянча». Гэта была мадэль ''18-24 HP''. Пазней па радзе старэйшага брата ён стаў называць свае машыны літарамі грэцкага алфавіту. Натуральна першая мадэль атрымала імя [[Lancia Alpha | Alpha]]. У 1908 годзе на базе ''Alpha'' была зробленая мадэль [[Lancia Dialpha | Dialpha]] з шасціцыліндравым рухавіком. У 1913 году з’явілася мадэль [[Lancia Theta | Theta]]. Менавіта на гэтай мадэлі ўпершыню было серыйна ўстаноўлена электраасвятленне (іншыя вытворцы прапаноўвалі яго ў якасці опцыі). Таксама ''Theta'' запомнілася, як вельмі надзейны аўтамабіль.
[[Выява:Lancia-Lambda.jpg|220px|left|thumb| [[Lancia Lambda]] ]]
У перыяд першай сусветнай вайны «Лянча» стала ваенным прадпрыемствам і перайшла на выпуск грузавікоў і бронетэхнікі. У гэты перыяд былі распрацаваны новыя рухавікі: 8-ці і 12-ці цыліндравыя. Пасля вайны плошча завадскіх тэрыторый ужо складала 60000 м². Была пачата вытворчасць новай мадэлі [[Lancia Kappa|Kappa]]. У 1921 годзе з брамы завода выехаў першы ў свеце аўтамабіль з апорным кузавам. Гэта была мадэль [[lancia Lambda | Lambda]]. Акрамя апорнага кузава, у яе была таксама незалежная падвеска. Машына выпускалася з 1921 па 1931 гады.
[[Выява:Lancia Aprilia 1937 3.jpg|220px|right|thumb| [[Lancia Aprilia]] ]]
Наступнай этапнай мадэллю стала [[Lancia Astura | Astura]]. Дзякуючы запатэнтаванаму механізму, які злучае рухавік і раму, у салоне не адчуваліся вібрацыі сілавога агрэгата. Апошняй мадэллю у распрацоўцы якой прыняў удзел Вінчэнца Лянча стала [[Lancia Aprilia | Aprilia]]. 15 Лютага 1937 года Вінчэнца Лянча памёр. У тым жа годзе ''Aprilia'' ўстала на канвеер.
На змену'' Aprilia'' прыйшла новая мадэль [[Lancia Aurelia | Aurelia]]. Кузаў для гэтай машыны быў спраектаваны атэлье [[Pininfarina]], а канструктарам выступіў Віторыо Яно (стваральнік аўтамабіляў [[Alfa Romeo]] 20-30-х гадоў). У гэтай машына была свая асаблівасць — на яе быў усталяваны 6-цыліндравы V-падобны рухавік (тады лічылася, што збалансаваць яго немагчыма).
[[Выява:Lancia 2000 Berlina.jpg|220px|left|thumb| [[Lancia Flavia]] ]]
У 1960 годзе «Лянча» адмовілася ад класічнай схемы, прадставіўшы першую пярэднепрывадную машыну [[Lancia Flavia | Flavia]], спраектаваную Антоніа Фессья (Antonio Fessia), знакамітым стваральнікам [[Fiat Topolino | Topolino]]. На «Flavia» усталявалі 4-цыліндравы [[апазітны рухавік]] працоўным аб’ёмам 1498 см³, праз 3 гады павялічаным да 1798 см³.
У 1969 годзе «Лянча» ўвайшла ў склад канцэрна [[Fiat | ФІАТ]].
У 1972 годзе на рынку з’явіліся [[Lancia Beta]] з папярочна размешчанымі маторамі, якія мелі па два верхніх размеркавальных вала. У 1972 годзе была створана спартыўная мадэль [[Lancia Stratos | Stratos]] са сярэднерухавіковай кампаноўкай. На гэтую машыну ўсталёўваўся рухавік V6 Ferrari Dino магутнасцю 190 конскіх сіл. Тры гады запар ''Lancia Stratos'' выйгравала [[чэмпіянат свету па ралі]]. У 1984 годзе была выпушчаная [[Lancia Thema]], якая прадстаўляла сабой [[Fiat Croma]]. З 1994 года пакупнікам прапануецца 8-мясцовы універсал падвышанай ёмістасці [[Lancia Zeta]], уніфікаваны з [[Fiat Ulysse]], [[Peugeot 806]] і [[Citroen Evasion]].
== Супрацоўніцтва з іншымі аўтавытворцамі ==
У 1969 годзе «Лянча» прыняла прапанову Фіят аб продажы кантрольнага пакета акцый. Але нягледзячы на ўваходжанне ў склад Фіят «Лянча» працягнула самастойную распрацоўку новых мадэляў такіх, як [[Lancia Stratos | Stratos]], [[Lancia Delta | Delta]], [[Lancia Gamma | Gamma]] і [[Lancia Beta | Beta]].
У 1980-х кампанія шчыльна супрацоўнічала з [[Saab | Сааб]]. Мадэль ''Delta'' прадавалася ў [[Швецыя | Швецыі]] як [[Saab 600]], а [[Lancia Thema]] была пабудавана на адной платформе з [[Fiat Croma]], [[Saab 9000]] і [[Alfa Romeo 164]].
== Сучасны мадэльны шэраг ==
* ''Lancia Ypsilon'' ([[класіфікацыя легкавых аўтамабіляў па памеры|B-клас]], 2011).
* ''Lancia Musa'' ([[класіфікацыя легкавых аўтамабіляў па памеры|Мікравэн]], 2004—2012).
* ''Lancia Delta'' ([[класіфікацыя легкавых аўтамабіляў па памеры|C-клас]], 2008)
* ''Lancia Flavia'' ([[класіфікацыя легкавых аўтамабіляў па памеры | D-клас]], 2012).
* ''Lancia Thema'' ([[класіфікацыя легкавых аўтамабіляў па памеры | E-клас]], 2011).
* ''Lancia Voyager'' ([[класіфікацыя легкавых аўтамабіляў па памеры | Мінівэн]], 2011).
<center>
<gallery>
Выява:Lancia Ypsilon 1.2 8V Gold (II) – Frontansicht (1), 3. Juli 2011, Essen.jpg|[[Lancia Ypsilon]]
Выява:Lancia Musa front 20080424.jpg|[[Lancia Musa]]
Выява:Lancia delta fianco blu.jpg|[[Lancia Delta]]
Выява:Lancia Flavia 2.4 16v – Frontansicht, 9. Juni 2012, Düsseldorf.jpg|[[Lancia Flavia]]
Выява:Lancia Thema anteprima.JPG|[[Lancia Thema]]
Выява:Lancia Voyager 2.8 MultiJet 16v Gold – Frontansicht, 10. März 2012, Düsseldorf.jpg|[[Lancia Voyager]]
</gallery>
</center>
== Літаратура ==
* Энцыклапедыя легкавых аўтамабіляў. Выдавецтва «За рулём» (Энциклопедия легковых автомобилей. Издательство «За рулём»)
* Lancia. Цені продкаў. Часопіс «Аўтарэвю» (Lancia. Тени предков. Журнал «Авторевю»)
== Спасылкі ==
{{commons | Category: Lancia | Lancia}}
* [http://www.lancia.com Афіцыйны сайт]
{{Маркі аўтамабіляў}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Lancia| ]]
7jnl0o9mnatj9lobqtumdvmpb025icu
4191425
4191385
2022-08-21T18:44:24Z
Artsiom91
31770
Праўкі аўтарства [[Special:Contributions/86.120.159.139|86.120.159.139]] ([[User talk:86.120.159.139|размовы]]) адкочаныя; вернута апошняя версія аўтарства [[User:Artsiom91|Artsiom91]]
wikitext
text/x-wiki
{{Картка кампаніі
| Назва = Lancia Automobiles SpA
| Лагатып = [[Выява:Lancia_Logo.jpg|160px]]
| Тып =
| Лістынг на біржы =
| Дзейнасць =
| Дэвіз =
| Заснавана = [[1906]]
| Ранейшыя назвы =
| Заснавальнікі = [[Вінчэнца Лянча]] (Vincenzo Lancia)
| Размяшчэнне = {{сцяг Італіі}} [[Турын]], [[Італія]]
| Ключавыя фігуры =
| Галіна = [[Аўтамабілебудаванне]]
| Прадукцыя =
| Абарот =
| Аперацыйны прыбытак =
| Чысты прыбытак =
| Колькасць супрацоўнікаў =
| Матчын кампанія = [[Fiat | Fiat SpA]]
| Даччыныя кампаніі =
| аўдытар =
| Сайт = [http://www.lancia.com/ www.lancia.com]
}}
'''Lancia Automobiles SpA''' — італьянская аўтамабілебудаўнічая кампанія. Асноўная вытворчасць размешчана ў [[Турын]]е, [[Італія]]. Заснавана ў 1906 годзе [[Вінчэнца Лянча]] (Vincenzo Lancia).
== Гісторыя ==
27 Лістапада 1906 вядомы гоншчык Вінчэнца Лянча разам са сваім кампаньёнам Клаўдыё Фоджалінам заснаваў у Турыне фірму ''Fabbrica Automobili Lancia''.
[[Выява:Lancia Theta Torpedo 1917.jpg|220px|right|thumb| [[Lancia Theta]] ]]
Праз год 23 верасня з брамы завода выехаў першы аўтамабіль пад маркай «Лянча». Гэта была мадэль ''18-24 HP''. Пазней па радзе старэйшага брата ён стаў называць свае машыны літарамі грэцкага алфавіту. Натуральна першая мадэль атрымала імя [[Lancia Alpha | Alpha]]. У 1908 годзе на базе ''Alpha'' была зробленая мадэль [[Lancia Dialpha | Dialpha]] з шасціцыліндравым рухавіком. У 1913 году з’явілася мадэль [[Lancia Theta | Theta]]. Менавіта на гэтай мадэлі ўпершыню было серыйна ўстаноўлена электраасвятленне (іншыя вытворцы прапаноўвалі яго ў якасці опцыі). Таксама ''Theta'' запомнілася, як вельмі надзейны аўтамабіль.
[[Выява:Lancia-Lambda.jpg|220px|left|thumb| [[Lancia Lambda]] ]]
У перыяд першай сусветнай вайны «Лянча» стала ваенным прадпрыемствам і перайшла на выпуск грузавікоў і бронетэхнікі. У гэты перыяд былі распрацаваны новыя рухавікі: 8-ці і 12-ці цыліндравыя. Пасля вайны плошча завадскіх тэрыторый ужо складала 60000 м². Была пачата вытворчасць новай мадэлі [[Lancia Kappa|Kappa]]. У 1921 годзе з брамы завода выехаў першы ў свеце аўтамабіль з апорным кузавам. Гэта была мадэль [[lancia Lambda | Lambda]]. Акрамя апорнага кузава, у яе была таксама незалежная падвеска. Машына выпускалася з 1921 па 1931 гады.
[[Выява:Lancia Aprilia 1937 3.jpg|220px|right|thumb| [[Lancia Aprilia]] ]]
Наступнай этапнай мадэллю стала [[Lancia Astura | Astura]]. Дзякуючы запатэнтаванаму механізму, які злучае рухавік і раму, у салоне не адчуваліся вібрацыі сілавога агрэгата. Апошняй мадэллю у распрацоўцы якой прыняў удзел Вінчэнца Лянча стала [[Lancia Aprilia | Aprilia]]. 15 Лютага 1937 года Вінчэнца Лянча памёр. У тым жа годзе ''Aprilia'' ўстала на канвеер.
На змену'' Aprilia'' прыйшла новая мадэль [[Lancia Aurelia | Aurelia]]. Кузаў для гэтай машыны быў спраектаваны атэлье [[Pininfarina]], а канструктарам выступіў Віторыо Яно (стваральнік аўтамабіляў [[Alfa Romeo]] 20-30-х гадоў). У гэтай машына была свая асаблівасць — на яе быў усталяваны 6-цыліндравы V-падобны рухавік (тады лічылася, што збалансаваць яго немагчыма).
[[Выява:Lancia 2000 Berlina.jpg|220px|left|thumb| [[Lancia Flavia]] ]]
У 1960 годзе «Лянча» адмовілася ад класічнай схемы, прадставіўшы першую пярэднепрывадную машыну [[Lancia Flavia | Flavia]], спраектаваную Антоніа Фессья (Antonio Fessia), знакамітым стваральнікам [[Fiat Topolino | Topolino]]. На «Flavia» усталявалі 4-цыліндравы [[апазітны рухавік]] працоўным аб’ёмам 1498 см³, праз 3 гады павялічаным да 1798 см³.
У 1969 годзе «Лянча» ўвайшла ў склад канцэрна [[Fiat | ФІАТ]].
У 1972 годзе на рынку з’явіліся [[Lancia Beta]] з папярочна размешчанымі маторамі, якія мелі па два верхніх размеркавальных вала. У 1972 годзе была створана спартыўная мадэль [[Lancia Stratos | Stratos]] са сярэднерухавіковай кампаноўкай. На гэтую машыну ўсталёўваўся рухавік V6 Ferrari Dino магутнасцю 190 конскіх сіл. Тры гады запар ''Lancia Stratos'' выйгравала [[чэмпіянат свету па ралі]]. У 1984 годзе была выпушчаная [[Lancia Thema]], якая прадстаўляла сабой [[Fiat Croma]]. З 1994 года пакупнікам прапануецца 8-мясцовы універсал падвышанай ёмістасці [[Lancia Zeta]], уніфікаваны з [[Fiat Ulysse]], [[Peugeot 806]] і [[Citroen Evasion]].
== Супрацоўніцтва з іншымі аўтавытворцамі ==
У 1969 годзе «Лянча» прыняла прапанову Фіят аб продажы кантрольнага пакета акцый. Але нягледзячы на ўваходжанне ў склад Фіят «Лянча» працягнула самастойную распрацоўку новых мадэляў такіх, як [[Lancia Stratos | Stratos]], [[Lancia Delta | Delta]], [[Lancia Gamma | Gamma]] і [[Lancia Beta | Beta]].
У 1980-х кампанія шчыльна супрацоўнічала з [[Saab | Сааб]]. Мадэль ''Delta'' прадавалася ў [[Швецыя | Швецыі]] як [[Saab 600]], а [[Lancia Thema]] была пабудавана на адной платформе з [[Fiat Croma]], [[Saab 9000]] і [[Alfa Romeo 164]].
== Сучасны мадэльны шэраг ==
* ''Lancia Ypsilon'' ([[класіфікацыя легкавых аўтамабіляў па памеры|B-клас]], 2011).
* ''Lancia Musa'' ([[класіфікацыя легкавых аўтамабіляў па памеры|Мікравэн]], 2004—2012).
* ''Lancia Delta'' ([[класіфікацыя легкавых аўтамабіляў па памеры|C-клас]], 2008)
* ''Lancia Flavia'' ([[класіфікацыя легкавых аўтамабіляў па памеры | D-клас]], 2012).
* ''Lancia Thema'' ([[класіфікацыя легкавых аўтамабіляў па памеры | E-клас]], 2011).
* ''Lancia Voyager'' ([[класіфікацыя легкавых аўтамабіляў па памеры | Мінівэн]], 2011).
<center>
<gallery>
Выява:Lancia Ypsilon 1.2 8V Gold (II) – Frontansicht (1), 3. Juli 2011, Essen.jpg|[[Lancia Ypsilon]]
Выява:Lancia Musa front 20080424.jpg|[[Lancia Musa]]
Выява:Lancia delta fianco blu.jpg|[[Lancia Delta]]
Выява:Lancia Flavia 2.4 16v – Frontansicht, 9. Juni 2012, Düsseldorf.jpg|[[Lancia Flavia]]
Выява:Lancia Thema anteprima.JPG|[[Lancia Thema]]
Выява:Lancia Voyager 2.8 MultiJet 16v Gold – Frontansicht, 10. März 2012, Düsseldorf.jpg|[[Lancia Voyager]]
</gallery>
</center>
== Літаратура ==
* Энцыклапедыя легкавых аўтамабіляў. Выдавецтва «За рулём» (Энциклопедия легковых автомобилей. Издательство «За рулём»)
* Lancia. Цені продкаў. Часопіс «Аўтарэвю» (Lancia. Тени предков. Журнал «Авторевю»)
== Спасылкі ==
{{commons | Category: Lancia | Lancia}}
* [http://www.lancia.com Афіцыйны сайт]
{{Маркі аўтамабіляў}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Lancia| ]]
7nb6ruz73ilj3o4grl8sxndrwx6zpcz
Бельскі
0
125863
4191738
4130540
2022-08-22T10:44:45Z
Rymchonak
22863
/* Выбітныя носьбіты */
wikitext
text/x-wiki
'''Бе́льскі''' — прозвішча.
== Вядомыя носьбіты ==
* [[Род Бельскіх (Гедзімінавічаў)|Род Бельскіх]] — княжацкі род у Вялікім Княстве Літоўскім і Маскоўскай дзяржаве. Вядомыя прадстаўнікі:
** [[Іван Уладзіміравіч Бельскі]] — князь бельскі, князь ноўгарадскі.
** [[Іван Фёдаравіч Бельскі]] — маскоўскі дзяржаўны дзеяч.
** [[Сямён Фёдаравіч Бельскі]] — маскоўскі баярын.
** [[Фёдар Іванавіч Бельскі]] — прадстаўнік роду Бельскіх.
* [[Аляксандр Аляксеевіч Бельскі]] (нар. 1932) — беларускі архітэктар.
* [[Валерый Іванавіч Бельскі]] (нар. 1968) — беларускі эканаміст, дзяржаўны дзеяч.
* [[Ігар Дзмітрыевіч Бельскі]] — савецкі артыст балета.
* [[Іосіф Аляксандравіч Бельскі]] — савецкі партыйны дзеяч, адзін з лідараў партызанскага руху ў БССР, Герой Савецкага Саюза.
* [[Казімір Бельскі]] (1652—1709) — езуіт.
* [[Марцін Бельскі]] — польскі гісторык.
* [[Міхаіл Лявонцьевіч Бельскі]] (1921—1988) — беларускі графік.
* [[Рыгор Васілевіч Бельскі]] — Герой Сацыялістычнай Працы.
* [[Уладзімір Пятровіч Бельскі]] — беларускі дыпламат.
* [[Яўграф Іосіфавіч Бельскі]] — беларускі навуковец (матэрыялазнавец).
* [[Яўхім Бельскі]] — польскі гісторык.
* [[Бельскія (партызаны)|Туўя, Асаэль, Зусь і Арон Бельскія]] — чатыры браты, арганізатары яўрэйскага партызанскага атрада падчас 2-й сусветнай вайны на Беларусі.
== Гл. таксама ==
* [[Бельская (значэнні)]]
{{неадназначнасць}}
8brkl2v6mksc32gvi8ya9lqe2xgjb4e
Ірына Дзмітрыеўна Супруненка
0
140740
4191678
4191176
2022-08-22T08:46:49Z
Maksim L.
13
звесткі ў шаблон падцягваюцца з Вікідадзеных
wikitext
text/x-wiki
{{навуковец
| Навуковая сфера = [[алгебра]]
}}
{{Цёзкі2|Супруненка}}
'''Ірына Дзмітрыеўна Супруненка''' ({{ДН|4|2|1954}}, {{МН|Мінск||}} — {{ДС|10|8|2022}}, {{МС|Мінск||}}) — беларускі [[матэматык]], [[доктар фізіка-матэматычных навук]] (1997, «Уніпатэнтныя элементы ў прадстаўленнях паўпрасторы алгебраічных груп у дадатнай характарыстыцы»).
== Біяграфія ==
Бацька — беларускі матэматык [[Дзмітрый Аляксеевіч Супруненка]]. Скончыла [[БДУ]] (1976). Працавала ў [[Інстытут матэматыкі НАН Беларусі|Інстытуце матэматыкі НАН Беларусі]]. Аўтарка вавуковых працы па алгебры. Распрацавала метады даследавання ўласцівасцей элементаў у мадулярных прадстаўленнях алгебраічных і звязаных з імі канечных груп і абмежаванняў такіх прадстаўленняў на падгрупы.
== Працы ==
* Минимальные полиномы элементов порядка р в неприводимых представлениях групп Шевалле над полями характеристики р: Вопросы алгебры и логики // Труды Ин-та математики СО РАН. 1996. Т. 30;
* On Jordan blocks of elements of order р in irreducible representations of classical groups with p-large highest weights // JТ Algebra. 1997. V. 191, № 2; Semisimple restrictions form GL(n) to GL(n-1) // J. аngew. Math. 1998. V. 500 (разам з Дж. Брандэнам і А.Кляшчовым).
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{Крыніцы/БелЭн|15|||114}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Супруненка Ірына}}
[[Катэгорыя:Дактары фізіка-матэматычных навук]]
[[Катэгорыя:Матэматыкі Беларусі]]
cooo3v97d7mq7l8rpx6e7tynbxg7toj
4191680
4191678
2022-08-22T08:47:28Z
Maksim L.
13
/* Біяграфія */
wikitext
text/x-wiki
{{навуковец
| Навуковая сфера = [[алгебра]]
}}
{{Цёзкі2|Супруненка}}
'''Ірына Дзмітрыеўна Супруненка''' ({{ДН|4|2|1954}}, {{МН|Мінск||}} — {{ДС|10|8|2022}}, {{МС|Мінск||}}) — беларускі [[матэматык]], [[доктар фізіка-матэматычных навук]] (1997, «Уніпатэнтныя элементы ў прадстаўленнях паўпрасторы алгебраічных груп у дадатнай характарыстыцы»).
== Біяграфія ==
Бацька — беларускі матэматык [[Дзмітрый Аляксеевіч Супруненка]]. Скончыла [[БДУ]] (1976). Працавала ў [[Інстытут матэматыкі НАН Беларусі|Інстытуце матэматыкі НАН Беларусі]]. Аўтарка навуковых працы па алгебры. Распрацавала метады даследавання ўласцівасцей элементаў у мадулярных прадстаўленнях алгебраічных і звязаных з імі канечных груп і абмежаванняў такіх прадстаўленняў на падгрупы.
== Працы ==
* Минимальные полиномы элементов порядка р в неприводимых представлениях групп Шевалле над полями характеристики р: Вопросы алгебры и логики // Труды Ин-та математики СО РАН. 1996. Т. 30;
* On Jordan blocks of elements of order р in irreducible representations of classical groups with p-large highest weights // JТ Algebra. 1997. V. 191, № 2; Semisimple restrictions form GL(n) to GL(n-1) // J. аngew. Math. 1998. V. 500 (разам з Дж. Брандэнам і А.Кляшчовым).
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{Крыніцы/БелЭн|15|||114}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Супруненка Ірына}}
[[Катэгорыя:Дактары фізіка-матэматычных навук]]
[[Катэгорыя:Матэматыкі Беларусі]]
dg1qn9rr9hsxifq3bcg4d81akfg64my
4191681
4191680
2022-08-22T08:48:42Z
Maksim L.
13
/* Біяграфія */
wikitext
text/x-wiki
{{навуковец
| Навуковая сфера = [[алгебра]]
}}
{{Цёзкі2|Супруненка}}
'''Ірына Дзмітрыеўна Супруненка''' ({{ДН|4|2|1954}}, {{МН|Мінск||}} — {{ДС|10|8|2022}}, {{МС|Мінск||}}) — беларускі [[матэматык]], [[доктар фізіка-матэматычных навук]] (1997, «Уніпатэнтныя элементы ў прадстаўленнях паўпрасторы алгебраічных груп у дадатнай характарыстыцы»).
== Біяграфія ==
Бацька — беларускі матэматык [[Дзмітрый Аляксеевіч Супруненка]]. Скончыла [[БДУ]] (1976). Працавала ў [[Інстытут матэматыкі НАН Беларусі|Інстытуце матэматыкі НАН Беларусі]]. Аўтарка навуковых прац па алгебры. Распрацавала метады даследавання ўласцівасцей элементаў у мадулярных прадстаўленнях алгебраічных і звязаных з імі канечных груп і абмежаванняў такіх прадстаўленняў на падгрупы.
== Працы ==
* Минимальные полиномы элементов порядка р в неприводимых представлениях групп Шевалле над полями характеристики р: Вопросы алгебры и логики // Труды Ин-та математики СО РАН. 1996. Т. 30;
* On Jordan blocks of elements of order р in irreducible representations of classical groups with p-large highest weights // JТ Algebra. 1997. V. 191, № 2; Semisimple restrictions form GL(n) to GL(n-1) // J. аngew. Math. 1998. V. 500 (разам з Дж. Брандэнам і А.Кляшчовым).
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{Крыніцы/БелЭн|15|||114}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Супруненка Ірына}}
[[Катэгорыя:Дактары фізіка-матэматычных навук]]
[[Катэгорыя:Матэматыкі Беларусі]]
nqbmveeoexw60edjuh2drql6jdmlkyh
Дзмітрый Аляксеевіч Супруненка
0
140741
4191370
4191166
2022-08-21T18:08:20Z
Artsiom91
31770
Адкат праўкі 4191166 аўтарства [[Special:Contributions/Ігарок|Ігарок]] ([[User talk:Ігарок|размовы]]) жаночыя прозвішчы на -ка не скланяюцца
wikitext
text/x-wiki
{{навуковец}}
{{Цёзкі2|Супруненка}}
'''Дзмітрый Аляксеевіч Супруне́нка''' ({{ДН|8|11|1915}}, [[Майкоп]], [[Адыгея]] — {{ДС|1|8|1990}}) — беларускі [[матэматык]], [[доктар фізіка-матэматычных навук]] (1955), [[прафесар]] (1956), акадэмік [[АН БССР|Акадэміі навук БССР]] (1966).
== Біяграфія ==
Скончыў [[Растоўскі дзяржаўны ўніверсітэт]] (1938). У 1945—1963 гадах дацэнт, загадчык каферы, прафесар, дэкан [[механіка-матэматычны факультэт БДУ|матэматычнага факультэта БДУ]]. У 1963—1987 гадах загадчык лабараторыі [[Інстытут матэматыкі НАНБ|Інстытута матэматыкі АН БССР]], з 1987 года — галоўны навуковы супрацоўнік. Бацька [[Ірына Дзмітрыеўна Супруненка|Ірыны Супруненка]].
== Навуковая дзейнасць ==
Навуковыя працы па [[алгебра|алгебры]] і [[матэматычная кібернетыка|матэматычнай кібернетыцы]]. Пабудаваў тэорыю развязальных і лакальна-нільпатэнтных лінейных груп і груп падстаноў, даследаваў р-падгрупы Сілава поўнай лінейнай групы, класіфікаваў мінімальныя камутатыўныя падалгебры поўнай метрычнай алгебры над [[поле (алгебра)|полем]], распрацаваў метады развязання экстрэмальных задач на падстановах.
== Узнагароды ==
[[Ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга]] (1978), [[Ордэн Айчыннай вайны|Айчыннай вайны]] (1985), [[Ордэн Дружбы народаў, СССР|Дружбы народаў]] (1985), [[Ордэн «Знак Пашаны»|«Знак Пашаны»]] (1961), медалі.
[[Дзяржаўная прэмія БССР]] 1974 года за манаграфію «Группы [[матрыца (матэматыка)|матриц]]» (1972).
== Асноўныя працы ==
* Разрешимые и нильпотентные линейные группы. — Мн.: Изд-во БГУ им. В. И. Ленина, 1958.
* Перестановочные матрицы. — Мн.: Наука и техника, 1966 (совм. с Р. И. Тышкевич).
* Группы матриц. — М.: Наука, 1972.
* Группы перестановок. — Мн.: Навука i тэхніка, 1996.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{Крыніцы/БелЭн|15|Супруненка Дзмітрый Аляксеевіч||}}
* {{Крыніцы/Беларусь: энцыклапедычны даведнік (1995)|артыкул=Супруненка Дзмітрый Аляксеевіч|старонкі=692}}
== Спасылкі ==
* [http://csl.bas-net.by/anews1.asp?id=84268 Дзмітрый Аляксеевіч Супруненка] у базе дадзеных «История белорусской науки в лицах» [[Цэнтральная навуковая бібліятэка імя Я. Коласа НАН Беларусі|Цэнтральнай навуковай бібліятэкі імя Якуба Коласа НАН Беларусі]] {{ref-ru}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Супруненка Дзмітрый Аляксеевіч}}
[[Катэгорыя:Дактары фізіка-матэматычных навук]]
[[Катэгорыя:Матэматыкі Беларусі]]
[[Катэгорыя:Акадэмікі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі]]
[[Катэгорыя:Выкладчыкі БДУ]]
[[Катэгорыя:Заслужаныя дзеячы навукі Беларускай ССР]]
[[Катэгорыя:Лаўрэаты Дзяржаўнай прэміі БССР]]
[[Катэгорыя:Удзельнікі Вялікай Айчыннай вайны]]
[[Катэгорыя:Кавалеры ордэна Айчыннай вайны]]
[[Катэгорыя:Кавалеры ордэна «Знак Пашаны»]]
[[Катэгорыя:Кавалеры ордэна Працоўнага Чырвонага Сцяга]]
[[Катэгорыя:Кавалеры ордэна Дружбы народаў]]
[[Катэгорыя:Інстытут матэматыкі НАНБ]]
[[Катэгорыя:Дэканы БДУ]]
[[Катэгорыя:Дэканы механіка-матэматычнага факультэта БДУ]]
nx3l3vluht9bv5zfzx01lcy467y4fpx
Віктар Якаўлевіч Галаўчынер
0
155295
4191608
4156711
2022-08-22T03:18:34Z
VladimirZhV
9113
/* Літаратура */ дапаўненне
wikitext
text/x-wiki
{{Тэатральны дзеяч
| Імя = Віктар Якаўлевіч Галаўчынер
| Арыгінал імя =
| Выява =
| Шырыня =
| Апісанне выявы =
| Імя пры нараджэнні =
| Дата нараджэння = 28.6.1905
| Месца нараджэння =
| Дата смерці = 15.7.1961
| Месца смерці =
| Прафесія = {{Акцёр|Беларусі|СССР}},{{драматург|Беларусі|СССР}}, {{тэатральны рэжысёр|Беларусі|СССР}}
| Грамадзянства =
| Гады актыўнасці =
| Псеўданімы =
| Амплуа =
| Тэатр =
| Ролі =
| Спектаклі =
| Узнагароды =
| Сайт =
| imdb_id =
}}
'''Віктар Якаўлевіч Галаўчынер''' ({{ДН|28|6|1905}}, {{МН|Мінск||Горад Мінск}} — {{ДС|15|7|1961}}) — беларускі [[рэжысёр]], [[акцёр]], [[драматург]]. [[Народны артыст Беларускай ССР|Народны артыст БССР]] (1944) і {{нп3|Народны артыст Літоўскай ССР|Літоўскай ССР|ru|Народный артист Литовской ССР}} (1959)<ref name="БС">{{кніга
|аўтар =
|частка = Головчинер Виктор Яковлевич
|загаловак = Биографический справочник
|арыгінал =
|спасылка =
|адказны =
|выданне =
|месца = Мн.
|выдавецтва = «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки
|год = 1982
|том = 5
|старонкі = 154
|старонак = 737
|серыя =
|isbn =
|тыраж =
}}</ref>.
== Біяграфія ==
Нарадзіўся ў сям'і настаўніка. У 1926 годзе скончыў Беларускую драматычную студыю пры {{нп3|Расійскі ўніверсітэт тэатральнага мастацтва|Дзяржаўным інстытуце тэатральнага мастацтва|ru|Российский университет театрального искусства — ГИТИС}} ў [[Горад Масква|Маскве]]<ref name="БС"/>. Працаваў у Мінску рэжысёрам і акцёрам [[Дзяржаўны яўрэйскі тэатр БССР|Дзяржаўнага яўрэйскага тэатра]] (1926—1938)<ref name="БС"/>, Беларускага рабочага тэатра імя ЦС ПСБ (1930—1932)<ref name="БС"/>. У 1938—1939 гг. — выкладчык тэатральнага вучылішча ў Мінску, у 1939—1942 гг. — рэжысёр [[Нацыянальны акадэмічны тэатр імя Янкі Купалы|БДТ-1]]<ref name="БС"/>, у 1942—1946 гг. — мастацкі кіраўнік Дзяржаўнага яўрэйскага тэатра БССР, у 1946—1948 гг. — галоўны рэжысёр [[Нацыянальны акадэмічны драматычны тэатр імя Максіма Горкага|Дзяржаўнага рускага тэатра БССР]]<ref name="БС"/>.
З 1949 г. — галоўны рэжысёр у тэатрах Іркуцка, Ташкента, Вільні<ref name="БС"/>.
З 1938 займаўся педагагічнай дзейнасцю<ref name="БС"/>.
== Творчасць ==
=== Як драматург і крытык ===
У 1925 г. апублікаваў першы твор — п'есу «Гаўрош» па матывах {{нп3|Адвержаныя|рамана|ru|Отверженные}} [[Віктор Гюго|В. Гюго]]. Аўтар п'ес «Велікадушнасць» (пастаўлена ў 1935)<ref name="БС"/>, «Урок жыцця» («Жыццё вучыць», пастаўлена ў 1942<ref name="БС"/>), «Да вяршынь» (1946), «Прафесар гісторыі» (1948). Выступаў і як тэатральны крытык.
=== Як рэжысёр ===
Найбольш значныя пастаноўкі: «Выстрал» {{нп3|Аляксандр Ільіч Безыменскі|А. Безыменскага|ru|Безыменский, Александр Ильич}} (1930) у тэатры імя ЦС ПСБ; «Дон Жуан» («[[Севільскі свавольнік, ці Каменны госць|Севільскі свавольнік]]») [[Цірса дэ Маліна]] (1937) у Беларускім [[Беларускі тэатр працоўнай моладзі|Тэатры працоўнай моладзі]]; «{{нп3|Вальпонэ|Вальпонэ, ці Хітры ліс||Volpone}}» {{нп3|Бэн Джонсан|Б. Джонсана|ru|Джонсон, Бен}} (1934), «Фальшывая манета» [[Максім Горкі|М. Горкага]] (1937), «{{нп3|Вядзьмарка|||The Witch of Botoșani}}» {{нп3|Абрам Гальдфадэн|А. Гальдфадэна|ru|Гольдфаден, Абрам}} (1941), «{{нп3|Пігмаліон, п'еса|Пігмаліон|ru|Пигмалион (пьеса)}}» [[Джордж Бернард Шоу|Б. Шоў]] (1946) у Дзяржаўным яўрэйскім тэатры БССР; «{{нп3|Дурная для іншых, разумная для сябе||es|La dama boba}}» [[Лопэ дэ Вэга]] (1940) у БДТ-1; «{{нп3|Атэла||ru|Отелло}}» [[Уільям Шэкспір|У. Шэкспіра]] (1947) у Дзяржаўным рускім тэатры БССР; «[[Хто смяецца апошнім, п'еса|Хто смяецца апошнім]]» [[Кандрат Крапіва|К. Крапівы]] (1954) у Ташкенцкім рускім тэатры.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* Беларускія пісьменнікі: 1917—1990. — Мінск: Мастацкая літаратура, 1994. — ISBN 5-340-00709-X.
* {{Крыніцы/Беларусь: энцыклапедычны даведнік (1995)|Галаўчынер Віктар Якаўлевіч|203}}
== Спасылкі ==
* {{bis.nlb.by|128726|Галаўчынер Віктар Якаўлевіч}}
{{Вонкавыя спасылкі}}
{{DEFAULTSORT:Галаўчынер Віктар Якаўлевіч}}
[[Катэгорыя:Народныя артысты Беларускай ССР]]
[[Катэгорыя:Народныя артысты Літоўскай ССР]]
[[Катэгорыя:Постаці Нацыянальнага акадэмічнага тэатра імя Янкі Купалы]]
[[Катэгорыя:Постаці Дзяржаўнага яўрэйскага тэатра БССР]]
7o682ieyi1spsopkwn0u8ewpkvhqll0
ФК Іслач
0
158216
4191629
4188138
2022-08-22T06:22:54Z
Artsiom91
31770
/* Цяперашні склад */ + Камара https://fcisloch.by/article.asp?id=Jamussa-Kamara-stal-igrokom-%C2%ABIslochi%C2%BB-3084
wikitext
text/x-wiki
{{Футбольны клуб
|Назва = Іслач
|Лагатып = FC Isloch Logo.png
|ШырыняЛагатыпа = 165px
|ПоўнаяНазва = ЗАТ «Футбольны клуб „Іслач“»
|Мянушкі =
|Горад = [[Мінскі раён]], [[Беларусь]]
|Заснаваны = [[2007]]
|Стадыён = [[Стадыён ФК «Мінск»]]
|Умяшчальнасць = 3000
|уладальнік = Уладзімір Пінчук
|Кіраўнік = Ігар Смальянінаў
|ПасадаКіраўніка = Дырэктар
|Трэнер = [[Арцём Радзькоў]]
|Чэмпіянат = [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|Вышэйшая ліга]]
|Сезон = [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2021|2021]]
|Месца = 10 месца
|Сайт = https://fcisloch.by/
<!--Форма-->
| pattern_la1 = _jomagold2w
| pattern_b1 = _jomatiger3wrb
| pattern_ra1 =
| pattern_sh1 = _joma19wbr
| pattern_so1 = _finn17a
| leftarm1 = FFFFFF
| body1 = FFFFFF
| rightarm1 = FFFFFF
| shorts1 = FFFFFF
| socks1 = FFFFFF
| pattern_la2 = _jomagold2rbw
| pattern_b2 = _jomagold2rbw
| pattern_ra2 = _jomagold2rbw
| pattern_sh2 = _joma19brw
| pattern_so2 = _whitetop
| leftarm2 = 0033FF
| body2 = 0033FF
| rightarm2 = 0033FF
| shorts2 = 0033FF
| socks2 = 0033FF
}}
{{значэнні|Спасылка=Іслач}}
'''«Іслач»''' — [[Беларусь|беларускі]] футбольны клуб з [[Мінскі раён|Мінскага раёна]], заснаваны ў [[2007]] годзе. У цяперашні час выступае ў [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|Вышэйшай лізе чэмпіянату Беларусі]].
Назву атрымаў ад ракі [[Іслач (рака)|Іслач]], якая працякае па заходняй частцы Мінскага раёна.
== Гісторыя ==
Быў заснаваны як калектыў фізічнай культуры (КФК), спачатку ўдзельнічаў у абласных чэмпіянатах.
У 2011 годзе клуб выйграў аматарскі [[Рэгіянальны Кубак Беларусі]].
=== 2012 ===
У сезоне 2012 «Іслач» заявілася ў [[Другая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|Другую лігу чэмпіянату Беларусі]]. У дэбютным сезоне клуб адразу заняў трэцяе месца і атрымаў месца ў [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|Першай лізе]]. Таксама, паспяхова згуляўшы ў адборачных матчах, клуб трапіў у фінальную частку [[Еўрапейскі Рэгіянальны Кубак|Еўрапейскага Рэгіянальнага Кубка]].
=== 2013 ===
У чэрвені 2013 года «Іслач» прыняла ўдзел у фінальным турніры Кубка Рэгіёнаў УЕФА ў італьянскім рэгіёне [[Венета]]. Заняўшы другое месца ў групе (1 паражэнне і 2 перамогі), каманда атрымала выніковае трэцяе месца.
У Першай лізе «Іслач» спачатку выступала ўпэўнена і прэтэндавала на высокія месцы, але старт другога круга быў правалены. У выніку каманда спынілася на 9 месцы.
=== 2014 ===
Сезон 2014 каманда распачала выдатна, пасля 5 тураў знаходзілася на першым радку. Але потым пайшоў шэраг няўдач, і першы круг каманда скончыла ўжо ў ніжняй палове табліцы.
Пасля няўдач улетку 2014 года быў значна зменены склад каманды, які быў папоўнены ігракамі з вопытам выступлення ў Вышэйшай лізе. У выніку «Іслач» здолела ўмяшацца ў барацьбу за трэцяе месца, якое давала права на стыкавыя матчы за месца ў Вышэйшай лізе. Але, згуляўшы ўнічыю ў чатырох апошніх турах, «Іслач» засталася на сёмым месцы.
=== 2015 ===
З самага пачатку сезона 2015 «Іслач» разглядалася як адзін з галоўных прэтэндэнтаў на выхад у Вышэйшую лігу. Каманда хутка захапіла лідарства ў табліцы. Пазней часам першы радок «Іслач» саступала магілёўскаму [[ФК Дняпро Магілёў|«Дняпру»]] і [[ФК Гарадзея|«Гарадзеі»]], але здолела роўна прайсці ўвесь сезон і ў выніку стала пераможцам Першай лігі, а нападнік каманды [[Аляксандр Алумона]] з 20 галамі стаў найлепшым бамбардзірам чэмпіянату.
=== 2016 ===
Дэбютны сезон у Вышэйшай лізе для каманды пачаўся паспяхова, «Іслач» апынулася сярод лідараў і доўгі час ішла ўверсе табліцы. У другой палове чэмпіянату вынікі пайшлі на спад, каманда апусцілася ніжэй, але паспяховы фініш дазволіў скончыць сезон на сёмым месцы. Цяжкі ўдар па «Іслачы» быў нанесены скандалам з дагаварным матчам (30 красавіка ў матчы пятага тура «Іслач» саступіла брэсцкаму [[ФК Дынама Брэст|«Дынама»]] 2:4, але пазней вынік быў ануляваны і «Іслачы» прысуджана паражэнне 0:3), з-за якога з клуба былі зняты 7 ачкоў у сезоне 2017.
=== 2017 ===
Пачаўшы сезон са штрафам у 7 ачкоў, каманда доўгі час на магла набраць ачкі, хоць гуляла няблага. За першую палову сезона «Іслач» набрала 7 ачкоў і выйшла па колькасці набраных ачкоў у 0. За восем тураў да фінішу адставанне ад выратавальнага 14-га месца складала 11 ачкоў. Аднак, клуб з Мінскага раёна выдатна правёў фінальны этап, атрымаўшы ў васьмі матчах шэсць перамог, за тур да фінішу забяспечыўшы захаванне месца ў Вышэйшай лізе. У выніку «Іслач» скончыла сезон на 11-м месцы.
=== 2018 ===
У сезоне 2018 «Іслач» была адным з сераднякоў, аднак знаходзілася ў ніжняй частцы табліцы, не маючы магчымасці ўзняцца вышэй. Няўдалы адрэзак у пачатку другой паловы турніру, калі каманда апусцілася блізка да зоны вылету, атрымалася пераадолець дзякуючы перамогам над лідарамі — салігорскім [[ФК Шахцёр Салігорск|«Шахцёрам»]] і [[ФК БАТЭ|БАТЭ]]. У выніку «Іслач» скончыла сезон на дзясятым радку.
=== 2019 ===
У сезоне 2019 «Іслач» вырашыла змагацца за больш высокія месцы, галоўны трэнер [[Віталь Жукоўскі]] агучыў задачу ў 50 набраных ачкоў у Вышэйшай лізе і барацьбу за еўракубкавыя месцы. Значна абнавіўся склад, былі запрошаны вопытныя ігракі, а таксама шэраг перспектыўных легіянераў. У выніку каманда добра пачала сезон — ішла ўверсе табліцы ў Вышэйшай лізе, у Кубку Беларусі выбіла ў чвэрцьфінале БАТЭ, а ў паўфінале толькі ў дадатковы час саступіла «Шахцёру». Пазней вынікі ў чэмпіянаце пайшлі на спад, асноўным стала змаганне за чацвёрты радок, аднак у канчатковай табліцы «Іслач» заняла пятае месца.
=== 2020 ===
У 2020 годзе «Іслач» стала больш увагі надаваць маладым ігракам, які запрашаліся з іншых клубаў, таксама да асноўнай каманды падцягваліся ўласныя дублёры. Пры гэтым клуб захаваў асноўных ігракоў і ўзмацніўся некалькімі вопытнымі выканаўцамі. У турнірнай табліцы каманда амаль увесь час знаходзілася ў сярэдзіне табліцы і ў выніку скончыла сезон сёмай.
У канцы года стала вядома, што шматгадовы галоўны трэнер каманды [[Віталь Жукоўскі]] пакідае клуб і ўзначаліць барысаўскі [[ФК БАТЭ|БАТЭ]].
=== 2021 ===
У [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2021|сезон 2021]] клуб увайшоў з новым галоўным трэнерам [[Арцём Аляксандравіч Радзькоў|Арцёмам Радзьковым]]<ref>{{cite web|url = https://football.by/news/147321.html|title = Артем Радьков возглавил "Ислочь"|author = |date = 2021-01-04|work = [[Football.by]]|language = ru|accessdate =2021-09-27}}</ref>. Каманда значна змяніла склад, клуб пакінулі амаль усе вопытныя ігракі, якіх замянілі маладыя выканаўцы, у тым ліку замежныя. У пачатку сезона «Іслач» дайшла да фіналу [[Кубак Беларусі па футболе 2020/2021|Кубка Беларусі]], дзе прайграла барысаўскаму [[ФК БАТЭ|БАТЭ]]. Чэмпіянат краіны для клуба пачаўся нестабільна — прайграў меркаваным лідарам чэмпіянату, а таксама прайграў па пенальці ў 1/8 фіналу [[Кубак Беларусі па футболе 2021/2022|Кубка Беларусі]] гомельскаму [[ФК Лакаматыў Гомель|«Лакаматыву»]] з [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2021|Першай лігі]] (3:3, па пенальці 4:2). Тым не меней каманда часам выдавала добрыя адрэзкі і знаходзілася пераважна ў сярэдзіне табліцы, аднак няўдалы фініш пакінуў «Іслач» на 10-м радку.
== Дасягненні ==
* {{Сцяг|Беларусь||20px}} Пераможца [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|Першай лігі чэмпіянату Беларусі]]: 2015
* {{Сцяг|Беларусь||20px}} Уладальнік аматарскага [[Рэгіянальны Кубак Беларусі|Рэгіянальнага Кубка Беларусі]]: [[Рэгіянальны Кубак Беларусі па футболе 2011|2011]]
* {{Бр}} Бронзавы прызёр Кубка рэгіёнаў УЕФА: 2013
== Цяперашні склад ==
''Станам на жнівень 2022 года, згодна з афіцыйным сайтам клуба''<ref>[http://fcisloch.by/roster.asp Основной состав]</ref>.
{{Склад}}
{{Ігрок|16|{{Сцяг|Беларусь}}|Бр|[[Аляксандр Свірскі]]||1999}}
{{Ігрок|25|{{Сцяг|Беларусь}}|Бр|[[Цімафей Юрасаў]]||2003}}
{{Ігрок|31|{{Сцяг|Беларусь}}|Бр|[[Сяргей Ігнатовіч]]||1992}}
|-----
! colspan="9" bgcolor="#B0D3FB" align="left" |
|----- bgcolor="#DFEDFD"
{{Ігрок|2|{{Сцяг|Беларусь}}|Аб|[[Вадзім Пігас]]||2001}}
{{Ігрок|3|{{Сцяг|Беларусь}}|Аб|[[Іван Ціхаміраў]]||2003}}
{{Ігрок|4|{{Сцяг|Расія}}|Аб|[[Ілья Калачоў]]||2000}}
{{Ігрок|5|{{Сцяг|Беларусь}}|Аб|[[Максім Ковель]]||1999}}
{{Ігрок|18|{{Сцяг|Беларусь}}|Аб|[[Мікіта Юр’евіч Сцяпанаў|Мікіта Сцяпанаў]]||1996}}
{{Ігрок|22|{{Сцяг|Беларусь}}|Аб|[[Ілья Балтрушэвіч]]||1999}}
{{Ігрок|23|{{Сцяг|Гана}}|Аб|[[Фард Ібрагім]]||2000}}
{{Ігрок|32|{{Сцяг|Беларусь}}|Аб|[[Аляксандр Міхаленка]]||2001}}
{{Ігрок|44|{{Сцяг|Расія}}|Аб|[[Кірыл Глушчанкоў]]||2000}}
|-----
! colspan="9" bgcolor="#B0D3FB" align="left" |
|----- bgcolor="#DFEDFD"
{{Ігрок|11|{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|[[Кірыл Леановіч]]||1998}}
{{Ігрок|17|{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|[[Дзмітрый Лісаковіч]] {{капітан}}||1999}}
{{Падзел складу}}
{{Ігрок|21|{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|[[Арцём Зімін]]||2003}}
{{Ігрок|33|{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|[[Уладзіслаў Жураўлёў]]||2004}}
{{Ігрок|66|{{Сцяг|Гвінея}}|ПА|[[Ямуса Камара]]||2000}}
{{Ігрок|70|{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|[[Алег Нікіфарэнка]]||2001}}
{{Ігрок|77|{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|[[Глеб Роўда]]||2002}}
{{Ігрок|80|{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|[[Кірыл Гоманаў]]||2005}}
{{Ігрок|88|{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|[[Аляксандр Гуз]]||2004}}
{{Ігрок|91|{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|[[Алег Патоцкі]]||1991}}
{{Ігрок|99|{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|[[Руслан Лісаковіч]]||2002}}
|-----
! colspan="9" bgcolor="#B0D3FB" align="left" |
|----- bgcolor="#DFEDFD"
{{Ігрок|7|{{Сцяг|Нігер}}|Нап|[[Даніэл Сазах]]||1998}}
{{Ігрок|9|{{Сцяг|Беларусь}}|Нап|[[Марцін Арцюх]]||1996}}
{{Ігрок|10|{{Сцяг|Беларусь}}|Нап|[[Уладзіслаў Марозаў]]||2000}}
{{Ігрок|79|{{Сцяг|Таджыкістан}}|Нап|[[Шахром Саміеў]]||2001}}
{{Канец складу}}
=== Па-за складам ===
{{Склад}}
<!--{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|Бр|[[Ягор Кірылаў]]||2004}}-->
<!--{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|Аб|[[Аляксей Арловіч]]||2002}}-->
<!--{{Ігрок|37|{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|[[Дзмітрый Некрашэвіч]]||2001}}-->
<!--{{Ігрок|80|{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|[[Станіслаў Атрашкевіч]]||2002}}-->
<!--{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|[[Мікіта Ерамінок]]||2002}}-->
<!--{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|[[Вадзім Мельнік]]||2001}}-->
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|Нап|[[Аляксандр Корзун]]||2000}}
{{Канец складу}}
=== Рэзервовы склад ===
{{Склад}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|Бр|Алег Дзіва||2005}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|Бр|Арцём Парашчанка||2003}}
|-----
! colspan="9" bgcolor="#B0D3FB" align="left" |
|----- bgcolor="#DFEDFD"
{{Ігрок|13|{{Сцяг|Беларусь}}|Аб|[[Максім Лапчук]]||2004}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|Аб|Данііл Гарачка||2003}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|Аб|Мікіта Далідовіч||2004}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|Аб|Міхаіл Кароткі||2003}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|Аб|Архіп Навумчык||2005}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|Аб|Сяргей Пірожнік||2004}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|Аб|Арцём Трушынскі||2005}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|Аб|Валерый Фамін||2004}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|Аб|Максім Шамрын||2004}}
|-----
! colspan="9" bgcolor="#B0D3FB" align="left" |
|----- bgcolor="#DFEDFD"
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|Фёдар Адашкевіч||2004}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|Дзяніс Войчанка||2003}}
{{Падзел складу}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|Арцём Давідовіч||2005}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|Уладзіслаў Жук||2004}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|Арсеній Жукоўскі||2005}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|Аляксандр Ішэкаў||2004}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|Уладзіслаў Карачун||2005}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|Мікіта Качур||2004}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|Глеб Скрыпнік||2005}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|Фёдар Цішкевіч||2003}}
|-----
! colspan="9" bgcolor="#B0D3FB" align="left" |
|----- bgcolor="#DFEDFD"
{{Ігрок|19|{{Сцяг|Беларусь}}|Нап|[[Алег Плют]]||2002}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|Нап|Уладзіслаў Гіжэўскі||2005}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|Нап|Эміль Гусейналіеў||2005}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|Нап|Іван Талкачоў||2004}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|Нап|Віталь Фалееў||2004}}
{{Канец складу}}
=== Трэнерскі штаб ===
* {{Сцяг|Беларусь}} [[Арцём Радзькоў]] (нар. 1985) — галоўны трэнер
* {{Сцяг|Беларусь}} [[Сяргей Паўлюковіч]] (нар. 1974) — трэнер
* {{Сцяг|Беларусь}} [[Андрэй Гарбуноў]] (нар. 1983) — трэнер
* {{Сцяг|Беларусь}} [[Сяргей Бароўскі]] (нар. 1956) — трэнер
* {{Сцяг|Беларусь}} [[Дзмітрый Макар]] (нар. 1981) — трэнер
* {{Сцяг|Беларусь}} [[Дзмітрый Камароўскі]] (нар. 1986) — трэнер
* {{Сцяг|Беларусь}} [[Аляксандр Шагойка]] (нар. 1980) — трэнер
* {{Сцяг|Беларусь}} [[Андрэй Ашыхмін]] (нар. 1974) — трэнер брамнікаў
* {{Сцяг|Беларусь}} [[Валерый Цыганенка]] (нар. 1981) — галоўны трэнер дубля
* {{Сцяг|Беларусь}} [[Ігар Зюлеў]] (нар. 1984) — трэнер дубля
* {{Сцяг|Беларусь}} [[Сяргей Туранок]] (нар. 1986) — трэнер брамнікаў дубля
== Статыстыка выступленняў ==
=== Чэмпіянат і Кубак Беларусі ===
{|class="wikitable" style="text-align: center;"
!width=55|Сезон
!width=120|Ліга
!width=30|{{Comment|М|Месца}}
!width=30|{{Comment|Г|Гульняў}}
!width=30|{{Comment|В|Перамогі}}
!width=30|{{Comment|Н|Нічыі}}
!width=30|{{Comment|П|Паражэнні}}
!width=60|Галы
!width=45|Ачкі
!width=90|[[Кубак Беларусі па футболе|Кубак]]
!width=200|Заўвагі
|-
| [[Сезон 2012 ФК Іслач|2012]] || style="background:#A3E9FF"| [[Другая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2012|Другая]] (Д3)|| style="background:#cc9966"|'''3''' || 36 || 21 || 7 || 8 || 61–30 || '''70''' ||[[Кубак Беларусі па футболе 2012/2013|1/16 фіналу]] || [[Выява:Flecha verde.png|15px]] Выхад у [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|Першую лігу]]
|-
| [[Сезон 2013 ФК Іслач|2013]] || style="background:#D0F0C0"| [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2013|Першая]] (Д2)|| '''9''' || 30 || 11 || 8 || 11 || 39–37 || '''41''' || [[Кубак Беларусі па футболе 2013/2014|1/32 фіналу]] ||
|-
| [[Сезон 2014 ФК Іслач|2014]] || style="background:#D0F0C0"| [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2014|Першая]] (Д2)|| '''7''' || 30 || 11 || 12 || 7 || 39–35 || '''45''' || [[Кубак Беларусі па футболе 2014/2015|1/8 фіналу]] ||
|-
| [[Сезон 2015 ФК Іслач|2015]] || style="background:#D0F0C0"| [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2015|Першая]] (Д2)|| style="background:gold"|'''1''' || 30 || 20 || 9 || 1 || 76–24 || '''69''' || [[Кубак Беларусі па футболе 2015/2016|1/8 фіналу]] || [[Выява:Flecha verde.png|15px]] Выхад у [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|Вышэйшую лігу]]
|-
| [[Сезон 2016 ФК Іслач|2016]] || [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2016|Вышэйшая]] (Д1) || '''7''' || 30 || 11 || 8 || 11 || 33–39 || '''41''' ||[[Кубак Беларусі па футболе 2016/2017|1/8 фіналу]] ||
|-
| [[Сезон 2017 ФК Іслач|2017]] || [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2017|Вышэйшая]] (Д1) || '''11''' || 30 || 10 || 4 || 16 || 27–46 || '''27'''<sup>1</sup> ||[[Кубак Беларусі па футболе 2017/2018|Чвэрцьфінал]] ||
|-
| [[Сезон 2018 ФК Іслач|2018]] || [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2018|Вышэйшая]] (Д1) || '''10''' || 30 || 8 || 9 || 13 || 20–37 || '''33''' ||style="background:#cc9966"|[[Кубак Беларусі па футболе 2018/2019|Паўфінал]] ||
|-
| [[Сезон 2019 ФК Іслач|2019]] || [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2019|Вышэйшая]] (Д1) || '''5''' || 30 || 13 || 8 || 9 || 42–36 || '''47''' || [[Кубак Беларусі па футболе 2019/2020|Чвэрцьфінал]] ||
|-
| [[Сезон 2020 ФК Іслач|2020]] || [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2020|Вышэйшая]] (Д1) || '''7''' || 30 || 13 || 6 || 11 || 47–46 || '''45''' ||style="background:silver"|[[Кубак Беларусі па футболе 2020/2021|Фіналіст]] ||
|-
| [[Сезон 2021 ФК Іслач|2021]] || [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2021|Вышэйшая]] (Д1) || '''10''' || 30 || 9 || 7 || 14 || 38–47 || '''34''' || [[Кубак Беларусі па футболе 2021/2022|1/16 фіналу]] ||
|-
| [[Сезон 2022 ФК Іслач|2022]] || [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2022|Вышэйшая]] (Д1) || || || || || || || || [[Кубак Беларусі па футболе 2022/2023|1/8 фіналу]] ||
|}
* <sup>'''1'''</sup> З каманды зняты 7 ачкоў за ўдзел ігракоў клуба ў дагаварных матчах у сезоне 2016.
{{Зноскі}}
== Галоўныя трэнеры ==
* [[Віталь Жукоўскі]] (2010 — снежань 2020)
* [[Арцём Радзькоў]] (са студзеня 2021)
== Спасылкі ==
* [https://fcisloch.by/ Афіцыйны сайт клуба]
* {{globalsportsarchive|fk-islac/20338}}
* {{wildstat.ru|2802|BLR_Isloch_Minsk_District}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{Склад ФК Іслач}}
{{Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе}}
[[Катэгорыя:Футбольныя клубы Беларусі|Іслач]]
[[Катэгорыя:ФК Іслач| ]]
177281ei31emx2vzgyp0ogmxh1nsjep
Гарадзенская ратуша
0
158970
4191208
4191204
2022-08-21T12:06:44Z
M-supron
14990
/* Спасылкі */
wikitext
text/x-wiki
{{Славутасць
|Тып = Ратуша
|Беларуская назва = Гродзенская ратуша
|Арыгінальная назва =
|Выява = Haradzienskaja ratuša. Гарадзенская ратуша (1901-14).jpg
|Подпіс выявы = Галоўны фасад, пач. ХХ ст.
|Шырыня выявы =
|Статус =
|Краіна = Беларусь
|Назва месцазнаходжання = [[Горад]]
|Месцазнаходжанне = [[Гродна]]
|Канфесія =
|Епархія =
|Ордэнская прыналежнасць =
|Тып кляштара =
|Тып будынка =
|Архітэктурны стыль = класіцызм
|Аўтар праекту =
|Будаўнік =
|Заснавальнік =
|Першае згадванне =
|Заснаванне =
|Асноўныя даты = {{Славутасць/Даты||||||}}
|Скасаваны =1946
|Пачатак будаўніцтва =1513
|Заканчэнне будаўніцтва =1513
|Будынкі = {{Славутасць/Будынкі||||||}}
|Прыбудоўкі =
|Вядомыя насельнікі =
|Рэліквіі =
|Плябан =
|Стан = знішчана
|lat_dir = N
|lat_deg = 53
|lat_min = 40
|lat_sec = 41
|lon_dir = E
|lon_deg = 23
|lon_min = 49
|lon_sec = 53
|На карце =
|Пазіцыя подпісу на карце =
|Сайт =
|Commons =Town hall (Horadnia)
}}
[[Выява:Horadnia, Stary Rynak-Aziorskaja. Горадня, Стары Рынак-Азёрская (M. Lohrich, 1919-39).jpg|250px|right|thumb|<center>Езуіцкі касцёл і ратуша (справа)</center>]]
'''Гарадзенская ратуша''' — сядзіба органа грамадскага самакіравання горада, галоўны адміністрацыйны будынак. На працягу стагоддзяў будынак меў розныя назвы - Ратуша, Ratusz, Магистратское строение, гостиный двор, Stary ratusz.
Упершыню аб неабходнасці ўзвядзення ратушы ў Гродне ўпаміналася ў прывілеі на [[Магдэбургскае права|Магдэбургскага права]] ў [[1496]] г., у якім падкрэслівалася: “Узвядуць нават ратушу на годным месцы, пад каторым які пакой або камору для пастрыгання сукна падрыхтаваць і мець ім не забараняем. Будуць таксама мець на ратушы меру збожжа, г.зн. бочку ратушную, ды меру мёду, г.зн. медніцу”. Упершыню пісьмовыя крыніцы фіксуюць існаванне ратушы ў 1529 г. Аб вонкавым выглядзе будынка можна меркаваць па выяве на медзярыце [[Гравюра Адэльгаўзера-Цюнта|гравюры М. Цюнта]] [[1568]] г. і [[Т. Макоўскі|Т. Макоўскага]] 1600 г. Згодна з імі, гэта быў двухпавярховы будынак, завершаны высокай вежай з [[гадзіннік]]ам ды назіральнай пляцоўкай. Можна меркаваць, што будынак быў вельмі падобны на ратушу ў [[:pl:Braniewo|Braunsberg]].<ref>https://supron-licvin.livejournal.com/112707.html</ref> Паводле інфармацыі з крыніц, каля ратушы працавалі крамы, важніца<ref>https://supron-licvin.livejournal.com/124850.html</ref>, а пад будынкам знаходзілася гарадская турма. Ратуша была зруйнавана ў 1660-х гг. у выніку захопу горада маскоўскімі войскамі. У зруйнаваным стане яна прастаяла больш за стагоддзе, пакуль у 1784 г. на руінах старой не была ўзведзена новая ратуша, якая, аднак, у хуткім часе была пашкоджана пажарам.
У 1815–1826 гг. ратуша была рэканструявана па праекце губернскага архітэктара [[К. Багемюля]] ў стылі класіцызм<ref>https://supron-licvin.livejournal.com/124446.html</ref>. Пасля [[Вайна 1812 года|вайны 1812 г.]] грошай у гарадскім бюджэце амаль не было, таму аднаўляў будынак за свае сродкі купец Юдэль Гутка з правам арэнды на 20 гадоў. Дзякуючы малюнку [[Напалеон Орда|Н. Орды]] 1867 г., захаваным планам і пісьмовым крыніцам, мы ведаем, што будынак уяўляў сабой двухпавярховы атынкаваны цагляны аб’ём, замкнёны па перыметры, з выступам у паўднёва-ўсходняй частцы<ref>https://supron-licvin.livejournal.com/72071.html</ref>. Фасады былі асіметрычныя, паўднёвы і паўночны былі ўпрыгожаны шасцікалоннымі порцікамі з элементамі дарычнага ордэра. Пастаўленыя на стэрэабаты (п’едэсталы) калоны падтрымлівалі антаблемент з трохвугольным франтонам, на якім быў надпіс “MAGISTRAT” (у 1832 г. надпіс заменены на “ГОРОДОВОЙ МАГИСТРАТЪ”) з вялікіх пазалочаных медных літар<ref>https://supron-licvin.livejournal.com/136693.html</ref>. Пад франтонамі размяшчаліся аркавыя праезды. Паверхі на фасадах будынка размяжоўваліся прафіляваным паяском. Дзверы і вокны на першым ярусе абрамляліся фігурнымі ліштвамі. Дах двухсхільны, з вальмамі. Сістэма планіроўкі на другім ярусе была калідорная. Ва ўсходняй частцы будынка знаходзіўся ганак з васьмю калонамі.
У 1821 г. частка ратушы, што знаходзілася з боку вул. Купецкай (суч. Маркса), была прыстасавана пад [[гаўптвахту]] (вязніцу для вайскоўцаў)<ref>https://supron-licvin.livejournal.com/107380.html</ref>. Сам магістрат займаў палову другога паверха з боку вул. Замкавай. Пасля ліквідацыі магістрата ў выніку судовай рэформы 1864 г. яго памяшканні заняла гарадская дума, а будынак перайменавалі ў “гасціны двор”. Да кан. 1860-х былая ратуша прыйшла ў аварыйны стан. Пасля доўгай перапіскі і абмеркавання ўладамі было прынята рашэнне: “Городской Гостиный двор предполагается перестроить в один этаж с мезонином и устройством в оном в нижнем этаже помещения с той стороны здания, где прежде помещалась главная Гаубтвахта, 7 магазинов, а в остальных частях снаружи и внутри 77 лавок, в мезонине же помещение для Городской Думы, Сиротского суда и Квартирной Комиссии, и кроме сего во дворе гостиного здания 28 деревянных лавок для мелочной продажи”.
Будынак быў перароблены ў 1869–1870 гг. [[Давідам Гальпернам]] за права атрымліваць сродкі за арэнду на працягу пэўнага часу. Падчас [[Пажар у Гродне (1885)|пажару 1885 г.]] будынак згарэў, а разам з ім архіў гарадской думы з усімі актамі гродзенскага магістрата XVII–XIX стст. і больш старымі дакументамі. Цягам наступных гадоў адрамантаваны<ref>https://supron-licvin.livejournal.com/39511.html</ref>.
У міжваенны час будынак належаў магістрату Гродна. У ім жыло пяць чалавек – магістрацкі супрацоўнік, вартаўнік, пераплётчык і служачыя. Акрамя жылых пакояў у будынку знаходзіліся бюро розных устаноў, да ліку якіх належалі Дзяржаўнае кіраўніцтва біржай працы і Польскі саюз хатняй працы, канцылярыя Саюза інвалідаў вайны і Добраахвотнае таварыства пажарнай бяспекі. Асноўную частку памяшканняў магістрата займалі крамы. Усяго на 1924 г. іх налічвалася 69.
Будынак зруйнаваны ў 1949 г. для пашырэння [[Савецкая плошча (Гродна)|Савецкай плошчы.]]
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:Town hall (Horadnia)}}
* {{radzima|6424}}
* [http://harodnia.com/be/uczora/vkl-recz-paspalitaja/417-staraja-hrodzienskaja-ratusza Старая гродзенская ратуша: гісторыя, перабудовы, знешні выгляд]
* [http://harodnia.com/be/uczora/vkl-recz-paspalitaja/73-hardziejeu-ratusza Юры Гардзееў. Да пытання аб гісторыі гродзенскай ратушы (канец XV—XVIII стст.)]
* [http://s13.ru/archives/42163 Графічная рэканструкцыя рэнесанснай ратушы ў Гродна]
* [http://supron-licvin.livejournal.com/28843.html Спроба рэканструкцыі рэнесанснай ратушы ў Гродна]
{{Ратушы Беларусі}}
{{Славутасці Гродна}}
[[Катэгорыя:Ратушы Беларусі|Гродна]]
[[Катэгорыя:Славутасці Гродна]]
[[Катэгорыя:З’явіліся ў 1513 годзе]]
[[Катэгорыя:Зніклі ў 1946 годзе]]
[[Катэгорыя:Знішчаныя збудаванні Гродна]]
[[Катэгорыя:Савецкая плошча (Гродна)]]
[[Катэгорыя:Будынкі і збудаванні Беларусі, знішчаныя савецкай уладай]]
[[Катэгорыя:1513 год у Еўропе]]
8r0m0cz5dgdp9ve6sdkff4b98r2d0ph
4191691
4191208
2022-08-22T09:13:09Z
Maksim L.
13
wikitext
text/x-wiki
{{Славутасць
|Тып = Ратуша
|Беларуская назва = Гродзенская ратуша
|Арыгінальная назва =
|Выява = Haradzienskaja ratuša. Гарадзенская ратуша (1901-14).jpg
|Подпіс выявы = Галоўны фасад, пач. ХХ ст.
|Шырыня выявы =
|Статус =
|Краіна = Беларусь
|Назва месцазнаходжання = [[Горад]]
|Месцазнаходжанне = [[Гродна]]
|Канфесія =
|Епархія =
|Ордэнская прыналежнасць =
|Тып кляштара =
|Тып будынка =
|Архітэктурны стыль = класіцызм
|Аўтар праекту =
|Будаўнік =
|Заснавальнік =
|Першае згадванне =
|Заснаванне =
|Асноўныя даты = {{Славутасць/Даты||||||}}
|Скасаваны =1946
|Пачатак будаўніцтва =1513
|Заканчэнне будаўніцтва =1513
|Будынкі = {{Славутасць/Будынкі||||||}}
|Прыбудоўкі =
|Вядомыя насельнікі =
|Рэліквіі =
|Плябан =
|Стан = знішчана
|lat_dir = N
|lat_deg = 53
|lat_min = 40
|lat_sec = 41
|lon_dir = E
|lon_deg = 23
|lon_min = 49
|lon_sec = 53
|На карце =
|Пазіцыя подпісу на карце =
|Сайт =
|Commons =Town hall (Horadnia)
}}
[[Выява:Horadnia, Stary Rynak-Aziorskaja. Горадня, Стары Рынак-Азёрская (M. Lohrich, 1919-39).jpg|250px|right|thumb|<center>Езуіцкі касцёл і ратуша (справа)</center>]]
'''Гарадзенская ратуша''' — сядзіба органа грамадскага самакіравання [[Гродна]], галоўны адміністрацыйны будынак. Гістарычныя назвы '''Ратуша''', '''Ratusz''', '''Магистратское строение''', '''Гостиный двор''', '''Stary ratusz'''.
Упершыню пра неабходнасць ўзвядзення ратушы ў Гродне ўпаміналася ў прывілеі на [[Магдэбургскае права|магдэбургскага права]] ў 1496 годзе, дзе падкрэслена: «Узвядуць нават ратушу на годным месцы, пад каторым які пакой або камору для пастрыгання сукна падрыхтаваць і мець ім не забараняем. Будуць таксама мець на ратушы меру збожжа, г.зн. бочку ратушную, ды меру мёду, г.з н. медніцу». Упершыню пісьмовыя крыніцы фіксуюць існаванне ратушы ў 1529 годзе. Пра вонкавы выгляд будынка можна меркаваць па выяве на медзярыце [[Гравюра Адэльгаўзера-Цюнта|гравюры Маціяса Цюнта]] 1568 года і [[Т. Макоўскі|Тамаша Макоўскага]] 1600 года. Паводле іх, гэта быў двухпавярховы будынак, завершаны высокай вежай з [[гадзіннік]]ам і назіральнай пляцоўкай. Можна меркаваць, што будынак быў вельмі падобны на ратушу ў [[:pl:Braniewo|Браўснбергу]].<ref>https://supron-licvin.livejournal.com/112707.html</ref> Паводле інфармацыі з крыніц, каля ратушы працавалі крамы, важніца<ref>https://supron-licvin.livejournal.com/124850.html</ref>, а пад будынкам знаходзілася гарадская турма. Ратуша была зруйнавана ў 1660-х гадах у выніку захопу горада маскоўскімі войскамі. У зруйнаваным стане яна прастаяла больш за стагоддзе, пакуль у 1784 годзе на руінах старой не была ўзведзена новая ратуша, якая, аднак, неўзабаве была пашкоджана пажарам.
У 1815—1826 гадах ратуша была рэканструявана па праекце губернскага архітэктара [[К. Багемюль|К. Багемюля]] ў [[Класіцызм|класіцыстычным стылі]]<ref>https://supron-licvin.livejournal.com/124446.html</ref>. Пасля [[Вайна 1812 года|вайны 1812 года]] грошай у гарадскім бюджэце амаль не было, таму аднаўляў будынак за свае сродкі купец Юдэль Гутка з правам арэнды на 20 гадоў. Дзякуючы малюнку [[Напалеон Орда|Напалеона Орды]] 1867 года, захаваным планам і пісьмовым крыніцам, вядома, што будынак уяўляў сабой двухпавярховы атынкаваны цагляны аб’ём, замкнёны па перыметры, з выступам у паўднёва-ўсходняй частцы<ref>https://supron-licvin.livejournal.com/72071.html</ref>. Фасады былі асіметрычныя, паўднёвы і паўночны былі ўпрыгожаны шасцікалоннымі порцікамі з элементамі [[Дарычны ордар|дарычнага ордара]]. Пастаўленыя на стэрэабаты (п’едэсталы) калоны падтрымлівалі антаблемент з трохвугольным франтонам, на якім быў надпіс «MAGISTRAT» (у 1832 годзе надпіс заменены на «ГОРОДОВОЙ МАГИСТРАТЪ») з вялікіх пазалочаных медных літар<ref>https://supron-licvin.livejournal.com/136693.html</ref>. Пад франтонамі размяшчаліся аркавыя праезды. Паверхі на фасадах будынка размяжоўваліся прафіляваным паяском. Дзверы і вокны на першым ярусе абрамлялі фігурныя ліштвы. Дах двухсхільны, з вальмамі. Сістэма планіроўкі на другім ярусе была калідорная. Ва ўсходняй частцы будынка знаходзіўся ганак з васьмю калонамі.
У 1821 годзе частка ратушы, што знаходзілася з боку вуліцы Купецкай (цяпер Маркса), была прыстасавана пад [[Гаўптвахта|гаўптвахту]] (вязніцу для вайскоўцаў)<ref>https://supron-licvin.livejournal.com/107380.html</ref>. Сам магістрат займаў палову другога паверха з боку вуліцы Замкавай. Пасля ліквідацыі магістрата ў выніку судовай рэформы 1864 года яго памяшканні заняла гарадская дума, а будынак перайменавалі ў «гасцінны двор». Да канца 1860-х гадоў былая ратуша прыйшла ў аварыйны стан. Пасля працяглай перапіскі і абмеркавання ўладамі было прынята рашэнне: «Городской Гостиный двор предполагается перестроить в один этаж с мезонином и устройством в оном в нижнем этаже помещения с той стороны здания, где прежде помещалась главная Гаубтвахта, 7 магазинов, а в остальных частях снаружи и внутри 77 лавок, в мезонине же помещение для Городской Думы, Сиротского суда и Квартирной Комиссии, и кроме сего во дворе гостиного здания 28 деревянных лавок для мелочной продажи».
Будынак быў перароблены ў 1869—1870 гадах [[Давід Гальперн|Давідам Гальпернам]] за права атрымліваць сродкі за арэнду на працягу пэўнага часу. Падчас [[Пажар у Гродне (1885)|пажару 1885 года]] будынак згарэў, а разам з ім архіў гарадской думы з усімі актамі гродзенскага магістрата XVII—XIX стст. і старэйшымі дакументамі. Цягам наступных гадоў адрамантаваны<ref>https://supron-licvin.livejournal.com/39511.html</ref>.
У міжваенны час будынак належаў магістрату Гродна. У ім жыло пяць чалавек — магістрацкі супрацоўнік, вартаўнік, пераплётчык і служачыя. Акрамя жылых пакояў у будынку знаходзіліся бюро розных устаноў, у тым ліку Дзяржаўнага кіраўніцтва біржай працы і Польскага саюзу хатняй працы, канцылярыя Саюза інвалідаў вайны і Добраахвотнае таварыства пажарнай бяспекі. Асноўную частку памяшканняў магістрата займалі крамы. Агулам на 1924 год іх было 69.
Будынак зруйнаваны ў 1949 годзе для пашырэння [[Савецкая плошча (Гродна)|Савецкай плошчы.]]
{{Зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:Town hall (Horadnia)}}
* {{radzima|6424}}
* [http://harodnia.com/be/uczora/vkl-recz-paspalitaja/417-staraja-hrodzienskaja-ratusza Старая гродзенская ратуша: гісторыя, перабудовы, знешні выгляд]
* [http://harodnia.com/be/uczora/vkl-recz-paspalitaja/73-hardziejeu-ratusza Юры Гардзееў. Да пытання аб гісторыі гродзенскай ратушы (канец XV—XVIII стст.)]
* [http://s13.ru/archives/42163 Графічная рэканструкцыя рэнесанснай ратушы ў Гродна]
* [http://supron-licvin.livejournal.com/28843.html Спроба рэканструкцыі рэнесанснай ратушы ў Гродна]
{{Ратушы Беларусі}}
{{Славутасці Гродна}}
[[Катэгорыя:Ратушы Беларусі|Гродна]]
[[Катэгорыя:Славутасці Гродна]]
[[Катэгорыя:З’явіліся ў 1513 годзе]]
[[Катэгорыя:Зніклі ў 1946 годзе]]
[[Катэгорыя:Знішчаныя збудаванні Гродна]]
[[Катэгорыя:Савецкая плошча (Гродна)]]
[[Катэгорыя:Будынкі і збудаванні Беларусі, знішчаныя савецкай уладай]]
[[Катэгорыя:1513 год у Еўропе]]
j9u3p9zi22pld003j45w0mboprljbqe
4191695
4191691
2022-08-22T09:17:02Z
Maksim L.
13
wikitext
text/x-wiki
{{Славутасць
|Тып = Ратуша
|Беларуская назва = Гродзенская ратуша
|Арыгінальная назва =
|Выява = Haradzienskaja ratuša. Гарадзенская ратуша (1901-14).jpg
|Подпіс выявы = Галоўны фасад, пач. ХХ ст.
|Шырыня выявы =
|Статус =
|Краіна = Беларусь
|Назва месцазнаходжання = [[Горад]]
|Месцазнаходжанне = [[Гродна]]
|Канфесія =
|Епархія =
|Ордэнская прыналежнасць =
|Тып кляштара =
|Тып будынка =
|Архітэктурны стыль = класіцызм
|Аўтар праекту =
|Будаўнік =
|Заснавальнік =
|Першае згадванне =
|Заснаванне =
|Асноўныя даты = {{Славутасць/Даты||||||}}
|Скасаваны =1946
|Пачатак будаўніцтва =1513
|Заканчэнне будаўніцтва =1513
|Будынкі = {{Славутасць/Будынкі||||||}}
|Прыбудоўкі =
|Вядомыя насельнікі =
|Рэліквіі =
|Плябан =
|Стан = знішчана
|lat_dir = N
|lat_deg = 53
|lat_min = 40
|lat_sec = 41
|lon_dir = E
|lon_deg = 23
|lon_min = 49
|lon_sec = 53
|На карце =
|Пазіцыя подпісу на карце =
|Сайт =
|Commons =Town hall (Horadnia)
}}
[[Выява:Horadnia, Stary Rynak-Aziorskaja. Горадня, Стары Рынак-Азёрская (M. Lohrich, 1919-39).jpg|250px|right|thumb|<center>Езуіцкі касцёл і ратуша (справа)</center>]]
'''Гарадзенская ратуша''' — сядзіба органа грамадскага самакіравання [[Гродна]], галоўны адміністрацыйны будынак. Гістарычныя назвы '''Ратуша''', '''Ratusz''', '''Магистратское строение''', '''Гостиный двор''', '''Stary ratusz'''.
Упершыню пра неабходнасць ўзвядзення ратушы ў Гродне ўпаміналася ў прывілеі на [[Магдэбургскае права|магдэбургскага права]] ў 1496 годзе, дзе падкрэслена: «''Узвядуць нават ратушу на годным месцы, пад каторым які пакой або камору для пастрыгання сукна падрыхтаваць і мець ім не забараняем. Будуць таксама мець на ратушы меру збожжа, г.зн. бочку ратушную, ды меру мёду, г.з н. медніцу''». Упершыню пісьмовыя крыніцы фіксуюць існаванне ратушы ў 1529 годзе. Пра вонкавы выгляд будынка можна меркаваць па выяве на медзярыце [[Гравюра Адэльгаўзера-Цюнта|гравюры Маціяса Цюнта]] 1568 года і [[Т. Макоўскі|Тамаша Макоўскага]] 1600 года. Паводле іх, гэта быў двухпавярховы будынак, завершаны высокай вежай з [[гадзіннік]]ам і назіральнай пляцоўкай. Можна меркаваць, што будынак быў вельмі падобны на ратушу ў [[:pl:Braniewo|Браўснбергу]].<ref>https://supron-licvin.livejournal.com/112707.html</ref> Паводле інфармацыі з крыніц, каля ратушы працавалі крамы, важніца<ref>https://supron-licvin.livejournal.com/124850.html</ref>, а пад будынкам знаходзілася гарадская турма. Ратуша была зруйнавана ў 1660-х гадах у выніку захопу горада маскоўскімі войскамі. У зруйнаваным стане яна прастаяла больш за стагоддзе, пакуль у 1784 годзе на руінах старой не была ўзведзена новая ратуша, якая, аднак, неўзабаве была пашкоджана пажарам.
У 1815—1826 гадах ратуша была рэканструявана па праекце губернскага архітэктара [[К. Багемюль|К. Багемюля]] ў [[Класіцызм|класіцыстычным стылі]]<ref>https://supron-licvin.livejournal.com/124446.html</ref>. Пасля [[Вайна 1812 года|вайны 1812 года]] грошай у гарадскім бюджэце амаль не было, таму аднаўляў будынак за свае сродкі купец Юдэль Гутка з правам арэнды на 20 гадоў. Дзякуючы малюнку [[Напалеон Орда|Напалеона Орды]] 1867 года, захаваным планам і пісьмовым крыніцам, вядома, што будынак уяўляў сабой двухпавярховы атынкаваны цагляны аб’ём, замкнёны па перыметры, з выступам у паўднёва-ўсходняй частцы<ref>https://supron-licvin.livejournal.com/72071.html</ref>. Фасады былі асіметрычныя, паўднёвы і паўночны былі ўпрыгожаны шасцікалоннымі порцікамі з элементамі [[Дарычны ордар|дарычнага ордара]]. Пастаўленыя на стэрэабаты (п’едэсталы) калоны падтрымлівалі антаблемент з трохвугольным франтонам, на якім быў надпіс «MAGISTRAT» (у 1832 годзе надпіс заменены на «ГОРОДОВОЙ МАГИСТРАТЪ») з вялікіх пазалочаных медных літар<ref>https://supron-licvin.livejournal.com/136693.html</ref>. Пад франтонамі размяшчаліся аркавыя праезды. Паверхі на фасадах будынка размяжоўваліся прафіляваным паяском. Дзверы і вокны на першым ярусе абрамлялі фігурныя ліштвы. Дах двухсхільны, з вальмамі. Сістэма планіроўкі на другім ярусе была калідорная. Ва ўсходняй частцы будынка знаходзіўся ганак з васьмю калонамі.
У 1821 годзе частка ратушы, што знаходзілася з боку вуліцы Купецкай (цяпер Маркса), была прыстасавана пад [[Гаўптвахта|гаўптвахту]] (вязніцу для вайскоўцаў)<ref>https://supron-licvin.livejournal.com/107380.html</ref>. Сам магістрат займаў палову другога паверха з боку вуліцы Замкавай. Пасля ліквідацыі магістрата ў выніку судовай рэформы 1864 года яго памяшканні заняла гарадская дума, а будынак перайменавалі ў «гасцінны двор». Да канца 1860-х гадоў былая ратуша прыйшла ў аварыйны стан. Пасля працяглай перапіскі і абмеркавання ўладамі было прынята рашэнне: «''Городской Гостиный двор предполагается перестроить в один этаж с мезонином и устройством в оном в нижнем этаже помещения с той стороны здания, где прежде помещалась главная Гаубтвахта, 7 магазинов, а в остальных частях снаружи и внутри 77 лавок, в мезонине же помещение для Городской Думы, Сиротского суда и Квартирной Комиссии, и кроме сего во дворе гостиного здания 28 деревянных лавок для мелочной продажи''».
Будынак быў перароблены ў 1869—1870 гадах [[Давід Гальперн|Давідам Гальпернам]] за права атрымліваць сродкі за арэнду на працягу пэўнага часу. Падчас [[Пажар у Гродне (1885)|пажару 1885 года]] будынак згарэў, а разам з ім архіў гарадской думы з усімі актамі гродзенскага магістрата XVII—XIX стст. і старэйшымі дакументамі. Цягам наступных гадоў адрамантаваны<ref>https://supron-licvin.livejournal.com/39511.html</ref>.
У міжваенны час будынак належаў магістрату Гродна. У ім жыло пяць чалавек — магістрацкі супрацоўнік, вартаўнік, пераплётчык і служачыя. Акрамя жылых пакояў у будынку знаходзіліся бюро розных устаноў, у тым ліку Дзяржаўнага кіраўніцтва біржай працы і Польскага саюзу хатняй працы, канцылярыя Саюза інвалідаў вайны і Добраахвотнае таварыства пажарнай бяспекі. Асноўную частку памяшканняў магістрата займалі крамы. Агулам на 1924 год іх было 69.
Будынак зруйнаваны ў 1949 годзе для пашырэння [[Савецкая плошча (Гродна)|Савецкай плошчы.]]
{{Зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:Town hall (Horadnia)}}
* {{radzima|6424}}
* [http://harodnia.com/be/uczora/vkl-recz-paspalitaja/417-staraja-hrodzienskaja-ratusza Старая гродзенская ратуша: гісторыя, перабудовы, знешні выгляд]
* [http://harodnia.com/be/uczora/vkl-recz-paspalitaja/73-hardziejeu-ratusza Юры Гардзееў. Да пытання аб гісторыі гродзенскай ратушы (канец XV—XVIII стст.)]
* [http://s13.ru/archives/42163 Графічная рэканструкцыя рэнесанснай ратушы ў Гродна]
* [http://supron-licvin.livejournal.com/28843.html Спроба рэканструкцыі рэнесанснай ратушы ў Гродна]
{{Ратушы Беларусі}}
{{Славутасці Гродна}}
[[Катэгорыя:Ратушы Беларусі|Гродна]]
[[Катэгорыя:Славутасці Гродна]]
[[Катэгорыя:З’явіліся ў 1513 годзе]]
[[Катэгорыя:Зніклі ў 1946 годзе]]
[[Катэгорыя:Знішчаныя збудаванні Гродна]]
[[Катэгорыя:Савецкая плошча (Гродна)]]
[[Катэгорыя:Будынкі і збудаванні Беларусі, знішчаныя савецкай уладай]]
[[Катэгорыя:1513 год у Еўропе]]
1xj568g02hle1yuqlbv9y71bar2gnxj
4191696
4191695
2022-08-22T09:19:19Z
Maksim L.
13
wikitext
text/x-wiki
{{Славутасць
|Тып = Ратуша
|Беларуская назва = Гродзенская ратуша
|Арыгінальная назва =
|Выява = Haradzienskaja ratuša. Гарадзенская ратуша (1901-14).jpg
|Подпіс выявы = Галоўны фасад, пач. ХХ ст.
|Шырыня выявы =
|Статус =
|Краіна = Беларусь
|Назва месцазнаходжання = [[Горад]]
|Месцазнаходжанне = [[Гродна]]
|Канфесія =
|Епархія =
|Ордэнская прыналежнасць =
|Тып кляштара =
|Тып будынка =
|Архітэктурны стыль = класіцызм
|Аўтар праекту =
|Будаўнік =
|Заснавальнік =
|Першае згадванне =
|Заснаванне =
|Асноўныя даты = {{Славутасць/Даты||||||}}
|Скасаваны =1946
|Пачатак будаўніцтва =1513
|Заканчэнне будаўніцтва =1513
|Будынкі = {{Славутасць/Будынкі||||||}}
|Прыбудоўкі =
|Вядомыя насельнікі =
|Рэліквіі =
|Плябан =
|Стан = знішчана
|lat_dir = N
|lat_deg = 53
|lat_min = 40
|lat_sec = 41
|lon_dir = E
|lon_deg = 23
|lon_min = 49
|lon_sec = 53
|На карце =
|Пазіцыя подпісу на карце =
|Сайт =
|Commons =Town hall (Horadnia)
}}
[[Выява:Horadnia, Stary Rynak-Aziorskaja. Горадня, Стары Рынак-Азёрская (M. Lohrich, 1919-39).jpg|250px|right|thumb|<center>Езуіцкі касцёл і ратуша (справа)</center>]]
'''Гарадзенская ратуша''' — сядзіба органа грамадскага самакіравання [[Гродна]], галоўны адміністрацыйны будынак. Гістарычныя назвы '''Ратуша''', '''Ratusz''', '''Магистратское строение''', '''Гостиный двор''', '''Stary ratusz'''.
Упершыню пра неабходнасць ўзвядзення ратушы ў Гродне ўпаміналася ў прывілеі на [[Магдэбургскае права|магдэбургскага права]] ў 1496 годзе, дзе падкрэслена: «''Узвядуць нават ратушу на годным месцы, пад каторым які пакой або камору для пастрыгання сукна падрыхтаваць і мець ім не забараняем. Будуць таксама мець на ратушы меру збожжа, г.зн. бочку ратушную, ды меру мёду, г.з н. медніцу''». Упершыню пісьмовыя крыніцы фіксуюць існаванне ратушы ў 1529 годзе. Пра вонкавы выгляд будынка можна меркаваць па выяве на медзярыце [[Гравюра Адэльгаўзера-Цюнта|гравюры Маціяса Цюнта]] 1568 года і [[Тамаш Макоўскі|Тамаша Макоўскага]] 1600 года. Паводле іх, гэта быў двухпавярховы будынак, завершаны высокай вежай з [[гадзіннік]]ам і назіральнай пляцоўкай. Можна меркаваць, што будынак быў вельмі падобны на ратушу ў [[Бранева|Браўснбергу]].<ref>https://supron-licvin.livejournal.com/112707.html</ref> Паводле інфармацыі з крыніц, каля ратушы працавалі крамы, важніца<ref>https://supron-licvin.livejournal.com/124850.html</ref>, а пад будынкам знаходзілася гарадская турма. Ратуша была зруйнавана ў 1660-х гадах у выніку захопу горада маскоўскімі войскамі. У зруйнаваным стане яна прастаяла больш за стагоддзе, пакуль у 1784 годзе на руінах старой не была ўзведзена новая ратуша, якая, аднак, неўзабаве была пашкоджана пажарам.
У 1815—1826 гадах ратуша была рэканструявана па праекце губернскага архітэктара [[К. Багемюль|К. Багемюля]] ў [[Класіцызм|класіцыстычным стылі]]<ref>https://supron-licvin.livejournal.com/124446.html</ref>. Пасля [[Вайна 1812 года|вайны 1812 года]] грошай у гарадскім бюджэце амаль не было, таму аднаўляў будынак за свае сродкі купец Юдэль Гутка з правам арэнды на 20 гадоў. Дзякуючы малюнку [[Напалеон Орда|Напалеона Орды]] 1867 года, захаваным планам і пісьмовым крыніцам, вядома, што будынак уяўляў сабой двухпавярховы атынкаваны цагляны аб’ём, замкнёны па перыметры, з выступам у паўднёва-ўсходняй частцы<ref>https://supron-licvin.livejournal.com/72071.html</ref>. Фасады былі асіметрычныя, паўднёвы і паўночны былі ўпрыгожаны шасцікалоннымі порцікамі з элементамі [[Дарычны ордар|дарычнага ордара]]. Пастаўленыя на стэрэабаты (п’едэсталы) калоны падтрымлівалі антаблемент з трохвугольным франтонам, на якім быў надпіс «MAGISTRAT» (у 1832 годзе надпіс заменены на «ГОРОДОВОЙ МАГИСТРАТЪ») з вялікіх пазалочаных медных літар<ref>https://supron-licvin.livejournal.com/136693.html</ref>. Пад франтонамі размяшчаліся аркавыя праезды. Паверхі на фасадах будынка размяжоўваліся прафіляваным паяском. Дзверы і вокны на першым ярусе абрамлялі фігурныя ліштвы. Дах двухсхільны, з вальмамі. Сістэма планіроўкі на другім ярусе была калідорная. Ва ўсходняй частцы будынка знаходзіўся ганак з васьмю калонамі.
У 1821 годзе частка ратушы, што знаходзілася з боку вуліцы Купецкай (цяпер Маркса), была прыстасавана пад [[Гаўптвахта|гаўптвахту]] (вязніцу для вайскоўцаў)<ref>https://supron-licvin.livejournal.com/107380.html</ref>. Сам магістрат займаў палову другога паверха з боку вуліцы Замкавай. Пасля ліквідацыі магістрата ў выніку судовай рэформы 1864 года яго памяшканні заняла гарадская дума, а будынак перайменавалі ў «гасцінны двор». Да канца 1860-х гадоў былая ратуша прыйшла ў аварыйны стан. Пасля працяглай перапіскі і абмеркавання ўладамі было прынята рашэнне: «''Городской Гостиный двор предполагается перестроить в один этаж с мезонином и устройством в оном в нижнем этаже помещения с той стороны здания, где прежде помещалась главная Гаубтвахта, 7 магазинов, а в остальных частях снаружи и внутри 77 лавок, в мезонине же помещение для Городской Думы, Сиротского суда и Квартирной Комиссии, и кроме сего во дворе гостиного здания 28 деревянных лавок для мелочной продажи''».
Будынак быў перароблены ў 1869—1870 гадах [[Давід Гальперн|Давідам Гальпернам]] за права атрымліваць сродкі за арэнду на працягу пэўнага часу. Падчас [[Пажар у Гродне (1885)|пажару 1885 года]] будынак згарэў, а разам з ім архіў гарадской думы з усімі актамі гродзенскага магістрата XVII—XIX стст. і старэйшымі дакументамі. Цягам наступных гадоў адрамантаваны<ref>https://supron-licvin.livejournal.com/39511.html</ref>.
У міжваенны час будынак належаў магістрату Гродна. У ім жыло пяць чалавек — магістрацкі супрацоўнік, вартаўнік, пераплётчык і служачыя. Акрамя жылых пакояў у будынку знаходзіліся бюро розных устаноў, у тым ліку Дзяржаўнага кіраўніцтва біржай працы і Польскага саюзу хатняй працы, канцылярыя Саюза інвалідаў вайны і Добраахвотнае таварыства пажарнай бяспекі. Асноўную частку памяшканняў магістрата займалі крамы. Агулам на 1924 год іх было 69.
Будынак зруйнаваны ў 1949 годзе для пашырэння [[Савецкая плошча (Гродна)|Савецкай плошчы.]]
{{Зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:Town hall (Horadnia)}}
* {{radzima|6424}}
* [http://harodnia.com/be/uczora/vkl-recz-paspalitaja/417-staraja-hrodzienskaja-ratusza Старая гродзенская ратуша: гісторыя, перабудовы, знешні выгляд]
* [http://harodnia.com/be/uczora/vkl-recz-paspalitaja/73-hardziejeu-ratusza Юры Гардзееў. Да пытання аб гісторыі гродзенскай ратушы (канец XV—XVIII стст.)]
* [http://s13.ru/archives/42163 Графічная рэканструкцыя рэнесанснай ратушы ў Гродна]
* [http://supron-licvin.livejournal.com/28843.html Спроба рэканструкцыі рэнесанснай ратушы ў Гродна]
{{Ратушы Беларусі}}
{{Славутасці Гродна}}
[[Катэгорыя:Ратушы Беларусі|Гродна]]
[[Катэгорыя:Славутасці Гродна]]
[[Катэгорыя:З’явіліся ў 1513 годзе]]
[[Катэгорыя:Зніклі ў 1946 годзе]]
[[Катэгорыя:Знішчаныя збудаванні Гродна]]
[[Катэгорыя:Савецкая плошча (Гродна)]]
[[Катэгорыя:Будынкі і збудаванні Беларусі, знішчаныя савецкай уладай]]
[[Катэгорыя:1513 год у Еўропе]]
d1kjkoduw899pi5w6deq67lbmy3yncm
4191705
4191696
2022-08-22T09:32:21Z
Maksim L.
13
wikitext
text/x-wiki
{{Славутасць
|Тып = Ратуша
|Беларуская назва = Гродзенская ратуша
|Арыгінальная назва =
|Выява = Haradzienskaja ratuša. Гарадзенская ратуша (1901-14).jpg
|Подпіс выявы = Галоўны фасад, пач. ХХ ст.
|Шырыня выявы =
|Статус =
|Краіна = Беларусь
|Назва месцазнаходжання = [[Горад]]
|Месцазнаходжанне = [[Гродна]]
|Канфесія =
|Епархія =
|Ордэнская прыналежнасць =
|Тып кляштара =
|Тып будынка =
|Архітэктурны стыль = класіцызм
|Аўтар праекту =
|Будаўнік =
|Заснавальнік =
|Першае згадванне =
|Заснаванне =
|Асноўныя даты = {{Славутасць/Даты||||||}}
|Скасаваны =1946
|Пачатак будаўніцтва =1513
|Заканчэнне будаўніцтва =1513
|Будынкі = {{Славутасць/Будынкі||||||}}
|Прыбудоўкі =
|Вядомыя насельнікі =
|Рэліквіі =
|Плябан =
|Стан = знішчана
|lat_dir = N
|lat_deg = 53
|lat_min = 40
|lat_sec = 41
|lon_dir = E
|lon_deg = 23
|lon_min = 49
|lon_sec = 53
|На карце =
|Пазіцыя подпісу на карце =
|Сайт =
|Commons =Town hall (Horadnia)
}}
[[Выява:Horadnia, Stary Rynak-Aziorskaja. Горадня, Стары Рынак-Азёрская (M. Lohrich, 1919-39).jpg|250px|right|thumb|<center>Езуіцкі касцёл і ратуша (справа)</center>]]
'''Гарадзенская ратуша''' — сядзіба органа грамадскага самакіравання [[Гродна]], галоўны адміністрацыйны будынак. Гістарычныя назвы '''Ратуша''', '''Ratusz''', '''Магистратское строение''', '''Гостиный двор''', '''Stary ratusz'''.
Упершыню пра неабходнасць ўзвядзення ратушы ў Гродне ўпаміналася ў прывілеі на [[Магдэбургскае права|магдэбургскага права]] ў 1496 годзе, дзе падкрэслена: «''Узвядуць нават ратушу на годным месцы, пад каторым які пакой або камору для пастрыгання сукна падрыхтаваць і мець ім не забараняем. Будуць таксама мець на ратушы меру збожжа, г.зн. бочку ратушную, ды меру мёду, г.з н. медніцу''». Упершыню пісьмовыя крыніцы фіксуюць існаванне ратушы ў 1529 годзе. Пра вонкавы выгляд будынка можна меркаваць па выяве на медзярыце [[Гравюра Адэльгаўзера-Цюнта|гравюры Маціяса Цюнта]] 1568 года і [[Тамаш Макоўскі|Тамаша Макоўскага]] 1600 года. Паводле іх, гэта быў двухпавярховы будынак, завершаны высокай вежай з [[гадзіннік]]ам і назіральнай пляцоўкай. Можна меркаваць, што будынак быў вельмі падобны на ратушу ў [[Бранева|Браўснбергу]].<ref>''Супрон М.'' [https://supron-licvin.livejournal.com/112707.html Двайнік гарадзенскай ратушы?] 05.12.2016</ref> Паводле інфармацыі з крыніц, каля ратушы працавалі крамы, важніца<ref>''Супрон М.'' [https://supron-licvin.livejournal.com/124850.html Гарадзенская важніца] 29.01.2017</ref>, а пад будынкам знаходзілася гарадская турма. Ратуша была зруйнавана ў 1660-х гадах у выніку захопу горада маскоўскімі войскамі. У зруйнаваным стане яна прастаяла больш за стагоддзе, пакуль у 1784 годзе на руінах старой не была ўзведзена новая ратуша, якая, аднак, неўзабаве была пашкоджана пажарам.
У 1815—1826 гадах ратуша была рэканструявана па праекце губернскага архітэктара [[К. Багемюль|К. Багемюля]] ў [[Класіцызм|класіцыстычным стылі]]<ref>''Супрон М.'' [https://supron-licvin.livejournal.com/124446.html Гарадзенская ратуша: новыя факты] 06.01.2017</ref>. Пасля [[Вайна 1812 года|вайны 1812 года]] грошай у гарадскім бюджэце амаль не было, таму аднаўляў будынак за свае сродкі купец Юдэль Гутка з правам арэнды на 20 гадоў. Дзякуючы малюнку [[Напалеон Орда|Напалеона Орды]] 1867 года, захаваным планам і пісьмовым крыніцам, вядома, што будынак уяўляў сабой двухпавярховы атынкаваны цагляны аб’ём, замкнёны па перыметры, з выступам у паўднёва-ўсходняй частцы<ref>''Супрон М.'' [https://supron-licvin.livejournal.com/72071.html Гарадзенская ратуша: перыяд класіцызму] 01.06.2015</ref>. Фасады былі асіметрычныя, паўднёвы і паўночны былі ўпрыгожаны шасцікалоннымі порцікамі з элементамі [[Дарычны ордар|дарычнага ордара]]. Пастаўленыя на стэрэабаты (п’едэсталы) калоны падтрымлівалі антаблемент з трохвугольным франтонам, на якім быў надпіс «MAGISTRAT» (у 1832 годзе надпіс заменены на «ГОРОДОВОЙ МАГИСТРАТЪ») з вялікіх пазалочаных медных літар<ref>''Супрон М.'' [https://supron-licvin.livejournal.com/136693.html Magistrat] 17.11.2020</ref>. Пад франтонамі размяшчаліся аркавыя праезды. Паверхі на фасадах будынка размяжоўваліся прафіляваным паяском. Дзверы і вокны на першым ярусе абрамлялі фігурныя ліштвы. Дах двухсхільны, з вальмамі. Сістэма планіроўкі на другім ярусе была калідорная. Ва ўсходняй частцы будынка знаходзіўся ганак з васьмю калонамі.
У 1821 годзе частка ратушы, што знаходзілася з боку вуліцы Купецкай (цяпер Маркса), была прыстасавана пад [[Гаўптвахта|гаўптвахту]] (вязніцу для вайскоўцаў)<ref>''Супрон М.'' [https://supron-licvin.livejournal.com/107380.html Гарадзенская ратуша (гасцінны двор) у ХІХ – пач. ХХ стст.: функцыі і знешні выгляд] // Гарадзенскі гадавік, 2014. -- С. 95-106.</ref>. Сам магістрат займаў палову другога паверха з боку вуліцы Замкавай. Пасля ліквідацыі магістрата ў выніку судовай рэформы 1864 года яго памяшканні заняла гарадская дума, а будынак перайменавалі ў «гасцінны двор». Да канца 1860-х гадоў былая ратуша прыйшла ў аварыйны стан. Пасля працяглай перапіскі і абмеркавання ўладамі было прынята рашэнне: «''Городской Гостиный двор предполагается перестроить в один этаж с мезонином и устройством в оном в нижнем этаже помещения с той стороны здания, где прежде помещалась главная Гаубтвахта, 7 магазинов, а в остальных частях снаружи и внутри 77 лавок, в мезонине же помещение для Городской Думы, Сиротского суда и Квартирной Комиссии, и кроме сего во дворе гостиного здания 28 деревянных лавок для мелочной продажи''».
Будынак быў перароблены ў 1869—1870 гадах [[Давід Гальперн|Давідам Гальпернам]] за права атрымліваць сродкі за арэнду на працягу пэўнага часу. Падчас [[Пажар у Гродне (1885)|пажару 1885 года]] будынак згарэў, а разам з ім архіў гарадской думы з усімі актамі гродзенскага магістрата XVII—XIX стст. і старэйшымі дакументамі. Цягам наступных гадоў адрамантаваны<ref>''Супрон М.'' [https://supron-licvin.livejournal.com/39511.html Гарадзенскі гасцінны двор (ратуша) на старых фотаздымках] 15.03.2014</ref>.
У міжваенны час будынак належаў магістрату Гродна. У ім жыло пяць чалавек — магістрацкі супрацоўнік, вартаўнік, пераплётчык і служачыя. Акрамя жылых пакояў у будынку знаходзіліся бюро розных устаноў, у тым ліку Дзяржаўнага кіраўніцтва біржай працы і Польскага саюзу хатняй працы, канцылярыя Саюза інвалідаў вайны і Добраахвотнае таварыства пажарнай бяспекі. Асноўную частку памяшканняў магістрата займалі крамы. Агулам на 1924 год іх было 69.
Будынак зруйнаваны ў 1949 годзе для пашырэння [[Савецкая плошча (Гродна)|Савецкай плошчы.]]
{{Зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:Town hall (Horadnia)}}
* {{radzima|6424}}
* [http://harodnia.com/be/uczora/vkl-recz-paspalitaja/417-staraja-hrodzienskaja-ratusza Старая гродзенская ратуша: гісторыя, перабудовы, знешні выгляд]
* [http://harodnia.com/be/uczora/vkl-recz-paspalitaja/73-hardziejeu-ratusza Юры Гардзееў. Да пытання аб гісторыі гродзенскай ратушы (канец XV—XVIII стст.)]
* [http://s13.ru/archives/42163 Графічная рэканструкцыя рэнесанснай ратушы ў Гродна]
* [http://supron-licvin.livejournal.com/28843.html Спроба рэканструкцыі рэнесанснай ратушы ў Гродна]
{{Ратушы Беларусі}}
{{Славутасці Гродна}}
[[Катэгорыя:Ратушы Беларусі|Гродна]]
[[Катэгорыя:Славутасці Гродна]]
[[Катэгорыя:З’явіліся ў 1513 годзе]]
[[Катэгорыя:Зніклі ў 1946 годзе]]
[[Катэгорыя:Знішчаныя збудаванні Гродна]]
[[Катэгорыя:Савецкая плошча (Гродна)]]
[[Катэгорыя:Будынкі і збудаванні Беларусі, знішчаныя савецкай уладай]]
[[Катэгорыя:1513 год у Еўропе]]
sqjhon43wo0ap42prfx8qrbth308tgm
4191721
4191705
2022-08-22T10:04:27Z
Artsiom91
31770
wikitext
text/x-wiki
{{Славутасць
|Тып = Ратуша
|Беларуская назва = Гродзенская ратуша
|Арыгінальная назва =
|Выява = Haradzienskaja ratuša. Гарадзенская ратуша (1901-14).jpg
|Подпіс выявы = Галоўны фасад, пач. ХХ ст.
|Шырыня выявы =
|Статус =
|Краіна = Беларусь
|Назва месцазнаходжання = [[Горад]]
|Месцазнаходжанне = [[Гродна]]
|Канфесія =
|Епархія =
|Ордэнская прыналежнасць =
|Тып кляштара =
|Тып будынка =
|Архітэктурны стыль = класіцызм
|Аўтар праекту =
|Будаўнік =
|Заснавальнік =
|Першае згадванне =
|Заснаванне =
|Асноўныя даты = {{Славутасць/Даты||||||}}
|Скасаваны =1946
|Пачатак будаўніцтва =1513
|Заканчэнне будаўніцтва =1513
|Будынкі = {{Славутасць/Будынкі||||||}}
|Прыбудоўкі =
|Вядомыя насельнікі =
|Рэліквіі =
|Плябан =
|Стан = знішчана
|lat_dir = N
|lat_deg = 53
|lat_min = 40
|lat_sec = 41
|lon_dir = E
|lon_deg = 23
|lon_min = 49
|lon_sec = 53
|На карце =
|Пазіцыя подпісу на карце =
|Сайт =
|Commons =Town hall (Horadnia)
}}
[[Выява:Horadnia, Stary Rynak-Aziorskaja. Горадня, Стары Рынак-Азёрская (M. Lohrich, 1919-39).jpg|250px|right|thumb|<center>Езуіцкі касцёл і ратуша (справа)</center>]]
'''Гарадзенская ратуша''' — сядзіба органа грамадскага самакіравання [[Гродна]], галоўны адміністрацыйны будынак. Гістарычныя назвы '''Ратуша''', '''Ratusz''', '''Магистратское строение''', '''Гостиный двор''', '''Stary ratusz'''.
Упершыню пра неабходнасць ўзвядзення ратушы ў Гродне ўпаміналася ў прывілеі на [[Магдэбургскае права|магдэбургскага права]] ў 1496 годзе, дзе падкрэслена: «''Узвядуць нават ратушу на годным месцы, пад каторым які пакой або камору для пастрыгання сукна падрыхтаваць і мець ім не забараняем. Будуць таксама мець на ратушы меру збожжа, г.зн. бочку ратушную, ды меру мёду, г.з н. медніцу''». Упершыню пісьмовыя крыніцы фіксуюць існаванне ратушы ў 1529 годзе. Пра вонкавы выгляд будынка можна меркаваць па выяве на медзярыце [[Гравюра Адэльгаўзера-Цюнта|гравюры Маціяса Цюнта]] 1568 года і [[Тамаш Макоўскі|Тамаша Макоўскага]] 1600 года. Паводле іх, гэта быў двухпавярховы будынак, завершаны высокай вежай з [[гадзіннік]]ам і назіральнай пляцоўкай. Можна меркаваць, што будынак быў вельмі падобны на ратушу ў [[Бранева|Браўнсбергу]].<ref>''Супрон М.'' [https://supron-licvin.livejournal.com/112707.html Двайнік гарадзенскай ратушы?] 05.12.2016</ref> Паводле інфармацыі з крыніц, каля ратушы працавалі крамы, важніца<ref>''Супрон М.'' [https://supron-licvin.livejournal.com/124850.html Гарадзенская важніца] 29.01.2017</ref>, а пад будынкам знаходзілася гарадская турма. Ратуша была зруйнавана ў 1660-х гадах у выніку захопу горада маскоўскімі войскамі. У зруйнаваным стане яна прастаяла больш за стагоддзе, пакуль у 1784 годзе на руінах старой не была ўзведзена новая ратуша, якая, аднак, неўзабаве была пашкоджана пажарам.
У 1815—1826 гадах ратуша была рэканструявана па праекце губернскага архітэктара [[К. Багемюль|К. Багемюля]] ў [[Класіцызм|класіцыстычным стылі]]<ref>''Супрон М.'' [https://supron-licvin.livejournal.com/124446.html Гарадзенская ратуша: новыя факты] 06.01.2017</ref>. Пасля [[Вайна 1812 года|вайны 1812 года]] грошай у гарадскім бюджэце амаль не было, таму аднаўляў будынак за свае сродкі купец Юдэль Гутка з правам арэнды на 20 гадоў. Дзякуючы малюнку [[Напалеон Орда|Напалеона Орды]] 1867 года, захаваным планам і пісьмовым крыніцам, вядома, што будынак уяўляў сабой двухпавярховы атынкаваны цагляны аб’ём, замкнёны па перыметры, з выступам у паўднёва-ўсходняй частцы<ref>''Супрон М.'' [https://supron-licvin.livejournal.com/72071.html Гарадзенская ратуша: перыяд класіцызму] 01.06.2015</ref>. Фасады былі асіметрычныя, паўднёвы і паўночны былі ўпрыгожаны шасцікалоннымі порцікамі з элементамі [[Дарычны ордар|дарычнага ордара]]. Пастаўленыя на стэрэабаты (п’едэсталы) калоны падтрымлівалі антаблемент з трохвугольным франтонам, на якім быў надпіс «MAGISTRAT» (у 1832 годзе надпіс заменены на «ГОРОДОВОЙ МАГИСТРАТЪ») з вялікіх пазалочаных медных літар<ref>''Супрон М.'' [https://supron-licvin.livejournal.com/136693.html Magistrat] 17.11.2020</ref>. Пад франтонамі размяшчаліся аркавыя праезды. Паверхі на фасадах будынка размяжоўваліся прафіляваным паяском. Дзверы і вокны на першым ярусе абрамлялі фігурныя ліштвы. Дах двухсхільны, з вальмамі. Сістэма планіроўкі на другім ярусе была калідорная. Ва ўсходняй частцы будынка знаходзіўся ганак з васьмю калонамі.
У 1821 годзе частка ратушы, што знаходзілася з боку вуліцы Купецкай (цяпер Маркса), была прыстасавана пад [[Гаўптвахта|гаўптвахту]] (вязніцу для вайскоўцаў)<ref>''Супрон М.'' [https://supron-licvin.livejournal.com/107380.html Гарадзенская ратуша (гасцінны двор) у ХІХ – пач. ХХ стст.: функцыі і знешні выгляд] // Гарадзенскі гадавік, 2014. -- С. 95-106.</ref>. Сам магістрат займаў палову другога паверха з боку вуліцы Замкавай. Пасля ліквідацыі магістрата ў выніку судовай рэформы 1864 года яго памяшканні заняла гарадская дума, а будынак перайменавалі ў «гасцінны двор». Да канца 1860-х гадоў былая ратуша прыйшла ў аварыйны стан. Пасля працяглай перапіскі і абмеркавання ўладамі было прынята рашэнне: «''Городской Гостиный двор предполагается перестроить в один этаж с мезонином и устройством в оном в нижнем этаже помещения с той стороны здания, где прежде помещалась главная Гаубтвахта, 7 магазинов, а в остальных частях снаружи и внутри 77 лавок, в мезонине же помещение для Городской Думы, Сиротского суда и Квартирной Комиссии, и кроме сего во дворе гостиного здания 28 деревянных лавок для мелочной продажи''».
Будынак быў перароблены ў 1869—1870 гадах [[Давід Гальперн|Давідам Гальпернам]] за права атрымліваць сродкі за арэнду на працягу пэўнага часу. Падчас [[Пажар у Гродне (1885)|пажару 1885 года]] будынак згарэў, а разам з ім архіў гарадской думы з усімі актамі гродзенскага магістрата XVII—XIX стст. і старэйшымі дакументамі. Цягам наступных гадоў адрамантаваны<ref>''Супрон М.'' [https://supron-licvin.livejournal.com/39511.html Гарадзенскі гасцінны двор (ратуша) на старых фотаздымках] 15.03.2014</ref>.
У міжваенны час будынак належаў магістрату Гродна. У ім жыло пяць чалавек — магістрацкі супрацоўнік, вартаўнік, пераплётчык і служачыя. Акрамя жылых пакояў у будынку знаходзіліся бюро розных устаноў, у тым ліку Дзяржаўнага кіраўніцтва біржай працы і Польскага саюзу хатняй працы, канцылярыя Саюза інвалідаў вайны і Добраахвотнае таварыства пажарнай бяспекі. Асноўную частку памяшканняў магістрата займалі крамы. Агулам на 1924 год іх было 69.
Будынак зруйнаваны ў 1949 годзе для пашырэння [[Савецкая плошча (Гродна)|Савецкай плошчы.]]
{{Зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:Town hall (Horadnia)}}
* {{radzima|6424}}
* [http://harodnia.com/be/uczora/vkl-recz-paspalitaja/417-staraja-hrodzienskaja-ratusza Старая гродзенская ратуша: гісторыя, перабудовы, знешні выгляд]
* [http://harodnia.com/be/uczora/vkl-recz-paspalitaja/73-hardziejeu-ratusza Юры Гардзееў. Да пытання аб гісторыі гродзенскай ратушы (канец XV—XVIII стст.)]
* [http://s13.ru/archives/42163 Графічная рэканструкцыя рэнесанснай ратушы ў Гродна]
* [http://supron-licvin.livejournal.com/28843.html Спроба рэканструкцыі рэнесанснай ратушы ў Гродна]
{{Ратушы Беларусі}}
{{Славутасці Гродна}}
[[Катэгорыя:Ратушы Беларусі|Гродна]]
[[Катэгорыя:Славутасці Гродна]]
[[Катэгорыя:З’явіліся ў 1513 годзе]]
[[Катэгорыя:Зніклі ў 1946 годзе]]
[[Катэгорыя:Знішчаныя збудаванні Гродна]]
[[Катэгорыя:Савецкая плошча (Гродна)]]
[[Катэгорыя:Будынкі і збудаванні Беларусі, знішчаныя савецкай уладай]]
[[Катэгорыя:1513 год у Еўропе]]
2brz9exct4uc2as8wl7rimq1nhkmavr
4191786
4191721
2022-08-22T11:34:22Z
Maksim L.
13
вф
wikitext
text/x-wiki
{{Славутасць
|Тып = Ратуша
|Беларуская назва = Гродзенская ратуша
|Арыгінальная назва =
|Выява = Haradzienskaja ratuša. Гарадзенская ратуша (1901-14).jpg
|Подпіс выявы = Галоўны фасад, пач. ХХ ст.
|Шырыня выявы =
|Статус =
|Краіна = Беларусь
|Назва месцазнаходжання = [[Горад]]
|Месцазнаходжанне = [[Гродна]]
|Канфесія =
|Епархія =
|Ордэнская прыналежнасць =
|Тып кляштара =
|Тып будынка =
|Архітэктурны стыль = класіцызм
|Аўтар праекту =
|Будаўнік =
|Заснавальнік =
|Першае згадванне =
|Заснаванне =
|Асноўныя даты = {{Славутасць/Даты||||||}}
|Скасаваны =1946
|Пачатак будаўніцтва =1513
|Заканчэнне будаўніцтва =1513
|Будынкі = {{Славутасць/Будынкі||||||}}
|Прыбудоўкі =
|Вядомыя насельнікі =
|Рэліквіі =
|Плябан =
|Стан = знішчана
|lat_dir = N
|lat_deg = 53
|lat_min = 40
|lat_sec = 41
|lon_dir = E
|lon_deg = 23
|lon_min = 49
|lon_sec = 53
|На карце =
|Пазіцыя подпісу на карце =
|Сайт =
|Commons =Town hall (Horadnia)
}}
[[Выява:Horadnia, Stary Rynak-Aziorskaja. Горадня, Стары Рынак-Азёрская (M. Lohrich, 1919-39).jpg|250px|right|thumb|<center>Езуіцкі касцёл і ратуша (справа)</center>]]
'''Гарадзенская ратуша''' — сядзіба органа грамадскага самакіравання [[Гродна]], галоўны адміністрацыйны будынак. Гістарычныя назвы '''Ратуша''', '''Ratusz''', '''Магистратское строение''', '''Гостиный двор''', '''Stary ratusz'''.
Упершыню пра неабходнасць ўзвядзення ратушы ў Гродне ўпаміналася ў прывілеі на [[Магдэбургскае права|магдэбургскага права]] ў 1496 годзе, дзе падкрэслена: «''Узвядуць нават ратушу на годным месцы, пад каторым які пакой або камору для пастрыгання сукна падрыхтаваць і мець ім не забараняем. Будуць таксама мець на ратушы меру збожжа, г.зн. бочку ратушную, ды меру мёду, г.з н. медніцу''». Упершыню пісьмовыя крыніцы фіксуюць існаванне ратушы ў 1529 годзе. Пра вонкавы выгляд будынка можна меркаваць па выяве на медзярыце [[Гравюра Адэльгаўзера-Цюнта|гравюры Маціяса Цюнта]] 1568 года і [[Тамаш Макоўскі|Тамаша Макоўскага]] 1600 года. Паводле іх, гэта быў двухпавярховы будынак, завершаны высокай вежай з [[гадзіннік]]ам і назіральнай пляцоўкай. Можна меркаваць, што будынак быў вельмі падобны на ратушу ў [[Бранева|Браўнсбергу]].<ref>''Супрон М.'' [https://supron-licvin.livejournal.com/112707.html Двайнік гарадзенскай ратушы?] 05.12.2016</ref> Паводле інфармацыі з крыніц, каля ратушы працавалі крамы, важніца<ref>''Супрон М.'' [https://supron-licvin.livejournal.com/124850.html Гарадзенская важніца] 29.01.2017</ref>, а пад будынкам знаходзілася гарадская турма. Ратуша была зруйнавана ў 1660-х гадах у выніку захопу горада маскоўскімі войскамі. У зруйнаваным стане яна прастаяла больш за стагоддзе, пакуль у 1784 годзе на руінах старой не была ўзведзена новая ратуша, якая, аднак, неўзабаве была пашкоджана пажарам.
У 1815—1826 гадах ратуша была рэканструявана па праекце губернскага архітэктара [[Карл Вільгельмавіч Багеміле|Карла Багеміле]] ў [[Класіцызм|класіцыстычным стылі]]<ref>''Супрон М.'' [https://supron-licvin.livejournal.com/124446.html Гарадзенская ратуша: новыя факты] 06.01.2017</ref>. Пасля [[Вайна 1812 года|вайны 1812 года]] грошай у гарадскім бюджэце амаль не было, таму аднаўляў будынак за свае сродкі купец Юдэль Гутка з правам арэнды на 20 гадоў. Дзякуючы малюнку [[Напалеон Орда|Напалеона Орды]] 1867 года, захаваным планам і пісьмовым крыніцам, вядома, што будынак уяўляў сабой двухпавярховы атынкаваны цагляны аб’ём, замкнёны па перыметры, з выступам у паўднёва-ўсходняй частцы<ref>''Супрон М.'' [https://supron-licvin.livejournal.com/72071.html Гарадзенская ратуша: перыяд класіцызму] 01.06.2015</ref>. Фасады былі асіметрычныя, паўднёвы і паўночны былі ўпрыгожаны шасцікалоннымі порцікамі з элементамі [[Дарычны ордар|дарычнага ордара]]. Пастаўленыя на стэрэабаты (п’едэсталы) калоны падтрымлівалі антаблемент з трохвугольным франтонам, на якім быў надпіс «MAGISTRAT» (у 1832 годзе надпіс заменены на «ГОРОДОВОЙ МАГИСТРАТЪ») з вялікіх пазалочаных медных літар<ref>''Супрон М.'' [https://supron-licvin.livejournal.com/136693.html Magistrat] 17.11.2020</ref>. Пад франтонамі размяшчаліся аркавыя праезды. Паверхі на фасадах будынка размяжоўваліся прафіляваным паяском. Дзверы і вокны на першым ярусе абрамлялі фігурныя ліштвы. Дах двухсхільны, з вальмамі. Сістэма планіроўкі на другім ярусе была калідорная. Ва ўсходняй частцы будынка знаходзіўся ганак з васьмю калонамі.
У 1821 годзе частка ратушы, што знаходзілася з боку вуліцы Купецкай (цяпер Маркса), была прыстасавана пад [[Гаўптвахта|гаўптвахту]] (вязніцу для вайскоўцаў)<ref>''Супрон М.'' [https://supron-licvin.livejournal.com/107380.html Гарадзенская ратуша (гасцінны двор) у ХІХ – пач. ХХ стст.: функцыі і знешні выгляд] // Гарадзенскі гадавік, 2014. -- С. 95-106.</ref>. Сам магістрат займаў палову другога паверха з боку вуліцы Замкавай. Пасля ліквідацыі магістрата ў выніку судовай рэформы 1864 года яго памяшканні заняла гарадская дума, а будынак перайменавалі ў «гасцінны двор». Да канца 1860-х гадоў былая ратуша прыйшла ў аварыйны стан. Пасля працяглай перапіскі і абмеркавання ўладамі было прынята рашэнне: «''Городской Гостиный двор предполагается перестроить в один этаж с мезонином и устройством в оном в нижнем этаже помещения с той стороны здания, где прежде помещалась главная Гаубтвахта, 7 магазинов, а в остальных частях снаружи и внутри 77 лавок, в мезонине же помещение для Городской Думы, Сиротского суда и Квартирной Комиссии, и кроме сего во дворе гостиного здания 28 деревянных лавок для мелочной продажи''».
Будынак быў перароблены ў 1869—1870 гадах [[Давід Гальперн|Давідам Гальпернам]] за права атрымліваць сродкі за арэнду на працягу пэўнага часу. Падчас [[Пажар у Гродне (1885)|пажару 1885 года]] будынак згарэў, а разам з ім архіў гарадской думы з усімі актамі гродзенскага магістрата XVII—XIX стст. і старэйшымі дакументамі. Цягам наступных гадоў адрамантаваны<ref>''Супрон М.'' [https://supron-licvin.livejournal.com/39511.html Гарадзенскі гасцінны двор (ратуша) на старых фотаздымках] 15.03.2014</ref>.
У міжваенны час будынак належаў магістрату Гродна. У ім жыло пяць чалавек — магістрацкі супрацоўнік, вартаўнік, пераплётчык і служачыя. Акрамя жылых пакояў у будынку знаходзіліся бюро розных устаноў, у тым ліку Дзяржаўнага кіраўніцтва біржай працы і Польскага саюзу хатняй працы, канцылярыя Саюза інвалідаў вайны і Добраахвотнае таварыства пажарнай бяспекі. Асноўную частку памяшканняў магістрата займалі крамы. Агулам на 1924 год іх было 69.
Будынак зруйнаваны ў 1949 годзе для пашырэння [[Савецкая плошча (Гродна)|Савецкай плошчы.]]
{{Зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:Town hall (Horadnia)}}
* {{radzima|6424}}
* [http://harodnia.com/be/uczora/vkl-recz-paspalitaja/417-staraja-hrodzienskaja-ratusza Старая гродзенская ратуша: гісторыя, перабудовы, знешні выгляд]
* [http://harodnia.com/be/uczora/vkl-recz-paspalitaja/73-hardziejeu-ratusza Юры Гардзееў. Да пытання аб гісторыі гродзенскай ратушы (канец XV—XVIII стст.)]
* [http://s13.ru/archives/42163 Графічная рэканструкцыя рэнесанснай ратушы ў Гродна]
* [http://supron-licvin.livejournal.com/28843.html Спроба рэканструкцыі рэнесанснай ратушы ў Гродна]
{{Ратушы Беларусі}}
{{Славутасці Гродна}}
[[Катэгорыя:Ратушы Беларусі|Гродна]]
[[Катэгорыя:Славутасці Гродна]]
[[Катэгорыя:З’явіліся ў 1513 годзе]]
[[Катэгорыя:Зніклі ў 1946 годзе]]
[[Катэгорыя:Знішчаныя збудаванні Гродна]]
[[Катэгорыя:Савецкая плошча (Гродна)]]
[[Катэгорыя:Будынкі і збудаванні Беларусі, знішчаныя савецкай уладай]]
[[Катэгорыя:1513 год у Еўропе]]
5t3znojbgwiozx09a0pf01fxkyqc76g
Мілаш Рніч
0
159122
4191714
4055050
2022-08-22T09:43:49Z
Artsiom91
31770
абнаўленне звестак
wikitext
text/x-wiki
{{Футбаліст
| імя = Мілаш Рніч
| поўнае імя =
| мянушка =
| фатаграфія =
| дата нараджэння =
| месца нараджэння =
| грамадзянства = {{Сцягафікацыя|Сербія}}
| рост =
| вага =
| пазіцыя = [[абаронца (футбол)|абаронца]]
| цяперашні клуб = {{Сцяг|Сербія}} [[ФК Смедарава|Смедарава]]
| нумар =
| клубы = {{футбольная кар’ера
|2007—2012|{{Сцяг|Сербія||20px}} [[ФК Раднічкі Нова Пазова|Раднічкі (Нова Пазова)]]|115 (6)
|2012|{{Сцяг|Сербія||20px}} [[ФК Нові Пазар|Нові Пазар]]|15 (0)
|2013—2014|{{Сцяг|Беларусь||20px}} [[ФК Мінск|Мінск]]|34 (2)
|2014|{{Сцяг|Сербія||20px}} [[ФК Раднічкі Крагуевац|Раднічкі (Крагуевац)]]|5 (0)
|2015—2016|{{Сцяг|Сербія||20px}} [[ФК Металац Горні Міланавац|Металац (Горні Міланавац)]]|20 (0)
|2016—2017|{{Сцяг|Албанія||20px}} [[ФК Фламуртары Влёра|Фламуртары (Влёра)]]|18 (0)
|2017|{{Сцяг|Сербія||20px}} [[ФК Раднічкі Пірат|Раднічкі (Пірат)]]|10 (0)
|2018|{{Сцяг|Сербія||20px}} [[ФК Бачка Бачка-Паланка|Бачка (Бачка-Паланка)]]|0 (0)
|2018—2019|{{Сцяг|Сербія||20px}} [[ФК Раднічкі Пірат|Раднічкі (Пірат)]]|
|2019—2020|{{Сцяг|Сербія||20px}} [[ФК Смедарава|Смедарава]]|12 (0)
|2020—2021|{{Сцяг|Сербія||20px}} [[ФК Мачва 1929 Богаціч|Мачва 1929 (Богаціч)]]|
|2021|{{Сцяг|Сербія||20px}} [[ФК Амладзінац Нові Банаўці|Амладзінац (Нові Банаўці)]]|
|2022—|{{Сцяг|Сербія||20px}} [[ФК Раднічкі Нова Пазова|Раднічкі (Нова Пазова)]]| }}
|абнаўленне дадзеных аб клубе = 22 жніўня 2022
}}
'''Мілаш Рніч''' ({{lang-sr|Милош Рнић / Miloš Rnić}}, нар. {{ДН|24|1|1989}}) — сербскі [[футбол|футбаліст]], [[абаронца (футбол)|абаронца]] клуба [[ФК Раднічкі Нова Пазова|«Раднічкі»]] з [[Нова Пазова|Новай Пазовы]].
== Клубная кар’ера ==
Доўгі час гуляў за клуб трэцяга дывізіёна Сербіі [[ФК Раднічкі Нова Пазова|«Раднічкі»]], а ў 2012 годзе перабраўся ў клуб элітнага дывізіёна [[ФК Нові Пазар|«Нові Пазар»]], стаў там асноўным абаронцам.
У студзені 2013 года перайшоў у [[ФК Мінск|«Мінск»]]<ref>[http://www.pressball.by/news/football/124098 Футбол. Милош Рнич стал игроком «Минска»]</ref>. У складзе «Мінска» гуляў звычайна на пазіцыі левага абаронцы, дзе чаргаваўся з [[Юрый Астравух|Юрыем Астравухам]]. 8 жніўня 2013 года ў адказным матчы 3-га кваліфікацыйнага раўнда [[Ліга Еўропы УЕФА|Лігі Еўропы]] супраць [[ФК Сент-Джонстан|«Сент-Джонстана»]] адзначыўся голам, які дазволіў «Мінску» прайсці ў наступны раўнд.
У студзені 2014 года падоўжыў кантракт з мінскім клубам<ref>[http://goals.by/football/news/230720 Рнич продлил контракт с «Минском»]{{Недаступная спасылка}}</ref>. У сезоне 2014 ужо трывала выступаў на пазіцыі левага абаронцы, здолеўшы выцесніць адтуль Астравуха. У чэрвені 2014 адправіўся на прагляд ва ўладзівастоцкую [[ФК Прамень-Энергія|«Прамень-Энергію»]]<ref>[http://www.football.by/news/59122.html Защитник «Минска» Милош Рнич уехал в «Луч-Энергию»]</ref>, але неўзабаве вярнуўся ў «Мінск». У ліпені 2014 года кантракт з мінскім клубам быў разарваны<ref>[http://football.by/news/60220.html Милош Рнич покинул «Минск»]</ref>.
У жніўні 2014 года вярнуўся ў Сербію, стаўшы іграком клуба [[ФК Доньі Срэм|«Доньі Срэм»]]<ref>[http://by.tribuna.com/football/1022772636.html Милош Рнич стал игроком «Доньи Срем»]</ref>, але хутка перабраўся ў [[ФК Раднічкі Крагуевац|«Раднічкі»]] з [[Крагуевац|Крагуеўца]]<ref>[http://www.zurnal.rs/fudbal/jelen-super-liga/4245/rnic-i-krneta-kod-bekvalca Рнић и Крнета код Беквалца]</ref>. За «Раднічкі» згуляў усяго ў пяці матчах і ў канцы 2014 года пакінуў клуб. Першую палову 2015 года заставаўся без клуба, а ўлетку далучыўся да [[ФК Металац Горні Міланавац|«Металаца»]]. У ліпені 2016 года перайшоў у албанскі клуб [[ФК Фламуртары Влёра|«Фламуртары»]], дзе правёў адзін сезон.
У верасні 2017 года далучыўся да клуба Першай лігі Сербіі [[ФК Раднічкі Пірат|«Раднічкі»]] з [[Пірат (горад)|Пірата]]. У студзені 2018 года перайшоў у клуб Суперлігі [[ФК Бачка Бачка-Паланка|«Бачка»]] з [[Бачка-Паланка|Бачка-Паланкі]], аднак так і не згуляў за гэты клуб і ў верасні 2018 года вярнуўся ў «Раднічкі» Пірат.
У жніўні 2019 года папоўніў склад [[ФК Смедарава|«Смедарава»]] ў Першай лізе, з 2019 года стаў гуляць за клубы ніжэйшых ліг.
== Дасягненні ==
* {{Сцяг|Беларусь||20px}} Уладальнік Кубка Беларусі: [[Кубак Беларусі па футболе 2012/2013|2013]]
{{Зноскі}}
== Спасылкі ==
* [http://www.fcminsk.by/osnovnyie-komandyi/komanda-2013-goda-vyisshaya-liga/zashhitniki/milosh-rnich.html Профіль на афіцыйным сайце «Мінска»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20131123150347/http://www.fcminsk.by/osnovnyie-komandyi/komanda-2013-goda-vyisshaya-liga/zashhitniki/milosh-rnich.html |date=23 лістапада 2013 }} {{ref-ru}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Рніч Мілаш}}
[[Катэгорыя:Футбалісты Сербіі]]
[[Катэгорыя:Ігракі ФК Раднічкі Нова Пазова]]
[[Катэгорыя:Ігракі ФК Нові Пазар]]
[[Катэгорыя:Ігракі ФК Мінск]]
[[Катэгорыя:Ігракі ФК Раднічкі Крагуевац]]
[[Катэгорыя:Ігракі ФК Металац Горні Міланавац]]
[[Катэгорыя:Ігракі ФК Фламуртары Влёра]]
[[Катэгорыя:Ігракі ФК Раднічкі Пірат]]
[[Катэгорыя:Ігракі ФК Бачка Бачка-Паланка]]
[[Катэгорыя:Ігракі ФК Смедарава]]
[[Катэгорыя:Ігракі ФК Мачва 1929 Богаціч]]
[[Катэгорыя:Ігракі ФК Амладзінац Нові Банаўці]]
lcr4yq714ey0djp6tz1823onanx0v9c
Лісабонскі пратакол
0
160065
4191264
4168447
2022-08-21T15:36:06Z
DBatura
73587
wikitext
text/x-wiki
'''Лісабонскі пратакол''' — пратакол да ''Дагавора паміж Саюзам Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік і Злучанымі Штатамі Амерыкі аб скарачэнні і абмежаванні стратэгічных наступальных узбраенняў'', які быў падпісаны ў [[Лісабон]]е [[23 мая]] [[1992]] года [[Расія|Расіяй]], [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]], [[Украіна|Украінай]], [[Беларусь|Беларуссю]] і [[Казахстан]]ам.
Гэты пратакол з'яўляецца дадаткам да савецка-амерыканскага [[СНЗ-1|дагавора аб скарачэнні і абмежаванні стратэгічных наступальных узбраенняў]], падпісанаму ў [[1991]] годзе.
Падпісаўшы Лісабонскі пратакол, [[Украіна]], [[Казахстан]] і [[Беларусь]] былі прызнаны бакамі дагавора [[СНЗ-I]], далучыліся да [[Дагавор аб нераспаўсюджванні ядзернай збро|ДНЯЗ]] і былі занесены ў спіс краін, якія не маюць ядзернай зброі. Усе стратэгічныя ядзерныя боегалоўкі на іх тэрыторыі яны абавязаліся ліквідаваць ці перадаць Расіі.
== Якія падпісаліся ==
Дагавор падпісалі прадстаўнікі кожнай з краін — [[міністр замежных спраў|міністры замежных спраў]] ці асобы, што выконваюць іх абавязкі:
* За Рэспубліку Беларусь — [[Пётр Кузьміч Краўчанка|Пётр Краўчанка]],
* За Рэспубліку Казахстан — [[Тулеген Жукееў]],
* За Расійскую Федэрацыю — [[Андрэй Уладзіміравіч Козыраў|Андрэй Козыраў]],
* За Украіну — [[Анатоль Зленка]],
* За Злучаныя Штаты Амерыкі — [[Джэймс Бейкер]].
== Спасылкі ==
* [http://www.armscontrol.ru/start/Rus/docs/start1/lisb-agr.txt Пратакол да Дагавора аб скарачэнні і абмежаванні стратэгічных наступальных узбраенняў (txt)]{{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120201145938/http://www.armscontrol.ru/start/Rus/docs/start1/lisb-agr.txt |date=1 лютага 2012 }}, [https://web.archive.org/web/20070306185344/http://www.un.org/russian/documen/convents/lisbon.pdf (PDF)]
* [http://www.state.gov/documents/organization/27389.pdf Protocol to the Treaty on the reduction and limitation of strategic offensive arms (PDF)] (англ.)
== Гл. таксама ==
* [[Дагавор аб нераспаўсюджанні ядзернай зброі]]
* [[МАГАТЭ]]
* [[Ядзерная зброя]]
[[Катэгорыя:Дагаворы аб абмежаванні ўзбраенняў]]
[[Катэгорыя:Міжнародныя дагаворы Беларусі]]
[[Катэгорыя:Міжнародныя дагаворы Казахстана]]
[[Катэгорыя:Міжнародныя дагаворы Расіі]]
[[Катэгорыя:Міжнародныя дагаворы ЗША]]
[[Катэгорыя:Міжнародныя дагаворы Украіны]]
o2dwun4j4w9nb4t210pgfbeenlstequ
4191265
4191264
2022-08-21T15:36:23Z
DBatura
73587
wikitext
text/x-wiki
'''Лісабонскі пратакол''' — пратакол да ''Дагавора паміж Саюзам Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік і Злучанымі Штатамі Амерыкі аб скарачэнні і абмежаванні стратэгічных наступальных узбраенняў'', які быў падпісаны ў [[Лісабон]]е [[23 мая]] [[1992]] года [[Расія|Расіяй]], [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]], [[Украіна|Украінай]], [[Беларусь|Беларуссю]] і [[Казахстан]]ам.
Гэты пратакол з'яўляецца дадаткам да савецка-амерыканскага [[СНЗ-1|дагавора аб скарачэнні і абмежаванні стратэгічных наступальных узбраенняў]], падпісанаму ў [[1991]] годзе.
Падпісаўшы Лісабонскі пратакол, [[Украіна]], [[Казахстан]] і [[Беларусь]] былі прызнаны бакамі дагавора [[СНЗ-I]], далучыліся да [[Дагавор аб нераспаўсюджванні ядзернай зброі|ДНЯЗ]] і былі занесены ў спіс краін, якія не маюць ядзернай зброі. Усе стратэгічныя ядзерныя боегалоўкі на іх тэрыторыі яны абавязаліся ліквідаваць ці перадаць Расіі.
== Якія падпісаліся ==
Дагавор падпісалі прадстаўнікі кожнай з краін — [[міністр замежных спраў|міністры замежных спраў]] ці асобы, што выконваюць іх абавязкі:
* За Рэспубліку Беларусь — [[Пётр Кузьміч Краўчанка|Пётр Краўчанка]],
* За Рэспубліку Казахстан — [[Тулеген Жукееў]],
* За Расійскую Федэрацыю — [[Андрэй Уладзіміравіч Козыраў|Андрэй Козыраў]],
* За Украіну — [[Анатоль Зленка]],
* За Злучаныя Штаты Амерыкі — [[Джэймс Бейкер]].
== Спасылкі ==
* [http://www.armscontrol.ru/start/Rus/docs/start1/lisb-agr.txt Пратакол да Дагавора аб скарачэнні і абмежаванні стратэгічных наступальных узбраенняў (txt)]{{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120201145938/http://www.armscontrol.ru/start/Rus/docs/start1/lisb-agr.txt |date=1 лютага 2012 }}, [https://web.archive.org/web/20070306185344/http://www.un.org/russian/documen/convents/lisbon.pdf (PDF)]
* [http://www.state.gov/documents/organization/27389.pdf Protocol to the Treaty on the reduction and limitation of strategic offensive arms (PDF)] (англ.)
== Гл. таксама ==
* [[Дагавор аб нераспаўсюджанні ядзернай зброі]]
* [[МАГАТЭ]]
* [[Ядзерная зброя]]
[[Катэгорыя:Дагаворы аб абмежаванні ўзбраенняў]]
[[Катэгорыя:Міжнародныя дагаворы Беларусі]]
[[Катэгорыя:Міжнародныя дагаворы Казахстана]]
[[Катэгорыя:Міжнародныя дагаворы Расіі]]
[[Катэгорыя:Міжнародныя дагаворы ЗША]]
[[Катэгорыя:Міжнародныя дагаворы Украіны]]
8fap6y0o13460uvfy9bbvq97dbjuuze
Трыясавы перыяд
0
165761
4191806
4027385
2022-08-22T11:49:11Z
Хомелка
6638
/* Жывёльны свет */ арфаграфія
wikitext
text/x-wiki
{{Геахраналагічная шкала}}
'''Трыясавы перыяд''', або '''трыяс''' — першы [[геалагічны перыяд]] [[Мезазой|мезазойскай эры]]. Наступны пасля [[пермскі перыяд|пермскага перыяду]], папярэднічае [[Юрскі перыяд|юрскаму]]. Пачаўся 252,17 ± 0,06 гадоў таму, скончыўся 201,3 ± 0,2 млн гадоў таму.<ref name=ISC_2013/> Працягваўся, такім чынам, каля 51 млн гадоў.
Уведзены [[Фрыдрых Альберці|Фрыдрыхам Альберці]] ў [[1834]] годзе, названы па наяўнасці трох слаёў у кантынентальных адкладах гэтага часу ў [[Заходняя Еўропа|Заходняй Еўропе]]: пярэстага пясчаніку, ракавіннага вапняка і кейперу.
== Падраздзяленне трыясавай сістэмы ==
{| class="wikitable"
|-
! Сістэма !! Аддзел !! Ярус !! Узрост, млн гадоў таму
|-
| Юра || Ніжні || Гэтангскі || менш
|-
| ! rowspan=7 | Трыяс || ! rowspan=3 | Верхні || Рэцкі || 201,3-208,5
|-
| Нарыйскі || 208,5-227
|-
| Карнійскі || 227-237
|-
| ! rowspan=2 | Сярэдні || Ладзінскі || 237-242
|-
| Анізійскі || 242-247,2
|-
| ! rowspan=2 | Ніжні || Аленёкскі || 247,2-251,2
|-
| Індскі || 251,2-252,2
|-
| Перм || Лапінскі || Чансінскі || больш
|}
== Геалагічныя падзеі ==
Да надыходу трыяса ўсе мацерыкі існавалі ў выглядзе адзінага гіганцкага [[суперкантынент]]а — [[Пангея|Пангеі]]. З надыходам трыяса Пангея пачала паступова расколвацца. У трыясе моцна скарачаюцца плошчы нутракантынентальных вадаёмаў, развіваюцца пустынныя ландшафты. Да гэтага перыяду адносіцца пачатак адкладаў парод таўрычаскай серыі, шырока распаўсюджанай у [[Крым]]у (нерасчлененные верхні трыяс і ніжняя юра). Гэтыя пароды складаюць ніжнюю частку [[Крымскія горы|Крымскіх гор]].<ref>Н. В. Короновский, А. Ф. Якушова [http://geo.web.ru/db/msg.html?uri=part22-05.htm&mid=1163814 Основы геологии] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20200706122153/http://geo.web.ru/db/msg.html?uri=part22-05.htm&mid=1163814 |date=6 ліпеня 2020 }} 22.5. ПОДВИЖНЫЕ ПОЯСА (ПЕРЕХОДНЫЕ ЗОНЫ И ОКЕАНЫ</ref>
{{clear}}
<gallery perrow=3 widths="270px" caption="Палеагеаграфічныя рэканструкцыі">
|Канец сярэдняга трыяса<br />(240 млн лет назад)
|Сярэдзіна верхняга трыяса<br />(220 млн лет назад)
|Мяжа трыяса і юры<br />(200 млн лет назад)
</gallery>
== Клімат ==
Пацяпленне клімату выклікае высыханне многіх унутраных мораў. У пакінутых морах расце ўзровень салёнасці. Адбываецца паслабленне кліматычнай занальнасці і згладжванне тэмпературных адрозненняў.
== Расліннасць ==
Выміранне насенных [[Папарацепадобныя|папарацей]]. У наземнай расліннасці пачалі пераважаць [[голанасенныя]], [[цыкадавыя]], [[гінкго]] і [[хвойныя]].
== Жывёльны свет ==
[[Выява:Sclerothorax DB2.jpg|thumb|справа|Склератаракс — раннетрыясавы лабірінтадонт]]
З’яўляюцца новыя групы малюскаў (слімакі, вустрыцы). Найбуйнейшымі драпежнікамі становяцца водныя.
У гэты ж час, адбываецца значнае падзенне разнастайнасці пазваночных.
На сушы развіваюцца рэптыліі. З’яўляюцца першыя цеплакроўныя — яйцакладныя [[млекакормячыя]], а таксама прамыя продкі [[Птушкі|птушак]] (протаавіс). У трыясе шырокае распаўсюджванне атрымліваюць цекадонты — сухапутныя [[Рэптылія|рэптыліі]], які хутка рухалісь, продкі [[Дыназаўры|дыназаўраў]].
=== Насякомыя ===
У трыясе ў розных групах насякомых асноўныя змены адбываюцца ў розны час.
[[Выява:Mastodonsaurus DB.jpg|thumb|справа|[[Мастаданзаўр]]— гіганцкі сярэднетрыясавы лабірінтадонт]]
[[Сеткакрылыя]] на працягу ўсяго перыяду павялічвалі відавую разнастайнасць.
У раннім трыясе не было наземных [[Жукі|жукоў]], хоць у пермі яны былі шырока распаўсюджаныя.
У сярэднім трыясе расквітаюць паўцвердакрылыя, цвёрдакрылыя (як мяркуецца, большасць — водныя формы), [[стракозы]] і [[аўсянік]]і.
У познім трыясе з’яўляецца адзін з апошніх вялікіх атрадаў насякомых — [[двухкрылыя]], а таксама [[перапончатакрылыя]](адзінае сямейства [[Xyelidae]], многія віды якога выміраюць у ранні ці сярэдні [[юрскі перыяд]]). Найбольш распаўсюджанымі становяцца мезазойскія сямействы [[Panorpidae]], [[Orthophlebiinae]]. Разам з імі яшчэ даволі шматлікія былі [[Permochoristidae]], якія вымерлі да нашага цела.
Дакладна вядома, што ў канцы трыяса існавалі прамакрылыя; у самцоў некаторых відаў меўся гукавы апарат на пярэдніх крылах для прыцягнення самак. У канцы трыяс вымерла адно з васьмі сямействаў [[Стракозы|стракоз]].
На мяжы трыяса і [[Юрскі перыяд|юры]], сінхронна з вялікім марскім выміраннем, адбываецца і падзенне разнастайнасці насякомых, хоць асноўныя змены іх складу адбыліся раней, яшчэ ў познім трыясе.
== Літаратура ==
* Иорданский Н. Н. Развитие жизни на земле. — М.: Просвещение, 1981.
* Короновский Н.В., Хаин В.Е., Ясаманов Н.А. Историческая геология : Учебник. — М.: Академия, 2006.
* Ушаков С.А., Ясаманов Н.А. Дрейф материков и климаты Земли. — М.: Мысль, 1984.
* Ясаманов Н.А. Древние климаты Земли. — Л.: Гидрометеоиздат, 1985.
* Ясаманов Н.А. Популярная палеогеография. — М.: Мысль, 1985.
* Монин А. С. Популярная история Земли. — 2-е изд. — М.: Наука, 1980. — 224 с.
* Пономаренко, А. Г. и Сукачева, И. Д. 2001. Насекомые конца триаса-начала юры.
== Зноскі ==
{{заўвагі|refs=
<ref name=ISC_2013>[http://www.stratigraphy.org/ICSchart/ChronostratChart2013-01.pdf ''Международная стратиграфическая шкала'' (версия за январь 2013)] на сайте Международной комиссии по стратиграфии</ref>}}
[[Катэгорыя:Геалагічныя перыяды]]
[[Катэгорыя:Трыясавы перыяд]]
9x2h4psqzprsicj5q8ii0gsaojr25le
4191807
4191806
2022-08-22T11:49:50Z
Хомелка
6638
афармленне
wikitext
text/x-wiki
{{Геахраналагічная шкала}}
'''Трыясавы перыяд''', або '''трыяс''' — першы [[геалагічны перыяд]] [[Мезазой|мезазойскай эры]]. Наступны пасля [[пермскі перыяд|пермскага перыяду]], папярэднічае [[Юрскі перыяд|юрскаму]]. Пачаўся 252,17 ± 0,06 гадоў таму, скончыўся 201,3 ± 0,2 млн гадоў таму.<ref name=ISC_2013/> Працягваўся, такім чынам, каля 51 млн гадоў.
Уведзены [[Фрыдрых Альберці|Фрыдрыхам Альберці]] ў [[1834]] годзе, названы па наяўнасці трох слаёў у кантынентальных адкладах гэтага часу ў [[Заходняя Еўропа|Заходняй Еўропе]]: пярэстага пясчаніку, ракавіннага вапняка і кейперу.
== Падраздзяленне трыясавай сістэмы ==
{| class="wikitable"
|-
! Сістэма !! Аддзел !! Ярус !! Узрост, млн гадоў таму
|-
| Юра || Ніжні || Гэтангскі || менш
|-
| ! rowspan=7 | Трыяс || ! rowspan=3 | Верхні || Рэцкі || 201,3-208,5
|-
| Нарыйскі || 208,5-227
|-
| Карнійскі || 227-237
|-
| ! rowspan=2 | Сярэдні || Ладзінскі || 237-242
|-
| Анізійскі || 242-247,2
|-
| ! rowspan=2 | Ніжні || Аленёкскі || 247,2-251,2
|-
| Індскі || 251,2-252,2
|-
| Перм || Лапінскі || Чансінскі || больш
|}
== Геалагічныя падзеі ==
Да надыходу трыяса ўсе мацерыкі існавалі ў выглядзе адзінага гіганцкага [[суперкантынент]]а — [[Пангея|Пангеі]]. З надыходам трыяса Пангея пачала паступова расколвацца. У трыясе моцна скарачаюцца плошчы нутракантынентальных вадаёмаў, развіваюцца пустынныя ландшафты. Да гэтага перыяду адносіцца пачатак адкладаў парод таўрычаскай серыі, шырока распаўсюджанай у [[Крым]]у (нерасчлененные верхні трыяс і ніжняя юра). Гэтыя пароды складаюць ніжнюю частку [[Крымскія горы|Крымскіх гор]].<ref>Н. В. Короновский, А. Ф. Якушова [http://geo.web.ru/db/msg.html?uri=part22-05.htm&mid=1163814 Основы геологии] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20200706122153/http://geo.web.ru/db/msg.html?uri=part22-05.htm&mid=1163814 |date=6 ліпеня 2020 }} 22.5. ПОДВИЖНЫЕ ПОЯСА (ПЕРЕХОДНЫЕ ЗОНЫ И ОКЕАНЫ</ref>
{{clear}}
<gallery perrow=3 widths="270px" caption="Палеагеаграфічныя рэканструкцыі">
|Канец сярэдняга трыяса<br />(240 млн лет назад)
|Сярэдзіна верхняга трыяса<br />(220 млн лет назад)
|Мяжа трыяса і юры<br />(200 млн лет назад)
</gallery>
== Клімат ==
Пацяпленне клімату выклікае высыханне многіх унутраных мораў. У пакінутых морах расце ўзровень салёнасці. Адбываецца паслабленне кліматычнай занальнасці і згладжванне тэмпературных адрозненняў.
== Расліннасць ==
Выміранне насенных [[Папарацепадобныя|папарацей]]. У наземнай расліннасці пачалі пераважаць [[голанасенныя]], [[цыкадавыя]], [[гінкго]] і [[хвойныя]].
== Жывёльны свет ==
[[Выява:Sclerothorax DB2.jpg|thumb|справа|Склератаракс — раннетрыясавы лабірінтадонт]]
З’яўляюцца новыя групы малюскаў (слімакі, вустрыцы). Найбуйнейшымі драпежнікамі становяцца водныя.
У гэты ж час, адбываецца значнае падзенне разнастайнасці пазваночных.
На сушы развіваюцца рэптыліі. З’яўляюцца першыя цеплакроўныя — яйцакладныя [[млекакормячыя]], а таксама прамыя продкі [[Птушкі|птушак]] (протаавіс). У трыясе шырокае распаўсюджванне атрымліваюць цекадонты — сухапутныя [[Рэптылія|рэптыліі]], які хутка рухалісь, продкі [[Дыназаўры|дыназаўраў]].
=== Насякомыя ===
У трыясе ў розных групах насякомых асноўныя змены адбываюцца ў розны час.
[[Выява:Mastodonsaurus DB.jpg|thumb|справа|[[Мастаданзаўр]]— гіганцкі сярэднетрыясавы лабірінтадонт]]
[[Сеткакрылыя]] на працягу ўсяго перыяду павялічвалі відавую разнастайнасць.
У раннім трыясе не было наземных [[Жукі|жукоў]], хоць у пермі яны былі шырока распаўсюджаныя.
У сярэднім трыясе расквітаюць паўцвердакрылыя, цвёрдакрылыя (як мяркуецца, большасць — водныя формы), [[стракозы]] і [[аўсянік]]і.
У познім трыясе з’яўляецца адзін з апошніх вялікіх атрадаў насякомых — [[двухкрылыя]], а таксама [[перапончатакрылыя]](адзінае сямейства [[Xyelidae]], многія віды якога выміраюць у ранні ці сярэдні [[юрскі перыяд]]). Найбольш распаўсюджанымі становяцца мезазойскія сямействы [[Panorpidae]], [[Orthophlebiinae]]. Разам з імі яшчэ даволі шматлікія былі [[Permochoristidae]], якія вымерлі да нашага цела.
Дакладна вядома, што ў канцы трыяса існавалі прамакрылыя; у самцоў некаторых відаў меўся гукавы апарат на пярэдніх крылах для прыцягнення самак. У канцы трыяс вымерла адно з васьмі сямействаў [[Стракозы|стракоз]].
На мяжы трыяса і [[Юрскі перыяд|юры]], сінхронна з вялікім марскім выміраннем, адбываецца і падзенне разнастайнасці насякомых, хоць асноўныя змены іх складу адбыліся раней, яшчэ ў познім трыясе.
== Заўвагі ==
{{заўвагі|refs=
<ref name=ISC_2013>[http://www.stratigraphy.org/ICSchart/ChronostratChart2013-01.pdf ''Международная стратиграфическая шкала'' (версия за январь 2013)] на сайте Международной комиссии по стратиграфии</ref>}}
== Літаратура ==
* Иорданский Н. Н. Развитие жизни на земле. — М.: Просвещение, 1981.
* Короновский Н. В., Хаин В. Е., Ясаманов Н. А. Историческая геология : Учебник. — М.: Академия, 2006.
* Ушаков С. А., Ясаманов Н. А. Дрейф материков и климаты Земли. — М.: Мысль, 1984.
* Ясаманов Н. А. Древние климаты Земли. — Л.: Гидрометеоиздат, 1985.
* Ясаманов Н. А. Популярная палеогеография. — М.: Мысль, 1985.
* Монин А. С. Популярная история Земли. — 2-е изд. — М.: Наука, 1980. — 224 с.
* Пономаренко, А. Г. и Сукачева, И. Д. 2001. Насекомые конца триаса-начала юры.
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Геалагічныя перыяды]]
[[Катэгорыя:Трыясавы перыяд]]
5dfhu89ip9x6k6f657y2tmztgxebxbt
Шаблон:Арміі Германіі
10
168842
4191690
3183638
2022-08-22T09:08:39Z
Artsiom91
31770
афармленне
wikitext
text/x-wiki
{{Navbox with columns
|name = Арміі Германіі
|title = Арміі [[Германія|Германіі]] з [[Аб’яднанне Германіі (1871)|1871]] года
|cols = 5
|colstyle = text-align:center;
|fullwidth = 1
|col1 = [[Выява:Cross-Pattee-Heraldry.svg|40px]]<br>[[Германская імперская армія|Рэйхсхеер]]<br><small>Імперская армія</small><br/>1871—1919
|col2 = [[Выява:Flag of Weimar Republic (war).svg|border|66px]]<br>[[Рэйхсвер]]<br><small>Імперская абарона</small><br/>1919—1935
|col3 = [[Выява:Balkenkreuz.svg|40px]]<br>[[Вермахт]]<br><small>Узброеныя сілы</small><br/>1935—1945
|col4 = [[Выява:Coat of arms of NVA (East Germany).svg|41px]]<br>[[Нацыянальная народная армія|Нацыянале Фольксармее]]<br><small>Нацыянальная народная армія</small><br/>1956—1990
|col5 = [[Выява:Bundeswehr_Kreuz.svg|40px]]<br>[[Бундэсвер]]<br><small>Федэратыўная абарона</small><br/>з 1955
}}<noinclude>
[[Катэгорыя:Навігацыйныя шаблоны:Германія]]
[[Катэгорыя:Навігацыйныя шаблоны:Ваенная справа]]
</noinclude>
a3keiqpcvsgohun5opkqeuylalwbx3g
Мовы Беларусі
0
170365
4191303
4019196
2022-08-21T16:49:35Z
Burzuchius
31505
wikitext
text/x-wiki
'''На Беларусі''' ў гутарковым ці афіцыйным ужытку існавалі некалькі '''моў'''.
У старажытнарускіх княствах для стварэння заканадаўчых ды [[летапіс]]ных тэкстаў выкарыстоўвалася ''[[Старажытнаруская мова|агульная мова ўсходніх славянаў]] (старажытнаруская)''. Пасля [[Хрысціянізацыя|хрысціянізацыі]] беларускіх земляў у 10 стагоддзі, як мова абрадаў, выкарыстоўваецца ''[[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянская]]'', распрацаваная [[Кірыл і Мяфодзій|Кірылам і Мяфодзіем]].
З 14 па 18 стагоддзі [[Вялікае княства Літоўскае|ў Вялікім Княстве Літоўскім]] ўжывалася пісьмовая ''[[старабеларуская мова]]'', на якой адбіліся некаторыя рысы народных гаворак.
Гэтай мовай напісаныя тры [[статуты ВКЛ]] (1529, 1566, 1588 гадоў), [[Беларуска-літоўскія летапісы|летапісы]], дзённікі. З'яўляецца беларускі варыянт царкоўнаславянскае мовы, упершыню выкарыстаны ў выданнях [[Францыск Скарына|Францыска Скарыны]]; разам з тым яе роля на беларускіх землях часова зменшваецца.
{| class="toccolours" style="float: right; margin-left: 1em; margin-right: 1em; font-size: 85%; background:#c6dbf7; color:black; width:23em; max-width: 25%;" cellspacing="5"
| style="text-align: left;" |
''Польска квітнет лаціною,''<br />
''Літва квітнет русчызною.''<br />
''Без той в Польшчэ не прэбудзеш,''<br />
''Без сей в Літве блазнам будзеш…''<br />
Ян Казімір Пашкевіч.
1621.
|-
|}
З 16 стагоддзя, калі адбылося [[Люблінская унія, 1569|з'яднанне ВКЛ з Польскім Каралеўствам]] ў канфедэратыўную [[Рэч Паспалітая|Рэч Паспалітую]], набірае моцу [[паланізацыя]] [[Шляхта|вышэйшых станаў грамадства]] праз каталіцкую царкву. ''[[Польская мова]]'' выцясняе старабеларускую з дзяржаўнага ўжытку, кнігадруку. У 1697 годзе было загадана пісаць афіцыйныя дакументы ў ВКЛ толькі па-польску. Аднак гэтая пастанова тычылася пераважна канцылярыі ВКЛ і судоў: некаторыя акты мескіх магістратаў, цэхаў працягвалі выходзіць па-беларуску. [[Гісторыя беларускай мовы|Беларуская мова]] выкарыстоўваліся для навучання толькі [[Берасцейская унія|вуніяцкім]] ордэнам [[Базыльяне|базыльянаў]].
Пасля ўваходу беларускіх земляў у 1772-95 гадах у склад [[Расійская імперыя|Расійскае Імперыі]]. Паланізацыя саступае месца [[Русіфікацыя|русіфікацыі]] сялянаў і дамінаванню ''[[Руская мова|рускай мовы]]''. Носьбітамі беларускіх гаворак засталіся сяляне і мясцовая дробная шляхта. У гэты час існуюць польска-беларускае, руска-беларускае [[двухмоўе]]; значная частка насельніцтва [[Беларусь|Беларусі]] — [[яўрэі]] — карысталіся мовай ''[[ідыш]]''.
У 19 стагоддзі ''[[Беларуская мова|новая беларуская мова]]'', заснаваная збольшага [[Дыялекты беларускай мовы|на народных гаворках]] знаходзіць дарогу ў літаратуру. Выбітнейшымі ўзорамі [[Беларуская літаратура|беларускай літаратуры]] першай паловы стагоддзя з'яўляецца творчасць [[Ян Чачот|Яна Чачота]], другой — [[Францішак Багушэвіч|Францішка Багушэвіча]].
У 1906 годзе былі заснаваныя кнігавыдавецкая суполка «[[Загляне сонцэ і ў нашэ ваконцэ]]» і газета «[[Наша ніва (1906)|Наша Ніва]]», якія згуртавалі вакол сябе дзеячоў беларускай культуры, стаўшы рухавіком [[Беларускае нацыянальнае адраджэнне|Беларускага Адраджэння]]. Дзякуючы ім адбываліся папулярызацыя і выпрацоўка літаратурных нормаў беларускай мовы.
Згодна з [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]], прынятай у 1918 годзе Першым Усебеларускім з'ездам ''«…У рубяжох Беларускай Народнай Рэспублікі ўсе народы маюць права на нацыянальна-пэрсанальную аўтаномію; абвяшчаецца роўнае права ўсіх моваў народаў Беларусі.»''
У [[БССР]], створанай у 1920 годзе афіцыйнымі мовамі з'яўляліся [[Беларуская мова|беларуская]], [[Руская мова|руская]], [[Польская мова|польская]], [[ідыш]]. Пасля [[Вялікая Айчынная вайна|вайны]] гэты статус захавалі толькі дзве першыя, прычым назіралася звужэнне ўжытку беларускай мовы на карысць рускай.
26 студзеня 1990 года [[Вярхоўны Савет БССР]] прыняў Закон «Аб мовах», згодна з якім беларускай мове надаваўся статус дзяржаўнай, а руская ўжывалася, [[Лінгва франка|як мова міжнацыянальных зносін]].
Па выніках [[Рэферэндум у Беларусі, 1995|рэферэндума 1995 года]] рускай мове нададзены аднолькавы статус з беларускай.
''Суадносіны моў на Беларусі ў 1999, 2009 і 2019 гадах:''
{| class="wikitable"
|-
! !! беларуская !! руская !! іншыя
|-
| 1999 (родная) || 73,7 % || 21,9 % || 4,4 %
|-
| 1999 (хатняя) || 36,7 % || 62,8 % || 0,5 %
|-
| 2009 (родная) || 53,2 % || 41,5 % || 5,3 %
|-
| 2009 (хатняя) || 23,4 % || 70,2 % || 6,4 %
|-
| 2019 (родная) || 54,1 % || 42,3 % || 3,6 %
|-
| 2019 (хатняя) || 26,0 % || 71,4 % || 2,6 %
|}
== Крыніцы ==
* ''Г. Пашков и др.'' Республика Беларусь: энциклопедия в 6 т. Т. 1 — Минск, БелЭн\2005
* [http://mowaznaustwa.ru/2011/10/31/s-stankevich-rusifikacyya-belaruskaj-movy-%D1%9E-bssr-i-supraci%D1%9E-rusifikacyjnamu-pracesu/ ''С. Станкевіч'' РУСІФІКАЦЫЯ БЕЛАРУСКАЕ МОВЫ Ў БССР І СУПРАЦІЎ РУСІФІКАЦЫЙНАМУ ПРАЦЭСУ]
* [[Рэферэндум у Беларусі, 1995|Тэкст закона аб мовах у рэдакцыі 1990 года]]
* [http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=71687&idate=2010-12-30/ Бітва за роднае слова. Публікацыя ў газеце «Звязда» у 3 частках, прысвечаная стану беларускай мовы]{{Недаступная спасылка}}
* [https://web.archive.org/web/20101030210223/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/5.11-0.pdf/ Мовы насельніцтва Беларусі паводле перапісу 2009]
{{Беларусь у тэмах}}
[[Катэгорыя:Мовы Беларусі| ]]
97v4ldchctzrwvlbf6t1s60yezhlcgc
Павел Пятровіч Буцько
0
171763
4191514
4183174
2022-08-21T19:47:03Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Дзяржаўны дзеяч
| беларускае імя = Павел Пятровіч Буцько
| арыгінальнае імя =
| партрэт =
| шырыня партрэта =
| подпіс =
| герб =
| подпіс герба =
| тытул =
| парадак =
| парадак-жан =
| пад імем =
| сцяг =
| перыядпачатак =
| перыядканец =
| перыяд праўлення =
| папярэднік =
| пераемнік =
| каранацыя =
| адрачэнне =
| наследнік =
| суправіцель1 =
| суправіцель1перыядпачатак =
| суправіцель1перыядканец =
| рэгент1 =
| рэгент1перыядпачатак =
| рэгент1перыядканец =
| прэм'ер =
| віцэ-прэзідэнт =
| прэзідэнт =
| манарх =
| губернатар =
| віцэ-губернатар =
| каментар =
| дата нараджэння =
| месца нараджэння =
| дата смерці =
| месца смерці =
| пахаваны =
| дынастыя =
| бацька =
| маці =
| муж =
| жонка =
| у шлюбе =
| дзеці =
| гады службы =
| прыналежнасць =
| род войскаў =
| званне = капітан
| камандаваў = брыгадай
| бітвы = [[Грамадзянская вайна ў Іспаніі]]
| навуковая сфера =
| месца працы =
| вядомы як =
| партыя =
| дзейнасць =
| прафесія =
| адукацыя =
| вучоная ступень =
| манаграма =
| рэлігія =
| узнагароды =
| аўтограф =
| Commons =
}}
{{Цёзкі2|Буцько}}
'''Павел Пятровіч Буцько''' ({{ДН|14|2|1901}}, в. [[Аграгарадок Калядзічы|Калядзічы]], [[Пружанскі раён]] — ?) — дзеяч рэвалюцыйнага руху ў [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]], рэвалюцыянер-інтэрнацыяналіст<ref name="БС">{{кніга
|аўтар =
|частка = Бутько Павел Петрович
|загаловак = Биографический справочник
|арыгінал =
|спасылка =
|адказны =
|выданне =
|месца = Мн.
|выдавецтва = «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки
|год = 1982
|том = 5
|старонкі = 93
|старонак = 737
|серыя =
|isbn =
|тыраж =
}}</ref>.
== Біяграфія ==
Член КПЗБ з 1924 года. Адзін са стваральнікаў арганізацый [[Камуністычная партыя Заходняй Беларусі|КПЗБ]] і [[КСМЗБ]] у [[Палескае ваяводства|Палескім ваяводстве]]. У 1925—1927 гадах за рэвалюцыйную дзейнасць заключаны ў турму. У 1927 годзе уцёк за мяжу, на падпольнай рабоце ў [[Камуністычная партыя Кубы|Кампартыі Кубы]]<ref name="БС"/>.
Удзельнік [[Грамадзянская вайна ў Іспаніі|нацыянальна-рэвалюцыйнай вайны ў Іспаніі]], капітан у інтэрнацыянальнай брыгадзе (1937-38). Вярнуўшыся на [[Куба|Кубу]], працаваў у апараце ЦК Кампартыі. З 1949 года на радзіме<ref name="БС"/>.
{{зноскі}}
{{DEFAULTSORT:Буцько Павел Пятровіч}}
[[Катэгорыя:Рэвалюцыянеры Беларусі]]
[[Катэгорыя:Байцы інтэрбрыгад]]
[[Катэгорыя:Члены Камуністычнай партыі Кубы]]
53x9bj1jdzquipc1j3e45bf70uubsmr
Ваенны ардынарыят Аргенціны
0
175173
4191573
4008551
2022-08-21T21:22:41Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
{{Каталіцкая дыяцэзія
| беларуская назва = Ваенны ардынарыят Аргенціны
| арыгінальная назва = Obispado Castrense de Argentina
| абрад = лацінскі
| выява =
| подпіс =
| галоўны горад = [[Буэнас-Айрэс]]
| краіна = {{Сцягафікацыя|Аргенціна}}
| дата заснавання = [[8 ліпеня]] [[1957]] года<ref name=autogenerated1>[http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/apost_constitutions/documents/hf_jp-ii_apc_19860421_spirituali-militum-curae_lt.html Spirituali militum curae]. ''The Holy See: Apostolic Constitutions''. {{ref-la}}</ref>
| дата скасавання =
| кафедральны сабор = Сабор Стэла Марыс
| мітраполія = непасрэднае падначаленне [[Святы Прастол|Святому Прастолу]]
| дыяцэзіі-суфраганты =
| прыходаў =
| іерарх =вакантна з [[2007]] года
| плошча дыяцэзіі =
| насельніцтва дыяцэзіі =
| колькасць каталікоў =
| доля каталікоў =
| сайт =[http://www.ordinariato.mil.ar www.ordinariato.mil.ar]
}}
'''Ваенны ардынарыят Аргенціны''' ({{lang-es|Obispado Castrense de Argentina}}) — [[ваенны ардынарыят]] [[Рымска-Каталіцкая Царква|Рымска-Каталіцкай Царквы]], які дзейнічае ў [[Аргенціна|Аргенціне]]. Ваенны ардынарыят Аргенціны, падпарадкоўваючыся непасрэдна [[Святы Прастол|Святому Прастолу]], забяспечвае пастырскае акармленне ваеннаслужачых [[Узброеныя сілы Аргенціны|Аргенцінскай арміі]], [[Нацыянальная жандармерыя, Аргенціна|Нацыянальнай жандармерыі]] і [[Берагавая ахова (Аргенціна)|Берагавой аховы]] і іх сем’яў. [[Кафедра (хрысціянства)|Кафедральным]] [[Сабор (храм)|саборам]] ваеннага ардынарыята Аргенціны з’яўляецца [[Сабор Стэла Марыс]] у Буэнас-Айрэсе.
== Гісторыя ==
[[8 ліпеня]] [[1957]] года быў створаны ваенны вікарыят для ваеннаслужачых [[Узброеныя сілы Аргенціны|аргенцінскай арміі]]. [[21 красавіка]] [[1986]] года Рымскі Папа [[Ян Павел II]] выдаў [[була|булу]] ''Spirituali militum curae'', якой пераўтварыў вікарыят у ваенны ардынарыят Аргенціны<ref name=autogenerated1 />.
== Ардынарыі ваеннага ардынарыята ==
=== Ваенныя вікарыі ===
* [[Фермін Эміліа Лафітэ]] (1957—1959)
* [[Антоніа Каджыяна]] (14.12.1959 — 7.07.1975)
* [[Адольфа Серванда Тартола]] (7.07.1975 — 30.03.1982)
* [[Хасэ Мігель Медзіна]] (30.03.1982 — 21.07.1986)
=== Ваенныя ардынарыі ===
* [[Хасэ Мігель Медзіна]] (21.07.1986 — памёр 7.03.1990)
* [[Нарберта Эўхеніа Канрада Марціна]] (8.11.1990 — памёр 28.08.2001)
* [[Антоніа Хуан Басеота]] (8.11.2002 — 15.05.2007)
* З мая 2007 года месца ваеннага ардынарыя вакантна.
== Гл. таксама ==
* [[Антоніа Каджыяна]]
* [[Альберта Занчэта]]
* [[Крысціян фон Верніч]]
{{зноскі}}
== Крыніца ==
* [[Annuario Pontificio]], Ватыкан, 2007
== Спасылкі ==
* [http://www.ordinariato.mil.ar/main.asp Афіцыйны сайт] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20100114165048/http://www.ordinariato.mil.ar/main.asp |date=14 студзеня 2010 }} {{ref-es}}
* [http://www.catholic-hierarchy.org/diocese/dmlar.html Інфармацыя] {{ref-en}}
* [http://www.gcatholic.com/dioceses/diocese/arge2.htm Obispado Castrense de la Argentina] {{ref-en}}
{{Ваенныя ардынарыяты}}
[[Катэгорыя:Ваенныя ардынарыяты|Аргенціна]]
[[Катэгорыя:Узброеныя сілы Аргенціны]]
[[Катэгорыя:Рымска-каталіцкія дыяцэзіі Аргенціны]]
j4d1irvb1pyvmksom4bmog6osxbbogc
Шаблон:Апошнія навіны
10
175189
4191622
4188816
2022-08-22T05:51:15Z
JerzyKundrat
174
у архіў
wikitext
text/x-wiki
<noinclude>{{Дакументацыя}}[[Катэгорыя:Шаблоны:Падзеі]][[Катэгорыя:Шаблоны:Галоўная старонка]]</noinclude>
<!-- Актуальныя тэмы -->
<!--Падзяляйце элементы спіса маркерам "|" -->
{{Актуальныя тэмы|[[Уварванне Расіі ва Украіну (2022)|Уварванне Расіі ва Украіну]]}}
<!-- Актуальныя падзеі -->
<!--[[Файл:Nancy Pelosi at Taipei Songshan Airport.jpg|right|150px|Дэлегацыя ЗША на Тайвані, 2 жніўня]]-->
* Узгаранне на ваенным складзе ў '''[[Джанкойскі раён|Джанкойскім раёне]]''' ў [[Крым]]е, нанесены ўрон грамадзянскім аб’ектам. <small>''(16 жніўня)''</small>
* На пісьменніка '''[[Салман Рушдзі|Салмана Рушдзі]]''' здзейснены напад у [[ЗША]], ён атрымаў раненні. <small>''(12 жніўня)''</small>
* У [[Цэтынэ]] ([[Чарнагорыя]]) здарылася '''[[Масавае забойства ў Цэтынэ (2022)|масавае забойства]]''', найбуйнейшае ў гісторыі краіны. <small>''(12 жніўня)''</small>
l3hhqhgtsqlvk5g5wu0sajq7740k1jp
Якаў Дзмітрыевіч Васюцін
0
178773
4191301
4085651
2022-08-21T16:47:09Z
Kiryienka
26582
дададзена [[Катэгорыя:Камандзіры партызанскіх злучэнняў, брыгад і атрадаў у гады Вялікай Айчыннай вайны]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{Цёзкі|Васюцін}}
{{Ваенны дзеяч
|поўнае імя = Якаў Дзмітрыевіч Васюцін
|арыгінал імя =
|дата нараджэння =
|месца нараджэння =
|дата смерці =
|месца смерці =
|партрэт =
|подпіс =
|мянушка =
|псеўданім =
|прыналежнасць =
|гады службы =
|званне =
|род войскаў = партызаны
|камандаваў = партызанскай брыгадай
|частка =
|бітвы = [[Вялікая Айчынная вайна]]
|узнагароды =
|Commons =
|Rodovid =
|сувязі =
|у адстаўцы =
|роспіс =
}}
'''Якаў Дзмітрыевіч Васюцін''' ({{ДН|25|4|1912}}, с. [[Сяло Камараўцава|Камараўцава]], {{МН|Чарнянскі раён|у Чарнянскім раёне|}}, [[Белгародская вобласць]] — {{ДС|19|4|1980}}) — адзін з кіраўнікоў партызанскага руху на тэрыторыі [[Баранавіцкая вобласць|Баранавіцкай вобласці]] ў гады Вялікай Айчыннай вайны<ref name="БС">{{кніга
|аўтар =
|частка = Васютин Яков Дмитриевич
|загаловак = Биографический справочник
|арыгінал =
|спасылка =
|адказны =
|выданне =
|месца = Мн.
|выдавецтва = «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки
|год = 1982
|том = 5
|старонкі = 105
|старонак = 737
|серыя =
|isbn =
|тыраж =
}}</ref>.
== Біяграфія ==
Скончыў Курскую вышэйшую камуністычную школу ў 1937 годзе. З 1938 года на камсамольскай рабоце. У чэрвені 1941 года на [[Заходні фронт (Вялікая Айчынная вайна) |Заходнім фронце]]. У партызанах з сакавіка 1942 года: камандзір групы, атрада, у студзені — ліпені 1944 — партызанскай брыгады «[[За Савецкую Беларусь]]». У 1944—1961 гадах на партыйнай, адміністрацыйна-гаспадарчай і гаспадарчай рабоце<ref name="БС"/>.
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Васюцін Якаў Дзмітрыевіч}}
[[Катэгорыя:Партызаны Вялікай Айчыннай вайны]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Белгародскай вобласці]]
[[Катэгорыя:Камандзіры партызанскіх злучэнняў, брыгад і атрадаў у гады Вялікай Айчыннай вайны]]
58lx2l9ki2l3wpe6z73pln6l3e5h968
4191302
4191301
2022-08-21T16:48:18Z
Kiryienka
26582
/* Біяграфія */
wikitext
text/x-wiki
{{Цёзкі|Васюцін}}
{{Ваенны дзеяч
|поўнае імя = Якаў Дзмітрыевіч Васюцін
|арыгінал імя =
|дата нараджэння =
|месца нараджэння =
|дата смерці =
|месца смерці =
|партрэт =
|подпіс =
|мянушка =
|псеўданім =
|прыналежнасць =
|гады службы =
|званне =
|род войскаў = партызаны
|камандаваў = партызанскай брыгадай
|частка =
|бітвы = [[Вялікая Айчынная вайна]]
|узнагароды =
|Commons =
|Rodovid =
|сувязі =
|у адстаўцы =
|роспіс =
}}
'''Якаў Дзмітрыевіч Васюцін''' ({{ДН|25|4|1912}}, с. [[Сяло Камараўцава|Камараўцава]], {{МН|Чарнянскі раён|у Чарнянскім раёне|}}, [[Белгародская вобласць]] — {{ДС|19|4|1980}}) — адзін з кіраўнікоў партызанскага руху на тэрыторыі [[Баранавіцкая вобласць|Баранавіцкай вобласці]] ў гады Вялікай Айчыннай вайны<ref name="БС">{{кніга
|аўтар =
|частка = Васютин Яков Дмитриевич
|загаловак = Биографический справочник
|арыгінал =
|спасылка =
|адказны =
|выданне =
|месца = Мн.
|выдавецтва = «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки
|год = 1982
|том = 5
|старонкі = 105
|старонак = 737
|серыя =
|isbn =
|тыраж =
}}</ref>.
== Біяграфія ==
Скончыў Курскую вышэйшую камуністычную школу ў 1937 годзе. З 1938 года на камсамольскай рабоце. У чэрвені 1941 года на [[Заходні фронт (Вялікая Айчынная вайна) |Заходнім фронце]]. У партызанах з сакавіка 1942 года: камандзір групы, атрада, у студзені — ліпені 1944 — партызанскай брыгады «[[Партызанская брыгада «За Савецкую Беларусь» (Я. Дз. Васюцін)|За Савецкую Беларусь]]». У 1944—1961 гадах на партыйнай, адміністрацыйна-гаспадарчай і гаспадарчай рабоце<ref name="БС"/>.
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Васюцін Якаў Дзмітрыевіч}}
[[Катэгорыя:Партызаны Вялікай Айчыннай вайны]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Белгародскай вобласці]]
[[Катэгорыя:Камандзіры партызанскіх злучэнняў, брыгад і атрадаў у гады Вялікай Айчыннай вайны]]
5deuutzyhbkhmhlggfimzyd4vtei2p6
ФК Дынама Брэст
0
180745
4191632
4172743
2022-08-22T06:25:28Z
Artsiom91
31770
/* Цяперашні склад */ удакладненне https://www.pressball.by/articles/football/belarus/113060
wikitext
text/x-wiki
{{Іншыя значэнні|Дынама}}
{{Футбольны клуб
|Назва = Дынама Брэст
|Лагатып = ФК Дынама Брэст.png
|ШырыняЛагатыпа = 185px
|ПоўнаяНазва = Установа спорта і турызма «Дзяржаўны футбольны клуб „Дынама-Брэст“»
|Мянушкі = «Брэсты», «Паўднёўцы», «Бела-блакітныя», «Берасцейцы»
|Лозунгі-поклічы = «Горад над [[Буг]]ам», [[Руская мова|рус.]] «Мы — Динамо, мы — решаем»
|Горад = [[Брэст]], [[Беларусь]]
|Заснаваны = [[1960]]
|Стадыён = [[Брэсцкі (спартыўны комплекс)|ДАСК «Брэсцкі»]]
|Умяшчальнасць = 10169
|Кіраўнік = [[Васіль Шчагрыковіч]]
|ПасадаКіраўніка = Ген. дырэктар
|Трэнер =
|Капітан = [[Эдгар Аляхновіч]]
|Чэмпіянат = [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|Вышэйшая ліга]]
|Сезон = [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2010|2021]]
|Месца = 6 месца
|Сайт = https://dynamo-brest.by/by/
|Юрыдычны адрас = г. [[Брэст]], вул.Высокая, 19
|pattern_la1 = _sallersetprice1wrb
|pattern_b1 = _sallersetprice1wrb
|pattern_ra1 = _sallersetprice1wrb
|pattern_sh1 =
|pattern_so1 = _bluetops
|leftarm1 = FFFFFF
|body1 = FFFFFF
|rightarm1 = FFFFFF
|shorts1 = 0000FF
|socks1 = FFFFFF
|pattern_la2 = _sallersetprice1rb
|pattern_b2 = _sallersetprice1rb
|pattern_ra2 = _sallersetprice1rb
|pattern_sh2 =
|pattern_so2 = _whitetop
|leftarm2 = 0000FF
|body2 = 0000FF
|rightarm2 = 0000FF
|shorts2 = FFFFFF
|socks2 = 0000FF
}}
'''«Дынама»''' — [[Беларусь|беларускі]] футбольны клуб з горада [[Брэст]]. Заснаваны ў [[1960]] годзе. Трывалы ўдзельнік усіх суверэнных чэмпіянатаў [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|Вышэйшай лігі чэмпіянату Беларусі]] з яе заснавання ў [[1992]] годзе. Чэмпіён Беларусі ([[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2019|2019]]), бронзавы прызёр ([[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 1992|1992]]), трохразовы ўладальнік Кубка Беларусі ([[Кубак Беларусі па футболе 2006/2007|2007]], [[Кубак Беларусі па футболе 2016/2017|2017]], [[Кубак Беларусі па футболе 2017/2018|2018]]), трохразовы ўладальнік Суперкубка Беларусі ([[Суперкубак Беларусі па футболе 2018|2018]], [[Суперкубак Беларусі па футболе 2019|2019]], [[Суперкубак Беларусі па футболе 2020|2020]]). Першы беларускі футбольны клуб, які двойчы раз запар перамагаў у Кубку Беларусі па футболе.
На працягу апошніх трох гадоў самы наведваемы клуб Беларусі, адзін з самых папулярных клубаў Беларусі<ref name="sb.by">{{cite web|title=Берасцейскае "Дынама" стала самай наведвальнай камандай ЧБ па футболе з лепшым вынікам за 17 гадоў|url=http://www.sb.by/s/articles/brestskoe-dinamo-stalo-samoy-poseshchaemoy-komandoy-chb-po-futbolu-s-luchshim-rezultatom-za-17-let.html|date=2019-12-03|deadurl=no}}{{Недаступная спасылка}}{{ref-ru}}</ref><ref name="by.tribuna.com">{{cite web|title= Берасцейскае "Дынама" ўвайшло ў топ - 3 самых наведвальных каманд за ўсю гісторыю чэмпіянатаў Беларусі|url=https://by.tribuna.com/football/1080891199.html|date=2019-12-04|deadurl=no}}{{ref-ru}}</ref>.
== Назвы клуба ==
* 1960—1972: «Спартак»
* 1973—1975: «Буг»
* 1976—2011: «Дынама»
* 2012: «Брэст»
* з 26 лістапада 2012 года: «Дынама-Брэст»<ref name=f.2012>[http://football.by/news/39709.html «Бресту» вярнулі назву «Дынама»]</ref>
== Эмблемы ==
<center><gallery widths=150 heights=150 caption="Гісторыя эмблем «Дынама-Брэст»">
Выява:FC Dinamo Brest.png|2013—2016
Выява:ФК Дынама Брэст.png|з 2017 года
</gallery></center>
== Гісторыя ==
Брэсцкі футбольны клуб быў заснаваны ў 1960 годзе пад імем «Спартак» і дэбютаваў у другім дывізіёне чэмпіянату СССР (клас «Б»). З часу свайго стварэння каманда некалькі разоў мяняла назву. Да 1972 года яна называлася «Спартак». З 1973 па 1975 — «Буг». А з 1976 — «Дынама» (акрамя сезона-2012, калі каманда называлася «Брэст»).
У саюзныя часы каманда вялікую частку часу выступала ў трэцім дывізіёне першынства СССР і з’яўлялася моцным серадняком. Брэсцкае «Дынама» ў савецкія гады мела цесныя сувязі з мінскім «Дынама» (паколькі абодва клубы былі звязаны са спартыўным таварыствам «Дынама») і часта прымала маладых гульцоў мінскай каманды на правах арэнды.
У 1992 годзе дынамаўцы дэбютавалі ў чэмпіянаце Беларусі і адразу ж апынуліся на п’едэстале, заваяваўшы бронзавыя медалі. Але потым Дынама Брэст у нацыянальным першынстве было серадняком. У апошнія гады з’яўляецца адным з флагманаў беларускага футболу: 3-кратны ўладальнік Кубка Беларусі (2007, 2017, 2018), 3-кратны ўладальнік Суперкубка Беларусі (2018, 2019, 2020), чэмпіён Беларусі (2019).
== У часы БССР/СССР ==
У СССР каманда чатыры сезоны выступала ў першай лізе (1960-62, да рэарганізацыі, і адзін сезон у 1969 годзе), увесь астатні час — у другой лізе (клас «А»), з рознымі камандамі заходніх рэспублік СССР і РСФСР.
=== 1960—1972: «Спартак» ===
Клуб у 1960 — у год заснавання — далучыўся да Савецкага класа В (ліга другога ўзроўню). Разам з ім яшчэ чатыры футбольных калектываў Беларусі былі ўключаныя ў першую зону класа «Б»:
[[Ураджай (футбольны клуб, Мінск)]] (цяпер не існуе), [[ФК Віцебск|Чырвоны сцяг (Віцебск)]], [[ФК Дняпро Магілёў|Хімік (Магілёў)]], [[ФК Гомель|Лакаматыў (Гомель)]].
Пасля сезона 1962 года клуб пераведзены на ранг ніжэй, у выніку рэарганізацыі лігі. Двойчы ў 1964 і 1967 гадах клуб быў блізкі да прасоўвання ў лігу вышэй, але абодва разы прайграў фінальны раўнд. З трэцяй спробы ў 1969 годзе трапіў ў другую па рангу лігу СССР, але ў наступным годзе зноў апусціўся на трэці ўзровень з-за рэарганізацыі лігі.
У 1969 годзе выступ брэсцкіх спартсменаў быў лепшым у іх гісторыі ў Кубку СССР. Яны атрымалі перамогі з аднолькавым лікам — 1: 0 — з Дынама (Батумі) і Будаўніком (Ашгабад) (цяпер — Капетдаг (Ашгабад)). Больш цяжкім быў матч у г. Фрунзе супраць «Алгі». Пасля асноўнага і дадатковага часу лік заставаўся нічыйным — 2:2. На наступны дзень каманды зноў выйшлі на поле. «Спартак» выйграў у гаспадароў поля — 2: 0.
У 1/16 фіналу кубка СССР Спартак (Брэст) прымаў ленінградскі «Зеніт». Матч адбыўся 22 траўня ў Берасці. На стадыёне прысутнічала 12 тысяч гледачоў — больш, чым змяшчалі трыбуны. Гэта рэкордная наведвальнасць брэсцкага стадыёна. Значна больш высокаму класу гасцей спартакаўцы супрацьпаставілі самаадданасць і азарт, але стрымлівалі атакі ленінградцаў толькі да 60-й хвіліны. Памылкі абаронцаў прывялі да двух галоў. Мяч у адказ Кандулінскага не выратаваў берасцейцаў. «Зеніт» адбіў штурм, зроблены спартакаўцамі на зыходзе сустрэчы, і выйшаў у 1/8 фіналу<ref>{{cite news|url=http://https://dynamo-brest.by/club/about|title=Гісторыя Дынама Брэст|date=06 мая 2021|publisher=Дынама Брэст|access-date=06 мая 2021|language=ru|accessdate=1 лютага 2022|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130711041720/http://https/|archivedate=11 ліпеня 2013|deadurl=yes}} {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130711041720/http://https/ |date=11 ліпеня 2013 }}</ref>.
У занальных матчах 4 зоны гулялі каманды, якія выступалі ў чэмпіянаце СССР 1969 года ў 4 падгрупе другой групы класа «А». Усяго было 4 зоны, у кожнай з якіх быў свой фінал і пераможца. Пераможца кожнай з зон выходзіў у 1/16 кубка СССР.
{| class="wikitable"
!Дата
!Стадыя
!Каманда 1
!Лік
!Каманда 2
|-
|23.03.1969||1/4 зоны 4||[[Дынама (футбольны клуб, Батумі)|Дынама (Батумі)]] ||0:1||'''Спартак (Брэст)'''
|-
|28.03.1969||1/2 зоны 4||[[Капетдаг (футбольны клуб)|Будаўнік (Ашгабад)]] ||0:1||'''Спартак (Брэст)'''
|-
|19.04.1969||фінал зоны 4||[[СКА-Шоро|Алга (Фрунзэ) (Бішкек)]] ||2:2 д.ч.||Спартак (Брэст)
|-
|20.04.1969||фінал зоны 4, перагулёўка||[[СКА-Шоро|Алга (Фрунзе)]] ||0:1||'''Спартак (Брэст)'''
|-
|22.05.1969||1/16||Спартак (Брэст) ||1:2||'''[[ФК Зеніт Санкт-Пецярбург|Зеніт (Ленінград)]]'''
|}
З 1970 года і да канца савецкай эпохі клуб выступаў у савецкай лізе трэцяга ўзроўню.
=== 1973—1975: «Буг» ===
Каманда была перададзена Брэсцкаму электрамеханічнаму заводу і атрымала назву «Буг». У 1973 годзе не пайшло на карысць і новаўвядзенне — пасляматчавыя пенальці. Дзевяць разоў каманда завяршала матчы ўнічыю, але ў шасці выпадках гульцы няўдала выконвалі серыі 11-метровых удараў.
=== 1976—1991: «Дынама» ===
Каманда з Брэста была перададзена спортаграмадству «Дынама» і стала базавай для [[ФК Дынама Мінск]]. Галоўнай задачай калектыву стала падрыхтоўка рэзерву для флагмана беларускага футбола. З Мінска прыехаў вядомы футбаліст, заслужаны майстар спорту [[Эдуард Малафееў]]. Ён правёў з камандай толькі падрыхтоўчы перыяд, але плён працы выявіліся ўжо падчас чэмпіянату краіны.
Дынамаўцы атрымалі шэраг перамог, у тым ліку самую буйную над «Магарэлі» (Чытаура) — 6:1 і доўгі час адставалі толькі на адзін бал ад лідара. Перамогі ў апошніх матчах першага круга вывелі «Дынама» на трэцяе месца. У другім крузе, выступаючы дома, берасцейцы гулялі яшчэ больш паспяхова: 3:0, 4:0, 4:1, 5:4. Але Дынама Брэст замацавала за сабой статус хатняй каманды — у дзевятнаццаці выязных матчах атрымала толькі чатыры перамогі, дома — шаснаццаць. Лёс першага месца вырашыўся за некалькі тураў да фінішу. «Гурыя» датэрмінова забяспечыла сабе перамогу ў занальным турніры. Берасцейцы ўпэўнена правялі апошнія гульні і выйшлі на другое месца, адстаўшы ад пераможцы толькі на два балы.
Футбаліст брэсцкага Дынама [[Васіль Курылаў]] на працягу трох месяцаў 1978 года забіў тры галы прамым ударам з вуглавога<ref name="pressball">[https://www.pressball.by/articles/author/sarychev/8916 Васіль Курылаў]</ref>.
У 1979 у чэмпіянаце была рэкордная для каманды серыя з 16 матчаў, у якіх берасцейцы не трывалі паразаў (пры 13 перамогах) з рознасцю мячоў 33-6. Да 35-га тура берасцейцы ўпэўнена займалі другое месца і, мабыць, былі гатовыя паспрачацца за першынство са cмаленскай «Іскрай». Але было разгромнае паражэнне ў Бранску (0:4), што пагоршылася выдаленнем берасцейца Н. Сыціка. У канцы чэмпіянату з «Дынама» зраўняўся іванаўскі «Тэкстыльшчык», які па выніку асабістых сустрэч абышоў берасцейцаў. У выніку: Дынама Брэст заняла трэцяе месца, прапусціўшы наперад «Іскру» са Смаленску і іванаўскі «Тэкстыльшчык». У 1979 годзе выдатна правёў сезон капітан каманды А. Леванькоў, самы трапны футбаліст берасцейцаў (20 галоў).
=== Таварыскі матч з Алімпійскай зборнай СССР-88 ===
Дагэтуль застаецца загадкай, чаму напярэдадні Алімпіяды-88, зборная СССР вырашыла згуляць з серадніком трэцяга дывізіёна СССР — Дынама Брэст. 7 мая 1988 адбыўся матч паміж алімпійскай зборнай СССР і Дынама Брэст.
Зборная СССР, якая накіроўвалася на Алімпіяду-88 як фаварыт турніру, не спрабавала гуляць у поўную сілу, атрымліваючы пры гэтым траўмы. Тым не менш, небяспечныя моманты ўзнікалі каля брамы Дынама пастаянна. Але калі толькі мяч з брэсцкімі гульцамі перасякаў палову поля і пачыналася атака на браму зборнай СССР, роў стадыёна чуў нават суседні горад з Брэстам -польскі Тэрэспаль. Першы тайм скончыўся нечакана — 0:0. Другі тайм быў больш вострым, атакі футбалістаў станавіліся ўсё больш напорысцей. І ў сярэдзіне другога тайма пасля вытанчанай падачы, футбаліст брэсцкага «Дынама» Генадзь Кудзей забівае гол Дзмітрыю Харыну, у браму зборнай СССР! 1:0. Тое, што адбывалася на стадыёне, немагчыма было перадаць словамі! Увесь стадыён проста падскочыў са сваіх месцаў! Людзі, якія нават не ведалі адзін аднаго абдымаліся, радасьць заўзятараў было такім шчырым і гучным, што акрамя захопленых крыкаў не было чуваць нічога. Прычым пляскалі нават тыя, хто быў на дрэвах. Пасля фінальнага свістка лік на табло так і застаўся нязменным. Брэст перамог!
Праз чатыры месяцы, на Алімпіядзе ў Сеуле, у фінальным матчы супраць зборнай Бразіліі, зборная СССР узяла золата Алімпіяды, выйграўшы пры гэтым 2:1.<ref>[https://www.pressball.by/articles/others/digest/106009]</ref>
== У часы Рэспублікі Беларусь ==
=== Расклад перад першым чэмпіянатам Рэспублікі Беларусь па футболе ===
Перад стартам новага самастойнага чэмпіянату Беларусі, ён ужо адставаў па ўсіх параметрах ад чэмпіянатаў Украіны і Расіі, і выглядаў у параўнанні з імі не вельмі канкурэнтаздольным. У апошнім чэмпіянаце СССР (Вышэйшая ліга) было 6 клубаў з Украіны: [[ФК Чарнаморац Адэса]], [[ФК Дынама Кіеў]], [[ФК Дняпро Дніпро|Дніпро]], [[ФК Шахцёр Данецк]], [[Металург (Запарожжа)]], [[Металіст (Харкаў)]], 6 клубаў з Расіі: [[ФК ЦСКА Масква]], [[ФК Спартак Масква]], [[ФК Тарпеда Масква]], [[ФК Дынама Масква]], [[ФК Аланія|Спартак (Уладзікаўказ)]], [[ФК Лакаматыў Масква]]. З гэтых клубаў маглі быць сфармаваныя канкурэнтныя чэмпіянаты.
З беларускіх клубаў у савецкі час толькі [[ФК Дынама Мінск]] гуляў у Вышэйшай лізе чэмпіянату СССР. Наступнымі пасля мінскіх дынамаўцаў былі клубы з трэцяй па значнасці лігі СССР, якая дарэчы была падзелена на 8 зон. Беларускія клубы і ў сваёй зоне 5 трэцяй лігі былі «сярэднімі камандамі». У апошні раз у другой па значнасці лізе СССР [[ФК Дняпро Магілёў]] удзельнічаў у 1983 годзе. Дынама (Мінск) з першых каманд СССР узору 1982—1987 гг. да канца распаду СССР была «сярэдняй» камандай. Дынама Брэст пачынаючы з 1976 года выкарыстоўваўся як рэзерв для Дынама Мінск, часта падчас чэмпіянату з Дынама Брэст адклікаліся лепшыя футбалісты ў Дынама Мінск, што ўплывала на згулянасць і выніковае месца берасцейцаў.
Дынама Мінск напярэдадні першага суверэннай чэмпіянату Рэспублікі Беларусь 1992 года выглядала відавочным лідарам. Да каманды з вышэйшай лігі СССР, якая толькі ўчора змагалася з [[ФК Дынама Кіеў]], [[ФК Спартак Масква]], дадаліся сераднякі і аўтсайдэры буфернай зоны трэцяй па значнасці лігі чэмпіянату СССР: [[ФК Дняпро Магілёў]], ФК Дынама Брэст, [[ФК Нёман Гродна|Хімік (Гродна)]], [[ФК Віцебск|КІМ (Віцебск)]], каманда з рэспубліканскай зоны чацвёртай па значнасці лігі чэмпіянату СССР: [[ФК Гомель|Гомсельмаш]], і каманды чэмпіянату БССР (у сістэме ліг савецкага футбола меў статус спаборніцтва калектываў фізічнай культуры).
Фарміраванне першага беларускага чэмпіяната па футболе 1992:
{| class="wikitable"
!Парадак
!Каманда
!Папярэдні турнір
!Месца ў папярэднім турніры
!Ранг дывізіёна
|-
|1||[[ФК Дынама Мінск]]||Вышэйшая ліга чэмпіяната СССР па футболе||8 з 16||1
|-
|2||[[ФК Дняпро Магілёў]]||Чэмпіянат СССР па футболе (другая ліга, захад)||12 з 22||3
|-
|3||ФК Дынама Брэст||Чэмпіянат СССР па футболе (другая ліга, захад)||16 з 22||3
|-
|4||[[ФК Віцебск|КІМ Віцебск]]||Чэмпіянат СССР па футболе (другая ліга, захад)||20 з 22||3
|-
|5||[[ФК Нёман Гродна|Хімік Гродна]]||Чэмпіянат СССР па футболе (другая ліга, захад)||22 з 22||3
|-
|6||[[ФК Гомель|Гомсельмаш]]||Чэмпіянат СССР па футболе (другая ніжэйшая ліга, 6 зона)||16 з 22||4
|-
|7||[[ФК Маладзечна|Металург Маладзечна]]||Чэмпіянат БССР па футболе||1 з 16||5
|-
|8||[[ФК Тарпеда Магілёў]]||Чэмпіянат БССР па футболе||2 з 16||5
|-
|9||[[ФК Лакаматыў Віцебск|СКБ Віцебск]]||Чэмпіянат БССР па футболе||3 з 16||5
|-
|10||[[ФК Тарпеда Мінск]]||Чэмпіянат БССР па футболе||4 з 16||5
|-
|11||[[ФК Шахцёр Салігорск]]||Чэмпіянат БССР па футболе||5 з 16||5
|-
|12||[[ФК Старыя Дарогі|Будаўнік (Старыя Дарогі)]]||Чэмпіянат БССР па футболе||6 з 16||5
|-
|13||[[ФК Бабруйск|Трактар (Бабруйск)]]||Чэмпіянат БССР па футболе||9 з 16||5
|-
|14||[[ФК Тарпеда-БелАЗ|БелАЗ (Жодзіна)]]||Чэмпіянат БССР па футболе||10 з 16||5
|-
|15||[[ФК Ліда|Абутнік (Ліда)]]||Чэмпіянат БССР па футболе||11 з 16||5
|-
|16||[[ФК Рэчыца-2014|Ведрыч]]||не ўдзельнічала ў вышэйназваных лігах||-||-
|}
=== 1992—2011: «Дынама» (Бронзавыя медалі, матч з «Нёман», першы Кубак) ===
У 1992 годзе дынамаўцы дэбютавалі ў чэмпіянаце Беларусі. І адразу ж апынуліся на п’едэстале, заваяваўшы бронзавыя медалі.<ref name= "автоссылка1" >[https://dynamo-brest.by/club/about]</ref>
У 18-м туры 25 жніўня 1996 года ў складзе «Дынама» ў хатнім паядынку супраць «[[ФК Маладзечна]]» (1:1) дэбютаваў (выйшаў на замену замест абаронцы Вольскага, на 86-й хвіліне сустрэчы) [[Раман Васілюк]] (ва ўзросце 17 гадоў 276 дзён). Пасля чаго [[Раман Васілюк]] стаў сталым лепшым бамбардзірам каманды ў гісторыі, і 1999 годзе за вялікія тады грошы для беларускага чэмпіяната — 300 тыс. даляраў ЗША — перайшоў у [[ФК Славія Мазыр]].
У 2002 годзе, з тура 18-га каманду трывала прымацавала да 10-й пазіцыі і яна ў сілу турнірнай сітуацыі ніякім чынам не магла змяніць свайго статусу. Затое берасцейцы паўдзельнічалі ў размеркаванні «залатых» узнагарод. Гродзенскаму «[[ФК Нёман Гродна|Нёману]]», каб стаць чэмпіёнам і пазбегнуць «залатога» матча з [[ФК БАТЭ|БАТЭ]], неабходная была перамога ў апошняй выязной гульні ў Брэсце. Аднак берасцейцы ўперліся і, адказаўшы на выніковы стрэл Тарашчыка, дакладным ударам Дзянісені, здолелі захаваць нічыйны зыход. З прыкрасці галоўны трэнер гродзенцаў Сяргей Саладоўнікаў назваў Брэст «футбольнай вёскай». Трэнер нездарма адчуваў нядобрае — у дадатковым матчы за «золата» перамога дасталася барысаўскаму БАТЭ.
У 2006 годзе у кубке Беларусі па футболе берасцейцы стартавалі выязным матчам у 1/4 Кубка краіны з «Шахцёрам». У першай гульні дзякуючы ўдарам Мазалеўскага (5, пас — Гагінашвілі) і Сокала (75) дынамаўцы святкавалі вікторыю. Праз чацвёра сутак у гульні ў адказ у сябе дома берасцейцы разграмілі «Шахцёр» — 4:1 (Мазалеўскі — 49, 90, Козак — 67, Гагінашвілі — 68) і чацвёрты раз у сваёй гісторыі выйшлі ў паўфінал Кубка краіны. У паўфінале Кубка жэрабя звёў два клубы, якія маюць зуб адзін на аднаго яшчэ з саюзных часоў- «Дынама» і « Нёман». Берасцейцы ва ўпартай барацьбе здолелі выйсці ў фінал, згуляўшы ўнічыю дома — 2:2 (Гагінашвілі — 13, Мазалеўскі — 49) і атрымаўшы перамогу ў драматычным матчы ў Гародні — 1:2 (Мазалеўскі — 87, 92+). Дзмітрый Мазалеўскі усталяваў два кубкавых рэкорду. Ён забівае ў 6-ці матчах запар (9 галоў). Да яго ніхто ў плыні аднаго розыгрышу не забіваў так шмат.
{| class="wikitable"
|-
!Дата
!Стадыя
!Каманда 1
!Лік
!Каманда 2
|-
|align=center| 10 жніўня 2006 ||1/16||align=right| [[ФК Смаргонь|Смаргонь (Д2)]] ||align=center| '''0:0''' (5:6 <sup>пен.</sup>) ||bgcolor="#bbeebb"|'''Дынама (Брэст)'''
|-
|align=center| 20 верасня 2006 ||1/8||align=right bgcolor="#bbeebb"| '''Дынама (Брэст)'''||align=center| '''4:1''' ||[[ФК СКВІЧ|Лакаматыў (Мінск)]]
|-
|align=center| 4 кастрычніка 2006 ||1/8||[[ФК СКВІЧ|Лакаматыў (Мінск)]] ||align=center| '''1:3''' ||align=right bgcolor="#bbeebb"|''' Дынама (Брэст) '''
|-
|align=center| 1 красавіка 2007 ||1/4||align=right| [[ФК Шахцёр Салігорск|Шахцёр (Салігорск)]]||align=center| '''0:2''' || align=right bgcolor="#bbeebb"|'''Дынама (Брэст)'''
|-
|align=center| 5 красавіка 2007 ||1/4||align=right bgcolor="#bbeebb"|'''Дынама (Брэст)'''||align=center| '''4:1''' || [[ФК Шахцёр Салігорск|Шахцёр (Салігорск)]]
|-
|align=center| 10 красавіка 2007 ||1/2||align=right|Дынама (Брэст)||align=center| '''2:2''' || [[ФК Нёман Гродна|Нёман (Гродна)]]
|-
|align=center| 2 мая 2007 ||1/2||align=right |[[ФК Нёман Гродна|Нёман (Гродна)]]||align=center| '''1:2''' || bgcolor="#bbeebb"|'''Дынама (Брэст)'''
|}
Фінал адбыўся 27 мая ў Мінску ў трыццаціградусную спякоту ў шэсць гадзін вечара і завяршыўся драматычнай перамогай берасцейцаў.
Фаварытам пары разглядаліся барысаўчане, якія з’яўляюцца на той момант больш класнай камандай, чэмпіёнам і аднаасобным лідарам першынства. Аднак берасцейцы збянтэжылі спаборніка тым, што за кошт выдатнай хуткасці аператыўна пераводзілі мяч да штрафной БАТЭ. У цэлым, гэта была гульня роўных сапернікаў, перамагчы мог кожны — усё звялося да адзінаццаціметровых удараў. «Дынама» першымі прамахнуліся, а затым брамнік «Дынама» Цыгалка ўзяў два мячы.
{{Футбольныматч
| bg=#FFD700
| дата=[[27 мая]] [[2007]]
| час= 18:00
| стадыён='''Стадыён:''' [[Стадыён «Дынама», Мінск|Дынама]],<br/>[[Выява:Coat of arms of Minsk.svg|18px]] [[Мінск]]
| гледачоў=9500
| арбітр=А.Чабыкін ([[Мінск]])
| каманда1=Дынама ([[Брэст]])
| каманда2=[[ФК БАТЭ|БАТЭ]] ([[Барысаў]])
| лік=0:0 <br /> ([[Пенальці, футбол|пен.]] 4:3)
| галы1=
| галы2=
| справаздача=
}}
У 2011 годзе брэсцкі стадыён у тройцы самых наведвальных стадыёнаў краіны, але лічба сярэдняй наведвальнасці (каля 3 тысяч гледачоў на матчы) у параўнанні з мінулым годам упала на паўтысячы.
=== 2012: «Брэст» ===
У пачатку 2010-х гадоў каманда сутыкнулася з фінансавымі цяжкасцямі. У канцы 2011 года каманда змяніла назву пасля таго, як БФСТ «Дынама» павысіла стаўку аплаты за права карыстання брэндам «Дынама» ў 6,5 разоў<ref>[https://brestcity.com/blog/brestskoe-dinamo-pomenyaet-svoe-nazvanie брэсцкае «Дынама» памяняе сваю назву?]</ref>. У пачатку 2012 года кіраўніцтвам клуба было зацверджана новая назва «Брэст» <ref>[https://sport.tut.by/news/football/267122.html у новым сезоне брэсцкае «Дынама» будзе называцца ФК «Брэст»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20191104142807/https://sport.tut.by/news/football/267122.html |date=4 лістапада 2019 }}</ref>.
=== 2012—2015: Дынама Брэст ===
У лістападзе 2012 года каманда вярнулася да старой назвы, зарэгістраваўшыся як «Дынама-Брэст». У [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2015|2015]], па прызнанні галоўнага трэнера, некаторыя гульцы былі вымушаныя падпрацоўваць пасля трэніровак гандлем, грузчыкамі і рамонтам дамоў<ref>[https://www.pressball.by/news/football/223079 Футбол. Васіль Сарычаў: развал каманды майстроў з абласнога цэнтра — не проста надзвычайнае здарэнне. Гэта сімптом і пляма на рэпутацыі]</ref>. Перад пачаткам [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2016|чэмпіянату 2016 года]] паведамлялася аб магчымым пераходзе каманды з вышэйшай у першую лігу, аднак дапамога [[Брэсцкі абласны выканаўчы камітэт|Брэсцкага аблвыканкама]] дазволіла пагасіць частку даўгоў і заявіцца ў вышэйшую лігу<ref>[https://www.pressball.by/news/football/223757 Футбол. Брэсцкае «Дынама» атрымала ад аблвыканкама 500 млн рублёў. Каманда будзе выступаць у вышэйшай лізе]</ref>. Паколькі многія гульцы ўжо пакінулі каманду, да выступленняў актыўна прыцягвалі гульцоў з іншых каманд Брэсцкай вобласці і з дубля «Дынама».
=== 2016—2020 (Фінансы, Марадона, кубкі, чэмпіёнства) ===
Улетку 2016 года каманда перайшла пад кантроль зарэгістраванай у [[Аб'яднаныя Арабскія Эміраты|Аб’яднаных Арабскіх Эміратах]] кампаніі «Sohra Overseas».
Першапачаткова новым уладальнікам клуба быў прадстаўлены «Шэйх Поль Даэр» <ref>[https://sport.tut.by/news/football/505754.html Шэйх з ААЭ распавёў, што падштурхнула яго на супрацоўніцтва з брэсцкім «Дынама»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210123122613/https://sport.tut.by/news/football/505754.html |date=23 студзеня 2021 }}</ref>. Неўзабаве было абвешчана, што ўладальнікам кампаніі і клуба з’яўляецца ураджэнец Брэсцкай вобласці [[Зайцаў, Аляксандр Мікалаевіч (бізнэсмэн)|Аляксандр Зайцаў]]<ref name=tut2>[https://news.tut.by/economics/616167.html «З Румасам сяброўскія адносіны». Бізнэсовец, які прывез Марадону ў Брэст, даў вялікае інтэрв’ю] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20191104122626/https://news.tut.by/economics/616167.html |date=4 лістапада 2019 }}</ref>. У 2018 годзе Зайцаў так ахарактарызаваў куплю:
{{Цытата|У дзяцінстве заўзеў за брэсцкае "Дынама". Калі некалькі гадоў таму клуб мог стаць банкрутам і вылецець з вышэйшай лігі чэмпіянату Беларусі, мне стала крыўдна за такое становішча спраў. Гэта была даніна дзяцінству, калі хочаце.<ref name=tut2 />}}
Другі раз дынамаўцы атрымалі перамогу ў Кубку Беларусі па футболе праз 10 гадоў, у 2017 годзе. Вырашальны паядынак адбыўся 28 траўня ў Гродне. [[ФК Шахцёр Салігорск|Шахцёр (Салігорск)]] адкрыў лік у сярэдзіне другога тайма. Дынамаўцы аднавілі раўнавагу на 82-й хвіліне дзякуючы дакладнаму ўдару Аляксея Легчыліна. У дадатковыя 30 хвілін лічбы на табло не змяніліся. У серыі пасляматчавых адзінаццаціметровых ніхто не хацеў саступаць. Дзевятнаццаць стрэлаў з абодвух бакоў апынуліся трапнымі. Дваццатым да «кропкі» выйшаў абаронца «Шахцёра» Аляксей Янушкевіч і не здолеў перайграць галкіпера Жэрэмі Малерба.
{{Футбольныматч
| bg=#FFD700
| дата=<small>[[28 мая]] [[2017]]</small>
| час=17:00
| стадыён='''Стадыён:''' [[Стадыён «Нёман», Гродна|«Нёман»]],<br/>[[Гродна]]
| гледачоў= 8500
| арбітр=Аляксей Кульбакоў ([[Гомель]])
| каманда1=[[ФК Дынама-Брэст|Дынама-Брэст]]
| каманда2=[[ФК Шахцёр Салігорск|Шахцёр (Салігорск)]]
| лік= 1:1 <br /> ([[Пенальці, футбол|пен.]] 10:9)
| галы1= [[Аляксей Лягчылін|А. Лягчылін]] {{гол|82}}<br/><br/>[[Дзмітрый Алісейка|Дз. Алісейка]] [[Выява:Soccerball shad check.svg|14px]]<br/>[[Леандра Торэс|Л. Торэс]] [[Выява:Soccerball shad check.svg|14px]]<br/>[[Павел Сядзько|П. Сядзько]] [[Выява:Soccerball shad check.svg|14px]]<br/>[[Дыксан Афааква|Д. Афааква]] [[Выява:Soccerball shad check.svg|14px]]<br/>[[Джаэл Фамее|Дж. Фамее]] [[Выява:Soccerball shad check.svg|14px]]<br/>[[Аляксей Лягчылін|А. Лягчылін]] [[Выява:Soccerball shad check.svg|14px]]<br/>[[Андрэй Уладзіміравіч Лебедзеў, футбаліст|А. Лебедзеў]] [[Выява:Soccerball shad check.svg|14px]]<br/>[[Максім Вітус|М. Вітус]] [[Выява:Soccerball shad check.svg|14px]]<br/>[[Адрыян Аўрэмія|А. Аўрэмія]] [[Выява:Soccerball shad check.svg|14px]]<br/>[[Дзмітрый Мазалеўскі|Дз. Мазалеўскі]] [[Выява:Soccerball shad check.svg|14px]]<br/>
| галы2= {{гол|69}} [[Віталь Лісаковіч|В. Лісаковіч]]<br/><br/>[[Выява:Soccerball shad check.svg|14px]] [[Павел Рыбак|П. Рыбак]]<br/>[[Выява:Soccerball shad check.svg|14px]] [[Эдгар Аляхновіч|Э. Аляхновіч]]<br/>[[Выява:Soccerball shad check.svg|14px]] [[Віталь Лісаковіч|В. Лісаковіч]]<br/>[[Выява:Soccerball shad check.svg|14px]] [[Мікалай Януш|М. Януш]]<br/>[[Выява:Soccerball shad check.svg|14px]] [[Любан Црэпуля|Л. Црэпуля]]<br/>[[Выява:Soccerball shad check.svg|14px]] [[Ігар Бурко|І. Бурко]]<br/>[[Выява:Soccerball shad check.svg|14px]] [[Сяргей Мацвейчык|С. Мацвейчык]]<br/>[[Выява:Soccerball shad check.svg|14px]] [[Юрый Кавалёў|Ю. Кавалёў]]<br/>[[Выява:Soccerball shad check.svg|14px]] [[Ілья Алексіевіч|І. Алексіевіч]]<br/>[[Выява:Soccerball shade cross.svg|14px|Брамнік]] [[Аляксей Янушкевіч|А. Янушкевіч]]
| справаздача= [http://www.football.by/stat/belarus/cup2016/8/1/ справаздача]
}}
15 мая 2018 года старшынёй праўлення клуба стаў [[Дыега Марадона]]. Кантракт з клубам быў разлічаны на тры гады. Аргентынец павінен быў займацца пытаннямі стратэгічнага развіцця клуба, а таксама ўзаемадзейнічаць з усімі яго структурнымі падраздзяленнямі, уключаючы дзіцячую акадэмію. Аднак з ліпеня Марадона не прыязджаў у [[Беларусь]].
У трэці раз берасцейцы заваявалі Кубак Беларусі па футболе у 2018 годзе. Фінал адбыўся 19 траўня на магілёўскім стадыёне «Спартак» з [[ФК БАТЭ]]. Барысаўчане двойчы вялі ў ліку, але дынамаўцы дзякуючы галам Арцёма Мілеўскага і Джоэля Фамее аднаўлялі раўнавагу. А на 89-й хвіліне Павел Няхайчык прынёс берасцейцам перамогу-3:2. Упершыню ў гісторыі турніру адной з каманд атрымалася заваяваць ганаровы трафей два года запар.
{{Футбольныматч
| bg = #FFD700
| дата = <small>[[19 мая]] [[2018]]</small>
| час = 18:30
| стадыён = '''Стадыён:''' [[Спартак (стадыён, Магілёў)|«Спартак»]],<br/>[[Магілёў]]
| гледачоў = 7200
| арбітр = Сяргей Цынкевіч ([[Асіповічы]])
| каманда1 = [[ФК БАТЭ|БАТЭ (Барысаў)]]
| каманда2 = [[ФК Дынама-Брэст|Дынама-Брэст]]
| лік = 2:3
| галы1 = [[Мірка Іваніч|М. Іваніч]] {{гол|13}} {{гол|49}}
| галы2 = {{гол|33}} [[Арцём Мілеўскі|А. Мілеўскі]]<br/>{{гол|75}} [[Джаэл Фамее|Дж. Фамее]]<br/>{{гол|88}} [[Павел Няхайчык|П. Няхайчык]]
| справаздача = [http://www.football.by/stat/belarus/cup2017/9/1/ справаздача]
}}
24 лістапада 2019 года ў 29-м туры [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2019|чэмпіянату Беларусі]] берасцейцы на сваім полі перамаглі [[ФК Віцебск|«Віцебск»]] з лікам 1:0. У год тысячагоддзя Брэста «Дынама» датэрмінова заваявала залатыя медалі і першы чэмпіёнскі кубак у гісторыі клуба.
== Дасягненні ==
=== СССР/БССР ===
* 1/16 Кубка СССР 1969 года.
* Трэцяе месца ў першай зоне 2-й лігі (трэці па рангу дывізіён у СССР), выйграўшы пераходны матч патрапілі ў першую лігу ў 1968 годзе.
* Другое месца ў першай зоне 2-й лігі ў 1976 годзе.
=== Беларусь ===
'''[[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|Чэмпіянат Беларусі]]'''
* [[Файл:Gold medal icon.svg|15px]] [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|Чэмпіён Беларусі]] (1): [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2019|2019]]
* [[Файл:Bronze medal icon.svg|15px]] Бронзавы прызёр [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|чэмпіянату Беларусі]]: [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 1992|1992]]
'''[[Кубак Беларусі па футболе|Кубак Беларусі]]'''
* [[Файл:Gold medal icon.svg|15px]] Уладальнік [[Кубак Беларусі па футболе|Кубка Беларусі]] (3): [[Кубак Беларусі па футболе 2006/2007|2007]], [[Кубак Беларусі па футболе 2016/2017|2017]], [[Кубак Беларусі па футболе 2017/2018|2018]]
* [[Файл:Silver medal icon.svg|15px]] Фіналіст: [[Кубак Беларусі па футболе 2019/2018|2020]]
'''[[Суперкубак Беларусі па футболе|Суперкубак Беларусі]]'''
* [[Файл:Gold medal icon.svg|15px]] Уладальнік [[Суперкубак Беларусі па футболе|Суперкубка Беларусі]] (3): [[Суперкубак Беларусі па футболе 2018|2018]], [[Суперкубак Беларусі па футболе 2019|2019]], [[Суперкубак Беларусі па футболе 2020|2020]]
'''[[Чэмпіён Беларусі па футболе сярод дублёраў|Чэмпіянат Беларусі сярод дублёраў]]'''
* [[Файл:Silver medal icon.svg|15px]] Срэбны прызёр (3): 2004, 2017, 2018
* [[Файл:Bronze medal icon.svg|15px]] Бронзавы прызёр: 2006
== Заўзятары ==
Берасцейскія заўзятары лічацца аднымі з самых лепшых у Беларусі<ref name="sb.by"/><ref name="by.tribuna.com"/>. Акрамя Брэста у «Дынама» (Брэст) ёсьць заўзятары ў іншых гарадах [[Мінск]], [[Пінск]], [[Кобрын]], [[Бяроза]], [[Баранавічы]].
Ультрас Дынама (Брэст) мае назву BWD (Blue-White Devils, Бела-Галубыя Д’яблы). Датай аснавання лічыцца 1 жніўня 1998 года, калі на матчы Дынама-Брэст — [[ФК Маладзечна]] была агранізавана першая падтрымка <ref name="pressball.by">{{cite web|title=Фан-секта берасцейскага "Дынама". Востравок са сваім статутам|url=https://www.pressball.by/articles/others/digest/99925.html|date=2017-10-17|deadurl=no}}{{Недаступная спасылка}}{{ref-ru}}</ref>.
=== Узаемаадносіны з іншымі клубамі ===
Заўзятары «Дынама» (Брэст) падтрымліваюць сяброўскія адносіны з фанатамі [[ФК Дынама Мінск|Дынама (Мінск)]], [[ФК Хваля Пінск]], [[ФК Кобрын]]. З замежных каманд: польская [[ФК Сталь Сталёва Воля]] ([[Сталёва Воля]]).
Прынцыповымі супернікамі на поле з’яўляецца гродзенскі [[ФК Нёман Гродна|Нёман]], на трыбунах (сярод зяўзятараў): [[ФК Белшына|Белшына]] (Бабруйск), [[ФК Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] (Салігорск), [[ФК Партызан Мінск|МТЗ-РІПА]], [[ФК Гомель|Гомель]], [[ФК Дняпро Магілёў|Дняпро (Магілёў)]].
== Заходняе дэрбі. Дынама (Брэст) — [[ФК Нёман Гродна]] ==
Прынцыповае суперніцтва ёсць у Дынама (Брэст) з Нёман (Гродна). Гульні абодвух каманд іменуюцца «Заходнім дэрбі». Суперніцтва складаецца не толькі па тэрытарыяльнаму прынцыпу: Гродна і Брэст знаходзяцца на захадзе Беларусі і сталыя удзельнікі Чэмпіяната Беларусі па футболе; але з-за матча сезона 2002 года, калі Дынама (Брэст) і Нёман (Гродна) гулялі паміж сабой у межах чэмпіяната Беларусі па футболе. Тады Дынама (Брэст) знаходзілася ў сярэдзіне табліцы і не вырашала ніякіх задач, а Нёман (Гродна) наадварот — упершыню ў гісторыі — прэтэндаваў на перамогу ў чэмпіянаце і на працягу чэмпіяната ішоў на першым месцы. Дынама (Брэст) паказала прыцыповы спартовы прынцып і згуляла з Нёман (Гродна) у нічыю — 1:1, «дзякуючы» гэтаму Нёман (Гродна) і Батэ (Барысаў) набралі аднолькавую колькасць балаў, быў назначаны залаты матч чэмпіяната Беларусі па футболе 2002 года ў якім у дадатковы час Батэ (Барысаў) перамог гарадзенцаў з «Нёмана» — 1:0, Батэ (Барысаў) стаў чэмпіёнам, а «Нёман» (Гродна) заняў толькі другое месца ў добра праведзеным сезоне. Нёман (Гродна) і па цяперашні час не можа пераадолець гэта дасягненне.
== Дынамаўскае дэрбі: Дынама (Брэст) — [[ФК Дынама Мінск|Дынама (Мінск)]] ==
З’яляецца сяброўскім дэрбі, бо фанаты абодвух клубаў добра ставяцца адзін да аднаго. Часта можна назіраць, калі фанаты абодвух клубаў займаюць адзін сектар, ці сектары побач, і крычаць крычалкі разам.
== Брэсцкае дэрбі. Дынама (Брэст) — [[ФК Рух Брэст|Рух (Брэст)]] ==
Раней Рух (Брэст) быў спачатку клубам фанатаў Дынама, а потым перайшоў у фарм-клуб. У «Руха» з’яўляліся фаны і ён лічыўся сяброўскім клубам Дынама (Брэст)<ref name="pressball.by"/>. Але пасля таго, як клуб для выхада ў Вышэйшую лігу стаў самастоўным, стаўленне брэскіх заўзятараў да «Руха» рэзка пагоршылася.
== Заўзятары (Ультрас) ==
=== Горад над Бугам ===
Перад пачаткам кожнага матча футбалісты «Дынама-Брэст» падыходзяць да сектара фанатаў і перакрыкваюцца лозунгам-поклічам «Горад над Бугам», пры гэтым астатнія сектары пры наяўнасці заўзятараў «Дынама-Брэста» далучаюцца да пераклічкі.
=== Зорнае неба ===
На працягу матча з удзелам ФК «Дынама-Брэст», асабліва ў хатніх матчах, у цёмны час сутак, заўзятары і фанаты здзяйсняюць пераклічку «Горад над Бугам» або рускае «Вперёд, Дінамо» (ці «Толькі, Дынама») з узняццем угару рэчаў (звычайна, мабільны тэлефон з уключаным ліхтарыкам), якія даюць святло.
== Цяперашні склад ==
''Станам на жнівень 2022 года, згодна з афіцыйным сайтам клуба''<ref>[https://dynamo-brest.by/dynamo-1/team/players ОСНОВНОЙ СОСТАВ]</ref>.
{{Склад}}
{{Ігрок|16|{{Сцяг|Беларусь}}|Бр|[[Міхаіл Казакевіч]]||2002}}
{{Ігрок|35|{{Сцяг|Беларусь}}|Бр|[[Глеб Трацяк]]||2003}}
|-----
! colspan="9" bgcolor="#B0D3FB" align="left" |
|----- bgcolor="#DFEDFD"
{{Ігрок|4|{{Сцяг|Зімбабвэ}}|Аб|[[Мунашэ Гарананга]]||2001}}
{{Ігрок|5|{{Сцяг|Беларусь}}|Аб|[[Данііл Мірошнікаў]]||2000}}
{{Ігрок|18|{{Сцяг|Беларусь}}|Аб|[[Уладзімір Шчэрба]]||1986}}
{{Ігрок|22|{{Сцяг|Беларусь}}|Аб|[[Андрэй Шамрук]]||1994}}
{{Ігрок|32|{{Сцяг|Беларусь}}|Аб|[[Уладзіслаў Ясюкевіч]]||1994}}
{{Ігрок|44|{{Сцяг|Беларусь}}|Аб|[[Уладзіслаў Крывіцкі]]||1995}}
{{Ігрок|59|{{Сцяг|Беларусь}}|Аб|[[Ілья Калпачук]]||1990}}
{{Ігрок|99|{{Сцяг|Беларусь}}|Аб|[[Яўген Юдчыц]]||1996}}
|-----
! colspan="9" bgcolor="#B0D3FB" align="left" |
|----- bgcolor="#DFEDFD"
{{Ігрок|6|{{Сцяг|Нігерыя}}|ПА|[[Апамое Гбенга]]||1998}}
{{Ігрок|7|{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|[[Аляксандр Булычоў]]||2000}}
{{Ігрок|8|{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|[[Кірыл Цапянкоў]]||2004}}
{{Падзел складу}}
{{Ігрок|20|{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|[[Максім Кавальчук]]||2000}}
{{Ігрок|23|{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|[[Эдгар Аляхновіч]] {{капітан}}||1987}}
{{Ігрок|27|{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|[[Кірыл Кавалюк]]||2003}}
{{Ігрок|42|{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|[[Уладзіслаў Сугак]]||2002}}
{{Ігрок|90|{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|[[Дзмітрый Лясняк]]||2004}}
{{Ігрок|95|{{Сцяг|Славакія}}|ПА|[[Давід Іван]]||1995}}
|-----
! colspan="9" bgcolor="#B0D3FB" align="left" |
|----- bgcolor="#DFEDFD"
{{Ігрок|9|{{Сцяг|Расія}}|Нап|[[Максім Арцямчук]]||1999}}
{{Ігрок|10|{{Сцяг|Беларусь}}|Нап|[[Аляксандр Шасцюк]]||2002}}
{{Ігрок|11|{{Сцяг|Кот-д’Івуар}}|Нап|[[Седрык Куад’ё]]||1997}}
{{Ігрок|62|{{Сцяг|Беларусь}}|Нап|[[Міхаіл Гардзяйчук]]||1989}}
{{Ігрок|72|{{Сцяг|Беларусь}}|Нап|[[Павел Сацук]]||2003}}
{{Ігрок|77|{{Сцяг|Таджыкістан}}|Нап|[[Абдулфатохі Худайдадзада]]||2004}}
{{Ігрок|89|{{Сцяг|Беларусь}}|Нап|[[Сяргей Лынько]]||1989}}
{{Канец складу}}
=== Рэзервовы склад ===
{{Склад}}
{{Ігрок|12|{{Сцяг|Беларусь}}|Бр|Аляксей Васільеў||2004}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|Бр|[[Георгій Дабрадзей]]||2004}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|Бр|Арцём Суганяеў||2003}}
|-----
! colspan="9" bgcolor="#B0D3FB" align="left" |
|----- bgcolor="#DFEDFD"
{{Ігрок|17|{{Сцяг|Беларусь}}|Аб|[[Арцём Сядзько]]||2003}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|Аб|[[Ілья Багдановіч]]||2004}}
<!--{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|Аб|Дзмітрый Болбат||2002}}-->
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|Аб|[[Мікіта Грыбаў]]||2002}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|Аб|Кірыл Нехін||2001}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|Аб|Данііл Шпакоўскі||2003}}
|-----
! colspan="9" bgcolor="#B0D3FB" align="left" |
|----- bgcolor="#DFEDFD"
{{Ігрок|15|{{Сцяг|Камерун}}|ПА|[[Франк Нунке]]||1997}}
{{Падзел складу}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|Уладзіслаў Гаданюк||2004}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|Уладзіслаў Дарашэнка||2003}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|Кірыл Літвінюк||2004}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|Дзяніс Макарчык||2003}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|[[Яўген Машагін]]||2000}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|Аляксандр Фісюк||2003}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|Арцём Якімук||2003}}
|-----
! colspan="9" bgcolor="#B0D3FB" align="left" |
|----- bgcolor="#DFEDFD"
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|Нап|Ігар Татарчук||2001}}
{{Канец складу}}
=== Трэнерскі штаб ===
* {{Сцяг|Беларусь}} [[Андрэй Пракапюк]] (нар. 1978) — галоўны трэнер
* {{Сцяг|Беларусь}} [[Аляксандр Храпкоўскі]] (нар. 1975) — трэнер
* {{Сцяг|Беларусь}} [[Уладзімір Селькін]] (нар. 1972) — трэнер брамнікаў
* {{Сцяг|Беларусь}} [[Міхаіл Літвінчук]] (нар. 1980) — галоўны трэнер дубля
* {{Сцяг|Беларусь}} [[Сяргей Астапчык]] (нар. 1973) — трэнер брамнікаў дубля
== Статыстыка выступленняў ==
=== Чэмпіянат і Кубак Беларусі ===
{|class="wikitable" style="text-align: center;"
!width=70|Сезон
!width=120|Ліга
!width=30|{{Comment|М|Месца}}
!width=30|{{Comment|Г|Гульняў}}
!width=30|{{Comment|В|Перамогі}}
!width=30|{{Comment|Н|Нічыі}}
!width=30|{{Comment|П|Паражэнні}}
!width=60|Галы
!width=45|Ачкі
![[Кубак Беларусі па футболе|Кубак]]
!width=200|Бамбардзіры
!width=60|Мячы
!width=120|Заўвагі
|-
| 1992 || [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 1992|Першая]] (Д1) ||style="background:#cc9966"| '''3''' || 15 || 8 || 3 || 4 || 21–10 || '''19''' ||style="background:#cc9966"|[[Кубак Беларусі па футболе 1992|Паўфінал]] || align="left"|{{Сцяг|Беларусь|1991|20px}} [[Аляксандр Герасімук]], <br/> {{Сцяг|Беларусь|1991|20px}} [[Валерый Кандраценка]]|| 4 ||
|-
| 1992–93 || [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 1992/1993|Першая]] (Д1) || '''7''' || 32 || 13 || 9 || 10 || 33–29 || '''35''' ||[[Кубак Беларусі па футболе 1992/1993|1/8 фіналу]] || align="left"|{{Сцяг|Беларусь|1991|20px}} [[Аляксандр Герасімук]] || 5 ||
|-
| 1993–94 || [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 1993/1994|Першая]] (Д1) || '''8''' || 30 || 11 || 9 || 10 || 30–29 || '''31''' ||style="background:#cc9966"|[[Кубак Беларусі па футболе 1993/1994|Паўфінал]] || align="left"|{{Сцяг|Беларусь|1991|20px}} [[Юрый Лагодзіч]], <br/> {{Сцяг|Беларусь|1991|20px}} [[Андрэй Гарнастаеў]] || 5 ||
|-
| 1994–95 || [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 1994/1995|Першая]] (Д1) || '''10''' || 30 || 9 || 10 || 11 || 33–33 || '''28''' ||[[Кубак Беларусі па футболе 1994/1995|1/8 фіналу]] || align="left"|{{Сцяг|Беларусь|1991|20px}} [[Юрый Лагодзіч]] || 8 ||
|-
| 1995 || [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 1995|Першая]] (Д1) || '''10''' || 15 || 5 || 2 || 8 || 27–32 || '''17''' ||[[Кубак Беларусі па футболе 1995/1996|1/8 фіналу]] || align="left"|{{Сцяг|Беларусь||20px}} [[Юрый Лагодзіч]] || 6 ||
|-
| 1996 || [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 1996|Першая]] (Д1) || '''10''' || 30 || 7 || 11 || 12 || 39–43 || '''32''' || [[Кубак Беларусі па футболе 1996/1997|Чвэрцьфінал]] || align="left"|{{Сцяг|Беларусь||20px}} [[Віталь Кірылка]] || 12 ||
|-
| 1997 || [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 1997|Першая]] (Д1) || '''7''' || 30 || 12 || 6 || 12 || 44–52 || '''42''' ||[[Кубак Беларусі па футболе 1997/1998|1/8 фіналу]] || align="left"|{{Сцяг|Беларусь||20px}} [[Раман Васілюк]] || 12 ||
|-
| 1998 || [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 1998|Вышэйшая]] (Д1) || '''9''' || 28 || 12 || 2 || 14 || 40–40 || '''38''' ||[[Кубак Беларусі па футболе 1998/1999|1/8 фіналу]] || align="left"|{{Сцяг|Беларусь||20px}} [[Раман Васілюк]] || 18 || Змена назваў ліг
|-
| 1999 || [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 1999|Вышэйшая]] (Д1) || '''7''' || 30 || 14 || 4 || 12 || 59–52 || '''46''' ||[[Кубак Беларусі па футболе 1999/2000|Чвэрцьфінал]] || align="left"|{{Сцяг|Беларусь||20px}} [[Раман Васілюк]] || 17 ||
|-
| 2000 || [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2000|Вышэйшая]] (Д1) || '''10''' || 30 || 10 || 4 || 16 || 37–51 || '''34''' ||[[Кубак Беларусі па футболе 2000/2001|1/8 фіналу]] || align="left"|{{Сцяг|Беларусь||20px}} [[Максім Сухавееў]] || 8 ||
|-
| 2001 || [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2001|Вышэйшая]] (Д1) || '''11''' || 26 || 8 || 5 || 13 || 26–38 || '''29''' ||style="background:#cc9966"|[[Кубак Беларусі па футболе 2001/2002|Паўфінал]] || align="left"|{{Сцяг|Беларусь||20px}} [[Вадзім Бойка]] || 10 ||
|-
| 2002 || [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2002|Вышэйшая]] (Д1) || '''10''' || 26 || 8 || 8 || 10 || 25–26 || '''32''' ||[[Кубак Беларусі па футболе 2002/2003|1/8 фіналу]] || align="left"|{{Сцяг|Беларусь||20px}} [[Вадзім Бойка]] || 11 ||
|-
| 2003 || [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2003|Вышэйшая]] (Д1) || '''11''' || 30 || 5 || 12 || 13 || 21–49 || '''27''' ||[[Кубак Беларусі па футболе 2003/2004|1/16 фіналу]] || align="left"|{{Сцяг|Беларусь||20px}} [[Андрэй Лясюк]], <br/> {{Сцяг|Украіна||20px}} [[Раман Свінціцкі]] || 3 ||
|-
| 2004 || [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2004|Вышэйшая]] (Д1) || '''8''' || 30 || 10 || 9 || 11 || 39–41 || '''39''' ||[[Кубак Беларусі па футболе 2004/2005|1/8 фіналу]] || align="left"|{{Сцяг|Беларусь||20px}} [[Раман Васілюк]] || 17 ||
|-
| 2005 || [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2005|Вышэйшая]] (Д1) || '''8''' || 26 || 11 || 3 || 12 || 39–33 || '''36''' ||[[Кубак Беларусі па футболе 2005/2006|Чвэрцьфінал]] || align="left"|{{Сцяг|Беларусь||20px}} [[Вадзім Бойка]] || 12 ||
|-
| 2006 || [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2006|Вышэйшая]] (Д1) || '''9''' || 26 || 8 || 7 || 11 || 17–31 || '''31''' ||style="background:gold"|[[Кубак Беларусі па футболе 2006/2007|Пераможца]] || align="left"|{{Сцяг|Беларусь||20px}} [[Дзмітрый Мазалеўскі]] || 5 ||
|-
| 2007 || [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2007|Вышэйшая]] (Д1) || '''12''' || 26 || 6 || 8 || 13 || 23–31 || '''25''' ||[[Кубак Беларусі па футболе 2007/2008|1/8 фіналу]] || align="left"|{{Сцяг|Беларусь||20px}} [[Віктар Віктаравіч Сокал|Віктар Сокал]] || 9 ||
|-
| 2008 || [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2008|Вышэйшая]] (Д1) || '''6''' || 30 || 13 || 8 || 9 || 40–34 || '''47''' ||[[Кубак Беларусі па футболе 2008/2009|1/16 фіналу]] || align="left"|{{Сцяг|Беларусь||20px}} [[Дзмітрый Мазалеўскі]] || 13 ||
|-
| 2009 || [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2009|Вышэйшая]] (Д1) || '''5''' || 26 || 10 || 8 || 8 || 30–24 || '''38''' ||[[Кубак Беларусі па футболе 2009/2010|1/16 фіналу]] || align="left"|{{Сцяг|Беларусь||20px}} [[Раман Васілюк]] || 11 ||
|-
| 2010 || [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2010|Вышэйшая]] (Д1) || '''5''' || 33 || 12 || 10 || 11 || 48–40 ||'''46''' ||[[Кубак Беларусі па футболе 2010/2011|Чвэрцьфінал]] || align="left"|{{Сцяг|Беларусь||20px}} [[Мікалай Януш]] || 10 ||
|-
| 2011 || [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2011|Вышэйшая]] (Д1) || '''10''' || 33 || 8 || 11 || 14 || 38–46 || '''35''' ||[[Кубак Беларусі па футболе 2011/2012|Чвэрцьфінал]] || align="left"|{{Сцяг|Бразілія||20px}} [[Давід Лазары]] || 8 ||
|-
| [[Сезон 2012 ФК Брэст|2012]] || [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2012|Вышэйшая]] (Д1) || '''8''' || 30 || 8 || 5 || 17 || 27–38 || '''29''' ||[[Кубак Беларусі па футболе 2012/2013|Чвэрцьфінал]] || align="left"|{{Сцяг|Беларусь||20px}} [[Уладзімір Хвашчынскі]] || 9 ||
|-
| [[Сезон 2013 ФК Дынама-Брэст|2013]] || [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2013|Вышэйшая]] (Д1) || '''8''' || 32 || 11 || 7 || 14 || 32–41 || '''40''' ||[[Кубак Беларусі па футболе 2013/2014|1/8 фіналу]] || align="left"|{{Сцяг|Беларусь||20px}} [[Мікалай Сігневіч]] || 10 ||
|-
| [[Сезон 2014 ФК Дынама-Брэст|2014]] || [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2014|Вышэйшая]] (Д1) || '''11''' || 32 || 7 || 5 || 20 || 29–68 || '''26''' ||style="background:#cc9966"|[[Кубак Беларусі па футболе 2014/2015|Паўфінал]] || align="left"|{{Сцяг|Беларусь||20px}} [[Раман Васілюк]] || 8 ||
|-
| [[Сезон 2015 ФК Дынама-Брэст|2015]] || [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2015|Вышэйшая]] (Д1) || '''12''' || 26 || 7 || 3 || 16 || 23–42 || '''24''' || [[Кубак Беларусі па футболе 2015/2016|1/8 фіналу]] || align="left"|{{Сцяг|Беларусь||20px}} [[Раман Васілюк]] || 8 ||
|-
| [[Сезон 2016 ФК Дынама-Брэст|2016]] || [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2016|Вышэйшая]] (Д1) || '''8''' || 30 || 11 || 7 || 12 || 38–38 || '''40''' ||style="background:gold"|[[Кубак Беларусі па футболе 2016/2017|Пераможца]] || align="left"|{{Сцяг|Гана||20px}} [[Джаэл Фамее]], <br/> {{сцяг|Кот-д’Івуар||20px}} [[Ідрыса Куятэ]]|| 5 ||
|-
| [[Сезон 2017 ФК Дынама-Брэст|2017]] || [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2017|Вышэйшая]] (Д1) || '''4''' || 30 || 14 || 9 || 7 || 47–26 || '''51''' ||style="background:gold"|[[Кубак Беларусі па футболе 2017/2018|Пераможца]] || align="left"|{{Сцяг|Аргенціна||20px}} [[Леандра Торэс]] || 10 ||
|-
| [[Сезон 2018 ФК Дынама-Брэст|2018]] || [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2018|Вышэйшая]] (Д1) || '''6''' || 30 || 14 || 10 || 6 || 52–30 || '''52''' || [[Кубак Беларусі па футболе 2018/2019|1/8 фіналу]] || align="left"|{{Сцяг|Беларусь||20px}} [[Павел Савіцкі]] || 15 ||
|-
| [[Сезон 2019 ФК Дынама-Брэст|2019]] || [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2019|Вышэйшая]] (Д1) ||style="background:gold"| '''1''' || 30 || 23 || 6 || 1 || 70–22 || '''75''' ||style="background:silver"|[[Кубак Беларусі па футболе 2019/2020|Фіналіст]] || align="left"|{{Сцяг|Беларусь||20px}} [[Дзяніс Лапцеў]], <br/> {{Сцяг|Беларусь||20px}} [[Павел Няхайчык]] || 12 ||
|-
| [[Сезон 2020 ФК Дынама-Брэст|2020]] || [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2020|Вышэйшая]] (Д1) || '''4''' || 30 || 17 || 3 || 10 || 63–40 || '''54''' || [[Кубак Беларусі па футболе 2020/2021|1/8 фіналу]] || align="left"|{{Сцяг|Беларусь||20px}} [[Дзяніс Лапцеў]] || 11 ||
|-
| [[Сезон 2021 ФК Дынама Брэст|2021]] || [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2021|Вышэйшая]] (Д1) || '''6''' || 30 || 8 || 14 || 8 || 32–32 || '''38''' || [[Кубак Беларусі па футболе 2021/2022|Чвэрцьфінал]] || align="left"|{{сцяг|Украіна||20px}} [[Станіслаў Беленькі]] || 13 ||
|-
| [[Сезон 2022 ФК Дынама Брэст|2022]] || [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2022|Вышэйшая]] (Д1) || || || || || || || || [[Кубак Беларусі па футболе 2022/2023|1/8 фіналу]] || || ||
|-
|}
=== Круныя перамогі і паразы ===
* Самая буйная перамога — 7:0 («[[ФК Тарпеда Магілёў|Тарпеда-Кадзіна]]», 1996; «[[ФК Маладзечна|Маладзечна]]», 1999).
* Самая буйная параза — 0:7 («[[ФК Белшына|Белшына]]», «[[ФК Нафтан|Нафтан]]», 2014).
=== Міжнародныя кубкі ===
{|class="wikitable" style="text-align: center;"
! Сезон
! Кубак
! Раўнд
! colspan=2|Клуб
! Першыя матчы
! Адказныя матчы
! colspan=2|Вынік
|-
|align="center" |[[Кубак УЕФА 2007/2008|2007—2008]]
|[[Кубак УЕФА]]
|align="center"|1 к/р
|align="center"|{{Сцяг|Латвія}}
|[[ФК Металург Ліепая|Металург (Ліепая)]]
|align="center"|1:1 ({{Comment|Г|Гасцявы}})
|align="center"|1:2 ({{Comment|Х|Хатні}})
| align="center"|'''2:3''' || [[Выява:Symbol delete vote.svg|17px]]
|-
|align="center" |[[Ліга Еўропы УЕФА 2017/2018|2017—2018]]
|[[Ліга Еўропы УЕФА|Ліга Еўропы]]
|align="center"|2 к/р
|align="center"|{{Сцяг|Аўстрыя}}
|[[ФК Альтах|Альтах]]
|align="center"|1:1 ({{Comment|Г|Гасцявы}})
|align="center"|0:3 ({{Comment|Х|Хатні}})
|align="center"|'''1:4''' || [[Выява:Symbol delete vote.svg|17px]]
|-
|align="center" rowspan="2"|[[Ліга Еўропы УЕФА 2018/2019|2018—2019]]
|rowspan="2"|[[Ліга Еўропы УЕФА|Ліга Еўропы]]
|align="center"|2 к/р
|align="center"|{{Сцяг|Грэцыя}}
|[[ФК Атрамітас Афіны|Атрамітас (Афіны)]]
|align="center"|4:3 ({{Comment|Х|Хатні}})
|align="center"|1:1 ({{Comment|Г|Гасцявы}})
| align="center"| '''5:4'''|| [[Выява:Symbol confirmed.svg|17px]]
|-
|align="center"|3 к/р
|align="center"|{{Сцяг|Кіпр}}
|[[ФК Апалон Лімасол|Апалон (Лімасол)]]
|align="center"|0:4 ({{Comment|Г|Гасцявы}})
|align="center"|1:0 ({{Comment|Х|Хатні}})
|align="center"| '''1:4''' || [[Выява:Symbol delete vote.svg|17px]]
|-
|align="center" rowspan="3"|[[Ліга чэмпіёнаў УЕФА 2020/2021|2020—2021]]
|rowspan="3"|[[Ліга чэмпіёнаў УЕФА|Ліга чэмпіёнаў]]
|align="center"|1 к/р
|align="center"|{{Сцяг|Казахстан}}
|[[ФК Астана|Астана (Нур-Султан)]]
|align="center" colspan="3"|6:3 ({{Comment|Х|Хатні}}) || [[Выява:Symbol confirmed.svg|17px]]
|-
|align="center"|2 к/р
|align="center"|{{Сцяг|Боснія і Герцагавіна}}
|[[ФК Сараева|Сараева]]
|align="center" colspan="3"|2:1 ({{Comment|Х|Хатні}}) || [[Выява:Symbol confirmed.svg|17px]]
|-
|align="center"|3 к/р
|align="center"|{{Сцяг|Ізраіль}}
|[[ФК Макабі Тэль-Авіў|Макабі (Тэль-Авіў)]]
|align="center" colspan="3"|0:1 ({{Comment|Г|Гасцявы}}) || [[Выява:Symbol arrow down.svg|17px]]
|-
|align="center" |[[Ліга Еўропы УЕФА 2020/2021|2020—2021]]
|[[Ліга Еўропы УЕФА|Ліга Еўропы]]
|align="center"|плэй-оф
|align="center"|{{Сцяг|Балгарыя}}
|[[ФК Лудагорац Разград|Лудагорац (Разград)]]
|align="center" colspan="3"|0:2 ({{Comment|Х|Хатні}}) || [[Выява:Symbol delete vote.svg|17px]]
|-
|align="center" |[[Ліга канферэнцый УЕФА 2021/2022|2021—2022]]
|[[Ліга канферэнцый УЕФА|Ліга канферэнцый]]
|align="center"|2 к/р
|align="center"|{{Сцяг|Чэхія}}
|[[ФК Вікторыя Пльзень|Вікторыя (Пльзень)]]
|align="center"|1:2 ({{Comment|Г|Гасцявы}})
|align="center"|1:2 ({{Comment|Х|Хатні}})
|align="center"|'''2:4''' || [[Выява:Symbol delete vote.svg|17px]]
|-
|}
== Фарм-клубы ==
У 1995—1998 гг. у [[Другая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|Другой (трэцяй) лізе (Д3)]] гуляла команда «Дынама»-2 Брэст<ref>[http://footballfacts.ru/clubs/32850-dinamo2-brest «Дынама»-2, г. Брэст на сайце Footballfacts.ru]</ref>.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
!Сезон
!Чэмпіянат, ліга
!Месца
!Г
!П
!Н
!П
!Мячы
!А
!Заўвагі
|-
|1995
|[[Трэцяя ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 1995|Трэцяя ліга, зона «А»]]
|8 з 11
|10
|3
|3
|4
|11-17
|12
|
|-
|1996
|[[Трэцяя ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 1996|Трэцяя ліга, зона «А»]]
|9 з 15
|28
|11
|1
|16
|31-53
|34
|У зоне «А» гуляў таксама дынамаўскі [[фарм-клуб]] «[[Берэст (футбольны клуб)|Берэст]]»<ref>[https://footballfacts.ru/club/33658-berestbrest ФК «Берэст», г. Брэст на сайце Footballfacts.ru]</ref>.
|-
|1997
|[[Трэцяя ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 1997|Трэцяя ліга, зона «Б»]]
|7 з 15
|28
|12
|3
|13
|50-36
|39
|
|-
|1998
|[[Другая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 1998|Другая ліга, зона «Б»]]
|11 з 16
|30
|9
|6
|15
|47-58
|33
|
|}
Яшчэ адзін фарм-клуб [[ФК Рух Брэст|Рух]] створаны ў 2016 годзе на базе клуба заўзятараў «Дынама-Брэст». Першапачаткова аматарскі клуб у 2017 годзе заявіўся ў чэмпіянат Брэсцкай вобласці, у гэты час у каманду сталі прыцягвацца ў асноўным выхаванцы і былыя дублёры брэсцкага «Дынама». У лістападзе 2017 года стала вядома, што «Рух» стаў фарм-клубам «Дынама» і на наступны сезон заявіцца ў Другую лігу чэмпіянату Беларусі, а галоўным трэнерам стане вядомы беларускі футбаліст і трэнер [[Андрэй Зыгмантовіч]]<ref>[https://by.tribuna.com/football/1057090551.html У 2018 годзе фарм-клуб берасцейскага «Дынама» «Рух» выступіць у другой лізе]</ref>.
У сезоне 2018 склад каманды ў асноўным склалі былыя дублёры «Дынама», якія паспелі згуляць у розных лігах беларускага чэмпіянату. Ад самага пачатку каманда ўпэўнена ішла ўверсе табліцы, доўгі час змагалася за першы радок з [[ФК Крумкачы Мінск|«Крумкачамі»]], і толькі па выніках апошняга тура «Рух» забяспечыў перамогу ў лізе.
У сезоне 2019 «Рух» перастаў быць фарм-клубам «Дынама» і стаў самастойнай камандай, каб заявіцца у Вышэйшую лігу.
В лютым 2020 году футбольны клуб Дынама-Брэст абвясціў аб стварэнні даччынай каманды «[[ФК Маларыта|Дынама-Брэст-1960]]» ([[Маларыта]]). У першапачатковы склад калектыву былі прыцягнутыя футбалісты з [[Брэст]]а і [[Брэсцкая вобласць|Брэсцкай вобласці]], якія да гэтага пакінулі «Дынама-Брэст» або «[[ФК Рух Брэст|Рух]]»<ref>[https://www.b-g.by/news/v-breste-poyavilas-tretya-futbolnaya-komanda-kotoraya-budet-igrat-v-malorite "Дынама-Брэст-1960" заявілася ў Другую лігу чэмпіянату Беларусі і будзе праводзіць матчы ў райцэнтры.]</ref>. У дэбютным для сябе сезоне клуб заняў 7-е месца.
{|class="wikitable" style="text-align: center;"
!style="background: Blue; color:white" align=center width=55|Сезон
!style="background: Blue; color:white" align=center width=150|Ліга
!style="background: Blue; color:white" align=center width=50|{{Comment|М|Месца}}
!style="background: Blue; color:white" align=center width=30|{{Comment|Г|Гульні}}
!style="background: Blue; color:white" align=center width=30|{{Comment|П|Перамогі}}
!style="background: Blue; color:white" align=center width=30|{{Comment|Н|Нічыі}}
!style="background: Blue; color:white" align=center width=30|{{Comment|П|Паразы}}
!style="background: Blue; color:white" align=center width=90|{{Comment|РМ|Розніца мячоў}}
!style="background: Blue; color:white" align=center width=30|{{Comment|А|Ачкі}}
!style="background: Blue; color:white" align=center width=150|Кубак Беларусі
!style="background: Blue; color:white" align=center width=250|Заўвагі
|-
|2020
|style="background:#white"|[[Другая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2020|Другая ліга (Група А)]]
|4 (11)
|20
|13
|2
|5
|71 — 29
|'''41'''
|не ўдзельнічала
|Стыкавыя матчы за 7-8-ае месца
|-
|2020
|style="background:#white"|[[Другая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|Стыкавыя матчы]]
|
|2
|1
|0
|1
|7 — 2
|'''3'''
|
|7-ае месца
|}
У красавіку 2021 года было абвешчана аб правядзенні рэбрэндынгу. Клуб змяніў назву на "Маларыта".<ref>[https://vk.com/fcdb1960?w=wall-192003980_931 "Дынама-Брэст-1960" прыняло рашэнне аб правядзенні рэбрэндынгу.]</ref> і клуб перастаў быць фарм-клубам Дынама-Брэст.
З 2001 года праводзіцца [[Чэмпіянат Беларусі па футболе сярод дублёраў|турнір дублёраў]] каманд вышэйшай лігі. Дублюючы склад брэсцкага "Дынама" тройчы станавіўся срэбным прызёрам (2004, 2017, 2018) і адзін раз - бронзавым (2006).
== Галоўныя трэнеры ==
{{div col|3}}
* [[Віталь Касянюк]] (1960—1963)
* [[Вадзім Ільінкоўскі]] (1964—1966)
* [[Станіслаў Юркевіч]] (1966—1972)
* [[Уладзімір Стацюк]] (1973—1977)
* [[Эдуард Малафееў]] (1977—1978)
* [[Іван Шчокін]] (1978 — май 1982)
* [[Васіль Курылаў]] ({{в.а.}} у 1982)
* [[Іван Ляцяга]] (1983—1984)
* Іван Шчокін (1985—1986)
* [[Людас Румбуціс]] (1987—1990)
* [[Юрый Курненін]] (студзень 1991 — снежань 1992)
* Васіль Курылаў (1993—1994)
* [[Уладзімір Геваркян]] (1994—1997)
* [[Аляксандр Разін]] (1997—1999)
* [[Мікалай Шырынскі]] ({{в.а.}} у студзені — красавіку 2000)
* [[Вячаслаў Арушанаў]] ({{в.а.}} у маі — чэрвені 2000)
* Уладзімір Стацюк (чэрвень 2000 — чэрвень 2001)
* [[Віктар Пятровіч Сокал|Віктар Сокал]] (чэрвень — снежань 2001)
* [[Вячаслаў Арушанаў]] ({{в.а.}} у студзені — красавіку 2002)
* [[Андрэй Сасніцкі]] (красавік 2002 — верасень 2003)
* [[Алег Сыраквашка]] (верасень 2003 — студзень 2004)
* [[Віктар Несцярэнка]] (студзень — май 2004)
* [[Уладзімір Курнеў]] (чэрвень — лістапад 2004)
* [[Міхаіл Міхайлавіч Мархель|Міхаіл Мархель]] (снежань 2004 — снежань 2005)
* [[Сяргей Бароўскі]] (снежань 2005 — снежань 2006)
* [[Уладзімір Геваркян]] (студзень 2007 — красавік 2008)
* [[Вячаслаў Арушанаў]] ({{в.а.}} у красавіку — чэрвені 2008)
* [[Яўген Трацюк]] (чэрвень 2008 — жнівень 2009)
* [[Сяргей Пятровіч Кавальчук|Сяргей Кавальчук]] ({{в.а.}} у жніўні — верасні 2009)
* [[Юрый Пунтус]] (верасень 2009 — ліпень 2011)
* [[Сяргей Пятровіч Кавальчук|Сяргей Кавальчук]] ({{в.а.}} у ліпені — жніўні 2011, жнівень 2011 — ліпень 2012)
* Уладзімір Курнеў ({{в.а.}} у ліпені — снежні 2012, снежань 2012 — верасень 2013)
* [[Андрэй Пракапюк]] ({{в.а.}} у верасні 2013)
* [[Сяргей Пятровіч Кавальчук|Сяргей Кавальчук]] (верасень 2013 — лістапад 2016)
* [[Уладзімір Журавель]] (студзень — снежань 2017)
* [[Радаслаў Латал]] (студзень — май 2018)
* [[Сяргей Пятровіч Кавальчук|Сяргей Кавальчук]] (в.а. у маі — чэрвені 2018)
* [[Аляксей Шпілеўскі]] ({{в.а.}} у чэрвені — жніўні 2018)
* [[Марцэл Лічка]] ({{в.а.}} у жніўні — снежні 2018; студзень — снежань 2019)
* [[Сяргей Пятровіч Кавальчук|Сяргей Кавальчук]] (студзень 2020 — май 2022)
* [[Аляксандр Храпкоўскі]] ({{в.а.}} у маі — чэрвені 2022)
* [[Андрэй Пракапюк]] (з чэрвеня 2022)
{{div col end}}
{{Зноскі}}
== Спасылкі ==
* [https://dynamo-brest.by/by/ Афіцыйны сайт клуба] {{ref-be}}
* [http://dynamo-brest.com Афіцыйны сайт аматараў клуба] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20201026211613/http://dynamo-brest.com/ |date=26 кастрычніка 2020 }} {{ref-ru}}
* {{globalsportsarchive|fk-dynama-brest/20369}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{Склад ФК Дынама-Брэст}}
{{Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе}}
[[Катэгорыя:Футбольныя клубы Беларусі|Дынама-Брэст]]
[[Катэгорыя:ФК Дынама Брэст| ]]
[[Катэгорыя:1960 год у Брэсце]]
0v9a2ee2o3albj2svtnx37xxn8pajo3
Ваенны ардынарыят Харватыі
0
191022
4191567
3799672
2022-08-21T21:19:22Z
Паўлюк Шапецька
37440
Адкат праўкі 3776329 аўтарства [[Special:Contributions/Belarus2578|Belarus2578]] ([[User talk:Belarus2578|размовы]])
wikitext
text/x-wiki
{{Каталіцкая дыяцэзія
| беларуская назва = Ваенны ардынарыят Харватыі
| арыгінальная назва = Vojni ordinarijat u Republici Hrvatskoj
| абрад = [[лацінскі абрад]]
| выява = [[Выява:Vojni ordinarijat 0707.JPG|300пкс]]
| подпіс = Будынак ваеннага ардынарыята ў [[Заграб]]е
| галоўны горад =
| краіна = {{Сцягафікацыя|Харватыя}}
| дата заснавання = [[25 красавіка]] [[1997]]
| дата скасавання =
| кафедральны сабор =
| мітраполія =
| дыяцэзіі-суфраганты =
| прыходаў = 24
| іерарх =
| плошча дыяцэзіі =
| насельніцтва дыяцэзіі =
| колькасць каталікоў =
| доля каталікоў =
| сайт =
}}
''' Ваенны ардынарыят Харватыі ''' ({{lang-hr|Vojni ordinarijat u Republici Hrvatskoj}}) — [[ваенны ардынарыят]] [[Рымска-Каталіцкая Царква|Рымска-Каталіцкай Царквы]], які дзейнічае ў [[Харватыя|Харватыі]]. Ваенны ардынарыят Харватыі, падпарадкоўваючыся непасрэдна [[Святы Прастол|Святому Прастолу]], забяспечвае пастырскае акармленне ваеннаслужачых [[Узброеныя сілы Харватыі|харвацкай арміі]] і іх сем’яў.
== Гісторыя ==
[[25 красавіка]] [[1997]] года [[Рымскі папа]] [[Ян Павел II]] выдаў [[була|булу]] ''«Qui successimus»'', якой заснаваў ваенны ардынарыят Харватыі.
== Ардынарыі ==
* [[Біскуп]] [[Юрай Езерынац]] (Juraj Jezerinac) (25.04.1997 — па наш час).
== Крыніца ==
* [[Annuario Pontificio]], Libreria Editrice Vaticana, Citta del Vaticano, 2003, ISBN 88-209-7422-3
* [http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/apost_constitutions/documents/hf_jp-ii_apc_19970425_croatia_lt.html Була ''Qui successimus''] {{ref-la}}
== Спасылкі ==
* [http://www.vojni-ordinarijat.hr Афіцыйны сайт] {{ref-hr}}
* [http://www.catholic-hierarchy.org/diocese/dmlhr.html Інфармацыя] {{ref-en}}
* [http://www.gcatholic.org/dioceses/diocese/croa0.htm Інфармацыя] {{ref-en}}
{{Ваенныя ардынарыяты}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Каталіцкія дыяцэзіі Харватыі]]
[[Катэгорыя:Ваенныя ардынарыяты]]
[[Катэгорыя:Узброеныя сілы Харватыі]]
[[Катэгорыя:Каталіцтва ў Харватыі]]
qgtasfj69eqjyd9nvye8niznnsam9z0
Ваенны ардынарыят Германіі
0
191025
4191570
3781433
2022-08-21T21:21:17Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
{{Каталіцкая дыяцэзія
| беларуская назва = Ваенны ардынарыят Германіі
| арыгінальная назва = Katholisches Militärordinariat
| абрад = [[лацінскі абрад]]
| выява = [[Выява:Berlin, Neukoelln, Lilienthalstrasse, Johannes-Basilika.jpg|300пкс]]
| подпіс = Базіліка Святога Яна Хрысціцеля, [[Берлін]]
| галоўны горад = [[Берлін]]
| краіна = {{Сцягафікацыя|Германія}}
| дата заснавання = [[1868]]
| дата скасавання =
| кафедральны сабор = Сабор Яна Хрысціцеля
| мітраполія =
| дыяцэзіі-суфраганы =
| прыходаў = 97
| іерарх =
| плошча дыяцэзіі =
| насельніцтва дыяцэзіі =
| колькасць каталікоў =
| доля каталікоў =
| сайт =
}}
''' Ваенны ардынарыят Германіі ''' ({{lang-de|Katholisches Militärordinariat}}) — [[ваенны ардынарыят]] [[Рымска-Каталіцкая Царква|Рымска-Каталіцкай Царквы]], які дзейнічае ў [[Германія|Германіі]]. Ваенны ардынарыят Германіі, падпарадкоўваючыся непасрэдна [[Святы Прастол|Святому Прастолу]], забяспечвае пастырскае акармленне ваеннаслужачых [[Бундэсвер|германскай арміі]] і іх сем'яў. [[Кафедра, хрысціянства|Кафедральным]] [[Сабор, храм|саборам]] ваеннага ардынарыята Германіі з'яўляецца [[царква Святога Яна Хрысціцеля, Берлін|царква Святога Яна Хрысціцеля]] ў [[Берлін]]е, якая носіць тытул [[basilica minor]].
== Гісторыя ==
У [[1868]] годзе [[Святы Прастол]] стварыў кангрэгацыю ваенных капеланаў для [[каралеўства Прусія|Прускага каралеўства]], але па заканчэнні [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] яна была скасавана.
[[20 ліпеня]] [[1933]] года кангрэгацыя ваенных капеланаў была адноўлена, але пасля заканчэння [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]] [[Вермахт|ўзброеныя сілы]] [[Трэці рэйх|нацысцкай Германіі]] былі распушчаны, а ардынарыят ізноў скасаваны.
Кангрэгацыя ваенных капеланаў была адноўлена ў [[1956]] годзе ў сувязі з утварэннем новай нямецкай арміі (''[[Бундэсвер]]а'').
[[21 ліпеня]] [[1986]] года [[Папа Рымскі]] [[Ян Павел II]] выдаў [[була|булу]] ''«Spirituali militum curae»'', якой пераўтварыў кангрэгацыю ваенных капеланаў у ваенны ардынарыят Германіі.
== Крыніца ==
* [[Annuario Pontificio]], Libreria Editrice Vaticana, Città del Vaticano, 2003, ISBN 88-209-7422-3
* [http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/apost_constitutions/documents/hf_jp-ii_apc_19860421_spirituali-militum-curae_lt.html Була ''Spirituali militum curae''] {{ref-la}}
== Спасылкі ==
* [http://www.catholic-hierarchy.org/diocese/dmlde.html Інфармацыя] {{ref-en}}
* [http://www.gcatholic.org/dioceses/diocese/germ0.htm Інфармацыя] {{ref-en}}
{{Рымска-каталіцкія дыяцэзіі Германіі}}
{{Ваенныя ардынарыяты}}
[[Катэгорыя:Ваенныя ардынарыяты]]
[[Катэгорыя:Узброеныя сілы Германіі]]
[[Катэгорыя:Рымска-каталіцкія дыяцэзіі Германіі]]
g51ac1ma77vkttznbr395c3j4vn2js3
Партал:Архітэктура/Новыя артыкулы
100
193441
4191274
4190294
2022-08-21T15:50:22Z
NirvanaBot
40832
+3 новых
wikitext
text/x-wiki
{{Новы артыкул|Касцёл у Астраглядах|2022-08-21T12:37:27Z|Паўлюк Шапецька}}
{{Новы артыкул|Касцёл Святога Казіміра (Лахова)|2022-08-20T19:31:03Z|Паўлюк Шапецька}}
{{Новы артыкул|Магілёўскі гарадскі выканаўчы камітэт|2022-08-19T10:31:40Z|Чаховіч Уладзіслаў}}
{{Новы артыкул|Аглядная вежа (Гомель)|2022-08-18T10:42:26Z|Balachon77}}
{{Новы артыкул|Георг Мухэ|2022-08-17T06:39:46Z|Rymchonak}}
{{Новы артыкул|Эда Мурціч|2022-08-17T06:17:35Z|Rymchonak}}
{{Новы артыкул|Замак у Дыбаве|2022-08-16T20:42:33Z|Паўлюк Шапецька}}
{{Новы артыкул|Парніковая вуліца (Мінск)|2022-08-16T15:48:32Z|Андрэй Берастоўскі}}
{{Новы артыкул|Кляштарная брама (Торунь)|2022-08-16T09:11:58Z|Паўлюк Шапецька}}
{{Новы артыкул|Паулус Марэлсэ|2022-08-16T08:59:52Z|Rymchonak}}
{{Новы артыкул|Джозеф Пакстан|2022-08-15T21:15:46Z|Frantishak}}
{{Новы артыкул|Касцёл Унебаўзяцця Найсвяцейшай Дзевы Марыі (Антушы)|2022-08-15T18:43:09Z|Чаховіч Уладзіслаў}}
{{Новы артыкул|Юнацтва (стадыён, Смаргонь)|2022-08-15T09:29:50Z|Evgen Lewandowskiy}}
{{Новы артыкул|Лядовы палац спорту (Баранавічы)|2022-08-15T08:58:26Z|Паўлюк Шапецька}}
{{Новы артыкул|Ежы Станіслаў Цеханавецкі|2022-08-14T12:04:22Z|Чаховіч Уладзіслаў}}
{{Новы артыкул|Капліца ў памяць імператара Аляксандра II (Гомель)|2022-08-13T14:42:52Z|Balachon77}}
{{Новы артыкул|Капліца ў імя святога дабравернага князя Аляксандра Неўскага (Гомель)|2022-08-12T19:27:40Z|Balachon77}}
{{Новы артыкул|Старая пратэстанцкая кафедральная царква (Быдгашч)|2022-08-12T08:31:40Z|Паўлюк Шапецька}}
{{Новы артыкул|Георг Майстэрман|2022-08-11T06:24:08Z|Rymchonak}}
{{Новы артыкул|Мікалай Лявонцьевіч Бенуа|2022-08-10T10:58:36Z|Ellis Novak}}
<noinclude>
[[Катэгорыя:Вікіпедыя:Спісы новых артыкулаў паводле тэм|{{PAGENAME}}]]
</noinclude>
tk46axykduff78ag2fs3zfet8bvdm9q
Катэгорыя:Ваенізаваныя арганізацыі
14
198569
4191243
1788515
2022-08-21T14:40:02Z
DBatura
73587
wikitext
text/x-wiki
{{Commonscat|Paramilitary organizations}}
{{Main|Ваенізаваная арганізацыя}}
[[Катэгорыя:Ірэгулярныя войскі]]
[[Катэгорыя:Ваенныя арганізацыі]]
ahmvfmyt8ksdwio1i2fx16bsg1ygky4
Леанід Рыгоравіч Гаўрылаў
0
199399
4191378
3666908
2022-08-21T18:13:18Z
JerzyKundrat
174
/* Творчасць */ а то чые ж
wikitext
text/x-wiki
{{Пісьменнік
| Імя = Леанід Рыгоравіч Гаўрылаў
| Арыгінал імя =
| Фота =
| Шырыня =
| Подпіс =
| Месца нараджэння = в. [[Вёска Бердыж|Бердыж]], [[Чачэрскі раён]]
| Жонка =
| Дзеці =
| Род дзейнасці = {{паэт|Беларусі|СССР}}
| Гады актыўнасці =
| Кірунак =
| Жанр =
| Дэбют =
| Мова твораў = беларуская
| Прэміі =
| Узнагароды =
| Сайт =
| Вікікрыніцы =
}}
{{Цёзкі2|Гаўрылаў}}
'''Леанід Рыгоравіч Гаўрылаў''' ({{ДН|2|2|1918}}, в. [[Вёска Бердыж|Бердыж]], {{МН|Чачэрскі раён|ў Чачэрскім раёне|}} — {{ДС|||1941}}?) — беларускі паэт<ref name="БС">{{кніга
|аўтар =
|частка = Гаврилов Леонид Григорьевич
|загаловак = Биографический справочник
|арыгінал =
|спасылка =
|адказны =
|выданне =
|месца = Мн.
|выдавецтва = «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки
|год = 1982
|том = 5
|старонкі = 132
|старонак = 737
|серыя =
|isbn =
|тыраж =
}}</ref>.
== Біяграфія ==
Вучыўся ў Мінскім беларускім педагагічным тэхнікуме. Паступіў у Інстытут народнай гаспадаркі, а ў 1936 г. перавёўся на літаратурны факультэт Гомельскага педагагічнага інстытута. Пасля заканчэння інстытута (1940) прызваны ў Чырвоную Армію. Служыў у танкавых войсках механікам-вадзіцелем. З першых дзён Вялікай Айчыннай вайны — на фронце. Прапаў без вестак<ref name="БС"/>.
== Творчасць ==
Друкаваўся з 1935 года. Вершы адметныя героіка-рамантычным пафасам, лірычнай задушэўнасцю, меладычнасцю<ref name="БС"/>.
Друкаваўся ў альманаху «Аднагодкі», у газетах «Гомельская праўда», «[[Літаратура і мастацтва]]», у часопісе «[[Полымя рэвалюцыі]]». Нізкі вершаў змешчаны ў зборніках «Мы іх не забудзем» (1949), «Крывёю сэрца» (1967). У 1961 г. выйшла кніжка паэзіі «Вернасць».
=== Бібліяграфія ===
{{commonscat|Lieanid Haŭrylaŭ}}
{{Вікікрыніцы|Катэгорыя:Леанід Гаўрылаў}}
* Вернасць. — Мн., 1961
* у кн.: Крывёю сэрца. — Мн., 1967
{{зноскі}}
{{DEFAULTSORT:Гаўрылаў Леанід Рыгоравіч}}
[[Катэгорыя:Беларускамоўныя паэты]]
hxtkpom6s1lpu0sstrno8nn0rdg9ths
Пародыя
0
200624
4191450
4074315
2022-08-21T19:16:29Z
Artsiom91
31770
wikitext
text/x-wiki
'''Пародыя''' ({{lang-el|παρῳδία}} — спевы навыварат) — [[Камічнасць|камічнае]] перайманне стылю і кірунку [[пісьменства]], што знарок скажае і [[Карыкатура|акарыкатурвае]] рысы [[арыгінал]]а дзеля высьмейвання. Ёсць [[крытыка]]й твора паводле мысленнага і стылёвага напаўнення, мастацкага разумення і грамадскага стаўлення творцы. Пры перайманні [[жанр]]а арыгінала захоўвае яго [[Кампазіцыя, літаратура|кампазіцыю]] і [[стыль]]. Супярэчнасць выгляду арыгінала паводле [[змест]]у спрыяе адрознаму [[сэнс]]аваму напаўненню і адваротнаму тлумачэнню яго асноўнай думкі. Мастацкая вартасць заключаецца ў выразнай пазнавальнасці рысаў арыгінала.
== Віды ==
* ''[[Гумар]]ыстычная''. Завастрае слабыя бакі арыгінала без іх адмаўлення ([[Пятро Сушко]] «Паэтычныя залёты»).
* ''[[Сатыра|Сатырычная]]''. Скіраваная супраць арыгінала ([[Павел Марціновіч]] «Бойся Бога»).
Паводле зместу бывае: 1) грамадзянская ([[Якуб Колас]] «Малебен»), 2) літаратурная ([[Цімох Дзераза]] «Літаратурная пародыя») і 3) побытавая ([[Георгій Юрчанка]] «З Уладзіміра Скарынкіна»). Вылучаюцца парадыйныя [[ода]] ([[Аляксандр Сумарокаў]]), [[памфлет]] ([[Вальтэр]], [[Даніэль Дэфо]] і [[Джонатан Свіфт]]), [[раман]] ([[Франсуа Рабле]] «[[Гарганцюа і Пантагруэль]]») і [[трагедыя]] ([[Іван Крылоў]] «Падшчыпа»). Бываюць пародыі на прамову, [[рэпартаж]], [[дэтэктыў]]ныя, паэтычныя, празаічныя і [[Драма (жанр)|драматычныя]] творы, крытычныя працы.
== Беларусь ==
У [[Беларуская літаратура|беларускай літаратуры]] сустракаецца ў ананімнай [[Прамова Мялешкі|«Прамове Мялешкі»]] XVII стагоддзя. Склалася ў жанр да сярэдзіны XIX стагоддзя ([[Паэма|паэмы]] «[[Тарас на Парнасе]]» [[Канстанцін Вераніцын|Канстанціна Вераніцына]] і «[[Энеіда навыварат]]» [[Вікенцій Равінскі|Вікенція Равінскага]]). Блізкія да побытавай і грамадзянскай пародыі «Калыханка» [[Францішак Багушэвіч|Францішка Багушэвіча]], «Янка і свабода» і «Ісцінна чорнае трыо» Я. Купалы і «Пратэст» [[Ядвігін Ш.|Ядвігіна Ш.]] Надзённасцю вызначаюцца пародыі [[Кандрат Крапіва|Кандрата Крапівы]] (паэмы «Малітва па-беларуску» і «Нібы сатыра на Нібы паэму [[Міхайла Грамыка|М.Грамыкі]] „Гвалт над формай“»). У [[1920]]—[[1930]]-я гг. пародыі пісалі [[Андрэй Александровіч]], [[Якуб Колас]], [[Янка Купала]], [[Паўлюк Трус]] і [[Мікола Хведаровіч]]. Сустракаецца ў [[Рыгор Барадулін|Рыгора Барадуліна]], [[Васіль Вітка|Васіля Віткі]], [[Артур Вольскі|Артура Вольскага]], [[Анатоль Вялюгін|Анатоля Вялюгіна]], [[Ніл Гілевіч|Ніла Гілевіча]], [[Сяргей Дзяргай|Сяргея Дзяргая]], [[Хведар Жычка|Хведара Жычкі]], [[Аляксей Зарыцкі|Аляксея Зарыцкага]], [[Пятрусь Макаль|Петруся Макаля]], [[Мікола Мятліцкі|Міколы Мятліцкага]], [[Міхась Скрыпка|Міхася Скрыпкі]] і [[Язэп Таўшчэзны|Язэпа Таўшчэзнага]]. У пачатку [[1970]]-х гадоў з’явілася паэма [[Ніл Гілевіч|Ніла Гілевіча]] «Сказ пра Лысую гару» аб нечаканасцях жыцця пісьменніцкага гурту і тагачаснай пісьменніцкай творчасці. Парадыйныя складнікі знаходзяцца ў [[Проза|празаічных]] творах [[Міраслаў Адамчык|Міраслава Адамчыка]], [[Пятро Васючэнка|Пятра Васючэнкі]], [[А. Вырвіч]]а, [[Адам Глобус|Адама Глобуса]], у [[п’еса]]х [[Алег Ждан|Алега Ждана]], [[Сяргей Валер’евіч Кавалёў|Сяргея Кавалёва]] і [[Аляксандр Петрашкевіч|Алеся Петрашкевіча]]<ref>{{Крыніцы/БелЭн|том=12|старонкі=101|аўтар=[[Любоў Гарэлік|Гарэлік Л.]]|артыкул=Пародыя}}</ref>.
{{Зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Тэатральнае мастацтва}}
[[Катэгорыя:Пародыя| ]]
f1ingf5utzy28xegzcrybvtwcj2rj10
Лідзія Іванаўна Галушкіна
0
201989
4191613
3953762
2022-08-22T03:35:56Z
VladimirZhV
9113
/* Літаратура */ дапаўненне, катэгорыі
wikitext
text/x-wiki
{{Музыкант}}
'''Лідзія Іванаўна Галушкіна''' ({{ДН|15|6|1923}}, г. [[Іванава (Расія)|Іванава]] — {{ДС|11|11|2009}}) — беларуская артыстка оперы (мецца-сапрана). Народная артыстка БССР (1963)<ref name="БС">{{кніга
|аўтар =
|частка = Галушкина Лидия Ивановна
|загаловак = Биографический справочник
|арыгінал =
|спасылка =
|адказны =
|выданне =
|месца = Мн.
|выдавецтва = «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки
|год = 1982
|том = 5
|старонкі = 136
|старонак = 737
|серыя =
|isbn =
|тыраж =
}}</ref>.
== Біяграфія ==
Скончыла [[Маскоўская дзяржаўная кансерваторыя імя П. І. Чайкоўскага|Маскоўскую кансерваторыю]] ў 1950 годзе. У 1951—1981 салістка [[Нацыянальны акадэмічны Вялікі тэатр оперы і балета|Дзяржаўнага тэатра оперы і балета БССР]]<ref name="БС"/>. З 1974 па 2009 г. выкладала ў [[Беларуская дзяржаўная акадэмія музыкі|Беларускай акадэміі музыкі]], прафесар кафедры спеваў<ref>[http://unicat.nlb.by/opac/pls/dict.prn_ref?tu=r&tq=v0&name_view=va_aall&a001=BY-NLB-ar2636509&strq=l_siz=20 Галушкіна, Лідзія Іванаўна (1923—2009) ]</ref>.
== Творчасць ==
Творчасці Галушкінай уласцівы глыбокае пранікненне ў псіхалогію сваіх сцэнічных гераінь, здольнасць ствараць уражлівыя музычныя вобразы: Надзея<ref>[http://ic.pics.livejournal.com/rusiecki/19372472/2010/2010_original.jpg Лідзія Галушкіна ў партыі Надзеі]</ref><ref>[http://archives.gov.by/index.php?id=634567 Сцэна са спектакля Беларускага дзяржаўнага Вялікага тэатра оперы і балета «[[Надзея Дурава (опера)|Надзея Дурава]]» кампазітара А. Багатырова, пастаўленых рэжысёрам Л. Александроўскай, з удзелам Л. Галушкінай (у ролі Надзеі Дуравай), Р. Яўраева (у ролі Якуба), (Б. Нікольскага) (у ролі Палонскага) падчас запісу тэлеперадачы пра прэм’еру оперы на студыі Мінскага тэлебачання. 8 студзеня 1957 года. Фотаздымак]</ref> («[[Надзея Дурава (опера)|Надзея Дурава]]» [[Анатоль Васільевіч Багатыроў|А. Багатырова]]), Алеся, Ганка («[[Алеся (опера)|Дзяўчына з Палесся]]» і «[[Міхась Падгорны]]» [[Яўген Карлавіч Цікоцкі|Я. Цікоцкага]]), Мальвіна, Вераніка («[[Калючая ружа]]», «[[Зорка Венера (опера)|Зорка Венера]]» [[Юрый Уладзіміравіч Семяняка|Ю. Семянякі]]), Марына («[[Яснае світанне]]» [[Аляксей Яўлампавіч Туранкоў|А. Туранкова]]), Аксіння («Ціхі дон» [[Іван Іванавіч Дзяржынскі|І. Дзяржынскага]]), Клара («[[Заручыны ў манастыры]]» [[Сяргей Сяргеевіч Пракоф'еў|С. Пракоф’ева]]), Любаша («{{нп3|Царская нявеста (опера)|Царская нявеста|ru|Царская невеста (опера)}}» [[Мікалай Андрэевіч Рымскі-Корсакаў|М. Рымскага-Корсакава]]), Кліцямнестра («{{нп3|Арэстэя (Танееў)|Арэстэя|ru|Орестея (Танеев)}}» {{нп3|Сяргей Іванавіч Танееў|С. Танеева|ru|Танеев, Сергей Иванович}}), Кармэн («[[Кармэн (опера)|Кармэн]]» [[Жорж Бізэ|Ж. Бізэ]]), Амнерыс («[[Аіда]]» [[Джузэпэ Вердзі|Дж. Вердзі]]), Лаўра («{{нп3|Джаконда (опера)|Джаконда|ru|Джоконда (опера)}}» {{нп3|Амількарэ Панк'елі|А. Панк'елі|ru|Понкьелли, Амилькаре}}) і інш<ref name="БС"/>. Першая выканаўца многіх камерных твораў беларускіх кампазітараў<ref name="БС"/>.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{Крыніцы/БелЭн|4|||}}
* Беларуская ССР : кароткая энцыклапедыя. У 5 т. Т. 5. — Мінск, 1981.
* Тэатральная Беларусь : энцыклапедыя. У 2 т. Т. 1. — Мінск, 2002.
* Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі. У 5 т. Т. 2. — Мінск, 1985.
* {{Крыніцы/Беларусь: энцыклапедычны даведнік (1995)|Галу́шкіна Лідзія Іванаўна|205}}
== Спасылкі ==
* {{bis.nlb.by|128488|Галушкіна Лідзія Іванаўна}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Галушкіна Лідзія Іванаўна}}
[[Катэгорыя:Оперныя спевакі і спявачкі СССР]]
[[Катэгорыя:Оперныя спевакі і спявачкі Беларусі]]
[[Катэгорыя:Народныя артысты Беларускай ССР]]
[[Катэгорыя:Мецца-сапрана]]
d1atgusmr1xhgt84zgb8quvdqzr4bkz
Шаблон:Гісторыя Харватыі
10
206218
4191724
3788355
2022-08-22T10:14:04Z
Svawald
61025
wikitext
text/x-wiki
{| class="toccolours" cellspacing="3px" align="right" style="clear: right; margin: 0 0 1em 1em; text-align:center;"
|-
| colspan="2" |<span style="font-size:small;">'''[[Гісторыя Харватыі]]'''</span><br /><span style="font-size:smaller;"></span>
|-
|[[Выява:Coat of arms of Croatia.svg|80px]]
|-
| style="font-size:11px" |
'''[[Дагістарычная Харватыя]]'''<br/>
'''[[Белая Харватыя]]'''<br/>
<hr>
'''[[Правінцыя Панонія]]'''<br/>
([[Рымская імперыя]])<br/>
'''[[Правінцыя Далмацыя]]'''<br/>
([[Рымская імперыя]])<br/>
<hr>
'''[[Прыморская Харватыя]]'''<br/>
'''[[Панонская Харватыя]]'''<br/>
'''[[Чырвоная Харватыя]]'''<br/>
<hr>
'''[[Істрыйская марка]]'''<br/>
'''[[Каралеўства Харватыя (925—1102)|Каралеўства Харватыя]]'''<br/>
'''[[Харватыя ўва уніі з Венгрыяй]]'''<br/>
'''[[Поліцкая рэспубліка]]'''<br/>
'''[[Харвацкая ваенная мяжа]]'''<br/>
'''[[Дуброўніцкая рэспубліка]]'''<br/>
<hr>
'''[[Ілірыйскія правінцыі]]'''<br/>([[Першая французская імперыя]])<br/>
'''[[Ілірыйскае каралеўства|Каралеўства Ілірыя]]'''<br/>([[Аўстрыйская імперыя]])<br/>
'''[[Аўстрыйскае Прымор’е|Аўстрыйскае прымор’е]]''' <br/> ([[Цыслейтанія]])<br/>
<hr>
'''[[Каралеўства Далмацыя]]'''<br/> ([[Аўстрыйская імперыя]] → [[Цыслейтанія]])<br/>
<hr>
'''[[Габсбургскае Каралеўства Харватыя|Каралеўства Харватыя]]''' // '''[[Каралеўства Славонія]]'''<br/>([[Аўстрыйская імперыя]])<br/>
'''[[Харвацка-венгерская дамова]]<br/>
'''[[Каралеўства Харватыя і Славонія]]'''<br/> ([[Каралеўства Венгрыя]]) <br/>
<hr>
'''[[Дзяржава славенцаў, харватаў і сербаў]]'''<br/>
'''[[Харвацкая банавіна]]''' <br/> ([[Каралеўства Югаславія]]) <br/>
'''[[Незалежная Дзяржава Харватыя|Незалежная дзяржава Харватыя]]'''<br/>
'''[[Федэральная Дзяржава Харватыя]]'''<br/> ([[Федэратыўная Дэмакратычная Югаславія]]) <br/>
'''[[Сацыялістычная Рэспубліка Харватыя]]'''<br/> ([[Сацыялістычная Федэратыўная Рэспубліка Югаславія|СФР Югаславія]]) <br/>
'''[[Харвацкая вясна]]'''<br/>
'''{{гэта выдатны артыкул}} [[Вайна ў Харватыі|Вайна за незалежнасць]]'''<br/>
'''[[Харватыя|Рэспубліка Харватыя]]'''
|-
|}
<noinclude>
[[Катэгорыя:Вертыкальныя навігацыйныя шаблоны]]
[[Катэгорыя:Навігацыйныя шаблоны:Гісторыя краін|Харватыя]]
[[Катэгорыя:Шаблоны:Харватыя|{{PAGENAME}}]]
</noinclude>
mjer9yluigdmwvtf3zkfngxvat4lavp
Нікіцін
0
217075
4191270
3726059
2022-08-21T15:41:07Z
Паўлюк Шапецька
37440
/* Вядомыя носьбіты */
wikitext
text/x-wiki
'''Нікіцін''' — прозвішча.
== Вядомыя носьбіты ==
* [[Арсень Паўлавіч Нікіцін]] (1913—1989) — лётчык-знішчальнік, Герой Савецкага Саюза.
* [[Афанасій Нікіцін]], рускі падарожнік
* [[Кузьма Кандрацьевіч Нікіцін]] (1897—1995) — [[Герой Сацыялістычнай Працы]]
* [[Павел Нічыпаравіч Нікіцін]], савецкі беларускі дзяржаўны дзеяч
* [[Фёдар Пракопавіч Нікіцін]] (1913—1979) — Герой Савецкага Саюза
* [[Юрый Іосіфавіч Нікіцін]], вучоны-фізіёлаг, доктар біялагічных навук
* [[Яўген Нікіцін]], беларускі футбаліст
{{неадназначнасць}}
5fr3rzix5ze2495jntjjb6qevn2m37g
Аляксандр Анатолевіч Марчанка
0
217442
4191451
4044879
2022-08-21T19:17:07Z
Artsiom91
31770
вікіфікацыя
wikitext
text/x-wiki
{{Цёзкі2|Марчанка}}
{{Тэатральны дзеяч}}
'''Аляксандр Анатолевіч Марчанка''' (нар. {{ДН|14|1|1979}}, [[Магілёў]], Беларусь) — беларускі [[акцёр]] [[тэатр]]а і [[кіно]], тэатральны рэжысёр. Кіраўнік Цэнтра беларускай драматургіі.
== Біяграфія ==
Нарадзіўся 14 студзеня 1979 года ў Магілёве.
У 1997 годзе паступіў ў Беларускі дзяржаўны універсітэт культуры і мастацтва на спецыяльнасць «Рэжысёр, выкладчык спецыяльных тэатральных дысцыплін» у майстэрню В. Анісенкі, які скончыў ў 2002 годзе. У 2001 годзе атрымаў акадэмічную ступень бакалаўра мастацтваў.
З 2000 па 2001 гады працаваў настаўнікам у САШ № 136 г. Мінска, дзе выкладаў музычна-тэатральныя прадметы.
Працаваў педагогам-асістэнтам па рэжысуры на курсе [[Валерый Данілавіч Анісенка|В. Д. Анісенкі]].
З 2001 года працуе акцёрам [[Рэспубліканскі тэатр беларускай драматургіі|Рэспубліканскага тэатра беларускай драматургіі]].
З 2008 года працуе рэжысёрам-пастаноўшчыкам у Цэнтры беларускай драматургіі і рэжысуры. З 2009 года — кіраўнік Цэнтра беларускай драматургіі.
Быў адным з куратараў беларуска-нямецкіх тэатральных сустрэч «Пантон» (2010), драматургічнай лабараторыі «Идентификация. Между фактом и фикцией» (сумесна з аб’яднаннем Mit-Ost, Германія), 2011 г.
Арганізатар лабараторый для маладых беларускіх драматургаў, 2012—2015 гг.
Куратар ад Беларусі «Смотра молодых деятелей театра стран СНГ, Балтии и Грузии», 2010—2012 гг.
Куратар лабараторыі «SYPEMEDA» сумесна з вышэйшай школай мастацтваў Берна (Швейцарыя), 2012 г.
Куратар сумеснага спектакля па п’есе Дз. Багаслаўскага «Ціхі шэпат сыходзячых крокаў» (Беларусь-Расія-Кыргызстан), рэж. Шаміль Дыйканбаев, 2013 г.
Кіраўнік штаба ІІ Маладзёжнага тэатральнага форуму краін СНД, Балтыі і Грузіі, лістапад 2015 г.
== Ролі ў тэатры ==
* «Апошнія», паводле п’есы М.Горкага, рэж. А.Бутакоў — Якаў (дыпломны спектакль)
* «Жаніцьба Бялугіна», паводле п’есы М. Астроўскага, рэж. Ю. Сідараў — Сырамятаў (дыпломны спектакль)
* 2000 — «Макбет», паводле п’есы [[Шэкспір|У. Шэкспіра]], рэж. В. Анісенка — Макдуф
* 2001 — «Балада пра Бландою», паводле С. [[Сяргей Валер’евіч Кавалёў|Кавалёва]], рэж. У. Паржэцкая — Дадон
* 2001 — «Рычард», паводле п’есы У. Шэкспіра, рэж. В. Анісенка — Рыверс
* 2002 — «Песні ваўка», паводле В. Паніна, рэж. У. Арлоў — Алень
* 2002 — "Зона"Х"", паводле А. Карэліна, рэж. С. Гавенка — Стральцоў
* 2002 — «Понцій Пілат», паводле А. Курэйчыка, рэж. В. Анісенка — Ісус Назарэй
* 2002 — «Хрустальны туфлік», паводле Ш. Перо, Я. Шварца, Т. Габэ, рэж. С. Кавальчык — Саветнік
* 2003 — «Каласнікі», паводле А. Шчуцкага, рэж. В. Грыгалюнас, А. Шчуцкі — Джэры
* 2005 — «Ганна ў тропіках», паводле Н. Круза, рэж. Д. Бэнкс (ЗША) — Палома
* 2005 — «Кароль Лір», паводле у. Шэкспіра, рэж. А. Ішчанка (Расія) — Герцаг Бургундскі
* 2000 — «Чорны квадрат», паводле М. [[Максім Клімковіч|Клімковіча]], М. Адамчыка, рэж. А. Гарцуеў — Малевіч
* 2003 — «Айбаліт, Бармалей, пра жывёл і Брадвей», паводле У. Аксенкруга, рэж. С. Кавальчык — Кракадзіл, Кот
* 2004 — «П’емонцкі звер», паводле А. Курэйчыка, рэж. В. Анісенка — Рыцар Жафрэй
* 2005 — «Кабала святош» («Мальер»), паводле М. [[Міхаіл Булгакаў|Булгакава]], рэж. В. Анісенка, С. Кавальчык — Шарль-Варле дэ Лагранж
* 2006 — «Шлях у Царград», паводле З. Косціча, рэж. С. Кавальчык — Кланімір, Чорная маска, Сведка «В»
* 2008 — «Раман + Юлія», паводле Д. [[Дзіяна Балыка|Балыкі]], рэж. В. Анісенка, К. Тарасава — Танцор на дыскатэцы
* 2010 — «Вяртанне галадара», паводле С. Кавалёва, рэж. К. Аверкава — Істота са «свету Кафкі»
* «Сляпая зорка», аўтарскі праект М. Рудкоўскага — Псіхолаг
== Сённяшнія ролі ў РТБД ==
* 1997 — «Містэр Розыгрыш», паводле С. Кандрашова, рэж. В. Расстрыжэнкаў — Антон
* 2002 — «Чарнобыльская малітва», паводле С. [[Святлана Алексіевіч|Алексіевіч]], рэж. Б. Бусаголь, драматург і каардынатар праграмы — В. Сіманьек (Францыя), рэжысёр — В. Анісенка — Мясцовы жыхар
* 2002 — «Адвечная песня», паводле твораў Я. [[Янка Купала|Купалы]], рэж. С. Кавальчык — Салдат
* 2006 — «Белы анёл з чорнымі крыламі», паводле Д. Балыкі, рэж. В. Расстрыжэнкаў — Самойлаў
* 2009 — «Дзённік паэта» («Інтымны дзённік»), паводле С. Кавалёва, рэж. В. Баркоўскі — Максім, Пётра
* 2009 — «Гісторыя двух сабак», паводле Я. Конева, рэж. С. Навуменка — Алег Пятровіч
* 2010 — «Адамавы жарты», паводле твораў Ф. [[Францішак Аляхновіч|Аляхновіча]] і Л. Радзевіча, рэж. С.Навуменка — Чорт
* 2012 — «Дажыць да прэм’еры», паводле М. Рудкоўскага, рэж. П. Харланчук — Лёша
* 2013 — «Раскіданае гняздо», рэж. А. Гарцуеў — Паніч
* 2012 — «Ліфт», рэж. Г. Чарнабаева — Ігар, муж
* 2012 — «Купала. Кругі раю», рэж. С. Навуменка — Прадстаўнік улады
* 2013 — «Ціхі шэпат сыходзячых крокаў», рэж. Ш. Дыйканбаеў — Альберт
== Рэжысёрскія работы ==
* «Ідылія для падзорнай трубы», паводле Т. Ламонавй
* «Хлам», паводле М. Дурненкова
* 2014 — «Мабыць?»
* 2016 — «Гульня без правілаў і з невядомай мэтай»
* 2016 — «Опиум»
* 2017 — «Беларусь. Дыдактыка»
* 2017 — «Anti[gone]»
* 2017 — «Границы»
== Ролі ў кіно ==
* 2003 — Бабін яр / ''Бабий Яр'' — Якаб
* 2004 — Касі і забівай / ''Коси и забивай''
* 2009 — Цень самурая / ''Тень самурая''
* 2010 — Ілюзія палявання / ''Иллюзия охоты''
* 2011 — Пацалунак Сакрата / ''Поцелуй Сократа'' — Нік
* 2011 — Немец / ''Немец''
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
* [http://rtbd.by/akceri/marchanka-alyaksandr-anatolev%D1%96ch.html/ Старонка А. Марчанкі на сайце РТБД] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20141003132813/http://rtbd.by/akceri/marchanka-alyaksandr-anatolev%D1%96ch.html |date=3 кастрычніка 2014 }}
* [http://www.chatoff.by/minsk/interesting/3334/ Сучасная беларуская драматургія: інтэрв’ю з акцёрам і рэжысёрам А. Марчанкам]
* [http://budzma.by/news/alyaksandr-marchanka-kab-zaymacca-masazham-treba-kultyvavac-u-sabye-dabrynyu.html/ Аляксандр Марчанка: «Каб займацца масажам, трэба культываваць у сабе дабрыню»]{{Недаступная спасылка}}
{{DEFAULTSORT:Марчанка Аляксандр Анатольевіч}}
[[Катэгорыя:Акцёры Беларусі]]
[[Катэгорыя:Тэатральныя рэжысёры Беларусі]]
[[Катэгорыя:Акцёры тэатра Беларусі]]
[[Катэгорыя:Члены Савета Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 6-га склікання]]
8cilizferp7uohif3kps9we2eka78p7
Папко
0
220098
4191327
4190985
2022-08-21T17:38:06Z
Artsiom91
31770
wikitext
text/x-wiki
'''Папко''' — прозвішча.
== Вядомыя носьбіты ==
* [[Аксана Уладзіміраўна Папко]] — [[Беларусь|беларуская]] [[веласіпедны спорт|веласіпедыстка]].
* [[Анатоль Мікалаевіч Папко]] — беларускі краязнавец.
* [[Васіль Парфёнавіч Папко]] — беларускі палітык.
* [[Вольга Мікалаеўна Папко]] — беларускі палітык, гісторык.
* [[Vinsent|Дзмітрый Уладзіміравіч Папко (Vinsent)]] — беларускі музыкант.
* [[Канстанцін Сцяпанавіч Папко]] (1933—2007) — [[Герой Сацыялістычнай Працы]].
* [[Павел Іванавіч Папко]] (нар. 1983) — беларускі палітык.
{{спіс цёзак2}}
9rycrvs8ckpdg8ibvmebsi2620nians
Дачка
0
220515
4191354
4191159
2022-08-21T17:50:08Z
Maksim L.
13
/* Права */
wikitext
text/x-wiki
[[Файл:The Christmas carol.jpg|thumb|200px|[[Маці]] і дзве дачкі]]
'''Дачка''' — ступень роднасці, дзіцё жаночага полу адносна бацькоў. Дачка аднаго з сужэнцаў, няродная другому -- [[падчарка]], адносна другога. Дзіця жаночага полу, няроднае абодвум сужэнцам -- [[прыёмная дачка]].
== Права ==
У старажытных Афінах права атрымання спадчыны пераходзіла да дачок пры адсутнасці сыноў, але бліжэйшы сваяк мужчынскага полу мог дамагацца такой спадчыны, нават ад мужа жанчыны, калі яны ажаніліся да атрымання ёю спадчынны. Дачка, чыя спадчына пераходзіла да бліжэйшага сваяка-мужчыны, мела права патрабаваць, каб ён даў ёй [[пасаг]] або ажаніўся з ёй. Апекай дачок-спадчынніц займаўся [[архонт]], які мог спагнаць пеню за крыўды сам або праз суд. Салонава заканадаўства дазваляла [[завяшчанне]] спадчыны іншым асобам, каля сярод нашчадкаў былі толькі жанчыны, але спадчыннікі тады павінны былі ажаніцца з жанчынамі-нашчадкамі.
{{Роднасныя адносіны}}
[[Катэгорыя:Сям’я]]
p06ll4w62hnfwj6ukk3taofm52w4fcw
4191356
4191354
2022-08-21T17:52:19Z
Maksim L.
13
wikitext
text/x-wiki
[[Файл:The Christmas carol.jpg|thumb|[[Маці]] і дзве дачкі.]]
'''Дачка''' — ступень роднасці, дзіцё жаночага полу адносна бацькоў. Дачка аднаго з сужэнцаў, няродная другому — [[падчарка]], адносна другога. Дзіця жаночага полу, няроднае абодвум сужэнцам — [[прыёмная дачка]].
== Права ==
У старажытных Афінах права атрымання спадчыны пераходзіла да дачок пры адсутнасці сыноў, але бліжэйшы сваяк мужчынскага полу мог дамагацца такой спадчыны, нават ад мужа жанчыны, калі яны ажаніліся да атрымання ёю спадчынны. Дачка, чыя спадчына пераходзіла да бліжэйшага сваяка-мужчыны, мела права патрабаваць, каб ён даў ёй [[пасаг]] або ажаніўся з ёй. Апекай дачок-спадчынніц займаўся [[архонт]], які мог спагнаць пеню за крыўды сам або праз суд. Салонава заканадаўства дазваляла [[завяшчанне]] спадчыны іншым асобам, каля сярод нашчадкаў былі толькі жанчыны, але спадчыннікі тады павінны былі ажаніцца з жанчынамі-нашчадкамі.
{{Роднасныя адносіны}}
[[Катэгорыя:Сям’я]]
d0k15099mcc66uao5muwrdra1s3jtzr
4191427
4191356
2022-08-21T18:52:34Z
Artsiom91
31770
wikitext
text/x-wiki
[[Файл:The Christmas carol.jpg|thumb|[[Маці]] і дзве дачкі.]]
'''Дачка''' — ступень роднасці, дзіцё жаночага полу адносна бацькоў. Дачка аднаго з сужэнцаў, няродная другому — [[падчарка]], адносна другога. Дзіця жаночага полу, няроднае абодвум сужэнцам — [[прыёмная дачка]].
== Права ==
У старажытных Афінах права атрымання спадчыны пераходзіла да дачок пры адсутнасці сыноў, але бліжэйшы сваяк мужчынскага полу мог дамагацца такой спадчыны, нават ад мужа жанчыны, калі яны ажаніліся да атрымання ёю спадчыны. Дачка, чыя спадчына пераходзіла да бліжэйшага сваяка-мужчыны, мела права патрабаваць, каб ён даў ёй [[пасаг]] або ажаніўся з ёй. Апекай дачок-спадчынніц займаўся [[архонт]], які мог спагнаць пеню за крыўды сам або праз суд. Салонава заканадаўства дазваляла [[завяшчанне]] спадчыны іншым асобам, калі сярод нашчадкаў былі толькі жанчыны, але спадчыннікі тады павінны былі ажаніцца з жанчынамі-нашчадкамі.
{{Роднасныя адносіны}}
[[Катэгорыя:Сям’я]]
gf46d6j949dh004ysuoadqz3z3euly1
Няманя Човіч
0
223682
4191729
3756904
2022-08-22T10:26:13Z
Artsiom91
31770
перайшоў у «Куньшань»
wikitext
text/x-wiki
{{футбаліст
| імя = Няманя Човіч
| поўнае імя =
| фатаграфія =
| дата нараджэння =
| месца нараджэння =
| грамадзянства = {{Сцягафікацыя|Сербія}}
| рост =
| вага =
| мянушка =
| цяперашні клуб = {{Сцяг|Кітай}} [[ФК Куньшань|Куньшань]]
| нумар =
| пазіцыя = [[нападнік (футбол)|нападнік]]
| моладзевыя клубы = {{футбольная кар’ера
|2007—2008| {{Сцяг|Сербія||20px}} Цэмент (Беацін)|}}
| клубы = {{футбольная кар’ера
|2008—2010| {{Сцяг|Сербія||20px}} [[ФК Пролетар Нові-Сад|Пролетар (Нові-Сад)]]|35 (11)
|2010—2011| {{Сцяг|Італія||20px}} [[ФК Парма|Парма]]|0 (0)
|2011| {{Сцяг|Сербія||20px}} [[ФК Вайводзіна|Вайводзіна (Нові-Сад)]]|1 (0)
|2011—2013| {{Сцяг|Сербія||20px}} [[ФК Спартак Злацібар Вода|Спартак Злацібар Вода]]|34 (3)
|2013| {{Сцяг|Сербія||20px}} [[ФК Доньі Срэм|Доньі Срэм (Печынцы)]]|6 (0)
|2014| {{Сцяг|Казахстан||20px}} [[ФК Спартак Семей|Спартак (Семей)]]|9 (3)
|2014| {{Сцяг|Сербія||20px}} [[ФК Пролетар Нові-Сад|Пролетар (Нові-Сад)]]|11 (4)
|2015| {{Сцяг|Беларусь||20px}} [[ФК Шахцёр Салігорск|Шахцёр (Салігорск)]]|15 (2)
|2016| {{Сцяг|Сербія||20px}} [[ФК Пролетар Нові-Сад|Пролетар (Нові-Сад)]]|4 (0)
|2016| {{Сцяг|Беларусь||20px}} [[ФК Мінск|Мінск]]|24 (8)
|2017| {{Сцяг|Грэцыя||20px}} [[ФК Ламія|Ламія]]|3 (1)
|2017| {{Сцяг|Беларусь||20px}} [[ФК Мінск|Мінск]]|22 (3)
|2018—2019| {{Сцяг|Сербія||20px}} [[ФК Пролетар Нові-Сад|Пролетар (Нові-Сад)]]|48 (17)
|2019—2022| {{Сцяг|Сербія||20px}} [[ФК Вайводзіна|Вайводзіна (Нові-Сад)]]|63 (16)
|2022—| {{Сцяг|Кітай||20px}} [[ФК Куньшань|Куньшань]]| }}
| нацыянальная зборная = {{футбольная кар’ера
|2010| {{Сцяг|Сербія||20px}} [[Юніёрская зборная Сербіі па футболе|Сербія (да 19)]]|3 (1)
|2012| {{Сцяг|Сербія||20px}} [[Моладзевая зборная Сербіі па футболе|Сербія (да 21)]]|1 (1)
|2021| {{Сцяг|Сербія||20px}} [[Зборная Сербіі па футболе|Сербія]]|2 (0) }}
| абнаўленне дадзеных аб клубе = 22 жніўня 2022
| абнаўленне дадзеных аб зборнай = 22 жніўня 2022
}}
'''Няманя Човіч''' ({{lang-sr|Немања Човић}}; нар. {{ДН|18|6|1991}}, {{МН|Нові-Сад}}, [[Сербія]]) — сербскі [[футбол|футбаліст]], [[нападнік (футбол)|нападнік]] кітайскага клуба [[ФК Куньшань|«Куньшань»]].
== Клубная кар’ера ==
Пачынаў кар’еру, гуляючы ў ніжэйшых лігах Сербіі. У 2010 годзе апынуўся ў складзе прымаверы італьянскай [[ФК Парма|«Пармы»]], але так і не дасягнуў асновы клуба. Улетку 2011 года стаў іграком клуба сербскай Суперлігі [[ФК Вайводзіна|«Вайводзіна»]], але ўжо праз месяц перабраўся ў [[ФК Спартак Злацібар Вода|«Спартак Злацібар Вода»]], дзе гуляў на працягу двух гадоў.
У другой палове 2013 года выступаў за [[ФК Доньі Срэм|«Доньі Срэм»]]. Першую палову 2014 года правёў у Казахстане, гуляючы за [[ФК Спартак Семей|«Спартак»]] з [[Семей|Семея]]. Пасля вярнуўся ў [[ФК Пролетар Нові-Сад|«Пролетар»]], гуляў з ім у Першай лізе Сербіі.
У лютым 2015 года пасля прагляду падпісаў кантракт з салігорскім [[ФК Шахцёр Салігорск|«Шахцёрам»]]<ref>[http://football.by/news/67039.html Неманья Чович стал игроком "Шахтера", Джурабаев и Мартынюк близки к подписанию контрактов]</ref>. У першай палове сезона 2015 трывала з’яўляўся на полі, нярэдка і ў стартавым складзе, але пазней страціў месца ў аснове. У лістападзе 2015 года стала вядома, што «Шахцёр» не будзе падаўжаць кантракт з сербам, і той пакінуў клуб<ref>[http://www.pressball.by/news/football/217885 Футбол. Афанасьев, Чович и Мартынюк покинули солигорский "Шахтер"]</ref>.
У сакавіку 2016 года вярнуўся ў «Пролетар». Згуляў за клуб чатыры матчы, пасля чаго зноў апынуўся ў Беларусі, падпісаўшы кантракт з [[ФК Мінск|«Мінскам»]]<ref>[http://football.by/news/83897.html "Минск" заключил контракт с Неманьей Човичем]</ref>. Здолеў замацавацца ў аснове мінчан, з 8 галамі ў чэмпіянаце стаў адным з найлепшых бамбардзіраў каманды ў сезоне. У лістападзе 2016 года па заканчэнні кантракта пакінуў [[ФК Мінск|«Мінск»]]<ref>[http://www.pressball.by/news/football/250080 Футбол. Неманья Чович и Сергей Макаров покинули "Минск"]</ref>.
У лютым 2017 года стаў іграком клуба [[ФК Ламія|«Ламія»]] з другога дывізіёна Грэцыі<ref>[https://by.tribuna.com/football/1048531352.html Чович не вернется в «Минск», форвард подписал контракт с «Ламией»]</ref>. Аднак, ужо ў сакавіку разарваў кантракт і неўзабаве зноў далучыўся да [[ФК Мінск|«Мінска»]]<ref>[http://football.by/news/97887.html "Минск" заявил Неманью Човича]</ref>. У першай палове сезона 2017 гуляў нерэгулярна, шмат прапускаючы з-за траўм, але пазней стаў трывалым іграком асновы. У лістападзе 2017 года па заканчэнні кантракта пакінуў каманду<ref>[http://football.by/news/107387.html Неманья Чович покинул "Минск"]</ref>.
У пачатку 2018 года зноў стаў іграком [[ФК Пролетар Нові-Сад|«Пролетара»]]. У ліпені 2019 года перайшоў у [[ФК Вайводзіна|«Вайводзіну»]], з якой выйграў Кубак Сербіі. У красавіку 2022 года перабраўся ў кітайскі клуб [[ФК Куньшань|«Куньшань»]].
== Міжнародная кар’ера ==
Выступаў за юнацкія і моладзевыя зборныя Сербіі.
25 студзеня 2021 года дэбютаваў у [[Зборная Сербіі па футболе|нацыянальнай зборнай Сербіі]], адгуляўшы другі тайм таварыскага матча супраць [[Зборная Дамініканскай Рэспублікі па футболе|Дамініканскай Рэспублікі]] (0:0).
== Дасягненні ==
* {{Сцяг|Беларусь||20px}} {{Бр}} Бронзавы прызёр [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|чэмпіянату Беларусі]]: [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2015|2015]]
* {{Сцяг|Сербія||20px}} {{Бр}} Бронзавы прызёр [[Чэмпіянат Сербіі па футболе|чэмпіянату Сербіі]]: 2020
* {{Сцяг|Сербія||20px}} Уладальнік [[Кубак Сербіі па футболе|Кубка Сербіі]]: 2020
{{Зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Човіч Няманя}}
[[Катэгорыя:Футбалісты Сербіі]]
[[Катэгорыя:Ігракі ФК Пролетар Нові-Сад]]
[[Катэгорыя:Ігракі ФК Парма]]
[[Катэгорыя:Ігракі ФК Вайводзіна]]
[[Катэгорыя:Ігракі ФК Спартак Субаціца]]
[[Катэгорыя:Ігракі ФК Доньі Срэм]]
[[Катэгорыя:Ігракі ФК Спартак Семей]]
[[Катэгорыя:Ігракі ФК Шахцёр Салігорск]]
[[Катэгорыя:Ігракі ФК Мінск]]
[[Катэгорыя:Ігракі ФК Ламія]]
[[Катэгорыя:Ігракі ФК Куньшань]]
lq1e9pvgcoegh3ivhslj3fr0vfigsby
4191731
4191729
2022-08-22T10:27:46Z
Artsiom91
31770
wikitext
text/x-wiki
{{футбаліст
| імя = Няманя Човіч
| поўнае імя =
| фатаграфія =
| дата нараджэння =
| месца нараджэння =
| грамадзянства = {{Сцягафікацыя|Сербія}}
| рост =
| вага =
| мянушка =
| цяперашні клуб = {{Сцяг|Кітай}} [[ФК Куньшань|Куньшань]]
| нумар =
| пазіцыя = [[нападнік (футбол)|нападнік]]
| моладзевыя клубы = {{футбольная кар’ера
|2007—2008| {{Сцяг|Сербія||20px}} Цэмент (Беацін)|}}
| клубы = {{футбольная кар’ера
|2008—2010| {{Сцяг|Сербія||20px}} [[ФК Пролетар Нові-Сад|Пролетар (Нові-Сад)]]|35 (11)
|2010—2011| {{Сцяг|Італія||20px}} [[ФК Парма|Парма]]|0 (0)
|2011| {{Сцяг|Сербія||20px}} [[ФК Вайводзіна|Вайводзіна (Нові-Сад)]]|1 (0)
|2011—2013| {{Сцяг|Сербія||20px}} [[ФК Спартак Злацібар Вода|Спартак Злацібар Вода]]|34 (3)
|2013| {{Сцяг|Сербія||20px}} [[ФК Доньі Срэм|Доньі Срэм (Печынцы)]]|6 (0)
|2014| {{Сцяг|Казахстан||20px}} [[ФК Спартак Семей|Спартак (Семей)]]|9 (3)
|2014| {{Сцяг|Сербія||20px}} [[ФК Пролетар Нові-Сад|Пролетар (Нові-Сад)]]|11 (4)
|2015| {{Сцяг|Беларусь||20px}} [[ФК Шахцёр Салігорск|Шахцёр (Салігорск)]]|15 (2)
|2016| {{Сцяг|Сербія||20px}} [[ФК Пролетар Нові-Сад|Пролетар (Нові-Сад)]]|4 (0)
|2016| {{Сцяг|Беларусь||20px}} [[ФК Мінск|Мінск]]|24 (8)
|2017| {{Сцяг|Грэцыя||20px}} [[ФК Ламія|Ламія]]|3 (1)
|2017| {{Сцяг|Беларусь||20px}} [[ФК Мінск|Мінск]]|22 (3)
|2018—2019| {{Сцяг|Сербія||20px}} [[ФК Пролетар Нові-Сад|Пролетар (Нові-Сад)]]|48 (17)
|2019—2022| {{Сцяг|Сербія||20px}} [[ФК Вайводзіна|Вайводзіна (Нові-Сад)]]|63 (16)
|2022—| {{Сцяг|Кітай||20px}} [[ФК Куньшань|Куньшань]]| }}
| нацыянальная зборная = {{футбольная кар’ера
|2010| {{Сцяг|Сербія||20px}} [[Юніёрская зборная Сербіі па футболе|Сербія (да 19)]]|3 (1)
|2012| {{Сцяг|Сербія||20px}} [[Моладзевая зборная Сербіі па футболе|Сербія (да 21)]]|1 (1)
|2021| {{Сцяг|Сербія||20px}} [[Зборная Сербіі па футболе|Сербія]]|2 (0) }}
| абнаўленне дадзеных аб клубе = 22 жніўня 2022
| абнаўленне дадзеных аб зборнай = 22 жніўня 2022
}}
'''Няманя Човіч''' ({{lang-sr|Немања Човић}}; нар. {{ДН|18|6|1991}}, {{МН|Нові-Сад}}, [[Сербія]]) — сербскі [[футбол|футбаліст]], [[нападнік (футбол)|нападнік]] кітайскага клуба [[ФК Куньшань|«Куньшань»]].
== Клубная кар’ера ==
Пачынаў кар’еру, гуляючы ў ніжэйшых лігах Сербіі. У 2010 годзе апынуўся ў складзе прымаверы італьянскай [[ФК Парма|«Пармы»]], але так і не дасягнуў асновы клуба. Улетку 2011 года стаў іграком клуба сербскай Суперлігі [[ФК Вайводзіна|«Вайводзіна»]], але ўжо праз месяц перабраўся ў [[ФК Спартак Злацібар Вода|«Спартак Злацібар Вода»]], дзе гуляў на працягу двух гадоў.
У другой палове 2013 года выступаў за [[ФК Доньі Срэм|«Доньі Срэм»]]. Першую палову 2014 года правёў у Казахстане, гуляючы за [[ФК Спартак Семей|«Спартак»]] з [[Семей|Семея]]. Пасля вярнуўся ў [[ФК Пролетар Нові-Сад|«Пролетар»]], гуляў з ім у Першай лізе Сербіі.
У лютым 2015 года пасля прагляду падпісаў кантракт з салігорскім [[ФК Шахцёр Салігорск|«Шахцёрам»]]<ref>[http://football.by/news/67039.html Неманья Чович стал игроком "Шахтера", Джурабаев и Мартынюк близки к подписанию контрактов]</ref>. У першай палове сезона 2015 трывала з’яўляўся на полі, нярэдка і ў стартавым складзе, але пазней страціў месца ў аснове. У лістападзе 2015 года стала вядома, што «Шахцёр» не будзе падаўжаць кантракт з сербам, і той пакінуў клуб<ref>[http://www.pressball.by/news/football/217885 Футбол. Афанасьев, Чович и Мартынюк покинули солигорский "Шахтер"]</ref>.
У сакавіку 2016 года вярнуўся ў «Пролетар». Згуляў за клуб чатыры матчы, пасля чаго зноў апынуўся ў Беларусі, падпісаўшы кантракт з [[ФК Мінск|«Мінскам»]]<ref>[http://football.by/news/83897.html "Минск" заключил контракт с Неманьей Човичем]</ref>. Здолеў замацавацца ў аснове мінчан, з 8 галамі ў чэмпіянаце стаў адным з найлепшых бамбардзіраў каманды ў сезоне. У лістападзе 2016 года па заканчэнні кантракта пакінуў [[ФК Мінск|«Мінск»]]<ref>[http://www.pressball.by/news/football/250080 Футбол. Неманья Чович и Сергей Макаров покинули "Минск"]</ref>.
У лютым 2017 года стаў іграком клуба [[ФК Ламія|«Ламія»]] з другога дывізіёна Грэцыі<ref>[https://by.tribuna.com/football/1048531352.html Чович не вернется в «Минск», форвард подписал контракт с «Ламией»]</ref>. Аднак, ужо ў сакавіку разарваў кантракт і неўзабаве зноў далучыўся да [[ФК Мінск|«Мінска»]]<ref>[http://football.by/news/97887.html "Минск" заявил Неманью Човича]</ref>. У першай палове сезона 2017 гуляў нерэгулярна, шмат прапускаючы з-за траўм, але пазней стаў трывалым іграком асновы. У лістападзе 2017 года па заканчэнні кантракта пакінуў каманду<ref>[http://football.by/news/107387.html Неманья Чович покинул "Минск"]</ref>.
У пачатку 2018 года зноў стаў іграком [[ФК Пролетар Нові-Сад|«Пролетара»]]. У ліпені 2019 года перайшоў у [[ФК Вайводзіна|«Вайводзіну»]], з якой выйграў Кубак Сербіі. У красавіку 2022 года перабраўся ў кітайскі клуб [[ФК Куньшань|«Куньшань»]].
== Міжнародная кар’ера ==
Выступаў за юнацкія і моладзевыя зборныя Сербіі.
25 студзеня 2021 года дэбютаваў у [[Зборная Сербіі па футболе|нацыянальнай зборнай Сербіі]], адгуляўшы другі тайм таварыскага матча супраць [[Зборная Дамініканскай Рэспублікі па футболе|Дамініканскай Рэспублікі]] (0:0).
== Дасягненні ==
* {{Сцяг|Беларусь||20px}} {{Бр}} Бронзавы прызёр [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|чэмпіянату Беларусі]]: [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2015|2015]]
* {{Сцяг|Сербія||20px}} {{Бр}} Бронзавы прызёр [[Чэмпіянат Сербіі па футболе|чэмпіянату Сербіі]]: 2020
* {{Сцяг|Сербія||20px}} Уладальнік [[Кубак Сербіі па футболе|Кубка Сербіі]]: 2020
{{Зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Човіч Няманя}}
[[Катэгорыя:Футбалісты Сербіі]]
[[Катэгорыя:Ігракі зборнай Сербіі па футболе]]
[[Катэгорыя:Ігракі ФК Пролетар Нові-Сад]]
[[Катэгорыя:Ігракі ФК Парма]]
[[Катэгорыя:Ігракі ФК Вайводзіна]]
[[Катэгорыя:Ігракі ФК Спартак Субаціца]]
[[Катэгорыя:Ігракі ФК Доньі Срэм]]
[[Катэгорыя:Ігракі ФК Спартак Семей]]
[[Катэгорыя:Ігракі ФК Шахцёр Салігорск]]
[[Катэгорыя:Ігракі ФК Мінск]]
[[Катэгорыя:Ігракі ФК Ламія]]
[[Катэгорыя:Ігракі ФК Куньшань]]
4gim1mvogkyt0sqv1h0viqnoe3ac95m
Суднікі (Віцебскі раён)
0
235021
4191283
2903577
2022-08-21T16:14:44Z
D.L.M.I. Bel
33064
wikitext
text/x-wiki
{{значэнні|Спасылка=Суднікі}}
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Суднікі
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 55|lat_min = 15|lat_sec = 51
|lon_dir = |lon_deg = 30|lon_min = 04|lon_sec = 58
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Віцебскі
|сельсавет2 = Мазалаўскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 683591270
}}
'''Су́днікі'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Sudniki}}, {{lang-ru|Судники}}) — [[вёска]] ў [[Віцебскі раён|Віцебскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Мазалаўскі сельсавет (Віцебскі раён)|Мазалаўскага сельсавета]].
Да 18 жніўня 1981 года вёска ўваходлзіла ў склад Мазалаўскага сельсавета<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 18 жніўня 1981 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1981, № 31 (1693).</ref>, да 13 студзеня 1992 года — у склад [[Заронаўскі сельсавет|Заронаўскага сельсавета]].
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Мазалаўскі сельсавет, Віцебскі раён}}
{{Віцебскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Мазалаўскі сельсавет (Віцебскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Віцебскага раёна]]
ptaiwdxzic71r554sd50hsrl8tmmt4i
4191284
4191283
2022-08-21T16:15:00Z
D.L.M.I. Bel
33064
wikitext
text/x-wiki
{{значэнні|Спасылка=Суднікі}}
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Суднікі
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 55|lat_min = 15|lat_sec = 51
|lon_dir = |lon_deg = 30|lon_min = 04|lon_sec = 58
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Віцебскі
|сельсавет2 = Мазалаўскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 683591270
}}
'''Су́днікі'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Sudniki}}, {{lang-ru|Судники}}) — [[вёска]] ў [[Віцебскі раён|Віцебскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Мазалаўскі сельсавет (Віцебскі раён)|Мазалаўскага сельсавета]].
Да 18 жніўня 1981 года вёска ўваходзіла ў склад Мазалаўскага сельсавета<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 18 жніўня 1981 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1981, № 31 (1693).</ref>, да 13 студзеня 1992 года — у склад [[Заронаўскі сельсавет|Заронаўскага сельсавета]].
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Мазалаўскі сельсавет, Віцебскі раён}}
{{Віцебскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Мазалаўскі сельсавет (Віцебскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Віцебскага раёна]]
9j7i8ceahscyxtoeoq1s6wslut4j5ub
Чаронка (Залескі сельсавет)
0
235703
4191556
2903814
2022-08-21T20:36:41Z
Pierre L'iserois
100315
wikitext
text/x-wiki
{{значэнні|Спасылка=Чаронка}}
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Чаронка
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec =
|lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec =
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Глыбоцкі
|сельсавет2 = Залескі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap =
}}
'''Чаро́нка'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Čaronka}}, {{lang-ru|Черёнка}}) — [[вёска]] ў [[Глыбоцкі раён|Глыбоцкім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Залескі сельсавет, Глыбоцкі раён|Залескага сельсавета]].
== Гісторыя ==
У 1921—1945 гадах вёска ў складзе [[Залессе (гміна)|гміны Залессе]] [[Дзісенскі павет (1921—1940)|Дзісенскaга паветa]] [[Віленскае ваяводства (1926—1939)|Віленскага ваяводства]] [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]]<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 6.</ref><ref>https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/70/plik/m-631.pdf</ref><ref>https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3950665</ref><ref>Piotr Eberhardt, ''Formowanie się polskiej granicy wschodniej po II wojnie światowej'', «Dzieje Najnowsze», Rocznik L — 2018 (2), 2018, s. 95-100.</ref>.
== Насельніцтва ==
* 1921 год — 144 жыхары, 29 двароў<ref name="skorowidz2">Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 76.</ref>.
* 1931 год — 127 жыхароў, 29 двароў<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 25</ref>.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{SgKP|XV_cz.1|373|Czeronka, wieś, powiat dzisieński, gmina Zaleś}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Залескі сельсавет, Глыбоцкі раён}}
{{Глыбоцкі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Залескі сельсавет (Глыбоцкі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Глыбоцкага раёна]]
ngp6jnfj5hlpa7d01lvkl1rc8o7mceq
4191651
4191556
2022-08-22T07:10:51Z
Artsiom91
31770
wikitext
text/x-wiki
{{значэнні|Спасылка=Чаронка}}
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Чаронка
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec =
|lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec =
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Глыбоцкі
|сельсавет2 = Залескі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap =
}}
'''Чаро́нка'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Čaronka}}, {{lang-ru|Черёнка}}) — [[вёска]] ў [[Глыбоцкі раён|Глыбоцкім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Залескі сельсавет, Глыбоцкі раён|Залескага сельсавета]].
== Гісторыя ==
У 1921—1945 гадах вёска ў складзе [[Залессе (гміна, Віленскае ваяводства)|гміны Залессе]] [[Дзісенскі павет (1921—1940)|Дзісенскaга паветa]] [[Віленскае ваяводства (1926—1939)|Віленскага ваяводства]] [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]]<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 6.</ref><ref>https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/70/plik/m-631.pdf</ref><ref>https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3950665</ref><ref>Piotr Eberhardt, ''Formowanie się polskiej granicy wschodniej po II wojnie światowej'', «Dzieje Najnowsze», Rocznik L — 2018 (2), 2018, s. 95-100.</ref>.
== Насельніцтва ==
* 1921 год — 144 жыхары, 29 двароў<ref name="skorowidz2">Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 76.</ref>.
* 1931 год — 127 жыхароў, 29 двароў<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 25</ref>.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{SgKP|XV_cz.1|373|Czeronka, wieś, powiat dzisieński, gmina Zaleś}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Залескі сельсавет, Глыбоцкі раён}}
{{Глыбоцкі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Залескі сельсавет (Глыбоцкі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Глыбоцкага раёна]]
7ya7d031efu887olhdjly9ye4sihivg
Храмыя
0
235976
4191529
2794806
2022-08-21T20:03:05Z
Pierre L'iserois
100315
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Храмыя
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 55|lat_min = 15|lat_sec = 02
|lon_dir = |lon_deg = 27|lon_min = 36|lon_sec = 37
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Глыбоцкі
|сельсавет = Узрэцкі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 243013110
}}
'''Храмы́я'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Chramyja}}, {{lang-ru|Хромые}}) — [[вёска]] ў [[Глыбоцкі раён|Глыбоцкім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Узрэцкі сельсавет|Узрэцкага сельсавета]].
== Гісторыя ==
У 1921—1945 гадах вёска ў складзе [[Залессе (гміна)|гміны Залессе]] [[Дзісенскі павет (1921—1940)|Дзісенскaга паветa]] [[Віленскае ваяводства (1926—1939)|Віленскага ваяводства]] [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]]<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 6.</ref><ref>https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/70/plik/m-631.pdf</ref><ref>https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3950665</ref><ref>Piotr Eberhardt, ''Formowanie się polskiej granicy wschodniej po II wojnie światowej'', «Dzieje Najnowsze», Rocznik L — 2018 (2), 2018, s. 95-100.</ref>.
== Насельніцтва ==
* 1921 год — 83 жыхары, 15 двароў<ref name="skorowidz2">Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 76.</ref>.
* 1931 год — 80 жыхароў, 17 двароў<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 25</ref>.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{SgKP|XV_cz.1|328|Chrome, wieś, powiat dzisieński, gmina Zaleś}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Узрэцкі сельсавет}}
{{Глыбоцкі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Узрэцкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Глыбоцкага раёна]]
h1gsulpwz8ac10efemlzyjnqlzkncuq
4191652
4191529
2022-08-22T07:11:28Z
Artsiom91
31770
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Храмыя
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 55|lat_min = 15|lat_sec = 02
|lon_dir = |lon_deg = 27|lon_min = 36|lon_sec = 37
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Глыбоцкі
|сельсавет = Узрэцкі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 243013110
}}
'''Храмы́я'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Chramyja}}, {{lang-ru|Хромые}}) — [[вёска]] ў [[Глыбоцкі раён|Глыбоцкім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Узрэцкі сельсавет|Узрэцкага сельсавета]].
== Гісторыя ==
У 1921—1945 гадах вёска ў складзе [[Залессе (гміна, Віленскае ваяводства)|гміны Залессе]] [[Дзісенскі павет (1921—1940)|Дзісенскaга паветa]] [[Віленскае ваяводства (1926—1939)|Віленскага ваяводства]] [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]]<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 6.</ref><ref>https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/70/plik/m-631.pdf</ref><ref>https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3950665</ref><ref>Piotr Eberhardt, ''Formowanie się polskiej granicy wschodniej po II wojnie światowej'', «Dzieje Najnowsze», Rocznik L — 2018 (2), 2018, s. 95-100.</ref>.
== Насельніцтва ==
* 1921 год — 83 жыхары, 15 двароў<ref name="skorowidz2">Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 76.</ref>.
* 1931 год — 80 жыхароў, 17 двароў<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 25</ref>.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{SgKP|XV_cz.1|328|Chrome, wieś, powiat dzisieński, gmina Zaleś}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Узрэцкі сельсавет}}
{{Глыбоцкі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Узрэцкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Глыбоцкага раёна]]
c2pbe1gie4imvfd86wy9vdvomkbmwfk
Пераслова (Туркоўскі сельсавет)
0
237301
4191305
3819237
2022-08-21T16:53:45Z
D.L.M.I. Bel
33064
/* Гісторыя */
wikitext
text/x-wiki
{{значэнні|Спасылка=Пераслова}}
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Пераслова
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec =
|lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec =
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Мёрскі
|сельсавет = Туркоўскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap =
}}
'''Перасло́ва'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Pieraslova}}, {{lang-ru|Переслово}}) — [[вёска]] ў [[Мёрскі раён|Мёрскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Туркоўскі сельсавет|Туркоўскага сельсавета]].
== Гісторыя ==
У 1921—1945 гадах засценак у складзе гміны Чарасы, пазней у складзе гміны Мёры [[Дзісенскі павет (1921—1940)|Дзісенскaга]] (з 1926 года [[Браслаўскі павет (1921—1940)|Браслаўскaга]]) павета [[Віленскае ваяводства (1926—1939)|Віленскага ваяводства]]<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 42</ref>.
Да 5 ліпеня 1983 года вёска ўваходзіла ў склад [[Якубаўшчынскі сельсавет|Якубаўшчынскага сельсавета]]<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 5 ліпеня 1983 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1983, № 21 (1755).</ref>.
== Насельніцтва ==
* 1921 год — 19 жыхароў, 2 двары<ref name="skorowidz2">Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 42.</ref>.
* 1931 год — 37 жыхароў, 7 двароў<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 8</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Туркоўскі сельсавет}}
{{Мёрскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Туркоўскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Мёрскага раёна]]
nvkmtet587568zwtxlg9po6wiras296
Юркаўшчына (Мёрскі раён)
0
237318
4191306
4092992
2022-08-21T16:54:38Z
D.L.M.I. Bel
33064
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|скасаваны = так
|статус = хутар
|беларуская назва = Юркаўшчына
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 55|lat_min = 39|lat_sec = 10
|lon_dir = |lon_deg = 27|lon_min = 54|lon_sec = 34
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Мёрскі
|сельсавет = Туркоўскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 243021235
}}
{{значэнні|Спасылка=Юркаўшчына}}
'''Ю́ркаўшчына'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Jurkaŭščyna}}, {{lang-ru|Юрковщина}}) — былы [[хутар]] у [[Мёрскі раён|Мёрскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіў у склад [[Туркоўскі сельсавет|Туркоўскага сельсавета]].
Да 5 ліпеня 1983 года хутар уваходзіў у склад [[Якубаўшчынскі сельсавет|Якубаўшчынскага сельсавета]]<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 5 ліпеня 1983 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1983, № 21 (1755).</ref>. Ліквідаваны ў 2008 годзе<ref>[http://www.pravo.by/pdf/2008-219/2008_219_9_17353.pdf Решение Миорского районного Совета депутатов от 20 июня 2008 г. № 66 Об упразднении сельских населенных пунктов] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20200921010637/https://www.pravo.by/pdf/2008-219/2008_219_9_17353.pdf|date=21 верасня 2020}}</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Мёрскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
ax8sp0d40pimcmrdwwfkq1lrcuwf83e
Аляхнішкі
0
237620
4191333
3978793
2022-08-21T17:42:36Z
D.L.M.I. Bel
33064
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Аляхнішкі
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec =
|lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec =
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Пастаўскі
|сельсавет = Камайскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap =
}}
'''Аляхні́шкі'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Aliachniški}}, {{lang-ru|Олехнишки}}) — [[вёска]] ў [[Пастаўскі раён|Пастаўскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Камайскі сельсавет|Камайскага сельсавета]].
Да 17 мая 1985 года вёска ўваходзіла ў склад [[Дварчанскі сельсавет|Дварчанскага сельсавета]]<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 17 мая 1985 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1985, № 17 (1823).</ref>.
== Славутасці ==
=== Страчаная спадчына ===
* Драўляная капліца. Разабрана ў 2010-х гг.
<gallery mode=packed perrow ="4" heights="150px">
Alachniški, Kaplica. Аляхнішкі, Капліца (1915-18).jpg
Alachniški, Kaplica. Аляхнішкі, Капліца (9.02-20.03.1917) (2).jpg
Alachniški, Kaplica. Аляхнішкі, Капліца (9.02-20.03.1917) (3).jpg
Alachniški, Brama. Аляхнішкі, Брама (1917).jpg
Alachniški. Аляхнішкі (9.02-20.03.1917) (3).jpg
</gallery>
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
*{{ГБ|https://globustut.by/olehnishki/index.htm}}
{{Камайскі сельсавет}}
{{Пастаўскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Камайскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Пастаўскага раёна]]
oysmram2hs1ccqo2mq1qdfdxtxap3e6
Барадзіно (Пастаўскі раён)
0
237622
4191334
2721535
2022-08-21T17:43:07Z
D.L.M.I. Bel
33064
/* Гісторыя */
wikitext
text/x-wiki
{{іншыя значэнні|Барадзіно}}
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Барадзіно
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 55|lat_min = 02|lat_sec = 23
|lon_dir = |lon_deg = 26|lon_min = 44|lon_sec = 52
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Пастаўскі
|сельсавет = Камайскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 243004429
}}
'''Барадзіно́'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Baradzino}}, {{lang-ru|Бородино}}) — [[вёска]] ў [[Пастаўскі раён|Пастаўскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Камайскі сельсавет|Камайскага сельсавета]].
== Гісторыя ==
Барадзіно ўпершыню згадваецца у пісьмовых крыніцах у 1784 годзе. У апісанні населеных пунктаў Свірскага дэканата Рымска-Каталіцкай Царквы гаворыцца, што вёска Барадзіно належала яснавяльможнай пані Верыжынай. Адносілася да Задзеўскай парафіі.
Да 17 мая 1985 года вёска ўваходзіла ў склад [[Дварчанскі сельсавет|Дварчанскага сельсавета]]<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 17 мая 1985 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1985, № 17 (1823).</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Камайскі сельсавет}}
{{Пастаўскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Камайскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Пастаўскага раёна]]
45al1gfrl9bswlfsd6cbjcrmai0axm8
Вараноўшчына
0
237626
4191335
2776480
2022-08-21T17:43:19Z
D.L.M.I. Bel
33064
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Вараноўшчына
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 55|lat_min = 04|lat_sec = 29
|lon_dir = |lon_deg = 26|lon_min = 46|lon_sec = 28
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Пастаўскі
|сельсавет = Камайскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 1626473211
}}
'''Варано́ўшчына'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Varanoŭščyna}}, {{lang-ru|Вороновщина}}) — [[вёска]] ў [[Пастаўскі раён|Пастаўскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Камайскі сельсавет|Камайскага сельсавета]].
Да 17 мая 1985 года вёска ўваходзіла ў склад [[Дварчанскі сельсавет|Дварчанскага сельсавета]]<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 17 мая 1985 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1985, № 17 (1823).</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Камайскі сельсавет}}
{{Пастаўскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Камайскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Пастаўскага раёна]]
o44tfz9zkkmzkwf3dzs66u9r4011inb
Васточная
0
237627
4191336
3866006
2022-08-21T17:43:29Z
D.L.M.I. Bel
33064
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|скасаваны = так
|статус = вёска
|беларуская назва = Васточная
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 55|lat_min = 03|lat_sec = 32
|lon_dir = |lon_deg = 26|lon_min = 42|lon_sec = 05
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Пастаўскі
|сельсавет = Камайскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны = '''Цуцкі'''
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 243004435
}}
'''Васто́чная'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Vastočnaja}}, {{lang-ru|Восточная}}) (да 30 ліпеня 1964 года '''Цу́цкі'''<ref>Указ Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР Аб перайменаванні некаторых населеных пунктаў Беларускай ССР ад 30 ліпеня 1964 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1964, № 23 (1063).</ref>) — былая [[вёска]] ў [[Пастаўскі раён|Пастаўскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіла ў склад [[Камайскі сельсавет|Камайскага сельсавета]].
Да 17 мая 1985 года вёска ўваходзіла ў склад [[Дварчанскі сельсавет|Дварчанскага сельсавета]]<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 17 мая 1985 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1985, № 17 (1823).</ref>. Ліквідавана ў 2018 годзе<ref>[http://www.pravo.by/document/?guid=12551&p0=D918v0089157&p1=1 Решение Поставского районного Совета депутатов от 2 мая 2018 г. № 10 Об упразднении сельских населенных пунктов Поставского района и внесении изменений в некоторые решения Поставского районного Совета депутатов]</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Пастаўскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Перайменаваныя населеныя пункты Беларусі]]
nn0xb6lqrqlbd39nk0z26q18j3o80dv
Дашкі (Камайскі сельсавет)
0
237637
4191337
2735952
2022-08-21T17:43:43Z
D.L.M.I. Bel
33064
wikitext
text/x-wiki
{{значэнні|Спасылка=Дашкі}}
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Дашкі
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec =
|lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec =
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Пастаўскі
|сельсавет = Камайскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap =
}}
'''Да́шкі'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Daški}}, {{lang-ru|Дашки}}) — [[вёска]] ў [[Пастаўскі раён|Пастаўскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Камайскі сельсавет|Камайскага сельсавета]].
Да 17 мая 1985 года вёска ўваходзіла ў склад [[Дварчанскі сельсавет|Дварчанскага сельсавета]]<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 17 мая 1985 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1985, № 17 (1823).</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Камайскі сельсавет}}
{{Пастаўскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Камайскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Пастаўскага раёна]]
le4d99ahk3bx1mha9mxwnwqltsnm633
Дварчаны (Камайскі сельсавет)
0
237640
4191340
3988218
2022-08-21T17:43:56Z
D.L.M.I. Bel
33064
wikitext
text/x-wiki
{{значэнні|Спасылка=Дварчаны}}
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Дварчаны
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec =
|lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec =
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Пастаўскі
|сельсавет = Камайскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap =
}}
'''Дварча́ны'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Dvarčany}}, {{lang-ru|Дворчаны}}) — [[вёска]] ў [[Пастаўскі раён|Пастаўскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Камайскі сельсавет|Камайскага сельсавета]].
У 1966—1985 гадах цэнтр [[Дварчанскі сельсавет|Дварчанскага сельсавета]]<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 17 мая 1985 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1985, № 17 (1823).</ref>.
== Славутасці ==
* Вайсковыя могілкі Першай сусветнай вайны, помнік нямецкім салдатам ([[1915]]—[[1918]] гг.)
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
* {{ГБ|http://globustut.by/dvorchany/index.htm}}
{{Камайскі сельсавет}}
{{Пастаўскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Камайскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Пастаўскага раёна]]
nohtfsdm9oalxdulj0v7axbtkocqlpb
Драбышы (Пастаўскі раён)
0
237642
4191341
2736285
2022-08-21T17:44:15Z
D.L.M.I. Bel
33064
wikitext
text/x-wiki
{{значэнні|Спасылка=Драбышы}}
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Драбышы
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 55|lat_min = 05|lat_sec = 50
|lon_dir = |lon_deg = 26|lon_min = 44|lon_sec = 49
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Пастаўскі
|сельсавет = Камайскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 243004573
}}
'''Драбышы́'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Drabyšy}}, {{lang-ru|Дробыши}}) — [[вёска]] ў [[Пастаўскі раён|Пастаўскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Камайскі сельсавет|Камайскага сельсавета]].
Да 17 мая 1985 года вёска ўваходзіла ў склад [[Дварчанскі сельсавет|Дварчанскага сельсавета]]<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 17 мая 1985 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1985, № 17 (1823).</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Камайскі сельсавет}}
{{Пастаўскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Камайскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Пастаўскага раёна]]
gcev2yx27l1p93enlk5i8mdgamopl0v
Загачча
0
237650
4191342
3553499
2022-08-21T17:44:24Z
D.L.M.I. Bel
33064
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Загачча
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 55|lat_min = 04|lat_sec = 42
|lon_dir = |lon_deg = 26|lon_min = 46|lon_sec = 53
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Пастаўскі
|сельсавет = Камайскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 1626473212
}}
'''Зага́чча'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Zahačča}}, {{lang-ru|Загачье}}) — [[вёска]] ў [[Пастаўскі раён|Пастаўскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Камайскі сельсавет|Камайскага сельсавета]].
У 1940—1966 гадах цэнтр [[Загацкі сельсавет|Загацкага сельсавета]]. Да 17 мая 1985 года вёска ўваходзіла ў склад [[Дварчанскі сельсавет|Дварчанскага сельсавета]]<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 17 мая 1985 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1985, № 17 (1823).</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Камайскі сельсавет}}
{{Пастаўскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Камайскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Пастаўскага раёна]]
p16epq462dkmw2skbor8h86u1zhpacy
Мацуты
0
237664
4191343
2786412
2022-08-21T17:45:09Z
D.L.M.I. Bel
33064
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Мацуты
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec =
|lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec =
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Пастаўскі
|сельсавет = Камайскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap =
}}
'''Мацу́ты'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Macuty}}, {{lang-ru|Мацуты}}) — [[вёска]] ў [[Пастаўскі раён|Пастаўскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Камайскі сельсавет|Камайскага сельсавета]].
Да 17 мая 1985 года вёска ўваходзіла ў склад [[Дварчанскі сельсавет|Дварчанскага сельсавета]]<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 17 мая 1985 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1985, № 17 (1823).</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Камайскі сельсавет}}
{{Пастаўскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Камайскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Пастаўскага раёна]]
rig7be7l5skxeaxjafb443b0nms4cip
Падлявонавічы
0
237673
4191345
2788486
2022-08-21T17:45:18Z
D.L.M.I. Bel
33064
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Падлявонавічы
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec =
|lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec =
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Пастаўскі
|сельсавет = Камайскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap =
}}
'''Падляво́навічы'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Padliavonavičy}}, {{lang-ru|Подлеоновичи}}) — [[вёска]] ў [[Пастаўскі раён|Пастаўскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Камайскі сельсавет|Камайскага сельсавета]].
Да 17 мая 1985 года вёска ўваходзіла ў склад [[Дварчанскі сельсавет|Дварчанскага сельсавета]]<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 17 мая 1985 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1985, № 17 (1823).</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Камайскі сельсавет}}
{{Пастаўскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Камайскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Пастаўскага раёна]]
igv4skv4i66hh2rb73y5wgr34zqnrvf
Рубеж (Пастаўскі раён)
0
237680
4191346
2760375
2022-08-21T17:45:36Z
D.L.M.I. Bel
33064
wikitext
text/x-wiki
{{значэнні|Спасылка=Рубеж}}
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Рубеж
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 55|lat_min = 03|lat_sec = 12
|lon_dir = |lon_deg = 26|lon_min = 43|lon_sec = 49
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Пастаўскі
|сельсавет = Камайскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 243004432
}}
'''Рубе́ж'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Rubiež}}, {{lang-ru|Рубеж}}) — [[вёска]] ў [[Пастаўскі раён|Пастаўскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Камайскі сельсавет|Камайскага сельсавета]].
Да 17 мая 1985 года вёска ўваходзіла ў склад [[Дварчанскі сельсавет|Дварчанскага сельсавета]]<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 17 мая 1985 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1985, № 17 (1823).</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Камайскі сельсавет}}
{{Пастаўскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Камайскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Пастаўскага раёна]]
cveqo49tapiic7qayyohi5n8i20i2p7
Рудзі (Пастаўскі раён)
0
237681
4191347
2760455
2022-08-21T17:45:45Z
D.L.M.I. Bel
33064
wikitext
text/x-wiki
{{значэнні|Спасылка=Рудзі}}
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Рудзі
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 55|lat_min = 06|lat_sec = 11
|lon_dir = |lon_deg = 26|lon_min = 42|lon_sec = 38
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Пастаўскі
|сельсавет = Камайскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 243004558
}}
'''Рудзі́'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Rudzi}}, {{lang-ru|Руди}}) — [[вёска]] ў [[Пастаўскі раён|Пастаўскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Камайскі сельсавет|Камайскага сельсавета]].
Да 17 мая 1985 года вёска ўваходзіла ў склад [[Дварчанскі сельсавет|Дварчанскага сельсавета]]<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 17 мая 1985 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1985, № 17 (1823).</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Камайскі сельсавет}}
{{Пастаўскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Камайскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Пастаўскага раёна]]
m7osr5ui88mydu4uem7h5owl73m71rq
Шкіралі
0
237694
4191348
2795913
2022-08-21T17:45:53Z
D.L.M.I. Bel
33064
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Шкіралі
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 55|lat_min = 03|lat_sec = 54
|lon_dir = |lon_deg = 26|lon_min = 43|lon_sec = 47
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Пастаўскі
|сельсавет = Камайскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 243004567
}}
'''Шкіралі́'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Škirali}}, {{lang-ru|Шкирели}}) — [[вёска]] ў [[Пастаўскі раён|Пастаўскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Камайскі сельсавет|Камайскага сельсавета]].
Да 17 мая 1985 года вёска ўваходзіла ў склад [[Дварчанскі сельсавет|Дварчанскага сельсавета]]<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 17 мая 1985 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1985, № 17 (1823).</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Камайскі сельсавет}}
{{Пастаўскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Камайскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Пастаўскага раёна]]
dph4m5id6m6t1w5e2dcrc2tn52r5r0k
Агароднікі (Пастаўскі раён)
0
237914
4191389
3731513
2022-08-21T18:25:38Z
D.L.M.I. Bel
33064
/* Гісторыя */
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Агароднікі
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 55|lat_min = 01|lat_sec = 32
|lon_dir = |lon_deg = 26|lon_min = 55|lon_sec = 26
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Пастаўскі
|сельсавет = Юнькаўскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 243007384
}}
{{значэнні|Спасылка=Агароднікі (значэнні)}}
'''Агаро́днікі'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Aharodniki}}, {{lang-ru|Огородники}}) — [[вёска]] ў [[Пастаўскі раён|Пастаўскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Юнькаўскі сельсавет|Юнькаўскага сельсавета]].
== Гісторыя ==
У 1921—1945 гадах вёска ў складзе гміны Груздава [[Пастаўскі павет (1926—1940)|Пастаўскага павета]] [[Віленскае ваяводства (1926—1939)|Віленскага ваяводства]].
Да 17 мая 1985 года вёска ўваходзіла ў склад [[Савіцкі сельсавет (Пастаўскі раён)|Савіцкага сельсавета]]<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 17 мая 1985 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1985, № 17 (1823).</ref>.
== Насельніцтва ==
* 1921 год — 242 жыхары, 47 двароў<ref name="skorowidz2">Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 27.</ref>.
* 1931 год — 229 жыхароў, 44 двары<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 39</ref>.
== Вядомыя ўраджэнцы і жыхары ==
* [[Уладзімір Дубоўка]], беларускі паэт, перакладчык
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Юнькаўскі сельсавет}}
{{Пастаўскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Юнькаўскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Пастаўскага раёна]]
b01vaa5eymd6zpst82i40smrdtix2qw
Боцьвіны
0
237920
4191390
4175775
2022-08-21T18:25:50Z
D.L.M.I. Bel
33064
/* Гісторыя */
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Боцьвіны
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 55|lat_min = 04|lat_sec = 21
|lon_dir = |lon_deg = 26|lon_min = 53|lon_sec = 53
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Пастаўскі
|сельсавет = Юнькаўскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 243007426
}}
'''Бо́цьвіны'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Boćviny}}, {{lang-ru|Ботвины}}) — [[вёска]] ў [[Пастаўскі раён|Пастаўскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Юнькаўскі сельсавет|Юнькаўскага сельсавета]].
== Гісторыя ==
У 1921—1939 гадах вёска ў складзе гміны Груздава, з 1927 года ў складзе гміны Паставы [[Пастаўскі павет (1926—1940)|Пастаўскага павета]] [[Віленскае ваяводства (1926—1939)|Віленскага ваяводства]].
Да 17 мая 1985 года вёска ўваходзіла ў склад [[Савіцкі сельсавет (Пастаўскі раён)|Савіцкага сельсавета]]<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 17 мая 1985 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1985, № 17 (1823).</ref>.
== Насельніцтва ==
* 1921 год — 156 жыхароў, 32 двары<ref name="skorowidz2">Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 26.</ref>.
* 1931 год — 153 жыхары, 32 двары<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 38</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Юнькаўскі сельсавет}}
{{Пастаўскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Юнькаўскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Пастаўскага раёна]]
qjpqrku3k4rp32fplfy44sqwyk2azu2
Весялуха
0
237922
4191392
3734466
2022-08-21T18:26:14Z
D.L.M.I. Bel
33064
/* Гісторыя */
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Весялуха
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 55|lat_min = 04|lat_sec = 17
|lon_dir = |lon_deg = 26|lon_min = 55|lon_sec = 59
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Пастаўскі
|сельсавет = Юнькаўскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 243007369
}}
'''Весялу́ха'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Viesialucha}}, {{lang-ru|Веселуха}}) — [[вёска]] ў [[Пастаўскі раён|Пастаўскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Юнькаўскі сельсавет|Юнькаўскага сельсавета]].
== Гісторыя ==
У 1921—1945 гадах вёска ў складзе гміны Груздава [[Пастаўскі павет (1926—1940)|Пастаўскага павета]] [[Віленскае ваяводства (1926—1939)|Віленскага ваяводства]].
Да 17 мая 1985 года вёска ўваходзіла ў склад [[Савіцкі сельсавет (Пастаўскі раён)|Савіцкага сельсавета]]<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 17 мая 1985 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1985, № 17 (1823).</ref>.
== Насельніцтва ==
* 1921 год — 94 жыхары, 21 двор<ref name="skorowidz2">Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 27.</ref>.
* 1931 год — 100 жыхароў, 23 двары<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 39</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
* {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|XIII|241|Wesoła, wieś, powiat wilejski, gmina Mańkowicze}}
{{Юнькаўскі сельсавет}}
{{Пастаўскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Юнькаўскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Пастаўскага раёна]]
momj82zuv8sd2jmpafnusxw4851xn1r
Гогава
0
237923
4191393
4187490
2022-08-21T18:26:22Z
D.L.M.I. Bel
33064
/* Гісторыя */
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Гогава
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 55|lat_min = 02|lat_sec = 52
|lon_dir = |lon_deg = 26|lon_min = 56|lon_sec = 54
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Пастаўскі
|сельсавет = Юнькаўскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 243008549
}}
'''Го́гава'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Hohava}}, {{lang-ru|Гогово}}) — [[вёска]] ў [[Пастаўскі раён|Пастаўскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Юнькаўскі сельсавет|Юнькаўскага сельсавета]].
== Гісторыя ==
У 1921—1939 гадах вёска ў складзе гміны Груздава [[Пастаўскі павет (1926—1940)|Пастаўскага павета]] [[Віленскае ваяводства (1926—1939)|Віленскага ваяводства]].
Да 17 мая 1985 года вёска ўваходзіла ў склад [[Савіцкі сельсавет (Пастаўскі раён)|Савіцкага сельсавета]]<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 17 мая 1985 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1985, № 17 (1823).</ref>.
== Насельніцтва ==
* 1921 год — 74 жыхары, 13 двароў<ref name="skorowidz2">Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 26.</ref>.
* 1931 год — 77 жыхароў, 13 двароў<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 38</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Юнькаўскі сельсавет}}
{{Пастаўскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Юнькаўскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Пастаўскага раёна]]
065599urtqjivh78w1zp3fkw3z1dmon
Захараўшчына
0
237928
4191395
3734476
2022-08-21T18:26:36Z
D.L.M.I. Bel
33064
/* Гісторыя */
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Захараўшчына
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 55|lat_min = 05|lat_sec = 03
|lon_dir = |lon_deg = 26|lon_min = 55|lon_sec = 46
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Пастаўскі
|сельсавет = Юнькаўскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 243007387
}}
'''Заха́раўшчына'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Zacharaŭščyna}}, {{lang-ru|Захаровщина}}) — [[вёска]] ў [[Пастаўскі раён|Пастаўскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Юнькаўскі сельсавет|Юнькаўскага сельсавета]].
== Гісторыя ==
У 1921—1945 гадах вёска ў складзе гміны Груздава [[Пастаўскі павет (1926—1940)|Пастаўскага павета]] [[Віленскае ваяводства (1926—1939)|Віленскага ваяводства]].
Да 17 мая 1985 года вёска ўваходзіла ў склад [[Савіцкі сельсавет (Пастаўскі раён)|Савіцкага сельсавета]]<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 17 мая 1985 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1985, № 17 (1823).</ref>.
== Насельніцтва ==
* 1921 год — 166 жыхароў, 35 двароў<ref name="skorowidz2">Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 27.</ref>.
* 1931 год — 197 жыхароў, 36 двароў<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 39</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
* {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|XIV|213|Zacharowszczyzna, wieś, powiat wilejski, gmina Mańkowicze}}
{{Юнькаўскі сельсавет}}
{{Пастаўскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Юнькаўскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Пастаўскага раёна]]
3mneewr7dtdi7c2l8g69chswlamrvdb
Калееўцы
0
237930
4191396
3730672
2022-08-21T18:26:42Z
D.L.M.I. Bel
33064
/* Гісторыя */
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Калееўцы
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 55|lat_min = 01|lat_sec = 20
|lon_dir = |lon_deg = 26|lon_min = 56|lon_sec = 33
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Пастаўскі
|сельсавет = Юнькаўскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 243008545
}}
'''Кале́еўцы'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Kaliejeŭcy}}, {{lang-ru|Колеевцы}}) — [[вёска]] ў [[Пастаўскі раён|Пастаўскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Юнькаўскі сельсавет|Юнькаўскага сельсавета]].
== Гісторыя ==
У 1921—1945 гадах вёска ў складзе гміны Груздава [[Пастаўскі павет (1926—1940)|Пастаўскага павета]] [[Віленскае ваяводства (1926—1939)|Віленскага ваяводства]].
Да 17 мая 1985 года вёска ўваходзіла ў склад [[Савіцкі сельсавет (Пастаўскі раён)|Савіцкага сельсавета]]<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 17 мая 1985 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1985, № 17 (1823).</ref>.
== Насельніцтва ==
* 1921 год — 147 жыхароў, 27 двароў<ref name="skorowidz2">Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 26.</ref>.
* 1931 год — 157 жыхароў, 27 двароў<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 38</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
* {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|IV|262|Kolejowce}}
{{Юнькаўскі сельсавет}}
{{Пастаўскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Юнькаўскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Пастаўскага раёна]]
3t85b76iw696zhy93axp2c6sytymbin
Кубаркі
0
237932
4191398
2783862
2022-08-21T18:27:04Z
D.L.M.I. Bel
33064
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Кубаркі
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 55|lat_min = 02|lat_sec = 05
|lon_dir = |lon_deg = 26|lon_min = 57|lon_sec = 58
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Пастаўскі
|сельсавет = Юнькаўскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 243008849
}}
'''Куба́ркі'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Kubarki}}, {{lang-ru|Кубарки}}) — [[вёска]] ў [[Пастаўскі раён|Пастаўскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Юнькаўскі сельсавет|Юнькаўскага сельсавета]].
Да 17 мая 1985 года вёска ўваходзіла ў склад [[Савіцкі сельсавет (Пастаўскі раён)|Савіцкага сельсавета]]<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 17 мая 1985 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1985, № 17 (1823).</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Юнькаўскі сельсавет}}
{{Пастаўскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Юнькаўскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Пастаўскага раёна]]
qtchpvki0boo10lgo1ei0nkt5tbfx82
Курылавічы (Юнькаўскі сельсавет)
0
237934
4191399
3730802
2022-08-21T18:27:09Z
D.L.M.I. Bel
33064
/* Гісторыя */
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Курылавічы
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec =
|lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec =
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Пастаўскі
|сельсавет = Юнькаўскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap =
}}
{{значэнні|Спасылка=Курылавічы}}
'''Куры́лавічы'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Kurylavičy}}, {{lang-ru|Куриловичи}}) — [[вёска]] ў [[Пастаўскі раён|Пастаўскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Юнькаўскі сельсавет|Юнькаўскага сельсавета]].
== Гісторыя ==
У 1921—1945 гадах вёска ў складзе гміны Груздава [[Пастаўскі павет (1926—1940)|Пастаўскага павета]] [[Віленскае ваяводства (1926—1939)|Віленскага ваяводства]].
Да 17 мая 1985 года вёска ўваходзіла ў склад [[Савіцкі сельсавет (Пастаўскі раён)|Савіцкага сельсавета]]<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 17 мая 1985 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1985, № 17 (1823).</ref>.
== Насельніцтва ==
* 1921 год — 202 жыхары, 37 двароў<ref name="skorowidz2">Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 27.</ref>.
* 1931 год — 196 жыхароў, 39 двароў<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 38</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
* {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|IV|942|Kuryłowicze, wieś rządowa, powiat wilejski, gmina Mańkowicze}}
{{Юнькаўскі сельсавет}}
{{Пастаўскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Юнькаўскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Пастаўскага раёна]]
slb3p1rf8p6a1s0ge41afd4uh1lqqu4
Манькавічы (Пастаўскі раён)
0
237937
4191401
3988222
2022-08-21T18:27:44Z
D.L.M.I. Bel
33064
wikitext
text/x-wiki
{{значэнні|Спасылка=Манькавічы}}
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Манькавічы
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява = Храм Пакрова Прасьвятой Багародзіцы.jpg
|подпіс = Царква Святога Георгія
|lat_dir = |lat_deg = 55|lat_min = 02|lat_sec = 25
|lon_dir = |lon_deg = 26|lon_min = 53|lon_sec = 32
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Пастаўскі
|сельсавет = Юнькаўскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons = Mańkavičy, Pastavy District
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 243007429
}}
'''Ма́нькавічы'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Mańkavičy}}, {{lang-ru|Маньковичи}}) — [[вёска]] ў [[Пастаўскі раён|Пастаўскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Юнькаўскі сельсавет|Юнькаўскага сельсавета]].
Да 17 мая 1985 года вёска ўваходзіла ў склад [[Савіцкі сельсавет (Пастаўскі раён)|Савіцкага сельсавета]]<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 17 мая 1985 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1985, № 17 (1823).</ref>.
== Славутасці ==
* [[Сядзібна-паркавы комплекс Друцкіх-Любецкіх, Манькавічы|Сядзібна-паркавы комплекс Друцкіх-Любецкіх]] ([[XIX ст.]])
* Капліца-пахавальня Друцкіх-Любецкіх
* [[Царква Святога Георгія, Манькавічы|Царква Святога Георгія]]
=== Страчаная спадчына ===
* Вадзяны млын
<gallery mode=packed perrow ="4" heights="150px">
Манькавічы. Рэшткі капліцы-пахавальні Друцкіх-Любецкіх (06).jpg|Рэшткі капліцы-пахавальні Друцкіх-Любецкіх
Манькавічы. Рэшткі плаціны вадзянога млына (05).jpg|Рэшткі плаціны вадзянога млына
Манькавічы. Успенская царква (02).jpg|Царква Святога Георгія
</gallery>
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:Mańkavičy, Pastavy District}}
* {{ГБ|https://globustut.by/mankov_postav/index.htm}}
{{Юнькаўскі сельсавет}}
{{Пастаўскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Юнькаўскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Пастаўскага раёна]]
[[Катэгорыя:Манькавічы (Пастаўскі раён)]]
5895qfg1cb4fkwe98eawujzw7k688cj
Міхнічы (Пастаўскі раён)
0
237939
4191402
2756764
2022-08-21T18:27:51Z
D.L.M.I. Bel
33064
wikitext
text/x-wiki
{{значэнні|Спасылка=Міхнічы}}
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Міхнічы
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 55|lat_min = 04|lat_sec = 49
|lon_dir = |lon_deg = 26|lon_min = 57|lon_sec = 29
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Пастаўскі
|сельсавет = Юнькаўскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 243008847
}}
'''Мі́хнічы'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Michničy}}, {{lang-ru|Михничи}}) — [[вёска]] ў [[Пастаўскі раён|Пастаўскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Юнькаўскі сельсавет|Юнькаўскага сельсавета]].
Да 17 мая 1985 года вёска ўваходзіла ў склад [[Савіцкі сельсавет (Пастаўскі раён)|Савіцкага сельсавета]]<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 17 мая 1985 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1985, № 17 (1823).</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Юнькаўскі сельсавет}}
{{Пастаўскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Юнькаўскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Пастаўскага раёна]]
l5er6x6obn00031mw5hlmriz7afrxla
Мястэчка (Пастаўскі раён)
0
237940
4191403
3731497
2022-08-21T18:27:57Z
D.L.M.I. Bel
33064
/* Гісторыя */
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Мястэчка
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 55|lat_min = 03|lat_sec = 10
|lon_dir = |lon_deg = 26|lon_min = 54|lon_sec = 42
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Пастаўскі
|сельсавет = Юнькаўскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 243007378
}}
'''Мястэ́чка'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Miastečka}}, {{lang-ru|Местечко}}) — [[вёска]] ў [[Пастаўскі раён|Пастаўскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Юнькаўскі сельсавет|Юнькаўскага сельсавета]].
== Гісторыя ==
У 1921—1945 гадах вёска ў складзе гміны Груздава, з 1927 года ў складзе гміны Паставы [[Пастаўскі павет (1926—1940)|Пастаўскага павета]] [[Віленскае ваяводства (1926—1939)|Віленскага ваяводства]].
Да 17 мая 1985 года вёска ўваходзіла ў склад [[Савіцкі сельсавет (Пастаўскі раён)|Савіцкага сельсавета]]<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 17 мая 1985 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1985, № 17 (1823).</ref>.
== Насельніцтва ==
* 1921 год — 223 жыхары, 49 двароў<ref name="skorowidz2">Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 27.</ref>.
* 1931 год — 216 жыхароў, 49 двароў<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 38</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
* {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|VI|287|Miasteczko, wieś, powiat wilejski, gmina Mańkowicze}}
{{Юнькаўскі сельсавет}}
{{Пастаўскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Юнькаўскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Пастаўскага раёна]]
9ekf5gdgu1l7l0o5l17gwyzt38xak9i
Русіны (Пастаўскі раён)
0
237947
4191404
3732458
2022-08-21T18:28:24Z
D.L.M.I. Bel
33064
/* Гісторыя */
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Русіны
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 55|lat_min = 02|lat_sec = 16
|lon_dir = |lon_deg = 26|lon_min = 56|lon_sec = 29
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Пастаўскі
|сельсавет = Юнькаўскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 243008811
}}
{{Значэнні|Русіны}}
'''Ру́сіны'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Rusiny}}, {{lang-ru|Русины}}) — [[вёска]] ў [[Пастаўскі раён|Пастаўскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Юнькаўскі сельсавет|Юнькаўскага сельсавета]].
== Гісторыя ==
У 1921—1945 гадах вёска ў складзе гміны Груздава, з 1927 года ў складзе гміны Паставы [[Пастаўскі павет (1926—1940)|Пастаўскага павета]] [[Віленскае ваяводства (1926—1939)|Віленскага ваяводства]].
Да 17 мая 1985 года вёска ўваходзіла ў склад [[Савіцкі сельсавет (Пастаўскі раён)|Савіцкага сельсавета]]<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 17 мая 1985 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1985, № 17 (1823).</ref>.
== Насельніцтва ==
* 1921 год — 256 жыхароў, 48 двароў<ref name="skorowidz2">Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 27.</ref>.
* 1931 год — 255 жыхароў, 50 двароў<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 39</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
* {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|X|28|Rusiny, wieś, powiat wilejski, gmina Mańkowicze}}
{{Юнькаўскі сельсавет}}
{{Пастаўскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Юнькаўскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Пастаўскага раёна]]
r66yb4r32suvkipw89zi6q60i3l1mjl
Савічы (Пастаўскі раён)
0
237948
4191405
4187488
2022-08-21T18:28:33Z
D.L.M.I. Bel
33064
/* Гісторыя */
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Савічы
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 55|lat_min = 03|lat_sec = 42
|lon_dir = |lon_deg = 26|lon_min = 56|lon_sec = 37
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Пастаўскі
|сельсавет = Юнькаўскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 243008817
}}
{{значэнні|Спасылка=Савічы}}
'''Са́вічы'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Savičy}}, {{lang-ru|Савичи}}) — [[вёска]] ў [[Пастаўскі раён|Пастаўскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Юнькаўскі сельсавет|Юнькаўскага сельсавета]].
== Гісторыя ==
У 1921—1939 гадах вёска ў складзе гміны Груздава, з 1927 года ў складзе гміны Паставы [[Пастаўскі павет (1926—1940)|Пастаўскага павета]] [[Віленскае ваяводства (1926—1939)|Віленскага ваяводства]].
У 1940—1985 гадах цэнтр [[Савіцкі сельсавет (Пастаўскі раён)|Савіцкага сельсавета]]<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 17 мая 1985 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1985, № 17 (1823).</ref>.
== Насельніцтва ==
* 1921 год — 216 жыхароў, 40 двароў<ref name="skorowidz2">Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 27.</ref>.
* 1931 год — 205 жыхароў, 43 двары<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 39</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
* {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|X|344|Sawicze, wieś, powiat wilejski, gmina Mańkowicze}}
{{Юнькаўскі сельсавет}}
{{Пастаўскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Юнькаўскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Пастаўскага раёна]]
9ak5xdzxy3kz8z16oyhq04qzwgkuc18
Сарочына (Пастаўскі раён)
0
237949
4191406
3732956
2022-08-21T18:28:40Z
D.L.M.I. Bel
33064
/* Гісторыя */
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Сарочына
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec =
|lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec =
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Пастаўскі
|сельсавет = Юнькаўскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap =
}}
{{значэнні|Спасылка=Сарочына}}
'''Саро́чына'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Saročyna}}, {{lang-ru|Сорочино}}) — [[вёска]] ў [[Пастаўскі раён|Пастаўскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Юнькаўскі сельсавет|Юнькаўскага сельсавета]].
== Гісторыя ==
У 1921—1945 гадах вёска ў складзе гміны Груздава [[Пастаўскі павет (1926—1940)|Пастаўскага павета]] [[Віленскае ваяводства (1926—1939)|Віленскага ваяводства]].
Да 17 мая 1985 года вёска ўваходзіла ў склад [[Савіцкі сельсавет (Пастаўскі раён)|Савіцкага сельсавета]]<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 17 мая 1985 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1985, № 17 (1823).</ref>.
== Насельніцтва ==
* 1921 год — 76 жыхароў, 14 двароў<ref name="skorowidz2">Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 27.</ref>.
* 1931 год — 66 жыхароў, 13 двароў<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 39</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
* {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|XI|82|Soroczyno, wieś, powiat wilejski, gmina Mańkowicze}}
{{Юнькаўскі сельсавет}}
{{Пастаўскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Юнькаўскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Пастаўскага раёна]]
fxk1elkzwao41h70a40f2ojguaxwts2
Брыцікі (Шаркаўшчынскі раён)
0
239851
4191296
4175454
2022-08-21T16:43:54Z
D.L.M.I. Bel
33064
/* Гісторыя */
wikitext
text/x-wiki
{{значэнні|Спасылка=Брыцікі}}
{{НП-Беларусь
|статус = хутар
|беларуская назва = Брыцікі
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec =
|lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec =
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Шаркаўшчынскі
|сельсавет = Радзюкоўскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap =
}}
'''Бры́цікі'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Bryciki}}, {{lang-ru|Бритики}}) — [[хутар]] у [[Шаркаўшчынскі раён|Шаркаўшчынскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Радзюкоўскі сельсавет|Радзюкоўскага сельсавета]].
== Гісторыя ==
У 1921—1939 гадах вёска ў складзе [[Шаркаўшчына (гміна)|гміны Шаркаўшчына]] [[Дзісенскі павет (1921—1940)|Дзісенскaга паветa]] [[Віленскае ваяводства (1926—1939)|Віленскага ваяводства]] [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]]<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 6.</ref><ref>https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/70/plik/m-631.pdf</ref><ref>https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3950665</ref><ref>Piotr Eberhardt, ''Formowanie się polskiej granicy wschodniej po II wojnie światowej'', «Dzieje Najnowsze», Rocznik L — 2018 (2), 2018, s. 95-100.</ref>.
Да 31 студзеня 1983 года хутар знаходзіўся ў адміністрацыйным падпарадкаванні Шаркаўшчынскага пассавета<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 31 студзеня 1983 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1983, № 6 (1740).</ref>.
== Насельніцтва ==
* 1921 год — 55 жыхароў, 10 двароў<ref name="skorowidz2">Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 74.</ref>.
* 1931 год — 70 жыхароў, 14 двароў<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 25</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Радзюкоўскі сельсавет}}
{{Шаркаўшчынскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Радзюкоўскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Шаркаўшчынскага раёна]]
5q4le5n7ebsv2wwo3cj24tp9lluehif
Каралінова (Шаркаўшчынскі раён)
0
239859
4191297
3722210
2022-08-21T16:44:07Z
D.L.M.I. Bel
33064
/* Гісторыя */
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = хутар
|беларуская назва = Каралінова
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 55|lat_min = 19|lat_sec = 38
|lon_dir = |lon_deg = 27|lon_min = 21|lon_sec = 52
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Шаркаўшчынскі
|сельсавет = Радзюкоўскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap =
}}
{{значэнні|Спасылка=Каралінова}}
'''Караліно́ва'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}. Сустракаецца таксама варыянт '''Каралі́нава'''</ref> ({{lang-be-trans|Karalinova}}, {{lang-ru|Королиново}}) — [[хутар]] у [[Шаркаўшчынскі раён|Шаркаўшчынскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Радзюкоўскі сельсавет|Радзюкоўскага сельсавета]].
== Гісторыя ==
У 1921—1945 гадах вёска ў складзе гміны Казлоўшчына [[Пастаўскі павет (1926—1940)|Пастаўскага павета]] [[Віленскае ваяводства (1926—1939)|Віленскага ваяводства]].
Да 31 студзеня 1983 года хутар знаходзіўся ў адміністрацыйным падпарадкаванні Шаркаўшчынскага пассавета<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 31 студзеня 1983 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1983, № 6 (1740).</ref>.
== Насельніцтва ==
* 1921 год — 32 жыхары, 4 двары<ref name="skorowidz">Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 23.</ref>.
* 1931 год — 22 жыхары, 4 двары<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 42</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Радзюкоўскі сельсавет}}
{{Шаркаўшчынскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Радзюкоўскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Шаркаўшчынскага раёна]]
ottsj00uw43ecdfc9a4t4qwn0y3h1tk
Ляднікі
0
239862
4191293
3722705
2022-08-21T16:43:01Z
D.L.M.I. Bel
33064
/* Гісторыя */
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Ледавікі
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 55|lat_min = 19|lat_sec = 46
|lon_dir = |lon_deg = 27|lon_min = 23|lon_sec = 23
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Шаркаўшчынскі
|сельсавет = Радзюкоўскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 243014383
}}
'''Ля́днікі'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Liadniki}}, {{lang-ru|Лядники}}) — [[вёска]] ў [[Шаркаўшчынскі раён|Шаркаўшчынскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Радзюкоўскі сельсавет|Радзюкоўскага сельсавета]].
== Гісторыя ==
У 1921—1945 гадах вёска ў складзе гміны Казлоўшчына [[Пастаўскі павет (1926—1940)|Пастаўскага павета]] [[Віленскае ваяводства (1926—1939)|Віленскага ваяводства]].
Да 31 студзеня 1983 года вёска знаходзілася ў адміністрацыйным падпарадкаванні Шаркаўшчынскага пассавета<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 31 студзеня 1983 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1983, № 6 (1740).</ref>.
== Насельніцтва ==
* 1921 год — 39 жыхароў, 6 двароў<ref name="skorowidz">Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 24.</ref>.
* 1931 год — 40 жыхароў, 7 двароў<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 42</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Радзюкоўскі сельсавет}}
{{Шаркаўшчынскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Радзюкоўскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Шаркаўшчынскага раёна]]
7pezbs2z0bc65qf9ms3m98vkjaa6dol
Малонка Мосарская
0
239863
4191298
4175445
2022-08-21T16:44:13Z
D.L.M.I. Bel
33064
/* Гісторыя */
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = хутар
|беларуская назва = Малонка Мосарская
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec =
|lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec =
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Шаркаўшчынскі
|сельсавет = Радзюкоўскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap =
}}
'''Мало́нка Мо́сарская'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Malonka Mosarskaja}}, {{lang-ru|Молонка Мосорская}}) — [[хутар]] у [[Шаркаўшчынскі раён|Шаркаўшчынскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Радзюкоўскі сельсавет|Радзюкоўскага сельсавета]].
== Гісторыя ==
У 1921—1939 гадах вёска ў складзе [[Шаркаўшчына (гміна)|гміны Шаркаўшчына]] [[Дзісенскі павет (1921—1940)|Дзісенскaга паветa]] [[Віленскае ваяводства (1926—1939)|Віленскага ваяводства]] [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]]<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 6.</ref><ref>https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/70/plik/m-631.pdf</ref><ref>https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3950665</ref><ref>Piotr Eberhardt, ''Formowanie się polskiej granicy wschodniej po II wojnie światowej'', «Dzieje Najnowsze», Rocznik L — 2018 (2), 2018, s. 95-100.</ref>.
Да 31 студзеня 1983 года хутар знаходзіўся ў адміністрацыйным падпарадкаванні Шаркаўшчынскага пассавета<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 31 студзеня 1983 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1983, № 6 (1740).</ref>.
== Насельніцтва ==
* 1931 год — 142 жыхары, 28 двароў<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 25</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Радзюкоўскі сельсавет}}
{{Шаркаўшчынскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Радзюкоўскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Шаркаўшчынскага раёна]]
688btftfw49ulv0himd1qi50rejxhzo
Маркі
0
239864
4191294
4175455
2022-08-21T16:43:14Z
D.L.M.I. Bel
33064
/* Гісторыя */
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Маркі
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec =
|lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec =
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Шаркаўшчынскі
|сельсавет = Радзюкоўскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap =
}}
'''Ма́ркі'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Marki}}, {{lang-ru|Марки}}) — [[вёска]] ў [[Шаркаўшчынскі раён|Шаркаўшчынскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Радзюкоўскі сельсавет|Радзюкоўскага сельсавета]].
== Гісторыя ==
У 1921—1939 гадах вёска ў складзе [[Шаркаўшчына (гміна)|гміны Шаркаўшчына]] [[Дзісенскі павет (1921—1940)|Дзісенскaга паветa]] [[Віленскае ваяводства (1926—1939)|Віленскага ваяводства]] [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]]<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 6.</ref><ref>https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/70/plik/m-631.pdf</ref><ref>https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3950665</ref><ref>Piotr Eberhardt, ''Formowanie się polskiej granicy wschodniej po II wojnie światowej'', «Dzieje Najnowsze», Rocznik L — 2018 (2), 2018, s. 95-100.</ref>.
Да 31 студзеня 1983 года вёска знаходзілася ў адміністрацыйным падпарадкаванні Шаркаўшчынскага пассавета<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 31 студзеня 1983 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1983, № 6 (1740).</ref>.
== Насельніцтва ==
* 1921 год — 131 жыхар, 27 двароў<ref name="skorowidz2">Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 74.</ref>.
* 1931 год — 131 жыхар, 28 двароў<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 25</ref>.
== Вядомыя асобы ==
* [[Вячаслаў Ульянавіч Бука]] — беларускі біяхімік. Акадэмік Міжнароднай акадэміі навук Еўразіі (1995) і Нью-Ёркскай акадэміі навук (1996).
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Радзюкоўскі сельсавет}}
{{Шаркаўшчынскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Радзюкоўскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Шаркаўшчынскага раёна]]
12w9otan9rbg8c80oqzx9crbund9yiz
Палялейкі
0
239865
4191295
3723110
2022-08-21T16:43:20Z
D.L.M.I. Bel
33064
/* Гісторыя */
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Палялейкі
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 55|lat_min = 20|lat_sec = 30
|lon_dir = |lon_deg = 27|lon_min = 25|lon_sec = 17
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Шаркаўшчынскі
|сельсавет = Радзюкоўскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 243014360
}}
'''Паляле́йкі'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Palialiejki}}, {{lang-ru|Полелейки}}) — [[вёска]] ў [[Шаркаўшчынскі раён|Шаркаўшчынскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Радзюкоўскі сельсавет|Радзюкоўскага сельсавета]].
== Гісторыя ==
У 1921—1945 гадах вёска ў складзе гміны Казлоўшчына [[Пастаўскі павет (1926—1940)|Пастаўскага павета]] [[Віленскае ваяводства (1926—1939)|Віленскага ваяводства]].
Да 31 студзеня 1983 года вёска знаходзілася ў адміністрацыйным падпарадкаванні Шаркаўшчынскага пассавета<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 31 студзеня 1983 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1983, № 6 (1740).</ref>.
== Насельніцтва ==
* 1921 год — 172 жыхары, 33 двары<ref name="skorowidz">Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 24.</ref>.
* 1931 год — 180 жыхароў, 37 двароў<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 25</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Радзюкоўскі сельсавет}}
{{Шаркаўшчынскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Радзюкоўскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Шаркаўшчынскага раёна]]
bejaaur1yzpf6mrulfnddxuusid9oeb
Хвастова
0
239872
4191299
4159884
2022-08-21T16:44:21Z
D.L.M.I. Bel
33064
/* Гісторыя */
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = хутар
|беларуская назва = Хвастова
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec =
|lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec =
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Віцебская
|раён = Шаркаўшчынскі
|сельсавет = Радзюкоўскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap =
}}
'''Хвасто́ва'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Chvastova}}, {{lang-ru|Хвостово}}) — [[хутар]] у [[Шаркаўшчынскі раён|Шаркаўшчынскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Радзюкоўскі сельсавет|Радзюкоўскага сельсавета]].
== Гісторыя ==
У 1921—1945 гадах маёнтак у складзе [[Шаркаўшчына (гміна)|гміны Шаркаўшчына]] [[Дзісенскі павет (1921—1940)|Дзісенскaга паветa]] [[Віленскае ваяводства (1926—1939)|Віленскага ваяводства]] [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]]<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 6.</ref><ref>https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/70/plik/m-631.pdf</ref><ref>https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3950665</ref><ref>Piotr Eberhardt, ''Formowanie się polskiej granicy wschodniej po II wojnie światowej'', «Dzieje Najnowsze», Rocznik L — 2018 (2), 2018, s. 95-100.</ref>.
Да 31 студзеня 1983 года хутар знаходзіўся ў адміністрацыйным падпарадкаванні Шаркаўшчынскага пассавета<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 31 студзеня 1983 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1983, № 6 (1740).</ref>.
== Насельніцтва ==
* 1921 год — 55 жыхароў, 7 двароў<ref name="skorowidz2">Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 74.</ref>.
* 1931 год — 42 жыхары, 6 двароў<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 25</ref>.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{SgKP|XV_cz.1|334|Chwostowo albo Chwastowo, dwór, powiat dzisieński, gmina Ihumenowo}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Радзюкоўскі сельсавет}}
{{Шаркаўшчынскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Радзюкоўскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Шаркаўшчынскага раёна]]
ajh7wj60sh3whkyg3hg6j4vruevozvp
Цімафей Сазонавіч Гарбуноў
0
244551
4191605
4179083
2022-08-22T03:08:06Z
VladimirZhV
9113
/* Літаратура */ дапаўненне
wikitext
text/x-wiki
{{Цёзкі2|Гарбуноў}}
{{Дзяржаўны дзеяч
| беларускае імя =
| арыгінальнае імя =
| партрэт = Цімафей Сазонавіч Гарбуноў.jpg
| шырыня партрэта = 150
| подпіс =
| герб =
| подпіс герба =
| тытул = Старшыня Вярхоўнага Савета БССР
| парадак = 5
| парадак-жан =
| пад імем =
| сцяг = Flag of the Byelorussian Soviet Socialist Republic.svg
| перыядпачатак = [[28 сакавіка]] [[1955]]
| перыядканец = [[28 сакавіка]] [[1963]]
| папярэднік = [[Іосіф Аляксандравіч Бельскі|Іосіф Бельскі]]
| пераемнік = [[Васіль Філімонавіч Шавура|Васіль Шавура]]
| прэм'ер =
| каментар =
| дата нараджэння =
| месца нараджэння =
| дата смерці =
| месца смерці =
| пахаваны =
| дынастыя =
| бацька =
| маці =
| муж =
| жонка =
| у шлюбе =
| дзеці =
| гады службы =
| прыналежнасць =
| род войскаў =
| званне =
| камандаваў =
| бітвы =
| навуковая сфера =
| месца працы =
| вядомы як =
| партыя =
| дзейнасць =
| прафесія =
| адукацыя =
| навуковая ступень =
| манаграма =
| рэлігія =
| узнагароды =
| аўтограф =
| Commons =
| сайт =
}}
'''Цімафе́й Сазо́навіч Гарбуно́ў''' ({{ДН|6|8|1904}}, в. [[Саннікі (Бешанковіцкі раён)|Саннікі]], [[Лепельскі павет]], [[Віцебская губерня]] — {{ДС|8|10|1969}}, {{МС|Мінск||Мінск}}) — партыйны і дзяржаўны дзеяч БССР, гісторык, акадэмік [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|АН БССР]] (1959)<ref name="БС">{{кніга
|аўтар =
|частка = Горбунов Тимофей Сазонович
|загаловак = Биографический справочник
|арыгінал =
|спасылка =
|адказны =
|выданне =
|месца = Мн.
|выдавецтва = «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки
|год = 1982
|том = 5
|старонкі = 160
|старонак = 737
|серыя =
|isbn =
|тыраж =
}}</ref>.
== Біяграфія ==
Нарадзіўся 6 жніўня 1904 года ў в. [[Саннікі (Бешанковіцкі раён)|Саннікі]] [[Лепельскі павет|Лепельскага павета]] [[Віцебская губерня|Віцебскай губерні]] (цяпер — [[Бешанковіцкі раён]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]).
У 1919—1924 гадах працаваў на лесапільні, ільнопрадзільнай фабрыцы «Дзвіна» ў [[Віцебск]]у.
Скончыў [[Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт|БДУ]] ў 1936 годзе<ref name="БС"/>.
З 1937 года — галоўны рэдактар [[Беларусь, выдавецтва|Дзяржаўнага выдавецтва БССР]], з 1939 года — рэдактар газеты «[[Звязда, газета|Звязда]]».
У 1948 годзе скончыў {{нп3|Расійская акадэмія дзяржаўнай службы|Акадэмію грамадскіх навук пры ЦК УКП(б)|ru|Российская академия государственной службы}}<ref name="БС"/>.
У 1941—1947 гадах і 1950—1960 гадах — [[Сакратарыят Цэнтральнага камітэта КПБ|сакратар]] [[Цэнтральны камітэт КПБ|ЦК КПБ]].
У [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікую Айчынную вайну]] на палітрабоце ў [[Рабоча-сялянская Чырвоная армія|Чырвонай Арміі]], адзін з арганізатараў [[Савецкі партызанскі рух у Беларусі, 1941—1944|партызанскага руху на Беларусі]].
У 1942—1945 гадах — рэдактар часопіса «{{нп3|Славяне (1942)|Славяне|ru|Славяне (журнал)}}», у 1949—1950 гадах — намеснік старшыні праўлення {{нп3|Знание, таварыства|Усесаюзнага таварыства па распаўсюджванні палітычных і навуковых ведаў|ru|Знание (общество)}}, рэдактар часопіса «{{нп3|Наука и жизнь||ru|Наука и жизнь}}»<ref name="БС"/>.
У 1960—1967 гадах — акадэмік-сакратар [[Аддзяленне гуманітарных навук і мастацтваў НАН Беларусі|Аддзялення грамадскіх навук АН БССР]]<ref name="БС"/>.
Памёр 8 кастрычніка 1969 года ў Мінску. Пахаваны ў Мінску на Усходніх могілках.
== Навуковая дзейнасць ==
Асноўныя працы па гісторыі ўтварэння БССР, уз’яднання беларускага народаў адзінай Савецкай сацыялістычнай дзяржаве, аб першых сацыялістычных пераўтварэннях у рэспубліцы<ref name="БС"/>
=== Бібліяграфія ===
* Освобождённая Западная Белоруссия. — М., 1940;
* Героическое прошлое белорусского народа. — Мн., 1945;
* Образование Белорусской Советской Социалистической республики. — М., 1949;
* Уз’яднанне беларускага народа ў адзінай Савецкай сацыялістычнай дзяржаве. — 2 выд. — Мн., 1952;
* Народы братья: О связях белорусского народа с народами Прибалтики. — Мн., 1961;
* В. И. Ленин — создатель белорусского Советского социалистического государства. — Мн., 1962
== Грамадская і дзяржаўная дзейнасць ==
Дэпутат [[Вярхоўны Савет СССР|Вярхоўнага Савета СССР]] у 1946—1962 гадах, дэпутат [[Вярхоўны Савет БССР|Вярхоўнага Савета БССР]] у 1947—1967 гадах<ref name="БС"/>. У 1955—1963 гадах — старшыня [[Вярхоўны Савет БССР|Вярхоўнага Савета БССР]]<ref name="БС"/>.
== Узнагароды ==
Узнагароджаны ордэнам Леніна, іншымі ордэнамі і медалямі.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{Крыніцы/БелЭн|5|Гарбуноў Цімафей Сазонавіч||57}}
* {{Крыніцы/Беларусь: энцыклапедычны даведнік (1995)|Гарбуноў Цімафей Сазонавіч|210}}
== Спасылкі ==
* [http://csl.bas-net.by/anews1.asp?id=76808 Цімафей Сазонавіч Гарбуноў] у базе даных «История белорусской науки в лицах» [[Цэнтральная навуковая бібліятэка імя Я. Коласа НАН Беларусі|Цэнтральнай навуковай бібліятэкі імя Якуба Коласа НАН Беларусі]] {{ref-ru}}
{{Старшыні ВС БССР}}
{{DEFAULTSORT:Гарбуноў Цімафей Сазонавіч}}
[[Катэгорыя:Сакратары ЦК КПБ]]
[[Катэгорыя:Старшыні Вярхоўнага Савета БССР]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнага Савета СССР 2 склікання]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнага Савета СССР 3 склікання]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнага Савета СССР 4 склікання]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнага Савета СССР 5 склікання]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнага Савета БССР 2-га склікання]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнага Савета БССР 3-га склікання]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнага Савета БССР 4-га склікання]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнага Савета БССР 5-га склікання]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнага Савета БССР 6-га склікання]]
[[Катэгорыя:Галоўныя рэдактары газеты «Звязда»]]
[[Катэгорыя:Гісторыкі Беларусі]]
[[Катэгорыя:Акадэмікі Акадэміі навук Беларускай ССР]]
[[Катэгорыя:Партызаны Вялікай Айчыннай вайны]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Бешанковіцкім раёне]]
kcy8rkt7cbqkdq1ix0cg70di5hf2ioy
4191606
4191605
2022-08-22T03:10:31Z
VladimirZhV
9113
/* Спасылкі */ дапаўненне
wikitext
text/x-wiki
{{Цёзкі2|Гарбуноў}}
{{Дзяржаўны дзеяч
| беларускае імя =
| арыгінальнае імя =
| партрэт = Цімафей Сазонавіч Гарбуноў.jpg
| шырыня партрэта = 150
| подпіс =
| герб =
| подпіс герба =
| тытул = Старшыня Вярхоўнага Савета БССР
| парадак = 5
| парадак-жан =
| пад імем =
| сцяг = Flag of the Byelorussian Soviet Socialist Republic.svg
| перыядпачатак = [[28 сакавіка]] [[1955]]
| перыядканец = [[28 сакавіка]] [[1963]]
| папярэднік = [[Іосіф Аляксандравіч Бельскі|Іосіф Бельскі]]
| пераемнік = [[Васіль Філімонавіч Шавура|Васіль Шавура]]
| прэм'ер =
| каментар =
| дата нараджэння =
| месца нараджэння =
| дата смерці =
| месца смерці =
| пахаваны =
| дынастыя =
| бацька =
| маці =
| муж =
| жонка =
| у шлюбе =
| дзеці =
| гады службы =
| прыналежнасць =
| род войскаў =
| званне =
| камандаваў =
| бітвы =
| навуковая сфера =
| месца працы =
| вядомы як =
| партыя =
| дзейнасць =
| прафесія =
| адукацыя =
| навуковая ступень =
| манаграма =
| рэлігія =
| узнагароды =
| аўтограф =
| Commons =
| сайт =
}}
'''Цімафе́й Сазо́навіч Гарбуно́ў''' ({{ДН|6|8|1904}}, в. [[Саннікі (Бешанковіцкі раён)|Саннікі]], [[Лепельскі павет]], [[Віцебская губерня]] — {{ДС|8|10|1969}}, {{МС|Мінск||Мінск}}) — партыйны і дзяржаўны дзеяч БССР, гісторык, акадэмік [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|АН БССР]] (1959)<ref name="БС">{{кніга
|аўтар =
|частка = Горбунов Тимофей Сазонович
|загаловак = Биографический справочник
|арыгінал =
|спасылка =
|адказны =
|выданне =
|месца = Мн.
|выдавецтва = «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки
|год = 1982
|том = 5
|старонкі = 160
|старонак = 737
|серыя =
|isbn =
|тыраж =
}}</ref>.
== Біяграфія ==
Нарадзіўся 6 жніўня 1904 года ў в. [[Саннікі (Бешанковіцкі раён)|Саннікі]] [[Лепельскі павет|Лепельскага павета]] [[Віцебская губерня|Віцебскай губерні]] (цяпер — [[Бешанковіцкі раён]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]).
У 1919—1924 гадах працаваў на лесапільні, ільнопрадзільнай фабрыцы «Дзвіна» ў [[Віцебск]]у.
Скончыў [[Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт|БДУ]] ў 1936 годзе<ref name="БС"/>.
З 1937 года — галоўны рэдактар [[Беларусь, выдавецтва|Дзяржаўнага выдавецтва БССР]], з 1939 года — рэдактар газеты «[[Звязда, газета|Звязда]]».
У 1948 годзе скончыў {{нп3|Расійская акадэмія дзяржаўнай службы|Акадэмію грамадскіх навук пры ЦК УКП(б)|ru|Российская академия государственной службы}}<ref name="БС"/>.
У 1941—1947 гадах і 1950—1960 гадах — [[Сакратарыят Цэнтральнага камітэта КПБ|сакратар]] [[Цэнтральны камітэт КПБ|ЦК КПБ]].
У [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікую Айчынную вайну]] на палітрабоце ў [[Рабоча-сялянская Чырвоная армія|Чырвонай Арміі]], адзін з арганізатараў [[Савецкі партызанскі рух у Беларусі, 1941—1944|партызанскага руху на Беларусі]].
У 1942—1945 гадах — рэдактар часопіса «{{нп3|Славяне (1942)|Славяне|ru|Славяне (журнал)}}», у 1949—1950 гадах — намеснік старшыні праўлення {{нп3|Знание, таварыства|Усесаюзнага таварыства па распаўсюджванні палітычных і навуковых ведаў|ru|Знание (общество)}}, рэдактар часопіса «{{нп3|Наука и жизнь||ru|Наука и жизнь}}»<ref name="БС"/>.
У 1960—1967 гадах — акадэмік-сакратар [[Аддзяленне гуманітарных навук і мастацтваў НАН Беларусі|Аддзялення грамадскіх навук АН БССР]]<ref name="БС"/>.
Памёр 8 кастрычніка 1969 года ў Мінску. Пахаваны ў Мінску на Усходніх могілках.
== Навуковая дзейнасць ==
Асноўныя працы па гісторыі ўтварэння БССР, уз’яднання беларускага народаў адзінай Савецкай сацыялістычнай дзяржаве, аб першых сацыялістычных пераўтварэннях у рэспубліцы<ref name="БС"/>
=== Бібліяграфія ===
* Освобождённая Западная Белоруссия. — М., 1940;
* Героическое прошлое белорусского народа. — Мн., 1945;
* Образование Белорусской Советской Социалистической республики. — М., 1949;
* Уз’яднанне беларускага народа ў адзінай Савецкай сацыялістычнай дзяржаве. — 2 выд. — Мн., 1952;
* Народы братья: О связях белорусского народа с народами Прибалтики. — Мн., 1961;
* В. И. Ленин — создатель белорусского Советского социалистического государства. — Мн., 1962
== Грамадская і дзяржаўная дзейнасць ==
Дэпутат [[Вярхоўны Савет СССР|Вярхоўнага Савета СССР]] у 1946—1962 гадах, дэпутат [[Вярхоўны Савет БССР|Вярхоўнага Савета БССР]] у 1947—1967 гадах<ref name="БС"/>. У 1955—1963 гадах — старшыня [[Вярхоўны Савет БССР|Вярхоўнага Савета БССР]]<ref name="БС"/>.
== Узнагароды ==
Узнагароджаны ордэнам Леніна, іншымі ордэнамі і медалямі.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{Крыніцы/БелЭн|5|Гарбуноў Цімафей Сазонавіч||57}}
* {{Крыніцы/Беларусь: энцыклапедычны даведнік (1995)|Гарбуноў Цімафей Сазонавіч|210}}
== Спасылкі ==
* [http://csl.bas-net.by/anews1.asp?id=76808 Цімафей Сазонавіч Гарбуноў] у базе даных «История белорусской науки в лицах» [[Цэнтральная навуковая бібліятэка імя Я. Коласа НАН Беларусі|Цэнтральнай навуковай бібліятэкі імя Якуба Коласа НАН Беларусі]] {{ref-ru}}
* {{bis.nlb.by|130425|Гарбуноў Цімафей Сазонавіч}}
{{Старшыні ВС БССР}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Гарбуноў Цімафей Сазонавіч}}
[[Катэгорыя:Сакратары ЦК КПБ]]
[[Катэгорыя:Старшыні Вярхоўнага Савета БССР]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнага Савета СССР 2 склікання]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнага Савета СССР 3 склікання]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнага Савета СССР 4 склікання]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнага Савета СССР 5 склікання]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнага Савета БССР 2-га склікання]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнага Савета БССР 3-га склікання]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнага Савета БССР 4-га склікання]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнага Савета БССР 5-га склікання]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнага Савета БССР 6-га склікання]]
[[Катэгорыя:Галоўныя рэдактары газеты «Звязда»]]
[[Катэгорыя:Гісторыкі Беларусі]]
[[Катэгорыя:Акадэмікі Акадэміі навук Беларускай ССР]]
[[Катэгорыя:Партызаны Вялікай Айчыннай вайны]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Бешанковіцкім раёне]]
ls3ntl7gnbz8kdvtimfeqno4k9iig5x
Глыбоцкае
0
245612
4191725
4083213
2022-08-22T10:18:40Z
Паўлюк Шапецька
37440
/* Вядомыя асобы */
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Глыбоцкае
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява = Глыбоцкае. Свята-Раства-Багародзіцкая царква (01).jpg
|подпіс = Свята-Раства-Багародзіцкая царква
|lat_dir = |lat_deg = 52|lat_min = 03|lat_sec = 47
|lon_dir = |lon_deg = 31|lon_min = 16|lon_sec = 37
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Гомельская
|раён = Гомельскі
|сельсавет = Маркавіцкі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons = Hlybockaje
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 243044584
}}
'''Глыбо́цкае'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласць|}}. Сустракаецца таксама варыянт '''Глубо́цкае'''</ref> ({{lang-be-trans|Hlybockaje}}, {{lang-ru|Глыбоцкое}}) — [[вёска]] ў [[Гомельскі раён|Гомельскім раёне]] [[Гомельская вобласць|Гомельскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Маркавіцкі сельсавет|Маркавіцкага сельсавета]].
Да 19 чэрвеня 2008 года вёска ўваходзіла ў склад [[Глыбоцкі сельсавет|Глыбоцкага сельсавета]]<ref>[http://pravo.by/pdf/2008-179/2008-179(003-053).pdf Решение Гомельского областного Совета депутатов от 19 июня 2008 г. № 147 Об упразднении Глыбоцкого, Телешевского сельсоветов и изменении границ Марковичского, Тереничского сельсоветов Гомельского района] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210115162430/https://pravo.by/pdf/2008-179/2008-179(003-053).pdf |date=15 студзеня 2021 }}</ref>.
== Славутасці ==
[[Файл:Глыбоцкае. Свята-Раства-Багародзіцкая царква (07).jpg|злева|thumb|[[Свята-Раства-Багародзіцкая царква, Глыбоцкае|Свята-Раства-Багародзіцкая царква]]]]
* [[Свята-Раства-Багародзіцкая царква, Глыбоцкае|Свята-Раства-Багародзіцкая царква]] 1881 г. {{ГККРБ 4|313Г000206}}
== Вядомыя асобы ==
* [[Пётр Паўлавіч Цімашэнка]] (нар. 1913) — [[Герой Сацыялістычнай Працы]], [[заслужаны будаўнік БССР]].
* [[Сямён Сямёнавіч Абрамаў]] (1938—2017) — беларускі ўрач ветэрынарнай медыцыны. [[Доктар ветэрынарных навук]] (1986), [[прафесар]] (1995).
* [[Міхаіл Іванавіч Барысенка]] (1917—1984) — беларускі спецыяліст у галіне распрацоўкі сістэм кіравання для ракетна-касмічнай прамысловасці. Доктар тэхнічных навук (1978), прафесар (1965). Член-карэспандэнт АН СССР (1981).
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:Hlybockaje}}
* {{ГБ|http://globustut.by/glybockoe/index.htm}}
* [http://www.radzima.org/be/miesca/glybockae.html Вёска Глыбоцкае] на сайце [[Radzima.org]]
{{Маркавіцкі сельсавет}}
{{Гомельскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Маркавіцкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Гомельскага раёна]]
[[Катэгорыя:Глыбоцкае]]
r51wik4z8sasaz3unm5a4y981vev3oq
Целяшы (Гомельскі раён)
0
245744
4191278
4078854
2022-08-21T15:58:10Z
Паўлюк Шапецька
37440
/* Памятныя мясціны */
wikitext
text/x-wiki
{{значэнні2|Целяшы}}
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Целяшы
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 52|lat_min = 29|lat_sec = 27
|lon_dir = |lon_deg = 30|lon_min = 37|lon_sec = 31
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Гомельская
|раён = Гомельскі
|сельсавет = Цярэніцкі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|OpenStreetMap = 243042191
}}
'''Целяшы́'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Cieliašy}}, {{lang-ru|Телеши}}) — [[вёска]] ў [[Гомельскі раён|Гомельскім раёне]] [[Гомельская вобласць|Гомельскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Цярэніцкі сельсавет|Цярэніцкага сельсавета]].
Да [[19 чэрвеня]] [[2008]] года вёска ўваходзіла ў склад [[Целяшоўскі сельсавет (Гомельскі раён)|Целяшоўскага сельсавета]]<ref>[http://pravo.by/pdf/2008-179/2008-179(003-053).pdf «Об упразднении Глыбоцкого, Телешевского сельсоветов и изменении границ Марковичского, Тереничского сельсоветов Гомельского района». Решение Гомельского областного Совета депутатов от 19 июня 2008 г. № 147] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210115162430/https://pravo.by/pdf/2008-179/2008-179(003-053).pdf |date=15 студзеня 2021 }}{{Ref-ru}}</ref>.
Знаходзіцца каля ракі [[Рака Уза|Уза]] за 34 км у напрамку на паўночны захад ад [[Горад Гомель|Гомеля]]. За 2,5 км на поўдзень ад вёскі [[Вадасховішча Целяшоўскае|Целяшоўскае вадасховішча]]<ref name="bel17">{{кніга|загаловак=Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 17: Хвінявічы — Шчытні|адказны=Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.|месца=Мн.|выдавецтва=БелЭн|год=2003|том=17|старонкі=|старонак=512|isbn=985-11-0279-2|тыраж=10 000}}</ref>.
== Гісторыя ==
Па пісьмовых крыніцах, населены пункт вядомы з XVI стагоддзя як сяло Целешавічы. У 1503, 1511, 1525, 1526, 1527 гадах сяло Целешавічы згадваецца ў матэрыялах ў сувязі з канфліктамі паміж Вялікім княствам Літоўскім і Маскоўскай дзяржавай. У 1640-х гадах, згодна інвентару Гомельскага староства, 8 дымоў, 4 службы, 11 валоў, 5 коней, 4 пусткі — Манаўшчына, Ціхалкоўская, Ціраўшчына, Знагоўшчына, у Рэчыцкім павеце Менскага ваяводства Вялікага княства Літоўскага, належала Чартарыйскім. У інвентары 1752 года пазначаны памеры падаткаў, якія абавязаны былі штогод плаціць мясцовыя жыхары пану і казне.
Пасля 1-га падзелу Рэчы Паспалітай (1772 год) у складзе Расійскай імперыі. Ў 1792 году пабудавана драўляная Пакроўская царква, а ў 1810 годзе замест струхлелага пабудаваны новы будынак царквы. Праз вёску праходзіла паштовая дарога з Рэчыцы ў Гомель. У 1848 годзе цэнтр Целяшэўскі воласці (да 9 мая 1923 году) Беліцкага, а з 1852 года Гомельскага павета Магілёўскай, з 26 красавіка 1919 года Гомельская губерні. У склад воласці ў 1890 годзе ўваходзілі 49 населеных пунктаў з агульнай колькасцю 1675 двароў. У 1862 годзе адкрыта народнае вучылішча (у 1889 г. 36 вучняў). У 1885 году дзейнічала бальніца (6 месцаў). Паводле перапісу 1897 года размяшчаліся: царква, хлебазапасны магазін, народнае вучылішча, 4 вятракі, крама, гамарня, карчма. У 1909 годзе 2070 дзесяцін зямлі. Мелася аддзяленне паштовай сувязі.
З 8 снежня 1926 г. у складзе БССР, цэнтр Целяшэўскі сельсавета Уваравіцкага, з 17 красавіка 1962 года Гомельскага раёнаў Гомельскай акругі (да 26 ліпеня 1930 году), з 20 лютага 1938 года Гомельская вобласці.
Працавалі пачатковая школа, хата-чытальня, ветэрынарны пункт, крама. У 1929 годзе арганізаваны калгас «Чырвоная плошча», працавалі конная крупадрабілка, 5 ветракоў, кузня, шерсточесальня. У час Вялікай Айчыннай вайны нямецкія акупанты забілі 22 жыхароў (пахаваны ў магіле ахвяр фашызму на паўднёва-ўсходняй ускраіне). У баях за вёску восенню 1943 года загінулі 266 савецкіх салдатаў (пахаваны ў брацкай магіле на могілках). 120 жыхароў загінулі на фронце. У 1943-44 гадах каля вёскі дзейнічала пасадачная пляцоўка для савецкіх самалётаў. У 1959 годзе цэнтр калгаса «Чырвоная плошча». Размешчаны сярэдняя школа, клуб, бібліятэка, аддзяленне сувязі, дзіцячы сад, бальніца, сталовая, кафэ, 5 магазінаў, лазня.
Да 1 жніўня 2008 года цэнтр Целяшэўскі сельсавета.
З успамінаў былога жыхара Івана Радзькова (1903 г.н.): «Жыхары вёскі Целяшы займаліся земляробствам, жывёлагадоўляй, бортніцтвам, сама вёска была маленькай, навокал шумелі непраходныя лясы, дзе вадзілася шмат драпежных жывёл (мядзведзі, ваўкі, рысі) і траваедных, на якіх палявалі з рацішчамі, камянямі і палкамі. У рацэ Уза і яе прытоках вадзілася незлічоная колькасць рыбы, ракаў, вадаплаўнай птушкі. Працавалі не пакладаючы рук на сябе і на польска-літоўскіх паноў. Усе лепшыя землі былі ў іх руках. За найменшае непаслушэнства — жорстка каралі. Працавалі цяжка — машын тады не было і ўсе працы рабілі ўручную: аралі конямі, ціснулі сярпамі, малацілі цапами, жыццё было катаржная, а каб пайсці ў лес па ягады і грыбы — трэба было дзень адпрацаваць на пана. Чародамі хадзілі жабракі з торбамі па вёсцы, прасілі кавалачак хлеба» <ref>[http://teleshi-school.blogspot.com/p/blog-page_5.html Сайт Телешовского детского сада — средней школы / Из истории школы Телеши] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20190403063209/http://teleshi-school.blogspot.com/p/blog-page_5.html |date=3 красавіка 2019 }}</ref>.
== Геаграфія ==
Знаходзіцца у 17 км ад чыгуначнай станцыі Якімаўка (на лініі Калінкавічы — Гомель), 20 км на захад ад Гомеля. З’езд з трасы Мінск — Гомель М-5.
== Гідраграфія ==
Стаіць на рацэ Уза (прыток ракі [[Сож]]) на захадзе меліярацыйныя каналы.
== Насельніцтва ==
* [[2003]] год — 622 жыхары ў 230 дварах<ref name="bel17" />.
* [[2004]] год — 230 гаспадарак, 625 жыхароў.
== Рэлігія ==
У вёсцы жывуць праваслаўныя. Тут дзейнічае Храм Пакрова Прасвятой Багародзіцы <ref>[http://teleshi.cerkov.ru/ Официальный приходской сайт деревни Телеши]</ref>. У 1779 годзе на месцы ліквідаванага ўніяцкага [[храм]]а была ўзведзена Пакроўская царква. Прыкладна ў 1810 годзе [[царква]] ўжо патрабавала пераабсталявання, і ў сувязі з гэтым быў зроблены рамонт на сродкі мясцовых памешчыкаў Аркадзя і Стэфана Ніклашэўскіх, якім да гэтага часу належала вёска Целяшы. У гэтым жа годзе пры ўнутраных рамонтных работах і неасцярожным абыходжаннем з агнём царква была цалкам знішчаная.
У 1991 годзе зарэгістраваная рэлігійная абшчына, аднак да будаўніцтва новага храма прыступілі толькі ў 1997 годзе. Па благаславенні архіепіскапа Гомельскага і Жлобінскага Арыстарха ў студзені 2009 года на пастырскае служэнне накіраваны новы святар і будаўніцтва працягнулася. 20 красавіка 2009 года на свята Уваходу Гасподняга ў Іерусалім храм асвячоны, а 27 красавіка таго ж года ў ізноў адноўленым храме здзейсненая першая Велікодная служба.
У 2011 годзе набыты званы, а ў 2012 годзе пабудавана званіца. У цяперашні час царква працягвае аздабляцца новымі іконамі і царкоўнымі рэчамі.
== Мясцовая школа ==
Зараз у вёсцы існуе «Целяшоўскі дзіцячы сад — сярэдняя школа», дзе вучыцца 95 навучэнцаў, працуе 21 [[настаўнік]] (2019).
У 1924 годзе ў вёсцы Целяшы была адкрыта пачатковая школа, якая ў 1930 годзе рэарганізавана ў ШКМ, а на яе базе ў 1938 году адкрыта сярэдняя школа.
Новы двухпавярховы цяперашшні будынак школы было пабудавана ў 1966 годзе.
== Памятныя мясціны ==
* Брацкая магіла савецкіх воінаў.
* Магіла ахвяр фашызму.
== Вядомыя асобы ==
* [[Пётр Мітрафанавіч Валавікоў]] (1918—1996) — Герой Сацыялістычнай Працы (1958, 1988)
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{кніга|загаловак=Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 17: Хвінявічы — Шчытні|адказны=Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.|месца=Мн.|выдавецтва=БелЭн|год=2003|том=17|старонкі=98—99|старонак=512|isbn=985-11-0279-2|тыраж=10 000}}
* {{кніга|загаловак=Республика Беларусь. Атлас охотника и рыболова: Гомельская область|адказны=Редактор Г. Г. Науменко|месца=Мн.|выдавецтва=РУП «Белкартография»|год=2011|старонкі=18|старонак=68|isbn=978-985-508-107-5|тыраж=10 000}}{{ref-ru}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Цярэніцкі сельсавет}}
{{Гомельскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Цярэніцкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Гомельскага раёна]]
eygxjtfd0diifxxffxtxj6n93zv51by
4191400
4191278
2022-08-21T18:27:25Z
Artsiom91
31770
/* Вядомыя асобы */
wikitext
text/x-wiki
{{значэнні2|Целяшы}}
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Целяшы
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 52|lat_min = 29|lat_sec = 27
|lon_dir = |lon_deg = 30|lon_min = 37|lon_sec = 31
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Гомельская
|раён = Гомельскі
|сельсавет = Цярэніцкі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|OpenStreetMap = 243042191
}}
'''Целяшы́'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Cieliašy}}, {{lang-ru|Телеши}}) — [[вёска]] ў [[Гомельскі раён|Гомельскім раёне]] [[Гомельская вобласць|Гомельскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Цярэніцкі сельсавет|Цярэніцкага сельсавета]].
Да [[19 чэрвеня]] [[2008]] года вёска ўваходзіла ў склад [[Целяшоўскі сельсавет (Гомельскі раён)|Целяшоўскага сельсавета]]<ref>[http://pravo.by/pdf/2008-179/2008-179(003-053).pdf «Об упразднении Глыбоцкого, Телешевского сельсоветов и изменении границ Марковичского, Тереничского сельсоветов Гомельского района». Решение Гомельского областного Совета депутатов от 19 июня 2008 г. № 147] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210115162430/https://pravo.by/pdf/2008-179/2008-179(003-053).pdf |date=15 студзеня 2021 }}{{Ref-ru}}</ref>.
Знаходзіцца каля ракі [[Рака Уза|Уза]] за 34 км у напрамку на паўночны захад ад [[Горад Гомель|Гомеля]]. За 2,5 км на поўдзень ад вёскі [[Вадасховішча Целяшоўскае|Целяшоўскае вадасховішча]]<ref name="bel17">{{кніга|загаловак=Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 17: Хвінявічы — Шчытні|адказны=Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.|месца=Мн.|выдавецтва=БелЭн|год=2003|том=17|старонкі=|старонак=512|isbn=985-11-0279-2|тыраж=10 000}}</ref>.
== Гісторыя ==
Па пісьмовых крыніцах, населены пункт вядомы з XVI стагоддзя як сяло Целешавічы. У 1503, 1511, 1525, 1526, 1527 гадах сяло Целешавічы згадваецца ў матэрыялах ў сувязі з канфліктамі паміж Вялікім княствам Літоўскім і Маскоўскай дзяржавай. У 1640-х гадах, згодна інвентару Гомельскага староства, 8 дымоў, 4 службы, 11 валоў, 5 коней, 4 пусткі — Манаўшчына, Ціхалкоўская, Ціраўшчына, Знагоўшчына, у Рэчыцкім павеце Менскага ваяводства Вялікага княства Літоўскага, належала Чартарыйскім. У інвентары 1752 года пазначаны памеры падаткаў, якія абавязаны былі штогод плаціць мясцовыя жыхары пану і казне.
Пасля 1-га падзелу Рэчы Паспалітай (1772 год) у складзе Расійскай імперыі. Ў 1792 году пабудавана драўляная Пакроўская царква, а ў 1810 годзе замест струхлелага пабудаваны новы будынак царквы. Праз вёску праходзіла паштовая дарога з Рэчыцы ў Гомель. У 1848 годзе цэнтр Целяшэўскі воласці (да 9 мая 1923 году) Беліцкага, а з 1852 года Гомельскага павета Магілёўскай, з 26 красавіка 1919 года Гомельская губерні. У склад воласці ў 1890 годзе ўваходзілі 49 населеных пунктаў з агульнай колькасцю 1675 двароў. У 1862 годзе адкрыта народнае вучылішча (у 1889 г. 36 вучняў). У 1885 году дзейнічала бальніца (6 месцаў). Паводле перапісу 1897 года размяшчаліся: царква, хлебазапасны магазін, народнае вучылішча, 4 вятракі, крама, гамарня, карчма. У 1909 годзе 2070 дзесяцін зямлі. Мелася аддзяленне паштовай сувязі.
З 8 снежня 1926 г. у складзе БССР, цэнтр Целяшэўскі сельсавета Уваравіцкага, з 17 красавіка 1962 года Гомельскага раёнаў Гомельскай акругі (да 26 ліпеня 1930 году), з 20 лютага 1938 года Гомельская вобласці.
Працавалі пачатковая школа, хата-чытальня, ветэрынарны пункт, крама. У 1929 годзе арганізаваны калгас «Чырвоная плошча», працавалі конная крупадрабілка, 5 ветракоў, кузня, шерсточесальня. У час Вялікай Айчыннай вайны нямецкія акупанты забілі 22 жыхароў (пахаваны ў магіле ахвяр фашызму на паўднёва-ўсходняй ускраіне). У баях за вёску восенню 1943 года загінулі 266 савецкіх салдатаў (пахаваны ў брацкай магіле на могілках). 120 жыхароў загінулі на фронце. У 1943-44 гадах каля вёскі дзейнічала пасадачная пляцоўка для савецкіх самалётаў. У 1959 годзе цэнтр калгаса «Чырвоная плошча». Размешчаны сярэдняя школа, клуб, бібліятэка, аддзяленне сувязі, дзіцячы сад, бальніца, сталовая, кафэ, 5 магазінаў, лазня.
Да 1 жніўня 2008 года цэнтр Целяшэўскі сельсавета.
З успамінаў былога жыхара Івана Радзькова (1903 г.н.): «Жыхары вёскі Целяшы займаліся земляробствам, жывёлагадоўляй, бортніцтвам, сама вёска была маленькай, навокал шумелі непраходныя лясы, дзе вадзілася шмат драпежных жывёл (мядзведзі, ваўкі, рысі) і траваедных, на якіх палявалі з рацішчамі, камянямі і палкамі. У рацэ Уза і яе прытоках вадзілася незлічоная колькасць рыбы, ракаў, вадаплаўнай птушкі. Працавалі не пакладаючы рук на сябе і на польска-літоўскіх паноў. Усе лепшыя землі былі ў іх руках. За найменшае непаслушэнства — жорстка каралі. Працавалі цяжка — машын тады не было і ўсе працы рабілі ўручную: аралі конямі, ціснулі сярпамі, малацілі цапами, жыццё было катаржная, а каб пайсці ў лес па ягады і грыбы — трэба было дзень адпрацаваць на пана. Чародамі хадзілі жабракі з торбамі па вёсцы, прасілі кавалачак хлеба» <ref>[http://teleshi-school.blogspot.com/p/blog-page_5.html Сайт Телешовского детского сада — средней школы / Из истории школы Телеши] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20190403063209/http://teleshi-school.blogspot.com/p/blog-page_5.html |date=3 красавіка 2019 }}</ref>.
== Геаграфія ==
Знаходзіцца у 17 км ад чыгуначнай станцыі Якімаўка (на лініі Калінкавічы — Гомель), 20 км на захад ад Гомеля. З’езд з трасы Мінск — Гомель М-5.
== Гідраграфія ==
Стаіць на рацэ Уза (прыток ракі [[Сож]]) на захадзе меліярацыйныя каналы.
== Насельніцтва ==
* [[2003]] год — 622 жыхары ў 230 дварах<ref name="bel17" />.
* [[2004]] год — 230 гаспадарак, 625 жыхароў.
== Рэлігія ==
У вёсцы жывуць праваслаўныя. Тут дзейнічае Храм Пакрова Прасвятой Багародзіцы <ref>[http://teleshi.cerkov.ru/ Официальный приходской сайт деревни Телеши]</ref>. У 1779 годзе на месцы ліквідаванага ўніяцкага [[храм]]а была ўзведзена Пакроўская царква. Прыкладна ў 1810 годзе [[царква]] ўжо патрабавала пераабсталявання, і ў сувязі з гэтым быў зроблены рамонт на сродкі мясцовых памешчыкаў Аркадзя і Стэфана Ніклашэўскіх, якім да гэтага часу належала вёска Целяшы. У гэтым жа годзе пры ўнутраных рамонтных работах і неасцярожным абыходжаннем з агнём царква была цалкам знішчаная.
У 1991 годзе зарэгістраваная рэлігійная абшчына, аднак да будаўніцтва новага храма прыступілі толькі ў 1997 годзе. Па благаславенні архіепіскапа Гомельскага і Жлобінскага Арыстарха ў студзені 2009 года на пастырскае служэнне накіраваны новы святар і будаўніцтва працягнулася. 20 красавіка 2009 года на свята Уваходу Гасподняга ў Іерусалім храм асвячоны, а 27 красавіка таго ж года ў ізноў адноўленым храме здзейсненая першая Велікодная служба.
У 2011 годзе набыты званы, а ў 2012 годзе пабудавана званіца. У цяперашні час царква працягвае аздабляцца новымі іконамі і царкоўнымі рэчамі.
== Мясцовая школа ==
Зараз у вёсцы існуе «Целяшоўскі дзіцячы сад — сярэдняя школа», дзе вучыцца 95 навучэнцаў, працуе 21 [[настаўнік]] (2019).
У 1924 годзе ў вёсцы Целяшы была адкрыта пачатковая школа, якая ў 1930 годзе рэарганізавана ў ШКМ, а на яе базе ў 1938 году адкрыта сярэдняя школа.
Новы двухпавярховы цяперашшні будынак школы было пабудавана ў 1966 годзе.
== Памятныя мясціны ==
* Брацкая магіла савецкіх воінаў.
* Магіла ахвяр фашызму.
== Вядомыя асобы ==
* [[Пётр Мітрафанавіч Валавікоў]] (1918—1996) — двойчы Герой Сацыялістычнай Працы (1958, 1988).
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{кніга|загаловак=Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 17: Хвінявічы — Шчытні|адказны=Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.|месца=Мн.|выдавецтва=БелЭн|год=2003|том=17|старонкі=98—99|старонак=512|isbn=985-11-0279-2|тыраж=10 000}}
* {{кніга|загаловак=Республика Беларусь. Атлас охотника и рыболова: Гомельская область|адказны=Редактор Г. Г. Науменко|месца=Мн.|выдавецтва=РУП «Белкартография»|год=2011|старонкі=18|старонак=68|isbn=978-985-508-107-5|тыраж=10 000}}{{ref-ru}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Цярэніцкі сельсавет}}
{{Гомельскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Цярэніцкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Гомельскага раёна]]
10qpydi28uf1m2ao0v2jfu43l5a8q1a
Т-18
0
246928
4191519
3493812
2022-08-21T19:48:06Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Значэнні|Спасылка= МС-1, значэнні}}
{{Танк
|Выява = T-18-Kubinka1.jpg
|Мадыфікацыя = Т-18 (МС-1) ўзору 1927 г.
|Пікселі =
|Подпіс = Т-18 у Бранетанкавымі музеі ў Кубінцы
|Класіфікацыя = [[Лёгкі танк|лёгкі]] [[пяхотны танк]]
|Маса, т = 5,30
|Размяшчэнне = класічная
|Экіпаж = 2
|Дэсант =
|Гады вытворчасці = 1928-1931
|Гады эксплуатацыі = 1928-1942
|Асобнікі = 959
|Даўжыня, мм = 3500, 4380 з «хвастом»
|Даўжыня з гарматай, мм =
|Шырыня, мм = 1760
|Вышыня, мм = 2120
|Клірэнс, мм = 315
|Тып брані = стальная катаная
|Лоб корпуса = 16
|Лоб корпуса (верх) =
|Лоб корпуса (сярэдзіна) =
|Лоб корпуса (ніз) =
|Борт корпуса = 16
|Борт корпуса (верх) =
|Борт корпуса (ніз) =
|Карма корпуса = 16
|Карма корпуса (верх) =
|Карма корпуса (сярэдзіна) =
|Карма корпуса (ніз) =
|Дно = 8
|Дах корпуса = 8
|Лоб вежы = 16
|Лоб рубкі =
|Маска прылады =
|Борт вежы = 16
|Борт рубкі =
|Корму вежы = 16
|Корму рубкі =
|Дах вежы = 8
|Дах рубкі =
|Актыўная абарона =
|Дынамічная абарона =
|Калібр і марка гарматы = 37-мм Гочкіса
|Тып гарматы = наразная
|Даўжыня ствала, калібры = 20
|Боекамплект гарматы = 104
|Вуглы ВН =
|Вуглы ГН =
|Дальнасць стральбы =
|Прыцэлы = дыяптрычны
|Кулямёты = 2 × 6,5-мм [[Кулямет Фёдарава|Фёдарава]]
|Іншае ўзбраенне =
|Тып рухавіка = [[радны рухавік|радны]] 4‑[[цыліндр, рухавік|цыліндравы]] [[карбюратарны рухавік|карбюратарны]] [[паветранае астуджэнне|паветранага астуджэння]]
|Магутнасць рухавіка, л. с. = 35
<!---->
|Хуткасць па шашы, км/г = 16
|Хуткасць па перасечанай мясцовасці, км/г = 6,5
|Запас ходу па шашы, км = 100
|Запас ходу па перасечанай мясцовасці, км =
|Удзельная магутнасць, к. с./т = 6,6
|Тып падвескі = зблакіраванная парамі, на вертыкальных [[спружына]]х
<!---->
|Удзельны ціск на грунт, кг/см2 = 0,37
|Асноўныя аператары = {{Сцяг|СССР|1923}}
|Катэгорыя на Вікісховішчы = T-18 tanks
}}
'''Т-18''' ('''МС-1''' — '''м'''алы '''с'''управаджэння) — [[Савецкі Саюз|савецкі]] [[лёгкі танк|лёгкі]] [[пяхотны танк]]. Створаны ў 1925—1927 гадах. Першы танк савецкай распрацоўкі. Серыйна вырабляўся з 1928 па 1931 год. Усяго ў некалькіх варыянтах было выпушчана 959 танкаў гэтага тыпу, не лічачы прататыпа. У канцы 1920-х — пачатку [[1930-я|1930-х гадоў]] Т-18 складаў аснову танкавага парку РСЧА, але даволі хутка быў выцеснены больш дасканалым [[Т-26]]. Прымяняўся ў баі ў канфлікце на Кітайска-Усходняй чыгунцы, але ў 1938—1939 гадах састарэлыя Т-18 былі ў асноўным знятыя з узбраення або выкарыстоўваліся як нерухомыя агнявыя пункты. У нязначнай колькасці гэтыя танкі яшчэ заставаліся ў войсках у баяздольным стане да пачатку [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] і выкарыстоўваліся на пачатковым яе этапе.
== Гісторыя стварэння ==
Першым вырабленым у СССР стаў Танк М («Чырвонае Сормава», «Рэно-Рускі»), за аснову быў узяты французскі «Рэно» FT-17, некалькі яго асобнікаў былі захоплены Чырвонай арміяй у 1919 годзе.
Трафейны танк «Рэно» FT-17 быў прадастаўлены заводу «Чырвонае Сормава», якому было даручана наладзіць яго серыйную вытворчасць з выпускам першай партыі з 15 адзінак да канца 1920 года. Але машына гэтая больш была падобная да груды металу, як успамінае рабочы і будаўнік танка Іван Ільіч Ваўкоў, на ёй адсутнічаў рухавік, трансмісія і многія іншыя элементы. Канструктарам завода трэба было вырашыць найважнейшую задачу: аднавіць у чарцяжах усе вузлы баявой машыны. Група інжынераў, якую ўзначальваў М. І. Хрулеў і П. І. Салтанаў, узялася за справу, на дапамогу да сормаўцаў прыехалі петраградскія канструктары з Іжорскага завода, а таксама прымалі ўдзел рабочыя завода «АМО».
Пазней стварылі Т-16 і Т-17. Лічбавы індэкс гэтых танкаў узяты з Рэно ФТ-17.
Практычна да пытання вытворчасці танкаў вярнуліся ў 1926 годзе, калі была прынята трохгадовая праграма танкабудавання. Яна прадугледжвала ў якасці плана-мінімуму арганізацыю аднаго танкавага батальёна і вучэбнай роты, аснашчаных пяхотнымі танкамі, а таксама аднаго батальёна і роты, аснашчаных танкеткамі. Па разліках гэта патрабавала вытворчасці 112 машын кожнага з тыпаў. У верасні была праведзена нарада камандавання РККА, кіраўніцтва ГУВП і Гарматна-арсенальнага трэста (ГАТ), прысвечаная пытанням танкабудавання і выбару танка для будучай масавай вытворчасці. FT-17 быў паказаны як залішне цяжкі, маларухомы і слаба ўзброены. А кошт аднаго «М Танка» («Рэно-Рускага») складаў 36 тыс. рублёў, што не адпавядала патрабаванням трохгадовай праграмы, якая прадугледжвала агульныя выдаткі ў 5 млн рублёў для сваей рэалізацыі пры кошце аднаго пяхотнага танка на ўзроўні 18 тыс. рублёў.
Работы па стварэнні больш дасканалага танка ў СССР да таго часу ўжо вяліся. У 1924 годзе Камісія па танкабудаванні распрацавала {{Падказка|ТТП|тактыка-тэхнічныя патрабаванні}} да танка суправаджэння пяхоты, зацверджаныя ў канцы таго ж года. У адпаведнасці з імі, прадугледжвавалася стварэнне танка масай 3 тоны, з узбраеннем з 37-мм гарматы або кулямёта, 16-мм бранёй і максімальнай хуткасцю ў 12 км/г. З 1924 года для пераймання замежнага вопыту на працягу двух гадоў ішло вывучэнне трафейных замежных танкаў, з якіх найбольш спрыяльнае ўражанне зрабіў італьянскі «Фіят 3000», які быў удасканаленым варыянтам FT-17. Адзін пашкоджаны танк гэтай мадэлі, відавочна, захоплены ў ходзе Савецка-польскай вайны, быў перададзены бюро ў пачатку 1925 года. У адпаведнасці з патрабаваннямі камісіі, Танкавае бюро распрацавала праект танка, які атрымаў абазначэнне Т-16. Вясной 1925 года, пасля разгляду праекта ў штабе РСЧА, {{Падказка|ТТП|тактыка-тэхнічныя патрабаванні}} былі адкарэктаваныя: дапушчальная маса танка была павялічана да 5 тон, каб забяспечыць размяшчэнне больш магутнага рухавіка, ўстаноўкі гарматы і кулямёта.
Каб паскорыць працу, для вырабу вопытнага ўзору танка быў выбраны завод «Бальшавік», які меў у той час найлепшыя вытворчыя магутнасці. Да сакавіка 1927 года быў скончаны прататып Т-16. Пры агульным падабенстве з FT-17, новы танк за кошт лепшай кампаноўкі меў значна меншую даўжыню корпуса і як следства — меншую масу і лепшую рухавасць; значна меншым, у параўнанні з «Рэно-Рускім», аказаўся і яго кошт. Разам з тым выпрабаванні Т-16 выявілі ў яго мноства недахопаў, пераважна ў сілавой ўстаноўцы і хадавой частцы. Другі прататып, пры пабудове якога былі ўлічаны гэтыя заўвагі, быў скончаны да мая таго ж года і атрымаў пазначэнне Т-18. 11-17 чэрвеня танк быў падвергнуты дзяржаўным выпрабаванням, якія ў цэлым прайшоў паспяхова, і паводле вынікаў якіх ён быў 6 ліпеня прыняты на ўзбраенне пад пазначэннем «малы танк суправаджэння апр. 1927 г.» (МС-1) ці Т-18.
[[Катэгорыя:Танкі паводле алфавіта]]
[[Катэгорыя:Танкі СССР перыяду Другой сусветнай вайны]]
[[Катэгорыя:Лёгкія танкі]]
[[Катэгорыя:Пяхотныя танкі]]
1wgtpx163ll25onbwrku4jr1ycoioyi
Кароцькі
0
247017
4191277
2782574
2022-08-21T15:52:52Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = аграгарадок
|беларуская назва = Кароцькі
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 53|lat_min = 05|lat_sec = 27
|lon_dir = |lon_deg = 30|lon_min = 46|lon_sec = 53
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Гомельская
|раён = Кармянскі
|сельсавет = Кароцькаўскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 243046135
}}
'''Каро́цькі'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Karoćki}}, {{lang-ru|Коротьки}}) — [[аграгарадок]] у [[Кармянскі раён|Кармянскім раёне]] [[Гомельская вобласць|Гомельскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Кароцькаўскі сельсавет|Кароцькаўскага сельсавета]].
== Вядомыя асобы ==
* [[Мікалай Александровіч Караткевіч]] (нар. 1929) — [[Герой Сацыялістычнай Працы]].
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Кароцькаўскі сельсавет}}
{{Кармянскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Кароцькаўскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Кармянскага раёна]]
3uw031ma76m8nzitr7kytf92qej606z
4191397
4191277
2022-08-21T18:26:44Z
Artsiom91
31770
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = аграгарадок
|беларуская назва = Кароцькі
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 53|lat_min = 05|lat_sec = 27
|lon_dir = |lon_deg = 30|lon_min = 46|lon_sec = 53
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Гомельская
|раён = Кармянскі
|сельсавет = Кароцькаўскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 243046135
}}
'''Каро́цькі'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Karoćki}}, {{lang-ru|Коротьки}}) — [[аграгарадок]] у [[Кармянскі раён|Кармянскім раёне]] [[Гомельская вобласць|Гомельскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Кароцькаўскі сельсавет|Кароцькаўскага сельсавета]].
== Вядомыя асобы ==
* [[Мікалай Аляксандравіч Караткевіч]] (нар. 1929) — [[Герой Сацыялістычнай Працы]].
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Кароцькаўскі сельсавет}}
{{Кармянскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Кароцькаўскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Кармянскага раёна]]
r2of2z7eb84a50f07i5a93qw206xbbk
Дубавіца (Кармянскі раён)
0
247066
4191271
3295082
2022-08-21T15:41:17Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
{{значэнні2|Дубавіца}}
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Дубавіца
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 52|lat_min = 59|lat_sec = 34
|lon_dir = |lon_deg = 30|lon_min = 44|lon_sec = 11
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Гомельская
|раён = Кармянскі
|сельсавет2 = Лужкоўскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|OpenStreetMap = 243046013
}}
'''Дубаві́ца'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Dubavica}}, {{lang-ru|Дубовица}}) — [[вёска]] ў [[Кармянскі раён|Кармянскім раёне]] [[Гомельская вобласць|Гомельскай вобласці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Лужкоўскі сельсавет (Кармянскі раён)|Лужкоўскага сельсавета]].
Да [[2008]] года ўваходзіла ў склад [[Струкачоўскі сельсавет|Струкачоўскага сельсавета]]<ref>[http://www.pravo.by/document/?guid=2012&oldDoc=2008-179/2008-179(003-053).pdf&oldDocPage=8 Решение Гомельского областного Совета депутатов от 19 июня 2008 г. № 145 Об изменении границ Струкачевского и Лужковского сельсоветов Кормянского района]</ref>.
== Геаграфія ==
Знаходзіцца за 18 км у напрамку на паўднёвы захад ад гарадскога пасёлка [[Карма (Кармянскі раён)|Карма]], за 128 км ад [[Гомель|Гомеля]], за 79 км ад [[Чыгуначная станцыя|чыгуначнай станцыі]] [[Рагачоў (станцыя)|Рагачоў]]<ref name="БЭ6">{{Крыніцы/БелЭн|6к}}</ref>. Каля вёскі працякае рака [[Горна (рака)|Горна]].
== Насельніцтва ==
* [[1997]] год — 424 жыхары, 121 двор<ref name="БЭ6" />.
== Вядомыя асобы ==
* [[Кузьма Кандрацьевіч Нікіцін]] (1897—1995) — [[Герой Сацыялістычнай Працы]]
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{Крыніцы/БелЭн|6|Дубавіца}} — С. 239.
* {{кніга|загаловак=Республика Беларусь. Атлас охотника и рыболова: Гомельская область|адказны=Редактор Г. Г. Науменко|месца=Мн.|выдавецтва=РУП «Белкартография»|год=2011|старонкі=10|старонак=68|isbn=978-985-508-107-5|тыраж=10 000}}{{ref-ru}}
* Ліст карты N-36-110. Выданне 1977 г.{{ref-ru}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Лужкоўскі сельсавет, Кармянскі раён}}
{{Кармянскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Лужкоўскі сельсавет (Кармянскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Кармянскага раёна]]
be2nao5yxh7z3d3u7w16k9ap9nz2hez
Балотня
0
247812
4191780
3512243
2022-08-22T11:24:49Z
Паўлюк Шапецька
37440
/* Памятныя мясціны */
wikitext
text/x-wiki
{{значэнні|Балотня}}
{{НП-Беларусь
|статус = аграгарадок
|беларуская назва = Балотня
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 53|lat_min = 12|lat_sec = 46
|lon_dir = |lon_deg = 30|lon_min = 36|lon_sec = 29
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Гомельская
|раён = Рагачоўскі
|сельсавет = Балатнянскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|OpenStreetMap = 243042326
}}
'''Бало́тня'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Balotnia}}, {{lang-ru|Болотня}}) — [[аграгарадок]] у [[Рагачоўскі раён|Рагачоўскім раёне]] [[Гомельская вобласць|Гомельскай вобласці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Балатнянскі сельсавет|Балатнянскага сельсавета]].
== Геаграфія ==
Аграгарадок знаходзіцца за 45 км у напрамку на паўночны ўсход ад горада [[Рагачоў]], за 106 км ад [[Гомель|Гомеля]]<ref name="bel2">{{Крыніцы/БелЭн|2к}}</ref>, за 3 км на паўднёвы ўсход ад вёскі [[Новыя Журавічы]] і аўтамабільнай дарогі {{Таблічка-by|Р|43}}<ref name="atl">{{кніга|загаловак=Республика Беларусь. Атлас охотника и рыболова: Гомельская область|адказны=Редактор Г. Г. Науменко|месца=Мн.|выдавецтва=РУП «Белкартография»|год=2011|старонкі=|старонак=68|isbn=978-985-508-107-5|тыраж=10 000}}{{ref-ru}}</ref>. Каля паўднёвай ускраіны аграгарадка працякае рака [[Гутлянка]]<ref name="atl" /> (прыток [[Дняпро|Дняпра]]).
== Насельніцтва ==
* [[1995]] год — 617 жыхароў, 199 двароў<ref name="bel2" />.
== Памятныя мясціны ==
* [[Брацкая магіла]] савецкіх воінаў, загінуўшых у [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікую Айчынную вайну]]<ref name="bel2" /> ([[1943]]) — {{ГККРБ 4|313Д000601}}
* Магіла ахвяр фашызму<ref name="bel2" />.
* [[Свята-Пакроўская царква (Балотня)|Свята-Пакроўская царква]] (2002)
== Вядомыя асобы ==
* [[Наталля Рыгораўна Кухарэнка]] (1909—1992) — работнік сельскай гаспадаркі (даярка), Герой Сацыялістычнай Працы (1954).
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{Крыніцы/БелЭн|2}} — С. 260.
* {{кніга|загаловак=Республика Беларусь. Атлас охотника и рыболова: Гомельская область|адказны=Редактор Г. Г. Науменко|месца=Мн.|выдавецтва=РУП «Белкартография»|год=2011|старонкі=|старонак=68|isbn=978-985-508-107-5|тыраж=10 000}}{{ref-ru}}
* Ліст карты N-36-98. Выданне 1979 г.{{ref-ru}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Балатнянскі сельсавет}}
{{Рагачоўскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Балатнянскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Рагачоўскага раёна]]
[[Катэгорыя:Балотня]]
otacv7z9phvtlr2esgdehtheyouxz77
Высокае (Рагачоўскі раён)
0
247849
4191735
3728503
2022-08-22T10:39:41Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Высокае
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 52|lat_min = 58|lat_sec = 39
|lon_dir = |lon_deg = 30|lon_min = 16|lon_sec = 08
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Гомельская
|раён = Рагачоўскі
|сельсавет2 = Гарадзецкі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 243043202
}}
{{значэнні}}
'''Высо́кае'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Vysokaje}}, {{lang-ru|Высокое}}) — [[вёска]] ў [[Рагачоўскі раён|Рагачоўскім раёне]] [[Гомельская вобласць|Гомельскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Гарадзецкі сельсавет, Рагачоўскі раён|Гарадзецкага сельсавета]].
== Вядомыя асобы ==
* [[Аляксандр Данілавіч Шаколін]] (1920—1994) — [[Герой Сацыялістычнай Працы]] (1973).
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Гарадзецкі сельсавет, Рагачоўскі раён}}
{{Рагачоўскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Гарадзецкі сельсавет (Рагачоўскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Рагачоўскага раёна]]
lj86z46q41qoocec8rn0i6xytqsgost
Бердыж (вёска)
0
248522
4191357
3868806
2022-08-21T17:54:59Z
JerzyKundrat
174
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Бердыж
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 52|lat_min = 50|lat_sec = 40
|lon_dir = |lon_deg = 30|lon_min = 57|lon_sec = 25
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Гомельская
|раён = Чачэрскі
|сельсавет2 = Ленінскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|OpenStreetMap = 243046611
}}
{{Значэнні|Бердыж}}
'''Бе́рдыж'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласць|}}. Сустракаецца таксама варыянт '''Бэ́рдыж'''</ref> ({{lang-be-trans|Bierdyž}}, {{lang-ru|Бердыж}}) — [[вёска]] ў [[Чачэрскі раён|Чачэрскім раёне]] [[Гомельская вобласць|Гомельскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Ленінскі сельсавет (Чачэрскі раён)|Ленінскага сельсавета]].
== Гісторыя ==
З попіса Рэчыцкага павета 1765 г. вядома аб парафіянах шляхецкага стану з маёнтка Бердыж.
У XIX ст. існавала аколіца Бердыж, побач было некалькі невялікіх маѐнткаў. У канцы ХІХ ст. налічвалася 28 двароў, 131 жыхар.
У 1926—1927 гадах цэнтр [[Бердыжскі сельсавет|Бердыжскага сельсавета]].
== Страчаная спадчына ==
Капліца Святой Тройцы знаходзілася за чвэрць вярсты ад аколіцы на могілках і была агароджана. Была пабудавана шляхтай аколіцы ў 1817 г. (найбольш ахвяраваў Канюшэўскі) і асвечана святаром-езуітам (верагодна, чачэрскім куратам Андрэем Леановічам). Парафіян налічвалася прыкладна 25 чалавек. У 1840-х гг. капліца ўжо не дзейнічала. У 1849 г. мясцовыя дваране маѐр Гарбачэўскі, капітан Міцкевіч і страпчы Шчыт звярнуліся з просьбай аб рэстаўрацыі капліцы. Быхаўска-рагачоўскаму дэкану было загадана атрымаць дазвол у мясцовых праваслаўных святароў на рэстаўрацыю капліцы. Але малыніцкі настаяцель, былы уніят Асмалоўскі даць дазвол адмовіўся. Ён аргументаваў гэта тым, што звон капліцы змяншаў пазвонны даход праваслаўнай Малыніцкай царквы. У 1855 г. у капліцы ўжо не было даху, а сцены пагражалі абваліцца.
== Вядомыя асобы ==
* [[Леанід Рыгоравіч Гаўрылаў]]
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Ленінскі сельсавет, Чачэрскі раён}}
{{Чачэрскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Ленінскі сельсавет (Чачэрскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Чачэрскага раёна]]
3ofvotmpeu4mr0pliadimz3lu30e5wn
4191364
4191357
2022-08-21T18:01:03Z
JerzyKundrat
174
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Бердыж
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 52|lat_min = 50|lat_sec = 40
|lon_dir = |lon_deg = 30|lon_min = 57|lon_sec = 25
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Гомельская
|раён = Чачэрскі
|сельсавет2 = Ленінскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|OpenStreetMap = 243046611
}}
{{Значэнні|Бердыж}}
'''Бе́рдыж'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласць|}}. Сустракаецца таксама варыянт '''Бэ́рдыж'''</ref> ({{lang-be-trans|Bierdyž}}, {{lang-ru|Бердыж}}) — [[вёска]] ў [[Чачэрскі раён|Чачэрскім раёне]] [[Гомельская вобласць|Гомельскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Ленінскі сельсавет (Чачэрскі раён)|Ленінскага сельсавета]].
== Гісторыя ==
З попіса Рэчыцкага павета 1765 г. вядома аб парафіянах шляхецкага стану з маёнтка Бердыж.
У XIX ст. існавала аколіца Бердыж, побач было некалькі невялікіх маѐнткаў. У канцы ХІХ ст. налічвалася 28 двароў, 131 жыхар.
У 1926—1927 гадах цэнтр [[Бердыжскі сельсавет|Бердыжскага сельсавета]].
== Славутасці ==
* [[Бердыж (археалагічны помнік)Бердыжская стаянка]] — археалагічны помнік у Чачэрскім раёне Гомельскай вобласці Беларусі, належыць да эпохі палеаліту, знаходзіцца за 3 км к поўдзень ад Бердыжа, 0,3 км ад вёскі [[Падлужжа (Чачэрскі раён)|Падлужжа]], на схіле высокага берага ракі [[Сож]].
== Страчаная спадчына ==
Капліца Святой Тройцы знаходзілася за чвэрць вярсты ад аколіцы на могілках і была агароджана. Была пабудавана шляхтай аколіцы ў 1817 г. (найбольш ахвяраваў Канюшэўскі) і асвечана святаром-езуітам (верагодна, чачэрскім куратам Андрэем Леановічам). Парафіян налічвалася прыкладна 25 чалавек. У 1840-х гг. капліца ўжо не дзейнічала. У 1849 г. мясцовыя дваране маѐр Гарбачэўскі, капітан Міцкевіч і страпчы Шчыт звярнуліся з просьбай аб рэстаўрацыі капліцы. Быхаўска-рагачоўскаму дэкану было загадана атрымаць дазвол у мясцовых праваслаўных святароў на рэстаўрацыю капліцы. Але малыніцкі настаяцель, былы уніят Асмалоўскі даць дазвол адмовіўся. Ён аргументаваў гэта тым, што звон капліцы змяншаў пазвонны даход праваслаўнай Малыніцкай царквы. У 1855 г. у капліцы ўжо не было даху, а сцены пагражалі абваліцца.
== Вядомыя асобы ==
* [[Леанід Рыгоравіч Гаўрылаў]]
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Ленінскі сельсавет, Чачэрскі раён}}
{{Чачэрскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Ленінскі сельсавет (Чачэрскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Чачэрскага раёна]]
7ltw5eltcg1yrmkafa7rviqx2m00snp
4191365
4191364
2022-08-21T18:01:49Z
JerzyKundrat
174
/* Славутасці */
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Бердыж
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 52|lat_min = 50|lat_sec = 40
|lon_dir = |lon_deg = 30|lon_min = 57|lon_sec = 25
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Гомельская
|раён = Чачэрскі
|сельсавет2 = Ленінскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|OpenStreetMap = 243046611
}}
{{Значэнні|Бердыж}}
'''Бе́рдыж'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласць|}}. Сустракаецца таксама варыянт '''Бэ́рдыж'''</ref> ({{lang-be-trans|Bierdyž}}, {{lang-ru|Бердыж}}) — [[вёска]] ў [[Чачэрскі раён|Чачэрскім раёне]] [[Гомельская вобласць|Гомельскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Ленінскі сельсавет (Чачэрскі раён)|Ленінскага сельсавета]].
== Гісторыя ==
З попіса Рэчыцкага павета 1765 г. вядома аб парафіянах шляхецкага стану з маёнтка Бердыж.
У XIX ст. існавала аколіца Бердыж, побач было некалькі невялікіх маѐнткаў. У канцы ХІХ ст. налічвалася 28 двароў, 131 жыхар.
У 1926—1927 гадах цэнтр [[Бердыжскі сельсавет|Бердыжскага сельсавета]].
== Славутасці ==
* [[Бердыж (археалагічны помнік)|Бердыжская стаянка]] — археалагічны помнік, належыць да эпохі [[палеаліт]]у, знаходзіцца за 3 км на поўдзень ад Бердыжа, 0,3 км ад вёскі [[Падлужжа (Чачэрскі раён)|Падлужжа]], на схіле высокага берага ракі [[Сож]].
== Страчаная спадчына ==
Капліца Святой Тройцы знаходзілася за чвэрць вярсты ад аколіцы на могілках і была агароджана. Была пабудавана шляхтай аколіцы ў 1817 г. (найбольш ахвяраваў Канюшэўскі) і асвечана святаром-езуітам (верагодна, чачэрскім куратам Андрэем Леановічам). Парафіян налічвалася прыкладна 25 чалавек. У 1840-х гг. капліца ўжо не дзейнічала. У 1849 г. мясцовыя дваране маѐр Гарбачэўскі, капітан Міцкевіч і страпчы Шчыт звярнуліся з просьбай аб рэстаўрацыі капліцы. Быхаўска-рагачоўскаму дэкану было загадана атрымаць дазвол у мясцовых праваслаўных святароў на рэстаўрацыю капліцы. Але малыніцкі настаяцель, былы уніят Асмалоўскі даць дазвол адмовіўся. Ён аргументаваў гэта тым, што звон капліцы змяншаў пазвонны даход праваслаўнай Малыніцкай царквы. У 1855 г. у капліцы ўжо не было даху, а сцены пагражалі абваліцца.
== Вядомыя асобы ==
* [[Леанід Рыгоравіч Гаўрылаў]]
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Ленінскі сельсавет, Чачэрскі раён}}
{{Чачэрскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Ленінскі сельсавет (Чачэрскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Чачэрскага раёна]]
fddm26qwpldlevt6tatadmyrrwrh5gm
4191366
4191365
2022-08-21T18:02:42Z
JerzyKundrat
174
/* Спасылкі */
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Бердыж
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 52|lat_min = 50|lat_sec = 40
|lon_dir = |lon_deg = 30|lon_min = 57|lon_sec = 25
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Гомельская
|раён = Чачэрскі
|сельсавет2 = Ленінскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|OpenStreetMap = 243046611
}}
{{Значэнні|Бердыж}}
'''Бе́рдыж'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласць|}}. Сустракаецца таксама варыянт '''Бэ́рдыж'''</ref> ({{lang-be-trans|Bierdyž}}, {{lang-ru|Бердыж}}) — [[вёска]] ў [[Чачэрскі раён|Чачэрскім раёне]] [[Гомельская вобласць|Гомельскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Ленінскі сельсавет (Чачэрскі раён)|Ленінскага сельсавета]].
== Гісторыя ==
З попіса Рэчыцкага павета 1765 г. вядома аб парафіянах шляхецкага стану з маёнтка Бердыж.
У XIX ст. існавала аколіца Бердыж, побач было некалькі невялікіх маѐнткаў. У канцы ХІХ ст. налічвалася 28 двароў, 131 жыхар.
У 1926—1927 гадах цэнтр [[Бердыжскі сельсавет|Бердыжскага сельсавета]].
== Славутасці ==
* [[Бердыж (археалагічны помнік)|Бердыжская стаянка]] — археалагічны помнік, належыць да эпохі [[палеаліт]]у, знаходзіцца за 3 км на поўдзень ад Бердыжа, 0,3 км ад вёскі [[Падлужжа (Чачэрскі раён)|Падлужжа]], на схіле высокага берага ракі [[Сож]].
== Страчаная спадчына ==
Капліца Святой Тройцы знаходзілася за чвэрць вярсты ад аколіцы на могілках і была агароджана. Была пабудавана шляхтай аколіцы ў 1817 г. (найбольш ахвяраваў Канюшэўскі) і асвечана святаром-езуітам (верагодна, чачэрскім куратам Андрэем Леановічам). Парафіян налічвалася прыкладна 25 чалавек. У 1840-х гг. капліца ўжо не дзейнічала. У 1849 г. мясцовыя дваране маѐр Гарбачэўскі, капітан Міцкевіч і страпчы Шчыт звярнуліся з просьбай аб рэстаўрацыі капліцы. Быхаўска-рагачоўскаму дэкану было загадана атрымаць дазвол у мясцовых праваслаўных святароў на рэстаўрацыю капліцы. Але малыніцкі настаяцель, былы уніят Асмалоўскі даць дазвол адмовіўся. Ён аргументаваў гэта тым, што звон капліцы змяншаў пазвонны даход праваслаўнай Малыніцкай царквы. У 1855 г. у капліцы ўжо не было даху, а сцены пагражалі абваліцца.
== Вядомыя асобы ==
* [[Леанід Рыгоравіч Гаўрылаў]]
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* ''Васькоў У.'' Католікі на абшарах Панізоўя і Севершчыны: Гісторыя Гомельскага дэканата. — Мн., 2011. ISBN 978-985-6825-62-0
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Ленінскі сельсавет, Чачэрскі раён}}
{{Чачэрскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Ленінскі сельсавет (Чачэрскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Чачэрскага раёна]]
snpjeq8npuq7ctaent4arb2wd79gcxi
4191367
4191366
2022-08-21T18:03:09Z
JerzyKundrat
174
/* Славутасці */
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Бердыж
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 52|lat_min = 50|lat_sec = 40
|lon_dir = |lon_deg = 30|lon_min = 57|lon_sec = 25
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Гомельская
|раён = Чачэрскі
|сельсавет2 = Ленінскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|OpenStreetMap = 243046611
}}
{{Значэнні|Бердыж}}
'''Бе́рдыж'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласць|}}. Сустракаецца таксама варыянт '''Бэ́рдыж'''</ref> ({{lang-be-trans|Bierdyž}}, {{lang-ru|Бердыж}}) — [[вёска]] ў [[Чачэрскі раён|Чачэрскім раёне]] [[Гомельская вобласць|Гомельскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Ленінскі сельсавет (Чачэрскі раён)|Ленінскага сельсавета]].
== Гісторыя ==
З попіса Рэчыцкага павета 1765 г. вядома аб парафіянах шляхецкага стану з маёнтка Бердыж.
У XIX ст. існавала аколіца Бердыж, побач было некалькі невялікіх маѐнткаў. У канцы ХІХ ст. налічвалася 28 двароў, 131 жыхар.
У 1926—1927 гадах цэнтр [[Бердыжскі сельсавет|Бердыжскага сельсавета]].
== Славутасці ==
[[Бердыж (археалагічны помнік)|Бердыжская стаянка]] — археалагічны помнік, належыць да эпохі [[палеаліт]]у, знаходзіцца за 3 км на поўдзень ад Бердыжа, 0,3 км ад вёскі [[Падлужжа (Чачэрскі раён)|Падлужжа]], на схіле высокага берага ракі [[Сож]].
== Страчаная спадчына ==
Капліца Святой Тройцы знаходзілася за чвэрць вярсты ад аколіцы на могілках і была агароджана. Была пабудавана шляхтай аколіцы ў 1817 г. (найбольш ахвяраваў Канюшэўскі) і асвечана святаром-езуітам (верагодна, чачэрскім куратам Андрэем Леановічам). Парафіян налічвалася прыкладна 25 чалавек. У 1840-х гг. капліца ўжо не дзейнічала. У 1849 г. мясцовыя дваране маѐр Гарбачэўскі, капітан Міцкевіч і страпчы Шчыт звярнуліся з просьбай аб рэстаўрацыі капліцы. Быхаўска-рагачоўскаму дэкану было загадана атрымаць дазвол у мясцовых праваслаўных святароў на рэстаўрацыю капліцы. Але малыніцкі настаяцель, былы уніят Асмалоўскі даць дазвол адмовіўся. Ён аргументаваў гэта тым, што звон капліцы змяншаў пазвонны даход праваслаўнай Малыніцкай царквы. У 1855 г. у капліцы ўжо не было даху, а сцены пагражалі абваліцца.
== Вядомыя асобы ==
* [[Леанід Рыгоравіч Гаўрылаў]]
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* ''Васькоў У.'' Католікі на абшарах Панізоўя і Севершчыны: Гісторыя Гомельскага дэканата. — Мн., 2011. ISBN 978-985-6825-62-0
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Ленінскі сельсавет, Чачэрскі раён}}
{{Чачэрскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Ленінскі сельсавет (Чачэрскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Чачэрскага раёна]]
69t01oyxq8ivfshfhe93stpwin151kp
4191372
4191367
2022-08-21T18:09:49Z
JerzyKundrat
174
/* Гісторыя */
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Бердыж
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 52|lat_min = 50|lat_sec = 40
|lon_dir = |lon_deg = 30|lon_min = 57|lon_sec = 25
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Гомельская
|раён = Чачэрскі
|сельсавет2 = Ленінскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|OpenStreetMap = 243046611
}}
{{Значэнні|Бердыж}}
'''Бе́рдыж'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласць|}}. Сустракаецца таксама варыянт '''Бэ́рдыж'''</ref> ({{lang-be-trans|Bierdyž}}, {{lang-ru|Бердыж}}) — [[вёска]] ў [[Чачэрскі раён|Чачэрскім раёне]] [[Гомельская вобласць|Гомельскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Ленінскі сельсавет (Чачэрскі раён)|Ленінскага сельсавета]].
== Гісторыя ==
З попіса Рэчыцкага павета 1765 г. вядома аб парафіянах шляхецкага стану з маёнтка Бердыж.
У XIX ст. існавала аколіца Бердыж, побач было некалькі невялікіх маѐнткаў. У канцы ХІХ ст. налічвалася 28 двароў, 131 жыхар.
Пасля [[Узбуйненне БССР#Другое ўзбуйненне БССР|другога ўзбуйнення БССР]] з 8 снежня 1926 года цэнтр [[Бердыжскі сельсавет|Бердыжскага сельсавета]] ў складзе Чачэрскага раёна Гомельскай акругі [[БССР]]. 30 снежня 1927 года скасаваны, тэрыторыя далучана да [[Сярэднемалыніцкі сельсавет|Сярэднемалыніцкага сельсавета]].
== Славутасці ==
[[Бердыж (археалагічны помнік)|Бердыжская стаянка]] — археалагічны помнік, належыць да эпохі [[палеаліт]]у, знаходзіцца за 3 км на поўдзень ад Бердыжа, 0,3 км ад вёскі [[Падлужжа (Чачэрскі раён)|Падлужжа]], на схіле высокага берага ракі [[Сож]].
== Страчаная спадчына ==
Капліца Святой Тройцы знаходзілася за чвэрць вярсты ад аколіцы на могілках і была агароджана. Была пабудавана шляхтай аколіцы ў 1817 г. (найбольш ахвяраваў Канюшэўскі) і асвечана святаром-езуітам (верагодна, чачэрскім куратам Андрэем Леановічам). Парафіян налічвалася прыкладна 25 чалавек. У 1840-х гг. капліца ўжо не дзейнічала. У 1849 г. мясцовыя дваране маѐр Гарбачэўскі, капітан Міцкевіч і страпчы Шчыт звярнуліся з просьбай аб рэстаўрацыі капліцы. Быхаўска-рагачоўскаму дэкану было загадана атрымаць дазвол у мясцовых праваслаўных святароў на рэстаўрацыю капліцы. Але малыніцкі настаяцель, былы уніят Асмалоўскі даць дазвол адмовіўся. Ён аргументаваў гэта тым, што звон капліцы змяншаў пазвонны даход праваслаўнай Малыніцкай царквы. У 1855 г. у капліцы ўжо не было даху, а сцены пагражалі абваліцца.
== Вядомыя асобы ==
* [[Леанід Рыгоравіч Гаўрылаў]]
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* ''Васькоў У.'' Католікі на абшарах Панізоўя і Севершчыны: Гісторыя Гомельскага дэканата. — Мн., 2011. ISBN 978-985-6825-62-0
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Ленінскі сельсавет, Чачэрскі раён}}
{{Чачэрскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Ленінскі сельсавет (Чачэрскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Чачэрскага раёна]]
c27sp2lkdxgb2j89jn5fhy0kq4rzofr
4191375
4191372
2022-08-21T18:12:17Z
JerzyKundrat
174
/* Вядомыя асобы */
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Бердыж
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 52|lat_min = 50|lat_sec = 40
|lon_dir = |lon_deg = 30|lon_min = 57|lon_sec = 25
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Гомельская
|раён = Чачэрскі
|сельсавет2 = Ленінскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|OpenStreetMap = 243046611
}}
{{Значэнні|Бердыж}}
'''Бе́рдыж'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласць|}}. Сустракаецца таксама варыянт '''Бэ́рдыж'''</ref> ({{lang-be-trans|Bierdyž}}, {{lang-ru|Бердыж}}) — [[вёска]] ў [[Чачэрскі раён|Чачэрскім раёне]] [[Гомельская вобласць|Гомельскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Ленінскі сельсавет (Чачэрскі раён)|Ленінскага сельсавета]].
== Гісторыя ==
З попіса Рэчыцкага павета 1765 г. вядома аб парафіянах шляхецкага стану з маёнтка Бердыж.
У XIX ст. існавала аколіца Бердыж, побач было некалькі невялікіх маѐнткаў. У канцы ХІХ ст. налічвалася 28 двароў, 131 жыхар.
Пасля [[Узбуйненне БССР#Другое ўзбуйненне БССР|другога ўзбуйнення БССР]] з 8 снежня 1926 года цэнтр [[Бердыжскі сельсавет|Бердыжскага сельсавета]] ў складзе Чачэрскага раёна Гомельскай акругі [[БССР]]. 30 снежня 1927 года скасаваны, тэрыторыя далучана да [[Сярэднемалыніцкі сельсавет|Сярэднемалыніцкага сельсавета]].
== Славутасці ==
[[Бердыж (археалагічны помнік)|Бердыжская стаянка]] — археалагічны помнік, належыць да эпохі [[палеаліт]]у, знаходзіцца за 3 км на поўдзень ад Бердыжа, 0,3 км ад вёскі [[Падлужжа (Чачэрскі раён)|Падлужжа]], на схіле высокага берага ракі [[Сож]].
== Страчаная спадчына ==
Капліца Святой Тройцы знаходзілася за чвэрць вярсты ад аколіцы на могілках і была агароджана. Была пабудавана шляхтай аколіцы ў 1817 г. (найбольш ахвяраваў Канюшэўскі) і асвечана святаром-езуітам (верагодна, чачэрскім куратам Андрэем Леановічам). Парафіян налічвалася прыкладна 25 чалавек. У 1840-х гг. капліца ўжо не дзейнічала. У 1849 г. мясцовыя дваране маѐр Гарбачэўскі, капітан Міцкевіч і страпчы Шчыт звярнуліся з просьбай аб рэстаўрацыі капліцы. Быхаўска-рагачоўскаму дэкану было загадана атрымаць дазвол у мясцовых праваслаўных святароў на рэстаўрацыю капліцы. Але малыніцкі настаяцель, былы уніят Асмалоўскі даць дазвол адмовіўся. Ён аргументаваў гэта тым, што звон капліцы змяншаў пазвонны даход праваслаўнай Малыніцкай царквы. У 1855 г. у капліцы ўжо не было даху, а сцены пагражалі абваліцца.
== Вядомыя асобы ==
* [[Леанід Рыгоравіч Гаўрылаў]] (1918—1941?) — беларускі паэт.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* ''Васькоў У.'' Католікі на абшарах Панізоўя і Севершчыны: Гісторыя Гомельскага дэканата. — Мн., 2011. ISBN 978-985-6825-62-0
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Ленінскі сельсавет, Чачэрскі раён}}
{{Чачэрскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Ленінскі сельсавет (Чачэрскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Чачэрскага раёна]]
od7cup5invcwg722a40sqiogyocokey
4191441
4191375
2022-08-21T19:11:07Z
JerzyKundrat
174
/* Гісторыя */
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Бердыж
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 52|lat_min = 50|lat_sec = 40
|lon_dir = |lon_deg = 30|lon_min = 57|lon_sec = 25
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Гомельская
|раён = Чачэрскі
|сельсавет2 = Ленінскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|OpenStreetMap = 243046611
}}
{{Значэнні|Бердыж}}
'''Бе́рдыж'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласць|}}. Сустракаецца таксама варыянт '''Бэ́рдыж'''</ref> ({{lang-be-trans|Bierdyž}}, {{lang-ru|Бердыж}}) — [[вёска]] ў [[Чачэрскі раён|Чачэрскім раёне]] [[Гомельская вобласць|Гомельскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Ленінскі сельсавет (Чачэрскі раён)|Ленінскага сельсавета]].
== Гісторыя ==
З попіса Рэчыцкага павета 1765 г. вядома аб парафіянах шляхецкага стану з маёнтка Бердыж.
У XIX ст. існавала аколіца Бердыж, побач было некалькі невялікіх маѐнткаў. У канцы ХІХ ст. налічвалася 28 двароў, 131 жыхар. Найбольшымі зямельнымі надзеламі ў Бердыжы валодалі Антушэвічы (разам з Сярэднімі Малынічамі 105 дзес.), Гарбатоўскія (195 дзес.), Міцкевічы (167 дзес.), Шэлюты (2 долі разам з Малынічамі 360 і 187 дзес.).
Пасля [[Узбуйненне БССР#Другое ўзбуйненне БССР|другога ўзбуйнення БССР]] з 8 снежня 1926 года цэнтр [[Бердыжскі сельсавет|Бердыжскага сельсавета]] ў складзе Чачэрскага раёна Гомельскай акругі [[БССР]]. 30 снежня 1927 года скасаваны, тэрыторыя далучана да [[Сярэднемалыніцкі сельсавет|Сярэднемалыніцкага сельсавета]].
== Славутасці ==
[[Бердыж (археалагічны помнік)|Бердыжская стаянка]] — археалагічны помнік, належыць да эпохі [[палеаліт]]у, знаходзіцца за 3 км на поўдзень ад Бердыжа, 0,3 км ад вёскі [[Падлужжа (Чачэрскі раён)|Падлужжа]], на схіле высокага берага ракі [[Сож]].
== Страчаная спадчына ==
Капліца Святой Тройцы знаходзілася за чвэрць вярсты ад аколіцы на могілках і была агароджана. Была пабудавана шляхтай аколіцы ў 1817 г. (найбольш ахвяраваў Канюшэўскі) і асвечана святаром-езуітам (верагодна, чачэрскім куратам Андрэем Леановічам). Парафіян налічвалася прыкладна 25 чалавек. У 1840-х гг. капліца ўжо не дзейнічала. У 1849 г. мясцовыя дваране маѐр Гарбачэўскі, капітан Міцкевіч і страпчы Шчыт звярнуліся з просьбай аб рэстаўрацыі капліцы. Быхаўска-рагачоўскаму дэкану было загадана атрымаць дазвол у мясцовых праваслаўных святароў на рэстаўрацыю капліцы. Але малыніцкі настаяцель, былы уніят Асмалоўскі даць дазвол адмовіўся. Ён аргументаваў гэта тым, што звон капліцы змяншаў пазвонны даход праваслаўнай Малыніцкай царквы. У 1855 г. у капліцы ўжо не было даху, а сцены пагражалі абваліцца.
== Вядомыя асобы ==
* [[Леанід Рыгоравіч Гаўрылаў]] (1918—1941?) — беларускі паэт.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* ''Васькоў У.'' Католікі на абшарах Панізоўя і Севершчыны: Гісторыя Гомельскага дэканата. — Мн., 2011. ISBN 978-985-6825-62-0
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Ленінскі сельсавет, Чачэрскі раён}}
{{Чачэрскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Ленінскі сельсавет (Чачэрскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Чачэрскага раёна]]
o2vtzxs955aqydq4k7ewsr7mn2pb97p
4191561
4191441
2022-08-21T21:07:06Z
Artsiom91
31770
wikitext
text/x-wiki
{{Значэнні|Бердыж}}
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Бердыж
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 52|lat_min = 50|lat_sec = 40
|lon_dir = |lon_deg = 30|lon_min = 57|lon_sec = 25
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Гомельская
|раён = Чачэрскі
|сельсавет2 = Ленінскі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|OpenStreetMap = 243046611
}}
'''Бе́рдыж'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласць|}}. Сустракаецца таксама варыянт '''Бэ́рдыж'''</ref> ({{lang-be-trans|Bierdyž}}, {{lang-ru|Бердыж}}) — [[вёска]] ў [[Чачэрскі раён|Чачэрскім раёне]] [[Гомельская вобласць|Гомельскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Ленінскі сельсавет (Чачэрскі раён)|Ленінскага сельсавета]].
== Гісторыя ==
З попіса Рэчыцкага павета 1765 г. вядома аб парафіянах шляхецкага стану з маёнтка Бердыж.
У XIX ст. існавала аколіца Бердыж, побач было некалькі невялікіх маёнткаў. У канцы ХІХ ст. налічвалася 28 двароў, 131 жыхар. Найбольшымі зямельнымі надзеламі ў Бердыжы валодалі Антушэвічы (разам з Сярэднімі Малынічамі 105 дзес.), Гарбатоўскія (195 дзес.), Міцкевічы (167 дзес.), Шэлюты (2 долі разам з Малынічамі 360 і 187 дзес.).
Пасля [[Узбуйненне БССР#Другое ўзбуйненне БССР|другога ўзбуйнення БССР]] з 8 снежня 1926 года цэнтр [[Бердыжскі сельсавет|Бердыжскага сельсавета]] ў складзе Чачэрскага раёна Гомельскай акругі [[БССР]]. 30 снежня 1927 года скасаваны, тэрыторыя далучана да [[Сярэднемалыніцкі сельсавет|Сярэднемалыніцкага сельсавета]].
== Славутасці ==
[[Бердыж (археалагічны помнік)|Бердыжская стаянка]] — археалагічны помнік, належыць да эпохі [[палеаліт]]у, знаходзіцца за 3 км на поўдзень ад Бердыжа, 0,3 км ад вёскі [[Падлужжа (Чачэрскі раён)|Падлужжа]], на схіле высокага берага ракі [[Сож]].
== Страчаная спадчына ==
Капліца Святой Тройцы знаходзілася за чвэрць вярсты ад аколіцы на могілках і была агароджана. Была пабудавана шляхтай аколіцы ў 1817 г. (найбольш ахвяраваў Канюшэўскі) і асвечана святаром-езуітам (верагодна, чачэрскім куратам Андрэем Леановічам). Парафіян налічвалася прыкладна 25 чалавек. У 1840-х гг. капліца ўжо не дзейнічала. У 1849 г. мясцовыя дваране маёр Гарбачэўскі, капітан Міцкевіч і страпчы Шчыт звярнуліся з просьбай аб рэстаўрацыі капліцы. Быхаўска-рагачоўскаму дэкану было загадана атрымаць дазвол у мясцовых праваслаўных святароў на рэстаўрацыю капліцы. Але малыніцкі настаяцель, былы уніят Асмалоўскі даць дазвол адмовіўся. Ён аргументаваў гэта тым, што звон капліцы змяншаў пазвонны даход праваслаўнай Малыніцкай царквы. У 1855 г. у капліцы ўжо не было даху, а сцены пагражалі абваліцца.
== Вядомыя асобы ==
* [[Леанід Рыгоравіч Гаўрылаў]] (1918—1941?) — беларускі паэт.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* ''Васькоў У.'' Католікі на абшарах Панізоўя і Севершчыны: Гісторыя Гомельскага дэканата. — Мн., 2011. ISBN 978-985-6825-62-0
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Ленінскі сельсавет, Чачэрскі раён}}
{{Чачэрскі раён}}
[[Катэгорыя:Ленінскі сельсавет (Чачэрскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Чачэрскага раёна]]
7sjcpiiqo8ig15jclfi09helqlsukqo
Яцукі (Дзятлаўскі раён)
0
251505
4191459
4093139
2022-08-21T19:21:00Z
DBatura
73587
wikitext
text/x-wiki
{{значэнні|Спасылка=Яцукі}}
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Яцукі
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 53|lat_min = 35|lat_sec = 30
|lon_dir = |lon_deg = 25|lon_min = 32|lon_sec = 00
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Гродзенская
|раён = Дзятлаўскі
|сельсавет2 = Данілавіцкі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 242990698
}}
'''Яцукі́'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гродзенская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Jacuki}}, {{lang-ru|Яцуки}}) — [[вёска]] ў [[Дзятлаўскі раён|Дзятлаўскім раёне]] [[Гродзенская вобласць|Гродзенскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Данілавіцкі сельсавет, Дзятлаўскі раён|Данілавіцкага сельсавета]].
У [[1624]] годзе згадваюцца ў складзе [[Ахонава|Ахонаўскага]] войтаўства [[Дзятлава|Дзятлаўскай]] (Здзянцёльскай) воласці ва ўласнасці [[Род Сапег|Сапегаў]]<ref>LMAB, ф. 16 спр. 203 ч. 3</ref>.
[[27 лістапада]] [[1996]] года з пад’язных шляхоў чыгуначнай станцыі вёскі адпраўлены ў [[Расія|Расію]] апошні эшалон з міжкантынентальнымі балістычнымі ракетамі [[Топаль (ракетны комплекс)|РС-12М]]. Тым самым была скончана [[Ядзернае раззбраенне Беларусі|ядзерная дэмілітарызацыя Беларусі]]<ref>[https://thinktanks.by/publication/2016/11/27/dvadtsat-let-nazad-belarus-stala-bezyadernym-gosudarstvom.html Двадцать лет назад Беларусь стала безъядерным государством]</ref>.
Да [[13 ліпеня]] [[2007]] года вёска ўваходзіла ў склад [[Таркачоўскі сельсавет|Таркачоўскага сельсавета]]<ref>[http://pravo.by/pdf/2007-194/2007-194(005-016).pdf Решение Гродненского областного Совета депутатов от 13 июля 2007 г. № 43 «О решении вопросов административно-территориального устройства Дятловского района»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20190405113849/http://pravo.by/pdf/2007-194/2007-194(005-016).pdf |date=5 красавіка 2019 }}{{Ref-ru}}</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Данілавіцкі сельсавет, Дзятлаўскі раён}}
{{Дзятлаўскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Данілавіцкі сельсавет (Дзятлаўскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Дзятлаўскага раёна]]
[[Катэгорыя:Яцукі (Дзятлаўскі раён)]]
duvwkc7noun0hj0p3vmj2m3o13igs8l
4191461
4191459
2022-08-21T19:25:21Z
JerzyKundrat
174
перанясем у артыкул пра былую чыгуначную станцыю
wikitext
text/x-wiki
{{значэнні|Спасылка=Яцукі}}
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Яцукі
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 53|lat_min = 35|lat_sec = 30
|lon_dir = |lon_deg = 25|lon_min = 32|lon_sec = 00
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Гродзенская
|раён = Дзятлаўскі
|сельсавет2 = Данілавіцкі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 242990698
}}
'''Яцукі́'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гродзенская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Jacuki}}, {{lang-ru|Яцуки}}) — [[вёска]] ў [[Дзятлаўскі раён|Дзятлаўскім раёне]] [[Гродзенская вобласць|Гродзенскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Данілавіцкі сельсавет, Дзятлаўскі раён|Данілавіцкага сельсавета]].
== Гісторыя ==
У [[1624]] годзе згадваюцца ў складзе [[Ахонава|Ахонаўскага]] войтаўства [[Дзятлава|Дзятлаўскай]] (Здзянцёльскай) воласці ва ўласнасці [[Род Сапег|Сапегаў]]<ref>LMAB, ф. 16 спр. 203 ч. 3</ref>.
Пасля [[Трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай]] (1795) вёска ў [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]].
У 1915 годзе акупавана Германіяй, з 1921 года ў складзе Польшчы, з 1939 года — у БССР. З канца чэрвеня 1941 года да пачатку ліпеня 1944 года пад нямецка-фашысцкай акупацыяй.
Да 13 ліпеня 2007 года вёска ўваходзіла ў склад [[Таркачоўскі сельсавет|Таркачоўскага сельсавета]]<ref>[http://pravo.by/pdf/2007-194/2007-194(005-016).pdf Решение Гродненского областного Совета депутатов от 13 июля 2007 г. № 43 «О решении вопросов административно-территориального устройства Дятловского района»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20190405113849/http://pravo.by/pdf/2007-194/2007-194(005-016).pdf |date=5 красавіка 2019 }}{{Ref-ru}}</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Данілавіцкі сельсавет, Дзятлаўскі раён}}
{{Дзятлаўскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Данілавіцкі сельсавет (Дзятлаўскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Дзятлаўскага раёна]]
[[Катэгорыя:Яцукі (Дзятлаўскі раён)]]
0gnsbmku58x4mitre7cukpcn90tvx2i
Касцёл Адведзін Найсвяцейшай Дзевы Марыі
0
263206
4191314
4121666
2022-08-21T17:17:26Z
Паўлюк Шапецька
37440
/* Беларусь */
wikitext
text/x-wiki
'''Касцёл Адведзін (Звеставання) Найсвяцейшай Дзевы Марыі''' — каталіцкія храмы, асвячоныя ў гонар [[Сустрэча Марыі з Лізаветай|Адведзін Найсвяцейшай Дзевы Марыі]].
== [[Беларусь]] ==
* [[Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі (Міжэрычы)]]
* [[Касцёл Адведзін Найсвяцейшай Дзевы Марыі (Вялікая Бераставіца)]]
* [[Касцёл Адведзін Найсвяцейшай Дзевы Марыі (Гарадок)]]
* [[Касцёл Адведзін Найсвяцейшай Дзевы Марыі (Гудагай)]]
* [[Касцёл Адведзін Найсвяцейшай Дзевы Марыі (Мікелеўшчына)]]
* [[Касцёл Адведзін Найсвяцейшай Дзевы Марыі (Ракаў)]]
* [[Касцёл Адведзін Найсвяцейшай Дзевы Марыі (Тракелі)]]
== [[Польшча]] ==
* [[Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі (Лабішын)]]
== Гл. таксама ==
* [[Касцёл Найсвяцейшай Дзевы Марыі]]
* [[Касцёл Дабравешчання Найсвяцейшай Дзевы Марыі]]
* [[Касцёл Нараджэння Найсвяцейшай Дзевы Марыі]]
* [[Касцёл Успення Найсвяцейшай Дзевы Марыі]]
* [[Касцёл Унебаўзяцця Найсвяцейшай Дзевы Марыі]]
{{Неадназначнасць|храмы}}
sidvry9mvjqa95rr1uh7htsoc8u2e33
Таццяна Мікалаеўна Караткевіч
0
271562
4191408
4086071
2022-08-21T18:32:06Z
134.17.150.184
+фемінітывы
wikitext
text/x-wiki
{{Цёзкі2|Караткевіч}}
{{Палітык
| Імя = Таццяна Караткевіч
| Арыгінал імя =
| Фота = Татьяна_Короткевич_(cropped_2).jpg
| Шырыня = 200 px
| Подпіс = Таццяна Караткевіч. 2015 год
| Імя пры нараджэнні =
| Псеўданімы =
| Дата нараджэння =
| Месца нараджэння =
| Дата смерці =
| Месца смерці =
| Грамадзянства =
| Адукацыя =
| Навуковая ступень =
| Нацыянальнасць = [[беларусы|беларуска]]
| Веравызнанне =
| Партыя = [[Беларуская сацыял-дэмакратычная партыя (Грамада)|БСДП (Г)]], «[[Гавары праўду!]]»
| Асноўныя ідэі =
| Род дзейнасці =
| Бацька = Мікалай
| Маці =
| Муж =
| Жонка =
| Дзеці = сын Елісей
| Узнагароды =
| Роспіс =
| Сайт =
| Commons = Tacciana Karatkievič
| Rodovid =
}}
'''Таццяна Мікалаеўна Караткевіч''' (нар. {{ДН|8|3|1977}}, [[Горад Мінск|Мінск]]) — беларуская [[палітык|палітыкіня]], [[псіхолаг|псіхалагіня]], дырэктарка сацыяльнай установы «Сямейная пляцоўка». Кандыдатка ў прэзідэнты [[Рэспубліка Беларусь|Рэспублікі Беларусь]] (2015).
== Біяграфія ==
Вырасла ў рабочай сям’і, скончыла сярэднюю школу № 62 г. Мінска. Выпускніца факультэта псіхалогіі [[БДПУ імя М. Танка|Беларускага дзяржаўнага педагагічнага ўніверсітэта імя М. Танка]]. У 2012 годзе скончыла магістратуру [[Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт|БДУ]], абаранялася па тэме развіцця сацыяльнай абароны людзей сталага ўзросту. Уваходзіла ў юнацкую зборную СССР па веласпорце.
Працавала выкладчыцай псіхалогіі ў ДІКСТ [[БДУ]] і [[БДПУ імя М. Танка]]. Загадвала аддзяленнем сацыяльнай адаптацыі і рэабілітацыі Тэрытарыяльнага цэнтра сацыяльнага абслугоўвання [[Ленінскі раён, Мінск|Ленінскага раёна г. Мінска]].
Сябра [[Беларуская сацыял-дэмакратычная партыя (Грамада)|БСДП «Грамада»]]. У кампаніі «[[Гавары праўду]]» з мая [[2010]] года. На прэзідэнцкіх выбарах 2010 года была даверанай асобай кандыдата ў прэзідэнты [[Уладзімір Пракопавіч Някляеў|Уладзіміра Някляева]], у 2012 ― балатавалася ў [[Палата прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Беларусі|Палату прадстаўнікоў]] па Кальварыйскай выбарчай акрузе Мінска.
Кандыдат у прэзідэнты Беларусі на [[Прэзідэнцкія выбары ў Беларусі, 2015|выбарах 2015 года]]. У ходзе выбарчай кампаніі прасоўвае ідэю мірных перамен кааліцыі «Народны рэферэндум», якая аб’ядноўвае грамадзянскую кампанію «[[Гавары праўду]]», [[Партыя БНФ|Партыю БНФ]], [[Беларуская сацыял-дэмакратычная партыя (Грамада)|Беларускую сацыял-дэмакратычную партыю (Грамада)]] і [[За Свабоду, рух|рух «За Свабоду»]]<ref>Галоўная ідэя «Народнага рэферэндуму» ― вынесці на ўсенароднае абмеркаванне шэсць ключавых пытанняў, якія тычацца развіцця беларускага грамадства.</ref>. Пазіцыяніравала сябе як адзіная дэмакратычная альтэрнатыва<ref>{{cite web|url=http://nn.by/?c=ar&i=156153|title=Таццяна Караткевіч на рэгістрацыі кандыдатаў|publisher=Наша ніва, 10 верасня 2015|accessdate=}}</ref>.
Балатавалася ў Палату прадстаўнікоў на выбарах 2016 года. Аднак з яе акругі прайшла [[Ганна Канапацкая]]. Палітолаг [[Валерый Карбалевіч]] выказаў меркаванне, што Таццяне Караткевіч, якая набыла да гэтага часу пэўную вядомасць, папулярнасць, улады вырашылі не дадаваць больш палітычнай вагі<ref>[https://www.svaboda.org/a/30223952.html svaboda.org]</ref>.
Выключана з БСДП у часе парламенцкай выбарчай кампаніі 2016 г. праз адсутнасць лаяльнасці да партыі.
== Сям’я ==
Замужам, муж Віктар працуе аўтаслесарам, сын Елісей. З мужам Таццяна пазнаёмілася ў 2000 годзе ў [[Літва|Літве]] на адным з апазіцыйных з’ездаў<ref>{{артыкул|аўтар=Елена Васильева.|загаловак=Наш округ. Татьяна Короткевич |спасылка=http://www.belgazeta.by/ru/online/news/24702|выданне=Белорусская газета|месца=Мн.|выдавецтва=|год=2012, 31 августа|старонкі=|старонак=}}</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
* [http://vk.com/tkorotkevich Афіцыйная старонка Таццяны Караткевіч]
* [http://www.belaruspartisan.org/m/politic/309398/ Татьяна Короткевич: Я чувствую себя сильной женщиной]{{Недаступная спасылка}}
* [http://www.sn-plus.com/ru/page/politics/5878/ Татьяна Короткевич: Я против игры в русскую рулетку] // Свободные новости плюс, 8 ліпеня 2015
* [http://nn.by/?c=ar&i=150376 Зміцер Панкавец: Таццяна Караткевіч не чалавек, а генератар штампаў] // Наша Ніва, 29 мая 20015
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Караткевіч Таццяна}}
[[Катэгорыя:Жанчыны-палітыкі Беларусі]]
[[Катэгорыя:Кандыдаты ў прэзідэнты Беларусі (2015)]]
[[Катэгорыя:Члены Беларускай сацыял-дэмакратычнай партыі (Грамада)]]
ry34j84ngtldl21pxyay5ah4h0mm7j1
4191410
4191408
2022-08-21T18:35:43Z
JerzyKundrat
174
Адхіленая 1 апошняя тэкставая змена (зробленая [[Адмысловае:Contributions/134.17.150.184|134.17.150.184]]) і адноўленая версія 4086071, зробленая JerzyKundrat
wikitext
text/x-wiki
{{Цёзкі2|Караткевіч}}
{{Палітык
| Імя = Таццяна Караткевіч
| Арыгінал імя =
| Фота = Татьяна_Короткевич_(cropped_2).jpg
| Шырыня = 200 px
| Подпіс = Таццяна Караткевіч. 2015 год
| Імя пры нараджэнні =
| Псеўданімы =
| Дата нараджэння =
| Месца нараджэння =
| Дата смерці =
| Месца смерці =
| Грамадзянства =
| Адукацыя =
| Навуковая ступень =
| Нацыянальнасць = [[беларусы|беларуска]]
| Веравызнанне =
| Партыя = [[Беларуская сацыял-дэмакратычная партыя (Грамада)|БСДП (Г)]], «[[Гавары праўду!]]»
| Асноўныя ідэі =
| Род дзейнасці =
| Бацька = Мікалай
| Маці =
| Муж =
| Жонка =
| Дзеці = сын Елісей
| Узнагароды =
| Роспіс =
| Сайт =
| Commons = Tacciana Karatkievič
| Rodovid =
}}
'''Таццяна Мікалаеўна Караткевіч''' (нар. {{ДН|8|3|1977}}, [[Горад Мінск|Мінск]]) — беларускі [[палітык]], [[псіхолаг]], дырэктар сацыяльнай установы «Сямейная пляцоўка». Кандыдат у прэзідэнты [[Рэспубліка Беларусь|Рэспублікі Беларусь]] (2015).
== Біяграфія ==
Вырасла ў рабочай сям’і, скончыла сярэднюю школу № 62 г. Мінска. Выпускніца факультэта псіхалогіі [[БДПУ імя М. Танка|Беларускага дзяржаўнага педагагічнага ўніверсітэта імя М. Танка]]. У 2012 годзе скончыла магістратуру [[Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт|БДУ]], абаранялася па тэме развіцця сацыяльнай абароны людзей сталага ўзросту. Уваходзіла ў юнацкую зборную СССР па веласпорце.
Працавала выкладчыцай псіхалогіі ў ДІКСТ [[БДУ]] і [[БДПУ імя М. Танка]]. Загадвала аддзяленнем сацыяльнай адаптацыі і рэабілітацыі Тэрытарыяльнага цэнтра сацыяльнага абслугоўвання [[Ленінскі раён, Мінск|Ленінскага раёна г. Мінска]].
Сябра [[Беларуская сацыял-дэмакратычная партыя (Грамада)|БСДП «Грамада»]]. У кампаніі «[[Гавары праўду]]» з мая [[2010]] года. На прэзідэнцкіх выбарах 2010 года была даверанай асобай кандыдата ў прэзідэнты [[Уладзімір Пракопавіч Някляеў|Уладзіміра Някляева]], у 2012 ― балатавалася ў [[Палата прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Беларусі|Палату прадстаўнікоў]] па Кальварыйскай выбарчай акрузе Мінска.
Кандыдат у прэзідэнты Беларусі на [[Прэзідэнцкія выбары ў Беларусі, 2015|выбарах 2015 года]]. У ходзе выбарчай кампаніі прасоўвае ідэю мірных перамен кааліцыі «Народны рэферэндум», якая аб’ядноўвае грамадзянскую кампанію «[[Гавары праўду]]», [[Партыя БНФ|Партыю БНФ]], [[Беларуская сацыял-дэмакратычная партыя (Грамада)|Беларускую сацыял-дэмакратычную партыю (Грамада)]] і [[За Свабоду, рух|рух «За Свабоду»]]<ref>Галоўная ідэя «Народнага рэферэндуму» ― вынесці на ўсенароднае абмеркаванне шэсць ключавых пытанняў, якія тычацца развіцця беларускага грамадства.</ref>. Пазіцыяніравала сябе як адзіная дэмакратычная альтэрнатыва<ref>{{cite web|url=http://nn.by/?c=ar&i=156153|title=Таццяна Караткевіч на рэгістрацыі кандыдатаў|publisher=Наша ніва, 10 верасня 2015|accessdate=}}</ref>.
Балатавалася ў Палату прадстаўнікоў на выбарах 2016 года. Аднак з яе акругі прайшла [[Ганна Канапацкая]]. Палітолаг [[Валерый Карбалевіч]] выказаў меркаванне, што Таццяне Караткевіч, якая набыла да гэтага часу пэўную вядомасць, папулярнасць, улады вырашылі не дадаваць больш палітычнай вагі<ref>[https://www.svaboda.org/a/30223952.html svaboda.org]</ref>.
Выключана з БСДП у часе парламенцкай выбарчай кампаніі 2016 г. праз адсутнасць лаяльнасці да партыі.
== Сям’я ==
Замужам, муж Віктар працуе аўтаслесарам, сын Елісей. З мужам Таццяна пазнаёмілася ў 2000 годзе ў [[Літва|Літве]] на адным з апазіцыйных з’ездаў<ref>{{артыкул|аўтар=Елена Васильева.|загаловак=Наш округ. Татьяна Короткевич |спасылка=http://www.belgazeta.by/ru/online/news/24702|выданне=Белорусская газета|месца=Мн.|выдавецтва=|год=2012, 31 августа|старонкі=|старонак=}}</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
* [http://vk.com/tkorotkevich Афіцыйная старонка Таццяны Караткевіч]
* [http://www.belaruspartisan.org/m/politic/309398/ Татьяна Короткевич: Я чувствую себя сильной женщиной]{{Недаступная спасылка}}
* [http://www.sn-plus.com/ru/page/politics/5878/ Татьяна Короткевич: Я против игры в русскую рулетку] // Свободные новости плюс, 8 ліпеня 2015
* [http://nn.by/?c=ar&i=150376 Зміцер Панкавец: Таццяна Караткевіч не чалавек, а генератар штампаў] // Наша Ніва, 29 мая 20015
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Караткевіч Таццяна}}
[[Катэгорыя:Жанчыны-палітыкі Беларусі]]
[[Катэгорыя:Кандыдаты ў прэзідэнты Беларусі (2015)]]
[[Катэгорыя:Члены Беларускай сацыял-дэмакратычнай партыі (Грамада)]]
edno6p1oexfck5uhmaivirvfguspm33
Клыні
0
278842
4191797
2783135
2022-08-22T11:45:03Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Беларусь
|статус = вёска
|беларуская назва = Клыні
|арыгінальная назва =
|падначаленне =
|краіна =
|герб =
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 54|lat_min = 31|lat_sec = 51
|lon_dir = |lon_deg = 27|lon_min = 00|lon_sec = 04
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|вобласць = Мінская
|раён = Вілейскі
|сельсавет = Куранецкі
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва =
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код =
|паштовы індэкс =
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код =
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 243008954
}}
'''Клы́ні'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Мінская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Klyni}}, {{lang-ru|Клыни}}) — [[вёска]] ў [[Вілейскі раён|Вілейскім раёне]] [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Куранецкі сельсавет|Куранецкага сельсавета]].
== Вядомыя асобы ==
* [[Кірыла Рыгоравіч Вількот]] (1914—2000) — брыгадзір экскаватаршчыкаў, [[Герой Сацыялістычнай Працы]] (1961).
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Куранецкі сельсавет}}
{{Вілейскі раён}}
{{Заліўка НП-Беларусь}}
[[Катэгорыя:Куранецкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Вілейскага раёна]]
fq3zcxc5abg449to1p8pxj7yarp1r3z
Allium hollandicum
0
279354
4191474
4188228
2022-08-21T19:40:45Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Таксон
| name =
| image file = Allium hollandicum.jpg
| image title =
| image descr = Агульны выгляд квітнеючых раслін
| regnum = Расліны
| parent = Allium
| rang = Від
| latin = Allium hollandicum
| author = [[R.M.Fritsch]]
| syn =
| children name =
| children =
| typus =
| range map =
| range map caption =
| range map width =
| range legend =
| iucnstatus =
| wikispecies = Allium hollandicum
| commons = Category:Allium hollandicum
| iucn =
| ncbi = 543678
| eol = 1084572
| grin =
| ipni = 973209-1
| tpl = kew-295720
}}
'''Allium hollandicum''' — [[шматгадовыя расліны|шматгадовая]] [[трава|травяністая]] расліна, [[Біялагічны від|від]] [[род, біялогія|роду]] {{bt-bellat|цыбуля|Allium}} сямейства {{bt-bellat|амарылісавыя|Amaryllidaceae}}.
''Allium hollandicum'' — [[дэкаратыўная расліна]] з вузкім [[лісце]]м, лік лістоў можа дасягаць 15.
== Батанічнае апісанне ==
Шарападобнае [[суквецце]] густа-фіялетавага або белага колеру дыяметрам да 25 см, якое складаецца з мноства зорчатых [[кветка|кветак]] на доўгіх ножках, узвышаецца на высокім [[кветканос]]е да 2-х метраў вышынёй.<ref>[http://www.galina-sad.com/index.php/page/look/plant-7 Лук голландский]</ref>.
{{зноскі}}
[[Катэгорыя:Цыбуля]]
[[Катэгорыя:Клумбавыя расліны]]
[[Катэгорыя:Расліны, апісаныя ў 1993 годзе]]
i6xe8o913pwwveatk3q0bqhbje4f92k
Калонія Варбурга
0
282671
4191501
3911204
2022-08-21T19:45:20Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
'''Калонія Варбурга''' - раён двухпавярховак у Брэсце. З'яўляецца ўнікальным архітэктурным ансамблем [[ХХ]] ст.
[[Файл:Калонія Варбурга - panoramio.jpg|міні|справа|Калонія Варбурга]]
== Гісторыя калоніі ==
Дванаццаць драўляных двухпавярховых дамоў былі пабудаваныя ў [[1925]]-[[1927]] гадах на сродкі яўрэйскай дабрачыннай арганізацыі «Джойнт» для бедных іудзейскіх сем'яў [[Брэст-Літоўск|Брэст-Літоўска]]. Калонія атрымала назву ў гонар Фелікса Морыца Варбурга - банкіра, які ўзначальваў у гэтыя гады «Джойнт» і быў адным з фундатараў праекту (на яго сродкі быў закладзены цэнтральны праезд - цяпер гэта Першы Мінскі завулак). Калонія была створана як адзінае цэлае - як у арганізацыйным, так і ў архітэктурным плане - акрамя жылых дамоў у калонію ўваходзілі майстэрні, школа, сталовая, дзве пральні з душавымі. Заезд у калонію быў упрыгожаны драўлянай аркай.
Дамы пабудаваны ў закапанскім стылі драўлянай архітэктуры па двух нязначна адрозных адзін ад аднаго праектах (з адной або з двума мансардамі), распрацаванымі адмыслова для калоніі. Агульная плошча васьмікватэрнага дому - 250 квадратных метраў, кожнай кватэры належала таксама дравоўня і прыбіральня. Пад двума з дамоў былі абсталяваны супрацьпажарныя рэзервуары з гідрантамі; чатыры калодзежы забяспечвалі калонію вадой.
З прыходам нямецкіх войскаў у [[1941]] годзе жыхары калоніі былі пераселены ў гета, а [[15 кастрычніка]] [[1942]] - расстраляныя разам трыццацю тысячамі брэсцкіх яўрэяў. Будынкі калоніі былі ператвораныя ў лагер для савецкіх ваеннапалонных. Пасля ўваходу ў [[1944]] годзе ў Брэст войскаў Чырвонай арміі лагер быў перапрафіляваны для нямецкіх, італьянскіх і венгерскіх ваеннапалонных; а пасля заканчэння іх палону - у [[1950]] - дамы былі адрамантаваны і зноў сталі жылымі. Толькі засялялі ў іх ужо неяўрэяў, якіх у Брэсце практычна не засталося, а ўсіх.
Да канца ХХ стагоддзя дамы прыйшлі ў заняпад. Першыя пяць дамоў былі расселены і знесены ў пачатку двухтысячных гадоў, на іх месцы пабудавалі інтэрнат Брэсцкага універсітэта. Знос пакінутых сямі дамоў быў запланаваны на [[2009]] год, але жыхароў тады рассяліць не паспелі. У 2010 годзе лёсам калоніі зацікавілася беларуская грамадскасць і прэса. З'явіліся прапановы аб стварэнні ў будынках калоніі этнаграфічнага музея і цэнтра яўрэйскай культуры. Аднак гарадскімі ўладамі прапановы падтрыманы не былі.
Па стане на лета 2013 з дванаццаці будынкаў калоніі засталося чатыры - у стане руін. Толькі аднаму з будынкаў - дому № 12 па Першым Мінскім завулку - міністэрствам культуры Беларусі быў прысвоены статус гісторыка-культурнага помніка; астатнія па-ранейшаму прызначаныя да зносу.
[[Катэгорыя:Гісторыя Брэста]]
ag4hkk94yqx2jthusqvwayefhefskr4
Кнуд Бергслін
0
289633
4191503
3631965
2022-08-21T19:45:38Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Мастак
|фон =
|імя = Кнуд Бергслін
|арыгінал імя =
|імя пры нараджэнні =
|выява = Johanne_Mathilde_Dietrichson_Portrett_av_Knud_Bergslien_OB.00400.jpg
|шырыня =
|апісанне выявы =
|дата нараджэння = 1827
|месца нараджэння =
|дата смерці = 27.11.1908
|месца смерці =
|паходжанне =
|падданства = {{Сцягафікацыя|Нарвегія}}
|грамадзянства =
|жанр = [[партрэт]]
|вучоба =
|стыль =
|працы =
|заступнікі =
|уплыў =
|уплыў на =
|узнагароды =
|званні =
|прэміі =
|сайт =
|вікісховішча = Category:Knud Bergslien
}}
'''Кнуд Бе́ргслін''' ({{lang-no|Knud Bergslien}}; [[1827]] — [[27 лістапада]] [[1908]], [[Осла]]) — [[Нарвегія|нарвежскі]] мастак і педагог.
== Біяграфія ==
Паходзіў з сем'і з мастацкімі традыцыямі. Брат скульптара [[Брыйнульф Бергслін|Брыйнульфа Бергсліна]] і дзядзька мастака і скульптара Нільса Бергсліна. Ва ўзросце 18 гадоў К. Бергслін завербаваўся ў армію салдатам, таму што меў патрэбу ў грошах для навучання маляванню. Затым вучыцца ў [[берген]]скай школе малюнка Ганса Рэўша. У [[1844]]—[[1852]] вывучае жывапіс у [[Антверпен]]е, у перыяд [[1850]]—[[1851]] жыве ў [[Парыж]]ы. З [[1855]] па [[1869]] вучыцца і працуе ў [[Дзюсельдорф]]е, належаў да [[Дзюсельдорфская мастацкая школа|Дзюсельдорфскай школе жывапісу]]. Пазней супрацоўнічаў з нарвежскімі мастакамі [[Ханс Гудэ|Хансам Гудэ]] і [[Адальф Тыдэманд|Адальфам Тыдэмандам]]. Пасля вяртання на радзіму К. Бергслін быў дырэктарам Школы жывапісу ў Осла. У [[1875]] годзе быў узнагароджаны каралём [[Швецыя|Швецыі]] і [[Нарвегія|Нарвегіі]] [[Оскар II|Оскарам II]] [[Ордэн Васы|ордэнам Вазы]].
Кнуд Бергслін быў майстрам партрэтнага жывапісу, пісаў таксама сцэны з народнага жыцця і з гісторыі Нарвегіі.
== Галерэя ==
<gallery>
Diriks av Bergslien.jpg|Партрэт мастака [[Карл Дырыкс|Карла Дырыкса]]
K Bergslien Asbjornsen 1870.jpg|Партрэт [[Петэр Асб'ёрнсен|Петэра Асб'ёрнсена]] ([[1870]])
Johan Collett (1800–1807) by Bergslien.png|Партрэт [[Іаган Колет|Іагана Колета]]
Birkebeinerne ski01.jpg|Юнага [[Хокан Хокансан|Хокана Хокансан]] перавозяць, каб выратаваць ад ворагаў (1869)
</gallery>
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Бергслін Кнут}}
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1827 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1908 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Осла]]
[[Катэгорыя:Мастакі Нарвегіі]]
[[Катэгорыя:Пахаваныя на Спаскіх могілках (Осла)]]
nfqzzrtk3eqsngx5c2hr5ywqjw2cjxs
Ваенна-рэвалюцыйны камітэт Заходняга фронту
0
292403
4191560
3910720
2022-08-21T21:06:41Z
Artsiom91
31770
wikitext
text/x-wiki
'''Ваенна-рэвалюцыйны камітэт Заходняга фронту''' (мае таксама назвы — ''Рэвалюцыйны камітэт, Часовы ваенна-рэвалюцыйны камітэт, ВРК Заходняй вобласці, Ваенна-рэвалюцыйны камітэт Мінска і Заходняга фронту, Мінскі ВРК, Ваенрэўком Мінскага Савета, Ваенна-рэвалюцыйны камітэт Паўночна-Заходняй вобласці і Заходняга фронту'') — часовы рэвалюцыйны орган па правядзенні ўзброеннага паўстання на тэрыторыі беларускіх губерняў і [[Заходні фронт, Першая сусветная вайна, Расія|Заходнім фронце]] ў кастрычніку—лістападзе [[1917]]. Прыкладам для арганізацыі паслужыў [[Петраградскі ваенна-рэвалюцыйны камітэт|Петраградскі ВРК]]. Рашэнне аб утварэнні ВРК Заходняга фронту бальшавікі Мінска прынялі 26 кастрычніка ([[8 лістапада]]) [[1917]]. Ядро камітэта склалі прэзідыум [[Мінскі Савет рабочых і салдацкіх дэпутатаў|Мінскага Савета рабочых і салдацкіх дэпутатаў]], бюро Абласнога выканаўчага камітэта Саветаў Заходняй вобласці, бальшавіцкая фракцыя камітэта Саветаў рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў Заходняга фронту, прадстаўнікі Мінскага раённага чыгуначнага камітэта і ўсіх вайсковых часцей Мінска.
У загадзе № 2 ВРК Заходняга фронту ад [[16 лістапада|3(16) лістапада]] [[1917]] гаварылася, што камітэт «пашырае свой уклад: у яго запрашаюцца па адным прадстаўніку ад кожнага Савета рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў Паўночна-Заходняй вобласці…» і па адным ад ваенна-рэвалюцыйных камітэтаў Заходняга фронту. [[5 лістапада|5(18) лістапада]] 1917 газета [[Звязда (1917)|«Звязда»]] паведамляла, што «Ваенна-рэвалюцыйны камітэт Заходняга фронту ўжо аформіўся і прыступіў да работы».
У склад камітэта ўваходзілі лідары бальшавікоў беларускіх губерняў [[Іван Якаўлевіч Алібегаў|І. Я. Алібегаў]], [[Станіслаў Ігнатавіч Берсан|С. І. Берсан]], [[Васіль Васілевіч Вашкевіч|В. В. Вашкевіч]], [[Майсей Іосіфавіч Калмановіч|М. І. Калмановіч]], [[Васіль Віктаравіч Каменшчыкаў|В. В. Каменшчыкаў]], [[Вільгельм Георгіевіч Кнорын|В. Г. Кнорын]], [[Мікалай Іванавіч Крывашэін|М. І. Крывашэін]], [[Карл Іванавіч Ландэр|К. І. Ландар]] (старшыня бюро ВРК), [[А. Ф. Мяснікоў]], П. М. Палукараў, [[Мікалай Уладзіміравіч Рагазінскі|М. У. Рагазінскі]], У. С. Селязнёў, У. М. Фрэйман, А. М. Цярэнцьева, С. Я. Шчукін і інш. (усяго больш за 25 чал.). Выдаваў [[Бюллетень Военно-революционного комитета Западного фронта (1917)|«Бюллетень Военно-революционного комитета Западного фронта»]].
Адначасова з выкананнем функцый задушэння супраціўлення контррэвалюцыйных сіл ВРК займаўся адміністрацыйна-гаспадарчай дзейнасцю. З мэтай стварэння пастаянных і адзіных краявых і франтавых органаў бальшавіцкай улады, ажыццяўлення мерапрыемстваў па нармалізацыі гаспадарчага жыцця ў складзе камітэта былі адддзелы:
* грамадзянскі
* ваенны
* гаспадарчы
* забеспячэння
* арганізацыйны і сувязі
* мандатны
* інфармацыйны
Агульнае кіраўніцтва работай аддзелаў ажыццяўляла бюро ВРК, у якое ўваходзілі прадстаўнікі ад кожнага аддзела. ВРК расшырыў свае паўнамоцтвы на ўсе адміністрацыйныя ўстановы, суд, пошту, тэлеграф, вырашаў розныя канфлікты, пасылаў сваіх прадстаўнікоў для арганізацыі рэўкомаў на месцах. Накіраваў на дапамогу Мінскаму Савету браняпоезд, браневікі, рэвалюцыйны 60-ы Сібірскі полк. [[17 лістапада|4(17) лістапада]] 1917 распусціў эсэра-меншавіцкі [[Камітэт выратавання рэвалюцыі Заходняга фронту|Камітэт выратавання рэвалюцыі]], удзельнічаў у ліквідацыі [[Стаўка Вярхоўнага Галоўнакамандуючага|Стаўкі Вярхоўнага галоўнакамандуючага]] ў [[Магілёў|Магілёве]], блакіраваўяе сваімі войскамі з поўдня ў раёне [[Жлобін]]а, паставіў пад кантроль сваіх камісараў работу чыгуначных станцый. Ажыццяўляў кантроль над штабам Заходняга фронту, арыштаваў ваеннага камісара Часовага ўрада на Заходнем фронце, змясціў галоўнакамандуючага Заходнім фронтам [[Пётр сямёнавіч Балуев|П. С. Балуева]], які адмовіўся падпарадкавацца бальшавіцкай уладзе, і назначыў на яго месца члена ВРК [[Васіль Віктаравіч Каменшчыкаў|В. В. Каменшчыкава]]. Неаднаразова звяртаўся да салдат з заклікам накіраваць свае намаганні на барацьбу за хутчэйшае падпісанне міру, накіраваў у штаб нямецкага Усходняга фронту дэлегацыю, якая 21 лістапада ([[4 снежня]]) 1917 падпісала ў [[Аграгарадок Солы|мяст. Солы]] дагавор пра перамір’е на Заходнем фронце.
Прымаліся самыя жорсткія меры для спынення сабатажу на прадпрыемствах і ва ўстановах Мінска. Паводле загада № 14 ВРК Заходняга фронту былі распушчаны камітэт [[Усерасійскі земскі саюз|Усерасійскага земскага саюза]]. Ва ўправу Мінскага губернскага прадуктовага камітэта «для кантролю і ажыццяўлення ўсіх распараджэнняў ВРК і Савета Народных Камісараў» быў назначаны прадстаўнік ВРК салдат Т. Швалёў. На прадметы першай неабходнасці і прадукты былі ўстаноўлены цвёрдыя цэны. Загады ВРК паведамляюць пра суровыя меры пакарання, што прымаліся ў дачыненні да грабежнікаў, хуліганаў і п’яніц, забарону продажу і вырабу спіртнога і інш. Каравульная служба была арганізавана «па ўсёй строгасці гарнізоннага статута».
У адпаведнасці з законам аб друку ВРК Заходняга фронту закрыў некалькі антыбальшавіцкіх газет, у т.л. «Гомельскую жизнь», [[Новое варшавское утро (1915)|«Новое Варшавское утро»]], «Минскую жизнь», «Минскую искру» і інш. Праводзіў работу па падрыхтоўцы і скліканні [[З'езд Саветаў рабочых і салдацкіх дэпутатаў Заходняй вобласці|з’езда Саветаў рабочых і салдацкіх дэпутатаў Заходняй вобласці]], [[III з'езд Саветаў сялянскіх дэпутатаў Мінскай і Віленскай губерняў|Трэцяга з’езда Саветаў сялянскіх дэпутатаў Мінскай і Віленскай губерняў]], [[II з'езд армій Заходняга фронту|Другога з’езда армій Заходняга фронту]], якія выбралі органы бальшавіцкай улады.
Спыніў дзейнасць ВРК Заходняга фронту 26 лістапада ([[9 снежня]]) 1917 пасля стварэння [[Аблвыканкамзах|Абласнога выканаўчага камітэта Саветаў рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў Заходняй вобласці]] і фронту (Аблвыкамзаха) і [[Савет народных камісараў Заходняй вобласці і фронту|Савета народных камісараў Заходняй вобласці і фронту]].
== Літаратура ==
* Великая Октябрьская социалистическая революция в Белоруссии: Документы и материалы: 40 лет 1917—1957 / Ин-т истории партии ЦК КПБ—филиал Института марксизма-ленинизма при ЦК КПСС, Институт истории Академии наук БССР, Архивное управление БССР; [Сост.: В. В. Скоробогатый и др.]. Т. 1.: Белоруссия в период подготовки социалистической революции: Февраль—октябрь 1917 г. / Редкол.: Т. С. Горбунов и др. — Мн.: Государственное издательство БССР, 1957. — 1005, [2] с.
* Победа Советской власти в Белоруссии / Редкол.: И. И. Минц и др. — Мн.: Наука и техника, 1967. — 506, [1] c., [1] л. портр.
* Стужынская, Н. І. Ваенна-рэвалюцыйны камітэт Заходняга фронту / Н. І. Стужынская // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: У 6 т. / Беларуская Энцыклапедыя; Рэдкал.: М. В. Біч і інш.; Прадм. М. Ткачова; Маст. Э. Э. Жакевіч. Т. 2: Беліцк—Гімн / Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелЭн, 1994. — 536 с. — С. 181—182. — ISBN 5-85700-142-0.
* Стужынская, Н. І. Ваенна-рэвалюцыйны камітэт Заходняга фронту ў Кастрычніцкай рэвалюцыі / Н. І. Стужынская // Весці АН БССР. Серыя грамадскіх навук. — 1985. — № 1. — С.
[[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі (1795—1918)]]
raf6uc9nglarmkpm979toqey9bauo4n
Шаблон:Склад ФК Іслач
10
323029
4191630
4188139
2022-08-22T06:23:23Z
Artsiom91
31770
+ Камара https://fcisloch.by/article.asp?id=Jamussa-Kamara-stal-igrokom-%C2%ABIslochi%C2%BB-3084
wikitext
text/x-wiki
{{Склад спартыўнай каманды
| назва = Склад ФК Іслач
| колер фону = #333333
| колер тэксту = #ffffff
| колер рамкі = #000000
| клуб_спасылка = ФК Іслач
| клуб = Іслач
| спіс =
{{ССК-ігрок|2|[[Вадзім Уладзіміравіч Пігас|Пігас]]}}
{{ССК-ігрок|3|[[Іван Ціхаміраў|Ціхаміраў]]}}
{{ССК-ігрок|4|[[Ілья Андрэевіч Калачоў|Калачоў]]}}
{{ССК-ігрок|5|[[Максім Паўлавіч Ковель|Ковель]]}}
{{ССК-ігрок|6|[[Абдулае Кандэ|Кандэ]]}}
{{ССК-ігрок|7|[[Даніэл Сазах|Сазах]]}}
{{ССК-ігрок|9|[[Марцін Яўгенавіч Арцюх|Арцюх]]}}
{{ССК-ігрок|10|[[Уладзіслаў Уладзіміравіч Марозаў|Марозаў]]}}
{{ССК-ігрок|11|[[Кірыл Васілевіч Леановіч|Леановіч]]}}
{{ССК-ігрок|13|[[Максім Лапчук|Лапчук]]}}
{{ССК-ігрок|16|[[Аляксандр Сяргеевіч Свірскі|Свірскі]] <small>[[Брамнік (футбол)|(б)]]</small>}}
{{ССК-ігрок|17|[[Дзмітрый Міхайлавіч Лісаковіч|Дз. Лісаковіч]]}}
{{ССК-ігрок|18|[[Мікіта Юр’евіч Сцяпанаў|Сцяпанаў]]}}
{{ССК-ігрок|19|[[Алег Плют|Плют]]}}
{{ССК-ігрок|21|[[Арцём Русланавіч Зімін|Зімін]]}}
{{ССК-ігрок|22|[[Ілья Эдуардавіч Балтрушэвіч|Балтрушэвіч]]}}
{{ССК-ігрок|23|[[Фард Ібрагім|Ібрагім]]}}
{{ССК-ігрок|25|[[Цімафей Юр’евіч Юрасаў|Юрасаў]] <small>[[Брамнік (футбол)|(б)]]</small>}}
{{ССК-ігрок|31|[[Сяргей Сяргеевіч Ігнатовіч|Ігнатовіч]] <small>[[Брамнік (футбол)|(б)]]</small>}}
{{ССК-ігрок|32|[[Аляксандр Міхайлавіч Міхаленка|Міхаленка]]}}
{{ССК-ігрок|33|[[Уладзіслаў Жураўлёў|Жураўлёў]]}}
<!--{{ССК-ігрок|37|[[Дзмітрый Віктаравіч Некрашэвіч|Некрашэвіч]]}}-->
{{ССК-ігрок|44|[[Кірыл Юр’евіч Глушчанкоў|Глушчанкоў]]}}
{{ССК-ігрок|66|[[Ямуса Камара|Камара]]}}
{{ССК-ігрок|70|[[Алег Сяргеевіч Нікіфарэнка|Нікіфарэнка]]}}
{{ССК-ігрок|77|[[Глеб Міхайлавіч Роўда|Роўда]]}}
{{ССК-ігрок|79|[[Шахром Саміеў|Саміеў]]}}
{{ССК-ігрок|80|[[Кірыл Гоманаў|Гоманаў]]}}
<!--{{ССК-ігрок|80|[[Станіслаў Сяргеевіч Атрашкевіч|Атрашкевіч]]}}-->
{{ССК-ігрок|88|[[Аляксандр Васілевіч Гуз|Гуз]]}}
{{ССК-ігрок|91|[[Алег Анатолевіч Патоцкі|Патоцкі]]}}
{{ССК-ігрок|99|[[Руслан Міхайлавіч Лісаковіч|Р. Лісаковіч]]}}
<!--{{ССК-ігрок||[[Аляксей Юр’евіч Арловіч|Арловіч]]}}-->
<!--{{ССК-ігрок||[[Мікіта Ерамінок|Ерамінок]]}}-->
<!--{{ССК-ігрок||[[Ягор Кірылаў|Кірылаў]] <small>[[Брамнік (футбол)|(б)]]</small>}}-->
{{ССК-ігрок||[[Аляксандр Сяргеевіч Корзун|Корзун]]}}
<!--{{ССК-ігрок||[[Вадзім Уладзіміравіч Мельнік|Мельнік]]}}-->
|трэнер = [[Арцём Аляксандравіч Радзькоў|Арцём Радзькоў]]}}<noinclude>
[[Катэгорыя:Шаблоны:Склады футбольных клубаў Беларусі|Іслач]]
</noinclude>
06m290lasu7vfojwv1jtwv99chokgud
Ferrari
0
326367
4191374
4114632
2022-08-21T18:11:36Z
86.120.159.139
wikitext
text/x-wiki
{{кампанія|лагатып=LogodeFerrari.jpg|company_name=Ferarri S.p.A}}
'''Ferrari S.p.A.''' (коратка: '''Ferrari''' — {{lang-be|«Ферары»}}) — італьянская кампанія, што выпускае спартыўныя аўтамабілі і знаходзіцца ў [[Маранела]]. Заснаваная ў [[1929]] годзе [[Энца Ферары]] як [[Ферары, аўтагоначная каманда|Scuderia Ferrari]], кампанія фундавала гоншчыкаў і вырабляла гоначныя машыны да [[1947]] года. З [[1947]] года пачала выпуск «дарожных» ({{lang-en|street-legal}}) спартыўных аўтамабіляў пад маркай «Ferrari S.p.A.». На працягу ўсёй сваёй гісторыі, кампанія бярэ ўдзел у розных гонках, асабліва ў [[Формула 1|Формуле-1]], дзе яна мае найбольшы поспех. Эмблема «Ферары» — жарабец, які ўстаў на дыбы, на жоўтым фоне. Традыцыйны колер аўтамабіляў — чырвоны, але кампанія выпускае аўтамабілі і іншых колераў.
Станам на канец [[2020]] года ў [[Беларусь|Беларусі]] зарэгістравана 6 аўтамабіляў гэтай маркі<ref name="av.by-2021-11-01">{{cite web |url = https://av.by/news/top_avtomobilnih_marok_v_belarusi |title = Пять Lamborghini и один Maybach. Названы самые популярные и редкие машины в Беларуси |date = 2021-11-01 |publisher = [[av.by]] |accessdate = 2021-11-01 |language = ru}}</ref>.
{{зноскі}}
{{Маркі легкавых аўтамабіляў}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Вытворцы спартыўных аўтамабіляў]]
[[Катэгорыя:Fiat]]
00n0td2510hdmj5qirfbfng0f2gbbby
4191416
4191374
2022-08-21T18:38:27Z
Artsiom91
31770
wikitext
text/x-wiki
{{кампанія|company_name=Ferarri S.p.A}}
'''Ferrari S.p.A.''' (коратка: '''Ferrari''' — {{lang-be|«Ферары»}}) — італьянская кампанія, што выпускае спартыўныя аўтамабілі і знаходзіцца ў [[Маранела]]. Заснаваная ў [[1929]] годзе [[Энца Ферары]] як [[Ферары, аўтагоначная каманда|Scuderia Ferrari]], кампанія фундавала гоншчыкаў і вырабляла гоначныя машыны да [[1947]] года. З [[1947]] года пачала выпуск «дарожных» ({{lang-en|street-legal}}) спартыўных аўтамабіляў пад маркай «Ferrari S.p.A.». На працягу ўсёй сваёй гісторыі, кампанія бярэ ўдзел у розных гонках, асабліва ў [[Формула 1|Формуле-1]], дзе яна мае найбольшы поспех. Эмблема «Ферары» — жарабец, які ўстаў на дыбы, на жоўтым фоне. Традыцыйны колер аўтамабіляў — чырвоны, але кампанія выпускае аўтамабілі і іншых колераў.
Станам на канец [[2020]] года ў [[Беларусь|Беларусі]] зарэгістравана 6 аўтамабіляў гэтай маркі<ref name="av.by-2021-11-01">{{cite web |url = https://av.by/news/top_avtomobilnih_marok_v_belarusi |title = Пять Lamborghini и один Maybach. Названы самые популярные и редкие машины в Беларуси |date = 2021-11-01 |publisher = [[av.by]] |accessdate = 2021-11-01 |language = ru}}</ref>.
{{зноскі}}
{{Маркі легкавых аўтамабіляў}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Вытворцы спартыўных аўтамабіляў]]
[[Катэгорыя:Fiat]]
lcz8bp595j67c84ebzuhh66wk0yjjb5
Лабішын (гміна)
0
332950
4191437
4161675
2022-08-21T19:07:34Z
Artsiom91
31770
дададзена [[Катэгорыя:Лабішын (гміна)]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{Гміна Польшчы
|Беларуская назва = Лабішын
|Арыгінальная назва = {{lang-pl|Łabiszyn}}
|Герб = POL gmina Łabiszyn COA.svg
|Сцяг = POL Łabiszyn flag.svg
|Статус = [[вяскова-гарадская гміна]]
|Павет = Жнінскі
|Салецтвы = 15
|Цэнтр = [[Лабішын]]
|Заснавана =
|Глава = Яцак Ідзі Качмарак
|Від главы = [[Бурмістр]]
|Мовы =
|Насельніцтва = 9822
|Год = 2010
|Шчыльнасць = 59
|Плошча = 167
|Карта =
|Памер карты =
|Карта гміны =
|Памер карты гміны =
|TERYT = 419043
|Тэлефонны код = 52
|Паштовы код =
|Аўтамабільны код = CZN
|Сайт = http://www.labiszyn.pl
|Заўвагі =
}}
'''Лабі́шын'''<ref>{{ТКП-Польшча}}</ref> ({{lang-pl|Łabiszyn}}) — [[вяскова-гарадская гміна]] ў [[Польшча|Польшчы]], уваходзіць у склад [[Жнінскі павет|Жнінскага павета]] [[Куяўска-Паморскае ваяводства|Куяўска-Паморскага ваяводства]]. Сядзіба размешчана ў [[Лабішын|Лабішыне]]. Плошча гміны складае 167 км². Станам на [[2010]] год у гміне Лабішын пражывалі 9822 чалавекі, шчыльнасць — 59 чал./км². Адміністрацыйна падзелена на 15 [[салецтва]]ў.
== Населеныя пункты ==
На тэрыторыі гміны размешчаны 27 населеных пунктаў.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
* [http://www.labiszyn.pl Афіцыйная старонка]
{{Жнінскі павет}}
{{Заліўка гмін Польшчы}}
[[Катэгорыя:Гміны Жнінскага павета]]
[[Катэгорыя:Лабішын (гміна)| ]]
ava0i1uzh152682hu0t50yixiss2mox
Вікіпедыя:Праект:Навіны/Архіў
4
337353
4191623
4187758
2022-08-22T05:51:35Z
JerzyKundrat
174
дапаўненне
wikitext
text/x-wiki
* [[Ізраіль]] прыпыніў '''[[Аперацыя «Світанак» (2022)|ваенную аперацыю]]''' ў [[Дзяржава Палесціна|Палесціне]] ў сувязі з абвяшчэннем перамір’я. <small>''(7 жніўня)''</small>
* На фоне '''[[Кітайска-тайваньскі крызіс (2022)|кітайска-тайваньскага крызісу]]''' дэлегацыя на чале са спікерам [[Палата прадстаўнікоў ЗША|Палаты прадстаўнікоў ЗША]] [[Нэнсі Пэлосі]] прыбыла ў [[Тайбэй]]. <small>''(2 жніўня)''</small>
* Пачаліся '''[[Сутыкненні ў Нагорным Карабаху (2022)|ўзброеныя сутыкненні]]''' ў [[Нагорны Карабах|Нагорным Карабаху]]. <small>''(1 жніўня)''</small>
* У выніку ўдару амерыканскага беспілотніка ў [[Кабул]]е забіты лідар тэрарыстычнай групоўкі «[[Аль-Каіда]]» '''[[Айман аз-Завахіры]]'''. <small>''(31 ліпеня)''</small>
* Шведскі лёгкаатлет '''[[Арман Дзюпланціс]]''' усталяваў рэкорд свету ў скачках з шастом, узяўшы вышыню 6 м 21 см. <small>''(24 ліпеня)''</small>
* [[Сусветная арганізацыя аховы здароўя]] абвясціла '''[[Успышка воспы малпаў (2022)|ўспышку воспы малпаў]]''' надзвычайнай падзеяй міжнароднага значэння. <small>''(23 ліпеня)''</small>
* [[Вярхоўны суд Рэспублікі Беларусь]] спыніў дзейнасць асацыяцыі '''«[[Беларускі кангрэс дэмакратычных прафсаюзаў]]»'''. <small>''(19 ліпеня)''</small>
* Украінскі самалёт [[Ан-12]], які выконваў грузавы рэйс з [[Сербія|Сербіі]] ў [[Бангладэш]], '''[[Катастрофа Ан-12 пад Кавалай|пацярпеў крушэнне]]''' ў [[Грэцыя|Грэцыі]]. <small>''(16 ліпеня)''</small>
* '''[[Анамальная гарачыня ў Еўропе (2022)|Анамальная гарачыня ў Еўропе]]''', у [[Партугалія|Партугаліі]] тэмпература дасягала +47 °C. <small>''(14 ліпеня)''</small>
* Апублікавана '''[[Webb's First Deep Field|першая выява]]''', зробленая касмічным тэлескопам [[Джэймс Уэб (тэлескоп)|«Джэймс Уэб»]]. <small>''(11 ліпеня)''</small>
* Падчас '''[[Пратэсты на Шры-Ланцы (2022)|пратэстаў]]''' на [[Шры-Ланка|Шры-Ланцы]] дэманстранты захапілі рэзідэнцыю прэзідэнта [[Гатабая Раджапаксэ]]. <small>''(9 ліпеня)''</small>
* Былы прэм’ер-міністр [[Японія|Японіі]] [[Сіндза Абэ]] памёр пасля '''[[Забойства Сіндза Абэ|ўзброенага нападзення]]'''. <small>''(8 ліпеня)''</small>
* Падчас парада ў гонар [[Дзень незалежнасці ЗША|Дня незалежнасці ЗША]] ў [[Хайленд-Парк (Ілінойс)|Хайленд-Парку]], прыгарадзе [[Чыкага]], адбылася '''[[Стральба ў Хайленд-Парку|стральба]]''', загінулі шэсць чалавек. <small>''(4 ліпеня)''</small>
* Здарылася '''[[масавае атручэнне хлорам у Акабе|масавае атручэнне хлорам]]''' у [[Акаба (горад)|Акабе]] ([[Іарданія]]) пасля ўцечкі [[хлор|газу]] ў порце. <small>''(27 чэрвеня)''</small>
* [[Еўрапейскі савет]] ухваліў статус '''[[Краіны-кандыдаты ў Еўрапейскі Саюз|краін-кандыдатаў]]''' на ўступленне ў [[Еўрапейскі Саюз]] для [[Украіна|Украіны]] і [[Малдова|Малдовы]]. <small>''(23 чэрвеня)''</small>
* Каля паўтары тысячы чалавек загінулі ў выніку '''[[Землетрасенне ў Афганістане (2022)|землятрасення]]''' на мяжы [[Афганістан]]а і [[Пакістан]]а. <small>''(22 чэрвеня)''</small>
* [[Данія]] і [[Канада]] падпісалі пагадненне аб падзеле спрэчнага '''[[Востраў Ганса|вострава Ганса]]''', паклаўшы канец [[Вайна віскі|38-гадоваму тэрытарыяльнаму канфлікту]]. <small>''(14 чэрвеня)''</small>
* '''[[Жанін Аньес]]''', якая раней выконвала абавязкі прэзідэнта [[Балівія|Балівіі]], прысуджана да 10 гадоў зняволення па абвінавачанні ў дзяржаўным перавароце. <small>''(11 чэрвеня)''</small>
* Здзейснены '''[[Тэракт у касцёле Ова (2022)|тэракт]]''' у касцёле ў раёне Ова ў [[Нігерыя|Нігерыі]]. <small>''(5 чэрвеня)''</small>
* Польская [[тэніс]]істка '''[[Іга Свёнтак]]''' выйграла фінал [[Адкрыты чэмпіянат Францыі па тэнісе|Адкрытага чэмпіянату Францыі]], атрымаўшы перамогу ў 35-й гульні запар. <small>''(4 чэрвеня)''</small>
* У [[Гродна|Гродне]] распачаўся '''[[XIII Рэспубліканскі фестываль нацыянальных культур]]'''. <small>''(3 чэрвеня)''</small>
* Зборная [[зборная Фінляндыі па хакеі з шайбай|Фінляндыі]] выйграла '''[[Чэмпіянат свету па хакеі з шайбай 2022|Чэмпіянат свету па хакеі з шайбай]]'''. <small>''(29 мая)''</small>
* Футбольны клуб '''[[ФК Рэал Мадрыд|«Рэал Мадрыд»]]''' у 14-ы раз перамог у [[Ліга чэмпіёнаў УЕФА|Лізе чэмпіёнаў УЕФА]]. <small>''(28 мая)''</small>
* [[Залатая пальмавая галіна|Галоўную ўзнагароду]] [[Канскі кінафестываль 2022|Канскага кінафестывалю]] атрымаў фільм '''«[[Трыкутнік смутку]]»''' рэжысёра [[Рубен Эстлунд|Рубена Эстлунда]]. <small>''(28 мая)''</small>
* '''[[Украінская Праваслаўная Царква (Маскоўскага патрыярхата)|Украінская Праваслаўная Царква]]''' прыняла рашэнне аб сваёй поўнай самастойнасці і незалежнасці. <small>''(27 мая)''</small>
* Здзейснена '''[[масавае забойства ў пачатковай школе «Роб»]]''' горада [[Ювалдэ (Тэхас)|Ювалдэ]] ў [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]]. <small>''(24 мая)''</small>
* Футбольны клуб [[ФК Гомель|«Гомель»]] атрымаў перамогу ў фінале '''[[Кубак Беларусі па футболе 2021/2022|Кубка Беларусі]]'''. <small>''(21 мая)''</small>
* [[Фінляндыя]] і [[Швецыя]] падалі афіцыйныя заяўкі на далучэнне да '''[[НАТА]]'''. <small>''(18 мая)''</small>
* Фінал [[Конкурс песні Еўрабачанне 2022|конкурса песні Еўрабачанне]], перамог прадстаўнік [[Украіна на конкурсе песні Еўрабачанне|Украіны]] гурт '''[[Kalush|«Kalush Orchestra»]]''' з песняй {{нп5|Стэфанія (песня)|«Стэфанія»|uk|Стефанія (пісня)}}. <small>''(14 мая)''</small>
* '''[[Каталін Новак]]''' прыступіла да абавязкаў [[Спіс прэзідэнтаў Венгрыі|Прэзідэнта Венгрыі]], стаўшы першай [[жанчына]]й на гэтай пасадзе. <small>''(10 мая)''</small>
* [[Прэзідэнт ЗША]] [[Джо Байдэн]] падпісаў '''[[Закон аб ленд-лізе ў абарону дэмакратыі ва Украіне ад 2022 года|закон аб ленд-лізе]]''' для [[Украіна|Украіны]]. <small>''(9 мая)''</small>
* Памёр '''[[Станіслаў Станіслававіч Шушкевіч|Станіслаў Шушкевіч]]''', беларускі фізік, дзяржаўны дзеяч, першы кіраўнік незалежнай [[Беларусь|Рэспублікі Беларусь]]. <small>''(3 мая)''</small>
* [[Роні О’Саліван]] атрымаў перамогу ў '''[[Спіс фіналаў чэмпіянатаў свету па снукеры|фінале]]''' [[Чэмпіянат свету па снукеры|Чэмпіянату свету па снукеры]] і выйграў сёмы найвышэйшы тытул у кар’еры. <small>''(2 мая)''</small>
* '''[[Сонечнае зацьменне 30 красавіка 2022 года|Сонечнае зацьменне]]''' ў [[Паўднёвая Амерыка|Паўднёвай Амерыцы]], на частцы акваторыі [[Ціхі акіян|Ціхага]] і [[Атлантычны акіян|Атлантычнага]] акіянаў і ўзбярэжжы [[Антарктыда|Антарктыды]]. <small>''(30 красавіка)''</small>
* На '''[[Прэзідэнцкія выбары ў Францыі (2022)|прэзідэнцкіх выбарах]]''' у [[Францыя|Францыі]] перамогу атрымаў дзеючы кіраўнік краіны [[Эманюэль Макрон]]. <small>''(24 красавіка)''</small>
* Футбольны клуб '''«[[Баварыя Мюнхен]]»''' стаў чэмпіёнам нямецкай [[Бундэсліга|Бундэслігі]] ў дзясяты раз запар. <small>''(23 красавіка)''</small>
* Памёр '''[[Анатоль Вярцінскі]]''', беларускі паэт, драматург, публіцыст, дзяржаўны дзеяч. <small>''(21 красавіка)''</small>
* На поўначы [[Ірак]]а пачалася '''[[Ваенная аперацыя Турцыі ў Іраку|ваенная аперацыя]]''' [[Узброеныя сілы Турцыі|УС Турцыі]] супраць [[Рабочая партыя Курдыстана|Рабочай партыі Курдыстана]]. <small>''(17 красавіка)''</small>
* '''[[Знішчэнне крэйсера «Масква»|Затануў]]''' флагманскі карабель [[Чарнаморскі флот ВМФ Расіі|Чарнаморскага флоту Расіі]] ракетны крэйсер «[[Масква (ракетны крэйсер)|Масква]]». <small>''(14 красавіка)''</small>
* Прэм’ер-міністр [[Пакістан]]а '''[[Імран Хан]]''' адхілены ад пасады. <small>''(10 красавіка)''</small>
* Легендарны англійскі рок-гурт '''«[[Pink Floyd]]»''' выпусціў сінгл {{нп3|Hey, Hey, Rise Up!|«Hey, Hey, Rise Up!»|en|Hey, Hey, Rise Up!}} у падтрымку ўкраінскага народа. <small>''(8 красавіка)''</small>
* [[Генеральная Асамблея ААН]] прыняла рэзалюцыю аб прыпыненні членства [[Расія|Расіі]] ў '''[[Савет па правах чалавека ААН|Савеце па правах чалавека]]'''. <small>''(7 красавіка)''</small>
* Дзеючы кіраўнік дзяржавы '''[[Аляксандр Вучыч]]''' атрымаў перамогу на прэзідэнцкіх выбарах у [[Сербія|Сербіі]]. <small>''(3 красавіка)''</small>
* Адбылася [[Оскар (кінапрэмія, 2022)|94-я цырымонія]] ўручэння ўзнагарод кінапрэміі «[[Оскар]]», найлепшым фільмам названы '''«[[CODA: Дзіця глухіх бацькоў]]»'''. <small>''(27 сакавіка)''</small>
* На з’ездзе [[Саюз пісьменнікаў Беларусі (2005)|Саюза пісьменнікаў Беларусі]] старшынёй арганізацыі абраны '''[[Алесь Мікалаевіч Карлюкевіч|Аляксандр Карлюкевіч]]'''. <small>''(22 сакавіка)''</small>
* Шведскі лёгкаатлет '''[[Арман Дзюпланціс]]''' усталяваў рэкорд свету ў скачках з шастом, узяўшы вышыню 6 м 20 см. <small>''(20 сакавіка)''</small>
* '''[[Сердар Бердымухамедаў]]''' заступіў на пасаду Прэзідэнта [[Туркменістан]]а, змяніўшы [[Гурбангулы Бердымухамедаў|свайго бацьку]]. <small>''(19 сакавіка)''</small>
* Стартаваў сезон '''[[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2022|Вышэйшай лігі]]''' чэмпіянату Беларусі па [[футбол]]е. <small>''(18 сакавіка)''</small>
* Адкрыты '''[[Мост Чанакале 1915 года|мост Дарданэлы]]''' ў [[Турцыя|Турцыі]], які стаў самым доўгім вісячым мостам у свеце. <small>''(18 сакавіка)''</small>
* Камітэт міністраў '''[[Савет Еўропы|Савета Еўропы]]''' прыняў рашэнне аб спыненні паўнамоцтваў [[Расія|Расіі]] ў арганізацыі. <small>''(16 сакавіка)''</small>
* [[Корпус Вартавых Ісламскай рэвалюцыі|КВІР]] [[Іран]]а здзейсніў '''[[Ракетны абстрэл Эрбіля (13 сакавіка 2022)|ракетны абстрэл]]''' горада [[Эрбіль]] у [[Іракскі Курдыстан|Іракскім Курдыстане]]. <small>''(13 сакавіка)''</small>
* '''[[Габрыэль Борыч]]''' заступіў на пасаду Прэзідэнта [[Чылі]] і стаў наймаладзейшым кіраўніком у гісторыі краіны. <small>''(11 сакавіка)''</small>
* Адбыўся матч за '''[[Суперкубак Беларусі па футболе 2022]]''', перамогу атрымаў [[ФК БАТЭ|БАТЭ]] з [[Барысаў|Барысава]]. <small>''(5 сакавіка)''</small>
* [[Еўрапейскі парламент]] падтрымаў рэзалюцыю аб прадастаўленні [[Украіна|Украіне]] статуса '''[[Краіны-кандыдаты ў Еўрапейскі Саюз|краіны-кандыдата]]''' на ўступленне ў [[Еўрапейскі Саюз]]. <small>''(1 сакавіка)''</small>
* Асноўны дзень галасавання на '''[[Рэферэндум у Беларусі (2022)|рэферэндуме]]''' ў [[Беларусь|Беларусі]], антываенныя пратэсты і масавыя затрыманні. <small>''(27 лютага)''</small>
* [[Расія]] пры падтрымцы Беларусі пачала '''[[Уварванне Расіі ва Украіну (2022)|ваеннае ўварванне]]''' ва [[Украіна|Украіну]]. <small>''(24 лютага)''</small>
* [[Прэзідэнт Расіі]] '''[[Уладзімір Уладзіміравіч Пуцін|Уладзімір Пуцін]]''' падпісаў указы аб прызнанні самаабвешчаных на ўсходзе [[Украіна|Украіны]] [[Данецкая Народная Рэспубліка|ДНР]] і [[Луганская Народная Рэспубліка|ЛНР]] і дагаворы з імі. <small>''(21 лютага)''</small>
* У [[Пекін]]е ўрачыста закрыліся '''[[Зімовыя Алімпійскія гульні 2022|XXIV зімовыя Алімпійскія гульні]]'''. <small>''(20 лютага)''</small>
* Лаўрэатам [[Прэмія імя Міхася Стральцова|літаратурнай прэміі імя Міхася Стральцова]] названа беларуская паэтэса '''[[Антаніна Яўгенаўна Хатэнка|Антаніна Хатэнка]]'''. <small>''(14 лютага)''</small>
* Зборная '''[[Зборная Сенегала па футболе|Сенегала]]''' ў фінале {{нп3|Кубак афрыканскіх нацый|Кубка афрыканскіх нацый|en|2021 Africa Cup of Nations}} па [[футбол]]е ў [[Яундэ]] ([[Камерун]]) перамагла зборную [[зборная Егіпта па футболе|Егіпта]] і ўпершыню выйграла трафей. <small>''(6 лютага)''</small>
* У [[Пекін]]е ўрачыста адкрыліся '''[[Зімовыя Алімпійскія гульні 2022|XXIV зімовыя Алімпійскія гульні]]'''. <small>''(4 лютага)''</small>
* Падчас аперацыі [[Інтэрвенцыя ЗША і іх саюзнікаў у Сірыі|амерыканскіх вайскоўцаў]] на паўночным захадзе [[Сірыя|Сірыі]] забіты лідар [[Ісламская дзяржава|«Ісламскай дзяржавы»]] '''[[Абу Ібрагім аль-Хашымі аль-Курашы]]'''. <small>''(3 лютага)''</small>
* Іспанец '''[[Рафаэль Надаль]]''' выйграў [[Адкрыты чэмпіянат Аўстраліі па тэнісе]], атрымаўшы дваццаць першы тытул на [[Турніры Вялікага шлема|турнірах Вялікага шлема]]. <small>''(30 студзеня)''</small>
* '''[[Серджа Матарэла]]''' пераабраны на пасаду [[Прэзідэнт Італіі|Прэзідэнта Італіі]]. <small>''(29 студзеня)''</small>
* [[Узброеныя сілы Буркіна-Фасо|Узброенымі сіламі]] [[Буркіна-Фасо]] здзейснены '''[[Ваенны пераварот у Буркіна-Фасо (2022)|ваенны пераварот]]''', затрыманы прэзідэнт краіны [[Рок Кабарэ]]. <small>''(24 студзеня)''</small>
* Бельгійка '''[[Зара Рутэрфорд]]''' стала самай маладой жанчынай-пілотам, якая ажыццявіла адзіночны кругасветны пералёт. <small>''(20 студзеня)''</small>
* Мальтыйская палітык '''[[Раберта Мецола]]''' абрана [[Старшыня Еўрапейскага парламента|старшынёй Еўрапарламента]]. <small>''(18 студзеня)''</small>
* Польскі нападнік '''[[Роберт Левандоўскі]]''' прызнаны найлепшым футбалістам свету паводле версіі [[ФІФА]]. <small>''(17 студзеня)''</small>
* Здзейснена '''[[Кібератака на ўкраінскія дзяржаўныя сайты (2022)|кібератака]]''' на сайты дзяржаўных устаноў [[Украіна|Украіны]]. <small>''(14 студзеня)''</small>
* Ралі-рэйд '''[[ралі «Дакар-2022»|«Дакар-2022»]]''' фінішавала ў [[Джыда|Джыдзе]] ([[Саудаўская Аравія]]). <small>''(14 студзеня)''</small>
* Абрынулася частка '''[[пуцеправод па праспекце Пераможцаў (Мінск)|пуцеправода]]''' па [[праспект Пераможцаў (Мінск)|праспекце Пераможцаў]] у [[Мінск]]у, наступнымі днямі пачаўся дэмантаж канструкцый. <small>''(8 студзеня)''</small>
* Прэзідэнт [[Казахстан]]а [[Касым-Жамарт Кемелевіч Такаеў|Касым-Жамарт Такаеў]] у сувязі з '''[[Пратэсты ў Казахстане (2022)|масавымі пратэстамі]]''' змяніў [[Нурсултан Абішавіч Назарбаеў|Нурсултана Назарбаева]] на пасадзе старшыні Савета бяспекі, у краіну былі ўведзены '''[[Аперацыя АДКБ у Казахстане|сілы АДКБ]]'''. <small>''(5-6 студзеня)''</small>
* Пяць [[Ядзерны клуб|ядзерных дзяржаў]] падпісалі '''[[Сумесная заява лідараў пяці дзяржаў аб прадухіленні ядзернай вайны і недапушчэнні гонкі ўзбраенняў|сумесную заяву]]''' аб прадухіленні [[Ядзерная вайна|ядзернай вайны]] і недапушчэнні [[Гонка ўзбраенняў|гонкі ўзбраенняў]]. <small>''(3 студзеня)''</small>
* Памёр '''[[Адам Іосіфавіч Мальдзіс|Адам Мальдзіс]]''', беларускі літаратуразнавец, пісьменнік і публіцыст, доктар філалагічных навук. <small>''(3 студзеня)''</small>
* У [[Саудаўская Аравія|Саудаўскай Аравіі]] стартавала ралі-рэйд '''[[ралі «Дакар-2022»|«Дакар-2022»]]'''. <small>''(1 студзеня)''</small>
* [[/2021|Архіў 2021]]
* [[/2020|Архіў 2020]]
* [[/2019|Архіў 2019]]
* [[/2018|Архіў 2018]]
* [[/2017|Архіў 2017]]
* [[/2016|Архіў 2016]]
ih4hodjqa3fkl3pt4lht9wdhlo85vdo
Радзівіліяда
0
341394
4191452
4176825
2022-08-21T19:17:23Z
Artsiom91
31770
вікіфікацыя
wikitext
text/x-wiki
'''«Радзівіліяда»''' ({{lang-la|Radivilus, sive de vita…}}) — [[Лацінская мова|лацінамоўная]] [[паэма]], найбольш значны твор [[Ян Радван|Яна Радвана]]. Пабачыла свет у панегірычным зборніку, выдадзеным у [[1592]] у [[Вільня|Вільні]] у гонар памерлага ў [[1584]] [[Ваяводы віленскія|ваяводы віленскага]], [[Гетман вялікі літоўскі|гетмана вялікага літоўскага]], князя [[Мікалай Радзівіл Руды|Мікалая Радзівіла]]. У выданні Яна Карцана акрамя паэмы Я. Радвана змешчаны празаічныя прысвячэнні [[Ян Абрамовіч|Яна Абрамовіча]], [[Андрэй Волан|Андрэя Волана]], [[Ян Руцкі|Яна Руцкага]], вершы Яна Радвана, [[Пётр Раізій|Пятра Раізія]], [[Ян Казаковіч|Яна Казаковіча]].
Паэма складаецца з 3470 радкоў дактылічнага [[гекзаметр]]а. Згодна класічнай традыцыі, Я. Радван пачынае паэму выкладам тэмы твора (тлумачыць, што не [[сонца]], не [[Месяц, спадарожнік Зямлі|месяц]], не [[зоркі]], не цуды сусвету будзе ён апяваць, а подзвігі Радзівіла) і зваротам да [[муза]]ў (да [[Каліёпа|Каліёпы]] і [[Эрато|Эраты]]). «Радзівіліяда…» насычана шматлікімі міфалагічнымі вобразамі, экскурсамі ў [[Антычнасць|антычную гісторыю]], апісаннямі бітваў і паядынкаў, ваенных саветаў і нарадаў, палымянымі прамовамі военачальнікаў, пералікам войскаў і воінаў, а таксама іншымі неад’емнымі атрыбутамі антычнага [[эпас]]у.
Я. Радван запазычваў у [[Гамер]]а, [[Вергілій|Вергілія]], [[Авідзій|Авідзія]] асобныя трапныя [[метафара|метафары]], [[Параўнанне, літаратуразнаўства|параўнанні]], канструкцыі, злёгку перарабляючы іх і дастасоўваючы для ўласных патрэб. Побач з канкрэтнымі запазычаннямі з твораў антычных аўтараў у «Радзівіліядзе…» сустракаецца шмат дэкарацыйных стылізацыяў, малюнкаў-праекцый, ды і ўся паэма з’яўляецца ў пэўнай ступені стылізацыяй пад [[Іліяда|«Іліяду»]] Гамера, пра што сведчыць ужо сама назва твора. Я. Радван быў майстрам стылізацыі, многія сцэнкі маляваў не столькі з натуры, колькі азіраючыся на «Іліяду». Напрыклад, яго прываблівалі гамераўскія апісанні войскаў.
Кампазіцыйная пабудова твора, насычанасць яго антычнымі алюзіямі і прыхаванымі цытатамі, высокі эпічны стыль, багацце вобразаў даюць падставу бачыць у «Радзівіліядзе…» класічную, еўрапейскага ўзроўню героіка-эпічную паэму Адраджэння{{крыніца?}}. Паэма Я. Радвана — твор шматпланавы і шматгранны, у якім гістарычны, фактаграфічны змест гарманічна суседнічае з элементамі ўласнамастацкімі, у якім праз пышную класічную форму выяўлены палымяныя патрыятычныя ідэі. Узяўшыся скласці гімн персанальна Мікалаю Радзівілу, паэт у сапраўднасці стварыў гімн Радзіме, уславіў гераізм і мужнасць народаў ВКЛ, праяўленыя ў барацьбе за свабоду і незалежнасць дзяржавы.
Ужо ў пачатку паэмы Я. Радван пераходзіць да ўслаўлення велічы і прыгажосці лясоў і пушчаў Літвы:
{{Цытата|
Тут празрыстыя, як шкло, ручаі амываюць высокія дрэвы,<br>
Якія сваімі верхавінамі сягаюць ажно да зорак,<br>
А каранямі - да царства стыгійскіх ценяў.<br>
Тут дом для аленя, лася і лютага зубра...
}}
Я. Радван звяртаецца да гісторыі Літвы, згадвае дзеянні знакамітых князёў літоўскіх, апісвае змаганне ліцвінаў супраць ворагаў. Мяркуе, што новае пакалення гераічнымі справамі павінна пацвердзіць сваю любоў да Айчыны.
Галоўная небяспека пагражала [[ВКЛ]] у гэты час з боку [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]], на троне якой сядзеў [[Іван IV Грозны]]. Я. Радван з абурэннем называе Івана IV парушальнікам міру, лічыць небяспечнай неабмежаваную ўладу над велізарнай дзяржавай правіцеля, які слухаецца толькі ўласнага гневу і бяздумна кідае сваю краіну ў полымя войнаў, прыносіць беды і разарэнне суседнім дзяржавам. У вобразе Івана Грознага, створаным Я. Радванам, адлюстраваны многія рысы характару цара (жорсткасць, крывадушнасць, цынізм), у некаторых выпадках паэт завастрае іх, даводзіць да карыкатуры. Нястрыманы і агрэсіўны, Іван IV не можа спакойна пераносіць паражэнні сваіх войскаў, царскі гнеў падае ў такіх выпадках на галовы рускіх военачальнікаў, прыбліжаных баяр, а часам нават на багоў і святых:
{{Цытата|
Гнеў і сорам падступаюць, з жахлівага аблічча<br>
Сыплюцца іскры, і, калі б не стрымлівала павага,<br>
Ён скіпетрам сваім разбіў бы святога Міколу.<br>
}}
Івану Грознаму ў «Радзівіліядзе…» супрацьстаіць Мікалай Радзівіл, разважлівы военачальнік і смелы воін, абаронца Айчыны, свабоды і справядлівасці, парушанай Іванам Грозным. Такая трактоўка дзеянняў герояў, палітычны [[падтэкст]] твора вынікалі як з гістарычнай сітуацыі, так і з іх жанравых уласцівасцяў паэмы. Асабліва падкрэслівае Я. Радван значэнне пераможнай [[Бітва на Уле, 1564|бітвы на рацэ Уле]], калі выявіліся военачальніцкія здольнасці Мікалая Радзівіла.
Шмат увагі прысвячае Я. Радван і іншым героям Лівонскай вайны. Увёўшы ў «Радзівіліяду…» побач з вобразам Мікалая Радзівіла вобразы іншых герояў Лівонскай вайны, паэт зрабіў яшчэ адзін важны крок ад панегірычнага твора да эпічнай паэмы, ад метаду рытарычнага ўслаўлення дабрачыннасцяў героя да метаду канкрэтнага паказу яго подзвігаў на фоне ўчынкаў іншых герояў.
У «Радзівіліядзе…» выявіліся многія тэндэнцыі і асаблівасці развіцця тагачаснай паэзіі. Сярод іх — паступовы якасны пераход ад пасіўнага фактаграфічнага апісання рэчаіснасці да актыўнага мастацкага спасціжэння яе ў паэтычным творы, павышэнне ролі аўтарскай індывідуальнасці. У гэтым сэнсе «Радзівіліяда…» з’яўляецца найбольш дасканалым узорам гераічнага эпасу ў шматмоўнай літаратуры Беларусі і Літвы позняга Рэнесансу{{крыніца?}}.
== Літаратура ==
* Ioannes Radvanus. [https://polona.pl/item/radivilias-sive-de-vita-et-rebvs-praeclarissime-gestis-nicolai-radivili-georgii,NjkxOTcxMTg/28/#info:metadata Radivilias sive de vita et rebvs praeclarissime gestis] … . Vilnae, 1592.
* [[Сяргей Валер’евіч Кавалёў|Кавалёў С. В.]] Героіка-эпічная паэзія Беларусі і Літвы канца XVI ст. — Мн., Университетское, 1993. С. 102
[[Катэгорыя:Творы 1592 года]]
[[Катэгорыя:Паэмы на лацінскай мове]]
[[Катэгорыя:Літаратура Вялікага Княства Літоўскага]]
[[Катэгорыя:Радзівілы]]
8r4wfj30no0385iiy7xr9f7mtm4jxh2
Яцукі (прыпыначны пункт)
0
343629
4191462
3899604
2022-08-21T19:26:25Z
JerzyKundrat
174
дапаўненне
wikitext
text/x-wiki
{{значэнні|Яцукі (значэнні)}}
{{Чыгуначная станцыя
|Тып = прыпыначны пункт
|Колер шрыфта =
|Колер = {{колер|Беларусь}}
|Назва = Яцукі
|Лінія = Лінія Баранавічы-Палескія — Ліда
|Чыгунка = Беларуская чыгунка
|Аддзяленне = [[Баранавіцкае аддзяленне Беларускай чыгункі|Баранавіцкае аддзяленне]]
|Краіна = Беларусь
|Выява = Jacuki_RW_(01).png
|Шырыня выявы =
|Подпіс =
|lat_dir = |lat_deg = 53.5764|lat_min = |lat_sec =
|lon_dir = |lon_deg = 25.5111|lon_min = |lon_sec =
|region =
|CoordScale =
|Станцыя =
|Дата адкрыцця =
|Дата зачынення =
|Праектная назва =
|Ранейшыя назвы =
|Праекты пераназвання =
|Ужыванне =
|Класнасць =
|Архітэктары =
|Інжынеры канструктары =
|Поўная колькасць платформаў =
|Поўная колькасць шляхоў =
|Тып платформы =
|Форма платформы =
|Даўжыня платформы =
|Шырыня платформы =
|Год электрыфікацыі =
|Род току =
|Будаўнічая арганізацыя =
|Выхад да =
|Размяшчэнне =
|Перасадка на станцыі =
|Перасадка на =
|Адлегласць = 377,882
|Адлегласць2 =
|Адлегласць да =
|Адлегласць2 да =
|Тарыфная зона =
|Сотавая сувязь =
|Код станцыі = 138117
|Код Экспрэс-3 = 2100167
|Наменклатура = N-35-88
|Катэгорыя на Вікісховішчы =
|Для раскладу =
}}
'''Яцукі́''' ({{lang-be-trans|Jacuki}}, {{lang-ru|Яцуки}})<ref>{{maps.by|viewrw/955}}</ref> — [[прыпыначны пункт]] [[Баранавіцкае аддзяленне Беларускай чыгункі|Баранавіцкага аддзялення]] [[Беларуская чыгунка|Беларускай чыгункі]] ў [[Дзятлаўскі раён|Дзятлаўскім раёне]] [[Гродзенская вобласць|Гродзенскай вобласці]]. Размешчаны ў вёсцы [[Вёска Яцукі, Дзятлаўскі раён|Яцукі]]; на лініі [[станцыя Баранавічы-Палескія|Баранавічы-Палескія]] — [[станцыя Ліда|Ліда]], паміж [[прыпыначны пункт Клішавічы|прыпыначным пунктам Клішавічы]] і [[станцыя Нёман|станцыяй Нёман]].
== Гісторыя ==
[[27 лістапада]] [[1996]] года з пад’язных шляхоў чыгуначнай станцыі Яцукі адпраўлены ў [[Расія|Расію]] апошні эшалон з міжкантынентальнымі балістычнымі ракетамі [[Топаль (ракетны комплекс)|РС-12М]]. Тым самым была скончана [[Ядзернае раззбраенне Беларусі|ядзерная дэмілітарызацыя Беларусі]]<ref>[https://thinktanks.by/publication/2016/11/27/dvadtsat-let-nazad-belarus-stala-bezyadernym-gosudarstvom.html Двадцать лет назад Беларусь стала безъядерным государством]</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
* {{maps.by|viewrw/955}}
{{Заліўка чыгуначных станцый Беларусі}}
{{Баранавічы-Палескія — Ліда}}
{{start box}}
{{Паслядоўнасць станцый|title=[[станцыя Баранавічы-Палескія|Баранавічы-Палескія]] — [[станцыя Ліда |Ліда ]]|before= [[прыпыначны пункт Клішавічы|Клішавічы]] |after= [[станцыя Нёман|Нёман]]}}
{{end box}}
[[Катэгорыя:Станцыі Баранавіцкага аддзялення Беларускай чыгункі]]
[[Катэгорыя:Чыгуначныя станцыі і платформы Дзятлаўскага раёна]]
[[Катэгорыя:Яцукі (Дзятлаўскі раён)]]
h9i6k2t635d22zl35v0ff7xpty7or4g
Турызм у КНДР
0
350643
4191765
4170275
2022-08-22T11:05:38Z
Artsiom91
31770
−[[Катэгорыя:Турызм паводле краін]]; −[[Катэгорыя:Паўночная Карэя]]; +[[Катэгорыя:Турызм у Паўночнай Карэі]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
Палітыка ізаляцыянізму, якую доўгі час ажыццяўляў урад [[КНДР]], прывяла да таго, што міжнародны турызм у краіне развіты слаба. Замежных турыстаў у КНДР больш за ўсё прыцягваюць прыродныя славутасці і «неа-сталінісцкая» атмасфера ў краіне.
З 2000 года замежны турызм у Паўночную Карэю перажывае рост<ref>[http://travel.tickets.ua/publication/news/north_korea/200659-north-korea-tourism.html Северная Корея приветствует рост туризма] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20131110112052/http://travel.tickets.ua/publication/news/north_korea/200659-north-korea-tourism.html |date=10 лістапада 2013 }}</ref>, з 2009 г. — рэзкі рост<ref>[http://marker.ru/news/551039 Северная Корея пытается привлечь туристов лыжами и гольфом] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130831190433/http://marker.ru/news/551039 |date=31 жніўня 2013 }}</ref>. Калі ў 2000 годзе краіну наведалі амаль 130 000 турыстаў<ref>[http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/North_Korea.pdf Туризм]</ref>, то ў 2012 г. гэта лічба дасягнула 250 тыс. чалавек, сярод якіх большую частку (па розных ацэнках, ад 190 да 240 тыс.) склалі грамадзяне [[КНР]] і каля 5—6 тыс. — грамадзяне развітых краін Захаду<ref name=autogenerated1>[http://slon.ru/world/turizm_v_severnoy_koree-1011231.xhtml Андрей Ланьков: Как Северная Корея решила переманить туристов из Таиланда]</ref>. У 2012 годзе КНДР наведалі падарожнікі з 50 краін свету<ref>[http://dni.ru/polit/2013/5/24/253335.html КНДР открыла город для иностранцев]</ref><ref>[http://tu-go.ru/index.php/novosti-turizma/item/107-северная-корея-приглашает-в-гости-иностраннх-туристов/107-северная-корея-приглашает-в-гости-иностраннх-туристов?start=20 Северная Корея приглашает в гости иностраннх туристов]{{Недаступная спасылка}}</ref>.
[[Файл:KORYO HOTEL PYONGYANG CITY DPRK NORTH KOREA OCT 2012 (8648596814).jpg|thumb|300px|Інтэр’ер гатэля «Кары»]]
== Нацыянальны тураператар ==
Таварыства па замежным турызме Карэі займаецца прыёмам і абслугоўваннем інтурыстаў, арганізацыяй альпінізму, гістарычнага, культурнага турызму з 1953 года.
Кіраўніцтва ў турыстычнай сферы ажыццяўляе Дзяржаўнае галоўнае ўпраўленне па турызме — член [[Сусветная турыстычная арганізацыя|Сусветнай турыстычнай арганізацыі (UNWTO)]] і Азіяцка-ціхаакіянскага турыстычнага агенцтва (PATA).
Падарожжа ў КНДР могуць падаваць замежныя турфірмы, акрэдытаваныя пры МЗС КНДР. Пры заказе тура праз акрэдытаванага аператара афармленне візы і ўсе фармальнасці займаюць значна менш часу, чым пры самастойным афармленні праз пасольства<ref>{{cite web| author=| datepublished=| url=http://www.naenara.com.kp/ru/tourism/institution.php?5| title=Naenara-Туризм:Учреждения| publisher=// naenara.com.kp| accessdate=2003-05-05| archiveurl=https://web.archive.org/web/20110512071337/http://www.naenara.com.kp/ru/tourism/institution.php?5| archivedate=12 мая 2011| deadurl=yes}}</ref>.
== Курорты ==
Пляжныя курорты, адкрытыя для замежнікаў, знаходзяцца на ўзбярэжжы Японскага мора, якое ў КНДР завуць Усходнім морам: у адмысловай эканамічнай зоне [[Расон]] (Раджын-Санбон), ля мяжы з расійскім Прымор’ем, Маджон поўнач ад г. Вансана, і пляжы возера Сіджунг, вядомага гэтак жа мясцовай гразелякарняй<ref>{{cite web| author=| datepublished=| url=http://www.korea-foto.ru/resorts.htm| title=: курорты Северной Кореи| publisher=// korea-foto.ru| accessdate=2003-05-05| archiveurl=https://web.archive.org/web/20130104110524/http://www.korea-foto.ru/resorts.htm| archivedate=4 студзеня 2013| deadurl=yes}}</ref><ref>{{cite web| author=| datepublished=| url=http://www.korea-foto.ru/sijung.htm| title=Фото и рассказы из Северной Кореи. Пансионат-грязелечебница на озере Сиджунг на Японском море| publisher=// korea-foto.ru| accessdate=2003-05-05| archiveurl=https://web.archive.org/web/20140301025339/http://www.korea-foto.ru/sijung.htm| archivedate=1 сакавіка 2014| deadurl=yes}}</ref>. Горныя курорты для інтурыстаў працуюць у горах [[Кымгансан]] і [[Мёхянсан]].
Бальнеалагічны курорт Рэнан на паўднёвым усходзе ад Пхен’яна пабудаваны каля радонавай крыніцы і раней з’яўляўся санаторыем ЦК Працоўнай партыі Карэі.
У горах [[Кувальсан]] правінцыі Хамген-Намдо знаходзіцца гадовы курорт Самсонг, а недалёка ад яго — старажытны будыйскі храм Вальджанса<ref>{{cite web| author=| datepublished=| url=http://turist.rbc.ru/atlas/country/kndr.full| title=КНДР– советы и рекомендации по отдыху, описание курортов и полезная информация| publisher=// turist.rbc.ru| accessdate=2003-05-05| archiveurl=https://web.archive.org/web/20120327031510/http://turist.rbc.ru/atlas/country/kndr.full/| archivedate=27 сакавіка 2012| deadurl=yes}}</ref>.
1 студзеня 2014 года [[Цэнтральнае тэлеграфнае агенцтва Карэі]] (ЦТАК) паведаміла пра адкрыццё першага ў краіне гарналыжнага курорта Масік. Курорт знаходзіцца на прыродным плато на ўсходзе краіны, на вышыні 1300 метраў над узроўнем мора. Працягласць усіх трас складае каля 110 кіламетраў, а іх шырыня вар’іруецца ад 40 да 120 метраў. На тэрыторыі комплексу ёсць гатэль, верталётная пляцоўка, пункт пракату лыжнага інвентару і канатная дарога<ref>[http://ria.ru/world/20140101/987562905.html#ixzz2p6Z5 Первый в КНДР горнолыжный курорт официально открылся 31 декабря]</ref>. Мяркуецца, што штогод дадзены курорт будзе прыносіць прыбытак у памеры 60 млн долараў ЗША<ref name="autogenerated1"/>.
== Славутасці ==
[[Файл:Goguryeo tomb mural.jpg|thumb|240px|Фрэскі магільняў Кагуро — аб’ект Сусветнай спадчыны.]]
[[Файл:Arirang2.jpg|thumb|240px|Шоу «Арыран» на «[[Стадыён Першага мая|Стадыёне Першага мая]]».]]
=== Гістарычныя помнікі ===
На тэрыторыі КНДР знаходзяцца два аб’екты Сусветнай спадчыны Юнэска [[Комплекс магільняў Кагуро]] ў раёне Пхеньяна і [[Гістарычныя помнікі і аб'екты горада Кэсон]] (улучаны ў спіс Сусветнай спадчыны ў 2013 г.) — ля мяжы з Паўднёвай Карэяй. Пяць аб’ектаў з’яўляюцца кандыдатамі на ўлучэнне ў спіс<ref>[http://whc.unesco.org/en/statesparties/kp Korea, Democratic People’s Republic of]</ref>.
У экскурсійныя праграмы ўваходзяць аб’екты, злучаныя з дзейнасцю Кім Ір Сена і Кім Чэн Іра, антыяпонскім рэвалюцыйным змаганнем карэйскага народа і баявымі дзеяннямі Карэйскай вайны.
=== Святы, фэсты, культурныя імпрэзы ===
{{See also|Пхеньянскі міжнародны кінафестываль}}
У сталіцы КНДР праводзіцца мноства мерапрыемстваў, якія прывабліваюць турыстаў, такіх як масавае [[Арыран, фестываль|шоу Арыран]], Фестываль кветак у Пхеньяне, народныя гулянні, выставы, фестывалі.
== Умовы заезду і знаходжання ==
[[Карэйская Народна-Дэмакратычная Рэспубліка|КНДР]] распачынае шэраг мер для развіцця замежнага турызму. Аднак развіццю турызму замінае сфармаваны заходнімі СМІ вобраз жорсткай таталітарнай дыктатуры, якая, з іншага боку, выкарыстоўваецца турыстычнымі кампаніямі для прыцягнення аматараў экстрэмальнага адпачынку. Так, рэкламны слоган Young Pioneers Tours абвяшчае: «Мы прывязём вас у такія месцы, у якія маці вас ні за што б не адпусціла»<ref name=autogenerated1 />. Гэта ж кампанія расхвальвае пляжы і прыроду краіны, уладальнік агенцтва заяўляе, што падарожжа ў КНДР бяспечней, чым шпацыр па вуліцах Лондана<ref>[http://nsn.fm/hots/britanskie-turoperatory-zazyvayut-anglichan-na-kurorty-severnoy-korei.php Британские туроператоры зазывают англичан на курорты Северной Кореи]</ref>.
Турыстаў з-за мяжы стрымліваюць таксама шматлікія абмежаванні. Да турыстычнай групы прымацоўваецца два гіды, самастойнае перасоўванне турыстаў абмежавана наваколлем турыстычных аб’ектаў. Апроч таго, замежным турыстам забаронена адплачваць мясцовай валютай, таму любыя набыткі магчымыя толькі ў спецыялізаваных крамах для замежнікаў. Істотна абмежаваны магчымасці камунікавання з мясцовым насельніцтвам, фатаграфаванне шэрага аб’ектаў. Па цверджанні А. Ланькова, у апошнія гады ў сувязі з агульнай лібералізацыяй палітычнага рэжыму ў КНДР нагляд за замежнымі турыстамі ў КНДР стаў менш дакучлівым: «Тэарэтычна турысты саштурхваюцца са мноствам абмежаванняў, хоць на практыцы ў нашы дні шмат што залежыць ад таго, як складаюцца іх адносіны з гідам»<ref name=autogenerated1 />.
У краіне адсутнічае доступ у Інтэрнэт. Магчымасць міжнароднай тэлефоннай сувязі існуе толькі шляхам афармлення дэкларацыі на мабільны тэлефон у [[Сунан, аэрапорт|аэрапорце Сунан]] і куплі турыстычнай [[SIM-карта|SIM-карты]] сеткі «[[Koryolink]]», якая мае выхад на міжнародную сувязь.
Грамадзянам [[Рэспубліка Карэя|Паўднёвай Карэі]] неабходны адмысловыя дазволы ад абедзвюх дзяржаў для таго, каб наведаць Паўночную Карэю.
Тэарэтычна заязныя візы КНДР не павінны выдавацца грамадзянам ЗША, на практыцы ж гэта правіла не выконваецца. Амаль увесь заходні турызм у КНДР манапалізаваны дзвюма кампаніямі — Koryo Tours і Young Pioneers Tours, якія знаходзяцца ў Пекіне<ref name=autogenerated1 />.
Для ўсіх замежнікаў, з выняткам грамадзянаў Кітая, наведванне КНДР магчымае толькі праз турыстычныя агенцтвы, акрэдытаваныя ў Паўночнай Карэі.
У [[2002]] годзе раён гор [[Кымгансан, горны масіў|Кымгансан]] («Дыяментавыя горы»), якія знаходзяцца недалёка ад мяжы з Паўднёвай Карэяй, быў абвешчаны [[Турыстычны рэгіён Кымгансан|турыстычным рэгіёнам]], куды магчымы прыезд паўднёвакарэйскіх турыстаў без адмысловых дазволаў. Кожны год у раёне Кымгансана бываюць тысячы турыстаў.
У ліпені [[2005]] года паўднёвакарэйская кампанія [[Hyundai]] падпісала пагадненне з урадам Паўночнай Карэі пра адкрыццё дадатковых турыстычных маршрутаў, у прыватнасці, у раёне гары [[Пэктусан]] і ў [[Кэсон]]е.
Аднак, у цэлым, паступова адбываецца паляпшэнне ўмоў для турыстаў — раней увоз і выкарыстанне мабільных тэлефонаў, а таксама свабоднае фатаграфаванне былі зусім забаронены; да замежных турыстаў прыкамандзіроўвалася вялікая колькасць суправаджальнікаў<ref>[http://ria.ru/ocherki/20130809/955318731.html Короткие юбки и иностранные машины: как меняется Северная Корея]</ref>.
== Бязвізавы рэжым ==
Па стане на 2014 год для грамадзянаў КНДР дзее бязвізавы рэжым заезду ў 42-х краінах свету, галоўным чынам гэта — краіны Азіі і Афрыкі. Лік краін, што маюць бязвізавы рэжым, паступова пашыраецца — прыкладам, у 2010 годзе такіх краін было 36. Для параўнання, грамадзяне Паўднёвай Карэі могуць наведваць без візы 172 дзяржавы свету<ref>[http://onekorea.ru/2014/08/12/grazhdane-sk-mogut-poseshhat-bez-vizy-42-strany/ Граждане СК могут посещать без визы 42 страны]</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
* {{cite web| author=| datepublished=| url=http://www.rg.ru/2003/12/27/kndr.html| title=КНДР своими глазами — Тимофей Кузнецов — Российская газета| publisher=// rg.ru| accessdate=2003-5-5}}
{{КНДР у тэмах}}
{{Азія паводле тэм 2|Турызм|колер=КНДР}}
[[Катэгорыя:Турызм у Паўночнай Карэі| ]]
daea9sunr1msqg6qugyaf3w358eq56i
Якаў Саўчык
0
351879
4191625
4063809
2022-08-22T06:04:22Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
{{Мастак
| імя =
| арыгінальнае імя =
| імя пры нараджэнні =
| партрэт =
| шырыня =
| загаловак =
| дата нараджэння =
| месца нараджэння =
| дата смерці =
| месца смерці =
| паходжанне =
| падданства =
| грамадзянства =
| жанр =
| вучоба =
| стыль =
| працы =
| заступнікі =
| уплыў =
| уплыў на =
| узнагароды =
| сайт =
| вікісховішча =
}}
{{цёзкі2|Саўчык}}
'''Якаў''' ('''Жак''') '''Саўчык''' ('''Саўчук''') ({{lang-fr|Jaques Saoutchik}}; 1880, Койданава, Расійская імперыя, цяпер Дзяржынск, [[Беларусь]] — 1955, [[Францыя]]) — французскі дызайнер яўрэйскага паходжання, заснавальнік і ўладальнік вядомага ў 1-й палове XX ст. атэлье па вытворчасці кузаваў для легкавых аўтамабіляў.
== Біяграфія ==
Якаў Саўчук эмігрыраваў з сям'ёй у Францыю каля 1899 года. Мэблевы майстар па спецыяльнасці, ён заняўся новай і перспектыўнай у той час справай — праектаваннем і будаўніцтвам на заказ кузаваў для легкавых аўтамабіляў.
У пачатку XX ст. вытворцы аўтамабіляў давалі толькі шасі з агрэгатамі, а кузаў пакупнік замаўляў на свой густ у шматлікіх майстроў-кузаўнікоў. Нягледзячы на распаўсюджанне канвеернай вытворчасці, досыць значны попыт на гэтую паслугу існаваў і пазней. У 1905 ці 1906 годзе Саўчык адкрыў уласную майстэрню ў парыжскім прыгарадзе Нэйі-сюр-Сэн. Вырабы Саўчыка былі высокай якасці і мелі свой адмысловы стыль. У 1920-я гады атэлье стала адным з вядучых у кузаўной справе. Кузавы Саўчыка манціравалі на шасі дарагіх і прэстыжных марак — «Рызота-Фраскіні», «Іспана-Сюіза», «Дэлая», «Корд» і інш. Пасля Другой сусветнай вайны попыт на кузавы індывідуальнай вытворчасці амаль знік.
Амерыканскі дызайнер [[Говард Дарын|Говард «Галандзец» Дарын]], саўласнік французскай кузаўной фірмы [[Hibbard&Darrin]], казаў пра Саўчыка: «Ён быў адным з нямногіх французскіх кузаўнікоў, якія ніколькі не капіравалі нас… Ён пэўна быў чалавекам з сваімі ўласнымі ідэямі»<ref>[http://www.coachbuild.com/index.php?option=com_gallery2&Itemid=50&g2_itemId=28052 The Coachbuilders Encyclopedia. Saoutchik] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160723031100/http://www.coachbuild.com/index.php?option=com_gallery2&Itemid=50&g2_itemId=28052 |date=23 ліпеня 2016 }}</ref>. Кузавы Саўчыка маюць значнае месца сярод твораў ужытковага мастацтва часу [[ар-дэко]].
У 1952 годзе Якаў Саўчык пакінуў справу, перадаў сваё прадпрыемства сыну П'еру; неўзабаве атэлье спыніла выпуск кузавоў. Цяпер аўтамабілі з кузавамі атэлье Саўчыка маюць вялікую калекцыйную каштоўнасць.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* [http://www.techbooks.cz/fotky8895/fotov/_ps_7568saoutchik-samplepages.pdf Jacques Saoutchik: Maître Carrossier] / By Peter Larsen and Ben Erickson. — Regular Edition, 2014. — ISBN 978-1-85443=269-8
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Дызайнеры]]
[[Катэгорыя:Кузаў]]
[[Катэгорыя:Ар-дэко]]
{{DEFAULTSORT:Саўчык Якаў}}
43odk819k6afmvd0nkm7nus7wr7d1jw
Саўчык
0
351882
4191626
2423968
2022-08-22T06:05:51Z
Паўлюк Шапецька
37440
Выдаленая перасылка на [[Якаў Саўчык]]
wikitext
text/x-wiki
'''Саўчык''' — беларускае прозвішча.
== Вядомыя носьбіты ==
* [[Фёдар Аляксеевіч Саўчык]] (1915—1975) — беларускі палявод, [[Герой Сацыялістычнай Працы]] (1948).
* [[Якаў Саўчык]] (1880—1955) — французскі дызайнер яўрэйскага паходжання.
{{неадназначнасць}}
qxtw6ujxbftnz3bz3rmmlizy6tog0o4
Allium furkatii
0
352375
4191473
4188227
2022-08-21T19:40:44Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Таксон
| image file =
| regnum = Расліны
| parent = Allium
| rang = Від
| latin = Allium furkatii
| author = [[R.M.Fritsch]], 2009
|syn =
|children name =
|children =
|range map =
|range map caption =
|range map width =
|range legend =
|iucnstatus =
|iucn =
|wikispecies = Allium furkatii
|commons = Category:Allium furkatii
|grin =
}}
'''Allium furkatii''' — [[Біялагічны від|від]] [[Аднадольныя|аднадольных раслін]] роду {{bt-bellat|цыбуля|Allium}} сямейства {{bt-bellat||Amaryllidaceae}}. Расліна ўпершыню апісана нямецкім батанікам Райнгардам. М. Фрычам у 2009 годзе<ref name="tpl">[http://www.theplantlist.org/tpl1.1/record/kew-456222 Allium furkatii R. M. Fritsch — The Plant List]</ref>.
== Распаўсюджанне, апісанне ==
Эндэмік [[Узбекістан]]а<ref name="apps.kew">[http://apps.kew.org/wcsp/namedetail.do?name_id=456222 World Checklist of Selected Plant Families: Royal Botanic Gardens, Kew]</ref>. Апісаны з [[Чаткальскі хрыбет|Чаткальскага хрыбта]]<ref>[http://www.academia.edu/2569656/Allium_oreotadzhikorum_and_Allium_vallivanchense_two_new_species_of_Allium_subg._Polyprason_Alliaceae_from_the_Central_Asian_republic_Tajikistan Allium oreotadzhikorum and Allium vallivanchense , two new species of Allium subg.]</ref>.
Цыбульны геофіт<ref name="apps.kew"/>.
{{зноскі}}
[[Катэгорыя:Цыбуля]]
11g0tc2t5uidw2vahiictp3nstdql5v
Allium orunbaii
0
352383
4191481
4188236
2022-08-21T19:40:59Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Таксон
| image file =
| regnum = Расліны
| parent = Allium
| rang = Від
| latin = Allium orunbaii
| author = [[F.O.Khass.]] & [[R.M.Fritsch]], 2002
|syn =
|children name =
|children =
|range map =
|range map caption =
|range map width =
|range legend =
|iucnstatus =
|iucn =
|wikispecies = Allium orunbaii
|commons = Category:Allium orunbaii
|grin =
}}
'''Allium orunbaii''' <span> </span>(лац.) — [[Біялагічны від|від]] [[Аднадольныя|аднадольных раслін]] роду {{bt-bellat|Цыбуля|Allium}} сямейства {{bt-bellat||Amaryllidaceae}}. Расліна ўпершыню апісана батанікамі Фуркатам Арунбаевічам Хасанавым і Райнгардам. М. Фрычам у 2002 годзе<ref name="tpl">[http://www.theplantlist.org/tpl1.1/record/kew-296168 Allium orunbaii F. O. Khass.]</ref><ref>[http://tropicos.org/Name/100144405 Tropicos | Name — Allium orunbaii F. O. Khass.]</ref>.
== Распаўсюджанне і апісанне ==
Эндэмік [[Узбекістан]]а<ref name="apps.kew">[http://apps.kew.org/wcsp/namedetail.do?name_id=296168 World Checklist of Selected Plant Families: Royal Botanic Gardens, Kew]</ref>. Апісаны з [[Чаткальскі хрыбет|Чаткальскага хрыбта]]<ref name="landesmuseum">http://www.landesmuseum.at/pdf_frei_remote/STAPFIA_0080_0381-0393.pdf</ref>.
Цыбульны геафіт<ref name="apps.kew"/>. Цыбуліна яйкападобная, 5-7 мм у дыяметры, з чорна-бурай луской. Сцябло цыліндрычнае, 10-15 см даўжынёй. Лісця па 2-3 на кожным расліне. Суквецце шарападобнае, з невялікай колькасцю кветак. Кветкі званочкавыя, ружовыя з фіялетавым адценнем; пялёсткі 3-4 мм. Плод — каробачка.
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Цыбуля]]
ldxaxajbir9t42fe0jabuo37ov8go33
Удзельнік:Evgen Lewandowskiy
2
359044
4191558
4189546
2022-08-21T20:43:32Z
Evgen Lewandowskiy
63506
wikitext
text/x-wiki
{{Лічыльнік артыкулаў|407}}
{{Лічыльнік шаблонаў|7}}
{{Лічыльнік катэгорый|77}}
== Калі-небудзь зраблю ==
*[[Рабочы рух]]
*[[Хусінскае паўстанне]]
*[[Усекітайская федэрацыя прафсаюзаў]]
*[[Аргенцінская рэгіянальная рабочая федэрацыя]]
*[[Італьянскі сіндыкальны саюз]]
*[[Іспанская арганізацыя прафсаюзаў]]
*[[Усеагульная нямецкая рабочая асацыяцыя]]
*[[Рэвалюцыйны сіндыкалізм]]
*[[Рабочая партыя]]
*[[Міжнароднае таварыства працоўных]]
*[[Класавая барацьба]]
*[[Камуністычная партыя В'етнама]]
*[[Забастовачны рух у Польшчы 1988 года]]
*[[Культ асобы Сталіна]]
*[[Міжнародная сустрэча камуністычных і рабочых партый]]
*[[Чырвоная армія Японіі]]
*[[Пратэсты ў Польшчы (1976)]]
*[[Майскія падзеі 1968 года ў Францыі]]
*[[Гі Дэбор]]
*[[Рабочы інтэрнацыянал]]
*[[Патрыятычны рух нацыянальнага адраджэння]]
* [[Забастоўка на МТЗ (2001)]]
* [[Забастоўка шахцёраў у СССР у 1989 годзе]]
* [[Забастоўка на «Гомсельмашы» (1990)]]
* [[Забастоўкі шахцёраў Салігорска (1989—1990-я гады)]]
* [[Забастовачны рух падчас пратэстаў у Беларусі (2020—2021)]]
* [[Сход рускіх фабрычна-завадскіх працоўных г. Санкт-Пецярбурга]]
* [[Нацыянал-сацыялістычная арганізацыя вытворчых ячэек]]
* [[Міжнародны саюз маладых сацыялістаў]]
o65twdjrkvdw4o0yexdqt2awbmymxew
Заронаўскі сельсавет
0
359859
4191282
4185277
2022-08-21T16:13:34Z
D.L.M.I. Bel
33064
/* Гісторыя */
wikitext
text/x-wiki
{{Адміністрацыйная адзінка
|Беларуская назва = Заронаўскі сельсавет
|Арыгінальная назва =
|Герб =
|Сцяг =
|Краіна = [[Беларусь]]
|Статут =
|Гімн =
|Уваходзіць у = [[Віцебскі раён]]
|Уключае = 26 населеных пунктаў
|Сталіца = [[Заронава (аграгарадок)|Заронава]]
|Датаўтварэння = [[20 жніўня]] [[1924]]
|Скасаванне =
|Глава =
|Назва главы =
|Глава2 =
|Назва главы2 =
|ВУП =
|Год ВУП =
|Месца па ВУП =
|ВУП на душу насельніцтва =
|Месца па ВУП на душу насельніцтва =
|Мова =
|Мовы =
|Насельніцтва = 1509
|Год перапісу = 2009
|Месца па насельніцтве =
|Шчыльнасць =
|Месца па шчыльнасці =
|Нацыянальны склад =
|Канфесійны склад =
|Плошча =
|Месца па плошчы =
|Максімальная вышыня =
|Сярэдняя вышыня =
|Мінімальная вышыня =
|Шырата =
|Даўгата =
|Карта =
|Часавы пояс =
|Абрэвіятура =
|ISO =
|FIPS =
|Код аўтамабільных нумароў = 2
|Сайт = http://vitebsk.vitebsk-region.gov.by/ru/zaronovskiy-selsovet
|Заўвагі =
}}
'''Заро́наўскі сельсавет''' — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў складзе [[Віцебскі раён|Віцебскага раёна]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Цэнтр — аграгарадок [[Заронава (аграгарадок)|Заронава]].
== Гісторыя ==
Утвораны 20 жніўня 1924 года ў складзе [[Лосвідскі раён|Лосвідскага раёна]] [[Віцебская акруга|Віцебскай акругі]] [[БССР]]. З 29 кастрычніка 1924 года ў [[Кузняцоўскі раён|Кузняцоўскім раёне]], з 26 сакавіка 1927 года ў Віцебскім раёне. Пасля скасавання акруговай сістэмы з 26 ліпеня 1930 года ў Віцебскім раёне БССР. З 15 лютага 1931 года ў складзе [[Сіроцінскі раён|Сіроцінскага раёна]]. 5 красавіка 1935 года сельсавет уключаны ў гарадскую рысу [[Віцебск]]а. З 27 ліпеня 1937 года ў складзе адноўленага Віцебскага раёна БССР, з 20 лютага 1938 года — Віцебскай вобласці. 16 ліпеня 1954 года да сельсавета далучана тэрыторыя скасаванага [[Міхалёўскі сельсавет (Віцебскі раён)|Міхалёўскага сельсавета]]<ref>Указ Президиума Верховного Совета Белорусской ССР от 16 июля 1954 г. Об объединении сельских советов Витебской области // Сборник законов Белорусской ССР и указов Президиума Верховного Совета Белорусской ССР: 1938—1955 гг. — Мн.: Изд. Президиума Верхов. Совета БССР, 1956. — 347 с.</ref>. 10 мая 1958 года ў склад сельсавета са складу [[Старасельскі сельсавет (Віцебскі раён)|Старасельскага сельсавета]] перададзены 3 населеныя пункты ([[Какоры]], [[Карма (Віцебскі раён)|Карма]] і [[Мазанава (Віцебскі раён)|Мазанава]]), са складу [[Біцялёўскі сельсавет|Біцялёўскага сельсавета]] — 8 населеных пунктаў ([[Баршчоўка (Віцебскі раён)|Баршчоўка]], [[Васькавічы (Віцебскі раён)|Васькавічы]], [[Дзяйкі]], [[Пракуды]], [[Суйкава]], [[Чопіна]], [[Шарсні (Віцебскі раён)|Шарсні]] і [[Швейцарыя (Віцебскі раён)|Швейцарыя]])<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 10 мая 1958 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1958, № 5.</ref>. 22 снежня 1960 года ў склад сельсавета са скасаванага [[Біцялёўскі сельсавет|Біцялёўскага сельсавета]] перададзена вёска [[Ціраспаль (Віцебск)|Ціраспаль]]<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 22 снежня 1960 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1961, № 4 (924).</ref>. На 1 студзеня 1974 года ў складзе Заронаўскага сельсавета 31 населены пункт<ref name="атд74">{{Крыніцы/БССР-АТД (1974)|43}}</ref>. 12 жніўня 1974 года цэнтрам сельсавета ўстаноўлена вёска [[Пестуніца (вёска)|Пестуніца]]<ref>Рашэнне выканаўчага камітэта Віцебскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 12 жніўня 1974 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1974, № 25 (1435).</ref>. 18 жніўня 1981 года ў склад сельсавета з [[Мазалаўскі сельсавет (Віцебскі раён)|Мазалаўскага сельсавета]] перададзена вёска [[Суднікі (Віцебскі раён)|Суднікі]]<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 18 жніўня 1981 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1981, № 31 (1693).</ref>, якая 13 студзеня 1992 года вернута назад у склад Мазалаўскага сельсавета. 11 красавіка 2013 года цэнтр сельсавета перанесены ў аграгарадок Заронава<ref>[https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D913v0057770&p1=1 Решение Витебского районного Совета депутатов от 11 апреля 2013 г. № 233 Решение Витебского районного Совета депутатов от 11 апреля 2013 г. № 233]</ref>.
== Насельніцтва ==
Перад [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайной]] у сельсавеце пражывала 3 867 чалавек (924 двары). Пасля вайны было адноўлена 967 двароў, а ў ліпені 1969 года ў сельсавеце пражывала 2 763 чалавекі. Пад час вайны нямецкія акупацыйныя ўлады знішчылі 135 чалавек і 745 двароў; з 75 чалавек, якія былі адпраўлены на прымусовыя працы ў нацысцкую Германію, вярнулася 60 чалавек. На франтах Другой сусветнай вайны загінула 305 жыхароў сельсавета, яшчэ 106 чалавек загінулі ў савецкіх партызанскіх атрадах<ref>Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь. Ф. 4683. — Воп. 3. — Спр. 749. — Л. 135.</ref>.
Насельніцтва сельсавета паводле перапісу 2009 года — 1509 чалавек<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/viciebskaja.htm Колькасць насельніцтва населеных пунктаў Віцебскай вобласці Беларусі паводле перапісу 2009 года]{{ref-ru}}</ref>, з іх 88,7 % — [[беларусы]], 8,5 % — [[рускія ў Беларусі|рускія]], 1,4 % — [[украінцы ў Беларусі|украінцы]]<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-ethnic-comm2009.htm Этнічны склад насельніцтва сельсаветаў Беларусі паводле перапісу 2009 года]{{ref-ru}}</ref>.
== Населеныя пункты ==
# [[Баршчоўка (Віцебскі раён)|Баршчоўка]]
# [[Бліны (Віцебскі раён)|Бліны]]
# [[Бялянкі (Віцебскі раён)|Бялянкі]]
# [[Варашылы (Віцебскі раён)|Варашылы]]
# [[Грушэўская]]
# [[Дзяйкі]]
# [[Жыгалава (Віцебскі раён)|Жыгалава]]
# [[Заронава (аграгарадок)|Заронава]]
# [[Іванова (Віцебскі раён)|Іванава]]
# [[Кавалькі (Віцебскі раён)|Кавалькі]]
# [[Казлы (Віцебскі раён)|Казлы]]
# [[Какоры]]
# [[Мазанава (Віцебскі раён)|Мазонава]]
# [[Машкіна (Віцебскі раён)|Машкіна]]
# [[Мірная (Віцебскі раён)|Мірная]]
# [[Міхалі (Віцебскі раён)|Міхалі]]
# [[Палойнікі]]
# [[Пестуніца (вёска)|Пестуніца]]
# [[Пракуды]]
# [[Сіманаўшчына]]
# [[Стоўбніца]]
# [[Субачы (Віцебскі раён)|Субачы]]
# [[Суйкава]]
# [[Сцяпанкава]]
# [[Тапорына]]
# [[Чопіна]]
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* Административно-территориальное устройство БССР: справочник: в 2 т. / Главное архивное управление при Совете Министров БССР, Институт философии и права Академии наук БССР. — Минск: «Беларусь», 1985―1987.
* Административно-территориальное устройство Республики Беларусь (1981—2010 гг.): справочник. — Минск: БелНИИДАД, 2012. — 172 с.
* Тэрыторыя сучаснага Віцебскага раёна ў адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле Віцебшчыны ў паслярэвалюцыйны перыяд / Падрых. У. І. Мезенцаў // Памяць: Віцебскі раён: Гісторыка-дакументальная хроніка гарадоў і раёнаў Беларусі / Рэдкал.: А. П. Красоўскі [і інш.]; Укл. У. І. Мезенцаў; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: Мастацкая літаратура, 2004. — 772 с.: іл. — С. 134 — 135. — ISBN 985-02-0647-0.
{{Заронаўскі сельсавет}}
{{Віцебскі раён}}
[[Катэгорыя:Заронаўскі сельсавет| ]]
[[Катэгорыя:Былыя сельсаветы Лосвідскага раёна]]
[[Катэгорыя:Былыя сельсаветы Кузняцоўскага раёна]]
[[Катэгорыя:Былыя сельсаветы Сіроцінскага раёна]]
[[Катэгорыя:Сельсаветы Беларусі, утвораныя ў 1924 годзе]]
3h9trtkkqfsbzazg3su3jxbrpgqtp6j
Размовы з удзельнікам:Etažy
3
452959
4191716
3640953
2022-08-22T09:51:05Z
Vladimir Solovjev
693
Vladimir Solovjev перанёс старонку [[Размовы з удзельнікам:Kitikov]] у [[Размовы з удзельнікам:Etažy]]: Аўтаматычна перанесена старонка пры змене імя ўдзельніка з «[[Special:CentralAuth/Kitikov|Kitikov]]» на «[[Special:CentralAuth/Etažy|Etažy]]»
wikitext
text/x-wiki
{{вітаем}} --[[Удзельнік:Belarus2578|Ігар Барысавіч Цярэшчанка]] ([[Размовы з удзельнікам:Belarus2578|размовы]]) 21:13, 20 сакавіка 2017 (+03)
== Запрашэнне на Вікі-Летнік ==
Вітаю, [[User:Kitikov|Kitikov]].
Запрашаю вас на [https://falanster.by/be/wiki-letnik2017 Вікі-Летнік]! Гэтая падзея можа стаць значнай для беларускай вікі-супольнасці. Навічкі і бывалыя рэдактары збяруцца разам, каб папрацаваць і правесці час нефармальна.
Таксама можна далучыцца да каманды арганізатараў-валанцёраў Летніку і дапамагаць у падрыхтоўцы і правядзенні.--[[Удзельнік:Svetit|Svetit]] ([[Размовы з удзельнікам:Svetit|размовы]]) 14:45, 30 мая 2017 (+03)
==Вікі любіць Зямлю-2020==
{| width="800" align="center" style="text-align:center; border:3px solid Yellow;-moz-border-radius:7px;-webkit-border-radius:5px; background:{{Градыент|top|#ffea78, YellowGreen, #ffea78}}; color:DarkBlue;"
|-
|[[Файл:WLE Austria Logo (no text).svg|140пкс|link=Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць Зямлю]]
| <div style="font-size:16pt; text-align: center;"><big style="color: DarkBlue;">'''Запрашэньне да ўдзелу ў «[[:commons:Commons:Wiki Loves Earth 2020 in Belarus|Вікі любіць Зямлю-2020]]»'''</big>
<div style="font-size:13pt;">
{{gender:{{BASEPAGENAME}}|Паважаны вікіпэдыст!|Паважаная вікіпэдыстка!}} Ад імя ўдзельніцаў і ўдзельнікаў '''міжнароднага фотаспаборніцтва</br>«[[:commons:Commons:Wiki Loves Earth 2020 in Belarus|Вікі любіць Зямлю-2020]]»'''</br>маем гонар запрасіць Вас да супрацы.</br>Калі маеце жаданьне, запішыцеся, калі ласка, у [[:be-tarask:Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць Зямлю/Удзельнікі|сьпіс удзельніцаў і ўдзельнікаў]].
|}
--[[Удзельнік:W]] 13:57, 30 траўня 2020 (UTC+3)
karqmgngtfjk6wkaixx8r1np2to7jno
Neobatrachia
0
461785
4191800
2603403
2022-08-22T11:46:40Z
Хомелка
6638
/* Экалогія і спосаб жыцця */ арфаграфія
wikitext
text/x-wiki
{{Таксон
|image file = European Treefrog (Hyla arborea).JPG
|image descr = {{bt-bellat||Hyla arborea}}
|regnum = Жывёлы
|rang = Падатрад
|latin = Neobatrachia
|author = [[Reig]], [[1958]]
|children name =
|children =
|wikispecies = Neobatrachia
}}
'''''Neobatrachia''''' {{ref-la}} — падатрад [[Земнаводныя|земнаводных]] атрада [[Бясхвостыя земнаводныя|бясхвостыя]]. Уключае 42 сямействы, 5600 відаў. Гэта найбольшы падатрад бясхвостых земнаводных, ён складае каля 97 % відаў ад агульнай колькасці.
== Апісанне ==
Агульная даўжыня прадстаўнікоў гэтага падраду дасягае 37 см. Гэтыя жабы з'яўляюцца найбольш развітымі сярод бясхвостых. Адрозніваюцца ад іншых падатрадаў, перш за ўсё, будовай шкілета. Першыя 7 пазванкоў тулава — пярэднеўвагнутыя (працэльныя), астатнія — двойчыўвагнутыя (амфіцэльныя), радзей за ўсё працэльныя, як і крыжавы. Пераважна ўсе віды пазбаўленыя [[Зубы|зубоў]] на сківічных костках. Здольныя далёка выкідваць язык, палюючы за здабычай. Вочы пераважна з гарызантальнымі зрэнкамі. Рэбры адсутнічаюць.
== Экалогія і спосаб жыцця ==
Сустракаюцца ў розных ландшафтах. Розныя віды актыўныя днём і ноччу. Шэраг відаў здольныя рыць норы і падоўгу ў іх перажываць спякоту або холад. Могуць пераадольваць далёкія адлегласці, аддаляцца ад вадаёмаў на значныя адлегласці. Кормяцца беспазваночнымі, рыбай, земноводными, паўзунамі, птушанятамі, рыбай.
Гэта яйцакладныя і жывародныя земнаводныя.
== Арэал ==
Жывуць практычна на ўсіх кантынентах, акрамя Антарктыды.
== Класіфікацыя ==
{{кал|4}}
* [[Allophrynidae]]
* [[Aromobatidae]]
* [[Arthroleptidae]]
* [[Brachycephalidae]]
* [[Brevicipitidae]]
* [[Bufonidae]]
* [[Calyptocephalellidae]]
* [[Centrolenidae]]
* [[Ceratobatrachidae]]
* [[Ceratophryidae]]
* [[Craugastoridae]]
* [[Cycloramphidae]]
* [[Dendrobatidae]]
* [[Dicroglossidae]]
* [[Eleutherodactylidae]]
* [[Heleophrynidae]]
* [[Hemiphractidae]]
* [[Hemisotidae]]
* [[Hylidae]]
* [[Hylodidae]]
* [[Hyperoliidae]]
* [[Leiuperidae]]
* [[Leptodactylidae]]
* [[Limnodynastidae]]
* [[Mantellidae]]
* [[Micrixalidae]]
* [[Microhylidae]]
* [[Myobatrachidae]]
* [[Nasikabatrachidae]]
* [[Nyctibatrachidae]]
* [[Petropedetidae]]
* [[Phrynobatrachidae]]
* [[Pseudidae]]
* [[Ptychadenidae]]
* [[Pyxicephalidae]]
* [[Ranidae]]
* [[Ranixalidae]]
* [[Rhacophoridae]]
* [[Rheobatrachidae]]
* [[Rhinodermatidae]]
* [[Sooglossidae]]
* [[Strabomantidae]]
* [[Telmatobiidae]]
{{канец кал}}
== Літаратура ==
* Günther E. Freytag, Bernhard Grzimek, Oskar Kuhn & Erich Thenius (Hrsg.): Lurche. In: Grzimeks Tierleben, Bd. 5: Fische 2, Lurche. Lizenzausgabe im dtv, München 1980, ISBN 3-423-03204-9
* Hoegg, Simone; Miguel Vences, Henner Brinkmann and Axel Meyer (July 2004). «Phylogeny and comparative substitution rates of frogs inferred from sequences of three nuclear genes». Molecular Biology and Evolution 21 (7): 1188—1200.
[[Катэгорыя:Бясхвостыя земнаводныя]]
nbcuy1invt6gjbibxl03oiuu509yvza
4191805
4191800
2022-08-22T11:47:59Z
Хомелка
6638
/* Літаратура */ афармленне
wikitext
text/x-wiki
{{Таксон
|image file = European Treefrog (Hyla arborea).JPG
|image descr = {{bt-bellat||Hyla arborea}}
|regnum = Жывёлы
|rang = Падатрад
|latin = Neobatrachia
|author = [[Reig]], [[1958]]
|children name =
|children =
|wikispecies = Neobatrachia
}}
'''''Neobatrachia''''' {{ref-la}} — падатрад [[Земнаводныя|земнаводных]] атрада [[Бясхвостыя земнаводныя|бясхвостыя]]. Уключае 42 сямействы, 5600 відаў. Гэта найбольшы падатрад бясхвостых земнаводных, ён складае каля 97 % відаў ад агульнай колькасці.
== Апісанне ==
Агульная даўжыня прадстаўнікоў гэтага падраду дасягае 37 см. Гэтыя жабы з'яўляюцца найбольш развітымі сярод бясхвостых. Адрозніваюцца ад іншых падатрадаў, перш за ўсё, будовай шкілета. Першыя 7 пазванкоў тулава — пярэднеўвагнутыя (працэльныя), астатнія — двойчыўвагнутыя (амфіцэльныя), радзей за ўсё працэльныя, як і крыжавы. Пераважна ўсе віды пазбаўленыя [[Зубы|зубоў]] на сківічных костках. Здольныя далёка выкідваць язык, палюючы за здабычай. Вочы пераважна з гарызантальнымі зрэнкамі. Рэбры адсутнічаюць.
== Экалогія і спосаб жыцця ==
Сустракаюцца ў розных ландшафтах. Розныя віды актыўныя днём і ноччу. Шэраг відаў здольныя рыць норы і падоўгу ў іх перажываць спякоту або холад. Могуць пераадольваць далёкія адлегласці, аддаляцца ад вадаёмаў на значныя адлегласці. Кормяцца беспазваночнымі, рыбай, земноводными, паўзунамі, птушанятамі, рыбай.
Гэта яйцакладныя і жывародныя земнаводныя.
== Арэал ==
Жывуць практычна на ўсіх кантынентах, акрамя Антарктыды.
== Класіфікацыя ==
{{кал|4}}
* [[Allophrynidae]]
* [[Aromobatidae]]
* [[Arthroleptidae]]
* [[Brachycephalidae]]
* [[Brevicipitidae]]
* [[Bufonidae]]
* [[Calyptocephalellidae]]
* [[Centrolenidae]]
* [[Ceratobatrachidae]]
* [[Ceratophryidae]]
* [[Craugastoridae]]
* [[Cycloramphidae]]
* [[Dendrobatidae]]
* [[Dicroglossidae]]
* [[Eleutherodactylidae]]
* [[Heleophrynidae]]
* [[Hemiphractidae]]
* [[Hemisotidae]]
* [[Hylidae]]
* [[Hylodidae]]
* [[Hyperoliidae]]
* [[Leiuperidae]]
* [[Leptodactylidae]]
* [[Limnodynastidae]]
* [[Mantellidae]]
* [[Micrixalidae]]
* [[Microhylidae]]
* [[Myobatrachidae]]
* [[Nasikabatrachidae]]
* [[Nyctibatrachidae]]
* [[Petropedetidae]]
* [[Phrynobatrachidae]]
* [[Pseudidae]]
* [[Ptychadenidae]]
* [[Pyxicephalidae]]
* [[Ranidae]]
* [[Ranixalidae]]
* [[Rhacophoridae]]
* [[Rheobatrachidae]]
* [[Rhinodermatidae]]
* [[Sooglossidae]]
* [[Strabomantidae]]
* [[Telmatobiidae]]
{{канец кал}}
== Літаратура ==
* Günther E. Freytag, Bernhard Grzimek, Oskar Kuhn & Erich Thenius (Hrsg.): Lurche. In: Grzimeks Tierleben, Bd. 5: Fische 2, Lurche. Lizenzausgabe im dtv, München 1980, ISBN 3-423-03204-9
* Hoegg, Simone; Miguel Vences, Henner Brinkmann and Axel Meyer (July 2004). «Phylogeny and comparative substitution rates of frogs inferred from sequences of three nuclear genes». Molecular Biology and Evolution 21 (7): 1188—1200.
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Бясхвостыя земнаводныя]]
hoe95lgbag8r1l8xe1e2kce7ywnkmvu
Hynobius
0
462003
4191811
3496838
2022-08-22T11:51:59Z
Хомелка
6638
/* Спосаб жыцця */ арфаграфія
wikitext
text/x-wiki
{{Таксон
|image file=Hynobius kimurae (cropped).jpg
|image title=Hynobius kimurae
|image descr=Лічынка ''[[Hynobius kimurae]]''
|regnum=Жывёлы
|parent=Hynobiinae
|rang=Род
|latin=Hynobius
|author=
|wikispecies=Hynobius
|commons=Category:Hynobius
|itis=
|ncbi=
|eol=
}}
'''Hynobius''' — род [[Земнаводныя|земнаводных]] сямейства [[Вуглазубыя]] атраду [[Хвастатыя земнаводныя]]. Мае 32 віды.
== Апісанне ==
Агульная даўжыня прадстаўнікоў гэтага роду вагаецца ад 10 да 21 см. Галава масіўная, трохі пляскатая. Вочы трохі выпуклыя з гарызантальнымі зрэнкамі. Язык мае форму эліпса. Зубы размешчаны вуглом у форме літары «V». Тулава каржакаватае, тоўстае. Маюць лёгкія. Канечнасці адносна кароткія, маюць 5 пальцаў. Рэберныя канаўкі і кастальныя разоры добра прыкметныя. [[Хвост]] магутны.
Афарбоўка большай часткі карычневага, бураватага, шараватага або чорнага колеру з чырванаватым і жаўтлявым адценнем.
== Спосаб жыцця ==
Аддаюць перавагу праточным вадаёмам у горнай мясцовасці. Сустракаюцца на вышыні ад 50 да 3000 м над узроўнем мора. Вядуць паўводны спосаб жыцця. Актыўныя ноччу. Сілкуюцца рознымі [[Насякомыя|насякомымі]] і [[Членістаногія|членістаногімі]].
Гэта яйцакладныя амфібіі. Лічынкі развіваюцца ў стаялай вадзе.
== Распаўсюджанне ==
Жывуць ва [[Усходняя Азія|Усходняй]] і [[Сярэдняя Азія|Сярэдняй Азіі]].
== Віды ==
* ''[[Hynobius abei]]'', Sato, 1934
* ''[[Hynobius amjiensis]]'' Gu, 1992
* ''[[Hynobius arisanensis]]'' Maki, 1922
* ''[[Hynobius boulengeri]]'', Thompson, 1912
* ''[[Hynobius chinensis]]'' Günther, 1889
* ''[[Hynobius dunni]]'' Tago, 1931
* ''[[Hynobius formosanus]]'' Maki, 1922
* ''[[Hynobius fuca]]'' Lai & Lue, 2008
* ''[[Hynobius glacialis]]'' Lai & Lue, 2008
* ''[[Hynobius guabangshanensis]]'' Shen, 2004
* ''[[Hynobius hidamontanus]]'' Matsui, 1987
* ''[[Hynobius hirosei]]'' Lantz, 1931
* ''[[Hynobius katoi]]'' Matsui, Kokuryo, Misawa & Nishikawa, 2004
* '''[[Hynobius kimurae]]''', Dunn, 1923
* ''[[Hynobius leechii]]'', Boulenger, 1887
* ''[[Hynobius lichenatus]]'' Boulenger, 1883
* ''[[Hynobius maoershanensis]]'' Zhou, Jiang & Jiang, 2006
* ''[[Hynobius naevius]]'' Temminck & Schlegel, 1838
* ''[[Hynobius nebulosus]]'' Temminck & Schlegel, 1838
* ''[[Hynobius nigrescens]]'' Stejneger, 1907
* ''[[Hynobius okiensis]]'' Sato, 1940
* ''[[Hynobius quelpaertensis]]'' Mori, 1928
* ''[[Hynobius retardatus]]'' Dunn, 1923
* ''[[Hynobius sonani]]'' Maki, 1922
* ''[[Hynobius stejnegeri]]'' Dunn, 1923
* ''[[Hynobius takedai]]'', Matsui & Miyazaki, 1984
* ''[[Hynobius tokyoensis]]'' Tago, 1931
* ''[[Hynobius tsuensis]]'' Abé, 1922
* ''[[Hynobius turkestanicus]]'' Nikolskii, 1910
* ''[[Hynobius yangi]]'' Kim, Min & Matsui, 2003
* ''[[Hynobius yatsui]]'' Oyama, 1947
* ''[[Hynobius yiwuensis]]'' Cai, 1985
== Літаратура ==
* Darrel R. Frost: Amphibian Species of the World: an Online Reference. Version 5.5 (31 January, 2011). Electronic Database accessible at http://research.amnh.org/vz/herpetology/amphibia/ American Museum of Natural History, New York, USA.
* AmphibiaWeb: Information on amphibian biology and conservation. 2008. Berkeley, California: [http://amphibiaweb.org/cgi-bin/amphib_query?query_src=aw_lists_genera_&table=amphib&where-genus=Hynobius&where-species= ''Hynobius'']. AmphibiaWeb, available at http://amphibiaweb.org/. (Accessed: July 28, 2008).
[[Катэгорыя:Хвастатыя земнаводныя]]
2pj4jadr6f9i6lgw2810bxqwub95usq
Allium azutavicum
0
462994
4191468
4188497
2022-08-21T19:40:31Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Таксон
| image file =
| regnum = Расліны
| parent = Allium
| rang = Від
| latin = Allium azutavicum
| author = [[Kotukhov]], 2003
|syn =
|children name =
|children =
|range map =
|range map caption =
|range map width =
|range legend =
|iucnstatus =
|iucn =
|wikispecies = Allium azutavicum
|commons = Category:Allium azutavicum
|grin =
}}
'''Allium azutavicum''' — [[Біялагічны від|від]] [[Аднадольныя|аднадольных раслін]] роду {{Bt-bellat|цыбуля|Allium}} сямейства {{Bt-bellat|амарылісавыя|Amaryllidaceae}}. Упершыню апісаны Ю. А. Катуховым у 2003 годзе<ref name="tpl">[http://www.theplantlist.org/tpl/record/kew-309242 Allium azutavicum Kotukhov â The Plant List]</ref>.
== Распаўсюджанне, экалогія ==
Эндэмік [[Казахстан]]а<ref>[http://apps.kew.org/wcsp/namedetail.do?name_id=309242 World Checklist of Selected Plant Families: Royal Botanic Gardens, Kew]</ref>, распаўсюджаны на ўсходзе краіны.
Расце на вапняковых скалах.
== Класіфікацыя ==
; Таксанамічная схема
{{Табліца1222222
|a=аддзел [[Кветкавыя|'''Кветкавыя''', ці '''Пакрытанасенныя''']]
|b1=парадак '''[[Спаржакветныя]]'''
|b2=яшчэ 58 парадкаў кветкавых раслін (згодна з [[Сістэма APG III|Сістэмаю класіфікацыі {{s|APG III}}]])<ref name="APG3">{{артыкул|аўтар=Angiosperm Phylogeny Group (2009)|загаловак=An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG III|ссылка=http://www3.interscience.wiley.com/journal/122630309/abstract|выданне=Botanical Journal of the Linnean Society|тып=часопіс|месца=Лондон|год=2009|том=161|нумар=2|старонкі=105—121|doi=10.1111/j.1095-8339.2009.00996.x}}{{ref-en}}{{V|28|1|2013}}</ref>
|c1= яшчэ 13 сямействаў, сярод якіх найбольш буйныя — <!--у алфавітным парадку-->[[Касачовыя]]<!--болей чым 2000 відаў-->, [[Асфадэлавыя]]<!--каля 900 відаў-->, [[Архідныя]]<!--больш за 22000 відаў-->, [[Спаржавыя]]<!--2500 відаў-->
|c2=сямейства '''[[Амарылісавыя]]''' (каля 1600 відаў)
|d1=падсямейства '''''[[Allioideae]]'''''
|d2=яшчэ два падсямействы, ''[[Agapanthoideae]]'' і ''[[Amaryllidoideae]]''<ref name="GRIN-Amaryllidaceae">[http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/family.pl?49 Семейство ''Amaryllidaceae'' J. St.-Hil., nom. cons.] // ''[[Germplasm Resources Information Network]]'' (''GRIN'') — 3 чэрвеня 2003 (апошнія змены). {{ref-en}}{{V|8|1|2013}}</ref>
|e1=яшчэ дзве трыбы: ''[[Gilliesieae]]'', ''[[Tulbaghieae]]''<ref name="GRIN-Amaryllidaceae" />
|e2=трыба '''''[[Allieae]]'''''
|f1=род '''[[Цыбуля]]'''
|f2=яшчэ каля 15 родаў, з іх да роду Цыбуля найбольш блізкі {{bt-bellat||Nectaroscordum}}
|g1 = яшчэ некалькі соцень відаў, у тым ліку [[Цыбуля-батун]], [[Цыбуля-парэй]], [[Цыбуля рэпчатая]], [[Цыбуля скарада]], [[Цыбуля мядзведжая]]
|g2=<div style="background-color:#90A0A0; font-size:200%; margin:15px;">'''Allium azutavicum'''</div>
|color=darkgreen
|bgcolor=#EEE8AA
}}
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
* {{Плантарыум|95596|}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Цыбуля]]
[[Катэгорыя:Флора Азіі]]
ee7yx9jbcm8w0znszxnaj4a3bxi7szc
Allium kokanicum
0
463352
4191476
4188230
2022-08-21T19:40:50Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Таксон
| name =
| image file =
| image title =
| image descr =
| regnum = Расліны
| parent = Allium
| rang = Від
| latin = Allium kokanicum
| author = [[Regel]]
| syn =
| children name =
| children =
| typus =
| range map =
| range map caption =
| range map width =
| range legend =
| iucnstatus =
| wikispecies = Allium kokanicum
| commons =
| iucn =
| grin = 315326
}}
'''Allium kokanicum''' — [[Шматгадовыя расліны|шматгадовая]] [[Трава|травяністая]] расліна, [[Біялагічны від|від]] [[Род, біялогія|роду]] {{Bt-bellat|цыбуля|Allium}} сямейства {{Bt-bellat|цыбулевыя|Alliaceae}}.
== Распаўсюджанне і экалогія ==
У прыродзе [[арэал]] віду ахоплівае [[Паміра-Алай]], [[Джунгарскі Алатау]] і [[Цянь-Шань]].
Расце на камяністых і скалістых схілах у верхнім поясе гор.
== Батанічнае апісанне ==
[[Цыбуліна|Цыбуліны]] цыліндрычна-канічныя, дыяметрам 0,75—1,5 см, з бурымі скурыстымі, суцэльнымі абалонкамі, па некалькі прымацаваныя да кароткага [[карэнішча]]. [[Сцябло]] вышынёй 5-40 см, ля аснавання апранута гладкімі похвамі лісця.
[[Ліст|Лісце]] ў ліку 2-4, ніткападобнае, жалабковае, шырынёй 0,5—1 мм, расніцава-шурпатае.
Чахол які застаецца, роўны ці, радзей, трохі даўжэй парасоніка, з носікам роўным або ў два разы большым аснавання чахла. [[Суквецце|Парасон]] паўшарападобны або шарападобны, звычайна нешматкветкавы, густы. [[Кветка|Пялёсткі]] званочкавага калякветніка ружовыя з пурпурнай [[Ліст|жылкай]], даўжынёй 4-5 мм, вастраватыя, амаль роўныя. Ніткі [[Тычынка|тычынак]] на чвэрць або ў паўтара разы даўжэй лісточкаў калякветніка, пры самым аснаванні паміж сабой і з калякветнікам зрослыя, пурпурныя, вонкавыя шылападобныя. [[Песцік|Слупок]] выдаецца з калякветніка.
[[Каробачка]] трохі карацей калякветніка.
== Класіфікацыя ==
[[Сістэма Кронквіста|Класіфікацыя Кронквіста]] (1988) адносіла гэты род да {{bt-bellat|Лілейныя{{!}}лілейных|Liliaceae}}, пазней паводле вынікаў [[філагенетыка|філагенетычных]] даследаванняў род {{bt-bellat|Цыбуля|Allium}} быў выдзелены ў асобнае сямейства {{bt-bellat|Цыбулевыя|Alliaceae}} ({{нп3|Сістэма APG II||ru|Система APG II}}), аднак у больш позняй {{нп3|Сістэма APG III|Сістэме класіфікацыі APG III|ru|Система APG II}} (2009) роды, якія ўваходзілі ў гэта сямейства, былі ўключаны ў сямейства {{bt-bellat|Амарылісавыя|Amaryllidaceae}}<ref name="APG3" />.
; Таксанамічная схема
{{Табліца1222222
|a=аддзел [[Кветкавыя|'''Кветкавыя''', ці '''Пакрытанасенныя''']]
|b1=парадак '''[[Спаржакветныя]]'''
|b2=яшчэ 58 парадкаў кветкавых раслін (згодна з [[Сістэма APG III|Сістэмаю класіфікацыі {{s|APG III}}]])<ref name="APG3">{{артыкул|аўтар=Angiosperm Phylogeny Group (2009)|загаловак=An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG III|ссылка=http://www3.interscience.wiley.com/journal/122630309/abstract|выданне=Botanical Journal of the Linnean Society|тып=часопіс|месца=Лондон|год=2009|том=161|нумар=2|старонкі=105—121|doi=10.1111/j.1095-8339.2009.00996.x}}{{ref-en}}{{V|28|1|2013}}</ref>
|c1= яшчэ 13 сямействаў, сярод якіх найбольш буйныя — <!--у алфавітным парадку-->[[Касачовыя]]<!--болей чым 2000 відаў-->, [[Асфадэлавыя]]<!--каля 900 відаў-->, [[Архідныя]]<!--больш за 22000 відаў-->, [[Спаржавыя]]<!--2500 відаў-->
|c2=сямейства '''[[Амарылісавыя]]''' (каля 1600 відаў)
|d1=падсямейства '''''[[Allioideae]]'''''
|d2=яшчэ два падсямействы, ''[[Agapanthoideae]]'' і ''[[Amaryllidoideae]]''<ref name="GRIN-Amaryllidaceae">[http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/family.pl?49 Семейство ''Amaryllidaceae'' J. St.-Hil., nom. cons.] // ''[[Germplasm Resources Information Network]]'' (''GRIN'') — 3 чэрвеня 2003 (апошнія змены). {{ref-en}}{{V|8|1|2013}}</ref>
|e1=яшчэ дзве трыбы: ''[[Gilliesieae]]'', ''[[Tulbaghieae]]''<ref name="GRIN-Amaryllidaceae" />
|e2=трыба '''''[[Allieae]]'''''
|f1=род '''[[Цыбуля]]'''
|f2=яшчэ каля 15 родаў, з іх да роду Цыбуля найбольш блізкі {{bt-bellat||Nectaroscordum}}
|g1 = яшчэ некалькі соцень відаў, у тым ліку [[Цыбуля-батун]], [[Цыбуля-парэй]], [[Цыбуля рэпчатая]], [[Цыбуля скарада]], [[Цыбуля мядзведжая]]
|g2=<div style="background-color:#90A0A0; font-size:200%; margin:15px;">'''Allium kokanicum'''</div>
|color=darkgreen
|bgcolor=#EEE8AA
}}
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{Кніга:ФлораСССР|том=4}}
[[Катэгорыя:Цыбуля]]
44goadq9fq9k45lvu2u3qi8yorsc8yh
Archaeobatrachia
0
463423
4191799
3885671
2022-08-22T11:46:10Z
Хомелка
6638
/* Экалогія і спосаб жыцця */ арфаграфія
wikitext
text/x-wiki
{{Таксон
|image file = Alytes muletensis.JPG
|image descr = {{bt-bellat||Alytes muletensis}}
|regnum = Жывёлы
|rang =
|latin = Archaeobatrachia
|author = [[Reig]], 1958
|syn =
|typus =
|children name =
|children =
|range map =
|range map caption =
|range map width =
|range legend =
|wikispecies = Archaeobatrachia
|commons =
|itis =
|ncbi =
|eol =
}}
'''''Archaeobatrachia''''' — падатрад земнаводных атрада Бясхвостыя. Уключае 3 сямействы, 7 родаў і 30 відаў.
== Апісанне ==
Агульная даўжыня прадстаўнікоў гэтага падатраду вагаецца ад 2,5 да 10 см. Гэта найбольш прымітыўныя бясхвостыя земнаводныя. Іх продкі жылі яшчэ 200 млн гадоў таму. Некаторыя віды захаваліся з тых часоў у практычна нязменным выглядзе. Асаблівасцю іх з’яўляецца наяўнасць 9 двойчыўвагнутых (амфіцэльных) пазванкоў. Невялікая частка нададзеная 8 заднеўвагнутых (апістацэльными) пазванкамі. Захавалі рудыменты хваста, мае значэнне пры размнажэнні, або рудыменты хваставых цягліц.
== Арэал ==
Арэал даволі перарывісты: часта ў Паўночнай Амерыцы, Заходняй Еўропе, Паўночнай Афрыцы, Пярэдняй, Паўднёва-Усходняй, Усходняй Азіі, Новай Зеландыі.
== Экалогія і спосаб жыцця ==
Любяць лясныя, горныя, скалістыя, вільготныя месцы. Значную частку жыцця праводзяць у вадзе. Актыўныя ноччу або ў прыцемках. Харчуюцца бесхрыбтовымі, часам расліннай ежай.
Усе прадстаўнікі гэтага падатраду яйцакладныя земнаводныя. Пры спарванні самец хапае самку амплексусам.
== Класіфікацыя ==
* Сямейства {{bt-latbel|Alytidae|}}
* Сямейства {{bt-latbel|Bombinatoridae|}}
* Сямейства {{bt-latbel|Leiopelmatidae|}}
== Літаратура ==
* Günther E. Freytag, Bernhard Grzimek, Oskar Kuhn & Erich Thenius (Hrsg.): Lurche. In: Grzimeks Tierleben, Bd. 5: Fische 2, Lurche. Lizenzausgabe im dtv, München 1980, ISBN 3-423-03204-9
* Roelants, Kim; Franky Bossuyt (Жнівень 2005). «Archaeobatrachian paraphyly and pangaean diversification of crown-group frogs». Systematic Biology 54 (1): 111—126.
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Бясхвостыя земнаводныя]]
dj6pwb3r1jnerztboht7j9o81ufcfzj
Allium materculae
0
463481
4191477
4188232
2022-08-21T19:40:53Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Таксон
| name =
| image file =
| image title =
| image descr =
| regnum = Расліны
| parent = Allium
| rang = Від
| latin = Allium materculae
| author = [[Bordz.]]
| syn =
| children name =
| children =
| typus =
| range map =
| range map caption =
| range map width =
| range legend =
| iucnstatus =
| wikispecies = Allium materculae
| commons =
| iucn =
| grin = 2315
}}
'''Allium materculae''' — [[Шматгадовыя расліны|шматгадовая]] [[Трава|травяністая]] расліна, [[Біялагічны від|від]] [[Род, біялогія|роду]] {{bt-bellat|Цыбуля|Allium}} сямейства {{bt-bellat|Цыбулевыя|Alliaceae}}.
== Распаўсюджанне і экалогія ==
У прыродзе [[арэал]] віду ахоплівае [[Арменія|Арменію]] і [[Іран]]<ref name="GRIN">Паводле сайта [[Germplasm Resources Information Network]]</ref>.
Расце на сухіх месцах.
== Батанічнае апісанне ==
[[Цыбуліна]] амаль шарападобная, дыяметрам 1-2 см; вонкавыя абалонкі шэрыя або чарнаватыя, паперападобныя. [[Сцябло]] тоўстае, вышынёй 10-30 см, ля аснавання пагружана ў зямлю, карацей або даўжэй лісця.
[[Ліст|Лісце]] ў ліку двух—чатырох, шырынёй 1-2 см, шызае, лінейна-рэмнепадобнае, па краі шурпатае.
Чахол у два разы карацей парасоніка, коратка завостраны. [[Суквецце|Парасонік]] пукападобны, шматкветкавы. Кветаножкі ў два—восем разоў даўжэй калякветніка, няроўныя. Лісточкі амаль зорчатага [[Кветка|калякветніка]] бэзавыя, з чырвонай жылкай, лінейныя, вастраватыя, жорсткія, пасля цвіцення тырчаць уверх, даўжынёй 5-9 мм. Ніткі [[Тычынка|тычынак]] трохі карацей лісточкаў калякветніка, ля аснавання паміж сабой і з калякветнікам зрослыя, трохкутна-шылападобныя.
[[Каробачка]] амаль у два разы карацей калякветніка.
== Таксанамія ==
Від уваходзіць у род {{Bt-bellat|Цыбуля|Allium}} [[Сямейства, біялогія|сямейства]] {{Bt-bellat|Цыбулевыя|Alliaceae}} [[Атрад, біялогія|парадку]] {{Bt-bellat|Спаржакветныя|Asparagales}}.
== Класіфікацыя ==
; Таксанамічная схема
{{Табліца1222222
|a=аддзел [[Кветкавыя|'''Кветкавыя''', ці '''Пакрытанасенныя''']]
|b1=парадак '''[[Спаржакветныя]]'''
|b2=яшчэ 58 парадкаў кветкавых раслін (згодна з [[Сістэма APG III|Сістэмаю класіфікацыі {{s|APG III}}]])<ref name="APG3">{{артыкул|аўтар=Angiosperm Phylogeny Group (2009)|загаловак=An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG III|ссылка=http://www3.interscience.wiley.com/journal/122630309/abstract|выданне=Botanical Journal of the Linnean Society|тып=часопіс|месца=Лондон|год=2009|том=161|нумар=2|старонкі=105—121|doi=10.1111/j.1095-8339.2009.00996.x}}{{ref-en}}{{V|28|1|2013}}</ref>
|c1= яшчэ 13 сямействаў, сярод якіх найбольш буйныя — <!--у алфавітным парадку-->[[Касачовыя]]<!--болей чым 2000 відаў-->, [[Асфадэлавыя]]<!--каля 900 відаў-->, [[Архідныя]]<!--больш за 22000 відаў-->, [[Спаржавыя]]<!--2500 відаў-->
|c2=сямейства '''[[Амарылісавыя]]''' (каля 1600 відаў)
|d1=падсямейства '''''[[Allioideae]]'''''
|d2=яшчэ два падсямействы, ''[[Agapanthoideae]]'' і ''[[Amaryllidoideae]]''<ref name="GRIN-Amaryllidaceae">[http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/family.pl?49 Семейство ''Amaryllidaceae'' J. St.-Hil., nom. cons.] // ''[[Germplasm Resources Information Network]]'' (''GRIN'') — 3 чэрвеня 2003 (апошнія змены). {{ref-en}}{{V|8|1|2013}}</ref>
|e1=яшчэ дзве трыбы: ''[[Gilliesieae]]'', ''[[Tulbaghieae]]''<ref name="GRIN-Amaryllidaceae" />
|e2=трыба '''''[[Allieae]]'''''
|f1=род '''[[Цыбуля]]'''
|f2=яшчэ каля 15 родаў, з іх да роду Цыбуля найбольш блізкі {{bt-bellat||Nectaroscordum}}
|g1 = яшчэ некалькі соцень відаў, у тым ліку [[Цыбуля-батун]], [[Цыбуля-парэй]], [[Цыбуля рэпчатая]], [[Цыбуля скарада]], [[Цыбуля мядзведжая]]
|g2=<div style="background-color:#90A0A0; font-size:200%; margin:15px;">'''Allium materculae'''</div>
|color=darkgreen
|bgcolor=#EEE8AA
}}
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{Кніга:ФлораСССР|том=4}}
[[Катэгорыя:Цыбуля]]
3dk18rarx69l9x9g91u1cpzqn2zovja
Дармаедства
0
468645
4191727
4139882
2022-08-22T10:25:18Z
InternetArchiveBot
89999
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9
wikitext
text/x-wiki
{{арфаграфія}}
'''Дармаедства''' — у нетэрмінолагічным значэнні «[[лянота]], гультайства<ref>{{Cite web|url=http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc3p/298934|title=«Большой энциклопедический словарь»|archiveurl=https://www.webcitation.org/65WhiZ88p?url=http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc3p/298934|archivedate=17 лютага 2012|accessdate=2007-03-18|deadurl=no}}</ref>», «жыццё за кошт чужой працы, на чужы кошт<ref>[http://www.gramota.ru/slovari/dic/?bts=x&word=%F2%F3%ED%E5%FF%E4%E5%F6 Тунеядец] // Большой толковый словарь русского языка. Гл. ред. С. А. Кузнецов. Первое издание: СПб.: Норинт, 1998.</ref>», «паразітычнае існаванне за кошт грамадства<ref>{{Cite web|url=http://dic.academic.ru/dic.nsf/lower/18939|title=«Юридический словарь»|archiveurl=https://www.webcitation.org/65WhjZFrB?url=http://dic.academic.ru/dic.nsf/lower/18939|archivedate=17 лютага 2012|accessdate=27 мая 2017|deadurl=no}}</ref>». З'яўляецца адной з формаў сацыяльнага паразітызму<ref name="autogenerated1">[http://www.glossary.ru/cgi-bin/gl_sch2.cgi?ROhwgn!monto Глоссарий.ru].</ref>.
У [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|заканадаўстве СССР]] у 1961-1991 гадоў — [[склад злачынства]], якое заключвалася ў «працяглым пражыванні паўналетняй працаздольнай асобы на непрацоўныя даходы з ухіленнем ад грамадска карыснага [[Праца|працы]]».
== Гісторыя ==
Рэзка крытычнае стаўленне да сацыяльнага паразітызму характэрна для сацыялістаў пачынаючы з XIX ст. Французскі тэкст гімна сацыялістаў «[[Інтэрнацыянал, гімн|Інтэрнацыянал]]» (1875 г.) змяшчае гэтую ідэю, завостраную у рускім перакладзе Аркадзя Коца (у 1917-1944 — савецкі гімн):
: Только мы, работники всемирной
: Великой армии труда,
: Владеть землёй имеем право,
: Но паразиты — никогдаі!
У арыгінале Эжэна Пацье:
{| class="wikitable" style="margin-bottom: 10px;"
| Ouvriers, paysans, nous sommes<br>
Le grand parti des travailleurs:<br>
La terre n’appartient qu’aux hommes<br>
L’oisif ira loger ailleurs.
| Мы, рабочыя, сяляне —<br>
Вялікая партыя працоўных.<br>
Зямля належыць толькі людзям,<br>
Лайдак пойдзе жыць у іншае месца.
|}
Слова «дармаед» ужывалася у некаторых заканадаўчых актах [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]], але не складала асаблівага складу злачынства. Пятроўская «[[Табель аб рангах]]», вызначаючы месца ў іерархіі дзяржаўнай службы, у некаторай ступені давала магчымасць вылучыцца таленавітым людзям з ніжэйшых саслоўяў, «...каб тым паляванне падаць да службы і рэцэпце гонар, а не нахабных мужчын і дармаедаў атрымліваць», — абвяшчала адна з апісальных артыкулаў закона. У дасавецкія часы ў паняцце дармаедства не ўкладвалася ніякага асаблівага сацыяльна значнага кантэксту. Лайдак жыў за кошт сваіх блізкіх, грамадскай мараллю гэта не ухвалялася, і не больш таго. У Савецкім Саюзе пад дармаедствам ўжо разумелася паразітычнае існаванне за кошт не асобных грамадзян, а за кошт усяго грамадства.
== Барацьба з дармаедствам у СССР ==
Канстытуцыя РСФСР 1918 года была прынятая V Усерасійскім з'ездам Саветаў на пасяджэнні 10 ліпеня 1918 года і была апублікаваная ў «Сходзе Узаконены РСФСР». Асноўныя прынцыпы, ляглі ў аснову Канстытуцыі РСФСР 1918 года (як і Канстытуцыі СССР 1924 года), былі выкладзены ў «Дэкларацыі правоў працоўнага і эксплуатуемага народа». Асобы, якія жылі на непрацоўныя даходы або якія выкарыстоўвалі наёмную працу, былі пазбаўлены палітычных правоў.
12-ы артыкул Канстытуцыі СССР 1936 года гаварылася: «Праца ў СССР з'яўляецца абавязкам і справай гонару кожнага здольнага да працы грамадзяніна па прынцыпе: „хто не працуе, той не есць“».<ref>[http://www.hist.msu.ru/ER/Etext/cnst1936.htm Конституция СССР 1936 года]</ref>
У 1951 годзе выйшлі Пастанова Савета міністраў СССР ад 19 ліпеня 1951 года «Аб мерах па ліквідацыі жабрацтва ў Маскве і Маскоўскай вобласці і ўзмацненню барацьбы з антыграмадскімі, паразітычнымі элементамі» і неапублікаваны Указ Вярхоўнага Савета СССР ад 23 ліпеня 1951 года «Аб мерах барацьбы з антыграмадскімі, паразітычнымі элементамі». Асуджалі па гэтаму Ўказу неахвотна — з больш чым 150 тысяч чалавек, якія займаліся жабрацтвам ў РСФСР, у 1952-1954 гады асудзілі менш за 1 % (1 339 чалавек)<ref name="autogenerated2">http://ihaefe.org/files/publications/full/Soviet_FE.pdf</ref>. У 1955 годзе ў РСФСР органы МУС затрымалі 92 тысяч валацугаў, у 1956 годзе толькі жабракоў зарэгістравалі 89 254 чалавек.
4 мая 1961 года на падставе арт. 12 Канстытуцыі РСФСР Прэзідыум Вярхоўнага Савета РСФСР прыняў указ «Аб узмацненні барацьбы з асобамі, якія ўхіляюцца ад грамадска-карыснай працы і вядуць антыграмадскі паразітычны лад жыцця»<ref>{{cite web|url=http://uristu.com/library/sssr/usr_5681/|title=Об усилении борьбы с лицами, уклоняющимися от общественно полезного труда и ведущими антиобщественный паразитический образ жизни|publisher=Юристу.com: Справочно-правовая система|description=Указ Президиума Верховного Совета РСФСР от 4 мая 1961|accessdate=2015-06-01|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305030157/http://uristu.com/library/sssr/usr_5681/|archivedate=2016-03-05|deadlink=yes}}</ref>. Указ прадугледжваў высяленне «дармаедаў» у «спецыяльна адведзеныя мясцовасці» на тэрмін ад двух да пяці гадоў з канфіскацыяй маёмасці і абавязковым прыцягненнем да працы па месцы пасялення.<ref>''Е. Жирнов.'' Внушить полезный страх {{cite web |title=Внушить полезный страх |author=Евгений Жирнов |url=http://www.kommersant.ru/doc/1618579 |website=[[Коммерсантъ]] |date=2011-04-25 |accessdate=2018-11-07}}</ref> Аналагічныя ўказы былі прынятыя ў іншых саюзных рэспубліках.
Да сярэдзіны 1964 года па гэтаму ўказу было выслана 37 тысяч чалавек. Пры гэтым, у прыватнасці, дармаедамі прызнаваліся і высылаліся інжынер-тэхнолаг, які спыніў працу, абсталяваў трусагадоўчую ферму і стаў жыць за кошт прынесеных ёю даходаў, пажарны, які займаўся сваім зямельным участкам і гандляваў на рынку гароднінай і садавінай. Часам суды прымалі рашэнні аб высяленні непрацаздольных.<ref>[http://www.kommersant.ru/doc/1618579 Е.]</ref>
Дадзены указ часам таксама выкарыстоўваўся для пераследу па палітычных матывах. Найбольш вядомы прыклад — справа паэта [[Іосіф Аляксандравіч Бродскі|Іосіфа Бродскага]] (1964 год).
Артыкулам 209 КК РСФСР ўсталёўвалася адказнасць за тры розныя формы т . н. паразітычнага існавання, якія ўтвараюць самастойныя склады злачынства, — занятак ''бадзяжніцтвам, жабраваннем, вядзенне іншага паразітычнага ладу жыцця''. Пад паняцце іншага паразітычнага ладу жыцця, якое вядзецца на працягу доўгага часу падпадалі тыя выпадкі, калі ''асоба ўхіляецца ад грамадска карыснай працы і жывуць на непрацоўныя даходы больш чатырох месяцаў запар або ў агульнай складанасці на працягу года і ў гэтай сувязі яму зроблена афіцыйнае папярэджанне пра недапушчальнасць такога ладу жыцця''.<ref>[http://law.edu.ru/magazine/pravoved/article.asp?magNum=5&magYear=1985&articleID=185739 Вопросы уголовной ответственности за ведение паразитического образа жизни / В. Г. Павлов // Правоведение. − 1985. — № 5.] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20080215120727/http://law.edu.ru/magazine/pravoved/article.asp?magNum=5&magYear=1985&articleID=185739 |date=15 лютага 2008 }}</ref>
Пры гэтым пад «грамадска карыснай працай» разумеўся толькі праца ў санкцыянаванай дзяржавай форме. Самадзейная і іншая праца дазвалялася толькі ў вольны ад «грамадска карыснай працы» час, інакш яна прыраўноўваўся да дармаедству. Вучоба ў дзяржаўнай навучальнай установе лічылася дастатковым эквівалентам «грамадска карыснай працы».
Аднак у адпаведнасці з артыкулам 9 Канстытуцыі СССР 1936 г. і артыкулам 17 Канстытуцыі СССР 1977 года, усё ж дапускалася рэгуляваная дзяржавай індывідуальная працоўная дзейнасць у сферы саматужна-рамесных промыслаў, сельскай гаспадаркі, бытавога абслугоўвання насельніцтва, а таксама іншыя віды дзейнасці, заснаваныя выключна на асабістай працы грамадзян і членаў іх сем'яў.
У 1982 годзе з уступленнем [[Юрый Уладзіміравіч Андропаў|Юрыя Андропава]] на пасаду Генеральнага сакратара ЦК КПСС, барацьба з дармаедамі ўзмацнілася. Міліцыя перыядычна ладзіла рэйды па крамах і кінатэатрах у працоўны час. Усіх заспетых там грамадзян працаздольнага ўзросту правяралі і паведамлялі на месца працы аб прагуле. Калі грамадзянін нідзе афіцыйна не працаваў больш за 4 месяцаў, то судом па артыкуле 209 КК РСФСР яму прысвойваўся статус «БОРЗ» ([[абрэвіятура]] ад «без определённого роду заняткаў»). Асобам са статусам «БОРЗ» (або на жаргоне таго часу — «борзым») пагражалі папраўчыя работы на тэрмін да чатырох гадоў, у рэдкіх выпадках нават турэмнае зняволенне<ref>{{Cite web|url=http://demoscope.ru/weekly/2010/0417/gazeta020.php|title=Газеты пишут об истории рынка труда в России|publisher=demoscope.ru|accessdate=2016-08-07}}</ref>.
У кожным канкрэтным выпадку дармаедства суды былі абавязаныя ''старанна правяраць, якая працягласць няўдзелу ў грамадска карыснай працы асобы ў асобныя перыяды года і чым яна была абумоўлена''.<ref>[http://law.edu.ru/magazine/document.asp?magID=5&magNum=3&magYear=1980&articleID=186887 Ответственность лиц, ведущих антиобщественный паразитический образ жизни /Ю. М. Слободкин. //Правоведение. − 1980. — № 3. — С. 78—81] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20100618194429/http://law.edu.ru/magazine/document.asp?magID=5&magNum=3&magYear=1980&articleID=186887 |date=18 чэрвеня 2010 }}{{нейтральность?}}</ref>
Барацьба з дармаедствам вялася да прыняцця ў красавіку [[1991|1991 года]] закона «''Аб занятасці насельніцтва''», адмяніў крымінальную адказнасць за дармаедства і прызнаў [[беспрацоўе]]. У далейшым у заканадаўстве [[Постсавецкая прастора|постсавецкіх дзяржаў]] тэрмін «дармаедства» ўжо не ўжываецца..
=== У мастацтве ===
Тэма "барацьбы з дармаедствам" стала асновай сюжэта навелы "Напарнік" у кінакамедыі [[Леанід Іовіч Гайдай|Леаніда Гайдая]] «[[Аперацыя «Ы» і іншыя прыгоды Шурыка]]». Студэнту Шурыку (Аляксандр Дзям'яненка), які падзарабляе летам на будоўлі, у напарнікі нададзены стары дармаед і дэбашыр Федзя (Аляксей Смірноў), які адбывае выпраўленчыя працы (15 сутак) за збіццё Шурыка. Шурык спрабуе рознымі спосабамі перавыхаваць свайго напарніка, не жадаючага працаваць. Фільм разышоўся на цытаты. У адным з эпізодаў, бедны студэнт Шурык абедае булкай з кефірам. Гледзячы на гэта з усмешкай, сыты дармаед Федзя, атрымаўшы які належыць яму бясплатны абед з 3-х страў, выказвае сваю знакамітую фразу "Хто не працуе, той есць", якая стала прыказкай<ref>{{Cite web|url=http://www.spb.aif.ru/culture/person/budem_zhit_makarych_luchshie_kinoroli_aktera_alekseya_smirnova|title=«Будем жить, Макарыч». Лучшие кинороли актера Алексея Смирнова|author=Денис ДАНИЛОВ|publisher=www.spb.aif.ru|accessdate=2016-09-10}}</ref>.
== Барацьба з дармаедствам у Беларусі ==
2 красавіка 2015 года Прэзідэнтам Рэспублікі Беларусь А. Лукашэнкам быў падпісаны [[Дэкрэт аб папярэджанні сацыяльнага ўтрыманства|Дэкрэт № 3 «Аб папярэджанні сацыяльнага ўтрыманства»]], згодна з якім устаноўлены абавязак грамадзян Беларусі, пастаянна пражываючых у рэспубліцы замежных грамадзян і асоб без грамадзянства, якія не ўдзельнічалі ў фінансаванні дзяржаўных расходаў або ўдзельнічалі ў такім фінансаванні менш 183 каляндарных дзён у мінулым годзе, па выплаце збору ў памеры 20 базавых велічынь<ref>{{Cite news|title=Президент Беларуси подписал декрет о предупреждении социального иждивенчества|url=http://www.belta.by/ru/all_news/president/Prezident-Belarusi-podpisal-dekret-o-preduprezhdenii-sotsialnogo-izhdivenchestva_i_700662.html|work=БЕЛТА — Белорусское телеграфное агентство|date=02 апреля 2015 г.}}</ref><ref>[http://www.svoboda.org/content/article/26936841.html Лукашенко в погоне за тунеядцами] // [//ru.wikipedia.org/wiki/Радио_«Свобода» Радио «Свобода»], 4 апреля 2015</ref>. У траўні парламент краіны гэты дэкрэт ухваліў<ref>[http://finance.rambler.ru/news/2015-5-6/belorusskii-parlament-odobril/ Белорусский парламент одобрил резонансный декрет президента о тунеядцах] // 6 мая 2015</ref>.
У студзені 2017 года ўступілі ў сілу змены ў дэкрэт, якія прызналі якія ўдзельнічаюць у фінансаванні дзяржаўных выдаткаў (а стала быць не выплачваюць гэты збор) наступныя катэгорыі непрацуючых асоб<ref>http://www.pravo.by/main.aspx?guid=247903 {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20170115182149/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=247903 |date=15 студзеня 2017 }} Внесены изменения в Декрет о предупреждении социального иждивенчества</ref>:
* Асобы, якія складаюцца ў спісе складзе нацыянальнай або зборнай каманды Беларусі па відах спорту;
* Асобы, якія праходзяць альтэрнатыўную грамадзянскую службу;
* Асобы, да якіх прымяняюцца прадугледжаныя беларускімі заканадаўчымі актамі меры па забеспячэнню бяспекі, не якія дазвалялі ім удзельнічаць у фінансаванні дзяржаўных расходаў;
* Асобы, якія выхоўваюць дзіця ва ўзросце да 7 гадоў, калі гэты дзіця (пры ўмове дасягнення ім узросту 3 гадоў) не наведвае [[дзіцячы сад]];
* Зарэгістраваныя беспрацоўныя (альбо асобы, якія праходзяць навучанне па накіраванні службы занятасці), калі яны не парушаюць у галіне занятасці насельніцтва;
* Асобы, якія знаходзяцца ў цяжкай жыццёвай сітуацыі, якія вызваленыя ад выплаты збору мясцовымі Саветамі дэпутатаў або па іх даручэнні мясцовымі выканаўчымі або распарадчымі органамі.
У пачатку 2017 года ў буйных гарадах Беларусі прайшлі масавыя несанкцыянаваныя пратэсты супраць збірання "падатку на дармаедства". Падатак (прыкладна 185 $ у год) заплацілі толькі каля 10 % з ~470 тыс. чалавек, якім у 2016 годзе былі разасланыя паведамлення аб аплаце , што "стала нечаканасцю для ўладаў". Пасля пратэстаў, закон зноў накіравалі на дапрацоўку, аднак цалкам ён не быў адменены. Па словах эканамістаў, закон прынясе толькі страты дзяржаве<ref>{{Cite news|title=Сборный вопрос: почему введение в Белоруссии «налога на тунеядство» принесло убытки казне|url=https://russian.rt.com/ussr/article/363903-belorussiya-nalog-tuneyadcy-kazna-ubytki|language=ru-RU|work=RT на русском|accessdate=2017-04-04}}</ref>.
== Прапановы па барацьбе з дармаедствам у сучаснай Расеі ==
У маі 2015 года «Распраца», выконваючы даручэнне Ўрада РФ «аб зніжэнні нелегальнай занятасці», прапанаваў увесці «сацыяльны плацёж» для працаздольных катэгорый расейцаў, якія не працуюць, але і не стаяць на ўліку ў [[Біржа працы|цэнтры занятасці]]. Па словах намесніка кіраўніка «Роструда» Міхаіла Іванкова, плацеж будзе спаганяцца з усіх грамадзян, якія дасягнулі 18-гадовага ўзросту, за выключэннем афіцыйна працаўладкаваных, зарэгістраваных беспрацоўных, студэнтаў, пенсіянераў і іншых ільготных катэгорый. Прапанова аб вяртанні крымінальнага пакарання за дармаедства ўнеслі і дэпутаты Заканадаўчага сходу Санкт-Пецярбурга. Журналісты ўжо ахрысцілі соцплатеж "падаткам на беднасць".
'''''Для даведкі:'''''
Па стане на верасень 2015 г., па дадзеных «Расстата», не мелі афіцыйнага працаўладкавання 19,4 млн. чалавек (з 76,1 млн чалавек эканамічна актыўнага насельніцтва Расіі), у тым ліку 4,0 млн. чалавек беспрацоўных і 15,4 млн. чалавек, як мяркуецца, занятых у нефармальным сектары (у ценявой занятасці). Акрамя таго, у гэты ж перыяд налічвалася 10,9 млн. чалавек, якія знаходзяцца ў працаздольным узросце, але не працуюць і не шукаюць працу (''эканамічна актыўнае насельніцтва)'', не уключаючы навучэнцаў дзённай формы.<ref>{{Cite web|url=http://www.gks.ru/bgd/regl/b15_30/Main.htm|title=Обследование населения по проблемам занятости - 2015 год|publisher=Федеральная служба государственной статистики - www.gks.ru|accessdate=2016-01-12|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151120205224/http://www.gks.ru/bgd/regl/b15_30/Main.htm|archivedate=20 лістапада 2015|deadurl=yes}}</ref><ref>{{Артыкул|год=2015-08-12|выпуск=226}}</ref><ref name=":0">{{Cite web|accessdate=2016-01-12|title=В России хотят полностью ликвидировать неформальную занятость|url=http://www.ng.ru/economics/2015-05-20/4_job.html|publisher=www.ng.ru}}</ref> Па стане на 18.11.2015 г. на [[Біржа працы|біржы працы]] было афіцыйна зарэгістравана толькі 917 тыс. беспрацоўных<ref>{{Cite web|url=http://russia.job.ru/seeker/career/news/48301-v-rossii-zaregistrirovano-917-441-bezrabotnykh.html|title=В России зарегистрировано 917 441 безработных|publisher=JOB.RU|accessdate=2016-01-12}}</ref>. Па дадзеных, якія прыводзіць "Незалежная газета", са спасылкай на словы Зам. старшыні Ўрада РФ Вольгі Галадзец, у 2013 годзе каля 38 млн. з 86 млн. грамадзян Расіі працаздольнага ўзросту (16-54 года для жанчын, 16-59 гадоў для мужчын) не мелі афіцыйнага працаўладкавання.
Таксама тут варта ўлічыць працоўныя месцы для замежных працоўных мігрантаў. Так, па дадзеных ФМС Расіі, у 2015 годзе, у Расіі пастаўлена на міграцыйны ўлік па месцы знаходжання 12,4 млн замежных мігрантаў, з іх атрымалі дазвол (патэнт) на працу толькі 1,9 млн<ref>{{Cite web|url=http://www.fms.gov.ru/opendata/7701549553-osnovpokazdeytfms/|title=Основные показатели деятельности ФМС России по миграционной ситуации в Российской Федерации - ФМС России|publisher=www.fms.gov.ru|accessdate=2016-01-12|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304120452/http://www.fms.gov.ru/opendata/7701549553-osnovpokazdeytfms/|archivedate=4 сакавіка 2016|deadurl=yes}}</ref>. Па дадзеных Вышэйшай школы эканомікі, у 2013 годзе колькасць замежных працоўных мігрантаў, з улікам нелегальных работнікаў, складала каля 7 млн. чалавек<ref>{{Cite web|url=http://demoscope.ru/weekly/2015/0663/tema01.php#_ftn1|title=Почти 18 миллионов - вне состава рабочей силы|publisher=demoscope.ru|accessdate=2016-01-12}}</ref>.
За кошт павелічэння прадукцыйнасці працы і меркаванага павышэння пенсійнага ўзросту ў Расіі, як прадказваюць аналітыкі, колькасць "лішніх людзей" працаздольнага ўзросту ў Расіі ўзрасце да 2025 г. яшчэ на 10 млн. чалавек<ref>{{Cite web|url=http://izvestia.ru/news/615788|title=Белоусов: повышение пенсионного возраста вызовет избыток рабочей силы|publisher=Известия|accessdate=2016-05-29}}</ref>.
12 мая 2016 года з'явілася інфармацыя, што Мінпрацы абмяркоўвае магчымасць увядзення збору для афіцыйна не працуючых працаздольных асоб<ref>[http://govoritmoskva.ru/news/78592/ В России могут ввести налог на тунеядство]</ref>, аднак распрацоўка законапраекта не вядзецца і ніякіх канкрэтных рашэнняў не прынята<ref>[http://govoritmoskva.ru/news/78614/ Минтруд не готовит законопроект о введении налога на тунеядство]</ref>.
У канцы мая 2016 года член Савета Федэрацыі РФ Надзея Баўценка выступіла з прапановай аб увядзенні адміністрацыйнай і крымінальнай адказнасці за «дармаедства»<ref>{{Cite web|url=https://news.rambler.ru/economics/33877134/|title=Неработающих хотят наказывать. Почему в России заговорили о «борьбе с тунеядством»?|publisher=Рамблер/Новости|accessdate=2016-06-10}}</ref>.
Згодна з дзеючай [[Канстытуцыя Расіі|Канстытуцыі РФ]] і Працоўнага кодэкса, прымусовая праца ў Расіі забаронены<ref>{{Cite web|url=http://www.constitution.ru/10003000/10003000-4.htm|title=Глава 2. Права и свободы человека и гражданина {{!}} Конституция Российской Федерации|publisher=www.constitution.ru|accessdate=2016-05-29}}</ref>.
== Дармаедства і злачыннасць ==
Асноўныя ўмовы і напрамкі ў стварэнні злачынных сітуацый, якія здзяйсняюцца асобамі без пэўнага роду заняткаў:<ref>[http://law.edu.ru/magazine/document.asp?magID=5&magNum=5&magYear=1985&articleID=185739 RELP.] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20071019034510/http://law.edu.ru/magazine/document.asp?magID=5&magNum=5&magYear=1985&articleID=185739 |date=19 кастрычніка 2007 }}</ref>
* Наяўнасць значнага колькасці вольнага часу.
* Схільнасць да атрымання матэрыяльных дабротаў без працоўнай дзейнасці.
* Наяўнасць кантактаў і зносін з падобнымі элементамі (гэта значыць такімі ж асобамі, якія вядуць бяздзейны лад жыцця).
Асноўныя злачынствы здзяйсняюцца пры прамым і ўскосным удзеле асоб без пэўнага роду заняткаў:
* [[Крадзёж]] — як выпадковае сродак для набыцця «лёгкіх грошай».
* [[Рабунак|Рабаванне]] — як вымушаная абставінамі мера для здабычы сродкаў да існавання дармаеда.
* [[Махлярства]] — здабыванне сродкаў шляхам падману (напрыклад, так званае «лекарства»).
* [[Хуліганства]] — як адна з характэрных формаў паводзін і забавы ў групах гультаёў.
* Кленчанне — як крыніца сродкаў да існавання і ўзбагачэнні.
* [[Вымагальніцтва]] — часцей сустракаецца так званае бытавое вымагальніцтва (вывужванне грашовых сродкаў у сваякоў і знаёмых).
== Гл. таксама ==
* [[Адмова ад працы]]
* [[Тыпы адносін паміж арганізмамі]]
* [[Хікікаморы]]
* [[Безумоўны асноўны прыбытак]]
* [[Беспрацоўе]]
== Заўвагі ==
{{Заўвагі|2}}
== Літаратура ==
* ''Сацыяльны паразітызм як тормаз грамадскага прагрэсу // Сучасныя праблемы крымінальнага права і крыміналогіі''. — Уладзівасток, 1991. — С. 71-84.
* ''Сацыяльна-прававыя і медыцынскія аспекты барацьбы з дармаедствам, п'янствам і наркаманіяй.'' — Уладзівасток, 1987. — 272 с — Соавт.: Яцков Л. П., Готліб Р . М.
* Багалюбава Г А, Растегаев а. А. ''Даследаванне паразітычнага ладу жыцця як навукова-крыміналагічная праблема // Арганізацыйна-прававыя і кіраўніцкія праблемы барацьбы з правапарушэннямі сярод асоб, якія вядуць антыграмадскі, паразітычны лад жыцця.'' Хабараўск, 1985. С. 26.
* Н. Н. Кондрашков. ''Дармаедства: Супраць закона і сумлення.''
* Паўлаў. Б. Г. ''Пытанні крымінальнай адказнасці за вядзенне паразітычнага ладу жыцця''[http://law.edu.ru/magazine/document.asp?magID=5&magNum=5&magYear=1985&articleID=185739] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20071019034510/http://law.edu.ru/magazine/document.asp?magID=5&magNum=5&magYear=1985&articleID=185739 |date=19 кастрычніка 2007 }}.
* Ляпуноў Ю. І. ''Адказнасць за дармаедства.'' М., 1982, с. 23.
* Клюшниченко, А ''Адміністрацыйная барацьба з дармаедствам.''
* Шляпочников, А. С. ''Барацьба з дармаедамі — ўсенароднае справа.''
* Теньчов, Э. С. ''Замахі на сацыялістычную ўласнасць як небяспечнае праява сацыяльнага паразітызму і крымінальна-прававыя сродкі барацьбы з імі.'' // Крымінальна-прававыя і крыміналагічныя аспекты барацьбы з праявамі сацыяльнага паразітызму. — Іванава, 1987. — С. 62-69
* Шчадрына, А. К. ''Барацьба з дармаедамі.''
* Чубарев, В. Л., Женунтий, В. І ''Асаблівасці асобы дармаеда.''
* Красноокий, А. А. ''Пракурорскі нагляд за выкананнем законаў аб барацьбе з асобамі, якія ўхіляюцца ад грамадска карыснай працы і вядуць паразітычны лад жыцця.''
* Пэрлаў, І. Д. ''Суд і грамадскасць у барацьбе з дармаедамі.''
* Шляпочников, А. С. ''Дармаедаў да адказу''[http://law.edu.ru/article/article.asp?articleID=1145698] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20170912212811/http://law.edu.ru/article/article.asp?articleID=1145698 |date=12 верасня 2017 }}.
* ''Крыміналагічныя аспекты сацыяльнага паразітызму // Арганізацыйна-прававыя і кіраўніцкія праблемы барацьбы з правапарушэннямі сярод асоб, якія вядуць антыграмадскі паразітычны лад жыцця'': Сб. навук. тр. — Хабараўск, 1985. — С. 34 - 40.
== Спасылкі ==
* [http://ooocivilist.ru/nalog-na-tuneyadstvo-v-rossii-kakovyi-perspektivyi-ego-vvedeniya.html Падатак на дармаедства ў Расіі – якія перспектывы яго ўвядзення?]
* [http://ecsocman.hse.ru/data/2012/06/05/1271382594/14_lastovka.pdf Таццяна Ластовка. Дармаедства ў СССР (1961-1991): юрыдычная тэорыя і сацыяльная практыка]
* [http://www.grad-kirsanov.ru/leninetc.php?id=1983.03-04 Дармаедству бой] (08.04.1983)
* [http://newsby.org/novosti/tag/nalog-na-tuneyadcev-s-nerabotayushhix-grazhdan Падатак на «дармаедаў» (з непрацуючых грамадзян) у Беларусі]
* {{Артыкул|год=2015|выпуск=4 мая}}
[[Катэгорыя:Лянота]]
[[Катэгорыя:Лад жыцця]]
[[Катэгорыя:Права СССР]]
[[Катэгорыя:Праца]]
[[Катэгорыя:Рысы асобы]]
duxgscqqgso1snriuns2dmi15lv06p2
Сацыяльна-гуманітарны каледж (Магілёў)
0
468874
4191785
3770292
2022-08-22T11:29:48Z
Чаховіч Уладзіслаў
4656
+ 4 катэгорыі з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{Картка каледжа
| назва =Сацыяльна-гуманітарны каледж
| скарачэнне =
| выява = Магілёў. Вуліца Піянерская, 3 - Вуліца Камсамольская, 18.jpg
| эмблема = Лагатып Сацыяльна-гуманітарнага каледжа МДУ імя А. А. Куляшова.png
| арыгінал =
| заснаваны = [[1913]]
| дырэктар = Галіна Фёдараўна Клапоцкая
| размяшчэнне = {{сцяг Беларусі}} [[Магілёў]]
| сайт =
| неафіцыйны сайт =
| дэвіз =
| адрас = г. [[Магілёў]], [[Вуліца Камсамольская, Магілёў|вул. Камсамольская]], 18
|}}
{{значэнні|Магілёўскае педагагічнае вучылішча (значэнні)}}
'''Сацыяльна-гуманітарны каледж''' установы адукацыі «[[Магілёўскі дзяржаўны ўніверсітэт імя А. А. Куляшова]]» — [[сярэдняя спецыяльная навучальная ўстанова]] ў г. [[Магілёў]]. Размешчаны на [[Плошча Арджанікідзэ, Магілёў|плошчы Арджанікідзэ]] ў будынку [[Будынак рэальнага вучылішча (Магілёў)|былога рэальнага вучылішча]], па адрасе [[Вуліца Камсамольская, Магілёў|вул. Камсамольская]], 18.
== Гісторыя ==
[[Файл:Аляксандраўскае рэальнае вучылішча.jpg|міні|злева|[[Будынак рэальнага вучылішча, Магілёў|Будынак Магілёўскага рэальнага вучылішча]]]]
У ліпені [[1923]] г. быў зачынены [[Магілёўскі практычны інстытут народнай адукацыі]]. На яго базе быў створаны ''[[Магілёўскі Беларускі педагагічны тэхнікум]]''. Сюды была пераведзена частка выкладчыкаў, студэнты падрыхтоўчага аддзялення і першага курса<ref name="msu">[https://msu.by/info/univer/istoriya_univer/history_msu.pdf Гісторыя Магілёўскага дзяржаўнага універсітэта (1913—1940 гг.): дакументы і матэрыялы] / аўт.-склад.: [[А. Р. Агееў]], [[К. М. Бандарэнка]], [[В. П. Клімковіч]]; пад агульн. рэд. К. М. Бандарэнкі. — Магілёў: МДУ імя А. А. Куляшова, 2008. — 216 с. ISBN 978-985-480-500-9.</ref>. Пры ім у [[1924]] годзе пачало працу дашкольнае аддзяленне<ref name="sgk">[https://sgk.msu.by/index.php/kolledzh/istoriya-kolledzha История колледжа]</ref>.
Для падрыхтоўкі нацыянальных кадраў у галіне дашкольнага выхавання ў [[1933]] г. па рашэнні ўрада БССР на базе дашкольнага аддзялення [[Магілёўскі педтэхнікум|Магілёўскага педтэхнікума]] быў арганізаваны ''Магілёўскі дашкольны педагагічны тэхнікум''. У [[1937]] г. усе педтэхнікумы СССР былі пераназваны ў вучылішчы. Новая навучальная ўстанова размясцілася ў [[Будынак рэальнага вучылішча, Магілёў|былым будынку Магілёўскага Аляксандраўскага рэальнага вучылішча]]<ref name="sgk"/>.
Да пачатку 1940-х гадоў Магілёўскае дзяржаўнае педагагічнае вучылішча падрыхтавала больш за 750 спецыялістаў для працы ў дашкольных установах. У навучальнай установе была створана добрая матэрыяльна-тэхнічная база: абсталяваны навучальны корпус, драўляны [[інтэрнат]] для навучэнцаў і жылы дом для выкладчыкаў<ref name="sgk"/>.
З пачаткам [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] ў [[1941]] годзе многія выкладчыкі і студэнты змагаліся супраць нямецка-фашысцкіх захопнікаў на франтах, партызанскіх атрадах, працавалі ў тыле. У час баёў за горад і за часы [[Акупацыя Беларусі нацыстамі|акупацыі]] матэрыяльна тэхнічная база вучылішча была амаль цалкам знішчана. У першыя паваенныя гады калектыву Магілёўскага дашкольнага педагагічнага вучылішча прыйшлося прыкласці вялікія намаганні для аднаўлення матэрыяльна-тэхнічнай базы і аднаўлення адукацыйнага працэсу<ref name="sgk"/>.
Будынак вучылішча моцна пацярпеў у час баёў за горад: корпус быў літаральна зрашэчаны выстрэламі, у сцяне, якая выходзіць да Дняпра, было 7 прабоін ад гармат. Фасад будынка патрабаваў поўнай рэканструкцыі. Для вяртання будынку даваеннага выгляду патрабаваліся каласальныя фінансавыя сродкі<ref name="sgk"/>.
Нягледзячы на ўсе цяжкасці, вучылішча аднавіла сваю працу, і ўжо ў [[1945]] г. 45 выпускнікоў атрымалі атэстат. У першыя гады пасля вайны педагагічны калектыў вучылішча складаў усяго 16 выкладчыкаў. Кіраўніцтву і калектыву вучылішча ўдалося дамагчыся найскарэйшай рэканструкцыі навучальнага корпуса, да пачатку 1950-х гг. матэрыяльна-тэхнічная база вучылішча была адноўлена, наладжана навучальна-выхаваўчая праца<ref name="sgk"/>.
Пасля вайны ў Магілёве працавала і Школьнае педагагічнае вучылішча (былы [[Магілёўскі Беларускі педагагічны тэхнікум]], ад якога раней аддзялілася навучальная ўстанова), асноўнай спецыялізацыяй якога была падрыхтоўка настаўнікаў фізічнай культуры, таму ў 1949 г. яно было пераназвана ў ''Магілёўскае педагагічнае вучылішча фізвыхавання''<ref name="sgk"/>. Размяшчалася ў [[Будынак Магілёўскага жаночага епархіяльнага вучылішча|будынку былога Магілёўскага жаночага епархіяльнага вучылішча]] па [[Вуліца Вароўскага (Магілёў)|вуліцы Вароўскага]]<ref name="sgk"/>.
У [[1956]] г. загадам [[Міністэрства асветы БССР]] [[Магілёўскае педагагічнае вучылішча фізвыхавання]] было зачынена, а яго матэрыяльна-тэхнічная база, навучэнцы і частка выкладчыкаў перададзены Магілёўскаму дашкольнаму педагагічнаму вучылішчу<ref name="sgk"/>.
У 1950-1960-я гг. вучылішча, акрамя падрыхтоўкі працаўнікоў для дашкольных устаноў, выпускала таксама настаўнікаў пачатковых класаў, фізвыхавання, малявання, музычных працаўнікоў. Былі створаны добра абсталяваныя метадычныя кабінеты. У пазавызначаны час навучэнцы займаліся ў творчых аб’яднаннях (харавы, харэаграфічны, драматычны кружкі, кружкі лялечнага тэатра і мастацкага слова)<ref name="sgk"/>.
У другой палове [[1960-я|1960-х]] гг. колькасць навучэнцаў перавысіла 1000 чалавек, штогод вучылішча выпускала больш за 350 спецыялістаў. Адчуваўся востры недахоп навучальных аўдыторый. У 1966—1967 гадах над будынкам вучылішча былі надбудваныя 2 паверхі<ref name="sgk"/>, часткова зменены галоўны [[фасад]]. Таксама быў пабудаваны асобны спартыўны корпус, сіламі навучэнцаў было акультурана прылеглая да вучылішча тэрыторыі на [[Плошча Арджанікідзэ (Магілёў)|пл. Арджанікідзэ]]. На жаль, дзеля павелічэння навучальных плошчаў прыйшлося ахвяраваць прыгожым фасадам будынка<ref name="sgk"/>.
У [[1970]] г. Магілёўскае дашкольнае педагагічнае вучылішча было пераназвана ў Магілёўскае педагагічнае вучылішча, а ў [[1974]] г. яму было прысвоена імя выдатнага расійскага педагога [[Канстанцін Дзмітрыевіч Ушынскі|К. Д. Ушынскага]]<ref name="sgk"/>. З [[1989]] г. — вышэйшае педагагічнае вучылішча імя К. Д. Ушынскага, з [[1992]] г. — ''Магілёўскі дзяржаўны педагагічны каледж''. Тут рыхтавалі навучэнцаў па спецыяльнасцях педагогіка і методыка пачатковага навучання, педагогіка і псіхалогія дашкольная. Прымаліся асобы з базавай і сярэдняй адукацыяй. Навучанне было дзённае і завочнае.
У [[2004]] г. пераўтвораны ў ''Сацыяльна-гуманітарны каледж'' установы адукацыі «[[Магілёўскі дзяржаўны ўніверсітэт імя А. А. Куляшова]]»<ref name="sgk"/>. Пасля рэарганізацыі на базе агульнай сярэдняй адукацыі навучанне вялося па спецыяльнасці праграмнае забеспячэнне інфармацыйных тэхналогій, страхавая справа. У [[2012]] г. набору не было.
== Вядомыя выпускнікі ==
* [[Сцяпан Іванавіч Ліхадзіеўскі]] ([[1911]]—[[1979]]) — беларускі паэт, перакладчык, крытык, літаратуразнаўца.
* [[Васіль Каваль]] ([[1907]]—[[1937]]) — беларускі пісьменнік.
* [[Янка Шарахоўскі]] ([[1908]]—[[1973]]) — беларускі празаік, крытык, літаратуразнавец.
* [[Дзмітрый Якаўлевіч Бугаёў]] (нар. [[1929]]) — беларускі літаратуразнавец і крытык.
* [[Юзэфа Фларыянаўна Мацкевіч]] (нар. [[1911]]) — беларускі мовазнавец.
== Вядомыя выкладчыкі ==
* [[Дзмітрый Антонавіч Палітыка]] ([[1915]]—[[1965]]) — беларускі савецкі крытык і літаратуразнаўца
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* Беларуская энцыклапедыя : у 18 т. / рэдактар Г. П. Пашкоў. — Мінск, 1999. — Т. 9. — С. 469.
* Могилев : энциклопедический справочник / главный редактор И. П. Шамякин. — Минск, 1990. — С. 333.
* Сачанка, А. З’ядналіся сталасць і маладосць / А. Сачанка // Пралеска. — 2003. — № 12. — С. 7-9.
== Спасылкі ==
* [https://sgk.msu.by/ Сацыяльна-гуманітарны каледж]
* [http://catalog.library.mogilev.by/kray/Znak_new/mogreglib/pedustanova.htm Магілёўскае педагагічнае вучылішча]
{{МДУ імя А. А. Куляшова}}
[[Катэгорыя:Магілёўскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Аркадзя Куляшова]]
[[Катэгорыя:Каледжы Магілёва]]
[[Катэгорыя:Сацыяльна-гуманітарны каледж (Магілёў)| ]]
[[Катэгорыя:1913 год у Магілёве]]
[[Катэгорыя:Вуліца Карла Маркса (Магілёў)]]
[[Катэгорыя:Піянерская вуліца (Магілёў)]]
[[Катэгорыя:Камсамольская вуліца (Магілёў)]]
[[Катэгорыя:Плошча Арджанікідзэ (Магілёў)]]
t3mt9i3kg6q9sdji4tfv24dn2mt5z70
Шаблон:Падзеі 25 жніўня
10
474495
4191620
4159036
2022-08-22T05:45:53Z
JerzyKundrat
174
wikitext
text/x-wiki
'''[[25 жніўня]]'''.
: {{Сцяг Уругвая}} [[Уругвай]]: Дзень незалежнасці
* [[325]]: [[Ізнік|Нікейскі]] сабор устанавіў правілы вылічэння [[Вялікдзень|Пасхі]] ў хрысціян.
* [[1609]]: [[Галілеа Галілей]] у [[Венецыя|Венецыі]] ўпершыню дэманструе [[тэлескоп]].
* [[1680]]: Памёр [[Сімяон Полацкі]], паэт і асветнік, рэлігійны дзеяч.
* [[1865]]: Паблізу паселішча Шэргоці ў Індыі ўпаў буйны [[Шэргоці (метэарыт)|метэарыт]].
* [[1867]]: Памёр [[Майкл Фарадэй]], брытанскі [[фізік]] і [[Хімія|хімік]].
* [[1900]]: Памёр [[Фрыдрых Вільгельм Ніцшэ|Фрыдрых Ніцшэ]], нямецкі паэт і філосаф.
* [[1944]]: [[Вызваленне Парыжа]], капітуляцыі нямецкіх акупацыйных сіл, урад Вішы ўцёк у горад [[Зігмарынген]] у Германіі.
* [[1989]]: Касмічны апарат «[[Вояджэр-2]]» наблізіўся да [[Нептун (планета)|Нептуна]].
* [[1990]]: Вярхоўны Савет [[Абхазія|Абхазіі]] абвясціў незалежнасць Абхазіі ад [[Грузія|Грузіі]].
* [[1991]]: [[Дэкларацыя аб дзяржаўным суверэнітэце Беларускай ССР|Дэкларацыі аб суверэнітэце Беларусі]] нададзеная сіла канстытуцыйнага закону. Прыпынена дзейнасць [[Камуністычная партыя Беларусі (1918)|КПБ]].
<noinclude>
[[Катэгорыя:Шаблоны:Падзеі паводле дат|825]]
</noinclude>
95fh4v4eavyvuh41baal09bf18o07ik
Брацкая магіла савецкіх воінаў (Магілёў, вуліца Лазарэнкі)
0
480666
4191491
4150128
2022-08-21T19:43:29Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Славутасць
|Тып =
|Беларуская назва =
|Арыгінальная назва =
|Выява =
|Подпіс выявы =
|Шырыня выявы =
|Статус =
|Краіна =
|Краіна2 =
|Назва месцазнаходжання =
|Месцазнаходжанне =
|lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec =
|lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec =
|region =
|CoordScale =
|Канфесія =
|Епархія =
|Добрапрыстойнасць =
|Ордэнская прыналежнасць =
|Тып кляштара =
|Тып будынка =
|Архітэктурны стыль =
|Аўтар праекта =
|Будаўнік =
|Заснавальнік =
|Першае згадванне =
|Заснаванне =
|Асноўныя даты = {{Славутасць/Даты||||||}}
|Скасаваны =
|Пачатак будаўніцтва =
|Заканчэнне будаўніцтва =
|Будынкі = {{Славутасць/Будынкі||||||}}
|Вядомыя жыхары =
|Рэліквіі =
|Настаяцель =
|Стан =
|Сайт =
|Commons =
}}
'''Брацкая магіла савецкіх воінаў''' — вайсковае пахаванне ў [[Магілёў|Магілёве]], размешчанае па [[вуліца Лазарэнкі (Магілёў)|вул. Лазарэнкі]], на тэрыторыі былога вайсковага шпіталя. Пахаваны 52 воіны, якія памерлі ад [[рана|ран]] у [[1944]]—[[1946]] гадах у [[шпіталь|шпіталі]]. У [[1965]] годзе на магіле пастаўлены [[абеліск]].
== Літаратура ==
* {{Крыніцы/ЗП|Магілёўская}}
* {{крыніцы/ЭДГБ|Магілёў|Братские могилы красноармейцев, советских воинов, подпольщика и ополченцев}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
[[Катэгорыя:Брацкія магілы Магілёва]]
[[Катэгорыя:Славутасці Магілёва]]
[[Катэгорыя:1944 год у Магілёве]]
[[Катэгорыя:З’явіліся ў 1944 годзе]]
[[Катэгорыя:Вуліца Лазарэнкі (Магілёў)]]
[[Катэгорыя:Абеліскі Беларусі]]
fe8ejw6mf91fmvvsz3lbq3bxdogkopr
Шаблон:Баранавіцкая вобласць
10
519036
4191643
3749446
2022-08-22T06:45:13Z
Artsiom91
31770
перавод на hlist пры дапамозе [[Шаблон:Navbox#bookmarklet|букмарклета]], алфавітны парадак
wikitext
text/x-wiki
{{Навігацыйная табліца
|{{ #ifeq: {{{1|}}} | child | child | parent }}
| navbar = {{#if:{{{1|}}}|plain|}}
| state = {{{state|autocollapse}}}
| імя = Баранавіцкая вобласць
| выява =
| стыль_асноўнага_загалоўка =
| стыль_уверсе =
| стыль_загалоўкаў =
| стыль_спісаў =
| клас_спісаў = hlist
| уверсе = {{#if:{{{загаловак|}}}|<small>Баранавіцкая вобласць існавала ў 1939—1954 гадах</small>}}
| загаловак = {{{загаловак|[[Баранавіцкая вобласць]] [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]] (1939—1954)}}}
| загаловак1 = Цэнтр вобласці
| спіс1 = [[Баранавічы]]
| загаловак2 = [[Раён]]ы
| спіс2 =
* [[Быценскі раён|Быценскі]]
* [[Валеўскі раён|Валеўскі]] (з 1940 — [[Карэліцкі раён|Карэліцкі]])
* [[Валожынскі раён|Валожынскі]] (да 1944)
* [[Васілішкаўскі раён|Васілішкаўскі]] (да 1944)
* [[Воранаўскі раён|Воранаўскі]] (да 1944)
* [[Гарадзішчанскі раён|Гарадзішчанскі]]
* [[Дзятлаўскі раён|Дзятлаўскі]]
* [[Жалудоцкі раён|Жалудоцкі]] (да 1944)
* [[Зэльвенскі раён|Зэльвенскі]] (да 1944)
* [[Івянецкі раён|Івянецкі]]
* [[Іўеўскі раён|Іўеўскі]] (да 1944)
* [[Казлоўшчынскі раён|Казлоўшчынскі]]
* [[Клецкі раён|Клецкі]]
* [[Лідскі раён|Лідскі]] (да 1944)
* [[Любчанскі раён|Любчанскі]]
* [[Ляхавіцкі раён|Ляхавіцкі]]
* [[Мастоўскі раён|Мастоўскі]] (да 1944)
* [[Мірскі раён|Мірскі]]
* [[Навагрудскі раён|Навагрудскі]]
* [[Навамышскі раён|Навамышскі]]
* [[Нясвіжскі раён|Нясвіжскі]]
* [[Радунскі раён|Радунскі]] (да 1944)
* [[Слонімскі раён|Слонімскі]]
* [[Стаўбцоўскі раён|Стаўбцоўскі]]
* [[Шчучынскі раён|Шчучынскі]] (да 1944)
* [[Юрацішкаўскі раён|Юрацішкаўскі]] (да 1944)
}}<noinclude>
[[Катэгорыя:Шаблоны:Вобласці Беларускай ССР]]
</noinclude>
1xm76zagjv092bpr6yr9nv7booixw1x
Гімназія №1 імя Ф.Я.Перца г. Пінска
0
524927
4191498
4028791
2022-08-21T19:44:33Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Школа
| Назва=Гімназія №1 імя Ф. Я. Перца г. Пінска
| Выява = Герб гімназіі №1 г. Пінска.png
| Дэвіз =
| Заснавана=1939 год (школа), 1992 год (гімназія)
| Зачынена =
| Дырэктар = Засім Алег Анатольевіч
| Тып = ДУА
| Вучні =
| Адрас={{BLR}}, [[Пінск]], [[Вуліца Карла Маркса (Пінск)|вул. Карла Маркса]], д. 13
| Каардынаты =
| Сайт= http://gymn1.pinsk.edu.by/
}}
'''Гімназія №1 імя Ф. Я. Перца г. Пінска''' (да 2010 года — '''Гімназія №1 г. Пінска''') — дзяржаўная ўстанова адукацыі ў [[пінск|Пінску]].
== Гісторыя ==
У доме №2 на скрыжаванні вуліц Альбрэхтоўскай і Замкавай (цяпер вуліц Кірава і Насырава) да рэвалюцыі 1917 года размяшчаўся паліцэйскі ўчастак. З прыходам польскай улады будынак перайшоў ва ўласнасць гараджаніна Абрамоўскага. Дом арэндавала польская агульнаадукацыйная сямігадовая школа №3. У будынку размясціліся швейная і сталярная майстэрні, а таксама кухня для заняткаў кулінарыяй. У падвальным памяшканні жыў гаспадар дома. Польская школа існавала да [[1939]] года.
З прыходам савецкай улады будынак быў муніцыпалізаваны. У кастрычніку 1939 года ў ім была адкрыта сярэдняя школа №4, у якой было 20 класаў-камплектаў з колькасцю вучняў 758 чалавек і калектывам з 23 настаўнікаў. У гады [[нямецкая акупацыя Беларусі (1941—1944)|нямецкай акупацыі]] школа была ператворана ў армейскую казарму. У [[1944]] годзе, пасля вызвалення горада ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў, была адкрыта руская пачатковая школа №6. У [[1945]] годзе пачатковая школа была пераўтворана ў рускую няпоўную школу №4, калектыў настаўнікаў складаўся з 18 чалавек. Дырэктарам школы стаў Кавалеўскі Рыгор Кірылавіч, а завучам - Шатхіна Ніна Захараўна, а пазней - Давідан Міхал Рыгоравіч. Няпоўная сярэдняя школа мела два выпускі вучняў: у 1946 годзе - 19 вучняў і ў 1947 годзе - 25 вучняў. У [[1947]] годзе школа стала сярэдняй з дзесяцігадовым тэрмінам навучання. Першы выпуск вучняў адбыўся ў [[1951]] годзе, атэстаты атрымалі 17 чалавек.
У 1954 годзе дырэктарам сярэдняй школы №4 была Марыя Міхайлаўна Сяргеенка, а завучам - Леў Міхайлавіч Бабінец.
У студзені [[1957]] года школа перасяляецца ў новы трохпавярховы будынак на вуліцы Карла Маркса, 13. У гэтым будынку ўжо была абарудавана спартыўная зала. Дырэктарам школы стаў былы партызан, настаўнік гісторыі Ігар Яўгенавіч Някрасаў.
У 1961 годзе школа стала адзінаццацігадовай сярэдняй працоўнай палітэхнічнай агульнаадукацыйнай школай з вытворчым навучаннем. Вучні атрымлівалі спецыяльнасці шафёра, токара, электрагазазваршчыка, швеі-матарысткі, машыністкі, пераплётчыка.
У [[1968]] годзе дырэктарам стаў Ф. Я. Перац<ref>{{cite web |url= https://media-polesye.by/news/uchitelya-pinshchiny-vospitavshie-slavnoe-pokolenie-22104|title= Учителя Пинщины, воспитавшие славное поколение|publisher= Медиа-Полесье|accessdate=05.03.2018|lang=ru}}</ref><ref>{{cite web |url= https://media-polesye.by/news/pinchane-izmenivshie-zhizn-svoego-goroda-12679|title= Пинчане, изменившие жизнь своего города|publisher= Медиа-Полесье|accessdate=05.03.2018|lang=ru}}</ref>.
У [[1992]] годзе школа №4 была пераўтворана ў гімназію №1 — першую ў горадзе Пінску навучальную ўстанову новага тыпу<ref>{{cite web |url= https://pinsk.info/pochetnie_grazhdane/perec-fedor-jakimovich.html|title= Перец Федор Якимович|publisher= ПИНСК.ИНФО|accessdate=05.03.2018|lang=ru}}</ref>. З [[2007]] года па [[2015]] год дырэктарам гімназіі быў Лявоцкі Эдуард Мікалаевіч<ref>{{cite web |url= http://p-v.by/news/society/umer_byvshiy_direktor_pervoy_gimnazii_eduard_levotskiy/|title= Умер бывший директор первой гимназии Эдуард Левоцкий|publisher= Пінскі Веснік|accessdate=10.03.2018|lang=ru}}</ref>. [[22 студзеня]] [[2010]] года гімназіі было прысвоена імя [[Фёдар Якімавіч Перац|Фёдара Якімавіча Перца]]. З 2015 года па дадзены момант дырэктарам гімназіі з’яўляецца Засім Алег Анатольевіч<ref>{{cite web |url= http://p-v.by/news/society/v_gimnazii_1_kadrovaya_perestanovka_naznachen_novyy_direktor/|title= В гимназии №1 кадровая перестановка: назначен новый директор|publisher= Пінскі Веснік|accessdate=10.03.2018|lang=ru}}</ref>.
За 25 гадоў існавання гімназіі пуцёўку ў жыццё атрымалі 1225 навучэнцаў, сярод іх 303 медалісты, 52 пераможцы заключнага этапа рэспубліканскай алімпіяды па вучэбных прадметах, 3 пераможцы міжнародных алімпіяд і навукова-даследчых конкурсаў. Штогадова больш за 90% выпускнікоў становяцца студэнтамі вышэйшых навучальных устаноў Беларусі і іншых краін.
== Вядомыя выпускнікі ==
* [[Руслан Барысавіч Гагуа]] — беларускі [[гісторык]], [[кандыдат гістарычных навук]].
* [[Сяргей Міхайлавіч Балановіч]] — беларускі [[футбол|футбаліст]].
== Галерэя ==
<gallery>
File:Былы будынак школы №4.jpg|Былы будынак
File:Новы будынак школы №4, Пінск-1.jpg|Новы будынак
File:Новы будынак школы №4, Пінск-2.jpg|Новы будынак
</gallery>
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
* [http://gymn1.pinsk.edu.by/be/main.aspx?guid=1211 Аб гімназіі: Гiсторыя]
* [https://www.pinsk-history.ru/katalog/istoriya-gorodskikh-zdanij/item/358-zdanie-byvshej-shkoly-ul-kirova История городских зданий - Здание бывшей школы (ул.Кирова,22)]
[[Катэгорыя:Гімназіі Беларусі]]
[[Катэгорыя:Навучальныя ўстановы Пінска]]
pinsj9so0zvz3o71c36nq6eyzhyv0rc
Peripatopsidae
0
526015
4191810
4130233
2022-08-22T11:51:31Z
Хомелка
6638
/* Апісанне */ арфаграфія
wikitext
text/x-wiki
{{Таксон
|image file=Peripatoides novaezealandiae 11.JPG
|image title=
|image descr=Маладая асобіна {{bt-bellat||Peripatoides novaezealandiae}}
|regnum=Жывёлы
|parent=
|rang=Сямейства
|latin=Peripatopsidae
|author=
|children name=Роды
|children=Гл. тэкст
|range map=
|range map width=
|range legend=
|wikispecies=Peripatopsidae
|commons=Category:Peripatopsidae
|itis=
|ncbi=
|eol=
}}
'''Peripatopsidae''' — адно з двух сучасных сямействаў [[Аніхафоры|аніхафораў]]<ref name="OW">{{Cite web|url=http://www.onychophora.com/list.htm|title=Updated Onychophora checklist|last=Oliveira I., Hering L., & Mayer, G.|accessdate=24 November 2016}}</ref><ref name="ITIS - Peripatopsidae (Bouvier, 1907)">{{cite web|url=http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=154433|title=Peripatopsidae (Bouvier, 1907)|publisher=[[Integrated Taxonomic Information System]]|accessdate=17 March 2014}}</ref>.
== Апісанне ==
У Peripatopsidae назіраюцца адносна многія характарыстыкі, якія ўспрымаюцца як арыгінальныя або «прымітыўны» па адносінах да [[Peripatidae]]. Яны маюць ад 13 да 25 пар ног, за спіной або паміж апошнімі з якіх знаходзіцца генітальная адтуліна ([[ганапор]]). У сямействе прысутнічаюць яйцакладныя і яйцажывародныя, а таксама па-сапраўднаму жывародныя віды.
== Арэал ==
Размеркаванне Peripatopsidae з’яўляецца цыркумаўстральным<ref>Размеркаванне па высокіх шыротах паўднёвага паўшар’я</ref>; у прыватнасці, яны насяляюць у [[Аўстралазія (геаграфія)|Аўстраліі]], [[Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка|Паўднёвай Афрыцы]] і [[Чылі]]<ref>{{Cite journal|last=Oliveira|last1=Oliveira|last2=Read|last3=Mayer|first1=I. S.|first=I. S.|first2=V. M. S. J.|first3=G.|date=2012|title=A world checklist of Onychophora (velvet worms), with notes on nomenclature and status of names|url=https://archive.org/details/pubmed-PMC3426840|journal=Zookeys|issue=211|pages=[https://archive.org/details/pubmed-PMC3426840/page/n0 1]–70|doi=10.3897/zookeys.211.3463|DOI=10.3897/zookeys.211.3463|access-date=27 November 2016|accessdate=27 November 2016}}</ref>.
== Роды ==
У склад сямейства ўваходзяць наступныя роды<ref name="AFD">{{Cite web|url=https://biodiversity.org.au/afd/taxa/ONYCHOPHORA/checklist|title=Australian Faunal Directory|accessdate=29 June 2016}}</ref>:
{{кал|2}}
* ''[[Acanthokara]]'' <small>[[Amanda Reid (malacologist)|Reid]], 1996</small>
* ''[[Aethrikos]]'' <small>Reid, 1996</small>
* ''[[Aktinothele]]'' <small>Reid, 1996</small>
* ''[[Anoplokaros]]'' <small>Reid, 1996</small>
* ''[[Austroperipatus]]'' <small>Baehr, 1977</small>
* ''[[Baeothele]]'' <small>Reid, 1996</small>
* ''[[Centrorumis]]'' <small>Reid, 1996</small>
* ''[[Cephalofovea]]'' <small>Ruhberg et al., 1988</small>
* ''[[Critolaus (genus)|Critolaus]]'' <small>Reid, 1996</small>
* ''[[Dactylothele]]'' <small>Reid, 1996</small>
* ''[[Dystactotylos]]'' <small>Reid, 1996</small>
* ''[[Euperipatoides]]'' <small>Ruhberg, 1985</small>
* ''[[Florelliceps]]'' <small>Tait & Norman, 2001</small>
* ''[[Hylonomoipos]]'' <small>Reid, 1996</small>
* ''[[Konothele]]'' <small>Reid, 1996</small>
* ''[[Kumbadjena]]'' <small>Reid, 2002</small>
* ''[[Lathropatus]]'' <small>Reid, 2000</small>
* ''[[Leuropezos]]'' <small>Reid, 1996</small>
* ''[[Mantonipatus]]'' <small>Ruhberg, 1985</small>
* ''[[Metaperipatus]]'' <small>Clark, 1913</small>
* ''[[Minyplanetes]]'' <small>Reid, 1996</small>
* ''[[Nodocapitus]]'' <small>Reid, 1996</small>
* ''[[Occiperipatoides]]'' <small>Ruhberg, 1985</small>
* ''[[Ooperipatellus]]'' <small>Ruhberg, 1985</small>
* ''[[Ooperipatus]]'' <small>[[Arthur Dendy|Dendy]], 1900</small>
* ''[[Opisthopatus]]'' <small>Purcell, 1899</small>
* ''[[Paraperipatus]]'' <small>Ruhberg, 1985</small>
* ''[[Paropisthopatus]]'' <small>Ruhberg, 1985</small>
* ''[[Peripatoides]]'' <small>Pocock, 1894</small>
* ''[[Peripatopsis]]'' <small>Pocock, 1894</small>
* ''[[Phallocephale]]'' <small>Reid, 1996</small>
* ''[[Planipapillus]]'' <small>Reid, 1996</small>
* ''[[Regimitra]]'' <small>Reid, 1996</small>
* ''[[Ruhbergia]]'' <small>Reid, 1996</small>
* ''[[Sphenoparme]]'' <small>Reid, 1996</small>
* ''[[Tasmanipatus]]'' <small>Ruhberg et al. 1991</small>
* ''[[Tetrameraden]]'' <small>Reid, 1996</small>
* ''[[Vescerro]]'' <small>Reid, 1996</small>
* ''[[Wambalana]]'' <small>Reid, 1996</small>
{{Канец кал}}
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Аніхафоры]]
0b4kp81wi06d42y7anrpjaanc8d1uf2
Дарфурскі канфлікт
0
531686
4191229
4164176
2022-08-21T14:09:19Z
37.44.86.106
/* Замежны фактар */
wikitext
text/x-wiki
{{Перанакіраванне|Сітуацыя ў Дарфуры|Расследаванне Міжнароднага крымінальнага суда ў Дарфуры|крымінальнае расследаванне па ініцыятыве Міжнароднага крымінальнага суда}}
{{Узброены канфлікт
|канфлікт = Дарфурскі канфлікт
|частка = Суданскія грамадзянскія войны
|выява = [[Выява:Sudanese Internal Conflict.svg|300px]]
|памер =
|загаловак = Ваеннае становішча ў Судане 6 чэрвеня 2016 года (Дарфур злева).<br>
{{legend|#ebc0b3|Пад кантролем суданскага ўрада і саюзнікаў}}
{{legend|#e3d975|Пад кантролем Рэвалюцыйнага Фронта Судана і саюзнікаў}}
{{legend|#b4b2ae|Пад кантролем Суданскага Рэвалюцыйнага Савета Абуджэння}}
|дата = 26 лютага 2003 — цяперашні час
|месца = [[Дарфур]], [[Судан]]
|прычына =
|casus belli =
|вынік =
|змены =
|праціўнік2 = {{flagicon image|Flag of the Sudan Revolutionary Front.svg}} [[Суданскі рэвалюцыйны фронт]]<br>{{flagicon image|JEM Logo June 2013.jpg}} [[Рух за справядлівасць і роўнасць]]<br>{{flagicon image|Flag of Darfur.svg}} [[Суданскі вызваленчы рух]]<br> {{flagicon image|Flag of Darfur.svg}} [[Рух вызвалення і справядлівасці]] (з [[2010]])<br> {{flagicon image|Flag of Darfur.svg}} [[Суданскі рэвалюцыйны савет абуджэння]] (з [[2014]])<br> {{flagicon image|Flag of Darfur.svg}} [[Суданскі саюз вызваленчых сіл]] (з [[2017]])<ref name="SLFA" >{{cite web|url=http://www.sudantribune.com/spip.php?article62933|title=Three Darfur factions establish new rebel group|author=|work=Sudan Tribune|date=7 July 2017|accessdate=20 July 2017}}</ref><br>'''Пры падтрымцы:'''<br>
{{Сцягафікацыя|Паўднёвы Судан}} (з 2011)<ref>{{cite news|title=Al Bashir threatens to ‘disarm Darfur rebels’ in South Sudan|url=https://www.dabangasudan.org/en/all-news/article/al-bashir-threatens-to-disarm-darfur-rebels-in-south-sudan|work=Radio Dabanga|date=29 April 2015|language=en}}</ref><br>
{{Сцягафікацыя|Чад}} (2005—2010)<br>{{Сцягафікацыя|Францыя}} (2008—2010)<ref>[http://english.aljazeera.net/NR/exeres/65DA6C5C-4136-411D-8D60-1F8A1E9B313B.htm «Борьба достигает столицы Чада»], Al Jazeera, 2 февраля 2008 года.</ref><br>{{Сцягафікацыя|Эрытрэя}} (да 2008)<ref>[http://www.afrol.com/printable_article/13898 Afrol News - Eritrea, Chad accused of aiding Sudan rebels] {{Архівавана|url=https://archive.is/20120629064002/http://www.afrol.com/printable_article/13898 |date=29 чэрвеня 2012 }} 7 de septiembre de 2007</ref><br>{{Сцяг|Лівія|1977}} [[вялікая Сацыялістычная Народная Лівійская Арабская Джамахірыя|Лівія]] (да 2011)<ref>
{{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=iQbSEifJvb4 |title=Archived copy |accessdate=2015-11-24 |deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120805142419/http://www.youtube.com/watch?v=iQbSEifJvb4&feature=youtu.be |archivedate=5 August 2012|df=dmy}} Sudan adjusting to post-Gaddafi era</ref><br>
{{Сцягафікацыя|Уганда}} (да 2015)<ref>[https://www.bloomberg.com/news/articles/2015-02-13/uganda-signals-diplomatic-breakthrough-with-sudan-over-rebels Uganda Signals Diplomatic Breakthrough With Sudan on Rebels - Bloomberg]</ref>
|праціўнік1 = {{Сцягафікацыя|Судан}}<br>{{Сцяг|Судан}} [[Джанджавід]]<br>'''Пры падтрымцы:'''<br>
{{Сцягафікацыя|Кітай}}<br>
{{Сцягафікацыя|Іран}}<br>
{{Сцягафікацыя|Расія}}<br>{{Сцягафікацыя|Беларусь}}
-----
{{flagicon image|Flag of the Organization of African Unity (1970-2002).jpg}}{{Сцяг|ААН}} [[ЮНАМІД]] (з [[2007]])
|праціўнік4 =
|камандзір2 = {{flagicon image|Flag of the Sudan Revolutionary Front.svg}} Ахмед Дзіраіж<br>
{{flagicon image|Flag of the Sudan Revolutionary Front.svg}} Халіл Ібрахім{{KIA}}<br>
{{flagicon image|Flag of the Sudan Revolutionary Front.svg}} Гібрыл Ібрахім<br>
{{flagicon image|Flag of Darfur.svg}} Абдул Вахід аль Нур<br>
{{flagicon image|Flag of Darfur.svg}} Міні Мінаві
|камандзір1 = {{сцяг|Судан}} [[Амар аль-Башыр]]<br>
{{сцяг|Судан}} [[Муса Хілаль]]<br>
{{сцяг|Судан}} Хамід Даваі<br>
{{сцяг|Судан}} Алі Кушайб<br>
{{сцяг|Судан}} Ахмед Харун<ref>{{cite web|url=https://www.amnesty.org/en/library/info/IOR10/002/2007/en |title=Sudan: Application for summonses for two war crimes suspects a small but significant step towards justice in Darfur | Amnesty International |publisher=Amnesty.org |date=27 February 2007 |accessdate = 24 March 2010}}</ref>
-----
{{flagicon image|Flag of the Organization of African Unity (1970-2002).jpg}}{{Сцяг|ААН}} Марцін Іхаегхіан Ухамаібхі<ref>[https://www.un.org/press/fr/2015/sga1600.doc.htm : Le Secrétaire général et la Présidente de la Commission de l’Union africaine nomment M. Martin Ihoeghian Uhomoibhi, du Nigéria, Représentant spécial conjoint pour le Darfour et Chef de la MINUAD], ''UN'', 27 October 2015</ref><br>
{{flagicon image|Flag of the Organization of African Unity (1970-2002).jpg}}{{Сцяг|ААН}} Франк Муш’ё Каманзі<ref>[https://www.un.org/press/fr/2015/sga1618.doc.htm : Le Secrétaire général et l’Union africaine nomment le général de corps d’armée Frank Mushyo Kamanzi, du Rwanda, Commandant de la force de la MINUAD], ''UN'', 14 December 2015</ref>
|камандзір4 =
|сілы2 = '''РФС:''' 60 000
* '''РСР:''' 35 000<ref name="WhoAreJem">{{cite web|url=http://www.aljazeera.com/news/africa/2009/05/20095721141953829.html|title="Who are Sudan's Jem rebels?"|publisher=Al Jazeera}}</ref>
|сілы1 = '''УСС:''' 109 300
* '''ХСП:''' 17 500<ref name="IISS2007Sudan">Military Balance 2007, 293.</ref>
'''Джанджавід:''' <25 000
-----
'''ЮНАМІД:'''<br>15 845 салдат і 3 403 паліцэйскіх<ref>[https://www.un.org/fr/peacekeeping/missions/unamid/facts.shtml : Faits et chiffres], ''UN'', 26 October 2016</ref>
|сілы4 =
|страты2 = Невядома
|страты1 = Невядома
----
235 забіта<ref>[https://www.un.org/en/peacekeeping/fatalities/documents/stats_5a.pdf : (5a) Fatalities by Year, Mission and Incident Type up to 31 Aug 2016], ''UN'', 8 September 2016</ref>
|страты4 =
|агульныя страты =
'''Усяго загінула на 2013 год:'''<br>
300 000 (ацэнка [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацый|ААН]])<br>178 258—461 520 (іншыя падлікі)<ref name = "Thomson Reuters Foundation">{{cite web|url=http://www.trust.org/spotlight/Darfur-conflict|title=Darfur Conflict|publisher=Thomson Reuters Foundation|accessdate=28 верасня 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150524045929/http://www.trust.org/spotlight/Darfur-conflict|archivedate=24 мая 2015|deadurl=yes}}</ref><br>
'''Усяго перамяшчаны на 2013 год:'''<br>
2 850 000—3 000 000<ref>{{cite web|url=http://endgenocide.org/conflict-areas/sudan/|title=Sudan|work=United to End Genocide|accessdate=28 верасня 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150713040615/http://endgenocide.org/conflict-areas/sudan/|archivedate=13 ліпеня 2015|deadurl=yes}}</ref> (ацэнка [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацый|ААН]])<br>450 000 (ацэнка [[Судан|ўраду Судана]])
|заўвага =
|Commons =
}}
'''Дарфурскі канфлікт''' — ваенны канфлікт у рэгіёне [[Дарфур]] на захадзе [[Судан]]а, які пачаўся ў лютым 2003 года, калі паўстанцкія групы пачалі барацьбу з урадам Судана, які яны абвінавацілі ва ўціску не[[арабы|араб]]<nowiki>скага</nowiki> насельніцтва Дарфура.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/3496731.stm |title=Q&A: Sudan's Darfur conflict |publisher=BBC News |date=8 February 2010 |accessdate=24 March 2010}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.alertnet.org/db/crisisprofiles/SD_DAR.htm |title=Reuters AlertNet – Darfur conflict |publisher=Alertnet.org |accessdate=24 March 2010}}</ref> Урад адказаў на атакі шляхам правядзення кампаніі этнічнай чысткі супраць Дарфурскіх неарабаў. Гэта прывяло да гібелі сотняў тысяч мірных жыхароў і абвінавачванні прэзідэнта Судана [[Амар аль-Башыр|Амара аль-Башыра]] ў [[генацыд]]зе, [[ваеннае злачынства|ваенных злачынствах]] і злачынствах супраць чалавечнасці ў [[міжнародны крымінальны суд|Міжнародным крымінальным судзе]].<ref>{{cite web|title=The Prosecutor v. Omar Hassan Ahmad Al Bashir|url=https://www.icc-cpi.int/en_menus/icc/situations%20and%20cases/situations/situation%20icc%200205/related%20cases/icc02050109/Pages/icc02050109.aspx|website=International Criminal Court|accessdate=24 April 2016}}</ref>
Адзін з бакоў канфлікту складаецца ў асноўным з узброеных сіл Судана, паліцыі і «Джанджавід», груп суданскага апалчэння, якія набіраюцца ў асноўным сярод арабізаваных карэнных афрыканцаў і невялікац колькасці [[бедуіны|бедуінаў]] паўночнага племя рызейгат; большасць іншых арабскіх груп у Дарфуры застаецца неўцягнутымі.<ref name="guardian2004">{{Cite news|author= de Waal, Alex |url=https://www.theguardian.com/society/2004/jul/25/internationalaidanddevelopment.voluntarysector |title=Darfur's Deep Grievances Defy All Hopes for An Easy Solution|work=The Observer|date= 25 July 2004|accessdate=13 January 2011 |authorlink= |location=London}}</ref> Іншы бок складаецца з паўстанцкіх груп, у прыватнасці ВРС і РСР, набраных у асноўным з неарабскіх мусульманскіх этнічных груп фур, загава і масаліт. [[Афрыканскі Саюз]] і [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацый]] таксама далучыліся да сумеснай місіі па падтрыманні міру ў рэгіёне, названай ЮНАМІД. Хоць урад Судана публічна адмаўляе, што падтрымлівае «Джанджавід», дадзеныя пацвярджаюць сцвярджэнні, што ён забяспечыў фінансавую дапамогу і зброю, а таксама скаардынаваў сумесныя атакі<ref>{{cite news|title=Rights Group Says Sudan's Government Aided Militias|url=http://www.genocidewatch.org/SudanRightsGroupSaysSudanAidesMilitas20July2004.htm|date=20 July 2004|work=Washington Post|accessdate=14 January 2007 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20060104021437/http://www.genocidewatch.org/SudanRightsGroupSaysSudanAidesMilitas20July2004.htm |archivedate = 4 January 2006}}<br>{{cite web|url=http://www.abc.net.au/foreign/content/2008/s2259102.htm |title=Darfur – Meet the Janjaweed |accessdate=16 July 2008 |publisher=American Broadcasting Company |date=3 June 2008 }}</ref><ref name="autogenerated1">Uppsala Conflict Data Program [http://www.ucdp.uu.se/gpdatabase/gpcountry.php?id=145®ionSelect=1-Northern_Africa# Conflict Encyclopedia, Sudan, one-sided conflict, Janjaweed – civilians]</ref>.
== Асаблівасці Дарфура ==
Найбольш буйной народнасцю рэгіёну з’яўляюцца фора (фур). Частка гэтага этнасу з’яўляецца арабамоўнай, але большасць кажуць на ўласнай мове. Пражываюць таксама вялікі лік араба-суданцаў, нубійцаў і некалькі дзесяткаў больш дробных народнасцяў, у асноўным [[Негроідная раса|негрыцяне]]. Некаторыя з дарфурскіх народнасцяў арабізаваныя і страцілі свае мовы, але захавалі элементы традыцыйнай культуры.
Па ладзе жыцця насельніцтва Дарфура дзеліцца на жывёлагадоўцаў-качэўнікаў, сярод якіх пераважаюць араба-суданцы, і аселае земляробчае насельніцтва, прадстаўленае чорнасукрымі народнасцямі. У гарадах пражываюць прадстаўнікі ўсіх дарфурскага народнасцяў.
Племяны фактар гуляе вялікую ролю ў жыцці мясцовага насельніцтва. Кожнае племя мае замацаваную за ім «дору» — тэрыторыю рассялення. У межах свайго ўчастка племя з’яўляецца практычна неабмежаваным уладальнікам земляў, пашы і водных крыніц.
У культурным плане большая частка насельніцтва рэгіёну значна бліжэй да суседняга [[Чад]]у, чым да астатняга Судану, размешчаны ў даліне [[Ніл]]а. Таксама Дарфур лічыцца самым засушлівым і бедным раёнам краіны.
== Прычыны і перадумовы ==
Канфлікт нарастаў даўно. З-за суровага клімату ішла зацятая канкурэнцыя за зямельныя і водныя рэсурсы паміж жывёлагадоўцамі і чарнаскурымі земляробамі, якая вылілася ў міжэтнічную барацьбу за выжыванне ў няпростым рэгіёне. Ускладненне адбылося ў канцы ХХ стагоддзя, калі пустыня стала паглынаць раней прыдатныя да пражывання зямлі, заселеныя арабамі-качэўнікамі, і тыя сталі міграваць на поўдзень. Нагодай да адкрытага ваеннага канфлікту стала пагадненне паміж Хартумам і паўстанцамі Поўдня аб падзеле прыбыткаў ад здабычы нафты. Чарнаскурае насельніцтва Дарфура лічыла, што ў дамове не былі ўлічаныя іх эканамічныя інтарэсы.
== Ход падзей ==
[[File:Darfur refugee camp in Chad.jpg|thumb|left|Лагер бежанцаў з Дарфура ў Чадзе.]]
=== Пачатак вайны ===
У [[2003]] годзе супраць урада Судана выступілі дзве ваенізаваныя групоўкі: «Фронт вызвалення Дарфура», пазней пераназванае ў суданскі вызваленчы рух (SLM/СВР), і «[[Рух за справядлівасць і роўнасць]]» (JEM)<ref name="WhoAre">[http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7039360.stm BBC Staff (24 February 2009) «Who are Sudan’s Darfur rebels?» ''BBC News'']</ref>.
25 лютага атрады СВР захапілі акруговай цэнтр Гола паблізу мяжы з Чадам, а 4 сакавіка яе атрады паспрабавалі захапіць [[Эль-Фашэр]], але былі адкінуты ўрадавымі войскамі<ref>{{cite news| url=http://www.ng.ru/courier/2007-09-24/22_peace.html| publisher=Независимая газета |author=Артур Блинов | title=Мир в обмен на нефть| date=2007-09-24 }}</ref>. 6 верасня ўрад і СВР пры пасярэдніцтве Чада падпісалі пагадненне аб спыненні агню, дамовіўшыся пачаць поўнамаштабныя перамовы па ўрэгуляванні канфлікту. Аднак неўзабаве кіраўніцтва баевікоў абвінаваціла ўрад у зрыве дамовы. Узрастанне і інтэнсіўнасць канфлікту вымусіла ўлады перакінуць у Дарфур буйныя ваенныя падмацаванні, больш шырока і актыўна стала падлучацца ваенная авіяцыя. Урад Судана задзейнічаў арганізаванае з мясцовых арабамоўных качэўнікаў апалчэнне «[[Джанджавід]]» («д’яблы/джыны на конях»), якія рэгулярна здзяйснялі напады на чарнаскурых фермераў, спальваючы пры гэтым цэлыя вёскі і здзяйсняючы іншыя віды гвалту. Апалчэнцы выганялі чорныя плямёны для вызвалення сельскагаспадарчых зямель. Аналагічныя мерапрыемствы праводзілі іх праціўнікі супраць араба-суданцаў<ref>{{cite news| url=https://lenta.ru/lib/14190229/full.htm|publisher="Лента.Ру"| title=Омар аль-Башир в Лентапедии|date=2005}}</ref>.
У лютым 2004 урад пасля захопу горада Ціне на мяжы з Чадам абвясціла аб сваёй перамозе над паўстанцамі, аднак паўстанцы захоўвалі кантроль над сельскімі раёнамі.
=== Спробы мірнага ўрэгулявання ===
23 жніўня 2004 года ў сталіцы Нігерыі [[Абуджа|Абуджы]] пачаліся шматбаковыя перамовы па ўрэгуляванні дарфурскага крызісу з удзелам прадстаўнікоў паўстанцкіх груповак і суданскага ўрада. Сустрэча праходзіла пад эгідай Афрыканскага саюза пры ўдзеле Лігі арабскіх дзяржаў, а таксама Эрытрэі, Лівіі, Уганды, Чада і Малі. Перамовы практычных вынікаў не прынеслі.
18 кастрычніка 2004 у [[Трыпалі]] ([[Лівія]]) адбыўся саміт з удзелам дэлегацый Лівіі, Судана, Чада, Егіпта і Нігерыі, а таксама прадстаўнікоў двух паўстанцкіх груповак Дарфура, дзе была зроблена спроба ўрэгуляваць крызіс сіламі саміх афрыканцаў.
Судан выступіў тут з шэрагам ініцыятыў, напрыклад, правесці дэцэнтралізацыю ўлады ў правінцыі, стварыўшы органы мясцовага самакіравання. Урад таксама абвясціў аб згодзе значна павялічыць ваенны кантынгент Афрыканскага саюза ў Дарфуры — з 465 да 4,5 тыс. чалавек.
На саміце ў Лівіі ўдзельнікі дамовіліся, што праблему Дарфура трэба вырашаць сваімі сіламі, без умяшання міжнароднай супольнасці.
5 мая 2006 года ў Абуджы (Нігерыя) паміж урадам Судана і СВР было падпісана першае мірнае пагадненне<ref>{{cite news| url=http://www.iimes.ru/rus/stat/2006/06-07-06.htm| publisher=Институт Ближнего Востока|author=С.Ю. Серёгичев | title=Возможные пути эволюции Республики Судан: факторы и условия| date=2006 }}</ref>.
=== Эскалацыя канфлікту ===
[[File:Darfur report - Page 8 Image 2.jpg|thumb|Верталёт ВПС Судана, які ўдзельнічаў у баявых аперацыях супраць баевікоў.]]
{{гл. таксама|Напад на Хасканіту (2007)|Масавыя забойствы ў Дарфуры (2020)}}
Увечары 29 верасня 2007 года больш за 1000 узброеных баевікоў суданскай вызваленчай арміі напалі на ваенную базу афрыканскіх міратворцаў у Хасканіце і пасля шматгадзіннага бою, захапіўшы на базе зброю, яны спалілі яе дашчэнту. У выніку гэтага нападу загінулі дзесяць міратворцаў, сем з якіх былі з Нігерыі. «Рух за роўнасць і справядлівасць», у сваю чаргу абвінавацілі ў інцыдэнце непасрэдна ўрадавыя войскі. Услед за гэтым суданская армія ўзяла горад Хасканіта, пасля чаго ён быў цалкам спалены.
У лютым 2010 Урад Судана і РСР падпісалі пагадненне аб спыненні агню, з папярэднім пагадненнем імкнуцца да міру. РСР меў найбольшую выгаду ад перамоваў і мог імкнуцца да паўаўтаноміі гэтак жа, як [[Паўднёвы Судан]]<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/8533097.stm |title=Will peace return to Darfur? |publisher=BBC News |date=23 February 2010 |accessdate=11 July 2010}}</ref>. Аднак перамовы былі сарваны абвінавачваннямі, што суданская армія пачала рэйды і паветраныя ўдары па вёсцы, дзе хаваліся баевікі, парушыўшы пагадненне па толу. РСР паабяцала байкот перамоў<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/8659037.stm |title=Jem Darfur rebels snub Sudan peace talks over 'attacks' |publisher=BBC News |date=4 May 2010 |accessdate=11 July 2010}}</ref>.
У ліпені 2020 года у раёне гарадоў Кутум (14-га чысла), Абудос (24-га) і Майстэры (з 25 па 26-га) адбыліся масавыя забойствы і сутыкненні. Кіраўніцтва Судана і сумесная місія Арганізацыі Аб'яднаных Нацый і Афрыканскага саюза ў Дарфуры (ЮНАМІД) звязваюць масавыя забойствы з зямельнымі канфліктамі з-за правоў на занятак сельскіх гаспадаркай, якія ўзніклі паміж неарабскай племяннымі фермерамі масалітамі і арабскімі плямёнамі бедуінаў<ref>{{Cite web|date=2020-07-28|title=Sudan deploys security forces after 120 dead, injured in attack in Darfur |url= https://www.middleeastmonitor.com/20200728-sudan-deploys-security-forces-after-120-dead-injured-in-attack-in-darfur/|access-date=2020-07-28|website=Middle East Monitor |language=en}}</ref>, якіх ўрад лічыць адказнымі за напады<ref>{{Citation | title = Soudan : le gouvernement envoie l'armée au Darfour en proie à une flambée de violences | language = fr | trans-title = Sudan: the government sends the Army to Darfur after an eruption of violences | url = https://mobile.francetvinfo.fr/monde/afrique/politique-africaine/soudan-le-gouvernement-envoie-l-armee-au-darfour-en-proie-a-une-flambee-de-violences_4060173.html | publisher = France TV info | quote = Khartoum veut stopper les milices arabes proches de l'ancien président Omar el-Béchir qui terrorisent les populations dans l'ouest du pays [Cartum wants to stop the arab militias aligned with the old president Omar el Bechir who are terrorizing the West of the country.}}</ref>.
Баявыя дзеянні працягваюцца і па гэты дзень. Паўстанцы здзяйсняюць перыядычныя атакі на сілы ўрада і арабасуданскае насельніцтва, а іншы бок праводзіць контрпартызанскія аперацыі і атакі на вёскі цемнаскурых.
== Ваенныя злачынствы ==
Абодва бакі ў канфлікце абвінавачвалі адзін аднаго ў сур‚ёзных парушэннях правоў чалавека, уключаючы масавыя забойствы, згвалтаванні і рабаванні мірных жыхароў. Крызіс прыняў міжнародныя маштабы, калі больш за сто тысяч бежанцаў, якія пераследваюцца атрадамі «джанджавідаў», хлынулі ў суседні Чад, што прывяло да сутыкненняў паміж «джанджавідаў» і чадскімі памежнікамі. Былы [[Дзяржаўны сакратар ЗША|дзяржсакратар ЗША]] [[Колін Паўэл]] ахарактарызаваў сітуацыю як генацыд або акты генацыду.<ref name="Jones2006">{{cite book|author=Adam Jones|title=Genocide: A Comprehensive Introduction|url=https://books.google.com/books?id=RnO_Z3y5elgC|date=27 September 2006|publisher=Routledge|isbn=978-1-134-25980-9 |page=373}}</ref>
1 сакавіка 2012 года [[Міжнародны крымінальны суд]] выдаў ордэр на арышт міністра абароны Судана М. Хусэйна па абвінавачванні ў здзяйсненні ваенных злачынстваў і злачынстваў супраць чалавечнасці ў Дарфуры ў 2003—2004 гадах<ref>{{cite web| author =| authorlink =| datepublished =| url =http://www.iimes.ru/rus/stat/2012/05-03-12c.htm| title =Об изменениях в военно-политической обстановке на Ближнем Востоке и в Северной Африке (27 февраля – 4 марта 2012 года)| format =| work =| publisher =Институт Ближнего Востока| accessdate =2012-03-07| archiveurl =| archivedate =}}</ref>.
== Замежны фактар ==
[[File:Sudan Envoy - Honor Guard.jpg|thumb|Байцы міратворчага кантынгенту.]]
У 2004 годзе ў краіну была накіравана група назіральнікаў ААН, якая паступова вырасла да міратворчага кантынгенту. Адной з галоўных прычын гэтага можна лічыць гіганцкі паток бежанцаў, якія лінулі ў суседнія краіны, асабліва ў Чад. Гуманітарны крызіс таксама турбаваў [[Францыя|Францыю]], былую метраполію Чада, якая не жадала хаосу ў сваёй былой калоніі. Між тым французскія кампаніі асцерагаліся страты сваіх радовішчаў у Дарфуры<ref>[http://workshopcon.blogspot.com/2011/03/normal-0-false-false-false.html?m=1 Проектный блог по курсу "Конфликтология"]</ref>.
Згодна з штогодніка SIRPI, з 2001 па 2007 год асноўным прыхільнікам суданскага ўрада з’яўляліся [[Расія]] і [[Кітай]]. Так, у 2004 годзе на долю Расіі прыйшлося 99% ад агульнага ліку ваенных закупак Судана — 297 мільёнаў долараў. Паводле тых жа дадзеных, РФ было пастаўлена ў Судан ў 2006 годзе 41%, а ў 2007 годзе 96% зброі і боепрыпасаў, на агульную суму ў 54 мільёна долараў. Аднак Кітай і Расія гэтыя абвінавачванні ў парушэнні эмбарга ААН на продаж зброі ўдзельнікам дарфурскага канфлікту адхілілі. Прадстаўнік Судана ў ААН таксама назваў гэтыя абвінавачванні неабгрунтаванымі<ref name="рфкнр">{{cite web|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/6632959.stm|title=China, Russia deny weapons breach|publisher=BBC|date=2007-05-08}}</ref>.
Пэўную падтрымку ўладам аказалі таксама [[Іран]] і [[Беларусь]]. Паведамлялася, што прададзеныя ў 2000-я апошняй Судану БТРы і верталёты [[Мі-24]] выкарыстоўваліся ў баях супраць дарфурскіх баевікоў<ref>[https://udf.by/news/economic/100206-top-10-obvineniy-belarusi-v-somnitelnyh-oruzheynyh-sdelkah.html Тоp-10 обвинений Беларуси в сомнительных оружейных сделках]</ref><ref>[https://maxpark.com/user/1407890/content/686582 Торговля оружием и будущее Белоруссии]</ref><ref>[https://maxpark.com/user/4297683205/content/4228990 Завоюет ли Беларусь позиции на глобальных рынках оружия?]</ref>.
== Гл. таксама ==
{{Commons|Category:Darfur conflict}}
* [[Другая грамадзянская вайна ў Судане]]
* [[Сутыкненні ў Паўднёвым Дарфуры]]
== Зноскі ==
{{Reflist|2}}
== Літаратура ==
* {{cite book|first1=Julie |last1=Flint|first2=Alexander |last2=de Waal|title=Darfur: A Short History of a Long War|url=https://books.google.com/books?id=di9kngEACAAJ|year=2005|publisher=Zed Books|isbn=978-1-84277-696-4 |author2-link= |ref=harv}}
== Спасылкі ==
* [http://sudanproject.ryanspencerreed.com/gallery/ Photographer's Account - "The Cost of Silence: A Traveling Exhibition"]
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Дарфурскі канфлікт}}
[[Катэгорыя:Войны XXI стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Войны Судана]]
[[Катэгорыя:Палітычныя крызісы]]
[[Катэгорыя:Дарфурскі канфлікт]]
[[Катэгорыя:Міжэтнічныя канфлікты]]
bykudiw4tdcl9scop8056ch7h1pptyh
Mesobatrachia
0
541408
4191798
3059682
2022-08-22T11:45:58Z
Хомелка
6638
афармленне, арфаграфія
wikitext
text/x-wiki
{{Таксон
|image file = Rhinophrynus dorsalis.jpg
|image descr = ''[[Rhinophrynus dorsalis]]''
|regnum = Жывёлы
|rang = Падатрад
|latin = Mesobatrachia
|author = Ford et [[Cannatella]], 1993
|wikispecies = Mesobatrachia
|itis =
}}
'''Mesobatrachia''' — падатрад [[Земнаводныя|земнаводных]] атрада {{Bt-bellat|Бясхвостыя|Anura}}. Уключае 6 сямействаў, 24 рода, 187 відаў.
Агульная даўжыня прадстаўнікоў гэтага падатраду вар'іруе ад 2 да 20 см. Падатрад Mesobatrachia з'яўляецца своеасаблівым прамежкавым звяном паміж падатрадамі [[Archaeobatrachia]] і [[Neobatrachia]]. Галава ў большасці відаў даволі масіўная або сярэдняга памеру. Вочы пераважна з вертыкальнымі зрэнкамі. Асаблівасцю з'яўляецца будова пазваночніка. У іх ёсць заднеўвагнутыя (апістацэльныя) пазванкі ў спалучэнні з пярэднеўвагнутымі (працэльнымі) пазванкамі. Плечавы пояс рухомы. Рэбры адсутнічаюць. Таксама большасць відаў не здольна свабодна выкідваць свой язык пры паляванні.
Сустракаюцца ў розных ландшафтах. Могуць знаходзіцца доўгі час на сушы. Актыўнасць пераважна змрочная і ранішняя. Здольныя рыць норы. Кормяцца беспазваночнымі, дробнай рыбай.
Гэта яйцакладныя земнаводныя.
Жывуць у [[Еўропа|Еўропе]], [[Пярэдняя Азія|Пярэдняй]], [[Сярэдняя Азія|Сярэдняй]] і [[Паўднёва-Усходняя Азія|Паўднёва-Усходняй Азіі]], [[Паўночная Амерыка|Паўночнай]] і [[Паўднёвая Амерыка|Паўднёвай Амерыцы]], [[Афрыка|Афрыцы]].
== Класіфікацыя ==
* Семейства {{bt-latbel|Megophryidae|}}
* Семейства {{bt-latbel|Pelobatidae|}}
* Семейства {{bt-latbel|Pelodytidae|}}
* Семейства {{bt-latbel|Pipidae|}}
* Семейства {{bt-latbel|Rhinophrynidae|}}
* Семейства {{bt-latbel|Scaphiopodidae|}}
{{зноскі}}
== Літаратура ==
Gissi, Carmela; Diego San Mauro, Graziano Pesole and Rafael Zardoya (Жнівень 2006). «Mitochondrial phylogeny of Anura (Amphibia): A case study of congruent phylogenetic reconstruction using amino acid and nucleotide characters». Gene 366 (2): 228-237.
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Бясхвостыя земнаводныя]]
qsvvzurfql7j5pok0c61qrg56yi6tq3
Шаблон:Падзеі 21 жніўня
10
555129
4191318
4159031
2022-08-21T17:25:21Z
JerzyKundrat
174
wikitext
text/x-wiki
'''[[21 жніўня]]'''
:{{Сцяг ААН}} Міжнародны дзень даніны памяці ахвярам тэрарызму
[[Выява:Coat of Arms of Vierchniadzvinsk, Belarus.svg|100px|right|Герб Верхнядзвінска (Дрысы).]]
* [[1192]]: У [[Японія|Японіі]] ўлада імператара змянілася ўладай [[Сёгун|сёгу́на]].
* [[1781]]: [[Верхнядзвінск|Дрысе]] нададзены [[Герб Верхнядзвінска|герб]] (''на выяве'').
* [[1914]]: [[Бітва пры Шарлеруа]] на [[Заходні фронт Першай сусветнай вайны|Заходнім фронце Першай сусветнай вайны]] завяршылася перамогай германскай арміі і адыходам французскіх войск.
* [[1968]]: Войскі [[Варшаўскі дагавор|Арганізацыі Варшаўскага дагавора]] ўвайшлі ў [[Чэхаславакія|Чэхаславакію]], каб задушыць «[[Пражская вясна|Пражскую вясну]]».
* [[1991]]: Абвешчана аднаўленне незалежнасці [[Латвія|Латвіі]].
* 1991: Пацярпеў паразу [[жнівеньскі путч]], [[Прэзідэнт СССР]] [[Міхаіл Сяргеевіч Гарбачоў|Міхаіл Гарбачоў]] адмяніў усе пастановы [[Дзяржаўны камітэт па надзвычайным становішчы|ДКНС]] і прызначыў новых кіраўнікоў сілавых ведамстваў.
<noinclude>
[[Катэгорыя:Шаблоны:Падзеі паводле дат|821]]
</noinclude>
hq522zv7n0ya2feg6ly2blov54dwxxe
Катэгорыя:Гісторыя Баку
14
555975
4191653
3129580
2022-08-22T07:12:19Z
31.200.16.107
wikitext
text/x-wiki
{{Commonscat}}
[[Катэгорыя:Гісторыя паводле гарадоў|Баку]]
[[Катэгорыя:Гісторыя гарадоў Азербайджана|Баку]]
[[Катэгорыя:Баку]]
n5n5ybdynmo1pauexk050rp08199mpy
4191665
4191653
2022-08-22T07:31:30Z
Artsiom91
31770
выдалена [[Катэгорыя:Гісторыя паводле гарадоў]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{Commonscat}}
[[Катэгорыя:Гісторыя гарадоў Азербайджана|Баку]]
[[Катэгорыя:Баку]]
9ua5bs9iwdsplzdj0z6ho05sk5d5mqx
Allium nathaliae
0
576578
4191480
4188235
2022-08-21T19:40:57Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Таксон
| image file =
| regnum = Расліны
| parent = Allium
| rang = Від
| latin = Allium nathaliae
| author = [[Seregin]], 2004
|range map =
|range map caption =
|range map width =
|range legend =
|iucnstatus =
|iucn =
|wikispecies = Allium nathaliae
|commons = Category:Allium nathaliae
|grin =
}}
'''Allium nathaliae''' — [[Біялагічны від|від]] [[Аднадольныя|аднадольных раслін]] роду {{bt-bellat|цыбуля|Allium}} сямейства {{Bt-bellat|цыбулевыя|Amaryllidaceae}}. Упершыню апісаны расійскім батанікам Аляксеем Пятровічам Сярогіным у 2004 годзе<ref name="tpl">[http://www.theplantlist.org/tpl1.1/record/kew-309246 Allium nathaliae Seregin — The Plant List]</ref><ref name="tropicos">[http://tropicos.org/Name/100144354 Tropicos | Name — Allium nathaliae Seregin]</ref>.
== Распаўсюджанне і асяроддзе пражывання ==
[[Эндэмік]] [[Крым]]а<ref name="apps.kew">[http://apps.kew.org/wcsp/namedetail.do?name_id=309246 World Checklist of Selected Plant Families: Royal Botanic Gardens, Kew]</ref>, вядомы з паўднёвай часткі паўвострава ад [[Ялта|Ялты]] да гары [[Карадаг|Кара-Даг]]<ref name="flora-crimea">[http://flora.crimea.ru/luk/Allium-nathaliae.html Растения Крыма::Лук]</ref>.
== Батанічнае апісанне ==
Цыбулевы геафіт<ref name="apps.kew"/>.
Цыбуліна формай ад амаль шарападобнай да яйкападобнай, з карычневай ці шаравата-карычневай абалонкай<ref name="landesmuseum">http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:Ok4z-9WrM9sJ:www.landesmuseum.at/pdf_frei_remote/Wulfenia_11_0015-0028.pdf+&cd=12&hl=ru&ct=clnk&gl=ru</ref>.
Лісце па 2-5<ref name="landesmuseum"/>, дугападобнае, зазубранае па краях<ref name="flora-crimea"/>.
Суквецце сферычнае, кампактнае, з кветкамі ружовага колеру<ref name="flora-crimea"/>.
Плод — каробачка з насеннем чорнага колеру<ref name="landesmuseum"/>.
Блізкі віду ''[[Allium erubescens]]'' [[Карл Генрых Эміль Кох|C. Koch]].
У 2006 годзе вылучалася асобная разнавіднасць — ''Allium nathaliae'' var. ''tepekermensis'' [[Seregin]] з гары [[Тэпе-Кермен]], якая адрозніваецца ад іншых экземпляраў віду спіральна закручаным лісцем<ref name="flora-crimea"/>, аднак пазней ''A. n.'' var. ''tepekermensis'' сталі лічыць сінанімічнай назвай<ref name="tpl"/>.
== Прыродаахоўная сітуацыя ==
Від занесены ў Чырвоную кнігу Крыма<ref name="plantarium">{{плантарыум|47470}}</ref>.
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Таксоны раслін, названыя ў гонар людзей]]
[[Катэгорыя:Флора Еўропы]]
[[Катэгорыя:Цыбуля]]
7egcicr7gq6lox77l5si7h6jeenzhe1
Мазалаўскі сельсавет (Віцебскі раён)
0
594584
4191281
4185278
2022-08-21T16:12:38Z
D.L.M.I. Bel
33064
/* Гісторыя */
wikitext
text/x-wiki
{{Адміністрацыйная адзінка
|Беларуская назва = Мазалаўскі сельсавет
|Арыгінальная назва =
|Герб =
|Сцяг =
|Краіна = [[Беларусь]]
|Статут =
|Гімн =
|Уваходзіць у = [[Віцебскі раён]]
|Уключае = 33 населеныя пункты
|Сталіца = [[Мазалава (Віцебскі раён)|Мазалава]]
|Датаўтварэння = [[22 снежня]] [[1960]]
|Скасаванне =
|Глава =
|Назва главы =
|Глава2 =
|Назва главы2 =
|ВУП =
|Год ВУП =
|Месца па ВУП =
|ВУП на душу насельніцтва =
|Месца па ВУП на душу насельніцтва =
|Мова =
|Мовы =
|Насельніцтва = 6058
|Год перапісу = 2009
|Месца па насельніцтве =
|Шчыльнасць =
|Месца па шчыльнасці =
|Нацыянальны склад =
|Канфесійны склад =
|Плошча =
|Месца па плошчы =
|Максімальная вышыня =
|Сярэдняя вышыня =
|Мінімальная вышыня =
|Шырата =
|Даўгата =
|Карта =
|Часавы пояс =
|Абрэвіятура =
|ISO =
|FIPS =
|Код аўтамабільных нумароў = 2
|Сайт = http://vitebsk.vitebsk-region.gov.by/ru/mazolovskiy-selsovet
|Заўвагі =
}}
{{значэнні|Спасылка=Мазалаўскі сельсавет}}
'''Ма́залаўскі сельсавет''' — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў складзе [[Віцебскі раён|Віцебскага раёна]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Цэнтр — аграгарадок (да 2011 года вёска) [[Мазалава (Віцебскі раён)|Мазалава]].
== Гісторыя ==
Утвораны 22 снежня 1960 года ў складзе Віцебскага раёна Віцебскай вобласці [[БССР]] шляхам аб’яднання скасаваных [[Бараўлянскі сельсавет (Віцебскі раён)|Бараўлянскага]] і [[Мікалаёўскі сельсавет (Віцебскі раён)|Мікалаёўскага]] сельсаветаў, у склад сельсавета таксама ўвайшлі 5 населеных пунктаў скасаванага [[Біцялёўскі сельсавет|Біцялёўскага сельсавета]] ([[Давыдаўка (Віцебск)|Давыдаўка]], [[Лужасна|Лужасна 1-е]], [[Лужасна 2-е]], пасёлак чыгуначнай станцыі [[Станцыя Лужасна|Лужасна]] і [[Лужасна Лес]])<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 22 снежня 1960 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1961, № 4 (924).</ref>. 18 жніўня 1981 года ў склад [[Заронаўскі сельсавет|Заронаўскага сельсавета]] перададзена вёска [[Суднікі (Віцебскі раён)|Суднікі]]<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 18 жніўня 1981 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1981, № 31 (1693).</ref>, якая 13 студзеня 1992 года вернута назад у склад сельсавета.
== Насельніцтва ==
Насельніцтва сельсавета паводле перапісу 2009 года — 6058 чалавек<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/viciebskaja.htm Колькасць насельніцтва населеных пунктаў Віцебскай вобласці Беларусі паводле перапісу 2009 года]{{ref-ru}}</ref>, з іх 90,8 % — [[беларусы]], 7,5 % — [[рускія ў Беларусі|рускія]], 0,9 % — [[украінцы ў Беларусі|украінцы]]<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-ethnic-comm2009.htm Этнічны склад насельніцтва сельсаветаў Беларусі паводле перапісу 2009 года]{{ref-ru}}</ref>.</br>Станам на 2013 года насельніцтва сельсавета складала 5759 чалавек.
== Склад ==
На 1 студзеня 1974 года ў складзе сельсавета налічвалася 36 населеных пунктаў<ref name="атд74">{{Крыніцы/БССР-АТД (1974)|43}}</ref>.</br>
Зараз у склад сельсавета ўваходзяць 33 населеныя пункты:
* [[Баранаўка (Віцебскі раён)|Баранаўка]]
* [[Бараўляны (Віцебскі раён)|Бараўляны]]
* [[Букаціна]]
* [[Буяны (Віцебскі раён)|Буяны]]
* [[Вугалок]]
* [[Герасімава]]
* [[Грабяніца]]
* [[Доўжа (Віцебскі раён)|Доўжа]]
* [[Дрыколле]]
* [[Дудчына (Віцебскі раён)|Дудчына]]
* [[Калінава (Віцебскі раён)|Калінава]]
* [[Канавалава (Віцебскі раён)|Канавалава]]
* [[Каралёва (Віцебскі раён)|Каралёва]]
* [[Койтава]]
* [[Красны Двор]]
* [[Лосвіда]]
* [[Лужасна]]
* [[Лужкі (Віцебскі раён)|Лужкі]]
* [[Лушчыха]]
* [[Мазалава (Віцебскі раён)|Мазалава]]
* [[Нікалаёва]]
* [[Сакольнікі (Мазалаўскі сельсавет)|Сакольнікі]]
* [[Саўчонкі (Віцебскі раён)|Саўчонкі]]
* [[Станцыя Лужасна]]
* [[Суднікі (Віцебскі раён)|Суднікі]]
* [[Сушчова]]
* [[Трыгубцы]]
* [[Хайсы]]
* [[Храпавічы]]
* [[Цяцёркі]]
* [[Шалыгі (Віцебскі раён)|Шалыгі]]
* [[Шчучына (Віцебскі раён)|Шчучына]]
* [[Шылы (Віцебскі раён)|Шылы]]
== Старшыні сельсавета ==
* Іван Іванавіч Багданаў
* Леанід Дзмітрыевіч Дубіна
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* Административно-территориальное устройство БССР: справочник: в 2 т. / С.Д. Гриневич и др. — Главное архивное управление при Совете Министров БССР, Институт философии и права Академии наук БССР. — Т. 2: (1944―1980 гг.). — Минск: «Беларусь», 1987. — 283 с.
* Административно-территориальное устройство Республики Беларусь (1981—2010 гг.): справочник. — Минск: БелНИИДАД, 2012. — 172 с.
* Белорусская ССР. Административно-территориальное деление на 1 января 1947 года. — Мн.: Гос. изд-во БССР, 1947. — 300 с. — С. 226.
{{Мазалаўскі сельсавет (Віцебскі раён)}}
{{Віцебскі раён}}
[[Катэгорыя:Мазалаўскі сельсавет (Віцебскі раён)| ]]
[[Катэгорыя:Сельсаветы Беларусі, утвораныя ў 1960 годзе]]
cd5i1crj7e33d5f3svw9ut3juqo4tg9
ФК Арсенал Дзяржынск
0
596935
4191631
4186727
2022-08-22T06:24:24Z
Artsiom91
31770
/* Рэзервовы склад */ удакладненне https://www.pressball.by/articles/football/belarus/113060
wikitext
text/x-wiki
{{Футбольны клуб
|Назва = Арсенал Дзяржынск
|Лагатып = ФК Арсенал Дзяржынск.gif
|ШырыняЛагатыпа = 185px
|ПоўнаяНазва =
|Мянушкі =
|Горад = [[Дзяржынск]], [[Беларусь]]
|Заснаваны = 2019
|Расфармаваны =
|Стадыён = [[Гарадзея (стадыён)|«Гарадзея»]], [[Гарадзея]]
|Умяшчальнасць = 1500
|Прэзідэнт =
|Трэнер = [[Павел Кірыльчык]]
|Чэмпіянат = [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|Вышэйшая ліга]]
|Сезон = [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2021|2021]]
|Месца = {{Рост}} 1 месца ў [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|Першай лізе]]
|Сайт =
| pattern_la1 = _jomaessential2rw
| pattern_b1 = _jomaessential2rw
| pattern_ra1 = _jomaessential2rw
| pattern_sh1 =
| pattern_so1 = _kappalipeno1wr
| leftarm1 = FFFFFF
| body1 = FFFFFF
| rightarm1 = FFFFFF
| shorts1 = FF0000
| socks1 = FF0000
| pattern_la2 = _jomaessential2wnr
| pattern_b2 = _jomaessential2wnr
| pattern_ra2 = _jomaessential2wnr
| pattern_sh2 =
| pattern_so2 =
| leftarm2 = FFFFFF
| body2 = FFFFFF
| rightarm2 = FFFFFF
| shorts2 = FFFFFF
| socks2 = FFFFFF
| pattern_la3 = _jomaessential1819bbw
| pattern_b3 = _jomaessential1819bbw
| pattern_ra3 = _jomaessential1819bbw
| pattern_sh3 = _jomamaxi20bw
| pattern_so3 =
| leftarm3 =
| body3 =
| rightarm3 =
| shorts3 = 000000
| socks3 = FFFFFF
}}
'''«Арсенал»''' — [[Беларусь|беларускі]] [[футбольны клуб]] з горада [[Дзяржынск]], заснаваны ў 2019 годзе. У цяперашні час выступае ў [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|Вышэйшай лізе чэмпіянату Беларусі]].
== Гісторыя ==
Аб стварэнні новага клуба пад назвай «Арсенал» стала вядома ў студзені 2019 года<ref>[https://by.tribuna.com/football/1070914703.html В Беларуси появится новый футбольный клуб – «Арсенал» из Дзержинска. С командой уже тренируются Вячеслав Глеб и Осипенко]</ref>. Фундатарамі новага клуба сталі беларускі прадпрымальнік [[Аляксей Меляшкевіч]] і шведскі бізнесмен [[Алекс Русхольм]], прэзідэнт шведскага футбольнага клуба [[ФК АФК Эскільстуна|«АФК Эскільстуна»]]<ref>[https://by.tribuna.com/tribuna/blogs/footboll/2359781.html «Арсенал» из Дзержинска – очень амбициозный проект. Клуб заинтересовал даже младшего Глеба]</ref>. Каманда, складзеная ў асноўным з нядаўніх дублёраў клубаў Вышэйшай лігі, а таксама з некалькіх вопытных ветэранаў і мясцовых ігракоў, адразу заявілася ў [[Другая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|Другую лігу чэмпіянату Беларусі]]. Каманда паспяхова прайшла дыстанцыю, выйграла барацьбу з [[ФК Ашмяны-БДУФК|«Ашмянамі-БДУФК»]] за першы радок і стала чэмпіёнам Другой лігі.
У 2020 годзе каманда працягвала камплектавацца маладымі ігракамі, а таксама некалькімі вопытнымі выканаўцамі. З-за неадпаведнасці стадыёна ў Дзяржынску патрабаванням хатнія матчы «Арсенал» праводзіў на стадыёне РЦАР-БДУ ў Мінску. Каманда добра пачала выступленне ў Першай лізе, доўгі час вёў барацьбу за высокія месцы і магчымы выхад у Вышэйшую лігу, але пазней стаў саступаць канкурэнтам і ў выніку стаў чацвёртым. У верасні пасаду галоўнага трэнера пакінуў [[Сяргей Ясковіч]], замест яго кіраваць камандай стаў абаронца [[Павел Кірыльчык]].
У сезоне 2021 камандай працягваў кіраваць Павел Кірыльчык. Хатнія матчы «Арсенал» стаў праводзіць на стадыёне [[Гарадзея (стадыён)|«Гарадзея»]]. Каманда хутка захапіла лідарства ў табліцы і, нягледзячы на шэраг няўдалых адрэзкаў, захавала першы радок да канца турніру і выйшла ў Вышэйшую лігу.
== Цяперашні склад ==
''Станам на жнівень 2022 года''<ref>[https://www.pressball.by/articles/football/belarus/112027 32-й чемпионат. Заявки команд высшей лиги]</ref>.
{{Склад}}
{{Ігрок|1|{{Сцяг|Беларусь}}|Бр|[[Яўген Абрамовіч]]||1995}}
{{Ігрок|39|{{Сцяг|Беларусь}}|Бр|[[Аляксей Станкевіч]]||1999}}
{{Ігрок|99|{{Сцяг|Беларусь}}|Бр|[[Арцём Сарока]]||1992}}
|-----
! colspan="9" bgcolor="#B0D3FB" align="left" |
|----- bgcolor="#DFEDFD"
{{Ігрок|4|{{Сцяг|Беларусь}}|Аб|[[Яўген Гулецкі]]||2001}}
{{Ігрок|5|{{Сцяг|Беларусь}}|Аб|[[Раман Вягера]]||2000}}
{{Ігрок|18|{{Сцяг|Беларусь}}|Аб|[[Дзмітрый Каплуноў]]||1994}}
{{Ігрок|19|{{Сцяг|Беларусь}}|Аб|[[Антон Дзмітрыевіч Абрамовіч|Антон Абрамовіч]]||1999}}
{{Ігрок|21|{{Сцяг|Беларусь}}|Аб|[[Уладзіслаў Лях]]||1999}}
{{Ігрок|26|{{Сцяг|Беларусь}}|Аб|[[Сяргей Канцавы]]||1986}}
{{Ігрок|74|{{Сцяг|Беларусь}}|Аб|[[Мікіта Супрановіч]]||2001}}
|-----
! colspan="9" bgcolor="#B0D3FB" align="left" |
|----- bgcolor="#DFEDFD"
{{Ігрок|6|{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|[[Максім Гаявой]]||2002}}
<!--{{Ігрок|7|{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|[[Уладзіслаў Кавалевіч]]||2000}}-->
{{Падзел складу}}
{{Ігрок|10|{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|[[Валерый Сянько]]||1998}}
{{Ігрок|11|{{Сцяг|Камерун}}|ПА|[[Фабрыс Будэга]]||1998}}
{{Ігрок|51|{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|[[Аляксандр Скшынецкі]]||1990}}
{{Ігрок|77|{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|[[Дзмітрый Асіпенка]] {{капітан}}||1982}}
{{Ігрок|79|{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|[[Станіслаў Сазановіч]]||1992}}
{{Ігрок|91|{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|[[Арцём Міраеўскі]]||1999}}
|-----
! colspan="9" bgcolor="#B0D3FB" align="left" |
|----- bgcolor="#DFEDFD"
{{Ігрок|7|{{Сцяг|Беларусь}}|Нап|[[Руслан Мялкоўскі]]||2006}}
{{Ігрок|8|{{Сцяг|Беларусь}}|Нап|[[Глеб Рассадкін]]||1995}}
{{Ігрок|9|{{Сцяг|Беларусь}}|Нап|[[Арцём Кійко]]||1996}}
{{Ігрок|25|{{Сцяг|Беларусь}}|Нап|[[Дзмітрый Мацяш]]||2000}}
{{Ігрок|27|{{Сцяг|Нігерыя}}|Нап|[[Нурадзін Ідрыс]]||2002}}
{{Канец складу}}
=== Рэзервовы склад ===
{{Склад}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|Бр|Яраслаў Ключнік||1999}}
|-----
! colspan="9" bgcolor="#B0D3FB" align="left" |
|----- bgcolor="#DFEDFD"
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|Аб|Антон Анцыпяровіч||2003}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|Аб|Сяргей Волкаў||2001}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|Аб|Вадзім Гарошка||2005}}
|-----
! colspan="9" bgcolor="#B0D3FB" align="left" |
|----- bgcolor="#DFEDFD"
{{Ігрок|17|{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|[[Фёдар Лебедзеў]]||2003}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|[[Аляксей Арловіч]]||2002}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|[[Станіслаў Атрашкевіч]]||2002}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|Мікіта Гузач||2005}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|Даніла Дзьячэнка||2003}}
{{Падзел складу}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|[[Мікіта Ерамінок]]||2002}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|Яўген Ляўданскі||2003}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Узбекістан}}|ПА|Асадбек Мірзажонаў||2003}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|Павел Міхайлаў||2004}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|Даніла Скачко||2002}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|ПА|Андрэй Сямашка||2004}}
|-----
! colspan="9" bgcolor="#B0D3FB" align="left" |
|----- bgcolor="#DFEDFD"
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|Нап|Ілья Краўцоў||2005}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|Нап|Андрэй Новік||2004}}
{{Ігрок||{{Сцяг|Беларусь}}|Нап|Дзмітрый Шунейка||2004}}
{{Канец складу}}
=== Трэнерскі штаб ===
* {{Сцяг|Беларусь}} [[Павел Кірыльчык]] (нар. 1981) — галоўны трэнер
* {{Сцяг|Беларусь}} [[Дзмітрый Тарасевіч]] (нар. 1988) — трэнер
* {{Сцяг|Беларусь}} [[Ігар Ражкоў]] (нар. 1981) — трэнер
* {{Сцяг|Украіна}} [[Ігар Варанкоў]] (нар. 1981) — трэнер
* {{Сцяг|Украіна}} [[Ігар Куцепаў]] (нар. 1965) — галоўны трэнер дубля
* {{Сцяг|Беларусь}} [[Ігар Кандрацьеў]] (нар. 1987) — трэнер дубля
* {{Сцяг|Беларусь}} [[Дзмітрый Стомаль]] (нар. 1993) — трэнер дубля
== Дасягненні ==
* Пераможца [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|Першай лігі чэмпіянату Беларусі]]: [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2021|2021]]
* Пераможца [[Другая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|Другой лігі чэмпіянату Беларусі]]: [[Другая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2019|2019]]
== Статыстыка выступленняў ==
=== Чэмпіянат і Кубак Беларусі ===
{|class="wikitable" style="text-align: center;"
!width=55|Сезон
!width=200|Ліга
!width=30|{{Comment|М|Месца}}
!width=30|{{Comment|Г|Гульняў}}
!width=30|{{Comment|В|Перамогі}}
!width=30|{{Comment|Н|Нічыі}}
!width=30|{{Comment|П|Паражэнні}}
!width=60|Галы
!width=45|Ачкі
!width=90|[[Кубак Беларусі па футболе|Кубак]]
!Заўвагі
|-
| [[Сезон 2019 ФК Арсенал Дзяржынск|2019]] ||style="background:#A3E9FF"| [[Другая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2019|Другая]] (Д3) ||style="background:gold"|'''1''' || 28 || 25 || 1 || 2 || 119–14 || '''76''' || [[Кубак Беларусі па футболе 2019/2020|1/16 фіналу]] || [[Выява:Flecha verde.png|15px]] Выхад у [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|Першую лігу]]
|-
| [[Сезон 2020 ФК Арсенал Дзяржынск|2020]] ||style="background:#D0F0C0"| [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2020|Першая]] (Д2) || '''4''' || 26 || 13 || 7 || 6 || 41–28 || '''46''' || [[Кубак Беларусі па футболе 2020/2021|Чвэрцьфінал]] || |
|-
| [[Сезон 2021 ФК Арсенал Дзяржынск|2021]] ||style="background:#D0F0C0"| [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2021|Першая]] (Д2) ||style="background:gold"|'''1''' || 33 || 20 || 8 || 5 || 59–22 || '''68''' || [[Кубак Беларусі па футболе 2021/2022|1/8 фіналу]] || [[Выява:Flecha verde.png|15px]] Выхад у [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|Вышэйшую лігу]]
|-
| [[Сезон 2022 ФК Арсенал Дзяржынск|2022]] || [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2022|Вышэйшая]] (Д1) || || || || || || || || [[Кубак Беларусі па футболе 2022/2023|1/8 фіналу]] ||
|-
|}
{{Зноскі}}
== Галоўныя трэнеры ==
* [[Сяргей Ясковіч]] (студзень 2019 — верасень 2020)
* [[Павел Кірыльчык]] (в.а. у верасні — снежні 2020; са студзеня 2021)
== Спасылкі ==
* {{globalsportsarchive|fk-arsenal-dziarzynsk/40621}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{Склад ФК Арсенал Дзяржынск}}
{{Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе}}
[[Катэгорыя:Футбольныя клубы Беларусі|Арсенал Дзяржынск]]
[[Катэгорыя:ФК Арсенал Дзяржынск| ]]
eeml4oon563imyfajq3r6fwiiofvg78
Аплтан
0
597508
4191490
4160097
2022-08-21T19:43:08Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{НП}}
'''Аплтан'''<ref>{{Крыніцы/БелЭн|4}} — карта Вісконсіна</ref> ({{lang-en|Appleton}}) — горад у штаце [[Вісконсін]], [[ЗША]]. Размешчаны на рацэ Фокс, за 160 км на поўнач ад [[Мілуокі]]. Паводле перапісу 2010 года, насельніцтва горада складала 72 623 жыхара, у гарадской агламерацыі пражываюць 367 516 чалавек.
== Вядомыя ўраджэнцы і жыхары ==
* [[Уілем Дэфо]] — амерыканскі [[акцёр]].
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Гарады Вісконсіна]]
gw31tnmefh7p2jd44pm2d2z9gldxq2i
Крэнеляж
0
599020
4191504
3879628
2022-08-21T19:45:45Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
[[Файл:Creneau.XVe.siecle.png|міні|250пкс|Крэнеляж]]
[[Файл:Battlement_(PSF).jpg|міні|250пкс|Крэнеляж вежы]]
'''Крэнеляж''' ({{lang-fr|crénelage}} ад ''créneau'' — «выманне», «зарубка»; {{lang-en|battlement, crenellation}}; {{lang-es|crestería}}; {{lang-pl|krenelaż}}; {{lang-sv|Krenelering}}) — у архітэктуры абарончых збудаванняў ([[Замак|замкаў]], [[Форт|фартоў]], [[Крэпасць|крэпасцяў]]) зубчастае завяршэнне сцяны, дапоўненае [[парапет]]ам з баявым ходам з унутранага боку. Зубцы кренеляжу называюцца [[Зубец (фартыфікацыя)|мерлонамі]] ({{lang-fr|merlon}}), а прасветы — крэнелямі ({{lang-fr|crenel, carnel}}); спалучэнне зубцоў-мерлонаў і прасветаў-крэнеляў фармуюць крэнеляж. Прысутнічае на [[Абарончая сцяна|абарончых сценах]] (па сценах, варотах) і ў {{нп3|Крапасная вежа|крапасных вежах|uk|Фортечна вежа}}. Сустракаецца на еўрапейскіх, азіяцкіх, афрыканскіх, амерыканскіх збудаваннях. Таксама — '''бланкі''' (ад {{lang-pl|blanki}}).
== Літаратура ==
* Balestracci, D. (1989). I materiali da costruzione nel castello medievale. {{cite journal|last=Balestracci|first=D.|title=I materiali da costruzione nel castello medievale|journal=Archeologia Medievale|issue=XVI|year=1989|pages=227–242|ref=harv}}
* [[:d:Q42309728|Coulson, C.]] (1982). Hierarchism in Conventual Crenellation. {{cite journal|last=Coulson|first=C.|date=|year=1982|title=Hierarchism in Conventual Crenellation|journal=Medieval Archaeology|volume=26|pages=69–100|ref=harv}}
* Davis, Philip (2006–2007). [http://www.castlestudiesgroup.org.uk/Licences%20to%20Crenellate%20-%20Philip%20Davis.pdf English Licences to Crenellate: 1199-1567] (PDF). {{cite journal|last=Davis|first=Philip|year=2006–2007|url=http://www.castlestudiesgroup.org.uk/Licences%20to%20Crenellate%20-%20Philip%20Davis.pdf|format=PDF|title=English Licences to Crenellate: 1199-1567|journal=The Castle Studies Group Journal|volume=20|pages=226–245|ref=harv}}
* {{нп3|Джон Гудэл|Goodall, John||John Goodall (author)}} (2011). ''The English Castle''. London: Yale Books. {{Cite book|title=The English Castle|url=https://archive.org/details/englishcastle1060000good|last=Goodall|first=John|publisher=Yale Books|year=2011|isbn=978-0-300-11058-6|location=London|ref=harv}}
* [[Рыкарда Луізі|Luisi, R.]] (1996). ''Scudi di pietra, I castelli e l’arte della guerra tra Medioevo e Rinascimento''. {{cite book|last=Luisi|first=R.|title=Scudi di pietra, I castelli e l’arte della guerra tra Medioevo e Rinascimento|location=Bari|year=1996|ref=harv}}
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commonscat|Battlements}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Замкі]]
[[Катэгорыя:Сцены]]
[[Катэгорыя:Фартыфікацыя]]
0up7pxy6vxli4llvom7btx66vd793ne
Пунскія
0
600119
4191518
4182167
2022-08-21T19:47:25Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
'''Пунскія''' — род татарскіх царэвічаў у [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]]. Паходзілі ад царэвіча Енбек-салтана, сына Халек-салтана — пляменніка [[Шэйх-Ахмед]]а, апошняга хана [[Вялікая Арда|Вялікай (Заволжскай) Арды]], які ў пачатку [[XVI]] ст. ў якасці ганаровага палоннага знаходзіўся ў ВКЛ.
Енбек-салтан упамінаецца ў попісе войска ВКЛ 1528 г. У [[1542]] г. кароль польскі і вялікі князь літоўскі [[Жыгімонт I Стары]] на просьбу «царэвіча Пунскага» аб маёнтку загадаў выдаваць яму штогод замест ранейшых 50 ужо 100 коп грошаў. У гэты час Енбек-салтан з сям’ёй атрымаў землі ў Пунскай воласці каля [[Алітус|Аліты]] і маёнтак [[Калдычэва]] ў [[Новагародскае ваяводства|Новагародскім ваяводстве]]. Меў сыноў Іслама, Цімура і Селіма, якія выкарыстоўвалі і княжацкі тытул. У [[1571]]—[[1585]] яны прадалі Калдычэва [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлеру ВКЛ]] [[Астафій Багданавіч Валовіч|А. Валовічу]]. У [[1576]] г. Іслам Енбекавіч за заслугі ў баявых дзеяннях супраць расійскіх і шведскіх войск у Інфлянтах атрымаў ад вялікага князя [[Жыгімонт II Аўгуст|Жыгімонта II Аўгуста]] прывілей на с. Янушкава ў Пунскай воласці, пасля — новыя наданні ад [[Генрых III Валуа|Генрыка Валезы]] і [[Стэфан Баторый|Стэфана Баторыя]]. Паводле попісу 1567 г., Пунскія выстаўлялі ў войска 3 коннікаў. Як і царэвічы [[Род Астрынскіх|Астрынскія]], Пунскія не ўваходзілі ў склад татарскіх харугваў, а мелі права (як князі і паны) з’яўляцца са сваім атрадам непасрэдна да [[гетман]]а. Унукі Енбек-салтана захавалі княжацкі тытул, а тытул царэвічаў Пунскіх ператварыўся ў прозвішча. Яны прадалі землі пад [[Пуні|Пунямі]] і [[Паложына]] ў [[Менскае ваяводства|Менскім ваяводстве]], дзе яшчэ ў канцы [[XVII]] ст. валодалі часткай маёнтка Руднікі. У [[XVIII]] ст. гэты род, відаць, згас.
== Літаратура ==
* Думин, С. В. Татарские князья в Великом княжестве Литовском / С. В. Думин // Acta Baltico-Slavica. [Т.]. 20. — Wrocław, 1991. — S.
* Думин, С. В. Татарские царевичи в Великом княжестве Литовском (XV—XVI вв.) / С. В. Думин // Древнейшие государства на территории СССР: Материалы и исследования, 1987 год / АН СССР, Ин-т истории СССР; Отв. ред. В. Т. Пашуто. — М.: Наука, 1989. — 317, [1] с., [1] л. портр. — С. 106—113. — ISBN 5-02-009475-7.
* Пазднякоў, В. Пунскія / Валерый Пазднякоў // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя: У 2 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) [і інш.]. Т. 2: К—Я. — 2-е выд. — Мн.: Беларуская энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2007.
* Пунскія // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая. — Мн.: БелЭн, 2001. — 591 с.: іл. — С. 7. — ISBN 985-11-0214-8.
{{DEFAULTSORT:Пунскія}}
[[Катэгорыя:Вялікалітоўскія шляхецкія роды татарскага паходжання]]
n13jya9tezg08gje9f6yjopz73nwams
Навабеліцкія могілкі
0
602693
4191512
4173745
2022-08-21T19:46:46Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Некропаль
|Беларуская назва = Навабеліцкія могілкі
|Арыгінальная назва =
|Выява =
|Подпіс выявы =
|Каардынаты =
|CoordScale =
|Краіна = Беларусь
|Рэгіён =
|Раён =
|Месцазнаходжанне = [[Гомель]]
|Гістарычны раён =
|Ранейшыя назвы = Тлушчакамбінатаўскія могілкі, Засожскія могілкі
|Тып =
|Славутасці =
|Дата заснавання = 1885
|Першае згадка =
|Першае пахаванне =
|Апошняе пахаванне =
|Дата закрыцця = 1967
|Дата ліквідацыі =
|Плошча =
|Архітэктар =
|Колькасць пахаваных =
|Колькасць пахаванняў =
|Нацыянальны склад =
|Канфесійны склад =
|Статус =
|Ахоўны статус =
|Кіруючая арганізацыя =
|Сайт =
|Пазіцыйная карта =
|Пазіцыйная карта 1 = Беларусь Гомель
|Катэгорыя на Вікісховішчы = Navabelica cemetery
}}
'''Навабеліцкія могілкі''' ('''могілкі Тлушчакамбінатаўскія''', '''Засожскія могілкі''') — самыя старыя могілкі, што існуюць на тэрыторыі сучаснага [[Гомель|Гомеля]]. Знаходзяцца ў пачатку [[вуліца Ільіча (Гомель)|вуліцы Ільіча]] ў [[Навабеліцкі раён (Гомель)|Навабеліцкам раёне]] Гомеля. Могілкі займаюць 11 [[гектар]]аў, знаходзяцца на прыроднай пяшчанай дзюне, выцягнуты з поўдня на поўнач уздоўж шашы (вул. Ільіча)<ref name="Фотоистория">[http://www.gomel.today/rus/article/society-135/ Фотоистория самого старого гомельского кладбища]</ref>.
Тут пахаваны многія знакавыя асобы горада: [[Адольф Крушэўскі]] — гарадскі галава, ён жа правадыр дваранства Магілёўскай губерні, Баляслаў Дзерангоўскі — знакаміты фатограф дарэвалюцыйнага Гомеля, Анісім Шчакудаў — аўтар вядомага плана горада 1910 года, [[Уладзімір Аляксандравіч Караткевіч|Уладзімір Караткевіч]] — рэжысёр, заслужаны дзеяч мастацтваў Беларусі і іншыя<ref name="Навабеліцкія могілкі">[http://www.nashkraj.info/navabelitskiya-mogilki-u-gomeli-moguts-stats-gistoryka-memaryyalnym-mestsam-pahavannya/ Навабеліцкія могілкі ў Гомелі могуць стаць гісторыка-мемарыяльным месцам пахавання]</ref>.
Там жа пахаваныя прадстаўнікі польскіх [[шляхта|шляхецкіх]] семьяў, вайскоўцы рускай арміі перыяду [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]], размешчана брацкая магіла перыяду Вялікай Айчыннай вайны, ваенныя лётчыкі 20-х гадоў. На могілках захавалася каталіцкая [[капліца]], а многія надмагіллі і крыжы ўяўляюць сабой творы мастацтва дарэвалюцыйных і савецкіх майстроў<ref name="Навабеліцкія могілкі"/>.
Разам з тым, некаторыя надмагільныя збудаванні, датаваныя XIX — пачаткам XX стагоддзя пашкоджаны, маюцца прыкметы пранінення ў магільныя скляпы. Некалькі элементаў старадаўніх агароджаў, крыжоў і мемарыяльных дошак, вырабленых з чорных і каляровых металаў, выкрадзены<ref name="Навабеліцкія могілкі"/>.
[[7 мая]] [[2010]] г. на тэрыторыі вайсковага некропаля быў адкрыты памятны знак, прысвечаны подзвігу дзесяці вязняў сакрэтнага фашысцкага канцлагеру КЦ-4 на востраве [[Узедам]] у Германіі, дзе выраблялі ракеты [[Фау-2]]. Вязням атрымалася збегчы з лагера смерці, пры гэтым яны змаглі ўгнаць нямецкі бамабардыроўшчык [[Heinkel He 111]] на якім яны пераляцелі лінію фронта. Сярод герояў-вязняў — ураджэнец Гомеля Уладзімір Немчанка<ref name="Фотоистория"/>.
== Галерэя ==
<gallery mode=packed perrow ="4" heights="150px">
Файл:Common grave Navabelica.jpg|Брацкая магіла на Навабеліцкіх могілках
Файл:Manument Navabelica 01.jpg|Манумент у памяць [[Уцёкі групы Дзевятаева|уцёкаў групы Дзевятаева]]
Файл:Navabelica cemetery 02.jpg|
Файл:Navabelica cemetery 05.jpg|
Файл:Navabelica cemetery 07.jpg|
Файл:Navabelica cemetery 09.jpg|
Файл:Navabelica cemetery 13.jpg|
Файл:Navabelica cemetery 14.jpg|
</gallery>
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* Гомель. Энцыклапедычны справачнік. — Мн.: БелСэ, 1991. — 527 с.
== Спасылкі ==
* [http://www.gomel.today/rus/article/society-135/ Фотоистория самого старого гомельского кладбища]
* [http://www.nashkraj.info/navabelitskiya-mogilki-u-gomeli-moguts-stats-gistoryka-memaryyalnym-mestsam-pahavannya/ Навабеліцкія могілкі ў Гомелі могуць стаць гісторыка-мемарыяльным месцам пахавання]
* [http://www.nashkraj.info/navabelitskiya-zasozhskiya-mogilki-gomelya/ Навабеліцкія (Засожскія) могілкі Гомеля]
[[Катэгорыя:Могілкі Гомеля]]
[[Катэгорыя:Новая Беліца (Гомель)]]
98vc8ytgzea3p9ii6qodzsyl5jf6csm
Катэгорыя:Рэлігія ў Беластоку
14
611645
4191532
3434189
2022-08-21T20:08:42Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
{{Commonscat|Religion in Białystok}}
[[Катэгорыя:Беласток]]
[[Катэгорыя:Рэлігія паводле гарадоў Польшчы|Беласток]]
[[Катэгорыя:Рэлігія ў Падляскім ваяводстве|Беласток]]
jkx3130ezit4vmoxket99j7yw04jzr4
Уладзімір Аляксандравіч Ганскі
0
625717
4191241
4105824
2022-08-21T14:37:10Z
ElisavetaIvanova
69289
/* Біяграфічныя звесткі */
wikitext
text/x-wiki
{{цёзкі2|Ганскі}}
{{Навуковец}}
'''Уладзімір Аляксандравіч Ганскі''' (нар. {{ДН|2|12|1986}}, [[Наваполацк]]) — [[Беларусь|беларускі]] [[навуковец]], [[доктар эканамічных навук]], [[дацэнт]].
== Біяграфічныя звесткі ==
Выпускнік [[Гісторыка-філалагічны факультэт ПДУ|гісторыка-філалагічнага факультэта]] [[Полацкі дзяржаўны ўніверсітэт|Універсітэта імя святой Ефрасінні Полацкай]], дзе атрымаў кваліфікацыю гісторыка, выкладчыка гісторыі і сацыяльна-гуманітарных дысцыплін<ref>[http://unicat.nlb.by/scient/pls/dict.prn_ref?tu=e&tq=v0&name_view=va_all&a001=BY-NLB-ar665044&strq=l_siz=20 База данных «Ученые Беларуси»]</ref>. Паралельна атрымаў кваліфікацыю эканаміста-менеджэра, пасля таксама прайшоў перападрыхтоўку па [[Культуралогія|культуралогіі]]. Скочыў [[Аспірантура|аспірантуру]] [[Рэспубліканскі інстытут вышэйшай школы|Рэспубліканскага інстытута вышэйшай школы]] ў [[Мінск]]у.
Дысертацыю на саісканне вучонай ступені [[Кандыдат эканамічных навук|кандыдата эканамічных навук]] па спецыяльнасці «Эканоміка і кіраванне нацыянальнай гаспадаркай», выкананую пад навуковым кіраўніцтвам [[прафесар]]а [[Марыя Ігараўна Фляйчук|Марыі Фляйчук]], абараніў у 2015 годзе ў [[Львоўскі гандлёва-эканамічны ўніверсітэт|Львоўскай камерцыйнай акадэміі Укаапсаюзу]]. Тэма дысертацыі: «Механізм функцыянавання нацыянальнага рынку [[Турызм у Беларусі|турыстычных]] паслуг»<ref>[http://www.lute.lviv.ua/fotogalereja/?L=102&tx_yag_pi1%5Bcontext1301%5D%5BgalleryUid%5D=18&tx_yag_pi1%5Bcontext1301%5D%5BalbumUid%5D=430&tx_yag_pi1%5Baction%5D=submitFilter&tx_yag_pi1%5Bcontroller%5D=ItemList&cHash=c9fb860e039dc1dffe78159afd26cb41 Засідання спеціалізованої вченої ради Львівської комерційної академії від 16 вересня 2015 р.]{{Недаступная спасылка}}</ref><ref>[https://www.psu.by/nauka/9184-pozdravljaem-va-ganskogo-s-uspeshnoj-zaschitoj-kandidatskoj-dissertatsii.html ПГУ: Поздравляем В. А. Ганского с успешной защитой кандидатской диссертации] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210108072049/https://www.psu.by/nauka/9184-pozdravljaem-va-ganskogo-s-uspeshnoj-zaschitoj-kandidatskoj-dissertatsii.html |date=8 студзеня 2021 }}</ref>.
Дысертацыю на саісканне вучонай ступені [[Кандыдат гістарычных навук|кандыдата гістарычных навук]] па спецыяльнасці «Айчынная гісторыя», выкананую пад навуковым кіраўніцтвам [[прафесар]]а [[Ірына Іванаўна Калачова|Ірыны Калачовай]], абараніў у 2020 годзе ў [[Магілёўскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Аркадзя Куляшова|Магілёўскім дзяржаўным універсітэце імя Аркадзя Куляшова]]. Тэма дысертацыі: «Развіццё [[Турызм|турызму]] ў [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]] (1921—1939 гг.)»<ref>[https://www.msu.by/novosti/univernews/2955-2020-10-13-3 7 октября 2020 г. в МГУ им. А. А. Кулешова состоялась защита диссертации В. А. Ганского]</ref><ref>[https://vak.gov.by/node/5935 Постановление Президиума ВАК Республики Беларусь от 9 декабря 2020 г.]</ref>.
2 чэрвеня 2021 года Прэзідыум [[Вышэйшая атэстацыйная камісія Рэспублікі Беларусь|Вышэйшай атэстацыйнай камісіі Рэспублікі Беларусь]] прысвоіў яму [[навуковае званне]] [[дацэнт]]а.
20 красавіка 2021 года ў [[Львоўскі гандлёва-эканамічны ўніверсітэт|Львоўскім гандлёва-эканамічным універсітэце]] абараніў дысертацыю на саісканне навуковай ступені [[Доктар навук|доктара эканамічных навук]] па спецыяльнасці «Эканоміка і кіраванне нацыянальнай гаспадаркай». Тэма доктарскай дысертацыі: «Тэарэтыка-метадалагічныя асновы кіравання рэсурсамі спадчыны ў сістэме нацыянальнай эканомікі». 29 чэрвеня 2021 года Міністэрства адукацыі і навукі [[Украіна|Украіны]] загадам № 735 зацвердзіла рашэнне аб прысуджэнні яму навуковай ступені [[Доктар эканамічных навук|доктара эканамічных навук]].
Пачаў працаваць у [[2006]] годзе ў навукова-даследчым сектары [[Полацкі дзяржаўны ўніверсітэт|Полацкага дзяржаўнага ўніверсітэта]]. У 2007—2009 гадах працаваў на [[прадпрыемства]]х [[Турызм|турыстычнай]] сферы, у тым ліку [[дырэктар]]ам. У 2009 годзе пачаў працаваць у аддзеле па турызме [[Полацкі дзяржаўны ўніверсітэт|Полацкага дзяржаўнага ўніверсітэта]], затым выкладаў на спартыўна-педагагічным (2010—2012) і фінансава-эканамічным (2012—2017) факультэтах. З 2018 года — старшы навуковы супрацоўнік, [[дацэнт]] кафедры эканомікі і кіравання [[Інстытут прадпрымальніцкай дзейнасці|Інстытута прадпрымальніцкай дзейнасці]]. Стажыраваўся ў вышэйшых навучальных установах і навуковых арганізацыях у [[Чэхія|Чэхіі]], [[Польшча|Польшчы]], [[Літва|Літве]] і інш.
== Навуковая дзейнасць ==
Займаецца даследаваннем тэорыі і практыкі кіравання новымі рэсурсамі ў сістэме сучаснай эканомікі, эканамічнай урбаністыкі і рэвіталізацыі, устойлівага сацыяльна-эканамічнага развіцця гістарычных паселішчаў і мясцін, пытаннямі кіравання і выкарыстання ў гаспадарчай дзейнасці аб’ектаў культурнай і прыроднай спадчыны, а таксама гісторыі, эканомікі і арганізацыі [[турызм]]у, механізмаў функцыянавання нацыянальнага і міжнароднага рынкаў турыстычных паслуг і інш. Таксама займаецца гісторыка-краязнаўчым вывучэннем [[Паўночная Беларусь|паўночнай]] і [[Віленскае ваяводства (1926—1939)|паўночна-заходняй Беларусі]], пытаннямі кластарызацыі, трансгранічнага і міжнароднага супрацоўніцтва і інш.
Аўтар каля 200 навуковых публікацый, у тым ліку больш 20 манаграфій і вучэбна-метадычных выданняў, а таксама артыкулаў у беларускіх і замежных навуковых часопісах, выданнях індэксаваных у базах [[Scopus]] i [[Web of Science]] і інш. Арганізатар і суарганізатар шматлікіх міжнародных навуковых і навукова-практычных канферэнцый, прысвечаных пытанням [[Устойлівае развіццё|устойлівага развіцця]], бізнеса і прадпрымальніцтва, культурнай і прыроднай спадчыны, [[Краязнаўства Беларусі|краязнаўства]] ў [[Мінск]]у, [[Віцебск]]у, [[Полацк]]у, [[Наваполацк]]у, [[Верхнядзвінск]]у, [[Браслаў|Браславе]] і інш.
== Узнагароды ==
* Прэмія [[Наваполацк]]ага гарадскога выканаўчага камітэта ў галіне інавацый і навуковай дзейнасці<ref>[https://www.psu.by/sobytija/10075-xiv-novopolotskij-gorodskoj-molodezhnyj-forum XIV Новополоцкий городской молодежный форум] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20191226105720/https://www.psu.by/sobytija/10075-xiv-novopolotskij-gorodskoj-molodezhnyj-forum |date=26 снежня 2019 }}</ref> (2016)
* Грамата [[Полацкі дзяржаўны ўніверсітэт|Полацкага дзяржаўнага ўніверсітэта]] (2014)
* Прэмія [[Віцебская вобласць|Віцебскага абласнога]] выканаўчага камітэта таленавітым маладым навукоўцам<ref>[https://www.belta.by/regions/view/premii-vitebskogo-oblispolkoma-vrucheny-talantlivym-molodym-uchenym-i-spetsialistam-13350-2013 БелТА: Премии Витебского облисполкома вручены талантливым молодым ученым и специалистам]</ref> (2013)
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Ганскі Уладзімір Аляксандравіч}}
[[Катэгорыя:Выпускнікі гісторыка-філалагічнага факультэта ПДУ]]
[[Катэгорыя:Выкладчыкі Інстытута прадпрымальніцкай дзейнасці]]
[[Катэгорыя:Эканамісты Беларусі]]
[[Катэгорыя:Гісторыкі Беларусі]]
m9ws8r0of6ebm2u92bnf5dsfj9ad5z3
4191242
4191241
2022-08-21T14:38:04Z
ElisavetaIvanova
69289
/* Біяграфічныя звесткі */
wikitext
text/x-wiki
{{цёзкі2|Ганскі}}
{{Навуковец}}
'''Уладзімір Аляксандравіч Ганскі''' (нар. {{ДН|2|12|1986}}, [[Наваполацк]]) — [[Беларусь|беларускі]] [[навуковец]], [[доктар эканамічных навук]], [[дацэнт]].
== Біяграфічныя звесткі ==
Выпускнік [[Гісторыка-філалагічны факультэт ПДУ|гісторыка-філалагічнага факультэта]] [[Полацкі дзяржаўны ўніверсітэт імя Ефрасінні Полацкай|Універсітэта імя святой Ефрасінні Полацкай]], дзе атрымаў кваліфікацыю гісторыка, выкладчыка гісторыі і сацыяльна-гуманітарных дысцыплін<ref>[http://unicat.nlb.by/scient/pls/dict.prn_ref?tu=e&tq=v0&name_view=va_all&a001=BY-NLB-ar665044&strq=l_siz=20 База данных «Ученые Беларуси»]</ref>. Паралельна атрымаў кваліфікацыю эканаміста-менеджэра, пасля таксама прайшоў перападрыхтоўку па [[Культуралогія|культуралогіі]]. Скочыў [[Аспірантура|аспірантуру]] [[Рэспубліканскі інстытут вышэйшай школы|Рэспубліканскага інстытута вышэйшай школы]] ў [[Мінск]]у.
Дысертацыю на саісканне вучонай ступені [[Кандыдат эканамічных навук|кандыдата эканамічных навук]] па спецыяльнасці «Эканоміка і кіраванне нацыянальнай гаспадаркай», выкананую пад навуковым кіраўніцтвам [[прафесар]]а [[Марыя Ігараўна Фляйчук|Марыі Фляйчук]], абараніў у 2015 годзе ў [[Львоўскі гандлёва-эканамічны ўніверсітэт|Львоўскай камерцыйнай акадэміі Укаапсаюзу]]. Тэма дысертацыі: «Механізм функцыянавання нацыянальнага рынку [[Турызм у Беларусі|турыстычных]] паслуг»<ref>[http://www.lute.lviv.ua/fotogalereja/?L=102&tx_yag_pi1%5Bcontext1301%5D%5BgalleryUid%5D=18&tx_yag_pi1%5Bcontext1301%5D%5BalbumUid%5D=430&tx_yag_pi1%5Baction%5D=submitFilter&tx_yag_pi1%5Bcontroller%5D=ItemList&cHash=c9fb860e039dc1dffe78159afd26cb41 Засідання спеціалізованої вченої ради Львівської комерційної академії від 16 вересня 2015 р.]{{Недаступная спасылка}}</ref><ref>[https://www.psu.by/nauka/9184-pozdravljaem-va-ganskogo-s-uspeshnoj-zaschitoj-kandidatskoj-dissertatsii.html ПГУ: Поздравляем В. А. Ганского с успешной защитой кандидатской диссертации] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210108072049/https://www.psu.by/nauka/9184-pozdravljaem-va-ganskogo-s-uspeshnoj-zaschitoj-kandidatskoj-dissertatsii.html |date=8 студзеня 2021 }}</ref>.
Дысертацыю на саісканне вучонай ступені [[Кандыдат гістарычных навук|кандыдата гістарычных навук]] па спецыяльнасці «Айчынная гісторыя», выкананую пад навуковым кіраўніцтвам [[прафесар]]а [[Ірына Іванаўна Калачова|Ірыны Калачовай]], абараніў у 2020 годзе ў [[Магілёўскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Аркадзя Куляшова|Магілёўскім дзяржаўным універсітэце імя Аркадзя Куляшова]]. Тэма дысертацыі: «Развіццё [[Турызм|турызму]] ў [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]] (1921—1939 гг.)»<ref>[https://www.msu.by/novosti/univernews/2955-2020-10-13-3 7 октября 2020 г. в МГУ им. А. А. Кулешова состоялась защита диссертации В. А. Ганского]</ref><ref>[https://vak.gov.by/node/5935 Постановление Президиума ВАК Республики Беларусь от 9 декабря 2020 г.]</ref>.
2 чэрвеня 2021 года Прэзідыум [[Вышэйшая атэстацыйная камісія Рэспублікі Беларусь|Вышэйшай атэстацыйнай камісіі Рэспублікі Беларусь]] прысвоіў яму [[навуковае званне]] [[дацэнт]]а.
20 красавіка 2021 года ў [[Львоўскі гандлёва-эканамічны ўніверсітэт|Львоўскім гандлёва-эканамічным універсітэце]] абараніў дысертацыю на саісканне навуковай ступені [[Доктар навук|доктара эканамічных навук]] па спецыяльнасці «Эканоміка і кіраванне нацыянальнай гаспадаркай». Тэма доктарскай дысертацыі: «Тэарэтыка-метадалагічныя асновы кіравання рэсурсамі спадчыны ў сістэме нацыянальнай эканомікі». 29 чэрвеня 2021 года Міністэрства адукацыі і навукі [[Украіна|Украіны]] загадам № 735 зацвердзіла рашэнне аб прысуджэнні яму навуковай ступені [[Доктар эканамічных навук|доктара эканамічных навук]].
Пачаў працаваць у [[2006]] годзе ў навукова-даследчым сектары [[Полацкі дзяржаўны ўніверсітэт|Полацкага ўніверсітэта]]. У 2007—2009 гадах працаваў на [[прадпрыемства]]х [[Турызм|турыстычнай]] сферы, у тым ліку [[дырэктар]]ам. У 2009 годзе пачаў працаваць у аддзеле па турызме [[Полацкі дзяржаўны ўніверсітэт|Полацкага ўніверсітэта]], затым выкладаў на спартыўна-педагагічным (2010—2012) і фінансава-эканамічным (2012—2017) факультэтах. З 2018 года — старшы навуковы супрацоўнік, [[дацэнт]] кафедры эканомікі і кіравання [[Інстытут прадпрымальніцкай дзейнасці|Інстытута прадпрымальніцкай дзейнасці]]. Стажыраваўся ў вышэйшых навучальных установах і навуковых арганізацыях у [[Чэхія|Чэхіі]], [[Польшча|Польшчы]], [[Літва|Літве]] і інш.
== Навуковая дзейнасць ==
Займаецца даследаваннем тэорыі і практыкі кіравання новымі рэсурсамі ў сістэме сучаснай эканомікі, эканамічнай урбаністыкі і рэвіталізацыі, устойлівага сацыяльна-эканамічнага развіцця гістарычных паселішчаў і мясцін, пытаннямі кіравання і выкарыстання ў гаспадарчай дзейнасці аб’ектаў культурнай і прыроднай спадчыны, а таксама гісторыі, эканомікі і арганізацыі [[турызм]]у, механізмаў функцыянавання нацыянальнага і міжнароднага рынкаў турыстычных паслуг і інш. Таксама займаецца гісторыка-краязнаўчым вывучэннем [[Паўночная Беларусь|паўночнай]] і [[Віленскае ваяводства (1926—1939)|паўночна-заходняй Беларусі]], пытаннямі кластарызацыі, трансгранічнага і міжнароднага супрацоўніцтва і інш.
Аўтар каля 200 навуковых публікацый, у тым ліку больш 20 манаграфій і вучэбна-метадычных выданняў, а таксама артыкулаў у беларускіх і замежных навуковых часопісах, выданнях індэксаваных у базах [[Scopus]] i [[Web of Science]] і інш. Арганізатар і суарганізатар шматлікіх міжнародных навуковых і навукова-практычных канферэнцый, прысвечаных пытанням [[Устойлівае развіццё|устойлівага развіцця]], бізнеса і прадпрымальніцтва, культурнай і прыроднай спадчыны, [[Краязнаўства Беларусі|краязнаўства]] ў [[Мінск]]у, [[Віцебск]]у, [[Полацк]]у, [[Наваполацк]]у, [[Верхнядзвінск]]у, [[Браслаў|Браславе]] і інш.
== Узнагароды ==
* Прэмія [[Наваполацк]]ага гарадскога выканаўчага камітэта ў галіне інавацый і навуковай дзейнасці<ref>[https://www.psu.by/sobytija/10075-xiv-novopolotskij-gorodskoj-molodezhnyj-forum XIV Новополоцкий городской молодежный форум] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20191226105720/https://www.psu.by/sobytija/10075-xiv-novopolotskij-gorodskoj-molodezhnyj-forum |date=26 снежня 2019 }}</ref> (2016)
* Грамата [[Полацкі дзяржаўны ўніверсітэт|Полацкага дзяржаўнага ўніверсітэта]] (2014)
* Прэмія [[Віцебская вобласць|Віцебскага абласнога]] выканаўчага камітэта таленавітым маладым навукоўцам<ref>[https://www.belta.by/regions/view/premii-vitebskogo-oblispolkoma-vrucheny-talantlivym-molodym-uchenym-i-spetsialistam-13350-2013 БелТА: Премии Витебского облисполкома вручены талантливым молодым ученым и специалистам]</ref> (2013)
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Ганскі Уладзімір Аляксандравіч}}
[[Катэгорыя:Выпускнікі гісторыка-філалагічнага факультэта ПДУ]]
[[Катэгорыя:Выкладчыкі Інстытута прадпрымальніцкай дзейнасці]]
[[Катэгорыя:Эканамісты Беларусі]]
[[Катэгорыя:Гісторыкі Беларусі]]
k6xikakdd1hyeuy7n7p8bp3dfgrsoq3
4191382
4191242
2022-08-21T18:17:16Z
Artsiom91
31770
калі выпускаўся, імя Ефрасінні Полацкай яшчэ не было
wikitext
text/x-wiki
{{цёзкі2|Ганскі}}
{{Навуковец}}
'''Уладзімір Аляксандравіч Ганскі''' (нар. {{ДН|2|12|1986}}, [[Наваполацк]]) — [[Беларусь|беларускі]] [[навуковец]], [[доктар эканамічных навук]], [[дацэнт]].
== Біяграфічныя звесткі ==
Выпускнік [[Гісторыка-філалагічны факультэт ПДУ|гісторыка-філалагічнага факультэта]] [[Полацкі дзяржаўны ўніверсітэт імя Ефрасінні Полацкай|Полацкага дзяржаўнага ўніверсітэта]], дзе атрымаў кваліфікацыю гісторыка, выкладчыка гісторыі і сацыяльна-гуманітарных дысцыплін<ref>[http://unicat.nlb.by/scient/pls/dict.prn_ref?tu=e&tq=v0&name_view=va_all&a001=BY-NLB-ar665044&strq=l_siz=20 База данных «Ученые Беларуси»]</ref>. Паралельна атрымаў кваліфікацыю эканаміста-менеджэра, пасля таксама прайшоў перападрыхтоўку па [[Культуралогія|культуралогіі]]. Скочыў [[Аспірантура|аспірантуру]] [[Рэспубліканскі інстытут вышэйшай школы|Рэспубліканскага інстытута вышэйшай школы]] ў [[Мінск]]у.
Дысертацыю на саісканне вучонай ступені [[Кандыдат эканамічных навук|кандыдата эканамічных навук]] па спецыяльнасці «Эканоміка і кіраванне нацыянальнай гаспадаркай», выкананую пад навуковым кіраўніцтвам [[прафесар]]а [[Марыя Ігараўна Фляйчук|Марыі Фляйчук]], абараніў у 2015 годзе ў [[Львоўскі гандлёва-эканамічны ўніверсітэт|Львоўскай камерцыйнай акадэміі Укаапсаюзу]]. Тэма дысертацыі: «Механізм функцыянавання нацыянальнага рынку [[Турызм у Беларусі|турыстычных]] паслуг»<ref>[http://www.lute.lviv.ua/fotogalereja/?L=102&tx_yag_pi1%5Bcontext1301%5D%5BgalleryUid%5D=18&tx_yag_pi1%5Bcontext1301%5D%5BalbumUid%5D=430&tx_yag_pi1%5Baction%5D=submitFilter&tx_yag_pi1%5Bcontroller%5D=ItemList&cHash=c9fb860e039dc1dffe78159afd26cb41 Засідання спеціалізованої вченої ради Львівської комерційної академії від 16 вересня 2015 р.]{{Недаступная спасылка}}</ref><ref>[https://www.psu.by/nauka/9184-pozdravljaem-va-ganskogo-s-uspeshnoj-zaschitoj-kandidatskoj-dissertatsii.html ПГУ: Поздравляем В. А. Ганского с успешной защитой кандидатской диссертации] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210108072049/https://www.psu.by/nauka/9184-pozdravljaem-va-ganskogo-s-uspeshnoj-zaschitoj-kandidatskoj-dissertatsii.html |date=8 студзеня 2021 }}</ref>.
Дысертацыю на саісканне вучонай ступені [[Кандыдат гістарычных навук|кандыдата гістарычных навук]] па спецыяльнасці «Айчынная гісторыя», выкананую пад навуковым кіраўніцтвам [[прафесар]]а [[Ірына Іванаўна Калачова|Ірыны Калачовай]], абараніў у 2020 годзе ў [[Магілёўскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Аркадзя Куляшова|Магілёўскім дзяржаўным універсітэце імя Аркадзя Куляшова]]. Тэма дысертацыі: «Развіццё [[Турызм|турызму]] ў [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]] (1921—1939 гг.)»<ref>[https://www.msu.by/novosti/univernews/2955-2020-10-13-3 7 октября 2020 г. в МГУ им. А. А. Кулешова состоялась защита диссертации В. А. Ганского]</ref><ref>[https://vak.gov.by/node/5935 Постановление Президиума ВАК Республики Беларусь от 9 декабря 2020 г.]</ref>.
2 чэрвеня 2021 года Прэзідыум [[Вышэйшая атэстацыйная камісія Рэспублікі Беларусь|Вышэйшай атэстацыйнай камісіі Рэспублікі Беларусь]] прысвоіў яму [[навуковае званне]] [[дацэнт]]а.
20 красавіка 2021 года ў [[Львоўскі гандлёва-эканамічны ўніверсітэт|Львоўскім гандлёва-эканамічным універсітэце]] абараніў дысертацыю на саісканне навуковай ступені [[Доктар навук|доктара эканамічных навук]] па спецыяльнасці «Эканоміка і кіраванне нацыянальнай гаспадаркай». Тэма доктарскай дысертацыі: «Тэарэтыка-метадалагічныя асновы кіравання рэсурсамі спадчыны ў сістэме нацыянальнай эканомікі». 29 чэрвеня 2021 года Міністэрства адукацыі і навукі [[Украіна|Украіны]] загадам № 735 зацвердзіла рашэнне аб прысуджэнні яму навуковай ступені [[Доктар эканамічных навук|доктара эканамічных навук]].
Пачаў працаваць у [[2006]] годзе ў навукова-даследчым сектары [[Полацкі дзяржаўны ўніверсітэт|Полацкага ўніверсітэта]]. У 2007—2009 гадах працаваў на [[прадпрыемства]]х [[Турызм|турыстычнай]] сферы, у тым ліку [[дырэктар]]ам. У 2009 годзе пачаў працаваць у аддзеле па турызме [[Полацкі дзяржаўны ўніверсітэт|Полацкага ўніверсітэта]], затым выкладаў на спартыўна-педагагічным (2010—2012) і фінансава-эканамічным (2012—2017) факультэтах. З 2018 года — старшы навуковы супрацоўнік, [[дацэнт]] кафедры эканомікі і кіравання [[Інстытут прадпрымальніцкай дзейнасці|Інстытута прадпрымальніцкай дзейнасці]]. Стажыраваўся ў вышэйшых навучальных установах і навуковых арганізацыях у [[Чэхія|Чэхіі]], [[Польшча|Польшчы]], [[Літва|Літве]] і інш.
== Навуковая дзейнасць ==
Займаецца даследаваннем тэорыі і практыкі кіравання новымі рэсурсамі ў сістэме сучаснай эканомікі, эканамічнай урбаністыкі і рэвіталізацыі, устойлівага сацыяльна-эканамічнага развіцця гістарычных паселішчаў і мясцін, пытаннямі кіравання і выкарыстання ў гаспадарчай дзейнасці аб’ектаў культурнай і прыроднай спадчыны, а таксама гісторыі, эканомікі і арганізацыі [[турызм]]у, механізмаў функцыянавання нацыянальнага і міжнароднага рынкаў турыстычных паслуг і інш. Таксама займаецца гісторыка-краязнаўчым вывучэннем [[Паўночная Беларусь|паўночнай]] і [[Віленскае ваяводства (1926—1939)|паўночна-заходняй Беларусі]], пытаннямі кластарызацыі, трансгранічнага і міжнароднага супрацоўніцтва і інш.
Аўтар каля 200 навуковых публікацый, у тым ліку больш 20 манаграфій і вучэбна-метадычных выданняў, а таксама артыкулаў у беларускіх і замежных навуковых часопісах, выданнях індэксаваных у базах [[Scopus]] i [[Web of Science]] і інш. Арганізатар і суарганізатар шматлікіх міжнародных навуковых і навукова-практычных канферэнцый, прысвечаных пытанням [[Устойлівае развіццё|устойлівага развіцця]], бізнеса і прадпрымальніцтва, культурнай і прыроднай спадчыны, [[Краязнаўства Беларусі|краязнаўства]] ў [[Мінск]]у, [[Віцебск]]у, [[Полацк]]у, [[Наваполацк]]у, [[Верхнядзвінск]]у, [[Браслаў|Браславе]] і інш.
== Узнагароды ==
* Прэмія [[Наваполацк]]ага гарадскога выканаўчага камітэта ў галіне інавацый і навуковай дзейнасці<ref>[https://www.psu.by/sobytija/10075-xiv-novopolotskij-gorodskoj-molodezhnyj-forum XIV Новополоцкий городской молодежный форум] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20191226105720/https://www.psu.by/sobytija/10075-xiv-novopolotskij-gorodskoj-molodezhnyj-forum |date=26 снежня 2019 }}</ref> (2016)
* Грамата [[Полацкі дзяржаўны ўніверсітэт|Полацкага дзяржаўнага ўніверсітэта]] (2014)
* Прэмія [[Віцебская вобласць|Віцебскага абласнога]] выканаўчага камітэта таленавітым маладым навукоўцам<ref>[https://www.belta.by/regions/view/premii-vitebskogo-oblispolkoma-vrucheny-talantlivym-molodym-uchenym-i-spetsialistam-13350-2013 БелТА: Премии Витебского облисполкома вручены талантливым молодым ученым и специалистам]</ref> (2013)
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Ганскі Уладзімір Аляксандравіч}}
[[Катэгорыя:Выпускнікі гісторыка-філалагічнага факультэта ПДУ]]
[[Катэгорыя:Выкладчыкі Інстытута прадпрымальніцкай дзейнасці]]
[[Катэгорыя:Эканамісты Беларусі]]
[[Катэгорыя:Гісторыкі Беларусі]]
lvryuwu5uq9mnx67tlhs5acgscwy148
Ваенны ардынарыят Літвы
0
627951
4191571
3924273
2022-08-21T21:21:39Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
{{Каталіцкая дыяцэзія
| беларуская назва = Ваенны ардынарыят Літвы
| арыгінальная назва = Lietuvos kariuomenės Ordinariatas
| абрад = [[лацінскі абрад]]
| выява = [[Выява:Former insignia of the Chaplains Office (Lithuania).gif|200пкс]]
| подпіс = Герб ваеннага ардынарыята Літвы
| галоўны горад = [[Вільнюс]]
| краіна = {{Сцягафікацыя|Літва}}
| дата заснавання = [[2000]]
| дата скасавання =
| кафедральны сабор = [[Касцёл Святога Ігнація Лаёлы (Вільнюс)|Касцёл Святога Ігнація Лаёлы]]
| мітраполія =
| дыяцэзіі-суфраганы =
| прыходаў =
| іерарх =
| плошча дыяцэзіі =
| насельніцтва дыяцэзіі =
| колькасць каталікоў =
| доля каталікоў =
| сайт =http://www.ordinariatas.lt}}
'''Ваенны ардынарыят Літвы''' ({{lang-de| Lietuvos kariuomenės Ordinariatas}}) — [[ваенны ардынарыят]] [[Рымска-Каталіцкая Царква|Рымска-Каталіцкай Царквы]], які дзейнічае ў [[Літва|Літве]]. Ваенны ардынарыят Літвы, падпарадкоўваючыся непасрэдна [[Святы Прастол|Святому Прастолу]], забяспечвае пастырскае акармленне ваеннаслужачых [[Узброеныя сілы Літвы|літоўскай арміі]] і іх сем'яў. [[Кафедра, хрысціянства|Кафедральным]] [[Сабор, храм|саборам]] ваеннага ардынарыята Літвы з'яўляецца [[Касцёл Святога Ігнація Лаёлы (Вільнюс)|касцёл Святога Ігнація Лаёлы]] ў [[Вільнюс]]е.
== Гісторыя ==
25 лістапада 2000 года [[Рымскі Папа]] [[Ян Павел II (Папа Рымскі)|Ян Павел II]] выдаў апостальскую канстытуцыю Christi discipuli, якой заснаваў Вайсковы ардынарыят Літвы<ref>[http://www.vatican.va/content/john-paul-ii/la/apost_constitutions/documents/hf_jp-ii_apc_20001125_christi-discipuli.html ORDINARIATUS MILITARIS IN LITUANIA CONDITUR]</ref>.
З 2004 года кафедральным саборам Ваеннага ардынарыта Літвы з’яўляецца касцёл Святога Ігнація Лаёлы.
== Біскупы ==
* 2000—2010 [[Эўгеніюс Бартуліс]].
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
* [http://www.catholic-hierarchy.org/diocese/dmllt.html Military Ordinariate of Lithuania]
* [http://www.gcatholic.org/dioceses/diocese/lith0.htm ''Military Ordinariate of Lithuania''] на сайце [http://www.gcatholic.org/ www.gcatholic.org]
* [http://www.ordinariatas.lt Lietuvos Kariuomenės Ordinariatas]
{{Дыяцэзіі Літвы}}
{{Ваенныя ардынарыяты}}
[[Катэгорыя:Ваенныя ардынарыяты]]
[[Катэгорыя:Узброеныя сілы Літвы]]
[[Катэгорыя:2000 год у Літве]]
[[Катэгорыя:Рымска-каталіцкія дыяцэзіі Літвы]]
7jsrg1m9jex1dqdjmu7t77h9sp4z5fz
Ваенны ардынарыят Славакіі
0
627970
4191572
3781455
2022-08-21T21:22:08Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
{{Каталіцкая дыяцэзія
| беларуская назва = Ваенны ардынарыят Славакіі
| арыгінальная назва = Vojenský rímskokatolícky ordinariát
| абрад = [[лацінскі абрад]]
| выява =
| подпіс =
| галоўны горад = [[Браціслава]]
| краіна = {{Сцягафікацыя|Славакія}}
| дата заснавання = [[2003]]
| дата скасавання =
| кафедральны сабор = [[Сабор Святога Себасцьяна (Браціслава)|Сабор Святога Себасцьяна]]
| мітраполія =
| дыяцэзіі-суфраганы =
| прыходаў =
| іерарх =
| плошча дыяцэзіі =
| насельніцтва дыяцэзіі =
| колькасць каталікоў =
| доля каталікоў =
| сайт =
}}
'''Ваенны ардынарыят Славакіі''' ({{lang-sk|Vojenský rímskokatolícky ordinariát}}) — [[ваенны ардынарыят]] [[Рымска-Каталіцкая Царква|Рымска-Каталіцкай Царквы]], які дзейнічае ў [[Славакія|Славакіі]]. Ваенны ардынарыят Славакіі, падпарадкоўваючыся непасрэдна [[Святы Прастол|Святому Прастолу]], забяспечвае пастырскае акармленне ваеннаслужачых [[Узброеныя сілы Славакіі|Славацкай арміі]] і іх сем’яў. [[Кафедра, хрысціянства|Кафедральным]] [[Сабор, храм|саборам]] ваеннага ардынарыята Славакіі з’яўляецца [[Сабор Святога Себасцьяна (Браціслава)|сабор Святога Себасцьяна]] ў [[Браціслава|Браціславе]].
== Гісторыя ==
[[26 лістапада]] 2002 года ў [[Ватыкан]]е славацкім прэзідэнтам [[Рудальф Шустэр|Рудольфам Шустарам]] і кардыналам [[Анджэла Садана]] была падпісана папярэдняя дамова аб стварэнні ў Славакіі ваеннага ардынарыята.
20 студзеня 2003 года [[Рымскі Папа]] [[Ян Павел II (Папа Рымскі)|Ян Павел II]] выдаў булу Spiritalem progressionem, якой заснаваў Ваенны ардынарыят Славакіі.
== Спасылкі ==
* [[Annuario Pontificio]], Libreria Editrice Vaticana, Città del Vaticano, 2003, ISBN 88-209-7422-3
* [http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/apost_constitutions/documents/hf_jp-ii_apc_20030120_slovachiae_lt.html Булла ''Spiritalem progressionem''] {{ref-la}}
* [http://www.ordinariat.sk/ Афіцыйны сайт] {{ref-sk}}
* [http://www.catholic-hierarchy.org/diocese/dmlsk.html Інфармацыя] {{ref-en}}
{{Дыяцэзіі Славакіі}}
{{Ваенныя ардынарыяты}}
[[Катэгорыя:Ваенныя ардынарыяты|Славакія]]
[[Катэгорыя:Узброеныя сілы Славакіі]]
[[Катэгорыя:Рымска-каталіцкія дыяцэзіі Славакіі]]
[[Катэгорыя:2003 год у Славакіі]]
b4bgbngv3c51ycgd5hqoqn9bej46ufu
Ваенны ардынарыят Нідэрландаў
0
628029
4191569
3781439
2022-08-21T21:20:58Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
{{Каталіцкая дыяцэзія
| беларуская назва = Ваенны ардынарыят Нідэрландаў
| арыгінальная назва = Militair ordinariaat van Nederland
| абрад = [[лацінскі абрад]]
| выява = [[Выява:Wapen van het Ordinariaat voor de Nederlandse Strijdkrachten.svg|200пкс]]
| подпіс = Герб ваеннага ардынарыята Нідэрландаў
| галоўны горад = [[Гаага]]
| краіна = {{Сцягафікацыя|Нідэрланды}}
| дата заснавання = [[1957]]
| дата скасавання =
| кафедральны сабор =
| мітраполія =
| дыяцэзіі-суфраганы =
| прыходаў =
| іерарх =
| плошча дыяцэзіі =
| насельніцтва дыяцэзіі =
| колькасць каталікоў =
| доля каталікоў =
| сайт =
}}
'''Ваенны ардынарыят Нідэрландаў''' ({{lang-nl|Militair ordinariaat van Nederland}}) — [[ваенны ардынарыят]] [[Рымска-Каталіцкая Царква|Рымска-Каталіцкай Царквы]], які дзейнічае ў [[Нідэрланды|Нідэрландах]]. Ваенны ардынарыят Нідэрландаў, падпарадкоўваючыся непасрэдна [[Святы Прастол|Святому Прастолу]], забяспечвае пастырскае акармленне ваеннаслужачых [[Узброеныя сілы Нідэрландаў|Нідэрландскай арміі]] і іх сем'яў. Адміністрацыя ваеннага ардынарыята Нідэрландаў знаходзіцца ў горадзе [[Гаага]], [[Нідэрланды]].
== Гісторыя ==
Пасада вікарыя ўзброеных сіл Нідэрландаў упершыню была ўтворана [[Святы Прастол|Святым Прастолам]] 16 красавіка 1957 года.
21 красавіка 1986 года [[Рымскі Папа]] [[Ян Павел II (Папа Рымскі)|Ян Павел II]] заснаваў [[Апостальская канстытуцыя|Апостальскай канстытуцыяй]] Spirituali Militum curae Ваенны ардынарыят Нідэрландаў.
== Спасылкі ==
* [[Annuario Pontificio]], Libreria Editrice Vaticana, Città del Vaticano, 2003, ISBN 88-209-7422-3
* [http://www.catholic-hierarchy.org/diocese/dmlnl.html Інфармацыя пра Ваенны ардынарыят Нідэрландаў] {{ref-en}}
{{Ваенныя ардынарыяты}}
[[Катэгорыя:Ваенныя ардынарыяты|Нідэрланды]]
[[Катэгорыя:Узброеныя сілы Нідэрландаў]]
[[Катэгорыя:Рымска-каталіцкія дыяцэзіі Нідэрландаў]]
rjp2hybgppyuyx2j9dkfnrpt57gsppn
Ваенны ардынарыят Кеніі
0
628143
4191568
3781438
2022-08-21T21:20:33Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
{{Каталіцкая дыяцэзія
| беларуская назва = Ваенны ардынарыят Кеніі
| арыгінальная назва = Military Ordinariate of Kenya
| абрад = [[лацінскі абрад]]
| выява =
| подпіс =
| галоўны горад =
| краіна = {{Сцягафікацыя|Кенія}}
| дата заснавання = [[1964]]
| дата скасавання =
| кафедральны сабор =
| мітраполія =
| дыяцэзіі-суфраганы =
| прыходаў = 21
| іерарх =
| плошча дыяцэзіі =
| насельніцтва дыяцэзіі =
| колькасць каталікоў =
| доля каталікоў =
| сайт =
}}
'''Ваенны ардынарыят Кеніі''' ({{lang-en|Military Ordinariate of Kenya}}) — [[ваенны ардынарыят]] [[Рымска-Каталіцкая Царква|Рымска-Каталіцкай Царквы]], які дзейнічае ў [[Кенія|Кеніі]]. Ваенны ардынарыят Кеніі, падпарадкоўваючыся непасрэдна [[Святы Прастол|Святому Прастолу]], забяспечвае пастырскае акармленне ваеннаслужачых [[Узброеныя сілы Кеніі|Кенійскай арміі]] і іх сем’яў.
== Гісторыя ==
20 студзеня 1964 года ў Кеніі быў арганізаваны інстытут ваеннага капеланства для вайскоўцаў кенійскага войска.
21 ліпеня 1986 года [[Рымскі Папа]] [[Ян Павел II (Папа Рымскі)|Ян Павел II]] выпусціў булу «Spirituali militum curae», якой заснаваў ваенны ардынарыят Кеніі. Ардынарыят з’яўляецца асобнай самастойнай царкоўнай структурай на ўзроўні [[Епархія|епархіі]].
== Спасылкі ==
* [[Annuario Pontificio]], Libreria Editrice Vaticana, Città del Vaticano, 2003, ISBN 88-209-7422-3
* [http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/apost_constitutions/documents/hf_jp-ii_apc_19860421_spirituali-militum-curae_lt.html Булла ''Spirituali militum curae''] {{ref-la}}
{{Ваенныя ардынарыяты}}
[[Катэгорыя:Ваенныя ардынарыяты|Кенія]]
[[Катэгорыя:Узброеныя сілы Кеніі]]
[[Катэгорыя:1964 год у Афрыцы]]
[[Катэгорыя:Рымска-каталіцкія дыяцэзіі Кеніі]]
91iofmpfrxjja4k03gfjkkygdq0iml1
Шыркаўскі сельсавет (Пастаўскі раён)
0
631714
4191332
4092391
2022-08-21T17:41:38Z
D.L.M.I. Bel
33064
wikitext
text/x-wiki
{{Адміністрацыйная адзінка
|Беларуская назва = Шыркаўскі сельсавет
|Арыгінальная назва =
|Герб =
|Сцяг =
|Краіна = [[Беларусь]]
|Статус =
|Гімн =
|Уваходзіць у = [[Пастаўскі раён]]
|Уключае = 28 населеных пунктаў
|Сталіца = [[Шыркі (Пастаўскі раён)|Шыркі]]
|Датаўтварэння = [[12 кастрычніка]] [[1940]]
|Скасаванне = [[10 кастрычніка]] [[2013]]
|Раздзел =
|Назва раздзела =
|Глава2 =
|Назва главы2 =
|ВУП =
|Год ВУП =
|Месца па ВУП =
|ВУП на душу насельніцтва =
|Месца па ВУП на душу насельніцтва =
|Мова =
|Мовы =
|Насельніцтва = 744
|Год перапісу = 2009
|Месца па насельніцтве =
|Шчыльнасць =
|Месца па шчыльнасці =
|Нацыянальны склад =
|Канфесійны склад =
|Плошча =
|Месца па плошчы =
|Максімальная вышыня =
|Сярэдняя вышыня =
|Мінімальная вышыня =
|Шырата =
|Даўгата =
|Карта =
|Часавыпояс =
|Абрэвіятура =
|ISO =
|FIPS =
|Код аўтамабільных нумароў =
|Сайт =
|Заўвагі =
}}
{{значэнні|Спасылка=Шыркаўскі сельсавет}}
'''Шы́ркаўскі сельсавет''' — былая адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў складзе [[Пастаўскі раён|Пастаўскага раёна]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Цэнтр — вёска [[Шыркі (Пастаўскі раён)|Шыркі]].
Утвораны 12 кастрычніка 1940 года як '''Загацкі сельсавет''' у складзе Пастаўскага раёна [[Вілейская вобласць|Вілейскай вобласці]] [[БССР]]. Цэнтр — вёска [[Загачча]]. З 20 верасня 1944 года ў складзе [[Маладзечанская вобласць|Маладзечанскай вобласці]]. 3 жніўня 1954 года да сельсавета далучана тэрыторыя скасаванага [[Пастаўскі сельсавет|Пастаўскага сельсавета]]<ref>Постановление Президиума Верховного Совета БССР от 3 августа 1954 г. О внесении изменения и дополнений в указ Президиума Верховного Совета Белорусской ССР от 16 июля 1954 г. «Об объединении сельских советов Молодечненской области» // Сборник законов Белорусской ССР и указов Президиума Верховного Совета Белорусской ССР: 1938—1955 гг. — Мн.: Изд. Президиума Верхов. Совета БССР, 1956. — 347 с.</ref>. 27 красавіка 1957 года ў склад [[Камайскі сельсавет|Камайскага сельсавета]] перададзены вёскі [[Гуменнікі (Пастаўскі раён)|Гуменнікі]] і [[Краскі (Пастаўскі раён)|Краскі]]<ref>Рашэнне выканкома Маладзечанскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 27 красавіка 1957 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1957, № 5.</ref>. З 20 студзеня 1960 года ў складзе Віцебскай вобласці. 8 снежня 1966 года цэнтр сельсавета перанесены ў вёску [[Дварчаны (Камайскі сельсавет)|Дварчаны]], сельсавет перайменаваны ў '''Дварчанскі сельсавет'''. 17 мая 1985 года ў склад [[Камайскі сельсавет|Камайскага сельсавета]] перададзены 13 населеных пунктаў ([[Аляхнішкі]], [[Барадзіно (Пастаўскі раён)|Барадзіно]], [[Вараноўшчына]], [[Васточная]], [[Дашкі (Камайскі сельсавет)|Дашкі]], [[Дварчаны (Камайскі сельсавет)|Дварчаны]], [[Драбышы (Пастаўскі раён)|Драбышы]], [[Загачча]], [[Мацуты]], [[Падлявонавічы]], [[Рубеж (Пастаўскі раён)|Рубеж]], [[Рудзі (Пастаўскі раён)|Рудзі]] і [[Шкіралі]]), цэнтр сельсавета перанесены ў вёску Шыркі, сельсавет перайменаваны ў Шыркаўскі<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 17 мая 1985 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1985, № 17 (1823).</ref>. 10 кастрычніка 2013 года сельсавет скасаваны, яго тэрыторыя далучана да [[Камайскі сельсавет|Камайскага]] (16 вёсак: [[Бацвінавічы]], [[Вярэнькі (Пастаўскі раён)|Вярэнькі]], [[Ідаліна]], [[Койры (Камайскі сельсавет)|Койры]], [[Падаляны]], [[Параскі]], [[Пятроўшчына (Пастаўскі раён)|Пятроўшчына]], [[Скураты (Пастаўскі раён)|Скураты]], [[Труханкі]], [[Фалевічы (Пастаўскі раён)|Фалевічы]], [[Шабаны (Пастаўскі раён)|Шабаны]], [[Шусціцкія]], [[Юшкаўшчына]], [[Якавічы (Пастаўскі раён)|Якавічы]], [[Ясева]], [[Яськавічы (Пастаўскі раён)|Яськавічы]]) і [[Юнькаўскі сельсавет|Юнькаўскага]] (12 вёсак: [[Аўласы (Пастаўскі раён)|Аўласы]], [[Дзеравянкі]], [[Доўжа (Пастаўскі раён)|Доўжа]], [[Споры Вялікія]], [[Кашыцы]], [[Ліпнікі (Пастаўскі раён)|Ліпнікі]], [[Макараўцы (Пастаўскі раён)|Макараўцы]], [[Рамелькі]], [[Салаўі (Пастаўскі раён)|Салаўі]], [[Сіманькі]], [[Шыркі (Пастаўскі раён)|Шыркі]], [[Яцавічы]]) сельсаветаў<ref>[http://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D913v0060692&p1=1 Решение Витебского областного Совета депутатов от 10 октября 2013 г. № 292 Об изменении административно-территориального устройства некоторых районов Витебской области] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210511010538/https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D913v0060692&p1=1 |date=11 мая 2021 }}</ref>.
Насельніцтва сельсавета паводле перапісу 2009 года складала 744 чалавекі<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Колькасць насельніцтва населеных пунктаў Беларусі паводле перапісу 2009 года] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm |date=2 кастрычніка 2019 }}</ref>, з іх 89,5 % — [[беларусы]], 6,9 % — [[рускія ў Беларусі|рускія]], 2,0 % — [[палякі ў Беларусі|палякі]]<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-ethnic-comm2009.htm Этнічны склад насельніцтва сельсаветаў Беларусі паводле перапісу 2009 года]</ref>.
На момант скасавання ў склад сельсавета ўваходзілі 28 населеных пунктаў.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* Административно-территориальное устройство БССР: справочник: в 2 т. / Главное архивное управление при Совете Министров БССР, Институт философии и права Академии наук БССР. — Минск: «Беларусь», 1985―1987.
* Административно-территориальное устройство Республики Беларусь (1981—2010 гг.): справочник. — Минск: БелНИИДАД, 2012. — 172 с.
{{Пастаўскі раён}}
[[Катэгорыя:Былыя сельсаветы Пастаўскага раёна]]
[[Катэгорыя:Сельсаветы Беларусі, утвораныя ў 1940 годзе]]
[[Катэгорыя:Сельсаветы Беларусі, скасаваныя ў 2013 годзе]]
sngzgwk5hsh7qspgjj3liih2l9syqts
Юнькаўскі сельсавет
0
631719
4191386
4189468
2022-08-21T18:20:27Z
D.L.M.I. Bel
33064
wikitext
text/x-wiki
{{Адміністрацыйная адзінка
|Беларуская назва = Юнькаўскі сельсавет
|Арыгінальная назва =
|Герб =
|Сцяг =
|Краіна = [[Беларусь]]
|Статус =
|Гімн =
|Уваходзіць у = [[Пастаўскі раён]]
|Уключае = 54 населеныя пункты
|Сталіца = [[Юнькі]]
|Датаўтварэння = [[12 кастрычніка]] [[1940]]
|Скасаванне =
|Раздзел =
|Назва раздзела =
|Глава2 =
|Назва главы2 =
|ВУП =
|Год ВУП =
|Месца па ВУП =
|ВУП на душу насельніцтва =
|Месца па ВУП на душу насельніцтва =
|Мова =
|Мовы =
|Насельніцтва = 1052
|Год перапісу = 2009
|Месца па насельніцтве =
|Шчыльнасць =
|Месца па шчыльнасці =
|Нацыянальны склад =
|Канфесійны склад =
|Плошча =
|Месца па плошчы =
|Максімальная вышыня =
|Сярэдняя вышыня =
|Мінімальная вышыня =
|Шырата =
|Даўгата =
|Карта =
|Часавыпояс =
|Абрэвіятура =
|ISO =
|FIPS =
|Код аўтамабільных нумароў = 2
|Сайт =
|Заўвагі =
}}
'''Ю́нькаўскі сельсавет''' — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў складзе [[Пастаўскі раён|Пастаўскага раёна]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Цэнтр — аграгарадок [[Юнькі]].
Утвораны 12 кастрычніка 1940 года як '''Юнкаўскі сельсавет''' у складзе Пастаўскага раёна [[Вілейская вобласць|Вілейскай вобласці]] [[БССР]]. Цэнтр — вёска Юнкі. З 20 верасня 1944 года ў складзе [[Маладзечанская вобласць|Маладзечанскай вобласці]]. 16 ліпеня 1954 года да сельсавета далучана тэрыторыя скасаванага [[Навасёлкаўскі 1-шы сельсавет|Навасёлкаўскага 1-га сельсавета]]<ref>Указ Президиума Верховного Совета Белорусской ССР от 16 июля 1954 г. Об объединении сельских советов Молодечненской области // Сборник законов Белорусской ССР и указов Президиума Верховного Совета Белорусской ССР: 1938—1955 гг. — Мн.: Изд. Президиума Верхов. Совета БССР, 1956. — 347 с.</ref>. З 20 студзеня 1960 года ў складзе Віцебскай вобласці. 17 мая 1985 года ў склад сельсавета з [[Савіцкі сельсавет (Пастаўскі раён)|Савіцкага сельсавета]] перададзены 14 населеных пунктаў ([[Агароднікі (Пастаўскі раён)|Агароднікі]], [[Боцьвіны]], [[Весялуха]], [[Гогава]], [[Захараўшчына]], [[Калееўцы]], [[Кубаркі]], [[Курылавічы (Юнькаўскі сельсавет)|Курылавічы]], [[Манькавічы (Пастаўскі раён)|Манькавічы]], [[Міхнічы (Пастаўскі раён)|Міхнічы]], [[Мястэчка (Пастаўскі раён)|Мястэчка]], [[Русіны (Пастаўскі раён)|Русіны]], [[Савічы (Пастаўскі раён)|Савічы]] і [[Сарочына (Пастаўскі раён)|Сарочына]])<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 17 мая 1985 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1985, № 17 (1823).</ref>. 16 кастрычніка 1989 года ў склад сельсавета з [[Курапольскі сельсавет|Курапольскага сельсавета]] перададзены 2 населеныя пункты ([[Васіліны|Васіліны-I]] і [[Чарэмушнікі Падзісенныя]])<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 16 кастрычніка 1989 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1989, № 35 (1985).</ref>. 27 верасня 1992 года ў склад [[Лукашоўскі сельсавет|Лукашоўскага сельсавета]] перададзены 35 населеных пунктаў, наўзамен з Лукашоўскага сельсавета перададзены 14 населеных пунктаў. 24 жніўня 1992 года ў склад сельсавета з [[Курапольскі сельсавет|Курапольскага сельсавета]] перададзены 16 населеных пунктаў. У 1990-я гады сельсавет перайменаваны ў Юнькаўскі сельсавет. 26 верасня 2002 года ў склад Курапольскага сельсавета перададзены 17 населеных пунктаў. 10 кастрычніка 2013 года да сельсавета далучана частка скасаванага [[Шыркаўскі сельсавет (Пастаўскі раён)|Шыркаўскага сельсавета]] (12 вёсак: [[Аўласы (Пастаўскі раён)|Аўласы]], [[Дзеравянкі]], [[Доўжа (Пастаўскі раён)|Доўжа]], [[Споры Вялікія]], [[Кашыцы]], [[Ліпнікі (Пастаўскі раён)|Ліпнікі]], [[Макараўцы (Пастаўскі раён)|Макараўцы]], [[Рамелькі]], [[Салаўі (Пастаўскі раён)|Салаўі]], [[Сіманькі]], [[Шыркі (Пастаўскі раён)|Шыркі]], [[Яцавічы]])<ref>[http://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D913v0060692&p1=1 Решение Витебского областного Совета депутатов от 10 октября 2013 г. № 292 Об изменении административно-территориального устройства некоторых районов Витебской области] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210511010538/https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D913v0060692&p1=1 |date=11 мая 2021 }}</ref>. 27 снежня 2019 года скасаваны хутары [[Белыя (Пастаўскі раён)|Белыя]] і [[Чыгуначная Казарма (Юнькаўскі сельсавет)|Чыгуначная Казарма]]<ref>[https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D920v0100198&p1=1 Решение Поставского районного Совета депутатов от 27 декабря 2019 г. № 74 О некоторых вопросах административно-территориального устройства Поставского района] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210602212752/https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D920v0100198&p1=1 |date=2 чэрвеня 2021 }}</ref>.
Насельніцтва сельсавета паводле перапісу 2009 года (44 населеныя пункты) — 1052 чалавекі<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm Колькасць насельніцтва населеных пунктаў Беларусі паводле перапісу 2009 года] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20191002065531/http://pop-stat.mashke.org/belarus-census.htm |date=2 кастрычніка 2019 }}</ref>, з іх 83,2 % — [[беларусы]], 12,8 % — [[рускія ў Беларусі|рускія]], 1,5 % — [[палякі ў Беларусі|палякі]]<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-ethnic-comm2009.htm Этнічны склад насельніцтва сельсаветаў Беларусі паводле перапісу 2009 года]</ref>.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* Административно-территориальное устройство БССР: справочник: в 2 т. / Главное архивное управление при Совете Министров БССР, Институт философии и права Академии наук БССР. — Минск: «Беларусь», 1985―1987.
* Административно-территориальное устройство Республики Беларусь (1981—2010 гг.): справочник. — Минск: БелНИИДАД, 2012. — 172 с.
{{Юнькаўскі сельсавет}}
{{Пастаўскі раён}}
[[Катэгорыя:Юнькаўскі сельсавет| ]]
[[Катэгорыя:Сельсаветы Беларусі, утвораныя ў 1940 годзе]]
75nfz77bzrvh51k6wqtib7pv5r3gths
Модуль:NumberOf/today
828
634872
4191594
4191088
2022-08-22T00:00:50Z
MBHbot
91410
Scribunto
text/plain
local info = {
['en'] = { pos = 1, activeusers = 114504, admins = 1032, articles = 6572908, edits = 1113471157, files = 895638, pages = 56813773, users = 44379627, depth = 1145.05 },
['ceb'] = { pos = 2, activeusers = 184, admins = 6, articles = 6125823, edits = 34882875, files = 0, pages = 11232199, users = 93540, depth = 2.157964 },
['de'] = { pos = 3, activeusers = 16819, admins = 190, articles = 2717446, edits = 224018074, files = 128810, pages = 7503951, users = 3979813, depth = 92.62075 },
['sv'] = { pos = 4, activeusers = 1899, admins = 66, articles = 2552423, edits = 51004224, files = 0, pages = 6121071, users = 832242, depth = 16.28849 },
['fr'] = { pos = 5, activeusers = 16366, admins = 159, articles = 2447696, edits = 195847094, files = 69093, pages = 12155827, users = 4447962, depth = 253.448 },
['nl'] = { pos = 6, activeusers = 3462, admins = 36, articles = 2098828, edits = 62489146, files = 20, pages = 4467909, users = 1225282, depth = 17.81995 },
['ru'] = { pos = 7, activeusers = 10579, admins = 77, articles = 1847020, edits = 124695187, files = 237911, pages = 7412688, users = 3233784, depth = 152.7444 },
['es'] = { pos = 8, activeusers = 13260, admins = 63, articles = 1796601, edits = 145053113, files = 0, pages = 7712990, users = 6619824, depth = 203.9457 },
['it'] = { pos = 9, activeusers = 7434, admins = 122, articles = 1768266, edits = 128638906, files = 138847, pages = 7496352, users = 2285012, depth = 180.072 },
['arz'] = { pos = 10, activeusers = 190, admins = 7, articles = 1596743, edits = 7341961, files = 1476, pages = 2010200, users = 189028, depth = 0.2448857 },
['pl'] = { pos = 11, activeusers = 4028, admins = 101, articles = 1533096, edits = 67671992, files = 262, pages = 3559375, users = 1187265, depth = 33.212 },
['ja'] = { pos = 12, activeusers = 15058, admins = 41, articles = 1338703, edits = 90889709, files = 30147, pages = 3956008, users = 1969756, depth = 87.82088 },
['zh'] = { pos = 13, activeusers = 8632, admins = 66, articles = 1298367, edits = 73006769, files = 60831, pages = 7124957, users = 3253897, depth = 206.3549 },
['vi'] = { pos = 14, activeusers = 2169, admins = 20, articles = 1275375, edits = 68971593, files = 24548, pages = 19376970, users = 877579, depth = 717.0381 },
['war'] = { pos = 15, activeusers = 82, admins = 3, articles = 1265931, edits = 6287550, files = 42, pages = 2881775, users = 52949, depth = 3.554677 },
['uk'] = { pos = 16, activeusers = 3127, admins = 45, articles = 1188658, edits = 36833566, files = 110526, pages = 4125998, users = 639805, depth = 54.51416 },
['ar'] = { pos = 17, activeusers = 4820, admins = 26, articles = 1183470, edits = 58948934, files = 50019, pages = 7812635, users = 2292251, depth = 236.7454 },
['pt'] = { pos = 18, activeusers = 8401, admins = 56, articles = 1094378, edits = 64057490, files = 58355, pages = 5403698, users = 2794578, depth = 183.8068 },
['fa'] = { pos = 19, activeusers = 5221, admins = 34, articles = 924097, edits = 35326768, files = 81855, pages = 5343283, users = 1143725, depth = 151.1977 },
['ca'] = { pos = 20, activeusers = 968, admins = 30, articles = 708878, edits = 30521041, files = 15573, pages = 1766402, users = 426445, depth = 38.45451 },
['sr'] = { pos = 21, activeusers = 725, admins = 19, articles = 661735, edits = 25136446, files = 36393, pages = 3986294, users = 310812, depth = 159.1602 },
['id'] = { pos = 22, activeusers = 3164, admins = 41, articles = 627079, edits = 21527861, files = 47678, pages = 3296402, users = 1347043, depth = 118.3364 },
['ko'] = { pos = 23, activeusers = 1590, admins = 27, articles = 601439, edits = 33120077, files = 12704, pages = 2735751, users = 749492, depth = 152.457 },
['no'] = { pos = 24, activeusers = 999, admins = 44, articles = 596335, edits = 22850041, files = 4, pages = 1699551, users = 559449, depth = 46.01434 },
['fi'] = { pos = 25, activeusers = 1611, admins = 31, articles = 537413, edits = 20682781, files = 70309, pages = 1410800, users = 520993, depth = 38.72046 },
['tr'] = { pos = 26, activeusers = 2995, admins = 23, articles = 511871, edits = 28320940, files = 37568, pages = 2386310, users = 1420781, depth = 159.1485 },
['hu'] = { pos = 27, activeusers = 1521, admins = 24, articles = 510492, edits = 25138196, files = 8433, pages = 1449402, users = 510707, depth = 58.66989 },
['cs'] = { pos = 28, activeusers = 2058, admins = 33, articles = 508734, edits = 21571347, files = 1, pages = 1404405, users = 586766, depth = 47.61024 },
['ce'] = { pos = 29, activeusers = 53, admins = 3, articles = 481363, edits = 8683265, files = 315, pages = 908140, users = 30784, depth = 7.516001 },
['sh'] = { pos = 30, activeusers = 160, admins = 12, articles = 456876, edits = 41242004, files = 10240, pages = 4644292, users = 176455, depth = 745.9603 },
['ro'] = { pos = 31, activeusers = 873, admins = 17, articles = 432866, edits = 15015361, files = 116480, pages = 2621936, users = 592093, depth = 146.4624 },
['zh-min-nan'] = { pos = 32, activeusers = 81, admins = 6, articles = 431647, edits = 3134162, files = 362, pages = 1063200, users = 54017, depth = 6.31057 },
['tt'] = { pos = 33, activeusers = 77, admins = 5, articles = 417587, edits = 3527318, files = 6105, pages = 564953, users = 43201, depth = 0.7775584 },
['eu'] = { pos = 34, activeusers = 246, admins = 12, articles = 397525, edits = 9002870, files = 0, pages = 826005, users = 138791, depth = 12.66282 },
['ms'] = { pos = 35, activeusers = 536, admins = 15, articles = 359976, edits = 5635533, files = 19611, pages = 1042085, users = 298786, depth = 19.41746 },
['eo'] = { pos = 36, activeusers = 302, admins = 16, articles = 323248, edits = 7674204, files = 11183, pages = 716413, users = 199662, depth = 15.84703 },
['he'] = { pos = 37, activeusers = 3159, admins = 32, articles = 320898, edits = 34460687, files = 73966, pages = 1341858, users = 997801, depth = 259.9566 },
['hy'] = { pos = 38, activeusers = 427, admins = 11, articles = 293102, edits = 8483773, files = 11353, pages = 988725, users = 124053, depth = 48.33078 },
['da'] = { pos = 39, activeusers = 777, admins = 25, articles = 283859, edits = 11200968, files = 0, pages = 908246, users = 435907, depth = 59.66978 },
['bg'] = { pos = 40, activeusers = 713, admins = 25, articles = 283772, edits = 11473214, files = 549, pages = 632245, users = 311789, depth = 27.36522 },
['azb'] = { pos = 41, activeusers = 111, admins = 5, articles = 242236, edits = 1523649, files = 246, pages = 571867, users = 38035, depth = 4.933653 },
['sk'] = { pos = 42, activeusers = 525, admins = 10, articles = 241743, edits = 7403862, files = 0, pages = 549497, users = 221904, depth = 21.83698 },
['kk'] = { pos = 43, activeusers = 195, admins = 16, articles = 232074, edits = 3059386, files = 10540, pages = 588113, users = 121045, depth = 12.24378 },
['et'] = { pos = 44, activeusers = 420, admins = 33, articles = 229792, edits = 6172992, files = 756, pages = 542646, users = 168472, depth = 21.08593 },
['min'] = { pos = 45, activeusers = 42, admins = 5, articles = 225608, edits = 2444501, files = 177, pages = 385450, users = 16150, depth = 3.183427 },
['be'] = { pos = 46, activeusers = 278, admins = 11, articles = 221391, edits = 4182950, files = 3247, pages = 647170, users = 120981, depth = 23.90633 },
['simple'] = { pos = 47, activeusers = 950, admins = 17, articles = 217387, edits = 8381067, files = 36, pages = 704539, users = 1225538, depth = 59.73875 },
['hr'] = { pos = 48, activeusers = 467, admins = 11, articles = 213105, edits = 6432341, files = 20963, pages = 445676, users = 278188, depth = 17.18991 },
['el'] = { pos = 49, activeusers = 1040, admins = 22, articles = 212692, edits = 9612271, files = 18498, pages = 630496, users = 369697, depth = 58.82833 },
['lt'] = { pos = 50, activeusers = 312, admins = 10, articles = 203948, edits = 6655600, files = 23844, pages = 500314, users = 166649, depth = 28.09069 },
['gl'] = { pos = 51, activeusers = 244, admins = 8, articles = 188245, edits = 6155090, files = 350, pages = 472594, users = 128435, depth = 29.71685 },
['az'] = { pos = 52, activeusers = 641, admins = 17, articles = 186229, edits = 6573279, files = 23683, pages = 511404, users = 252155, depth = 39.18841 },
['sl'] = { pos = 53, activeusers = 315, admins = 22, articles = 177429, edits = 5726256, files = 8314, pages = 439891, users = 213806, depth = 28.48455 },
['ur'] = { pos = 54, activeusers = 321, admins = 11, articles = 175387, edits = 5116599, files = 12590, pages = 996116, users = 149900, depth = 112.4802 },
['uz'] = { pos = 55, activeusers = 739, admins = 20, articles = 169227, edits = 2794730, files = 2083, pages = 692139, users = 77187, depth = 38.55355 },
['nn'] = { pos = 56, activeusers = 124, admins = 14, articles = 162661, edits = 3390618, files = 16, pages = 372445, users = 121916, depth = 15.14239 },
['ka'] = { pos = 57, activeusers = 249, admins = 6, articles = 162475, edits = 4397851, files = 14840, pages = 460070, users = 143274, depth = 32.06969 },
['hi'] = { pos = 58, activeusers = 1211, admins = 6, articles = 152334, edits = 5610272, files = 3600, pages = 1191260, users = 710509, depth = 219.0548 },
['th'] = { pos = 59, activeusers = 990, admins = 15, articles = 149566, edits = 10238185, files = 27287, pages = 974703, users = 430174, depth = 319.6959 },
['ta'] = { pos = 60, activeusers = 350, admins = 31, articles = 148223, edits = 3488443, files = 7723, pages = 466341, users = 207934, depth = 34.45667 },
['la'] = { pos = 61, activeusers = 146, admins = 21, articles = 137135, edits = 3689324, files = 0, pages = 275807, users = 158301, depth = 13.67799 },
['cy'] = { pos = 62, activeusers = 113, admins = 16, articles = 135060, edits = 11098949, files = 11273, pages = 275243, users = 73824, depth = 43.4413 },
['mk'] = { pos = 63, activeusers = 220, admins = 12, articles = 130037, edits = 4792026, files = 8679, pages = 524515, users = 103424, depth = 84.07616 },
['ast'] = { pos = 64, activeusers = 107, admins = 11, articles = 129969, edits = 3704934, files = 0, pages = 228644, users = 106951, depth = 9.340183 },
['bn'] = { pos = 65, activeusers = 1125, admins = 13, articles = 126599, edits = 6046009, files = 15363, pages = 990978, users = 385427, depth = 284.4151 },
['zh-yue'] = { pos = 66, activeusers = 287, admins = 12, articles = 126511, edits = 1863751, files = 2629, pages = 285133, users = 243992, depth = 10.27568 },
['lv'] = { pos = 67, activeusers = 288, admins = 13, articles = 115248, edits = 3665904, files = 25554, pages = 467858, users = 108093, depth = 73.3482 },
['tg'] = { pos = 68, activeusers = 65, admins = 6, articles = 107756, edits = 1309274, files = 485, pages = 262881, users = 36171, depth = 10.32172 },
['af'] = { pos = 69, activeusers = 194, admins = 16, articles = 104506, edits = 2516022, files = 9615, pages = 373056, users = 152430, depth = 44.53569 },
['my'] = { pos = 70, activeusers = 137, admins = 4, articles = 103673, edits = 755452, files = 2977, pages = 217100, users = 103314, depth = 4.165322 },
['mg'] = { pos = 71, activeusers = 46, admins = 3, articles = 94876, edits = 1045945, files = 3, pages = 245147, users = 28869, depth = 10.70335 },
['bs'] = { pos = 72, activeusers = 182, admins = 9, articles = 90365, edits = 3415950, files = 5463, pages = 367765, users = 144694, depth = 87.52931 },
['oc'] = { pos = 73, activeusers = 102, admins = 4, articles = 89829, edits = 2321150, files = 925, pages = 159380, users = 48465, depth = 8.730578 },
['sq'] = { pos = 74, activeusers = 221, admins = 11, articles = 86107, edits = 2465084, files = 4732, pages = 263381, users = 143985, depth = 39.66984 },
['mr'] = { pos = 75, activeusers = 157, admins = 12, articles = 85994, edits = 2144775, files = 19140, pages = 285438, users = 145951, depth = 40.41807 },
['nds'] = { pos = 76, activeusers = 41, admins = 4, articles = 83914, edits = 990194, files = 0, pages = 162382, users = 49043, depth = 5.332105 },
['ky'] = { pos = 77, activeusers = 83, admins = 2, articles = 81596, edits = 424951, files = 2688, pages = 111393, users = 33245, depth = 0.5087311 },
['ml'] = { pos = 78, activeusers = 251, admins = 15, articles = 79073, edits = 3708365, files = 6966, pages = 488783, users = 163411, depth = 203.6869 },
['be-tarask'] = { pos = 79, activeusers = 128, admins = 4, articles = 78877, edits = 2326668, files = 1892, pages = 226636, users = 76310, depth = 36.02572 },
['te'] = { pos = 80, activeusers = 196, admins = 13, articles = 77996, edits = 3610552, files = 12625, pages = 306072, users = 114659, depth = 100.8706 },
['sw'] = { pos = 81, activeusers = 217, admins = 14, articles = 74573, edits = 1240177, files = 2270, pages = 150500, users = 55224, depth = 8.54233 },
['br'] = { pos = 82, activeusers = 92, admins = 6, articles = 72543, edits = 2004277, files = 5404, pages = 142128, users = 70257, depth = 12.97533 },
['new'] = { pos = 83, activeusers = 20, admins = 2, articles = 72352, edits = 848788, files = 0, pages = 196959, users = 25077, depth = 12.78225 },
['jv'] = { pos = 84, activeusers = 99, admins = 4, articles = 70546, edits = 1594056, files = 5430, pages = 178680, users = 54038, depth = 20.96078 },
['vec'] = { pos = 85, activeusers = 37, admins = 5, articles = 68991, edits = 1100814, files = 724, pages = 140381, users = 32116, depth = 8.396445 },
['ht'] = { pos = 86, activeusers = 45, admins = 3, articles = 67887, edits = 803719, files = 0, pages = 82046, users = 28562, depth = 0.4261267 },
['pms'] = { pos = 87, activeusers = 43, admins = 4, articles = 66375, edits = 855421, files = 2069, pages = 101500, users = 25335, depth = 2.360138 },
['pnb'] = { pos = 88, activeusers = 55, admins = 2, articles = 65824, edits = 606401, files = 225, pages = 113841, users = 32521, depth = 2.834541 },
['su'] = { pos = 89, activeusers = 39, admins = 7, articles = 61278, edits = 629359, files = 545, pages = 97407, users = 28418, depth = 2.246006 },
['lb'] = { pos = 90, activeusers = 67, admins = 5, articles = 61036, edits = 2391658, files = 2374, pages = 131513, users = 55218, depth = 24.24672 },
['ba'] = { pos = 91, activeusers = 71, admins = 7, articles = 60418, edits = 1149771, files = 1456, pages = 170033, users = 35501, depth = 22.25796 },
['lld'] = { pos = 92, activeusers = 12, admins = 2, articles = 59873, edits = 98289, files = 0, pages = 63659, users = 2263, depth = 0.006173682 },
['ga'] = { pos = 93, activeusers = 93, admins = 7, articles = 57405, edits = 1083176, files = 1123, pages = 96246, users = 52628, depth = 5.152259 },
['szl'] = { pos = 94, activeusers = 49, admins = 3, articles = 55865, edits = 347728, files = 0, pages = 69160, users = 21816, depth = 0.2847618 },
['lmo'] = { pos = 95, activeusers = 47, admins = 5, articles = 54962, edits = 1126831, files = 4437, pages = 123925, users = 37797, depth = 14.31552 },
['is'] = { pos = 96, activeusers = 117, admins = 19, articles = 54767, edits = 1760864, files = 3218, pages = 141668, users = 86863, depth = 31.29433 },
['ku'] = { pos = 97, activeusers = 85, admins = 3, articles = 53951, edits = 1094315, files = 565, pages = 109250, users = 51917, depth = 10.52341 },
['cv'] = { pos = 98, activeusers = 49, admins = 2, articles = 49663, edits = 749715, files = 537, pages = 97869, users = 31256, depth = 7.217509 },
['fy'] = { pos = 99, activeusers = 65, admins = 8, articles = 49345, edits = 1087704, files = 7602, pages = 150529, users = 43535, depth = 30.38281 },
['tl'] = { pos = 100, activeusers = 136, admins = 11, articles = 43113, edits = 1957651, files = 1897, pages = 234148, users = 123626, depth = 164.155 },
['ckb'] = { pos = 101, activeusers = 174, admins = 7, articles = 42601, edits = 972762, files = 1600, pages = 185507, users = 51497, depth = 59.00756 },
['wuu'] = { pos = 102, activeusers = 45, admins = 4, articles = 42556, edits = 294460, files = 135, pages = 55383, users = 78843, depth = 0.4830348 },
['vo'] = { pos = 103, activeusers = 30, admins = 2, articles = 42385, edits = 3271756, files = 0, pages = 172968, users = 32405, depth = 179.5412 },
['an'] = { pos = 104, activeusers = 73, admins = 6, articles = 42204, edits = 1838386, files = 1499, pages = 128498, users = 68479, depth = 59.81282 },
['sco'] = { pos = 105, activeusers = 100, admins = 4, articles = 40559, edits = 862436, files = 690, pages = 146769, users = 95666, depth = 40.29479 },
['diq'] = { pos = 106, activeusers = 34, admins = 3, articles = 40160, edits = 487319, files = 209, pages = 60560, users = 25000, depth = 2.076349 },
['pa'] = { pos = 107, activeusers = 108, admins = 9, articles = 38491, edits = 609853, files = 1581, pages = 134508, users = 42410, depth = 28.21337 },
['yo'] = { pos = 108, activeusers = 62, admins = 3, articles = 34285, edits = 553512, files = 168, pages = 59197, users = 24976, depth = 4.936694 },
['io'] = { pos = 109, activeusers = 51, admins = 5, articles = 33475, edits = 993540, files = 0, pages = 49306, users = 33701, depth = 4.506725 },
['ne'] = { pos = 110, activeusers = 110, admins = 5, articles = 32329, edits = 1069371, files = 1258, pages = 103709, users = 58798, depth = 50.26672 },
['gu'] = { pos = 111, activeusers = 86, admins = 3, articles = 29965, edits = 825871, files = 0, pages = 117862, users = 69256, depth = 60.29176 },
['als'] = { pos = 112, activeusers = 69, admins = 9, articles = 29032, edits = 1014677, files = 571, pages = 69745, users = 92666, depth = 28.6106 },
['kn'] = { pos = 113, activeusers = 158, admins = 3, articles = 28516, edits = 1110419, files = 2595, pages = 130491, users = 76280, depth = 108.822 },
['bar'] = { pos = 114, activeusers = 51, admins = 3, articles = 27040, edits = 833550, files = 1320, pages = 109266, users = 63582, depth = 70.54262 },
['scn'] = { pos = 115, activeusers = 41, admins = 5, articles = 26213, edits = 732876, files = 1407, pages = 55698, users = 41400, depth = 16.64791 },
['bpy'] = { pos = 116, activeusers = 19, admins = 3, articles = 25087, edits = 886480, files = 45, pages = 62808, users = 23543, depth = 31.90971 },
['avk'] = { pos = 117, activeusers = 28, admins = 6, articles = 24085, edits = 114603, files = 0, pages = 29251, users = 3121, depth = 0.1802481 },
['ia'] = { pos = 118, activeusers = 40, admins = 6, articles = 23787, edits = 642092, files = 4, pages = 37751, users = 44810, depth = 5.861505 },
['qu'] = { pos = 119, activeusers = 34, admins = 2, articles = 23067, edits = 650106, files = 0, pages = 55979, users = 27258, depth = 23.64206 },
['mn'] = { pos = 120, activeusers = 95, admins = 3, articles = 21388, edits = 707686, files = 1475, pages = 98018, users = 78116, depth = 92.68129 },
['nv'] = { pos = 121, activeusers = 15, admins = 2, articles = 20506, edits = 295991, files = 709, pages = 34665, users = 15172, depth = 4.070901 },
['crh'] = { pos = 122, activeusers = 37, admins = 2, articles = 19837, edits = 177674, files = 0, pages = 39790, users = 17900, depth = 4.517669 },
['xmf'] = { pos = 123, activeusers = 26, admins = 3, articles = 19638, edits = 186482, files = 0, pages = 36530, users = 17129, depth = 3.777069 },
['si'] = { pos = 124, activeusers = 84, admins = 3, articles = 18063, edits = 511213, files = 3116, pages = 80202, users = 58487, depth = 75.4337 },
['ha'] = { pos = 125, activeusers = 121, admins = 3, articles = 17885, edits = 167579, files = 0, pages = 31534, users = 18546, depth = 3.095026 },
['bat-smg'] = { pos = 126, activeusers = 26, admins = 5, articles = 17086, edits = 355516, files = 109, pages = 29096, users = 24197, depth = 6.037138 },
['os'] = { pos = 127, activeusers = 36, admins = 3, articles = 16209, edits = 524553, files = 164, pages = 60337, users = 22639, depth = 64.43497 },
['frr'] = { pos = 128, activeusers = 24, admins = 5, articles = 16135, edits = 231612, files = 1323, pages = 41326, users = 18037, depth = 13.66125 },
['or'] = { pos = 129, activeusers = 54, admins = 6, articles = 15910, edits = 461977, files = 125, pages = 71822, users = 31155, depth = 79.43877 },
['gd'] = { pos = 130, activeusers = 36, admins = 6, articles = 15909, edits = 566972, files = 347, pages = 32210, users = 25655, depth = 18.48049 },
['ps'] = { pos = 131, activeusers = 51, admins = 1, articles = 15570, edits = 284196, files = 1733, pages = 54615, users = 27893, depth = 32.72349 },
['cdo'] = { pos = 132, activeusers = 19, admins = 4, articles = 15555, edits = 89772, files = 0, pages = 31368, users = 19004, depth = 2.957621 },
['bug'] = { pos = 133, activeusers = 15, admins = 1, articles = 15411, edits = 200761, files = 0, pages = 19629, users = 12293, depth = 0.7661833 },
['yi'] = { pos = 134, activeusers = 46, admins = 3, articles = 15397, edits = 579257, files = 1062, pages = 44220, users = 45538, depth = 45.90487 },
['ilo'] = { pos = 135, activeusers = 22, admins = 2, articles = 15362, edits = 391876, files = 0, pages = 70157, users = 16215, depth = 71.06635 },
['ban'] = { pos = 136, activeusers = 35, admins = 3, articles = 15268, edits = 122702, files = 112, pages = 30789, users = 5421, depth = 4.118424 },
['sd'] = { pos = 137, activeusers = 29, admins = 4, articles = 15250, edits = 240244, files = 145, pages = 56246, users = 15810, depth = 30.86769 },
['am'] = { pos = 138, activeusers = 53, admins = 2, articles = 15042, edits = 371683, files = 1765, pages = 45931, users = 39339, depth = 34.12427 },
['nap'] = { pos = 139, activeusers = 27, admins = 3, articles = 14731, edits = 664701, files = 281, pages = 23715, users = 27770, depth = 10.42505 },
['sah'] = { pos = 140, activeusers = 33, admins = 3, articles = 14304, edits = 381905, files = 1765, pages = 47735, users = 22248, depth = 43.70209 },
['hsb'] = { pos = 141, activeusers = 35, admins = 4, articles = 13831, edits = 377438, files = 133, pages = 35390, users = 23104, depth = 25.91285 },
['fo'] = { pos = 142, activeusers = 33, admins = 3, articles = 13782, edits = 368808, files = 0, pages = 40267, users = 26969, depth = 33.82412 },
['map-bms'] = { pos = 143, activeusers = 20, admins = 1, articles = 13752, edits = 213227, files = 462, pages = 30207, users = 14954, depth = 10.10645 },
['li'] = { pos = 144, activeusers = 28, admins = 7, articles = 13727, edits = 454420, files = 623, pages = 65593, users = 26573, depth = 98.90408 },
['mai'] = { pos = 145, activeusers = 23, admins = 5, articles = 13724, edits = 229606, files = 115, pages = 39326, users = 11805, depth = 20.31842 },
['mzn'] = { pos = 146, activeusers = 28, admins = 3, articles = 13445, edits = 165817, files = 263, pages = 30429, users = 30290, depth = 8.695604 },
['gor'] = { pos = 147, activeusers = 18, admins = 2, articles = 13305, edits = 50773, files = 0, pages = 20827, users = 4063, depth = 0.7791893 },
['eml'] = { pos = 148, activeusers = 24, admins = 3, articles = 13011, edits = 152380, files = 2742, pages = 35062, users = 23414, depth = 12.48322 },
['ace'] = { pos = 149, activeusers = 28, admins = 3, articles = 12548, edits = 137361, files = 0, pages = 26481, users = 24198, depth = 6.395423 },
['bcl'] = { pos = 150, activeusers = 33, admins = 3, articles = 12276, edits = 233549, files = 865, pages = 32987, users = 19761, depth = 20.15225 },
['sa'] = { pos = 151, activeusers = 79, admins = 4, articles = 11777, edits = 469641, files = 445, pages = 70240, users = 35456, depth = 164.7686 },
['shn'] = { pos = 152, activeusers = 10, admins = 2, articles = 11642, edits = 55136, files = 60, pages = 27155, users = 3300, depth = 3.605137 },
['wa'] = { pos = 153, activeusers = 26, admins = 4, articles = 11573, edits = 388880, files = 618, pages = 27282, users = 22302, depth = 26.26301 },
['zh-classical'] = { pos = 154, activeusers = 43, admins = 6, articles = 11448, edits = 380201, files = 0, pages = 97053, users = 94674, depth = 219.05 },
['ie'] = { pos = 155, activeusers = 27, admins = 3, articles = 11331, edits = 151343, files = 0, pages = 15136, users = 16951, depth = 1.127519 },
['lij'] = { pos = 156, activeusers = 29, admins = 8, articles = 11021, edits = 231854, files = 7, pages = 26602, users = 14527, depth = 17.42003 },
['as'] = { pos = 157, activeusers = 91, admins = 4, articles = 10642, edits = 330815, files = 1705, pages = 73274, users = 34689, depth = 156.3801 },
['zu'] = { pos = 158, activeusers = 46, admins = 1, articles = 10584, edits = 96733, files = 0, pages = 23985, users = 17634, depth = 6.465612 },
['mhr'] = { pos = 159, activeusers = 22, admins = 1, articles = 10432, edits = 184977, files = 0, pages = 27276, users = 13135, depth = 17.68041 },
['mrj'] = { pos = 160, activeusers = 12, admins = 1, articles = 10426, edits = 100524, files = 0, pages = 18670, users = 9971, depth = 3.366402 },
['hif'] = { pos = 161, activeusers = 32, admins = 2, articles = 10270, edits = 272297, files = 192, pages = 42255, users = 29640, depth = 62.50526 },
['hyw'] = { pos = 162, activeusers = 36, admins = 5, articles = 10253, edits = 195225, files = 0, pages = 21582, users = 7370, depth = 11.04396 },
['mni'] = { pos = 163, activeusers = 17, admins = 1, articles = 10102, edits = 48828, files = 0, pages = 16221, users = 2231, depth = 1.104428 },
['km'] = { pos = 164, activeusers = 50, admins = 6, articles = 9527, edits = 282285, files = 1101, pages = 33433, users = 36382, depth = 53.16355 },
['hak'] = { pos = 165, activeusers = 22, admins = 1, articles = 9445, edits = 122384, files = 0, pages = 18265, users = 30441, depth = 5.843031 },
['roa-tara'] = { pos = 166, activeusers = 11, admins = 2, articles = 9306, edits = 140145, files = 288, pages = 17645, users = 10832, depth = 6.377607 },
['ig'] = { pos = 167, activeusers = 89, admins = 5, articles = 9148, edits = 89180, files = 0, pages = 15338, users = 13895, depth = 2.662121 },
['pam'] = { pos = 168, activeusers = 24, admins = 2, articles = 8835, edits = 295787, files = 403, pages = 21410, users = 19431, depth = 27.98758 },
['nso'] = { pos = 169, activeusers = 17, admins = 1, articles = 8524, edits = 49797, files = 0, pages = 10767, users = 5866, depth = 0.3202433 },
['sn'] = { pos = 170, activeusers = 21, admins = 1, articles = 8522, edits = 97658, files = 0, pages = 16833, users = 15519, depth = 5.517849 },
['so'] = { pos = 171, activeusers = 60, admins = 1, articles = 8457, edits = 239875, files = 0, pages = 25774, users = 32286, depth = 39.02256 },
['rue'] = { pos = 172, activeusers = 29, admins = 1, articles = 8388, edits = 131220, files = 87, pages = 17655, users = 25444, depth = 9.071808 },
['bh'] = { pos = 173, activeusers = 36, admins = 2, articles = 8010, edits = 723446, files = 53, pages = 69126, users = 29756, depth = 609.2695 },
['se'] = { pos = 174, activeusers = 24, admins = 6, articles = 7802, edits = 300700, files = 0, pages = 20854, users = 26339, depth = 40.35397 },
['myv'] = { pos = 175, activeusers = 30, admins = 4, articles = 7710, edits = 139729, files = 0, pages = 26206, users = 11818, depth = 30.68547 },
['vls'] = { pos = 176, activeusers = 22, admins = 5, articles = 7639, edits = 308853, files = 480, pages = 21224, users = 24674, depth = 46.02257 },
['nds-nl'] = { pos = 177, activeusers = 14, admins = 6, articles = 7596, edits = 320832, files = 571, pages = 20404, users = 25912, depth = 44.7049 },
['mi'] = { pos = 178, activeusers = 24, admins = 2, articles = 7427, edits = 153424, files = 0, pages = 13461, users = 16687, depth = 7.52315 },
['sat'] = { pos = 179, activeusers = 47, admins = 3, articles = 7422, edits = 98021, files = 0, pages = 17052, users = 5486, depth = 9.677306 },
['sc'] = { pos = 180, activeusers = 20, admins = 4, articles = 7333, edits = 177319, files = 150, pages = 16377, users = 21979, depth = 16.46943 },
['nah'] = { pos = 181, activeusers = 23, admins = 3, articles = 7242, edits = 502318, files = 170, pages = 19502, users = 20746, depth = 73.81821 },
['vep'] = { pos = 182, activeusers = 27, admins = 1, articles = 6697, edits = 151656, files = 0, pages = 31117, users = 14490, depth = 64.80262 },
['gan'] = { pos = 183, activeusers = 21, admins = 1, articles = 6490, edits = 395005, files = 57, pages = 33493, users = 38664, depth = 204.1659 },
['kab'] = { pos = 184, activeusers = 18, admins = 2, articles = 6439, edits = 105950, files = 0, pages = 15907, users = 12061, depth = 14.40099 },
['glk'] = { pos = 185, activeusers = 17, admins = 3, articles = 6432, edits = 62267, files = 807, pages = 13853, users = 14316, depth = 5.983385 },
['tk'] = { pos = 186, activeusers = 37, admins = 2, articles = 6395, edits = 230619, files = 319, pages = 15808, users = 24836, depth = 31.60772 },
['fiu-vro'] = { pos = 187, activeusers = 22, admins = 4, articles = 6298, edits = 176937, files = 196, pages = 12157, users = 13226, depth = 12.59604 },
['co'] = { pos = 188, activeusers = 27, admins = 2, articles = 6205, edits = 379568, files = 0, pages = 14797, users = 19917, depth = 49.18367 },
['bo'] = { pos = 189, activeusers = 15, admins = 1, articles = 6011, edits = 139875, files = 0, pages = 17559, users = 26526, depth = 29.40089 },
['ab'] = { pos = 190, activeusers = 22, admins = 2, articles = 5991, edits = 118384, files = 9, pages = 20390, users = 17782, depth = 33.53836 },
['gv'] = { pos = 191, activeusers = 18, admins = 3, articles = 5747, edits = 309360, files = 185, pages = 20867, users = 18095, depth = 102.6184 },
['ary'] = { pos = 192, activeusers = 31, admins = 3, articles = 5737, edits = 188717, files = 42, pages = 43697, users = 6398, depth = 189.0785 },
['frp'] = { pos = 193, activeusers = 20, admins = 2, articles = 5611, edits = 214952, files = 0, pages = 15522, users = 14746, depth = 43.20641 },
['kw'] = { pos = 194, activeusers = 23, admins = 2, articles = 5518, edits = 199499, files = 6, pages = 11763, users = 13757, depth = 21.72322 },
['kv'] = { pos = 195, activeusers = 19, admins = 1, articles = 5480, edits = 139794, files = 0, pages = 16720, users = 13261, depth = 35.17417 },
['csb'] = { pos = 196, activeusers = 21, admins = 3, articles = 5434, edits = 185997, files = 0, pages = 8727, users = 15464, depth = 7.826817 },
['pcd'] = { pos = 197, activeusers = 25, admins = 3, articles = 5417, edits = 68818, files = 49, pages = 10547, users = 15844, depth = 5.851809 },
['ug'] = { pos = 198, activeusers = 30, admins = 1, articles = 5350, edits = 153850, files = 282, pages = 14955, users = 19844, depth = 33.15876 },
['skr'] = { pos = 199, activeusers = 8, admins = 1, articles = 5245, edits = 26946, files = 0, pages = 5782, users = 1322, depth = 0.04885104 },
['udm'] = { pos = 200, activeusers = 20, admins = 4, articles = 5240, edits = 120923, files = 9, pages = 17234, users = 13826, depth = 36.76109 },
['zea'] = { pos = 201, activeusers = 15, admins = 3, articles = 5115, edits = 120539, files = 1, pages = 9752, users = 12082, depth = 10.1582 },
['ay'] = { pos = 202, activeusers = 23, admins = 1, articles = 5027, edits = 95602, files = 0, pages = 8630, users = 15369, depth = 5.690716 },
['tum'] = { pos = 203, activeusers = 20, admins = 2, articles = 5018, edits = 31535, files = 0, pages = 7098, users = 7195, depth = 0.7633474 },
['gn'] = { pos = 204, activeusers = 25, admins = 2, articles = 4913, edits = 121206, files = 0, pages = 11358, users = 16498, depth = 18.36431 },
['nrm'] = { pos = 205, activeusers = 16, admins = 2, articles = 4833, edits = 219256, files = 0, pages = 10372, users = 12375, depth = 27.76631 },
['mt'] = { pos = 206, activeusers = 39, admins = 5, articles = 4807, edits = 278824, files = 1145, pages = 19205, users = 20227, depth = 130.2483 },
['bjn'] = { pos = 207, activeusers = 18, admins = 2, articles = 4625, edits = 77198, files = 1, pages = 22484, users = 12824, depth = 51.1945 },
['smn'] = { pos = 208, activeusers = 16, admins = 6, articles = 4527, edits = 67491, files = 0, pages = 14295, users = 2319, depth = 21.98123 },
['lez'] = { pos = 209, activeusers = 18, admins = 3, articles = 4306, edits = 86703, files = 10, pages = 13060, users = 9822, depth = 27.43822 },
['lfn'] = { pos = 210, activeusers = 23, admins = 1, articles = 4176, edits = 38021, files = 0, pages = 6669, users = 9254, depth = 2.031826 },
['stq'] = { pos = 211, activeusers = 13, admins = 5, articles = 4066, edits = 121159, files = 429, pages = 10692, users = 12556, depth = 30.09295 },
['lo'] = { pos = 212, activeusers = 25, admins = 1, articles = 4058, edits = 94955, files = 0, pages = 12343, users = 15470, depth = 32.06698 },
['olo'] = { pos = 213, activeusers = 14, admins = 2, articles = 3892, edits = 32184, files = 0, pages = 10670, users = 6028, depth = 9.148146 },
['mwl'] = { pos = 214, activeusers = 22, admins = 1, articles = 3881, edits = 98691, files = 0, pages = 10212, users = 12233, depth = 25.71722 },
['fur'] = { pos = 215, activeusers = 22, admins = 2, articles = 3761, edits = 170394, files = 318, pages = 8591, users = 13236, depth = 32.71133 },
['rm'] = { pos = 216, activeusers = 17, admins = 3, articles = 3755, edits = 163016, files = 51, pages = 9598, users = 18577, depth = 41.12457 },
['ang'] = { pos = 217, activeusers = 36, admins = 2, articles = 3697, edits = 205728, files = 300, pages = 16575, users = 117903, depth = 150.6044 },
['lad'] = { pos = 218, activeusers = 28, admins = 5, articles = 3603, edits = 208881, files = 23, pages = 12943, users = 19675, depth = 108.4499 },
['gom'] = { pos = 219, activeusers = 13, admins = 3, articles = 3549, edits = 206378, files = 0, pages = 9042, users = 8655, depth = 54.67718 },
['koi'] = { pos = 220, activeusers = 11, admins = 1, articles = 3442, edits = 59756, files = 0, pages = 11011, users = 7904, depth = 26.24279 },
['ext'] = { pos = 221, activeusers = 15, admins = 1, articles = 3375, edits = 116024, files = 0, pages = 7562, users = 16066, depth = 23.614 },
['tyv'] = { pos = 222, activeusers = 10, admins = 1, articles = 3364, edits = 43470, files = 0, pages = 11223, users = 8105, depth = 21.13992 },
['dsb'] = { pos = 223, activeusers = 20, admins = 1, articles = 3325, edits = 142781, files = 0, pages = 11200, users = 17257, depth = 71.51057 },
['rw'] = { pos = 224, activeusers = 27, admins = 1, articles = 3315, edits = 85962, files = 0, pages = 9348, users = 11200, depth = 30.45702 },
['dty'] = { pos = 225, activeusers = 14, admins = 3, articles = 3307, edits = 237449, files = 3, pages = 19221, users = 5527, depth = 286.0781 },
['ln'] = { pos = 226, activeusers = 27, admins = 4, articles = 3281, edits = 121854, files = 32, pages = 8584, users = 11827, depth = 37.08352 },
['av'] = { pos = 227, activeusers = 25, admins = 2, articles = 3133, edits = 83257, files = 0, pages = 14746, users = 13366, depth = 77.57372 },
['cbk-zam'] = { pos = 228, activeusers = 17, admins = 2, articles = 3129, edits = 110083, files = 0, pages = 8234, users = 13529, depth = 35.58687 },
['dv'] = { pos = 229, activeusers = 16, admins = 3, articles = 3019, edits = 129999, files = 932, pages = 11203, users = 23374, depth = 85.27283 },
['ksh'] = { pos = 230, activeusers = 16, admins = 3, articles = 2916, edits = 1606846, files = 0, pages = 10542, users = 21378, depth = 1042.485 },
['gag'] = { pos = 231, activeusers = 17, admins = 1, articles = 2794, edits = 67764, files = 0, pages = 6579, users = 12701, depth = 18.90245 },
['bxr'] = { pos = 232, activeusers = 19, admins = 1, articles = 2772, edits = 69888, files = 9, pages = 11045, users = 13856, depth = 56.36071 },
['pfl'] = { pos = 233, activeusers = 20, admins = 4, articles = 2740, edits = 89996, files = 0, pages = 6916, users = 10783, depth = 30.22651 },
['pap'] = { pos = 234, activeusers = 16, admins = 5, articles = 2701, edits = 90492, files = 0, pages = 6028, users = 13383, depth = 22.77683 },
['pag'] = { pos = 235, activeusers = 13, admins = 1, articles = 2562, edits = 73095, files = 0, pages = 8799, users = 7585, depth = 49.23201 },
['pi'] = { pos = 236, activeusers = 10, admins = 2, articles = 2547, edits = 101642, files = 0, pages = 4637, users = 6651, depth = 14.75947 },
['haw'] = { pos = 237, activeusers = 15, admins = 1, articles = 2457, edits = 96454, files = 0, pages = 5525, users = 15085, depth = 27.22001 },
['awa'] = { pos = 238, activeusers = 13, admins = 1, articles = 2436, edits = 24112, files = 0, pages = 5350, users = 1922, depth = 6.449172 },
['tay'] = { pos = 239, activeusers = 12, admins = 0, articles = 2421, edits = 54150, files = 0, pages = 2832, users = 1113, depth = 0.5510605 },
['tw'] = { pos = 240, activeusers = 49, admins = 2, articles = 2118, edits = 93552, files = 0, pages = 5074, users = 13924, depth = 35.91365 },
['inh'] = { pos = 241, activeusers = 12, admins = 2, articles = 2093, edits = 54816, files = 37, pages = 11755, users = 3310, depth = 99.37572 },
['krc'] = { pos = 242, activeusers = 11, admins = 2, articles = 2057, edits = 106212, files = 0, pages = 14327, users = 9686, depth = 263.7782 },
['dag'] = { pos = 243, activeusers = 44, admins = 4, articles = 2050, edits = 43956, files = 0, pages = 4480, users = 1830, depth = 13.78621 },
['xal'] = { pos = 244, activeusers = 12, admins = 1, articles = 2046, edits = 85057, files = 0, pages = 11867, users = 9280, depth = 165.1465 },
['szy'] = { pos = 245, activeusers = 9, admins = 1, articles = 2035, edits = 128452, files = 0, pages = 5360, users = 2329, depth = 63.97799 },
['za'] = { pos = 246, activeusers = 10, admins = 1, articles = 2010, edits = 39345, files = 0, pages = 4143, users = 9756, depth = 10.69459 },
['kaa'] = { pos = 247, activeusers = 27, admins = 1, articles = 1945, edits = 45972, files = 3, pages = 5119, users = 10259, depth = 23.91569 },
['mdf'] = { pos = 248, activeusers = 15, admins = 3, articles = 1944, edits = 64627, files = 0, pages = 11779, users = 8538, depth = 140.4306 },
['pdc'] = { pos = 249, activeusers = 19, admins = 1, articles = 1932, edits = 105132, files = 0, pages = 5836, users = 30398, depth = 73.55717 },
['atj'] = { pos = 250, activeusers = 11, admins = 5, articles = 1912, edits = 14717, files = 0, pages = 3020, users = 3700, depth = 1.6365 },
['to'] = { pos = 251, activeusers = 15, admins = 2, articles = 1908, edits = 41591, files = 12, pages = 5333, users = 9244, depth = 25.12998 },
['arc'] = { pos = 252, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1850, edits = 95329, files = 0, pages = 6425, users = 18807, depth = 90.7383 },
['tcy'] = { pos = 253, activeusers = 36, admins = 2, articles = 1744, edits = 102910, files = 1, pages = 8991, users = 4942, depth = 197.6392 },
['kbp'] = { pos = 254, activeusers = 13, admins = 2, articles = 1698, edits = 16063, files = 0, pages = 3375, users = 3851, depth = 4.642412 },
['jam'] = { pos = 255, activeusers = 9, admins = 1, articles = 1685, edits = 20760, files = 0, pages = 3024, users = 7255, depth = 4.335178 },
['na'] = { pos = 256, activeusers = 10, admins = 1, articles = 1661, edits = 89536, files = 4, pages = 4884, users = 11491, depth = 69.02451 },
['wo'] = { pos = 257, activeusers = 14, admins = 3, articles = 1651, edits = 104439, files = 0, pages = 5369, users = 13945, depth = 98.6493 },
['kbd'] = { pos = 258, activeusers = 10, admins = 1, articles = 1595, edits = 43687, files = 0, pages = 6742, users = 9151, depth = 67.47617 },
['nia'] = { pos = 259, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1519, edits = 17603, files = 0, pages = 3611, users = 1212, depth = 9.246279 },
['nov'] = { pos = 260, activeusers = 13, admins = 3, articles = 1516, edits = 177710, files = 0, pages = 4408, users = 10835, depth = 146.7129 },
['ki'] = { pos = 261, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1504, edits = 20662, files = 0, pages = 3075, users = 7970, depth = 7.33135 },
['tet'] = { pos = 262, activeusers = 13, admins = 2, articles = 1503, edits = 66597, files = 0, pages = 3910, users = 8928, depth = 43.68297 },
['mnw'] = { pos = 263, activeusers = 21, admins = 2, articles = 1422, edits = 34309, files = 0, pages = 4720, users = 2676, depth = 39.09923 },
['lg'] = { pos = 264, activeusers = 14, admins = 1, articles = 1419, edits = 26749, files = 0, pages = 4814, users = 7170, depth = 31.80653 },
['bi'] = { pos = 265, activeusers = 14, admins = 2, articles = 1395, edits = 41827, files = 0, pages = 3298, users = 12163, depth = 23.60126 },
['tpi'] = { pos = 266, activeusers = 11, admins = 2, articles = 1351, edits = 86610, files = 0, pages = 5680, users = 12387, depth = 156.5612 },
['nqo'] = { pos = 267, activeusers = 20, admins = 1, articles = 1316, edits = 10043, files = 0, pages = 2639, users = 2879, depth = 3.846201 },
['jbo'] = { pos = 268, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1305, edits = 111661, files = 0, pages = 5717, users = 15022, depth = 223.2458 },
['roa-rup'] = { pos = 269, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1293, edits = 205280, files = 0, pages = 4295, users = 13009, depth = 257.6367 },
['fj'] = { pos = 270, activeusers = 9, admins = 1, articles = 1274, edits = 35440, files = 0, pages = 3631, users = 8365, depth = 33.40779 },
['lbe'] = { pos = 271, activeusers = 10, admins = 2, articles = 1264, edits = 50252, files = 0, pages = 14676, users = 7807, depth = 385.5126 },
['kg'] = { pos = 272, activeusers = 11, admins = 1, articles = 1255, edits = 43792, files = 0, pages = 2905, users = 9983, depth = 26.05728 },
['xh'] = { pos = 273, activeusers = 34, admins = 1, articles = 1239, edits = 33897, files = 0, pages = 3826, users = 11756, depth = 38.62482 },
['ty'] = { pos = 274, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1217, edits = 53070, files = 0, pages = 2993, users = 6865, depth = 37.76132 },
['ks'] = { pos = 275, activeusers = 26, admins = 2, articles = 1183, edits = 62604, files = 9, pages = 7843, users = 9385, depth = 252.9874 },
['cu'] = { pos = 276, activeusers = 20, admins = 2, articles = 1167, edits = 82624, files = 0, pages = 5570, users = 23076, depth = 211.1576 },
['shi'] = { pos = 277, activeusers = 10, admins = 2, articles = 1154, edits = 33377, files = 0, pages = 3841, users = 1486, depth = 47.11147 },
['srn'] = { pos = 278, activeusers = 8, admins = 1, articles = 1112, edits = 39153, files = 0, pages = 2729, users = 7043, depth = 30.33695 },
['trv'] = { pos = 279, activeusers = 15, admins = 0, articles = 1110, edits = 85742, files = 0, pages = 2064, users = 1195, depth = 30.68561 },
['om'] = { pos = 280, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1094, edits = 38039, files = 0, pages = 3740, users = 9477, depth = 59.49802 },
['sm'] = { pos = 281, activeusers = 17, admins = 1, articles = 1065, edits = 42638, files = 0, pages = 3296, users = 9633, depth = 56.76878 },
['guw'] = { pos = 282, activeusers = 20, admins = 2, articles = 1057, edits = 29783, files = 0, pages = 1785, users = 501, depth = 7.914856 },
['gcr'] = { pos = 283, activeusers = 13, admins = 1, articles = 1050, edits = 16485, files = 0, pages = 2556, users = 2192, depth = 13.26782 },
['alt'] = { pos = 284, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1045, edits = 35965, files = 0, pages = 3712, users = 1653, depth = 63.10817 },
['chr'] = { pos = 285, activeusers = 14, admins = 1, articles = 1020, edits = 46166, files = 0, pages = 3895, users = 21841, depth = 94.16512 },
['ltg'] = { pos = 286, activeusers = 11, admins = 1, articles = 1015, edits = 35318, files = 0, pages = 3223, users = 6698, depth = 51.85634 },
['ny'] = { pos = 287, activeusers = 13, admins = 1, articles = 919, edits = 38034, files = 0, pages = 4003, users = 9383, depth = 107.0001 },
['pih'] = { pos = 288, activeusers = 15, admins = 1, articles = 891, edits = 44148, files = 0, pages = 3324, users = 10490, depth = 99.03275 },
['got'] = { pos = 289, activeusers = 11, admins = 1, articles = 866, edits = 46133, files = 0, pages = 3805, users = 17731, depth = 139.6434 },
['mad'] = { pos = 290, activeusers = 17, admins = 0, articles = 861, edits = 8887, files = 0, pages = 1629, users = 1569, depth = 4.340605 },
['st'] = { pos = 291, activeusers = 20, admins = 1, articles = 843, edits = 28446, files = 0, pages = 4255, users = 9446, depth = 109.5178 },
['ami'] = { pos = 292, activeusers = 24, admins = 0, articles = 839, edits = 32198, files = 0, pages = 1656, users = 941, depth = 18.43694 },
['blk'] = { pos = 293, activeusers = 26, admins = 1, articles = 814, edits = 15808, files = 0, pages = 3579, users = 226, depth = 50.9632 },
['tn'] = { pos = 294, activeusers = 22, admins = 2, articles = 776, edits = 28180, files = 0, pages = 3687, users = 9250, depth = 107.5546 },
['bm'] = { pos = 295, activeusers = 9, admins = 2, articles = 775, edits = 40187, files = 0, pages = 3145, users = 9876, depth = 119.4973 },
['ve'] = { pos = 296, activeusers = 15, admins = 1, articles = 748, edits = 19283, files = 0, pages = 2235, users = 7202, depth = 34.09697 },
['rmy'] = { pos = 297, activeusers = 13, admins = 1, articles = 730, edits = 50223, files = 0, pages = 2701, users = 16402, depth = 135.5519 },
['ts'] = { pos = 298, activeusers = 11, admins = 2, articles = 720, edits = 36662, files = 0, pages = 3765, users = 8835, depth = 174.1649 },
['chy'] = { pos = 299, activeusers = 9, admins = 1, articles = 662, edits = 24106, files = 0, pages = 2258, users = 10616, depth = 62.05132 },
['rn'] = { pos = 300, activeusers = 11, admins = 1, articles = 620, edits = 23097, files = 0, pages = 2450, users = 8970, depth = 82.13123 },
['iu'] = { pos = 301, activeusers = 13, admins = 2, articles = 593, edits = 44501, files = 0, pages = 3182, users = 17012, depth = 266.578 },
['ak'] = { pos = 302, activeusers = 17, admins = 1, articles = 590, edits = 28898, files = 0, pages = 2441, users = 12500, depth = 116.5222 },
['ss'] = { pos = 303, activeusers = 11, admins = 3, articles = 575, edits = 38078, files = 0, pages = 2412, users = 7633, depth = 161.1311 },
['ch'] = { pos = 304, activeusers = 13, admins = 1, articles = 543, edits = 22843, files = 0, pages = 2501, users = 14416, depth = 118.7586 },
['ff'] = { pos = 305, activeusers = 39, admins = 0, articles = 528, edits = 24981, files = 0, pages = 2489, users = 7889, depth = 138.4434 },
['pnt'] = { pos = 306, activeusers = 9, admins = 1, articles = 481, edits = 35124, files = 0, pages = 2039, users = 9475, depth = 180.7305 },
['kcg'] = { pos = 307, activeusers = 16, admins = 1, articles = 459, edits = 16397, files = 0, pages = 2287, users = 435, depth = 113.717 },
['ady'] = { pos = 308, activeusers = 11, admins = 1, articles = 451, edits = 12084, files = 0, pages = 3103, users = 5996, depth = 134.6551 },
['ik'] = { pos = 309, activeusers = 11, admins = 2, articles = 443, edits = 37969, files = 0, pages = 2616, users = 7943, depth = 349.2235 },
['ee'] = { pos = 310, activeusers = 18, admins = 3, articles = 438, edits = 49998, files = 0, pages = 3124, users = 13266, depth = 601.8738 },
['sg'] = { pos = 311, activeusers = 12, admins = 2, articles = 311, edits = 20552, files = 0, pages = 1983, users = 5980, depth = 299.5595 },
['din'] = { pos = 312, activeusers = 20, admins = 1, articles = 306, edits = 8040, files = 0, pages = 1086, users = 5689, depth = 48.10305 },
['pwn'] = { pos = 313, activeusers = 14, admins = 0, articles = 278, edits = 11021, files = 0, pages = 431, users = 845, depth = 7.745278 },
['kl'] = { pos = 314, activeusers = 14, admins = 2, articles = 243, edits = 74474, files = 0, pages = 2261, users = 12301, depth = 2271.61 },
['ti'] = { pos = 315, activeusers = 14, admins = 2, articles = 234, edits = 23840, files = 0, pages = 2731, users = 8473, depth = 994.0082 },
['dz'] = { pos = 316, activeusers = 16, admins = 1, articles = 227, edits = 29403, files = 0, pages = 2281, users = 9218, depth = 1055.396 },
['cr'] = { pos = 317, activeusers = 22, admins = 2, articles = 158, edits = 37390, files = 0, pages = 2161, users = 16753, depth = 2780.664 },
['ng'] = { pos = 318, activeusers = 0, admins = 1, articles = 8, edits = 5923, files = 0, pages = 443, users = 2385, depth = 39530.88 },
['cho'] = { pos = 319, activeusers = 0, admins = 1, articles = 6, edits = 4220, files = 0, pages = 201, users = 1809, depth = 22176 },
['kj'] = { pos = 320, activeusers = 0, admins = 1, articles = 4, edits = 3548, files = 0, pages = 114, users = 1377, depth = 23536.62 },
['mh'] = { pos = 321, activeusers = 0, admins = 1, articles = 4, edits = 4212, files = 0, pages = 206, users = 2140, depth = 52143.95 },
['ho'] = { pos = 322, activeusers = 0, admins = 1, articles = 3, edits = 3786, files = 0, pages = 129, users = 1575, depth = 51771.35 },
['ii'] = { pos = 323, activeusers = 0, admins = 1, articles = 3, edits = 11653, files = 0, pages = 189, users = 2031, depth = 237006 },
['lrc'] = { pos = 324, activeusers = 2, admins = 1, articles = 1, edits = 140064, files = 0, pages = 237, users = 5037, depth = 3.291563E+07 },
['mus'] = { pos = 325, activeusers = 0, admins = 1, articles = 1, edits = 3603, files = 0, pages = 115, users = 2348, depth = 407170.3 },
['aa'] = { pos = 326, activeusers = 0, admins = 1, articles = 0, edits = 4685, files = 0, pages = 509, users = 4063, depth = 0 },
['hz'] = { pos = 327, activeusers = 1, admins = 1, articles = 0, edits = 4483, files = 0, pages = 176, users = 3761, depth = 0 },
['kr'] = { pos = 328, activeusers = 0, admins = 1, articles = 0, edits = 4641, files = 0, pages = 162, users = 5464, depth = 0 },
['pcm'] = { pos = 329, activeusers = 0, admins = 0, articles = 0, edits = 0, files = 0, pages = 0, users = 0, depth = 0 },
['total'] = { activeusers = 280229, admins = 3756, articles = 59310824, edits = 3219578663, files = 2761012, pages = 245221181, users = 103815920, depth = 128.9972, date = '@1661126442' },
}
return info
s2n9v3vcbiqaw7cv0lc513i3bkd7xrk
Модуль:NumberOf/data
828
637010
4191206
4191187
2022-08-21T12:00:46Z
MBHbot
91410
Scribunto
text/plain
local info = {
['en'] = { pos = 1, activeusers = 114504, admins = 1032, articles = 6572657, edits = 1113361479, files = 895684, pages = 56811505, users = 44377394, depth = 1144.979 },
['ceb'] = { pos = 2, activeusers = 184, admins = 6, articles = 6125824, edits = 34882839, files = 0, pages = 11232197, users = 93525, depth = 2.157959 },
['de'] = { pos = 3, activeusers = 16819, admins = 190, articles = 2717297, edits = 224002632, files = 128805, pages = 7503549, users = 3979488, depth = 92.61968 },
['sv'] = { pos = 4, activeusers = 1899, admins = 66, articles = 2552397, edits = 51001771, files = 0, pages = 6120935, users = 832183, depth = 16.2874 },
['fr'] = { pos = 5, activeusers = 16366, admins = 159, articles = 2447440, edits = 195829807, files = 69082, pages = 12154921, users = 4447569, depth = 253.4636 },
['nl'] = { pos = 6, activeusers = 3462, admins = 36, articles = 2098774, edits = 62485290, files = 20, pages = 4467722, users = 1225200, depth = 17.81851 },
['ru'] = { pos = 7, activeusers = 10579, admins = 77, articles = 1846809, edits = 124682175, files = 237864, pages = 7412000, users = 3233533, depth = 152.7514 },
['es'] = { pos = 8, activeusers = 13260, admins = 63, articles = 1796515, edits = 145040529, files = 0, pages = 7712670, users = 6619443, depth = 203.9398 },
['it'] = { pos = 9, activeusers = 7434, admins = 122, articles = 1768165, edits = 128629124, files = 138886, pages = 7495963, users = 2284819, depth = 180.0701 },
['arz'] = { pos = 10, activeusers = 190, admins = 7, articles = 1596743, edits = 7341874, files = 1476, pages = 2010200, users = 188976, depth = 0.2448828 },
['pl'] = { pos = 11, activeusers = 4028, admins = 101, articles = 1533023, edits = 67667771, files = 262, pages = 3559099, users = 1187168, depth = 33.20901 },
['ja'] = { pos = 12, activeusers = 15058, admins = 41, articles = 1338641, edits = 90883651, files = 30145, pages = 3955810, users = 1969616, depth = 87.81842 },
['zh'] = { pos = 13, activeusers = 8632, admins = 66, articles = 1298244, edits = 72999602, files = 60823, pages = 7124322, users = 3253777, depth = 206.3559 },
['vi'] = { pos = 14, activeusers = 2169, admins = 20, articles = 1275366, edits = 68968851, files = 24549, pages = 19376908, users = 877534, depth = 717.0178 },
['war'] = { pos = 15, activeusers = 82, admins = 3, articles = 1265931, edits = 6287544, files = 42, pages = 2881774, users = 52947, depth = 3.554671 },
['uk'] = { pos = 16, activeusers = 3127, admins = 45, articles = 1188536, edits = 36828250, files = 110525, pages = 4125694, users = 639725, depth = 54.51475 },
['ar'] = { pos = 17, activeusers = 4820, admins = 26, articles = 1183393, edits = 58945129, files = 49991, pages = 7811986, users = 2292022, depth = 236.7398 },
['pt'] = { pos = 18, activeusers = 8401, admins = 56, articles = 1094351, edits = 64053631, files = 58350, pages = 5403454, users = 2794358, depth = 183.7946 },
['fa'] = { pos = 19, activeusers = 5221, admins = 34, articles = 924032, edits = 35322861, files = 81847, pages = 5342911, users = 1143608, depth = 151.1917 },
['ca'] = { pos = 20, activeusers = 968, admins = 30, articles = 708763, edits = 30519198, files = 15567, pages = 1766210, users = 426395, depth = 38.46325 },
['sr'] = { pos = 21, activeusers = 725, admins = 18, articles = 661684, edits = 25134718, files = 36387, pages = 3986022, users = 310773, depth = 159.1635 },
['id'] = { pos = 22, activeusers = 3164, admins = 41, articles = 627044, edits = 21526247, files = 47661, pages = 3296233, users = 1346959, depth = 118.335 },
['ko'] = { pos = 23, activeusers = 1590, admins = 27, articles = 601365, edits = 33118502, files = 12703, pages = 2735598, users = 749430, depth = 152.4845 },
['no'] = { pos = 24, activeusers = 999, admins = 44, articles = 596305, edits = 22848719, files = 4, pages = 1699449, users = 559384, depth = 46.01308 },
['fi'] = { pos = 25, activeusers = 1611, admins = 31, articles = 537381, edits = 20679912, files = 70279, pages = 1410692, users = 520944, depth = 38.71593 },
['tr'] = { pos = 26, activeusers = 2995, admins = 23, articles = 511089, edits = 28314400, files = 37567, pages = 2385225, users = 1420659, depth = 159.6199 },
['hu'] = { pos = 27, activeusers = 1521, admins = 24, articles = 510430, edits = 25136378, files = 8432, pages = 1449300, users = 510666, depth = 58.67903 },
['cs'] = { pos = 28, activeusers = 2058, admins = 33, articles = 508704, edits = 21569689, files = 1, pages = 1404249, users = 586703, depth = 47.60409 },
['ce'] = { pos = 29, activeusers = 53, admins = 3, articles = 481319, edits = 8683093, files = 315, pages = 908093, users = 30775, depth = 7.51751 },
['sh'] = { pos = 30, activeusers = 160, admins = 12, articles = 456878, edits = 41241913, files = 10240, pages = 4644274, users = 176437, depth = 745.9481 },
['ro'] = { pos = 31, activeusers = 873, admins = 17, articles = 432853, edits = 15014600, files = 116476, pages = 2621833, users = 592061, depth = 146.4575 },
['zh-min-nan'] = { pos = 32, activeusers = 81, admins = 6, articles = 431646, edits = 3133901, files = 362, pages = 1063195, users = 54011, depth = 6.310024 },
['tt'] = { pos = 33, activeusers = 77, admins = 5, articles = 417581, edits = 3527195, files = 6103, pages = 564937, users = 43190, depth = 0.7774699 },
['eu'] = { pos = 34, activeusers = 246, admins = 12, articles = 397502, edits = 9002473, files = 0, pages = 825944, users = 138770, depth = 12.66242 },
['ms'] = { pos = 35, activeusers = 536, admins = 15, articles = 359969, edits = 5635315, files = 19611, pages = 1042069, users = 298765, depth = 19.41724 },
['eo'] = { pos = 36, activeusers = 302, admins = 16, articles = 323232, edits = 7673446, files = 11169, pages = 716101, users = 199642, depth = 15.83007 },
['he'] = { pos = 37, activeusers = 3158, admins = 32, articles = 320872, edits = 34456860, files = 73955, pages = 1341744, users = 997641, depth = 259.9471 },
['hy'] = { pos = 38, activeusers = 427, admins = 11, articles = 293094, edits = 8483445, files = 11353, pages = 988658, users = 124039, depth = 48.32663 },
['da'] = { pos = 39, activeusers = 777, admins = 25, articles = 283846, edits = 11200608, files = 0, pages = 908222, users = 435857, depth = 59.67281 },
['bg'] = { pos = 40, activeusers = 713, admins = 25, articles = 283762, edits = 11472714, files = 549, pages = 632214, users = 311763, depth = 27.36399 },
['azb'] = { pos = 41, activeusers = 111, admins = 5, articles = 242230, edits = 1523408, files = 246, pages = 571641, users = 38026, depth = 4.928482 },
['sk'] = { pos = 42, activeusers = 525, admins = 10, articles = 241732, edits = 7403463, files = 0, pages = 549462, users = 221881, depth = 21.83578 },
['kk'] = { pos = 43, activeusers = 195, admins = 16, articles = 232073, edits = 3059199, files = 10540, pages = 588096, users = 121034, depth = 12.24239 },
['et'] = { pos = 44, activeusers = 420, admins = 33, articles = 229780, edits = 6172650, files = 756, pages = 542609, users = 168452, depth = 21.08503 },
['min'] = { pos = 45, activeusers = 42, admins = 5, articles = 225609, edits = 2444483, files = 177, pages = 385451, users = 16149, depth = 3.183368 },
['be'] = { pos = 46, activeusers = 278, admins = 11, articles = 221376, edits = 4182545, files = 3247, pages = 647141, users = 120964, depth = 23.90675 },
['simple'] = { pos = 47, activeusers = 950, admins = 17, articles = 217364, edits = 8380265, files = 36, pages = 704508, users = 1225424, depth = 59.74634 },
['hr'] = { pos = 48, activeusers = 467, admins = 11, articles = 213101, edits = 6431906, files = 20963, pages = 445644, users = 278156, depth = 17.18649 },
['el'] = { pos = 49, activeusers = 1040, admins = 22, articles = 212674, edits = 9611437, files = 18498, pages = 630463, users = 369639, depth = 58.83205 },
['lt'] = { pos = 50, activeusers = 312, admins = 10, articles = 203940, edits = 6655157, files = 23844, pages = 500302, users = 166637, depth = 28.09094 },
['gl'] = { pos = 51, activeusers = 240, admins = 8, articles = 188236, edits = 6154833, files = 350, pages = 472554, users = 128419, depth = 29.71448 },
['az'] = { pos = 52, activeusers = 641, admins = 17, articles = 186173, edits = 6571451, files = 23701, pages = 511266, users = 252122, depth = 39.19189 },
['sl'] = { pos = 53, activeusers = 315, admins = 22, articles = 177419, edits = 5726013, files = 8314, pages = 439869, users = 213794, depth = 28.48537 },
['ur'] = { pos = 54, activeusers = 321, admins = 11, articles = 175360, edits = 5107397, files = 12589, pages = 995493, users = 149878, depth = 112.2196 },
['uz'] = { pos = 55, activeusers = 739, admins = 20, articles = 169094, edits = 2793552, files = 2082, pages = 691867, users = 77170, depth = 38.5926 },
['nn'] = { pos = 56, activeusers = 124, admins = 14, articles = 162655, edits = 3390518, files = 16, pages = 372434, users = 121906, depth = 15.14279 },
['ka'] = { pos = 57, activeusers = 249, admins = 6, articles = 162470, edits = 4397612, files = 14840, pages = 460055, users = 143266, depth = 32.06881 },
['hi'] = { pos = 58, activeusers = 1211, admins = 6, articles = 152320, edits = 5609942, files = 3599, pages = 1191168, users = 710444, depth = 219.0663 },
['th'] = { pos = 59, activeusers = 990, admins = 15, articles = 149560, edits = 10237424, files = 27287, pages = 974605, users = 430148, depth = 319.6586 },
['ta'] = { pos = 60, activeusers = 350, admins = 31, articles = 148224, edits = 3488207, files = 7723, pages = 466310, users = 207917, depth = 34.44923 },
['la'] = { pos = 61, activeusers = 146, admins = 21, articles = 137135, edits = 3689184, files = 0, pages = 275806, users = 158284, depth = 13.67733 },
['cy'] = { pos = 62, activeusers = 113, admins = 16, articles = 135054, edits = 11098848, files = 11273, pages = 275234, users = 73814, depth = 43.44432 },
['mk'] = { pos = 63, activeusers = 220, admins = 12, articles = 130030, edits = 4791877, files = 8679, pages = 524508, users = 103415, depth = 84.08373 },
['ast'] = { pos = 64, activeusers = 107, admins = 11, articles = 129969, edits = 3704770, files = 0, pages = 228647, users = 106938, depth = 9.340216 },
['bn'] = { pos = 65, activeusers = 1125, admins = 13, articles = 126587, edits = 6045365, files = 15361, pages = 990897, users = 385354, depth = 284.4166 },
['zh-yue'] = { pos = 66, activeusers = 287, admins = 12, articles = 126508, edits = 1863415, files = 2629, pages = 285115, users = 243971, depth = 10.27302 },
['lv'] = { pos = 67, activeusers = 288, admins = 13, articles = 115228, edits = 3665623, files = 25549, pages = 467802, users = 108088, depth = 73.36184 },
['tg'] = { pos = 68, activeusers = 65, admins = 6, articles = 107754, edits = 1309269, files = 485, pages = 262879, users = 36169, depth = 10.32214 },
['af'] = { pos = 69, activeusers = 194, admins = 16, articles = 104485, edits = 2515869, files = 9615, pages = 373033, users = 152412, depth = 44.55297 },
['my'] = { pos = 70, activeusers = 137, admins = 4, articles = 103672, edits = 755382, files = 2977, pages = 217078, users = 103295, depth = 4.163896 },
['mg'] = { pos = 71, activeusers = 46, admins = 3, articles = 94876, edits = 1045943, files = 3, pages = 245147, users = 28869, depth = 10.70333 },
['bs'] = { pos = 72, activeusers = 182, admins = 9, articles = 90362, edits = 3415851, files = 5463, pages = 367752, users = 144680, depth = 87.52937 },
['oc'] = { pos = 73, activeusers = 102, admins = 4, articles = 89824, edits = 2320957, files = 925, pages = 159361, users = 48460, depth = 8.72835 },
['sq'] = { pos = 74, activeusers = 221, admins = 11, articles = 86100, edits = 2464907, files = 4732, pages = 263365, users = 143971, depth = 39.67182 },
['mr'] = { pos = 75, activeusers = 157, admins = 12, articles = 85994, edits = 2144747, files = 19140, pages = 285434, users = 145937, depth = 40.41649 },
['nds'] = { pos = 76, activeusers = 41, admins = 4, articles = 83914, edits = 990188, files = 0, pages = 162378, users = 49040, depth = 5.331661 },
['ky'] = { pos = 77, activeusers = 83, admins = 2, articles = 81596, edits = 424919, files = 2688, pages = 111391, users = 33238, depth = 0.5086337 },
['ml'] = { pos = 78, activeusers = 251, admins = 15, articles = 79071, edits = 3708302, files = 6966, pages = 488765, users = 163395, depth = 203.6853 },
['be-tarask'] = { pos = 79, activeusers = 128, admins = 4, articles = 78866, edits = 2326567, files = 1892, pages = 226623, users = 76303, depth = 36.0353 },
['te'] = { pos = 80, activeusers = 196, admins = 13, articles = 77994, edits = 3610394, files = 12625, pages = 306066, users = 114648, depth = 100.8698 },
['sw'] = { pos = 81, activeusers = 217, admins = 14, articles = 74573, edits = 1240160, files = 2270, pages = 150499, users = 55217, depth = 8.542046 },
['br'] = { pos = 82, activeusers = 92, admins = 6, articles = 72530, edits = 2004174, files = 5404, pages = 142106, users = 70242, depth = 12.97796 },
['new'] = { pos = 83, activeusers = 20, admins = 2, articles = 72352, edits = 848788, files = 0, pages = 196959, users = 25077, depth = 12.78225 },
['jv'] = { pos = 84, activeusers = 99, admins = 4, articles = 70545, edits = 1594038, files = 5430, pages = 178677, users = 54031, depth = 20.96071 },
['vec'] = { pos = 85, activeusers = 37, admins = 5, articles = 68991, edits = 1100791, files = 724, pages = 140381, users = 32111, depth = 8.396271 },
['ht'] = { pos = 86, activeusers = 45, admins = 3, articles = 67879, edits = 803614, files = 0, pages = 82031, users = 28557, depth = 0.425828 },
['pms'] = { pos = 87, activeusers = 43, admins = 4, articles = 66375, edits = 855420, files = 2069, pages = 101500, users = 25332, depth = 2.360135 },
['pnb'] = { pos = 88, activeusers = 55, admins = 2, articles = 65824, edits = 606397, files = 225, pages = 113840, users = 32518, depth = 2.834429 },
['su'] = { pos = 89, activeusers = 39, admins = 7, articles = 61278, edits = 629357, files = 545, pages = 97407, users = 28415, depth = 2.245999 },
['lb'] = { pos = 90, activeusers = 67, admins = 5, articles = 61034, edits = 2391581, files = 2373, pages = 131502, users = 55211, depth = 24.24337 },
['ba'] = { pos = 91, activeusers = 71, admins = 7, articles = 60417, edits = 1149741, files = 1456, pages = 170031, users = 35495, depth = 22.25797 },
['lld'] = { pos = 92, activeusers = 12, admins = 2, articles = 59873, edits = 98289, files = 0, pages = 63659, users = 2263, depth = 0.006173682 },
['ga'] = { pos = 93, activeusers = 92, admins = 7, articles = 57399, edits = 1082811, files = 1123, pages = 96215, users = 52619, depth = 5.146628 },
['szl'] = { pos = 94, activeusers = 49, admins = 3, articles = 55859, edits = 347711, files = 0, pages = 69152, users = 21813, depth = 0.2847563 },
['lmo'] = { pos = 95, activeusers = 47, admins = 5, articles = 54961, edits = 1126808, files = 4437, pages = 123924, users = 37795, depth = 14.31586 },
['is'] = { pos = 96, activeusers = 117, admins = 19, articles = 54765, edits = 1760798, files = 3218, pages = 141666, users = 86850, depth = 31.29589 },
['ku'] = { pos = 97, activeusers = 85, admins = 3, articles = 53946, edits = 1094227, files = 565, pages = 109242, users = 51911, depth = 10.52414 },
['cv'] = { pos = 98, activeusers = 49, admins = 2, articles = 49663, edits = 749704, files = 537, pages = 97865, users = 31250, depth = 7.2165 },
['fy'] = { pos = 99, activeusers = 64, admins = 8, articles = 49343, edits = 1087689, files = 7602, pages = 150525, users = 43534, depth = 30.38446 },
['tl'] = { pos = 100, activeusers = 136, admins = 11, articles = 43108, edits = 1957618, files = 1897, pages = 234146, users = 123621, depth = 164.1969 },
['vo'] = { pos = 101, activeusers = 30, admins = 2, articles = 42713, edits = 3271408, files = 0, pages = 173296, users = 32398, depth = 176.4409 },
['ckb'] = { pos = 102, activeusers = 174, admins = 7, articles = 42594, edits = 972590, files = 1620, pages = 185517, users = 51490, depth = 59.02738 },
['wuu'] = { pos = 103, activeusers = 45, admins = 4, articles = 42556, edits = 294456, files = 135, pages = 55383, users = 78834, depth = 0.4830283 },
['an'] = { pos = 104, activeusers = 73, admins = 6, articles = 42204, edits = 1838384, files = 1499, pages = 128498, users = 68471, depth = 59.81276 },
['sco'] = { pos = 105, activeusers = 100, admins = 4, articles = 40559, edits = 862434, files = 690, pages = 146769, users = 95647, depth = 40.29469 },
['diq'] = { pos = 106, activeusers = 34, admins = 3, articles = 40160, edits = 487315, files = 209, pages = 60560, users = 24998, depth = 2.076332 },
['pa'] = { pos = 107, activeusers = 108, admins = 9, articles = 38486, edits = 609826, files = 1581, pages = 134498, users = 42404, depth = 28.21861 },
['yo'] = { pos = 108, activeusers = 62, admins = 3, articles = 34285, edits = 553510, files = 168, pages = 59197, users = 24974, depth = 4.936676 },
['io'] = { pos = 109, activeusers = 51, admins = 5, articles = 33467, edits = 993333, files = 0, pages = 49278, users = 33699, depth = 4.499113 },
['ne'] = { pos = 110, activeusers = 110, admins = 5, articles = 32328, edits = 1069320, files = 1258, pages = 103704, users = 58793, depth = 50.26421 },
['gu'] = { pos = 111, activeusers = 76, admins = 3, articles = 29960, edits = 825831, files = 0, pages = 117849, users = 69249, depth = 60.30463 },
['als'] = { pos = 112, activeusers = 69, admins = 9, articles = 29029, edits = 1014653, files = 571, pages = 69742, users = 92655, depth = 28.61707 },
['kn'] = { pos = 113, activeusers = 158, admins = 3, articles = 28515, edits = 1110397, files = 2595, pages = 130489, users = 76275, depth = 108.827 },
['bar'] = { pos = 114, activeusers = 51, admins = 3, articles = 27041, edits = 833548, files = 1320, pages = 109267, users = 63576, depth = 70.53658 },
['scn'] = { pos = 115, activeusers = 41, admins = 5, articles = 26213, edits = 732876, files = 1407, pages = 55698, users = 41398, depth = 16.64791 },
['bpy'] = { pos = 116, activeusers = 19, admins = 3, articles = 25087, edits = 886480, files = 45, pages = 62808, users = 23542, depth = 31.90971 },
['avk'] = { pos = 117, activeusers = 28, admins = 6, articles = 24081, edits = 114596, files = 0, pages = 29247, users = 3120, depth = 0.1803216 },
['ia'] = { pos = 118, activeusers = 40, admins = 6, articles = 23786, edits = 642083, files = 4, pages = 37749, users = 44808, depth = 5.861387 },
['qu'] = { pos = 119, activeusers = 34, admins = 2, articles = 23067, edits = 650103, files = 0, pages = 55979, users = 27253, depth = 23.64195 },
['mn'] = { pos = 120, activeusers = 95, admins = 3, articles = 21386, edits = 707634, files = 1475, pages = 98014, users = 78109, depth = 92.69076 },
['nv'] = { pos = 121, activeusers = 15, admins = 2, articles = 20506, edits = 295991, files = 709, pages = 34665, users = 15168, depth = 4.070901 },
['crh'] = { pos = 122, activeusers = 37, admins = 2, articles = 19837, edits = 177672, files = 0, pages = 39788, users = 17898, depth = 4.516939 },
['xmf'] = { pos = 123, activeusers = 26, admins = 3, articles = 19636, edits = 186466, files = 0, pages = 36528, users = 17127, depth = 3.777721 },
['si'] = { pos = 124, activeusers = 84, admins = 3, articles = 18062, edits = 511130, files = 3116, pages = 80196, users = 58481, depth = 75.42332 },
['ha'] = { pos = 125, activeusers = 117, admins = 3, articles = 17852, edits = 167466, files = 0, pages = 31489, users = 18538, depth = 3.103357 },
['bat-smg'] = { pos = 126, activeusers = 26, admins = 5, articles = 17085, edits = 355505, files = 109, pages = 29094, users = 24197, depth = 6.037066 },
['os'] = { pos = 127, activeusers = 36, admins = 3, articles = 16201, edits = 524436, files = 164, pages = 60312, users = 22636, depth = 64.46128 },
['frr'] = { pos = 128, activeusers = 24, admins = 5, articles = 16135, edits = 231607, files = 1323, pages = 41325, users = 18034, depth = 13.66021 },
['gd'] = { pos = 129, activeusers = 36, admins = 6, articles = 15909, edits = 566965, files = 347, pages = 32210, users = 25652, depth = 18.48026 },
['or'] = { pos = 130, activeusers = 54, admins = 6, articles = 15907, edits = 461943, files = 125, pages = 71817, users = 31152, depth = 79.46275 },
['ps'] = { pos = 131, activeusers = 51, admins = 1, articles = 15567, edits = 284187, files = 1733, pages = 54612, users = 27891, depth = 32.73687 },
['cdo'] = { pos = 132, activeusers = 19, admins = 4, articles = 15555, edits = 89763, files = 0, pages = 31368, users = 19004, depth = 2.957325 },
['bug'] = { pos = 133, activeusers = 15, admins = 1, articles = 15411, edits = 200760, files = 0, pages = 19629, users = 12292, depth = 0.7661794 },
['yi'] = { pos = 134, activeusers = 46, admins = 3, articles = 15397, edits = 579243, files = 1062, pages = 44221, users = 45532, depth = 45.9059 },
['ilo'] = { pos = 135, activeusers = 22, admins = 2, articles = 15362, edits = 391876, files = 0, pages = 70157, users = 16214, depth = 71.06635 },
['ban'] = { pos = 136, activeusers = 35, admins = 3, articles = 15267, edits = 122700, files = 112, pages = 30788, users = 5420, depth = 4.119031 },
['sd'] = { pos = 137, activeusers = 29, admins = 4, articles = 15250, edits = 240242, files = 145, pages = 56245, users = 15807, depth = 30.86648 },
['am'] = { pos = 138, activeusers = 53, admins = 2, articles = 15043, edits = 371665, files = 1765, pages = 45934, users = 39336, depth = 34.12027 },
['nap'] = { pos = 139, activeusers = 27, admins = 3, articles = 14731, edits = 664698, files = 281, pages = 23713, users = 27768, depth = 10.42124 },
['sah'] = { pos = 140, activeusers = 33, admins = 3, articles = 14298, edits = 381893, files = 1765, pages = 47727, users = 22242, depth = 43.7395 },
['hsb'] = { pos = 141, activeusers = 35, admins = 4, articles = 13831, edits = 377438, files = 133, pages = 35390, users = 23100, depth = 25.91285 },
['fo'] = { pos = 142, activeusers = 33, admins = 3, articles = 13778, edits = 368794, files = 0, pages = 40266, users = 26967, depth = 33.85099 },
['map-bms'] = { pos = 143, activeusers = 20, admins = 1, articles = 13751, edits = 213223, files = 462, pages = 30206, users = 14952, depth = 10.10807 },
['li'] = { pos = 144, activeusers = 28, admins = 7, articles = 13727, edits = 454418, files = 623, pages = 65593, users = 26570, depth = 98.90364 },
['mai'] = { pos = 145, activeusers = 23, admins = 5, articles = 13722, edits = 229601, files = 115, pages = 39322, users = 11803, depth = 20.32279 },
['mzn'] = { pos = 146, activeusers = 28, admins = 3, articles = 13445, edits = 165815, files = 263, pages = 30429, users = 30286, depth = 8.695498 },
['gor'] = { pos = 147, activeusers = 17, admins = 2, articles = 13305, edits = 50773, files = 0, pages = 20827, users = 4063, depth = 0.7791893 },
['eml'] = { pos = 148, activeusers = 24, admins = 3, articles = 13011, edits = 152363, files = 2742, pages = 35056, users = 23411, depth = 12.47717 },
['ace'] = { pos = 149, activeusers = 28, admins = 3, articles = 12548, edits = 137361, files = 0, pages = 26481, users = 24195, depth = 6.395423 },
['bcl'] = { pos = 150, activeusers = 33, admins = 3, articles = 12276, edits = 233541, files = 865, pages = 32987, users = 19760, depth = 20.15156 },
['sa'] = { pos = 151, activeusers = 79, admins = 4, articles = 11777, edits = 469636, files = 445, pages = 70240, users = 35456, depth = 164.7668 },
['shn'] = { pos = 152, activeusers = 10, admins = 2, articles = 11642, edits = 55136, files = 60, pages = 27155, users = 3299, depth = 3.605137 },
['wa'] = { pos = 153, activeusers = 26, admins = 4, articles = 11573, edits = 388869, files = 618, pages = 27282, users = 22298, depth = 26.26227 },
['zh-classical'] = { pos = 154, activeusers = 43, admins = 6, articles = 11442, edits = 380180, files = 0, pages = 97040, users = 94669, depth = 219.2612 },
['ie'] = { pos = 155, activeusers = 27, admins = 3, articles = 11331, edits = 151343, files = 0, pages = 15136, users = 16947, depth = 1.127519 },
['lij'] = { pos = 156, activeusers = 29, admins = 8, articles = 11021, edits = 231850, files = 7, pages = 26602, users = 14525, depth = 17.41973 },
['as'] = { pos = 157, activeusers = 91, admins = 4, articles = 10637, edits = 330731, files = 1704, pages = 73262, users = 34684, depth = 156.478 },
['zu'] = { pos = 158, activeusers = 46, admins = 1, articles = 10580, edits = 96714, files = 0, pages = 23982, users = 17630, depth = 6.471006 },
['mhr'] = { pos = 159, activeusers = 22, admins = 1, articles = 10432, edits = 184975, files = 0, pages = 27274, users = 13134, depth = 17.67732 },
['mrj'] = { pos = 160, activeusers = 12, admins = 1, articles = 10426, edits = 100521, files = 0, pages = 18668, users = 9971, depth = 3.365029 },
['hif'] = { pos = 161, activeusers = 32, admins = 2, articles = 10270, edits = 272294, files = 192, pages = 42253, users = 29638, depth = 62.49971 },
['hyw'] = { pos = 162, activeusers = 36, admins = 5, articles = 10253, edits = 195223, files = 0, pages = 21582, users = 7368, depth = 11.04385 },
['mni'] = { pos = 163, activeusers = 17, admins = 1, articles = 10102, edits = 48828, files = 0, pages = 16221, users = 2229, depth = 1.104428 },
['km'] = { pos = 164, activeusers = 50, admins = 6, articles = 9527, edits = 282263, files = 1101, pages = 33433, users = 36379, depth = 53.15941 },
['hak'] = { pos = 165, activeusers = 25, admins = 1, articles = 9445, edits = 122384, files = 0, pages = 18265, users = 30441, depth = 5.843031 },
['roa-tara'] = { pos = 166, activeusers = 11, admins = 2, articles = 9306, edits = 140145, files = 288, pages = 17645, users = 10832, depth = 6.377607 },
['ig'] = { pos = 167, activeusers = 89, admins = 5, articles = 9127, edits = 89033, files = 0, pages = 15331, users = 13891, depth = 2.683292 },
['pam'] = { pos = 168, activeusers = 24, admins = 2, articles = 8835, edits = 295787, files = 403, pages = 21410, users = 19429, depth = 27.98758 },
['nso'] = { pos = 169, activeusers = 17, admins = 1, articles = 8524, edits = 49796, files = 0, pages = 10768, users = 5864, depth = 0.3204928 },
['sn'] = { pos = 170, activeusers = 21, admins = 1, articles = 8522, edits = 97656, files = 0, pages = 16833, users = 15515, depth = 5.517735 },
['so'] = { pos = 171, activeusers = 60, admins = 1, articles = 8457, edits = 239872, files = 0, pages = 25774, users = 32279, depth = 39.02207 },
['rue'] = { pos = 172, activeusers = 29, admins = 1, articles = 8388, edits = 131220, files = 87, pages = 17655, users = 25439, depth = 9.071808 },
['bh'] = { pos = 173, activeusers = 36, admins = 2, articles = 8010, edits = 723432, files = 53, pages = 69125, users = 29754, depth = 609.2466 },
['se'] = { pos = 174, activeusers = 24, admins = 6, articles = 7802, edits = 300694, files = 0, pages = 20860, users = 26335, depth = 40.37866 },
['myv'] = { pos = 175, activeusers = 30, admins = 4, articles = 7710, edits = 139729, files = 0, pages = 26206, users = 11818, depth = 30.68547 },
['vls'] = { pos = 176, activeusers = 22, admins = 5, articles = 7639, edits = 308849, files = 480, pages = 21224, users = 24674, depth = 46.02197 },
['nds-nl'] = { pos = 177, activeusers = 14, admins = 6, articles = 7596, edits = 320831, files = 571, pages = 20404, users = 25911, depth = 44.70475 },
['mi'] = { pos = 178, activeusers = 24, admins = 2, articles = 7427, edits = 153423, files = 0, pages = 13461, users = 16682, depth = 7.523102 },
['sat'] = { pos = 179, activeusers = 47, admins = 3, articles = 7420, edits = 97814, files = 0, pages = 17022, users = 5485, depth = 9.622902 },
['sc'] = { pos = 180, activeusers = 20, admins = 4, articles = 7332, edits = 177315, files = 150, pages = 16376, users = 21978, depth = 16.47456 },
['nah'] = { pos = 181, activeusers = 23, admins = 3, articles = 7226, edits = 502048, files = 170, pages = 19463, users = 20746, depth = 73.97576 },
['vep'] = { pos = 182, activeusers = 27, admins = 1, articles = 6697, edits = 151648, files = 0, pages = 31116, users = 14487, depth = 64.79599 },
['gan'] = { pos = 183, activeusers = 20, admins = 1, articles = 6490, edits = 395005, files = 57, pages = 33493, users = 38661, depth = 204.1659 },
['kab'] = { pos = 184, activeusers = 18, admins = 2, articles = 6439, edits = 105950, files = 0, pages = 15907, users = 12059, depth = 14.40099 },
['glk'] = { pos = 185, activeusers = 17, admins = 3, articles = 6430, edits = 62214, files = 807, pages = 13847, users = 14315, depth = 5.978153 },
['tk'] = { pos = 186, activeusers = 37, admins = 2, articles = 6390, edits = 230555, files = 319, pages = 15794, users = 24835, depth = 31.61592 },
['fiu-vro'] = { pos = 187, activeusers = 22, admins = 4, articles = 6298, edits = 176936, files = 196, pages = 12158, users = 13224, depth = 12.59923 },
['co'] = { pos = 188, activeusers = 27, admins = 2, articles = 6205, edits = 379568, files = 0, pages = 14797, users = 19912, depth = 49.18367 },
['bo'] = { pos = 189, activeusers = 15, admins = 1, articles = 6011, edits = 139875, files = 0, pages = 17559, users = 26520, depth = 29.40089 },
['ab'] = { pos = 190, activeusers = 22, admins = 2, articles = 5991, edits = 118375, files = 9, pages = 20387, users = 17781, depth = 33.52677 },
['gv'] = { pos = 191, activeusers = 18, admins = 3, articles = 5745, edits = 309355, files = 185, pages = 20865, users = 18093, depth = 102.6981 },
['ary'] = { pos = 192, activeusers = 31, admins = 3, articles = 5736, edits = 188498, files = 42, pages = 43620, users = 6394, depth = 188.5013 },
['frp'] = { pos = 193, activeusers = 20, admins = 2, articles = 5611, edits = 214901, files = 0, pages = 15506, users = 14745, depth = 43.10123 },
['kw'] = { pos = 194, activeusers = 23, admins = 2, articles = 5518, edits = 199499, files = 6, pages = 11763, users = 13754, depth = 21.72322 },
['kv'] = { pos = 195, activeusers = 19, admins = 1, articles = 5480, edits = 139792, files = 0, pages = 16718, users = 13258, depth = 35.16535 },
['csb'] = { pos = 196, activeusers = 21, admins = 3, articles = 5434, edits = 185997, files = 0, pages = 8727, users = 15464, depth = 7.826817 },
['pcd'] = { pos = 197, activeusers = 25, admins = 3, articles = 5412, edits = 68807, files = 49, pages = 10542, users = 15844, depth = 5.86447 },
['ug'] = { pos = 198, activeusers = 30, admins = 1, articles = 5350, edits = 153846, files = 282, pages = 14953, users = 19844, depth = 33.14852 },
['skr'] = { pos = 199, activeusers = 8, admins = 1, articles = 5240, edits = 26941, files = 0, pages = 5777, users = 1321, depth = 0.04897758 },
['udm'] = { pos = 200, activeusers = 20, admins = 4, articles = 5240, edits = 120916, files = 9, pages = 17233, users = 13826, depth = 36.75496 },
['zea'] = { pos = 201, activeusers = 15, admins = 3, articles = 5114, edits = 120486, files = 1, pages = 9751, users = 12081, depth = 10.15875 },
['ay'] = { pos = 202, activeusers = 23, admins = 1, articles = 5027, edits = 95598, files = 0, pages = 8631, users = 15369, depth = 5.692978 },
['tum'] = { pos = 203, activeusers = 20, admins = 2, articles = 5018, edits = 31530, files = 0, pages = 7097, users = 7194, depth = 0.7626001 },
['gn'] = { pos = 204, activeusers = 25, admins = 2, articles = 4913, edits = 121197, files = 0, pages = 11357, users = 16494, depth = 18.35886 },
['nrm'] = { pos = 205, activeusers = 16, admins = 2, articles = 4833, edits = 219256, files = 0, pages = 10372, users = 12375, depth = 27.76631 },
['mt'] = { pos = 206, activeusers = 39, admins = 5, articles = 4793, edits = 278765, files = 1145, pages = 19197, users = 20226, depth = 131.1464 },
['bjn'] = { pos = 207, activeusers = 18, admins = 2, articles = 4625, edits = 77195, files = 1, pages = 22485, users = 12824, depth = 51.19596 },
['smn'] = { pos = 208, activeusers = 16, admins = 6, articles = 4527, edits = 67491, files = 0, pages = 14295, users = 2317, depth = 21.98123 },
['lez'] = { pos = 209, activeusers = 18, admins = 3, articles = 4306, edits = 86703, files = 10, pages = 13060, users = 9821, depth = 27.43822 },
['lfn'] = { pos = 210, activeusers = 23, admins = 1, articles = 4176, edits = 38021, files = 0, pages = 6669, users = 9252, depth = 2.031826 },
['stq'] = { pos = 211, activeusers = 13, admins = 5, articles = 4066, edits = 121159, files = 429, pages = 10692, users = 12556, depth = 30.09295 },
['lo'] = { pos = 212, activeusers = 25, admins = 1, articles = 4058, edits = 94954, files = 0, pages = 12343, users = 15465, depth = 32.06665 },
['olo'] = { pos = 213, activeusers = 14, admins = 2, articles = 3891, edits = 32170, files = 0, pages = 10668, users = 6028, depth = 9.147882 },
['mwl'] = { pos = 214, activeusers = 22, admins = 1, articles = 3881, edits = 98690, files = 0, pages = 10212, users = 12233, depth = 25.71696 },
['fur'] = { pos = 215, activeusers = 20, admins = 2, articles = 3761, edits = 170387, files = 318, pages = 8590, users = 13236, depth = 32.70024 },
['rm'] = { pos = 216, activeusers = 17, admins = 3, articles = 3755, edits = 163016, files = 51, pages = 9598, users = 18577, depth = 41.12457 },
['ang'] = { pos = 217, activeusers = 36, admins = 2, articles = 3697, edits = 205727, files = 300, pages = 16574, users = 117898, depth = 150.5894 },
['lad'] = { pos = 218, activeusers = 28, admins = 5, articles = 3603, edits = 208881, files = 23, pages = 12943, users = 19674, depth = 108.4499 },
['gom'] = { pos = 219, activeusers = 12, admins = 3, articles = 3549, edits = 206378, files = 0, pages = 9042, users = 8655, depth = 54.67718 },
['koi'] = { pos = 220, activeusers = 11, admins = 1, articles = 3442, edits = 59754, files = 0, pages = 11009, users = 7904, depth = 26.23281 },
['ext'] = { pos = 221, activeusers = 15, admins = 1, articles = 3375, edits = 116017, files = 0, pages = 7560, users = 16066, depth = 23.59626 },
['tyv'] = { pos = 222, activeusers = 10, admins = 1, articles = 3364, edits = 43468, files = 0, pages = 11221, users = 8102, depth = 21.13195 },
['dsb'] = { pos = 223, activeusers = 20, admins = 1, articles = 3325, edits = 142781, files = 0, pages = 11200, users = 17257, depth = 71.51057 },
['rw'] = { pos = 224, activeusers = 27, admins = 1, articles = 3315, edits = 85948, files = 0, pages = 9348, users = 11198, depth = 30.45206 },
['dty'] = { pos = 225, activeusers = 14, admins = 3, articles = 3307, edits = 237447, files = 3, pages = 19219, users = 5525, depth = 286.0336 },
['ln'] = { pos = 226, activeusers = 27, admins = 4, articles = 3280, edits = 121851, files = 32, pages = 8582, users = 11826, depth = 37.09986 },
['av'] = { pos = 227, activeusers = 25, admins = 2, articles = 3133, edits = 83257, files = 0, pages = 14746, users = 13364, depth = 77.57372 },
['cbk-zam'] = { pos = 228, activeusers = 17, admins = 2, articles = 3129, edits = 110083, files = 0, pages = 8234, users = 13529, depth = 35.58687 },
['dv'] = { pos = 229, activeusers = 16, admins = 3, articles = 3019, edits = 129999, files = 932, pages = 11203, users = 23373, depth = 85.27283 },
['ksh'] = { pos = 230, activeusers = 16, admins = 3, articles = 2916, edits = 1606846, files = 0, pages = 10542, users = 21377, depth = 1042.485 },
['gag'] = { pos = 231, activeusers = 23, admins = 1, articles = 2794, edits = 67764, files = 0, pages = 6579, users = 12701, depth = 18.90245 },
['bxr'] = { pos = 232, activeusers = 19, admins = 1, articles = 2772, edits = 69883, files = 9, pages = 11045, users = 13855, depth = 56.35669 },
['pfl'] = { pos = 233, activeusers = 20, admins = 4, articles = 2740, edits = 89996, files = 0, pages = 6916, users = 10781, depth = 30.22651 },
['pap'] = { pos = 234, activeusers = 16, admins = 5, articles = 2698, edits = 90439, files = 0, pages = 6023, users = 13383, depth = 22.80564 },
['pag'] = { pos = 235, activeusers = 13, admins = 1, articles = 2562, edits = 73095, files = 0, pages = 8799, users = 7585, depth = 49.23201 },
['pi'] = { pos = 236, activeusers = 10, admins = 2, articles = 2547, edits = 101642, files = 0, pages = 4637, users = 6651, depth = 14.75947 },
['haw'] = { pos = 237, activeusers = 13, admins = 1, articles = 2457, edits = 96454, files = 0, pages = 5525, users = 15084, depth = 27.22001 },
['awa'] = { pos = 238, activeusers = 13, admins = 1, articles = 2436, edits = 24112, files = 0, pages = 5350, users = 1922, depth = 6.449172 },
['tay'] = { pos = 239, activeusers = 12, admins = 0, articles = 2421, edits = 54148, files = 0, pages = 2830, users = 1113, depth = 0.5460759 },
['tw'] = { pos = 240, activeusers = 49, admins = 2, articles = 2117, edits = 93531, files = 0, pages = 5073, users = 13923, depth = 35.9466 },
['inh'] = { pos = 241, activeusers = 12, admins = 2, articles = 2093, edits = 54774, files = 37, pages = 11749, users = 3310, depth = 99.22694 },
['krc'] = { pos = 242, activeusers = 11, admins = 2, articles = 2057, edits = 106212, files = 0, pages = 14327, users = 9686, depth = 263.7782 },
['xal'] = { pos = 243, activeusers = 12, admins = 1, articles = 2046, edits = 85056, files = 0, pages = 11866, users = 9280, depth = 165.1248 },
['dag'] = { pos = 244, activeusers = 44, admins = 4, articles = 2043, edits = 43809, files = 0, pages = 4478, users = 1830, depth = 13.89762 },
['szy'] = { pos = 245, activeusers = 9, admins = 1, articles = 2035, edits = 128451, files = 0, pages = 5360, users = 2329, depth = 63.97748 },
['za'] = { pos = 246, activeusers = 10, admins = 1, articles = 2010, edits = 39345, files = 0, pages = 4143, users = 9756, depth = 10.69459 },
['kaa'] = { pos = 247, activeusers = 27, admins = 1, articles = 1945, edits = 45966, files = 3, pages = 5119, users = 10259, depth = 23.91257 },
['mdf'] = { pos = 248, activeusers = 15, admins = 3, articles = 1943, edits = 64616, files = 0, pages = 11776, users = 8538, depth = 140.5299 },
['pdc'] = { pos = 249, activeusers = 19, admins = 1, articles = 1932, edits = 105132, files = 0, pages = 5836, users = 30397, depth = 73.55717 },
['atj'] = { pos = 250, activeusers = 11, admins = 5, articles = 1912, edits = 14717, files = 0, pages = 3020, users = 3700, depth = 1.6365 },
['to'] = { pos = 251, activeusers = 15, admins = 2, articles = 1908, edits = 41591, files = 12, pages = 5333, users = 9244, depth = 25.12998 },
['arc'] = { pos = 252, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1850, edits = 95323, files = 0, pages = 6421, users = 18807, depth = 90.63042 },
['tcy'] = { pos = 253, activeusers = 36, admins = 2, articles = 1744, edits = 102907, files = 1, pages = 8988, users = 4939, depth = 197.5358 },
['kbp'] = { pos = 254, activeusers = 13, admins = 2, articles = 1698, edits = 16063, files = 0, pages = 3375, users = 3849, depth = 4.642412 },
['jam'] = { pos = 255, activeusers = 9, admins = 1, articles = 1685, edits = 20760, files = 0, pages = 3024, users = 7255, depth = 4.335178 },
['na'] = { pos = 256, activeusers = 10, admins = 1, articles = 1661, edits = 89536, files = 4, pages = 4884, users = 11489, depth = 69.02451 },
['wo'] = { pos = 257, activeusers = 14, admins = 3, articles = 1651, edits = 104439, files = 0, pages = 5369, users = 13945, depth = 98.6493 },
['kbd'] = { pos = 258, activeusers = 10, admins = 1, articles = 1595, edits = 43687, files = 0, pages = 6742, users = 9149, depth = 67.47617 },
['nia'] = { pos = 259, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1519, edits = 17602, files = 0, pages = 3611, users = 1212, depth = 9.245753 },
['nov'] = { pos = 260, activeusers = 13, admins = 3, articles = 1516, edits = 177710, files = 0, pages = 4408, users = 10835, depth = 146.7129 },
['ki'] = { pos = 261, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1504, edits = 20659, files = 0, pages = 3075, users = 7969, depth = 7.330286 },
['tet'] = { pos = 262, activeusers = 13, admins = 2, articles = 1503, edits = 66597, files = 0, pages = 3910, users = 8928, depth = 43.68297 },
['lg'] = { pos = 263, activeusers = 14, admins = 1, articles = 1419, edits = 26749, files = 0, pages = 4814, users = 7169, depth = 31.80653 },
['mnw'] = { pos = 264, activeusers = 21, admins = 2, articles = 1408, edits = 34229, files = 0, pages = 4703, users = 2676, depth = 39.85885 },
['bi'] = { pos = 265, activeusers = 14, admins = 2, articles = 1395, edits = 41826, files = 0, pages = 3298, users = 12161, depth = 23.6007 },
['tpi'] = { pos = 266, activeusers = 11, admins = 2, articles = 1351, edits = 86610, files = 0, pages = 5680, users = 12386, depth = 156.5612 },
['nqo'] = { pos = 267, activeusers = 20, admins = 1, articles = 1317, edits = 10035, files = 0, pages = 2637, users = 2878, depth = 3.822817 },
['jbo'] = { pos = 268, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1305, edits = 111661, files = 0, pages = 5717, users = 15020, depth = 223.2458 },
['roa-rup'] = { pos = 269, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1293, edits = 205277, files = 0, pages = 4295, users = 13008, depth = 257.633 },
['fj'] = { pos = 270, activeusers = 9, admins = 1, articles = 1274, edits = 35440, files = 0, pages = 3631, users = 8364, depth = 33.40779 },
['lbe'] = { pos = 271, activeusers = 10, admins = 2, articles = 1264, edits = 50250, files = 0, pages = 14674, users = 7807, depth = 385.4349 },
['kg'] = { pos = 272, activeusers = 11, admins = 1, articles = 1255, edits = 43792, files = 0, pages = 2905, users = 9983, depth = 26.05728 },
['xh'] = { pos = 273, activeusers = 34, admins = 1, articles = 1239, edits = 33897, files = 0, pages = 3826, users = 11750, depth = 38.62482 },
['ty'] = { pos = 274, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1217, edits = 53070, files = 0, pages = 2993, users = 6865, depth = 37.76132 },
['ks'] = { pos = 275, activeusers = 26, admins = 2, articles = 1183, edits = 62587, files = 9, pages = 7841, users = 9383, depth = 252.8313 },
['cu'] = { pos = 276, activeusers = 20, admins = 2, articles = 1167, edits = 82623, files = 0, pages = 5570, users = 23074, depth = 211.155 },
['shi'] = { pos = 277, activeusers = 10, admins = 2, articles = 1154, edits = 33376, files = 0, pages = 3841, users = 1485, depth = 47.11006 },
['srn'] = { pos = 278, activeusers = 8, admins = 1, articles = 1112, edits = 39153, files = 0, pages = 2729, users = 7042, depth = 30.33695 },
['trv'] = { pos = 279, activeusers = 15, admins = 0, articles = 1110, edits = 85740, files = 0, pages = 2064, users = 1195, depth = 30.68489 },
['om'] = { pos = 280, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1094, edits = 38039, files = 0, pages = 3740, users = 9477, depth = 59.49802 },
['sm'] = { pos = 281, activeusers = 17, admins = 1, articles = 1065, edits = 42638, files = 0, pages = 3296, users = 9632, depth = 56.76878 },
['guw'] = { pos = 282, activeusers = 20, admins = 2, articles = 1056, edits = 29740, files = 0, pages = 1781, users = 501, depth = 7.870914 },
['gcr'] = { pos = 283, activeusers = 14, admins = 1, articles = 1050, edits = 16485, files = 0, pages = 2556, users = 2192, depth = 13.26782 },
['alt'] = { pos = 284, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1045, edits = 35965, files = 0, pages = 3712, users = 1653, depth = 63.10817 },
['chr'] = { pos = 285, activeusers = 14, admins = 1, articles = 1020, edits = 46166, files = 0, pages = 3895, users = 21839, depth = 94.16512 },
['ltg'] = { pos = 286, activeusers = 11, admins = 1, articles = 1015, edits = 35318, files = 0, pages = 3223, users = 6697, depth = 51.85634 },
['ny'] = { pos = 287, activeusers = 13, admins = 1, articles = 919, edits = 38034, files = 0, pages = 4003, users = 9381, depth = 107.0001 },
['pih'] = { pos = 288, activeusers = 15, admins = 1, articles = 891, edits = 44148, files = 0, pages = 3324, users = 10490, depth = 99.03275 },
['got'] = { pos = 289, activeusers = 13, admins = 1, articles = 866, edits = 46133, files = 0, pages = 3805, users = 17726, depth = 139.6434 },
['mad'] = { pos = 290, activeusers = 17, admins = 0, articles = 861, edits = 8887, files = 0, pages = 1629, users = 1569, depth = 4.340605 },
['st'] = { pos = 291, activeusers = 20, admins = 1, articles = 843, edits = 28446, files = 0, pages = 4255, users = 9445, depth = 109.5178 },
['ami'] = { pos = 292, activeusers = 24, admins = 0, articles = 839, edits = 32197, files = 0, pages = 1656, users = 941, depth = 18.43636 },
['blk'] = { pos = 293, activeusers = 26, admins = 1, articles = 814, edits = 15798, files = 0, pages = 3576, users = 226, depth = 50.86313 },
['tn'] = { pos = 294, activeusers = 22, admins = 2, articles = 776, edits = 28179, files = 0, pages = 3687, users = 9249, depth = 107.5507 },
['bm'] = { pos = 295, activeusers = 9, admins = 2, articles = 775, edits = 40187, files = 0, pages = 3145, users = 9875, depth = 119.4973 },
['ve'] = { pos = 296, activeusers = 15, admins = 1, articles = 748, edits = 19283, files = 0, pages = 2235, users = 7200, depth = 34.09697 },
['rmy'] = { pos = 297, activeusers = 13, admins = 1, articles = 730, edits = 50223, files = 0, pages = 2701, users = 16400, depth = 135.5519 },
['ts'] = { pos = 298, activeusers = 11, admins = 2, articles = 720, edits = 36662, files = 0, pages = 3765, users = 8835, depth = 174.1649 },
['chy'] = { pos = 299, activeusers = 9, admins = 1, articles = 662, edits = 24106, files = 0, pages = 2258, users = 10613, depth = 62.05132 },
['rn'] = { pos = 300, activeusers = 11, admins = 1, articles = 620, edits = 23097, files = 0, pages = 2450, users = 8969, depth = 82.13123 },
['iu'] = { pos = 301, activeusers = 13, admins = 2, articles = 593, edits = 44501, files = 0, pages = 3182, users = 17010, depth = 266.578 },
['ak'] = { pos = 302, activeusers = 17, admins = 1, articles = 590, edits = 28898, files = 0, pages = 2441, users = 12500, depth = 116.5222 },
['ss'] = { pos = 303, activeusers = 11, admins = 3, articles = 575, edits = 38078, files = 0, pages = 2412, users = 7631, depth = 161.1311 },
['ch'] = { pos = 304, activeusers = 13, admins = 1, articles = 543, edits = 22843, files = 0, pages = 2501, users = 14415, depth = 118.7586 },
['ff'] = { pos = 305, activeusers = 39, admins = 0, articles = 528, edits = 24981, files = 0, pages = 2489, users = 7889, depth = 138.4434 },
['pnt'] = { pos = 306, activeusers = 9, admins = 1, articles = 481, edits = 35124, files = 0, pages = 2039, users = 9474, depth = 180.7305 },
['kcg'] = { pos = 307, activeusers = 16, admins = 1, articles = 454, edits = 16153, files = 0, pages = 2124, users = 435, depth = 102.9011 },
['ady'] = { pos = 308, activeusers = 11, admins = 1, articles = 451, edits = 12081, files = 0, pages = 3102, users = 5996, depth = 134.5636 },
['ik'] = { pos = 309, activeusers = 11, admins = 2, articles = 443, edits = 37969, files = 0, pages = 2616, users = 7943, depth = 349.2235 },
['ee'] = { pos = 310, activeusers = 18, admins = 3, articles = 438, edits = 49997, files = 0, pages = 3124, users = 13265, depth = 601.8617 },
['sg'] = { pos = 311, activeusers = 12, admins = 2, articles = 311, edits = 20552, files = 0, pages = 1983, users = 5979, depth = 299.5595 },
['din'] = { pos = 312, activeusers = 20, admins = 1, articles = 306, edits = 8040, files = 0, pages = 1086, users = 5689, depth = 48.10305 },
['pwn'] = { pos = 313, activeusers = 14, admins = 0, articles = 278, edits = 11021, files = 0, pages = 431, users = 845, depth = 7.745278 },
['kl'] = { pos = 314, activeusers = 14, admins = 2, articles = 242, edits = 74473, files = 0, pages = 2261, users = 12299, depth = 2292.663 },
['ti'] = { pos = 315, activeusers = 14, admins = 2, articles = 234, edits = 23840, files = 0, pages = 2731, users = 8473, depth = 994.0082 },
['dz'] = { pos = 316, activeusers = 16, admins = 1, articles = 227, edits = 29403, files = 0, pages = 2281, users = 9218, depth = 1055.396 },
['cr'] = { pos = 317, activeusers = 22, admins = 2, articles = 158, edits = 37390, files = 0, pages = 2161, users = 16750, depth = 2780.664 },
['ng'] = { pos = 318, activeusers = 0, admins = 1, articles = 8, edits = 5923, files = 0, pages = 443, users = 2385, depth = 39530.88 },
['cho'] = { pos = 319, activeusers = 0, admins = 1, articles = 6, edits = 4220, files = 0, pages = 201, users = 1809, depth = 22176 },
['kj'] = { pos = 320, activeusers = 0, admins = 1, articles = 4, edits = 3548, files = 0, pages = 114, users = 1377, depth = 23536.62 },
['mh'] = { pos = 321, activeusers = 0, admins = 1, articles = 4, edits = 4212, files = 0, pages = 206, users = 2140, depth = 52143.95 },
['ho'] = { pos = 322, activeusers = 0, admins = 1, articles = 3, edits = 3786, files = 0, pages = 129, users = 1575, depth = 51771.35 },
['ii'] = { pos = 323, activeusers = 0, admins = 1, articles = 3, edits = 11653, files = 0, pages = 189, users = 2031, depth = 237006 },
['lrc'] = { pos = 324, activeusers = 2, admins = 1, articles = 1, edits = 140064, files = 0, pages = 237, users = 5037, depth = 3.291563E+07 },
['mus'] = { pos = 325, activeusers = 0, admins = 1, articles = 1, edits = 3603, files = 0, pages = 115, users = 2348, depth = 407170.3 },
['aa'] = { pos = 326, activeusers = 0, admins = 1, articles = 0, edits = 4685, files = 0, pages = 509, users = 4063, depth = 0 },
['hz'] = { pos = 327, activeusers = 1, admins = 1, articles = 0, edits = 4483, files = 0, pages = 176, users = 3761, depth = 0 },
['kr'] = { pos = 328, activeusers = 0, admins = 1, articles = 0, edits = 4641, files = 0, pages = 162, users = 5464, depth = 0 },
['pcm'] = { pos = 329, activeusers = 0, admins = 0, articles = 0, edits = 0, files = 0, pages = 0, users = 0, depth = 0 },
['total'] = { activeusers = 280213, admins = 3755, articles = 59307345, edits = 3219302551, files = 2760916, pages = 245207445, users = 103808601, depth = 128.9943, date = '@1661083240' },
}
return info
qsedut4by6cjsqd7jxsws0x9g0frb0p
4191228
4191206
2022-08-21T14:00:45Z
MBHbot
91410
Scribunto
text/plain
local info = {
['en'] = { pos = 1, activeusers = 114504, admins = 1032, articles = 6572693, edits = 1113377658, files = 895690, pages = 56811423, users = 44377778, depth = 1144.979 },
['ceb'] = { pos = 2, activeusers = 184, admins = 6, articles = 6125823, edits = 34882844, files = 0, pages = 11232198, users = 93528, depth = 2.157961 },
['de'] = { pos = 3, activeusers = 16819, admins = 190, articles = 2717323, edits = 224005950, files = 128805, pages = 7503639, users = 3979546, depth = 92.62065 },
['sv'] = { pos = 4, activeusers = 1899, admins = 66, articles = 2552405, edits = 51002045, files = 0, pages = 6120952, users = 832193, depth = 16.28742 },
['fr'] = { pos = 5, activeusers = 16366, admins = 159, articles = 2447436, edits = 195832562, files = 69082, pages = 12155057, users = 4447647, depth = 253.4725 },
['nl'] = { pos = 6, activeusers = 3462, admins = 36, articles = 2098782, edits = 62485988, files = 20, pages = 4467747, users = 1225219, depth = 17.81873 },
['ru'] = { pos = 7, activeusers = 10579, admins = 77, articles = 1846848, edits = 124684171, files = 237872, pages = 7412103, users = 3233576, depth = 152.7488 },
['es'] = { pos = 8, activeusers = 13260, admins = 63, articles = 1796486, edits = 145041873, files = 0, pages = 7712631, users = 6619479, depth = 203.9486 },
['it'] = { pos = 9, activeusers = 7434, admins = 122, articles = 1768184, edits = 128631420, files = 138885, pages = 7496041, users = 2284857, depth = 180.0713 },
['arz'] = { pos = 10, activeusers = 190, admins = 7, articles = 1596743, edits = 7341899, files = 1476, pages = 2010200, users = 188986, depth = 0.2448836 },
['pl'] = { pos = 11, activeusers = 4028, admins = 101, articles = 1533037, edits = 67668469, files = 262, pages = 3559141, users = 1187181, depth = 33.20927 },
['ja'] = { pos = 12, activeusers = 15058, admins = 41, articles = 1338673, edits = 90885558, files = 30146, pages = 3955867, users = 1969651, depth = 87.81649 },
['zh'] = { pos = 13, activeusers = 8632, admins = 66, articles = 1298287, edits = 73001716, files = 60826, pages = 7124513, users = 3253808, depth = 206.3531 },
['vi'] = { pos = 14, activeusers = 2169, admins = 20, articles = 1275368, edits = 68969948, files = 24549, pages = 19376940, users = 877541, depth = 717.0283 },
['war'] = { pos = 15, activeusers = 82, admins = 3, articles = 1265931, edits = 6287544, files = 42, pages = 2881774, users = 52949, depth = 3.554671 },
['uk'] = { pos = 16, activeusers = 3127, admins = 45, articles = 1188552, edits = 36829357, files = 110526, pages = 4125734, users = 639737, depth = 54.51528 },
['ar'] = { pos = 17, activeusers = 4820, admins = 26, articles = 1183416, edits = 58945812, files = 50001, pages = 7812081, users = 2292062, depth = 236.7356 },
['pt'] = { pos = 18, activeusers = 8401, admins = 56, articles = 1094350, edits = 64054035, files = 58349, pages = 5403472, users = 2794387, depth = 183.7971 },
['fa'] = { pos = 19, activeusers = 5221, admins = 34, articles = 924030, edits = 35323603, files = 81853, pages = 5342953, users = 1143622, depth = 151.1974 },
['ca'] = { pos = 20, activeusers = 968, admins = 30, articles = 708778, edits = 30519394, files = 15567, pages = 1766229, users = 426406, depth = 38.46174 },
['sr'] = { pos = 21, activeusers = 725, admins = 18, articles = 661692, edits = 25135031, files = 36390, pages = 3986038, users = 310775, depth = 159.1618 },
['id'] = { pos = 22, activeusers = 3164, admins = 41, articles = 627051, edits = 21526724, files = 47662, pages = 3296261, users = 1346986, depth = 118.3358 },
['ko'] = { pos = 23, activeusers = 1590, admins = 27, articles = 601375, edits = 33118912, files = 12703, pages = 2735639, users = 749443, depth = 152.4835 },
['no'] = { pos = 24, activeusers = 999, admins = 44, articles = 596311, edits = 22848876, files = 4, pages = 1699463, users = 559388, depth = 46.01275 },
['fi'] = { pos = 25, activeusers = 1611, admins = 31, articles = 537387, edits = 20680531, files = 70287, pages = 1410721, users = 520947, depth = 38.71748 },
['tr'] = { pos = 26, activeusers = 2995, admins = 23, articles = 511214, edits = 28316625, files = 37566, pages = 2385500, users = 1420685, depth = 159.5616 },
['hu'] = { pos = 27, activeusers = 1521, admins = 24, articles = 510432, edits = 25136668, files = 8432, pages = 1449308, users = 510675, depth = 58.67967 },
['cs'] = { pos = 28, activeusers = 2058, admins = 33, articles = 508715, edits = 21569969, files = 1, pages = 1404281, users = 586711, depth = 47.6038 },
['ce'] = { pos = 29, activeusers = 53, admins = 3, articles = 481319, edits = 8683108, files = 315, pages = 908093, users = 30778, depth = 7.517523 },
['sh'] = { pos = 30, activeusers = 160, admins = 12, articles = 456882, edits = 41241935, files = 10240, pages = 4644283, users = 176439, depth = 745.9357 },
['ro'] = { pos = 31, activeusers = 873, admins = 17, articles = 432856, edits = 15014839, files = 116479, pages = 2621866, users = 592066, depth = 146.4599 },
['zh-min-nan'] = { pos = 32, activeusers = 81, admins = 6, articles = 431646, edits = 3133909, files = 362, pages = 1063197, users = 54012, depth = 6.310069 },
['tt'] = { pos = 33, activeusers = 77, admins = 5, articles = 417581, edits = 3527195, files = 6103, pages = 564937, users = 43194, depth = 0.7774699 },
['eu'] = { pos = 34, activeusers = 246, admins = 12, articles = 397503, edits = 9002497, files = 0, pages = 825946, users = 138772, depth = 12.66242 },
['ms'] = { pos = 35, activeusers = 536, admins = 15, articles = 359969, edits = 5635365, files = 19611, pages = 1042070, users = 298774, depth = 19.41746 },
['eo'] = { pos = 36, activeusers = 302, admins = 16, articles = 323234, edits = 7673578, files = 11169, pages = 716178, users = 199647, depth = 15.83449 },
['he'] = { pos = 37, activeusers = 3158, admins = 32, articles = 320877, edits = 34457525, files = 73957, pages = 1341767, users = 997666, depth = 259.9487 },
['hy'] = { pos = 38, activeusers = 427, admins = 11, articles = 293098, edits = 8483548, files = 11353, pages = 988715, users = 124044, depth = 48.33047 },
['da'] = { pos = 39, activeusers = 777, admins = 25, articles = 283848, edits = 11200689, files = 0, pages = 908232, users = 435866, depth = 59.67326 },
['bg'] = { pos = 40, activeusers = 713, admins = 25, articles = 283762, edits = 11472779, files = 549, pages = 632216, users = 311770, depth = 27.36438 },
['azb'] = { pos = 41, activeusers = 111, admins = 5, articles = 242230, edits = 1523417, files = 246, pages = 571641, users = 38027, depth = 4.928512 },
['sk'] = { pos = 42, activeusers = 525, admins = 10, articles = 241735, edits = 7403504, files = 0, pages = 549468, users = 221885, depth = 21.83554 },
['kk'] = { pos = 43, activeusers = 195, admins = 16, articles = 232073, edits = 3059219, files = 10540, pages = 588098, users = 121036, depth = 12.24257 },
['et'] = { pos = 44, activeusers = 420, admins = 33, articles = 229786, edits = 6172718, files = 756, pages = 542625, users = 168457, depth = 21.08489 },
['min'] = { pos = 45, activeusers = 42, admins = 5, articles = 225608, edits = 2444498, files = 177, pages = 385450, users = 16149, depth = 3.183424 },
['be'] = { pos = 46, activeusers = 278, admins = 11, articles = 221376, edits = 4182570, files = 3247, pages = 647142, users = 120970, depth = 23.90697 },
['simple'] = { pos = 47, activeusers = 950, admins = 17, articles = 217368, edits = 8380385, files = 36, pages = 704529, users = 1225444, depth = 59.74739 },
['hr'] = { pos = 48, activeusers = 467, admins = 11, articles = 213102, edits = 6431982, files = 20963, pages = 445652, users = 278162, depth = 17.18726 },
['el'] = { pos = 49, activeusers = 1040, admins = 22, articles = 212676, edits = 9611584, files = 18498, pages = 630468, users = 369648, depth = 58.83221 },
['lt'] = { pos = 50, activeusers = 312, admins = 10, articles = 203941, edits = 6655225, files = 23844, pages = 500304, users = 166641, depth = 28.09103 },
['gl'] = { pos = 51, activeusers = 240, admins = 8, articles = 188237, edits = 6154903, files = 350, pages = 472569, users = 128422, depth = 29.71649 },
['az'] = { pos = 52, activeusers = 641, admins = 17, articles = 186185, edits = 6571712, files = 23702, pages = 511322, users = 252131, depth = 39.19471 },
['sl'] = { pos = 53, activeusers = 315, admins = 22, articles = 177421, edits = 5726054, files = 8314, pages = 439871, users = 213796, depth = 28.4848 },
['ur'] = { pos = 54, activeusers = 321, admins = 11, articles = 175372, edits = 5110011, files = 12590, pages = 995513, users = 149880, depth = 112.2617 },
['uz'] = { pos = 55, activeusers = 739, admins = 20, articles = 169114, edits = 2793724, files = 2082, pages = 691898, users = 77172, depth = 38.58574 },
['nn'] = { pos = 56, activeusers = 124, admins = 14, articles = 162658, edits = 3390557, files = 16, pages = 372437, users = 121906, depth = 15.14228 },
['ka'] = { pos = 57, activeusers = 249, admins = 6, articles = 162471, edits = 4397621, files = 14840, pages = 460056, users = 143268, depth = 32.06841 },
['hi'] = { pos = 58, activeusers = 1211, admins = 6, articles = 152322, edits = 5610014, files = 3600, pages = 1191187, users = 710458, depth = 219.067 },
['th'] = { pos = 59, activeusers = 990, admins = 15, articles = 149561, edits = 10237610, files = 27287, pages = 974623, users = 430155, depth = 319.6674 },
['ta'] = { pos = 60, activeusers = 350, admins = 31, articles = 148219, edits = 3488265, files = 7723, pages = 466310, users = 207920, depth = 34.45322 },
['la'] = { pos = 61, activeusers = 146, admins = 21, articles = 137135, edits = 3689200, files = 0, pages = 275806, users = 158288, depth = 13.67739 },
['cy'] = { pos = 62, activeusers = 113, admins = 16, articles = 135056, edits = 11098894, files = 11273, pages = 275236, users = 73816, depth = 43.4429 },
['mk'] = { pos = 63, activeusers = 220, admins = 12, articles = 130032, edits = 4791912, files = 8679, pages = 524510, users = 103417, depth = 84.08145 },
['ast'] = { pos = 64, activeusers = 107, admins = 11, articles = 129969, edits = 3704770, files = 0, pages = 228647, users = 106940, depth = 9.340216 },
['bn'] = { pos = 65, activeusers = 1125, admins = 13, articles = 126587, edits = 6045428, files = 15361, pages = 990906, users = 385366, depth = 284.4229 },
['zh-yue'] = { pos = 66, activeusers = 287, admins = 12, articles = 126509, edits = 1863473, files = 2629, pages = 285119, users = 243975, depth = 10.27343 },
['lv'] = { pos = 67, activeusers = 288, admins = 13, articles = 115234, edits = 3665690, files = 25553, pages = 467824, users = 108089, depth = 73.35875 },
['tg'] = { pos = 68, activeusers = 65, admins = 6, articles = 107754, edits = 1309269, files = 485, pages = 262879, users = 36169, depth = 10.32214 },
['af'] = { pos = 69, activeusers = 194, admins = 16, articles = 104491, edits = 2515898, files = 9615, pages = 373040, users = 152417, depth = 44.54787 },
['my'] = { pos = 70, activeusers = 137, admins = 4, articles = 103674, edits = 755408, files = 2977, pages = 217085, users = 103300, depth = 4.164112 },
['mg'] = { pos = 71, activeusers = 46, admins = 3, articles = 94876, edits = 1045945, files = 3, pages = 245147, users = 28869, depth = 10.70335 },
['bs'] = { pos = 72, activeusers = 182, admins = 9, articles = 90362, edits = 3415876, files = 5463, pages = 367752, users = 144681, depth = 87.53001 },
['oc'] = { pos = 73, activeusers = 102, admins = 4, articles = 89824, edits = 2321044, files = 925, pages = 159361, users = 48461, depth = 8.728677 },
['sq'] = { pos = 74, activeusers = 221, admins = 11, articles = 86101, edits = 2464917, files = 4732, pages = 263367, users = 143973, depth = 39.67122 },
['mr'] = { pos = 75, activeusers = 157, admins = 12, articles = 85994, edits = 2144758, files = 19140, pages = 285434, users = 145939, depth = 40.41669 },
['nds'] = { pos = 76, activeusers = 41, admins = 4, articles = 83914, edits = 990189, files = 0, pages = 162378, users = 49040, depth = 5.331667 },
['ky'] = { pos = 77, activeusers = 83, admins = 2, articles = 81596, edits = 424919, files = 2688, pages = 111391, users = 33238, depth = 0.5086337 },
['ml'] = { pos = 78, activeusers = 251, admins = 15, articles = 79072, edits = 3708322, files = 6966, pages = 488770, users = 163399, depth = 203.6832 },
['be-tarask'] = { pos = 79, activeusers = 128, admins = 4, articles = 78866, edits = 2326583, files = 1892, pages = 226624, users = 76304, depth = 36.03587 },
['te'] = { pos = 80, activeusers = 196, admins = 13, articles = 77995, edits = 3610473, files = 12625, pages = 306071, users = 114651, depth = 100.8713 },
['sw'] = { pos = 81, activeusers = 217, admins = 14, articles = 74572, edits = 1240164, files = 2270, pages = 150499, users = 55219, depth = 8.542527 },
['br'] = { pos = 82, activeusers = 92, admins = 6, articles = 72536, edits = 2004205, files = 5404, pages = 142115, users = 70242, depth = 12.97632 },
['new'] = { pos = 83, activeusers = 20, admins = 2, articles = 72352, edits = 848788, files = 0, pages = 196959, users = 25077, depth = 12.78225 },
['jv'] = { pos = 84, activeusers = 99, admins = 4, articles = 70545, edits = 1594047, files = 5430, pages = 178677, users = 54033, depth = 20.96083 },
['vec'] = { pos = 85, activeusers = 37, admins = 5, articles = 68991, edits = 1100804, files = 724, pages = 140381, users = 32112, depth = 8.39637 },
['ht'] = { pos = 86, activeusers = 45, admins = 3, articles = 67879, edits = 803626, files = 0, pages = 82032, users = 28557, depth = 0.4258894 },
['pms'] = { pos = 87, activeusers = 43, admins = 4, articles = 66375, edits = 855420, files = 2069, pages = 101500, users = 25332, depth = 2.360135 },
['pnb'] = { pos = 88, activeusers = 55, admins = 2, articles = 65824, edits = 606397, files = 225, pages = 113840, users = 32519, depth = 2.834429 },
['su'] = { pos = 89, activeusers = 39, admins = 7, articles = 61278, edits = 629359, files = 545, pages = 97407, users = 28416, depth = 2.246006 },
['lb'] = { pos = 90, activeusers = 67, admins = 5, articles = 61034, edits = 2391602, files = 2374, pages = 131505, users = 55212, depth = 24.24509 },
['ba'] = { pos = 91, activeusers = 71, admins = 7, articles = 60417, edits = 1149748, files = 1456, pages = 170032, users = 35497, depth = 22.25838 },
['lld'] = { pos = 92, activeusers = 12, admins = 2, articles = 59873, edits = 98289, files = 0, pages = 63659, users = 2263, depth = 0.006173682 },
['ga'] = { pos = 93, activeusers = 92, admins = 7, articles = 57402, edits = 1082857, files = 1123, pages = 96222, users = 52619, depth = 5.146996 },
['szl'] = { pos = 94, activeusers = 49, admins = 3, articles = 55862, edits = 347722, files = 0, pages = 69157, users = 21815, depth = 0.2847998 },
['lmo'] = { pos = 95, activeusers = 47, admins = 5, articles = 54961, edits = 1126808, files = 4437, pages = 123924, users = 37795, depth = 14.31586 },
['is'] = { pos = 96, activeusers = 117, admins = 19, articles = 54766, edits = 1760822, files = 3218, pages = 141667, users = 86851, depth = 31.29495 },
['ku'] = { pos = 97, activeusers = 85, admins = 3, articles = 53946, edits = 1094238, files = 565, pages = 109243, users = 51911, depth = 10.52453 },
['cv'] = { pos = 98, activeusers = 49, admins = 2, articles = 49663, edits = 749705, files = 537, pages = 97866, users = 31252, depth = 7.216736 },
['fy'] = { pos = 99, activeusers = 64, admins = 8, articles = 49343, edits = 1087689, files = 7602, pages = 150525, users = 43534, depth = 30.38446 },
['tl'] = { pos = 100, activeusers = 136, admins = 11, articles = 43108, edits = 1957634, files = 1897, pages = 234150, users = 123621, depth = 164.2023 },
['vo'] = { pos = 101, activeusers = 30, admins = 2, articles = 42713, edits = 3271408, files = 0, pages = 173296, users = 32399, depth = 176.4409 },
['ckb'] = { pos = 102, activeusers = 174, admins = 7, articles = 42594, edits = 972613, files = 1620, pages = 185519, users = 51490, depth = 59.02979 },
['wuu'] = { pos = 103, activeusers = 45, admins = 4, articles = 42556, edits = 294456, files = 135, pages = 55383, users = 78835, depth = 0.4830283 },
['an'] = { pos = 104, activeusers = 73, admins = 6, articles = 42204, edits = 1838384, files = 1499, pages = 128498, users = 68472, depth = 59.81276 },
['sco'] = { pos = 105, activeusers = 100, admins = 4, articles = 40559, edits = 862434, files = 690, pages = 146769, users = 95650, depth = 40.29469 },
['diq'] = { pos = 106, activeusers = 34, admins = 3, articles = 40160, edits = 487315, files = 209, pages = 60560, users = 24999, depth = 2.076332 },
['pa'] = { pos = 107, activeusers = 108, admins = 9, articles = 38486, edits = 609831, files = 1581, pages = 134499, users = 42405, depth = 28.21922 },
['yo'] = { pos = 108, activeusers = 62, admins = 3, articles = 34285, edits = 553511, files = 168, pages = 59197, users = 24974, depth = 4.936686 },
['io'] = { pos = 109, activeusers = 51, admins = 5, articles = 33469, edits = 993398, files = 0, pages = 49289, users = 33699, depth = 4.502988 },
['ne'] = { pos = 110, activeusers = 110, admins = 5, articles = 32328, edits = 1069324, files = 1258, pages = 103706, users = 58793, depth = 50.26626 },
['gu'] = { pos = 111, activeusers = 76, admins = 3, articles = 29961, edits = 825847, files = 0, pages = 117851, users = 69250, depth = 60.30214 },
['als'] = { pos = 112, activeusers = 69, admins = 9, articles = 29030, edits = 1014661, files = 571, pages = 69743, users = 92655, depth = 28.61492 },
['kn'] = { pos = 113, activeusers = 158, admins = 3, articles = 28516, edits = 1110406, files = 2595, pages = 130490, users = 76275, depth = 108.8194 },
['bar'] = { pos = 114, activeusers = 51, admins = 3, articles = 27041, edits = 833548, files = 1320, pages = 109267, users = 63577, depth = 70.53658 },
['scn'] = { pos = 115, activeusers = 41, admins = 5, articles = 26213, edits = 732876, files = 1407, pages = 55698, users = 41398, depth = 16.64791 },
['bpy'] = { pos = 116, activeusers = 19, admins = 3, articles = 25087, edits = 886480, files = 45, pages = 62808, users = 23543, depth = 31.90971 },
['avk'] = { pos = 117, activeusers = 28, admins = 6, articles = 24081, edits = 114596, files = 0, pages = 29247, users = 3120, depth = 0.1803216 },
['ia'] = { pos = 118, activeusers = 40, admins = 6, articles = 23786, edits = 642086, files = 4, pages = 37749, users = 44808, depth = 5.861414 },
['qu'] = { pos = 119, activeusers = 34, admins = 2, articles = 23067, edits = 650103, files = 0, pages = 55979, users = 27256, depth = 23.64195 },
['mn'] = { pos = 120, activeusers = 95, admins = 3, articles = 21387, edits = 707653, files = 1475, pages = 98016, users = 78109, depth = 92.6851 },
['nv'] = { pos = 121, activeusers = 15, admins = 2, articles = 20506, edits = 295991, files = 709, pages = 34665, users = 15169, depth = 4.070901 },
['crh'] = { pos = 122, activeusers = 37, admins = 2, articles = 19837, edits = 177672, files = 0, pages = 39788, users = 17898, depth = 4.516939 },
['xmf'] = { pos = 123, activeusers = 26, admins = 3, articles = 19636, edits = 186466, files = 0, pages = 36528, users = 17127, depth = 3.777721 },
['si'] = { pos = 124, activeusers = 84, admins = 3, articles = 18062, edits = 511167, files = 3116, pages = 80196, users = 58482, depth = 75.42878 },
['ha'] = { pos = 125, activeusers = 117, admins = 3, articles = 17856, edits = 167487, files = 0, pages = 31489, users = 18540, depth = 3.100536 },
['bat-smg'] = { pos = 126, activeusers = 26, admins = 5, articles = 17086, edits = 355510, files = 109, pages = 29096, users = 24197, depth = 6.037035 },
['os'] = { pos = 127, activeusers = 36, admins = 3, articles = 16202, edits = 524476, files = 164, pages = 60315, users = 22637, depth = 64.46088 },
['frr'] = { pos = 128, activeusers = 24, admins = 5, articles = 16135, edits = 231607, files = 1323, pages = 41325, users = 18034, depth = 13.66021 },
['gd'] = { pos = 129, activeusers = 36, admins = 6, articles = 15910, edits = 566970, files = 347, pages = 32211, users = 25653, depth = 18.47753 },
['or'] = { pos = 130, activeusers = 54, admins = 6, articles = 15907, edits = 461943, files = 125, pages = 71817, users = 31153, depth = 79.46275 },
['ps'] = { pos = 131, activeusers = 51, admins = 1, articles = 15570, edits = 284193, files = 1733, pages = 54613, users = 27891, depth = 32.72099 },
['cdo'] = { pos = 132, activeusers = 19, admins = 4, articles = 15555, edits = 89763, files = 0, pages = 31368, users = 19004, depth = 2.957325 },
['bug'] = { pos = 133, activeusers = 15, admins = 1, articles = 15411, edits = 200760, files = 0, pages = 19629, users = 12292, depth = 0.7661794 },
['yi'] = { pos = 134, activeusers = 46, admins = 3, articles = 15397, edits = 579247, files = 1062, pages = 44221, users = 45532, depth = 45.90622 },
['ilo'] = { pos = 135, activeusers = 22, admins = 2, articles = 15362, edits = 391876, files = 0, pages = 70157, users = 16214, depth = 71.06635 },
['ban'] = { pos = 136, activeusers = 35, admins = 3, articles = 15267, edits = 122701, files = 112, pages = 30788, users = 5420, depth = 4.119064 },
['sd'] = { pos = 137, activeusers = 29, admins = 4, articles = 15250, edits = 240242, files = 145, pages = 56245, users = 15808, depth = 30.86648 },
['am'] = { pos = 138, activeusers = 53, admins = 2, articles = 15044, edits = 371669, files = 1765, pages = 45936, users = 39338, depth = 34.11682 },
['nap'] = { pos = 139, activeusers = 27, admins = 3, articles = 14731, edits = 664701, files = 281, pages = 23715, users = 27770, depth = 10.42505 },
['sah'] = { pos = 140, activeusers = 33, admins = 3, articles = 14298, edits = 381894, files = 1765, pages = 47727, users = 22245, depth = 43.73961 },
['hsb'] = { pos = 141, activeusers = 35, admins = 4, articles = 13831, edits = 377438, files = 133, pages = 35390, users = 23100, depth = 25.91285 },
['fo'] = { pos = 142, activeusers = 33, admins = 3, articles = 13778, edits = 368794, files = 0, pages = 40266, users = 26967, depth = 33.85099 },
['map-bms'] = { pos = 143, activeusers = 20, admins = 1, articles = 13752, edits = 213226, files = 462, pages = 30207, users = 14952, depth = 10.1064 },
['li'] = { pos = 144, activeusers = 28, admins = 7, articles = 13727, edits = 454418, files = 623, pages = 65593, users = 26571, depth = 98.90364 },
['mai'] = { pos = 145, activeusers = 23, admins = 5, articles = 13722, edits = 229601, files = 115, pages = 39322, users = 11803, depth = 20.32279 },
['mzn'] = { pos = 146, activeusers = 28, admins = 3, articles = 13445, edits = 165815, files = 263, pages = 30429, users = 30287, depth = 8.695498 },
['gor'] = { pos = 147, activeusers = 17, admins = 2, articles = 13305, edits = 50773, files = 0, pages = 20827, users = 4063, depth = 0.7791893 },
['eml'] = { pos = 148, activeusers = 24, admins = 3, articles = 13011, edits = 152363, files = 2742, pages = 35056, users = 23411, depth = 12.47717 },
['ace'] = { pos = 149, activeusers = 28, admins = 3, articles = 12548, edits = 137361, files = 0, pages = 26481, users = 24196, depth = 6.395423 },
['bcl'] = { pos = 150, activeusers = 33, admins = 3, articles = 12276, edits = 233541, files = 865, pages = 32987, users = 19760, depth = 20.15156 },
['sa'] = { pos = 151, activeusers = 79, admins = 4, articles = 11777, edits = 469639, files = 445, pages = 70240, users = 35456, depth = 164.7679 },
['shn'] = { pos = 152, activeusers = 10, admins = 2, articles = 11642, edits = 55136, files = 60, pages = 27155, users = 3299, depth = 3.605137 },
['wa'] = { pos = 153, activeusers = 26, admins = 4, articles = 11573, edits = 388876, files = 618, pages = 27282, users = 22299, depth = 26.26274 },
['zh-classical'] = { pos = 154, activeusers = 43, admins = 6, articles = 11442, edits = 380181, files = 0, pages = 97041, users = 94670, depth = 219.2646 },
['ie'] = { pos = 155, activeusers = 27, admins = 3, articles = 11331, edits = 151343, files = 0, pages = 15136, users = 16947, depth = 1.127519 },
['lij'] = { pos = 156, activeusers = 29, admins = 8, articles = 11021, edits = 231850, files = 7, pages = 26602, users = 14525, depth = 17.41973 },
['as'] = { pos = 157, activeusers = 91, admins = 4, articles = 10639, edits = 330747, files = 1704, pages = 73266, users = 34684, depth = 156.4282 },
['zu'] = { pos = 158, activeusers = 46, admins = 1, articles = 10583, edits = 96724, files = 0, pages = 23985, users = 17630, depth = 6.467198 },
['mhr'] = { pos = 159, activeusers = 22, admins = 1, articles = 10432, edits = 184975, files = 0, pages = 27274, users = 13135, depth = 17.67732 },
['mrj'] = { pos = 160, activeusers = 12, admins = 1, articles = 10426, edits = 100521, files = 0, pages = 18668, users = 9971, depth = 3.365029 },
['hif'] = { pos = 161, activeusers = 32, admins = 2, articles = 10270, edits = 272294, files = 192, pages = 42253, users = 29638, depth = 62.49971 },
['hyw'] = { pos = 162, activeusers = 36, admins = 5, articles = 10253, edits = 195223, files = 0, pages = 21582, users = 7369, depth = 11.04385 },
['mni'] = { pos = 163, activeusers = 17, admins = 1, articles = 10102, edits = 48828, files = 0, pages = 16221, users = 2229, depth = 1.104428 },
['km'] = { pos = 164, activeusers = 50, admins = 6, articles = 9527, edits = 282269, files = 1101, pages = 33433, users = 36379, depth = 53.16054 },
['hak'] = { pos = 165, activeusers = 25, admins = 1, articles = 9445, edits = 122384, files = 0, pages = 18265, users = 30441, depth = 5.843031 },
['roa-tara'] = { pos = 166, activeusers = 11, admins = 2, articles = 9306, edits = 140145, files = 288, pages = 17645, users = 10832, depth = 6.377607 },
['ig'] = { pos = 167, activeusers = 89, admins = 5, articles = 9129, edits = 89048, files = 0, pages = 15332, users = 13893, depth = 2.681529 },
['pam'] = { pos = 168, activeusers = 24, admins = 2, articles = 8835, edits = 295787, files = 403, pages = 21410, users = 19429, depth = 27.98758 },
['nso'] = { pos = 169, activeusers = 17, admins = 1, articles = 8524, edits = 49796, files = 0, pages = 10768, users = 5864, depth = 0.3204928 },
['sn'] = { pos = 170, activeusers = 21, admins = 1, articles = 8522, edits = 97657, files = 0, pages = 16833, users = 15515, depth = 5.517792 },
['so'] = { pos = 171, activeusers = 60, admins = 1, articles = 8457, edits = 239875, files = 0, pages = 25774, users = 32280, depth = 39.02256 },
['rue'] = { pos = 172, activeusers = 29, admins = 1, articles = 8388, edits = 131220, files = 87, pages = 17655, users = 25440, depth = 9.071808 },
['bh'] = { pos = 173, activeusers = 36, admins = 2, articles = 8010, edits = 723435, files = 53, pages = 69125, users = 29754, depth = 609.2491 },
['se'] = { pos = 174, activeusers = 24, admins = 6, articles = 7802, edits = 300694, files = 0, pages = 20860, users = 26337, depth = 40.37866 },
['myv'] = { pos = 175, activeusers = 30, admins = 4, articles = 7710, edits = 139729, files = 0, pages = 26206, users = 11818, depth = 30.68547 },
['vls'] = { pos = 176, activeusers = 22, admins = 5, articles = 7639, edits = 308849, files = 480, pages = 21224, users = 24674, depth = 46.02197 },
['nds-nl'] = { pos = 177, activeusers = 14, admins = 6, articles = 7596, edits = 320831, files = 571, pages = 20404, users = 25912, depth = 44.70475 },
['mi'] = { pos = 178, activeusers = 24, admins = 2, articles = 7427, edits = 153423, files = 0, pages = 13461, users = 16683, depth = 7.523102 },
['sat'] = { pos = 179, activeusers = 47, admins = 3, articles = 7421, edits = 97883, files = 0, pages = 17030, users = 5486, depth = 9.636608 },
['sc'] = { pos = 180, activeusers = 20, admins = 4, articles = 7332, edits = 177315, files = 150, pages = 16376, users = 21978, depth = 16.47456 },
['nah'] = { pos = 181, activeusers = 23, admins = 3, articles = 7226, edits = 502105, files = 170, pages = 19464, users = 20746, depth = 73.99245 },
['vep'] = { pos = 182, activeusers = 27, admins = 1, articles = 6697, edits = 151648, files = 0, pages = 31116, users = 14488, depth = 64.79599 },
['gan'] = { pos = 183, activeusers = 20, admins = 1, articles = 6490, edits = 395005, files = 57, pages = 33493, users = 38662, depth = 204.1659 },
['kab'] = { pos = 184, activeusers = 18, admins = 2, articles = 6439, edits = 105950, files = 0, pages = 15907, users = 12060, depth = 14.40099 },
['glk'] = { pos = 185, activeusers = 17, admins = 3, articles = 6430, edits = 62219, files = 807, pages = 13848, users = 14315, depth = 5.979813 },
['tk'] = { pos = 186, activeusers = 37, admins = 2, articles = 6392, edits = 230568, files = 319, pages = 15798, users = 24836, depth = 31.60336 },
['fiu-vro'] = { pos = 187, activeusers = 22, admins = 4, articles = 6298, edits = 176936, files = 196, pages = 12158, users = 13225, depth = 12.59923 },
['co'] = { pos = 188, activeusers = 27, admins = 2, articles = 6205, edits = 379568, files = 0, pages = 14797, users = 19912, depth = 49.18367 },
['bo'] = { pos = 189, activeusers = 15, admins = 1, articles = 6011, edits = 139875, files = 0, pages = 17559, users = 26521, depth = 29.40089 },
['ab'] = { pos = 190, activeusers = 22, admins = 2, articles = 5991, edits = 118382, files = 9, pages = 20389, users = 17781, depth = 33.53478 },
['gv'] = { pos = 191, activeusers = 18, admins = 3, articles = 5745, edits = 309355, files = 185, pages = 20865, users = 18094, depth = 102.6981 },
['ary'] = { pos = 192, activeusers = 31, admins = 3, articles = 5736, edits = 188574, files = 42, pages = 43620, users = 6395, depth = 188.5773 },
['frp'] = { pos = 193, activeusers = 20, admins = 2, articles = 5611, edits = 214917, files = 0, pages = 15510, users = 14745, depth = 43.12818 },
['kw'] = { pos = 194, activeusers = 23, admins = 2, articles = 5518, edits = 199499, files = 6, pages = 11763, users = 13754, depth = 21.72322 },
['kv'] = { pos = 195, activeusers = 19, admins = 1, articles = 5480, edits = 139792, files = 0, pages = 16718, users = 13259, depth = 35.16535 },
['csb'] = { pos = 196, activeusers = 21, admins = 3, articles = 5434, edits = 185997, files = 0, pages = 8727, users = 15464, depth = 7.826817 },
['pcd'] = { pos = 197, activeusers = 25, admins = 3, articles = 5412, edits = 68807, files = 49, pages = 10542, users = 15844, depth = 5.86447 },
['ug'] = { pos = 198, activeusers = 30, admins = 1, articles = 5350, edits = 153850, files = 282, pages = 14955, users = 19844, depth = 33.15876 },
['skr'] = { pos = 199, activeusers = 8, admins = 1, articles = 5240, edits = 26941, files = 0, pages = 5777, users = 1321, depth = 0.04897758 },
['udm'] = { pos = 200, activeusers = 20, admins = 4, articles = 5240, edits = 120920, files = 9, pages = 17233, users = 13826, depth = 36.75618 },
['zea'] = { pos = 201, activeusers = 15, admins = 3, articles = 5114, edits = 120501, files = 1, pages = 9751, users = 12081, depth = 10.16001 },
['ay'] = { pos = 202, activeusers = 23, admins = 1, articles = 5027, edits = 95598, files = 0, pages = 8631, users = 15369, depth = 5.692978 },
['tum'] = { pos = 203, activeusers = 20, admins = 2, articles = 5018, edits = 31530, files = 0, pages = 7097, users = 7194, depth = 0.7626001 },
['gn'] = { pos = 204, activeusers = 25, admins = 2, articles = 4913, edits = 121197, files = 0, pages = 11357, users = 16494, depth = 18.35886 },
['nrm'] = { pos = 205, activeusers = 16, admins = 2, articles = 4833, edits = 219256, files = 0, pages = 10372, users = 12375, depth = 27.76631 },
['mt'] = { pos = 206, activeusers = 39, admins = 5, articles = 4802, edits = 278803, files = 1145, pages = 19201, users = 20226, depth = 130.5551 },
['bjn'] = { pos = 207, activeusers = 18, admins = 2, articles = 4625, edits = 77197, files = 1, pages = 22485, users = 12824, depth = 51.19729 },
['smn'] = { pos = 208, activeusers = 16, admins = 6, articles = 4527, edits = 67491, files = 0, pages = 14295, users = 2318, depth = 21.98123 },
['lez'] = { pos = 209, activeusers = 18, admins = 3, articles = 4306, edits = 86703, files = 10, pages = 13060, users = 9821, depth = 27.43822 },
['lfn'] = { pos = 210, activeusers = 23, admins = 1, articles = 4176, edits = 38021, files = 0, pages = 6669, users = 9252, depth = 2.031826 },
['stq'] = { pos = 211, activeusers = 13, admins = 5, articles = 4066, edits = 121159, files = 429, pages = 10692, users = 12556, depth = 30.09295 },
['lo'] = { pos = 212, activeusers = 25, admins = 1, articles = 4058, edits = 94954, files = 0, pages = 12343, users = 15465, depth = 32.06665 },
['olo'] = { pos = 213, activeusers = 14, admins = 2, articles = 3891, edits = 32170, files = 0, pages = 10668, users = 6028, depth = 9.147882 },
['mwl'] = { pos = 214, activeusers = 22, admins = 1, articles = 3881, edits = 98691, files = 0, pages = 10212, users = 12233, depth = 25.71722 },
['fur'] = { pos = 215, activeusers = 20, admins = 2, articles = 3761, edits = 170387, files = 318, pages = 8590, users = 13236, depth = 32.70024 },
['rm'] = { pos = 216, activeusers = 17, admins = 3, articles = 3755, edits = 163016, files = 51, pages = 9598, users = 18577, depth = 41.12457 },
['ang'] = { pos = 217, activeusers = 36, admins = 2, articles = 3697, edits = 205727, files = 300, pages = 16574, users = 117899, depth = 150.5894 },
['lad'] = { pos = 218, activeusers = 28, admins = 5, articles = 3603, edits = 208881, files = 23, pages = 12943, users = 19674, depth = 108.4499 },
['gom'] = { pos = 219, activeusers = 12, admins = 3, articles = 3549, edits = 206378, files = 0, pages = 9042, users = 8655, depth = 54.67718 },
['koi'] = { pos = 220, activeusers = 11, admins = 1, articles = 3442, edits = 59754, files = 0, pages = 11009, users = 7904, depth = 26.23281 },
['ext'] = { pos = 221, activeusers = 15, admins = 1, articles = 3375, edits = 116017, files = 0, pages = 7560, users = 16066, depth = 23.59626 },
['tyv'] = { pos = 222, activeusers = 10, admins = 1, articles = 3364, edits = 43468, files = 0, pages = 11221, users = 8104, depth = 21.13195 },
['dsb'] = { pos = 223, activeusers = 20, admins = 1, articles = 3325, edits = 142781, files = 0, pages = 11200, users = 17257, depth = 71.51057 },
['rw'] = { pos = 224, activeusers = 27, admins = 1, articles = 3315, edits = 85948, files = 0, pages = 9348, users = 11199, depth = 30.45206 },
['dty'] = { pos = 225, activeusers = 14, admins = 3, articles = 3307, edits = 237447, files = 3, pages = 19219, users = 5525, depth = 286.0336 },
['ln'] = { pos = 226, activeusers = 27, admins = 4, articles = 3280, edits = 121851, files = 32, pages = 8582, users = 11827, depth = 37.09986 },
['av'] = { pos = 227, activeusers = 25, admins = 2, articles = 3133, edits = 83257, files = 0, pages = 14746, users = 13365, depth = 77.57372 },
['cbk-zam'] = { pos = 228, activeusers = 17, admins = 2, articles = 3129, edits = 110083, files = 0, pages = 8234, users = 13529, depth = 35.58687 },
['dv'] = { pos = 229, activeusers = 16, admins = 3, articles = 3019, edits = 129999, files = 932, pages = 11203, users = 23374, depth = 85.27283 },
['ksh'] = { pos = 230, activeusers = 16, admins = 3, articles = 2916, edits = 1606846, files = 0, pages = 10542, users = 21377, depth = 1042.485 },
['gag'] = { pos = 231, activeusers = 23, admins = 1, articles = 2794, edits = 67764, files = 0, pages = 6579, users = 12701, depth = 18.90245 },
['bxr'] = { pos = 232, activeusers = 19, admins = 1, articles = 2772, edits = 69883, files = 9, pages = 11045, users = 13856, depth = 56.35669 },
['pfl'] = { pos = 233, activeusers = 20, admins = 4, articles = 2740, edits = 89996, files = 0, pages = 6916, users = 10781, depth = 30.22651 },
['pap'] = { pos = 234, activeusers = 16, admins = 5, articles = 2699, edits = 90452, files = 0, pages = 6025, users = 13383, depth = 22.79816 },
['pag'] = { pos = 235, activeusers = 13, admins = 1, articles = 2562, edits = 73095, files = 0, pages = 8799, users = 7585, depth = 49.23201 },
['pi'] = { pos = 236, activeusers = 10, admins = 2, articles = 2547, edits = 101642, files = 0, pages = 4637, users = 6651, depth = 14.75947 },
['haw'] = { pos = 237, activeusers = 13, admins = 1, articles = 2457, edits = 96454, files = 0, pages = 5525, users = 15084, depth = 27.22001 },
['awa'] = { pos = 238, activeusers = 13, admins = 1, articles = 2436, edits = 24112, files = 0, pages = 5350, users = 1922, depth = 6.449172 },
['tay'] = { pos = 239, activeusers = 12, admins = 0, articles = 2421, edits = 54148, files = 0, pages = 2830, users = 1113, depth = 0.5460759 },
['tw'] = { pos = 240, activeusers = 49, admins = 2, articles = 2117, edits = 93534, files = 0, pages = 5074, users = 13923, depth = 35.96499 },
['inh'] = { pos = 241, activeusers = 12, admins = 2, articles = 2093, edits = 54790, files = 37, pages = 11752, users = 3310, depth = 99.29226 },
['krc'] = { pos = 242, activeusers = 11, admins = 2, articles = 2057, edits = 106212, files = 0, pages = 14327, users = 9686, depth = 263.7782 },
['xal'] = { pos = 243, activeusers = 12, admins = 1, articles = 2046, edits = 85056, files = 0, pages = 11866, users = 9280, depth = 165.1248 },
['dag'] = { pos = 244, activeusers = 44, admins = 4, articles = 2043, edits = 43819, files = 0, pages = 4478, users = 1830, depth = 13.90079 },
['szy'] = { pos = 245, activeusers = 9, admins = 1, articles = 2035, edits = 128451, files = 0, pages = 5360, users = 2329, depth = 63.97748 },
['za'] = { pos = 246, activeusers = 10, admins = 1, articles = 2010, edits = 39345, files = 0, pages = 4143, users = 9756, depth = 10.69459 },
['kaa'] = { pos = 247, activeusers = 27, admins = 1, articles = 1945, edits = 45971, files = 3, pages = 5120, users = 10259, depth = 23.92557 },
['mdf'] = { pos = 248, activeusers = 15, admins = 3, articles = 1944, edits = 64625, files = 0, pages = 11777, users = 8538, depth = 140.393 },
['pdc'] = { pos = 249, activeusers = 19, admins = 1, articles = 1932, edits = 105132, files = 0, pages = 5836, users = 30397, depth = 73.55717 },
['atj'] = { pos = 250, activeusers = 11, admins = 5, articles = 1912, edits = 14717, files = 0, pages = 3020, users = 3700, depth = 1.6365 },
['to'] = { pos = 251, activeusers = 15, admins = 2, articles = 1908, edits = 41591, files = 12, pages = 5333, users = 9244, depth = 25.12998 },
['arc'] = { pos = 252, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1850, edits = 95323, files = 0, pages = 6421, users = 18807, depth = 90.63042 },
['tcy'] = { pos = 253, activeusers = 36, admins = 2, articles = 1744, edits = 102907, files = 1, pages = 8988, users = 4939, depth = 197.5358 },
['kbp'] = { pos = 254, activeusers = 13, admins = 2, articles = 1698, edits = 16063, files = 0, pages = 3375, users = 3850, depth = 4.642412 },
['jam'] = { pos = 255, activeusers = 9, admins = 1, articles = 1685, edits = 20760, files = 0, pages = 3024, users = 7255, depth = 4.335178 },
['na'] = { pos = 256, activeusers = 10, admins = 1, articles = 1661, edits = 89536, files = 4, pages = 4884, users = 11490, depth = 69.02451 },
['wo'] = { pos = 257, activeusers = 14, admins = 3, articles = 1651, edits = 104439, files = 0, pages = 5369, users = 13945, depth = 98.6493 },
['kbd'] = { pos = 258, activeusers = 10, admins = 1, articles = 1595, edits = 43687, files = 0, pages = 6742, users = 9151, depth = 67.47617 },
['nia'] = { pos = 259, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1519, edits = 17603, files = 0, pages = 3611, users = 1212, depth = 9.246279 },
['nov'] = { pos = 260, activeusers = 13, admins = 3, articles = 1516, edits = 177710, files = 0, pages = 4408, users = 10835, depth = 146.7129 },
['ki'] = { pos = 261, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1504, edits = 20659, files = 0, pages = 3075, users = 7969, depth = 7.330286 },
['tet'] = { pos = 262, activeusers = 13, admins = 2, articles = 1503, edits = 66597, files = 0, pages = 3910, users = 8928, depth = 43.68297 },
['lg'] = { pos = 263, activeusers = 14, admins = 1, articles = 1419, edits = 26749, files = 0, pages = 4814, users = 7169, depth = 31.80653 },
['mnw'] = { pos = 264, activeusers = 21, admins = 2, articles = 1408, edits = 34230, files = 0, pages = 4703, users = 2676, depth = 39.86001 },
['bi'] = { pos = 265, activeusers = 14, admins = 2, articles = 1395, edits = 41826, files = 0, pages = 3298, users = 12161, depth = 23.6007 },
['tpi'] = { pos = 266, activeusers = 11, admins = 2, articles = 1351, edits = 86610, files = 0, pages = 5680, users = 12386, depth = 156.5612 },
['nqo'] = { pos = 267, activeusers = 20, admins = 1, articles = 1317, edits = 10037, files = 0, pages = 2638, users = 2878, depth = 3.827923 },
['jbo'] = { pos = 268, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1305, edits = 111661, files = 0, pages = 5717, users = 15020, depth = 223.2458 },
['roa-rup'] = { pos = 269, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1293, edits = 205277, files = 0, pages = 4295, users = 13008, depth = 257.633 },
['fj'] = { pos = 270, activeusers = 9, admins = 1, articles = 1274, edits = 35440, files = 0, pages = 3631, users = 8365, depth = 33.40779 },
['lbe'] = { pos = 271, activeusers = 10, admins = 2, articles = 1264, edits = 50250, files = 0, pages = 14674, users = 7807, depth = 385.4349 },
['kg'] = { pos = 272, activeusers = 11, admins = 1, articles = 1255, edits = 43792, files = 0, pages = 2905, users = 9983, depth = 26.05728 },
['xh'] = { pos = 273, activeusers = 34, admins = 1, articles = 1239, edits = 33897, files = 0, pages = 3826, users = 11752, depth = 38.62482 },
['ty'] = { pos = 274, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1217, edits = 53070, files = 0, pages = 2993, users = 6865, depth = 37.76132 },
['ks'] = { pos = 275, activeusers = 26, admins = 2, articles = 1183, edits = 62587, files = 9, pages = 7841, users = 9384, depth = 252.8313 },
['cu'] = { pos = 276, activeusers = 20, admins = 2, articles = 1167, edits = 82624, files = 0, pages = 5570, users = 23075, depth = 211.1576 },
['shi'] = { pos = 277, activeusers = 10, admins = 2, articles = 1154, edits = 33376, files = 0, pages = 3841, users = 1486, depth = 47.11006 },
['srn'] = { pos = 278, activeusers = 8, admins = 1, articles = 1112, edits = 39153, files = 0, pages = 2729, users = 7043, depth = 30.33695 },
['trv'] = { pos = 279, activeusers = 15, admins = 0, articles = 1110, edits = 85742, files = 0, pages = 2064, users = 1195, depth = 30.68561 },
['om'] = { pos = 280, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1094, edits = 38039, files = 0, pages = 3740, users = 9477, depth = 59.49802 },
['sm'] = { pos = 281, activeusers = 17, admins = 1, articles = 1065, edits = 42638, files = 0, pages = 3296, users = 9633, depth = 56.76878 },
['guw'] = { pos = 282, activeusers = 20, admins = 2, articles = 1056, edits = 29740, files = 0, pages = 1781, users = 501, depth = 7.870914 },
['gcr'] = { pos = 283, activeusers = 14, admins = 1, articles = 1050, edits = 16485, files = 0, pages = 2556, users = 2192, depth = 13.26782 },
['alt'] = { pos = 284, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1045, edits = 35965, files = 0, pages = 3712, users = 1653, depth = 63.10817 },
['chr'] = { pos = 285, activeusers = 14, admins = 1, articles = 1020, edits = 46166, files = 0, pages = 3895, users = 21840, depth = 94.16512 },
['ltg'] = { pos = 286, activeusers = 11, admins = 1, articles = 1015, edits = 35318, files = 0, pages = 3223, users = 6697, depth = 51.85634 },
['ny'] = { pos = 287, activeusers = 13, admins = 1, articles = 919, edits = 38034, files = 0, pages = 4003, users = 9381, depth = 107.0001 },
['pih'] = { pos = 288, activeusers = 15, admins = 1, articles = 891, edits = 44148, files = 0, pages = 3324, users = 10490, depth = 99.03275 },
['got'] = { pos = 289, activeusers = 13, admins = 1, articles = 866, edits = 46133, files = 0, pages = 3805, users = 17728, depth = 139.6434 },
['mad'] = { pos = 290, activeusers = 17, admins = 0, articles = 861, edits = 8887, files = 0, pages = 1629, users = 1569, depth = 4.340605 },
['st'] = { pos = 291, activeusers = 20, admins = 1, articles = 843, edits = 28446, files = 0, pages = 4255, users = 9446, depth = 109.5178 },
['ami'] = { pos = 292, activeusers = 24, admins = 0, articles = 839, edits = 32197, files = 0, pages = 1656, users = 941, depth = 18.43636 },
['blk'] = { pos = 293, activeusers = 26, admins = 1, articles = 814, edits = 15800, files = 0, pages = 3577, users = 226, depth = 50.89219 },
['tn'] = { pos = 294, activeusers = 22, admins = 2, articles = 776, edits = 28180, files = 0, pages = 3687, users = 9249, depth = 107.5546 },
['bm'] = { pos = 295, activeusers = 9, admins = 2, articles = 775, edits = 40187, files = 0, pages = 3145, users = 9876, depth = 119.4973 },
['ve'] = { pos = 296, activeusers = 15, admins = 1, articles = 748, edits = 19283, files = 0, pages = 2235, users = 7201, depth = 34.09697 },
['rmy'] = { pos = 297, activeusers = 13, admins = 1, articles = 730, edits = 50223, files = 0, pages = 2701, users = 16400, depth = 135.5519 },
['ts'] = { pos = 298, activeusers = 11, admins = 2, articles = 720, edits = 36662, files = 0, pages = 3765, users = 8835, depth = 174.1649 },
['chy'] = { pos = 299, activeusers = 9, admins = 1, articles = 662, edits = 24106, files = 0, pages = 2258, users = 10614, depth = 62.05132 },
['rn'] = { pos = 300, activeusers = 11, admins = 1, articles = 620, edits = 23097, files = 0, pages = 2450, users = 8970, depth = 82.13123 },
['iu'] = { pos = 301, activeusers = 13, admins = 2, articles = 593, edits = 44501, files = 0, pages = 3182, users = 17011, depth = 266.578 },
['ak'] = { pos = 302, activeusers = 17, admins = 1, articles = 590, edits = 28898, files = 0, pages = 2441, users = 12500, depth = 116.5222 },
['ss'] = { pos = 303, activeusers = 11, admins = 3, articles = 575, edits = 38078, files = 0, pages = 2412, users = 7632, depth = 161.1311 },
['ch'] = { pos = 304, activeusers = 13, admins = 1, articles = 543, edits = 22843, files = 0, pages = 2501, users = 14416, depth = 118.7586 },
['ff'] = { pos = 305, activeusers = 39, admins = 0, articles = 528, edits = 24981, files = 0, pages = 2489, users = 7889, depth = 138.4434 },
['pnt'] = { pos = 306, activeusers = 9, admins = 1, articles = 481, edits = 35124, files = 0, pages = 2039, users = 9474, depth = 180.7305 },
['kcg'] = { pos = 307, activeusers = 16, admins = 1, articles = 454, edits = 16159, files = 0, pages = 2129, users = 435, depth = 103.3134 },
['ady'] = { pos = 308, activeusers = 11, admins = 1, articles = 451, edits = 12081, files = 0, pages = 3102, users = 5996, depth = 134.5636 },
['ik'] = { pos = 309, activeusers = 11, admins = 2, articles = 443, edits = 37969, files = 0, pages = 2616, users = 7943, depth = 349.2235 },
['ee'] = { pos = 310, activeusers = 18, admins = 3, articles = 438, edits = 49998, files = 0, pages = 3124, users = 13265, depth = 601.8738 },
['sg'] = { pos = 311, activeusers = 12, admins = 2, articles = 311, edits = 20552, files = 0, pages = 1983, users = 5979, depth = 299.5595 },
['din'] = { pos = 312, activeusers = 20, admins = 1, articles = 306, edits = 8040, files = 0, pages = 1086, users = 5689, depth = 48.10305 },
['pwn'] = { pos = 313, activeusers = 14, admins = 0, articles = 278, edits = 11021, files = 0, pages = 431, users = 845, depth = 7.745278 },
['kl'] = { pos = 314, activeusers = 14, admins = 2, articles = 242, edits = 74473, files = 0, pages = 2261, users = 12299, depth = 2292.663 },
['ti'] = { pos = 315, activeusers = 14, admins = 2, articles = 234, edits = 23840, files = 0, pages = 2731, users = 8473, depth = 994.0082 },
['dz'] = { pos = 316, activeusers = 16, admins = 1, articles = 227, edits = 29403, files = 0, pages = 2281, users = 9218, depth = 1055.396 },
['cr'] = { pos = 317, activeusers = 22, admins = 2, articles = 158, edits = 37390, files = 0, pages = 2161, users = 16750, depth = 2780.664 },
['ng'] = { pos = 318, activeusers = 0, admins = 1, articles = 8, edits = 5923, files = 0, pages = 443, users = 2385, depth = 39530.88 },
['cho'] = { pos = 319, activeusers = 0, admins = 1, articles = 6, edits = 4220, files = 0, pages = 201, users = 1809, depth = 22176 },
['kj'] = { pos = 320, activeusers = 0, admins = 1, articles = 4, edits = 3548, files = 0, pages = 114, users = 1377, depth = 23536.62 },
['mh'] = { pos = 321, activeusers = 0, admins = 1, articles = 4, edits = 4212, files = 0, pages = 206, users = 2140, depth = 52143.95 },
['ho'] = { pos = 322, activeusers = 0, admins = 1, articles = 3, edits = 3786, files = 0, pages = 129, users = 1575, depth = 51771.35 },
['ii'] = { pos = 323, activeusers = 0, admins = 1, articles = 3, edits = 11653, files = 0, pages = 189, users = 2031, depth = 237006 },
['lrc'] = { pos = 324, activeusers = 2, admins = 1, articles = 1, edits = 140064, files = 0, pages = 237, users = 5037, depth = 3.291563E+07 },
['mus'] = { pos = 325, activeusers = 0, admins = 1, articles = 1, edits = 3603, files = 0, pages = 115, users = 2348, depth = 407170.3 },
['aa'] = { pos = 326, activeusers = 0, admins = 1, articles = 0, edits = 4685, files = 0, pages = 509, users = 4063, depth = 0 },
['hz'] = { pos = 327, activeusers = 1, admins = 1, articles = 0, edits = 4483, files = 0, pages = 176, users = 3761, depth = 0 },
['kr'] = { pos = 328, activeusers = 0, admins = 1, articles = 0, edits = 4641, files = 0, pages = 162, users = 5464, depth = 0 },
['pcm'] = { pos = 329, activeusers = 0, admins = 0, articles = 0, edits = 0, files = 0, pages = 0, users = 0, depth = 0 },
['total'] = { activeusers = 280213, admins = 3755, articles = 59307923, edits = 3219352202, files = 2760973, pages = 245209377, users = 103809896, depth = 128.9946, date = '@1661090439' },
}
return info
gqgk21dzchcdtff8ucpxbixri630d0q
4191279
4191228
2022-08-21T16:00:48Z
MBHbot
91410
Scribunto
text/plain
local info = {
['en'] = { pos = 1, activeusers = 114504, admins = 1032, articles = 6572740, edits = 1113395784, files = 895700, pages = 56811942, users = 44378215, depth = 1144.992 },
['ceb'] = { pos = 2, activeusers = 184, admins = 6, articles = 6125823, edits = 34882847, files = 0, pages = 11232198, users = 93529, depth = 2.157961 },
['de'] = { pos = 3, activeusers = 16819, admins = 190, articles = 2717351, edits = 224008883, files = 128806, pages = 7503703, users = 3979597, depth = 92.62056 },
['sv'] = { pos = 4, activeusers = 1899, admins = 66, articles = 2552408, edits = 51002470, files = 0, pages = 6120979, users = 832200, depth = 16.28766 },
['fr'] = { pos = 5, activeusers = 16366, admins = 159, articles = 2447478, edits = 195835848, files = 69083, pages = 12155179, users = 4447719, depth = 253.4697 },
['nl'] = { pos = 6, activeusers = 3462, admins = 36, articles = 2098785, edits = 62486784, files = 20, pages = 4467800, users = 1225233, depth = 17.81944 },
['ru'] = { pos = 7, activeusers = 10579, admins = 77, articles = 1846888, edits = 124686662, files = 237892, pages = 7412250, users = 3233621, depth = 152.748 },
['es'] = { pos = 8, activeusers = 13260, admins = 63, articles = 1796516, edits = 145043967, files = 0, pages = 7712746, users = 6619532, depth = 203.9476 },
['it'] = { pos = 9, activeusers = 7434, admins = 122, articles = 1768211, edits = 128633410, files = 138884, pages = 7496136, users = 2284892, depth = 180.0706 },
['arz'] = { pos = 10, activeusers = 190, admins = 7, articles = 1596743, edits = 7341905, files = 1476, pages = 2010200, users = 188999, depth = 0.2448838 },
['pl'] = { pos = 11, activeusers = 4028, admins = 101, articles = 1533046, edits = 67669356, files = 262, pages = 3559197, users = 1187203, depth = 33.21033 },
['ja'] = { pos = 12, activeusers = 15058, admins = 41, articles = 1338688, edits = 90887045, files = 30146, pages = 3955919, users = 1969677, depth = 87.81728 },
['zh'] = { pos = 13, activeusers = 8632, admins = 66, articles = 1298319, edits = 73003453, files = 60829, pages = 7124682, users = 3253832, depth = 206.3527 },
['vi'] = { pos = 14, activeusers = 2169, admins = 20, articles = 1275375, edits = 68970421, files = 24549, pages = 19376957, users = 877560, depth = 717.0255 },
['war'] = { pos = 15, activeusers = 82, admins = 3, articles = 1265931, edits = 6287549, files = 42, pages = 2881774, users = 52949, depth = 3.554674 },
['uk'] = { pos = 16, activeusers = 3127, admins = 45, articles = 1188576, edits = 36830186, files = 110522, pages = 4125802, users = 639756, depth = 54.51504 },
['ar'] = { pos = 17, activeusers = 4820, admins = 26, articles = 1183420, edits = 58946681, files = 50007, pages = 7812277, users = 2292116, depth = 236.7452 },
['pt'] = { pos = 18, activeusers = 8401, admins = 56, articles = 1094357, edits = 64054617, files = 58349, pages = 5403507, users = 2794421, depth = 183.7976 },
['fa'] = { pos = 19, activeusers = 5221, admins = 34, articles = 924054, edits = 35324295, files = 81853, pages = 5343046, users = 1143637, depth = 151.1946 },
['ca'] = { pos = 20, activeusers = 968, admins = 30, articles = 708790, edits = 30519811, files = 15567, pages = 1766250, users = 426415, depth = 38.46116 },
['sr'] = { pos = 21, activeusers = 725, admins = 18, articles = 661696, edits = 25135384, files = 36391, pages = 3986186, users = 310781, depth = 159.1699 },
['id'] = { pos = 22, activeusers = 3164, admins = 41, articles = 627070, edits = 21527168, files = 47671, pages = 3296320, users = 1347003, depth = 118.3325 },
['ko'] = { pos = 23, activeusers = 1590, admins = 27, articles = 601399, edits = 33119378, files = 12703, pages = 2735679, users = 749459, depth = 152.4735 },
['no'] = { pos = 24, activeusers = 999, admins = 44, articles = 596314, edits = 22849196, files = 4, pages = 1699473, users = 559394, depth = 46.01325 },
['fi'] = { pos = 25, activeusers = 1611, admins = 31, articles = 537391, edits = 20681137, files = 70290, pages = 1410738, users = 520954, depth = 38.71871 },
['tr'] = { pos = 26, activeusers = 2995, admins = 23, articles = 511525, edits = 28318067, files = 37567, pages = 2385861, users = 1420706, depth = 159.3601 },
['hu'] = { pos = 27, activeusers = 1521, admins = 24, articles = 510450, edits = 25137047, files = 8432, pages = 1449338, users = 510680, depth = 58.6767 },
['cs'] = { pos = 28, activeusers = 2058, admins = 33, articles = 508719, edits = 21570237, files = 1, pages = 1404311, users = 586718, depth = 47.60539 },
['ce'] = { pos = 29, activeusers = 53, admins = 3, articles = 481319, edits = 8683108, files = 315, pages = 908093, users = 30780, depth = 7.517523 },
['sh'] = { pos = 30, activeusers = 160, admins = 12, articles = 456882, edits = 41241958, files = 10240, pages = 4644285, users = 176442, depth = 745.9364 },
['ro'] = { pos = 31, activeusers = 873, admins = 17, articles = 432857, edits = 15014953, files = 116480, pages = 2621887, users = 592071, depth = 146.4619 },
['zh-min-nan'] = { pos = 32, activeusers = 81, admins = 6, articles = 431647, edits = 3133951, files = 362, pages = 1063199, users = 54013, depth = 6.310132 },
['tt'] = { pos = 33, activeusers = 77, admins = 5, articles = 417582, edits = 3527208, files = 6104, pages = 564941, users = 43195, depth = 0.7774953 },
['eu'] = { pos = 34, activeusers = 246, admins = 12, articles = 397514, edits = 9002616, files = 0, pages = 825974, users = 138778, depth = 12.66246 },
['ms'] = { pos = 35, activeusers = 536, admins = 15, articles = 359969, edits = 5635406, files = 19611, pages = 1042071, users = 298775, depth = 19.41763 },
['eo'] = { pos = 36, activeusers = 302, admins = 16, articles = 323240, edits = 7673730, files = 11179, pages = 716218, users = 199651, depth = 15.83607 },
['he'] = { pos = 37, activeusers = 3158, admins = 32, articles = 320885, edits = 34458118, files = 73958, pages = 1341782, users = 997694, depth = 259.9409 },
['hy'] = { pos = 38, activeusers = 427, admins = 11, articles = 293099, edits = 8483613, files = 11354, pages = 988719, users = 124046, depth = 48.33074 },
['da'] = { pos = 39, activeusers = 777, admins = 25, articles = 283851, edits = 11200743, files = 0, pages = 908240, users = 435872, depth = 59.67271 },
['bg'] = { pos = 40, activeusers = 713, admins = 25, articles = 283764, edits = 11472864, files = 549, pages = 632222, users = 311775, depth = 27.36456 },
['azb'] = { pos = 41, activeusers = 111, admins = 5, articles = 242230, edits = 1523417, files = 246, pages = 571641, users = 38028, depth = 4.928512 },
['sk'] = { pos = 42, activeusers = 525, admins = 10, articles = 241735, edits = 7403533, files = 0, pages = 549470, users = 221890, depth = 21.83583 },
['kk'] = { pos = 43, activeusers = 195, admins = 16, articles = 232073, edits = 3059247, files = 10540, pages = 588101, users = 121038, depth = 12.24283 },
['et'] = { pos = 44, activeusers = 420, admins = 33, articles = 229786, edits = 6172758, files = 756, pages = 542625, users = 168460, depth = 21.08502 },
['min'] = { pos = 45, activeusers = 42, admins = 5, articles = 225608, edits = 2444499, files = 177, pages = 385450, users = 16149, depth = 3.183425 },
['be'] = { pos = 46, activeusers = 278, admins = 11, articles = 221379, edits = 4182635, files = 3247, pages = 647142, users = 120973, depth = 23.90636 },
['simple'] = { pos = 47, activeusers = 950, admins = 17, articles = 217373, edits = 8380476, files = 36, pages = 704543, users = 1225465, depth = 59.7463 },
['hr'] = { pos = 48, activeusers = 467, admins = 11, articles = 213102, edits = 6432044, files = 20963, pages = 445655, users = 278164, depth = 17.18775 },
['el'] = { pos = 49, activeusers = 1040, admins = 22, articles = 212680, edits = 9611750, files = 18498, pages = 630474, users = 369658, depth = 58.83102 },
['lt'] = { pos = 50, activeusers = 312, admins = 10, articles = 203942, edits = 6655326, files = 23844, pages = 500306, users = 166643, depth = 28.09126 },
['gl'] = { pos = 51, activeusers = 240, admins = 8, articles = 188238, edits = 6154931, files = 350, pages = 472577, users = 128424, depth = 29.71727 },
['az'] = { pos = 52, activeusers = 641, admins = 17, articles = 186196, edits = 6572011, files = 23702, pages = 511346, users = 252137, depth = 39.19316 },
['sl'] = { pos = 53, activeusers = 315, admins = 22, articles = 177424, edits = 5726091, files = 8314, pages = 439876, users = 213798, depth = 28.48413 },
['ur'] = { pos = 54, activeusers = 321, admins = 11, articles = 175384, edits = 5113074, files = 12590, pages = 995799, users = 149886, depth = 112.3564 },
['uz'] = { pos = 55, activeusers = 739, admins = 20, articles = 169131, edits = 2793903, files = 2082, pages = 691931, users = 77174, depth = 38.58097 },
['nn'] = { pos = 56, activeusers = 124, admins = 14, articles = 162661, edits = 3390580, files = 16, pages = 372442, users = 121907, depth = 15.14192 },
['ka'] = { pos = 57, activeusers = 249, admins = 6, articles = 162472, edits = 4397739, files = 14840, pages = 460057, users = 143269, depth = 32.06881 },
['hi'] = { pos = 58, activeusers = 1211, admins = 6, articles = 152323, edits = 5610148, files = 3600, pages = 1191207, users = 710480, depth = 219.0737 },
['th'] = { pos = 59, activeusers = 990, admins = 15, articles = 149562, edits = 10237814, files = 27287, pages = 974655, users = 430160, depth = 319.683 },
['ta'] = { pos = 60, activeusers = 350, admins = 31, articles = 148221, edits = 3488331, files = 7723, pages = 466320, users = 207924, depth = 34.45393 },
['la'] = { pos = 61, activeusers = 146, admins = 21, articles = 137135, edits = 3689211, files = 0, pages = 275806, users = 158290, depth = 13.67743 },
['cy'] = { pos = 62, activeusers = 113, admins = 16, articles = 135056, edits = 11098899, files = 11273, pages = 275237, users = 73819, depth = 43.44338 },
['mk'] = { pos = 63, activeusers = 220, admins = 12, articles = 130032, edits = 4791922, files = 8679, pages = 524509, users = 103418, depth = 84.08135 },
['ast'] = { pos = 64, activeusers = 107, admins = 11, articles = 129969, edits = 3704905, files = 0, pages = 228644, users = 106943, depth = 9.340111 },
['bn'] = { pos = 65, activeusers = 1125, admins = 13, articles = 126591, edits = 6045569, files = 15361, pages = 990923, users = 385384, depth = 284.4152 },
['zh-yue'] = { pos = 66, activeusers = 287, admins = 12, articles = 126510, edits = 1863714, files = 2629, pages = 285131, users = 243980, depth = 10.27558 },
['lv'] = { pos = 67, activeusers = 288, admins = 13, articles = 115239, edits = 3665744, files = 25553, pages = 467836, users = 108089, depth = 73.35449 },
['tg'] = { pos = 68, activeusers = 65, admins = 6, articles = 107754, edits = 1309271, files = 485, pages = 262879, users = 36169, depth = 10.32216 },
['af'] = { pos = 69, activeusers = 194, admins = 16, articles = 104496, edits = 2515917, files = 9615, pages = 373042, users = 152420, depth = 44.54271 },
['my'] = { pos = 70, activeusers = 137, admins = 4, articles = 103674, edits = 755419, files = 2977, pages = 217092, users = 103307, depth = 4.164552 },
['mg'] = { pos = 71, activeusers = 46, admins = 3, articles = 94876, edits = 1045945, files = 3, pages = 245147, users = 28869, depth = 10.70335 },
['bs'] = { pos = 72, activeusers = 182, admins = 9, articles = 90362, edits = 3415893, files = 5463, pages = 367754, users = 144685, depth = 87.53124 },
['oc'] = { pos = 73, activeusers = 102, admins = 4, articles = 89825, edits = 2321056, files = 925, pages = 159363, users = 48463, depth = 8.72867 },
['sq'] = { pos = 74, activeusers = 221, admins = 11, articles = 86102, edits = 2465008, files = 4732, pages = 263375, users = 143975, depth = 39.67368 },
['mr'] = { pos = 75, activeusers = 157, admins = 12, articles = 85994, edits = 2144767, files = 19140, pages = 285435, users = 145943, depth = 40.41713 },
['nds'] = { pos = 76, activeusers = 41, admins = 4, articles = 83914, edits = 990190, files = 0, pages = 162379, users = 49041, depth = 5.331775 },
['ky'] = { pos = 77, activeusers = 83, admins = 2, articles = 81597, edits = 424924, files = 2688, pages = 111392, users = 33240, depth = 0.5086226 },
['ml'] = { pos = 78, activeusers = 251, admins = 15, articles = 79072, edits = 3708342, files = 6966, pages = 488772, users = 163401, depth = 203.6854 },
['be-tarask'] = { pos = 79, activeusers = 128, admins = 4, articles = 78867, edits = 2326597, files = 1892, pages = 226626, users = 76304, depth = 36.03534 },
['te'] = { pos = 80, activeusers = 196, admins = 13, articles = 77995, edits = 3610536, files = 12625, pages = 306071, users = 114654, depth = 100.873 },
['sw'] = { pos = 81, activeusers = 217, admins = 14, articles = 74572, edits = 1240169, files = 2270, pages = 150499, users = 55220, depth = 8.542562 },
['br'] = { pos = 82, activeusers = 92, admins = 6, articles = 72536, edits = 2004228, files = 5404, pages = 142115, users = 70245, depth = 12.97646 },
['new'] = { pos = 83, activeusers = 20, admins = 2, articles = 72352, edits = 848788, files = 0, pages = 196959, users = 25077, depth = 12.78225 },
['jv'] = { pos = 84, activeusers = 99, admins = 4, articles = 70546, edits = 1594052, files = 5430, pages = 178678, users = 54034, depth = 20.96018 },
['vec'] = { pos = 85, activeusers = 37, admins = 5, articles = 68991, edits = 1100807, files = 724, pages = 140381, users = 32114, depth = 8.396392 },
['ht'] = { pos = 86, activeusers = 45, admins = 3, articles = 67881, edits = 803633, files = 0, pages = 82034, users = 28557, depth = 0.4258577 },
['pms'] = { pos = 87, activeusers = 43, admins = 4, articles = 66375, edits = 855420, files = 2069, pages = 101500, users = 25332, depth = 2.360135 },
['pnb'] = { pos = 88, activeusers = 55, admins = 2, articles = 65824, edits = 606397, files = 225, pages = 113840, users = 32520, depth = 2.834429 },
['su'] = { pos = 89, activeusers = 39, admins = 7, articles = 61278, edits = 629359, files = 545, pages = 97407, users = 28417, depth = 2.246006 },
['lb'] = { pos = 90, activeusers = 67, admins = 5, articles = 61034, edits = 2391608, files = 2374, pages = 131505, users = 55213, depth = 24.24515 },
['ba'] = { pos = 91, activeusers = 71, admins = 7, articles = 60418, edits = 1149750, files = 1456, pages = 170033, users = 35498, depth = 22.25756 },
['lld'] = { pos = 92, activeusers = 12, admins = 2, articles = 59873, edits = 98289, files = 0, pages = 63659, users = 2263, depth = 0.006173682 },
['ga'] = { pos = 93, activeusers = 92, admins = 7, articles = 57402, edits = 1082921, files = 1123, pages = 96229, users = 52620, depth = 5.148781 },
['szl'] = { pos = 94, activeusers = 49, admins = 3, articles = 55864, edits = 347724, files = 0, pages = 69159, users = 21815, depth = 0.2847728 },
['lmo'] = { pos = 95, activeusers = 47, admins = 5, articles = 54961, edits = 1126819, files = 4437, pages = 123924, users = 37796, depth = 14.316 },
['is'] = { pos = 96, activeusers = 117, admins = 19, articles = 54766, edits = 1760834, files = 3218, pages = 141667, users = 86853, depth = 31.29516 },
['ku'] = { pos = 97, activeusers = 85, admins = 3, articles = 53947, edits = 1094250, files = 565, pages = 109243, users = 51913, depth = 10.52388 },
['cv'] = { pos = 98, activeusers = 49, admins = 2, articles = 49663, edits = 749706, files = 537, pages = 97866, users = 31253, depth = 7.216745 },
['fy'] = { pos = 99, activeusers = 64, admins = 8, articles = 49343, edits = 1087696, files = 7602, pages = 150527, users = 43534, depth = 30.38546 },
['tl'] = { pos = 100, activeusers = 136, admins = 11, articles = 43113, edits = 1957648, files = 1897, pages = 234147, users = 123622, depth = 164.1538 },
['vo'] = { pos = 101, activeusers = 30, admins = 2, articles = 42717, edits = 3271413, files = 0, pages = 173300, users = 32400, depth = 176.4041 },
['ckb'] = { pos = 102, activeusers = 174, admins = 7, articles = 42598, edits = 972634, files = 1620, pages = 185526, users = 51493, depth = 59.02023 },
['wuu'] = { pos = 103, activeusers = 45, admins = 4, articles = 42556, edits = 294456, files = 135, pages = 55383, users = 78836, depth = 0.4830283 },
['an'] = { pos = 104, activeusers = 73, admins = 6, articles = 42204, edits = 1838386, files = 1499, pages = 128498, users = 68474, depth = 59.81282 },
['sco'] = { pos = 105, activeusers = 100, admins = 4, articles = 40559, edits = 862434, files = 690, pages = 146769, users = 95655, depth = 40.29469 },
['diq'] = { pos = 106, activeusers = 34, admins = 3, articles = 40160, edits = 487319, files = 209, pages = 60560, users = 24999, depth = 2.076349 },
['pa'] = { pos = 107, activeusers = 108, admins = 9, articles = 38487, edits = 609843, files = 1581, pages = 134504, users = 42409, depth = 28.21961 },
['yo'] = { pos = 108, activeusers = 62, admins = 3, articles = 34285, edits = 553511, files = 168, pages = 59197, users = 24975, depth = 4.936686 },
['io'] = { pos = 109, activeusers = 51, admins = 5, articles = 33469, edits = 993503, files = 0, pages = 49297, users = 33699, depth = 4.507288 },
['ne'] = { pos = 110, activeusers = 110, admins = 5, articles = 32328, edits = 1069347, files = 1258, pages = 103705, users = 58794, depth = 50.26641 },
['gu'] = { pos = 111, activeusers = 76, admins = 3, articles = 29961, edits = 825850, files = 0, pages = 117853, users = 69252, depth = 60.30407 },
['als'] = { pos = 112, activeusers = 69, admins = 9, articles = 29031, edits = 1014672, files = 571, pages = 69744, users = 92658, depth = 28.61284 },
['kn'] = { pos = 113, activeusers = 158, admins = 3, articles = 28516, edits = 1110413, files = 2595, pages = 130490, users = 76276, depth = 108.8201 },
['bar'] = { pos = 114, activeusers = 51, admins = 3, articles = 27040, edits = 833550, files = 1320, pages = 109266, users = 63577, depth = 70.54262 },
['scn'] = { pos = 115, activeusers = 41, admins = 5, articles = 26213, edits = 732876, files = 1407, pages = 55698, users = 41398, depth = 16.64791 },
['bpy'] = { pos = 116, activeusers = 19, admins = 3, articles = 25087, edits = 886480, files = 45, pages = 62808, users = 23543, depth = 31.90971 },
['avk'] = { pos = 117, activeusers = 28, admins = 6, articles = 24081, edits = 114596, files = 0, pages = 29247, users = 3120, depth = 0.1803216 },
['ia'] = { pos = 118, activeusers = 40, admins = 6, articles = 23787, edits = 642092, files = 4, pages = 37751, users = 44808, depth = 5.861505 },
['qu'] = { pos = 119, activeusers = 34, admins = 2, articles = 23067, edits = 650103, files = 0, pages = 55979, users = 27256, depth = 23.64195 },
['mn'] = { pos = 120, activeusers = 95, admins = 3, articles = 21388, edits = 707660, files = 1475, pages = 98018, users = 78109, depth = 92.67788 },
['nv'] = { pos = 121, activeusers = 15, admins = 2, articles = 20506, edits = 295991, files = 709, pages = 34665, users = 15169, depth = 4.070901 },
['crh'] = { pos = 122, activeusers = 37, admins = 2, articles = 19837, edits = 177672, files = 0, pages = 39788, users = 17898, depth = 4.516939 },
['xmf'] = { pos = 123, activeusers = 26, admins = 3, articles = 19636, edits = 186466, files = 0, pages = 36528, users = 17128, depth = 3.777721 },
['si'] = { pos = 124, activeusers = 84, admins = 3, articles = 18062, edits = 511188, files = 3116, pages = 80201, users = 58484, depth = 75.43931 },
['ha'] = { pos = 125, activeusers = 117, admins = 3, articles = 17856, edits = 167499, files = 0, pages = 31492, users = 18541, depth = 3.101828 },
['bat-smg'] = { pos = 126, activeusers = 26, admins = 5, articles = 17086, edits = 355510, files = 109, pages = 29096, users = 24197, depth = 6.037035 },
['os'] = { pos = 127, activeusers = 36, admins = 3, articles = 16202, edits = 524476, files = 164, pages = 60315, users = 22638, depth = 64.46088 },
['frr'] = { pos = 128, activeusers = 24, admins = 5, articles = 16135, edits = 231607, files = 1323, pages = 41325, users = 18034, depth = 13.66021 },
['gd'] = { pos = 129, activeusers = 36, admins = 6, articles = 15910, edits = 566970, files = 347, pages = 32211, users = 25653, depth = 18.47753 },
['or'] = { pos = 130, activeusers = 54, admins = 6, articles = 15908, edits = 461948, files = 125, pages = 71818, users = 31153, depth = 79.45251 },
['ps'] = { pos = 131, activeusers = 51, admins = 1, articles = 15570, edits = 284195, files = 1733, pages = 54614, users = 27892, depth = 32.72231 },
['cdo'] = { pos = 132, activeusers = 19, admins = 4, articles = 15555, edits = 89770, files = 0, pages = 31368, users = 19004, depth = 2.957556 },
['bug'] = { pos = 133, activeusers = 15, admins = 1, articles = 15411, edits = 200760, files = 0, pages = 19629, users = 12293, depth = 0.7661794 },
['yi'] = { pos = 134, activeusers = 46, admins = 3, articles = 15397, edits = 579257, files = 1062, pages = 44220, users = 45532, depth = 45.90487 },
['ilo'] = { pos = 135, activeusers = 22, admins = 2, articles = 15362, edits = 391876, files = 0, pages = 70157, users = 16215, depth = 71.06635 },
['ban'] = { pos = 136, activeusers = 35, admins = 3, articles = 15267, edits = 122701, files = 112, pages = 30788, users = 5420, depth = 4.119064 },
['sd'] = { pos = 137, activeusers = 29, admins = 4, articles = 15250, edits = 240242, files = 145, pages = 56245, users = 15809, depth = 30.86648 },
['am'] = { pos = 138, activeusers = 53, admins = 2, articles = 15044, edits = 371670, files = 1765, pages = 45937, users = 39338, depth = 34.11838 },
['nap'] = { pos = 139, activeusers = 27, admins = 3, articles = 14731, edits = 664701, files = 281, pages = 23715, users = 27770, depth = 10.42505 },
['sah'] = { pos = 140, activeusers = 33, admins = 3, articles = 14298, edits = 381895, files = 1765, pages = 47727, users = 22246, depth = 43.73972 },
['hsb'] = { pos = 141, activeusers = 35, admins = 4, articles = 13831, edits = 377438, files = 133, pages = 35390, users = 23102, depth = 25.91285 },
['fo'] = { pos = 142, activeusers = 33, admins = 3, articles = 13782, edits = 368808, files = 0, pages = 40267, users = 26968, depth = 33.82412 },
['map-bms'] = { pos = 143, activeusers = 20, admins = 1, articles = 13752, edits = 213227, files = 462, pages = 30207, users = 14953, depth = 10.10645 },
['li'] = { pos = 144, activeusers = 28, admins = 7, articles = 13727, edits = 454419, files = 623, pages = 65593, users = 26571, depth = 98.90387 },
['mai'] = { pos = 145, activeusers = 23, admins = 5, articles = 13722, edits = 229603, files = 115, pages = 39323, users = 11804, depth = 20.32403 },
['mzn'] = { pos = 146, activeusers = 28, admins = 3, articles = 13445, edits = 165815, files = 263, pages = 30429, users = 30287, depth = 8.695498 },
['gor'] = { pos = 147, activeusers = 17, admins = 2, articles = 13305, edits = 50773, files = 0, pages = 20827, users = 4063, depth = 0.7791893 },
['eml'] = { pos = 148, activeusers = 24, admins = 3, articles = 13011, edits = 152368, files = 2742, pages = 35056, users = 23412, depth = 12.47758 },
['ace'] = { pos = 149, activeusers = 28, admins = 3, articles = 12548, edits = 137361, files = 0, pages = 26481, users = 24197, depth = 6.395423 },
['bcl'] = { pos = 150, activeusers = 33, admins = 3, articles = 12276, edits = 233549, files = 865, pages = 32987, users = 19761, depth = 20.15225 },
['sa'] = { pos = 151, activeusers = 79, admins = 4, articles = 11777, edits = 469641, files = 445, pages = 70240, users = 35456, depth = 164.7686 },
['shn'] = { pos = 152, activeusers = 10, admins = 2, articles = 11642, edits = 55136, files = 60, pages = 27155, users = 3300, depth = 3.605137 },
['wa'] = { pos = 153, activeusers = 26, admins = 4, articles = 11573, edits = 388879, files = 618, pages = 27282, users = 22299, depth = 26.26295 },
['zh-classical'] = { pos = 154, activeusers = 43, admins = 6, articles = 11442, edits = 380182, files = 0, pages = 97042, users = 94671, depth = 219.2681 },
['ie'] = { pos = 155, activeusers = 27, admins = 3, articles = 11331, edits = 151343, files = 0, pages = 15136, users = 16948, depth = 1.127519 },
['lij'] = { pos = 156, activeusers = 29, admins = 8, articles = 11021, edits = 231850, files = 7, pages = 26602, users = 14525, depth = 17.41973 },
['as'] = { pos = 157, activeusers = 91, admins = 4, articles = 10640, edits = 330786, files = 1704, pages = 73269, users = 34688, depth = 156.4208 },
['zu'] = { pos = 158, activeusers = 46, admins = 1, articles = 10583, edits = 96724, files = 0, pages = 23985, users = 17631, depth = 6.467198 },
['mhr'] = { pos = 159, activeusers = 22, admins = 1, articles = 10432, edits = 184975, files = 0, pages = 27274, users = 13135, depth = 17.67732 },
['mrj'] = { pos = 160, activeusers = 12, admins = 1, articles = 10426, edits = 100521, files = 0, pages = 18668, users = 9971, depth = 3.365029 },
['hif'] = { pos = 161, activeusers = 32, admins = 2, articles = 10270, edits = 272297, files = 192, pages = 42255, users = 29640, depth = 62.50526 },
['hyw'] = { pos = 162, activeusers = 36, admins = 5, articles = 10253, edits = 195223, files = 0, pages = 21582, users = 7369, depth = 11.04385 },
['mni'] = { pos = 163, activeusers = 17, admins = 1, articles = 10102, edits = 48828, files = 0, pages = 16221, users = 2230, depth = 1.104428 },
['km'] = { pos = 164, activeusers = 50, admins = 6, articles = 9527, edits = 282274, files = 1101, pages = 33433, users = 36379, depth = 53.16148 },
['hak'] = { pos = 165, activeusers = 25, admins = 1, articles = 9445, edits = 122384, files = 0, pages = 18265, users = 30441, depth = 5.843031 },
['roa-tara'] = { pos = 166, activeusers = 11, admins = 2, articles = 9306, edits = 140145, files = 288, pages = 17645, users = 10832, depth = 6.377607 },
['ig'] = { pos = 167, activeusers = 89, admins = 5, articles = 9136, edits = 89095, files = 0, pages = 15332, users = 13893, depth = 2.672792 },
['pam'] = { pos = 168, activeusers = 24, admins = 2, articles = 8835, edits = 295787, files = 403, pages = 21410, users = 19429, depth = 27.98758 },
['nso'] = { pos = 169, activeusers = 17, admins = 1, articles = 8524, edits = 49797, files = 0, pages = 10767, users = 5865, depth = 0.3202433 },
['sn'] = { pos = 170, activeusers = 21, admins = 1, articles = 8522, edits = 97657, files = 0, pages = 16833, users = 15515, depth = 5.517792 },
['so'] = { pos = 171, activeusers = 60, admins = 1, articles = 8457, edits = 239875, files = 0, pages = 25774, users = 32280, depth = 39.02256 },
['rue'] = { pos = 172, activeusers = 29, admins = 1, articles = 8388, edits = 131220, files = 87, pages = 17655, users = 25441, depth = 9.071808 },
['bh'] = { pos = 173, activeusers = 36, admins = 2, articles = 8010, edits = 723437, files = 53, pages = 69126, users = 29755, depth = 609.262 },
['se'] = { pos = 174, activeusers = 24, admins = 6, articles = 7802, edits = 300700, files = 0, pages = 20854, users = 26337, depth = 40.35397 },
['myv'] = { pos = 175, activeusers = 30, admins = 4, articles = 7710, edits = 139729, files = 0, pages = 26206, users = 11818, depth = 30.68547 },
['vls'] = { pos = 176, activeusers = 22, admins = 5, articles = 7639, edits = 308849, files = 480, pages = 21224, users = 24674, depth = 46.02197 },
['nds-nl'] = { pos = 177, activeusers = 14, admins = 6, articles = 7596, edits = 320831, files = 571, pages = 20404, users = 25912, depth = 44.70475 },
['mi'] = { pos = 178, activeusers = 24, admins = 2, articles = 7427, edits = 153423, files = 0, pages = 13461, users = 16686, depth = 7.523102 },
['sat'] = { pos = 179, activeusers = 47, admins = 3, articles = 7421, edits = 97937, files = 0, pages = 17036, users = 5486, depth = 9.650568 },
['sc'] = { pos = 180, activeusers = 20, admins = 4, articles = 7333, edits = 177318, files = 150, pages = 16377, users = 21979, depth = 16.46934 },
['nah'] = { pos = 181, activeusers = 23, admins = 3, articles = 7227, edits = 502127, files = 170, pages = 19464, users = 20746, depth = 73.96313 },
['vep'] = { pos = 182, activeusers = 27, admins = 1, articles = 6697, edits = 151648, files = 0, pages = 31116, users = 14488, depth = 64.79599 },
['gan'] = { pos = 183, activeusers = 20, admins = 1, articles = 6490, edits = 395005, files = 57, pages = 33493, users = 38663, depth = 204.1659 },
['kab'] = { pos = 184, activeusers = 18, admins = 2, articles = 6439, edits = 105950, files = 0, pages = 15907, users = 12061, depth = 14.40099 },
['glk'] = { pos = 185, activeusers = 17, admins = 3, articles = 6430, edits = 62241, files = 807, pages = 13852, users = 14315, depth = 5.986652 },
['tk'] = { pos = 186, activeusers = 37, admins = 2, articles = 6392, edits = 230578, files = 319, pages = 15805, users = 24836, depth = 31.63778 },
['fiu-vro'] = { pos = 187, activeusers = 22, admins = 4, articles = 6298, edits = 176937, files = 196, pages = 12157, users = 13226, depth = 12.59604 },
['co'] = { pos = 188, activeusers = 27, admins = 2, articles = 6205, edits = 379568, files = 0, pages = 14797, users = 19913, depth = 49.18367 },
['bo'] = { pos = 189, activeusers = 15, admins = 1, articles = 6011, edits = 139875, files = 0, pages = 17559, users = 26525, depth = 29.40089 },
['ab'] = { pos = 190, activeusers = 22, admins = 2, articles = 5991, edits = 118384, files = 9, pages = 20390, users = 17781, depth = 33.53836 },
['gv'] = { pos = 191, activeusers = 18, admins = 3, articles = 5745, edits = 309355, files = 185, pages = 20865, users = 18094, depth = 102.6981 },
['ary'] = { pos = 192, activeusers = 31, admins = 3, articles = 5736, edits = 188668, files = 42, pages = 43693, users = 6397, depth = 189.0827 },
['frp'] = { pos = 193, activeusers = 20, admins = 2, articles = 5611, edits = 214932, files = 0, pages = 15513, users = 14746, depth = 43.14899 },
['kw'] = { pos = 194, activeusers = 23, admins = 2, articles = 5518, edits = 199499, files = 6, pages = 11763, users = 13754, depth = 21.72322 },
['kv'] = { pos = 195, activeusers = 19, admins = 1, articles = 5480, edits = 139792, files = 0, pages = 16718, users = 13259, depth = 35.16535 },
['csb'] = { pos = 196, activeusers = 21, admins = 3, articles = 5434, edits = 185997, files = 0, pages = 8727, users = 15464, depth = 7.826817 },
['pcd'] = { pos = 197, activeusers = 25, admins = 3, articles = 5414, edits = 68810, files = 49, pages = 10544, users = 15844, depth = 5.859282 },
['ug'] = { pos = 198, activeusers = 30, admins = 1, articles = 5350, edits = 153850, files = 282, pages = 14955, users = 19844, depth = 33.15876 },
['skr'] = { pos = 199, activeusers = 8, admins = 1, articles = 5240, edits = 26941, files = 0, pages = 5777, users = 1322, depth = 0.04897758 },
['udm'] = { pos = 200, activeusers = 20, admins = 4, articles = 5240, edits = 120921, files = 9, pages = 17233, users = 13826, depth = 36.75648 },
['zea'] = { pos = 201, activeusers = 15, admins = 3, articles = 5115, edits = 120513, files = 1, pages = 9752, users = 12081, depth = 10.15601 },
['ay'] = { pos = 202, activeusers = 23, admins = 1, articles = 5027, edits = 95600, files = 0, pages = 8630, users = 15369, depth = 5.690597 },
['tum'] = { pos = 203, activeusers = 20, admins = 2, articles = 5018, edits = 31531, files = 0, pages = 7098, users = 7195, depth = 0.7632506 },
['gn'] = { pos = 204, activeusers = 25, admins = 2, articles = 4913, edits = 121198, files = 0, pages = 11357, users = 16494, depth = 18.35902 },
['nrm'] = { pos = 205, activeusers = 16, admins = 2, articles = 4833, edits = 219256, files = 0, pages = 10372, users = 12375, depth = 27.76631 },
['mt'] = { pos = 206, activeusers = 39, admins = 5, articles = 4804, edits = 278809, files = 1145, pages = 19202, users = 20227, depth = 130.4243 },
['bjn'] = { pos = 207, activeusers = 18, admins = 2, articles = 4625, edits = 77198, files = 1, pages = 22484, users = 12824, depth = 51.1945 },
['smn'] = { pos = 208, activeusers = 16, admins = 6, articles = 4527, edits = 67491, files = 0, pages = 14295, users = 2319, depth = 21.98123 },
['lez'] = { pos = 209, activeusers = 18, admins = 3, articles = 4306, edits = 86703, files = 10, pages = 13060, users = 9821, depth = 27.43822 },
['lfn'] = { pos = 210, activeusers = 23, admins = 1, articles = 4176, edits = 38021, files = 0, pages = 6669, users = 9253, depth = 2.031826 },
['stq'] = { pos = 211, activeusers = 13, admins = 5, articles = 4066, edits = 121159, files = 429, pages = 10692, users = 12556, depth = 30.09295 },
['lo'] = { pos = 212, activeusers = 25, admins = 1, articles = 4058, edits = 94954, files = 0, pages = 12343, users = 15466, depth = 32.06665 },
['olo'] = { pos = 213, activeusers = 14, admins = 2, articles = 3891, edits = 32170, files = 0, pages = 10668, users = 6028, depth = 9.147882 },
['mwl'] = { pos = 214, activeusers = 22, admins = 1, articles = 3881, edits = 98691, files = 0, pages = 10212, users = 12233, depth = 25.71722 },
['fur'] = { pos = 215, activeusers = 20, admins = 2, articles = 3761, edits = 170387, files = 318, pages = 8590, users = 13236, depth = 32.70024 },
['rm'] = { pos = 216, activeusers = 17, admins = 3, articles = 3755, edits = 163016, files = 51, pages = 9598, users = 18577, depth = 41.12457 },
['ang'] = { pos = 217, activeusers = 36, admins = 2, articles = 3697, edits = 205727, files = 300, pages = 16574, users = 117899, depth = 150.5894 },
['lad'] = { pos = 218, activeusers = 28, admins = 5, articles = 3603, edits = 208881, files = 23, pages = 12943, users = 19674, depth = 108.4499 },
['gom'] = { pos = 219, activeusers = 12, admins = 3, articles = 3549, edits = 206378, files = 0, pages = 9042, users = 8655, depth = 54.67718 },
['koi'] = { pos = 220, activeusers = 11, admins = 1, articles = 3442, edits = 59754, files = 0, pages = 11009, users = 7904, depth = 26.23281 },
['ext'] = { pos = 221, activeusers = 15, admins = 1, articles = 3375, edits = 116017, files = 0, pages = 7560, users = 16066, depth = 23.59626 },
['tyv'] = { pos = 222, activeusers = 10, admins = 1, articles = 3364, edits = 43468, files = 0, pages = 11221, users = 8104, depth = 21.13195 },
['dsb'] = { pos = 223, activeusers = 20, admins = 1, articles = 3325, edits = 142781, files = 0, pages = 11200, users = 17257, depth = 71.51057 },
['rw'] = { pos = 224, activeusers = 27, admins = 1, articles = 3315, edits = 85948, files = 0, pages = 9348, users = 11200, depth = 30.45206 },
['dty'] = { pos = 225, activeusers = 14, admins = 3, articles = 3307, edits = 237448, files = 3, pages = 19220, users = 5526, depth = 286.0558 },
['ln'] = { pos = 226, activeusers = 27, admins = 4, articles = 3280, edits = 121852, files = 32, pages = 8583, users = 11827, depth = 37.10984 },
['av'] = { pos = 227, activeusers = 25, admins = 2, articles = 3133, edits = 83257, files = 0, pages = 14746, users = 13365, depth = 77.57372 },
['cbk-zam'] = { pos = 228, activeusers = 17, admins = 2, articles = 3129, edits = 110083, files = 0, pages = 8234, users = 13529, depth = 35.58687 },
['dv'] = { pos = 229, activeusers = 16, admins = 3, articles = 3019, edits = 129999, files = 932, pages = 11203, users = 23374, depth = 85.27283 },
['ksh'] = { pos = 230, activeusers = 16, admins = 3, articles = 2916, edits = 1606846, files = 0, pages = 10542, users = 21378, depth = 1042.485 },
['gag'] = { pos = 231, activeusers = 23, admins = 1, articles = 2794, edits = 67764, files = 0, pages = 6579, users = 12701, depth = 18.90245 },
['bxr'] = { pos = 232, activeusers = 19, admins = 1, articles = 2772, edits = 69883, files = 9, pages = 11045, users = 13856, depth = 56.35669 },
['pfl'] = { pos = 233, activeusers = 20, admins = 4, articles = 2740, edits = 89996, files = 0, pages = 6916, users = 10781, depth = 30.22651 },
['pap'] = { pos = 234, activeusers = 16, admins = 5, articles = 2700, edits = 90462, files = 0, pages = 6026, users = 13383, depth = 22.78002 },
['pag'] = { pos = 235, activeusers = 13, admins = 1, articles = 2562, edits = 73095, files = 0, pages = 8799, users = 7585, depth = 49.23201 },
['pi'] = { pos = 236, activeusers = 10, admins = 2, articles = 2547, edits = 101642, files = 0, pages = 4637, users = 6651, depth = 14.75947 },
['haw'] = { pos = 237, activeusers = 13, admins = 1, articles = 2457, edits = 96454, files = 0, pages = 5525, users = 15084, depth = 27.22001 },
['awa'] = { pos = 238, activeusers = 13, admins = 1, articles = 2436, edits = 24112, files = 0, pages = 5350, users = 1922, depth = 6.449172 },
['tay'] = { pos = 239, activeusers = 12, admins = 0, articles = 2421, edits = 54148, files = 0, pages = 2830, users = 1113, depth = 0.5460759 },
['tw'] = { pos = 240, activeusers = 49, admins = 2, articles = 2117, edits = 93537, files = 0, pages = 5074, users = 13923, depth = 35.96614 },
['inh'] = { pos = 241, activeusers = 12, admins = 2, articles = 2093, edits = 54814, files = 37, pages = 11753, users = 3310, depth = 99.34786 },
['krc'] = { pos = 242, activeusers = 11, admins = 2, articles = 2057, edits = 106212, files = 0, pages = 14327, users = 9686, depth = 263.7782 },
['xal'] = { pos = 243, activeusers = 12, admins = 1, articles = 2046, edits = 85056, files = 0, pages = 11866, users = 9280, depth = 165.1248 },
['dag'] = { pos = 244, activeusers = 44, admins = 4, articles = 2043, edits = 43829, files = 0, pages = 4478, users = 1830, depth = 13.90397 },
['szy'] = { pos = 245, activeusers = 9, admins = 1, articles = 2035, edits = 128451, files = 0, pages = 5360, users = 2329, depth = 63.97748 },
['za'] = { pos = 246, activeusers = 10, admins = 1, articles = 2010, edits = 39345, files = 0, pages = 4143, users = 9756, depth = 10.69459 },
['kaa'] = { pos = 247, activeusers = 27, admins = 1, articles = 1945, edits = 45972, files = 3, pages = 5119, users = 10259, depth = 23.91569 },
['mdf'] = { pos = 248, activeusers = 15, admins = 3, articles = 1944, edits = 64625, files = 0, pages = 11777, users = 8538, depth = 140.393 },
['pdc'] = { pos = 249, activeusers = 19, admins = 1, articles = 1932, edits = 105132, files = 0, pages = 5836, users = 30397, depth = 73.55717 },
['atj'] = { pos = 250, activeusers = 11, admins = 5, articles = 1912, edits = 14717, files = 0, pages = 3020, users = 3700, depth = 1.6365 },
['to'] = { pos = 251, activeusers = 15, admins = 2, articles = 1908, edits = 41591, files = 12, pages = 5333, users = 9244, depth = 25.12998 },
['arc'] = { pos = 252, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1850, edits = 95324, files = 0, pages = 6421, users = 18807, depth = 90.63138 },
['tcy'] = { pos = 253, activeusers = 36, admins = 2, articles = 1744, edits = 102908, files = 1, pages = 8989, users = 4940, depth = 197.5703 },
['kbp'] = { pos = 254, activeusers = 13, admins = 2, articles = 1698, edits = 16063, files = 0, pages = 3375, users = 3850, depth = 4.642412 },
['jam'] = { pos = 255, activeusers = 9, admins = 1, articles = 1685, edits = 20760, files = 0, pages = 3024, users = 7255, depth = 4.335178 },
['na'] = { pos = 256, activeusers = 10, admins = 1, articles = 1661, edits = 89536, files = 4, pages = 4884, users = 11490, depth = 69.02451 },
['wo'] = { pos = 257, activeusers = 14, admins = 3, articles = 1651, edits = 104439, files = 0, pages = 5369, users = 13945, depth = 98.6493 },
['kbd'] = { pos = 258, activeusers = 10, admins = 1, articles = 1595, edits = 43687, files = 0, pages = 6742, users = 9151, depth = 67.47617 },
['nia'] = { pos = 259, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1519, edits = 17603, files = 0, pages = 3611, users = 1212, depth = 9.246279 },
['nov'] = { pos = 260, activeusers = 13, admins = 3, articles = 1516, edits = 177710, files = 0, pages = 4408, users = 10835, depth = 146.7129 },
['ki'] = { pos = 261, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1504, edits = 20659, files = 0, pages = 3075, users = 7970, depth = 7.330286 },
['tet'] = { pos = 262, activeusers = 13, admins = 2, articles = 1503, edits = 66597, files = 0, pages = 3910, users = 8928, depth = 43.68297 },
['lg'] = { pos = 263, activeusers = 14, admins = 1, articles = 1419, edits = 26749, files = 0, pages = 4814, users = 7169, depth = 31.80653 },
['mnw'] = { pos = 264, activeusers = 21, admins = 2, articles = 1408, edits = 34231, files = 0, pages = 4703, users = 2676, depth = 39.86118 },
['bi'] = { pos = 265, activeusers = 14, admins = 2, articles = 1395, edits = 41826, files = 0, pages = 3298, users = 12161, depth = 23.6007 },
['tpi'] = { pos = 266, activeusers = 11, admins = 2, articles = 1351, edits = 86610, files = 0, pages = 5680, users = 12386, depth = 156.5612 },
['nqo'] = { pos = 267, activeusers = 20, admins = 1, articles = 1317, edits = 10037, files = 0, pages = 2638, users = 2878, depth = 3.827923 },
['jbo'] = { pos = 268, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1305, edits = 111661, files = 0, pages = 5717, users = 15020, depth = 223.2458 },
['roa-rup'] = { pos = 269, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1293, edits = 205277, files = 0, pages = 4295, users = 13008, depth = 257.633 },
['fj'] = { pos = 270, activeusers = 9, admins = 1, articles = 1274, edits = 35440, files = 0, pages = 3631, users = 8365, depth = 33.40779 },
['lbe'] = { pos = 271, activeusers = 10, admins = 2, articles = 1264, edits = 50250, files = 0, pages = 14674, users = 7807, depth = 385.4349 },
['kg'] = { pos = 272, activeusers = 11, admins = 1, articles = 1255, edits = 43792, files = 0, pages = 2905, users = 9983, depth = 26.05728 },
['xh'] = { pos = 273, activeusers = 34, admins = 1, articles = 1239, edits = 33897, files = 0, pages = 3826, users = 11753, depth = 38.62482 },
['ty'] = { pos = 274, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1217, edits = 53070, files = 0, pages = 2993, users = 6865, depth = 37.76132 },
['ks'] = { pos = 275, activeusers = 26, admins = 2, articles = 1183, edits = 62597, files = 9, pages = 7841, users = 9384, depth = 252.8717 },
['cu'] = { pos = 276, activeusers = 20, admins = 2, articles = 1167, edits = 82624, files = 0, pages = 5570, users = 23075, depth = 211.1576 },
['shi'] = { pos = 277, activeusers = 10, admins = 2, articles = 1154, edits = 33376, files = 0, pages = 3841, users = 1486, depth = 47.11006 },
['srn'] = { pos = 278, activeusers = 8, admins = 1, articles = 1112, edits = 39153, files = 0, pages = 2729, users = 7043, depth = 30.33695 },
['trv'] = { pos = 279, activeusers = 15, admins = 0, articles = 1110, edits = 85742, files = 0, pages = 2064, users = 1195, depth = 30.68561 },
['om'] = { pos = 280, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1094, edits = 38039, files = 0, pages = 3740, users = 9477, depth = 59.49802 },
['sm'] = { pos = 281, activeusers = 17, admins = 1, articles = 1065, edits = 42638, files = 0, pages = 3296, users = 9633, depth = 56.76878 },
['guw'] = { pos = 282, activeusers = 20, admins = 2, articles = 1057, edits = 29750, files = 0, pages = 1783, users = 501, depth = 7.871526 },
['gcr'] = { pos = 283, activeusers = 14, admins = 1, articles = 1050, edits = 16485, files = 0, pages = 2556, users = 2192, depth = 13.26782 },
['alt'] = { pos = 284, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1045, edits = 35965, files = 0, pages = 3712, users = 1653, depth = 63.10817 },
['chr'] = { pos = 285, activeusers = 14, admins = 1, articles = 1020, edits = 46166, files = 0, pages = 3895, users = 21840, depth = 94.16512 },
['ltg'] = { pos = 286, activeusers = 11, admins = 1, articles = 1015, edits = 35318, files = 0, pages = 3223, users = 6697, depth = 51.85634 },
['ny'] = { pos = 287, activeusers = 13, admins = 1, articles = 919, edits = 38034, files = 0, pages = 4003, users = 9382, depth = 107.0001 },
['pih'] = { pos = 288, activeusers = 15, admins = 1, articles = 891, edits = 44148, files = 0, pages = 3324, users = 10490, depth = 99.03275 },
['got'] = { pos = 289, activeusers = 13, admins = 1, articles = 866, edits = 46133, files = 0, pages = 3805, users = 17729, depth = 139.6434 },
['mad'] = { pos = 290, activeusers = 17, admins = 0, articles = 861, edits = 8887, files = 0, pages = 1629, users = 1569, depth = 4.340605 },
['st'] = { pos = 291, activeusers = 20, admins = 1, articles = 843, edits = 28446, files = 0, pages = 4255, users = 9446, depth = 109.5178 },
['ami'] = { pos = 292, activeusers = 24, admins = 0, articles = 839, edits = 32198, files = 0, pages = 1656, users = 941, depth = 18.43694 },
['blk'] = { pos = 293, activeusers = 26, admins = 1, articles = 814, edits = 15805, files = 0, pages = 3578, users = 226, depth = 50.93091 },
['tn'] = { pos = 294, activeusers = 22, admins = 2, articles = 776, edits = 28180, files = 0, pages = 3687, users = 9250, depth = 107.5546 },
['bm'] = { pos = 295, activeusers = 9, admins = 2, articles = 775, edits = 40187, files = 0, pages = 3145, users = 9876, depth = 119.4973 },
['ve'] = { pos = 296, activeusers = 15, admins = 1, articles = 748, edits = 19283, files = 0, pages = 2235, users = 7201, depth = 34.09697 },
['rmy'] = { pos = 297, activeusers = 13, admins = 1, articles = 730, edits = 50223, files = 0, pages = 2701, users = 16401, depth = 135.5519 },
['ts'] = { pos = 298, activeusers = 11, admins = 2, articles = 720, edits = 36662, files = 0, pages = 3765, users = 8835, depth = 174.1649 },
['chy'] = { pos = 299, activeusers = 9, admins = 1, articles = 662, edits = 24106, files = 0, pages = 2258, users = 10614, depth = 62.05132 },
['rn'] = { pos = 300, activeusers = 11, admins = 1, articles = 620, edits = 23097, files = 0, pages = 2450, users = 8970, depth = 82.13123 },
['iu'] = { pos = 301, activeusers = 13, admins = 2, articles = 593, edits = 44501, files = 0, pages = 3182, users = 17012, depth = 266.578 },
['ak'] = { pos = 302, activeusers = 17, admins = 1, articles = 590, edits = 28898, files = 0, pages = 2441, users = 12500, depth = 116.5222 },
['ss'] = { pos = 303, activeusers = 11, admins = 3, articles = 575, edits = 38078, files = 0, pages = 2412, users = 7632, depth = 161.1311 },
['ch'] = { pos = 304, activeusers = 13, admins = 1, articles = 543, edits = 22843, files = 0, pages = 2501, users = 14416, depth = 118.7586 },
['ff'] = { pos = 305, activeusers = 39, admins = 0, articles = 528, edits = 24981, files = 0, pages = 2489, users = 7889, depth = 138.4434 },
['pnt'] = { pos = 306, activeusers = 9, admins = 1, articles = 481, edits = 35124, files = 0, pages = 2039, users = 9474, depth = 180.7305 },
['kcg'] = { pos = 307, activeusers = 16, admins = 1, articles = 454, edits = 16270, files = 0, pages = 2233, users = 435, depth = 111.8765 },
['ady'] = { pos = 308, activeusers = 11, admins = 1, articles = 451, edits = 12081, files = 0, pages = 3102, users = 5996, depth = 134.5636 },
['ik'] = { pos = 309, activeusers = 11, admins = 2, articles = 443, edits = 37969, files = 0, pages = 2616, users = 7943, depth = 349.2235 },
['ee'] = { pos = 310, activeusers = 18, admins = 3, articles = 438, edits = 49998, files = 0, pages = 3124, users = 13265, depth = 601.8738 },
['sg'] = { pos = 311, activeusers = 12, admins = 2, articles = 311, edits = 20552, files = 0, pages = 1983, users = 5979, depth = 299.5595 },
['din'] = { pos = 312, activeusers = 20, admins = 1, articles = 306, edits = 8040, files = 0, pages = 1086, users = 5689, depth = 48.10305 },
['pwn'] = { pos = 313, activeusers = 14, admins = 0, articles = 278, edits = 11021, files = 0, pages = 431, users = 845, depth = 7.745278 },
['kl'] = { pos = 314, activeusers = 14, admins = 2, articles = 242, edits = 74473, files = 0, pages = 2261, users = 12299, depth = 2292.663 },
['ti'] = { pos = 315, activeusers = 14, admins = 2, articles = 234, edits = 23840, files = 0, pages = 2731, users = 8473, depth = 994.0082 },
['dz'] = { pos = 316, activeusers = 16, admins = 1, articles = 227, edits = 29403, files = 0, pages = 2281, users = 9218, depth = 1055.396 },
['cr'] = { pos = 317, activeusers = 22, admins = 2, articles = 158, edits = 37390, files = 0, pages = 2161, users = 16752, depth = 2780.664 },
['ng'] = { pos = 318, activeusers = 0, admins = 1, articles = 8, edits = 5923, files = 0, pages = 443, users = 2385, depth = 39530.88 },
['cho'] = { pos = 319, activeusers = 0, admins = 1, articles = 6, edits = 4220, files = 0, pages = 201, users = 1809, depth = 22176 },
['kj'] = { pos = 320, activeusers = 0, admins = 1, articles = 4, edits = 3548, files = 0, pages = 114, users = 1377, depth = 23536.62 },
['mh'] = { pos = 321, activeusers = 0, admins = 1, articles = 4, edits = 4212, files = 0, pages = 206, users = 2140, depth = 52143.95 },
['ho'] = { pos = 322, activeusers = 0, admins = 1, articles = 3, edits = 3786, files = 0, pages = 129, users = 1575, depth = 51771.35 },
['ii'] = { pos = 323, activeusers = 0, admins = 1, articles = 3, edits = 11653, files = 0, pages = 189, users = 2031, depth = 237006 },
['lrc'] = { pos = 324, activeusers = 2, admins = 1, articles = 1, edits = 140064, files = 0, pages = 237, users = 5037, depth = 3.291563E+07 },
['mus'] = { pos = 325, activeusers = 0, admins = 1, articles = 1, edits = 3603, files = 0, pages = 115, users = 2348, depth = 407170.3 },
['aa'] = { pos = 326, activeusers = 0, admins = 1, articles = 0, edits = 4685, files = 0, pages = 509, users = 4063, depth = 0 },
['hz'] = { pos = 327, activeusers = 1, admins = 1, articles = 0, edits = 4483, files = 0, pages = 176, users = 3761, depth = 0 },
['kr'] = { pos = 328, activeusers = 0, admins = 1, articles = 0, edits = 4641, files = 0, pages = 162, users = 5464, depth = 0 },
['pcm'] = { pos = 329, activeusers = 0, admins = 0, articles = 0, edits = 0, files = 0, pages = 0, users = 0, depth = 0 },
['total'] = { activeusers = 280213, admins = 3755, articles = 59308827, edits = 3219404525, files = 2761037, pages = 245212833, users = 103811266, depth = 128.9945, date = '@1661097642' },
}
return info
1o4w1r961mert4s0a6ce0wp6ub0h8fl
4191363
4191279
2022-08-21T18:00:46Z
MBHbot
91410
Scribunto
text/plain
local info = {
['en'] = { pos = 1, activeusers = 114504, admins = 1032, articles = 6572813, edits = 1113414976, files = 895708, pages = 56812445, users = 44378620, depth = 1144.996 },
['ceb'] = { pos = 2, activeusers = 184, admins = 6, articles = 6125823, edits = 34882867, files = 0, pages = 11232199, users = 93532, depth = 2.157964 },
['de'] = { pos = 3, activeusers = 16819, admins = 190, articles = 2717389, edits = 224011955, files = 128806, pages = 7503791, users = 3979673, depth = 92.62009 },
['sv'] = { pos = 4, activeusers = 1899, admins = 66, articles = 2552413, edits = 51003005, files = 0, pages = 6121011, users = 832216, depth = 16.28793 },
['fr'] = { pos = 5, activeusers = 16366, admins = 159, articles = 2447553, edits = 195838956, files = 69083, pages = 12155359, users = 4447788, depth = 253.4599 },
['nl'] = { pos = 6, activeusers = 3462, admins = 36, articles = 2098804, edits = 62487426, files = 20, pages = 4467842, users = 1225247, depth = 17.81948 },
['ru'] = { pos = 7, activeusers = 10579, admins = 77, articles = 1846927, edits = 124689427, files = 237897, pages = 7412400, users = 3233673, depth = 152.748 },
['es'] = { pos = 8, activeusers = 13260, admins = 63, articles = 1796544, edits = 145046151, files = 0, pages = 7712880, users = 6619611, depth = 203.948 },
['it'] = { pos = 9, activeusers = 7434, admins = 122, articles = 1768238, edits = 128634965, files = 138887, pages = 7496234, users = 2284924, depth = 180.0694 },
['arz'] = { pos = 10, activeusers = 190, admins = 7, articles = 1596743, edits = 7341931, files = 1476, pages = 2010200, users = 189008, depth = 0.2448847 },
['pl'] = { pos = 11, activeusers = 4028, admins = 101, articles = 1533061, edits = 67670107, files = 262, pages = 3559255, users = 1187212, depth = 33.21092 },
['ja'] = { pos = 12, activeusers = 15058, admins = 41, articles = 1338693, edits = 90887887, files = 30146, pages = 3955943, users = 1969707, depth = 87.81818 },
['zh'] = { pos = 13, activeusers = 8632, admins = 66, articles = 1298337, edits = 73004728, files = 60830, pages = 7124773, users = 3253855, depth = 206.3531 },
['vi'] = { pos = 14, activeusers = 2169, admins = 20, articles = 1275375, edits = 68970896, files = 24550, pages = 19376968, users = 877565, depth = 717.0307 },
['war'] = { pos = 15, activeusers = 82, admins = 3, articles = 1265931, edits = 6287549, files = 42, pages = 2881774, users = 52949, depth = 3.554674 },
['uk'] = { pos = 16, activeusers = 3127, admins = 45, articles = 1188592, edits = 36831072, files = 110524, pages = 4125880, users = 639770, depth = 54.51616 },
['ar'] = { pos = 17, activeusers = 4820, admins = 26, articles = 1183427, edits = 58947347, files = 50007, pages = 7812384, users = 2292155, depth = 236.749 },
['pt'] = { pos = 18, activeusers = 8401, admins = 56, articles = 1094364, edits = 64055495, files = 58354, pages = 5403551, users = 2794457, depth = 183.7995 },
['fa'] = { pos = 19, activeusers = 5221, admins = 34, articles = 924071, edits = 35325201, files = 81854, pages = 5343140, users = 1143666, depth = 151.1955 },
['ca'] = { pos = 20, activeusers = 968, admins = 30, articles = 708851, edits = 30520236, files = 15572, pages = 1766340, users = 426422, depth = 38.45523 },
['sr'] = { pos = 21, activeusers = 725, admins = 19, articles = 661708, edits = 25135727, files = 36392, pages = 3986227, users = 310788, depth = 159.1675 },
['id'] = { pos = 22, activeusers = 3164, admins = 41, articles = 627073, edits = 21527425, files = 47674, pages = 3296367, users = 1347019, depth = 118.335 },
['ko'] = { pos = 23, activeusers = 1590, admins = 27, articles = 601429, edits = 33119564, files = 12704, pages = 2735720, users = 749467, depth = 152.4585 },
['no'] = { pos = 24, activeusers = 999, admins = 44, articles = 596320, edits = 22849457, files = 4, pages = 1699488, users = 559410, depth = 46.01319 },
['fi'] = { pos = 25, activeusers = 1611, admins = 31, articles = 537399, edits = 20681664, files = 70307, pages = 1410764, users = 520965, depth = 38.71943 },
['tr'] = { pos = 26, activeusers = 2995, admins = 23, articles = 511685, edits = 28318905, files = 37567, pages = 2386065, users = 1420726, depth = 159.259 },
['hu'] = { pos = 27, activeusers = 1521, admins = 24, articles = 510459, edits = 25137396, files = 8433, pages = 1449355, users = 510688, depth = 58.67577 },
['cs'] = { pos = 28, activeusers = 2058, admins = 33, articles = 508725, edits = 21570687, files = 1, pages = 1404339, users = 586727, depth = 47.60665 },
['ce'] = { pos = 29, activeusers = 53, admins = 3, articles = 481319, edits = 8683108, files = 315, pages = 908093, users = 30780, depth = 7.517523 },
['sh'] = { pos = 30, activeusers = 160, admins = 12, articles = 456878, edits = 41241969, files = 10240, pages = 4644286, users = 176443, depth = 745.9514 },
['ro'] = { pos = 31, activeusers = 873, admins = 17, articles = 432859, edits = 15015055, files = 116480, pages = 2621895, users = 592075, depth = 146.4618 },
['zh-min-nan'] = { pos = 32, activeusers = 81, admins = 6, articles = 431647, edits = 3134033, files = 362, pages = 1063200, users = 54014, depth = 6.310311 },
['tt'] = { pos = 33, activeusers = 77, admins = 5, articles = 417587, edits = 3527244, files = 6105, pages = 564951, users = 43198, depth = 0.7775236 },
['eu'] = { pos = 34, activeusers = 246, admins = 12, articles = 397518, edits = 9002661, files = 0, pages = 825983, users = 138779, depth = 12.66243 },
['ms'] = { pos = 35, activeusers = 536, admins = 15, articles = 359971, edits = 5635430, files = 19611, pages = 1042073, users = 298779, depth = 19.41747 },
['eo'] = { pos = 36, activeusers = 302, admins = 16, articles = 323241, edits = 7673784, files = 11179, pages = 716228, users = 199653, depth = 15.83659 },
['he'] = { pos = 37, activeusers = 3158, admins = 32, articles = 320887, edits = 34458787, files = 73960, pages = 1341802, users = 997723, depth = 259.948 },
['hy'] = { pos = 38, activeusers = 427, admins = 11, articles = 293100, edits = 8483666, files = 11353, pages = 988720, users = 124049, depth = 48.33066 },
['da'] = { pos = 39, activeusers = 777, admins = 25, articles = 283852, edits = 11200790, files = 0, pages = 908241, users = 435881, depth = 59.67249 },
['bg'] = { pos = 40, activeusers = 713, admins = 25, articles = 283770, edits = 11472966, files = 549, pages = 632239, users = 311779, depth = 27.36464 },
['azb'] = { pos = 41, activeusers = 111, admins = 5, articles = 242230, edits = 1523417, files = 246, pages = 571641, users = 38029, depth = 4.928512 },
['sk'] = { pos = 42, activeusers = 525, admins = 10, articles = 241739, edits = 7403634, files = 0, pages = 549478, users = 221894, depth = 21.83566 },
['kk'] = { pos = 43, activeusers = 195, admins = 16, articles = 232074, edits = 3059311, files = 10540, pages = 588107, users = 121041, depth = 12.2432 },
['et'] = { pos = 44, activeusers = 420, admins = 33, articles = 229787, edits = 6172829, files = 756, pages = 542629, users = 168462, depth = 21.08533 },
['min'] = { pos = 45, activeusers = 42, admins = 5, articles = 225608, edits = 2444499, files = 177, pages = 385450, users = 16150, depth = 3.183425 },
['be'] = { pos = 46, activeusers = 278, admins = 11, articles = 221384, edits = 4182718, files = 3247, pages = 647156, users = 120975, depth = 23.90624 },
['simple'] = { pos = 47, activeusers = 950, admins = 17, articles = 217375, edits = 8380616, files = 36, pages = 704545, users = 1225489, depth = 59.74604 },
['hr'] = { pos = 48, activeusers = 467, admins = 11, articles = 213103, edits = 6432135, files = 20963, pages = 445658, users = 278173, depth = 17.18801 },
['el'] = { pos = 49, activeusers = 1040, admins = 22, articles = 212682, edits = 9611893, files = 18498, pages = 630478, users = 369672, depth = 58.83098 },
['lt'] = { pos = 50, activeusers = 312, admins = 10, articles = 203944, edits = 6655449, files = 23844, pages = 500308, users = 166645, depth = 28.09111 },
['gl'] = { pos = 51, activeusers = 240, admins = 8, articles = 188238, edits = 6154967, files = 350, pages = 472578, users = 128429, depth = 29.71758 },
['az'] = { pos = 52, activeusers = 641, admins = 17, articles = 186202, edits = 6572283, files = 23691, pages = 511354, users = 252142, depth = 39.19212 },
['sl'] = { pos = 53, activeusers = 315, admins = 22, articles = 177428, edits = 5726166, files = 8314, pages = 439881, users = 213800, depth = 28.48312 },
['ur'] = { pos = 54, activeusers = 321, admins = 11, articles = 175385, edits = 5115728, files = 12590, pages = 995881, users = 149891, depth = 112.4263 },
['uz'] = { pos = 55, activeusers = 739, admins = 20, articles = 169156, edits = 2794097, files = 2082, pages = 691976, users = 77177, depth = 38.57269 },
['nn'] = { pos = 56, activeusers = 124, admins = 14, articles = 162661, edits = 3390601, files = 16, pages = 372444, users = 121908, depth = 15.14222 },
['ka'] = { pos = 57, activeusers = 249, admins = 6, articles = 162472, edits = 4397757, files = 14840, pages = 460058, users = 143271, depth = 32.06908 },
['hi'] = { pos = 58, activeusers = 1211, admins = 6, articles = 152323, edits = 5610207, files = 3600, pages = 1191232, users = 710497, depth = 219.0819 },
['th'] = { pos = 59, activeusers = 990, admins = 15, articles = 149565, edits = 10238056, files = 27287, pages = 974682, users = 430166, depth = 319.6875 },
['ta'] = { pos = 60, activeusers = 350, admins = 31, articles = 148222, edits = 3488384, files = 7723, pages = 466325, users = 207926, depth = 34.45448 },
['la'] = { pos = 61, activeusers = 146, admins = 21, articles = 137135, edits = 3689215, files = 0, pages = 275806, users = 158294, depth = 13.67744 },
['cy'] = { pos = 62, activeusers = 113, admins = 16, articles = 135058, edits = 11098910, files = 11273, pages = 275239, users = 73820, depth = 43.44182 },
['mk'] = { pos = 63, activeusers = 220, admins = 12, articles = 130032, edits = 4791940, files = 8679, pages = 524510, users = 103419, depth = 84.08195 },
['ast'] = { pos = 64, activeusers = 107, admins = 11, articles = 129969, edits = 3704914, files = 0, pages = 228644, users = 106946, depth = 9.340133 },
['bn'] = { pos = 65, activeusers = 1125, admins = 13, articles = 126595, edits = 6045719, files = 15361, pages = 990950, users = 385405, depth = 284.4117 },
['zh-yue'] = { pos = 66, activeusers = 287, admins = 12, articles = 126511, edits = 1863736, files = 2629, pages = 285133, users = 243982, depth = 10.2756 },
['lv'] = { pos = 67, activeusers = 288, admins = 13, articles = 115244, edits = 3665797, files = 25553, pages = 467849, users = 108092, depth = 73.35049 },
['tg'] = { pos = 68, activeusers = 65, admins = 6, articles = 107756, edits = 1309274, files = 485, pages = 262881, users = 36169, depth = 10.32172 },
['af'] = { pos = 69, activeusers = 194, admins = 16, articles = 104505, edits = 2515934, files = 9615, pages = 373051, users = 152424, depth = 44.53426 },
['my'] = { pos = 70, activeusers = 137, admins = 4, articles = 103673, edits = 755434, files = 2977, pages = 217095, users = 103310, depth = 4.164952 },
['mg'] = { pos = 71, activeusers = 46, admins = 3, articles = 94876, edits = 1045945, files = 3, pages = 245147, users = 28869, depth = 10.70335 },
['bs'] = { pos = 72, activeusers = 182, admins = 9, articles = 90365, edits = 3415919, files = 5463, pages = 367759, users = 144687, depth = 87.52616 },
['oc'] = { pos = 73, activeusers = 102, admins = 4, articles = 89825, edits = 2321111, files = 925, pages = 159373, users = 48464, depth = 8.73084 },
['sq'] = { pos = 74, activeusers = 221, admins = 11, articles = 86104, edits = 2465041, files = 4732, pages = 263378, users = 143977, depth = 39.67236 },
['mr'] = { pos = 75, activeusers = 157, admins = 12, articles = 85994, edits = 2144774, files = 19140, pages = 285437, users = 145946, depth = 40.41779 },
['nds'] = { pos = 76, activeusers = 41, admins = 4, articles = 83914, edits = 990191, files = 0, pages = 162380, users = 49042, depth = 5.331883 },
['ky'] = { pos = 77, activeusers = 83, admins = 2, articles = 81597, edits = 424946, files = 2688, pages = 111392, users = 33243, depth = 0.5086489 },
['ml'] = { pos = 78, activeusers = 251, admins = 15, articles = 79072, edits = 3708352, files = 6966, pages = 488777, users = 163406, depth = 203.6889 },
['be-tarask'] = { pos = 79, activeusers = 128, admins = 4, articles = 78868, edits = 2326608, files = 1892, pages = 226627, users = 76304, depth = 36.03444 },
['te'] = { pos = 80, activeusers = 196, admins = 13, articles = 77996, edits = 3610548, files = 12625, pages = 306072, users = 114655, depth = 100.8705 },
['sw'] = { pos = 81, activeusers = 217, admins = 14, articles = 74572, edits = 1240169, files = 2270, pages = 150499, users = 55221, depth = 8.542562 },
['br'] = { pos = 82, activeusers = 92, admins = 6, articles = 72537, edits = 2004240, files = 5404, pages = 142119, users = 70247, depth = 12.97694 },
['new'] = { pos = 83, activeusers = 20, admins = 2, articles = 72352, edits = 848788, files = 0, pages = 196959, users = 25077, depth = 12.78225 },
['jv'] = { pos = 84, activeusers = 99, admins = 4, articles = 70546, edits = 1594052, files = 5430, pages = 178678, users = 54036, depth = 20.96018 },
['vec'] = { pos = 85, activeusers = 37, admins = 5, articles = 68991, edits = 1100807, files = 724, pages = 140381, users = 32114, depth = 8.396392 },
['ht'] = { pos = 86, activeusers = 45, admins = 3, articles = 67881, edits = 803650, files = 0, pages = 82036, users = 28558, depth = 0.4259766 },
['pms'] = { pos = 87, activeusers = 43, admins = 4, articles = 66375, edits = 855420, files = 2069, pages = 101500, users = 25332, depth = 2.360135 },
['pnb'] = { pos = 88, activeusers = 55, admins = 2, articles = 65824, edits = 606399, files = 225, pages = 113840, users = 32520, depth = 2.834438 },
['su'] = { pos = 89, activeusers = 39, admins = 7, articles = 61278, edits = 629359, files = 545, pages = 97407, users = 28417, depth = 2.246006 },
['lb'] = { pos = 90, activeusers = 67, admins = 5, articles = 61036, edits = 2391627, files = 2374, pages = 131512, users = 55217, depth = 24.24591 },
['ba'] = { pos = 91, activeusers = 71, admins = 7, articles = 60418, edits = 1149750, files = 1456, pages = 170033, users = 35499, depth = 22.25756 },
['lld'] = { pos = 92, activeusers = 12, admins = 2, articles = 59873, edits = 98289, files = 0, pages = 63659, users = 2263, depth = 0.006173682 },
['ga'] = { pos = 93, activeusers = 92, admins = 7, articles = 57402, edits = 1082953, files = 1123, pages = 96232, users = 52622, depth = 5.149569 },
['szl'] = { pos = 94, activeusers = 49, admins = 3, articles = 55864, edits = 347726, files = 0, pages = 69159, users = 21816, depth = 0.2847745 },
['lmo'] = { pos = 95, activeusers = 47, admins = 5, articles = 54961, edits = 1126824, files = 4437, pages = 123924, users = 37796, depth = 14.31606 },
['is'] = { pos = 96, activeusers = 117, admins = 19, articles = 54767, edits = 1760844, files = 3218, pages = 141668, users = 86854, depth = 31.29397 },
['ku'] = { pos = 97, activeusers = 85, admins = 3, articles = 53945, edits = 1094281, files = 565, pages = 109243, users = 51913, depth = 10.52572 },
['cv'] = { pos = 98, activeusers = 49, admins = 2, articles = 49663, edits = 749706, files = 537, pages = 97866, users = 31253, depth = 7.216745 },
['fy'] = { pos = 99, activeusers = 64, admins = 8, articles = 49343, edits = 1087700, files = 7602, pages = 150527, users = 43534, depth = 30.38557 },
['tl'] = { pos = 100, activeusers = 136, admins = 11, articles = 43113, edits = 1957650, files = 1897, pages = 234148, users = 123623, depth = 164.155 },
['vo'] = { pos = 101, activeusers = 30, admins = 2, articles = 42720, edits = 3271417, files = 0, pages = 173303, users = 32402, depth = 176.3765 },
['ckb'] = { pos = 102, activeusers = 174, admins = 7, articles = 42598, edits = 972653, files = 1620, pages = 185526, users = 51494, depth = 59.02139 },
['wuu'] = { pos = 103, activeusers = 45, admins = 4, articles = 42556, edits = 294456, files = 135, pages = 55383, users = 78839, depth = 0.4830283 },
['an'] = { pos = 104, activeusers = 73, admins = 6, articles = 42204, edits = 1838386, files = 1499, pages = 128498, users = 68475, depth = 59.81282 },
['sco'] = { pos = 105, activeusers = 100, admins = 4, articles = 40559, edits = 862436, files = 690, pages = 146769, users = 95657, depth = 40.29479 },
['diq'] = { pos = 106, activeusers = 34, admins = 3, articles = 40160, edits = 487319, files = 209, pages = 60560, users = 25000, depth = 2.076349 },
['pa'] = { pos = 107, activeusers = 108, admins = 9, articles = 38488, edits = 609846, files = 1581, pages = 134506, users = 42410, depth = 28.21845 },
['yo'] = { pos = 108, activeusers = 62, admins = 3, articles = 34285, edits = 553511, files = 168, pages = 59197, users = 24975, depth = 4.936686 },
['io'] = { pos = 109, activeusers = 51, admins = 5, articles = 33469, edits = 993503, files = 0, pages = 49297, users = 33699, depth = 4.507288 },
['ne'] = { pos = 110, activeusers = 110, admins = 5, articles = 32329, edits = 1069371, files = 1258, pages = 103709, users = 58797, depth = 50.26672 },
['gu'] = { pos = 111, activeusers = 76, admins = 3, articles = 29964, edits = 825859, files = 0, pages = 117857, users = 69253, depth = 60.29198 },
['als'] = { pos = 112, activeusers = 69, admins = 9, articles = 29031, edits = 1014672, files = 571, pages = 69744, users = 92660, depth = 28.61284 },
['kn'] = { pos = 113, activeusers = 158, admins = 3, articles = 28516, edits = 1110418, files = 2595, pages = 130490, users = 76279, depth = 108.8206 },
['bar'] = { pos = 114, activeusers = 51, admins = 3, articles = 27040, edits = 833550, files = 1320, pages = 109266, users = 63579, depth = 70.54262 },
['scn'] = { pos = 115, activeusers = 41, admins = 5, articles = 26213, edits = 732876, files = 1407, pages = 55698, users = 41399, depth = 16.64791 },
['bpy'] = { pos = 116, activeusers = 19, admins = 3, articles = 25087, edits = 886480, files = 45, pages = 62808, users = 23543, depth = 31.90971 },
['avk'] = { pos = 117, activeusers = 28, admins = 6, articles = 24085, edits = 114603, files = 0, pages = 29251, users = 3120, depth = 0.1802481 },
['ia'] = { pos = 118, activeusers = 40, admins = 6, articles = 23787, edits = 642092, files = 4, pages = 37751, users = 44809, depth = 5.861505 },
['qu'] = { pos = 119, activeusers = 34, admins = 2, articles = 23067, edits = 650103, files = 0, pages = 55979, users = 27256, depth = 23.64195 },
['mn'] = { pos = 120, activeusers = 95, admins = 3, articles = 21388, edits = 707680, files = 1475, pages = 98018, users = 78110, depth = 92.6805 },
['nv'] = { pos = 121, activeusers = 15, admins = 2, articles = 20506, edits = 295991, files = 709, pages = 34665, users = 15169, depth = 4.070901 },
['crh'] = { pos = 122, activeusers = 37, admins = 2, articles = 19837, edits = 177672, files = 0, pages = 39788, users = 17898, depth = 4.516939 },
['xmf'] = { pos = 123, activeusers = 26, admins = 3, articles = 19636, edits = 186466, files = 0, pages = 36528, users = 17128, depth = 3.777721 },
['si'] = { pos = 124, activeusers = 84, admins = 3, articles = 18062, edits = 511190, files = 3116, pages = 80201, users = 58485, depth = 75.43961 },
['ha'] = { pos = 125, activeusers = 117, admins = 3, articles = 17872, edits = 167525, files = 0, pages = 31508, users = 18542, depth = 3.095184 },
['bat-smg'] = { pos = 126, activeusers = 26, admins = 5, articles = 17086, edits = 355510, files = 109, pages = 29096, users = 24197, depth = 6.037035 },
['os'] = { pos = 127, activeusers = 36, admins = 3, articles = 16205, edits = 524488, files = 164, pages = 60321, users = 22638, depth = 64.44085 },
['frr'] = { pos = 128, activeusers = 24, admins = 5, articles = 16135, edits = 231608, files = 1323, pages = 41325, users = 18035, depth = 13.66026 },
['gd'] = { pos = 129, activeusers = 36, admins = 6, articles = 15910, edits = 566970, files = 347, pages = 32211, users = 25653, depth = 18.47753 },
['or'] = { pos = 130, activeusers = 54, admins = 6, articles = 15909, edits = 461959, files = 125, pages = 71821, users = 31153, depth = 79.44677 },
['ps'] = { pos = 131, activeusers = 51, admins = 1, articles = 15570, edits = 284195, files = 1733, pages = 54614, users = 27892, depth = 32.72231 },
['cdo'] = { pos = 132, activeusers = 19, admins = 4, articles = 15555, edits = 89772, files = 0, pages = 31368, users = 19004, depth = 2.957621 },
['bug'] = { pos = 133, activeusers = 15, admins = 1, articles = 15411, edits = 200760, files = 0, pages = 19629, users = 12293, depth = 0.7661794 },
['yi'] = { pos = 134, activeusers = 46, admins = 3, articles = 15397, edits = 579257, files = 1062, pages = 44220, users = 45532, depth = 45.90487 },
['ilo'] = { pos = 135, activeusers = 22, admins = 2, articles = 15362, edits = 391876, files = 0, pages = 70157, users = 16215, depth = 71.06635 },
['ban'] = { pos = 136, activeusers = 35, admins = 3, articles = 15267, edits = 122701, files = 112, pages = 30788, users = 5421, depth = 4.119064 },
['sd'] = { pos = 137, activeusers = 29, admins = 4, articles = 15250, edits = 240242, files = 145, pages = 56245, users = 15809, depth = 30.86648 },
['am'] = { pos = 138, activeusers = 53, admins = 2, articles = 15044, edits = 371670, files = 1765, pages = 45937, users = 39339, depth = 34.11838 },
['nap'] = { pos = 139, activeusers = 27, admins = 3, articles = 14731, edits = 664701, files = 281, pages = 23715, users = 27770, depth = 10.42505 },
['sah'] = { pos = 140, activeusers = 33, admins = 3, articles = 14300, edits = 381899, files = 1765, pages = 47729, users = 22247, depth = 43.72612 },
['hsb'] = { pos = 141, activeusers = 35, admins = 4, articles = 13831, edits = 377438, files = 133, pages = 35390, users = 23102, depth = 25.91285 },
['fo'] = { pos = 142, activeusers = 33, admins = 3, articles = 13782, edits = 368808, files = 0, pages = 40267, users = 26969, depth = 33.82412 },
['map-bms'] = { pos = 143, activeusers = 20, admins = 1, articles = 13752, edits = 213227, files = 462, pages = 30207, users = 14953, depth = 10.10645 },
['li'] = { pos = 144, activeusers = 28, admins = 7, articles = 13727, edits = 454419, files = 623, pages = 65593, users = 26572, depth = 98.90387 },
['mai'] = { pos = 145, activeusers = 23, admins = 5, articles = 13724, edits = 229606, files = 115, pages = 39326, users = 11805, depth = 20.31842 },
['mzn'] = { pos = 146, activeusers = 28, admins = 3, articles = 13445, edits = 165815, files = 263, pages = 30429, users = 30288, depth = 8.695498 },
['gor'] = { pos = 147, activeusers = 17, admins = 2, articles = 13305, edits = 50773, files = 0, pages = 20827, users = 4063, depth = 0.7791893 },
['eml'] = { pos = 148, activeusers = 24, admins = 3, articles = 13011, edits = 152369, files = 2742, pages = 35056, users = 23412, depth = 12.47766 },
['ace'] = { pos = 149, activeusers = 28, admins = 3, articles = 12548, edits = 137361, files = 0, pages = 26481, users = 24197, depth = 6.395423 },
['bcl'] = { pos = 150, activeusers = 33, admins = 3, articles = 12276, edits = 233549, files = 865, pages = 32987, users = 19761, depth = 20.15225 },
['sa'] = { pos = 151, activeusers = 79, admins = 4, articles = 11777, edits = 469641, files = 445, pages = 70240, users = 35456, depth = 164.7686 },
['shn'] = { pos = 152, activeusers = 10, admins = 2, articles = 11642, edits = 55136, files = 60, pages = 27155, users = 3300, depth = 3.605137 },
['wa'] = { pos = 153, activeusers = 26, admins = 4, articles = 11573, edits = 388880, files = 618, pages = 27282, users = 22300, depth = 26.26301 },
['zh-classical'] = { pos = 154, activeusers = 43, admins = 6, articles = 11444, edits = 380189, files = 0, pages = 97044, users = 94671, depth = 219.191 },
['ie'] = { pos = 155, activeusers = 27, admins = 3, articles = 11331, edits = 151343, files = 0, pages = 15136, users = 16949, depth = 1.127519 },
['lij'] = { pos = 156, activeusers = 29, admins = 8, articles = 11021, edits = 231850, files = 7, pages = 26602, users = 14526, depth = 17.41973 },
['as'] = { pos = 157, activeusers = 91, admins = 4, articles = 10641, edits = 330804, files = 1704, pages = 73270, users = 34689, depth = 156.3978 },
['zu'] = { pos = 158, activeusers = 46, admins = 1, articles = 10583, edits = 96724, files = 0, pages = 23985, users = 17631, depth = 6.467198 },
['mhr'] = { pos = 159, activeusers = 22, admins = 1, articles = 10432, edits = 184975, files = 0, pages = 27274, users = 13135, depth = 17.67732 },
['mrj'] = { pos = 160, activeusers = 12, admins = 1, articles = 10426, edits = 100521, files = 0, pages = 18668, users = 9971, depth = 3.365029 },
['hif'] = { pos = 161, activeusers = 32, admins = 2, articles = 10270, edits = 272297, files = 192, pages = 42255, users = 29640, depth = 62.50526 },
['hyw'] = { pos = 162, activeusers = 36, admins = 5, articles = 10253, edits = 195223, files = 0, pages = 21582, users = 7369, depth = 11.04385 },
['mni'] = { pos = 163, activeusers = 17, admins = 1, articles = 10102, edits = 48828, files = 0, pages = 16221, users = 2231, depth = 1.104428 },
['km'] = { pos = 164, activeusers = 50, admins = 6, articles = 9527, edits = 282280, files = 1101, pages = 33433, users = 36380, depth = 53.16261 },
['hak'] = { pos = 165, activeusers = 25, admins = 1, articles = 9445, edits = 122384, files = 0, pages = 18265, users = 30441, depth = 5.843031 },
['roa-tara'] = { pos = 166, activeusers = 11, admins = 2, articles = 9306, edits = 140145, files = 288, pages = 17645, users = 10832, depth = 6.377607 },
['ig'] = { pos = 167, activeusers = 89, admins = 5, articles = 9142, edits = 89134, files = 0, pages = 15335, users = 13895, depth = 2.667346 },
['pam'] = { pos = 168, activeusers = 24, admins = 2, articles = 8835, edits = 295787, files = 403, pages = 21410, users = 19429, depth = 27.98758 },
['nso'] = { pos = 169, activeusers = 17, admins = 1, articles = 8524, edits = 49797, files = 0, pages = 10767, users = 5865, depth = 0.3202433 },
['sn'] = { pos = 170, activeusers = 21, admins = 1, articles = 8522, edits = 97657, files = 0, pages = 16833, users = 15517, depth = 5.517792 },
['so'] = { pos = 171, activeusers = 60, admins = 1, articles = 8457, edits = 239875, files = 0, pages = 25774, users = 32283, depth = 39.02256 },
['rue'] = { pos = 172, activeusers = 29, admins = 1, articles = 8388, edits = 131220, files = 87, pages = 17655, users = 25443, depth = 9.071808 },
['bh'] = { pos = 173, activeusers = 36, admins = 2, articles = 8010, edits = 723443, files = 53, pages = 69126, users = 29755, depth = 609.267 },
['se'] = { pos = 174, activeusers = 24, admins = 6, articles = 7802, edits = 300700, files = 0, pages = 20854, users = 26337, depth = 40.35397 },
['myv'] = { pos = 175, activeusers = 30, admins = 4, articles = 7710, edits = 139729, files = 0, pages = 26206, users = 11818, depth = 30.68547 },
['vls'] = { pos = 176, activeusers = 22, admins = 5, articles = 7639, edits = 308849, files = 480, pages = 21224, users = 24674, depth = 46.02197 },
['nds-nl'] = { pos = 177, activeusers = 14, admins = 6, articles = 7596, edits = 320831, files = 571, pages = 20404, users = 25912, depth = 44.70475 },
['mi'] = { pos = 178, activeusers = 24, admins = 2, articles = 7427, edits = 153423, files = 0, pages = 13461, users = 16686, depth = 7.523102 },
['sat'] = { pos = 179, activeusers = 47, admins = 3, articles = 7422, edits = 98019, files = 0, pages = 17052, users = 5486, depth = 9.677109 },
['sc'] = { pos = 180, activeusers = 20, admins = 4, articles = 7333, edits = 177318, files = 150, pages = 16377, users = 21979, depth = 16.46934 },
['nah'] = { pos = 181, activeusers = 23, admins = 3, articles = 7240, edits = 502232, files = 170, pages = 19483, users = 20746, depth = 73.71352 },
['vep'] = { pos = 182, activeusers = 27, admins = 1, articles = 6697, edits = 151648, files = 0, pages = 31116, users = 14489, depth = 64.79599 },
['gan'] = { pos = 183, activeusers = 20, admins = 1, articles = 6490, edits = 395005, files = 57, pages = 33493, users = 38663, depth = 204.1659 },
['kab'] = { pos = 184, activeusers = 18, admins = 2, articles = 6439, edits = 105950, files = 0, pages = 15907, users = 12061, depth = 14.40099 },
['glk'] = { pos = 185, activeusers = 17, admins = 3, articles = 6430, edits = 62247, files = 807, pages = 13852, users = 14315, depth = 5.987229 },
['tk'] = { pos = 186, activeusers = 37, admins = 2, articles = 6392, edits = 230578, files = 319, pages = 15805, users = 24836, depth = 31.63778 },
['fiu-vro'] = { pos = 187, activeusers = 22, admins = 4, articles = 6298, edits = 176937, files = 196, pages = 12157, users = 13226, depth = 12.59604 },
['co'] = { pos = 188, activeusers = 27, admins = 2, articles = 6205, edits = 379568, files = 0, pages = 14797, users = 19913, depth = 49.18367 },
['bo'] = { pos = 189, activeusers = 15, admins = 1, articles = 6011, edits = 139875, files = 0, pages = 17559, users = 26526, depth = 29.40089 },
['ab'] = { pos = 190, activeusers = 22, admins = 2, articles = 5991, edits = 118384, files = 9, pages = 20390, users = 17781, depth = 33.53836 },
['gv'] = { pos = 191, activeusers = 18, admins = 3, articles = 5745, edits = 309355, files = 185, pages = 20865, users = 18094, depth = 102.6981 },
['ary'] = { pos = 192, activeusers = 31, admins = 3, articles = 5736, edits = 188704, files = 42, pages = 43695, users = 6397, depth = 189.1301 },
['frp'] = { pos = 193, activeusers = 20, admins = 2, articles = 5611, edits = 214932, files = 0, pages = 15513, users = 14746, depth = 43.14899 },
['kw'] = { pos = 194, activeusers = 23, admins = 2, articles = 5518, edits = 199499, files = 6, pages = 11763, users = 13755, depth = 21.72322 },
['kv'] = { pos = 195, activeusers = 19, admins = 1, articles = 5480, edits = 139792, files = 0, pages = 16718, users = 13259, depth = 35.16535 },
['csb'] = { pos = 196, activeusers = 21, admins = 3, articles = 5434, edits = 185997, files = 0, pages = 8727, users = 15464, depth = 7.826817 },
['pcd'] = { pos = 197, activeusers = 25, admins = 3, articles = 5415, edits = 68813, files = 49, pages = 10545, users = 15844, depth = 5.856818 },
['ug'] = { pos = 198, activeusers = 30, admins = 1, articles = 5350, edits = 153850, files = 282, pages = 14955, users = 19844, depth = 33.15876 },
['skr'] = { pos = 199, activeusers = 8, admins = 1, articles = 5245, edits = 26946, files = 0, pages = 5782, users = 1322, depth = 0.04885104 },
['udm'] = { pos = 200, activeusers = 20, admins = 4, articles = 5240, edits = 120922, files = 9, pages = 17233, users = 13826, depth = 36.75679 },
['zea'] = { pos = 201, activeusers = 15, admins = 3, articles = 5115, edits = 120517, files = 1, pages = 9752, users = 12082, depth = 10.15635 },
['ay'] = { pos = 202, activeusers = 23, admins = 1, articles = 5027, edits = 95600, files = 0, pages = 8630, users = 15369, depth = 5.690597 },
['tum'] = { pos = 203, activeusers = 20, admins = 2, articles = 5018, edits = 31535, files = 0, pages = 7098, users = 7195, depth = 0.7633474 },
['gn'] = { pos = 204, activeusers = 25, admins = 2, articles = 4913, edits = 121203, files = 0, pages = 11357, users = 16494, depth = 18.35977 },
['nrm'] = { pos = 205, activeusers = 16, admins = 2, articles = 4833, edits = 219256, files = 0, pages = 10372, users = 12375, depth = 27.76631 },
['mt'] = { pos = 206, activeusers = 39, admins = 5, articles = 4807, edits = 278821, files = 1145, pages = 19205, users = 20227, depth = 130.2469 },
['bjn'] = { pos = 207, activeusers = 18, admins = 2, articles = 4625, edits = 77198, files = 1, pages = 22484, users = 12824, depth = 51.1945 },
['smn'] = { pos = 208, activeusers = 16, admins = 6, articles = 4527, edits = 67491, files = 0, pages = 14295, users = 2319, depth = 21.98123 },
['lez'] = { pos = 209, activeusers = 18, admins = 3, articles = 4306, edits = 86703, files = 10, pages = 13060, users = 9822, depth = 27.43822 },
['lfn'] = { pos = 210, activeusers = 23, admins = 1, articles = 4176, edits = 38021, files = 0, pages = 6669, users = 9253, depth = 2.031826 },
['stq'] = { pos = 211, activeusers = 13, admins = 5, articles = 4066, edits = 121159, files = 429, pages = 10692, users = 12556, depth = 30.09295 },
['lo'] = { pos = 212, activeusers = 25, admins = 1, articles = 4058, edits = 94954, files = 0, pages = 12343, users = 15468, depth = 32.06665 },
['olo'] = { pos = 213, activeusers = 14, admins = 2, articles = 3891, edits = 32170, files = 0, pages = 10668, users = 6028, depth = 9.147882 },
['mwl'] = { pos = 214, activeusers = 22, admins = 1, articles = 3881, edits = 98691, files = 0, pages = 10212, users = 12233, depth = 25.71722 },
['fur'] = { pos = 215, activeusers = 20, admins = 2, articles = 3761, edits = 170387, files = 318, pages = 8590, users = 13236, depth = 32.70024 },
['rm'] = { pos = 216, activeusers = 17, admins = 3, articles = 3755, edits = 163016, files = 51, pages = 9598, users = 18577, depth = 41.12457 },
['ang'] = { pos = 217, activeusers = 36, admins = 2, articles = 3697, edits = 205727, files = 300, pages = 16574, users = 117901, depth = 150.5894 },
['lad'] = { pos = 218, activeusers = 28, admins = 5, articles = 3603, edits = 208881, files = 23, pages = 12943, users = 19674, depth = 108.4499 },
['gom'] = { pos = 219, activeusers = 12, admins = 3, articles = 3549, edits = 206378, files = 0, pages = 9042, users = 8655, depth = 54.67718 },
['koi'] = { pos = 220, activeusers = 11, admins = 1, articles = 3442, edits = 59754, files = 0, pages = 11009, users = 7904, depth = 26.23281 },
['ext'] = { pos = 221, activeusers = 15, admins = 1, articles = 3375, edits = 116017, files = 0, pages = 7560, users = 16066, depth = 23.59626 },
['tyv'] = { pos = 222, activeusers = 10, admins = 1, articles = 3364, edits = 43468, files = 0, pages = 11221, users = 8104, depth = 21.13195 },
['dsb'] = { pos = 223, activeusers = 20, admins = 1, articles = 3325, edits = 142781, files = 0, pages = 11200, users = 17257, depth = 71.51057 },
['rw'] = { pos = 224, activeusers = 27, admins = 1, articles = 3315, edits = 85948, files = 0, pages = 9348, users = 11200, depth = 30.45206 },
['dty'] = { pos = 225, activeusers = 14, admins = 3, articles = 3307, edits = 237449, files = 3, pages = 19221, users = 5527, depth = 286.0781 },
['ln'] = { pos = 226, activeusers = 27, admins = 4, articles = 3281, edits = 121853, files = 32, pages = 8584, users = 11827, depth = 37.08321 },
['av'] = { pos = 227, activeusers = 25, admins = 2, articles = 3133, edits = 83257, files = 0, pages = 14746, users = 13365, depth = 77.57372 },
['cbk-zam'] = { pos = 228, activeusers = 17, admins = 2, articles = 3129, edits = 110083, files = 0, pages = 8234, users = 13529, depth = 35.58687 },
['dv'] = { pos = 229, activeusers = 16, admins = 3, articles = 3019, edits = 129999, files = 932, pages = 11203, users = 23374, depth = 85.27283 },
['ksh'] = { pos = 230, activeusers = 16, admins = 3, articles = 2916, edits = 1606846, files = 0, pages = 10542, users = 21378, depth = 1042.485 },
['gag'] = { pos = 231, activeusers = 23, admins = 1, articles = 2794, edits = 67764, files = 0, pages = 6579, users = 12701, depth = 18.90245 },
['bxr'] = { pos = 232, activeusers = 19, admins = 1, articles = 2772, edits = 69885, files = 9, pages = 11045, users = 13856, depth = 56.3583 },
['pfl'] = { pos = 233, activeusers = 20, admins = 4, articles = 2740, edits = 89996, files = 0, pages = 6916, users = 10781, depth = 30.22651 },
['pap'] = { pos = 234, activeusers = 16, admins = 5, articles = 2700, edits = 90462, files = 0, pages = 6026, users = 13383, depth = 22.78002 },
['pag'] = { pos = 235, activeusers = 13, admins = 1, articles = 2562, edits = 73095, files = 0, pages = 8799, users = 7585, depth = 49.23201 },
['pi'] = { pos = 236, activeusers = 10, admins = 2, articles = 2547, edits = 101642, files = 0, pages = 4637, users = 6651, depth = 14.75947 },
['haw'] = { pos = 237, activeusers = 13, admins = 1, articles = 2457, edits = 96454, files = 0, pages = 5525, users = 15084, depth = 27.22001 },
['awa'] = { pos = 238, activeusers = 13, admins = 1, articles = 2436, edits = 24112, files = 0, pages = 5350, users = 1922, depth = 6.449172 },
['tay'] = { pos = 239, activeusers = 12, admins = 0, articles = 2421, edits = 54150, files = 0, pages = 2832, users = 1113, depth = 0.5510605 },
['tw'] = { pos = 240, activeusers = 49, admins = 2, articles = 2118, edits = 93543, files = 0, pages = 5074, users = 13923, depth = 35.91019 },
['inh'] = { pos = 241, activeusers = 12, admins = 2, articles = 2093, edits = 54814, files = 37, pages = 11753, users = 3310, depth = 99.34786 },
['krc'] = { pos = 242, activeusers = 11, admins = 2, articles = 2057, edits = 106212, files = 0, pages = 14327, users = 9686, depth = 263.7782 },
['xal'] = { pos = 243, activeusers = 12, admins = 1, articles = 2046, edits = 85056, files = 0, pages = 11866, users = 9280, depth = 165.1248 },
['dag'] = { pos = 244, activeusers = 44, admins = 4, articles = 2044, edits = 43871, files = 0, pages = 4479, users = 1830, depth = 13.90057 },
['szy'] = { pos = 245, activeusers = 9, admins = 1, articles = 2035, edits = 128451, files = 0, pages = 5360, users = 2329, depth = 63.97748 },
['za'] = { pos = 246, activeusers = 10, admins = 1, articles = 2010, edits = 39345, files = 0, pages = 4143, users = 9756, depth = 10.69459 },
['kaa'] = { pos = 247, activeusers = 27, admins = 1, articles = 1945, edits = 45972, files = 3, pages = 5119, users = 10259, depth = 23.91569 },
['mdf'] = { pos = 248, activeusers = 15, admins = 3, articles = 1944, edits = 64625, files = 0, pages = 11777, users = 8538, depth = 140.393 },
['pdc'] = { pos = 249, activeusers = 19, admins = 1, articles = 1932, edits = 105132, files = 0, pages = 5836, users = 30397, depth = 73.55717 },
['atj'] = { pos = 250, activeusers = 11, admins = 5, articles = 1912, edits = 14717, files = 0, pages = 3020, users = 3700, depth = 1.6365 },
['to'] = { pos = 251, activeusers = 15, admins = 2, articles = 1908, edits = 41591, files = 12, pages = 5333, users = 9244, depth = 25.12998 },
['arc'] = { pos = 252, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1850, edits = 95329, files = 0, pages = 6425, users = 18807, depth = 90.7383 },
['tcy'] = { pos = 253, activeusers = 36, admins = 2, articles = 1744, edits = 102910, files = 1, pages = 8991, users = 4942, depth = 197.6392 },
['kbp'] = { pos = 254, activeusers = 13, admins = 2, articles = 1698, edits = 16063, files = 0, pages = 3375, users = 3850, depth = 4.642412 },
['jam'] = { pos = 255, activeusers = 9, admins = 1, articles = 1685, edits = 20760, files = 0, pages = 3024, users = 7255, depth = 4.335178 },
['na'] = { pos = 256, activeusers = 10, admins = 1, articles = 1661, edits = 89536, files = 4, pages = 4884, users = 11490, depth = 69.02451 },
['wo'] = { pos = 257, activeusers = 14, admins = 3, articles = 1651, edits = 104439, files = 0, pages = 5369, users = 13945, depth = 98.6493 },
['kbd'] = { pos = 258, activeusers = 10, admins = 1, articles = 1595, edits = 43687, files = 0, pages = 6742, users = 9151, depth = 67.47617 },
['nia'] = { pos = 259, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1519, edits = 17603, files = 0, pages = 3611, users = 1212, depth = 9.246279 },
['nov'] = { pos = 260, activeusers = 13, admins = 3, articles = 1516, edits = 177710, files = 0, pages = 4408, users = 10835, depth = 146.7129 },
['ki'] = { pos = 261, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1504, edits = 20659, files = 0, pages = 3075, users = 7970, depth = 7.330286 },
['tet'] = { pos = 262, activeusers = 13, admins = 2, articles = 1503, edits = 66597, files = 0, pages = 3910, users = 8928, depth = 43.68297 },
['lg'] = { pos = 263, activeusers = 14, admins = 1, articles = 1419, edits = 26749, files = 0, pages = 4814, users = 7169, depth = 31.80653 },
['mnw'] = { pos = 264, activeusers = 21, admins = 2, articles = 1408, edits = 34231, files = 0, pages = 4703, users = 2676, depth = 39.86118 },
['bi'] = { pos = 265, activeusers = 14, admins = 2, articles = 1395, edits = 41826, files = 0, pages = 3298, users = 12161, depth = 23.6007 },
['tpi'] = { pos = 266, activeusers = 11, admins = 2, articles = 1351, edits = 86610, files = 0, pages = 5680, users = 12387, depth = 156.5612 },
['nqo'] = { pos = 267, activeusers = 20, admins = 1, articles = 1317, edits = 10037, files = 0, pages = 2638, users = 2879, depth = 3.827923 },
['jbo'] = { pos = 268, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1305, edits = 111661, files = 0, pages = 5717, users = 15020, depth = 223.2458 },
['roa-rup'] = { pos = 269, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1293, edits = 205277, files = 0, pages = 4295, users = 13008, depth = 257.633 },
['fj'] = { pos = 270, activeusers = 9, admins = 1, articles = 1274, edits = 35440, files = 0, pages = 3631, users = 8365, depth = 33.40779 },
['lbe'] = { pos = 271, activeusers = 10, admins = 2, articles = 1264, edits = 50250, files = 0, pages = 14674, users = 7807, depth = 385.4349 },
['kg'] = { pos = 272, activeusers = 11, admins = 1, articles = 1255, edits = 43792, files = 0, pages = 2905, users = 9983, depth = 26.05728 },
['xh'] = { pos = 273, activeusers = 34, admins = 1, articles = 1239, edits = 33897, files = 0, pages = 3826, users = 11755, depth = 38.62482 },
['ty'] = { pos = 274, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1217, edits = 53070, files = 0, pages = 2993, users = 6865, depth = 37.76132 },
['ks'] = { pos = 275, activeusers = 26, admins = 2, articles = 1183, edits = 62604, files = 9, pages = 7843, users = 9384, depth = 252.9874 },
['cu'] = { pos = 276, activeusers = 20, admins = 2, articles = 1167, edits = 82624, files = 0, pages = 5570, users = 23076, depth = 211.1576 },
['shi'] = { pos = 277, activeusers = 10, admins = 2, articles = 1154, edits = 33377, files = 0, pages = 3841, users = 1486, depth = 47.11147 },
['srn'] = { pos = 278, activeusers = 8, admins = 1, articles = 1112, edits = 39153, files = 0, pages = 2729, users = 7043, depth = 30.33695 },
['trv'] = { pos = 279, activeusers = 15, admins = 0, articles = 1110, edits = 85742, files = 0, pages = 2064, users = 1195, depth = 30.68561 },
['om'] = { pos = 280, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1094, edits = 38039, files = 0, pages = 3740, users = 9477, depth = 59.49802 },
['sm'] = { pos = 281, activeusers = 17, admins = 1, articles = 1065, edits = 42638, files = 0, pages = 3296, users = 9633, depth = 56.76878 },
['guw'] = { pos = 282, activeusers = 20, admins = 2, articles = 1057, edits = 29764, files = 0, pages = 1783, users = 501, depth = 7.87523 },
['gcr'] = { pos = 283, activeusers = 14, admins = 1, articles = 1050, edits = 16485, files = 0, pages = 2556, users = 2192, depth = 13.26782 },
['alt'] = { pos = 284, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1045, edits = 35965, files = 0, pages = 3712, users = 1653, depth = 63.10817 },
['chr'] = { pos = 285, activeusers = 14, admins = 1, articles = 1020, edits = 46166, files = 0, pages = 3895, users = 21841, depth = 94.16512 },
['ltg'] = { pos = 286, activeusers = 11, admins = 1, articles = 1015, edits = 35318, files = 0, pages = 3223, users = 6697, depth = 51.85634 },
['ny'] = { pos = 287, activeusers = 13, admins = 1, articles = 919, edits = 38034, files = 0, pages = 4003, users = 9382, depth = 107.0001 },
['pih'] = { pos = 288, activeusers = 15, admins = 1, articles = 891, edits = 44148, files = 0, pages = 3324, users = 10490, depth = 99.03275 },
['got'] = { pos = 289, activeusers = 13, admins = 1, articles = 866, edits = 46133, files = 0, pages = 3805, users = 17730, depth = 139.6434 },
['mad'] = { pos = 290, activeusers = 17, admins = 0, articles = 861, edits = 8887, files = 0, pages = 1629, users = 1569, depth = 4.340605 },
['st'] = { pos = 291, activeusers = 20, admins = 1, articles = 843, edits = 28446, files = 0, pages = 4255, users = 9446, depth = 109.5178 },
['ami'] = { pos = 292, activeusers = 24, admins = 0, articles = 839, edits = 32198, files = 0, pages = 1656, users = 941, depth = 18.43694 },
['blk'] = { pos = 293, activeusers = 26, admins = 1, articles = 814, edits = 15807, files = 0, pages = 3578, users = 226, depth = 50.93736 },
['tn'] = { pos = 294, activeusers = 22, admins = 2, articles = 776, edits = 28180, files = 0, pages = 3687, users = 9250, depth = 107.5546 },
['bm'] = { pos = 295, activeusers = 9, admins = 2, articles = 775, edits = 40187, files = 0, pages = 3145, users = 9876, depth = 119.4973 },
['ve'] = { pos = 296, activeusers = 15, admins = 1, articles = 748, edits = 19283, files = 0, pages = 2235, users = 7201, depth = 34.09697 },
['rmy'] = { pos = 297, activeusers = 13, admins = 1, articles = 730, edits = 50223, files = 0, pages = 2701, users = 16401, depth = 135.5519 },
['ts'] = { pos = 298, activeusers = 11, admins = 2, articles = 720, edits = 36662, files = 0, pages = 3765, users = 8835, depth = 174.1649 },
['chy'] = { pos = 299, activeusers = 9, admins = 1, articles = 662, edits = 24106, files = 0, pages = 2258, users = 10614, depth = 62.05132 },
['rn'] = { pos = 300, activeusers = 11, admins = 1, articles = 620, edits = 23097, files = 0, pages = 2450, users = 8970, depth = 82.13123 },
['iu'] = { pos = 301, activeusers = 13, admins = 2, articles = 593, edits = 44501, files = 0, pages = 3182, users = 17012, depth = 266.578 },
['ak'] = { pos = 302, activeusers = 17, admins = 1, articles = 590, edits = 28898, files = 0, pages = 2441, users = 12500, depth = 116.5222 },
['ss'] = { pos = 303, activeusers = 11, admins = 3, articles = 575, edits = 38078, files = 0, pages = 2412, users = 7633, depth = 161.1311 },
['ch'] = { pos = 304, activeusers = 13, admins = 1, articles = 543, edits = 22843, files = 0, pages = 2501, users = 14416, depth = 118.7586 },
['ff'] = { pos = 305, activeusers = 39, admins = 0, articles = 528, edits = 24981, files = 0, pages = 2489, users = 7889, depth = 138.4434 },
['pnt'] = { pos = 306, activeusers = 9, admins = 1, articles = 481, edits = 35124, files = 0, pages = 2039, users = 9475, depth = 180.7305 },
['kcg'] = { pos = 307, activeusers = 16, admins = 1, articles = 459, edits = 16320, files = 0, pages = 2252, users = 435, depth = 110.5826 },
['ady'] = { pos = 308, activeusers = 11, admins = 1, articles = 451, edits = 12081, files = 0, pages = 3102, users = 5996, depth = 134.5636 },
['ik'] = { pos = 309, activeusers = 11, admins = 2, articles = 443, edits = 37969, files = 0, pages = 2616, users = 7943, depth = 349.2235 },
['ee'] = { pos = 310, activeusers = 18, admins = 3, articles = 438, edits = 49998, files = 0, pages = 3124, users = 13265, depth = 601.8738 },
['sg'] = { pos = 311, activeusers = 12, admins = 2, articles = 311, edits = 20552, files = 0, pages = 1983, users = 5979, depth = 299.5595 },
['din'] = { pos = 312, activeusers = 20, admins = 1, articles = 306, edits = 8040, files = 0, pages = 1086, users = 5689, depth = 48.10305 },
['pwn'] = { pos = 313, activeusers = 14, admins = 0, articles = 278, edits = 11021, files = 0, pages = 431, users = 845, depth = 7.745278 },
['kl'] = { pos = 314, activeusers = 14, admins = 2, articles = 242, edits = 74473, files = 0, pages = 2261, users = 12300, depth = 2292.663 },
['ti'] = { pos = 315, activeusers = 14, admins = 2, articles = 234, edits = 23840, files = 0, pages = 2731, users = 8473, depth = 994.0082 },
['dz'] = { pos = 316, activeusers = 16, admins = 1, articles = 227, edits = 29403, files = 0, pages = 2281, users = 9218, depth = 1055.396 },
['cr'] = { pos = 317, activeusers = 22, admins = 2, articles = 158, edits = 37390, files = 0, pages = 2161, users = 16752, depth = 2780.664 },
['ng'] = { pos = 318, activeusers = 0, admins = 1, articles = 8, edits = 5923, files = 0, pages = 443, users = 2385, depth = 39530.88 },
['cho'] = { pos = 319, activeusers = 0, admins = 1, articles = 6, edits = 4220, files = 0, pages = 201, users = 1809, depth = 22176 },
['kj'] = { pos = 320, activeusers = 0, admins = 1, articles = 4, edits = 3548, files = 0, pages = 114, users = 1377, depth = 23536.62 },
['mh'] = { pos = 321, activeusers = 0, admins = 1, articles = 4, edits = 4212, files = 0, pages = 206, users = 2140, depth = 52143.95 },
['ho'] = { pos = 322, activeusers = 0, admins = 1, articles = 3, edits = 3786, files = 0, pages = 129, users = 1575, depth = 51771.35 },
['ii'] = { pos = 323, activeusers = 0, admins = 1, articles = 3, edits = 11653, files = 0, pages = 189, users = 2031, depth = 237006 },
['lrc'] = { pos = 324, activeusers = 2, admins = 1, articles = 1, edits = 140064, files = 0, pages = 237, users = 5037, depth = 3.291563E+07 },
['mus'] = { pos = 325, activeusers = 0, admins = 1, articles = 1, edits = 3603, files = 0, pages = 115, users = 2348, depth = 407170.3 },
['aa'] = { pos = 326, activeusers = 0, admins = 1, articles = 0, edits = 4685, files = 0, pages = 509, users = 4063, depth = 0 },
['hz'] = { pos = 327, activeusers = 1, admins = 1, articles = 0, edits = 4483, files = 0, pages = 176, users = 3761, depth = 0 },
['kr'] = { pos = 328, activeusers = 0, admins = 1, articles = 0, edits = 4641, files = 0, pages = 162, users = 5464, depth = 0 },
['pcm'] = { pos = 329, activeusers = 0, admins = 0, articles = 0, edits = 0, files = 0, pages = 0, users = 0, depth = 0 },
['total'] = { activeusers = 280213, admins = 3756, articles = 59309696, edits = 3219454849, files = 2761082, pages = 245215637, users = 103812627, depth = 128.9939, date = '@1661104840' },
}
return info
t9f88uszady09kcc9il0e83snbxlq8s
4191528
4191363
2022-08-21T20:00:49Z
MBHbot
91410
Scribunto
text/plain
local info = {
['en'] = { pos = 1, activeusers = 114504, admins = 1032, articles = 6572857, edits = 1113434098, files = 895706, pages = 56812920, users = 44378996, depth = 1145.01 },
['ceb'] = { pos = 2, activeusers = 184, admins = 6, articles = 6125823, edits = 34882873, files = 0, pages = 11232199, users = 93536, depth = 2.157964 },
['de'] = { pos = 3, activeusers = 16819, admins = 190, articles = 2717409, edits = 224014631, files = 128806, pages = 7503843, users = 3979723, depth = 92.62043 },
['sv'] = { pos = 4, activeusers = 1899, admins = 66, articles = 2552420, edits = 51003598, files = 0, pages = 6121038, users = 832221, depth = 16.28814 },
['fr'] = { pos = 5, activeusers = 16366, admins = 159, articles = 2447628, edits = 195841693, files = 69084, pages = 12155569, users = 4447863, depth = 253.4506 },
['nl'] = { pos = 6, activeusers = 3462, admins = 36, articles = 2098815, edits = 62488203, files = 20, pages = 4467877, users = 1225263, depth = 17.81974 },
['ru'] = { pos = 7, activeusers = 10579, admins = 77, articles = 1846969, edits = 124692392, files = 237908, pages = 7412529, users = 3233716, depth = 152.7468 },
['es'] = { pos = 8, activeusers = 13260, admins = 63, articles = 1796574, edits = 145048558, files = 0, pages = 7712961, users = 6619668, depth = 203.946 },
['it'] = { pos = 9, activeusers = 7434, admins = 122, articles = 1768249, edits = 128636292, files = 138884, pages = 7496286, users = 2284954, depth = 180.0703 },
['arz'] = { pos = 10, activeusers = 190, admins = 7, articles = 1596743, edits = 7341943, files = 1476, pages = 2010200, users = 189016, depth = 0.2448851 },
['pl'] = { pos = 11, activeusers = 4028, admins = 101, articles = 1533074, edits = 67670897, files = 262, pages = 3559305, users = 1187236, depth = 33.21149 },
['ja'] = { pos = 12, activeusers = 15058, admins = 41, articles = 1338698, edits = 90888260, files = 30147, pages = 3955957, users = 1969721, depth = 87.81817 },
['zh'] = { pos = 13, activeusers = 8632, admins = 66, articles = 1298342, edits = 73005393, files = 60830, pages = 7124833, users = 3253873, depth = 206.3555 },
['vi'] = { pos = 14, activeusers = 2169, admins = 20, articles = 1275375, edits = 68971130, files = 24550, pages = 19376970, users = 877569, depth = 717.0334 },
['war'] = { pos = 15, activeusers = 82, admins = 3, articles = 1265931, edits = 6287549, files = 42, pages = 2881774, users = 52949, depth = 3.554674 },
['uk'] = { pos = 16, activeusers = 3127, admins = 45, articles = 1188602, edits = 36831927, files = 110525, pages = 4125922, users = 639782, depth = 54.51714 },
['ar'] = { pos = 17, activeusers = 4820, admins = 26, articles = 1183446, edits = 58947851, files = 50015, pages = 7812459, users = 2292187, depth = 236.7451 },
['pt'] = { pos = 18, activeusers = 8401, admins = 56, articles = 1094367, edits = 64056200, files = 58354, pages = 5403596, users = 2794493, depth = 183.8025 },
['fa'] = { pos = 19, activeusers = 5221, admins = 34, articles = 924084, edits = 35325881, files = 81855, pages = 5343179, users = 1143687, depth = 151.1949 },
['ca'] = { pos = 20, activeusers = 968, admins = 30, articles = 708856, edits = 30520436, files = 15573, pages = 1766356, users = 426427, depth = 38.45539 },
['sr'] = { pos = 21, activeusers = 725, admins = 19, articles = 661713, edits = 25135826, files = 36392, pages = 3986233, users = 310798, depth = 159.1655 },
['id'] = { pos = 22, activeusers = 3164, admins = 41, articles = 627076, edits = 21527590, files = 47676, pages = 3296376, users = 1347025, depth = 118.335 },
['ko'] = { pos = 23, activeusers = 1590, admins = 27, articles = 601431, edits = 33119759, files = 12704, pages = 2735730, users = 749475, depth = 152.4589 },
['no'] = { pos = 24, activeusers = 999, admins = 44, articles = 596324, edits = 22849668, files = 4, pages = 1699508, users = 559431, depth = 46.01379 },
['fi'] = { pos = 25, activeusers = 1611, admins = 31, articles = 537406, edits = 20682063, files = 70308, pages = 1410789, users = 520981, depth = 38.72009 },
['tr'] = { pos = 26, activeusers = 2995, admins = 23, articles = 511835, edits = 28319603, files = 37567, pages = 2386255, users = 1420746, depth = 159.1638 },
['hu'] = { pos = 27, activeusers = 1521, admins = 24, articles = 510465, edits = 25137720, files = 8433, pages = 1449366, users = 510695, depth = 58.67532 },
['cs'] = { pos = 28, activeusers = 2058, admins = 33, articles = 508728, edits = 21570988, files = 1, pages = 1404375, users = 586750, depth = 47.60904 },
['ce'] = { pos = 29, activeusers = 53, admins = 3, articles = 481328, edits = 8683141, files = 315, pages = 908105, users = 30781, depth = 7.517277 },
['sh'] = { pos = 30, activeusers = 160, admins = 12, articles = 456878, edits = 41241976, files = 10240, pages = 4644287, users = 176446, depth = 745.9517 },
['ro'] = { pos = 31, activeusers = 873, admins = 17, articles = 432861, edits = 15015162, files = 116480, pages = 2621913, users = 592083, depth = 146.4627 },
['zh-min-nan'] = { pos = 32, activeusers = 81, admins = 6, articles = 431647, edits = 3134155, files = 362, pages = 1063200, users = 54014, depth = 6.310556 },
['tt'] = { pos = 33, activeusers = 77, admins = 5, articles = 417587, edits = 3527296, files = 6105, pages = 564951, users = 43201, depth = 0.7775351 },
['eu'] = { pos = 34, activeusers = 246, admins = 12, articles = 397522, edits = 9002747, files = 0, pages = 825991, users = 138783, depth = 12.6624 },
['ms'] = { pos = 35, activeusers = 536, admins = 15, articles = 359972, edits = 5635459, files = 19611, pages = 1042077, users = 298783, depth = 19.41755 },
['eo'] = { pos = 36, activeusers = 302, admins = 16, articles = 323243, edits = 7674021, files = 11179, pages = 716375, users = 199654, depth = 15.84532 },
['he'] = { pos = 37, activeusers = 3158, admins = 32, articles = 320893, edits = 34459868, files = 73966, pages = 1341831, users = 997759, depth = 259.9525 },
['hy'] = { pos = 38, activeusers = 427, admins = 11, articles = 293101, edits = 8483747, files = 11353, pages = 988724, users = 124050, depth = 48.33101 },
['da'] = { pos = 39, activeusers = 777, admins = 25, articles = 283855, edits = 11200859, files = 0, pages = 908245, users = 435894, depth = 59.67152 },
['bg'] = { pos = 40, activeusers = 713, admins = 25, articles = 283771, edits = 11473082, files = 549, pages = 632243, users = 311783, depth = 27.36502 },
['azb'] = { pos = 41, activeusers = 111, admins = 5, articles = 242230, edits = 1523529, files = 246, pages = 571751, users = 38029, depth = 4.931217 },
['sk'] = { pos = 42, activeusers = 525, admins = 10, articles = 241741, edits = 7403717, files = 0, pages = 549490, users = 221897, depth = 21.83648 },
['kk'] = { pos = 43, activeusers = 195, admins = 16, articles = 232074, edits = 3059366, files = 10540, pages = 588108, users = 121042, depth = 12.24346 },
['et'] = { pos = 44, activeusers = 420, admins = 33, articles = 229791, edits = 6172943, files = 756, pages = 542643, users = 168466, depth = 21.08579 },
['min'] = { pos = 45, activeusers = 42, admins = 5, articles = 225608, edits = 2444499, files = 177, pages = 385450, users = 16150, depth = 3.183425 },
['be'] = { pos = 46, activeusers = 278, admins = 11, articles = 221386, edits = 4182884, files = 3247, pages = 647162, users = 120977, depth = 23.90699 },
['simple'] = { pos = 47, activeusers = 950, admins = 17, articles = 217378, edits = 8380790, files = 36, pages = 704525, users = 1225502, depth = 59.74168 },
['hr'] = { pos = 48, activeusers = 467, admins = 11, articles = 213104, edits = 6432189, files = 20963, pages = 445662, users = 278178, depth = 17.18829 },
['el'] = { pos = 49, activeusers = 1040, admins = 22, articles = 212685, edits = 9612085, files = 18498, pages = 630484, users = 369682, depth = 58.83078 },
['lt'] = { pos = 50, activeusers = 312, admins = 10, articles = 203947, edits = 6655516, files = 23844, pages = 500311, users = 166646, depth = 28.0904 },
['gl'] = { pos = 51, activeusers = 240, admins = 8, articles = 188242, edits = 6155020, files = 350, pages = 472586, users = 128432, depth = 29.71691 },
['az'] = { pos = 52, activeusers = 641, admins = 17, articles = 186217, edits = 6572791, files = 23683, pages = 511376, users = 252147, depth = 39.18884 },
['sl'] = { pos = 53, activeusers = 315, admins = 22, articles = 177429, edits = 5726233, files = 8314, pages = 439890, users = 213803, depth = 28.48428 },
['ur'] = { pos = 54, activeusers = 321, admins = 11, articles = 175386, edits = 5116547, files = 12590, pages = 996114, users = 149893, depth = 112.4803 },
['uz'] = { pos = 55, activeusers = 739, admins = 20, articles = 169195, edits = 2794443, files = 2083, pages = 692051, users = 77181, depth = 38.56082 },
['nn'] = { pos = 56, activeusers = 124, admins = 14, articles = 162661, edits = 3390618, files = 16, pages = 372445, users = 121910, depth = 15.14239 },
['ka'] = { pos = 57, activeusers = 249, admins = 6, articles = 162475, edits = 4397825, files = 14840, pages = 460066, users = 143272, depth = 32.06892 },
['hi'] = { pos = 58, activeusers = 1211, admins = 6, articles = 152333, edits = 5610255, files = 3600, pages = 1191252, users = 710503, depth = 219.0556 },
['th'] = { pos = 59, activeusers = 990, admins = 15, articles = 149566, edits = 10238128, files = 27287, pages = 974693, users = 430168, depth = 319.6896 },
['ta'] = { pos = 60, activeusers = 350, admins = 31, articles = 148222, edits = 3488426, files = 7723, pages = 466335, users = 207928, depth = 34.45632 },
['la'] = { pos = 61, activeusers = 146, admins = 21, articles = 137135, edits = 3689321, files = 0, pages = 275807, users = 158298, depth = 13.67798 },
['cy'] = { pos = 62, activeusers = 113, admins = 16, articles = 135058, edits = 11098916, files = 11273, pages = 275239, users = 73822, depth = 43.44184 },
['mk'] = { pos = 63, activeusers = 220, admins = 12, articles = 130033, edits = 4791965, files = 8679, pages = 524511, users = 103420, depth = 84.08092 },
['ast'] = { pos = 64, activeusers = 107, admins = 11, articles = 129969, edits = 3704932, files = 0, pages = 228644, users = 106947, depth = 9.340178 },
['bn'] = { pos = 65, activeusers = 1125, admins = 13, articles = 126599, edits = 6045888, files = 15363, pages = 990974, users = 385417, depth = 284.4079 },
['zh-yue'] = { pos = 66, activeusers = 287, admins = 12, articles = 126511, edits = 1863738, files = 2629, pages = 285133, users = 243985, depth = 10.27561 },
['lv'] = { pos = 67, activeusers = 288, admins = 13, articles = 115247, edits = 3665851, files = 25553, pages = 467856, users = 108093, depth = 73.34831 },
['tg'] = { pos = 68, activeusers = 65, admins = 6, articles = 107756, edits = 1309274, files = 485, pages = 262881, users = 36169, depth = 10.32172 },
['af'] = { pos = 69, activeusers = 194, admins = 16, articles = 104506, edits = 2515966, files = 9615, pages = 373056, users = 152427, depth = 44.53471 },
['my'] = { pos = 70, activeusers = 137, admins = 4, articles = 103673, edits = 755442, files = 2977, pages = 217096, users = 103311, depth = 4.165051 },
['mg'] = { pos = 71, activeusers = 46, admins = 3, articles = 94876, edits = 1045945, files = 3, pages = 245147, users = 28869, depth = 10.70335 },
['bs'] = { pos = 72, activeusers = 182, admins = 9, articles = 90365, edits = 3415932, files = 5463, pages = 367764, users = 144690, depth = 87.52846 },
['oc'] = { pos = 73, activeusers = 102, admins = 4, articles = 89827, edits = 2321133, files = 925, pages = 159377, users = 48464, depth = 8.730816 },
['sq'] = { pos = 74, activeusers = 221, admins = 11, articles = 86105, edits = 2465055, files = 4732, pages = 263378, users = 143980, depth = 39.67122 },
['mr'] = { pos = 75, activeusers = 157, admins = 12, articles = 85994, edits = 2144774, files = 19140, pages = 285437, users = 145949, depth = 40.41779 },
['nds'] = { pos = 76, activeusers = 41, admins = 4, articles = 83914, edits = 990192, files = 0, pages = 162381, users = 49043, depth = 5.331991 },
['ky'] = { pos = 77, activeusers = 83, admins = 2, articles = 81597, edits = 424949, files = 2688, pages = 111393, users = 33245, depth = 0.5086821 },
['ml'] = { pos = 78, activeusers = 251, admins = 15, articles = 79073, edits = 3708360, files = 6966, pages = 488779, users = 163407, depth = 203.6843 },
['be-tarask'] = { pos = 79, activeusers = 128, admins = 4, articles = 78875, edits = 2326633, files = 1892, pages = 226634, users = 76305, depth = 36.02732 },
['te'] = { pos = 80, activeusers = 196, admins = 13, articles = 77996, edits = 3610551, files = 12625, pages = 306072, users = 114657, depth = 100.8706 },
['sw'] = { pos = 81, activeusers = 217, admins = 14, articles = 74572, edits = 1240169, files = 2270, pages = 150499, users = 55221, depth = 8.542562 },
['br'] = { pos = 82, activeusers = 92, admins = 6, articles = 72542, edits = 2004271, files = 5404, pages = 142126, users = 70249, depth = 12.97546 },
['new'] = { pos = 83, activeusers = 20, admins = 2, articles = 72352, edits = 848788, files = 0, pages = 196959, users = 25077, depth = 12.78225 },
['jv'] = { pos = 84, activeusers = 99, admins = 4, articles = 70546, edits = 1594053, files = 5430, pages = 178678, users = 54037, depth = 20.9602 },
['vec'] = { pos = 85, activeusers = 37, admins = 5, articles = 68991, edits = 1100808, files = 724, pages = 140381, users = 32115, depth = 8.3964 },
['ht'] = { pos = 86, activeusers = 45, admins = 3, articles = 67881, edits = 803672, files = 0, pages = 82036, users = 28559, depth = 0.4259883 },
['pms'] = { pos = 87, activeusers = 43, admins = 4, articles = 66375, edits = 855421, files = 2069, pages = 101500, users = 25333, depth = 2.360138 },
['pnb'] = { pos = 88, activeusers = 55, admins = 2, articles = 65824, edits = 606399, files = 225, pages = 113840, users = 32521, depth = 2.834438 },
['su'] = { pos = 89, activeusers = 39, admins = 7, articles = 61278, edits = 629359, files = 545, pages = 97407, users = 28417, depth = 2.246006 },
['lb'] = { pos = 90, activeusers = 67, admins = 5, articles = 61036, edits = 2391643, files = 2374, pages = 131513, users = 55218, depth = 24.24657 },
['ba'] = { pos = 91, activeusers = 71, admins = 7, articles = 60418, edits = 1149769, files = 1456, pages = 170033, users = 35499, depth = 22.25792 },
['lld'] = { pos = 92, activeusers = 12, admins = 2, articles = 59873, edits = 98289, files = 0, pages = 63659, users = 2263, depth = 0.006173682 },
['ga'] = { pos = 93, activeusers = 92, admins = 7, articles = 57404, edits = 1083022, files = 1123, pages = 96239, users = 52623, depth = 5.15049 },
['szl'] = { pos = 94, activeusers = 49, admins = 3, articles = 55864, edits = 347727, files = 0, pages = 69159, users = 21816, depth = 0.2847753 },
['lmo'] = { pos = 95, activeusers = 47, admins = 5, articles = 54962, edits = 1126830, files = 4437, pages = 123925, users = 37796, depth = 14.31551 },
['is'] = { pos = 96, activeusers = 117, admins = 19, articles = 54767, edits = 1760851, files = 3218, pages = 141668, users = 86857, depth = 31.2941 },
['ku'] = { pos = 97, activeusers = 85, admins = 3, articles = 53950, edits = 1094288, files = 565, pages = 109248, users = 51915, depth = 10.52335 },
['cv'] = { pos = 98, activeusers = 49, admins = 2, articles = 49663, edits = 749714, files = 537, pages = 97869, users = 31255, depth = 7.217499 },
['fy'] = { pos = 99, activeusers = 64, admins = 8, articles = 49344, edits = 1087702, files = 7602, pages = 150528, users = 43534, depth = 30.38419 },
['tl'] = { pos = 100, activeusers = 136, admins = 11, articles = 43113, edits = 1957650, files = 1897, pages = 234148, users = 123625, depth = 164.155 },
['vo'] = { pos = 101, activeusers = 30, admins = 2, articles = 42722, edits = 3271419, files = 0, pages = 173305, users = 32402, depth = 176.358 },
['ckb'] = { pos = 102, activeusers = 174, admins = 7, articles = 42599, edits = 972737, files = 1600, pages = 185504, users = 51494, depth = 59.0117 },
['wuu'] = { pos = 103, activeusers = 45, admins = 4, articles = 42556, edits = 294457, files = 135, pages = 55383, users = 78840, depth = 0.4830299 },
['an'] = { pos = 104, activeusers = 73, admins = 6, articles = 42204, edits = 1838386, files = 1499, pages = 128498, users = 68476, depth = 59.81282 },
['sco'] = { pos = 105, activeusers = 100, admins = 4, articles = 40559, edits = 862436, files = 690, pages = 146769, users = 95659, depth = 40.29479 },
['diq'] = { pos = 106, activeusers = 34, admins = 3, articles = 40160, edits = 487319, files = 209, pages = 60560, users = 25000, depth = 2.076349 },
['pa'] = { pos = 107, activeusers = 108, admins = 9, articles = 38491, edits = 609853, files = 1581, pages = 134508, users = 42410, depth = 28.21337 },
['yo'] = { pos = 108, activeusers = 62, admins = 3, articles = 34285, edits = 553511, files = 168, pages = 59197, users = 24976, depth = 4.936686 },
['io'] = { pos = 109, activeusers = 51, admins = 5, articles = 33469, edits = 993518, files = 0, pages = 49299, users = 33700, depth = 4.508312 },
['ne'] = { pos = 110, activeusers = 110, admins = 5, articles = 32329, edits = 1069371, files = 1258, pages = 103709, users = 58797, depth = 50.26672 },
['gu'] = { pos = 111, activeusers = 76, admins = 3, articles = 29965, edits = 825869, files = 0, pages = 117860, users = 69255, depth = 60.28989 },
['als'] = { pos = 112, activeusers = 69, admins = 9, articles = 29032, edits = 1014677, files = 571, pages = 69745, users = 92662, depth = 28.6106 },
['kn'] = { pos = 113, activeusers = 158, admins = 3, articles = 28516, edits = 1110418, files = 2595, pages = 130490, users = 76279, depth = 108.8206 },
['bar'] = { pos = 114, activeusers = 51, admins = 3, articles = 27040, edits = 833550, files = 1320, pages = 109266, users = 63581, depth = 70.54262 },
['scn'] = { pos = 115, activeusers = 41, admins = 5, articles = 26213, edits = 732876, files = 1407, pages = 55698, users = 41399, depth = 16.64791 },
['bpy'] = { pos = 116, activeusers = 19, admins = 3, articles = 25087, edits = 886480, files = 45, pages = 62808, users = 23543, depth = 31.90971 },
['avk'] = { pos = 117, activeusers = 28, admins = 6, articles = 24085, edits = 114603, files = 0, pages = 29251, users = 3121, depth = 0.1802481 },
['ia'] = { pos = 118, activeusers = 40, admins = 6, articles = 23787, edits = 642092, files = 4, pages = 37751, users = 44810, depth = 5.861505 },
['qu'] = { pos = 119, activeusers = 34, admins = 2, articles = 23067, edits = 650105, files = 0, pages = 55979, users = 27256, depth = 23.64202 },
['mn'] = { pos = 120, activeusers = 95, admins = 3, articles = 21388, edits = 707686, files = 1475, pages = 98018, users = 78113, depth = 92.68129 },
['nv'] = { pos = 121, activeusers = 15, admins = 2, articles = 20506, edits = 295991, files = 709, pages = 34665, users = 15170, depth = 4.070901 },
['crh'] = { pos = 122, activeusers = 37, admins = 2, articles = 19837, edits = 177674, files = 0, pages = 39790, users = 17899, depth = 4.517669 },
['xmf'] = { pos = 123, activeusers = 26, admins = 3, articles = 19636, edits = 186467, files = 0, pages = 36528, users = 17129, depth = 3.777741 },
['si'] = { pos = 124, activeusers = 84, admins = 3, articles = 18062, edits = 511193, files = 3116, pages = 80201, users = 58486, depth = 75.44005 },
['ha'] = { pos = 125, activeusers = 117, admins = 3, articles = 17872, edits = 167539, files = 0, pages = 31508, users = 18543, depth = 3.095442 },
['bat-smg'] = { pos = 126, activeusers = 26, admins = 5, articles = 17086, edits = 355510, files = 109, pages = 29096, users = 24197, depth = 6.037035 },
['os'] = { pos = 127, activeusers = 36, admins = 3, articles = 16205, edits = 524488, files = 164, pages = 60321, users = 22639, depth = 64.44085 },
['frr'] = { pos = 128, activeusers = 24, admins = 5, articles = 16135, edits = 231608, files = 1323, pages = 41325, users = 18036, depth = 13.66026 },
['gd'] = { pos = 129, activeusers = 36, admins = 6, articles = 15910, edits = 566970, files = 347, pages = 32211, users = 25655, depth = 18.47753 },
['or'] = { pos = 130, activeusers = 54, admins = 6, articles = 15910, edits = 461963, files = 125, pages = 71822, users = 31153, depth = 79.43636 },
['ps'] = { pos = 131, activeusers = 51, admins = 1, articles = 15570, edits = 284195, files = 1733, pages = 54614, users = 27892, depth = 32.72231 },
['cdo'] = { pos = 132, activeusers = 19, admins = 4, articles = 15555, edits = 89772, files = 0, pages = 31368, users = 19004, depth = 2.957621 },
['bug'] = { pos = 133, activeusers = 15, admins = 1, articles = 15411, edits = 200761, files = 0, pages = 19629, users = 12293, depth = 0.7661833 },
['yi'] = { pos = 134, activeusers = 46, admins = 3, articles = 15397, edits = 579257, files = 1062, pages = 44220, users = 45535, depth = 45.90487 },
['ilo'] = { pos = 135, activeusers = 22, admins = 2, articles = 15362, edits = 391876, files = 0, pages = 70157, users = 16215, depth = 71.06635 },
['ban'] = { pos = 136, activeusers = 35, admins = 3, articles = 15267, edits = 122701, files = 112, pages = 30788, users = 5421, depth = 4.119064 },
['sd'] = { pos = 137, activeusers = 29, admins = 4, articles = 15250, edits = 240242, files = 145, pages = 56245, users = 15809, depth = 30.86648 },
['am'] = { pos = 138, activeusers = 53, admins = 2, articles = 15044, edits = 371673, files = 1765, pages = 45935, users = 39339, depth = 34.11572 },
['nap'] = { pos = 139, activeusers = 27, admins = 3, articles = 14731, edits = 664701, files = 281, pages = 23715, users = 27770, depth = 10.42505 },
['sah'] = { pos = 140, activeusers = 33, admins = 3, articles = 14303, edits = 381904, files = 1765, pages = 47734, users = 22248, depth = 43.709 },
['hsb'] = { pos = 141, activeusers = 35, admins = 4, articles = 13831, edits = 377438, files = 133, pages = 35390, users = 23102, depth = 25.91285 },
['fo'] = { pos = 142, activeusers = 33, admins = 3, articles = 13782, edits = 368808, files = 0, pages = 40267, users = 26969, depth = 33.82412 },
['map-bms'] = { pos = 143, activeusers = 20, admins = 1, articles = 13752, edits = 213227, files = 462, pages = 30207, users = 14953, depth = 10.10645 },
['li'] = { pos = 144, activeusers = 28, admins = 7, articles = 13727, edits = 454420, files = 623, pages = 65593, users = 26572, depth = 98.90408 },
['mai'] = { pos = 145, activeusers = 23, admins = 5, articles = 13724, edits = 229606, files = 115, pages = 39326, users = 11805, depth = 20.31842 },
['mzn'] = { pos = 146, activeusers = 28, admins = 3, articles = 13445, edits = 165815, files = 263, pages = 30429, users = 30288, depth = 8.695498 },
['gor'] = { pos = 147, activeusers = 17, admins = 2, articles = 13305, edits = 50773, files = 0, pages = 20827, users = 4063, depth = 0.7791893 },
['eml'] = { pos = 148, activeusers = 24, admins = 3, articles = 13011, edits = 152369, files = 2742, pages = 35056, users = 23413, depth = 12.47766 },
['ace'] = { pos = 149, activeusers = 28, admins = 3, articles = 12548, edits = 137361, files = 0, pages = 26481, users = 24198, depth = 6.395423 },
['bcl'] = { pos = 150, activeusers = 33, admins = 3, articles = 12276, edits = 233549, files = 865, pages = 32987, users = 19761, depth = 20.15225 },
['sa'] = { pos = 151, activeusers = 79, admins = 4, articles = 11777, edits = 469641, files = 445, pages = 70240, users = 35456, depth = 164.7686 },
['shn'] = { pos = 152, activeusers = 10, admins = 2, articles = 11642, edits = 55136, files = 60, pages = 27155, users = 3300, depth = 3.605137 },
['wa'] = { pos = 153, activeusers = 26, admins = 4, articles = 11573, edits = 388880, files = 618, pages = 27282, users = 22301, depth = 26.26301 },
['zh-classical'] = { pos = 154, activeusers = 43, admins = 6, articles = 11447, edits = 380193, files = 0, pages = 97047, users = 94671, depth = 219.0717 },
['ie'] = { pos = 155, activeusers = 27, admins = 3, articles = 11331, edits = 151343, files = 0, pages = 15136, users = 16950, depth = 1.127519 },
['lij'] = { pos = 156, activeusers = 29, admins = 8, articles = 11021, edits = 231850, files = 7, pages = 26602, users = 14527, depth = 17.41973 },
['as'] = { pos = 157, activeusers = 91, admins = 4, articles = 10642, edits = 330809, files = 1705, pages = 73272, users = 34689, depth = 156.3715 },
['zu'] = { pos = 158, activeusers = 46, admins = 1, articles = 10586, edits = 96729, files = 0, pages = 23985, users = 17632, depth = 6.460974 },
['mhr'] = { pos = 159, activeusers = 22, admins = 1, articles = 10432, edits = 184975, files = 0, pages = 27274, users = 13135, depth = 17.67732 },
['mrj'] = { pos = 160, activeusers = 12, admins = 1, articles = 10426, edits = 100521, files = 0, pages = 18668, users = 9971, depth = 3.365029 },
['hif'] = { pos = 161, activeusers = 32, admins = 2, articles = 10270, edits = 272297, files = 192, pages = 42255, users = 29640, depth = 62.50526 },
['hyw'] = { pos = 162, activeusers = 36, admins = 5, articles = 10253, edits = 195223, files = 0, pages = 21582, users = 7370, depth = 11.04385 },
['mni'] = { pos = 163, activeusers = 17, admins = 1, articles = 10102, edits = 48828, files = 0, pages = 16221, users = 2231, depth = 1.104428 },
['km'] = { pos = 164, activeusers = 50, admins = 6, articles = 9527, edits = 282280, files = 1101, pages = 33433, users = 36381, depth = 53.16261 },
['hak'] = { pos = 165, activeusers = 25, admins = 1, articles = 9445, edits = 122384, files = 0, pages = 18265, users = 30441, depth = 5.843031 },
['roa-tara'] = { pos = 166, activeusers = 11, admins = 2, articles = 9306, edits = 140145, files = 288, pages = 17645, users = 10832, depth = 6.377607 },
['ig'] = { pos = 167, activeusers = 89, admins = 5, articles = 9144, edits = 89139, files = 0, pages = 15337, users = 13895, depth = 2.665981 },
['pam'] = { pos = 168, activeusers = 24, admins = 2, articles = 8835, edits = 295787, files = 403, pages = 21410, users = 19429, depth = 27.98758 },
['nso'] = { pos = 169, activeusers = 17, admins = 1, articles = 8524, edits = 49797, files = 0, pages = 10767, users = 5866, depth = 0.3202433 },
['sn'] = { pos = 170, activeusers = 21, admins = 1, articles = 8522, edits = 97657, files = 0, pages = 16833, users = 15518, depth = 5.517792 },
['so'] = { pos = 171, activeusers = 60, admins = 1, articles = 8457, edits = 239875, files = 0, pages = 25774, users = 32284, depth = 39.02256 },
['rue'] = { pos = 172, activeusers = 29, admins = 1, articles = 8388, edits = 131220, files = 87, pages = 17655, users = 25444, depth = 9.071808 },
['bh'] = { pos = 173, activeusers = 36, admins = 2, articles = 8010, edits = 723445, files = 53, pages = 69127, users = 29756, depth = 609.2798 },
['se'] = { pos = 174, activeusers = 24, admins = 6, articles = 7802, edits = 300700, files = 0, pages = 20854, users = 26338, depth = 40.35397 },
['myv'] = { pos = 175, activeusers = 30, admins = 4, articles = 7710, edits = 139729, files = 0, pages = 26206, users = 11818, depth = 30.68547 },
['vls'] = { pos = 176, activeusers = 22, admins = 5, articles = 7639, edits = 308849, files = 480, pages = 21224, users = 24674, depth = 46.02197 },
['nds-nl'] = { pos = 177, activeusers = 14, admins = 6, articles = 7596, edits = 320832, files = 571, pages = 20404, users = 25912, depth = 44.7049 },
['mi'] = { pos = 178, activeusers = 24, admins = 2, articles = 7427, edits = 153423, files = 0, pages = 13461, users = 16686, depth = 7.523102 },
['sat'] = { pos = 179, activeusers = 47, admins = 3, articles = 7422, edits = 98019, files = 0, pages = 17052, users = 5486, depth = 9.677109 },
['sc'] = { pos = 180, activeusers = 20, admins = 4, articles = 7333, edits = 177318, files = 150, pages = 16377, users = 21979, depth = 16.46934 },
['nah'] = { pos = 181, activeusers = 23, admins = 3, articles = 7242, edits = 502314, files = 170, pages = 19502, users = 20746, depth = 73.81763 },
['vep'] = { pos = 182, activeusers = 27, admins = 1, articles = 6697, edits = 151654, files = 0, pages = 31117, users = 14489, depth = 64.80177 },
['gan'] = { pos = 183, activeusers = 20, admins = 1, articles = 6490, edits = 395005, files = 57, pages = 33493, users = 38663, depth = 204.1659 },
['kab'] = { pos = 184, activeusers = 18, admins = 2, articles = 6439, edits = 105950, files = 0, pages = 15907, users = 12061, depth = 14.40099 },
['glk'] = { pos = 185, activeusers = 17, admins = 3, articles = 6431, edits = 62254, files = 807, pages = 13853, users = 14316, depth = 5.985609 },
['tk'] = { pos = 186, activeusers = 37, admins = 2, articles = 6393, edits = 230598, files = 319, pages = 15806, users = 24836, depth = 31.62862 },
['fiu-vro'] = { pos = 187, activeusers = 22, admins = 4, articles = 6298, edits = 176937, files = 196, pages = 12157, users = 13226, depth = 12.59604 },
['co'] = { pos = 188, activeusers = 27, admins = 2, articles = 6205, edits = 379568, files = 0, pages = 14797, users = 19915, depth = 49.18367 },
['bo'] = { pos = 189, activeusers = 15, admins = 1, articles = 6011, edits = 139875, files = 0, pages = 17559, users = 26526, depth = 29.40089 },
['ab'] = { pos = 190, activeusers = 22, admins = 2, articles = 5991, edits = 118384, files = 9, pages = 20390, users = 17781, depth = 33.53836 },
['gv'] = { pos = 191, activeusers = 18, admins = 3, articles = 5745, edits = 309355, files = 185, pages = 20865, users = 18094, depth = 102.6981 },
['ary'] = { pos = 192, activeusers = 31, admins = 3, articles = 5737, edits = 188714, files = 42, pages = 43697, users = 6397, depth = 189.0755 },
['frp'] = { pos = 193, activeusers = 20, admins = 2, articles = 5611, edits = 214934, files = 0, pages = 15513, users = 14746, depth = 43.14939 },
['kw'] = { pos = 194, activeusers = 23, admins = 2, articles = 5518, edits = 199499, files = 6, pages = 11763, users = 13756, depth = 21.72322 },
['kv'] = { pos = 195, activeusers = 19, admins = 1, articles = 5480, edits = 139792, files = 0, pages = 16718, users = 13260, depth = 35.16535 },
['csb'] = { pos = 196, activeusers = 21, admins = 3, articles = 5434, edits = 185997, files = 0, pages = 8727, users = 15464, depth = 7.826817 },
['pcd'] = { pos = 197, activeusers = 25, admins = 3, articles = 5416, edits = 68814, files = 49, pages = 10546, users = 15844, depth = 5.854185 },
['ug'] = { pos = 198, activeusers = 30, admins = 1, articles = 5350, edits = 153850, files = 282, pages = 14955, users = 19844, depth = 33.15876 },
['skr'] = { pos = 199, activeusers = 8, admins = 1, articles = 5245, edits = 26946, files = 0, pages = 5782, users = 1322, depth = 0.04885104 },
['udm'] = { pos = 200, activeusers = 20, admins = 4, articles = 5240, edits = 120922, files = 9, pages = 17233, users = 13826, depth = 36.75679 },
['zea'] = { pos = 201, activeusers = 15, admins = 3, articles = 5115, edits = 120529, files = 1, pages = 9752, users = 12082, depth = 10.15736 },
['ay'] = { pos = 202, activeusers = 23, admins = 1, articles = 5027, edits = 95601, files = 0, pages = 8630, users = 15369, depth = 5.690657 },
['tum'] = { pos = 203, activeusers = 20, admins = 2, articles = 5018, edits = 31535, files = 0, pages = 7098, users = 7195, depth = 0.7633474 },
['gn'] = { pos = 204, activeusers = 25, admins = 2, articles = 4913, edits = 121203, files = 0, pages = 11357, users = 16496, depth = 18.35977 },
['nrm'] = { pos = 205, activeusers = 16, admins = 2, articles = 4833, edits = 219256, files = 0, pages = 10372, users = 12375, depth = 27.76631 },
['mt'] = { pos = 206, activeusers = 39, admins = 5, articles = 4807, edits = 278824, files = 1145, pages = 19205, users = 20227, depth = 130.2483 },
['bjn'] = { pos = 207, activeusers = 18, admins = 2, articles = 4625, edits = 77198, files = 1, pages = 22484, users = 12824, depth = 51.1945 },
['smn'] = { pos = 208, activeusers = 16, admins = 6, articles = 4527, edits = 67491, files = 0, pages = 14295, users = 2319, depth = 21.98123 },
['lez'] = { pos = 209, activeusers = 18, admins = 3, articles = 4306, edits = 86703, files = 10, pages = 13060, users = 9822, depth = 27.43822 },
['lfn'] = { pos = 210, activeusers = 23, admins = 1, articles = 4176, edits = 38021, files = 0, pages = 6669, users = 9253, depth = 2.031826 },
['stq'] = { pos = 211, activeusers = 13, admins = 5, articles = 4066, edits = 121159, files = 429, pages = 10692, users = 12556, depth = 30.09295 },
['lo'] = { pos = 212, activeusers = 25, admins = 1, articles = 4058, edits = 94954, files = 0, pages = 12343, users = 15468, depth = 32.06665 },
['olo'] = { pos = 213, activeusers = 14, admins = 2, articles = 3891, edits = 32170, files = 0, pages = 10668, users = 6028, depth = 9.147882 },
['mwl'] = { pos = 214, activeusers = 22, admins = 1, articles = 3881, edits = 98691, files = 0, pages = 10212, users = 12233, depth = 25.71722 },
['fur'] = { pos = 215, activeusers = 20, admins = 2, articles = 3761, edits = 170387, files = 318, pages = 8590, users = 13236, depth = 32.70024 },
['rm'] = { pos = 216, activeusers = 17, admins = 3, articles = 3755, edits = 163016, files = 51, pages = 9598, users = 18577, depth = 41.12457 },
['ang'] = { pos = 217, activeusers = 36, admins = 2, articles = 3697, edits = 205727, files = 300, pages = 16574, users = 117902, depth = 150.5894 },
['lad'] = { pos = 218, activeusers = 28, admins = 5, articles = 3603, edits = 208881, files = 23, pages = 12943, users = 19675, depth = 108.4499 },
['gom'] = { pos = 219, activeusers = 12, admins = 3, articles = 3549, edits = 206378, files = 0, pages = 9042, users = 8655, depth = 54.67718 },
['koi'] = { pos = 220, activeusers = 11, admins = 1, articles = 3442, edits = 59754, files = 0, pages = 11009, users = 7904, depth = 26.23281 },
['ext'] = { pos = 221, activeusers = 15, admins = 1, articles = 3375, edits = 116017, files = 0, pages = 7560, users = 16066, depth = 23.59626 },
['tyv'] = { pos = 222, activeusers = 10, admins = 1, articles = 3364, edits = 43468, files = 0, pages = 11221, users = 8104, depth = 21.13195 },
['dsb'] = { pos = 223, activeusers = 20, admins = 1, articles = 3325, edits = 142781, files = 0, pages = 11200, users = 17257, depth = 71.51057 },
['rw'] = { pos = 224, activeusers = 27, admins = 1, articles = 3315, edits = 85948, files = 0, pages = 9348, users = 11200, depth = 30.45206 },
['dty'] = { pos = 225, activeusers = 14, admins = 3, articles = 3307, edits = 237449, files = 3, pages = 19221, users = 5527, depth = 286.0781 },
['ln'] = { pos = 226, activeusers = 27, admins = 4, articles = 3281, edits = 121853, files = 32, pages = 8584, users = 11827, depth = 37.08321 },
['av'] = { pos = 227, activeusers = 25, admins = 2, articles = 3133, edits = 83257, files = 0, pages = 14746, users = 13366, depth = 77.57372 },
['cbk-zam'] = { pos = 228, activeusers = 17, admins = 2, articles = 3129, edits = 110083, files = 0, pages = 8234, users = 13529, depth = 35.58687 },
['dv'] = { pos = 229, activeusers = 16, admins = 3, articles = 3019, edits = 129999, files = 932, pages = 11203, users = 23374, depth = 85.27283 },
['ksh'] = { pos = 230, activeusers = 16, admins = 3, articles = 2916, edits = 1606846, files = 0, pages = 10542, users = 21378, depth = 1042.485 },
['gag'] = { pos = 231, activeusers = 23, admins = 1, articles = 2794, edits = 67764, files = 0, pages = 6579, users = 12701, depth = 18.90245 },
['bxr'] = { pos = 232, activeusers = 19, admins = 1, articles = 2772, edits = 69888, files = 9, pages = 11045, users = 13856, depth = 56.36071 },
['pfl'] = { pos = 233, activeusers = 20, admins = 4, articles = 2740, edits = 89996, files = 0, pages = 6916, users = 10781, depth = 30.22651 },
['pap'] = { pos = 234, activeusers = 16, admins = 5, articles = 2700, edits = 90465, files = 0, pages = 6026, users = 13383, depth = 22.78077 },
['pag'] = { pos = 235, activeusers = 13, admins = 1, articles = 2562, edits = 73095, files = 0, pages = 8799, users = 7585, depth = 49.23201 },
['pi'] = { pos = 236, activeusers = 10, admins = 2, articles = 2547, edits = 101642, files = 0, pages = 4637, users = 6651, depth = 14.75947 },
['haw'] = { pos = 237, activeusers = 13, admins = 1, articles = 2457, edits = 96454, files = 0, pages = 5525, users = 15085, depth = 27.22001 },
['awa'] = { pos = 238, activeusers = 13, admins = 1, articles = 2436, edits = 24112, files = 0, pages = 5350, users = 1922, depth = 6.449172 },
['tay'] = { pos = 239, activeusers = 12, admins = 0, articles = 2421, edits = 54150, files = 0, pages = 2832, users = 1113, depth = 0.5510605 },
['tw'] = { pos = 240, activeusers = 49, admins = 2, articles = 2118, edits = 93552, files = 0, pages = 5074, users = 13924, depth = 35.91365 },
['inh'] = { pos = 241, activeusers = 12, admins = 2, articles = 2093, edits = 54814, files = 37, pages = 11753, users = 3310, depth = 99.34786 },
['krc'] = { pos = 242, activeusers = 11, admins = 2, articles = 2057, edits = 106212, files = 0, pages = 14327, users = 9686, depth = 263.7782 },
['dag'] = { pos = 243, activeusers = 44, admins = 4, articles = 2046, edits = 43887, files = 0, pages = 4479, users = 1830, depth = 13.85568 },
['xal'] = { pos = 244, activeusers = 12, admins = 1, articles = 2046, edits = 85056, files = 0, pages = 11866, users = 9280, depth = 165.1248 },
['szy'] = { pos = 245, activeusers = 9, admins = 1, articles = 2035, edits = 128451, files = 0, pages = 5360, users = 2329, depth = 63.97748 },
['za'] = { pos = 246, activeusers = 10, admins = 1, articles = 2010, edits = 39345, files = 0, pages = 4143, users = 9756, depth = 10.69459 },
['kaa'] = { pos = 247, activeusers = 27, admins = 1, articles = 1945, edits = 45972, files = 3, pages = 5119, users = 10259, depth = 23.91569 },
['mdf'] = { pos = 248, activeusers = 15, admins = 3, articles = 1944, edits = 64625, files = 0, pages = 11777, users = 8538, depth = 140.393 },
['pdc'] = { pos = 249, activeusers = 19, admins = 1, articles = 1932, edits = 105132, files = 0, pages = 5836, users = 30397, depth = 73.55717 },
['atj'] = { pos = 250, activeusers = 11, admins = 5, articles = 1912, edits = 14717, files = 0, pages = 3020, users = 3700, depth = 1.6365 },
['to'] = { pos = 251, activeusers = 15, admins = 2, articles = 1908, edits = 41591, files = 12, pages = 5333, users = 9244, depth = 25.12998 },
['arc'] = { pos = 252, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1850, edits = 95329, files = 0, pages = 6425, users = 18807, depth = 90.7383 },
['tcy'] = { pos = 253, activeusers = 36, admins = 2, articles = 1744, edits = 102910, files = 1, pages = 8991, users = 4942, depth = 197.6392 },
['kbp'] = { pos = 254, activeusers = 13, admins = 2, articles = 1698, edits = 16063, files = 0, pages = 3375, users = 3851, depth = 4.642412 },
['jam'] = { pos = 255, activeusers = 9, admins = 1, articles = 1685, edits = 20760, files = 0, pages = 3024, users = 7255, depth = 4.335178 },
['na'] = { pos = 256, activeusers = 10, admins = 1, articles = 1661, edits = 89536, files = 4, pages = 4884, users = 11491, depth = 69.02451 },
['wo'] = { pos = 257, activeusers = 14, admins = 3, articles = 1651, edits = 104439, files = 0, pages = 5369, users = 13945, depth = 98.6493 },
['kbd'] = { pos = 258, activeusers = 10, admins = 1, articles = 1595, edits = 43687, files = 0, pages = 6742, users = 9151, depth = 67.47617 },
['nia'] = { pos = 259, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1519, edits = 17603, files = 0, pages = 3611, users = 1212, depth = 9.246279 },
['nov'] = { pos = 260, activeusers = 13, admins = 3, articles = 1516, edits = 177710, files = 0, pages = 4408, users = 10835, depth = 146.7129 },
['ki'] = { pos = 261, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1504, edits = 20659, files = 0, pages = 3075, users = 7970, depth = 7.330286 },
['tet'] = { pos = 262, activeusers = 13, admins = 2, articles = 1503, edits = 66597, files = 0, pages = 3910, users = 8928, depth = 43.68297 },
['mnw'] = { pos = 263, activeusers = 21, admins = 2, articles = 1422, edits = 34309, files = 0, pages = 4720, users = 2676, depth = 39.09923 },
['lg'] = { pos = 264, activeusers = 14, admins = 1, articles = 1419, edits = 26749, files = 0, pages = 4814, users = 7169, depth = 31.80653 },
['bi'] = { pos = 265, activeusers = 14, admins = 2, articles = 1395, edits = 41826, files = 0, pages = 3298, users = 12162, depth = 23.6007 },
['tpi'] = { pos = 266, activeusers = 11, admins = 2, articles = 1351, edits = 86610, files = 0, pages = 5680, users = 12387, depth = 156.5612 },
['nqo'] = { pos = 267, activeusers = 20, admins = 1, articles = 1316, edits = 10040, files = 0, pages = 2639, users = 2879, depth = 3.845052 },
['jbo'] = { pos = 268, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1305, edits = 111661, files = 0, pages = 5717, users = 15020, depth = 223.2458 },
['roa-rup'] = { pos = 269, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1293, edits = 205277, files = 0, pages = 4295, users = 13008, depth = 257.633 },
['fj'] = { pos = 270, activeusers = 9, admins = 1, articles = 1274, edits = 35440, files = 0, pages = 3631, users = 8365, depth = 33.40779 },
['lbe'] = { pos = 271, activeusers = 10, admins = 2, articles = 1264, edits = 50252, files = 0, pages = 14676, users = 7807, depth = 385.5126 },
['kg'] = { pos = 272, activeusers = 11, admins = 1, articles = 1255, edits = 43792, files = 0, pages = 2905, users = 9983, depth = 26.05728 },
['xh'] = { pos = 273, activeusers = 34, admins = 1, articles = 1239, edits = 33897, files = 0, pages = 3826, users = 11755, depth = 38.62482 },
['ty'] = { pos = 274, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1217, edits = 53070, files = 0, pages = 2993, users = 6865, depth = 37.76132 },
['ks'] = { pos = 275, activeusers = 26, admins = 2, articles = 1183, edits = 62604, files = 9, pages = 7843, users = 9385, depth = 252.9874 },
['cu'] = { pos = 276, activeusers = 20, admins = 2, articles = 1167, edits = 82624, files = 0, pages = 5570, users = 23076, depth = 211.1576 },
['shi'] = { pos = 277, activeusers = 10, admins = 2, articles = 1154, edits = 33377, files = 0, pages = 3841, users = 1486, depth = 47.11147 },
['srn'] = { pos = 278, activeusers = 8, admins = 1, articles = 1112, edits = 39153, files = 0, pages = 2729, users = 7043, depth = 30.33695 },
['trv'] = { pos = 279, activeusers = 15, admins = 0, articles = 1110, edits = 85742, files = 0, pages = 2064, users = 1195, depth = 30.68561 },
['om'] = { pos = 280, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1094, edits = 38039, files = 0, pages = 3740, users = 9477, depth = 59.49802 },
['sm'] = { pos = 281, activeusers = 17, admins = 1, articles = 1065, edits = 42638, files = 0, pages = 3296, users = 9633, depth = 56.76878 },
['guw'] = { pos = 282, activeusers = 20, admins = 2, articles = 1057, edits = 29767, files = 0, pages = 1784, users = 501, depth = 7.893308 },
['gcr'] = { pos = 283, activeusers = 14, admins = 1, articles = 1050, edits = 16485, files = 0, pages = 2556, users = 2192, depth = 13.26782 },
['alt'] = { pos = 284, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1045, edits = 35965, files = 0, pages = 3712, users = 1653, depth = 63.10817 },
['chr'] = { pos = 285, activeusers = 14, admins = 1, articles = 1020, edits = 46166, files = 0, pages = 3895, users = 21841, depth = 94.16512 },
['ltg'] = { pos = 286, activeusers = 11, admins = 1, articles = 1015, edits = 35318, files = 0, pages = 3223, users = 6697, depth = 51.85634 },
['ny'] = { pos = 287, activeusers = 13, admins = 1, articles = 919, edits = 38034, files = 0, pages = 4003, users = 9382, depth = 107.0001 },
['pih'] = { pos = 288, activeusers = 15, admins = 1, articles = 891, edits = 44148, files = 0, pages = 3324, users = 10490, depth = 99.03275 },
['got'] = { pos = 289, activeusers = 13, admins = 1, articles = 866, edits = 46133, files = 0, pages = 3805, users = 17730, depth = 139.6434 },
['mad'] = { pos = 290, activeusers = 17, admins = 0, articles = 861, edits = 8887, files = 0, pages = 1629, users = 1569, depth = 4.340605 },
['st'] = { pos = 291, activeusers = 20, admins = 1, articles = 843, edits = 28446, files = 0, pages = 4255, users = 9446, depth = 109.5178 },
['ami'] = { pos = 292, activeusers = 24, admins = 0, articles = 839, edits = 32198, files = 0, pages = 1656, users = 941, depth = 18.43694 },
['blk'] = { pos = 293, activeusers = 26, admins = 1, articles = 814, edits = 15807, files = 0, pages = 3578, users = 226, depth = 50.93736 },
['tn'] = { pos = 294, activeusers = 22, admins = 2, articles = 776, edits = 28180, files = 0, pages = 3687, users = 9250, depth = 107.5546 },
['bm'] = { pos = 295, activeusers = 9, admins = 2, articles = 775, edits = 40187, files = 0, pages = 3145, users = 9876, depth = 119.4973 },
['ve'] = { pos = 296, activeusers = 15, admins = 1, articles = 748, edits = 19283, files = 0, pages = 2235, users = 7202, depth = 34.09697 },
['rmy'] = { pos = 297, activeusers = 13, admins = 1, articles = 730, edits = 50223, files = 0, pages = 2701, users = 16401, depth = 135.5519 },
['ts'] = { pos = 298, activeusers = 11, admins = 2, articles = 720, edits = 36662, files = 0, pages = 3765, users = 8835, depth = 174.1649 },
['chy'] = { pos = 299, activeusers = 9, admins = 1, articles = 662, edits = 24106, files = 0, pages = 2258, users = 10616, depth = 62.05132 },
['rn'] = { pos = 300, activeusers = 11, admins = 1, articles = 620, edits = 23097, files = 0, pages = 2450, users = 8970, depth = 82.13123 },
['iu'] = { pos = 301, activeusers = 13, admins = 2, articles = 593, edits = 44501, files = 0, pages = 3182, users = 17012, depth = 266.578 },
['ak'] = { pos = 302, activeusers = 17, admins = 1, articles = 590, edits = 28898, files = 0, pages = 2441, users = 12500, depth = 116.5222 },
['ss'] = { pos = 303, activeusers = 11, admins = 3, articles = 575, edits = 38078, files = 0, pages = 2412, users = 7633, depth = 161.1311 },
['ch'] = { pos = 304, activeusers = 13, admins = 1, articles = 543, edits = 22843, files = 0, pages = 2501, users = 14416, depth = 118.7586 },
['ff'] = { pos = 305, activeusers = 39, admins = 0, articles = 528, edits = 24981, files = 0, pages = 2489, users = 7889, depth = 138.4434 },
['pnt'] = { pos = 306, activeusers = 9, admins = 1, articles = 481, edits = 35124, files = 0, pages = 2039, users = 9475, depth = 180.7305 },
['kcg'] = { pos = 307, activeusers = 16, admins = 1, articles = 459, edits = 16385, files = 0, pages = 2279, users = 435, depth = 113.0367 },
['ady'] = { pos = 308, activeusers = 11, admins = 1, articles = 451, edits = 12081, files = 0, pages = 3102, users = 5996, depth = 134.5636 },
['ik'] = { pos = 309, activeusers = 11, admins = 2, articles = 443, edits = 37969, files = 0, pages = 2616, users = 7943, depth = 349.2235 },
['ee'] = { pos = 310, activeusers = 18, admins = 3, articles = 438, edits = 49998, files = 0, pages = 3124, users = 13265, depth = 601.8738 },
['sg'] = { pos = 311, activeusers = 12, admins = 2, articles = 311, edits = 20552, files = 0, pages = 1983, users = 5980, depth = 299.5595 },
['din'] = { pos = 312, activeusers = 20, admins = 1, articles = 306, edits = 8040, files = 0, pages = 1086, users = 5689, depth = 48.10305 },
['pwn'] = { pos = 313, activeusers = 14, admins = 0, articles = 278, edits = 11021, files = 0, pages = 431, users = 845, depth = 7.745278 },
['kl'] = { pos = 314, activeusers = 14, admins = 2, articles = 242, edits = 74473, files = 0, pages = 2261, users = 12300, depth = 2292.663 },
['ti'] = { pos = 315, activeusers = 14, admins = 2, articles = 234, edits = 23840, files = 0, pages = 2731, users = 8473, depth = 994.0082 },
['dz'] = { pos = 316, activeusers = 16, admins = 1, articles = 227, edits = 29403, files = 0, pages = 2281, users = 9218, depth = 1055.396 },
['cr'] = { pos = 317, activeusers = 22, admins = 2, articles = 158, edits = 37390, files = 0, pages = 2161, users = 16752, depth = 2780.664 },
['ng'] = { pos = 318, activeusers = 0, admins = 1, articles = 8, edits = 5923, files = 0, pages = 443, users = 2385, depth = 39530.88 },
['cho'] = { pos = 319, activeusers = 0, admins = 1, articles = 6, edits = 4220, files = 0, pages = 201, users = 1809, depth = 22176 },
['kj'] = { pos = 320, activeusers = 0, admins = 1, articles = 4, edits = 3548, files = 0, pages = 114, users = 1377, depth = 23536.62 },
['mh'] = { pos = 321, activeusers = 0, admins = 1, articles = 4, edits = 4212, files = 0, pages = 206, users = 2140, depth = 52143.95 },
['ho'] = { pos = 322, activeusers = 0, admins = 1, articles = 3, edits = 3786, files = 0, pages = 129, users = 1575, depth = 51771.35 },
['ii'] = { pos = 323, activeusers = 0, admins = 1, articles = 3, edits = 11653, files = 0, pages = 189, users = 2031, depth = 237006 },
['lrc'] = { pos = 324, activeusers = 2, admins = 1, articles = 1, edits = 140064, files = 0, pages = 237, users = 5037, depth = 3.291563E+07 },
['mus'] = { pos = 325, activeusers = 0, admins = 1, articles = 1, edits = 3603, files = 0, pages = 115, users = 2348, depth = 407170.3 },
['aa'] = { pos = 326, activeusers = 0, admins = 1, articles = 0, edits = 4685, files = 0, pages = 509, users = 4063, depth = 0 },
['hz'] = { pos = 327, activeusers = 1, admins = 1, articles = 0, edits = 4483, files = 0, pages = 176, users = 3761, depth = 0 },
['kr'] = { pos = 328, activeusers = 0, admins = 1, articles = 0, edits = 4641, files = 0, pages = 162, users = 5464, depth = 0 },
['pcm'] = { pos = 329, activeusers = 0, admins = 0, articles = 0, edits = 0, files = 0, pages = 0, users = 0, depth = 0 },
['total'] = { activeusers = 280213, admins = 3756, articles = 59310386, edits = 3219501160, files = 2761086, pages = 245218271, users = 103813841, depth = 128.9941, date = '@1661112043' },
}
return info
cjcfqp10rsbi7vbj0ghcptrz8xbcsls
4191580
4191528
2022-08-21T22:00:47Z
MBHbot
91410
Scribunto
text/plain
local info = {
['en'] = { pos = 1, activeusers = 114504, admins = 1032, articles = 6572875, edits = 1113454005, files = 895698, pages = 56813361, users = 44379340, depth = 1145.035 },
['ceb'] = { pos = 2, activeusers = 184, admins = 6, articles = 6125823, edits = 34882874, files = 0, pages = 11232199, users = 93539, depth = 2.157964 },
['de'] = { pos = 3, activeusers = 16819, admins = 190, articles = 2717441, edits = 224016917, files = 128809, pages = 7503924, users = 3979786, depth = 92.62009 },
['sv'] = { pos = 4, activeusers = 1899, admins = 66, articles = 2552422, edits = 51003983, files = 0, pages = 6121050, users = 832238, depth = 16.2883 },
['fr'] = { pos = 5, activeusers = 16366, admins = 159, articles = 2447680, edits = 195844868, files = 69093, pages = 12155760, users = 4447928, depth = 253.4472 },
['nl'] = { pos = 6, activeusers = 3462, admins = 36, articles = 2098825, edits = 62488849, files = 20, pages = 4467894, users = 1225272, depth = 17.81979 },
['ru'] = { pos = 7, activeusers = 10579, admins = 77, articles = 1847002, edits = 124694252, files = 237908, pages = 7412630, users = 3233752, depth = 152.7453 },
['es'] = { pos = 8, activeusers = 13260, admins = 63, articles = 1796582, edits = 145050940, files = 0, pages = 7712950, users = 6619748, depth = 203.9465 },
['it'] = { pos = 9, activeusers = 7434, admins = 122, articles = 1768260, edits = 128637820, files = 138846, pages = 7496298, users = 2284982, depth = 180.07 },
['arz'] = { pos = 10, activeusers = 190, admins = 7, articles = 1596743, edits = 7341951, files = 1476, pages = 2010200, users = 189023, depth = 0.2448854 },
['pl'] = { pos = 11, activeusers = 4028, admins = 101, articles = 1533094, edits = 67671656, files = 262, pages = 3559351, users = 1187249, depth = 33.21142 },
['ja'] = { pos = 12, activeusers = 15058, admins = 41, articles = 1338701, edits = 90888809, files = 30147, pages = 3955982, users = 1969743, depth = 87.81924 },
['zh'] = { pos = 13, activeusers = 8632, admins = 66, articles = 1298366, edits = 73006180, files = 60830, pages = 7124910, users = 3253887, depth = 206.3517 },
['vi'] = { pos = 14, activeusers = 2169, admins = 20, articles = 1275374, edits = 68971356, files = 24548, pages = 19376967, users = 877576, depth = 717.0367 },
['war'] = { pos = 15, activeusers = 82, admins = 3, articles = 1265931, edits = 6287550, files = 42, pages = 2881775, users = 52949, depth = 3.554677 },
['uk'] = { pos = 16, activeusers = 3127, admins = 45, articles = 1188610, edits = 36832835, files = 110525, pages = 4125956, users = 639797, depth = 54.51826 },
['ar'] = { pos = 17, activeusers = 4820, admins = 26, articles = 1183458, edits = 58948380, files = 50018, pages = 7812543, users = 2292225, depth = 236.745 },
['pt'] = { pos = 18, activeusers = 8401, admins = 56, articles = 1094372, edits = 64056820, files = 58355, pages = 5403647, users = 2794540, depth = 183.8048 },
['fa'] = { pos = 19, activeusers = 5221, admins = 34, articles = 924095, edits = 35326393, files = 81855, pages = 5343259, users = 1143705, depth = 151.1959 },
['ca'] = { pos = 20, activeusers = 968, admins = 30, articles = 708874, edits = 30520762, files = 15573, pages = 1766395, users = 426438, depth = 38.45453 },
['sr'] = { pos = 21, activeusers = 725, admins = 19, articles = 661734, edits = 25136126, files = 36393, pages = 3986282, users = 310808, depth = 159.1581 },
['id'] = { pos = 22, activeusers = 3164, admins = 41, articles = 627076, edits = 21527731, files = 47677, pages = 3296388, users = 1347034, depth = 118.3364 },
['ko'] = { pos = 23, activeusers = 1590, admins = 27, articles = 601433, edits = 33119883, files = 12704, pages = 2735733, users = 749482, depth = 152.4585 },
['no'] = { pos = 24, activeusers = 999, admins = 44, articles = 596330, edits = 22849922, files = 4, pages = 1699544, users = 559444, depth = 46.0149 },
['fi'] = { pos = 25, activeusers = 1611, admins = 31, articles = 537411, edits = 20682418, files = 70310, pages = 1410799, users = 520988, depth = 38.7202 },
['tr'] = { pos = 26, activeusers = 2995, admins = 23, articles = 511858, edits = 28320463, files = 37567, pages = 2386290, users = 1420768, depth = 159.154 },
['hu'] = { pos = 27, activeusers = 1521, admins = 24, articles = 510471, edits = 25137992, files = 8433, pages = 1449375, users = 510701, depth = 58.67459 },
['cs'] = { pos = 28, activeusers = 2058, admins = 33, articles = 508735, edits = 21571211, files = 1, pages = 1404395, users = 586759, depth = 47.60893 },
['ce'] = { pos = 29, activeusers = 53, admins = 3, articles = 481345, edits = 8683183, files = 315, pages = 908122, users = 30783, depth = 7.516642 },
['sh'] = { pos = 30, activeusers = 160, admins = 12, articles = 456879, edits = 41241996, files = 10240, pages = 4644295, users = 176452, depth = 745.9499 },
['ro'] = { pos = 31, activeusers = 873, admins = 17, articles = 432865, edits = 15015291, files = 116480, pages = 2621929, users = 592088, depth = 146.4619 },
['zh-min-nan'] = { pos = 32, activeusers = 81, admins = 6, articles = 431647, edits = 3134162, files = 362, pages = 1063200, users = 54017, depth = 6.31057 },
['tt'] = { pos = 33, activeusers = 77, admins = 5, articles = 417587, edits = 3527318, files = 6105, pages = 564953, users = 43201, depth = 0.7775584 },
['eu'] = { pos = 34, activeusers = 246, admins = 12, articles = 397525, edits = 9002842, files = 0, pages = 826000, users = 138788, depth = 12.66257 },
['ms'] = { pos = 35, activeusers = 536, admins = 15, articles = 359972, edits = 5635473, files = 19611, pages = 1042079, users = 298783, depth = 19.41768 },
['eo'] = { pos = 36, activeusers = 302, admins = 16, articles = 323245, edits = 7674147, files = 11179, pages = 716406, users = 199660, depth = 15.84704 },
['he'] = { pos = 37, activeusers = 3158, admins = 32, articles = 320897, edits = 34460377, files = 73966, pages = 1341842, users = 997776, depth = 259.9513 },
['hy'] = { pos = 38, activeusers = 427, admins = 11, articles = 293101, edits = 8483763, files = 11353, pages = 988724, users = 124052, depth = 48.3311 },
['da'] = { pos = 39, activeusers = 777, admins = 25, articles = 283859, edits = 11200953, files = 0, pages = 908246, users = 435904, depth = 59.6697 },
['bg'] = { pos = 40, activeusers = 713, admins = 25, articles = 283771, edits = 11473189, files = 549, pages = 632244, users = 311788, depth = 27.36539 },
['azb'] = { pos = 41, activeusers = 111, admins = 5, articles = 242236, edits = 1523649, files = 246, pages = 571867, users = 38033, depth = 4.933653 },
['sk'] = { pos = 42, activeusers = 525, admins = 10, articles = 241742, edits = 7403806, files = 0, pages = 549497, users = 221903, depth = 21.83714 },
['kk'] = { pos = 43, activeusers = 195, admins = 16, articles = 232074, edits = 3059368, files = 10540, pages = 588110, users = 121044, depth = 12.24357 },
['et'] = { pos = 44, activeusers = 420, admins = 33, articles = 229792, edits = 6172981, files = 756, pages = 542646, users = 168469, depth = 21.08589 },
['min'] = { pos = 45, activeusers = 42, admins = 5, articles = 225608, edits = 2444499, files = 177, pages = 385450, users = 16150, depth = 3.183425 },
['be'] = { pos = 46, activeusers = 278, admins = 11, articles = 221390, edits = 4182936, files = 3247, pages = 647169, users = 120980, depth = 23.9065 },
['simple'] = { pos = 47, activeusers = 950, admins = 17, articles = 217384, edits = 8380931, files = 36, pages = 704529, users = 1225517, depth = 59.73856 },
['hr'] = { pos = 48, activeusers = 467, admins = 11, articles = 213104, edits = 6432306, files = 20963, pages = 445673, users = 278184, depth = 17.1898 },
['el'] = { pos = 49, activeusers = 1040, admins = 22, articles = 212689, edits = 9612200, files = 18498, pages = 630492, users = 369692, depth = 58.82965 },
['lt'] = { pos = 50, activeusers = 312, admins = 10, articles = 203948, edits = 6655594, files = 23844, pages = 500314, users = 166648, depth = 28.09066 },
['gl'] = { pos = 51, activeusers = 240, admins = 8, articles = 188243, edits = 6155078, files = 350, pages = 472591, users = 128433, depth = 29.7174 },
['az'] = { pos = 52, activeusers = 641, admins = 17, articles = 186224, edits = 6573076, files = 23683, pages = 511390, users = 252152, depth = 39.18821 },
['sl'] = { pos = 53, activeusers = 315, admins = 22, articles = 177429, edits = 5726252, files = 8314, pages = 439891, users = 213805, depth = 28.48453 },
['ur'] = { pos = 54, activeusers = 321, admins = 11, articles = 175386, edits = 5116558, files = 12590, pages = 996115, users = 149897, depth = 112.4807 },
['uz'] = { pos = 55, activeusers = 739, admins = 20, articles = 169226, edits = 2794683, files = 2083, pages = 692134, users = 77185, depth = 38.55305 },
['nn'] = { pos = 56, activeusers = 124, admins = 14, articles = 162661, edits = 3390618, files = 16, pages = 372445, users = 121915, depth = 15.14239 },
['ka'] = { pos = 57, activeusers = 249, admins = 6, articles = 162475, edits = 4397837, files = 14840, pages = 460070, users = 143272, depth = 32.06959 },
['hi'] = { pos = 58, activeusers = 1211, admins = 6, articles = 152334, edits = 5610268, files = 3600, pages = 1191259, users = 710508, depth = 219.0545 },
['th'] = { pos = 59, activeusers = 990, admins = 15, articles = 149566, edits = 10238158, files = 27287, pages = 974697, users = 430170, depth = 319.6924 },
['ta'] = { pos = 60, activeusers = 350, admins = 31, articles = 148223, edits = 3488433, files = 7723, pages = 466340, users = 207932, depth = 34.45643 },
['la'] = { pos = 61, activeusers = 146, admins = 21, articles = 137135, edits = 3689321, files = 0, pages = 275807, users = 158301, depth = 13.67798 },
['cy'] = { pos = 62, activeusers = 113, admins = 16, articles = 135060, edits = 11098947, files = 11273, pages = 275243, users = 73823, depth = 43.44129 },
['mk'] = { pos = 63, activeusers = 220, admins = 12, articles = 130037, edits = 4792023, files = 8679, pages = 524515, users = 103422, depth = 84.07612 },
['ast'] = { pos = 64, activeusers = 107, admins = 11, articles = 129969, edits = 3704934, files = 0, pages = 228644, users = 106948, depth = 9.340183 },
['bn'] = { pos = 65, activeusers = 1125, admins = 13, articles = 126599, edits = 6045967, files = 15363, pages = 990977, users = 385426, depth = 284.4128 },
['zh-yue'] = { pos = 66, activeusers = 287, admins = 12, articles = 126511, edits = 1863743, files = 2629, pages = 285133, users = 243987, depth = 10.27564 },
['lv'] = { pos = 67, activeusers = 288, admins = 13, articles = 115248, edits = 3665886, files = 25554, pages = 467858, users = 108093, depth = 73.34784 },
['tg'] = { pos = 68, activeusers = 65, admins = 6, articles = 107756, edits = 1309274, files = 485, pages = 262881, users = 36170, depth = 10.32172 },
['af'] = { pos = 69, activeusers = 194, admins = 16, articles = 104506, edits = 2515990, files = 9615, pages = 373056, users = 152428, depth = 44.53513 },
['my'] = { pos = 70, activeusers = 137, admins = 4, articles = 103673, edits = 755448, files = 2977, pages = 217098, users = 103312, depth = 4.165191 },
['mg'] = { pos = 71, activeusers = 46, admins = 3, articles = 94876, edits = 1045945, files = 3, pages = 245147, users = 28869, depth = 10.70335 },
['bs'] = { pos = 72, activeusers = 182, admins = 9, articles = 90365, edits = 3415939, files = 5463, pages = 367765, users = 144692, depth = 87.52902 },
['oc'] = { pos = 73, activeusers = 102, admins = 4, articles = 89829, edits = 2321146, files = 925, pages = 159380, users = 48465, depth = 8.730564 },
['sq'] = { pos = 74, activeusers = 221, admins = 11, articles = 86105, edits = 2465059, files = 4732, pages = 263379, users = 143985, depth = 39.67158 },
['mr'] = { pos = 75, activeusers = 157, admins = 12, articles = 85994, edits = 2144774, files = 19140, pages = 285437, users = 145950, depth = 40.41779 },
['nds'] = { pos = 76, activeusers = 41, admins = 4, articles = 83914, edits = 990194, files = 0, pages = 162382, users = 49043, depth = 5.332105 },
['ky'] = { pos = 77, activeusers = 83, admins = 2, articles = 81596, edits = 424951, files = 2688, pages = 111393, users = 33245, depth = 0.5087311 },
['ml'] = { pos = 78, activeusers = 251, admins = 15, articles = 79073, edits = 3708363, files = 6966, pages = 488781, users = 163409, depth = 203.6856 },
['be-tarask'] = { pos = 79, activeusers = 128, admins = 4, articles = 78877, edits = 2326646, files = 1892, pages = 226636, users = 76308, depth = 36.02538 },
['te'] = { pos = 80, activeusers = 196, admins = 13, articles = 77996, edits = 3610552, files = 12625, pages = 306072, users = 114658, depth = 100.8706 },
['sw'] = { pos = 81, activeusers = 217, admins = 14, articles = 74572, edits = 1240173, files = 2270, pages = 150499, users = 55223, depth = 8.542589 },
['br'] = { pos = 82, activeusers = 92, admins = 6, articles = 72542, edits = 2004274, files = 5404, pages = 142126, users = 70254, depth = 12.97548 },
['new'] = { pos = 83, activeusers = 20, admins = 2, articles = 72352, edits = 848788, files = 0, pages = 196959, users = 25077, depth = 12.78225 },
['jv'] = { pos = 84, activeusers = 99, admins = 4, articles = 70546, edits = 1594055, files = 5430, pages = 178679, users = 54037, depth = 20.96049 },
['vec'] = { pos = 85, activeusers = 37, admins = 5, articles = 68991, edits = 1100814, files = 724, pages = 140381, users = 32116, depth = 8.396445 },
['ht'] = { pos = 86, activeusers = 45, admins = 3, articles = 67884, edits = 803696, files = 0, pages = 82043, users = 28562, depth = 0.4261678 },
['pms'] = { pos = 87, activeusers = 43, admins = 4, articles = 66375, edits = 855421, files = 2069, pages = 101500, users = 25335, depth = 2.360138 },
['pnb'] = { pos = 88, activeusers = 55, admins = 2, articles = 65824, edits = 606401, files = 225, pages = 113841, users = 32521, depth = 2.834541 },
['su'] = { pos = 89, activeusers = 39, admins = 7, articles = 61278, edits = 629359, files = 545, pages = 97407, users = 28417, depth = 2.246006 },
['lb'] = { pos = 90, activeusers = 67, admins = 5, articles = 61036, edits = 2391657, files = 2374, pages = 131513, users = 55218, depth = 24.24671 },
['ba'] = { pos = 91, activeusers = 71, admins = 7, articles = 60418, edits = 1149770, files = 1456, pages = 170033, users = 35499, depth = 22.25794 },
['lld'] = { pos = 92, activeusers = 12, admins = 2, articles = 59873, edits = 98289, files = 0, pages = 63659, users = 2263, depth = 0.006173682 },
['ga'] = { pos = 93, activeusers = 92, admins = 7, articles = 57404, edits = 1083157, files = 1123, pages = 96245, users = 52627, depth = 5.152401 },
['szl'] = { pos = 94, activeusers = 49, admins = 3, articles = 55864, edits = 347727, files = 0, pages = 69159, users = 21816, depth = 0.2847753 },
['lmo'] = { pos = 95, activeusers = 47, admins = 5, articles = 54962, edits = 1126831, files = 4437, pages = 123925, users = 37796, depth = 14.31552 },
['is'] = { pos = 96, activeusers = 117, admins = 19, articles = 54767, edits = 1760858, files = 3218, pages = 141668, users = 86860, depth = 31.29423 },
['ku'] = { pos = 97, activeusers = 85, admins = 3, articles = 53951, edits = 1094313, files = 565, pages = 109249, users = 51916, depth = 10.52311 },
['cv'] = { pos = 98, activeusers = 49, admins = 2, articles = 49663, edits = 749715, files = 537, pages = 97869, users = 31256, depth = 7.217509 },
['fy'] = { pos = 99, activeusers = 64, admins = 8, articles = 49345, edits = 1087704, files = 7602, pages = 150529, users = 43535, depth = 30.38281 },
['tl'] = { pos = 100, activeusers = 136, admins = 11, articles = 43113, edits = 1957651, files = 1897, pages = 234148, users = 123625, depth = 164.155 },
['ckb'] = { pos = 101, activeusers = 174, admins = 7, articles = 42600, edits = 972750, files = 1600, pages = 185506, users = 51497, depth = 59.00992 },
['wuu'] = { pos = 102, activeusers = 45, admins = 4, articles = 42556, edits = 294459, files = 135, pages = 55383, users = 78842, depth = 0.4830332 },
['vo'] = { pos = 103, activeusers = 30, admins = 2, articles = 42385, edits = 3271756, files = 0, pages = 172968, users = 32404, depth = 179.5412 },
['an'] = { pos = 104, activeusers = 73, admins = 6, articles = 42204, edits = 1838386, files = 1499, pages = 128498, users = 68477, depth = 59.81282 },
['sco'] = { pos = 105, activeusers = 100, admins = 4, articles = 40559, edits = 862436, files = 690, pages = 146769, users = 95663, depth = 40.29479 },
['diq'] = { pos = 106, activeusers = 34, admins = 3, articles = 40160, edits = 487319, files = 209, pages = 60560, users = 25000, depth = 2.076349 },
['pa'] = { pos = 107, activeusers = 108, admins = 9, articles = 38491, edits = 609853, files = 1581, pages = 134508, users = 42410, depth = 28.21337 },
['yo'] = { pos = 108, activeusers = 62, admins = 3, articles = 34285, edits = 553511, files = 168, pages = 59197, users = 24976, depth = 4.936686 },
['io'] = { pos = 109, activeusers = 51, admins = 5, articles = 33471, edits = 993523, files = 0, pages = 49302, users = 33700, depth = 4.508091 },
['ne'] = { pos = 110, activeusers = 110, admins = 5, articles = 32329, edits = 1069371, files = 1258, pages = 103709, users = 58798, depth = 50.26672 },
['gu'] = { pos = 111, activeusers = 76, admins = 3, articles = 29965, edits = 825871, files = 0, pages = 117862, users = 69256, depth = 60.29176 },
['als'] = { pos = 112, activeusers = 69, admins = 9, articles = 29032, edits = 1014677, files = 571, pages = 69745, users = 92666, depth = 28.6106 },
['kn'] = { pos = 113, activeusers = 158, admins = 3, articles = 28516, edits = 1110419, files = 2595, pages = 130491, users = 76280, depth = 108.822 },
['bar'] = { pos = 114, activeusers = 51, admins = 3, articles = 27040, edits = 833550, files = 1320, pages = 109266, users = 63582, depth = 70.54262 },
['scn'] = { pos = 115, activeusers = 41, admins = 5, articles = 26213, edits = 732876, files = 1407, pages = 55698, users = 41400, depth = 16.64791 },
['bpy'] = { pos = 116, activeusers = 19, admins = 3, articles = 25087, edits = 886480, files = 45, pages = 62808, users = 23543, depth = 31.90971 },
['avk'] = { pos = 117, activeusers = 28, admins = 6, articles = 24085, edits = 114603, files = 0, pages = 29251, users = 3121, depth = 0.1802481 },
['ia'] = { pos = 118, activeusers = 40, admins = 6, articles = 23787, edits = 642092, files = 4, pages = 37751, users = 44810, depth = 5.861505 },
['qu'] = { pos = 119, activeusers = 34, admins = 2, articles = 23067, edits = 650106, files = 0, pages = 55979, users = 27257, depth = 23.64206 },
['mn'] = { pos = 120, activeusers = 95, admins = 3, articles = 21388, edits = 707686, files = 1475, pages = 98018, users = 78115, depth = 92.68129 },
['nv'] = { pos = 121, activeusers = 15, admins = 2, articles = 20506, edits = 295991, files = 709, pages = 34665, users = 15172, depth = 4.070901 },
['crh'] = { pos = 122, activeusers = 37, admins = 2, articles = 19837, edits = 177674, files = 0, pages = 39790, users = 17900, depth = 4.517669 },
['xmf'] = { pos = 123, activeusers = 26, admins = 3, articles = 19638, edits = 186478, files = 0, pages = 36530, users = 17129, depth = 3.776988 },
['si'] = { pos = 124, activeusers = 84, admins = 3, articles = 18062, edits = 511203, files = 3116, pages = 80201, users = 58487, depth = 75.44153 },
['ha'] = { pos = 125, activeusers = 117, admins = 3, articles = 17878, edits = 167565, files = 0, pages = 31524, users = 18546, depth = 3.096812 },
['bat-smg'] = { pos = 126, activeusers = 26, admins = 5, articles = 17086, edits = 355516, files = 109, pages = 29096, users = 24197, depth = 6.037138 },
['os'] = { pos = 127, activeusers = 36, admins = 3, articles = 16205, edits = 524504, files = 164, pages = 60321, users = 22639, depth = 64.44281 },
['frr'] = { pos = 128, activeusers = 24, admins = 5, articles = 16135, edits = 231612, files = 1323, pages = 41326, users = 18037, depth = 13.66125 },
['or'] = { pos = 129, activeusers = 54, admins = 6, articles = 15910, edits = 461968, files = 125, pages = 71822, users = 31155, depth = 79.43723 },
['gd'] = { pos = 130, activeusers = 36, admins = 6, articles = 15909, edits = 566972, files = 347, pages = 32210, users = 25655, depth = 18.48049 },
['ps'] = { pos = 131, activeusers = 51, admins = 1, articles = 15570, edits = 284195, files = 1733, pages = 54614, users = 27892, depth = 32.72231 },
['cdo'] = { pos = 132, activeusers = 19, admins = 4, articles = 15555, edits = 89772, files = 0, pages = 31368, users = 19004, depth = 2.957621 },
['bug'] = { pos = 133, activeusers = 15, admins = 1, articles = 15411, edits = 200761, files = 0, pages = 19629, users = 12293, depth = 0.7661833 },
['yi'] = { pos = 134, activeusers = 46, admins = 3, articles = 15397, edits = 579257, files = 1062, pages = 44220, users = 45535, depth = 45.90487 },
['ilo'] = { pos = 135, activeusers = 22, admins = 2, articles = 15362, edits = 391876, files = 0, pages = 70157, users = 16215, depth = 71.06635 },
['ban'] = { pos = 136, activeusers = 35, admins = 3, articles = 15267, edits = 122701, files = 112, pages = 30788, users = 5421, depth = 4.119064 },
['sd'] = { pos = 137, activeusers = 29, admins = 4, articles = 15250, edits = 240244, files = 145, pages = 56246, users = 15810, depth = 30.86769 },
['am'] = { pos = 138, activeusers = 53, admins = 2, articles = 15042, edits = 371683, files = 1765, pages = 45931, users = 39339, depth = 34.12427 },
['nap'] = { pos = 139, activeusers = 27, admins = 3, articles = 14731, edits = 664701, files = 281, pages = 23715, users = 27770, depth = 10.42505 },
['sah'] = { pos = 140, activeusers = 33, admins = 3, articles = 14304, edits = 381905, files = 1765, pages = 47735, users = 22248, depth = 43.70209 },
['hsb'] = { pos = 141, activeusers = 35, admins = 4, articles = 13831, edits = 377438, files = 133, pages = 35390, users = 23102, depth = 25.91285 },
['fo'] = { pos = 142, activeusers = 33, admins = 3, articles = 13782, edits = 368808, files = 0, pages = 40267, users = 26969, depth = 33.82412 },
['map-bms'] = { pos = 143, activeusers = 20, admins = 1, articles = 13752, edits = 213227, files = 462, pages = 30207, users = 14954, depth = 10.10645 },
['li'] = { pos = 144, activeusers = 28, admins = 7, articles = 13727, edits = 454420, files = 623, pages = 65593, users = 26572, depth = 98.90408 },
['mai'] = { pos = 145, activeusers = 23, admins = 5, articles = 13724, edits = 229606, files = 115, pages = 39326, users = 11805, depth = 20.31842 },
['mzn'] = { pos = 146, activeusers = 28, admins = 3, articles = 13445, edits = 165815, files = 263, pages = 30429, users = 30288, depth = 8.695498 },
['gor'] = { pos = 147, activeusers = 17, admins = 2, articles = 13305, edits = 50773, files = 0, pages = 20827, users = 4063, depth = 0.7791893 },
['eml'] = { pos = 148, activeusers = 24, admins = 3, articles = 13011, edits = 152380, files = 2742, pages = 35062, users = 23413, depth = 12.48322 },
['ace'] = { pos = 149, activeusers = 28, admins = 3, articles = 12548, edits = 137361, files = 0, pages = 26481, users = 24198, depth = 6.395423 },
['bcl'] = { pos = 150, activeusers = 33, admins = 3, articles = 12276, edits = 233549, files = 865, pages = 32987, users = 19761, depth = 20.15225 },
['sa'] = { pos = 151, activeusers = 79, admins = 4, articles = 11777, edits = 469641, files = 445, pages = 70240, users = 35456, depth = 164.7686 },
['shn'] = { pos = 152, activeusers = 10, admins = 2, articles = 11642, edits = 55136, files = 60, pages = 27155, users = 3300, depth = 3.605137 },
['wa'] = { pos = 153, activeusers = 26, admins = 4, articles = 11573, edits = 388880, files = 618, pages = 27282, users = 22302, depth = 26.26301 },
['zh-classical'] = { pos = 154, activeusers = 43, admins = 6, articles = 11448, edits = 380199, files = 0, pages = 97051, users = 94672, depth = 219.0432 },
['ie'] = { pos = 155, activeusers = 27, admins = 3, articles = 11331, edits = 151343, files = 0, pages = 15136, users = 16951, depth = 1.127519 },
['lij'] = { pos = 156, activeusers = 29, admins = 8, articles = 11021, edits = 231854, files = 7, pages = 26602, users = 14527, depth = 17.42003 },
['as'] = { pos = 157, activeusers = 91, admins = 4, articles = 10642, edits = 330809, files = 1705, pages = 73272, users = 34689, depth = 156.3715 },
['zu'] = { pos = 158, activeusers = 46, admins = 1, articles = 10584, edits = 96733, files = 0, pages = 23985, users = 17633, depth = 6.465612 },
['mhr'] = { pos = 159, activeusers = 22, admins = 1, articles = 10432, edits = 184977, files = 0, pages = 27276, users = 13135, depth = 17.68041 },
['mrj'] = { pos = 160, activeusers = 12, admins = 1, articles = 10426, edits = 100524, files = 0, pages = 18670, users = 9971, depth = 3.366402 },
['hif'] = { pos = 161, activeusers = 32, admins = 2, articles = 10270, edits = 272297, files = 192, pages = 42255, users = 29640, depth = 62.50526 },
['hyw'] = { pos = 162, activeusers = 36, admins = 5, articles = 10253, edits = 195223, files = 0, pages = 21582, users = 7370, depth = 11.04385 },
['mni'] = { pos = 163, activeusers = 17, admins = 1, articles = 10102, edits = 48828, files = 0, pages = 16221, users = 2231, depth = 1.104428 },
['km'] = { pos = 164, activeusers = 50, admins = 6, articles = 9527, edits = 282284, files = 1101, pages = 33434, users = 36381, depth = 53.16622 },
['hak'] = { pos = 165, activeusers = 25, admins = 1, articles = 9445, edits = 122384, files = 0, pages = 18265, users = 30441, depth = 5.843031 },
['roa-tara'] = { pos = 166, activeusers = 11, admins = 2, articles = 9306, edits = 140145, files = 288, pages = 17645, users = 10832, depth = 6.377607 },
['ig'] = { pos = 167, activeusers = 89, admins = 5, articles = 9148, edits = 89153, files = 0, pages = 15338, users = 13895, depth = 2.661315 },
['pam'] = { pos = 168, activeusers = 24, admins = 2, articles = 8835, edits = 295787, files = 403, pages = 21410, users = 19430, depth = 27.98758 },
['nso'] = { pos = 169, activeusers = 17, admins = 1, articles = 8524, edits = 49797, files = 0, pages = 10767, users = 5866, depth = 0.3202433 },
['sn'] = { pos = 170, activeusers = 21, admins = 1, articles = 8522, edits = 97658, files = 0, pages = 16833, users = 15519, depth = 5.517849 },
['so'] = { pos = 171, activeusers = 60, admins = 1, articles = 8457, edits = 239875, files = 0, pages = 25774, users = 32285, depth = 39.02256 },
['rue'] = { pos = 172, activeusers = 29, admins = 1, articles = 8388, edits = 131220, files = 87, pages = 17655, users = 25444, depth = 9.071808 },
['bh'] = { pos = 173, activeusers = 36, admins = 2, articles = 8010, edits = 723445, files = 53, pages = 69127, users = 29756, depth = 609.2798 },
['se'] = { pos = 174, activeusers = 24, admins = 6, articles = 7802, edits = 300700, files = 0, pages = 20854, users = 26339, depth = 40.35397 },
['myv'] = { pos = 175, activeusers = 30, admins = 4, articles = 7710, edits = 139729, files = 0, pages = 26206, users = 11818, depth = 30.68547 },
['vls'] = { pos = 176, activeusers = 22, admins = 5, articles = 7639, edits = 308849, files = 480, pages = 21224, users = 24674, depth = 46.02197 },
['nds-nl'] = { pos = 177, activeusers = 14, admins = 6, articles = 7596, edits = 320832, files = 571, pages = 20404, users = 25912, depth = 44.7049 },
['mi'] = { pos = 178, activeusers = 24, admins = 2, articles = 7427, edits = 153424, files = 0, pages = 13461, users = 16687, depth = 7.52315 },
['sat'] = { pos = 179, activeusers = 47, admins = 3, articles = 7422, edits = 98019, files = 0, pages = 17052, users = 5486, depth = 9.677109 },
['sc'] = { pos = 180, activeusers = 20, admins = 4, articles = 7333, edits = 177319, files = 150, pages = 16377, users = 21979, depth = 16.46943 },
['nah'] = { pos = 181, activeusers = 23, admins = 3, articles = 7242, edits = 502317, files = 170, pages = 19502, users = 20746, depth = 73.81806 },
['vep'] = { pos = 182, activeusers = 27, admins = 1, articles = 6697, edits = 151655, files = 0, pages = 31117, users = 14490, depth = 64.80219 },
['gan'] = { pos = 183, activeusers = 20, admins = 1, articles = 6490, edits = 395005, files = 57, pages = 33493, users = 38664, depth = 204.1659 },
['kab'] = { pos = 184, activeusers = 18, admins = 2, articles = 6439, edits = 105950, files = 0, pages = 15907, users = 12061, depth = 14.40099 },
['glk'] = { pos = 185, activeusers = 17, admins = 3, articles = 6432, edits = 62266, files = 807, pages = 13853, users = 14316, depth = 5.983289 },
['tk'] = { pos = 186, activeusers = 37, admins = 2, articles = 6393, edits = 230605, files = 319, pages = 15806, users = 24836, depth = 31.62959 },
['fiu-vro'] = { pos = 187, activeusers = 22, admins = 4, articles = 6298, edits = 176937, files = 196, pages = 12157, users = 13226, depth = 12.59604 },
['co'] = { pos = 188, activeusers = 27, admins = 2, articles = 6205, edits = 379568, files = 0, pages = 14797, users = 19916, depth = 49.18367 },
['bo'] = { pos = 189, activeusers = 15, admins = 1, articles = 6011, edits = 139875, files = 0, pages = 17559, users = 26526, depth = 29.40089 },
['ab'] = { pos = 190, activeusers = 22, admins = 2, articles = 5991, edits = 118384, files = 9, pages = 20390, users = 17782, depth = 33.53836 },
['gv'] = { pos = 191, activeusers = 18, admins = 3, articles = 5747, edits = 309360, files = 185, pages = 20867, users = 18095, depth = 102.6184 },
['ary'] = { pos = 192, activeusers = 31, admins = 3, articles = 5737, edits = 188717, files = 42, pages = 43697, users = 6397, depth = 189.0785 },
['frp'] = { pos = 193, activeusers = 20, admins = 2, articles = 5611, edits = 214947, files = 0, pages = 15517, users = 14746, depth = 43.17574 },
['kw'] = { pos = 194, activeusers = 23, admins = 2, articles = 5518, edits = 199499, files = 6, pages = 11763, users = 13756, depth = 21.72322 },
['kv'] = { pos = 195, activeusers = 19, admins = 1, articles = 5480, edits = 139794, files = 0, pages = 16720, users = 13260, depth = 35.17417 },
['csb'] = { pos = 196, activeusers = 21, admins = 3, articles = 5434, edits = 185997, files = 0, pages = 8727, users = 15464, depth = 7.826817 },
['pcd'] = { pos = 197, activeusers = 25, admins = 3, articles = 5416, edits = 68815, files = 49, pages = 10546, users = 15844, depth = 5.85427 },
['ug'] = { pos = 198, activeusers = 30, admins = 1, articles = 5350, edits = 153850, files = 282, pages = 14955, users = 19844, depth = 33.15876 },
['skr'] = { pos = 199, activeusers = 8, admins = 1, articles = 5245, edits = 26946, files = 0, pages = 5782, users = 1322, depth = 0.04885104 },
['udm'] = { pos = 200, activeusers = 20, admins = 4, articles = 5240, edits = 120923, files = 9, pages = 17234, users = 13826, depth = 36.76109 },
['zea'] = { pos = 201, activeusers = 15, admins = 3, articles = 5115, edits = 120539, files = 1, pages = 9752, users = 12082, depth = 10.1582 },
['ay'] = { pos = 202, activeusers = 23, admins = 1, articles = 5027, edits = 95602, files = 0, pages = 8630, users = 15369, depth = 5.690716 },
['tum'] = { pos = 203, activeusers = 20, admins = 2, articles = 5018, edits = 31535, files = 0, pages = 7098, users = 7195, depth = 0.7633474 },
['gn'] = { pos = 204, activeusers = 25, admins = 2, articles = 4913, edits = 121206, files = 0, pages = 11358, users = 16497, depth = 18.36431 },
['nrm'] = { pos = 205, activeusers = 16, admins = 2, articles = 4833, edits = 219256, files = 0, pages = 10372, users = 12375, depth = 27.76631 },
['mt'] = { pos = 206, activeusers = 39, admins = 5, articles = 4807, edits = 278824, files = 1145, pages = 19205, users = 20227, depth = 130.2483 },
['bjn'] = { pos = 207, activeusers = 18, admins = 2, articles = 4625, edits = 77198, files = 1, pages = 22484, users = 12824, depth = 51.1945 },
['smn'] = { pos = 208, activeusers = 16, admins = 6, articles = 4527, edits = 67491, files = 0, pages = 14295, users = 2319, depth = 21.98123 },
['lez'] = { pos = 209, activeusers = 18, admins = 3, articles = 4306, edits = 86703, files = 10, pages = 13060, users = 9822, depth = 27.43822 },
['lfn'] = { pos = 210, activeusers = 23, admins = 1, articles = 4176, edits = 38021, files = 0, pages = 6669, users = 9254, depth = 2.031826 },
['stq'] = { pos = 211, activeusers = 13, admins = 5, articles = 4066, edits = 121159, files = 429, pages = 10692, users = 12556, depth = 30.09295 },
['lo'] = { pos = 212, activeusers = 25, admins = 1, articles = 4058, edits = 94954, files = 0, pages = 12343, users = 15469, depth = 32.06665 },
['olo'] = { pos = 213, activeusers = 14, admins = 2, articles = 3891, edits = 32172, files = 0, pages = 10670, users = 6028, depth = 9.152135 },
['mwl'] = { pos = 214, activeusers = 22, admins = 1, articles = 3881, edits = 98691, files = 0, pages = 10212, users = 12233, depth = 25.71722 },
['fur'] = { pos = 215, activeusers = 20, admins = 2, articles = 3761, edits = 170394, files = 318, pages = 8591, users = 13236, depth = 32.71133 },
['rm'] = { pos = 216, activeusers = 17, admins = 3, articles = 3755, edits = 163016, files = 51, pages = 9598, users = 18577, depth = 41.12457 },
['ang'] = { pos = 217, activeusers = 36, admins = 2, articles = 3697, edits = 205727, files = 300, pages = 16574, users = 117903, depth = 150.5894 },
['lad'] = { pos = 218, activeusers = 28, admins = 5, articles = 3603, edits = 208881, files = 23, pages = 12943, users = 19675, depth = 108.4499 },
['gom'] = { pos = 219, activeusers = 12, admins = 3, articles = 3549, edits = 206378, files = 0, pages = 9042, users = 8655, depth = 54.67718 },
['koi'] = { pos = 220, activeusers = 11, admins = 1, articles = 3442, edits = 59756, files = 0, pages = 11011, users = 7904, depth = 26.24279 },
['ext'] = { pos = 221, activeusers = 15, admins = 1, articles = 3375, edits = 116024, files = 0, pages = 7562, users = 16066, depth = 23.614 },
['tyv'] = { pos = 222, activeusers = 10, admins = 1, articles = 3364, edits = 43470, files = 0, pages = 11223, users = 8105, depth = 21.13992 },
['dsb'] = { pos = 223, activeusers = 20, admins = 1, articles = 3325, edits = 142781, files = 0, pages = 11200, users = 17257, depth = 71.51057 },
['rw'] = { pos = 224, activeusers = 27, admins = 1, articles = 3315, edits = 85948, files = 0, pages = 9348, users = 11200, depth = 30.45206 },
['dty'] = { pos = 225, activeusers = 14, admins = 3, articles = 3307, edits = 237449, files = 3, pages = 19221, users = 5527, depth = 286.0781 },
['ln'] = { pos = 226, activeusers = 27, admins = 4, articles = 3281, edits = 121853, files = 32, pages = 8584, users = 11827, depth = 37.08321 },
['av'] = { pos = 227, activeusers = 25, admins = 2, articles = 3133, edits = 83257, files = 0, pages = 14746, users = 13366, depth = 77.57372 },
['cbk-zam'] = { pos = 228, activeusers = 17, admins = 2, articles = 3129, edits = 110083, files = 0, pages = 8234, users = 13529, depth = 35.58687 },
['dv'] = { pos = 229, activeusers = 16, admins = 3, articles = 3019, edits = 129999, files = 932, pages = 11203, users = 23374, depth = 85.27283 },
['ksh'] = { pos = 230, activeusers = 16, admins = 3, articles = 2916, edits = 1606846, files = 0, pages = 10542, users = 21378, depth = 1042.485 },
['gag'] = { pos = 231, activeusers = 23, admins = 1, articles = 2794, edits = 67764, files = 0, pages = 6579, users = 12701, depth = 18.90245 },
['bxr'] = { pos = 232, activeusers = 19, admins = 1, articles = 2772, edits = 69888, files = 9, pages = 11045, users = 13856, depth = 56.36071 },
['pfl'] = { pos = 233, activeusers = 20, admins = 4, articles = 2740, edits = 89996, files = 0, pages = 6916, users = 10783, depth = 30.22651 },
['pap'] = { pos = 234, activeusers = 16, admins = 5, articles = 2701, edits = 90478, files = 0, pages = 6027, users = 13383, depth = 22.7634 },
['pag'] = { pos = 235, activeusers = 13, admins = 1, articles = 2562, edits = 73095, files = 0, pages = 8799, users = 7585, depth = 49.23201 },
['pi'] = { pos = 236, activeusers = 10, admins = 2, articles = 2547, edits = 101642, files = 0, pages = 4637, users = 6651, depth = 14.75947 },
['haw'] = { pos = 237, activeusers = 13, admins = 1, articles = 2457, edits = 96454, files = 0, pages = 5525, users = 15085, depth = 27.22001 },
['awa'] = { pos = 238, activeusers = 13, admins = 1, articles = 2436, edits = 24112, files = 0, pages = 5350, users = 1922, depth = 6.449172 },
['tay'] = { pos = 239, activeusers = 12, admins = 0, articles = 2421, edits = 54150, files = 0, pages = 2832, users = 1113, depth = 0.5510605 },
['tw'] = { pos = 240, activeusers = 49, admins = 2, articles = 2118, edits = 93552, files = 0, pages = 5074, users = 13924, depth = 35.91365 },
['inh'] = { pos = 241, activeusers = 12, admins = 2, articles = 2093, edits = 54816, files = 37, pages = 11755, users = 3310, depth = 99.37572 },
['krc'] = { pos = 242, activeusers = 11, admins = 2, articles = 2057, edits = 106212, files = 0, pages = 14327, users = 9686, depth = 263.7782 },
['dag'] = { pos = 243, activeusers = 44, admins = 4, articles = 2046, edits = 43888, files = 0, pages = 4479, users = 1830, depth = 13.85599 },
['xal'] = { pos = 244, activeusers = 12, admins = 1, articles = 2046, edits = 85057, files = 0, pages = 11867, users = 9280, depth = 165.1465 },
['szy'] = { pos = 245, activeusers = 9, admins = 1, articles = 2035, edits = 128452, files = 0, pages = 5360, users = 2329, depth = 63.97799 },
['za'] = { pos = 246, activeusers = 10, admins = 1, articles = 2010, edits = 39345, files = 0, pages = 4143, users = 9756, depth = 10.69459 },
['kaa'] = { pos = 247, activeusers = 27, admins = 1, articles = 1945, edits = 45972, files = 3, pages = 5119, users = 10259, depth = 23.91569 },
['mdf'] = { pos = 248, activeusers = 15, admins = 3, articles = 1944, edits = 64627, files = 0, pages = 11779, users = 8538, depth = 140.4306 },
['pdc'] = { pos = 249, activeusers = 19, admins = 1, articles = 1932, edits = 105132, files = 0, pages = 5836, users = 30398, depth = 73.55717 },
['atj'] = { pos = 250, activeusers = 11, admins = 5, articles = 1912, edits = 14717, files = 0, pages = 3020, users = 3700, depth = 1.6365 },
['to'] = { pos = 251, activeusers = 15, admins = 2, articles = 1908, edits = 41591, files = 12, pages = 5333, users = 9244, depth = 25.12998 },
['arc'] = { pos = 252, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1850, edits = 95329, files = 0, pages = 6425, users = 18807, depth = 90.7383 },
['tcy'] = { pos = 253, activeusers = 36, admins = 2, articles = 1744, edits = 102910, files = 1, pages = 8991, users = 4942, depth = 197.6392 },
['kbp'] = { pos = 254, activeusers = 13, admins = 2, articles = 1698, edits = 16063, files = 0, pages = 3375, users = 3851, depth = 4.642412 },
['jam'] = { pos = 255, activeusers = 9, admins = 1, articles = 1685, edits = 20760, files = 0, pages = 3024, users = 7255, depth = 4.335178 },
['na'] = { pos = 256, activeusers = 10, admins = 1, articles = 1661, edits = 89536, files = 4, pages = 4884, users = 11491, depth = 69.02451 },
['wo'] = { pos = 257, activeusers = 14, admins = 3, articles = 1651, edits = 104439, files = 0, pages = 5369, users = 13945, depth = 98.6493 },
['kbd'] = { pos = 258, activeusers = 10, admins = 1, articles = 1595, edits = 43687, files = 0, pages = 6742, users = 9151, depth = 67.47617 },
['nia'] = { pos = 259, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1519, edits = 17603, files = 0, pages = 3611, users = 1212, depth = 9.246279 },
['nov'] = { pos = 260, activeusers = 13, admins = 3, articles = 1516, edits = 177710, files = 0, pages = 4408, users = 10835, depth = 146.7129 },
['ki'] = { pos = 261, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1504, edits = 20660, files = 0, pages = 3076, users = 7970, depth = 7.337589 },
['tet'] = { pos = 262, activeusers = 13, admins = 2, articles = 1503, edits = 66597, files = 0, pages = 3910, users = 8928, depth = 43.68297 },
['mnw'] = { pos = 263, activeusers = 21, admins = 2, articles = 1422, edits = 34309, files = 0, pages = 4720, users = 2676, depth = 39.09923 },
['lg'] = { pos = 264, activeusers = 14, admins = 1, articles = 1419, edits = 26749, files = 0, pages = 4814, users = 7170, depth = 31.80653 },
['bi'] = { pos = 265, activeusers = 14, admins = 2, articles = 1395, edits = 41827, files = 0, pages = 3298, users = 12163, depth = 23.60126 },
['tpi'] = { pos = 266, activeusers = 11, admins = 2, articles = 1351, edits = 86610, files = 0, pages = 5680, users = 12387, depth = 156.5612 },
['nqo'] = { pos = 267, activeusers = 20, admins = 1, articles = 1316, edits = 10043, files = 0, pages = 2639, users = 2879, depth = 3.846201 },
['jbo'] = { pos = 268, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1305, edits = 111661, files = 0, pages = 5717, users = 15022, depth = 223.2458 },
['roa-rup'] = { pos = 269, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1293, edits = 205277, files = 0, pages = 4295, users = 13008, depth = 257.633 },
['fj'] = { pos = 270, activeusers = 9, admins = 1, articles = 1274, edits = 35440, files = 0, pages = 3631, users = 8365, depth = 33.40779 },
['lbe'] = { pos = 271, activeusers = 10, admins = 2, articles = 1264, edits = 50252, files = 0, pages = 14676, users = 7807, depth = 385.5126 },
['kg'] = { pos = 272, activeusers = 11, admins = 1, articles = 1255, edits = 43792, files = 0, pages = 2905, users = 9983, depth = 26.05728 },
['xh'] = { pos = 273, activeusers = 34, admins = 1, articles = 1239, edits = 33897, files = 0, pages = 3826, users = 11755, depth = 38.62482 },
['ty'] = { pos = 274, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1217, edits = 53070, files = 0, pages = 2993, users = 6865, depth = 37.76132 },
['ks'] = { pos = 275, activeusers = 26, admins = 2, articles = 1183, edits = 62604, files = 9, pages = 7843, users = 9385, depth = 252.9874 },
['cu'] = { pos = 276, activeusers = 20, admins = 2, articles = 1167, edits = 82624, files = 0, pages = 5570, users = 23076, depth = 211.1576 },
['shi'] = { pos = 277, activeusers = 10, admins = 2, articles = 1154, edits = 33377, files = 0, pages = 3841, users = 1486, depth = 47.11147 },
['srn'] = { pos = 278, activeusers = 8, admins = 1, articles = 1112, edits = 39153, files = 0, pages = 2729, users = 7043, depth = 30.33695 },
['trv'] = { pos = 279, activeusers = 15, admins = 0, articles = 1110, edits = 85742, files = 0, pages = 2064, users = 1195, depth = 30.68561 },
['om'] = { pos = 280, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1094, edits = 38039, files = 0, pages = 3740, users = 9477, depth = 59.49802 },
['sm'] = { pos = 281, activeusers = 17, admins = 1, articles = 1065, edits = 42638, files = 0, pages = 3296, users = 9633, depth = 56.76878 },
['guw'] = { pos = 282, activeusers = 20, admins = 2, articles = 1057, edits = 29783, files = 0, pages = 1785, users = 501, depth = 7.914856 },
['gcr'] = { pos = 283, activeusers = 14, admins = 1, articles = 1050, edits = 16485, files = 0, pages = 2556, users = 2192, depth = 13.26782 },
['alt'] = { pos = 284, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1045, edits = 35965, files = 0, pages = 3712, users = 1653, depth = 63.10817 },
['chr'] = { pos = 285, activeusers = 14, admins = 1, articles = 1020, edits = 46166, files = 0, pages = 3895, users = 21841, depth = 94.16512 },
['ltg'] = { pos = 286, activeusers = 11, admins = 1, articles = 1015, edits = 35318, files = 0, pages = 3223, users = 6697, depth = 51.85634 },
['ny'] = { pos = 287, activeusers = 13, admins = 1, articles = 919, edits = 38034, files = 0, pages = 4003, users = 9383, depth = 107.0001 },
['pih'] = { pos = 288, activeusers = 15, admins = 1, articles = 891, edits = 44148, files = 0, pages = 3324, users = 10490, depth = 99.03275 },
['got'] = { pos = 289, activeusers = 13, admins = 1, articles = 866, edits = 46133, files = 0, pages = 3805, users = 17731, depth = 139.6434 },
['mad'] = { pos = 290, activeusers = 17, admins = 0, articles = 861, edits = 8887, files = 0, pages = 1629, users = 1569, depth = 4.340605 },
['st'] = { pos = 291, activeusers = 20, admins = 1, articles = 843, edits = 28446, files = 0, pages = 4255, users = 9446, depth = 109.5178 },
['ami'] = { pos = 292, activeusers = 24, admins = 0, articles = 839, edits = 32198, files = 0, pages = 1656, users = 941, depth = 18.43694 },
['blk'] = { pos = 293, activeusers = 26, admins = 1, articles = 814, edits = 15807, files = 0, pages = 3578, users = 226, depth = 50.93736 },
['tn'] = { pos = 294, activeusers = 22, admins = 2, articles = 776, edits = 28180, files = 0, pages = 3687, users = 9250, depth = 107.5546 },
['bm'] = { pos = 295, activeusers = 9, admins = 2, articles = 775, edits = 40187, files = 0, pages = 3145, users = 9876, depth = 119.4973 },
['ve'] = { pos = 296, activeusers = 15, admins = 1, articles = 748, edits = 19283, files = 0, pages = 2235, users = 7202, depth = 34.09697 },
['rmy'] = { pos = 297, activeusers = 13, admins = 1, articles = 730, edits = 50223, files = 0, pages = 2701, users = 16401, depth = 135.5519 },
['ts'] = { pos = 298, activeusers = 11, admins = 2, articles = 720, edits = 36662, files = 0, pages = 3765, users = 8835, depth = 174.1649 },
['chy'] = { pos = 299, activeusers = 9, admins = 1, articles = 662, edits = 24106, files = 0, pages = 2258, users = 10616, depth = 62.05132 },
['rn'] = { pos = 300, activeusers = 11, admins = 1, articles = 620, edits = 23097, files = 0, pages = 2450, users = 8970, depth = 82.13123 },
['iu'] = { pos = 301, activeusers = 13, admins = 2, articles = 593, edits = 44501, files = 0, pages = 3182, users = 17012, depth = 266.578 },
['ak'] = { pos = 302, activeusers = 17, admins = 1, articles = 590, edits = 28898, files = 0, pages = 2441, users = 12500, depth = 116.5222 },
['ss'] = { pos = 303, activeusers = 11, admins = 3, articles = 575, edits = 38078, files = 0, pages = 2412, users = 7633, depth = 161.1311 },
['ch'] = { pos = 304, activeusers = 13, admins = 1, articles = 543, edits = 22843, files = 0, pages = 2501, users = 14416, depth = 118.7586 },
['ff'] = { pos = 305, activeusers = 39, admins = 0, articles = 528, edits = 24981, files = 0, pages = 2489, users = 7889, depth = 138.4434 },
['pnt'] = { pos = 306, activeusers = 9, admins = 1, articles = 481, edits = 35124, files = 0, pages = 2039, users = 9475, depth = 180.7305 },
['kcg'] = { pos = 307, activeusers = 16, admins = 1, articles = 459, edits = 16397, files = 0, pages = 2287, users = 435, depth = 113.717 },
['ady'] = { pos = 308, activeusers = 11, admins = 1, articles = 451, edits = 12082, files = 0, pages = 3103, users = 5996, depth = 134.6328 },
['ik'] = { pos = 309, activeusers = 11, admins = 2, articles = 443, edits = 37969, files = 0, pages = 2616, users = 7943, depth = 349.2235 },
['ee'] = { pos = 310, activeusers = 18, admins = 3, articles = 438, edits = 49998, files = 0, pages = 3124, users = 13266, depth = 601.8738 },
['sg'] = { pos = 311, activeusers = 12, admins = 2, articles = 311, edits = 20552, files = 0, pages = 1983, users = 5980, depth = 299.5595 },
['din'] = { pos = 312, activeusers = 20, admins = 1, articles = 306, edits = 8040, files = 0, pages = 1086, users = 5689, depth = 48.10305 },
['pwn'] = { pos = 313, activeusers = 14, admins = 0, articles = 278, edits = 11021, files = 0, pages = 431, users = 845, depth = 7.745278 },
['kl'] = { pos = 314, activeusers = 14, admins = 2, articles = 242, edits = 74473, files = 0, pages = 2261, users = 12300, depth = 2292.663 },
['ti'] = { pos = 315, activeusers = 14, admins = 2, articles = 234, edits = 23840, files = 0, pages = 2731, users = 8473, depth = 994.0082 },
['dz'] = { pos = 316, activeusers = 16, admins = 1, articles = 227, edits = 29403, files = 0, pages = 2281, users = 9218, depth = 1055.396 },
['cr'] = { pos = 317, activeusers = 22, admins = 2, articles = 158, edits = 37390, files = 0, pages = 2161, users = 16753, depth = 2780.664 },
['ng'] = { pos = 318, activeusers = 0, admins = 1, articles = 8, edits = 5923, files = 0, pages = 443, users = 2385, depth = 39530.88 },
['cho'] = { pos = 319, activeusers = 0, admins = 1, articles = 6, edits = 4220, files = 0, pages = 201, users = 1809, depth = 22176 },
['kj'] = { pos = 320, activeusers = 0, admins = 1, articles = 4, edits = 3548, files = 0, pages = 114, users = 1377, depth = 23536.62 },
['mh'] = { pos = 321, activeusers = 0, admins = 1, articles = 4, edits = 4212, files = 0, pages = 206, users = 2140, depth = 52143.95 },
['ho'] = { pos = 322, activeusers = 0, admins = 1, articles = 3, edits = 3786, files = 0, pages = 129, users = 1575, depth = 51771.35 },
['ii'] = { pos = 323, activeusers = 0, admins = 1, articles = 3, edits = 11653, files = 0, pages = 189, users = 2031, depth = 237006 },
['lrc'] = { pos = 324, activeusers = 2, admins = 1, articles = 1, edits = 140064, files = 0, pages = 237, users = 5037, depth = 3.291563E+07 },
['mus'] = { pos = 325, activeusers = 0, admins = 1, articles = 1, edits = 3603, files = 0, pages = 115, users = 2348, depth = 407170.3 },
['aa'] = { pos = 326, activeusers = 0, admins = 1, articles = 0, edits = 4685, files = 0, pages = 509, users = 4063, depth = 0 },
['hz'] = { pos = 327, activeusers = 1, admins = 1, articles = 0, edits = 4483, files = 0, pages = 176, users = 3761, depth = 0 },
['kr'] = { pos = 328, activeusers = 0, admins = 1, articles = 0, edits = 4641, files = 0, pages = 162, users = 5464, depth = 0 },
['pcm'] = { pos = 329, activeusers = 0, admins = 0, articles = 0, edits = 0, files = 0, pages = 0, users = 0, depth = 0 },
['total'] = { activeusers = 280213, admins = 3756, articles = 59310515, edits = 3219544846, files = 2761059, pages = 245219887, users = 103815030, depth = 128.9965, date = '@1661119240' },
}
return info
9307meuwbzv7zxznis4dw0ujw3087pt
4191595
4191580
2022-08-22T00:00:51Z
MBHbot
91410
Scribunto
text/plain
local info = {
['en'] = { pos = 1, activeusers = 114504, admins = 1032, articles = 6572908, edits = 1113471157, files = 895638, pages = 56813773, users = 44379627, depth = 1145.05 },
['ceb'] = { pos = 2, activeusers = 184, admins = 6, articles = 6125823, edits = 34882875, files = 0, pages = 11232199, users = 93540, depth = 2.157964 },
['de'] = { pos = 3, activeusers = 16819, admins = 190, articles = 2717446, edits = 224018074, files = 128810, pages = 7503951, users = 3979813, depth = 92.62075 },
['sv'] = { pos = 4, activeusers = 1899, admins = 66, articles = 2552423, edits = 51004224, files = 0, pages = 6121071, users = 832242, depth = 16.28849 },
['fr'] = { pos = 5, activeusers = 16366, admins = 159, articles = 2447696, edits = 195847094, files = 69093, pages = 12155827, users = 4447962, depth = 253.448 },
['nl'] = { pos = 6, activeusers = 3462, admins = 36, articles = 2098828, edits = 62489146, files = 20, pages = 4467909, users = 1225282, depth = 17.81995 },
['ru'] = { pos = 7, activeusers = 10579, admins = 77, articles = 1847020, edits = 124695187, files = 237911, pages = 7412688, users = 3233784, depth = 152.7444 },
['es'] = { pos = 8, activeusers = 13260, admins = 63, articles = 1796601, edits = 145053113, files = 0, pages = 7712990, users = 6619824, depth = 203.9457 },
['it'] = { pos = 9, activeusers = 7434, admins = 122, articles = 1768266, edits = 128638906, files = 138847, pages = 7496352, users = 2285012, depth = 180.072 },
['arz'] = { pos = 10, activeusers = 190, admins = 7, articles = 1596743, edits = 7341961, files = 1476, pages = 2010200, users = 189028, depth = 0.2448857 },
['pl'] = { pos = 11, activeusers = 4028, admins = 101, articles = 1533096, edits = 67671992, files = 262, pages = 3559375, users = 1187265, depth = 33.212 },
['ja'] = { pos = 12, activeusers = 15058, admins = 41, articles = 1338703, edits = 90889709, files = 30147, pages = 3956008, users = 1969756, depth = 87.82088 },
['zh'] = { pos = 13, activeusers = 8632, admins = 66, articles = 1298367, edits = 73006769, files = 60831, pages = 7124957, users = 3253897, depth = 206.3549 },
['vi'] = { pos = 14, activeusers = 2169, admins = 20, articles = 1275375, edits = 68971593, files = 24548, pages = 19376970, users = 877579, depth = 717.0381 },
['war'] = { pos = 15, activeusers = 82, admins = 3, articles = 1265931, edits = 6287550, files = 42, pages = 2881775, users = 52949, depth = 3.554677 },
['uk'] = { pos = 16, activeusers = 3127, admins = 45, articles = 1188658, edits = 36833566, files = 110526, pages = 4125998, users = 639805, depth = 54.51416 },
['ar'] = { pos = 17, activeusers = 4820, admins = 26, articles = 1183470, edits = 58948934, files = 50019, pages = 7812635, users = 2292251, depth = 236.7454 },
['pt'] = { pos = 18, activeusers = 8401, admins = 56, articles = 1094378, edits = 64057490, files = 58355, pages = 5403698, users = 2794578, depth = 183.8068 },
['fa'] = { pos = 19, activeusers = 5221, admins = 34, articles = 924097, edits = 35326768, files = 81855, pages = 5343283, users = 1143725, depth = 151.1977 },
['ca'] = { pos = 20, activeusers = 968, admins = 30, articles = 708878, edits = 30521041, files = 15573, pages = 1766402, users = 426445, depth = 38.45451 },
['sr'] = { pos = 21, activeusers = 725, admins = 19, articles = 661735, edits = 25136446, files = 36393, pages = 3986294, users = 310812, depth = 159.1602 },
['id'] = { pos = 22, activeusers = 3164, admins = 41, articles = 627079, edits = 21527861, files = 47678, pages = 3296402, users = 1347043, depth = 118.3364 },
['ko'] = { pos = 23, activeusers = 1590, admins = 27, articles = 601439, edits = 33120077, files = 12704, pages = 2735751, users = 749492, depth = 152.457 },
['no'] = { pos = 24, activeusers = 999, admins = 44, articles = 596335, edits = 22850041, files = 4, pages = 1699551, users = 559449, depth = 46.01434 },
['fi'] = { pos = 25, activeusers = 1611, admins = 31, articles = 537413, edits = 20682781, files = 70309, pages = 1410800, users = 520993, depth = 38.72046 },
['tr'] = { pos = 26, activeusers = 2995, admins = 23, articles = 511871, edits = 28320940, files = 37568, pages = 2386310, users = 1420781, depth = 159.1485 },
['hu'] = { pos = 27, activeusers = 1521, admins = 24, articles = 510492, edits = 25138196, files = 8433, pages = 1449402, users = 510707, depth = 58.66989 },
['cs'] = { pos = 28, activeusers = 2058, admins = 33, articles = 508734, edits = 21571347, files = 1, pages = 1404405, users = 586766, depth = 47.61024 },
['ce'] = { pos = 29, activeusers = 53, admins = 3, articles = 481363, edits = 8683265, files = 315, pages = 908140, users = 30784, depth = 7.516001 },
['sh'] = { pos = 30, activeusers = 160, admins = 12, articles = 456876, edits = 41242004, files = 10240, pages = 4644292, users = 176455, depth = 745.9603 },
['ro'] = { pos = 31, activeusers = 873, admins = 17, articles = 432866, edits = 15015361, files = 116480, pages = 2621936, users = 592093, depth = 146.4624 },
['zh-min-nan'] = { pos = 32, activeusers = 81, admins = 6, articles = 431647, edits = 3134162, files = 362, pages = 1063200, users = 54017, depth = 6.31057 },
['tt'] = { pos = 33, activeusers = 77, admins = 5, articles = 417587, edits = 3527318, files = 6105, pages = 564953, users = 43201, depth = 0.7775584 },
['eu'] = { pos = 34, activeusers = 246, admins = 12, articles = 397525, edits = 9002870, files = 0, pages = 826005, users = 138791, depth = 12.66282 },
['ms'] = { pos = 35, activeusers = 536, admins = 15, articles = 359976, edits = 5635533, files = 19611, pages = 1042085, users = 298786, depth = 19.41746 },
['eo'] = { pos = 36, activeusers = 302, admins = 16, articles = 323248, edits = 7674204, files = 11183, pages = 716413, users = 199662, depth = 15.84703 },
['he'] = { pos = 37, activeusers = 3159, admins = 32, articles = 320898, edits = 34460687, files = 73966, pages = 1341858, users = 997801, depth = 259.9566 },
['hy'] = { pos = 38, activeusers = 427, admins = 11, articles = 293102, edits = 8483773, files = 11353, pages = 988725, users = 124053, depth = 48.33078 },
['da'] = { pos = 39, activeusers = 777, admins = 25, articles = 283859, edits = 11200968, files = 0, pages = 908246, users = 435907, depth = 59.66978 },
['bg'] = { pos = 40, activeusers = 713, admins = 25, articles = 283772, edits = 11473214, files = 549, pages = 632245, users = 311789, depth = 27.36522 },
['azb'] = { pos = 41, activeusers = 111, admins = 5, articles = 242236, edits = 1523649, files = 246, pages = 571867, users = 38035, depth = 4.933653 },
['sk'] = { pos = 42, activeusers = 525, admins = 10, articles = 241743, edits = 7403862, files = 0, pages = 549497, users = 221904, depth = 21.83698 },
['kk'] = { pos = 43, activeusers = 195, admins = 16, articles = 232074, edits = 3059386, files = 10540, pages = 588113, users = 121045, depth = 12.24378 },
['et'] = { pos = 44, activeusers = 420, admins = 33, articles = 229792, edits = 6172992, files = 756, pages = 542646, users = 168472, depth = 21.08593 },
['min'] = { pos = 45, activeusers = 42, admins = 5, articles = 225608, edits = 2444501, files = 177, pages = 385450, users = 16150, depth = 3.183427 },
['be'] = { pos = 46, activeusers = 278, admins = 11, articles = 221391, edits = 4182950, files = 3247, pages = 647170, users = 120981, depth = 23.90633 },
['simple'] = { pos = 47, activeusers = 950, admins = 17, articles = 217387, edits = 8381067, files = 36, pages = 704539, users = 1225538, depth = 59.73875 },
['hr'] = { pos = 48, activeusers = 467, admins = 11, articles = 213105, edits = 6432341, files = 20963, pages = 445676, users = 278188, depth = 17.18991 },
['el'] = { pos = 49, activeusers = 1040, admins = 22, articles = 212692, edits = 9612271, files = 18498, pages = 630496, users = 369697, depth = 58.82833 },
['lt'] = { pos = 50, activeusers = 312, admins = 10, articles = 203948, edits = 6655600, files = 23844, pages = 500314, users = 166649, depth = 28.09069 },
['gl'] = { pos = 51, activeusers = 244, admins = 8, articles = 188245, edits = 6155090, files = 350, pages = 472594, users = 128435, depth = 29.71685 },
['az'] = { pos = 52, activeusers = 641, admins = 17, articles = 186229, edits = 6573279, files = 23683, pages = 511404, users = 252155, depth = 39.18841 },
['sl'] = { pos = 53, activeusers = 315, admins = 22, articles = 177429, edits = 5726256, files = 8314, pages = 439891, users = 213806, depth = 28.48455 },
['ur'] = { pos = 54, activeusers = 321, admins = 11, articles = 175387, edits = 5116599, files = 12590, pages = 996116, users = 149900, depth = 112.4802 },
['uz'] = { pos = 55, activeusers = 739, admins = 20, articles = 169227, edits = 2794730, files = 2083, pages = 692139, users = 77187, depth = 38.55355 },
['nn'] = { pos = 56, activeusers = 124, admins = 14, articles = 162661, edits = 3390618, files = 16, pages = 372445, users = 121916, depth = 15.14239 },
['ka'] = { pos = 57, activeusers = 249, admins = 6, articles = 162475, edits = 4397851, files = 14840, pages = 460070, users = 143274, depth = 32.06969 },
['hi'] = { pos = 58, activeusers = 1211, admins = 6, articles = 152334, edits = 5610272, files = 3600, pages = 1191260, users = 710509, depth = 219.0548 },
['th'] = { pos = 59, activeusers = 990, admins = 15, articles = 149566, edits = 10238185, files = 27287, pages = 974703, users = 430174, depth = 319.6959 },
['ta'] = { pos = 60, activeusers = 350, admins = 31, articles = 148223, edits = 3488443, files = 7723, pages = 466341, users = 207934, depth = 34.45667 },
['la'] = { pos = 61, activeusers = 146, admins = 21, articles = 137135, edits = 3689324, files = 0, pages = 275807, users = 158301, depth = 13.67799 },
['cy'] = { pos = 62, activeusers = 113, admins = 16, articles = 135060, edits = 11098949, files = 11273, pages = 275243, users = 73824, depth = 43.4413 },
['mk'] = { pos = 63, activeusers = 220, admins = 12, articles = 130037, edits = 4792026, files = 8679, pages = 524515, users = 103424, depth = 84.07616 },
['ast'] = { pos = 64, activeusers = 107, admins = 11, articles = 129969, edits = 3704934, files = 0, pages = 228644, users = 106951, depth = 9.340183 },
['bn'] = { pos = 65, activeusers = 1125, admins = 13, articles = 126599, edits = 6046009, files = 15363, pages = 990978, users = 385427, depth = 284.4151 },
['zh-yue'] = { pos = 66, activeusers = 287, admins = 12, articles = 126511, edits = 1863751, files = 2629, pages = 285133, users = 243992, depth = 10.27568 },
['lv'] = { pos = 67, activeusers = 288, admins = 13, articles = 115248, edits = 3665904, files = 25554, pages = 467858, users = 108093, depth = 73.3482 },
['tg'] = { pos = 68, activeusers = 65, admins = 6, articles = 107756, edits = 1309274, files = 485, pages = 262881, users = 36171, depth = 10.32172 },
['af'] = { pos = 69, activeusers = 194, admins = 16, articles = 104506, edits = 2516022, files = 9615, pages = 373056, users = 152430, depth = 44.53569 },
['my'] = { pos = 70, activeusers = 137, admins = 4, articles = 103673, edits = 755452, files = 2977, pages = 217100, users = 103314, depth = 4.165322 },
['mg'] = { pos = 71, activeusers = 46, admins = 3, articles = 94876, edits = 1045945, files = 3, pages = 245147, users = 28869, depth = 10.70335 },
['bs'] = { pos = 72, activeusers = 182, admins = 9, articles = 90365, edits = 3415950, files = 5463, pages = 367765, users = 144694, depth = 87.52931 },
['oc'] = { pos = 73, activeusers = 102, admins = 4, articles = 89829, edits = 2321150, files = 925, pages = 159380, users = 48465, depth = 8.730578 },
['sq'] = { pos = 74, activeusers = 221, admins = 11, articles = 86107, edits = 2465084, files = 4732, pages = 263381, users = 143985, depth = 39.66984 },
['mr'] = { pos = 75, activeusers = 157, admins = 12, articles = 85994, edits = 2144775, files = 19140, pages = 285438, users = 145951, depth = 40.41807 },
['nds'] = { pos = 76, activeusers = 41, admins = 4, articles = 83914, edits = 990194, files = 0, pages = 162382, users = 49043, depth = 5.332105 },
['ky'] = { pos = 77, activeusers = 83, admins = 2, articles = 81596, edits = 424951, files = 2688, pages = 111393, users = 33245, depth = 0.5087311 },
['ml'] = { pos = 78, activeusers = 251, admins = 15, articles = 79073, edits = 3708365, files = 6966, pages = 488783, users = 163411, depth = 203.6869 },
['be-tarask'] = { pos = 79, activeusers = 128, admins = 4, articles = 78877, edits = 2326668, files = 1892, pages = 226636, users = 76310, depth = 36.02572 },
['te'] = { pos = 80, activeusers = 196, admins = 13, articles = 77996, edits = 3610552, files = 12625, pages = 306072, users = 114659, depth = 100.8706 },
['sw'] = { pos = 81, activeusers = 217, admins = 14, articles = 74573, edits = 1240177, files = 2270, pages = 150500, users = 55224, depth = 8.54233 },
['br'] = { pos = 82, activeusers = 92, admins = 6, articles = 72543, edits = 2004277, files = 5404, pages = 142128, users = 70257, depth = 12.97533 },
['new'] = { pos = 83, activeusers = 20, admins = 2, articles = 72352, edits = 848788, files = 0, pages = 196959, users = 25077, depth = 12.78225 },
['jv'] = { pos = 84, activeusers = 99, admins = 4, articles = 70546, edits = 1594056, files = 5430, pages = 178680, users = 54038, depth = 20.96078 },
['vec'] = { pos = 85, activeusers = 37, admins = 5, articles = 68991, edits = 1100814, files = 724, pages = 140381, users = 32116, depth = 8.396445 },
['ht'] = { pos = 86, activeusers = 45, admins = 3, articles = 67887, edits = 803719, files = 0, pages = 82046, users = 28562, depth = 0.4261267 },
['pms'] = { pos = 87, activeusers = 43, admins = 4, articles = 66375, edits = 855421, files = 2069, pages = 101500, users = 25335, depth = 2.360138 },
['pnb'] = { pos = 88, activeusers = 55, admins = 2, articles = 65824, edits = 606401, files = 225, pages = 113841, users = 32521, depth = 2.834541 },
['su'] = { pos = 89, activeusers = 39, admins = 7, articles = 61278, edits = 629359, files = 545, pages = 97407, users = 28418, depth = 2.246006 },
['lb'] = { pos = 90, activeusers = 67, admins = 5, articles = 61036, edits = 2391658, files = 2374, pages = 131513, users = 55218, depth = 24.24672 },
['ba'] = { pos = 91, activeusers = 71, admins = 7, articles = 60418, edits = 1149771, files = 1456, pages = 170033, users = 35501, depth = 22.25796 },
['lld'] = { pos = 92, activeusers = 12, admins = 2, articles = 59873, edits = 98289, files = 0, pages = 63659, users = 2263, depth = 0.006173682 },
['ga'] = { pos = 93, activeusers = 93, admins = 7, articles = 57405, edits = 1083176, files = 1123, pages = 96246, users = 52628, depth = 5.152259 },
['szl'] = { pos = 94, activeusers = 49, admins = 3, articles = 55865, edits = 347728, files = 0, pages = 69160, users = 21816, depth = 0.2847618 },
['lmo'] = { pos = 95, activeusers = 47, admins = 5, articles = 54962, edits = 1126831, files = 4437, pages = 123925, users = 37797, depth = 14.31552 },
['is'] = { pos = 96, activeusers = 117, admins = 19, articles = 54767, edits = 1760864, files = 3218, pages = 141668, users = 86863, depth = 31.29433 },
['ku'] = { pos = 97, activeusers = 85, admins = 3, articles = 53951, edits = 1094315, files = 565, pages = 109250, users = 51917, depth = 10.52341 },
['cv'] = { pos = 98, activeusers = 49, admins = 2, articles = 49663, edits = 749715, files = 537, pages = 97869, users = 31256, depth = 7.217509 },
['fy'] = { pos = 99, activeusers = 65, admins = 8, articles = 49345, edits = 1087704, files = 7602, pages = 150529, users = 43535, depth = 30.38281 },
['tl'] = { pos = 100, activeusers = 136, admins = 11, articles = 43113, edits = 1957651, files = 1897, pages = 234148, users = 123626, depth = 164.155 },
['ckb'] = { pos = 101, activeusers = 174, admins = 7, articles = 42601, edits = 972762, files = 1600, pages = 185507, users = 51497, depth = 59.00756 },
['wuu'] = { pos = 102, activeusers = 45, admins = 4, articles = 42556, edits = 294460, files = 135, pages = 55383, users = 78843, depth = 0.4830348 },
['vo'] = { pos = 103, activeusers = 30, admins = 2, articles = 42385, edits = 3271756, files = 0, pages = 172968, users = 32405, depth = 179.5412 },
['an'] = { pos = 104, activeusers = 73, admins = 6, articles = 42204, edits = 1838386, files = 1499, pages = 128498, users = 68479, depth = 59.81282 },
['sco'] = { pos = 105, activeusers = 100, admins = 4, articles = 40559, edits = 862436, files = 690, pages = 146769, users = 95666, depth = 40.29479 },
['diq'] = { pos = 106, activeusers = 34, admins = 3, articles = 40160, edits = 487319, files = 209, pages = 60560, users = 25000, depth = 2.076349 },
['pa'] = { pos = 107, activeusers = 108, admins = 9, articles = 38491, edits = 609853, files = 1581, pages = 134508, users = 42410, depth = 28.21337 },
['yo'] = { pos = 108, activeusers = 62, admins = 3, articles = 34285, edits = 553512, files = 168, pages = 59197, users = 24976, depth = 4.936694 },
['io'] = { pos = 109, activeusers = 51, admins = 5, articles = 33475, edits = 993540, files = 0, pages = 49306, users = 33701, depth = 4.506725 },
['ne'] = { pos = 110, activeusers = 110, admins = 5, articles = 32329, edits = 1069371, files = 1258, pages = 103709, users = 58798, depth = 50.26672 },
['gu'] = { pos = 111, activeusers = 86, admins = 3, articles = 29965, edits = 825871, files = 0, pages = 117862, users = 69256, depth = 60.29176 },
['als'] = { pos = 112, activeusers = 69, admins = 9, articles = 29032, edits = 1014677, files = 571, pages = 69745, users = 92666, depth = 28.6106 },
['kn'] = { pos = 113, activeusers = 158, admins = 3, articles = 28516, edits = 1110419, files = 2595, pages = 130491, users = 76280, depth = 108.822 },
['bar'] = { pos = 114, activeusers = 51, admins = 3, articles = 27040, edits = 833550, files = 1320, pages = 109266, users = 63582, depth = 70.54262 },
['scn'] = { pos = 115, activeusers = 41, admins = 5, articles = 26213, edits = 732876, files = 1407, pages = 55698, users = 41400, depth = 16.64791 },
['bpy'] = { pos = 116, activeusers = 19, admins = 3, articles = 25087, edits = 886480, files = 45, pages = 62808, users = 23543, depth = 31.90971 },
['avk'] = { pos = 117, activeusers = 28, admins = 6, articles = 24085, edits = 114603, files = 0, pages = 29251, users = 3121, depth = 0.1802481 },
['ia'] = { pos = 118, activeusers = 40, admins = 6, articles = 23787, edits = 642092, files = 4, pages = 37751, users = 44810, depth = 5.861505 },
['qu'] = { pos = 119, activeusers = 34, admins = 2, articles = 23067, edits = 650106, files = 0, pages = 55979, users = 27258, depth = 23.64206 },
['mn'] = { pos = 120, activeusers = 95, admins = 3, articles = 21388, edits = 707686, files = 1475, pages = 98018, users = 78116, depth = 92.68129 },
['nv'] = { pos = 121, activeusers = 15, admins = 2, articles = 20506, edits = 295991, files = 709, pages = 34665, users = 15172, depth = 4.070901 },
['crh'] = { pos = 122, activeusers = 37, admins = 2, articles = 19837, edits = 177674, files = 0, pages = 39790, users = 17900, depth = 4.517669 },
['xmf'] = { pos = 123, activeusers = 26, admins = 3, articles = 19638, edits = 186482, files = 0, pages = 36530, users = 17129, depth = 3.777069 },
['si'] = { pos = 124, activeusers = 84, admins = 3, articles = 18063, edits = 511213, files = 3116, pages = 80202, users = 58487, depth = 75.4337 },
['ha'] = { pos = 125, activeusers = 121, admins = 3, articles = 17885, edits = 167579, files = 0, pages = 31534, users = 18546, depth = 3.095026 },
['bat-smg'] = { pos = 126, activeusers = 26, admins = 5, articles = 17086, edits = 355516, files = 109, pages = 29096, users = 24197, depth = 6.037138 },
['os'] = { pos = 127, activeusers = 36, admins = 3, articles = 16209, edits = 524553, files = 164, pages = 60337, users = 22639, depth = 64.43497 },
['frr'] = { pos = 128, activeusers = 24, admins = 5, articles = 16135, edits = 231612, files = 1323, pages = 41326, users = 18037, depth = 13.66125 },
['or'] = { pos = 129, activeusers = 54, admins = 6, articles = 15910, edits = 461977, files = 125, pages = 71822, users = 31155, depth = 79.43877 },
['gd'] = { pos = 130, activeusers = 36, admins = 6, articles = 15909, edits = 566972, files = 347, pages = 32210, users = 25655, depth = 18.48049 },
['ps'] = { pos = 131, activeusers = 51, admins = 1, articles = 15570, edits = 284196, files = 1733, pages = 54615, users = 27893, depth = 32.72349 },
['cdo'] = { pos = 132, activeusers = 19, admins = 4, articles = 15555, edits = 89772, files = 0, pages = 31368, users = 19004, depth = 2.957621 },
['bug'] = { pos = 133, activeusers = 15, admins = 1, articles = 15411, edits = 200761, files = 0, pages = 19629, users = 12293, depth = 0.7661833 },
['yi'] = { pos = 134, activeusers = 46, admins = 3, articles = 15397, edits = 579257, files = 1062, pages = 44220, users = 45538, depth = 45.90487 },
['ilo'] = { pos = 135, activeusers = 22, admins = 2, articles = 15362, edits = 391876, files = 0, pages = 70157, users = 16215, depth = 71.06635 },
['ban'] = { pos = 136, activeusers = 35, admins = 3, articles = 15268, edits = 122702, files = 112, pages = 30789, users = 5421, depth = 4.118424 },
['sd'] = { pos = 137, activeusers = 29, admins = 4, articles = 15250, edits = 240244, files = 145, pages = 56246, users = 15810, depth = 30.86769 },
['am'] = { pos = 138, activeusers = 53, admins = 2, articles = 15042, edits = 371683, files = 1765, pages = 45931, users = 39339, depth = 34.12427 },
['nap'] = { pos = 139, activeusers = 27, admins = 3, articles = 14731, edits = 664701, files = 281, pages = 23715, users = 27770, depth = 10.42505 },
['sah'] = { pos = 140, activeusers = 33, admins = 3, articles = 14304, edits = 381905, files = 1765, pages = 47735, users = 22248, depth = 43.70209 },
['hsb'] = { pos = 141, activeusers = 35, admins = 4, articles = 13831, edits = 377438, files = 133, pages = 35390, users = 23104, depth = 25.91285 },
['fo'] = { pos = 142, activeusers = 33, admins = 3, articles = 13782, edits = 368808, files = 0, pages = 40267, users = 26969, depth = 33.82412 },
['map-bms'] = { pos = 143, activeusers = 20, admins = 1, articles = 13752, edits = 213227, files = 462, pages = 30207, users = 14954, depth = 10.10645 },
['li'] = { pos = 144, activeusers = 28, admins = 7, articles = 13727, edits = 454420, files = 623, pages = 65593, users = 26573, depth = 98.90408 },
['mai'] = { pos = 145, activeusers = 23, admins = 5, articles = 13724, edits = 229606, files = 115, pages = 39326, users = 11805, depth = 20.31842 },
['mzn'] = { pos = 146, activeusers = 28, admins = 3, articles = 13445, edits = 165817, files = 263, pages = 30429, users = 30290, depth = 8.695604 },
['gor'] = { pos = 147, activeusers = 18, admins = 2, articles = 13305, edits = 50773, files = 0, pages = 20827, users = 4063, depth = 0.7791893 },
['eml'] = { pos = 148, activeusers = 24, admins = 3, articles = 13011, edits = 152380, files = 2742, pages = 35062, users = 23414, depth = 12.48322 },
['ace'] = { pos = 149, activeusers = 28, admins = 3, articles = 12548, edits = 137361, files = 0, pages = 26481, users = 24198, depth = 6.395423 },
['bcl'] = { pos = 150, activeusers = 33, admins = 3, articles = 12276, edits = 233549, files = 865, pages = 32987, users = 19761, depth = 20.15225 },
['sa'] = { pos = 151, activeusers = 79, admins = 4, articles = 11777, edits = 469641, files = 445, pages = 70240, users = 35456, depth = 164.7686 },
['shn'] = { pos = 152, activeusers = 10, admins = 2, articles = 11642, edits = 55136, files = 60, pages = 27155, users = 3300, depth = 3.605137 },
['wa'] = { pos = 153, activeusers = 26, admins = 4, articles = 11573, edits = 388880, files = 618, pages = 27282, users = 22302, depth = 26.26301 },
['zh-classical'] = { pos = 154, activeusers = 43, admins = 6, articles = 11448, edits = 380201, files = 0, pages = 97053, users = 94674, depth = 219.05 },
['ie'] = { pos = 155, activeusers = 27, admins = 3, articles = 11331, edits = 151343, files = 0, pages = 15136, users = 16951, depth = 1.127519 },
['lij'] = { pos = 156, activeusers = 29, admins = 8, articles = 11021, edits = 231854, files = 7, pages = 26602, users = 14527, depth = 17.42003 },
['as'] = { pos = 157, activeusers = 91, admins = 4, articles = 10642, edits = 330815, files = 1705, pages = 73274, users = 34689, depth = 156.3801 },
['zu'] = { pos = 158, activeusers = 46, admins = 1, articles = 10584, edits = 96733, files = 0, pages = 23985, users = 17634, depth = 6.465612 },
['mhr'] = { pos = 159, activeusers = 22, admins = 1, articles = 10432, edits = 184977, files = 0, pages = 27276, users = 13135, depth = 17.68041 },
['mrj'] = { pos = 160, activeusers = 12, admins = 1, articles = 10426, edits = 100524, files = 0, pages = 18670, users = 9971, depth = 3.366402 },
['hif'] = { pos = 161, activeusers = 32, admins = 2, articles = 10270, edits = 272297, files = 192, pages = 42255, users = 29640, depth = 62.50526 },
['hyw'] = { pos = 162, activeusers = 36, admins = 5, articles = 10253, edits = 195225, files = 0, pages = 21582, users = 7370, depth = 11.04396 },
['mni'] = { pos = 163, activeusers = 17, admins = 1, articles = 10102, edits = 48828, files = 0, pages = 16221, users = 2231, depth = 1.104428 },
['km'] = { pos = 164, activeusers = 50, admins = 6, articles = 9527, edits = 282285, files = 1101, pages = 33433, users = 36382, depth = 53.16355 },
['hak'] = { pos = 165, activeusers = 22, admins = 1, articles = 9445, edits = 122384, files = 0, pages = 18265, users = 30441, depth = 5.843031 },
['roa-tara'] = { pos = 166, activeusers = 11, admins = 2, articles = 9306, edits = 140145, files = 288, pages = 17645, users = 10832, depth = 6.377607 },
['ig'] = { pos = 167, activeusers = 89, admins = 5, articles = 9148, edits = 89180, files = 0, pages = 15338, users = 13895, depth = 2.662121 },
['pam'] = { pos = 168, activeusers = 24, admins = 2, articles = 8835, edits = 295787, files = 403, pages = 21410, users = 19431, depth = 27.98758 },
['nso'] = { pos = 169, activeusers = 17, admins = 1, articles = 8524, edits = 49797, files = 0, pages = 10767, users = 5866, depth = 0.3202433 },
['sn'] = { pos = 170, activeusers = 21, admins = 1, articles = 8522, edits = 97658, files = 0, pages = 16833, users = 15519, depth = 5.517849 },
['so'] = { pos = 171, activeusers = 60, admins = 1, articles = 8457, edits = 239875, files = 0, pages = 25774, users = 32286, depth = 39.02256 },
['rue'] = { pos = 172, activeusers = 29, admins = 1, articles = 8388, edits = 131220, files = 87, pages = 17655, users = 25444, depth = 9.071808 },
['bh'] = { pos = 173, activeusers = 36, admins = 2, articles = 8010, edits = 723446, files = 53, pages = 69126, users = 29756, depth = 609.2695 },
['se'] = { pos = 174, activeusers = 24, admins = 6, articles = 7802, edits = 300700, files = 0, pages = 20854, users = 26339, depth = 40.35397 },
['myv'] = { pos = 175, activeusers = 30, admins = 4, articles = 7710, edits = 139729, files = 0, pages = 26206, users = 11818, depth = 30.68547 },
['vls'] = { pos = 176, activeusers = 22, admins = 5, articles = 7639, edits = 308853, files = 480, pages = 21224, users = 24674, depth = 46.02257 },
['nds-nl'] = { pos = 177, activeusers = 14, admins = 6, articles = 7596, edits = 320832, files = 571, pages = 20404, users = 25912, depth = 44.7049 },
['mi'] = { pos = 178, activeusers = 24, admins = 2, articles = 7427, edits = 153424, files = 0, pages = 13461, users = 16687, depth = 7.52315 },
['sat'] = { pos = 179, activeusers = 47, admins = 3, articles = 7422, edits = 98021, files = 0, pages = 17052, users = 5486, depth = 9.677306 },
['sc'] = { pos = 180, activeusers = 20, admins = 4, articles = 7333, edits = 177319, files = 150, pages = 16377, users = 21979, depth = 16.46943 },
['nah'] = { pos = 181, activeusers = 23, admins = 3, articles = 7242, edits = 502318, files = 170, pages = 19502, users = 20746, depth = 73.81821 },
['vep'] = { pos = 182, activeusers = 27, admins = 1, articles = 6697, edits = 151656, files = 0, pages = 31117, users = 14490, depth = 64.80262 },
['gan'] = { pos = 183, activeusers = 21, admins = 1, articles = 6490, edits = 395005, files = 57, pages = 33493, users = 38664, depth = 204.1659 },
['kab'] = { pos = 184, activeusers = 18, admins = 2, articles = 6439, edits = 105950, files = 0, pages = 15907, users = 12061, depth = 14.40099 },
['glk'] = { pos = 185, activeusers = 17, admins = 3, articles = 6432, edits = 62267, files = 807, pages = 13853, users = 14316, depth = 5.983385 },
['tk'] = { pos = 186, activeusers = 37, admins = 2, articles = 6395, edits = 230619, files = 319, pages = 15808, users = 24836, depth = 31.60772 },
['fiu-vro'] = { pos = 187, activeusers = 22, admins = 4, articles = 6298, edits = 176937, files = 196, pages = 12157, users = 13226, depth = 12.59604 },
['co'] = { pos = 188, activeusers = 27, admins = 2, articles = 6205, edits = 379568, files = 0, pages = 14797, users = 19917, depth = 49.18367 },
['bo'] = { pos = 189, activeusers = 15, admins = 1, articles = 6011, edits = 139875, files = 0, pages = 17559, users = 26526, depth = 29.40089 },
['ab'] = { pos = 190, activeusers = 22, admins = 2, articles = 5991, edits = 118384, files = 9, pages = 20390, users = 17782, depth = 33.53836 },
['gv'] = { pos = 191, activeusers = 18, admins = 3, articles = 5747, edits = 309360, files = 185, pages = 20867, users = 18095, depth = 102.6184 },
['ary'] = { pos = 192, activeusers = 31, admins = 3, articles = 5737, edits = 188717, files = 42, pages = 43697, users = 6398, depth = 189.0785 },
['frp'] = { pos = 193, activeusers = 20, admins = 2, articles = 5611, edits = 214952, files = 0, pages = 15522, users = 14746, depth = 43.20641 },
['kw'] = { pos = 194, activeusers = 23, admins = 2, articles = 5518, edits = 199499, files = 6, pages = 11763, users = 13757, depth = 21.72322 },
['kv'] = { pos = 195, activeusers = 19, admins = 1, articles = 5480, edits = 139794, files = 0, pages = 16720, users = 13261, depth = 35.17417 },
['csb'] = { pos = 196, activeusers = 21, admins = 3, articles = 5434, edits = 185997, files = 0, pages = 8727, users = 15464, depth = 7.826817 },
['pcd'] = { pos = 197, activeusers = 25, admins = 3, articles = 5417, edits = 68818, files = 49, pages = 10547, users = 15844, depth = 5.851809 },
['ug'] = { pos = 198, activeusers = 30, admins = 1, articles = 5350, edits = 153850, files = 282, pages = 14955, users = 19844, depth = 33.15876 },
['skr'] = { pos = 199, activeusers = 8, admins = 1, articles = 5245, edits = 26946, files = 0, pages = 5782, users = 1322, depth = 0.04885104 },
['udm'] = { pos = 200, activeusers = 20, admins = 4, articles = 5240, edits = 120923, files = 9, pages = 17234, users = 13826, depth = 36.76109 },
['zea'] = { pos = 201, activeusers = 15, admins = 3, articles = 5115, edits = 120539, files = 1, pages = 9752, users = 12082, depth = 10.1582 },
['ay'] = { pos = 202, activeusers = 23, admins = 1, articles = 5027, edits = 95602, files = 0, pages = 8630, users = 15369, depth = 5.690716 },
['tum'] = { pos = 203, activeusers = 20, admins = 2, articles = 5018, edits = 31535, files = 0, pages = 7098, users = 7195, depth = 0.7633474 },
['gn'] = { pos = 204, activeusers = 25, admins = 2, articles = 4913, edits = 121206, files = 0, pages = 11358, users = 16498, depth = 18.36431 },
['nrm'] = { pos = 205, activeusers = 16, admins = 2, articles = 4833, edits = 219256, files = 0, pages = 10372, users = 12375, depth = 27.76631 },
['mt'] = { pos = 206, activeusers = 39, admins = 5, articles = 4807, edits = 278824, files = 1145, pages = 19205, users = 20227, depth = 130.2483 },
['bjn'] = { pos = 207, activeusers = 18, admins = 2, articles = 4625, edits = 77198, files = 1, pages = 22484, users = 12824, depth = 51.1945 },
['smn'] = { pos = 208, activeusers = 16, admins = 6, articles = 4527, edits = 67491, files = 0, pages = 14295, users = 2319, depth = 21.98123 },
['lez'] = { pos = 209, activeusers = 18, admins = 3, articles = 4306, edits = 86703, files = 10, pages = 13060, users = 9822, depth = 27.43822 },
['lfn'] = { pos = 210, activeusers = 23, admins = 1, articles = 4176, edits = 38021, files = 0, pages = 6669, users = 9254, depth = 2.031826 },
['stq'] = { pos = 211, activeusers = 13, admins = 5, articles = 4066, edits = 121159, files = 429, pages = 10692, users = 12556, depth = 30.09295 },
['lo'] = { pos = 212, activeusers = 25, admins = 1, articles = 4058, edits = 94955, files = 0, pages = 12343, users = 15470, depth = 32.06698 },
['olo'] = { pos = 213, activeusers = 14, admins = 2, articles = 3892, edits = 32184, files = 0, pages = 10670, users = 6028, depth = 9.148146 },
['mwl'] = { pos = 214, activeusers = 22, admins = 1, articles = 3881, edits = 98691, files = 0, pages = 10212, users = 12233, depth = 25.71722 },
['fur'] = { pos = 215, activeusers = 22, admins = 2, articles = 3761, edits = 170394, files = 318, pages = 8591, users = 13236, depth = 32.71133 },
['rm'] = { pos = 216, activeusers = 17, admins = 3, articles = 3755, edits = 163016, files = 51, pages = 9598, users = 18577, depth = 41.12457 },
['ang'] = { pos = 217, activeusers = 36, admins = 2, articles = 3697, edits = 205728, files = 300, pages = 16575, users = 117903, depth = 150.6044 },
['lad'] = { pos = 218, activeusers = 28, admins = 5, articles = 3603, edits = 208881, files = 23, pages = 12943, users = 19675, depth = 108.4499 },
['gom'] = { pos = 219, activeusers = 13, admins = 3, articles = 3549, edits = 206378, files = 0, pages = 9042, users = 8655, depth = 54.67718 },
['koi'] = { pos = 220, activeusers = 11, admins = 1, articles = 3442, edits = 59756, files = 0, pages = 11011, users = 7904, depth = 26.24279 },
['ext'] = { pos = 221, activeusers = 15, admins = 1, articles = 3375, edits = 116024, files = 0, pages = 7562, users = 16066, depth = 23.614 },
['tyv'] = { pos = 222, activeusers = 10, admins = 1, articles = 3364, edits = 43470, files = 0, pages = 11223, users = 8105, depth = 21.13992 },
['dsb'] = { pos = 223, activeusers = 20, admins = 1, articles = 3325, edits = 142781, files = 0, pages = 11200, users = 17257, depth = 71.51057 },
['rw'] = { pos = 224, activeusers = 27, admins = 1, articles = 3315, edits = 85962, files = 0, pages = 9348, users = 11200, depth = 30.45702 },
['dty'] = { pos = 225, activeusers = 14, admins = 3, articles = 3307, edits = 237449, files = 3, pages = 19221, users = 5527, depth = 286.0781 },
['ln'] = { pos = 226, activeusers = 27, admins = 4, articles = 3281, edits = 121854, files = 32, pages = 8584, users = 11827, depth = 37.08352 },
['av'] = { pos = 227, activeusers = 25, admins = 2, articles = 3133, edits = 83257, files = 0, pages = 14746, users = 13366, depth = 77.57372 },
['cbk-zam'] = { pos = 228, activeusers = 17, admins = 2, articles = 3129, edits = 110083, files = 0, pages = 8234, users = 13529, depth = 35.58687 },
['dv'] = { pos = 229, activeusers = 16, admins = 3, articles = 3019, edits = 129999, files = 932, pages = 11203, users = 23374, depth = 85.27283 },
['ksh'] = { pos = 230, activeusers = 16, admins = 3, articles = 2916, edits = 1606846, files = 0, pages = 10542, users = 21378, depth = 1042.485 },
['gag'] = { pos = 231, activeusers = 17, admins = 1, articles = 2794, edits = 67764, files = 0, pages = 6579, users = 12701, depth = 18.90245 },
['bxr'] = { pos = 232, activeusers = 19, admins = 1, articles = 2772, edits = 69888, files = 9, pages = 11045, users = 13856, depth = 56.36071 },
['pfl'] = { pos = 233, activeusers = 20, admins = 4, articles = 2740, edits = 89996, files = 0, pages = 6916, users = 10783, depth = 30.22651 },
['pap'] = { pos = 234, activeusers = 16, admins = 5, articles = 2701, edits = 90492, files = 0, pages = 6028, users = 13383, depth = 22.77683 },
['pag'] = { pos = 235, activeusers = 13, admins = 1, articles = 2562, edits = 73095, files = 0, pages = 8799, users = 7585, depth = 49.23201 },
['pi'] = { pos = 236, activeusers = 10, admins = 2, articles = 2547, edits = 101642, files = 0, pages = 4637, users = 6651, depth = 14.75947 },
['haw'] = { pos = 237, activeusers = 15, admins = 1, articles = 2457, edits = 96454, files = 0, pages = 5525, users = 15085, depth = 27.22001 },
['awa'] = { pos = 238, activeusers = 13, admins = 1, articles = 2436, edits = 24112, files = 0, pages = 5350, users = 1922, depth = 6.449172 },
['tay'] = { pos = 239, activeusers = 12, admins = 0, articles = 2421, edits = 54150, files = 0, pages = 2832, users = 1113, depth = 0.5510605 },
['tw'] = { pos = 240, activeusers = 49, admins = 2, articles = 2118, edits = 93552, files = 0, pages = 5074, users = 13924, depth = 35.91365 },
['inh'] = { pos = 241, activeusers = 12, admins = 2, articles = 2093, edits = 54816, files = 37, pages = 11755, users = 3310, depth = 99.37572 },
['krc'] = { pos = 242, activeusers = 11, admins = 2, articles = 2057, edits = 106212, files = 0, pages = 14327, users = 9686, depth = 263.7782 },
['dag'] = { pos = 243, activeusers = 44, admins = 4, articles = 2050, edits = 43956, files = 0, pages = 4480, users = 1830, depth = 13.78621 },
['xal'] = { pos = 244, activeusers = 12, admins = 1, articles = 2046, edits = 85057, files = 0, pages = 11867, users = 9280, depth = 165.1465 },
['szy'] = { pos = 245, activeusers = 9, admins = 1, articles = 2035, edits = 128452, files = 0, pages = 5360, users = 2329, depth = 63.97799 },
['za'] = { pos = 246, activeusers = 10, admins = 1, articles = 2010, edits = 39345, files = 0, pages = 4143, users = 9756, depth = 10.69459 },
['kaa'] = { pos = 247, activeusers = 27, admins = 1, articles = 1945, edits = 45972, files = 3, pages = 5119, users = 10259, depth = 23.91569 },
['mdf'] = { pos = 248, activeusers = 15, admins = 3, articles = 1944, edits = 64627, files = 0, pages = 11779, users = 8538, depth = 140.4306 },
['pdc'] = { pos = 249, activeusers = 19, admins = 1, articles = 1932, edits = 105132, files = 0, pages = 5836, users = 30398, depth = 73.55717 },
['atj'] = { pos = 250, activeusers = 11, admins = 5, articles = 1912, edits = 14717, files = 0, pages = 3020, users = 3700, depth = 1.6365 },
['to'] = { pos = 251, activeusers = 15, admins = 2, articles = 1908, edits = 41591, files = 12, pages = 5333, users = 9244, depth = 25.12998 },
['arc'] = { pos = 252, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1850, edits = 95329, files = 0, pages = 6425, users = 18807, depth = 90.7383 },
['tcy'] = { pos = 253, activeusers = 36, admins = 2, articles = 1744, edits = 102910, files = 1, pages = 8991, users = 4942, depth = 197.6392 },
['kbp'] = { pos = 254, activeusers = 13, admins = 2, articles = 1698, edits = 16063, files = 0, pages = 3375, users = 3851, depth = 4.642412 },
['jam'] = { pos = 255, activeusers = 9, admins = 1, articles = 1685, edits = 20760, files = 0, pages = 3024, users = 7255, depth = 4.335178 },
['na'] = { pos = 256, activeusers = 10, admins = 1, articles = 1661, edits = 89536, files = 4, pages = 4884, users = 11491, depth = 69.02451 },
['wo'] = { pos = 257, activeusers = 14, admins = 3, articles = 1651, edits = 104439, files = 0, pages = 5369, users = 13945, depth = 98.6493 },
['kbd'] = { pos = 258, activeusers = 10, admins = 1, articles = 1595, edits = 43687, files = 0, pages = 6742, users = 9151, depth = 67.47617 },
['nia'] = { pos = 259, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1519, edits = 17603, files = 0, pages = 3611, users = 1212, depth = 9.246279 },
['nov'] = { pos = 260, activeusers = 13, admins = 3, articles = 1516, edits = 177710, files = 0, pages = 4408, users = 10835, depth = 146.7129 },
['ki'] = { pos = 261, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1504, edits = 20662, files = 0, pages = 3075, users = 7970, depth = 7.33135 },
['tet'] = { pos = 262, activeusers = 13, admins = 2, articles = 1503, edits = 66597, files = 0, pages = 3910, users = 8928, depth = 43.68297 },
['mnw'] = { pos = 263, activeusers = 21, admins = 2, articles = 1422, edits = 34309, files = 0, pages = 4720, users = 2676, depth = 39.09923 },
['lg'] = { pos = 264, activeusers = 14, admins = 1, articles = 1419, edits = 26749, files = 0, pages = 4814, users = 7170, depth = 31.80653 },
['bi'] = { pos = 265, activeusers = 14, admins = 2, articles = 1395, edits = 41827, files = 0, pages = 3298, users = 12163, depth = 23.60126 },
['tpi'] = { pos = 266, activeusers = 11, admins = 2, articles = 1351, edits = 86610, files = 0, pages = 5680, users = 12387, depth = 156.5612 },
['nqo'] = { pos = 267, activeusers = 20, admins = 1, articles = 1316, edits = 10043, files = 0, pages = 2639, users = 2879, depth = 3.846201 },
['jbo'] = { pos = 268, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1305, edits = 111661, files = 0, pages = 5717, users = 15022, depth = 223.2458 },
['roa-rup'] = { pos = 269, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1293, edits = 205280, files = 0, pages = 4295, users = 13009, depth = 257.6367 },
['fj'] = { pos = 270, activeusers = 9, admins = 1, articles = 1274, edits = 35440, files = 0, pages = 3631, users = 8365, depth = 33.40779 },
['lbe'] = { pos = 271, activeusers = 10, admins = 2, articles = 1264, edits = 50252, files = 0, pages = 14676, users = 7807, depth = 385.5126 },
['kg'] = { pos = 272, activeusers = 11, admins = 1, articles = 1255, edits = 43792, files = 0, pages = 2905, users = 9983, depth = 26.05728 },
['xh'] = { pos = 273, activeusers = 34, admins = 1, articles = 1239, edits = 33897, files = 0, pages = 3826, users = 11756, depth = 38.62482 },
['ty'] = { pos = 274, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1217, edits = 53070, files = 0, pages = 2993, users = 6865, depth = 37.76132 },
['ks'] = { pos = 275, activeusers = 26, admins = 2, articles = 1183, edits = 62604, files = 9, pages = 7843, users = 9385, depth = 252.9874 },
['cu'] = { pos = 276, activeusers = 20, admins = 2, articles = 1167, edits = 82624, files = 0, pages = 5570, users = 23076, depth = 211.1576 },
['shi'] = { pos = 277, activeusers = 10, admins = 2, articles = 1154, edits = 33377, files = 0, pages = 3841, users = 1486, depth = 47.11147 },
['srn'] = { pos = 278, activeusers = 8, admins = 1, articles = 1112, edits = 39153, files = 0, pages = 2729, users = 7043, depth = 30.33695 },
['trv'] = { pos = 279, activeusers = 15, admins = 0, articles = 1110, edits = 85742, files = 0, pages = 2064, users = 1195, depth = 30.68561 },
['om'] = { pos = 280, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1094, edits = 38039, files = 0, pages = 3740, users = 9477, depth = 59.49802 },
['sm'] = { pos = 281, activeusers = 17, admins = 1, articles = 1065, edits = 42638, files = 0, pages = 3296, users = 9633, depth = 56.76878 },
['guw'] = { pos = 282, activeusers = 20, admins = 2, articles = 1057, edits = 29783, files = 0, pages = 1785, users = 501, depth = 7.914856 },
['gcr'] = { pos = 283, activeusers = 13, admins = 1, articles = 1050, edits = 16485, files = 0, pages = 2556, users = 2192, depth = 13.26782 },
['alt'] = { pos = 284, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1045, edits = 35965, files = 0, pages = 3712, users = 1653, depth = 63.10817 },
['chr'] = { pos = 285, activeusers = 14, admins = 1, articles = 1020, edits = 46166, files = 0, pages = 3895, users = 21841, depth = 94.16512 },
['ltg'] = { pos = 286, activeusers = 11, admins = 1, articles = 1015, edits = 35318, files = 0, pages = 3223, users = 6698, depth = 51.85634 },
['ny'] = { pos = 287, activeusers = 13, admins = 1, articles = 919, edits = 38034, files = 0, pages = 4003, users = 9383, depth = 107.0001 },
['pih'] = { pos = 288, activeusers = 15, admins = 1, articles = 891, edits = 44148, files = 0, pages = 3324, users = 10490, depth = 99.03275 },
['got'] = { pos = 289, activeusers = 11, admins = 1, articles = 866, edits = 46133, files = 0, pages = 3805, users = 17731, depth = 139.6434 },
['mad'] = { pos = 290, activeusers = 17, admins = 0, articles = 861, edits = 8887, files = 0, pages = 1629, users = 1569, depth = 4.340605 },
['st'] = { pos = 291, activeusers = 20, admins = 1, articles = 843, edits = 28446, files = 0, pages = 4255, users = 9446, depth = 109.5178 },
['ami'] = { pos = 292, activeusers = 24, admins = 0, articles = 839, edits = 32198, files = 0, pages = 1656, users = 941, depth = 18.43694 },
['blk'] = { pos = 293, activeusers = 26, admins = 1, articles = 814, edits = 15808, files = 0, pages = 3579, users = 226, depth = 50.9632 },
['tn'] = { pos = 294, activeusers = 22, admins = 2, articles = 776, edits = 28180, files = 0, pages = 3687, users = 9250, depth = 107.5546 },
['bm'] = { pos = 295, activeusers = 9, admins = 2, articles = 775, edits = 40187, files = 0, pages = 3145, users = 9876, depth = 119.4973 },
['ve'] = { pos = 296, activeusers = 15, admins = 1, articles = 748, edits = 19283, files = 0, pages = 2235, users = 7202, depth = 34.09697 },
['rmy'] = { pos = 297, activeusers = 13, admins = 1, articles = 730, edits = 50223, files = 0, pages = 2701, users = 16402, depth = 135.5519 },
['ts'] = { pos = 298, activeusers = 11, admins = 2, articles = 720, edits = 36662, files = 0, pages = 3765, users = 8835, depth = 174.1649 },
['chy'] = { pos = 299, activeusers = 9, admins = 1, articles = 662, edits = 24106, files = 0, pages = 2258, users = 10616, depth = 62.05132 },
['rn'] = { pos = 300, activeusers = 11, admins = 1, articles = 620, edits = 23097, files = 0, pages = 2450, users = 8970, depth = 82.13123 },
['iu'] = { pos = 301, activeusers = 13, admins = 2, articles = 593, edits = 44501, files = 0, pages = 3182, users = 17012, depth = 266.578 },
['ak'] = { pos = 302, activeusers = 17, admins = 1, articles = 590, edits = 28898, files = 0, pages = 2441, users = 12500, depth = 116.5222 },
['ss'] = { pos = 303, activeusers = 11, admins = 3, articles = 575, edits = 38078, files = 0, pages = 2412, users = 7633, depth = 161.1311 },
['ch'] = { pos = 304, activeusers = 13, admins = 1, articles = 543, edits = 22843, files = 0, pages = 2501, users = 14416, depth = 118.7586 },
['ff'] = { pos = 305, activeusers = 39, admins = 0, articles = 528, edits = 24981, files = 0, pages = 2489, users = 7889, depth = 138.4434 },
['pnt'] = { pos = 306, activeusers = 9, admins = 1, articles = 481, edits = 35124, files = 0, pages = 2039, users = 9475, depth = 180.7305 },
['kcg'] = { pos = 307, activeusers = 16, admins = 1, articles = 459, edits = 16397, files = 0, pages = 2287, users = 435, depth = 113.717 },
['ady'] = { pos = 308, activeusers = 11, admins = 1, articles = 451, edits = 12084, files = 0, pages = 3103, users = 5996, depth = 134.6551 },
['ik'] = { pos = 309, activeusers = 11, admins = 2, articles = 443, edits = 37969, files = 0, pages = 2616, users = 7943, depth = 349.2235 },
['ee'] = { pos = 310, activeusers = 18, admins = 3, articles = 438, edits = 49998, files = 0, pages = 3124, users = 13266, depth = 601.8738 },
['sg'] = { pos = 311, activeusers = 12, admins = 2, articles = 311, edits = 20552, files = 0, pages = 1983, users = 5980, depth = 299.5595 },
['din'] = { pos = 312, activeusers = 20, admins = 1, articles = 306, edits = 8040, files = 0, pages = 1086, users = 5689, depth = 48.10305 },
['pwn'] = { pos = 313, activeusers = 14, admins = 0, articles = 278, edits = 11021, files = 0, pages = 431, users = 845, depth = 7.745278 },
['kl'] = { pos = 314, activeusers = 14, admins = 2, articles = 243, edits = 74474, files = 0, pages = 2261, users = 12301, depth = 2271.61 },
['ti'] = { pos = 315, activeusers = 14, admins = 2, articles = 234, edits = 23840, files = 0, pages = 2731, users = 8473, depth = 994.0082 },
['dz'] = { pos = 316, activeusers = 16, admins = 1, articles = 227, edits = 29403, files = 0, pages = 2281, users = 9218, depth = 1055.396 },
['cr'] = { pos = 317, activeusers = 22, admins = 2, articles = 158, edits = 37390, files = 0, pages = 2161, users = 16753, depth = 2780.664 },
['ng'] = { pos = 318, activeusers = 0, admins = 1, articles = 8, edits = 5923, files = 0, pages = 443, users = 2385, depth = 39530.88 },
['cho'] = { pos = 319, activeusers = 0, admins = 1, articles = 6, edits = 4220, files = 0, pages = 201, users = 1809, depth = 22176 },
['kj'] = { pos = 320, activeusers = 0, admins = 1, articles = 4, edits = 3548, files = 0, pages = 114, users = 1377, depth = 23536.62 },
['mh'] = { pos = 321, activeusers = 0, admins = 1, articles = 4, edits = 4212, files = 0, pages = 206, users = 2140, depth = 52143.95 },
['ho'] = { pos = 322, activeusers = 0, admins = 1, articles = 3, edits = 3786, files = 0, pages = 129, users = 1575, depth = 51771.35 },
['ii'] = { pos = 323, activeusers = 0, admins = 1, articles = 3, edits = 11653, files = 0, pages = 189, users = 2031, depth = 237006 },
['lrc'] = { pos = 324, activeusers = 2, admins = 1, articles = 1, edits = 140064, files = 0, pages = 237, users = 5037, depth = 3.291563E+07 },
['mus'] = { pos = 325, activeusers = 0, admins = 1, articles = 1, edits = 3603, files = 0, pages = 115, users = 2348, depth = 407170.3 },
['aa'] = { pos = 326, activeusers = 0, admins = 1, articles = 0, edits = 4685, files = 0, pages = 509, users = 4063, depth = 0 },
['hz'] = { pos = 327, activeusers = 1, admins = 1, articles = 0, edits = 4483, files = 0, pages = 176, users = 3761, depth = 0 },
['kr'] = { pos = 328, activeusers = 0, admins = 1, articles = 0, edits = 4641, files = 0, pages = 162, users = 5464, depth = 0 },
['pcm'] = { pos = 329, activeusers = 0, admins = 0, articles = 0, edits = 0, files = 0, pages = 0, users = 0, depth = 0 },
['total'] = { activeusers = 280229, admins = 3756, articles = 59310824, edits = 3219578663, files = 2761012, pages = 245221181, users = 103815920, depth = 128.9972, date = '@1661126442' },
}
return info
s2n9v3vcbiqaw7cv0lc513i3bkd7xrk
4191601
4191595
2022-08-22T02:00:46Z
MBHbot
91410
Scribunto
text/plain
local info = {
['en'] = { pos = 1, activeusers = 114504, admins = 1032, articles = 6572871, edits = 1113490400, files = 895606, pages = 56814140, users = 44379881, depth = 1145.094 },
['ceb'] = { pos = 2, activeusers = 184, admins = 6, articles = 6125823, edits = 34882878, files = 0, pages = 11232199, users = 93540, depth = 2.157964 },
['de'] = { pos = 3, activeusers = 16819, admins = 190, articles = 2717448, edits = 224018576, files = 128810, pages = 7503962, users = 3979827, depth = 92.62103 },
['sv'] = { pos = 4, activeusers = 1899, admins = 66, articles = 2552412, edits = 51004354, files = 0, pages = 6121071, users = 832244, depth = 16.28877 },
['fr'] = { pos = 5, activeusers = 16366, admins = 159, articles = 2447697, edits = 195848296, files = 69093, pages = 12155875, users = 4447991, depth = 253.4508 },
['nl'] = { pos = 6, activeusers = 3462, admins = 36, articles = 2098829, edits = 62489268, files = 20, pages = 4467910, users = 1225287, depth = 17.81996 },
['ru'] = { pos = 7, activeusers = 10579, admins = 77, articles = 1847026, edits = 124696148, files = 237911, pages = 7412721, users = 3233805, depth = 152.7454 },
['es'] = { pos = 8, activeusers = 13260, admins = 63, articles = 1796603, edits = 145055084, files = 0, pages = 7713030, users = 6619891, depth = 203.9495 },
['it'] = { pos = 9, activeusers = 7434, admins = 122, articles = 1768269, edits = 128639175, files = 138847, pages = 7496376, users = 2285024, depth = 180.0725 },
['arz'] = { pos = 10, activeusers = 190, admins = 7, articles = 1596743, edits = 7341971, files = 1476, pages = 2010200, users = 189032, depth = 0.244886 },
['pl'] = { pos = 11, activeusers = 4028, admins = 101, articles = 1533097, edits = 67672085, files = 262, pages = 3559384, users = 1187273, depth = 33.21218 },
['ja'] = { pos = 12, activeusers = 15058, admins = 41, articles = 1338713, edits = 90890827, files = 30147, pages = 3956035, users = 1969776, depth = 87.82118 },
['zh'] = { pos = 13, activeusers = 8632, admins = 66, articles = 1298381, edits = 73007978, files = 60828, pages = 7125046, users = 3253911, depth = 206.3566 },
['vi'] = { pos = 14, activeusers = 2169, admins = 20, articles = 1275376, edits = 68971810, files = 24548, pages = 19376979, users = 877584, depth = 717.0396 },
['war'] = { pos = 15, activeusers = 82, admins = 3, articles = 1265931, edits = 6287551, files = 42, pages = 2881775, users = 52950, depth = 3.554678 },
['uk'] = { pos = 16, activeusers = 3127, admins = 45, articles = 1188695, edits = 36833892, files = 110527, pages = 4126056, users = 639809, depth = 54.51127 },
['ar'] = { pos = 17, activeusers = 4820, admins = 26, articles = 1183475, edits = 58949535, files = 50019, pages = 7812670, users = 2292274, depth = 236.7469 },
['pt'] = { pos = 18, activeusers = 8401, admins = 56, articles = 1094379, edits = 64058070, files = 58356, pages = 5403736, users = 2794622, depth = 183.81 },
['fa'] = { pos = 19, activeusers = 5221, admins = 34, articles = 924099, edits = 35326994, files = 81855, pages = 5343296, users = 1143736, depth = 151.1984 },
['ca'] = { pos = 20, activeusers = 968, admins = 30, articles = 708882, edits = 30521147, files = 15573, pages = 1766406, users = 426450, depth = 38.45412 },
['sr'] = { pos = 21, activeusers = 725, admins = 19, articles = 661736, edits = 25136598, files = 36393, pages = 3986312, users = 310816, depth = 159.1616 },
['id'] = { pos = 22, activeusers = 3164, admins = 41, articles = 627080, edits = 21528072, files = 47678, pages = 3296405, users = 1347047, depth = 118.3373 },
['ko'] = { pos = 23, activeusers = 1590, admins = 27, articles = 601459, edits = 33120612, files = 12704, pages = 2735797, users = 749502, depth = 152.4505 },
['no'] = { pos = 24, activeusers = 999, admins = 44, articles = 596337, edits = 22850064, files = 4, pages = 1699553, users = 559450, depth = 46.01403 },
['fi'] = { pos = 25, activeusers = 1611, admins = 31, articles = 537416, edits = 20683019, files = 70309, pages = 1410804, users = 520998, depth = 38.72046 },
['tr'] = { pos = 26, activeusers = 2995, admins = 23, articles = 511874, edits = 28321410, files = 37568, pages = 2386314, users = 1420788, depth = 159.1491 },
['hu'] = { pos = 27, activeusers = 1521, admins = 24, articles = 510494, edits = 25138268, files = 8433, pages = 1449405, users = 510712, depth = 58.6696 },
['cs'] = { pos = 28, activeusers = 2058, admins = 33, articles = 508736, edits = 21571416, files = 1, pages = 1404411, users = 586772, depth = 47.61024 },
['ce'] = { pos = 29, activeusers = 53, admins = 3, articles = 481403, edits = 8683350, files = 315, pages = 908180, users = 30785, depth = 7.514494 },
['sh'] = { pos = 30, activeusers = 160, admins = 12, articles = 456876, edits = 41242012, files = 10240, pages = 4644292, users = 176455, depth = 745.9604 },
['ro'] = { pos = 31, activeusers = 873, admins = 17, articles = 432866, edits = 15015391, files = 116480, pages = 2621945, users = 592099, depth = 146.4633 },
['zh-min-nan'] = { pos = 32, activeusers = 81, admins = 6, articles = 431647, edits = 3134164, files = 362, pages = 1063200, users = 54018, depth = 6.310575 },
['tt'] = { pos = 33, activeusers = 77, admins = 5, articles = 417587, edits = 3527319, files = 6105, pages = 564953, users = 43201, depth = 0.7775585 },
['eu'] = { pos = 34, activeusers = 246, admins = 12, articles = 397525, edits = 9002877, files = 0, pages = 826006, users = 138792, depth = 12.66288 },
['ms'] = { pos = 35, activeusers = 536, admins = 15, articles = 359976, edits = 5635585, files = 19611, pages = 1042085, users = 298788, depth = 19.41763 },
['eo'] = { pos = 36, activeusers = 302, admins = 16, articles = 323248, edits = 7674207, files = 11183, pages = 716413, users = 199665, depth = 15.84704 },
['he'] = { pos = 37, activeusers = 3159, admins = 32, articles = 320900, edits = 34460930, files = 73967, pages = 1341874, users = 997817, depth = 259.9592 },
['hy'] = { pos = 38, activeusers = 427, admins = 11, articles = 293102, edits = 8483799, files = 11353, pages = 988725, users = 124054, depth = 48.33092 },
['da'] = { pos = 39, activeusers = 777, admins = 25, articles = 283860, edits = 11200980, files = 0, pages = 908247, users = 435909, depth = 59.66935 },
['bg'] = { pos = 40, activeusers = 713, admins = 25, articles = 283772, edits = 11473225, files = 549, pages = 632246, users = 311793, depth = 27.36535 },
['azb'] = { pos = 41, activeusers = 111, admins = 5, articles = 242236, edits = 1523650, files = 246, pages = 571867, users = 38035, depth = 4.933657 },
['sk'] = { pos = 42, activeusers = 525, admins = 10, articles = 241743, edits = 7403891, files = 0, pages = 549497, users = 221904, depth = 21.83706 },
['kk'] = { pos = 43, activeusers = 195, admins = 16, articles = 232074, edits = 3059387, files = 10540, pages = 588114, users = 121046, depth = 12.24384 },
['et'] = { pos = 44, activeusers = 420, admins = 33, articles = 229792, edits = 6173000, files = 756, pages = 542647, users = 168473, depth = 21.08605 },
['min'] = { pos = 45, activeusers = 42, admins = 5, articles = 225608, edits = 2444504, files = 177, pages = 385450, users = 16150, depth = 3.183431 },
['be'] = { pos = 46, activeusers = 278, admins = 11, articles = 221391, edits = 4182957, files = 3247, pages = 647170, users = 120981, depth = 23.90637 },
['simple'] = { pos = 47, activeusers = 950, admins = 17, articles = 217389, edits = 8381270, files = 36, pages = 704555, users = 1225559, depth = 59.74117 },
['hr'] = { pos = 48, activeusers = 467, admins = 11, articles = 213105, edits = 6432346, files = 20963, pages = 445676, users = 278188, depth = 17.18992 },
['el'] = { pos = 49, activeusers = 1040, admins = 22, articles = 212694, edits = 9612344, files = 18498, pages = 630496, users = 369701, depth = 58.82711 },
['lt'] = { pos = 50, activeusers = 312, admins = 10, articles = 203948, edits = 6655601, files = 23844, pages = 500314, users = 166651, depth = 28.09069 },
['gl'] = { pos = 51, activeusers = 244, admins = 8, articles = 188247, edits = 6155110, files = 350, pages = 472597, users = 128435, depth = 29.71633 },
['az'] = { pos = 52, activeusers = 641, admins = 17, articles = 186232, edits = 6573324, files = 23683, pages = 511406, users = 252157, depth = 39.18702 },
['sl'] = { pos = 53, activeusers = 315, admins = 22, articles = 177429, edits = 5726256, files = 8314, pages = 439891, users = 213808, depth = 28.48455 },
['ur'] = { pos = 54, activeusers = 321, admins = 11, articles = 175388, edits = 5116611, files = 12590, pages = 996117, users = 149904, depth = 112.4791 },
['uz'] = { pos = 55, activeusers = 739, admins = 20, articles = 169228, edits = 2794751, files = 2083, pages = 692141, users = 77187, depth = 38.55343 },
['nn'] = { pos = 56, activeusers = 124, admins = 14, articles = 162661, edits = 3390618, files = 16, pages = 372445, users = 121918, depth = 15.14239 },
['ka'] = { pos = 57, activeusers = 249, admins = 6, articles = 162475, edits = 4397854, files = 14840, pages = 460070, users = 143274, depth = 32.06971 },
['hi'] = { pos = 58, activeusers = 1211, admins = 6, articles = 152335, edits = 5610289, files = 3600, pages = 1191268, users = 710516, depth = 219.0541 },
['th'] = { pos = 59, activeusers = 990, admins = 15, articles = 149566, edits = 10238246, files = 27287, pages = 974721, users = 430179, depth = 319.7058 },
['ta'] = { pos = 60, activeusers = 350, admins = 31, articles = 148228, edits = 3488482, files = 7723, pages = 466351, users = 207939, depth = 34.45507 },
['la'] = { pos = 61, activeusers = 146, admins = 21, articles = 137135, edits = 3689328, files = 0, pages = 275807, users = 158302, depth = 13.67801 },
['cy'] = { pos = 62, activeusers = 113, admins = 16, articles = 135060, edits = 11098949, files = 11273, pages = 275243, users = 73824, depth = 43.4413 },
['mk'] = { pos = 63, activeusers = 220, admins = 12, articles = 130037, edits = 4792026, files = 8679, pages = 524515, users = 103425, depth = 84.07616 },
['ast'] = { pos = 64, activeusers = 107, admins = 11, articles = 129969, edits = 3704936, files = 0, pages = 228644, users = 106953, depth = 9.340189 },
['bn'] = { pos = 65, activeusers = 1125, admins = 13, articles = 126599, edits = 6046056, files = 15365, pages = 990982, users = 385429, depth = 284.4188 },
['zh-yue'] = { pos = 66, activeusers = 287, admins = 12, articles = 126514, edits = 1863780, files = 2629, pages = 285136, users = 244001, depth = 10.27525 },
['lv'] = { pos = 67, activeusers = 288, admins = 13, articles = 115248, edits = 3665906, files = 25554, pages = 467859, users = 108094, depth = 73.3485 },
['tg'] = { pos = 68, activeusers = 65, admins = 6, articles = 107756, edits = 1309274, files = 485, pages = 262881, users = 36171, depth = 10.32172 },
['af'] = { pos = 69, activeusers = 194, admins = 16, articles = 104506, edits = 2516024, files = 9615, pages = 373056, users = 152432, depth = 44.53573 },
['my'] = { pos = 70, activeusers = 137, admins = 4, articles = 103673, edits = 755454, files = 2977, pages = 217100, users = 103314, depth = 4.165333 },
['mg'] = { pos = 71, activeusers = 46, admins = 3, articles = 94876, edits = 1045945, files = 3, pages = 245147, users = 28869, depth = 10.70335 },
['bs'] = { pos = 72, activeusers = 182, admins = 9, articles = 90365, edits = 3415985, files = 5463, pages = 367770, users = 144696, depth = 87.53218 },
['oc'] = { pos = 73, activeusers = 102, admins = 4, articles = 89829, edits = 2321151, files = 925, pages = 159380, users = 48466, depth = 8.730582 },
['sq'] = { pos = 74, activeusers = 221, admins = 11, articles = 86108, edits = 2465106, files = 4732, pages = 263384, users = 143987, depth = 39.66972 },
['mr'] = { pos = 75, activeusers = 157, admins = 12, articles = 85994, edits = 2144776, files = 19140, pages = 285438, users = 145954, depth = 40.41809 },
['nds'] = { pos = 76, activeusers = 41, admins = 4, articles = 83914, edits = 990197, files = 0, pages = 162383, users = 49044, depth = 5.332224 },
['ky'] = { pos = 77, activeusers = 83, admins = 2, articles = 81596, edits = 424951, files = 2688, pages = 111393, users = 33245, depth = 0.5087311 },
['ml'] = { pos = 78, activeusers = 251, admins = 15, articles = 79073, edits = 3708373, files = 6966, pages = 488783, users = 163411, depth = 203.6873 },
['be-tarask'] = { pos = 79, activeusers = 128, admins = 4, articles = 78877, edits = 2326671, files = 1892, pages = 226636, users = 76311, depth = 36.02576 },
['te'] = { pos = 80, activeusers = 196, admins = 13, articles = 77996, edits = 3610562, files = 12626, pages = 306080, users = 114659, depth = 100.8753 },
['sw'] = { pos = 81, activeusers = 217, admins = 14, articles = 74573, edits = 1240177, files = 2270, pages = 150500, users = 55224, depth = 8.54233 },
['br'] = { pos = 82, activeusers = 92, admins = 6, articles = 72543, edits = 2004277, files = 5404, pages = 142128, users = 70257, depth = 12.97533 },
['new'] = { pos = 83, activeusers = 20, admins = 2, articles = 72352, edits = 848788, files = 0, pages = 196959, users = 25077, depth = 12.78225 },
['jv'] = { pos = 84, activeusers = 99, admins = 4, articles = 70546, edits = 1594057, files = 5430, pages = 178680, users = 54038, depth = 20.96079 },
['vec'] = { pos = 85, activeusers = 37, admins = 5, articles = 68991, edits = 1100814, files = 724, pages = 140381, users = 32116, depth = 8.396445 },
['ht'] = { pos = 86, activeusers = 45, admins = 3, articles = 67887, edits = 803726, files = 0, pages = 82046, users = 28563, depth = 0.4261304 },
['pms'] = { pos = 87, activeusers = 43, admins = 4, articles = 66375, edits = 855421, files = 2069, pages = 101500, users = 25335, depth = 2.360138 },
['pnb'] = { pos = 88, activeusers = 55, admins = 2, articles = 65824, edits = 606401, files = 225, pages = 113841, users = 32522, depth = 2.834541 },
['su'] = { pos = 89, activeusers = 39, admins = 7, articles = 61278, edits = 629359, files = 545, pages = 97407, users = 28418, depth = 2.246006 },
['lb'] = { pos = 90, activeusers = 67, admins = 5, articles = 61036, edits = 2391659, files = 2374, pages = 131513, users = 55218, depth = 24.24673 },
['ba'] = { pos = 91, activeusers = 71, admins = 7, articles = 60418, edits = 1149771, files = 1456, pages = 170033, users = 35501, depth = 22.25796 },
['lld'] = { pos = 92, activeusers = 12, admins = 2, articles = 59873, edits = 98289, files = 0, pages = 63659, users = 2263, depth = 0.006173682 },
['ga'] = { pos = 93, activeusers = 93, admins = 7, articles = 57404, edits = 1083225, files = 1123, pages = 96247, users = 52628, depth = 5.153149 },
['szl'] = { pos = 94, activeusers = 49, admins = 3, articles = 55865, edits = 347728, files = 0, pages = 69160, users = 21816, depth = 0.2847618 },
['lmo'] = { pos = 95, activeusers = 47, admins = 5, articles = 54962, edits = 1126832, files = 4437, pages = 123925, users = 37797, depth = 14.31553 },
['is'] = { pos = 96, activeusers = 117, admins = 19, articles = 54767, edits = 1760872, files = 3218, pages = 141668, users = 86863, depth = 31.29447 },
['ku'] = { pos = 97, activeusers = 85, admins = 3, articles = 53951, edits = 1094315, files = 565, pages = 109250, users = 51919, depth = 10.52341 },
['cv'] = { pos = 98, activeusers = 49, admins = 2, articles = 49663, edits = 749715, files = 537, pages = 97869, users = 31256, depth = 7.217509 },
['fy'] = { pos = 99, activeusers = 65, admins = 8, articles = 49346, edits = 1087707, files = 7602, pages = 150530, users = 43536, depth = 30.38146 },
['tl'] = { pos = 100, activeusers = 136, admins = 11, articles = 43113, edits = 1957662, files = 1897, pages = 234148, users = 123627, depth = 164.156 },
['ckb'] = { pos = 101, activeusers = 174, admins = 7, articles = 42601, edits = 972795, files = 1600, pages = 185507, users = 51498, depth = 59.00956 },
['wuu'] = { pos = 102, activeusers = 45, admins = 4, articles = 42556, edits = 294463, files = 135, pages = 55383, users = 78844, depth = 0.4830398 },
['vo'] = { pos = 103, activeusers = 30, admins = 2, articles = 42385, edits = 3271756, files = 0, pages = 172968, users = 32405, depth = 179.5412 },
['an'] = { pos = 104, activeusers = 73, admins = 6, articles = 42204, edits = 1838386, files = 1499, pages = 128498, users = 68480, depth = 59.81282 },
['sco'] = { pos = 105, activeusers = 100, admins = 4, articles = 40559, edits = 862436, files = 690, pages = 146769, users = 95667, depth = 40.29479 },
['diq'] = { pos = 106, activeusers = 34, admins = 3, articles = 40160, edits = 487319, files = 209, pages = 60560, users = 25001, depth = 2.076349 },
['pa'] = { pos = 107, activeusers = 108, admins = 9, articles = 38491, edits = 609853, files = 1581, pages = 134508, users = 42410, depth = 28.21337 },
['yo'] = { pos = 108, activeusers = 62, admins = 3, articles = 34285, edits = 553513, files = 168, pages = 59197, users = 24976, depth = 4.936703 },
['io'] = { pos = 109, activeusers = 51, admins = 5, articles = 33476, edits = 993541, files = 0, pages = 49307, users = 33701, depth = 4.506369 },
['ne'] = { pos = 110, activeusers = 110, admins = 5, articles = 32329, edits = 1069373, files = 1258, pages = 103709, users = 58798, depth = 50.26681 },
['gu'] = { pos = 111, activeusers = 86, admins = 3, articles = 29965, edits = 825871, files = 0, pages = 117862, users = 69256, depth = 60.29176 },
['als'] = { pos = 112, activeusers = 69, admins = 9, articles = 29032, edits = 1014677, files = 571, pages = 69745, users = 92666, depth = 28.6106 },
['kn'] = { pos = 113, activeusers = 158, admins = 3, articles = 28516, edits = 1110420, files = 2595, pages = 130491, users = 76281, depth = 108.8221 },
['bar'] = { pos = 114, activeusers = 51, admins = 3, articles = 27040, edits = 833551, files = 1320, pages = 109266, users = 63582, depth = 70.5427 },
['scn'] = { pos = 115, activeusers = 41, admins = 5, articles = 26213, edits = 732876, files = 1407, pages = 55698, users = 41400, depth = 16.64791 },
['bpy'] = { pos = 116, activeusers = 19, admins = 3, articles = 25087, edits = 886480, files = 45, pages = 62808, users = 23543, depth = 31.90971 },
['avk'] = { pos = 117, activeusers = 28, admins = 6, articles = 24085, edits = 114603, files = 0, pages = 29251, users = 3121, depth = 0.1802481 },
['ia'] = { pos = 118, activeusers = 40, admins = 6, articles = 23787, edits = 642094, files = 4, pages = 37751, users = 44810, depth = 5.861523 },
['qu'] = { pos = 119, activeusers = 34, admins = 2, articles = 23067, edits = 650106, files = 0, pages = 55979, users = 27258, depth = 23.64206 },
['mn'] = { pos = 120, activeusers = 95, admins = 3, articles = 21388, edits = 707689, files = 1475, pages = 98018, users = 78116, depth = 92.68168 },
['nv'] = { pos = 121, activeusers = 15, admins = 2, articles = 20506, edits = 295993, files = 709, pages = 34665, users = 15172, depth = 4.070929 },
['crh'] = { pos = 122, activeusers = 37, admins = 2, articles = 19837, edits = 177674, files = 0, pages = 39790, users = 17900, depth = 4.517669 },
['xmf'] = { pos = 123, activeusers = 26, admins = 3, articles = 19638, edits = 186482, files = 0, pages = 36530, users = 17129, depth = 3.777069 },
['si'] = { pos = 124, activeusers = 84, admins = 3, articles = 18063, edits = 511223, files = 3116, pages = 80202, users = 58487, depth = 75.43518 },
['ha'] = { pos = 125, activeusers = 121, admins = 3, articles = 17895, edits = 167592, files = 0, pages = 31545, users = 18546, depth = 3.091182 },
['bat-smg'] = { pos = 126, activeusers = 26, admins = 5, articles = 17086, edits = 355516, files = 109, pages = 29096, users = 24197, depth = 6.037138 },
['os'] = { pos = 127, activeusers = 36, admins = 3, articles = 16209, edits = 524554, files = 164, pages = 60337, users = 22639, depth = 64.4351 },
['frr'] = { pos = 128, activeusers = 24, admins = 5, articles = 16135, edits = 231612, files = 1323, pages = 41326, users = 18038, depth = 13.66125 },
['or'] = { pos = 129, activeusers = 54, admins = 6, articles = 15910, edits = 461977, files = 125, pages = 71822, users = 31155, depth = 79.43877 },
['gd'] = { pos = 130, activeusers = 36, admins = 6, articles = 15909, edits = 566972, files = 347, pages = 32210, users = 25655, depth = 18.48049 },
['ps'] = { pos = 131, activeusers = 51, admins = 1, articles = 15570, edits = 284197, files = 1733, pages = 54616, users = 27894, depth = 32.72468 },
['cdo'] = { pos = 132, activeusers = 19, admins = 4, articles = 15555, edits = 89772, files = 0, pages = 31368, users = 19004, depth = 2.957621 },
['bug'] = { pos = 133, activeusers = 15, admins = 1, articles = 15411, edits = 200761, files = 0, pages = 19629, users = 12293, depth = 0.7661833 },
['yi'] = { pos = 134, activeusers = 46, admins = 3, articles = 15397, edits = 579257, files = 1062, pages = 44220, users = 45538, depth = 45.90487 },
['ilo'] = { pos = 135, activeusers = 22, admins = 2, articles = 15362, edits = 391876, files = 0, pages = 70157, users = 16215, depth = 71.06635 },
['ban'] = { pos = 136, activeusers = 35, admins = 3, articles = 15279, edits = 122721, files = 112, pages = 30800, users = 5421, depth = 4.111665 },
['sd'] = { pos = 137, activeusers = 29, admins = 4, articles = 15250, edits = 240244, files = 145, pages = 56246, users = 15810, depth = 30.86769 },
['am'] = { pos = 138, activeusers = 53, admins = 2, articles = 15042, edits = 371683, files = 1765, pages = 45931, users = 39340, depth = 34.12427 },
['nap'] = { pos = 139, activeusers = 27, admins = 3, articles = 14731, edits = 664701, files = 281, pages = 23715, users = 27770, depth = 10.42505 },
['sah'] = { pos = 140, activeusers = 33, admins = 3, articles = 14305, edits = 381913, files = 1765, pages = 47736, users = 22248, depth = 43.69597 },
['hsb'] = { pos = 141, activeusers = 35, admins = 4, articles = 13831, edits = 377438, files = 133, pages = 35390, users = 23104, depth = 25.91285 },
['fo'] = { pos = 142, activeusers = 33, admins = 3, articles = 13782, edits = 368808, files = 0, pages = 40267, users = 26969, depth = 33.82412 },
['map-bms'] = { pos = 143, activeusers = 20, admins = 1, articles = 13752, edits = 213227, files = 462, pages = 30207, users = 14954, depth = 10.10645 },
['li'] = { pos = 144, activeusers = 28, admins = 7, articles = 13727, edits = 454420, files = 623, pages = 65593, users = 26573, depth = 98.90408 },
['mai'] = { pos = 145, activeusers = 23, admins = 5, articles = 13724, edits = 229606, files = 115, pages = 39326, users = 11805, depth = 20.31842 },
['mzn'] = { pos = 146, activeusers = 28, admins = 3, articles = 13445, edits = 165821, files = 263, pages = 30429, users = 30291, depth = 8.695813 },
['gor'] = { pos = 147, activeusers = 18, admins = 2, articles = 13305, edits = 50773, files = 0, pages = 20827, users = 4063, depth = 0.7791893 },
['eml'] = { pos = 148, activeusers = 24, admins = 3, articles = 13011, edits = 152380, files = 2742, pages = 35062, users = 23414, depth = 12.48322 },
['ace'] = { pos = 149, activeusers = 28, admins = 3, articles = 12548, edits = 137361, files = 0, pages = 26481, users = 24198, depth = 6.395423 },
['bcl'] = { pos = 150, activeusers = 33, admins = 3, articles = 12276, edits = 233549, files = 865, pages = 32987, users = 19761, depth = 20.15225 },
['sa'] = { pos = 151, activeusers = 79, admins = 4, articles = 11777, edits = 469641, files = 445, pages = 70240, users = 35456, depth = 164.7686 },
['shn'] = { pos = 152, activeusers = 10, admins = 2, articles = 11642, edits = 55136, files = 60, pages = 27155, users = 3300, depth = 3.605137 },
['wa'] = { pos = 153, activeusers = 26, admins = 4, articles = 11573, edits = 388880, files = 618, pages = 27282, users = 22304, depth = 26.26301 },
['zh-classical'] = { pos = 154, activeusers = 43, admins = 6, articles = 11448, edits = 380202, files = 0, pages = 97054, users = 94675, depth = 219.0535 },
['ie'] = { pos = 155, activeusers = 27, admins = 3, articles = 11331, edits = 151343, files = 0, pages = 15136, users = 16951, depth = 1.127519 },
['lij'] = { pos = 156, activeusers = 29, admins = 8, articles = 11021, edits = 231854, files = 7, pages = 26602, users = 14527, depth = 17.42003 },
['as'] = { pos = 157, activeusers = 91, admins = 4, articles = 10643, edits = 330834, files = 1705, pages = 73282, users = 34689, depth = 156.3775 },
['zu'] = { pos = 158, activeusers = 46, admins = 1, articles = 10584, edits = 96733, files = 0, pages = 23985, users = 17634, depth = 6.465612 },
['mhr'] = { pos = 159, activeusers = 22, admins = 1, articles = 10432, edits = 184977, files = 0, pages = 27276, users = 13135, depth = 17.68041 },
['mrj'] = { pos = 160, activeusers = 12, admins = 1, articles = 10426, edits = 100524, files = 0, pages = 18670, users = 9971, depth = 3.366402 },
['hif'] = { pos = 161, activeusers = 32, admins = 2, articles = 10270, edits = 272297, files = 192, pages = 42255, users = 29640, depth = 62.50526 },
['hyw'] = { pos = 162, activeusers = 36, admins = 5, articles = 10253, edits = 195225, files = 0, pages = 21582, users = 7371, depth = 11.04396 },
['mni'] = { pos = 163, activeusers = 17, admins = 1, articles = 10102, edits = 48828, files = 0, pages = 16221, users = 2231, depth = 1.104428 },
['km'] = { pos = 164, activeusers = 50, admins = 6, articles = 9527, edits = 282285, files = 1101, pages = 33433, users = 36382, depth = 53.16355 },
['hak'] = { pos = 165, activeusers = 22, admins = 1, articles = 9445, edits = 122387, files = 0, pages = 18265, users = 30441, depth = 5.843174 },
['roa-tara'] = { pos = 166, activeusers = 11, admins = 2, articles = 9306, edits = 140145, files = 288, pages = 17645, users = 10832, depth = 6.377607 },
['ig'] = { pos = 167, activeusers = 89, admins = 5, articles = 9148, edits = 89188, files = 0, pages = 15338, users = 13895, depth = 2.662359 },
['pam'] = { pos = 168, activeusers = 24, admins = 2, articles = 8835, edits = 295789, files = 403, pages = 21410, users = 19432, depth = 27.98777 },
['nso'] = { pos = 169, activeusers = 17, admins = 1, articles = 8524, edits = 49797, files = 0, pages = 10767, users = 5866, depth = 0.3202433 },
['sn'] = { pos = 170, activeusers = 21, admins = 1, articles = 8522, edits = 97658, files = 0, pages = 16833, users = 15519, depth = 5.517849 },
['so'] = { pos = 171, activeusers = 60, admins = 1, articles = 8457, edits = 239876, files = 0, pages = 25774, users = 32288, depth = 39.02272 },
['rue'] = { pos = 172, activeusers = 29, admins = 1, articles = 8388, edits = 131220, files = 87, pages = 17655, users = 25444, depth = 9.071808 },
['bh'] = { pos = 173, activeusers = 36, admins = 2, articles = 8010, edits = 723446, files = 53, pages = 69126, users = 29756, depth = 609.2695 },
['se'] = { pos = 174, activeusers = 24, admins = 6, articles = 7802, edits = 300701, files = 0, pages = 20854, users = 26339, depth = 40.35411 },
['myv'] = { pos = 175, activeusers = 30, admins = 4, articles = 7710, edits = 139729, files = 0, pages = 26206, users = 11818, depth = 30.68547 },
['vls'] = { pos = 176, activeusers = 22, admins = 5, articles = 7639, edits = 308854, files = 480, pages = 21224, users = 24674, depth = 46.02272 },
['nds-nl'] = { pos = 177, activeusers = 14, admins = 6, articles = 7596, edits = 320832, files = 571, pages = 20404, users = 25912, depth = 44.7049 },
['mi'] = { pos = 178, activeusers = 24, admins = 2, articles = 7427, edits = 153424, files = 0, pages = 13461, users = 16687, depth = 7.52315 },
['sat'] = { pos = 179, activeusers = 47, admins = 3, articles = 7422, edits = 98091, files = 0, pages = 17065, users = 5486, depth = 9.702983 },
['sc'] = { pos = 180, activeusers = 20, admins = 4, articles = 7333, edits = 177319, files = 150, pages = 16377, users = 21979, depth = 16.46943 },
['nah'] = { pos = 181, activeusers = 23, admins = 3, articles = 7241, edits = 502332, files = 170, pages = 19502, users = 20746, depth = 73.85269 },
['vep'] = { pos = 182, activeusers = 27, admins = 1, articles = 6697, edits = 151656, files = 0, pages = 31117, users = 14490, depth = 64.80262 },
['gan'] = { pos = 183, activeusers = 21, admins = 1, articles = 6490, edits = 395005, files = 57, pages = 33493, users = 38664, depth = 204.1659 },
['kab'] = { pos = 184, activeusers = 18, admins = 2, articles = 6439, edits = 105950, files = 0, pages = 15907, users = 12061, depth = 14.40099 },
['glk'] = { pos = 185, activeusers = 17, admins = 3, articles = 6432, edits = 62267, files = 807, pages = 13853, users = 14316, depth = 5.983385 },
['tk'] = { pos = 186, activeusers = 37, admins = 2, articles = 6395, edits = 230621, files = 319, pages = 15808, users = 24836, depth = 31.60799 },
['fiu-vro'] = { pos = 187, activeusers = 22, admins = 4, articles = 6298, edits = 176937, files = 196, pages = 12157, users = 13226, depth = 12.59604 },
['co'] = { pos = 188, activeusers = 27, admins = 2, articles = 6205, edits = 379568, files = 0, pages = 14797, users = 19917, depth = 49.18367 },
['bo'] = { pos = 189, activeusers = 15, admins = 1, articles = 6011, edits = 139875, files = 0, pages = 17559, users = 26526, depth = 29.40089 },
['ab'] = { pos = 190, activeusers = 22, admins = 2, articles = 5991, edits = 118384, files = 9, pages = 20390, users = 17782, depth = 33.53836 },
['gv'] = { pos = 191, activeusers = 18, admins = 3, articles = 5747, edits = 309361, files = 185, pages = 20867, users = 18095, depth = 102.6188 },
['ary'] = { pos = 192, activeusers = 31, admins = 3, articles = 5737, edits = 188717, files = 42, pages = 43697, users = 6399, depth = 189.0785 },
['frp'] = { pos = 193, activeusers = 20, admins = 2, articles = 5611, edits = 214952, files = 0, pages = 15522, users = 14746, depth = 43.20641 },
['kw'] = { pos = 194, activeusers = 23, admins = 2, articles = 5518, edits = 199499, files = 6, pages = 11763, users = 13757, depth = 21.72322 },
['kv'] = { pos = 195, activeusers = 19, admins = 1, articles = 5480, edits = 139797, files = 0, pages = 16720, users = 13261, depth = 35.17492 },
['csb'] = { pos = 196, activeusers = 21, admins = 3, articles = 5434, edits = 185997, files = 0, pages = 8727, users = 15464, depth = 7.826817 },
['pcd'] = { pos = 197, activeusers = 25, admins = 3, articles = 5417, edits = 68818, files = 49, pages = 10547, users = 15844, depth = 5.851809 },
['ug'] = { pos = 198, activeusers = 30, admins = 1, articles = 5350, edits = 153850, files = 282, pages = 14955, users = 19844, depth = 33.15876 },
['skr'] = { pos = 199, activeusers = 8, admins = 1, articles = 5245, edits = 26946, files = 0, pages = 5782, users = 1322, depth = 0.04885104 },
['udm'] = { pos = 200, activeusers = 20, admins = 4, articles = 5240, edits = 120923, files = 9, pages = 17234, users = 13826, depth = 36.76109 },
['zea'] = { pos = 201, activeusers = 15, admins = 3, articles = 5115, edits = 120539, files = 1, pages = 9752, users = 12082, depth = 10.1582 },
['ay'] = { pos = 202, activeusers = 23, admins = 1, articles = 5027, edits = 95603, files = 0, pages = 8630, users = 15369, depth = 5.690775 },
['tum'] = { pos = 203, activeusers = 20, admins = 2, articles = 5018, edits = 31535, files = 0, pages = 7098, users = 7195, depth = 0.7633474 },
['gn'] = { pos = 204, activeusers = 25, admins = 2, articles = 4913, edits = 121206, files = 0, pages = 11358, users = 16498, depth = 18.36431 },
['nrm'] = { pos = 205, activeusers = 16, admins = 2, articles = 4833, edits = 219256, files = 0, pages = 10372, users = 12375, depth = 27.76631 },
['mt'] = { pos = 206, activeusers = 39, admins = 5, articles = 4807, edits = 278824, files = 1145, pages = 19205, users = 20228, depth = 130.2483 },
['bjn'] = { pos = 207, activeusers = 18, admins = 2, articles = 4626, edits = 77203, files = 1, pages = 22488, users = 12824, depth = 51.18377 },
['smn'] = { pos = 208, activeusers = 16, admins = 6, articles = 4527, edits = 67491, files = 0, pages = 14295, users = 2319, depth = 21.98123 },
['lez'] = { pos = 209, activeusers = 18, admins = 3, articles = 4306, edits = 86703, files = 10, pages = 13060, users = 9822, depth = 27.43822 },
['lfn'] = { pos = 210, activeusers = 23, admins = 1, articles = 4176, edits = 38021, files = 0, pages = 6669, users = 9254, depth = 2.031826 },
['stq'] = { pos = 211, activeusers = 13, admins = 5, articles = 4066, edits = 121159, files = 429, pages = 10692, users = 12556, depth = 30.09295 },
['lo'] = { pos = 212, activeusers = 25, admins = 1, articles = 4058, edits = 94955, files = 0, pages = 12343, users = 15471, depth = 32.06698 },
['olo'] = { pos = 213, activeusers = 14, admins = 2, articles = 3892, edits = 32184, files = 0, pages = 10670, users = 6028, depth = 9.148146 },
['mwl'] = { pos = 214, activeusers = 22, admins = 1, articles = 3881, edits = 98691, files = 0, pages = 10212, users = 12233, depth = 25.71722 },
['fur'] = { pos = 215, activeusers = 22, admins = 2, articles = 3761, edits = 170394, files = 318, pages = 8591, users = 13237, depth = 32.71133 },
['rm'] = { pos = 216, activeusers = 17, admins = 3, articles = 3755, edits = 163016, files = 51, pages = 9598, users = 18577, depth = 41.12457 },
['ang'] = { pos = 217, activeusers = 36, admins = 2, articles = 3697, edits = 205730, files = 300, pages = 16574, users = 117903, depth = 150.5916 },
['lad'] = { pos = 218, activeusers = 28, admins = 5, articles = 3603, edits = 208881, files = 23, pages = 12943, users = 19675, depth = 108.4499 },
['gom'] = { pos = 219, activeusers = 13, admins = 3, articles = 3549, edits = 206378, files = 0, pages = 9042, users = 8655, depth = 54.67718 },
['koi'] = { pos = 220, activeusers = 11, admins = 1, articles = 3442, edits = 59756, files = 0, pages = 11011, users = 7904, depth = 26.24279 },
['ext'] = { pos = 221, activeusers = 15, admins = 1, articles = 3375, edits = 116025, files = 0, pages = 7562, users = 16067, depth = 23.6142 },
['tyv'] = { pos = 222, activeusers = 10, admins = 1, articles = 3364, edits = 43470, files = 0, pages = 11223, users = 8105, depth = 21.13992 },
['dsb'] = { pos = 223, activeusers = 20, admins = 1, articles = 3325, edits = 142781, files = 0, pages = 11200, users = 17257, depth = 71.51057 },
['rw'] = { pos = 224, activeusers = 27, admins = 1, articles = 3315, edits = 85962, files = 0, pages = 9348, users = 11200, depth = 30.45702 },
['dty'] = { pos = 225, activeusers = 14, admins = 3, articles = 3307, edits = 237449, files = 3, pages = 19221, users = 5527, depth = 286.0781 },
['ln'] = { pos = 226, activeusers = 27, admins = 4, articles = 3281, edits = 121854, files = 32, pages = 8584, users = 11827, depth = 37.08352 },
['av'] = { pos = 227, activeusers = 25, admins = 2, articles = 3133, edits = 83257, files = 0, pages = 14746, users = 13366, depth = 77.57372 },
['cbk-zam'] = { pos = 228, activeusers = 17, admins = 2, articles = 3129, edits = 110083, files = 0, pages = 8234, users = 13529, depth = 35.58687 },
['dv'] = { pos = 229, activeusers = 16, admins = 3, articles = 3019, edits = 129999, files = 932, pages = 11203, users = 23374, depth = 85.27283 },
['ksh'] = { pos = 230, activeusers = 16, admins = 3, articles = 2916, edits = 1606846, files = 0, pages = 10542, users = 21378, depth = 1042.485 },
['gag'] = { pos = 231, activeusers = 17, admins = 1, articles = 2794, edits = 67764, files = 0, pages = 6579, users = 12702, depth = 18.90245 },
['bxr'] = { pos = 232, activeusers = 19, admins = 1, articles = 2772, edits = 69888, files = 9, pages = 11045, users = 13856, depth = 56.36071 },
['pfl'] = { pos = 233, activeusers = 20, admins = 4, articles = 2740, edits = 89996, files = 0, pages = 6916, users = 10783, depth = 30.22651 },
['pap'] = { pos = 234, activeusers = 16, admins = 5, articles = 2701, edits = 90492, files = 0, pages = 6028, users = 13383, depth = 22.77683 },
['pag'] = { pos = 235, activeusers = 13, admins = 1, articles = 2562, edits = 73095, files = 0, pages = 8799, users = 7585, depth = 49.23201 },
['pi'] = { pos = 236, activeusers = 10, admins = 2, articles = 2547, edits = 101642, files = 0, pages = 4637, users = 6651, depth = 14.75947 },
['haw'] = { pos = 237, activeusers = 15, admins = 1, articles = 2457, edits = 96454, files = 0, pages = 5525, users = 15085, depth = 27.22001 },
['awa'] = { pos = 238, activeusers = 13, admins = 1, articles = 2436, edits = 24112, files = 0, pages = 5350, users = 1922, depth = 6.449172 },
['tay'] = { pos = 239, activeusers = 12, admins = 0, articles = 2421, edits = 54150, files = 0, pages = 2832, users = 1113, depth = 0.5510605 },
['tw'] = { pos = 240, activeusers = 49, admins = 2, articles = 2118, edits = 93552, files = 0, pages = 5074, users = 13924, depth = 35.91365 },
['inh'] = { pos = 241, activeusers = 12, admins = 2, articles = 2093, edits = 54816, files = 37, pages = 11755, users = 3310, depth = 99.37572 },
['krc'] = { pos = 242, activeusers = 11, admins = 2, articles = 2057, edits = 106212, files = 0, pages = 14327, users = 9686, depth = 263.7782 },
['dag'] = { pos = 243, activeusers = 44, admins = 4, articles = 2050, edits = 43987, files = 0, pages = 4480, users = 1830, depth = 13.79593 },
['xal'] = { pos = 244, activeusers = 12, admins = 1, articles = 2046, edits = 85057, files = 0, pages = 11867, users = 9280, depth = 165.1465 },
['szy'] = { pos = 245, activeusers = 9, admins = 1, articles = 2035, edits = 128452, files = 0, pages = 5360, users = 2329, depth = 63.97799 },
['za'] = { pos = 246, activeusers = 10, admins = 1, articles = 2010, edits = 39347, files = 0, pages = 4143, users = 9756, depth = 10.69514 },
['kaa'] = { pos = 247, activeusers = 27, admins = 1, articles = 1945, edits = 45972, files = 3, pages = 5119, users = 10259, depth = 23.91569 },
['mdf'] = { pos = 248, activeusers = 15, admins = 3, articles = 1944, edits = 64627, files = 0, pages = 11779, users = 8538, depth = 140.4306 },
['pdc'] = { pos = 249, activeusers = 19, admins = 1, articles = 1932, edits = 105132, files = 0, pages = 5836, users = 30398, depth = 73.55717 },
['atj'] = { pos = 250, activeusers = 11, admins = 5, articles = 1912, edits = 14717, files = 0, pages = 3020, users = 3700, depth = 1.6365 },
['to'] = { pos = 251, activeusers = 15, admins = 2, articles = 1908, edits = 41591, files = 12, pages = 5333, users = 9244, depth = 25.12998 },
['arc'] = { pos = 252, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1850, edits = 95329, files = 0, pages = 6425, users = 18807, depth = 90.7383 },
['tcy'] = { pos = 253, activeusers = 36, admins = 2, articles = 1744, edits = 102910, files = 1, pages = 8991, users = 4942, depth = 197.6392 },
['kbp'] = { pos = 254, activeusers = 13, admins = 2, articles = 1698, edits = 16063, files = 0, pages = 3375, users = 3851, depth = 4.642412 },
['jam'] = { pos = 255, activeusers = 9, admins = 1, articles = 1685, edits = 20760, files = 0, pages = 3024, users = 7256, depth = 4.335178 },
['na'] = { pos = 256, activeusers = 10, admins = 1, articles = 1661, edits = 89536, files = 4, pages = 4884, users = 11492, depth = 69.02451 },
['wo'] = { pos = 257, activeusers = 14, admins = 3, articles = 1651, edits = 104439, files = 0, pages = 5369, users = 13945, depth = 98.6493 },
['kbd'] = { pos = 258, activeusers = 10, admins = 1, articles = 1595, edits = 43687, files = 0, pages = 6742, users = 9152, depth = 67.47617 },
['nia'] = { pos = 259, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1519, edits = 17605, files = 0, pages = 3611, users = 1212, depth = 9.24733 },
['nov'] = { pos = 260, activeusers = 13, admins = 3, articles = 1516, edits = 177710, files = 0, pages = 4408, users = 10835, depth = 146.7129 },
['ki'] = { pos = 261, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1504, edits = 20662, files = 0, pages = 3075, users = 7970, depth = 7.33135 },
['tet'] = { pos = 262, activeusers = 13, admins = 2, articles = 1503, edits = 66598, files = 0, pages = 3910, users = 8928, depth = 43.68362 },
['mnw'] = { pos = 263, activeusers = 21, admins = 2, articles = 1422, edits = 34309, files = 0, pages = 4720, users = 2676, depth = 39.09923 },
['lg'] = { pos = 264, activeusers = 14, admins = 1, articles = 1419, edits = 26749, files = 0, pages = 4814, users = 7170, depth = 31.80653 },
['bi'] = { pos = 265, activeusers = 14, admins = 2, articles = 1395, edits = 41827, files = 0, pages = 3298, users = 12163, depth = 23.60126 },
['tpi'] = { pos = 266, activeusers = 11, admins = 2, articles = 1351, edits = 86610, files = 0, pages = 5680, users = 12387, depth = 156.5612 },
['nqo'] = { pos = 267, activeusers = 20, admins = 1, articles = 1316, edits = 10043, files = 0, pages = 2639, users = 2879, depth = 3.846201 },
['jbo'] = { pos = 268, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1305, edits = 111661, files = 0, pages = 5717, users = 15023, depth = 223.2458 },
['roa-rup'] = { pos = 269, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1293, edits = 205280, files = 0, pages = 4295, users = 13009, depth = 257.6367 },
['fj'] = { pos = 270, activeusers = 9, admins = 1, articles = 1274, edits = 35440, files = 0, pages = 3631, users = 8365, depth = 33.40779 },
['lbe'] = { pos = 271, activeusers = 10, admins = 2, articles = 1264, edits = 50252, files = 0, pages = 14676, users = 7807, depth = 385.5126 },
['kg'] = { pos = 272, activeusers = 11, admins = 1, articles = 1255, edits = 43792, files = 0, pages = 2905, users = 9983, depth = 26.05728 },
['xh'] = { pos = 273, activeusers = 34, admins = 1, articles = 1239, edits = 33897, files = 0, pages = 3826, users = 11756, depth = 38.62482 },
['ty'] = { pos = 274, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1217, edits = 53070, files = 0, pages = 2993, users = 6865, depth = 37.76132 },
['ks'] = { pos = 275, activeusers = 26, admins = 2, articles = 1183, edits = 62604, files = 9, pages = 7843, users = 9385, depth = 252.9874 },
['cu'] = { pos = 276, activeusers = 20, admins = 2, articles = 1167, edits = 82625, files = 0, pages = 5570, users = 23077, depth = 211.1601 },
['shi'] = { pos = 277, activeusers = 10, admins = 2, articles = 1154, edits = 33377, files = 0, pages = 3841, users = 1486, depth = 47.11147 },
['srn'] = { pos = 278, activeusers = 8, admins = 1, articles = 1112, edits = 39153, files = 0, pages = 2729, users = 7043, depth = 30.33695 },
['trv'] = { pos = 279, activeusers = 15, admins = 0, articles = 1110, edits = 85755, files = 0, pages = 2064, users = 1195, depth = 30.69026 },
['om'] = { pos = 280, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1094, edits = 38039, files = 0, pages = 3740, users = 9477, depth = 59.49802 },
['sm'] = { pos = 281, activeusers = 17, admins = 1, articles = 1065, edits = 42638, files = 0, pages = 3296, users = 9633, depth = 56.76878 },
['guw'] = { pos = 282, activeusers = 20, admins = 2, articles = 1060, edits = 29787, files = 0, pages = 1785, users = 501, depth = 7.806437 },
['gcr'] = { pos = 283, activeusers = 13, admins = 1, articles = 1050, edits = 16485, files = 0, pages = 2556, users = 2192, depth = 13.26782 },
['alt'] = { pos = 284, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1045, edits = 35965, files = 0, pages = 3712, users = 1654, depth = 63.10817 },
['chr'] = { pos = 285, activeusers = 14, admins = 1, articles = 1020, edits = 46166, files = 0, pages = 3895, users = 21841, depth = 94.16512 },
['ltg'] = { pos = 286, activeusers = 11, admins = 1, articles = 1015, edits = 35318, files = 0, pages = 3223, users = 6698, depth = 51.85634 },
['ny'] = { pos = 287, activeusers = 13, admins = 1, articles = 919, edits = 38034, files = 0, pages = 4003, users = 9383, depth = 107.0001 },
['pih'] = { pos = 288, activeusers = 15, admins = 1, articles = 891, edits = 44148, files = 0, pages = 3324, users = 10490, depth = 99.03275 },
['got'] = { pos = 289, activeusers = 11, admins = 1, articles = 866, edits = 46133, files = 0, pages = 3805, users = 17732, depth = 139.6434 },
['mad'] = { pos = 290, activeusers = 17, admins = 0, articles = 861, edits = 8887, files = 0, pages = 1629, users = 1569, depth = 4.340605 },
['st'] = { pos = 291, activeusers = 20, admins = 1, articles = 843, edits = 28446, files = 0, pages = 4255, users = 9446, depth = 109.5178 },
['ami'] = { pos = 292, activeusers = 24, admins = 0, articles = 839, edits = 32198, files = 0, pages = 1656, users = 941, depth = 18.43694 },
['blk'] = { pos = 293, activeusers = 26, admins = 1, articles = 814, edits = 15811, files = 0, pages = 3581, users = 226, depth = 51.01813 },
['tn'] = { pos = 294, activeusers = 22, admins = 2, articles = 776, edits = 28182, files = 0, pages = 3687, users = 9250, depth = 107.5622 },
['bm'] = { pos = 295, activeusers = 9, admins = 2, articles = 775, edits = 40188, files = 0, pages = 3145, users = 9876, depth = 119.5003 },
['ve'] = { pos = 296, activeusers = 15, admins = 1, articles = 748, edits = 19283, files = 0, pages = 2235, users = 7202, depth = 34.09697 },
['rmy'] = { pos = 297, activeusers = 13, admins = 1, articles = 730, edits = 50223, files = 0, pages = 2701, users = 16402, depth = 135.5519 },
['ts'] = { pos = 298, activeusers = 11, admins = 2, articles = 720, edits = 36662, files = 0, pages = 3765, users = 8835, depth = 174.1649 },
['chy'] = { pos = 299, activeusers = 9, admins = 1, articles = 662, edits = 24106, files = 0, pages = 2258, users = 10617, depth = 62.05132 },
['rn'] = { pos = 300, activeusers = 11, admins = 1, articles = 620, edits = 23097, files = 0, pages = 2450, users = 8970, depth = 82.13123 },
['iu'] = { pos = 301, activeusers = 13, admins = 2, articles = 593, edits = 44501, files = 0, pages = 3182, users = 17012, depth = 266.578 },
['ak'] = { pos = 302, activeusers = 17, admins = 1, articles = 590, edits = 28898, files = 0, pages = 2441, users = 12500, depth = 116.5222 },
['ss'] = { pos = 303, activeusers = 11, admins = 3, articles = 575, edits = 38078, files = 0, pages = 2412, users = 7633, depth = 161.1311 },
['ch'] = { pos = 304, activeusers = 13, admins = 1, articles = 543, edits = 22843, files = 0, pages = 2501, users = 14416, depth = 118.7586 },
['ff'] = { pos = 305, activeusers = 39, admins = 0, articles = 528, edits = 24981, files = 0, pages = 2489, users = 7889, depth = 138.4434 },
['pnt'] = { pos = 306, activeusers = 9, admins = 1, articles = 481, edits = 35124, files = 0, pages = 2039, users = 9475, depth = 180.7305 },
['kcg'] = { pos = 307, activeusers = 16, admins = 1, articles = 459, edits = 16397, files = 0, pages = 2287, users = 435, depth = 113.717 },
['ady'] = { pos = 308, activeusers = 11, admins = 1, articles = 451, edits = 12084, files = 0, pages = 3103, users = 5997, depth = 134.6551 },
['ik'] = { pos = 309, activeusers = 11, admins = 2, articles = 443, edits = 37971, files = 0, pages = 2616, users = 7944, depth = 349.2419 },
['ee'] = { pos = 310, activeusers = 18, admins = 3, articles = 438, edits = 49998, files = 0, pages = 3124, users = 13266, depth = 601.8738 },
['sg'] = { pos = 311, activeusers = 12, admins = 2, articles = 311, edits = 20552, files = 0, pages = 1983, users = 5980, depth = 299.5595 },
['din'] = { pos = 312, activeusers = 20, admins = 1, articles = 306, edits = 8040, files = 0, pages = 1086, users = 5689, depth = 48.10305 },
['pwn'] = { pos = 313, activeusers = 14, admins = 0, articles = 278, edits = 11021, files = 0, pages = 431, users = 845, depth = 7.745278 },
['kl'] = { pos = 314, activeusers = 14, admins = 2, articles = 243, edits = 74474, files = 0, pages = 2261, users = 12301, depth = 2271.61 },
['ti'] = { pos = 315, activeusers = 14, admins = 2, articles = 234, edits = 23840, files = 0, pages = 2731, users = 8473, depth = 994.0082 },
['dz'] = { pos = 316, activeusers = 16, admins = 1, articles = 227, edits = 29403, files = 0, pages = 2281, users = 9218, depth = 1055.396 },
['cr'] = { pos = 317, activeusers = 22, admins = 2, articles = 158, edits = 37390, files = 0, pages = 2161, users = 16753, depth = 2780.664 },
['ng'] = { pos = 318, activeusers = 0, admins = 1, articles = 8, edits = 5923, files = 0, pages = 443, users = 2385, depth = 39530.88 },
['cho'] = { pos = 319, activeusers = 0, admins = 1, articles = 6, edits = 4220, files = 0, pages = 201, users = 1809, depth = 22176 },
['kj'] = { pos = 320, activeusers = 0, admins = 1, articles = 4, edits = 3548, files = 0, pages = 114, users = 1377, depth = 23536.62 },
['mh'] = { pos = 321, activeusers = 0, admins = 1, articles = 4, edits = 4212, files = 0, pages = 206, users = 2140, depth = 52143.95 },
['ho'] = { pos = 322, activeusers = 0, admins = 1, articles = 3, edits = 3786, files = 0, pages = 129, users = 1575, depth = 51771.35 },
['ii'] = { pos = 323, activeusers = 0, admins = 1, articles = 3, edits = 11653, files = 0, pages = 189, users = 2031, depth = 237006 },
['lrc'] = { pos = 324, activeusers = 2, admins = 1, articles = 1, edits = 140064, files = 0, pages = 237, users = 5037, depth = 3.291563E+07 },
['mus'] = { pos = 325, activeusers = 0, admins = 1, articles = 1, edits = 3603, files = 0, pages = 115, users = 2348, depth = 407170.3 },
['aa'] = { pos = 326, activeusers = 0, admins = 1, articles = 0, edits = 4685, files = 0, pages = 509, users = 4063, depth = 0 },
['hz'] = { pos = 327, activeusers = 1, admins = 1, articles = 0, edits = 4483, files = 0, pages = 176, users = 3761, depth = 0 },
['kr'] = { pos = 328, activeusers = 0, admins = 1, articles = 0, edits = 4641, files = 0, pages = 162, users = 5464, depth = 0 },
['pcm'] = { pos = 329, activeusers = 0, admins = 0, articles = 0, edits = 0, files = 0, pages = 0, users = 0, depth = 0 },
['total'] = { activeusers = 280229, admins = 3756, articles = 59310991, edits = 3219610906, files = 2760983, pages = 245222282, users = 103816665, depth = 128.9985, date = '@1661133640' },
}
return info
tiq60j0azpdh28ahac15kacgefb5iz2
4191614
4191601
2022-08-22T04:00:47Z
MBHbot
91410
Scribunto
text/plain
local info = {
['en'] = { pos = 1, activeusers = 114504, admins = 1032, articles = 6572887, edits = 1113509052, files = 895613, pages = 56814603, users = 44380148, depth = 1145.118 },
['ceb'] = { pos = 2, activeusers = 184, admins = 6, articles = 6125823, edits = 34882878, files = 0, pages = 11232199, users = 93542, depth = 2.157964 },
['de'] = { pos = 3, activeusers = 16819, admins = 190, articles = 2717449, edits = 224019155, files = 128810, pages = 7503972, users = 3979848, depth = 92.62142 },
['sv'] = { pos = 4, activeusers = 1899, admins = 66, articles = 2552404, edits = 51004472, files = 0, pages = 6121075, users = 832247, depth = 16.28901 },
['fr'] = { pos = 5, activeusers = 16366, admins = 159, articles = 2447699, edits = 195848808, files = 69093, pages = 12155872, users = 4448022, depth = 253.4509 },
['nl'] = { pos = 6, activeusers = 3462, admins = 36, articles = 2098830, edits = 62489301, files = 20, pages = 4467913, users = 1225297, depth = 17.81997 },
['ru'] = { pos = 7, activeusers = 10579, admins = 77, articles = 1847034, edits = 124697330, files = 237912, pages = 7412752, users = 3233817, depth = 152.7462 },
['es'] = { pos = 8, activeusers = 13260, admins = 63, articles = 1796624, edits = 145056572, files = 0, pages = 7713081, users = 6619938, depth = 203.9476 },
['it'] = { pos = 9, activeusers = 7434, admins = 122, articles = 1768270, edits = 128639596, files = 138847, pages = 7496391, users = 2285037, depth = 180.0734 },
['arz'] = { pos = 10, activeusers = 190, admins = 7, articles = 1596743, edits = 7341988, files = 1476, pages = 2010200, users = 189036, depth = 0.2448866 },
['pl'] = { pos = 11, activeusers = 4028, admins = 101, articles = 1533098, edits = 67672187, files = 262, pages = 3559378, users = 1187278, depth = 33.21201 },
['ja'] = { pos = 12, activeusers = 15058, admins = 41, articles = 1338724, edits = 90892066, files = 30147, pages = 3956081, users = 1969804, depth = 87.82226 },
['zh'] = { pos = 13, activeusers = 8632, admins = 66, articles = 1298426, edits = 73009412, files = 60830, pages = 7125222, users = 3253945, depth = 206.3506 },
['vi'] = { pos = 14, activeusers = 2169, admins = 20, articles = 1275347, edits = 68972196, files = 24547, pages = 19376957, users = 877601, depth = 717.0776 },
['war'] = { pos = 15, activeusers = 82, admins = 3, articles = 1265932, edits = 6287555, files = 42, pages = 2881776, users = 52950, depth = 3.554673 },
['uk'] = { pos = 16, activeusers = 3127, admins = 45, articles = 1188696, edits = 36834203, files = 110527, pages = 4126063, users = 639815, depth = 54.51176 },
['ar'] = { pos = 17, activeusers = 4820, admins = 26, articles = 1183476, edits = 58949976, files = 50019, pages = 7812695, users = 2292283, depth = 236.7492 },
['pt'] = { pos = 18, activeusers = 8401, admins = 56, articles = 1094379, edits = 64058571, files = 58356, pages = 5403774, users = 2794652, depth = 183.8134 },
['fa'] = { pos = 19, activeusers = 5221, admins = 34, articles = 924102, edits = 35327168, files = 81855, pages = 5343305, users = 1143742, depth = 151.1983 },
['ca'] = { pos = 20, activeusers = 968, admins = 30, articles = 708882, edits = 30521177, files = 15573, pages = 1766406, users = 426456, depth = 38.45415 },
['sr'] = { pos = 21, activeusers = 725, admins = 19, articles = 661731, edits = 25136618, files = 36393, pages = 3986304, users = 310816, depth = 159.1641 },
['id'] = { pos = 22, activeusers = 3164, admins = 41, articles = 627089, edits = 21528493, files = 47679, pages = 3296440, users = 1347062, depth = 118.3372 },
['ko'] = { pos = 23, activeusers = 1590, admins = 27, articles = 601489, edits = 33121672, files = 12704, pages = 2735895, users = 749517, depth = 152.4444 },
['no'] = { pos = 24, activeusers = 999, admins = 44, articles = 596340, edits = 22850094, files = 4, pages = 1699558, users = 559452, depth = 46.01366 },
['fi'] = { pos = 25, activeusers = 1611, admins = 31, articles = 537417, edits = 20683076, files = 70309, pages = 1410805, users = 521003, depth = 38.7204 },
['tr'] = { pos = 26, activeusers = 2995, admins = 23, articles = 511876, edits = 28321503, files = 37568, pages = 2386318, users = 1420797, depth = 159.1485 },
['hu'] = { pos = 27, activeusers = 1525, admins = 24, articles = 510495, edits = 25138313, files = 8433, pages = 1449408, users = 510717, depth = 58.66961 },
['cs'] = { pos = 28, activeusers = 2058, admins = 33, articles = 508736, edits = 21571438, files = 1, pages = 1404411, users = 586776, depth = 47.61029 },
['ce'] = { pos = 29, activeusers = 53, admins = 3, articles = 481403, edits = 8683350, files = 315, pages = 908180, users = 30786, depth = 7.514494 },
['sh'] = { pos = 30, activeusers = 160, admins = 12, articles = 456876, edits = 41242013, files = 10240, pages = 4644292, users = 176456, depth = 745.9604 },
['ro'] = { pos = 31, activeusers = 873, admins = 17, articles = 432866, edits = 15015418, files = 116480, pages = 2621946, users = 592100, depth = 146.4637 },
['zh-min-nan'] = { pos = 32, activeusers = 81, admins = 6, articles = 431647, edits = 3134179, files = 362, pages = 1063200, users = 54019, depth = 6.310605 },
['tt'] = { pos = 33, activeusers = 77, admins = 5, articles = 417587, edits = 3527324, files = 6105, pages = 564953, users = 43202, depth = 0.7775596 },
['eu'] = { pos = 34, activeusers = 246, admins = 12, articles = 397525, edits = 9002879, files = 0, pages = 826006, users = 138792, depth = 12.66288 },
['ms'] = { pos = 35, activeusers = 536, admins = 15, articles = 359980, edits = 5635655, files = 19611, pages = 1042093, users = 298792, depth = 19.41752 },
['eo'] = { pos = 36, activeusers = 302, admins = 16, articles = 323248, edits = 7674212, files = 11183, pages = 716413, users = 199667, depth = 15.84705 },
['he'] = { pos = 37, activeusers = 3159, admins = 32, articles = 320903, edits = 34461032, files = 73969, pages = 1341882, users = 997821, depth = 259.9561 },
['hy'] = { pos = 38, activeusers = 410, admins = 11, articles = 293102, edits = 8483803, files = 11353, pages = 988725, users = 124055, depth = 48.33095 },
['da'] = { pos = 39, activeusers = 777, admins = 25, articles = 283869, edits = 11200998, files = 0, pages = 908256, users = 435912, depth = 59.66508 },
['bg'] = { pos = 40, activeusers = 713, admins = 25, articles = 283772, edits = 11473233, files = 549, pages = 632246, users = 311795, depth = 27.36537 },
['azb'] = { pos = 41, activeusers = 111, admins = 5, articles = 242236, edits = 1523650, files = 246, pages = 571867, users = 38036, depth = 4.933657 },
['sk'] = { pos = 42, activeusers = 525, admins = 10, articles = 241743, edits = 7403951, files = 0, pages = 549497, users = 221909, depth = 21.83724 },
['kk'] = { pos = 43, activeusers = 195, admins = 16, articles = 232074, edits = 3059392, files = 10540, pages = 588115, users = 121047, depth = 12.2439 },
['et'] = { pos = 44, activeusers = 420, admins = 33, articles = 229793, edits = 6173017, files = 756, pages = 542648, users = 168473, depth = 21.08589 },
['min'] = { pos = 45, activeusers = 42, admins = 5, articles = 225608, edits = 2444515, files = 177, pages = 385450, users = 16150, depth = 3.183446 },
['be'] = { pos = 46, activeusers = 278, admins = 11, articles = 221391, edits = 4182970, files = 3247, pages = 647170, users = 120983, depth = 23.90644 },
['simple'] = { pos = 47, activeusers = 950, admins = 17, articles = 217407, edits = 8381413, files = 36, pages = 704594, users = 1225583, depth = 59.73414 },
['hr'] = { pos = 48, activeusers = 474, admins = 11, articles = 213105, edits = 6432349, files = 20963, pages = 445676, users = 278190, depth = 17.18993 },
['el'] = { pos = 49, activeusers = 1040, admins = 22, articles = 212694, edits = 9612354, files = 18498, pages = 630496, users = 369703, depth = 58.82718 },
['lt'] = { pos = 50, activeusers = 312, admins = 10, articles = 203948, edits = 6655603, files = 23844, pages = 500314, users = 166651, depth = 28.0907 },
['gl'] = { pos = 51, activeusers = 244, admins = 8, articles = 188248, edits = 6155116, files = 350, pages = 472598, users = 128438, depth = 29.71598 },
['az'] = { pos = 52, activeusers = 641, admins = 17, articles = 186232, edits = 6573358, files = 23683, pages = 511406, users = 252157, depth = 39.18723 },
['sl'] = { pos = 53, activeusers = 315, admins = 22, articles = 177429, edits = 5726258, files = 8314, pages = 439892, users = 213810, depth = 28.48471 },
['ur'] = { pos = 54, activeusers = 321, admins = 11, articles = 175393, edits = 5116654, files = 12590, pages = 996123, users = 149907, depth = 112.4732 },
['uz'] = { pos = 55, activeusers = 739, admins = 20, articles = 169232, edits = 2794807, files = 2083, pages = 692160, users = 77188, depth = 38.55353 },
['nn'] = { pos = 56, activeusers = 124, admins = 14, articles = 162661, edits = 3390624, files = 16, pages = 372445, users = 121918, depth = 15.14242 },
['ka'] = { pos = 57, activeusers = 249, admins = 6, articles = 162475, edits = 4397855, files = 14840, pages = 460070, users = 143275, depth = 32.06972 },
['hi'] = { pos = 58, activeusers = 1189, admins = 6, articles = 152336, edits = 5610324, files = 3600, pages = 1191284, users = 710531, depth = 219.056 },
['th'] = { pos = 59, activeusers = 990, admins = 15, articles = 149568, edits = 10238340, files = 27287, pages = 974740, users = 430191, depth = 319.7072 },
['ta'] = { pos = 60, activeusers = 350, admins = 31, articles = 148228, edits = 3488490, files = 7723, pages = 466353, users = 207941, depth = 34.45544 },
['la'] = { pos = 61, activeusers = 146, admins = 21, articles = 137135, edits = 3689330, files = 0, pages = 275807, users = 158305, depth = 13.67802 },
['cy'] = { pos = 62, activeusers = 113, admins = 16, articles = 135060, edits = 11098950, files = 11273, pages = 275243, users = 73824, depth = 43.4413 },
['mk'] = { pos = 63, activeusers = 220, admins = 12, articles = 130037, edits = 4792026, files = 8679, pages = 524515, users = 103426, depth = 84.07616 },
['ast'] = { pos = 64, activeusers = 107, admins = 11, articles = 129969, edits = 3704936, files = 0, pages = 228644, users = 106953, depth = 9.340189 },
['bn'] = { pos = 65, activeusers = 1125, admins = 13, articles = 126600, edits = 6046111, files = 15365, pages = 990986, users = 385435, depth = 284.4177 },
['zh-yue'] = { pos = 66, activeusers = 287, admins = 12, articles = 126517, edits = 1863811, files = 2629, pages = 285139, users = 244004, depth = 10.27482 },
['lv'] = { pos = 67, activeusers = 288, admins = 13, articles = 115248, edits = 3665945, files = 25554, pages = 467859, users = 108094, depth = 73.34929 },
['tg'] = { pos = 68, activeusers = 65, admins = 6, articles = 107756, edits = 1309276, files = 485, pages = 262881, users = 36171, depth = 10.32173 },
['af'] = { pos = 69, activeusers = 194, admins = 16, articles = 104506, edits = 2516027, files = 9615, pages = 373056, users = 152433, depth = 44.53579 },
['my'] = { pos = 70, activeusers = 137, admins = 4, articles = 103673, edits = 755463, files = 2977, pages = 217103, users = 103317, depth = 4.165546 },
['mg'] = { pos = 71, activeusers = 46, admins = 3, articles = 94876, edits = 1045945, files = 3, pages = 245147, users = 28869, depth = 10.70335 },
['bs'] = { pos = 72, activeusers = 182, admins = 9, articles = 90365, edits = 3415997, files = 5463, pages = 367771, users = 144698, depth = 87.53288 },
['oc'] = { pos = 73, activeusers = 102, admins = 4, articles = 89829, edits = 2321151, files = 925, pages = 159380, users = 48466, depth = 8.730582 },
['sq'] = { pos = 74, activeusers = 221, admins = 11, articles = 86108, edits = 2465116, files = 4732, pages = 263387, users = 143987, depth = 39.67077 },
['mr'] = { pos = 75, activeusers = 157, admins = 12, articles = 85994, edits = 2144784, files = 19140, pages = 285439, users = 145957, depth = 40.41851 },
['nds'] = { pos = 76, activeusers = 41, admins = 4, articles = 83914, edits = 990197, files = 0, pages = 162383, users = 49044, depth = 5.332224 },
['ky'] = { pos = 77, activeusers = 83, admins = 2, articles = 81596, edits = 424952, files = 2688, pages = 111393, users = 33245, depth = 0.5087323 },
['ml'] = { pos = 78, activeusers = 251, admins = 15, articles = 79074, edits = 3708387, files = 6966, pages = 488788, users = 163415, depth = 203.6848 },
['be-tarask'] = { pos = 79, activeusers = 128, admins = 4, articles = 78877, edits = 2326671, files = 1892, pages = 226636, users = 76311, depth = 36.02576 },
['te'] = { pos = 80, activeusers = 196, admins = 13, articles = 77997, edits = 3610573, files = 12626, pages = 306082, users = 114661, depth = 100.8732 },
['sw'] = { pos = 81, activeusers = 217, admins = 14, articles = 74573, edits = 1240177, files = 2270, pages = 150500, users = 55224, depth = 8.54233 },
['br'] = { pos = 82, activeusers = 92, admins = 6, articles = 72543, edits = 2004277, files = 5404, pages = 142128, users = 70257, depth = 12.97533 },
['new'] = { pos = 83, activeusers = 20, admins = 2, articles = 72352, edits = 848788, files = 0, pages = 196959, users = 25077, depth = 12.78225 },
['jv'] = { pos = 84, activeusers = 99, admins = 4, articles = 70546, edits = 1594057, files = 5430, pages = 178680, users = 54038, depth = 20.96079 },
['vec'] = { pos = 85, activeusers = 37, admins = 5, articles = 68991, edits = 1100814, files = 724, pages = 140381, users = 32116, depth = 8.396445 },
['ht'] = { pos = 86, activeusers = 43, admins = 3, articles = 67887, edits = 803729, files = 0, pages = 82047, users = 28563, depth = 0.426187 },
['pms'] = { pos = 87, activeusers = 43, admins = 4, articles = 66375, edits = 855421, files = 2069, pages = 101500, users = 25335, depth = 2.360138 },
['pnb'] = { pos = 88, activeusers = 55, admins = 2, articles = 65824, edits = 606401, files = 225, pages = 113841, users = 32523, depth = 2.834541 },
['su'] = { pos = 89, activeusers = 39, admins = 7, articles = 61278, edits = 629359, files = 545, pages = 97407, users = 28418, depth = 2.246006 },
['lb'] = { pos = 90, activeusers = 67, admins = 5, articles = 61036, edits = 2391664, files = 2374, pages = 131513, users = 55218, depth = 24.24678 },
['ba'] = { pos = 91, activeusers = 71, admins = 7, articles = 60418, edits = 1149771, files = 1456, pages = 170033, users = 35502, depth = 22.25796 },
['lld'] = { pos = 92, activeusers = 12, admins = 2, articles = 59873, edits = 98289, files = 0, pages = 63659, users = 2263, depth = 0.006173682 },
['ga'] = { pos = 93, activeusers = 93, admins = 7, articles = 57404, edits = 1083252, files = 1123, pages = 96247, users = 52629, depth = 5.153277 },
['szl'] = { pos = 94, activeusers = 49, admins = 3, articles = 55865, edits = 347728, files = 0, pages = 69160, users = 21816, depth = 0.2847618 },
['lmo'] = { pos = 95, activeusers = 47, admins = 5, articles = 54962, edits = 1126832, files = 4437, pages = 123925, users = 37797, depth = 14.31553 },
['is'] = { pos = 96, activeusers = 117, admins = 19, articles = 54767, edits = 1760887, files = 3218, pages = 141669, users = 86863, depth = 31.29524 },
['ku'] = { pos = 97, activeusers = 85, admins = 3, articles = 53951, edits = 1094316, files = 565, pages = 109250, users = 51919, depth = 10.52342 },
['cv'] = { pos = 98, activeusers = 49, admins = 2, articles = 49663, edits = 749715, files = 537, pages = 97869, users = 31256, depth = 7.217509 },
['fy'] = { pos = 99, activeusers = 65, admins = 8, articles = 49346, edits = 1087712, files = 7602, pages = 150530, users = 43536, depth = 30.3816 },
['tl'] = { pos = 100, activeusers = 136, admins = 11, articles = 43115, edits = 1957684, files = 1897, pages = 234154, users = 123628, depth = 164.1452 },
['ckb'] = { pos = 101, activeusers = 174, admins = 7, articles = 42601, edits = 972798, files = 1600, pages = 185507, users = 51500, depth = 59.00974 },
['wuu'] = { pos = 102, activeusers = 45, admins = 4, articles = 42556, edits = 294463, files = 135, pages = 55383, users = 78845, depth = 0.4830398 },
['vo'] = { pos = 103, activeusers = 30, admins = 2, articles = 42385, edits = 3271756, files = 0, pages = 172968, users = 32405, depth = 179.5412 },
['an'] = { pos = 104, activeusers = 73, admins = 6, articles = 42204, edits = 1838386, files = 1499, pages = 128498, users = 68480, depth = 59.81282 },
['sco'] = { pos = 105, activeusers = 100, admins = 4, articles = 40559, edits = 862436, files = 690, pages = 146769, users = 95668, depth = 40.29479 },
['diq'] = { pos = 106, activeusers = 34, admins = 3, articles = 40160, edits = 487320, files = 209, pages = 60560, users = 25002, depth = 2.076354 },
['pa'] = { pos = 107, activeusers = 108, admins = 9, articles = 38492, edits = 609865, files = 1581, pages = 134509, users = 42410, depth = 28.21225 },
['yo'] = { pos = 108, activeusers = 62, admins = 3, articles = 34285, edits = 553513, files = 168, pages = 59197, users = 24976, depth = 4.936703 },
['io'] = { pos = 109, activeusers = 51, admins = 5, articles = 33476, edits = 993541, files = 0, pages = 49307, users = 33701, depth = 4.506369 },
['ne'] = { pos = 110, activeusers = 110, admins = 5, articles = 32329, edits = 1069374, files = 1258, pages = 103709, users = 58798, depth = 50.26686 },
['gu'] = { pos = 111, activeusers = 86, admins = 3, articles = 29965, edits = 825873, files = 0, pages = 117864, users = 69258, depth = 60.29362 },
['als'] = { pos = 112, activeusers = 69, admins = 9, articles = 29034, edits = 1014710, files = 571, pages = 69748, users = 92667, depth = 28.60777 },
['kn'] = { pos = 113, activeusers = 158, admins = 3, articles = 28516, edits = 1110422, files = 2595, pages = 130493, users = 76282, depth = 108.8249 },
['bar'] = { pos = 114, activeusers = 51, admins = 3, articles = 27040, edits = 833553, files = 1320, pages = 109266, users = 63582, depth = 70.54287 },
['scn'] = { pos = 115, activeusers = 41, admins = 5, articles = 26213, edits = 732876, files = 1407, pages = 55698, users = 41400, depth = 16.64791 },
['bpy'] = { pos = 116, activeusers = 19, admins = 3, articles = 25087, edits = 886480, files = 45, pages = 62808, users = 23543, depth = 31.90971 },
['avk'] = { pos = 117, activeusers = 28, admins = 6, articles = 24085, edits = 114603, files = 0, pages = 29251, users = 3121, depth = 0.1802481 },
['ia'] = { pos = 118, activeusers = 40, admins = 6, articles = 23787, edits = 642096, files = 4, pages = 37752, users = 44810, depth = 5.862225 },
['qu'] = { pos = 119, activeusers = 34, admins = 2, articles = 23067, edits = 650106, files = 0, pages = 55979, users = 27258, depth = 23.64206 },
['mn'] = { pos = 120, activeusers = 95, admins = 3, articles = 21388, edits = 707697, files = 1475, pages = 98018, users = 78117, depth = 92.68272 },
['nv'] = { pos = 121, activeusers = 15, admins = 2, articles = 20506, edits = 295993, files = 709, pages = 34665, users = 15173, depth = 4.070929 },
['crh'] = { pos = 122, activeusers = 37, admins = 2, articles = 19837, edits = 177674, files = 0, pages = 39790, users = 17900, depth = 4.517669 },
['xmf'] = { pos = 123, activeusers = 26, admins = 3, articles = 19638, edits = 186482, files = 0, pages = 36530, users = 17129, depth = 3.777069 },
['si'] = { pos = 124, activeusers = 84, admins = 3, articles = 18063, edits = 511231, files = 3116, pages = 80202, users = 58487, depth = 75.43636 },
['ha'] = { pos = 125, activeusers = 121, admins = 3, articles = 17895, edits = 167593, files = 0, pages = 31545, users = 18547, depth = 3.091201 },
['bat-smg'] = { pos = 126, activeusers = 26, admins = 5, articles = 17086, edits = 355516, files = 109, pages = 29096, users = 24197, depth = 6.037138 },
['os'] = { pos = 127, activeusers = 36, admins = 3, articles = 16209, edits = 524554, files = 164, pages = 60337, users = 22639, depth = 64.4351 },
['frr'] = { pos = 128, activeusers = 24, admins = 5, articles = 16135, edits = 231612, files = 1323, pages = 41326, users = 18038, depth = 13.66125 },
['or'] = { pos = 129, activeusers = 54, admins = 6, articles = 15910, edits = 461979, files = 125, pages = 71823, users = 31155, depth = 79.44086 },
['gd'] = { pos = 130, activeusers = 36, admins = 6, articles = 15909, edits = 566972, files = 347, pages = 32210, users = 25655, depth = 18.48049 },
['ps'] = { pos = 131, activeusers = 51, admins = 1, articles = 15570, edits = 284197, files = 1733, pages = 54616, users = 27894, depth = 32.72468 },
['cdo'] = { pos = 132, activeusers = 19, admins = 4, articles = 15555, edits = 89772, files = 0, pages = 31368, users = 19004, depth = 2.957621 },
['bug'] = { pos = 133, activeusers = 15, admins = 1, articles = 15411, edits = 200761, files = 0, pages = 19629, users = 12293, depth = 0.7661833 },
['yi'] = { pos = 134, activeusers = 46, admins = 3, articles = 15397, edits = 579257, files = 1062, pages = 44220, users = 45538, depth = 45.90487 },
['ilo'] = { pos = 135, activeusers = 22, admins = 2, articles = 15362, edits = 391876, files = 0, pages = 70157, users = 16215, depth = 71.06635 },
['ban'] = { pos = 136, activeusers = 35, admins = 3, articles = 15281, edits = 122726, files = 112, pages = 30802, users = 5421, depth = 4.11049 },
['sd'] = { pos = 137, activeusers = 29, admins = 4, articles = 15250, edits = 240244, files = 145, pages = 56246, users = 15810, depth = 30.86769 },
['am'] = { pos = 138, activeusers = 53, admins = 2, articles = 15042, edits = 371683, files = 1765, pages = 45931, users = 39340, depth = 34.12427 },
['nap'] = { pos = 139, activeusers = 27, admins = 3, articles = 14731, edits = 664701, files = 281, pages = 23715, users = 27770, depth = 10.42505 },
['sah'] = { pos = 140, activeusers = 33, admins = 3, articles = 14305, edits = 381917, files = 1765, pages = 47736, users = 22249, depth = 43.69643 },
['hsb'] = { pos = 141, activeusers = 33, admins = 4, articles = 13831, edits = 377438, files = 133, pages = 35390, users = 23104, depth = 25.91285 },
['fo'] = { pos = 142, activeusers = 33, admins = 3, articles = 13782, edits = 368808, files = 0, pages = 40267, users = 26969, depth = 33.82412 },
['map-bms'] = { pos = 143, activeusers = 20, admins = 1, articles = 13752, edits = 213227, files = 462, pages = 30207, users = 14954, depth = 10.10645 },
['li'] = { pos = 144, activeusers = 28, admins = 7, articles = 13727, edits = 454420, files = 623, pages = 65593, users = 26573, depth = 98.90408 },
['mai'] = { pos = 145, activeusers = 23, admins = 5, articles = 13724, edits = 229606, files = 115, pages = 39326, users = 11805, depth = 20.31842 },
['mzn'] = { pos = 146, activeusers = 28, admins = 3, articles = 13445, edits = 165821, files = 263, pages = 30429, users = 30291, depth = 8.695813 },
['gor'] = { pos = 147, activeusers = 18, admins = 2, articles = 13305, edits = 50773, files = 0, pages = 20827, users = 4063, depth = 0.7791893 },
['eml'] = { pos = 148, activeusers = 24, admins = 3, articles = 13011, edits = 152381, files = 2742, pages = 35062, users = 23414, depth = 12.4833 },
['ace'] = { pos = 149, activeusers = 28, admins = 3, articles = 12548, edits = 137361, files = 0, pages = 26481, users = 24198, depth = 6.395423 },
['bcl'] = { pos = 150, activeusers = 33, admins = 3, articles = 12276, edits = 233549, files = 865, pages = 32987, users = 19762, depth = 20.15225 },
['sa'] = { pos = 151, activeusers = 79, admins = 4, articles = 11777, edits = 469645, files = 445, pages = 70240, users = 35456, depth = 164.77 },
['shn'] = { pos = 152, activeusers = 10, admins = 2, articles = 11642, edits = 55136, files = 60, pages = 27155, users = 3300, depth = 3.605137 },
['wa'] = { pos = 153, activeusers = 26, admins = 4, articles = 11573, edits = 388880, files = 618, pages = 27282, users = 22304, depth = 26.26301 },
['zh-classical'] = { pos = 154, activeusers = 43, admins = 6, articles = 11448, edits = 380203, files = 0, pages = 97055, users = 94676, depth = 219.0569 },
['ie'] = { pos = 155, activeusers = 27, admins = 3, articles = 11331, edits = 151343, files = 0, pages = 15136, users = 16951, depth = 1.127519 },
['lij'] = { pos = 156, activeusers = 29, admins = 8, articles = 11021, edits = 231854, files = 7, pages = 26602, users = 14527, depth = 17.42003 },
['as'] = { pos = 157, activeusers = 91, admins = 4, articles = 10644, edits = 330838, files = 1705, pages = 73284, users = 34691, depth = 156.3508 },
['zu'] = { pos = 158, activeusers = 46, admins = 1, articles = 10584, edits = 96734, files = 0, pages = 23985, users = 17634, depth = 6.465679 },
['mhr'] = { pos = 159, activeusers = 22, admins = 1, articles = 10432, edits = 184977, files = 0, pages = 27276, users = 13135, depth = 17.68041 },
['mrj'] = { pos = 160, activeusers = 12, admins = 1, articles = 10426, edits = 100524, files = 0, pages = 18670, users = 9971, depth = 3.366402 },
['hif'] = { pos = 161, activeusers = 29, admins = 2, articles = 10270, edits = 272298, files = 192, pages = 42256, users = 29641, depth = 62.50792 },
['hyw'] = { pos = 162, activeusers = 36, admins = 5, articles = 10253, edits = 195225, files = 0, pages = 21582, users = 7371, depth = 11.04396 },
['mni'] = { pos = 163, activeusers = 17, admins = 1, articles = 10102, edits = 48828, files = 0, pages = 16221, users = 2231, depth = 1.104428 },
['km'] = { pos = 164, activeusers = 50, admins = 6, articles = 9527, edits = 282286, files = 1101, pages = 33433, users = 36382, depth = 53.16374 },
['hak'] = { pos = 165, activeusers = 22, admins = 1, articles = 9445, edits = 122387, files = 0, pages = 18265, users = 30441, depth = 5.843174 },
['roa-tara'] = { pos = 166, activeusers = 11, admins = 2, articles = 9306, edits = 140145, files = 288, pages = 17645, users = 10832, depth = 6.377607 },
['ig'] = { pos = 167, activeusers = 89, admins = 5, articles = 9148, edits = 89188, files = 0, pages = 15338, users = 13895, depth = 2.662359 },
['pam'] = { pos = 168, activeusers = 24, admins = 2, articles = 8835, edits = 295789, files = 403, pages = 21410, users = 19432, depth = 27.98777 },
['nso'] = { pos = 169, activeusers = 17, admins = 1, articles = 8524, edits = 49797, files = 0, pages = 10767, users = 5866, depth = 0.3202433 },
['sn'] = { pos = 170, activeusers = 21, admins = 1, articles = 8522, edits = 97658, files = 0, pages = 16833, users = 15519, depth = 5.517849 },
['so'] = { pos = 171, activeusers = 60, admins = 1, articles = 8457, edits = 239877, files = 0, pages = 25775, users = 32288, depth = 39.02588 },
['rue'] = { pos = 172, activeusers = 29, admins = 1, articles = 8388, edits = 131220, files = 87, pages = 17655, users = 25444, depth = 9.071808 },
['bh'] = { pos = 173, activeusers = 36, admins = 2, articles = 8010, edits = 723446, files = 53, pages = 69126, users = 29756, depth = 609.2695 },
['se'] = { pos = 174, activeusers = 24, admins = 6, articles = 7802, edits = 300701, files = 0, pages = 20854, users = 26339, depth = 40.35411 },
['myv'] = { pos = 175, activeusers = 30, admins = 4, articles = 7710, edits = 139729, files = 0, pages = 26206, users = 11818, depth = 30.68547 },
['vls'] = { pos = 176, activeusers = 22, admins = 5, articles = 7639, edits = 308854, files = 480, pages = 21224, users = 24674, depth = 46.02272 },
['nds-nl'] = { pos = 177, activeusers = 14, admins = 6, articles = 7596, edits = 320832, files = 571, pages = 20404, users = 25912, depth = 44.7049 },
['mi'] = { pos = 178, activeusers = 24, admins = 2, articles = 7427, edits = 153425, files = 0, pages = 13462, users = 16688, depth = 7.525135 },
['sat'] = { pos = 179, activeusers = 47, admins = 3, articles = 7422, edits = 98142, files = 0, pages = 17073, users = 5486, depth = 9.719586 },
['sc'] = { pos = 180, activeusers = 20, admins = 4, articles = 7333, edits = 177319, files = 150, pages = 16377, users = 21979, depth = 16.46943 },
['nah'] = { pos = 181, activeusers = 23, admins = 3, articles = 7241, edits = 502332, files = 170, pages = 19502, users = 20746, depth = 73.85269 },
['vep'] = { pos = 182, activeusers = 27, admins = 1, articles = 6697, edits = 151656, files = 0, pages = 31117, users = 14490, depth = 64.80262 },
['gan'] = { pos = 183, activeusers = 21, admins = 1, articles = 6490, edits = 395005, files = 57, pages = 33493, users = 38664, depth = 204.1659 },
['kab'] = { pos = 184, activeusers = 18, admins = 2, articles = 6439, edits = 105950, files = 0, pages = 15907, users = 12061, depth = 14.40099 },
['glk'] = { pos = 185, activeusers = 17, admins = 3, articles = 6432, edits = 62267, files = 807, pages = 13853, users = 14316, depth = 5.983385 },
['tk'] = { pos = 186, activeusers = 37, admins = 2, articles = 6395, edits = 230623, files = 319, pages = 15808, users = 24836, depth = 31.60827 },
['fiu-vro'] = { pos = 187, activeusers = 22, admins = 4, articles = 6298, edits = 176937, files = 196, pages = 12157, users = 13226, depth = 12.59604 },
['co'] = { pos = 188, activeusers = 27, admins = 2, articles = 6205, edits = 379568, files = 0, pages = 14797, users = 19918, depth = 49.18367 },
['bo'] = { pos = 189, activeusers = 15, admins = 1, articles = 6011, edits = 139875, files = 0, pages = 17559, users = 26526, depth = 29.40089 },
['ab'] = { pos = 190, activeusers = 22, admins = 2, articles = 5991, edits = 118384, files = 9, pages = 20390, users = 17782, depth = 33.53836 },
['gv'] = { pos = 191, activeusers = 18, admins = 3, articles = 5747, edits = 309361, files = 185, pages = 20867, users = 18095, depth = 102.6188 },
['ary'] = { pos = 192, activeusers = 31, admins = 3, articles = 5737, edits = 188717, files = 42, pages = 43697, users = 6399, depth = 189.0785 },
['frp'] = { pos = 193, activeusers = 20, admins = 2, articles = 5611, edits = 214952, files = 0, pages = 15522, users = 14746, depth = 43.20641 },
['kw'] = { pos = 194, activeusers = 23, admins = 2, articles = 5518, edits = 199499, files = 6, pages = 11763, users = 13757, depth = 21.72322 },
['kv'] = { pos = 195, activeusers = 19, admins = 1, articles = 5480, edits = 139798, files = 0, pages = 16720, users = 13261, depth = 35.17517 },
['csb'] = { pos = 196, activeusers = 21, admins = 3, articles = 5434, edits = 185998, files = 0, pages = 8727, users = 15464, depth = 7.826859 },
['pcd'] = { pos = 197, activeusers = 25, admins = 3, articles = 5417, edits = 68818, files = 49, pages = 10547, users = 15844, depth = 5.851809 },
['ug'] = { pos = 198, activeusers = 30, admins = 1, articles = 5350, edits = 153850, files = 282, pages = 14955, users = 19844, depth = 33.15876 },
['udm'] = { pos = 199, activeusers = 20, admins = 4, articles = 5269, edits = 120954, files = 9, pages = 17264, users = 13826, depth = 36.30972 },
['skr'] = { pos = 200, activeusers = 8, admins = 1, articles = 5245, edits = 26946, files = 0, pages = 5782, users = 1322, depth = 0.04885104 },
['zea'] = { pos = 201, activeusers = 15, admins = 3, articles = 5115, edits = 120539, files = 1, pages = 9752, users = 12082, depth = 10.1582 },
['ay'] = { pos = 202, activeusers = 23, admins = 1, articles = 5027, edits = 95603, files = 0, pages = 8630, users = 15369, depth = 5.690775 },
['tum'] = { pos = 203, activeusers = 20, admins = 2, articles = 5018, edits = 31536, files = 0, pages = 7098, users = 7195, depth = 0.7633716 },
['gn'] = { pos = 204, activeusers = 25, admins = 2, articles = 4913, edits = 121206, files = 0, pages = 11358, users = 16498, depth = 18.36431 },
['nrm'] = { pos = 205, activeusers = 16, admins = 2, articles = 4833, edits = 219256, files = 0, pages = 10372, users = 12375, depth = 27.76631 },
['mt'] = { pos = 206, activeusers = 39, admins = 5, articles = 4807, edits = 278824, files = 1145, pages = 19205, users = 20228, depth = 130.2483 },
['bjn'] = { pos = 207, activeusers = 18, admins = 2, articles = 4626, edits = 77204, files = 1, pages = 22488, users = 12824, depth = 51.18443 },
['smn'] = { pos = 208, activeusers = 16, admins = 6, articles = 4527, edits = 67491, files = 0, pages = 14295, users = 2319, depth = 21.98123 },
['lez'] = { pos = 209, activeusers = 18, admins = 3, articles = 4306, edits = 86703, files = 10, pages = 13060, users = 9822, depth = 27.43822 },
['lfn'] = { pos = 210, activeusers = 23, admins = 1, articles = 4176, edits = 38021, files = 0, pages = 6669, users = 9254, depth = 2.031826 },
['stq'] = { pos = 211, activeusers = 13, admins = 5, articles = 4066, edits = 121164, files = 429, pages = 10692, users = 12556, depth = 30.09419 },
['lo'] = { pos = 212, activeusers = 25, admins = 1, articles = 4058, edits = 94956, files = 0, pages = 12343, users = 15471, depth = 32.06732 },
['olo'] = { pos = 213, activeusers = 14, admins = 2, articles = 3892, edits = 32184, files = 0, pages = 10670, users = 6028, depth = 9.148146 },
['mwl'] = { pos = 214, activeusers = 22, admins = 1, articles = 3881, edits = 98691, files = 0, pages = 10212, users = 12233, depth = 25.71722 },
['fur'] = { pos = 215, activeusers = 22, admins = 2, articles = 3761, edits = 170394, files = 318, pages = 8591, users = 13237, depth = 32.71133 },
['rm'] = { pos = 216, activeusers = 17, admins = 3, articles = 3755, edits = 163016, files = 51, pages = 9598, users = 18578, depth = 41.12457 },
['ang'] = { pos = 217, activeusers = 36, admins = 2, articles = 3697, edits = 205730, files = 300, pages = 16574, users = 117903, depth = 150.5916 },
['lad'] = { pos = 218, activeusers = 28, admins = 5, articles = 3603, edits = 208881, files = 23, pages = 12943, users = 19675, depth = 108.4499 },
['gom'] = { pos = 219, activeusers = 13, admins = 3, articles = 3549, edits = 206378, files = 0, pages = 9042, users = 8655, depth = 54.67718 },
['koi'] = { pos = 220, activeusers = 11, admins = 1, articles = 3442, edits = 59756, files = 0, pages = 11011, users = 7904, depth = 26.24279 },
['ext'] = { pos = 221, activeusers = 15, admins = 1, articles = 3375, edits = 116025, files = 0, pages = 7562, users = 16067, depth = 23.6142 },
['tyv'] = { pos = 222, activeusers = 10, admins = 1, articles = 3364, edits = 43470, files = 0, pages = 11223, users = 8105, depth = 21.13992 },
['dsb'] = { pos = 223, activeusers = 20, admins = 1, articles = 3325, edits = 142782, files = 0, pages = 11200, users = 17257, depth = 71.51107 },
['rw'] = { pos = 224, activeusers = 27, admins = 1, articles = 3315, edits = 85972, files = 0, pages = 9349, users = 11201, depth = 30.4674 },
['dty'] = { pos = 225, activeusers = 14, admins = 3, articles = 3307, edits = 237449, files = 3, pages = 19221, users = 5527, depth = 286.0781 },
['ln'] = { pos = 226, activeusers = 27, admins = 4, articles = 3281, edits = 121854, files = 32, pages = 8584, users = 11827, depth = 37.08352 },
['av'] = { pos = 227, activeusers = 25, admins = 2, articles = 3133, edits = 83257, files = 0, pages = 14746, users = 13366, depth = 77.57372 },
['cbk-zam'] = { pos = 228, activeusers = 17, admins = 2, articles = 3129, edits = 110083, files = 0, pages = 8234, users = 13529, depth = 35.58687 },
['dv'] = { pos = 229, activeusers = 16, admins = 3, articles = 3019, edits = 129999, files = 932, pages = 11203, users = 23374, depth = 85.27283 },
['ksh'] = { pos = 230, activeusers = 16, admins = 3, articles = 2916, edits = 1606846, files = 0, pages = 10542, users = 21378, depth = 1042.485 },
['gag'] = { pos = 231, activeusers = 17, admins = 1, articles = 2794, edits = 67764, files = 0, pages = 6579, users = 12702, depth = 18.90245 },
['bxr'] = { pos = 232, activeusers = 19, admins = 1, articles = 2772, edits = 69889, files = 9, pages = 11045, users = 13856, depth = 56.36152 },
['pfl'] = { pos = 233, activeusers = 20, admins = 4, articles = 2740, edits = 89997, files = 0, pages = 6916, users = 10783, depth = 30.22685 },
['pap'] = { pos = 234, activeusers = 16, admins = 5, articles = 2701, edits = 90492, files = 0, pages = 6028, users = 13383, depth = 22.77683 },
['pag'] = { pos = 235, activeusers = 13, admins = 1, articles = 2562, edits = 73096, files = 0, pages = 8799, users = 7585, depth = 49.23269 },
['pi'] = { pos = 236, activeusers = 10, admins = 2, articles = 2547, edits = 101642, files = 0, pages = 4637, users = 6651, depth = 14.75947 },
['haw'] = { pos = 237, activeusers = 15, admins = 1, articles = 2457, edits = 96454, files = 0, pages = 5525, users = 15085, depth = 27.22001 },
['awa'] = { pos = 238, activeusers = 13, admins = 1, articles = 2436, edits = 24112, files = 0, pages = 5350, users = 1922, depth = 6.449172 },
['tay'] = { pos = 239, activeusers = 12, admins = 0, articles = 2421, edits = 54150, files = 0, pages = 2832, users = 1113, depth = 0.5510605 },
['tw'] = { pos = 240, activeusers = 49, admins = 2, articles = 2118, edits = 93559, files = 0, pages = 5075, users = 13924, depth = 35.93356 },
['inh'] = { pos = 241, activeusers = 12, admins = 2, articles = 2093, edits = 54816, files = 37, pages = 11755, users = 3310, depth = 99.37572 },
['krc'] = { pos = 242, activeusers = 11, admins = 2, articles = 2057, edits = 106212, files = 0, pages = 14327, users = 9686, depth = 263.7782 },
['dag'] = { pos = 243, activeusers = 44, admins = 4, articles = 2050, edits = 43987, files = 0, pages = 4480, users = 1830, depth = 13.79593 },
['xal'] = { pos = 244, activeusers = 12, admins = 1, articles = 2046, edits = 85057, files = 0, pages = 11867, users = 9280, depth = 165.1465 },
['szy'] = { pos = 245, activeusers = 9, admins = 1, articles = 2035, edits = 128452, files = 0, pages = 5360, users = 2329, depth = 63.97799 },
['za'] = { pos = 246, activeusers = 10, admins = 1, articles = 2010, edits = 39347, files = 0, pages = 4143, users = 9756, depth = 10.69514 },
['kaa'] = { pos = 247, activeusers = 27, admins = 1, articles = 1945, edits = 45972, files = 3, pages = 5119, users = 10259, depth = 23.91569 },
['mdf'] = { pos = 248, activeusers = 15, admins = 3, articles = 1944, edits = 64627, files = 0, pages = 11779, users = 8538, depth = 140.4306 },
['pdc'] = { pos = 249, activeusers = 19, admins = 1, articles = 1932, edits = 105132, files = 0, pages = 5836, users = 30398, depth = 73.55717 },
['atj'] = { pos = 250, activeusers = 11, admins = 5, articles = 1912, edits = 14717, files = 0, pages = 3020, users = 3700, depth = 1.6365 },
['to'] = { pos = 251, activeusers = 15, admins = 2, articles = 1908, edits = 41591, files = 12, pages = 5333, users = 9244, depth = 25.12998 },
['arc'] = { pos = 252, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1850, edits = 95329, files = 0, pages = 6425, users = 18807, depth = 90.7383 },
['tcy'] = { pos = 253, activeusers = 36, admins = 2, articles = 1744, edits = 102913, files = 1, pages = 8991, users = 4942, depth = 197.645 },
['kbp'] = { pos = 254, activeusers = 13, admins = 2, articles = 1698, edits = 16063, files = 0, pages = 3375, users = 3851, depth = 4.642412 },
['jam'] = { pos = 255, activeusers = 9, admins = 1, articles = 1685, edits = 20760, files = 0, pages = 3024, users = 7256, depth = 4.335178 },
['na'] = { pos = 256, activeusers = 10, admins = 1, articles = 1661, edits = 89536, files = 4, pages = 4884, users = 11492, depth = 69.02451 },
['wo'] = { pos = 257, activeusers = 14, admins = 3, articles = 1651, edits = 104439, files = 0, pages = 5369, users = 13945, depth = 98.6493 },
['kbd'] = { pos = 258, activeusers = 10, admins = 1, articles = 1595, edits = 43687, files = 0, pages = 6742, users = 9152, depth = 67.47617 },
['nia'] = { pos = 259, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1519, edits = 17606, files = 0, pages = 3611, users = 1212, depth = 9.247854 },
['nov'] = { pos = 260, activeusers = 13, admins = 3, articles = 1516, edits = 177710, files = 0, pages = 4408, users = 10835, depth = 146.7129 },
['ki'] = { pos = 261, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1504, edits = 20662, files = 0, pages = 3075, users = 7970, depth = 7.33135 },
['tet'] = { pos = 262, activeusers = 13, admins = 2, articles = 1503, edits = 66598, files = 0, pages = 3910, users = 8928, depth = 43.68362 },
['mnw'] = { pos = 263, activeusers = 21, admins = 2, articles = 1422, edits = 34309, files = 0, pages = 4720, users = 2678, depth = 39.09923 },
['lg'] = { pos = 264, activeusers = 14, admins = 1, articles = 1419, edits = 26749, files = 0, pages = 4814, users = 7170, depth = 31.80653 },
['bi'] = { pos = 265, activeusers = 14, admins = 2, articles = 1395, edits = 41827, files = 0, pages = 3298, users = 12163, depth = 23.60126 },
['tpi'] = { pos = 266, activeusers = 11, admins = 2, articles = 1351, edits = 86610, files = 0, pages = 5680, users = 12387, depth = 156.5612 },
['nqo'] = { pos = 267, activeusers = 20, admins = 1, articles = 1316, edits = 10043, files = 0, pages = 2639, users = 2879, depth = 3.846201 },
['jbo'] = { pos = 268, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1305, edits = 111661, files = 0, pages = 5717, users = 15023, depth = 223.2458 },
['roa-rup'] = { pos = 269, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1293, edits = 205280, files = 0, pages = 4295, users = 13009, depth = 257.6367 },
['fj'] = { pos = 270, activeusers = 9, admins = 1, articles = 1274, edits = 35440, files = 0, pages = 3631, users = 8365, depth = 33.40779 },
['lbe'] = { pos = 271, activeusers = 10, admins = 2, articles = 1264, edits = 50252, files = 0, pages = 14676, users = 7807, depth = 385.5126 },
['kg'] = { pos = 272, activeusers = 11, admins = 1, articles = 1255, edits = 43792, files = 0, pages = 2905, users = 9983, depth = 26.05728 },
['xh'] = { pos = 273, activeusers = 34, admins = 1, articles = 1239, edits = 33897, files = 0, pages = 3826, users = 11756, depth = 38.62482 },
['ty'] = { pos = 274, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1217, edits = 53070, files = 0, pages = 2993, users = 6865, depth = 37.76132 },
['ks'] = { pos = 275, activeusers = 26, admins = 2, articles = 1183, edits = 62605, files = 9, pages = 7843, users = 9385, depth = 252.9914 },
['cu'] = { pos = 276, activeusers = 20, admins = 2, articles = 1167, edits = 82625, files = 0, pages = 5570, users = 23077, depth = 211.1601 },
['shi'] = { pos = 277, activeusers = 10, admins = 2, articles = 1154, edits = 33377, files = 0, pages = 3841, users = 1486, depth = 47.11147 },
['srn'] = { pos = 278, activeusers = 8, admins = 1, articles = 1112, edits = 39153, files = 0, pages = 2729, users = 7043, depth = 30.33695 },
['trv'] = { pos = 279, activeusers = 15, admins = 0, articles = 1110, edits = 85755, files = 0, pages = 2064, users = 1195, depth = 30.69026 },
['om'] = { pos = 280, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1094, edits = 38039, files = 0, pages = 3740, users = 9477, depth = 59.49802 },
['sm'] = { pos = 281, activeusers = 17, admins = 1, articles = 1065, edits = 42638, files = 0, pages = 3296, users = 9633, depth = 56.76878 },
['guw'] = { pos = 282, activeusers = 20, admins = 2, articles = 1060, edits = 29788, files = 0, pages = 1785, users = 501, depth = 7.8067 },
['gcr'] = { pos = 283, activeusers = 13, admins = 1, articles = 1050, edits = 16485, files = 0, pages = 2556, users = 2192, depth = 13.26782 },
['alt'] = { pos = 284, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1045, edits = 35965, files = 0, pages = 3712, users = 1654, depth = 63.10817 },
['chr'] = { pos = 285, activeusers = 14, admins = 1, articles = 1020, edits = 46166, files = 0, pages = 3895, users = 21841, depth = 94.16512 },
['ltg'] = { pos = 286, activeusers = 11, admins = 1, articles = 1015, edits = 35319, files = 0, pages = 3223, users = 6698, depth = 51.85781 },
['ny'] = { pos = 287, activeusers = 13, admins = 1, articles = 919, edits = 38034, files = 0, pages = 4003, users = 9383, depth = 107.0001 },
['pih'] = { pos = 288, activeusers = 15, admins = 1, articles = 891, edits = 44148, files = 0, pages = 3324, users = 10490, depth = 99.03275 },
['got'] = { pos = 289, activeusers = 11, admins = 1, articles = 866, edits = 46133, files = 0, pages = 3805, users = 17732, depth = 139.6434 },
['mad'] = { pos = 290, activeusers = 17, admins = 0, articles = 861, edits = 8887, files = 0, pages = 1629, users = 1569, depth = 4.340605 },
['st'] = { pos = 291, activeusers = 20, admins = 1, articles = 843, edits = 28446, files = 0, pages = 4255, users = 9446, depth = 109.5178 },
['ami'] = { pos = 292, activeusers = 24, admins = 0, articles = 839, edits = 32198, files = 0, pages = 1656, users = 941, depth = 18.43694 },
['blk'] = { pos = 293, activeusers = 26, admins = 1, articles = 814, edits = 15813, files = 0, pages = 3582, users = 226, depth = 51.04721 },
['tn'] = { pos = 294, activeusers = 22, admins = 2, articles = 776, edits = 28182, files = 0, pages = 3687, users = 9250, depth = 107.5622 },
['bm'] = { pos = 295, activeusers = 9, admins = 2, articles = 775, edits = 40188, files = 0, pages = 3145, users = 9876, depth = 119.5003 },
['ve'] = { pos = 296, activeusers = 15, admins = 1, articles = 748, edits = 19283, files = 0, pages = 2235, users = 7202, depth = 34.09697 },
['rmy'] = { pos = 297, activeusers = 13, admins = 1, articles = 730, edits = 50223, files = 0, pages = 2701, users = 16402, depth = 135.5519 },
['ts'] = { pos = 298, activeusers = 11, admins = 2, articles = 720, edits = 36662, files = 0, pages = 3765, users = 8835, depth = 174.1649 },
['chy'] = { pos = 299, activeusers = 9, admins = 1, articles = 662, edits = 24106, files = 0, pages = 2258, users = 10617, depth = 62.05132 },
['rn'] = { pos = 300, activeusers = 11, admins = 1, articles = 620, edits = 23097, files = 0, pages = 2450, users = 8970, depth = 82.13123 },
['iu'] = { pos = 301, activeusers = 13, admins = 2, articles = 593, edits = 44501, files = 0, pages = 3182, users = 17012, depth = 266.578 },
['ak'] = { pos = 302, activeusers = 17, admins = 1, articles = 590, edits = 28898, files = 0, pages = 2441, users = 12500, depth = 116.5222 },
['ss'] = { pos = 303, activeusers = 11, admins = 3, articles = 575, edits = 38079, files = 0, pages = 2412, users = 7633, depth = 161.1353 },
['ch'] = { pos = 304, activeusers = 13, admins = 1, articles = 543, edits = 22843, files = 0, pages = 2501, users = 14416, depth = 118.7586 },
['ff'] = { pos = 305, activeusers = 39, admins = 0, articles = 528, edits = 24981, files = 0, pages = 2489, users = 7889, depth = 138.4434 },
['pnt'] = { pos = 306, activeusers = 9, admins = 1, articles = 481, edits = 35124, files = 0, pages = 2039, users = 9475, depth = 180.7305 },
['kcg'] = { pos = 307, activeusers = 16, admins = 1, articles = 459, edits = 16397, files = 0, pages = 2287, users = 435, depth = 113.717 },
['ady'] = { pos = 308, activeusers = 11, admins = 1, articles = 451, edits = 12086, files = 0, pages = 3103, users = 5998, depth = 134.6774 },
['ik'] = { pos = 309, activeusers = 11, admins = 2, articles = 443, edits = 37971, files = 0, pages = 2616, users = 7944, depth = 349.2419 },
['ee'] = { pos = 310, activeusers = 18, admins = 3, articles = 438, edits = 49998, files = 0, pages = 3124, users = 13268, depth = 601.8738 },
['sg'] = { pos = 311, activeusers = 12, admins = 2, articles = 311, edits = 20552, files = 0, pages = 1983, users = 5980, depth = 299.5595 },
['din'] = { pos = 312, activeusers = 20, admins = 1, articles = 306, edits = 8040, files = 0, pages = 1086, users = 5689, depth = 48.10305 },
['pwn'] = { pos = 313, activeusers = 14, admins = 0, articles = 278, edits = 11021, files = 0, pages = 431, users = 845, depth = 7.745278 },
['kl'] = { pos = 314, activeusers = 14, admins = 2, articles = 243, edits = 74474, files = 0, pages = 2261, users = 12302, depth = 2271.61 },
['ti'] = { pos = 315, activeusers = 14, admins = 2, articles = 234, edits = 23840, files = 0, pages = 2731, users = 8473, depth = 994.0082 },
['dz'] = { pos = 316, activeusers = 16, admins = 1, articles = 227, edits = 29403, files = 0, pages = 2281, users = 9218, depth = 1055.396 },
['cr'] = { pos = 317, activeusers = 22, admins = 2, articles = 158, edits = 37390, files = 0, pages = 2161, users = 16753, depth = 2780.664 },
['ng'] = { pos = 318, activeusers = 0, admins = 1, articles = 8, edits = 5923, files = 0, pages = 443, users = 2385, depth = 39530.88 },
['cho'] = { pos = 319, activeusers = 0, admins = 1, articles = 6, edits = 4220, files = 0, pages = 201, users = 1809, depth = 22176 },
['kj'] = { pos = 320, activeusers = 0, admins = 1, articles = 4, edits = 3548, files = 0, pages = 114, users = 1377, depth = 23536.62 },
['mh'] = { pos = 321, activeusers = 0, admins = 1, articles = 4, edits = 4212, files = 0, pages = 206, users = 2140, depth = 52143.95 },
['ho'] = { pos = 322, activeusers = 0, admins = 1, articles = 3, edits = 3786, files = 0, pages = 129, users = 1575, depth = 51771.35 },
['ii'] = { pos = 323, activeusers = 0, admins = 1, articles = 3, edits = 11653, files = 0, pages = 189, users = 2031, depth = 237006 },
['lrc'] = { pos = 324, activeusers = 2, admins = 1, articles = 1, edits = 140064, files = 0, pages = 237, users = 5037, depth = 3.291563E+07 },
['mus'] = { pos = 325, activeusers = 0, admins = 1, articles = 1, edits = 3603, files = 0, pages = 115, users = 2348, depth = 407170.3 },
['aa'] = { pos = 326, activeusers = 0, admins = 1, articles = 0, edits = 4685, files = 0, pages = 509, users = 4063, depth = 0 },
['hz'] = { pos = 327, activeusers = 1, admins = 1, articles = 0, edits = 4483, files = 0, pages = 176, users = 3761, depth = 0 },
['kr'] = { pos = 328, activeusers = 0, admins = 1, articles = 0, edits = 4641, files = 0, pages = 162, users = 5464, depth = 0 },
['pcm'] = { pos = 329, activeusers = 0, admins = 0, articles = 0, edits = 0, files = 0, pages = 0, users = 0, depth = 0 },
['total'] = { activeusers = 280194, admins = 3756, articles = 59311199, edits = 3219641588, files = 2760995, pages = 245223488, users = 103817428, depth = 128.9996, date = '@1661140840' },
}
return info
fw62yktgl55kcj5oayqap8sf8o7llbn
4191624
4191614
2022-08-22T06:01:00Z
MBHbot
91410
Scribunto
text/plain
local info = {
['en'] = { pos = 1, activeusers = 114504, admins = 1032, articles = 6572920, edits = 1113527712, files = 895628, pages = 56814934, users = 44380415, depth = 1145.133 },
['ceb'] = { pos = 2, activeusers = 184, admins = 6, articles = 6125823, edits = 34882898, files = 0, pages = 11232202, users = 93543, depth = 2.157967 },
['de'] = { pos = 3, activeusers = 16819, admins = 190, articles = 2717452, edits = 224020505, files = 128811, pages = 7503985, users = 3979868, depth = 92.62199 },
['sv'] = { pos = 4, activeusers = 1899, admins = 66, articles = 2552406, edits = 51004724, files = 0, pages = 6121080, users = 832253, depth = 16.28908 },
['fr'] = { pos = 5, activeusers = 16366, admins = 159, articles = 2447719, edits = 195849837, files = 69087, pages = 12155973, users = 4448063, depth = 253.4502 },
['nl'] = { pos = 6, activeusers = 3462, admins = 36, articles = 2098831, edits = 62489380, files = 20, pages = 4467914, users = 1225299, depth = 17.81997 },
['ru'] = { pos = 7, activeusers = 10579, admins = 77, articles = 1847054, edits = 124698918, files = 237912, pages = 7412805, users = 3233835, depth = 152.7455 },
['es'] = { pos = 8, activeusers = 13260, admins = 63, articles = 1796629, edits = 145057598, files = 0, pages = 7713101, users = 6619984, depth = 203.9484 },
['it'] = { pos = 9, activeusers = 7359, admins = 122, articles = 1768271, edits = 128640146, files = 138847, pages = 7496410, users = 2285055, depth = 180.0747 },
['arz'] = { pos = 10, activeusers = 190, admins = 7, articles = 1596743, edits = 7341996, files = 1476, pages = 2010200, users = 189043, depth = 0.2448869 },
['pl'] = { pos = 11, activeusers = 4028, admins = 101, articles = 1533098, edits = 67672463, files = 262, pages = 3559380, users = 1187281, depth = 33.2122 },
['ja'] = { pos = 12, activeusers = 14998, admins = 41, articles = 1338733, edits = 90893325, files = 30147, pages = 3956136, users = 1969848, depth = 87.82417 },
['zh'] = { pos = 13, activeusers = 8632, admins = 66, articles = 1298437, edits = 73010767, files = 60830, pages = 7125298, users = 3253967, depth = 206.3533 },
['vi'] = { pos = 14, activeusers = 2169, admins = 20, articles = 1275352, edits = 68972685, files = 24547, pages = 19376982, users = 877611, depth = 717.0778 },
['war'] = { pos = 15, activeusers = 82, admins = 3, articles = 1265932, edits = 6287555, files = 42, pages = 2881776, users = 52950, depth = 3.554673 },
['uk'] = { pos = 16, activeusers = 3127, admins = 45, articles = 1188700, edits = 36834557, files = 110527, pages = 4126085, users = 639820, depth = 54.5123 },
['ar'] = { pos = 17, activeusers = 4820, admins = 26, articles = 1183487, edits = 58950596, files = 50021, pages = 7812892, users = 2292303, depth = 236.7547 },
['pt'] = { pos = 18, activeusers = 8401, admins = 56, articles = 1094384, edits = 64058856, files = 58356, pages = 5403792, users = 2794662, depth = 183.813 },
['fa'] = { pos = 19, activeusers = 5221, admins = 34, articles = 924106, edits = 35327553, files = 81858, pages = 5343335, users = 1143757, depth = 151.1996 },
['ca'] = { pos = 20, activeusers = 968, admins = 30, articles = 708883, edits = 30521255, files = 15573, pages = 1766409, users = 426460, depth = 38.45423 },
['sr'] = { pos = 21, activeusers = 725, admins = 19, articles = 661733, edits = 25136658, files = 36393, pages = 3986309, users = 310818, depth = 159.1635 },
['id'] = { pos = 22, activeusers = 3169, admins = 41, articles = 627089, edits = 21528893, files = 47689, pages = 3296464, users = 1347078, depth = 118.3407 },
['ko'] = { pos = 23, activeusers = 1648, admins = 27, articles = 601532, edits = 33122428, files = 12704, pages = 2735986, users = 749532, depth = 152.4279 },
['no'] = { pos = 24, activeusers = 999, admins = 44, articles = 596351, edits = 22850186, files = 4, pages = 1699570, users = 559454, depth = 46.01191 },
['fi'] = { pos = 25, activeusers = 1611, admins = 31, articles = 537418, edits = 20683264, files = 70310, pages = 1410812, users = 521008, depth = 38.72094 },
['tr'] = { pos = 26, activeusers = 2995, admins = 23, articles = 511877, edits = 28321611, files = 37568, pages = 2386324, users = 1420806, depth = 159.1489 },
['hu'] = { pos = 27, activeusers = 1525, admins = 24, articles = 510496, edits = 25138447, files = 8433, pages = 1449411, users = 510722, depth = 58.66983 },
['cs'] = { pos = 28, activeusers = 2058, admins = 33, articles = 508735, edits = 21571486, files = 1, pages = 1404410, users = 586781, depth = 47.61062 },
['ce'] = { pos = 29, activeusers = 53, admins = 3, articles = 481404, edits = 8683353, files = 315, pages = 908181, users = 30786, depth = 7.514459 },
['sh'] = { pos = 30, activeusers = 160, admins = 12, articles = 456876, edits = 41242017, files = 10240, pages = 4644292, users = 176458, depth = 745.9606 },
['ro'] = { pos = 31, activeusers = 873, admins = 17, articles = 432868, edits = 15015520, files = 116480, pages = 2621961, users = 592106, depth = 146.4642 },
['zh-min-nan'] = { pos = 32, activeusers = 81, admins = 6, articles = 431648, edits = 3134216, files = 362, pages = 1063203, users = 54019, depth = 6.310672 },
['tt'] = { pos = 33, activeusers = 77, admins = 5, articles = 417587, edits = 3527324, files = 6105, pages = 564953, users = 43202, depth = 0.7775596 },
['eu'] = { pos = 34, activeusers = 246, admins = 12, articles = 397526, edits = 9002911, files = 0, pages = 826011, users = 138793, depth = 12.66302 },
['ms'] = { pos = 35, activeusers = 536, admins = 15, articles = 359987, edits = 5635699, files = 19611, pages = 1042100, users = 298794, depth = 19.41679 },
['eo'] = { pos = 36, activeusers = 302, admins = 16, articles = 323250, edits = 7674337, files = 11183, pages = 716418, users = 199668, depth = 15.84724 },
['he'] = { pos = 37, activeusers = 3159, admins = 32, articles = 320904, edits = 34461328, files = 73969, pages = 1341886, users = 997826, depth = 259.9575 },
['hy'] = { pos = 38, activeusers = 410, admins = 11, articles = 293102, edits = 8483819, files = 11353, pages = 988722, users = 124055, depth = 48.33077 },
['da'] = { pos = 39, activeusers = 777, admins = 25, articles = 283869, edits = 11201017, files = 0, pages = 908255, users = 435912, depth = 59.66505 },
['bg'] = { pos = 40, activeusers = 713, admins = 25, articles = 283776, edits = 11473253, files = 549, pages = 632250, users = 311795, depth = 27.36448 },
['azb'] = { pos = 41, activeusers = 111, admins = 5, articles = 242237, edits = 1523671, files = 246, pages = 571873, users = 38038, depth = 4.933782 },
['sk'] = { pos = 42, activeusers = 525, admins = 10, articles = 241744, edits = 7404054, files = 0, pages = 549498, users = 221911, depth = 21.83733 },
['kk'] = { pos = 43, activeusers = 203, admins = 16, articles = 232075, edits = 3059410, files = 10540, pages = 588116, users = 121047, depth = 12.24385 },
['et'] = { pos = 44, activeusers = 420, admins = 33, articles = 229795, edits = 6173042, files = 756, pages = 542650, users = 168476, depth = 21.08553 },
['min'] = { pos = 45, activeusers = 42, admins = 5, articles = 225608, edits = 2444515, files = 177, pages = 385450, users = 16150, depth = 3.183446 },
['be'] = { pos = 46, activeusers = 278, admins = 11, articles = 221391, edits = 4182980, files = 3247, pages = 647171, users = 120983, depth = 23.90657 },
['simple'] = { pos = 47, activeusers = 950, admins = 17, articles = 217409, edits = 8381481, files = 36, pages = 704603, users = 1225603, depth = 59.73449 },
['hr'] = { pos = 48, activeusers = 474, admins = 11, articles = 213105, edits = 6432350, files = 20963, pages = 445676, users = 278194, depth = 17.18993 },
['el'] = { pos = 49, activeusers = 1040, admins = 22, articles = 212695, edits = 9612373, files = 18498, pages = 630497, users = 369707, depth = 58.82664 },
['lt'] = { pos = 50, activeusers = 312, admins = 10, articles = 203948, edits = 6655618, files = 23844, pages = 500315, users = 166652, depth = 28.0909 },
['gl'] = { pos = 51, activeusers = 244, admins = 8, articles = 188248, edits = 6155120, files = 350, pages = 472598, users = 128439, depth = 29.716 },
['az'] = { pos = 52, activeusers = 641, admins = 17, articles = 186235, edits = 6573487, files = 23683, pages = 511411, users = 252158, depth = 39.18683 },
['sl'] = { pos = 53, activeusers = 315, admins = 22, articles = 177430, edits = 5726277, files = 8314, pages = 439893, users = 213812, depth = 28.48442 },
['ur'] = { pos = 54, activeusers = 321, admins = 11, articles = 175422, edits = 5116810, files = 12591, pages = 996159, users = 149907, depth = 112.4373 },
['uz'] = { pos = 55, activeusers = 739, admins = 20, articles = 169244, edits = 2795037, files = 2083, pages = 692209, users = 77191, depth = 38.55396 },
['nn'] = { pos = 56, activeusers = 124, admins = 14, articles = 162661, edits = 3390624, files = 16, pages = 372445, users = 121918, depth = 15.14242 },
['ka'] = { pos = 57, activeusers = 251, admins = 6, articles = 162475, edits = 4397865, files = 14840, pages = 460078, users = 143276, depth = 32.07096 },
['hi'] = { pos = 58, activeusers = 1189, admins = 6, articles = 152340, edits = 5610394, files = 3600, pages = 1191303, users = 710540, depth = 219.0501 },
['th'] = { pos = 59, activeusers = 990, admins = 15, articles = 149572, edits = 10238447, files = 27287, pages = 974763, users = 430199, depth = 319.7006 },
['ta'] = { pos = 60, activeusers = 350, admins = 31, articles = 148228, edits = 3488511, files = 7723, pages = 466356, users = 207944, depth = 34.45607 },
['la'] = { pos = 61, activeusers = 135, admins = 21, articles = 137135, edits = 3689334, files = 0, pages = 275807, users = 158306, depth = 13.67803 },
['cy'] = { pos = 62, activeusers = 113, admins = 16, articles = 135060, edits = 11098951, files = 11273, pages = 275243, users = 73824, depth = 43.4413 },
['mk'] = { pos = 63, activeusers = 220, admins = 12, articles = 130037, edits = 4792027, files = 8679, pages = 524515, users = 103426, depth = 84.07619 },
['ast'] = { pos = 64, activeusers = 107, admins = 11, articles = 129969, edits = 3704937, files = 0, pages = 228644, users = 106955, depth = 9.340191 },
['bn'] = { pos = 65, activeusers = 1125, admins = 13, articles = 126603, edits = 6046174, files = 15365, pages = 990994, users = 385439, depth = 284.4082 },
['zh-yue'] = { pos = 66, activeusers = 287, admins = 12, articles = 126519, edits = 1863856, files = 2629, pages = 285140, users = 244007, depth = 10.27458 },
['lv'] = { pos = 67, activeusers = 288, admins = 13, articles = 115248, edits = 3665948, files = 25554, pages = 467859, users = 108094, depth = 73.34935 },
['tg'] = { pos = 68, activeusers = 65, admins = 6, articles = 107756, edits = 1309276, files = 485, pages = 262881, users = 36171, depth = 10.32173 },
['af'] = { pos = 69, activeusers = 194, admins = 16, articles = 104517, edits = 2516050, files = 9615, pages = 373068, users = 152434, depth = 44.52571 },
['my'] = { pos = 70, activeusers = 137, admins = 4, articles = 103673, edits = 755473, files = 2977, pages = 217105, users = 103320, depth = 4.165709 },
['mg'] = { pos = 71, activeusers = 46, admins = 3, articles = 94876, edits = 1045945, files = 3, pages = 245147, users = 28869, depth = 10.70335 },
['bs'] = { pos = 72, activeusers = 182, admins = 9, articles = 90365, edits = 3415997, files = 5463, pages = 367771, users = 144700, depth = 87.53288 },
['oc'] = { pos = 73, activeusers = 102, admins = 4, articles = 89829, edits = 2321152, files = 925, pages = 159380, users = 48466, depth = 8.730586 },
['sq'] = { pos = 74, activeusers = 221, admins = 11, articles = 86108, edits = 2465123, files = 4732, pages = 263387, users = 143989, depth = 39.67088 },
['mr'] = { pos = 75, activeusers = 157, admins = 12, articles = 85995, edits = 2144792, files = 19140, pages = 285440, users = 145957, depth = 40.41758 },
['nds'] = { pos = 76, activeusers = 41, admins = 4, articles = 83914, edits = 990197, files = 0, pages = 162383, users = 49044, depth = 5.332224 },
['ky'] = { pos = 77, activeusers = 84, admins = 2, articles = 81596, edits = 424955, files = 2688, pages = 111393, users = 33245, depth = 0.5087359 },
['ml'] = { pos = 78, activeusers = 251, admins = 15, articles = 79077, edits = 3708448, files = 6966, pages = 488798, users = 163418, depth = 203.6755 },
['be-tarask'] = { pos = 79, activeusers = 128, admins = 4, articles = 78877, edits = 2326675, files = 1892, pages = 226636, users = 76311, depth = 36.02583 },
['te'] = { pos = 80, activeusers = 196, admins = 13, articles = 77999, edits = 3610620, files = 12626, pages = 306085, users = 114665, depth = 100.8693 },
['sw'] = { pos = 81, activeusers = 217, admins = 14, articles = 74573, edits = 1240184, files = 2270, pages = 150500, users = 55225, depth = 8.542378 },
['br'] = { pos = 82, activeusers = 92, admins = 6, articles = 72543, edits = 2004278, files = 5404, pages = 142128, users = 70258, depth = 12.97533 },
['new'] = { pos = 83, activeusers = 20, admins = 2, articles = 72352, edits = 848788, files = 0, pages = 196959, users = 25079, depth = 12.78225 },
['jv'] = { pos = 84, activeusers = 93, admins = 4, articles = 70554, edits = 1594075, files = 5430, pages = 178688, users = 54038, depth = 20.95534 },
['vec'] = { pos = 85, activeusers = 37, admins = 5, articles = 68991, edits = 1100814, files = 724, pages = 140381, users = 32117, depth = 8.396445 },
['ht'] = { pos = 86, activeusers = 43, admins = 3, articles = 67887, edits = 803729, files = 0, pages = 82047, users = 28563, depth = 0.426187 },
['pms'] = { pos = 87, activeusers = 43, admins = 4, articles = 66375, edits = 855422, files = 2069, pages = 101500, users = 25335, depth = 2.360141 },
['pnb'] = { pos = 88, activeusers = 55, admins = 2, articles = 65824, edits = 606411, files = 225, pages = 113842, users = 32524, depth = 2.834681 },
['su'] = { pos = 89, activeusers = 39, admins = 7, articles = 61278, edits = 629359, files = 545, pages = 97407, users = 28418, depth = 2.246006 },
['lb'] = { pos = 90, activeusers = 62, admins = 5, articles = 61036, edits = 2391669, files = 2374, pages = 131513, users = 55218, depth = 24.24683 },
['ba'] = { pos = 91, activeusers = 71, admins = 7, articles = 60418, edits = 1149771, files = 1456, pages = 170033, users = 35502, depth = 22.25796 },
['lld'] = { pos = 92, activeusers = 12, admins = 2, articles = 59873, edits = 98289, files = 0, pages = 63659, users = 2263, depth = 0.006173682 },
['ga'] = { pos = 93, activeusers = 93, admins = 7, articles = 57404, edits = 1083269, files = 1123, pages = 96248, users = 52629, depth = 5.15357 },
['szl'] = { pos = 94, activeusers = 49, admins = 3, articles = 55865, edits = 347728, files = 0, pages = 69160, users = 21816, depth = 0.2847618 },
['lmo'] = { pos = 95, activeusers = 47, admins = 5, articles = 54962, edits = 1126832, files = 4437, pages = 123925, users = 37797, depth = 14.31553 },
['is'] = { pos = 96, activeusers = 124, admins = 19, articles = 54767, edits = 1760888, files = 3218, pages = 141669, users = 86864, depth = 31.29526 },
['ku'] = { pos = 97, activeusers = 86, admins = 3, articles = 53951, edits = 1094316, files = 565, pages = 109250, users = 51919, depth = 10.52342 },
['cv'] = { pos = 98, activeusers = 49, admins = 2, articles = 49665, edits = 749727, files = 537, pages = 97873, users = 31258, depth = 7.217347 },
['fy'] = { pos = 99, activeusers = 65, admins = 8, articles = 49347, edits = 1087713, files = 7602, pages = 150531, users = 43537, depth = 30.38019 },
['tl'] = { pos = 100, activeusers = 136, admins = 11, articles = 43114, edits = 1957696, files = 1897, pages = 234156, users = 123629, depth = 164.1576 },
['ckb'] = { pos = 101, activeusers = 174, admins = 7, articles = 42601, edits = 972808, files = 1600, pages = 185509, users = 51501, depth = 59.01136 },
['wuu'] = { pos = 102, activeusers = 45, admins = 4, articles = 42556, edits = 294463, files = 135, pages = 55383, users = 78848, depth = 0.4830398 },
['vo'] = { pos = 103, activeusers = 30, admins = 2, articles = 42385, edits = 3271757, files = 0, pages = 172968, users = 32405, depth = 179.5412 },
['an'] = { pos = 104, activeusers = 73, admins = 6, articles = 42204, edits = 1838386, files = 1499, pages = 128498, users = 68480, depth = 59.81282 },
['sco'] = { pos = 105, activeusers = 100, admins = 4, articles = 40559, edits = 862436, files = 690, pages = 146769, users = 95669, depth = 40.29479 },
['diq'] = { pos = 106, activeusers = 34, admins = 3, articles = 40160, edits = 487320, files = 209, pages = 60560, users = 25002, depth = 2.076354 },
['pa'] = { pos = 107, activeusers = 108, admins = 9, articles = 38492, edits = 609866, files = 1581, pages = 134510, users = 42410, depth = 28.21267 },
['yo'] = { pos = 108, activeusers = 62, admins = 3, articles = 34285, edits = 553514, files = 168, pages = 59197, users = 24976, depth = 4.936712 },
['io'] = { pos = 109, activeusers = 42, admins = 5, articles = 33476, edits = 993541, files = 0, pages = 49307, users = 33701, depth = 4.506369 },
['ne'] = { pos = 110, activeusers = 110, admins = 5, articles = 32326, edits = 1069384, files = 1258, pages = 103706, users = 58800, depth = 50.27811 },
['gu'] = { pos = 111, activeusers = 86, admins = 3, articles = 29966, edits = 825877, files = 0, pages = 117865, users = 69259, depth = 60.28938 },
['als'] = { pos = 112, activeusers = 69, admins = 9, articles = 29034, edits = 1014723, files = 571, pages = 69748, users = 92667, depth = 28.60814 },
['kn'] = { pos = 113, activeusers = 162, admins = 3, articles = 28515, edits = 1110431, files = 2595, pages = 130493, users = 76283, depth = 108.8355 },
['bar'] = { pos = 114, activeusers = 51, admins = 3, articles = 27040, edits = 833553, files = 1320, pages = 109266, users = 63583, depth = 70.54287 },
['scn'] = { pos = 115, activeusers = 41, admins = 5, articles = 26213, edits = 732876, files = 1407, pages = 55698, users = 41400, depth = 16.64791 },
['bpy'] = { pos = 116, activeusers = 19, admins = 3, articles = 25087, edits = 886483, files = 45, pages = 62808, users = 23543, depth = 31.90982 },
['avk'] = { pos = 117, activeusers = 28, admins = 6, articles = 24085, edits = 114603, files = 0, pages = 29251, users = 3121, depth = 0.1802481 },
['ia'] = { pos = 118, activeusers = 37, admins = 6, articles = 23787, edits = 642096, files = 4, pages = 37752, users = 44810, depth = 5.862225 },
['qu'] = { pos = 119, activeusers = 34, admins = 2, articles = 23067, edits = 650107, files = 0, pages = 55979, users = 27258, depth = 23.6421 },
['mn'] = { pos = 120, activeusers = 95, admins = 3, articles = 21388, edits = 707709, files = 1475, pages = 98020, users = 78119, depth = 92.68725 },
['nv'] = { pos = 121, activeusers = 15, admins = 2, articles = 20506, edits = 295993, files = 709, pages = 34665, users = 15173, depth = 4.070929 },
['crh'] = { pos = 122, activeusers = 37, admins = 2, articles = 19837, edits = 177674, files = 0, pages = 39790, users = 17900, depth = 4.517669 },
['xmf'] = { pos = 123, activeusers = 26, admins = 3, articles = 19639, edits = 186483, files = 0, pages = 36531, users = 17129, depth = 3.776601 },
['si'] = { pos = 124, activeusers = 84, admins = 3, articles = 18063, edits = 511236, files = 3116, pages = 80202, users = 58487, depth = 75.4371 },
['ha'] = { pos = 125, activeusers = 121, admins = 3, articles = 17895, edits = 167593, files = 0, pages = 31545, users = 18547, depth = 3.091201 },
['bat-smg'] = { pos = 126, activeusers = 26, admins = 5, articles = 17086, edits = 355516, files = 109, pages = 29096, users = 24197, depth = 6.037138 },
['os'] = { pos = 127, activeusers = 36, admins = 3, articles = 16209, edits = 524554, files = 164, pages = 60337, users = 22639, depth = 64.4351 },
['frr'] = { pos = 128, activeusers = 24, admins = 5, articles = 16135, edits = 231613, files = 1323, pages = 41326, users = 18038, depth = 13.66131 },
['or'] = { pos = 129, activeusers = 54, admins = 6, articles = 15911, edits = 461983, files = 125, pages = 71823, users = 31155, depth = 79.42872 },
['gd'] = { pos = 130, activeusers = 36, admins = 6, articles = 15909, edits = 566972, files = 347, pages = 32210, users = 25655, depth = 18.48049 },
['ps'] = { pos = 131, activeusers = 51, admins = 1, articles = 15570, edits = 284197, files = 1733, pages = 54616, users = 27894, depth = 32.72468 },
['cdo'] = { pos = 132, activeusers = 19, admins = 4, articles = 15555, edits = 89772, files = 0, pages = 31368, users = 19004, depth = 2.957621 },
['bug'] = { pos = 133, activeusers = 15, admins = 1, articles = 15411, edits = 200761, files = 0, pages = 19629, users = 12293, depth = 0.7661833 },
['yi'] = { pos = 134, activeusers = 46, admins = 3, articles = 15397, edits = 579257, files = 1062, pages = 44220, users = 45538, depth = 45.90487 },
['ilo'] = { pos = 135, activeusers = 21, admins = 2, articles = 15362, edits = 391876, files = 0, pages = 70157, users = 16215, depth = 71.06635 },
['ban'] = { pos = 136, activeusers = 35, admins = 3, articles = 15281, edits = 122726, files = 112, pages = 30802, users = 5421, depth = 4.11049 },
['sd'] = { pos = 137, activeusers = 29, admins = 4, articles = 15250, edits = 240244, files = 145, pages = 56246, users = 15810, depth = 30.86769 },
['am'] = { pos = 138, activeusers = 53, admins = 2, articles = 15042, edits = 371683, files = 1765, pages = 45931, users = 39341, depth = 34.12427 },
['nap'] = { pos = 139, activeusers = 27, admins = 3, articles = 14731, edits = 664701, files = 281, pages = 23715, users = 27770, depth = 10.42505 },
['sah'] = { pos = 140, activeusers = 33, admins = 3, articles = 14305, edits = 381917, files = 1765, pages = 47736, users = 22249, depth = 43.69643 },
['hsb'] = { pos = 141, activeusers = 33, admins = 4, articles = 13831, edits = 377438, files = 133, pages = 35390, users = 23104, depth = 25.91285 },
['fo'] = { pos = 142, activeusers = 33, admins = 3, articles = 13782, edits = 368808, files = 0, pages = 40267, users = 26969, depth = 33.82412 },
['map-bms'] = { pos = 143, activeusers = 20, admins = 1, articles = 13752, edits = 213227, files = 462, pages = 30207, users = 14954, depth = 10.10645 },
['li'] = { pos = 144, activeusers = 28, admins = 7, articles = 13727, edits = 454420, files = 623, pages = 65593, users = 26573, depth = 98.90408 },
['mai'] = { pos = 145, activeusers = 23, admins = 5, articles = 13724, edits = 229606, files = 115, pages = 39326, users = 11805, depth = 20.31842 },
['mzn'] = { pos = 146, activeusers = 28, admins = 3, articles = 13445, edits = 165821, files = 263, pages = 30429, users = 30292, depth = 8.695813 },
['gor'] = { pos = 147, activeusers = 18, admins = 2, articles = 13305, edits = 50773, files = 0, pages = 20827, users = 4064, depth = 0.7791893 },
['eml'] = { pos = 148, activeusers = 24, admins = 3, articles = 13011, edits = 152381, files = 2742, pages = 35062, users = 23414, depth = 12.4833 },
['ace'] = { pos = 149, activeusers = 28, admins = 3, articles = 12548, edits = 137361, files = 0, pages = 26481, users = 24199, depth = 6.395423 },
['bcl'] = { pos = 150, activeusers = 33, admins = 3, articles = 12276, edits = 233554, files = 865, pages = 32987, users = 19762, depth = 20.15268 },
['sa'] = { pos = 151, activeusers = 79, admins = 4, articles = 11777, edits = 469646, files = 445, pages = 70240, users = 35456, depth = 164.7703 },
['shn'] = { pos = 152, activeusers = 10, admins = 2, articles = 11642, edits = 55136, files = 60, pages = 27155, users = 3300, depth = 3.605137 },
['wa'] = { pos = 153, activeusers = 26, admins = 4, articles = 11573, edits = 388880, files = 618, pages = 27282, users = 22305, depth = 26.26301 },
['zh-classical'] = { pos = 154, activeusers = 43, admins = 6, articles = 11448, edits = 380203, files = 0, pages = 97055, users = 94676, depth = 219.0569 },
['ie'] = { pos = 155, activeusers = 33, admins = 3, articles = 11331, edits = 151343, files = 0, pages = 15136, users = 16951, depth = 1.127519 },
['lij'] = { pos = 156, activeusers = 29, admins = 8, articles = 11021, edits = 231854, files = 7, pages = 26602, users = 14527, depth = 17.42003 },
['as'] = { pos = 157, activeusers = 91, admins = 4, articles = 10644, edits = 330855, files = 1705, pages = 73287, users = 34693, depth = 156.3674 },
['zu'] = { pos = 158, activeusers = 46, admins = 1, articles = 10584, edits = 96734, files = 0, pages = 23985, users = 17634, depth = 6.465679 },
['mhr'] = { pos = 159, activeusers = 22, admins = 1, articles = 10432, edits = 184977, files = 0, pages = 27276, users = 13136, depth = 17.68041 },
['mrj'] = { pos = 160, activeusers = 12, admins = 1, articles = 10426, edits = 100525, files = 0, pages = 18670, users = 9972, depth = 3.366436 },
['hif'] = { pos = 161, activeusers = 29, admins = 2, articles = 10270, edits = 272298, files = 192, pages = 42256, users = 29641, depth = 62.50792 },
['hyw'] = { pos = 162, activeusers = 36, admins = 5, articles = 10253, edits = 195225, files = 0, pages = 21582, users = 7371, depth = 11.04396 },
['mni'] = { pos = 163, activeusers = 17, admins = 1, articles = 10102, edits = 48828, files = 0, pages = 16221, users = 2231, depth = 1.104428 },
['km'] = { pos = 164, activeusers = 56, admins = 6, articles = 9527, edits = 282290, files = 1101, pages = 33434, users = 36384, depth = 53.16734 },
['hak'] = { pos = 165, activeusers = 22, admins = 1, articles = 9445, edits = 122387, files = 0, pages = 18265, users = 30441, depth = 5.843174 },
['roa-tara'] = { pos = 166, activeusers = 11, admins = 2, articles = 9306, edits = 140145, files = 288, pages = 17645, users = 10832, depth = 6.377607 },
['ig'] = { pos = 167, activeusers = 100, admins = 5, articles = 9151, edits = 89197, files = 0, pages = 15342, users = 13895, depth = 2.661048 },
['pam'] = { pos = 168, activeusers = 24, admins = 2, articles = 8835, edits = 295789, files = 403, pages = 21410, users = 19432, depth = 27.98777 },
['nso'] = { pos = 169, activeusers = 17, admins = 1, articles = 8524, edits = 49797, files = 0, pages = 10767, users = 5866, depth = 0.3202433 },
['sn'] = { pos = 170, activeusers = 21, admins = 1, articles = 8522, edits = 97658, files = 0, pages = 16833, users = 15519, depth = 5.517849 },
['so'] = { pos = 171, activeusers = 60, admins = 1, articles = 8457, edits = 239877, files = 0, pages = 25775, users = 32288, depth = 39.02588 },
['rue'] = { pos = 172, activeusers = 29, admins = 1, articles = 8388, edits = 131220, files = 87, pages = 17655, users = 25444, depth = 9.071808 },
['bh'] = { pos = 173, activeusers = 36, admins = 2, articles = 8010, edits = 723446, files = 53, pages = 69126, users = 29756, depth = 609.2695 },
['se'] = { pos = 174, activeusers = 24, admins = 6, articles = 7802, edits = 300701, files = 0, pages = 20854, users = 26339, depth = 40.35411 },
['myv'] = { pos = 175, activeusers = 30, admins = 4, articles = 7710, edits = 139729, files = 0, pages = 26206, users = 11818, depth = 30.68547 },
['vls'] = { pos = 176, activeusers = 22, admins = 5, articles = 7639, edits = 308854, files = 480, pages = 21224, users = 24674, depth = 46.02272 },
['nds-nl'] = { pos = 177, activeusers = 14, admins = 6, articles = 7596, edits = 320832, files = 571, pages = 20404, users = 25912, depth = 44.7049 },
['mi'] = { pos = 178, activeusers = 24, admins = 2, articles = 7427, edits = 153425, files = 0, pages = 13462, users = 16688, depth = 7.525135 },
['sat'] = { pos = 179, activeusers = 47, admins = 3, articles = 7422, edits = 98206, files = 0, pages = 17090, users = 5486, depth = 9.75051 },
['sc'] = { pos = 180, activeusers = 20, admins = 4, articles = 7333, edits = 177319, files = 150, pages = 16377, users = 21979, depth = 16.46943 },
['nah'] = { pos = 181, activeusers = 23, admins = 3, articles = 7241, edits = 502332, files = 170, pages = 19502, users = 20746, depth = 73.85269 },
['vep'] = { pos = 182, activeusers = 27, admins = 1, articles = 6697, edits = 151656, files = 0, pages = 31117, users = 14490, depth = 64.80262 },
['gan'] = { pos = 183, activeusers = 21, admins = 1, articles = 6490, edits = 395005, files = 57, pages = 33493, users = 38664, depth = 204.1659 },
['kab'] = { pos = 184, activeusers = 17, admins = 2, articles = 6439, edits = 105950, files = 0, pages = 15907, users = 12061, depth = 14.40099 },
['glk'] = { pos = 185, activeusers = 17, admins = 3, articles = 6432, edits = 62267, files = 807, pages = 13853, users = 14317, depth = 5.983385 },
['tk'] = { pos = 186, activeusers = 37, admins = 2, articles = 6395, edits = 230626, files = 319, pages = 15808, users = 24836, depth = 31.60868 },
['fiu-vro'] = { pos = 187, activeusers = 22, admins = 4, articles = 6298, edits = 176937, files = 196, pages = 12157, users = 13226, depth = 12.59604 },
['co'] = { pos = 188, activeusers = 27, admins = 2, articles = 6205, edits = 379568, files = 0, pages = 14797, users = 19918, depth = 49.18367 },
['bo'] = { pos = 189, activeusers = 15, admins = 1, articles = 6011, edits = 139875, files = 0, pages = 17559, users = 26527, depth = 29.40089 },
['ab'] = { pos = 190, activeusers = 22, admins = 2, articles = 5991, edits = 118384, files = 9, pages = 20390, users = 17782, depth = 33.53836 },
['gv'] = { pos = 191, activeusers = 18, admins = 3, articles = 5747, edits = 309361, files = 185, pages = 20867, users = 18095, depth = 102.6188 },
['ary'] = { pos = 192, activeusers = 31, admins = 3, articles = 5737, edits = 188719, files = 42, pages = 43698, users = 6399, depth = 189.0861 },
['frp'] = { pos = 193, activeusers = 20, admins = 2, articles = 5611, edits = 214952, files = 0, pages = 15522, users = 14747, depth = 43.20641 },
['kw'] = { pos = 194, activeusers = 23, admins = 2, articles = 5518, edits = 199499, files = 6, pages = 11763, users = 13757, depth = 21.72322 },
['kv'] = { pos = 195, activeusers = 19, admins = 1, articles = 5480, edits = 139798, files = 0, pages = 16720, users = 13261, depth = 35.17517 },
['csb'] = { pos = 196, activeusers = 21, admins = 3, articles = 5434, edits = 185998, files = 0, pages = 8727, users = 15464, depth = 7.826859 },
['pcd'] = { pos = 197, activeusers = 25, admins = 3, articles = 5417, edits = 68818, files = 49, pages = 10547, users = 15844, depth = 5.851809 },
['ug'] = { pos = 198, activeusers = 30, admins = 1, articles = 5350, edits = 153850, files = 282, pages = 14955, users = 19844, depth = 33.15876 },
['udm'] = { pos = 199, activeusers = 20, admins = 4, articles = 5271, edits = 120958, files = 9, pages = 17267, users = 13826, depth = 36.28312 },
['skr'] = { pos = 200, activeusers = 8, admins = 1, articles = 5245, edits = 26946, files = 0, pages = 5782, users = 1322, depth = 0.04885104 },
['zea'] = { pos = 201, activeusers = 15, admins = 3, articles = 5115, edits = 120539, files = 1, pages = 9752, users = 12082, depth = 10.1582 },
['ay'] = { pos = 202, activeusers = 23, admins = 1, articles = 5027, edits = 95603, files = 0, pages = 8630, users = 15369, depth = 5.690775 },
['tum'] = { pos = 203, activeusers = 20, admins = 2, articles = 5018, edits = 31536, files = 0, pages = 7098, users = 7195, depth = 0.7633716 },
['gn'] = { pos = 204, activeusers = 25, admins = 2, articles = 4913, edits = 121206, files = 0, pages = 11358, users = 16498, depth = 18.36431 },
['nrm'] = { pos = 205, activeusers = 16, admins = 2, articles = 4833, edits = 219256, files = 0, pages = 10372, users = 12375, depth = 27.76631 },
['mt'] = { pos = 206, activeusers = 39, admins = 5, articles = 4807, edits = 278824, files = 1145, pages = 19205, users = 20229, depth = 130.2483 },
['bjn'] = { pos = 207, activeusers = 18, admins = 2, articles = 4626, edits = 77204, files = 1, pages = 22488, users = 12824, depth = 51.18443 },
['smn'] = { pos = 208, activeusers = 16, admins = 6, articles = 4527, edits = 67491, files = 0, pages = 14295, users = 2319, depth = 21.98123 },
['lez'] = { pos = 209, activeusers = 18, admins = 3, articles = 4306, edits = 86703, files = 10, pages = 13060, users = 9822, depth = 27.43822 },
['lfn'] = { pos = 210, activeusers = 23, admins = 1, articles = 4176, edits = 38021, files = 0, pages = 6669, users = 9254, depth = 2.031826 },
['stq'] = { pos = 211, activeusers = 13, admins = 5, articles = 4066, edits = 121164, files = 429, pages = 10692, users = 12557, depth = 30.09419 },
['lo'] = { pos = 212, activeusers = 25, admins = 1, articles = 4058, edits = 94956, files = 0, pages = 12343, users = 15473, depth = 32.06732 },
['olo'] = { pos = 213, activeusers = 14, admins = 2, articles = 3892, edits = 32184, files = 0, pages = 10670, users = 6028, depth = 9.148146 },
['mwl'] = { pos = 214, activeusers = 22, admins = 1, articles = 3881, edits = 98691, files = 0, pages = 10212, users = 12233, depth = 25.71722 },
['fur'] = { pos = 215, activeusers = 22, admins = 2, articles = 3761, edits = 170394, files = 318, pages = 8591, users = 13237, depth = 32.71133 },
['rm'] = { pos = 216, activeusers = 17, admins = 3, articles = 3755, edits = 163017, files = 51, pages = 9598, users = 18579, depth = 41.12482 },
['ang'] = { pos = 217, activeusers = 36, admins = 2, articles = 3697, edits = 205730, files = 300, pages = 16574, users = 117904, depth = 150.5916 },
['lad'] = { pos = 218, activeusers = 25, admins = 5, articles = 3603, edits = 208881, files = 23, pages = 12943, users = 19675, depth = 108.4499 },
['gom'] = { pos = 219, activeusers = 13, admins = 3, articles = 3549, edits = 206378, files = 0, pages = 9042, users = 8655, depth = 54.67718 },
['koi'] = { pos = 220, activeusers = 12, admins = 1, articles = 3442, edits = 59756, files = 0, pages = 11011, users = 7904, depth = 26.24279 },
['ext'] = { pos = 221, activeusers = 15, admins = 1, articles = 3375, edits = 116025, files = 0, pages = 7562, users = 16067, depth = 23.6142 },
['tyv'] = { pos = 222, activeusers = 10, admins = 1, articles = 3364, edits = 43470, files = 0, pages = 11223, users = 8105, depth = 21.13992 },
['dsb'] = { pos = 223, activeusers = 20, admins = 1, articles = 3325, edits = 142782, files = 0, pages = 11200, users = 17257, depth = 71.51107 },
['rw'] = { pos = 224, activeusers = 27, admins = 1, articles = 3315, edits = 85972, files = 0, pages = 9349, users = 11201, depth = 30.4674 },
['dty'] = { pos = 225, activeusers = 14, admins = 3, articles = 3307, edits = 237449, files = 3, pages = 19221, users = 5527, depth = 286.0781 },
['ln'] = { pos = 226, activeusers = 27, admins = 4, articles = 3281, edits = 121854, files = 32, pages = 8584, users = 11827, depth = 37.08352 },
['av'] = { pos = 227, activeusers = 25, admins = 2, articles = 3133, edits = 83257, files = 0, pages = 14746, users = 13366, depth = 77.57372 },
['cbk-zam'] = { pos = 228, activeusers = 17, admins = 2, articles = 3129, edits = 110083, files = 0, pages = 8234, users = 13530, depth = 35.58687 },
['dv'] = { pos = 229, activeusers = 16, admins = 3, articles = 3019, edits = 129999, files = 932, pages = 11203, users = 23374, depth = 85.27283 },
['ksh'] = { pos = 230, activeusers = 15, admins = 3, articles = 2916, edits = 1606846, files = 0, pages = 10542, users = 21378, depth = 1042.485 },
['gag'] = { pos = 231, activeusers = 17, admins = 1, articles = 2794, edits = 67764, files = 0, pages = 6579, users = 12702, depth = 18.90245 },
['bxr'] = { pos = 232, activeusers = 19, admins = 1, articles = 2772, edits = 69913, files = 9, pages = 11045, users = 13856, depth = 56.38088 },
['pfl'] = { pos = 233, activeusers = 20, admins = 4, articles = 2740, edits = 89997, files = 0, pages = 6916, users = 10783, depth = 30.22685 },
['pap'] = { pos = 234, activeusers = 16, admins = 5, articles = 2701, edits = 90492, files = 0, pages = 6028, users = 13383, depth = 22.77683 },
['pag'] = { pos = 235, activeusers = 13, admins = 1, articles = 2562, edits = 73097, files = 0, pages = 8799, users = 7585, depth = 49.23337 },
['pi'] = { pos = 236, activeusers = 10, admins = 2, articles = 2547, edits = 101642, files = 0, pages = 4637, users = 6651, depth = 14.75947 },
['haw'] = { pos = 237, activeusers = 15, admins = 1, articles = 2457, edits = 96454, files = 0, pages = 5525, users = 15085, depth = 27.22001 },
['awa'] = { pos = 238, activeusers = 13, admins = 1, articles = 2436, edits = 24112, files = 0, pages = 5350, users = 1922, depth = 6.449172 },
['tay'] = { pos = 239, activeusers = 12, admins = 0, articles = 2421, edits = 54150, files = 0, pages = 2832, users = 1113, depth = 0.5510605 },
['tw'] = { pos = 240, activeusers = 49, admins = 2, articles = 2118, edits = 93559, files = 0, pages = 5075, users = 13924, depth = 35.93356 },
['inh'] = { pos = 241, activeusers = 12, admins = 2, articles = 2093, edits = 54816, files = 37, pages = 11755, users = 3310, depth = 99.37572 },
['krc'] = { pos = 242, activeusers = 14, admins = 2, articles = 2057, edits = 106212, files = 0, pages = 14327, users = 9687, depth = 263.7782 },
['dag'] = { pos = 243, activeusers = 44, admins = 4, articles = 2050, edits = 43987, files = 0, pages = 4480, users = 1830, depth = 13.79593 },
['xal'] = { pos = 244, activeusers = 12, admins = 1, articles = 2046, edits = 85057, files = 0, pages = 11867, users = 9280, depth = 165.1465 },
['szy'] = { pos = 245, activeusers = 9, admins = 1, articles = 2035, edits = 128452, files = 0, pages = 5360, users = 2330, depth = 63.97799 },
['za'] = { pos = 246, activeusers = 10, admins = 1, articles = 2010, edits = 39347, files = 0, pages = 4143, users = 9757, depth = 10.69514 },
['kaa'] = { pos = 247, activeusers = 28, admins = 1, articles = 1945, edits = 45972, files = 3, pages = 5119, users = 10259, depth = 23.91569 },
['mdf'] = { pos = 248, activeusers = 15, admins = 3, articles = 1944, edits = 64627, files = 0, pages = 11779, users = 8538, depth = 140.4306 },
['pdc'] = { pos = 249, activeusers = 19, admins = 1, articles = 1932, edits = 105132, files = 0, pages = 5836, users = 30399, depth = 73.55717 },
['atj'] = { pos = 250, activeusers = 11, admins = 5, articles = 1912, edits = 14717, files = 0, pages = 3020, users = 3700, depth = 1.6365 },
['to'] = { pos = 251, activeusers = 15, admins = 2, articles = 1908, edits = 41591, files = 12, pages = 5333, users = 9244, depth = 25.12998 },
['arc'] = { pos = 252, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1850, edits = 95329, files = 0, pages = 6425, users = 18807, depth = 90.7383 },
['tcy'] = { pos = 253, activeusers = 36, admins = 2, articles = 1744, edits = 102918, files = 1, pages = 8991, users = 4942, depth = 197.6546 },
['kbp'] = { pos = 254, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1698, edits = 16063, files = 0, pages = 3375, users = 3851, depth = 4.642412 },
['jam'] = { pos = 255, activeusers = 7, admins = 1, articles = 1685, edits = 20760, files = 0, pages = 3024, users = 7256, depth = 4.335178 },
['na'] = { pos = 256, activeusers = 10, admins = 1, articles = 1661, edits = 89536, files = 4, pages = 4884, users = 11492, depth = 69.02451 },
['wo'] = { pos = 257, activeusers = 14, admins = 3, articles = 1651, edits = 104439, files = 0, pages = 5369, users = 13945, depth = 98.6493 },
['kbd'] = { pos = 258, activeusers = 8, admins = 1, articles = 1595, edits = 43687, files = 0, pages = 6742, users = 9152, depth = 67.47617 },
['nia'] = { pos = 259, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1519, edits = 17606, files = 0, pages = 3611, users = 1212, depth = 9.247854 },
['nov'] = { pos = 260, activeusers = 13, admins = 3, articles = 1516, edits = 177710, files = 0, pages = 4408, users = 10835, depth = 146.7129 },
['ki'] = { pos = 261, activeusers = 18, admins = 1, articles = 1504, edits = 20662, files = 0, pages = 3075, users = 7970, depth = 7.33135 },
['tet'] = { pos = 262, activeusers = 13, admins = 2, articles = 1503, edits = 66598, files = 0, pages = 3910, users = 8928, depth = 43.68362 },
['mnw'] = { pos = 263, activeusers = 21, admins = 2, articles = 1422, edits = 34309, files = 0, pages = 4720, users = 2678, depth = 39.09923 },
['lg'] = { pos = 264, activeusers = 14, admins = 1, articles = 1419, edits = 26749, files = 0, pages = 4814, users = 7170, depth = 31.80653 },
['bi'] = { pos = 265, activeusers = 14, admins = 2, articles = 1395, edits = 41827, files = 0, pages = 3298, users = 12163, depth = 23.60126 },
['tpi'] = { pos = 266, activeusers = 11, admins = 2, articles = 1351, edits = 86610, files = 0, pages = 5680, users = 12387, depth = 156.5612 },
['nqo'] = { pos = 267, activeusers = 20, admins = 1, articles = 1316, edits = 10043, files = 0, pages = 2639, users = 2879, depth = 3.846201 },
['jbo'] = { pos = 268, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1305, edits = 111661, files = 0, pages = 5717, users = 15023, depth = 223.2458 },
['roa-rup'] = { pos = 269, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1293, edits = 205280, files = 0, pages = 4295, users = 13010, depth = 257.6367 },
['fj'] = { pos = 270, activeusers = 9, admins = 1, articles = 1274, edits = 35440, files = 0, pages = 3631, users = 8365, depth = 33.40779 },
['lbe'] = { pos = 271, activeusers = 10, admins = 2, articles = 1264, edits = 50252, files = 0, pages = 14676, users = 7807, depth = 385.5126 },
['kg'] = { pos = 272, activeusers = 10, admins = 1, articles = 1255, edits = 43792, files = 0, pages = 2905, users = 9983, depth = 26.05728 },
['xh'] = { pos = 273, activeusers = 34, admins = 1, articles = 1239, edits = 33897, files = 0, pages = 3826, users = 11756, depth = 38.62482 },
['ty'] = { pos = 274, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1217, edits = 53070, files = 0, pages = 2993, users = 6865, depth = 37.76132 },
['ks'] = { pos = 275, activeusers = 26, admins = 2, articles = 1183, edits = 62609, files = 9, pages = 7843, users = 9385, depth = 253.0076 },
['cu'] = { pos = 276, activeusers = 20, admins = 2, articles = 1167, edits = 82626, files = 0, pages = 5570, users = 23077, depth = 211.1627 },
['shi'] = { pos = 277, activeusers = 10, admins = 2, articles = 1154, edits = 33377, files = 0, pages = 3841, users = 1486, depth = 47.11147 },
['srn'] = { pos = 278, activeusers = 8, admins = 1, articles = 1112, edits = 39153, files = 0, pages = 2729, users = 7043, depth = 30.33695 },
['trv'] = { pos = 279, activeusers = 15, admins = 0, articles = 1110, edits = 85755, files = 0, pages = 2064, users = 1195, depth = 30.69026 },
['om'] = { pos = 280, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1094, edits = 38039, files = 0, pages = 3740, users = 9478, depth = 59.49802 },
['sm'] = { pos = 281, activeusers = 17, admins = 1, articles = 1065, edits = 42638, files = 0, pages = 3296, users = 9633, depth = 56.76878 },
['guw'] = { pos = 282, activeusers = 20, admins = 2, articles = 1060, edits = 29795, files = 0, pages = 1785, users = 501, depth = 7.808534 },
['gcr'] = { pos = 283, activeusers = 13, admins = 1, articles = 1050, edits = 16485, files = 0, pages = 2556, users = 2192, depth = 13.26782 },
['alt'] = { pos = 284, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1045, edits = 35965, files = 0, pages = 3712, users = 1654, depth = 63.10817 },
['chr'] = { pos = 285, activeusers = 14, admins = 1, articles = 1020, edits = 46166, files = 0, pages = 3895, users = 21842, depth = 94.16512 },
['ltg'] = { pos = 286, activeusers = 11, admins = 1, articles = 1015, edits = 35319, files = 0, pages = 3223, users = 6698, depth = 51.85781 },
['ny'] = { pos = 287, activeusers = 13, admins = 1, articles = 919, edits = 38034, files = 0, pages = 4003, users = 9383, depth = 107.0001 },
['pih'] = { pos = 288, activeusers = 15, admins = 1, articles = 891, edits = 44148, files = 0, pages = 3324, users = 10490, depth = 99.03275 },
['got'] = { pos = 289, activeusers = 11, admins = 1, articles = 866, edits = 46133, files = 0, pages = 3805, users = 17732, depth = 139.6434 },
['mad'] = { pos = 290, activeusers = 17, admins = 0, articles = 861, edits = 8887, files = 0, pages = 1629, users = 1569, depth = 4.340605 },
['st'] = { pos = 291, activeusers = 20, admins = 1, articles = 843, edits = 28446, files = 0, pages = 4255, users = 9446, depth = 109.5178 },
['ami'] = { pos = 292, activeusers = 24, admins = 0, articles = 839, edits = 32198, files = 0, pages = 1656, users = 941, depth = 18.43694 },
['blk'] = { pos = 293, activeusers = 26, admins = 1, articles = 815, edits = 15831, files = 0, pages = 3584, users = 226, depth = 50.98837 },
['tn'] = { pos = 294, activeusers = 22, admins = 2, articles = 776, edits = 28182, files = 0, pages = 3687, users = 9251, depth = 107.5622 },
['bm'] = { pos = 295, activeusers = 9, admins = 2, articles = 775, edits = 40188, files = 0, pages = 3145, users = 9876, depth = 119.5003 },
['ve'] = { pos = 296, activeusers = 15, admins = 1, articles = 748, edits = 19283, files = 0, pages = 2235, users = 7202, depth = 34.09697 },
['rmy'] = { pos = 297, activeusers = 13, admins = 1, articles = 730, edits = 50223, files = 0, pages = 2701, users = 16402, depth = 135.5519 },
['ts'] = { pos = 298, activeusers = 11, admins = 2, articles = 720, edits = 36662, files = 0, pages = 3765, users = 8835, depth = 174.1649 },
['chy'] = { pos = 299, activeusers = 9, admins = 1, articles = 662, edits = 24106, files = 0, pages = 2258, users = 10618, depth = 62.05132 },
['rn'] = { pos = 300, activeusers = 11, admins = 1, articles = 620, edits = 23097, files = 0, pages = 2450, users = 8970, depth = 82.13123 },
['iu'] = { pos = 301, activeusers = 12, admins = 2, articles = 593, edits = 44501, files = 0, pages = 3182, users = 17012, depth = 266.578 },
['ak'] = { pos = 302, activeusers = 17, admins = 1, articles = 590, edits = 28898, files = 0, pages = 2441, users = 12500, depth = 116.5222 },
['ss'] = { pos = 303, activeusers = 11, admins = 3, articles = 575, edits = 38079, files = 0, pages = 2412, users = 7633, depth = 161.1353 },
['ch'] = { pos = 304, activeusers = 13, admins = 1, articles = 543, edits = 22843, files = 0, pages = 2501, users = 14416, depth = 118.7586 },
['ff'] = { pos = 305, activeusers = 39, admins = 0, articles = 528, edits = 24981, files = 0, pages = 2489, users = 7889, depth = 138.4434 },
['pnt'] = { pos = 306, activeusers = 9, admins = 1, articles = 481, edits = 35124, files = 0, pages = 2039, users = 9476, depth = 180.7305 },
['kcg'] = { pos = 307, activeusers = 14, admins = 1, articles = 459, edits = 16397, files = 0, pages = 2287, users = 435, depth = 113.717 },
['ady'] = { pos = 308, activeusers = 11, admins = 1, articles = 451, edits = 12086, files = 0, pages = 3103, users = 5998, depth = 134.6774 },
['ik'] = { pos = 309, activeusers = 12, admins = 2, articles = 443, edits = 37971, files = 0, pages = 2616, users = 7944, depth = 349.2419 },
['ee'] = { pos = 310, activeusers = 18, admins = 3, articles = 438, edits = 49998, files = 0, pages = 3124, users = 13268, depth = 601.8738 },
['sg'] = { pos = 311, activeusers = 12, admins = 2, articles = 311, edits = 20552, files = 0, pages = 1983, users = 5980, depth = 299.5595 },
['din'] = { pos = 312, activeusers = 20, admins = 1, articles = 306, edits = 8040, files = 0, pages = 1086, users = 5689, depth = 48.10305 },
['pwn'] = { pos = 313, activeusers = 14, admins = 0, articles = 278, edits = 11021, files = 0, pages = 431, users = 845, depth = 7.745278 },
['kl'] = { pos = 314, activeusers = 17, admins = 2, articles = 243, edits = 74474, files = 0, pages = 2261, users = 12303, depth = 2271.61 },
['ti'] = { pos = 315, activeusers = 14, admins = 2, articles = 234, edits = 23840, files = 0, pages = 2731, users = 8473, depth = 994.0082 },
['dz'] = { pos = 316, activeusers = 16, admins = 1, articles = 227, edits = 29403, files = 0, pages = 2281, users = 9218, depth = 1055.396 },
['cr'] = { pos = 317, activeusers = 22, admins = 2, articles = 158, edits = 37390, files = 0, pages = 2161, users = 16753, depth = 2780.664 },
['ng'] = { pos = 318, activeusers = 0, admins = 1, articles = 8, edits = 5923, files = 0, pages = 443, users = 2385, depth = 39530.88 },
['cho'] = { pos = 319, activeusers = 0, admins = 1, articles = 6, edits = 4220, files = 0, pages = 201, users = 1809, depth = 22176 },
['kj'] = { pos = 320, activeusers = 0, admins = 1, articles = 4, edits = 3548, files = 0, pages = 114, users = 1377, depth = 23536.62 },
['mh'] = { pos = 321, activeusers = 0, admins = 1, articles = 4, edits = 4212, files = 0, pages = 206, users = 2140, depth = 52143.95 },
['ho'] = { pos = 322, activeusers = 0, admins = 1, articles = 3, edits = 3786, files = 0, pages = 129, users = 1575, depth = 51771.35 },
['ii'] = { pos = 323, activeusers = 0, admins = 1, articles = 3, edits = 11653, files = 0, pages = 189, users = 2031, depth = 237006 },
['lrc'] = { pos = 324, activeusers = 2, admins = 1, articles = 1, edits = 140064, files = 0, pages = 237, users = 5037, depth = 3.291563E+07 },
['mus'] = { pos = 325, activeusers = 0, admins = 1, articles = 1, edits = 3603, files = 0, pages = 115, users = 2348, depth = 407170.3 },
['aa'] = { pos = 326, activeusers = 0, admins = 1, articles = 0, edits = 4685, files = 0, pages = 509, users = 4063, depth = 0 },
['hz'] = { pos = 327, activeusers = 1, admins = 1, articles = 0, edits = 4483, files = 0, pages = 176, users = 3761, depth = 0 },
['kr'] = { pos = 328, activeusers = 0, admins = 1, articles = 0, edits = 4641, files = 0, pages = 162, users = 5464, depth = 0 },
['pcm'] = { pos = 329, activeusers = 0, admins = 0, articles = 0, edits = 0, files = 0, pages = 0, users = 0, depth = 0 },
['total'] = { activeusers = 280130, admins = 3756, articles = 59311509, edits = 3219675355, files = 2761022, pages = 245224904, users = 103818207, depth = 129.0004, date = '@1661148055' },
}
return info
kqqi7vbnui44yz46zhsu0tynblv5fb7
4191669
4191624
2022-08-22T08:00:46Z
MBHbot
91410
Scribunto
text/plain
local info = {
['en'] = { pos = 1, activeusers = 114504, admins = 1032, articles = 6572943, edits = 1113545012, files = 895645, pages = 56815258, users = 44380763, depth = 1145.15 },
['ceb'] = { pos = 2, activeusers = 184, admins = 6, articles = 6125823, edits = 34882901, files = 0, pages = 11232202, users = 93546, depth = 2.157967 },
['de'] = { pos = 3, activeusers = 16819, admins = 190, articles = 2717459, edits = 224023288, files = 128812, pages = 7504020, users = 3979901, depth = 92.62333 },
['sv'] = { pos = 4, activeusers = 1899, admins = 66, articles = 2552407, edits = 51005035, files = 0, pages = 6121094, users = 832264, depth = 16.28925 },
['fr'] = { pos = 5, activeusers = 16366, admins = 159, articles = 2447730, edits = 195851579, files = 69095, pages = 12156072, users = 4448102, depth = 253.4527 },
['nl'] = { pos = 6, activeusers = 3481, admins = 36, articles = 2098842, edits = 62489667, files = 20, pages = 4467927, users = 1225307, depth = 17.81985 },
['ru'] = { pos = 7, activeusers = 10579, admins = 77, articles = 1847070, edits = 124701065, files = 237907, pages = 7412834, users = 3233870, depth = 152.7456 },
['es'] = { pos = 8, activeusers = 13260, admins = 63, articles = 1796631, edits = 145058522, files = 0, pages = 7713156, users = 6620016, depth = 203.9514 },
['it'] = { pos = 9, activeusers = 7359, admins = 122, articles = 1768290, edits = 128641004, files = 138847, pages = 7496462, users = 2285077, depth = 180.0728 },
['arz'] = { pos = 10, activeusers = 190, admins = 7, articles = 1596743, edits = 7342039, files = 1476, pages = 2010201, users = 189048, depth = 0.2448894 },
['pl'] = { pos = 11, activeusers = 4028, admins = 101, articles = 1533107, edits = 67673412, files = 262, pages = 3559412, users = 1187294, depth = 33.21272 },
['ja'] = { pos = 12, activeusers = 14998, admins = 41, articles = 1338758, edits = 90894771, files = 30147, pages = 3956213, users = 1969881, depth = 87.82405 },
['zh'] = { pos = 13, activeusers = 8632, admins = 66, articles = 1298469, edits = 73012560, files = 60831, pages = 7125491, users = 3254014, depth = 206.354 },
['vi'] = { pos = 14, activeusers = 2169, admins = 20, articles = 1275361, edits = 68973182, files = 24549, pages = 19377000, users = 877622, depth = 717.0729 },
['war'] = { pos = 15, activeusers = 82, admins = 3, articles = 1265932, edits = 6287555, files = 42, pages = 2881776, users = 52950, depth = 3.554673 },
['uk'] = { pos = 16, activeusers = 3127, admins = 45, articles = 1188711, edits = 36835267, files = 110527, pages = 4126126, users = 639828, depth = 54.51292 },
['ar'] = { pos = 17, activeusers = 4820, admins = 26, articles = 1183515, edits = 58951604, files = 50022, pages = 7812976, users = 2292322, depth = 236.7489 },
['pt'] = { pos = 18, activeusers = 8401, admins = 56, articles = 1094384, edits = 64059001, files = 58356, pages = 5403802, users = 2794677, depth = 183.814 },
['fa'] = { pos = 19, activeusers = 5221, admins = 34, articles = 924130, edits = 35328300, files = 81858, pages = 5343411, users = 1143778, depth = 151.1963 },
['ca'] = { pos = 20, activeusers = 968, admins = 30, articles = 708882, edits = 30521396, files = 15573, pages = 1766413, users = 426463, depth = 38.45479 },
['sr'] = { pos = 21, activeusers = 725, admins = 19, articles = 661734, edits = 25136731, files = 36393, pages = 3986310, users = 310822, depth = 159.1635 },
['id'] = { pos = 22, activeusers = 3169, admins = 41, articles = 627085, edits = 21529368, files = 47690, pages = 3296480, users = 1347103, depth = 118.346 },
['ko'] = { pos = 23, activeusers = 1648, admins = 27, articles = 601553, edits = 33122833, files = 12704, pages = 2736048, users = 749545, depth = 152.4215 },
['no'] = { pos = 24, activeusers = 1042, admins = 44, articles = 596356, edits = 22850587, files = 4, pages = 1699578, users = 559461, depth = 46.01198 },
['fi'] = { pos = 25, activeusers = 1611, admins = 31, articles = 537421, edits = 20683697, files = 70311, pages = 1410822, users = 521020, depth = 38.72166 },
['tr'] = { pos = 26, activeusers = 2995, admins = 23, articles = 511889, edits = 28321978, files = 37568, pages = 2386346, users = 1420820, depth = 159.1437 },
['hu'] = { pos = 27, activeusers = 1525, admins = 24, articles = 510502, edits = 25138663, files = 8433, pages = 1449419, users = 510725, depth = 58.66887 },
['cs'] = { pos = 28, activeusers = 2058, admins = 33, articles = 508754, edits = 21571723, files = 1, pages = 1404445, users = 586788, depth = 47.6081 },
['ce'] = { pos = 29, activeusers = 53, admins = 3, articles = 481404, edits = 8683365, files = 315, pages = 908181, users = 30788, depth = 7.514469 },
['sh'] = { pos = 30, activeusers = 160, admins = 12, articles = 456876, edits = 41242019, files = 10240, pages = 4644292, users = 176459, depth = 745.9607 },
['ro'] = { pos = 31, activeusers = 873, admins = 17, articles = 432868, edits = 15015621, files = 116480, pages = 2621974, users = 592112, depth = 146.4662 },
['zh-min-nan'] = { pos = 32, activeusers = 81, admins = 6, articles = 431648, edits = 3134242, files = 362, pages = 1063203, users = 54021, depth = 6.310724 },
['tt'] = { pos = 33, activeusers = 77, admins = 5, articles = 417587, edits = 3527325, files = 6105, pages = 564953, users = 43203, depth = 0.7775599 },
['eu'] = { pos = 34, activeusers = 246, admins = 12, articles = 397529, edits = 9002944, files = 0, pages = 826016, users = 138793, depth = 12.66292 },
['ms'] = { pos = 35, activeusers = 528, admins = 15, articles = 359988, edits = 5635729, files = 19611, pages = 1042101, users = 298801, depth = 19.41677 },
['eo'] = { pos = 36, activeusers = 302, admins = 16, articles = 323251, edits = 7674632, files = 11183, pages = 716468, users = 199671, depth = 15.8506 },
['he'] = { pos = 37, activeusers = 3159, admins = 32, articles = 320905, edits = 34461854, files = 73969, pages = 1341894, users = 997845, depth = 259.9619 },
['hy'] = { pos = 38, activeusers = 410, admins = 11, articles = 293104, edits = 8483865, files = 11353, pages = 988729, users = 124056, depth = 48.33073 },
['da'] = { pos = 39, activeusers = 777, admins = 25, articles = 283872, edits = 11201065, files = 0, pages = 908261, users = 435918, depth = 59.66423 },
['bg'] = { pos = 40, activeusers = 713, admins = 25, articles = 283776, edits = 11473358, files = 549, pages = 632252, users = 311800, depth = 27.36496 },
['azb'] = { pos = 41, activeusers = 111, admins = 5, articles = 242238, edits = 1523680, files = 246, pages = 571876, users = 38039, depth = 4.933804 },
['sk'] = { pos = 42, activeusers = 525, admins = 10, articles = 241745, edits = 7404158, files = 0, pages = 549500, users = 221912, depth = 21.83751 },
['kk'] = { pos = 43, activeusers = 203, admins = 16, articles = 232075, edits = 3059443, files = 10540, pages = 588120, users = 121048, depth = 12.24417 },
['et'] = { pos = 44, activeusers = 420, admins = 33, articles = 229800, edits = 6173111, files = 756, pages = 542660, users = 168478, depth = 21.08513 },
['min'] = { pos = 45, activeusers = 44, admins = 5, articles = 225608, edits = 2444515, files = 177, pages = 385450, users = 16150, depth = 3.183446 },
['be'] = { pos = 46, activeusers = 278, admins = 11, articles = 221392, edits = 4183025, files = 3247, pages = 647175, users = 120987, depth = 23.9068 },
['simple'] = { pos = 47, activeusers = 950, admins = 17, articles = 217406, edits = 8381609, files = 36, pages = 704633, users = 1225624, depth = 59.74259 },
['hr'] = { pos = 48, activeusers = 474, admins = 11, articles = 213105, edits = 6432424, files = 20963, pages = 445693, users = 278197, depth = 17.19199 },
['el'] = { pos = 49, activeusers = 1040, admins = 22, articles = 212697, edits = 9612584, files = 18498, pages = 630502, users = 369717, depth = 58.82721 },
['lt'] = { pos = 50, activeusers = 313, admins = 10, articles = 203950, edits = 6655722, files = 23844, pages = 500317, users = 166655, depth = 28.09068 },
['gl'] = { pos = 51, activeusers = 244, admins = 8, articles = 188248, edits = 6155166, files = 350, pages = 472603, users = 128439, depth = 29.71695 },
['az'] = { pos = 52, activeusers = 641, admins = 17, articles = 186239, edits = 6573820, files = 23683, pages = 511439, users = 252164, depth = 39.19077 },
['sl'] = { pos = 53, activeusers = 315, admins = 22, articles = 177431, edits = 5726383, files = 8314, pages = 439898, users = 213813, depth = 28.48517 },
['ur'] = { pos = 54, activeusers = 321, admins = 11, articles = 175445, edits = 5117046, files = 12591, pages = 996246, users = 149908, depth = 112.4208 },
['uz'] = { pos = 55, activeusers = 739, admins = 20, articles = 169291, edits = 2795315, files = 2085, pages = 692279, users = 77193, depth = 38.53588 },
['nn'] = { pos = 56, activeusers = 129, admins = 14, articles = 162662, edits = 3390657, files = 16, pages = 372450, users = 121919, depth = 15.14276 },
['ka'] = { pos = 57, activeusers = 251, admins = 6, articles = 162475, edits = 4397874, files = 14840, pages = 460078, users = 143277, depth = 32.07102 },
['hi'] = { pos = 58, activeusers = 1189, admins = 6, articles = 152340, edits = 5610450, files = 3600, pages = 1191323, users = 710560, depth = 219.057 },
['th'] = { pos = 59, activeusers = 990, admins = 15, articles = 149577, edits = 10238554, files = 27287, pages = 974780, users = 430203, depth = 319.6863 },
['ta'] = { pos = 60, activeusers = 350, admins = 31, articles = 148230, edits = 3488644, files = 7723, pages = 466362, users = 207948, depth = 34.45688 },
['la'] = { pos = 61, activeusers = 135, admins = 21, articles = 137135, edits = 3689337, files = 0, pages = 275807, users = 158308, depth = 13.67804 },
['cy'] = { pos = 62, activeusers = 113, admins = 16, articles = 135060, edits = 11098953, files = 11273, pages = 275243, users = 73824, depth = 43.44131 },
['mk'] = { pos = 63, activeusers = 217, admins = 12, articles = 130040, edits = 4792062, files = 8679, pages = 524518, users = 103426, depth = 84.07245 },
['ast'] = { pos = 64, activeusers = 107, admins = 11, articles = 129970, edits = 3705014, files = 0, pages = 228645, users = 106955, depth = 9.3402 },
['bn'] = { pos = 65, activeusers = 1125, admins = 13, articles = 126607, edits = 6046295, files = 15365, pages = 991006, users = 385444, depth = 284.3977 },
['zh-yue'] = { pos = 66, activeusers = 287, admins = 12, articles = 126519, edits = 1863902, files = 2629, pages = 285140, users = 244016, depth = 10.27483 },
['lv'] = { pos = 67, activeusers = 279, admins = 13, articles = 115249, edits = 3665999, files = 25555, pages = 467864, users = 108096, depth = 73.34998 },
['tg'] = { pos = 68, activeusers = 65, admins = 6, articles = 107756, edits = 1309302, files = 485, pages = 262885, users = 36172, depth = 10.32232 },
['af'] = { pos = 69, activeusers = 194, admins = 16, articles = 104517, edits = 2516105, files = 9615, pages = 373074, users = 152435, depth = 44.52797 },
['my'] = { pos = 70, activeusers = 137, admins = 4, articles = 103673, edits = 755477, files = 2977, pages = 217109, users = 103324, depth = 4.165948 },
['mg'] = { pos = 71, activeusers = 47, admins = 3, articles = 94876, edits = 1045945, files = 3, pages = 245147, users = 28869, depth = 10.70335 },
['bs'] = { pos = 72, activeusers = 182, admins = 9, articles = 90365, edits = 3415998, files = 5463, pages = 367771, users = 144701, depth = 87.53291 },
['oc'] = { pos = 73, activeusers = 102, admins = 4, articles = 89829, edits = 2321157, files = 925, pages = 159380, users = 48466, depth = 8.730604 },
['sq'] = { pos = 74, activeusers = 221, admins = 11, articles = 86108, edits = 2465125, files = 4732, pages = 263388, users = 143990, depth = 39.6712 },
['mr'] = { pos = 75, activeusers = 151, admins = 12, articles = 85996, edits = 2144804, files = 19140, pages = 285441, users = 145958, depth = 40.41672 },
['nds'] = { pos = 76, activeusers = 40, admins = 4, articles = 83914, edits = 990197, files = 0, pages = 162383, users = 49044, depth = 5.332224 },
['ky'] = { pos = 77, activeusers = 84, admins = 2, articles = 81597, edits = 424972, files = 2688, pages = 111394, users = 33246, depth = 0.5087392 },
['ml'] = { pos = 78, activeusers = 258, admins = 15, articles = 79078, edits = 3708475, files = 6966, pages = 488805, users = 163423, depth = 203.6749 },
['be-tarask'] = { pos = 79, activeusers = 128, admins = 4, articles = 78878, edits = 2326683, files = 1892, pages = 226637, users = 76312, depth = 36.02488 },
['te'] = { pos = 80, activeusers = 196, admins = 13, articles = 78000, edits = 3610665, files = 12626, pages = 306088, users = 114666, depth = 100.8687 },
['sw'] = { pos = 81, activeusers = 217, admins = 14, articles = 74573, edits = 1240186, files = 2270, pages = 150501, users = 55225, depth = 8.542562 },
['br'] = { pos = 82, activeusers = 92, admins = 6, articles = 72548, edits = 2004288, files = 5404, pages = 142133, users = 70259, depth = 12.97315 },
['new'] = { pos = 83, activeusers = 19, admins = 2, articles = 72352, edits = 848788, files = 0, pages = 196959, users = 25079, depth = 12.78225 },
['jv'] = { pos = 84, activeusers = 93, admins = 4, articles = 70558, edits = 1594083, files = 5430, pages = 178692, users = 54040, depth = 20.95259 },
['vec'] = { pos = 85, activeusers = 37, admins = 5, articles = 68991, edits = 1100814, files = 724, pages = 140381, users = 32118, depth = 8.396445 },
['ht'] = { pos = 86, activeusers = 43, admins = 3, articles = 67887, edits = 803731, files = 0, pages = 82048, users = 28563, depth = 0.426243 },
['pms'] = { pos = 87, activeusers = 43, admins = 4, articles = 66375, edits = 855422, files = 2069, pages = 101500, users = 25335, depth = 2.360141 },
['pnb'] = { pos = 88, activeusers = 55, admins = 2, articles = 65826, edits = 606418, files = 225, pages = 113846, users = 32524, depth = 2.834678 },
['su'] = { pos = 89, activeusers = 39, admins = 7, articles = 61278, edits = 629359, files = 545, pages = 97407, users = 28418, depth = 2.246006 },
['lb'] = { pos = 90, activeusers = 62, admins = 5, articles = 61036, edits = 2391673, files = 2374, pages = 131513, users = 55219, depth = 24.24688 },
['ba'] = { pos = 91, activeusers = 71, admins = 7, articles = 60418, edits = 1149784, files = 1456, pages = 170033, users = 35503, depth = 22.25821 },
['lld'] = { pos = 92, activeusers = 10, admins = 2, articles = 59874, edits = 98298, files = 0, pages = 63660, users = 2263, depth = 0.006173944 },
['ga'] = { pos = 93, activeusers = 93, admins = 7, articles = 57407, edits = 1083397, files = 1123, pages = 96253, users = 52631, depth = 5.153903 },
['szl'] = { pos = 94, activeusers = 49, admins = 3, articles = 55866, edits = 347730, files = 0, pages = 69161, users = 21816, depth = 0.2847491 },
['lmo'] = { pos = 95, activeusers = 43, admins = 5, articles = 54962, edits = 1126832, files = 4437, pages = 123925, users = 37798, depth = 14.31553 },
['is'] = { pos = 96, activeusers = 124, admins = 19, articles = 54767, edits = 1760888, files = 3218, pages = 141669, users = 86865, depth = 31.29526 },
['ku'] = { pos = 97, activeusers = 86, admins = 3, articles = 53951, edits = 1094316, files = 565, pages = 109250, users = 51919, depth = 10.52342 },
['cv'] = { pos = 98, activeusers = 49, admins = 2, articles = 49667, edits = 749732, files = 537, pages = 97875, users = 31258, depth = 7.216667 },
['fy'] = { pos = 99, activeusers = 65, admins = 8, articles = 49347, edits = 1087713, files = 7602, pages = 150531, users = 43538, depth = 30.38019 },
['tl'] = { pos = 100, activeusers = 136, admins = 11, articles = 43111, edits = 1957751, files = 1897, pages = 234160, users = 123630, depth = 164.1943 },
['ckb'] = { pos = 101, activeusers = 174, admins = 7, articles = 42604, edits = 972836, files = 1599, pages = 185515, users = 51505, depth = 59.00532 },
['wuu'] = { pos = 102, activeusers = 45, admins = 4, articles = 42556, edits = 294464, files = 135, pages = 55383, users = 78850, depth = 0.4830414 },
['vo'] = { pos = 103, activeusers = 30, admins = 2, articles = 42385, edits = 3271758, files = 0, pages = 172968, users = 32405, depth = 179.5413 },
['an'] = { pos = 104, activeusers = 73, admins = 6, articles = 42204, edits = 1838386, files = 1499, pages = 128498, users = 68480, depth = 59.81282 },
['sco'] = { pos = 105, activeusers = 100, admins = 4, articles = 40559, edits = 862436, files = 690, pages = 146769, users = 95669, depth = 40.29479 },
['diq'] = { pos = 106, activeusers = 34, admins = 3, articles = 40160, edits = 487320, files = 209, pages = 60560, users = 25002, depth = 2.076354 },
['pa'] = { pos = 107, activeusers = 108, admins = 9, articles = 38492, edits = 609870, files = 1581, pages = 134510, users = 42410, depth = 28.21285 },
['yo'] = { pos = 108, activeusers = 62, admins = 3, articles = 34285, edits = 553514, files = 168, pages = 59197, users = 24976, depth = 4.936712 },
['io'] = { pos = 109, activeusers = 42, admins = 5, articles = 33478, edits = 993551, files = 0, pages = 49312, users = 33701, depth = 4.507127 },
['ne'] = { pos = 110, activeusers = 102, admins = 5, articles = 32326, edits = 1069384, files = 1258, pages = 103706, users = 58800, depth = 50.27811 },
['gu'] = { pos = 111, activeusers = 86, admins = 3, articles = 29966, edits = 825883, files = 0, pages = 117866, users = 69260, depth = 60.29068 },
['als'] = { pos = 112, activeusers = 69, admins = 9, articles = 29034, edits = 1014732, files = 571, pages = 69748, users = 92669, depth = 28.60839 },
['kn'] = { pos = 113, activeusers = 162, admins = 3, articles = 28515, edits = 1110432, files = 2595, pages = 130493, users = 76283, depth = 108.8356 },
['bar'] = { pos = 114, activeusers = 51, admins = 3, articles = 27040, edits = 833553, files = 1320, pages = 109266, users = 63584, depth = 70.54287 },
['scn'] = { pos = 115, activeusers = 41, admins = 5, articles = 26213, edits = 732876, files = 1407, pages = 55698, users = 41400, depth = 16.64791 },
['bpy'] = { pos = 116, activeusers = 19, admins = 3, articles = 25087, edits = 886483, files = 45, pages = 62808, users = 23543, depth = 31.90982 },
['avk'] = { pos = 117, activeusers = 28, admins = 6, articles = 24085, edits = 114608, files = 0, pages = 29251, users = 3121, depth = 0.180256 },
['ia'] = { pos = 118, activeusers = 37, admins = 6, articles = 23787, edits = 642097, files = 4, pages = 37752, users = 44811, depth = 5.862235 },
['qu'] = { pos = 119, activeusers = 34, admins = 2, articles = 23067, edits = 650107, files = 0, pages = 55979, users = 27258, depth = 23.6421 },
['mn'] = { pos = 120, activeusers = 97, admins = 3, articles = 21389, edits = 707719, files = 1475, pages = 98020, users = 78122, depth = 92.67747 },
['nv'] = { pos = 121, activeusers = 15, admins = 2, articles = 20506, edits = 295993, files = 709, pages = 34665, users = 15173, depth = 4.070929 },
['crh'] = { pos = 122, activeusers = 37, admins = 2, articles = 19837, edits = 177674, files = 0, pages = 39790, users = 17901, depth = 4.517669 },
['xmf'] = { pos = 123, activeusers = 26, admins = 3, articles = 19639, edits = 186499, files = 0, pages = 36531, users = 17129, depth = 3.776925 },
['si'] = { pos = 124, activeusers = 84, admins = 3, articles = 18064, edits = 511306, files = 3116, pages = 80246, users = 58487, depth = 75.5021 },
['ha'] = { pos = 125, activeusers = 121, admins = 3, articles = 17895, edits = 167616, files = 0, pages = 31545, users = 18548, depth = 3.091625 },
['bat-smg'] = { pos = 126, activeusers = 26, admins = 5, articles = 17086, edits = 355516, files = 109, pages = 29096, users = 24197, depth = 6.037138 },
['os'] = { pos = 127, activeusers = 36, admins = 3, articles = 16209, edits = 524556, files = 164, pages = 60337, users = 22639, depth = 64.43535 },
['frr'] = { pos = 128, activeusers = 24, admins = 5, articles = 16135, edits = 231613, files = 1323, pages = 41326, users = 18039, depth = 13.66131 },
['or'] = { pos = 129, activeusers = 54, admins = 6, articles = 15911, edits = 461989, files = 125, pages = 71823, users = 31155, depth = 79.42976 },
['gd'] = { pos = 130, activeusers = 36, admins = 6, articles = 15909, edits = 566972, files = 347, pages = 32210, users = 25655, depth = 18.48049 },
['ps'] = { pos = 131, activeusers = 51, admins = 1, articles = 15570, edits = 284197, files = 1733, pages = 54616, users = 27894, depth = 32.72468 },
['cdo'] = { pos = 132, activeusers = 19, admins = 4, articles = 15555, edits = 89772, files = 0, pages = 31368, users = 19005, depth = 2.957621 },
['bug'] = { pos = 133, activeusers = 15, admins = 1, articles = 15411, edits = 200761, files = 0, pages = 19629, users = 12293, depth = 0.7661833 },
['yi'] = { pos = 134, activeusers = 46, admins = 3, articles = 15397, edits = 579258, files = 1062, pages = 44220, users = 45538, depth = 45.90494 },
['ilo'] = { pos = 135, activeusers = 21, admins = 2, articles = 15362, edits = 391876, files = 0, pages = 70157, users = 16215, depth = 71.06635 },
['ban'] = { pos = 136, activeusers = 35, admins = 3, articles = 15282, edits = 122727, files = 112, pages = 30803, users = 5422, depth = 4.109851 },
['sd'] = { pos = 137, activeusers = 29, admins = 4, articles = 15250, edits = 240244, files = 145, pages = 56246, users = 15810, depth = 30.86769 },
['am'] = { pos = 138, activeusers = 53, admins = 2, articles = 15043, edits = 371686, files = 1765, pages = 45931, users = 39341, depth = 34.11779 },
['nap'] = { pos = 139, activeusers = 24, admins = 3, articles = 14731, edits = 664701, files = 281, pages = 23715, users = 27770, depth = 10.42505 },
['sah'] = { pos = 140, activeusers = 33, admins = 3, articles = 14305, edits = 381919, files = 1765, pages = 47736, users = 22249, depth = 43.69666 },
['hsb'] = { pos = 141, activeusers = 33, admins = 4, articles = 13831, edits = 377438, files = 133, pages = 35390, users = 23104, depth = 25.91285 },
['fo'] = { pos = 142, activeusers = 33, admins = 3, articles = 13782, edits = 368808, files = 0, pages = 40267, users = 26970, depth = 33.82412 },
['map-bms'] = { pos = 143, activeusers = 19, admins = 1, articles = 13752, edits = 213227, files = 462, pages = 30207, users = 14954, depth = 10.10645 },
['li'] = { pos = 144, activeusers = 28, admins = 7, articles = 13727, edits = 454420, files = 623, pages = 65593, users = 26573, depth = 98.90408 },
['mai'] = { pos = 145, activeusers = 23, admins = 5, articles = 13724, edits = 229606, files = 115, pages = 39326, users = 11805, depth = 20.31842 },
['mzn'] = { pos = 146, activeusers = 28, admins = 3, articles = 13445, edits = 165821, files = 263, pages = 30429, users = 30292, depth = 8.695813 },
['gor'] = { pos = 147, activeusers = 18, admins = 2, articles = 13305, edits = 50773, files = 0, pages = 20827, users = 4064, depth = 0.7791893 },
['eml'] = { pos = 148, activeusers = 24, admins = 3, articles = 13011, edits = 152381, files = 2742, pages = 35062, users = 23414, depth = 12.4833 },
['ace'] = { pos = 149, activeusers = 28, admins = 3, articles = 12548, edits = 137361, files = 0, pages = 26481, users = 24199, depth = 6.395423 },
['bcl'] = { pos = 150, activeusers = 33, admins = 3, articles = 12276, edits = 233554, files = 865, pages = 32987, users = 19763, depth = 20.15268 },
['sa'] = { pos = 151, activeusers = 79, admins = 4, articles = 11777, edits = 469646, files = 445, pages = 70240, users = 35456, depth = 164.7703 },
['shn'] = { pos = 152, activeusers = 10, admins = 2, articles = 11642, edits = 55136, files = 60, pages = 27155, users = 3300, depth = 3.605137 },
['wa'] = { pos = 153, activeusers = 26, admins = 4, articles = 11573, edits = 388880, files = 618, pages = 27282, users = 22305, depth = 26.26301 },
['zh-classical'] = { pos = 154, activeusers = 43, admins = 6, articles = 11448, edits = 380205, files = 0, pages = 97057, users = 94678, depth = 219.0638 },
['ie'] = { pos = 155, activeusers = 33, admins = 3, articles = 11331, edits = 151343, files = 0, pages = 15136, users = 16951, depth = 1.127519 },
['lij'] = { pos = 156, activeusers = 27, admins = 8, articles = 11021, edits = 231854, files = 7, pages = 26602, users = 14527, depth = 17.42003 },
['as'] = { pos = 157, activeusers = 91, admins = 4, articles = 10644, edits = 330876, files = 1705, pages = 73289, users = 34693, depth = 156.383 },
['zu'] = { pos = 158, activeusers = 46, admins = 1, articles = 10584, edits = 96735, files = 0, pages = 23985, users = 17635, depth = 6.465746 },
['mhr'] = { pos = 159, activeusers = 24, admins = 1, articles = 10432, edits = 184978, files = 0, pages = 27276, users = 13136, depth = 17.68051 },
['mrj'] = { pos = 160, activeusers = 13, admins = 1, articles = 10426, edits = 100526, files = 0, pages = 18670, users = 9972, depth = 3.366469 },
['hif'] = { pos = 161, activeusers = 29, admins = 2, articles = 10270, edits = 272299, files = 192, pages = 42257, users = 29642, depth = 62.51058 },
['hyw'] = { pos = 162, activeusers = 36, admins = 5, articles = 10253, edits = 195225, files = 0, pages = 21582, users = 7371, depth = 11.04396 },
['mni'] = { pos = 163, activeusers = 18, admins = 1, articles = 10102, edits = 48828, files = 0, pages = 16221, users = 2231, depth = 1.104428 },
['km'] = { pos = 164, activeusers = 56, admins = 6, articles = 9527, edits = 282293, files = 1101, pages = 33436, users = 36385, depth = 53.17362 },
['hak'] = { pos = 165, activeusers = 22, admins = 1, articles = 9445, edits = 122387, files = 0, pages = 18265, users = 30441, depth = 5.843174 },
['roa-tara'] = { pos = 166, activeusers = 11, admins = 2, articles = 9306, edits = 140145, files = 288, pages = 17645, users = 10832, depth = 6.377607 },
['ig'] = { pos = 167, activeusers = 100, admins = 5, articles = 9155, edits = 89213, files = 0, pages = 15344, users = 13896, depth = 2.657136 },
['pam'] = { pos = 168, activeusers = 24, admins = 2, articles = 8835, edits = 295789, files = 403, pages = 21410, users = 19432, depth = 27.98777 },
['nso'] = { pos = 169, activeusers = 17, admins = 1, articles = 8524, edits = 49797, files = 0, pages = 10767, users = 5866, depth = 0.3202433 },
['sn'] = { pos = 170, activeusers = 21, admins = 1, articles = 8522, edits = 97658, files = 0, pages = 16833, users = 15520, depth = 5.517849 },
['so'] = { pos = 171, activeusers = 60, admins = 1, articles = 8457, edits = 239877, files = 0, pages = 25775, users = 32289, depth = 39.02588 },
['rue'] = { pos = 172, activeusers = 29, admins = 1, articles = 8388, edits = 131220, files = 87, pages = 17655, users = 25444, depth = 9.071808 },
['bh'] = { pos = 173, activeusers = 36, admins = 2, articles = 8010, edits = 723448, files = 53, pages = 69128, users = 29758, depth = 609.2935 },
['se'] = { pos = 174, activeusers = 24, admins = 6, articles = 7802, edits = 300701, files = 0, pages = 20854, users = 26339, depth = 40.35411 },
['myv'] = { pos = 175, activeusers = 30, admins = 4, articles = 7710, edits = 139730, files = 0, pages = 26206, users = 11818, depth = 30.68569 },
['vls'] = { pos = 176, activeusers = 22, admins = 5, articles = 7639, edits = 308854, files = 480, pages = 21224, users = 24674, depth = 46.02272 },
['nds-nl'] = { pos = 177, activeusers = 13, admins = 6, articles = 7596, edits = 320832, files = 571, pages = 20404, users = 25912, depth = 44.7049 },
['mi'] = { pos = 178, activeusers = 27, admins = 2, articles = 7427, edits = 153425, files = 0, pages = 13462, users = 16688, depth = 7.525135 },
['sat'] = { pos = 179, activeusers = 47, admins = 3, articles = 7422, edits = 98229, files = 0, pages = 17097, users = 5486, depth = 9.762923 },
['sc'] = { pos = 180, activeusers = 20, admins = 4, articles = 7333, edits = 177319, files = 150, pages = 16377, users = 21980, depth = 16.46943 },
['nah'] = { pos = 181, activeusers = 23, admins = 3, articles = 7241, edits = 502332, files = 170, pages = 19502, users = 20746, depth = 73.85269 },
['vep'] = { pos = 182, activeusers = 27, admins = 1, articles = 6697, edits = 151664, files = 0, pages = 31118, users = 14490, depth = 64.80927 },
['gan'] = { pos = 183, activeusers = 21, admins = 1, articles = 6490, edits = 395007, files = 57, pages = 33493, users = 38665, depth = 204.1669 },
['kab'] = { pos = 184, activeusers = 17, admins = 2, articles = 6439, edits = 105950, files = 0, pages = 15907, users = 12061, depth = 14.40099 },
['glk'] = { pos = 185, activeusers = 17, admins = 3, articles = 6432, edits = 62267, files = 807, pages = 13853, users = 14317, depth = 5.983385 },
['tk'] = { pos = 186, activeusers = 37, admins = 2, articles = 6395, edits = 230626, files = 319, pages = 15808, users = 24837, depth = 31.60868 },
['fiu-vro'] = { pos = 187, activeusers = 22, admins = 4, articles = 6298, edits = 176937, files = 196, pages = 12157, users = 13226, depth = 12.59604 },
['co'] = { pos = 188, activeusers = 27, admins = 2, articles = 6205, edits = 379568, files = 0, pages = 14797, users = 19918, depth = 49.18367 },
['bo'] = { pos = 189, activeusers = 15, admins = 1, articles = 6011, edits = 139875, files = 0, pages = 17559, users = 26527, depth = 29.40089 },
['ab'] = { pos = 190, activeusers = 22, admins = 2, articles = 5991, edits = 118385, files = 9, pages = 20390, users = 17782, depth = 33.53864 },
['gv'] = { pos = 191, activeusers = 18, admins = 3, articles = 5747, edits = 309361, files = 185, pages = 20867, users = 18096, depth = 102.6188 },
['ary'] = { pos = 192, activeusers = 31, admins = 3, articles = 5737, edits = 188721, files = 42, pages = 43699, users = 6400, depth = 189.0938 },
['frp'] = { pos = 193, activeusers = 20, admins = 2, articles = 5611, edits = 214952, files = 0, pages = 15522, users = 14747, depth = 43.20641 },
['kw'] = { pos = 194, activeusers = 23, admins = 2, articles = 5518, edits = 199499, files = 6, pages = 11763, users = 13757, depth = 21.72322 },
['kv'] = { pos = 195, activeusers = 19, admins = 1, articles = 5480, edits = 139799, files = 0, pages = 16720, users = 13262, depth = 35.17543 },
['csb'] = { pos = 196, activeusers = 21, admins = 3, articles = 5434, edits = 185998, files = 0, pages = 8727, users = 15464, depth = 7.826859 },
['pcd'] = { pos = 197, activeusers = 25, admins = 3, articles = 5417, edits = 68818, files = 49, pages = 10547, users = 15845, depth = 5.851809 },
['ug'] = { pos = 198, activeusers = 30, admins = 1, articles = 5350, edits = 153850, files = 282, pages = 14955, users = 19844, depth = 33.15876 },
['udm'] = { pos = 199, activeusers = 20, admins = 4, articles = 5271, edits = 120959, files = 9, pages = 17267, users = 13826, depth = 36.28342 },
['skr'] = { pos = 200, activeusers = 8, admins = 1, articles = 5251, edits = 26952, files = 0, pages = 5788, users = 1322, depth = 0.04869979 },
['zea'] = { pos = 201, activeusers = 15, admins = 3, articles = 5115, edits = 120570, files = 1, pages = 9753, users = 12083, depth = 10.16416 },
['ay'] = { pos = 202, activeusers = 23, admins = 1, articles = 5027, edits = 95603, files = 0, pages = 8630, users = 15369, depth = 5.690775 },
['tum'] = { pos = 203, activeusers = 20, admins = 2, articles = 5018, edits = 31536, files = 0, pages = 7098, users = 7195, depth = 0.7633716 },
['gn'] = { pos = 204, activeusers = 25, admins = 2, articles = 4913, edits = 121206, files = 0, pages = 11358, users = 16498, depth = 18.36431 },
['nrm'] = { pos = 205, activeusers = 16, admins = 2, articles = 4833, edits = 219256, files = 0, pages = 10372, users = 12376, depth = 27.76631 },
['mt'] = { pos = 206, activeusers = 33, admins = 5, articles = 4807, edits = 278824, files = 1145, pages = 19205, users = 20230, depth = 130.2483 },
['bjn'] = { pos = 207, activeusers = 18, admins = 2, articles = 4626, edits = 77204, files = 1, pages = 22488, users = 12824, depth = 51.18443 },
['smn'] = { pos = 208, activeusers = 16, admins = 6, articles = 4528, edits = 67495, files = 0, pages = 14296, users = 2319, depth = 21.97128 },
['lez'] = { pos = 209, activeusers = 17, admins = 3, articles = 4306, edits = 86704, files = 10, pages = 13060, users = 9822, depth = 27.43854 },
['lfn'] = { pos = 210, activeusers = 22, admins = 1, articles = 4176, edits = 38021, files = 0, pages = 6669, users = 9254, depth = 2.031826 },
['stq'] = { pos = 211, activeusers = 13, admins = 5, articles = 4066, edits = 121164, files = 429, pages = 10692, users = 12557, depth = 30.09419 },
['lo'] = { pos = 212, activeusers = 29, admins = 1, articles = 4058, edits = 94956, files = 0, pages = 12343, users = 15473, depth = 32.06732 },
['olo'] = { pos = 213, activeusers = 14, admins = 2, articles = 3892, edits = 32184, files = 0, pages = 10670, users = 6028, depth = 9.148146 },
['mwl'] = { pos = 214, activeusers = 22, admins = 1, articles = 3881, edits = 98691, files = 0, pages = 10212, users = 12233, depth = 25.71722 },
['fur'] = { pos = 215, activeusers = 22, admins = 2, articles = 3761, edits = 170394, files = 318, pages = 8591, users = 13237, depth = 32.71133 },
['rm'] = { pos = 216, activeusers = 17, admins = 3, articles = 3755, edits = 163017, files = 51, pages = 9598, users = 18579, depth = 41.12482 },
['ang'] = { pos = 217, activeusers = 36, admins = 2, articles = 3697, edits = 205730, files = 300, pages = 16574, users = 117904, depth = 150.5916 },
['lad'] = { pos = 218, activeusers = 25, admins = 5, articles = 3603, edits = 208881, files = 23, pages = 12943, users = 19675, depth = 108.4499 },
['gom'] = { pos = 219, activeusers = 13, admins = 3, articles = 3549, edits = 206378, files = 0, pages = 9042, users = 8655, depth = 54.67718 },
['koi'] = { pos = 220, activeusers = 12, admins = 1, articles = 3442, edits = 59757, files = 0, pages = 11011, users = 7904, depth = 26.24323 },
['ext'] = { pos = 221, activeusers = 15, admins = 1, articles = 3375, edits = 116025, files = 0, pages = 7562, users = 16067, depth = 23.6142 },
['tyv'] = { pos = 222, activeusers = 10, admins = 1, articles = 3364, edits = 43470, files = 0, pages = 11223, users = 8105, depth = 21.13992 },
['dsb'] = { pos = 223, activeusers = 20, admins = 1, articles = 3325, edits = 142782, files = 0, pages = 11200, users = 17257, depth = 71.51107 },
['rw'] = { pos = 224, activeusers = 27, admins = 1, articles = 3315, edits = 85972, files = 0, pages = 9349, users = 11201, depth = 30.4674 },
['dty'] = { pos = 225, activeusers = 14, admins = 3, articles = 3307, edits = 237449, files = 3, pages = 19221, users = 5527, depth = 286.0781 },
['ln'] = { pos = 226, activeusers = 30, admins = 4, articles = 3281, edits = 121855, files = 32, pages = 8584, users = 11827, depth = 37.08382 },
['av'] = { pos = 227, activeusers = 25, admins = 2, articles = 3133, edits = 83258, files = 0, pages = 14746, users = 13366, depth = 77.57465 },
['cbk-zam'] = { pos = 228, activeusers = 17, admins = 2, articles = 3129, edits = 110083, files = 0, pages = 8234, users = 13530, depth = 35.58687 },
['dv'] = { pos = 229, activeusers = 16, admins = 3, articles = 3019, edits = 129999, files = 932, pages = 11203, users = 23374, depth = 85.27283 },
['ksh'] = { pos = 230, activeusers = 15, admins = 3, articles = 2916, edits = 1606846, files = 0, pages = 10542, users = 21378, depth = 1042.485 },
['gag'] = { pos = 231, activeusers = 17, admins = 1, articles = 2794, edits = 67764, files = 0, pages = 6579, users = 12702, depth = 18.90245 },
['bxr'] = { pos = 232, activeusers = 19, admins = 1, articles = 2772, edits = 69914, files = 9, pages = 11045, users = 13856, depth = 56.38169 },
['pfl'] = { pos = 233, activeusers = 20, admins = 4, articles = 2740, edits = 89997, files = 0, pages = 6916, users = 10783, depth = 30.22685 },
['pap'] = { pos = 234, activeusers = 16, admins = 5, articles = 2701, edits = 90492, files = 0, pages = 6028, users = 13383, depth = 22.77683 },
['pag'] = { pos = 235, activeusers = 13, admins = 1, articles = 2562, edits = 73097, files = 0, pages = 8799, users = 7585, depth = 49.23337 },
['pi'] = { pos = 236, activeusers = 10, admins = 2, articles = 2547, edits = 101642, files = 0, pages = 4637, users = 6651, depth = 14.75947 },
['haw'] = { pos = 237, activeusers = 15, admins = 1, articles = 2457, edits = 96454, files = 0, pages = 5525, users = 15085, depth = 27.22001 },
['awa'] = { pos = 238, activeusers = 13, admins = 1, articles = 2436, edits = 24112, files = 0, pages = 5350, users = 1922, depth = 6.449172 },
['tay'] = { pos = 239, activeusers = 12, admins = 0, articles = 2421, edits = 54150, files = 0, pages = 2832, users = 1113, depth = 0.5510605 },
['tw'] = { pos = 240, activeusers = 49, admins = 2, articles = 2118, edits = 93559, files = 0, pages = 5075, users = 13924, depth = 35.93356 },
['inh'] = { pos = 241, activeusers = 12, admins = 2, articles = 2093, edits = 54816, files = 37, pages = 11755, users = 3310, depth = 99.37572 },
['krc'] = { pos = 242, activeusers = 14, admins = 2, articles = 2057, edits = 106212, files = 0, pages = 14327, users = 9687, depth = 263.7782 },
['dag'] = { pos = 243, activeusers = 44, admins = 4, articles = 2050, edits = 44013, files = 0, pages = 4480, users = 1830, depth = 13.80409 },
['xal'] = { pos = 244, activeusers = 12, admins = 1, articles = 2046, edits = 85060, files = 0, pages = 11867, users = 9280, depth = 165.1523 },
['szy'] = { pos = 245, activeusers = 9, admins = 1, articles = 2038, edits = 128466, files = 0, pages = 5360, users = 2330, depth = 63.68165 },
['za'] = { pos = 246, activeusers = 10, admins = 1, articles = 2010, edits = 39347, files = 0, pages = 4143, users = 9757, depth = 10.69514 },
['kaa'] = { pos = 247, activeusers = 28, admins = 1, articles = 1945, edits = 45972, files = 3, pages = 5119, users = 10259, depth = 23.91569 },
['mdf'] = { pos = 248, activeusers = 16, admins = 3, articles = 1945, edits = 64631, files = 0, pages = 11780, users = 8538, depth = 140.283 },
['pdc'] = { pos = 249, activeusers = 19, admins = 1, articles = 1932, edits = 105132, files = 0, pages = 5836, users = 30400, depth = 73.55717 },
['atj'] = { pos = 250, activeusers = 11, admins = 5, articles = 1912, edits = 14717, files = 0, pages = 3020, users = 3701, depth = 1.6365 },
['to'] = { pos = 251, activeusers = 15, admins = 2, articles = 1908, edits = 41591, files = 12, pages = 5333, users = 9244, depth = 25.12998 },
['arc'] = { pos = 252, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1850, edits = 95329, files = 0, pages = 6425, users = 18807, depth = 90.7383 },
['tcy'] = { pos = 253, activeusers = 36, admins = 2, articles = 1744, edits = 102926, files = 1, pages = 8991, users = 4942, depth = 197.6699 },
['kbp'] = { pos = 254, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1698, edits = 16063, files = 0, pages = 3375, users = 3851, depth = 4.642412 },
['jam'] = { pos = 255, activeusers = 7, admins = 1, articles = 1685, edits = 20760, files = 0, pages = 3024, users = 7256, depth = 4.335178 },
['na'] = { pos = 256, activeusers = 10, admins = 1, articles = 1661, edits = 89536, files = 4, pages = 4884, users = 11492, depth = 69.02451 },
['wo'] = { pos = 257, activeusers = 14, admins = 3, articles = 1651, edits = 104439, files = 0, pages = 5369, users = 13945, depth = 98.6493 },
['kbd'] = { pos = 258, activeusers = 8, admins = 1, articles = 1595, edits = 43687, files = 0, pages = 6742, users = 9152, depth = 67.47617 },
['nia'] = { pos = 259, activeusers = 17, admins = 1, articles = 1519, edits = 17606, files = 0, pages = 3611, users = 1212, depth = 9.247854 },
['nov'] = { pos = 260, activeusers = 12, admins = 3, articles = 1516, edits = 177710, files = 0, pages = 4408, users = 10835, depth = 146.7129 },
['ki'] = { pos = 261, activeusers = 18, admins = 1, articles = 1504, edits = 20662, files = 0, pages = 3075, users = 7970, depth = 7.33135 },
['tet'] = { pos = 262, activeusers = 13, admins = 2, articles = 1503, edits = 66598, files = 0, pages = 3910, users = 8928, depth = 43.68362 },
['mnw'] = { pos = 263, activeusers = 22, admins = 2, articles = 1422, edits = 34309, files = 0, pages = 4720, users = 2678, depth = 39.09923 },
['lg'] = { pos = 264, activeusers = 14, admins = 1, articles = 1419, edits = 26749, files = 0, pages = 4814, users = 7170, depth = 31.80653 },
['bi'] = { pos = 265, activeusers = 14, admins = 2, articles = 1395, edits = 41827, files = 0, pages = 3298, users = 12163, depth = 23.60126 },
['tpi'] = { pos = 266, activeusers = 11, admins = 2, articles = 1351, edits = 86610, files = 0, pages = 5680, users = 12387, depth = 156.5612 },
['nqo'] = { pos = 267, activeusers = 20, admins = 1, articles = 1315, edits = 10049, files = 0, pages = 2640, users = 2880, depth = 3.864552 },
['jbo'] = { pos = 268, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1305, edits = 111661, files = 0, pages = 5717, users = 15023, depth = 223.2458 },
['roa-rup'] = { pos = 269, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1293, edits = 205280, files = 0, pages = 4295, users = 13010, depth = 257.6367 },
['fj'] = { pos = 270, activeusers = 9, admins = 1, articles = 1274, edits = 35440, files = 0, pages = 3631, users = 8365, depth = 33.40779 },
['lbe'] = { pos = 271, activeusers = 10, admins = 2, articles = 1264, edits = 50253, files = 0, pages = 14676, users = 7807, depth = 385.5203 },
['kg'] = { pos = 272, activeusers = 10, admins = 1, articles = 1255, edits = 43792, files = 0, pages = 2905, users = 9983, depth = 26.05728 },
['xh'] = { pos = 273, activeusers = 34, admins = 1, articles = 1239, edits = 33897, files = 0, pages = 3826, users = 11756, depth = 38.62482 },
['ty'] = { pos = 274, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1217, edits = 53070, files = 0, pages = 2993, users = 6865, depth = 37.76132 },
['ks'] = { pos = 275, activeusers = 26, admins = 2, articles = 1183, edits = 62610, files = 9, pages = 7843, users = 9385, depth = 253.0116 },
['cu'] = { pos = 276, activeusers = 20, admins = 2, articles = 1167, edits = 82626, files = 0, pages = 5570, users = 23077, depth = 211.1627 },
['shi'] = { pos = 277, activeusers = 10, admins = 2, articles = 1154, edits = 33377, files = 0, pages = 3841, users = 1486, depth = 47.11147 },
['srn'] = { pos = 278, activeusers = 8, admins = 1, articles = 1112, edits = 39153, files = 0, pages = 2729, users = 7043, depth = 30.33695 },
['trv'] = { pos = 279, activeusers = 15, admins = 0, articles = 1110, edits = 85755, files = 0, pages = 2064, users = 1195, depth = 30.69026 },
['om'] = { pos = 280, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1094, edits = 38039, files = 0, pages = 3740, users = 9478, depth = 59.49802 },
['sm'] = { pos = 281, activeusers = 17, admins = 1, articles = 1065, edits = 42638, files = 0, pages = 3296, users = 9633, depth = 56.76878 },
['guw'] = { pos = 282, activeusers = 20, admins = 2, articles = 1060, edits = 29851, files = 0, pages = 1786, users = 501, depth = 7.840413 },
['gcr'] = { pos = 283, activeusers = 13, admins = 1, articles = 1050, edits = 16485, files = 0, pages = 2556, users = 2193, depth = 13.26782 },
['alt'] = { pos = 284, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1045, edits = 35965, files = 0, pages = 3712, users = 1654, depth = 63.10817 },
['chr'] = { pos = 285, activeusers = 14, admins = 1, articles = 1020, edits = 46166, files = 0, pages = 3895, users = 21843, depth = 94.16512 },
['ltg'] = { pos = 286, activeusers = 12, admins = 1, articles = 1015, edits = 35319, files = 0, pages = 3223, users = 6698, depth = 51.85781 },
['ny'] = { pos = 287, activeusers = 13, admins = 1, articles = 919, edits = 38034, files = 0, pages = 4003, users = 9384, depth = 107.0001 },
['pih'] = { pos = 288, activeusers = 15, admins = 1, articles = 891, edits = 44148, files = 0, pages = 3324, users = 10490, depth = 99.03275 },
['got'] = { pos = 289, activeusers = 11, admins = 1, articles = 866, edits = 46133, files = 0, pages = 3805, users = 17732, depth = 139.6434 },
['mad'] = { pos = 290, activeusers = 17, admins = 0, articles = 861, edits = 8887, files = 0, pages = 1629, users = 1569, depth = 4.340605 },
['st'] = { pos = 291, activeusers = 20, admins = 1, articles = 843, edits = 28446, files = 0, pages = 4255, users = 9446, depth = 109.5178 },
['ami'] = { pos = 292, activeusers = 24, admins = 0, articles = 839, edits = 32199, files = 0, pages = 1656, users = 941, depth = 18.43751 },
['blk'] = { pos = 293, activeusers = 26, admins = 1, articles = 815, edits = 15843, files = 0, pages = 3587, users = 226, depth = 51.09487 },
['tn'] = { pos = 294, activeusers = 22, admins = 2, articles = 776, edits = 28184, files = 0, pages = 3687, users = 9251, depth = 107.5698 },
['bm'] = { pos = 295, activeusers = 9, admins = 2, articles = 775, edits = 40188, files = 0, pages = 3145, users = 9876, depth = 119.5003 },
['ve'] = { pos = 296, activeusers = 15, admins = 1, articles = 748, edits = 19283, files = 0, pages = 2235, users = 7202, depth = 34.09697 },
['rmy'] = { pos = 297, activeusers = 13, admins = 1, articles = 730, edits = 50223, files = 0, pages = 2701, users = 16402, depth = 135.5519 },
['ts'] = { pos = 298, activeusers = 11, admins = 2, articles = 720, edits = 36662, files = 0, pages = 3765, users = 8836, depth = 174.1649 },
['chy'] = { pos = 299, activeusers = 9, admins = 1, articles = 662, edits = 24106, files = 0, pages = 2258, users = 10618, depth = 62.05132 },
['rn'] = { pos = 300, activeusers = 11, admins = 1, articles = 620, edits = 23097, files = 0, pages = 2450, users = 8970, depth = 82.13123 },
['iu'] = { pos = 301, activeusers = 12, admins = 2, articles = 593, edits = 44501, files = 0, pages = 3182, users = 17012, depth = 266.578 },
['ak'] = { pos = 302, activeusers = 17, admins = 1, articles = 590, edits = 28898, files = 0, pages = 2441, users = 12501, depth = 116.5222 },
['ss'] = { pos = 303, activeusers = 11, admins = 3, articles = 575, edits = 38079, files = 0, pages = 2412, users = 7633, depth = 161.1353 },
['ch'] = { pos = 304, activeusers = 13, admins = 1, articles = 543, edits = 22843, files = 0, pages = 2501, users = 14416, depth = 118.7586 },
['ff'] = { pos = 305, activeusers = 39, admins = 0, articles = 528, edits = 24981, files = 0, pages = 2489, users = 7889, depth = 138.4434 },
['pnt'] = { pos = 306, activeusers = 9, admins = 1, articles = 481, edits = 35124, files = 0, pages = 2039, users = 9476, depth = 180.7305 },
['kcg'] = { pos = 307, activeusers = 14, admins = 1, articles = 459, edits = 16412, files = 0, pages = 2295, users = 435, depth = 114.4192 },
['ady'] = { pos = 308, activeusers = 11, admins = 1, articles = 451, edits = 12086, files = 0, pages = 3103, users = 5998, depth = 134.6774 },
['ik'] = { pos = 309, activeusers = 12, admins = 2, articles = 443, edits = 37971, files = 0, pages = 2616, users = 7944, depth = 349.2419 },
['ee'] = { pos = 310, activeusers = 18, admins = 3, articles = 438, edits = 49998, files = 0, pages = 3124, users = 13268, depth = 601.8738 },
['sg'] = { pos = 311, activeusers = 12, admins = 2, articles = 311, edits = 20552, files = 0, pages = 1983, users = 5980, depth = 299.5595 },
['din'] = { pos = 312, activeusers = 20, admins = 1, articles = 306, edits = 8040, files = 0, pages = 1086, users = 5690, depth = 48.10305 },
['pwn'] = { pos = 313, activeusers = 14, admins = 0, articles = 278, edits = 11021, files = 0, pages = 431, users = 845, depth = 7.745278 },
['kl'] = { pos = 314, activeusers = 17, admins = 2, articles = 243, edits = 74474, files = 0, pages = 2261, users = 12303, depth = 2271.61 },
['ti'] = { pos = 315, activeusers = 14, admins = 2, articles = 234, edits = 23840, files = 0, pages = 2731, users = 8473, depth = 994.0082 },
['dz'] = { pos = 316, activeusers = 16, admins = 1, articles = 227, edits = 29403, files = 0, pages = 2281, users = 9218, depth = 1055.396 },
['cr'] = { pos = 317, activeusers = 22, admins = 2, articles = 158, edits = 37390, files = 0, pages = 2161, users = 16754, depth = 2780.664 },
['ng'] = { pos = 318, activeusers = 0, admins = 1, articles = 8, edits = 5923, files = 0, pages = 443, users = 2385, depth = 39530.88 },
['cho'] = { pos = 319, activeusers = 0, admins = 1, articles = 6, edits = 4220, files = 0, pages = 201, users = 1809, depth = 22176 },
['kj'] = { pos = 320, activeusers = 0, admins = 1, articles = 4, edits = 3548, files = 0, pages = 114, users = 1377, depth = 23536.62 },
['mh'] = { pos = 321, activeusers = 0, admins = 1, articles = 4, edits = 4212, files = 0, pages = 206, users = 2140, depth = 52143.95 },
['ho'] = { pos = 322, activeusers = 0, admins = 1, articles = 3, edits = 3786, files = 0, pages = 129, users = 1575, depth = 51771.35 },
['ii'] = { pos = 323, activeusers = 0, admins = 1, articles = 3, edits = 11653, files = 0, pages = 189, users = 2031, depth = 237006 },
['lrc'] = { pos = 324, activeusers = 2, admins = 1, articles = 1, edits = 140064, files = 0, pages = 237, users = 5037, depth = 3.291563E+07 },
['mus'] = { pos = 325, activeusers = 0, admins = 1, articles = 1, edits = 3603, files = 0, pages = 115, users = 2348, depth = 407170.3 },
['aa'] = { pos = 326, activeusers = 0, admins = 1, articles = 0, edits = 4685, files = 0, pages = 509, users = 4063, depth = 0 },
['hz'] = { pos = 327, activeusers = 1, admins = 1, articles = 0, edits = 4483, files = 0, pages = 176, users = 3761, depth = 0 },
['kr'] = { pos = 328, activeusers = 0, admins = 1, articles = 0, edits = 4641, files = 0, pages = 162, users = 5464, depth = 0 },
['pcm'] = { pos = 329, activeusers = 0, admins = 0, articles = 0, edits = 0, files = 0, pages = 0, users = 0, depth = 0 },
['total'] = { activeusers = 280170, admins = 3756, articles = 59311954, edits = 3219716399, files = 2761051, pages = 245226811, users = 103819235, depth = 129.0011, date = '@1661155240' },
}
return info
rk0veueurdibfkyemdeyul87zixfrs2
4191719
4191669
2022-08-22T10:00:47Z
MBHbot
91410
Scribunto
text/plain
local info = {
['en'] = { pos = 1, activeusers = 114504, admins = 1032, articles = 6572981, edits = 1113561818, files = 895610, pages = 56815511, users = 44381155, depth = 1145.159 },
['ceb'] = { pos = 2, activeusers = 184, admins = 6, articles = 6125823, edits = 34882902, files = 0, pages = 11232202, users = 93548, depth = 2.157968 },
['de'] = { pos = 3, activeusers = 16819, admins = 190, articles = 2717488, edits = 224025844, files = 128813, pages = 7504093, users = 3979963, depth = 92.62321 },
['sv'] = { pos = 4, activeusers = 1899, admins = 66, articles = 2552391, edits = 51005518, files = 0, pages = 6121118, users = 832276, depth = 16.28991 },
['fr'] = { pos = 5, activeusers = 16366, admins = 159, articles = 2447756, edits = 195854509, files = 69054, pages = 12156159, users = 4448169, depth = 253.4525 },
['nl'] = { pos = 6, activeusers = 3481, admins = 36, articles = 2098863, edits = 62490325, files = 20, pages = 4467961, users = 1225320, depth = 17.81974 },
['ru'] = { pos = 7, activeusers = 10579, admins = 77, articles = 1847109, edits = 124704082, files = 237917, pages = 7412992, users = 3233911, depth = 152.7461 },
['es'] = { pos = 8, activeusers = 13260, admins = 63, articles = 1796638, edits = 145059483, files = 0, pages = 7713185, users = 6620052, depth = 203.9519 },
['it'] = { pos = 9, activeusers = 7359, admins = 122, articles = 1768305, edits = 128642659, files = 138849, pages = 7496549, users = 2285108, depth = 180.0745 },
['arz'] = { pos = 10, activeusers = 190, admins = 7, articles = 1596743, edits = 7342071, files = 1476, pages = 2010202, users = 189054, depth = 0.2448915 },
['pl'] = { pos = 11, activeusers = 4043, admins = 101, articles = 1533130, edits = 67674183, files = 262, pages = 3559462, users = 1187304, depth = 33.21253 },
['ja'] = { pos = 12, activeusers = 14998, admins = 41, articles = 1338753, edits = 90896380, files = 30147, pages = 3956247, users = 1969926, depth = 87.82815 },
['zh'] = { pos = 13, activeusers = 8632, admins = 66, articles = 1298490, edits = 73014168, files = 60833, pages = 7125697, users = 3254042, depth = 206.359 },
['vi'] = { pos = 14, activeusers = 2169, admins = 20, articles = 1275368, edits = 68973630, files = 24549, pages = 19377034, users = 877643, depth = 717.0706 },
['war'] = { pos = 15, activeusers = 82, admins = 3, articles = 1265932, edits = 6287556, files = 42, pages = 2881776, users = 52952, depth = 3.554674 },
['uk'] = { pos = 16, activeusers = 3127, admins = 45, articles = 1188725, edits = 36835895, files = 110529, pages = 4126185, users = 639848, depth = 54.51345 },
['ar'] = { pos = 17, activeusers = 4820, admins = 26, articles = 1183546, edits = 58952790, files = 50024, pages = 7813085, users = 2292357, depth = 236.7436 },
['pt'] = { pos = 18, activeusers = 8401, admins = 56, articles = 1094385, edits = 64059178, files = 58356, pages = 5403814, users = 2794693, depth = 183.8147 },
['fa'] = { pos = 19, activeusers = 5221, admins = 34, articles = 924133, edits = 35328951, files = 81858, pages = 5343447, users = 1143799, depth = 151.1994 },
['ca'] = { pos = 20, activeusers = 968, admins = 30, articles = 708886, edits = 30521674, files = 15581, pages = 1766434, users = 426469, depth = 38.45548 },
['sr'] = { pos = 21, activeusers = 725, admins = 19, articles = 661738, edits = 25136819, files = 36396, pages = 3986318, users = 310827, depth = 159.1622 },
['id'] = { pos = 22, activeusers = 3169, admins = 41, articles = 627076, edits = 21529709, files = 47691, pages = 3296486, users = 1347118, depth = 118.3524 },
['ko'] = { pos = 23, activeusers = 1648, admins = 27, articles = 601584, edits = 33123361, files = 12704, pages = 2736103, users = 749560, depth = 152.4086 },
['no'] = { pos = 24, activeusers = 1042, admins = 44, articles = 596361, edits = 22850825, files = 4, pages = 1699593, users = 559473, depth = 46.01212 },
['fi'] = { pos = 25, activeusers = 1611, admins = 31, articles = 537423, edits = 20684070, files = 70311, pages = 1410829, users = 521028, depth = 38.72233 },
['tr'] = { pos = 26, activeusers = 2995, admins = 23, articles = 511900, edits = 28322304, files = 37568, pages = 2386381, users = 1420842, depth = 159.1405 },
['hu'] = { pos = 27, activeusers = 1525, admins = 24, articles = 510511, edits = 25139006, files = 8433, pages = 1449436, users = 510730, depth = 58.66792 },
['cs'] = { pos = 28, activeusers = 2058, admins = 33, articles = 508783, edits = 21572176, files = 1, pages = 1404525, users = 586793, depth = 47.60638 },
['ce'] = { pos = 29, activeusers = 53, admins = 3, articles = 481410, edits = 8683380, files = 315, pages = 908187, users = 30789, depth = 7.514245 },
['sh'] = { pos = 30, activeusers = 160, admins = 12, articles = 456878, edits = 41242024, files = 10240, pages = 4644294, users = 176460, depth = 745.9538 },
['ro'] = { pos = 31, activeusers = 873, admins = 17, articles = 432869, edits = 15015707, files = 116480, pages = 2621978, users = 592116, depth = 146.4666 },
['zh-min-nan'] = { pos = 32, activeusers = 81, admins = 6, articles = 431649, edits = 3134290, files = 362, pages = 1063221, users = 54021, depth = 6.311025 },
['tt'] = { pos = 33, activeusers = 77, admins = 5, articles = 417587, edits = 3527325, files = 6105, pages = 564953, users = 43204, depth = 0.7775599 },
['eu'] = { pos = 34, activeusers = 246, admins = 12, articles = 397530, edits = 9003032, files = 0, pages = 826018, users = 138793, depth = 12.663 },
['ms'] = { pos = 35, activeusers = 528, admins = 15, articles = 359989, edits = 5635785, files = 19611, pages = 1042103, users = 298805, depth = 19.41687 },
['eo'] = { pos = 36, activeusers = 302, admins = 16, articles = 323255, edits = 7674887, files = 11183, pages = 716537, users = 199674, depth = 15.85444 },
['he'] = { pos = 37, activeusers = 3159, admins = 32, articles = 320910, edits = 34462435, files = 73970, pages = 1341914, users = 997869, depth = 259.9619 },
['hy'] = { pos = 38, activeusers = 410, admins = 11, articles = 293108, edits = 8483901, files = 11353, pages = 988738, users = 124057, depth = 48.32987 },
['da'] = { pos = 39, activeusers = 777, admins = 25, articles = 283873, edits = 11201156, files = 0, pages = 908268, users = 435924, depth = 59.66498 },
['bg'] = { pos = 40, activeusers = 713, admins = 25, articles = 283779, edits = 11473462, files = 549, pages = 632261, users = 311801, depth = 27.36518 },
['azb'] = { pos = 41, activeusers = 111, admins = 5, articles = 242238, edits = 1523682, files = 246, pages = 571876, users = 38041, depth = 4.933811 },
['sk'] = { pos = 42, activeusers = 525, admins = 10, articles = 241747, edits = 7404192, files = 0, pages = 549502, users = 221915, depth = 21.83718 },
['kk'] = { pos = 43, activeusers = 203, admins = 16, articles = 232076, edits = 3059491, files = 10540, pages = 588128, users = 121054, depth = 12.24458 },
['et'] = { pos = 44, activeusers = 420, admins = 33, articles = 229802, edits = 6173157, files = 756, pages = 542664, users = 168478, depth = 21.08504 },
['min'] = { pos = 45, activeusers = 44, admins = 5, articles = 225608, edits = 2444515, files = 177, pages = 385450, users = 16150, depth = 3.183446 },
['be'] = { pos = 46, activeusers = 278, admins = 11, articles = 221396, edits = 4183075, files = 3247, pages = 647184, users = 120991, depth = 23.90645 },
['simple'] = { pos = 47, activeusers = 950, admins = 17, articles = 217411, edits = 8381729, files = 36, pages = 704656, users = 1225637, depth = 59.74316 },
['hr'] = { pos = 48, activeusers = 474, admins = 11, articles = 213106, edits = 6432493, files = 20963, pages = 445705, users = 278201, depth = 17.19318 },
['el'] = { pos = 49, activeusers = 1040, admins = 22, articles = 212699, edits = 9612970, files = 18495, pages = 630542, users = 369728, depth = 58.83543 },
['lt'] = { pos = 50, activeusers = 313, admins = 10, articles = 203950, edits = 6655838, files = 23844, pages = 500319, users = 166656, depth = 28.09143 },
['gl'] = { pos = 51, activeusers = 244, admins = 8, articles = 188249, edits = 6155287, files = 350, pages = 472608, users = 128441, depth = 29.71774 },
['az'] = { pos = 52, activeusers = 641, admins = 17, articles = 186242, edits = 6574015, files = 23685, pages = 511458, users = 252170, depth = 39.19307 },
['sl'] = { pos = 53, activeusers = 315, admins = 22, articles = 177435, edits = 5726991, files = 8314, pages = 439902, users = 213816, depth = 28.48665 },
['ur'] = { pos = 54, activeusers = 321, admins = 11, articles = 175476, edits = 5117402, files = 12594, pages = 996389, users = 149908, depth = 112.4034 },
['uz'] = { pos = 55, activeusers = 739, admins = 20, articles = 169338, edits = 2795699, files = 2085, pages = 692432, users = 77196, depth = 38.52689 },
['nn'] = { pos = 56, activeusers = 129, admins = 14, articles = 162662, edits = 3390661, files = 16, pages = 372450, users = 121920, depth = 15.14277 },
['ka'] = { pos = 57, activeusers = 251, admins = 6, articles = 162477, edits = 4397896, files = 14840, pages = 460080, users = 143279, depth = 32.07026 },
['hi'] = { pos = 58, activeusers = 1189, admins = 6, articles = 152340, edits = 5610502, files = 3600, pages = 1191338, users = 710572, depth = 219.0626 },
['th'] = { pos = 59, activeusers = 990, admins = 15, articles = 149580, edits = 10238658, files = 27287, pages = 974799, users = 430212, depth = 319.6829 },
['ta'] = { pos = 60, activeusers = 350, admins = 31, articles = 148230, edits = 3488686, files = 7723, pages = 466365, users = 207951, depth = 34.45773 },
['la'] = { pos = 61, activeusers = 135, admins = 21, articles = 137135, edits = 3689351, files = 0, pages = 275808, users = 158310, depth = 13.67824 },
['cy'] = { pos = 62, activeusers = 113, admins = 16, articles = 135060, edits = 11098966, files = 11273, pages = 275241, users = 73825, depth = 43.44045 },
['mk'] = { pos = 63, activeusers = 217, admins = 12, articles = 130045, edits = 4792085, files = 8679, pages = 524524, users = 103427, depth = 84.06586 },
['ast'] = { pos = 64, activeusers = 107, admins = 11, articles = 129972, edits = 3705090, files = 0, pages = 228653, users = 106955, depth = 9.340913 },
['bn'] = { pos = 65, activeusers = 1125, admins = 13, articles = 126610, edits = 6046405, files = 15366, pages = 991015, users = 385453, depth = 284.3908 },
['zh-yue'] = { pos = 66, activeusers = 287, admins = 12, articles = 126520, edits = 1863941, files = 2629, pages = 285143, users = 244022, depth = 10.27504 },
['lv'] = { pos = 67, activeusers = 279, admins = 13, articles = 115250, edits = 3666116, files = 25558, pages = 467877, users = 108097, depth = 73.35399 },
['tg'] = { pos = 68, activeusers = 65, admins = 6, articles = 107756, edits = 1309303, files = 485, pages = 262885, users = 36172, depth = 10.32232 },
['af'] = { pos = 69, activeusers = 194, admins = 16, articles = 104511, edits = 2516138, files = 9615, pages = 373067, users = 152440, depth = 44.53417 },
['my'] = { pos = 70, activeusers = 137, admins = 4, articles = 103673, edits = 755482, files = 2977, pages = 217112, users = 103327, depth = 4.166139 },
['mg'] = { pos = 71, activeusers = 47, admins = 3, articles = 94876, edits = 1045945, files = 3, pages = 245147, users = 28869, depth = 10.70335 },
['bs'] = { pos = 72, activeusers = 182, admins = 9, articles = 90365, edits = 3415998, files = 5463, pages = 367771, users = 144703, depth = 87.53291 },
['oc'] = { pos = 73, activeusers = 94, admins = 4, articles = 89829, edits = 2321166, files = 925, pages = 159380, users = 48466, depth = 8.730639 },
['sq'] = { pos = 74, activeusers = 221, admins = 11, articles = 86108, edits = 2465135, files = 4732, pages = 263394, users = 143991, depth = 39.67315 },
['mr'] = { pos = 75, activeusers = 151, admins = 12, articles = 86000, edits = 2144825, files = 19140, pages = 285449, users = 145959, depth = 40.41385 },
['nds'] = { pos = 76, activeusers = 40, admins = 4, articles = 83914, edits = 990197, files = 0, pages = 162383, users = 49044, depth = 5.332224 },
['ky'] = { pos = 77, activeusers = 84, admins = 3, articles = 81597, edits = 424974, files = 2688, pages = 111394, users = 33246, depth = 0.5087416 },
['ml'] = { pos = 78, activeusers = 258, admins = 15, articles = 79081, edits = 3708507, files = 6966, pages = 488814, users = 163427, depth = 203.6634 },
['be-tarask'] = { pos = 79, activeusers = 128, admins = 4, articles = 78878, edits = 2326697, files = 1892, pages = 226641, users = 76313, depth = 36.02641 },
['te'] = { pos = 80, activeusers = 196, admins = 13, articles = 78000, edits = 3610682, files = 12628, pages = 306091, users = 114667, depth = 100.8709 },
['sw'] = { pos = 81, activeusers = 217, admins = 14, articles = 74573, edits = 1240206, files = 2270, pages = 150502, users = 55226, depth = 8.542868 },
['br'] = { pos = 82, activeusers = 92, admins = 6, articles = 72549, edits = 2004315, files = 5404, pages = 142138, users = 70260, depth = 12.97401 },
['new'] = { pos = 83, activeusers = 19, admins = 2, articles = 72352, edits = 848788, files = 0, pages = 196959, users = 25079, depth = 12.78225 },
['jv'] = { pos = 84, activeusers = 93, admins = 4, articles = 70562, edits = 1594103, files = 5430, pages = 178704, users = 54040, depth = 20.95218 },
['vec'] = { pos = 85, activeusers = 37, admins = 5, articles = 68991, edits = 1100814, files = 724, pages = 140381, users = 32118, depth = 8.396445 },
['ht'] = { pos = 86, activeusers = 43, admins = 3, articles = 67887, edits = 803732, files = 0, pages = 82048, users = 28563, depth = 0.4262436 },
['pms'] = { pos = 87, activeusers = 43, admins = 4, articles = 66375, edits = 855422, files = 2069, pages = 101500, users = 25337, depth = 2.360141 },
['pnb'] = { pos = 88, activeusers = 55, admins = 2, articles = 65826, edits = 606419, files = 225, pages = 113846, users = 32524, depth = 2.834682 },
['su'] = { pos = 89, activeusers = 39, admins = 7, articles = 61278, edits = 629368, files = 545, pages = 97407, users = 28419, depth = 2.246038 },
['lb'] = { pos = 90, activeusers = 62, admins = 5, articles = 61036, edits = 2391688, files = 2375, pages = 131516, users = 55223, depth = 24.24854 },
['ba'] = { pos = 91, activeusers = 71, admins = 7, articles = 60419, edits = 1149794, files = 1456, pages = 170035, users = 35504, depth = 22.25782 },
['lld'] = { pos = 92, activeusers = 10, admins = 2, articles = 59874, edits = 98298, files = 0, pages = 63660, users = 2263, depth = 0.006173944 },
['ga'] = { pos = 93, activeusers = 93, admins = 7, articles = 57407, edits = 1083397, files = 1123, pages = 96253, users = 52632, depth = 5.153903 },
['szl'] = { pos = 94, activeusers = 49, admins = 3, articles = 55866, edits = 347730, files = 0, pages = 69161, users = 21816, depth = 0.2847491 },
['lmo'] = { pos = 95, activeusers = 43, admins = 5, articles = 54962, edits = 1126832, files = 4437, pages = 123925, users = 37800, depth = 14.31553 },
['is'] = { pos = 96, activeusers = 124, admins = 19, articles = 54768, edits = 1760894, files = 3218, pages = 141670, users = 86865, depth = 31.294 },
['ku'] = { pos = 97, activeusers = 86, admins = 3, articles = 53951, edits = 1094316, files = 565, pages = 109250, users = 51920, depth = 10.52342 },
['cv'] = { pos = 98, activeusers = 49, admins = 2, articles = 49667, edits = 749738, files = 537, pages = 97878, users = 31258, depth = 7.217402 },
['fy'] = { pos = 99, activeusers = 65, admins = 8, articles = 49350, edits = 1087719, files = 7602, pages = 150534, users = 43538, depth = 30.37607 },
['tl'] = { pos = 100, activeusers = 136, admins = 11, articles = 43111, edits = 1957766, files = 1897, pages = 234161, users = 123630, depth = 164.1966 },
['ckb'] = { pos = 101, activeusers = 174, admins = 7, articles = 42607, edits = 972878, files = 1596, pages = 185520, users = 51507, depth = 58.99962 },
['wuu'] = { pos = 102, activeusers = 45, admins = 4, articles = 42556, edits = 294464, files = 135, pages = 55383, users = 78850, depth = 0.4830414 },
['vo'] = { pos = 103, activeusers = 30, admins = 2, articles = 42385, edits = 3271758, files = 0, pages = 172968, users = 32405, depth = 179.5413 },
['an'] = { pos = 104, activeusers = 73, admins = 6, articles = 42204, edits = 1838396, files = 1499, pages = 128499, users = 68480, depth = 59.81407 },
['sco'] = { pos = 105, activeusers = 100, admins = 4, articles = 40559, edits = 862436, files = 690, pages = 146769, users = 95670, depth = 40.29479 },
['diq'] = { pos = 106, activeusers = 34, admins = 3, articles = 40160, edits = 487320, files = 209, pages = 60560, users = 25002, depth = 2.076354 },
['pa'] = { pos = 107, activeusers = 105, admins = 9, articles = 38494, edits = 609875, files = 1581, pages = 134512, users = 42410, depth = 28.20974 },
['yo'] = { pos = 108, activeusers = 62, admins = 3, articles = 34285, edits = 553520, files = 168, pages = 59199, users = 24979, depth = 4.937392 },
['io'] = { pos = 109, activeusers = 42, admins = 5, articles = 33478, edits = 993552, files = 0, pages = 49312, users = 33703, depth = 4.507132 },
['ne'] = { pos = 110, activeusers = 102, admins = 5, articles = 32326, edits = 1069385, files = 1258, pages = 103706, users = 58801, depth = 50.27816 },
['gu'] = { pos = 111, activeusers = 86, admins = 3, articles = 29966, edits = 825885, files = 0, pages = 117868, users = 69262, depth = 60.29254 },
['als'] = { pos = 112, activeusers = 69, admins = 9, articles = 29034, edits = 1014732, files = 571, pages = 69748, users = 92670, depth = 28.60839 },
['kn'] = { pos = 113, activeusers = 162, admins = 3, articles = 28518, edits = 1110451, files = 2595, pages = 130497, users = 76283, depth = 108.8134 },
['bar'] = { pos = 114, activeusers = 51, admins = 3, articles = 27040, edits = 833553, files = 1320, pages = 109266, users = 63585, depth = 70.54287 },
['scn'] = { pos = 115, activeusers = 41, admins = 5, articles = 26213, edits = 732876, files = 1407, pages = 55698, users = 41400, depth = 16.64791 },
['bpy'] = { pos = 116, activeusers = 19, admins = 3, articles = 25087, edits = 886483, files = 45, pages = 62808, users = 23543, depth = 31.90982 },
['avk'] = { pos = 117, activeusers = 28, admins = 6, articles = 24085, edits = 114608, files = 0, pages = 29251, users = 3121, depth = 0.180256 },
['ia'] = { pos = 118, activeusers = 37, admins = 6, articles = 23787, edits = 642097, files = 4, pages = 37752, users = 44812, depth = 5.862235 },
['qu'] = { pos = 119, activeusers = 34, admins = 2, articles = 23067, edits = 650107, files = 0, pages = 55979, users = 27259, depth = 23.6421 },
['mn'] = { pos = 120, activeusers = 97, admins = 3, articles = 21389, edits = 707728, files = 1475, pages = 98020, users = 78123, depth = 92.67864 },
['nv'] = { pos = 121, activeusers = 16, admins = 2, articles = 20506, edits = 295993, files = 709, pages = 34665, users = 15173, depth = 4.070929 },
['crh'] = { pos = 122, activeusers = 37, admins = 2, articles = 19837, edits = 177674, files = 0, pages = 39790, users = 17901, depth = 4.517669 },
['xmf'] = { pos = 123, activeusers = 26, admins = 3, articles = 19639, edits = 186511, files = 0, pages = 36531, users = 17129, depth = 3.777168 },
['si'] = { pos = 124, activeusers = 84, admins = 3, articles = 18064, edits = 511338, files = 3116, pages = 80265, users = 58488, depth = 75.53508 },
['ha'] = { pos = 125, activeusers = 121, admins = 3, articles = 17894, edits = 167665, files = 0, pages = 31549, users = 18550, depth = 3.094748 },
['bat-smg'] = { pos = 126, activeusers = 26, admins = 5, articles = 17086, edits = 355516, files = 109, pages = 29096, users = 24197, depth = 6.037138 },
['os'] = { pos = 127, activeusers = 35, admins = 3, articles = 16209, edits = 524556, files = 164, pages = 60337, users = 22639, depth = 64.43535 },
['frr'] = { pos = 128, activeusers = 24, admins = 5, articles = 16135, edits = 231614, files = 1323, pages = 41326, users = 18040, depth = 13.66137 },
['or'] = { pos = 129, activeusers = 57, admins = 6, articles = 15911, edits = 461989, files = 125, pages = 71823, users = 31156, depth = 79.42976 },
['gd'] = { pos = 130, activeusers = 36, admins = 6, articles = 15909, edits = 566972, files = 347, pages = 32210, users = 25655, depth = 18.48049 },
['ps'] = { pos = 131, activeusers = 51, admins = 1, articles = 15570, edits = 284203, files = 1733, pages = 54616, users = 27894, depth = 32.72537 },
['cdo'] = { pos = 132, activeusers = 19, admins = 4, articles = 15555, edits = 89772, files = 0, pages = 31368, users = 19005, depth = 2.957621 },
['bug'] = { pos = 133, activeusers = 15, admins = 1, articles = 15411, edits = 200761, files = 0, pages = 19629, users = 12293, depth = 0.7661833 },
['yi'] = { pos = 134, activeusers = 46, admins = 3, articles = 15397, edits = 579260, files = 1062, pages = 44220, users = 45539, depth = 45.9051 },
['ilo'] = { pos = 135, activeusers = 21, admins = 2, articles = 15362, edits = 391876, files = 0, pages = 70157, users = 16216, depth = 71.06635 },
['ban'] = { pos = 136, activeusers = 35, admins = 3, articles = 15282, edits = 122728, files = 112, pages = 30803, users = 5422, depth = 4.109885 },
['sd'] = { pos = 137, activeusers = 29, admins = 4, articles = 15250, edits = 240244, files = 145, pages = 56246, users = 15810, depth = 30.86769 },
['am'] = { pos = 138, activeusers = 53, admins = 2, articles = 15043, edits = 371686, files = 1765, pages = 45931, users = 39342, depth = 34.11779 },
['nap'] = { pos = 139, activeusers = 24, admins = 3, articles = 14731, edits = 664701, files = 281, pages = 23715, users = 27770, depth = 10.42505 },
['sah'] = { pos = 140, activeusers = 33, admins = 3, articles = 14305, edits = 381922, files = 1765, pages = 47736, users = 22249, depth = 43.697 },
['hsb'] = { pos = 141, activeusers = 33, admins = 4, articles = 13831, edits = 377438, files = 133, pages = 35390, users = 23105, depth = 25.91285 },
['fo'] = { pos = 142, activeusers = 33, admins = 3, articles = 13782, edits = 368812, files = 0, pages = 40267, users = 26971, depth = 33.82449 },
['map-bms'] = { pos = 143, activeusers = 19, admins = 1, articles = 13752, edits = 213227, files = 462, pages = 30207, users = 14954, depth = 10.10645 },
['li'] = { pos = 144, activeusers = 28, admins = 7, articles = 13727, edits = 454420, files = 623, pages = 65593, users = 26573, depth = 98.90408 },
['mai'] = { pos = 145, activeusers = 23, admins = 5, articles = 13724, edits = 229606, files = 115, pages = 39326, users = 11805, depth = 20.31842 },
['mzn'] = { pos = 146, activeusers = 28, admins = 3, articles = 13445, edits = 165821, files = 263, pages = 30429, users = 30294, depth = 8.695813 },
['gor'] = { pos = 147, activeusers = 18, admins = 2, articles = 13305, edits = 50773, files = 0, pages = 20827, users = 4065, depth = 0.7791893 },
['eml'] = { pos = 148, activeusers = 24, admins = 3, articles = 13011, edits = 152383, files = 2742, pages = 35062, users = 23414, depth = 12.48346 },
['ace'] = { pos = 149, activeusers = 28, admins = 3, articles = 12548, edits = 137361, files = 0, pages = 26481, users = 24199, depth = 6.395423 },
['bcl'] = { pos = 150, activeusers = 33, admins = 3, articles = 12278, edits = 233558, files = 865, pages = 32989, users = 19763, depth = 20.14524 },
['sa'] = { pos = 151, activeusers = 79, admins = 4, articles = 11777, edits = 469649, files = 445, pages = 70242, users = 35458, depth = 164.778 },
['shn'] = { pos = 152, activeusers = 10, admins = 2, articles = 11642, edits = 55136, files = 60, pages = 27155, users = 3300, depth = 3.605137 },
['wa'] = { pos = 153, activeusers = 26, admins = 4, articles = 11573, edits = 388888, files = 618, pages = 27284, users = 22306, depth = 26.26831 },
['zh-classical'] = { pos = 154, activeusers = 43, admins = 6, articles = 11453, edits = 380217, files = 0, pages = 97062, users = 94678, depth = 218.8682 },
['ie'] = { pos = 155, activeusers = 33, admins = 3, articles = 11331, edits = 151343, files = 0, pages = 15136, users = 16951, depth = 1.127519 },
['lij'] = { pos = 156, activeusers = 27, admins = 8, articles = 11021, edits = 231857, files = 7, pages = 26602, users = 14527, depth = 17.42026 },
['as'] = { pos = 157, activeusers = 91, admins = 4, articles = 10644, edits = 330881, files = 1705, pages = 73289, users = 34693, depth = 156.3854 },
['zu'] = { pos = 158, activeusers = 46, admins = 1, articles = 10584, edits = 96736, files = 0, pages = 23985, users = 17636, depth = 6.465813 },
['mhr'] = { pos = 159, activeusers = 24, admins = 1, articles = 10432, edits = 184978, files = 0, pages = 27276, users = 13137, depth = 17.68051 },
['mrj'] = { pos = 160, activeusers = 13, admins = 1, articles = 10426, edits = 100526, files = 0, pages = 18670, users = 9973, depth = 3.366469 },
['hif'] = { pos = 161, activeusers = 29, admins = 2, articles = 10270, edits = 272300, files = 192, pages = 42258, users = 29643, depth = 62.51323 },
['hyw'] = { pos = 162, activeusers = 36, admins = 5, articles = 10256, edits = 195236, files = 0, pages = 21585, users = 7372, depth = 11.03659 },
['mni'] = { pos = 163, activeusers = 18, admins = 1, articles = 10102, edits = 48828, files = 0, pages = 16221, users = 2232, depth = 1.104428 },
['km'] = { pos = 164, activeusers = 56, admins = 6, articles = 9527, edits = 282297, files = 1101, pages = 33437, users = 36385, depth = 53.17724 },
['hak'] = { pos = 165, activeusers = 22, admins = 1, articles = 9445, edits = 122392, files = 0, pages = 18266, users = 30441, depth = 5.844419 },
['roa-tara'] = { pos = 166, activeusers = 11, admins = 2, articles = 9306, edits = 140145, files = 288, pages = 17645, users = 10832, depth = 6.377607 },
['ig'] = { pos = 167, activeusers = 100, admins = 5, articles = 9201, edits = 89653, files = 0, pages = 15345, users = 13898, depth = 2.605135 },
['pam'] = { pos = 168, activeusers = 25, admins = 2, articles = 8835, edits = 295789, files = 403, pages = 21410, users = 19432, depth = 27.98777 },
['nso'] = { pos = 169, activeusers = 14, admins = 1, articles = 8524, edits = 49798, files = 0, pages = 10767, users = 5866, depth = 0.3202498 },
['sn'] = { pos = 170, activeusers = 21, admins = 1, articles = 8522, edits = 97658, files = 0, pages = 16833, users = 15520, depth = 5.517849 },
['so'] = { pos = 171, activeusers = 60, admins = 1, articles = 8457, edits = 239877, files = 0, pages = 25775, users = 32289, depth = 39.02588 },
['rue'] = { pos = 172, activeusers = 29, admins = 1, articles = 8388, edits = 131220, files = 87, pages = 17655, users = 25444, depth = 9.071808 },
['bh'] = { pos = 173, activeusers = 36, admins = 2, articles = 8011, edits = 723465, files = 53, pages = 69134, users = 29759, depth = 609.2025 },
['se'] = { pos = 174, activeusers = 24, admins = 6, articles = 7802, edits = 300701, files = 0, pages = 20854, users = 26339, depth = 40.35411 },
['myv'] = { pos = 175, activeusers = 30, admins = 4, articles = 7710, edits = 139731, files = 0, pages = 26205, users = 11818, depth = 30.68376 },
['vls'] = { pos = 176, activeusers = 22, admins = 5, articles = 7639, edits = 308854, files = 480, pages = 21224, users = 24674, depth = 46.02272 },
['nds-nl'] = { pos = 177, activeusers = 13, admins = 6, articles = 7596, edits = 320832, files = 571, pages = 20404, users = 25912, depth = 44.7049 },
['mi'] = { pos = 178, activeusers = 27, admins = 2, articles = 7427, edits = 153429, files = 0, pages = 13462, users = 16689, depth = 7.525331 },
['sat'] = { pos = 179, activeusers = 47, admins = 3, articles = 7422, edits = 98294, files = 0, pages = 17117, users = 5487, depth = 9.798353 },
['sc'] = { pos = 180, activeusers = 20, admins = 4, articles = 7333, edits = 177320, files = 150, pages = 16377, users = 21982, depth = 16.46953 },
['nah'] = { pos = 181, activeusers = 23, admins = 3, articles = 7241, edits = 502332, files = 170, pages = 19502, users = 20746, depth = 73.85269 },
['vep'] = { pos = 182, activeusers = 27, admins = 1, articles = 6697, edits = 151668, files = 0, pages = 31118, users = 14491, depth = 64.81097 },
['gan'] = { pos = 183, activeusers = 21, admins = 1, articles = 6490, edits = 395007, files = 57, pages = 33493, users = 38665, depth = 204.1669 },
['kab'] = { pos = 184, activeusers = 17, admins = 2, articles = 6439, edits = 105950, files = 0, pages = 15907, users = 12062, depth = 14.40099 },
['glk'] = { pos = 185, activeusers = 17, admins = 3, articles = 6432, edits = 62269, files = 807, pages = 13853, users = 14317, depth = 5.983577 },
['tk'] = { pos = 186, activeusers = 37, admins = 2, articles = 6395, edits = 230627, files = 319, pages = 15808, users = 24837, depth = 31.60882 },
['fiu-vro'] = { pos = 187, activeusers = 22, admins = 4, articles = 6298, edits = 176937, files = 196, pages = 12157, users = 13226, depth = 12.59604 },
['co'] = { pos = 188, activeusers = 27, admins = 2, articles = 6205, edits = 379568, files = 0, pages = 14797, users = 19918, depth = 49.18367 },
['bo'] = { pos = 189, activeusers = 15, admins = 1, articles = 6011, edits = 139875, files = 0, pages = 17559, users = 26527, depth = 29.40089 },
['ab'] = { pos = 190, activeusers = 22, admins = 2, articles = 5991, edits = 118386, files = 9, pages = 20390, users = 17782, depth = 33.53893 },
['gv'] = { pos = 191, activeusers = 18, admins = 3, articles = 5747, edits = 309361, files = 185, pages = 20867, users = 18096, depth = 102.6188 },
['ary'] = { pos = 192, activeusers = 31, admins = 3, articles = 5737, edits = 188721, files = 42, pages = 43699, users = 6401, depth = 189.0938 },
['frp'] = { pos = 193, activeusers = 20, admins = 2, articles = 5611, edits = 214952, files = 0, pages = 15522, users = 14747, depth = 43.20641 },
['kw'] = { pos = 194, activeusers = 23, admins = 2, articles = 5518, edits = 199499, files = 6, pages = 11763, users = 13759, depth = 21.72322 },
['kv'] = { pos = 195, activeusers = 19, admins = 1, articles = 5480, edits = 139799, files = 0, pages = 16720, users = 13262, depth = 35.17543 },
['csb'] = { pos = 196, activeusers = 21, admins = 3, articles = 5434, edits = 185998, files = 0, pages = 8727, users = 15464, depth = 7.826859 },
['pcd'] = { pos = 197, activeusers = 27, admins = 3, articles = 5417, edits = 68818, files = 49, pages = 10547, users = 15845, depth = 5.851809 },
['ug'] = { pos = 198, activeusers = 30, admins = 1, articles = 5350, edits = 153850, files = 282, pages = 14955, users = 19844, depth = 33.15876 },
['udm'] = { pos = 199, activeusers = 20, admins = 4, articles = 5271, edits = 120959, files = 9, pages = 17267, users = 13826, depth = 36.28342 },
['skr'] = { pos = 200, activeusers = 8, admins = 1, articles = 5251, edits = 26952, files = 0, pages = 5788, users = 1322, depth = 0.04869979 },
['zea'] = { pos = 201, activeusers = 15, admins = 3, articles = 5115, edits = 120578, files = 1, pages = 9753, users = 12083, depth = 10.16483 },
['ay'] = { pos = 202, activeusers = 23, admins = 1, articles = 5027, edits = 95603, files = 0, pages = 8630, users = 15369, depth = 5.690775 },
['tum'] = { pos = 203, activeusers = 20, admins = 2, articles = 5018, edits = 31536, files = 0, pages = 7098, users = 7195, depth = 0.7633716 },
['gn'] = { pos = 204, activeusers = 25, admins = 2, articles = 4913, edits = 121208, files = 0, pages = 11358, users = 16498, depth = 18.36461 },
['nrm'] = { pos = 205, activeusers = 13, admins = 2, articles = 4833, edits = 219256, files = 0, pages = 10372, users = 12376, depth = 27.76631 },
['mt'] = { pos = 206, activeusers = 33, admins = 5, articles = 4807, edits = 278825, files = 1145, pages = 19205, users = 20230, depth = 130.2487 },
['bjn'] = { pos = 207, activeusers = 18, admins = 2, articles = 4626, edits = 77204, files = 1, pages = 22488, users = 12824, depth = 51.18443 },
['smn'] = { pos = 208, activeusers = 16, admins = 6, articles = 4529, edits = 67512, files = 0, pages = 14307, users = 2319, depth = 21.9952 },
['lez'] = { pos = 209, activeusers = 17, admins = 3, articles = 4306, edits = 86704, files = 10, pages = 13060, users = 9822, depth = 27.43854 },
['lfn'] = { pos = 210, activeusers = 22, admins = 1, articles = 4176, edits = 38021, files = 0, pages = 6669, users = 9255, depth = 2.031826 },
['stq'] = { pos = 211, activeusers = 13, admins = 5, articles = 4066, edits = 121164, files = 429, pages = 10692, users = 12557, depth = 30.09419 },
['lo'] = { pos = 212, activeusers = 29, admins = 1, articles = 4058, edits = 94956, files = 0, pages = 12343, users = 15473, depth = 32.06732 },
['olo'] = { pos = 213, activeusers = 15, admins = 2, articles = 3892, edits = 32184, files = 0, pages = 10670, users = 6028, depth = 9.148146 },
['mwl'] = { pos = 214, activeusers = 22, admins = 1, articles = 3881, edits = 98691, files = 0, pages = 10212, users = 12233, depth = 25.71722 },
['fur'] = { pos = 215, activeusers = 22, admins = 2, articles = 3761, edits = 170394, files = 318, pages = 8591, users = 13237, depth = 32.71133 },
['rm'] = { pos = 216, activeusers = 17, admins = 3, articles = 3755, edits = 163017, files = 51, pages = 9598, users = 18579, depth = 41.12482 },
['ang'] = { pos = 217, activeusers = 36, admins = 2, articles = 3697, edits = 205730, files = 300, pages = 16574, users = 117905, depth = 150.5916 },
['lad'] = { pos = 218, activeusers = 25, admins = 5, articles = 3603, edits = 208881, files = 23, pages = 12943, users = 19675, depth = 108.4499 },
['gom'] = { pos = 219, activeusers = 13, admins = 3, articles = 3549, edits = 206378, files = 0, pages = 9042, users = 8655, depth = 54.67718 },
['koi'] = { pos = 220, activeusers = 12, admins = 1, articles = 3442, edits = 59757, files = 0, pages = 11011, users = 7904, depth = 26.24323 },
['ext'] = { pos = 221, activeusers = 15, admins = 1, articles = 3375, edits = 116025, files = 0, pages = 7562, users = 16067, depth = 23.6142 },
['tyv'] = { pos = 222, activeusers = 10, admins = 1, articles = 3364, edits = 43470, files = 0, pages = 11223, users = 8105, depth = 21.13992 },
['dsb'] = { pos = 223, activeusers = 20, admins = 1, articles = 3325, edits = 142782, files = 0, pages = 11200, users = 17257, depth = 71.51107 },
['rw'] = { pos = 224, activeusers = 27, admins = 1, articles = 3315, edits = 85972, files = 0, pages = 9349, users = 11201, depth = 30.4674 },
['dty'] = { pos = 225, activeusers = 14, admins = 3, articles = 3307, edits = 237449, files = 3, pages = 19221, users = 5527, depth = 286.0781 },
['ln'] = { pos = 226, activeusers = 30, admins = 4, articles = 3281, edits = 121855, files = 32, pages = 8584, users = 11827, depth = 37.08382 },
['av'] = { pos = 227, activeusers = 25, admins = 2, articles = 3133, edits = 83258, files = 0, pages = 14746, users = 13366, depth = 77.57465 },
['cbk-zam'] = { pos = 228, activeusers = 17, admins = 2, articles = 3129, edits = 110083, files = 0, pages = 8234, users = 13530, depth = 35.58687 },
['dv'] = { pos = 229, activeusers = 16, admins = 3, articles = 3019, edits = 129999, files = 932, pages = 11203, users = 23374, depth = 85.27283 },
['ksh'] = { pos = 230, activeusers = 15, admins = 3, articles = 2916, edits = 1606846, files = 0, pages = 10542, users = 21378, depth = 1042.485 },
['gag'] = { pos = 231, activeusers = 17, admins = 1, articles = 2794, edits = 67764, files = 0, pages = 6579, users = 12702, depth = 18.90245 },
['bxr'] = { pos = 232, activeusers = 19, admins = 1, articles = 2772, edits = 69914, files = 9, pages = 11045, users = 13857, depth = 56.38169 },
['pfl'] = { pos = 233, activeusers = 20, admins = 4, articles = 2740, edits = 89997, files = 0, pages = 6916, users = 10783, depth = 30.22685 },
['pap'] = { pos = 234, activeusers = 16, admins = 5, articles = 2701, edits = 90500, files = 0, pages = 6028, users = 13383, depth = 22.77885 },
['pag'] = { pos = 235, activeusers = 13, admins = 1, articles = 2562, edits = 73097, files = 0, pages = 8799, users = 7585, depth = 49.23337 },
['pi'] = { pos = 236, activeusers = 11, admins = 2, articles = 2547, edits = 101642, files = 0, pages = 4637, users = 6651, depth = 14.75947 },
['haw'] = { pos = 237, activeusers = 15, admins = 1, articles = 2457, edits = 96454, files = 0, pages = 5525, users = 15085, depth = 27.22001 },
['awa'] = { pos = 238, activeusers = 13, admins = 1, articles = 2436, edits = 24112, files = 0, pages = 5350, users = 1922, depth = 6.449172 },
['tay'] = { pos = 239, activeusers = 12, admins = 0, articles = 2421, edits = 54158, files = 0, pages = 2832, users = 1113, depth = 0.5511419 },
['tw'] = { pos = 240, activeusers = 49, admins = 2, articles = 2118, edits = 93559, files = 0, pages = 5075, users = 13924, depth = 35.93356 },
['inh'] = { pos = 241, activeusers = 12, admins = 2, articles = 2093, edits = 54823, files = 37, pages = 11755, users = 3310, depth = 99.38841 },
['krc'] = { pos = 242, activeusers = 14, admins = 2, articles = 2057, edits = 106212, files = 0, pages = 14327, users = 9687, depth = 263.7782 },
['dag'] = { pos = 243, activeusers = 44, admins = 4, articles = 2051, edits = 44040, files = 0, pages = 4481, users = 1830, depth = 13.79601 },
['xal'] = { pos = 244, activeusers = 12, admins = 1, articles = 2046, edits = 85060, files = 0, pages = 11867, users = 9280, depth = 165.1523 },
['szy'] = { pos = 245, activeusers = 9, admins = 1, articles = 2038, edits = 128466, files = 0, pages = 5360, users = 2330, depth = 63.68165 },
['za'] = { pos = 246, activeusers = 10, admins = 1, articles = 2010, edits = 39347, files = 0, pages = 4143, users = 9758, depth = 10.69514 },
['kaa'] = { pos = 247, activeusers = 28, admins = 1, articles = 1945, edits = 45972, files = 3, pages = 5119, users = 10259, depth = 23.91569 },
['mdf'] = { pos = 248, activeusers = 16, admins = 3, articles = 1945, edits = 64638, files = 0, pages = 11780, users = 8539, depth = 140.2982 },
['pdc'] = { pos = 249, activeusers = 15, admins = 1, articles = 1932, edits = 105132, files = 0, pages = 5836, users = 30400, depth = 73.55717 },
['atj'] = { pos = 250, activeusers = 11, admins = 5, articles = 1912, edits = 14717, files = 0, pages = 3020, users = 3701, depth = 1.6365 },
['to'] = { pos = 251, activeusers = 15, admins = 2, articles = 1908, edits = 41591, files = 12, pages = 5333, users = 9244, depth = 25.12998 },
['arc'] = { pos = 252, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1850, edits = 95329, files = 0, pages = 6425, users = 18807, depth = 90.7383 },
['tcy'] = { pos = 253, activeusers = 36, admins = 2, articles = 1744, edits = 102926, files = 1, pages = 8991, users = 4942, depth = 197.6699 },
['kbp'] = { pos = 254, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1698, edits = 16063, files = 0, pages = 3375, users = 3851, depth = 4.642412 },
['jam'] = { pos = 255, activeusers = 7, admins = 1, articles = 1685, edits = 20760, files = 0, pages = 3024, users = 7256, depth = 4.335178 },
['na'] = { pos = 256, activeusers = 10, admins = 1, articles = 1661, edits = 89536, files = 4, pages = 4884, users = 11492, depth = 69.02451 },
['wo'] = { pos = 257, activeusers = 14, admins = 3, articles = 1651, edits = 104439, files = 0, pages = 5369, users = 13945, depth = 98.6493 },
['kbd'] = { pos = 258, activeusers = 8, admins = 1, articles = 1595, edits = 43687, files = 0, pages = 6742, users = 9152, depth = 67.47617 },
['nia'] = { pos = 259, activeusers = 17, admins = 1, articles = 1519, edits = 17606, files = 0, pages = 3611, users = 1212, depth = 9.247854 },
['nov'] = { pos = 260, activeusers = 12, admins = 3, articles = 1516, edits = 177710, files = 0, pages = 4408, users = 10835, depth = 146.7129 },
['ki'] = { pos = 261, activeusers = 18, admins = 1, articles = 1504, edits = 20662, files = 0, pages = 3075, users = 7970, depth = 7.33135 },
['tet'] = { pos = 262, activeusers = 13, admins = 2, articles = 1503, edits = 66598, files = 0, pages = 3910, users = 8928, depth = 43.68362 },
['mnw'] = { pos = 263, activeusers = 22, admins = 2, articles = 1422, edits = 34309, files = 0, pages = 4720, users = 2678, depth = 39.09923 },
['lg'] = { pos = 264, activeusers = 14, admins = 1, articles = 1419, edits = 26749, files = 0, pages = 4814, users = 7170, depth = 31.80653 },
['bi'] = { pos = 265, activeusers = 14, admins = 2, articles = 1395, edits = 41827, files = 0, pages = 3298, users = 12163, depth = 23.60126 },
['tpi'] = { pos = 266, activeusers = 11, admins = 2, articles = 1351, edits = 86610, files = 0, pages = 5680, users = 12387, depth = 156.5612 },
['nqo'] = { pos = 267, activeusers = 19, admins = 1, articles = 1315, edits = 10049, files = 0, pages = 2640, users = 2880, depth = 3.864552 },
['jbo'] = { pos = 268, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1305, edits = 111661, files = 0, pages = 5717, users = 15023, depth = 223.2458 },
['roa-rup'] = { pos = 269, activeusers = 16, admins = 1, articles = 1293, edits = 205280, files = 0, pages = 4295, users = 13011, depth = 257.6367 },
['fj'] = { pos = 270, activeusers = 9, admins = 1, articles = 1274, edits = 35440, files = 0, pages = 3631, users = 8365, depth = 33.40779 },
['lbe'] = { pos = 271, activeusers = 10, admins = 2, articles = 1264, edits = 50253, files = 0, pages = 14676, users = 7807, depth = 385.5203 },
['kg'] = { pos = 272, activeusers = 10, admins = 1, articles = 1255, edits = 43792, files = 0, pages = 2905, users = 9983, depth = 26.05728 },
['xh'] = { pos = 273, activeusers = 34, admins = 1, articles = 1239, edits = 33897, files = 0, pages = 3826, users = 11756, depth = 38.62482 },
['ty'] = { pos = 274, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1217, edits = 53070, files = 0, pages = 2993, users = 6866, depth = 37.76132 },
['ks'] = { pos = 275, activeusers = 26, admins = 2, articles = 1183, edits = 62614, files = 9, pages = 7843, users = 9385, depth = 253.0278 },
['cu'] = { pos = 276, activeusers = 20, admins = 2, articles = 1167, edits = 82626, files = 0, pages = 5570, users = 23077, depth = 211.1627 },
['shi'] = { pos = 277, activeusers = 10, admins = 2, articles = 1154, edits = 33377, files = 0, pages = 3841, users = 1486, depth = 47.11147 },
['srn'] = { pos = 278, activeusers = 8, admins = 1, articles = 1112, edits = 39153, files = 0, pages = 2729, users = 7043, depth = 30.33695 },
['trv'] = { pos = 279, activeusers = 15, admins = 0, articles = 1110, edits = 85755, files = 0, pages = 2064, users = 1196, depth = 30.69026 },
['om'] = { pos = 280, activeusers = 15, admins = 1, articles = 1094, edits = 38039, files = 0, pages = 3740, users = 9478, depth = 59.49802 },
['sm'] = { pos = 281, activeusers = 17, admins = 1, articles = 1065, edits = 42638, files = 0, pages = 3296, users = 9633, depth = 56.76878 },
['guw'] = { pos = 282, activeusers = 20, admins = 2, articles = 1060, edits = 29864, files = 0, pages = 1787, users = 501, depth = 7.86105 },
['gcr'] = { pos = 283, activeusers = 13, admins = 1, articles = 1050, edits = 16485, files = 0, pages = 2556, users = 2193, depth = 13.26782 },
['alt'] = { pos = 284, activeusers = 12, admins = 2, articles = 1045, edits = 35965, files = 0, pages = 3712, users = 1654, depth = 63.10817 },
['chr'] = { pos = 285, activeusers = 14, admins = 1, articles = 1020, edits = 46166, files = 0, pages = 3895, users = 21843, depth = 94.16512 },
['ltg'] = { pos = 286, activeusers = 12, admins = 1, articles = 1015, edits = 35319, files = 0, pages = 3223, users = 6699, depth = 51.85781 },
['ny'] = { pos = 287, activeusers = 15, admins = 1, articles = 919, edits = 38034, files = 0, pages = 4003, users = 9384, depth = 107.0001 },
['pih'] = { pos = 288, activeusers = 14, admins = 1, articles = 891, edits = 44148, files = 0, pages = 3324, users = 10490, depth = 99.03275 },
['got'] = { pos = 289, activeusers = 11, admins = 1, articles = 866, edits = 46133, files = 0, pages = 3805, users = 17733, depth = 139.6434 },
['mad'] = { pos = 290, activeusers = 17, admins = 0, articles = 861, edits = 8887, files = 0, pages = 1629, users = 1569, depth = 4.340605 },
['st'] = { pos = 291, activeusers = 20, admins = 1, articles = 843, edits = 28446, files = 0, pages = 4255, users = 9447, depth = 109.5178 },
['ami'] = { pos = 292, activeusers = 24, admins = 0, articles = 839, edits = 32200, files = 0, pages = 1656, users = 941, depth = 18.43808 },
['blk'] = { pos = 293, activeusers = 26, admins = 1, articles = 815, edits = 15843, files = 0, pages = 3587, users = 226, depth = 51.09487 },
['tn'] = { pos = 294, activeusers = 22, admins = 2, articles = 776, edits = 28184, files = 0, pages = 3687, users = 9251, depth = 107.5698 },
['bm'] = { pos = 295, activeusers = 9, admins = 2, articles = 775, edits = 40188, files = 0, pages = 3145, users = 9876, depth = 119.5003 },
['ve'] = { pos = 296, activeusers = 15, admins = 1, articles = 748, edits = 19283, files = 0, pages = 2235, users = 7202, depth = 34.09697 },
['rmy'] = { pos = 297, activeusers = 13, admins = 1, articles = 730, edits = 50223, files = 0, pages = 2701, users = 16402, depth = 135.5519 },
['ts'] = { pos = 298, activeusers = 11, admins = 2, articles = 720, edits = 36663, files = 0, pages = 3765, users = 8837, depth = 174.1697 },
['chy'] = { pos = 299, activeusers = 9, admins = 1, articles = 662, edits = 24106, files = 0, pages = 2258, users = 10618, depth = 62.05132 },
['rn'] = { pos = 300, activeusers = 11, admins = 1, articles = 620, edits = 23097, files = 0, pages = 2450, users = 8970, depth = 82.13123 },
['iu'] = { pos = 301, activeusers = 12, admins = 2, articles = 593, edits = 44501, files = 0, pages = 3182, users = 17013, depth = 266.578 },
['ak'] = { pos = 302, activeusers = 17, admins = 1, articles = 590, edits = 28898, files = 0, pages = 2441, users = 12502, depth = 116.5222 },
['ss'] = { pos = 303, activeusers = 11, admins = 3, articles = 575, edits = 38079, files = 0, pages = 2412, users = 7633, depth = 161.1353 },
['ch'] = { pos = 304, activeusers = 13, admins = 1, articles = 543, edits = 22843, files = 0, pages = 2501, users = 14416, depth = 118.7586 },
['ff'] = { pos = 305, activeusers = 39, admins = 0, articles = 528, edits = 24981, files = 0, pages = 2489, users = 7889, depth = 138.4434 },
['pnt'] = { pos = 306, activeusers = 9, admins = 1, articles = 481, edits = 35124, files = 0, pages = 2039, users = 9476, depth = 180.7305 },
['kcg'] = { pos = 307, activeusers = 14, admins = 1, articles = 459, edits = 16417, files = 0, pages = 2296, users = 435, depth = 114.5288 },
['ady'] = { pos = 308, activeusers = 11, admins = 1, articles = 451, edits = 12086, files = 0, pages = 3103, users = 5998, depth = 134.6774 },
['ik'] = { pos = 309, activeusers = 12, admins = 2, articles = 443, edits = 37971, files = 0, pages = 2616, users = 7944, depth = 349.2419 },
['ee'] = { pos = 310, activeusers = 18, admins = 3, articles = 438, edits = 49999, files = 0, pages = 3124, users = 13268, depth = 601.8857 },
['sg'] = { pos = 311, activeusers = 12, admins = 2, articles = 311, edits = 20552, files = 0, pages = 1983, users = 5980, depth = 299.5595 },
['din'] = { pos = 312, activeusers = 20, admins = 1, articles = 306, edits = 8040, files = 0, pages = 1086, users = 5690, depth = 48.10305 },
['pwn'] = { pos = 313, activeusers = 14, admins = 0, articles = 278, edits = 11021, files = 0, pages = 431, users = 845, depth = 7.745278 },
['kl'] = { pos = 314, activeusers = 17, admins = 2, articles = 243, edits = 74474, files = 0, pages = 2261, users = 12303, depth = 2271.61 },
['ti'] = { pos = 315, activeusers = 14, admins = 2, articles = 234, edits = 23840, files = 0, pages = 2731, users = 8473, depth = 994.0082 },
['dz'] = { pos = 316, activeusers = 16, admins = 1, articles = 227, edits = 29404, files = 0, pages = 2281, users = 9218, depth = 1055.432 },
['cr'] = { pos = 317, activeusers = 22, admins = 2, articles = 158, edits = 37390, files = 0, pages = 2161, users = 16754, depth = 2780.664 },
['ng'] = { pos = 318, activeusers = 0, admins = 1, articles = 8, edits = 5923, files = 0, pages = 443, users = 2385, depth = 39530.88 },
['cho'] = { pos = 319, activeusers = 0, admins = 1, articles = 6, edits = 4220, files = 0, pages = 201, users = 1809, depth = 22176 },
['kj'] = { pos = 320, activeusers = 0, admins = 1, articles = 4, edits = 3548, files = 0, pages = 114, users = 1377, depth = 23536.62 },
['mh'] = { pos = 321, activeusers = 0, admins = 1, articles = 4, edits = 4212, files = 0, pages = 206, users = 2140, depth = 52143.95 },
['ho'] = { pos = 322, activeusers = 0, admins = 1, articles = 3, edits = 3786, files = 0, pages = 129, users = 1575, depth = 51771.35 },
['ii'] = { pos = 323, activeusers = 0, admins = 1, articles = 3, edits = 11653, files = 0, pages = 189, users = 2031, depth = 237006 },
['lrc'] = { pos = 324, activeusers = 2, admins = 1, articles = 1, edits = 140064, files = 0, pages = 237, users = 5037, depth = 3.291563E+07 },
['mus'] = { pos = 325, activeusers = 0, admins = 1, articles = 1, edits = 3603, files = 0, pages = 115, users = 2348, depth = 407170.3 },
['aa'] = { pos = 326, activeusers = 0, admins = 1, articles = 0, edits = 4685, files = 0, pages = 509, users = 4063, depth = 0 },
['hz'] = { pos = 327, activeusers = 1, admins = 1, articles = 0, edits = 4483, files = 0, pages = 176, users = 3761, depth = 0 },
['kr'] = { pos = 328, activeusers = 0, admins = 1, articles = 0, edits = 4641, files = 0, pages = 162, users = 5464, depth = 0 },
['pcm'] = { pos = 329, activeusers = 17, admins = 0, articles = 0, edits = 0, files = 0, pages = 0, users = 0, depth = 0 },
['total'] = { activeusers = 280188, admins = 3757, articles = 59312520, edits = 3219761253, files = 2761013, pages = 245229143, users = 103820435, depth = 129.0017, date = '@1661162441' },
}
return info
dqiamhhjk729w8fbrbb18psfqeotohx
Катэгорыя:Культавыя збудаванні Кракава
14
637159
4191542
4144901
2022-08-21T20:16:58Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
[[Катэгорыя:Культавыя збудаванні Малапольскага ваяводства|Кракаў]]
[[Катэгорыя:Культавыя збудаванні паводле гарадоў Польшчы|Кракаў]]
[[Катэгорыя:Будынкі і збудаванні Кракава]]
[[Катэгорыя:Славутасці Кракава]]
[[Катэгорыя:Рэлігія ў Кракаве]]
k7ppnbxzk4ig7zb43kzj6huez4202hx
Радзюкоўскі сельсавет
0
639077
4191292
4189397
2022-08-21T16:42:23Z
D.L.M.I. Bel
33064
wikitext
text/x-wiki
{{Адміністрацыйная адзінка
|Беларуская назва = Радзюкоўскі сельсавет
|Арыгінальная назва =
|Герб =
|Сцяг =
|Краіна = [[Беларусь]]
|Статус =
|Гімн =
|Уваходзіць у = [[Шаркаўшчынскі раён]]
|Уключае = 33 населеныя пункты
|Сталіца = [[Радзюкі (Шаркаўшчынскі раён)|Радзюкі]]
|Датаўтварэння = [[16 ліпеня]] [[1954]]
|Скасаванне =
|Раздзел =
|Назва раздзела =
|Глава2 =
|Назва главы2 =
|ВУП =
|Год ВУП =
|Месца па ВУП =
|ВУП на душу насельніцтва =
|Месца па ВУП на душу насельніцтва =
|Мова =
|Мовы =
|Насельніцтва = 1623
|Год перапісу = 2009
|Месца па насельніцтве =
|Шчыльнасць =
|Месца па шчыльнасці =
|Нацыянальны склад =
|Канфесійны склад =
|Плошча =
|Месца па плошчы =
|Максімальная вышыня =
|Сярэдняя вышыня =
|Мінімальная вышыня =
|Шырата =
|Даўгата =
|Карта =
|Часавыпояс =
|Абрэвіятура =
|ISO =
|FIPS =
|Код аўтамабільных нумароў = 2
|Сайт =
|Заўвагі =
}}
'''Радзюко́ўскі сельсавет''' — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў складзе [[Шаркаўшчынскі раён|Шаркаўшчынскага раёна]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Цэнтр — аграгарадок (да 2009 г. вёска) [[Радзюкі (Шаркаўшчынскі раён)|Радзюкі]].
Утвораны 16 ліпеня 1954 года як '''Дулінаўскі сельсавет''' у складзе Шаркаўшчынскага раёна [[Маладзечанская вобласць|Маладзечанскай вобласці]] [[БССР]] шляхам аб’яднання скасаваных [[Слабадскі сельсавет (Шаркаўшчынскі раён)|Слабадскога]] і [[Юзафоўскі сельсавет (Шаркаўшчынскі раён)|Юзафоўскага]] сельсаветаў<ref>Указ Президиума Верховного Совета Белорусской ССР от 16 июля 1954 г. Об объединении сельских советов Молодечненской области // Сборник законов Белорусской ССР и указов Президиума Верховного Совета Белорусской ССР: 1938—1955 гг. — Мн.: Изд. Президиума Верхов. Совета БССР, 1956. — 347 с.</ref>. Цэнтр — вёска [[Дуліна (Шаркаўшчынскі раён)|Дуліна]]. З 20 студзеня 1960 года ў складзе Віцебскай вобласці. З 17 красавіка 1962 года ў складзе [[Мёрскі раён|Мёрскага раёна]]. З 12 лютага 1965 года ў складзе [[Глыбоцкі раён|Глыбоцкага раёна]]. З 30 ліпеня 1966 года ў складзе адноўленага Шаркаўшчынскага раёна. 31 студзеня 1983 года ў склад сельсавета ўвайшлі ўсе населеныя пункты, якія раней падпарадкоўваліся Шаркаўшчынскаму пассавету, за выключэннем [[Шаркаўшчына|Шаркаўшчыны]]. 31 студзеня 1983 года ў склад сельсавета з адміністрацыйнага падпарадкавання Шаркаўшчынскага пассавета перададзены 11 населеных пунктаў (вёскі [[Ляднікі]], [[Маркі]], [[Палялейкі]], [[Ульянава (Шаркаўшчынскі раён)|Ульянава]], хутары [[Брыцікі (Шаркаўшчынскі раён)|Брыцікі]], [[Варанчукі]], [[Каралінова (Шаркаўшчынскі раён)|Каралінова]], [[Малонка Казлоўская]], [[Малонка Мосарская]], [[Хвастова]] і [[Шоўдрыкі]])<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 31 студзеня 1983 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1983, № 6 (1740).</ref>. 9 снежня 1987 года да сельсавета далучана тэрыторыя скасаванага [[Шкунціцкі сельсавет|Шкунціцкага сельсавета]] (16 населеных пунктаў: вёскі [[Александрова (Радзюкоўскі сельсавет)|Александрова]], [[Балбекі (Шаркаўшчынскі раён)|Балбекі]], [[Баўтрамеі]], [[Бондары Старыя]], [[Бондары Тулаўскія]], [[Боўкалы]], [[Заазерцы (Шаркаўшчынскі раён)|Заазерцы]], [[Іванскія]], [[Пашкі (Шаркаўшчынскі раён)|Пашкі]], [[Савіцкія (Шаркаўшчынскі раён)|Савіцкія]], [[Шкунцікі]], хутары [[Балаеўшчына]], [[Бахіры (Шаркаўшчынскі раён)|Бахіры]], [[Казлоўшчына (Шаркаўшчынскі раён)|Казлоўшчына]], [[Клёны (Шаркаўшчынскі раён)|Клёны]] і [[Тулава (Шаркаўшчынскі раён)|Тулава]]), цэнтр сельсавета перанесены ў вёску Радзюкі, сельсавет перайменаваны ў Радзюкоўскі<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 9 снежня 1987 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1988, № 9 (1923).</ref>. 10 кастрычніка 2013 года да сельсавета далучана частка скасаванага [[Валожынскі сельсавет (Шаркаўшчынскі раён)|Валожынскага сельсавета]] (вёскі [[Загорнае (Шаркаўшчынскі раён)|Загорнае]] і [[Юзафова (Радзюкоўскі сельсавет)|Юзафова]])<ref>[http://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D913v0060692&p1=1 Решение Витебского областного Совета депутатов от 10 октября 2013 г. № 292 Об изменении административно-территориального устройства некоторых районов Витебской области] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210511010538/https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D913v0060692&p1=1 |date=11 мая 2021 }}</ref>. 26 студзеня 2022 года скасаваны хутар [[Кісялёўка (Шаркаўшчынскі раён)|Кісялёўка]]<ref>[https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D922v0113706&p1=1 Решение Шарковщинского районного Совета депутатов от 26 января 2022 г. № 223 Об упразднении сельских населенных пунктов Шарковщинского района] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20220215200410/https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D922v0113706&p1=1 |date=15 лютага 2022 }}</ref>.
Насельніцтва сельсавета паводле перапісу 2009 года (32 населеныя пункты) — 1623 чалавекі<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/viciebskaja.htm Колькасць насельніцтва населеных пунктаў Віцебскай вобласці Беларусі паводле перапісу 2009 года]{{ref-ru}}</ref>, з іх 86,5 % — [[беларусы]], 3,0 % — [[рускія ў Беларусі|рускія]], 2,1 % — [[палякі ў Беларусі|палякі]]<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-ethnic-comm2009.htm Этнічны склад насельніцтва сельсаветаў Беларусі паводле перапісу 2009 года]</ref>.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* Административно-территориальное устройство БССР: справочник: в 2 т. / С.Д. Гриневич и др. — Главное архивное управление при Совете Министров БССР, Институт философии и права Академии наук БССР. — Т. 2: (1944―1980 гг.). — Минск: «Беларусь», 1987. — 283 с.
* Административно-территориальное устройство Республики Беларусь (1981—2010 гг.): справочник. — Минск: БелНИИДАД, 2012. — 172 с.
{{Радзюкоўскі сельсавет}}
{{Шаркаўшчынскі раён}}
[[Катэгорыя:Радзюкоўскі сельсавет| ]]
[[Катэгорыя:Былыя сельсаветы Глыбоцкага раёна]]
[[Катэгорыя:Былыя сельсаветы Мёрскага раёна]]
[[Катэгорыя:Сельсаветы Беларусі, утвораныя ў 1954 годзе]]
4j8tfbl3olhzj1eg7v5iaek3y05pq0m
Лабішын
0
640299
4191313
4161681
2022-08-21T17:16:51Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Польшча
|статус = Горад
|беларуская назва = Лабішын
|арыгінальная назва = Łabiszyn
|падначаленне =
|выява = Labiszyn town hall1.jpg
|подпіс =
|герб = POL gmina Łabiszyn COA.svg
|сцяг = POL Łabiszyn flag.svg
|дэвіз =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|lat_deg = 52 |lat_min = 57 |lat_sec = 11
|lon_deg = 17 |lon_min = 55 |lon_sec = 10
|CoordAddon =
|CoordScale =
|ваяводства = Куяўска-Паморскае
|павет = Жнінскі
|гміна = Лабішын (гміна)
|гміна_назва = Лабішын
|унутраны падзел =
|від главы = Бурмістр
|глава = Яцэк Ідзі Качмарэк
|дата заснавання =
|першае згадванне = 1247
|ранейшыя імёны =
|статус з = 1369
|плошча = 2,89
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|насельніцтва = 4 500
|год перапісу = 2019
|шчыльнасць = 1566,8
|агламерацыя =
|назва агламерацыі =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|этнахаронім =
|тэлефонны код = 52
|паштовы індэкс = 89-210
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код = CZN
|TERC = 0419044
|SIMC = 0929405
|катэгорыя ў Commons = Łabiszyn
|сайт = http://labiszyn.pl/
|мова сайта 2 =
|add3n =
|add3 =
}}
'''Лабішын'''<ref>{{ТКП-Польшча}}</ref> ({{lang-pl|Łabiszyn}}, {{lang-de|Labischin}}) — [[горад]] у [[Польшча|Польшчы]], размешчаны за 280 км на захад ад [[Варшава|Варшавы]] і за 20 км на поўдзень ад [[Быдгашч]]ы. Уваходзіць у склад [[Жнінскі павет|Жнінскага павета]] [[Куяўска-Паморскае ваяводства|Куяўска-Паморскага ваяводства]], сядзіба вяскова-гарадской [[Лабішын (гміна)|гміны Лабішын]]. [[Чыгуначная станцыя]]. Займае плошчу 2,89 км². Насельніцтва 4,5 тыс. чалавек.
== Славутасці ==
* [[Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі (Лабішын)|Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі]]
{{Зноскі}}
{{Жнінскі павет}}
{{Куяўска-Паморскае ваяводства}}
ioeckc3m3ps54pt5hi9w5o8o3w5opi5
4191435
4191313
2022-08-21T19:06:15Z
Artsiom91
31770
дададзена [[Катэгорыя:Лабішын]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Польшча
|статус = Горад
|беларуская назва = Лабішын
|арыгінальная назва = Łabiszyn
|падначаленне =
|выява = Labiszyn town hall1.jpg
|подпіс =
|герб = POL gmina Łabiszyn COA.svg
|сцяг = POL Łabiszyn flag.svg
|дэвіз =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|lat_deg = 52 |lat_min = 57 |lat_sec = 11
|lon_deg = 17 |lon_min = 55 |lon_sec = 10
|CoordAddon =
|CoordScale =
|ваяводства = Куяўска-Паморскае
|павет = Жнінскі
|гміна = Лабішын (гміна)
|гміна_назва = Лабішын
|унутраны падзел =
|від главы = Бурмістр
|глава = Яцэк Ідзі Качмарэк
|дата заснавання =
|першае згадванне = 1247
|ранейшыя імёны =
|статус з = 1369
|плошча = 2,89
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|насельніцтва = 4 500
|год перапісу = 2019
|шчыльнасць = 1566,8
|агламерацыя =
|назва агламерацыі =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|этнахаронім =
|тэлефонны код = 52
|паштовы індэкс = 89-210
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код = CZN
|TERC = 0419044
|SIMC = 0929405
|катэгорыя ў Commons = Łabiszyn
|сайт = http://labiszyn.pl/
|мова сайта 2 =
|add3n =
|add3 =
}}
'''Лабішын'''<ref>{{ТКП-Польшча}}</ref> ({{lang-pl|Łabiszyn}}, {{lang-de|Labischin}}) — [[горад]] у [[Польшча|Польшчы]], размешчаны за 280 км на захад ад [[Варшава|Варшавы]] і за 20 км на поўдзень ад [[Быдгашч]]ы. Уваходзіць у склад [[Жнінскі павет|Жнінскага павета]] [[Куяўска-Паморскае ваяводства|Куяўска-Паморскага ваяводства]], сядзіба вяскова-гарадской [[Лабішын (гміна)|гміны Лабішын]]. [[Чыгуначная станцыя]]. Займае плошчу 2,89 км². Насельніцтва 4,5 тыс. чалавек.
== Славутасці ==
* [[Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі (Лабішын)|Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі]]
{{Зноскі}}
{{Жнінскі павет}}
{{Куяўска-Паморскае ваяводства}}
[[Катэгорыя:Лабішын| ]]
b2fktpfcsevw0vcenqg0qjhc8gq6u8f
Кіеўскі спуск (Гомель)
0
640419
4191479
4188878
2022-08-21T19:40:56Z
Kiryienka
26582
wikitext
text/x-wiki
[[Файл:Кіеўскі спуск, Гомель, 2021 год.jpg|alt=Пачатак Кіеўскага спуску, 2021 г.|міні|320x320пкс|Пачатак Кіеўскага спуску, 2021 г.]]
'''Кіеўскі спуск''' — спуск у гістарычным цэнтры [[Гомель|Гомеля]], пралягае ад пачатку [[Вуліца Савецкая (Гомель)|вуліцы Савецкай]] да набярэжнай ракі [[Сож]]<ref>Гомель. Атлас. / Справоч. изд. Ред. В. А. Змачинская. — Минск : РУП «[[Белкартаграфія|Белкартография]]», 2014. — С. 15.</ref>.
== Паходжанне і назва ==
Кіеўскі спуск з’яўляецца фрагментам [[яр]]а, утворанага адной ці некалькімі рэчкамі, якія бралі свой пачатак з возера [[Ледавік|ледавіковага]] паходжання, вядомага ў ХІХ — сярэдзіне ХХ ст. як [[Гарэлае Балота|Гарэлае балота]] (знаходзілася ў раёне цяперашняга чыгуначнага вакзала). Гістарычныя назвы яра не захаваліся<ref>Спробы філолага і краязнаўца [[Аляксандр Рогалеў|Аляксандра Рогалева]] прыпісаць мясціне «даўнешыя» назвы «Чачора» ці «Чачэрскі яр» выглядаюць беспадстаўнымі, бо абапіраюцца выключна на дапушчэнні, не падмацаваныя сведчаннямі гістарычных крыніц. Гл.: Рогалев, А. Ф. Топонимический словарь Гомеля и Гомельского района [Текст] / А. Ф. Рогалев. — Гомель : Барк, 2012. — С. 262—263.</ref>. У адной з прац [[Еўдакім Раманавіч Раманаў|Еўдакім Раманаў]] называў яго ''«пароходным рвом»''<ref>Романов, Е. Археологический очерк Гомельского уезда / Е. Романов // Записки Северо-Западного отдела Императорского Русского географического общества. — Вильна : тип. А. Г. Сыркина, 1910. — Кн. 1. — С. 110.</ref>, бо спуск вёў да параходных прыстаней. Гэтая ж матывацыйная база паслужыла для акрэслення мясцовасці ў пераліку аб’ектаў, якія ўваходзілі ў склад [[Першая паліцэйская частка Гомеля|1-й паліцэйскай часці]] Гомеля па стане на 1914 г. — ''«Спускъ к пристани»''<ref>[https://dlib.rsl.ru/viewer/01003389007#?page=378 Памятная книжка Могилевской губернии на 1914 год.] — Могилев губ. : Губернская типография, 1914. — Отд. III, С. 74.</ref>''.'' Сталая назва, якая замацавалася за ім у пачатку ХХ ст. — Саборны спуск — узнікла з прычыны блізкасці да [[Петрапаўлаўскі сабор (Гомель)|Петрапаўлаўскага сабора]]. У 1923 г. на хвалі савецкіх перайменаванняў яна была зменена на цяперашнюю<ref>Гомель и городские поселения Гомельщины: Предварит. итоги переписи 1926 г. и некоторые данные текущ. отчетов и обследований. — Речица, 1927. — С. 38.</ref>: кіеўскі кірунак быў адным з папулярных для тагачаснага суднаходства па р. Сож. У перыяд [[Нямецкая акупацыя Беларусі (1941—1944)|нацысцкай акупацыі]] (1941—1943 гг.) Кіеўскі спуск пазначаўся захопнікамі як ''«Hafenstr(aße).»'', г.зн. «Партовая вуліца» або «вуліца Прыстаней»<ref>Гл. адпаведную [[c:File:Homiel._Гомель_(1943).jpg|нямецкую карту 1943 г.]]: Малікаў Я., Панкоў Ю. Тапаніміка Гомеля пад час нацысцкай акупацыі // Беларускі гістарычны часопіс. № 7, 2020.</ref>.
== Гістарычныя выявы ==
<gallery mode="packed" heights="150">
Файл:Homielski zamak. Гомельскі замак (1913) (3).jpg|Прыстані р. Сож пры Кіеўскім (Саборным) спуску, пачатак ХХ ст.
Файл:Homielski zamak. Гомельскі замак (1903).jpg|Прыстані пры Саборным (Кіеўскім) спуску (злева), пачатак ХХ ст.
Файл:Homiel, Saborny. Гомель, Саборны (1909).jpg|Набярэжная ў раёне Кіеўскага (Саборнага) спуску, пачатак ХХ ст.
Файл:Homiel, Saborny. Гомель, Саборны (1902).jpg|Над Кіеўскім (Саборным) спускам, пачатак ХХ ст.
Файл:Homiel, Rynak-Prabojnaja. Гомель, Рынак-Прабойная (1905).jpg|Пачатак Кіеўскага (Саборнага) спуску каля будынка гарадской думы (справа), пачатак ХХ ст.
Файл:Homiel, Saborny. Гомель, Саборны (1918) (2).jpg|Забудова паабапал Саборнага спуску з вышыні вадацяжнай вежы, 1918 г.
Файл:Homiel, Rynak. Гомель, Рынак (1930-39).jpg|Кіеўскі спуск у 1930-я гады (выгін знізу).
Файл:Homiel, Saborny. Гомель, Саборны (A. Arciemjeŭ, 1937).jpg|Над Кіеўскім спускам, 1937 г.
Файл:Homiel, Sož-Bajarskaja. Гомель, Сож-Баярская (28.08.1941).jpg|Нямецкая пераправа праз Сож у раёне Кіеўскага спуску, 1941 г.
Файл:Homiel, Rynak. Гомель, Рынак (1942) (2).jpg|Кіеўскі спуск (злева ад калоны), 1942 г.
</gallery>
== Сучасныя здымкі ==
<gallery mode="packed">
Файл:Кіеўскі спуск, Гомель, 2010 год.jpg|Студзень 2010 г.
Файл:Kijeŭski Descent in Homieĺ.jpg|Пачатак Кіеўскага спуску, 2018 г.
Файл:Гомель. Площадь Ленина 4. Парк. Фото 15.jpg|Пешаходны мост над Кіеўскім спускам, 2012 г.
Файл:Гомель. Парк. Первый гомельчанин (лодочник). Фото 58.jpg|Скульптурная кампазіцыя «Лодачнік» («Першы гамяльчанін») на набярэжнай р. Сож пры Кіеўскім спуску, пачатак ХХІ ст.
Файл:Кіеўскі спуск, кірунак у бок горада, 2021 год.jpg|Выгляд у бок горада, 2021 г.
Файл:Кіеўскі спуск, кірунак у бок ракі Сож, Гомель, 2021 год.jpg|Выгляд у бок Сожа, 2021 г.
</gallery>
{{Commonscat|Kijeŭski Descent}}
{{зноскі}}
{{Яры і спускі Гомеля}}
[[Катэгорыя:Геаграфія Гомеля]]
qp6vbq0ldjbeexsg0s1t51hcerm9hjv
Туркоўскі сельсавет
0
640552
4191304
4183453
2022-08-21T16:52:59Z
D.L.M.I. Bel
33064
wikitext
text/x-wiki
{{Адміністрацыйная адзінка
|Беларуская назва = Туркоўскі сельсавет
|Арыгінальная назва =
|Герб =
|Сцяг =
|Краіна = [[Беларусь]]
|Статус =
|Гімн =
|Уваходзіць у = [[Мёрскі раён]]
|Уключае = 35 населеных пунктаў
|Сталіца = [[Туркова]]
|Датаўтварэння = [[16 ліпеня]] [[1954]]
|Скасаванне =
|Раздзел =
|Назва раздзела =
|Глава2 =
|Назва главы2 =
|ВУП =
|Год ВУП =
|Месца па ВУП =
|ВУП на душу насельніцтва =
|Месца па ВУП на душу насельніцтва =
|Мова =
|Мовы =
|Насельніцтва = 919
|Год перапісу = 2009
|Месца па насельніцтве =
|Шчыльнасць =
|Месца па шчыльнасці =
|Нацыянальны склад =
|Канфесійны склад =
|Плошча =
|Месца па плошчы =
|Максімальная вышыня =
|Сярэдняя вышыня =
|Мінімальная вышыня =
|Шырата =
|Даўгата =
|Карта =
|Часавыпояс =
|Абрэвіятура =
|ISO =
|FIPS =
|Код аўтамабільных нумароў = 2
|Сайт = http://miory.vitebsk-region.gov.by/ru/turkovski/
|Заўвагі =
}}
{{значэнні|Спасылка=Туркоўскі сельсавет (значэнні)}}
'''Турко́ўскі сельсавет''' — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў складзе [[Мёрскі раён|Мёрскага раёна]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Цэнтр — аграгарадок (да 2008 г. вёска) [[Туркова]].
Утвораны 16 ліпеня 1954 года ў складзе [[Дзісенскі раён|Дзісенскага раёна]] [[Маладзечанская вобласць|Маладзечанскай вобласці]] [[БССР]] шляхам аб’яднання скасаваных [[Дворышчанскі сельсавет (Дзісенскі раён)|Дворышчанскага]] і [[Ліпацінскі сельсавет|Ліпацінскага]] сельсаветаў<ref>Указ Президиума Верховного Совета Белорусской ССР от 16 июля 1954 г. Об объединении сельских советов Молодечненской области // Сборник законов Белорусской ССР и указов Президиума Верховного Совета Белорусской ССР: 1938—1955 гг. — Мн.: Изд. Президиума Верхов. Совета БССР, 1956. — 347 с.</ref>. З 3 кастрычніка 1959 года ў складзе Мёрскага раёна. З 20 студзеня 1960 года ў складзе Віцебскай вобласці. 16 верасня 1960 года да сельсавета далучана тэрыторыя скасаванага [[Сцефанполлеўскі сельсавет|Сцефанполлеўскага сельсавета]], у склад [[Узменскі сельсавет|Узменскага сельсавета]] перададзены 21 населены пункт ([[Алешчанцы]], [[Барашкі]], [[Бедзенка]], [[Верашчакі (Мёрскі раён)|Верашчакі]], [[Гагаліншчына]], [[Геленава]], [[Дрыгучы]], [[Заборцы (Мёрскі раён)|Заборцы]], [[Калеснікі (Туркоўскі сельсавет)|Калеснікі]], [[Краты (Мёрскі раён)|Краты]], [[Краўчанкі]], [[Ліпаціна (Туркоўскі сельсавет)|Ліпаціна]], [[Масцішча (Мёрскі раён)|Масцішча]], [[Навіцкія (Мёрскі раён)|Навіцкія]], [[Розаны]], [[Скрыдлеўшчына]], [[Таранды]], [[Траскуны]], [[Шарагі (Туркоўскі сельсавет)|Шарагі]], [[Шарашонкі]] і [[Шуты (Мёрскі раён)|Шуты]]), адначасова ў склад сельсавета з [[Мікалаёўскі сельсавет|Мікалаёўскага сельсавета]] перададзены 30 населеных пунктаў ([[Беразова]], [[Бушава]], [[Бычыншчына]], [[Бяшэрава]], [[Вульшчына]], [[Гаравыя (Мёрскі раён)|Гаравыя]], [[Горкі 1 (Мёрскі раён)|Горкі-I]], [[Горкі 2 (Мёрскі раён)|Горкі-II]], [[Грэчана]], [[Дарошкавічы (Мёрскі раён)|Дарошкавічы]], [[Дуброва (Туркоўскі сельсавет)|Дуброва]], [[Зязюліна]], [[Касабукі-I]], [[Касабукі-II]], [[Кульвокі]], [[Ліпанцы]], [[Малашкі (Мёрскі раён)|Малашкі]], [[Мыслі (Мёрскі раён)|Мыслі]], [[Павянужка]], [[Палужанчыкова]], [[Пякоціна]], [[Рэдзькі (Мёрскі раён)|Рэдзькі]], [[Сільманова]], [[Старынкі (Мёрскі раён)|Старынка]], [[Сутокі (Мёрскі раён)|Сутокі]], [[Федарцы]], [[Фралова (Мёрскі раён)|Фралова]], [[Хоцькава (Мёрскі раён)|Хоцькава]], [[Шарагі (Мікалаёўскі сельсавет)|Шарагі]] і [[Янова (Мікалаёўскі сельсавет)|Янова]])<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 16 верасня 1960 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1960, № 26.</ref>. 26 сакавіка 1973 года ў склад сельсавета з Узменскага сельсавета вернуты 20 населеных пунктаў (вёскі Алешчанцы, Барашкі, Верашчакі, Геленава, Заборцы, Масцішча, хутары Бедзенка, Гагаліншчына, Дрыгучы, Калеснікі, Краты, Краўчанкі, Ліпаціна, Розаны, [[Саўчанкі (Туркоўскі сельсавет)|Саўчанкі]], Таранды, Траскуны, Шарагі, Шуты, [[Шэра-Шашкі]])<ref>Рашэнне выканаўчага камітэта Віцебскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 26 сакавіка 1973 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1973, № 12 (1386).</ref>. 5 ліпеня 1983 года ў склад сельсавета з [[Якубаўшчынскі сельсавет|Якубаўшчынскага сельсавета]] перададзены 3 населеныя пункты (вёска [[Пераслова (Туркоўскі сельсавет)|Пераслова]], хутары [[Барылава]] і [[Юркаўшчына (Мёрскі раён)|Юркаўшчына]])<ref>Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 5 ліпеня 1983 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1983, № 21 (1755).</ref>. 8 красавіка 2004 года ў склад [[Мікалаёўскі сельсавет|Мікалаёўскага сельсавета]] перададзены 10 населеных пунктаў ([[Бушава]], [[Бычыншчына]], [[Вульшчына]], [[Горкі 1 (Мёрскі раён)|Горкі 1]], [[Горкі 2 (Мёрскі раён)|Горкі 2]], [[Дарожкавічы (Мёрскі раён)|Дарожкавічы]], [[Касабукі]], [[Федарцы]], [[Шарагі (Мікалаёўскі сельсавет)|Шарагі]] і [[Янова (Мікалаёўскі сельсавет)|Янова]])<ref>[http://www.pravo.by/document/?guid=2012&oldDoc=2004-83/2004-83(003-027).pdf&oldDocPage=1 Решение Витебского областного Совета депутатов от 8 апреля 2004 г. № 55 Об изменении административно-территориального устройства районов Витебской области] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20211005192131/https://pravo.by/document/?guid=2012&oldDoc=2004-83%2F2004-83%28003-027%29.pdf&oldDocPage=1 |date=5 кастрычніка 2021 }}</ref>.
Насельніцтва сельсавета паводле перапісу 2009 года — 919 чалавек<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/viciebskaja.htm Колькасць насельніцтва населеных пунктаў Віцебскай вобласці Беларусі паводле перапісу 2009 года]</ref>, з іх 97,0 % — [[беларусы]], 1,2 % — [[рускія ў Беларусі|рускія]], 1,2 % — [[украінцы ў Беларусі|украінцы]]<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-ethnic-comm2009.htm Этнічны склад насельніцтва сельсаветаў Беларусі паводле перапісу 2009 года]</ref>.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* Административно-территориальное устройство БССР: справочник: в 2 т. / С.Д. Гриневич и др. — Главное архивное управление при Совете Министров БССР, Институт философии и права Академии наук БССР. — Т. 2: (1944―1980 гг.). — Минск: «Беларусь», 1987. — 283 с.
* Административно-территориальное устройство Республики Беларусь (1981—2010 гг.): справочник. — Минск: БелНИИДАД, 2012. — 172 с.
{{Туркоўскі сельсавет}}
{{Мёрскі раён}}
[[Катэгорыя:Туркоўскі сельсавет| ]]
[[Катэгорыя:Былыя сельсаветы Дзісенскага раёна]]
[[Катэгорыя:Сельсаветы Беларусі, утвораныя ў 1954 годзе]]
7ecz0jj45tn12oywxbpsd6dbvrnfcrv
Мост цераз Дубравенку (Магілёў, вуліца Лазарэнкі)
0
641245
4191510
4054596
2022-08-21T19:46:30Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Мост
| Назва маста = Мост цераз Дубравенку
| Выява = Магілёў. Вуліца Лазарэнкі (сакавік 2018) (10).jpg
| Шырыня выявы =
| Подпіс = Мост над далінай ракі Дубравенкі
| Афіцыйная назва =
| Гістарычная назва =
| Гістарычныя назвы =
| Вобласць ужывання= аўтамабільны, пешаходны
| Перасякае = р. [[Дубравенка]]
| Месца = г. [[Магілёў]], [[Магілёўская вобласць]], [[Беларусь]]
|lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec =
|lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec =
|region =
|CoordScale =
| Тып канструкцыі =
| Матэрыял = жалезабетон
| Асноўны пралёт =
| Пралётаў = 6
| Агульная даўжыня = 199 м
| Над перашкодай =
| Шырыня моста = 27 м
| Вышыня канструкцыі =
| Вышыня скляпення над вадой=
| Колькасць палос руху =
| Нагрузка =
| Канструктар\Архітэктар =
| Дата пачатку будаўніцтва =
| Дата адкрыцця = 2007
| Дата закрыцця =
| Рэканструкцыя1 =
| Рэканструкцыя2 =
| Рэканструкцыя3 =
| Рэканструкцыя4 =
| Рэканструкцыя5 =
| на карце яндэкс =
| на карце гугл =
|на карце= Магілёў
|памер карты=
|Commons=
}}
{{значэнні|Мост цераз Дубравенку}}
'''Мост цераз Дубраве́нку''' — сумешчаны аўтадарожны [[мост]]-[[пуцеправод]] у [[Магілёў|Магілёве]] цераз раку [[Дубравенка|Дубравенку]] і вуліцы [[вуліца Левая Дубравенка|Левая]] і [[вуліца Правая Дубравенка|Правая Дубравенкі]]. Злучае гістарычны цэнтр горада (левы бераг) і [[Віленскае прадмесце]] (правы). Па мосце праходзіць [[вуліца Лазарэнкі (Магілёў)|вуліца Лазарэнкі]].
== Гісторыя ==
[[Файл:Mahiloŭ, Vilenskaja. Магілёў, Віленская (1901) (3).jpg|міні|злева|Мост цераз Дубравенку ў пачатку XX ст.]]
Існаваў з Сярэднявечча на шляху з горада ў бок [[Вільня|Вільні]], сталіцы [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]].
У [[1960]] годзе пабудаваны жалезабетонны мост, які меў 3 пралёты, яго даўжыня складала 18 м, шырыня 15 м<ref name="ЭДГБ">{{крыніцы/ЭДГБ|Магілёў|Мосты}}</ref>.
[[Файл:Магілёў. Вуліца Лазарэнкі (ліпень 2018) (36).jpg|міні|злева|Новы мост]]
У [[2007]] годзе ўзведзены і адкрыты для руху новы мост, афіцыйна здадзены ў эксплуатацыю ў [[2008]] г. Новы мост мае 6 пралётаў, агульнае даўжыня складае 199 м, шырыня 27 м<ref name="masheka">[https://masheka.by/arhiv/387-mogilev-cifry-i-fakty-mosty-i-puteprovody.html Могилев: цифры и факты. Мосты и путепроводы]</ref>. Мост пачынаецца амаль ад самай [[Тэатральная плошча (Магілёў)|Тэатральнай плошчы]], праз што апынуўся надзвычай высокім і цалкам схаваў гістарычную забудову па няцотным боку вуліцы Лазарэнкі, забудова па цотным боку была знішчана.
[[Файл:Магілёў. Вуліца Лазарэнкі (ліпень 2018) (29).jpg|thumb|Гістарычная забудова насуперак рэгламентам аховы апынулася ніжэй дарожнага палатна]]
[[Файл:Магілёў. Па Лазарэнкі (07).jpg|міні|злева|На мосце]]
У [[2011]] годзе [[Камісія па тапаніміцы і ўвекавечанні гістарычнай і культурнай спадчыны Магілёва]] падтрымага калектыўны зварот грамадзян з прапановай прысвоіць мосту назву «Віленскі мост»<ref name="gorad">[https://gorad.by/by/page/town/1245/ Мост праз Дубравенку стане Віленскім] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130920132058/http://gorad.by/by/page/town/1245 |date=20 верасня 2013 }}</ref>. Але праз памылку чыноўнікаў рашэнне не набыло законны моц, і мост застаўся безыменным.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{крыніцы/ЭДГБ|Магілёў|Мосты}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
[[Катэгорыя:2007 год у Магілёве]]
[[Катэгорыя:Масты Магілёва]]
[[Катэгорыя:Масты цераз Дубравенку]]
[[Катэгорыя:вуліца Лазарэнкі (Магілёў)]]
[[Катэгорыя:Пуцеправоды Магілёва]]
pvw3h8cjfx603ync69qj4ejwmnxu2ye
Адвечная песня (лялечны спектакль)
0
652003
4191453
4044366
2022-08-21T19:17:48Z
Artsiom91
31770
wikitext
text/x-wiki
{{Іншыя значэнні|Адвечная песня (значэнні)}}
{{Спектакль
|Беларуская назва = «Адвечная песня»
|Арыгінальная назва =
|Выява =
|Шырыня =
|Подпіс =
|Жанр = лялечны спектакль
|Заснаваны на = паэмы Янкі Купалы<br />«[[Адвечная песня]]»
|Рэжысёр = [[Аляксей Ляляўскі]]
|пастаноўнік =
|Кампазітар =
|Харэограф =
|Акцёры =
|Кампанія =
|Краіна = [[Беларусь]]
|Мова = [[беларуская мова|беларуская]]
|Час = 55 хв.
|Год = 2004
|Пастаноўкі = [[Рэспубліканскі тэатр беларускай драматургіі]]
|Узнагароды = гран-пры фестывалю «Белая вежа» ([[Брэст]]),<br />прыз за найлепшую рэжысуру міжнароднага форуму PIF ([[Заграб]])
}}
«'''Адве́чная пе́сня'''» — лялечны спектакль, пастаўлены ў 2004 годзе рэжысёрам [[Аляксей Ляляўскі|Аляксеем Ляляўскім]] у [[Беларускі дзяржаўны тэатр лялек|Беларускім дзяржаўным тэатры лялек]] па матывах [[Адвечная песня|аднайменнай паэмы]] [[Янка Купала|Янкі Купалы]].
== Апісанне ==
Пастаўлены спачатку як дыпломная праца студэнтаў [[Беларуская акадэмія мастацтваў|Беларускай акадэміі мастацтваў]], спектакль быў неўзабаве перанесены на сцэну [[Беларускі дзяржаўны тэатр лялек|Беларускага дзяржаўнага тэатра лялек]], але граўся часцей не на роднай пляцоўцы, а на замежных фестывалях.<ref name="villa">{{артыкул|аўтар=[[Сяргей Валер’евіч Кавалёў|Сяргей Кавалёў]]|загаловак=Рэцэпцыя творчасці Янкі Купалы і Якуба Коласа ў сучасным беларускім тэатры|спасылка=http://www.czasopis.pl/villa-sokrates/annus-albaruthenicus-2011/art-11|адказны=[[Сакрат Яновіч]]|выданне=[http://www.czasopis.pl/download.php?item=607-1.pdf Год беларускі 2011]|тып=Штогоднік|месца=Крынкі|выдавецтва=Villa Socrates|год=2011|том=12|старонкі=157-167|issn=1640-3320}}</ref> Неаднаразова паказваўся ў [[Германія|Германіі]], [[Нідэрланды|Нідэрландах]], [[Польшча|Польшчы]], [[Швейцарыя|Швейцарыі]], [[Расія|Расіі]], [[Харватыя|Харватыі]], [[Бельгія|Бельгіі]] і іншых краінах<ref name="teatr">{{cite web|author = | last = | first = | authorlink = | coauthors = | date =31 студзен 2011| url = http://budzma.org/news/advyechnaya-pyesnya-na-vyalikay-scenye-teatra-lyalyek-fotarepartazh.html| title = «Адвечная песня» на вялікай сцэне Тэатра лялек (фотарэпартаж)| format = | work = Будзьма разам!| publisher = | accessdate = 25 сакавіка 2016 | language = | postscript = }}</ref>. На вялікай сцэне тэатру з’явіўся ў студзені 2011 года.<ref name="mn35241">{{cite web| author = | last = | first = | authorlink = | coauthors = | date = | url = http://minsknews.by/news/2011/01/25/35241| title = Спектакль «Адвечная песня» па пэме Янкі Купалы вяртаецца на сцэну лялечнага тэатра| format = | work = Мінск-Навіны| publisher = | accessdate = 28 кастрычніка 2012| language = | postscript = }}{{Недаступная спасылка}}</ref>
Наватарскі, насычаны як сучаснымі алюзіямі, так і гістарычнымі экскурсамі спектакль. У адрозненне ад [[Адвечная песня (спектакль)|драматычнай пастаноўкі]] паэмы, у якой услед за аўтарам паказваецца жыццё Селяніна ў дарэвалюцыйнай вясковай рэчаіснасці, прасякнутай міфалагічнымі ўяўленнямі і каляндарна-абрадавымі рытуаламі, А. Ляляўскі смела пераносіць дзеянне твора ў савецкую эпоху, цалкам адмаўляецца ад міфалагічнай вобразнасці і фальклорнага арнаменту на сцэне, пакідаючы яе толькі ў гукавым суправаджэнні (этнатрыё «[[Троіца (гурт)|Троіца]]»).<ref name="villa"/>
{{Цытата|За аснову была ўзятая ідэя, што ёсць адныя людзі, якія жывуць, працуюць на зямлі, і існуюць іншыя, якія іх не заўважаюць. На гэту тэму я напісаў п'есу, якая называлася «Біяграфія», усяго чатыры старонкі. Пасля было вырашана сумясціць яе з «Адвечнай песняй» Купалы, якія па сутнасці маюць агульную тэму. Так мы ўзялі фрагменты і паспрабавалі перавесці паэтычны рад у карцінкі.| Рэжысёр Аляксей Ляляўскі аб гісторыі стварэння спектаклю<ref name="teatr"/> }}
== Водгукі ==
{{Цытата|Перачытваючы радкі Купалы, Ляляўскі мысліць стратэгічна: штораз перакідвае гледачоў з эпохі ў эпоху, прымушае думаць і пра тое, што было і быллём прарасло, і пра нас — сённяшніх. Хтосьці схамянецца нечакана: а хіба змянілася што? Гумавыя боты на авансцэне; трактары, якія аруць зямлю ў цемры; расада, якую прыбіваюць да ляхаў малатком; сабор, узведзены на горцы зерня і складзены з пустых бутэлек… Мільгаюць побытавыя карцінкі… Трэба ведаць і разумець сваю гісторыю, каб паспяваць счытваць падзеі… А. Ляляўскі ў сваім спектаклі слізгае праз стагоддзі. Уздоўж сюжэту Купалавай паэмы. Проста па спрадвечным коле жыцця. Вясна, мары, вяселле, пахаванне… Не «як жыць?» і не «што рабіць?», а «ці застанецца нешта пасля нас?» найбольш турбуе яго.| Тэатральны крытык [[Людміла Грамыка]]<ref>Л.Грамыка. Дэзынфекцыя снегам / Часопіс «Мастацтва». — 2008. — №9. — С. 21.</ref>}}
== Узнагароды ==
* Гран-пры XII [[Белая вежа (фестываль)|Міжнароднага тэатральнага фестывалю «Белая вежа»]] (2007, [[Брэст]])
* Прыз за найлепшую рэжысуру, міжнародны форум PIF ([[Заграб]])
{{Зноскі}}
== Спасылкі ==
* [http://budzma.org/news/advyechnaya-pyesnya-na-vyalikay-scenye-teatra-lyalyek-fotarepartazh.html «Адвечная песня» на вялікай сцэне Тэатра лялек (фотарэпартаж)] на сайце [http://budzma.org «Будзьма беларусамі!»]
{{Янка Купала}}
[[Катэгорыя:Спектаклі Беларусі]]
[[Катэгорыя:Творы 2004 года]]
[[Катэгорыя:Спектаклі на беларускай мове]]
[[Катэгорыя:2004 год у Мінску]]
[[Катэгорыя:Лялечныя спектаклі]]
nmkf9kfabaa9orj3p8lpqk36b8twq1r
Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)
0
652938
4191426
4146039
2022-08-21T18:46:34Z
wikitext
text/x-wiki
{{Грамадзянскі канфлікт
| загаловак = Акцыі пратэсту ў Беларусі 2020
| частка =
| выява = [[Выява:Minsk Protest 2020-08-16 160959.jpg|280пкс]]
| апісанне = Мітынг у Мінску 16 жніўня 2020
| дата = з 9 жніўня 2020
| месца = {{Сцягафікацыя|Беларусь}}
| прычыны = Фальсіфікацыя вынікаў прэзідэнцкіх выбараў 9 жніўня
** Доўгае знаходжанне [[Аляксандр Рыгоравіч Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]] на пасадзе [[Прэзідэнт Беларусі|Прэзідэнта Беларусі]]
** Пагаршэнне сацыяльна-эканамічнага становішча
** Адсутнасць эфектыўных сацыяльна-эканамічных рэформаў з боку ўладаў
** Арышты [[Сяргей Леанідавіч Ціханоўскі|Сяргея Ціханоўскага]], [[Віктар Дзмітрыевіч Бабарыка|Віктара Бабарыкі]], іншых вядомых лідараў апазіцыі і апазіцыйных актывістаў
** Нядопуск найбольш папулярных альтэрнатыўных вылучэнцаў у прэзідэнты да ўдзелу ў выбарах
** Масавыя фальсіфікацыі вынікаў народнага галасавання
| мэты =
Правядзенне новых выбараў Прэзідэнта
** Вызваленне палітвязняў
** Спыненне незаконнага гвалту супраць грамадзян
| метады = [[Мітынг]], [[забастоўка]], сутыкненні, ланцуг салідарнасці, інтэрнет-актывізм, пікет, стачка, шэсце
| вынік =
| статус =
| саступкі =
| бок1 = [[File:Flag of the President of Belarus.svg|22px]] '''[[Прэзідэнт Беларусі|Прэзідэнт]]'''
* {{Сцяг|Беларусь}} '''[[Савет Міністраў Рэспублікі Беларусь|Урад Беларусі]]:'''
** [[File:MUS_Belarus_crest.PNG|18пкс]][[Міністэрства ўнутраных спраў Рэспублікі Беларусь|МУС Беларусі]]
** [[File:Emblem of the Armed Forces of Belarus.svg|18пкс]][[Узброеныя Сілы Беларусі]]<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://sputnik.by/defense_safety/20200818/1045499369/Lukashenko-zayavil-ob-ispolzovanii-SSO-dlya-navedeniya-poryadka-v-strane.html|title=Лукашенко заявил об использовании ССО для наведения порядка в стране|publisher=Sputnik Беларусь|accessdate=2020-11-10}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://nashaniva.by/?c=ar&i=259837&lang=ru|title=В разгоне протестов принимают участие офицеры спецназа Минобороны в штатском?|publisher=[[Наша Ніва (1991)|Наша Ніва]]|accessdate=2020-11-10}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://news.21.by/other-news/2020/09/22/2124617.html|title=На улицах Минска появились внедорожники, которые есть только у Сил спецопераций. Разобрались в вопросе|publisher=21.by|accessdate=2020-11-10|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210303181332/https://news.21.by/other-news/2020/09/22/2124617.html|archivedate=3 сакавіка 2021|deadurl=yes}}</ref>
* [[File:Coat of arms of Belarus (2020).svg|22px]] [[Цэнтральная камісія Рэспублікі Беларусь па выбарах і правядзенні рэспубліканскіх рэферэндумаў|ЦВК Рэспублікі Беларусь]]
* [[File:KGB Belarus crest.svg|22px]] [[Камітэт дзяржаўнай бяспекі Рэспублікі Беларусь]]
* [[File:Знак ОМОН (Беларусь).png|22px]] [[АМАП (Беларусь)|Беларускі АМАП]]
| бок2 = {{Сцяг|Беларусь|1991}} '''[[Беларуская дэмакратычная апазіцыя ]]'''
** [[File:Лягатып Каардынацыйнае рады па забесьпячэньні трансфэру ўлады.svg|22px]][[Каардынацыйная рада (Беларусь)|Каардынацыйная рада Беларусі]]
** [[File:Logo НАУ.svg|22px]][[Народнае антыкрызіснае ўпраўленне]]
** [[Файл:Bel Logo ZBS.png|22px]] [[Задзіночанне беларускіх студэнтаў]]
* [[File:Лагатып «Беларуская хрысьціянская дэмакратыя».png|22px]] [[Беларуская хрысціянская дэмакратыя (2005)|Беларуская хрысціянская дэмакратыя]]
* [[Файл:Гавары праўду.png|22px]] «[[Гавары праўду]]»
* [[File:Лагатып Партыі БНФ.jpg|22px]] [[Партыя БНФ]]
*[[Аб’яднаная грамадзянская партыя]]
* [[Файл:Лагатып БСДГ.png|22px]] [[Беларуская сацыял-дэмакратычная Грамада]]
* [[Файл:Лагатып БСДП (НГ).jpg|22px]] «[[Беларуская сацыял-дэмакратычная партыя (Народная Грамада)|Народная Грамада]]»
* «[[Разам]]»
* [[File:Revbel logo.png|22px]] «[[Рэвалюцыйнае дзеянне]]»
| бок3 =
| ключавыяфігуры1 = [[Аляксандр Лукашэнка]]
| ключавыяфігуры2 = [[Святлана Ціханоўская]], [[Сяргей Леанідавіч Ціханоўскі|Сяргей Ціханоўскі]], [[Віктар Бабарыка]], [[Валерый Цапкала]]
| ключавыяфігуры3 =
| колькі1 =
| колькі2 =
| колькі3 =
| страты1 = '''Загінула:''' 1
| страты2 = '''Загінула:''' 10
| страты3 =
| параненыя =
| загінулыя =
| арыштаваныя =
| заўвагі
}}
[[Выява:2020 Belarusian protests — local meeting in Minsk (faces are blurred) 1.jpg|thumb|300px|Пратэсты ў Мiнску]]
[[Выява:2020 Belarusian protests — local meeting in Minsk (faces are blurred) 4.jpg|thumb|300px|Адзін з жаночых пратэстаў салідарнасці ў Мiнску (12 жніўня)]]
'''Акцыі пратэсту ў Беларусі''', якія пачаліся [[9 жніўня]] [[2020]] года ў [[Мінск]]у ды іншых гарадах, былі найперш звязаныя з арыштам альтэрнатыўных кандыдатаў у прэзідэнты і нядопускам іх да ўдзелу ў [[Прэзідэнцкія выбары ў Беларусі (2020)|прэзідэнцкіх выбарах]]. Пасля публікацыі першых афіцыйных экзіт-полаў, што сведчылі пра нібыта пераканаўчую перамогу дзейнага прэзідэнта [[Аляксандр Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]] ўжо ў першым туры, пратэсты ахапілі адначасова вялікую лічбу гарадоў краіны, а іх асноўнаю мэтаю стаў сумленны падлік галасоў і адстаўка Лукашэнкі, які займае пасаду прэзідэнта з 1994 года. Масавасць беларускіх пратэстаў у пераліку на працэнт насельніцтва, уцягнутага ў іх, палітычны аналітык [[Арцём Шрайбман]] ацаніў як у разы большую, чым тое, што адбывалася ў краінах-суседках, нават там, дзе рэвалюцыі перамагалі<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=265817 nn.by]</ref>.
Сілавыя структуры пачалі разганяць мірныя пратэсты, і апошнія перараслі ў сутычкі з [[АМАП]]ам<ref>[https://www.dw.com/uk/протести-у-білорусі-правоохоронці-застосували-силу-проти-демонстрантів/a-54505706 Протести у Білорусі: правоохоронці застосували силу проти демонстрантів] — dw.com, 09.08.2020 {{ref-uk}}</ref>. Па сцвярджэнні прадстаўнікоў улады, гвалтоўны метад быў апраўданы правакацыямі і парушэннямі грамадскага парадку з боку дэманстрантаў<ref>[https://www.kp.by/daily/217167/4267817/ Водомёты, дубинки, резиновые пули: как в ночь после выборов 9 августа силовики разгоняли протестующих в Минске]{{Недаступная спасылка}} // Комсомольская правда, 10.08.2020</ref>. Паводле праваабаронцаў, з 10 да 17 жніўня па прычыне разгону вулічных акцый у Беларусі загінулі не менш за пяць чалавек, а сем знаходзяцца ў крытычным стане<ref>https://naviny.by/article/20200817/1597663611-skolko-chelovek-pogiblo-pri-razgonah-ulichnyh-akciy {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20200819030604/https://naviny.by/article/20200817/1597663611-skolko-chelovek-pogiblo-pri-razgonah-ulichnyh-akciy |date=19 жніўня 2020 }}</ref>. Падтрымка расійскага прэзідэнта [[Уладзімір Уладзіміравіч Пуцін|Уладзіміра Пуціна]] на піку пратэстаў дапамагла Аляксандру Лукашэнку трымацца, і пасля недоўгачасовага зацішша сілы бяспекі разгарнулі агрэсіўную кампанію па запалохванню яго апанентаў<ref>{{Cite web|last=Shotter|first=James|date=2020-12-02|title=Violent crackdown fails to silence Belarus protesters|url=https://www.ft.com/content/d4242169-e90f-4765-8047-675aa3cf162e|url-access=subscription|url-status=live|archiveurl=https://archive.today/20201202084559/https://www.ft.com/content/d4242169-e90f-4765-8047-675aa3cf162e|archivedate=2 снежня 2020|quote=But backing from Russian counterpart Vladimir Putin at the peak of the protests helped Mr Lukashenko cling on and, after a brief lull, the security forces have embarked on an aggressive campaign to intimidate his opponents.|accessdate=2020-12-05|website=|publisher=[[Financial Times]]|language=en|deadurl=no}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Марчук|first=Виктор|date=2020-12-11|title=Белорусы не хотят рушить «берлинскую» стену|url=|journal=[[Брестская газета]]|language=ru|volume=|issue=50 (939)|pages=17|accessdate=2020-12-13|quote=Очередное подтверждение их схожести мир получил после того, как Путин поздравил Лукашенко с «победой» и взялся помогать ему бороться с протестами и поддержал финансово.|year=2020}}</ref>. Тым не менш пасля выбарчай кампаніі на сілавікоў не было заведзена ніводнай крымінальнай справы<ref>{{Cite web|last=Олександровська|first=Богдана|date=2021-01-24|title=Чому в Білорусі досі немає кримінальних справ про катування протестувальників|url=https://www.dw.com/uk/chomu-v-bilorusi-dosi-nemaie-kryminalnykh-sprav-pro-katuvannia-protestuvalnykiv/a-56330398|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210225205313/https://www.dw.com/uk/chomu-v-bilorusi-dosi-nemaie-kryminalnykh-sprav-pro-katuvannia-protestuvalnykiv/a-56330398|archivedate=2021-02-25|accessdate=2021-04-20|website=|publisher=[[Deutsche Welle]]|language=uk}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Пульша|first=Сяргей|date=2021-04-16|quote=Андрэй Швед – той самы, які 9 верасня 2020-га быў прызначаны генеральным пракурорам Беларусі, і пры якім не заведзена ніводнай крымінальнай справы на бязмежжа сіловікоў пасля выбарчай кампаніі.|title=Дзесяць гадоў прайшло, а пытанні застаюцца|journal=[[Новы Час (газета)|Новы Час]]|language=be|issue=15 (723)|pages=4}}</ref><ref>{{Cite web|quote=Der Fall Kardsjukou steht stellvertretend für viele andere Fälle - und die eklatante Schieflage bei den Prozessen, die derzeit laufen: Hunderte Menschen wurden wegen Widerstand gegen die Staatsgewalt verurteilt, so etwa die schweizerisch-weißrussische Doppelstaatsbürgerin Natallia Hersche, die einem Polizisten die Sturmhaube vom Gesicht riss und dafür zweieinhalb Jahre ins Gefängnis muss. Zugleich wurde aber kein einziger Fall von Polizeigewalt untersucht, allen Berichten von Gewaltexzessen, Folterungen und sogar Toten zum Trotz. Lukaschenko hält seine schützende Hand über die "silowiki", den mächtigen Sicherheitsapparat aus Polizei, Militär und Geheimdienst. Die Schauprozesse erfüllen zwei Funktionen: die belarussische Protestbewegung einzuschüchtern, wegzusperren oder außer Landes zu jagen und zugleich den "silowiki" zu signalisieren, dass das Regime zu ihnen hält, komme, was wolle. Ein blutiger Poker, der Lukaschenko bis heute an der Macht hält.|last=Brunner|first=Simone|date=2021-04-15|title=Weißrussland - Kafka in Minsk: Lukaschenkos Säuberungen|url=https://www.wienerzeitung.at/nachrichten/politik/europa/2100411-Kafka-in-Minsk-Lukaschenkos-Saeuberungen.html|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210508150704/https://www.wienerzeitung.at/nachrichten/politik/europa/2100411-Kafka-in-Minsk-Lukaschenkos-Saeuberungen.html|archivedate=2021-05-08|accessdate=2021-05-08|website=|publisher={{нп3|Wiener Zeitung|Wiener Zeitung|pl|Wiener Zeitung}}|language=de}}</ref>.
Пратэсты змянялі фармат і працягваліся. Яны ўвесь час суправаджаліся беспрэцэндэнтнымі рэпрэсіямі з боку ўладаў. Адсутнасць у альтэрнатыўнай палітычнай эліты яснага разумення таго, як скарыстаць актыўнасць грамадзян, рутынізацыя вулічных пратэстаў, узмацненне масавых рэпрэсій і «прэвентыўных захадаў» (адкрытага насілля) рэжыма — гэтыя фактары прывялі да зніжэння масавасці дэманстрацый да канца года. Як заўважыў беларускі журналіст [[Паўлюк Быкоўскі]], рэжым Лукашэнкі выстаяў, але з вялікімі выдаткамі<ref>[https://naviny.media/article/20210110/1610263598-lukashenko-vyholashchivaet-ideyu-tranzita-vlasti-moskva-zhdet-novogo naviny.media] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210112211206/https://naviny.media/article/20210110/1610263598-lukashenko-vyholashchivaet-ideyu-tranzita-vlasti-moskva-zhdet-novogo |date=12 студзеня 2021 }}</ref>. Па словах генеральнага пракурора [[Андрэй Іванавіч Швед|Андрэя Шведа]], у 2021 годзе завершана раследаванне асноўных спраў па экстрэмісцкіх артыкулах, звязаных са спробай дзяржперавароту, усяго судамі разгледжана каля 1200 крымінальных спраў, па якіх асуджана больш 1600 чалавек<ref>[https://zviazda.by/be/news/20220124/1643016827-prezident-prynyau-z-dakladam-generalnaga-prakurora-andreya-shveda zviazda.by]</ref>. На пачатку 2022 года праваабарончая супольнасць Беларусі налічыла больш за 1000 зняволеных з палітычных матываў людзей<ref>[https://eeas.europa.eu/headquarters/headquarters-homepage/110195/belarus-statement-spokesperson-political-prisoners_en eeas.europa.eu]</ref>.
== Пратэсты ў перадвыбарчы перыяд ==
Пасля затрымання [[Віктар Бабарыка|Віктара Бабарыкі]], на заканчэнне збору подпісаў 19-20 чэрвеня прайшлі пікеты і «ланцугі салідарнасці» ў розных гарадах Беларусі, сярод іх [[Мінск]], [[Брэст]], [[Віцебск]], [[Гомель]], [[Гродна]], [[Магілёў]], [[Бабруйск]], [[Баранавічы]], [[Барысаў]], [[Ганцавічы]], [[Жлобін]], [[Жодзіна]], [[Ліда]], [[Маладзечна]], [[Навагрудак]], [[Наваполацк]], [[Орша]], [[Пінск]], [[Пружаны]], [[Рэчыца]], [[Салігорск]], [[Светлагорск]], [[Стоўбцы]]<ref>[https://nashaniva.by/?c=ar&i=253874 nashaniva.by]</ref><ref>[https://nashaniva.by/?c=ar&i=253887 nashaniva.by]</ref>. У многіх мясцінах адбываліся затрыманні грамадзян.
З [[22 чэрвеня]] ў сацсетках сталі з’яўляцца фотаздымкі людзей у форме, службовых пасведчанняў ды іншых індэнтыфікатараў прыналежнасці да сілавых структур разам з прыкладзеным лістком з палітычнай рэмаркай супраць дзейнага прэзідэнта. Людзі, што дасылалі гэтыя здымкі, часта прылічвалі сябе да 97 % (у супрацьвагу 3 %, якія паводле вынікаў інтэрнэт-галасаванняў набраў Лукашэнка). Да гэтага флэшмоба далучыліся прадстаўнікі бадай што ўсіх сілавых структур: [[КДБ]], [[ААЦ]], [[Узброеныя Сілы Беларусі|армія]], [[Следчы камітэт Рэспублікі Беларусь|Следчы камітэт]], [[Генеральная пракуратура Рэспублікі Беларусь|Пракуратура]], [[Служба бяспекі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь|Служба бяспекі Прэзідэнта]], розныя падраздзяленні [[МУС Беларусі|МУС]] — ад [[ДАІ]] да [[ГУБАЗіК]]<ref>[https://nashaniva.by/?c=ar&i=254045 Ва ўпраўленнях уласнай бяспекі шок: супрацоўнікі міліцыі, СК, КДБ выступаюць праз сацсеткі супраць Лукашэнкі]</ref>.
25 чэрвеня [[міністр унутраных спраў Беларусі]] [[Юрый Караеў]] заявіў, што незаконныя вулічныя акцыі добра арганізаваныя, кіруюцца праз [[Telegram]]-каналы, а таксама ў якасці прыкладу прывёў анлайн-трансляцыю [[Радыё Свабода]] з «Пікета салідарнасці»<ref>[https://www.svaboda.org/a/30690082.html Караеў: незаконныя вулічныя акцыі добра арганізаваныя, імі кіруюць праз Telegram-каналы і стрым Радыё Свабода]</ref>.
Арышт канкурэнтаў Аляксандра Лукашэнкі на выбарах — Сяргея Ціханоўскага і Віктара Бабарыкі, а таксама парушэнні свабоды сходу і слова ў Беларусі выклікалі хвалю салідарнасці. Пад канец чэрвеня 2020 акцыі падтрымкі сабралі беларусаў у [[Варшава|Варшаве]], [[Вільня|Вільні]], [[Берлін]]е, [[Кіеў|Кіеве]], [[Парыж]]ы, [[Прага|Празе]], [[Нью-Ёрк]]у, [[Лос-Анджэлес]]е, [[Сан-Францыска]], [[Маямі]], [[Бостан]]е, а таксама ў [[Лімасол]]е (Кіпр), [[Ізмір]]ы (Турцыя), [[Барселона|Барселоне]], [[Малага|Малазе]] (Іспанія) ды іншых мясцінах, дзе раней беларусы не арганізоўвалі палітычных акцый. Прайшоў «Ланцуг салідарнасці» ў [[Беласток]]у, дзе жывуць беларусы Падляшша, а таксама працуе вялізная колькасць грамадзянаў Беларусі<ref>[https://nashaniva.by/?c=ar&i=254301 nashaniva.by]</ref><ref>[https://www.svaboda.org/a/30625083.html svaboda.org]</ref>.
Увечары 14 ліпеня ў розных гарадах Беларусі людзі выйшлі на акцыі салідарнасці ў знак нязгоды з адмовай ЦВК зарэгістраваць [[Віктар Бабарыка|Віктара Бабарыку]] і [[Валерый Цапкала|Валерыя Цапкалу]]. Неўзабаве пачаліся затрыманні, падчас адбываліся сутычкі з міліцыяй. Паведамлялася аб затрыманні звыш 300 чалавек<ref>[https://nashaniva.by/?c=ar&i=255316 nashaniva.by]</ref>.
На наступны дзень людзі ўтварылі чаргу да ЦВК, каб паскардзіцца на парушэнні выбарчага заканадаўства і нерэгістрацыю В. Бабарыкі і В. Цапкалы (скаргу асабіста можна было падаць толькі ў гэты дзень). Чарга выцягнулася ад [[Дом урада (Мінск)|Дома ўрада]] да [[Праспект Незалежнасці (Мінск)|праспекта Незалежнасці]] і [[Мінск (гасцініца)|гатэля «Мінск»]], а пасля — каля музея кіно і [[Вуліца Берсана (Мінск)|вуліцы Берсана]] да [[Вуліца Мяснікова (Мінск)|вуліцы Мяснікова]] ў бок [[Вуліца Няміга|Нямігі]]<ref>[https://nashaniva.by/?c=ar&i=255325 nashaniva.by]</ref>. Цэнтрвыбаркам быў няздольны апрацаваць такую колькасць скаргаў і не прыняў усіх да закрыцця. Тады людзі займелі намер адправіцца на [[Мінскі паштамт]], каб выслаць свае скаргі поштай. У адказ паштамт закрыўся раней часу. Да Цэнтрвыбаркама падагналі аўтазакі, прывезлі салдат унутраных войскаў. Па 19-ай гадзіне пачаліся першыя затрыманні. Людзей адціскалі з пляцоўкі перад [[Беларускі дзяржаўны акадэмічны музычны тэатр|Музычным тэатрам]] па вуліцы Мяснікова, [[Плошча Багушэвіча (Мінск)|плошчы Багушэвіча]], дзе стаяў канец чаргі<ref>[https://nashaniva.by/?c=ar&i=255337 nashaniva.by]</ref>. Былі закрыты станцыі метро [[Плошча Перамогі (станцыя метро, Мінск)|«Плошча Перамогі»]], [[Купалаўская (станцыя метро)|«Купалаўская»]] і [[Кастрычніцкая (станцыя метро, Мінск)|«Кастрычніцкая»]], перакрыты праспект Незалежнасці каля паштамта. Частка людзей вырашыла ісці на [[Прывакзальная плошча (Мінск)|Прывакзальную плошчу]], каб адправіць свае скаргі ў ЦВК. Тут аддзяленне пошты працуе кругласутачна, але людзей не ўпусцілі, бо нібыта прыйшло паведамленне аб мінаванні<ref>[https://news.tut.by/economics/692878.html news.tut.by] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20200814173404/https://news.tut.by/economics/692878.html |date=14 жніўня 2020 }}</ref>. Паралельна пачаліся затрыманні. З соцень людзей, што стаялі 15 ліпеня ў чарзе ў Цэнтрвыбаркам, толькі 148 чалавек паспелі падаць скаргі аб адмове ў рэгістрацыі двум патэнцыйным кандыдатам. Усяго ж камісія атрымала больш за 5000 падобных зваротаў<ref>[https://news.tut.by/economics/693064.html news.tut.by] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20200731210127/https://news.tut.by/economics/693064.html |date=31 ліпеня 2020 }}</ref>.
Як сказала старшыня ЦВК [[Лідзія Ярмошына]], колькасць скаргаў, што паступілі ў наступныя дні, «не падлягае ўліку». Яны паступалі ў вялізнай колькасці, таму ЦВК нават прыцягнуў работнікаў іншых арганізацый ускрываць канверты. Л. Ярмошына адзначыла, што агульны адказ на пераважную частку скаргаў быў ужо апублікаваны на сайце ЦВК 16 ліпеня, і іншага не будзе<ref>[https://news.tut.by/economics/693474.html news.tut.by] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20200727091634/https://news.tut.by/economics/693474.html |date=27 ліпеня 2020 }}</ref>.
Упраўленне Вярхоўнага камісара [[ААН]] па правах чалавека 17 ліпеня заклікала ўлады Беларусі выконваць правы грамадзян на свабоду слова і сходаў, а таксама вызваліць затрыманых на пратэсных акцыях людзей і праводзіць сумленныя судовыя працэсы над абвінавачанымі<ref>[https://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=26110&LangID=E ohchr.org]</ref>.
6 жніўня 2020 года ў час Дня адчыненых дзвярэй устаноў дадатковай адукацыі ў Мінску (вул. Кахоўская, [[Цэнтральны раён (Мінск)|Цэнтральны раён]], мікрараён Каштанаўка), двое гукааператараў з [[Мінскі дзяржаўны палац дзяцей і моладзі|Мінскага дзяржаўнага палаца дзяцей і моладзі]], Кірыл Галанаў і Уладзіслаў Сакалоўскі, незапланавана ўключылі запіс песні Віктара Цоя «Перемен!», які гучаў перад шматтысячнай аўдыторыяй прыблізна хвіліну і быў перапынены кіраўніком адміністрацыі Цэнтральнага раёна [[Дзмітрый Віктаравіч Пятруша|Дзмітрыем Пятрушам]]. Сакалоўскі патлумачыў, што ўключыў песню ў знак пратэсту супраць таго, што ўлады адмовілі [[Святлана Георгіеўна Ціханоўская|Святлане Ціханоўскай]] у пляцоўцы для перадвыбарчай агітацыі. Неўзабаве гукааператары былі затрыманы па абвінавачанні ў зрыве масавага мерапрыемства і хуліганстве (заяву ў міліцыю падпісаў кіраўнік упраўлення ідэалогіі адміністрацыі Цэнтральнага раёна Юрый Цаба). 7 жніўня 2020 года суд Цэнтральнага раёна прысудзіў Галанаву і Сакалоўскаму па 10 сутак адміністрацыйнага арышту<ref>https://news.tut.by/society/695781.html {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20200807104238/https://news.tut.by/society/695781.html |date=7 жніўня 2020 }}</ref>. Таго ж дня пачалася масавая акцыя ў падтрымку арыштаваных: аўтамабілісты на вуліцах Мінска гудзелі і ўключалі песню «Перемен!»<ref>https://nn.by/?c=ar&i=256749</ref>.
== Пратэсты пасля выбараў ==
[[File:Столкновения в Минске в ночь с 9 на 10 августа 2020 BZQP5131.webm|thumb|Пратэсты ў ноч пасля выбараў]]
=== Ноч з 9 на 10 жніўня ===
У ноч пасля выбараў у [[Мінск]]у і шэрагу рэгіёнаў Беларусі прайшлі масавыя акцыі пратэсту. На вуліцы выйшлі дзясяткі тысяч беларусаў, нязгодных з агалошанымі афіцыйнымі вынікамі выбараў. Сілавікі прымянялі спецсродкі — светлашумавыя гранаты, гумовыя кулі, вадамёты.
У [[Ліда|Лідзе]] пасля закрыцця выбарчых участкаў людзі выйшлі на мітынг, распачаліся пратэсты перад будынкам Лідскага райвыканкама. Вакол уезду ў цэнтр горада з боку мікрараёнаў дзяжурыла дзяржаўтаінспекцыя і, як мяркуецца, асобы ў цывільным. Супрацоўнікі праваахоўных органаў у абмундзіраванні пачалі адцясняць пратэстуючых ад помніка героям-авітарам і [[Касцёл Узвіжання Святога Крыжа (Ліда)|Крыжаўзвіжынскага касцёла]], частка людзей стала разыходзіца. Але хваляванні працягваліся. Адбываліся затрыманні мітынгуючых; тых, хто адыходзіў, з супрацьлеглага боку таксама затрымлівалі і змяшчалі ў аўтазакі. Частка цэнтральных вуліц была перакрытая, адбываліся збоі ў руху грамадскага транспарту. Пасля 22-й гадзіны хваляванні ў цэнтры Ліды завяршыліся<ref>[https://bizlida.by/news/top/news-7898 bizlida.by] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20200927012757/https://bizlida.by/news/top/news-7898 |date=27 верасня 2020 }}</ref>.
У [[Жлобін]]е паводле звестак МУС удзельнікі пратэсту закідалі супрацоўнікаў міліцыі тратуарнай пліткай і арматурай каля Дома культуры металургаў; пры гэтым былі пашкоджаны некалькі службовых аўтамабіляў. Пазней некалькі ўдзельнікаў гэтых акцый былі затрыманы<ref>Інфармацыя з тэлеграм-канала pressmvd</ref>.
У [[Пінск]]у адбыўся мітынг на каля гарвыканкама з патрабаваннем паказаць вынікі галасавання. Пасля размоў удзельнікаў акцыі з прадстаўнікамі ўлады адбылася сутычка пратэстуючых з АМАПам у раёне [[Вуліца Леніна (Пінск)|вуліцы Леніна]], падчас якой АМАП адступіў. На наступны дзень у горад прыехала падмога АМАПу і дзясяткі падазраваных ва ўдзеле ў начных падзеях былі затрыманы<ref>[https://1reg.by/2020/08/13/9-i-10-avgusta-protivostoyanie-v-pinske/ 9 и 10 августа: противостояние в Пинске] // Першы рэгіён</ref>. Пазней гэтыя падзеі атрымалі назву «Пінскай бойні», а суд над імі «[[Пінская справа|Пінскай справы]]».
=== 10 жніўня ===
Па стане на вечар 10 жніўня пад вартаю заставаліся 17 журналістаў, затрыманыя напярэдадні на акцыях пратэсту.<ref>[https://ru.b2bingo.com/community-11913/7254648 Пасля пратэстаў 9 жніўня ў Беларусі застаюцца пад вартай 17 журналістаў. Спіс]</ref> У іх ліку чатыры карэспандэнты расійскіх СМІ, уключаючы спецыяльнага карэспандэнта «Медузы» Максіма Солапава, якога збілі пры затрыманні. Журналістаў затрымлівалі як мінімум у шасці гарадах краіны.
[[File:Валанцёрскі летнік побач ІЧУ на Акрэсціна, жнівень 2020.jpg|thumb|Валанцёры побач з ІЧУ на Акрэсціна, жнівень 2020]]
==== Мінск ====
У Мінску 10 жніўня ўсё пачыналася як мірны пратэст пешаходаў і аўтамабілістаў. Формай пратэсту пераважна заставалася стаянне ўздоўж вуліц, на якіх ездзілі і сігналілі аўтамабілісты. Аднак спіраль насілля пачала раскручвацца: у некаторых дэманстрантаў стралялі святлошумавымі гранатамі, слезацечным газам, гумовымі кулямі. Яны ў адказ узводзілі барыкады ў розных месцах горада, але пераважна разбягаліся пры набліжэнні АМАПа, каб ізноў сабрацца, калі ён з’язджаў. Асабліва зацятыя сутычкі адбыліся ў раёнах [[Кальварыйская вуліца|Кальварыйскай]], [[Пушкінская (станцыя метро, Мінск)|метро «Пушкінская»]], [[Спартыўная (станцыя метро, Мінск)|метро «Спартыўная»]], універсама «Рыга». Каля метро «Пушкінская» загінуў [[Аляксандр Тарайкоўскі]]<ref>[https://www.svaboda.org/a/30781421.html «Ён мусіў жыць». Аляксандра Тарайкоўскага, які загінуў на Пушкінскай падчас разгону, сям’я шукала двое сутак]</ref>, у якога стралялі «сілавікі»<ref>https://www.youtube.com/watch?time_continue=34&v=nTjwhZSYIpQ</ref>.
==== Брэст ====
У 22:33 [[TUT.BY]] паведаміў пра жорсткую сутычку пратэстуючых з АМАПам. Удзельнікі пратэсту кідалі бутэлькі і каменні ў міліцыю каля ЦУМа, а тыя стралялі рызінавымі кулямі<ref>[https://news.tut.by/society/696166.html Массовые акции в городах Беларуси: люди строили баррикады, силовики использовали спецсредства, есть погибший. Онлайн] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20200812071759/https://news.tut.by/society/696166.html |date=12 жніўня 2020 }} // TUT.BY</ref>. Тым жа вечарам каля паркавай зоны ля Нябярэжнай Ф. Скарыны жанчына атрымала раненне рызінавай куляй у жывот, калі з балкона папрасіла АМАПаўцаў не біць затрыманых<ref>Станислав Коршунов. [https://news.tut.by/society/697474.html Стоматолог в Бресте с балкона попросила силовиков не бить девушку — и получила пулю в живот] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20200829170250/https://news.tut.by/society/697474.html |date=29 жніўня 2020 }} // TUT.BY</ref>.
==== Віцебск ====
У Віцебску, на плошчы Перамогі і каля яе прайшлі вулічныя акцыі<ref>{{cite web|url = https://vkurier.info/xronika-sobytij-v-vitebske-vecherom-9-avgusta/|title = Хроника событий в Витебске вечером 9 августа|author = Максимова, Маргарита|date = 2020-08-10|work = [[Витебский курьер]]|language = ru|accessdate =2020-08-11}}</ref>. Па дадзеных праваабаронцы Паўла Левінава, было затрымана ад 100 да 200 чалавек<ref>{{cite web|url = https://t.me/radiosvaboda/5057|title = |author = |date = 2020-08-11|work = [[Радыё Свабода]]|language = |accessdate =}}</ref>.
=== 11 жніўня ===
==== Мінск ====
Зранку жыхары і госці Мінска пачалі несці кветкі да месца каля [[Пушкінская (станцыя метро, Мінск)|станцыі метро «Пушкінская»]], дзе [[10 жніўня]] загінуў пратэстовец<ref>{{cite web|url = https://t.me/radiosvaboda/5030|title = |author = |date = 2020-08-11|work = [[Радыё Свабода]]|language = |accessdate =}}</ref>. Каля 15:00 супрацоўнікі МУС пачалі разганяць людзей<ref>{{cite web|url = https://t.me/radiosvaboda/5062|title = |author = |date = 2020-08-11|work = [[Радыё Свабода]]|language = |accessdate =}}</ref>.
14:36 невядомы хлопец выйшаў на рэйкі [[Маскоўская лінія|Маскоўскай лініі]] [[Мінскі метрапалітэн|Мінскага метрапалітэна]] з патрабаваннем «Перастаньце калечыць і забіваць людзей». Уся лінія была зачынена. Акцыя працягвалася каля 5 хвілін<ref>{{cite web|url = https://t.me/radiosvaboda/5044|title = |author = |date = 2020-08-11|work = [[Радыё Свабода]]|language = |accessdate =}}</ref>.
15:00 да [[Мінскі электратэхнічны завод імя В. І. Казлова|Мінскага электратэхнічнага завода імя В. І. Казлова]] пачалі падыходзіць людзі, каб падтрымаць патрабаванні працоўных. Праз кароткі час іх пачалі затрымліваць<ref>{{cite web|url = https://nn.by/?c=ar&i=257106|title = На плошчы Незалежнасці прайшоў шматтысячны мітынг за адстаўку Лукашэнкі ФОТЫ|author = |date = 2020-08-14|work = [[Наша Ніва (1991)|Наша Ніва]]|language = |accessdate =2020-08-15}}</ref>.
Тэлеканал [[Агульнанацыянальнае тэлебачанне|АНТ]] паведаміў, што за гандлёвым цэнтрам «Рыга» знойдзены мікрааўтобус з расійскімі нумарамі, «цалкам загружаны амуніцыяй, намётамі і іншымі прадметамі для арганізацыі вулічных беспарадкаў». Аднак, як высветлілася пазней, гэты мікрааўтобус належаў кінапрадзюсеру В. Грубаву з Расіі, які пацвердзіў, што аўтамабіль стаіць на тым месцы паўгода, а ўсе рэчы (намёты, чайнікі і г.д.) небходныя для здымачнай групы, якая здымала серыял для каналу [[ТВ Центр|ТВЦ]]. Як паведамляла «Радыё Свабода», мікрааўтобус па-ранейшаму стаіць на той самай паркоўцы.
==== Брэст ====
Акрамя звычайных спецсродкаў пры разгоне пратэстаў у раёне вуліцы Маскоўскай была выкарыстана баявая зброя. 43-гадовы [[Генадзь Шутаў]] атрымаў агнястрэльнае раненне ў галаву ў раёне Маскоўскай адміністрацыі Брэста. 19 жніўня ён памёр<ref>[https://news.tut.by/society/697616.html Тело застреленного на протестах Геннадия Шутова из Бреста отдали родным. Что в справке о смерти?] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20200825013022/https://news.tut.by/society/697616.html |date=25 жніўня 2020 }} // TUT.BY</ref>.
==== Гродна ====
Паводле дадзеных газеты «Народная воля», цяжарную жанчыну Карыну Маліноўскую затрымалі ў сувязі з падазрэннем ва ўдзеле ў каардынацыі пратэстаў у горадзе 9-10 жніўня і даставілі ў Ленінскі РАУС, дзе білі, у выніку чаго яна страціла дзіця<ref>«У выніку ястраціла цяжарнасць», Народная Воля 25.09.2020, перадрукавана: [https://novychas.by/hramadstva/adzinae-ab-czym-ja-paprasila-kab-mjane-bolsz-ne «Адзінае, аб чым я папрасіла, каб мяне больш не білі… У выніку я страціла цяжарнасць»] // Новы час</ref>.
==== Ліда ====
Увечары ў Лідзе адбываліся хваляванні. Горад вялікімі групамі патрулявалі міліцыянеры. Людзі сабраліся каля Дому гандлю. Адбываліся затрыманні тых, хто знаходзіўся паблізу пратэстаў, забіралі нават з аўтобусных прыпынкаў, нехта хаваўся ў кавярнях, нехта ў хрысціянскіх храмах. У 23 гадзіны ў цэнтры Ліды быў чутны гул аўтамабільных сігналаў, лозунгі і плясканні, раўлі маторы байкаў. Да гэтага дня стала вядома аб тым, што некаторых з затрыманых прысудзілі да адміністрацыйных арыштаў і штрафаў. Здзекі і катаванні затрыманых адбываліся на тэрыторыі Лідскага РАУС<ref>[https://news.tut.by/society/697414.html news.tut.by] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20201112205735/https://news.tut.by/society/697414.html |date=12 лістапада 2020 }}</ref>.
=== 12 жніўня ===
Раніцай 12 жніўня ў сталіцы часткова аднавіўся доступ у Інтэрнэт: сталі працаваць сацсеткі, мэсэнджары (Telegram, Viber, WhatsApp), пашукавікі (Google, Яндэкс) і іншыя сайты. Таксама зноў стаў даступным анлайн-заказ таксі<ref>[https://yandex.by/turbo/s/euroradio.fm/ru/dostup-v-internet-v-minske-vozobnovilsya?sign=ff304bf9321245af70001bd57d66fcd8adda6f397f5b925e82c326f1d0244ceb%3A1597214932&utm_source=yxnews&utm_medium=mobile&trbsrc=neo-news yandex.by]</ref>. Разам з тым, у сувязі з выкарыстаннем піратэхнікі ў ходзе масавых дэманстрацый, у Беларусі была ўведзеная забарона на яе продаж<ref>[http://vgr.by/2020/08/12/bez-feyerverkov-i-salyutov-v-belarusi-zapretili-prodavat-pirotehniku/ Без фейерверков и салютов: в Беларуси запретили продавать пиротехнику]</ref>.
Агенцтва БелТА, спасылаючыся на звесткі праваахоўнікаў, паведаміла аб затрыманні каардынатараў масавых беспарадкаў у Мінску<ref>[https://newsbel.by/08/12/v-minske-zaderzhany-koordinatory-massovyh-besporyadkov/?utm_source=yxnews&utm_medium=mobile newsbel.by]{{Недаступная спасылка}}</ref>. Таксама гаварылася аб канфіскацыі дымавых шашак і іншых прыстасаванняў, якія маглі быць выкарыстаныя пратэстоўцамі, у Брэсцкай вобласці<ref>[https://m.kp.by/online/news/3975129/ kp.by]{{Недаступная спасылка}}</ref>.
Пасля поўдня ў Мінску, а затым і ў іншых гарадах пратэстуючыя (пераважна жанчыны) пачалі збірацца ў ланцугі салідарнасці з затрыманымі і пацярпелымі<ref>[https://people.onliner.by/2020/08/12/v-beloj-odezhde После выборов: цепи солидарности, реакция МИД, жалоба Тихановской в ЦИК и помощь пострадавшим]</ref>.
12 жніўня ў цэнтры [[Ліда|Ліды]] каля будынка райвыканкама пачалася жаночая акцыя мірнага пратэсту, сюды прыйшлі таксама святары. Праз нейкі час праваахоўнікі папрасілі ўсіх разысціся. Затым пачаліся затрыманні. У адказ пратэстоўцы кінулі некалькі камянёў у міліцэйскі транспарт<ref>[https://nashaniva.by/?c=ar&i=263489 nashaniva.by]</ref>. Па словах пацярпелых і сведкаў у здзеках над затрыманымі ўдзельнічалі АМАПаўцы і мясцовыя міліцыянеры<ref>[https://news.tut.by/society/697119.html news.tut.by] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20201113020754/https://news.tut.by/society/697119.html |date=13 лістапада 2020 }}</ref>.
У гэты ж дзень у Салігорску каля будынка КДБ адбылася сутычка паміж ваенным пенсіянерам-прыхільнікам прэзідэнта і рабочым з ліку апазіцыянераў. Пенсіянер забіў рабочага і ў лістападзе быў асуджаны на 10 год калоніі і штраф<ref>[https://news.mail.ru/incident/44310163/ Сторож КГБ, убивший из-за спора о политике шахтера-«змагара», получил 10 лет колонии] // Мail.ru</ref>.
=== 13 жніўня ===
У сталіцы з раніцы сталі выстройвацца ў ланцугі салідарнасці з пацярпелымі падчас беспарадкаў, на акцыю выйшлі ў асноўным жанчыны, яны неслі з сабой белыя кветкі і выстройваліся ўздоўж дарог. Машыны сігналілі ў іх падтрымку<ref>[https://news.tut.by/society/696461.html В Минске уже с раннего утра — цепи солидарности] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20200822115808/https://news.tut.by/society/696461.html |date=22 жніўня 2020 }}</ref><ref>{{Cite news|title=В Минске с утра начались акции солидарности. ОНЛАЙН|author=|url=https://belsat.eu/ru/news/v-minske-s-utra-nachalis-aktsii-solidarnosti-onlajn/|website=Белсат TV|date=13 августа 2020}}</ref><ref>{{Cite news|title=С утра в Беларуси люди становятся в цепочки солидарности, свой протест возобновили медики|author=|url=https://www.currenttime.tv/a/v-belarusi-s-utra-vyhodyat-na-protesty/30781351.html|website=канал: Настоящее время|date=13 августа 2020}}</ref> На знак пратэсту кіроўцы на вуліцах сталіцы пачалі запавольваць рух да хуткасці 20-30 км/г<ref>[https://auto.tut.by/news/road/696467.html Автопротест. Водители начали замедлять движение на улицах столицы, но пробок нет] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20200829103942/https://auto.tut.by/news/road/696467.html |date=29 жніўня 2020 }}</ref>. Аналагічныя акцыі праходзілі ў многіх іншых гарадах рэспублікі. Акцыі пратэсту ў гэты дзень адзначаліся таксама ў некаторых пасёлках і вёсках<ref>[https://reform.by/155452-v-belarusi-k-vecheru-nachalis-novye-akcii-protesta В Беларуси к вечеру начались новые акции протеста]</ref><ref>[https://gazetaby.com/post/novaya-taktika-vlastej-vklyuchat-duraka-i-tyanut-v/167801/ Новая тактика властей: «включать дурака» и тянуть время]</ref>. Лекары па меншай меры двух бальніц у Мінску выйшлі на пікеты перад будынкамі сваіх устаноў<ref>{{Cite news|title=Медики 6-ой ГКБ против насилия|author=|url=https://t.me/bnkbel/11300|website=телеграм канал "Баста!"|date=13 августа/(08) 2020}}</ref><ref>{{Cite news|title=Медики против насилия|author=|url=https://charter97.org/ru/news/2020/8/13/389331/|website=charter97.org|date=13.08.2020}}</ref><ref name=o1308>[https://people.onliner.by/2020/08/13/minsk-segodnya-vecherom-chto-proisxodit-v-gorode Минск сегодня вечером: что происходит в городе]</ref>.
13 жніўня ў [[Ліда|Лідзе]] жанчыны ўтварылі «ланцуг салідарнасці» ля [[Касцёл Узвіжання Святога Крыжа (Ліда)|касцёла Узвіжання Святога Крыжа]]. Яны выказвалі абурэнне збіццём і затрыманнямі на вуліцах. Старшыня райвыканкама беспаспяхова спрабаваў арганізаваць цэнтралізаваны дыялог з пратэстуючымі.
Пачалося вызваленне арыштаваных з буйной жодзінскай турмы, што было патлумачана яе крайняй перапоўненасцю<ref>[https://www.mk.ru/politics/world/2020/08/13/belorusskaya-tyurma-v-zhodino-perepolnena-iz-izolyatora-nachali-vypuskat-lyudey-sredi-nochi.html Белорусская тюрьма в Жодино переполнена: из изолятора начали выпускать людей среди ночи]</ref>. Міністр унутраных спраў Беларусі Юрый Караеў пацвердзіў, што траўмы падчас пратэстаў маглі атрымліваць «выпадковыя людзі, якія трапілі пад раздачу», і паведаміў, што на частку затрыманых не заводзіліся адміністрацыйныя справы<ref>https://www.interfax.ru/world/721690</ref>.
=== 14 жніўня ===
[[14 жніўня]] ЦВК абвясціла канчатковыя вынікі прэзідэнцкіх выбараў. І, па яе даных, на іх зноў перамог Аляксандр Лукашэнка, набраўшы 80,1 % галасоў. У выніку, у многіх населеных пунктах Беларусі зноў прайшлі масавыя акцыі пратэсту і страйкі на прадпрыемствах. [[Святлана Георгіеўна Ціханоўская|Святлана Ціханоўская]], вымушаная з’ехаць за мяжу, заявіла аб пачатку стварэння каардынацыйнага савета для забеспячэння трансферу ўлады ў Беларусі<ref>[https://news.tut.by/economics/696696.html Тихановская инициирует создание координационного совета для трансфера власти в Беларуси] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20200819052253/https://news.tut.by/economics/696696.html |date=19 жніўня 2020 }}</ref>.
==== Мінск ====
У гэты жа дзень пачалі выпускаць некаторых арыштаваных дэманстрантаў з ізалятараў часовага ўтрымання (ІЧУ). Большасць з іх была збітая, некаторыя адразу пераводіліся ў Бальніцу хуткай медыцынскай дапамогі ў Мінску. Многія арыштанты заяўлялі пра здзекі і катаванні з боку супрацоўнікаў ІЧУ і РАУСаў<ref>{{cite web|url = https://news.tut.by/society/696741.html|title = «Говорю: мужики, не расстреливайте меня». Монологи пациентов БСМП (некоторые — из реанимации)|author = Ельяшевич, Ксения|date = 2020-08-15|work = [[Tut.by]]|language = ru|accessdate = |archiveurl = https://web.archive.org/web/20200819224335/https://news.tut.by/society/696741.html|archivedate = 19 жніўня 2020|deadurl = yes}}</ref><ref>{{cite web|url = https://news.tut.by/society/696650.html|title = «Раздвигала ноги — и прицельно дубинкой в пах». Один из задержанных в Минске — про жестокость девушки из милиции|author = Матвеева, Татьяна|date = 2020-08-15|work = [[Tut.by]]|language = ru|accessdate = |archiveurl = https://web.archive.org/web/20200829221139/https://news.tut.by/society/696650.html|archivedate = 29 жніўня 2020|deadurl = yes}}</ref>.
У Мінску ў розных частках горада з раніцы людзі зноў сталі выстройвацца ў ланцугі салідарнасці. Аўтамабілісты, якія праязджалі міма гэтых людзей, сігналілі ім у падтрымку<ref>[https://news.tut.by/society/696614.html В Беларуси протестующие вновь выходят на улицы. Онлайн] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20200926185237/https://news.tut.by/society/696614.html |date=26 верасня 2020 }}</ref>. Увечары на плошчы Незалежнасці прайшоў шматтысячны мітынг за адстаўку Лукашэнкі<ref>{{cite web|url = https://t.me/tutby_official/10188/|title = |author = |date = 2020-08-11|work = [[Tut.by]]|language = |accessdate =}}</ref>.
==== Віцебск ====
Некалькі тысяч гараджан прайшлі па ўсім горадзе з патрабаваннем «правядзення паўторных выбараў, прыцягнення да адказнасці асоб, якія прынялі ўдзел у фальсіфікацыі галасавання на выбарах, неадкладнага вызвалення затрыманых на мірных пратэстах»<ref>{{cite web|url = https://news.tut.by/society/696734.html|title = Передали петицию властям, были возле ИВС. В Витебске несколько тысяч человек прошли по всему городу|author = Матвеева, Татьяна|date = 2020-08-15|work = [[Tut.by]]|language = ru|accessdate = |archiveurl = https://web.archive.org/web/20200819171443/https://news.tut.by/society/696734.html|archivedate = 19 жніўня 2020|deadurl = yes}}</ref>.
==== Ліда ====
На акцыю каля Лідскага райвыканкама выйшлі медыкі, яны выказваліся супраць гвалту. Супрацоўнікі ААТ «[[Лакафарба]]» сустрэліся са старшынём райвыканкама і начальнікам міліцыі, адбываліся хваляванні ў лакаматыўным дэпо. Шэраг афіцэраў міліцыі заявіў аб звальненні.
=== Забастоўкі працоўных калектываў 11—14 жніўня ===
[[11 жніўня]] з’явілася інфармацыя, што працоўныя [[Мінскі электратэхнічны завод імя В. І. Казлова|Мінскага электратэхнічнага завода імя В. І. Казлова]] спынілі працу і прад’явілі патрабаванні да кіраўніцтва прадпрыемства<ref>{{cite web|url = https://lenta.ru/news/2020/08/11/zabast/|title = В Белоруссии началась забастовка|author = |date = 2020-08-11|work = [[Lenta.ru]]|language = ru|accessdate =}}</ref>.
Па інфармацыі [[Telegram|Тэлеграм]]-канала [[Наша Ніва (1991)|газеты «Наша Ніва»]], працаўнікі [[Жабінкаўскі цукровы завод|ААТ «Жабінкаўскага цукровага завода»]] запрасілі дырэктара І. Балтрамеюка і старшыню райвыканкама на тэрміновую размову. На сустрэчы таксама прысутнічаў старшыня Жабінкаўскага РАУС А. Лагота. Працаўнікі патрабавалі вызваліць механіка завода Ю. М. Васілюка, затрыманага [[10 жніўня]] на мітынгу ў Жабінцы, а таксама патрабавалі сумленных выбараў. Забастоўкі на прадпрыемстве не было.
Пры гэтым кіраўнікі прадпрыемстваў, дзе паведамлялася аб стачках, сцвярджалі, што праца ідзе ў штатным рэжыме<ref>https://yandex.by/turbo/s/sb.by/articles/generalnyy-direktor-oao-maz-predpriyatie-rabotaet-v-shtatnom-rezhime.html?utm_source=yxnews&utm_medium=mobile</ref>.
[[14 жніўня]] ў розных гарадах краіны прайшлі сходы працоўных розных прадпрыемстваў ([[Мінскі электратэхнічны завод імя В. І. Казлова]], трэст «Раммантажбуд», [[Гродна Азот]], [[Беларускі металургічны завод|БМЗ]], СТАА «ЗОВ-ЛенЕВРОМЕБЕЛЬ»). Працоўныя на сходах патрабавалі спыніць гвалт сілавікоў, выпусціць палітзняволеных і правесці сумленныя выбары. На некаторых прадпрыемствах гучала патрабаванне адстаўкі прэзідэнта Аляксандра Лукашэнкі<ref>{{cite web|url = https://finance.tut.by/news696621.html|title = |author = |date = 2020-08-14|work = [[Tut.by]]|language = ru|accessdate = |archiveurl = https://web.archive.org/web/20200814125445/https://finance.tut.by/news696621.html|archivedate = 14 жніўня 2020|deadurl = yes}}</ref>
=== 16 жніўня. Марш свабоды ===
[[Выява:2020 Belarusian protests — Minsk, 21 August p0021.jpg|thumb|right|Ланцуг пакаяння (Мінск, 21 жніўня)]]
==== Мінск ====
Адбылася самая масавая акцыя пратэсту ў гісторыі незалежнай Беларусі пад назвай «Марш свабоды». Асноўнае дзеянне адбывалася каля абеліска «[[Мінск — горад-герой]]». Прымала ўдзел больш за 200 тысяч чалавек. Таксама праходзіў мітынг за [[Аляксандр Рыгоравіч Лукашэнка|Лукашэнку]], на які звозілі бюджэтнікаў з усёй Беларусі.
==== Ліда ====
Некалькі тысяч маніфестантаў сабралася на пляцоўцы ля [[касцёл Узвіжання Святога Крыжа (Ліда)|Крыжаўзвіжанскага касцёла]] і [[помнік Францыску Скарыну (Ліда)|помніка Францыску Скарыну]]. Адсюль калона пад [[бела-чырвона-белы сцяг|бела-чырвона-белымі сцягамі]] рушыла па [[Замкавая вуліца (Ліда)|вуліцы Замкавай]] і далей у цэнтр горада па [[праспект Перамогі (Ліда)|праспекце Перамогі]], затым па вуліцах Міцкевіча і [[Савецкая вуліца (Ліда)|Савецкай]] людзі вярнуліся на месца збору. У «Лідскай газеце» знайшоў асвятленне факт, калі жанчына набыла ў краме [[чырвона-зялёны сцяг|чырвона-зялёныя сцяжкі]] і беспаспяхова спрабавала раздаць іх маніфестантам<ref>Мы живем в своей стране и хотим гордиться ею // Лідская газета. 19 жніўня 2020. № 65(13132)</ref>.
=== 17—18 жніўня ===
[[17 жніўня]] [[2020]] года супрацоўнікі [[радыё «Сталіца»]] падтрымалі забастоўку, пра што паведамілі на сваёй старонцы ў [[Facebook]]. [[18 жніўня]], кіраўніцтва прапанавала працягнуць працу, але не паведамляць навіны пра палітыку. Пасля гэтага большая частка калектыву напісала заявы аб сыходзе<ref>{{cite web|url = https://news.tutby.news/culture/697315.html|title = В знак протеста увольняется коллектив радио «Сталіца»|author = |date = 2020-08-19|work = [[TUT.BY]]|language = ru|accessdate = 2020-10-01|archiveurl = https://web.archive.org/web/20210109044253/https://news.tutby.news/culture/697315.html|archivedate = 9 студзеня 2021|deadurl = yes}}</ref>.
==== Мінск ====
У дворыку паміж [[Вуліца Чарвякова (Мінск)|вуліцай Чарвякова]] і Смаргоўскім трактам упершыню з’явіўся мурал з «дыджэямі перамен»<ref>https://belisrael.info/?p=25256</ref>, які ў далейшым некалькі разоў замалёўваўся на загад уладаў і аднаўляўся жыхарамі навакольных дамоў, стаўшы сімвалам культурніцкага супраціву. У пачатку верасня 2020 года пляцоўка перад муралам атрымала нефармальную назву «Плошча Перамен», а на будынку з муралам была ўсталявана шыльда з адпаведным надпісам (прыбрана ўладамі 9 верасня). На ўездзе з вуліцы Чарвякова з’явіўся таксама самаробны знак, які «забараняе» прысутнасць у дворыку сілавікоў<ref>https://belisrael.info/?p=25432</ref>.
=== 23 жніўня. Марш новай Беларусі ===
У [[Мінск]]у ў атмасферы свята пад бел-чырвона-белымі сцягамі прайшоў шматтысячны Марш новай Беларусі. Сотні тысяч беларусаў сабраліся ля [[Плошча Незалежнасці (Мінск)|плошчы Незалежнасці]] і рушылі вялікай калонай да Стэлы, а пасля — да [[Палац Незалежнасці (Мінск)|Палаца Незалежнасці]] — рэзідэнцыі А. Лукашэнкі. Частка дэманстрантаў ад Стэлы пасля рушыла да [[Плошча Дзяржаўнага Сцяга (Мінск)|плошчы Дзяржаўнага Сцяга]], што за Палацам Незалежнасці. Але [[Праспект Пераможцаў (Мінск)|праспект Пераможцаў]] там загарадзіў [[АМАП]], і людзі развярнуліся разыходзіцца. У гэты момант у свой палац пад прыцэламі тэлекамер прыляцеў Аляксандр Лукашэнка з аўтаматам. Улады выставілі шчыльны кардон перад Стэлай з аўтаматамі ў якасці дэманстрацыі сілы. Жыхары дома насупраць Стэлы вывесілі два гіганцкія нацыянальныя сцягі. Дэманстранты паводзілі сябе мірна<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=257692 nn.by]</ref>.
=== 26 жніўня ===
[[26 жніўня]] дырэктар [[радыё «Сталіца»]] Алег Міхалевіч, падтрымаў свой калектыў і забраў працоўную кніжку<ref>{{cite web|url = https://news.tutby.news/culture/698153.html|title = Директор радио «Сталіца» уволился со своим коллективом|author = Мартинович, Денис|date = 2020-08-26|work = [[TUT.BY]]|language = ru|accessdate = 2020-10-01|archiveurl = https://web.archive.org/web/20210109173252/https://news.tutby.news/culture/698153.html|archivedate = 9 студзеня 2021|deadurl = yes}}</ref>.
=== 30 жніўня. Марш міра і незалежнасці ===
[[Выява:2020 Belarusian protests — Minsk, 30 August p0062.jpg|thumb|right|Пратэстны мітынг у Мінску 30 жніўня]]
[[30 жніўня]], у дзень нараджэння А. Лукашэнкі, па ўсёй рэспубліцы прайшлі пратэстныя Маршы міра і незалежнасці.
Адна з самых буйных акцый прайшла ў [[Мінск]]у<ref>{{cite web|url = https://www.youtube.com/watch?v=ja0-23y3OAg|title = День рождения Лукашенко и протесты в Беларуси // Спецэфир|author = |date = 2020-08-1130|work = [[Дождь (тэлеканал)|Дождь]]|language = ru|accessdate =}}</ref>. Сілавікі перакрылі плошчу Незалежнасці і праспект каля ГУМа. Аднак спробы рассеяць такую вялікую колькасць пратэстоўцаў аказаліся бясплённыя. Было як мінімум 140 затрыманняў, але гэта толькі раззлавала людзей. Дэманстранты занялі ўвесь праспект Незалежнасці ад Кастрычніцкай да плошчы Перамогі і праспект Пераможцаў і дайшлі да Палаца Незалежнасці. Каля яго агароджы яны пакінулі тысячы плакатаў і «падарункаў». Гэта была самая дзёрзкая дэманстрацыя грамадзянскага непадпарадкавання за тры тыдні пратэстаў. Самымі папулярнымі крычалкамі ў гэты дзень былі «Сам ты крыса!», «Как ашчушчэнія?», «Выйдзі палічы!» і «Мы на дзень нараджэння!». Як знак пашырэння базы пратэстаў, праз увесь горад з дэманстрантамі прайшла калона спартоўцаў на чале з алімпійскай чэмпіёнкай [[Аляксандра Герасіменя|Аляксандрай Герасіменяй]]. З Палаца да дэманстрантаў выйшаў памочнік Лукашэнкі па агульных пытаннях [[Мікалай Леанідавіч Латышонак|Мікалай Латышонак]]. Ён пераконваў людзей, што выбары былі сумленныя, а пратэсты негатыўна ўплываюць на курс рубля.
Мінск у трэці тыдзень пратэстаў паказаў гатоўнасць інтэнсіфікаваць іх. Упершыню маніфестанты фактычна акружылі Палац Незалежнасці, галоўную рэзідэнцыю Аляксандра Лукашэнкі. На гэты раз ён з аўтаматам да публікі не выйшаў.
Шматтысячныя Маршы міру і незалежнасці прайшлі таксама ва ўсіх абласных цэнтрах і некаторых раённых гарадах ([[Жабінка]], [[Мёры]], [[Баранавічы]], [[Кобрын]]).
=== 6 верасня. Марш адзінства ===
[[Выява:2020 Belarusian protests — Minsk, 6 September p0027.jpg|thumb|right|Пратэстны мітынг у Мінску 6 верасня]]
Шматтысячны Марш адзінства ў [[Мінск]]у адбыўся ўжо чацвёртую нядзелю запар. Людзі размалявалі і абвешалі антылукашэнкаўскімі лозунгамі агароджу рэзідэнцыі прэзідэнта. Сілавікі нападалі на хвасты дэманстрантаў, кіраўнік [[Галоўнае ўпраўленне па барацьбе з арганізаванай злачыннасцю і карупцыяй|ГУБАЗіКа]] [[Мікалай Мікалаевіч Карпянкоў|Мікалай Карпянкоў]] дубінкай раскалаціў шкляныя дзверы кавярні.
У Гродне людзей хапалі ў дзясятку месцаў горада, каб сарваць Марш адзінства, на які ўсё адно выйшлі тысячы людзей. Гарадзенцы спрабавалі прайсці па цэнтры горада некалькі разоў. Першую калону разагналі ў раёне вуліцы Гарнавых з жорсткімі затрыманнямі. Другая калона прыкладна з 5 тысяч чалавек здолела прайсці некалькі кіламетраў па горадзе, пакуль не наткнулася на сцяну АМАПу. Шэсце таксама скончылася жорсткімі затрыманнямі<ref>[https://svabod1.azureedge.net/a/31133730.html Радыё Свабода] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210304170612/https://svabod1.azureedge.net/a/31133730.html |date=4 сакавіка 2021 }}</ref>.
У [[Гомель|Гомелі]] ў Маршы адзінства ўзялі ўдзел каля 6 тысяч чалавек. У Брэсце, як і ў Гродне, людзей асабліва жорстка затрымлівалі перад Маршам. Тым не менш, каля 3 тысяч чалавек прайшлі вуліцамі горада. У Магілёве на Марш адзінства выйшлі каля 3 тысяч чалавек. У [[Віцебск]]у адбыліся жорсткія сутычкі міліцыі з жыхарамі.
=== 13 верасня. Марш герояў ===
[[Выява:2020 Belarusian protests — Minsk, 13 September p0009.jpg|thumb|right|Пратэстны мітынг у Мінску 13 верасня]]
Сотні тысяч людзей выйшлі на Марш герояў ў [[Мінск]]у і іншых гарадах Беларусі, нягледзячы на шматлікія затрыманні на этапе збору калон.
Дэманстранты ў Мінску ўпершыню дайшлі да [[Дразды (Мінск)|Драздоў]] — элітнага квартала з адной з рэзідэнцый Аляксандра Лукашэнкі і дамамі найвышэйшай наменклатуры. Дэманстранты падышлі да дома [[Лідзія Ярмошына|Лідзіі Ярмошынай]] і пакінулі там плакаты і падарункі. Калі яны адыходзілі, іх абстралялі чымсьці падобным да святлошумавых гранат.
Падчас акцыі пратэсту ў [[Брэст|Брэсце]] дэманстранты выйшлі на скрыжаванне [[Праспект Машэрава (Брэст)|праспекта Машэрава]] і [[Бульвар Касманаўтаў (Брэст)|бульвара Касманаўтаў]]. Рух аўтамабіляў і грамадскага транспарту на ўчастку быў ускладнены. Дэманстранты спявалі песні, вадзілі [[карагод]]ы да тых часоў, пакуль не прыехаў вадамёт. Услед за ім выбеглі сілавікі і сталі затрымліваць пратэстоўцаў<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=265611 nn.by]</ref>. Паводле звестак следства, былі парушэнні ў працы тралейбусаў (агульны прастой склаў больш за 29 гадзін) і спынены рух маршрутаў і сарваны 2 рэйсы гарадскіх аўтобусаў (агульны прастой склаў больш за 5 гадзін), спынены рух двух экспрэсных маршрутаў на 5 хвілін. Акрамя таго, час працы трох гандлёвых кіёскаў і аднаго рэстарана скарацілі на розны час. Была ўзбуджана крымінальная справа<ref>[https://sk.gov.by/ru/news-usk-brest-ru/view/prepjatstvovali-dvizheniju-transporta-i-rabote-predprijatij-rassledovanie-ugolovnogo-dela-prodolzhaetsja-9518/ sk.gov.by]</ref>.
Пратэсты ахапілі ўсю краіну. Людзі выйшлі ў [[Гомель|Гомелі]], [[Гродна|Гродне]], [[Магілёў|Магілёве]], [[Віцебск]]у, [[Жодзіна|Жодзіне]], [[Ліда|Лідзе]], [[Наваполацк]]у, [[Маладзечна|Маладзечне]], [[Пінск]]у, іншых гарадах. У Брэсце дэманстрантаў упершыню разганялі вадамётамі.
=== 19 верасня. Бліскучы марш ===
У Мінску ў раёне [[Вуліца Сурганава (Мінск)|вул. Сурганава]] каля ТЦ «Айсберг» падчас жаночага маршу, які праходзіў кожную суботу былі затрыманы шэраг пратэстуючых, у тым ліку [[Ніна Рыгораўна Багінская|Н. Багінская]], якую пазней адпусцілі. Таксама затрымалі музыку [[Аляксандр Памідораў|Аляксандра Памідорава]], які выступаў на лесапалсе ў раёне [[Ангарская (жылы раён)|Ангарскай]]<ref>[https://finance.tut.by/news701052.html Дворовые активности, женский марш, массовые задержания. Что происходит в Беларуси в субботу] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20200920110338/https://finance.tut.by/news701052.html |date=20 верасня 2020 }} //TUT.BY</ref>.
=== 20 верасня. Марш справядлівасці ===
У нядзелю 20 верасня ў Мінску і некаторых іншых гарадах Беларусі прайшоў Марш справядлівасці.
=== 23 верасня ===
Раніцай у [[Палац Незалежнасці (Мінск)|Палацы Незалежнасці]] ў Мінску прайшла інаўгурацыя прэзідэнта, у адказ на якую прайшла новая хваля пратэстаў у розных гарадах Беларусі. У Мінску пратэсты разганялі вадамётамі каля [[Мінск — горад-герой|стэлы «Мінск — горад-герой»]], на [[Праспект Пераможцаў (Мінск)|пр. Пераможцаў]], каля універсама «рыга» і на [[Вуліца Няміга|вул. Няміга]]. Таксама выкарыстоўвалі газ і рызінавыя дубінкі ад чаго некалькі чалавек атрымалі траўмы. На [[Праспект Дзяржынскага (Мінск)|пр. Дзяржынскага]] невядомыя білі дубінкамі па машынах. Каля [[Пушкінская (станцыя метро, Мінск)|станцыі метро «Пушкінская»]] адбыліся бойкі паміж пратэстуючымі і АМАПам, які выкарыстоўваў светлашумавыя гранаты. У розных спальных раёнах Мінска стаялі ланцугі салідарнасці. У гэты дзень было затрымана больш за 200 чалавек<ref>[https://news.tut.by/society/701573.html Внезапная инаугурация, стихийные протесты и их жесткие разгоны. Итоги 23 сентября в фото и видео] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20200926153655/https://news.tut.by/society/701573.html |date=26 верасня 2020 }} // TUT.BY</ref><ref>[https://news.tut.by/society/701591.html Правозащитники: на акциях протеста после инаугурации по всей Беларуси задержаны 259 человек] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20200926162653/https://news.tut.by/society/701591.html |date=26 верасня 2020 }} // TUT.BY</ref>.
=== 24 верасня ===
У адказ на разгоны прайшлі новыя акцыі пратэсту ў Мінску у форме ланцугоў салідарнасці на [[Вуліца Маякоўскага (Мінск)|вул. Маякоўскага]], спробы перакрыць праезную частку каля [[Уручча (станцыя метро)|станцыі метро «Уручча»]] і пратэстаў студэнтаў [[БДУІР]], [[МДЛУ]], [[Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт культуры і мастацтваў|БДУКМ]] і [[БДУ]]<ref>[https://news.tut.by/society/701601.html Цепи солидарности, новые задержания и журналисты на свободе. Что происходило в Беларуси в четверг] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20200925223806/https://news.tut.by/society/701601.html |date=25 верасня 2020 }} // TUT.BY</ref>.
=== 27 верасня. Марш 97 %. Генеральны наступ ===
Каля 100 000 чалавек выйшлі на «Марш 97 %. Генеральны наступ» у [[Мінск]]у, нягледзячы на нязменна шматлікія затрыманні і благое надвор’е. Гэты марш быў адказам на таемную інаўгурацыю А. Лукашэнкі, якая нечакана адбылася 23 верасня. Таму многія неслі плакаты [[Святлана Ціханоўская|С. Ціханоўскай]]. Калона сабралася ля Стэлы, рушыла па праспекце Машэрава на Багдановіча, звярнула на Сурганава і праспектам Незалежнасці прайшла аж да [[Уручча (жылы раён)|Уручча]]. Лукашэнкаўцы хапалі дэманстрантаў у хвасце калоны. Калону пратэстоўцаў суправаджала брыгада медыкаў, гатовых пры патрэбе аказаць першую дапамогу.
Найбольш жорскае супрацьстаянне з сілавікамі было ў [[Гомель|Гомелі]]. Сілавікі распылілі слезацечны газ проста людзям у вочы, шмат разоў стралялі ў паветра. Аднаму хлопцу пашчасціла ўцячы з аўтазака.
Брутальныя сутычкі адбыліся ў [[Магілёў|Магілёве]] і [[Гродна|Гродне]], дзе лукашэнкаўцы таксама ўжывалі спецсродкі. Раззлаваным гарадзенцам удалося адбіць у сілавікоў некалькі дэманстрантаў, якіх валаклі па зямлі ў аўтазак. Грубыя затрыманні былі і ў [[Жодзіна|Жодзіне]]. Выйшлі таксама [[Салігорск]], [[Баранавічы]], [[Ваўкавыск]], [[Бабруйск]], [[Кобрын]], [[Жабінка]], [[Ліда]], [[Смаргонь]] і інш.
=== 4 кастрычніка. Марш вызвалення палітвязняў ===
[[Выява:Protest against Alexander Lukashenko in Minsk on Oct 4, 2020 165401.jpg|thumb|300px|right|Пратэстны марш 4 кастрычніка]]
Больш за 100 тысяч чалавек узялі ўдзел у Маршы за вызваленне палітвязняў у [[Мінск]]у. Частка галоўнай калоны пайшла да [[Акрэсціна]], а іншая — да Малінаўкі. Другая калона сабралася з людзей, якіх рассеялі на праспекце Пераможцаў, яна прайшла па Нямізе, Цэткін, Кальварыйскай, пасля чаго сілавікі разагналі яе вадамётамі каля Кальварыі.
=== 5 кастрычніка ===
Удзень у [[Мінск]]у прайшоў марш пенсіянераў, у якім прынялі ўдзел каля 100 пажылых людзей. Пенсіянеры прайшлі па [[праспект Незалежнасці (Мінск)|пр. Незалежнасці]] з патрабаваннямі адстаўкі прэзідэнта Лукашэнкі і спынення міліцэйскага гвалту.
=== 11 кастрычніка. Марш гонару ===
У абласных цэнтрах, некалькіх райцэнтрах і сталіцы Беларусі адбыліся чарговыя шэсці пратэстуючых пад назвай «Марш гонару». У кожным горадзе былі затрыманні. У Мінску каля Стэлы «Горад-герой» АМАП жорстка разганяў удзельнікаў шэсця і некалькі чалавек атрымалі траўмы. Пасля гэтага ў мікрараёнах [[Малінаўка (жылы раён)|Малінаўка]] і [[Каменная Горка (жылы раён, Мінск)|Каменная горка]] былі спробы пабудаваць барыкады на праезных частках, а каля станцый метро «[[Уручча (станцыя метро)|Уручча]]» і «[[Усход (станцыя метро)|Усход]]» пратэстуючыя спрабавалі спыніць рух машын на пр. Незалежнасці.
=== 12 кастрычніка ===
Другі марш пенсіянераў у Мінску скончыўся сутычкай з сілавікамі на пр. Незалежнасці насупраць [[1-я гарадская клінічная бальніца, Мінск|1-й гарадской клінічнай бальніцы]]. Пенсіянеры, якія ішлі на супрацьлеглым баку праспекта і праходзілі побач з [[БНТУ]], убачылі, што сілавікі спрабуюць затрымаць студэнтаў, і вырашылі адбіць затрыманых. Удзельнікі маршу пенсіянераў перабеглі вуліцу і пачалі прымусова адчыняць дзверы трох аўтобусаў, у якіх сядзелі міліцыянеры. У адказ адзін з міліцыянераў двойчы стрэліў у паветра светлашумавымі патронамі (што некаторыя палічылі выбухам светлашумавых гранат). Яшчэ з аўтобусаў на пенсіянераў распылілі слезацечны газ. Пазней вечарам таго дня і ноччу на 13 кастрычніка адбылося некалькі жорсткіх затрыманняў сілавікамі людзей на вуліцах сталіцы, сярод якіх быў Мікіта Домрачаў, брат [[Дар’я Уладзіміраўна Домрачава|Д. Домрачавай]].
=== 14 кастрычніка ===
У сувязі з [[Дзень маці|Днём маці]] ў Мінску адбылося шэсця маці з асуджэннем міліцэйскага гвалту. Удзельніцы прайшлі ад [[Плошча Незалежнасці (Мінск)|пл. Незалежнасці]] да [[Плошча Якуба Коласа|пл. Я Коласа]].
=== 15 кастрычніка ===
Удзень на плошчы Незалежнасці ў Мінску сабраліся інваліды і прайшліся маршам салідарнасці з пратэстоўцамі па праспекце Незалежнасці<ref>[https://news.tut.by/society/70245.html Еще один марш]{{Недаступная спасылка}} // TUT.BY</ref>. Падчас шэсця быў затрыманы Алег Граблеўскі, юрыст офіса па правах людзей з інваліднасцю.
У гэты ж дзень ў [[Салігорск]]у яшчэ адзін шахцёр «[[Беларуськалій|Беларуськалія]]» Аляксандр Курбан прыкаваў сябе ланцугом у шахце з патрабаваннем спыніць ціск адміністрацыі прадпрыемства на рабочых і іх незалежны прафсаюз і падняць рабочым зарплату.
=== 18 кастрычніка. Партызанскі марш ===
[[Выява:2020 Belarusian protests, Minsk, 18 October p06.jpg|thumb|300px|right|Пратэстны марш 18 кастрычніка]]
18 кастрычніка пратэстуючыя прайшлі па мінскім [[Партызанскі праспект (Мінск)|Партызанскім праспекце]]. Шэсце атрымала назву «Партызанскі марш». У раёне [[Беларусь (універмаг)|ўнівермага Беларусь]] адбыліся нязначныя сутычкі ўдзельнікаў шэсця з сілавікамі. Марш праходзіў і ў іншых гарадах Беларусі.
=== 25 кастрычніка. Народны ўльтыматум ===
У нядзелю 25 кастрычніка чарговы марш у буйных гарадах Беларусі быў прымеркаваны да народнага ўльтыматуму С. Ціханоўскай. Сутнасць ультыматума была ў патрабаванні адстаўкі А. Лукашэнкі, спынення насілля на вуліцах Беларусі і вызвалення ўсіх палітвязняў. У адказ на не выкананне патрабаванняў аб’яўлялася аб пачатку безтэрміновай нацыянальнай забастоўкі з 26 кастрычніка. У Мінску удзельнікаў шэсця разганялі ў раёне вуліц [[Нававіленская вуліца|Нававіленскай]] і [[Арлоўская вуліца (Мінск)|Арлоўскай]] з выкарыстаннем рызінавых куляў, светлашумавых гранат і рызінавых дубінак у выніку чаго частка ўдзельнікаў шэсця атрымала траўмы<ref>[https://news.tut.by/society/705342.html В Минске против протестующих применили спецсредства. Фото и видео] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210106172825/https://news.tut.by/society/705342.html |date=6 студзеня 2021 }} // TUT.BY</ref>. МУС РБ заявіла, што падчас гэтай акцыі пацярпелі 2 супрацоўнікі міліцыі, РУУС Цэнтральнага раёна Мінска закідалі камянямі і пашкодзілітам вокны і службовы транспарт<ref>[https://ria.ru/20201025/minsk-1581495165.html На акции протеста в Минске пострадали два сотрудника МВД Белоруссии] // РИА Новости</ref>. Па дадзеных міліцыі ў Мінску ў той дзень затрымалі 120 чалавек<ref>[https://sputnik.by/incidents/20201025/1045984908/Minskaya-militsiya-nazvala-kolichestvo-zaderzhannykh-na-aktsii-25-oktyabrya.html Минская милиция назвала количество задержанных на акции 25 октября] // sputnik.by</ref>.
=== 26-28 кастрычніка. Аб’яўленне нацыянальнай забастоўкі ===
26 кастрычніка на некаторых дзяржаўных прадпрыемствах, такіх як [[Гродна Азот]], і ў шэрагу навучальных устаноў адбыліся спробы пачаць забастоўку. У той дзень студэнты-забастоўшчыкі з [[БДУІР]], [[МДЛУ]], [[Беларуская дзяржаўная акадэмія мастацтваў|БДАМ]], [[БДУ]] разам з пенсіянерамі, якія сабраліся на свой традыцыйны марш, прайшліся шэсцем па праспекце Незалежнасці ў Мінску. Забастоўку студэнтаў падтрымалі некаторыя выкладчыкі БДУІР і МДЛУ. У выніку частка ўдзельнікаў была затрымана. 27 і 28 частка студэнтаў і рабочых спрабавалі працягнуць забастоўку, што прывяло да блакіроўкі прапускоў у рабочых-забастоўшчыкаў, а прэзідэнт Лукашэнка загадаў адлічваць студэнтаў-забастоўшчыкаў з вну і прызываць іх у армію<ref>[https://www.rbc.ru/society/27/10/2020/5f9800179a794735397f2e23 Лукашенко потребовал отчислить участвующих в протестах студентов] // РБК</ref>.
[[27 кастрычніка]] [[2020]] года 12 чалавек (9 актораў і 3 супрацоўнікі) [[Новы драматычны тэатр (Мінск)|Новага драматычнага тэатра]] падпісалі ліст пра далучэнне да агульнанацыянальнага страйку. Акторы, якія падпісалі ліст, адмовіліся выйсці на сцэну ў спектаклі «Бонусны сеанс псіхааналіза»<ref>{{cite web|url = https://news.tut.by/culture/705618.html|title = Актеры минского Нового драматического театра объявили забастовку|author = Мартинович, Денис|date = 2020-10-27|work = [[TUT.by]]|language = ru|accessdate = 2020-11-01|archiveurl = https://web.archive.org/web/20201104152903/https://news.tut.by/culture/705618.html|archivedate = 4 лістапада 2020|deadurl = yes}}</ref>.
=== 29 кастрычніка ===
Па стане на [[29 кастрычніка]], маштабы палітычных рэпрэсій, якія адбываюцца ў Беларусі, не ведала ні адна краіна Еўропы за апошнія 40 гадоў. За час пратэстаў было заведзена 657 крымінальных спраў, заявіў генеральны пракурор Андрэй Швед. Акрамя таго, за час пратэстаў адбылося больш за 16 тысяч палітычна матываваных затрыманняў<ref>{{cite web|url = https://t.me/nashaniva/19911|title = Генпракурор Андрэй Швед заявіў, што за час пратэстаў завялі 657 крымінальных спраў|author = |date = 2020-10-29|work = [[Наша Ніва (1991)|Telegram-канал «Наша Ніва»]]|language = |accessdate =}}</ref>.
Быў адпраўлены ў адстаўку міністр унутраных спраў [[Юрый Хаджымуратавіч Караеў|Юрый Караеў]]. Так атрымалася, што апошняя заява міністра датычыла выкарыстання дэманстрантамі баявых рагатак<ref>{{cite web|url = https://sputnik.by/incidents/20201028/1046009561/Karaev-protestuyuschie-sobiralis-strelyat-v-militsiyu-iz-boevykh-rogatok.html|title = Министр пообещал, что все организаторы беспорядков, нападений на правоохранителей будут найдены и ответят по закону|author = |date = 2020-10-29|work =
Sputnik|language = ru|accessdate =}}</ref>.
У [[Мазыр]]ы быў арыштаваны Вячаслаў Астанін, які выйшаў на адзіночны пікет перад прахадной [[Мазырскі нафтаперапрацоўчы завод|НПЗ]] з плакатам «Вам не сорамна перад Азотам»<ref>{{cite web|url = https://t.me/nashaniva/19915|title = |author = |date = 2020-10-29|work = [[Наша Ніва (1991)|Telegram-канал «Наша Ніва»]]|language = |accessdate =}}</ref>.
=== 1 лістапада. Марш супраць тэрору ===
[[Выява:2020 Belarusian protests, Minsk, 1 November p1.jpg|thumb|right|Марш 1 лістапада на праспекце Незалежнасці]]
Дзесяткі тысяч людзей спрабавалі прайсці маршам у Мінску, але сілавыя структуры ўвесь час разбівалі калоны дэманстрантаў. У раёне [[Лагойскі тракт (Мінск)|Лагойскага тракту]] адбылася інсцэніроўка падрыву выбуховай прылады нібыта супраць супрацоўнікаў МУС. Усё гэта было на вачах здымачнай групы Белтэлерадыёкампаніі. Дэманстрантаў разганялі і абстрэльвалі ў розных раёнах гораду: ля [[Маскоўская (станцыя метро, Мінск)|метро «Маскоўская»]], на вуліцах [[Вуліца Кедышкі (Мінск)|Кедышкі]], [[Вуліца Каліноўскага (Мінск)|Каліноўскага]], [[Валгаградская вуліца (Мінск)|Валгаградскай]], [[Лагойскі тракт (Мінск)|Лагойскім тракце]], на падыходзе да [[Курапаты|Курапат]]. Было затрымана больш за 300 чалавек.
=== 3 лістапада ===
Паводле дадзеных Нацыянальнага атыкрызіснага ўпраўлення са спасылкай на ўнутраныя спаваздачы МУС РБ з 9 жніўня па 3 лістапада ў Беларусі затрымалі больш за 25800 чалавек за парушэнне заканадаўства аб масавых мерапрыемствах было складзена больш за 24000 пратаколаў, беларусы падалі ў органы 4000 заяў наконт насілля з боку сілавікоў<ref>[t.me/nau_belarus телеграм-канал Народного антикризисного управления], 14.11.2020</ref>.
=== 7 лістапада ===
Спробы правесці чарговы жаночы марш і марш медыкаў 1 ГКБ Мінска скончыліся арыштамі<ref>[https://news.tut.by/society/706977.html Правозащитники: На акции врачей в Минске задержано почти 60 человек] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20201109013748/https://news.tut.by/society/706977.html |date=9 лістапада 2020 }} // TUT.BY</ref>. Пазней былі арыштаваны і некаторыя ўдзельнікі дваровых канцэртаў Мінска<ref>[https://news.tut.by/society/707016.html Правозащитники: Во время субботних акций и дворовых концертов силовики задержали больше 100 человек] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20201113113415/https://news.tut.by/society/707016.html |date=13 лістапада 2020 }} // TUT.BY</ref>.
=== 8 лістапада. Марш народаўладдзя ===
[[Выява:2020 Belarusian protests, Minsk, 8 November p2.jpg|thumb|right|Марш народаўладдзя 8 лістапада ў Мінску]]
У нядзелю 8 лістапада ў Мінску, Віцебску, Гродне, Гомелі, Бярозе, Пінску, Жлобіне, Бабруйску, Ляхавічах, Полацку, Магілёве прайшлі спробы правесці чарговы пратэстны марш, але сілавікі правялі масавыя затрыманні (больш за 1000 чалавек) і не далі людзям сабрацца калоннамі<ref>[https://news.tut.by/economics/707002.html Больше 1000 задержанных, избиения и скопление военной техники. Что происходило 8 ноября.] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20201109163230/https://news.tut.by/economics/707002.html |date=9 лістапада 2020 }} // TUT.BY</ref>. Сярод затрыманых былі некаторыя вядомыя беларускія дзеячы спорту і культуры<ref>[https://news.tut.by/society/707088.html Одни знаменитости. Кого задержали 7−8 ноября] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20201109114036/https://news.tut.by/society/707088.html |date=9 лістапада 2020 }} // TUT.BY</ref>.
=== 11-13 лістапада. Гібель Рамана Бандарэнкі ===
Увечары 11 лістапада жыхар [[Плошча Перамен|Двара Перамен]] [[Раман Бандарэнка]] быў збіты невядомымі ў цывільным, дастаўлены ў Цэнтральны РУУС Мінска, адкуль быў дастаўлены ў бальніцу. 12 лістапада ён памёр, што выклікала новую хвалю пратэстаў. Пераважна гэтыя пратэсты выражаліся ў запальванні свечак каля вакон уласных дамоў, у наведванні плошчы перамен і ў стварэнні іншых стыхійных мемарыялаў Р. Бандарэнкі ў розных гарадах Беларусі.
12 лістапада ў Мінску прайшлі арышты лідараў студэнцкіх пратэстаў, у тым ліку прадстаўніцы Святланы Ціханоўскай па справах моладзі [[Алана Гебрэмарыям|Аланы Гебрэмарым]] і Ксеніі Сырамалот, чальцоў Рады [[Задзіночанне беларускіх студэнтаў|Задзіночання беларускіх студэнтаў]]. Таксама была затрыманая выкладчыца [[БДУІР]] Вольга Філатчэнкава. Студэнтаў і выкладчыцу адвезлі ў СІЗА КДБ<ref>https://euroradio.pl/vyasna-pradstaunica-cihanouskay-i-aktyvisty-zbs-u-kdb</ref><ref>https://news.tut.by/society/707634.html {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210203212151/https://news.tut.by/society/707634.html |date=3 лютага 2021 }}</ref>.
=== 15 лістапада. Марш смелых ===
[[File:2020 Belarusian protests, Minsk, 15 November v7.webm|thumb|right|АМАП затрымлівае і збівае некалькіх пратэстоўцаў. Мінск, 15 лістапада, ст. м. Пушкінская]]
15 лістапада ў [[Мінск]]у прайшоў марш памяці [[Раман Бандарэнка|Рамана Бандарэнкі]]. Сілавікі перашкодзілі ўтварыцца вялікай калоне дэманстрантаў. Людзі разбягаліся, але ўпарта вяртаюцца на маршрут да [[плошча Перамен|плошчы Перамен]]. Сілавікі прымянілі супраць дэманстрантаў спецсродкі: святлошумавыя гранаты і слезацечны газ у раёне станцыі метро «Пушкінская» і на плошчы Перамен. Некаторых затрыманых моцна білі дубінкамі на Пушкінскім праспекце, вуліцах Чарвякова і Арлоўскай. Пратэсты таксама ішлі ў [[Гомель|Гомелі]], [[Віцебск]]у, [[Гродна|Гродне]], [[Баранавічы|Барнавічах]], Лідзе, Салігорску, Маладзечне, Жодзіне, Брэсце, Навагрудку, Докшыцах і іншых гарадах. Марш у Мінску завяршыўся разгромам плошчы Пераменаў. Сілавікі сцягнулі да яе велізарную колькасць сіл асабістага складу. Пад канец сілавікоў было ў некалькі разоў больш, чым пратэстуючых. Усё скончылася масавым затрыманнем і зачысткай мемарыяла Рамана Бандарэнкі<ref>[https://nashaniva.by/?c=ar&i=262412 nashaniva.by]</ref>. Было затрымана каля 1100 чалавек.
=== 16 лістапада. Марш жалобы ===
16 лістапада традыцыйны марш пенсіянераў (які звычайна праходзіў пад назвай «Марш мудрасці») прайшоў пад назвай «Марш жалобы па загінулым». Пенсіянеры прайшліся па праспекце Незалежнасці ад плошчы Незалежнасці ў бок Кастрычніцкай плошчы. Пасля акцыі былі затрыманыя 2 журналісты.
=== 20 лістапада. Пахаванне Рамана Бандарэнкі ===
[[Файл:Царква Уваскрасення Хрыстова. Развітанне з Раманам Бандарэнкам 2.jpg|міні|справа|20 лістапада 2020 года. Развітанне з Раманам Бандарэнкам]]
Каля [[Царква Уваскрасення Хрыстова (Мінск)|царквы Уваскрасення Хрыстова]] на [[Вуліца Гамарніка (Мінск)|вул. Гамарніка]] ў Мінску раніцай сабраліся некалькі тысяч чалавек, каб развітацца з [[Раман Бандарэнка|Раманам Бандарэнкам]], які загінуў 12 лістапада. Некаторыя пайшлі калоннай ў бок [[Паўночныя могілкі (Мінск)|Паўночных могілак]], дзе адбылося пахаванне.
У той жа дзень падчас акцыі ў пераходзе станцыі метро «[[Станцыя метро Плошча Якуба Коласа|Плошча Якуба Коласа]]» былі затрыманы музыкі Дзяніс Варонскі і Аляксанд Шкіранда<ref>Паводле дадзеных афіцыйнага тэлеграм-канала TUT.BY</ref>.
=== 22 лістапада. Марш супраць фашызма ===
У шэрагу гарадоў Беларусі прайшлі штонядзельныя маршы, якія скончыліся разгонамі і затрыманнямі 354 чалавек<ref>Паводле дадзеных афіцыйнага тэлеграм-канала МУС РБ</ref> у Мінску, Бараўлянах, Пінску, Брэсце, Гомелі Наваполацку, Заслаўі, Гродне, Ляхавічах. Некалькі чалавек у Мінску забралі на машынах «хуткай дапамогі» ў бальніцу з Фрунзенскага і Савецкага РУУС Мінска.
=== 23 лістапада ===
У Мінску прайшоў чарговы марш пенсіянераў, якія прайшліся па пр. Незалежнасці, [[Вуліца Чычэрына (Мінск)|вул. Чычэрына]] і [[Камуністычная вуліца (Мінск)|Камуністычнай]]. У гэты ж дзень [[Беларуская дзяржаўная акадэмія мастацтваў|БДАМ]] узялі пад міліцэйскую ахову, зафарбавалі мурал «Плошчы Марыі Калеснікавай» на вул. [[Вуліца Калеснікава (Мінск)|Калеснікава]] і вызвалілі многіх з тых, хто адбываў адміністратыўнае пакаранне ў СІЗА Баранавіч і Магілёва<ref>[https://finance.tut.by/news708790.html Марш пенсионеров, массовый выход после «суток». Что происходит в Беларуси 23 ноября] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210122164904/https://finance.tut.by/news708790.html |date=22 студзеня 2021 }}</ref>.
=== 29 лістапада. Марш суседзяў ===
У нядзелю 29 лістапада чарговы марш пратэсту прайшоў як «Марш суседзяў». Удзельнікі збіраліся невялікімі групамі ў розных частках Мінска і іншых гарадоў Беларусі. Затрыманні ўдзельнікаў былі ў Мінску, Бараўлянах, Лясным, Дзяржынску, Жодзіна, Магілёве, Віцебску, Гродна і Брэсце. Паводле дадзеных МУС, затрымалі 340 чалавек, паводле дадзеных праваабарончага цэнтра «Вясна», затрымалі 380 чалавек<ref>Інфармацыя паводле афіцыйнага тэлеграм-канала TUT.BY</ref>. У адрозненні ад некаторых іншых нядзельных маршаў, у шэрагу спальных мікрараёнаў Мінска, напр., Залатая Горка, Усход-1, пратэстуючыя выходзілі і вечарам<ref>Згодна дадзеных тэлеграм-каналаў «Золотая Горка News» i «Восток/Усход/Первомайский/Маяк»</ref>. На скрыжаванні [[Астрашыцкая вуліца (Мінск)|Астрашыцкай вуліцы]] і пр. Незалежнасці быў паранены рызінавай куляй адзін з удзельнікаў<ref>[https://news.tut.by/society/709895.html Программист на воскресном марше в Минске получил огнестрельное ранение] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20201206190127/https://news.tut.by/society/709895.html |date=6 снежня 2020 }} //TUT.BY</ref>.
=== 30 лістапада ===
Чарговы Марш Мудрасці (марш пенсіянераў) у Мінску сілавікі спрабавалі раздзяліць на дзве групы ў раёне скрыжавання [[Вуліца Валадарскага (Мінск)|вуліцы Валадарскага]] з пр. Незалежнасці і разагнаць. На тым шэсці затрымалі 17 удзельнікаў, некаторых з якіх потым судзілі за несанкцыянаванае шэсце.
=== 6 снежня. Марш волі ===
Удзельнікі нядзельнага маршу зноў спрабавалі сабрацца невялікімі групамі па мікрараёнах, у Мінску, населеных пунктах Мінскага раёна і абласных цэнтрах. Сілавікі затрымлівалі ўдзельнікаў на месцах збору ці разганялі шэсці. Паводле дадзеных МУС, былі затрыманы 344 чалавекі<ref>Паводле [https://t.me/pressmvd афіцыйнага тэлеграм-канала прэс-сакратара МУС В. Чамаданавай]</ref>. Мабільны інтэрнэт упершыню пасля выбараў працаваў, але адбываліся цяжкасці з дзейнасцю мабільнага прыкладання Telegram.
=== 7 снежня ===
Чарговы марш мінскіх пенсіянераў прайшоў традыцыйна па пр. Незалежнасці; у раёне плошчы Я. Коласа некалькіх журналістаў затрымалі<ref>[https://news.tut.by/society/710397.html Что происходит в Беларуси 7 декабря] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20201221023255/https://news.tut.by/society/710397.html |date=21 снежня 2020 }}//TUT.BY</ref>.
=== 12 снежня ===
У Мінску, Валкавыску і некаторых іншых гарадах пратэстоўцы збіраліся невялікімі групамі.
=== 13 снежня. Марш народнага абвінавачвання ===
У Мінску і некаторых гарадах Беларусі другую нядзелю запар пратэстоўцы спрабавалі сабрацца мікрараёнамі. У большасці выпадкаў міліцыя адразу разганяла ўдзельнікаў і затрымала 250—300 чалавек. Упершыню са жніўня ў нядзелю не зачынялі станцыі метро і не спынялі працу мабільнага інтэрнэта і мабільных прыкладанняў<ref>[https://news.tut.by/society/711180.html Марши в районах Минска, задержания и вечерние активности. Что происходило в Беларуси 13 декабря] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210301175303/https://news.tut.by/society/711180.html |date=1 сакавіка 2021 }}//TUT.BY</ref>.
=== 14 снежня ===
На плошчы Незалежнасці ў Мінску спрабавалі сабрацца ўдзельнікі марша пенсіянераў, але сілавікі затрымалі большасць удзельнікаў каля навагодняй ёлкі<ref>[https://news.tut.by/economics/711260.html Что происходит в Беларуси 14 декабря] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210124202303/https://news.tut.by/economics/711260.html |date=24 студзеня 2021 }}//TUT.BY</ref>.
=== 19 снежня ===
У суботу 19 снежня былі новыя спробы сабрацца дварамі. У мінскім мікрараёне «Лябяжы» гэта прывяло да затрымання трох мужчын.
=== 20 снежня. Марш народнага трыбунала ===
Гэты нядзельны марш прайшоў у фармаце дваровых прагулак, пераважна ў Мінску. Згодна дадзеных МУС, затрымалі каля 100 чалавек. Таксама ў гэты дзень выйшла на свабоду «Міс Беларусь 2008» [[Вольга Хіжынкова]].
=== 21-26 снежня ===
У гэты дзень у Мінску і Гродна прайшоў чарговы марш пенсіянераў. Пасля гэтага да наступнай нядзелі адкрытыя маршы не праводзіліся, але ўдзельнікі пратэсту час ад часу ладзілі прагулкі і фотасэсіі невялікімі групамі.
=== 27 снежня. Марш геліевых шарыкаў ===
У сувязі са зніжанай пратэстнай актыўнасцю частка ўдзельнікаў нядзельных маршаў вырашыла правесці чарговы марш у форме выпускання геліевых шарыкаў з вакон сваіх кватэр. Некаторыя жыхары Мінска і Мінскага раёна збіраліся і гулялі групамі раніцай, удзень ці вечарам. Некалькі чалавек затрымала міліцыя.
=== 28-31 снежня ===
Пратэстная актыўнасць была зніжана і людзі не збіраліся на маршы, але 31 снежня некаторыя жыхары Мінска гулялі з бел-чырвона-белымі парасонамі. У 23:34 многія пратэстоўцы правялі акцыю падтрымкі палітзняволеных: крычалі з вакон сваіх дамоў «Жыве Беларусь!». Час быў адмыслова абраны па аналогіі з артыкулам 23.34 КоАП РБ, па якім былі асуджаны многія палітвязні за парушэнні пры правядзенні пікітаў і масавых мерапрыемстваў.
== Пратэсты ў 2021 годзе ==
=== Студзень ===
Пачынаючы з 1 студзеня пратэстная актыўнасць праходзіла ў форме невялікіх флэш-мобаў з [[БЧБ]], дваровых маршаў і вечарын. Вечарам 5 студзеня сілавікі Мінска правялі рэйд супраць удзельнікаў дваровых акцый з затрыманнямі больш за 18 чалавек, пры гэтым у Новай Баравой пад Мінскам адзін з сілавікоў стукнуў мужчыну нагой у жывот і пагражаў яму зброяй<ref>[https://reform.by/192345-vecherom-vtornika-v-minskih-dvorah-zaderzhivali-ljudej Вечером вторника в минских дворах задерживали людей] // REFORM.by</ref><ref>[https://reform.by/192352-silovik-s-pistoletom-shvatil-devushku-i-udaril-muzhchinu-nogoj-v-zhivot-video-zaderzhanija-v-minske Силовик бил ногами и угрожал пистолетом: видео задержания в Минске] // REFORM.by</ref>. За выходныя 7-10 студзеня паводле афіцыйнай інфармацыі МУС, былі затрыманы 40 чалавек<ref>[https://www.ukrinform.ru/rubric-world/3168637-belorusskie-siloviki-soobsili-o-40-zaderzannyh-na-protestah-v-minske.html В ходе акций протеста в выходные и праздничные дни 7-10 января в столице Беларуси Минске задержаны 40 человек] //ukrinform.ru</ref> у тым ліку частка ўдзельнікаў нядзельных маршаў 10 студзеня ў Мінску, Гродна і Брэсце<ref>[https://belsat.eu/news/belarusy-ne-spynyayutstsa-shto-adbyvaetstsa-u-kraine-10-studzenya-onlajn/ Анлайн 10 студзеня «Белсата»]</ref>.
23 студзеня 2021 года падчас акцый пратэсту былі затрыманы 142 чалавекі ў Мінску і 10 у Брэсце<ref>Згодна дадзеных Telegram-канала TUT.BY</ref>.
29 студзеня 2021 года Г.Казакевіч, міністр унутраных спраў выступіў з прамовай на афіцыйнай нарадзе, у якой зазначыў, што «з 9 жніўня зарэгістравана 1750 злачынстваў, звязанных з масавымі хваляваннямі, пагрозамі, насіллем, супраціўленнм праваахоўцам. З іх 667 зроблены супраць супрацоўнікаў органаў унутраных спраў. Акрамя таго… зарэгістраваны 161 факт проціпраўных пасягальнітцваў на» аб’екты беларускай чыгункі<ref>[t.me/pressmvd Пресс-секретарь МВД Беларуси], паведамленне 29.01.21</ref>".
31 студзеня 2021 года ў цэнтры Мінска былі новыя затрыманні ў сувязі з магчымасцю правядзення палітычных шэсцяў без сімволікі. Усяго па Рэспубліцы затрымалі болей за 160 чалавек<ref>[https://news.tut.by/society/717038.html Локальные акции в Беларуси, задержания, письмо врачам-чиновникам. Что происходило 31 января.] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210205102238/https://news.tut.by/society/717038.html |date=5 лютага 2021 }} // TUT.BY</ref>.
Па дадзеных тэлеграм-канала [[МУС РБ]] было «ўзбуджана каля 170 крымінальных спраў, з якіх больш за 100 звязаныя з публічнай абразай праваахоўцаў»<ref>[t.me/pressmvd Пресс-секретарь МВД Беларуси], паведамленне 5.02.21</ref>.
=== Люты ===
13 лютага міліцыя спыніла «БЧБ-вечарынку» на базе пад [[Смалявічы|Смалявічамі]], былі затрыманы 68 чалавек, з якіх 10 чалавек адпусцілі; на наступны дзень каля падстанцыі «Мінскэнерга» ля вёскі [[Лешна (Маладзечанскі раён)|Лешна]] пад [[Маладзечна]]м затрымалі 19 лыжнікаў з Маладзечна, якія праводзілі акцыю з БЧБ-сімволікай<ref>[t.me/pressmvd Пресс-секретарь МВД Беларуси], паведамленне 14.02.21</ref>.
[[26 лютага]] на цягніку маладзечанскага напрамку пры выхадзе на станцыі «[[Мінск-Паўночны]]» і «[[Ждановічы (станцыя)|Ждановічы]]» і паўстанак «[[Масюкоўшчына (прыпыначны пункт)|Масюкоўшчына]]» затрымалі і даставілі на [[Акрэсціна]] каля 13 пенсіянераў, якія чыталі кнігі беларускіх пісьменнікаў у вагоне электрапоезда і, па версіі міліцыі, таксама агучавалі палітычныя лозунгі<ref>Екатерина Пантелеева. [https://news.tut.by/society/720688.html Пенсионерка из электрички рассказала подробности о задержании и Окрестина] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210228140935/https://news.tut.by/society/720688.html |date=28 лютага 2021 }} // TUT.BY</ref>.
27 лютага пад Маладзечнам міліцыя затрымала 25 чалавек, якія сабраліся на шашлыкі і, паводле версіі сілавікоў, спрабавалі спаліць чучала, апранутае ў колер дзяржаўнага сцяга<ref>Екатерина Пантелеева. [https://news.tut.by/society/720694.html Под Молодечно задержали компанию из 25 человек. МВД: «Они собирались сжечь чучело в цветах национального флага»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210303160744/https://news.tut.by/society/720694.html |date=3 сакавіка 2021 }} // TUT.BY</ref>.
=== Сакавік ===
7 сакавіка прайшлі лакальныя акцыі пратэсту, і 5 чалавек былі затрыманыя каля мінскай станцыі метро «[[Усход (станцыя метро)|Усход]]».
18 сакавіка Святлана Ціханоўская аб’явіла аб правядзенні на платформе «Голас» галасавання за правядзенне перамоў паміж уладай і апазіцыяй. 19 сакавіка ў Беларусі быў абмежаваны доступ да гэтай платформы, але праз 5 дзён колькасць галасоў за перамовы склала каля 700 тысяч<ref>[https://www.the-village.me/village/city/cityguide/287705-golos-full «Получилось в 5 раз больше, чем всех силовиков»: Как беларусы делают Новую Беларусь прямо сейчас] // Тhe village</ref><ref>[https://www.dw.com/ru/v-belarusi-ogranichili-dostup-k-sajtu-golos-na-kotorom-idet-golosovanie-o-peregovorah-s-vlastju/a-56925231 В Беларуси ограничили доступ к сайту «Голос». На нем голосуют о переговорах с властью] // dw.com</ref>.
Лакальныя акцыі праходзілі ў розныя дні месяца, але кульмінацыяй процістаяння сілавікоў і пратэстоўцаў сталі 24-27 сакавіка. 24 і 25 сакавіка акрамя лакальных шэсцяў невялікімі групамі ў гонар [[Дзень Волі|Дня Волі]] ў 23:34 у розных раёнах Мінска невядомыя запусцілі феерверкі. 25 сакавіка былі затрыманы больш за 200 чалавек<ref>[https://news.tut.by/society/723835.html День Воли, больше 200 задержанных, автозаки в Минске, фейерверки. Что происходило 25 марта.] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210403152000/https://news.tut.by/society/723835.html |date=3 красавіка 2021 }} // TUT.BY</ref>. 26 сакавіка з акна 4 корпуса [[БДУІР]] на [[Вуліца Гікалы (Мінск)|мінскай вуліцы Гікалы]] нехта вывесіў [[бела-чырвона-белы сцяг]]<ref>[https://dev.by/news/v-bguir-vyvesili-bchb-flag В БГУИР вывесили бчб-флаг. Одного студента задержали] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210326141335/https://dev.by/news/v-bguir-vyvesili-bchb-flag |date=26 сакавіка 2021 }} //dev.by</ref>. У суботу 27 сакавіка былі анансаваныя новыя шэсці, у адказ сілавікі затрымалі 245 чалавек у Мінску і іншых гарадах Беларусі<ref>[https://www.dw.com/ru/belarus-nazvano-chislo-zaderzhannyh-na-akcii-27-marta/a-57029534 Беларусь: правозащитники назвали число задержанных на акции 27 марта] // dw.com</ref>.
Па дадзеных МУС РБ [[27 сакавіка]] было затрымана 247 чал., у т.л. галоўны рэдактар «[[Наша Ніва (1991)|Нашай Нівы]]» Ягор Марціновіч, фатографка Надзея Бужан і рэпарцёрка Кацярына Карпіцкая, рэдактары партала [[tut.by]] Ганна Калтыгіна і Галіна Уласік. У [[Навагрудак|Навагрудку]] затрымалі каля 14-15 чал., якія прыйшлі на экскурсію ў Навагрудскі гісторыка-краязнаўчы музей.
=== Красавік ===
7 красавіка за ўдзел у жаночай прагулцы з БЧБ-парасонамі затрымалі дзяўчыну, якой далі адміністратыўны арышт, пакаралі таксама членаў яе сям’і, якія не прымалі ўдзелу ў акцыі<ref>[https://news.tut.by/society/725697.html За прогулку с БЧБ-зонтиком девушка получила 25 суток ареста. «Сутки» получили и ее мать и брат] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210503165421/https://news.tut.by/society/725697.html |date=3 мая 2021 }} // TUT.BY</ref>.
26 красавіка на [[Чарнобыльскі шлях]] жаночая пратэстная прагулка прайшла ў чорным адзенні<ref>[https://telegraf.by/obshhestvo/v-minske-proshel-marsh-zhenshhin-v-chernom/ В Минске прошел марш женщин в черном] // Telegraf.by</ref>. У гэты дзень удзельнікі пратэсту планавалі паставіць лампадкі на вуліцах і каля храмаў, і з гэтай нагоды міліцыя затрымлівала некалькіх чалавек, у якіх знаходзілі лампадкі<ref>[https://news.tut.by/society/728361.html Вместо защиты кандидатской — 15 суток. Как судили задержанных 26 апреля] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210503165422/https://news.tut.by/society/728361.html |date=3 мая 2021 }} //TUT.BY</ref>.
=== Май ===
На працягу месяца ў розныя дні праходзілі лакальныя шэсці ў Мінску.
У ноч на 8 мая невядомыя аднавілі мурал «Дыджэяў перамен» на [[Плошча Перамен|плошчы перамен]]<ref>Ксения Фрилетова.[https://newsbel.by/05/08/v-minske-vosstanovili-izobrazhenie-didzheev-vo-dvore-na-chervyakova/?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop В Минске восстановили изображение диджеев во дворе на Червякова] // Newsbel.by</ref>.
12 мая група жанчын у белым прайшлася каля [[Камароўскі рынак|Камароўскага рынка]] з нагоды 9 месяцаў пачатку мірных жаночых пратэстаў 12 жніўня 2020 г<ref>[https://gomel.today/2021/05/12/328775.html На Комаровку, где 9 месяцев назад начались женские мирные акции протеста, вернулись минчанки в белом] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210514142131/https://gomel.today/2021/05/12/328775.html |date=14 мая 2021 }} // Гомель сегодня</ref>.
14 мая ў Палацы правасуддзя ў Мінску пачалося слуханне «[[Справа студэнтаў і выкладчыкаў ВНУ|справы студэнтаў]]», затрыманых 12 лістапада 2020 года. Тыя, хто не здолеў патрапіць на слуханне, знаходзіліся ў двары, прадстаўнікі міліцыі патрабавалі, каб яны разыйшліся і затрымалі некаторых прысутных, у тым ліку палітыка [[Анатоль Уладзіміравіч Лябедзька|А. Лябедзьку]] і журналіста TUT.BY Любоў Каспяровіч<ref>[https://news.tut.by/society/730246.html В Минске рассматривают большое «дело студентов». К зданию суда пришли более ста человек, прошли задержания] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210517160911/https://news.tut.by/society/730246.html |date=17 мая 2021 }} // TUT.BY</ref>, якая пазней атрымала 15 сутак за ўдзел у несанкцыянаваным мерапрыемстве.
23 мая самалёт рэйса «Афіны-Вільнюс» быў разгорнуты ў небе каля Ліды і пасаджаны ў аэрапорце Мінска пасля чаго там быў затрыманы [[Раман Пратасевіч]] і яго дзяўчына, студэнтка [[ЕГУ]] Сафія Сапега<ref>[https://lenta.ru/brief/2021/05/23/nehta_lukashenko/ В Минске задержан основатель Telegram-канала NEXTA] //Lenta.ru</ref>. Па версіі беларускіх улад затрыманне Пратасевіча было выпадковым, а самалёт сеў у Мінску па прычыне магчымасці знаходжання ў ім бомбы, закладзенай тэрарыстамі, але ў адказ многія авіякампаніі свету спынілі рэйсы ў Беларусь і транзітныя палёты праз яе, а ўрады розных краін Еўропы забаранілі «[[Белавія]]» палёты на сваю тэрыторыю і праз яе.
26 мая ў [[Бярозаўка (Лідскі раён)|Бярозаўцы]] быў пахаваны [[Вітольд Ашурак]], які 21 мая 2021 г. памёр пры невысветленых абставінах у шклоўскай калоніі № 17<ref>{{Cite web|date=2021-05-21|title=У шклоўскай калоніі памёр палітвязень Вітольд Ашурак|url=https://nn.by/?c=ar&i=273305|url-status=live|archiveurl=https://archive.today/20210521192213/https://nn.by/?c=ar&i=273305|archivedate=21 мая 2021|accessdate=2021-05-21|website=|publisher=[[Наша Ніва (1991)|Наша Ніва]]|language=be|deadurl=no}}</ref>.
У ноч на 26 мая каля дома 16 на вуліцы Кірылы Тураўскага было знойдзена цела 18-гадовага Дзмітрыя Стахоўскага, які знаходзіўся пад следствам як адзін з тых, хто будаваў барыкады каля ўніверсама «Рыга», перад гэтым ён пакінуў [[УКантакце]] пост з прадсмяротным паведамленнем, у якім абвінавачваў [[Следчы камітэт Рэспублікі Беларусь]] у аказанні на яго ціску. На месцы яго гібелі ўзнік стыхійны мемарыял, які быў ліквідаваны 28 мая гарадскімі службамі пры ўдзеле сілавікоў<ref>[https://novychas.by/hramadstva/da-styhijnaha-memaryjala-na-mescy-hibeli-dzmitryja Да стыхійнага мемарыяла на месцы гібелі Дзмітрыя Стахоўскага прыехалі сілавікі] // Новы час</ref>. Людзі працягвалі прыносіць кветкі да гэтага дома.
=== Чэрвень ===
14 чэрвеня ў Мінску ўпершыню пасля некалькіх месяцаў перапынку прайшоў марш пенсіянераў у падтрымку палітзняволеных<ref>[https://ex-press.by/rubrics/obshhestvo/2021/06/14/belarus-budet-svobodnoj-v-minske-pensionery-proveli-marsh-v-podderzhku-politzaklyuchennyx-video «Беларусь будет свободной!». В Минске пенсионеры провели марш в поддержку политзаключенных (видео)] // Еx-press.by</ref>
У гэтым месяцы элементы палітычнага пратэсту назіраліся на футбольных матчах<ref>[https://belaruspartisan.by/sport/527647/ На Суперкубке трибуны кричали «Уходи!»]</ref><ref>[https://gomel.today/2021/06/13/335766.html На матч «Крумкачэй» и «Волны» не пустили людей в футболках с номером 25, под которым играет задержанный Ивулин. Некоторых отвели в бус] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210625001737/https://gomel.today/2021/06/13/335766.html |date=25 чэрвеня 2021 }} // Гомель сегодня</ref>.
17 чэрвеня падчас канцэрта на [[Мінск-Арэна|Мінск-Арэне]] адзін з прысутных разгарнуў дзяржаўны сцяг, што выклікала абурэнне некаторых іншых прыстуных. У выніку славеснага канфлікта адзін з прысутных быў выведзены з Арэны АМАПам<ref>[https://tjournal.ru/by/398188-provokaciya-na-koncerte-gruppy-kino-v-minske Провокация на концерте группы «Кино» в Минске] // Тjournal.ru</ref>.
=== Ліпень і жнівень ===
У ліпені і жніўні было заўважана па адной акцыі шэсця жанчын ў Мінску. У акцыях прынялі удзел некалькі адмыслова апранутых жанчын з парасонамі белага і чырвонага колеру.
9 жніўня ў 23:34 у некаторых раёнах Мінска былі запушчаны фейерверкі з нагоды гадавіны пратэстаў пасля выбараў<ref>Тэлеграм-канал Zerkalo.io, паведамленне 10 жніўня 00:06</ref>.
=== Верасень ===
1 верасня [[кіберпартызаны]] перадалі ТГ-каналам стачкамаў некалькіх вну асабістыя дадзеныя пэўных супрацоўнікаў БДУІР і БНТУ для публікацыі, што і было зроблена.
9 верасня ў мінскім жылым раёне [[Кунцаўшчына (жылы раён, Мінск)|Кунцаўшчына]] прайшоў дваравы марш, на якім былі затрыманы некалькі чалавек, атрымаўшых за гэта адміністратыўнае пакаранне<ref>[https://belaruspartisan.by/politic/545969/ Трех участников вчерашнего марша наказали сутками, про остальных неизвестно] // [[Белорусский партизан]]</ref>.
== Пацярпелыя ==
{{main|Спіс загінулых падчас акцый пратэсту ў Беларусі (2020)}}
=== Забітыя ===
[[10 жніўня]] каля [[Пушкінская (станцыя метро, Мінск)|станцыі метро «Пушкінская»]] быў забіты адзін з удзельнікаў мітынга [[Аляксандр Валер’евіч Тарайкоўскі|Аляксандр Тарайкоўскі]]. Паводле звестак МУС, пратэстуючы паспрабаваў кінуць выбуховае прыстасаванне ва ўрадавыя войскі, і яно выбухнула ў яго ў руках<ref>{{cite web|url = https://www.dw.com/ru/v-minske-pri-vzryve-pogib-demonstrant/a-54521233|title = В Минске при взрыве погиб демонстрант|author = Гункель, Елена |date = 2020-08-10|work = [[Deutsche Welle]]|language = ru|accessdate =2020-09-29}}</ref>. Аднак былі выказаныя некаторыя сумневы ў абставінах смерці 34-гадовага мужчыны. [[15 жніўня]] было апублікавана відэа, на якім бачна, што пратэстуючы з пустымі рукамі застрэлены супрацоўнікамі правапарадку<ref>{{cite web|url = https://meduza.io/news/2020/08/15/opublikovano-video-kak-v-minske-pogib-aleksandr-taraykovskiy-u-nego-nichego-ne-bylo-v-rukah-mvd-utverzhdalo-chto-on-brosal-bombu|title = Опубликовано видео, как в Минске погиб Александр Тарайковский. У него ничего не было в руках — МВД утверждало, что он бросал бомбу|author = |date = 2020-08-15|work = [[Meduza]]|language = ru|accessdate =2020-09-29}}</ref>. У той жа дзень агенцтва [[Associated Press]] апублікаваў адзіны кадр з відэароліка, знятага 10 жніўня. На ім выява мужчыны ў белай кашулі, падобны на Тарайкоўскага, які хістаецца, з вялікай чырвонай плямай на грудзях (меркавана крывёй)<ref>{{cite web|url = https://people.onliner.by/2020/08/15/associated-press-opublikovalo-snimok-s-protestov-v-minske-na-nem-chelovek-padaet-na-dorogu-s-krasnym-pyatnom-na-grudi|title = Появились фото и видео предполагаемого момента убийства Александра Тарайковского|author = |date = 2020-08-15|work = [[Onliner.by]]|language = ru|accessdate =2020-09-29}}</ref>. Ніякіх далейшых каментароў з боку МУС не было, аднак, па дадзеных Следчага камітэта Беларусі, па стане на 15 жніўня 2020 года абставіны смерці Тарайкоўскага расследаваліся<ref>{{cite web|url = https://news.tut.by/society/696820.html|title = Опровергает версию МВД. AP опубликовало кадр из видео с гибелью Александра Тарайковского на «Пушкинской»|author = |date = 2020-08-15|work = [[TUT.BY]]|language = ru|accessdate = 2020-09-29|archiveurl = https://web.archive.org/web/20201001192324/https://news.tut.by/society/696820.html|archivedate = 1 кастрычніка 2020|deadurl = yes}}</ref>. 15 жніўня тысячы людзей сабраліся на пахаванні Тарайкоўскага у Мінску.
[[12 жніўня]] ў Гомелі памёр 25-гадовы [[Аляксандр Аляксандравіч Віхор|Аляксандр Віхор]]. Лічыцца, што ў яго была сардэчная хвароба. Віхор быў затрыманы ў дзень выбараў 9 жніўня, калі ён ішоў на спатканне да дзяўчыны. Яго кінулі ў [[аўтазак]], але ён паспеў даслаць [[СМС]] родным. Пасля збіцця ў аўтазаку яму стала блага. Як расказаў сведка<ref>{{cite web|url = https://www.svaboda.org/a/30786424.html|title = Пад Гомлем развітваюцца з Аляксандрам Віхрам, які загінуў пасля затрымання АМАПам|author = |date = 2020-08-16|work = [[Радыё Свабода]]|language = |accessdate =2020-09-29}}</ref>: {{цытата|Ён быў у страшным стрэсе, пацеў, хваляваўся, прасіў праз увесь час медыцынскай дапамогі, на яго ніхто не звяртаў увагі. Калі нас везлі з суда ў СІЗА, яму было вельмі блага, ён зноў прасіў дапамогі, клікаў маму, тату. Тады міліцыянеры, ці хто яны, канвой ці наглядчыкі, пырснулі яму пярцовым газам. Нас вывелі, ён застаўся ў аўтазаку адзін. Я толькі чуў, як яны спыталіся: «А з гэтым што рабіць?», і ім адказалі: «Хай здыхае»}} Пазней хлопца палічылі за вар’ята і адвезлі ў псіхіятрычную бальніцу. Адтуль яго ў стане [[Клінічная смерць|клінічнай смерці]] даставілі ў шпіталь, але было запозна — ён памер. [[13 жніўня]], з слоў сястры памерлага Вольгі, следчы паведаміў сям’і, што Аляксандр памёр ад перадазавання. Сваякі не пагадзіліся з такою заявай, бо Аляксандр нават не курыў. У заключэнні аб смерці, якое аддалі [[15 жніўня]], напісана «прычына смерці высвятляецца»<ref>{{cite web|url = https://www.svaboda.org/a/30785526.html|title = Родным памерлага ў Гомелі пратэстоўца аддалі заключэнне аб яго смерці|author = |date = 2020-08-15|work = [[Радыё Свабода]]|language = |accessdate =2020-09-29}}</ref><ref>{{cite web|url = https://news.tutby.news/society/696437.html|title = «Мой сын не умер, он погиб ни за что». В Гомеле скончался 25-летний парень, которого задержали на улице|author = Борисевич, Катерина|date = 2020-08-15|work = [[TUT.BY]]|language = ru|accessdate = 2020-09-29|archiveurl = https://web.archive.org/web/20200812211711/https://news.tutby.news/society/696437.html|archivedate = 12 жніўня 2020|deadurl = yes}}</ref>.
44-гадовы [[Генадзь Валер’евіч Шутаў|Генадзь Шутаў]] памёр 19 жніўня ў ваенным шпіталі ў Мінску<ref name=":0">{{Internetquelle |autor=[[TUT.BY]] |url=https://news.tut.by/society/697248.html |titel=В госпитале умер мужчина из Бреста, в которого силовики выстрелили на протестах. Ему было 44 года |abruf=2020-08-19 |sprache=ru |title=Архіўная копія |accessdate=14 кастрычніка 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20201117021902/https://news.tut.by/society/697248.html |archivedate=17 лістапада 2020 |deadurl=yes }} {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20201117021902/https://news.tut.by/society/697248.html |date=17 лістапада 2020 }}</ref>. Ён быў адным з тых, па якім 11 жніўня ў [[Брэст|Брэсце]] адкрылі агонь сілавікі<ref>{{Cite web|last=Шунтов|first=Алексей|date=2020-09-03|title=Выстрел на Московской улице. Что мы знаем о смерти Геннадия Шутова|url=https://mediazona.by/article/2020/09/03/shutov/|dead-url=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201005184421/https://mediazona.by/article/2020/09/03/shutov/|archivedate=2020-10-05|accessdate=2020-10-05|website=|publisher=[[Медиазона]]|language=ru}}</ref><ref>{{Cite web|last=Шунтов|first=Алексей|date=2020-09-21|title=Убийство Геннадия Шутова в Бресте. Что мы узнали из записи камеры видеонаблюдения|url=https://mediazona.by/article/2020/09/21/shutov-cctv|dead-url=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201005183207/https://mediazona.by/article/2020/09/21/shutov-cctv|archivedate=2020-10-05|accessdate=2020-10-05|website=|publisher=[[Медиазона]]|language=ru}}</ref>. Кулявая рана ў галаву непапраўна пашкодзіла мозг<ref name=":0" />.
12 лістапада 2020 года 31-гадовы [[Гібель Рамана Бандарэнкі|Раман Бандарэнка]] памёр у Мінску ў бальніцы пасля жорсткага збіцця сілавікамі ў цывільным напярэдадні на Двору Пераменаў, але [[Міністэрства ўнутраных спраў Рэспублікі Беларусь|Міністэрства ўнутраных спраў Беларусі]] заявіла, што Бандарэнка загінуў не ад рук яго супрацоўнікаў, а ў выніку бойкі<ref>{{Cite web|title="Шансы на выживание – 1 из 1000". В Минске силовики в штатском избили мужчину за бело-красно-белые ленты, он умер в реанимации|author=|url=https://www.currenttime.tv/a/belarus-roman-bondarenko/30944384.html|publisher=[[Настоящее время (тэлеканал)|Настоящее время]]|language=ru|date=2020-11-12}}</ref>.
Пры гэтым улады і кіраўніцтва [[Міністэрства ўнутраных спраў Рэспублікі Беларусь|МУС Беларусі]] ні разу не прызналі, што людзі загінулі ад рук супрацоўнікаў сілавых структураў [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]]<ref>{{Cite web|last=Радыё Свабода|first=|date=|title=Відавочцу сьмерці Генадзя Шутава абвінавацілі ў замаху на забойства|language=be|work=|publisher=[[Радыё Свабодная Еўропа/Радыё Свабода]]|url=https://www.svaboda.org/a/31022432.html|url-status=live|accessdate=2020-12-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201228203029/https://www.svaboda.org/a/31022432.html|archivedate=2020-12-28}}</ref>.
=== Затрыманыя ===
[[Праваабарончы цэнтр «Вясна»]] з дапамогай актывістаў Валанцёрскай службы з 9 жніўня 2020 года збіраў дадзеныя пра колькасць затрыманняў на мірных акцыях пратэстаў. У выніку структуравання, падліку і аналізу дадзеных валанцёры «Вясны» атрымалі наступныя звесткі пра адміністрацыйны пераслед за перыяд з 9 жніўня па 31 снежня прошлага года. Агульная колькасць затрыманняў, якія адбыліся, склала не менш 26577, пры гэтым колькасць затрыманых грамадзянаў — 25326 чалавек. Гэта азначае, што больш за 1000 чалавек былі затрыманыя міліцыяй два і больш разоў. Судамі краіны ў дачыненні да затрыманых было агулам вынесена не менш як 6886 пастаноў аб арыштах і 3889 пастаноў аб штрафах. Агульная колькасць сутак, якія адбывалі мірныя дэманстранты, за амаль пяць месяцаў склала 83006, а базавых велічынь штрафаў — 66663, што ў грашовым эквіваленце склала амаль 1,8 млн рублёў. Найчасцей выносіліся рашэнне аб пакаранні 15 суткамі арышту. Пры затрыманнях былі збітыя і моцна збітыя не менш як 381 чалавек, шпіталізацыя спатрэбілася ў 482 выпадках, не менш за 10 чалавек атрымалі агнястрэльныя раненні<ref>[http://spring96.org/be/news/101221 spring96.org] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210108120703/http://spring96.org/be/news/101221 |date=8 студзеня 2021 }}</ref>.
=== Выкарыстанне псіхіятрыі ===
Упершыню практыка барацьбы ўлады з пратэстуючымі выкарыстоўваючы псіхіятрыю была выкарыстаная [[15 кастрычніка]], калі шахцёраў «Беларуськалія», якія адмаўляліся падымацца на паверхню да выканання іх патрабаванняў, дастаўляліся медыкамі пасля ўзняцця ў псіханеўралагічны дыспансер, дзе іх аглядалі і адпускалі<ref>{{cite web|url = https://finance.tut.by/news704152.html|title = Работник «Беларуськалия» приковал себя цепью в шахте. Он требовал новые выборы и повышение зарплат|author = |date = 2020-10-15|work = [[TUT.BY]]|language = ru|accessdate = 2020-10-28|archiveurl = https://web.archive.org/web/20201031151728/https://finance.tut.by/news704152.html|archivedate = 31 кастрычніка 2020|deadurl = yes}}</ref>.
Рабочы прадпрыемства «Атлант» Віктар Манкевіч, які днём [[28 кастрычніка]] ўздымаўся на трубу на тэрыторыі завода з бел-чырвона-белым сцягам і запісаў зварот да [[А. Лукашэнка]], каб той сышоў, патрапіў у РНПЦ псіхічнага здароўя<ref>{{cite web|url = https://www.svaboda.org/a/30917824.html|title = Рабочага «Атланту», які зьвярнуўся да Лукашэнкі, даставілі ў РНПЦ псыхічнага здароўя|author = |date = 2020-10-28|work = [[Радыё Свабода]]|language = |accessdate = }}</ref>.
=== Пераслед па прычынах, звязаных з рэлігіяй ===
Падчас выбарчай кампаніі і цягам пратэстаў у 2020 годзе шэраг супрацоўнікаў рэлігійных арганізацый былі звольнены або былі вымушаны пакінуць працу з-за сваіх палітычных перакананняў.<ref>{{Cite web|url=https://belarus2020.churchby.info/uvolneniya-v-cerkovnyx-institutax-po-politicheskim-motivam/|title=Увольнения в церковных институтах по политическим мотивам|мова=ru|дата доступу=2021-04-26|дата публікацыі=2020-11-08|назва праекту=Царква і палітычны крызіс у Беларусі}}</ref> Шэраг пастараў і святароў былі затрыманы, прысуджаны да арыштаў ці штрафаў,<ref>{{Cite web|url=https://belsat.eu/news/dvuh-katalitskih-svyatarou-trymayuts-za-kratami-u-baranavichah/|title=Двух каталіцкіх святароў трымаюць за кратамі ў Баранавічах|accessdate=2021-04-26|author=Віктар Шукеловіч|publisher=Belsat|date=2020-08-15}}</ref><ref name=":1">{{Cite web|url=https://belarus2020.churchby.info/monitoring-presledovanij-po-cerkovnoj-linii-vo-vremya-protestov-v-belarusi/|title=Мониторинг преследований по основаниям, связанным с религией, во время политического кризиса в Беларуси (ОБНОВЛЯЕТСЯ)|accessdate=2021-04-26|назва праекта=Царква і палітычны крызіс у Беларусі|author=Группа «Христианское видение» Координационного совета Беларуси}}</ref> атрымалі афіцыйныя папярэджанні<ref>{{Cite web|title=Генпрокуратура отреагировала на заявления священнослужителей. «Спросить с деятелей» накануне велел Лукашенко|url=https://news.tut.by/society/708392.html|accessdate=2021-04-26|date=2020-11-18|publisher=TUT.BY|lang=ru|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210428185354/https://news.tut.by/society/708392.html|archivedate=28 красавіка 2021|deadurl=yes}}</ref><ref>{{Cite web|title=Суд за малітву: папярэджанні двум святарам і аднаму верніку|url=https://belarus2020.churchby.info/sud-za-malitvu-papyaredzhanni-dvum-svyataram-i-adnamu-verniku/|date=2020-12-24|accessdate=2021-04-26|publisher=Радыё Рацыя}}</ref> і былі пазбаўлены рэгістрацыі на права пастырскай дзейнасці ў Беларусі<ref name=":1" /> за ўдзел у пратэстах,<ref>{{Cite web|url=https://belarus2020.churchby.info/zajavlenije-vtoroe-o-alexander-bogdan/|title=Заявление группы Координационного совета «Христианское видение» по поводу вынесения второго предупреждения иерею Александру Богдану|lang=ru|date=2020-10-16|accessdate=2021-04-26|publisher=Группа «Христианское видение» Координационного совета Беларуси|назва праекта=Царква і палітычны крызіс у Беларусі}}</ref> іх публічную падтрымку<ref>{{Cite web|url=https://belarus2020.churchby.info/katalicki-svyatar-vyachaslaў-barok-asudzhany-na-10-sutak/|title=Каталіцкі святар Вячаслаў Барок асуджаны на 10 сутак|accessdate=2021-04-26|publisher=Группа «Христианское видение» Координационного совета Беларуси|назва праекта=Группа «Христианское видение» Координационного совета Беларуси|date=2020-12-03}}</ref> або знаходжанне<ref>{{Cite web|title=Греко-католического священника Виталия Быстрова судили в суде Ивацевичского района за участие в массовой акции 25 октября в Бресте|url=https://1reg.by/2020/11/30/v-ivacevichah-na-sutki-otpravili-svyashhennika|date=2020-11-30|accessdate=2021-04-26|publisher=Першы рэгiён|lang=ru}}</ref> недалёка ад месцаў пратэстаў. Праваслаўны святар Уладзімір Драбышэўскі з сям’ёй,<ref name=":1" /> сям’я стараабрадцаў Германа і Наталлі Сняжковых<ref>{{Cite web|url=https://belarus2020.churchby.info/semya-staroverov-iz-gomelya-smogla-vossoedinitsya-posle-presledovanij/|title=Семья староверов из Гомеля смогла воссоединиться после преследований|date=2021-01-06|accessdate=2021-04-26|publisher=Группа «Христианское видение» Координационного совета Беларуси|назва праекта=Царква і палітычны крызіс у Беларусі}}</ref> і рыма-каталіцкі святар-сэрцанін Дзмітры Прыступа<ref>{{Cite web|url=https://news.tut.by/society/725445.html|title=«Такого человечища еще поискать». История провинциального ксендза, который бежал от «уголовки» за протесты|lang=ru|назва праекту=TUT.BY|date=2021-04-07|accessdate=2021-04-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210429091956/https://news.tut.by/society/725445.html|archivedate=29 красавіка 2021|deadurl=yes}}</ref> мусілі пакінуць Беларусь з-за пераследу. Змест відэа-блога ксёндза Вячаслава Барка накіроўваўся Следчым камітэтам на экспертызу на прадмет наяўнасці прыкмет экстрэмізму.<ref>{{Cite web|url=https://belarus2020.churchby.info/ksyondz-vyachaslaў-barok-sledchy-kamitet-pakul-ne-ўbachyў-ekstremizmu-na-yutub-kanale-ksyandza/|title=Ксёндз Вячаслаў Барок. Следчы Камітэт пакуль не ўбачыў экстрэмізму на ютуб-канале ксяндза|accessdate=2021-04-26|publisher=Группа «Христианское видение» Координационного совета Беларуси|назва праекта=Царква і палітычны крызіс у Беларусі|date=2021-01-19}}</ref> Беларуская Праваслаўная Царква<ref name=":1" /> і дзве грэка-каталіцкія парафіі<ref name=":1" /><ref>{{Cite web|url=https://carkva-gazeta.by/index.php?num=757&page=1&year=2020|title=Прэс-служба курыі Апостальскага візітатара БГКЦ пра арышт сьвятара Віталя Быстрова|date=2020-12-01|accessdate=2021-04-26|назва праекта=Газета «ЦАРКВА»}}</ref> атрымалі афіцыйныя папярэджанні аб парушэнні заканадаўства, якія, пры паўторных парушэннях, маглі быць выкарыстаны дзяржаўнымі органамі для ліквідавання гэтых рэлігійных арганізацый. Кіраўнік [[Беларуская Праваслаўная Царква|Беларускай Праваслаўнай Царквы]] мітрапаліт [[Павел (Панамароў)]] сышоў з пасады Патрыяршага экзарха ўсёй Беларусі, пра што ён заўважыў, што змена экзарха была прадыктавана палітычнай сітуацыяй.<ref name=":1" /> Рыма-каталіцкаму арцыбіскупу [[Тадэвуш Кандрусевіч|Тадэвушу Кандрусевічу]] было адмоўлена ў вяртанні ў краіну і ён чатыры месяцы пражыў у выгнанні.<ref>{{Cite web|title=Адказ з пагранкамітэту не вырашыў праблемы з вяртаннем арцыбіскупа Кандрусевіча. Іерарх звяртаецца ў МУС (BY / RU)|url=https://catholic.by/3/news/belarus/12183-adkaz-z-pagrankamitetu-ne-vyrashy-prablemy-z-vyartannem-artsybiskupa-kandrusevicha-ierarkh-zvyartaetstsa-mus-by-ru|назва праекта=Catholic.by|date=2020-09-14|accessdate=2021-04-26}}</ref><ref>{{Cite web|title=Лукашенко объяснил отказ во въезде архиепископу Кондрусевичу|url=https://www.interfax.ru/world/724066|date=2020-09-01|accessdate=2021-04-26|publisher=Интерфакс|language=ru}}</ref> Трансляцыя нядзельнай рыма-каталіцкай імшы была скасавана Беларускім радыё.<ref>{{Cite web|url=https://catholic.by/3/news/belarus/12163-translyatsyj-svyatoj-imshy-na-radyjo-verasni-ne-budze-tekhnichnyya-prychyny-ne-pry-chym|title=Трансляцый святой Імшы на радыё ў верасні не будзе. Тэхнічныя прычыны — ні пры чым|accessdate=2021-04-26|date=2020-09-09|назва праекта=Catholic.by}}</ref> Шматлікія затрыманні і арышты адбыліся таксама ў дачыненні да свецкіх вернікаў.<ref name=":1" /> Да некаторых прымяняліся катаванні.<ref>{{Cite web|url=https://august2020.info/ru/detail-page/161|last=Мельянец|first=Сергей|title=“Я запомнил, как один сотрудник ОМОН сказал: “Если бы мне дали возможность, я бы всех вас сжег живьем!”|назва праекта=Август2020/August2020|accessdate=2021-04-26|language=ru}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://belarus2020.churchby.info/zajavlenije-po-dashkevich-i-tkachuk/|title=Заявление группы Координационного совета «Христианское видение» по поводу административного ареста в отношении Дмитрия Дашкевича и Артема Ткачука|date=2020-10-28|accessdate=2021-04-26|publisher=Группа «Христианское видение» Координационного совета Беларуси|назва праекта=Царква і палітычны крызіс у Беларусі}}</ref> Права арыштаваных вернікаў мець прадметы культу і карыстацца рэлігійнай літаратурай ва ўстановах папярэдняга затрымання і адбывання пакарання неаднаразова парушаліся.<ref>{{Cite web|title=Нарушение права на пользование религиозной литературой в отношении политических заключенных в Беларуси|url=https://belarus2020.churchby.info/narushenie-prava-na-polzovanie-religioznoj-literaturoj-v-otnoshenii-politicheskix-zaklyuchennyx-v-belarusi/|date=2021-01-26|accessdate=2021-04-26|publisher=Группа «Христианское видение» Координационного совета Беларуси|назва праекта=Царква і палітычны крызіс у Беларусі}}</ref><ref>{{Cite web|title=Заявление группы Координационного совета «Христианское видение» по поводу отказа в передаче Библии лицам, находящимся под административным арестом или под следствием|url=https://belarus2020.churchby.info/zayavlenie-gruppy-koordinacionnogo-soveta-xristianskoe-videnie-po-povodu-otkaza-v-peredache-biblii-licam-naxodyashhimsya-pod-administrativnym-arestom-ili-pod-sledstviem/|lang=ru|date=2021-03-31|accessdate=2021-04-26|publisher=Группа «Христианское видение» Координационного совета Беларуси|назва праекта=Царква і палітычны крызіс у Беларусі}}</ref>
22 жніўня 2020 г. Аляксандр Лукашэнка заклікаў рэлігійныя супольнасці не падтрымліваць пратэсты, прысароміў іх за іх пазіцыю і папярэдзіў, што «дзяржава не будзе глядзець на гэта з абыякавасцю».<ref>{{Cite web|title=Лукашенко: церкви, костелы — не для политики|url=https://belarus2020.churchby.info/lukashenko-cerkvi-kostely-ne-dlya-politiki/|accessdate=2021-04-21|date=2020-08-22|назва праекта=Царква і палітычны крызіс у Беларусі}}</ref>
== Акты вандалізму, хуліганства і тэрарызму падчас пратэстаў ==
Пратэсты 2020-21 гг. насілі пераважна мірны характар, але былі зафіксаваны шэраг актаў ванадалізму, пераважна ў формах надпісаў на сценах і дарогах і знішчэння дзяржаўнага сцяга РБ. Таксама былі зафіксаваны некалькі нападаў на аддзяленні міліцыі, асабісты транспарт і жыллё супрацоўнікаў МУС і спробы спыніць чыгуначны транспарт. У адрозненне ад папярэдняй судовай практыкі, у 2020-21 гг. прыгаворам за вандалізм ці знішчэнне дзяржсімволікі замест штрафа нярэдка давалі пазбаўленне ці абмежаванне свабоды.
3 верасня 2020 г. дзяржаўныя сцягі былі знішчаны побач з будынкамі пракуратуры і СК г. [[Івацэвічы]], 4 верасня — ў Брэсце, 6 верасня ў Жабінцы; 10 верасня ў Мінску, на вул. Галадзеда; 15 верасня ў [[Жлобін]]е, 16 верасня — ў Брэсце і [[Слонім]]е; 23 верасня ў Брэсце; 5 кастрычніка ў Мінску; 16 кастрычніка ў Асіповічах; 27 кастрычніка ў Жыткавічах; 1 лістапада ў Гомелі 7 і 10 лістапада ў Мінску; 13 лістапада ў пасёлку Антопаль ([[Драгічынскі раён]])<ref>[https://news.tut.by/society/708197.html Уголовные дела за надругательство над флагом и «циничные надписи» — как идет война символов] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210412084515/https://news.tut.by/society/708197.html |date=12 красавіка 2021 }} // [[TUT.BY]]</ref>. Змена дзяржаўнага сцяга на БЧБ таксама адбылася ў ноч на 15 жніўня ў вёсцы Падгор’е ([[Магілёўскі раён]]), 18 кастрычніка ў Смаргоні.
У 2021 МУС зарэгістравала яшчэ некалькі выпадкаў знішчэння дзяржаўнага сцяга РБ, у тым ліку 12 красавіка ў Бабруйску і 4 мая ў Кобрынскім раёне<ref>[https://t.me/pressmvd згодна паведмленняў Тэлеграм-канала прэс-сакратара МУС за адпаведныя даты]</ref>
9 верасня была затрымана Марыя Бабовіч, а 10 верасня — Дзяніс Гараханаў за спробу аднавіць народны мемарыял Тарайкоўскаму і надпіс «не забудзем»; 20 верасня мужчына ў Жлобіне пакінуў фарбай пагрозы на пешаходным пераходзе ў адрас міліцыі і ўлады, 7 кастрычніка ў Мінску 20-гадовая дзяўчына намалявала БЧБ на жалезных дзвярах і сценах, за што пазней была асуджана на тры месяцы пазбаўлення волі<ref>[https://news.tut.by/society/708197.html Уголовные дела за надругательство над флагом и «циничные надписи» — как идет война символов] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210412084515/https://news.tut.by/society/708197.html |date=12 красавіка 2021 }} // [[TUT.BY]]</ref>.
У ноч на 11 жніўня на вуліцы Прытыцкага ў Мінску вадзіцель BMW накіраваў сваю машыну на супрацоўнікаў міліцыі, 5 з якіх пацярпелі; пазней ён быў знойдзены і асуджаны.
18 верасня 2020 г. супрацоўнік газеты «СБ-Беларусь сегодня» Раман Рудзь заявіў, што вечарам 14 верасня невядомыя ўдзельніку пратэсту падпалілі яго аўтамабіль<ref>[https://lenta.ru/news/2020/09/19/car В Минске сожгли машину сотрудника государственного СМИ] //Лента.ру</ref>. Далейшага развіцця гэта падзея не атрымала.
Увосень 2020 г. пэўнае распаўсюджанне атрымалі напады на транспарт, жыллё і службовыя будынкі супрацоўнікаў МУС
2 кастрычніка была падпалена машына супрацоўніка міліцыі ў [[Ваўкавыск]]у.
7 кастрычніка дзверы пракуратуры [[Жодзіна]] былі пашкоджаны агнём, пазней быў затрыманы мужчына, які прызнаў што зрабіў гэты ўчынак пад уплывам пратэстных Telegram-аналаў<ref>[https://www.tvr.by/news/chp/zaderzhan_podozrevaemyy_v_povrezhdenii_zdaniya_prokuratury_zhodino/ Задержан подозреваемый в повреждении здания прокуратуры Жодино] // [[Белтэлерадыёкампанія]]</ref>.
У ноч на 11 кастрычніка ў вёсцы Гарадзілава ([[Маладзечанскі раён]]) быў падпалены дом, у якім правёў дзяцінства камандзір мінскага АМАПу Дзмітрый Балаба.
22 кастрычніка каля будынка пракуратуры ў Салігорску былі падпалены некалькі аўтамабіляў<ref>[https://www.tvr.by/news/chp/v_soligorske_vozle_prokuratury_gorelo_neskolko_avtomobiley/ В Солигорске возле прокуратуры горело несколько автомобилей] // [[Белтэлерадыёкампанія]]</ref>.
МУС РБ заявіла, што падчас шэсця 25 кастрычніка пацярпелі 2 супрацоўнікі міліцыі, РУУС Цэнтральнага раёна Мінска закідалі камянямі і пашкодзілітам вокны і службовы транспарт<ref>[https://ria.ru/20201025/minsk-1581495165.html На акции протеста в Минске пострадали два сотрудника МВД Белоруссии] // РИА Новости</ref>.
28 кастрычніка ў будынку ДАІ Мозыра невядомы разбіў акно і кінуў ў памяшканне «кактэйль Молатава», у выніку чаго адзін з пакояў быў пашкоджаны агнём. У гэты ж дзень каля граніцы з Украінай былі затрыманыя 4 чалавекі, якіх абвінівацілі ў падпале машын у Салігорску і будынка ДАІ ў Мазыры; у СМІ гэта група стала вядома як «група Аліневіча<ref>[https://news.tut.by/society/718940.html КГБ внес 17 белорусов в перечень физлиц, причастных к террористической деятельности] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210412084512/https://news.tut.by/society/718940.html |date=12 красавіка 2021 }} // [[TUT.BY]]</ref>».
20 лістапада невядомыя падпалілі машыну супрацоўніка міліцыі ў Гродна.
8 снежня па тэлеканала АНТ перадалі аб затрыманні 8 чалавек з групы Мікалая Аўтуховіча, якіх абвінівацілі знішчэнні машын ў Ваўкавыску 2 кастрычніка і 20 лістапада ў Гродна
<ref>[https://www.belta.by/incident/view/dejatelnost-terroristicheskoj-gruppy-raskryta-v-belarusi-419250-2020/ Деятельность террористической группы раскрыта в Беларуси] // [[БелТА]], 8/12/2020, 21:49</ref>. Пазней былі затрыманыя і ўнесеныя ў спіс тэрарыстаў 11 чалавек па справе «групы Аўтуховіча<ref>[https://news.tut.by/society/718940.html КГБ внес 17 белорусов в перечень физлиц, причастных к террористической деятельности] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210412084512/https://news.tut.by/society/718940.html |date=12 красавіка 2021 }} // [[TUT.BY]]</ref>».
У ноч на 26 сакавіка 2021 г. ў [[Печы (Барысаў)|Пячах]] быў затрыманы жыхар Пінскага раёна, які, паводле версіі следства заклаў выбуховае рэчыва ў сметніцу ў Мінску на вул. Убарэвіча і планаваў зрабіць тое ж самае на тэрыторыі АВЦ-72, таксама прадстаўнікі сілавых ведамстваў заявілі аб тым, што за дзеяннямі затрыманага стаяла ініцыятыва BYPOL<ref>[https://www.belta.by/society/view/mvd-v-minske-i-pechah-predotvrascheny-terakty-sled-vedet-v-bypol-434540-2021/ МВД: в Минске и Печах предотвращены теракты — след ведет в BYPOL] // [[БелТА]], 26/03/2021, 16:01</ref>.
Яшчэ адной папулярнай палітычнай акцыяй было накладанне дроту на чыгуначныя рэйкі для спынення руху чыгункі. Асабліва акітыўна гэтыя дзеянні адбываліся пасля аб’яўлення Святланай Ціханоўскай пачатку нацыянальнай забастоўкі 26 кастрычніка. Паводле дадзеных прэс-сакратара МУС, апублікаваных 16 сакавіка, з авчатку 2020 года было выяўлена больш за 160 фактаў накладання дроту на рэйкі і 29 падазраваных ў гэтых злачынствах<ref>[https:t.me/pressmvd Официальный канал Telegram пресс-секретаря МВД О. Чемодановой, сообщение 16.03.2021]</ref>.
Акрамя актаў хуліганства, вандалізма і насілля супраць сілавікоў, прадстаўнікоў улады і праўладных СМІ, у Беларусі ў азначаны перыяд былі заўважаны выпадкі насілля і вандалізму супраць прыхільнікаў пратэсту. 12 жніўня ў Салігорску Леанід Штайда падчас сваркі забіў аднаго з удзельнікаў пратэсту.
Па матывах нянавісці да ўздельнікаў пратэсту былі забітыя Г.Кісель у Салігорску 12 жніўня і Р.Бандарэнка 12 лістапада ў Мінску. У Брэсце 5 студзеня 2021 г. п’яны пацыент стукнуў доктара хуткай дапамогі, паколькі падазраваў апошняга ў несімпатыях да Лукашэнкі; супраць хулігана ўзбудзлілі крымінальную справу<ref>[https://news.tut.by/society/716594.html На пациента, ударившего в «политическом конфликте» врача скорой в Бресте, завели уголовное дело] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210225145438/https://news.tut.by/society/716594.html |date=25 лютага 2021 }} // TUT.BY</ref>.
У канцы 2020 года ў розных гарадах Беларусі былі зафіксаваны выпадкі, калі невядомыя разбівалі вокны прыватных кватэр ці дамоў, за якімі была размешчана пратэстная сімволіка<ref>Аня Перова. [https://news.tut.by/society/702325.html Семье минчан разбили окно, в котором висел БЧБ-флаг. Рассказываем, что случилось] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210412143456/https://news.tut.by/society/702325.html |date=12 красавіка 2021 }} // TUT.BY</ref><ref>[https://realt.onliner.by/2020/09/22/razbili-okno-s-bchb-flagom В Лебяжьем и на площади Победы неизвестные разбили окна с бчб-флагами] [[Onliner.by]]</ref><ref>[https://news.tut.by/society/710965.html В Волковыске неизвестные разбили камнем окно, за которым был БЧБ-флажок. И тут людей накрыло волной солидарности] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210412143456/https://news.tut.by/society/710965.html |date=12 красавіка 2021 }} // TUT.BY</ref><ref>[https://citydog.by/post/zaden-okno-bchb-zamministra/ Минчанке за БЧБ-снежинки кто-то разбил окно. Вот что сказал замминистра МВД] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210412143458/https://citydog.by/post/zaden-okno-bchb-zamministra/ |date=12 красавіка 2021 }} // [[Citydog]]</ref>.
== Рэакцыя ==
Упраўленне вярхоўнага камісара [[ААН]] па правах чалавека выказала заклапочанасць сітуацыяй вакол пратэстаў у Беларусі і заклікала ўлады забяспечыць поўнае выкананне правоў на свабоду слова і мірных сходаў<ref>[https://iz.ru/1046897/2020-08-11/v-oon-zaiavili-ob-obespokoennosti-situatciei-v-belorussii В ООН заявили об обеспокоенности ситуацией в Белоруссии]</ref>.
Каля пасольстваў Рэспублікі Беларусь былі праведзеныя акцыі з патрабаваннем вызваліць затрыманых. Такія акцыі ў падтрымку зняволеных і права беларусаў на сумленныя выбары прайшлі ў больш чым дваццаці краінах і ў больш чым трыццаці гарадах свету<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://news.tut.by/society/689682.html|title=В ряде стран прошли акции солидарности с белорусами. Посмотрите, что там было|website=TUT.BY|date=2020-06-21|accessdate=2020-07-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200717140513/https://news.tut.by/society/689682.html|archivedate=17 ліпеня 2020|deadurl=yes}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://news.tut.by/elections/690608.html|title=В мире идут акции солидарности с белорусами. В Санкт-Петербурге мероприятие сорвалось из-за полиции|website=TUT.BY|date=2020-06-27|accessdate=2020-07-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200629224941/https://news.tut.by/elections/690608.html|archivedate=29 чэрвеня 2020|deadurl=yes}}</ref><ref>{{Cite news|accessdate=2020-07-16|date=2020-06-25|website=Борисовские новости|title=В Европе пройдут акции солидарности с Беларусью {{!}} Борисовские новости|url=https://borisovnews.by/2020/06/25/v-evrope-projdut-akcii-solidarnosti-s-belarusju/|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200627155341/https://borisovnews.by/2020/06/25/v-evrope-projdut-akcii-solidarnosti-s-belarusju/|archivedate=27 чэрвеня 2020|deadurl=yes}}</ref>.
[[File:Canon Uładzisłaŭ Zavalniuk next to Red Church during 2020 protests in Belarus.jpg|thumb|[[Ксёндз]]-[[канонік]] [[Уладзіслаў Мацвеевіч Завальнюк|Уладзіслаў Завальнюк]] побач з [[Касцёл Святога Сымона і Святой Алены|Чырвоным Касцёлам]] падчас пратэстаў ([[Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)#14 жніўня|14 жніўня 2020 года]]).]]
[[Каталіцызм|Рымска-каталіцкі]] арцыбіскуп, мітрапаліт Мінска-Магілёўскі [[Тадэвуш Кандрусевіч]] заклікаў да спынення гвалту і правядзення экстраннага круглага стала<ref>[https://catholic.by/3/news/belarus/11991-zvarot-artsyb-skupa-tadevusha-kandrusev-cha-suvyaz-sa-skladanaj-gramadska-pal-tychnaj-s-tuatsyyaj-u-belarus Зварот арцыбіскупа Тадэвуша Кандрусевіча ў сувязі са складанай грамадска-палітычнай сітуацыяй у Беларусі]</ref>. [[12 жніўня]] [[2020]] года віцебскі біскуп [[Алег Буткевіч]] выступіў са зваротам, дзе сярод іншага заявіў<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=256919 Каталіцкі біскуп Віцебска: Пабудаваныя на крыві сістэмы ў гісторыі ніколі не былі трывалымі]</ref>:
{{цытата|Пабудаваныя на крыві сістэмы ў гісторыі ніколі не былі трывалымі, а Справядлівасць заўсёды вяртала здзейсненае тым, хто пераступаў усялякія людскія (не кажучы ўжо пра Божыя) нормы.}}
14 жніўня [[Прэзідэнт Малдовы]] [[Ігар Дадон|І. Дадон]] назваў падзеі, якія адбываюцца ў Беларусі, унутранай справай беларусаў<ref>{{cite web|url = https://www.interfax.ru/world/589445|title = Президент Молдовы назвал внутренним делом странаы события в Беларуси|author = |date = 2020-08-14|work = [[Интерфакс]]|language = ru|accessdate =}}</ref>. У сваю чаргу, [[прэм’ер-міністр Чэхіі]] [[Андрай Бабіш|А. Бабіш]] заклікаў да паўторных прэзідэнцкіх выбараў з прысутнасцю міжнародных назіральнікаў<ref>{{cite web|url = https://twitter.com/AndrejBabis/status/1294130599238807553|title = Mluvil jsem...|author = Andrej Babis|date = 2020-08-14|work = [[Twitter]]|language = cz|accessdate =}}</ref>.
14 жніўня адбылася відэаканферэнцыя міністраў замежных спраў Еўрапейскага саюза, на якой абмяркоўвалася сітуацыя ў Беларусі. Было вырашана лічыць вынікі выбараў сфальсіфікаванымі і таму не прызнаваць іх у тым выглядзе, у якім яны былі прадстаўлены Цэнтральнай выбарчай камісіяй Беларусі. Таксама міністры заклікалі пакараць асоб, адказных за гвалт, рэпрэсіі і фальсіфікацыю вынікаў выбараў<ref>{{cite web|url = https://news.tut.by/economics/696729.html|title = Евросоюз не признал итоги выборов в Беларуси — возможен ввод санкций|author = |date = 2020-08-14|work = [[Tut.by]]|language = ru|accessdate = |archiveurl = https://web.archive.org/web/20200815084422/https://news.tut.by/economics/696729.html|archivedate = 15 жніўня 2020|deadurl = yes}}</ref>.
23 верасня [[Дзяржаўны дэпартамент ЗША|Дзярждэп ЗША]] выпусціў заяву для амерыканскіх грамадзян, якія знаходзяцца ў краіне, у якой рэкамендаваў адмовіцца ад наведвання месцаў масавага скаплення людзей, бо мірныя пратэсцы могуць перарасці ў беспарадкі<ref>[https://www.belnovosti.by/obshchestvo/gosdep-ssha-vypustil-preduprezhdenie-dlya-svoih-grazhdan-v-belarusi Госдеп США выпустил предупреждение для своих граждан в Беларуси]</ref>.
2 кастрычніка [[Еўрапейскі саюз]] увёў санкцыі ў дачыненні да 40 афіцыйных асоб Беларусі, адказных за фальсіфікацыю выбараў і парушэнне правоў чалавека. У спіс увайшлі кіраўнік [[МУС Беларусі]] [[Юрый Караеў]], камандзір АМАПа [[Дзмітрый Уладзіміравіч Балаба|Дзмітрый Балаба]], намеснік камандуючага Унутранымі войскамі МУС Беларусі [[Хазалбек Бахцібекавіч Атабекаў|Хазалбек Атабекаў]] — як адказныя за кампанію рэпрэсій і запалохвання, якую праводзілі сілы МУС пасля прэзідэнцкіх выбараў 2020 года, у прыватнасці, за адвольныя арышты і жорсткае абыходжанне, у тым ліку за катаванні, мірных дэманстрантаў, а таксама за запалохванне і гвалт супраць журналістаў<ref>[https://eur-lex.europa.eu/legal-content/en/TXT/PDF/?uri=OJ:L:2020:319I:FULL&from=EN Council Implementing Regulation (EU) 2020/1387 of 2 October 2020 implementing Article 8a(1) of Regulation (EC) No 765/2006 concerning restrictive measures in respect of Belarus // Official Journal of the European Union L 319 I]</ref>.
22 кастрычніка [[Еўрапейскі парламент]] узнагародзіў беларускую апазіцыю, прадстаўленую [[Каардынацыйная рада (Беларусь)|Каардынацыйный радай]], [[Прэмія імя Сахарава|прэміяй Сахарава]]<ref>{{Internetquelle |url=https://www.europarl.europa.eu/sakharovprize/de/the-democratic-opposition-in-belarus-202/products-details/20201021CAN58092 |titel=2011 - 2020 {{!}} Preisträger {{!}} Sacharow-Preis {{!}} Europäisches Parlament |abruf=2020-10-22 |sprache=de}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.eurointegration.com.ua/news/2020/10/22/7115612/|title=Премія Європарламенту імені Сахарова присуджена опозиції Білорусі|publisher=[[Украінская праўда]]|date=2020-10-22|accessdate=2020-10-23}}</ref>.
У сумеснай заяве [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]] і яшчэ больш за пяцідзесяці краінаў і [[Еўрапейскі Саюз|ЕС]] аб сітуацыі з правамі чалавека ў Беларусі ад 26 кастрычніка 2020 года былі асуджаны масавыя парушэнні правоў чалавека, якія мелі месца ў сувязі з прэзідэнцкімі выбарамі, якія «не былі ні свабоднымі, ні справядлівымі»<ref>{{Cite web|last=|first=|date=2020-10-28|title=Joint Statement on the Human Rights Situation in Belarus|url=http://by.usembassy.gov/joint-statement-on-the-human-rights-situation-in-belarus/|dead-url=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201028135200/https://by.usembassy.gov/joint-statement-on-the-human-rights-situation-in-belarus/|archivedate=2020-10-28|access-date=2020-10-28|website=|publisher=U.S. Embassy in Belarus|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|date=2020-10-28|title=Сумесная заява аб сітуацыі з правамі чалавека ў Беларусі|url=http://by.usembassy.gov/be/сумесная-заява-аб-сітуацыі-з-правамі-ч/|dead-url=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201028135013/https://by.usembassy.gov/be/%D1%81%D1%83%D0%BC%D0%B5%D1%81%D0%BD%D0%B0%D1%8F-%D0%B7%D0%B0%D1%8F%D0%B2%D0%B0-%D0%B0%D0%B1-%D1%81%D1%96%D1%82%D1%83%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%96-%D0%B7-%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BC%D1%96-%D1%87/|archivedate=28 кастрычніка 2020|accessdate=2020-10-28|publisher=Амбасада ЗША ў Беларусі|language=be|deadurl=no}}</ref>.
17 снежня 2020 года [[Савет Еўрапейскага саюза]] ўвёў трэці пакет санкцый адносна Беларусі, у які трапілі 7 юрыдычных асоб ([[Белтэхэкспарт]], [[Дана Холдынгз]], [[Кіраўніцтва справамі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь]], {{нп3|Synesis Group|Synesis Group|ru|Synesis Group}}, [[Агат — электрамеханічны завод]], [[140-ы рамонтны завод]], [[Мінскі завод колавых цягачоў]]) і 29 фізічных асоб ([[Анатоль Сівак]], [[Іван Эйсмант]], [[Уладзімір Каранік]], [[Наталля Качанава]], [[Павел Мікалаевіч Лёгкі|Павел Лёгкі]], [[Ігар Луцкі]], [[Андрэй Іванавіч Швед|Андрэй Швед]], [[Генадзь Андрэевіч Богдан|Генадзь Богдан]], [[Аляксандр Генрыхавіч Турчын|Аляксандр Турчын]], [[Аляксандр Васільевіч Шакуцін|Аляксандр Шакуцін]], {{нп3|Мікалай Мікалаевіч Верабей|Мікалай Верабей|ru|Воробей, Николай Николаевич}} і іншыя)<ref>[https://eur-lex.europa.eu/eli/reg_impl/2020/2129/oj Council implementing regulation (EU) 2020/2129 of 17 December 2020 implementing Article 8a(1) of Regulation (EC) No 765/2006 concerning restrictive measures in respect of Belarus]</ref><ref>[https://www.nv-online.info/2020/12/17/e-rasajuz-zacverdzi-trjeci-paket-sankcyj-adnosna-belarusi-spis.html Еўрасаюз зацвердзіў трэці пакет санкцый адносна Беларусі. Спіс] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210112212255/https://www.nv-online.info/2020/12/17/e-rasajuz-zacverdzi-trjeci-paket-sankcyj-adnosna-belarusi-spis.html |date=12 студзеня 2021 }}</ref>.
== Меркаванне дзеячаў культуры, навукі і спорту ==
11 жніўня папулярны выканаўца [[Макс Корж]] апублікаваў у сваім інстаграме заклік да ўдзельнікаў пратэстаў. Спявак прапанаваў спыніць сутычкі з праваахоўнікамі; на яго думку, гэткія пратэсты маглі прывесці да новых чалавечых ахвяр<ref>[https://officelife.media/news/19426-max-korzh-urged-the-protesters-to-stop-the-action/ Макс Корж призвал протестующих прекратить акции]</ref>.
15 жніўня форвард [[ФК ЦСКА Масква|ФК ЦСКА]] [[Ілья Шкурын]] напісаў на сваёй старонцы ў [[Instagram]], што адмаўляецца выступаць за зборную Беларусі «да таго часу, пакуль дзейнічае рэжым Лукашэнкі»<ref>{{cite web|url = https://sport.tut.by/news/football/696755.html|title = Шкурин отказался играть за сборную при Лукашенко|author = |date = 2020-08-15|work = [[Tut.by]]|language = ru|accessdate = |archiveurl = https://web.archive.org/web/20200818191334/https://sport.tut.by/news/football/696755.html|archivedate = 18 жніўня 2020|deadurl = yes}}</ref>.
19 жніўня мастацкі кіраўнік Маладзёжнага тэатра эстрады, рэжысёр парадаў на 3 ліпеня, адкрыцця [[Чэмпіянат свету па хакеі з шайбай 2014|Чэмпіяната свету па хакеі ў Мінску]] Вячаслаў Панін вярнуў званне «[[Заслужаны дзеяч мастацтваў Рэспублікі Беларусь]]», медаль Францыска Скарыны і іншыя ўзнагароды ў знак пратэсту<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=257413 Рэжысёр парадаў на 3 Ліпеня вяртае ўзнагароды і званні ў знак пратэсту]</ref>. У гэты ж дзень гурт «[[Стары Ольса]]» вярнуў Міністэрству культуры ўзнагароду [[Нацыянальная музычная прэмія «Ліра»|Нацыянальнай музычнай прэміі]]<ref>{{Cite web|last=NN.by|first=|date=2020-08-19|title=Гурт «Стары Ольса» вярнуў Мінкульту ўзнагароду Нацыянальнай прэміі|url=https://nn.by/?c=ar&i=257414|dead-url=no|archiveurl=https://archive.today/20200905211639/https://nn.by/?c=ar&i=257414|archivedate=5 верасня 2020|accessdate=2020-09-05|website=|publisher=[[Наша Ніва (1991)|Наша Ніва]]|language=be|deadurl=no}}</ref>.
== Фэйкавыя паведамленні ==
Гэты ж канал выпусціў заяву аб гібелі дэманстранта Яўгена Заічкіна ў першую ноч пасля выбараў. Аднак мужчына аказаўся жывым<ref>[https://echo.msk.ru/news/2690201-echo.html Корреспонденты телеканала БелСАТ утверждают, что нашли и поговорили с Евгением Заичкиным, который, как сообщалось, погиб] {{ref-ru}}</ref>.
Раней у СМІ з’явілася інфармацыя, што самалёт прэзідэнта Беларусі выляцеў з Мінска ў [[Турцыя|Турцыю]]. Выказваліся здагадкі, што ў самалёце можа знаходзіцца сям’я Лукашэнкі альбо сам Аляксандр Лукашэнка<ref>[https://lenta.ru/news/2020/08/09/uletel/ Самолет Лукашенко вылетел из Минска]</ref>.
Каналам Медуза са спасылкай на тэлеграм-канал NEXTA апублікаваў відэаролік, дзе выкідае сваю форму нібыта беларускі спецназавец Арцём Беліновіч, аднак ім выявіўся рускі трэнер у Берліне (пра іншага згаданага байца Яўгена Навіцкага з Лагойска абвяржэнне інфармацыі не паступала)<ref>[http://www.golfstriminform.ru/byvaet/polzovateli-seti-razoblachili-fejk-pro-belorusskogo-specznazovcza/ Пользователи Сети разоблачили фейк про белорусского спецназовца]</ref>.
Тэлекампанія «[[АНТ]]» паведамляла, што за гандлёвым цэнтрам «Рыга» быў знойдзены мікрааўтобус з расійскімі нумарамі, які быў цалкам загружаны амуніцыяй і іншымі прадметамі нібыта для арганізацыі вулічных беспарадкаў. Пазней газета «Наша Ніва», спасылаючыся на Бі-Бі-Сі, высветліла, што мікрааўтобус, які паўгода стаяў на гэтым месцы, належыць кінапрадзюсеру з Масквы, які здымаў у Мінску серыял<ref>[https://interfax.by/news/obshchestvo/skandaly_i_proisshestviya/1280660/ Микравтобус с амуницией для уличных беспорядков обнаружен за ТЦ «Рига» в Минске — СМИ]{{Недаступная спасылка}}</ref>.
Тэлеканал «[[Беларусь 1]]» паведамляў аб магчымым подкупе ўдзельнікаў акцый: адзін з падазраваных нібыта быў затрыманы з буйной сумай грошай. У гэты ж дзень недзяржаўныя СМІ апублікавалі выкрыццё: Міхаіл Сімакоў як індывідуальны прадпрымальнік займаўся камісійным продажам аўто, а напярэдадні ён прадаў [[Opel Zafira]] і атрымаў 10,5 тыс. долараў ЗША, з якімі яго і затрымалі. 14 жніўня Міхаіла выпусцілі з ізалятара<ref>[https://people.onliner.by/2020/08/14/mixaila-kotorogo-pokazali-kak-odnogo-iz-organizatorov-besporyadkov-otpustili Михаила, которого показали как одного из организаторов беспорядков, отпустили] {{ref-ru}}</ref>.
== Зноскі ==
{{заўвагі|2}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Пратэсты ў Беларусі}}
{{Палітычны крызіс у Беларусі}}
[[Катэгорыя:Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)| ]]
[[Катэгорыя:Палітычны крызіс у Беларусі (2020)]]
[[Катэгорыя:2020 год у Беларусі]]
[[Катэгорыя:2021 год у Беларусі]]
[[Катэгорыя:Падзеі ў Мінску]]
[[Катэгорыя:2020 год у Мінску]]
[[Катэгорыя:Пратэсты 2020 года]]
[[Катэгорыя:Пратэсты 2021 года]]
1p3tivepsebzsrdxhy5hcujq7f85ywa
Святлана Уладзіміраўна Анікей
0
654541
4191457
4149100
2022-08-21T19:19:32Z
Artsiom91
31770
вікіфікацыя
wikitext
text/x-wiki
{{тэатральны дзеяч}}
'''Святлана Уладзіміраўна Анікей''' (нар. [[7 лютага]] [[1977]], [[Мінск]]) — беларуская [[Акцёр|актрыса]] тэатра і кіно.
== Біяграфія ==
Скончыла [[тэатральны факультэт Беларускай дзяржаўнай акадэміі мастацтваў|тэатральны факультэт]] [[Беларуская дзяржаўная акадэмія мастацтваў|Беларускай дзяржаўнай акадэміі мастацтваў]] ў [[1999]] годзе па спецыяльнасці «Акцёрскае мастацтва драматычнага тэатра і кіно», курс [[Лідзія Манакова|Лідзіі Манаковай]]<ref name="teatar">{{cite web| аўтар ''Курсіўны тэкст'' = | last = | first = | authorlink = | coauthors = | date = | url = http://kupalauski.by/troupe/sviatlana-anikej/| title = Святлана Анікей| format = асабістыя звесткі| work = вебсайт тэатра| publisher = | accessdate = 27 лютага 2016| language = | postscript = | archiveurl = https://web.archive.org/web/20160325183705/http://kupalauski.by/troupe/sviatlana-anikej/| archivedate = 25 сакавіка 2016| deadurl = yes}}</ref>. З [[1999]] года працавала ў [[Нацыянальны акадэмічны тэатр імя Янкі Купалы|Нацыянальным акадэмічным тэатры імя Янкі Купалы]].
Пасля масавых фальсіфікацый на [[Прэзідэнцкія выбары 2020 года ў Беларусі|прэзідэнцкіх выбарах 2020 года]], жорсткага разгону [[Пратэсты ў Беларусі (2020)|акцый пратэстаў]], збіцця і катаванняў затрыманых пратэстоўцаў, калектыў Купалаўскага тэатра [[13 жніўня]] запатрабаваў спыніць гвалт у дачыненні да мірных грамадзян і выступіў за пералік галасоў з удзелам незалежных назіральнікаў. [[17 жніўня]] ўладамі быў звольнены дырэктар тэатра [[Павел Латушка]]. [[26 жніўня]] Святлана Анікей разам з большасцю трупы і іншымі супрацоўнікамі тэатра звольнілася ў знак пратэсту<ref name="tut2020">[https://news.tut.by/culture/698202.html Из Купаловского театра уволены 58 актеров и сотрудников] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20200903123055/https://news.tut.by/culture/698202.html |date=3 верасня 2020 }}</ref>.
== Творчасць ==
=== Тэатральныя ролі ===
==== Бягучы рэпертуар ====
* Ганна Мартынаўна Змяюкіна («Вяселле» паводле [[Антон Чэхаў|А. Чэхава]]);
* Пятруся («Хам» [[Эліза Ажэшка|Э. Ажэшкі]]);
* Паліна («Не мой» паводле [[Алесь Адамовіч|А. Адамовіча]]);
* Шміт («Офіс» [[Інгрыд Лаўзунд|І. Лаўзунд]]);
* Панна ([[«Выкраданне Еўропы, альбо Тэатр Уршулі Радзівіл»]] паводле твораў [[Францішка Уршуля Радзівіл|Ф.Радзівіл]]);
* Гаспадыня («Лістапад. [[Ганс Крысціян Андэрсен|Андэрсен]]» паводле А. Паповай);
* Тэлемена («[[Пан Тадэвуш]]» [[Адам Міцкевіч|А. Міцкевіча]]);
* Эльвіра («Дон Жуан» [[Мальер|Ж.-Б. Мальера]])<ref name="teatar"/>
==== Ранейшыя ролі ====
* Брагіня («Трышчан і Іжота» [[Сяргей Валер’евіч Кавалёў|С. Кавалёва]])
* Юлька («[[Ажаніцца — не журыцца]]» братоў Далецкіх, [[Міхась Чарот|М. Чарота]])
* Верка («[[Страсці па Аўдзею]]» [[У. Бутрамееў|У. Бутрамеева]])
* Зорачка («[[Карлік Нос]]» [[Вільгельм Гаўф|В. Гаўфа]])
* Аксюша («Лес» [[Аляксандр Мікалаевіч Астроўскі|А. Астроўскага]])
* Алена («Восеньская саната» [[Інгмар Бергман|І. Бергмана]])
* Луиза ([[Падступства і каханне (п’еса)|«Падступства і каханне»]] [[Фрыдрых Шылер|Ф. Шылера]])
* Флорэнс («Дзіўная місіс Сэвідж» [[Дж. Патрык]]а)
* Жонка («Мы і ЯНО» паводле [[А. Аверчанка|А. Аверчанкі]])
* Думка-вядзьмарка («[[Макбет]]» [[Уільям Шэкспір|У. Шэкспіра]])
* Кошачка (мюзікл «Афрыка» [[Леанід Пранчак|Л. Пранчака]], У. Кандрусевіча)
* Лінда («Уваходзіць свабодны чалавек» [[Том Стопард|Т. Стопарда]])
* Карын («{{нп5|Эрык XIV (п’еса)|Эрык XIV|sv|Erik XIV (pjäs)}}» [[Аўгуст Стрындберг|А. Стрындберга]])
* Падчарка («С. В.» паводле пьесы «[[Вішнёвы сад]]» [[Антон Чэхаў|А.Чэхава]])
* Марыля («Ядвіга» [[Аляксей Дудараў|А. Дударава]])<ref name="teatar"/>
* Годл («Памінальная малітва» [[Р. Горын]]а)
* Ганна («[[Сымон-музыка]]» [[Якуб Колас|Я. Коласа]])
* Алена («Дзеці Ванюшына» [[С. Найдзёнаў|С. Найдзёнава]])
* Сара («[[Translations]]» [[Б. Фрыл]]а) <ref>{{cite web | аўтар = | last = | first = | authorlink = | coauthors = | date = 31 сакавіка 2012 |url = http://www.kimpress.by/index.phtml?page=2&DomainName=mast&id=914| title = Актрыса, якая марыць сыграць Абломава| format = часопіс| work = Мастацтва| publisher = | accessdate = 27 лютага 2016 | language = | postscript = }}</ref>
=== Выбраная фільмаграфія ===
* Маць Велі («[[Хрусталь (фільм)|Хрусталь]]», [[Беларусь]]/[[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]]/[[Германія]]/[[Расія]], 2018)
* Ірына («Nowy Świat», [[Польшча]], 2015)
* Людміла Істоміна («Неподкупный», [[Расія]], 2015)
* Маріна («Капкан для звезды», [[Расія]], 2015)
* Галіна Аляксандраўна («Врачиха», [[Расія]], 2014)
* Люба («Сразу после сотворения мира», [[Расія]], 2013)
* Арына («Сводная сестра», [[Расія]], 2013)
* Людміла Віктараўна («Ой, ма-моч-ки!», [[Беларусь]]/[[Расія]], 2013)
* Маня («[[Клопат (фільм)|Клопат]]», Расія, 2011)
* Дыяна («Жила-была Любовь», [[Расія]], 2011)
* Святлана («Тихий омут», [[Расія]], 2010) <ref>{{cite web | аўтар ''Курсіўны тэкст''= | last = | first = | authorlink = | coauthors = | date = |url = http://www.kino-teatr.ru/kino/acter/w/post/241024/works/| title = Святлана Анікей| format = фільмаграфія| work = Кино-Театр.ru| publisher = | accessdate = 27 лютага 2016 | language = | postscript = }}</ref>
== Прыватнае жыццё ==
Захапляецца рэстаўрацыяй старажытнай мэблі.<ref>{{cite web | аўтар ''Курсіўны тэкст''= | last = | first = | authorlink = | coauthors = | date = 28 студзеня 2014|url = http://budzma.by/news/svyatlana-anikyey-trymac-shlifavalnuyu-mashynku-w-zhanochykh-rukakh-vyelmi-skladana.html| title = Святлана Анікей: «Трымаць шліфавальную машынку ў жаночых руках вельмі складана»| format = вэб-сайт грамадскай культурніцкай кампаніі| work = «Будзьма беларусамі!»| publisher = | accessdate = 27 лютага 2016 | language = | postscript = }}</ref>
== Узнагароды ==
* Галоўная акцёрская ўзнагарода, XV Агульнапольскі фестываль сучаснай драматургіі «Rzeczywistość przedstawiona» (за ролю ў пастаноўцы А. Карыткоўскай-Мазур «Сонька», [[Беластоцкі драматычны тэатр]]), [[2015]]<ref>{{cite web| аўтар = | last = | first = | authorlink = | coauthors = | date = 29 кастрычніка 2015| url = http://www.radyjo.net/4/89/Artykul/226768| title = Святлана Анікей атрымала польскую ўзнагароду| format = | work = Польскае радыё| publisher = | accessdate = 27 лютага 2016| language = | postscript = }}{{Недаступная спасылка}}</ref>
* Першая нацыянальная тэатральная прэмія ў намінацыі «Найлепшая жаночая роля» (роля Паліны ў драме «Не мой»), [[2011]]<ref name="teatar"/>
{{Зноскі}}
== Спасылкі ==
* [http://kupalauski.by/troupe/sviatlana-anikej/ Святлана Анікей] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160325183705/http://kupalauski.by/troupe/sviatlana-anikej/ |date=25 сакавіка 2016 }} на сайце [http://kupalauski.by [[Нацыянальны акадэмічны тэатр імя Янкі Купалы|Купалаўскага тэатра]]]
* [http://www.kino-teatr.ru/kino/acter/w/post/241024/bio/ Святлана Анікей] на сайце [http://www.kino-teatr.ru Кино-Театр.ru]
* [http://www.kinopoisk.ru/name/2221885/ Святлана Анікей] на сайце [http://www.kinopoisk.ru КиноПоиск]
* [http://nn.by/?c=ar&i=165921 «Зорка Купалаўскага Святлана Анікей стане гламурнай вядзьмаркай»] / [http://nn.by|газета «[[Наша Ніва (1991)|Наша Ніва]]»]. — [[2016]] г. — [[27 лютага]]
* [http://citydog.by/post/dress-kod-aktery/ «Дрэс-код: як апранаюцца мінскія акцёры»] / [http://citydog.by citydog.by]. — [[2015]] г. — [[26 студзеня]]
* [http://kultprosvet.by/geroj/intervyu/svyatlana_an%D1%96kej Інтэрв’ю] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160615005250/http://kultprosvet.by/geroj/intervyu/svyatlana_an%D1%96kej |date=15 чэрвеня 2016 }} інтэрнэт-часопісу [http://kultprosvet.by «Культпросвет»] — [[2014]] г. — [[10 студзеня]]
* [http://budzma.org/news/top-10-camyx-pryhozhyx-teatralnyx-aktrys-fota.html Топ-10 самых прыгожых тэатральных актрыс] на сайце грамадскай культурніцкай кампаніі [http://budzma.org «Будзьма беларусамі!»] — [[2013]] г. — [[25 лютага]]
* [http://www.kimpress.by/index.phtml?page=2&DomainName=mast&id=914 «Актрыса, якая марыць сыграць Абломава»] / часопіс «Мастацтва». — [[2012]] г. — № 3 (348) — [[31 сакавіка]]
* [http://belactors.info/actors/a_e/anikey_pressa4.html «У акцёры я пайшла з-за крыўды»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20170725172014/http://belactors.info/actors/a_e/anikey_pressa4.html |date=25 ліпеня 2017 }} / [http://www.msk.kp.ru|газета «Комсомольская правда»]. — [[2011]] г. — [[22 кастрычніка]]
* [http://tv.sb.by/kultura/article/aktrisa-s-aktsentami.html «Актрыса з акцэнтамі»] / [http://tv.sb.by|газета «СБ-Беларусь сегодня»]. — [[2009]] г. — [[22 кастрычніка]]
* [http://belactors.info/actors/a_e/anikey_pressa1.html «Беларуская Мэры Попінс»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20170725172019/http://belactors.info/actors/a_e/anikey_pressa1.html |date=25 ліпеня 2017 }} / [http://vminsk.by|газета «Вячэрні Мінск»]. — [[2003]] г. — [[28 лютага]]
{{Вонкавыя спасылкі}}
{{DEFAULTSORT:Анікей Святлана Уладзіміраўна}}
[[Катэгорыя:Кінаактрысы Беларусі]]
[[Катэгорыя:Актрысы тэатра Беларусі]]
dnk7yid27fpn143pck477y74urdmfuf
Вядомыя асобы Мазыра
0
656412
4191741
4104665
2022-08-22T10:48:44Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
{{пералік}}
[[Выява:Coat of Arms of Mazyr, Belarus.svg|thumb|200px|[[Герб Мазыра]]]]
Вядомыя ўраджэнцы [[Мазыр]]а:
{{АБВ}}
__NOTOC__
[[Выява:Mikhail Baranovskiy 2012.jpg|thumb|175px|[[Міхаіл Віктаравіч Бараноўскі|Міхаіл Бараноўскі]]]]
[[Выява:Андрэй Варанкоў.jpg|thumb|175px|[[Андрэй Мікалаевіч Варанкоў|Андрэй Варанкоў]]]]
[[Выява:Юдзіф Самойлаўна Гальперына.jpg|thumb|175px|[[Юдзіф Самойлаўна Гальперына|Юдзіф Гальперына]]]]
[[Выява:Natallia Helakh (2004) Belarusian stamp.jpg|thumb|175px|[[Наталля Мікалаеўна Гелах|Наталля Гелах]]]]
[[Выява:G Gelfman.jpg|thumb|175px|[[Геся Міраўна Гельфман|Геся Гельфман]]]]
[[Выява:Сяргей Дубавец.jpg|thumb|175px|[[Сяргей Іванавіч Дубавец|Сяргей Дубавец]]]]
== А ==
* [[Яўген Антонавіч Арцюшэнка]] (нар. 1974) — беларускі эканаміст і палітык.
== Б ==
* [[Міхаіл Віктаравіч Бараноўскі]] (нар. 1983) — беларускі і расійскі [[футбол|футбаліст]].
* [[Святлана Міхайлаўна Басуматрава]] (1946—2016) — беларуская [[паэтэса]].
* [[Рыгор Якаўлевіч Белкін]] (1896—1954) — савецкі [[вучоны]] ў галіне [[Ветэрынарыя|ветэрынарыі]].
* [[Аляксандр Абрамавіч Брэгман]] (1895—1919) — рэвалюцыйны дзеяч, удзельнік барацьбы за Савецкую ўладу ў Беларусі.
== В ==
* [[Дзмітрый Сяргеевіч Варабей]] — украінскі і беларускі [[футбол|футбаліст]].
* [[Андрэй Мікалаевіч Варанкоў]] — беларускі [[футбол|футбаліст]].
== Г ==
* [[Уладзімір Станіслававіч Гаеў]] (нар. 1977) — былы беларускі [[футбол|футбаліст]], [[брамнік (футбол)|брамнік]].
* [[Юдзіф Самойлаўна Гальперына]] (1914—1985) — беларуская [[актрыса]]. [[Заслужаны артыст Беларускай ССР]] (1959).
* [[Наталля Мікалаеўна Гелах]] (нар. 1978) — [[Беларусь|беларуская]] [[вяслярны спорт|вяслярка]].
* [[Геся Міраўна Гельфман]] (1855—1882) — рэвалюцыянерка-народніца, агент Выканаўчага камітэта Народнай волі.
== Д ==
* [[Яўген Уладзіміравіч Дворак]] (нар. 1950) — беларускі [[архітэктар]].
* [[Эдуард Міхайлавіч Дзечка]] (нар. 1936) — [[вучоны]] ў галіне металаапарцоўкі, [[доктар тэхнічных навук]] (1989), [[прафесар]] (1990).
* [[Сяргей Іванавіч Дубавец]] (нар. 1959) — беларускі [[журналіст]], [[літаратар]], [[крытык]] і [[выдавец]].
* [[Юлія Дубень]] (нар. 1996) — [[Беларусь|беларуская]] [[футбаліст]]ка
* [[Пётр Сідаравіч Дурчын]] (1918—1997) — [[беларусь|беларускі]] [[мастак]].
== І ==
* [[Яўген Уладзіміравіч Іваненка]] (нар. 1995) — беларускі [[футбол|футбаліст]], [[брамнік (футбол)|брамнік]].
== К ==
* [[Аксана Міхайлаўна Кавалькова]] (нар. 1969) — беларускі палітык.
* [[Аляксандр Сяргеевіч Катляроў]]
* [[Якаў Эмануілавіч Кенігсберг]]
* [[Аляксандр Аляксандравіч Кліменка]]
* [[Ірына Мікалаеўна Кралевіч]]
* [[Дзмітрый Крывашэеў]]
* [[Андрэй Аляксандравіч Кунец]]
* [[Карл Станіслававіч Куркевіч]]
== Л ==
* [[Дзяніс Ігаравіч Лапцеў]]
* [[Артур Сяргеевіч Літвінчук]]
== М ==
* [[Рыгор Уладзіміравіч Мардковіч]]
* [[Міхаіл Аляксеевіч Марціновіч]]
* [[Давыд Барысавіч Мельцэр]]
== П ==
* [[Ігар Пятровіч Пашэвіч]]
* [[Леанід Фёдаравіч Пісанік]] (нар. 1957) — беларускі палітык.
* [[Уладзімір Аляксандравіч Піліпенка]] (нар. 1949) — беларускі фізік.
* [[Арцём Сяргеевіч Пятрэнка]]
== Р ==
* [[Міхаіл Васілевіч Радзевіч]]
* [[Аляксандр Уладзіміравіч Раеўскі]]
* [[Ізраіль Хацкелевіч Рухамоўскі]]
== С ==
* [[Багдан Ігаравіч Садоўскі]]
* [[Ксенія Міхайлаўна Сітнік]]
* [[Лазар Якаўлевіч Сітэрман]]
* [[Леў Іосіфавіч Слабадской]] (1914—1992) — савецкі матэматык.
* [[Данііл Восіпавіч Спасовіч]]
* [[Святлана Іванаўна Сухавей]] (нар. 1952) — беларускі палітык.
== Т ==
* [[Ілья Львовіч Табенкін]]
* [[Сямён Іванавіч Трызна]]
* [[Фёдар Іванавіч Трызна]] (1900—1967) — [[Герой Сацыялістычнай Працы]] (1949).
== Ф ==
* [[Міхаіл Якаўлевіч Фінберг]]
== Х ==
* [[Дзмітрый Юр’евіч Харытончык]]
== Ц ==
* [[Яўген Целяпун]]
== Ш ==
* [[Глеб Вячаслававіч Шаўчэнка]]
* [[Уладзімір Макаравіч Шкуматаў]]
* [[Арцём Сяргеевіч Шут]]
* [[Максім Уладзіміравіч Шышлоў]]
== Я ==
* [[Ларыса Аляксандраўна Ярмоліна]]
[[Катэгорыя:Постаці Мазыра| ]]
6kog8m3gjb5ppm9uucs4inljakd1ucm
Валянціна Харытонава
0
659788
4191455
4084693
2022-08-21T19:19:11Z
Artsiom91
31770
вікіфікацыя
wikitext
text/x-wiki
{{цёзкі2|Харытонава}}
{{тэатральны дзеяч}}
'''Валянціна Харытонава''' ({{ДН|25|10|1951}}) — беларуская [[актрыса]] тэатра.
== Біяграфія ==
У 1980 годзе скончыла [[Беларускі тэатральна-мастацкі інстытут]], курс [[А. Ф. Андросік]]а. З [[1980]] года працавала актрысай [[Гродзенскі абласны драматычны тэатр|Гродзенскага абласнога драматычнага тэатра]].
== Творчасць ==
Асноўныя ролі:
{{кал|2}}
* Дуська («Коннікі з легенды» [[В. Ялманаў|В. Ялманава]] і [[В. Сімакін]]а, 1980);
* Манашка («97» [[Н. Куліш]]а, 1981);
* Кіра («Успамін» [[Аляксей Арбузаў|Аляксея Арбузава]], 1981);
* Мэры, Мурада («Я, бабуля, Іліко і Іларыён» [[Н. Думбадзэ]] і [[Н. Лардкіпанідзэ]], 1983);
* Камсорг («Развітанне ў чэрвені» [[Аляксандр Вампілаў|Аляксандра Вампілава]], 1983);
* Новенькая («Экспромт-фантазія» [[Вікторыя Токарава|Вікторыі Токаравай]], 1985);
* Дзяўчына («Афіцыйная асоба» [[І. Пікоўскі|І. Пікоўскага]], 1985);
* Курылава («Шторм» [[В. Біль-Белацаркоўскі|В. Біль-Белацаркоўскага]], 1985);
* Суседка («[[Дэкамерон]]» [[Джавані Бакача]], 1986);
* Маргарыта («Ланцужок» [[Л. Корсунская|Л. Корсунскай]], 1986);
* Бабка («Бабін бунт» [[Яўген Мікалаевіч Пцічкін|Я. Пцічкіна]] і [[М. Пляцкоўскі|М. Пляцкоўскага]], 1986);
* Лідзія («Развітанне з Вятлугіным» [[В. Аро]], 1986);
* Ціханаўна («Бдым» [[С. Злотнікаў|С. Злотнікава]], 1988);
* Бабуля («{{нп5|8 жанчын (п'еса)|Восем любячых жанчын|ru|8 женщин (пьеса)}}» [[Р. Тама|Р. Тамы]], 1989);
* Жанчына з папугаем («{{нп5|Мандат (п'еса)|Мандат|ru|Мандат (пьеса)}}» [[М. Эрдман]]а, 1989);
* Клаўдзія («Гутаркі пры ясным месяцы» [[Васіль Шукшын|Васіля Шукшына]], 1989);
* Луіза («[[Лаліта (раман)|Лаліта]]» [[Уладзімір Набокаў|Уладзіміра Набокава]], 1990);
* Свацця («{{нп5|Свае людзі — згода будзе||ru|Свои люди — сочтёмся}}» [[Аляксандр Мікалаевіч Астроўскі|Аляксандра Астроўскага]], 1990);
* Люшка Мякішава («Жыццё і прыгоды салдата Івана Чонкіна» [[Уладзімір Вайновіч|Уладзіміра Вайновіча]], 1990);
* Зайчык («Зайка-зазнайка» [[Сяргей Міхалкоў|Сяргея Міхалкова]], 1990);
* Серафіма Паўлаўна («Дачны раман» [[Б. Рацэр]]а і [[В. Канстанцінаў|В. Канстанцінава]], 1991);
* Дэяніры («[[Карчмарка]]» [[Карла Гальдоні]], 1991);
* Эдыт («{{нп5|Няўрымслівы дух (п'еса)|Няўрымслівы дух|en|Blithe Spirit (play)}}» [[Ноэл Коўард|Ноэла Коўарда]], 1992);
* Настаўніца («Спадарыня міністэрша» [[Б. Нушыч]]а, 1993);
* Чубатка («Дацкая гісторыя» [[Ханс Крысціян Андэрсан|Ханса Крысціяна Андэрсана]], 1994);
* Бетсі («Аднойчы ў Канзасе» [[С. Дзмітрыеў|С. Дзмітрыева]], 1995);
* Марыяна, Фея («Папялушка» [[Яўген Шварц|Яўгена Шварца]], 1995);
* Эн Патнэм («{{нп5|Суровае выпрабаванне (п'еса)|Салемскія ведзьмы|ru|Суровое испытание (пьеса)}}» [[Артур Мілер|Артура Мілера]], 1996);
* Бабка Дар’я («Нам нельга без сябра» [[Сяргей Казлоў|Сяргея Казлова]], 1996);
* Шэры мышонак («Прыгоды ката Леапольда» [[Аркадзь Хайт|Аркадзя Хайта]], 1996);
* Цыганка («{{нп5|Разбойнік (п’еса)|Разбойнік|cs|Loupežník (divadelní hra)}}» [[Карал Чапек|Карала Чапека]], 1997);
* Аднавокі разбойнік («Чамадан глупства» [[Людміла Петрушэўская|Людмілы Петрушэўскай]], 1998);
* Каралева («{{нп5|Пярсцёнак і ружа||en|The Rose and the Ring}}» [[У. Тэкерэй|Уільяма Тэкерэя]], 1999);
* Змяя падкалодная («Цуды на змяіным балоце» [[Юлій Кім|Юлія Кіма]], 1999);
* Джазэфін («{{нп5|Татуіраваная ружа||en|The Rose Tattoo}}» [[Тэнесі Уільямс]]а, 2000);
* Былая такса («Сабакі» [[Алена Палешчанкова|Алены Палешчанковай]], 2000);
* Бабуля («Антошка і гармонік» [[В. Шульжык]]а і [[Ю. Фрыдман]]а, 2000);
* Сястра Бернарда («П’емонцкі звер» [[Андрэй Курэйчык|Андрэя Курэйчыка]], 2002);
* Жаба («Граем у Маршака» [[Самуіл Маршак|Самуіла Маршака]], 2003);
* Дуся («Мёртвае цела» [[В. Карасёў|В. Карасёва]], 2003);
* Марыля («[[Раскіданае гняздо (п’еса)|Раскіданае гняздо]]» [[Янка Купала|Янкі Купалы]], 2006);
* Баранеса і Капітан («Голы кароль» [[Яўген Шварц|Яўгена Шварца]], 2007);
* Ключніца Варвара («Іван-царэвіч» [[Юлій Кім|Юлія Кіма]], 2008);
* Арыяна Кларэнс («Блэз» [[Клод Манье|Клода Манье]], 2009);
* Бабуля («Дзень нараджэння ката Леапольда» Аркадзя Хайта і [[Альберт Левенбук|Альберта Левенбука]], 2009);
* Муза («Тарас на Парнасе» [[Сяргей Валер’евіч Кавалёў|Сяргея Кавалёва]], 2010);
* Чычы («Айбаліт і Бармалей» [[Вадзім Карастылёў|Вадзіма Карастылёва]], 2010);
* Пакаёўка («№ 13» [[Рэй Куні|Рэя Куні]], 2011);
* Яўгенія, бабуля Артура («Танга» [[Славамір Мрожак|Славаміра Мрожака]], 2012);
* Суседка («3 + 2» па п’есе [[Людміла Петрушэўская|Людмілы Петрушэўскай]] «Лесвічная клетка», 2013);
* Жан Фіжак («Незаконнае ўварванне» [[Жан-Мары Шэўрэ|Жана-Мары Шэўрэ]], 2014);
* Дорыс («Дзявочнік над вечным спакоем» [[Айвон Менчал|Айвона Менчала]], 2015);
* Міс Фернівэл («Чорная камедыя» [[Петэр Шэфер|Петэра Шэфера]], 2016);
* Серафіма Ільінічна («[[Самазабойца (п'еса)|Самазабойца]]» [[Мікалай Эрдман|Мікалая Эрдмана]], 2018);
* Лідзі («Усе мышы любяць сыр» [[Дзюла Урбан|Дзюлы Урбана]], 2020).
{{кал-канец}}
== Спасылкі ==
* {{kino-teatr.ru|https://www.kino-teatr.ru/kino/acter/w/post/309740/bio/}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Харытонава Валянціна}}
[[Катэгорыя:Актрысы тэатра Беларусі]]
n0ajd2teyfkn9i93y3kb5wpumf0301x
Шаблон:Крыніцы/Шматмоўная паэзія Вялікага Княства Літоўскага эпохі Рэнесансу
10
664249
4191358
3740386
2022-08-21T17:55:15Z
Artsiom91
31770
вікіфікацыя
wikitext
text/x-wiki
{{кніга
|аўтар =
|частка =
|загаловак = Шматмоўная паэзія Вялікага Княства Літоўскага эпохі Рэнесансу : манаграфія
|арыгінал =
|спасылка = http://pdf.kamunikat.org/15083-1.pdf
|адказны = [[Сяргей Валер’евіч Кавалёў|Сяргей Кавалёў]]
|выданне =
|месца = Мінск
|выдавецтва = Кнігазбор
|год = 2010
|том =
|старонкі = {{{с|{{{старонкі|}}}}}}
|старонак = 376
|серыя =
|isbn = 978-985-6976-10-3
|тыраж =
|ref =
}}<noinclude>
[[Катэгорыя:Шаблоны:Крыніцы|Шматмоўная паэзія Вялікага Княства Літоўскага эпохі Рэнесансу]]
</noinclude>
irvc5dc1hk68ubakb7yblx547lum2og
Прудок (Гомель)
0
668485
4191581
4177602
2022-08-21T22:03:08Z
Balachon77
65750
/* Хроніка падзей */ + звесткі 1911 г.
wikitext
text/x-wiki
{{Мікрараён
|Назва = Прудок
|Краіна = Беларусь
|Арыгінальная назва = Прудок
|Выява = Гомель. Маёнтак Багуслаўскіх.jpg
|Шырыня выявы =
|Каментарыі =
|Горад = Гомель
|Карта =
|Адміністрацыйная акруга горада =
|Адміністрацыйны раён горада = Чыгуначны
|Першае згадванне = першая трэць XVIII ст.
|Дата заснавання =
|lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec =
|lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec =
|region =
|CoordScale =
|Ранейшы статус = вёска
|Год уключэння ў межы горада = 1957
|Ранейшыя назвы =
|Этнахаронім = прудкоўцы
|Паштовыя індэксы = 246015
|Плошча =
|Насельніцтва =
|Год перапісу =
|Плошча жылога фонду =
|Тэлефонныя коды =
|Раённыя сеткі =
|Сайт =
|Дадатак =
|Катэгорыя ў Commons = Prudok, Homieĺ
}}
{{значэнні|Прудок (значэнні)}}
'''Прудок''' ({{lang-be-trans|Prudok}}, {{lang-ru|Прудок}}) — жылы масіў у паўночна-ўсходняй частцы [[Гомель|Гомеля]], адміністрацыйна прыналежыць да [[Чыгуначны раён (Гомель)|Чыгуначнага раёна]]<ref name="ЭДГБ" /><ref name=":1">Гомель. План города. Гомельский район. Карта [Карты] / редактор В. А. Змачинская. — Минск : Белкартография, 2018.</ref>. У межах Гомеля з 1957 года, да гэтага — вёска ў [[Гомельскі раён|Гомельскім раёне]] [[Гомельская вобласць|Гомельскай вобласці]].
== Гісторыя ==
=== Час узнікнення ===
Час узнікнення Прудка як вёскі традыцыйна звязваецца з першай чвэрцю [[XVIII ст.]]<ref name="ЭДГБ" /><ref name=":2">Рогалев, А. Ф. Топонимический словарь Гомеля и Гомельского района [Текст] / А. Ф. Рогалев. — Гомель : Барк, 2012. — С. 198—199.</ref>. Аднак канкрэтная гістарычная крыніца з указаннем на час пабудовы ці першай пісьмовай згадкі Прудка ў краязнаўчай літаратуры не называецца. Верагодна, што падставай для такога датавання маглі стаць непадмацаваныя крыніцамі звесткі [[Леў Аляксеевіч Вінаградаў|Л. Вінаградава]] аб пажары 1738 г., якім была знішчана прудкоўская царква<ref name=":0">Виноградов, Л. Гомель. Его прошлое и настоящее. 1142—1900 гг. / Л. Виноградов [Репринт. изд.]. — Гомель: КИПУП «Сож», 2005. — С. 22.</ref>. З раёнам будучага Прудка, як дапускаў [[Алег Анатольевіч Макушнікаў|А. Макушнікаў]], магло быць звязана ўрочышча Воласкава, дзе станам на 1681 г. знаходзілася адно з ворных палёў гомельскага замка<ref>Макушников, О. А. Гомель с древнейших времён до конца XVIII в. Историко-краеведческий очерк / О. А. Макушников. — Гомель : Барк, 2018. — С. 167.</ref>.
=== Версіі паходжання назвы ===
[[Файл:Prudok, Homieĺ. Прудок, Гомель (1784).jpg|alt=Прудок на плане генеральнага межавання, 1784 г.|міні|288x288пкс|Прудок на плане генеральнага межавання, 1784 г.]]
Згодна з пашыраным меркаваннем назва «Прудок» магла ўзнікнуць ад рускага слова ''«пруд»'', г.зн. сажалка, стаў. Прыхільнікі гэтай версіі лічаць, што тапонім «Прудок» не мог быць уласцівы паселішчам з перавагай карэннага [[беларусы|беларускае насельніцтва]]. Таму заснаванне вёскі Прудок пад Гомелем яны звязваюць з [[Стараверы ў Беларусі|рускімі перасяленцамі-стараверамі]], якія, шукаючы магчымасці вольна адпраўляць набажэнствы, уцякалі з [[Руская дзяржава|Расіі]] ў [[Вялікае Княства Літоўскае]]<ref name="ЭДГБ" />. Аднак гістарычных ці фальклорных сведчанняў нейкай прыкметнай прысутнасці тут старавераў на сёння няма. Л. Вінаградаў згадваў прудкоўскую царкву ў кантэксце ўціску праваслаўя каталікамі, г.зн. царкава была праваслаўнай<ref name=":0" />.
Іншая версія грунтуецца на разглядзе слова «пруд» як арганічнага для [[Дыялекты беларускай мовы|беларускіх гаворак]], яе прыхільнікі паказваюць наяўнасць тапонімаў з адпаведнай асновай у розных кутках Беларусі: [[Прудок]], [[Пруды]], [[Прудкі]], [[Прудзец]], [[Прудзішча]], [[Прудцы]], [[Прудаўё]]<ref name=":2" />. У беларускіх гаворках слова «пруд» мела значэнні «плаціна на рэчцы і млын пры ёй; штучнае возера, ставок», «вятрак», «курган, высокае месца, якое агібаецца ракой»<ref>Яшкін, І. Я. Беларускія геаграфічныя назвы : тапаграфія, гідралогія : слоўнік / І. Я. Яшкін. — Мінск : Навука i тэхнiка, 1971. — С. 153.</ref>. У помніках [[Старабеларуская мова|старабеларускай мовы]] панецце «прудъ» фіксуецца са значэннямі «стаў, сажалка» і «хуткая плынь», апошняе можа суадносіцца са словам «прудко» у значэнні — «хутка, жвава, шпарка»<ref>Гістарычны слоўнік беларускай мовы. Вып. 29. Пристрастный—ракъ. / Склад. І. У. Будзько [і інш.]; пад. рэд. А. М. Булыкі. — Мінск : Беларуская навука, 2009. — С. 299—300, 296—297.</ref>. Знаходжанне часткі сучаснага Прудка на ўзвышшах (напр., вул. Нагорная<ref name=":1" />), гістарычныя сведчанні аб працяканні праз вёску Прудок рэчкі<ref name=":6">Военно-статистическое обозрение Российской империи / издаваемое по Высочайшему повелению при 1-м отделении Департамента Генерального штаба [трудами офицеров Генерального штаба]. Т. 8, ч. 3 : Могилевская губерния / [по рекогносцировкам и материалам, собранным на месте, составлял Генерального штаба капитан Черницкий]. — Санкт-Петербург : В типографии Департамента Генерального штаба, 1848. — Отд. 2. — С. 30.</ref>, гіпатэтычная наяўнасць там млына<ref name=":2" /> ў XVIII ст. даюць падставы лічыць версію, што выводзіць назву «Прудок» з беларускіх гаворак найбольш праўдападобнай.
Версія аб узнікненні назвы паселішча ў сувязі з блізкім суседствам [[Валатаўское возера|Валатаўскога возера]] (цяпер — паміж [[Валатава (жылы раён)|Валатавой]], [[Клёнкаўскі (жылы раён)|Клёнкаўскім]], [[Старая Валатава|Старой Валатавой]], [[Мельнікаў Луг|Мельнікавым Лугам]] і Прудком) не вытрымлівае крытыкі, бо гэты вадаём з’явіўся толькі ў 1970-я гг. як вынік чалавечай дзейнасці, выкліканай патрэбамі здабачы пяску для стварэння гідранамыўнай падушкі пад будаўніцтва мікрараёнаў і асушэння Бурага балота<ref>Строительная летопись города : [научно-популярное издание] / в вып. дан. авт.: Б. М. Захарин, Ю. Э. Глушаков, А. В. Коноваленко, А. А. Чачин; ред. кол.: В. И. Пилипец и др. ; фото М. А. Амелиной и др. — Гомель : Вечерний Гомель-Медиа, 2011. — С. 187.</ref>. Не менш беспадстаўным выглядае і меркаванне, што з’яўленне назвы «Прудок» магло быць абумоўлена ўладкаваннем тут «маляўнічага [[сад]]<nowiki/>у з [[сажалка]]мі» (''«живописного сада с прудами»'') ў часы [[Іван Фёдаравіч Паскевіч|І. Ф. Паскевіча]], г.зн. сярэдзіне ХІХ ст.<ref name="ЭДГБ" /> — назва існавала яшчэ ў XVIII ст.
=== Хроніка падзей ===
Адсутнасць згадак Прудка ў спісах вёсак [[Гомельскае староства|Гомельскага староства]] 1738, 1765 і 1771 гадоў указвае на яго знаходжанне па-за межамі азначанага дзяржаўнага ўладання. Ускосныя звесткі ''«отграничений»'' (вызначэння меж) «Адказной кнігі на Гомельскі маёнтак» 1776 г. даюць падставу меркаваць, што землямі, на якіх знаходзіўся Прудок, былі тады сярод ''«грунтов шляхтича Красинского»''<ref name=":7">З «Адказной кнігі на Гомельскі маёнтак П. А. Румянцава» 1776 г. // Памяць : гіст.-дакум. хроніка Гомеля. У 2 кн. Кн. 1-я — Мінск : БЕЛТА, 1998. — С. 127.</ref>. Згодна з «Ведамасцю аб дваранах Магілёўскай губерні» 1777 г. Прудок належаў Багуславу Корвін-Красінскаму, а яго насельніцтва (''«число головъ»'') складала 149 чалавек — 140 [[Хрысціянства|хрысціянскага]] і 9 [[Іўдаізм|іўдзейскага]] веравызнання<ref>[http://book-olds.ru/BookLibrary/23000-Mogilevskaya-gub/1777.-Vedomost-o-dvoryanah-Mogilevskoy-gubernii-po-razdeleniyu-na-12-t-uezdov.html Ведомость о дворянах Могилевской губернии, 1777 г. — Аб. 108.]</ref>. Па ўсім відаць, ад імя ўладальніка прудкоўскі фальварак атрымаў назвы ''«''Багуслаўскі», ''«''Багуслаўск», якія захоўваліся ў ХІХ ст.<ref name=":3" /><ref name=":8" />
[[Файл:Prudok, Homieĺ. Прудок, Гомель (1838).jpg|alt=Прудок на карце Гомеля і наваколляў, 1838 г.|міні|288x288пкс|Прудок на карце Гомеля і наваколляў, 1838 г.]]
На «Генеральным плане Беліцкага павета» 1784 г. Прудок пазначаны як [[сяло]] (у арыгінале — ''«С: Прудокъ»'') на рэчцы [[Струпіца]]<ref>Генеральный план Белицкого уезда / Генеральное межевание Могилевской губернии 1784 г.</ref> (у «Адказной кнізе» 1776 г. названая таксама ''«протовиною»''<ref name=":7" />). Знаходжанне населенага пункта ў статусе сяла азначала наяўнасць там царквы. «Планы дач генеральнага межавання» таго часу дазваляюць удакладніць, што Прудок (у арыгінале — ''«Прудки»'') прынамсі з лістапада 1783 г. з’яўляўся ''«сяльцом»'' графа [[Пётр Аляксандравіч Румянцаў-Задунайскі|П. А. Румянцава-Задунайскага]]<ref>[http://rgada.info/poisk/index2.php?str=1354-opis_233-1&opisanie=%D0%9F%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%8B%20%D0%B4%D0%B0%D1%87%20%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D0%B8%20%D1%81%D0%BF%D0%B5%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D0%BC%D0%B5%D0%B6%D0%B5%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F,%201746-1917%20%D0%B3%D0%B3.%20(%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%86%D0%B8%D1%8F).%3Cbr%3E%D0%9E%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%20233.%20%D0%A7%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C%201.%20%D0%93%D1%83%D0%B1%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B8%D1%8F,%20%D1%83%D0%B5%D0%B7%D0%B4:%20%D0%9C%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F;%20%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%BA%D0%B8%D0%B9 Планы дач генерального и специального межевания], 1746—1917 гг. (коллекция). / Опись 233. Часть 1. Губерния, уезд: Могилевская; Белицкий.</ref>.
У пачатку 1812 г. Прудок значыўся ў раскладзе кватэр 7-й пяхотнай дывізіі сярод ''«селений»'' для кватаравання 5-й мушкецёрскай роты. У ім было на той час 25 двароў<ref>[https://viewer.rusneb.ru/ru/000202_000043_562?page=142&rotate=0&theme=white <nowiki>Отечественная война 1812 года : Отд. 1 : Переписка русских правительственных лиц и учреждений : [В 22 кн.]. — Санкт-Петербург : Воен.-учен. ком. Гл. штаба, 1900-1914. Т. 8 : Подготовка к войне в 1812 г. : (Январь месяц). —1907. — С. 128.</nowiki>]</ref>.
Станам на 1833 і 1834 гады Прудок разам з іншымі сельскімі паселішчамі — Пакалюбічы, Лапацін, Валатава, Плёсы і Зялёныя Лукі — належаў да Багуслаўскага фальварка Багуслаўскай эканоміі Гомельскага маёнтка [[Сяргей Пятровіч Румянцаў|С. П. Румянцава]]<ref name=":3">Са справаздачы аканома Гомельскага маёнтка г. Румянцава // Памяць : гіст.-дакум. хроніка Гомеля. У 2 кн. Кн. 1-я — Мінск : БЕЛТА, 1998. — С. 135.</ref><ref name=":8">Гісторыя Беларусі ў дакументах і матэрыялах / Акадэмія навук БССР, Інстытут гісторыі. Т. 2 : (1772—1903 гг.) / пад рэд. Н. М. Нікольскага, Д. А. Дудкова, І. Ф. Лочмеля. — Мінск : Выдавецтва АН БССР, 1940. — С. 96.</ref>. На 1 студзеня 1833 г. за Прудком значылася 166 рэвізскіх душ, а паселішча мела статус вёскі (''«Дер. Прудок»'')<ref name=":3" />. Рэчка Струпіца ў 1848 г. характарызавалася як невялікая ручаіна, што прабягала праз Прудок, утварыўшыся з рукава Кабылінага балота, улетку гэтая ручаіна перасыхала<ref name=":6" />. Мясцовасці між Прудком і Пакалюбічамі, Прудком і Гомелем вызначаліся расійскімі ваеннымі ведамаствамі як прыдатныя для размяшчэння па адной пяхотнай дывізіі з артылерыяй адпаведна<ref>Военно-статистическое обозрение Российской империи / издаваемое по Высочайшему повелению при 1-м отделении Департамента Генерального штаба [трудами офицеров Генерального штаба]. Т. 8, ч. 3 : Могилевская губерния / [по рекогносцировкам и материалам, собранным на месте, составлял Генерального штаба капитан Черницкий]. — Санкт-Петербург : В типографии Департамента Генерального штаба, 1848. — Отд. 2. — С. 26.</ref>.
У сярэдзіне XIX ст. у вёсцы знаходзіўся сядзіба аканома князя [[Іван Фёдаравіч Паскевіч|І. Ф. Паскевіча]]. Разбіты тут сад з сажалкамі лічыўся ўзорным у Расіі і нават у Еўропе<ref name="ЭДГБ" />. Сучаснікі называлі Прудок «райскім кутком» абсяжнага гомельскага маёнтка. Ваенны дзеяч [[Іван Цімчанка-Рубан]], які ў 1835 г. пабываў у [[Новая Беліца (Гомель)|Беліцы]], Гомелі і, па ўсім відаць, у Прудку, згадваў у сваіх мемуарах<ref>Тимченко-Рубан, И. Из воспоминаний о прожитом // Исторический вестник. — 1890. — Июнь. — Т. 40. — С. 629.</ref>:
{{пачатак цытаты}}Не ведаю, наколькі гэта дакладна, але былы аканом графа, нейкі Ступак, расказваў нам, што Паскевіч так быў усцешаны таннасцю пакупкі, што падарыў свайму ад'ютанту Мельнікаву, упаўнаважанаму ім здзейсніць прыгонны акт, дзвесце тысяч рублёў асігнацыямі.
Разам з маёнткам перайшлі ў рукі Паскевіча не толькі велізарныя запасы збожжа, але і ўсе каштоўнасці, якія толькі захоўваліся ў «Прудку». Гэта, большай часткай, былі падарункі замежных двароў.{{арыгінал|ru|Не знаю, насколько это верно, но бывший управляющий графа, некий Ступок, рассказывал нам, что Паскевич до того был обрадован дешевизною покупки, что подарил своему адъютанту Мельникову, уполномоченному им совершить крепостной акт, двести тысяч рублей ассигнациями. Вместе с имением перешли в руки Паскевича не только огромные запасы хлеба, но и все драгоценности, которые только хранились в «Прудке». Это, по большей части, были подарки иностранных дворов.}}{{канец цытаты}}
Арганізацыя працы ў прудкоўскім фальварку высока ацэньвалася ў аглядзе маёнткаў Магілёўскай губерні на старонках «Могилевских губернских ведомостей» (1849 г.). Падкрэслівалася адпаведнасць грунту і клімату для вырошчвання цукровых буракоў. Аглядальнік адзначыў наяўнасць у фальварку старанна дагледжанай «цірольскай жывёлы», розных «незвычайных ў тутэйшым краі» земляробчых прылад, «францістага варшаўскага вырабу» сельскіх павозак (фур) на чатырох коней, а таксама перадаў словы аўчара немца — «вельмі дасведчанага і адданага сваёй справе чалавека», які служыў у фальварку — пра натуральныя (прыродныя) выгоды мясцовасці для заняткаў тут авечкагадоўляй «без усялякага травасеяння, нават без стварэння штучных выганаў»<ref>Целлинский В. Обозрение некоторых имений Могилевской губернии // Могилевские губернские ведомости. Отд. второй. Часть неоф. — 1849. — №5. — С. 80—81. У публікацыі мясцовасць памылкова пададзена як «Запруддзі» (''«Запрудьи»'').</ref>.
Перавод сялян Прудка (''«Прутка»'') (поруч з жыхарамі шэрагу іншых вёсак) на [[аброк]] абумоўліваўся асобным пунктам распараджэння [[Фёдар Іванавіч Паскевіч|Ф. І. Паскевіча]] ад 9 кастрычніка 1856 г.: сяляне павінны былі абавязацца сеяць прынамсі на трэцяй частцы сваіх агародаў [[Цукровы бурак|цукровыя буракі]] «з тым, што за кожную чвэрць цукровых буракоў вагой у 11 [[пуд]]. будзе выдавацца з Гомельскага цукровага завода па 90 [[Капейка|кап]]. срэбрам». Сялянам, што паабяцалі б гэтую ўмову выканаць, а ў выніку парушылі б абяцанне, пагражаў перавод на [[Паншчына|паншчыну]] з 1 ліпеня 1857 г. без права вяртання на аброк цягам паўгоддзя<ref>Белоруссия в эпоху феодализма / Академия наук БССР, Институт истории, Архивное управление МВД БССР. Т. 3 : Воссоединение Белоруссии с Россией и ее экономическое развитие в конце XVIII ― первой половине XIX века (1772―1860) / [составители: В. В. Чепко, В. В. Шатилло. — 1961. — С. 322.</ref>.
Падчас жніва 1861 г. у Прудку выкарыстоўвалася не толькі ручная, але і машынная праца — працавалі жняяркі «Wood»<ref>[https://polona.pl/item/vilenskij-vestnik-official-naa-gazeta-kuryer-wilenski-gazeta-urzedowa-1861-nr,Njg2MTgwNTE/7/ Виленский вестник. — 1861. — 29 августа. — С. 8 (668)].</ref>.
У 1866 г. жыхар Прудка Іван Захараў Перакладаў быў адным з падпісантаў адрасаванай расійскаму імператару [[Аляксандр II (імператар расійскі)|Аляксандру II]] скрагі сялян Пакалюбіцкай воласці на ўціск і «тыранства» з боку ''«бывшего помещика»'' [[Фёдар Іванавіч Паскевіч|Ф. І. Паскевіча]]. Падача скрагі разглядалася мясцовымі ўладамі як сялянскае хваляванне з падбухторваннем да бунту, але ў выніку судовага разбіральніцтва 1870 г. большасць падпісантаў (у т.л. І. Перакладава), прызналі невінаватай<ref>Гісторыя Беларусі ў дакументах і матэрыялах / Акадэмія навук БССР, Інстытут гісторыі. Т. 2 : (1772—1903 гг.) / пад рэд. Н. М. Нікольскага, Д. А. Дудкова, І. Ф. Лочмеля. — Мінск : Выдавецтва АН БССР, 1940. — С. 785—787.</ref>.
Цягам першай паловы 1880-х гадоў насельніцтва Прудка вырасла з 540 да 551 чалавека (са 116-ці да 117-ці двароў адпаведна). 50 прудкоўцаў-мужчын займаліся возніцкім промыслам з гадавым даходам да 30 рублёў на чалавека. 6 мужчын былі занятыя сталярным промыслам, а іх чысты гадавы даход вагаўся ад 50-ці да 120-ці рублёў з чалавека. 5 мужчын займаліся кавальскай справай (чысты даход кожнага за год дасягаў 50 рублёў). Па адным прудкоўцу былі звязаныя абутковым промыслам (чысты даход 150 рублёў за год) і нарыхтоўкай лясных матэрыялаў для драўляных вырабаў (чысты даход 50 рублёў за год)<ref>Опыт описания Могилевской губернии в историческом, физико-географическом, этнографическом, промышленном, сельскохозяйственном, лесном, учебном, медицинском и статистическом отношении, [Текст] : в трех книгах / сост. по программе[, с предисл.] и под ред. пред. Могилевского губ. стат. ком. А. С. Дембовецкого. — Могилев на Днепре : Тип. Губ. правления, 1882—1884. — Кн. 2. — 1884. — С. [https://dlib.rsl.ru/viewer/01003083710#?page=382 370], [https://dlib.rsl.ru/viewer/01003083710#?page=441 429], [https://dlib.rsl.ru/viewer/01003083710#?page=467 455], [https://dlib.rsl.ru/viewer/01003083710#?page=504 493], [https://dlib.rsl.ru/viewer/01003083710#?page=533 522].</ref>.
Згодна са звесткамі перапісу 1897 г. насельніцтва Прудка складала 984 чалавек (мужчын — 492, жанчын — 492), пераважная большасць з якіх належала да праваслаўнага веравызнання — 956<ref>Населенные места Российской империи в 500 и более жителей с указанием всего наличного в них населения и числа жителей преобладающих вероисповеданий, по данным первой всеобщей переписи населения 1897 г. / предисл.: Н. Тройницкий. — Санкт-Петербург : типография «Общественная польза», 1905. — Отд. 2. — С. 114.</ref>.
У час [[Хваляванні ў Гомелі (1903)|гомельскіх сутыкненняў]] на рэлігійна-нацыянальнай глебе канца жніўня — пачатку верасня 1903 г. у Прудку адбыліся «разгром крам яўрэяў» і «беспарадкі» <ref>Кревер, Б.А. Гомельский процесс : Подробный отчет [сост. Б.А. Кревером по протоколам защитников и отчетам, попадавшимся в журн.: «Право» и «Восход» и в газ.: «Киев. отклики», «Одес. новости», «Рус. сл.», «Новости» и «Правительств. вестн.»] / [Предисл.: М.К.]. — Санкт-Петербург : тип. т-ва «Обществ. польза», 1907. — С. 655.</ref>. Прынамсі двое прудкоўцаў абвінавачваліся ў гвалтоўных дзеяннях, кіраваных «рэлігійнай і племянной варажнечай да яўрэйскага насельніцтва» і ўчыненых у Гомелі «на вуліцах і плошчах у публічным зграмаджэнні»; з іх вінаватым быў прызнаны селянін Павел Фёдараў Садоўнікаў 26-ці гадоў (прысуджаны да пяці месяцаў і дзесяці дзён турмы), а радавы 2-й сапёрнай брыгады «з сялян Прудка» Еўдакім Іванаў Кавуноў 19-ці гадоў — апраўданы<ref>Кревер, Б.А. Гомельский процесс : Подробный отчет [сост. Б.А. Кревером по протоколам защитников и отчетам, попадавшимся в журн.: «Право» и «Восход» и в газ.: «Киев. отклики», «Одес. новости», «Рус. сл.», «Новости» и «Правительств. вестн.»] / [Предисл.: М.К.]. — Санкт-Петербург : тип. т-ва «Обществ. польза», 1907. — С. 1201—1204.</ref>.
У 1907 г. некаторыя жыхары Прудка далучыліся да «анарха-рэвалюцыйнай» групы Аляксандра Савіцкага, якая дзейнічала на тэрыторыі [[Магілёўская губерня|Магілёўскай]], [[Чарнігаўская губерня|Чарнігаўскай]] і [[Арлоўская губерня|Арлоўскай]] [[губерня]]ў. Адзін з яе ўдзельнікаў, прудковец Кабкоў, арыштаваны 27 красавіка 1909 г., пад катаваннямі (дапытваў асабіста гомельскі паліцэйскі спраўнік С. Мізгайла) выдаў паліцыі інфармацыю аб месцазнаходжанні А. Савіцкага, які разам з двума паплечнікамі быў застрэлены ў выніку жорсткага сутыкнення з паліцыянтамі ў вёсцы [[Краснае (Гомельскі раён)|Краснае]] пад Гомелем<ref>Глушаков, Ю. Э. «Революция умерла! Да здравствует революция!»: Анархизм в Беларуси (1902—1927) / Ю. Э. Глушаков. — Санкт-Петербург : ШSS, 2015. — С. 72, 77.</ref>.
У 1910 г. Прудок апісваўся як вёска пры [[калодзеж]]ы (''«при какой находится водѣ»'') на дарозе з Гомеля на Ветку. Тут налічвалася 209 двароў, жыло 1143 чалавекі (мужчын — 570, жанчын — 573), меўся млын, працавала школа<ref>Паводле [https://sad23gomel.schools.by/pages/istorija сведчанняў старажылаў] гэта быў невялікі драўляны аднапавярховы будынак, размешчаны на дарозе з Гомеля ў Ветку, г.зн. сённяшняя вул. Крупскай.</ref>, уласнікам зямлі было Прудкоўскае сельскае таварыства, вернікі адносіліся да Валатаўскога прыхода<ref>Список населенных мест Могилевской губернии / Под ред. Г. П. Пожарова. — Могилев губ. : Могилев. губ. стат. ком., 1910. — Отд. 1. — С. XCI; отд. 2. — С. 36.</ref>. Цікава, што ў кастрычніку 1910 г. Прудок уключылі ў маршрут, па якім урачыста пераносіўся цудадзейны абраз Божай Маці, і гэта быў адзіны пункт маршрута, дзе не было царквы<ref>К пребыванию чудотворной иконы Божей Матери // Полесская жизнь. — 1910. — 8 октября. — С. 3.</ref>. Сваю дзейнасць на Прудок пашырала гомельскае Хрысціянскае пазыкова-ашчаднае таварыства<ref>[https://dlib.rsl.ru/viewer/01003083761#?page=55 Жудро, Ф. А. Город Гомель (Могилевской губ.) : с 68 автотипиями / сост. Ф. А. Жудро, И. А. Сербов, и Д. И. Довгялло. — Вильна : Сев.-Зап. отд. Имп. Русского географического о-ва, 1911. — С. 56.]</ref>. У жніўні 1910 г. тут «праз неасцярожнасць у абыходжанні з агнём» здарыўся пажар, які знішчыў 3 двары, страты склалі 1350 рублёў<ref>Пожары по уезду // Полесская жизнь. — 1910. — 18 августа. — С. 3.</ref>.
Гаспадарчыя поспехі прудкоўскага фальварка дазвалялі дзяліцца адпаведным досведам з зацікаўленымі асобамі. Улетку 1911 г. у рамках гомельскай экскурсіі Прудок наведалі слухачы сельскагаспадарчых курсаў, зладжаных [[Чарнігаўскае земства|Чарнігаўскім земствам]]. У Прудку экскурсанты азнаёміліся з «узорна пастаўленай там малочнай гаспадаркай»<ref>Экскурсия курсистов // Гомельская копейка. — 1911. — 30 июня. — С. 3.</ref>.
У жніўні 1917 г. у Прудку прайшоў «хлебны бунт» салдатак — жонкі і ўдовы, мабілізаваных у войска, падняліся, не атрымаўшы належных ім харчовых пайкоў<ref>Мятліцкая, В. М. На паграніччы эпох і дзяржаў. Старонкі гісторыі Гомеля (1917—1918) / Валянціна Мятліцкая. — Гомель : Барк, 2021. — С. 74.</ref>.
25 сакавіка 1918 года згодна з [[Трэцяя Устаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] вёска абвяшчалася часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. 1 студзеня 1919 года згодна з пастановай [[I з'езд КП(б) Беларусі|I з’езда КП(б) Беларусі]] ўвайшла ў склад [[БССР|Беларускай ССР]], аднак 16 студзеня Масква адабрала яе разам з іншымі [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічна беларускімі тэрыторыямі]] ў склад [[РСФСР]].
28 сакавіка 1919 года, падчас [[Стракапытаўскае паўстанне|Стракапытаўскага паўстання]], праз Прудок быў скіраваны ўзвод з шаснаццаці [[Рабоча-сялянская Чырвоная армія|чырвонаармейцаў]] магілёўскіх камандных курсаў (''«комкурсы»'') для ўзяцця Палескага чыгуначнага вакзала, які кантралявалі паўстанцы<ref>«Из истории не вычеркнуть…» к 90-летию Стрекопытовского мятежа в Гомеле (март 1919 г.) : [ сборник научных статей ] / составители: В. М. Лебедев, М. П. Чуянова ; М-во образования РБ, Гомельский гос. ун-т им. Ф. Скорины. — Гомель : ГГУ им. Ф. Скорины, 2010. — С. 40.</ref>.
У рамках працы Гомельскай кінафотасекцыі ў саўгасе «Прудок» у [[1921]] г. быў абсталяваны кінематограф<ref>Уваров, И. Ю. Гомель в исторической ретроспективе (1918–1925 годы) [монография] / И. Ю. Уваров. — Гомель : ГГТУ им. П. О. Сухого, 2021. — С. 42.</ref>.
У снежні 1926 года вёску [[Другое ўзбуйненне БССР|вярнулі]] [[БССР]]. З 8 снежня 1926 па 16 ліпеня 1954 года цэнтр [[Прудкоўскі сельсавет (Гомельскі раён)|Прудкоўскага сельсавета]], пасля — у [[Пакалюбіцкі сельсавет|Пакалюбіцкім сельсавеце]] [[Гомельскі раён|Гомельскага раёна]].
Станам на 1926 г. у вёсцы Прудок знаходзілася 304 домагаспадаркі, дзе пражывала 1513 чалавек (мужчын — 715, жанчын — 798), а нацыянальная прыналежнасць («народнасць») гаспадароў размяркоўвалася наступным чынам: беларусы — 226, велікарусы — 76, іншыя — 2<ref name=":5">Список населенных мест Гомельского округа. Гомельское окр. статистическое бюро. — Тип. «Полеспечать», 1927. — С. 18—19.</ref>. У вёсцы меліся паштовы пункт і школа I-й ступені<ref name=":5" />.
[[Файл:Прудок, Конзавод, Гомель, 1928 год.jpg|alt=Цяпліца і парнікі ў садовай гаспадарцы Прудка (пры конзаводзе), 1928 г.|міні|288x288пкс|Цяпліца і парнікі ў садовай гаспадарцы Прудка (пры [[Будзёнаўскі (Гомель)|конзаводзе]]), 1928 г.]]
З 1927-1928 гадоў вяліся работы па брукаванні [[тракт]]а Гомель—[[Хальч (Веткаўскі раён)|Хальч]], які праходзіў праз Прудок. На 1928 г. ставілася задача забрукаваць тракт ''«на працягу аднаго кілёмэтру»''. Работы ўвязваліся з будаўніцтвам Хальчанскага моста праз [[Сож]]<ref>Пабудова мосту праз раку Сож // Зьвязда. — 1928. — 12 мая. — С. 2; Дарожнае будаўніцтва // Савецкая Беларусь. — 1928. — 12 мая. — С. 2.</ref>. Сярод падрадчыкаў быў і прудковец, вядомы (''«звали его по-уличному»'') як Амелька Сабакар. Паводле ўспамінаў паэта [[Дзмітрый Міхайлавіч Кавалёў|Дзмітрыя Кавалёва]], які спрабаваў у яго зарабіць, праца аплочвалася несправядліва: «многія вазілі грабаркамі цэлае лета пясок, замервалі кучы, ставячы вугольнік. А атрымліваць не было чаго»<ref>[https://dmitriykovalev.com/biography/1445798362.0JDQstGC0L7QsdC40L7Qs9GA0LDRhNC40Y8=/1445798696.0JTQtdGC0YHRgtCy0L4g0Lgg0L7RgtGA0L7Rh9C10YHRgtCy0L4= Ковалев, Д. Автобиография. Детство и отрочество. О моей жизни (Что прежде всего вспомнилось)] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210418175024/https://dmitriykovalev.com/biography/1445798362.0JDQstGC0L7QsdC40L7Qs9GA0LDRhNC40Y8=/1445798696.0JTQtdGC0YHRgtCy0L4g0Lgg0L7RgtGA0L7Rh9C10YHRgtCy0L4= |date=18 красавіка 2021 }} [≈1975].</ref>.
Прыкладам падкантрольнай [[Камуністычная партыя Беларусі (1918)|камуністычнай партыі]] грамадскай актыўнасці жыхароў Прудка (і суседніх вёсак) служаць выбары ў мясцовыя саветы ў лістападзе 1934 года: вёску ўпрыгожылі партрэтамі савецкіх правадыроў, адпаведнымі плакатамі і лозунгамі, святочна апранутая паўтысячная калона выбаршчыкаў пад гукі аркестра прайшла да будынку мясцовага клуба, дзе адбыўся выбарчы сход, на якім у сельсавет былі абраныя «22 лепшыя калгаснікі, калгасніцы, рабочыя-ўдарнікі соўгасаў», а ганаровымі членамі савета — [[Лазар Майсеевіч Кагановіч|Л. М. Кагановіч]] і [[Мікалай Фёдаравіч Гікала|М. Ф. Гікала]]<ref>Палешчук. Т.т. Кагановіч і ГІкало выбраны ганаровымі членамі сельсовета // Звязда. — 1934. — 21 лістапада. — С. 3.</ref>.
Як моцна закранулі Прудок [[Рэпрэсіі ў БССР|сталінскія рэпрэсіі]] — невядома. У спісах іх ахвяр, апублікаваных у кнізе [[Памяць (энцыклапедычнае выданне)|«Памяць»]], згадваюцца рэпрэсаваныя ў 1937 і 1938 гадах прудкоўцы: Андрэй Аверкін (вартаўнік на будоўлі), Станіслаў Вержыкоўскі (ураджэнец Польшчы), Сяргей Гардзееў, Антон Горскі (працаваў на конезаводзе), Фёдар Зіневіч (рабочы), Фёдар Кавуноў, Іван Марціновіч (працаваў на свінагадоўчым комплексе), Антон Шыманскі (працаваў на цагельні)<ref>Памяць : гіст.-дакум. хроніка Гомеля. У 2 кн. Кн. 1-я — Мінск : БЕЛТА, 1998. — С. 379, 395, 398, 401, 414, 417, 439, 482.</ref>.
У пачатку [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] падчас абароны Гомеля заняць рубеж паўночнай ускраіны Прудка [[16 жніўня]] [[1941]] г. было даручана аднаму з падраздзяленняў Гомельскага гарнізона — батальёну пад камандаваннем капітана Іванова. Батальён складаўся з трох рот і налічваў 450 чалавек, з якіх 70 былі байцамі [[Мясцовая супрацьпаветраная абарона|МСПА]]. Асноўным узбраеннем батальёна з'яўляліся вінтоўкі. Мелася адна гармата 45-мм [[Супрацьпаветраная абарона|СПА]] з 400 снарадамі<ref>Скринников, М. И. Добровольцы на защите городов и сел. О деятельности добровольческих формирований Гомельщины в начальный период Великой Отечественной войны (июнь — август 1941 г.) / М. И. Скринников. — Гомель: Общество с дополнительной ответственностью «Барк», 2005 — С. 57.</ref>.
Пасля аднаўлення [[25 кастрычніка]] 1941 г. Георгіеўскай царквы ў Гомелі Прудок быў прыпісаны да яе<ref>Козлова, Н. Н. Об особенностях восстановления церковной жизни на Гомельщине в 1941–1943 гг. // Известия Гомельского государственного университета имени Ф.Скорины. — 2019 . — № 1 (112). — С. 22.</ref>.
У лістападзе 1941 г. атрад гітлераўскіх карнікаў акружыў Прудок. Усіх жыхароў вёскі гітлераўцы сагналі ў школу, 12 закладнікаў вывелі за вёску і расстралялі. У жывых выпадкова застаўся В. В. Краўцоў. Цяжка паранены, ён уначы дабраўся да свайго дома і хаваўся там 4 дні. Даведаўшыся пра гэта, гітлераўцы расстралялі Краўцова на вачах сям’і<ref name="ЭДГБ" />.
Пасля вайны Прудок уваходзіў у сельскагаспадарчую арцель (калгас) «Шлях да сацыялiзму»<ref>[http://fk.archives.gov.by/fond/96511/ <nowiki>Первичная организация Коммунистической партии (большевиков) Белоруссии (КП(б)Б) сельскохозяйственной артели (колхоза) "Шлях да сацыялiзму", д.Прудок [1945/1946-1950].</nowiki>]</ref>. Згодна з генеральным планам Гомеля 1946 г. каля Прудка (за конезаводам) меркавалася стварэнне новага прамысловага раёна, а абшары на поўнач лічыліся рэзервам для жыллёвага будаўніцтва<ref>Малков, И. Г. Гомель — древний и современный. Архитектура и ее создатели: [монография] / И. Г. Малков, И. И. Малков; М-во образования Респ. Беларусь, Белорус. гос. ун-т трансп. — Гомель: БелГУТ, 2014. — С. 15-17.</ref>.
У 1957 годзе ўвайшла ў склад Гомеля. Невялікая частка вёскі, якая не ўвайшла ў склад горада, стала [[Прудок (Гомельскі раён)|аднайменным пасёлкам]]. Назва былой вёскі была адлюстравана ў найменні вуліцы [[Прудкоўская шаша]] (цяпер [[Вуліца Шылава (Гомель)|вуліца Шылава]])<ref name="ЭДГБ"/>.
Станам на 1989 года распрацоўваўся план рэканструкцыі гэтай тэрыторыі і стварэння на ёй [[зона адпачынку|зоны адпачынку]]<ref name="ЭДГБ"/>. Генеральны план 2003 г. прадугледжваў ажыццяўленне комплексу захадаў па захаванні і рэгенерацыі «гістарычнага ландшафта прадмесця „Прудок“», у т. л. фарміраванне на базе яго часткі парка-іпадрома «па тыпу клубных тэрыторый для забяспечаных наведнікаў»<ref>Малков, И. Г. Гомель — древний и современный. Архитектура и ее создатели: [монография] / И. Г. Малков, И. И. Малков; М-во образования Респ. Беларусь, Белорус. гос. ун-т трансп. — Гомель: БелГУТ, 2014. — С. 26, 33, 46.</ref>.
У 1995 годзе ў Прудку заснавана, а праз год асвечана, праваслаўная царква Святога велікамучаніка Георгія Пераможца, [[Ігумен|настаяцелем]] якой быў прызначаны протаіерэй Дзмітрый Ганчароў<ref>[http://georg-gomel.cerkov.ru/ О храме. История] / Храм Святого великомученика Георгия Победоносца, г.Гомель</ref>.
== Сетка вуліц ==
Асноўныя вуліцы: [[Віцебская вуліца (Гомель)|Віцебская]], [[вуліца Каменшчыкава (Гомель)|Каменшчыкава]], [[вуліца Крупскай (Гомель)|Крупскай]], [[вуліца Лепяшынскага (Гомель)|Лепяшынскага]], [[вуліца Рыднага (Гомель)|Рыднага]], [[вуліца Ягаўкіна (Гомель)|Ягаўкіна]]<ref name="ЭДГБ"/>.
Назвы большасці вуліц Прудка ў той яго частцы, якая да 1957 г. складала вёску Прудок, з'явіліся пасля ўваходжання ў межы Гомеля і да нашага часу істотных зменаў не зведалі:
{| class="wikitable"
|-
! width=200 |'''Назва вуліцы перад'''<br />'''уваходжаннем у межы'''<br />'''Гомеля ў 1957 г.'''
''(паводле [[Аляксандр Фёдаравіч Рогалеў|А. Рогалева]]''<ref>Рогалев, А. Ф. Гомель. Страницы истории, формирование улиц, местные тайны и загадки / А. Ф. Рогалев. — Гомель : Барк, 2014. — С. 186-190.</ref>'')''
! width=200 |'''Назва вуліцы паводле схематычнага плана Гомеля 1961 г.'''<ref>Схематический план. Гор. Гомель. [Карты] / Главное управление коммунального хозяйства при СМ БССР. Бюро технической инвентаризации — [Б. м. : б. и.], 1961.</ref>
''(пераклад з рускай)''
! width=350 |'''Сучасная назва вуліцы'''
''(спраўджана па картах 2018 і 2019 гг.''<ref name=":1" /><ref>Гомель. Атлас туриста. / Справоч. изд. Ред. Ю. М. Нестеровская. — Минск : РУП «Белкартография», 2019. — С. 14-15.</ref>'',''<br />''беларускае напісанне — паводле''<br />''эталону 2016 г.''<ref>Рашэнне Гомельскага гарадскога Савета дэпутатаў ад 29 лістапада 2016 г. № 108 [http://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D917g0081120&p1=1 «О некоторых вопросах переименования элементов улично-дорожной сети»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20201129232634/https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D917g0081120&p1=1 |date=29 лістапада 2020 }} на Нацыянальным прававым Інтэрнэт-партале Рэспублікі Беларусь.</ref>'')''
|-
|
|40 год БССР
|[[Вуліца 40 год БССР (Гомель)|40 год БССР]]
|-
|
|Віцебская
|[[1-я Віцебская вуліца (Гомель)|1-я Віцебская]]
|-
|
|Валачаеўская
|[[Валачаеўская вуліца (Гомель)|Валачаеўская]]
|-
|
|Верхняя
|[[Верхняя вуліца (Гомель)|Верхняя]]
|-
|Чкалава
|Грамадзянская
|[[1-я Грамадзянская вуліца (Гомель)|1-я Грамадзянская]]
|-
|
|2-я Грамадзянская
|[[2-я Грамадзянская вуліца (Гомель)|2-я Грамадзянская]]
|-
|Леніна
|Крупскай
|[[Вуліца Крупскай (Гомель)|Крупскай]]
|-
|
|2-я Крупскай
|[[Вуліца Ягаўкіна (Гомель)|Ягаўкіна]]
|-
|
|1-ы Крупскай зав.
|[[1-ы завулак Крупскай (Гомель)|1-ы зав. Крупскай]]
|-
|
|2-і Крупскай зав.
|[[2-і завулак Крупскай (Гомель)|2-і зав. Крупскай]]
|-
|
|Кальцавая
|''(наяўнасць удакладняецца)''
|-
|
|2-я Кальцавая
|Ягаўкіна ''(частка)''
|-
|Пралетарская
|Мічурына
|[[Вуліца Мічурына (Гомель)|Мічурына]]
|-
|
|2-я Мічурына
|[[Вуліца Агарэнкі (Гомель)|Агарэнкі]] ''(частка)''
|-
|Нагорная
|Нагорная
|[[Нагорная вуліца (Гомель)|Нагорная]]
|-
|
|1-ы Нагорны зав.
|''(наяўнасць удакладняецца)''
|-
|
|2-і Нагоры зав.
|''(наяўнасць удакладняецца)''
|-
|
|2-я Навасялкоўская
|[[2-я Навасёлкавая вуліца (Гомель)|2-я Навасёлкавая]]
|-
|
|3-я Навасялкоўская
|[[3-я Навасёлкавая вуліца (Гомель)|3-я Навасёлкавая]]
|-
|
|4-я Навасялкоўская
|[[4-я Навасёлкавая вуліца (Гомель)|4-я Навасёлкавая]]
|-
|
|5-я Навасялкоўская
|[[5-я Навасёлкавая вуліца (Гомель)|5-я Навасёлкавая]]
|-
|
|6-я Навасялкоўская
|[[6-я Навасёлкавая вуліца (Гомель)|6-я Навасёлкавая]]
|-
|
|7-я Навасялкоўская
|[[7-я Навасёлкавая вуліца (Гомель)|7-я Навасёлкавая]]
|-
|
|8-я Навасялкоўская
|[[8-я Навасёлкавая вуліца (Гомель)|8-я Навасёлкавая]]
|-
|
|9-я Навасялкоўская
|[[9-я Навасёлкавая вуліца (Гомель)|9-я Навасёлкавая]]
|-
|
|10-я Навасялкоўская
|[[10-я Навасёлкавая вуліца (Гомель)|10-я Навасёлкавая]]
|-
|
|11-я Навасялкоўская
|[[1-я Навасёлкавая вуліца (Гомель)|1-я Навасёлкавая]]
|-
|
|Ніжняя
|[[Ніжняя вуліца (Гомель)|Ніжняя]]
|-
|
|1-я Праезджая
|[[Праезджая вуліца (Гомель)|Праезджая]]
|-
|
|2-я Праезджая
|[[Вуліца Рыднага (Гомель)|Рыднага]]
|-
|
|3-я Праезджая
|[[Вуліца Каменшчыкава (Гомель)|Каменшчыкава]]
|-
|
|Прамая
|[[Прамая вуліца (Гомель)|Прамая]]
|-
|Новая
|Светлая
|[[1-я Светлая вуліца (Гомель)|1-я Светлая]]
|-
|
|2-я Светлая
|[[2-я Светлая вуліца (Гомель)|2-я Светлая]]
|-
|
|Сходная
|''(наяўнасць удакладняецца)''
|-
|Першамайская
|Ураджайная
|[[1-я Ураджайная вуліца (Гомель)|1-я Ураджайная]]
|-
|
|2-я Ураджайная
|[[2-я Ураджайная вуліца (Гомель)|2-я Ураджайная]]
|-
|
|Ураджайны зав.
|[[1-ы Ураджайны завулак (Гомель)|1-ы Ураджайны зав.]]
|-
|
|2-і Ураджайны зав.
|[[2-і Ураджайны завулак (Гомель)|2-і Ураджайны зав.]]
|-
|
|Ураджайны праезд
|[[1-ы Ураджайны праезд (Гомель)|1-ы Ураджайны праезд]]
|-
|
|Чыстая
|[[ВУліца Хутаранскага (Гомель)|Хутаранскага]]
|-
|Камсамольская
|Юнацкая
|[[Юнацкая вуліца (Гомель)|Юнацкая]]
|-
|
|10-ы праезд
|2-я Грамадзянская
''(частка, паралельная асноўнай вуліцы)''
|-
|
|26-ы праезд
|[[Завулак Будаўнікоў (Гомель)|Будаўнікоў зав.]]
|-
|
|27-ы праезд
|''(забудаваны)''
|}
== Забудова ==
Забудавана індывідуальнымі дамамі сядзібнага тыпу. У наш час у Прудок размешчаны гарадская коннаспартыўная школа, на тэрыторыі якой захаваліся княжацкія стайні пачатку 19 ст., сярэдняя школа № 23, абласное аўтатранспартнае вытворчае ўпраўленне<ref name="ЭДГБ"/>.<gallery mode="packed">
Файл:Дом па вуліцы 9-я Навасялковая у Прудку (Гомель), 2009 г.jpg|alt=Дом па вуліцы 9-я Навасялковая, 2009 г.|Дом па вуліцы 9-я Навасялковая, 2009 г.
Файл:Прудкоўскі краявід. Гомель, 2015 год.jpg|alt=Прудкоўскі краявід, 2015 г.|Прудкоўскі краявід, 2015 г.
Файл:Спуск па вуліцы 2-й Светлай у Прудку (Гомель), 2015 г.jpg|alt=Спуск да чыгункі па вуліцы 2-й Светлай, 2015 г.|Спуск да чыгункі па вуліцы 2-й Светлай, 2015 г.
Файл:Дом у Прудку (Гомель), 2015 г.jpg|alt=Дом на рагу вуліцы 1-й Светлай і 1-га завулка Крупскай, 2015 г.|Дом на рагу вуліцы 1-й Светлай і 1-га завулка Крупскай, 2015 г.
Файл:Вуліца Верхняя ў Прудку (Гомель), 2020 г.jpg|alt=Вуліца Верхняя, 2020 г.|Вуліца Верхняя, 2020 г.
Файл:Ліштвы. Вуліца Верхняя ў Прудку (Гомель), 2020 г.jpg|alt=Ліштвы на жылым доме па вуліцы Верхняй, 2020 г.|Ліштвы на жылым доме па вуліцы Верхняй, 2020 г.
</gallery>
== Славутасці ==
* Фрагменты былога [[сядзібна-паркавы комплекс Багуслаўскіх (Гомель)|сядзібна-паркавага комплекса Багуслаўскіх]] (сярэдзіна ХIХ — ХХ стагоддзе) па [[вуліца Пасёлак Будзёнаўскі|вуліцы Пасёлак Будзёнаўскі]], 17 (частка [[Будзёнаўскі (Гомель)|былога пасёлка]] з адпаведнай назвай) — {{ГККРБ 4|313Г000094}}
* На [[Прудкоўскія могілкі|Прудкоўскіх могілках]] у 1962 годзе пастаўлены абеліск на магіле ахвяр фашызму<ref name="ЭДГБ">{{крыніцы/ЭДГБ|Гомель|Прудок}}</ref>
<gallery mode="packed" perrow="4" heights="150">
Файл:Маёнтак у Прудку 5.JPG|Сядзібны дом
Файл:Маёнтак у Прудку 6.JPG|Элемент сядзібнага дома XIX ст.
Файл:Гомель. Усадебный дом и конюшни Паскевича в Прудке 02.jpg|Стайні
Файл:Гомель. Фальварак Багуслаўскіх, стайня.jpg|Стайні
Файл:Гомель. Фальварак Багуслаўскіх. Стайня.jpg|Гаспадарчая пабудова
</gallery>
== Могілкі ==
У межах Прудка знаходзяцца двое закрытых могілак:
* [[Прудкоўскія могілкі (Гомель)|Прудкоўскія могілкі]] (каля 7 га<ref>Падлічана пры дапамозе сервісу Google Карты. У энцыклапедычным даведніку «Гомель» (1991) плошча Прудкоўскіх могілак указана як 11 га.</ref>, узніклі ў даваенны час, актыўна дзейнічалі з 1946 па 1970 гады)<ref>[https://mitzvatemet.com/index.php?route=information/univernews&univernews_id=4 Еврейское кладбище «Прудок» г. Гомель] // Мицват эмет — уход за еврейскими захоронениями.</ref><ref name=":9">Кладбища // Гомель. Энциклопедический справочник / Гл. редактор И. П. Шамякин. — Минск. : БелСЭ им. П. Бровки, 1991. — С. 257.</ref> са змешанымі яўрэйскімі і хрысціянскімі пахаваннямі;
* [[Конзаводскія могілкі (Гомель)|Конзаводскія могілкі]] (3 га, дзейнічалі з 1927 па 1973 год)<ref name=":9" />.
Ранейшыя могілкі, вядомыя з карты наваколля Гомеля 1838 года, знаходзіліся на тагачаснай паўднёвай ускраіне Прудка пры дарозе на Ветку<ref>[https://rusneb.ru/catalog/000200_000018_RU_NLR_BIBL_A_011797372/ Карта окрестностей местечка Гомеля снятая глазомерно в 1838 году].</ref>. Супастаўленне гэтых звестак з сучасным планам мясцовасці дазваляе меркаваць, што месцазнаходжанне старых могілак суадносіцца з раёнам на рагу цяперашніх вуліцы Крупскай і 2-га завулка Крупскай у напрамку да былога [[Будзёнаўскі (Гомель)|конезавода]].<gallery mode="packed" heights="150">
Файл:Конзаводскія могілкі, Прудок, Гомель, 2021 год.jpg|alt=Конзаводскія могілкі, 2021 год.|Конзаводскія могілкі, 2021 год.
Файл:Прудкоўскія могілкі, Прудок, Гомель, 2022 год.jpg|alt=Прудкоўскія могілкі, 2022 год|Прудкоўскія могілкі, 2022 год
</gallery>
== У культуры ==
* Згадваецца ў настальгічным вершы паэта [[Дзмітрый Міхайлавіч Кавалёў|Дзмітрыя Кавалёва]] «Веснавая пошта» (зборнік «Зялёны дым», 1968 год) разам з [[Пакалюбічы|Пакалюбічамі]] і [[Ветка]]й<ref>Даніленка М. Аб тым, што дорага сэрцу // Гомельская праўда. — 1969. — 7 лютага. — С. 4.</ref>. У Прудку нарадзіўся яго бацька — патомны [[Кавальства|каваль]]<ref name=":4">[https://knihi.com/Janka_Bryl/Pra_zapavietnaje.html#chapter66 <nowiki>Брыль Я. Пра запаветнае [1980 г.]</nowiki>] // Збор твораў. У 5-ці т. — Т. 4. — Свет далёкі і блізкі: дарожныя нататкі […]. — Мінск : Мастацкая літаратура, 1981. — С. 525.</ref>.
* Да 1980 г. Прудок наведаў пісьменнік [[Янка Брыль]], пакінуўшы такія ўражанні пра яго: «Прудка фактычна ўжо няма: вёска прырасла да Гомеля, стала яго ўскраіннай вуліцай. Каля асфальту гэтай шумнай вуліцы-шашы ціха ўрастае ў зямлю ржава-чырвоная ад фарбы хата, якой ужо не стаць тут гарадскім домікам, не дацягнуцца да мітуслівай [[Урбанізацыя|урбанізацыі]]»<ref name=":4" />.
* Згадваецца між іншых раёнаў і вуліц горада ў вершы [[Югася Каляда|Югасі Каляды]] «Гомельскія абліччы» (нізка «Сіні дызэль „Гомель-Гомель“», 2005 год)<ref>Каляда Ю. Сіні дызэль «Гомель-Гомель» // Наша Ніва. — 2005. — 15 красавіка. — С. 19.</ref>.
*Згадваецца ў шэрагу гомельскіх тапонімаў у песні [[Андрэй Міхайлавіч Мельнікаў|Андрэя Мельнікава]] «Гомель»<ref>[https://soundcloud.com/andrey-mielnikaw/andrey-melnka-gomel Андрэй Мельнікаў — Гомель : Песня про беларускі горад Гомель].</ref>.
== Зноскі ==
{{Reflist|3}}
== Літаратура ==
* {{крыніцы/ЭДГБ|Гомель|Прудок}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Гістарычныя раёны Гомеля}}
[[Катэгорыя:Былыя населеныя пункты Гомельскага раёна]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты, якія ўвайшлі ў склад Гомеля]]
[[Катэгорыя:Чыгуначны раён (Гомель)]]
[[Катэгорыя:Жылыя раёны Гомеля]]
7ypwr1t2c7y75j490yiknzzjpy5uclw
Саламаха
0
675536
4191761
4128172
2022-08-22T11:02:00Z
Паўлюк Шапецька
37440
/* Вядомыя носьбіты */
wikitext
text/x-wiki
'''Саламаха''' — беларускае прозвішча.
== Вядомыя носьбіты ==
* [[Алена Аляксееўна Саламаха]] (нар. 1939) — беларускі музыказнавец.
* [[Варвара Міхайлаўна Саламаха]] (нар. 1934) — работнік лёгкай прамысловасці (ткачыха), [[Герой Сацыялістычнай Працы]] (1971).
* [[Уладзімір Пятровіч Саламаха]] (нар. 1949) — беларускі публіцыст, кінасцэнарыст.
{{неадназначнасць}}
[[Катэгорыя:Беларускія прозвішчы]]
rv1yo2kcdllngmnekd00tskv46pd8up
Давід Дыоп (пісьменнік)
0
679896
4191712
3955863
2022-08-22T09:43:06Z
InternetArchiveBot
89999
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9
wikitext
text/x-wiki
{{Пісьменнік
| Імя = Давід Дыоп
| Арыгінал імя = David Diop
| Фота = David Diop (2018).png
| Шырыня =
| Подпіс = Д. Дыоп у 2018 годзе
| Герб =
| Шырыня герба =
| Подпіс герба =
| Імя пры нараджэнні =
| Псеўданімы =
| Дата нараджэння =
| Месца нараджэння =
| Дата смерці =
| Месца смерці =
| Грамадзянства =
| Род =
| Бацька =
| Маці =
| Жонка =
| Муж =
| Дзеці =
| Род дзейнасці = [[пісьменнік]], акадэмік, спецыяліст па літаратуры XVIII стагоддзя
| Гады актыўнасці =
| Кірунак =
| Жанр =
| Дэбют =
| Мова твораў =
| Прэміі =
| Узнагароды =
| Сайт =
| Вікікрыніцы =
}}
'''Давід Дыоп''' (нар. {{ДН|24|2|1966}}, [[Парыж]]) — [[Францыя|французскі]] [[пісьменнік]] і акадэмік, спецыяліст па літаратуры XVIII стагоддзя. Узнагароджаны [[Ганкураўская прэмія ліцэістаў|Ганкураўскай прэміяй ліцэістаў]] у 2018 годзе і [[Міжнародная Букераўская прэмія|Міжнароднай Букераўскай прэміяй]] у 2021 годзе за раман «Уначы ўся кроў — чорная».<ref>[https://www.nlb.by/content/news/library-news/obyavlen-laureat-mezhdunarodnogo-bukera/ Объявлен лауреат Международного «Букера»]</ref>
== Біяграфія ==
Нарадзіўся ў сям’і францужанкі і сенегальца<ref>{{cite journal |last1=Branach-Kallas |first1=Anna |title=Tirailleurs Sénégalais, Savagery, and War Trauma in At Night All Blood is Black by David Diop |journal=Journal of War & Culture Studies |date=2021-02-26 |volume=0 |page=1 |doi=10.1080/17526272.2021.1891674 |url=https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/17526272.2021.1891674 |issn=1752-6272}}</ref><ref>{{cite news |last1=Cain |first1=Sian |title=David Diop wins International Booker for 'frightening' At Night All Blood Is Black |url=https://www.theguardian.com/books/2021/jun/02/david-diop-wins-international-booker-for-frightening-at-night-all-blood-is-black |access-date=4 June 2021 |publisher=Guardian News Media |date=2 June 2021}}</ref>. З пяцігадовага ўзросту жыў у [[Дакар]]ы, правёў большую частку дзяцінства ў [[Сенегал]]е. Пасля сканчэння сярэдняй школы, 18-гадовым вярнуўся вучыцца ў [[Францыя|Францыю]]<ref>{{cite news |last1=Cappelle |first1=Laura |title=He Is Senegalese and French, With Nothing to Reconcile |url=https://www.nytimes.com/2021/05/30/books/david-diop-at-night-all-blood-is-black.html |access-date=4 June 2021 |work=The New York Times |date=30 May 2021}}</ref><ref name="emb">{{cite web |title=David Diop |url=https://frenchculture.org/books-and-ideas/authors-on-tour/11075-david-diop |website=frenchculture.org |publisher=French Embassy in the United States |access-date=3 June 2021 |language=en}}</ref>. Дыоп атрымаў доктарскую ступень у [[Сарбона|ўніверсітэце Сарбоны]] за даследаванні [[французская літаратура XVIII стагоддзя|французскай літаратуры XVIII стагоддзя]]<ref name="fest">{{cite web |title=David Diop |url=https://www.literaturfestival.com/autoren-en/autoren-2019/david-diop |website=Internationales Literaturfestival Berlin |access-date=3 June 2021 |accessdate=6 чэрвеня 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20191008151244/https://www.literaturfestival.com/autoren-en/autoren-2019/david-diop |archivedate=8 кастрычніка 2019 |deadurl=yes }}</ref>.
У кастрычніку 2021 года выйшла кніга Давіда Дыопа ''La Porte du voyage sans retour'' (Брама беззваротнага падарожжа).
{{зноскі}}
{{DEFAULTSORT:Дыоп Давід (пісьменнік)}}
[[Катэгорыя:Пісьменнікі Францыі]]
pf1wc01l4jx501ky5t2ph97n5eyggu2
Беларускія ўзброеныя фарміраванні ў 1917—1923 гадах
0
680439
4191582
4124394
2022-08-21T22:06:41Z
Artsiom91
31770
/* Уласнага камандавання */ вікіфікацыя
wikitext
text/x-wiki
Узброеныя фарміраванні з перавагай беларускага кантынгента, створаныя ў 1917—1923 гадах.
== Пералік ==
=== Аўтаномныя фарміраванні ===
==== [[Цэнтральная беларуская вайсковая рада|Цэнтральнай беларускай вайсковай рады]] ====
* [[1-ы Мінскі беларускі полк (ЦБВР)|1-ы Мінскі беларускі полк]] (24.11.1917-снежань 1917), планаваўся як першая часць [[Беларускі корпус (Заходні фронт)|беларускага корпуса]] на [[Заходні фронт (Першая сусветная вайна, Расійская імперыя)|Заходнім фронце]]
* Беларускі ўланскі полк, або [[Беларускі конны полк]] (1917-1918)
*1-ы Смаленскі беларускі полк
*[[Беларускі Віцебскі полк|Віцебскі беларускі полк]]
*Лунінецкі беларускі полк -- фарміраванне ў Лунінцы аднойчы згадваецца ва ўспамінах К. Езавітава, апроч месца дыслакацыі пра яго нічога не вядома{{Sfn|Латышонак|2014|loc=с. 53, заўв. 147}}.
==== [[Вялікая беларуская рада|Вялікай беларускай рады]] ====
* [[1-ы Мінскі беларускі полк (ВБР)|1-ы Мінскі беларускі полк]] (20.2.1918-?)
* беларускі эскадрон Нямкевіч (20.2.1918-?)
* беларускі эскадрон Мядзведзева (20.2.1918-?)
* Мінская беларуская міліцыя (20.2.1918-?)
=== Вайсковых груткоў і рад, у складзе былой РІА ===
* [[Беларуская пяхотная дывізія на Румынскім фронце|Беларуская пяхотная дывізія]] на [[Румынскі фронт|Румынскім фронце]] (начатак лютага 1918-?) — беларускае вайсковае злучэнне створанае на аснове беларусізаванага 4-га армейскага корпуса і далучаных да яго іншых беларусізаваных часцей Румынскага фронта
=== [[Узброеныя сілы Беларускай Народнай Рэспублікі]] ===
==== Уласнага камандавання ====
* [[1-ы беларускі полк]] (лістапад 1918, з 23.11.1918, паводле пагаднення БНР з ЛР, перайшоў пад камандаванне літоўскага Генштаба)
* [[Асобны аддзел войскаў БНР у Балтыі|Асобны атрад войскаў БНР у Балтыі]] (канец 1919-пачатак 1920) пад камандаваннем С. Булак-Балаховіча
* 1-я Слуцкая стралковая брыгада (17.11.1919-студзень 1920)
** [[Першы Слуцкі полк|Слуцкі полк]]
** Грозаўскі полк
* Беластоцкі асобны батальён (?-студзень 1921?)
==== Пад камандаваннем літоўскага Генштаба ====
* [[1-ы беларускі полк]] (з 23.11.1918, паводле пагаднення БНР з ЛР, перайшоў пад камандаванне літоўскага Генштаба), расфарміраваны палякамі, частка асабовага складу звернута на фарміраванне Беларускага асобнага батальёна
* 2-гі беларускі полк (фарміраванне спынена)
* [[Гарадзенская беларуская акружаная камендатура|Беларускі гарнізон камендатуры Гродна]] (красавік 1919-?)
* [[Беларускі асобны батальён у складзе арміі Літвы|Беларускі асобны батальён]]
* Беларускі гусарскі эскадрон
* 1-я беларуская асобная рота
* 2-я беларуская асобная рота
==== Пад камандаваннем Антанты ====
* [[1-я беларуская брыгада|Беларуская дывізія]] -- пачала фарміравацца ў лютым 1919 года ў Адэсе пад камандаваннем Антанты, пасля эвакуацыі французаў з Адэсы ў красавіку 1919 года, перайшла на бок бальшавікоў і працягвала фарміравацца ўжо як брыгада ў складзе 3-й арміі РСЧА
=== У складзе арміі бальшавікоў ===
* Беларуская нацыянальна-чырвоная гвардыя (або Беларуская нацыянальная народна-сацыялістычная гвардыя) — планаванае ў 1918 годзе ЦБВР беларускае вайсковае злучэнне ў складзе Чырвонай Арміі
*[[1-я беларуская брыгада]] -- створана ў лютым 1919 года як беларуская дывізія пад камандаваннем Антанты, пасля эвакуацыі французаў з Адэсы ў красавіку 1919 года, перайшла на бок бальшавікоў і працягвала фарміравацца ўжо як брыгада ў складзе 3-й арміі РСЧА
=== У складзе ўзброеных сіл Польшчы і Украіны ===
* [[Беларускі батальён пры польскім генштабе]]
== Гл. таксама ==
* [[Узброеныя сілы Вялікага Княства Літоўскага]]
* [[Корпус Літоўскіх войскаў ГКПК|Корпус літоўскіх войскаў]] (1812—1813) у арміі Герцагства Варшаўскага
* [[Літоўскі асобны корпус]] (1817—1829/1831) у Рускай імператарскай арміі
{{Зноскі}}
== Літаратура ==
* {{Кніга|ref=Латышонак|год=2014|аўтар=Латышонак А.|загаловак=Жаўнеры БНР|выдавецтва=Інбелкульт|старонак=373|выданне=выд. 3-е, перапрацаванае|isbn=978-5-00076-003-1|месца=Смаленск}}
{{Вайсковая гісторыя Беларусі ў 1914 - 1939 гг.}}
[[Катэгорыя:Узброеныя сілы Беларусі]]
6ttknucgfpadwdrd3z9se0dpxuu8ymv
Мікалай Мікалаевіч Дворнікаў
0
683122
4191511
4175229
2022-08-21T19:46:37Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Асоба}}
{{цёзкі2|Дворнікаў}}
[[Файл:Mikalai Dvornikau - Plaque.jpg|thumb|Мемарыяльная дошка памяці Мікалая Дворнікава на сценах завода «Гомсельмаш». Устаноўлена ў 1970 годзе.]]
'''Мікалай Мікалаевіч Дворнікаў''' (вядомы пад псеўданімамі ''Герасім'', ''Андрэй'', ''Антон'', ''Станіслаў Тамашэвіч'', ''Роберт'' і ''Пеця''; {{ДН|7|12|1907}}, {{МН|Гомель||}} — {{ДС|16|2|1938}}, [[Эстрэмадура]]) — савецкі і беларускі палітычны дзеяч, член [[Камуністычная партыя Заходняй Беларусі|Камуністычнай партыі Заходняй Беларусі]] і Камуністычнага саюза моладзі Заходняй Беларусі. Удзельнік [[Грамадзянская вайна ў Іспаніі|грамадзянскай вайны ў Іспаніі]], палітрук [[Батальён імя Хасэ Палафокса|батальёна імя Хасэ Палафокса]] і камандзір [[Украінская рота інтэрбрыгад імя Тараса Шаўчэнкі|ўкраінскай роты імя Тараса Шаўчэнкі]].
== Біяграфія ==
Нарадзіўся 19 снежня 1907 года ў Гомелі ў сям’і рабочых. З 1926 года працаваў на асушэнні балот, на будоўлі маста праз [[Сож (рака)|Сож]], Палаца культуры чыгуначнікаў, рабочым завода сельскагаспадарчага машынабудавання «[[Гомсельмаш]]».
Член беларускага камсамола з 1927 года, з 1929 года член [[ВКП(б)]]. У 1928—1929 гадах сакратар камсамольскай арганізацыі завода «Гомсельмаш», на будынку якога ўстаноўлена мемарыяльная дошка; у 1929—1931 гады сакратар райкам камсамола. Са студзеня 1931 года член ЦК Камсамола.
=== Падполле ў Заходняй Беларусі ===
У 1932 годзе слухаў курсы партыйнай школы ЦК [[КПЗБ]] у [[Мінск]]у, пасля чаго з лістапада 1932 года адпраўлены на падпольную работу на тэрыторыю [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшчы]] ў [[Заходняя Беларусь|Заходнюю Беларусь]] — сакратар [[Беласток|Беластоцкага]], потым [[Брэст|Брэсцкага]] акруговых камітэтаў КСМЗБ.
У маі—ліпені 1933 года пад кіраўніцтвам Дворнікава ў лясах пад Брэстам прайшлі нарады-канферэнцыі Брэсцкага акруговага камітэта КПЗБ. Было прынята рашэнне распачаць шырокія акцыі пратэсту сялян Брэстчыны, ухвалены план правядзення масавых паходаў сялян у маёнткі памешчыкаў. Дворнікаў стаў адным з арганізатараў узброенага выступлення сялян 3—4 жніўня ў [[Кобрынскі павет (1921—1940)|Кобрынскім павеце]] [[Палескае ваяводства|Палескага ваяводства]], якое было жорстка задушана, скончыўшыся арыштамі. Дворнікаў арганізаваў масавую кампанію ў падтрымку [[камунізм|камуністаў]], прыгавораных да смерці за ўдзел у паўстанні, вынік — змякчэнне прыгавору.
У лістападзе 1933 года ўключаны ў Сакратарыят ЦК КСМЗБ і пачаў работу ў [[Вільня|Вільні]]. З кастрычніка 1935 года працягвае работу ў Польшчы як сакратар ЦК КСМЗБ.
Арганізаваў замах на агента польскай паліцыі Якава Стральчука, засланага ў КПЗБ, які выдаў шэраг членаў падполля. Акцыя адбылася 27 студзеня 1936 года падчас дачы паказанняў Стральчуком на судзе над групай віленскіх студэнтаў. Дворнікаў быў дублёрам галоўнага выканаўцы замаху
[[Сяргей Восіпавіч Прытыцкі|Сяргея Прытыцкага]]. Пры спробе быць затрыманым параніў аднаго з паліцыянтаў і збег.
=== Грамадзянская вайна ў Іспаніі ===
З 1936 па 1938 гады ваяваў на фронце [[Грамадзянская вайна ў Іспаніі|грамадзянскай вайны ў Іспаніі]] на боку рэспубліканцаў. Пад псеўданімам Станіслаў Тамашэвіч служыў палітруком у [[Батальён імя Хасэ Палафокса|батальёне імя Хасэ Палафокса]], які ўваходзіў у склад [[XIII інтэрбрыгада імя Яраслава Дамброўскага|XIII польскай інтэрбрыгады імя Яраслава Дамброўскага]]. З канца 1937 года — першы камандзір [[Украінская рота інтэрбрыгад імя Тараса Шаўчэнкі|украінскай роты імя Тараса Шаўчэнкі]], дзе ваявалі ўкраінскія і беларускія камуністы з Польшчы і іншых краін.
Загінуў 16 лютага 1938 года ў баі з франкістамі ў гарах [[Эстрэмадура|Эстрэмадуры]].
== Памяць ==
У 1978 годзе ўвекавечаны ў паэме яго таварыша па падполлі [[Максім Танк|Максіма Танка]] ''Мікалай Дворнікаў''.
Яго імем названы вуліцы ў Гомелі і Брэсце.
== Літаратура ==
* {{Крыніцы/БелЭн|6|Дворнікаў Мікалай Мікалаевіч}}
* {{Крыніцы/Беларусь: энцыклапедычны даведнік (1995)|Дворнікаў Мікалай Мікалаевіч|265}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Дворнікаў Мікалай Мікалаевіч}}
clonkozvoyr1grfihw3hsarie96ypz0
Брытні Грайнер
0
684458
4191590
3895960
2022-08-21T23:22:57Z
Богданыч
60923
wikitext
text/x-wiki
{{Баскетбаліст}}
'''Брытні Івет Грайнер''' ({{lang-en|Brittney Yevette Griner}}; нар. {{ДН|18|10|1990}}, Х’юстан, штат [[Тэхас]], [[ЗША]]) — амерыканская прафесійная баскетбалістка, якая выступае за клуб «[[Фінікс Меркуры]]» з жаночай Нацыянальнай баскетбольнай асацыяцыі. У 2012 годзе выйграла чэмпіянат Нацыянальнай асацыяцыі студэнцкага спорту (NCAA) у складзе каманды «Бэйлар Бірс», стаўшы самым выбітным гульцом гэтага баскетбольнага турніру, у 2014 годзе яна стала чэмпіёнкай жаночай НБА ў складзе каманды «Фінікс Меркуры». Двухразовы ўладальнік трох галоўных трафеяў жаночага студэнцкага баскетбола: прыза Джэймса Нейсміта, Маргарэт Уэйд Трофі і ўзнагароды ім. Джона Вудэна. У складзе зборнай ЗША выйграла чэмпіянат свету 2014 года ў Турцыі, Алімпійскія гульні 2016 года ў Рыа, чэмпіянат свету 2018 года ў Іспаніі і Алімпійскія гульні 2020 года Токіа.
{{зноскі}}
{{ізаляваны артыкул|date=2021-08-12}}
{{DEFAULTSORT:Грайнер Брытні}}
[[Катэгорыя:Баскетбалісткі ЗША]]
[[Катэгорыя:Ігракі зборнай ЗША па баскетболе]]
[[Катэгорыя:Алімпійскія чэмпіёны ад ЗША]]
[[Катэгорыя:Алімпійскія чэмпіёны па баскетболе]]
[[Катэгорыя:Чэмпіёны летніх Алімпійскіх гульняў 2016 года]]
[[Катэгорыя:Чэмпіёны летніх Алімпійскіх гульняў 2020 года]]
[[Катэгорыя:Баскетбалісты на летніх Алімпійскіх гульнях 2016 года]]
[[Катэгорыя:Баскетбалісты на летніх Алімпійскіх гульнях 2020 года]]
[[Катэгорыя:Чэмпіёны свету па баскетболе]]
[[Катэгорыя:Ігракі «Фінікс Меркуры»]]
9coxzaroxg56zml8s4cpiv32ouams2l
4191591
4191590
2022-08-21T23:23:54Z
Богданыч
60923
wikitext
text/x-wiki
{{Баскетбаліст}}
'''Брытні Івет Грайнер''' ({{lang-en|Brittney Yevette Griner}}; нар. {{ДН|18|10|1990}}, Х’юстан, штат [[Тэхас]], [[ЗША]]) — амерыканская прафесійная баскетбалістка, якая выступае за клуб «[[Фінікс Меркуры]]» з жаночай Нацыянальнай баскетбольнай асацыяцыі. У 2012 годзе выйграла чэмпіянат Нацыянальнай асацыяцыі студэнцкага спорту (NCAA) у складзе каманды «Бэйлар Бірс», стаўшы самым выбітным гульцом гэтага баскетбольнага турніру, у 2014 годзе яна стала чэмпіёнкай жаночай НБА ў складзе каманды «Фінікс Меркуры». Двухразовы ўладальнік трох галоўных трафеяў жаночага студэнцкага баскетбола: прыза Джэймса Нейсміта, Маргарэт Уэйд Трофі і ўзнагароды ім. Джона Вудэна. У складзе зборнай ЗША выйграла чэмпіянат свету 2014 года ў Турцыі, Алімпійскія гульні 2016 года ў Рыа, чэмпіянат свету 2018 года ў Іспаніі і Алімпійскія гульні 2020 года Токіа.
{{зноскі}}
{{ізаляваны артыкул|date=2021-08-12}}
{{DEFAULTSORT:Грайнер Брытні}}
[[Катэгорыя:Баскетбалісткі ЗША]]
[[Катэгорыя:Ігракі зборнай ЗША па баскетболе]]
[[Катэгорыя:Алімпійскія чэмпіёны ад ЗША]]
[[Катэгорыя:Алімпійскія чэмпіёны па баскетболе]]
[[Катэгорыя:Чэмпіёны летніх Алімпійскіх гульняў 2016 года]]
[[Катэгорыя:Чэмпіёны летніх Алімпійскіх гульняў 2020 года]]
[[Катэгорыя:Баскетбалісты на летніх Алімпійскіх гульнях 2016 года]]
[[Катэгорыя:Баскетбалісты на летніх Алімпійскіх гульнях 2020 года]]
[[Катэгорыя:Чэмпіёны свету па баскетболе]]
[[Катэгорыя:Ігракі «Фінікс Меркуры»]]
[[Катэгорыя:Ігракі УГМК Екацярынбург]]
9b80tss6f5445dup52noxnqvr4r4ajo
Катэгорыя:Правінцыі Паўночнай Карэі
14
685998
4191750
3908414
2022-08-22T10:57:54Z
Artsiom91
31770
выдалена [[Катэгорыя:Паўночная Карэя]]; дададзена [[Катэгорыя:Адміністрацыйны падзел Паўночнай Карэі]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{Commonscat|Provinces of North Korea}}
{{catmain}}
[[Катэгорыя:Адміністрацыйны падзел Паўночнай Карэі]]
[[Катэгорыя:Адміністрацыйныя адзінкі першага ўзроўню|Паўночная Карэя]]
[[Катэгорыя:Правінцыі паводле краін|Паўночная Карэя]]
6u4eaya9za0793bmi9eb9cs2amw4bns
Расон (КНДР)
0
686422
4191757
4065184
2022-08-22T11:01:25Z
Artsiom91
31770
дададзена [[Катэгорыя:Гарады прамога падпарадкавання Паўночнай Карэі]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{НП
|арыгінальная назва ={{Lang-ko3|라선직할시|羅先直轄市}}
}}
'''Расон''' (''Насон'', {{Lang-ko3|라선직할시|羅先直轄市}}), '''Наджын-Санбон''' ({{Lang-ko3|라진-선봉직할시|羅津-先鋒直轄市}}) — горад прамога падпарадкавання ў [[Паўночная Карэя|КНДР]], які мяжуе з [[Кітай|кітайскай]] правінцыя [[Гірын|Гірын.]] і [[Прыморскі край|Прыморскі краем]] [[Расія|Расіі]]. Мяжа з Расіяй праходзіць па рацэ Туманнай (''Туманган'').
На тэрыторыі горада размешчаны чыгуначныя станцыі Санбон і Наджын Карэйскіх дзяржаўных чыгунак, а таксама порт, які не замярзае круглы год<ref name="autogenerated0">http://www.asiaafrica.ru/images/AA_nomers/2015/201506/Kiryanov.pdf {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20150811171632/http://www.asiaafrica.ru/images/AA_nomers/2015/201506/Kiryanov.pdf |date=11 жніўня 2015 }} С. 67</ref>. У горад уваходзяць невялікія выспы, як марскія, так і рачныя: Піпхадо, Кхынсом і іншыя.
== Гісторыя ==
Мяжа па рацэ Туманган ўсталявана ў 1860 годзе. У 1990 годзе СССР і КНДР падпісалі дамову пра ўсталяванне лініі дзяржаўнай мяжы па фарватары Туманнай, дзякуючы чаму тэрыторыя былога вострава Нактундо плошчай 32 км² была прызнана савецкай. Гэта пагадненне не прызнала Паўднёвая Карэя, якая працягвае лічыць тэрыторыю Нактундо сваёй.
На тэрыторыі Расона ў порце Унгі 10 жніўня 1945 года адбыўся апошні паветраны таран [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]]. Група штурмавікоў пад камандаваннем малодшага лейтэнанта Міхаіла Янко, камандзіра звяна 37-га штурмавога авіяцыйнага палка 12-й авіяцыйнай дывізіі ВПС Ціхаакіянскага флоту, выконвала задачу па знішчэнні транспартных сродкаў Квантунскай арміі ў порце Расін. Ужо пасля паспяховай атакі самалёт малодшага лейтэнанта падбілі, а сам лётчык быў паранены. Камандзір і паветраны стралок прынялі рашэнне не пакідаць машыну і накіравалі палаючы штурмавік у цэнтр партовых збудаванняў. 14 верасня 1945 года Міхаілу Янко прысвоілі званне [[Герой Савецкага Саюза|Героя Савецкага Саюза]], а яго таварыша па экіпажу, малодшага сяржанта Івана Бабкіна ўзнагародзілі [[Ордэн Айчыннай вайны|Ордэнам Айчыннай вайны 1-й ступені]] (абодвух пасмяротна). Героі, а таксама яшчэ некалькі дзясяткаў воінаў Савецкай Арміі спачываюць у брацкай магіле на схіле аднаго з пагоркаў Раджіна<ref>{{Cite news|title=Как развивается "полигон северокорейских реформ"|url=https://rg.ru/2019/08/01/korrespondent-rg-pobyval-v-edinstvennoj-torgovo-ekonomicheskoj-zone-kndr.html|accessdate=2020-01-02|date=2019-08-01}}</ref>.
У 1991 годзе рэгіён атрымаў статус асаблівай эканамічнай зоны. Аддзяліўся ад правінцыі [[Хамгён-Пукто]] у 1993 годзе, атрымаўшы назву «Наджын-Санбон», якая ў 2000 годзе скарацілася да «Расон». У студзені 2011 года Расону прысвоены статус «Асаблівага горада», дзе большая частка абмежаванняў на вядзенне бізнесу будзе знятая<ref>{{Cite web|url=http://news.tut.by/world/210829.html|title=TUT.BY {{!}} НОВОСТИ — Китай вложит 2 миллиарда долларов в Северную Корею — В мире — 7.01.2011, 13:58|archive-date=2011-01-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20110108050046/http://news.tut.by/world/210829.html|accessdate=6 верасня 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110108050046/http://news.tut.by/world/210829.html|archivedate=8 студзеня 2011|deadurl=yes}}</ref>.
У горадзе размешчаны нафтахімічны комплекс.
== КНДР — Расія ==
[[Файл:Laika_ac_Rajin_(6901215177).jpg|справа|міні|Выгляд на горад]]
Пасля 2000 года ў СМІ сталі рэгулярна з’яўляцца паведамленні аб падрыхтоўцы да рэканструкцыі і мадэрнізацыі чыгункі ад порта Наджын да расійскага пасёлка [[Хасан (Прыморскі край)|Хасан]], разбуранай у 1950-я гады. Згадвалася, што таваразварот паміж Расіяй і Паўночнай Карэяй у такім выпадку можа павялічыцца таксама за кошт таго, што ўлады краіны пагадзіліся адкрыць парты Расона для замежных судоў<ref>[http://lenta.ru/news/2007/11/22/railway/ Lenta.ru: Экономика: Россию и Северную Корею соединит обновленная железная дорога]</ref>.
Названыя работы пачаліся ў кастрычніку 2008 года і скончыліся ў верасні 2013 года. У порце Наджын сіламі «РЖД» пабудаваны пірс, з якога ў канцы 2014 года было адпраўлена ў Паўднёвую Карэю 40,5 тыс. тон расійскага вугалю, а вясной 2015 года яшчэ каля 140 тыс. тон вугалю з Расіі<ref>http://www.asiaafrica.ru/images/AA_nomers/2015/201506/Kiryanov.pdf {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20150923175232/http://www.asiaafrica.ru/images/AA_nomers/2015/201506/Kiryanov.pdf |date=23 верасня 2015 }} С. 65</ref>. Ад памежнага пераходу Хасан-Туманган да порта Наджын пракладзеная чыгуначная сумешчаная каляіна (карэйская 1435 мм і [[Руская каляіна|руская]] 1520 мм) працягласцю 54 км<ref>{{Cite web|url=http://rasoncontrans.ru/|title=RasonConTrans|publisher=rasoncontrans.ru|accessdate=2018-02-07}}</ref>. Па ўмовах пагаднення КНДР здае ў арэнду Пірс і прылеглую тэрыторыю на 49 гадоў, за што атрымлівае 600 тыс. еўра ў год<ref name="autogenerated1">http://www.asiaafrica.ru/images/AA_nomers/2015/201506/Kiryanov.pdf {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20150923175232/http://www.asiaafrica.ru/images/AA_nomers/2015/201506/Kiryanov.pdf |date=23 верасня 2015 }} С. 67</ref>.
Спачатку порт Наджын выкарыстоўваўся таксама Савецкім Саюзам (з 1972 па 1991 года).
Паміж памежнымі станцыямі [[Хасан (Прыморскі край)|Хасан]] (РФ, Прыморскі край, Хасанскі раён) і Туманган (КНДР, СЭЗ Расон) дзейнічае рэгулярнае пасажырскае чыгуначнае паведамленне. З 2017 года дзейнічае таксама і марское паведамленне паміж Уладзівастокам і Наджынам.
З 2018 года марское паведамленне «Уладзівасток-Наджын» перапыненае праз фінансавыя цяжкасці ў суднаходнай кампаніі.
== Адміністрацыйны падзел ==
Расон падзелены на адзін 1 муніцыпальны раён (куёк) і 1 павет (гун):
* раён Наджын ({{Lang-ko3|라진구역|羅津區域}})
* павет Санбон ({{Lang-ko3|선봉군|先鋒郡}})
== Гл. таксама ==
* [[Геаграфія КНДР]]
{{Зноскі}}
{{Адміністрацыйны падзел КНДР}}
[[Катэгорыя:Гарады Паўночнай Карэі]]
[[Катэгорыя:Гарады прамога падпарадкавання Паўночнай Карэі]]
tkvkxf51kvnq7v9cc6vyzswbi6lgd2i
Спіс дэпутатаў Вярхоўнага Савета БССР 2-га склікання
0
687525
4191266
4180318
2022-08-21T15:38:10Z
Паўлюк Шапецька
37440
/* Спіс дэпутатаў (няпоўны) */
wikitext
text/x-wiki
Спіс дэпутатаў [[Вярхоўны Савет БССР|Вярхоўнага Савета БССР]] 2-га склікання. Выбары прайшлі 9 лютага 1947 года.
== Спіс дэпутатаў (няпоўны) ==
# [[Заір Ісакавіч Азгур]]
# [[Канстанцін Акімавіч Антонаў]]
# [[Кірыл Пракопавіч Арлоўскі]]
# [[Міхаіл Сцяпанавіч Асмалоўскі]]
# [[Васіль Мікалаевіч Асяненка]]
# [[Мікалай Яфрэмавіч Аўхімовіч]]
# [[Іван Восіпавіч Ахрэмчык]]
# [[Анатоль Васільевіч Багатыроў]]
# [[Ісідар Міхайлавіч Балоцін]]
# [[Пётр Венядзіктавіч Бандарэнка]]
# [[Фёдар Аляксеевіч Баранаў]]
# [[Емяльян Ігнатавіч Барыкін]]
# [[Іосіф Аляксандравіч Бельскі]]
# [[Вольга Андрэеўна Бертэль]]
# [[Аляксей Георгіевіч Бондар]]
# [[Яўген Іосіфавіч Бугаёў]]
# [[Іван Піліпавіч Валошын]]
# [[Іван Дзянісавіч Варвашэня]]
# [[Іван Дзмітрыевіч Вятроў]]
# [[Іван Пятровіч Ганенка]]
# [[Цімафей Сазонавіч Гарбуноў]]
# [[Ганна Савельеўна Гарэцкая]]
# [[Еўдакія Трафімаўна Гуцянкова]]
# [[Ірына Фларыянаўна Ждановіч]]
# [[Якім Аляксандравіч Жылянін]]
# [[Васіль Сцяпанавіч Забела]]
# [[Васіль Адрэеевіч Звераў]]
# [[Аляксей Ільіч Золаў]]
# [[Іван Макаравіч Ільюшын]]
# [[Міхаіл Іванавіч Кавалёнак]]
# [[Якаў Навумавіч Каган]]
# [[Васіль Іванавіч Казлоў]]
# [[Пётр Захаравіч Калінін]]
# [[Уладзімір Георгіевіч Каменскі]]
# [[Мікалай Піліпавіч Каралёў]]
# [[Пётр Іванавіч Катаводаў]]
# [[Кузьма Венедыктавіч Кісялёў]]
# [[Іван Фролавіч Клімаў]]
# [[Георгій Міхайлавіч Кокін]]
# [[Якуб Колас]]
# [[Кандрат Крапіва]]
# [[Іван Ануфрыевіч Крупеня]]
# [[Уладзімір Георгіевіч Кудраеў]]
# [[Андрэй Міхайлавіч Кулагін]]
# [[Аркадзь Куляшоў]]
# [[Рыгор Савельевіч Лахтанаў]]
# [[Міхась Лынькоў]]
# [[Васіль Антонавіч Лявонаў]]
# [[Кірыл Трафімавіч Мазураў]]
# [[Іван Мікалаевіч Макараў]]
# [[Іосіф Маркавіч Максіменя]]
# [[Уладзімір Нічыпаравіч Малін]]
# [[Уладзімір Восіпавіч Марзон]]
# [[Фёдар Рыгоравіч Маркаў]]
# [[Варвара Феафілаўна Мацюшка]]
# [[Раман Навумавіч Мачульскі]]
# [[Пётр Міронавіч Машэраў]]
# [[Нічыпар Якаўлевіч Наталевіч]]
# [[Кузьма Кандрацьевіч Нікіцін]]
# [[Мікалай Міхайлавіч Нікольскі]]
# [[Марыя Барысаўна Осіпава]]
# [[Павел Паўлавіч Палубаяраў]]
# [[Уладзімір Мікалаевіч Перцаў]]
# [[Іван Пятровіч Першукевіч]]
# [[Пётр Іванавіч Ратайка]]
# [[Іосіф Іванавіч Рыжыкаў]]
# [[Аляксандр Кузьміч Сакольскі]]
# [[Васіль Емяльянавіч Самуцін]]
# [[Іван Лявонавіч Сацункевіч]]
# [[Георгій Усеваладавіч Семяніхін]]
# [[Праскоўя Сямёнаўна Сідарук]]
# [[Іван Захаравіч Сцяпанаў]]
# [[Васіль Якаўлевіч Сядых]]
# [[Павел Антонавіч Сяўко]] (1947—1948)<ref>[https://volkovysk.by/history/lyustradzyon-na-syonnya-98.html 22 сакавіка 1907 г. у в. Андрэевічы нарадзіўся ўдзельнік рэвалюцыйнага руху ў Заходняй Беларусі, адзін з арганізатараў і кіраўнікоў партызанскага руху на тэрыторыі Беластоцкай вобласці ў гады Вялікай Айчыннай вайны, савецкі кіраўнік СЯЎКО Павал Антонавіч]</ref>
# [[Максім Танк]]
# [[Уладзімір Іванавіч Тубеліс]]
# [[Лаўрэнцій Фаміч Цанава]]
# [[Пётр Аляксеевіч Цецюшаў]]
# [[Андрэй Іванавіч Цёмкін]]
# [[Ісаак Львовіч Чорны]]
# [[Аляксей Сямёнавіч Шаўроў]]
# [[Мінай Піліпавіч Шмыроў]]
# [[Сцяпан Пятровіч Шупеня]]
# [[Рыгор Барысавіч Эйдзінаў]]
{{Зноскі}}
{{Дэпутаты БССР}}
[[Катэгорыя:Спісы дэпутатаў Вярхоўнага Савета БССР|2]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнага Савета БССР 2-га склікання| ]]
h9yyt41ighsj2huye4gwesz7h824d7k
Спіс дэпутатаў Вярхоўнага Савета БССР 3-га склікання
0
687566
4191267
4180319
2022-08-21T15:38:32Z
Паўлюк Шапецька
37440
/* Спіс дэпутатаў (няпоўны) */
wikitext
text/x-wiki
Спіс дэпутатаў [[Вярхоўны Савет БССР|Вярхоўнага Савета БССР]] 3-га склікання. [[Парламенцкія выбары ў Беларусі (1951)|Выбары]] прайшлі 15 лютага 1951 года.
== Спіс дэпутатаў (няпоўны) ==
# [[Заір Ісакавіч Азгур]]
# [[Ларыса Пампееўна Александроўская]]
# [[Міхаіл Сцяпанавіч Асмалоўскі]]
# [[Мікалай Яфрэмавіч Аўхімовіч]]
# [[Іван Восіпавіч Ахрэмчык]]
# [[Анатоль Васільевіч Багатыроў]]
# [[Ісідар Міхайлавіч Балоцін]]
# [[Пётр Венядзіктавіч Бандарэнка]]
# [[Фёдар Аляксеевіч Баранаў]]
# [[Аляксей Георгіевіч Бондар]]
# [[Іван Сямёнавіч Былінскі]]
# [[Іван Дзянісавіч Варвашэня]]
# [[Іван Дзмітрыевіч Вятроў]]
# [[Іван Пятровіч Ганенка]]
# [[Цімафей Сазонавіч Гарбуноў]]
# [[Павел Нічыпаравіч Гаўрыленка]]
# [[Анісся Фамінічна Гецман]]
# [[Еўдакія Трафімаўна Гуцянкова]]
# [[Канстанцін Навумавіч Длугашэўскі]]
# [[Дзмітрый Георгіевіч Дуброўскі]]
# [[Барыс Васілевіч Ерафееў]]
# [[Ірына Фларыянаўна Ждановіч]]
# [[Якім Аляксандравіч Жылянін]]
# [[Аляксей Ільіч Золаў]]
# [[Іван Макаравіч Ільюшын]]
# [[Іван Анісімавіч Інсараў]]
# [[Васіль Іванавіч Казлоў]]
# [[Пётр Захаравіч Калінін]]
# [[Уладзімір Георгіевіч Каменскі]]
# [[Іпаліт Сільвестравіч Канановіч]]
# [[Мікалай Піліпавіч Каралёў]]
# [[Іосіф Мітрафанавіч Кардовіч]]
# [[Пётр Іванавіч Катаводаў]]
# [[Кузьма Венедыктавіч Кісялёў]]
# [[Рыгор Якаўлевіч Кісялёў]]
# [[Іван Фролавіч Клімаў]]
# [[Ілья Паўлавіч Кожар]]
# [[Георгій Міхайлавіч Кокін]]
# [[Якуб Колас]]
# [[Піліп Лаўрэнцьевіч Коханаў]]
# [[Кандрат Крапіва]]
# [[Мірон Емяльянавіч Крыштафовіч]]
# [[Уладзімір Георгіевіч Кудраеў]]
# [[Аркадзь Куляшоў]]
# [[Васіль Феафілавіч Купрэвіч]]
# [[Еўдакія Арцёмаўна Кухарава]]
# [[Андрэй Авяр’янавіч Куцак]]
# [[Уладзімір Елісеевіч Лабанок]]
# [[Канстанцін Ігнатавіч Лукашоў]]
# [[Давід Андрэевіч Лукашэвіч]]
# [[Міхась Лынькоў]]
# [[Васіль Антонавіч Лявонаў]]
# [[Сяргей Акімавіч Мазур]]
# [[Кірыл Трафімавіч Мазураў]]
# [[Іван Мікалаевіч Макараў]]
# [[Сяргей Мікалаевіч Малінін]]
# [[Уладзімір Восіпавіч Марзон]]
# [[Фёдар Рыгоравіч Маркаў]]
# [[Міхаіл Яфрэмавіч Мацапура]]
# [[Канстанцін Вікенцьевіч Мацюшэўскі]]
# [[Раман Навумавіч Мачульскі]]
# [[Пётр Міронавіч Машэраў]]
# [[Міхаіл Аляксандравіч Мінковіч]]
# [[Кузьма Кандрацьевіч Нікіцін]]
# [[Марыя Барысаўна Осіпава]]
# [[Уладзімір Мікалаевіч Перцаў]]
# [[Іван Пятровіч Першукевіч]]
# [[Раіса Нічыпараўна Пятроўская]]
# [[Пётр Іванавіч Ратайка]]
# [[Аркадзь Дзянісавіч Рудак]]
# [[Іосіф Іванавіч Рыжыкаў]]
# [[Мікола Садковіч]]
# [[Георгій Усеваладавіч Семяніхін]]
# [[Сяргей Іванавіч Сікорскі]]
# [[Фёдар Анісімавіч Сурганаў]]
# [[Васіль Якаўлевіч Сядых]]
# [[Максім Танк]]
# [[Васіль Якаўлевіч Уласаў]]
# [[Еўдакія Ільінічна Уралава]]
# [[Надзея Аляксееўна Філіпава]]
# [[Лаўрэнцій Фаміч Цанава]]
# [[Дзмітрый Васілевіч Цябут]]
# [[Іван Міхайлавіч Чысцякоў]]
# [[Аляксей Сямёнавіч Шаўроў]]
# [[Тамара Іванаўна Шкурко]]
# [[Мінай Піліпавіч Шмыроў]]
# [[Сцяпан Пятровіч Шупеня]]
# [[Сцяпан Фёдаравіч Шутаў]]
# [[Алена Раманаўна Юркевіч]]
{{Дэпутаты БССР}}
[[Катэгорыя:Спісы дэпутатаў Вярхоўнага Савета БССР|3]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнага Савета БССР 3-га склікання| ]]
pplhaxwcbheyshsbfma89xpe7bpeb8n
Спіс дэпутатаў Вярхоўнага Савета БССР 4-га склікання
0
687572
4191268
4187877
2022-08-21T15:38:58Z
Паўлюк Шапецька
37440
/* Спіс дэпутатаў (няпоўны) */
wikitext
text/x-wiki
Спіс дэпутатаў [[Вярхоўны Савет БССР|Вярхоўнага Савета БССР]] 4-га склікання. Выбары прайшлі 27 лютага 1955 года.
== Спіс дэпутатаў (няпоўны) ==
# [[Пётр Андрэевіч Абрасімаў]]
# [[Заір Ісакавіч Азгур]]
# [[Аляксандр Нічыпаравіч Аксёнаў]]
# [[Ларыса Пампееўна Александроўская]]
# [[Міхаіл Трафімавіч Анішчык]]
# [[Мікалай Яфрэмавіч Аўхімовіч]]
# [[Іван Восіпавіч Ахрэмчык]]
# [[Анатоль Васільевіч Багатыроў]]
# [[Ісідар Міхайлавіч Балоцін]]
# [[Пётр Венядзіктавіч Бандарэнка]]
# [[Фёдар Аляксеевіч Баранаў]]
# [[Дзмітрый Іванавіч Барашкін]]
# [[Іосіф Аляксандравіч Бельскі]]
# [[Казімір Паўлавіч Буслаў]]
# [[Іван Дзянісавіч Варвашэня]]
# [[Гаўрыла Мікалаевіч Верасаў]]
# [[Фёдар Пятровіч Вінакураў]]
# [[Мікалай Дзмітрыевіч Ворвулеў]]
# [[Іван Дзмітрыевіч Вятроў]]
# [[Цімафей Сазонавіч Гарбуноў]]
# [[Іван Федасеевіч Гаркуша]]
# [[Пятро Глебка]]
# [[Еўдакія Трафімаўна Гуцянкова]]
# [[Віктар Іосіфавіч Давідкаў]]
# [[Міхаіл Васілевіч Дарашэвіч]]
# [[Дзмітрый Георгіевіч Дуброўскі]]
# [[Барыс Васілевіч Ерафееў]]
# [[Ірына Фларыянаўна Ждановіч]]
# [[Таццяна Іосіфаўна Жыгалка]]
# [[Іван Мацвеевіч Жыжаль]]
# [[Якім Аляксандравіч Жылянін]]
# [[Аляксей Ільіч Золаў]]
# [[Васіль Мартынавіч Зубец]]
# [[Аляксандр Канстанцінавіч Ільінскі]]
# [[Іван Макаравіч Ільюшын]]
# [[Сцепаніда Піліпаўна Ільючык]]
# [[Іван Анісімавіч Інсараў]]
# [[Васіль Іванавіч Казлоў]]
# [[Іван Кузьміч Казлоў]]
# [[Уладзімір Георгіевіч Каменскі]]
# [[Іпаліт Сільвестравіч Канановіч]]
# [[Мікалай Піліпавіч Каралёў]]
# [[Пётр Іванавіч Катаводаў]]
# [[Кузьма Венедыктавіч Кісялёў]]
# [[Рыгор Якаўлевіч Кісялёў]]
# [[Іван Фролавіч Клімаў]]
# [[Ілья Паўлавіч Кожар]]
# [[Якуб Колас]]
# [[Піліп Лаўрэнцьевіч Коханаў]]
# [[Кандрат Крапіва]]
# [[Уладзімір Георгіевіч Кудраеў]]
# [[Аркадзь Куляшоў]]
# [[Андрэй Авяр’янавіч Куцак]]
# [[Васіль Іванавіч Лузгін]]
# [[Канстанцін Ігнатавіч Лукашоў]]
# [[Давід Андрэевіч Лукашэвіч]]
# [[Іван Сцяпанавіч Лупіновіч]]
# [[Васіль Канстанцінавіч Луцкін]]
# [[Міхась Лынькоў]]
# [[Сяргей Акімавіч Мазур]]
# [[Кірыл Трафімавіч Мазураў]]
# [[Іван Мікалаевіч Макараў]]
# [[Сяргей Мікалаевіч Малінін]]
# [[Фёдар Рыгоравіч Маркаў]]
# [[Міхаіл Яфрэмавіч Мацапура]]
# [[Уладзімір Андрэевіч Мікуліч]]
# [[Кузьма Кандрацьевіч Нікіцін]]
# [[Марыя Барысаўна Осіпава]]
# [[Уладзімір Мікалаевіч Перцаў]]
# [[Іван Пятровіч Першукевіч]]
# [[Раіса Нічыпараўна Пятроўская]]
# [[Пётр Яфімавіч Рубіс]]
# [[Аркадзь Дзянісавіч Рудак]]
# [[Іосіф Іванавіч Рыжыкаў]]
# [[Мікола Садковіч]]
# [[Георгій Усеваладавіч Семяніхін]]
# [[Антон Нічыпаравіч Сеўчанка]]
# [[Фёдар Анісімавіч Сурганаў]]
# [[Васіль Якаўлевіч Сядых]]
# [[Георгій Васільевіч Сямёнаў]]
# [[Максім Танк]]
# [[Мікалай Апанасавіч Тоўсцік]]
# [[Барыс Іпалітавіч Трусевіч]]
# [[Еўдакія Ільінічна Уралава]]
# [[Дзмітрый Фаміч Філімонаў]]
# [[Уладзімір Зянонавіч Царук]]
# [[Яўген Карлавіч Цікоцкі]]
# [[Дзмітрый Васілевіч Цябут]]
# [[Васіль Іванавіч Шарапаў]]
# [[Аляксей Сямёнавіч Шаўроў]]
# [[Мінай Піліпавіч Шмыроў]]
# [[Сцяпан Пятровіч Шупеня]]
# [[Рыгор Раманавіч Шырма]]
# [[Алена Раманаўна Юркевіч]]
{{Дэпутаты БССР}}
[[Катэгорыя:Спісы дэпутатаў Вярхоўнага Савета БССР|4]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнага Савета БССР 4-га склікання| ]]
2f6smxzoimec6g1n4ikhka8weu6yblc
Спецыяльны адміністрацыйны рэгіён Сіныйджу
0
687810
4191753
4065021
2022-08-22T10:59:32Z
Artsiom91
31770
дададзена [[Катэгорыя:Спецыяльныя адміністрацыйныя раёны Паўночнай Карэі]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{НП}}
'''Спецыяльны адміністрацыйны рэгіён Сіныйджу''' ({{Lang-ko3|신의주 특별 행정구|新義州特別行政區}}) — рэгіён асаблівага статусу ў [[Паўночная Карэя|КНДР]] на мяжы з [[Кітай|Кітаем]]. Быў утвораны ў верасні [[2002]] у раёне горада [[Сіныйджу (горад)|Сіныйджу]] у спробе ўвесці элементы [[Рыначная эканоміка|рынкавай эканомікі]] у Паўночнай Карэі. Юрыдычна гэты рэгіён з’яўляецца падабенствам кітайскіх спецыяльных эканамічных зон [[Ганконг]]а і [[Макаа]], і, як і яны, мае «базавы закон» (기본법; кібон боп). Плошча рэгіёну — 132 км².
Нідэрландскі бізнесмэн, этнічны кітаец Ян Бінь быў прызначаны першым кіраўніком рэгіёну ў 2002 годзе. Але ўжо ў кастрычніку 2002 года ён быў арыштаваны кітайскімі ўладамі і прысуджаны да 18 гадоў пазбаўлення волі за нявыплату падаткаў і эканамічныя злачынствы.
== Населеныя пункты, уключаныя ў рэгіён ==
* Горад [[Сіныйджу (горад)|Сіныйджу]] (신의주시; 新義州市) — часткова
* Павет Ыйджу (의주군; 義州郡) — часткова
* Павет Ёмджу (염주군; 鹽州郡) — часткова
* Павет Чхольсан (철산군; 鐵山郡) — часткова
Некаторыя часткі рэгіёну з’яўляюцца анклавамі, у якія нельга праехаць, не перасякаючы межаў іншых раёнаў КНДР.
== Клімат ==
* Сярэднегадавая тэмпература паветра — 9,8 °C
* Адносная вільготнасць паветра — 68,8 %
* Сярэдняя хуткасць ветру — 2,2 м/с
{{Клімат мясцовасці||Горад_род=Сіныйджу|крыніца=[http://www.retscreen.net/ru/home.php NASA. База дадзеных RETScreen]|Сту_сяр=-6.8|Лют_сяр=-3.2|Сак_сяр=2.8|Кра_сяр=9.8|Май_сяр=15.8|Чэр_сяр=20.5|Ліп_сяр=23.6|Жні_сяр=24.3|Вер_сяр=19.1|Кас_сяр=12.0|Ліс_сяр=3.3|Сне_сяр=-4.0|Год_сяр=9.8}}
== Спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20040514170043/http://210.145.168.243/pk/184th_issue/2002092803.htm Прававыя акты, якія тычацца рэгіёну]
{{Адміністрацыйны падзел КНДР}}
[[Катэгорыя:Эканоміка КНДР]]
[[Катэгорыя:Спецыяльныя адміністрацыйныя раёны Паўночнай Карэі]]
mulafkav6od5jt8erfa7bsr35hnfqxg
4191755
4191753
2022-08-22T11:00:01Z
Artsiom91
31770
выдалена [[Катэгорыя:Спецыяльныя адміністрацыйныя раёны Паўночнай Карэі]]; дададзена [[Катэгорыя:Спецыяльныя адміністрацыйныя рэгіёны Паўночнай Карэі]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{НП}}
'''Спецыяльны адміністрацыйны рэгіён Сіныйджу''' ({{Lang-ko3|신의주 특별 행정구|新義州特別行政區}}) — рэгіён асаблівага статусу ў [[Паўночная Карэя|КНДР]] на мяжы з [[Кітай|Кітаем]]. Быў утвораны ў верасні [[2002]] у раёне горада [[Сіныйджу (горад)|Сіныйджу]] у спробе ўвесці элементы [[Рыначная эканоміка|рынкавай эканомікі]] у Паўночнай Карэі. Юрыдычна гэты рэгіён з’яўляецца падабенствам кітайскіх спецыяльных эканамічных зон [[Ганконг]]а і [[Макаа]], і, як і яны, мае «базавы закон» (기본법; кібон боп). Плошча рэгіёну — 132 км².
Нідэрландскі бізнесмэн, этнічны кітаец Ян Бінь быў прызначаны першым кіраўніком рэгіёну ў 2002 годзе. Але ўжо ў кастрычніку 2002 года ён быў арыштаваны кітайскімі ўладамі і прысуджаны да 18 гадоў пазбаўлення волі за нявыплату падаткаў і эканамічныя злачынствы.
== Населеныя пункты, уключаныя ў рэгіён ==
* Горад [[Сіныйджу (горад)|Сіныйджу]] (신의주시; 新義州市) — часткова
* Павет Ыйджу (의주군; 義州郡) — часткова
* Павет Ёмджу (염주군; 鹽州郡) — часткова
* Павет Чхольсан (철산군; 鐵山郡) — часткова
Некаторыя часткі рэгіёну з’яўляюцца анклавамі, у якія нельга праехаць, не перасякаючы межаў іншых раёнаў КНДР.
== Клімат ==
* Сярэднегадавая тэмпература паветра — 9,8 °C
* Адносная вільготнасць паветра — 68,8 %
* Сярэдняя хуткасць ветру — 2,2 м/с
{{Клімат мясцовасці||Горад_род=Сіныйджу|крыніца=[http://www.retscreen.net/ru/home.php NASA. База дадзеных RETScreen]|Сту_сяр=-6.8|Лют_сяр=-3.2|Сак_сяр=2.8|Кра_сяр=9.8|Май_сяр=15.8|Чэр_сяр=20.5|Ліп_сяр=23.6|Жні_сяр=24.3|Вер_сяр=19.1|Кас_сяр=12.0|Ліс_сяр=3.3|Сне_сяр=-4.0|Год_сяр=9.8}}
== Спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20040514170043/http://210.145.168.243/pk/184th_issue/2002092803.htm Прававыя акты, якія тычацца рэгіёну]
{{Адміністрацыйны падзел КНДР}}
[[Катэгорыя:Эканоміка КНДР]]
[[Катэгорыя:Спецыяльныя адміністрацыйныя рэгіёны Паўночнай Карэі]]
nwsbhmzzqtk12b4vwi8or8p3ydquuyh
Прамысловы рэгіён Кэсон
0
688214
4191752
4065019
2022-08-22T10:59:17Z
Artsiom91
31770
дададзена [[Катэгорыя:Спецыяльныя адміністрацыйныя раёны Паўночнай Карэі]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{Адміністрацыйная адзінка|Статус=Прамысловы рэгіён}}
'''Прамысловы рэгіён Кэсон''' ({{Lang-ko3|개성 공업 지구|開城工業地區}}) — спецыяльны адміністрацыйны рэгіён ў [[Паўночная Карэя|КНДР]]. Быў аддзелены ў [[2002]] ад горада [[Кэсон]]. Размешчаны за 10 км на поўнач ад [[Дэмілітарызаваная зона (Карэя)|дэмілітарызаванай зоны]]. Плошча рэгіёна — 66 км².
== Гісторыя стварэння ==
Кэсонскі прамысловы парк (тэхнапарк Кэсон) быў заснаваны сумесна з урадам [[Паўднёвая Карэя|Паўднёвай Карэі]]. Будаўніцтва пачалося ў чэрвені [[2003]] года, а ў [[Жнівень|жніўні]] 2003 года КНДР і Паўднёвая Карэя падпісалі некалькі пагадненняў, якія тычацца [[Інвестыцыя|інвестыцый]] у рэгіён.
Пачатковая фаза будаўніцтва была скончаная да чэрвеня [[2004]] года, а адкрыўся прамысловы парк у снежні 2004 года<ref>{{Cite web|url=http://www.nautilus.org/napsnet/dr/0406/JUN3004.html#item3|title=www.nautilus.org|accessdate=2006-08-18|archiveurl=https://web.archive.org/web/20051024110523/http://www.nautilus.org/napsnet/dr/0406/JUN3004.html#item3|archivedate=2005-10-24}}</ref>. У пачатку існавання парка тут размясцілі вытворчасць 15 паўднёвакарэйскіх кампаній. Да сакавіка 2005 года тры з іх запусцілі вытворчасць. Комплекс уключае 120 паўднёвакарэйскіх малых і сярэдніх кампаній, якія ажыццяўляюць вытворчасць адзення, посуду, гадзіннікаў і іншай прадукцыі на агульную суму, якая склала 1,65 млрд даляраў з 2004 па 2011 гады. Прадпрыемствы выплачваюць [[падаходны падатак]] у памеры ад 10 да 14 %, за выключэннем першых пяці гадоў, і 50 % падатку на працягу трох гадоў, пачынаючы з моманту [[Рэнтабельнасць|прыбытковасці]]<ref>{{Cite web|url=http://view.koreaherald.com/kh/view.php?ud=20120711000662&cpv=0|title=S. Korean company in Kaesong paid first corporate tax to N. Korea|accessdate=2012-08-04|archiveurl=https://www.webcitation.org/69zOYXLve?url=http://view.koreaherald.com/kh/view.php?ud=20120711000662|archivedate=2012-08-17}}</ref>. Перавозка тавараў з прамзоны ў Кэсон ўносіць асноўны ўклад у таваразварот паміж двума Карэямі<ref>{{Cite web|url=http://english.yonhapnews.co.kr/business/2012/07/06/84/0503000000AEN20120706006800320F.HTML|title=N. Korean economy logs first growth in 3 years in 2011|accessdate=2012-08-04|archiveurl=https://www.webcitation.org/69zOez4kN?url=http://english.yonhapnews.co.kr/business/2012/07/06/84/0503000000AEN20120706006800320F.HTML|archivedate=2012-08-17}}</ref>.
На комплексе занята (на 2012 год) — 53 448 паўночнакарэйскіх (72 % сярод іх — жанчыны) і 786 паўднёвакарэйскіх рабочых<ref>''Захарова Л. В.'' Межкорейские экономические отношения: от истоков до современности. — М., 2014. — С. 131</ref>.
[[Файл:Kaesong model complex.jpg|міні|Мадэльны прамысловы комплекс у прамысловым рэгіёне Кэсон, КНДР.]]
Нягледзячы на ўсе цяжкасці, спрычыняныя як Пхеньянам, так і Сеулам, пэўная выгада ў комплексе ёсць — на навучанне тэхнічным навыкам паўночнакарэйскага працоўнага патрабуецца 1—3 месяцы (на навучанне кітайскага працоўнага — 6 месяцаў), сярэдні працоўны тыдзень (з улікам звышурочных, афіцыйна 48 гадзін) складаў у 2006 годзе 55,2 гадзіны ў тыдзень, у 2012 годзе 61,6 гадзін у тыдзень<ref>Захарова Л. В. Межкорейские экономические отношения: от истоков до современности. — М., 2014. — С. 132—133</ref>. Прадукцыйнасць працы складала 70—80 % ад паўднёвакарэйскага ўзроўню. Тым не менш, па выніках 2011 года 119 паўднёвакарэйскіх фірмаў у Кэсоне выйшлі ў чыстую страту і толькі 4 атрымалі прыбытак<ref name="autogenerated1">Захарова Л. В. Межкорейские экономические отношения: от истоков до современности. — М., 2014. — С. 137</ref>. Заробак паўночнакарэйскім рабочым выдаецца (пасля ўсіх вылікаў) уладамі КНДР у выглядзе даляравых купонаў на набыццё тавараў у спецыяльных крамах<ref name="autogenerated1" />.
== Прыпыненне працы ў 2013 годзе ==
У сувязі з абвастрэннем адносін паміж Паўднёвай і Паўночнай Карэяй, у [[Красавік|красавіку]] [[2013]] года КНДР закрыла доступ у Кэсон спачатку паўднёвакарэйскім работнікам, затым — і паўночнакарэйскім. Такім чынам, вытворчасць у прамысловым парку спынілася. Па паведамленнях прэсы, у Кэсоне засталося некалькі сотняў паўднёвакарэйскіх супрацоўнікаў, каб сачыць за абсталяваннем, пакуль не скончацца запасы ежы.<ref>[https://lenta.ru/news/2013/04/09/factory/ КНДР полностью остановила работу индустриальной зоны Кэсон] // Lenta.ru</ref>
У жніўні 2013 года КНДР заявіла аб намеры аднавіць працу прамысловага рэгіёну Кэсон<ref>{{Cite web|url=http://www.naenara.com.kp/ru/news/news_view.php?19+1091|title=Специальное заявление представителя Комитета по делам мирного объединения Родины}}{{Недаступная спасылка}} // КП</ref>.
16 верасня 2013, пасля доўгіх і напружаных перамоваў паміж Поўначчу і Поўднем, бакі аднавілі працу сумеснага комплексу. Былі таксама прыняты рашэнні:
* стварыць сумесны орган па кіраванню комплексам<ref>[https://www.rosbalt.ru/main/2013/09/30/1181463.html В межкорейской промзоне Кэсон открылся секретариат]</ref>;
* прыцягваць замежных інвестараў;
* павысіць падаткі з працуючых у Кэсоне кампаній;
* аднавіць лінію ваеннай сувязі паміж Пхеньянам і Сеулам.
Таксама бакі абвясцілі аб рашэнні надалей не спыняць працу праекта ні пры якіх абставінах<ref>[https://www.interfax.ru/world/txt.asp?id=329083 Промзона Кэсон вернулась к работе]</ref>.
== Закрыццё ў 2016 годзе ==
[[10 лютага]] [[2016]] года Паўднёвая Карэя заявіла аб спыненні працы прамысловай зоны Кэсон пасля выпрабаванняў КНДР ракеты далёкага радыусу дзеяння. 11 лютага ўлады Паўночнай Карэі выправадзілі 280 рабочых з поўдня з тэрыторыі тэхнапарку і перакінулі туды вайсковыя падраздзяленні.
12 лютага Паўднёвая Карэя перапыніла падачу электраэнергіі і вады на тэрыторыю комплексу. Паўднёвакарэйскае абсталяванне было вывезена<ref>{{Cite web|author=|authorlink=|date=|url=https://www.bbc.com/russian/news/2016/02/160212_kaesong_power_supply|title=Южная Корея отрезала Кэсон от света и воды|format=|publisher=bbc.com|accessdate=2016-2-12|lang=|description=}}</ref>.
== Аднаўленне водазабеспячэння ==
10 кастрычніка 2018 года Паўднёвая Карэя аднавіла пастаўкі вады ў рэгіён<ref>https://www.scmp.com/news/asia/east-asia/article/2167781/south-korea-resumes-supplying-water-kaesong-border-town-north</ref>. 11 кастрычніка 2018 года мясцовая ачышчальная станцыя была адноўлена<ref>http://english.hani.co.kr/arti/english_edition/e_northkorea/865440.html</ref>.
{{Зноскі}}
== Спасылкі ==
* {{Cite web|title=Официальный сайт|url=http://www.kidmac.com/|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060615125017/http://www.kidmac.com/|archivedate=2006-06-15|lang=ko}}
{{Адміністрацыйны падзел КНДР}}
[[Катэгорыя:Эканоміка КНДР]]
[[Катэгорыя:Спецыяльныя адміністрацыйныя раёны Паўночнай Карэі]]
3uokzlmq81lyo5ysz1dt2ach600js1p
4191756
4191752
2022-08-22T11:00:06Z
Artsiom91
31770
выдалена [[Катэгорыя:Спецыяльныя адміністрацыйныя раёны Паўночнай Карэі]]; дададзена [[Катэгорыя:Спецыяльныя адміністрацыйныя рэгіёны Паўночнай Карэі]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{Адміністрацыйная адзінка|Статус=Прамысловы рэгіён}}
'''Прамысловы рэгіён Кэсон''' ({{Lang-ko3|개성 공업 지구|開城工業地區}}) — спецыяльны адміністрацыйны рэгіён ў [[Паўночная Карэя|КНДР]]. Быў аддзелены ў [[2002]] ад горада [[Кэсон]]. Размешчаны за 10 км на поўнач ад [[Дэмілітарызаваная зона (Карэя)|дэмілітарызаванай зоны]]. Плошча рэгіёна — 66 км².
== Гісторыя стварэння ==
Кэсонскі прамысловы парк (тэхнапарк Кэсон) быў заснаваны сумесна з урадам [[Паўднёвая Карэя|Паўднёвай Карэі]]. Будаўніцтва пачалося ў чэрвені [[2003]] года, а ў [[Жнівень|жніўні]] 2003 года КНДР і Паўднёвая Карэя падпісалі некалькі пагадненняў, якія тычацца [[Інвестыцыя|інвестыцый]] у рэгіён.
Пачатковая фаза будаўніцтва была скончаная да чэрвеня [[2004]] года, а адкрыўся прамысловы парк у снежні 2004 года<ref>{{Cite web|url=http://www.nautilus.org/napsnet/dr/0406/JUN3004.html#item3|title=www.nautilus.org|accessdate=2006-08-18|archiveurl=https://web.archive.org/web/20051024110523/http://www.nautilus.org/napsnet/dr/0406/JUN3004.html#item3|archivedate=2005-10-24}}</ref>. У пачатку існавання парка тут размясцілі вытворчасць 15 паўднёвакарэйскіх кампаній. Да сакавіка 2005 года тры з іх запусцілі вытворчасць. Комплекс уключае 120 паўднёвакарэйскіх малых і сярэдніх кампаній, якія ажыццяўляюць вытворчасць адзення, посуду, гадзіннікаў і іншай прадукцыі на агульную суму, якая склала 1,65 млрд даляраў з 2004 па 2011 гады. Прадпрыемствы выплачваюць [[падаходны падатак]] у памеры ад 10 да 14 %, за выключэннем першых пяці гадоў, і 50 % падатку на працягу трох гадоў, пачынаючы з моманту [[Рэнтабельнасць|прыбытковасці]]<ref>{{Cite web|url=http://view.koreaherald.com/kh/view.php?ud=20120711000662&cpv=0|title=S. Korean company in Kaesong paid first corporate tax to N. Korea|accessdate=2012-08-04|archiveurl=https://www.webcitation.org/69zOYXLve?url=http://view.koreaherald.com/kh/view.php?ud=20120711000662|archivedate=2012-08-17}}</ref>. Перавозка тавараў з прамзоны ў Кэсон ўносіць асноўны ўклад у таваразварот паміж двума Карэямі<ref>{{Cite web|url=http://english.yonhapnews.co.kr/business/2012/07/06/84/0503000000AEN20120706006800320F.HTML|title=N. Korean economy logs first growth in 3 years in 2011|accessdate=2012-08-04|archiveurl=https://www.webcitation.org/69zOez4kN?url=http://english.yonhapnews.co.kr/business/2012/07/06/84/0503000000AEN20120706006800320F.HTML|archivedate=2012-08-17}}</ref>.
На комплексе занята (на 2012 год) — 53 448 паўночнакарэйскіх (72 % сярод іх — жанчыны) і 786 паўднёвакарэйскіх рабочых<ref>''Захарова Л. В.'' Межкорейские экономические отношения: от истоков до современности. — М., 2014. — С. 131</ref>.
[[Файл:Kaesong model complex.jpg|міні|Мадэльны прамысловы комплекс у прамысловым рэгіёне Кэсон, КНДР.]]
Нягледзячы на ўсе цяжкасці, спрычыняныя як Пхеньянам, так і Сеулам, пэўная выгада ў комплексе ёсць — на навучанне тэхнічным навыкам паўночнакарэйскага працоўнага патрабуецца 1—3 месяцы (на навучанне кітайскага працоўнага — 6 месяцаў), сярэдні працоўны тыдзень (з улікам звышурочных, афіцыйна 48 гадзін) складаў у 2006 годзе 55,2 гадзіны ў тыдзень, у 2012 годзе 61,6 гадзін у тыдзень<ref>Захарова Л. В. Межкорейские экономические отношения: от истоков до современности. — М., 2014. — С. 132—133</ref>. Прадукцыйнасць працы складала 70—80 % ад паўднёвакарэйскага ўзроўню. Тым не менш, па выніках 2011 года 119 паўднёвакарэйскіх фірмаў у Кэсоне выйшлі ў чыстую страту і толькі 4 атрымалі прыбытак<ref name="autogenerated1">Захарова Л. В. Межкорейские экономические отношения: от истоков до современности. — М., 2014. — С. 137</ref>. Заробак паўночнакарэйскім рабочым выдаецца (пасля ўсіх вылікаў) уладамі КНДР у выглядзе даляравых купонаў на набыццё тавараў у спецыяльных крамах<ref name="autogenerated1" />.
== Прыпыненне працы ў 2013 годзе ==
У сувязі з абвастрэннем адносін паміж Паўднёвай і Паўночнай Карэяй, у [[Красавік|красавіку]] [[2013]] года КНДР закрыла доступ у Кэсон спачатку паўднёвакарэйскім работнікам, затым — і паўночнакарэйскім. Такім чынам, вытворчасць у прамысловым парку спынілася. Па паведамленнях прэсы, у Кэсоне засталося некалькі сотняў паўднёвакарэйскіх супрацоўнікаў, каб сачыць за абсталяваннем, пакуль не скончацца запасы ежы.<ref>[https://lenta.ru/news/2013/04/09/factory/ КНДР полностью остановила работу индустриальной зоны Кэсон] // Lenta.ru</ref>
У жніўні 2013 года КНДР заявіла аб намеры аднавіць працу прамысловага рэгіёну Кэсон<ref>{{Cite web|url=http://www.naenara.com.kp/ru/news/news_view.php?19+1091|title=Специальное заявление представителя Комитета по делам мирного объединения Родины}}{{Недаступная спасылка}} // КП</ref>.
16 верасня 2013, пасля доўгіх і напружаных перамоваў паміж Поўначчу і Поўднем, бакі аднавілі працу сумеснага комплексу. Былі таксама прыняты рашэнні:
* стварыць сумесны орган па кіраванню комплексам<ref>[https://www.rosbalt.ru/main/2013/09/30/1181463.html В межкорейской промзоне Кэсон открылся секретариат]</ref>;
* прыцягваць замежных інвестараў;
* павысіць падаткі з працуючых у Кэсоне кампаній;
* аднавіць лінію ваеннай сувязі паміж Пхеньянам і Сеулам.
Таксама бакі абвясцілі аб рашэнні надалей не спыняць працу праекта ні пры якіх абставінах<ref>[https://www.interfax.ru/world/txt.asp?id=329083 Промзона Кэсон вернулась к работе]</ref>.
== Закрыццё ў 2016 годзе ==
[[10 лютага]] [[2016]] года Паўднёвая Карэя заявіла аб спыненні працы прамысловай зоны Кэсон пасля выпрабаванняў КНДР ракеты далёкага радыусу дзеяння. 11 лютага ўлады Паўночнай Карэі выправадзілі 280 рабочых з поўдня з тэрыторыі тэхнапарку і перакінулі туды вайсковыя падраздзяленні.
12 лютага Паўднёвая Карэя перапыніла падачу электраэнергіі і вады на тэрыторыю комплексу. Паўднёвакарэйскае абсталяванне было вывезена<ref>{{Cite web|author=|authorlink=|date=|url=https://www.bbc.com/russian/news/2016/02/160212_kaesong_power_supply|title=Южная Корея отрезала Кэсон от света и воды|format=|publisher=bbc.com|accessdate=2016-2-12|lang=|description=}}</ref>.
== Аднаўленне водазабеспячэння ==
10 кастрычніка 2018 года Паўднёвая Карэя аднавіла пастаўкі вады ў рэгіён<ref>https://www.scmp.com/news/asia/east-asia/article/2167781/south-korea-resumes-supplying-water-kaesong-border-town-north</ref>. 11 кастрычніка 2018 года мясцовая ачышчальная станцыя была адноўлена<ref>http://english.hani.co.kr/arti/english_edition/e_northkorea/865440.html</ref>.
{{Зноскі}}
== Спасылкі ==
* {{Cite web|title=Официальный сайт|url=http://www.kidmac.com/|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060615125017/http://www.kidmac.com/|archivedate=2006-06-15|lang=ko}}
{{Адміністрацыйны падзел КНДР}}
[[Катэгорыя:Эканоміка КНДР]]
[[Катэгорыя:Спецыяльныя адміністрацыйныя рэгіёны Паўночнай Карэі]]
8r565rzavwgjpkow1976nkjv0hficq3
Турыстычны рэгіён Кымгансан
0
688232
4191751
4065020
2022-08-22T10:59:12Z
Artsiom91
31770
+[[Катэгорыя:Турызм у Паўночнай Карэі]]; +[[Катэгорыя:Спецыяльныя адміністрацыйныя раёны Паўночнай Карэі]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{Адміністрацыйная адзінка|Статус=Турыстычны рэгіён|Карта=Kumgangsan in North Korea 2010.svg}}
'''Турыстычны рэгіён Кымгансан''' ({{Lang-ko3|금강산관광지구|金剛山觀光地區}}) — спецыяльны адміністрацыйны рэгіён ў [[Паўночная Карэя|КНДР]]. Быў заснаваны ў [[2002]] годзе для прыняцця патоку [[Паўднёвая Карэя|паўднёвакарэйскіх]] турыстаў у горы [[Кымгансан]] («Алмазныя горы»). Плошча рэгіёну — 530 км².
[[Файл:0443 - Nordkorea 2015 - Kumgang Gebirge (22972518231).jpg|міні|Горны хрыбет Кымгансан]]
== Гісторыя ==
З [[1998]] года турыстам з Паўднёвай Карэі было дазволена наведваць Кымгансан. Першы круізны карабель адправіўся ў рэгіён 18 лістапада 1998 года.<ref name="ncnk">{{Cite web|url=http://www.ncnk.org/resources/briefing-papers/all-briefing-papers/mt.-kumgang-and-inter-korean-relations|title=Mt. Kumgang and Inter-Korean Relations|author=Kim InSung, Karin Lee|date=10.11.2009|work=|publisher=|accessdate=2012-08-04|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/69zOhuv7X?url=http://www.ncnk.org/resources/briefing-papers/all-briefing-papers/mt.-kumgang-and-inter-korean-relations|archivedate=2012-08-17}}</ref> З тых часоў сталі арганізоўвацца аўтобусныя туры. У [[2002]] годзе, пасля двухбаковых перамоваў, раён вакол гор аддзяліўся ад правінцыі [[Канвандо (КНДР)|Канвондо]], утварыўшы асобную адміністрацыйную адзінку, што адрозніваецца больш мяккімі, у параўнанні з астатняй Паўночнай Карэяй, законамі. Пасля інцыдэнту 2008 года доступ паўднёвакарэйскіх турыстаў быў зачынены па ініцыятыве Сеула, а ў 2010 годзе Пхеньян абвясціў аб самастойным кіраванні рэгіёнам<ref>{{Cite web|date=23 апреля 2010|url=http://lenta.ru/news/2010/04/23/confiscate/|title=КНДР присвоила себе совместный с Южной Кореей курорт|publisher=[[Lenta.ru]]|accessdate=2010-08-13}}</ref>. У 2013 годзе тэма курорта Кымгансан пазначалася як адна з найважнейшых на перамовах паміж КНДР і Рэспублікай Карэя падчас карэйскага крызісу, а 11 чэрвеня было абвешчана аб допуску замежных інвестараў з гарантыямі бяспекі<ref>[http://ria.ru/world/20130611/942663174.html КНДР построит туристический курорт в горах Кымгансан | РИА Новости]</ref>.
У 2019 годзе Кім Чэн Ын раскрытыкаваў паўднёвакарэйскія збудаванні, якія знаходзяцца ў курортнай зоне, і распарадзіўся дэмантаваць, пабудаванае паўднёвакарэйскім бокам, папярэдне ўзгадніўшы гэта з Сеулам. Узамен будуць пабудаваны сучасныя ўстановы, гарманізаваныя з прыродным ландшафтам<ref>{{Cite news|title=Ким Чен Ын решил развивать туризм в горах Кымгансан без Южной Кореи|url=https://rg.ru/2019/10/23/kim-chen-yn-reshil-razvivat-turizm-v-gorah-kymgansan-bez-iuzhnoj-korei.html|accessdate=2020-01-03|date=2019-10-23}}</ref>.
== Інцыдэнты ==
Затрыманне на адзін тыдзень турыста ў 1999 годзе і забойства турысткі ў 2008 годзе, што выклікала спыненне турыстычнай актыўнасці на адзін год.<ref name="ncnk">{{Cite web|url=http://www.ncnk.org/resources/briefing-papers/all-briefing-papers/mt.-kumgang-and-inter-korean-relations|title=Mt. Kumgang and Inter-Korean Relations|author=Kim InSung, Karin Lee|date=10.11.2009|work=|publisher=|accessdate=2012-08-04|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/69zOhuv7X?url=http://www.ncnk.org/resources/briefing-papers/all-briefing-papers/mt.-kumgang-and-inter-korean-relations|archivedate=2012-08-17}}</ref>
== Гл. таксама ==
* [[Турызм у КНДР]]
{{Зноскі}}
== Спасылкі ==
* [http://www.hdasan.com/ «Hyundai Asan»] — паўднёвакарэйская кампанія-арганізатар тураў.
{{Адміністрацыйны падзел КНДР}}
[[Катэгорыя:Паўночная Карэя]]
[[Катэгорыя:Турызм у Паўночнай Карэі]]
[[Катэгорыя:Спецыяльныя адміністрацыйныя раёны Паўночнай Карэі]]
1h114too2ser1cfbwuew2ie0su2tq27
4191754
4191751
2022-08-22T10:59:56Z
Artsiom91
31770
выдалена [[Катэгорыя:Спецыяльныя адміністрацыйныя раёны Паўночнай Карэі]]; дададзена [[Катэгорыя:Спецыяльныя адміністрацыйныя рэгіёны Паўночнай Карэі]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{Адміністрацыйная адзінка|Статус=Турыстычны рэгіён|Карта=Kumgangsan in North Korea 2010.svg}}
'''Турыстычны рэгіён Кымгансан''' ({{Lang-ko3|금강산관광지구|金剛山觀光地區}}) — спецыяльны адміністрацыйны рэгіён ў [[Паўночная Карэя|КНДР]]. Быў заснаваны ў [[2002]] годзе для прыняцця патоку [[Паўднёвая Карэя|паўднёвакарэйскіх]] турыстаў у горы [[Кымгансан]] («Алмазныя горы»). Плошча рэгіёну — 530 км².
[[Файл:0443 - Nordkorea 2015 - Kumgang Gebirge (22972518231).jpg|міні|Горны хрыбет Кымгансан]]
== Гісторыя ==
З [[1998]] года турыстам з Паўднёвай Карэі было дазволена наведваць Кымгансан. Першы круізны карабель адправіўся ў рэгіён 18 лістапада 1998 года.<ref name="ncnk">{{Cite web|url=http://www.ncnk.org/resources/briefing-papers/all-briefing-papers/mt.-kumgang-and-inter-korean-relations|title=Mt. Kumgang and Inter-Korean Relations|author=Kim InSung, Karin Lee|date=10.11.2009|work=|publisher=|accessdate=2012-08-04|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/69zOhuv7X?url=http://www.ncnk.org/resources/briefing-papers/all-briefing-papers/mt.-kumgang-and-inter-korean-relations|archivedate=2012-08-17}}</ref> З тых часоў сталі арганізоўвацца аўтобусныя туры. У [[2002]] годзе, пасля двухбаковых перамоваў, раён вакол гор аддзяліўся ад правінцыі [[Канвандо (КНДР)|Канвондо]], утварыўшы асобную адміністрацыйную адзінку, што адрозніваецца больш мяккімі, у параўнанні з астатняй Паўночнай Карэяй, законамі. Пасля інцыдэнту 2008 года доступ паўднёвакарэйскіх турыстаў быў зачынены па ініцыятыве Сеула, а ў 2010 годзе Пхеньян абвясціў аб самастойным кіраванні рэгіёнам<ref>{{Cite web|date=23 апреля 2010|url=http://lenta.ru/news/2010/04/23/confiscate/|title=КНДР присвоила себе совместный с Южной Кореей курорт|publisher=[[Lenta.ru]]|accessdate=2010-08-13}}</ref>. У 2013 годзе тэма курорта Кымгансан пазначалася як адна з найважнейшых на перамовах паміж КНДР і Рэспублікай Карэя падчас карэйскага крызісу, а 11 чэрвеня было абвешчана аб допуску замежных інвестараў з гарантыямі бяспекі<ref>[http://ria.ru/world/20130611/942663174.html КНДР построит туристический курорт в горах Кымгансан | РИА Новости]</ref>.
У 2019 годзе Кім Чэн Ын раскрытыкаваў паўднёвакарэйскія збудаванні, якія знаходзяцца ў курортнай зоне, і распарадзіўся дэмантаваць, пабудаванае паўднёвакарэйскім бокам, папярэдне ўзгадніўшы гэта з Сеулам. Узамен будуць пабудаваны сучасныя ўстановы, гарманізаваныя з прыродным ландшафтам<ref>{{Cite news|title=Ким Чен Ын решил развивать туризм в горах Кымгансан без Южной Кореи|url=https://rg.ru/2019/10/23/kim-chen-yn-reshil-razvivat-turizm-v-gorah-kymgansan-bez-iuzhnoj-korei.html|accessdate=2020-01-03|date=2019-10-23}}</ref>.
== Інцыдэнты ==
Затрыманне на адзін тыдзень турыста ў 1999 годзе і забойства турысткі ў 2008 годзе, што выклікала спыненне турыстычнай актыўнасці на адзін год.<ref name="ncnk">{{Cite web|url=http://www.ncnk.org/resources/briefing-papers/all-briefing-papers/mt.-kumgang-and-inter-korean-relations|title=Mt. Kumgang and Inter-Korean Relations|author=Kim InSung, Karin Lee|date=10.11.2009|work=|publisher=|accessdate=2012-08-04|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/69zOhuv7X?url=http://www.ncnk.org/resources/briefing-papers/all-briefing-papers/mt.-kumgang-and-inter-korean-relations|archivedate=2012-08-17}}</ref>
== Гл. таксама ==
* [[Турызм у КНДР]]
{{Зноскі}}
== Спасылкі ==
* [http://www.hdasan.com/ «Hyundai Asan»] — паўднёвакарэйская кампанія-арганізатар тураў.
{{Адміністрацыйны падзел КНДР}}
[[Катэгорыя:Паўночная Карэя]]
[[Катэгорыя:Турызм у Паўночнай Карэі]]
[[Катэгорыя:Спецыяльныя адміністрацыйныя рэгіёны Паўночнай Карэі]]
op9x3r0yabah9le1mk0umhid82obwcm
Спіс дэпутатаў Вярхоўнага Савета БССР 9-га склікання
0
688348
4191360
4188578
2022-08-21T17:58:44Z
Artsiom91
31770
wikitext
text/x-wiki
Спіс дэпутатаў [[Вярхоўны Савет БССР|Вярхоўнага Савета БССР]] 9-га склікання. Выбары прайшлі 15 чэрвеня 1975 года.
== Спіс дэпутатаў (няпоўны): ==
# [[Заір Ісакавіч Азгур]]
# [[Аляксандр Нічыпаравіч Аксёнаў]]
# [[Уладзімір Уладзіміравіч Алоўнікаў]]
# [[Анатоль Яўгенавіч Андрэеў]]
# [[Іосіф Аркадзьевіч Антановіч]]
# [[Уладзімір Цімафеевіч Астрэйка]]
# [[Павел Васільевіч Афанасьеў]]
# [[Яўген Міхайлавіч Багданчук]]
# [[Зінаіда Васілеўна Бандарэнка]]
# [[Генадзь Георгіевіч Барташэвіч]]
# [[Уладзімір Аляксеевіч Белы]]
# [[Барыс Васільевіч Бокуць]]
# [[Васіль Быкаў]]
# [[Зінаіда Міхайлаўна Бычкоўская]]
# [[Леанід Ігнатавіч Бяда]]
# [[Артур Іосіфавіч Бязлюдаў]]
# [[Андрэй Іосіфавіч Бялко]]
# [[Раман Леапольдавіч Ваньковіч]]
# [[Аляксей Іванавіч Варанцоў]]
# [[Ілья Міхайлавіч Глазкоў]]
# [[Піліп Сямёнавіч Горбач]]
# [[Анатоль Емяльянавіч Гурыновіч]]
# [[Мікалай Уладзіміравіч Даменікан]]
# [[Пётр Трафімавіч Дземчанка]]
# [[Іван Міхайлавіч Дзёмін]]
# [[Аляксандр Мікалаевіч Дудук]]
# [[Людміла Мікалаеўна Журбіла]]
# [[Аляксандр Аляксандравіч Здановіч]]
# [[Іларыён Мяфодзьевіч Ігнаценка]]
# [[Міхаіл Васілевіч Кавалёў]]
# [[Віктар Аляксеевіч Казлоў]]
# [[Аляксандр Якаўлевіч Калітка]]
# [[Аляксандр Цімафеевіч Караткевіч]]
# [[Георгій Макаравіч Катляроў]]
# [[Яўген Іванавіч Кімстач]]
# [[Кандрат Крапіва]]
# [[Аляксандр Трыфанавіч Кузьмін]]
# [[Аркадзь Куляшоў]]
# [[Лілія Сямёнаўна Кучур]]
# [[Уладзімір Елісеевіч Лабанок]]
# [[Міхаіл Іванавіч Лагір]]
# [[Віктар Ільіч Лівенцаў]]
# [[Васіль Іванавіч Лузгін]]
# [[Максім Лужанін]]
# [[Андрэй Макаёнак]]
# [[Мікалай Пятровіч Малочка]]
# [[Станіслаў Віктаравіч Марцэлеў]]
# [[Анатоль Васілевіч Маслакоў]]
# [[Канстанцін Вікенцьевіч Мацюшэўскі]]
# [[Пётр Міронавіч Машэраў]]
# [[Мікалай Дзмітрыевіч Мухін]]
# [[Іван Фёдаравіч Мікуловіч]]
# [[Юрый Міхайлавіч Міхневіч]]
# [[Мікалай Максімавіч Мяшкоў]]
# [[Пімен Панчанка]]
# [[Уладзімір Іосіфавіч Паўлючук]]
# [[Мікалай Ільіч Пахомаў]]
# [[Станіслаў Антонавіч Пілатовіч]]
# [[Пётр Яфімавіч Рубіс]]
# [[Леў Васільевіч Русакоў]]
# [[Міхаіл Андрэевіч Савіцкі]]
# [[Яфрэм Яўсеевіч Сакалоў]]
# [[Уладзімір Пятровіч Самовіч]]
# [[Іван Савельевіч Самуйлаў]]
# [[Станіслава Станіславаўна Сарока]]
# [[Мікалай Яўсеевіч Саўчанка]]
# [[Міхаіл Максімавіч Севярнёў]]
# [[Усевалад Міхайлавіч Сікорскі]]
# [[Ніна Лявонаўна Сняжкова]]
# [[Іна Арсеньеўна Стаўроўская]]
# [[Мікалай Аляксеевіч Сташанкоў]]
# [[Фёдар Анісімавіч Сурганаў]]
# [[Мікалай Андрэевіч Сухій]]
# [[Барыс Іванавіч Сцяпанаў]]
# [[Аркадзь Апанасавіч Тоўсцік]]
# [[Альфонс Ільіч Тышкевіч]]
# [[Анатоль Міхайлавіч Фоміч]]
# [[Анастасія Канстанцінаўна Цагельнік]]
# [[Іван Шамякін]]
# [[Уладзімір Паўлавіч Шаплыка]]
# [[Васіль Іванавіч Шарапаў]]
# [[Іван Арцёмавіч Шыбека]]
# [[Рыгор Раманавіч Шырма]]
# [[Яўген Паўлавіч Юшкевіч]]
# [[Мікалай Стэфанавіч Якушаў]]
# [[Іван Дзмітрыевіч Янкоўскі]]
{{Дэпутаты БССР}}
[[Катэгорыя:Спісы дэпутатаў Вярхоўнага Савета БССР|9]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнага Савета БССР 9-га склікання| ]]
1bacythwau66eucgh7v638nata9pp23
Спіс дэпутатаў Вярхоўнага Савета БССР 10-га склікання
0
688349
4191273
4188524
2022-08-21T15:48:50Z
Паўлюк Шапецька
37440
/* Спіс дэпутатаў (няпоўны): */
wikitext
text/x-wiki
Спіс дэпутатаў [[Вярхоўны Савет БССР|Вярхоўнага Савета БССР]] 10-га склікання. Выбары прайшлі 24 лютага 1980 года.
== Спіс дэпутатаў (няпоўны): ==
# [[Аляксандр Нічыпаравіч Аксёнаў]]
# [[Анатоль Яўгенавіч Андрэеў]]
# [[Марыя Васільеўна Анібраева]]
# [[Іван Іванавіч Антановіч]]
# [[Іосіф Аркадзьевіч Антановіч]]
# [[Аляксей Гаўрылавіч Антонаў]]
# [[Вольга Сысоеўна Аўраменка]]
# [[Веніямін Георгіевіч Балуеў]]
# [[Уладзімір Аляксеевіч Белы]]
# [[Антаніна Іванаўна Белякова]]
# [[Віктар Лявонцьевіч Більдзюкевіч]]
# [[Лідзія Дзмітрыеўна Брызга]]
# [[Янка Брыль]]
# [[Валянціна Паўлаўна Булава]]
# [[Генадзь Бураўкін]]
# [[Васіль Быкаў]]
# [[Леанід Парфілавіч Варганаў]]
# [[Уладзімір Лукіч Верхавец]]
# [[Мікалай Міхайлавіч Гвай]]
# [[Віктар Аляксандравіч Гвоздзеў]]
# [[Ілья Міхайлавіч Глазкоў]]
# [[Яўген Аляксандравіч Глебаў]]
# [[Ала Лаўрэнцьеўна Грыб]]
# [[Іван Міхайлавіч Грыцук]]
# [[Анатоль Емяльянавіч Гурыновіч]]
# [[Мікалай Уладзіміравіч Даменікан]]
# [[Андрэй Сяргеевіч Дзмітрыеў]]
# [[Міхаіл Іванавіч Дзялец]]
# [[Міхаіл Калістратавіч Дубінка]]
# [[Аляксандр Мікалаевіч Дудук]]
# [[Людміла Мікалаеўна Журбіла]]
# [[Аляксандр Аляксандравіч Здановіч]]
# [[Анатоль Міхайлавіч Зінкевіч]]
# [[Іларыён Мяфодзьевіч Ігнаценка]]
# [[Міхаіл Васілевіч Кавалёў]]
# [[Віктар Аляксеевіч Казлоў]]
# [[Міхаіл Іванавіч Капцераў]]
# [[Аляксандр Цімафеевіч Караткевіч]]
# [[Мікалай Александровіч Караткевіч]]
# [[Кастусь Кірэенка]]
# [[Іван Фролавіч Клімаў]]
# [[Кандрат Крапіва]]
# [[Уладзімір Елісеевіч Лабанок]]
# [[Міхаіл Іванавіч Лагір]]
# [[Віктар Ільіч Лівенцаў]]
# [[Васіль Іванавіч Лузгін]]
# [[Максім Лужанін]]
# [[Іван Міхайлавіч Мазаляка]]
# [[Андрэй Макаёнак]]
# [[Канстанцін Вікенцьевіч Мацюшэўскі]]
# [[Іван Фёдаравіч Мікуловіч]]
# [[Юрый Міхайлавіч Міхневіч]]
# [[Мікалай Максімавіч Мяшкоў]]
# [[Леў Мікалаевіч Нагібовіч]]
# [[Васіль Барысавіч Несцярэнка]]
# [[Уладзімір Мікалаевіч Нічыпаровіч]]
# [[Пімен Панчанка]]
# [[Іван Якаўлевіч Парфёненка]]
# [[Мікалай Ільіч Пахомаў]]
# [[Станіслаў Антонавіч Пілатовіч]]
# [[Расціслаў Пятровіч Платонаў]]
# [[Аляксандр Аляксандравіч Пятроў]]
# [[Яўген Іванавіч Радзецкі]]
# [[Мікалай Iванавіч Рош]]
# [[Леў Васільевіч Русакоў]]
# [[Галіна Фёдараўна Савіцкая]]
# [[Міхаіл Андрэевіч Савіцкі]]
# [[Уладзімір Пятровіч Самовіч]]
# [[Мікалай Яўсеевіч Саўчанка]]
# [[Лідзія Емяльянаўна Сіроткіна]]
# [[Мікалай Мікітавіч Слюнькоў]]
# [[Юрый Пятровіч Смірноў]]
# [[Ніна Лявонаўна Сняжкова]]
# [[Аляксандр Паўлавіч Старавойтаў]]
# [[Барыс Іванавіч Сцяпанаў]]
# [[Георгій Станіслававіч Таразевіч]]
# [[Валянцін Дзмітрыевіч Ткачоў]]
# [[Аркадзь Апанасавіч Тоўсцік]]
# [[Леанід Сямёнавіч Фірысанаў]]
# [[Анатоль Міхайлавіч Фоміч]]
# [[Аляксей Аляксандравіч Цабрук]]
# [[Андрэй Трафімавіч Шакура]]
# [[Іван Шамякін]]
# [[Кузьма Іванавіч Шаплыка]]
# [[Уладзімір Паўлавіч Шаплыка]]
# [[Васіль Іванавіч Шарапаў]]
# [[Іван Арцёмавіч Шыбека]]
{{Дэпутаты БССР}}
[[Катэгорыя:Спісы дэпутатаў Вярхоўнага Савета БССР|10]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнага Савета БССР 10-га склікання| ]]
gwf8bzig0ejixwkgh5v0z9yigylkudu
4191361
4191273
2022-08-21T17:58:52Z
Artsiom91
31770
wikitext
text/x-wiki
Спіс дэпутатаў [[Вярхоўны Савет БССР|Вярхоўнага Савета БССР]] 10-га склікання. Выбары прайшлі 24 лютага 1980 года.
== Спіс дэпутатаў (няпоўны): ==
# [[Аляксандр Нічыпаравіч Аксёнаў]]
# [[Анатоль Яўгенавіч Андрэеў]]
# [[Марыя Васільеўна Анібраева]]
# [[Іван Іванавіч Антановіч]]
# [[Іосіф Аркадзьевіч Антановіч]]
# [[Аляксей Гаўрылавіч Антонаў]]
# [[Вольга Сысоеўна Аўраменка]]
# [[Веніямін Георгіевіч Балуеў]]
# [[Уладзімір Аляксеевіч Белы]]
# [[Антаніна Іванаўна Белякова]]
# [[Віктар Лявонцьевіч Більдзюкевіч]]
# [[Лідзія Дзмітрыеўна Брызга]]
# [[Янка Брыль]]
# [[Валянціна Паўлаўна Булава]]
# [[Генадзь Бураўкін]]
# [[Васіль Быкаў]]
# [[Леанід Парфілавіч Варганаў]]
# [[Уладзімір Лукіч Верхавец]]
# [[Мікалай Міхайлавіч Гвай]]
# [[Віктар Аляксандравіч Гвоздзеў]]
# [[Ілья Міхайлавіч Глазкоў]]
# [[Яўген Аляксандравіч Глебаў]]
# [[Ала Лаўрэнцьеўна Грыб]]
# [[Іван Міхайлавіч Грыцук]]
# [[Анатоль Емяльянавіч Гурыновіч]]
# [[Мікалай Уладзіміравіч Даменікан]]
# [[Пётр Трафімавіч Дземчанка]]
# [[Андрэй Сяргеевіч Дзмітрыеў]]
# [[Міхаіл Іванавіч Дзялец]]
# [[Міхаіл Калістратавіч Дубінка]]
# [[Аляксандр Мікалаевіч Дудук]]
# [[Людміла Мікалаеўна Журбіла]]
# [[Аляксандр Аляксандравіч Здановіч]]
# [[Анатоль Міхайлавіч Зінкевіч]]
# [[Іларыён Мяфодзьевіч Ігнаценка]]
# [[Міхаіл Васілевіч Кавалёў]]
# [[Віктар Аляксеевіч Казлоў]]
# [[Міхаіл Іванавіч Капцераў]]
# [[Аляксандр Цімафеевіч Караткевіч]]
# [[Мікалай Александровіч Караткевіч]]
# [[Кастусь Кірэенка]]
# [[Іван Фролавіч Клімаў]]
# [[Кандрат Крапіва]]
# [[Уладзімір Елісеевіч Лабанок]]
# [[Міхаіл Іванавіч Лагір]]
# [[Віктар Ільіч Лівенцаў]]
# [[Васіль Іванавіч Лузгін]]
# [[Максім Лужанін]]
# [[Іван Міхайлавіч Мазаляка]]
# [[Андрэй Макаёнак]]
# [[Канстанцін Вікенцьевіч Мацюшэўскі]]
# [[Іван Фёдаравіч Мікуловіч]]
# [[Юрый Міхайлавіч Міхневіч]]
# [[Мікалай Максімавіч Мяшкоў]]
# [[Леў Мікалаевіч Нагібовіч]]
# [[Васіль Барысавіч Несцярэнка]]
# [[Уладзімір Мікалаевіч Нічыпаровіч]]
# [[Пімен Панчанка]]
# [[Іван Якаўлевіч Парфёненка]]
# [[Мікалай Ільіч Пахомаў]]
# [[Станіслаў Антонавіч Пілатовіч]]
# [[Расціслаў Пятровіч Платонаў]]
# [[Аляксандр Аляксандравіч Пятроў]]
# [[Яўген Іванавіч Радзецкі]]
# [[Мікалай Iванавіч Рош]]
# [[Леў Васільевіч Русакоў]]
# [[Галіна Фёдараўна Савіцкая]]
# [[Міхаіл Андрэевіч Савіцкі]]
# [[Уладзімір Пятровіч Самовіч]]
# [[Мікалай Яўсеевіч Саўчанка]]
# [[Лідзія Емяльянаўна Сіроткіна]]
# [[Мікалай Мікітавіч Слюнькоў]]
# [[Юрый Пятровіч Смірноў]]
# [[Ніна Лявонаўна Сняжкова]]
# [[Аляксандр Паўлавіч Старавойтаў]]
# [[Барыс Іванавіч Сцяпанаў]]
# [[Георгій Станіслававіч Таразевіч]]
# [[Валянцін Дзмітрыевіч Ткачоў]]
# [[Аркадзь Апанасавіч Тоўсцік]]
# [[Леанід Сямёнавіч Фірысанаў]]
# [[Анатоль Міхайлавіч Фоміч]]
# [[Аляксей Аляксандравіч Цабрук]]
# [[Андрэй Трафімавіч Шакура]]
# [[Іван Шамякін]]
# [[Кузьма Іванавіч Шаплыка]]
# [[Уладзімір Паўлавіч Шаплыка]]
# [[Васіль Іванавіч Шарапаў]]
# [[Іван Арцёмавіч Шыбека]]
{{Дэпутаты БССР}}
[[Катэгорыя:Спісы дэпутатаў Вярхоўнага Савета БССР|10]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнага Савета БССР 10-га склікання| ]]
0x3jz80rw9if43crkotuslryafrky5u
4191394
4191361
2022-08-21T18:26:31Z
Artsiom91
31770
wikitext
text/x-wiki
Спіс дэпутатаў [[Вярхоўны Савет БССР|Вярхоўнага Савета БССР]] 10-га склікання. Выбары прайшлі 24 лютага 1980 года.
== Спіс дэпутатаў (няпоўны): ==
# [[Аляксандр Нічыпаравіч Аксёнаў]]
# [[Анатоль Яўгенавіч Андрэеў]]
# [[Марыя Васільеўна Анібраева]]
# [[Іван Іванавіч Антановіч]]
# [[Іосіф Аркадзьевіч Антановіч]]
# [[Аляксей Гаўрылавіч Антонаў]]
# [[Вольга Сысоеўна Аўраменка]]
# [[Веніямін Георгіевіч Балуеў]]
# [[Уладзімір Аляксеевіч Белы]]
# [[Антаніна Іванаўна Белякова]]
# [[Віктар Лявонцьевіч Більдзюкевіч]]
# [[Лідзія Дзмітрыеўна Брызга]]
# [[Янка Брыль]]
# [[Валянціна Паўлаўна Булава]]
# [[Генадзь Бураўкін]]
# [[Васіль Быкаў]]
# [[Леанід Парфілавіч Варганаў]]
# [[Уладзімір Лукіч Верхавец]]
# [[Мікалай Міхайлавіч Гвай]]
# [[Віктар Аляксандравіч Гвоздзеў]]
# [[Ілья Міхайлавіч Глазкоў]]
# [[Яўген Аляксандравіч Глебаў]]
# [[Ала Лаўрэнцьеўна Грыб]]
# [[Іван Міхайлавіч Грыцук]]
# [[Анатоль Емяльянавіч Гурыновіч]]
# [[Мікалай Уладзіміравіч Даменікан]]
# [[Пётр Трафімавіч Дземчанка]]
# [[Андрэй Сяргеевіч Дзмітрыеў]]
# [[Міхаіл Іванавіч Дзялец]]
# [[Міхаіл Калістратавіч Дубінка]]
# [[Аляксандр Мікалаевіч Дудук]]
# [[Людміла Мікалаеўна Журбіла]]
# [[Аляксандр Аляксандравіч Здановіч]]
# [[Анатоль Міхайлавіч Зінкевіч]]
# [[Іларыён Мяфодзьевіч Ігнаценка]]
# [[Міхаіл Васілевіч Кавалёў]]
# [[Віктар Аляксеевіч Казлоў]]
# [[Міхаіл Іванавіч Капцераў]]
# [[Аляксандр Цімафеевіч Караткевіч]]
# [[Мікалай Аляксандравіч Караткевіч]]
# [[Кастусь Кірэенка]]
# [[Іван Фролавіч Клімаў]]
# [[Кандрат Крапіва]]
# [[Уладзімір Елісеевіч Лабанок]]
# [[Міхаіл Іванавіч Лагір]]
# [[Віктар Ільіч Лівенцаў]]
# [[Васіль Іванавіч Лузгін]]
# [[Максім Лужанін]]
# [[Іван Міхайлавіч Мазаляка]]
# [[Андрэй Макаёнак]]
# [[Канстанцін Вікенцьевіч Мацюшэўскі]]
# [[Іван Фёдаравіч Мікуловіч]]
# [[Юрый Міхайлавіч Міхневіч]]
# [[Мікалай Максімавіч Мяшкоў]]
# [[Леў Мікалаевіч Нагібовіч]]
# [[Васіль Барысавіч Несцярэнка]]
# [[Уладзімір Мікалаевіч Нічыпаровіч]]
# [[Пімен Панчанка]]
# [[Іван Якаўлевіч Парфёненка]]
# [[Мікалай Ільіч Пахомаў]]
# [[Станіслаў Антонавіч Пілатовіч]]
# [[Расціслаў Пятровіч Платонаў]]
# [[Аляксандр Аляксандравіч Пятроў]]
# [[Яўген Іванавіч Радзецкі]]
# [[Мікалай Iванавіч Рош]]
# [[Леў Васільевіч Русакоў]]
# [[Галіна Фёдараўна Савіцкая]]
# [[Міхаіл Андрэевіч Савіцкі]]
# [[Уладзімір Пятровіч Самовіч]]
# [[Мікалай Яўсеевіч Саўчанка]]
# [[Лідзія Емяльянаўна Сіроткіна]]
# [[Мікалай Мікітавіч Слюнькоў]]
# [[Юрый Пятровіч Смірноў]]
# [[Ніна Лявонаўна Сняжкова]]
# [[Аляксандр Паўлавіч Старавойтаў]]
# [[Барыс Іванавіч Сцяпанаў]]
# [[Георгій Станіслававіч Таразевіч]]
# [[Валянцін Дзмітрыевіч Ткачоў]]
# [[Аркадзь Апанасавіч Тоўсцік]]
# [[Леанід Сямёнавіч Фірысанаў]]
# [[Анатоль Міхайлавіч Фоміч]]
# [[Аляксей Аляксандравіч Цабрук]]
# [[Андрэй Трафімавіч Шакура]]
# [[Іван Шамякін]]
# [[Кузьма Іванавіч Шаплыка]]
# [[Уладзімір Паўлавіч Шаплыка]]
# [[Васіль Іванавіч Шарапаў]]
# [[Іван Арцёмавіч Шыбека]]
{{Дэпутаты БССР}}
[[Катэгорыя:Спісы дэпутатаў Вярхоўнага Савета БССР|10]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнага Савета БССР 10-га склікання| ]]
djs65530bg598vqlytmngl2lbu2enaz
Мерсбург
0
692437
4191509
3962687
2022-08-21T19:46:26Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{НП}}
'''Мерсбург''' ({{lang-de|Meersburg}}) — горад на [[Бодэнскае возера|Бодэнскім возеры]], у нямецкай федэральнай зямлі [[Бадэн-Вюртэмберг]]. [[Стары замак Мерсбург|Стары замак]], Новы палац, музей паэтэсы Аннэтэ фон Дростэ-Хюльсгоф у Княжацкім дамку, музей вінаробства, музей гарадской гісторыі.
{{зноскі}}
[[Катэгорыя:Гарады Бадэн-Вюртэмберга]]
34ke5j0u9powkke1pk3s6072e58fl7p
Валерый Барысавіч Гаркалін
0
694086
4191492
3971690
2022-08-21T19:43:40Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Асоба}}
'''Валерый Барысавіч Гаркалін''' ({{lang-ru|Вале́рий Бори́сович Гарка́лин}}; {{ДН|11|4|1954}}, {{МН|Масква||}} — {{ДС|20|11|2021}}, {{МС|Масква||}}) — расійскі акцёр, тэатральны педагог. Народны артыст Расійскай Федэрацыі (2008). Прафесар РАЦІ-ГІТІС (2002—2021).
== Біяграфія ==
Валерый Барысавіч Гаркалін нарадзіўся 11 красавіка 1954 года ў Маскве. Бацька быў загадчыкам гаражнай майстэрні, маці працавала касірам у сталовай. Пасля заканчэння сярэдняй школы, па патрабаванні бацькі, працаваў слесарам на заводзе. Адслужыўшы ў войску, паступіў у Дзяржаўнае музычнае вучылішча імя Гнесіных.
У 1978 годзе скончыў Музычнае вучылішча Гнесіных (факультэт лялечнага мастацтва, кіраўнікі Леанід Хаіт і [[Сяргей Уладзіміравіч Абразцоў|Сяргей Абразцоў]]).
Пасля заканчэння вучобы выпускнікі курса стварылі тэатр на колах «Людзі і лялькі», прыпісаны да Кемераўскай філармоніі (кіраўнік Леанід Хаіт). Тэатр быў вельмі папулярны ў канцы 1970-х і ў 1980-я гадоў, разам з ім Гаркалін аб’ездзіў увесь Савецкі Саюз. Праз шэсць гадоў ён пакінуў тэатр і некаторы час служыў у Цэнтральным тэатры лялек у Сяргея Абразцова.
У 1988 годзе скончыў факультэт эстрады і масавых прадстаўленняў ГІТІСа (курс Вячаслава Шалевіча). На сцэне з поспехам граў у розных жанрах — у класіцы, мюзікле, авангардных пастаноўках. Крытыкамі і гледачамі была прызнана бліскучай сыграная ім роля Петруча ў камедыі Уільяма Шэкспіра «Утаймаванне свавольнай».
Адначасова граў на сцэне тэатра-студыі «Чалавек».
Характэрны камедыйны акцёр. Зорнай гадзінай у кінематографе стала камедыя рэжысёра [[Уладзімір Валянцінавіч Мяньшоў|Уладзіміра Мяньшова]] «[[Шырлі-мырлі]]» (1995), дзе Гаркалін сыграў братоў-двайнят Шніперсона, Кролікава і Алмазава.
Да 2001 года быў акцёрам [[Тэатр сатыры (Масква)|Тэатра сатыры]], затым выступаў у антрэпрызных пастаноўках: «Тракціршчыца» (Незалежны тэатральны праект), «Чонкін» і «Бумеранг» (Прадзюсерская кампанія Анатоля Варапаева), «Стрыптыз» (Тэатр-студыя «Чалавек»). З 2007 года акцёр Маскоўскага тэатра імя А. С. Пушкіна.
Прафесар ГІТІСа, педагог кафедры эстраднага мастацтва, з 2002 года кіраваў майстэрняй Факультэта эстрады.
7 чэрвеня 2008 года Гаркалін, знаходзячыся на гастролях у Клайпедзе, перанёс цяжкі інфаркт, затым у лістападзе 2008 года адбыўся паўторны інфаркт.
У сакавіку 2014 г. разам з шэрагам іншых дзеячаў навукі і культуры выказаў сваю нязгоду з палітыкай расійскай улады ва Украіне і ў Крыме.
== Спасылкі ==
{{Бібліяінфармацыя}}
mhhc94znxana6mlotkhu7hqgfokfzl3
Ядзернае раззбраенне Беларусі
0
697135
4191384
4138593
2022-08-21T18:18:41Z
DBatura
73587
удакладненне
wikitext
text/x-wiki
{{Main|Гісторыя беларускай арміі}}
[[File:РВСН Беларусь.jpg|thumb|300px|Карта размяшчэння падраздзяленняў і фарміраванняў РВСП на тэрыторыі Беларусі (1960—1996).]]
'''Ядзернае раззбраенне Беларусі''' — працэс вываду ракетна-ядзернага ўзбраення з тэрыторыі [[Рэспубліка Беларусь|Рэспублікі Беларусь]]. Праводзілася на фоне [[Скарачэнні Узброеных сіл Беларусі (1992—1996)|маштабнай дэмілітарызацыі 1992—1996 гадоў]].
Беларусь разам з [[ПАР]] ([[1989]]—пачатак 1990-х), [[Украіна]]й і [[Казахстан]]ам ([[1991]]—[[1992]] гады) сталі першымі дзяржавамі, якія добраахвотна адмовіліся ад магчымасці валодання [[ядзерная зброя|ядзернай зброяй]] і правялі ліквідацыю яго запасаў.
== Агляд ==
У [[1960]] годзе ў [[Беларуская ваенная акруга|Беларускай ваенная акрузе]] размясціліся часткі 50-й ракетнай Чырванасцяжнай арміі, якая ўваходзіла ў склад [[Ракетныя войскі стратэгічнага прызначэння СССР|Ракетных войскаў стратэгічнага прызначэння]]. У [[БССР]] знаходзіліся чатыры дывізіі: 31-я гвардзейская ракетная Бранска-Берлінская Чырванасцяжная, ордэна Суворава ([[Пружаны]]), 32-я ракетная Херсонская Чырванасцяжная імя Маршала Савецкага Саюза Д. Ф. Усцінава ([[Паставы]]), 33-я гвардзейская ракетная Свірская Чырванасцяжная, ордэнаў Суворава, Кутузава і Аляксандра Неўскага ([[Мазыр]]) і 49-я гвардзейская ракетная Станіслаўска-Будапешцкая Чырванасцяжная ([[Ліда]]). Першапачаткова падраздзяленні абсталявалі ракетнымі комплексамі [[Р-12]] і [[Р-14]] мабільнага і шахтавага базавання, а ў канцы 80-х — мабільнымі пускавымі ўстаноўкамі 15П645К (РСД-10 «Піянер») і ракетным комплексам 15П653 (РСД-10 «Піянер-УТТХ»)<ref>[http://belarmy.by/istoria-belarusi/istoricheskaya-spravka-o-vooruzhennyx-silax-belarusi-2 Историческая справка о вооружённых силах Беларуси — 2 | Армия Беларуси<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20170917193246/http://belarmy.by/istoria-belarusi/istoricheskaya-spravka-o-vooruzhennyx-silax-belarusi-2 |date=17 верасня 2017 }}</ref>. Некаторыя сілы з гэтых дывізій былі размешчаны ў [[Смаргонскі раён|Смаргонскім]], [[Дзяржынскі раён|Дзяржынскім]], [[Дзятлаўскі раён|Дзятлаўскім]] і [[Слонімскі раён|Слонімскім]] раёнах<ref name="чипапи муняня"/>. Сховішчы ядзерных зарадаў размяшчаліся і пры аэрадромах далёкай авіяцыі<ref name="1990-я"/>.
У [[1987]] годзе [[СССР]] і [[ЗША]] падпісалі [[Дагавор аб ліквідацыі ракет сярэдняй і меншай далёкасці]]. Пасля гэтага ў Беларусі былі знішчаныя ўсе ракеты з далёкасцю палёту ад 500 да 5500 км. Апошняя з іх, Р-12 з Пружанаў, дэмантавана [[23 мая]] [[1990]] года. Раней, [[27 кастрычніка]] [[1989]] года, у [[Станькава]] знішчана пускавая ўстаноўка [[Ака (АТРК)|АТР-23 «Ака»]]<ref name="чипапи муняня"/>.
На момант [[Распад СССР|распаду СССР]] Беларусь была восьмай краінай па запасах ядзернай зброі. Агульная колькасць боезарадаў складала 1120<ref name="чипапи муняня">[https://freesmi.by/byloe/323715 Каким был ядерный потенциал Беларуси и история «ядерного разоружения»]</ref>. Да групоўкі стратэгічных ядзерных сіл ставіліся парадку 180 злучэнняў, частак і ўстаноў колькасцю каля 40 тыс. чалавек<ref name="БЕЛТА">[https://www.belta.by/society/view/dose-k-100-letiju-vooruzhennyh-sil-respubliki-belarus-291008-2018/ ДОСЬЕ: К 100-летию Вооруженных Сил Республики Беларусь]</ref>. Акрамя Рэспублікі Беларусь, ядзерная зброя заставалася на тэрыторыі [[Украіна|Украіны]], [[Казахстан]]а і [[Расія|Расіі]].
== Перадумовы і падрыхтоўка ==
[[27 ліпеня]] [[1990]] года прынятая [[Дэкларацыя аб дзяржаўным суверэнітэце БССР]]. У адным з пунктаў дакумента абмаўлялася, што краіна ставіць мэтай зрабіць сваю тэрыторыю бяз’ядзернай зонай і стаць [[нейтралітэт|нейтральнай дзяржавай]]. Падобнае рашэнне прадыктавана шмат у чым настроямі ў грамадстве, якое пасля [[Чарнобыльская катастрофа|Чарнобыльскай катастрофы]] негатыўна ўспрымала любыя [[ядзерныя тэхналогіі|атамныя тэхналогіі]]<ref name="1990-я">[http://90s.by/years/1996/nuclear.html Из Беларуси выводится ядерное оружие] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20211226211426/http://90s.by/years/1996/nuclear.html |date=26 снежня 2021 }}</ref>.
Імкненне да раззбраення станоўча ўспрынялі ў ЗША, якія былі зацікаўлены ў тым, каб колькасць краін у «[[ядзерны клуб|ядзерным клубе]]» заставалася нязменнай. [[Белы дом]] падтрымліваў ідэю перадачу ўсіх запасаў правапераемніцы Савецкага Саюза — Расійскай Федэрацыі<ref name="РС">[https://rus.azattyq.org/a/kazakhstan_nuclear_weapon_russia_ukraine_belarus/24529885.html Как Казахстан, Украина и Беларусь отдавали ядерные арсеналы]</ref>. Ужо ў верасні [[1991]] года [[Міністр замежных спраў Рэспублікі Беларусь|міністр замежных спраў Беларусі]] [[Пётр Кузьміч Краўчанка|Пётр Краўчанка]] і [[дзяржаўны сакратар ЗША]] [[Джэймс Бейкер]] правялі гутарку аб бяз’ядзерным статусе рэспублікі<ref name="1990-я"/>.
Да гэтага імкнуліся і іншыя [[Постсавецкая прастора|былыя савецкія рэспублікі]]. [[8 снежня]] ў пагадненні аб стварэнні [[СНД]] было прапісана, што члены садружнасці абавязваюцца забяспечваць адзіны кантроль за ядзернай зброяй і яго нераспаўсюджваннем. Наступныя пагадненні, прынятыя на мяжы 1991—1992 гадоў, вызначылі часовы статус ядзернай зброі на тэрыторыях Беларусі, Расіі, Украіны і Казахстана. Для кантролю над узбраеннем стваралася аб’яднанае камандаванне стратэгічнымі сіламі. У той жа час Кіеў і Мінск павінны былі далучыцца да [[Дагавор аб нераспаўсюджванні ядзернай зброі|дамовы аб нераспаўсюджванні ядзернай зброі]], а затым вывезці свае запасы ў Расію. Да гэтага моманту рашэнне аб прымяненні ядзернай зброі мог прымаць толькі [[Прэзідэнт Расіі|прэзідэнтам Расійскай Федэрацыі]], але па ўзгадненні з кіраўнікамі Украіны, Беларусі, Казахстана і іншых краін СНД<ref name="1990-я"/>.
У красавіку [[1992]] года Беларусь падпісала [[Лісабонскі пратакол|Лісабонскі пратакол]], аформіўшы членства ў Дагаворы аб скарачэнні стратэгічных наступальных узбраенняў (ДСНУ). Адначасова яна стала паўнапраўным членам Дагавора аб ліквідацыі ракет сярэдняй і меншай далёкасці. У ліпені [[1993]]-га краіна афіцыйна далучылася да Дагавора аб нераспаўсюджванні ядзернай зброі. У сваю чаргу [[Вялікабрытанія]], ЗША і Расія далі рэспубліцы свае гарантыі бяспекі<ref name="МИДРБ">[https://mfa.gov.by/mulateral/global_issues/global_security/nuclear_disarmament/ Ядерное разоружение, нераспространение оружия массового уничтожения и экспортный контроль]</ref>.
== Рэалізацыя раззбраення ==
Для выканання ўзятых беларускім бокам абавязацельстваў пры [[Міністэрства абароны Рэспублікі Беларусь|Міністэрстве абароны]] створана Нацыянальнае агенцтва па кантролі і інспекцыях. У функцыі органа ўвайшла рэалізацыя ядзернай дэмілітарызацыі. На ўзроўні СНД дзейнічаў Камітэт па ядзернай палітыцы, прызначаны для ўзгодненай працы ў галіне ядзернага ўзбраення<ref name="49 старонка">Кузьмич, 2019, с. 49.</ref>.
Па [[Праграма Нана — Лугара|праграме Нана—Лугара]] Вашынгтон вылучыў краіне 250 мільёнаў долараў на мэты, звязаныя з забеспячэннем ядзернай бяспекі падчас дэмантажу, перадыслакацыі і знішчэння ядзерных боегаловак<ref name="1990-я"/>. Расія таксама аказала дапамогу<ref name="РС"/>.
[[20 ліпеня]] [[1994]] года, за два з паловай гады да завяршэння ядзернай дэмілітарызацыі, краіну ўзначаліў [[Прэзідэнт Беларусі|прэзідэнт]] [[Аляксандр Лукашэнка]]. Новы кіраўнік дзяржавы баяўся пашырэння блока [[НАТА]]. Тады Лукашэнка меў намер спыніць вываз стратэгічнай зброі, якую ён прапаноўваў Расіі пакінуць у рэспубліцы. На той перыяд на яе тэрыторыі яшчэ знаходзіліся 72 ядзерныя боегалоўкі. Аднак ні Маскве, ні Вашынгтону не падабаліся падобныя планы, таму вываз зарадаў працягнуўся<ref>Игорь Плугатарев. [https://2009-2020.oborona.ru/includes/periodics/maintheme/2011/0410/20045928/detail.shtml Главком Лукашенко и его армия] // Электронное периодическое издание Оборона.Ру, 4 июня 2011</ref>.
[[27 лістапада]] [[1996]] года з пад’язных шляхоў чыгуначнай станцыі каля вёскі [[Яцукі (Дзятлаўскі раён)|Яцукі]] (Дзятлаўскі раён [[Гродзенская вобласць|Гродзенскай вобласці]]) адпраўлены ў Расію апошні эшалон з міжкантынентальнымі балістычнымі ракетамі [[Топаль (ракетны комплекс)|РС-12М «Топаль»]]. Была праведзена ўрачыстая цырымонія з удзелам прадстаўнікоў уладных структур Беларусі і Расіі, а таксама высокапастаўленых вайскоўцаў<ref>[https://thinktanks.by/publication/2016/11/27/dvadtsat-let-nazad-belarus-stala-bezyadernym-gosudarstvom.html Двадцать лет назад Беларусь стала безъядерным государством]</ref>. З 1120 боезарадаў 584 ракеты падлягалі ліквідацыі па дамове 1987 года. Астатнія забралі [[Стратэгічныя ядзерныя сілы Расійскай Федэрацыі]]<ref name="МИДРБ"/>.
== Наступствы і ўплыў ==
Дзейнасць Беларусі па пытанні ядзернай зброі ў поўным аб’ёме адпавядала інтарэсам як Захаду, так і Масквы, што спрыяла ўмацаванню адносін з абодвума гульцамі. Найбольшую павагу і прызнанне за палітыку 1992—1996 выказаў Вашынгтон. Так, напрыклад, [[прэзідэнт ЗША]] [[Біл Клінтан]] у другой палове 1990-х падчас перамоваў паміж [[Індыя]]й і [[Пакістан]]ам спаслаўся на пазітыўны прыклад Беларусі, якая ўнесла значны ўклад у працэс ядзернай дэмілітарызацыі у свеце. Аднак у той жа час краіна атрымала значна меншыя дывідэнды за раззбраенне, чым Украіна і Казахстан<ref>Кузьмич, 2020, с. 57.</ref>.
У наступныя гады Рэспубліка Беларусь працягвала прытрымлівацца антыядзернага курсу<ref name="МИДРБ"/>. Дадзеная палітыка знайшла сваё адлюстраванне ў 18 артыкуле [[Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь| Канстытуцыі]]<ref name="49 старонка"/>.
== Даследаванне пытання ==
Тэма ядзернага раззбраення Беларусі знайшла сваё адлюстраванне ў працах Камышава, Снапкоўскага, Улаховіча і Шадурскага, якія займаліся даследаваннем гісторыі і развіцця [[Знешняя палітыка Беларусі|знешняй палітыкі рэспублікі]]. Арлоў у працы па пытанні ядзернага нераспаўсюджвання ў [[расійска-амерыканскія адносіны|расійска-амерыканскіх адносін]] таксама закрануў падзеі першай паловы 1990-х у Беларусі. Непасрэдна гэтую праблему асвятляў Кузьміч<ref>Кузьмич, 2020, с. 53.</ref>.
== Крытыка ==
Палітыка ядзернага раззбраення 1992—1996 гадоў у Беларусі ацэньваецца неадназначна. У першую чаргу крытыкуюцца крокі, прынятыя старшынёй [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь|Вярхоўнага Савета]] [[Станіслаў Станіслававіч Шушкевіч|Станіславам Шушкевічам]], якіяэ ў 1991—1994 гадах з’яўляўся кіраўніком дзяржавы. Ім было прынята рашэнне пазбавіцца ад ракет як мага хутчэй, прычым адмовіўшыся ад грашовай кампенсацыі Расіі. Адзін з лідараў [[Партыя БНФ|БНФ]] і дэпутат Вярхоўнага Савета [[Сяргей Іосіфавіч Навумчык|Сяргей Навумчык]] заявіў, што ядзерная дэмілітарызацыя была неабходная, але на больш выгадных для Беларусі ўмовах. Першы міністр замежных спраў краіны Пётр Краўчанка ў сваіх мемуарах «Беларусь на раздарожжы. Запіскі палітыка і дыпламата» і зусім абвінаваціў Шушкевіча ў здрадзе нацыянальных інтарэсаў. Нібыта ён пазбавіў рэспубліку галоўнага «козыра» ў перамовах з Расіяй<ref name="1990-я"/>.
Агульным момантам, які выклікаў абурэнне ў Краўчанкі і Навумчыка, стала аднаасобнае рашэнне кіраўніка Вярхоўнага Савета прызнаць ядзерныя запасы Беларусі за Масквой, паколькі Шушкевіч па гэтым пытанні не параіўся ні з кім іншым<ref name="1990-я"/>.
У сваё апраўданне палітык заявіў наступнае<ref>[https://m.delfi.lt/ru/news/article.php?id=64492286 Станислав Шушкевич: в Беловежской пуще не было ни одного пьяного]</ref>:{{Цытата|Беларусь фактычна была закладніцай Расіі. На яе паверхні было столькі ядзернай зброі, што можна было знішчыць усю [[Еўропа|Еўропу]]. Я лічыў гэта вельмі небяспечнай справай, і, як толькі мы падпісалі [[Белавежскія пагадненні]], я сказаў: мы выведзем ядзерную зброю без папярэдніх умоў, кампенсацый, і мы будзем рабіць гэта неадкладна, таму што гэта пагражае гібеллю беларускай нацыі, Беларусі.}}
У красавіку [[2010]]-га Аляксандр Лукашэнка назваў гэтыя падзеі вельмі жорсткай памылкай. Ён таксама лічыў, што неабходна было дамагчыся больш выгадных умоў вываду. Прыйшоўшы да ўлады, як заявіў кіраўнік дзяржавы, ён ужо нічога не мог зрабіць з-за ціску расіян і амерыканцаў. Як адзначыў Лукашэнка, калі б ядзерная зброя ў Беларусі засталася, то стаўленне да яе было б іншым<ref>[https://www.belta.by/president/view/vyvod-iz-belarusi-jadernogo-oruzhija-byl-zhestochajshej-oshibkoj-lukashenko-142462-2010 Вывод из Беларуси ядерного оружия был жесточайшей ошибкой - Лукашенко]</ref>.
== Гл. таксама ==
* [[Ваенная палітыка Беларусі]]
* [[Ваеннае будаўніцтва Беларусі]]
{{Зноскі|2}}
== Літаратура ==
* Кузьмич, С. В. [https://elib.bsu.by/handle/123456789/239553 Значимость безъядерного статуса Беларуси для международного сообщества в начале 1990-х годов] // Беларусь в современном мире = Беларусь у сучасным свеце : материалы XVIII Междунар. науч. конф., посвящ. 98-летию образования Белорус. гос. ун-та, Минск, 30 окт. 2019 г. / Белорус. гос. ун-т ; редкол.: В. Г. Шадурский (пред.) [и др.]. – Минск : БГУ, 2019. – С. 46-50.
* Кузьмич, С. В. [https://elib.bsu.by/handle/123456789/247663 Обретение Беларусью безъядерного статуса и его влияние на взаимоотношения со странами Запада в 1991—1994 гг.] // Журнал международного права и международных отношений = Journal of International Law and International Relations. - 2020. - № 1-2.
[[Катэгорыя:Ваенная палітыка Беларусі]]
[[Катэгорыя:Ядзерная зброя]]
[[Катэгорыя:1990-я ў Беларусі]]
3or1dyo2kciot9ji5fv3qph9sucejxg
4191706
4191384
2022-08-22T09:36:06Z
DBatura
73587
wikitext
text/x-wiki
{{Main|Гісторыя беларускай арміі}}
[[File:РВСН Беларусь.jpg|thumb|300px|Карта размяшчэння падраздзяленняў і фарміраванняў РВСП на тэрыторыі Беларусі (1960—1996).]]
'''Ядзернае раззбраенне Беларусі''' — працэс вываду ракетна-ядзернага ўзбраення з тэрыторыі [[Рэспубліка Беларусь|Рэспублікі Беларусь]]. Праводзілася на фоне [[Скарачэнні Узброеных сіл Беларусі (1992—1996)|маштабнай дэмілітарызацыі 1992—1996 гадоў]].
Беларусь разам з [[ПАР]] ([[1989]]—пачатак 1990-х), [[Украіна]]й ([[1994]]) і [[Казахстан]]ам ([[1995]]) сталі першымі дзяржавамі, якія добраахвотна адмовіліся ад магчымасці валодання [[ядзерная зброя|ядзернай зброяй]] і правялі ліквідацыю яго запасаў.
== Агляд ==
У [[1960]] годзе ў [[Беларуская ваенная акруга|Беларускай ваенная акрузе]] размясціліся часткі 50-й ракетнай Чырванасцяжнай арміі, якая ўваходзіла ў склад [[Ракетныя войскі стратэгічнага прызначэння СССР|Ракетных войскаў стратэгічнага прызначэння]]. У [[БССР]] знаходзіліся чатыры дывізіі: 31-я гвардзейская ракетная Бранска-Берлінская Чырванасцяжная, ордэна Суворава ([[Пружаны]]), 32-я ракетная Херсонская Чырванасцяжная імя Маршала Савецкага Саюза Д. Ф. Усцінава ([[Паставы]]), 33-я гвардзейская ракетная Свірская Чырванасцяжная, ордэнаў Суворава, Кутузава і Аляксандра Неўскага ([[Мазыр]]) і 49-я гвардзейская ракетная Станіслаўска-Будапешцкая Чырванасцяжная ([[Ліда]]). Першапачаткова падраздзяленні абсталявалі ракетнымі комплексамі [[Р-12]] і [[Р-14]] мабільнага і шахтавага базавання, а ў канцы 80-х — мабільнымі пускавымі ўстаноўкамі 15П645К (РСД-10 «Піянер») і ракетным комплексам 15П653 (РСД-10 «Піянер-УТТХ»)<ref>[http://belarmy.by/istoria-belarusi/istoricheskaya-spravka-o-vooruzhennyx-silax-belarusi-2 Историческая справка о вооружённых силах Беларуси — 2 | Армия Беларуси<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20170917193246/http://belarmy.by/istoria-belarusi/istoricheskaya-spravka-o-vooruzhennyx-silax-belarusi-2 |date=17 верасня 2017 }}</ref>. Некаторыя сілы з гэтых дывізій былі размешчаны ў [[Смаргонскі раён|Смаргонскім]], [[Дзяржынскі раён|Дзяржынскім]], [[Дзятлаўскі раён|Дзятлаўскім]] і [[Слонімскі раён|Слонімскім]] раёнах<ref name="чипапи муняня"/>. Сховішчы ядзерных зарадаў размяшчаліся і пры аэрадромах далёкай авіяцыі<ref name="1990-я"/>.
У [[1987]] годзе [[СССР]] і [[ЗША]] падпісалі [[Дагавор аб ліквідацыі ракет сярэдняй і меншай далёкасці]]. Пасля гэтага ў Беларусі былі знішчаныя ўсе ракеты з далёкасцю палёту ад 500 да 5500 км. Апошняя з іх, Р-12 з Пружанаў, дэмантавана [[23 мая]] [[1990]] года. Раней, [[27 кастрычніка]] [[1989]] года, у [[Станькава]] знішчана пускавая ўстаноўка [[Ака (АТРК)|АТР-23 «Ака»]]<ref name="чипапи муняня"/>.
На момант [[Распад СССР|распаду СССР]] Беларусь была восьмай краінай па запасах ядзернай зброі. Агульная колькасць боезарадаў складала 1120<ref name="чипапи муняня">[https://freesmi.by/byloe/323715 Каким был ядерный потенциал Беларуси и история «ядерного разоружения»]</ref>. Да групоўкі стратэгічных ядзерных сіл ставіліся парадку 180 злучэнняў, частак і ўстаноў колькасцю каля 40 тыс. чалавек<ref name="БЕЛТА">[https://www.belta.by/society/view/dose-k-100-letiju-vooruzhennyh-sil-respubliki-belarus-291008-2018/ ДОСЬЕ: К 100-летию Вооруженных Сил Республики Беларусь]</ref>. Акрамя Рэспублікі Беларусь, ядзерная зброя заставалася на тэрыторыі [[Украіна|Украіны]], [[Казахстан]]а і [[Расія|Расіі]].
== Перадумовы і падрыхтоўка ==
[[27 ліпеня]] [[1990]] года прынятая [[Дэкларацыя аб дзяржаўным суверэнітэце БССР]]. У адным з пунктаў дакумента абмаўлялася, што краіна ставіць мэтай зрабіць сваю тэрыторыю бяз’ядзернай зонай і стаць [[нейтралітэт|нейтральнай дзяржавай]]. Падобнае рашэнне прадыктавана шмат у чым настроямі ў грамадстве, якое пасля [[Чарнобыльская катастрофа|Чарнобыльскай катастрофы]] негатыўна ўспрымала любыя [[ядзерныя тэхналогіі|атамныя тэхналогіі]]<ref name="1990-я">[http://90s.by/years/1996/nuclear.html Из Беларуси выводится ядерное оружие] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20211226211426/http://90s.by/years/1996/nuclear.html |date=26 снежня 2021 }}</ref>.
Імкненне да раззбраення станоўча ўспрынялі ў ЗША, якія былі зацікаўлены ў тым, каб колькасць краін у «[[ядзерны клуб|ядзерным клубе]]» заставалася нязменнай. [[Белы дом]] падтрымліваў ідэю перадачу ўсіх запасаў правапераемніцы Савецкага Саюза — Расійскай Федэрацыі<ref name="РС">[https://rus.azattyq.org/a/kazakhstan_nuclear_weapon_russia_ukraine_belarus/24529885.html Как Казахстан, Украина и Беларусь отдавали ядерные арсеналы]</ref>. Ужо ў верасні [[1991]] года [[Міністр замежных спраў Рэспублікі Беларусь|міністр замежных спраў Беларусі]] [[Пётр Кузьміч Краўчанка|Пётр Краўчанка]] і [[дзяржаўны сакратар ЗША]] [[Джэймс Бейкер]] правялі гутарку аб бяз’ядзерным статусе рэспублікі<ref name="1990-я"/>.
Да гэтага імкнуліся і іншыя [[Постсавецкая прастора|былыя савецкія рэспублікі]]. [[8 снежня]] ў пагадненні аб стварэнні [[СНД]] было прапісана, што члены садружнасці абавязваюцца забяспечваць адзіны кантроль за ядзернай зброяй і яго нераспаўсюджваннем. Наступныя пагадненні, прынятыя на мяжы 1991—1992 гадоў, вызначылі часовы статус ядзернай зброі на тэрыторыях Беларусі, Расіі, Украіны і Казахстана. Для кантролю над узбраеннем стваралася аб’яднанае камандаванне стратэгічнымі сіламі. У той жа час Кіеў і Мінск павінны былі далучыцца да [[Дагавор аб нераспаўсюджванні ядзернай зброі|дамовы аб нераспаўсюджванні ядзернай зброі]], а затым вывезці свае запасы ў Расію. Да гэтага моманту рашэнне аб прымяненні ядзернай зброі мог прымаць толькі [[Прэзідэнт Расіі|прэзідэнтам Расійскай Федэрацыі]], але па ўзгадненні з кіраўнікамі Украіны, Беларусі, Казахстана і іншых краін СНД<ref name="1990-я"/>.
У красавіку [[1992]] года Беларусь падпісала [[Лісабонскі пратакол|Лісабонскі пратакол]], аформіўшы членства ў Дагаворы аб скарачэнні стратэгічных наступальных узбраенняў (ДСНУ). Адначасова яна стала паўнапраўным членам Дагавора аб ліквідацыі ракет сярэдняй і меншай далёкасці. У ліпені [[1993]]-га краіна афіцыйна далучылася да Дагавора аб нераспаўсюджванні ядзернай зброі. У сваю чаргу [[Вялікабрытанія]], ЗША і Расія далі рэспубліцы свае гарантыі бяспекі<ref name="МИДРБ">[https://mfa.gov.by/mulateral/global_issues/global_security/nuclear_disarmament/ Ядерное разоружение, нераспространение оружия массового уничтожения и экспортный контроль]</ref>.
== Рэалізацыя раззбраення ==
Для выканання ўзятых беларускім бокам абавязацельстваў пры [[Міністэрства абароны Рэспублікі Беларусь|Міністэрстве абароны]] створана Нацыянальнае агенцтва па кантролі і інспекцыях. У функцыі органа ўвайшла рэалізацыя ядзернай дэмілітарызацыі. На ўзроўні СНД дзейнічаў Камітэт па ядзернай палітыцы, прызначаны для ўзгодненай працы ў галіне ядзернага ўзбраення<ref name="49 старонка">Кузьмич, 2019, с. 49.</ref>.
Па [[Праграма Нана — Лугара|праграме Нана—Лугара]] Вашынгтон вылучыў краіне 250 мільёнаў долараў на мэты, звязаныя з забеспячэннем ядзернай бяспекі падчас дэмантажу, перадыслакацыі і знішчэння ядзерных боегаловак<ref name="1990-я"/>. Расія таксама аказала дапамогу<ref name="РС"/>.
[[20 ліпеня]] [[1994]] года, за два з паловай гады да завяршэння ядзернай дэмілітарызацыі, краіну ўзначаліў [[Прэзідэнт Беларусі|прэзідэнт]] [[Аляксандр Лукашэнка]]. Новы кіраўнік дзяржавы баяўся пашырэння блока [[НАТА]]. Тады Лукашэнка меў намер спыніць вываз стратэгічнай зброі, якую ён прапаноўваў Расіі пакінуць у рэспубліцы. На той перыяд на яе тэрыторыі яшчэ знаходзіліся 72 ядзерныя боегалоўкі. Аднак ні Маскве, ні Вашынгтону не падабаліся падобныя планы, таму вываз зарадаў працягнуўся<ref>Игорь Плугатарев. [https://2009-2020.oborona.ru/includes/periodics/maintheme/2011/0410/20045928/detail.shtml Главком Лукашенко и его армия] // Электронное периодическое издание Оборона.Ру, 4 июня 2011</ref>.
[[27 лістапада]] [[1996]] года з пад’язных шляхоў чыгуначнай станцыі каля вёскі [[Яцукі (Дзятлаўскі раён)|Яцукі]] (Дзятлаўскі раён [[Гродзенская вобласць|Гродзенскай вобласці]]) адпраўлены ў Расію апошні эшалон з міжкантынентальнымі балістычнымі ракетамі [[Топаль (ракетны комплекс)|РС-12М «Топаль»]]. Была праведзена ўрачыстая цырымонія з удзелам прадстаўнікоў уладных структур Беларусі і Расіі, а таксама высокапастаўленых вайскоўцаў<ref>[https://thinktanks.by/publication/2016/11/27/dvadtsat-let-nazad-belarus-stala-bezyadernym-gosudarstvom.html Двадцать лет назад Беларусь стала безъядерным государством]</ref>. З 1120 боезарадаў 584 ракеты падлягалі ліквідацыі па дамове 1987 года. Астатнія забралі [[Стратэгічныя ядзерныя сілы Расійскай Федэрацыі]]<ref name="МИДРБ"/>.
== Наступствы і ўплыў ==
Дзейнасць Беларусі па пытанні ядзернай зброі ў поўным аб’ёме адпавядала інтарэсам як Захаду, так і Масквы, што спрыяла ўмацаванню адносін з абодвума гульцамі. Найбольшую павагу і прызнанне за палітыку 1992—1996 выказаў Вашынгтон. Так, напрыклад, [[прэзідэнт ЗША]] [[Біл Клінтан]] у другой палове 1990-х падчас перамоваў паміж [[Індыя]]й і [[Пакістан]]ам спаслаўся на пазітыўны прыклад Беларусі, якая ўнесла значны ўклад у працэс ядзернай дэмілітарызацыі у свеце. Аднак у той жа час краіна атрымала значна меншыя дывідэнды за раззбраенне, чым Украіна і Казахстан<ref>Кузьмич, 2020, с. 57.</ref>.
У наступныя гады Рэспубліка Беларусь працягвала прытрымлівацца антыядзернага курсу<ref name="МИДРБ"/>. Дадзеная палітыка знайшла сваё адлюстраванне ў 18 артыкуле [[Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь| Канстытуцыі]]<ref name="49 старонка"/>.
== Даследаванне пытання ==
Тэма ядзернага раззбраення Беларусі знайшла сваё адлюстраванне ў працах Камышава, Снапкоўскага, Улаховіча і Шадурскага, якія займаліся даследаваннем гісторыі і развіцця [[Знешняя палітыка Беларусі|знешняй палітыкі рэспублікі]]. Арлоў у працы па пытанні ядзернага нераспаўсюджвання ў [[расійска-амерыканскія адносіны|расійска-амерыканскіх адносін]] таксама закрануў падзеі першай паловы 1990-х у Беларусі. Непасрэдна гэтую праблему асвятляў Кузьміч<ref>Кузьмич, 2020, с. 53.</ref>.
== Крытыка ==
Палітыка ядзернага раззбраення 1992—1996 гадоў у Беларусі ацэньваецца неадназначна. У першую чаргу крытыкуюцца крокі, прынятыя старшынёй [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь|Вярхоўнага Савета]] [[Станіслаў Станіслававіч Шушкевіч|Станіславам Шушкевічам]], якіяэ ў 1991—1994 гадах з’яўляўся кіраўніком дзяржавы. Ім было прынята рашэнне пазбавіцца ад ракет як мага хутчэй, прычым адмовіўшыся ад грашовай кампенсацыі Расіі. Адзін з лідараў [[Партыя БНФ|БНФ]] і дэпутат Вярхоўнага Савета [[Сяргей Іосіфавіч Навумчык|Сяргей Навумчык]] заявіў, што ядзерная дэмілітарызацыя была неабходная, але на больш выгадных для Беларусі ўмовах. Першы міністр замежных спраў краіны Пётр Краўчанка ў сваіх мемуарах «Беларусь на раздарожжы. Запіскі палітыка і дыпламата» і зусім абвінаваціў Шушкевіча ў здрадзе нацыянальных інтарэсаў. Нібыта ён пазбавіў рэспубліку галоўнага «козыра» ў перамовах з Расіяй<ref name="1990-я"/>.
Агульным момантам, які выклікаў абурэнне ў Краўчанкі і Навумчыка, стала аднаасобнае рашэнне кіраўніка Вярхоўнага Савета прызнаць ядзерныя запасы Беларусі за Масквой, паколькі Шушкевіч па гэтым пытанні не параіўся ні з кім іншым<ref name="1990-я"/>.
У сваё апраўданне палітык заявіў наступнае<ref>[https://m.delfi.lt/ru/news/article.php?id=64492286 Станислав Шушкевич: в Беловежской пуще не было ни одного пьяного]</ref>:{{Цытата|Беларусь фактычна была закладніцай Расіі. На яе паверхні было столькі ядзернай зброі, што можна было знішчыць усю [[Еўропа|Еўропу]]. Я лічыў гэта вельмі небяспечнай справай, і, як толькі мы падпісалі [[Белавежскія пагадненні]], я сказаў: мы выведзем ядзерную зброю без папярэдніх умоў, кампенсацый, і мы будзем рабіць гэта неадкладна, таму што гэта пагражае гібеллю беларускай нацыі, Беларусі.}}
У красавіку [[2010]]-га Аляксандр Лукашэнка назваў гэтыя падзеі вельмі жорсткай памылкай. Ён таксама лічыў, што неабходна было дамагчыся больш выгадных умоў вываду. Прыйшоўшы да ўлады, як заявіў кіраўнік дзяржавы, ён ужо нічога не мог зрабіць з-за ціску расіян і амерыканцаў. Як адзначыў Лукашэнка, калі б ядзерная зброя ў Беларусі засталася, то стаўленне да яе было б іншым<ref>[https://www.belta.by/president/view/vyvod-iz-belarusi-jadernogo-oruzhija-byl-zhestochajshej-oshibkoj-lukashenko-142462-2010 Вывод из Беларуси ядерного оружия был жесточайшей ошибкой - Лукашенко]</ref>.
== Гл. таксама ==
* [[Ваенная палітыка Беларусі]]
* [[Ваеннае будаўніцтва Беларусі]]
{{Зноскі|2}}
== Літаратура ==
* Кузьмич, С. В. [https://elib.bsu.by/handle/123456789/239553 Значимость безъядерного статуса Беларуси для международного сообщества в начале 1990-х годов] // Беларусь в современном мире = Беларусь у сучасным свеце : материалы XVIII Междунар. науч. конф., посвящ. 98-летию образования Белорус. гос. ун-та, Минск, 30 окт. 2019 г. / Белорус. гос. ун-т ; редкол.: В. Г. Шадурский (пред.) [и др.]. – Минск : БГУ, 2019. – С. 46-50.
* Кузьмич, С. В. [https://elib.bsu.by/handle/123456789/247663 Обретение Беларусью безъядерного статуса и его влияние на взаимоотношения со странами Запада в 1991—1994 гг.] // Журнал международного права и международных отношений = Journal of International Law and International Relations. - 2020. - № 1-2.
[[Катэгорыя:Ваенная палітыка Беларусі]]
[[Катэгорыя:Ядзерная зброя]]
[[Катэгорыя:1990-я ў Беларусі]]
6oiyx2s4o3genmvp1q5k74nl7si84l6
4191707
4191706
2022-08-22T09:37:32Z
DBatura
73587
wikitext
text/x-wiki
{{Main|Гісторыя беларускай арміі}}
[[File:РВСН Беларусь.jpg|thumb|300px|Карта размяшчэння падраздзяленняў і фарміраванняў РВСП на тэрыторыі Беларусі (1960—1996).]]
'''Ядзернае раззбраенне Беларусі''' — працэс вываду ракетна-ядзернага ўзбраення з тэрыторыі [[Рэспубліка Беларусь|Рэспублікі Беларусь]]. Праводзілася на фоне [[Скарачэнні Узброеных сіл Беларусі (1992—1996)|маштабнай дэмілітарызацыі 1992—1996 гадоў]].
Беларусь разам з [[ПАР]] ([[1989]]—пачатак 1990-х), [[Украіна]]й (1991—[[1994]]) і [[Казахстан]]ам (1991—[[1995]]) сталі першымі дзяржавамі, якія добраахвотна адмовіліся ад магчымасці валодання [[ядзерная зброя|ядзернай зброяй]] і правялі ліквідацыю яго запасаў.
== Агляд ==
У [[1960]] годзе ў [[Беларуская ваенная акруга|Беларускай ваенная акрузе]] размясціліся часткі 50-й ракетнай Чырванасцяжнай арміі, якая ўваходзіла ў склад [[Ракетныя войскі стратэгічнага прызначэння СССР|Ракетных войскаў стратэгічнага прызначэння]]. У [[БССР]] знаходзіліся чатыры дывізіі: 31-я гвардзейская ракетная Бранска-Берлінская Чырванасцяжная, ордэна Суворава ([[Пружаны]]), 32-я ракетная Херсонская Чырванасцяжная імя Маршала Савецкага Саюза Д. Ф. Усцінава ([[Паставы]]), 33-я гвардзейская ракетная Свірская Чырванасцяжная, ордэнаў Суворава, Кутузава і Аляксандра Неўскага ([[Мазыр]]) і 49-я гвардзейская ракетная Станіслаўска-Будапешцкая Чырванасцяжная ([[Ліда]]). Першапачаткова падраздзяленні абсталявалі ракетнымі комплексамі [[Р-12]] і [[Р-14]] мабільнага і шахтавага базавання, а ў канцы 80-х — мабільнымі пускавымі ўстаноўкамі 15П645К (РСД-10 «Піянер») і ракетным комплексам 15П653 (РСД-10 «Піянер-УТТХ»)<ref>[http://belarmy.by/istoria-belarusi/istoricheskaya-spravka-o-vooruzhennyx-silax-belarusi-2 Историческая справка о вооружённых силах Беларуси — 2 | Армия Беларуси<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20170917193246/http://belarmy.by/istoria-belarusi/istoricheskaya-spravka-o-vooruzhennyx-silax-belarusi-2 |date=17 верасня 2017 }}</ref>. Некаторыя сілы з гэтых дывізій былі размешчаны ў [[Смаргонскі раён|Смаргонскім]], [[Дзяржынскі раён|Дзяржынскім]], [[Дзятлаўскі раён|Дзятлаўскім]] і [[Слонімскі раён|Слонімскім]] раёнах<ref name="чипапи муняня"/>. Сховішчы ядзерных зарадаў размяшчаліся і пры аэрадромах далёкай авіяцыі<ref name="1990-я"/>.
У [[1987]] годзе [[СССР]] і [[ЗША]] падпісалі [[Дагавор аб ліквідацыі ракет сярэдняй і меншай далёкасці]]. Пасля гэтага ў Беларусі былі знішчаныя ўсе ракеты з далёкасцю палёту ад 500 да 5500 км. Апошняя з іх, Р-12 з Пружанаў, дэмантавана [[23 мая]] [[1990]] года. Раней, [[27 кастрычніка]] [[1989]] года, у [[Станькава]] знішчана пускавая ўстаноўка [[Ака (АТРК)|АТР-23 «Ака»]]<ref name="чипапи муняня"/>.
На момант [[Распад СССР|распаду СССР]] Беларусь была восьмай краінай па запасах ядзернай зброі. Агульная колькасць боезарадаў складала 1120<ref name="чипапи муняня">[https://freesmi.by/byloe/323715 Каким был ядерный потенциал Беларуси и история «ядерного разоружения»]</ref>. Да групоўкі стратэгічных ядзерных сіл ставіліся парадку 180 злучэнняў, частак і ўстаноў колькасцю каля 40 тыс. чалавек<ref name="БЕЛТА">[https://www.belta.by/society/view/dose-k-100-letiju-vooruzhennyh-sil-respubliki-belarus-291008-2018/ ДОСЬЕ: К 100-летию Вооруженных Сил Республики Беларусь]</ref>. Акрамя Рэспублікі Беларусь, ядзерная зброя заставалася на тэрыторыі [[Украіна|Украіны]], [[Казахстан]]а і [[Расія|Расіі]].
== Перадумовы і падрыхтоўка ==
[[27 ліпеня]] [[1990]] года прынятая [[Дэкларацыя аб дзяржаўным суверэнітэце БССР]]. У адным з пунктаў дакумента абмаўлялася, што краіна ставіць мэтай зрабіць сваю тэрыторыю бяз’ядзернай зонай і стаць [[нейтралітэт|нейтральнай дзяржавай]]. Падобнае рашэнне прадыктавана шмат у чым настроямі ў грамадстве, якое пасля [[Чарнобыльская катастрофа|Чарнобыльскай катастрофы]] негатыўна ўспрымала любыя [[ядзерныя тэхналогіі|атамныя тэхналогіі]]<ref name="1990-я">[http://90s.by/years/1996/nuclear.html Из Беларуси выводится ядерное оружие] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20211226211426/http://90s.by/years/1996/nuclear.html |date=26 снежня 2021 }}</ref>.
Імкненне да раззбраення станоўча ўспрынялі ў ЗША, якія былі зацікаўлены ў тым, каб колькасць краін у «[[ядзерны клуб|ядзерным клубе]]» заставалася нязменнай. [[Белы дом]] падтрымліваў ідэю перадачу ўсіх запасаў правапераемніцы Савецкага Саюза — Расійскай Федэрацыі<ref name="РС">[https://rus.azattyq.org/a/kazakhstan_nuclear_weapon_russia_ukraine_belarus/24529885.html Как Казахстан, Украина и Беларусь отдавали ядерные арсеналы]</ref>. Ужо ў верасні [[1991]] года [[Міністр замежных спраў Рэспублікі Беларусь|міністр замежных спраў Беларусі]] [[Пётр Кузьміч Краўчанка|Пётр Краўчанка]] і [[дзяржаўны сакратар ЗША]] [[Джэймс Бейкер]] правялі гутарку аб бяз’ядзерным статусе рэспублікі<ref name="1990-я"/>.
Да гэтага імкнуліся і іншыя [[Постсавецкая прастора|былыя савецкія рэспублікі]]. [[8 снежня]] ў пагадненні аб стварэнні [[СНД]] было прапісана, што члены садружнасці абавязваюцца забяспечваць адзіны кантроль за ядзернай зброяй і яго нераспаўсюджваннем. Наступныя пагадненні, прынятыя на мяжы 1991—1992 гадоў, вызначылі часовы статус ядзернай зброі на тэрыторыях Беларусі, Расіі, Украіны і Казахстана. Для кантролю над узбраеннем стваралася аб’яднанае камандаванне стратэгічнымі сіламі. У той жа час Кіеў і Мінск павінны былі далучыцца да [[Дагавор аб нераспаўсюджванні ядзернай зброі|дамовы аб нераспаўсюджванні ядзернай зброі]], а затым вывезці свае запасы ў Расію. Да гэтага моманту рашэнне аб прымяненні ядзернай зброі мог прымаць толькі [[Прэзідэнт Расіі|прэзідэнтам Расійскай Федэрацыі]], але па ўзгадненні з кіраўнікамі Украіны, Беларусі, Казахстана і іншых краін СНД<ref name="1990-я"/>.
У красавіку [[1992]] года Беларусь падпісала [[Лісабонскі пратакол|Лісабонскі пратакол]], аформіўшы членства ў Дагаворы аб скарачэнні стратэгічных наступальных узбраенняў (ДСНУ). Адначасова яна стала паўнапраўным членам Дагавора аб ліквідацыі ракет сярэдняй і меншай далёкасці. У ліпені [[1993]]-га краіна афіцыйна далучылася да Дагавора аб нераспаўсюджванні ядзернай зброі. У сваю чаргу [[Вялікабрытанія]], ЗША і Расія далі рэспубліцы свае гарантыі бяспекі<ref name="МИДРБ">[https://mfa.gov.by/mulateral/global_issues/global_security/nuclear_disarmament/ Ядерное разоружение, нераспространение оружия массового уничтожения и экспортный контроль]</ref>.
== Рэалізацыя раззбраення ==
Для выканання ўзятых беларускім бокам абавязацельстваў пры [[Міністэрства абароны Рэспублікі Беларусь|Міністэрстве абароны]] створана Нацыянальнае агенцтва па кантролі і інспекцыях. У функцыі органа ўвайшла рэалізацыя ядзернай дэмілітарызацыі. На ўзроўні СНД дзейнічаў Камітэт па ядзернай палітыцы, прызначаны для ўзгодненай працы ў галіне ядзернага ўзбраення<ref name="49 старонка">Кузьмич, 2019, с. 49.</ref>.
Па [[Праграма Нана — Лугара|праграме Нана—Лугара]] Вашынгтон вылучыў краіне 250 мільёнаў долараў на мэты, звязаныя з забеспячэннем ядзернай бяспекі падчас дэмантажу, перадыслакацыі і знішчэння ядзерных боегаловак<ref name="1990-я"/>. Расія таксама аказала дапамогу<ref name="РС"/>.
[[20 ліпеня]] [[1994]] года, за два з паловай гады да завяршэння ядзернай дэмілітарызацыі, краіну ўзначаліў [[Прэзідэнт Беларусі|прэзідэнт]] [[Аляксандр Лукашэнка]]. Новы кіраўнік дзяржавы баяўся пашырэння блока [[НАТА]]. Тады Лукашэнка меў намер спыніць вываз стратэгічнай зброі, якую ён прапаноўваў Расіі пакінуць у рэспубліцы. На той перыяд на яе тэрыторыі яшчэ знаходзіліся 72 ядзерныя боегалоўкі. Аднак ні Маскве, ні Вашынгтону не падабаліся падобныя планы, таму вываз зарадаў працягнуўся<ref>Игорь Плугатарев. [https://2009-2020.oborona.ru/includes/periodics/maintheme/2011/0410/20045928/detail.shtml Главком Лукашенко и его армия] // Электронное периодическое издание Оборона.Ру, 4 июня 2011</ref>.
[[27 лістапада]] [[1996]] года з пад’язных шляхоў чыгуначнай станцыі каля вёскі [[Яцукі (Дзятлаўскі раён)|Яцукі]] (Дзятлаўскі раён [[Гродзенская вобласць|Гродзенскай вобласці]]) адпраўлены ў Расію апошні эшалон з міжкантынентальнымі балістычнымі ракетамі [[Топаль (ракетны комплекс)|РС-12М «Топаль»]]. Была праведзена ўрачыстая цырымонія з удзелам прадстаўнікоў уладных структур Беларусі і Расіі, а таксама высокапастаўленых вайскоўцаў<ref>[https://thinktanks.by/publication/2016/11/27/dvadtsat-let-nazad-belarus-stala-bezyadernym-gosudarstvom.html Двадцать лет назад Беларусь стала безъядерным государством]</ref>. З 1120 боезарадаў 584 ракеты падлягалі ліквідацыі па дамове 1987 года. Астатнія забралі [[Стратэгічныя ядзерныя сілы Расійскай Федэрацыі]]<ref name="МИДРБ"/>.
== Наступствы і ўплыў ==
Дзейнасць Беларусі па пытанні ядзернай зброі ў поўным аб’ёме адпавядала інтарэсам як Захаду, так і Масквы, што спрыяла ўмацаванню адносін з абодвума гульцамі. Найбольшую павагу і прызнанне за палітыку 1992—1996 выказаў Вашынгтон. Так, напрыклад, [[прэзідэнт ЗША]] [[Біл Клінтан]] у другой палове 1990-х падчас перамоваў паміж [[Індыя]]й і [[Пакістан]]ам спаслаўся на пазітыўны прыклад Беларусі, якая ўнесла значны ўклад у працэс ядзернай дэмілітарызацыі у свеце. Аднак у той жа час краіна атрымала значна меншыя дывідэнды за раззбраенне, чым Украіна і Казахстан<ref>Кузьмич, 2020, с. 57.</ref>.
У наступныя гады Рэспубліка Беларусь працягвала прытрымлівацца антыядзернага курсу<ref name="МИДРБ"/>. Дадзеная палітыка знайшла сваё адлюстраванне ў 18 артыкуле [[Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь| Канстытуцыі]]<ref name="49 старонка"/>.
== Даследаванне пытання ==
Тэма ядзернага раззбраення Беларусі знайшла сваё адлюстраванне ў працах Камышава, Снапкоўскага, Улаховіча і Шадурскага, якія займаліся даследаваннем гісторыі і развіцця [[Знешняя палітыка Беларусі|знешняй палітыкі рэспублікі]]. Арлоў у працы па пытанні ядзернага нераспаўсюджвання ў [[расійска-амерыканскія адносіны|расійска-амерыканскіх адносін]] таксама закрануў падзеі першай паловы 1990-х у Беларусі. Непасрэдна гэтую праблему асвятляў Кузьміч<ref>Кузьмич, 2020, с. 53.</ref>.
== Крытыка ==
Палітыка ядзернага раззбраення 1992—1996 гадоў у Беларусі ацэньваецца неадназначна. У першую чаргу крытыкуюцца крокі, прынятыя старшынёй [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь|Вярхоўнага Савета]] [[Станіслаў Станіслававіч Шушкевіч|Станіславам Шушкевічам]], якіяэ ў 1991—1994 гадах з’яўляўся кіраўніком дзяржавы. Ім было прынята рашэнне пазбавіцца ад ракет як мага хутчэй, прычым адмовіўшыся ад грашовай кампенсацыі Расіі. Адзін з лідараў [[Партыя БНФ|БНФ]] і дэпутат Вярхоўнага Савета [[Сяргей Іосіфавіч Навумчык|Сяргей Навумчык]] заявіў, што ядзерная дэмілітарызацыя была неабходная, але на больш выгадных для Беларусі ўмовах. Першы міністр замежных спраў краіны Пётр Краўчанка ў сваіх мемуарах «Беларусь на раздарожжы. Запіскі палітыка і дыпламата» і зусім абвінаваціў Шушкевіча ў здрадзе нацыянальных інтарэсаў. Нібыта ён пазбавіў рэспубліку галоўнага «козыра» ў перамовах з Расіяй<ref name="1990-я"/>.
Агульным момантам, які выклікаў абурэнне ў Краўчанкі і Навумчыка, стала аднаасобнае рашэнне кіраўніка Вярхоўнага Савета прызнаць ядзерныя запасы Беларусі за Масквой, паколькі Шушкевіч па гэтым пытанні не параіўся ні з кім іншым<ref name="1990-я"/>.
У сваё апраўданне палітык заявіў наступнае<ref>[https://m.delfi.lt/ru/news/article.php?id=64492286 Станислав Шушкевич: в Беловежской пуще не было ни одного пьяного]</ref>:{{Цытата|Беларусь фактычна была закладніцай Расіі. На яе паверхні было столькі ядзернай зброі, што можна было знішчыць усю [[Еўропа|Еўропу]]. Я лічыў гэта вельмі небяспечнай справай, і, як толькі мы падпісалі [[Белавежскія пагадненні]], я сказаў: мы выведзем ядзерную зброю без папярэдніх умоў, кампенсацый, і мы будзем рабіць гэта неадкладна, таму што гэта пагражае гібеллю беларускай нацыі, Беларусі.}}
У красавіку [[2010]]-га Аляксандр Лукашэнка назваў гэтыя падзеі вельмі жорсткай памылкай. Ён таксама лічыў, што неабходна было дамагчыся больш выгадных умоў вываду. Прыйшоўшы да ўлады, як заявіў кіраўнік дзяржавы, ён ужо нічога не мог зрабіць з-за ціску расіян і амерыканцаў. Як адзначыў Лукашэнка, калі б ядзерная зброя ў Беларусі засталася, то стаўленне да яе было б іншым<ref>[https://www.belta.by/president/view/vyvod-iz-belarusi-jadernogo-oruzhija-byl-zhestochajshej-oshibkoj-lukashenko-142462-2010 Вывод из Беларуси ядерного оружия был жесточайшей ошибкой - Лукашенко]</ref>.
== Гл. таксама ==
* [[Ваенная палітыка Беларусі]]
* [[Ваеннае будаўніцтва Беларусі]]
{{Зноскі|2}}
== Літаратура ==
* Кузьмич, С. В. [https://elib.bsu.by/handle/123456789/239553 Значимость безъядерного статуса Беларуси для международного сообщества в начале 1990-х годов] // Беларусь в современном мире = Беларусь у сучасным свеце : материалы XVIII Междунар. науч. конф., посвящ. 98-летию образования Белорус. гос. ун-та, Минск, 30 окт. 2019 г. / Белорус. гос. ун-т ; редкол.: В. Г. Шадурский (пред.) [и др.]. – Минск : БГУ, 2019. – С. 46-50.
* Кузьмич, С. В. [https://elib.bsu.by/handle/123456789/247663 Обретение Беларусью безъядерного статуса и его влияние на взаимоотношения со странами Запада в 1991—1994 гг.] // Журнал международного права и международных отношений = Journal of International Law and International Relations. - 2020. - № 1-2.
[[Катэгорыя:Ваенная палітыка Беларусі]]
[[Катэгорыя:Ядзерная зброя]]
[[Катэгорыя:1990-я ў Беларусі]]
qedptmzhh962da7lthhuu47b699k5o0
4191708
4191707
2022-08-22T09:38:45Z
DBatura
73587
wikitext
text/x-wiki
{{Main|Гісторыя беларускай арміі}}
[[File:РВСН Беларусь.jpg|thumb|300px|Карта размяшчэння падраздзяленняў і фарміраванняў РВСП на тэрыторыі Беларусі (1960—1996).]]
'''Ядзернае раззбраенне Беларусі''' — працэс вываду ракетна-ядзернага ўзбраення з тэрыторыі [[Рэспубліка Беларусь|Рэспублікі Беларусь]]. Праводзілася на фоне [[Скарачэнні Узброеных сіл Беларусі (1992—1996)|маштабнай дэмілітарызацыі 1992—1996 гадоў]].
Беларусь разам з [[ПАР]] ([[1989]]—пачатак 1990-х), [[Украіна]]й ([[1991]]—[[1994]]) і [[Казахстан]]ам (1991—[[1995]]) сталі першымі дзяржавамі, якія добраахвотна адмовіліся ад магчымасці валодання [[ядзерная зброя|ядзернай зброяй]] і правялі ліквідацыю яго запасаў.
== Агляд ==
У [[1960]] годзе ў [[Беларуская ваенная акруга|Беларускай ваенная акрузе]] размясціліся часткі 50-й ракетнай Чырванасцяжнай арміі, якая ўваходзіла ў склад [[Ракетныя войскі стратэгічнага прызначэння СССР|Ракетных войскаў стратэгічнага прызначэння]]. У [[БССР]] знаходзіліся чатыры дывізіі: 31-я гвардзейская ракетная Бранска-Берлінская Чырванасцяжная, ордэна Суворава ([[Пружаны]]), 32-я ракетная Херсонская Чырванасцяжная імя Маршала Савецкага Саюза Д. Ф. Усцінава ([[Паставы]]), 33-я гвардзейская ракетная Свірская Чырванасцяжная, ордэнаў Суворава, Кутузава і Аляксандра Неўскага ([[Мазыр]]) і 49-я гвардзейская ракетная Станіслаўска-Будапешцкая Чырванасцяжная ([[Ліда]]). Першапачаткова падраздзяленні абсталявалі ракетнымі комплексамі [[Р-12]] і [[Р-14]] мабільнага і шахтавага базавання, а ў канцы 80-х — мабільнымі пускавымі ўстаноўкамі 15П645К (РСД-10 «Піянер») і ракетным комплексам 15П653 (РСД-10 «Піянер-УТТХ»)<ref>[http://belarmy.by/istoria-belarusi/istoricheskaya-spravka-o-vooruzhennyx-silax-belarusi-2 Историческая справка о вооружённых силах Беларуси — 2 | Армия Беларуси<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20170917193246/http://belarmy.by/istoria-belarusi/istoricheskaya-spravka-o-vooruzhennyx-silax-belarusi-2 |date=17 верасня 2017 }}</ref>. Некаторыя сілы з гэтых дывізій былі размешчаны ў [[Смаргонскі раён|Смаргонскім]], [[Дзяржынскі раён|Дзяржынскім]], [[Дзятлаўскі раён|Дзятлаўскім]] і [[Слонімскі раён|Слонімскім]] раёнах<ref name="чипапи муняня"/>. Сховішчы ядзерных зарадаў размяшчаліся і пры аэрадромах далёкай авіяцыі<ref name="1990-я"/>.
У [[1987]] годзе [[СССР]] і [[ЗША]] падпісалі [[Дагавор аб ліквідацыі ракет сярэдняй і меншай далёкасці]]. Пасля гэтага ў Беларусі былі знішчаныя ўсе ракеты з далёкасцю палёту ад 500 да 5500 км. Апошняя з іх, Р-12 з Пружанаў, дэмантавана [[23 мая]] [[1990]] года. Раней, [[27 кастрычніка]] [[1989]] года, у [[Станькава]] знішчана пускавая ўстаноўка [[Ака (АТРК)|АТР-23 «Ака»]]<ref name="чипапи муняня"/>.
На момант [[Распад СССР|распаду СССР]] Беларусь была восьмай краінай па запасах ядзернай зброі. Агульная колькасць боезарадаў складала 1120<ref name="чипапи муняня">[https://freesmi.by/byloe/323715 Каким был ядерный потенциал Беларуси и история «ядерного разоружения»]</ref>. Да групоўкі стратэгічных ядзерных сіл ставіліся парадку 180 злучэнняў, частак і ўстаноў колькасцю каля 40 тыс. чалавек<ref name="БЕЛТА">[https://www.belta.by/society/view/dose-k-100-letiju-vooruzhennyh-sil-respubliki-belarus-291008-2018/ ДОСЬЕ: К 100-летию Вооруженных Сил Республики Беларусь]</ref>. Акрамя Рэспублікі Беларусь, ядзерная зброя заставалася на тэрыторыі [[Украіна|Украіны]], [[Казахстан]]а і [[Расія|Расіі]].
== Перадумовы і падрыхтоўка ==
[[27 ліпеня]] [[1990]] года прынятая [[Дэкларацыя аб дзяржаўным суверэнітэце БССР]]. У адным з пунктаў дакумента абмаўлялася, што краіна ставіць мэтай зрабіць сваю тэрыторыю бяз’ядзернай зонай і стаць [[нейтралітэт|нейтральнай дзяржавай]]. Падобнае рашэнне прадыктавана шмат у чым настроямі ў грамадстве, якое пасля [[Чарнобыльская катастрофа|Чарнобыльскай катастрофы]] негатыўна ўспрымала любыя [[ядзерныя тэхналогіі|атамныя тэхналогіі]]<ref name="1990-я">[http://90s.by/years/1996/nuclear.html Из Беларуси выводится ядерное оружие] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20211226211426/http://90s.by/years/1996/nuclear.html |date=26 снежня 2021 }}</ref>.
Імкненне да раззбраення станоўча ўспрынялі ў ЗША, якія былі зацікаўлены ў тым, каб колькасць краін у «[[ядзерны клуб|ядзерным клубе]]» заставалася нязменнай. [[Белы дом]] падтрымліваў ідэю перадачу ўсіх запасаў правапераемніцы Савецкага Саюза — Расійскай Федэрацыі<ref name="РС">[https://rus.azattyq.org/a/kazakhstan_nuclear_weapon_russia_ukraine_belarus/24529885.html Как Казахстан, Украина и Беларусь отдавали ядерные арсеналы]</ref>. Ужо ў верасні [[1991]] года [[Міністр замежных спраў Рэспублікі Беларусь|міністр замежных спраў Беларусі]] [[Пётр Кузьміч Краўчанка|Пётр Краўчанка]] і [[дзяржаўны сакратар ЗША]] [[Джэймс Бейкер]] правялі гутарку аб бяз’ядзерным статусе рэспублікі<ref name="1990-я"/>.
Да гэтага імкнуліся і іншыя [[Постсавецкая прастора|былыя савецкія рэспублікі]]. [[8 снежня]] ў пагадненні аб стварэнні [[СНД]] было прапісана, што члены садружнасці абавязваюцца забяспечваць адзіны кантроль за ядзернай зброяй і яго нераспаўсюджваннем. Наступныя пагадненні, прынятыя на мяжы 1991—1992 гадоў, вызначылі часовы статус ядзернай зброі на тэрыторыях Беларусі, Расіі, Украіны і Казахстана. Для кантролю над узбраеннем стваралася аб’яднанае камандаванне стратэгічнымі сіламі. У той жа час Кіеў і Мінск павінны былі далучыцца да [[Дагавор аб нераспаўсюджванні ядзернай зброі|дамовы аб нераспаўсюджванні ядзернай зброі]], а затым вывезці свае запасы ў Расію. Да гэтага моманту рашэнне аб прымяненні ядзернай зброі мог прымаць толькі [[Прэзідэнт Расіі|прэзідэнтам Расійскай Федэрацыі]], але па ўзгадненні з кіраўнікамі Украіны, Беларусі, Казахстана і іншых краін СНД<ref name="1990-я"/>.
У красавіку [[1992]] года Беларусь падпісала [[Лісабонскі пратакол|Лісабонскі пратакол]], аформіўшы членства ў Дагаворы аб скарачэнні стратэгічных наступальных узбраенняў (ДСНУ). Адначасова яна стала паўнапраўным членам Дагавора аб ліквідацыі ракет сярэдняй і меншай далёкасці. У ліпені [[1993]]-га краіна афіцыйна далучылася да Дагавора аб нераспаўсюджванні ядзернай зброі. У сваю чаргу [[Вялікабрытанія]], ЗША і Расія далі рэспубліцы свае гарантыі бяспекі<ref name="МИДРБ">[https://mfa.gov.by/mulateral/global_issues/global_security/nuclear_disarmament/ Ядерное разоружение, нераспространение оружия массового уничтожения и экспортный контроль]</ref>.
== Рэалізацыя раззбраення ==
Для выканання ўзятых беларускім бокам абавязацельстваў пры [[Міністэрства абароны Рэспублікі Беларусь|Міністэрстве абароны]] створана Нацыянальнае агенцтва па кантролі і інспекцыях. У функцыі органа ўвайшла рэалізацыя ядзернай дэмілітарызацыі. На ўзроўні СНД дзейнічаў Камітэт па ядзернай палітыцы, прызначаны для ўзгодненай працы ў галіне ядзернага ўзбраення<ref name="49 старонка">Кузьмич, 2019, с. 49.</ref>.
Па [[Праграма Нана — Лугара|праграме Нана—Лугара]] Вашынгтон вылучыў краіне 250 мільёнаў долараў на мэты, звязаныя з забеспячэннем ядзернай бяспекі падчас дэмантажу, перадыслакацыі і знішчэння ядзерных боегаловак<ref name="1990-я"/>. Расія таксама аказала дапамогу<ref name="РС"/>.
[[20 ліпеня]] [[1994]] года, за два з паловай гады да завяршэння ядзернай дэмілітарызацыі, краіну ўзначаліў [[Прэзідэнт Беларусі|прэзідэнт]] [[Аляксандр Лукашэнка]]. Новы кіраўнік дзяржавы баяўся пашырэння блока [[НАТА]]. Тады Лукашэнка меў намер спыніць вываз стратэгічнай зброі, якую ён прапаноўваў Расіі пакінуць у рэспубліцы. На той перыяд на яе тэрыторыі яшчэ знаходзіліся 72 ядзерныя боегалоўкі. Аднак ні Маскве, ні Вашынгтону не падабаліся падобныя планы, таму вываз зарадаў працягнуўся<ref>Игорь Плугатарев. [https://2009-2020.oborona.ru/includes/periodics/maintheme/2011/0410/20045928/detail.shtml Главком Лукашенко и его армия] // Электронное периодическое издание Оборона.Ру, 4 июня 2011</ref>.
[[27 лістапада]] [[1996]] года з пад’язных шляхоў чыгуначнай станцыі каля вёскі [[Яцукі (Дзятлаўскі раён)|Яцукі]] (Дзятлаўскі раён [[Гродзенская вобласць|Гродзенскай вобласці]]) адпраўлены ў Расію апошні эшалон з міжкантынентальнымі балістычнымі ракетамі [[Топаль (ракетны комплекс)|РС-12М «Топаль»]]. Была праведзена ўрачыстая цырымонія з удзелам прадстаўнікоў уладных структур Беларусі і Расіі, а таксама высокапастаўленых вайскоўцаў<ref>[https://thinktanks.by/publication/2016/11/27/dvadtsat-let-nazad-belarus-stala-bezyadernym-gosudarstvom.html Двадцать лет назад Беларусь стала безъядерным государством]</ref>. З 1120 боезарадаў 584 ракеты падлягалі ліквідацыі па дамове 1987 года. Астатнія забралі [[Стратэгічныя ядзерныя сілы Расійскай Федэрацыі]]<ref name="МИДРБ"/>.
== Наступствы і ўплыў ==
Дзейнасць Беларусі па пытанні ядзернай зброі ў поўным аб’ёме адпавядала інтарэсам як Захаду, так і Масквы, што спрыяла ўмацаванню адносін з абодвума гульцамі. Найбольшую павагу і прызнанне за палітыку 1992—1996 выказаў Вашынгтон. Так, напрыклад, [[прэзідэнт ЗША]] [[Біл Клінтан]] у другой палове 1990-х падчас перамоваў паміж [[Індыя]]й і [[Пакістан]]ам спаслаўся на пазітыўны прыклад Беларусі, якая ўнесла значны ўклад у працэс ядзернай дэмілітарызацыі у свеце. Аднак у той жа час краіна атрымала значна меншыя дывідэнды за раззбраенне, чым Украіна і Казахстан<ref>Кузьмич, 2020, с. 57.</ref>.
У наступныя гады Рэспубліка Беларусь працягвала прытрымлівацца антыядзернага курсу<ref name="МИДРБ"/>. Дадзеная палітыка знайшла сваё адлюстраванне ў 18 артыкуле [[Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь| Канстытуцыі]]<ref name="49 старонка"/>.
== Даследаванне пытання ==
Тэма ядзернага раззбраення Беларусі знайшла сваё адлюстраванне ў працах Камышава, Снапкоўскага, Улаховіча і Шадурскага, якія займаліся даследаваннем гісторыі і развіцця [[Знешняя палітыка Беларусі|знешняй палітыкі рэспублікі]]. Арлоў у працы па пытанні ядзернага нераспаўсюджвання ў [[расійска-амерыканскія адносіны|расійска-амерыканскіх адносін]] таксама закрануў падзеі першай паловы 1990-х у Беларусі. Непасрэдна гэтую праблему асвятляў Кузьміч<ref>Кузьмич, 2020, с. 53.</ref>.
== Крытыка ==
Палітыка ядзернага раззбраення 1992—1996 гадоў у Беларусі ацэньваецца неадназначна. У першую чаргу крытыкуюцца крокі, прынятыя старшынёй [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь|Вярхоўнага Савета]] [[Станіслаў Станіслававіч Шушкевіч|Станіславам Шушкевічам]], якіяэ ў 1991—1994 гадах з’яўляўся кіраўніком дзяржавы. Ім было прынята рашэнне пазбавіцца ад ракет як мага хутчэй, прычым адмовіўшыся ад грашовай кампенсацыі Расіі. Адзін з лідараў [[Партыя БНФ|БНФ]] і дэпутат Вярхоўнага Савета [[Сяргей Іосіфавіч Навумчык|Сяргей Навумчык]] заявіў, што ядзерная дэмілітарызацыя была неабходная, але на больш выгадных для Беларусі ўмовах. Першы міністр замежных спраў краіны Пётр Краўчанка ў сваіх мемуарах «Беларусь на раздарожжы. Запіскі палітыка і дыпламата» і зусім абвінаваціў Шушкевіча ў здрадзе нацыянальных інтарэсаў. Нібыта ён пазбавіў рэспубліку галоўнага «козыра» ў перамовах з Расіяй<ref name="1990-я"/>.
Агульным момантам, які выклікаў абурэнне ў Краўчанкі і Навумчыка, стала аднаасобнае рашэнне кіраўніка Вярхоўнага Савета прызнаць ядзерныя запасы Беларусі за Масквой, паколькі Шушкевіч па гэтым пытанні не параіўся ні з кім іншым<ref name="1990-я"/>.
У сваё апраўданне палітык заявіў наступнае<ref>[https://m.delfi.lt/ru/news/article.php?id=64492286 Станислав Шушкевич: в Беловежской пуще не было ни одного пьяного]</ref>:{{Цытата|Беларусь фактычна была закладніцай Расіі. На яе паверхні было столькі ядзернай зброі, што можна было знішчыць усю [[Еўропа|Еўропу]]. Я лічыў гэта вельмі небяспечнай справай, і, як толькі мы падпісалі [[Белавежскія пагадненні]], я сказаў: мы выведзем ядзерную зброю без папярэдніх умоў, кампенсацый, і мы будзем рабіць гэта неадкладна, таму што гэта пагражае гібеллю беларускай нацыі, Беларусі.}}
У красавіку [[2010]]-га Аляксандр Лукашэнка назваў гэтыя падзеі вельмі жорсткай памылкай. Ён таксама лічыў, што неабходна было дамагчыся больш выгадных умоў вываду. Прыйшоўшы да ўлады, як заявіў кіраўнік дзяржавы, ён ужо нічога не мог зрабіць з-за ціску расіян і амерыканцаў. Як адзначыў Лукашэнка, калі б ядзерная зброя ў Беларусі засталася, то стаўленне да яе было б іншым<ref>[https://www.belta.by/president/view/vyvod-iz-belarusi-jadernogo-oruzhija-byl-zhestochajshej-oshibkoj-lukashenko-142462-2010 Вывод из Беларуси ядерного оружия был жесточайшей ошибкой - Лукашенко]</ref>.
== Гл. таксама ==
* [[Ваенная палітыка Беларусі]]
* [[Ваеннае будаўніцтва Беларусі]]
{{Зноскі|2}}
== Літаратура ==
* Кузьмич, С. В. [https://elib.bsu.by/handle/123456789/239553 Значимость безъядерного статуса Беларуси для международного сообщества в начале 1990-х годов] // Беларусь в современном мире = Беларусь у сучасным свеце : материалы XVIII Междунар. науч. конф., посвящ. 98-летию образования Белорус. гос. ун-та, Минск, 30 окт. 2019 г. / Белорус. гос. ун-т ; редкол.: В. Г. Шадурский (пред.) [и др.]. – Минск : БГУ, 2019. – С. 46-50.
* Кузьмич, С. В. [https://elib.bsu.by/handle/123456789/247663 Обретение Беларусью безъядерного статуса и его влияние на взаимоотношения со странами Запада в 1991—1994 гг.] // Журнал международного права и международных отношений = Journal of International Law and International Relations. - 2020. - № 1-2.
[[Катэгорыя:Ваенная палітыка Беларусі]]
[[Катэгорыя:Ядзерная зброя]]
[[Катэгорыя:1990-я ў Беларусі]]
c7f0anrtkumqmwvpo7mrngr4wnb3221
4191709
4191708
2022-08-22T09:41:02Z
JerzyKundrat
174
/* Рэалізацыя раззбраення */ вікіфікацыя
wikitext
text/x-wiki
{{Main|Гісторыя беларускай арміі}}
[[File:РВСН Беларусь.jpg|thumb|300px|Карта размяшчэння падраздзяленняў і фарміраванняў РВСП на тэрыторыі Беларусі (1960—1996).]]
'''Ядзернае раззбраенне Беларусі''' — працэс вываду ракетна-ядзернага ўзбраення з тэрыторыі [[Рэспубліка Беларусь|Рэспублікі Беларусь]]. Праводзілася на фоне [[Скарачэнні Узброеных сіл Беларусі (1992—1996)|маштабнай дэмілітарызацыі 1992—1996 гадоў]].
Беларусь разам з [[ПАР]] ([[1989]]—пачатак 1990-х), [[Украіна]]й ([[1991]]—[[1994]]) і [[Казахстан]]ам (1991—[[1995]]) сталі першымі дзяржавамі, якія добраахвотна адмовіліся ад магчымасці валодання [[ядзерная зброя|ядзернай зброяй]] і правялі ліквідацыю яго запасаў.
== Агляд ==
У [[1960]] годзе ў [[Беларуская ваенная акруга|Беларускай ваенная акрузе]] размясціліся часткі 50-й ракетнай Чырванасцяжнай арміі, якая ўваходзіла ў склад [[Ракетныя войскі стратэгічнага прызначэння СССР|Ракетных войскаў стратэгічнага прызначэння]]. У [[БССР]] знаходзіліся чатыры дывізіі: 31-я гвардзейская ракетная Бранска-Берлінская Чырванасцяжная, ордэна Суворава ([[Пружаны]]), 32-я ракетная Херсонская Чырванасцяжная імя Маршала Савецкага Саюза Д. Ф. Усцінава ([[Паставы]]), 33-я гвардзейская ракетная Свірская Чырванасцяжная, ордэнаў Суворава, Кутузава і Аляксандра Неўскага ([[Мазыр]]) і 49-я гвардзейская ракетная Станіслаўска-Будапешцкая Чырванасцяжная ([[Ліда]]). Першапачаткова падраздзяленні абсталявалі ракетнымі комплексамі [[Р-12]] і [[Р-14]] мабільнага і шахтавага базавання, а ў канцы 80-х — мабільнымі пускавымі ўстаноўкамі 15П645К (РСД-10 «Піянер») і ракетным комплексам 15П653 (РСД-10 «Піянер-УТТХ»)<ref>[http://belarmy.by/istoria-belarusi/istoricheskaya-spravka-o-vooruzhennyx-silax-belarusi-2 Историческая справка о вооружённых силах Беларуси — 2 | Армия Беларуси<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20170917193246/http://belarmy.by/istoria-belarusi/istoricheskaya-spravka-o-vooruzhennyx-silax-belarusi-2 |date=17 верасня 2017 }}</ref>. Некаторыя сілы з гэтых дывізій былі размешчаны ў [[Смаргонскі раён|Смаргонскім]], [[Дзяржынскі раён|Дзяржынскім]], [[Дзятлаўскі раён|Дзятлаўскім]] і [[Слонімскі раён|Слонімскім]] раёнах<ref name="чипапи муняня"/>. Сховішчы ядзерных зарадаў размяшчаліся і пры аэрадромах далёкай авіяцыі<ref name="1990-я"/>.
У [[1987]] годзе [[СССР]] і [[ЗША]] падпісалі [[Дагавор аб ліквідацыі ракет сярэдняй і меншай далёкасці]]. Пасля гэтага ў Беларусі былі знішчаныя ўсе ракеты з далёкасцю палёту ад 500 да 5500 км. Апошняя з іх, Р-12 з Пружанаў, дэмантавана [[23 мая]] [[1990]] года. Раней, [[27 кастрычніка]] [[1989]] года, у [[Станькава]] знішчана пускавая ўстаноўка [[Ака (АТРК)|АТР-23 «Ака»]]<ref name="чипапи муняня"/>.
На момант [[Распад СССР|распаду СССР]] Беларусь была восьмай краінай па запасах ядзернай зброі. Агульная колькасць боезарадаў складала 1120<ref name="чипапи муняня">[https://freesmi.by/byloe/323715 Каким был ядерный потенциал Беларуси и история «ядерного разоружения»]</ref>. Да групоўкі стратэгічных ядзерных сіл ставіліся парадку 180 злучэнняў, частак і ўстаноў колькасцю каля 40 тыс. чалавек<ref name="БЕЛТА">[https://www.belta.by/society/view/dose-k-100-letiju-vooruzhennyh-sil-respubliki-belarus-291008-2018/ ДОСЬЕ: К 100-летию Вооруженных Сил Республики Беларусь]</ref>. Акрамя Рэспублікі Беларусь, ядзерная зброя заставалася на тэрыторыі [[Украіна|Украіны]], [[Казахстан]]а і [[Расія|Расіі]].
== Перадумовы і падрыхтоўка ==
[[27 ліпеня]] [[1990]] года прынятая [[Дэкларацыя аб дзяржаўным суверэнітэце БССР]]. У адным з пунктаў дакумента абмаўлялася, што краіна ставіць мэтай зрабіць сваю тэрыторыю бяз’ядзернай зонай і стаць [[нейтралітэт|нейтральнай дзяржавай]]. Падобнае рашэнне прадыктавана шмат у чым настроямі ў грамадстве, якое пасля [[Чарнобыльская катастрофа|Чарнобыльскай катастрофы]] негатыўна ўспрымала любыя [[ядзерныя тэхналогіі|атамныя тэхналогіі]]<ref name="1990-я">[http://90s.by/years/1996/nuclear.html Из Беларуси выводится ядерное оружие] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20211226211426/http://90s.by/years/1996/nuclear.html |date=26 снежня 2021 }}</ref>.
Імкненне да раззбраення станоўча ўспрынялі ў ЗША, якія былі зацікаўлены ў тым, каб колькасць краін у «[[ядзерны клуб|ядзерным клубе]]» заставалася нязменнай. [[Белы дом]] падтрымліваў ідэю перадачу ўсіх запасаў правапераемніцы Савецкага Саюза — Расійскай Федэрацыі<ref name="РС">[https://rus.azattyq.org/a/kazakhstan_nuclear_weapon_russia_ukraine_belarus/24529885.html Как Казахстан, Украина и Беларусь отдавали ядерные арсеналы]</ref>. Ужо ў верасні [[1991]] года [[Міністр замежных спраў Рэспублікі Беларусь|міністр замежных спраў Беларусі]] [[Пётр Кузьміч Краўчанка|Пётр Краўчанка]] і [[дзяржаўны сакратар ЗША]] [[Джэймс Бейкер]] правялі гутарку аб бяз’ядзерным статусе рэспублікі<ref name="1990-я"/>.
Да гэтага імкнуліся і іншыя [[Постсавецкая прастора|былыя савецкія рэспублікі]]. [[8 снежня]] ў пагадненні аб стварэнні [[СНД]] было прапісана, што члены садружнасці абавязваюцца забяспечваць адзіны кантроль за ядзернай зброяй і яго нераспаўсюджваннем. Наступныя пагадненні, прынятыя на мяжы 1991—1992 гадоў, вызначылі часовы статус ядзернай зброі на тэрыторыях Беларусі, Расіі, Украіны і Казахстана. Для кантролю над узбраеннем стваралася аб’яднанае камандаванне стратэгічнымі сіламі. У той жа час Кіеў і Мінск павінны былі далучыцца да [[Дагавор аб нераспаўсюджванні ядзернай зброі|дамовы аб нераспаўсюджванні ядзернай зброі]], а затым вывезці свае запасы ў Расію. Да гэтага моманту рашэнне аб прымяненні ядзернай зброі мог прымаць толькі [[Прэзідэнт Расіі|прэзідэнтам Расійскай Федэрацыі]], але па ўзгадненні з кіраўнікамі Украіны, Беларусі, Казахстана і іншых краін СНД<ref name="1990-я"/>.
У красавіку [[1992]] года Беларусь падпісала [[Лісабонскі пратакол|Лісабонскі пратакол]], аформіўшы членства ў Дагаворы аб скарачэнні стратэгічных наступальных узбраенняў (ДСНУ). Адначасова яна стала паўнапраўным членам Дагавора аб ліквідацыі ракет сярэдняй і меншай далёкасці. У ліпені [[1993]]-га краіна афіцыйна далучылася да Дагавора аб нераспаўсюджванні ядзернай зброі. У сваю чаргу [[Вялікабрытанія]], ЗША і Расія далі рэспубліцы свае гарантыі бяспекі<ref name="МИДРБ">[https://mfa.gov.by/mulateral/global_issues/global_security/nuclear_disarmament/ Ядерное разоружение, нераспространение оружия массового уничтожения и экспортный контроль]</ref>.
== Рэалізацыя раззбраення ==
Для выканання ўзятых беларускім бокам абавязацельстваў пры [[Міністэрства абароны Рэспублікі Беларусь|Міністэрстве абароны]] створана Нацыянальнае агенцтва па кантролі і інспекцыях. У функцыі органа ўвайшла рэалізацыя ядзернай дэмілітарызацыі. На ўзроўні СНД дзейнічаў Камітэт па ядзернай палітыцы, прызначаны для ўзгодненай працы ў галіне ядзернага ўзбраення<ref name="49 старонка">Кузьмич, 2019, с. 49.</ref>.
Па [[Праграма Нана — Лугара|праграме Нана—Лугара]] Вашынгтон вылучыў краіне 250 мільёнаў долараў на мэты, звязаныя з забеспячэннем ядзернай бяспекі падчас дэмантажу, перадыслакацыі і знішчэння ядзерных боегаловак<ref name="1990-я"/>. Расія таксама аказала дапамогу<ref name="РС"/>.
[[20 ліпеня]] [[1994]] года, за два з паловай гады да завяршэння ядзернай дэмілітарызацыі, краіну ўзначаліў [[Прэзідэнт Беларусі|прэзідэнт]] [[Аляксандр Лукашэнка]]. Новы кіраўнік дзяржавы баяўся пашырэння блока [[НАТА]]. Тады Лукашэнка меў намер спыніць вываз стратэгічнай зброі, якую ён прапаноўваў Расіі пакінуць у рэспубліцы. На той перыяд на яе тэрыторыі яшчэ знаходзіліся 72 ядзерныя боегалоўкі. Аднак ні Маскве, ні Вашынгтону не падабаліся падобныя планы, таму вываз зарадаў працягнуўся<ref>Игорь Плугатарев. [https://2009-2020.oborona.ru/includes/periodics/maintheme/2011/0410/20045928/detail.shtml Главком Лукашенко и его армия] // Электронное периодическое издание Оборона.Ру, 4 июня 2011</ref>.
[[27 лістапада]] [[1996]] года з пад’язных шляхоў [[Яцукі (прыпыначны пункт)|чыгуначнай станцыі]] каля вёскі [[Яцукі (Дзятлаўскі раён)|Яцукі]] (Дзятлаўскі раён [[Гродзенская вобласць|Гродзенскай вобласці]]) адпраўлены ў Расію апошні эшалон з міжкантынентальнымі балістычнымі ракетамі [[Топаль (ракетны комплекс)|РС-12М «Топаль»]]. Была праведзена ўрачыстая цырымонія з удзелам прадстаўнікоў уладных структур Беларусі і Расіі, а таксама высокапастаўленых вайскоўцаў<ref>[https://thinktanks.by/publication/2016/11/27/dvadtsat-let-nazad-belarus-stala-bezyadernym-gosudarstvom.html Двадцать лет назад Беларусь стала безъядерным государством]</ref>. З 1120 боезарадаў 584 ракеты падлягалі ліквідацыі па дамове 1987 года. Астатнія забралі [[Стратэгічныя ядзерныя сілы Расійскай Федэрацыі]]<ref name="МИДРБ"/>.
== Наступствы і ўплыў ==
Дзейнасць Беларусі па пытанні ядзернай зброі ў поўным аб’ёме адпавядала інтарэсам як Захаду, так і Масквы, што спрыяла ўмацаванню адносін з абодвума гульцамі. Найбольшую павагу і прызнанне за палітыку 1992—1996 выказаў Вашынгтон. Так, напрыклад, [[прэзідэнт ЗША]] [[Біл Клінтан]] у другой палове 1990-х падчас перамоваў паміж [[Індыя]]й і [[Пакістан]]ам спаслаўся на пазітыўны прыклад Беларусі, якая ўнесла значны ўклад у працэс ядзернай дэмілітарызацыі у свеце. Аднак у той жа час краіна атрымала значна меншыя дывідэнды за раззбраенне, чым Украіна і Казахстан<ref>Кузьмич, 2020, с. 57.</ref>.
У наступныя гады Рэспубліка Беларусь працягвала прытрымлівацца антыядзернага курсу<ref name="МИДРБ"/>. Дадзеная палітыка знайшла сваё адлюстраванне ў 18 артыкуле [[Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь| Канстытуцыі]]<ref name="49 старонка"/>.
== Даследаванне пытання ==
Тэма ядзернага раззбраення Беларусі знайшла сваё адлюстраванне ў працах Камышава, Снапкоўскага, Улаховіча і Шадурскага, якія займаліся даследаваннем гісторыі і развіцця [[Знешняя палітыка Беларусі|знешняй палітыкі рэспублікі]]. Арлоў у працы па пытанні ядзернага нераспаўсюджвання ў [[расійска-амерыканскія адносіны|расійска-амерыканскіх адносін]] таксама закрануў падзеі першай паловы 1990-х у Беларусі. Непасрэдна гэтую праблему асвятляў Кузьміч<ref>Кузьмич, 2020, с. 53.</ref>.
== Крытыка ==
Палітыка ядзернага раззбраення 1992—1996 гадоў у Беларусі ацэньваецца неадназначна. У першую чаргу крытыкуюцца крокі, прынятыя старшынёй [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь|Вярхоўнага Савета]] [[Станіслаў Станіслававіч Шушкевіч|Станіславам Шушкевічам]], якіяэ ў 1991—1994 гадах з’яўляўся кіраўніком дзяржавы. Ім было прынята рашэнне пазбавіцца ад ракет як мага хутчэй, прычым адмовіўшыся ад грашовай кампенсацыі Расіі. Адзін з лідараў [[Партыя БНФ|БНФ]] і дэпутат Вярхоўнага Савета [[Сяргей Іосіфавіч Навумчык|Сяргей Навумчык]] заявіў, што ядзерная дэмілітарызацыя была неабходная, але на больш выгадных для Беларусі ўмовах. Першы міністр замежных спраў краіны Пётр Краўчанка ў сваіх мемуарах «Беларусь на раздарожжы. Запіскі палітыка і дыпламата» і зусім абвінаваціў Шушкевіча ў здрадзе нацыянальных інтарэсаў. Нібыта ён пазбавіў рэспубліку галоўнага «козыра» ў перамовах з Расіяй<ref name="1990-я"/>.
Агульным момантам, які выклікаў абурэнне ў Краўчанкі і Навумчыка, стала аднаасобнае рашэнне кіраўніка Вярхоўнага Савета прызнаць ядзерныя запасы Беларусі за Масквой, паколькі Шушкевіч па гэтым пытанні не параіўся ні з кім іншым<ref name="1990-я"/>.
У сваё апраўданне палітык заявіў наступнае<ref>[https://m.delfi.lt/ru/news/article.php?id=64492286 Станислав Шушкевич: в Беловежской пуще не было ни одного пьяного]</ref>:{{Цытата|Беларусь фактычна была закладніцай Расіі. На яе паверхні было столькі ядзернай зброі, што можна было знішчыць усю [[Еўропа|Еўропу]]. Я лічыў гэта вельмі небяспечнай справай, і, як толькі мы падпісалі [[Белавежскія пагадненні]], я сказаў: мы выведзем ядзерную зброю без папярэдніх умоў, кампенсацый, і мы будзем рабіць гэта неадкладна, таму што гэта пагражае гібеллю беларускай нацыі, Беларусі.}}
У красавіку [[2010]]-га Аляксандр Лукашэнка назваў гэтыя падзеі вельмі жорсткай памылкай. Ён таксама лічыў, што неабходна было дамагчыся больш выгадных умоў вываду. Прыйшоўшы да ўлады, як заявіў кіраўнік дзяржавы, ён ужо нічога не мог зрабіць з-за ціску расіян і амерыканцаў. Як адзначыў Лукашэнка, калі б ядзерная зброя ў Беларусі засталася, то стаўленне да яе было б іншым<ref>[https://www.belta.by/president/view/vyvod-iz-belarusi-jadernogo-oruzhija-byl-zhestochajshej-oshibkoj-lukashenko-142462-2010 Вывод из Беларуси ядерного оружия был жесточайшей ошибкой - Лукашенко]</ref>.
== Гл. таксама ==
* [[Ваенная палітыка Беларусі]]
* [[Ваеннае будаўніцтва Беларусі]]
{{Зноскі|2}}
== Літаратура ==
* Кузьмич, С. В. [https://elib.bsu.by/handle/123456789/239553 Значимость безъядерного статуса Беларуси для международного сообщества в начале 1990-х годов] // Беларусь в современном мире = Беларусь у сучасным свеце : материалы XVIII Междунар. науч. конф., посвящ. 98-летию образования Белорус. гос. ун-та, Минск, 30 окт. 2019 г. / Белорус. гос. ун-т ; редкол.: В. Г. Шадурский (пред.) [и др.]. – Минск : БГУ, 2019. – С. 46-50.
* Кузьмич, С. В. [https://elib.bsu.by/handle/123456789/247663 Обретение Беларусью безъядерного статуса и его влияние на взаимоотношения со странами Запада в 1991—1994 гг.] // Журнал международного права и международных отношений = Journal of International Law and International Relations. - 2020. - № 1-2.
[[Катэгорыя:Ваенная палітыка Беларусі]]
[[Катэгорыя:Ядзерная зброя]]
[[Катэгорыя:1990-я ў Беларусі]]
3hskzs5s85e66mw8ijuzppbovcyfd82
Свята-Мікалаеўская царква (Быдгашч)
0
697524
4191546
4156738
2022-08-21T20:20:43Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
{{Храм
|Тып храма = Праваслаўны храм
|Беларуская назва = Свята-Мікалаеўская царква
|Арыгінальная назва =
|Выява =
|Подпіс выявы =
|Шырыня выявы =
|Сучасны статус =
|Краіна =
|Назва месцазнаходжання = Горад
|Месцазнаходжанне = [[Быдгашч]]
|lat_dir = N|lat_deg = |lat_min = |lat_sec =
|lon_dir = E|lon_deg = |lon_min = |lon_sec =
|region = BY
|CoordScale = 1000
|На карце =
|Канфесія = [[Праваслаўе]]
|Епархія =
|Благачынне =
|Ордэнская прыналежнасць =
|Тып будынка =
|Архітэктурны стыль =
|Аўтар праекта =
|Будаўнік =
|Заснавальнік =
|Першае згадванне =
|Падстава =
|Асноўныя даты = {{Славутасць/Даты||||||}}
|Скасаваны =
|Пачатак будаўніцтва =
|Заканчэнне будаўніцтва =
|Прыбудоўкі =
|Рэліквіі =
|Стан = дзейнічае
|Сайт =
|Commons =
}}
{{Значэнні|Свята-Мікалаеўская царква }}
'''Свята-Мікалаеўская царква ''' — [[парафія]]льная праваслаўная [[царква]] ў [[Быдгашч]]ы. Яна належыць да [[Куяўска-Паморскае благачынне|Куяўска-Паморскага]] [[Благачынне|благачынія]] [[Лодзінска-Пазнаньская епархія|Лодзінска-Пазнаньскай]] [[Епархія|епархіі]] [[Польская Аўтакефальная Праваслаўная Царква|Польскай Аўтакефальнай Праваслаўнай Царквы]].
== Гісторыя ==
[[Файл:Быдгашч. Свята-Мікалаеўская царква (2022-01-01).jpg|міні|злева|Інфармацыйная табліца каля ўвахода на тэрыторыю царквы.]]
[[Файл:Быдгашч. Свята-Мікалаеўская царква (2022-04-24).jpg|міні|злева|]]
У чэрвені 1980 года горад Быдгашч пасіціў [[епіскап]] [[Сава (Мітрапаліт Варшаўскі)|Сава]], які абмяркоўваў з уладамі горада праблемы будаўніцтва або прыстасавання будынка пад храм. У лістападзе 1981 года парафія атрымала гістарычны будынак, размешчаны па адрасе вуліцы Новы Рынак, 5. Будынак быў пабудаваны ў 1870 годзе, з 1945 года выкарыстовываўся як склад.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
* [http://bydgoszcz.cerkiew.pl Афіцыйны сайт клуба]
{{Вонкавыя спасылкі}}
[[Катэгорыя:Храмы Лодзінска-Пазнаньскай епархіі]]
[[Катэгорыя:Храмы Быдгашча]]
[[Катэгорыя:Храмы Святога Мікалая]]
[[Катэгорыя:Праваслаўныя храмы Куяўска-Паморскага ваяводства]]
71fotvl5wfjyevmxr8pbazvhibkjb5p
Скарачэнні Узброеных сіл Беларусі (1992—1996)
0
697547
4191291
4138903
2022-08-21T16:41:00Z
DBatura
73587
/* Уплыў */
wikitext
text/x-wiki
{{Main|Гісторыя беларускай арміі}}
'''Скарачэнні Узброеных сіл Беларусі ў 1992—1996 гадах''' — комплекс мерапрыемстваў, накіраваных галоўным чынам на скарачэнне колькасці і аптымізацыю [[Узброеныя Сілы Рэспублікі Беларусь|Узброеных Сіл Рэспублікі Беларусь]].
== Савецкая спадчына ==
Згодна з [[Дэкларацыя аб дзяржаўным суверэнітэце Рэспублікі Беларусь|Дэкларацыі аб дзяржаўным суверэнітэце БССР]] 1990 года, [[Беларусь]] атрымала права на ўласныя сілы бяспекі, падкантрольныя [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь|Вярхоўнаму Савету]]. Пасля здабыцця незалежнасці ў 1991-м востра паўстала пытанне аб стварэнні беларускай арміі. 20 сакавіка 1992 года [[Савет Міністраў Рэспублікі Беларусь|Саветам Міністраў]] з частак [[Беларуская ваенная акруга|Беларускай ваеннай акругі]] [[Узброеныя сілы СССР|УС СССР]] былі сфармаваныя Узброеныя сілы Рэспублікі Беларусь<ref name="БЕЛТА">[https://www.belta.by/society/view/dose-k-100-letiju-vooruzhennyh-sil-respubliki-belarus-291008-2018/ ДОСЬЕ: К 100-летию Вооруженных Сил Республики Беларусь]</ref>.
Ад [[СССР|Савецкага Саюзу]] краіне дасталася вялікая спадчына: 1410 воінскіх фарміраванняў БВА, групоўка стратэгічных ядзерных сіл (каля 180 злучэнняў, частак і ўстаноў колькасцю каля 40 тыс. чалавек). Канцэнтрацыя войскаў у рэспубліцы з’яўлялася самай высокай у [[Еўропа|Еўропе]]. Так, напрыклад, адзін вайсковец прыходзіўся на 43 чалавекі грамадзянскага насельніцтва. Да Беларусі цалкам адышлі вайсковыя часткі сухапутных войскаў і спа, прыкладна 90% знішчальнай і бамбардзіровачнай авіяцыі, полк транспартнай авіяцыі, полк стратэгічных бамбавікоў, паветрана-дэсантная дывізія<ref name="БЕЛТА"/>. На тэрыторыі маладой дзяржавы знаходзілася групоўка ў 240 тысяч чалавек<ref>{{Cite web|url=https://vsr.mil.by/2014/02/22/vooruzhennye-sily-respubliki-belarus-na-sovremennom-etape-razvitiya/|title=ВООРУЖЕННЫЕ СИЛЫ РЕСПУБЛИКИ БЕЛАРУСЬ НА СОВРЕМЕННОМ ЭТАПЕ РАЗВИТИЯ — Во славу Родины|website=vsr.mil.by|language=ru-RU|access-date=2018-01-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20180115001610/https://vsr.mil.by/2014/02/22/vooruzhennye-sily-respubliki-belarus-na-sovremennom-etape-razvitiya/|archive-date=2018-01-15|url-status=dead|accessdate=2 студзеня 2022|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180115001610/https://vsr.mil.by/2014/02/22/vooruzhennye-sily-respubliki-belarus-na-sovremennom-etape-razvitiya/|archivedate=15 студзеня 2018|deadurl=yes}}</ref>. З іх 125 тысяч чалавек вясной 92-га непасрэдна склалі беларускае войска<ref name="усрб">[https://www.rubaltic.ru/article/politika-i-obshchestvo/28102018-chislennost-vooruzhennykh-sil-belarusi-dostatochna-s-uchetom-soyuza-s-rossiey/ Численность вооруженных сил Беларуси достаточна с учетом союза с Россией]</ref>.
На 1990 год у ваеннай акрузе налічвалася 3457 танкаў, 3824 браняваных машын, 1562 адзінкі артылерыі (звыш за 100 мм) і 79 верталётаў<ref name="Мусиенко"/>.
Самастойна рэспубліка была не ў сілах утрымліваць такі кантынгент.
== Прававыя перадумовы ==
У красавіку 1992 года краіна падпісала [[Лісабонскі пратакол|Лісабонскі пратакол]], які абавязваў скараціць стратэгічныя наступальныя ўзбраенні. Таксама Беларусь далучылася да [[Дагавор аб нераспаўсюджванні ядзернай зброі|дамовы аб нераспаўсюджванні ядзернай зброі]]<ref name="БЕЛТА"/>.
10 ліпеня 1992 года ў [[Хельсінкі]] ([[Фінляндыя]]) беларуская дэлегацыя падпісала выніковы акт перамоваў аб колькасці асабовага складу звычайных узброеных сіл у Еўропе. Дакумент абавязваў краіну скараціць сваё войска да 100 тысяч чалавек<ref name="Мусиенко">[https://www.sb.by/articles/gordost-za-belarus54645.html Национальная безопасность. Вооруженные Силы. Часть 1.] // СБ. Беларусь Сегодня, 20 марта 2020</ref>.
Адначасова Рэспубліка Беларусь у якасці раўнапраўнага члена [[ААН]] прыняла на сябе шэраг міжнародных абавязацельстваў у сферы раззбраення і кантролю над узбраеннямі, узятых яшчэ пры СССР. У прыватнасці, краіна прынялася за рэалізацыю ўмоў [[Дагавор аб звычайных узброеных сілах у Еўропе|Дамовы аб звычайных узброеных сілах у Еўропе 1990 года]]. Пагадненне абавязвала рэспубліку прытрымлівацца курсу на ўсталяванне бяспечнага і стабільнага балансу армій, а таксама змагацца з няроўнасцю і ваенным патэнцыялам, якія могуць быць выкарыстаны для ажыццяўлення раптоўнага нападу і пачатку буйнамаштабных наступальных дзеянняў у [[Еўропа|Еўропе]]<ref>[https://www.mil.by/ru/military_policy/arms_control/ Контроль над вооружением на официальном сайте МО РБ]</ref>.
== Правядзенне ==
У 1992—1996 гадах скарочаны або перафармаваны 250 вайсковых частак<ref name="БЕЛТА"/>.
Некаторыя часткі расфарміраваліся цалкам (як, напрыклад, [[50-я Данецкая база захоўвання ўзбраення і тэхнікі]]), часцей адбывалася паніжэнне ўзроўню — у першую чаргу шляхам пераўтварэння дывізій у брыгады. У прыватнасці, 51-я гвардзейская артылерыйская дывізія стала [[51-я гвардзейская артылерыйская брыгада|51-й брыгадай]], 6-я гвардзейская танкавая дывізія — [[6-я асобная механізаваная брыгада|6-й механізаванай]], [[11-ы гвардзейскі танкавы корпус]] — [[11-я асобная механізаваная брыгада|11-й]], [[103-я гвардзейская паветрана-дэсантная дывізія]] — [[103-я асобная гвардзейская паветрана-дэсантная брыгада|103-й мабільнай]], [[50-я гвардзейская стралковая дывізія]] — 50-й гвардзейскай асобнай механізаванай брыгадай. У сваю чаргу авіяполкі пераўтварылі ў авіябазы (спачатку такіх было 8). Так, на [[Баранавічы (аэрадром)|баранавіцкім аэрадроме]] пачала грунтавацца [[61-я знішчальная авіябаза]], у [[Мачулішчы|Мачулішчах]] — 50-я змяшаная, у [[Ліда|Лідзе]] — [[116-я штурмавая авіяцыйная база|116-я гвардзейская бамбардзіровачная авіябаза]], у [[Бяроза (горад)|Бярозе]] — [[927-ы цэнтр падрыхтоўкі і ўжывання беспілотных авіяцыйных комплексаў|927-я знішчальная]]<ref>{{артыкул|аўтар= Храмчихин А. А.|загаловак= Торговец пушками: Минск успешно распродает по миру наследство советского белорусского военного округа|арыгінал= |спасылка= https://vpk-news.ru/articles/63831|аўтар выдання= |выданне=Военно-промышленный курьер |тып=газета |месца= |выдавецтва= |год= 2021|выпуск=9 |том=14 |нумар=35 (898) |старонкі= |isbn= |issn= |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |мова= |ref= |archiveurl= |archivedate=}}</ref>.
У 1993 годзе [[28-я армія (СССР)|28-я агульнавайсковая Чырванасцяжная армія]] была ператворана ў 28-й армейскі корпус<ref>{{cite web|url=http://belarmy.by/istoria-belarusi/zapadnoe-operativnoe-komandovanie|title=Западное оперативное командование | Армия Беларуси|accessdate=2013-01-01|archiveurl=https://www.webcitation.org/6DS2SCEiN?url=http://belarmy.by/istoria-belarusi/zapadnoe-operativnoe-komandovanie|archivedate=2013-01-05}}</ref>. Адначасова 7-я танкавая армія перайменавана ў 7-й армейскі корпус у складзе Узброеных Сіл Рэспублікі Беларусь, а ў 1994 годзе — у 65-й армейскі корпус<ref>{{cite web|url=http://belarmy.by/istoria-belarusi/sevoro-zapadnoe-operativnoe-komandovanie|title=Севоро-Западное оперативное командование | Армия Беларуси|accessdate=2013-01-01|archiveurl=https://www.webcitation.org/6DS2WzgvI?url=http://belarmy.by/istoria-belarusi/sevoro-zapadnoe-operativnoe-komandovanie-komandovanie|archivedate=2013-01-05}}</ref>.
Падраздзяленні некаторых частак пасля расфармавання былі падзеленыя паміж іншымі фарміраваннямі. Падобнае адбылося з [[127-я зенітна-ракетная брыгада|127-й зенітна-ракетнай брыгадай]], дзе адна група дывізіёнаў сфармавала 127-й зенітна-ракетны полк, а іншая ўвайшла ў склад [[115-ы зенітна-ракетны полк|115-га зенітна-ракетнага палка]].
Акрамя таго, з тэрыторыі краіны ў 1992—1994 гадах былі выведзены ў [[Расія|Расію]] або расфармаваныя на месцы некаторыя авіяцыйныя часткі Далёкай авіяцыі, франтавой авіяцыі, авіяцыі СПА і ваенна-транспартнай авіяцыі<ref name="БЕЛТА"/>. Сярод іх — [[22-я гвардзейская цяжкая бамбардзіровачная авіяцыйная Данбаская Чырванасцяжная дывізія]].
Поўным ходам шлі працэсы па ліквідацыі ўзбраенняў і тэхнікі. Усяго ў пачатку 90-х гадоў Беларусь за свой кошт скараціла ўзбраенняў і ваеннай тэхнікі ў 2,8 разы больш, чым [[Вялікабрытанія]], [[Францыя]] і [[ЗША]] (на тэрыторыі Еўропы) разам узятыя<ref name="Мусиенко"/>. Краіна ліквідавала 1773 баявых танка, 1341 баявую браняваную машыну і 130 баявых самалётаў, што складае каля 10% узбраенняў і ваеннай тэхнікі, ліквідаваных усімі трыццаццю дзяржавамі-удзельнікамі Дагавора аб звычайных узброеных сілах<ref name="МИДРБ">[https://belarusfacts.by/ru/belarus/politics/domestic_policy/defense/ Военная политика]</ref>. У перыяд 1992-1996 гадоў цалкам з узбраення знятыя звышгукавы рэактыўны самалёт [[Як-28]] і знішчальнік-перахопнік 3-га пакалення [[МіГ-25]].
Адным з ключавых мерапрыемстваў стала [[ядзернае раззбраенне Беларусі|ракетна-ядзерная дэмілітарызацыя Беларусі]]. З тэрыторыі краіны ў Расію былі выведзеныя 1120 боезарадаў. 584 ракеты падлягалі ліквідацыі па [[Дагавор аб ліквідацыі ракет сярэдняй і меншай далёкасці|савецка-амерыканскай дамове 1987 года]]. Астатнія забралі [[Стратэгічныя ядзерныя сілы Расійскай Федэрацыі]]<ref name="МИДРБ"/>.
== Вынікі ==
Да 1996-га армія скарацілася да 85,5 тысяч<ref name="усрб"/>, а ў другой палове 90-х — да 65<ref>[https://belaruspartisan.by/economic/552451/ Цена специалиста. Сколько стоят военные?] // Белорусский Партизан, 14 ноября 2021</ref>. У краіне на захоўванні або ў абароце заставаліся 1684 танкі, 2483 браняваных машын, больш за 200 верталётаў і самалётаў<ref name="Мусиенко"/><ref name="МИДРБ"/>.
== Уплыў ==
Скарачэння колькасці Узброеных Сіл і зніжэння ўзроўню ўзбраенняў сталі аднымі з ключавых прычын з’яўлення ў пачатку 2000-х [[Тэрытарыяльныя войскі Беларусі|Войскаў тэрытарыяльнай абароны]]. Стварэнне падобных фарміраванняў было найбольш эканамічным шляхам кампенсацыі сіл і сродкаў, падтрымання абараназдольнасці дзяржавы на належным узроўні<ref name="закон">[http://lektsii.org/8-12213.html Законы Республики Беларусь о защите республики]</ref>.
Ваенны аналітык і журналіст газеты «Беларусы і рынак» Аляксандр Алесін у гутарцы з палітычным аглядальнікам «[[Радыё Свабода]]» [[Валерый Іванавіч Карбалевіч|Валерыем Карбалевічам]] адзначыў, што палітыка скарачэнне арміі і ўзбраення вымусілі краіну ўтылізаваць, а таксама распрадаваць сваю зброю. Гэта прывяло да ўсплёску [[Экспарт ваеннай прадукцыі Беларусі|экспарту беларускай ваеннай прадукцыі]] ў 1990-х гадах<ref>Валер Карбалевіч. [https://www.svaboda.org/a/2324961.html Якія наступствы могуць мець скандалы з пастаўкамі зброі?] // Радыё Свабода, 1 сакавіка 2011</ref>. Сярод іншых наступстваў Алесін называў распаўсюджванне замежных падпрацовак і наёмніцтва сярод экс-вайскоўцаў, якіх скарацілі ў сувязі з дэмілітарызацыяй. Былых [[Ваенныя спецыялісты Беларусі|ваенных спецыялістаў]] пачалі выкарыстоўваць беларускія ўлады для аказання ваенных паслуг пэўным краінам, у тым ліку ў «[[узброены канфлікт|гарачых кропках]]», каб не прыцягваць да гэтага дзейныя кадры<ref>[https://web.archive.org/web/20220316143338/https://belaruspartisan.by/politic/178872/ Эксперт: В Ливии могут воевать белорусские летчики, штабисты и снайперы]</ref>.
Як заявіў кіраўнік аналітычнага цэнтра ЕсооМ, член Навукова-экспертнай групы пры дзяржаўным сакратарыяце [[Савет Бяспекі Беларусі|Савета Бяспекі]] і праўлення [[Саюз пісьменнікаў Беларусі (2005)|Саюза пісьменнікаў Беларусі]] Сяргеем Мусіенка ў праекце «Гонар за Беларусь» для выдання «[[Савецкая Беларусь (газета)|СБ. Беларусь Сегодня]]», мерапрыемствы 1992—1996 гадоў негатыўна адбіліся на стане [[Ваенны гарадок|ваенных гарадкоў]] (такіх было больш за 200 у краіне). У выніку скарачэння арміі многія з іх пачалі пусцець, руйнавалася інфраструктура паселішчаў<ref name="Мусиенко"/>.
== Гл. таксама ==
* [[Ваенныя рэформы ў Беларусі (1994—2005)]]
* [[Ваенная палітыка Беларусі]]
* [[Ваеннае будаўніцтва Беларусі]]
{{Зноскі}}
[[Катэгорыя:Ваенная палітыка Беларусі]]
[[Катэгорыя:1990-я ў Беларусі]]
8ncrnw5lrdwwr34fbnj9zhq55o6v9j1
Тарэлавега
0
698258
4191520
4064777
2022-08-21T19:48:13Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{НП}}
'''Тарэлавега''' ({{lang-es|Torrelavega}}) — горад і муніцыпалітэт у [[Іспанія|Іспаніі]], уваходзіць у правінцыю [[Кантабрыя]] ў складзе аўтаномнай супольнасці [[Кантабрыя]].
Муніцыпалітэт знаходзіцца ў складзе раёна (камаркі) Бесая. Займае плошчу 35,54 км². Насельніцтва — {{num|55888}} чалавек (на 2010 год). За 25 км ад адміністрацыйнага цэнтра правінцыі.
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Гарады Кантабрыі]]
[[Катэгорыя:Муніцыпалітэты Кантабрыі]]
n9bbg2skdhaykjgg7ftq3jamxgardv2
Парашутны спорт
0
698651
4191600
4023455
2022-08-22T00:20:17Z
Kirill Borisenko
14539
wikitext
text/x-wiki
[[Файл:720th Special Tactics Group airmen jump 20071003.jpg|thumb|]]
[[Файл:"Parachutist" simulator during the "Armiya 2022" exhibition.jpg|thumb|Трэнажор "Парашутыст" на выставе "Армія-2022".]]
'''Парашутны спорт''' — скачкі з [[парашут]]ам з [[лятальны апарат|лятальных апаратаў]], від [[авіяцыйны спорт|авіяцыйнага спорту]]. Уключае ўласна спартыўныя скачкі (адзіночныя і групавыя) на дакладнасць прызямлення ў мішэнь радыусам 0,16 м з вышынь 800—1200 метраў і зацяжныя з выкананнем акрабатычных фігур у свабодным падзенні з вышынь 1800—2200 метраў. У праграмы спаборніцтваў таксама ўключаюцца і іншыя віды скачкоў: вышынныя з вышынь 7000 м і больш; акрабатычныя; камбінаваныя; парашутнае магабор’е: скачкі на дакладнасць прызямлення, стральба з малакалібернай вінтоўкі, бег (крос), плаванне і інш.
Узнік у канцы 1920-пачатку 1930-х гадоў. Міжнародная парашутная камісія ў складзе [[Міжнародная авіяцыйная асацыяцыя|Міжнароднай авіяцыйнай федэрацыі]] (ФАІ) з 1950 года. Першы чэмпіянат свету адбыўся ў 1951 годзе ў Югаславіі. Рэкорды свету ФАІ рэгіструе ў 46 відах скачкоў. Найбольш развіты парашутны спорт у Германіі, ЗША, Канадзе, Польшчы, Расіі, Францыі і інш.
На Беларусі парашутны спорт развіваецца з 1930-х гадоў. Федэрацыю парашутнага спорту Беларусі створана ў 1995 годзе. Чэмпіянаты рэспублікі праводзяцца з 1953 года. Сярод беларускіх спартсменаў — чэмпіён свету і абсалюітны чэмпіён Еўропы — У. Гурны, чэмпіёны свету [[Вера Міхайлаўна Слабадзянюк|В. Слабадзянюк]], М. Дзмітраў.
== Літаратура ==
* {{Крыніцы/БелЭн|12}}
{{Вонкавыя спасылкі}}
[[Катэгорыя:Авіяцыйны спорт]]
[[Катэгорыя:Парашутызм| ]]
kywb36po480sv189ar1hteqgdie2j3t
Нясвіжскі раённы выканаўчы камітэт
0
699812
4191513
4189847
2022-08-21T19:46:55Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Орган выканаўчай улады
|назва = Нясвіжскі раённы выканаўчы камітэт
|скарачэнне =
|арыгінальная назва =
|арыгінальная назва1 =
|арыгінальная назва2 =
|краіна = Рэспубліка Беларусь
|друк =
|шырыня пячаткі =
|подпіс пячаткі =
|выява =
|шырыня выявы =
|подпіс выявы =
|эмблема =
|шырыня эмблемы =
|подпіс эмблемы =
|дата стварэння =
|папярэднік1 =
|папярэднік2 =
|папярэднік3 =
|дата скасавання =
|пераемнік =
|падпарадкаванне = [[Мінскі абласны выканаўчы камітэт]]
|штаб-кватэра = 222603, [[Мінская вобласць]], г. [[Нясвіж]], [[Савецкая вуліца (Нясвіж)|вул. Савецкая]], 1
|region_code = BY
|бюджэт =
|імя міністра1 =
|функцыя міністра1 =
|імя міністра2 =
|функцыя міністра2 =
|імя главы1 = [[Аляксандр Зіноўевіч Ломскі]]
|пасада главы1 = [[Старшыня Нясвіжскага раённага выканаўчага камітэта|Старшыня]]
|імя главы2 =
|пасада главы2 =
|вышэйстаячае ведамства =
|падведамны орган1 =
|падведамны орган2 =
|дакумент1 =
|сайт =
|раздзел заўваг =
|карта =
|шырыня карты =
|подпіс карты =
}}
'''Нясвіжскі раённы выканаўчы камітэт''' — [[Выканаўчая ўлада|выканаўчы і распарадчы орган]] [[мясцовае кіраванне|мясцовага кіравання]] базавага тэрытарыяльнага ўзроўню на тэрыторыі [[Нясвіжскі раён|Нясвіжскага раёна]] [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Падсправаздачны і падкантрольны [[Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь|Прэзідэнту Рэспублікі Беларусь]] і [[Мінскі аблвыканкам|Мінскаму аблвыканкаму]], падсправаздачны таксама [[Нясвіжскі раённы Савет дэпутатаў|Нясвіжскаму раённаму Савету дэпутатаў]] па пытаннях, аднесеных да яго кампетэнцыі<ref name="pravo">[https://pravo.by/document/?guid=3871&p0=h11000108 Закон Республики Беларусь от 4 января 2010 г. № 108-З «О местном управлении и самоуправлении в Республике Беларусь»]</ref>. Агульнае кіраўніцтва дзейнасцю райвыканкама ажыццяўляе Старшыня выканкама. Выканаўчы камітэт размешчаны ў цэнтры горада [[Нясвіж]]а, у будынку па [[Савецкая вуліца (Нясвіж)|вул. Савецкай]], 1.
== Структура ==
* Упраўленне па працы, занятасці і сацыяльнай абароне;
* Упраўленне сельскай гаспадаркі і харчавання;
* Упраўленне справамі;
* Упраўленне эканомікі, гандлю і паслуг;
* Упраўленне адукацыі;
* Аддзел спорту і турызму;
* Юрыдычны аддзел;
* Сектар па працы са зваротамі грамадзян і юрыдычных асоб;
* Аддзел архітэктуры і будаўніцтва;
* Упраўленне землеўпарадкавання;
* Аддзел ідэалагічнай працы і па справах моладзі;
* Аддзел культуры;
* Аддзел жыллёва-камунальнай гаспадаркі;
* Аддзел арганізацыйна-кадравай працы;
* Аддзел запісу актаў грамадзянскага стану;
* Аддзяленне бухгалтарскага ўліку і справаздачнасці;
* Фінансавы аддзел;
* Аддзел унутраных спраў.
== Старшыні ==
* ? — [[Марыя Мікалаеўна Худая]]
* 1976—1981 — [[Анатоль Мікалаевіч Бычак]]
* 1990—1998 — [[Уладзімір Несцеравіч Дражын]]
* 1998—2002 — [[Леанід Фёдаравіч Крупец]]
* з 2002 — [[Фёдар Іванавіч Прывалаў]]
* 2010—2018 [[Іван Іванавіч Крупко]]
* 5 сакавіка — 13 лістапада 2018 — [[Генадзь Міхайлавіч Салавей]]
* з 15 студзеня 2019 — [[Аляксандр Зіноўевіч Ломскі]]
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
* {{афіцыйны сайт|www.nesvizh.gov.by|Нясвіжскага раённага выканаўчага камітэта}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Арганізацыі Нясвіжа]]
[[Катэгорыя:Раённыя выканаўчыя камітэты Мінскай вобласці]]
[[Катэгорыя:Нясвіжскі раён]]
hzijy9pb3e3l565z0by72b8t4y1oht9
Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2022
0
702379
4191633
4187637
2022-08-22T06:28:07Z
Artsiom91
31770
/* Трэнеры і капітаны */ абнаўленне звестак
wikitext
text/x-wiki
{{Нацыянальны чэмпіянат
|час = [[18 сакавіка]] — [[19 лістапада]]
|назва1 =
|назва = Беларусбанк — Чэмпіянат Рэспублікі Беларусь па футболе сярод каманд Вышэйшай лігі
|лагатып =
|памер =
|подпіс =
|удзельнікаў = 16
|гарады = 13
|стадыёны = 16
|чэмпіён =
|разоў =
|2 месца =
|3 месца =
|дублёры =
|гульняў = 125
|галоў = 333
|імя забітых галоў =
|гледачоў = 192600
|бамбардзір = [[Бабур Абдыхалікаў]] (Энергетык-БДУ)
|бгалоў = 16
|імя гола =
|лепшы =
|папярэдні сезон = [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2021|2021]]
|наступны сезон = [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2023|2023]]
}}
'''Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2022''' (32-і Чэмпіянат Рэспублікі Беларусь па футболе сярод каманд Вышэйшай лігі) — чэмпіянат па [[футбол]]е сярод беларускіх каманд 2022 года.
== Рэгламент ==
Як і ў папярэднім сезоне, у турніры прымаюць удзел 16 каманд, якія гуляюць паміж сабой па два матчы — дома і ў гасцях (усяго па 30 матчаў). Дзве апошнія каманды Вышэйшай лігі 2022 наўпрост пакідаюць турнір, іх месца займаюць дзве найлепшыя каманды [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2022|Першай лігі]], а 14-я каманда Вышэйшай лігі праводзіць два дадатковыя пераходныя матчы з трэцяй камандай Першай лігі за месца ў Вышэйшай лізе на наступны сезон.
Рэгламент турніру ў цэлым не змяніўся ў параўнанні з папярэднім сезонам. Яшчэ ў ліпені 2021 года было вырашана, што ў складзе кожнай каманды на полі мусіць быць мінімум 7 грамадзян Рэспублікі Беларусь (у папярэднік сезоне — 6), з якіх па меншай меры адзін — 2000 года нараджэння і маладзей (у папярэднім сезоне — 1999 года нараджэння і маладзей)<ref>[https://www.pressball.by/news/football/391221 Футбол. В высшей лиге-2022 на поле в основном составе команды должны будут играть не менее семи белорусов]</ref>.
У сезоне 2022 дзейнічаў верхні ліміт заробкаў для футбалістаў і трэнераў, які быў прыняты ў мінулым годзе<ref>[https://football.by/news/147819.html Не более 15 тысяч рублей футболистам, не более 8 - тренерам. В Беларуси введен потолок зарплат]</ref>, але тады не распаўсюджваўся на ўжо заключаныя кантракты. Перад сезонам 2022 ліміт жа істотна паўплываў на камплектаванне каманд.
16 лютага 2022 года адбылася жараб’ёўка турніру<ref>[https://football.by/news/161341.html Чемпионат Беларуси-2022. "Шахтер" в 1-м туре на выезде сыграет с брестским "Динамо"]</ref>.
== Змены ў параўнанні з папярэднім сезонам ==
Згодна з вынікамі сезона 2021, [[ФК Смаргонь|«Смаргонь»]] і рэчыцкі [[ФК Спадарожнік Рэчыца|«Спадарожнік»]] (які зняўся з турніру пасля першага круга) страцілі месца ў Вышэйшай лізе, дзяржынскі [[ФК Арсенал Дзяржынск|«Арсенал»]] і бабруйская [[ФК Белшына|«Белшына»]] выйшлі ў Першай лігі ў Вышэйшую. Мазырская [[ФК Славія Мазыр|«Славія»]] перамагла ў стыкавых матчах [[ФК Крумкачы Мінск|«Крумкачы»]] і захавала месца ў Вышэйшай лізе.
4 лютага 2022 года на паседжанні камітэта па клубным ліцэнзаванні 15 клубаў атрымалі ліцэнзію на ўдзел у Вышэйшай лізе ў сезоне 2022 — усе меркаваныя ўдзельнікі, акрамя «Арсенала»<ref>[https://www.pressball.by/news/football/405565 Футбол. Дзержинскому "Арсеналу" было отказано в получении лицензии для выступления в высшей лиге]</ref>. 15 лютага, пасля атрымання паслабленняў, «Арсенал» таксама атрымаў ліцэнзію<ref>[https://football.by/news/161322.html Дзержинский "Арсенал" получил лицензию на участие в высшей лиге]</ref>.
Аднак, 28 лютага брэсцкі [[ФК Рух Брэст|«Рух»]] у сувязі з увядзеннем заходнімі краінамі санкцый супраць Расіі і пагаршэннем фінансавай сітуацыі адмовіўся ад удзелу ў Вышэйшай лізе і перайшоў у Другую лігу<ref>[https://football.by/news/161721.html "Рух" снялся с высшей лиги]</ref>. АБФФ прапанавала вакантнае месца ў Вышэйшай лізе магілёўскаму [[ФК Дняпро Магілёў|«Дняпру»]], які ў сезоне 2021 заняў пятае месца ў Першай лізе. 1 сакавіка «Дняпро» афіцыйна пацвердзіў свой удзел у Вышэйшай лізе<ref>[https://football.by/news/161756.html "Днепр" официально подтвердил свое участие в высшей лиге в сезоне-2022]</ref>. 2 сакавіка 2022 года АБФФ прадаставіла «Дняпру» выключэнні па выкананню патрабаванняў ліцэнзавання<ref>[https://football.by/news/161769.html БФФ пошла на уступки "Днепру", "Островцу", "Макслайну" и "Молодечно-2018"]</ref>.
'''Клубы, якія выйшлі ў Вышэйшую лігу з Першай лігі'''
* [[ФК Арсенал Дзяржынск|«Арсенал» (Дзяржынск)]] (1-е месца ў Першай лізе 2021)
* [[ФК Белшына|«Белшына» (Бабруйск)]] (2-е месца ў Першай лізе 2021)
* [[ФК Дняпро Магілёў|«Дняпро» (Магілёў)]] (5-е месца ў Першай лізе 2021, атрыманне месца ў Вышэйшай лізе замест брэсцкага «Руха», які адмовіўся)
'''Клубы, якія страцілі месца ў Вышэйшай лізе па выніках сезона 2021'''
* [[ФК Рух Брэст|«Рух» (Брэст)]] (5-е месца ў Вышэйшай лізе 2021, адмова ад удзелу і пераход у Другую лігу)
* [[ФК Смаргонь|«Смаргонь»]] (15-е месца ў Вышэйшай лізе 2021)
* [[ФК Спадарожнік Рэчыца|«Спадарожнік» (Рэчыца)]] (16-е месца ў Вышэйшай лізе 2021, зняцце з турніру падчас сезона і спыненне існавання)
== Клубы-ўдзельнікі ==
{{На карце+|Беларусь|width=400|float=right|caption=Геаграфія удзельнікаў сезона 2021|places=
{{На карце~|Беларусь|marksize=7|lat_deg=54|lat_min=6|lon_deg=28|lon_min=21|position=right|label=[[ФК Тарпеда-БелАЗ|Тарпеда-БелАЗ]]}}
{{На карце~|Беларусь|marksize=7|lat_deg=53|lat_min=53|lon_deg=27|lon_min=39|position=left|label=[[ФК Іслач|Іслач]]}}
{{На карце~|Беларусь|marksize=7|lat_deg=53|lat_min=55|lon_deg=27|lon_min=33|position=top|label='''Мінск'''}}
{{На карце~|Беларусь|marksize=7|lat_deg=53|lat_min=40|lon_deg=23|lon_min=49|label=[[ФК Нёман Гродна|Нёман]]}}
{{На карце~|Беларусь|marksize=7|lat_deg=53|lat_min=6|lon_deg=29|lon_min=13|position=right|label=[[ФК Белшына|Белшына]]}}
{{На карце~|Беларусь|marksize=7|lat_deg=54|lat_min=14|lon_deg=28|lon_min=30|position=top|label=[[ФК БАТЭ|БАТЭ]]}}
{{На карце~|Беларусь|marksize=7|lat_deg=52|lat_min=08|lon_deg=23|lon_min=40|label=[[ФК Дынама Брэст|Дынама (Брэст)]]}}
{{На карце~|Беларусь|marksize=7|lat_deg=53|lat_min=41|lon_deg=27|lon_min=8|position=left|label=[[ФК Арсенал Дзяржынск|Арсенал]]}}
{{На карце~|Беларусь|marksize=7|lat_deg=53|lat_min=01|lon_deg=27|lon_min=33|position=right|label=[[ФК Слуцк|Слуцк]]}}
{{На карце~|Беларусь|marksize=7|lat_deg=52|lat_min=49|lon_deg=27|lon_min=32|position=bottom|label=[[ФК Шахцёр Салігорск|Шахцёр]]}}
{{На карце~|Беларусь|marksize=7|lat_deg=55|lat_min=11|lon_deg=30|lon_min=10|position=left|label=[[ФК Віцебск|Віцебск]]}}
{{На карце~|Беларусь|marksize=7|lat_deg=52|lat_min=32|lon_deg=30|lon_min=59|position=top|label=[[ФК Гомель|Гомель]]}}
{{На карце~|Беларусь|marksize=7|lat_deg=53|lat_min=55|lon_deg=30|lon_min=21|position=right|label=[[ФК Дняпро Магілёў|Дняпро]]}}
{{На карце~|Беларусь|marksize=7|lat_deg=52|lat_min=03|lon_deg=29|lon_min=14|position=bottom|label=[[ФК Славія Мазыр|Славія]]}}
{{На карце~|Беларусь|marksize=7|mark=TransparentPlaceholder.png|lat=56.3|long=23.7|position=bottom|label='''Мінскія клубы:'''<br/>[[ФК Дынама Мінск|Дынама Мн]]<br/>[[ФК Мінск|Мінск]]<br/>[[ФК Энергетык-БДУ|Энергетык-БДУ]]}}
}}
{| class="wikitable sortable"
|-
! colspan="10" style="background-color: #D0E7FF;" align="center" valign="middle" | Удзельнікі сезона 2022
|-
! width=120 |Клуб
! width=100 |Месца<br />ў сезоне<br />2021
! width=90 |Горад
! width=200 |Стадыён
! width=110 |Умяшчальнасць
|-
| [[ФК Арсенал Дзяржынск|Арсенал]] || align="center" | {{~|2}}{{Comment|1|1 месца}} [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|Д2]] || [[Дзяржынск]] || [[Гарадзея (стадыён)|«Гарадзея»]], [[Гарадзея]] || align="center" | 1 625
|-
| [[ФК БАТЭ|БАТЭ]] ||align="center" | {{Ср}} ||[[Барысаў]] || [[Барысаў-Арэна|«Барысаў-Арэна»]] || align="center" | 13 126
|-
| [[ФК Белшына|Белшына]] || align="center" | {{~|2}}{{Comment|2|2 месца}} [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|Д2]] || [[Бабруйск]] || [[Спартак (стадыён, Бабруйск)|«Спартак»]] || align="center" | 3 700
|-
| [[ФК Віцебск|Віцебск]] || align="center" | {{~|0}}7 || [[Віцебск]] || [[Віцебскі цэнтральны спартыўны комплекс|ЦСК «Віцебскі»]] || align="center" | 8 144
|-
| [[ФК Гомель|Гомель]] || align="center" | {{~|0}}4 || [[Гомель]] || [[Цэнтральны (стадыён, Гомель)|«Цэнтральны»]] || align="center" | 14 307
|-
| [[ФК Дняпро Магілёў|Дняпро]] || align="center" | {{~|2}}{{Comment|5|5 месца}} [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|Д2]] || [[Магілёў]] || [[Спартак (стадыён, Магілёў)|«Магілёў»]] || align="center" | 7 350
|-
| [[ФК Дынама Брэст|Дынама Брэст]] ||align="center" | {{~|0}}6 || [[Брэст]] || {{~|«Брэсцкі»}}[[ДАСК «Брэсцкі»]] || align="center" | 10 060
|-
| [[ФК Дынама Мінск|Дынама Мінск]] ||align="center" | {{Бр}} || [[Мінск]] || [[Дынама (стадыён, Мінск)|«Дынама»]] || align="center" | 22 000
|-
| [[ФК Іслач|Іслач]] || align="center" | 10 || [[Мінскі раён]] || [[Стадыён ФК «Мінск»|ФК «Мінск»]], [[Мінск]]<br/>[[Гарадскі стадыён (Маладзечна)|Гарадскі]], [[Маладзечна]] || align="center" | 3 000<br/>4 800
|-
| [[ФК Мінск|Мінск]] || align="center" | 12 || [[Мінск]] || [[Стадыён ФК «Мінск»|ФК «Мінск»]]<br/>[[Трактар (стадыён, Мінск)|«Трактар»]] || align="center" | 3 000<br/>17 600
|-
| [[ФК Нёман Гродна|Нёман]] || align="center" | 11 || [[Гродна]] || {{~|«Нёман»}}[[Нёман (стадыён, Гродна)|ЦСК «Нёман»]] || align="center" | 8 479
|-
| [[ФК Славія Мазыр|Славія]] || align="center" | 14 || [[Мазыр]] || [[Юнацтва (стадыён, Мазыр)|«Юнацтва»]] || align="center" | 5 133
|-
| [[ФК Слуцк|Слуцк]] || align="center" | {{~|0}}9 || [[Слуцк]] || [[Гарадскі стадыён, Слуцк|«Гарадскі»]] || align="center" | 1 896
|-
| [[ФК Тарпеда-БелАЗ|Тарпеда-БелАЗ]] ||align="center" | {{~|0}}8 || [[Жодзіна]] || [[Тарпеда (стадыён, Жодзіна)|«Тарпеда»]] || align="center" | 6 524
|-
| [[ФК Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ||align="center" | {{Зл}} || [[Салігорск]] || [[Будаўнік (стадыён, Салігорск)|«Будаўнік»]] || align="center" | 4 200
|-
| [[ФК Энергетык-БДУ|Энергетык-БДУ]] || align="center" | 13 || [[Мінск]] || {{~|«РЦАР-БДУ»}}[[Стадыён РЦАР-БДУ|РЦАР-БДУ]]<br/>[[Алімпійскі (спорткомплекс, Мінск)|САК «Алімпійскі»]] || align="center" | 1 500<br/>1 500
|-
|}
=== Трэнеры і капітаны ===
{| class="wikitable sortable" style="text-align: left;"
|-
! colspan="10" style="background-color: #D0E7FF;" align="center" valign="middle" | Трэнеры і капітаны сезона 2022
|-
!width="130"|Клуб
!width="200"|Галоўны трэнер
!width="200"|Капітан
!width="270"|Адстаўкі трэнераў
|-
|[[ФК Арсенал Дзяржынск|Арсенал]]
|{{Сцяг|Беларусь}} [[Павел Кірыльчык]]
|{{Сцяг|Беларусь}} [[Дзмітрый Асіпенка]]
|
|-
|[[ФК БАТЭ|БАТЭ]]
|{{Сцяг|Беларусь}} [[Сяргей Зяневіч]] ({{в.а.}})
|{{Сцяг|Беларусь}} [[Станіслаў Драгун]]
|{{Сцяг|Беларусь}} [[Аляксандр Міхайлаў]] <small>(пасля 17-га тура)</small>
|-
|[[ФК Белшына|Белшына]]
|{{Сцяг|Беларусь}} [[Альберт Рыбак]]
|{{Сцяг|Расія}} [[Ілья Васільеў]]
|
|-
|[[ФК Віцебск|Віцебск]]
|{{Сцяг|Беларусь}} [[Сяргей Ясінскі]]
|{{Сцяг|Беларусь}} [[Арцём Скітоў]]
|{{Сцяг|Беларусь}} [[Яўген Чарнухін]] <small>(пасля 17-га тура)</small>
|-
|[[ФК Гомель|Гомель]]
|{{Сцяг|Беларусь}} [[Уладзімір Нявінскі]]
|{{Сцяг|Малдова}} [[Ігар Кастроў]]
|
|-
|[[ФК Дняпро Магілёў|Дняпро]]
|{{Сцяг|Беларусь}} [[Юрый Лукашоў]]
|{{Сцяг|Украіна}} [[Дзмітрый Цярэшчанка]]
|{{Сцяг|Беларусь}} [[Яўген Малчан]] <small>(пасля 14-га тура)</small>
|-
|[[ФК Дынама Брэст|Дынама (Брэст)]]
|{{Сцяг|Беларусь}} [[Андрэй Пракапюк]]
|{{Сцяг|Беларусь}} [[Эдгар Аляхновіч]]
|{{Сцяг|Беларусь}} [[Сяргей Пятровіч Кавальчук|Сяргей Кавальчук]] <small>(пасля 9-га тура)</small><br/>{{Сцяг|Беларусь}} [[Аляксандр Храпкоўскі]] <small>({{в.а.}} у 10-м туры)</small>
|-
|[[ФК Дынама Мінск|Дынама (Мінск)]]
|{{Сцяг|Беларусь}} [[Арцём Чалядзінскі]]
|{{Сцяг|Беларусь}} [[Сяргей Кісляк]]
|
|-
|[[ФК Іслач|Іслач]]
|{{Сцяг|Беларусь}} [[Арцём Радзькоў]]
|{{Сцяг|Украіна}} [[Юрый Казырэнка]]<br/>{{Сцяг|Беларусь}} [[Дзмітрый Лісаковіч]]
|
|-
|[[ФК Мінск|Мінск]]
|{{Сцяг|Беларусь}} [[Вадзім Скрыпчанка]]
|{{Сцяг|Беларусь}} [[Алег Еўдакімаў]]<br/>{{Сцяг|Беларусь}} [[Антон Шрамчанка]]
|
|-
|[[ФК Нёман Гродна|Нёман]]
|{{Сцяг|Беларусь}} [[Ігар Кавалевіч]]
|{{Сцяг|Беларусь}} [[Валерый Жукоўскі]]
|
|-
|[[ФК Славія Мазыр|Славія]]
|{{Сцяг|Беларусь}} [[Міхаіл Марціновіч]]
|{{Сцяг|Беларусь}} [[Яўген Барсукоў]]
|
|-
|[[ФК Слуцк|Слуцк]]
|{{Сцяг|Беларусь}} [[Аляксандр Бразевіч]]
|{{Сцяг|Беларусь}} [[Дзяніс Образаў]]
|
|-
|[[ФК Тарпеда-БелАЗ|Тарпеда-БелАЗ]]
|{{Сцяг|Беларусь}} [[Дзмітрый Молаш]]
|{{Сцяг|Беларусь}} [[Андрэй Хачатуран]]
|
|-
|[[ФК Шахцёр Салігорск|Шахцёр]]
|{{Сцяг|Расія}} [[Сяргей Ташуеў]]
|{{Сцяг|Беларусь}} [[Сяргей Паліцевіч]]
|{{Сцяг|Беларусь}} [[Іван Біёнчык]] <small>(пасля 3-га тура)</small>
|-
|[[ФК Энергетык-БДУ|Энергетык-БДУ]]
|{{Сцяг|Беларусь}} [[Павел Раднёнак]]
|{{Сцяг|Беларусь}} [[Аляксандр Свірэпа]]
|
|}
=== Прадстаўніцтва па рэгіёнах ===
У 32-м чэмпіянаце Беларусі па футболе прымалі ўдзел футбольныя клубы з усіх абласцей краіны.
{| class="wikitable"
|-
! align=center width=200 | Рэгіён
! align=center width=60 | Колькасць камандаў
! align=center width=290 | Клубы
|-
| [[Выява:Flag of Minsk Voblast.svg|border|25px|Сцяг Мінскай вобласці]] [[Мінская вобласць]]
| align=center | 6
| align=center | [[ФК Арсенал Дзяржынск|Арсенал]], [[ФК БАТЭ|БАТЭ]], [[ФК Іслач|Іслач]], [[ФК Слуцк|Слуцк]], [[ФК Тарпеда Жодзіна|Тарпеда-БелАЗ]], [[ФК Шахцёр Салігорск|Шахцёр]]
|-
| [[Выява:Flag of Minsk, Belarus.svg|border|25px|Сцяг Мінска]] [[Мінск]]
| align=center | 3
| align=center | [[ФК Дынама Мінск|Дынама (Мінск)]], [[ФК Мінск|Мінск]], [[ФК Энергетык-БДУ|Энергетык-БДУ]]
|-
| [[Выява:Flag of Homyel Voblast.svg|border|25px|Сцяг Гомельскай вобласці]] [[Гомельская вобласць]]
| align=center | 2
| align=center | [[ФК Гомель|Гомель]], [[ФК Славія Мазыр|Славія]]
|-
| [[Выява:Flag of Mahilyow Voblast.png|border|25px|Сцяг Магілёўскай вобласці]] [[Магілёўская вобласць]]
| align=center | 2
| align=center | [[ФК Белшына|Белшына]], [[ФК Дняпро Магілёў|Дняпро]]
|-
| [[Выява:Flag of Brest Voblast, Belarus.svg|border|25px|Сцяг Брэсцкай вобласці]] [[Брэсцкая вобласць]]
| align=center | 1
| align=center | [[ФК Дынама Брэст|Дынама (Брэст)]]
|-
| [[Выява:Flag of Vitsebsk Voblasts.svg|border|25px|Сцяг Віцебскай вобласці]] [[Віцебская вобласць]]
| align=center | 1
| align=center | [[ФК Віцебск|Віцебск]]
|-
| [[Выява:Flag of Hrodna Voblasts.svg|border|25px|Сцяг Гродзенскай вобласці]] [[Гродзенская вобласць]]
| align=center | 1
| align=center | [[ФК Нёман Гродна|Нёман]]
|}
=== Стадыёны ===
{| class="wikitable" style="text-align:center;"
|-
! colspan="10" style="background-color: #D0E7FF;" align="center" valign="middle" | Стадыёны сезона 2022
|-
! [[ФК Арсенал Дзяржынск|Арсенал (Дзяржынск)]]
! [[ФК БАТЭ|БАТЭ (Барысаў)]]
! [[ФК Белшына|Белшына (Бабруйск)]]
! [[ФК Віцебск|Віцебск]]
! [[ФК Гомель|Гомель]]
! [[ФК Дняпро Магілёў|Дняпро (Магілёў)]]
|-
| [[Гарадзея (стадыён)|«Гарадзея»]], [[Гарадзея]]
| [[Барысаў-Арэна]]
| [[Спартак (стадыён, Бабруйск)|«Спартак»]]
| [[Віцебскі цэнтральны спартыўны комплекс|ЦСК «Віцебскі»]]
| [[Цэнтральны (стадыён, Гомель)|«Цэнтральны»]]
| [[Спартак (стадыён, Магілёў)|«Спартак»]]
|-
| Умяшчальнасць: '''1 625'''
| Умяшчальнасць: '''13 400'''
| Умяшчальнасць: '''3 700'''
| Умяшчальнасць: '''8 144'''
| Умяшчальнасць: '''14 307'''
| Умяшчальнасць: '''7 350'''
|-
| [[Выява:ФК Городея.jpg|170px]]
| [[Выява:Borisov-arena stands.jpg|Трыбуны стадыёна|170px]]
| [[Выява:Стадион Спартак (Бобруйск).jpg|150px]]
| [[Выява:Vitebsky_Central_Sport_Complex.jpg|150px]]
| [[Выява:Стадион "Центральный" (Гомель).JPG|150px]]
| [[Выява:Стадион Спартак Могилев.jpg|150px]]
|-
! [[ФК Дынама Брэст|Дынама (Брэст)]]
! [[ФК Дынама Мінск|Дынама (Мінск)]]
! [[ФК Іслач|Іслач (Мінскі раён)]]<br/>[[ФК Мінск|Мінск]]
! [[ФК Іслач|Іслач (Мінскі раён)]]
! [[ФК Мінск|Мінск]]
! [[ФК Нёман Гродна|Нёман (Гродна)]]
|-
| [[ДАСК «Брэсцкі»]]
| [[Дынама (стадыён, Мінск)|«Дынама»]]
| [[Стадыён ФК «Мінск»|Стадыён ФК «Мінск»]]
| [[Гарадскі стадыён (Маладзечна)|Гарадскі]], [[Маладзечна]]
| [[Трактар (стадыён, Мінск)|«Трактар»]]
| [[ЦСК «Нёман», Гродна|ЦСК «Нёман»]]
|-
| Умяшчальнасць: '''10 162'''
| Умяшчальнасць: '''22 000'''
| Умяшчальнасць: '''3 000'''
| Умяшчальнасць: '''4 800'''
| Умяшчальнасць: '''17 600'''
| Умяшчальнасць: '''8 479'''
|-
| [[Выява:Brest Stadium.jpg|170px]]
| [[Выява:Interior view of Dynamo Stadium (Minsk, Belarus) — Внутренний вид стадиона Динамо (Минск, Беларусь) 2018 3.jpg|150px]]
| [[Выява:Стадион ФК Минск.jpg|170px]]
| [[Выява:Молодечно (городской сдадион).jpg|150px]]
| [[Выява:Stadyjon Traktar-1.26-07.2014.JPG|150px]]
| [[Выява:Стадыён "Нёман" 9585.jpg|150px]]
|-
! [[ФК Славія Мазыр|Славія (Мазыр)]]
! [[ФК Слуцк|Слуцк]]
! [[ФК Тарпеда-БелАЗ|Тарпеда-БелАЗ (Жодзіна)]]
! [[ФК Шахцёр Салігорск|Шахцёр (Салігорск)]]
!colspan=2| [[ФК Энергетык-БДУ|Энергетык-БДУ (Мінск)]]
|-
| [[Юнацтва (стадыён, Мазыр)|«Юнацтва»]]
| [[Гарадскі стадыён (Слуцк)|Гарадскі]]
| [[Тарпеда (стадыён, Жодзіна)|«Тарпеда»]]
| [[Будаўнік (стадыён, Салігорск)|«Будаўнік»]]
| [[Стадыён РЦАР-БДУ|РЦАР-БДУ]]
| [[Алімпійскі (спорткомплекс, Мінск)|САК «Алімпійскі»]]
|-
| Умяшчальнасць: '''5 133'''
| Умяшчальнасць: '''1 886'''
| Умяшчальнасць: '''6 524'''
| Умяшчальнасць: '''4 200'''
| Умяшчальнасць: '''1 500'''
| Умяшчальнасць: '''1 500'''
|-
|
| [[Выява:Слуцк (городской стадион).jpg|150px]]
| [[Выява:Torpedo stadium Zhodino west stand 03.jpg|150px]]
|
|
|
|}
== Турнірная табліца ==
<section begin="table" />
{{ФутболТабліца|заўвагі=1}}
{{ФТкаманда|1|[[ФК БАТЭ|БАТЭ (Барысаў)]]|9|6|2|33|12|<small>1-ы кваліфікацыйны раўнд [[Ліга чэмпіёнаў УЕФА 2023/2024|Лігі чэмпіёнаў 2023/24]]</small>|колер=#C1FFC1}}
{{ФТкаманда|2|[[ФК Шахцёр Салігорск|Шахцёр (Салігорск)]]|10|3|3|28|10|заўРадок=2|<small>1-ы кваліфікацыйны раўнд [[Ліга канферэнцый УЕФА 2023/2024|Лігі канферэнцый 2023/24]]</small>|колер=#B0E2FF}}
{{ФТкаманда|3|[[ФК Энергетык-БДУ|Энергетык-БДУ (Мінск)]]|9|4|3|29|14|колер=#B0E2FF}}
{{ФТкаманда|4|[[ФК Дынама Мінск|Дынама (Мінск)]]|9|4|2|24|14|колер=}}
{{ФТкаманда|5|[[ФК Іслач|Іслач (Мінскі раён)]]|9|4|4|28|20|колер=}}
{{ФТкаманда|6|[[ФК Мінск|Мінск]]|9|2|6|30|25|колер=}}
{{ФТкаманда|7|[[ФК Гомель|Гомель]]|8|4|5|23|18|колер=}}
{{ФТкаманда|8|[[ФК Тарпеда-БелАЗ|Тарпеда-БелАЗ (Жодзіна)]]|7|3|7|21|19|колер=}}
{{ФТкаманда|9|[[ФК Славія Мазыр|Славія (Мазыр)]]|7|2|8|26|29|колер=}}
{{ФТкаманда|10|[[ФК Нёман Гродна|Нёман (Гродна)]]|5|8|3|22|21|колер=}}
{{ФТкаманда|11|[[ФК Слуцк|Слуцк]]|4|6|7|19|28|колер=}}
{{ФТкаманда|12|[[ФК Белшына|Белшына (Бабруйск)]]|4|6|7|23|28|колер=}}
{{ФТкаманда|13|[[ФК Арсенал Дзяржынск|Арсенал (Дзяржынск)]]|3|4|10|12|25|колер=}}
{{ФТкаманда|14|[[ФК Віцебск|Віцебск]]|2|5|10|13|28|<small>Стыкавыя матчы</small>| заўРадок=1|колер=#f4d4d4}}
{{ФТкаманда|15|[[ФК Дынама Брэст|Дынама (Брэст)]]|2|4|10|11|26|[[Выява:Descento.svg|20px]] <small>Выбыванне ў [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|Першую лігу]]</small>|заўРадок=2|колер=#FFC0CB}}
{{ФТкаманда|16|[[ФК Дняпро Магілёў|Дняпро (Магілёў)]]|2|3|12|17|42|колер=#FFC0CB}}
{{ФТканец}}
<section end="table"/>
=== Вынікі матчаў ===
{{fb r header |nt=16 |Арсенал Дзяржынск |БАТЭ |Белшына |Віцебск |Гомель |Дняпро Магілёў |Дынама Брэст |Дынама Мінск |Іслач |Мінск |Нёман Гродна |Славія Мазыр |Слуцк |Тарпеда-БелАЗ |Шахцёр Салігорск |Энергетык-БДУ }}
{{fb r team |t=Арсенал Дзяржынск}}
<!-- Арсенал Дзяржынск --> {{fb r |r=null }}
<!-- БАТЭ --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Белшына --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Віцебск --> {{fb r |gf=0|ga=0}}
<!-- Гомель --> {{fb r |gf=1|ga=2}}
<!-- Дняпро Магілёў --> {{fb r |gf=1|ga=0}}
<!-- Дынама Брэст --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Дынама Мінск --> {{fb r |gf=0|ga=1}}
<!-- Іслач --> {{fb r |gf=1|ga=3}}
<!-- Мінск --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Нёман Гродна --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Славія Мазыр --> {{fb r |gf=3|ga=2}}
<!-- Слуцк --> {{fb r |gf=1|ga=1}}
<!-- Тарпеда-БелАЗ --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Шахцёр Салігорск --> {{fb r |gf=1|ga=2}}
<!-- Энергетык-БДУ --> {{fb r |gf=0|ga=2}}
{{fb r team |t=БАТЭ}}
<!-- Арсенал Дзяржынск --> {{fb r |gf=1|ga=2}}
<!-- БАТЭ --> {{fb r |r=null }}
<!-- Белшына --> {{fb r |gf=2|ga=2}}
<!-- Віцебск --> {{fb r |gf=2|ga=1}}
<!-- Гомель --> {{fb r |gf=2|ga=1}}
<!-- Дняпро Магілёў --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Дынама Брэст --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Дынама Мінск --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Іслач --> {{fb r |gf=0|ga=1}}
<!-- Мінск --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Нёман Гродна --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Славія Мазыр --> {{fb r |gf=4|ga=0}}
<!-- Слуцк --> {{fb r |gf=4|ga=0}}
<!-- Тарпеда-БелАЗ --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Шахцёр Салігорск --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Энергетык-БДУ --> {{fb r |gf=1|ga=1}}
{{fb r team |t=Белшына}}
<!-- Арсенал Дзяржынск --> {{fb r |gf=1|ga=0}}
<!-- БАТЭ --> {{fb r |gf=0|ga=3}}
<!-- Белшына --> {{fb r |r=null }}
<!-- Віцебск --> {{fb r |gf=2|ga=2}}
<!-- Гомель --> {{fb r |gf=2|ga=3}}
<!-- Дняпро Магілёў --> {{fb r |gf=0|ga=0}}
<!-- Дынама Брэст --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Дынама Мінск --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Іслач --> {{fb r |gf=2|ga=1}}
<!-- Мінск --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Нёман Гродна --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Славія Мазыр --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Слуцк --> {{fb r |gf=0|ga=2}}
<!-- Тарпеда-БелАЗ --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Шахцёр Салігорск --> {{fb r |gf=1|ga=2}}
<!-- Энергетык-БДУ --> {{fb r |gf=0|ga=1}}
{{fb r team |t=Віцебск}}
<!-- Арсенал Дзяржынск --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- БАТЭ --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Белшына --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Віцебск --> {{fb r |r=null }}
<!-- Гомель --> {{fb r |gf=1|ga=1}}
<!-- Дняпро Магілёў --> {{fb r |gf=2|ga=1}}
<!-- Дынама Брэст --> {{fb r |gf=0|ga=1}}
<!-- Дынама Мінск --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Іслач --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Мінск --> {{fb r |gf=1|ga=1}}
<!-- Нёман Гродна --> {{fb r |gf=2|ga=2}}
<!-- Славія Мазыр --> {{fb r |gf=0|ga=3}}
<!-- Слуцк --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Тарпеда-БелАЗ --> {{fb r |gf=0|ga=1}}
<!-- Шахцёр Салігорск --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Энергетык-БДУ --> {{fb r |gf=0|ga=3}}
{{fb r team |t=Гомель}}
<!-- Арсенал Дзяржынск --> {{fb r |gf=4|ga=1}}
<!-- БАТЭ --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Белшына --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Віцебск --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Гомель --> {{fb r |r=null }}
<!-- Дняпро Магілёў --> {{fb r |gf=3|ga=1}}
<!-- Дынама Брэст --> {{fb r |gf=1|ga=0}}
<!-- Дынама Мінск --> {{fb r |gf=0|ga=1}}
<!-- Іслач --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Мінск --> {{fb r |gf=0|ga=3}}
<!-- Нёман Гродна --> {{fb r |gf=3|ga=0|nt=*}}
<!-- Славія Мазыр --> {{fb r |gf=0|ga=2}}
<!-- Слуцк --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Тарпеда-БелАЗ --> {{fb r |gf=1|ga=0}}
<!-- Шахцёр Салігорск --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Энергетык-БДУ --> {{fb r |gf=|ga=}}
{{fb r team |t=Дняпро Магілёў}}
<!-- Арсенал Дзяржынск --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- БАТЭ --> {{fb r |gf=0|ga=3}}
<!-- Белшына --> {{fb r |gf=4|ga=3}}
<!-- Віцебск --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Гомель --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Дняпро Магілёў --> {{fb r |r=null }}
<!-- Дынама Брэст --> {{fb r |gf=2|ga=0}}
<!-- Дынама Мінск --> {{fb r |gf=0|ga=2}}
<!-- Іслач --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Мінск --> {{fb r |gf=2|ga=4}}
<!-- Нёман Гродна --> {{fb r |gf=1|ga=3}}
<!-- Славія Мазыр --> {{fb r |gf=1|ga=3}}
<!-- Слуцк --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Тарпеда-БелАЗ --> {{fb r |gf=0|ga=1}}
<!-- Шахцёр Салігорск --> {{fb r |gf=0|ga=7}}
<!-- Энергетык-БДУ --> {{fb r |gf=|ga=}}
{{fb r team |t=Дынама Брэст}}
<!-- Арсенал Дзяржынск --> {{fb r |gf=0|ga=0}}
<!-- БАТЭ --> {{fb r |gf=0|ga=3}}
<!-- Белшына --> {{fb r |gf=1|ga=1}}
<!-- Віцебск --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Гомель --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Дняпро Магілёў --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Дынама Брэст --> {{fb r |r=null }}
<!-- Дынама Мінск --> {{fb r |gf=1|ga=3}}
<!-- Іслач --> {{fb r |gf=2|ga=2}}
<!-- Мінск --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Нёман Гродна --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Славія Мазыр --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Слуцк --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Тарпеда-БелАЗ --> {{fb r |gf=0|ga=1}}
<!-- Шахцёр Салігорск --> {{fb r |gf=1|ga=1}}
<!-- Энергетык-БДУ --> {{fb r |gf=1|ga=2}}
{{fb r team |t=Дынама Мінск}}
<!-- Арсенал Дзяржынск --> {{fb r |gf=1|ga=1}}
<!-- БАТЭ --> {{fb r |gf=2|ga=2}}
<!-- Белшына --> {{fb r |gf=0|ga=0}}
<!-- Віцебск --> {{fb r |gf=2|ga=1}}
<!-- Гомель --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Дняпро Магілёў --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Дынама Брэст --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Дынама Мінск --> {{fb r |r=null }}
<!-- Іслач --> {{fb r |gf=1|ga=2}}
<!-- Мінск --> {{fb r |gf=3|ga=1}}
<!-- Нёман Гродна --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Славія Мазыр --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Слуцк --> {{fb r |gf=1|ga=1}}
<!-- Тарпеда-БелАЗ --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Шахцёр Салігорск --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Энергетык-БДУ --> {{fb r |gf=|ga=}}
{{fb r team |t=Іслач}}
<!-- Арсенал Дзяржынск --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- БАТЭ --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Белшына --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Віцебск --> {{fb r |gf=2|ga=0}}
<!-- Гомель --> {{fb r |gf=1|ga=1}}
<!-- Дняпро Магілёў --> {{fb r |gf=3|ga=2}}
<!-- Дынама Брэст --> {{fb r |gf=1|ga=2}}
<!-- Дынама Мінск --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Іслач --> {{fb r |r=null }}
<!-- Мінск --> {{fb r |gf=2|ga=0}}
<!-- Нёман Гродна --> {{fb r |gf=1|ga=1}}
<!-- Славія Мазыр --> {{fb r |gf=0|ga=2}}
<!-- Слуцк --> {{fb r |gf=1|ga=2}}
<!-- Тарпеда-БелАЗ --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Шахцёр Салігорск --> {{fb r |gf=1|ga=1}}
<!-- Энергетык-БДУ --> {{fb r |gf=|ga=}}
{{fb r team |t=Мінск}}
<!-- Арсенал Дзяржынск --> {{fb r |gf=2|ga=0}}
<!-- БАТЭ --> {{fb r |gf=2|ga=2}}
<!-- Белшына --> {{fb r |gf=2|ga=4}}
<!-- Віцебск --> {{fb r |gf=2|ga=0}}
<!-- Гомель --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Дняпро Магілёў --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Дынама Брэст --> {{fb r |gf=2|ga=0}}
<!-- Дынама Мінск --> {{fb r |gf=0|ga=1}}
<!-- Іслач --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Мінск --> {{fb r |r=null }}
<!-- Нёман Гродна --> {{fb r |gf=3|ga=2}}
<!-- Славія Мазыр --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Слуцк --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Тарпеда-БелАЗ --> {{fb r |gf=1|ga=0}}
<!-- Шахцёр Салігорск --> {{fb r |gf=1|ga=0}}
<!-- Энергетык-БДУ --> {{fb r |gf=|ga=}}
{{fb r team |t=Нёман Гродна}}
<!-- Арсенал Дзяржынск --> {{fb r |gf=2|ga=0}}
<!-- БАТЭ --> {{fb r |gf=0|ga=0}}
<!-- Белшына --> {{fb r |gf=2|ga=2}}
<!-- Віцебск --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Гомель --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Дняпро Магілёў --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Дынама Брэст --> {{fb r |gf=2|ga=1}}
<!-- Дынама Мінск --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Іслач --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Мінск --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Нёман Гродна --> {{fb r |r=null }}
<!-- Славія Мазыр --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Слуцк --> {{fb r |gf=1|ga=0}}
<!-- Тарпеда-БелАЗ --> {{fb r |gf=2|ga=0}}
<!-- Шахцёр Салігорск --> {{fb r |gf=1|ga=1}}
<!-- Энергетык-БДУ --> {{fb r |gf=1|ga=4}}
{{fb r team |t=Славія Мазыр}}
<!-- Арсенал Дзяржынск --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- БАТЭ --> {{fb r |gf=0|ga=3}}
<!-- Белшына --> {{fb r |gf=2|ga=0}}
<!-- Віцебск --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Гомель --> {{fb r |gf=0|ga=1}}
<!-- Дняпро Магілёў --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Дынама Брэст --> {{fb r |gf=3|ga=1}}
<!-- Дынама Мінск --> {{fb r |gf=1|ga=2}}
<!-- Іслач --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Мінск --> {{fb r |gf=4|ga=2}}
<!-- Нёман Гродна --> {{fb r |gf=1|ga=1}}
<!-- Славія Мазыр --> {{fb r |r=null }}
<!-- Слуцк --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Тарпеда-БелАЗ --> {{fb r |gf=2|ga=2}}
<!-- Шахцёр Салігорск --> {{fb r |gf=1|ga=3}}
<!-- Энергетык-БДУ --> {{fb r |gf=|ga=}}
{{fb r team |t=Слуцк}}
<!-- Арсенал Дзяржынск --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- БАТЭ --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Белшына --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Віцебск --> {{fb r |gf=0|ga=2}}
<!-- Гомель --> {{fb r |gf=2|ga=2}}
<!-- Дняпро Магілёў --> {{fb r |gf=2|ga=2}}
<!-- Дынама Брэст --> {{fb r |gf=2|ga=0}}
<!-- Дынама Мінск --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Іслач --> {{fb r |gf=2|ga=4}}
<!-- Мінск --> {{fb r |gf=2|ga=4}}
<!-- Нёман Гродна --> {{fb r |gf=0|ga=0}}
<!-- Славія Мазыр --> {{fb r |gf=1|ga=0}}
<!-- Слуцк --> {{fb r |r=null }}
<!-- Тарпеда-БелАЗ --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Шахцёр Салігорск --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Энергетык-БДУ --> {{fb r |gf=|ga=}}
{{fb r team |t=Тарпеда-БелАЗ}}
<!-- Арсенал Дзяржынск --> {{fb r |gf=1|ga=0}}
<!-- БАТЭ --> {{fb r |gf=0|ga=0}}
<!-- Белшына --> {{fb r |gf=1|ga=3}}
<!-- Віцебск --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Гомель --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Дняпро Магілёў --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Дынама Брэст --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Дынама Мінск --> {{fb r |gf=3|ga=4}}
<!-- Іслач --> {{fb r |gf=0|ga=1}}
<!-- Мінск --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Нёман Гродна --> {{fb r |gf=2|ga=2}}
<!-- Славія Мазыр --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Слуцк --> {{fb r |gf=3|ga=0}}
<!-- Тарпеда-БелАЗ --> {{fb r |r=null }}
<!-- Шахцёр Салігорск --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Энергетык-БДУ --> {{fb r |gf=4|ga=0}}
{{fb r team |t=Шахцёр Салігорск}}
<!-- Арсенал Дзяржынск --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- БАТЭ --> {{fb r |gf=0|ga=1}}
<!-- Белшына --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Віцебск --> {{fb r |gf=2|ga=0}}
<!-- Гомель --> {{fb r |gf=1|ga=0}}
<!-- Дняпро Магілёў --> {{fb r |gf=4|ga=0}}
<!-- Дынама Брэст --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Дынама Мінск --> {{fb r |gf=1|ga=0}}
<!-- Іслач --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Мінск --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Нёман Гродна --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Славія Мазыр --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Слуцк --> {{fb r |gf=2|ga=1}}
<!-- Тарпеда-БелАЗ --> {{fb r |gf=0|ga=1}}
<!-- Шахцёр Салігорск --> {{fb r |r=null }}
<!-- Энергетык-БДУ --> {{fb r |gf=|ga=}}
{{fb r team |t=Энергетык-БДУ}}
<!-- Арсенал Дзяржынск --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- БАТЭ --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Белшына --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Віцебск --> {{fb r |gf=3|ga=1}}
<!-- Гомель --> {{fb r |gf=0|ga=0}}
<!-- Дняпро Магілёў --> {{fb r |gf=1|ga=1}}
<!-- Дынама Брэст --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Дынама Мінск --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Іслач --> {{fb r |gf=1|ga=2}}
<!-- Мінск --> {{fb r |gf=2|ga=0}}
<!-- Нёман Гродна --> {{fb r |gf=|ga=}}
<!-- Славія Мазыр --> {{fb r |gf=5|ga=0}}
<!-- Слуцк --> {{fb r |gf=1|ga=1}}
<!-- Тарпеда-БелАЗ --> {{fb r |gf=3|ga=1}}
<!-- Шахцёр Салігорск --> {{fb r |gf=0|ga=1}}
<!-- Энергетык-БДУ --> {{fb r |r=null }}
{{fb r footer |u=16 жніўня 2022 |s=[http://football.by/stat/belarus/2022/allresults.html football.by]| nt = <sup>*</sup> У матчы «Гомель» — «Нёман» (скончыўся з лікам 0:0) гасцям прысуджана тэхнічнае паражэнне 0:3 за парушэнне рэгламенту — наяўнасць на полі на працягу 4 хвілін толькі 6 беларускіх ігракоў пры патрабаваных не меней 7.</sup>}}
== Статыстыка ігракоў ==
== Узнагароды ==
Узнагароды сезона 2022 будуць абвешчаны ў канцы года на адмысловай цырымоніі.
{{Зноскі}}
== Спасылкі ==
* [http://www.football.by/stat/belarus/2022/ на сайце football.by]
{{Футбол у Беларусі}}
[[Катэгорыя:Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|2022]]
[[Катэгорыя:Спорт у Беларусі ў 2022 годзе]]
[[Катэгорыя:Нацыянальныя футбольныя чэмпіянаты ў сезоне 2021/2022]]
[[Катэгорыя:Нацыянальныя футбольныя чэмпіянаты ў сезоне 2022/2023]]
kwix8myokke9dkrkanfvsqrq3xlb2tz
Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2022
0
702403
4191628
4187044
2022-08-22T06:12:23Z
Artsiom91
31770
/* Турнірная табліца */ вынікі матчаў 15-га тура
wikitext
text/x-wiki
{{Нацыянальны чэмпіянат
|час = [[9 красавіка]] — [[13 лістапада]]
|назва1 =
|назва = Чэмпіянат Рэспублікі Беларусь па футболе сярод каманд Першай лігі
|лагатып =
|памер =
|подпіс =
|удзельнікаў = 13
|гарады = 13
|стадыёны = 13
|чэмпіён =
|разоў =
|2 месца =
|3 месца =
|дублёры =
|гульняў =
|галоў =
|імя забітых галоў =
|гледачоў =
|бамбардзір =
|бгалоў =
|імя гола =
|лепшы =
|папярэдні сезон = [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2021|2021]]
|наступны сезон = [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2023|2023]]
}}
'''Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2022''' (32-і Чэмпіянат Рэспублікі Беларусь па футболе сярод каманд Першай лігі) — другі па рангу дывізіён (пасля [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2022|Вышэйшай лігі]]) па футболе сярод беларускіх каманд 2022 года.
== Склад удзельнікаў ==
Першапачаткова планавалася, што ў турніры прымуць удзел 16 каманд: у параўнанні з сезонам 2021 у Вышэйшую лігу выйшлі дзяржынскі [[ФК Арсенал Дзяржынск|«Арсенал»]] і бабруйская [[ФК Белшына|«Белшына»]], з Вышэйшай лігі ў Першую пераходзіла [[ФК Смаргонь|«Смаргонь»]] (другі клуб, які мусіў выбываць, — рэчыцкі [[ФК Спадарожнік Рэчыца|«Спадарожнік»]] — зняўся з турніру пасля першага круга і спыніў існаванне). З Першай лігі ў Другую не выбываў ніхто, а з Другой лігі ў Першую планавалася павышэнне пяці каманд (першыя пяць месцаў занялі [[ФК Астравец|«Астравец»]], рагачоўскі [[ФК Макслайн Рагачоў|«Макслайн»]], салігорскі [[ФК Партызан Салігорск|«Партызан»]], [[ФК Асіповічы|«Асіповічы»]] і мінскі [[ФК БДУ Мінск|БДУ]]), каб павялічыць склад лігі з 12 каманд да 16.
Аднак, яшчэ ў канцы 2021 з’явілася інфармацыя, што склад каманд, якія выходзяць з Другой лігі ў Першую, можа быць зменены, у прыватнасці амаль адразу адмовіўся ад павышэння салігорскі [[ФК Партызан Салігорск|«Партызан»]], іншыя каманды таксама не маглі гарантаваць удзел у Першай лізе. Замест іх разлядалася магчымасць запрасіць наступныя каманды і нават тыя, што не трапілі ў першыя 8<ref>[https://football.by/news/158951.html "Маладзечна будзе вечна". Новая-старая команда для комплекта первой лиги?]</ref>.
У студзені 2022 года быў акрэслены склад каманд, якія папоўняць Першую лігу. «Партызан» і БДУ адмовіліся ад пераходу ў дывізіён вышэй; «Астравец», «Макслайн» і «Асіповічы» пацвердзілі ўдзел у Першай лізе. Сярод наступных каманд пінскі [[ФК Стэнлес Пінск|«Стэнлес»]] (6-е месца) і магілёўскі [[ФК Дняпро-Юні Магілёў|«Дняпро-Юні»]] (8-е месца) адмовіліся ад павышэння, пагадзілася [[ФК Маларыта|«Маларыта»]] (7-е месца). Апошнюю каманду АБФФ абірала паміж ахвочымі да павышэння ўдзельнікамі 1/8 фіналу Другой лігі — [[ФК Маладзечна|«Маладзечна»]] і гомельскім [[ФК Паперпрам Гомель|«Паперпрамам»]] — і спыніла свой выбар на маладзечанскім клубе<ref>[https://football.by/news/160220.html Первая лига собрана! Не БГУ, "Стэнлес" и "Бумпром", а "Осиповичи", "Малорита" и "Молодечно"]</ref><ref>[https://football.by/news/160269.html Что такое "Бумпром"? И почему федерация выбрала не его, а "Молодечно"?]</ref>.
Аднак, у лютым мінскія [[ФК Крумкачы Мінск|«Крумкачы»]] паведамілі АБФФ, што адмаўляюцца ад ўдзелу ў Першай лізе і пераходзяць у Другую лігу<ref>[https://football.by/news/160927.html Официально: "Крумкачы" отправили в АБФФ заявку на выступление во второй лиге в сезоне-2022]</ref>. Федэрацыя прапанавала вызваленае месца «Паперпраму», але атрымала адмову<ref>[https://football.by/news/160973.html "Бумпром" отказался идти в первую лигу]</ref>. Пазней таксама ад удзелу была адхілена [[ФК Маларыта|«Маларыта»]], і колькасць патэнцыйных удзельнікаў скарацілася да 14<ref>[https://football.by/news/161596.html Первая лига будет с 14 командами. Вслед за "Крумкачамi" отсекли и "Малориту". Что произошло?]</ref>. 25 лютага быў зацверджаны каляндар Першай лігі, дзе планаваўся ўдзел 14 каманд<ref>[https://football.by/news/161631.html Старт - 9 апреля, последний тур - 13 ноября. Утвержден календарь первой лиги на сезон-2022]</ref>.
28 лютага ад удзелу ў Вышэйшай лізе адмовіўся брэсцкі [[ФК Рух Брэст|«Рух»]], і АБФФ прапанавала занць вакантнае месца магілёўскаму [[ФК Дняпро Магілёў|«Дняпру»]]. 1 сакавіка «Дняпро» афіцыйна пацвердзіў свой удзел у Вышэйшай лізе<ref>[https://football.by/news/161756.html "Днепр" официально подтвердил свое участие в высшей лиге в сезоне-2022]</ref>, такім чынам скараціўшы колькасць удзельнікаў Першай лігі да 13.
11 сакавіка 14 клубаў атрымалі ліцензію АБФФ «Першая ліга» (13 удзельнікаў турніру і «Дняпро»)<ref>[https://football.by/news/162049.html 14 команд получили лицензию АБФФ "первая лига"]</ref>. 18 сакавіка была праведзена жараб’ёўка Першай лігі з ўдзелам 13 каманд<ref>[https://football.by/news/162257.html Чертова дюжина. Календарь первой лиги]</ref>.
== Змены ў параўнанні з папярэднім сезонам ==
=== Клубы, якія папоўнілі Першую лігу ===
* [[Файл:Fairytale_down_red.png|16x16пкс]] [[ФК Смаргонь|«Смаргонь»]] (15-е месца ў Вышэйшай лізе 2021)
* [[Файл:Fairytale_up.png|16x16пкс]] [[ФК Астравец|«Астравец»]] (1-е месца ў Другой лізе 2021)
* [[Файл:Fairytale_up.png|16x16пкс]] [[ФК Макслайн Рагачоў|«Макслайн» (Рагачоў)]] (2-е месца ў Другой лізе 2021)
* [[Файл:Fairytale_up.png|16x16пкс]] [[ФК Асіповічы|«Асіповічы»]] (4-е месца ў Другой лізе 2021)
* [[Файл:Fairytale_up.png|16x16пкс]] [[ФК Маладзечна|«Маладзечна»]] (удзельнік 1/8 фіналу Другой лігі 2021, атрыманне месца ў Першай лізе замест клубаў, якія адмовіліся)
=== Клубы, якія пакінулі Першую лігу ===
* [[Файл:Fairytale_up.png|16x16пкс]] [[ФК Арсенал Дзяржынск|«Арсенал» (Дзяржынск)]] (1-е месца ў Першай лізе 2020, выхад у Вышэйшую лігу)
* [[Файл:Fairytale_up.png|16x16пкс]] [[ФК Белшына|«Белшына» (Бабруйск)]] (2-е месца ў Першай лізе 2021, выхад у Вышэйшую лігу)
* [[Файл:Fairytale_up.png|16x16пкс]] [[ФК Дняпро Магілёў|«Дняпро» (Магілёў)]] (5-е месца ў Першай лізе 2021, атрыменне месца ў Вышэйшай лізе замест «Руха», які адмовіўся)
* [[Файл:Fairytale_down_red.png|16x16пкс]] [[ФК Крумкачы Мінск|«Крумкачы» (Мінск)]] (3-е месца ў Першай лізе 2021, адмова ад удзелу ў Першай лізе ў сезоне 2022)
== Клубы-ўдзельнікі ==
{{На карце+|Беларусь|width = 400|float = right|caption = Геаграфія ўдзельнікаў сезона 2022|places =
{{На карце~|Беларусь|marksize=7|lat=53.1166667|long=25.983334|position=right|label=[[ФК Баранавічы|Баранавічы]]}}
{{На карце~|Беларусь|marksize=7|lat_deg=52|lat_min=07|lon_deg=26|lon_min=05|position=left|label=[[ФК Хваля Пінск|Хваля]]}}
{{На карце~|Беларусь|marksize=7|lat=54.466667|long=30.316667|position=left|label=[[ФК Орша|Орша]]}}
{{На карце~|Беларусь|marksize=7|lat_deg=52|lat_min=30|lon_deg=31|lon_min=10|position=top|label=[[ФК Лакаматыў Гомель|Лакаматыў]]}}
{{На карце~|Беларусь|marksize=7|lat_deg=53|lat_min=53|lon_deg=25|lon_min=18|position=left|label=[[ФК Ліда|Ліда]]}}
{{На карце~|Беларусь|marksize=7|lat=53.0834|long=25.3167|position=left|label=[[ФК Слонім-2017|Слонім-2017]]}}
{{На карце~|Беларусь|marksize=7|lat_deg=55|lat_min=32|lon_deg=28|lon_min=40|label=[[ФК Нафтан|Нафтан]]}}
{{На карце~|Беларусь|marksize=7|lat_deg=54|lat_min=29|lon_deg=26|lon_min=24|position=right|label=[[ФК Смаргонь|Смаргонь]]}}
{{На карце~|Беларусь|marksize=7|lat_deg=53|lat_min=06|lon_deg=30|lon_min=03|position=right|label=[[ФК Макслайн Рагачоў|Макслайн]]}}
{{На карце~|Беларусь|marksize=7|lat=53.31|long=28.658889|position=top|label=[[ФК Асіповічы|Асіповічы]]}}
{{На карце~|Беларусь|marksize=7|lat_deg=54|lat_min=36.85|lon_deg=25|lon_min=57.3|position=left|label=[[ФК Астравец|Астравец]]}}
{{На карце~|Беларусь|marksize=7|lat=54.313889|long=26.861111|position=right|label=[[ФК Маладзечна|Маладзечна]]}}
{{На карце~|Беларусь|marksize=7|lat_deg=52|lat_min=08|lon_deg=28|lon_min=30|label=[[ФК Шахцёр Петрыкаў|Шахцёр]]}}
}}
{| class="wikitable sortable"
! width="120" |Клуб
! width="120" |Горад
! width=120 |Месца ў сезоне 2021
! width="120" |Стадыён
!Умяшчальнасць
|-
| [[ФК Астравец|Астравец]]
| [[Астравец]]
|align="center" | {{~|2}}1 у Другой лізе
| {{~|«}}[[Гарадскі стадыён (Астравец)|Гарадскі]]
| 1006
|-
| [[ФК Асіповічы|Асіповічы]]
| [[Асіповічы]]
|align="center" | {{~|2}}4 у Другой лізе
| [[Юнацтва (стадыён, Асіповічы)|«Юнацтва»]]
| 1300
|-
| [[ФК Баранавічы|Баранавічы]]
| [[Баранавічы]]
|align="center" | 10
| [[Лакаматыў (стадыён, Баранавічы)|«Лакаматыў»]]
| 3750
|-
| [[ФК Лакаматыў Гомель|Лакаматыў]]
| [[Гомель]]
|align="center" | {{~|0}}6
| {{~|«}}[[СДЮШАР-8 (стадыён, Гомель)|СДЮШАР-8]]
| 1500
|-
| [[ФК Ліда|Ліда]]
| [[Ліда]]
|align="center" | 11
| [[Старт (стадыён, Ліда)|«Старт»]]<br/>[[Юнацтва (стадыён, Ліда)|«Юнацтва»]]
| 2960<br/>2965
|-
| [[ФК Макслайн Рагачоў|Макслайн]]
| [[Рагачоў]]
|align="center" | {{~|2}}2 у Другой лізе
| {{~|«}}[[Стадыён ДЮСШ-1 (Рагачоў)|ДЮСШ-1]]
| 7000
|-
| [[ФК Маладзечна|Маладзечна]]
| [[Маладзечна]]
|align="center" | {{~|2}}9-16 у Другой лізе
| {{~|«}}[[Гарадскі стадыён (Маладзечна)|Гарадскі]]
| 4800
|-
| [[ФК Нафтан|Нафтан]]
| [[Наваполацк]]
|align="center" | {{~|0}}8
| [[Атлант (стадыён, Наваполацк)|«Атлант»]]
| 5300
|-
| [[ФК Орша|Орша]]
| [[Орша]]
|align="center" | {{~|0}}9
| {{~|«}}[[Гарадскі стадыён (Орша)|Гарадскі]]
|2582
|-
| [[ФК Слонім-2017|Слонім-2017]]
| [[Слонім]]
|align="center" | 12
| [[Юнацтва (стадыён, Слонім)|«Юнацтва»]]
| 2220
|-
| [[ФК Смаргонь|Смаргонь]]
| [[Смаргонь]]
|align="center" | {{~|-}}15 у Вышэйшай лізе
| [[Юнацтва (стадыён, Смаргонь)|«Юнацтва»]]
| 3200
|-
| [[ФК Хваля Пінск|Хваля]]
| [[Пінск]]
|align="center" | {{~|0}}4
| [[Хваля (стадыён, Пінск)|«Хваля»]]
| 3136
|-
| [[ФК Шахцёр Петрыкаў|Шахцёр]]
| [[Петрыкаў]]
|align="center" | {{~|0}}7
| [[Прыпяць (стадыён, Петрыкаў)|«Прыпяць»]]
| 800
|}
== Турнірная табліца ==
{{ФутболТабліца|заўвагі=1}}
{{ФТкаманда|1|[[ФК Шахцёр Петрыкаў|Шахцёр (Петрыкаў)]]|10|2|2|49|13|[[Выява:Flecha verde.png|20px]] Выхад у [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|Вышэйшую лігу]]|заўРадок=2|колер=#D0F0C0}}
{{ФТкаманда|2|[[ФК Смаргонь|Смаргонь]]|10|1|3|27|18|колер=#D0F0C0}}
{{ФТкаманда|3|[[ФК Нафтан|Нафтан (Наваполацк)]]|9|3|2|35|12|Стыкавыя матчы|колер=#E8FFD8}}
{{ФТкаманда|4|[[ФК Астравец|Астравец]]|7|4|3|32|21}}
{{ФТкаманда|5|[[ФК Макслайн Рагачоў|Макслайн (Рагачоў)]]|7|3|4|25|21}}
{{ФТкаманда|6|[[ФК Хваля Пінск|Хваля (Пінск)]]|6|4|4|32|23}}
{{ФТкаманда|7|[[ФК Лакаматыў Гомель|Лакаматыў (Гомель)]]|4|6|4|22|17}}
{{ФТкаманда|8|[[ФК Орша|Орша]]|3|5|6|17|28}}
{{ФТкаманда|9|[[ФК Ліда|Ліда]]|3|4|6|19|27}}
{{ФТкаманда|10|[[ФК Баранавічы|Баранавічы]]|3|2|9|17|36}}
{{ФТкаманда|11|[[ФК Маладзечна|Маладзечна]]|2|5|6|16|30}}
{{ФТкаманда|12|[[ФК Асіповічы|Асіповічы]]|2|3|9|14|36}}
{{ФТкаманда|13|[[ФК Слонім-2017|Слонім-2017]]|2|2|10|9|32}}
{{ФТканец}}
=== Вынікі матчаў ===
{{fb r header |nt=13 |Асіповічы |Астравец |Баранавічы |Лакаматыў Гомель |Ліда |Макслайн Рагачоў |Маладзечна |Нафтан |Орша |Слонім-2017 |Смаргонь |Хваля Пінск |Шахцёр Петрыкаў }}
{{fb r team |t=Асіповічы }}
<!-- Асіповічы --> {{fb r |r=null }}
<!-- Астравец --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Баранавічы --> {{fb r |gf=0|ga=3}}
<!-- Лакаматыў Гомель --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Ліда --> {{fb r |gf=1|ga=1}}
<!-- Макслайн Рагачоў --> {{fb r |gf=0|ga=3}}
<!-- Маладзечна --> {{fb r |gf=4|ga=1}}
<!-- Нафтан --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Орша --> {{fb r |gf=0|ga=0}}
<!-- Слонім-2017 --> {{fb r |gf=0|ga=2}}
<!-- Смаргонь --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Хваля Пінск --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Шахцёр Петрыкаў --> {{fb r |gf=0|ga=4}}
{{fb r team |t=Астравец }}
<!-- Асіповічы --> {{fb r |gf=3|ga=1}}
<!-- Астравец --> {{fb r |r=null }}
<!-- Баранавічы --> {{fb r |gf=2|ga=0}}
<!-- Лакаматыў Гомель --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Ліда --> {{fb r |gf=4|ga=0}}
<!-- Макслайн Рагачоў --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Маладзечна --> {{fb r |gf=3|ga=0}}
<!-- Нафтан --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Орша --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Слонім-2017 --> {{fb r |gf=3|ga=0}}
<!-- Смаргонь --> {{fb r |gf=2|ga=3}}
<!-- Хваля Пінск --> {{fb r |gf=3|ga=2}}
<!-- Шахцёр Петрыкаў --> {{fb r |gf= |ga= }}
{{fb r team |t=Баранавічы }}
<!-- Асіповічы --> {{fb r |gf=0|ga=3}}
<!-- Астравец --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Баранавічы --> {{fb r |r=null }}
<!-- Лакаматыў Гомель --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Ліда --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Макслайн Рагачоў --> {{fb r |gf=0|ga=1}}
<!-- Маладзечна --> {{fb r |gf=3|ga=3}}
<!-- Нафтан --> {{fb r |gf=0|ga=4}}
<!-- Орша --> {{fb r |gf=2|ga=1}}
<!-- Слонім-2017 --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Смаргонь --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Хваля Пінск --> {{fb r |gf=1|ga=1}}
<!-- Шахцёр Петрыкаў --> {{fb r |gf=1|ga=5}}
{{fb r team |t=Лакаматыў Гомель }}
<!-- Асіповічы --> {{fb r |gf=2|ga=2}}
<!-- Астравец --> {{fb r |gf=3|ga=3}}
<!-- Баранавічы --> {{fb r |gf=5|ga=0}}
<!-- Лакаматыў Гомель --> {{fb r |r=null }}
<!-- Ліда --> {{fb r |gf=2|ga=1}}
<!-- Макслайн Рагачоў --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Маладзечна --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Нафтан --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Орша --> {{fb r |gf=2|ga=0}}
<!-- Слонім-2017 --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Смаргонь --> {{fb r |gf=4|ga=1}}
<!-- Хваля Пінск --> {{fb r |gf=1|ga=2}}
<!-- Шахцёр Петрыкаў --> {{fb r |gf= |ga= }}
{{fb r team |t=Ліда }}
<!-- Асіповічы --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Астравец --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Баранавічы --> {{fb r |gf=5|ga=2}}
<!-- Лакаматыў Гомель --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Ліда --> {{fb r |r=null }}
<!-- Макслайн Рагачоў --> {{fb r |gf=4|ga=2}}
<!-- Маладзечна --> {{fb r |gf=1|ga=1}}
<!-- Нафтан --> {{fb r |gf=0|ga=3}}
<!-- Орша --> {{fb r |gf=1|ga=2}}
<!-- Слонім-2017 --> {{fb r |gf=1|ga=0}}
<!-- Смаргонь --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Хваля Пінск --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Шахцёр Петрыкаў --> {{fb r |gf= |ga= }}
{{fb r team |t=Макслайн Рагачоў }}
<!-- Асіповічы --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Астравец --> {{fb r |gf=2|ga=2}}
<!-- Баранавічы --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Лакаматыў Гомель --> {{fb r |gf=0|ga=0}}
<!-- Ліда --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Макслайн Рагачоў --> {{fb r |r=null }}
<!-- Маладзечна --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Нафтан --> {{fb r |gf=0|ga=4}}
<!-- Орша --> {{fb r |gf=2|ga=2}}
<!-- Слонім-2017 --> {{fb r |gf=3|ga=1}}
<!-- Смаргонь --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Хваля Пінск --> {{fb r |gf=3|ga=1}}
<!-- Шахцёр Петрыкаў --> {{fb r |gf=1|ga=0}}
{{fb r team |t=Маладзечна }}
<!-- Асіповічы --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Астравец --> {{fb r |gf=0|ga=0}}
<!-- Баранавічы --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Лакаматыў Гомель --> {{fb r |gf=0|ga=0}}
<!-- Ліда --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Макслайн Рагачоў --> {{fb r |gf=1|ga=4}}
<!-- Маладзечна --> {{fb r |r=null }}
<!-- Нафтан --> {{fb r |gf=3|ga=5}}
<!-- Орша --> {{fb r |gf=2|ga=1}}
<!-- Слонім-2017 --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Смаргонь --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Хваля Пінск --> {{fb r |gf=2|ga=1}}
<!-- Шахцёр Петрыкаў --> {{fb r |gf=0|ga=3}}
{{fb r team |t=Нафтан }}
<!-- Асіповічы --> {{fb r |gf=4|ga=0}}
<!-- Астравец --> {{fb r |gf=3|ga=0}}
<!-- Баранавічы --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Лакаматыў Гомель --> {{fb r |gf=3|ga=2}}
<!-- Ліда --> {{fb r |gf=2|ga=2}}
<!-- Макслайн Рагачоў --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Маладзечна --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Нафтан --> {{fb r |r=null }}
<!-- Орша --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Слонім-2017 --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Смаргонь --> {{fb r |gf=2|ga=0}}
<!-- Хваля Пінск --> {{fb r |gf=0|ga=1}}
<!-- Шахцёр Петрыкаў --> {{fb r |gf=1|ga=1}}
{{fb r team |t=Орша }}
<!-- Асіповічы --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Астравец --> {{fb r |gf=1|ga=3}}
<!-- Баранавічы --> {{fb r |gf=3|ga=1}}
<!-- Лакаматыў Гомель --> {{fb r |gf=0|ga=0}}
<!-- Ліда --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Макслайн Рагачоў --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Маладзечна --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Нафтан --> {{fb r |gf=1|ga=0}}
<!-- Орша --> {{fb r |r=null }}
<!-- Слонім-2017 --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Смаргонь --> {{fb r |gf=1|ga=1}}
<!-- Хваля Пінск --> {{fb r |gf=2|ga=2}}
<!-- Шахцёр Петрыкаў --> {{fb r |gf=1|ga=9}}
{{fb r team |t=Слонім-2017 }}
<!-- Асіповічы --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Астравец --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Баранавічы --> {{fb r |gf=0|ga=4}}
<!-- Лакаматыў Гомель --> {{fb r |gf=0|ga=0}}
<!-- Ліда --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Макслайн Рагачоў --> {{fb r |gf=0|ga=1}}
<!-- Маладзечна --> {{fb r |gf=2|ga=2}}
<!-- Нафтан --> {{fb r |gf=0|ga=2}}
<!-- Орша --> {{fb r |gf=3|ga=2}}
<!-- Слонім-2017 --> {{fb r |r=null }}
<!-- Смаргонь --> {{fb r |gf=1|ga=3}}
<!-- Хваля Пінск --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Шахцёр Петрыкаў --> {{fb r |gf=0|ga=5}}
{{fb r team |t=Смаргонь }}
<!-- Асіповічы --> {{fb r |gf=1|ga=0}}
<!-- Астравец --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Баранавічы --> {{fb r |gf=3|ga=0}}
<!-- Лакаматыў Гомель --> {{fb r |gf=2|ga=1}}
<!-- Ліда --> {{fb r |gf=2|ga=0}}
<!-- Макслайн Рагачоў --> {{fb r |gf=3|ga=1}}
<!-- Маладзечна --> {{fb r |gf=3|ga=1}}
<!-- Нафтан --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Орша --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Слонім-2017 --> {{fb r |gf=2|ga=0}}
<!-- Смаргонь --> {{fb r |r=null }}
<!-- Хваля Пінск --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Шахцёр Петрыкаў --> {{fb r |gf= |ga= }}
{{fb r team |t=Хваля Пінск }}
<!-- Асіповічы --> {{fb r |gf=8|ga=1}}
<!-- Астравец --> {{fb r |gf=2|ga=2}}
<!-- Баранавічы --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Лакаматыў Гомель --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Ліда --> {{fb r |gf=2|ga=2}}
<!-- Макслайн Рагачоў --> {{fb r |gf=3|ga=2}}
<!-- Маладзечна --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Нафтан --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Орша --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Слонім-2017 --> {{fb r |gf=4|ga=0}}
<!-- Смаргонь --> {{fb r |gf=1|ga=3}}
<!-- Хваля Пінск --> {{fb r |r=null }}
<!-- Шахцёр Петрыкаў --> {{fb r |gf= |ga= }}
{{fb r team |t=Шахцёр Петрыкаў }}
<!-- Асіповічы --> {{fb r |gf=4|ga=2}}
<!-- Астравец --> {{fb r |gf=4|ga=2}}
<!-- Баранавічы --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Лакаматыў Гомель --> {{fb r |gf=3|ga=0}}
<!-- Ліда --> {{fb r |gf=4|ga=1}}
<!-- Макслайн Рагачоў --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Маладзечна --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Нафтан --> {{fb r |gf=2|ga=2}}
<!-- Орша --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Слонім-2017 --> {{fb r |gf= |ga= }}
<!-- Смаргонь --> {{fb r |gf=4|ga=0}}
<!-- Хваля Пінск --> {{fb r |gf=1|ga=2}}
<!-- Шахцёр Петрыкаў --> {{fb r |r=null }}
{{fb r footer |u=22 жніўня 2022 |s=[http://football.by/stat/belarus/2022_1/allresults.html football.by] }}
{{Зноскі}}
== Спасылкі ==
* {{kick-off.by|2022d2|ліга}}
* {{football.by|2022_1}}
{{Футбол у Беларусі}}
[[Катэгорыя:Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|2022]]
[[Катэгорыя:Спорт у Беларусі ў 2022 годзе]]
[[Катэгорыя:2022 год у футболе]]
qqa4093a4wq9un035w7a9u10vaqift6
Алонса Беругетэ
0
702606
4191307
4101668
2022-08-21T17:09:50Z
Artsiom91
31770
+[[Катэгорыя:Скульптары Іспаніі]]; +[[Катэгорыя:Мастакі Іспаніі XVI стагоддзя]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{цёзкі2|Беругетэ}}
{{Асоба}}
'''Алонса Беругетэ''', ''Алонса Гансалес дэ Беругетэ'' ({{lang-es|Alonso Berruguete}}; каля 1486, [[Парэдэс-дэ-Нава]], правінцыя Паленсія — {{ДС|||1561}}, [[Таледа]]) — іспанскі скульптар, жывапісец-ман’ерыст і архітэктар іспанскага Адраджэння.
== Біяграфія ==
Алонса Беругетэ нарадзіўся ў сям’і мастака [[Педра Беругетэ]], пасля смерці бацькі вучыўся ў Італіі ([[Рым]], [[Фларэнцыя]]), быў знаёмы з [[Даната Брамантэ|Брамантэ]] і [[Леанарда да Вінчы]], як жывапісец адчуў уплыў [[Панторма]], ведаў творчасць [[Мікеланджэла]]. Уплыў апошняга прасочваецца ў працах Беругетэ, аднак ён не можа схаваць індывідуальнасці іспанца.
Пасля вяртання на радзіму ў 1517 годзе Беругетэ шмат працаваў як жывапісец (стаў прыдворным мастаком Карла V), але лепшыя яго работы — скульптурныя. Ён працаваў у такіх гарадах, як [[Авіла]], [[Бургас (Іспанія)|Бургас]], [[Вальядалід]], [[Мадрыд]], [[Гранада]], [[Таледа]]. У кастыльскіх традыцыях ён выкарыстоўваў у якасці матэрыялу дрэва, часта карыстаючыся яго [[паліхромія|паліхромным роспісам]].
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Беругетэ Алонса}}
[[Катэгорыя:Скульптары Іспаніі]]
[[Катэгорыя:Мастакі Іспаніі XVI стагоддзя]]
sjtc25b9qb1h583bn96leep6nmxds6f
Георг Хендрык Брэйтнер
0
703254
4191496
4105882
2022-08-21T19:44:19Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Мастак}}
'''Георг Хендрык Брэйтнер''' ({{ДН|12|9|1857}}, {{МН|Ротэрдам||}} — {{ДС|5|6|1923}}, {{МС|Амстэрдам||}}) — галандскі жывапісец. Вучыўся ў АМ у Гаазе (1875-77) і Амстэрдаме (1886). Выпрабаваў уплыў [[імпрэсіянізм]]у. Пісаў пейзажы, партрэты, бытавыя сцэны, аголеную натуру. Карціны Брэйтнера адрозніваюцца вострай характэрнасцю вобразаў, тонкасцю настрою, свабодным пластычным мазком, выразнасцю святлоценявых кантрастаў і нюансаў. Брэйтнер часта пісаў віды амстэрдамскіх вуліц, напоўненых шумам і рухам або ціхіх і пустынных, у розную пару года («Будаўніцтва ў Гэй», 1897, «Браўэрсграхт пад снегам», 1901, — у Гарадскім музеі, Амстэрдам).
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Брэйтнер Георг Хендрык}}
[[Катэгорыя:Мастакі Нідэрландаў]]
tvrzcqi96ecyrhiprr6paa182lfpf6f
Жорж Вантангерлоа
0
704168
4191500
4172486
2022-08-21T19:45:05Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Асоба}}
'''Жорж Вантангерло''' (фр. і нід. Georges Vantongerloo; {{ДН|6|10|1886}}, {{МН|Антверпен||}} — {{ДС|24|11|1965}}, {{МС|Парыж||}}) — бельгійскі [[мастак]], [[скульптар]] і [[архітэктар]].
== Жыццё і творчасць ==
Ж. Вантангерлоа вучыўся жывапісу ў Каралеўскай акадэміі прыгожых мастацтваў у Бруселі і ў [[Антверпен]]е. У перыяд з 1910 па 1917 год мастака прыцягвае фігуратыўнае мастацтва. Вантангерла звяртаецца да беспрадметнага жывапісу ў 1917 годзе і з’яўляецца — сумесна з галандцамі [[Піт Мандрыян|Пітам Мандрыянам]], [[Тэа ван Дусбург]]ам, [[Барт ван дэр Лек|Бартам ван дэр Лекам]] і іншымі — заснавальнікам мастацкай групы «[[Дэ Стэйл]]». Подпіс Вантангерла стаіць адным з першых і пад Маніфестам «Стылю».
У 1928 годзе мастак прыязджае ў [[Парыж]]. Тут ён у 1931 годзе, сумесна з Тэа ван Дусбургам, [[Навум Габо|Навумам Габо]], [[Агюст Эрбен|Агюстам Эрбенам]] і [[Антуан Пеўзнер|Антуанам Пеўзнерам]], засноўвае мастацкую групу «Абстракцыя-Творчасць» (Abstraction-Création). Жорж Вантангерлоа лічыцца адным з найбуйнейшых прадстаўнікоў [[Абстракцыянізм|абстрактнага]] жывапісу ў [[Еўропа|Еўропе]].
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Вантангрелоа Жорж}}
[[Катэгорыя:Мастакі-абстракцыяністы]]
[[Катэгорыя:Мастакі XX стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Скульптары-абстракцыяністы]]
[[Катэгорыя:Мастакі Бельгіі]]
jxgab4tetywd8l769p2jwcooct9o0di
50-я гвардзейская стралковая дывізія
0
704656
4191225
4093045
2022-08-21T13:24:19Z
37.44.86.106
/* Пасля вайны */
wikitext
text/x-wiki
{{Вайсковае фарміраванне}}
'''50-я гвардзейская стралковая Сталінская двойчы Чырванасцяжная, ордэнаў Суворава і Кутузава дывізія''' — воінскае злучэнне [[Узброеныя сілы СССР|Узброеных Сіл СССР]] у [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайне]]. Дывізія ўдзельнічала ў вызваленні тэрыторыі пятнаццаці абласцей Савецкага Саюза. Прайшоўшы з баямі звыш за 11 тыс. кіламетраў і пераадолеўшы шматлікія водныя перашкоды — [[Дон]], [[Міус]], [[Днепр]], [[Заходні Буг]] і іншыя, яе байцы вызвалілі звыш за 2 тыс. населеных пунктаў, паланілі каля 20 тыс. варожых салдат і афіцэраў, захапілі 127 танкаў, 30 самалётаў, звыш 1500 гармат і мінамётаў, больш за 2 тыс. кулямётаў. За паспяховыя баявыя дзеянні, мужнасць і адвагу каля 15 тыс.салдат, сяржантаў і афіцэраў злучэння ўзнагароджаны ордэнамі і медалямі Савецкага Саюза.
== Гісторыя ==
=== У час Вялікай Айчыннай вайны ===
Сфарміравана 17 лістапада 1941 году на [[Паўднёва-заходні фронт (Вялікая Айчынная вайна)|Паўднёва-заходнім фронце]] ў раёне [[Варонеж]]а як [[124-я стралковая дывізія (2-га фарміравання)]]. У 1941-м пры фарміраванні дывізіі выкарыстоўвалася камандаванне [[124-я стралковая дывізія (1-га фарміравання)|124-й сд]], якая выйшла з акружэння пад [[Кіеў|Кіевам]], удзельнічала ў абарончых баях на рацэ [[Северскі Данец]] паўночней [[Белгарад|Белгарада]].
Перыяды ўваходжання ў склад дзеючай арміі:<br>
17.11.1942 па 29.03.1944,<br>
28.05.1944 па 14.09.1944,<br>
13.10.1944 па 31.03.1945,<br>
20.04.1945 па 11.05.1945.<br>
Новая нумарацыя частках дывізіі прысвоена 26 снежня 1942 года. З 21 па 25 ліпеня 1942 года [[226-я стралковая дывізія (1-га фарміравання)|226-я стралковая дывізія]] перадала асабісты склад і матэрыяльную частку на ўкамплектаванне 124-й стралковай дывізіі.
У 1942-м падраздзяленне ўдзельнічала ў Харкаўскім бітве ў складзе 28-й арміі ПЗФ вяла баі на астрагожскім кірунку, удзельнічала ў Сталінградскай бітве. З 19 лістапада 1942 года дывізія наступала ў ходзе [[Аперацыя «Уран»|аперацыі «Уран»]] паўночней [[Сталінград]]а. Сумесна з іншымі дывізіямі [[21-я армія (СССР)|21-й арміі]] [[Паўднёва-заходні фронт (Вялікая Айчынная вайна)|Паўднёва-заходняга]] фронту дывізія прарвалася ў глыбіню абарону праціўніка [[3-я армія (Румынія)|3-й румынскай арміі]] і ўнесла значны ўклад у акружэнне ў раёне станіцы [[Распопінская]] і ў наступны імклівы разгром акружаных румынскіх войскаў праціўніка. Дзве асноўныя акружаныя румынскія групоўкі на чале з [[дывізіённы генерал|дывізіённым генералам]] [[Міхай Ласкар|М. Ласкарам]] і брыгадным генералам Стэнеску капітулявалі 23 і 24 лістапада, колькасць палонных у іх складала каля 29 000 салдат і афіцэраў<ref>''Малютина Т. П.'' Первые «котлы» Сталинграда. Разгром 3-й румынской армии в ходе операции «Уран». // Военно-исторический журнал. — 2013. — № 11. — С.10-17.</ref>.
За ўмелыя дзеянні, мужнасць і адвагу асабістага складу ператворана ў '''50-ю гвардзейскую стралковую дывізію'''.
З 19 лістапада 1942 года па 25 люты 1943 года дывізія прайшла каля 600 кіламетраў і вызваліла больш за 140 населеных пунктаў. 2 мая 1943 года злучэнню было ўручана [[Гвардзейскі баявы сцяг|Гвардзейскі баявы сцяг]]. У 1943—1944 гг. удзельнічала ў вызваленні Левабярэжнай Украіны, Беларусі (8 ліпеня 1944 года дывізія ўдзельнічала ў вызваленні горада [[Баранавічы]], 16—17 ліпеня горад [[Пружаны]], 22 ліпеня вызваляла [[Камянец]]<ref>{{Cite web |url=http://scenary.iatp.by/xronika.html |title=Сценарии к 60-летию Победы |accessdate=2014-05-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140410141547/http://scenary.iatp.by/xronika.html |archivedate=2014-04-10 |deadlink=yes }}</ref>) и восточных районов Польши.
* 10.1944 удзельнічала ў Гумбінен-Гальдапскай наступальнай аперацыі
* 01—04.1945 удзельнічала ва Усходне-прускай наступальнай аперацыі
* 04—05.1945 удзельнічала ў Берлінскай наступальнай аперацыі
* 05.1945 удзельнічала ў Пражскай наступальнай аперацыі
Апошні бой адбыўся 12 мая 1945 года падчас разгрому рэшткаў варожых войскаў у горадзе [[Млада-Баляслаў]].
=== Пасля вайны ===
[[Файл:Музей истории донецкой милиции 086.jpg|thumb|lСцяг дывізіі ў [[Музей гісторыі Данецкай міліцыі|Музеі гісторыі Данецкай міліцыі]].]]
У жніўні 1945 года 50-я гвардзейская стралковая дывізія была перадыслакавана ў [[Слуцк]], а ў 1946 годзе — у [[Брэст]]. Яна ўваходзіла ў склад [[28-я армія (СССР)|28-й агульнавайсковай арміі]] (з 1946 года — [[Беларуская ваенная акруга|Беларускай ваеннай акругі]]).
У верасні 1954 года 50-я гвардзейская стралковая дывізіі сумесна з 12-й гвардзейскай Мазырскай механізаванай дывізіяй у складзе войскаў 128-га Гумбіненскага стралковага корпуса былі асновай вайсковай групоўкі [[Тоцкія вайсковыя вучэнні|Тоцкіх вайсковых вучэнняў]] з рэальным ужываннем 40-кілатоннай атамнай авіябомбы. У ходзе падрыхтоўкі і правядзення вучэнняў у дывізіі пабывалі Маршалы Савецкага Саюза [[Мікалай Аляксандравіч Булганін|М. А. Булганін]], [[Георгій Канстанцінавіч Жукаў|Г. К. Жукаў]], [[Аляксандр Міхайлавіч Васілеўскі|А. М. Васілеўскі]], [[Васіль Данілавіч Сакалоўскі|В. Д. Сакалоўскі]], [[Сямён Канстанцінавіч Цімашэнка|С. К. Цімашэнка]], [[Сямён Міхайлавіч Будзёны|С. М. Будзёны]], [[Іван Сцяпанавіч Конеў|і. С. Конеў]], галоўны маршал артылерыі [[Мікалай Мікалаевіч Воранаў|М. Г. Воранаў]], маршал бранятанкавых войскаў [[Сямён Ільіч Багданаў|С. І. Багданаў]], маршалы авіяцыі [[Павел Фёдаравіч Жыгараў|П. Ф. Жыгараў]], [[Аляксандр Аляксандравіч Новікаў (маршал)|А. А. Новікаў]], маршал артылерыі [[Мітрафан Іванавіч Нядзелін|М. І. Нядзелін]], адмірал флоту [[Мікалай Герасімовіч Кузняцоў|М. Г. Кузняцоў]], маршал войскаў сувязі [[Іван Цярэнцьевіч Перасыпкін|І. Ц. Перасыпкін]], генералы арміі В. Чуйко, А. Антонаў, А. Грэчка, І. Пятроў, А. Яроменка, С. Бірузоў.
Дырэктывай ад 20 мая 1957 года 50-я гвардзейская стралковая дывізія была перафармаваная ў '''50-ю гвардзейская мотастралковую дывізію''', захаваўшы склад палкоў перыяду Вялікай Айчыннай вайны і іх нумарацыю<ref>[http://specnaz.pbworks.com/w/page/17658038/БВО specnaz / БВО]</ref>. З 16 мая 1957 года-на пасаду намесніка камандзіра танкавага батальёна 148-га гвардзейскага мотастралковага палка 50-й гвардзейскай мотастралковай дывізіі быў прызначаны савецкі [[танкіст-ас]] падпалкоўнік [[Зіновій Рыгоравіч Калабанаў|Зіновій Калабанаў]], дзе служыў да звальнення ў запас 5 ліпеня 1958 года.
У 1992 годзе 50-я гвардзейская мотастралковая дывізія была ператворана ў 50-ю гвардзейскую асобную механізаваную брыгаду [[Узброеныя Сілы Рэспублікі Беларусь|Узброеных Сіл Рэспублікі Беларусь]]. 50 амехбр выконвала стратэгічную абарончую задачу, у рэспубліцы гэта была адна з самых баяздольных вайсковых частак. У 2001 годзе замест яе з’явілася [[50-я Данецкая база захоўвання ўзбраення і тэхнікі|50-я база захоўвання ўзбраення і тэхнікі]]. Канчаткова 50 БХВТ у Брэсце была расфармаваная да 1 лістапада 2006 года, усе 277 вайскоўцаў пераведзены ў іншыя часткі на раўназначныя і вышэйшыя пасады. У 2003—4 гадах зброя і людзі былі перададзеныя ў 28 БХВТ у Баранавічах, у якой быў сфармаваны мотастралковы батальён. У 2005 годзе 28 БХВТ была перайменаваная ў 50-ю Данецкую базу захоўвання ўзбраення і тэхнікі, як найбольш слаўную сваімі традыцыямі. На базе былі сфармаваныя дадаткова і зенітныя артылерыйскія падраздзяленні. У 2008 годзе 50 БХВТ стала называцца 50 асобнай механізаванай брыгадай скарочанага складу (50 амехбр). У 2011 годзе 50 амехбр была расфармавана.
== Склад==
=== Вялікая Айчынная вайна===
З 26.12.1942<ref>[http://samsv.narod.ru/Div/Sd/gvsd050/default.html 50-я гвардейская стрелковая дивизия]</ref><ref>Перечень № 5 Стрелковых, горнострелковых, мотострелковых и моторизованных дивизий, входивших в состав действующей армии в годы Великой Отечественной войны 1941—1945 гг. / Гылев А. — М.: Министерство обороны. — 218 с.</ref>:
148-ы гвардзейскі стралковы полк
* 150-ы гвардзейскі стралковы полк
* 152-й гвардзейскі стралковы полк
* 119-й гвардзейскі [[артылерыя|артылерыйскі]] полк
* 58-ы асобны гвардзейскі знішчальна-супрацьтанкавы дывізіён
* 66-я гвардзейская зенітная батарэя (да 25.04.1943)
* 54-я асобная гвардзейская выведвальная рота
* 56-ы асобны гвардзейскі [[сапёр]]ны [[батальён]]
* 80-ы асобны гвардзейскі батальён сувязі
* 406 (59)-ы медыка-санітарны батальён
* 55-я асобная гвардзейская рота хімічнай абароны
* 610 (57)- я аўтатранспартная рота
* 592 (53)-я палявая [[хлеб]]апякарня
* 537 (47)-ы дывізіённы ветэрынарны лазарэт
* 566-я палявая паштовая станцыя
* 343-я палявая каса Дзяржбанка
=== Пасляваенны перыяд ===
На пачатак 1991 года дывізія мела разгорнутыя па танках танкавы полк і танкавыя батальёны мотастралковых палкоў; два з мотастралковых палкоў былі паліцамі на БТР, а адзін — бронетэхнікі мотастралкоў не меў. Артылерыя дывізіі была цалкам згорнута, за выключэннем рэактыўнага дывізіёна артполка. У цэлым склад дывізіі выглядаў наступным чынам:
* 148-ы гвардзейскі мотастралковы полк(Брэст): 31 Т-72; 101 БТР (56 БТР-70, 45 БТР-60), 6 БМП (4 БМП-2, 2 БРМ-1К); 1 МТП; 1 Р-145 БМ, 2 ПУ-12; 1 МТУ-20.
* 150-ы гвардзейскі мотастралковы полк (Брэст): 31 Т-72; 125 БТР (7 БТР-80, 118 БТР-70), 6 БМП (4 БМП-2, 2 БРМ-1К); 1 МТП; 1 р-145 БМ, 2 ПУ-12; 1 МТУ-20.
* 152-ы гвардзейскі мотастралковы полк (Брэст): 31 Т-72; 6 БМЩ4 БМП-2, 2 БРМ-1К); 1 Р-145 БМ, 2 ПУ-12; 1 МТУ-20.
* 69-ы танкавы полк (Брэст): 94 Т-72; 16 БМП (14 БМП-2, 2 БРМ-1К); 6 РХМ; 1 Р-145 БМ, 1 ПУ-12; 2 МТУ-20, 1 МТ-55А.
* 93-й гвардзейскі артылерыйскі полк (Брэст): 12 БМ-21; 12-1В18, 4-1В19; 2 ПРП-3, 1 ПРП-4.
* 1066-ы зенітны ракетны полк (Брэст): 5 ПУ-12.
* 1283-ы супрацьтанкавы артылерыйскі дывізіён (Брэст): 18 МТ-ЛБТ.
У складзе таксама меліся:
* 90-ы асобны выведвальны батальён (Брэст): 17 БМП (10 БМП-2, 7 БРМ-1К), 6 БТР-70; 2 Р-145 БМ, 1 Р-156 БТР.
* 80-ы асобны батальён сувязі (Брэст): 7 Р-145 БМ, 1 Р-156 БТР, 1 Р-137 Б.
* 56-ы асобны інжынерна-сапёрны батальён.
* 490-ы асобны батальён матэрыяльнага забеспячэння.
* 22-й асобны рамонтна-аднаўленчы батальён.
На [[19 лістапада]] 1990 года 50-я гвардзейская мотастралковая дывізія мела:
* 187 танкамі [[Т-72]];
* 232 БТР (7 [[БТР-80]], 180 [[БТР-70]], 45 [[БТР-60]]);
* 51 БМП (36 [[БМП-2]], 15 [[БРМ-1К]]);
* 12 [[Град (РСЗА)|РСЗА БМ-21 «Град»]].
== Камандзіры ==
* Бялоў Аляксандр Іванавіч (17.11.1942-28.02.1943), палкоўнік, з 27.11.1942 генерал-маёр
* Сяргееў, Канстанцін Аляксеевіч (29.02.1943-04.09.1943), палкоўнік
* Уладзічанскі, Антон Станіслававіч (05.09.1943 — 29.08.1944), палкоўнік, з 19.03.1944 генерал-маёр
* Рыбалка, Рыгор Лявонавіч (30.08.1944 — 24.11.1944), палкоўнік
* Уладзічанскі, Антон Станіслававіч (25.11.1944 — ??.09.1945), генерал-маёр
* Дзёмін, Мікіта Іванавіч (09.1945 — 07.1946), палкоўнік
* Рагоў, Мікалай Васільевіч (??.07.1946-11.01.1947), генерал-маёр<ref>''Коллектив авторов''. Великая Отечественная: Комдивы. Военный биографический словарь. — М.: Кучково поле, 2014. — Т. 5. — С. 190—191 — 1500 экз. — ISBN 978-5-9950-0457-8</ref>
* Панкратаў, Рыгор Іванавіч (11.01.1947-21.02.1949), генерал-маёр
* Худалоў, Харытон Аляксеевіч (21.02.1949-30.10.1952), генерал-маёр
* Аўтандылоў, Арсен Маркавіч (30.10.1952-28.10.1953), палкоўнік
* Свірыдаў, Аляксандр Андрэевіч (28.10.1953-05.11.1956), палкоўнік, з 31.05.1954 генерал-маёр
* Арсеньеў, Мікалай Іванавіч (05.11.1956-13.03.1962), палкоўнік, з 7.05.1960 генерал-маёр
* Бондар, Уладзімір Цярэнцьевіч (13.03.1962 — 12.02.1965), палкоўнік
* Гарэеў, Махмут Ахметавіч (12.02.1965-27.06.1966), палкоўнік
* Зотаў, Мікалай Аляксандравіч (27.06.1966 — 18.09.1968), палкоўнік, з 25.10.1967 генерал-маёр
* Каваленка, Іван Анатольевіч (19.09.1968-14.08.1970), палкоўнік
* Бокаў, Сяргей Пятровіч (14.08.1970 — ?), палкоўнік, з 4.11.1973 генерал-маёр
...
* Кавалёў, Леанід Іларыёнавіч (1981-1984), палкоўнік
{{Зноскі}}
[[Катэгорыя:З’явіліся ў 1942 годзе]]
[[Катэгорыя:Былыя воінскія часці і фарміраванні Беларусі]]
[[Катэгорыя:Гвардзейскія воінскія часці Беларусі]]
[[Катэгорыя:Савецкая гвардыя]]
[[Катэгорыя:Дывізіі СССР]]
fbueg385768ui9x47dc1r3z3tfxmcw0
Галіна Марцінаўна Самсова
0
704863
4191495
4095230
2022-08-21T19:44:10Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Асоба}}
'''Галіна Марцінаўна Самсова''' ({{ДН|14|3|1937}}, {{МН|Сталінград||}}, СССР — {{ДС|11|12|2021}}, {{МС|Лондан||}}, [[Вялікабрытанія]]) — расійская артыстка балета і дырэктар трупы.
== Ранняе жыццё і трэніроўкі ==
Самсова (прозвішча пры нараджэнні Самцова) нарадзілася ў Сталінградзе (цяпер Валгаград). Пачала займацца балетам у раннім узросце. Яна вучылася ў Кіеўскай школе опернага балета ў Наталлі Веркундавай і ў 1956 годзе паступіла ў Кіеўскі оперны балет, дзе з часам стала салісткай. У 1960 годзе яна выйшла замуж за канадска-украінскага настаўніка танцаў Аляксандра Урсуляка і пераехала з ім у [[Канада|Канаду]]. У 1961 годзе яна далучылася да [[Нацыянальны балет Канады|Нацыянальнага балета Канады]] ў Таронта, спрасціўшы напісанне свайго дзявочага прозвішча з Самцова на Самсова. Нанятая ў якасці салісткі, яна неўзабаве атрымала пасаду галоўнай танцоркі і была занята ў вядучых партыях у «Лебядзіным возеры» і «Жызелі», а таксама ў творах [[Джордж Баланчын|Баланчына]], [[Энтані Цюдар|Цюдара]] і [[Джон Кранка|Кранка]].
== Выканальніцкая дзейнасць ==
У 1963 годзе, калі Самсова гасцявала ў Лондане, яе рэкамендавалі Раймунда дэ Лараіну, пляменніку маркіза дэ Куэваса, на галоўную ролю ў новай пастаноўцы «Папялушкі» Пракоф’ева ў харэаграфіі Вацлава Арлікоўскага, прадстаўленай на Міжнародным фестывалі танца ў Парыжы. Дэбютаваўшы ў гэтай ролі, якую яна танцавала амаль кожны дзень на працягу месяца, Самсова атрымала залаты медаль фестывалю за выступленне жанчыны-танцоўшчыцы (Рудольф Нурэеў атрымаў залаты медаль за выступленне мужчыны-танцоўшчыка). Яе лірычная інтэрпрэтацыя Папялушкі таксама прывяла да таго, што яе запрашалі выступіць у якасці госця ў многіх трупах, у тым ліку балет [[Марсельская опера|Марсельскай оперы]] і Лонданскі фестывальны балет.
Самсова далучылася да Лонданскага фестывальнага балета ў якасці запрошанага артыста ў 1964 годзе, але неўзабаве стала пастаянным членам трупы і займала пасаду галоўнай балерыны амаль дзесяць гадоў, да 1973 года.
{{зноскі}}
mwn4858ezcrwxszz122tfw6ni20dv0i
Моладзевыя атрады аховы правапарадку
0
705358
4191534
4136968
2022-08-21T20:11:58Z
DBatura
73587
/* Дзейнасць */
wikitext
text/x-wiki
{{Грамадская арганізацыя
|назва = Моладзевыя атрады аховы правапарадку (МААП)
|абрэвіятура =
|назва на мове арыгінала =
|лагатып = Moop.jpg
|выява =
|арыгінал =
|дата заснавання = [[6 лютага]] [[2004]]
|дата роспуску =
|колькасць удзельнікаў = звыш за 15 тысяч <small>(люты 2019)</small>
|тып = аб’яднанне
|назва пасады кіраўніка =
|кіраўнік =
|назва цэнтра =
|цэнтр =
|узнагароды =
|афіцыйны сайт =
|місія =
|сфера дзейнасці = ахова правапарадку
|месца знаходжання =
}}
'''Моладзевыя атрады аховы правапарадку''', скарочана '''МААП''' — аб’яднанне членаў [[Беларускі рэспубліканскі саюз моладзі|Беларускага рэспубліканскага саюза моладзі]], якое займаецца ўдзелам у ахове правапарадку, а таксама прафілактыцы правапарушэнняў сярод непаўналетніх і [[моладзь|моладзі]]<ref>[http://brsmbrest.by/directions/molodjozhnye-otryady-okhrany-pravoporyadka Молодёжные отряды охраны правопорядка] на сайте Брестской областной организации ОО "БРСМ"</ref>. З’яўляюцца спецыялізаванымі падраздзяленнямі ''тэрытарыяльнай добраахвотнай дружынай (ТДД)''<ref>[http://myadel.gov.by/ru/otryad-ru/ Молодежный отряд охраны правопорядка] на сайте Мядельского райисполкома</ref>, членства якой аўтаматычна дае членства ў МООП<ref>[http://brsm.bsu.by/%D0%BC%D0%BE%D0%BE%D0%BF-%D0%B1%D0%B3%D1%83-%D0%BE%D1%81%D1%83%D1%89%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BB%D1%8F%D0%B5%D1%82-%D0%BD%D0%B0%D0%B1%D0%BE%D1%80-%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B8%D0%B4%D0%B0%D1%82/ МООП БГУ осуществляет набор кандидатов] // БРСМ БДУ, 23 сентября 2016</ref>.
== Дзейнасць ==
У сферу дзейнасці МААП уваходзіць ахова грамадскага парадку пры правядзенні спартыўных, культурна-масавых і іншых мерапрыемстваў БРСМ<ref name="БРСМ"/>. Атрады вядуць нагляд на ўніверсітэцкіх канцэртах, у студгарадках, на спартыўных спаборніцтвах рэспубліканскага і рэгіянальнага узроўняў<ref>''Ольга Заенчковская''. [https://grodnonews.by/news/bezopasnost/boytsy_molodezhnogo_otryada_okhrany_pravoporyadka_rasskazali_o_sluzhbe_v_moop_i_o_tom_pochemu_khoteli_by_nosit_pogony.html Бойцы молодежного отряда охраны правопорядка рассказали о службе в МООП и о том, почему хотели бы носить погоны] // Гродзенская праўда : газета. — 9 апреля 2021.</ref>. Акрамя таго, сумесна з [[міліцыя Рэспублікі Беларусь|беларускай міліцыяй]] аб’яднанне займаецца ажыццяўленнем бяспекі і патруляваннем у грамадскіх месцах, правядзеннем рэйдаў, выстаўленнем пастоў на асобных аб’ектах, патруляваннем [[метрапалітэн]]а. Таксама рух рэалізуе праекты па грамадзянска-патрыятычным выхаванні моладзі<ref name="БРСМ">[https://brsm.by/about/moop/o-nas/ О МООП] на официальном сайте БРСМ</ref>.
== Членства ==
Прыём у атрад вырабляецца на добраахвотнай аснове ў індывідуальным парадку на падставе асабістай заявы. Рашэнне аб прыняцці ў атрад сцвярджаецца агульным сходам членаў МААП<ref name="БРСМ"/>.
Сістэма падрыхтоўкі ўдзельнікаў моладзевых атрадаў праходзіць у тры этапы ў адпаведнасці з узроставымі катэгорыямі: азнаямленчы (14-16 гадоў), азнаямленча-арыентаваны (16-18) і практычны (ад 18 і старэй)<ref>[https://www.belta.by/society/view/kontseptsija-razvitija-moop-orientirovana-na-natsionalnye-interesy-strany-brsm-426983-2021/ Концепция развития МООП ориентирована на национальные интересы страны - БРСМ] // [[БЕЛТА]], 3 февраля 2021.</ref>.
Асобы ад 14 гадоў прымаюць удзел у правядзенні розных мерапрыемствах, навучанні, падтрыманні грамадскага парадку пры правядзенні мерапрыемстваў у першасных арганізацыях БРСМ ва ўстановах адукацыі. Члены аб’яднання, якія дасягнулі 16 гадоў, могуць прыцягваюцца да навучання і падрыхтоўкі, у тым ліку, праходжання спецыялізаванай падрыхтоўкі на базе тэрытарыяльных [[Міністэрства ўнутраных спраў|АУС]] і вайсковых частак [[Унутраныя войскі Міністэрства ўнутраных спраў Рэспублікі Беларусь|унутраных войскаў МУС]]. Паўналетнія маюць усе правы і абавязкі, прадугледжаныя заканадаўствам для членаў добраахвотных дружын<ref name="БРСМ"/>.
На люты 2019 года ў шэрагах атрадаў знаходзілася больш за 15 тысяч чалавек<ref name="шестакевич"/>. У [[Мінск]]у рух налічваў 1 600 чалавек, аб’яднаных у 75 атрадаў<ref>''Виктория Держанович''. [https://minsknews.by/kak-boytsyi-moop-po-vecheram-patruliruyut-ulitsyi-i-sledyat-za-poryadkom/ Как бойцы МООП по вечерам патрулируют улицы и следят за порядком] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20201007075956/https://minsknews.by/kak-boytsyi-moop-po-vecheram-patruliruyut-ulitsyi-i-sledyat-za-poryadkom/ |date=7 кастрычніка 2020 }} // Минск-новости : информационное агентство. — 5 февраля 2019.</ref>.
== Узнагароды ==
У якасці ўзнагароды ў рух маецца Знак «За адзнаку ў ахове правапарадку». Уручаецца па рашэнні Бюро Цэнтральнага камітэта БРСМ ''«за асабісты ўклад у развіццё руху моладзевых атрадаў аховы правапарадку, провяленные прафесіяналізм, адказнасць і мужнасць пры выкананні задач па ахове грамадскага парадку, вялікі асабісты ўклад у патрыятычнае выхаванне моладзі, узорнае выкананне службова-баявых задач»''. Узнагарода заснавана ў 2008 годзе. Знакам узнагароджаны не толькі члены МААП, але і супрацоўнікі органаў унутраных спраў і ўнутраных войскаў МУС<ref>[https://brsmgantcevichi.ucoz.ru/index/simvolika_moop/0-151 СИМВОЛИКА МООП] на сайте Ганцевичского районного комитета ОО "БРСМ"</ref>.
==Святы ==
6 лютага члены МААП адзначаюць дату стварэння аб’яднання<ref name="шестакевич">''Диана Шестакевич.'' [https://www.sb.by/articles/na-strazhe-vashego-pokoya.html Молодежным отрядам охраны правопорядка – 15 лет] // [[СБ. Беларусь сегодня]] : газета. — 7 февраля 2019</ref>.
== Гл. таксама ==
* {{нп3|Добраахвотная народная дружына||ru|Добровольная народная дружина}}
* {{нп3|Добраахвотная маладзёжная дружына||ru|Добровольная молодёжная дружина}}
== Зноскі ==
{{Reflist}}
[[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў 2004 годзе]]
[[Катэгорыя:Маладзёжныя арганізацыі Беларусі]]
[[Катэгорыя:Міністэрства ўнутраных спраў Рэспублікі Беларусь]]
00y5rbpgm4qejevwlshsg3xrfbx3oma
Помнік Аслану Вязіраву
0
706130
4191517
4104498
2022-08-21T19:47:19Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Помнік
|Беларуская назва =
|Арыгінальная назва =
|Выява =
|Подпіс выявы =
|Шырыня выявы =
|Сучасны статус =
|Краіна =
|Краіна2 =
|Месцазнаходжанне =
|lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec =
|lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec =
|region =
|CoordScale =
|Пазіцыйная карта =
|Архітэктурны стыль =
|Аўтар праекта =
|Архітэктар =
|Скульптар =
|Будаўнік =
|Заснавальнік =
|Пачатак будаўніцтва =
|Заканчэнне будаўніцтва =
|Стан =
|Вышыня =
|Матэрыял =
|Сайт =
|Commons =
}}
'''Помнік Аслану Вязіраву''' — помнік у [[Магілёў|Магілёве]], размешчаны ў скверы на рагу [[вуліца Лазарэнкі (Магілёў)|вуліц Лазарэнкі]] і [[Вуліца Касманаўтаў (Магілёў)|Касманаўтаў]]. Прысвечаны Герою Савецкага Саюза, ветэрану Вялікай Айчыннай вайны [[Аслан Фархад аглы Вязіраў|Аслану Фархад аглы Вязіраву]]. Бюст Вязірава выраблены з бронзы і пастаўлены на мармуровым пастаменце. Скульптар [[Каміл Камал]], азербайджанец з Мінска<ref name="mogilev">[https://mogilev-region.gov.by/news/mogilevchane_uvekovechili_v_bronze_pamyat_geroya_sovetskogo_soyuza_aslana_farhad-ogly_vezirova МОГИЛЕВЧАНЕ УВЕКОВЕЧИЛИ В БРОНЗЕ ПАМЯТЬ ГЕРОЯ СОВЕТСКОГО СОЮЗА АСЛАНА ФАРХАД-ОГЛЫ ВЕЗИРОВА 01.07.2009]</ref>.
У 1944 годзе Аслан Фархад аглы Везіраў камандаваў 1-й гвардзейскай інжынерна-сапёрнай брыгадай [[2-гі Беларускі фронт|2-га Беларускага фронту]], якая [[Фарсіраванне Дняпра|фарсіравала раку Дняпро]] ў раёне Магілёва. Сам Аслан Фархад-аглы Вязіраў у гады вайны адрозніўся адвагай і мужнасцю, высокім камандзірскім мастацтвам і асабістай адвагай. Быў тады двойчы кантужаны, але поля бою не пакінуў. За выдатныя баявыя дзеянні брыгада атрымала найменне Магілёўскай. У 1986 годзе Аслану Фархад аглы Вязіраву прысвоена званне [[ганаровы грамадзянін Магілёва|ганаровага грамадзяніна горада Магілёва]]<ref name="mogilev"/>.
Ініцыятыва адкрыцця бюста герою належыць Магілёўскаму абласному грамадскаму аб’яднанню «Азербайджанская абшчына „Азеры“», якое прафінансавала праект. На ахвяраванні членаў арганізацыі, Кангрэса азербайджанскіх абшчын Беларусі, а таксама прыватных ахвяраванняў было сабрана каля 120 млн беларускіх рублёў<ref name="mogilev"/>.
Урачыстае адкрыццё бюста адбылося 1 ліпеня 2009 года. У цырымоніі адкрыцця прынялі ўдзел прадстаўнікі кіраўніцтва вобласці і горада, [[Пасольства Азербайджана ў Беларусі|пасольства Азербайджана ў Беларусі]], сваякі Вязірава, ветэраны Вялікай Айчыннай вайны, прадстаўнікі грамадскасці і моладзь<ref name="mogilev"/>.
{{зноскі}}
[[Катэгорыя:Помнікі Магілёва]]
[[Катэгорыя:Вуліца Лазарэнкі (Магілёў)]]
[[Катэгорыя:Вуліца Касманаўтаў (Магілёў)]]
[[Катэгорыя:2009 год у Магілёве]]
dilhn7wc7j4sgbe6uqe7il9m6hs0c8p
Гогалеўскі сад (Гомель)
0
706986
4191497
4156225
2022-08-21T19:44:27Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
[[Файл:Homiel,_Rynak._Гомель,_Рынак_(1910)_(3).jpg|alt=Куток Гогалеўскага саду, пачатак ХХ ст.|міні|310x310пкс|Куток Гогалеўскага саду, пачатак ХХ ст.]]
'''Гогалеўскі сад''' (або '''Гогалеўскі сквер, Гогалеўскі парк''') — сквер у [[Гомель|Гомелі]] пачатку [[XX стагоддзе|ХХ]] ст. Закладзены не пазней за [[1909]] г. на невялікім пляцы між вуліцай Мільённай (сёння — [[Вуліца Білецкага (Гомель)|Білецкага]]) і [[Кіеўскі спуск (Гомель)|Саборным спускам]] каля будынка гарадской думы і гарадской управы<ref name=":0">Жудро, Ф. А. Город Гомель (Могилевской губ.) : с 68 автотипиями / сост. Ф. А. Жудро, И. А. Сербов, и Д. И. Довгялло. — Вильна : Сев.-Зап. отд. Имп. Русского географического о-ва, 1911. — С. 12.</ref><ref>[[:Файл:Homiel. Гомель (1913).jpg|Схематический план гор. Гомеля с пригородом за линией железн. дороги и предм. Белицей [на 1913 г.] / Состав. Г. Ханин и А. Месин-Поляков.]]</ref>.
Стаў вынікам добраўпарадкавання цэнтральнай часткі Гомеля ў прэстыжным раёне [[Свісток (гістарычны раён Гомеля)|«Свісток»]]. Разбіты на голай пустцы, дзе ў вільготнае надвор’е панавала гразь. Сваёй асаблівасцю меў пэўны «шахматны парадак» арганізацыі прасторы. Станам на [[1911]] г. краязнаўцамі адзначалася перавага ў садзе хвойных дрэў<ref name=":0" />, хаця па тагачасных здымках гэтая перавага перад ліставымі дрэвамі невідавочная. Быў абнесены ўзорыстай металічнай агароджай. На яго плошчы знаходзіўся фантан з лаўкамі вакол яго. Характарызаваўся як «цудоўны гарадскі садок у памяць паэта (sic!) [[Мікалай Васільевіч Гогаль|М. В. Гогаля]]»<ref name=":0" />, бюст якому ўрачаста адкрылі [[6 мая|23 красавіка (6 мая)]] [[1912]] г.<ref>С—ъ. Открытие памятника Гоголю // Полесье. — 1912. — 19 апреля. — С. 2.</ref><ref>Д—ъ. Открытие памятника Н. В. Гоголю // Полесье. — 1912. — 24 апреля. — С. 2.</ref>
Пасля падзей [[Стракапытаўскае паўстанне|Стракапытаўскага паўстання]] [[1919]] г. у садзе былі пахаваны забітыя паўстанцамі гомельскія камунары, што прадвызначыла далейшы мемарыяльны статус мясціны і наданне новай назвы — сквер 25-га сакавіка<ref>Гомель и городские поселения Гомельщины: предварительные итоги переписи 1926 года и некоторые данные текущих учетов и обследований / БССР, Гомельское окружное статистическое бюро. — Речица : Тип. Комтреста, 1927. — С. 38.</ref><ref>Кашталян, С. Стракапытаўскае паўстаньне // Чырвоная Беларусь. — 1930. — №7. — С. 14.</ref>. З канца [[1940-я|1940-х]] гг. прастора былога Гогалеўскага сада была перафарматавана пад сквер імя [[Фелікс Эдмундавіч Дзяржынскі|Ф. Э. Дзяржынскага]]<ref>Гомель: Энцикл. справ. / редкол.: И. П. Шамякин [и др.]. — Минск: БелСЭ, 1990. — С. 414.</ref>.
== Галерэя ==
<gallery mode="packed" heights="150">
Файл:Homiel, Rynak-Saborny. Гомель, Рынак-Саборны (1901) (4).jpg|alt=Месца будучага Гогалеўскага саду, 1901 г.|Месца будучага Гогалеўскага саду, 1901 г.
Файл:Homiel, Miljonnaja. Гомель, Мільённая (1904) (4).jpg|alt=Гразкая пустка, на месцы якой будзе разбіты Гогалеўскі сад, 1904 г.|Гразкая пустка, на месцы якой будзе разбіты Гогалеўскі сад, 1904 г.
Файл:Homiel, Miljonnaja. Гомель, Мільённая (1914).jpg|alt=Перспектыва вул. Мільённай, 1916 г. Гогалеўскі сад — справа.|Перспектыва вул. Мільённай, 1916 г. Гогалеўскі сад — справа.
Файл:Homiel, Rynak. Гомель, Рынак (1920).jpg|alt=Помнік камунарам, 1920 г. Справа — бюст М. В. Гогаля.|Помнік камунарам, 1920 г. Справа — бюст М. В. Гогаля.
Файл:Homiel, Rynak. Гомель, Рынак (1930-39) (2).jpg|alt=Помнік камунарам, 1930-я гг.|Помнік камунарам, 1930-я гг.
Файл:Homiel, Rynak. Гомель, Рынак (1930-39) (3).jpg|alt=Помнік камунарам і бюст М. В. Гогаля, 1930-я гг.|Помнік камунарам і бюст М. В. Гогаля, 1930-я гг.
</gallery>{{зноскі}}
[[Катэгорыя:Сады і паркі паводле алфавіта]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Гомеля]]
[[Катэгорыя:Паркі Гомеля]]
82ioekv8911qtgiwgifzhjj6czlfmwt
Траян Корсак
0
707842
4191521
4175141
2022-08-21T19:48:19Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Шляхціц}}
{{цёзкі2|Корсак}}
'''Траян Корсак''' (? — {{ДС|10|3|1773}}) — ураднік [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]].
== Біяграфія ==
Паходзіў са шляхецкага роду [[род Корсакаў|Корсакаў]] ўласнага герба «[[Корсак (герб)|Корсак]]».
Падваявода полацкі ў [[1755]]—[[1773]]гадах, войт [[Полацк]]а ў [[1749]]—[[1755]] гадах, сурагатар гродскі полацкі ў [[1749]]—[[1755]] гадах.
Пасол на [[сойм 1766 года]] ад [[Полацкае ваяводства|Полацкага ваяводства]].
== Літаратура ==
* Dyaryusz seymu walnego ordynaryinego odprawionego w Warszawie roku 1766 [...]. — W Warszawie: w Drukarni J.K.Mci y Rzeczypospolitey Societatis Jesu, [post 29 XI 1766].
* Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego: spisy. T. 5. Ziemia połocka i województwo połockie XIV—XVIII wiek / Pod red. H. Lulewicza. — Warszawa: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 2018. — S. 276.
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{зноскі}}
{{Продкі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Корсак Траян}}
[[Катэгорыя:Корсакі|Траян]]
[[Катэгорыя:Падваяводы полацкія]]
[[Катэгорыя:Войты полацкія]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты Сойма Рэчы Паспалітай]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Верхнядзвінскім раёне]]
40swp71gudxkzphv95rfgvvqgb73ey8
Сквер імя А. А. Грамыкі
0
708298
4191438
4188876
2022-08-21T19:08:34Z
Kiryienka
26582
wikitext
text/x-wiki
'''Сквер імя А. А. Грамыкі''' — сквер у [[Гомель|Гомелі]], размешчаны ў [[Цэнтральны раён (Гомель)|Цэнтральным раёне]] паміж адрэзкамі вуліц [[Савецкая вуліца (Гомель)|Савецкая]], [[Вуліца Пушкіна (Гомель)|Пушкіна]] і [[Ірынінская вуліца (Гомель)|Ірынінская]]<ref>Гомель. Атлас. / Справоч. изд. Ред. В. А. Змачинская. — Минск : РУП «Белкартография», 2014. — С. 15.</ref>. Названы ў [[2009]] годзе ў гонар савецкага дзяржаўнага дзеяча [[Андрэй Андрэевіч Грамыка|А. А. Грамыкі]]<ref name=":0">[https://gomelradio.by/about/news-radio/ispolnyaetsya-110-let-so-dnya-rozhdeniya-andreya-gromyko Исполняется 110 лет со дня рождения Андрея Громыко] // Гомельское городское радио. 8 июля 2019 г.</ref>.
== Гісторыя ==
[[Файл:Мясцовасць будучага Гарадскога бульвара, Гомель, 1838 год.jpg|alt=Мясцовасць на карце 1838 г.|міні|Мясцовасць на карце 1838 г.]]
Да пачатку ХІХ ст. мясцовасць цяперашняга сквера імя А. А. Грамыкі знаходзілася за гарадскімі межамі Гомеля, прылягаючы да дарогі, якая згодна з дакументамі 1560 г. называлася Чачэрскай<ref name=":1">Акты, издаваемые Комиссиею, высочайше учрежденною для разбора древних актов в Вильне : Акты Главного литовского трибунала. — Вильна : Тип. А. Г. Сыркина, 1886. — Т. 13 — С. 364.</ref>. Прыроднай асаблівасцю мясцовасці было яе знаходжанне ў нізіне на перападзе рэльефу і блізкасць да [[Цыганскі яр (Гомель)|глыбокага яра]]. Яе ўласніцкую прыналежнасць і характар выкарыстання за часы [[Гомельскае староства|Гомельскага староства]] пакуль прасачыць немагчыма. Верагодна, яна складала частку «грунту мѣстъ и застѣнковъ мѣстскихъ» (1560)<ref name=":1" />. На планах генеральнага межавання 1784 г. — аднесена да ўладанняў [[Пётр Аляксандравіч Румянцаў-Задунайскі|П. А. Румянцава-Задунайскага]]<ref>Генеральный план Белицкого уезда / Генеральное межевание Могилевской губернии 1784 г.</ref><ref>[http://rgada.info/poisk/index2.php?str=1354-opis_233-1 Планы дач генерального и специального межевания, 1746—1917 гг. (коллекция). Опись 233. Часть 1. Губерния, уезд: Могилевская; Белицкий. Л. 4.]</ref>. Краязнавец [[Аляксандр Фёдаравіч Рогалеў|А. Ф. Рогалеў]], не спасылаючыся на крыніцы, паведамляе аб размяшчэнні тут да пачатку ХІХ ст. праваслаўных [[Могілкі|могілак]], якія нібыта былі зладжаны пасярод ліставога лесу<ref name=":2">Рогалев, А. Ф. Гомель. Страницы истории, формирование улиц, местные тайны и загадки / А. Ф. Рогалев. — Гомель : Барк, 2014. — С. 116.</ref>. Указанне на імавернасць гэтага ўтрымліваецца ў плане Гомеля 1799 г., дзе на адпаведнай мясцовасці паказаны невялікі лапік зямлі, пазначаны крыжам<ref>План местечка Гомель, 1799 г. // Морозов, В. Ф. Гомель классический: эпоха, меценаты, архитектура / В. Ф. Морозов. — Минск : Четыре четверти, 1997. — С. 49.</ref>.
Планы 1830 і 1838 гг. фіксуюць наяўнасць у гэтай мясцовасці пэўнага аб’екта простакутнай формы, выцягнутага паралельна дарозе (будучая [[Савецкая вуліца (Гомель)|вуліца Румянцаўская]])<ref>[[c:File:Гомель._Генеральный_план_местечка._1830_г._РГВИА.jpg|Гомель. Генеральный план местечка. 1830 г.]]</ref><ref>[https://rusneb.ru/catalog/000200_000018_RU_NLR_BIBL_A_011797372/ Карта окрестностей местечка Гомеля снятая глазомерно в 1838 году.]</ref>. Ёсць падставы меркаваць, што ён згаданы ў статыстычным апісанні Гомеля [[1867]] г.<ref name=":3">Гусаков, Д. Это было давно… // Гомельские ведомости. — 2008. — 26 февраля.</ref>:
{{пачатак цытаты}}«У горадзе, недалёка ад гарадской бальніцы, пры шашэйнай дарозе, месціцца штучная сажалка або стаў, патрэбны ў разе пажараў. Месца вакол сажалкі нічым не занятае, пустапарожняе і ў цяперашні час не мае ніякай дагледжанасці».
{{арыгінал|ru|«Внутри города, невдалеке от городской больницы, при шоссейной дороге, находится искусственная сажелка или пруд, необходимый на случай пожаров. Место вокруг сажелки ничем не занятое, пустопорожнее и в настоящее время не имеет никакой благовидности».}}{{канец цытаты}}Прапаноўвалася зладзіць вакол сажалкі гарадскі бульвар<ref name=":3" />. Невядома, як хутка гэтая прапанова была рэалізавана, але ў 1880-я гг. муніцыпальныя ўлады рупіліся аб ператварэнні бульвара «з традыцыйнай зоны масавага адпачынку ў культурны асяродак цэнтра горада»: раз на тыдзень (зазвычай на выхадных) там выступаў мясцовы аркестр, а 18 кастрычніка 1887 г. быў урачыста адкрыты «зімовы» тэатр, разлічаны на аўдыторыю больш за 400 гледачоў<ref>Аляксейчанка, Г. А. Гомель у другой палове XIX — пачатку XX ст.: муніцыпальная палітыка i развіццё горада // Гомель: старонкі гісторыі (да 870-годдзя першай згадкі ў летапісе) [Тэкст]: зб. навук. арт. / рэдкал.: В. А. Міхедзька (адказны рэд.) [і інш.], М-ва адукацыі РБ, Гомельскі дзярж. ун-т імя Ф. Скарыны. — Гомель: ГДУ імя Ф. Скарыны, 2012. — С. 31-37.</ref>.
У 1911 г. мясцовасць ужо характарызавалася як «стары ''гарадскі сад''»<ref name=":4">Жудро, Ф. А. Город Гомель (Могилевской губ.) : с 68 автотипиями / сост. Ф. А. Жудро, И. А. Сербов, и Д. И. Довгялло. — Вильна : Сев.-Зап. отд. Имп. Русского географического о-ва, 1911. — С. 8.</ref>. У тагачаснай краязнаўчай літаратуры, прэсе, на планах Гомеля ён таксама называўся Бульварам (у ліку чатырох грамадскіх садоў)<ref>Жудро, Ф. А. Город Гомель (Могилевской губ.) : с 68 автотипиями / сост. Ф. А. Жудро, И. А. Сербов, и Д. И. Довгялло. — Вильна : Сев.-Зап. отд. Имп. Русского географического о-ва, 1911. — С. 3-4.</ref> ці Гарадскім бульварам<ref>[[c:File:Homiel._Гомель_(1910).jpg|Гомель. План города на 1910 г.]]</ref><ref>[[c:File:Homiel._Гомель_(1913).jpg|Схематический план гор. Гомеля с пригородом за линией железн. дороги и предм. Белицей [на 1913 г.] / Состав. Г. Ханин и А. Месин-Поляков.]]</ref>. Адзначалася, што ў ім было шмат зеляніны, што «дрэвы купамі густа разрасліся» і давалі дастаткова ценю. Бульвар лічыўся месцам пераважна (''«по преимуществу»'') дзіцячым<ref name=":4" />. Шэфства над ім ажыццяўляла кіраўніцтва Лібава-Роменскай і Палескіх чыгунак, намаганнямі якога сад атрымаў ажурную металічную агароджу<ref name=":2" />. Ранейшая драўляная агароджа ўвесну 1912 г. была перанесена на хрысціянскія могілкі ў [[Новая Беліца (Гомель)|Новай Беліцы]]<ref>Бульварная ограда // Полесье. — 1912. — 10 апреля. — С. 3.</ref>.
У сувязі са святкаваннем 100-годдзя [[Вайна 1812 года|вайны 1812 г.]] адмысловая камісія пад старшынствам гарадскога галавы [[Іпаліт Вікенцьевіч Дамброўскі|І. В. Дамброўскага]] ўлетку 1912 г. асобным пунктам вынесла пажаданне ўвекавечыць у Гомелі памяць аб азначанай гістарычнай падзеі праз наданне «вялікаму гарадскому саду» імя расійскага імператара [[Аляксандр I (імператар расійскі)|Аляксандра І]] і ўсталяванне яму бюста ў гэтым садзе насупраць [[Вуліца Жаркоўскага (Гомель)|Аптэчнай вуліцы]]<ref>Юбилей Отечественной войны 1812 г. в Гомеле // Полесье. — 1912. — 19 июля. — С. 3.</ref>. Па ўсім відаць, прапанаваная назва так і не прыжылася, а бюст не быў усталяваны.
Адсутнасць на тэрыторыі бульвара пэўнай дамінанты (памятнага знака, цікавосткі) паўплывала на безуважнасць да яго аўтараў [[Фатаграфія|фатаграфічных]] [[Паштоўка|паштовак]] пачатку ХХ ст. Напрыклад, сярод сарака паштовак з краявідамі тагачаснага Гомеля, апублікаваных [[Філакартыя|калекцыянерам]] [[Вячаслаў Міхайлавіч Целеш|В. М. Целешам]] няма ніводнай, дзе б непасрэдна быў паказаны бульвар, і толькі на двух ён паказаны ўскосна<ref>Целеш, В. М. Гарады Беларусі на старых паштоўках [Выяўленчы матэрыял] / Вячка Целеш. — Мінск : Беларусь, 2014. — С. 128—142; 131, 140.</ref>.
У 1920-я гг. Гарадскі бульвар быў перайменаваны ў Парк Парыжскай Камуны<ref>Гомель и городские поселения Гомельщины: предварительные итоги переписи 1926 года и некоторые данные текущих учетов и обследований / БССР, Гомельское окружное статистическое бюро. — Речица : Тип. Комтреста, 1927. — С. 38.</ref>. У [[1930-я]] гг. — перададзены піянерскай арганізацыі Гомеля і атрымаў назву сквера Юных піянераў ці Піянерскага сквера (парка)<ref name=":5">Гор. Гомель. У сквера Юных пионеров // Рабочий. — 1936. — 22 июля. — С. 4.</ref><ref name=":6">Рогалев, А. Ф. Гомель. Страницы истории, формирование улиц, местные тайны и загадки / А. Ф. Рогалев. — Гомель : Барк, 2014. — С. 117.</ref>. Апошняя працягвае бытаваць сярод гамяльчан да нашага часу. На ўваходзе ў сквер былі ўсталяваны гіпсавыя фігуры піянера і піянеркі. У лакацыях сквера сталі сталі праводзіцца мерапрыемствы піянерскай арганізацыі<ref name=":6" /><ref name=":5" />.
Мяркуючы па аэрафотаздымках 1930-х гг. і лета 1941 г., сквер на дзве часткі падзяляла дарожка ад вуліцы Савецкай да [[Вуліца Парыжскай Камуны (Гомель)|вуліцы Парыжскай Камуны]]. Большая гушчыня расліннасці назіралася ў паўднёвай частцы сквера. Але і ў паўднёвай, і ў паўночнай частках меліся даволі прыкметныя пляцоўкі, вольныя ад дрэў. На поўдні месціліся круглай формы фантан (або клумба) і будынак з двусхільным дахам<ref>[[c:File:German_aerial_photography_of_Gomel,_1941_2.jpg|Нямецкія аэрафотаздымкі Гомеля, 1941 год]].</ref>. Апошні, верагодна, з’яўляўся жылым домам, дзе станам на [[1927]] г. пражывала дзве сям’і, галовы якіх значыліся як «асобы, што жывуць на дзяржаўныя ці грамадскія сродкі»<ref>Гомель и городские поселения Гомельщины: Предварит. итоги переписи 1926 г. и некоторые данные текущ. отчетов и обследований. — Речица, 1927. — С. 6-7.</ref>.
Невядома, ці пераймяноўваўся сквер у часы нямецка-фашысцкай акупацыі Гомеля 1941—1943 гг. На адпаведным нямецкім плане назва аб’екта пазначана не была<ref>Малікаў Я., Панкоў Ю. Тапаніміка Гомеля пад час нацысцкай акупацыі // Беларускі гістарычны часопіс. — 2020. — № 7. — Разварот укладкі між стар. 36 і 37.</ref>. Пры гэтым уласна зялёны масіў, нягледзячы на шматлікія руйнаванні наўкол, у [[Вялікая Айчынная вайна|вайну]] захаваўся<ref>Гл. адпаведнае фота 1943 г. у галерэі ніжэй.</ref>.
Пасля вайны ў сектары сквера на рагу вуліц [[Савецкая вуліца (Гомель)|Савецкай]] і [[Ірынінская вуліца (Гомель)|Першамайскай]] была ўзведзена манументальная дошка гонару перадавікоў [[Гомельская вобласць|Гомельскай вобласці]] (архітэктар [[Іван Данілавіч Спірын|І. Д. Спірын]]). Яна ўяўляла сабой простакутную [[Стэла|стэлу]] на высокім [[Падмурак|падмурку]], левая і правая часткі якога мелі выступы, што служылі [[П’едэстал|пастаментам]] для [[Скульптура|скульптур]] працоўных мужчыны і жанчыны адпаведна. Стэлу аздаблялі [[Герб Беларускай ССР|герб БССР]] і тытульны надпіс на [[Беларуская мова|беларускай мове]]. Ніжэй размяшчаліся шыльды з указаннем асоб і арганізацый, якія адзначыліся сваімі высокімі дасягненнямі. На падмурку знаходзілася шыльда з [[Уладзімір Ільіч Ленін|ленінскай]] цытатай на [[Руская мова|рускай мове]]: «Прадукцыйнасць працы, гэта, у апошнім рахунку, самае важнае, самае галоўнае для перамогі новага грамадскага ладу». Перад стэлай мелася клумба з кветкамі<ref>Гомель у фотаілюстрацыях: [Альбом / Рэдкал.: У. А. Кароль (гал. рэд.) інш. — Мінск. : Звязда, 1961. — С. 83 (без пагінацыі). </ref>.
У 1983 г. тут з боку вуліцы Савецкай быў усталяваны [[бюст А. А. Грамыкі]] (скульптар [[Іуліан Мітрафанавіч Рукавішнікаў|І. Рукавішнікаў]], архітэктары [[Анатоль Васільевіч Клімачкін|А. Клімачкін]], [[Міхаіл Васільевіч Пасохін|М. Пасохін]])<ref>Громыко А. А. бюст // Гомель. Энциклопедический справочник. — Мінск.: БелСэ, 1991. — С. 201.</ref>, з прычыны чаго ў народзе за скверам замацавалася паралельная назва — сквер Грамыкі. Аднак яе афіцыйнае замацаванне адбылося толькі ў 2009 г. і было прымеркавана стагоддзю з дня нараджэння А. А. Грамыкі<ref name=":0" />. Узвядзенне бюста ў свой час абстаўлялася ў характэрным для савецкай рыторыкі стылі як пашана з боку працоўных Гомельшчыны, што ганарацца сваімі землякамі<ref>Гомель: [альбом / складальнік В. М. Некрашэвіч. — Мінск : Беларусь, 1986. — С. 30.</ref>.
== Розныя факты ==
* У час [[Хваляванні ў Гомелі (1903)|гомельскіх сутыкненняў]] на рэлігійна-нацыянальнай глебе канца жніўня — пачатку верасня [[1903]] г. група [[Антысемітызм|антыяўрэйскіх]] пагромшчыкаў з ліку рабочых узброілася дошкамі, вырванымі з агароджы Гарадскога бульвара. Тут жа адбылася адна з сутычак<ref>Кревер, Б. А. Гомельский процесс : Подробный отчет [сост. Б. А. Кревером по протоколам защитников и отчетам, попадавшимся в журн.: «Право» и «Восход» и в газ.: «Киев. отклики», «Одес. новости», «Рус. сл.», «Новости» и «Правительств. вестн.»] / [Предисл.: М. К.]. — Санкт-Петербург : тип. т-ва «Обществ. польза», 1907. — С. 838, 868.</ref>.
* У ліпені 1911 г. гомельская паліцыя затрымала двух 17-гадовых хлапцоў, якія «стралялі на бульвары з [[Рэвальвер|рэвальвераў]]»<ref>Стрельба на бульваре // Гомельская копейка. — 1911. — 4 июля. — С. 3.</ref>.
* 16 студзеня 2014 г. 40-гадовы кіроўца [[Аўтобус|аўтобуса]] [[Мінскі аўтамабільны завод|«МАЗ»]] у раёне сквера імя А. А. Грамыкі выехаў на ходнік, збіўшы 43-гадовую жанчыну, якая сканала на месцы. Прычынай здарэння з боку кіроўцы стаў «упершыню і раптоўна ўзніклы сутаргавы прыступ са стратай прытомнасці, падчас якога мужчына не мог усведамляць фактычны характар і грамадскую небяспеку сваіх дзеянняў і кіраваць імі». Крымінальны пераслед у дачыненні да яго быў па выніках следства спынены<ref>[https://gp.by/novosti/dtp/news33566.html Заворотная, Т. ДТП у сквера имени Громыко: поставлена точка] // Правда. Гомель. Новостной портал, 18.07.2014. </ref>.
== Галерэя ==
<gallery mode="packed" heights="150" caption="Гістарычныя выявы">
Файл:Homiel, Iryninskaja-Prabojnaja. Гомель, Ірынінская-Прабойная (1908).jpg|Кіёск (або вартоўня) каля Гарадскога бульвара, драўляная агароджа (справа), не пазней за 1912 г.
Файл:Homiel, Iryninskaja-Prabojnaja, Arłoŭski. Гомель, Ірынінская-Прабойная, Арлоўскі (1911).jpg|Каля Гарадскога бульвара (справа), пачатак ХХ ст.
Файл:Homiel, Prabojnaja. Гомель, Прабойная (1901-17).jpg|Перспектыва вуліцы Румянцаўскай пачатку ХХ ст. Гарадскі бульвар — за фронтам забудовы праваруч.
Файл:Homiel, Iryninskaja-Prabojnaja, Arłoŭski. Гомель, Ірынінская-Прабойная, Арлоўскі (07.1936).jpg|Пры ўваходе ў сквер Юных піянераў, 1936 г.
Файл:Homiel, Prabojnaja. Гомель, Прабойная (1940).jpg|Агароджа Піянерскага сквера збоку Савецкай вуліцы, 1940 г.
Файл:Homiel. Гомель (1943) (2).jpg|Гістарычная частка Гомеля з паветра, каля 1943 г. Піянерскі сквер — злева ўверсе.
</gallery><gallery mode="packed" heights="150" caption="Сучасныя выявы">
Файл:Сквер А. А. Грамыкі, Гомель, 2009 год.jpg|Восень, 2009 г.
Файл:Сквер А. А. Грамыкі, Гомель, 2009 год (2).jpg|Снег на абсечаных дрэвах, 2009 г.
</gallery>
{{Commons|Category:Hramyki garden square, Homieĺ}}
{{зноскі}}
[[Катэгорыя:Сады і паркі паводле алфавіта]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Гомеля]]
[[Катэгорыя:Скверы Гомеля]]
go8i4kkor1z647ert69zqxq7q748bg2
4191487
4191438
2022-08-21T19:41:52Z
Kiryienka
26582
/* Галерэя */
wikitext
text/x-wiki
'''Сквер імя А. А. Грамыкі''' — сквер у [[Гомель|Гомелі]], размешчаны ў [[Цэнтральны раён (Гомель)|Цэнтральным раёне]] паміж адрэзкамі вуліц [[Савецкая вуліца (Гомель)|Савецкая]], [[Вуліца Пушкіна (Гомель)|Пушкіна]] і [[Ірынінская вуліца (Гомель)|Ірынінская]]<ref>Гомель. Атлас. / Справоч. изд. Ред. В. А. Змачинская. — Минск : РУП «Белкартография», 2014. — С. 15.</ref>. Названы ў [[2009]] годзе ў гонар савецкага дзяржаўнага дзеяча [[Андрэй Андрэевіч Грамыка|А. А. Грамыкі]]<ref name=":0">[https://gomelradio.by/about/news-radio/ispolnyaetsya-110-let-so-dnya-rozhdeniya-andreya-gromyko Исполняется 110 лет со дня рождения Андрея Громыко] // Гомельское городское радио. 8 июля 2019 г.</ref>.
== Гісторыя ==
[[Файл:Мясцовасць будучага Гарадскога бульвара, Гомель, 1838 год.jpg|alt=Мясцовасць на карце 1838 г.|міні|Мясцовасць на карце 1838 г.]]
Да пачатку ХІХ ст. мясцовасць цяперашняга сквера імя А. А. Грамыкі знаходзілася за гарадскімі межамі Гомеля, прылягаючы да дарогі, якая згодна з дакументамі 1560 г. называлася Чачэрскай<ref name=":1">Акты, издаваемые Комиссиею, высочайше учрежденною для разбора древних актов в Вильне : Акты Главного литовского трибунала. — Вильна : Тип. А. Г. Сыркина, 1886. — Т. 13 — С. 364.</ref>. Прыроднай асаблівасцю мясцовасці было яе знаходжанне ў нізіне на перападзе рэльефу і блізкасць да [[Цыганскі яр (Гомель)|глыбокага яра]]. Яе ўласніцкую прыналежнасць і характар выкарыстання за часы [[Гомельскае староства|Гомельскага староства]] пакуль прасачыць немагчыма. Верагодна, яна складала частку «грунту мѣстъ и застѣнковъ мѣстскихъ» (1560)<ref name=":1" />. На планах генеральнага межавання 1784 г. — аднесена да ўладанняў [[Пётр Аляксандравіч Румянцаў-Задунайскі|П. А. Румянцава-Задунайскага]]<ref>Генеральный план Белицкого уезда / Генеральное межевание Могилевской губернии 1784 г.</ref><ref>[http://rgada.info/poisk/index2.php?str=1354-opis_233-1 Планы дач генерального и специального межевания, 1746—1917 гг. (коллекция). Опись 233. Часть 1. Губерния, уезд: Могилевская; Белицкий. Л. 4.]</ref>. Краязнавец [[Аляксандр Фёдаравіч Рогалеў|А. Ф. Рогалеў]], не спасылаючыся на крыніцы, паведамляе аб размяшчэнні тут да пачатку ХІХ ст. праваслаўных [[Могілкі|могілак]], якія нібыта былі зладжаны пасярод ліставога лесу<ref name=":2">Рогалев, А. Ф. Гомель. Страницы истории, формирование улиц, местные тайны и загадки / А. Ф. Рогалев. — Гомель : Барк, 2014. — С. 116.</ref>. Указанне на імавернасць гэтага ўтрымліваецца ў плане Гомеля 1799 г., дзе на адпаведнай мясцовасці паказаны невялікі лапік зямлі, пазначаны крыжам<ref>План местечка Гомель, 1799 г. // Морозов, В. Ф. Гомель классический: эпоха, меценаты, архитектура / В. Ф. Морозов. — Минск : Четыре четверти, 1997. — С. 49.</ref>.
Планы 1830 і 1838 гг. фіксуюць наяўнасць у гэтай мясцовасці пэўнага аб’екта простакутнай формы, выцягнутага паралельна дарозе (будучая [[Савецкая вуліца (Гомель)|вуліца Румянцаўская]])<ref>[[c:File:Гомель._Генеральный_план_местечка._1830_г._РГВИА.jpg|Гомель. Генеральный план местечка. 1830 г.]]</ref><ref>[https://rusneb.ru/catalog/000200_000018_RU_NLR_BIBL_A_011797372/ Карта окрестностей местечка Гомеля снятая глазомерно в 1838 году.]</ref>. Ёсць падставы меркаваць, што ён згаданы ў статыстычным апісанні Гомеля [[1867]] г.<ref name=":3">Гусаков, Д. Это было давно… // Гомельские ведомости. — 2008. — 26 февраля.</ref>:
{{пачатак цытаты}}«У горадзе, недалёка ад гарадской бальніцы, пры шашэйнай дарозе, месціцца штучная сажалка або стаў, патрэбны ў разе пажараў. Месца вакол сажалкі нічым не занятае, пустапарожняе і ў цяперашні час не мае ніякай дагледжанасці».
{{арыгінал|ru|«Внутри города, невдалеке от городской больницы, при шоссейной дороге, находится искусственная сажелка или пруд, необходимый на случай пожаров. Место вокруг сажелки ничем не занятое, пустопорожнее и в настоящее время не имеет никакой благовидности».}}{{канец цытаты}}Прапаноўвалася зладзіць вакол сажалкі гарадскі бульвар<ref name=":3" />. Невядома, як хутка гэтая прапанова была рэалізавана, але ў 1880-я гг. муніцыпальныя ўлады рупіліся аб ператварэнні бульвара «з традыцыйнай зоны масавага адпачынку ў культурны асяродак цэнтра горада»: раз на тыдзень (зазвычай на выхадных) там выступаў мясцовы аркестр, а 18 кастрычніка 1887 г. быў урачыста адкрыты «зімовы» тэатр, разлічаны на аўдыторыю больш за 400 гледачоў<ref>Аляксейчанка, Г. А. Гомель у другой палове XIX — пачатку XX ст.: муніцыпальная палітыка i развіццё горада // Гомель: старонкі гісторыі (да 870-годдзя першай згадкі ў летапісе) [Тэкст]: зб. навук. арт. / рэдкал.: В. А. Міхедзька (адказны рэд.) [і інш.], М-ва адукацыі РБ, Гомельскі дзярж. ун-т імя Ф. Скарыны. — Гомель: ГДУ імя Ф. Скарыны, 2012. — С. 31-37.</ref>.
У 1911 г. мясцовасць ужо характарызавалася як «стары ''гарадскі сад''»<ref name=":4">Жудро, Ф. А. Город Гомель (Могилевской губ.) : с 68 автотипиями / сост. Ф. А. Жудро, И. А. Сербов, и Д. И. Довгялло. — Вильна : Сев.-Зап. отд. Имп. Русского географического о-ва, 1911. — С. 8.</ref>. У тагачаснай краязнаўчай літаратуры, прэсе, на планах Гомеля ён таксама называўся Бульварам (у ліку чатырох грамадскіх садоў)<ref>Жудро, Ф. А. Город Гомель (Могилевской губ.) : с 68 автотипиями / сост. Ф. А. Жудро, И. А. Сербов, и Д. И. Довгялло. — Вильна : Сев.-Зап. отд. Имп. Русского географического о-ва, 1911. — С. 3-4.</ref> ці Гарадскім бульварам<ref>[[c:File:Homiel._Гомель_(1910).jpg|Гомель. План города на 1910 г.]]</ref><ref>[[c:File:Homiel._Гомель_(1913).jpg|Схематический план гор. Гомеля с пригородом за линией железн. дороги и предм. Белицей [на 1913 г.] / Состав. Г. Ханин и А. Месин-Поляков.]]</ref>. Адзначалася, што ў ім было шмат зеляніны, што «дрэвы купамі густа разрасліся» і давалі дастаткова ценю. Бульвар лічыўся месцам пераважна (''«по преимуществу»'') дзіцячым<ref name=":4" />. Шэфства над ім ажыццяўляла кіраўніцтва Лібава-Роменскай і Палескіх чыгунак, намаганнямі якога сад атрымаў ажурную металічную агароджу<ref name=":2" />. Ранейшая драўляная агароджа ўвесну 1912 г. была перанесена на хрысціянскія могілкі ў [[Новая Беліца (Гомель)|Новай Беліцы]]<ref>Бульварная ограда // Полесье. — 1912. — 10 апреля. — С. 3.</ref>.
У сувязі са святкаваннем 100-годдзя [[Вайна 1812 года|вайны 1812 г.]] адмысловая камісія пад старшынствам гарадскога галавы [[Іпаліт Вікенцьевіч Дамброўскі|І. В. Дамброўскага]] ўлетку 1912 г. асобным пунктам вынесла пажаданне ўвекавечыць у Гомелі памяць аб азначанай гістарычнай падзеі праз наданне «вялікаму гарадскому саду» імя расійскага імператара [[Аляксандр I (імператар расійскі)|Аляксандра І]] і ўсталяванне яму бюста ў гэтым садзе насупраць [[Вуліца Жаркоўскага (Гомель)|Аптэчнай вуліцы]]<ref>Юбилей Отечественной войны 1812 г. в Гомеле // Полесье. — 1912. — 19 июля. — С. 3.</ref>. Па ўсім відаць, прапанаваная назва так і не прыжылася, а бюст не быў усталяваны.
Адсутнасць на тэрыторыі бульвара пэўнай дамінанты (памятнага знака, цікавосткі) паўплывала на безуважнасць да яго аўтараў [[Фатаграфія|фатаграфічных]] [[Паштоўка|паштовак]] пачатку ХХ ст. Напрыклад, сярод сарака паштовак з краявідамі тагачаснага Гомеля, апублікаваных [[Філакартыя|калекцыянерам]] [[Вячаслаў Міхайлавіч Целеш|В. М. Целешам]] няма ніводнай, дзе б непасрэдна быў паказаны бульвар, і толькі на двух ён паказаны ўскосна<ref>Целеш, В. М. Гарады Беларусі на старых паштоўках [Выяўленчы матэрыял] / Вячка Целеш. — Мінск : Беларусь, 2014. — С. 128—142; 131, 140.</ref>.
У 1920-я гг. Гарадскі бульвар быў перайменаваны ў Парк Парыжскай Камуны<ref>Гомель и городские поселения Гомельщины: предварительные итоги переписи 1926 года и некоторые данные текущих учетов и обследований / БССР, Гомельское окружное статистическое бюро. — Речица : Тип. Комтреста, 1927. — С. 38.</ref>. У [[1930-я]] гг. — перададзены піянерскай арганізацыі Гомеля і атрымаў назву сквера Юных піянераў ці Піянерскага сквера (парка)<ref name=":5">Гор. Гомель. У сквера Юных пионеров // Рабочий. — 1936. — 22 июля. — С. 4.</ref><ref name=":6">Рогалев, А. Ф. Гомель. Страницы истории, формирование улиц, местные тайны и загадки / А. Ф. Рогалев. — Гомель : Барк, 2014. — С. 117.</ref>. Апошняя працягвае бытаваць сярод гамяльчан да нашага часу. На ўваходзе ў сквер былі ўсталяваны гіпсавыя фігуры піянера і піянеркі. У лакацыях сквера сталі сталі праводзіцца мерапрыемствы піянерскай арганізацыі<ref name=":6" /><ref name=":5" />.
Мяркуючы па аэрафотаздымках 1930-х гг. і лета 1941 г., сквер на дзве часткі падзяляла дарожка ад вуліцы Савецкай да [[Вуліца Парыжскай Камуны (Гомель)|вуліцы Парыжскай Камуны]]. Большая гушчыня расліннасці назіралася ў паўднёвай частцы сквера. Але і ў паўднёвай, і ў паўночнай частках меліся даволі прыкметныя пляцоўкі, вольныя ад дрэў. На поўдні месціліся круглай формы фантан (або клумба) і будынак з двусхільным дахам<ref>[[c:File:German_aerial_photography_of_Gomel,_1941_2.jpg|Нямецкія аэрафотаздымкі Гомеля, 1941 год]].</ref>. Апошні, верагодна, з’яўляўся жылым домам, дзе станам на [[1927]] г. пражывала дзве сям’і, галовы якіх значыліся як «асобы, што жывуць на дзяржаўныя ці грамадскія сродкі»<ref>Гомель и городские поселения Гомельщины: Предварит. итоги переписи 1926 г. и некоторые данные текущ. отчетов и обследований. — Речица, 1927. — С. 6-7.</ref>.
Невядома, ці пераймяноўваўся сквер у часы нямецка-фашысцкай акупацыі Гомеля 1941—1943 гг. На адпаведным нямецкім плане назва аб’екта пазначана не была<ref>Малікаў Я., Панкоў Ю. Тапаніміка Гомеля пад час нацысцкай акупацыі // Беларускі гістарычны часопіс. — 2020. — № 7. — Разварот укладкі між стар. 36 і 37.</ref>. Пры гэтым уласна зялёны масіў, нягледзячы на шматлікія руйнаванні наўкол, у [[Вялікая Айчынная вайна|вайну]] захаваўся<ref>Гл. адпаведнае фота 1943 г. у галерэі ніжэй.</ref>.
Пасля вайны ў сектары сквера на рагу вуліц [[Савецкая вуліца (Гомель)|Савецкай]] і [[Ірынінская вуліца (Гомель)|Першамайскай]] была ўзведзена манументальная дошка гонару перадавікоў [[Гомельская вобласць|Гомельскай вобласці]] (архітэктар [[Іван Данілавіч Спірын|І. Д. Спірын]]). Яна ўяўляла сабой простакутную [[Стэла|стэлу]] на высокім [[Падмурак|падмурку]], левая і правая часткі якога мелі выступы, што служылі [[П’едэстал|пастаментам]] для [[Скульптура|скульптур]] працоўных мужчыны і жанчыны адпаведна. Стэлу аздаблялі [[Герб Беларускай ССР|герб БССР]] і тытульны надпіс на [[Беларуская мова|беларускай мове]]. Ніжэй размяшчаліся шыльды з указаннем асоб і арганізацый, якія адзначыліся сваімі высокімі дасягненнямі. На падмурку знаходзілася шыльда з [[Уладзімір Ільіч Ленін|ленінскай]] цытатай на [[Руская мова|рускай мове]]: «Прадукцыйнасць працы, гэта, у апошнім рахунку, самае важнае, самае галоўнае для перамогі новага грамадскага ладу». Перад стэлай мелася клумба з кветкамі<ref>Гомель у фотаілюстрацыях: [Альбом / Рэдкал.: У. А. Кароль (гал. рэд.) інш. — Мінск. : Звязда, 1961. — С. 83 (без пагінацыі). </ref>.
У 1983 г. тут з боку вуліцы Савецкай быў усталяваны [[бюст А. А. Грамыкі]] (скульптар [[Іуліан Мітрафанавіч Рукавішнікаў|І. Рукавішнікаў]], архітэктары [[Анатоль Васільевіч Клімачкін|А. Клімачкін]], [[Міхаіл Васільевіч Пасохін|М. Пасохін]])<ref>Громыко А. А. бюст // Гомель. Энциклопедический справочник. — Мінск.: БелСэ, 1991. — С. 201.</ref>, з прычыны чаго ў народзе за скверам замацавалася паралельная назва — сквер Грамыкі. Аднак яе афіцыйнае замацаванне адбылося толькі ў 2009 г. і было прымеркавана стагоддзю з дня нараджэння А. А. Грамыкі<ref name=":0" />. Узвядзенне бюста ў свой час абстаўлялася ў характэрным для савецкай рыторыкі стылі як пашана з боку працоўных Гомельшчыны, што ганарацца сваімі землякамі<ref>Гомель: [альбом / складальнік В. М. Некрашэвіч. — Мінск : Беларусь, 1986. — С. 30.</ref>.
== Розныя факты ==
* У час [[Хваляванні ў Гомелі (1903)|гомельскіх сутыкненняў]] на рэлігійна-нацыянальнай глебе канца жніўня — пачатку верасня [[1903]] г. група [[Антысемітызм|антыяўрэйскіх]] пагромшчыкаў з ліку рабочых узброілася дошкамі, вырванымі з агароджы Гарадскога бульвара. Тут жа адбылася адна з сутычак<ref>Кревер, Б. А. Гомельский процесс : Подробный отчет [сост. Б. А. Кревером по протоколам защитников и отчетам, попадавшимся в журн.: «Право» и «Восход» и в газ.: «Киев. отклики», «Одес. новости», «Рус. сл.», «Новости» и «Правительств. вестн.»] / [Предисл.: М. К.]. — Санкт-Петербург : тип. т-ва «Обществ. польза», 1907. — С. 838, 868.</ref>.
* У ліпені 1911 г. гомельская паліцыя затрымала двух 17-гадовых хлапцоў, якія «стралялі на бульвары з [[Рэвальвер|рэвальвераў]]»<ref>Стрельба на бульваре // Гомельская копейка. — 1911. — 4 июля. — С. 3.</ref>.
* 16 студзеня 2014 г. 40-гадовы кіроўца [[Аўтобус|аўтобуса]] [[Мінскі аўтамабільны завод|«МАЗ»]] у раёне сквера імя А. А. Грамыкі выехаў на ходнік, збіўшы 43-гадовую жанчыну, якая сканала на месцы. Прычынай здарэння з боку кіроўцы стаў «упершыню і раптоўна ўзніклы сутаргавы прыступ са стратай прытомнасці, падчас якога мужчына не мог усведамляць фактычны характар і грамадскую небяспеку сваіх дзеянняў і кіраваць імі». Крымінальны пераслед у дачыненні да яго быў па выніках следства спынены<ref>[https://gp.by/novosti/dtp/news33566.html Заворотная, Т. ДТП у сквера имени Громыко: поставлена точка] // Правда. Гомель. Новостной портал, 18.07.2014. </ref>.
== Галерэя ==
<gallery mode="packed" heights="150" caption="Гістарычныя выявы">
Файл:Homiel, Iryninskaja-Prabojnaja. Гомель, Ірынінская-Прабойная (1908).jpg|Кіёск (або вартоўня) каля Гарадскога бульвара, драўляная агароджа (справа), не пазней за 1912 г.
Файл:Homiel, Iryninskaja-Prabojnaja, Arłoŭski. Гомель, Ірынінская-Прабойная, Арлоўскі (1911).jpg|Каля Гарадскога бульвара (справа), пачатак ХХ ст.
Файл:Homiel, Prabojnaja. Гомель, Прабойная (1901-17).jpg|Перспектыва вуліцы Румянцаўскай пачатку ХХ ст. Гарадскі бульвар — за фронтам забудовы праваруч.
Файл:Homiel, Iryninskaja-Prabojnaja, Arłoŭski. Гомель, Ірынінская-Прабойная, Арлоўскі (07.1936).jpg|Пры ўваходе ў сквер Юных піянераў, 1936 г.
Файл:Homiel, Prabojnaja. Гомель, Прабойная (1940).jpg|Агароджа Піянерскага сквера збоку Савецкай вуліцы, 1940 г.
Файл:Homiel. Гомель (1943) (2).jpg|Гістарычная частка Гомеля з паветра, каля 1943 г. Піянерскі сквер — злева ўверсе.
</gallery><gallery mode="packed" heights="150" caption="Сучасныя выявы">
Файл:Сквер А. А. Грамыкі, Гомель, 2009 год.jpg|Восень, 2009 г.
Файл:Сквер А. А. Грамыкі, Гомель, 2009 год (2).jpg|Снег на абсечаных дрэвах, 2009 г.
</gallery>
{{Commonscat|Hramyki garden square, Homieĺ}}
{{зноскі}}
[[Катэгорыя:Сады і паркі паводле алфавіта]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Гомеля]]
[[Катэгорыя:Скверы Гомеля]]
1wofshjudv9oqjzozxznohcqcqoevcu
4191577
4191487
2022-08-21T21:35:52Z
Balachon77
65750
/* Гісторыя */ + звесткі 1911 г.
wikitext
text/x-wiki
'''Сквер імя А. А. Грамыкі''' — сквер у [[Гомель|Гомелі]], размешчаны ў [[Цэнтральны раён (Гомель)|Цэнтральным раёне]] паміж адрэзкамі вуліц [[Савецкая вуліца (Гомель)|Савецкая]], [[Вуліца Пушкіна (Гомель)|Пушкіна]] і [[Ірынінская вуліца (Гомель)|Ірынінская]]<ref>Гомель. Атлас. / Справоч. изд. Ред. В. А. Змачинская. — Минск : РУП «Белкартография», 2014. — С. 15.</ref>. Названы ў [[2009]] годзе ў гонар савецкага дзяржаўнага дзеяча [[Андрэй Андрэевіч Грамыка|А. А. Грамыкі]]<ref name=":0">[https://gomelradio.by/about/news-radio/ispolnyaetsya-110-let-so-dnya-rozhdeniya-andreya-gromyko Исполняется 110 лет со дня рождения Андрея Громыко] // Гомельское городское радио. 8 июля 2019 г.</ref>.
== Гісторыя ==
[[Файл:Мясцовасць будучага Гарадскога бульвара, Гомель, 1838 год.jpg|alt=Мясцовасць на карце 1838 г.|міні|Мясцовасць на карце 1838 г.]]
Да пачатку ХІХ ст. мясцовасць цяперашняга сквера імя А. А. Грамыкі знаходзілася за гарадскімі межамі Гомеля, прылягаючы да дарогі, якая згодна з дакументамі 1560 г. называлася Чачэрскай<ref name=":1">Акты, издаваемые Комиссиею, высочайше учрежденною для разбора древних актов в Вильне : Акты Главного литовского трибунала. — Вильна : Тип. А. Г. Сыркина, 1886. — Т. 13 — С. 364.</ref>. Прыроднай асаблівасцю мясцовасці было яе знаходжанне ў нізіне на перападзе рэльефу і блізкасць да [[Цыганскі яр (Гомель)|глыбокага яра]]. Яе ўласніцкую прыналежнасць і характар выкарыстання за часы [[Гомельскае староства|Гомельскага староства]] пакуль прасачыць немагчыма. Верагодна, яна складала частку «грунту мѣстъ и застѣнковъ мѣстскихъ» (1560)<ref name=":1" />. На планах генеральнага межавання 1784 г. — аднесена да ўладанняў [[Пётр Аляксандравіч Румянцаў-Задунайскі|П. А. Румянцава-Задунайскага]]<ref>Генеральный план Белицкого уезда / Генеральное межевание Могилевской губернии 1784 г.</ref><ref>[http://rgada.info/poisk/index2.php?str=1354-opis_233-1 Планы дач генерального и специального межевания, 1746—1917 гг. (коллекция). Опись 233. Часть 1. Губерния, уезд: Могилевская; Белицкий. Л. 4.]</ref>. Краязнавец [[Аляксандр Фёдаравіч Рогалеў|А. Ф. Рогалеў]], не спасылаючыся на крыніцы, паведамляе аб размяшчэнні тут да пачатку ХІХ ст. праваслаўных [[Могілкі|могілак]], якія нібыта былі зладжаны пасярод ліставога лесу<ref name=":2">Рогалев, А. Ф. Гомель. Страницы истории, формирование улиц, местные тайны и загадки / А. Ф. Рогалев. — Гомель : Барк, 2014. — С. 116.</ref>. Указанне на імавернасць гэтага ўтрымліваецца ў плане Гомеля 1799 г., дзе на адпаведнай мясцовасці паказаны невялікі лапік зямлі, пазначаны крыжам<ref>План местечка Гомель, 1799 г. // Морозов, В. Ф. Гомель классический: эпоха, меценаты, архитектура / В. Ф. Морозов. — Минск : Четыре четверти, 1997. — С. 49.</ref>.
Планы 1830 і 1838 гг. фіксуюць наяўнасць у гэтай мясцовасці пэўнага аб’екта простакутнай формы, выцягнутага паралельна дарозе (будучая [[Савецкая вуліца (Гомель)|вуліца Румянцаўская]])<ref>[[c:File:Гомель._Генеральный_план_местечка._1830_г._РГВИА.jpg|Гомель. Генеральный план местечка. 1830 г.]]</ref><ref>[https://rusneb.ru/catalog/000200_000018_RU_NLR_BIBL_A_011797372/ Карта окрестностей местечка Гомеля снятая глазомерно в 1838 году.]</ref>. Ёсць падставы меркаваць, што ён згаданы ў статыстычным апісанні Гомеля [[1867]] г.<ref name=":3">Гусаков, Д. Это было давно… // Гомельские ведомости. — 2008. — 26 февраля.</ref>:
{{пачатак цытаты}}«У горадзе, недалёка ад гарадской бальніцы, пры шашэйнай дарозе, месціцца штучная сажалка або стаў, патрэбны ў разе пажараў. Месца вакол сажалкі нічым не занятае, пустапарожняе і ў цяперашні час не мае ніякай дагледжанасці».
{{арыгінал|ru|«Внутри города, невдалеке от городской больницы, при шоссейной дороге, находится искусственная сажелка или пруд, необходимый на случай пожаров. Место вокруг сажелки ничем не занятое, пустопорожнее и в настоящее время не имеет никакой благовидности».}}{{канец цытаты}}Прапаноўвалася зладзіць вакол сажалкі гарадскі бульвар<ref name=":3" />. Невядома, як хутка гэтая прапанова была рэалізавана, але ў 1880-я гг. муніцыпальныя ўлады рупіліся аб ператварэнні бульвара «з традыцыйнай зоны масавага адпачынку ў культурны асяродак цэнтра горада»: раз на тыдзень (зазвычай на выхадных) там выступаў мясцовы аркестр, а 18 кастрычніка 1887 г. быў урачыста адкрыты «зімовы» тэатр, разлічаны на аўдыторыю больш за 400 гледачоў<ref>Аляксейчанка, Г. А. Гомель у другой палове XIX — пачатку XX ст.: муніцыпальная палітыка i развіццё горада // Гомель: старонкі гісторыі (да 870-годдзя першай згадкі ў летапісе) [Тэкст]: зб. навук. арт. / рэдкал.: В. А. Міхедзька (адказны рэд.) [і інш.], М-ва адукацыі РБ, Гомельскі дзярж. ун-т імя Ф. Скарыны. — Гомель: ГДУ імя Ф. Скарыны, 2012. — С. 31-37.</ref>.
У 1911 г. мясцовасць ужо характарызавалася як «стары ''гарадскі сад''»<ref name=":4">Жудро, Ф. А. Город Гомель (Могилевской губ.) : с 68 автотипиями / сост. Ф. А. Жудро, И. А. Сербов, и Д. И. Довгялло. — Вильна : Сев.-Зап. отд. Имп. Русского географического о-ва, 1911. — С. 8.</ref>. У тагачаснай краязнаўчай літаратуры, прэсе, на планах Гомеля ён таксама называўся Бульварам (у ліку чатырох грамадскіх садоў)<ref>Жудро, Ф. А. Город Гомель (Могилевской губ.) : с 68 автотипиями / сост. Ф. А. Жудро, И. А. Сербов, и Д. И. Довгялло. — Вильна : Сев.-Зап. отд. Имп. Русского географического о-ва, 1911. — С. 3-4.</ref> ці Гарадскім бульварам<ref>[[c:File:Homiel._Гомель_(1910).jpg|Гомель. План города на 1910 г.]]</ref><ref>[[c:File:Homiel._Гомель_(1913).jpg|Схематический план гор. Гомеля с пригородом за линией железн. дороги и предм. Белицей [на 1913 г.] / Состав. Г. Ханин и А. Месин-Поляков.]]</ref>. Адзначалася, што ў ім было шмат зеляніны, што «дрэвы купамі густа разрасліся» і давалі дастаткова ценю. Бульвар лічыўся месцам пераважна (''«по преимуществу»'') дзіцячым<ref name=":4" />. Шэфства над ім ажыццяўляла кіраўніцтва Лібава-Роменскай і Палескіх чыгунак, намаганнямі якога сад атрымаў ажурную металічную агароджу<ref name=":2" />. Ранейшая драўляная агароджа ўвесну 1912 г. была перанесена на хрысціянскія могілкі ў [[Новая Беліца (Гомель)|Новай Беліцы]]<ref>Бульварная ограда // Полесье. — 1912. — 10 апреля. — С. 3.</ref>.
Улетку 1911 г. паведамлялася аб усталяванні на бульвары чатырох новых ліхтароў фірмы «Люкс» «на жалезных рэйкавых слупах», коштам па 100 руб. кожны<ref>Новые фонари // Гомельская копейка. — 1911. — 18 июня. — С. 3.</ref>. Гаворка, хутчэй за ўсё, пра так званыя [[Газалін|газалінавыя]] ліхтары.
У сувязі са святкаваннем 100-годдзя [[Вайна 1812 года|вайны 1812 г.]] адмысловая камісія пад старшынствам гарадскога галавы [[Іпаліт Вікенцьевіч Дамброўскі|І. В. Дамброўскага]] ўлетку 1912 г. асобным пунктам вынесла пажаданне ўвекавечыць у Гомелі памяць аб азначанай гістарычнай падзеі праз наданне «вялікаму гарадскому саду» імя расійскага імператара [[Аляксандр I (імператар расійскі)|Аляксандра І]] і ўсталяванне яму бюста ў гэтым садзе насупраць [[Вуліца Жаркоўскага (Гомель)|Аптэчнай вуліцы]]<ref>Юбилей Отечественной войны 1812 г. в Гомеле // Полесье. — 1912. — 19 июля. — С. 3.</ref>. Па ўсім відаць, прапанаваная назва так і не прыжылася, а бюст не быў усталяваны.
Адсутнасць на тэрыторыі бульвара пэўнай дамінанты (памятнага знака, цікавосткі) паўплывала на безуважнасць да яго аўтараў [[Фатаграфія|фатаграфічных]] [[Паштоўка|паштовак]] пачатку ХХ ст. Напрыклад, сярод сарака паштовак з краявідамі тагачаснага Гомеля, апублікаваных [[Філакартыя|калекцыянерам]] [[Вячаслаў Міхайлавіч Целеш|В. М. Целешам]] няма ніводнай, дзе б непасрэдна быў паказаны бульвар, і толькі на двух ён паказаны ўскосна<ref>Целеш, В. М. Гарады Беларусі на старых паштоўках [Выяўленчы матэрыял] / Вячка Целеш. — Мінск : Беларусь, 2014. — С. 128—142; 131, 140.</ref>.
У 1920-я гг. Гарадскі бульвар быў перайменаваны ў Парк Парыжскай Камуны<ref>Гомель и городские поселения Гомельщины: предварительные итоги переписи 1926 года и некоторые данные текущих учетов и обследований / БССР, Гомельское окружное статистическое бюро. — Речица : Тип. Комтреста, 1927. — С. 38.</ref>. У [[1930-я]] гг. — перададзены піянерскай арганізацыі Гомеля і атрымаў назву сквера Юных піянераў ці Піянерскага сквера (парка)<ref name=":5">Гор. Гомель. У сквера Юных пионеров // Рабочий. — 1936. — 22 июля. — С. 4.</ref><ref name=":6">Рогалев, А. Ф. Гомель. Страницы истории, формирование улиц, местные тайны и загадки / А. Ф. Рогалев. — Гомель : Барк, 2014. — С. 117.</ref>. Апошняя працягвае бытаваць сярод гамяльчан да нашага часу. На ўваходзе ў сквер былі ўсталяваны гіпсавыя фігуры піянера і піянеркі. У лакацыях сквера сталі сталі праводзіцца мерапрыемствы піянерскай арганізацыі<ref name=":6" /><ref name=":5" />.
Мяркуючы па аэрафотаздымках 1930-х гг. і лета 1941 г., сквер на дзве часткі падзяляла дарожка ад вуліцы Савецкай да [[Вуліца Парыжскай Камуны (Гомель)|вуліцы Парыжскай Камуны]]. Большая гушчыня расліннасці назіралася ў паўднёвай частцы сквера. Але і ў паўднёвай, і ў паўночнай частках меліся даволі прыкметныя пляцоўкі, вольныя ад дрэў. На поўдні месціліся круглай формы фантан (або клумба) і будынак з двусхільным дахам<ref>[[c:File:German_aerial_photography_of_Gomel,_1941_2.jpg|Нямецкія аэрафотаздымкі Гомеля, 1941 год]].</ref>. Апошні, верагодна, з’яўляўся жылым домам, дзе станам на [[1927]] г. пражывала дзве сям’і, галовы якіх значыліся як «асобы, што жывуць на дзяржаўныя ці грамадскія сродкі»<ref>Гомель и городские поселения Гомельщины: Предварит. итоги переписи 1926 г. и некоторые данные текущ. отчетов и обследований. — Речица, 1927. — С. 6-7.</ref>.
Невядома, ці пераймяноўваўся сквер у часы нямецка-фашысцкай акупацыі Гомеля 1941—1943 гг. На адпаведным нямецкім плане назва аб’екта пазначана не была<ref>Малікаў Я., Панкоў Ю. Тапаніміка Гомеля пад час нацысцкай акупацыі // Беларускі гістарычны часопіс. — 2020. — № 7. — Разварот укладкі між стар. 36 і 37.</ref>. Пры гэтым уласна зялёны масіў, нягледзячы на шматлікія руйнаванні наўкол, у [[Вялікая Айчынная вайна|вайну]] захаваўся<ref>Гл. адпаведнае фота 1943 г. у галерэі ніжэй.</ref>.
Пасля вайны ў сектары сквера на рагу вуліц [[Савецкая вуліца (Гомель)|Савецкай]] і [[Ірынінская вуліца (Гомель)|Першамайскай]] была ўзведзена манументальная дошка гонару перадавікоў [[Гомельская вобласць|Гомельскай вобласці]] (архітэктар [[Іван Данілавіч Спірын|І. Д. Спірын]]). Яна ўяўляла сабой простакутную [[Стэла|стэлу]] на высокім [[Падмурак|падмурку]], левая і правая часткі якога мелі выступы, што служылі [[П’едэстал|пастаментам]] для [[Скульптура|скульптур]] працоўных мужчыны і жанчыны адпаведна. Стэлу аздаблялі [[Герб Беларускай ССР|герб БССР]] і тытульны надпіс на [[Беларуская мова|беларускай мове]]. Ніжэй размяшчаліся шыльды з указаннем асоб і арганізацый, якія адзначыліся сваімі высокімі дасягненнямі. На падмурку знаходзілася шыльда з [[Уладзімір Ільіч Ленін|ленінскай]] цытатай на [[Руская мова|рускай мове]]: «Прадукцыйнасць працы, гэта, у апошнім рахунку, самае важнае, самае галоўнае для перамогі новага грамадскага ладу». Перад стэлай мелася клумба з кветкамі<ref>Гомель у фотаілюстрацыях: [Альбом / Рэдкал.: У. А. Кароль (гал. рэд.) інш. — Мінск. : Звязда, 1961. — С. 83 (без пагінацыі). </ref>.
У 1983 г. тут з боку вуліцы Савецкай быў усталяваны [[бюст А. А. Грамыкі]] (скульптар [[Іуліан Мітрафанавіч Рукавішнікаў|І. Рукавішнікаў]], архітэктары [[Анатоль Васільевіч Клімачкін|А. Клімачкін]], [[Міхаіл Васільевіч Пасохін|М. Пасохін]])<ref>Громыко А. А. бюст // Гомель. Энциклопедический справочник. — Мінск.: БелСэ, 1991. — С. 201.</ref>, з прычыны чаго ў народзе за скверам замацавалася паралельная назва — сквер Грамыкі. Аднак яе афіцыйнае замацаванне адбылося толькі ў 2009 г. і было прымеркавана стагоддзю з дня нараджэння А. А. Грамыкі<ref name=":0" />. Узвядзенне бюста ў свой час абстаўлялася ў характэрным для савецкай рыторыкі стылі як пашана з боку працоўных Гомельшчыны, што ганарацца сваімі землякамі<ref>Гомель: [альбом / складальнік В. М. Некрашэвіч. — Мінск : Беларусь, 1986. — С. 30.</ref>.
== Розныя факты ==
* У час [[Хваляванні ў Гомелі (1903)|гомельскіх сутыкненняў]] на рэлігійна-нацыянальнай глебе канца жніўня — пачатку верасня [[1903]] г. група [[Антысемітызм|антыяўрэйскіх]] пагромшчыкаў з ліку рабочых узброілася дошкамі, вырванымі з агароджы Гарадскога бульвара. Тут жа адбылася адна з сутычак<ref>Кревер, Б. А. Гомельский процесс : Подробный отчет [сост. Б. А. Кревером по протоколам защитников и отчетам, попадавшимся в журн.: «Право» и «Восход» и в газ.: «Киев. отклики», «Одес. новости», «Рус. сл.», «Новости» и «Правительств. вестн.»] / [Предисл.: М. К.]. — Санкт-Петербург : тип. т-ва «Обществ. польза», 1907. — С. 838, 868.</ref>.
* У ліпені 1911 г. гомельская паліцыя затрымала двух 17-гадовых хлапцоў, якія «стралялі на бульвары з [[Рэвальвер|рэвальвераў]]»<ref>Стрельба на бульваре // Гомельская копейка. — 1911. — 4 июля. — С. 3.</ref>.
* 16 студзеня 2014 г. 40-гадовы кіроўца [[Аўтобус|аўтобуса]] [[Мінскі аўтамабільны завод|«МАЗ»]] у раёне сквера імя А. А. Грамыкі выехаў на ходнік, збіўшы 43-гадовую жанчыну, якая сканала на месцы. Прычынай здарэння з боку кіроўцы стаў «упершыню і раптоўна ўзніклы сутаргавы прыступ са стратай прытомнасці, падчас якога мужчына не мог усведамляць фактычны характар і грамадскую небяспеку сваіх дзеянняў і кіраваць імі». Крымінальны пераслед у дачыненні да яго быў па выніках следства спынены<ref>[https://gp.by/novosti/dtp/news33566.html Заворотная, Т. ДТП у сквера имени Громыко: поставлена точка] // Правда. Гомель. Новостной портал, 18.07.2014. </ref>.
== Галерэя ==
<gallery mode="packed" heights="150" caption="Гістарычныя выявы">
Файл:Homiel, Iryninskaja-Prabojnaja. Гомель, Ірынінская-Прабойная (1908).jpg|Кіёск (або вартоўня) каля Гарадскога бульвара, драўляная агароджа (справа), не пазней за 1912 г.
Файл:Homiel, Iryninskaja-Prabojnaja, Arłoŭski. Гомель, Ірынінская-Прабойная, Арлоўскі (1911).jpg|Каля Гарадскога бульвара (справа), пачатак ХХ ст.
Файл:Homiel, Prabojnaja. Гомель, Прабойная (1901-17).jpg|Перспектыва вуліцы Румянцаўскай пачатку ХХ ст. Гарадскі бульвар — за фронтам забудовы праваруч.
Файл:Homiel, Iryninskaja-Prabojnaja, Arłoŭski. Гомель, Ірынінская-Прабойная, Арлоўскі (07.1936).jpg|Пры ўваходе ў сквер Юных піянераў, 1936 г.
Файл:Homiel, Prabojnaja. Гомель, Прабойная (1940).jpg|Агароджа Піянерскага сквера збоку Савецкай вуліцы, 1940 г.
Файл:Homiel. Гомель (1943) (2).jpg|Гістарычная частка Гомеля з паветра, каля 1943 г. Піянерскі сквер — злева ўверсе.
</gallery><gallery mode="packed" heights="150" caption="Сучасныя выявы">
Файл:Сквер А. А. Грамыкі, Гомель, 2009 год.jpg|Восень, 2009 г.
Файл:Сквер А. А. Грамыкі, Гомель, 2009 год (2).jpg|Снег на абсечаных дрэвах, 2009 г.
</gallery>
{{Commonscat|Hramyki garden square, Homieĺ}}
{{зноскі}}
[[Катэгорыя:Сады і паркі паводле алфавіта]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Гомеля]]
[[Катэгорыя:Скверы Гомеля]]
31isltrd4ea3hera8ubaj32cf94rkdw
Антоні Міхал Пац
0
708751
4191687
4176317
2022-08-22T08:56:48Z
Artsiom91
31770
/* Біяграфія */ вікіфікацыя
wikitext
text/x-wiki
{{Шляхціц}}
{{цёзкі2|Пац}}
'''Антоні Міхал Пац''' (? — люты {{ДС|||1774}}) — ураднік [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]].
== Біяграфія ==
Паходзіў з магнацкага роду [[Род Пацаў|Пацаў]] герба «[[Газдава (герб)|Газдава]]». Нарадзіўся ў сям’і [[Крыштоф Канстанцін Пац|Крыштофа Канстанціна Паца]] і Марыяны са [[Стадніцкія|Стадніцкіх]].
[[Пісар вялікі літоўскі]] з 1750 года, [[Пасол соймавы|пасол на соймы]] з 1740 года. Служыў у [[Войска ВКЛ|войску ВКЛ]], [[палкоўнік]], [[рэгіментар]] (камандзір) дывізіі з 1760 года.
Прыхільнік [[Вялікі гетман літоўскі|вялікага гетмана літоўскага]] [[Міхал Казімір Радзівіл Рыбанька|М. К. Радзівіла]], у 1763 годзе перайшоў на бок групоўкі князёў [[Чартарыйскія|Чартарыйскіх]], прыхільнік кандыдатуры [[Станіслаў Аўгуст Панятоўскі|Станіслава Аўгуста Панятоўскага]], які і быў выбраны каралём у 1764 годзе; у 1767 годзе зноў перайшоў у лагер Радзівілаў.
Валодаў мястэчкам [[Езна]] ([[Троцкі павет (Вялікае Княства Літоўскае)|Троцкі павет]]), дзе збудаваў шыкоўны палац, маёнткамі [[Галоўчын]], [[Княжыцы (Магілёўскі раён)|Княжыцы]], [[Рафалаў]] у [[Аршанскі павет (Вялікае Княства Літоўскае)|Аршанскім павеце]], [[Канюхі]] ў [[Ваўкавыскі павет (Вялікае Княства Літоўскае)|Ваўкавыскім павеце]].
== Сям’я ==
[[Файл:Tereza Barbara Pac (Radzivił). Тэрэза Барбара Пац (Радзівіл) (1756-58).jpg|міні|злева|Партрэт жонкі Тэрэзы Барбары з Радзівілаў. 1756—1758]]
[[14 лютага]] [[1744]] года ажаніўся з Тэрэзай Барбарай з Радзівілаў ([[1714]]—[[1780]]), дачкой ваяводы навагрудскага [[Мікалай Фаўсцін Радзівіл|Мікалая Фаўсціна Радзівіла]] ([[1688]]—[[1746]]) і Барбары з [[Завішы|Завішаў]] ([[1690]]—[[1762]]). Дзеці:
* Юзэфа Пац, у шлюбе з сенатарам [[Царства Польскае|Царства Польскага]] [[Тамаш Ваўжэцкі|Тамашам Ваўжэцкім]];
* Ганна Пац, у шлюбе з падкаморым [[Тракай|троцкім]] [[Стэфан Дамінік Ромер|Стэфанам Дамінікам Ромерам]];
* [[Міхаіл Пац (1754—1800)|Міхаіл Пац]] ([[1754]]—[[1800]]), [[генерал-маёр]] ([[1783]]), староста [[Каўнас|ковенскі]] і барцянскі
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{крыніцы/ЭВКЛ|2|Пацы|аўтар=[[Анатоль Грыцкевіч]]}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Продкі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Пац Антоні Міхал}}
[[Катэгорыя:Пацы|Антоні Міхал]]
[[Катэгорыя:Палкоўнікі Рэчы Паспалітай]]
r2rf851s3dr27c335ln2gj5msr3pi14
Касцёл (Белае)
0
709689
4191211
4133464
2022-08-21T12:23:29Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
{{Храм
|Тып =
|Беларуская назва =
|Арыгінальная назва =
|Выява =
|Подпіс выявы =
|Шырыня выявы =
|Статус =
|Краіна =
|Краіна2 =
|Назва месцазнаходжання =
|Месцазнаходжанне =
|lat_dir = |lat_deg = 55.693684|lat_min = |lat_sec =
|lon_dir = |lon_deg = 29.555487|lon_min = |lon_sec =
|region =
|CoordScale =
|Канфесія =
|Епархія =
|Добрапрыстойнасць =
|Ордэнская прыналежнасць =
|Тып кляштара =
|Тып будынка =
|Архітэктурны стыль =
|Аўтар праекта =
|Будаўнік =
|Заснавальнік =
|Першае згадванне =
|Заснаванне =
|Асноўныя даты = {{Славутасць/Даты||||||}}
|Скасаваны =
|Пачатак будаўніцтва =
|Заканчэнне будаўніцтва =
|Будынкі = {{Славутасць/Будынкі||||||}}
|Вядомыя жыхары =
|Рэліквіі =
|Настаяцель =
|Стан =
|Сайт =
|Commons =
}}
'''Касцёл''' — каталіцкі храм у в. [[Белае (Полацкі раён)|Белае]] [[Полацкі раён|Полацкага раёна]]. Невялікі драўляны храм знаходзіўся сярод вясковай забудовы<ref name="КХБ"/>.
Пабудаваны ў пачатку [[XIX стагоддзе|XIX стагоддзя]], у архіўных дакументах адзначаецца пад 1841 г<ref name="КХБ"/>.
== Архітэктура ==
Архітэктура храма мела рысы правінцыяльнага [[класіцызм]]у. Уяўляў сабой прамавугольны ў плане [[зруб]] пад [[Двухсхільны дах|двухсхільным дахам]], без асабліва вылучанай [[апсіда|апсіды]]. На [[фасад]]зе 4 прысценныя [[Іанічны ордар|іанічныя]] драўляныя [[калона|калоны]] з трохвугольным [[франтон]]ам у завяршэнні вылучалі галоўны ўваход. У [[тымпан]]е франтона была размешчана драўляная скульптура «[[Укрыжаванне]]». Гарызантальна [[шалёўка|ашаляваныя]] фасады [[Чляненне (архітэктура)|чляніліся]] высока ўзнятымі прамавугольнымі [[аконныя праёмы|аконнымі праёмамі]]<ref name="КХБ">{{крыніцы/Каталіцкія храмы Беларусі|Касцёл|с=387}}</ref>.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{крыніцы/Каталіцкія храмы Беларусі|Касцёл|с=387}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
[[Катэгорыя:Белае (Полацкі раён)]]
[[Катэгорыя:Знішчаныя збудаванні Беларусі]]
[[Катэгорыя:Драўляныя касцёлы Беларусі]]
[[Катэгорыя:Збудаванні Беларусі ў стылі класіцызм]]
[[Катэгорыя:Касцёлы Полацкага раёна]]
k9nr5qr1kqwl7jenbalqvxs7jblk97q
Адрыян Кортэ
0
710297
4191489
4138236
2022-08-21T19:42:37Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Мастак}}
'''Адрыян Кортэ''' (нідэрл. Adriaen Coorte, каля 1665, магчыма, {{МН|Мідэлбург||}} — пасля 1707, верагодна, там жа) — галандскі мастак.
Пра жыццё мастака дакументальна вядома няшмат. Каля 1680 года ён стаў у [[Амстэрдам]]е вучнем [[Скльхіёр дэ Хандэкутэр|Мельхіёра дэ Хандэкутэра]]. У 1683 вярнуўся ў [[Мідэлбург]]. У 1695 годзе фігуруе ў дакументах як член Гільдыі Святога Лукі.
У каталогах апісана каля 80 прац Кортэ, пераважна гэта нацюрморты, выкананыя ў вельмі мінімалісцкай манеры.
{{зноскі}}
ih3dwfw1mglaw0fqbmqo2vgx9ai2cwy
Вілейскія павятовыя маршалкі
0
710390
4191494
4171580
2022-08-21T19:44:04Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
Спіс [[Павятовы маршалак|маршалкаў дваранства]] [[Вілейскі павет (Расійская імперыя)|Вілейскага павета]].
{| class="wikitable"
|+
!Выява
!Імя
!Чын ці званне
!Дата
пачатку
!Дата
заканчэння
|-
|
|???
|
|
|
|-
|
|[[Юзаф Міхалавіч Валадковіч]]<ref>{{крыніцы/Мінскія губернатары|ВОЛОДКОВИЧ Иосиф (Юзеф) Михайлович}}</ref>
|
|1802
|1804
|-
|
|???
|
|
|
|-
|
|[[Мельхіёр Ксавер’евіч Валадковіч]]
|
|2 жніўня 1814
|1835
|-
|
|???
|
|
|
|-
|
|[[Ануфрый Багдановіч]]<ref name="МГ">{{крыніцы/Мінскія губернатары|ГЕЧЕВИЧ Викентий (Винцент) Иванович}}</ref>
|
|1820
|1823
|-
|
|[[Ян Віктаравіч Любанскі]]<ref>{{крыніцы/Мінскія губернатары|ПРОШИНСКИЙ (ПРУШИНСКИЙ) Евстафий Станиславович}}</ref>
|
|1823
|1825
|-
|
|[[Іпаліт Гечэвіч]]<ref>{{крыніцы/Мінскія губернатары|ГЕЧЕВИЧ Викентий (Винцент) Иванович}}</ref>
|
|1826
|1831
|-
|
|???
|
|
|
|-
|
|[[Зянон Любанскі]]<ref name="Bair">Tamara Bairašauskaitė. Lietuvos bajoru̧ savivalda XIX a. pirmojoje pusėje. — Vilnius — 2003 — ISBN 9986-780-55-1</ref>
|
|1843
|1852
|-
|
|[[Мечыслаў Тукала]]<ref name="Bair" />
|
|кастрычнік 1853
|1863
|-
|
|???
|
|
|
|-
|
|[[Канстанцін Міхайлавіч Снітко]] <ref name=":0">[[Тамара Байрашаўскайце|Тамара Байрашаускайте]]. [https://etalpykla.lituanistikadb.lt/object/LT-LDB-0001:J.04~2014~1473949156546/J.04~2014~1473949156546.pdf Институт предводителей дворянства в западных губерниях Российской империи во второй половине XIX в. — начале XX в. (Виленская и Ковенская губернии)*]</ref>
|
|10 студзеня 1863
|7 студзеня 1876
|-
|
|[[Кіпрыян Гіляравіч Цывінскі]]<ref name=":0" />
|
|10 сакавіка 1876
|(1881)
|-
|
|???
|
|
|
|-
|
|[[Мікалай Мікалаевіч Мартынаў]]<ref name=":0" />
|
|10 кастрычніка 1888
|1 кастрычніка 1903
|-
|
|[[Леў Аляксандравіч Казем-Бек]]<ref name=":0" />
|
|1 кастрычніка 1903
|12 лістапада 1904
|-
|
|Мікалай (ці Аляксей Мікалаевіч?) Бароздзін<ref name=":0" />
|
|12 лістапада 1904
|1916
|}
{{зноскі}}
== Літаратура ==
[[Тамара Байрашаўскайце|Тамара Байрашаускайте]]. [https://etalpykla.lituanistikadb.lt/object/LT-LDB-0001:J.04~2014~1473949156546/J.04~2014~1473949156546.pdf Институт предводителей дворянства в западных губерниях Российской империи во второй половине XIX в. — начале XX в. (Виленская и Ковенская губернии)*]
[[Катэгорыя:Павятовыя маршалкі вілейскія| ]]
m4q7tgqbyhbt1ocksz3f169b1p7r7z9
Спіс самых высокіх будынкаў і збудаванняў свету
0
710585
4191217
4166476
2022-08-21T12:56:13Z
Ox1997cow
121596
/* Існуючыя будынкі і збудаванні */
wikitext
text/x-wiki
{{Інфармацыйны спіс}}
'''Спіс самых высокіх будынкаў і збудаванняў у свеце''', вышыня якіх перавышае 400 метраў, і самых высокіх збудаванняў свайго часу. У спіс уключаны пабудаваныя будынкі і збудаванні і тыя, што яшчэ дабудоўваюцца, якія дасягнулі сваёй архітэктурнай вышыні (вылучаны бэжавым), вышэй за 400 метраў. У спіс не ўключаны большасць сталёвых тэлерадыёмачтаў: у свеце існуюць больш за 91 мачты вышэй за 400 метраў.<ref>{{Cite web|url=http://skyscraperpage.com/diagrams/?searchID=87033399&page=1|title=Guyed mast - Diagrams - SkyscraperPage.com|publisher=skyscraperpage.com|accessdate=2019-11-15}}</ref>
==Існуючыя будынкі і збудаванні==
{| class="wikitable sortable"
! Месца
! Назва
! Фота
! Горад
! Вышыня, м<br><small>(абсалютная)</small>
! Паверхавасць<br><small>(для хмарачосаў)</small>
! Год<br>заканчэння<br>пабудовы
! Тып
! Заўвагі
! Каардынаты
|-
| 1 || [[Бурдж-Халіфа]] || [[Файл:Burj Khalifa (16260269606).jpg|100px|center]] || {{Сцяг ААЭ}} [[Дубай (горад)|Дубай]] || {{Nts|829.8}} || 163 || [[2010]] || хмарачос || Самае высокае калі-небудзь існавалае збудаванне ў свеце.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/burj-khalifa/3|title=Burj Khalifa|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|25|11|50.0|N|55|16|26.6|E|}}</small>
|-
|2 || [[Merdeka 118]] || [[Файл:Merdeka_118_20211204.jpg|center|100px]] || {{Сцяг Малайзіі}} [[Куала-Лумпур]] || {{Nts|678.9}} || 118 || [[2021]] || хмарачос || Самы высокі будынак у Малайзіі.<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://rossaprimavera.ru/news/1c5b3858?ts=1643867567|title=В Куала-Лумпуре завершено строительство второго по высоте здания в мире|website=Красная весна|access-date=2022-02-03}}</ref> || <small>{{Coord|3|08|30.0|N|101|42|02.0|E|}}</small>
|-
| 3 || [[Tokyo Sky Tree]] || [[Файл:Tokyo Sky Tree 2012 Ⅳ.JPG|100px|center]]|| {{Сцяг Японіі}} [[Токіа]] || {{Nts|634}} || — || [[2012]] || вежа || Самая высокая тэлевежа, самае высокае збудаванне ў Японіі.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/tokyo-sky-tree/9107|title=Tokyo Sky Tree|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|35.709964|139.810850}}</small>
|-
| 4 || [[Шанхайская вежа]] || [[Файл:Shanghai Tower July 2014 - 1.jpg|100px|center]]|| {{Сцяг Кітая}} [[Шанхай]] || {{Nts|632}} || 128 || [[2013]] || хмарачос || Самы высокі будынак ва Усходняй Азіі, самае высокае збудаванне ў Кітаі.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/shanghai-tower/56|title=Shanghai Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|31|14|7.8|N|121|30|3.6|E|}}</small>
|-
| 5 || [[KVLY (тэлерадыёмачта)|Тэлерадыёмачта KVLY-TV]] || [[Файл:KVLY-TV Mast Tower Wide.jpg|100px|center]]|| {{Сцяг ЗША}} [[Трэйл (акруга)|акруга Трэйл]] || {{Nts|628.8}} || — || [[1963]] || мачта || Самая высокая мачта ў свеце.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/kvly-tv-tower/9768|title=KVLY-TV Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|47|20|32.25|N|97|17|20.43|W|}}</small>
|-
| 6 || {{Не перакладзена 5|KRDK (тэлерадыёмачта)|Тэлерадыёмачта KRDK-TV|en|KRDK-TV mast}} || [[Файл:KXJBfrombase.jpeg|100px|center]]|| {{Сцяг ЗША}} [[Трэйл (акруга)|акруга Трэйл]] || {{Nts|627.8}} || — || [[1998]] || мачта ||<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/kxjb-tv-tower/9769|title=KXJB-TV Tower S|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|47|16|45|N|97|20|27|W|}}</small>
|-
| 7 || {{Не перакладзена 5|KXTV/KOVR (тэлерадыёмачта)|Тэлерадыёмачта KXTV/KOVR||KXTV/KOVR tower}} || [[Файл:CA_KXTV_KOVR_Tower_USA.jpg|100px|center]]|| {{Сцяг ЗША}} Уолнат-Гроў || {{Nts|624.5}} || — || [[2000]] || мачта ||<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/kxtvkovr-tower/18519|title=KXTV/KOVR tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|38|14|23|N|121|30|06|W|}}</small>
|-
| 8 || [[Тэлевежа Гуанчжоў]] || [[Файл:Guangzhou Tower.jpg|100px|center]]|| {{Сцяг Кітая}} [[Гуанчжоу]]|| {{Nts|604}} || 37 || [[2010]]|| вежа || Самая высокая вежа ў свеце, якая выкарыстоўвае [[Гіпербалоідныя канструкцыі|гіпербалоідную канструкцыю]].<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/canton-tower/9385|title=Canton Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|23|06|32.63|N|113|19|9.27|E|}}</small>
|-
| 9 || [[Абрадж аль-Бейт]] || || {{Сцяг Саудаўскай Аравіі}} [[Мекка]] || {{Nts|601}} || 120 || [[2012]] || хмарачос || Самы высокі гатэль у свеце, будынак з самымі вялікімі і самым высока размешчаным гадзіннікам у свеце.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/makkah-royal-clock-tower/84|title=Makkah Royal Clock Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|21|25|11|N|39|49|36|E|}}</small>
|-
| 10 || [[Міжнародны фінансавы цэнтр Ping An]] || [[Файл:%E5%B9%B3%E5%AE%89%E9%87%91%E8%9E%8D%E4%B8%AD%E5%BF%83_2019-12-23.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Шэньчжэнь]] || {{Nts|599.1}} || 115 || [[2017]] || хмарачос || Самы высокі офісны будынак у свеце.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/ping-an-finance-center/54|title=Ping An Finance Center|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|22|32|2.27|N|114|03|19.92|E}}</small>
|- class="bright"
| 11 || [[Goldin Finance 117]] || [[Файл:Goldin_Finance_117_2.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Цяньцзінь]]|| {{Nts|596.6}} || 128 || [[2021]] || хмарачос || Самы высокі будынак у Цяньцзіні.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/goldin-finance-117/73|title=Goldin Finance 117|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|39|05|21.0|N|117|04|49.0|E}}</small>
|-
| 12 || [[Lotte World Tower]] || [[Файл:제2롯데월드타워 01.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Паўднёвай Карэі}} [[Сеул]]|| {{Nts|555.7}} || 123 || [[2017]] || хмарачос || Самае высокае збудаванне на Карэйскім паўвостраве.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/lotte-world-tower/88|title=Lotte World Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|-
| 13 || [[Сі-Эн Таўэр]] || [[Файл:Toronto_-_ON_-_Toronto_Harbourfront7.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Канады}} [[Таронта]] || {{Nts|553.3}} || — || [[1976]] || вежа || Самае высокае збудаванне ў Канадзе.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/cn-tower/9386|title=CN Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|43|38|30.67|N|79|23|14.27|W|}}</small>
|-
| 14 || [[Сусветны гандлёвы цэнтр 1]] || [[Файл:One World Trade Center (Freedom Tower).jpg|100px|center]] || {{Сцяг ЗША}} [[Нью-Ёрк]] || {{Nts|546.2}} || 94 || [[2014]] || хмарачос || Самае высокае збудаванне ў ЗША.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/one-world-trade-center/98|title=One World Trade Center|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|40|46|8|N|74|0|48.6|W|}}</small>
|-
| 15 || [[Астанкінская тэлевежа]]|| [[Файл:TVtower in Ostankino.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Расіі}} [[Масква]] || {{Nts|540}} || — || [[1967]] || вежа || Самае высокае збудаванне ў Расіі і Еўропе.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/ostankino-tower/9387|title=Ostankino Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|55|49|11|N|37|36|42|E|}}</small>
|-
| 16 || [[Фінансавы цэнтр CTF (Гуанчжоў)|Гуанчжоўскі фінансавы цэнтр CTF]] || [[Файл:Canton_CTF_Finance_Center_(2016-08-22).jpg|100px|center]]|| {{Сцяг Кітая}} [[Гуанчжоу]] || {{Nts|530}} || 111 || [[2016]] || хмарачос ||<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/guangzhou-ctf-finance-centre/176|title=Guangzhou CTF Finance Centre|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|-
| 17 || [[Фінансавы цэнтр CTF (Цяньцзінь)|Цяньцзіньскі фінансавы цэнтр CTF]] || [[Файл:Tianjin_CTF_Finance_Centre,_23_of_24_cropped.jpg|100px|center]]|| {{Сцяг Кітая}} [[Цяньцзінь]] || {{Nts|530.4}} || 97 || [[2019]] || хмарачос ||<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/tianjin-ctf-finance-centre/310|title=Tianjin CTF Finance Centre|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|-
| 18 || [[Чайна-Цзунь]] || [[Файл:China_Zun_tillsammans_med_Samsung_China_Headquarters_B._(januari_2019).jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Пекін]] || {{Nts|527.7}} || 109 || [[2018]] || хмарачос || Самы высокі будынак у Пекіне.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/citic-tower/11116|title=Citic Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|-
| 19 || [[Віліс Таўэр]] || [[Файл:Chicago Sears Tower.jpg|100px|center]]|| {{Сцяг ЗША}} [[Чыкага]] || {{Nts|527}} || 108 || [[1974]] || хмарачос ||<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/willis-tower/169|title=Willis Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|-
| 20 || [[Тайбэй 101]] || [[Файл:Taipei101.portrait.altonthompson.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Тайваня}} [[Тайбэй]] || {{Nts|509.2}} || 101 || [[2004]] || хмарачос || Самае высокае будынак на Тайвані і ў Тайбэі.<ref>{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://bashni.info/taipei/taipei-101/|title=Тайбэй 101 - первое здание в мире выше 500 метров|website=БАШНИ|access-date=2022-02-03}}</ref> || <small>{{Coord|25|02|01|N|121|33|52|E|}}</small>
|-
| 21 || [[Шанхайскі сусветны фінансавы цэнтр]] || [[Файл:SWFC Jul08.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Шанхай]] || {{Nts|494.3}} || 101 || [[2008]] || хмарачос ||<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/shanghai-world-financial-center/131|title=Shanghai World Financial Center|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|31|14|13.6|N|121|30|9.17|E|}}</small>
|-
| 22 || [[Міжнародны камерцыйны цэнтр]] || [[Файл:Hkc.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Ганконг]] || {{Nts|484}} || 108 || [[2010]]|| хмарачос ||<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/international-commerce-centre/137|title=International Commerce Centre|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|22|18|12|N|114|9|37|E|}}</small>
|- class="bright"
| 23 || [[Central Park Tower]] || [[Файл:CentralParkTowerSep20.jpg|100px|center]] || {{Сцяг ЗША}} [[Нью-Ёрк]] || {{Nts|472.4}} || 98 || [[2021]] || хмарачос ||<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/central-park-tower/14269|title=Central Park Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|-
| 24 || [[Landmark 81]] || [[Файл:LM81 NhonHuynh 5-8-2018.jpg|100px|center]] || {{Сцяг В’етнама}} [[Хашымін]] || {{Nts|469.5}} || 81 || [[2018]]|| хмарачос || Самае высокае збудаванне В’етнама.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/vincom-landmark-81/18192|title=Vincom Landmark 81|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|10|47|41.57|N|106|43|19.5|E}}</small>
|-
| 25 || [[Усходняя жамчужына]] || [[Файл:Oriental_Pearl_Tower_in_Shanghai.jpg|100px|center]]|| {{Сцяг Кітая}} [[Шанхай]] || {{Nts|467.9}} || 14 || [[1994]] || вежа ||<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/oriental-pearl-television-tower/9388|title=Oriental Pearl Television Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|31|14|30|N|121|29|42|E|}}</small>
|-
| 26 || [[Лахта-цэнтр]] || [[Файл:Gazprom tower (Lakhta Center) St Petersburg. Russia.jpg|center|100px]] || {{Сцяг Расіі}} [[Санкт-Пецярбург]] || {{Nts|462}} || 87 || [[2018]]<ref>{{Cite web|url=http://www.expertiza.spb.ru/?show=resolutioncommissioning|title=Официальный сайт Службы государственного строительного надзора и экспертизы Санкт-Петербурга|publisher=expertiza.spb.ru|accessdate=2019-12-23}}</ref> || хмарачос || Самы высокі будынак у Расіі і Еўропе, самы паўночны звышвысокі хмарачос.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/lakhta-center/12575|title=Lakhta Center|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|59|59|12|N|30|10|44|E|}}</small>
|-
| 27 || [[GRI 5960|Баганідская радыёмачта]] || [[Файл:Мачта Боганида.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Расіі}} Баганіда || {{Nts|462}} || — || 1960-е || мачта || <ref>{{Cite web|url=http://skyscraperpage.com/cities/?buildingID=94330|title=Chayka GRI 5960 Mast on Boganida River|publisher=skyscraperpage.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|69|21|00|N|86|48|00|E|}}</small>
|-
| 28 || [[GRI 5960|Інтынская радыёмачта]] || [[Файл:ИнтаРадиомачта.JPG|100px|center]] || {{Сцяг Расіі}} [[Верхняя Інта]] || {{Nts|462}} || — || 1960-е || мачта || <ref>{{Cite web|url=http://skyscraperpage.com/cities/?buildingID=94351|title=Chayka GRI 5960 Mast in Inta|publisher=skyscraperpage.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|65|57|59.54|N|60|18|33.45|E|}}</small>
|-
| 29 || [[875 Норт-Мічыган-авеню]] || [[Файл:Hancock tower 2006.jpg|100px|center]] || {{Сцяг ЗША}} [[Чыкага]] || {{Nts|456.9}} || 100 || [[1969]] || хмарачос || 344 м без уліку ўстаноўленай на даху антэны.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/875-north-michigan-avenue/345|title=875 North Michigan Avenue|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|41|53|55.68|N|87|37|22.8|W}}</small>
|-
| 30 || {{Не перакладзена 5|Чанша IFS|Вежа Чанша IFS T1|en|Changsha IFS Tower T1}} || [[Файл:长沙九龙仓国金中心.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Чанша]] || {{Nts|452.1}} || 94 || [[2018]]|| хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/changsha-ifs-tower-t1/13144|title=Changsha IFS Tower T1|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|-
| 31 || [[Вежы Петронас|Вежа Петронас 1]] || rowspan="2" | [[Файл:2016 Kuala Lumpur, Petronas Towers (28).jpg|100px|center]] || {{Сцяг Малайзіі}} [[Куала-Лумпур]] || {{Nts|451.9}} || 88 || [[1998]] || хмарачос || Самыя высокія вежы-двайняты ў свеце.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/petronas-twin-tower-1/149|title=Petronas Twin Tower 1|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || rowspan="2" | <small>{{Coord|3|09|28.26|N|101|42|41.94|E|}}</small>
|-
| 32 || [[Вежы Петронас|Вежа Петронас 2]] || {{Сцяг Малайзіі}} [[Куала-Лумпур]] || {{Nts|451.9}} || 88 || [[1998]] || хмарачос ||Самыя высокія вежы-двайняты ў свеце.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/petronas-twin-tower-2/150|title=Petronas Twin Tower 2|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref>
|-
| 33 || {{Не перакладзена 5|Сучжоу IFS|Сучжоу IFS|en|Suzhou IFS}} || [[Файл:Suzhou_IFS_27-10-2018.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Сучжоў]] || {{Nts|450}} || 98 || [[2019]] || хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/suzhou-ifs/196|title=Suzhou IFS|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref>||
|-
| 34 || [[Фінансавы цэнтр Наньцзін-Грынлэнд]] || [[Файл:Nanjing Zifeng Tower.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Нанкін]] || {{Nts|450}} || 66 || [[2010]] || хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/zifeng-tower/165|title=Zifeng Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|32|03|00|N|118|46|00|E|}}</small>
|-
| 35 || {{Не перакладзена 5|The Exchange 106|The Exchange 106|en|The Exchange 106}} || [[Файл:Exchange_106_%285-6-2018%29.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Малайзіі}} [[Куала-Лумпур]] || {{Nts|445.1}} || 95 || [[2019]] || хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/the-exchange-106/24971|title=The Exchange 106|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|-
| 36 || [[Эмпайр Стэйт Білдынг]] || [[Файл:Empire_State_Bldg_fr_32_W29_jeh.jpg|100px|center]] || {{Сцяг ЗША}} [[Нью-Ёрк]] || {{Nts|443.2}} || 102 || [[1931]] || хмарачос || 381 м без уліку ўстаноўленай на даху антэны.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/empire-state-building/261|title=Empire State Building|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|40|44|54.0|N|73|59|09|W|}}</small>
|-
| 37 || [[Kingkey 100]] || [[Файл:深圳“京基100”摩天大楼.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Шэньчжэнь]] || {{Nts|441.8}} || 100 || [[2011]] || хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/kk100/173|title=KK100|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|22|32|48|N|114|06|06|E|}}</small>
|-
| 38 || [[Міжнародны фінансавы цэнтр (Гуанчжоў)|Гуанчжоўскі міжнародны фінансавы цэнтр]] || [[Файл:GZIFC.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Гуанчжоу]] || {{Nts|438.6}} || 103 || [[2010]]|| хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/guangzhou-international-finance-center/174|title=Guangzhou International Finance Center|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|23|07|25|N|113|19|07|E|}}</small>
|-
| 39 || {{Не перакладзена 5|Ухань Цэнтр|Вежа Ухань Цэнтр|en|Wuhan Center}} || [[Файл:Wuhan Center 201704.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Ухань]] || {{Nts|438}} || 88 || [[2019]] || хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/wuhan-center-tower/8823|title=Wuhan Center Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|- class="bright"
| 40 || [[111 West 57th Street]] || [[Файл:SteinwaySep28.jpg|100px|center]] || {{Сцяг ЗША}} [[Нью-Ёрк]] || {{Nts|435.3}} || 84 || [[2020]] || хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/111-west-57th-street/14320|title=111 West 57th Street|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|-
| 41 || [[Борджэ Мілад]] || [[Файл:Телебашня_в_Тегеране.JPG|100px|center]] || {{Сцяг Ірана}} [[Тэгеран]] || {{Nts|435.3}} || — || [[2009]] || вежа || Самае высокае збудаванне ў Іране.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/milad-telecomm-tower/9389|title=Milad Telecomm Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|35|44|40|N|51|22|30|E|}}</small>
|- class="bright"
| 42 || [[One Vanderbilt]] || [[Файл:OneVanderbiltSep7.jpg|100px|center]] || {{Сцяг ЗША}} [[Нью-Ёрк]] || {{Nts|427}} || 58 || [[2021]] || хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/one-vanderbilt/15833|title=One Vanderbilt|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|-
| 43 || [[Балашыхінская радыёмачта]] || [[Файл:Balashiha_radio_station.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Расіі}} [[Балашыха]] || {{Nts|427}} || — || [[2004]] || мачта || <ref>{{Cite web|url=http://radiotechnologiya.ru/|title=Технический центр «Радиотехнология»|publisher=radiotechnologiya.ru|accessdate=2019-11-15}}</ref> ||
|-
| 44 || [[Парк-авеню, 432]] || [[Файл:432 Park Avenue, NY (cropped).jpg|100px|center]] || {{Сцяг ЗША}} [[Нью-Ёрк]] || {{Nts|425.7}} || 85 || [[2015]] || хмарачос || Самы высокі жылы будынак у свеце.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/432-park-avenue/13227|title=432 Park Avenue|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|40|45|42|N|73|58|19|W}}</small>
|-
| 45 || [[Marina 101]] || [[Файл:Dubai Marina Aug2012.jpg|100px|center]] || {{Сцяг ААЭ}} [[Дубай (горад)|Дубай]] || {{Nts|425}} || 101 || [[2017]]|| хмарачос ||<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/marina-101/207|title=Marina 101|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|-
| 46 || Радыёмачта станцыі RJH63 сістэмы РСДН-20 || || {{Сцяг Расіі}} [[Імярэцінская]] || {{Nts|424.9}} || — || 1979 || мачта || <ref>{{Cite web|url=http://skyscraperpage.com/cities/?buildingID=106043|title=RJH63 Central Mast|publisher=skyscraperpage.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|44|46|24.93|N|39|32|50.32|E|}}</small>
|-
| 47 || [[Міжнародная гасцініца і вежа Трампа (Чыкага)|Міжнародная гасцініца і вежа Трампа]] || [[Файл:Chicago (8).jpg|100px|center]] || {{Сцяг ЗША}} [[Чыкага]] || {{Nts|423.2}} || 98 || [[2009]] || хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/trump-international-hotel-tower/203|title=Trump International Hotel & Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|41|53|20|N|87|37|36|W}}</small>
|-
| 48 || [[Цзінь Маа]] || [[Файл:Jin Mao Tower.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Шанхай]] || {{Nts|420.5}} || 88 || [[1999]]|| хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/jin-mao-tower/189|title=Jin Mao Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|31|14|14|N|121|30|05|E|}}</small>
|-
| 49 || [[Менара Куала-Лумпур]] || [[Файл:KL tower1.JPG|100px|center]] || {{Сцяг Малайзіі}} [[Куала-Лумпур]] || {{Nts|420.4}} || 15 || [[1999]] || вежа || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/menara-kuala-lumpur/9390|title=Menara Kuala Lumpur|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|03|09|10|N|101|42|12|E|}}</small>
|-
| 50 || Труба [[Экібастузская ГРЭС-2|Экібастузскай ГРЭС-2]] || [[Файл:GRES-2.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Казахстана}} [[Экібастуз]] || {{Nts|419.7}} || — || [[1987]] || труба || Самая высокая дымавая труба ў свеце і самае высокае збудаванне ў Цэнтральнай Азіі.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/ekibastuz-gres-2-chimney/18679|title=Ekibastuz GRES-2 Chimney|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|52|01|20|N|75|28|42|E|}}</small>
|-
| 51 || [[Цяньцзінская тэлевежа]] || [[Файл:Tianjin TV Tower.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Цяньцзінь]] || {{Nts|415.1}} || — || [[1991]] || вежа || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/tianjin-radio-tv-tower/9391|title=Tianjin Radio & TV Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|39|5|31|N|117|10|30|E|}}</small>
|-
| 52 || [[Princess Tower]] || [[Файл:Princess Tower Under Construction on 14 March 2008.jpg|100px|center]] || {{Сцяг ААЭ}} [[Дубай (горад)|Дубай]] || {{Nts|414}} || 101 || [[2012]] || хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/princess-tower/206|title=Princess Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|-
| 53 || [[Вежа Аль-Хамра]] || [[Файл:Al-Hamra-Tower-night-001.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кувейта}} [[Кувейт (горад)|Кувейт]] || {{Nts|412.6}} || 80 || [[2011]] || хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/al-hamra-tower/208|title=Al Hamra Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|29|22|43|N|47|59|34|E|}}</small>
|-
| 54 || [[Міжнародны фінансавы цэнтр|Ганконскі міжнародны фінансавы цэнтр 2]] || [[Файл:IFC Hong Kong.JPG|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Ганконг]] || {{Nts|412}} || 88 || [[2003]]|| хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/two-international-finance-centre/205|title=Two International Finance Centre|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|22|17|5.75|N|114|9|34.49|E|}}</small>
|-
| 55 || {{Не перакладзена 5|LCT The Sharp Landmark Tower|Haeundae LCT The Sharp|en|Haeundae LCT The Sharp}} || [[Файл:Haeundae Beach 20200522 005.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Паўднёвай Карэі}} [[Пусан]] || {{Nts|411.6}} || 101 || [[2019]] || хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/lct-the-sharp-landmark-tower/108|title=LCT The Sharp Landmark Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref>||
|-
| 56 || [[Пекінская тэлевежа]] || [[Файл:CCTV Tower, Beijing.jpg|100px|center]]|| {{Сцяг Кітая}} [[Пекін]] || {{Nts|410.5}} || — || [[1992]] || вежа || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/central-radio-tv-tower/9393|title=Central Radio & TV Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|39|55|05|N|116|18|01|E|}}</small>
|- class="bright"
| 57 || [[Вежа China Resources (Наньнін)|Наньнінская вежа China Resources]] || || {{Сцяг Кітая}} [[Наньнін]] || {{Nts|402.7}} || 85 || [[2020]] || хмарачос ||<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/guangxi-china-resources-tower/33180|title=Guangxi China Resources Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|- class="bright"
| 58 || [[Міжнародны фінансавы цэнтр (Гуян)|Гуянскі міжнародны фінансавы цэнтр T1]] || [[Файл:Guizhou_Financial_City_District.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Гуян]] || {{Nts|401}} || 79 || [[2021]] || хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/guiyang-international-financial-center-t1/33699|title=Guiyang International Financial Center T1|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-12-21|lang=en}}</ref> ||
|}
{{Зноскі}}
{{Вонкавыя спасылкі}}
[[Катэгорыя:Небаскробы]]
qsg5qgp254wmkrlvkss9p35th4kcgjy
4191218
4191217
2022-08-21T13:00:23Z
Ox1997cow
121596
/* Існуючыя будынкі і збудаванні */
wikitext
text/x-wiki
{{Інфармацыйны спіс}}
'''Спіс самых высокіх будынкаў і збудаванняў у свеце''', вышыня якіх перавышае 400 метраў, і самых высокіх збудаванняў свайго часу. У спіс уключаны пабудаваныя будынкі і збудаванні і тыя, што яшчэ дабудоўваюцца, якія дасягнулі сваёй архітэктурнай вышыні (вылучаны бэжавым), вышэй за 400 метраў. У спіс не ўключаны большасць сталёвых тэлерадыёмачтаў: у свеце існуюць больш за 91 мачты вышэй за 400 метраў.<ref>{{Cite web|url=http://skyscraperpage.com/diagrams/?searchID=87033399&page=1|title=Guyed mast - Diagrams - SkyscraperPage.com|publisher=skyscraperpage.com|accessdate=2019-11-15}}</ref>
==Існуючыя будынкі і збудаванні==
{| class="wikitable sortable"
! Месца
! Назва
! Фота
! Горад
! Вышыня, м<br><small>(абсалютная)</small>
! Паверхавасць<br><small>(для хмарачосаў)</small>
! Год<br>заканчэння<br>пабудовы
! Тып
! Заўвагі
! Каардынаты
|-
| 1 || [[Бурдж-Халіфа]] || [[Файл:Burj Khalifa (16260269606).jpg|100px|center]] || {{Сцяг ААЭ}} [[Дубай (горад)|Дубай]] || {{Nts|829.8}} || 163 || [[2010]] || хмарачос || Самае высокае калі-небудзь існавалае збудаванне ў свеце.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/burj-khalifa/3|title=Burj Khalifa|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|25|11|50.0|N|55|16|26.6|E|}}</small>
|-
|2 || [[Merdeka 118]] || [[Файл:Merdeka_118_20211204.jpg|center|100px]] || {{Сцяг Малайзіі}} [[Куала-Лумпур]] || {{Nts|678.9}} || 118 || [[2021]] || хмарачос || Самы высокі будынак у Малайзіі.<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://rossaprimavera.ru/news/1c5b3858?ts=1643867567|title=В Куала-Лумпуре завершено строительство второго по высоте здания в мире|website=Красная весна|access-date=2022-02-03}}</ref> || <small>{{Coord|3|08|30.0|N|101|42|02.0|E|}}</small>
|-
| 3 || [[Tokyo Sky Tree]] || [[Файл:Tokyo Sky Tree 2012 Ⅳ.JPG|100px|center]]|| {{Сцяг Японіі}} [[Токіа]] || {{Nts|634}} || — || [[2012]] || вежа || Самая высокая тэлевежа, самае высокае збудаванне ў Японіі.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/tokyo-sky-tree/9107|title=Tokyo Sky Tree|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|35.709964|139.810850}}</small>
|-
| 4 || [[Шанхайская вежа]] || [[Файл:Shanghai Tower July 2014 - 1.jpg|100px|center]]|| {{Сцяг Кітая}} [[Шанхай]] || {{Nts|632}} || 128 || [[2013]] || хмарачос || Самы высокі будынак ва Усходняй Азіі, самае высокае збудаванне ў Кітаі.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/shanghai-tower/56|title=Shanghai Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|31|14|7.8|N|121|30|3.6|E|}}</small>
|-
| 5 || [[KVLY (тэлерадыёмачта)|Тэлерадыёмачта KVLY-TV]] || [[Файл:KVLY-TV Mast Tower Wide.jpg|100px|center]]|| {{Сцяг ЗША}} [[Трэйл (акруга)|акруга Трэйл]] || {{Nts|628.8}} || — || [[1963]] || мачта || Самая высокая мачта ў свеце.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/kvly-tv-tower/9768|title=KVLY-TV Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|47|20|32.25|N|97|17|20.43|W|}}</small>
|-
| 6 || {{Не перакладзена 5|KRDK (тэлерадыёмачта)|Тэлерадыёмачта KRDK-TV|en|KRDK-TV mast}} || [[Файл:KXJBfrombase.jpeg|100px|center]]|| {{Сцяг ЗША}} [[Трэйл (акруга)|акруга Трэйл]] || {{Nts|627.8}} || — || [[1998]] || мачта ||<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/kxjb-tv-tower/9769|title=KXJB-TV Tower S|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|47|16|45|N|97|20|27|W|}}</small>
|-
| 7 || {{Не перакладзена 5|KXTV/KOVR (тэлерадыёмачта)|Тэлерадыёмачта KXTV/KOVR||KXTV/KOVR tower}} || [[Файл:CA_KXTV_KOVR_Tower_USA.jpg|100px|center]]|| {{Сцяг ЗША}} Уолнат-Гроў || {{Nts|624.5}} || — || [[2000]] || мачта ||<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/kxtvkovr-tower/18519|title=KXTV/KOVR tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|38|14|23|N|121|30|06|W|}}</small>
|-
| 8 || [[Тэлевежа Гуанчжоў]] || [[Файл:Guangzhou Tower.jpg|100px|center]]|| {{Сцяг Кітая}} [[Гуанчжоу]]|| {{Nts|604}} || 37 || [[2010]]|| вежа || Самая высокая вежа ў свеце, якая выкарыстоўвае [[Гіпербалоідныя канструкцыі|гіпербалоідную канструкцыю]].<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/canton-tower/9385|title=Canton Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|23|06|32.63|N|113|19|9.27|E|}}</small>
|-
| 9 || [[Абрадж аль-Бейт]] || [[Файл:المسجد الحرام٣.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Саудаўскай Аравіі}} [[Мекка]] || {{Nts|601}} || 120 || [[2012]] || хмарачос || Самы высокі гатэль у свеце, будынак з самымі вялікімі і самым высока размешчаным гадзіннікам у свеце.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/makkah-royal-clock-tower/84|title=Makkah Royal Clock Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|21|25|11|N|39|49|36|E|}}</small>
|-
| 10 || [[Міжнародны фінансавы цэнтр Ping An]] || [[Файл:%E5%B9%B3%E5%AE%89%E9%87%91%E8%9E%8D%E4%B8%AD%E5%BF%83_2019-12-23.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Шэньчжэнь]] || {{Nts|599.1}} || 115 || [[2017]] || хмарачос || Самы высокі офісны будынак у свеце.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/ping-an-finance-center/54|title=Ping An Finance Center|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|22|32|2.27|N|114|03|19.92|E}}</small>
|- class="bright"
| 11 || [[Goldin Finance 117]] || [[Файл:Goldin_Finance_117_2.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Цяньцзінь]]|| {{Nts|596.6}} || 128 || [[2021]] || хмарачос || Самы высокі будынак у Цяньцзіні.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/goldin-finance-117/73|title=Goldin Finance 117|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|39|05|21.0|N|117|04|49.0|E}}</small>
|-
| 12 || [[Lotte World Tower]] || [[Файл:제2롯데월드타워 01.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Паўднёвай Карэі}} [[Сеул]]|| {{Nts|555.7}} || 123 || [[2017]] || хмарачос || Самае высокае збудаванне на Карэйскім паўвостраве.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/lotte-world-tower/88|title=Lotte World Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|-
| 13 || [[Сі-Эн Таўэр]] || [[Файл:Toronto_-_ON_-_Toronto_Harbourfront7.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Канады}} [[Таронта]] || {{Nts|553.3}} || — || [[1976]] || вежа || Самае высокае збудаванне ў Канадзе.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/cn-tower/9386|title=CN Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|43|38|30.67|N|79|23|14.27|W|}}</small>
|-
| 14 || [[Сусветны гандлёвы цэнтр 1]] || [[Файл:One World Trade Center (Freedom Tower).jpg|100px|center]] || {{Сцяг ЗША}} [[Нью-Ёрк]] || {{Nts|546.2}} || 94 || [[2014]] || хмарачос || Самае высокае збудаванне ў ЗША.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/one-world-trade-center/98|title=One World Trade Center|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|40|46|8|N|74|0|48.6|W|}}</small>
|-
| 15 || [[Астанкінская тэлевежа]]|| [[Файл:TVtower in Ostankino.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Расіі}} [[Масква]] || {{Nts|540}} || — || [[1967]] || вежа || Самае высокае збудаванне ў Расіі і Еўропе.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/ostankino-tower/9387|title=Ostankino Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|55|49|11|N|37|36|42|E|}}</small>
|-
| 16 || [[Фінансавы цэнтр CTF (Гуанчжоў)|Гуанчжоўскі фінансавы цэнтр CTF]] || [[Файл:Canton_CTF_Finance_Center_(2016-08-22).jpg|100px|center]]|| {{Сцяг Кітая}} [[Гуанчжоу]] || {{Nts|530}} || 111 || [[2016]] || хмарачос ||<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/guangzhou-ctf-finance-centre/176|title=Guangzhou CTF Finance Centre|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|-
| 17 || [[Фінансавы цэнтр CTF (Цяньцзінь)|Цяньцзіньскі фінансавы цэнтр CTF]] || [[Файл:Tianjin_CTF_Finance_Centre,_23_of_24_cropped.jpg|100px|center]]|| {{Сцяг Кітая}} [[Цяньцзінь]] || {{Nts|530.4}} || 97 || [[2019]] || хмарачос ||<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/tianjin-ctf-finance-centre/310|title=Tianjin CTF Finance Centre|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|-
| 18 || [[Чайна-Цзунь]] || [[Файл:China_Zun_tillsammans_med_Samsung_China_Headquarters_B._(januari_2019).jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Пекін]] || {{Nts|527.7}} || 109 || [[2018]] || хмарачос || Самы высокі будынак у Пекіне.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/citic-tower/11116|title=Citic Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|-
| 19 || [[Віліс Таўэр]] || [[Файл:Chicago Sears Tower.jpg|100px|center]]|| {{Сцяг ЗША}} [[Чыкага]] || {{Nts|527}} || 108 || [[1974]] || хмарачос ||<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/willis-tower/169|title=Willis Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|-
| 20 || [[Тайбэй 101]] || [[Файл:Taipei101.portrait.altonthompson.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Тайваня}} [[Тайбэй]] || {{Nts|509.2}} || 101 || [[2004]] || хмарачос || Самае высокае будынак на Тайвані і ў Тайбэі.<ref>{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://bashni.info/taipei/taipei-101/|title=Тайбэй 101 - первое здание в мире выше 500 метров|website=БАШНИ|access-date=2022-02-03}}</ref> || <small>{{Coord|25|02|01|N|121|33|52|E|}}</small>
|-
| 21 || [[Шанхайскі сусветны фінансавы цэнтр]] || [[Файл:SWFC Jul08.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Шанхай]] || {{Nts|494.3}} || 101 || [[2008]] || хмарачос ||<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/shanghai-world-financial-center/131|title=Shanghai World Financial Center|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|31|14|13.6|N|121|30|9.17|E|}}</small>
|-
| 22 || [[Міжнародны камерцыйны цэнтр]] || [[Файл:Hkc.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Ганконг]] || {{Nts|484}} || 108 || [[2010]]|| хмарачос ||<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/international-commerce-centre/137|title=International Commerce Centre|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|22|18|12|N|114|9|37|E|}}</small>
|- class="bright"
| 23 || [[Central Park Tower]] || [[Файл:CentralParkTowerSep20.jpg|100px|center]] || {{Сцяг ЗША}} [[Нью-Ёрк]] || {{Nts|472.4}} || 98 || [[2021]] || хмарачос ||<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/central-park-tower/14269|title=Central Park Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|-
| 24 || [[Landmark 81]] || [[Файл:LM81 NhonHuynh 5-8-2018.jpg|100px|center]] || {{Сцяг В’етнама}} [[Хашымін]] || {{Nts|469.5}} || 81 || [[2018]]|| хмарачос || Самае высокае збудаванне В’етнама.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/vincom-landmark-81/18192|title=Vincom Landmark 81|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|10|47|41.57|N|106|43|19.5|E}}</small>
|-
| 25 || [[Усходняя жамчужына]] || [[Файл:Oriental_Pearl_Tower_in_Shanghai.jpg|100px|center]]|| {{Сцяг Кітая}} [[Шанхай]] || {{Nts|467.9}} || 14 || [[1994]] || вежа ||<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/oriental-pearl-television-tower/9388|title=Oriental Pearl Television Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|31|14|30|N|121|29|42|E|}}</small>
|-
| 26 || [[Лахта-цэнтр]] || [[Файл:Gazprom tower (Lakhta Center) St Petersburg. Russia.jpg|center|100px]] || {{Сцяг Расіі}} [[Санкт-Пецярбург]] || {{Nts|462}} || 87 || [[2018]]<ref>{{Cite web|url=http://www.expertiza.spb.ru/?show=resolutioncommissioning|title=Официальный сайт Службы государственного строительного надзора и экспертизы Санкт-Петербурга|publisher=expertiza.spb.ru|accessdate=2019-12-23}}</ref> || хмарачос || Самы высокі будынак у Расіі і Еўропе, самы паўночны звышвысокі хмарачос.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/lakhta-center/12575|title=Lakhta Center|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|59|59|12|N|30|10|44|E|}}</small>
|-
| 27 || [[GRI 5960|Баганідская радыёмачта]] || [[Файл:Мачта Боганида.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Расіі}} Баганіда || {{Nts|462}} || — || 1960-е || мачта || <ref>{{Cite web|url=http://skyscraperpage.com/cities/?buildingID=94330|title=Chayka GRI 5960 Mast on Boganida River|publisher=skyscraperpage.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|69|21|00|N|86|48|00|E|}}</small>
|-
| 28 || [[GRI 5960|Інтынская радыёмачта]] || [[Файл:ИнтаРадиомачта.JPG|100px|center]] || {{Сцяг Расіі}} [[Верхняя Інта]] || {{Nts|462}} || — || 1960-е || мачта || <ref>{{Cite web|url=http://skyscraperpage.com/cities/?buildingID=94351|title=Chayka GRI 5960 Mast in Inta|publisher=skyscraperpage.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|65|57|59.54|N|60|18|33.45|E|}}</small>
|-
| 29 || [[875 Норт-Мічыган-авеню]] || [[Файл:Hancock tower 2006.jpg|100px|center]] || {{Сцяг ЗША}} [[Чыкага]] || {{Nts|456.9}} || 100 || [[1969]] || хмарачос || 344 м без уліку ўстаноўленай на даху антэны.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/875-north-michigan-avenue/345|title=875 North Michigan Avenue|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|41|53|55.68|N|87|37|22.8|W}}</small>
|-
| 30 || {{Не перакладзена 5|Чанша IFS|Вежа Чанша IFS T1|en|Changsha IFS Tower T1}} || [[Файл:长沙九龙仓国金中心.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Чанша]] || {{Nts|452.1}} || 94 || [[2018]]|| хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/changsha-ifs-tower-t1/13144|title=Changsha IFS Tower T1|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|-
| 31 || [[Вежы Петронас|Вежа Петронас 1]] || rowspan="2" | [[Файл:2016 Kuala Lumpur, Petronas Towers (28).jpg|100px|center]] || {{Сцяг Малайзіі}} [[Куала-Лумпур]] || {{Nts|451.9}} || 88 || [[1998]] || хмарачос || Самыя высокія вежы-двайняты ў свеце.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/petronas-twin-tower-1/149|title=Petronas Twin Tower 1|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || rowspan="2" | <small>{{Coord|3|09|28.26|N|101|42|41.94|E|}}</small>
|-
| 32 || [[Вежы Петронас|Вежа Петронас 2]] || {{Сцяг Малайзіі}} [[Куала-Лумпур]] || {{Nts|451.9}} || 88 || [[1998]] || хмарачос ||Самыя высокія вежы-двайняты ў свеце.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/petronas-twin-tower-2/150|title=Petronas Twin Tower 2|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref>
|-
| 33 || {{Не перакладзена 5|Сучжоу IFS|Сучжоу IFS|en|Suzhou IFS}} || [[Файл:Suzhou_IFS_27-10-2018.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Сучжоў]] || {{Nts|450}} || 98 || [[2019]] || хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/suzhou-ifs/196|title=Suzhou IFS|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref>||
|-
| 34 || [[Фінансавы цэнтр Наньцзін-Грынлэнд]] || [[Файл:Nanjing Zifeng Tower.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Нанкін]] || {{Nts|450}} || 66 || [[2010]] || хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/zifeng-tower/165|title=Zifeng Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|32|03|00|N|118|46|00|E|}}</small>
|-
| 35 || {{Не перакладзена 5|The Exchange 106|The Exchange 106|en|The Exchange 106}} || [[Файл:Exchange_106_%285-6-2018%29.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Малайзіі}} [[Куала-Лумпур]] || {{Nts|445.1}} || 95 || [[2019]] || хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/the-exchange-106/24971|title=The Exchange 106|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|-
| 36 || [[Эмпайр Стэйт Білдынг]] || [[Файл:Empire_State_Bldg_fr_32_W29_jeh.jpg|100px|center]] || {{Сцяг ЗША}} [[Нью-Ёрк]] || {{Nts|443.2}} || 102 || [[1931]] || хмарачос || 381 м без уліку ўстаноўленай на даху антэны.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/empire-state-building/261|title=Empire State Building|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|40|44|54.0|N|73|59|09|W|}}</small>
|-
| 37 || [[Kingkey 100]] || [[Файл:深圳“京基100”摩天大楼.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Шэньчжэнь]] || {{Nts|441.8}} || 100 || [[2011]] || хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/kk100/173|title=KK100|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|22|32|48|N|114|06|06|E|}}</small>
|-
| 38 || [[Міжнародны фінансавы цэнтр (Гуанчжоў)|Гуанчжоўскі міжнародны фінансавы цэнтр]] || [[Файл:GZIFC.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Гуанчжоу]] || {{Nts|438.6}} || 103 || [[2010]]|| хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/guangzhou-international-finance-center/174|title=Guangzhou International Finance Center|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|23|07|25|N|113|19|07|E|}}</small>
|-
| 39 || {{Не перакладзена 5|Ухань Цэнтр|Вежа Ухань Цэнтр|en|Wuhan Center}} || [[Файл:Wuhan Center 201704.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Ухань]] || {{Nts|438}} || 88 || [[2019]] || хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/wuhan-center-tower/8823|title=Wuhan Center Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|- class="bright"
| 40 || [[111 West 57th Street]] || [[Файл:SteinwaySep28.jpg|100px|center]] || {{Сцяг ЗША}} [[Нью-Ёрк]] || {{Nts|435.3}} || 84 || [[2020]] || хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/111-west-57th-street/14320|title=111 West 57th Street|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|-
| 41 || [[Борджэ Мілад]] || [[Файл:Телебашня_в_Тегеране.JPG|100px|center]] || {{Сцяг Ірана}} [[Тэгеран]] || {{Nts|435.3}} || — || [[2009]] || вежа || Самае высокае збудаванне ў Іране.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/milad-telecomm-tower/9389|title=Milad Telecomm Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|35|44|40|N|51|22|30|E|}}</small>
|- class="bright"
| 42 || [[One Vanderbilt]] || [[Файл:OneVanderbiltSep7.jpg|100px|center]] || {{Сцяг ЗША}} [[Нью-Ёрк]] || {{Nts|427}} || 58 || [[2021]] || хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/one-vanderbilt/15833|title=One Vanderbilt|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|-
| 43 || [[Балашыхінская радыёмачта]] || [[Файл:Balashiha_radio_station.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Расіі}} [[Балашыха]] || {{Nts|427}} || — || [[2004]] || мачта || <ref>{{Cite web|url=http://radiotechnologiya.ru/|title=Технический центр «Радиотехнология»|publisher=radiotechnologiya.ru|accessdate=2019-11-15}}</ref> ||
|-
| 44 || [[Парк-авеню, 432]] || [[Файл:432 Park Avenue, NY (cropped).jpg|100px|center]] || {{Сцяг ЗША}} [[Нью-Ёрк]] || {{Nts|425.7}} || 85 || [[2015]] || хмарачос || Самы высокі жылы будынак у свеце.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/432-park-avenue/13227|title=432 Park Avenue|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|40|45|42|N|73|58|19|W}}</small>
|-
| 45 || [[Marina 101]] || [[Файл:Dubai Marina Aug2012.jpg|100px|center]] || {{Сцяг ААЭ}} [[Дубай (горад)|Дубай]] || {{Nts|425}} || 101 || [[2017]]|| хмарачос ||<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/marina-101/207|title=Marina 101|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|-
| 46 || Радыёмачта станцыі RJH63 сістэмы РСДН-20 || || {{Сцяг Расіі}} [[Імярэцінская]] || {{Nts|424.9}} || — || 1979 || мачта || <ref>{{Cite web|url=http://skyscraperpage.com/cities/?buildingID=106043|title=RJH63 Central Mast|publisher=skyscraperpage.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|44|46|24.93|N|39|32|50.32|E|}}</small>
|-
| 47 || [[Міжнародная гасцініца і вежа Трампа (Чыкага)|Міжнародная гасцініца і вежа Трампа]] || [[Файл:Chicago (8).jpg|100px|center]] || {{Сцяг ЗША}} [[Чыкага]] || {{Nts|423.2}} || 98 || [[2009]] || хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/trump-international-hotel-tower/203|title=Trump International Hotel & Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|41|53|20|N|87|37|36|W}}</small>
|-
| 48 || [[Цзінь Маа]] || [[Файл:Jin Mao Tower.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Шанхай]] || {{Nts|420.5}} || 88 || [[1999]]|| хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/jin-mao-tower/189|title=Jin Mao Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|31|14|14|N|121|30|05|E|}}</small>
|-
| 49 || [[Менара Куала-Лумпур]] || [[Файл:KL tower1.JPG|100px|center]] || {{Сцяг Малайзіі}} [[Куала-Лумпур]] || {{Nts|420.4}} || 15 || [[1999]] || вежа || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/menara-kuala-lumpur/9390|title=Menara Kuala Lumpur|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|03|09|10|N|101|42|12|E|}}</small>
|-
| 50 || Труба [[Экібастузская ГРЭС-2|Экібастузскай ГРЭС-2]] || [[Файл:GRES-2.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Казахстана}} [[Экібастуз]] || {{Nts|419.7}} || — || [[1987]] || труба || Самая высокая дымавая труба ў свеце і самае высокае збудаванне ў Цэнтральнай Азіі.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/ekibastuz-gres-2-chimney/18679|title=Ekibastuz GRES-2 Chimney|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|52|01|20|N|75|28|42|E|}}</small>
|-
| 51 || [[Цяньцзінская тэлевежа]] || [[Файл:Tianjin TV Tower.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Цяньцзінь]] || {{Nts|415.1}} || — || [[1991]] || вежа || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/tianjin-radio-tv-tower/9391|title=Tianjin Radio & TV Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|39|5|31|N|117|10|30|E|}}</small>
|-
| 52 || [[Princess Tower]] || [[Файл:Princess Tower Under Construction on 14 March 2008.jpg|100px|center]] || {{Сцяг ААЭ}} [[Дубай (горад)|Дубай]] || {{Nts|414}} || 101 || [[2012]] || хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/princess-tower/206|title=Princess Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|-
| 53 || [[Вежа Аль-Хамра]] || [[Файл:Kuwait Alhamra Tower (37472150).jpeg|100px|center]] || {{Сцяг Кувейта}} [[Кувейт (горад)|Кувейт]] || {{Nts|412.6}} || 80 || [[2011]] || хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/al-hamra-tower/208|title=Al Hamra Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|29|22|43|N|47|59|34|E|}}</small>
|-
| 54 || [[Міжнародны фінансавы цэнтр|Ганконскі міжнародны фінансавы цэнтр 2]] || [[Файл:IFC Hong Kong.JPG|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Ганконг]] || {{Nts|412}} || 88 || [[2003]]|| хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/two-international-finance-centre/205|title=Two International Finance Centre|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|22|17|5.75|N|114|9|34.49|E|}}</small>
|-
| 55 || {{Не перакладзена 5|LCT The Sharp Landmark Tower|Haeundae LCT The Sharp|en|Haeundae LCT The Sharp}} || [[Файл:Haeundae Beach 20200522 005.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Паўднёвай Карэі}} [[Пусан]] || {{Nts|411.6}} || 101 || [[2019]] || хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/lct-the-sharp-landmark-tower/108|title=LCT The Sharp Landmark Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref>||
|-
| 56 || [[Пекінская тэлевежа]] || [[Файл:CCTV Tower, Beijing.jpg|100px|center]]|| {{Сцяг Кітая}} [[Пекін]] || {{Nts|410.5}} || — || [[1992]] || вежа || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/central-radio-tv-tower/9393|title=Central Radio & TV Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|39|55|05|N|116|18|01|E|}}</small>
|- class="bright"
| 57 || [[Вежа China Resources (Наньнін)|Наньнінская вежа China Resources]] || || {{Сцяг Кітая}} [[Наньнін]] || {{Nts|402.7}} || 85 || [[2020]] || хмарачос ||<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/guangxi-china-resources-tower/33180|title=Guangxi China Resources Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|- class="bright"
| 58 || [[Міжнародны фінансавы цэнтр (Гуян)|Гуянскі міжнародны фінансавы цэнтр T1]] || [[Файл:Guizhou_Financial_City_District.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Гуян]] || {{Nts|401}} || 79 || [[2021]] || хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/guiyang-international-financial-center-t1/33699|title=Guiyang International Financial Center T1|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-12-21|lang=en}}</ref> ||
|}
{{Зноскі}}
{{Вонкавыя спасылкі}}
[[Катэгорыя:Небаскробы]]
dcszu70mhquh11famm1f7riptgpll43
4191224
4191218
2022-08-21T13:11:14Z
Ox1997cow
121596
/* Існуючыя будынкі і збудаванні */
wikitext
text/x-wiki
{{Інфармацыйны спіс}}
'''Спіс самых высокіх будынкаў і збудаванняў у свеце''', вышыня якіх перавышае 400 метраў, і самых высокіх збудаванняў свайго часу. У спіс уключаны пабудаваныя будынкі і збудаванні і тыя, што яшчэ дабудоўваюцца, якія дасягнулі сваёй архітэктурнай вышыні (вылучаны бэжавым), вышэй за 400 метраў. У спіс не ўключаны большасць сталёвых тэлерадыёмачтаў: у свеце існуюць больш за 91 мачты вышэй за 400 метраў.<ref>{{Cite web|url=http://skyscraperpage.com/diagrams/?searchID=87033399&page=1|title=Guyed mast - Diagrams - SkyscraperPage.com|publisher=skyscraperpage.com|accessdate=2019-11-15}}</ref>
==Існуючыя будынкі і збудаванні==
{| class="wikitable sortable"
! Месца
! Назва
! Фота
! Горад
! Вышыня, м<br><small>(абсалютная)</small>
! Паверхавасць<br><small>(для хмарачосаў)</small>
! Год<br>заканчэння<br>пабудовы
! Тып
! Заўвагі
! Каардынаты
|-
| 1 || [[Бурдж-Халіфа]] || [[Файл:Burj Khalifa (16260269606).jpg|100px|center]] || {{Сцяг ААЭ}} [[Дубай (горад)|Дубай]] || {{Nts|829.8}} || 163 || [[2010]] || хмарачос || Самае высокае калі-небудзь існавалае збудаванне ў свеце.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/burj-khalifa/3|title=Burj Khalifa|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|25|11|50.0|N|55|16|26.6|E|}}</small>
|-
|2 || [[Merdeka 118]] || [[Файл:Merdeka_118_20211204.jpg|center|100px]] || {{Сцяг Малайзіі}} [[Куала-Лумпур]] || {{Nts|678.9}} || 118 || [[2021]] || хмарачос || Самы высокі будынак у Малайзіі.<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://rossaprimavera.ru/news/1c5b3858?ts=1643867567|title=В Куала-Лумпуре завершено строительство второго по высоте здания в мире|website=Красная весна|access-date=2022-02-03}}</ref> || <small>{{Coord|3|08|30.0|N|101|42|02.0|E|}}</small>
|-
| 3 || [[Tokyo Sky Tree]] || [[Файл:Tokyo Sky Tree 2012 Ⅳ.JPG|100px|center]]|| {{Сцяг Японіі}} [[Токіа]] || {{Nts|634}} || — || [[2012]] || вежа || Самая высокая тэлевежа, самае высокае збудаванне ў Японіі.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/tokyo-sky-tree/9107|title=Tokyo Sky Tree|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|35.709964|139.810850}}</small>
|-
| 4 || [[Шанхайская вежа]] || [[Файл:Shanghai Tower July 2014 - 1.jpg|100px|center]]|| {{Сцяг Кітая}} [[Шанхай]] || {{Nts|632}} || 128 || [[2013]] || хмарачос || Самы высокі будынак ва Усходняй Азіі, самае высокае збудаванне ў Кітаі.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/shanghai-tower/56|title=Shanghai Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|31|14|7.8|N|121|30|3.6|E|}}</small>
|-
| 5 || [[KVLY (тэлерадыёмачта)|Тэлерадыёмачта KVLY-TV]] || [[Файл:KVLY-TV Mast Tower Wide.jpg|100px|center]]|| {{Сцяг ЗША}} [[Трэйл (акруга)|акруга Трэйл]] || {{Nts|628.8}} || — || [[1963]] || мачта || Самая высокая мачта ў свеце.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/kvly-tv-tower/9768|title=KVLY-TV Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|47|20|32.25|N|97|17|20.43|W|}}</small>
|-
| 6 || {{Не перакладзена 5|KRDK (тэлерадыёмачта)|Тэлерадыёмачта KRDK-TV|en|KRDK-TV mast}} || [[Файл:KXJBfrombase.jpeg|100px|center]]|| {{Сцяг ЗША}} [[Трэйл (акруга)|акруга Трэйл]] || {{Nts|627.8}} || — || [[1998]] || мачта ||<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/kxjb-tv-tower/9769|title=KXJB-TV Tower S|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|47|16|45|N|97|20|27|W|}}</small>
|-
| 7 || {{Не перакладзена 5|KXTV/KOVR (тэлерадыёмачта)|Тэлерадыёмачта KXTV/KOVR||KXTV/KOVR tower}} || [[Файл:CA_KXTV_KOVR_Tower_USA.jpg|100px|center]]|| {{Сцяг ЗША}} Уолнат-Гроў || {{Nts|624.5}} || — || [[2000]] || мачта ||<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/kxtvkovr-tower/18519|title=KXTV/KOVR tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|38|14|23|N|121|30|06|W|}}</small>
|-
| 8 || [[Тэлевежа Гуанчжоў]] || [[Файл:Guangzhou Tower.jpg|100px|center]]|| {{Сцяг Кітая}} [[Гуанчжоу]]|| {{Nts|604}} || 37 || [[2010]]|| вежа || Самая высокая вежа ў свеце, якая выкарыстоўвае [[Гіпербалоідныя канструкцыі|гіпербалоідную канструкцыю]].<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/canton-tower/9385|title=Canton Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|23|06|32.63|N|113|19|9.27|E|}}</small>
|-
| 9 || [[Абрадж аль-Бейт]] || [[Файл:المسجد الحرام٣.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Саудаўскай Аравіі}} [[Мекка]] || {{Nts|601}} || 120 || [[2012]] || хмарачос || Самы высокі гатэль у свеце, будынак з самымі вялікімі і самым высока размешчаным гадзіннікам у свеце.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/makkah-royal-clock-tower/84|title=Makkah Royal Clock Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|21|25|11|N|39|49|36|E|}}</small>
|-
| 10 || [[Міжнародны фінансавы цэнтр Ping An]] || [[Файл:%E5%B9%B3%E5%AE%89%E9%87%91%E8%9E%8D%E4%B8%AD%E5%BF%83_2019-12-23.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Шэньчжэнь]] || {{Nts|599.1}} || 115 || [[2017]] || хмарачос || Самы высокі офісны будынак у свеце.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/ping-an-finance-center/54|title=Ping An Finance Center|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|22|32|2.27|N|114|03|19.92|E}}</small>
|- class="bright"
| 11 || [[Goldin Finance 117]] || [[Файл:Goldin_Finance_117_2.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Цяньцзінь]]|| {{Nts|596.6}} || 128 || [[2021]] || хмарачос || Самы высокі будынак у Цяньцзіні.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/goldin-finance-117/73|title=Goldin Finance 117|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|39|05|21.0|N|117|04|49.0|E}}</small>
|-
| 12 || [[Lotte World Tower]] || [[Файл:제2롯데월드타워 01.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Паўднёвай Карэі}} [[Сеул]]|| {{Nts|555.7}} || 123 || [[2017]] || хмарачос || Самае высокае збудаванне на Карэйскім паўвостраве.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/lotte-world-tower/88|title=Lotte World Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|-
| 13 || [[Сі-Эн Таўэр]] || [[Файл:Toronto_-_ON_-_Toronto_Harbourfront7.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Канады}} [[Таронта]] || {{Nts|553.3}} || — || [[1976]] || вежа || Самае высокае збудаванне ў Канадзе.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/cn-tower/9386|title=CN Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|43|38|30.67|N|79|23|14.27|W|}}</small>
|-
| 14 || [[Сусветны гандлёвы цэнтр 1]] || [[Файл:One World Trade Center (Freedom Tower).jpg|100px|center]] || {{Сцяг ЗША}} [[Нью-Ёрк]] || {{Nts|546.2}} || 94 || [[2014]] || хмарачос || Самае высокае збудаванне ў ЗША.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/one-world-trade-center/98|title=One World Trade Center|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|40|46|8|N|74|0|48.6|W|}}</small>
|-
| 15 || [[Астанкінская тэлевежа]]|| [[Файл:TVtower in Ostankino.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Расіі}} [[Масква]] || {{Nts|540}} || — || [[1967]] || вежа || Самае высокае збудаванне ў Расіі і Еўропе.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/ostankino-tower/9387|title=Ostankino Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|55|49|11|N|37|36|42|E|}}</small>
|-
| 16 || [[Фінансавы цэнтр CTF (Гуанчжоў)|Гуанчжоўскі фінансавы цэнтр CTF]] || [[Файл:Canton_CTF_Finance_Center_(2016-08-22).jpg|100px|center]]|| {{Сцяг Кітая}} [[Гуанчжоу]] || {{Nts|530}} || 111 || [[2016]] || хмарачос ||<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/guangzhou-ctf-finance-centre/176|title=Guangzhou CTF Finance Centre|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|-
| 17 || [[Фінансавы цэнтр CTF (Цяньцзінь)|Цяньцзіньскі фінансавы цэнтр CTF]] || [[Файл:Tianjin_CTF_Finance_Centre,_23_of_24_cropped.jpg|100px|center]]|| {{Сцяг Кітая}} [[Цяньцзінь]] || {{Nts|530.4}} || 97 || [[2019]] || хмарачос ||<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/tianjin-ctf-finance-centre/310|title=Tianjin CTF Finance Centre|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|-
| 18 || [[Чайна-Цзунь]] || [[Файл:China_Zun_tillsammans_med_Samsung_China_Headquarters_B._(januari_2019).jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Пекін]] || {{Nts|527.7}} || 109 || [[2018]] || хмарачос || Самы высокі будынак у Пекіне.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/citic-tower/11116|title=Citic Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|-
| 19 || [[Віліс Таўэр]] || [[Файл:Chicago Sears Tower.jpg|100px|center]]|| {{Сцяг ЗША}} [[Чыкага]] || {{Nts|527}} || 108 || [[1974]] || хмарачос ||<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/willis-tower/169|title=Willis Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|-
| 20 || [[Тайбэй 101]] || [[Файл:Taipei101.portrait.altonthompson.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Тайваня}} [[Тайбэй]] || {{Nts|509.2}} || 101 || [[2004]] || хмарачос || Самае высокае будынак на Тайвані і ў Тайбэі.<ref>{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://bashni.info/taipei/taipei-101/|title=Тайбэй 101 - первое здание в мире выше 500 метров|website=БАШНИ|access-date=2022-02-03}}</ref> || <small>{{Coord|25|02|01|N|121|33|52|E|}}</small>
|-
| 21 || [[Шанхайскі сусветны фінансавы цэнтр]] || [[Файл:SWFC Jul08.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Шанхай]] || {{Nts|494.3}} || 101 || [[2008]] || хмарачос ||<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/shanghai-world-financial-center/131|title=Shanghai World Financial Center|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|31|14|13.6|N|121|30|9.17|E|}}</small>
|-
| 22 || [[Міжнародны камерцыйны цэнтр]] || [[Файл:Hkc.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Ганконг]] || {{Nts|484}} || 108 || [[2010]]|| хмарачос ||<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/international-commerce-centre/137|title=International Commerce Centre|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|22|18|12|N|114|9|37|E|}}</small>
|- class="bright"
| 23 || [[Central Park Tower]] || [[Файл:CentralParkTowerSep20.jpg|100px|center]] || {{Сцяг ЗША}} [[Нью-Ёрк]] || {{Nts|472.4}} || 98 || [[2021]] || хмарачос ||<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/central-park-tower/14269|title=Central Park Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|-
| 24 || [[Landmark 81]] || [[Файл:LM81 NhonHuynh 5-8-2018.jpg|100px|center]] || {{Сцяг В’етнама}} [[Хашымін]] || {{Nts|469.5}} || 81 || [[2018]]|| хмарачос || Самае высокае збудаванне В’етнама.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/vincom-landmark-81/18192|title=Vincom Landmark 81|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|10|47|41.57|N|106|43|19.5|E}}</small>
|-
| 25 || [[Усходняя жамчужына]] || [[Файл:Oriental_Pearl_Tower_in_Shanghai.jpg|100px|center]]|| {{Сцяг Кітая}} [[Шанхай]] || {{Nts|467.9}} || 14 || [[1994]] || вежа ||<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/oriental-pearl-television-tower/9388|title=Oriental Pearl Television Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|31|14|30|N|121|29|42|E|}}</small>
|-
| 26 || [[Лахта-цэнтр]] || [[Файл:Gazprom tower (Lakhta Center) St Petersburg. Russia.jpg|center|100px]] || {{Сцяг Расіі}} [[Санкт-Пецярбург]] || {{Nts|462}} || 87 || [[2018]]<ref>{{Cite web|url=http://www.expertiza.spb.ru/?show=resolutioncommissioning|title=Официальный сайт Службы государственного строительного надзора и экспертизы Санкт-Петербурга|publisher=expertiza.spb.ru|accessdate=2019-12-23}}</ref> || хмарачос || Самы высокі будынак у Расіі і Еўропе, самы паўночны звышвысокі хмарачос.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/lakhta-center/12575|title=Lakhta Center|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|59|59|12|N|30|10|44|E|}}</small>
|-
| 27 || [[GRI 5960|Баганідская радыёмачта]] || [[Файл:Мачта Боганида.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Расіі}} Баганіда || {{Nts|462}} || — || 1960-е || мачта || <ref>{{Cite web|url=http://skyscraperpage.com/cities/?buildingID=94330|title=Chayka GRI 5960 Mast on Boganida River|publisher=skyscraperpage.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|69|21|00|N|86|48|00|E|}}</small>
|-
| 28 || [[GRI 5960|Інтынская радыёмачта]] || [[Файл:ИнтаРадиомачта.JPG|100px|center]] || {{Сцяг Расіі}} [[Верхняя Інта]] || {{Nts|462}} || — || 1960-е || мачта || <ref>{{Cite web|url=http://skyscraperpage.com/cities/?buildingID=94351|title=Chayka GRI 5960 Mast in Inta|publisher=skyscraperpage.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|65|57|59.54|N|60|18|33.45|E|}}</small>
|-
| 29 || [[875 Норт-Мічыган-авеню]] || [[Файл:Hancock tower 2006.jpg|100px|center]] || {{Сцяг ЗША}} [[Чыкага]] || {{Nts|456.9}} || 100 || [[1969]] || хмарачос || 344 м без уліку ўстаноўленай на даху антэны.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/875-north-michigan-avenue/345|title=875 North Michigan Avenue|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|41|53|55.68|N|87|37|22.8|W}}</small>
|-
| 30 || {{Не перакладзена 5|Чанша IFS|Вежа Чанша IFS T1|en|Changsha IFS Tower T1}} || [[Файл:长沙九龙仓国金中心.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Чанша]] || {{Nts|452.1}} || 94 || [[2018]]|| хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/changsha-ifs-tower-t1/13144|title=Changsha IFS Tower T1|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|-
| 31 || [[Вежы Петронас|Вежа Петронас 1]] || rowspan="2" | [[Файл:2016 Kuala Lumpur, Petronas Towers (28).jpg|100px|center]] || {{Сцяг Малайзіі}} [[Куала-Лумпур]] || {{Nts|451.9}} || 88 || [[1998]] || хмарачос || Самыя высокія вежы-двайняты ў свеце.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/petronas-twin-tower-1/149|title=Petronas Twin Tower 1|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || rowspan="2" | <small>{{Coord|3|09|28.26|N|101|42|41.94|E|}}</small>
|-
| 32 || [[Вежы Петронас|Вежа Петронас 2]] || {{Сцяг Малайзіі}} [[Куала-Лумпур]] || {{Nts|451.9}} || 88 || [[1998]] || хмарачос ||Самыя высокія вежы-двайняты ў свеце.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/petronas-twin-tower-2/150|title=Petronas Twin Tower 2|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref>
|-
| 33 || {{Не перакладзена 5|Сучжоу IFS|Сучжоу IFS|en|Suzhou IFS}} || [[Файл:Suzhou_IFS_27-10-2018.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Сучжоў]] || {{Nts|450}} || 98 || [[2019]] || хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/suzhou-ifs/196|title=Suzhou IFS|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref>||
|-
| 34 || [[Фінансавы цэнтр Наньцзін-Грынлэнд]] || [[Файл:Nanjing Zifeng Tower.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Нанкін]] || {{Nts|450}} || 66 || [[2010]] || хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/zifeng-tower/165|title=Zifeng Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|32|03|00|N|118|46|00|E|}}</small>
|-
| 35 || {{Не перакладзена 5|The Exchange 106|The Exchange 106|en|The Exchange 106}} || [[Файл:Exchange_106_%285-6-2018%29.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Малайзіі}} [[Куала-Лумпур]] || {{Nts|445.1}} || 95 || [[2019]] || хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/the-exchange-106/24971|title=The Exchange 106|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|-
| 36 || [[Эмпайр Стэйт Білдынг]] || [[Файл:Empire_State_Bldg_fr_32_W29_jeh.jpg|100px|center]] || {{Сцяг ЗША}} [[Нью-Ёрк]] || {{Nts|443.2}} || 102 || [[1931]] || хмарачос || 381 м без уліку ўстаноўленай на даху антэны.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/empire-state-building/261|title=Empire State Building|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|40|44|54.0|N|73|59|09|W|}}</small>
|-
| 37 || [[Kingkey 100]] || [[Файл:深圳“京基100”摩天大楼.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Шэньчжэнь]] || {{Nts|441.8}} || 100 || [[2011]] || хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/kk100/173|title=KK100|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|22|32|48|N|114|06|06|E|}}</small>
|-
| 38 || [[Міжнародны фінансавы цэнтр (Гуанчжоў)|Гуанчжоўскі міжнародны фінансавы цэнтр]] || [[Файл:GZIFC.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Гуанчжоу]] || {{Nts|438.6}} || 103 || [[2010]]|| хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/guangzhou-international-finance-center/174|title=Guangzhou International Finance Center|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|23|07|25|N|113|19|07|E|}}</small>
|-
| 39 || {{Не перакладзена 5|Ухань Цэнтр|Вежа Ухань Цэнтр|en|Wuhan Center}} || [[Файл:Wuhan Center 201704.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Ухань]] || {{Nts|438}} || 88 || [[2019]] || хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/wuhan-center-tower/8823|title=Wuhan Center Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|- class="bright"
| 40 || [[111 West 57th Street]] || [[Файл:SteinwaySep28.jpg|100px|center]] || {{Сцяг ЗША}} [[Нью-Ёрк]] || {{Nts|435.3}} || 84 || [[2020]] || хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/111-west-57th-street/14320|title=111 West 57th Street|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|-
| 41 || [[Борджэ Мілад]] || [[Файл:Milad Tower from Mehrabad view.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Ірана}} [[Тэгеран]] || {{Nts|435.3}} || — || [[2009]] || вежа || Самае высокае збудаванне ў Іране.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/milad-telecomm-tower/9389|title=Milad Telecomm Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|35|44|40|N|51|22|30|E|}}</small>
|- class="bright"
| 42 || [[One Vanderbilt]] || [[Файл:OneVanderbiltSep7.jpg|100px|center]] || {{Сцяг ЗША}} [[Нью-Ёрк]] || {{Nts|427}} || 58 || [[2021]] || хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/one-vanderbilt/15833|title=One Vanderbilt|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|-
| 43 || [[Балашыхінская радыёмачта]] || [[Файл:Balashiha_radio_station.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Расіі}} [[Балашыха]] || {{Nts|427}} || — || [[2004]] || мачта || <ref>{{Cite web|url=http://radiotechnologiya.ru/|title=Технический центр «Радиотехнология»|publisher=radiotechnologiya.ru|accessdate=2019-11-15}}</ref> ||
|-
| 44 || [[Парк-авеню, 432]] || [[Файл:432 Park Avenue, NY (cropped).jpg|100px|center]] || {{Сцяг ЗША}} [[Нью-Ёрк]] || {{Nts|425.7}} || 85 || [[2015]] || хмарачос || Самы высокі жылы будынак у свеце.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/432-park-avenue/13227|title=432 Park Avenue|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|40|45|42|N|73|58|19|W}}</small>
|-
| 45 || [[Marina 101]] || [[Файл:Dubai Marina Aug2012.jpg|100px|center]] || {{Сцяг ААЭ}} [[Дубай (горад)|Дубай]] || {{Nts|425}} || 101 || [[2017]]|| хмарачос ||<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/marina-101/207|title=Marina 101|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|-
| 46 || Радыёмачта станцыі RJH63 сістэмы РСДН-20 || || {{Сцяг Расіі}} [[Імярэцінская]] || {{Nts|424.9}} || — || 1979 || мачта || <ref>{{Cite web|url=http://skyscraperpage.com/cities/?buildingID=106043|title=RJH63 Central Mast|publisher=skyscraperpage.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|44|46|24.93|N|39|32|50.32|E|}}</small>
|-
| 47 || [[Міжнародная гасцініца і вежа Трампа (Чыкага)|Міжнародная гасцініца і вежа Трампа]] || [[Файл:Chicago (8).jpg|100px|center]] || {{Сцяг ЗША}} [[Чыкага]] || {{Nts|423.2}} || 98 || [[2009]] || хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/trump-international-hotel-tower/203|title=Trump International Hotel & Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|41|53|20|N|87|37|36|W}}</small>
|-
| 48 || [[Цзінь Маа]] || [[Файл:Jin Mao Tower.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Шанхай]] || {{Nts|420.5}} || 88 || [[1999]]|| хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/jin-mao-tower/189|title=Jin Mao Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|31|14|14|N|121|30|05|E|}}</small>
|-
| 49 || [[Менара Куала-Лумпур]] || [[Файл:KL tower1.JPG|100px|center]] || {{Сцяг Малайзіі}} [[Куала-Лумпур]] || {{Nts|420.4}} || 15 || [[1999]] || вежа || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/menara-kuala-lumpur/9390|title=Menara Kuala Lumpur|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|03|09|10|N|101|42|12|E|}}</small>
|-
| 50 || Труба [[Экібастузская ГРЭС-2|Экібастузскай ГРЭС-2]] || [[Файл:GRES-2.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Казахстана}} [[Экібастуз]] || {{Nts|419.7}} || — || [[1987]] || труба || Самая высокая дымавая труба ў свеце і самае высокае збудаванне ў Цэнтральнай Азіі.<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/ekibastuz-gres-2-chimney/18679|title=Ekibastuz GRES-2 Chimney|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|52|01|20|N|75|28|42|E|}}</small>
|-
| 51 || [[Цяньцзінская тэлевежа]] || [[Файл:Tianjin TV Tower.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Цяньцзінь]] || {{Nts|415.1}} || — || [[1991]] || вежа || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/tianjin-radio-tv-tower/9391|title=Tianjin Radio & TV Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|39|5|31|N|117|10|30|E|}}</small>
|-
| 52 || [[Princess Tower]] || [[Файл:Princess Tower Under Construction on 14 March 2008.jpg|100px|center]] || {{Сцяг ААЭ}} [[Дубай (горад)|Дубай]] || {{Nts|414}} || 101 || [[2012]] || хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/princess-tower/206|title=Princess Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|-
| 53 || [[Вежа Аль-Хамра]] || [[Файл:Kuwait Alhamra Tower (37472150).jpeg|100px|center]] || {{Сцяг Кувейта}} [[Кувейт (горад)|Кувейт]] || {{Nts|412.6}} || 80 || [[2011]] || хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/al-hamra-tower/208|title=Al Hamra Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|29|22|43|N|47|59|34|E|}}</small>
|-
| 54 || [[Міжнародны фінансавы цэнтр|Ганконскі міжнародны фінансавы цэнтр 2]] || [[Файл:IFC Hong Kong.JPG|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Ганконг]] || {{Nts|412}} || 88 || [[2003]]|| хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/two-international-finance-centre/205|title=Two International Finance Centre|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|22|17|5.75|N|114|9|34.49|E|}}</small>
|-
| 55 || {{Не перакладзена 5|LCT The Sharp Landmark Tower|Haeundae LCT The Sharp|en|Haeundae LCT The Sharp}} || [[Файл:Haeundae Beach 20200522 005.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Паўднёвай Карэі}} [[Пусан]] || {{Nts|411.6}} || 101 || [[2019]] || хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/lct-the-sharp-landmark-tower/108|title=LCT The Sharp Landmark Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref>||
|-
| 56 || [[Пекінская тэлевежа]] || [[Файл:CCTV Tower, Beijing.jpg|100px|center]]|| {{Сцяг Кітая}} [[Пекін]] || {{Nts|410.5}} || — || [[1992]] || вежа || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/central-radio-tv-tower/9393|title=Central Radio & TV Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> || <small>{{Coord|39|55|05|N|116|18|01|E|}}</small>
|- class="bright"
| 57 || [[Вежа China Resources (Наньнін)|Наньнінская вежа China Resources]] || || {{Сцяг Кітая}} [[Наньнін]] || {{Nts|402.7}} || 85 || [[2020]] || хмарачос ||<ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/guangxi-china-resources-tower/33180|title=Guangxi China Resources Tower|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-11-15|lang=en}}</ref> ||
|- class="bright"
| 58 || [[Міжнародны фінансавы цэнтр (Гуян)|Гуянскі міжнародны фінансавы цэнтр T1]] || [[Файл:Guizhou_Financial_City_District.jpg|100px|center]] || {{Сцяг Кітая}} [[Гуян]] || {{Nts|401}} || 79 || [[2021]] || хмарачос || <ref>{{Cite web|url=http://www.skyscrapercenter.com/building/guiyang-international-financial-center-t1/33699|title=Guiyang International Financial Center T1|publisher=www.skyscrapercenter.com|accessdate=2019-12-21|lang=en}}</ref> ||
|}
{{Зноскі}}
{{Вонкавыя спасылкі}}
[[Катэгорыя:Небаскробы]]
piw0smfb9e3n0f9wk6g3z673v363v05
Катэгорыя:Культавыя збудаванні Гданьска
14
711097
4191541
4144902
2022-08-21T20:16:24Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
[[Катэгорыя:Культавыя збудаванні Паморскага ваяводства|Гданьск]]
[[Катэгорыя:Культавыя збудаванні паводле гарадоў Польшчы|Гданьск]]
[[Катэгорыя:Будынкі і збудаванні Гданьска]]
[[Катэгорыя:Славутасці Гданьска]]
[[Катэгорыя:Рэлігія ў Гданьску]]
1liyv92hsixv1h5rq8j9i12gd28sorm
Катэгорыя:Культавыя збудаванні Познані
14
711102
4191543
4144923
2022-08-21T20:17:21Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
[[Катэгорыя:Культавыя збудаванні Велікапольскага ваяводства|Познань]]
[[Катэгорыя:Культавыя збудаванні паводле гарадоў Польшчы|Познань]]
[[Катэгорыя:Будынкі і збудаванні Познані]]
[[Катэгорыя:Славутасці Познані]]
[[Катэгорыя:Рэлігія ў Познані]]
cgtim7ei65a20bji1yvdib5ysk8qxag
Латвійская Рэспубліка (1918—1940)
0
711181
4191207
4190626
2022-08-21T12:05:55Z
JerzyKundrat
174
/* Гл. таксама */
wikitext
text/x-wiki
{{Гістарычная дзяржава
|назва = Латвійская Рэспубліка
|саманазва = {{lang-lv|Latvijas Republika}}
|статус =
|гімн = [[Гімн Латвіі|Божа, блаславі Латвію!]]
|сцяг = Flag of Latvia.svg
|апісанне_сцяга = [[Сцяг Латвіі]]
|герб = Coat of arms of Latvia.svg
|апісанне_герба = [[Герб Латвіі]]
|карта = Latvia1925physical.jpg
|апісанне =
|p1 =
|flag_p1 =
|p2 =
|flag_p2 =
|утворана =
|ліквідавана =
|s1 =
|flag_s1 =
|s2 =
|flag_s2 =
|s3 =
|flag_s3 =
|s4 =
|flag_s4 =
|дэвіз =
|сталіца = [[Рыга]]
|гарады = [[Даўгаўпілс]], [[Елгава]], [[Вэнтспілс]], [[Ліепая]], [[Рэзэкнэ]], [[Валміера]]
|мова = [[латышская мова|латышская]]
|валюта = [[Латвійскі лат]]
|дадатковы_параметр =
|змесціва_параметру =
|плошча =
|насельніцтва =
|форма_кіравання = [[парламенцкая рэспубліка]] (1918-1934); [[Аўтарытарызм|аўтарытарны рэжым]] (1934-1940)
|дынастыя =
|тытул_кіраўнікоў = Прэзідэнты
|кіраўнік1 = [[Яніс Чакстэ]]
|год_кіраўніка1 = [[1922]]-[[1927]]
|кіраўнік2 = [[Густаўс Зэмгалс]]
|год_кіраўніка2 = [[1927]]-[[1930]]
|кіраўнік3 = [[Албэртс Квіесіс]]
|год_кіраўніка3 = [[1930]]-[[1934]]
|кіраўнік4 = [[Карліс Улманіс]]
|год_кіраўніка4 = [[1934]]-[[1940]]
|рэлігія = [[лютэранства]], [[каталіцтва]]
|дадатковы_параметр1 =
|змесціва_параметру1 =
|Этап1 =
|Дата1 =
|Год1 =
|Этап2 =
|Дата2 =
|Год2 =
|Этап3 =
|Дата3 =
|Год3 =
|Этап4 =
|Дата4 =
|Год4 =
|Этап5 =
|Дата5 =
|Год5 =
|Этап6 =
|Дата6 =
|Год6 =
|дадатковы_параметр2 =
|змесціва_параметру2 =
|да =
|д1 =
|д2 =
|д3 =
|д4 =
|д5 =
|д6 =
|д7 =
|пасля =
|п1 =
|п2 =
|п3 =
|п4 =
|п5 =
|п6 =
|п7 =
|заўв =
}}
'''Латвійская Рэспубліка''' ({{lang-lv|Latvijas Republika}}) — [[Латышы|латышская]] нацыянальная [[дзяржава]], якая існавала ў перыяд паміж [[Першая сусветная вайна|Першай]] і [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнымі войнамі]]; перыяд гісторыі латышскай дзяржаўнасці, які ахопливае перыяд з [[1918]] па [[1940]] гады.
Падчас [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] латышскія тэрыторыі апынуліся пад нямецкай акупацыяй, затым частка з іх стала асновай для стварэння [[Балтыйскія немцы|балтыйскімі немцамі]] ў [[1918]] годзе [[Герцагства Курляндскае і Семігальскае|Курляндскага герцагства]].
[[18 лістапада]] [[1918]] года пасля капітуляцыі [[Германская імперыя|Германіі]] была абвешчана незалежнасць Латвіі. У [[1918]]—[[1919]] гадах працягваліся баі з нямецкімі і рускімі войскамі, а ў [[1920]] годзе Латвіі дапамагала [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшча]]. У выніку ў склад рэспублікі былі ўключаны тэрыторыі [[Латвійская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Латвійскай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі]], якая існавала ў [[1918]]—[[1920]] гадах.
У [[1934]]—[[1940]] гадах краінай [[Аўтарытарызм|аўтарытарна]] кіраваў [[Карліс Улманіс]]. Па [[Пакт Молатава — Рыбентропа|пакце Рыбентропа-Молатава]] Латвія апынуўся ў савецкай сферы ўплыву. У кастрычніку [[1939]] года тут былі створаны савецкія ваенныя базы. [[17 чэрвеня]] [[1940]] года пасля савецкага ўльтыматуму краіна была акупавана [[Рабоча-сялянская Чырвоная армія|Чырвонай Арміяй]]. [[5 жніўня]] [[1940]] года яна была далучана да [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] у выглядзе савецкай рэспублікі — [[Латвійская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Латвійскай ССР]].
== Геаграфія ==
Плошча міжваеннай Латвійскай Рэспублікі паводле [[Рыжскі мірны дагавор (1921)|Рыжскага дагавора (1920)]] складала 65 798 км². Гэты памер не змяніўся да [[1940]] года, калі Латвія стала саюзнай рэспублікай [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]]. Даўжыня межаў новастворанай дзяржавы склала 1 895 км, з якіх з суседзямі былі наступнымі:
* [[Літоўская Рэспубліка (1918—1940)|Літва]] — 570 км
* [[Эстонія]] — 443 км
* [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшча]] — 106 км
* [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] — 282 км (пасля [[17 верасня]] [[1939]] года працягласць мяжы павялічылася да 388 км у выніку далучэння [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]] да [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]])
* [[Балтыйскае мора]] — 494 км
Латвійскія межы не адмаўляліся суседзямі ўвесь міжваенны перыяд. Адзіным выключэннем быў памежны ўчастак з [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшчай]] да [[1929]] года. Польска-латышская спрэчка, якая мела дыпламатычны характар і не пераходзіла ў ваеннае становішча, тычылася 6 [[гміна|гмін]] былога [[Ілукштанскі павет|Ілукштанскага павета]], размешчаных на паўднёвым беразе [[Заходняя Дзвіна|Дзвіны]] ў ваколіцах [[Даўгаўпілс]]а. На гэтай тэрыторыі плошчай каля 1 500 км² пражывала каля 18 тысяч людзей, пераважна [[беларусы]] і [[палякі]], якія складалі ў залежнасці ад боку канфлікту ад 6 тыс. (звесткі Латвіі) да 9 тыс. (польскія звесткі) жыхароў. Першапачаткова гэты раён (у жніўні [[1919]] года) быў заняты Войскам Польскім. Нечакана пытанне аб прыналежнасці гэтага раёна было вырашана, калі [[Рабоча-сялянская Чырвоная армія|Чырвоная Армія]] пачала наступленне [[4 ліпеня]] [[1920]] года. Гэтыя землі былі заняты латышскай арміяй да канца ліпеня. Нарэшце, у сакавіку [[1921]] года увесь [[Ілукштанскі павет]] рашэннем Міжнароднай камісіі быў перададзены Латвіі. У канчатковым рахунку пытанне аб памежных прэтэнзіях было вырашана ў дагаворы аб мяжы ад [[12 лютага]] [[1929]] года. У выніку падпісання некалькіх дагавораў паміж Латвіяй і Польшчай у той час (у тым ліку аб кампенсацыі польскім памешчыкам, якія страцілі сваю маёмасць у Латвіі ў выніку зямельнай рэформы) польскі бок адмовіўся ад прэтэнзій на згаданую тэрыторыю пад кіраваннем латышоў.
== Гісторыя ==
=== Утварэнне ===
Гісторыя Латвійскай Рэспублікі бярэ пачатак з [[18 лістапада]] [[1918]] года, калі Народная Рада абвясціла незалежнасць краіны. [[7 снежня]] [[1918]] года ў мэтах абароны тэрыторыі Латвіі ад [[Рабоча-сялянская Чырвоная армія|Чырвонай Арміі]] нямецкі камісар па справах Балтыі [[Аўгуст Віннінг]] заключыў з урадам [[Карліс Улманіс|Карліса Улманіса]] пагадненне аб абвяшчэнні Балтыйскага ландэсвера ўзброенымі сіламі Латвіі. Згодна з пагадненнем, ландэсвер павінен быў складацца з нямецкіх, латвійскіх і расійскіх частак, а доля латышоў павінна была складаць 2/3 (але гэтая ўмова так і не была выканана). Часовы ўрад Латвіі дамовіўся з немцамі, бо на той момант не меў сродкаў на закупку зброі, а невялікая колькасць латышскіх войскаў не магла змагацца з [[Рабоча-сялянская Чырвоная армія|Чырвонай Арміяй]].
[[17 снежня]] [[1918]] года выйшаў Маніфест Часовага рабоча-сялянскага ўрада Латвіі аб устанаўленні савецкай улады, [[22 снежня]] [[Уладзімір Ільіч Ленін|Уладзімір Ленін]] падпісаў дэкрэт «Аб прызнанні незалежнасці Савецкай Рэспублікі Латвіі». [[3 студзеня]] [[1919]] года [[Рыга|Рыгу]] занялі часткі [[Рабоча-сялянская Чырвоная армія|Чырвонай Арміі]]. Была абвешчана [[Латвійская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка]].
Не маючы дастатковай падтрымкі з боку нямецкага кіраўніцтва, урад Улманіса пачаў фармаваць незалежныя ад ландэсвера латышскае апалчэнне. [[5 студзеня]] [[1919]] года быў арганізаваны Асобны латышскі батальён пад камандаваннем [[Оскарс Калпакс|Оскарса Калпакса]]. У [[Эстонія|Паўднёвай Эстоніі]] былі створаны латышскія атрады, якія налічвалі каля 9 800 салдат і афіцэраў, пазней аб’яднаныя ў Паўночналатвійскую брыгаду ў складзе Узброеных сіл [[Эстонія|Эстоніі]]. У той жа час міністр абароны Часовага ўрада Латвіі вывеў латвійскія роты з ландэсвера.
Да пачатку лютага [[1919]] года [[Рабоча-сялянская Чырвоная армія|Чырвоная Армія]], у якую ўваходзілі [[латышскія стралкі]], здолела акупаваць большую частку Латвіі, за выключэннем невялікай тэрыторыі вакол горада-порта [[Ліепая|Ліепаі]], якая заставалася пад кантролем урада [[Карліс Улманіс|Карліса Улманіса]]. Там размясціліся вайсковыя фарміраванні [[Балтыйскія немцы|остзейскіх немцаў]] (Балтыйскі ландэсвер), у склад якіх уваходзіла Латвійская брыгада (каля 2 тыс. салдат і афіцэраў), якія некаторы час падтрымлівалі Улманіса ў барацьбе з [[Бальшавікі|бальшавікамі]].
[[16 красавіка]] [[1919]] года ў [[Ліепая|Ліепаі]] аддзелы нямецкага ландэсвера скінулі ўрад [[Карліс Улманіс|Ульманіса]], які лічыўся антынямецкім. Праз некалькі дзён урад Улманіса перайшоў на параход, які спецыяльна прыбыў з [[Талін]]а і знаходзіўся ў ліепайскім порце пад аховай брытанскіх вайскоўцаў. Пад аховай [[Вялікабрытанія|брытанскіх]] і [[Францыя|французскіх]] ваенных караблёў параход стаў на рэйд і правёў у моры каля двух месяцаў.
[[26 красавіка]] [[1919]] года камандаванне ландэсвера прызначыла [[Лютэранства|лютэранскага]] [[пастар]]а [[Андрэйс Ніедра|Андрыса Ніедра]] [[прэм'ер-міністр]]ам, які праславіўся сваімі рэзкімі выступамі ў латвійскіх газетах.
[[22 мая]] ландэсвер, нямецкая жалезная дывізія і [[Белы рух|белагвардзейскія]] фарміраванні пад кіраўніцтвам князя [[Анатол Паўлавіча Лівен|Анатоля Паўлавіча Лівена]] вызвалілі [[Рыга|Рыгу]] ад [[Рабоча-сялянская Чырвоная армія|Чырвонай Арміі]], туды пераехаў урад Ніедры. Германскае ваенна-палітычнае кіраўніцтва спрабавала ўсталяваць у Латвіі палітычны рэжым нямецкай арыентацыі і накіравала зброю супраць эстонскай арміі і нацыянальных узброеных сіл Латвіі, якія кантралявалі поўнач краіны. Аднак [[23 чэрвеня]] [[1919]] года эстонская армія і латышскія палкі разграмілі пад [[Цэсіс]]ам часткі ландэсвера і жалезнай дывізіі, а [[29 чэрвеня]] прагерманскі ўрад Ніедры быў разагнаны, а сам ён быў вымушаны збегчы за мяжу. [[27 чэрвеня]] [[1919]] года урад Улманіса аднавіў сваю дзейнасць у [[Ліепая|Ліепаі]].
[[2 ліпеня]] ў выніку прарыву эстонскай арміі на чале з [[Ёхан Лайдонэр|Ёханам Лайдонэрам]] і латышскіх палкоў рыжскай лініі абароны было падпісана перамір’е паміж камандаваннем нямецкіх войскаў і эстонскай арміяй з удзелам прадстаўнікоў [[Антанта|Антанты]]. Згодна з яго ўмовамі, да [[5 ліпеня]] [[1919]] года апошнія часці нямецкай Жалезнай дывізіі пакінулі [[Рыга|Рыгу]], а часткі ландэсвера пазней былі ўключаны ў склад латвійскай арміі.
У верасні [[1919]] года былы камандуючы нямецкім корпусам у Латвіі граф [[Рудзігер фон дэр Гольц]] пры падтрымцы рэваншысцкіх сіл з кіраўніцтва арміі [[Веймарская рэспубліка|Веймарскай рэспублікі]] арганізаваў набор і перавод рускіх салдат і афіцэраў у нямецкія лагерах для ваеннапалонных. У склад Заходняй арміі былі ўключаны і часткі фармальна ліквідаванага нямецкага корпуса фон дэр Гольца. [[20 верасня]] [[Павел Рафаілавіч Бермант-Авалаў|Павел Бермандт-Авалаў]] абвясціў аб уступленні ў паўнамоцтвы ў [[Прыбалтыка|краінах Балтыі]] і адмовіўся падпарадкоўвацца камандуючаму [[Белы рух|Белай арміяй]] на паўночным захадзе Расіі генералу [[Мікалай Мікалаевіч Юдзеніч|Юдзенічу]]. Заходняя добраахвотніцкая армія была разбіта латышскімі войскамі з дапамогай флоту [[Антанта|Антанты]] пад [[Рыга]]й у лістападзе [[1919]] года, а сам Бермандт-Авалаў уцёк у [[Усходняя Прусія|Прусію]].
У пачатку [[1920-я|1920-х гадоў]] падчас сумеснага наступлення латышскай і польскай армій [[Рабоча-сялянская Чырвоная армія|Чырвоная Армія]] была выцеснена з [[Латгалія|Латгаліі]]. [[11 жніўня]] [[1920]] года ўрад Латвіі падпісаў мірны дагавор з [[Расійская Савецкая Федэратыўная Сацыялістычная Рэспубліка|РСФСР]], паводле якога савецкі ўрад першым у свеце прызнаў існаванне незалежнай Латвійскай дзяржавы [[26 студзеня]] [[1921]] года. [[26 студзеня]] [[1921]] года незалежнасць Латвіі была афіцыйна прызнана краінамі-пераможцамі ў [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайне]] ([[Антанта]]й). [[22 верасня]] [[1921]] года Латвія разам з [[Літоўская Рэспубліка (1918—1940)|Літвой]] і [[Эстонія]]й была прынята ў [[Ліга Нацый|Лігу Нацый]].
=== Парламенцкі перыяд ===
Галоўнай задачай Народнай Рады было правядзенне палітычных кансультацый і выбараў у Канстытуцыйны сход. Да Устаноўчага сходу ([[1 мая]] [[1920]] года) дзейнічала Народная Рада як вышэйшы орган улады ў Латвіі. [[7 лютага]] [[1920]] года ў газеце «Valdības Vēstnesis» («Урадавыя ведамасці») быў апублікаваны склад Цэнтральнай і Акруговай выбарчых камісій па ўстаноўчым сходзе. [[17 лютага]] ў гэтай жа газеце была апублікавана першая інструкцыя Цэнтрвыбаркама «Аб выбарах ва Устаноўчы сход Латвіі». [[1 сакавіка]] акруговыя выбарчыя камісіі пачалі рэгістрацыю кандыдатаў.
Выбары Устаноўчага сходу адбыліся [[17 красавіка|17]]-[[18 красавіка]] [[1920]] года, у іх прынялі ўдзел 84,9 % (677 084) выбаршчыкаў. Першае пасяджэнне Устаноўчага сходу было адкрыта [[1 мая]] [[1920]] года. Старшынёй сходу быў абраны юрыст [[Яніс Чакстэ]], які пазней стаў першым [[Прэзідэнты Латвіі|прэзідэнтам]].
[[5 мая]] [[1920]] года Устаноўчы сход стварыў 26 дэпутацкіх камісій па распрацоўцы [[Канстытуцыя|Канстытуцыі]]. Канстытуцыя была прынята Устаноўчым сходам [[15 лютага]] [[1922]] года. Яна вызначала, што Латвія з’яўляецца свабоднай, незалежнай, [[Дэмакратыя|дэмакратычнай]] [[рэспубліка]]й, у якой улада належыць [[Латышы|латышскаму народу]], і што рашэнні аб змене дзяржаўнага ладу і міжнароднага статусу (адмова ад суверэнітэту, далучэнне да якой-небудзь іншай краіны і г.д.) могуць быць прыняты толькі самім народам Латвіі праз [[рэферэндум]].
Адной з першых задач новай улады быў падзел буйных памешчыцкіх уладанняў (пераважна [[немцы|нямецкіх]] і [[Рускія|рускіх]]) і надзел зямлёй беззямельных сялян. Ужо ў [[1920]] годзе Устаноўчы сход стварыў камісію па падрыхтоўцы аграрнай рэформы. Максімальны памер маёнткаў вызначаўся ў 50 га зямлі, усе лішкі бясплатна перадаваліся беззямельным. Надзелы павінны быць не менш за 10 га і не больш за 22 га, хаця насамрэч выдзяляліся меншыя ўчасткі. Рэформа працягвалася да [[1937]] года і ў цэлым прайшла паспяхова, забяспечыўшы хуткае развіццё сельскай гаспадаркі. Калі ў [[1920]] годзе беззямельных было 61,2 % сялян, то ў сярэдзіне [[1930-я|1930-х гадоў]] толькі 18 %. Ужо ў [[1923]] годзе пасяўныя плошчы перавысілі даваенны ўзровень. У сваю чаргу 84 % лясоў сталі дзяржаўнай уласнасцю, што дазволіла дзяржаве кантраляваць дрэваапрацоўчую прамысловасць.
[[9 чэрвеня]] [[1922]] года быў прыняты Закон аб выбарах. Ён прадугледжваў выбары ў [[Сейм Латвіі|Сейм]] кожныя тры гады. Выбарчы парог, які партыі павінны былі пераадолець, каб быць прадстаўленым у [[Сейм Латвіі|Сейме]], быў даволі нізкім (2,5 %). У выніку пачаўся актыўны працэс утварэння, падзелу і зліцця палітычных партый і рухаў, непазбежна звязаны з узаемнымі папрокамі. Гэта пагаршала ўнутрыпалітычную стабільнасць і набліжала палітычны крызіс.
=== Усталяванне аўтарытарнага рэжыму ===
[[15 мая]] [[1934]] года [[Спіс прэм’ер-міністраў Латвіі|прэм’ер-міністр Латвіі]] [[Карліс Улманіс]] здзейсніў [[дзяржаўны пераварот]], усталяваўшы свой [[Аўтарытарызм|аўтарытарны рэжым]]. Ён распусціў парламент, некаторыя дэпутаты былі часова арыштаваныя, усе палітычныя партыі забароненыя, праводзілася ярка выяўленая нацыяналістычная палітыка. Падтрымлівалася сельская гаспадарка, укладваліся сродкі ў будаўніцтва новых заводаў, будаваліся аб’екты рэспубліканскага значэння, актыўна падтрымлівалася нацыянальная культура, асвета і мастацтва. Карліса Улманіса называлі правадыром латышскага народа.
== Савецкая акупацыя краіны ==
[[23 жніўня]] [[1939]] года [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] і [[Трэці рэйх|Германія]] падпісалі [[Пакт Молатава — Рыбентропа|дагавор аб ненападзе паміж Германіяй і Савецкім Саюзам]] і [[Сакрэтны дадатковы пратакол да Дагавора аб ненападзе паміж Германіяй і СССР|сакрэтны дадатковы]] пратакол да яго аб размежаванні тэрыторый, якія ўяўляюць узаемны інтарэс ва [[Усходняя Еўропа|Усходняй Еўропе]] на выпадак «тэрытарыяльна-палітычнай рэарганізацыі». Пратакол прадугледжваў уключэнне Латвіі ў сферу інтарэсаў [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]]. У [[1939]]—[[1941]] гадах па савецка-германскім пагадненням большасць [[Балтыйскія немцы|балтыйскіх немцаў]], якія пражывалі ў Латвіі, пераехалі ў [[Трэці рэйх|Германію]].
[[15 чэрвеня]] [[1940]] года [[Народны камісарыят унутраных спраў СССР|НКУС СССР]] напаў на дзве памежныя заставы Латвіі — Маслянку і Шмаілі. Трэцяя атака — на пост Жугуры — была адменена. У Шмайлі памежнікі не паспелі аказаць ніякага супраціўлення, трапілі ў палон і былі вывезены ў [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]]. На Маслянцы войскі аказалі супраціўленне, загінулі 3 салдаты, 2 мірных жыхара, будынак аховы быў спалены і некалькі чалавек трапілі ў палон. Усяго загінулі 5 чалавек, 37 трапілі ў палон. Ахвяры таксама былі і на баку нападнікаў.
[[16 чэрвеня]] ў 14.00 нарком замежных спраў СССР [[Вячаслаў Міхайлавіч Молатаў|Вячаслаў Молатаў]] зачытаў паслу Латвіі ў [[Масква|Маскве]] Ф. Коцыньшу ўльтыматум урада [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] з патрабаваннем адстаўкі ўрада Латвіі і ўвядзення ў Латвію неабмежаванага кантынгенту савецкіх войскаў. У выпадку, калі б быў атрыманы адказ ад латвійскага ўрада, узброеныя сілы СССР увойдуць на тэрыторыю Латвіі і здушаць любое супраціўленне.
[[Карліс Улманіс]] папрасіў амбасадара [[Трэці рэйх|Германіі]] ў Латвіі [[Ульрых фон Коц|Ульрыха фон Коца]] адкрыць [[Клайпеда|Клайпедскі]] калідор для эвакуацыі ўладаў і арміі ва [[Усходняя Прусія|Усходнюю Прусію]]. Просьба была адмоўлена. Войска не атрымала загаду на ваенны супраціў і не дзейнічала. Кабінет міністраў адхіліў ваенны супраціў, лічачы, што гэта выкліча кровапраліцце, але не выратуе латвійскую дзяржаву.
[[17 чэрвеня]] ў 9 гадзін раніцы прадстаўнік [[Рабоча-сялянская Чырвоная армія|Чырвонай Арміі]] генерал-палкоўнік Дзмітры Паўлаў сустрэўся з прадстаўніком латвійскай арміі [[Ота Удэнціньш]]ам на чыгуначнай станцыі [[Ёнішкіс|Ёнішкі]]. У 13.00 быў падпісаны акт аб капітуляцыі Латвіі.
Савецкія войскі перайшлі латвійска-савецкую мяжу, не дачакаўшыся адказу ад латвійскіх уладаў і вынікаў перамоваў паміж прадстаўнікамі армій. Ужо ў 13.00 у [[Рыга|Рыгу]] ўвайшлі першыя савецкія танкі. У 22.15 [[Прэзідэнты Латвіі|прэзідэнт]] [[Карліс Улманіс|Улманіс]] заклікаў па радыё людзей заставацца на сваіх месцах і не аказваць супраціўлення акупантам.
[[5 жніўня]] савецкія ўлады падпісалі спецыяльны дэкрэт аб уключэнні Латвіі ў склад [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]], па якому яна атрымала новую назву: [[Латвійская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка]].
== Гл. таксама ==
* [[Латвія]]
{{зноскі}}
{{Дзяржаўныя ўтварэнні перыяду Грамадзянскай вайны і станаўлення СССР, 1917—1924}}
{{Польска-савецкая вайна}}
[[Катэгорыя:Гісторыя Латвіі]]
[[Катэгорыя:З’явіліся ў 1918 годзе]]
[[Катэгорыя:Зніклі ў 1940 годзе]]
2x7umy6cacvciavv4p4g9arlg4ot2x3
Катэгорыя:Культавыя збудаванні Варшавы
14
711200
4191540
4145430
2022-08-21T20:15:48Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
[[Катэгорыя:Культавыя збудаванні Мазавецкага ваяводства|Варшава]]
[[Катэгорыя:Культавыя збудаванні паводле гарадоў Польшчы|Варшава]]
[[Катэгорыя:Будынкі і збудаванні Варшавы]]
[[Катэгорыя:Славутасці Варшавы]]
[[Катэгорыя:Рэлігія ў Варшаве]]
qkpyp9lb5xzfikmkn4ibhf9ksq8iqra
Катэгорыя:Культавыя збудаванні Быдгашча
14
712500
4191539
4156737
2022-08-21T20:14:00Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
[[Катэгорыя:Культавыя збудаванні Куяўска-Паморскага ваяводства|Быдгашч]]
[[Катэгорыя:Культавыя збудаванні паводле гарадоў Польшчы|Быдгашч]]
[[Катэгорыя:Будынкі і збудаванні Быдгашча]]
[[Катэгорыя:Славутасці Быдгашча]]
[[Катэгорыя:Рэлігія ў Быдгашчы]]
dw2qkbygfp6bptlwvh8fo3gwrv0306m
Касцёл Святога Мікалая (Фардон)
0
712640
4191544
4171089
2022-08-21T20:20:27Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
{{Храм}}
{{іншыя значэнні|Касцёл Святога Мікалая}}
'''Касцёл Святога Мікалая''' — [[Каталіцтва|рымска-каталіцкі]] мураваны парафіяльны [[касцёл]] у раёне старага Фардона [[Быдгашч]]а.
== Гісторыя ==
[[Файл:Фардон. Касцёл Святога Мікалая.jpg|міні|злева]]
Першы драўляны касцёл быў пабудаваны у 1424 годзе, раней гараджане ездзілі ў [[Вышгруд (Быдгашч)»|Вышагруддзе]].
У 1600 годзе ксяндзом Мясткоўскім замест драўлянага быў пабудаваны мураваны касцёл.
У 1923 годзе пачалсь работы па пашырэнні касцёла. Праект будынка быў выкананы ў 1923 годзе архітэктарам Стэфанам Цыбіхоўскім. Прадугледжвалася выкарыстанне сцен першапачатковага касцёла для ўзвядзення неабарочнага аднанефавага трохпралётнага храма з вежай, накрытай барочным купалком. У 1928 годзе будынак быў часткова разбураны пры разбудове, а [[Прэзбітэрый|прэзбітэрый]], які цяпер служыць капліцай, захавалася<ref>[http://www.wyszogrod.stary-fordon.pl/mikolaj-przed-i-po/ Mikołaj przed i po]</ref>. У 1929 годзе была ўзведзена вежа з трымя званамі з раней разабранай драўлянай званіцы.
<gallery>
Bdg kscswMikolaja noc 18 07-2013.jpg
Bdg kscswMikolaja 12 07-2013.jpg
Bdg kscswMikolaja 8 07-2013.jpg
Bdg kscswMikolaja 5 07-2013.jpg
Bydgoszcz św Mikołaj wnętrze 1.jpg
</gallery>
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Касцёлы Быдгашцкай дыяцэзіі]]
[[Катэгорыя:Касцёлы Куяўска-Паморскага ваяводства]]
[[Катэгорыя:Храмы Святога Мікалая]]
[[Катэгорыя:Храмы Быдгашча]]
5zpzax9mt0pxmtrq4ahv8hg0hnz6c0f
4191550
4191544
2022-08-21T20:30:42Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
{{Храм}}
{{іншыя значэнні|Касцёл Святога Мікалая}}
'''Касцёл Святога Мікалая''' — [[Каталіцтва|рымска-каталіцкі]] мураваны парафіяльны [[касцёл]] у раёне старага Фардона [[Быдгашч]]а.
== Гісторыя ==
[[Файл:Фардон. Касцёл Святога Мікалая.jpg|міні|злева]]
Першы драўляны касцёл быў пабудаваны у 1424 годзе, раней гараджане ездзілі ў [[Вышгруд (Быдгашч)»|Вышагруддзе]].
У 1600 годзе ксяндзом Мясткоўскім замест драўлянага быў пабудаваны мураваны касцёл.
У 1923 годзе пачалсь работы па пашырэнні касцёла. Праект будынка быў выкананы ў 1923 годзе архітэктарам Стэфанам Цыбіхоўскім. Прадугледжвалася выкарыстанне сцен першапачатковага касцёла для ўзвядзення неабарочнага аднанефавага трохпралётнага храма з вежай, накрытай барочным купалком. У 1928 годзе будынак быў часткова разбураны пры разбудове, а [[Прэзбітэрый|прэзбітэрый]], які цяпер служыць капліцай, захавалася<ref>[http://www.wyszogrod.stary-fordon.pl/mikolaj-przed-i-po/ Mikołaj przed i po]</ref>. У 1929 годзе была ўзведзена вежа з трымя званамі з раней разабранай драўлянай званіцы.
<gallery>
Bdg kscswMikolaja noc 18 07-2013.jpg
Bdg kscswMikolaja 12 07-2013.jpg
Bdg kscswMikolaja 8 07-2013.jpg
Bdg kscswMikolaja 5 07-2013.jpg
Bydgoszcz św Mikołaj wnętrze 1.jpg
</gallery>
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Касцёлы Быдгашцкай дыяцэзіі]]
[[Катэгорыя:Касцёлы Куяўска-Паморскага ваяводства]]
[[Катэгорыя:Храмы Святога Мікалая]]
[[Катэгорыя:Касцёлы Быдгашча]]
rttkj4vjpqrng32ig7h52vlsjm4xvy8
4191552
4191550
2022-08-21T20:31:01Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
{{Храм}}
{{іншыя значэнні|Касцёл Святога Мікалая}}
'''Касцёл Святога Мікалая''' — [[Каталіцтва|рымска-каталіцкі]] мураваны парафіяльны [[касцёл]] у раёне старага Фардона [[Быдгашч]]а.
== Гісторыя ==
[[Файл:Фардон. Касцёл Святога Мікалая.jpg|міні|злева]]
Першы драўляны касцёл быў пабудаваны у 1424 годзе, раней гараджане ездзілі ў [[Вышгруд (Быдгашч)»|Вышагруддзе]].
У 1600 годзе ксяндзом Мясткоўскім замест драўлянага быў пабудаваны мураваны касцёл.
У 1923 годзе пачалсь работы па пашырэнні касцёла. Праект будынка быў выкананы ў 1923 годзе архітэктарам Стэфанам Цыбіхоўскім. Прадугледжвалася выкарыстанне сцен першапачатковага касцёла для ўзвядзення неабарочнага аднанефавага трохпралётнага храма з вежай, накрытай барочным купалком. У 1928 годзе будынак быў часткова разбураны пры разбудове, а [[Прэзбітэрый|прэзбітэрый]], які цяпер служыць капліцай, захавалася<ref>[http://www.wyszogrod.stary-fordon.pl/mikolaj-przed-i-po/ Mikołaj przed i po]</ref>. У 1929 годзе была ўзведзена вежа з трымя званамі з раней разабранай драўлянай званіцы.
<gallery>
Bdg kscswMikolaja noc 18 07-2013.jpg
Bdg kscswMikolaja 12 07-2013.jpg
Bdg kscswMikolaja 8 07-2013.jpg
Bdg kscswMikolaja 5 07-2013.jpg
Bydgoszcz św Mikołaj wnętrze 1.jpg
</gallery>
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Касцёлы Быдгашцкай дыяцэзіі]]
[[Катэгорыя:Храмы Святога Мікалая]]
[[Катэгорыя:Касцёлы Быдгашча]]
p8lgi6h9lrei2qkg8s3958qbxexi6rr
Касцёл Святога Яна Апостала і Евангеліста (Фардон)
0
712709
4191545
4171090
2022-08-21T20:20:36Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
{{Храм}}
'''Касцёл Святога Яна Апостала і Евангеліста''' — [[Каталіцтва|рымска-каталіцкі]] мураваны парафіяльны [[касцёл]] у раёне старага Фардона [[Быдгашч]]а.
== Гісторыя ==
[[Файл:Фардон. Касцёл Святога Яна Апостала і Евангеліста 1.jpg|міні|злева]]
Евангелісты з’явіліся ў Фордане пасля 1772 года. У 1822 годзе была створана евангелічна-еўрапейская абшчына з сядзібай у Фордане, якая налічвала каля 2 тысяч чалавек з 36 бліжэйшых населеных пунктаў.
Будаўніцтва касцёла пачалося 16 кастрычніка 1878 года. Будаўніцтва храма было завершана ў лістападзе 1879 года і 27 лістапада быў урачыста асвечаны.
Будынак выкарыстоўваўся ў рэлігійных мэтах да 1945 года, пакуль члены нямецкай евангелічнай парафіі не пакінулі Польшчу. Касцёл, як і 16 іншых евангельскіх храмаў у Быдгашчы і раёне, перайшоў у распараджэнне Быдгашцкага староства і быў часова перададзены каталікам. У канцы 1940-х гадоў улады размясцілі там склад збожжа, а ў 1950-я — склад ахоўнага адзення.
У 1970-я гады разбураны будынак улады прызначылі пад знос. У ім быў пашкоджаны дах, расколіны ў сценах, пашкоджаная стойка вежы, ушкадзення ў падмурках і сценах.
У 1983 годзе дзякуючы пробошчу [[Касцёл Святога Мікалая (Фардон)|парафіі св. Мікалай]], кс. Станіслаў Грунт, храм быў афіцыйна перададзены мясцоваму прыходу. У 1983—1985 гадах быў праведзены капітальны рамонт. 1 лістапада 1985 года кс. Біскуп Марыян Пшыкуцкі нанава асвяціў храм.
<gallery>
Bdg kscswJana 8 07-2013.jpg
Bdg kscswJana 3 07-2013.jpg
Bdg kscswJana 12 07-2013.jpg
Fordon - kościół Św Jana Apostoła i Ewangelisty (dawny kościół ewangelicki ) - panoramio.jpg
</gallery>
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
* [http://www.janbydgoszcz.pl/ Parafia św. Jana Apostoła i Ewangelisty]
== Спасылкі ==
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Храмы Быдгашча]]
[[Катэгорыя:Касцёлы Быдгашцкай дыяцэзіі]]
[[Катэгорыя:Касцёлы Куяўска-Паморскага ваяводства]]
ak38cy3q21iwgdktjr8m6i2z55eeyg2
4191551
4191545
2022-08-21T20:30:47Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
{{Храм}}
'''Касцёл Святога Яна Апостала і Евангеліста''' — [[Каталіцтва|рымска-каталіцкі]] мураваны парафіяльны [[касцёл]] у раёне старага Фардона [[Быдгашч]]а.
== Гісторыя ==
[[Файл:Фардон. Касцёл Святога Яна Апостала і Евангеліста 1.jpg|міні|злева]]
Евангелісты з’явіліся ў Фордане пасля 1772 года. У 1822 годзе была створана евангелічна-еўрапейская абшчына з сядзібай у Фордане, якая налічвала каля 2 тысяч чалавек з 36 бліжэйшых населеных пунктаў.
Будаўніцтва касцёла пачалося 16 кастрычніка 1878 года. Будаўніцтва храма было завершана ў лістападзе 1879 года і 27 лістапада быў урачыста асвечаны.
Будынак выкарыстоўваўся ў рэлігійных мэтах да 1945 года, пакуль члены нямецкай евангелічнай парафіі не пакінулі Польшчу. Касцёл, як і 16 іншых евангельскіх храмаў у Быдгашчы і раёне, перайшоў у распараджэнне Быдгашцкага староства і быў часова перададзены каталікам. У канцы 1940-х гадоў улады размясцілі там склад збожжа, а ў 1950-я — склад ахоўнага адзення.
У 1970-я гады разбураны будынак улады прызначылі пад знос. У ім быў пашкоджаны дах, расколіны ў сценах, пашкоджаная стойка вежы, ушкадзення ў падмурках і сценах.
У 1983 годзе дзякуючы пробошчу [[Касцёл Святога Мікалая (Фардон)|парафіі св. Мікалай]], кс. Станіслаў Грунт, храм быў афіцыйна перададзены мясцоваму прыходу. У 1983—1985 гадах быў праведзены капітальны рамонт. 1 лістапада 1985 года кс. Біскуп Марыян Пшыкуцкі нанава асвяціў храм.
<gallery>
Bdg kscswJana 8 07-2013.jpg
Bdg kscswJana 3 07-2013.jpg
Bdg kscswJana 12 07-2013.jpg
Fordon - kościół Św Jana Apostoła i Ewangelisty (dawny kościół ewangelicki ) - panoramio.jpg
</gallery>
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
* [http://www.janbydgoszcz.pl/ Parafia św. Jana Apostoła i Ewangelisty]
== Спасылкі ==
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Касцёлы Быдгашча]]
[[Катэгорыя:Касцёлы Быдгашцкай дыяцэзіі]]
[[Катэгорыя:Касцёлы Куяўска-Паморскага ваяводства]]
omcd84lc7yxv2b8z4amlr412tmxxjb6
4191553
4191551
2022-08-21T20:31:07Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
{{Храм}}
'''Касцёл Святога Яна Апостала і Евангеліста''' — [[Каталіцтва|рымска-каталіцкі]] мураваны парафіяльны [[касцёл]] у раёне старага Фардона [[Быдгашч]]а.
== Гісторыя ==
[[Файл:Фардон. Касцёл Святога Яна Апостала і Евангеліста 1.jpg|міні|злева]]
Евангелісты з’явіліся ў Фордане пасля 1772 года. У 1822 годзе была створана евангелічна-еўрапейская абшчына з сядзібай у Фордане, якая налічвала каля 2 тысяч чалавек з 36 бліжэйшых населеных пунктаў.
Будаўніцтва касцёла пачалося 16 кастрычніка 1878 года. Будаўніцтва храма было завершана ў лістападзе 1879 года і 27 лістапада быў урачыста асвечаны.
Будынак выкарыстоўваўся ў рэлігійных мэтах да 1945 года, пакуль члены нямецкай евангелічнай парафіі не пакінулі Польшчу. Касцёл, як і 16 іншых евангельскіх храмаў у Быдгашчы і раёне, перайшоў у распараджэнне Быдгашцкага староства і быў часова перададзены каталікам. У канцы 1940-х гадоў улады размясцілі там склад збожжа, а ў 1950-я — склад ахоўнага адзення.
У 1970-я гады разбураны будынак улады прызначылі пад знос. У ім быў пашкоджаны дах, расколіны ў сценах, пашкоджаная стойка вежы, ушкадзення ў падмурках і сценах.
У 1983 годзе дзякуючы пробошчу [[Касцёл Святога Мікалая (Фардон)|парафіі св. Мікалай]], кс. Станіслаў Грунт, храм быў афіцыйна перададзены мясцоваму прыходу. У 1983—1985 гадах быў праведзены капітальны рамонт. 1 лістапада 1985 года кс. Біскуп Марыян Пшыкуцкі нанава асвяціў храм.
<gallery>
Bdg kscswJana 8 07-2013.jpg
Bdg kscswJana 3 07-2013.jpg
Bdg kscswJana 12 07-2013.jpg
Fordon - kościół Św Jana Apostoła i Ewangelisty (dawny kościół ewangelicki ) - panoramio.jpg
</gallery>
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
* [http://www.janbydgoszcz.pl/ Parafia św. Jana Apostoła i Ewangelisty]
== Спасылкі ==
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Касцёлы Быдгашча]]
[[Катэгорыя:Касцёлы Быдгашцкай дыяцэзіі]]
8o3dihiaz96oolid5qq0v5geqlxr8dj
Келецкае ваяводства (1975—1998)
0
712985
4191433
4160026
2022-08-21T19:03:52Z
Artsiom91
31770
дададзена [[Катэгорыя:Гісторыя Свентакшыскага ваяводства]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{Адміністрацыйная адзінка}}
'''Келецкае ваяводства''' ({{lang-pl|Województwo kieleckie}}) — адно з [[Ваяводствы Польшчы|ваяводстваў]], якія існавалі ў [[1975]]—[[1998]] гадах у [[Польшча|Польшчы]]. Яго цэнтрам быў горад [[Кельцы]]. У 1999 годзе тэрыторыя была ўключана ў склад [[Свентакшыскае ваяводства|Свентакшыскага ваяводства]].
== Гарады ==
Найбуйнейшымі [[горад|гарадамі]] ваяводства станам на 1998 год былі:
* [[Кельцы]] — 212 тыс. жыхароў
* [[Астровец Свентакшыскі]] — 79 тыс. жыхароў
* [[Старахавіцы]] — 57 тыс. жыхароў
* [[Скаржыска-Каменна]] — 51 тыс. жыхароў
* [[Коньске]] — 22 тыс. жыхароў
{{Бібліяінфармацыя}}
{{Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Польшчы 1975—1998}}
[[Катэгорыя:Ваяводствы Польшчы (1975—1998)]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Свентакшыскага ваяводства]]
rt9e4n8gn61q66lj063ddmebuqbxidg
Келецкае ваяводства
0
713334
4191288
4164623
2022-08-21T16:25:23Z
ElisavetaIvanova
69289
wikitext
text/x-wiki
'''Келецкае ваяводства''' — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка, якая існавала ў Польшчы ў розныя стагоддзі:
* [[Келецкае ваяводства (1919—1939)|Келецкае ваяводства]] — ваяводства ў Польскай Рэспубліцы з 1919 па 1939 гады.
* [[Келецкае ваяводства (1945—1975)|Келецкае ваяводства]] — ваяводства ў Польскай Народнай Рэспубліцы з 1945 па 1975 гады
* [[Келецкае ваяводства (1975—1998)|Келецкае ваяводства]] — ваяводства ў Польскай Народнай Рэспубліцы і Трэцяй Польскай Рэспубліцы з 1975 па 1998 гады.
* [[Свентакшыскае ваяводства]] — ваяводства ў Польскай Рэспубліцы з 1999 года (цэнтр — [[Кельцы]]).
{{неадназначнасць|АТП}}
80lgb41k2xlt9hx5pert8c8yy73apxn
Вуліца Карла Маркса (Магілёў)
0
714158
4191767
4165817
2022-08-22T11:10:34Z
Чаховіч Уладзіслаў
4656
wikitext
text/x-wiki
{{Вуліца Магілёва
|назва =
|арыгінальная назва =
|ранейшыя назвы =
|статус =
|на карце =
|lat_dir = N |lat_deg = |lat_min = |lat_sec =
|lon_dir = E |lon_deg = |lon_min = |lon_sec =
|фота =
|памер фота =
|подпіс =
|раён = [[Ленінскі раён (Магілёў)|Ленінскі раён]]
|гістарычны раён =
|метро =
|індэкс =
|тэлефоны =
|шырыня =
|працягласць =
|пакрыццё =
|рух =
|класіфікатар =
|на карце openstreetmap =
|на карце яндэкс =
|на карце гугл =
|Commons =
|sort =
}}
{{значэнні|Вуліца Карла Маркса}}
{{значэнні|Зялёная вуліца}}
'''Вуліца Карла Маркса''' ({{lang-ru|улица Карла Маркса}}) — [[вуліца]] ў цэнтральнай частцы [[Магілёў|Магілёва]], у [[Ленінскі раён (Магілёў)|Ленінскім раёне]]. Працягласць 900 м ад [[Пажарны завулак (Магілёў)|Пажарнага завулка]] на паўночны ўсход да скрыжавання з [[завулак Буянава (Магілёў)|завулкам Буянава]].
Гістарычна мела назву ''3ялёная вуліцу''. У 1922 у гонар [[Карл Маркс|Карла Маркса]]. Сучаснае аблічча вуліцы стала фарміравацца ў канцы [[1940-я|1940]] — пачатку [[1950-я|1950-х]] гг., калі паводле [[генеральны план Магілёва|генеральнага плана]] 1947—1950 гадоў пачалася рэканструкцыя цэнтральнай часткі горада, якая доўжылася і ў [[1960-я|1960]]-[[1980-я]] гады.
Цяпер у вулічнай забудове пераважаюць 2-, 3-, 4-, 5-павярховыя, пераважна жылыя, дамы. 1980-я гады на размяшчаліся паліклініка № 1, [[Магілёўскае медыцынскае вучылішча|медыцынскае вучылішча]] і яго інтэрнат, [[Магілёўская фабрыка мастацкіх вырабаў|мастацкіх вырабаў фабрыка]], траўматалагічны пункт, рамонтна-будаўнічае аб’яднанне «Аблдарбуд» і інш. На скрыжаванні з [[Вуліца Будзённага (Магілёў)|вуліцай Будзённага]] знаходзіліся [[Магілёўскі анкалагічны дыспансер|анкалагічны дыспансер]] і дзіцячыя сады-яслі № 29 і № 34.
== Славутасці ==
У фае абласнога ўпраўлення ўнутраных спраў (д. № 25) устаноўлены [[Мемарыяльная дошка|мемарыяльныя дошкі]] ў гонар супрацоўнікаў міліцыі, якія загінулі ў баях з нямецка-фашысцкімі захопнікамі падчас [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]], і работнікаў органаў унутраных спраў, якія загінулі пры выкананні службовага абавязку, на будынку медвучылішча ў 1988 годзе ўстаноўлена мемарыяльная дошка Герою Савецкага Саюза [[М. Ф. Рабчэўскі|М. Ф. Рабчэўскаму]].
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Заліўка вуліц Магілёва}}
[[Катэгорыя:Ленінскі раён (Магілёў)]]
8fkna6pfmfypi4c0qnaiw08c8iweqdu
4191769
4191767
2022-08-22T11:11:27Z
Чаховіч Уладзіслаў
4656
wikitext
text/x-wiki
{{Вуліца Магілёва
|назва =
|арыгінальная назва =
|ранейшыя назвы =
|статус =
|на карце =
|lat_dir = N |lat_deg = |lat_min = |lat_sec =
|lon_dir = E |lon_deg = |lon_min = |lon_sec =
|фота =
|памер фота =
|подпіс =
|раён = [[Ленінскі раён (Магілёў)|Ленінскі раён]]
|гістарычны раён =
|метро =
|індэкс =
|тэлефоны =
|шырыня =
|працягласць =
|пакрыццё =
|рух =
|класіфікатар =
|на карце openstreetmap =
|на карце яндэкс =
|на карце гугл =
|Commons =
|sort =
}}
{{значэнні|Вуліца Карла Маркса}}
{{значэнні|Зялёная вуліца}}
'''Вуліца Карла Маркса''' ({{lang-ru|улица Карла Маркса}}) — [[вуліца]] ў цэнтральнай частцы [[Магілёў|Магілёва]], у [[Ленінскі раён (Магілёў)|Ленінскім раёне]]. Працягласць 900 м ад [[Пажарны завулак (Магілёў)|Пажарнага завулка]] на паўночны ўсход да скрыжавання з [[завулак Буянава (Магілёў)|завулкам Буянава]]<ref name="ЭДГБ">{{крыніцы/ЭДГБ|Магілёў|Маркса Карла улица}}</ref>.
Гістарычна мела назву ''3ялёная вуліца''. У 1922 у гонар [[Карл Маркс|Карла Маркса]]. Сучаснае аблічча вуліцы стала фарміравацца ў канцы [[1940-я|1940]] — пачатку [[1950-я|1950-х]] гг., калі паводле [[генеральны план Магілёва|генеральнага плана]] 1947—1950 гадоў пачалася рэканструкцыя цэнтральнай часткі горада, якая доўжылася і ў [[1960-я|1960]]-[[1980-я]] гады<ref name="ЭДГБ"/>.
Цяпер у вулічнай забудове пераважаюць 2-, 3-, 4-, 5-павярховыя, пераважна жылыя, дамы. 1980-я гады на размяшчаліся паліклініка № 1, [[Магілёўскае медыцынскае вучылішча|медыцынскае вучылішча]] і яго інтэрнат, [[Магілёўская фабрыка мастацкіх вырабаў|мастацкіх вырабаў фабрыка]], траўматалагічны пункт, рамонтна-будаўнічае аб’яднанне «Аблдарбуд» і інш. На скрыжаванні з [[Вуліца Будзённага (Магілёў)|вуліцай Будзённага]] знаходзіліся [[Магілёўскі анкалагічны дыспансер|анкалагічны дыспансер]] і дзіцячыя сады-яслі № 29 і № 34<ref name="ЭДГБ"/>.
== Славутасці ==
У фае абласнога ўпраўлення ўнутраных спраў (д. № 25) устаноўлены [[Мемарыяльная дошка|мемарыяльныя дошкі]] ў гонар супрацоўнікаў міліцыі, якія загінулі ў баях з нямецка-фашысцкімі захопнікамі падчас [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]], і работнікаў органаў унутраных спраў, якія загінулі пры выкананні службовага абавязку, на будынку медвучылішча ў 1988 годзе ўстаноўлена мемарыяльная дошка Герою Савецкага Саюза [[М. Ф. Рабчэўскі|М. Ф. Рабчэўскаму]]<ref name="ЭДГБ"/>.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{крыніцы/ЭДГБ|Магілёў|Маркса Карла улица}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Заліўка вуліц Магілёва}}
[[Катэгорыя:Ленінскі раён (Магілёў)]]
qpqli71vut4ybhje0xnzjehpi9ky7l6
4191775
4191769
2022-08-22T11:17:07Z
Чаховіч Уладзіслаў
4656
дададзена [[Катэгорыя:Вуліца Карла Маркса (Магілёў)]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{Вуліца Магілёва
|назва =
|арыгінальная назва =
|ранейшыя назвы =
|статус =
|на карце =
|lat_dir = N |lat_deg = |lat_min = |lat_sec =
|lon_dir = E |lon_deg = |lon_min = |lon_sec =
|фота =
|памер фота =
|подпіс =
|раён = [[Ленінскі раён (Магілёў)|Ленінскі раён]]
|гістарычны раён =
|метро =
|індэкс =
|тэлефоны =
|шырыня =
|працягласць =
|пакрыццё =
|рух =
|класіфікатар =
|на карце openstreetmap =
|на карце яндэкс =
|на карце гугл =
|Commons =
|sort =
}}
{{значэнні|Вуліца Карла Маркса}}
{{значэнні|Зялёная вуліца}}
'''Вуліца Карла Маркса''' ({{lang-ru|улица Карла Маркса}}) — [[вуліца]] ў цэнтральнай частцы [[Магілёў|Магілёва]], у [[Ленінскі раён (Магілёў)|Ленінскім раёне]]. Працягласць 900 м ад [[Пажарны завулак (Магілёў)|Пажарнага завулка]] на паўночны ўсход да скрыжавання з [[завулак Буянава (Магілёў)|завулкам Буянава]]<ref name="ЭДГБ">{{крыніцы/ЭДГБ|Магілёў|Маркса Карла улица}}</ref>.
Гістарычна мела назву ''3ялёная вуліца''. У 1922 у гонар [[Карл Маркс|Карла Маркса]]. Сучаснае аблічча вуліцы стала фарміравацца ў канцы [[1940-я|1940]] — пачатку [[1950-я|1950-х]] гг., калі паводле [[генеральны план Магілёва|генеральнага плана]] 1947—1950 гадоў пачалася рэканструкцыя цэнтральнай часткі горада, якая доўжылася і ў [[1960-я|1960]]-[[1980-я]] гады<ref name="ЭДГБ"/>.
Цяпер у вулічнай забудове пераважаюць 2-, 3-, 4-, 5-павярховыя, пераважна жылыя, дамы. 1980-я гады на размяшчаліся паліклініка № 1, [[Магілёўскае медыцынскае вучылішча|медыцынскае вучылішча]] і яго інтэрнат, [[Магілёўская фабрыка мастацкіх вырабаў|мастацкіх вырабаў фабрыка]], траўматалагічны пункт, рамонтна-будаўнічае аб’яднанне «Аблдарбуд» і інш. На скрыжаванні з [[Вуліца Будзённага (Магілёў)|вуліцай Будзённага]] знаходзіліся [[Магілёўскі анкалагічны дыспансер|анкалагічны дыспансер]] і дзіцячыя сады-яслі № 29 і № 34<ref name="ЭДГБ"/>.
== Славутасці ==
У фае абласнога ўпраўлення ўнутраных спраў (д. № 25) устаноўлены [[Мемарыяльная дошка|мемарыяльныя дошкі]] ў гонар супрацоўнікаў міліцыі, якія загінулі ў баях з нямецка-фашысцкімі захопнікамі падчас [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]], і работнікаў органаў унутраных спраў, якія загінулі пры выкананні службовага абавязку, на будынку медвучылішча ў 1988 годзе ўстаноўлена мемарыяльная дошка Герою Савецкага Саюза [[М. Ф. Рабчэўскі|М. Ф. Рабчэўскаму]]<ref name="ЭДГБ"/>.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{крыніцы/ЭДГБ|Магілёў|Маркса Карла улица}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Заліўка вуліц Магілёва}}
[[Катэгорыя:Ленінскі раён (Магілёў)]]
[[Катэгорыя:Вуліца Карла Маркса (Магілёў)]]
crs0wwus90rx4vlv1ovggz2l08yncqe
4191778
4191775
2022-08-22T11:24:32Z
Чаховіч Уладзіслаў
4656
wikitext
text/x-wiki
{{Вуліца Магілёва
|назва =
|арыгінальная назва =
|ранейшыя назвы =
|статус =
|на карце =
|lat_dir = N |lat_deg = |lat_min = |lat_sec =
|lon_dir = E |lon_deg = |lon_min = |lon_sec =
|фота =
|памер фота =
|подпіс =
|раён = [[Ленінскі раён (Магілёў)|Ленінскі раён]]
|гістарычны раён =
|метро =
|індэкс =
|тэлефоны =
|шырыня =
|працягласць =
|пакрыццё =
|рух =
|класіфікатар =
|на карце openstreetmap =
|на карце яндэкс =
|на карце гугл =
|Commons =
|sort =
}}
{{значэнні|Вуліца Карла Маркса}}
{{значэнні|Зялёная вуліца}}
'''Вуліца Карла Маркса''' ({{lang-ru|улица Карла Маркса}}) — [[вуліца]] ў цэнтральнай частцы [[Магілёў|Магілёва]], у [[Ленінскі раён (Магілёў)|Ленінскім раёне]]. Працягласць 900 м ад [[Пажарны завулак (Магілёў)|Пажарнага завулка]] на паўночны ўсход да скрыжавання з [[завулак Буянава (Магілёў)|завулкам Буянава]]<ref name="ЭДГБ">{{крыніцы/ЭДГБ|Магілёў|Маркса Карла улица}}</ref>.
Гістарычна мела назву ''3ялёная вуліца''. У 1922 у гонар [[Карл Маркс|Карла Маркса]]. Сучаснае аблічча вуліцы стала фарміравацца ў канцы [[1940-я|1940]] — пачатку [[1950-я|1950-х]] гг., калі паводле [[генеральны план Магілёва|генеральнага плана]] 1947—1950 гадоў пачалася рэканструкцыя цэнтральнай часткі горада, якая доўжылася і ў [[1960-я|1960]]-[[1980-я]] гады<ref name="ЭДГБ"/>.
У 1980-я гады на размяшчаліся паліклініка № 1, [[Магілёўскае медыцынскае вучылішча|медыцынскае вучылішча]] і яго інтэрнат, [[Магілёўская фабрыка мастацкіх вырабаў|мастацкіх вырабаў фабрыка]], траўматалагічны пункт, рамонтна-будаўнічае аб’яднанне «Аблдарбуд» і інш. На скрыжаванні з [[Вуліца Будзённага (Магілёў)|вуліцай Будзённага]] знаходзіліся [[Магілёўскі анкалагічны дыспансер|анкалагічны дыспансер]] і дзіцячыя сады-яслі № 29 і № 34<ref name="ЭДГБ"/>.
== Забудова ==
Цяпер у вулічнай забудове пераважаюць 2-, 3-, 4-, 5-павярховыя, пераважна жылыя, дамы<ref name="ЭДГБ"/>.
=== Няцотны бок ===
* № 17 — {{ГККРБ 4|512Е000001}}
=== Цотны бок ===
* № 14 — {{ГККРБ 4|512Е000001}}
== Славутасці ==
У фае абласнога ўпраўлення ўнутраных спраў (д. № 25) устаноўлены [[Мемарыяльная дошка|мемарыяльныя дошкі]] ў гонар супрацоўнікаў міліцыі, якія загінулі ў баях з нямецка-фашысцкімі захопнікамі падчас [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]], і работнікаў органаў унутраных спраў, якія загінулі пры выкананні службовага абавязку, на будынку медвучылішча ў 1988 годзе ўстаноўлена мемарыяльная дошка Герою Савецкага Саюза [[М. Ф. Рабчэўскі|М. Ф. Рабчэўскаму]]<ref name="ЭДГБ"/>.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{крыніцы/ЭДГБ|Магілёў|Маркса Карла улица}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Заліўка вуліц Магілёва}}
[[Катэгорыя:Ленінскі раён (Магілёў)]]
[[Катэгорыя:Вуліца Карла Маркса (Магілёў)]]
g7m7xrz8mmox021k99f997lajx2ztlw
Вуліца Лазарэнкі (Магілёў)
0
714178
4191615
4190277
2022-08-22T05:25:42Z
Чаховіч Уладзіслаў
4656
/* Цотны бок */
wikitext
text/x-wiki
{{Вуліца Магілёва
|назва =
|арыгінальная назва =
|ранейшыя назвы = Вялікакняжацкая, Віленская
|статус =
|на карце =
|lat_dir = N |lat_deg = |lat_min = |lat_sec =
|lon_dir = E |lon_deg = |lon_min = |lon_sec =
|фота =
|памер фота =
|подпіс =
|раён = [[Ленінскі раён (Магілёў)|Ленінскі раён]]
|гістарычны раён = [[Віленскае прадмесце]]
|метро =
|індэкс =
|тэлефоны =
|шырыня =
|працягласць = 2120 м
|пакрыццё =
|рух = двухбаковы
|класіфікатар =
|на карце openstreetmap =
|на карце яндэкс =
|на карце гугл =
|Commons =
|sort =
}}
'''Вуліца Лазарэнкі''' ({{lang-ru|улица Лазаренко}}) — [[вуліца]] ў цэнтральный частцы [[Магілёў|Магілёва]], у [[Ленінскі раён (Магілёў)|Ленінскім раёне]]. Працягласць 2120 м, ад [[Першамайская вуліца (Магілёў)|Першамайскай вуліцы]] да [[Вуліца Будаўнікоў (Мінск)|вуліцы Будаўнікоў]].
== Гісторыя ==
Адна з найстарэйшых вуліц горада. Узнікла ў [[XVI стагоддзе|XVI ст.]] як галоўная вуліца [[Віленскае прадмесце|Віленскага прадмесця]] [[Новы горад (Магілёў)|Новага горада]]. Фарміравалася вуліца на паўночны захад ад [[Шклоўская вуліца (Магілёў)|Шклоўскай вуліцы]] (цяпер вул. Першамайская). Пры ўездзе ў горад на ёй была пабудавана драўляная [[Віленская брама (Магілёў)|Віленская брама]], якая ўваходзіла ў 3-і пояс умацаванняў вакол Новага горада. Гістарычна насіла назвы '''Вялікакняжацкая''', '''Віленская'''. У канцы XVIII — пачатку XIX ст. на месцы брамы пабудавана парадная мураваная арка ў стылі [[ампір]] (не збераглася)<ref name="ЭДГБ">{{крыніцы/ЭДГБ|Магілёў|Лазаренко улица}}</ref>.
<gallery mode=packed perrow ="4" heights="150px">
Mahiloŭ. Магілёў (1778) (Віленская-Лазарэнкі).jpg|Віленская вуліца на плане горада 1778 г.
Mahiloŭ. Магілёў (1835) (Віленская-Лазарэнкі).jpg|Віленская вуліца на плане горада 1835 г.
Mahiloŭ. Магілёў (1918) (Віленская-Лазарэнкі).jpg|Віленская вуліца на плане горада 1918 г.
Магілёў. Нямецкі аэрафотаздымак 1944 (Лазарэнкі).jpg|Віленская вуліца на нямецкім аэрафотаздымку 1944 г.
</gallery>
Сучаснае аблічча стала складацца ў [[1930-я]] гады, калі пачалося масавае жыллёвае і грамадзянскае будаўніцтва, цераз раку Дубравенку, якая перасякае вуліцу, быў пабудаваны мост, які звязаў раён вуліцы з іншымі часткамі горада<ref name="ЭДГБ"/>.
У 1944 годзе перайменавана ў гонар генерал-маёра [[І. С. Лазарэнка|І. С. Лазарэнкі]]<ref name="ЭДГБ"/>, які праявіў гераізм у час [[Магілёўская наступальная аперацыя|Магілёўскай франтавой наступальнай аперацыі]]. Забудова вуліцы працягвалася пасля [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]], калі паводле [[генеральны план Магілёва|генеральнага плана Магілёва]] 1947—1950 гг. праводзілася рэканструкцыя цэнтральнай часткі горада<ref name="ЭДГБ"/>.
<gallery mode=packed perrow ="4" heights="150px">
Mahiloŭ, Vilenskaja. Магілёў, Віленская (1890-99) (2).jpg|Віленская вуліца ад Дубравенкі ў бок цэнтра горада. 1890-я
Mahiloŭ, Vilenskaja. Магілёў, Віленская (1901) (3).jpg|Сінагога на рагу з вуліцай Правая Дубравенка
Mahiloŭ, Vilenskaja. Магілёў, Віленская (1901-17).jpg|Віленская вуліца ад Дубравенкі ў бок выезду з горада. 1910-я
Mahiloŭ, Vilenskaja. Магілёў, Віленская (1919).jpg|Віленская вуліца ў 1919 г.
</gallery>
У 1980-я гг. на вуліцы размяшчаліся паліклініка № 2, дзіцячая паліклініка № 3, некалькі прадуктовых магазінаў, сярэдняя школа № 4, аддзяленне сувязі, сталовая, санітарна-эпідэміялагічная станцыя, вытворчае аб’яднанне малочнай прамысловасці, пажарнае дэпо і інш<ref name="ЭДГБ"/>.
У 2007 годзе ўзведзены [[Мост цераз Дубравенку (Магілёў, вуліца Лазарэнкі)|новы мост цераз Дубравенку]], які апынуўся надзвычай высокім і цалкам схаваў гістарычную забудову па няцотным боку вуліцы Лазарэнкі, забудова па цотным боку была знішчана.
== Забудова ==
У цяперашняй забудове пераважаюць 5-павярховыя, пераважна жылыя дамы; захаваліся 1-павярховыя дамы сядзібнага тыпу<ref name="ЭДГБ"/>.
=== Няцотны бок ===
* На рагу з Першамайскай вуліцай да [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] размяшчаўся двухпавярховы [[дом Капцелева]].
* № 5 — [[Дом па вуліцы Лазарэнкі, 5|трохпавярховы будынак]] (пачатак XX стагоддзя). Помнік архітэктуры [[Эклектыка (архітэктура)|эклектыкі]]. — {{ГККРБ 4|512Е000001}}
* № 7 — [[Дом па вуліцы Лазарэнкі, 7|двухпавярховы будынак]] (пачатак XX стагоддзя), у руінавым стане. Помнік архітэктуры [[Эклектыка (архітэктура)|эклектыкі]]. — {{ГККРБ 4|512Е000001}}
* № 9? — двухпавярховы будынак у стылі эклектыкі. Будынак закінуты.
* № 11 — двухпавярховы будынак.
* № 13 — [[Дом па вуліцы Лазарэнкі, 13|двухпавярховы будынак]] (1910), у руінавым стане. Помнік архітэктуры [[Эклектыка (архітэктура)|эклектыкі]]. — {{ГККРБ 4|512Е000001}}
* № 15 — [[Дом па вуліцы Лазарэнкі, 15|двухпавярховы будынак]] (1910). Помнік архітэктуры [[Эклектыка (архітэктура)|эклектыкі]]. У наш час надбудаваны яшчэ адзін паверх і зроблены прыбудовы. Будынак закінуты. — {{ГККРБ 4|512Е000001}}
<gallery mode=packed perrow ="4" heights="150px">
Магілёў. Вуліца Лазарэнкі, 5.jpg|Дом № 5
Магілёў_у_2019_г._(53).jpg|Дом № 7
Магілёў у 2019 г. (54).jpg||Дамы № 9 і 11
Магілёў._Вуліца_Лазарэнкі,_13_і_15.jpg|Дамы № 13 і 15
</gallery>
* № 27 — гасцініца «КІМ».
* № 27А — Ленінскі аддзел [[Дэпартамент аховы МУС РБ|Дэпартамента аховы МУС РБ]].
* № 29 — 3-4-павярховы будынак з мансардай, узведзены на месцы знішчанага гістарычнага будынка ў падобных да яго формах.
* [[Вайсковыя могілкі (Магілёў)|Вайсковыя могілкі]]. — {{ГККРБ 4|512Д000582}}
* [[Польскія могілкі (Магілёў)|Польскія могілкі]]. — {{ГККРБ 4|513Д001056}}
** [[Капліца-пахавальня Сенажацкіх]]. — {{ГККРБ 4|512Г00058З}}.
<gallery mode=packed perrow ="4" heights="150px">
Магілёў. Вуліца Лазарэнкі (красавік 2018) (08).jpg|Дом № 29
Магілёў. Вайсковыя могілкі (35).jpg|Вайсковыя могілкі
Магілёў. Лазарэнкі ля могілак (06).jpg|Польскія могілкі
Капліца, уваход.JPG|Капліца на могілках
</gallery>
* № 47 — 5-9-павярховы жылы дом.
* № 51 — 5-павярховы жылы дом.
* № 53 — 5-павярховы жылы дом.
* № 57 — 2-павярховы жылы дом.
* № 59 — 2-павярховы жылы дом знесены, на яго месцы пабудаваны новы.
* № 61 — 2-павярховы жылы дом.
* [[Віленскі рынак]].
* № 73Б — гандлёвы цэнтр «Армада».
<gallery mode=packed perrow ="4" heights="150px">
Магілёў. Пасляваенная забудова Лазарэнкі (05).jpg|Дом № 57
Магілёў. Пасляваенная забудова Лазарэнкі (12).jpg|Навабуд на месцы дома № 59
Магілёў. Пасляваенная забудова Лазарэнкі (16).jpg|Дом № 61
</gallery>
=== Цотны бок ===
* (''[[Першамайская вуліца (Магілёў)|Першамайская вуліца]], 12'') — 4-5-павярховы [[143-кватэрны дом (Магілёў)|143-кватэрны жылы дом]] (1950—1954, архітэктар [[Л. Рымінскі]]).
* № 22 — Дапаможная школа г. Магілёва.
* № 24 — Сярэдняя школа № 4 г. Магілёва.
* № 58А — [[Магілёўская фабрыка марожанага]].
* № 58А — Упраўленне [[Дзяржаўны камітэт судовых экспертыз Рэспублікі Беларусь|Дзяржаўнага камітэта судовых экспертыз Рэспублікі Беларусь]] па Магілёўскай вобласці.
* (''[[Вуліца Касманаўтаў (Магілёў)|вуліца Касманаўтаў]], 34А'') — 10-павярховы жылы дом.
* № 64 — Магілёўская паліклініка № 2.
* № 66/1 — Магілёўскі занальны цэнтр гігіены і эпідэміялогіі.
* № 68 — Магілёўская дзіцячая паліклініка.
* № 70 — Пажарная часць.
<gallery mode=packed perrow ="4" heights="150px">
Магілёў. Вуліца Лазарэнкі (сакавік 2018) (14).jpg|Вуліца Правая Дубравенка, 31
Магілёў. Вуліца Лазарэнкі (красавік 2018) (04).jpg|Дапаможная школа г. Магілёва
Магілёў. Вечаровая вул. Лазарэнкі (01).jpg|Старая забудова
Магілёў. Лазарэнкі ля могілак (05).jpg|Старая забудова
Прагулка па Лазарэнкі. 2019 (03).jpg|Сквер на рагу з вуліцай Касманаўтаў
</gallery>
== Славутасці ==
На доме № 2/12 устаноўлена мемарыяльная дошка [[І. С. Лазарэнка|І. С. Лазарэнку]]<ref name="ЭДГБ"/>.
У [[Сквер імя М. В. Рамашкі|скверы імя М. В. Рамашкі]] каля [[Польскія могілкі (Магілёў)|Польскіх могілак]] брацкія магілы [[Вайсковыя могілкі (Магілёў)|савецкіх воінаў і партызан]], [[брацкая магіла байцоў народнага апалчэння (Магілёў)|байцоў народнага апалчэння]]. Каля Віленскага рынка, каля будынка былога ваеннага шпіталя — [[Брацкая магіла савецкіх воінаў (Магілёў, вуліца Лазарэнкі)|брацкая магіла савецкіх воінаў]].
У скверы на рагу з вуліцай Касманаўтаў у 2009 годзе пастаўлены [[Помнік Аслану Вязіраву|помнік Аслану Фархаду аглы Вязіраву]].
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{крыніцы/ЭДГБ|Магілёў|Лазаренко улица}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
[[Катэгорыя:Ленінскі раён (Магілёў)]]
[[Катэгорыя:Вуліца Лазарэнкі (Магілёў)| ]]
kzugvz1kdf55u1qiui3qr8skb1011mc
4191616
4191615
2022-08-22T05:26:30Z
Чаховіч Уладзіслаў
4656
/* Цотны бок */
wikitext
text/x-wiki
{{Вуліца Магілёва
|назва =
|арыгінальная назва =
|ранейшыя назвы = Вялікакняжацкая, Віленская
|статус =
|на карце =
|lat_dir = N |lat_deg = |lat_min = |lat_sec =
|lon_dir = E |lon_deg = |lon_min = |lon_sec =
|фота =
|памер фота =
|подпіс =
|раён = [[Ленінскі раён (Магілёў)|Ленінскі раён]]
|гістарычны раён = [[Віленскае прадмесце]]
|метро =
|індэкс =
|тэлефоны =
|шырыня =
|працягласць = 2120 м
|пакрыццё =
|рух = двухбаковы
|класіфікатар =
|на карце openstreetmap =
|на карце яндэкс =
|на карце гугл =
|Commons =
|sort =
}}
'''Вуліца Лазарэнкі''' ({{lang-ru|улица Лазаренко}}) — [[вуліца]] ў цэнтральный частцы [[Магілёў|Магілёва]], у [[Ленінскі раён (Магілёў)|Ленінскім раёне]]. Працягласць 2120 м, ад [[Першамайская вуліца (Магілёў)|Першамайскай вуліцы]] да [[Вуліца Будаўнікоў (Мінск)|вуліцы Будаўнікоў]].
== Гісторыя ==
Адна з найстарэйшых вуліц горада. Узнікла ў [[XVI стагоддзе|XVI ст.]] як галоўная вуліца [[Віленскае прадмесце|Віленскага прадмесця]] [[Новы горад (Магілёў)|Новага горада]]. Фарміравалася вуліца на паўночны захад ад [[Шклоўская вуліца (Магілёў)|Шклоўскай вуліцы]] (цяпер вул. Першамайская). Пры ўездзе ў горад на ёй была пабудавана драўляная [[Віленская брама (Магілёў)|Віленская брама]], якая ўваходзіла ў 3-і пояс умацаванняў вакол Новага горада. Гістарычна насіла назвы '''Вялікакняжацкая''', '''Віленская'''. У канцы XVIII — пачатку XIX ст. на месцы брамы пабудавана парадная мураваная арка ў стылі [[ампір]] (не збераглася)<ref name="ЭДГБ">{{крыніцы/ЭДГБ|Магілёў|Лазаренко улица}}</ref>.
<gallery mode=packed perrow ="4" heights="150px">
Mahiloŭ. Магілёў (1778) (Віленская-Лазарэнкі).jpg|Віленская вуліца на плане горада 1778 г.
Mahiloŭ. Магілёў (1835) (Віленская-Лазарэнкі).jpg|Віленская вуліца на плане горада 1835 г.
Mahiloŭ. Магілёў (1918) (Віленская-Лазарэнкі).jpg|Віленская вуліца на плане горада 1918 г.
Магілёў. Нямецкі аэрафотаздымак 1944 (Лазарэнкі).jpg|Віленская вуліца на нямецкім аэрафотаздымку 1944 г.
</gallery>
Сучаснае аблічча стала складацца ў [[1930-я]] гады, калі пачалося масавае жыллёвае і грамадзянскае будаўніцтва, цераз раку Дубравенку, якая перасякае вуліцу, быў пабудаваны мост, які звязаў раён вуліцы з іншымі часткамі горада<ref name="ЭДГБ"/>.
У 1944 годзе перайменавана ў гонар генерал-маёра [[І. С. Лазарэнка|І. С. Лазарэнкі]]<ref name="ЭДГБ"/>, які праявіў гераізм у час [[Магілёўская наступальная аперацыя|Магілёўскай франтавой наступальнай аперацыі]]. Забудова вуліцы працягвалася пасля [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]], калі паводле [[генеральны план Магілёва|генеральнага плана Магілёва]] 1947—1950 гг. праводзілася рэканструкцыя цэнтральнай часткі горада<ref name="ЭДГБ"/>.
<gallery mode=packed perrow ="4" heights="150px">
Mahiloŭ, Vilenskaja. Магілёў, Віленская (1890-99) (2).jpg|Віленская вуліца ад Дубравенкі ў бок цэнтра горада. 1890-я
Mahiloŭ, Vilenskaja. Магілёў, Віленская (1901) (3).jpg|Сінагога на рагу з вуліцай Правая Дубравенка
Mahiloŭ, Vilenskaja. Магілёў, Віленская (1901-17).jpg|Віленская вуліца ад Дубравенкі ў бок выезду з горада. 1910-я
Mahiloŭ, Vilenskaja. Магілёў, Віленская (1919).jpg|Віленская вуліца ў 1919 г.
</gallery>
У 1980-я гг. на вуліцы размяшчаліся паліклініка № 2, дзіцячая паліклініка № 3, некалькі прадуктовых магазінаў, сярэдняя школа № 4, аддзяленне сувязі, сталовая, санітарна-эпідэміялагічная станцыя, вытворчае аб’яднанне малочнай прамысловасці, пажарнае дэпо і інш<ref name="ЭДГБ"/>.
У 2007 годзе ўзведзены [[Мост цераз Дубравенку (Магілёў, вуліца Лазарэнкі)|новы мост цераз Дубравенку]], які апынуўся надзвычай высокім і цалкам схаваў гістарычную забудову па няцотным боку вуліцы Лазарэнкі, забудова па цотным боку была знішчана.
== Забудова ==
У цяперашняй забудове пераважаюць 5-павярховыя, пераважна жылыя дамы; захаваліся 1-павярховыя дамы сядзібнага тыпу<ref name="ЭДГБ"/>.
=== Няцотны бок ===
* На рагу з Першамайскай вуліцай да [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] размяшчаўся двухпавярховы [[дом Капцелева]].
* № 5 — [[Дом па вуліцы Лазарэнкі, 5|трохпавярховы будынак]] (пачатак XX стагоддзя). Помнік архітэктуры [[Эклектыка (архітэктура)|эклектыкі]]. — {{ГККРБ 4|512Е000001}}
* № 7 — [[Дом па вуліцы Лазарэнкі, 7|двухпавярховы будынак]] (пачатак XX стагоддзя), у руінавым стане. Помнік архітэктуры [[Эклектыка (архітэктура)|эклектыкі]]. — {{ГККРБ 4|512Е000001}}
* № 9? — двухпавярховы будынак у стылі эклектыкі. Будынак закінуты.
* № 11 — двухпавярховы будынак.
* № 13 — [[Дом па вуліцы Лазарэнкі, 13|двухпавярховы будынак]] (1910), у руінавым стане. Помнік архітэктуры [[Эклектыка (архітэктура)|эклектыкі]]. — {{ГККРБ 4|512Е000001}}
* № 15 — [[Дом па вуліцы Лазарэнкі, 15|двухпавярховы будынак]] (1910). Помнік архітэктуры [[Эклектыка (архітэктура)|эклектыкі]]. У наш час надбудаваны яшчэ адзін паверх і зроблены прыбудовы. Будынак закінуты. — {{ГККРБ 4|512Е000001}}
<gallery mode=packed perrow ="4" heights="150px">
Магілёў. Вуліца Лазарэнкі, 5.jpg|Дом № 5
Магілёў_у_2019_г._(53).jpg|Дом № 7
Магілёў у 2019 г. (54).jpg||Дамы № 9 і 11
Магілёў._Вуліца_Лазарэнкі,_13_і_15.jpg|Дамы № 13 і 15
</gallery>
* № 27 — гасцініца «КІМ».
* № 27А — Ленінскі аддзел [[Дэпартамент аховы МУС РБ|Дэпартамента аховы МУС РБ]].
* № 29 — 3-4-павярховы будынак з мансардай, узведзены на месцы знішчанага гістарычнага будынка ў падобных да яго формах.
* [[Вайсковыя могілкі (Магілёў)|Вайсковыя могілкі]]. — {{ГККРБ 4|512Д000582}}
* [[Польскія могілкі (Магілёў)|Польскія могілкі]]. — {{ГККРБ 4|513Д001056}}
** [[Капліца-пахавальня Сенажацкіх]]. — {{ГККРБ 4|512Г00058З}}.
<gallery mode=packed perrow ="4" heights="150px">
Магілёў. Вуліца Лазарэнкі (красавік 2018) (08).jpg|Дом № 29
Магілёў. Вайсковыя могілкі (35).jpg|Вайсковыя могілкі
Магілёў. Лазарэнкі ля могілак (06).jpg|Польскія могілкі
Капліца, уваход.JPG|Капліца на могілках
</gallery>
* № 47 — 5-9-павярховы жылы дом.
* № 51 — 5-павярховы жылы дом.
* № 53 — 5-павярховы жылы дом.
* № 57 — 2-павярховы жылы дом.
* № 59 — 2-павярховы жылы дом знесены, на яго месцы пабудаваны новы.
* № 61 — 2-павярховы жылы дом.
* [[Віленскі рынак]].
* № 73Б — гандлёвы цэнтр «Армада».
<gallery mode=packed perrow ="4" heights="150px">
Магілёў. Пасляваенная забудова Лазарэнкі (05).jpg|Дом № 57
Магілёў. Пасляваенная забудова Лазарэнкі (12).jpg|Навабуд на месцы дома № 59
Магілёў. Пасляваенная забудова Лазарэнкі (16).jpg|Дом № 61
</gallery>
=== Цотны бок ===
* (''[[Першамайская вуліца (Магілёў)|Першамайская вуліца]], 12'') — 4-5-павярховы [[143-кватэрны дом (Магілёў)|143-кватэрны жылы дом]] (1950—1954, архітэктар [[Л. Рымінскі]]).
* № 22 — Дапаможная школа г. Магілёва.
* № 24 — Сярэдняя школа № 4 г. Магілёва.
* № 58А — [[Магілёўская фабрыка марожанага]].
* № 58А — Упраўленне [[Дзяржаўны камітэт судовых экспертыз Рэспублікі Беларусь|Дзяржаўнага камітэта судовых экспертыз Рэспублікі Беларусь]] па Магілёўскай вобласці.
* (''[[Вуліца Касманаўтаў (Магілёў)|вуліца Касманаўтаў]], 34А'') — 10-павярховы жылы дом.
* № 64 — Магілёўская паліклініка № 2.
* № 66/1 — Магілёўскі занальны цэнтр гігіены і эпідэміялогіі.
* № 68 — Магілёўская дзіцячая паліклініка.
* № 70 — Пажарная часць.
<gallery mode=packed perrow ="4" heights="150px">
Магілёў. Вуліца Лазарэнкі (сакавік 2018) (14).jpg|Дом на рагу з вуліцай Правая Дубравенка (№ 31), дзе раней размяшчалася сінагога
Магілёў. Вуліца Лазарэнкі (красавік 2018) (04).jpg|Дапаможная школа г. Магілёва
Магілёў. Вечаровая вул. Лазарэнкі (01).jpg|Старая забудова
Магілёў. Лазарэнкі ля могілак (05).jpg|Старая забудова
Прагулка па Лазарэнкі. 2019 (03).jpg|Сквер на рагу з вуліцай Касманаўтаў
</gallery>
== Славутасці ==
На доме № 2/12 устаноўлена мемарыяльная дошка [[І. С. Лазарэнка|І. С. Лазарэнку]]<ref name="ЭДГБ"/>.
У [[Сквер імя М. В. Рамашкі|скверы імя М. В. Рамашкі]] каля [[Польскія могілкі (Магілёў)|Польскіх могілак]] брацкія магілы [[Вайсковыя могілкі (Магілёў)|савецкіх воінаў і партызан]], [[брацкая магіла байцоў народнага апалчэння (Магілёў)|байцоў народнага апалчэння]]. Каля Віленскага рынка, каля будынка былога ваеннага шпіталя — [[Брацкая магіла савецкіх воінаў (Магілёў, вуліца Лазарэнкі)|брацкая магіла савецкіх воінаў]].
У скверы на рагу з вуліцай Касманаўтаў у 2009 годзе пастаўлены [[Помнік Аслану Вязіраву|помнік Аслану Фархаду аглы Вязіраву]].
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{крыніцы/ЭДГБ|Магілёў|Лазаренко улица}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
[[Катэгорыя:Ленінскі раён (Магілёў)]]
[[Катэгорыя:Вуліца Лазарэнкі (Магілёў)| ]]
d7qgyyrdjef3uen9nedm0gtqgel66vn
Януш Юр’евіч Варанецкі
0
714894
4191525
4180514
2022-08-21T19:49:18Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Шляхціч}}
{{цёзкі2|Варанецкі}}
'''Януш Юр’евіч Варанецкі''' (? — пасля [[1603]]) — ураднік і рэлігійны дзеяч [[Карона Каралеўства Польскага|Польскага Каралеўства]].
== Біяграфія ==
Паходзіў з княжацкага роду [[Варанецкія|Варанецкіх]] герба «[[Карыбут (герб)|Карыбут]]». Нарадзіўся ў сям’і [[Юрый Фёдаравіч Варанецкі|Юрыя Фёдаравіча]]. [[Пробашч]] [[ловіч|ловіцкі]], [[дэкан]] [[Гнезна (Польшча)|гнезненскі]], [[каралеўскі падскарбі]].
Валодаў [[Варончын]]ам, [[Катова Воля|Катовай Воляй]] і [[Міжлессе]]м у [[Луцкі павет|Луцкім павеце]].
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{крыніцы/ЭВКЛ|1|Варанецкія|аўтар=[[Валерый Пазднякоў]]}}
{{Продкі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Варанецкі Януш Юр’евіч}}
[[Катэгорыя:Варанецкія|Януш Юр’евіч]]
ci0hzpvzd8z0nnxtfxllco8neebm7nu
Юрый Фёдаравіч Баратынскі Мочка
0
714926
4191523
4172802
2022-08-21T19:49:09Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{ДД}}
'''Юрый Фёдаравіч Баратынскі''' ('''Мочка''', ({{lang-ru|Юрий Фёдорович Барятинский Мочка}}; ? — пасля [[1564]]) — вайсковы дзеяч.
== Біяграфія ==
Паходзіў з роду князёў [[Баратынскія|Баратынскіх]]. Нарадзіўся ў сям’і [[Фёдар Фёдаравіч Баратынскі|Фёдара Фёдаравіча]].
У час [[Інфлянцкая вайна|Інфлянцкай вайны 1558—1582 гадоў]] у 1560 годзе ўдзельнічаў у паходзе пад [[Вільня|Вільню]], быў [[Галава (пасада)|галавой]] у палку правай рукі князя [[Пётр Іванавіч Шуйскі|Пятра Іванавіча Шуйскага]]. Трапіў у палон і выкуплены царом [[Іван IV|Іванам IV]].
== Літаратура ==
* {{крыніцы/ЭВКЛ|1|Баратынскія|аўтар=[[Валерый Пазднякоў]]}}
{{Продкі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Баратынскі Юрый Фёдаравіч}}
[[Катэгорыя:Баратынскія|Юрый Фёдаравіч]]
[[Катэгорыя:Удзельнікі Лівонскай вайны]]
2tmn8ipijyutziqz8itc7t8efdvfjvw
Іван Міхайлавіч Баратынскі
0
714928
4191488
4172795
2022-08-21T19:42:19Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{ДД}}
'''Іван Міхайлавіч Баратынскі''' ({{lang-ru|Иван Михайлович Барятинский}}; ? — пасля [[1601]]) — вайсковы дзеяч.
== Біяграфія ==
Паходзіў з роду князёў [[Баратынскія|Баратынскіх]]. Нарадзіўся ў сям’і [[Міхаіл Фёдаравіч Баратынскі|Міхаіла Фёдаравіча]].
У 1580 годзе ў [[Кукенойс]]е 2-і ваявода [[Перадавы полк|пярэдняга палка]]. 2-і ваявода левай рукі ў паходзе да [[Ржэў|Ржэвы]] і [[Аблога Вялікіх Лукаў|Вялікіх Лук]], у час якога быў разбіты атрад ВКЛ каля [[Шклоў|Шклова]]. У 1581 годзе, пасля адыходу з Ржэвы, разбіты [[М. Радзівіл Руды|М. Радзівілам Рудым]].
== Літаратура ==
* {{крыніцы/ЭВКЛ|1|Баратынскія|аўтар=[[Валерый Пазднякоў]]}}
{{Продкі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Баратынскі Іван Міхайлавіч}}
[[Катэгорыя:Баратынскія|Іван Міхайлавіч]]
[[Катэгорыя:Удзельнікі Лівонскай вайны]]
dso0d4na8lcmtcrigpyjrgs3cdvlkod
Якаў Пятровіч Баратынскі
0
714931
4191524
4172803
2022-08-21T19:49:13Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{ДД}}
'''Якаў Пятровіч Баратынскі''' ({{lang-ru|Яков Петрович Барятинский}}; ? — пасля [[1613]]) — рускі вайсковы і дзяржаўны дзеяч.
== Біяграфія ==
Паходзіў з роду князёў [[Баратынскія|Баратынскіх]]. Нарадзіўся ў сям’і [[Пётр Іванавіч Баратынскі|Пятра Іванавіча]].
У 1604 годзе адзін з ваявод у [[Ноўгарад-Северскі|Ноўгарадзе-Северскім]], што супрацьстаялі з войскамі [[Лжэдзмітрый I|Лжэдзмітрыю I]]. У час [[Вайна Рэчы Паспалітай з Маскоўскай дзяржавай 1609—1618 гадоў|вайны Рэчы Паспалітай з Расіяй 1609—1618 гадоў]] у 1609 годзе ваявода ў [[Дарагабуж]]ы, атрымаў некалькі перамог, узяў [[Вязьма|Вязьму]].
У 1610 годзе адзін з расійскіх паслоў да [[Жыгімонт III|Жыгімонта III]], што запрашалі на расійскі трон каралевіча [[Уладзіслаў Ваза|Уладзіслава]]. У 1613 годзе ў складзе пасольства мітрапаліта [[Філарэт (патрыярх Маскоўскі)|Філарэта]] ў Польшчу, быў там затрыманы.
== Літаратура ==
* {{крыніцы/ЭВКЛ|1|Баратынскія|аўтар=[[Валерый Пазднякоў]]}}
{{Продкі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Баратынскі Якаў Пятровіч}}
[[Катэгорыя:Баратынскія|Якаў Пятровіч]]
[[Катэгорыя:Удзельнікі вайны Рэчы Паспалітай з Маскоўскай дзяржавай 1609—1618 гадоў]]
ggb7oezc2debsbd91b1rgums9ewhfn4
Васіль Раманавіч Баратынскі
0
714935
4191493
4172792
2022-08-21T19:43:47Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{ДД}}
'''Васіль Раманавіч Баратынскі''' ({{lang-ru|Василий Романович Барятинский}}; ? — [[1634]]) — рускі вайсковы дзеяч.
== Біяграфія ==
Паходзіў з роду князёў [[Баратынскія|Баратынскіх]]. Нарадзіўся ў сям’і [[Раман Васілевіч Баратынскі|Рамана Васілевіча]].
У 1617 годзе палкавы соценны [[галава (пасада)|галава]], пасланы з сотняй пад [[Дарагабуж]], дзе даў бой атраду ВКЛ, паланіў [[С. Я. Масальскі|С. Я. Масальскага]] і [[Раткевіч]]а.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{крыніцы/ЭВКЛ|1|Баратынскія|аўтар=[[Валерый Пазднякоў]]}}
{{Продкі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Баратынскі Васіль Раманавіч}}
[[Катэгорыя:Баратынскія|Васіль Раманавіч]]
r4fnzj2zvsj2wx6wnvfpmq8e8zf8u27
Даніла Афанасьевіч Баратынскі
0
714936
4191499
4172793
2022-08-21T19:44:40Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{ДД}}
'''Даніла Афанасьевіч Баратынскі''' ({{lang-ru|Даниил Афанасьевич Боря́тинский}}; ? — пасля [[1688]]) — рускі вайсковы дзеяч.
== Біяграфія ==
Паходзіў з роду князёў [[Баратынскія|Баратынскіх]]. Нарадзіўся ў сям’і [[Афанасій Сямёнавіч Баратынскі|Афанасія Сямёнавіча]].
У час [[Вайна Расіі з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|вайны Расіі з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў]] у 1659 годзе 3-і ваявода ў [[Смаленск]]у. У 1662 годзе ў Смаленску таварыш князя [[П. А. Далгарукаў|П. А. Далгарукава]], быў пасланы ваяваць пад [[Полацк]]. У 1664 годзе ваявода, пасланы
пад [[Віцебск]]. У 1665 годзе ваявода ў [[Вялікія Лукі|Вялікіх Луках]]. У 1665 годзе ў [[Віцебск]]у з Наўгародскім палком. 3 1688 года [[баяры]]н.
== Літаратура ==
* {{крыніцы/ЭВКЛ|1|Баратынскія|аўтар=[[Валерый Пазднякоў]]}}
{{Продкі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Баратынскі Даніла Афанасьевіч}}
[[Катэгорыя:Баратынскія|Даніла Афанасьевіч]]
89vn1q8ryhh38z1yf1q4wxa3dpo01vj
Фёдар Мацвеевіч Война-Ясянецкі
0
715100
4191522
4169945
2022-08-21T19:48:36Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{шляхціц}}
'''Фёдар Мацвеевіч Война-Ясянецкі''' (? — ?) — землеўласнік.
== Біяграфія ==
Паходзіў са шляхецкага роду [[Род Войнаў-Ясянецкіх|Войнаў-Ясянецкіх]] герба «[[Гакі (герб)|Гакі]]».
У 1634 годзе валодаў маёнткам [[Ласосіна]].
== Літаратура ==
* {{крыніцы/ЭВКЛ|1|Войны-Ясянецкія|аўтар=[[Вячаслаў Насевіч]]}}
{{Продкі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Война-Ясянецкі Фёдар Мацвеевіч}}
[[Катэгорыя:Войны-Ясянецкія|Фёдар Мацвеевіч]]
9kwm2e9dfz24zspv2fdgq37h25ep7a7
Удзельнік:Waren1/Знаменская царква (Дубровіцы)
2
715201
4191689
4191205
2022-08-22T09:08:21Z
Waren1
111894
афармленне
wikitext
text/x-wiki
{{Загатоўка раздзела}}
{{арфаграфія}}
<br/>
{{Храм
|Тып храма = Праваслаўны храм
|Беларуская назва = Знаменская царква (Дубровіцы)
|Арыгінальная назва = {{lang-ru|Церковь Знамения Пресвятой Богородицы в Дубровицах|}}
|Выява = Дубровицкая церковь 23мая2022.jpg
|Подпіс выявы = Агульны выгляд храма з боку галоўнага ўваходу
|Шырыня выявы = 330
|Сучасны статус =
|Краіна = Расія
|Краіна2 =
|Назва месцазнаходжання = Пасёлак
|Месцазнаходжанне = {{нп3|Дубровіцы (Маскоўская вобласць)|Дубровіцы|ru|Дубровицы (Московская область)}},<br/>гарадская акруга [[Падольск]],<br/>[[Маскоўская вобласць]]
|lat_dir = N|lat_deg = 55|lat_min = 26|lat_sec = 28.67
|lon_dir = E|lon_deg = 37|lon_min = 29|lon_sec = 39.87
|region = RU
|CoordScale =
|Канфесія = [[Праваслаўе]]
|Епархія = Падольская <br>(Маскоўская [[мітраполія]] [[Руская Праваслаўная Царква|РПЦ]])
|Ордэнская прыналежнасць =
|Тып будынка = [[Царква]]
|Архітэктурны стыль = [[Барока]] (галіцынскі стыль)
|Аўтар праекта =
|Будаўнік =
|Заснавальнік = {{нп3|Галіцын, Барыс Аляксеевіч|Барыс Галіцын|ru|Голицын, Борис Алексеевич}}<br/>пры ўдзеле [[цар]]а [[Пётр I (імператар расійскі)|Пятра I]]
|Першае згадванне = [[1698]]
|Заснаванне = [[22 ліпеня]] ([[1 жніўня]]) [[1690]]
|Асноўныя даты = {{Славутасць/Даты||||||}}
|Скасаваны = [[1930]]
|Пачатак будаўніцтва = [[1690]]
|Заканчэнне будаўніцтва = [[1704]]
|Рэліквіі =
|Сучасны стан = Дзеючы, рэстаўруецца
|Сайт = [http://www.dubrovitsy-hram.ru/ dubrovitsy-hram.ru] <small>(руск.)</small>
|Commons = Church of the Theotokos of the Sign (Dubrovitsy)
}}
<!-- Карта Дубровіцы -->
<mapframe text="Карта '''Дубровіцы''' (клікніце па карце, каб павялічыць яе)" Wikimedia | © OpenStreetMap width=340 height=250 zoom=13 latitude=55.441351 longitude=37.494458>
{
"type": "FeatureCollection",
"features": [
{
"type": "Feature",
"properties": {
"title": "",
"description": "",
"marker-symbol": "religious-christian",
"marker-size": "large",
"marker-color": "f00"
},
"geometry": {
"type": "Point",
"coordinates": [
37.494458,
55.441351
]
}
}
]
}</mapframe>
'''Знаменская царква''' ці Царква Азнакі Прасвятой Багародзіцы у Дубровіцах ({{lang-ru|Церковь Знамения Пресвятой Богородицы в Дубровицах}}) — [[Парафія|парафіяльны]] [[храм]] Падольскай [[Епархія|епархіі]] [[Руская Праваслаўная Царква|Рускай праваслаўнай царквы]]. Галоўны прастол храма асвечаны ў гонар іконы Божай Маці «Знаменне». Размешчаны ў пасёлку {{нп3|Дубровіцы (Маскоўская вобласць)|Дубровіцы|ru|Дубровицы (Московская область)}} ў 4 км ад [[Падольск]]а [[Маскоўская вобласць|Маскоўскай вобласці]], [[Расія]]. [[Царква (збудаванне)|Царква]] з'яўляецца цэнтральнай часткай [[Архітэктурны ансамбль|архітэктурнага ансамбля]] сядзібы Дубровіцы, якая некалі належала прадстаўнікам [[Дваране|дваранскіх]] сем'яў {{нп3|Марозавы (баярскі род)|Марозавых|ru|Морозовы (боярский род)}}, {{нп3|Галіцыны|Галіцыных|ru|Голицыны}} і {{нп3|Дзмітрыевы-Мамонавы|Дзмітрыевых-Мамонавых|ru|Дмитриевы-Мамоновы}}. Вядома царква сваёй унікальнай архітэктурай у стылі [[барока]], незвычайнай для рускага царкоўнага [[дойлідства]], а таксама таямнічай гісторыяй стварэння, да якога прыклаў руку сам [[цар]] [[Пётр I (імператар расійскі)|Пётр I]]. Храм мае статус Аб’екта культурнай спадчыны [[Расія|РФ]]<ref>{{cite web|author = |url = https://ru-monuments.toolforge.org/get_info.php?id=501410413080086 |title = Культурная спадчына РФ. Аб'ект № 501410413080086 |lang = ru |website = ru-monuments.toolforge.org |date = |access-date = 2022-08-04|deadlink = no|archive-url = |archive-date = }}</ref>. Настаяцель — протаіерэй Андрэй Грыцышын.
[[Файл:Banner PodolskyDistrict 0147.jpg|835px]]
<!-- Галерэя -->
{|align="left" style="margin-right:2em; "
|{{Галерэя 2
|Name = Галерэя
|border = #CCCCFF
|background = #EEEEFF
|loop = yes
|Памер = 300px
|Файл:Boris Alexeevich Golitsyn.jpg |Барыс Аляксеевіч Галіцын, фундатар царквы
|Файл:Metropolitan Stephen Yavorsky.jpg |Экзарх, мітрапаліт Разанскі і Мурамскі Стэфан
|Файл:Dmitriev-Mamonov Alexandr Matveevich.jpg |Аляксандр Мацвеевіч Дзмітрыеў-Мамонаў, гаспадар сядзібы
|Файл:Renovation of the Temple of the Sign.jpg |Знаменская царква у Дубровіцах на літаграфіі Фрыдрыха Дрэгера (А. Ф. Вельтман, 1850)
|Файл:Рихтер Фёдор Фёдорович (1857).jpg |Фёдар Фёдаравіч Рыхтэр, архітэктар
|Файл:Filaret (Drozdov) by Gau.jpg |Мітрапаліт Маскоўскі і Каломенскі Філарэт
|Файл:Дубровицы, храм Знамения и взорванная колокольня, 1930 г.jpg |Знаменская царква і ўзарваная званіца, 1931
|Файл:Metropolitan Juvenal (Poyarkov) (22.09.2016).jpg |Мітрапаліт Круціцкі і Каломенскі Ювеналій
|Файл:Dubrovitsy, Moskovskaya oblast', Russia - panoramio (10).jpg |Курган на паўночным усходзе ад царквы, 2014
}}
|}
== Гісторыя ==
=== Будаўніцтва храма ===
Будаўніцтва Знаменскай царквы адносіцца да часоў, калі сядзібай Дубровіцы валодаў [[князь]] {{нп3|Галіцын, Барыс Аляксеевіч|Барыс Аляксеевіч Галіцын|ru|Голицын, Борис Алексеевич}}, выхавальнік маладога Пятра I. Закладка каменнага храма была праведзена 22 ліпеня (1 жніўня) 1690 года на месцы драўлянай царквы [[Ілья (прарок)|Іллі Прарока]]. Драўляную Ільінскую царкву разабралі і перанеслі ў найбліжэйшую вёску Лемяшэва ({{lang-ru|Лемешево|}}). Будаўніцтва царквы вялося 14 гадоў - з 1690 па 1704 год. Сам цар Пётр I удзельнічаў у ажыццяўленні грандыёзнай задумы {{nobr|Б. А. Галіцына}}{{sfn| Семёнов К. А.|2004|с=7.}}.
Царква будавалася з мясцовага белага каменя, які паўсюль сустракаецца ў Падольскім краі. У будаўніцтве ўдзельнічалі замежныя майстры, запрошаныя князем Галіцыным спецыяльна для гэтай мэты. Архітэктар і некалькі разьбяроў і скульптараў, верагодна, былі запрошаны з-за мяжы, а асноўнымі іх памагатымі былі прыгонныя рускія муляры. Імя галоўнага архітэктара невядома, існуе мноства здагадак, але даць адназначны адказ з-за адсутнасці дакументаў да гэтага часу не ўдалося{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=25.}}. Працы па ўзвядзенні царквы вяліся толькі ўлетку. У зімовы перыяд працавалі ў бараках, дзе адны майстры выконвалі разьбярства па камені, а іншыя - таўклі шкло і [[Гіпс|алебастр]], якія дадаваліся ў [[Вапна|вапну]] пры кладцы блокаў сцяны.
Царква выканана з рэдкім мастацкім майстэрствам у стылі {{нп3|Галіцынскае барока|Галіцынскага барока|ru|Голицынское барокко}}. Вялікае [[асвячэнне]] царквы здзейсніў {{nobr|11 (22) лютага}} 1704 года [[экзарх]], [[мітрапаліт]] [[Разань|Разанскі]] і [[Мурам]]скі {{нп3|Стэфан (Яварскі)|Стэфан (Яварскі)|ru|Стефан Яворский}}. На [[Богаслужэнне|богаслужэнні]] ў гэты дзень прысутнічалі цар Пётр I і яго сын царэвіч [[Аляксей Пятровіч|Аляксей]], духоўныя і шляхетныя свецкія асобы. Урачыстасці з гэтай нагоды працягваліся цэлы тыдзень і на іх запрасілі ўсіх мясцовых жыхароў{{sfn| Семёнов К. А.|2004|с=9—10.}}.
=== Новыя ўладальнікі сядзібы ===
Да сярэдзіны XVIII стагоддзя на паўднёвы захад ад царквы была пабудавана трох'ярусная [[званіца]]. Пад званіцай у 1780-х гадах была асвечана цёплая царква ў імя святых мучанікаў Адрыяна і Наталлі. Пры ўнуку Б. А. Галіцына {{нп3|Галіцын, Сяргей Аляксеевіч|Сяргею Аляксеевічу|ru|Голицын, Сергей Алексеевич}} ў {{nobr|1750–1753}} гадах пабудаваны сядзібны дом, конны двор, чатыры флігелі, гаспадарчыя пабудовы. У 1781 годзе сядзібу купіў генерал-аншэф князь [[Рыгор Аляксандравіч Пацёмкін]]. Яму не давялося доўга валодаць сядзібай. Улетку 23 чэрвеня (4 ліпеня) 1787 года імператрыца [[Кацярына II]] наведала Дубровіцы, каб купіць сядзібу і падарыць яе свайму фаварыту {{нп3|Дзмітрыеў-Мамонаў, Аляксандр Мацвеевіч|Аляксандру Мацвеевічу Дзмітрыеву-Мамонаву|ru|Дмитриев-Мамонов, Александр Матвеевич}}{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=50.}}. Пры Аляксандры ў Дубровіцах быў перабудаваны сядзібны палац у стылі [[класіцызм]]у. Пасля смерці Аляксандра сядзібу атрымаў у спадчыну яго сын Мацвей.
У 1812 годзе ў Дубровіцах пабывалі французы. Невялікі атрад конніцы маршала [[Іаахім Мюрат|Іаахіма Мюрата]] пакінуў Дубровіцы 10 (22) кастрычніка 1812 года. Царква тады не пацярпела. На паўночны ўсход ад царквы быў створаны [[курган]] і пасаджаны на ім акацыі. Пасля [[Вайна 1812 года|Французска-рускай вайны 1812 гады]] на кургане штогод здзяйснялася [[паніхіда]] па загінуўшых у [[Барадзінская бітва|Барадзінскай бітве]]{{sfn|Православные храмы|2014|с=7.}}. [[Граф]] {{нп3|Дзмітрыеў-Мамонаў, Мацвей Аляксандравіч|Мацвей Аляксандравіч Дзмітрыеў-Мамонаў|ru|Дмитриев-Мамонов, Матвей Александрович}} быў адным з самых знакамітых і найбагацейшых людзей Расіі. У пачатку {{nobr|1820-х}} гадоў Мацвей правёў перабудову сядзібы накшталт сярэднявечных [[рыцар]]скіх [[Замак|замкаў]]. Вакол сядзібы была пабудавана каменная зубчастая агароджа. Пры Мацвеі царква доўга пуставала, вельмі састарэла. Рамы ўсё пагнілі і амаль усе вываліліся, [[ляпніна]] ад дажджу і снегу размокла і падала на падлогу. Званы пайшлі на гарматы. Спатрэбілася тэрміновая [[рэстаўрацыя]] царквы<ref>{{кніга|аўтар = Цветаев, В. Д. |загаловак = Дубровицы. Из дачных впечатлений |месца = М. |выдавецтва = Университетская тип. |год = 1907 |старонак = 16 |старонкі = 9, прим}} {{ref-lang|руск.||}}</ref>. У перыяд, калі граф знаходзіўся пад апекай у [[Масква|Маскве]], адбылася першая рэстаўрацыя (1848–1850) царквы.
Рэстаўрацыйнымі працамі кіраваў архітэктар {{нп3|Рыхтэр, Фёдар Фёдаравіч|Фёдар Фёдаравіч Рыхтэр|ru|Рихтер, Фёдор Фёдорович}}. Ён імкнуўся перарабіць царкву ў "[[Русь|старарускім]]" стылі. Лацінскія вершы былі заменены на [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскія]] тэксты. Асвячэнне абноўленай царквы здзейсніў 27 жніўня (8 верасня) 1850 года мітрапаліт [[Масква|Маскоўскі]] і [[Каломна|Каломенскі]] {{нп3|Філарэт (Драздоў)|Філарэт (Драздоў)|ru|Филарет (Дроздов)}}{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=47.}}. У 1863 годзе ўладальнікам Дубровіц стаў князь {{нп3|Галіцын, Сяргей Міхайлавіч (1843—1915)|Сяргей Міхайлавіч Галіцын|ru|Голицын, Сергей Михайлович (1843—1915)}}. У гэты час у сядзібе абнавілі палац і сядзібны парк. Частка сядзібы была аддадзена пад дачы. Пры царкве дзейнічала трохгадовая царкоўна-прыходская школа, а таксама багадзельня для маламаёмасных сялян{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=62.}}.
=== Пасля рэвалюцыі 1917 года ===
Пасля [[рэвалюцыя 1917 года ў Расіі]] царква больш за дзесяць гадоў была дзейнай, пакуль у 1929 годзе ў ёй не спыніліся богаслужэнні. У верасні 1931 года званіца была ўзарвана. Царква моцна пацярпела ў 30-х гадах, многія [[Скульптура|скульптуры]] [[святы]]х і [[Статуя|статуі]] [[анёл]]аў былі пашкоджаны. З 1930 па 1990 гады быў перыяд закрыцця царквы. У канцы 1950-х гадоў царква знаходзілася ў запусценні. У жніўні 1960 года сядзіба Дубровіцы і царква былі прызнаны помнікамі архітэктуры і ўзяты пад ахову дзяржавы. У 1961 годзе ў Дубровіцах размясціўся [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|Усесаюзны]] інстытут жывёлагадоўлі. Царква перайшла ў распараджэнне гэтага інстытута. Памяшканне царквы выкарыстоўвалася інстытутам у якасці склада. У ходзе рэстаўрацыйных работ 1967–1972 гадоў аднавілі палац і гаспадарчыя будынкі, а рэстаўрацыя царквы, зацягнуўшыся на некалькі дзесяцігоддзяў, і не была завершана. У 1990 годзе царкву вярнулі [[Парафія|вернікам]]{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=67.}}.
=== Аднаўленне богаслужэння ў храме ===
22 ліпеня 1990 года, пасля доўгага перапынку, адбылося першае богаслужэнне, а 13 кастрычніка пробашч здзейсніў малебен ля сцен [[алтар]]а з малым асвячэннем храма. Мітрапаліт Круціцкі і Каломенскі Ювеналій благаславіў адкрыццё царквы{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=70.}}. Дзіцячая нядзельная школа пры храме існуе з 2003 года, ёсць [[Праваслаўе|праваслаўны]] маладзёжны клуб і тэатральная студыя<ref>{{cite web|author = |url = https://www.dubrovitsy-hram.ru/ |title = Детская воскресная школа при Знаменском храме. |lang = ru |website = dubrovitsy-hram.ru |date = |access-date = 2022-08-14|deadlink = no|archive-url = |archive-date = }}</ref>. У 2002–2003 гадах былі праведзены рэстаўрацыйныя работы пры падрыхтоўцы да 300-годдзя царквы. Было выканана абнаўленне [[інтэр'ер]]аў царквы, праведзена добраўпарадкаванне прылеглай тэрыторыі. Адрэстаўравалі [[купал]]ьны [[крыж]], старую згнілую карону замянілі новай. Курган, які знаходзіцца каля царквы, уладкавалі і размясцілі на яго вяршыні назіральную пляцоўку. Унутры царквы, аднавілі [[гарэльеф]]ныя кампазіцыі і скульптуры, на сцены вярнулі лацінскія вершы, адрэстаўравалі [[іканастас]] і [[хоры]]<ref>{{cite web|author = |url = https://restmast.com/obekt/9/ |title = Реставрационная строительная проектная мастерская : Церковь Знамения Пресвятой Богородицы в усадьбе Дубровицы. |lang = ru |website = restmast.com |date = |access-date = 2022-08-14|deadlink = yes|archive-url = https://web.archive.org/web/20210128035503/https://restmast.com/obekt/9/|archive-date = 2021-01-28}}</ref>. [[Ікона|Іконы]] рэстаўравалі ў майстэрні [[Дзяржаўны гістарычны музей (Масква)|Дзяржаўнага Гістарычнага музея]] і ў майстэрні [[Дзяржаўная Траццякоўская галерэя|Дзяржаўнай Траццякоўскай галерэі]]{{sfn|Православные храмы|2014|с=13.}}. Аднаўленне знешняга ўбрання царквы засталося незавершаным. 7 кастрычніка 2009 года Сусветны фонд помнікаў уключыў царкву ў спіс аб'ектаў, якія знаходзяцца пад пагрозай знішчэння<ref>{{cite web|author = |url = http://www.wmf.org/project/church-icon-mother-god-sign |title = World Monuments Watch 2010 : Church of the Icon of the Mother of God of the Sign. |lang = en |website = wmf.org |date = |access-date = 2022-08-14|deadlink = no|archive-url = |archive-date = }}</ref>. Царква атрымала за намаганні па аднаўленні ўзнагароду 2010 года ад Фонду паслоў ЗША па захаванні культуры<ref>{{cite web|author = |url = https://ru.usembassy.gov/education-culture/cooperation-programs/afcp/ |title = The Fund of American Ambassadors for the Preservation of Cultural Heritage : AFCP in Russia 2009—2010. |lang = en |website = ru.usembassy.gov |date = |access-date = 2022-08-14|deadlink = no|archive-url = |archive-date = }}</ref>. З пачатку 2022 года вядуцца работы па ўзнаўленні трох'яруснай званіцы на ранейшым месцы. На першым ярусе званіцы размяшчаецца [[Хрышчэнне|хрысцільны]] храм.
== Архітэктура і ўбранне храма ==
<!-- Галерэя -->
{|align="left" style="margin-right:2em; "
|{{Галерэя 2
|Name = Галерэя
|border = #CCCCFF
|background = #EEEEFF
|loop = yes
|Памер = 300px
|Файл:Церковь Знамения Богородицы в Дубровицах.jpg |Погляд на мыс, утвораны зліццём рэк Дзясна і Пахра
|Файл:План Церкви Знамения.jpg |План царквы – гэта роўнаканечны крыж<br/>(М. В. Красоўскі, 1910)
|Файл:Знаменская церковь, Дубровицы 2019 Купол.jpg |Вянчае царкву металічная пазалочаная карона
|Файл:Церковь Знамения Пресвятой Богородицы в Дубровицах. Вид сбоку.jpg |Дэкаратыўныя элементы на фасадзе царквы
|Файл:Dubrovitsy, Moskovskaya oblast', Russia - panoramio (12).jpg |Каля галоўнага ўваходу стаяць дзве белакаменныя статуі
|Файл:Dubrovitsy church of Sign (13).JPG |Статуя Евангеліста Матфея з анёлам ля цокаля царквы
|Файл:Знаменская церковь (Дубровицы) интерьер 1.jpg |Падкупальная прастора царквы
|Файл:Знаменская церковь (Дубровицы) интерьер 2.jpg |Барочны разны іканастас
|Файл:Dubrovitsy, Moskovskaya oblast', Russia - panoramio (13).jpg |Двух'ярусныя хоры з пазалочанай разьбой па дрэве
}}
|}
=== Экстэр'ер ===
Знаменская царква з'яўляецца адным з самых неардынарных помнікаў рускага царкоўнага дойлідства. Яна адрозніваецца ад іншых рускіх храмаў мяжы XVII-XVIII стагоддзяў накіраванай уверх цэнтральнай кампазіцыяй, крыжападобным планам і высокай цэнтральнай вежай, увянчанай металічнай пазалочанай каронай<ref>{{кніга|аўтар = Яковлев, А. Н. |частка = Купол |загаловак = Православная энциклопедия |месца = М. |том = 39 |выдавецтва = Церковно-научный центр «Православная Энциклопедия» |год = 2015 |старонак = 752 |старонкі = 367–379 |тыраж = 33 000 |isbn = 978-5-89572-033-2}} {{ref-lang|руск.||}}</ref>. У архітэктурным ансамблі сядзібы царква з'яўляецца [[Дамінанта (архітэктура)|дамінантай]], таму што знаходзіцца ў цэнтры кампазіцыйнай восі: парк - палац - царква - курган. Знаменская царква стаіць на высокім беразе мыса, утворанага зліццём рэк Дзясна і [[Пахра]].
У намеры дойліда, на думку вядомага мастацтвазнаўцы, пісьменніка А. Ф. Вельтмана, было стварыць падабенства старажытнай [[Базіліка|базілікі]], з усімі ўпрыгожваннямі [[Готыка|каталіка-гатычных]] храмаў<ref>{{кніга|аўтар = Вельтман, А. Ф. |загаловак = Обновления Храма Знамения Пресвятые Богородицы в селе Дубровицах (Московской губернии, Подольского уезда, в имении Графа М. А. Дмитриева-Мамонова), основанного в 1690 году и освященного в 1704 году в присутствии Храмоздателя Государя Царя и Великого Князя Петра Алексеевича |месца = М. |выдавецтва = Тип. Александра Семена |год = 1850 |старонак = 15 |старонкі = 7}} {{ref-lang|руск.||}}</ref>. Высокі белакаменны будынак царквы ў плане ўяўляе сабой роўнаканечны крыж з закругленымі канцамі; канцоўкі падзелены на тры часткі. Цэнтрычны тып храма гэтай формы быў шырока распаўсюджаны ў каталіцкіх краінах і выказваў асноўныя рысы еўрапейскага барока XVII стагоддзі{{sfn|Греч А. Н.|1925|с=78.}}.
Па тыпе архітэктурнай кампазіцыі царква ўяўляе сабой [[васьмярык]] (вежа) на [[Чацвярык (збудаванне)|чацверыку]] (база). Цэнтральная частка будынка мае форму правільнага квадрата і злучаецца з алтаром і [[прытвор]]амі [[Арка|арачнымі]] пралётамі, якія ператвараюць сцены царквы ў чатыры [[пілон]]а. Гэтая кампазіцыя ў асноўным выкарыстоўвалася ў афармленні рускіх праваслаўных храмаў<ref>{{кніга|аўтар = Красовский, М. В. |частка = Церковь села Дубровиц (с 11 рис.) |загаловак = Известия Императорской Археологической Комиссии |месца = С.-Петербург |выданне = Вып. 34 |выдавецтва = Тип. Главного Управления Уделов |год = 1910 |старонак = 55–71 |старонкі = 56}} {{ref-lang|руск.||}}</ref>.
Васьмігранная вежа мае гарызантальнае дзяленне [[карніз]]амі на тры светлавыя ярусы і завяршаецца купалам, які нясе ажурную «вогненную» карону. Вышыня купала – {{Num|4.5|м}}, крыжа – {{Num|4.8|м}}. Завяршэнне храма каронай зусім не ў рускай традыцыі. Ніжні ярус вежы адзначаюць выступоўцы прастакутныя вокны са скругленай верхняй часткай. Такія ж вокны ёсць у сярэднім ярусе, а ў верхнім яны - невялікія, васьмівугольныя, багата упрыгожаныя разьбой. На купале можна ўбачыць чатырохпялёсткавыя вокны. Вышыня царквы з купалам – {{Num|42.3|м}}{{sfn|Православные храмы|2014|с=15.}}.
Вонкавыя сцены царквы ўпрыгожаны [[Рэльеф (скульптура)|рэльефным]] мурам у стылі [[рустыка]]. [[Фасад]] багата [[Дэкор|дэкараваны]]: розныя [[Калона|калоны]], рэльефныя завіткі і пэндзлі, італьянскія ракавінкі, высечаныя ў камені экзатычныя кветкі і плады, лісце міжземнаморскага [[Акант (арнамент)|аканта]]. Усё гэтае ўпрыгожванне заканчваецца выявамі крылатых [[херувім]]аў. Многія з гэтых дэкаратыўных элементаў ніколі раней не сустракаліся ў рускім царкоўным дойлідстве{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=26.}}.
Восем статуй [[Апосталы|апосталаў]] устаноўлены у ніжнім ярусе васьміграннай вежы, паміж вокнамі. Апосталы перш трымалі, акрамя кніг, прылады [[Мукі Хрыстовы|Мук Хрыстовых]]. Сёння многія статуі страцілі гэтыя атрыбуты. Апосталаў цяжка апазнаць, бо статуі не маюць подпісаў персанажаў. Скульптурныя выявы [[Біблія|біблейскіх]] персанажаў не былі традыцыйнымі для рускага царкоўнага дойлідства{{sfn|Греч А. Н.|1925|с=77.}}. На даху царквы на [[франтон]]ах па ўсім перыметры ўстаноўлены ілжывыя вокны. Над кожным ілжывым паддашкавым акном размешчаны чатыры маленькія фігуркі анёлаў. Паміж ілжывымі вокнамі стаяць статуі херувімаў на [[П’едэстал|пастаментах]]-шарах. Гэтыя восем херувімаў, усталяваных на даху царквы, трымаюць у руках прылады Мук Хрыстовых: дзіда, усходы, крыж, цвікі, цярновы вянок, губку і інш. З часам у большасці херувімаў адламаліся прадметы, якія яны некалі трымалі ў руках{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=19.}}.
Першы паверх царквы пастаўлены на высокім [[Падмурак|падмурку]]; у царкве таксама ёсць [[падвал]]. Вакол царквы, паўтараючы контур яе плана, ідзе вузкая [[галерэя]] ({{Num|1.3|м}}), якая ўзвышаецца над зямлёй на дзесяць прыступак і абгароджана высокім [[парапет]]ам. [[Цокаль]] і парапет пакрыты цэлай сеткай пышнага рэльефнага [[арнамент]]у, скамбінаванага на цокалі з [[Валюта (архітэктура)|волют]], лісця і гронкі вінаграда, а на парапеце - з лісця аканта{{sfn|Греч А. Н.|1925|с=75.}}. Па баках царквы чатыры шырокія веерападобныя лесвіцы, якія вядуць да дзвярэй (у тым ліку з усходняга боку). Ёсць тры ўваходныя дзверы, размешчаныя на захадзе (галоўны ўваход), поўначы і поўдні. Ва ўсходняй сцяне замест дзвярэй уладкована [[ніша]]. У глыбіні гэтай нішы раней змяшчалася [[Распяцце Ісуса|Распяцце]] з фігурамі [[Ян (апостал)|Іаана Багаслова]] і [[Дзева Марыя|Багародзіцы]]. Цяпер Распяцце знаходзіцца ўнутры царквы. [[Партал]]ы апраўленыя буйна руставанымі камянямі. [[Ліштва|Ліштвы]] партала упрыгожаны двума [[Карынфскі ордар|карынфскімі]] калонамі, якія падтрымліваюць арнаментальны [[Фрыз (архітэктура)|фрыз]]{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=26.}}.
Царква ўпрыгожана скульптурай у поўны рост. Скульптуры прадстаўляюць высокіх старцаў, апранутых у [[Мантыя (аблачэнне)|мантыі]]. Каля галоўнага ўваходу, па баках заходняй лесвіцы, устаноўлены дзве белакаменныя статуі. З левага боку знаходзіцца статуя [[Свяціцель|свяціцеля]] [[Іаан Златавуст|Іаана Залатавуста]], пад яго пятай мяшок з грашыма, а з правага боку статуя свяціцеля [[Грыгорый Багаслоў|Рыгора Багаслова]] з кнігай і лампадай ля ног. На даху, прама над заходнім уваходам, знаходзіцца статуя свяціцеля [[Васілій Вялікі|Васіля Вялікага]] з кнігай і [[Мітра (аблачэнне)|мітрай]] ля ног. У цяперашні час у гэтых статуй адсутнічаюць часткі рук{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=15.}}.
Ля самай зямлі, на невысокім [[подыум]]е, па кутах цокаля, стаяць моцна пашкоджаныя статуі чатырох [[Евангелісты|евангелістаў]]: [[Марк (евангеліст)|Марк]], [[Лука (евангеліст)|Лука]], Іаан і [[Матфей (евангеліст)|Матфей]]. Гэтыя статуі зроблены вельмі мастацка, але ў цэлым усе яны непрапарцыйна кароткія{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=27.}}. Каменныя фігуры (леў, вол, арол і анёл), якія знаходзяцца ля ног евангелістаў, узнаўляюць адно з увасабленняў Тэтраморфа (міфічнага крылатага [[дэман]]а з бачанняў прарока [[Езекііль|Іезекііля]]). Калі прайсці па гадзіннікавай стрэлцы ад галоўнага ўваходу царквы ўздоўж цокаля, то статуі евангелістаў будуць такімі: з паўночна-заходняга боку – Матфей з анёлам; на паўночным усходзе – Лука з валом; з паўднёва-ўсходняга боку – Іаан з арлом; з паўднёва-заходняга боку – Марк са львом.
=== Iнтэр'ер ===
{{Частка выявы
|выява = Znamen Church In Dubrovici (Interier).jpg
|пазіцыя = right
|агульная = 1000
|шырыня = 340
|вышыня = 280
|верх = 350
|лева = 420
|права =
|ніз =
|загаловак = Цыкл Мукі Хрыстовы
|подпіс = Цэнтральная сцэна Укрыжаванне Ісуса
|колер_фону = #EEEEFF
}}
{{Частка выявы
|выява = Церковь Божией Матери «Знамение»Интерьер.jpg
|пазіцыя = right
|агульная = 1200
|шырыня = 340
|вышыня = 280
|верх = 700
|лева = 550
|права =
|ніз =
|загаловак = Цыкл Мукі Хрыстовы
|подпіс = Сцэна Палажэнне ў труну
|колер_фону = #EEEEFF
}}
Унутраныя аб'ёмы царквы раскошныя. Першае, што прыцягвае ўвагу ў царкве, - гэта адсутнасць асобных калон, так бы мовіць, безапорная прастора. Чатыры магутныя паўкруглыя аркі разам з чатырма парусямі служаць падставай для якія сыходзяць уверх ярусаў цэнтральнай вежы. Інтэр'ер царквы багата ўпрыгожаны мноствам рэльефных кампазіцый, надпісамі на латыні, майстэрска выразаным іканастасам і хорамі ў стылі барока.
На чатырох пілонах апорных арак размешчаны рэльефныя фігуры: на ўсходняй сцяне направа ад іканастаса - Іосіф Абручнік (муж Марыі) з кветкай лілеі ў руцэ; налева - Маці Божая, якая прынесла ў храм Дзіцятка Хрыста. Наадварот, па баках хор, на паўночна-заходнім пілоне, Праведны Сімяон, які трымае на руках Дзіцятка – Госпада Збавіцеля. А на іншым, паўднёва-заходнім, пілоне святая Ганна Прарочыца. Фігуры размешчаны такім чынам, што здаецца, быццам яны рухаюцца насустрач адна адной.
У парусях на скляпеністых паверхнях змешчаны фігуры чатырох евангелістаў у клубячых аблоках і ў асяроддзі пуці: справа над іканастасам - Матфей з анёлам, злева - Іаан з арлом. Наадварот, над хорамі - Лука з валом, і на другім баку - Марк са львом. Яны намаляваны тымі, хто сядзіць і пішуць Святое Евангелле.
Адмысловую ўнікальнасць Знаменскай царквы надае наяўнасць на ўсходняй сцяне гарэльефнага рэтабла на ўсю вышыню вежы. Яно ўключае чатыры сцэны з цыкла Мукі Хрыстовы: над іканастасам сцэна Укрыжаванне Ісуса — цэнтральны сюжэт цыкла; Над Укрыжаваннем - Уваскрэсенне Хрыстова. Яшчэ вышэй – Каранаванне Панны Марыі і сцэна Гасподзь Саваоф. Скульптурны малюнак біблейскіх персанажаў не з'яўляўся традыцыйным для тагачаснай рускай царкоўнай архітэктуры.
Рэльефныя кампазіцыі інтэр'еру выкананы ў тэхніцы стукко, яны вельмі разнастайныя, але ў іх ёсць адно агульнае: усе яны заснаваны на біблейскіх матывах і размешчаны ў пэўным парадку па ярусах вежы. У першым ярусе — Ўвянчанне цярновым вянком, Крыжовы шлях і Палажэнне ў труну. Сцэна Ўвянчанне цярновым вянком знаходзіцца на заходняй сцяне, прама над хорамі. Над гэтай сцэнай можна ўбачыць змешчаны ў акенца твар маладога чалавека з доўгімі валасамі і ў італьянскай шапачцы. Мяркуюць, што гэта партрэт галоўнага майстра, які стварыў гэтыя рэльефныя кампазіцыі, а магчыма і ўсё ўбранне царквы. Над паўночнай аркай - сцэна Крыжовы шлях; над паўднёвай аркай знаходзіцца сцэна Палажэнне ў труну. Паміж сцэнамі ў картушах зроблены лацінскія надпісы, пазначаныя двума гуллівымі пуці. На арках ёсць медальёны з барэльефнымі партрэтамі князя Б. А. Галіцына, яго жонкі і сына.
У наступным ярусе вежы - старазапаветныя прарокі. З'яўленне ў інтэр'еры царквы скульптур прарокаў можна растлумачыць тым, што многія падзеі з Мукі Хрыстовы былі прадказаны прарокамі Старога Запавету і самім Ісусам Хрыстом. У кутах вежы, паміж вокнамі, змешчаны фігуры шасці прарокаў у поўны рост. Злева ад Укрыжавання стаіць цар Давід у кароне, са скіпетрам і арфай. На другім баку постаць цара Саламона – у кароне і са скіпетрам, якім ён паказвае на сцэну Палажэнне ў труну. Прарокі Майсей са скрыжалямі і Ільля з поясам у руцэ змешчаныя на паўночнай і паўднёвай сцяне адпаведна. На заходняй сцяне знаходзяцца фігуры старазапаветных першасвятароў. Бліжэй да Іллі - Захарыя са скруткам, бліжэй да Майсея - Аарон з кадзілам. Рэалістычныя рысы персанажаў гавораць аб еўрапейскай школе пластыкі. Паўкружныя вокны ў сваёй верхняй частцы маюць раслінны арнамент або выява птушкі Фенікс.
У трэцім ярусе, над прарокамі, можна ўбачыць пад кожным акном трох пуці, якія трымаюць палатно з лацінскімі вершамі, якія тлумачаць сілу прылад Мук Хрыстовых. Грані апошняга яруса запоўнены фігурамі анёлаў, пастаўленымі над вокнамі. Анёлы нясуць прылады Мук Хрыстовых - дзіда, слуп, бізун, цярновы вянок, молат, цвікі і губу. У купале вакол чатырохпялёсткавых акенцаў-люкарн развяваюцца пышныя раслінныя гірлянды, якія падтрымліваюцца пуці. У самым купале царквы, дзе мацуецца ланцуг для панікадзіла, вылеплены чатыры пухлыя пуці, размешчаныя па баках свету.
Колькасць розных скульптур, гарэльефаў і тэкстаў на невялікай паверхні сцен вежы большая, чым у еўрапейскіх цэрквах.
У царкве асабліва шануецца драўлянае паліхромнае скульптурнае Распяцце - яму ўжо больш за трыста гадоў. Добра захаваўся чатырох'ярусны іканастас. Ва ўбранні іканастаса прысутнічаюць разнастайныя раслінныя і дэкаратыўныя ўзоры, месцамі са скульптурнымі выявамі анёлаў. Іканастас запоўнены старажытнымі іконамі, акружанымі пазалочанай разьбой. Іконы выдатна гармануюць з разьбявай часткай іканастаса. Адзінаццаць абразоў з дваццаці шасці, якія раней знаходзіліся ў іканастасе, захаваліся; многія іконы ўжо адрэстаўраваны, а некаторыя напісаны нанава. Самы ўшанаваны абраз - «Знаменне» Багародзіцы.
У верхняй частцы заходняга прытвора знаходзяцца масіўныя драўляныя двух'ярусныя хоры. Яны цалкам пакрытыя вытанчанай пазалочанай разьбой. Ніжні ярус выкананы ў выглядзе галерэі, верхні - у выглядзе балкона, які абапіраецца на калоны гэтай галерэі. Для паведамлення ніжняга яруса хору з верхнім уладкованыя шрубавыя ўсходы, складзеная ў драўляную трубу.
У супрацьлегласць цэнтральнай вежы прытворі адрозніваюцца прастатой аздаблення. Тут няма нават намёкаў на ляпніну, і ўся прыгажосць заключаецца толькі ў хупавым спалучэнні паверхняў сцен і скляпенняў.
== Гл. таксама ==
* [[Благавешчанне, народнае свята]]
== Зноскі ==
{{reflist|2}}
== Літаратура ==
* {{кніга
|аўтар = Греч, А. Н.
|частка = Дубровицы
|загаловак = Ольгово. Дубровицы
|адказны = Под ред. Ив. Лазаревского и В. Згура
|месца = М.–Л.
|выданне = Вып. 4
|выдавецтва = Гос. изд-во
|год = 1925
|старонак = 132
|старонкі = 69–116
|серыя = Подмосковные музеи. Путеводители
|тыраж = 3000
|ref = Греч А. Н.
}} {{ref-lang|руск.||}}
* {{кніга
|загаловак = Православные храмы : журнал
|выданне = № 4
|год = 2014
|старонак = 31
|серыя = Путешествие по святым местам
|ref = Православные храмы
}} {{ref-lang|руск.||}}
* {{кніга
|аўтар = Семёнов, К. А.
|загаловак = Преславное Знамение: К трёхсотлетнему юбилею Великого освящения храма Знамения Пресвятой Богородицы в селе Дубровицы 1704—2004
|месца = Дубровицы
|год = 2004
|старонак = 91
|тыраж = 5000
|ref = Семёнов К. А.
}} {{ref-lang|руск.||}}
* {{кніга
|аўтар = Тарунов, А. М.
|загаловак = Дубровицы
|месца = М.
|выдавецтва = Московский рабочий
|год = 1991
|старонак = 112, [16]
|серыя = Памятники Подмосковья
|isbn = 5-239-01177-X
|тыраж = 45000
|ref = Тарунов А. М.
}} {{ref-lang|руск.||}}
== Спасылкі ==
* {{cite web 2
|title = Дубровицы. Церковь иконы Божией Матери "Знамение"
|url = https://sobory.ru/article/?object=00451
|website = Соборы.Ru
|accessdate = 2022-08-03
|lang = ru
|showlang = yes
}} ({{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20220803073241/https://sobory.ru/article/?object=00451|date=03 жніўня 2022}})
* {{cite web 2 |url=https://dubrovitsy.tilda.ws/hram |title=Дубровицы. Музей, которого нет |website=Дубровицы.Ru |accessdate=04.08.2022 |lang=ru |showlang=yes}} ({{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20220804081805/https://dubrovitsy.tilda.ws/hram |date=04 жніўня 2022}})
* {{cite web 2 |url=https://www.google.com/maps/@55.4413606,37.4945557,3a,90y,69.01h,88.32t/data=!3m7!1e1!3m5!1sAF1QipPOvfgS8aXRZ7AUmquDrIoaQOzxXGVcesVgwpkY!2e10!3e12!7i10240!8i5120|title=3D View Google – інтэр'ер царквы, 2021 |website=[[Google Maps]] |accessdate=04.08.2022 }}
* <div style="font-size:100%;">🎦 {{youtube|https://www.youtube.com/watch?v=|Jv93F7Cw2KQ|Дубровицы. Церковь Знамения Пресвятой Богородицы - Ombio Productions}}</div>
{{Партал|Архітэктура}}
<!-- Аб’ект культурнай спадчыны РФ -->
<div style="clear:none; float:right;">
<div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:3px solid #ccc; border-bottom:3px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 250px;"><div style="width:100%">[[Выява:Coat of Arms of the Russian Federation 2.svg|30px|link=|Герб Расіі]] <span title="Аб’ект культурнай спадчыны РФ" style="margin-left: 0.2em; font-size: 100%;">'''Аб’ект культурнай спадчыны РФ''' <span class="noprint" style="white-space:nowrap;">[https://ru-monuments.toolforge.org/get_info.php?id=501410413080086 № 501410413080086] (руск.)</span></div>
</div>
</div>
[[:Катэгорыя:Праваслаўныя храмы Масквы]]
[[:Катэгорыя:Храмы паводле алфавіта]]
[[:Катэгорыя:З’явіліся ў 1704 годзе]]
[[:Катэгорыя:Аб’екты культурнай спадчыны Расіі]]
[[:Катэгорыя:Маскоўскае барока]]
938tg8xqv3lkntniimlh5zehr570pea
4191692
4191689
2022-08-22T09:13:15Z
Waren1
111894
афармленне
wikitext
text/x-wiki
{{Загатоўка раздзела}}
{{арфаграфія}}
<br/>
{{Храм
|Тып храма = Праваслаўны храм
|Беларуская назва = Знаменская царква (Дубровіцы)
|Арыгінальная назва = {{lang-ru|Церковь Знамения Пресвятой Богородицы в Дубровицах|}}
|Выява = Дубровицкая церковь 23мая2022.jpg
|Подпіс выявы = Агульны выгляд храма з боку галоўнага ўваходу
|Шырыня выявы = 330
|Сучасны статус =
|Краіна = Расія
|Краіна2 =
|Назва месцазнаходжання = Пасёлак
|Месцазнаходжанне = {{нп3|Дубровіцы (Маскоўская вобласць)|Дубровіцы|ru|Дубровицы (Московская область)}},<br/>гарадская акруга [[Падольск]],<br/>[[Маскоўская вобласць]]
|lat_dir = N|lat_deg = 55|lat_min = 26|lat_sec = 28.67
|lon_dir = E|lon_deg = 37|lon_min = 29|lon_sec = 39.87
|region = RU
|CoordScale =
|Канфесія = [[Праваслаўе]]
|Епархія = Падольская <br>(Маскоўская [[мітраполія]] [[Руская Праваслаўная Царква|РПЦ]])
|Ордэнская прыналежнасць =
|Тып будынка = [[Царква]]
|Архітэктурны стыль = [[Барока]] (галіцынскі стыль)
|Аўтар праекта =
|Будаўнік =
|Заснавальнік = {{нп3|Галіцын, Барыс Аляксеевіч|Барыс Галіцын|ru|Голицын, Борис Алексеевич}}<br/>пры ўдзеле [[цар]]а [[Пётр I (імператар расійскі)|Пятра I]]
|Першае згадванне = [[1698]]
|Заснаванне = [[22 ліпеня]] ([[1 жніўня]]) [[1690]]
|Асноўныя даты = {{Славутасць/Даты||||||}}
|Скасаваны = [[1930]]
|Пачатак будаўніцтва = [[1690]]
|Заканчэнне будаўніцтва = [[1704]]
|Рэліквіі =
|Сучасны стан = Дзеючы, рэстаўруецца
|Сайт = [http://www.dubrovitsy-hram.ru/ dubrovitsy-hram.ru] <small>(руск.)</small>
|Commons = Church of the Theotokos of the Sign (Dubrovitsy)
}}
<!-- Карта Дубровіцы -->
<mapframe text="Карта '''Дубровіцы''' (клікніце па карце, каб павялічыць яе)" Wikimedia | © OpenStreetMap width=340 height=250 zoom=13 latitude=55.441351 longitude=37.494458>
{
"type": "FeatureCollection",
"features": [
{
"type": "Feature",
"properties": {
"title": "",
"description": "",
"marker-symbol": "religious-christian",
"marker-size": "large",
"marker-color": "f00"
},
"geometry": {
"type": "Point",
"coordinates": [
37.494458,
55.441351
]
}
}
]
}</mapframe>
'''Знаменская царква''' ці Царква Азнакі Прасвятой Багародзіцы у Дубровіцах ({{lang-ru|Церковь Знамения Пресвятой Богородицы в Дубровицах}}) — [[Парафія|парафіяльны]] [[храм]] Падольскай [[Епархія|епархіі]] [[Руская Праваслаўная Царква|Рускай праваслаўнай царквы]]. Галоўны прастол храма асвечаны ў гонар [[Ікона|іконы]] [[Дзева Марыя|Божай Маці]] «Знаменне». Размешчаны ў пасёлку {{нп3|Дубровіцы (Маскоўская вобласць)|Дубровіцы|ru|Дубровицы (Московская область)}} ў 4 км ад [[Падольск]]а [[Маскоўская вобласць|Маскоўскай вобласці]], [[Расія]]. [[Царква (збудаванне)|Царква]] з'яўляецца цэнтральнай часткай [[Архітэктурны ансамбль|архітэктурнага ансамбля]] сядзібы Дубровіцы, якая некалі належала прадстаўнікам [[Дваране|дваранскіх]] сем'яў {{нп3|Марозавы (баярскі род)|Марозавых|ru|Морозовы (боярский род)}}, {{нп3|Галіцыны|Галіцыных|ru|Голицыны}} і {{нп3|Дзмітрыевы-Мамонавы|Дзмітрыевых-Мамонавых|ru|Дмитриевы-Мамоновы}}. Вядома царква сваёй унікальнай архітэктурай у стылі [[барока]], незвычайнай для рускага царкоўнага [[дойлідства]], а таксама таямнічай гісторыяй стварэння, да якога прыклаў руку сам [[цар]] [[Пётр I (імператар расійскі)|Пётр I]]. Храм мае статус Аб’екта культурнай спадчыны [[Расія|РФ]]<ref>{{cite web|author = |url = https://ru-monuments.toolforge.org/get_info.php?id=501410413080086 |title = Культурная спадчына РФ. Аб'ект № 501410413080086 |lang = ru |website = ru-monuments.toolforge.org |date = |access-date = 2022-08-04|deadlink = no|archive-url = |archive-date = }}</ref>. Настаяцель — протаіерэй Андрэй Грыцышын.
[[Файл:Banner PodolskyDistrict 0147.jpg|835px]]
<!-- Галерэя -->
{|align="left" style="margin-right:2em; "
|{{Галерэя 2
|Name = Галерэя
|border = #CCCCFF
|background = #EEEEFF
|loop = yes
|Памер = 300px
|Файл:Boris Alexeevich Golitsyn.jpg |Барыс Аляксеевіч Галіцын, фундатар царквы
|Файл:Metropolitan Stephen Yavorsky.jpg |Экзарх, мітрапаліт Разанскі і Мурамскі Стэфан
|Файл:Dmitriev-Mamonov Alexandr Matveevich.jpg |Аляксандр Мацвеевіч Дзмітрыеў-Мамонаў, гаспадар сядзібы
|Файл:Renovation of the Temple of the Sign.jpg |Знаменская царква у Дубровіцах на літаграфіі Фрыдрыха Дрэгера (А. Ф. Вельтман, 1850)
|Файл:Рихтер Фёдор Фёдорович (1857).jpg |Фёдар Фёдаравіч Рыхтэр, архітэктар
|Файл:Filaret (Drozdov) by Gau.jpg |Мітрапаліт Маскоўскі і Каломенскі Філарэт
|Файл:Дубровицы, храм Знамения и взорванная колокольня, 1930 г.jpg |Знаменская царква і ўзарваная званіца, 1931
|Файл:Metropolitan Juvenal (Poyarkov) (22.09.2016).jpg |Мітрапаліт Круціцкі і Каломенскі Ювеналій
|Файл:Dubrovitsy, Moskovskaya oblast', Russia - panoramio (10).jpg |Курган на паўночным усходзе ад царквы, 2014
}}
|}
== Гісторыя ==
=== Будаўніцтва храма ===
Будаўніцтва Знаменскай царквы адносіцца да часоў, калі сядзібай Дубровіцы валодаў [[князь]] {{нп3|Галіцын, Барыс Аляксеевіч|Барыс Аляксеевіч Галіцын|ru|Голицын, Борис Алексеевич}}, выхавальнік маладога Пятра I. Закладка каменнага храма была праведзена 22 ліпеня (1 жніўня) 1690 года на месцы драўлянай царквы [[Ілья (прарок)|Іллі Прарока]]. Драўляную Ільінскую царкву разабралі і перанеслі ў найбліжэйшую вёску Лемяшэва ({{lang-ru|Лемешево|}}). Будаўніцтва царквы вялося 14 гадоў - з 1690 па 1704 год. Сам цар Пётр I удзельнічаў у ажыццяўленні грандыёзнай задумы {{nobr|Б. А. Галіцына}}{{sfn| Семёнов К. А.|2004|с=7.}}.
Царква будавалася з мясцовага белага каменя, які паўсюль сустракаецца ў Падольскім краі. У будаўніцтве ўдзельнічалі замежныя майстры, запрошаныя князем Галіцыным спецыяльна для гэтай мэты. Архітэктар і некалькі разьбяроў і скульптараў, верагодна, былі запрошаны з-за мяжы, а асноўнымі іх памагатымі былі прыгонныя рускія муляры. Імя галоўнага архітэктара невядома, існуе мноства здагадак, але даць адназначны адказ з-за адсутнасці дакументаў да гэтага часу не ўдалося{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=25.}}. Працы па ўзвядзенні царквы вяліся толькі ўлетку. У зімовы перыяд працавалі ў бараках, дзе адны майстры выконвалі разьбярства па камені, а іншыя - таўклі шкло і [[Гіпс|алебастр]], якія дадаваліся ў [[Вапна|вапну]] пры кладцы блокаў сцяны.
Царква выканана з рэдкім мастацкім майстэрствам у стылі {{нп3|Галіцынскае барока|Галіцынскага барока|ru|Голицынское барокко}}. Вялікае [[асвячэнне]] царквы здзейсніў {{nobr|11 (22) лютага}} 1704 года [[экзарх]], [[мітрапаліт]] [[Разань|Разанскі]] і [[Мурам]]скі {{нп3|Стэфан (Яварскі)|Стэфан (Яварскі)|ru|Стефан Яворский}}. На [[Богаслужэнне|богаслужэнні]] ў гэты дзень прысутнічалі цар Пётр I і яго сын царэвіч [[Аляксей Пятровіч|Аляксей]], духоўныя і шляхетныя свецкія асобы. Урачыстасці з гэтай нагоды працягваліся цэлы тыдзень і на іх запрасілі ўсіх мясцовых жыхароў{{sfn| Семёнов К. А.|2004|с=9—10.}}.
=== Новыя ўладальнікі сядзібы ===
Да сярэдзіны XVIII стагоддзя на паўднёвы захад ад царквы была пабудавана трох'ярусная [[званіца]]. Пад званіцай у 1780-х гадах была асвечана цёплая царква ў імя святых мучанікаў Адрыяна і Наталлі. Пры ўнуку Б. А. Галіцына {{нп3|Галіцын, Сяргей Аляксеевіч|Сяргею Аляксеевічу|ru|Голицын, Сергей Алексеевич}} ў {{nobr|1750–1753}} гадах пабудаваны сядзібны дом, конны двор, чатыры флігелі, гаспадарчыя пабудовы. У 1781 годзе сядзібу купіў генерал-аншэф князь [[Рыгор Аляксандравіч Пацёмкін]]. Яму не давялося доўга валодаць сядзібай. Улетку 23 чэрвеня (4 ліпеня) 1787 года імператрыца [[Кацярына II]] наведала Дубровіцы, каб купіць сядзібу і падарыць яе свайму фаварыту {{нп3|Дзмітрыеў-Мамонаў, Аляксандр Мацвеевіч|Аляксандру Мацвеевічу Дзмітрыеву-Мамонаву|ru|Дмитриев-Мамонов, Александр Матвеевич}}{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=50.}}. Пры Аляксандры ў Дубровіцах быў перабудаваны сядзібны палац у стылі [[класіцызм]]у. Пасля смерці Аляксандра сядзібу атрымаў у спадчыну яго сын Мацвей.
У 1812 годзе ў Дубровіцах пабывалі французы. Невялікі атрад конніцы маршала [[Іаахім Мюрат|Іаахіма Мюрата]] пакінуў Дубровіцы 10 (22) кастрычніка 1812 года. Царква тады не пацярпела. На паўночны ўсход ад царквы быў створаны [[курган]] і пасаджаны на ім акацыі. Пасля [[Вайна 1812 года|Французска-рускай вайны 1812 гады]] на кургане штогод здзяйснялася [[паніхіда]] па загінуўшых у [[Барадзінская бітва|Барадзінскай бітве]]{{sfn|Православные храмы|2014|с=7.}}. [[Граф]] {{нп3|Дзмітрыеў-Мамонаў, Мацвей Аляксандравіч|Мацвей Аляксандравіч Дзмітрыеў-Мамонаў|ru|Дмитриев-Мамонов, Матвей Александрович}} быў адным з самых знакамітых і найбагацейшых людзей Расіі. У пачатку {{nobr|1820-х}} гадоў Мацвей правёў перабудову сядзібы накшталт сярэднявечных [[рыцар]]скіх [[Замак|замкаў]]. Вакол сядзібы была пабудавана каменная зубчастая агароджа. Пры Мацвеі царква доўга пуставала, вельмі састарэла. Рамы ўсё пагнілі і амаль усе вываліліся, [[ляпніна]] ад дажджу і снегу размокла і падала на падлогу. Званы пайшлі на гарматы. Спатрэбілася тэрміновая [[рэстаўрацыя]] царквы<ref>{{кніга|аўтар = Цветаев, В. Д. |загаловак = Дубровицы. Из дачных впечатлений |месца = М. |выдавецтва = Университетская тип. |год = 1907 |старонак = 16 |старонкі = 9, прим}} {{ref-lang|руск.||}}</ref>. У перыяд, калі граф знаходзіўся пад апекай у [[Масква|Маскве]], адбылася першая рэстаўрацыя (1848–1850) царквы.
Рэстаўрацыйнымі працамі кіраваў архітэктар {{нп3|Рыхтэр, Фёдар Фёдаравіч|Фёдар Фёдаравіч Рыхтэр|ru|Рихтер, Фёдор Фёдорович}}. Ён імкнуўся перарабіць царкву ў "[[Русь|старарускім]]" стылі. Лацінскія вершы былі заменены на [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскія]] тэксты. Асвячэнне абноўленай царквы здзейсніў 27 жніўня (8 верасня) 1850 года мітрапаліт [[Масква|Маскоўскі]] і [[Каломна|Каломенскі]] {{нп3|Філарэт (Драздоў)|Філарэт (Драздоў)|ru|Филарет (Дроздов)}}{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=47.}}. У 1863 годзе ўладальнікам Дубровіц стаў князь {{нп3|Галіцын, Сяргей Міхайлавіч (1843—1915)|Сяргей Міхайлавіч Галіцын|ru|Голицын, Сергей Михайлович (1843—1915)}}. У гэты час у сядзібе абнавілі палац і сядзібны парк. Частка сядзібы была аддадзена пад дачы. Пры царкве дзейнічала трохгадовая царкоўна-прыходская школа, а таксама багадзельня для маламаёмасных сялян{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=62.}}.
=== Пасля рэвалюцыі 1917 года ===
Пасля [[рэвалюцыя 1917 года ў Расіі]] царква больш за дзесяць гадоў была дзейнай, пакуль у 1929 годзе ў ёй не спыніліся богаслужэнні. У верасні 1931 года званіца была ўзарвана. Царква моцна пацярпела ў 30-х гадах, многія [[Скульптура|скульптуры]] [[святы]]х і [[Статуя|статуі]] [[анёл]]аў былі пашкоджаны. З 1930 па 1990 гады быў перыяд закрыцця царквы. У канцы 1950-х гадоў царква знаходзілася ў запусценні. У жніўні 1960 года сядзіба Дубровіцы і царква былі прызнаны помнікамі архітэктуры і ўзяты пад ахову дзяржавы. У 1961 годзе ў Дубровіцах размясціўся [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|Усесаюзны]] інстытут жывёлагадоўлі. Царква перайшла ў распараджэнне гэтага інстытута. Памяшканне царквы выкарыстоўвалася інстытутам у якасці склада. У ходзе рэстаўрацыйных работ 1967–1972 гадоў аднавілі палац і гаспадарчыя будынкі, а рэстаўрацыя царквы, зацягнуўшыся на некалькі дзесяцігоддзяў, і не была завершана. У 1990 годзе царкву вярнулі [[Парафія|вернікам]]{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=67.}}.
=== Аднаўленне богаслужэння ў храме ===
22 ліпеня 1990 года, пасля доўгага перапынку, адбылося першае богаслужэнне, а 13 кастрычніка пробашч здзейсніў малебен ля сцен [[алтар]]а з малым асвячэннем храма. Мітрапаліт Круціцкі і Каломенскі Ювеналій благаславіў адкрыццё царквы{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=70.}}. Дзіцячая нядзельная школа пры храме існуе з 2003 года, ёсць [[Праваслаўе|праваслаўны]] маладзёжны клуб і тэатральная студыя<ref>{{cite web|author = |url = https://www.dubrovitsy-hram.ru/ |title = Детская воскресная школа при Знаменском храме. |lang = ru |website = dubrovitsy-hram.ru |date = |access-date = 2022-08-14|deadlink = no|archive-url = |archive-date = }}</ref>. У 2002–2003 гадах былі праведзены рэстаўрацыйныя работы пры падрыхтоўцы да 300-годдзя царквы. Было выканана абнаўленне [[інтэр'ер]]аў царквы, праведзена добраўпарадкаванне прылеглай тэрыторыі. Адрэстаўравалі [[купал]]ьны [[крыж]], старую згнілую карону замянілі новай. Курган, які знаходзіцца каля царквы, уладкавалі і размясцілі на яго вяршыні назіральную пляцоўку. Унутры царквы, аднавілі [[гарэльеф]]ныя кампазіцыі і скульптуры, на сцены вярнулі лацінскія вершы, адрэстаўравалі [[іканастас]] і [[хоры]]<ref>{{cite web|author = |url = https://restmast.com/obekt/9/ |title = Реставрационная строительная проектная мастерская : Церковь Знамения Пресвятой Богородицы в усадьбе Дубровицы. |lang = ru |website = restmast.com |date = |access-date = 2022-08-14|deadlink = yes|archive-url = https://web.archive.org/web/20210128035503/https://restmast.com/obekt/9/|archive-date = 2021-01-28}}</ref>. [[Ікона|Іконы]] рэстаўравалі ў майстэрні [[Дзяржаўны гістарычны музей (Масква)|Дзяржаўнага Гістарычнага музея]] і ў майстэрні [[Дзяржаўная Траццякоўская галерэя|Дзяржаўнай Траццякоўскай галерэі]]{{sfn|Православные храмы|2014|с=13.}}. Аднаўленне знешняга ўбрання царквы засталося незавершаным. 7 кастрычніка 2009 года Сусветны фонд помнікаў уключыў царкву ў спіс аб'ектаў, якія знаходзяцца пад пагрозай знішчэння<ref>{{cite web|author = |url = http://www.wmf.org/project/church-icon-mother-god-sign |title = World Monuments Watch 2010 : Church of the Icon of the Mother of God of the Sign. |lang = en |website = wmf.org |date = |access-date = 2022-08-14|deadlink = no|archive-url = |archive-date = }}</ref>. Царква атрымала за намаганні па аднаўленні ўзнагароду 2010 года ад Фонду паслоў ЗША па захаванні культуры<ref>{{cite web|author = |url = https://ru.usembassy.gov/education-culture/cooperation-programs/afcp/ |title = The Fund of American Ambassadors for the Preservation of Cultural Heritage : AFCP in Russia 2009—2010. |lang = en |website = ru.usembassy.gov |date = |access-date = 2022-08-14|deadlink = no|archive-url = |archive-date = }}</ref>. З пачатку 2022 года вядуцца работы па ўзнаўленні трох'яруснай званіцы на ранейшым месцы. На першым ярусе званіцы размяшчаецца [[Хрышчэнне|хрысцільны]] храм.
== Архітэктура і ўбранне храма ==
<!-- Галерэя -->
{|align="left" style="margin-right:2em; "
|{{Галерэя 2
|Name = Галерэя
|border = #CCCCFF
|background = #EEEEFF
|loop = yes
|Памер = 300px
|Файл:Церковь Знамения Богородицы в Дубровицах.jpg |Погляд на мыс, утвораны зліццём рэк Дзясна і Пахра
|Файл:План Церкви Знамения.jpg |План царквы – гэта роўнаканечны крыж<br/>(М. В. Красоўскі, 1910)
|Файл:Знаменская церковь, Дубровицы 2019 Купол.jpg |Вянчае царкву металічная пазалочаная карона
|Файл:Церковь Знамения Пресвятой Богородицы в Дубровицах. Вид сбоку.jpg |Дэкаратыўныя элементы на фасадзе царквы
|Файл:Dubrovitsy, Moskovskaya oblast', Russia - panoramio (12).jpg |Каля галоўнага ўваходу стаяць дзве белакаменныя статуі
|Файл:Dubrovitsy church of Sign (13).JPG |Статуя Евангеліста Матфея з анёлам ля цокаля царквы
|Файл:Знаменская церковь (Дубровицы) интерьер 1.jpg |Падкупальная прастора царквы
|Файл:Знаменская церковь (Дубровицы) интерьер 2.jpg |Барочны разны іканастас
|Файл:Dubrovitsy, Moskovskaya oblast', Russia - panoramio (13).jpg |Двух'ярусныя хоры з пазалочанай разьбой па дрэве
}}
|}
=== Экстэр'ер ===
Знаменская царква з'яўляецца адным з самых неардынарных помнікаў рускага царкоўнага дойлідства. Яна адрозніваецца ад іншых рускіх храмаў мяжы XVII-XVIII стагоддзяў накіраванай уверх цэнтральнай кампазіцыяй, крыжападобным планам і высокай цэнтральнай вежай, увянчанай металічнай пазалочанай каронай<ref>{{кніга|аўтар = Яковлев, А. Н. |частка = Купол |загаловак = Православная энциклопедия |месца = М. |том = 39 |выдавецтва = Церковно-научный центр «Православная Энциклопедия» |год = 2015 |старонак = 752 |старонкі = 367–379 |тыраж = 33 000 |isbn = 978-5-89572-033-2}} {{ref-lang|руск.||}}</ref>. У архітэктурным ансамблі сядзібы царква з'яўляецца [[Дамінанта (архітэктура)|дамінантай]], таму што знаходзіцца ў цэнтры кампазіцыйнай восі: парк - палац - царква - курган. Знаменская царква стаіць на высокім беразе мыса, утворанага зліццём рэк Дзясна і [[Пахра]].
У намеры дойліда, на думку вядомага мастацтвазнаўцы, пісьменніка А. Ф. Вельтмана, было стварыць падабенства старажытнай [[Базіліка|базілікі]], з усімі ўпрыгожваннямі [[Готыка|каталіка-гатычных]] храмаў<ref>{{кніга|аўтар = Вельтман, А. Ф. |загаловак = Обновления Храма Знамения Пресвятые Богородицы в селе Дубровицах (Московской губернии, Подольского уезда, в имении Графа М. А. Дмитриева-Мамонова), основанного в 1690 году и освященного в 1704 году в присутствии Храмоздателя Государя Царя и Великого Князя Петра Алексеевича |месца = М. |выдавецтва = Тип. Александра Семена |год = 1850 |старонак = 15 |старонкі = 7}} {{ref-lang|руск.||}}</ref>. Высокі белакаменны будынак царквы ў плане ўяўляе сабой роўнаканечны крыж з закругленымі канцамі; канцоўкі падзелены на тры часткі. Цэнтрычны тып храма гэтай формы быў шырока распаўсюджаны ў каталіцкіх краінах і выказваў асноўныя рысы еўрапейскага барока XVII стагоддзі{{sfn|Греч А. Н.|1925|с=78.}}.
Па тыпе архітэктурнай кампазіцыі царква ўяўляе сабой [[васьмярык]] (вежа) на [[Чацвярык (збудаванне)|чацверыку]] (база). Цэнтральная частка будынка мае форму правільнага квадрата і злучаецца з алтаром і [[прытвор]]амі [[Арка|арачнымі]] пралётамі, якія ператвараюць сцены царквы ў чатыры [[пілон]]а. Гэтая кампазіцыя ў асноўным выкарыстоўвалася ў афармленні рускіх праваслаўных храмаў<ref>{{кніга|аўтар = Красовский, М. В. |частка = Церковь села Дубровиц (с 11 рис.) |загаловак = Известия Императорской Археологической Комиссии |месца = С.-Петербург |выданне = Вып. 34 |выдавецтва = Тип. Главного Управления Уделов |год = 1910 |старонак = 55–71 |старонкі = 56}} {{ref-lang|руск.||}}</ref>.
Васьмігранная вежа мае гарызантальнае дзяленне [[карніз]]амі на тры светлавыя ярусы і завяршаецца купалам, які нясе ажурную «вогненную» карону. Вышыня купала – {{Num|4.5|м}}, крыжа – {{Num|4.8|м}}. Завяршэнне храма каронай зусім не ў рускай традыцыі. Ніжні ярус вежы адзначаюць выступоўцы прастакутныя вокны са скругленай верхняй часткай. Такія ж вокны ёсць у сярэднім ярусе, а ў верхнім яны - невялікія, васьмівугольныя, багата упрыгожаныя разьбой. На купале можна ўбачыць чатырохпялёсткавыя вокны. Вышыня царквы з купалам – {{Num|42.3|м}}{{sfn|Православные храмы|2014|с=15.}}.
Вонкавыя сцены царквы ўпрыгожаны [[Рэльеф (скульптура)|рэльефным]] мурам у стылі [[рустыка]]. [[Фасад]] багата [[Дэкор|дэкараваны]]: розныя [[Калона|калоны]], рэльефныя завіткі і пэндзлі, італьянскія ракавінкі, высечаныя ў камені экзатычныя кветкі і плады, лісце міжземнаморскага [[Акант (арнамент)|аканта]]. Усё гэтае ўпрыгожванне заканчваецца выявамі крылатых [[херувім]]аў. Многія з гэтых дэкаратыўных элементаў ніколі раней не сустракаліся ў рускім царкоўным дойлідстве{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=26.}}.
Восем статуй [[Апосталы|апосталаў]] устаноўлены у ніжнім ярусе васьміграннай вежы, паміж вокнамі. Апосталы перш трымалі, акрамя кніг, прылады [[Мукі Хрыстовы|Мук Хрыстовых]]. Сёння многія статуі страцілі гэтыя атрыбуты. Апосталаў цяжка апазнаць, бо статуі не маюць подпісаў персанажаў. Скульптурныя выявы [[Біблія|біблейскіх]] персанажаў не былі традыцыйнымі для рускага царкоўнага дойлідства{{sfn|Греч А. Н.|1925|с=77.}}. На даху царквы на [[франтон]]ах па ўсім перыметры ўстаноўлены ілжывыя вокны. Над кожным ілжывым паддашкавым акном размешчаны чатыры маленькія фігуркі анёлаў. Паміж ілжывымі вокнамі стаяць статуі херувімаў на [[П’едэстал|пастаментах]]-шарах. Гэтыя восем херувімаў, усталяваных на даху царквы, трымаюць у руках прылады Мук Хрыстовых: дзіда, усходы, крыж, цвікі, цярновы вянок, губку і інш. З часам у большасці херувімаў адламаліся прадметы, якія яны некалі трымалі ў руках{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=19.}}.
Першы паверх царквы пастаўлены на высокім [[Падмурак|падмурку]]; у царкве таксама ёсць [[падвал]]. Вакол царквы, паўтараючы контур яе плана, ідзе вузкая [[галерэя]] ({{Num|1.3|м}}), якая ўзвышаецца над зямлёй на дзесяць прыступак і абгароджана высокім [[парапет]]ам. [[Цокаль]] і парапет пакрыты цэлай сеткай пышнага рэльефнага [[арнамент]]у, скамбінаванага на цокалі з [[Валюта (архітэктура)|волют]], лісця і гронкі вінаграда, а на парапеце - з лісця аканта{{sfn|Греч А. Н.|1925|с=75.}}. Па баках царквы чатыры шырокія веерападобныя лесвіцы, якія вядуць да дзвярэй (у тым ліку з усходняга боку). Ёсць тры ўваходныя дзверы, размешчаныя на захадзе (галоўны ўваход), поўначы і поўдні. Ва ўсходняй сцяне замест дзвярэй уладкована [[ніша]]. У глыбіні гэтай нішы раней змяшчалася [[Распяцце Ісуса|Распяцце]] з фігурамі [[Ян (апостал)|Іаана Багаслова]] і [[Дзева Марыя|Багародзіцы]]. Цяпер Распяцце знаходзіцца ўнутры царквы. [[Партал]]ы апраўленыя буйна руставанымі камянямі. [[Ліштва|Ліштвы]] партала упрыгожаны двума [[Карынфскі ордар|карынфскімі]] калонамі, якія падтрымліваюць арнаментальны [[Фрыз (архітэктура)|фрыз]]{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=26.}}.
Царква ўпрыгожана скульптурай у поўны рост. Скульптуры прадстаўляюць высокіх старцаў, апранутых у [[Мантыя (аблачэнне)|мантыі]]. Каля галоўнага ўваходу, па баках заходняй лесвіцы, устаноўлены дзве белакаменныя статуі. З левага боку знаходзіцца статуя [[Свяціцель|свяціцеля]] [[Іаан Златавуст|Іаана Залатавуста]], пад яго пятай мяшок з грашыма, а з правага боку статуя свяціцеля [[Грыгорый Багаслоў|Рыгора Багаслова]] з кнігай і лампадай ля ног. На даху, прама над заходнім уваходам, знаходзіцца статуя свяціцеля [[Васілій Вялікі|Васіля Вялікага]] з кнігай і [[Мітра (аблачэнне)|мітрай]] ля ног. У цяперашні час у гэтых статуй адсутнічаюць часткі рук{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=15.}}.
Ля самай зямлі, на невысокім [[подыум]]е, па кутах цокаля, стаяць моцна пашкоджаныя статуі чатырох [[Евангелісты|евангелістаў]]: [[Марк (евангеліст)|Марк]], [[Лука (евангеліст)|Лука]], Іаан і [[Матфей (евангеліст)|Матфей]]. Гэтыя статуі зроблены вельмі мастацка, але ў цэлым усе яны непрапарцыйна кароткія{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=27.}}. Каменныя фігуры (леў, вол, арол і анёл), якія знаходзяцца ля ног евангелістаў, узнаўляюць адно з увасабленняў Тэтраморфа (міфічнага крылатага [[дэман]]а з бачанняў прарока [[Езекііль|Іезекііля]]). Калі прайсці па гадзіннікавай стрэлцы ад галоўнага ўваходу царквы ўздоўж цокаля, то статуі евангелістаў будуць такімі: з паўночна-заходняга боку – Матфей з анёлам; на паўночным усходзе – Лука з валом; з паўднёва-ўсходняга боку – Іаан з арлом; з паўднёва-заходняга боку – Марк са львом.
=== Iнтэр'ер ===
{{Частка выявы
|выява = Znamen Church In Dubrovici (Interier).jpg
|пазіцыя = right
|агульная = 1000
|шырыня = 340
|вышыня = 280
|верх = 350
|лева = 420
|права =
|ніз =
|загаловак = Цыкл Мукі Хрыстовы
|подпіс = Цэнтральная сцэна Укрыжаванне Ісуса
|колер_фону = #EEEEFF
}}
{{Частка выявы
|выява = Церковь Божией Матери «Знамение»Интерьер.jpg
|пазіцыя = right
|агульная = 1200
|шырыня = 340
|вышыня = 280
|верх = 700
|лева = 550
|права =
|ніз =
|загаловак = Цыкл Мукі Хрыстовы
|подпіс = Сцэна Палажэнне ў труну
|колер_фону = #EEEEFF
}}
Унутраныя аб'ёмы царквы раскошныя. Першае, што прыцягвае ўвагу ў царкве, - гэта адсутнасць асобных калон, так бы мовіць, безапорная прастора. Чатыры магутныя паўкруглыя аркі разам з чатырма парусямі служаць падставай для якія сыходзяць уверх ярусаў цэнтральнай вежы. Інтэр'ер царквы багата ўпрыгожаны мноствам рэльефных кампазіцый, надпісамі на латыні, майстэрска выразаным іканастасам і хорамі ў стылі барока.
На чатырох пілонах апорных арак размешчаны рэльефныя фігуры: на ўсходняй сцяне направа ад іканастаса - Іосіф Абручнік (муж Марыі) з кветкай лілеі ў руцэ; налева - Маці Божая, якая прынесла ў храм Дзіцятка Хрыста. Наадварот, па баках хор, на паўночна-заходнім пілоне, Праведны Сімяон, які трымае на руках Дзіцятка – Госпада Збавіцеля. А на іншым, паўднёва-заходнім, пілоне святая Ганна Прарочыца. Фігуры размешчаны такім чынам, што здаецца, быццам яны рухаюцца насустрач адна адной.
У парусях на скляпеністых паверхнях змешчаны фігуры чатырох евангелістаў у клубячых аблоках і ў асяроддзі пуці: справа над іканастасам - Матфей з анёлам, злева - Іаан з арлом. Наадварот, над хорамі - Лука з валом, і на другім баку - Марк са львом. Яны намаляваны тымі, хто сядзіць і пішуць Святое Евангелле.
Адмысловую ўнікальнасць Знаменскай царквы надае наяўнасць на ўсходняй сцяне гарэльефнага рэтабла на ўсю вышыню вежы. Яно ўключае чатыры сцэны з цыкла Мукі Хрыстовы: над іканастасам сцэна Укрыжаванне Ісуса — цэнтральны сюжэт цыкла; Над Укрыжаваннем - Уваскрэсенне Хрыстова. Яшчэ вышэй – Каранаванне Панны Марыі і сцэна Гасподзь Саваоф. Скульптурны малюнак біблейскіх персанажаў не з'яўляўся традыцыйным для тагачаснай рускай царкоўнай архітэктуры.
Рэльефныя кампазіцыі інтэр'еру выкананы ў тэхніцы стукко, яны вельмі разнастайныя, але ў іх ёсць адно агульнае: усе яны заснаваны на біблейскіх матывах і размешчаны ў пэўным парадку па ярусах вежы. У першым ярусе — Ўвянчанне цярновым вянком, Крыжовы шлях і Палажэнне ў труну. Сцэна Ўвянчанне цярновым вянком знаходзіцца на заходняй сцяне, прама над хорамі. Над гэтай сцэнай можна ўбачыць змешчаны ў акенца твар маладога чалавека з доўгімі валасамі і ў італьянскай шапачцы. Мяркуюць, што гэта партрэт галоўнага майстра, які стварыў гэтыя рэльефныя кампазіцыі, а магчыма і ўсё ўбранне царквы. Над паўночнай аркай - сцэна Крыжовы шлях; над паўднёвай аркай знаходзіцца сцэна Палажэнне ў труну. Паміж сцэнамі ў картушах зроблены лацінскія надпісы, пазначаныя двума гуллівымі пуці. На арках ёсць медальёны з барэльефнымі партрэтамі князя Б. А. Галіцына, яго жонкі і сына.
У наступным ярусе вежы - старазапаветныя прарокі. З'яўленне ў інтэр'еры царквы скульптур прарокаў можна растлумачыць тым, што многія падзеі з Мукі Хрыстовы былі прадказаны прарокамі Старога Запавету і самім Ісусам Хрыстом. У кутах вежы, паміж вокнамі, змешчаны фігуры шасці прарокаў у поўны рост. Злева ад Укрыжавання стаіць цар Давід у кароне, са скіпетрам і арфай. На другім баку постаць цара Саламона – у кароне і са скіпетрам, якім ён паказвае на сцэну Палажэнне ў труну. Прарокі Майсей са скрыжалямі і Ільля з поясам у руцэ змешчаныя на паўночнай і паўднёвай сцяне адпаведна. На заходняй сцяне знаходзяцца фігуры старазапаветных першасвятароў. Бліжэй да Іллі - Захарыя са скруткам, бліжэй да Майсея - Аарон з кадзілам. Рэалістычныя рысы персанажаў гавораць аб еўрапейскай школе пластыкі. Паўкружныя вокны ў сваёй верхняй частцы маюць раслінны арнамент або выява птушкі Фенікс.
У трэцім ярусе, над прарокамі, можна ўбачыць пад кожным акном трох пуці, якія трымаюць палатно з лацінскімі вершамі, якія тлумачаць сілу прылад Мук Хрыстовых. Грані апошняга яруса запоўнены фігурамі анёлаў, пастаўленымі над вокнамі. Анёлы нясуць прылады Мук Хрыстовых - дзіда, слуп, бізун, цярновы вянок, молат, цвікі і губу. У купале вакол чатырохпялёсткавых акенцаў-люкарн развяваюцца пышныя раслінныя гірлянды, якія падтрымліваюцца пуці. У самым купале царквы, дзе мацуецца ланцуг для панікадзіла, вылеплены чатыры пухлыя пуці, размешчаныя па баках свету.
Колькасць розных скульптур, гарэльефаў і тэкстаў на невялікай паверхні сцен вежы большая, чым у еўрапейскіх цэрквах.
У царкве асабліва шануецца драўлянае паліхромнае скульптурнае Распяцце - яму ўжо больш за трыста гадоў. Добра захаваўся чатырох'ярусны іканастас. Ва ўбранні іканастаса прысутнічаюць разнастайныя раслінныя і дэкаратыўныя ўзоры, месцамі са скульптурнымі выявамі анёлаў. Іканастас запоўнены старажытнымі іконамі, акружанымі пазалочанай разьбой. Іконы выдатна гармануюць з разьбявай часткай іканастаса. Адзінаццаць абразоў з дваццаці шасці, якія раней знаходзіліся ў іканастасе, захаваліся; многія іконы ўжо адрэстаўраваны, а некаторыя напісаны нанава. Самы ўшанаваны абраз - «Знаменне» Багародзіцы.
У верхняй частцы заходняга прытвора знаходзяцца масіўныя драўляныя двух'ярусныя хоры. Яны цалкам пакрытыя вытанчанай пазалочанай разьбой. Ніжні ярус выкананы ў выглядзе галерэі, верхні - у выглядзе балкона, які абапіраецца на калоны гэтай галерэі. Для паведамлення ніжняга яруса хору з верхнім уладкованыя шрубавыя ўсходы, складзеная ў драўляную трубу.
У супрацьлегласць цэнтральнай вежы прытворі адрозніваюцца прастатой аздаблення. Тут няма нават намёкаў на ляпніну, і ўся прыгажосць заключаецца толькі ў хупавым спалучэнні паверхняў сцен і скляпенняў.
== Гл. таксама ==
* [[Благавешчанне, народнае свята]]
== Зноскі ==
{{reflist|2}}
== Літаратура ==
* {{кніга
|аўтар = Греч, А. Н.
|частка = Дубровицы
|загаловак = Ольгово. Дубровицы
|адказны = Под ред. Ив. Лазаревского и В. Згура
|месца = М.–Л.
|выданне = Вып. 4
|выдавецтва = Гос. изд-во
|год = 1925
|старонак = 132
|старонкі = 69–116
|серыя = Подмосковные музеи. Путеводители
|тыраж = 3000
|ref = Греч А. Н.
}} {{ref-lang|руск.||}}
* {{кніга
|загаловак = Православные храмы : журнал
|выданне = № 4
|год = 2014
|старонак = 31
|серыя = Путешествие по святым местам
|ref = Православные храмы
}} {{ref-lang|руск.||}}
* {{кніга
|аўтар = Семёнов, К. А.
|загаловак = Преславное Знамение: К трёхсотлетнему юбилею Великого освящения храма Знамения Пресвятой Богородицы в селе Дубровицы 1704—2004
|месца = Дубровицы
|год = 2004
|старонак = 91
|тыраж = 5000
|ref = Семёнов К. А.
}} {{ref-lang|руск.||}}
* {{кніга
|аўтар = Тарунов, А. М.
|загаловак = Дубровицы
|месца = М.
|выдавецтва = Московский рабочий
|год = 1991
|старонак = 112, [16]
|серыя = Памятники Подмосковья
|isbn = 5-239-01177-X
|тыраж = 45000
|ref = Тарунов А. М.
}} {{ref-lang|руск.||}}
== Спасылкі ==
* {{cite web 2
|title = Дубровицы. Церковь иконы Божией Матери "Знамение"
|url = https://sobory.ru/article/?object=00451
|website = Соборы.Ru
|accessdate = 2022-08-03
|lang = ru
|showlang = yes
}} ({{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20220803073241/https://sobory.ru/article/?object=00451|date=03 жніўня 2022}})
* {{cite web 2 |url=https://dubrovitsy.tilda.ws/hram |title=Дубровицы. Музей, которого нет |website=Дубровицы.Ru |accessdate=04.08.2022 |lang=ru |showlang=yes}} ({{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20220804081805/https://dubrovitsy.tilda.ws/hram |date=04 жніўня 2022}})
* {{cite web 2 |url=https://www.google.com/maps/@55.4413606,37.4945557,3a,90y,69.01h,88.32t/data=!3m7!1e1!3m5!1sAF1QipPOvfgS8aXRZ7AUmquDrIoaQOzxXGVcesVgwpkY!2e10!3e12!7i10240!8i5120|title=3D View Google – інтэр'ер царквы, 2021 |website=[[Google Maps]] |accessdate=04.08.2022 }}
* <div style="font-size:100%;">🎦 {{youtube|https://www.youtube.com/watch?v=|Jv93F7Cw2KQ|Дубровицы. Церковь Знамения Пресвятой Богородицы - Ombio Productions}}</div>
{{Партал|Архітэктура}}
<!-- Аб’ект культурнай спадчыны РФ -->
<div style="clear:none; float:right;">
<div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:3px solid #ccc; border-bottom:3px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 250px;"><div style="width:100%">[[Выява:Coat of Arms of the Russian Federation 2.svg|30px|link=|Герб Расіі]] <span title="Аб’ект культурнай спадчыны РФ" style="margin-left: 0.2em; font-size: 100%;">'''Аб’ект культурнай спадчыны РФ''' <span class="noprint" style="white-space:nowrap;">[https://ru-monuments.toolforge.org/get_info.php?id=501410413080086 № 501410413080086] (руск.)</span></div>
</div>
</div>
[[:Катэгорыя:Праваслаўныя храмы Масквы]]
[[:Катэгорыя:Храмы паводле алфавіта]]
[[:Катэгорыя:З’явіліся ў 1704 годзе]]
[[:Катэгорыя:Аб’екты культурнай спадчыны Расіі]]
[[:Катэгорыя:Маскоўскае барока]]
fin6fqstoj2p2fl7t8btbp2ww3ft8ht
4191702
4191692
2022-08-22T09:30:01Z
Waren1
111894
афармленне
wikitext
text/x-wiki
{{Загатоўка раздзела}}
{{арфаграфія}}
<br/>
{{Храм
|Тып храма = Праваслаўны храм
|Беларуская назва = Знаменская царква (Дубровіцы)
|Арыгінальная назва = {{lang-ru|Церковь Знамения Пресвятой Богородицы в Дубровицах|}}
|Выява = Дубровицкая церковь 23мая2022.jpg
|Подпіс выявы = Агульны выгляд храма з боку галоўнага ўваходу
|Шырыня выявы = 330
|Сучасны статус =
|Краіна = Расія
|Краіна2 =
|Назва месцазнаходжання = Пасёлак
|Месцазнаходжанне = {{нп3|Дубровіцы (Маскоўская вобласць)|Дубровіцы|ru|Дубровицы (Московская область)}},<br/>гарадская акруга [[Падольск]],<br/>[[Маскоўская вобласць]]
|lat_dir = N|lat_deg = 55|lat_min = 26|lat_sec = 28.67
|lon_dir = E|lon_deg = 37|lon_min = 29|lon_sec = 39.87
|region = RU
|CoordScale =
|Канфесія = [[Праваслаўе]]
|Епархія = Падольская <br>(Маскоўская [[мітраполія]] [[Руская Праваслаўная Царква|РПЦ]])
|Ордэнская прыналежнасць =
|Тып будынка = [[Царква]]
|Архітэктурны стыль = [[Барока]] (галіцынскі стыль)
|Аўтар праекта =
|Будаўнік =
|Заснавальнік = {{нп3|Галіцын, Барыс Аляксеевіч|Барыс Галіцын|ru|Голицын, Борис Алексеевич}}<br/>пры ўдзеле [[цар]]а [[Пётр I (імператар расійскі)|Пятра I]]
|Першае згадванне = [[1698]]
|Заснаванне = [[22 ліпеня]] ([[1 жніўня]]) [[1690]]
|Асноўныя даты = {{Славутасць/Даты||||||}}
|Скасаваны = [[1930]]
|Пачатак будаўніцтва = [[1690]]
|Заканчэнне будаўніцтва = [[1704]]
|Рэліквіі =
|Сучасны стан = Дзеючы, рэстаўруецца
|Сайт = [http://www.dubrovitsy-hram.ru/ dubrovitsy-hram.ru] <small>(руск.)</small>
|Commons = Church of the Theotokos of the Sign (Dubrovitsy)
}}
<!-- Карта Дубровіцы -->
<mapframe text="Карта '''Дубровіцы''' (клікніце па карце, каб павялічыць яе)" Wikimedia | © OpenStreetMap width=340 height=250 zoom=13 latitude=55.441351 longitude=37.494458>
{
"type": "FeatureCollection",
"features": [
{
"type": "Feature",
"properties": {
"title": "",
"description": "",
"marker-symbol": "religious-christian",
"marker-size": "large",
"marker-color": "f00"
},
"geometry": {
"type": "Point",
"coordinates": [
37.494458,
55.441351
]
}
}
]
}</mapframe>
'''Знаменская царква''' ці Царква Азнакі Прасвятой Багародзіцы у Дубровіцах ({{lang-ru|Церковь Знамения Пресвятой Богородицы в Дубровицах}}) — [[Парафія|парафіяльны]] [[храм]] Падольскай [[Епархія|епархіі]] [[Руская Праваслаўная Царква|Рускай праваслаўнай царквы]]. Галоўны прастол храма асвечаны ў гонар [[Ікона|іконы]] [[Дзева Марыя|Божай Маці]] «Знаменне». Размешчаны ў пасёлку {{нп3|Дубровіцы (Маскоўская вобласць)|Дубровіцы|ru|Дубровицы (Московская область)}} ў 4 км ад [[Падольск]]а [[Маскоўская вобласць|Маскоўскай вобласці]], [[Расія]]. [[Царква (збудаванне)|Царква]] з'яўляецца цэнтральнай часткай [[Архітэктурны ансамбль|архітэктурнага ансамбля]] сядзібы Дубровіцы, якая некалі належала прадстаўнікам [[Дваране|дваранскіх]] сем'яў {{нп3|Марозавы (баярскі род)|Марозавых|ru|Морозовы (боярский род)}}, {{нп3|Галіцыны|Галіцыных|ru|Голицыны}} і {{нп3|Дзмітрыевы-Мамонавы|Дзмітрыевых-Мамонавых|ru|Дмитриевы-Мамоновы}}. Вядома царква сваёй унікальнай архітэктурай у стылі [[барока]], незвычайнай для рускага царкоўнага [[дойлідства]], а таксама таямнічай гісторыяй стварэння, да якога прыклаў руку сам [[цар]] [[Пётр I (імператар расійскі)|Пётр I]]. Храм мае статус Аб’екта культурнай спадчыны [[Расія|РФ]]<ref>{{cite web|author = |url = https://ru-monuments.toolforge.org/get_info.php?id=501410413080086 |title = Культурная спадчына РФ. Аб'ект № 501410413080086 |lang = ru |website = ru-monuments.toolforge.org |date = |access-date = 2022-08-04|deadlink = no|archive-url = |archive-date = }}</ref>. Настаяцель — протаіерэй Андрэй Грыцышын.
[[Файл:Banner PodolskyDistrict 0147.jpg|835px]]
<!-- Галерэя -->
{|align="left" style="margin-right:2em; "
|{{Галерэя 2
|Name = Галерэя
|border = #CCCCFF
|background = #EEEEFF
|loop = yes
|Памер = 300px
|Файл:Boris Alexeevich Golitsyn.jpg |Барыс Аляксеевіч Галіцын, фундатар царквы
|Файл:Metropolitan Stephen Yavorsky.jpg |Экзарх, мітрапаліт Разанскі і Мурамскі Стэфан
|Файл:Dmitriev-Mamonov Alexandr Matveevich.jpg |Аляксандр Мацвеевіч Дзмітрыеў-Мамонаў, гаспадар сядзібы
|Файл:Renovation of the Temple of the Sign.jpg |Знаменская царква у Дубровіцах на літаграфіі Фрыдрыха Дрэгера (А. Ф. Вельтман, 1850)
|Файл:Рихтер Фёдор Фёдорович (1857).jpg |Фёдар Фёдаравіч Рыхтэр, архітэктар
|Файл:Filaret (Drozdov) by Gau.jpg |Мітрапаліт Маскоўскі і Каломенскі Філарэт
|Файл:Дубровицы, храм Знамения и взорванная колокольня, 1930 г.jpg |Знаменская царква і ўзарваная званіца, 1931
|Файл:Metropolitan Juvenal (Poyarkov) (22.09.2016).jpg |Мітрапаліт Круціцкі і Каломенскі Ювеналій
|Файл:Dubrovitsy, Moskovskaya oblast', Russia - panoramio (10).jpg |Курган на паўночным усходзе ад царквы, 2014
}}
|}
== Гісторыя ==
=== Будаўніцтва храма ===
Будаўніцтва Знаменскай царквы адносіцца да часоў, калі сядзібай Дубровіцы валодаў [[князь]] {{нп3|Галіцын, Барыс Аляксеевіч|Барыс Аляксеевіч Галіцын|ru|Голицын, Борис Алексеевич}}, выхавальнік маладога Пятра I. Закладка каменнага храма была праведзена 22 ліпеня (1 жніўня) 1690 года на месцы драўлянай царквы [[Ілья (прарок)|Іллі Прарока]]. Драўляную Ільінскую царкву разабралі і перанеслі ў найбліжэйшую вёску Лемяшэва ({{lang-ru|Лемешево|}}). Будаўніцтва царквы вялося 14 гадоў - з 1690 па 1704 год. Сам цар Пётр I удзельнічаў у ажыццяўленні грандыёзнай задумы {{nobr|Б. А. Галіцына}}{{sfn| Семёнов К. А.|2004|с=7.}}.
Царква будавалася з мясцовага белага каменя, які паўсюль сустракаецца ў Падольскім краі. У будаўніцтве ўдзельнічалі замежныя майстры, запрошаныя князем Галіцыным спецыяльна для гэтай мэты. Архітэктар і некалькі разьбяроў і скульптараў, верагодна, былі запрошаны з-за мяжы, а асноўнымі іх памагатымі былі прыгонныя рускія муляры. Імя галоўнага архітэктара невядома, існуе мноства здагадак, але даць адназначны адказ з-за адсутнасці дакументаў да гэтага часу не ўдалося{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=25.}}. Працы па ўзвядзенні царквы вяліся толькі ўлетку. У зімовы перыяд працавалі ў бараках, дзе адны майстры выконвалі разьбярства па камені, а іншыя - таўклі шкло і [[Гіпс|алебастр]], якія дадаваліся ў [[Вапна|вапну]] пры кладцы блокаў сцяны.
Царква выканана з рэдкім мастацкім майстэрствам у стылі {{нп3|Галіцынскае барока|Галіцынскага барока|ru|Голицынское барокко}}. Вялікае [[асвячэнне]] царквы здзейсніў {{nobr|11 (22) лютага}} 1704 года [[экзарх]], [[мітрапаліт]] [[Разань|Разанскі]] і [[Мурам]]скі {{нп3|Стэфан (Яварскі)|Стэфан (Яварскі)|ru|Стефан Яворский}}. На [[Богаслужэнне|богаслужэнні]] ў гэты дзень прысутнічалі цар Пётр I і яго сын царэвіч [[Аляксей Пятровіч|Аляксей]], духоўныя і шляхетныя свецкія асобы. Урачыстасці з гэтай нагоды працягваліся цэлы тыдзень і на іх запрасілі ўсіх мясцовых жыхароў{{sfn| Семёнов К. А.|2004|с=9—10.}}.
=== Новыя ўладальнікі сядзібы ===
Да сярэдзіны XVIII стагоддзя на паўднёвы захад ад царквы была пабудавана трох'ярусная [[званіца]]. Пад званіцай у 1780-х гадах была асвечана цёплая царква ў імя святых мучанікаў Адрыяна і Наталлі. Пры ўнуку Б. А. Галіцына {{нп3|Галіцын, Сяргей Аляксеевіч|Сяргею Аляксеевічу|ru|Голицын, Сергей Алексеевич}} ў {{nobr|1750–1753}} гадах пабудаваны сядзібны дом, конны двор, чатыры флігелі, гаспадарчыя пабудовы. У 1781 годзе сядзібу купіў генерал-аншэф князь [[Рыгор Аляксандравіч Пацёмкін]]. Яму не давялося доўга валодаць сядзібай. Улетку 23 чэрвеня (4 ліпеня) 1787 года імператрыца [[Кацярына II]] наведала Дубровіцы, каб купіць сядзібу і падарыць яе свайму фаварыту {{нп3|Дзмітрыеў-Мамонаў, Аляксандр Мацвеевіч|Аляксандру Мацвеевічу Дзмітрыеву-Мамонаву|ru|Дмитриев-Мамонов, Александр Матвеевич}}{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=50.}}. Пры Аляксандры ў Дубровіцах быў перабудаваны сядзібны палац у стылі [[класіцызм]]у. Пасля смерці Аляксандра сядзібу атрымаў у спадчыну яго сын Мацвей.
У 1812 годзе ў Дубровіцах пабывалі французы. Невялікі атрад конніцы маршала [[Іаахім Мюрат|Іаахіма Мюрата]] пакінуў Дубровіцы 10 (22) кастрычніка 1812 года. Царква тады не пацярпела. На паўночны ўсход ад царквы быў створаны [[курган]] і пасаджаны на ім акацыі. Пасля [[Вайна 1812 года|Французска-рускай вайны 1812 гады]] на кургане штогод здзяйснялася [[паніхіда]] па загінуўшых у [[Барадзінская бітва|Барадзінскай бітве]]{{sfn|Православные храмы|2014|с=7.}}. [[Граф]] {{нп3|Дзмітрыеў-Мамонаў, Мацвей Аляксандравіч|Мацвей Аляксандравіч Дзмітрыеў-Мамонаў|ru|Дмитриев-Мамонов, Матвей Александрович}} быў адным з самых знакамітых і найбагацейшых людзей Расіі. У пачатку {{nobr|1820-х}} гадоў Мацвей правёў перабудову сядзібы накшталт сярэднявечных [[рыцар]]скіх [[Замак|замкаў]]. Вакол сядзібы была пабудавана каменная зубчастая агароджа. Пры Мацвеі царква доўга пуставала, вельмі састарэла. Рамы ўсё пагнілі і амаль усе вываліліся, [[ляпніна]] ад дажджу і снегу размокла і падала на падлогу. Званы пайшлі на гарматы. Спатрэбілася тэрміновая [[рэстаўрацыя]] царквы<ref>{{кніга|аўтар = Цветаев, В. Д. |загаловак = Дубровицы. Из дачных впечатлений |месца = М. |выдавецтва = Университетская тип. |год = 1907 |старонак = 16 |старонкі = 9, прим}} {{ref-lang|руск.||}}</ref>. У перыяд, калі граф знаходзіўся пад апекай у [[Масква|Маскве]], адбылася першая рэстаўрацыя (1848–1850) царквы.
Рэстаўрацыйнымі працамі кіраваў архітэктар {{нп3|Рыхтэр, Фёдар Фёдаравіч|Фёдар Фёдаравіч Рыхтэр|ru|Рихтер, Фёдор Фёдорович}}. Ён імкнуўся перарабіць царкву ў "[[Русь|старарускім]]" стылі. Лацінскія вершы былі заменены на [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскія]] тэксты. Асвячэнне абноўленай царквы здзейсніў 27 жніўня (8 верасня) 1850 года мітрапаліт [[Масква|Маскоўскі]] і [[Каломна|Каломенскі]] {{нп3|Філарэт (Драздоў)|Філарэт (Драздоў)|ru|Филарет (Дроздов)}}{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=47.}}. У 1863 годзе ўладальнікам Дубровіц стаў князь {{нп3|Галіцын, Сяргей Міхайлавіч (1843—1915)|Сяргей Міхайлавіч Галіцын|ru|Голицын, Сергей Михайлович (1843—1915)}}. У гэты час у сядзібе абнавілі палац і сядзібны парк. Частка сядзібы была аддадзена пад дачы. Пры царкве дзейнічала трохгадовая царкоўна-прыходская школа, а таксама багадзельня для маламаёмасных сялян{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=62.}}.
=== Пасля рэвалюцыі 1917 года ===
Пасля [[рэвалюцыя 1917 года ў Расіі]] царква больш за дзесяць гадоў была дзейнай, пакуль у 1929 годзе ў ёй не спыніліся богаслужэнні. У верасні 1931 года званіца была ўзарвана. Царква моцна пацярпела ў 30-х гадах, многія [[Скульптура|скульптуры]] [[святы]]х і [[Статуя|статуі]] [[анёл]]аў былі пашкоджаны. З 1930 па 1990 гады быў перыяд закрыцця царквы. У канцы 1950-х гадоў царква знаходзілася ў запусценні. У жніўні 1960 года сядзіба Дубровіцы і царква былі прызнаны помнікамі архітэктуры і ўзяты пад ахову дзяржавы. У 1961 годзе ў Дубровіцах размясціўся [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|Усесаюзны]] інстытут жывёлагадоўлі. Царква перайшла ў распараджэнне гэтага інстытута. Памяшканне царквы выкарыстоўвалася інстытутам у якасці склада. У ходзе рэстаўрацыйных работ 1967–1972 гадоў аднавілі палац і гаспадарчыя будынкі, а рэстаўрацыя царквы, зацягнуўшыся на некалькі дзесяцігоддзяў, і не была завершана. У 1990 годзе царкву вярнулі [[Парафія|вернікам]]{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=67.}}.
=== Аднаўленне богаслужэння ў храме ===
22 ліпеня 1990 года, пасля доўгага перапынку, адбылося першае богаслужэнне, а 13 кастрычніка пробашч здзейсніў малебен ля сцен [[алтар]]а з малым асвячэннем храма. Мітрапаліт Круціцкі і Каломенскі Ювеналій благаславіў адкрыццё царквы{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=70.}}. Дзіцячая нядзельная школа пры храме існуе з 2003 года, ёсць [[Праваслаўе|праваслаўны]] маладзёжны клуб і тэатральная студыя<ref>{{cite web|author = |url = https://www.dubrovitsy-hram.ru/ |title = Детская воскресная школа при Знаменском храме. |lang = ru |website = dubrovitsy-hram.ru |date = |access-date = 2022-08-14|deadlink = no|archive-url = |archive-date = }}</ref>. У 2002–2003 гадах былі праведзены рэстаўрацыйныя работы пры падрыхтоўцы да 300-годдзя царквы. Было выканана абнаўленне [[інтэр'ер]]аў царквы, праведзена добраўпарадкаванне прылеглай тэрыторыі. Адрэстаўравалі [[купал]]ьны [[крыж]], старую згнілую карону замянілі новай. Курган, які знаходзіцца каля царквы, уладкавалі і размясцілі на яго вяршыні назіральную пляцоўку. Унутры царквы, аднавілі [[гарэльеф]]ныя кампазіцыі і скульптуры, на сцены вярнулі лацінскія вершы, адрэстаўравалі [[іканастас]] і [[хоры]]<ref>{{cite web|author = |url = https://restmast.com/obekt/9/ |title = Реставрационная строительная проектная мастерская : Церковь Знамения Пресвятой Богородицы в усадьбе Дубровицы. |lang = ru |website = restmast.com |date = |access-date = 2022-08-14|deadlink = yes|archive-url = https://web.archive.org/web/20210128035503/https://restmast.com/obekt/9/|archive-date = 2021-01-28}}</ref>. [[Ікона|Іконы]] рэстаўравалі ў майстэрні [[Дзяржаўны гістарычны музей (Масква)|Дзяржаўнага Гістарычнага музея]] і ў майстэрні [[Дзяржаўная Траццякоўская галерэя|Дзяржаўнай Траццякоўскай галерэі]]{{sfn|Православные храмы|2014|с=13.}}. Аднаўленне знешняга ўбрання царквы засталося незавершаным. 7 кастрычніка 2009 года Сусветны фонд помнікаў уключыў царкву ў спіс аб'ектаў, якія знаходзяцца пад пагрозай знішчэння<ref>{{cite web|author = |url = http://www.wmf.org/project/church-icon-mother-god-sign |title = World Monuments Watch 2010 : Church of the Icon of the Mother of God of the Sign. |lang = en |website = wmf.org |date = |access-date = 2022-08-14|deadlink = no|archive-url = |archive-date = }}</ref>. Царква атрымала за намаганні па аднаўленні ўзнагароду 2010 года ад Фонду паслоў ЗША па захаванні культуры<ref>{{cite web|author = |url = https://ru.usembassy.gov/education-culture/cooperation-programs/afcp/ |title = The Fund of American Ambassadors for the Preservation of Cultural Heritage : AFCP in Russia 2009—2010. |lang = en |website = ru.usembassy.gov |date = |access-date = 2022-08-14|deadlink = no|archive-url = |archive-date = }}</ref>. З пачатку 2022 года вядуцца работы па ўзнаўленні трох'яруснай званіцы на ранейшым месцы. На першым ярусе званіцы размяшчаецца [[Хрышчэнне|хрысцільны]] храм.
== Архітэктура і ўбранне храма ==
<!-- Галерэя -->
{|align="left" style="margin-right:2em; "
|{{Галерэя 2
|Name = Галерэя
|border = #CCCCFF
|background = #EEEEFF
|loop = yes
|Памер = 300px
|Файл:Церковь Знамения Богородицы в Дубровицах.jpg |Погляд на мыс, утвораны зліццём рэк Дзясна і Пахра
|Файл:План Церкви Знамения.jpg |План царквы – гэта роўнаканечны крыж<br/>(М. В. Красоўскі, 1910)
|Файл:Знаменская церковь, Дубровицы 2019 Купол.jpg |Вянчае царкву металічная пазалочаная карона
|Файл:Церковь Знамения Пресвятой Богородицы в Дубровицах. Вид сбоку.jpg |Дэкаратыўныя элементы на фасадзе царквы
|Файл:Dubrovitsy, Moskovskaya oblast', Russia - panoramio (12).jpg |Каля галоўнага ўваходу стаяць дзве белакаменныя статуі
|Файл:Dubrovitsy church of Sign (13).JPG |Статуя Евангеліста Матфея з анёлам ля цокаля царквы
|Файл:Знаменская церковь (Дубровицы) интерьер 1.jpg |Падкупальная прастора царквы
|Файл:Знаменская церковь (Дубровицы) интерьер 2.jpg |Барочны разны іканастас
|Файл:Dubrovitsy, Moskovskaya oblast', Russia - panoramio (13).jpg |Двух'ярусныя хоры з пазалочанай разьбой па дрэве
}}
|}
=== Экстэр'ер ===
Знаменская царква з'яўляецца адным з самых неардынарных помнікаў рускага царкоўнага дойлідства. Яна адрозніваецца ад іншых рускіх храмаў мяжы XVII-XVIII стагоддзяў накіраванай уверх цэнтральнай кампазіцыяй, крыжападобным планам і высокай цэнтральнай вежай, увянчанай металічнай пазалочанай каронай<ref>{{кніга|аўтар = Яковлев, А. Н. |частка = Купол |загаловак = Православная энциклопедия |месца = М. |том = 39 |выдавецтва = Церковно-научный центр «Православная Энциклопедия» |год = 2015 |старонак = 752 |старонкі = 367–379 |тыраж = 33 000 |isbn = 978-5-89572-033-2}} {{ref-lang|руск.||}}</ref>. У архітэктурным ансамблі сядзібы царква з'яўляецца [[Дамінанта (архітэктура)|дамінантай]], таму што знаходзіцца ў цэнтры кампазіцыйнай восі: парк - палац - царква - курган. Знаменская царква стаіць на высокім беразе мыса, утворанага зліццём рэк Дзясна і [[Пахра]].
У намеры дойліда, на думку вядомага мастацтвазнаўцы, пісьменніка А. Ф. Вельтмана, было стварыць падабенства старажытнай [[Базіліка|базілікі]], з усімі ўпрыгожваннямі [[Готыка|каталіка-гатычных]] храмаў<ref>{{кніга|аўтар = Вельтман, А. Ф. |загаловак = Обновления Храма Знамения Пресвятые Богородицы в селе Дубровицах (Московской губернии, Подольского уезда, в имении Графа М. А. Дмитриева-Мамонова), основанного в 1690 году и освященного в 1704 году в присутствии Храмоздателя Государя Царя и Великого Князя Петра Алексеевича |месца = М. |выдавецтва = Тип. Александра Семена |год = 1850 |старонак = 15 |старонкі = 7}} {{ref-lang|руск.||}}</ref>. Высокі белакаменны будынак царквы ў плане ўяўляе сабой роўнаканечны крыж з закругленымі канцамі; канцоўкі падзелены на тры часткі. Цэнтрычны тып храма гэтай формы быў шырока распаўсюджаны ў каталіцкіх краінах і выказваў асноўныя рысы еўрапейскага барока XVII стагоддзі{{sfn|Греч А. Н.|1925|с=78.}}.
Па тыпе архітэктурнай кампазіцыі царква ўяўляе сабой [[васьмярык]] (вежа) на [[Чацвярык (збудаванне)|чацверыку]] (база). Цэнтральная частка будынка мае форму правільнага квадрата і злучаецца з алтаром і [[прытвор]]амі [[Арка|арачнымі]] пралётамі, якія ператвараюць сцены царквы ў чатыры [[пілон]]а. Гэтая кампазіцыя ў асноўным выкарыстоўвалася ў афармленні рускіх праваслаўных храмаў<ref>{{кніга|аўтар = Красовский, М. В. |частка = Церковь села Дубровиц (с 11 рис.) |загаловак = Известия Императорской Археологической Комиссии |месца = С.-Петербург |выданне = Вып. 34 |выдавецтва = Тип. Главного Управления Уделов |год = 1910 |старонак = 55–71 |старонкі = 56}} {{ref-lang|руск.||}}</ref>.
Васьмігранная вежа мае гарызантальнае дзяленне [[карніз]]амі на тры светлавыя ярусы і завяршаецца купалам, які нясе ажурную «вогненную» карону. Вышыня купала – {{Num|4.5|м}}, крыжа – {{Num|4.8|м}}. Завяршэнне храма каронай зусім не ў рускай традыцыі. Ніжні ярус вежы адзначаюць выступоўцы прастакутныя вокны са скругленай верхняй часткай. Такія ж вокны ёсць у сярэднім ярусе, а ў верхнім яны - невялікія, васьмівугольныя, багата упрыгожаныя разьбой. На купале можна ўбачыць чатырохпялёсткавыя вокны. Вышыня царквы з купалам – {{Num|42.3|м}}{{sfn|Православные храмы|2014|с=15.}}.
Вонкавыя сцены царквы ўпрыгожаны [[Рэльеф (скульптура)|рэльефным]] мурам у стылі [[рустыка]]. [[Фасад]] багата [[Дэкор|дэкараваны]]: розныя [[Калона|калоны]], рэльефныя завіткі і пэндзлі, італьянскія ракавінкі, высечаныя ў камені экзатычныя кветкі і плады, лісце міжземнаморскага [[Акант (арнамент)|аканта]]. Усё гэтае ўпрыгожванне заканчваецца выявамі крылатых [[херувім]]аў. Многія з гэтых дэкаратыўных элементаў ніколі раней не сустракаліся ў рускім царкоўным дойлідстве{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=26.}}.
Восем статуй [[Апосталы|апосталаў]] устаноўлены у ніжнім ярусе васьміграннай вежы, паміж вокнамі. Апосталы перш трымалі, акрамя кніг, прылады [[Мукі Хрыстовы|Мук Хрыстовых]]. Сёння многія статуі страцілі гэтыя атрыбуты. Апосталаў цяжка апазнаць, бо статуі не маюць подпісаў персанажаў. Скульптурныя выявы [[Біблія|біблейскіх]] персанажаў не былі традыцыйнымі для рускага царкоўнага дойлідства{{sfn|Греч А. Н.|1925|с=77.}}. На даху царквы на [[франтон]]ах па ўсім перыметры ўстаноўлены ілжывыя вокны. Над кожным ілжывым паддашкавым акном размешчаны чатыры маленькія фігуркі анёлаў. Паміж ілжывымі вокнамі стаяць статуі херувімаў на [[П’едэстал|пастаментах]]-шарах. Гэтыя восем херувімаў, усталяваных на даху царквы, трымаюць у руках прылады Мук Хрыстовых: дзіда, усходы, крыж, цвікі, цярновы вянок, губку і інш. З часам у большасці херувімаў адламаліся прадметы, якія яны некалі трымалі ў руках{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=19.}}.
Першы паверх царквы пастаўлены на высокім [[Падмурак|падмурку]]; у царкве таксама ёсць [[падвал]]. Вакол царквы, паўтараючы контур яе плана, ідзе вузкая [[галерэя]] ({{Num|1.3|м}}), якая ўзвышаецца над зямлёй на дзесяць прыступак і абгароджана высокім [[парапет]]ам. [[Цокаль]] і парапет пакрыты цэлай сеткай пышнага рэльефнага [[арнамент]]у, скамбінаванага на цокалі з [[Валюта (архітэктура)|волют]], лісця і гронкі вінаграда, а на парапеце - з лісця аканта{{sfn|Греч А. Н.|1925|с=75.}}. Па баках царквы чатыры шырокія веерападобныя лесвіцы, якія вядуць да дзвярэй (у тым ліку з усходняга боку). Ёсць тры ўваходныя дзверы, размешчаныя на захадзе (галоўны ўваход), поўначы і поўдні. Ва ўсходняй сцяне замест дзвярэй уладкована [[ніша]]. У глыбіні гэтай нішы раней змяшчалася [[Распяцце Ісуса|Распяцце]] з фігурамі [[Ян (апостал)|Іаана Багаслова]] і [[Дзева Марыя|Багародзіцы]]. Цяпер Распяцце знаходзіцца ўнутры царквы. [[Партал]]ы апраўленыя буйна руставанымі камянямі. [[Ліштва|Ліштвы]] партала упрыгожаны двума [[Карынфскі ордар|карынфскімі]] калонамі, якія падтрымліваюць арнаментальны [[Фрыз (архітэктура)|фрыз]]{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=26.}}.
Царква ўпрыгожана скульптурай у поўны рост. Скульптуры прадстаўляюць высокіх старцаў, апранутых у [[Мантыя (аблачэнне)|мантыі]]. Каля галоўнага ўваходу, па баках заходняй лесвіцы, устаноўлены дзве белакаменныя статуі. З левага боку знаходзіцца статуя [[Свяціцель|свяціцеля]] [[Іаан Златавуст|Іаана Залатавуста]], пад яго пятай мяшок з грашыма, а з правага боку статуя свяціцеля [[Грыгорый Багаслоў|Рыгора Багаслова]] з кнігай і лампадай ля ног. На даху, прама над заходнім уваходам, знаходзіцца статуя свяціцеля [[Васілій Вялікі|Васіля Вялікага]] з кнігай і [[Мітра (аблачэнне)|мітрай]] ля ног. У цяперашні час у гэтых статуй адсутнічаюць часткі рук{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=15.}}.
Ля самай зямлі, на невысокім [[подыум]]е, па кутах цокаля, стаяць моцна пашкоджаныя статуі чатырох [[Евангелісты|евангелістаў]]: [[Марк (евангеліст)|Марк]], [[Лука (евангеліст)|Лука]], Іаан і [[Матфей (евангеліст)|Матфей]]. Гэтыя статуі зроблены вельмі мастацка, але ў цэлым усе яны непрапарцыйна кароткія{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=27.}}. Каменныя фігуры (леў, вол, арол і анёл), якія знаходзяцца ля ног евангелістаў, узнаўляюць адно з увасабленняў Тэтраморфа (міфічнага крылатага [[дэман]]а з бачанняў прарока [[Езекііль|Іезекііля]]). Калі прайсці па гадзіннікавай стрэлцы ад галоўнага ўваходу царквы ўздоўж цокаля, то статуі евангелістаў будуць такімі: з паўночна-заходняга боку – Матфей з анёлам; на паўночным усходзе – Лука з валом; з паўднёва-ўсходняга боку – Іаан з арлом; з паўднёва-заходняга боку – Марк са львом.
=== Iнтэр'ер ===
{{Частка выявы
|выява = Znamen Church In Dubrovici (Interier).jpg
|пазіцыя = right
|агульная = 1000
|шырыня = 340
|вышыня = 280
|верх = 350
|лева = 420
|права =
|ніз =
|загаловак = Цыкл Мукі Хрыстовы
|подпіс = Цэнтральная сцэна Укрыжаванне Ісуса
|колер_фону = #EEEEFF
}}
{{Частка выявы
|выява = Церковь Божией Матери «Знамение»Интерьер.jpg
|пазіцыя = right
|агульная = 1200
|шырыня = 340
|вышыня = 280
|верх = 700
|лева = 550
|права =
|ніз =
|загаловак = Цыкл Мукі Хрыстовы
|подпіс = Сцэна Палажэнне ў труну
|колер_фону = #EEEEFF
}}
Унутраныя аб'ёмы царквы раскошныя. Першае, што прыцягвае ўвагу ў царкве, - гэта адсутнасць асобных калон, так бы мовіць, безапорная прастора. Чатыры магутныя паўкруглыя аркі разам з чатырма парусямі служаць падставай для якія сыходзяць уверх ярусаў цэнтральнай вежы. Інтэр'ер царквы багата ўпрыгожаны мноствам рэльефных кампазіцый, надпісамі на латыні, майстэрска выразаным іканастасам і хорамі ў стылі барока.
На чатырох пілонах апорных арак размешчаны рэльефныя фігуры: на ўсходняй сцяне направа ад іканастаса - Іосіф Абручнік (муж Марыі) з кветкай лілеі ў руцэ; налева - Маці Божая, якая прынесла ў храм Дзіцятка Хрыста. Наадварот, па баках хор, на паўночна-заходнім пілоне, Праведны Сімяон, які трымае на руках Дзіцятка – Госпада Збавіцеля. А на іншым, паўднёва-заходнім, пілоне святая Ганна Прарочыца. Фігуры размешчаны такім чынам, што здаецца, быццам яны рухаюцца насустрач адна адной.
У парусях на скляпеністых паверхнях змешчаны фігуры чатырох евангелістаў у клубячых аблоках і ў асяроддзі пуці: справа над іканастасам - Матфей з анёлам, злева - Іаан з арлом. Наадварот, над хорамі - Лука з валом, і на другім баку - Марк са львом. Яны намаляваны тымі, хто сядзіць і пішуць Святое Евангелле.
Адмысловую ўнікальнасць Знаменскай царквы надае наяўнасць на ўсходняй сцяне гарэльефнага рэтабла на ўсю вышыню вежы. Яно ўключае чатыры сцэны з цыкла Мукі Хрыстовы: над іканастасам сцэна Укрыжаванне Ісуса — цэнтральны сюжэт цыкла; Над Укрыжаваннем - Уваскрэсенне Хрыстова. Яшчэ вышэй – Каранаванне Панны Марыі і сцэна Гасподзь Саваоф. Скульптурны малюнак біблейскіх персанажаў не з'яўляўся традыцыйным для тагачаснай рускай царкоўнай архітэктуры.
Рэльефныя кампазіцыі інтэр'еру выкананы ў тэхніцы стукко, яны вельмі разнастайныя, але ў іх ёсць адно агульнае: усе яны заснаваны на біблейскіх матывах і размешчаны ў пэўным парадку па ярусах вежы. У першым ярусе — Ўвянчанне цярновым вянком, Крыжовы шлях і Палажэнне ў труну. Сцэна Ўвянчанне цярновым вянком знаходзіцца на заходняй сцяне, прама над хорамі. Над гэтай сцэнай можна ўбачыць змешчаны ў акенца твар маладога чалавека з доўгімі валасамі і ў італьянскай шапачцы. Мяркуюць, што гэта партрэт галоўнага майстра, які стварыў гэтыя рэльефныя кампазіцыі, а магчыма і ўсё ўбранне царквы. Над паўночнай аркай - сцэна Крыжовы шлях; над паўднёвай аркай знаходзіцца сцэна Палажэнне ў труну. Паміж сцэнамі ў картушах зроблены лацінскія надпісы, пазначаныя двума гуллівымі пуці. На арках ёсць медальёны з барэльефнымі партрэтамі князя Б. А. Галіцына, яго жонкі і сына.
У наступным ярусе вежы - старазапаветныя прарокі. З'яўленне ў інтэр'еры царквы скульптур прарокаў можна растлумачыць тым, што многія падзеі з Мукі Хрыстовы былі прадказаны прарокамі Старога Запавету і самім Ісусам Хрыстом. У кутах вежы, паміж вокнамі, змешчаны фігуры шасці прарокаў у поўны рост. Злева ад Укрыжавання стаіць цар Давід у кароне, са скіпетрам і арфай. На другім баку постаць цара Саламона – у кароне і са скіпетрам, якім ён паказвае на сцэну Палажэнне ў труну. Прарокі Майсей са скрыжалямі і Ільля з поясам у руцэ змешчаныя на паўночнай і паўднёвай сцяне адпаведна. На заходняй сцяне знаходзяцца фігуры старазапаветных першасвятароў. Бліжэй да Іллі - Захарыя са скруткам, бліжэй да Майсея - Аарон з кадзілам. Рэалістычныя рысы персанажаў гавораць аб еўрапейскай школе пластыкі. Паўкружныя вокны ў сваёй верхняй частцы маюць раслінны арнамент або выява птушкі Фенікс.
У трэцім ярусе, над прарокамі, можна ўбачыць пад кожным акном трох пуці, якія трымаюць палатно з лацінскімі вершамі, якія тлумачаць сілу прылад Мук Хрыстовых. Грані апошняга яруса запоўнены фігурамі анёлаў, пастаўленымі над вокнамі. Анёлы нясуць прылады Мук Хрыстовых - дзіда, слуп, бізун, цярновы вянок, молат, цвікі і губу. У купале вакол чатырохпялёсткавых акенцаў-люкарн развяваюцца пышныя раслінныя гірлянды, якія падтрымліваюцца пуці. У самым купале царквы, дзе мацуецца ланцуг для панікадзіла, вылеплены чатыры пухлыя пуці, размешчаныя па баках свету.
Колькасць розных скульптур, гарэльефаў і тэкстаў на невялікай паверхні сцен вежы большая, чым у еўрапейскіх цэрквах.
У царкве асабліва шануецца драўлянае паліхромнае скульптурнае Распяцце - яму ўжо больш за трыста гадоў. Добра захаваўся чатырох'ярусны іканастас. Ва ўбранні іканастаса прысутнічаюць разнастайныя раслінныя і дэкаратыўныя ўзоры, месцамі са скульптурнымі выявамі анёлаў. Іканастас запоўнены старажытнымі іконамі, акружанымі пазалочанай разьбой. Іконы выдатна гармануюць з разьбявай часткай іканастаса. Адзінаццаць абразоў з дваццаці шасці, якія раней знаходзіліся ў іканастасе, захаваліся; многія іконы ўжо адрэстаўраваны, а некаторыя напісаны нанава. Самы ўшанаваны абраз - «Знаменне» Багародзіцы.
У верхняй частцы заходняга прытвора знаходзяцца масіўныя драўляныя двух'ярусныя хоры. Яны цалкам пакрытыя вытанчанай пазалочанай разьбой. Ніжні ярус выкананы ў выглядзе галерэі, верхні - у выглядзе балкона, які абапіраецца на калоны гэтай галерэі. Для паведамлення ніжняга яруса хору з верхнім уладкованыя шрубавыя ўсходы, складзеная ў драўляную трубу.
У супрацьлегласць цэнтральнай вежы прытворі адрозніваюцца прастатой аздаблення. Тут няма нават намёкаў на ляпніну, і ўся прыгажосць заключаецца толькі ў хупавым спалучэнні паверхняў сцен і скляпенняў.
== Гл. таксама ==
* [[Дабравешчанне Прасвятой Багародзіцы|«Знаменне»]]
== Зноскі ==
{{reflist|2}}
== Літаратура ==
* {{кніга
|аўтар = Греч, А. Н.
|частка = Дубровицы
|загаловак = Ольгово. Дубровицы
|адказны = Под ред. Ив. Лазаревского и В. Згура
|месца = М.–Л.
|выданне = Вып. 4
|выдавецтва = Гос. изд-во
|год = 1925
|старонак = 132
|старонкі = 69–116
|серыя = Подмосковные музеи. Путеводители
|тыраж = 3000
|ref = Греч А. Н.
}} {{ref-lang|руск.||}}
* {{кніга
|загаловак = Православные храмы : журнал
|выданне = № 4
|год = 2014
|старонак = 31
|серыя = Путешествие по святым местам
|ref = Православные храмы
}} {{ref-lang|руск.||}}
* {{кніга
|аўтар = Семёнов, К. А.
|загаловак = Преславное Знамение: К трёхсотлетнему юбилею Великого освящения храма Знамения Пресвятой Богородицы в селе Дубровицы 1704—2004
|месца = Дубровицы
|год = 2004
|старонак = 91
|тыраж = 5000
|ref = Семёнов К. А.
}} {{ref-lang|руск.||}}
* {{кніга
|аўтар = Тарунов, А. М.
|загаловак = Дубровицы
|месца = М.
|выдавецтва = Московский рабочий
|год = 1991
|старонак = 112, [16]
|серыя = Памятники Подмосковья
|isbn = 5-239-01177-X
|тыраж = 45000
|ref = Тарунов А. М.
}} {{ref-lang|руск.||}}
== Спасылкі ==
* {{cite web 2
|title = Дубровицы. Церковь иконы Божией Матери "Знамение"
|url = https://sobory.ru/article/?object=00451
|website = Соборы.Ru
|accessdate = 2022-08-03
|lang = ru
|showlang = yes
}} ({{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20220803073241/https://sobory.ru/article/?object=00451|date=03 жніўня 2022}})
* {{cite web 2 |url=https://dubrovitsy.tilda.ws/hram |title=Дубровицы. Музей, которого нет |website=Дубровицы.Ru |accessdate=04.08.2022 |lang=ru |showlang=yes}} ({{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20220804081805/https://dubrovitsy.tilda.ws/hram |date=04 жніўня 2022}})
* {{cite web 2 |url=https://www.google.com/maps/@55.4413606,37.4945557,3a,90y,69.01h,88.32t/data=!3m7!1e1!3m5!1sAF1QipPOvfgS8aXRZ7AUmquDrIoaQOzxXGVcesVgwpkY!2e10!3e12!7i10240!8i5120|title=3D View Google – інтэр'ер царквы, 2021 |website=[[Google Maps]] |accessdate=04.08.2022 }}
* <div style="font-size:100%;">🎦 {{youtube|https://www.youtube.com/watch?v=|Jv93F7Cw2KQ|Дубровицы. Церковь Знамения Пресвятой Богородицы - Ombio Productions}}</div>
{{Партал|Архітэктура}}
<!-- Аб’ект культурнай спадчыны РФ -->
<div style="clear:none; float:right;">
<div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:3px solid #ccc; border-bottom:3px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 250px;"><div style="width:100%">[[Выява:Coat of Arms of the Russian Federation 2.svg|30px|link=|Герб Расіі]] <span title="Аб’ект культурнай спадчыны РФ" style="margin-left: 0.2em; font-size: 100%;">'''Аб’ект культурнай спадчыны РФ''' <span class="noprint" style="white-space:nowrap;">[https://ru-monuments.toolforge.org/get_info.php?id=501410413080086 № 501410413080086] (руск.)</span></div>
</div>
</div>
[[:Катэгорыя:Праваслаўныя храмы Масквы]]
[[:Катэгорыя:Храмы паводле алфавіта]]
[[:Катэгорыя:З’явіліся ў 1704 годзе]]
[[:Катэгорыя:Аб’екты культурнай спадчыны Расіі]]
[[:Катэгорыя:Маскоўскае барока]]
tw9979aeomadoqhcf5drw9f71x07u98
4191718
4191702
2022-08-22T09:57:07Z
Waren1
111894
/* Гл. таксама */ афармленне
wikitext
text/x-wiki
{{Загатоўка раздзела}}
{{арфаграфія}}
<br/>
{{Храм
|Тып храма = Праваслаўны храм
|Беларуская назва = Знаменская царква (Дубровіцы)
|Арыгінальная назва = {{lang-ru|Церковь Знамения Пресвятой Богородицы в Дубровицах|}}
|Выява = Дубровицкая церковь 23мая2022.jpg
|Подпіс выявы = Агульны выгляд храма з боку галоўнага ўваходу
|Шырыня выявы = 330
|Сучасны статус =
|Краіна = Расія
|Краіна2 =
|Назва месцазнаходжання = Пасёлак
|Месцазнаходжанне = {{нп3|Дубровіцы (Маскоўская вобласць)|Дубровіцы|ru|Дубровицы (Московская область)}},<br/>гарадская акруга [[Падольск]],<br/>[[Маскоўская вобласць]]
|lat_dir = N|lat_deg = 55|lat_min = 26|lat_sec = 28.67
|lon_dir = E|lon_deg = 37|lon_min = 29|lon_sec = 39.87
|region = RU
|CoordScale =
|Канфесія = [[Праваслаўе]]
|Епархія = Падольская <br>(Маскоўская [[мітраполія]] [[Руская Праваслаўная Царква|РПЦ]])
|Ордэнская прыналежнасць =
|Тып будынка = [[Царква]]
|Архітэктурны стыль = [[Барока]] (галіцынскі стыль)
|Аўтар праекта =
|Будаўнік =
|Заснавальнік = {{нп3|Галіцын, Барыс Аляксеевіч|Барыс Галіцын|ru|Голицын, Борис Алексеевич}}<br/>пры ўдзеле [[цар]]а [[Пётр I (імператар расійскі)|Пятра I]]
|Першае згадванне = [[1698]]
|Заснаванне = [[22 ліпеня]] ([[1 жніўня]]) [[1690]]
|Асноўныя даты = {{Славутасць/Даты||||||}}
|Скасаваны = [[1930]]
|Пачатак будаўніцтва = [[1690]]
|Заканчэнне будаўніцтва = [[1704]]
|Рэліквіі =
|Сучасны стан = Дзеючы, рэстаўруецца
|Сайт = [http://www.dubrovitsy-hram.ru/ dubrovitsy-hram.ru] <small>(руск.)</small>
|Commons = Church of the Theotokos of the Sign (Dubrovitsy)
}}
<!-- Карта Дубровіцы -->
<mapframe text="Карта '''Дубровіцы''' (клікніце па карце, каб павялічыць яе)" Wikimedia | © OpenStreetMap width=340 height=250 zoom=13 latitude=55.441351 longitude=37.494458>
{
"type": "FeatureCollection",
"features": [
{
"type": "Feature",
"properties": {
"title": "",
"description": "",
"marker-symbol": "religious-christian",
"marker-size": "large",
"marker-color": "f00"
},
"geometry": {
"type": "Point",
"coordinates": [
37.494458,
55.441351
]
}
}
]
}</mapframe>
'''Знаменская царква''' ці Царква Азнакі Прасвятой Багародзіцы у Дубровіцах ({{lang-ru|Церковь Знамения Пресвятой Богородицы в Дубровицах}}) — [[Парафія|парафіяльны]] [[храм]] Падольскай [[Епархія|епархіі]] [[Руская Праваслаўная Царква|Рускай праваслаўнай царквы]]. Галоўны прастол храма асвечаны ў гонар [[Ікона|іконы]] [[Дзева Марыя|Божай Маці]] «Знаменне». Размешчаны ў пасёлку {{нп3|Дубровіцы (Маскоўская вобласць)|Дубровіцы|ru|Дубровицы (Московская область)}} ў 4 км ад [[Падольск]]а [[Маскоўская вобласць|Маскоўскай вобласці]], [[Расія]]. [[Царква (збудаванне)|Царква]] з'яўляецца цэнтральнай часткай [[Архітэктурны ансамбль|архітэктурнага ансамбля]] сядзібы Дубровіцы, якая некалі належала прадстаўнікам [[Дваране|дваранскіх]] сем'яў {{нп3|Марозавы (баярскі род)|Марозавых|ru|Морозовы (боярский род)}}, {{нп3|Галіцыны|Галіцыных|ru|Голицыны}} і {{нп3|Дзмітрыевы-Мамонавы|Дзмітрыевых-Мамонавых|ru|Дмитриевы-Мамоновы}}. Вядома царква сваёй унікальнай архітэктурай у стылі [[барока]], незвычайнай для рускага царкоўнага [[дойлідства]], а таксама таямнічай гісторыяй стварэння, да якога прыклаў руку сам [[цар]] [[Пётр I (імператар расійскі)|Пётр I]]. Храм мае статус Аб’екта культурнай спадчыны [[Расія|РФ]]<ref>{{cite web|author = |url = https://ru-monuments.toolforge.org/get_info.php?id=501410413080086 |title = Культурная спадчына РФ. Аб'ект № 501410413080086 |lang = ru |website = ru-monuments.toolforge.org |date = |access-date = 2022-08-04|deadlink = no|archive-url = |archive-date = }}</ref>. Настаяцель — протаіерэй Андрэй Грыцышын.
[[Файл:Banner PodolskyDistrict 0147.jpg|835px]]
<!-- Галерэя -->
{|align="left" style="margin-right:2em; "
|{{Галерэя 2
|Name = Галерэя
|border = #CCCCFF
|background = #EEEEFF
|loop = yes
|Памер = 300px
|Файл:Boris Alexeevich Golitsyn.jpg |Барыс Аляксеевіч Галіцын, фундатар царквы
|Файл:Metropolitan Stephen Yavorsky.jpg |Экзарх, мітрапаліт Разанскі і Мурамскі Стэфан
|Файл:Dmitriev-Mamonov Alexandr Matveevich.jpg |Аляксандр Мацвеевіч Дзмітрыеў-Мамонаў, гаспадар сядзібы
|Файл:Renovation of the Temple of the Sign.jpg |Знаменская царква у Дубровіцах на літаграфіі Фрыдрыха Дрэгера (А. Ф. Вельтман, 1850)
|Файл:Рихтер Фёдор Фёдорович (1857).jpg |Фёдар Фёдаравіч Рыхтэр, архітэктар
|Файл:Filaret (Drozdov) by Gau.jpg |Мітрапаліт Маскоўскі і Каломенскі Філарэт
|Файл:Дубровицы, храм Знамения и взорванная колокольня, 1930 г.jpg |Знаменская царква і ўзарваная званіца, 1931
|Файл:Metropolitan Juvenal (Poyarkov) (22.09.2016).jpg |Мітрапаліт Круціцкі і Каломенскі Ювеналій
|Файл:Dubrovitsy, Moskovskaya oblast', Russia - panoramio (10).jpg |Курган на паўночным усходзе ад царквы, 2014
}}
|}
== Гісторыя ==
=== Будаўніцтва храма ===
Будаўніцтва Знаменскай царквы адносіцца да часоў, калі сядзібай Дубровіцы валодаў [[князь]] {{нп3|Галіцын, Барыс Аляксеевіч|Барыс Аляксеевіч Галіцын|ru|Голицын, Борис Алексеевич}}, выхавальнік маладога Пятра I. Закладка каменнага храма была праведзена 22 ліпеня (1 жніўня) 1690 года на месцы драўлянай царквы [[Ілья (прарок)|Іллі Прарока]]. Драўляную Ільінскую царкву разабралі і перанеслі ў найбліжэйшую вёску Лемяшэва ({{lang-ru|Лемешево|}}). Будаўніцтва царквы вялося 14 гадоў - з 1690 па 1704 год. Сам цар Пётр I удзельнічаў у ажыццяўленні грандыёзнай задумы {{nobr|Б. А. Галіцына}}{{sfn| Семёнов К. А.|2004|с=7.}}.
Царква будавалася з мясцовага белага каменя, які паўсюль сустракаецца ў Падольскім краі. У будаўніцтве ўдзельнічалі замежныя майстры, запрошаныя князем Галіцыным спецыяльна для гэтай мэты. Архітэктар і некалькі разьбяроў і скульптараў, верагодна, былі запрошаны з-за мяжы, а асноўнымі іх памагатымі былі прыгонныя рускія муляры. Імя галоўнага архітэктара невядома, існуе мноства здагадак, але даць адназначны адказ з-за адсутнасці дакументаў да гэтага часу не ўдалося{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=25.}}. Працы па ўзвядзенні царквы вяліся толькі ўлетку. У зімовы перыяд працавалі ў бараках, дзе адны майстры выконвалі разьбярства па камені, а іншыя - таўклі шкло і [[Гіпс|алебастр]], якія дадаваліся ў [[Вапна|вапну]] пры кладцы блокаў сцяны.
Царква выканана з рэдкім мастацкім майстэрствам у стылі {{нп3|Галіцынскае барока|Галіцынскага барока|ru|Голицынское барокко}}. Вялікае [[асвячэнне]] царквы здзейсніў {{nobr|11 (22) лютага}} 1704 года [[экзарх]], [[мітрапаліт]] [[Разань|Разанскі]] і [[Мурам]]скі {{нп3|Стэфан (Яварскі)|Стэфан (Яварскі)|ru|Стефан Яворский}}. На [[Богаслужэнне|богаслужэнні]] ў гэты дзень прысутнічалі цар Пётр I і яго сын царэвіч [[Аляксей Пятровіч|Аляксей]], духоўныя і шляхетныя свецкія асобы. Урачыстасці з гэтай нагоды працягваліся цэлы тыдзень і на іх запрасілі ўсіх мясцовых жыхароў{{sfn| Семёнов К. А.|2004|с=9—10.}}.
=== Новыя ўладальнікі сядзібы ===
Да сярэдзіны XVIII стагоддзя на паўднёвы захад ад царквы была пабудавана трох'ярусная [[званіца]]. Пад званіцай у 1780-х гадах была асвечана цёплая царква ў імя святых мучанікаў Адрыяна і Наталлі. Пры ўнуку Б. А. Галіцына {{нп3|Галіцын, Сяргей Аляксеевіч|Сяргею Аляксеевічу|ru|Голицын, Сергей Алексеевич}} ў {{nobr|1750–1753}} гадах пабудаваны сядзібны дом, конны двор, чатыры флігелі, гаспадарчыя пабудовы. У 1781 годзе сядзібу купіў генерал-аншэф князь [[Рыгор Аляксандравіч Пацёмкін]]. Яму не давялося доўга валодаць сядзібай. Улетку 23 чэрвеня (4 ліпеня) 1787 года імператрыца [[Кацярына II]] наведала Дубровіцы, каб купіць сядзібу і падарыць яе свайму фаварыту {{нп3|Дзмітрыеў-Мамонаў, Аляксандр Мацвеевіч|Аляксандру Мацвеевічу Дзмітрыеву-Мамонаву|ru|Дмитриев-Мамонов, Александр Матвеевич}}{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=50.}}. Пры Аляксандры ў Дубровіцах быў перабудаваны сядзібны палац у стылі [[класіцызм]]у. Пасля смерці Аляксандра сядзібу атрымаў у спадчыну яго сын Мацвей.
У 1812 годзе ў Дубровіцах пабывалі французы. Невялікі атрад конніцы маршала [[Іаахім Мюрат|Іаахіма Мюрата]] пакінуў Дубровіцы 10 (22) кастрычніка 1812 года. Царква тады не пацярпела. На паўночны ўсход ад царквы быў створаны [[курган]] і пасаджаны на ім акацыі. Пасля [[Вайна 1812 года|Французска-рускай вайны 1812 гады]] на кургане штогод здзяйснялася [[паніхіда]] па загінуўшых у [[Барадзінская бітва|Барадзінскай бітве]]{{sfn|Православные храмы|2014|с=7.}}. [[Граф]] {{нп3|Дзмітрыеў-Мамонаў, Мацвей Аляксандравіч|Мацвей Аляксандравіч Дзмітрыеў-Мамонаў|ru|Дмитриев-Мамонов, Матвей Александрович}} быў адным з самых знакамітых і найбагацейшых людзей Расіі. У пачатку {{nobr|1820-х}} гадоў Мацвей правёў перабудову сядзібы накшталт сярэднявечных [[рыцар]]скіх [[Замак|замкаў]]. Вакол сядзібы была пабудавана каменная зубчастая агароджа. Пры Мацвеі царква доўга пуставала, вельмі састарэла. Рамы ўсё пагнілі і амаль усе вываліліся, [[ляпніна]] ад дажджу і снегу размокла і падала на падлогу. Званы пайшлі на гарматы. Спатрэбілася тэрміновая [[рэстаўрацыя]] царквы<ref>{{кніга|аўтар = Цветаев, В. Д. |загаловак = Дубровицы. Из дачных впечатлений |месца = М. |выдавецтва = Университетская тип. |год = 1907 |старонак = 16 |старонкі = 9, прим}} {{ref-lang|руск.||}}</ref>. У перыяд, калі граф знаходзіўся пад апекай у [[Масква|Маскве]], адбылася першая рэстаўрацыя (1848–1850) царквы.
Рэстаўрацыйнымі працамі кіраваў архітэктар {{нп3|Рыхтэр, Фёдар Фёдаравіч|Фёдар Фёдаравіч Рыхтэр|ru|Рихтер, Фёдор Фёдорович}}. Ён імкнуўся перарабіць царкву ў "[[Русь|старарускім]]" стылі. Лацінскія вершы былі заменены на [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскія]] тэксты. Асвячэнне абноўленай царквы здзейсніў 27 жніўня (8 верасня) 1850 года мітрапаліт [[Масква|Маскоўскі]] і [[Каломна|Каломенскі]] {{нп3|Філарэт (Драздоў)|Філарэт (Драздоў)|ru|Филарет (Дроздов)}}{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=47.}}. У 1863 годзе ўладальнікам Дубровіц стаў князь {{нп3|Галіцын, Сяргей Міхайлавіч (1843—1915)|Сяргей Міхайлавіч Галіцын|ru|Голицын, Сергей Михайлович (1843—1915)}}. У гэты час у сядзібе абнавілі палац і сядзібны парк. Частка сядзібы была аддадзена пад дачы. Пры царкве дзейнічала трохгадовая царкоўна-прыходская школа, а таксама багадзельня для маламаёмасных сялян{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=62.}}.
=== Пасля рэвалюцыі 1917 года ===
Пасля [[рэвалюцыя 1917 года ў Расіі]] царква больш за дзесяць гадоў была дзейнай, пакуль у 1929 годзе ў ёй не спыніліся богаслужэнні. У верасні 1931 года званіца была ўзарвана. Царква моцна пацярпела ў 30-х гадах, многія [[Скульптура|скульптуры]] [[святы]]х і [[Статуя|статуі]] [[анёл]]аў былі пашкоджаны. З 1930 па 1990 гады быў перыяд закрыцця царквы. У канцы 1950-х гадоў царква знаходзілася ў запусценні. У жніўні 1960 года сядзіба Дубровіцы і царква былі прызнаны помнікамі архітэктуры і ўзяты пад ахову дзяржавы. У 1961 годзе ў Дубровіцах размясціўся [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|Усесаюзны]] інстытут жывёлагадоўлі. Царква перайшла ў распараджэнне гэтага інстытута. Памяшканне царквы выкарыстоўвалася інстытутам у якасці склада. У ходзе рэстаўрацыйных работ 1967–1972 гадоў аднавілі палац і гаспадарчыя будынкі, а рэстаўрацыя царквы, зацягнуўшыся на некалькі дзесяцігоддзяў, і не была завершана. У 1990 годзе царкву вярнулі [[Парафія|вернікам]]{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=67.}}.
=== Аднаўленне богаслужэння ў храме ===
22 ліпеня 1990 года, пасля доўгага перапынку, адбылося першае богаслужэнне, а 13 кастрычніка пробашч здзейсніў малебен ля сцен [[алтар]]а з малым асвячэннем храма. Мітрапаліт Круціцкі і Каломенскі Ювеналій благаславіў адкрыццё царквы{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=70.}}. Дзіцячая нядзельная школа пры храме існуе з 2003 года, ёсць [[Праваслаўе|праваслаўны]] маладзёжны клуб і тэатральная студыя<ref>{{cite web|author = |url = https://www.dubrovitsy-hram.ru/ |title = Детская воскресная школа при Знаменском храме. |lang = ru |website = dubrovitsy-hram.ru |date = |access-date = 2022-08-14|deadlink = no|archive-url = |archive-date = }}</ref>. У 2002–2003 гадах былі праведзены рэстаўрацыйныя работы пры падрыхтоўцы да 300-годдзя царквы. Было выканана абнаўленне [[інтэр'ер]]аў царквы, праведзена добраўпарадкаванне прылеглай тэрыторыі. Адрэстаўравалі [[купал]]ьны [[крыж]], старую згнілую карону замянілі новай. Курган, які знаходзіцца каля царквы, уладкавалі і размясцілі на яго вяршыні назіральную пляцоўку. Унутры царквы, аднавілі [[гарэльеф]]ныя кампазіцыі і скульптуры, на сцены вярнулі лацінскія вершы, адрэстаўравалі [[іканастас]] і [[хоры]]<ref>{{cite web|author = |url = https://restmast.com/obekt/9/ |title = Реставрационная строительная проектная мастерская : Церковь Знамения Пресвятой Богородицы в усадьбе Дубровицы. |lang = ru |website = restmast.com |date = |access-date = 2022-08-14|deadlink = yes|archive-url = https://web.archive.org/web/20210128035503/https://restmast.com/obekt/9/|archive-date = 2021-01-28}}</ref>. [[Ікона|Іконы]] рэстаўравалі ў майстэрні [[Дзяржаўны гістарычны музей (Масква)|Дзяржаўнага Гістарычнага музея]] і ў майстэрні [[Дзяржаўная Траццякоўская галерэя|Дзяржаўнай Траццякоўскай галерэі]]{{sfn|Православные храмы|2014|с=13.}}. Аднаўленне знешняга ўбрання царквы засталося незавершаным. 7 кастрычніка 2009 года Сусветны фонд помнікаў уключыў царкву ў спіс аб'ектаў, якія знаходзяцца пад пагрозай знішчэння<ref>{{cite web|author = |url = http://www.wmf.org/project/church-icon-mother-god-sign |title = World Monuments Watch 2010 : Church of the Icon of the Mother of God of the Sign. |lang = en |website = wmf.org |date = |access-date = 2022-08-14|deadlink = no|archive-url = |archive-date = }}</ref>. Царква атрымала за намаганні па аднаўленні ўзнагароду 2010 года ад Фонду паслоў ЗША па захаванні культуры<ref>{{cite web|author = |url = https://ru.usembassy.gov/education-culture/cooperation-programs/afcp/ |title = The Fund of American Ambassadors for the Preservation of Cultural Heritage : AFCP in Russia 2009—2010. |lang = en |website = ru.usembassy.gov |date = |access-date = 2022-08-14|deadlink = no|archive-url = |archive-date = }}</ref>. З пачатку 2022 года вядуцца работы па ўзнаўленні трох'яруснай званіцы на ранейшым месцы. На першым ярусе званіцы размяшчаецца [[Хрышчэнне|хрысцільны]] храм.
== Архітэктура і ўбранне храма ==
<!-- Галерэя -->
{|align="left" style="margin-right:2em; "
|{{Галерэя 2
|Name = Галерэя
|border = #CCCCFF
|background = #EEEEFF
|loop = yes
|Памер = 300px
|Файл:Церковь Знамения Богородицы в Дубровицах.jpg |Погляд на мыс, утвораны зліццём рэк Дзясна і Пахра
|Файл:План Церкви Знамения.jpg |План царквы – гэта роўнаканечны крыж<br/>(М. В. Красоўскі, 1910)
|Файл:Знаменская церковь, Дубровицы 2019 Купол.jpg |Вянчае царкву металічная пазалочаная карона
|Файл:Церковь Знамения Пресвятой Богородицы в Дубровицах. Вид сбоку.jpg |Дэкаратыўныя элементы на фасадзе царквы
|Файл:Dubrovitsy, Moskovskaya oblast', Russia - panoramio (12).jpg |Каля галоўнага ўваходу стаяць дзве белакаменныя статуі
|Файл:Dubrovitsy church of Sign (13).JPG |Статуя Евангеліста Матфея з анёлам ля цокаля царквы
|Файл:Знаменская церковь (Дубровицы) интерьер 1.jpg |Падкупальная прастора царквы
|Файл:Знаменская церковь (Дубровицы) интерьер 2.jpg |Барочны разны іканастас
|Файл:Dubrovitsy, Moskovskaya oblast', Russia - panoramio (13).jpg |Двух'ярусныя хоры з пазалочанай разьбой па дрэве
}}
|}
=== Экстэр'ер ===
Знаменская царква з'яўляецца адным з самых неардынарных помнікаў рускага царкоўнага дойлідства. Яна адрозніваецца ад іншых рускіх храмаў мяжы XVII-XVIII стагоддзяў накіраванай уверх цэнтральнай кампазіцыяй, крыжападобным планам і высокай цэнтральнай вежай, увянчанай металічнай пазалочанай каронай<ref>{{кніга|аўтар = Яковлев, А. Н. |частка = Купол |загаловак = Православная энциклопедия |месца = М. |том = 39 |выдавецтва = Церковно-научный центр «Православная Энциклопедия» |год = 2015 |старонак = 752 |старонкі = 367–379 |тыраж = 33 000 |isbn = 978-5-89572-033-2}} {{ref-lang|руск.||}}</ref>. У архітэктурным ансамблі сядзібы царква з'яўляецца [[Дамінанта (архітэктура)|дамінантай]], таму што знаходзіцца ў цэнтры кампазіцыйнай восі: парк - палац - царква - курган. Знаменская царква стаіць на высокім беразе мыса, утворанага зліццём рэк Дзясна і [[Пахра]].
У намеры дойліда, на думку вядомага мастацтвазнаўцы, пісьменніка А. Ф. Вельтмана, было стварыць падабенства старажытнай [[Базіліка|базілікі]], з усімі ўпрыгожваннямі [[Готыка|каталіка-гатычных]] храмаў<ref>{{кніга|аўтар = Вельтман, А. Ф. |загаловак = Обновления Храма Знамения Пресвятые Богородицы в селе Дубровицах (Московской губернии, Подольского уезда, в имении Графа М. А. Дмитриева-Мамонова), основанного в 1690 году и освященного в 1704 году в присутствии Храмоздателя Государя Царя и Великого Князя Петра Алексеевича |месца = М. |выдавецтва = Тип. Александра Семена |год = 1850 |старонак = 15 |старонкі = 7}} {{ref-lang|руск.||}}</ref>. Высокі белакаменны будынак царквы ў плане ўяўляе сабой роўнаканечны крыж з закругленымі канцамі; канцоўкі падзелены на тры часткі. Цэнтрычны тып храма гэтай формы быў шырока распаўсюджаны ў каталіцкіх краінах і выказваў асноўныя рысы еўрапейскага барока XVII стагоддзі{{sfn|Греч А. Н.|1925|с=78.}}.
Па тыпе архітэктурнай кампазіцыі царква ўяўляе сабой [[васьмярык]] (вежа) на [[Чацвярык (збудаванне)|чацверыку]] (база). Цэнтральная частка будынка мае форму правільнага квадрата і злучаецца з алтаром і [[прытвор]]амі [[Арка|арачнымі]] пралётамі, якія ператвараюць сцены царквы ў чатыры [[пілон]]а. Гэтая кампазіцыя ў асноўным выкарыстоўвалася ў афармленні рускіх праваслаўных храмаў<ref>{{кніга|аўтар = Красовский, М. В. |частка = Церковь села Дубровиц (с 11 рис.) |загаловак = Известия Императорской Археологической Комиссии |месца = С.-Петербург |выданне = Вып. 34 |выдавецтва = Тип. Главного Управления Уделов |год = 1910 |старонак = 55–71 |старонкі = 56}} {{ref-lang|руск.||}}</ref>.
Васьмігранная вежа мае гарызантальнае дзяленне [[карніз]]амі на тры светлавыя ярусы і завяршаецца купалам, які нясе ажурную «вогненную» карону. Вышыня купала – {{Num|4.5|м}}, крыжа – {{Num|4.8|м}}. Завяршэнне храма каронай зусім не ў рускай традыцыі. Ніжні ярус вежы адзначаюць выступоўцы прастакутныя вокны са скругленай верхняй часткай. Такія ж вокны ёсць у сярэднім ярусе, а ў верхнім яны - невялікія, васьмівугольныя, багата упрыгожаныя разьбой. На купале можна ўбачыць чатырохпялёсткавыя вокны. Вышыня царквы з купалам – {{Num|42.3|м}}{{sfn|Православные храмы|2014|с=15.}}.
Вонкавыя сцены царквы ўпрыгожаны [[Рэльеф (скульптура)|рэльефным]] мурам у стылі [[рустыка]]. [[Фасад]] багата [[Дэкор|дэкараваны]]: розныя [[Калона|калоны]], рэльефныя завіткі і пэндзлі, італьянскія ракавінкі, высечаныя ў камені экзатычныя кветкі і плады, лісце міжземнаморскага [[Акант (арнамент)|аканта]]. Усё гэтае ўпрыгожванне заканчваецца выявамі крылатых [[херувім]]аў. Многія з гэтых дэкаратыўных элементаў ніколі раней не сустракаліся ў рускім царкоўным дойлідстве{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=26.}}.
Восем статуй [[Апосталы|апосталаў]] устаноўлены у ніжнім ярусе васьміграннай вежы, паміж вокнамі. Апосталы перш трымалі, акрамя кніг, прылады [[Мукі Хрыстовы|Мук Хрыстовых]]. Сёння многія статуі страцілі гэтыя атрыбуты. Апосталаў цяжка апазнаць, бо статуі не маюць подпісаў персанажаў. Скульптурныя выявы [[Біблія|біблейскіх]] персанажаў не былі традыцыйнымі для рускага царкоўнага дойлідства{{sfn|Греч А. Н.|1925|с=77.}}. На даху царквы на [[франтон]]ах па ўсім перыметры ўстаноўлены ілжывыя вокны. Над кожным ілжывым паддашкавым акном размешчаны чатыры маленькія фігуркі анёлаў. Паміж ілжывымі вокнамі стаяць статуі херувімаў на [[П’едэстал|пастаментах]]-шарах. Гэтыя восем херувімаў, усталяваных на даху царквы, трымаюць у руках прылады Мук Хрыстовых: дзіда, усходы, крыж, цвікі, цярновы вянок, губку і інш. З часам у большасці херувімаў адламаліся прадметы, якія яны некалі трымалі ў руках{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=19.}}.
Першы паверх царквы пастаўлены на высокім [[Падмурак|падмурку]]; у царкве таксама ёсць [[падвал]]. Вакол царквы, паўтараючы контур яе плана, ідзе вузкая [[галерэя]] ({{Num|1.3|м}}), якая ўзвышаецца над зямлёй на дзесяць прыступак і абгароджана высокім [[парапет]]ам. [[Цокаль]] і парапет пакрыты цэлай сеткай пышнага рэльефнага [[арнамент]]у, скамбінаванага на цокалі з [[Валюта (архітэктура)|волют]], лісця і гронкі вінаграда, а на парапеце - з лісця аканта{{sfn|Греч А. Н.|1925|с=75.}}. Па баках царквы чатыры шырокія веерападобныя лесвіцы, якія вядуць да дзвярэй (у тым ліку з усходняга боку). Ёсць тры ўваходныя дзверы, размешчаныя на захадзе (галоўны ўваход), поўначы і поўдні. Ва ўсходняй сцяне замест дзвярэй уладкована [[ніша]]. У глыбіні гэтай нішы раней змяшчалася [[Распяцце Ісуса|Распяцце]] з фігурамі [[Ян (апостал)|Іаана Багаслова]] і [[Дзева Марыя|Багародзіцы]]. Цяпер Распяцце знаходзіцца ўнутры царквы. [[Партал]]ы апраўленыя буйна руставанымі камянямі. [[Ліштва|Ліштвы]] партала упрыгожаны двума [[Карынфскі ордар|карынфскімі]] калонамі, якія падтрымліваюць арнаментальны [[Фрыз (архітэктура)|фрыз]]{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=26.}}.
Царква ўпрыгожана скульптурай у поўны рост. Скульптуры прадстаўляюць высокіх старцаў, апранутых у [[Мантыя (аблачэнне)|мантыі]]. Каля галоўнага ўваходу, па баках заходняй лесвіцы, устаноўлены дзве белакаменныя статуі. З левага боку знаходзіцца статуя [[Свяціцель|свяціцеля]] [[Іаан Златавуст|Іаана Залатавуста]], пад яго пятай мяшок з грашыма, а з правага боку статуя свяціцеля [[Грыгорый Багаслоў|Рыгора Багаслова]] з кнігай і лампадай ля ног. На даху, прама над заходнім уваходам, знаходзіцца статуя свяціцеля [[Васілій Вялікі|Васіля Вялікага]] з кнігай і [[Мітра (аблачэнне)|мітрай]] ля ног. У цяперашні час у гэтых статуй адсутнічаюць часткі рук{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=15.}}.
Ля самай зямлі, на невысокім [[подыум]]е, па кутах цокаля, стаяць моцна пашкоджаныя статуі чатырох [[Евангелісты|евангелістаў]]: [[Марк (евангеліст)|Марк]], [[Лука (евангеліст)|Лука]], Іаан і [[Матфей (евангеліст)|Матфей]]. Гэтыя статуі зроблены вельмі мастацка, але ў цэлым усе яны непрапарцыйна кароткія{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=27.}}. Каменныя фігуры (леў, вол, арол і анёл), якія знаходзяцца ля ног евангелістаў, узнаўляюць адно з увасабленняў Тэтраморфа (міфічнага крылатага [[дэман]]а з бачанняў прарока [[Езекііль|Іезекііля]]). Калі прайсці па гадзіннікавай стрэлцы ад галоўнага ўваходу царквы ўздоўж цокаля, то статуі евангелістаў будуць такімі: з паўночна-заходняга боку – Матфей з анёлам; на паўночным усходзе – Лука з валом; з паўднёва-ўсходняга боку – Іаан з арлом; з паўднёва-заходняга боку – Марк са львом.
=== Iнтэр'ер ===
{{Частка выявы
|выява = Znamen Church In Dubrovici (Interier).jpg
|пазіцыя = right
|агульная = 1000
|шырыня = 340
|вышыня = 280
|верх = 350
|лева = 420
|права =
|ніз =
|загаловак = Цыкл Мукі Хрыстовы
|подпіс = Цэнтральная сцэна Укрыжаванне Ісуса
|колер_фону = #EEEEFF
}}
{{Частка выявы
|выява = Церковь Божией Матери «Знамение»Интерьер.jpg
|пазіцыя = right
|агульная = 1200
|шырыня = 340
|вышыня = 280
|верх = 700
|лева = 550
|права =
|ніз =
|загаловак = Цыкл Мукі Хрыстовы
|подпіс = Сцэна Палажэнне ў труну
|колер_фону = #EEEEFF
}}
Унутраныя аб'ёмы царквы раскошныя. Першае, што прыцягвае ўвагу ў царкве, - гэта адсутнасць асобных калон, так бы мовіць, безапорная прастора. Чатыры магутныя паўкруглыя аркі разам з чатырма парусямі служаць падставай для якія сыходзяць уверх ярусаў цэнтральнай вежы. Інтэр'ер царквы багата ўпрыгожаны мноствам рэльефных кампазіцый, надпісамі на латыні, майстэрска выразаным іканастасам і хорамі ў стылі барока.
На чатырох пілонах апорных арак размешчаны рэльефныя фігуры: на ўсходняй сцяне направа ад іканастаса - Іосіф Абручнік (муж Марыі) з кветкай лілеі ў руцэ; налева - Маці Божая, якая прынесла ў храм Дзіцятка Хрыста. Наадварот, па баках хор, на паўночна-заходнім пілоне, Праведны Сімяон, які трымае на руках Дзіцятка – Госпада Збавіцеля. А на іншым, паўднёва-заходнім, пілоне святая Ганна Прарочыца. Фігуры размешчаны такім чынам, што здаецца, быццам яны рухаюцца насустрач адна адной.
У парусях на скляпеністых паверхнях змешчаны фігуры чатырох евангелістаў у клубячых аблоках і ў асяроддзі пуці: справа над іканастасам - Матфей з анёлам, злева - Іаан з арлом. Наадварот, над хорамі - Лука з валом, і на другім баку - Марк са львом. Яны намаляваны тымі, хто сядзіць і пішуць Святое Евангелле.
Адмысловую ўнікальнасць Знаменскай царквы надае наяўнасць на ўсходняй сцяне гарэльефнага рэтабла на ўсю вышыню вежы. Яно ўключае чатыры сцэны з цыкла Мукі Хрыстовы: над іканастасам сцэна Укрыжаванне Ісуса — цэнтральны сюжэт цыкла; Над Укрыжаваннем - Уваскрэсенне Хрыстова. Яшчэ вышэй – Каранаванне Панны Марыі і сцэна Гасподзь Саваоф. Скульптурны малюнак біблейскіх персанажаў не з'яўляўся традыцыйным для тагачаснай рускай царкоўнай архітэктуры.
Рэльефныя кампазіцыі інтэр'еру выкананы ў тэхніцы стукко, яны вельмі разнастайныя, але ў іх ёсць адно агульнае: усе яны заснаваны на біблейскіх матывах і размешчаны ў пэўным парадку па ярусах вежы. У першым ярусе — Ўвянчанне цярновым вянком, Крыжовы шлях і Палажэнне ў труну. Сцэна Ўвянчанне цярновым вянком знаходзіцца на заходняй сцяне, прама над хорамі. Над гэтай сцэнай можна ўбачыць змешчаны ў акенца твар маладога чалавека з доўгімі валасамі і ў італьянскай шапачцы. Мяркуюць, што гэта партрэт галоўнага майстра, які стварыў гэтыя рэльефныя кампазіцыі, а магчыма і ўсё ўбранне царквы. Над паўночнай аркай - сцэна Крыжовы шлях; над паўднёвай аркай знаходзіцца сцэна Палажэнне ў труну. Паміж сцэнамі ў картушах зроблены лацінскія надпісы, пазначаныя двума гуллівымі пуці. На арках ёсць медальёны з барэльефнымі партрэтамі князя Б. А. Галіцына, яго жонкі і сына.
У наступным ярусе вежы - старазапаветныя прарокі. З'яўленне ў інтэр'еры царквы скульптур прарокаў можна растлумачыць тым, што многія падзеі з Мукі Хрыстовы былі прадказаны прарокамі Старога Запавету і самім Ісусам Хрыстом. У кутах вежы, паміж вокнамі, змешчаны фігуры шасці прарокаў у поўны рост. Злева ад Укрыжавання стаіць цар Давід у кароне, са скіпетрам і арфай. На другім баку постаць цара Саламона – у кароне і са скіпетрам, якім ён паказвае на сцэну Палажэнне ў труну. Прарокі Майсей са скрыжалямі і Ільля з поясам у руцэ змешчаныя на паўночнай і паўднёвай сцяне адпаведна. На заходняй сцяне знаходзяцца фігуры старазапаветных першасвятароў. Бліжэй да Іллі - Захарыя са скруткам, бліжэй да Майсея - Аарон з кадзілам. Рэалістычныя рысы персанажаў гавораць аб еўрапейскай школе пластыкі. Паўкружныя вокны ў сваёй верхняй частцы маюць раслінны арнамент або выява птушкі Фенікс.
У трэцім ярусе, над прарокамі, можна ўбачыць пад кожным акном трох пуці, якія трымаюць палатно з лацінскімі вершамі, якія тлумачаць сілу прылад Мук Хрыстовых. Грані апошняга яруса запоўнены фігурамі анёлаў, пастаўленымі над вокнамі. Анёлы нясуць прылады Мук Хрыстовых - дзіда, слуп, бізун, цярновы вянок, молат, цвікі і губу. У купале вакол чатырохпялёсткавых акенцаў-люкарн развяваюцца пышныя раслінныя гірлянды, якія падтрымліваюцца пуці. У самым купале царквы, дзе мацуецца ланцуг для панікадзіла, вылеплены чатыры пухлыя пуці, размешчаныя па баках свету.
Колькасць розных скульптур, гарэльефаў і тэкстаў на невялікай паверхні сцен вежы большая, чым у еўрапейскіх цэрквах.
У царкве асабліва шануецца драўлянае паліхромнае скульптурнае Распяцце - яму ўжо больш за трыста гадоў. Добра захаваўся чатырох'ярусны іканастас. Ва ўбранні іканастаса прысутнічаюць разнастайныя раслінныя і дэкаратыўныя ўзоры, месцамі са скульптурнымі выявамі анёлаў. Іканастас запоўнены старажытнымі іконамі, акружанымі пазалочанай разьбой. Іконы выдатна гармануюць з разьбявай часткай іканастаса. Адзінаццаць абразоў з дваццаці шасці, якія раней знаходзіліся ў іканастасе, захаваліся; многія іконы ўжо адрэстаўраваны, а некаторыя напісаны нанава. Самы ўшанаваны абраз - «Знаменне» Багародзіцы.
У верхняй частцы заходняга прытвора знаходзяцца масіўныя драўляныя двух'ярусныя хоры. Яны цалкам пакрытыя вытанчанай пазалочанай разьбой. Ніжні ярус выкананы ў выглядзе галерэі, верхні - у выглядзе балкона, які абапіраецца на калоны гэтай галерэі. Для паведамлення ніжняга яруса хору з верхнім уладкованыя шрубавыя ўсходы, складзеная ў драўляную трубу.
У супрацьлегласць цэнтральнай вежы прытворі адрозніваюцца прастатой аздаблення. Тут няма нават намёкаў на ляпніну, і ўся прыгажосць заключаецца толькі ў хупавым спалучэнні паверхняў сцен і скляпенняў.
== Гл. таксама ==
* [[Дабравешчанне Прасвятой Багародзіцы|Знаменне (Дабравешчання)]]
* {{нп3|Знаменне (ікона)|Знаменне (ікона)|ru|Знамение (икона)}}
== Зноскі ==
{{reflist|2}}
== Літаратура ==
* {{кніга
|аўтар = Греч, А. Н.
|частка = Дубровицы
|загаловак = Ольгово. Дубровицы
|адказны = Под ред. Ив. Лазаревского и В. Згура
|месца = М.–Л.
|выданне = Вып. 4
|выдавецтва = Гос. изд-во
|год = 1925
|старонак = 132
|старонкі = 69–116
|серыя = Подмосковные музеи. Путеводители
|тыраж = 3000
|ref = Греч А. Н.
}} {{ref-lang|руск.||}}
* {{кніга
|загаловак = Православные храмы : журнал
|выданне = № 4
|год = 2014
|старонак = 31
|серыя = Путешествие по святым местам
|ref = Православные храмы
}} {{ref-lang|руск.||}}
* {{кніга
|аўтар = Семёнов, К. А.
|загаловак = Преславное Знамение: К трёхсотлетнему юбилею Великого освящения храма Знамения Пресвятой Богородицы в селе Дубровицы 1704—2004
|месца = Дубровицы
|год = 2004
|старонак = 91
|тыраж = 5000
|ref = Семёнов К. А.
}} {{ref-lang|руск.||}}
* {{кніга
|аўтар = Тарунов, А. М.
|загаловак = Дубровицы
|месца = М.
|выдавецтва = Московский рабочий
|год = 1991
|старонак = 112, [16]
|серыя = Памятники Подмосковья
|isbn = 5-239-01177-X
|тыраж = 45000
|ref = Тарунов А. М.
}} {{ref-lang|руск.||}}
== Спасылкі ==
* {{cite web 2
|title = Дубровицы. Церковь иконы Божией Матери "Знамение"
|url = https://sobory.ru/article/?object=00451
|website = Соборы.Ru
|accessdate = 2022-08-03
|lang = ru
|showlang = yes
}} ({{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20220803073241/https://sobory.ru/article/?object=00451|date=03 жніўня 2022}})
* {{cite web 2 |url=https://dubrovitsy.tilda.ws/hram |title=Дубровицы. Музей, которого нет |website=Дубровицы.Ru |accessdate=04.08.2022 |lang=ru |showlang=yes}} ({{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20220804081805/https://dubrovitsy.tilda.ws/hram |date=04 жніўня 2022}})
* {{cite web 2 |url=https://www.google.com/maps/@55.4413606,37.4945557,3a,90y,69.01h,88.32t/data=!3m7!1e1!3m5!1sAF1QipPOvfgS8aXRZ7AUmquDrIoaQOzxXGVcesVgwpkY!2e10!3e12!7i10240!8i5120|title=3D View Google – інтэр'ер царквы, 2021 |website=[[Google Maps]] |accessdate=04.08.2022 }}
* <div style="font-size:100%;">🎦 {{youtube|https://www.youtube.com/watch?v=|Jv93F7Cw2KQ|Дубровицы. Церковь Знамения Пресвятой Богородицы - Ombio Productions}}</div>
{{Партал|Архітэктура}}
<!-- Аб’ект культурнай спадчыны РФ -->
<div style="clear:none; float:right;">
<div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:3px solid #ccc; border-bottom:3px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 250px;"><div style="width:100%">[[Выява:Coat of Arms of the Russian Federation 2.svg|30px|link=|Герб Расіі]] <span title="Аб’ект культурнай спадчыны РФ" style="margin-left: 0.2em; font-size: 100%;">'''Аб’ект культурнай спадчыны РФ''' <span class="noprint" style="white-space:nowrap;">[https://ru-monuments.toolforge.org/get_info.php?id=501410413080086 № 501410413080086] (руск.)</span></div>
</div>
</div>
[[:Катэгорыя:Праваслаўныя храмы Масквы]]
[[:Катэгорыя:Храмы паводле алфавіта]]
[[:Катэгорыя:З’явіліся ў 1704 годзе]]
[[:Катэгорыя:Аб’екты культурнай спадчыны Расіі]]
[[:Катэгорыя:Маскоўскае барока]]
p9k6axd22imk6r2u8l08wki4r6idbzc
4191722
4191718
2022-08-22T10:09:24Z
Waren1
111894
/* Пасля рэвалюцыі 1917 года */ афармленне
wikitext
text/x-wiki
{{Загатоўка раздзела}}
{{арфаграфія}}
<br/>
{{Храм
|Тып храма = Праваслаўны храм
|Беларуская назва = Знаменская царква (Дубровіцы)
|Арыгінальная назва = {{lang-ru|Церковь Знамения Пресвятой Богородицы в Дубровицах|}}
|Выява = Дубровицкая церковь 23мая2022.jpg
|Подпіс выявы = Агульны выгляд храма з боку галоўнага ўваходу
|Шырыня выявы = 330
|Сучасны статус =
|Краіна = Расія
|Краіна2 =
|Назва месцазнаходжання = Пасёлак
|Месцазнаходжанне = {{нп3|Дубровіцы (Маскоўская вобласць)|Дубровіцы|ru|Дубровицы (Московская область)}},<br/>гарадская акруга [[Падольск]],<br/>[[Маскоўская вобласць]]
|lat_dir = N|lat_deg = 55|lat_min = 26|lat_sec = 28.67
|lon_dir = E|lon_deg = 37|lon_min = 29|lon_sec = 39.87
|region = RU
|CoordScale =
|Канфесія = [[Праваслаўе]]
|Епархія = Падольская <br>(Маскоўская [[мітраполія]] [[Руская Праваслаўная Царква|РПЦ]])
|Ордэнская прыналежнасць =
|Тып будынка = [[Царква]]
|Архітэктурны стыль = [[Барока]] (галіцынскі стыль)
|Аўтар праекта =
|Будаўнік =
|Заснавальнік = {{нп3|Галіцын, Барыс Аляксеевіч|Барыс Галіцын|ru|Голицын, Борис Алексеевич}}<br/>пры ўдзеле [[цар]]а [[Пётр I (імператар расійскі)|Пятра I]]
|Першае згадванне = [[1698]]
|Заснаванне = [[22 ліпеня]] ([[1 жніўня]]) [[1690]]
|Асноўныя даты = {{Славутасць/Даты||||||}}
|Скасаваны = [[1930]]
|Пачатак будаўніцтва = [[1690]]
|Заканчэнне будаўніцтва = [[1704]]
|Рэліквіі =
|Сучасны стан = Дзеючы, рэстаўруецца
|Сайт = [http://www.dubrovitsy-hram.ru/ dubrovitsy-hram.ru] <small>(руск.)</small>
|Commons = Church of the Theotokos of the Sign (Dubrovitsy)
}}
<!-- Карта Дубровіцы -->
<mapframe text="Карта '''Дубровіцы''' (клікніце па карце, каб павялічыць яе)" Wikimedia | © OpenStreetMap width=340 height=250 zoom=13 latitude=55.441351 longitude=37.494458>
{
"type": "FeatureCollection",
"features": [
{
"type": "Feature",
"properties": {
"title": "",
"description": "",
"marker-symbol": "religious-christian",
"marker-size": "large",
"marker-color": "f00"
},
"geometry": {
"type": "Point",
"coordinates": [
37.494458,
55.441351
]
}
}
]
}</mapframe>
'''Знаменская царква''' ці Царква Азнакі Прасвятой Багародзіцы у Дубровіцах ({{lang-ru|Церковь Знамения Пресвятой Богородицы в Дубровицах}}) — [[Парафія|парафіяльны]] [[храм]] Падольскай [[Епархія|епархіі]] [[Руская Праваслаўная Царква|Рускай праваслаўнай царквы]]. Галоўны прастол храма асвечаны ў гонар [[Ікона|іконы]] [[Дзева Марыя|Божай Маці]] «Знаменне». Размешчаны ў пасёлку {{нп3|Дубровіцы (Маскоўская вобласць)|Дубровіцы|ru|Дубровицы (Московская область)}} ў 4 км ад [[Падольск]]а [[Маскоўская вобласць|Маскоўскай вобласці]], [[Расія]]. [[Царква (збудаванне)|Царква]] з'яўляецца цэнтральнай часткай [[Архітэктурны ансамбль|архітэктурнага ансамбля]] сядзібы Дубровіцы, якая некалі належала прадстаўнікам [[Дваране|дваранскіх]] сем'яў {{нп3|Марозавы (баярскі род)|Марозавых|ru|Морозовы (боярский род)}}, {{нп3|Галіцыны|Галіцыных|ru|Голицыны}} і {{нп3|Дзмітрыевы-Мамонавы|Дзмітрыевых-Мамонавых|ru|Дмитриевы-Мамоновы}}. Вядома царква сваёй унікальнай архітэктурай у стылі [[барока]], незвычайнай для рускага царкоўнага [[дойлідства]], а таксама таямнічай гісторыяй стварэння, да якога прыклаў руку сам [[цар]] [[Пётр I (імператар расійскі)|Пётр I]]. Храм мае статус Аб’екта культурнай спадчыны [[Расія|РФ]]<ref>{{cite web|author = |url = https://ru-monuments.toolforge.org/get_info.php?id=501410413080086 |title = Культурная спадчына РФ. Аб'ект № 501410413080086 |lang = ru |website = ru-monuments.toolforge.org |date = |access-date = 2022-08-04|deadlink = no|archive-url = |archive-date = }}</ref>. Настаяцель — протаіерэй Андрэй Грыцышын.
[[Файл:Banner PodolskyDistrict 0147.jpg|835px]]
<!-- Галерэя -->
{|align="left" style="margin-right:2em; "
|{{Галерэя 2
|Name = Галерэя
|border = #CCCCFF
|background = #EEEEFF
|loop = yes
|Памер = 300px
|Файл:Boris Alexeevich Golitsyn.jpg |Барыс Аляксеевіч Галіцын, фундатар царквы
|Файл:Metropolitan Stephen Yavorsky.jpg |Экзарх, мітрапаліт Разанскі і Мурамскі Стэфан
|Файл:Dmitriev-Mamonov Alexandr Matveevich.jpg |Аляксандр Мацвеевіч Дзмітрыеў-Мамонаў, гаспадар сядзібы
|Файл:Renovation of the Temple of the Sign.jpg |Знаменская царква у Дубровіцах на літаграфіі Фрыдрыха Дрэгера (А. Ф. Вельтман, 1850)
|Файл:Рихтер Фёдор Фёдорович (1857).jpg |Фёдар Фёдаравіч Рыхтэр, архітэктар
|Файл:Filaret (Drozdov) by Gau.jpg |Мітрапаліт Маскоўскі і Каломенскі Філарэт
|Файл:Дубровицы, храм Знамения и взорванная колокольня, 1930 г.jpg |Знаменская царква і ўзарваная званіца, 1931
|Файл:Metropolitan Juvenal (Poyarkov) (22.09.2016).jpg |Мітрапаліт Круціцкі і Каломенскі Ювеналій
|Файл:Dubrovitsy, Moskovskaya oblast', Russia - panoramio (10).jpg |Курган на паўночным усходзе ад царквы, 2014
}}
|}
== Гісторыя ==
=== Будаўніцтва храма ===
Будаўніцтва Знаменскай царквы адносіцца да часоў, калі сядзібай Дубровіцы валодаў [[князь]] {{нп3|Галіцын, Барыс Аляксеевіч|Барыс Аляксеевіч Галіцын|ru|Голицын, Борис Алексеевич}}, выхавальнік маладога Пятра I. Закладка каменнага храма была праведзена 22 ліпеня (1 жніўня) 1690 года на месцы драўлянай царквы [[Ілья (прарок)|Іллі Прарока]]. Драўляную Ільінскую царкву разабралі і перанеслі ў найбліжэйшую вёску Лемяшэва ({{lang-ru|Лемешево|}}). Будаўніцтва царквы вялося 14 гадоў - з 1690 па 1704 год. Сам цар Пётр I удзельнічаў у ажыццяўленні грандыёзнай задумы {{nobr|Б. А. Галіцына}}{{sfn| Семёнов К. А.|2004|с=7.}}.
Царква будавалася з мясцовага белага каменя, які паўсюль сустракаецца ў Падольскім краі. У будаўніцтве ўдзельнічалі замежныя майстры, запрошаныя князем Галіцыным спецыяльна для гэтай мэты. Архітэктар і некалькі разьбяроў і скульптараў, верагодна, былі запрошаны з-за мяжы, а асноўнымі іх памагатымі былі прыгонныя рускія муляры. Імя галоўнага архітэктара невядома, існуе мноства здагадак, але даць адназначны адказ з-за адсутнасці дакументаў да гэтага часу не ўдалося{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=25.}}. Працы па ўзвядзенні царквы вяліся толькі ўлетку. У зімовы перыяд працавалі ў бараках, дзе адны майстры выконвалі разьбярства па камені, а іншыя - таўклі шкло і [[Гіпс|алебастр]], якія дадаваліся ў [[Вапна|вапну]] пры кладцы блокаў сцяны.
Царква выканана з рэдкім мастацкім майстэрствам у стылі {{нп3|Галіцынскае барока|Галіцынскага барока|ru|Голицынское барокко}}. Вялікае [[асвячэнне]] царквы здзейсніў {{nobr|11 (22) лютага}} 1704 года [[экзарх]], [[мітрапаліт]] [[Разань|Разанскі]] і [[Мурам]]скі {{нп3|Стэфан (Яварскі)|Стэфан (Яварскі)|ru|Стефан Яворский}}. На [[Богаслужэнне|богаслужэнні]] ў гэты дзень прысутнічалі цар Пётр I і яго сын царэвіч [[Аляксей Пятровіч|Аляксей]], духоўныя і шляхетныя свецкія асобы. Урачыстасці з гэтай нагоды працягваліся цэлы тыдзень і на іх запрасілі ўсіх мясцовых жыхароў{{sfn| Семёнов К. А.|2004|с=9—10.}}.
=== Новыя ўладальнікі сядзібы ===
Да сярэдзіны XVIII стагоддзя на паўднёвы захад ад царквы была пабудавана трох'ярусная [[званіца]]. Пад званіцай у 1780-х гадах была асвечана цёплая царква ў імя святых мучанікаў Адрыяна і Наталлі. Пры ўнуку Б. А. Галіцына {{нп3|Галіцын, Сяргей Аляксеевіч|Сяргею Аляксеевічу|ru|Голицын, Сергей Алексеевич}} ў {{nobr|1750–1753}} гадах пабудаваны сядзібны дом, конны двор, чатыры флігелі, гаспадарчыя пабудовы. У 1781 годзе сядзібу купіў генерал-аншэф князь [[Рыгор Аляксандравіч Пацёмкін]]. Яму не давялося доўга валодаць сядзібай. Улетку 23 чэрвеня (4 ліпеня) 1787 года імператрыца [[Кацярына II]] наведала Дубровіцы, каб купіць сядзібу і падарыць яе свайму фаварыту {{нп3|Дзмітрыеў-Мамонаў, Аляксандр Мацвеевіч|Аляксандру Мацвеевічу Дзмітрыеву-Мамонаву|ru|Дмитриев-Мамонов, Александр Матвеевич}}{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=50.}}. Пры Аляксандры ў Дубровіцах быў перабудаваны сядзібны палац у стылі [[класіцызм]]у. Пасля смерці Аляксандра сядзібу атрымаў у спадчыну яго сын Мацвей.
У 1812 годзе ў Дубровіцах пабывалі французы. Невялікі атрад конніцы маршала [[Іаахім Мюрат|Іаахіма Мюрата]] пакінуў Дубровіцы 10 (22) кастрычніка 1812 года. Царква тады не пацярпела. На паўночны ўсход ад царквы быў створаны [[курган]] і пасаджаны на ім акацыі. Пасля [[Вайна 1812 года|Французска-рускай вайны 1812 гады]] на кургане штогод здзяйснялася [[паніхіда]] па загінуўшых у [[Барадзінская бітва|Барадзінскай бітве]]{{sfn|Православные храмы|2014|с=7.}}. [[Граф]] {{нп3|Дзмітрыеў-Мамонаў, Мацвей Аляксандравіч|Мацвей Аляксандравіч Дзмітрыеў-Мамонаў|ru|Дмитриев-Мамонов, Матвей Александрович}} быў адным з самых знакамітых і найбагацейшых людзей Расіі. У пачатку {{nobr|1820-х}} гадоў Мацвей правёў перабудову сядзібы накшталт сярэднявечных [[рыцар]]скіх [[Замак|замкаў]]. Вакол сядзібы была пабудавана каменная зубчастая агароджа. Пры Мацвеі царква доўга пуставала, вельмі састарэла. Рамы ўсё пагнілі і амаль усе вываліліся, [[ляпніна]] ад дажджу і снегу размокла і падала на падлогу. Званы пайшлі на гарматы. Спатрэбілася тэрміновая [[рэстаўрацыя]] царквы<ref>{{кніга|аўтар = Цветаев, В. Д. |загаловак = Дубровицы. Из дачных впечатлений |месца = М. |выдавецтва = Университетская тип. |год = 1907 |старонак = 16 |старонкі = 9, прим}} {{ref-lang|руск.||}}</ref>. У перыяд, калі граф знаходзіўся пад апекай у [[Масква|Маскве]], адбылася першая рэстаўрацыя (1848–1850) царквы.
Рэстаўрацыйнымі працамі кіраваў архітэктар {{нп3|Рыхтэр, Фёдар Фёдаравіч|Фёдар Фёдаравіч Рыхтэр|ru|Рихтер, Фёдор Фёдорович}}. Ён імкнуўся перарабіць царкву ў "[[Русь|старарускім]]" стылі. Лацінскія вершы былі заменены на [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскія]] тэксты. Асвячэнне абноўленай царквы здзейсніў 27 жніўня (8 верасня) 1850 года мітрапаліт [[Масква|Маскоўскі]] і [[Каломна|Каломенскі]] {{нп3|Філарэт (Драздоў)|Філарэт (Драздоў)|ru|Филарет (Дроздов)}}{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=47.}}. У 1863 годзе ўладальнікам Дубровіц стаў князь {{нп3|Галіцын, Сяргей Міхайлавіч (1843—1915)|Сяргей Міхайлавіч Галіцын|ru|Голицын, Сергей Михайлович (1843—1915)}}. У гэты час у сядзібе абнавілі палац і сядзібны парк. Частка сядзібы была аддадзена пад дачы. Пры царкве дзейнічала трохгадовая царкоўна-прыходская школа, а таксама багадзельня для маламаёмасных сялян{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=62.}}.
=== Пасля рэвалюцыі 1917 года ===
Пасля [[рэвалюцыя 1917 года ў Расіі]] царква больш за дзесяць гадоў была дзейнай, пакуль у 1929 годзе ў ёй не спыніліся богаслужэнні. У верасні 1931 года званіца была ўзарвана. Царква моцна пацярпела ў 30-х гадах, многія [[Скульптура|скульптуры]] [[святы]]х і [[Статуя|статуі]] [[анёл]]аў былі пашкоджаны. З 1930 па 1990 гады быў перыяд закрыцця царквы. У канцы 1950-х гадоў царква знаходзілася ў запусценні. У жніўні 1960 года сядзіба Дубровіцы і царква былі прызнаны помнікамі архітэктуры і ўзяты пад ахову дзяржавы. У 1961 годзе ў Дубровіцах размясціўся {{нп3|Усерасійскі НДІ жывёлагадоўлі імя Л. К. Эрнста|Усесаюзны інстытут жывёлагадоўлі|ru|Всероссийский НИИ животноводства имени Л. К. Эрнста}}. Царква перайшла ў распараджэнне гэтага інстытута. Памяшканне царквы выкарыстоўвалася інстытутам у якасці склада. У ходзе рэстаўрацыйных работ 1967–1972 гадоў аднавілі палац і гаспадарчыя будынкі, а рэстаўрацыя царквы, зацягнуўшыся на некалькі дзесяцігоддзяў, і не была завершана. У 1990 годзе царкву вярнулі [[Парафія|вернікам]]{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=67.}}.
=== Аднаўленне богаслужэння ў храме ===
22 ліпеня 1990 года, пасля доўгага перапынку, адбылося першае богаслужэнне, а 13 кастрычніка пробашч здзейсніў малебен ля сцен [[алтар]]а з малым асвячэннем храма. Мітрапаліт Круціцкі і Каломенскі Ювеналій благаславіў адкрыццё царквы{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=70.}}. Дзіцячая нядзельная школа пры храме існуе з 2003 года, ёсць [[Праваслаўе|праваслаўны]] маладзёжны клуб і тэатральная студыя<ref>{{cite web|author = |url = https://www.dubrovitsy-hram.ru/ |title = Детская воскресная школа при Знаменском храме. |lang = ru |website = dubrovitsy-hram.ru |date = |access-date = 2022-08-14|deadlink = no|archive-url = |archive-date = }}</ref>. У 2002–2003 гадах былі праведзены рэстаўрацыйныя работы пры падрыхтоўцы да 300-годдзя царквы. Было выканана абнаўленне [[інтэр'ер]]аў царквы, праведзена добраўпарадкаванне прылеглай тэрыторыі. Адрэстаўравалі [[купал]]ьны [[крыж]], старую згнілую карону замянілі новай. Курган, які знаходзіцца каля царквы, уладкавалі і размясцілі на яго вяршыні назіральную пляцоўку. Унутры царквы, аднавілі [[гарэльеф]]ныя кампазіцыі і скульптуры, на сцены вярнулі лацінскія вершы, адрэстаўравалі [[іканастас]] і [[хоры]]<ref>{{cite web|author = |url = https://restmast.com/obekt/9/ |title = Реставрационная строительная проектная мастерская : Церковь Знамения Пресвятой Богородицы в усадьбе Дубровицы. |lang = ru |website = restmast.com |date = |access-date = 2022-08-14|deadlink = yes|archive-url = https://web.archive.org/web/20210128035503/https://restmast.com/obekt/9/|archive-date = 2021-01-28}}</ref>. [[Ікона|Іконы]] рэстаўравалі ў майстэрні [[Дзяржаўны гістарычны музей (Масква)|Дзяржаўнага Гістарычнага музея]] і ў майстэрні [[Дзяржаўная Траццякоўская галерэя|Дзяржаўнай Траццякоўскай галерэі]]{{sfn|Православные храмы|2014|с=13.}}. Аднаўленне знешняга ўбрання царквы засталося незавершаным. 7 кастрычніка 2009 года Сусветны фонд помнікаў уключыў царкву ў спіс аб'ектаў, якія знаходзяцца пад пагрозай знішчэння<ref>{{cite web|author = |url = http://www.wmf.org/project/church-icon-mother-god-sign |title = World Monuments Watch 2010 : Church of the Icon of the Mother of God of the Sign. |lang = en |website = wmf.org |date = |access-date = 2022-08-14|deadlink = no|archive-url = |archive-date = }}</ref>. Царква атрымала за намаганні па аднаўленні ўзнагароду 2010 года ад Фонду паслоў ЗША па захаванні культуры<ref>{{cite web|author = |url = https://ru.usembassy.gov/education-culture/cooperation-programs/afcp/ |title = The Fund of American Ambassadors for the Preservation of Cultural Heritage : AFCP in Russia 2009—2010. |lang = en |website = ru.usembassy.gov |date = |access-date = 2022-08-14|deadlink = no|archive-url = |archive-date = }}</ref>. З пачатку 2022 года вядуцца работы па ўзнаўленні трох'яруснай званіцы на ранейшым месцы. На першым ярусе званіцы размяшчаецца [[Хрышчэнне|хрысцільны]] храм.
== Архітэктура і ўбранне храма ==
<!-- Галерэя -->
{|align="left" style="margin-right:2em; "
|{{Галерэя 2
|Name = Галерэя
|border = #CCCCFF
|background = #EEEEFF
|loop = yes
|Памер = 300px
|Файл:Церковь Знамения Богородицы в Дубровицах.jpg |Погляд на мыс, утвораны зліццём рэк Дзясна і Пахра
|Файл:План Церкви Знамения.jpg |План царквы – гэта роўнаканечны крыж<br/>(М. В. Красоўскі, 1910)
|Файл:Знаменская церковь, Дубровицы 2019 Купол.jpg |Вянчае царкву металічная пазалочаная карона
|Файл:Церковь Знамения Пресвятой Богородицы в Дубровицах. Вид сбоку.jpg |Дэкаратыўныя элементы на фасадзе царквы
|Файл:Dubrovitsy, Moskovskaya oblast', Russia - panoramio (12).jpg |Каля галоўнага ўваходу стаяць дзве белакаменныя статуі
|Файл:Dubrovitsy church of Sign (13).JPG |Статуя Евангеліста Матфея з анёлам ля цокаля царквы
|Файл:Знаменская церковь (Дубровицы) интерьер 1.jpg |Падкупальная прастора царквы
|Файл:Знаменская церковь (Дубровицы) интерьер 2.jpg |Барочны разны іканастас
|Файл:Dubrovitsy, Moskovskaya oblast', Russia - panoramio (13).jpg |Двух'ярусныя хоры з пазалочанай разьбой па дрэве
}}
|}
=== Экстэр'ер ===
Знаменская царква з'яўляецца адным з самых неардынарных помнікаў рускага царкоўнага дойлідства. Яна адрозніваецца ад іншых рускіх храмаў мяжы XVII-XVIII стагоддзяў накіраванай уверх цэнтральнай кампазіцыяй, крыжападобным планам і высокай цэнтральнай вежай, увянчанай металічнай пазалочанай каронай<ref>{{кніга|аўтар = Яковлев, А. Н. |частка = Купол |загаловак = Православная энциклопедия |месца = М. |том = 39 |выдавецтва = Церковно-научный центр «Православная Энциклопедия» |год = 2015 |старонак = 752 |старонкі = 367–379 |тыраж = 33 000 |isbn = 978-5-89572-033-2}} {{ref-lang|руск.||}}</ref>. У архітэктурным ансамблі сядзібы царква з'яўляецца [[Дамінанта (архітэктура)|дамінантай]], таму што знаходзіцца ў цэнтры кампазіцыйнай восі: парк - палац - царква - курган. Знаменская царква стаіць на высокім беразе мыса, утворанага зліццём рэк Дзясна і [[Пахра]].
У намеры дойліда, на думку вядомага мастацтвазнаўцы, пісьменніка А. Ф. Вельтмана, было стварыць падабенства старажытнай [[Базіліка|базілікі]], з усімі ўпрыгожваннямі [[Готыка|каталіка-гатычных]] храмаў<ref>{{кніга|аўтар = Вельтман, А. Ф. |загаловак = Обновления Храма Знамения Пресвятые Богородицы в селе Дубровицах (Московской губернии, Подольского уезда, в имении Графа М. А. Дмитриева-Мамонова), основанного в 1690 году и освященного в 1704 году в присутствии Храмоздателя Государя Царя и Великого Князя Петра Алексеевича |месца = М. |выдавецтва = Тип. Александра Семена |год = 1850 |старонак = 15 |старонкі = 7}} {{ref-lang|руск.||}}</ref>. Высокі белакаменны будынак царквы ў плане ўяўляе сабой роўнаканечны крыж з закругленымі канцамі; канцоўкі падзелены на тры часткі. Цэнтрычны тып храма гэтай формы быў шырока распаўсюджаны ў каталіцкіх краінах і выказваў асноўныя рысы еўрапейскага барока XVII стагоддзі{{sfn|Греч А. Н.|1925|с=78.}}.
Па тыпе архітэктурнай кампазіцыі царква ўяўляе сабой [[васьмярык]] (вежа) на [[Чацвярык (збудаванне)|чацверыку]] (база). Цэнтральная частка будынка мае форму правільнага квадрата і злучаецца з алтаром і [[прытвор]]амі [[Арка|арачнымі]] пралётамі, якія ператвараюць сцены царквы ў чатыры [[пілон]]а. Гэтая кампазіцыя ў асноўным выкарыстоўвалася ў афармленні рускіх праваслаўных храмаў<ref>{{кніга|аўтар = Красовский, М. В. |частка = Церковь села Дубровиц (с 11 рис.) |загаловак = Известия Императорской Археологической Комиссии |месца = С.-Петербург |выданне = Вып. 34 |выдавецтва = Тип. Главного Управления Уделов |год = 1910 |старонак = 55–71 |старонкі = 56}} {{ref-lang|руск.||}}</ref>.
Васьмігранная вежа мае гарызантальнае дзяленне [[карніз]]амі на тры светлавыя ярусы і завяршаецца купалам, які нясе ажурную «вогненную» карону. Вышыня купала – {{Num|4.5|м}}, крыжа – {{Num|4.8|м}}. Завяршэнне храма каронай зусім не ў рускай традыцыі. Ніжні ярус вежы адзначаюць выступоўцы прастакутныя вокны са скругленай верхняй часткай. Такія ж вокны ёсць у сярэднім ярусе, а ў верхнім яны - невялікія, васьмівугольныя, багата упрыгожаныя разьбой. На купале можна ўбачыць чатырохпялёсткавыя вокны. Вышыня царквы з купалам – {{Num|42.3|м}}{{sfn|Православные храмы|2014|с=15.}}.
Вонкавыя сцены царквы ўпрыгожаны [[Рэльеф (скульптура)|рэльефным]] мурам у стылі [[рустыка]]. [[Фасад]] багата [[Дэкор|дэкараваны]]: розныя [[Калона|калоны]], рэльефныя завіткі і пэндзлі, італьянскія ракавінкі, высечаныя ў камені экзатычныя кветкі і плады, лісце міжземнаморскага [[Акант (арнамент)|аканта]]. Усё гэтае ўпрыгожванне заканчваецца выявамі крылатых [[херувім]]аў. Многія з гэтых дэкаратыўных элементаў ніколі раней не сустракаліся ў рускім царкоўным дойлідстве{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=26.}}.
Восем статуй [[Апосталы|апосталаў]] устаноўлены у ніжнім ярусе васьміграннай вежы, паміж вокнамі. Апосталы перш трымалі, акрамя кніг, прылады [[Мукі Хрыстовы|Мук Хрыстовых]]. Сёння многія статуі страцілі гэтыя атрыбуты. Апосталаў цяжка апазнаць, бо статуі не маюць подпісаў персанажаў. Скульптурныя выявы [[Біблія|біблейскіх]] персанажаў не былі традыцыйнымі для рускага царкоўнага дойлідства{{sfn|Греч А. Н.|1925|с=77.}}. На даху царквы на [[франтон]]ах па ўсім перыметры ўстаноўлены ілжывыя вокны. Над кожным ілжывым паддашкавым акном размешчаны чатыры маленькія фігуркі анёлаў. Паміж ілжывымі вокнамі стаяць статуі херувімаў на [[П’едэстал|пастаментах]]-шарах. Гэтыя восем херувімаў, усталяваных на даху царквы, трымаюць у руках прылады Мук Хрыстовых: дзіда, усходы, крыж, цвікі, цярновы вянок, губку і інш. З часам у большасці херувімаў адламаліся прадметы, якія яны некалі трымалі ў руках{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=19.}}.
Першы паверх царквы пастаўлены на высокім [[Падмурак|падмурку]]; у царкве таксама ёсць [[падвал]]. Вакол царквы, паўтараючы контур яе плана, ідзе вузкая [[галерэя]] ({{Num|1.3|м}}), якая ўзвышаецца над зямлёй на дзесяць прыступак і абгароджана высокім [[парапет]]ам. [[Цокаль]] і парапет пакрыты цэлай сеткай пышнага рэльефнага [[арнамент]]у, скамбінаванага на цокалі з [[Валюта (архітэктура)|волют]], лісця і гронкі вінаграда, а на парапеце - з лісця аканта{{sfn|Греч А. Н.|1925|с=75.}}. Па баках царквы чатыры шырокія веерападобныя лесвіцы, якія вядуць да дзвярэй (у тым ліку з усходняга боку). Ёсць тры ўваходныя дзверы, размешчаныя на захадзе (галоўны ўваход), поўначы і поўдні. Ва ўсходняй сцяне замест дзвярэй уладкована [[ніша]]. У глыбіні гэтай нішы раней змяшчалася [[Распяцце Ісуса|Распяцце]] з фігурамі [[Ян (апостал)|Іаана Багаслова]] і [[Дзева Марыя|Багародзіцы]]. Цяпер Распяцце знаходзіцца ўнутры царквы. [[Партал]]ы апраўленыя буйна руставанымі камянямі. [[Ліштва|Ліштвы]] партала упрыгожаны двума [[Карынфскі ордар|карынфскімі]] калонамі, якія падтрымліваюць арнаментальны [[Фрыз (архітэктура)|фрыз]]{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=26.}}.
Царква ўпрыгожана скульптурай у поўны рост. Скульптуры прадстаўляюць высокіх старцаў, апранутых у [[Мантыя (аблачэнне)|мантыі]]. Каля галоўнага ўваходу, па баках заходняй лесвіцы, устаноўлены дзве белакаменныя статуі. З левага боку знаходзіцца статуя [[Свяціцель|свяціцеля]] [[Іаан Златавуст|Іаана Залатавуста]], пад яго пятай мяшок з грашыма, а з правага боку статуя свяціцеля [[Грыгорый Багаслоў|Рыгора Багаслова]] з кнігай і лампадай ля ног. На даху, прама над заходнім уваходам, знаходзіцца статуя свяціцеля [[Васілій Вялікі|Васіля Вялікага]] з кнігай і [[Мітра (аблачэнне)|мітрай]] ля ног. У цяперашні час у гэтых статуй адсутнічаюць часткі рук{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=15.}}.
Ля самай зямлі, на невысокім [[подыум]]е, па кутах цокаля, стаяць моцна пашкоджаныя статуі чатырох [[Евангелісты|евангелістаў]]: [[Марк (евангеліст)|Марк]], [[Лука (евангеліст)|Лука]], Іаан і [[Матфей (евангеліст)|Матфей]]. Гэтыя статуі зроблены вельмі мастацка, але ў цэлым усе яны непрапарцыйна кароткія{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=27.}}. Каменныя фігуры (леў, вол, арол і анёл), якія знаходзяцца ля ног евангелістаў, узнаўляюць адно з увасабленняў Тэтраморфа (міфічнага крылатага [[дэман]]а з бачанняў прарока [[Езекііль|Іезекііля]]). Калі прайсці па гадзіннікавай стрэлцы ад галоўнага ўваходу царквы ўздоўж цокаля, то статуі евангелістаў будуць такімі: з паўночна-заходняга боку – Матфей з анёлам; на паўночным усходзе – Лука з валом; з паўднёва-ўсходняга боку – Іаан з арлом; з паўднёва-заходняга боку – Марк са львом.
=== Iнтэр'ер ===
{{Частка выявы
|выява = Znamen Church In Dubrovici (Interier).jpg
|пазіцыя = right
|агульная = 1000
|шырыня = 340
|вышыня = 280
|верх = 350
|лева = 420
|права =
|ніз =
|загаловак = Цыкл Мукі Хрыстовы
|подпіс = Цэнтральная сцэна Укрыжаванне Ісуса
|колер_фону = #EEEEFF
}}
{{Частка выявы
|выява = Церковь Божией Матери «Знамение»Интерьер.jpg
|пазіцыя = right
|агульная = 1200
|шырыня = 340
|вышыня = 280
|верх = 700
|лева = 550
|права =
|ніз =
|загаловак = Цыкл Мукі Хрыстовы
|подпіс = Сцэна Палажэнне ў труну
|колер_фону = #EEEEFF
}}
Унутраныя аб'ёмы царквы раскошныя. Першае, што прыцягвае ўвагу ў царкве, - гэта адсутнасць асобных калон, так бы мовіць, безапорная прастора. Чатыры магутныя паўкруглыя аркі разам з чатырма парусямі служаць падставай для якія сыходзяць уверх ярусаў цэнтральнай вежы. Інтэр'ер царквы багата ўпрыгожаны мноствам рэльефных кампазіцый, надпісамі на латыні, майстэрска выразаным іканастасам і хорамі ў стылі барока.
На чатырох пілонах апорных арак размешчаны рэльефныя фігуры: на ўсходняй сцяне направа ад іканастаса - Іосіф Абручнік (муж Марыі) з кветкай лілеі ў руцэ; налева - Маці Божая, якая прынесла ў храм Дзіцятка Хрыста. Наадварот, па баках хор, на паўночна-заходнім пілоне, Праведны Сімяон, які трымае на руках Дзіцятка – Госпада Збавіцеля. А на іншым, паўднёва-заходнім, пілоне святая Ганна Прарочыца. Фігуры размешчаны такім чынам, што здаецца, быццам яны рухаюцца насустрач адна адной.
У парусях на скляпеністых паверхнях змешчаны фігуры чатырох евангелістаў у клубячых аблоках і ў асяроддзі пуці: справа над іканастасам - Матфей з анёлам, злева - Іаан з арлом. Наадварот, над хорамі - Лука з валом, і на другім баку - Марк са львом. Яны намаляваны тымі, хто сядзіць і пішуць Святое Евангелле.
Адмысловую ўнікальнасць Знаменскай царквы надае наяўнасць на ўсходняй сцяне гарэльефнага рэтабла на ўсю вышыню вежы. Яно ўключае чатыры сцэны з цыкла Мукі Хрыстовы: над іканастасам сцэна Укрыжаванне Ісуса — цэнтральны сюжэт цыкла; Над Укрыжаваннем - Уваскрэсенне Хрыстова. Яшчэ вышэй – Каранаванне Панны Марыі і сцэна Гасподзь Саваоф. Скульптурны малюнак біблейскіх персанажаў не з'яўляўся традыцыйным для тагачаснай рускай царкоўнай архітэктуры.
Рэльефныя кампазіцыі інтэр'еру выкананы ў тэхніцы стукко, яны вельмі разнастайныя, але ў іх ёсць адно агульнае: усе яны заснаваны на біблейскіх матывах і размешчаны ў пэўным парадку па ярусах вежы. У першым ярусе — Ўвянчанне цярновым вянком, Крыжовы шлях і Палажэнне ў труну. Сцэна Ўвянчанне цярновым вянком знаходзіцца на заходняй сцяне, прама над хорамі. Над гэтай сцэнай можна ўбачыць змешчаны ў акенца твар маладога чалавека з доўгімі валасамі і ў італьянскай шапачцы. Мяркуюць, што гэта партрэт галоўнага майстра, які стварыў гэтыя рэльефныя кампазіцыі, а магчыма і ўсё ўбранне царквы. Над паўночнай аркай - сцэна Крыжовы шлях; над паўднёвай аркай знаходзіцца сцэна Палажэнне ў труну. Паміж сцэнамі ў картушах зроблены лацінскія надпісы, пазначаныя двума гуллівымі пуці. На арках ёсць медальёны з барэльефнымі партрэтамі князя Б. А. Галіцына, яго жонкі і сына.
У наступным ярусе вежы - старазапаветныя прарокі. З'яўленне ў інтэр'еры царквы скульптур прарокаў можна растлумачыць тым, што многія падзеі з Мукі Хрыстовы былі прадказаны прарокамі Старога Запавету і самім Ісусам Хрыстом. У кутах вежы, паміж вокнамі, змешчаны фігуры шасці прарокаў у поўны рост. Злева ад Укрыжавання стаіць цар Давід у кароне, са скіпетрам і арфай. На другім баку постаць цара Саламона – у кароне і са скіпетрам, якім ён паказвае на сцэну Палажэнне ў труну. Прарокі Майсей са скрыжалямі і Ільля з поясам у руцэ змешчаныя на паўночнай і паўднёвай сцяне адпаведна. На заходняй сцяне знаходзяцца фігуры старазапаветных першасвятароў. Бліжэй да Іллі - Захарыя са скруткам, бліжэй да Майсея - Аарон з кадзілам. Рэалістычныя рысы персанажаў гавораць аб еўрапейскай школе пластыкі. Паўкружныя вокны ў сваёй верхняй частцы маюць раслінны арнамент або выява птушкі Фенікс.
У трэцім ярусе, над прарокамі, можна ўбачыць пад кожным акном трох пуці, якія трымаюць палатно з лацінскімі вершамі, якія тлумачаць сілу прылад Мук Хрыстовых. Грані апошняга яруса запоўнены фігурамі анёлаў, пастаўленымі над вокнамі. Анёлы нясуць прылады Мук Хрыстовых - дзіда, слуп, бізун, цярновы вянок, молат, цвікі і губу. У купале вакол чатырохпялёсткавых акенцаў-люкарн развяваюцца пышныя раслінныя гірлянды, якія падтрымліваюцца пуці. У самым купале царквы, дзе мацуецца ланцуг для панікадзіла, вылеплены чатыры пухлыя пуці, размешчаныя па баках свету.
Колькасць розных скульптур, гарэльефаў і тэкстаў на невялікай паверхні сцен вежы большая, чым у еўрапейскіх цэрквах.
У царкве асабліва шануецца драўлянае паліхромнае скульптурнае Распяцце - яму ўжо больш за трыста гадоў. Добра захаваўся чатырох'ярусны іканастас. Ва ўбранні іканастаса прысутнічаюць разнастайныя раслінныя і дэкаратыўныя ўзоры, месцамі са скульптурнымі выявамі анёлаў. Іканастас запоўнены старажытнымі іконамі, акружанымі пазалочанай разьбой. Іконы выдатна гармануюць з разьбявай часткай іканастаса. Адзінаццаць абразоў з дваццаці шасці, якія раней знаходзіліся ў іканастасе, захаваліся; многія іконы ўжо адрэстаўраваны, а некаторыя напісаны нанава. Самы ўшанаваны абраз - «Знаменне» Багародзіцы.
У верхняй частцы заходняга прытвора знаходзяцца масіўныя драўляныя двух'ярусныя хоры. Яны цалкам пакрытыя вытанчанай пазалочанай разьбой. Ніжні ярус выкананы ў выглядзе галерэі, верхні - у выглядзе балкона, які абапіраецца на калоны гэтай галерэі. Для паведамлення ніжняга яруса хору з верхнім уладкованыя шрубавыя ўсходы, складзеная ў драўляную трубу.
У супрацьлегласць цэнтральнай вежы прытворі адрозніваюцца прастатой аздаблення. Тут няма нават намёкаў на ляпніну, і ўся прыгажосць заключаецца толькі ў хупавым спалучэнні паверхняў сцен і скляпенняў.
== Гл. таксама ==
* [[Дабравешчанне Прасвятой Багародзіцы|Знаменне (Дабравешчання)]]
* {{нп3|Знаменне (ікона)|Знаменне (ікона)|ru|Знамение (икона)}}
== Зноскі ==
{{reflist|2}}
== Літаратура ==
* {{кніга
|аўтар = Греч, А. Н.
|частка = Дубровицы
|загаловак = Ольгово. Дубровицы
|адказны = Под ред. Ив. Лазаревского и В. Згура
|месца = М.–Л.
|выданне = Вып. 4
|выдавецтва = Гос. изд-во
|год = 1925
|старонак = 132
|старонкі = 69–116
|серыя = Подмосковные музеи. Путеводители
|тыраж = 3000
|ref = Греч А. Н.
}} {{ref-lang|руск.||}}
* {{кніга
|загаловак = Православные храмы : журнал
|выданне = № 4
|год = 2014
|старонак = 31
|серыя = Путешествие по святым местам
|ref = Православные храмы
}} {{ref-lang|руск.||}}
* {{кніга
|аўтар = Семёнов, К. А.
|загаловак = Преславное Знамение: К трёхсотлетнему юбилею Великого освящения храма Знамения Пресвятой Богородицы в селе Дубровицы 1704—2004
|месца = Дубровицы
|год = 2004
|старонак = 91
|тыраж = 5000
|ref = Семёнов К. А.
}} {{ref-lang|руск.||}}
* {{кніга
|аўтар = Тарунов, А. М.
|загаловак = Дубровицы
|месца = М.
|выдавецтва = Московский рабочий
|год = 1991
|старонак = 112, [16]
|серыя = Памятники Подмосковья
|isbn = 5-239-01177-X
|тыраж = 45000
|ref = Тарунов А. М.
}} {{ref-lang|руск.||}}
== Спасылкі ==
* {{cite web 2
|title = Дубровицы. Церковь иконы Божией Матери "Знамение"
|url = https://sobory.ru/article/?object=00451
|website = Соборы.Ru
|accessdate = 2022-08-03
|lang = ru
|showlang = yes
}} ({{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20220803073241/https://sobory.ru/article/?object=00451|date=03 жніўня 2022}})
* {{cite web 2 |url=https://dubrovitsy.tilda.ws/hram |title=Дубровицы. Музей, которого нет |website=Дубровицы.Ru |accessdate=04.08.2022 |lang=ru |showlang=yes}} ({{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20220804081805/https://dubrovitsy.tilda.ws/hram |date=04 жніўня 2022}})
* {{cite web 2 |url=https://www.google.com/maps/@55.4413606,37.4945557,3a,90y,69.01h,88.32t/data=!3m7!1e1!3m5!1sAF1QipPOvfgS8aXRZ7AUmquDrIoaQOzxXGVcesVgwpkY!2e10!3e12!7i10240!8i5120|title=3D View Google – інтэр'ер царквы, 2021 |website=[[Google Maps]] |accessdate=04.08.2022 }}
* <div style="font-size:100%;">🎦 {{youtube|https://www.youtube.com/watch?v=|Jv93F7Cw2KQ|Дубровицы. Церковь Знамения Пресвятой Богородицы - Ombio Productions}}</div>
{{Партал|Архітэктура}}
<!-- Аб’ект культурнай спадчыны РФ -->
<div style="clear:none; float:right;">
<div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:3px solid #ccc; border-bottom:3px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 250px;"><div style="width:100%">[[Выява:Coat of Arms of the Russian Federation 2.svg|30px|link=|Герб Расіі]] <span title="Аб’ект культурнай спадчыны РФ" style="margin-left: 0.2em; font-size: 100%;">'''Аб’ект культурнай спадчыны РФ''' <span class="noprint" style="white-space:nowrap;">[https://ru-monuments.toolforge.org/get_info.php?id=501410413080086 № 501410413080086] (руск.)</span></div>
</div>
</div>
[[:Катэгорыя:Праваслаўныя храмы Масквы]]
[[:Катэгорыя:Храмы паводле алфавіта]]
[[:Катэгорыя:З’явіліся ў 1704 годзе]]
[[:Катэгорыя:Аб’екты культурнай спадчыны Расіі]]
[[:Катэгорыя:Маскоўскае барока]]
i7thjsdv2vhl8isd37uil2dbuuhmujq
4191726
4191722
2022-08-22T10:23:03Z
Waren1
111894
/* Аднаўленне богаслужэння ў храме */ афармленне
wikitext
text/x-wiki
{{Загатоўка раздзела}}
{{арфаграфія}}
<br/>
{{Храм
|Тып храма = Праваслаўны храм
|Беларуская назва = Знаменская царква (Дубровіцы)
|Арыгінальная назва = {{lang-ru|Церковь Знамения Пресвятой Богородицы в Дубровицах|}}
|Выява = Дубровицкая церковь 23мая2022.jpg
|Подпіс выявы = Агульны выгляд храма з боку галоўнага ўваходу
|Шырыня выявы = 330
|Сучасны статус =
|Краіна = Расія
|Краіна2 =
|Назва месцазнаходжання = Пасёлак
|Месцазнаходжанне = {{нп3|Дубровіцы (Маскоўская вобласць)|Дубровіцы|ru|Дубровицы (Московская область)}},<br/>гарадская акруга [[Падольск]],<br/>[[Маскоўская вобласць]]
|lat_dir = N|lat_deg = 55|lat_min = 26|lat_sec = 28.67
|lon_dir = E|lon_deg = 37|lon_min = 29|lon_sec = 39.87
|region = RU
|CoordScale =
|Канфесія = [[Праваслаўе]]
|Епархія = Падольская <br>(Маскоўская [[мітраполія]] [[Руская Праваслаўная Царква|РПЦ]])
|Ордэнская прыналежнасць =
|Тып будынка = [[Царква]]
|Архітэктурны стыль = [[Барока]] (галіцынскі стыль)
|Аўтар праекта =
|Будаўнік =
|Заснавальнік = {{нп3|Галіцын, Барыс Аляксеевіч|Барыс Галіцын|ru|Голицын, Борис Алексеевич}}<br/>пры ўдзеле [[цар]]а [[Пётр I (імператар расійскі)|Пятра I]]
|Першае згадванне = [[1698]]
|Заснаванне = [[22 ліпеня]] ([[1 жніўня]]) [[1690]]
|Асноўныя даты = {{Славутасць/Даты||||||}}
|Скасаваны = [[1930]]
|Пачатак будаўніцтва = [[1690]]
|Заканчэнне будаўніцтва = [[1704]]
|Рэліквіі =
|Сучасны стан = Дзеючы, рэстаўруецца
|Сайт = [http://www.dubrovitsy-hram.ru/ dubrovitsy-hram.ru] <small>(руск.)</small>
|Commons = Church of the Theotokos of the Sign (Dubrovitsy)
}}
<!-- Карта Дубровіцы -->
<mapframe text="Карта '''Дубровіцы''' (клікніце па карце, каб павялічыць яе)" Wikimedia | © OpenStreetMap width=340 height=250 zoom=13 latitude=55.441351 longitude=37.494458>
{
"type": "FeatureCollection",
"features": [
{
"type": "Feature",
"properties": {
"title": "",
"description": "",
"marker-symbol": "religious-christian",
"marker-size": "large",
"marker-color": "f00"
},
"geometry": {
"type": "Point",
"coordinates": [
37.494458,
55.441351
]
}
}
]
}</mapframe>
'''Знаменская царква''' ці Царква Азнакі Прасвятой Багародзіцы у Дубровіцах ({{lang-ru|Церковь Знамения Пресвятой Богородицы в Дубровицах}}) — [[Парафія|парафіяльны]] [[храм]] Падольскай [[Епархія|епархіі]] [[Руская Праваслаўная Царква|Рускай праваслаўнай царквы]]. Галоўны прастол храма асвечаны ў гонар [[Ікона|іконы]] [[Дзева Марыя|Божай Маці]] «Знаменне». Размешчаны ў пасёлку {{нп3|Дубровіцы (Маскоўская вобласць)|Дубровіцы|ru|Дубровицы (Московская область)}} ў 4 км ад [[Падольск]]а [[Маскоўская вобласць|Маскоўскай вобласці]], [[Расія]]. [[Царква (збудаванне)|Царква]] з'яўляецца цэнтральнай часткай [[Архітэктурны ансамбль|архітэктурнага ансамбля]] сядзібы Дубровіцы, якая некалі належала прадстаўнікам [[Дваране|дваранскіх]] сем'яў {{нп3|Марозавы (баярскі род)|Марозавых|ru|Морозовы (боярский род)}}, {{нп3|Галіцыны|Галіцыных|ru|Голицыны}} і {{нп3|Дзмітрыевы-Мамонавы|Дзмітрыевых-Мамонавых|ru|Дмитриевы-Мамоновы}}. Вядома царква сваёй унікальнай архітэктурай у стылі [[барока]], незвычайнай для рускага царкоўнага [[дойлідства]], а таксама таямнічай гісторыяй стварэння, да якога прыклаў руку сам [[цар]] [[Пётр I (імператар расійскі)|Пётр I]]. Храм мае статус Аб’екта культурнай спадчыны [[Расія|РФ]]<ref>{{cite web|author = |url = https://ru-monuments.toolforge.org/get_info.php?id=501410413080086 |title = Культурная спадчына РФ. Аб'ект № 501410413080086 |lang = ru |website = ru-monuments.toolforge.org |date = |access-date = 2022-08-04|deadlink = no|archive-url = |archive-date = }}</ref>. Настаяцель — протаіерэй Андрэй Грыцышын.
[[Файл:Banner PodolskyDistrict 0147.jpg|835px]]
<!-- Галерэя -->
{|align="left" style="margin-right:2em; "
|{{Галерэя 2
|Name = Галерэя
|border = #CCCCFF
|background = #EEEEFF
|loop = yes
|Памер = 300px
|Файл:Boris Alexeevich Golitsyn.jpg |Барыс Аляксеевіч Галіцын, фундатар царквы
|Файл:Metropolitan Stephen Yavorsky.jpg |Экзарх, мітрапаліт Разанскі і Мурамскі Стэфан
|Файл:Dmitriev-Mamonov Alexandr Matveevich.jpg |Аляксандр Мацвеевіч Дзмітрыеў-Мамонаў, гаспадар сядзібы
|Файл:Renovation of the Temple of the Sign.jpg |Знаменская царква у Дубровіцах на літаграфіі Фрыдрыха Дрэгера (А. Ф. Вельтман, 1850)
|Файл:Рихтер Фёдор Фёдорович (1857).jpg |Фёдар Фёдаравіч Рыхтэр, архітэктар
|Файл:Filaret (Drozdov) by Gau.jpg |Мітрапаліт Маскоўскі і Каломенскі Філарэт
|Файл:Дубровицы, храм Знамения и взорванная колокольня, 1930 г.jpg |Знаменская царква і ўзарваная званіца, 1931
|Файл:Metropolitan Juvenal (Poyarkov) (22.09.2016).jpg |Мітрапаліт Круціцкі і Каломенскі Ювеналій
|Файл:Dubrovitsy, Moskovskaya oblast', Russia - panoramio (10).jpg |Курган на паўночным усходзе ад царквы, 2014
}}
|}
== Гісторыя ==
=== Будаўніцтва храма ===
Будаўніцтва Знаменскай царквы адносіцца да часоў, калі сядзібай Дубровіцы валодаў [[князь]] {{нп3|Галіцын, Барыс Аляксеевіч|Барыс Аляксеевіч Галіцын|ru|Голицын, Борис Алексеевич}}, выхавальнік маладога Пятра I. Закладка каменнага храма была праведзена 22 ліпеня (1 жніўня) 1690 года на месцы драўлянай царквы [[Ілья (прарок)|Іллі Прарока]]. Драўляную Ільінскую царкву разабралі і перанеслі ў найбліжэйшую вёску Лемяшэва ({{lang-ru|Лемешево|}}). Будаўніцтва царквы вялося 14 гадоў - з 1690 па 1704 год. Сам цар Пётр I удзельнічаў у ажыццяўленні грандыёзнай задумы {{nobr|Б. А. Галіцына}}{{sfn| Семёнов К. А.|2004|с=7.}}.
Царква будавалася з мясцовага белага каменя, які паўсюль сустракаецца ў Падольскім краі. У будаўніцтве ўдзельнічалі замежныя майстры, запрошаныя князем Галіцыным спецыяльна для гэтай мэты. Архітэктар і некалькі разьбяроў і скульптараў, верагодна, былі запрошаны з-за мяжы, а асноўнымі іх памагатымі былі прыгонныя рускія муляры. Імя галоўнага архітэктара невядома, існуе мноства здагадак, але даць адназначны адказ з-за адсутнасці дакументаў да гэтага часу не ўдалося{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=25.}}. Працы па ўзвядзенні царквы вяліся толькі ўлетку. У зімовы перыяд працавалі ў бараках, дзе адны майстры выконвалі разьбярства па камені, а іншыя - таўклі шкло і [[Гіпс|алебастр]], якія дадаваліся ў [[Вапна|вапну]] пры кладцы блокаў сцяны.
Царква выканана з рэдкім мастацкім майстэрствам у стылі {{нп3|Галіцынскае барока|Галіцынскага барока|ru|Голицынское барокко}}. Вялікае [[асвячэнне]] царквы здзейсніў {{nobr|11 (22) лютага}} 1704 года [[экзарх]], [[мітрапаліт]] [[Разань|Разанскі]] і [[Мурам]]скі {{нп3|Стэфан (Яварскі)|Стэфан (Яварскі)|ru|Стефан Яворский}}. На [[Богаслужэнне|богаслужэнні]] ў гэты дзень прысутнічалі цар Пётр I і яго сын царэвіч [[Аляксей Пятровіч|Аляксей]], духоўныя і шляхетныя свецкія асобы. Урачыстасці з гэтай нагоды працягваліся цэлы тыдзень і на іх запрасілі ўсіх мясцовых жыхароў{{sfn| Семёнов К. А.|2004|с=9—10.}}.
=== Новыя ўладальнікі сядзібы ===
Да сярэдзіны XVIII стагоддзя на паўднёвы захад ад царквы была пабудавана трох'ярусная [[званіца]]. Пад званіцай у 1780-х гадах была асвечана цёплая царква ў імя святых мучанікаў Адрыяна і Наталлі. Пры ўнуку Б. А. Галіцына {{нп3|Галіцын, Сяргей Аляксеевіч|Сяргею Аляксеевічу|ru|Голицын, Сергей Алексеевич}} ў {{nobr|1750–1753}} гадах пабудаваны сядзібны дом, конны двор, чатыры флігелі, гаспадарчыя пабудовы. У 1781 годзе сядзібу купіў генерал-аншэф князь [[Рыгор Аляксандравіч Пацёмкін]]. Яму не давялося доўга валодаць сядзібай. Улетку 23 чэрвеня (4 ліпеня) 1787 года імператрыца [[Кацярына II]] наведала Дубровіцы, каб купіць сядзібу і падарыць яе свайму фаварыту {{нп3|Дзмітрыеў-Мамонаў, Аляксандр Мацвеевіч|Аляксандру Мацвеевічу Дзмітрыеву-Мамонаву|ru|Дмитриев-Мамонов, Александр Матвеевич}}{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=50.}}. Пры Аляксандры ў Дубровіцах быў перабудаваны сядзібны палац у стылі [[класіцызм]]у. Пасля смерці Аляксандра сядзібу атрымаў у спадчыну яго сын Мацвей.
У 1812 годзе ў Дубровіцах пабывалі французы. Невялікі атрад конніцы маршала [[Іаахім Мюрат|Іаахіма Мюрата]] пакінуў Дубровіцы 10 (22) кастрычніка 1812 года. Царква тады не пацярпела. На паўночны ўсход ад царквы быў створаны [[курган]] і пасаджаны на ім акацыі. Пасля [[Вайна 1812 года|Французска-рускай вайны 1812 гады]] на кургане штогод здзяйснялася [[паніхіда]] па загінуўшых у [[Барадзінская бітва|Барадзінскай бітве]]{{sfn|Православные храмы|2014|с=7.}}. [[Граф]] {{нп3|Дзмітрыеў-Мамонаў, Мацвей Аляксандравіч|Мацвей Аляксандравіч Дзмітрыеў-Мамонаў|ru|Дмитриев-Мамонов, Матвей Александрович}} быў адным з самых знакамітых і найбагацейшых людзей Расіі. У пачатку {{nobr|1820-х}} гадоў Мацвей правёў перабудову сядзібы накшталт сярэднявечных [[рыцар]]скіх [[Замак|замкаў]]. Вакол сядзібы была пабудавана каменная зубчастая агароджа. Пры Мацвеі царква доўга пуставала, вельмі састарэла. Рамы ўсё пагнілі і амаль усе вываліліся, [[ляпніна]] ад дажджу і снегу размокла і падала на падлогу. Званы пайшлі на гарматы. Спатрэбілася тэрміновая [[рэстаўрацыя]] царквы<ref>{{кніга|аўтар = Цветаев, В. Д. |загаловак = Дубровицы. Из дачных впечатлений |месца = М. |выдавецтва = Университетская тип. |год = 1907 |старонак = 16 |старонкі = 9, прим}} {{ref-lang|руск.||}}</ref>. У перыяд, калі граф знаходзіўся пад апекай у [[Масква|Маскве]], адбылася першая рэстаўрацыя (1848–1850) царквы.
Рэстаўрацыйнымі працамі кіраваў архітэктар {{нп3|Рыхтэр, Фёдар Фёдаравіч|Фёдар Фёдаравіч Рыхтэр|ru|Рихтер, Фёдор Фёдорович}}. Ён імкнуўся перарабіць царкву ў "[[Русь|старарускім]]" стылі. Лацінскія вершы былі заменены на [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскія]] тэксты. Асвячэнне абноўленай царквы здзейсніў 27 жніўня (8 верасня) 1850 года мітрапаліт [[Масква|Маскоўскі]] і [[Каломна|Каломенскі]] {{нп3|Філарэт (Драздоў)|Філарэт (Драздоў)|ru|Филарет (Дроздов)}}{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=47.}}. У 1863 годзе ўладальнікам Дубровіц стаў князь {{нп3|Галіцын, Сяргей Міхайлавіч (1843—1915)|Сяргей Міхайлавіч Галіцын|ru|Голицын, Сергей Михайлович (1843—1915)}}. У гэты час у сядзібе абнавілі палац і сядзібны парк. Частка сядзібы была аддадзена пад дачы. Пры царкве дзейнічала трохгадовая царкоўна-прыходская школа, а таксама багадзельня для маламаёмасных сялян{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=62.}}.
=== Пасля рэвалюцыі 1917 года ===
Пасля [[рэвалюцыя 1917 года ў Расіі]] царква больш за дзесяць гадоў была дзейнай, пакуль у 1929 годзе ў ёй не спыніліся богаслужэнні. У верасні 1931 года званіца была ўзарвана. Царква моцна пацярпела ў 30-х гадах, многія [[Скульптура|скульптуры]] [[святы]]х і [[Статуя|статуі]] [[анёл]]аў былі пашкоджаны. З 1930 па 1990 гады быў перыяд закрыцця царквы. У канцы 1950-х гадоў царква знаходзілася ў запусценні. У жніўні 1960 года сядзіба Дубровіцы і царква былі прызнаны помнікамі архітэктуры і ўзяты пад ахову дзяржавы. У 1961 годзе ў Дубровіцах размясціўся {{нп3|Усерасійскі НДІ жывёлагадоўлі імя Л. К. Эрнста|Усесаюзны інстытут жывёлагадоўлі|ru|Всероссийский НИИ животноводства имени Л. К. Эрнста}}. Царква перайшла ў распараджэнне гэтага інстытута. Памяшканне царквы выкарыстоўвалася інстытутам у якасці склада. У ходзе рэстаўрацыйных работ 1967–1972 гадоў аднавілі палац і гаспадарчыя будынкі, а рэстаўрацыя царквы, зацягнуўшыся на некалькі дзесяцігоддзяў, і не была завершана. У 1990 годзе царкву вярнулі [[Парафія|вернікам]]{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=67.}}.
=== Аднаўленне богаслужэння ў храме ===
22 ліпеня 1990 года, пасля доўгага перапынку, адбылося першае богаслужэнне, а 13 кастрычніка пробашч здзейсніў малебен ля сцен [[алтар]]а з малым асвячэннем храма. Мітрапаліт Круціцкі і Каломенскі {{нп3|Ювеналій (Паяркоў)|Ювеналій|ru|Ювеналий (Поярков)}} благаславіў адкрыццё царквы{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=70.}}. Дзіцячая нядзельная школа пры храме існуе з 2003 года, ёсць [[Праваслаўе|праваслаўны]] маладзёжны клуб і тэатральная студыя<ref>{{cite web|author = |url = https://www.dubrovitsy-hram.ru/ |title = Детская воскресная школа при Знаменском храме. |lang = ru |website = dubrovitsy-hram.ru |date = |access-date = 2022-08-14|deadlink = no|archive-url = |archive-date = }}</ref>. У 2002–2003 гадах былі праведзены рэстаўрацыйныя работы пры падрыхтоўцы да 300-годдзя царквы. Было выканана абнаўленне [[інтэр'ер]]аў царквы, праведзена добраўпарадкаванне прылеглай тэрыторыі. Адрэстаўравалі [[купал]]ьны [[крыж]], старую згнілую карону замянілі новай. Курган, які знаходзіцца каля царквы, уладкавалі і размясцілі на яго вяршыні назіральную пляцоўку. Унутры царквы, аднавілі [[гарэльеф]]ныя кампазіцыі і скульптуры, на сцены вярнулі лацінскія вершы, адрэстаўравалі [[іканастас]] і [[хоры]]<ref>{{cite web|author = |url = https://restmast.com/obekt/9/ |title = Реставрационная строительная проектная мастерская : Церковь Знамения Пресвятой Богородицы в усадьбе Дубровицы. |lang = ru |website = restmast.com |date = |access-date = 2022-08-14|deadlink = yes|archive-url = https://web.archive.org/web/20210128035503/https://restmast.com/obekt/9/|archive-date = 2021-01-28}}</ref>. Іконы рэстаўравалі ў майстэрні [[Дзяржаўны гістарычны музей (Масква)|Дзяржаўнага Гістарычнага музея]] і ў майстэрні [[Дзяржаўная Траццякоўская галерэя|Дзяржаўнай Траццякоўскай галерэі]]{{sfn|Православные храмы|2014|с=13.}}. Аднаўленне знешняга ўбрання царквы засталося незавершаным. 7 кастрычніка 2009 года Сусветны фонд помнікаў уключыў царкву ў спіс аб'ектаў, якія знаходзяцца пад пагрозай знішчэння<ref>{{cite web|author = |url = http://www.wmf.org/project/church-icon-mother-god-sign |title = World Monuments Watch 2010 : Church of the Icon of the Mother of God of the Sign. |lang = en |website = wmf.org |date = |access-date = 2022-08-14|deadlink = no|archive-url = |archive-date = }}</ref>. Царква атрымала за намаганні па аднаўленні ўзнагароду 2010 года ад Фонду паслоў ЗША па захаванні культуры<ref>{{cite web|author = |url = https://ru.usembassy.gov/education-culture/cooperation-programs/afcp/ |title = The Fund of American Ambassadors for the Preservation of Cultural Heritage : AFCP in Russia 2009—2010. |lang = en |website = ru.usembassy.gov |date = |access-date = 2022-08-14|deadlink = no|archive-url = |archive-date = }}</ref>. З пачатку 2022 года вядуцца работы па ўзнаўленні трох'яруснай званіцы на ранейшым месцы. На першым ярусе званіцы размяшчаецца [[Хрышчэнне|хрысцільны]] храм.
== Архітэктура і ўбранне храма ==
<!-- Галерэя -->
{|align="left" style="margin-right:2em; "
|{{Галерэя 2
|Name = Галерэя
|border = #CCCCFF
|background = #EEEEFF
|loop = yes
|Памер = 300px
|Файл:Церковь Знамения Богородицы в Дубровицах.jpg |Погляд на мыс, утвораны зліццём рэк Дзясна і Пахра
|Файл:План Церкви Знамения.jpg |План царквы – гэта роўнаканечны крыж<br/>(М. В. Красоўскі, 1910)
|Файл:Знаменская церковь, Дубровицы 2019 Купол.jpg |Вянчае царкву металічная пазалочаная карона
|Файл:Церковь Знамения Пресвятой Богородицы в Дубровицах. Вид сбоку.jpg |Дэкаратыўныя элементы на фасадзе царквы
|Файл:Dubrovitsy, Moskovskaya oblast', Russia - panoramio (12).jpg |Каля галоўнага ўваходу стаяць дзве белакаменныя статуі
|Файл:Dubrovitsy church of Sign (13).JPG |Статуя Евангеліста Матфея з анёлам ля цокаля царквы
|Файл:Знаменская церковь (Дубровицы) интерьер 1.jpg |Падкупальная прастора царквы
|Файл:Знаменская церковь (Дубровицы) интерьер 2.jpg |Барочны разны іканастас
|Файл:Dubrovitsy, Moskovskaya oblast', Russia - panoramio (13).jpg |Двух'ярусныя хоры з пазалочанай разьбой па дрэве
}}
|}
=== Экстэр'ер ===
Знаменская царква з'яўляецца адным з самых неардынарных помнікаў рускага царкоўнага дойлідства. Яна адрозніваецца ад іншых рускіх храмаў мяжы XVII-XVIII стагоддзяў накіраванай уверх цэнтральнай кампазіцыяй, крыжападобным планам і высокай цэнтральнай вежай, увянчанай металічнай пазалочанай каронай<ref>{{кніга|аўтар = Яковлев, А. Н. |частка = Купол |загаловак = Православная энциклопедия |месца = М. |том = 39 |выдавецтва = Церковно-научный центр «Православная Энциклопедия» |год = 2015 |старонак = 752 |старонкі = 367–379 |тыраж = 33 000 |isbn = 978-5-89572-033-2}} {{ref-lang|руск.||}}</ref>. У архітэктурным ансамблі сядзібы царква з'яўляецца [[Дамінанта (архітэктура)|дамінантай]], таму што знаходзіцца ў цэнтры кампазіцыйнай восі: парк - палац - царква - курган. Знаменская царква стаіць на высокім беразе мыса, утворанага зліццём рэк Дзясна і [[Пахра]].
У намеры дойліда, на думку вядомага мастацтвазнаўцы, пісьменніка А. Ф. Вельтмана, было стварыць падабенства старажытнай [[Базіліка|базілікі]], з усімі ўпрыгожваннямі [[Готыка|каталіка-гатычных]] храмаў<ref>{{кніга|аўтар = Вельтман, А. Ф. |загаловак = Обновления Храма Знамения Пресвятые Богородицы в селе Дубровицах (Московской губернии, Подольского уезда, в имении Графа М. А. Дмитриева-Мамонова), основанного в 1690 году и освященного в 1704 году в присутствии Храмоздателя Государя Царя и Великого Князя Петра Алексеевича |месца = М. |выдавецтва = Тип. Александра Семена |год = 1850 |старонак = 15 |старонкі = 7}} {{ref-lang|руск.||}}</ref>. Высокі белакаменны будынак царквы ў плане ўяўляе сабой роўнаканечны крыж з закругленымі канцамі; канцоўкі падзелены на тры часткі. Цэнтрычны тып храма гэтай формы быў шырока распаўсюджаны ў каталіцкіх краінах і выказваў асноўныя рысы еўрапейскага барока XVII стагоддзі{{sfn|Греч А. Н.|1925|с=78.}}.
Па тыпе архітэктурнай кампазіцыі царква ўяўляе сабой [[васьмярык]] (вежа) на [[Чацвярык (збудаванне)|чацверыку]] (база). Цэнтральная частка будынка мае форму правільнага квадрата і злучаецца з алтаром і [[прытвор]]амі [[Арка|арачнымі]] пралётамі, якія ператвараюць сцены царквы ў чатыры [[пілон]]а. Гэтая кампазіцыя ў асноўным выкарыстоўвалася ў афармленні рускіх праваслаўных храмаў<ref>{{кніга|аўтар = Красовский, М. В. |частка = Церковь села Дубровиц (с 11 рис.) |загаловак = Известия Императорской Археологической Комиссии |месца = С.-Петербург |выданне = Вып. 34 |выдавецтва = Тип. Главного Управления Уделов |год = 1910 |старонак = 55–71 |старонкі = 56}} {{ref-lang|руск.||}}</ref>.
Васьмігранная вежа мае гарызантальнае дзяленне [[карніз]]амі на тры светлавыя ярусы і завяршаецца купалам, які нясе ажурную «вогненную» карону. Вышыня купала – {{Num|4.5|м}}, крыжа – {{Num|4.8|м}}. Завяршэнне храма каронай зусім не ў рускай традыцыі. Ніжні ярус вежы адзначаюць выступоўцы прастакутныя вокны са скругленай верхняй часткай. Такія ж вокны ёсць у сярэднім ярусе, а ў верхнім яны - невялікія, васьмівугольныя, багата упрыгожаныя разьбой. На купале можна ўбачыць чатырохпялёсткавыя вокны. Вышыня царквы з купалам – {{Num|42.3|м}}{{sfn|Православные храмы|2014|с=15.}}.
Вонкавыя сцены царквы ўпрыгожаны [[Рэльеф (скульптура)|рэльефным]] мурам у стылі [[рустыка]]. [[Фасад]] багата [[Дэкор|дэкараваны]]: розныя [[Калона|калоны]], рэльефныя завіткі і пэндзлі, італьянскія ракавінкі, высечаныя ў камені экзатычныя кветкі і плады, лісце міжземнаморскага [[Акант (арнамент)|аканта]]. Усё гэтае ўпрыгожванне заканчваецца выявамі крылатых [[херувім]]аў. Многія з гэтых дэкаратыўных элементаў ніколі раней не сустракаліся ў рускім царкоўным дойлідстве{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=26.}}.
Восем статуй [[Апосталы|апосталаў]] устаноўлены у ніжнім ярусе васьміграннай вежы, паміж вокнамі. Апосталы перш трымалі, акрамя кніг, прылады [[Мукі Хрыстовы|Мук Хрыстовых]]. Сёння многія статуі страцілі гэтыя атрыбуты. Апосталаў цяжка апазнаць, бо статуі не маюць подпісаў персанажаў. Скульптурныя выявы [[Біблія|біблейскіх]] персанажаў не былі традыцыйнымі для рускага царкоўнага дойлідства{{sfn|Греч А. Н.|1925|с=77.}}. На даху царквы на [[франтон]]ах па ўсім перыметры ўстаноўлены ілжывыя вокны. Над кожным ілжывым паддашкавым акном размешчаны чатыры маленькія фігуркі анёлаў. Паміж ілжывымі вокнамі стаяць статуі херувімаў на [[П’едэстал|пастаментах]]-шарах. Гэтыя восем херувімаў, усталяваных на даху царквы, трымаюць у руках прылады Мук Хрыстовых: дзіда, усходы, крыж, цвікі, цярновы вянок, губку і інш. З часам у большасці херувімаў адламаліся прадметы, якія яны некалі трымалі ў руках{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=19.}}.
Першы паверх царквы пастаўлены на высокім [[Падмурак|падмурку]]; у царкве таксама ёсць [[падвал]]. Вакол царквы, паўтараючы контур яе плана, ідзе вузкая [[галерэя]] ({{Num|1.3|м}}), якая ўзвышаецца над зямлёй на дзесяць прыступак і абгароджана высокім [[парапет]]ам. [[Цокаль]] і парапет пакрыты цэлай сеткай пышнага рэльефнага [[арнамент]]у, скамбінаванага на цокалі з [[Валюта (архітэктура)|волют]], лісця і гронкі вінаграда, а на парапеце - з лісця аканта{{sfn|Греч А. Н.|1925|с=75.}}. Па баках царквы чатыры шырокія веерападобныя лесвіцы, якія вядуць да дзвярэй (у тым ліку з усходняга боку). Ёсць тры ўваходныя дзверы, размешчаныя на захадзе (галоўны ўваход), поўначы і поўдні. Ва ўсходняй сцяне замест дзвярэй уладкована [[ніша]]. У глыбіні гэтай нішы раней змяшчалася [[Распяцце Ісуса|Распяцце]] з фігурамі [[Ян (апостал)|Іаана Багаслова]] і [[Дзева Марыя|Багародзіцы]]. Цяпер Распяцце знаходзіцца ўнутры царквы. [[Партал]]ы апраўленыя буйна руставанымі камянямі. [[Ліштва|Ліштвы]] партала упрыгожаны двума [[Карынфскі ордар|карынфскімі]] калонамі, якія падтрымліваюць арнаментальны [[Фрыз (архітэктура)|фрыз]]{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=26.}}.
Царква ўпрыгожана скульптурай у поўны рост. Скульптуры прадстаўляюць высокіх старцаў, апранутых у [[Мантыя (аблачэнне)|мантыі]]. Каля галоўнага ўваходу, па баках заходняй лесвіцы, устаноўлены дзве белакаменныя статуі. З левага боку знаходзіцца статуя [[Свяціцель|свяціцеля]] [[Іаан Златавуст|Іаана Залатавуста]], пад яго пятай мяшок з грашыма, а з правага боку статуя свяціцеля [[Грыгорый Багаслоў|Рыгора Багаслова]] з кнігай і лампадай ля ног. На даху, прама над заходнім уваходам, знаходзіцца статуя свяціцеля [[Васілій Вялікі|Васіля Вялікага]] з кнігай і [[Мітра (аблачэнне)|мітрай]] ля ног. У цяперашні час у гэтых статуй адсутнічаюць часткі рук{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=15.}}.
Ля самай зямлі, на невысокім [[подыум]]е, па кутах цокаля, стаяць моцна пашкоджаныя статуі чатырох [[Евангелісты|евангелістаў]]: [[Марк (евангеліст)|Марк]], [[Лука (евангеліст)|Лука]], Іаан і [[Матфей (евангеліст)|Матфей]]. Гэтыя статуі зроблены вельмі мастацка, але ў цэлым усе яны непрапарцыйна кароткія{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=27.}}. Каменныя фігуры (леў, вол, арол і анёл), якія знаходзяцца ля ног евангелістаў, узнаўляюць адно з увасабленняў Тэтраморфа (міфічнага крылатага [[дэман]]а з бачанняў прарока [[Езекііль|Іезекііля]]). Калі прайсці па гадзіннікавай стрэлцы ад галоўнага ўваходу царквы ўздоўж цокаля, то статуі евангелістаў будуць такімі: з паўночна-заходняга боку – Матфей з анёлам; на паўночным усходзе – Лука з валом; з паўднёва-ўсходняга боку – Іаан з арлом; з паўднёва-заходняга боку – Марк са львом.
=== Iнтэр'ер ===
{{Частка выявы
|выява = Znamen Church In Dubrovici (Interier).jpg
|пазіцыя = right
|агульная = 1000
|шырыня = 340
|вышыня = 280
|верх = 350
|лева = 420
|права =
|ніз =
|загаловак = Цыкл Мукі Хрыстовы
|подпіс = Цэнтральная сцэна Укрыжаванне Ісуса
|колер_фону = #EEEEFF
}}
{{Частка выявы
|выява = Церковь Божией Матери «Знамение»Интерьер.jpg
|пазіцыя = right
|агульная = 1200
|шырыня = 340
|вышыня = 280
|верх = 700
|лева = 550
|права =
|ніз =
|загаловак = Цыкл Мукі Хрыстовы
|подпіс = Сцэна Палажэнне ў труну
|колер_фону = #EEEEFF
}}
Унутраныя аб'ёмы царквы раскошныя. Першае, што прыцягвае ўвагу ў царкве, - гэта адсутнасць асобных калон, так бы мовіць, безапорная прастора. Чатыры магутныя паўкруглыя аркі разам з чатырма парусямі служаць падставай для якія сыходзяць уверх ярусаў цэнтральнай вежы. Інтэр'ер царквы багата ўпрыгожаны мноствам рэльефных кампазіцый, надпісамі на латыні, майстэрска выразаным іканастасам і хорамі ў стылі барока.
На чатырох пілонах апорных арак размешчаны рэльефныя фігуры: на ўсходняй сцяне направа ад іканастаса - Іосіф Абручнік (муж Марыі) з кветкай лілеі ў руцэ; налева - Маці Божая, якая прынесла ў храм Дзіцятка Хрыста. Наадварот, па баках хор, на паўночна-заходнім пілоне, Праведны Сімяон, які трымае на руках Дзіцятка – Госпада Збавіцеля. А на іншым, паўднёва-заходнім, пілоне святая Ганна Прарочыца. Фігуры размешчаны такім чынам, што здаецца, быццам яны рухаюцца насустрач адна адной.
У парусях на скляпеністых паверхнях змешчаны фігуры чатырох евангелістаў у клубячых аблоках і ў асяроддзі пуці: справа над іканастасам - Матфей з анёлам, злева - Іаан з арлом. Наадварот, над хорамі - Лука з валом, і на другім баку - Марк са львом. Яны намаляваны тымі, хто сядзіць і пішуць Святое Евангелле.
Адмысловую ўнікальнасць Знаменскай царквы надае наяўнасць на ўсходняй сцяне гарэльефнага рэтабла на ўсю вышыню вежы. Яно ўключае чатыры сцэны з цыкла Мукі Хрыстовы: над іканастасам сцэна Укрыжаванне Ісуса — цэнтральны сюжэт цыкла; Над Укрыжаваннем - Уваскрэсенне Хрыстова. Яшчэ вышэй – Каранаванне Панны Марыі і сцэна Гасподзь Саваоф. Скульптурны малюнак біблейскіх персанажаў не з'яўляўся традыцыйным для тагачаснай рускай царкоўнай архітэктуры.
Рэльефныя кампазіцыі інтэр'еру выкананы ў тэхніцы стукко, яны вельмі разнастайныя, але ў іх ёсць адно агульнае: усе яны заснаваны на біблейскіх матывах і размешчаны ў пэўным парадку па ярусах вежы. У першым ярусе — Ўвянчанне цярновым вянком, Крыжовы шлях і Палажэнне ў труну. Сцэна Ўвянчанне цярновым вянком знаходзіцца на заходняй сцяне, прама над хорамі. Над гэтай сцэнай можна ўбачыць змешчаны ў акенца твар маладога чалавека з доўгімі валасамі і ў італьянскай шапачцы. Мяркуюць, што гэта партрэт галоўнага майстра, які стварыў гэтыя рэльефныя кампазіцыі, а магчыма і ўсё ўбранне царквы. Над паўночнай аркай - сцэна Крыжовы шлях; над паўднёвай аркай знаходзіцца сцэна Палажэнне ў труну. Паміж сцэнамі ў картушах зроблены лацінскія надпісы, пазначаныя двума гуллівымі пуці. На арках ёсць медальёны з барэльефнымі партрэтамі князя Б. А. Галіцына, яго жонкі і сына.
У наступным ярусе вежы - старазапаветныя прарокі. З'яўленне ў інтэр'еры царквы скульптур прарокаў можна растлумачыць тым, што многія падзеі з Мукі Хрыстовы былі прадказаны прарокамі Старога Запавету і самім Ісусам Хрыстом. У кутах вежы, паміж вокнамі, змешчаны фігуры шасці прарокаў у поўны рост. Злева ад Укрыжавання стаіць цар Давід у кароне, са скіпетрам і арфай. На другім баку постаць цара Саламона – у кароне і са скіпетрам, якім ён паказвае на сцэну Палажэнне ў труну. Прарокі Майсей са скрыжалямі і Ільля з поясам у руцэ змешчаныя на паўночнай і паўднёвай сцяне адпаведна. На заходняй сцяне знаходзяцца фігуры старазапаветных першасвятароў. Бліжэй да Іллі - Захарыя са скруткам, бліжэй да Майсея - Аарон з кадзілам. Рэалістычныя рысы персанажаў гавораць аб еўрапейскай школе пластыкі. Паўкружныя вокны ў сваёй верхняй частцы маюць раслінны арнамент або выява птушкі Фенікс.
У трэцім ярусе, над прарокамі, можна ўбачыць пад кожным акном трох пуці, якія трымаюць палатно з лацінскімі вершамі, якія тлумачаць сілу прылад Мук Хрыстовых. Грані апошняга яруса запоўнены фігурамі анёлаў, пастаўленымі над вокнамі. Анёлы нясуць прылады Мук Хрыстовых - дзіда, слуп, бізун, цярновы вянок, молат, цвікі і губу. У купале вакол чатырохпялёсткавых акенцаў-люкарн развяваюцца пышныя раслінныя гірлянды, якія падтрымліваюцца пуці. У самым купале царквы, дзе мацуецца ланцуг для панікадзіла, вылеплены чатыры пухлыя пуці, размешчаныя па баках свету.
Колькасць розных скульптур, гарэльефаў і тэкстаў на невялікай паверхні сцен вежы большая, чым у еўрапейскіх цэрквах.
У царкве асабліва шануецца драўлянае паліхромнае скульптурнае Распяцце - яму ўжо больш за трыста гадоў. Добра захаваўся чатырох'ярусны іканастас. Ва ўбранні іканастаса прысутнічаюць разнастайныя раслінныя і дэкаратыўныя ўзоры, месцамі са скульптурнымі выявамі анёлаў. Іканастас запоўнены старажытнымі іконамі, акружанымі пазалочанай разьбой. Іконы выдатна гармануюць з разьбявай часткай іканастаса. Адзінаццаць абразоў з дваццаці шасці, якія раней знаходзіліся ў іканастасе, захаваліся; многія іконы ўжо адрэстаўраваны, а некаторыя напісаны нанава. Самы ўшанаваны абраз - «Знаменне» Багародзіцы.
У верхняй частцы заходняга прытвора знаходзяцца масіўныя драўляныя двух'ярусныя хоры. Яны цалкам пакрытыя вытанчанай пазалочанай разьбой. Ніжні ярус выкананы ў выглядзе галерэі, верхні - у выглядзе балкона, які абапіраецца на калоны гэтай галерэі. Для паведамлення ніжняга яруса хору з верхнім уладкованыя шрубавыя ўсходы, складзеная ў драўляную трубу.
У супрацьлегласць цэнтральнай вежы прытворі адрозніваюцца прастатой аздаблення. Тут няма нават намёкаў на ляпніну, і ўся прыгажосць заключаецца толькі ў хупавым спалучэнні паверхняў сцен і скляпенняў.
== Гл. таксама ==
* [[Дабравешчанне Прасвятой Багародзіцы|Знаменне (Дабравешчання)]]
* {{нп3|Знаменне (ікона)|Знаменне (ікона)|ru|Знамение (икона)}}
== Зноскі ==
{{reflist|2}}
== Літаратура ==
* {{кніга
|аўтар = Греч, А. Н.
|частка = Дубровицы
|загаловак = Ольгово. Дубровицы
|адказны = Под ред. Ив. Лазаревского и В. Згура
|месца = М.–Л.
|выданне = Вып. 4
|выдавецтва = Гос. изд-во
|год = 1925
|старонак = 132
|старонкі = 69–116
|серыя = Подмосковные музеи. Путеводители
|тыраж = 3000
|ref = Греч А. Н.
}} {{ref-lang|руск.||}}
* {{кніга
|загаловак = Православные храмы : журнал
|выданне = № 4
|год = 2014
|старонак = 31
|серыя = Путешествие по святым местам
|ref = Православные храмы
}} {{ref-lang|руск.||}}
* {{кніга
|аўтар = Семёнов, К. А.
|загаловак = Преславное Знамение: К трёхсотлетнему юбилею Великого освящения храма Знамения Пресвятой Богородицы в селе Дубровицы 1704—2004
|месца = Дубровицы
|год = 2004
|старонак = 91
|тыраж = 5000
|ref = Семёнов К. А.
}} {{ref-lang|руск.||}}
* {{кніга
|аўтар = Тарунов, А. М.
|загаловак = Дубровицы
|месца = М.
|выдавецтва = Московский рабочий
|год = 1991
|старонак = 112, [16]
|серыя = Памятники Подмосковья
|isbn = 5-239-01177-X
|тыраж = 45000
|ref = Тарунов А. М.
}} {{ref-lang|руск.||}}
== Спасылкі ==
* {{cite web 2
|title = Дубровицы. Церковь иконы Божией Матери "Знамение"
|url = https://sobory.ru/article/?object=00451
|website = Соборы.Ru
|accessdate = 2022-08-03
|lang = ru
|showlang = yes
}} ({{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20220803073241/https://sobory.ru/article/?object=00451|date=03 жніўня 2022}})
* {{cite web 2 |url=https://dubrovitsy.tilda.ws/hram |title=Дубровицы. Музей, которого нет |website=Дубровицы.Ru |accessdate=04.08.2022 |lang=ru |showlang=yes}} ({{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20220804081805/https://dubrovitsy.tilda.ws/hram |date=04 жніўня 2022}})
* {{cite web 2 |url=https://www.google.com/maps/@55.4413606,37.4945557,3a,90y,69.01h,88.32t/data=!3m7!1e1!3m5!1sAF1QipPOvfgS8aXRZ7AUmquDrIoaQOzxXGVcesVgwpkY!2e10!3e12!7i10240!8i5120|title=3D View Google – інтэр'ер царквы, 2021 |website=[[Google Maps]] |accessdate=04.08.2022 }}
* <div style="font-size:100%;">🎦 {{youtube|https://www.youtube.com/watch?v=|Jv93F7Cw2KQ|Дубровицы. Церковь Знамения Пресвятой Богородицы - Ombio Productions}}</div>
{{Партал|Архітэктура}}
<!-- Аб’ект культурнай спадчыны РФ -->
<div style="clear:none; float:right;">
<div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:3px solid #ccc; border-bottom:3px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 250px;"><div style="width:100%">[[Выява:Coat of Arms of the Russian Federation 2.svg|30px|link=|Герб Расіі]] <span title="Аб’ект культурнай спадчыны РФ" style="margin-left: 0.2em; font-size: 100%;">'''Аб’ект культурнай спадчыны РФ''' <span class="noprint" style="white-space:nowrap;">[https://ru-monuments.toolforge.org/get_info.php?id=501410413080086 № 501410413080086] (руск.)</span></div>
</div>
</div>
[[:Катэгорыя:Праваслаўныя храмы Масквы]]
[[:Катэгорыя:Храмы паводле алфавіта]]
[[:Катэгорыя:З’явіліся ў 1704 годзе]]
[[:Катэгорыя:Аб’екты культурнай спадчыны Расіі]]
[[:Катэгорыя:Маскоўскае барока]]
7i4y0nkrg8np0iho3hicfpc5mydc3ha
4191736
4191726
2022-08-22T10:40:06Z
Waren1
111894
/* Экстэр'ер */ афармленне
wikitext
text/x-wiki
{{Загатоўка раздзела}}
{{арфаграфія}}
<br/>
{{Храм
|Тып храма = Праваслаўны храм
|Беларуская назва = Знаменская царква (Дубровіцы)
|Арыгінальная назва = {{lang-ru|Церковь Знамения Пресвятой Богородицы в Дубровицах|}}
|Выява = Дубровицкая церковь 23мая2022.jpg
|Подпіс выявы = Агульны выгляд храма з боку галоўнага ўваходу
|Шырыня выявы = 330
|Сучасны статус =
|Краіна = Расія
|Краіна2 =
|Назва месцазнаходжання = Пасёлак
|Месцазнаходжанне = {{нп3|Дубровіцы (Маскоўская вобласць)|Дубровіцы|ru|Дубровицы (Московская область)}},<br/>гарадская акруга [[Падольск]],<br/>[[Маскоўская вобласць]]
|lat_dir = N|lat_deg = 55|lat_min = 26|lat_sec = 28.67
|lon_dir = E|lon_deg = 37|lon_min = 29|lon_sec = 39.87
|region = RU
|CoordScale =
|Канфесія = [[Праваслаўе]]
|Епархія = Падольская <br>(Маскоўская [[мітраполія]] [[Руская Праваслаўная Царква|РПЦ]])
|Ордэнская прыналежнасць =
|Тып будынка = [[Царква]]
|Архітэктурны стыль = [[Барока]] (галіцынскі стыль)
|Аўтар праекта =
|Будаўнік =
|Заснавальнік = {{нп3|Галіцын, Барыс Аляксеевіч|Барыс Галіцын|ru|Голицын, Борис Алексеевич}}<br/>пры ўдзеле [[цар]]а [[Пётр I (імператар расійскі)|Пятра I]]
|Першае згадванне = [[1698]]
|Заснаванне = [[22 ліпеня]] ([[1 жніўня]]) [[1690]]
|Асноўныя даты = {{Славутасць/Даты||||||}}
|Скасаваны = [[1930]]
|Пачатак будаўніцтва = [[1690]]
|Заканчэнне будаўніцтва = [[1704]]
|Рэліквіі =
|Сучасны стан = Дзеючы, рэстаўруецца
|Сайт = [http://www.dubrovitsy-hram.ru/ dubrovitsy-hram.ru] <small>(руск.)</small>
|Commons = Church of the Theotokos of the Sign (Dubrovitsy)
}}
<!-- Карта Дубровіцы -->
<mapframe text="Карта '''Дубровіцы''' (клікніце па карце, каб павялічыць яе)" Wikimedia | © OpenStreetMap width=340 height=250 zoom=13 latitude=55.441351 longitude=37.494458>
{
"type": "FeatureCollection",
"features": [
{
"type": "Feature",
"properties": {
"title": "",
"description": "",
"marker-symbol": "religious-christian",
"marker-size": "large",
"marker-color": "f00"
},
"geometry": {
"type": "Point",
"coordinates": [
37.494458,
55.441351
]
}
}
]
}</mapframe>
'''Знаменская царква''' ці Царква Азнакі Прасвятой Багародзіцы у Дубровіцах ({{lang-ru|Церковь Знамения Пресвятой Богородицы в Дубровицах}}) — [[Парафія|парафіяльны]] [[храм]] Падольскай [[Епархія|епархіі]] [[Руская Праваслаўная Царква|Рускай праваслаўнай царквы]]. Галоўны прастол храма асвечаны ў гонар [[Ікона|іконы]] [[Дзева Марыя|Божай Маці]] «Знаменне». Размешчаны ў пасёлку {{нп3|Дубровіцы (Маскоўская вобласць)|Дубровіцы|ru|Дубровицы (Московская область)}} ў 4 км ад [[Падольск]]а [[Маскоўская вобласць|Маскоўскай вобласці]], [[Расія]]. [[Царква (збудаванне)|Царква]] з'яўляецца цэнтральнай часткай [[Архітэктурны ансамбль|архітэктурнага ансамбля]] сядзібы Дубровіцы, якая некалі належала прадстаўнікам [[Дваране|дваранскіх]] сем'яў {{нп3|Марозавы (баярскі род)|Марозавых|ru|Морозовы (боярский род)}}, {{нп3|Галіцыны|Галіцыных|ru|Голицыны}} і {{нп3|Дзмітрыевы-Мамонавы|Дзмітрыевых-Мамонавых|ru|Дмитриевы-Мамоновы}}. Вядома царква сваёй унікальнай архітэктурай у стылі [[барока]], незвычайнай для рускага царкоўнага [[дойлідства]], а таксама таямнічай гісторыяй стварэння, да якога прыклаў руку сам [[цар]] [[Пётр I (імператар расійскі)|Пётр I]]. Храм мае статус Аб’екта культурнай спадчыны [[Расія|РФ]]<ref>{{cite web|author = |url = https://ru-monuments.toolforge.org/get_info.php?id=501410413080086 |title = Культурная спадчына РФ. Аб'ект № 501410413080086 |lang = ru |website = ru-monuments.toolforge.org |date = |access-date = 2022-08-04|deadlink = no|archive-url = |archive-date = }}</ref>. Настаяцель — протаіерэй Андрэй Грыцышын.
[[Файл:Banner PodolskyDistrict 0147.jpg|835px]]
<!-- Галерэя -->
{|align="left" style="margin-right:2em; "
|{{Галерэя 2
|Name = Галерэя
|border = #CCCCFF
|background = #EEEEFF
|loop = yes
|Памер = 300px
|Файл:Boris Alexeevich Golitsyn.jpg |Барыс Аляксеевіч Галіцын, фундатар царквы
|Файл:Metropolitan Stephen Yavorsky.jpg |Экзарх, мітрапаліт Разанскі і Мурамскі Стэфан
|Файл:Dmitriev-Mamonov Alexandr Matveevich.jpg |Аляксандр Мацвеевіч Дзмітрыеў-Мамонаў, гаспадар сядзібы
|Файл:Renovation of the Temple of the Sign.jpg |Знаменская царква у Дубровіцах на літаграфіі Фрыдрыха Дрэгера (А. Ф. Вельтман, 1850)
|Файл:Рихтер Фёдор Фёдорович (1857).jpg |Фёдар Фёдаравіч Рыхтэр, архітэктар
|Файл:Filaret (Drozdov) by Gau.jpg |Мітрапаліт Маскоўскі і Каломенскі Філарэт
|Файл:Дубровицы, храм Знамения и взорванная колокольня, 1930 г.jpg |Знаменская царква і ўзарваная званіца, 1931
|Файл:Metropolitan Juvenal (Poyarkov) (22.09.2016).jpg |Мітрапаліт Круціцкі і Каломенскі Ювеналій
|Файл:Dubrovitsy, Moskovskaya oblast', Russia - panoramio (10).jpg |Курган на паўночным усходзе ад царквы, 2014
}}
|}
== Гісторыя ==
=== Будаўніцтва храма ===
Будаўніцтва Знаменскай царквы адносіцца да часоў, калі сядзібай Дубровіцы валодаў [[князь]] {{нп3|Галіцын, Барыс Аляксеевіч|Барыс Аляксеевіч Галіцын|ru|Голицын, Борис Алексеевич}}, выхавальнік маладога Пятра I. Закладка каменнага храма была праведзена 22 ліпеня (1 жніўня) 1690 года на месцы драўлянай царквы [[Ілья (прарок)|Іллі Прарока]]. Драўляную Ільінскую царкву разабралі і перанеслі ў найбліжэйшую вёску Лемяшэва ({{lang-ru|Лемешево|}}). Будаўніцтва царквы вялося 14 гадоў - з 1690 па 1704 год. Сам цар Пётр I удзельнічаў у ажыццяўленні грандыёзнай задумы {{nobr|Б. А. Галіцына}}{{sfn| Семёнов К. А.|2004|с=7.}}.
Царква будавалася з мясцовага белага каменя, які паўсюль сустракаецца ў Падольскім краі. У будаўніцтве ўдзельнічалі замежныя майстры, запрошаныя князем Галіцыным спецыяльна для гэтай мэты. Архітэктар і некалькі разьбяроў і скульптараў, верагодна, былі запрошаны з-за мяжы, а асноўнымі іх памагатымі былі прыгонныя рускія муляры. Імя галоўнага архітэктара невядома, існуе мноства здагадак, але даць адназначны адказ з-за адсутнасці дакументаў да гэтага часу не ўдалося{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=25.}}. Працы па ўзвядзенні царквы вяліся толькі ўлетку. У зімовы перыяд працавалі ў бараках, дзе адны майстры выконвалі разьбярства па камені, а іншыя - таўклі шкло і [[Гіпс|алебастр]], якія дадаваліся ў [[Вапна|вапну]] пры кладцы блокаў сцяны.
Царква выканана з рэдкім мастацкім майстэрствам у стылі {{нп3|Галіцынскае барока|Галіцынскага барока|ru|Голицынское барокко}}. Вялікае [[асвячэнне]] царквы здзейсніў {{nobr|11 (22) лютага}} 1704 года [[экзарх]], [[мітрапаліт]] [[Разань|Разанскі]] і [[Мурам]]скі {{нп3|Стэфан (Яварскі)|Стэфан (Яварскі)|ru|Стефан Яворский}}. На [[Богаслужэнне|богаслужэнні]] ў гэты дзень прысутнічалі цар Пётр I і яго сын царэвіч [[Аляксей Пятровіч|Аляксей]], духоўныя і шляхетныя свецкія асобы. Урачыстасці з гэтай нагоды працягваліся цэлы тыдзень і на іх запрасілі ўсіх мясцовых жыхароў{{sfn| Семёнов К. А.|2004|с=9—10.}}.
=== Новыя ўладальнікі сядзібы ===
Да сярэдзіны XVIII стагоддзя на паўднёвы захад ад царквы была пабудавана трох'ярусная [[званіца]]. Пад званіцай у 1780-х гадах была асвечана цёплая царква ў імя святых мучанікаў Адрыяна і Наталлі. Пры ўнуку Б. А. Галіцына {{нп3|Галіцын, Сяргей Аляксеевіч|Сяргею Аляксеевічу|ru|Голицын, Сергей Алексеевич}} ў {{nobr|1750–1753}} гадах пабудаваны сядзібны дом, конны двор, чатыры флігелі, гаспадарчыя пабудовы. У 1781 годзе сядзібу купіў генерал-аншэф князь [[Рыгор Аляксандравіч Пацёмкін]]. Яму не давялося доўга валодаць сядзібай. Улетку 23 чэрвеня (4 ліпеня) 1787 года імператрыца [[Кацярына II]] наведала Дубровіцы, каб купіць сядзібу і падарыць яе свайму фаварыту {{нп3|Дзмітрыеў-Мамонаў, Аляксандр Мацвеевіч|Аляксандру Мацвеевічу Дзмітрыеву-Мамонаву|ru|Дмитриев-Мамонов, Александр Матвеевич}}{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=50.}}. Пры Аляксандры ў Дубровіцах быў перабудаваны сядзібны палац у стылі [[класіцызм]]у. Пасля смерці Аляксандра сядзібу атрымаў у спадчыну яго сын Мацвей.
У 1812 годзе ў Дубровіцах пабывалі французы. Невялікі атрад конніцы маршала [[Іаахім Мюрат|Іаахіма Мюрата]] пакінуў Дубровіцы 10 (22) кастрычніка 1812 года. Царква тады не пацярпела. На паўночны ўсход ад царквы быў створаны [[курган]] і пасаджаны на ім акацыі. Пасля [[Вайна 1812 года|Французска-рускай вайны 1812 гады]] на кургане штогод здзяйснялася [[паніхіда]] па загінуўшых у [[Барадзінская бітва|Барадзінскай бітве]]{{sfn|Православные храмы|2014|с=7.}}. [[Граф]] {{нп3|Дзмітрыеў-Мамонаў, Мацвей Аляксандравіч|Мацвей Аляксандравіч Дзмітрыеў-Мамонаў|ru|Дмитриев-Мамонов, Матвей Александрович}} быў адным з самых знакамітых і найбагацейшых людзей Расіі. У пачатку {{nobr|1820-х}} гадоў Мацвей правёў перабудову сядзібы накшталт сярэднявечных [[рыцар]]скіх [[Замак|замкаў]]. Вакол сядзібы была пабудавана каменная зубчастая агароджа. Пры Мацвеі царква доўга пуставала, вельмі састарэла. Рамы ўсё пагнілі і амаль усе вываліліся, [[ляпніна]] ад дажджу і снегу размокла і падала на падлогу. Званы пайшлі на гарматы. Спатрэбілася тэрміновая [[рэстаўрацыя]] царквы<ref>{{кніга|аўтар = Цветаев, В. Д. |загаловак = Дубровицы. Из дачных впечатлений |месца = М. |выдавецтва = Университетская тип. |год = 1907 |старонак = 16 |старонкі = 9, прим}} {{ref-lang|руск.||}}</ref>. У перыяд, калі граф знаходзіўся пад апекай у [[Масква|Маскве]], адбылася першая рэстаўрацыя (1848–1850) царквы.
Рэстаўрацыйнымі працамі кіраваў архітэктар {{нп3|Рыхтэр, Фёдар Фёдаравіч|Фёдар Фёдаравіч Рыхтэр|ru|Рихтер, Фёдор Фёдорович}}. Ён імкнуўся перарабіць царкву ў "[[Русь|старарускім]]" стылі. Лацінскія вершы былі заменены на [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскія]] тэксты. Асвячэнне абноўленай царквы здзейсніў 27 жніўня (8 верасня) 1850 года мітрапаліт [[Масква|Маскоўскі]] і [[Каломна|Каломенскі]] {{нп3|Філарэт (Драздоў)|Філарэт (Драздоў)|ru|Филарет (Дроздов)}}{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=47.}}. У 1863 годзе ўладальнікам Дубровіц стаў князь {{нп3|Галіцын, Сяргей Міхайлавіч (1843—1915)|Сяргей Міхайлавіч Галіцын|ru|Голицын, Сергей Михайлович (1843—1915)}}. У гэты час у сядзібе абнавілі палац і сядзібны парк. Частка сядзібы была аддадзена пад дачы. Пры царкве дзейнічала трохгадовая царкоўна-прыходская школа, а таксама багадзельня для маламаёмасных сялян{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=62.}}.
=== Пасля рэвалюцыі 1917 года ===
Пасля [[рэвалюцыя 1917 года ў Расіі]] царква больш за дзесяць гадоў была дзейнай, пакуль у 1929 годзе ў ёй не спыніліся богаслужэнні. У верасні 1931 года званіца была ўзарвана. Царква моцна пацярпела ў 30-х гадах, многія [[Скульптура|скульптуры]] [[святы]]х і [[Статуя|статуі]] [[анёл]]аў былі пашкоджаны. З 1930 па 1990 гады быў перыяд закрыцця царквы. У канцы 1950-х гадоў царква знаходзілася ў запусценні. У жніўні 1960 года сядзіба Дубровіцы і царква былі прызнаны помнікамі архітэктуры і ўзяты пад ахову дзяржавы. У 1961 годзе ў Дубровіцах размясціўся {{нп3|Усерасійскі НДІ жывёлагадоўлі імя Л. К. Эрнста|Усесаюзны інстытут жывёлагадоўлі|ru|Всероссийский НИИ животноводства имени Л. К. Эрнста}}. Царква перайшла ў распараджэнне гэтага інстытута. Памяшканне царквы выкарыстоўвалася інстытутам у якасці склада. У ходзе рэстаўрацыйных работ 1967–1972 гадоў аднавілі палац і гаспадарчыя будынкі, а рэстаўрацыя царквы, зацягнуўшыся на некалькі дзесяцігоддзяў, і не была завершана. У 1990 годзе царкву вярнулі [[Парафія|вернікам]]{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=67.}}.
=== Аднаўленне богаслужэння ў храме ===
22 ліпеня 1990 года, пасля доўгага перапынку, адбылося першае богаслужэнне, а 13 кастрычніка пробашч здзейсніў малебен ля сцен [[алтар]]а з малым асвячэннем храма. Мітрапаліт Круціцкі і Каломенскі {{нп3|Ювеналій (Паяркоў)|Ювеналій|ru|Ювеналий (Поярков)}} благаславіў адкрыццё царквы{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=70.}}. Дзіцячая нядзельная школа пры храме існуе з 2003 года, ёсць [[Праваслаўе|праваслаўны]] маладзёжны клуб і тэатральная студыя<ref>{{cite web|author = |url = https://www.dubrovitsy-hram.ru/ |title = Детская воскресная школа при Знаменском храме. |lang = ru |website = dubrovitsy-hram.ru |date = |access-date = 2022-08-14|deadlink = no|archive-url = |archive-date = }}</ref>. У 2002–2003 гадах былі праведзены рэстаўрацыйныя работы пры падрыхтоўцы да 300-годдзя царквы. Было выканана абнаўленне [[інтэр'ер]]аў царквы, праведзена добраўпарадкаванне прылеглай тэрыторыі. Адрэстаўравалі [[купал]]ьны [[крыж]], старую згнілую карону замянілі новай. Курган, які знаходзіцца каля царквы, уладкавалі і размясцілі на яго вяршыні назіральную пляцоўку. Унутры царквы, аднавілі [[гарэльеф]]ныя кампазіцыі і скульптуры, на сцены вярнулі лацінскія вершы, адрэстаўравалі [[іканастас]] і [[хоры]]<ref>{{cite web|author = |url = https://restmast.com/obekt/9/ |title = Реставрационная строительная проектная мастерская : Церковь Знамения Пресвятой Богородицы в усадьбе Дубровицы. |lang = ru |website = restmast.com |date = |access-date = 2022-08-14|deadlink = yes|archive-url = https://web.archive.org/web/20210128035503/https://restmast.com/obekt/9/|archive-date = 2021-01-28}}</ref>. Іконы рэстаўравалі ў майстэрні [[Дзяржаўны гістарычны музей (Масква)|Дзяржаўнага Гістарычнага музея]] і ў майстэрні [[Дзяржаўная Траццякоўская галерэя|Дзяржаўнай Траццякоўскай галерэі]]{{sfn|Православные храмы|2014|с=13.}}. Аднаўленне знешняга ўбрання царквы засталося незавершаным. 7 кастрычніка 2009 года Сусветны фонд помнікаў уключыў царкву ў спіс аб'ектаў, якія знаходзяцца пад пагрозай знішчэння<ref>{{cite web|author = |url = http://www.wmf.org/project/church-icon-mother-god-sign |title = World Monuments Watch 2010 : Church of the Icon of the Mother of God of the Sign. |lang = en |website = wmf.org |date = |access-date = 2022-08-14|deadlink = no|archive-url = |archive-date = }}</ref>. Царква атрымала за намаганні па аднаўленні ўзнагароду 2010 года ад Фонду паслоў ЗША па захаванні культуры<ref>{{cite web|author = |url = https://ru.usembassy.gov/education-culture/cooperation-programs/afcp/ |title = The Fund of American Ambassadors for the Preservation of Cultural Heritage : AFCP in Russia 2009—2010. |lang = en |website = ru.usembassy.gov |date = |access-date = 2022-08-14|deadlink = no|archive-url = |archive-date = }}</ref>. З пачатку 2022 года вядуцца работы па ўзнаўленні трох'яруснай званіцы на ранейшым месцы. На першым ярусе званіцы размяшчаецца [[Хрышчэнне|хрысцільны]] храм.
== Архітэктура і ўбранне храма ==
<!-- Галерэя -->
{|align="left" style="margin-right:2em; "
|{{Галерэя 2
|Name = Галерэя
|border = #CCCCFF
|background = #EEEEFF
|loop = yes
|Памер = 300px
|Файл:Церковь Знамения Богородицы в Дубровицах.jpg |Погляд на мыс, утвораны зліццём рэк Дзясна і Пахра
|Файл:План Церкви Знамения.jpg |План царквы – гэта роўнаканечны крыж<br/>(М. В. Красоўскі, 1910)
|Файл:Знаменская церковь, Дубровицы 2019 Купол.jpg |Вянчае царкву металічная пазалочаная карона
|Файл:Церковь Знамения Пресвятой Богородицы в Дубровицах. Вид сбоку.jpg |Дэкаратыўныя элементы на фасадзе царквы
|Файл:Dubrovitsy, Moskovskaya oblast', Russia - panoramio (12).jpg |Каля галоўнага ўваходу стаяць дзве белакаменныя статуі
|Файл:Dubrovitsy church of Sign (13).JPG |Статуя Евангеліста Матфея з анёлам ля цокаля царквы
|Файл:Знаменская церковь (Дубровицы) интерьер 1.jpg |Падкупальная прастора царквы
|Файл:Знаменская церковь (Дубровицы) интерьер 2.jpg |Барочны разны іканастас
|Файл:Dubrovitsy, Moskovskaya oblast', Russia - panoramio (13).jpg |Двух'ярусныя хоры з пазалочанай разьбой па дрэве
}}
|}
=== Экстэр'ер ===
Знаменская царква з'яўляецца адным з самых неардынарных помнікаў рускага царкоўнага дойлідства. Яна адрозніваецца ад іншых рускіх храмаў мяжы XVII-XVIII стагоддзяў накіраванай уверх цэнтральнай кампазіцыяй, крыжападобным планам і высокай цэнтральнай вежай, увянчанай металічнай пазалочанай каронай<ref>{{кніга|аўтар = Яковлев, А. Н. |частка = Купол |загаловак = Православная энциклопедия |месца = М. |том = 39 |выдавецтва = Церковно-научный центр «Православная Энциклопедия» |год = 2015 |старонак = 752 |старонкі = 367–379 |тыраж = 33 000 |isbn = 978-5-89572-033-2}} {{ref-lang|руск.||}}</ref>. У архітэктурным ансамблі сядзібы царква з'яўляецца [[Дамінанта (архітэктура)|дамінантай]], таму што знаходзіцца ў цэнтры кампазіцыйнай восі: парк - палац - царква - курган. Знаменская царква стаіць на высокім беразе мыса, утворанага зліццём рэк Дзясна і [[Пахра]].
У намеры дойліда, на думку дырэктара [[Аружэйная палата|Маскоўскай Аружэйнай палаты]], вядомага пісьменніка {{нп3|Вельтман, Аляксандр Фаміч|А. Ф. Вельтмана|ru|Вельтман, Александр Фомич}}, было стварыць падабенства старажытнай [[Базіліка|базілікі]], з усімі ўпрыгожваннямі [[Готыка|каталіка-гатычных]] храмаў<ref>{{кніга|аўтар = Вельтман, А. Ф. |загаловак = Обновления Храма Знамения Пресвятые Богородицы в селе Дубровицах (Московской губернии, Подольского уезда, в имении Графа М. А. Дмитриева-Мамонова), основанного в 1690 году и освященного в 1704 году в присутствии Храмоздателя Государя Царя и Великого Князя Петра Алексеевича |месца = М. |выдавецтва = Тип. Александра Семена |год = 1850 |старонак = 15 |старонкі = 7}} {{ref-lang|руск.||}}</ref>. Высокі белакаменны будынак царквы ў плане ўяўляе сабой роўнаканечны крыж з закругленымі канцамі; канцоўкі падзелены на тры часткі. Цэнтрычны тып храма гэтай формы быў шырока распаўсюджаны ў каталіцкіх краінах і выказваў асноўныя рысы еўрапейскага барока XVII стагоддзі{{sfn|Греч А. Н.|1925|с=78.}}.
Па тыпе архітэктурнай кампазіцыі царква ўяўляе сабой [[васьмярык]] (вежа) на [[Чацвярык (збудаванне)|чацверыку]] (база). Цэнтральная частка будынка мае форму правільнага квадрата і злучаецца з алтаром і [[прытвор]]амі [[Арка|арачнымі]] пралётамі, якія ператвараюць сцены царквы ў чатыры [[пілон]]а. Гэтая кампазіцыя ў асноўным выкарыстоўвалася ў афармленні рускіх праваслаўных храмаў<ref>{{кніга|аўтар = Красовский, М. В. |частка = Церковь села Дубровиц (с 11 рис.) |загаловак = Известия Императорской Археологической Комиссии |месца = С.-Петербург |выданне = Вып. 34 |выдавецтва = Тип. Главного Управления Уделов |год = 1910 |старонак = 55–71 |старонкі = 56}} {{ref-lang|руск.||}}</ref>.
Васьмігранная вежа мае гарызантальнае дзяленне [[карніз]]амі на тры светлавыя ярусы і завяршаецца купалам, які нясе ажурную «вогненную» карону. Вышыня купала – {{Num|4.5|м}}, крыжа – {{Num|4.8|м}}. Завяршэнне храма каронай зусім не ў рускай традыцыі. Ніжні ярус вежы адзначаюць выступоўцы прастакутныя вокны са скругленай верхняй часткай. Такія ж вокны ёсць у сярэднім ярусе, а ў верхнім яны - невялікія, васьмівугольныя, багата упрыгожаныя разьбой. На купале можна ўбачыць чатырохпялёсткавыя вокны. Вышыня царквы з купалам – {{Num|42.3|м}}{{sfn|Православные храмы|2014|с=15.}}.
Вонкавыя сцены царквы ўпрыгожаны [[Рэльеф (скульптура)|рэльефным]] мурам у стылі [[рустыка]]. [[Фасад]] багата [[Дэкор|дэкараваны]]: розныя [[Калона|калоны]], рэльефныя завіткі і пэндзлі, італьянскія ракавінкі, высечаныя ў камені экзатычныя кветкі і плады, лісце міжземнаморскага [[Акант (арнамент)|аканта]]. Усё гэтае ўпрыгожванне заканчваецца выявамі крылатых [[херувім]]аў. Многія з гэтых дэкаратыўных элементаў ніколі раней не сустракаліся ў рускім царкоўным дойлідстве{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=26.}}.
Восем статуй [[Апосталы|апосталаў]] устаноўлены у ніжнім ярусе васьміграннай вежы, паміж вокнамі. Апосталы перш трымалі, акрамя кніг, прылады [[Мукі Хрыстовы|Мук Хрыстовых]]. Сёння многія статуі страцілі гэтыя атрыбуты. Апосталаў цяжка апазнаць, бо статуі не маюць подпісаў персанажаў. Скульптурныя выявы [[Біблія|біблейскіх]] персанажаў не былі традыцыйнымі для рускага царкоўнага дойлідства{{sfn|Греч А. Н.|1925|с=77.}}. На даху царквы на [[франтон]]ах па ўсім перыметры ўстаноўлены ілжывыя вокны. Над кожным ілжывым паддашкавым акном размешчаны чатыры маленькія фігуркі анёлаў. Паміж ілжывымі вокнамі стаяць статуі херувімаў на [[П’едэстал|пастаментах]]-шарах. Гэтыя восем херувімаў, усталяваных на даху царквы, трымаюць у руках прылады Мук Хрыстовых: дзіда, усходы, крыж, цвікі, цярновы вянок, губку і інш. З часам у большасці херувімаў адламаліся прадметы, якія яны некалі трымалі ў руках{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=19.}}.
Першы паверх царквы пастаўлены на высокім [[Падмурак|падмурку]]; у царкве таксама ёсць [[падвал]]. Вакол царквы, паўтараючы контур яе плана, ідзе вузкая [[галерэя]] ({{Num|1.3|м}}), якая ўзвышаецца над зямлёй на дзесяць прыступак і абгароджана высокім [[парапет]]ам. [[Цокаль]] і парапет пакрыты цэлай сеткай пышнага рэльефнага [[арнамент]]у, скамбінаванага на цокалі з [[Валюта (архітэктура)|волют]], лісця і гронкі вінаграда, а на парапеце - з лісця аканта{{sfn|Греч А. Н.|1925|с=75.}}. Па баках царквы чатыры шырокія веерападобныя лесвіцы, якія вядуць да дзвярэй (у тым ліку з усходняга боку). Ёсць тры ўваходныя дзверы, размешчаныя на захадзе (галоўны ўваход), поўначы і поўдні. Ва ўсходняй сцяне замест дзвярэй уладкована [[ніша]]. У глыбіні гэтай нішы раней змяшчалася [[Распяцце Ісуса|Распяцце]] з фігурамі [[Ян (апостал)|Іаана Багаслова]] і [[Дзева Марыя|Багародзіцы]]. Цяпер Распяцце знаходзіцца ўнутры царквы. [[Партал]]ы апраўленыя буйна руставанымі камянямі. [[Ліштва|Ліштвы]] партала упрыгожаны двума [[Карынфскі ордар|карынфскімі]] калонамі, якія падтрымліваюць арнаментальны [[Фрыз (архітэктура)|фрыз]]{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=26.}}.
Царква ўпрыгожана скульптурай у поўны рост. Скульптуры прадстаўляюць высокіх старцаў, апранутых у [[Мантыя (аблачэнне)|мантыі]]. Каля галоўнага ўваходу, па баках заходняй лесвіцы, устаноўлены дзве белакаменныя статуі. З левага боку знаходзіцца статуя [[Свяціцель|свяціцеля]] [[Іаан Златавуст|Іаана Залатавуста]], пад яго пятай мяшок з грашыма, а з правага боку статуя свяціцеля [[Грыгорый Багаслоў|Рыгора Багаслова]] з кнігай і лампадай ля ног. На даху, прама над заходнім уваходам, знаходзіцца статуя свяціцеля [[Васілій Вялікі|Васіля Вялікага]] з кнігай і [[Мітра (аблачэнне)|мітрай]] ля ног. У цяперашні час у гэтых статуй адсутнічаюць часткі рук{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=15.}}.
Ля самай зямлі, на невысокім [[подыум]]е, па кутах цокаля, стаяць моцна пашкоджаныя статуі чатырох [[Евангелісты|евангелістаў]]: [[Марк (евангеліст)|Марк]], [[Лука (евангеліст)|Лука]], Іаан і [[Матфей (евангеліст)|Матфей]]. Гэтыя статуі зроблены вельмі мастацка, але ў цэлым усе яны непрапарцыйна кароткія{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=27.}}. Каменныя фігуры (леў, вол, арол і анёл), якія знаходзяцца ля ног евангелістаў, узнаўляюць адно з увасабленняў Тэтраморфа (міфічнага крылатага [[дэман]]а з бачанняў прарока [[Езекііль|Іезекііля]]). Калі прайсці па гадзіннікавай стрэлцы ад галоўнага ўваходу царквы ўздоўж цокаля, то статуі евангелістаў будуць такімі: з паўночна-заходняга боку – Матфей з анёлам; на паўночным усходзе – Лука з валом; з паўднёва-ўсходняга боку – Іаан з арлом; з паўднёва-заходняга боку – Марк са львом.
=== Iнтэр'ер ===
{{Частка выявы
|выява = Znamen Church In Dubrovici (Interier).jpg
|пазіцыя = right
|агульная = 1000
|шырыня = 340
|вышыня = 280
|верх = 350
|лева = 420
|права =
|ніз =
|загаловак = Цыкл Мукі Хрыстовы
|подпіс = Цэнтральная сцэна Укрыжаванне Ісуса
|колер_фону = #EEEEFF
}}
{{Частка выявы
|выява = Церковь Божией Матери «Знамение»Интерьер.jpg
|пазіцыя = right
|агульная = 1200
|шырыня = 340
|вышыня = 280
|верх = 700
|лева = 550
|права =
|ніз =
|загаловак = Цыкл Мукі Хрыстовы
|подпіс = Сцэна Палажэнне ў труну
|колер_фону = #EEEEFF
}}
Унутраныя аб'ёмы царквы раскошныя. Першае, што прыцягвае ўвагу ў царкве, - гэта адсутнасць асобных калон, так бы мовіць, безапорная прастора. Чатыры магутныя паўкруглыя аркі разам з чатырма парусямі служаць падставай для якія сыходзяць уверх ярусаў цэнтральнай вежы. Інтэр'ер царквы багата ўпрыгожаны мноствам рэльефных кампазіцый, надпісамі на латыні, майстэрска выразаным іканастасам і хорамі ў стылі барока.
На чатырох пілонах апорных арак размешчаны рэльефныя фігуры: на ўсходняй сцяне направа ад іканастаса - Іосіф Абручнік (муж Марыі) з кветкай лілеі ў руцэ; налева - Маці Божая, якая прынесла ў храм Дзіцятка Хрыста. Наадварот, па баках хор, на паўночна-заходнім пілоне, Праведны Сімяон, які трымае на руках Дзіцятка – Госпада Збавіцеля. А на іншым, паўднёва-заходнім, пілоне святая Ганна Прарочыца. Фігуры размешчаны такім чынам, што здаецца, быццам яны рухаюцца насустрач адна адной.
У парусях на скляпеністых паверхнях змешчаны фігуры чатырох евангелістаў у клубячых аблоках і ў асяроддзі пуці: справа над іканастасам - Матфей з анёлам, злева - Іаан з арлом. Наадварот, над хорамі - Лука з валом, і на другім баку - Марк са львом. Яны намаляваны тымі, хто сядзіць і пішуць Святое Евангелле.
Адмысловую ўнікальнасць Знаменскай царквы надае наяўнасць на ўсходняй сцяне гарэльефнага рэтабла на ўсю вышыню вежы. Яно ўключае чатыры сцэны з цыкла Мукі Хрыстовы: над іканастасам сцэна Укрыжаванне Ісуса — цэнтральны сюжэт цыкла; Над Укрыжаваннем - Уваскрэсенне Хрыстова. Яшчэ вышэй – Каранаванне Панны Марыі і сцэна Гасподзь Саваоф. Скульптурны малюнак біблейскіх персанажаў не з'яўляўся традыцыйным для тагачаснай рускай царкоўнай архітэктуры.
Рэльефныя кампазіцыі інтэр'еру выкананы ў тэхніцы стукко, яны вельмі разнастайныя, але ў іх ёсць адно агульнае: усе яны заснаваны на біблейскіх матывах і размешчаны ў пэўным парадку па ярусах вежы. У першым ярусе — Ўвянчанне цярновым вянком, Крыжовы шлях і Палажэнне ў труну. Сцэна Ўвянчанне цярновым вянком знаходзіцца на заходняй сцяне, прама над хорамі. Над гэтай сцэнай можна ўбачыць змешчаны ў акенца твар маладога чалавека з доўгімі валасамі і ў італьянскай шапачцы. Мяркуюць, што гэта партрэт галоўнага майстра, які стварыў гэтыя рэльефныя кампазіцыі, а магчыма і ўсё ўбранне царквы. Над паўночнай аркай - сцэна Крыжовы шлях; над паўднёвай аркай знаходзіцца сцэна Палажэнне ў труну. Паміж сцэнамі ў картушах зроблены лацінскія надпісы, пазначаныя двума гуллівымі пуці. На арках ёсць медальёны з барэльефнымі партрэтамі князя Б. А. Галіцына, яго жонкі і сына.
У наступным ярусе вежы - старазапаветныя прарокі. З'яўленне ў інтэр'еры царквы скульптур прарокаў можна растлумачыць тым, што многія падзеі з Мукі Хрыстовы былі прадказаны прарокамі Старога Запавету і самім Ісусам Хрыстом. У кутах вежы, паміж вокнамі, змешчаны фігуры шасці прарокаў у поўны рост. Злева ад Укрыжавання стаіць цар Давід у кароне, са скіпетрам і арфай. На другім баку постаць цара Саламона – у кароне і са скіпетрам, якім ён паказвае на сцэну Палажэнне ў труну. Прарокі Майсей са скрыжалямі і Ільля з поясам у руцэ змешчаныя на паўночнай і паўднёвай сцяне адпаведна. На заходняй сцяне знаходзяцца фігуры старазапаветных першасвятароў. Бліжэй да Іллі - Захарыя са скруткам, бліжэй да Майсея - Аарон з кадзілам. Рэалістычныя рысы персанажаў гавораць аб еўрапейскай школе пластыкі. Паўкружныя вокны ў сваёй верхняй частцы маюць раслінны арнамент або выява птушкі Фенікс.
У трэцім ярусе, над прарокамі, можна ўбачыць пад кожным акном трох пуці, якія трымаюць палатно з лацінскімі вершамі, якія тлумачаць сілу прылад Мук Хрыстовых. Грані апошняга яруса запоўнены фігурамі анёлаў, пастаўленымі над вокнамі. Анёлы нясуць прылады Мук Хрыстовых - дзіда, слуп, бізун, цярновы вянок, молат, цвікі і губу. У купале вакол чатырохпялёсткавых акенцаў-люкарн развяваюцца пышныя раслінныя гірлянды, якія падтрымліваюцца пуці. У самым купале царквы, дзе мацуецца ланцуг для панікадзіла, вылеплены чатыры пухлыя пуці, размешчаныя па баках свету.
Колькасць розных скульптур, гарэльефаў і тэкстаў на невялікай паверхні сцен вежы большая, чым у еўрапейскіх цэрквах.
У царкве асабліва шануецца драўлянае паліхромнае скульптурнае Распяцце - яму ўжо больш за трыста гадоў. Добра захаваўся чатырох'ярусны іканастас. Ва ўбранні іканастаса прысутнічаюць разнастайныя раслінныя і дэкаратыўныя ўзоры, месцамі са скульптурнымі выявамі анёлаў. Іканастас запоўнены старажытнымі іконамі, акружанымі пазалочанай разьбой. Іконы выдатна гармануюць з разьбявай часткай іканастаса. Адзінаццаць абразоў з дваццаці шасці, якія раней знаходзіліся ў іканастасе, захаваліся; многія іконы ўжо адрэстаўраваны, а некаторыя напісаны нанава. Самы ўшанаваны абраз - «Знаменне» Багародзіцы.
У верхняй частцы заходняга прытвора знаходзяцца масіўныя драўляныя двух'ярусныя хоры. Яны цалкам пакрытыя вытанчанай пазалочанай разьбой. Ніжні ярус выкананы ў выглядзе галерэі, верхні - у выглядзе балкона, які абапіраецца на калоны гэтай галерэі. Для паведамлення ніжняга яруса хору з верхнім уладкованыя шрубавыя ўсходы, складзеная ў драўляную трубу.
У супрацьлегласць цэнтральнай вежы прытворі адрозніваюцца прастатой аздаблення. Тут няма нават намёкаў на ляпніну, і ўся прыгажосць заключаецца толькі ў хупавым спалучэнні паверхняў сцен і скляпенняў.
== Гл. таксама ==
* [[Дабравешчанне Прасвятой Багародзіцы|Знаменне (Дабравешчання)]]
* {{нп3|Знаменне (ікона)|Знаменне (ікона)|ru|Знамение (икона)}}
== Зноскі ==
{{reflist|2}}
== Літаратура ==
* {{кніга
|аўтар = Греч, А. Н.
|частка = Дубровицы
|загаловак = Ольгово. Дубровицы
|адказны = Под ред. Ив. Лазаревского и В. Згура
|месца = М.–Л.
|выданне = Вып. 4
|выдавецтва = Гос. изд-во
|год = 1925
|старонак = 132
|старонкі = 69–116
|серыя = Подмосковные музеи. Путеводители
|тыраж = 3000
|ref = Греч А. Н.
}} {{ref-lang|руск.||}}
* {{кніга
|загаловак = Православные храмы : журнал
|выданне = № 4
|год = 2014
|старонак = 31
|серыя = Путешествие по святым местам
|ref = Православные храмы
}} {{ref-lang|руск.||}}
* {{кніга
|аўтар = Семёнов, К. А.
|загаловак = Преславное Знамение: К трёхсотлетнему юбилею Великого освящения храма Знамения Пресвятой Богородицы в селе Дубровицы 1704—2004
|месца = Дубровицы
|год = 2004
|старонак = 91
|тыраж = 5000
|ref = Семёнов К. А.
}} {{ref-lang|руск.||}}
* {{кніга
|аўтар = Тарунов, А. М.
|загаловак = Дубровицы
|месца = М.
|выдавецтва = Московский рабочий
|год = 1991
|старонак = 112, [16]
|серыя = Памятники Подмосковья
|isbn = 5-239-01177-X
|тыраж = 45000
|ref = Тарунов А. М.
}} {{ref-lang|руск.||}}
== Спасылкі ==
* {{cite web 2
|title = Дубровицы. Церковь иконы Божией Матери "Знамение"
|url = https://sobory.ru/article/?object=00451
|website = Соборы.Ru
|accessdate = 2022-08-03
|lang = ru
|showlang = yes
}} ({{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20220803073241/https://sobory.ru/article/?object=00451|date=03 жніўня 2022}})
* {{cite web 2 |url=https://dubrovitsy.tilda.ws/hram |title=Дубровицы. Музей, которого нет |website=Дубровицы.Ru |accessdate=04.08.2022 |lang=ru |showlang=yes}} ({{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20220804081805/https://dubrovitsy.tilda.ws/hram |date=04 жніўня 2022}})
* {{cite web 2 |url=https://www.google.com/maps/@55.4413606,37.4945557,3a,90y,69.01h,88.32t/data=!3m7!1e1!3m5!1sAF1QipPOvfgS8aXRZ7AUmquDrIoaQOzxXGVcesVgwpkY!2e10!3e12!7i10240!8i5120|title=3D View Google – інтэр'ер царквы, 2021 |website=[[Google Maps]] |accessdate=04.08.2022 }}
* <div style="font-size:100%;">🎦 {{youtube|https://www.youtube.com/watch?v=|Jv93F7Cw2KQ|Дубровицы. Церковь Знамения Пресвятой Богородицы - Ombio Productions}}</div>
{{Партал|Архітэктура}}
<!-- Аб’ект культурнай спадчыны РФ -->
<div style="clear:none; float:right;">
<div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:3px solid #ccc; border-bottom:3px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 250px;"><div style="width:100%">[[Выява:Coat of Arms of the Russian Federation 2.svg|30px|link=|Герб Расіі]] <span title="Аб’ект культурнай спадчыны РФ" style="margin-left: 0.2em; font-size: 100%;">'''Аб’ект культурнай спадчыны РФ''' <span class="noprint" style="white-space:nowrap;">[https://ru-monuments.toolforge.org/get_info.php?id=501410413080086 № 501410413080086] (руск.)</span></div>
</div>
</div>
[[:Катэгорыя:Праваслаўныя храмы Масквы]]
[[:Катэгорыя:Храмы паводле алфавіта]]
[[:Катэгорыя:З’явіліся ў 1704 годзе]]
[[:Катэгорыя:Аб’екты культурнай спадчыны Расіі]]
[[:Катэгорыя:Маскоўскае барока]]
dnejvjo41j7wvaz3qlq1v3rmkrhm320
4191742
4191736
2022-08-22T10:48:47Z
Waren1
111894
/* Экстэр'ер */ афармленне
wikitext
text/x-wiki
{{Загатоўка раздзела}}
{{арфаграфія}}
<br/>
{{Храм
|Тып храма = Праваслаўны храм
|Беларуская назва = Знаменская царква (Дубровіцы)
|Арыгінальная назва = {{lang-ru|Церковь Знамения Пресвятой Богородицы в Дубровицах|}}
|Выява = Дубровицкая церковь 23мая2022.jpg
|Подпіс выявы = Агульны выгляд храма з боку галоўнага ўваходу
|Шырыня выявы = 330
|Сучасны статус =
|Краіна = Расія
|Краіна2 =
|Назва месцазнаходжання = Пасёлак
|Месцазнаходжанне = {{нп3|Дубровіцы (Маскоўская вобласць)|Дубровіцы|ru|Дубровицы (Московская область)}},<br/>гарадская акруга [[Падольск]],<br/>[[Маскоўская вобласць]]
|lat_dir = N|lat_deg = 55|lat_min = 26|lat_sec = 28.67
|lon_dir = E|lon_deg = 37|lon_min = 29|lon_sec = 39.87
|region = RU
|CoordScale =
|Канфесія = [[Праваслаўе]]
|Епархія = Падольская <br>(Маскоўская [[мітраполія]] [[Руская Праваслаўная Царква|РПЦ]])
|Ордэнская прыналежнасць =
|Тып будынка = [[Царква]]
|Архітэктурны стыль = [[Барока]] (галіцынскі стыль)
|Аўтар праекта =
|Будаўнік =
|Заснавальнік = {{нп3|Галіцын, Барыс Аляксеевіч|Барыс Галіцын|ru|Голицын, Борис Алексеевич}}<br/>пры ўдзеле [[цар]]а [[Пётр I (імператар расійскі)|Пятра I]]
|Першае згадванне = [[1698]]
|Заснаванне = [[22 ліпеня]] ([[1 жніўня]]) [[1690]]
|Асноўныя даты = {{Славутасць/Даты||||||}}
|Скасаваны = [[1930]]
|Пачатак будаўніцтва = [[1690]]
|Заканчэнне будаўніцтва = [[1704]]
|Рэліквіі =
|Сучасны стан = Дзеючы, рэстаўруецца
|Сайт = [http://www.dubrovitsy-hram.ru/ dubrovitsy-hram.ru] <small>(руск.)</small>
|Commons = Church of the Theotokos of the Sign (Dubrovitsy)
}}
<!-- Карта Дубровіцы -->
<mapframe text="Карта '''Дубровіцы''' (клікніце па карце, каб павялічыць яе)" Wikimedia | © OpenStreetMap width=340 height=250 zoom=13 latitude=55.441351 longitude=37.494458>
{
"type": "FeatureCollection",
"features": [
{
"type": "Feature",
"properties": {
"title": "",
"description": "",
"marker-symbol": "religious-christian",
"marker-size": "large",
"marker-color": "f00"
},
"geometry": {
"type": "Point",
"coordinates": [
37.494458,
55.441351
]
}
}
]
}</mapframe>
'''Знаменская царква''' ці Царква Азнакі Прасвятой Багародзіцы у Дубровіцах ({{lang-ru|Церковь Знамения Пресвятой Богородицы в Дубровицах}}) — [[Парафія|парафіяльны]] [[храм]] Падольскай [[Епархія|епархіі]] [[Руская Праваслаўная Царква|Рускай праваслаўнай царквы]]. Галоўны прастол храма асвечаны ў гонар [[Ікона|іконы]] [[Дзева Марыя|Божай Маці]] «Знаменне». Размешчаны ў пасёлку {{нп3|Дубровіцы (Маскоўская вобласць)|Дубровіцы|ru|Дубровицы (Московская область)}} ў 4 км ад [[Падольск]]а [[Маскоўская вобласць|Маскоўскай вобласці]], [[Расія]]. [[Царква (збудаванне)|Царква]] з'яўляецца цэнтральнай часткай [[Архітэктурны ансамбль|архітэктурнага ансамбля]] сядзібы Дубровіцы, якая некалі належала прадстаўнікам [[Дваране|дваранскіх]] сем'яў {{нп3|Марозавы (баярскі род)|Марозавых|ru|Морозовы (боярский род)}}, {{нп3|Галіцыны|Галіцыных|ru|Голицыны}} і {{нп3|Дзмітрыевы-Мамонавы|Дзмітрыевых-Мамонавых|ru|Дмитриевы-Мамоновы}}. Вядома царква сваёй унікальнай архітэктурай у стылі [[барока]], незвычайнай для рускага царкоўнага [[дойлідства]], а таксама таямнічай гісторыяй стварэння, да якога прыклаў руку сам [[цар]] [[Пётр I (імператар расійскі)|Пётр I]]. Храм мае статус Аб’екта культурнай спадчыны [[Расія|РФ]]<ref>{{cite web|author = |url = https://ru-monuments.toolforge.org/get_info.php?id=501410413080086 |title = Культурная спадчына РФ. Аб'ект № 501410413080086 |lang = ru |website = ru-monuments.toolforge.org |date = |access-date = 2022-08-04|deadlink = no|archive-url = |archive-date = }}</ref>. Настаяцель — протаіерэй Андрэй Грыцышын.
[[Файл:Banner PodolskyDistrict 0147.jpg|835px]]
<!-- Галерэя -->
{|align="left" style="margin-right:2em; "
|{{Галерэя 2
|Name = Галерэя
|border = #CCCCFF
|background = #EEEEFF
|loop = yes
|Памер = 300px
|Файл:Boris Alexeevich Golitsyn.jpg |Барыс Аляксеевіч Галіцын, фундатар царквы
|Файл:Metropolitan Stephen Yavorsky.jpg |Экзарх, мітрапаліт Разанскі і Мурамскі Стэфан
|Файл:Dmitriev-Mamonov Alexandr Matveevich.jpg |Аляксандр Мацвеевіч Дзмітрыеў-Мамонаў, гаспадар сядзібы
|Файл:Renovation of the Temple of the Sign.jpg |Знаменская царква у Дубровіцах на літаграфіі Фрыдрыха Дрэгера (А. Ф. Вельтман, 1850)
|Файл:Рихтер Фёдор Фёдорович (1857).jpg |Фёдар Фёдаравіч Рыхтэр, архітэктар
|Файл:Filaret (Drozdov) by Gau.jpg |Мітрапаліт Маскоўскі і Каломенскі Філарэт
|Файл:Дубровицы, храм Знамения и взорванная колокольня, 1930 г.jpg |Знаменская царква і ўзарваная званіца, 1931
|Файл:Metropolitan Juvenal (Poyarkov) (22.09.2016).jpg |Мітрапаліт Круціцкі і Каломенскі Ювеналій
|Файл:Dubrovitsy, Moskovskaya oblast', Russia - panoramio (10).jpg |Курган на паўночным усходзе ад царквы, 2014
}}
|}
== Гісторыя ==
=== Будаўніцтва храма ===
Будаўніцтва Знаменскай царквы адносіцца да часоў, калі сядзібай Дубровіцы валодаў [[князь]] {{нп3|Галіцын, Барыс Аляксеевіч|Барыс Аляксеевіч Галіцын|ru|Голицын, Борис Алексеевич}}, выхавальнік маладога Пятра I. Закладка каменнага храма была праведзена 22 ліпеня (1 жніўня) 1690 года на месцы драўлянай царквы [[Ілья (прарок)|Іллі Прарока]]. Драўляную Ільінскую царкву разабралі і перанеслі ў найбліжэйшую вёску Лемяшэва ({{lang-ru|Лемешево|}}). Будаўніцтва царквы вялося 14 гадоў - з 1690 па 1704 год. Сам цар Пётр I удзельнічаў у ажыццяўленні грандыёзнай задумы {{nobr|Б. А. Галіцына}}{{sfn| Семёнов К. А.|2004|с=7.}}.
Царква будавалася з мясцовага белага каменя, які паўсюль сустракаецца ў Падольскім краі. У будаўніцтве ўдзельнічалі замежныя майстры, запрошаныя князем Галіцыным спецыяльна для гэтай мэты. Архітэктар і некалькі разьбяроў і скульптараў, верагодна, былі запрошаны з-за мяжы, а асноўнымі іх памагатымі былі прыгонныя рускія муляры. Імя галоўнага архітэктара невядома, існуе мноства здагадак, але даць адназначны адказ з-за адсутнасці дакументаў да гэтага часу не ўдалося{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=25.}}. Працы па ўзвядзенні царквы вяліся толькі ўлетку. У зімовы перыяд працавалі ў бараках, дзе адны майстры выконвалі разьбярства па камені, а іншыя - таўклі шкло і [[Гіпс|алебастр]], якія дадаваліся ў [[Вапна|вапну]] пры кладцы блокаў сцяны.
Царква выканана з рэдкім мастацкім майстэрствам у стылі {{нп3|Галіцынскае барока|Галіцынскага барока|ru|Голицынское барокко}}. Вялікае [[асвячэнне]] царквы здзейсніў {{nobr|11 (22) лютага}} 1704 года [[экзарх]], [[мітрапаліт]] [[Разань|Разанскі]] і [[Мурам]]скі {{нп3|Стэфан (Яварскі)|Стэфан (Яварскі)|ru|Стефан Яворский}}. На [[Богаслужэнне|богаслужэнні]] ў гэты дзень прысутнічалі цар Пётр I і яго сын царэвіч [[Аляксей Пятровіч|Аляксей]], духоўныя і шляхетныя свецкія асобы. Урачыстасці з гэтай нагоды працягваліся цэлы тыдзень і на іх запрасілі ўсіх мясцовых жыхароў{{sfn| Семёнов К. А.|2004|с=9—10.}}.
=== Новыя ўладальнікі сядзібы ===
Да сярэдзіны XVIII стагоддзя на паўднёвы захад ад царквы была пабудавана трох'ярусная [[званіца]]. Пад званіцай у 1780-х гадах была асвечана цёплая царква ў імя святых мучанікаў Адрыяна і Наталлі. Пры ўнуку Б. А. Галіцына {{нп3|Галіцын, Сяргей Аляксеевіч|Сяргею Аляксеевічу|ru|Голицын, Сергей Алексеевич}} ў {{nobr|1750–1753}} гадах пабудаваны сядзібны дом, конны двор, чатыры флігелі, гаспадарчыя пабудовы. У 1781 годзе сядзібу купіў генерал-аншэф князь [[Рыгор Аляксандравіч Пацёмкін]]. Яму не давялося доўга валодаць сядзібай. Улетку 23 чэрвеня (4 ліпеня) 1787 года імператрыца [[Кацярына II]] наведала Дубровіцы, каб купіць сядзібу і падарыць яе свайму фаварыту {{нп3|Дзмітрыеў-Мамонаў, Аляксандр Мацвеевіч|Аляксандру Мацвеевічу Дзмітрыеву-Мамонаву|ru|Дмитриев-Мамонов, Александр Матвеевич}}{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=50.}}. Пры Аляксандры ў Дубровіцах быў перабудаваны сядзібны палац у стылі [[класіцызм]]у. Пасля смерці Аляксандра сядзібу атрымаў у спадчыну яго сын Мацвей.
У 1812 годзе ў Дубровіцах пабывалі французы. Невялікі атрад конніцы маршала [[Іаахім Мюрат|Іаахіма Мюрата]] пакінуў Дубровіцы 10 (22) кастрычніка 1812 года. Царква тады не пацярпела. На паўночны ўсход ад царквы быў створаны [[курган]] і пасаджаны на ім акацыі. Пасля [[Вайна 1812 года|Французска-рускай вайны 1812 гады]] на кургане штогод здзяйснялася [[паніхіда]] па загінуўшых у [[Барадзінская бітва|Барадзінскай бітве]]{{sfn|Православные храмы|2014|с=7.}}. [[Граф]] {{нп3|Дзмітрыеў-Мамонаў, Мацвей Аляксандравіч|Мацвей Аляксандравіч Дзмітрыеў-Мамонаў|ru|Дмитриев-Мамонов, Матвей Александрович}} быў адным з самых знакамітых і найбагацейшых людзей Расіі. У пачатку {{nobr|1820-х}} гадоў Мацвей правёў перабудову сядзібы накшталт сярэднявечных [[рыцар]]скіх [[Замак|замкаў]]. Вакол сядзібы была пабудавана каменная зубчастая агароджа. Пры Мацвеі царква доўга пуставала, вельмі састарэла. Рамы ўсё пагнілі і амаль усе вываліліся, [[ляпніна]] ад дажджу і снегу размокла і падала на падлогу. Званы пайшлі на гарматы. Спатрэбілася тэрміновая [[рэстаўрацыя]] царквы<ref>{{кніга|аўтар = Цветаев, В. Д. |загаловак = Дубровицы. Из дачных впечатлений |месца = М. |выдавецтва = Университетская тип. |год = 1907 |старонак = 16 |старонкі = 9, прим}} {{ref-lang|руск.||}}</ref>. У перыяд, калі граф знаходзіўся пад апекай у [[Масква|Маскве]], адбылася першая рэстаўрацыя (1848–1850) царквы.
Рэстаўрацыйнымі працамі кіраваў архітэктар {{нп3|Рыхтэр, Фёдар Фёдаравіч|Фёдар Фёдаравіч Рыхтэр|ru|Рихтер, Фёдор Фёдорович}}. Ён імкнуўся перарабіць царкву ў "[[Русь|старарускім]]" стылі. Лацінскія вершы былі заменены на [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскія]] тэксты. Асвячэнне абноўленай царквы здзейсніў 27 жніўня (8 верасня) 1850 года мітрапаліт [[Масква|Маскоўскі]] і [[Каломна|Каломенскі]] {{нп3|Філарэт (Драздоў)|Філарэт (Драздоў)|ru|Филарет (Дроздов)}}{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=47.}}. У 1863 годзе ўладальнікам Дубровіц стаў князь {{нп3|Галіцын, Сяргей Міхайлавіч (1843—1915)|Сяргей Міхайлавіч Галіцын|ru|Голицын, Сергей Михайлович (1843—1915)}}. У гэты час у сядзібе абнавілі палац і сядзібны парк. Частка сядзібы была аддадзена пад дачы. Пры царкве дзейнічала трохгадовая царкоўна-прыходская школа, а таксама багадзельня для маламаёмасных сялян{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=62.}}.
=== Пасля рэвалюцыі 1917 года ===
Пасля [[рэвалюцыя 1917 года ў Расіі]] царква больш за дзесяць гадоў была дзейнай, пакуль у 1929 годзе ў ёй не спыніліся богаслужэнні. У верасні 1931 года званіца была ўзарвана. Царква моцна пацярпела ў 30-х гадах, многія [[Скульптура|скульптуры]] [[святы]]х і [[Статуя|статуі]] [[анёл]]аў былі пашкоджаны. З 1930 па 1990 гады быў перыяд закрыцця царквы. У канцы 1950-х гадоў царква знаходзілася ў запусценні. У жніўні 1960 года сядзіба Дубровіцы і царква былі прызнаны помнікамі архітэктуры і ўзяты пад ахову дзяржавы. У 1961 годзе ў Дубровіцах размясціўся {{нп3|Усерасійскі НДІ жывёлагадоўлі імя Л. К. Эрнста|Усесаюзны інстытут жывёлагадоўлі|ru|Всероссийский НИИ животноводства имени Л. К. Эрнста}}. Царква перайшла ў распараджэнне гэтага інстытута. Памяшканне царквы выкарыстоўвалася інстытутам у якасці склада. У ходзе рэстаўрацыйных работ 1967–1972 гадоў аднавілі палац і гаспадарчыя будынкі, а рэстаўрацыя царквы, зацягнуўшыся на некалькі дзесяцігоддзяў, і не была завершана. У 1990 годзе царкву вярнулі [[Парафія|вернікам]]{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=67.}}.
=== Аднаўленне богаслужэння ў храме ===
22 ліпеня 1990 года, пасля доўгага перапынку, адбылося першае богаслужэнне, а 13 кастрычніка пробашч здзейсніў малебен ля сцен [[алтар]]а з малым асвячэннем храма. Мітрапаліт Круціцкі і Каломенскі {{нп3|Ювеналій (Паяркоў)|Ювеналій|ru|Ювеналий (Поярков)}} благаславіў адкрыццё царквы{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=70.}}. Дзіцячая нядзельная школа пры храме існуе з 2003 года, ёсць [[Праваслаўе|праваслаўны]] маладзёжны клуб і тэатральная студыя<ref>{{cite web|author = |url = https://www.dubrovitsy-hram.ru/ |title = Детская воскресная школа при Знаменском храме. |lang = ru |website = dubrovitsy-hram.ru |date = |access-date = 2022-08-14|deadlink = no|archive-url = |archive-date = }}</ref>. У 2002–2003 гадах былі праведзены рэстаўрацыйныя работы пры падрыхтоўцы да 300-годдзя царквы. Было выканана абнаўленне [[інтэр'ер]]аў царквы, праведзена добраўпарадкаванне прылеглай тэрыторыі. Адрэстаўравалі [[купал]]ьны [[крыж]], старую згнілую карону замянілі новай. Курган, які знаходзіцца каля царквы, уладкавалі і размясцілі на яго вяршыні назіральную пляцоўку. Унутры царквы, аднавілі [[гарэльеф]]ныя кампазіцыі і скульптуры, на сцены вярнулі лацінскія вершы, адрэстаўравалі [[іканастас]] і [[хоры]]<ref>{{cite web|author = |url = https://restmast.com/obekt/9/ |title = Реставрационная строительная проектная мастерская : Церковь Знамения Пресвятой Богородицы в усадьбе Дубровицы. |lang = ru |website = restmast.com |date = |access-date = 2022-08-14|deadlink = yes|archive-url = https://web.archive.org/web/20210128035503/https://restmast.com/obekt/9/|archive-date = 2021-01-28}}</ref>. Іконы рэстаўравалі ў майстэрні [[Дзяржаўны гістарычны музей (Масква)|Дзяржаўнага Гістарычнага музея]] і ў майстэрні [[Дзяржаўная Траццякоўская галерэя|Дзяржаўнай Траццякоўскай галерэі]]{{sfn|Православные храмы|2014|с=13.}}. Аднаўленне знешняга ўбрання царквы засталося незавершаным. 7 кастрычніка 2009 года Сусветны фонд помнікаў уключыў царкву ў спіс аб'ектаў, якія знаходзяцца пад пагрозай знішчэння<ref>{{cite web|author = |url = http://www.wmf.org/project/church-icon-mother-god-sign |title = World Monuments Watch 2010 : Church of the Icon of the Mother of God of the Sign. |lang = en |website = wmf.org |date = |access-date = 2022-08-14|deadlink = no|archive-url = |archive-date = }}</ref>. Царква атрымала за намаганні па аднаўленні ўзнагароду 2010 года ад Фонду паслоў ЗША па захаванні культуры<ref>{{cite web|author = |url = https://ru.usembassy.gov/education-culture/cooperation-programs/afcp/ |title = The Fund of American Ambassadors for the Preservation of Cultural Heritage : AFCP in Russia 2009—2010. |lang = en |website = ru.usembassy.gov |date = |access-date = 2022-08-14|deadlink = no|archive-url = |archive-date = }}</ref>. З пачатку 2022 года вядуцца работы па ўзнаўленні трох'яруснай званіцы на ранейшым месцы. На першым ярусе званіцы размяшчаецца [[Хрышчэнне|хрысцільны]] храм.
== Архітэктура і ўбранне храма ==
<!-- Галерэя -->
{|align="left" style="margin-right:2em; "
|{{Галерэя 2
|Name = Галерэя
|border = #CCCCFF
|background = #EEEEFF
|loop = yes
|Памер = 300px
|Файл:Церковь Знамения Богородицы в Дубровицах.jpg |Погляд на мыс, утвораны зліццём рэк Дзясна і Пахра
|Файл:План Церкви Знамения.jpg |План царквы – гэта роўнаканечны крыж<br/>(М. В. Красоўскі, 1910)
|Файл:Знаменская церковь, Дубровицы 2019 Купол.jpg |Вянчае царкву металічная пазалочаная карона
|Файл:Церковь Знамения Пресвятой Богородицы в Дубровицах. Вид сбоку.jpg |Дэкаратыўныя элементы на фасадзе царквы
|Файл:Dubrovitsy, Moskovskaya oblast', Russia - panoramio (12).jpg |Каля галоўнага ўваходу стаяць дзве белакаменныя статуі
|Файл:Dubrovitsy church of Sign (13).JPG |Статуя Евангеліста Матфея з анёлам ля цокаля царквы
|Файл:Знаменская церковь (Дубровицы) интерьер 1.jpg |Падкупальная прастора царквы
|Файл:Знаменская церковь (Дубровицы) интерьер 2.jpg |Барочны разны іканастас
|Файл:Dubrovitsy, Moskovskaya oblast', Russia - panoramio (13).jpg |Двух'ярусныя хоры з пазалочанай разьбой па дрэве
}}
|}
=== Экстэр'ер ===
Знаменская царква з'яўляецца адным з самых неардынарных помнікаў рускага царкоўнага дойлідства. Яна адрозніваецца ад іншых рускіх храмаў мяжы XVII-XVIII стагоддзяў накіраванай уверх цэнтральнай кампазіцыяй, крыжападобным планам і высокай цэнтральнай вежай, увянчанай металічнай пазалочанай каронай<ref>{{кніга|аўтар = Яковлев, А. Н. |частка = Купол |загаловак = Православная энциклопедия |месца = М. |том = 39 |выдавецтва = Церковно-научный центр «Православная Энциклопедия» |год = 2015 |старонак = 752 |старонкі = 367–379 |тыраж = 33 000 |isbn = 978-5-89572-033-2}} {{ref-lang|руск.||}}</ref>. У архітэктурным ансамблі сядзібы царква з'яўляецца [[Дамінанта (архітэктура)|дамінантай]], таму што знаходзіцца ў цэнтры кампазіцыйнай восі: парк - палац - царква - курган. Знаменская царква стаіць на высокім беразе мыса, утворанага зліццём рэк Дзясна і [[Пахра]].
У намеры дойліда, на думку дырэктара [[Аружэйная палата|Маскоўскай Аружэйнай палаты]], вядомага пісьменніка {{нп3|Вельтман, Аляксандр Фаміч|А. Ф. Вельтмана|ru|Вельтман, Александр Фомич}}, было стварыць падабенства старажытнай [[Базіліка|базілікі]], з усімі ўпрыгожваннямі [[Готыка|каталіка-гатычных]] храмаў<ref>{{кніга|аўтар = Вельтман, А. Ф. |загаловак = Обновления Храма Знамения Пресвятые Богородицы в селе Дубровицах (Московской губернии, Подольского уезда, в имении Графа М. А. Дмитриева-Мамонова), основанного в 1690 году и освященного в 1704 году в присутствии Храмоздателя Государя Царя и Великого Князя Петра Алексеевича |месца = М. |выдавецтва = Тип. Александра Семена |год = 1850 |старонак = 15 |старонкі = 7}} {{ref-lang|руск.||}}</ref>. Высокі белакаменны будынак царквы ў плане ўяўляе сабой роўнаканечны крыж з закругленымі канцамі; канцоўкі падзелены на тры часткі. Цэнтрычны тып храма гэтай формы быў шырока распаўсюджаны ў каталіцкіх краінах і выказваў асноўныя рысы еўрапейскага барока XVII стагоддзі{{sfn|Греч А. Н.|1925|с=78.}}.
Па тыпе архітэктурнай кампазіцыі царква ўяўляе сабой [[васьмярык]] (вежа) на [[Чацвярык (збудаванне)|чацверыку]] (база). Цэнтральная частка будынка мае форму правільнага квадрата і злучаецца з алтаром і [[прытвор]]амі [[Арка|арачнымі]] пралётамі, якія ператвараюць сцены царквы ў чатыры [[пілон]]а. Гэтая кампазіцыя ў асноўным выкарыстоўвалася ў афармленні рускіх праваслаўных храмаў<ref>{{кніга|аўтар = Красовский, М. В. |частка = Церковь села Дубровиц (с 11 рис.) |загаловак = Известия Императорской Археологической Комиссии |месца = С.-Петербург |выданне = Вып. 34 |выдавецтва = Тип. Главного Управления Уделов |год = 1910 |старонак = 55–71 |старонкі = 56}} {{ref-lang|руск.||}}</ref>.
Васьмігранная вежа мае гарызантальнае дзяленне [[карніз]]амі на тры светлавыя ярусы і завяршаецца купалам, які нясе ажурную «вогненную» карону. Вышыня купала – {{Num|4.5|м}}, крыжа – {{Num|4.8|м}}. Завяршэнне храма каронай зусім не ў рускай традыцыі. Ніжні ярус вежы адзначаюць выступоўцы прастакутныя вокны са скругленай верхняй часткай. Такія ж вокны ёсць у сярэднім ярусе, а ў верхнім яны - невялікія, васьмівугольныя, багата упрыгожаныя разьбой. На купале можна ўбачыць чатырохпялёсткавыя вокны. Вышыня царквы з купалам – {{Num|42.3|м}}{{sfn|Православные храмы|2014|с=15.}}.
Вонкавыя сцены царквы ўпрыгожаны [[Рэльеф (скульптура)|рэльефным]] мурам у стылі [[рустыка]]. [[Фасад]] багата [[Дэкор|дэкараваны]]: розныя [[Калона|калоны]], рэльефныя завіткі і пэндзлі, італьянскія ракавінкі, высечаныя ў камені экзатычныя кветкі і плады, лісце міжземнаморскага [[Акант (арнамент)|аканта]]. Усё гэтае ўпрыгожванне заканчваецца выявамі крылатых [[херувім]]аў. Многія з гэтых дэкаратыўных элементаў ніколі раней не сустракаліся ў рускім царкоўным дойлідстве{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=26.}}.
Восем статуй [[Апосталы|апосталаў]] устаноўлены у ніжнім ярусе васьміграннай вежы, паміж вокнамі. Апосталы перш трымалі, акрамя кніг, прылады [[Мукі Хрыстовы|Мук Хрыстовых]]. Сёння многія статуі страцілі гэтыя атрыбуты. Апосталаў цяжка апазнаць, бо статуі не маюць подпісаў персанажаў. Скульптурныя выявы [[Біблія|біблейскіх]] персанажаў не былі традыцыйнымі для рускага царкоўнага дойлідства{{sfn|Греч А. Н.|1925|с=77.}}. На даху царквы на [[франтон]]ах па ўсім перыметры ўстаноўлены ілжывыя вокны. Над кожным ілжывым паддашкавым акном размешчаны чатыры маленькія фігуркі анёлаў. Паміж ілжывымі вокнамі стаяць статуі херувімаў на [[П’едэстал|пастаментах]]-шарах. Гэтыя восем херувімаў, усталяваных на даху царквы, трымаюць у руках прылады Мук Хрыстовых: дзіда, усходы, крыж, цвікі, цярновы вянок, губку і інш. З часам у большасці херувімаў адламаліся прадметы, якія яны некалі трымалі ў руках{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=19.}}.
Першы паверх царквы пастаўлены на высокім [[Падмурак|падмурку]]; у царкве таксама ёсць [[падвал]]. Вакол царквы, паўтараючы контур яе плана, ідзе вузкая [[галерэя]] ({{Num|1.3|м}}), якая ўзвышаецца над зямлёй на дзесяць прыступак і абгароджана высокім [[парапет]]ам. [[Цокаль]] і парапет пакрыты цэлай сеткай пышнага рэльефнага [[арнамент]]у, скамбінаванага на цокалі з [[Валюта (архітэктура)|волют]], лісця і гронкі вінаграда, а на парапеце - з лісця аканта{{sfn|Греч А. Н.|1925|с=75.}}. Па баках царквы чатыры шырокія веерападобныя лесвіцы, якія вядуць да дзвярэй (у тым ліку з усходняга боку). Ёсць тры ўваходныя дзверы, размешчаныя на захадзе (галоўны ўваход), поўначы і поўдні. Ва ўсходняй сцяне замест дзвярэй уладкована [[ніша]]. У глыбіні гэтай нішы раней змяшчалася [[Распяцце Ісуса|Распяцце]] з фігурамі [[Ян (апостал)|Іаана Багаслова]] і [[Дзева Марыя|Багародзіцы]]. Цяпер Распяцце знаходзіцца ўнутры царквы. [[Партал]]ы апраўленыя буйна руставанымі камянямі. [[Ліштва|Ліштвы]] партала упрыгожаны двума [[Карынфскі ордар|карынфскімі]] калонамі, якія падтрымліваюць арнаментальны [[Фрыз (архітэктура)|фрыз]]{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=26.}}.
Царква ўпрыгожана скульптурай у поўны рост. Скульптуры прадстаўляюць высокіх старцаў, апранутых у [[Мантыя (аблачэнне)|мантыі]]. Каля галоўнага ўваходу, па баках заходняй лесвіцы, устаноўлены дзве белакаменныя статуі. З левага боку знаходзіцца статуя [[Свяціцель|свяціцеля]] [[Іаан Златавуст|Іаана Залатавуста]], пад яго пятай мяшок з грашыма, а з правага боку статуя свяціцеля [[Грыгорый Багаслоў|Рыгора Багаслова]] з кнігай і лампадай ля ног. На даху, прама над заходнім уваходам, знаходзіцца статуя свяціцеля [[Васілій Вялікі|Васіля Вялікага]] з кнігай і [[Мітра (аблачэнне)|мітрай]] ля ног. У цяперашні час у гэтых статуй адсутнічаюць часткі рук{{sfn|Семёнов К. А.|2004|с=15.}}.
Ля самай зямлі, на невысокім [[подыум]]е, па кутах цокаля, стаяць моцна пашкоджаныя статуі чатырох [[Евангелісты|евангелістаў]]: [[Марк (евангеліст)|Марк]], [[Лука (евангеліст)|Лука]], Іаан і [[Матфей (евангеліст)|Матфей]]. Гэтыя статуі зроблены вельмі мастацка, але ў цэлым усе яны непрапарцыйна кароткія{{sfn|Тарунов А. М.|1991|с=27.}}. Каменныя фігуры (леў, вол, арол і анёл), якія знаходзяцца ля ног евангелістаў, узнаўляюць адно з увасабленняў {{нп3|Тэтраморф|Тэтраморфа|ru|Тетраморф}} (міфічнага крылатага [[дэман]]а з бачанняў прарока [[Езекііль|Іезекііля]]). Калі прайсці па гадзіннікавай стрэлцы ад галоўнага ўваходу царквы ўздоўж цокаля, то статуі евангелістаў будуць такімі: з паўночна-заходняга боку – Матфей з анёлам; на паўночным усходзе – Лука з валом; з паўднёва-ўсходняга боку – Іаан з арлом; з паўднёва-заходняга боку – Марк са львом.
=== Iнтэр'ер ===
{{Частка выявы
|выява = Znamen Church In Dubrovici (Interier).jpg
|пазіцыя = right
|агульная = 1000
|шырыня = 340
|вышыня = 280
|верх = 350
|лева = 420
|права =
|ніз =
|загаловак = Цыкл Мукі Хрыстовы
|подпіс = Цэнтральная сцэна Укрыжаванне Ісуса
|колер_фону = #EEEEFF
}}
{{Частка выявы
|выява = Церковь Божией Матери «Знамение»Интерьер.jpg
|пазіцыя = right
|агульная = 1200
|шырыня = 340
|вышыня = 280
|верх = 700
|лева = 550
|права =
|ніз =
|загаловак = Цыкл Мукі Хрыстовы
|подпіс = Сцэна Палажэнне ў труну
|колер_фону = #EEEEFF
}}
Унутраныя аб'ёмы царквы раскошныя. Першае, што прыцягвае ўвагу ў царкве, - гэта адсутнасць асобных калон, так бы мовіць, безапорная прастора. Чатыры магутныя паўкруглыя аркі разам з чатырма парусямі служаць падставай для якія сыходзяць уверх ярусаў цэнтральнай вежы. Інтэр'ер царквы багата ўпрыгожаны мноствам рэльефных кампазіцый, надпісамі на латыні, майстэрска выразаным іканастасам і хорамі ў стылі барока.
На чатырох пілонах апорных арак размешчаны рэльефныя фігуры: на ўсходняй сцяне направа ад іканастаса - Іосіф Абручнік (муж Марыі) з кветкай лілеі ў руцэ; налева - Маці Божая, якая прынесла ў храм Дзіцятка Хрыста. Наадварот, па баках хор, на паўночна-заходнім пілоне, Праведны Сімяон, які трымае на руках Дзіцятка – Госпада Збавіцеля. А на іншым, паўднёва-заходнім, пілоне святая Ганна Прарочыца. Фігуры размешчаны такім чынам, што здаецца, быццам яны рухаюцца насустрач адна адной.
У парусях на скляпеністых паверхнях змешчаны фігуры чатырох евангелістаў у клубячых аблоках і ў асяроддзі пуці: справа над іканастасам - Матфей з анёлам, злева - Іаан з арлом. Наадварот, над хорамі - Лука з валом, і на другім баку - Марк са львом. Яны намаляваны тымі, хто сядзіць і пішуць Святое Евангелле.
Адмысловую ўнікальнасць Знаменскай царквы надае наяўнасць на ўсходняй сцяне гарэльефнага рэтабла на ўсю вышыню вежы. Яно ўключае чатыры сцэны з цыкла Мукі Хрыстовы: над іканастасам сцэна Укрыжаванне Ісуса — цэнтральны сюжэт цыкла; Над Укрыжаваннем - Уваскрэсенне Хрыстова. Яшчэ вышэй – Каранаванне Панны Марыі і сцэна Гасподзь Саваоф. Скульптурны малюнак біблейскіх персанажаў не з'яўляўся традыцыйным для тагачаснай рускай царкоўнай архітэктуры.
Рэльефныя кампазіцыі інтэр'еру выкананы ў тэхніцы стукко, яны вельмі разнастайныя, але ў іх ёсць адно агульнае: усе яны заснаваны на біблейскіх матывах і размешчаны ў пэўным парадку па ярусах вежы. У першым ярусе — Ўвянчанне цярновым вянком, Крыжовы шлях і Палажэнне ў труну. Сцэна Ўвянчанне цярновым вянком знаходзіцца на заходняй сцяне, прама над хорамі. Над гэтай сцэнай можна ўбачыць змешчаны ў акенца твар маладога чалавека з доўгімі валасамі і ў італьянскай шапачцы. Мяркуюць, што гэта партрэт галоўнага майстра, які стварыў гэтыя рэльефныя кампазіцыі, а магчыма і ўсё ўбранне царквы. Над паўночнай аркай - сцэна Крыжовы шлях; над паўднёвай аркай знаходзіцца сцэна Палажэнне ў труну. Паміж сцэнамі ў картушах зроблены лацінскія надпісы, пазначаныя двума гуллівымі пуці. На арках ёсць медальёны з барэльефнымі партрэтамі князя Б. А. Галіцына, яго жонкі і сына.
У наступным ярусе вежы - старазапаветныя прарокі. З'яўленне ў інтэр'еры царквы скульптур прарокаў можна растлумачыць тым, што многія падзеі з Мукі Хрыстовы былі прадказаны прарокамі Старога Запавету і самім Ісусам Хрыстом. У кутах вежы, паміж вокнамі, змешчаны фігуры шасці прарокаў у поўны рост. Злева ад Укрыжавання стаіць цар Давід у кароне, са скіпетрам і арфай. На другім баку постаць цара Саламона – у кароне і са скіпетрам, якім ён паказвае на сцэну Палажэнне ў труну. Прарокі Майсей са скрыжалямі і Ільля з поясам у руцэ змешчаныя на паўночнай і паўднёвай сцяне адпаведна. На заходняй сцяне знаходзяцца фігуры старазапаветных першасвятароў. Бліжэй да Іллі - Захарыя са скруткам, бліжэй да Майсея - Аарон з кадзілам. Рэалістычныя рысы персанажаў гавораць аб еўрапейскай школе пластыкі. Паўкружныя вокны ў сваёй верхняй частцы маюць раслінны арнамент або выява птушкі Фенікс.
У трэцім ярусе, над прарокамі, можна ўбачыць пад кожным акном трох пуці, якія трымаюць палатно з лацінскімі вершамі, якія тлумачаць сілу прылад Мук Хрыстовых. Грані апошняга яруса запоўнены фігурамі анёлаў, пастаўленымі над вокнамі. Анёлы нясуць прылады Мук Хрыстовых - дзіда, слуп, бізун, цярновы вянок, молат, цвікі і губу. У купале вакол чатырохпялёсткавых акенцаў-люкарн развяваюцца пышныя раслінныя гірлянды, якія падтрымліваюцца пуці. У самым купале царквы, дзе мацуецца ланцуг для панікадзіла, вылеплены чатыры пухлыя пуці, размешчаныя па баках свету.
Колькасць розных скульптур, гарэльефаў і тэкстаў на невялікай паверхні сцен вежы большая, чым у еўрапейскіх цэрквах.
У царкве асабліва шануецца драўлянае паліхромнае скульптурнае Распяцце - яму ўжо больш за трыста гадоў. Добра захаваўся чатырох'ярусны іканастас. Ва ўбранні іканастаса прысутнічаюць разнастайныя раслінныя і дэкаратыўныя ўзоры, месцамі са скульптурнымі выявамі анёлаў. Іканастас запоўнены старажытнымі іконамі, акружанымі пазалочанай разьбой. Іконы выдатна гармануюць з разьбявай часткай іканастаса. Адзінаццаць абразоў з дваццаці шасці, якія раней знаходзіліся ў іканастасе, захаваліся; многія іконы ўжо адрэстаўраваны, а некаторыя напісаны нанава. Самы ўшанаваны абраз - «Знаменне» Багародзіцы.
У верхняй частцы заходняга прытвора знаходзяцца масіўныя драўляныя двух'ярусныя хоры. Яны цалкам пакрытыя вытанчанай пазалочанай разьбой. Ніжні ярус выкананы ў выглядзе галерэі, верхні - у выглядзе балкона, які абапіраецца на калоны гэтай галерэі. Для паведамлення ніжняга яруса хору з верхнім уладкованыя шрубавыя ўсходы, складзеная ў драўляную трубу.
У супрацьлегласць цэнтральнай вежы прытворі адрозніваюцца прастатой аздаблення. Тут няма нават намёкаў на ляпніну, і ўся прыгажосць заключаецца толькі ў хупавым спалучэнні паверхняў сцен і скляпенняў.
== Гл. таксама ==
* [[Дабравешчанне Прасвятой Багародзіцы|Знаменне (Дабравешчання)]]
* {{нп3|Знаменне (ікона)|Знаменне (ікона)|ru|Знамение (икона)}}
== Зноскі ==
{{reflist|2}}
== Літаратура ==
* {{кніга
|аўтар = Греч, А. Н.
|частка = Дубровицы
|загаловак = Ольгово. Дубровицы
|адказны = Под ред. Ив. Лазаревского и В. Згура
|месца = М.–Л.
|выданне = Вып. 4
|выдавецтва = Гос. изд-во
|год = 1925
|старонак = 132
|старонкі = 69–116
|серыя = Подмосковные музеи. Путеводители
|тыраж = 3000
|ref = Греч А. Н.
}} {{ref-lang|руск.||}}
* {{кніга
|загаловак = Православные храмы : журнал
|выданне = № 4
|год = 2014
|старонак = 31
|серыя = Путешествие по святым местам
|ref = Православные храмы
}} {{ref-lang|руск.||}}
* {{кніга
|аўтар = Семёнов, К. А.
|загаловак = Преславное Знамение: К трёхсотлетнему юбилею Великого освящения храма Знамения Пресвятой Богородицы в селе Дубровицы 1704—2004
|месца = Дубровицы
|год = 2004
|старонак = 91
|тыраж = 5000
|ref = Семёнов К. А.
}} {{ref-lang|руск.||}}
* {{кніга
|аўтар = Тарунов, А. М.
|загаловак = Дубровицы
|месца = М.
|выдавецтва = Московский рабочий
|год = 1991
|старонак = 112, [16]
|серыя = Памятники Подмосковья
|isbn = 5-239-01177-X
|тыраж = 45000
|ref = Тарунов А. М.
}} {{ref-lang|руск.||}}
== Спасылкі ==
* {{cite web 2
|title = Дубровицы. Церковь иконы Божией Матери "Знамение"
|url = https://sobory.ru/article/?object=00451
|website = Соборы.Ru
|accessdate = 2022-08-03
|lang = ru
|showlang = yes
}} ({{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20220803073241/https://sobory.ru/article/?object=00451|date=03 жніўня 2022}})
* {{cite web 2 |url=https://dubrovitsy.tilda.ws/hram |title=Дубровицы. Музей, которого нет |website=Дубровицы.Ru |accessdate=04.08.2022 |lang=ru |showlang=yes}} ({{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20220804081805/https://dubrovitsy.tilda.ws/hram |date=04 жніўня 2022}})
* {{cite web 2 |url=https://www.google.com/maps/@55.4413606,37.4945557,3a,90y,69.01h,88.32t/data=!3m7!1e1!3m5!1sAF1QipPOvfgS8aXRZ7AUmquDrIoaQOzxXGVcesVgwpkY!2e10!3e12!7i10240!8i5120|title=3D View Google – інтэр'ер царквы, 2021 |website=[[Google Maps]] |accessdate=04.08.2022 }}
* <div style="font-size:100%;">🎦 {{youtube|https://www.youtube.com/watch?v=|Jv93F7Cw2KQ|Дубровицы. Церковь Знамения Пресвятой Богородицы - Ombio Productions}}</div>
{{Партал|Архітэктура}}
<!-- Аб’ект культурнай спадчыны РФ -->
<div style="clear:none; float:right;">
<div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:3px solid #ccc; border-bottom:3px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 250px;"><div style="width:100%">[[Выява:Coat of Arms of the Russian Federation 2.svg|30px|link=|Герб Расіі]] <span title="Аб’ект культурнай спадчыны РФ" style="margin-left: 0.2em; font-size: 100%;">'''Аб’ект культурнай спадчыны РФ''' <span class="noprint" style="white-space:nowrap;">[https://ru-monuments.toolforge.org/get_info.php?id=501410413080086 № 501410413080086] (руск.)</span></div>
</div>
</div>
[[:Катэгорыя:Праваслаўныя храмы Масквы]]
[[:Катэгорыя:Храмы паводле алфавіта]]
[[:Катэгорыя:З’явіліся ў 1704 годзе]]
[[:Катэгорыя:Аб’екты культурнай спадчыны Расіі]]
[[:Катэгорыя:Маскоўскае барока]]
sh17sqbyu1atgs6h7iin47qzqzlxcit
Панявежскія павятовыя маршалкі
0
715246
4191515
4173578
2022-08-21T19:47:09Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
Спіс [[Павятовы маршалак|маршалкаў дваранства]] [[Панявежскі павет (Расійская імперыя)|Панявежскага павета]].
{| class="wikitable"
|+
!Выява
!Імя
!Чын ці званне
!Дата
пачатку
!Дата
заканчэння
|-
|
|[[Міхал Страшэвіч]]<ref name=":1">Tamara Bairašauskaitė. Lietuvos bajoru̧ savivalda XIX a. pirmojoje pusėje. — Vilnius — 2003 — ISBN 9986-780-55-1</ref>
|
|?
|1802
|-
|
|[[Ігнацы Шукшта]]<ref name=":1" />
|
|1802
|1805
|-
|
|[[Якуб Шукшта]]<ref name=":1" />
|
|1805
|1809
|-
|
|[[Тэадор Роп]]<ref name=":1" />
|
|1809
|1811
|-
|
|[[Станіслаў дэ Брунон]]<ref name=":1" />
|
|1811
|1813
|-
|
|[[Тэадор Роп]]<ref name=":1" />
|
|лістапад 1813
|1814
|-
|
|[[Адольф Быстрам]]<ref name=":1" />
|
|1814
|1817
|-
|
|[[Шыман Завіша]]<ref name=":1" />
|
|1817
|1820
|-
|
|[[Яўстахій Карп]]<ref name=":1" />
|
|1820
|1823
|-
|
|[[Станіслаў Эйдрыгевіч]]<ref name=":1" />
|
|1823
|1826
|-
|
|[[Караль Залускі]]<ref name=":1" />
|
|1826
|1834
|-
|
|[[Клеты Бурба]]<ref name=":1" />
|
|1834
|1842
|-
|
|[[Антоній Янкевіч]]<ref name=":1" />
|
|1842
|1843
|-
|
|[[Уладзіслаў Камар]]<ref name=":1" />
|
|1843
|1846
|-
|
|[[Цітус Шышла]]<ref name=":1" />
|
|1846
|1849
|-
|
|[[Эдвард Мяйштовіч]]<ref name=":1" />
|
|1849
|1852
|-
|
|[[Караль Быстрам]]<ref name=":1" />
|
|1853
|1859
|-
|
|[[Феліцыян Стэфан Карп|Феліцыян Карп]]<ref name=":1" />
|
|1859
|1863
|-
|
|[[Гуга Кейзерлінг]]<ref name=":0">[[Тамара Байрашаўскайце|Тамара Байрашаускайте]]. [https://etalpykla.lituanistikadb.lt/object/LT-LDB-0001:J.04~2014~1473949156546/J.04~2014~1473949156546.pdf Институт предводителей дворянства в западных губерниях Российской империи во второй половине XIX в. — начале XX в. (Виленская и Ковенская губернии)*]</ref>
|
|12 верасня 1863
|22 студзеня 1868
|-
|
|Салаўцоў<ref name=":0" />
|
|20 студзеня 1868
|?
|-
|
|[[Гуга Кейзерлінг]]<ref name=":0" />
|
|17 снежня 1868
|?
|-
|
|[[фон дэр Роп]]<ref name=":0" />
|
|?
|? мая 1875
|-
|
|[[Эдуард Міхайлавіч Мяйштовіч]]<ref name=":0" />
|
|30 мая 1875
|3 чэрвеня 1878
|-
|
|[[Павел Пузына|Павел Якаўлеў Пузына]]<ref name=":0" />
|
|27 студзеня 1879
|?
|-
|
|???<ref name=":0" />
|
|
|
|-
|
|[[Аляксей Фёдаравіч Гірс]]<ref name=":0" />
|
|6 сакавіка 1901
|?
|-
|
|А. Вексель<ref name=":0" />
|
|?
|22 чэрвеня 1907
|-
|
|[[Уладзімір Мікалаевіч Мясаедаў]]<ref name=":0" />
|
|7 ліпеня 1907
|1916
|}
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* [[Тамара Байрашаўскайце|Тамара Байрашаускайте]]. [https://etalpykla.lituanistikadb.lt/object/LT-LDB-0001:J.04~2014~1473949156546/J.04~2014~1473949156546.pdf Институт предводителей дворянства в западных губерниях Российской империи во второй половине XIX в. — начале XX в. (Виленская и Ковенская губернии)]
[[Катэгорыя:Павятовыя маршалкі панявежскія| ]]
b4f94pkntnpjjtpnqw57z12q99nd2py
Маза дзі Банка
0
715370
4191507
4171917
2022-08-21T19:46:09Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Мастак}}
'''Маза дзі Банка''' (іт. Maso di Banco; вядомы па згадках 1320-х — 1340-х гадоў) — італьянскі [[мастак]].
Джорджа Вазары ў сваёй шматтомнай працы «Жыццяпіс\ найбольш знакамітых жывапісцаў разьбяроў і дойлідаў» (1568 год) не пакінуў біяграфіі Маза дзі Банка. Сярод вучняў Джота Вазары згадвае нейкага «Маза празванага Джаціна», мастака, які быў ці то сынам Стэфана, ці то сынам самога Джота; пры гэтым Вазары спасылаецца на Гіберці і на Даменіка дэль Гірландая, успаміны якога да нас не дайшлі. Захаваліся літаратурныя працы Ларэнца Гіберці (1378—1455), які ў сваіх «Каментарах» называючы Маза «чалавекам выдатных талентаў», паведамляе, што мастак стварыў цыкл фрэсак у царкве Санта Крочэ і быў не толькі славутым жывапісцам, але і скульптарам, які пакінуў пасля сябе шмат вучняў. Аднак Джорджа Вазары ў сваёй працы прыпісваў гэтыя фрэскі мастаку Стэфана. Узнікла блытаніна з трох імёнаў — Маза, Стэфана і Джаціна працяглы час не дазваляла навукоўцам вызначыць, хто і што з іх стварыў.
{{зноскі}}
71m0vnufuityf2pbib3sg8zox54q782
Лазні Рудзіеўскага
0
715590
4191505
4177437
2022-08-21T19:45:53Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
[[Файл:Homiel,_Feldmaršalskaja,_Centralnyja._Гомель,_Фэльдмаршальская,_Цэнтральныя_(1901-17)_(2).jpg|alt=Цэнтральныя лазні ў пачатку ХХ ст.|міні|269x269пкс|Цэнтральныя лазні ў пачатку ХХ ст.]]
'''Лазні Рудзіеўскага''' (або '''Цэнтральныя лазні''') — грамадская [[лазня]] ў [[Гомель|Гомелі]] канца ХІХ — пачатку 40-х гг. ХХ ст.
Трохпавярховы будынак лазні ўзведзены ў [[1898]] г. на [[Пралетарская вуліца (Гомель)|вуліцы Фельдмаршальскай]]. Архітэктурна быў вырашыны ў [[Цагляны стыль|цагляным стылі]]. Лазня стала адной з першых [[Электрыфікацыя|электрыфікаваных]] грамадскіх устаноў Гомеля<ref name=":1">Панкоў, Ю., Ляпін, С. [https://gp.by/novosti/pogovorim-o-gorode/news42231.html Будынкі Гомеля, аб якіх вы не ведалі. Страты часоў Вялікай Айчыннай вайны (частка другая)] // Правда Гомель. Новостной портал. — 20.08.2015.</ref>. Забор вады здзяйсняўся з ракі [[Сож]] пры дапамозе вадакачкі, якая месцілася ў [[Яр|яры]] ад [[Вуліцы Камісарава (Гомель)|вуліцы Князя Паскевіча]]. Уладкаванне лазні было падпарадкавана [[Саслоўе|саслоўнаму]] грамадскаму падзелу: у цэнтральнай частцы будынка знаходзілася дваранскае аддзяленне, у правым крыле — агульнае мужчынскае, а ў левым, верагодна — агульнае жаночае<ref>Гэта вынікае з логікі афармлення фасада лазні адпаведнымі шыльдамі, чытэльнымі на паштоўцы пачатку ХХ ст. Гл.: Целеш, В. М. Гарады Беларусі на старых паштоўках [Выяўленчы матэрыял] / Вячка Целеш. — Мінск : Беларусь, 2014. — С. 132.</ref>.
Асноўная назва паходзіць, відаць, ад прозвішча першага ўладальніка. Яго напісанне ў дарэформеннай рускай арфаграфіі адрозніваецца ў розных крыніцах: ''«Рудзіевскій»'' і ''«Рудзѣевскій»''<ref name=":0">[[:Файл:Homiel. Гомель (1910).jpg|Гомель. План города на 1910 г.]]</ref><ref>[[:Файл:Homiel. Гомель (1913).jpg|Схематический план гор. Гомеля с пригородом за линией железн. дороги и предм. Белицей [на 1913 г.] / Состав. Г. Ханин и А. Месин-Поляков.]]</ref>. На [[1910]] г. ўстанова значылася як «былая лазня Рудзіеўскага»<ref name=":0" />.
З усталяваннем савецкай улады лазня канфіскавана на патрэбы вайсковых часцей. У [[1920-я]] гг. перададзена камунальнаму трэсту, але доўгі час не працавала, бо падлягала рамонту. Станам на [[1927]] г. з'яўлялася адзінай грамадскай лазняй Гомеля, што для горада лічылася недастатковым, нягледзячы нават на нізкую яе наведальнасць — у сярэднім на кожнага жыхара прыпадала па два-тры наведання лазні за год, тады як лазня «па сваім памеры» дазваляла «кожнаму карыстацца ёю да 5 разоў на год»<ref>Гомель и городские поселения Гомельщины: Предварит. итоги переписи 1926 г. и некоторые данные текущ. отчетов и обследований. — Речица, 1927. — С. VII.</ref>. Прапусканая здольнасць лазні ацэньвалася ў 1 тыс. чалавек за дзень пры 245 працоўных днях за год. На той час лазня складалася з агульнага аддзялення і нумароў, якія аплочваліся па адрозных тарыфах<ref>Гомель и городские поселения Гомельщины: Предварит. итоги переписи 1926 г. и некоторые данные текущ. отчетов и обследований. — Речица, 1927. — С. 77.</ref>.
Пасля аднаўлення лазня функцыянавала да пачатку баявых дзеянняў [[1941]] г. Будынак быў істотна пашкоджаны падчас аднаго з авіяналётаў і пасля вайны не аднаўляўся<ref name=":1" />.
== Гл. таксама ==
* [[Лазні Лагорыа]]
{{Зноскі}}
[[Катэгорыя:Гісторыя Гомеля]]
[[Катэгорыя:Архітэктура Гомеля]]
[[Катэгорыя:Лазні]]
13ugxwzt54q3i1lyvaydbzw9p5v1p6y
Матэа Джаванеці
0
715989
4191235
4191170
2022-08-21T14:31:11Z
Artsiom91
31770
−[[Катэгорыя:Мастакі XIV стагоддзя]]; ±[[Катэгорыя:Мастакі Італіі]]→[[Катэгорыя:Мастакі Італіі XIV стагоддзя]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{Мастак}}
'''Матэа Джаванеці''' ({{Lang-it|Matteo Giovannetti}}; згадваецца ў дакументах з 1322 па 1368 год) — італьянскі [[мастак]].
Адзін з найбуйных прадстаўнікоў «авіньёнскай школы» XIV стагоддзя, Джаванеці нарадзіўся ў [[Вітэрба]], адкуль паходзіла яго сям’я, і дзе, паводле дакумента ад 1336 года, ён быў настаяцелем у царкве Сан Марціна. Імя Джаванеці ўпершыню згадваецца ў папскім лісце ад 1322 года. У іншым лісце ад 1328 года паведамляецца аб прызначэнні Матэа святаром у царкву Св. Лукі ў Вітэрба. Дакумент падпісаны папам [[Бенедыкт XII|Бенедыктам XII]] (1334—1342) у 1336 годзе паведамляе аб прызначэнні Джаванеці настаяцелем у царкве Сан Марціна, а дакумент ад 1348 года сведчыць, што Матэа быў прызначаны галоўным настаяцелем Верселя ў Правансе. У Авіньёне ён упершыню згадваецца ў 1343 годзе, калі разам з італьянскімі і французскімі майстрамі распісваў фрэскамі вежу Гард-Роб у папскім палацы.
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Джаванеці Матэа}}
[[Катэгорыя:Мастакі Італіі XIV стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Мастакі готыкі]]
i4sycgx3zpvwndk3shhf7hibugyb7wp
Перакрыжаваны агонь
0
716040
4191516
4184158
2022-08-21T19:47:16Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
[[Файл:Crossfireguns.svg|250px|міні|Выява перакрыжаванага агню]]
'''Перакрыжаваны агонь''' (таксама вядомы як '''скавальны агонь''') — ваеннае паняцце, якое тычыцца вядзення агню некалькімі стралкамі, звычайна з {{нп3|Аўтаматычная зброя|аўтаматычнай зброі|uk|Автоматична зброя}} як, напрыклад, [[Аўтамат (зброя)|штурмавыя вінтоўкі]] або [[Пісталет-кулямёт|пісталеты-кулямёты]] такім чынам, каб траекторыі іх агню перасякаліся. Гэтая тактыка атрымала вядомасць падчас [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]].
Падобнае размяшчэнне зброі, з’яўляецца прыкладам прымянення абароннага прынцыпу ''ўзаемнай падтрымкі''. Перавага такога размяшчэння зброі ў кропках, якія наўзамен падтрымліваюць адзін аднаго ў тым, што гэта вельмі абцяжарвае атакуючаму боку пошук прыкрытага падыходу да кожнай асобнай абарончай пазіцыі.
Выкарыстанне брані, паветранай падтрымкі, непрамой агнявой падтрымкі і тактыкі ўтоенасці могуць быць выкарыстаны для нападу на абарончую пазіцыю, аднак, у спалучэнні з {{нп3|Наземная міна|наземнымі мінамі|uk|Наземна міна}}, [[снайпер]]амі, {{нп3|Калючы дрот|калючым дротам|uk|Колючий дріт}} і паветраным прыкрыццём, крыжаваны агонь стаў вельмі эфектыўнай тактыкай пачатку XX стагоддзя.
== Пазіцыйная вайна ==
Тактыка выкарыстання перасякальных траекторый агню атрымала распаўсюджванне падчас [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] яна была характэрнай рысай [[Пазіцыйная вайна|пазіцыйнай вайны]]. [[Кулямёт]]ы размяшчаліся групамі, на [[Акоп|спецыяльных агнявых пазіцыях]] і такім чынам абаранялі фронт траншэй. Шмат жыццяў было страчана ў дарэмных спробах штурму папярок [[Нічыйная зямля|нічыйнай зямлі]] дзе былі размешчаныя гэтыя перакрыжаванні.
== «Апынуцца пад крыжаваным агнём» ==
«Трапіць пад крыжаваны агонь» — гэта выраз, які часта ўжываецца ў дачыненні да непрадбачаных ахвяр (мінакі і да таго падобнае), якія загінулі або атрымалі раненні з-за траплення на поле бою або ў перастрэлку, напрыклад, у месцы, якое трывае паразу з абодвух бакоў. Фраза стала азначаць любое прычыненне ранення ці шкоды (фізічных ці іншых) прычыненых трэцяму боку ў выніку дзеянняў ваюючых бакоў ({{нп3|Калатэральныя страты|суправаджальная шкода|uk|Колатеральні втрати}}).
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* Meyers 1905 Eintrag: [http://www.zeno.org/Meyers-1905/A/Kreuzfeuer? Kreuzfeuer]
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Пазіцыйная вайна]]
[[Катэгорыя:Абарончая тактыка]]
[[Катэгорыя:Выкарыстанне зброі]]
[[Катэгорыя:Тактыка]]
h6ae58arxm4kdmr894qqgllm285gqqn
Луіс Мелендэс
0
716125
4191238
4183045
2022-08-21T14:35:31Z
Artsiom91
31770
+[[Катэгорыя:Мастакі Іспаніі XVIII стагоддзя]]; +[[Катэгорыя:Майстры нацюрморта Іспаніі]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{Мастак}}
'''Луіс Мелэндэс''' ({{lang-es|Luis Egidio Meléndez de Rivera Durazo y Santo Padre}}; {{ДН|||1716}}, {{МН|Неапаль||}} — {{ДС|||1780}}, {{МС|Мадрыд||}}) — іспанскі мастак XVIII стагоддзя, прадаўжальнік найлепшых традыцый майстроў іспанскага нацюрморта.
Мастацкую адукацыю Луіс Мелендэс атрымаў у майстэрні бацькі і ў майстэрні мастака [[Луі-Мішэль ван Лоа|Луі-Мішэля ван Лоа]] (1707—1771). Даволі раскаваная мастацкая манера ван Лоа з прымешкай моднага ракако прысутнічае і ў ранніх творах Луіса Мелендэса. У 1737—1748 гг. Луіс Мелендэс часта капіяваў партрэты каралеўскай сям’і пэндзля ван Лоа для адпраўкі да двароў іншых еўрапейскіх манархаў.
У 1744 годзе ў Мадрыдзе заснавалі Каралеўскую акадэмію мастацтваў Сан-Фернанда. У яе кіраўніцтва трапілі ван Лоа і Мелендэс. Нягледзячы на пануючы ў эпоху класіцызму падзел жанраў на высокія і нізкія, кіраўніцтва Каралеўскай Акадэміі мастацтваў Сан-Фернанда вітала стварэнне іспанскімі мастакамі непрэстыжных у Францыі нацюрмортаў.
Да гэтага перыяду адносіцца і аўтапартрэт Луіса Мелендэса з акадэмічным малюнкам натуршчыка ў руцэ, створаны ў 1746 годзе (цяпер — Луўр, Парыж). З-за канфліктаў у акадэміі бацька (Франсіска Мелендэс) быў пазбаўлены пасады прафесара. Акадэмію ў 1748 годзе быў вымушаны пакінуць і Луіс Мелендэс.
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Мелендэс Луіс}}
[[Катэгорыя:Мастакі Іспаніі XVIII стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Майстры нацюрморта Іспаніі]]
6ffhmcodgxl1gxt05gqltkekhlb7q57
4191239
4191238
2022-08-21T14:36:04Z
Artsiom91
31770
Artsiom91 перайменаваў старонку [[Луіс Эўхеніа Мелендэс]] у [[Луіс Мелендэс]] па-над перасылкай і не пакінуўшы перасылкі: па-іспанску другое імя Egidio, шт о дакладна не Эўхеніа
wikitext
text/x-wiki
{{Мастак}}
'''Луіс Мелэндэс''' ({{lang-es|Luis Egidio Meléndez de Rivera Durazo y Santo Padre}}; {{ДН|||1716}}, {{МН|Неапаль||}} — {{ДС|||1780}}, {{МС|Мадрыд||}}) — іспанскі мастак XVIII стагоддзя, прадаўжальнік найлепшых традыцый майстроў іспанскага нацюрморта.
Мастацкую адукацыю Луіс Мелендэс атрымаў у майстэрні бацькі і ў майстэрні мастака [[Луі-Мішэль ван Лоа|Луі-Мішэля ван Лоа]] (1707—1771). Даволі раскаваная мастацкая манера ван Лоа з прымешкай моднага ракако прысутнічае і ў ранніх творах Луіса Мелендэса. У 1737—1748 гг. Луіс Мелендэс часта капіяваў партрэты каралеўскай сям’і пэндзля ван Лоа для адпраўкі да двароў іншых еўрапейскіх манархаў.
У 1744 годзе ў Мадрыдзе заснавалі Каралеўскую акадэмію мастацтваў Сан-Фернанда. У яе кіраўніцтва трапілі ван Лоа і Мелендэс. Нягледзячы на пануючы ў эпоху класіцызму падзел жанраў на высокія і нізкія, кіраўніцтва Каралеўскай Акадэміі мастацтваў Сан-Фернанда вітала стварэнне іспанскімі мастакамі непрэстыжных у Францыі нацюрмортаў.
Да гэтага перыяду адносіцца і аўтапартрэт Луіса Мелендэса з акадэмічным малюнкам натуршчыка ў руцэ, створаны ў 1746 годзе (цяпер — Луўр, Парыж). З-за канфліктаў у акадэміі бацька (Франсіска Мелендэс) быў пазбаўлены пасады прафесара. Акадэмію ў 1748 годзе быў вымушаны пакінуць і Луіс Мелендэс.
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Мелендэс Луіс}}
[[Катэгорыя:Мастакі Іспаніі XVIII стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Майстры нацюрморта Іспаніі]]
6ffhmcodgxl1gxt05gqltkekhlb7q57
Ліпа Мемі
0
716127
4191232
4183048
2022-08-21T14:29:59Z
Artsiom91
31770
дададзена [[Катэгорыя:Мастакі Італіі XIV стагоддзя]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{Мастак}}
'''Ліпа Мемі''' ({{lang-it|Lippo Memmi}}; працаваў з 1317 па 1350, [[Сіена]]) — італьянскі [[мастак]], сіенская школа.
== Біяграфія ==
Яго бацька, [[Мема дзі Філіпуча]], таксама быў мастаком, таму асновам рамяства Ліпа навучаўся хутчэй за ўсё ў яго майстэрні. Аднак самы вялікі ўплыў на яго творчасць аказаў [[Сімонэ Марціні]], сумесна з якім Ліпа Мемі, верагодна, працаваў ужо ў 1315 годзе над фрэскай «Маэста» ў сіенскай ратушы. У 1324 годзе Марціні ажаніўся з дачкой Мема дзі Філіпуча, і сястрой Ліпа Мемі, Джаваннай. Уплыў Сімонэ Марціні выявіўся як у станковых працах, так і ў фрэсках. У далейшым іх творчае ўзаемадзеянне набыло бачныя формы: над знакамітым «Дабравешчаннем» (1333, Галерэя Уфіцы, Фларэнцыя) яны працавалі разам. Ліпа, і яго брат Тэдэрыка Мемі працавалі ў майстэрні Марціні, і верагодна суправаджалі яго падчас паездкі ў Авіньён.
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Мемі Ліпа}}
[[Катэгорыя:Мастакі Італіі XIV стагоддзя]]
3a60490g9peojn6964koy2ubqbqarki
Бартэлемі Мен
0
716128
4191244
4183056
2022-08-21T14:41:43Z
Artsiom91
31770
+[[Катэгорыя:Мастакі-пейзажысты Швейцарыі]]; +[[Катэгорыя:Мастакі Швейцарыі XIX стагоддзя]]; +[[Катэгорыя:Мастакі рамантызму]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{цёзкі2|Мен}}
{{Мастак}}
'''Бартэлемі Мен''' ({{lang-en|Barthélemy Menn}}; {{ДН|20|5|1815}}, {{МН|Жэнева||}} — {{ДС|11|10|1893}}) — швейцарскі мастак-пейзажыст эпохі рамантызму. Вучыўчя ў Парыжы ў Жана Леанара Люгардона, які пазнаёміў яго з жывапісам Энгра, што аказала значны ўплыў на раннюю творчасць Мена.
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Мен Бартэлемі}}
[[Катэгорыя:Мастакі-пейзажысты Швейцарыі]]
[[Катэгорыя:Мастакі Швейцарыі XIX стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Мастакі рамантызму]]
9t2gqrkbv7453opp7ipjt2v71f22d59
Джуста дэ Менабуоі
0
716130
4191252
4183792
2022-08-21T14:50:16Z
Artsiom91
31770
+[[Катэгорыя:Мастакі Італіі XIV стагоддзя]]; +[[Катэгорыя:Мастакі готыкі]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{Мастак}}
'''Джуста дэ Менабуоі''' ({{lang-it|Giusto de' Menabuoi}}; каля 1320—1391) — італьянскі [[мастак]] эпохі ранняга рэнесансу; вядомы таксама пад мянушкай Джуста з Падуі ({{lang-it|Giusto da Padova}}). Яго творчы стыль склаўся пад уплывам работ [[Джота]] і яго паслядоўнікаў, у прыватнасці, [[Маза дзі Банка]].
Найбольш вядомымі працамі Джуста дэ Менабуоі з’яўляюцца:
* «Страшны Суд» (фрэска) у царкве Вібальдонскага абацтва ({{lang-it|Abbazia di Viboldone}}) каля Мілана (каля 1350)
* Роспіс капэлы Св. Аўгусціна ў царкве Эрэмітані ({{lang-it|Chiesa degli Eremitani}}; Падуя, каля 1370).
* Роспіс [[базіліка Святога Антонія|Базілікі Святога Антонія]] (Падуя, каля 1375).
* Буйнамаштабны фрэскавы ансамбль баптыстэрыя, размешчанага побач з [[сабор Падуі|саборам Падуі]] (каля 1376).
{{ізаляваны артыкул|date=2022-08-11}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Джуста дэ Менабуоі}} <!-- дэ Менабуоі не прроозвішча, а пазначэнне паходжання -->
[[Катэгорыя:Мастакі Італіі XIV стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Мастакі готыкі]]
k1yoe7yqt2w3qwhsic59j15lczm17y7
Карла Мензэ
0
716131
4191253
4183061
2022-08-21T14:56:55Z
Artsiom91
31770
+ 7 катэгорый з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{Мастак}}
'''Карла Мензэ''' ({{lang-de|Carlo Mense}}; {{ДН|13|5|1886}}, [[Райнэ]] — {{ДС|11|8|1965}}, [[Кёнігсвінтэр]]) — нямецкі мастак — экспрэсіяніст, прадстаўнік такіх плыняў у германскім жывапісе XX стагоддзя, як рэйнскі экспрэсіянізм і новая рэчыўнасць, прафесар мастацтваў.
Пасля ўступлення ў шлюб у 1919 годзе з Верай Баске майстар часта прыязджае і падоўгу жыве ў [[Мюнхен]]е, дзе быў блізка знаёмы з [[Паўль Клее|Паўлем Клее]], [[Оскар Какошка|Оскарам Какошкам]], [[Георг Шрымпф|Георгам Шрымпфам]], [[Аляксандр Канальт|Аляксандрам Канальтам]]. У 1920—1925 гадах здзяйсняе паездку ў Італію. У 1925 годзе К. Мензэ ўдзельнічае ў выставе «Новая рэчыўнасць» у мастацкім музеі Мангейма. У тым жа годзе ён становіцца прафесарам Акадэміі прыкладнога мастацтва ў Брэслау (цяпер — Уроцлаў), дзе ўстанаўлівае сяброўскія адносіны з такімі мастакамі, як [[Оскар Шлемер]] і [[Оскар Мол]]. Пасля закрыцця Акадэміі ў Брэслау ў 1932 годзе і атрымання ў 1933 годзе Рымскай прэміі К. Мензэ з’яжджае ў Рым, дзе працуе пры Нямецкай акадэміі Віла Масіма.
У 1937 годзе, падчас кампаніі нацыянал-сацыялістаў супраць т. зв. дэгенератыўнага мастацтва, 37 работ К. Мензэ былі канфіскаваны з нямецкіх музеяў і знішчаны. Сам жа мастак у якасці афіцэра германскай арміі быў прызваны на фронт. Пасля таго, як пры бамбардзіроўцы Кёльна была знішчана яго рабочая майстэрня, мастак жыў у Бад-Гонефе. Да яго 70-годдзя ў 1956 годзе прайшла персанальная выстаўка яго палотнаў у Кёнігсвінтэры. У 1961 годзе К. Мензэ быў узнагароджаны ордэнам «За заслугі перад ФРГ».
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Мензэ Карла}}
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Паўночным Рэйне-Вестфаліі]]
[[Катэгорыя:Мастакі Германіі XX стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Мастакі-партрэтысты Германіі]]
[[Катэгорыя:Мастакі-пейзажысты Германіі]]
[[Катэгорыя:Мастакі-экспрэсіяністы Германіі]]
[[Катэгорыя:Удзельнікі Першай сусветнай вайны]]
[[Катэгорыя:Удзельнікі Другой сусветнай вайны]]
jo9eje4felpet89vi2kje523qioo7vf
Адольф фон Менцэль
0
716234
4191259
4183887
2022-08-21T15:28:30Z
Artsiom91
31770
+ 9 катэгорый з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{Мастак}}
'''Адольф фон Менцэль''' ({{lang-de|Adolph Friedrich Erdmann von Menzel}}; {{ДН|8|12|1815}}, [[Брэслау]] — {{ДС|9|2|1905}}, {{МС|Берлін||}}) — нямецкі [[мастак]] і ілюстратар, адзін з лідараў рамантычнага гістарызму.
== Біяграфія ==
Нарадзіўся ў горадзе Брэслау ў сям’і прускага двараніна Карла Эрдмана фон Менцэля, які валодаў у горадзе ўласнай літаграфічнай майстэрняй. У 1830 годзе Адольф фон Менцэль пераехаў з сям’ёй у Берлін.
Першай мастацкай школай стала для Адольфа літаграфічная майстэрня бацькі. Стаўшы ў 1833 годзе карміцелем сям’і пасля смерці бацькі, ён браўся за любую працу: рабіў абедзенныя меню, запрашальныя квіткі і г. д. Адольф нядоўга (усяго 6 месяцаў) наведваў класы акадэміі майстэрстваў у Берліне і быў амаль самавукам. Упершыню зрабіўся вядомы ў 1833 годзе сшыткам малюнкаў, выкананых пяром і якія адлюстроўвалі «Жыццё мастака».
За гэтай юнацкай працай Менцеля ішлі шэраг ім самім літаграфаваных «Выдатнасцяў Брандэнбургскай гісторыі» (1834—1839, 12 аркушаў) і некалькі першых яго спроб у жывапісе алейнымі фарбамі, напрыклад, «Гульня ў шахматы» (1836), «Юрыдычная кансультацыя» (1837), «Судовае паседжанне» (1837) і іншыя працы. Але неўзабаве яму прыйшлося адкласці ў бок палітру і пэндзлі, каб заняцца стварэннем ілюстрацый да «Гісторыі Фрыдрыха Вялікага» Франца Куглера (1839—1842) і пасля ілюстраваннем раскошнага выдання твораў Куглера (1843—49).
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Менцэль Адольф фон}}
[[Катэгорыя:Кавалеры ордэна Pour le Mérite]]
[[Катэгорыя:Ганаровыя члены Імператарскай Акадэміі мастацтваў]]
[[Катэгорыя:Графікі XIX стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Графікі Германіі]]
[[Катэгорыя:Мастакі Германіі XIX стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Мастакі-жанрысты Германіі]]
[[Катэгорыя:Мастакі-партрэтысты Германіі]]
[[Катэгорыя:Мастакі рамантызму]]
[[Катэгорыя:Мастакі-ілюстратары]]
[[Катэгорыя:Мастакі гістарычнага жанру]]
8nv8jsxbpz68dxuip77phmnonta9t9e
Карлас Мерыда
0
716236
4191260
4183902
2022-08-21T15:32:31Z
Artsiom91
31770
+ 5 катэгорый з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{цёзкі2|Мерыда}}
{{Мастак}}
'''Карлас Мерыда''' ({{lang-es|Carlos Mérida}}; {{ДН|2|12|1891}}, горад Гватэмала, [[Гватэмала]] — {{ДС|21|12|1984}}, [[Мехіка]], [[Мексіка]]) — гватэмальска-мексіканскі жывапісец, літограф і скульптар. Вядомы прадстаўнік мексіканскага муралізму.
== Біяграфія ==
Спачатку навучаўся ў Інстытуце мастацтваў Артэзіяніі, дзе сустрэў і з юнацтва пасябраваў з [[Хаймэ Сабартэс]]ам і Карласам Валенці Перылатам. У 1910 годзе разам з імі накіраваўся ў Еўропу. Вучыўся жывапісу ў [[Парыж]]ы (1910—1914). З 1912 года наведваў урокі ў Акадэміі Віці. У Парыжы сустрэўся і падтрымліваў сяброўскія адносіны з [[Пабла Пікаса]], [[Кес ван Донген]]ам, [[Эрменехільда Англада Камараса|Эрменехільда Англада Камарасам]]. Пасля пачатку Першай сусветнай вайны ў 1914 годзе вярнуўся ў Амерыку, дзе ў Гватэмале адбылася яго першая выстаўка.
У 1919 годзе ён ажаніўся з Далілай Гальвес супраць волі сваёй сям’і, што стала прычынай яго ад’езду ў Мексіку. З 1920 года жыў у [[Мехіка]]. У 1920-х гадах быў членам Сіндыката рэвалюцыйных жывапісцаў, скульптараў і гравёраў у Мексіцы, дзе працаваў памочнікам [[Дыега Рывера|Дыега Рыверы]].
У 1930—1933 гадах выкладаў у Нацыянальнай школе пластычных мастацтваў у Мехіка. Шмат працаваў у ЗША, Мексіцы, краінах Еўропы. У 1940 годзе прыняў удзел у міжнароднай выстаўцы сюррэалістаў у Мексіцы. З 1942 года выкладаў у Паўночна-Тэхаскім дзяржаўным настаўніцкім каледжы ў [[Дэнтан]]е, пазней ва Універсітэце Паўночнага Тэхаса.
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Мерыда Карлас}}
[[Катэгорыя:Мастакі Гватэмалы]]
[[Катэгорыя:Графікі Гватэмалы]]
[[Катэгорыя:Мастакі XX стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Графікі XX стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Мастакі-манументалісты]]
b971tydgg08ubjxddwr94r0kbjwe912
Хендрык Вілем Месдаг
0
716240
4191272
4183917
2022-08-21T15:46:26Z
Artsiom91
31770
+[[Катэгорыя:Мастакі Нідэрландаў XIX стагоддзя]]; +[[Катэгорыя:Мастакі Нідэрландаў XX стагоддзя]]; +[[Катэгорыя:Мастакі-марыністы Нідэрландаў]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{Мастак}}
'''Хендрык Вілем Месдаг''' ({{lang-nl|Hendrik Willem Mesdag}}; {{ДН|23|2|1831}}, [[Гронінген (горад)|Гронінген]] — {{ДС|10|7|1915}}, {{МС|Гаага||}}) — нідэрландскі [[мастак]]-марыніст.
== Жыццё і творчасць ==
Х. В. Месдаг нарадзіўся ў сям’і банкіра Класа Месдага. У дзяцінстве авалодваў жывапісам пры дапамозе бацькі, мастака-самавучкі. Вывучаў маляванне ў Бруселі ў [[Вілем Рулафс|Вілема Рулафса]] і, з 1868 года — у [[гаага|Гаазе]]. Удзельнічаў у 1870 годзе ў Парыжскім салоне і заваяваў залаты медаль за сваё палатно «Хвалярэзы ў Паўночным моры». Член мастацкага таварыства ''Пульхры студыё (Pulchri Studio)'', у 1889 годзе абіраецца яго старшынёй. У 1903 годзе мастак перадаў Нідэрландскай дзяржаве свой яму дом у Гаазе і калекцыю жывапісу. Цяпер у гэтым будынку знаходзіцца музей, які носіць назву Калекцыя Месдага ({{lang-nl|De Mesdag Collectie}}).
Мастак пісаў пераважна марскія віды ў рэалістычным стылі і належаў да гаагскай школы. Яго найвядомейшае палатно — «Панарама Схевенінгена», у стварэнні якога прынялі ўдзел таксама і члены сям’і Месдага — брат, жонка. Карціна вышынёй 14 м і даўжынёй 120 м адлюстроўвае рыбацкую вёску Схевенінген канца XIX стагоддзя, на месцы якой цяпер размясціўся папулярны прыморскі курорт. У 1975 годзе карціна была рэстаўравана і зараз выстаўляецца ў Гаазе ў спецыяльна пабудаваным для яе будынку.
{{зноскі}}
{{DEFAULTSORT:Месдаг Хендрык Вілем}}
[[Катэгорыя:Мастакі Нідэрландаў XIX стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Мастакі Нідэрландаў XX стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Мастакі-марыністы Нідэрландаў]]
n3ot97r28mask8hedpr2bupqfb75ups
Жан Месаж’е
0
716242
4191280
4183951
2022-08-21T16:10:47Z
Artsiom91
31770
+[[Катэгорыя:Мастакі-абстракцыяністы]]; +[[Катэгорыя:Мастакі Францыі XX стагоддзя]]; +[[Катэгорыя:Графікі Францыі]]; +[[Катэгорыя:Графікі XX стагоддзя]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{Мастак}}
'''Жан Месаж’е''' ({{lang-fr|Jean Messagier}}; {{ДН|13|7|1920}}, XVII акруга Парыжа — {{ДС|10|9|1999}}, [[Манбельяр]]) — французскі [[мастак]], [[скульптар]], гравёр і паэт.
Жан Месаж’е правёў сваю першую персанальную выстаўку ў [[Парыж]]ы ў «Galerie Arc-en-Ciel» у 1947 годзе. З 1945 па 1949 год мастак працаваў пад уплывам творчасці Пабла Пікаса, Андрэ Масона, Паўля Клее і Франсуа Дэснаера (яго прафесар у Вышэйшай нацыянальнай школе мастацтваў у Парыжы). Месаж’е зноў быў прадстаўлены публіцы на выстаўцы, арганізаванай Шарлем Эцьенам у «Galerie de Babylone» у 1952 годзе, пад назвай «La Nouvelle École de Paris» (Новая школа Парыжа). У наступным годзе Месаж’е свядома адышоў ад сваёй экспрэсіянісцкай формы пост-кубізму, і яго натхненне цяпер засяродзілася на творчасці [[Жан Фатрые|Жана Фатрые]] і П’ера Таль-Каата.
Жан Месаж’е часта асацыюецца з лірычнай абстракцыяй, ташызмам, нуагізмам і інфармалізмам, хоць сам мастак ніколі не прымаў ніякіх ярлыкоў, і заўсёды адмаўляўся прызнаваць адрозненне паміж абстракцыяй і фігуратыўнасцю. З 1962 года і да года сваёй смерці Жан Месаж’е выстаўляўся ў Францыі і за мяжой, прымаючы ўдзел у некаторых буйных міжнародных выстаўках у якасці прадстаўніка новых напрамкаў французскага жывапісу.
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Месаж’е Жан}}
[[Катэгорыя:Мастакі-абстракцыяністы]]
[[Катэгорыя:Мастакі Францыі XX стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Графікі Францыі]]
[[Катэгорыя:Графікі XX стагоддзя]]
0k0y4xlny5o2hghxvuijy7m9gagzder
Старая пратэстанцкая кафедральная царква (Быдгашч)
0
716256
4191547
4184009
2022-08-21T20:20:52Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
{{Храм}}
'''Старая пратэстанцкая кафедральная царква''' — былая мураваная пратэстанская [[царква]], якая знаходзілася ў [[Стары горад (Быдгашч)|старым горадзе]] [[Быдгашч]]а. Храм знаходзіўся на месцы сённяшняга рынку.
== Гісторыя ==
Існаваў у 1787—1903 гадах. Будынак храма пабудаваны ў стылі класіцызму. З-за кепскага тэхнічнага стану ён быў знесены, а яго функцыі пераняў новы парафіяльны храм, які знаходзіўся побач на пл. Касцялецкіх.
<gallery>
Быдгашч. Старая пратэстанцкая кафедральная царква 14.jpg|Новая і падмурак старай пратэстанцкай кафедральнай царквы.
Быдгашч. Старая пратэстанцкая кафедральная царква 13.jpg
Быдгашч. Старая пратэстанцкая кафедральная царква 6.jpg
Быдгашч. Старая пратэстанцкая кафедральная царква 5.jpg
</gallery>
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
* [https://bydgoszcz.wyborcza.pl/bydgoszcz/56,48722,22489131,znasz-te-koscioly-wszystkie-byly-ewangelickie-zdjecia.html Znasz te kościoły? Wszystkie kiedyś były ewangelickie [ZDJĘCIA]]
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Храмы Быдгашча]]
[[Катэгорыя:Пратэстанцкія храмы Польшчы]]
g785ujrkrwdpj7y5b0b54ck5e6t71a4
Капліца ў імя святога дабравернага князя Аляксандра Неўскага (Гомель)
0
716322
4191502
4185705
2022-08-21T19:45:25Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Славутасць|Імя=Капліца ў імя святога дабравернага князя Аляксандра Неўскага|Выява=Капліца Аляксандра Неўскага, Гомель, 2022 год.jpg|Краіна=Беларусь|Горад=Гомель|Канфесія=праваслаўе|Епархія=Гомельская|Заканчэнне будаўніцтва=2022|Тып=Капліца|Пачатак будаўніцтва=2021}}
'''Капліца ў імя святога дабравернага князя Аляксандра Неўскага''' — [[Беларуская Праваслаўная Царква|праваслаўная]] [[капліца]] ў [[Гомель|Гомелі]], якая размяшчаецца на рагу вуліц [[Савецкая вуліца (Гомель)|Савецкай]] і [[Вуліца Кірава (Гомель)|Кірава]]. Прысвечана воінам-вызваліцелям у [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайне]]. Адкрыта [[11 жніўня]] [[2022]] г. З’яўляецца сучаснай архітэктурнай рэплікай [[Капліца ў памяць імператара Аляксандра II (Гомель)|капліцы канца ХІХ ст. у памяць расійскага імператара Аляксандра ІІ]], збудаванай у [[Псеўдарускі стыль|псеўдарускім стылі]] на колішняй [[Плошча Леніна (Гомель)|Саборнай плошчы]] Гомеля<ref name=":0">[https://www.belta.by/regions/view/chasovnju-vo-imja-knjazja-aleksandra-nevskogo-v-pamjat-o-voinah-osvoboditeljah-otkryli-v-gomele-518205-2022/ Часовню во имя князя Александра Невского в память о воинах-освободителях открыли в Гомеле] // БелТА. 11 августа 2022.</ref>.
Унутры капліцы размяшчаюцца тры ківоты з іконамі святога [[Аляксандр Яраславіч Неўскі|Аляксандра Неўскага]] (як «абронцы Святой Русі і заступніка воінаў»<ref>[http://church.by/news/mitropolit-veniamin-sovershil-chin-osvjashenija-chasovni-pamjatnika-v-chest-svjatogo-blagovernogo-knjazja-aleksandra-nevskogo-v-gorode-gomel Митрополит Вениамин совершил чин освящения часовни-памятника в честь святого благоверного князя Александра Невского в городе Гомеле] // Официальный портал Белорусской Православной Церкви. 11 августа 2022.</ref>), свяціцеля [[Іаан Златавуст|Іаана Златавуста]] (у дзень яго памяці [[26 лістапада]] [[1943]] г. Гомель быў вызвалены ад нямецка-фашысцкай акупацыі), святога [[Георгій Перамаганосец|Георгія Пераможцы]] (як сімвал перамогі у Вялікай Айчыннай вайне)<ref name=":0" />.
Апроч таго ў капліцы сабрана 990 капсул з зямлёй з брацкіх магіл і воінскіх пахаванняў з усіх раёнаў [[Гомельская вобласць|Гомельскай вобласці]] і дзве капсулы з зямлёй з мемарыяльнага комплекса [[«Азарыцкі лагер смерці»]] (г. п. [[Азарычы]], [[Калінкавіцкі раён]]) і мемарыяла [[Помнік дзецям — ахвярам Вялікай Айчыннай вайны|«Помнік дзецям — ахвярам Вялікай Айчыннай вайны»]] (в. [[Красны Бераг (Жлобінскі раён)|Красны Бераг]], [[Жлобінскі раён]])<ref name=":0" />.
Аб планах узвядзення капліцы было заяўлена ўлетку [[2020]] г. Абвяшчалася, што будаўніцтва будзе ажыццяўляцца прыходам гомельскага [[Петрапаўлаўскі сабор (Гомель)|Петра-Паўлаўскага кафедральнага сабора]]<ref>[http://church.by/by/news/v-gomele-planiruetsja-stroitelstvo-chasovni-pamjatnika-v-chest-svjatogo-aleksandra-nevskogo У Гомелі плануецца будаўніцтва капліцы-помніка ў гонар святога Аляксандра Неўскага] // Афіцыйны партал Беларускай Праваслаўнай Царквы. 18 чэрвеня 2020.</ref>. Першы камень пры будаўніцтве быў урачыста закладзены [[31 мая]] [[2021]] г.<ref>[https://blr.belta.by/photonews/view/u-gomeli-zaklali-pershy-kamen-pry-budaunitstve-kaplitsy-u-gonar-voinau-vyzvalitseljau-14223/ У Гомелі заклалі першы камень пры будаўніцтве капліцы ў гонар воінаў-вызваліцеляў] // БелТА. 1 чэрвеня 2021.</ref>
Месца ўзвядзення капліцы з’яўляецца крайнім пунктам паўночнай ускраіны колішняга рабочага пасёлка [[Чырвоны Кастрычнік (Гомель)|Чырвоны Кастрычнік]].
{{Зноскі}}
[[Катэгорыя:Культавыя збудаванні Гомеля]]
[[Катэгорыя:Капліцы Гомеля]]
pxnc0o2chhc9otjp4hr5cpdav1akk8w
Allium albiflorum
0
716467
4191466
4188220
2022-08-21T19:40:26Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Таксон
| name =
| image file =
| image title =
| image descr =
| regnum = Расліны
| parent = Allium
| rang = Від
| latin = Allium albiflorum
| author =
| syn =
| children name =
| children =
| typus =
| range map =
| range map caption =
| range map width =
| range legend =
| iucnstatus =
| wikispecies = Allium albiflorum
| commons = Category:Allium albiflorum
| iucn =
| grin =
}}
'''Allium albiflorum''' — від [[Трава|травяністых]] раслін сямейства {{bt-bellat|Амарылісавыя|Amaryllidaceae}}, распаўсюджаны ад цэнтральнаеўрапейскай [[Расія|Расіі]] да [[Крым]]а.
== Батанічнае апісанне ==
[[Шматгадовыя расліны|Шматгадовая расліна]], 40-60 см. Лісточкі [[калякветнік]]а белыя, матавыя, з зялёнымі сярэднімі жылкамі, 4-4.5 мм даўжынёй. Тычынкі карацей калякветніка.
== Таксанамія ==
[[Сістэма Кронквіста|Класіфікацыя Кронквіста]] (1988) адносіла гэты род да {{bt-bellat|Лілейныя{{!}}лілейных|Liliaceae}}, пазней паводле вынікаў [[філагенетыка|філагенетычных]] даследаванняў род {{bt-bellat|Цыбуля|Allium}} быў выдзелены ў асобнае сямейства {{bt-bellat|Цыбулевыя|Alliaceae}} ({{нп3|Сістэма APG II||ru|Система APG II}}), аднак у больш позняй {{нп3|Сістэма APG III|Сістэме класіфікацыі APG III|ru|Система APG II}} (2009) роды, якія ўваходзілі ў гэта сямейства, былі ўключаны ў сямейства {{bt-bellat|Амарылісавыя|Amaryllidaceae}}<ref name="APG3" />.
{{Табліца1222222
|a=аддзел [[Кветкавыя|'''Кветкавыя''', ці '''Пакрытанасенныя''']]
|b1=парадак '''[[Спаржакветныя]]'''
|b2=яшчэ 58 парадкаў кветкавых раслін (згодна з [[Сістэма APG III|Сістэмай класіфікацыі {{s|APG III}}]])<ref name="APG3">{{артыкул|аўтар=Angiosperm Phylogeny Group (2009)|загаловак=An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG III|ссылка=http://www3.interscience.wiley.com/journal/122630309/abstract|выданне=Botanical Journal of the Linnean Society|тып=часопіс|месца=Лондон|год=2009|том=161|нумар=2|старонкі=105—121|doi=10.1111/j.1095-8339.2009.00996.x}}{{ref-en}}{{V|28|1|2013}}</ref>
|c1= яшчэ 13 сямействаў, сярод якіх найбольш буйныя — <!--у алфавітным парадку-->[[Касачовыя]]<!--болей 2000 відаў-->, [[Асфадэлавыя]]<!--каля 900 відаў-->, [[Архідныя]]<!--больш 22000 відаў-->, [[Спаржавыя]]<!--2500 відаў-->
|c2=сямейства '''[[Амарылісавыя]]''' (каля 1600 відаў)
|d1=падсямейства '''''[[Allioideae]]'''''
|d2=яшчэ два падсямействы, ''[[Agapanthoideae]]'' і ''[[Amaryllidoideae]]''<ref name="GRIN-Amaryllidaceae">[http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/family.pl?49 Семейство ''Amaryllidaceae'' J. St.-Hil., nom. cons.] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130221190111/http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/family.pl?49 |date=21 лютага 2013 }} // ''[[Germplasm Resources Information Network]]'' (''GRIN'') — 3 чэрвеня 2003 (апошнія змены). {{ref-en}}{{V|8|1|2013}}</ref>
|e1=яшчэ дзве трыбы: ''[[Gilliesieae]]'', ''[[Tulbaghieae]]''<ref name="GRIN-Amaryllidaceae" />
|e2=трыба '''''[[Allieae]]'''''
|f1=род '''[[Цыбуля]]'''
|f2=яшчэ каля 15 родаў, з іх да роду Цыбуля найбольш блізкі {{bt-bellat||Nectaroscordum}}
|g1 = яшчэ некалькі соцен відаў, у тым ліку [[Цыбуля-батун]], [[Цыбуля-парэй]], [[Часнок]], [[Цыбуля скарада]], [[Цыбуля рэпчатая]]
|g2=<div style="background-color:#90A0A0; font-size:200%; margin:15px;">'''Allium albiflorum'''</div>
|color=darkgreen
|bgcolor=#EEE8AA
}}
== Распаўсюджанне ==
Распаўсюджаны ад цэнтральнаеўрапейскай [[Расія|Расіі]] да [[Крым]]а<ref name="Kew Science">{{Cite web|title=plantsoftheworldonline.org|url=http://www.plantsoftheworldonline.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:527551-1}} {{Ref-en}}</ref><ref>{{Cite web|title=bgbm.org|url=http://ww2.bgbm.org/EuroPlusMed/PTaxonDetail.asp?NameCache=Allium%20albiflorum&PTRefFk=8000000}} {{Ref-en}}</ref>.
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Цыбуля]]
[[Катэгорыя:Флора Еўропы]]
evqfo19vdb1azmwqnw0izwu3w9ihnzl
Allium paniculatum
0
716468
4191482
4188237
2022-08-21T19:41:01Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Таксон
| name =
| image file =
| image title =
| image descr =
| regnum = Расліны
| parent = Allium
| rang = Від
| latin = Allium paniculatum
| author =
| syn =
| children name =
| children =
| typus =
| range map =
| range map caption =
| range map width =
| range legend =
| iucnstatus =
| wikispecies = Allium paniculatum
| commons = Category:Allium paniculatum
| iucn =
| grin =
}}
'''Allium paniculatum''' — від [[Трава|травяністых]] раслін сямейства {{bt-bellat|Амарылісавыя|Amaryllidaceae}}, распаўсюджаны ў [[Паўночная Афрыка|Паўночнай Афрыцы]], [[Паўднёвая Еўропа|Паўднёвай частцы Еўропы]], [[Пярэдняя Азія|Заходняй Азіі]].
== Батанічнае апісанне ==
[[Шматгадовыя расліны|Шматгадовая расліна]], 35-45 см вышынёй. Лісточкі званочкавага цёмна-ружовага [[калякветнік]]а падоўжана-ланцэтныя, тупаватыя або на верхавіне з насаджаным вастрыём. Тычынкі трохі карацей калякветніка. Травяністая расліна, геафіт. [[Цыбуліна]] яйцападобная. Сцёблы даўжынёй 25-70 см. [[Ліст|Лісце]] вузкалінейнае, плоскае або рыфлёнае. Лісточак [[калякветнік]]а памерам 6-8 × 2-4 мм. [[Плод]] ад цыліндрычнага да яйцападобнага, даўжынёй 5 мм, шматкутны<ref>{{Cite web|title=botany.cz|url=https://botany.cz/cs/allium-paniculatum/|archive-date=26 квітня 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210426202338/https://botany.cz/cs/allium-paniculatum/}} {{Ref-cz}}</ref>.
== Таксанамія ==
[[Сістэма Кронквіста|Класіфікацыя Кронквіста]] (1988) адносіла гэты род да {{bt-bellat|Лілейныя{{!}}лілейных|Liliaceae}}, пазней паводле вынікаў [[філагенетыка|філагенетычных]] даследаванняў род {{bt-bellat|Цыбуля|Allium}} быў выдзелены ў асобнае сямейства {{bt-bellat|Цыбулевыя|Alliaceae}} ({{нп3|Сістэма APG II||ru|Система APG II}}), аднак у больш позняй {{нп3|Сістэма APG III|Сістэме класіфікацыі APG III|ru|Система APG II}} (2009) роды, якія ўваходзілі ў гэта сямейства, былі ўключаны ў сямейства {{bt-bellat|Амарылісавыя|Amaryllidaceae}}<ref name="APG3" />.
{{Табліца1222222
|a=аддзел [[Кветкавыя|'''Кветкавыя''', ці '''Пакрытанасенныя''']]
|b1=парадак '''[[Спаржакветныя]]'''
|b2=яшчэ 58 парадкаў кветкавых раслін (згодна з [[Сістэма APG III|Сістэмай класіфікацыі {{s|APG III}}]])<ref name="APG3">{{артыкул|аўтар=Angiosperm Phylogeny Group (2009)|загаловак=An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG III|ссылка=http://www3.interscience.wiley.com/journal/122630309/abstract|выданне=Botanical Journal of the Linnean Society|тып=часопіс|месца=Лондон|год=2009|том=161|нумар=2|старонкі=105—121|doi=10.1111/j.1095-8339.2009.00996.x}}{{ref-en}}{{V|28|1|2013}}</ref>
|c1= яшчэ 13 сямействаў, сярод якіх найбольш буйныя — <!--у алфавітным парадку-->[[Касачовыя]]<!--болей 2000 відаў-->, [[Асфадэлавыя]]<!--каля 900 відаў-->, [[Архідныя]]<!--больш 22000 відаў-->, [[Спаржавыя]]<!--2500 відаў-->
|c2=сямейства '''[[Амарылісавыя]]''' (каля 1600 відаў)
|d1=падсямейства '''''[[Allioideae]]'''''
|d2=яшчэ два падсямействы, ''[[Agapanthoideae]]'' і ''[[Amaryllidoideae]]''<ref name="GRIN-Amaryllidaceae">[http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/family.pl?49 Семейство ''Amaryllidaceae'' J. St.-Hil., nom. cons.] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130221190111/http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/family.pl?49 |date=21 лютага 2013 }} // ''[[Germplasm Resources Information Network]]'' (''GRIN'') — 3 чэрвеня 2003 (апошнія змены). {{ref-en}}{{V|8|1|2013}}</ref>
|e1=яшчэ дзве трыбы: ''[[Gilliesieae]]'', ''[[Tulbaghieae]]''<ref name="GRIN-Amaryllidaceae" />
|e2=трыба '''''[[Allieae]]'''''
|f1=род '''[[Цыбуля]]'''
|f2=яшчэ каля 15 родаў, з іх да роду Цыбуля найбольш блізкі {{bt-bellat||Nectaroscordum}}
|g1 = яшчэ некалькі соцен відаў, у тым ліку [[Цыбуля-батун]], [[Цыбуля-парэй]], [[Часнок]], [[Цыбуля скарада]], [[Цыбуля рэпчатая]]
|g2=<div style="background-color:#90A0A0; font-size:200%; margin:15px;">'''Allium paniculatum'''</div>
|color=darkgreen
|bgcolor=#EEE8AA
}}
== Распаўсюджанне ==
Распаўсюджаны ў [[Паўночная Афрыка|Паўночнай Афрыцы]], паўднёвай частцы [[Еўропа|Еўропы]], заходняй [[Азія|Азіі]]; натуралізаваны на [[Азорскія астравы|Азорскіх астравах]]<ref>{{Cite web|title=plantsoftheworldonline.org|url=http://www.plantsoftheworldonline.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:528569-1|archive-date=12 січня 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210112175932/http://www.plantsoftheworldonline.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:528569-1}} {{Ref-en}}</ref><ref>{{Cite web|title=bgbm.org|url=http://ww2.bgbm.org/EuroPlusMed/PTaxonDetail.asp?NameCache=Allium%20paniculatum&PTRefFk=8000000}} {{Ref-en}}</ref><ref>{{Cite web|title=npgsweb.ars-grin.gov|url=https://npgsweb.ars-grin.gov/gringlobal/taxonomydetail.aspx?id=2343|archive-date=8 липня 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200708225710/https://npgsweb.ars-grin.gov/gringlobal/taxonomydetail.aspx?id=2343}} {{Ref-en}}</ref>.
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Расліны, апісаныя ў 1759 годзе]]
[[Катэгорыя:Флора Паўночнай Афрыкі]]
[[Катэгорыя:Флора Азіі]]
[[Катэгорыя:Флора Еўропы]]
[[Катэгорыя:Цыбуля]]
py7u65duwx0cori2pj0vfcsk5nf30zc
Allium flavum
0
716472
4191472
4188226
2022-08-21T19:40:41Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Таксон
| name =
| image file =
| image title =
| image descr =
| regnum = Расліны
| parent = Allium
| rang = Від
| latin = Allium flavum
| author =
| syn =
| children name =
| children =
| typus =
| range map =
| range map caption =
| range map width =
| range legend =
| iucnstatus =
| wikispecies = Allium flavum
| commons = Category:Allium flavum
| iucn =
| grin =
}}
'''Allium flavum''' — від [[Трава|травяністых]] раслін сямейства {{bt-bellat|Амарылісавыя|Amaryllidaceae}}, распаўсюджаны ў [[Паўднёвая Еўропа|Паўднёвай Еўропе]], [[Пярэдняя Азія|Заходняй Азіі]], на захадзе [[Паўночная Афрыка|Паўночнай Афрыкі]].
== Батанічнае апісанне ==
[[Шматгадовыя расліны|Шматгадовая расліна]], якая вырабляе адну цыбуліну. Сцябло да 60 см даўжынёй, выпрастанае або ўзыходзяча-нахіленае. Вузка-лінейнае, гладкае, блакітнаватае [[Ліст|лісце]] шырынёй да 2 міліметраў, пахне як часнок. {{нп3|Парасонік (суквецце)|Парасонік|ru|Зонтик}} змяшчае ярка-жоўтыя, званочкавыя кветкі з прыемным пахам. Лісточкі [[калякветнік]]а цьмяныя, даўгаватыя, даўжынёй ад 4 да 5 міліметраў і больш-менш бліскучыя. Тычынкі да ўдвая даўжэй, чым лісточкі калякветніка.
== Таксанамія ==
[[Сістэма Кронквіста|Класіфікацыя Кронквіста]] (1988) адносіла гэты род да {{bt-bellat|Лілейныя{{!}}лілейных|Liliaceae}}, пазней паводле вынікаў [[філагенетыка|філагенетычных]] даследаванняў род {{bt-bellat|Цыбуля|Allium}} быў выдзелены ў асобнае сямейства {{bt-bellat|Цыбулевыя|Alliaceae}} ({{нп3|Сістэма APG II||ru|Система APG II}}), аднак у больш позняй {{нп3|Сістэма APG III|Сістэме класіфікацыі APG III|ru|Система APG II}} (2009) роды, якія ўваходзілі ў гэта сямейства, былі ўключаны ў сямейства {{bt-bellat|Амарылісавыя|Amaryllidaceae}}<ref name="APG3" />.
{{Табліца1222222
|a=аддзел [[Кветкавыя|'''Кветкавыя''', ці '''Пакрытанасенныя''']]
|b1=парадак '''[[Спаржакветныя]]'''
|b2=яшчэ 58 парадкаў кветкавых раслін (згодна з [[Сістэма APG III|Сістэмай класіфікацыі {{s|APG III}}]])<ref name="APG3">{{артыкул|аўтар=Angiosperm Phylogeny Group (2009)|загаловак=An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG III|ссылка=http://www3.interscience.wiley.com/journal/122630309/abstract|выданне=Botanical Journal of the Linnean Society|тып=часопіс|месца=Лондон|год=2009|том=161|нумар=2|старонкі=105—121|doi=10.1111/j.1095-8339.2009.00996.x}}{{ref-en}}{{V|28|1|2013}}</ref>
|c1= яшчэ 13 сямействаў, сярод якіх найбольш буйныя — <!--у алфавітным парадку-->[[Касачовыя]]<!--болей 2000 відаў-->, [[Асфадэлавыя]]<!--каля 900 відаў-->, [[Архідныя]]<!--больш 22000 відаў-->, [[Спаржавыя]]<!--2500 відаў-->
|c2=сямейства '''[[Амарылісавыя]]''' (каля 1600 відаў)
|d1=падсямейства '''''[[Allioideae]]'''''
|d2=яшчэ два падсямействы, ''[[Agapanthoideae]]'' і ''[[Amaryllidoideae]]''<ref name="GRIN-Amaryllidaceae">[http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/family.pl?49 Семейство ''Amaryllidaceae'' J. St.-Hil., nom. cons.] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130221190111/http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/family.pl?49 |date=21 лютага 2013 }} // ''[[Germplasm Resources Information Network]]'' (''GRIN'') — 3 чэрвеня 2003 (апошнія змены). {{ref-en}}{{V|8|1|2013}}</ref>
|e1=яшчэ дзве трыбы: ''[[Gilliesieae]]'', ''[[Tulbaghieae]]''<ref name="GRIN-Amaryllidaceae" />
|e2=трыба '''''[[Allieae]]'''''
|f1=род '''[[Цыбуля]]'''
|f2=яшчэ каля 15 родаў, з іх да роду Цыбуля найбольш блізкі {{bt-bellat||Nectaroscordum}}
|g1 = яшчэ некалькі соцен відаў, у тым ліку [[Цыбуля-батун]], [[Цыбуля-парэй]], [[Часнок]], [[Цыбуля скарада]], [[Цыбуля рэпчатая]]
|g2=<div style="background-color:#90A0A0; font-size:200%; margin:15px;">'''Allium flavum'''</div>
|color=darkgreen
|bgcolor=#EEE8AA
}}
== Распаўсюджанне ==
Распаўсюджаны ў паўднёвай частцы [[Еўропа|Еўропы]] ([[Францыя]], [[Аўстрыя]], [[Чэхія]], [[Славакія]], [[Венгрыя]], [[Малдова]], [[Украіна]], [[Расія]], [[Албанія]], былая [[Югаславія]], [[Балгарыя]], [[Грэцыя]], [[Італія]] [у тым ліку [[Сіцылія]]], [[Румынія]]), заходняй частцы [[Паўночная Афрыка|Паўночнай Афрыкі]] ([[Марока]], [[Алжыр]]) і [[Азія|Азіі]] ([[Турцыя]], [[Грузія]], [[Азербайджан]], [[Іран]])<ref name="Kew Science">{{Cite web|title=plantsoftheworldonline.org|url=http://www.plantsoftheworldonline.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:528052-1|archive-date=23 грудня 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201223022426/http://www.plantsoftheworldonline.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:528052-1}} {{Ref-en}}</ref><ref>{{Cite web|title=bgbm.org|url=http://ww2.bgbm.org/EuroPlusMed/PTaxonDetail.asp?NameCache=Allium%20flavum&PTRefFk=8000000}} {{Ref-en}}</ref><ref>{{Cite web|title=npgsweb.ars-grin.gov|url=https://npgsweb.ars-grin.gov/gringlobal/taxonomydetail.aspx?id=2277}} {{Ref-en}}</ref>.
== Галерэя ==
<center><gallery widths="175" heights="175">
Файл:Allium flavum 1.jpg|Расліна
Файл:Allium flavum sl5.jpg|Каробачка з насеннем
Файл:317 Allium flavum L.jpg|Батанічная ілюстрацыя
</gallery></center>
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Расліны, апісаныя ў 1753 годзе]]
[[Катэгорыя:Флора Паўночнай Афрыкі]]
[[Катэгорыя:Флора Азіі]]
[[Катэгорыя:Флора Еўропы]]
[[Катэгорыя:Цыбуля]]
sl3z75wm2kpjwazp0m1rh9cbqx6we3h
Allium flavescens
0
716473
4191471
4188225
2022-08-21T19:40:39Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Таксон
| name =
| image file =
| image title =
| image descr =
| regnum = Расліны
| parent = Allium
| rang = Від
| latin = Allium flavescens
| author =
| syn =
| children name =
| children =
| typus =
| range map =
| range map caption =
| range map width =
| range legend =
| iucnstatus =
| wikispecies = Allium flavescens
| commons = Category:Allium flavescens
| iucn =
| grin =
}}
'''Allium flavescens''' — від [[Трава|травяністых]] раслін сямейства {{bt-bellat|Амарылісавыя|Amaryllidaceae}}, распаўсюджаны ў Паўднёва-Усходняй Еўропе і [[Пярэдняя Азія|Заходняй Азіі]].
== Апісанне ==
[[Шматгадовыя расліны|Шматгадовая расліна]] 20–40 см даўжынёй. [[Калякветнік]] жоўты, бліскучы, 4-5 мм даўжынёй. [[Ліст|Лісце]] 6-8, шчацінападобнае, 0.5-1.5 мм шырынёй, шурпатае.
== Таксанамія ==
[[Сістэма Кронквіста|Класіфікацыя Кронквіста]] (1988) адносіла гэты род да {{bt-bellat|Лілейныя{{!}}лілейных|Liliaceae}}, пазней паводле вынікаў [[філагенетыка|філагенетычных]] даследаванняў род {{bt-bellat|Цыбуля|Allium}} быў выдзелены ў асобнае сямейства {{bt-bellat|Цыбулевыя|Alliaceae}} ({{нп3|Сістэма APG II||ru|Система APG II}}), аднак у больш позняй {{нп3|Сістэма APG III|Сістэме класіфікацыі APG III|ru|Система APG II}} (2009) роды, якія ўваходзілі ў гэта сямейства, былі ўключаны ў сямейства {{bt-bellat|Амарылісавыя|Amaryllidaceae}}<ref name="APG3" />.
{{Табліца1222222
|a=аддзел [[Кветкавыя|'''Кветкавыя''', ці '''Пакрытанасенныя''']]
|b1=парадак '''[[Спаржакветныя]]'''
|b2=яшчэ 58 парадкаў кветкавых раслін (згодна з [[Сістэма APG III|Сістэмай класіфікацыі {{s|APG III}}]])<ref name="APG3">{{артыкул|аўтар=Angiosperm Phylogeny Group (2009)|загаловак=An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG III|ссылка=http://www3.interscience.wiley.com/journal/122630309/abstract|выданне=Botanical Journal of the Linnean Society|тып=часопіс|месца=Лондон|год=2009|том=161|нумар=2|старонкі=105—121|doi=10.1111/j.1095-8339.2009.00996.x}}{{ref-en}}{{V|28|1|2013}}</ref>
|c1= яшчэ 13 сямействаў, сярод якіх найбольш буйныя — <!--у алфавітным парадку-->[[Касачовыя]]<!--болей 2000 відаў-->, [[Асфадэлавыя]]<!--каля 900 відаў-->, [[Архідныя]]<!--больш 22000 відаў-->, [[Спаржавыя]]<!--2500 відаў-->
|c2=сямейства '''[[Амарылісавыя]]''' (каля 1600 відаў)
|d1=падсямейства '''''[[Allioideae]]'''''
|d2=яшчэ два падсямействы, ''[[Agapanthoideae]]'' і ''[[Amaryllidoideae]]''<ref name="GRIN-Amaryllidaceae">[http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/family.pl?49 Семейство ''Amaryllidaceae'' J. St.-Hil., nom. cons.] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130221190111/http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/family.pl?49 |date=21 лютага 2013 }} // ''[[Germplasm Resources Information Network]]'' (''GRIN'') — 3 чэрвеня 2003 (апошнія змены). {{ref-en}}{{V|8|1|2013}}</ref>
|e1=яшчэ дзве трыбы: ''[[Gilliesieae]]'', ''[[Tulbaghieae]]''<ref name="GRIN-Amaryllidaceae" />
|e2=трыба '''''[[Allieae]]'''''
|f1=род '''[[Цыбуля]]'''
|f2=яшчэ каля 15 родаў, з іх да роду Цыбуля найбольш блізкі {{bt-bellat||Nectaroscordum}}
|g1 = яшчэ некалькі соцен відаў, у тым ліку [[Цыбуля-батун]], [[Цыбуля-парэй]], [[Часнок]], [[Цыбуля скарада]], [[Цыбуля рэпчатая]]
|g2=<div style="background-color:#90A0A0; font-size:200%; margin:15px;">'''Allium flavescens'''</div>
|color=darkgreen
|bgcolor=#EEE8AA
}}
== Распаўсюджанне ==
[[Еўропа]]: [[Балгарыя]], [[Румынія]], [[Украіна]], паўднёвы захад Расіі; [[Азія]]: [[Казахстан]], [[Заходняя Сібір]]<ref>{{Cite web|title=bgbm.org|url=http://ww2.bgbm.org/EuroPlusMed/PTaxonDetail.asp?NameCache=Allium%20flavescens&PTRefFk=8000000|archive-date=21 березня 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180321063014/http://ww2.bgbm.org/EuroPlusMed/PTaxonDetail.asp?NameCache=Allium%20flavescens&PTRefFk=8000000}} {{Ref-en}}</ref><ref>{{Cite web|title=wcsp.science.kew.org|url=http://wcsp.science.kew.org/namedetail.do?name_id=295573|archive-date=9 серпня 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200809152153/http://wcsp.science.kew.org/namedetail.do?name_id=295573}} {{Ref-en}}</ref>.
== Выкарыстанне ==
Культывуецца як дэкаратыўная, а таксама як трава для кухні. Аднак ёсць некаторыя паведамленні аб таксічнасці ў вялікіх колькасцях.
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Цыбуля]]
[[Катэгорыя:Флора Азіі]]
[[Катэгорыя:Флора Еўропы]]
cai3zkub5xf01xoe6ne9u8n5new24uj
Партызанская брыгада імя В. П. Чкалава
0
716495
4191448
4188845
2022-08-21T19:14:00Z
D.L.M.I. Bel
33064
wikitext
text/x-wiki
{{Вайсковае фарміраванне
|назва = Партызанская брыгада імя В. П. Чкалава
|гады = 1942—1944
|войны = [[Другая сусветная вайна]]<br />[[Вялікая Айчынная вайна]]
|краіна = {{Сцягафікацыя|СССР}}<br />{{Сцягафікацыя|БССР|1940}}
|памер = 1085 партызан (5 ліпеня 1944)
|роля = змаганне з [[Трэці рэйх|акупантамі]]
|тып = [[партызаны]]
|у складзе = [[Івянецкае партызанскае злучэнне]]
|вядомыя_камандзіры = * С. П. Смірноў;
* М. І. Грыбанаў
|размяшчэнне = [[Заслаўскі раён|Заслаўскі]], [[Дзяржынскі раён|Дзяржынскі]], [[Мінскі раён|Мінскі]], [[Івянецкі раён|Івянецкі]], [[Валожынскі раён|Валожынскі]] раёны
|падпарадкаванне = [[Беларускі штаб партызанскага руху]]
}}
'''Партызанская брыгада імя В. П. Чкалава''' — [[Партызанская брыгада (СССР, 1941—1944)|партызанская брыгада]], створаная ў лістападзе 1942 года. Дзейнічала на акупіраванай тэрыторыі [[Заслаўскі раён|Заслаўскага]], [[Дзяржынскі раён|Дзяржынскага]], [[Мінскі раён|Мінскага]], [[Івянецкі раён|Івянецкага]], [[Валожынскі раён|Валожынскага раёнаў]]. 5 ліпеня 1944 года брыгада (1085 партызан, 5 атрадаў) злучылася з [[Чырвоная армія|Чырвонай Арміяй]].
== Склад ==
Брыгада была створана ў лістападзе 1942 года на базе 620-га (імя Кузняцова, арганізаваны ў чэрвені 1942 года атрадаў імя Я. З. Дзука і І. П. Кузняцова) і 621-га (імя Чкалава) атрадаў. Пазней былі арганізаваны атрады імя Кірава, імя Андрэева і іншыя. Атрад імя Чкалава пазней увайшоў у [[Партызанская брыгада «Уперад»|партызанскую брыгаду «Уперад»]], атрады імя Кірава, імя Андрэева, «За Савецкую Беларусь» перададзены для фарміравання [[Партызанская брыгада «За Савецкую Беларусь» (Я. Дз. Васюцін)|партызанскай брыгады «За Савецкую Беларусь»]], атрад імя П. А. алыбіна быў вызначаны ў асобна дзейны.
На момант злучэння з Чырвонай Арміяй у склад брыгады ўваходзілі:
* атрад імя Кузняцова (камандзір атрада І. П. Кузняцоў, загінуў у баі);
* атрад «За Савецкую Радзіму»;
* атрад імя Панамарэнкі;
* атрад «26 гадоў Кастрычніка»;
* атрад імя Малянкова.
== Камандаванне ==
=== Камандзіры ===
* С. П. Смірноў;
* М. І. Грыбанаў
=== Камісар ===
* [[Іван Пятровіч Казак|І. П. Казак]]
=== Начальнікі штаба ===
* М. І. Грыбанаў;
* Р. М. Панявін;
* І. П. Анішчанка
== Гісторыя ==
Партызаны ў 1942 годзе разграмілі 11 нямецкіх апорных пунктаў і 20 маёнткаў, захапілі 4 тысячы тон збожжа, 1 тысяч тон раздалі насельніцтву. У красавіку — снежні 1943 года падарвалі каля 50 эшалонаў, знішчылі 3 масты (рух на чыгунцы быў спынены амаль на 9 сутак). У маі знішчылі 6 аўтамашын, у ліпені зрабілі 9 дыверсій на чыгунцы, правялі 10 баёў, захапілі 8 кулямётаў, больш за 20 вінтовак, боепрыпасы. 20 чэрвеня 1944 года на чыгуначных участках [[Ратамка (станцыя)|Ратамка]] — [[Крыжоўка (пуцявы пост)|Крыжоўка]], [[Маладзечна (станцыя)|Маладзечна]] — [[Уша (станцыя)|Уша]] падарвалі каля 900 рэек. У ліпені 1944 года знішчылі 24 аўтамашыны, захапілі 9 кулямётаў, 19 аўтаматаў, 141 вінтоўку, вызвалілі 113 грамадзян, якіх вывозілі на работы ў Германію.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{Крыніцы/Беларусь у Вялікай Айчыннай вайне||}}
{{Вонкавыя спасылкі}}
[[Катэгорыя:Савецкія партызанскія злучэнні, брыгады і атрады на акупіраванай тэрыторыі Беларусі (1941—1944)]]
[[Катэгорыя:З’явіліся ў 1942 годзе]]
[[Катэгорыя:Зніклі ў 1944 годзе]]
dirqt3ui0pdym440p1nbpetr0mmbs7j
Беларусь і грамадзянская вайна ў Іспаніі
0
716525
4191251
4187263
2022-08-21T14:49:10Z
DBatura
73587
/* 13-я брыгада */
wikitext
text/x-wiki
{{Main|Грамадзянская вайна ў Іспаніі}}
[[File:The Soviet Union 1969 CPA 3800 stamp (Sergey Gritsevets and Fighter Planes) cancelled.jpg|thumb|300px|Беларус, удзельнік вайны, двойчы Герой Савецкага Саюза С. І. Грыцавец на паштовай марцы.]]
{{Беларусь і ўзброеныя канфлікты}}
[[Савецкі Саюз]], у тым ліку [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка]], у перыяд вайны ў Іспаніі 1936—1939 гг. аказваў падтрымку [[Другая Іспанская Рэспубліка|рэспубліканцам]], якія ваявалі супраць генерала [[Франсіска Франка]] і яго [[Франкізм|прыхільнікаў]]. Пераважная большасць [[беларусы|этнічных беларусаў]] і ўраджэнцаў [[Беларусь|Беларусі]] прынялі ўдзел у канфлікце на баку Рэспублікі. Многія былі ў складзе [[Група савецкіх ваенных спецыялістаў у Іспаніі|групы савецкіх ваенных спецыялістаў]]. Жыхары [[Заходняя Беларусь|заходніх рэгіёнаў краіны]], што з’яўляліся тады часткай [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшчы]], змагаліся ў шэрагах [[XIII інтэрбрыгада імя Яраслава Дамброўскага|інтэрбрыгады Дамброўскага]].
За заслугі ва ўзброеным канфлікце пяць выхадцаў Беларусі былі ўдастоены звання [[Герой Савецкага Саюза|Героя Савецкага Саюза]]<ref name="lvdrus.ru">[http://www.lvdrus.ru/maind/130121151847.html Советские военные советники и специалисты в Испании (1936—1939 гг.)] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20131020220530/http://www.lvdrus.ru/maind/130121151847.html |date=20 кастрычніка 2013 }} / интернет-сайт региональной общественной организации «Лига Военных Дипломатов»</ref><ref name="orel-region.ru">[http://orel-region.ru/victory/memory/2_02.html Интернациональная военная помощь Испании (1936—1939)] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20131031004413/http://orel-region.ru/victory/memory/2_02.html |date=31 кастрычніка 2013 }} // «Память Земли Орловской»</ref>, з якіх 4 — этнічныя беларусы ([[Фёдар Кузьміч Каўроў|Ф. К. Каўроў]], [[Павел Емяльянавіч Купрыянаў|П. Е. Купрыянаў]], [[Георгій Міхайлавіч Склязнёў|Г. М. Склязнёў]], [[Сяргей Іванавіч Грыцавец|С. І. Грыцавец]]), 1 — [[палякі ў Беларусі|этнічны паляк]] ([[Мікалай Аляксандравіч Сяліцкі|М. А. Сяліцкі]])<ref>Гл. [[Спіс Герояў Савецкага Саюза (Беларусь)]]</ref>.
== Асвятленне пытання ==
Галоўнай працай на тэму ролі краіны (як савецкай, так і польскай частак) і яе ўраджэнцаў у іспанскім канфлікце з’яўляецца манаграфія 2009 года «Беларусь і вайна ў Іспаніі (1936-1939)» за аўтарствам старэйшага навуковага супрацоўніка аддзела ваеннай гісторыі Беларусі [[Інстытут гісторыі НАНБ|Інстытута гісторыі НАН]] ''Ірыны Варанковай''. Гісторык ''Аляксей Кудрыцкі'' адзначыў, што нягледзячы на ўсю падрабязнасць публікацыі ў пытанні ўдзелу супляменнікаў як савецкіх [[ваенны спецыяліст|ваенспецоў]] і валанцёраў інтэрбрыгад, былі і недахопы. Многія выхадцы з Беларусі апынуліся не ўлічаны, паколькі Варанкова абапіралася толькі на айчынныя архівы і матэрыялы, не выкарыстоўваючы замежныя<ref name="Кудрыцкi">Кудрицкий А. С. Образ белоруса, добровольца интербригад Республиканской армии Испании / А. С. Кудрицкий // Роль личности в истории государства и права Беларуси: сборник тезисов докладов по материалам Республиканской научно-теоретической конференции студентов, магистрантов и аспирантов, Минск, 3–4 ноября 2016 года / [под ред. И.В. Вишневской, И.П. Манкевич]; УО «Белорусский государственный экономический университет». – Минск: БГУ, 2016. – С. 137-138.</ref>.
Сам Кудрыцкі займаўся даследаваннем удзелу беларусаў у складзе інтэрбрыгад<ref>[https://commons.com.ua/ru/authors/kudrickij-oleksij/ Кудрицкий Алексей]</ref>. Гэтая тэма мімаходзь згадваліся ў публікацыях [[дацэнт]]а ''Сяргея Шабельцава''<ref name="Кудрыцкi"/> аб [[Беларусы ў Аргенціне|аргенцінскіх беларусах]]<ref name="Аргентина">Шабельцев, С. В. Белорусские реэмигранты: аргентинское прошлое как фактор самоидентификации и инаковости в СССР / С. В. Шабельцев // Крынiцазнаўства i спецыяльныя гiстарычныя дысцыплiны: навук. зб. Вып. 5 / Рэдкал. У. Н. Сiдарцоў (адк. рэд.), С.М. Ходзін (нам.адк. рэд.) [i iнш.] – Мн: БГУ, 2009. – C. 111– 120.</ref> і іншых аўтараў<ref name="Кудрыцкi"/>. У сваю чаргу тэму танкістаў з Беларускай ССР закранаў ''Юрый Глушакоў''<ref name="Глушаков"/>. У іншых крыніцах інфармацыя пра беларусаў у канфлікце сустракалася эпізадычна. Пераважна гэта былі зборнікі, артыкулы і дакументы, выдадзеныя ў савецкі час<ref name="Кудрыцкi"/>.
Па большай частцы для сучаснай Беларусі вайна ў Іспаніі, нягледзячы на ўдзел у ёй яе ўраджэнцаў, з’яўляецца слаба вядомым канфліктам<ref name="Кудрыцкi"/>.
== Салідарнасць і дапамога ==
У пачатку жніўня 1936 года Савецкі Саюз далучыўся да кампаніі салідарнасці з іспанскімі рэспубліканцамі. На той момант мерапрыемствы ў падтрымку антыфранкістаў праведзены ў [[Бельгія|Бельгіі]], [[Францыя|Францыі]], [[Італія|Італіі]] і [[Швейцарыя|Швейцарыі]].
3 жніўня, на наступны дзень пасля першых прарэспубліканскіх мітынгаў у [[Ленінград]]зе і [[Масква|Маскве]] на тэрыторыі [[РСФСР]], прайшлі свае выступы і ў сталіцы Савецкай Беларусі горадзе [[Мінск]]у. У акцыю былі ўцягнуты фабрыкі [[Камунарка (фабрыка)|«Камунарка»]] і «Кастрычнік», заводы [[Мінскі станкабудаўнічы завод імя С. М. Кірава|імя Кірава]] і [[Мінскі вагонарамонтны завод|Мяснікова]], электрастанцыя нумар 1, [[Мінскі трамвай|трамвайны парк]], друкарня газеты [[Звязда (газета)|«Звязда»]], 2-я савецкая бальніца, наркаматы асветы і фінансаў БССР, Цэнтральны савет прафсаюзаў і іншыя арганізацыі і ўстановы. 4-га на [[Плошча Свабоды (Мінск)|плошчы Свабоды]] з удзелам шэрагу вядомых беларускіх дзеячаў прайшоў гарадскі мітынг салідарнасці пад лозунгам «Акажам матэрыяльную дапамогу гераічным змагарам іспанскага народа». Неўзабаве падобныя мерапрыемствы ахапілі ўсю краіну<ref>Воронкова, книга, стр. 40—41</ref>.
Актыўную дзейнасць вяла Міжнародная арганізацыя дапамогі змагарам рэвалюцыі ([[МАДР]]), якая займалася зборам сродкаў для рэспубліканцаў<ref>Воронкова, книга, стр. 41</ref>. На 27 кастрычніка ў фондзе дапамогі Іспаніі ад СССР мелася сума ў памеры 47,5 млн [[савецкі рубель|рублёў]], з якіх 538 тысяч ад БССР<ref>Воронкова, книга, стр 47</ref>. Збор сродкаў праводзіўся ў тым ліку за кошт дабрачынных мерапрыемстваў (спектакляў, канцэртаў і іншага)<ref>Воронкова, книга, стр. 48—49</ref>.
[[КП(б)Б]] эксплуатавала іспанскія падзеі ў агітацыйна-прапагандысцкай дзйннасці з мэтай «асуджэння [[фашызм]]у і падпальшчыкаў вайны». Насельніцтва БССР было добра дасведчана аб ваенных дзеяннях у Іспаніі за кошт рэгулярных зводак. Так, напрыклад, газеты Савецкай Беларусі вялі рубрыку «На франтах у Іспаніі», дзе публікавалася актуальная інфармацыя аб канфлікце. Друкаваныя [[СМІ]] пісалі біяграфічныя нарысы вядомых дзеячаў Іспанскай Рэспублікі<ref>Воронкова, книга, стр. 56</ref><ref>Воронкова, статья, стр. 87</ref>.
[[Заходняя Беларусь]], якая ўваходзіла ў склад [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшчы]], таксама была ўцягнута ў рух салідарнасці з рэспубліканцамі. Аднак там існавалі свае асаблівасці. Польшча далучылася да пагаднення аб неўмяшанні ў канфлікт<ref>Воронкова, книга, стр. 127</ref>, таму прарэспубліканскія мерапрыемствы не мелі падтрымкі на дзяржузроўні. Актывісты патрабавалі ад уладаў падтрымаць афіцыйны Мадрыд. [[Санацыя (Польшча)|Рэжым санацыі]], прытрымліваючыся прынцыпу неўмяшання ва ўнутраныя справы Іспаніі, адказваў арыштамі ўдзельнікаў руху<ref>Борьба трудящихся Западной Белоруссии за социальное и национальное освобождение и воссоединение с БССР : Документы и материалы: в 2 т. - 2 т.: 1929—1939 гг. — Минск., 1972. — с. 421.</ref>.
[[Палескае ваяводства|Палескі ваявода]] [[Вацлаў Костак-Бярнацкі]] адзначаў<ref>Воронкова, книга, стр. 128</ref>:{{Цытата|...[Насельніцтва Заходняй Беларусі] жыва цікавіцца ходам падзей у Іспаніі. Слухачы савецкіх радыёперадач вераць у перамогу чырвоных... многія маладыя сяляне нелегальна імкнуцца ў Іспанію, каб змагацца з Франка.}}
Польскія сілы бяспекі ў сваіх справаздачах згадвалі збор сродкаў камуністычнымі ячэйкамі для арміі Рэспублікі<ref name="апошняя"/> і іншай дапамогі. Часам падобныя мерапрыемствы праходзілі пад прыкрыццём вяселляў і вечарынак. Толькі ў маі—чэрвені 37-га ў Заходняй Беларусі сабралі больш за 1900 [[Польскі злоты|злотых]]. У жніўні таго ж года ЦК [[Камуністычная партыя Польшчы|Кампартыі Польшчы]] ў лісце да Палітбюро ЦК [[ВКП(б)]] паказаў, што на тэрыторыі краіны ў зборы ахвяраванняў лідзіруюць горад [[Варшава]] і беларускае сялянства<ref>Воронкова, книга, стр. 143</ref>.
Найбольш актыўныя кампаніі салідарнасці праводзіліся да жніўня 1938 года, калі была распушчана [[Камуністычная партыя Заходняй Беларусі]]<ref name="апошняя">Воронкова, книга, стр. 148</ref>.
== Ваенныя спецыялісты==
{{Main|Група савецкіх ваенных спецыялістаў у Іспаніі}}
14 верасня 1936 года [[Галоўнае разведвальнае ўпраўленне (СССР)|Разведупраўленне]] [[Народны камісарыят абароны СССР|Наркамата абароны]] і Замежны аддзел [[Народны камісарыят унутраных спраў СССР|Наркамата ўнутраных спраў]] прынялі план аперацыі «X», якая прадугледжвала аказанне ваеннай дапамогі Рэспубліканскай Іспаніі, уключаючы падтрымку ў [[ваенна-тэхнічнае супрацоўніцтва|ваенна-тэхнічнай сферы]] і паслугі [[Ваенны саветнік (спецыяліст)|ваенных саветнікаў]], [[ваенны спецыяліст|ваенспецоў]], інструктараў (распрацоўка аперацый і падрыхтоўка кадраў)<ref name="спачатку">Воронкова, статья, стр. 83—84</ref>.
Значную вагу ў савецкім кантынгенце атрымала [[Беларуская ваенная акруга]] (БВА), якая лічылася адной з найбольш падрыхтаваных. У Іспаніі ад яе накіраваны байцы сямі авіяцыйных брыгад, такіх як 114-я штурмавая ([[Гомель]]), 142-я знішчальная ([[Бабруйск]]), 59-я хуткасных бамбардзіроўшчыкаў (Быхаў), 40-я лёгкабардзіровачная ([[Віцебск]]), 49-я хуткасных бамбардзіроўшчыкаў ([[Шаталава (Пачынкаўскі раён)|Шаталава]], [[Смаленская вобласць]]), 83-я знішчальная ([[Бранск]]), 116-я змяшаная ([[Смаленск]]){{ref+|У той час у складзе БВА, акрамя БССР, знаходзіліся таксама некаторыя сумежныя тэрыторыі Заходняй Расіі.|К}}, трох механізаваных, у тым ліку 4-я асобная (Бабруйск) і 3-я асобная ([[Старыя Дарогі]]), і 6-га механізаванага палка [[6-я кавалерыйская дывізія (СССР)|6-й Кубанска-Церскай казачай Чырванасцяжнай дывізіі ім. С. М. Будзёнага]] (Гомель). Сярод гэтых і іншых злучэнняў у Іспаніі былі як [[беларусы|этнічныя беларусы]], так і ўраджэнцы Беларусі розных нацыянальнасцяў<ref name="спачатку"/>.
=== Танкісты ===
[[File:Museo de Artillería de Cartagena-T26B 04.JPG|thumb|left|Т-26 — найбольш шматлікі танк вайны ў Іспаніі. Эскплуатаваўся ў тым ліку байцамі «Пабла» (Паўлава) 4-й бабруйскай мехбрыгады.]]
Першую групу савецкіх танкістаў вылучыла менавіта БВА<ref name="танкi"/>, што адбылося таемна ў пачатку верасня 36-га. Гэта быў атрад савецкіх інструктараў 4-й мехбрыгады з 50-ю машынамі [[Т-26]] для навучання іспанцаў. Па плане, за месяц ваенспецам трэба было падрыхтаваць да 100 танкістаў. Заняткі пачаліся 17 кастрычніка, аднак неўзабаве навучанне рэзка перапыніла камандаванне. Кіраўніцтву патрэбны былі тэрмінова любыя, нават дрэнна навучаныя сілы, паколькі франкісты ўжо набліжаліся да сталічнага [[Мадрыд]]а. Так як іспанцы яшчэ не былі падрыхтаваны, то прыйшлося са спецыялістаў 4-й мехбрыгады сфармаваць 15 экіпажаў для ўдзелу ў баявых дзеяннях. Узначаліў злучэнне Поль Арман<ref name="лобач">''Юрий Лобач.'' [https://bobruisk.ru/news/2016/09/01/pomnyat-kartahena-val-demoro-i-madrid Ровно 80 лет назад бобруйские танкисты отправились в сражающуюся Испанию] // Вечерний Бобруйск : газета. — 1 сентября 2016.</ref>.
29 кастрычніка танкавае фарміраванне ажыццявіла атаку на пазіцыі прыхільнікаў Франка ў раёне населеных пунктаў Сесенья і Эсківіяс, у 15 км ад Мадрыда. Тут восем італьянскіх танкаў [[Carro CV3/33|«Ансальда»]] выступілі супраць адзінаццаці савецкіх Т-26. У сутычцы перамаглі апошнія, хоць і з істотнымі стратамі. Сярод ураджэнцаў Беларусі ў баі ўдзельнічалі камандзіры экіпажаў ''[[Мікалай Аляксандравіч Сяліцкі|Мікалай Сяліцкі]]'' (Мінск, [[палякі ў Беларусі|этнічны паляк]]; яго каманда знішчыла батарэю горных гармат і некалькі машын з боепрыпасамі), ''Іван Лобач'' ([[Полацк]]) і ''[[Павел Емяльянавіч Купрыянаў|Павел Купрыянаў]]'' (Старынцы, [[Полацкі раён]]). Першыя двое загінулі, у той час як трэці выжыў. У наступныя два тыдні танк Купрыянава знішчыў 2 танкі, 8 гармат і некалькі варожых атрадаў пяхоты. Аднак ужо 9 лістапада гіне і ён<ref name="танкi"/><ref name="Глушаков"/><ref name="лобач"/><ref name="Коломиец, Мощанский">''Коломиец М. Мощанский И.'' Танки испанской республики. Танкомастер 1998 № 2-3, страницы 3, 4, 11</ref>.
6 снежня<ref name="лобач"/> ў краіну прыбыла другая група з 80 чалавек: 50 былі вайскоўцамі 4-й мехбрыгады, астатнія — 3-й<ref name="танкi">Воронкова, статья, стр 85</ref>. Напярэдадні быў напісаны рапарт камандаванню з просьбай накіраваць добраахвотнікаў у Іспанію. Выдаваць інфармацыю аб паездцы было найстрога забаронена. Разам са сваімі падначаленымі на [[Пірэнейскі паўвостраў]] адправіўся камбрыг 4-й брыгады [[Дзмітрый Рыгоравіч Паўлаў|Дзмітрый Паўлаў]]. Тут ён дзейнічаў пад пазыўным «Пабла»<ref name="Глушаков">''Юрий Глушаков.'' [https://imhoclub.by/ru/material/i_nashi_ljudi_muzhestva_polni И наши люди мужества полны...] — IMHOclub : интерактивный портал. — 1 апреля 2017.</ref>.
З групы сфарміравана 1-я бранятанкавая брыгада Рэспублікі. У лютым 1937-га яна прыняла ўдзел у [[Бітва пры Хараме|бітве пры Хараме]], дзе змагалася таксама [[XIII інтэрбрыгада імя Яраслава Дамброўскага|польская інтэрбрыгада Дамброўскага]], у складзе якога былі беларусы з заходніх рэгіёнаў краіны<ref name="Глушаков"/>. На Хараме 12 лютага загінулі камандзір узвода ''[[Георгій Міхайлавіч Склязнёў|Георгій Склязнёў]]'' ([[Новая Беліца (Гомель)|Новая Беліца]], Гомель; раней у студзені вывеў з бою і выратаваў падпалены танк, а за дзесяць дзён да гібелі яго экіпаж на Хамары знішчыў падраздзяленне франкістаў), мехкіры ''Канстанцін Чарненка'' (?, [[Чэрыкаўскі раён]]; уваходзіў у экіпаж Склязнёва) і ''Пётр Корсунаў'' (?, [[Аршанскі раён]])<ref>Воронкова, статья, стр 86</ref>.
У сакавіку прысутнасць байцоў «Пабла» будзе заўважана ў [[Гвадалахарская аперацыя|Гвадалахарскай аперацыі]]<ref name="лобач"/>.
Улетку пад Мадрыдам загінуў камандзір экіпажа ''[[Фёдар Кузьміч Каўроў|Фёдар Каўроў]]'' ([[Пасуддзева]], [[Дубровенскі раён]]).
Ад беларусаў 4-й мехбрыгады таксама вызначыліся камандзір экіпажа ''Васіль Скідан'' ([[Новая Ёлча]]/[[Старая Ёлча]] (?), [[Брагінскі раён]]; 4 студзеня 1937 разам з 2-й інтэрбрыгадай адбіў атаку франкістаў пад Гвадалахарай) і танкіст ''Данііл Навіцкі'' (?)<ref>Воронкова, книга, стр. 103—104</ref>.
У верасні—кастрычніку 4-я бабруйская брыгада была вернута ў БССР, але некаторыя яе байцы засталіся і ўліліся ў атрад Кандрацьева, які прыбыў у жніўні з [[Маскоўская ваенная акруга|Маскоўскай ваеннай акругі]]. Першапачаткова ён змагаўся ў фарміраванні «Пабла», але потым яго падраздзяленне далучылася да 1-га асобнага інтэрнацыянальнага танкавага палка. У злучэнні змагаліся ''Вадзім Сапроненка'' (?, [[Гарадоцкі раён]]; удзельнічаў у 43 танкавых нападах і знішчыў 2 танкі) і ''Юстын Дзяшчэня'' ([[Калюга (Глускі раён)|Калюга]], [[Глускі раён]]; памёр ад ран у роднай вёсцы па вяртанні на радзіму), ''Сямён Ціханчук'' ([[Крыўча]], [[Брагінскі раён]]/[[Аляксееўка (Гомельскі раён)|Алексееўка]], [[Гомельскі раён]] (?)) і ''Адам Татур'' ([[Дунаева|Лапухі (зараз Дунаева)]], [[Капыльскі раён]])<ref>Воронкова, книга, стр. 103—106</ref>
=== Лётчыкі===
У верасні 1936-га ў Іспанію прыбыла першая група авіятараў з 30 лётчыкаў. У яе складзе быў ураджэнец [[Слаўгарад (Беларусь)|Прапойска (зараз Слаўгарад)]] ''Васіль Бібікаў''. Ён уліўся ў шэрагі 1-й інтэрнацыянальнай бамбардзіровачнай эскадрыллі. Таксама сярод першых ваенспецоў знаходзіўся авіяцыйны інжынер з в. [[Дашкаўка (Магілёўскі раён)|Дашкаўка]] [[Магілёўскі раён|Магілёўскага раёна]] ''[[Зелік Аронавіч Іофэ|Зелік Іофэ]]'' ([[Яўрэі ў Беларусі|беларускі яўрэй]])<ref name="небо">Воронкова, книга, стр. 72—88</ref>.
[[File:Polikarpov I-16 with spanish republican markings.jpg|thumb|Самалёт І-16. Падобны выкарыстоўваўся 83-й бранскай знішчальнай брыгадай.]]
У красавіку 1937 года ў складзе групы з сямі авіятараў 83-й бранскай знішчальнай брыгады (эксплуатавалі [[І-16]]) на Пірэнейскі паўвостраў прыбылі двое беларусаў — ''Нікіфараў Глушэнкаў'' ([[Зубры]], [[Горацкі раён]]) і ''Міхаіл Гурын''. У Іспаніі абодва служылі да жніўня наступнага года. За гэты час Глушэнкаву ўдалося атрымаць у адзіночку ці ў пары парадку 10 паветраных перамог. Гурын вызначыўся знішчэннем 4 самалётаў, два з якіх збіў асабіста. У жніўні—верасні з Бабруйска накіраваны атрад лётчыкаў 142-й знішчальнай брыгады пад камандаваннем І. Гусева. Авіятары падраздзялення ўдзельнічалі практычна ва ўсіх буйных аперацыях рэспубліканцаў. Ад 142-й у Іспаніі знаходзілся беларусы ''Платон Смалякоў'', які здзейсніў 98 баявых вылетаў і збіў тры самалёты (два асабіста), і ''Андрэй Мікулавіч'', які загінуў у кастрычніку ў раёне [[Сарагоса|Сарагосы]]<ref name="небо"/>.
У маі 1938 года ў баі пад Балагерам загінуў беларус ''Іван Турчын'' (Свінціцы, [[Гродзенскі раён]]), які служыў у 35-й эскадрыллі 56-й знішчальнай авіябрыгады [[Кіеўская ваенная акруга|Кіеўскай ваеннай акругі]] (КВА). У гэты ж час ад у Іспанію ад КВА быў накіраваны [[Сяргей Іванавіч Грыцавец|Сяргей Грыцавец]] ([[Бараўцы (Баранавіцкі раён)|Бараўцы]], [[Баранавіцкі раён]]). Ён зарэкамендаваў сябе як таленавіты лётчык і інструктар<ref name="небо"/>.
Разам з вышэйзгаданымі ў Іспаніі служылі і іншыя ўраджэнцы краіны, у тым ліку ''Цімафей Малашкевіч'' ([[Орша]]; саветнік пры штабе бамбардзіровачнай авіяцыі са снежня 1937 па верасень 1938), ''Захар Скутаў'' ([[Аляксандрава (Сенненскі раён)|Аляксандрава]], [[Сенненскі раён]]; з чэрвеня 1938 змагаўся ў бамбардзіровачнай авіяцыйнай групе як стралок-радыст), ''Сцяпан Шаўчэнка'' ([[Азёры (Круглянскі раён)|Азёры]], [[Круглянскі раён]]; загінуў у жніўні 1938 пад Балагерам), ''Сцяпан Пісакаў'' ([[Старынцы (Віцебскі раён)|Старынцы]], [[Віцебскі раён]]; змагаўся ў складзе групы байцоў 114-й гомельскай авіябрыгады К. Гусева)<ref name="небо"/>.
=== Іншыя ===
Акрамя авіяцыі і танкавых злучэнняў савецкія военспецы, у тым ліку з Беларусі, аказвалі дапамогі рэспубліканцам у станаўленні і развіцці іншых частак. Свой уклад унеслі старшы саветнік штаба [[супрацьпаветраная абарона|СПА]] антыфранкістаў ''Мікалай Нагорны'' ([[Асташын]], [[Карэліцкі раён]]), саветнікі-артылерысты ''Іван Варапаеў'' (Трыбульня, [[Краснапольскі раён]]), ''Феадосій Жаўноў'' ([[Жгунь (аграгарадок)|Жгунь]], [[Добрушскі раён]]), ''Генадзь Межынскі'' ([[Магілёў]]), агульнавайсковыя саветнікі ''Аляксей Цярэшкаў'' ([[Карма (Добрушскі раён)|Карма]], Добрушскі раён), ''[[Васіль Аляксандравіч Юшкевіч|Васіль Юшкевіч]]'' (этнічны беларус з цяпер літоўскага [[Вільнюс]]а{{ref+|Горад у перыяд паміж двума сусветнымі войнамі (гл. [[інтэрбелум|Інтэрбелум 1918—1939 гадоў]]) атрымаў складаную гісторыю. Прэтэнзіі, грунтуючыся на гістарычным мінулым і/або межах этнічнага рассялення, на яго мелі [[Літоўская Рэспубліка (1918—1940)|Літоўская Рэспубліка]], Польская Рэспубліка і [[Беларуская Народная Рэспубліка]]. Некалькі месяцаў ён і зусім знаходзіўся пад кантролем дзяржавы [[Літбел]], якая прадстаўляла з сябе аб’яднанне Савецкай Беларусі і [[Літоўская Савецкая Рэспубліка|Савецкай Літвы]]. Па выніку [[польска-літоўская вайна|польска-літоўскай]] і [[савецка-польская вайна|польска-савецкай]] Вільня, як раней называлася Вільнюс, адышоў да Варшавы. [[Польскі паход Чырвонай Арміі (1939)|У верасні 1939 года]] горад ненадоўга апынуўся пад кантролем савецкай улады, але ў кастрычніку перададзены літоўцам. З 1940 года ён з’яўляўся сталіцай [[Літоўская ССР|Літоўскай ССР]], а пазней і незалежнай [[Літва|Літвы]].|К}}), ''Сцяпан Чарняк'' ([[Чарневічы (Барысаўскі раён)|Чарневічы]], [[Барысаўскі раён]]), саветнікі па [[дыверсійна-разведвальная група|дыверсійна-разведвальнай дзейнасці]] і бяспекі ''Рыгор Шпілеўскі'' (Гомель), ''Леў Фельбдзін''{{ref|У Іспаніі дзейнічаў як Аляксандр Арлоў.|К}} (Бабруйск), ''Навум Белкін'' ([[Жлобін]]), ''Навум Эйтынгон'' ([[Шклоў]]), ''Андрэй Шпігельглас'' ([[Масты]]), ''Якаў Серабранскі''{{Ref+|Сапраўднае прозвішча — Бергман|К}} (Мінск), ''Леў Маневіч'' ([[Чавусы]]), ''Нікан Каваленка'' (?), ''Сцяпан Ярашэн'' (?, загінуў 13 ліпеня 1937), ''Іван Пітушка'' ([[Ляскавічы (Петрыкаўскі раён)|Ляскавічы]]; [[Петрыкаўскі раён]], загінуў), ''Пётр Арцемкін'' ([[Іскозы]], [[Дубровенскі раён]]; загінуў), ''[[Васіль Захаравіч Корж|Васіль Корж]]'' ([[Хорастава]], [[Салігорскі раён]]), ''[[Кірыл Пракопавіч Арлоўскі|Кірыл Арлоўскі]]'' ([[Мышкавічы (Кіраўскі раён)|Мышкавічы]], [[Кіраўскі раён]]) і ''Аляксандр Рабцэвіч'' (Лазовая Буда, Кіраўскі раён), сувязіст ''Міхаіл Матусевіч'' (Чарняўка, [[Барысаўскі раён]]). Прыкметны след пакінуў саветнік камандуючага рэспубліканскай флатыліяй эсмінцаў ''[[Валянцін Пятровіч Дрозд|Валянцін Дрозд]]'' з [[Буда-Кашалёва]]<ref>Воронкова, статья, стр. 86—87</ref><ref>Воронкова, книга, стр. 109—126</ref>.
== Добраахвотнікі інтэрбрыгад ==
{{Main|Інтэрнацыянальныя брыгады}}
У кастрычніку 1936 годзе ўрад Іспанскай Рэспублікі пры падтрымцы [[Камуністычны інтэрнацыянал|Камінтэрна]] сфармаваў [[воінская часць|воінскія часці]] з ліку замежных камбатантаў — інтэрнацыянальныя брыгады.
У снежні польская паліцыя пачынае дакладваць аб вярбоўцы ў інтэрбрыгады жыхароў [[крэсы ўсходнія|усходніх крэсаў]] (Заходняя Беларусь і [[Заходняя Украіна]]). У студзені 1937 года дзейнасць па наборы добраахвотнікаў набыла большы размах. Праваахоўныя органы Польскай Рэспублікі адзначалі, што вярбовачная кампанія ішла ва ўмовах строгай канспірацыі па ўсёй тэрыторыі краіны. Беларусы ў інтэрбрыгады ішлі як з усходніх крэсаў, так і з [[Новы Свет|Новага Свету]] і краін [[Заходняя Еўропа|Заходняй Еўропы]], дзе пражывалі ў складзе беларускай дыяспары альбо знаходзіліся на заробках<ref name="спильне"/>.
Як пісаў у пісаў у сваіх мемумарах адзін з савецкіх дарадцаў [[Аляксандр Ільіч Радзімцаў|Аляскандр Радзімцаў]] (у Іспаніі дзейнічаў пад псеўданімам «капітан Паўліта«<ref>[https://encyclopedia.mil.ru/encyclopedia/history/more.htm?id=12281734@cmsArticle Родимцев Александр Ильич на сайте МО РФ]</ref>), знаходзячыся на ваеннай базе [[Альбасетэ]]<ref name="вось">Воронкова, книга, стр. 138—139</ref>:{{Цытата|Тут можна бачыць нямала рускіх, украінцаў, беларусаў, калісьці вывезеных бацькамі ў розныя капіталістычныя краіны.}}
Згадкі пра невядомага «беларуса са [[Стоўбцы|Стоўбцаў]]» пакінуў у рэпартажы «Інтэрнацыянальныя брыгады» журналіст [[Ілля Рыгоравіч Эрэнбург|Ілля Эрэнбург]]<ref name="вось"/>: {{Цытата|Беларус са Стоўбцаў. Ён быў семінарыстам. Бацькі звалі яго «вырадкам». Ён прачытаў у ліпеньскай газеце: Злачынныя эмігранты змагаюцца на баку чырвоных. Ён дастаў пашпарт і грошы на білет. Цяпер ён лейтэнант...}}
=== 13-я брыгада ===
{{Main|XIII інтэрбрыгада імя Яраслава Дамброўскага}}
{{Гл. таксама|Украінская рота інтэрбрыгад імя Тараса Шаўчэнкі}}
[[File:La XIII Brigada Internacional (Brigada Dombrowski).jpg|thumb|Сцяг 13-й брыгады.]]
Сярод іншых злучэнняў быў створаны батальён імя [[Яраслаў Дамброўскі|Я. Дамброўскага]] (з чэрвеня 1937 — 150-я брыгада, са жніўня — XIII Інтэрнацыянальная брыгада), які набіраўся з ліку [[палякі|этнічных палякаў]] і грамадзян Польскай Рэспублікі. На той момант іх у Іспаніі, гатовых ваяваць за ўрадавыя сілы, налічвалася парадку 100 чалавек{{ref+|Варта адзначыць, што замежнікі ў рэспубліканскай арміі ваявалі і да афіцыйнага фарміравання інтэрбрыгад. Так, напрыклад, першы ўдзел палякаў ставіцца яшчэ да ліпеня 1936 года. Сам батальён створаны на базе кулямётнага ўзвода імя Дамброўскага. Атрад змагаўся на фронце з верасня<ref name="НП">Ciszewski Piotr. [http://www.ibw.rdl.pl/?q=node/186 No pasaran!]</ref>|К}}. У падраздзяленні служыла немалая колькасць жыхароў Заходняй Беларусі.
Значная канцэнтрацыя беларусаў была ва ўкраінскай роце імя [[Тарас Шаўчэнка|Тараса Шаўчэнкі]], якая ўваходзіла ў склад польскага падраздзялення. Адзін з камандзіраў фарміравання — ''[[Мікалай Мікалаевіч Дворнікаў|Мікалай Дворнікаў]]'' (таксама вядомы пад псеўданімам Станіслаў Тамашэвіч<ref>Воронкова, книга, стр. 132</ref>) — з’яўляўся выхадцам з Гомеля і членам Кампартыі Заходняй Беларусі. Некаторы час быў палітруком [[Батальён імя Хасэ Палафокса|батальёна Палафокса]], таксама са складу польскіх атрадаў. Загінуў у лютым 37-га.
Першым палітруком роты таксама быў актывіст КПЗБ. Ім стаў ''Назар Дземянчук'', вядомы як Сяржант Сірадз<ref name="спильне">''Алексей Кудрицкий''. [https://commons.com.ua/ru/shevchenkovcy-v-boyu-i-v-pamyati-ocherk-istorii-roty-im-shevchenko/#footnote-20 Шевченковцы в Испании: как воевала украинская рота интербригад] // Спільне : журнал. — 25 января 2022.</ref>.
[[Мікалай Сямёнавіч Арэхва|Мікалай Арэхва]], бачны дзеяч КПЗБ і будучы гісторык, у сваіх успамінах згадваў і пра іншых членаў партыі па прозвішчах ''Вялічка'' (Баранавічы), ''Варанішчэ'' ([[Смаргонскі раён]]), ''Сеглюк'' (Брэсцкі раён; эміграваў да вайны ў [[Бразілія|Бразілію]]), ''Наўроцкі'' ([[Дунілавічы]], [[Пастаўскі раён]]), ''Барсток'' ([[Пінск]]), ''Дзяргач'', ''Печэніка'' (абодва Брэст), ''Панюшка'' ([[Дзятлава]]; перад вайной знаходзіўся ў [[Аргенціна|Аргенціне]]), ''Бастыцкі'' (этнічны беларус з цяпер літоўскага Вільнюса) і ''Мяткоўскі/Бабравіцкі'' (этнічны беларус з цяпер польскага [[Беласток]]а{{ref+|У інтэрбелум, таксама як і Вільнюс, атрымаў складаную гісторыю. Права на яго аспрэчвалі Польшча і Беларусь (у 1918 — БНР, у студзені 1919 — [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусь|ССРБ]], а з лютага — Літбел). Падчас другога абвяшчэння ССРБ у 1920-м Беларусь атрымала тэрыторыі шасці паветаў [[Мінская губерня|Мінскай губерні]], г.зн. фармальна адмовіўшыся ад прэтэнзій як на Вільню, так і Беласток. У 1939 годзе да яе былі далучаны заходнія тэрыторыя, што раней належалі Польшча, у тым ліку Беласток. Пасля завяршэння [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]] савецкае кіраўніцтва аддало горад палякам.|К}})<ref name="iнтэр">Воронкова, книга, стр. 135—141</ref>.
Гісторык Ірына Варанкова папоўніла гэты пералік імёнамі ''Віктара Разенштэйна'' ([[Поразава]], [[Свіслацкі раён]], этнічны яўрэй; раней член сакратарыята ЦК КСМЗБ), ''[[Павел Пятровіч Буцько|Паўла Буцько]]'' ([[Калядзічы (Пружанскі раён)|Калядзічы]], [[Пружанскі раён]]; раней кіраўнік камітэтаў КСМЗП і КПЗБ у Палескім ваяводстве, а ў 1927-м эміграваў на [[Куба|Кубу]] і ўліўся ў [[Камуністычная партыя Кубы|КПК]]), ''Уладзіміра Бамбешка'' (?; загінуў), ''Івана Курыловіча'' ([[Старамлыны]], [[Драгічынскі раён]]; перад вайной быў на заробках у [[Аргенціна|Аргенціне]]), а таксама шэрагу ўраджэнцаў вёсак сучаснага [[Вілейскі раён|Вілейскага раёна]], сярод якіх ''Сяргей Сарока'' ([[Кавалі (Нарачанскі сельсавет)|Кавалі]]), ''Уладзімір Мамай'' ([[Швяды (Вілейскі раён)|Швяды]]), браты ''Іван і Пётр Каркотка'' ([[Касічы (Вілейскі раён)|Касічы]]), ''Мікалай Сяржант'', ''Іван Лобач'' (абодва [[Жызнава]]; апошні да вайны знаходзіўся на заробках ва [[Трэцяя французская рэспубліка|Францыі]]). Іншымі інтэрбрыгадцамі з Беларусі былі байцы па прозвішчах ''Ярашко'' ([[Вялікае Сяло (Пружанскі раён)|Вялікае Сяло]], Пружанскі раён), ''Ялевіч'', ''Сержан'', ''Каплан'' (усе тры Гродзенскі раён), ''Матысік'' (?), ''Ко́зел/Казёл?'', ''Песняк'' (абодва Свіслацкі раён), ''Сахарчук'' (Кобрынскі раён), ''Зданчук'' (Эймінаўцы, [[Бераставіцкі раён]]) і ''Зарэцкі'' (?)<ref name="iнтэр"/>.
== На баку франкістаў ==
У лагеры нацыяналістаў зафіксаваны ўдзел як мінімум аднаго беларуса — ''[[Станіслаў Нікадзімавіч Булак-Балаховіч|Станіслава Булак–Балаховіча]]'' ([[Беларусы Літвы|этнічны беларус]] з [[Мейкштай|Мейшты]] [[Ігналінскі раён]], [[Літва]]), які некалі камандаваў антысавецкімі фарміраваннямі ў [[Беларускае Палессе|Беларускім Палессі]]. У 1937 годзе ён знайшоў сабе прымяненне ў штабе мяцежнага генерала Франсіска Франка ў якасці спецыяліста па арганізацыі дыверсій<ref>''Алег Латышонак.'' Жаўнеры БНР. — 3-е. — Смаленск: Інбелкульт, 2014. — 373 с. — С. 226. — 500 экз. — ISBN 978-5-00076-003-1.</ref>. Варта адзначыць, што дыверсанты нацыяналістаў сутыкаліся з байцамі 14-га партызанскага корпуса рэспубліканскай арміі, чыім саветнікам быў Кірыл Арлоўскі — былы праціўнік Булак–Балаховіча ў перыяд [[Грамадзянская вайна ў Расіі|грамадзянскай вайны ў Расіі]]<ref>''Ирина Воронкова.'' [https://www.sb.by/articles/no-pasaran-.html «Но пасаран!»] // СБ. Беларусь Сегодня : газета. — 15 июля 2007.</ref>.
== Мастацтва і культура==
Газета «[[Літаратура і мастацтва (газета)|Літаратура і мастацтва]]» ў лістападзе 1936 года паведаміла, што па ініцыятыве секцыі паэтаў СССР пісьменнікаў БССР напісана кніга «аб гераічнай барацьбе іспанскага народа». Для зборніка свае вершы аб вайне ў Іспаніі напісалі [[Янка Купала]], [[Якуб Колас]], [[Пятрусь Броўка]], [[Андрэй Іванавіч Александровіч|Андрэй Аляксандравіч]], [[Пятро Глебка]], [[Мікола Хведаровіч]], [[Аркадзь Аляксандравіч Куляшоў|Аркадзь Куляшоў]] і [[Алесь Звонак]]. Туды таксама ўвайшлі пераклады на [[беларуская мова|беларускую мову]] твораў рускіх, украінскіх, польскіх, грузінскіх і іспанскіх паэтаў. Аднак кніга так і не выйшла з-за рэпрэсій супраць трох яе аўтараў — Звонка, Хведаровіча і Алескандровіча<ref>Воронкова, книга, стр. 57</ref>.
Тым не менш шэраг вершаў ўдалося апублікаваць па асобнасці, як, напрыклад, «Гераічнай Іспаніі» (Колас), «Іспанія будзе свабоднай» (Купала), «Пасіянарыя» (Броўка) і многія іншыя<ref>Воронкова, книга, стр. 58</ref>.
У той жа час на кінастудыі «Савецкая Беларусь» была прадпрынята спроба стварыць мастацкі фільм пра вайну ў Іспаніі. Быў нават напісаны сцэнарый, але работа над карцінай па невядомых прычынах так і не пачалася<ref>Воронкова, книга, стр. 59</ref>.
== Пасля 1939 года ==
{{У планах}}
Грамадзянская вайна ў Іспаніі скончылася вясной 1939 года падзеннем Рэспублікі. Нацыяналісты стварылі [[аднапартыйная сістэма|аднапартыйную]] [[Аўтарытарызм|аўтарытарную]] дзяржаву пад фактычна абсалютным кіраўніцтвам Франка. Смерць кіраўніка дзяржавы ў 1975-м дазволіла змяніць бягучае становішча спраў. У краіне ўсталявалася [[канстытуцыйная манархія]].
=== Ветэраны інтэрбрыгад ===
Жыхары Заходняй Беларусі, якія прайшлі вайну праз інтэрбрыгады, былі пазбаўлены магчымасці вярнуцца на радзіму: у адпаведнасці з Законам аб грамадзянстве 1920 года, які забараняў грамадзянам Польскай Рэспублікі службу ў замежных войсках без дазволу польскіх уладаў, яны аўтаматычна гублялі польскае грамадзянства. Яшчэ 11 снежня 1936 года ў «Маніторы Польскім» было апублікавана афіцыйнае папярэджанне уладаў, дзе пагражалася пазбаўленнем грамадзянства ўдзельнікам вайны ў Іспаніі. Распараджэнне міністра ўнутраных спраў ад 26 лютага 1938 года распаўсюдзіла дзеянне гэтага правіла на ўсіх польскіх камбатантаў у Іспаніі<ref>[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19380160114 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 26 lutego 1938 r. o zmianie rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 7 czerwca 1920 r. w przedmiocie wykonania ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego.]</ref>.
Заходнія беларусы былі вымушаныя застацца за мяжой. Многія аселі ў краінах, дзе яшчэ да вайны знаходзіліся на заробках, як, напрыклад, Аргенціна<ref name="Аргентина"/><ref name="Кудрыцкi"/>.
=== Вялікая Айчынная вайна ===
У гады [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] многія з бежанцаў-антыфранкістаў ахвотна далучыліся да барацьбы Савецкага Саюза з Германіяй, уступаючы ў шэрагі [[Чырвоная Армія|Чырвонай Арміі]] і партызанскіх фарміраванняў<ref name="партызаны"/>.
У пачатку 1942 года разведчык і ветэран вайны ў Іспаніі [[Ілля Рыгоравіч Старынаў|Ілля Старынаў]] пачаў збіраць у [[Харкаў|Харкаве]] ([[Украінская ССР]]) вопытных рэспубліканцаў, якіх планаваў прыцягнуць да дыверсійнай дзейнасці. Да яго далучыўся Дамінга Унгрыа, а з ім і яшчэ два дзесяткі іспанцаў. На тэрыторыі [[Нямецкая акупацыя Беларусі (1941—1944)|акупаванай БССР]] базавым партызанскім падраздзяленнем для дзейнасці рэспубліканцаў стаў філіял вучэбна-аператыўнага цэнтра пры Паўночна-заходняй групе ЦК КП(б)Б. Яго стварылі пры [[4-я ўдарная армія|4-й ударнай арміі]] [[Калінінскі фронт|Калінінскага фронту]]. Начальнікам цэнтра прызначылі капітана-разведчыка Сцяпана Казанцава. У канцы мая 1942 года ў распараджэнне Казанцава па загадзе Старынава прыбыла група з 18 іспанцаў<ref name="партызаны"/>.
Камандзірам атрада быў ураджэнец Барселоны ''Франсіска Гаспар Тарус'' (у гады грамадзянскай — пілот знішчальніка), які пазней за свае баявыя заслугі атрымаў званне Героя Савецкага Саюза. Яго група дзейнічала ў раёне чыгункі Віцебск—Полацк, дзе іспанцамі было пушчана пад адхон 6 эшалонаў разам з паравозамі і знішчына 48 вагонаў<ref name="партызаны"/>.
Іншым бачным дыверсантам-рэспубліканцам быў ''Мігель Баскуньяна Санчэс''. Яго падраздзяленне праводзіла падрывы на чыгунцы Віцебск—Смаленск і мінсваоа тэрыторыю ў раёне шашэйнай дарогі [[Усвяты]]—[[Невель (горад)|Невель]]. Тут 17 чэрвеня 1942 года на мяжы [[Віцебская вобласць|Віцебскай]] і [[Пскоўская вобласць|Пскоўская]] абласцей група ў выніку няправільнай устаноўкі зарада страціла аднаго са сваіх байцоў — ''Хуана Гомеса'', для якога гэта была першая вылазка<ref name="партызаны"/>.
З [[Савецкі партызанскі рух у Беларусі|беларускімі партызанамі]] ў іспанцаў не заўсёды меліся добрыя адносіны. Шмат у чым канфлікты былі выкліканыя цяжкімі ўмовамі жыцця ў лясах і пастаянным стрэсам, а таксама розніцай менталітэтаў. Характэрным быў выпадак 2 верасня 1942 года, калі атрады Асобай беларускай брыгады выйшлі на аперацыю па паралізацыі руху на чыгунцы Віцебск—Полацк. За падрыў эшалона на адным з участкаў адказваў атрад ''Амадэа Трыльа Дыяса'' (закінуты ў БССР 21 чэрвеня), аднак выбухоўка не спрацавала. Рэспубліканца паспрабавалі абвінаваціць у правале аперацыі. Тым не меньш, усё абышлося<ref name="партызаны"/>.
Былі канфлікты з беларусамі і ў іншага рэспубліканца — ''Мануэля Руіса'', які ваяваў у брыгадзе [[Мінай Піліпавіч Шмыроў|Міная Шмырова]]. Адной з прычын стала ежа. Іспанцы не звыклі да мясцовых умоў жыцця, звычаяў харчавання, часам ўпадалі ў [[дэпрэсія|дэпрэсію]], станавіліся замкнёнымі<ref name="партызаны"/>.
Аднак у цэлым дзейнасць іспанскіх дыверсантаў у Паўночна-ўсходняй Беларусі камандаванне прызнала паспяховай. Многія з рэспубліканцаў да канца 42-га пакінулі БССР і былі перанакіраваны ў іншыя месцы<ref name="партызаны">''Кандидаты исторических наук Вадим Гигин и Анатолий Великий.'' [https://partizany.by/battles/ino-pasaran-po-belorusski/ ¡No pasarán! по-белорусски] // Проект «Партизаны Беларуси» : интерактивная мультимедийная онлайн-база данных партизанского движения.</ref>.
==Літаратура і крыніцы==
* Воронкова И.Ю., Беларусь и война в Испании (1936–1939) / И.Ю.Воронкова; НАН Беларуси, Институт истории. – Минск: Белорусская наука, 2009. – 159 с.
* {{артыкул|аўтар= Ирина Воронкова. |загаловак=Первая схватка с фашизмом |арыгінал= |спасылка= |аўтар выдання= |выданне= [[Беларуская думка (часопіс)|Беларуская думка]]|тып= журнал|месца= |выдавецтва= |год= 2016|выпуск= |том= |нумар= 6|старонкі= 82—89|isbn= |issn= |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |мова= |ref= |archiveurl= |archivedate=}}
* Кудрицкий А. С. Образ белоруса, добровольца интербригад Республиканской армии Испании / А. С. Кудрицкий // Роль личности в истории государства и права Беларуси: сборник тезисов докладов по материалам Республиканской научно-теоретической конференции студентов, магистрантов и аспирантов, Минск, 3–4 ноября 2016 года / [под ред. И.В. Вишневской, И.П. Манкевич]; УО «Белорусский государственный экономический университет». – Минск: БГУ, 2016. – С. 137-138.
* Шабельцев, С. В. Белорусские реэмигранты: аргентинское прошлое как фактор самоидентификации и инаковости в СССР / С. В. Шабельцев // Крынiцазнаўства i спецыяльныя гiстарычныя дысцыплiны: навук. зб. Вып. 5 / Рэдкал. У. Н. Сiдарцоў (адк. рэд.), С.М. Ходзін (нам.адк. рэд.) [i iнш.] – Мн: БГУ, 2009. – C. 111– 120.
* {{артыкул|аўтар= Юрий Лобач. |загаловак=Ровно 80 лет назад бобруйские танкисты отправились в сражающуюся Испанию |арыгінал= |спасылка=https://bobruisk.ru/news/2016/09/01/pomnyat-kartahena-val-demoro-i-madrid |аўтар выдання= |выданне= Вечерний Бобруйск|тып= газета|месца= |выдавецтва= |год= 1 сентября 2016|выпуск= |том= |нумар= |старонкі=|isbn= |issn= |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |мова= |ref= |archiveurl= |archivedate=}}
* {{артыкул|аўтар= Юрий Ушаков. |загаловак=И наши люди мужества полны... |арыгінал= |спасылка=https://imhoclub.by/ru/material/i_nashi_ljudi_muzhestva_polni |аўтар выдання= |выданне= IMHOclub|тып= интерактивный портал|месца= |выдавецтва= |год= 1 апреля 2017|выпуск= |том= |нумар= |старонкі=|isbn= |issn= |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |мова= |ref= |archiveurl= |archivedate=}}
* Алексей Кудрицкий. [https://commons.com.ua/ru/shevchenkovcy-v-boyu-i-v-pamyati-ocherk-istorii-roty-im-shevchenko/#footnote-20 Шевченковцы в Испании: как воевала украинская рота интербригад] // Спільне : журнал. — 25 января 2022.
* Вадим Гигин и Анатолий Великий. [https://partizany.by/battles/ino-pasaran-po-belorusski/ ¡No pasarán! по-белорусски] // Проект «Партизаны Беларуси» : интерактивная мультимедийная онлайн-база данных партизанского движения.
== Каментарыі ==
{{Заўвагі|group=К}}
{{Зноскі}}
== Спасылкі ==
* Юрий Борисёнок. [https://www.sb.by/articles/po-ulitse-selitskogo.html Он стал первым белорусом, удостоенным звания Героя Советского Союза] // СБ. Беларусь Сегодня : газета. — 8 апреля 2022.
* [https://voenhronika.ru/publ/grazhdanskaja_vojna_v_ispanii/ispanija_grazhdanskaja_vojna_komandirovka_v_stranu_x_belarus_2010_god/8-1-0-960 Испания, гражданская война - Командировка в страну X]. Документальный фильм 2010 года проекта «Обратный отсчёт» на телеканале ОНТ.
[[Катэгорыя:Замежная ваенная інтэрвенцыя ў Іспаніі]]
[[Катэгорыя:Войны Беларусі]]
1jtrgvq81pbu8uve551ul7meb96carj
Allium saxatile
0
716592
4191486
4188240
2022-08-21T19:41:12Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Таксон
| image file = Allium globosum (habitat).jpg
| image title =
| image descr = Агульны выгляд групы квітнеючых раслін
| regnum = Расліны
| parent = Allium
| rang = Від
| latin = Allium saxatile
| author = [[M.Bieb.]], 1798, [[nom. cons.]]
| range map =
| range map caption =
| range map width =
| range legend =
| iucnstatus =
| wikispecies = Allium saxatile
| commons = Category:Allium saxatile
| iucn =
| grin = 101586
}}
'''Allium saxatile''' — від [[Трава|травяністых]] раслін сямейства {{bt-bellat|Амарылісавыя|Amaryllidaceae}}; расліна [[Паўднёвай]] і Паўднёва-Усходняй Еўропы, [[Казахстан]]а і [[Каўказ]]а.
== Батанічнае апісанне ==
[[Шматгадовыя расліны|Шматгадовая расліна]]. Сцёблы вышынёй 10-70 см. [[Ліст|Лісце]] хавае да трэці ніжняй часткі сцябла. [[Насенне]] эліптычнае, 3.3-3.8 x 2.1-2.3 мм; паверхня глянцавая, шаравата-чорная. [[Храмасома|2n]] = 16<ref>{{кніга|аўтар=Vít Bojnanský, Agáta Fargašová|загаловак=Atlas of Seeds and Fruits of Central and East-European Flora|месца=|выдаўніцтва=Springer Science & Business Media|год=2007|старонкі=795|isbn=|спасылка=https://books.google.com.ua/books?id=QSMe0qHGVaAC&pg=PA795}} {{ref-en}}</ref>.
== Таксанамія ==
[[Сістэма Кронквіста|Класіфікацыя Кронквіста]] (1988) адносіла гэты род да {{bt-bellat|Лілейныя{{!}}лілейных|Liliaceae}}, пазней паводле вынікаў [[філагенетыка|філагенетычных]] даследаванняў род {{bt-bellat|Цыбуля|Allium}} быў выдзелены ў асобнае сямейства {{bt-bellat|Цыбулевыя|Alliaceae}} ({{нп3|Сістэма APG II||ru|Система APG II}}), аднак у больш позняй {{нп3|Сістэма APG III|Сістэме класіфікацыі APG III|ru|Система APG II}} (2009) роды, якія ўваходзілі ў гэта сямейства, былі ўключаны ў сямейства {{bt-bellat|Амарылісавыя|Amaryllidaceae}}<ref name="APG3" />.
{{Табліца1222222
|a=аддзел [[Кветкавыя|'''Кветкавыя''', ці '''Пакрытанасенныя''']]
|b1=парадак '''[[Спаржакветныя]]'''
|b2=яшчэ 58 парадкаў кветкавых раслін (згодна з [[Сістэма APG III|Сістэмай класіфікацыі {{s|APG III}}]])<ref name="APG3">{{артыкул|аўтар=Angiosperm Phylogeny Group (2009)|загаловак=An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG III|ссылка=http://www3.interscience.wiley.com/journal/122630309/abstract|выданне=Botanical Journal of the Linnean Society|тып=часопіс|месца=Лондон|год=2009|том=161|нумар=2|старонкі=105—121|doi=10.1111/j.1095-8339.2009.00996.x}}{{ref-en}}{{V|28|1|2013}}</ref>
|c1= яшчэ 13 сямействаў, сярод якіх найбольш буйныя — <!--у алфавітным парадку-->[[Касачовыя]]<!--болей 2000 відаў-->, [[Асфадэлавыя]]<!--каля 900 відаў-->, [[Архідныя]]<!--больш 22000 відаў-->, [[Спаржавыя]]<!--2500 відаў-->
|c2=сямейства '''[[Амарылісавыя]]''' (каля 1600 відаў)
|d1=падсямейства '''''[[Allioideae]]'''''
|d2=яшчэ два падсямействы, ''[[Agapanthoideae]]'' і ''[[Amaryllidoideae]]''<ref name="GRIN-Amaryllidaceae">[http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/family.pl?49 Семейство ''Amaryllidaceae'' J. St.-Hil., nom. cons.] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130221190111/http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/family.pl?49 |date=21 лютага 2013 }} // ''[[Germplasm Resources Information Network]]'' (''GRIN'') — 3 чэрвеня 2003 (апошнія змены). {{ref-en}}{{V|8|1|2013}}</ref>
|e1=яшчэ дзве трыбы: ''[[Gilliesieae]]'', ''[[Tulbaghieae]]''<ref name="GRIN-Amaryllidaceae" />
|e2=трыба '''''[[Allieae]]'''''
|f1=род '''[[Цыбуля]]'''
|f2=яшчэ каля 15 родаў, з іх да роду Цыбуля найбольш блізкі {{bt-bellat||Nectaroscordum}}
|g1 = яшчэ некалькі соцен відаў, у тым ліку [[Цыбуля-батун]], [[Цыбуля-парэй]], [[Часнок]], [[Цыбуля скарада]], [[Цыбуля рэпчатая]]
|g2=<div style="background-color:#90A0A0; font-size:200%; margin:15px;">'''Allium saxatile'''</div>
|color=darkgreen
|bgcolor=#EEE8AA
}}
== Распаўсюджанне ==
Расліна [[Паўднёвая Еўропа|Паўднёвай]] і Паўднёва-Усходняй Еўропы, [[Казахстан]]а і [[Каўказ]]а<ref>{{Cite web|title=plantsoftheworldonline.org|url=http://www.plantsoftheworldonline.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:528805-1|archive-date=15 квітня 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415081223/http://www.plantsoftheworldonline.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:528805-1}} {{Ref-en}}</ref><ref>{{Cite web|title=ww2.bgbm.org|url=http://ww2.bgbm.org/EuroPlusMed/PTaxonDetail.asp?NameCache=Allium%20saxatile&PTRefFk=8000000}} {{Ref-en}}</ref><ref>{{Cite web|title=npgsweb.ars-grin.gov|url=https://npgsweb.ars-grin.gov/gringlobal/taxonomydetail.aspx?id=101586|archive-date=22 липня 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200722133334/https://npgsweb.ars-grin.gov/gringlobal/taxonomydetail.aspx?id=101586}} {{Ref-en}}</ref><ref name="iucn">{{Cite web|title=iucnredlist.org|url=https://www.iucnredlist.org/species/172206/6849131|archive-date=26 жовтня 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201026155830/https://www.iucnredlist.org/species/172206/6849131}} {{Ref-en}}</ref>.
Насяляе камяністыя схілы<ref name="iucn"/>.
Гэты від у Нацыянальным чырвоным спісе Румыніі мае статус «рэдкі»<ref name="iucn"/>.
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Расліны, апісаныя ў 1798 годзе]]
[[Катэгорыя:Флора Еўропы]]
[[Катэгорыя:Цыбуля]]
ne5hncpj7rhsi3wc7eri0eioajdxl07
Allium inaequale
0
716593
4191475
4188229
2022-08-21T19:40:48Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Таксон
| image file = Allium inaequale 47435737.jpg
| image descr =
| regnum = Расліны
| parent = Allium
| rang = Вbд
| latin = Allium inaequale
| author = [[Janka]]
| syn =
| children name =
| children =
| typus =
| range map =
| range map caption =
| range map width =
| range legend =
| iucnstatus =
| wikispecies = Allium inaequale
| iucn =
| grin =
}}
'''Allium inaequale''' — від [[Трава|травяністых]] раслін сямейства {{bt-bellat|Амарылісавыя|Amaryllidaceae}}, распаўсюджаны на поўдні [[Украіна|Украіны]] і [[Расія|Расіі]].
== Батанічнае апісанне ==
[[Шматгадовыя расліны|Шматгадовая расліна]] 15-30 см даўжынёй. Кветаножкі вельмі няроўныя, 10-35 мм даўжынёй; лісточкі [[калякветнік]]а 5-6 мм даўжынёй; тычынкі карацейшыя за калякветнік. [[Суквецце]] пучкаватае, негустое.
== Таксанамія ==
[[Сістэма Кронквіста|Класіфікацыя Кронквіста]] (1988) адносіла гэты род да {{bt-bellat|Лілейныя{{!}}лілейных|Liliaceae}}, пазней паводле вынікаў [[філагенетыка|філагенетычных]] даследаванняў род {{bt-bellat|Цыбуля|Allium}} быў выдзелены ў асобнае сямейства {{bt-bellat|Цыбулевыя|Alliaceae}} ({{нп3|Сістэма APG II||ru|Система APG II}}), аднак у больш позняй {{нп3|Сістэма APG III|Сістэме класіфікацыі APG III|ru|Система APG II}} (2009) роды, якія ўваходзілі ў гэта сямейства, былі ўключаны ў сямейства {{bt-bellat|Амарылісавыя|Amaryllidaceae}}<ref name="APG3" />.
{{Табліца1222222
|a=аддзел [[Кветкавыя|'''Кветкавыя''', ці '''Пакрытанасенныя''']]
|b1=парадак '''[[Спаржакветныя]]'''
|b2=яшчэ 58 парадкаў кветкавых раслін (згодна з [[Сістэма APG III|Сістэмай класіфікацыі {{s|APG III}}]])<ref name="APG3">{{артыкул|аўтар=Angiosperm Phylogeny Group (2009)|загаловак=An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG III|ссылка=http://www3.interscience.wiley.com/journal/122630309/abstract|выданне=Botanical Journal of the Linnean Society|тып=часопіс|месца=Лондон|год=2009|том=161|нумар=2|старонкі=105—121|doi=10.1111/j.1095-8339.2009.00996.x}}{{ref-en}}{{V|28|1|2013}}</ref>
|c1= яшчэ 13 сямействаў, сярод якіх найбольш буйныя — <!--у алфавітным парадку-->[[Касачовыя]]<!--болей 2000 відаў-->, [[Асфадэлавыя]]<!--каля 900 відаў-->, [[Архідныя]]<!--больш 22000 відаў-->, [[Спаржавыя]]<!--2500 відаў-->
|c2=сямейства '''[[Амарылісавыя]]''' (каля 1600 відаў)
|d1=падсямейства '''''[[Allioideae]]'''''
|d2=яшчэ два падсямействы, ''[[Agapanthoideae]]'' і ''[[Amaryllidoideae]]''<ref name="GRIN-Amaryllidaceae">[http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/family.pl?49 Семейство ''Amaryllidaceae'' J. St.-Hil., nom. cons.] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130221190111/http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/family.pl?49 |date=21 лютага 2013 }} // ''[[Germplasm Resources Information Network]]'' (''GRIN'') — 3 чэрвеня 2003 (апошнія змены). {{ref-en}}{{V|8|1|2013}}</ref>
|e1=яшчэ дзве трыбы: ''[[Gilliesieae]]'', ''[[Tulbaghieae]]''<ref name="GRIN-Amaryllidaceae" />
|e2=трыба '''''[[Allieae]]'''''
|f1=род '''[[Цыбуля]]'''
|f2=яшчэ каля 15 родаў, з іх да роду Цыбуля найбольш блізкі {{bt-bellat||Nectaroscordum}}
|g1 = яшчэ некалькі соцен відаў, у тым ліку [[Цыбуля-батун]], [[Цыбуля-парэй]], [[Часнок]], [[Цыбуля скарада]], [[Цыбуля рэпчатая]]
|g2=<div style="background-color:#90A0A0; font-size:200%; margin:15px;">'''Allium inaequale'''</div>
|color=darkgreen
|bgcolor=#EEE8AA
}}
== Распаўсюджанне ==
[[Еўропа]]: паўднёвая Украіна, паўднёвы захад Расіі<ref>{{Cite web|title=bgbm.org|url=http://ww2.bgbm.org/EuroPlusMed/PTaxonDetail.asp?NameCache=Allium%20inaequale&PTRefFk=8000000}} {{Ref-en}}</ref>.
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Цыбуля]]
[[Катэгорыя:Флора Еўропы]]
m1xh0i2qf7is6dccmq1251avvrczrz6
Allium decipiens
0
716594
4191469
4188222
2022-08-21T19:40:34Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Таксон
| image file = Allium decipiens 137576787.jpg
| image descr =
| regnum = Расліны
| parent = Allium
| rang = Від
| latin = Allium decipiens
| author = [[Fisch.]] ex [[Schult.]] & [[Schult.f.]] (1830)
| syn =
* {{Bt|Allium bifolium|[[Willd.]] ex [[Schult.]] & [[Schult.f.]]}}
* {{Bt|Allium chloranthum|[[Avé-Lall.]] ex [[Regel]]}}
* {{Bt|Allium moly|[[Georgi]]}}
* {{Bt|Allium nigrum|[[M.Bieb.]]}}
| children name =
| children =
| typus =
| range map =
| range map caption =
| range map width =
| range legend =
| iucnstatus =
| wikispecies = Allium decipiens
| commons =
| iucn =
| grin = 2260
}}
'''Allium decipiens''' — від [[Трава|травяністых]] раслін сямейства {{bt-bellat|Амарылісавыя|Amaryllidaceae}}, распаўсюджаны ў Паўднёва-Усходняй Еўропе і [[Пярэдняя Азія|Заходняй Азіі]].
== Батанічнае апісанне ==
[[Шматгадовыя расліны|Шматгадовая расліна]] 40-60 см даўжынёй. Лісточкі [[калякветнік]]а 4-4,5 мм даўжынёй, ланцэтныя, бялёсыя або бялёса-ружовыя. [[Ліст|Лісце]] лінейнае, 5-10 (15) мм шырынёй. [[Суквецце]] паўшарападобнае ці амаль шарападобнае, даволі рэдкае.
== Таксанамія ==
[[Сістэма Кронквіста|Класіфікацыя Кронквіста]] (1988) адносіла гэты род да {{bt-bellat|Лілейныя{{!}}лілейных|Liliaceae}}, пазней паводле вынікаў [[філагенетыка|філагенетычных]] даследаванняў род {{bt-bellat|Цыбуля|Allium}} быў выдзелены ў асобнае сямейства {{bt-bellat|Цыбулевыя|Alliaceae}} ({{нп3|Сістэма APG II||ru|Система APG II}}), аднак у больш позняй {{нп3|Сістэма APG III|Сістэме класіфікацыі APG III|ru|Система APG II}} (2009) роды, якія ўваходзілі ў гэта сямейства, былі ўключаны ў сямейства {{bt-bellat|Амарылісавыя|Amaryllidaceae}}<ref name="APG3" />.
{{Табліца1222222
|a=аддзел [[Кветкавыя|'''Кветкавыя''', ці '''Пакрытанасенныя''']]
|b1=парадак '''[[Спаржакветныя]]'''
|b2=яшчэ 58 парадкаў кветкавых раслін (згодна з [[Сістэма APG III|Сістэмай класіфікацыі {{s|APG III}}]])<ref name="APG3">{{артыкул|аўтар=Angiosperm Phylogeny Group (2009)|загаловак=An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG III|ссылка=http://www3.interscience.wiley.com/journal/122630309/abstract|выданне=Botanical Journal of the Linnean Society|тып=часопіс|месца=Лондон|год=2009|том=161|нумар=2|старонкі=105—121|doi=10.1111/j.1095-8339.2009.00996.x}}{{ref-en}}{{V|28|1|2013}}</ref>
|c1= яшчэ 13 сямействаў, сярод якіх найбольш буйныя — <!--у алфавітным парадку-->[[Касачовыя]]<!--болей 2000 відаў-->, [[Асфадэлавыя]]<!--каля 900 відаў-->, [[Архідныя]]<!--больш 22000 відаў-->, [[Спаржавыя]]<!--2500 відаў-->
|c2=сямейства '''[[Амарылісавыя]]''' (каля 1600 відаў)
|d1=падсямейства '''''[[Allioideae]]'''''
|d2=яшчэ два падсямействы, ''[[Agapanthoideae]]'' і ''[[Amaryllidoideae]]''<ref name="GRIN-Amaryllidaceae">[http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/family.pl?49 Семейство ''Amaryllidaceae'' J. St.-Hil., nom. cons.] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130221190111/http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/family.pl?49 |date=21 лютага 2013 }} // ''[[Germplasm Resources Information Network]]'' (''GRIN'') — 3 чэрвеня 2003 (апошнія змены). {{ref-en}}{{V|8|1|2013}}</ref>
|e1=яшчэ дзве трыбы: ''[[Gilliesieae]]'', ''[[Tulbaghieae]]''<ref name="GRIN-Amaryllidaceae" />
|e2=трыба '''''[[Allieae]]'''''
|f1=род '''[[Цыбуля]]'''
|f2=яшчэ каля 15 родаў, з іх да роду Цыбуля найбольш блізкі {{bt-bellat||Nectaroscordum}}
|g1 = яшчэ некалькі соцен відаў, у тым ліку [[Цыбуля-батун]], [[Цыбуля-парэй]], [[Часнок]], [[Цыбуля скарада]], [[Цыбуля рэпчатая]]
|g2=<div style="background-color:#90A0A0; font-size:200%; margin:15px;">'''Allium decipiens'''</div>
|color=darkgreen
|bgcolor=#EEE8AA
}}
== Распаўсюджанне ==
[[Еўропа]]: [[Украіна]], паўднёвы захад [[Расія|Расіі]]; [[Азія]]: [[Турцыя]], [[Казахстан]].
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Цыбуля]]
[[Катэгорыя:Флора Еўропы]]
hu79n003gaqi6k8oy7wrhkwy3agixyn
Allium pervestitum
0
716595
4191483
4188238
2022-08-21T19:41:03Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Таксон
| regnum = Расліны
| parent = Allium
| rang = Від
| latin = Allium pervestitum
| author = [[Klokov]], [[1950 год|1950]]
| range map = Allium pervestitum range.png
| iucnstatus = EN
| iucn = 172058
| itis =
| ncbi =
| eol = 1084816
| grin =
| ipni = 528607-1
| tpl = kew-296263
}}
'''Allium pervestitum''' — від [[Трава|травяністых]] раслін сямейства {{bt-bellat|Амарылісавыя|Amaryllidaceae}}.
== Батанічнае апісанне ==
[[Шматгадовыя расліны|Шматгадовая]] травяністая расліна да 55 см вышынёй. [[Цыбуліна]] яйцападобна-шарападобная, з жаўтлява-бялёсымі, паперападобнымі абалонкамі. [[Сцябло]] круглае, дыяметрам 2-5 мм.
[[Суквецце]] — пучкападобны або паўкруглы [[Суквецце|парасонік]]. [[Кветка|Кветкі]] зеленаватыя. [[Кветка|Калякветнік]] яйцападобна-званочкавы, ружавата-бялёса-жоўтага колеру. [[Плод]] — шырока-яйцападобная [[каробачка]]. Цвіце ў маі-чэрвені, плоданасіць у ліпені-жніўні. Размнажаецца як насеннем, так і вегетатыўна (цыбулінамі)<ref name="украина">{{Cite web|url=http://redbook-ua.org/ru/item/allium-pervestitum-klokov/|title=Описание вида на официальном сайте Красной книги Украины|archive-date=2014-10-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20141015141152/http://redbook-ua.org/ru/item/allium-pervestitum-klokov/|deadlink=no}}</ref>.
== Таксанамія ==
[[Сістэма Кронквіста|Класіфікацыя Кронквіста]] (1988) адносіла гэты род да {{bt-bellat|Лілейныя{{!}}лілейных|Liliaceae}}, пазней паводле вынікаў [[філагенетыка|філагенетычных]] даследаванняў род {{bt-bellat|Цыбуля|Allium}} быў выдзелены ў асобнае сямейства {{bt-bellat|Цыбулевыя|Alliaceae}} ({{нп3|Сістэма APG II||ru|Система APG II}}), аднак у больш позняй {{нп3|Сістэма APG III|Сістэме класіфікацыі APG III|ru|Система APG II}} (2009) роды, якія ўваходзілі ў гэта сямейства, былі ўключаны ў сямейства {{bt-bellat|Амарылісавыя|Amaryllidaceae}}<ref name="APG3" />.
{{Табліца1222222
|a=аддзел [[Кветкавыя|'''Кветкавыя''', ці '''Пакрытанасенныя''']]
|b1=парадак '''[[Спаржакветныя]]'''
|b2=яшчэ 58 парадкаў кветкавых раслін (згодна з [[Сістэма APG III|Сістэмай класіфікацыі {{s|APG III}}]])<ref name="APG3">{{артыкул|аўтар=Angiosperm Phylogeny Group (2009)|загаловак=An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG III|ссылка=http://www3.interscience.wiley.com/journal/122630309/abstract|выданне=Botanical Journal of the Linnean Society|тып=часопіс|месца=Лондон|год=2009|том=161|нумар=2|старонкі=105—121|doi=10.1111/j.1095-8339.2009.00996.x}}{{ref-en}}{{V|28|1|2013}}</ref>
|c1= яшчэ 13 сямействаў, сярод якіх найбольш буйныя — <!--у алфавітным парадку-->[[Касачовыя]]<!--болей 2000 відаў-->, [[Асфадэлавыя]]<!--каля 900 відаў-->, [[Архідныя]]<!--больш 22000 відаў-->, [[Спаржавыя]]<!--2500 відаў-->
|c2=сямейства '''[[Амарылісавыя]]''' (каля 1600 відаў)
|d1=падсямейства '''''[[Allioideae]]'''''
|d2=яшчэ два падсямействы, ''[[Agapanthoideae]]'' і ''[[Amaryllidoideae]]''<ref name="GRIN-Amaryllidaceae">[http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/family.pl?49 Семейство ''Amaryllidaceae'' J. St.-Hil., nom. cons.] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130221190111/http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/family.pl?49 |date=21 лютага 2013 }} // ''[[Germplasm Resources Information Network]]'' (''GRIN'') — 3 чэрвеня 2003 (апошнія змены). {{ref-en}}{{V|8|1|2013}}</ref>
|e1=яшчэ дзве трыбы: ''[[Gilliesieae]]'', ''[[Tulbaghieae]]''<ref name="GRIN-Amaryllidaceae" />
|e2=трыба '''''[[Allieae]]'''''
|f1=род '''[[Цыбуля]]'''
|f2=яшчэ каля 15 родаў, з іх да роду Цыбуля найбольш блізкі {{bt-bellat||Nectaroscordum}}
|g1 = яшчэ некалькі соцен відаў, у тым ліку [[Цыбуля-батун]], [[Цыбуля-парэй]], [[Часнок]], [[Цыбуля скарада]], [[Цыбуля рэпчатая]]
|g2=<div style="background-color:#90A0A0; font-size:200%; margin:15px;">'''Allium pervestitum'''</div>
|color=darkgreen
|bgcolor=#EEE8AA
}}
== Экалогія і распаўсюджанне ==
[[Ксерафіты|Ксерафіт]]. Расце на вапнавых схілах<ref name="украина"/>.
Сустракаецца ва [[Украіна|Украіне]], у [[Крым]]е<ref name="украина"/>.
== Ахоўны статус ==
Занесены ў [[Чырвоная кніга|Міжнародную Чырвоную Кнігу]], Чырвоныя кнігі Украіны і Крыма.
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Флора Еўропы]]
[[Катэгорыя:Цыбуля]]
r87aaon8khgbexso9n14aexx7dimtu5
Allium podolicum
0
716596
4191484
4188239
2022-08-21T19:41:06Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Таксон
|image file = Аркозові пісковики 18.jpg
|image descr =
|regnum = Расліны
|parent = Allium
|rang = Від
|latin = Allium podolicum
|author = <br>[[Błocki]] ex [[Racib.]] & [[Szafer]] (1919)
|syn =
* {{bt|Allium intermedium|subsp=podolicum|[[Zapał.]]}}
* {{bt|Allium paniculatum|var=podolicum|[[Asch.]] & [[Graebn.]]}}
|children name =
|children =
|range map =
|range map caption =
|range map width =
|range legend =
|iucnstatus = DD
|iucn = 172050
|wikispecies = Allium podolicum
|grin =
}}
'''Allium podolicum''' — від [[Трава|травяністых]] раслін сямейства {{bt-bellat|Амарылісавыя|Amaryllidaceae}}.
== Батанічнае апісанне ==
[[Шматгадовыя расліны|Шматгадовая]] [[Трава|травяністая]] расліна, 20-50 см вышынёй. [[Ліст|Лісце]] вузкалінейнае, уздоўж згорнутае.
Лісточкі [[калякветнік]]а ружовыя, бліскучыя, 4,5-5,5 мм даўжынёй. Ніткі [[Тычынка|тычынак]] прыкладна роўныя калякветніку.
== Таксанамія ==
[[Сістэма Кронквіста|Класіфікацыя Кронквіста]] (1988) адносіла гэты род да {{bt-bellat|Лілейныя{{!}}лілейных|Liliaceae}}, пазней паводле вынікаў [[філагенетыка|філагенетычных]] даследаванняў род {{bt-bellat|Цыбуля|Allium}} быў выдзелены ў асобнае сямейства {{bt-bellat|Цыбулевыя|Alliaceae}} ({{нп3|Сістэма APG II||ru|Система APG II}}), аднак у больш позняй {{нп3|Сістэма APG III|Сістэме класіфікацыі APG III|ru|Система APG II}} (2009) роды, якія ўваходзілі ў гэта сямейства, былі ўключаны ў сямейства {{bt-bellat|Амарылісавыя|Amaryllidaceae}}<ref name="APG3" />.
{{Табліца1222222
|a=аддзел [[Кветкавыя|'''Кветкавыя''', ці '''Пакрытанасенныя''']]
|b1=парадак '''[[Спаржакветныя]]'''
|b2=яшчэ 58 парадкаў кветкавых раслін (згодна з [[Сістэма APG III|Сістэмай класіфікацыі {{s|APG III}}]])<ref name="APG3">{{артыкул|аўтар=Angiosperm Phylogeny Group (2009)|загаловак=An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG III|ссылка=http://www3.interscience.wiley.com/journal/122630309/abstract|выданне=Botanical Journal of the Linnean Society|тып=часопіс|месца=Лондон|год=2009|том=161|нумар=2|старонкі=105—121|doi=10.1111/j.1095-8339.2009.00996.x}}{{ref-en}}{{V|28|1|2013}}</ref>
|c1= яшчэ 13 сямействаў, сярод якіх найбольш буйныя — <!--у алфавітным парадку-->[[Касачовыя]]<!--болей 2000 відаў-->, [[Асфадэлавыя]]<!--каля 900 відаў-->, [[Архідныя]]<!--больш 22000 відаў-->, [[Спаржавыя]]<!--2500 відаў-->
|c2=сямейства '''[[Амарылісавыя]]''' (каля 1600 відаў)
|d1=падсямейства '''''[[Allioideae]]'''''
|d2=яшчэ два падсямействы, ''[[Agapanthoideae]]'' і ''[[Amaryllidoideae]]''<ref name="GRIN-Amaryllidaceae">[http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/family.pl?49 Семейство ''Amaryllidaceae'' J. St.-Hil., nom. cons.] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130221190111/http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/family.pl?49 |date=21 лютага 2013 }} // ''[[Germplasm Resources Information Network]]'' (''GRIN'') — 3 чэрвеня 2003 (апошнія змены). {{ref-en}}{{V|8|1|2013}}</ref>
|e1=яшчэ дзве трыбы: ''[[Gilliesieae]]'', ''[[Tulbaghieae]]''<ref name="GRIN-Amaryllidaceae" />
|e2=трыба '''''[[Allieae]]'''''
|f1=род '''[[Цыбуля]]'''
|f2=яшчэ каля 15 родаў, з іх да роду Цыбуля найбольш блізкі {{bt-bellat||Nectaroscordum}}
|g1 = яшчэ некалькі соцен відаў, у тым ліку [[Цыбуля-батун]], [[Цыбуля-парэй]], [[Часнок]], [[Цыбуля скарада]], [[Цыбуля рэпчатая]]
|g2=<div style="background-color:#90A0A0; font-size:200%; margin:15px;">'''Allium podolicum'''</div>
|color=darkgreen
|bgcolor=#EEE8AA
}}
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* Омельчук-Мякушко Т. Я. Allium podolicum — Лук подольский // Флора европейской части СССР = Flora partis europaeae URSS : в 11 т. / отв. ред. Ан. А. Фёдоров. — Л. : Наука, 1979. — Т. 4 : Покрытосеменные : Двудольные, Однодольные : [Каперсовые — Рогозовые] / ред. тома Ю. Д. Гусев. — С. 269. — 355 с. — 3950 экз.
== Спасылкі ==
* {{Плантарыум|2120|Лук подольский|{{V|01|04|2016}}}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Флора Еўропы]]
[[Катэгорыя:Цыбуля]]
je5u5kgizt8hhdfd3aauvlk1fohuupw
Allium myrianthum
0
716598
4191478
4188234
2022-08-21T19:40:55Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Таксон
| name =
| image file =
| image title =
| image descr =
| regnum = Расліны
| parent = Allium
| rang = Від
| latin = Allium myrianthum
| author =
| syn =
| children name =
| children =
| typus =
| range map =
| range map caption =
| range map width =
| range legend =
| iucnstatus =
| wikispecies = Allium myrianthum
| commons = Category:Allium myrianthum
| iucn =
| grin =
}}
'''Allium myrianthum''' — від [[Трава|травяністых]] раслін сямейства {{bt-bellat|Амарылісавыя|Amaryllidaceae}}, распаўсюджаны ў Паўднёва-Усходняй Афрыцы і [[Пярэдняя Азія|Заходняй Азіі]].
== Батанічнае апісанне ==
[[Цыбуліна]] яйцападобная, дыяметрам 0.8-2.5 см; вонкавыя абалонкі карычневыя, паласатыя, унутраныя белыя, перапончатыя. Сцябло 30-150 см. [[Ліст|Лісце]] вузкалінейнае, 2-5 мм шырынёй, жалабковае. [[Парасонік (суквецце)|Парасонік]] шарападобны, 2-5 см дыяметрам, шматкветкавы. [[Калякветнік]] коратка-званочкавы; сегменты малочна-белыя або крэмавыя, 2-3 мм, тупыя. [[Каробачка]] круглява-сціснутая, 2 мм, даўжэйшая за калякветнік<ref name="Türkiyebitkileri.com">{{Cite web|title=turkiyebitkileri.com|url=https://www.turkiyebitkileri.com/en/photo-gallery/view-album/300.html|archive-date=16 лютого 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200216111002/https://www.turkiyebitkileri.com/en/photo-gallery/view-album/300.html}} {{Ref-en}}</ref>.
== Распаўсюджанне ==
Распаўсюджаны ў Паўднёва-Усходняй Афрыцы і [[Пярэдняя Азія|Заходняй Азіі]]<ref>{{Cite web|title=plantsoftheworldonline.org|url=http://www.plantsoftheworldonline.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:528464-1|archive-date=16 лютого 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200216111001/http://www.plantsoftheworldonline.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:528464-1}} {{Ref-en}}</ref><ref>{{Cite web|title=bgbm.org|url=http://ww2.bgbm.org/EuroPlusMed/PTaxonDetail.asp?NameCache=Allium%20myrianthum&PTRefFk=8000000}} {{Ref-en}}</ref>.
Расце ў лясах {{bt-bellat||Pinus brutia}} і [[дуб]]овых лясах, хмызняках, на магматычных і вапнавых схілах, у сухіх скалістых стэпах, на салёных берагах азёр, у аліўкавых гаях, на пашах, абочынах палёў і дарог, пяшчаных месцах і да т. п. на вышыні да 1600 м н. у. м.<ref name="Türkiyebitkileri.com"/>.
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Флора Паўночнай Афрыкі]]
[[Катэгорыя:Цыбуля]]
[[Катэгорыя:Флора Азіі]]
gzznkk7e1asfebx9pbbv1y0loqmpsds
Allium rupestre
0
716599
4191485
4188262
2022-08-21T19:41:08Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Таксон
| image file = Allium rupestre 95517471.jpg
| image descr =
| regnum = Расліны
| parent = Allium
| rang = Від
| latin = Allium rupestre
| author = [[Steven]]
| syn =
| children name =
| children =
| typus =
| range map =
| range map caption =
| range map width =
| range legend =
| iucnstatus =
| wikispecies = Allium rupestre
| iucn =
| grin = 2365
}}
'''Allium rupestre''' — від [[Трава|травяністых]] раслін сямейства {{bt-bellat|Амарылісавыя|Amaryllidaceae}}, распаўсюджаны ў Паўднёва-Усходняй Еўропе і [[Пярэдняя Азія|Заходняй Азіі]].
== Батанічнае апісанне ==
[[Шматгадовыя расліны|Шматгадовая расліна]] 25-40 см вышынёй. Кветаножкі амаль роўныя, у 1.5-2 разы даўжэйшыя за калякветнік. [[Калякветнік]] 5-6 мм даўжынёй, бледна-ружовы, амаль белы, з пурпурнымі сярэднімі жылкамі, матавы.
== Таксанамія ==
[[Сістэма Кронквіста|Класіфікацыя Кронквіста]] (1988) адносіла гэты род да {{bt-bellat|Лілейныя{{!}}лілейных|Liliaceae}}, пазней паводле вынікаў [[філагенетыка|філагенетычных]] даследаванняў род {{bt-bellat|Цыбуля|Allium}} быў выдзелены ў асобнае сямейства {{bt-bellat|Цыбулевыя|Alliaceae}} ({{нп3|Сістэма APG II||ru|Система APG II}}), аднак у больш позняй {{нп3|Сістэма APG III|Сістэме класіфікацыі APG III|ru|Система APG II}} (2009) роды, якія ўваходзілі ў гэта сямейства, былі ўключаны ў сямейства {{bt-bellat|Амарылісавыя|Amaryllidaceae}}<ref name="APG3" />.
{{Табліца1222222
|a=аддзел [[Кветкавыя|'''Кветкавыя''', ці '''Пакрытанасенныя''']]
|b1=парадак '''[[Спаржакветныя]]'''
|b2=яшчэ 58 парадкаў кветкавых раслін (згодна з [[Сістэма APG III|Сістэмай класіфікацыі {{s|APG III}}]])<ref name="APG3">{{артыкул|аўтар=Angiosperm Phylogeny Group (2009)|загаловак=An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG III|ссылка=http://www3.interscience.wiley.com/journal/122630309/abstract|выданне=Botanical Journal of the Linnean Society|тып=часопіс|месца=Лондон|год=2009|том=161|нумар=2|старонкі=105—121|doi=10.1111/j.1095-8339.2009.00996.x}}{{ref-en}}{{V|28|1|2013}}</ref>
|c1= яшчэ 13 сямействаў, сярод якіх найбольш буйныя — <!--у алфавітным парадку-->[[Касачовыя]]<!--болей 2000 відаў-->, [[Асфадэлавыя]]<!--каля 900 відаў-->, [[Архідныя]]<!--больш 22000 відаў-->, [[Спаржавыя]]<!--2500 відаў-->
|c2=сямейства '''[[Амарылісавыя]]''' (каля 1600 відаў)
|d1=падсямейства '''''[[Allioideae]]'''''
|d2=яшчэ два падсямействы, ''[[Agapanthoideae]]'' і ''[[Amaryllidoideae]]''<ref name="GRIN-Amaryllidaceae">[http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/family.pl?49 Семейство ''Amaryllidaceae'' J. St.-Hil., nom. cons.] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130221190111/http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/family.pl?49 |date=21 лютага 2013 }} // ''[[Germplasm Resources Information Network]]'' (''GRIN'') — 3 чэрвеня 2003 (апошнія змены). {{ref-en}}{{V|8|1|2013}}</ref>
|e1=яшчэ дзве трыбы: ''[[Gilliesieae]]'', ''[[Tulbaghieae]]''<ref name="GRIN-Amaryllidaceae" />
|e2=трыба '''''[[Allieae]]'''''
|f1=род '''[[Цыбуля]]'''
|f2=яшчэ каля 15 родаў, з іх да роду Цыбуля найбольш блізкі {{bt-bellat||Nectaroscordum}}
|g1 = яшчэ некалькі соцен відаў, у тым ліку [[Цыбуля-батун]], [[Цыбуля-парэй]], [[Часнок]], [[Цыбуля скарада]], [[Цыбуля рэпчатая]]
|g2=<div style="background-color:#90A0A0; font-size:200%; margin:15px;">'''Allium rupestre'''</div>
|color=darkgreen
|bgcolor=#EEE8AA
}}
== Распаўсюджанне ==
Распаўсюджанне: [[Балгарыя]], [[Крым]], Паўночная [[Турцыя]], [[Паўночны Каўказ]], [[Закаўказзе]]<ref>{{Cite web|title=plantsoftheworldonline.org|url=http://www.plantsoftheworldonline.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:528773-1|archive-date=22 січня 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210122000220/http://www.plantsoftheworldonline.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:528773-1}} {{Ref-en}}</ref>.
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Флора Еўропы]]
[[Катэгорыя:Цыбуля]]
[[Катэгорыя:Флора Еўразіі]]
om6ypegd6a198m5jhfn5kwih5aegt2l
Allium atroviolaceum
0
716600
4191467
4188259
2022-08-21T19:40:28Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Таксон
| name =
| image file =
| image title =
| image descr =
| regnum = Расліны
| parent = Allium
| rang = Від
| latin = Allium atroviolaceum
| author =
| syn =
| children name =
| children =
| typus =
| range map =
| range map caption =
| range map width =
| range legend =
| iucnstatus =
| wikispecies = Allium atroviolaceum
| commons = Category:Allium atroviolaceum
| iucn =
| grin =
}}
'''Allium atroviolaceum''' — від [[Трава|травяністых]] раслін сямейства {{bt-bellat|Амарылісавыя|Amaryllidaceae}}, распаўсюджаны ў Паўднёва-Усходняй і [[Паўднёвая Еўропа|Паўднёвай Еўропе]], Паўднёва-Заходняй і [[Цэнтральная Азія|Цэнтральнай Азіі]].
== Батанічнае апісанне ==
[[Шматгадовыя расліны|Шматгадовая расліна]], якая вырабляе вялікую круглую цыбуліну. Сцябло да 100 см даўжынёй. [[Ліст|Лісце]] шырока-лінейнае. Парасонік сферычны з многімі пурпурнымі або чырвона-фіялетавымі кветкамі.
== Таксанамія ==
[[Сістэма Кронквіста|Класіфікацыя Кронквіста]] (1988) адносіла гэты род да {{bt-bellat|Лілейныя{{!}}лілейных|Liliaceae}}, пазней паводле вынікаў [[філагенетыка|філагенетычных]] даследаванняў род {{bt-bellat|Цыбуля|Allium}} быў выдзелены ў асобнае сямейства {{bt-bellat|Цыбулевыя|Alliaceae}} ({{нп3|Сістэма APG II||ru|Система APG II}}), аднак у больш позняй {{нп3|Сістэма APG III|Сістэме класіфікацыі APG III|ru|Система APG II}} (2009) роды, якія ўваходзілі ў гэта сямейства, былі ўключаны ў сямейства {{bt-bellat|Амарылісавыя|Amaryllidaceae}}<ref name="APG3" />.
{{Табліца1222222
|a=аддзел [[Кветкавыя|'''Кветкавыя''', ці '''Пакрытанасенныя''']]
|b1=парадак '''[[Спаржакветныя]]'''
|b2=яшчэ 58 парадкаў кветкавых раслін (згодна з [[Сістэма APG III|Сістэмай класіфікацыі {{s|APG III}}]])<ref name="APG3">{{артыкул|аўтар=Angiosperm Phylogeny Group (2009)|загаловак=An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG III|ссылка=http://www3.interscience.wiley.com/journal/122630309/abstract|выданне=Botanical Journal of the Linnean Society|тып=часопіс|месца=Лондон|год=2009|том=161|нумар=2|старонкі=105—121|doi=10.1111/j.1095-8339.2009.00996.x}}{{ref-en}}{{V|28|1|2013}}</ref>
|c1= яшчэ 13 сямействаў, сярод якіх найбольш буйныя — <!--у алфавітным парадку-->[[Касачовыя]]<!--болей 2000 відаў-->, [[Асфадэлавыя]]<!--каля 900 відаў-->, [[Архідныя]]<!--больш 22000 відаў-->, [[Спаржавыя]]<!--2500 відаў-->
|c2=сямейства '''[[Амарылісавыя]]''' (каля 1600 відаў)
|d1=падсямейства '''''[[Allioideae]]'''''
|d2=яшчэ два падсямействы, ''[[Agapanthoideae]]'' і ''[[Amaryllidoideae]]''<ref name="GRIN-Amaryllidaceae">[http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/family.pl?49 Семейство ''Amaryllidaceae'' J. St.-Hil., nom. cons.] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130221190111/http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/family.pl?49 |date=21 лютага 2013 }} // ''[[Germplasm Resources Information Network]]'' (''GRIN'') — 3 чэрвеня 2003 (апошнія змены). {{ref-en}}{{V|8|1|2013}}</ref>
|e1=яшчэ дзве трыбы: ''[[Gilliesieae]]'', ''[[Tulbaghieae]]''<ref name="GRIN-Amaryllidaceae" />
|e2=трыба '''''[[Allieae]]'''''
|f1=род '''[[Цыбуля]]'''
|f2=яшчэ каля 15 родаў, з іх да роду Цыбуля найбольш блізкі {{bt-bellat||Nectaroscordum}}
|g1 = яшчэ некалькі соцен відаў, у тым ліку [[Цыбуля-батун]], [[Цыбуля-парэй]], [[Часнок]], [[Цыбуля скарада]], [[Цыбуля рэпчатая]]
|g2=<div style="background-color:#90A0A0; font-size:200%; margin:15px;">'''Allium atroviolaceum'''</div>
|color=darkgreen
|bgcolor=#EEE8AA
}}
== Распаўсюджанне ==
Распаўсюджаны ў Паўднёва-Усходняй і Паўднёвай Еўропе, Паўднёва-Заходняй і [[Цэнтральная Азія|Цэнтральнай Азіі]]<ref name="Kew Science">{{Cite web|title=plantsoftheworldonline.org|url=http://www.plantsoftheworldonline.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:527645-1|archive-date=31 серпня 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210831205147/http://www.plantsoftheworldonline.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:527645-1}} {{Ref-en}}</ref><ref>{{Cite web|title=ww2.bgbm.org|url=http://ww2.bgbm.org/EuroPlusMed/PTaxonDetail.asp?NameCache=Allium%20atroviolaceum&PTRefFk=8000000}} {{Ref-en}}</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
* {{Плантарыум|1890|Лук чёрно-фиолетовый}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Флора Еўразіі]]
[[Катэгорыя:Цыбуля]]
mficlc1lsvolquf4xi085hcnp7ns1y1
Allium denudatum
0
716603
4191470
4188223
2022-08-21T19:40:36Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Таксон
| name =
| image file =
| image title =
| image descr =
| regnum = Расліны
| parent = Allium
| rang = Від
| latin = Allium denudatum
| author =
| syn =
| children name =
| children =
| typus =
| range map =
| range map caption =
| range map width =
| range legend =
| iucnstatus =
| wikispecies = Allium denudatum
| commons = Category:Allium denudatum
| iucn =
| grin =
}}
'''Allium denudatum''' — від [[Трава|травяністых]] раслін сямейства {{bt-bellat|Амарылісавыя|Amaryllidaceae}}, распаўсюджаны ў Прычарнаморскім рэгіёне.
== Батанічнае апісанне ==
[[Шматгадовыя расліны|Шматгадовая расліна]], 15-30 см. [[Калякветнік]] белы (часам з ружовым адценнем), матавы, 4-5 мм даўжынёй; тычынкі амаль аднолькавай даўжыні з калякветнікам або злёгку даўжэйшыя. [[Ліст|Лісце]] (8-10) пляскатыя, вузка-лінейнае, 2-4 мм шырынёй.
== Таксанамія ==
[[Сістэма Кронквіста|Класіфікацыя Кронквіста]] (1988) адносіла гэты род да {{bt-bellat|Лілейныя{{!}}лілейных|Liliaceae}}, пазней паводле вынікаў [[філагенетыка|філагенетычных]] даследаванняў род {{bt-bellat|Цыбуля|Allium}} быў выдзелены ў асобнае сямейства {{bt-bellat|Цыбулевыя|Alliaceae}} ({{нп3|Сістэма APG II||ru|Система APG II}}), аднак у больш позняй {{нп3|Сістэма APG III|Сістэме класіфікацыі APG III|ru|Система APG II}} (2009) роды, якія ўваходзілі ў гэта сямейства, былі ўключаны ў сямейства {{bt-bellat|Амарылісавыя|Amaryllidaceae}}<ref name="APG3" />.
{{Табліца1222222
|a=аддзел [[Кветкавыя|'''Кветкавыя''', ці '''Пакрытанасенныя''']]
|b1=парадак '''[[Спаржакветныя]]'''
|b2=яшчэ 58 парадкаў кветкавых раслін (згодна з [[Сістэма APG III|Сістэмай класіфікацыі {{s|APG III}}]])<ref name="APG3">{{артыкул|аўтар=Angiosperm Phylogeny Group (2009)|загаловак=An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG III|ссылка=http://www3.interscience.wiley.com/journal/122630309/abstract|выданне=Botanical Journal of the Linnean Society|тып=часопіс|месца=Лондон|год=2009|том=161|нумар=2|старонкі=105—121|doi=10.1111/j.1095-8339.2009.00996.x}}{{ref-en}}{{V|28|1|2013}}</ref>
|c1= яшчэ 13 сямействаў, сярод якіх найбольш буйныя — <!--у алфавітным парадку-->[[Касачовыя]]<!--болей 2000 відаў-->, [[Асфадэлавыя]]<!--каля 900 відаў-->, [[Архідныя]]<!--больш 22000 відаў-->, [[Спаржавыя]]<!--2500 відаў-->
|c2=сямейства '''[[Амарылісавыя]]''' (каля 1600 відаў)
|d1=падсямейства '''''[[Allioideae]]'''''
|d2=яшчэ два падсямействы, ''[[Agapanthoideae]]'' і ''[[Amaryllidoideae]]''<ref name="GRIN-Amaryllidaceae">[http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/family.pl?49 Семейство ''Amaryllidaceae'' J. St.-Hil., nom. cons.] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130221190111/http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/family.pl?49 |date=21 лютага 2013 }} // ''[[Germplasm Resources Information Network]]'' (''GRIN'') — 3 чэрвеня 2003 (апошнія змены). {{ref-en}}{{V|8|1|2013}}</ref>
|e1=яшчэ дзве трыбы: ''[[Gilliesieae]]'', ''[[Tulbaghieae]]''<ref name="GRIN-Amaryllidaceae" />
|e2=трыба '''''[[Allieae]]'''''
|f1=род '''[[Цыбуля]]'''
|f2=яшчэ каля 15 родаў, з іх да роду Цыбуля найбольш блізкі {{bt-bellat||Nectaroscordum}}
|g1 = яшчэ некалькі соцен відаў, у тым ліку [[Цыбуля-батун]], [[Цыбуля-парэй]], [[Часнок]], [[Цыбуля скарада]], [[Цыбуля рэпчатая]]
|g2=<div style="background-color:#90A0A0; font-size:200%; margin:15px;">'''Allium denudatum'''</div>
|color=darkgreen
|bgcolor=#EEE8AA
}}
== Распаўсюджанне ==
Распаўсюджаны ў Прычарнаморскім рэгіёне: [[Балгарыя]], паўднёвы ўсход [[Расія|Расіі]], [[Румынія]], [[Азербайджан]], [[Арменія]], [[Грузія]], [[Турцыя]], [[Украіна]]<ref name="Kew Science">{{Cite web|title=plantsoftheworldonline.org|url=http://www.plantsoftheworldonline.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:527928-1|archive-date=30 серпня 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210830163927/http://www.plantsoftheworldonline.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:527928-1}} {{Ref-en}}</ref><ref>{{Cite web|title=ww2.bgbm.org|url=http://ww2.bgbm.org/EuroPlusMed/PTaxonDetail.asp?NameCache=Allium%20scorodoprasum&PTRefFk=8000000}} {{Ref-en}}</ref>.
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Цыбуля]]
[[Катэгорыя:Флора Азіі]]
[[Катэгорыя:Флора Еўропы]]
c5q21slyuhgia3xchlxcu1byjn567yb
Марк Захаравіч Фейгін
0
716720
4191508
4188269
2022-08-21T19:46:14Z
KrBot
24355
- ізаляваны артыкул
wikitext
text/x-wiki
{{Асоба}}
'''Марк Захаравіч Фейгін''' (нар. [[3 чэрвеня]] [[1971]] года ў [[Самара|Самары]]) — расійскі палітычны і грамадскі дзеяч, [[юрыст]], [[адвакат]], [[блогер]], віцэ-мэр [[Самара|Самары]] ([[1997]]—[[2007]]), дэпутат [[Дзяржаўная Дума Расійскай Федэрацыі|Дзяржаўнай Думы Расійскай Федэрацыі]] ([[1994]]—[[1995]]).
== Біяграфія ==
Унучаты пляменнік арганізатара [[Камсамол|Камсамолу]] [[Герасім Рыгоравіч Фейгін|Герасіма Фейгіна]].
У [[1993]] годзе служыў у арміі [[Рэспубліка Сербская|Рэспублікі Сербскай]] у [[Боснія і Герцагавіна|Босніі]].
У [[1995]] годзе скончыў юрыдычны факультэт [[Самарскі дзяржаўны ўніверсітэт|Самарскага дзяржаўнага ўніверсітэта]], пасля таксама скончыў Інстытут бізнесу і дзелавога адміністравання [[Акадэмія народнай гаспадаркі пры Урадзе Расійскай Федэрацыі|Акадэміі народнай гаспадаркі пры Урадзе Расійскай Федэрацыі]] ([[2000]]), [[Дыпламатычная акадэмія МЗС Расіі|Дыпламатычную акадэмію МЗС Расіі]] ([[2002]]).
[[Кандыдат навук|Кандыдат юрыдычных навук]]. Абараніў кандыдацкую [[Дысертацыя|дысертацыю]] на тэму «Канстытуцыйныя асновы мясцовага самакіравання ў Расійскай Федэрацыі».
У [[1998]] годзе стаў лаўрэатам прэміі часопіса «Новы свет» у намінацыі «Публіцыстыка» за серыю артыкулаў, прысвечаных нацыянальна-палітычным праблемам адносін паміж дзяржавамі былога [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]].
Аўтар больш за 20 апублікаваных навуковых прац у галіне муніцыпальнага права. Аўтар кніг: «У пастцы», манаграфій «Канстытуцыйныя асновы мясцовага самакіравання ў Расійскай Федэрацыі», «Кадыфікацыя законаў аб мясцовым самакіраванні ў Расійскай Федэрацыі», падручніка «Дзяржаўная ўлада і мясцовае самакіраванне», г.д.
Вядучы «Пункт гледжання з Маркам Фейгінам» на радыёстанцыі RLN.FM. Вядзе ўласны інфармацыйна-аналітычны канал «Фейгін Live» на [[YouTube]], а таксама аднайменны акаўнт у [[Telegram]].
=== Палітычная і грамадская дзейнасць ===
Пачаў прымаць актыўны ўдзел у палітычным жыцці [[Самара|Самары]] яшчэ ў студэнцкія гады. У [[1989]] годзе ўступіў у партыю "Дэмакратычны саюз", дзе заставаўся да [[1991]] года. У [[1990]] годзе працаваў галоўным рэдактарам незалежнай газеты «Трэцяя сіла». З [[1992]] года з'яўляецца сустаршынёй Самарскай абласной арганізацыі партыі «Дэмакратычная Расія». У пачатку [[1990-я|1990-х гадоў]] быў членам правага Народна-працоўнага саюза расійскіх салідарыстаў і стварыў яго самарскае аддзяленне.
У [[1993]] годзе, перад выбарамі ў [[Дзяржаўная Дума Расійскай Федэрацыі|Дзяржаўную Думу]] першага склікання, узначальваў аддзяленне выбарчага блока «Выбар Расіі» ў [[Самарская вобласць|Самарскай вобласці]] і быў другім у рэгіянальным спісе. Блок падтрымаў рэформы прэзідэнта [[Барыс Мікалаевіч Ельцын|Барыса Ельцына]]. «Выбар Расіі» набраў 15 % галасоў. Фейгіну гэтага было недастаткова для праходжання ў Думу, але [[4 студзеня]] [[1994]] года цэнтрвыбарчкам пазбавіў паўнамоцтваў васьмі дэпутатаў, якія не далі пісьмовых абавязацельстваў аб спыненні дзейнасці, несумяшчальнай са статусам, а месца аднаго з іх заняў Фейгін, стаўшы тым самым самым маладым дэпутатам.
Працаваў у Думе да [[1995]] года. Уваходзіў у фракцыю «Выбар Расіі», уваходзіў у камітэт па мясцовым самакіраванні. Быў адным з распрацоўшчыкаў першай рэдакцыі Федэральнага закона «Аб агульных прынцыпах арганізацыі мясцовага самакіравання ў Расійскай Федэрацыі». У 1995 годзе падчас Першай чачэнскай вайны ўдзельнічаў у гуманітарных місіях па выратаванні расійскіх ваеннапалонных.
У Дзярждуму другога склікання не прайшоў і ў [[1996]]-[[1997]] гадах займаў пасаду галоўнага рэдактара штодзённай самарскай газеты «Чысла». Пасля абрання мэрам [[Самара|Самары]] Георгія Лыманскага, даўняга сябра Фейгіна, апошні ўладкаваўся на працу ў мэрыю. З [[1997]] па [[2007]] год узначальваў прадстаўніцтва [[Самара|Самары]] ў [[Масква|Маскве]] ў якасці віцэ-мэра. У той час ён пераважна жыў у [[Масква|Маскве]].
У [[2007]] годзе пасля выбараў мэра горада Фейгін страціў пасаду ў гарадской адміністрацыі. Ён вярнуўся ў палітыку і быў абраны членам Прэзідыума Расійскага народна-дэмакратычнага саюза [[Міхаіл Міхайлавіч Касьянаў|Міхаіла Касьянава]]. Перад прэзідэнцкімі выбарамі [[2008]] году Фейгін быў даверанай асобай [[Міхаіл Міхайлавіч Касьянаў|Касьянава]] ў якасьці кандыдата ў [[Прэзідэнт Расіі|прэзыдэнты Расіі]].
У снежні [[2008]] года на ўстаноўчым з'ездзе руху «Салідарнасць» быў абраны членам федэральнай палітычнай рады. Са снежня [[2010]] года па ліпень [[2011]] года член бюро «Салідарнасці». У [[2013]] годзе выйшаў з «Салідарнасці».
=== Адвакацкая дзейнасць ===
Атрымаў статус [[адвакат|адваката]] ў [[1990-я|1990-я гады]], працуючы ў [[Масква|Маскве]], але пачаў займацца адвакацкай дзейнасцю ў [[2000-я|2000-х гадах]]. Сярод яго першых справаў была абарона абвінавачанага ў экстрэмізме [[іслам|ісламскага]] публіцыста [[Гейдар Джэмаль|Гейдара Джэмаля]] (справа развалілася) і ўдзельніцы захопу прыёмнай МЗС актывіста «Іншай Расіі» Вольгі Камаровай (прысуджаны да штрафу).
Шырокую вядомасць атрымаў як адзін з адвакатаў па гучнай справе панк-гурта [[Pussy Riot|«Pussy Riot»]]. Фейгін таксама абараняў [[Леанід Міхайлавіч Разважаеў|Леаніда Разважаева]], [[Аркадзь Аркадзьевіч Бабчанка|Аркадзя Бабчанку]], лідара «Рускага ладу» Іллю Гарачова, актывіста Дзмітрыя Літвінава, абвінавачанага па справе «Arctic Sunrise», [[казахстан|казахстанскага]] палітыка і прадпрымальніка [[Мухтар Аблязаў|Мухтара Аблязава]], украінскага вайскоўца [[Надзея Віктараўна Саўчанка|Надзею Саўчанка]], старшыню [[Меджліс крымскататарскага народа|Меджліса крымскіх татараў]] [[Мустафа Джэмілеў|Мустафу Джэмілева]], [[Украіна|украінскага]] [[журналіст|журналіста]] [[Раман Уладзіміравіч Сушчанка|Рамана Сушчанка]] і інш.
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Фейгін Марк Захаравіч}}
[[Катэгорыя:Юрысты Расіі]]
[[Катэгорыя:Блогеры Расіі]]
836le68xg38ctusqfmqtyso1r8scd23
Allium atropurpureum
0
716773
4191458
4188466
2022-08-21T19:19:56Z
D.L.M.I. Bel
33064
/* Распаўсюджанне */
wikitext
text/x-wiki
{{Таксон
| image file = Allium atropurpureum 2012.jpg
| regnum = Расліны
| parent = Allium
| rang = Від
| latin = Allium atropurpureum
| author = [[Waldst.]] & [[Kit.]], 1800
|syn =
|children name =
|children =
|range map =
|range map caption =
|range map width =
|range legend =
|iucnstatus =
|iucn =
|wikispecies = Allium atropurpureum
|commons = Category:Allium atropurpureum
|grin =
}}
'''Allium atropurpureum''' — [[Біялагічны від|выгляд]] [[Аднадольныя|адна-раслін]] род {{Bt-bellat|Цыбуля|Allium}} сямейства {{Bt-bellat|Амарылісавыя|Amaryllidaceae}}<ref>{{Cite web|url=http://eol.org/pages/1084265/overview|title=Allium atropurpureum - Information on Allium atropurpureum - Encyclopedia of Life<!-- Заголовок добавлен ботом -->|archive-date=2014-07-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20140726021757/http://eol.org/pages/1084265/overview|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.gbif.org/species/2856009|title=Архивированная копия|archive-date=2014-07-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20140725073808/http://www.gbif.org/species/2856009|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.biolib.cz/en/taxon/id675138/|title=BioLib - Allium atropurpureum<!-- Заголовок добавлен ботом -->|archive-date=2014-07-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20140727101414/http://www.biolib.cz/en/taxon/id675138/|deadlink=no}}</ref>. Расліна ўпершыню апісана ў 1800 годзе аўстрыйскімі батанікамі [[Франц Адам фон Вальдштайн|Францам Адамам фон Вальдштайнам]] і {{нп3|Пауль Кітайбель|Паулем Кітайбелем|ru|Китайбель, Пауль}}<ref name="autogenerated3">{{Cite web|url=http://www.theplantlist.org/tpl1.1/record/kew-295072|title=Allium atropurpureum Waldst. & Kit. — The Plant List<!-- Заголовок добавлен ботом -->|archive-date=2019-12-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20191215063715/http://www.theplantlist.org/tpl1.1/record/kew-295072|deadlink=no}}</ref>.
== Таксанамія ==
[[Сістэма Кронквіста|Класіфікацыя Кронквіста]] (1988) адносіла гэты род да {{bt-bellat|Лілейныя{{!}}лілейных|Liliaceae}}, пазней паводле вынікаў [[філагенетыка|філагенетычных]] даследаванняў род {{bt-bellat|Цыбуля|Allium}} быў выдзелены ў асобнае сямейства {{bt-bellat|Цыбулевыя|Alliaceae}} ({{нп3|Сістэма APG II||ru|Система APG II}}), аднак у больш позняй {{нп3|Сістэма APG III|Сістэме класіфікацыі APG III|ru|Система APG II}} (2009) роды, якія ўваходзілі ў гэта сямейства, былі ўключаны ў сямейства {{bt-bellat|Амарылісавыя|Amaryllidaceae}}<ref name="APG3" />.
{{Табліца1222222
|a=аддзел [[Кветкавыя|'''Кветкавыя''', ці '''Пакрытанасенныя''']]
|b1=парадак '''[[Спаржакветныя]]'''
|b2=яшчэ 58 парадкаў кветкавых раслін (згодна з [[Сістэма APG III|Сістэмай класіфікацыі {{s|APG III}}]])<ref name="APG3">{{артыкул|аўтар=Angiosperm Phylogeny Group (2009)|загаловак=An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG III|ссылка=http://www3.interscience.wiley.com/journal/122630309/abstract|выданне=Botanical Journal of the Linnean Society|тып=часопіс|месца=Лондон|год=2009|том=161|нумар=2|старонкі=105—121|doi=10.1111/j.1095-8339.2009.00996.x}}{{ref-en}}{{V|28|1|2013}}</ref>
|c1= яшчэ 13 сямействаў, сярод якіх найбольш буйныя — <!--у алфавітным парадку-->[[Касачовыя]]<!--болей 2000 відаў-->, [[Асфадэлавыя]]<!--каля 900 відаў-->, [[Архідныя]]<!--больш 22000 відаў-->, [[Спаржавыя]]<!--2500 відаў-->
|c2=сямейства '''[[Амарылісавыя]]''' (каля 1600 відаў)
|d1=падсямейства '''''[[Allioideae]]'''''
|d2=яшчэ два падсямействы, ''[[Agapanthoideae]]'' і ''[[Amaryllidoideae]]''<ref name="GRIN-Amaryllidaceae">[http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/family.pl?49 Семейство ''Amaryllidaceae'' J. St.-Hil., nom. cons.] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130221190111/http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/family.pl?49 |date=21 лютага 2013 }} // ''[[Germplasm Resources Information Network]]'' (''GRIN'') — 3 чэрвеня 2003 (апошнія змены). {{ref-en}}{{V|8|1|2013}}</ref>
|e1=яшчэ дзве трыбы: ''[[Gilliesieae]]'', ''[[Tulbaghieae]]''<ref name="GRIN-Amaryllidaceae" />
|e2=трыба '''''[[Allieae]]'''''
|f1=род '''[[Цыбуля]]'''
|f2=яшчэ каля 15 родаў, з іх да роду Цыбуля найбольш блізкі {{bt-bellat||Nectaroscordum}}
|g1 = яшчэ некалькі соцен відаў, у тым ліку [[Цыбуля-батун]], [[Цыбуля-парэй]], [[Часнок]], [[Цыбуля скарада]], [[Цыбуля рэпчатая]]
|g2=<div style="background-color:#90A0A0; font-size:200%; margin:15px;">'''Allium atropurpureum'''</div>
|color=darkgreen
|bgcolor=#EEE8AA
}}
== Распаўсюджанне ==
У дзікай прыродзе распаўсюджаны ў [[Аўстрыя|Аўстрыі]], [[Чэхія|Чэхіі]], [[Венгрыя|Венгрыі]], [[Балгарыя|Балгарыі]], [[Румынія|Румыніі]], на паўночным захадзе [[Турцыя|Турцыі]], у краінах былой [[Югаславія|Югаславіі]]<ref name="autogenerated2">[http://apps.kew.org/wcsp/namedetail.do;jsessionid=2AB1439588042139DAD04CC80F76A3A5?name_id=295072 World Checklist of Selected Plant Families: Royal Botanic Gardens, Kew]</ref>.
[[Цыбуліна|Цыбульны]] геафіт<ref name="autogenerated2">[http://apps.kew.org/wcsp/namedetail.do;jsessionid=2AB1439588042139DAD04CC80F76A3A5?name_id=295072 World Checklist of Selected Plant Families: Royal Botanic Gardens, Kew]</ref>. Суквецце — [[Парасонік (суквецце)|парасонік]], дыяметрам 4-7 см, з кветкамі вінна-чырвонага адцення зоркавай формы. Цвіце ў чэрвені. Стрэлкі вышынёй 40-70 см. Лісце лінейнае.
== Значэнне ==
Вырошчваецца як [[Дэкаратыўныя расліны|дэкаратыўная расліна]]<ref name="autogenerated1">{{Cite web|url=http://flower.onego.ru/lukov/allium_vn.html|title=Луки декоративные<!-- Заголовок добавлен ботом -->|archive-date=2014-10-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20141019003014/http://flower.onego.ru/lukov/allium_vn.html|deadlink=no}}</ref>.
== Сінаніміка ==
Сінанімічная назва — ''Allium nigrum var. atropurpureum'' ([[Франц Адам фон Вальдштайн|Waldst.]] & Kit.) Vis.<ref name="autogenerated3">{{Cite web|url=http://www.theplantlist.org/tpl1.1/record/kew-295072|title=Allium atropurpureum Waldst. & Kit. — The Plant List<!-- Заголовок добавлен ботом -->|archive-date=2019-12-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20191215063715/http://www.theplantlist.org/tpl1.1/record/kew-295072|deadlink=no}}</ref>.
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Дэкаратыўныя расліны]]
[[Катэгорыя:Цыбуля]]
[[Катэгорыя:Флора Еўразіі]]
2tcw40haow6up1hgaoi6qe9fhzauyon
Ота Мюлер (мастак)
0
716837
4191285
4188953
2022-08-21T16:19:33Z
Artsiom91
31770
+ 8 катэгорый з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{цёзкі2|Мюлер}}
{{Мастак}}
'''Ота Мюлер''' ({{lang-de|Otto Mueller}}; {{ДН|16|10|1874}}, [[Любаўка|Лібау]], Сілезія — {{ДС|24|9|1930}}, Брэслау) — нямецкі [[мастак]], прадстаўнік нямецкага [[экспрэсіянізм]]у, член групы «[[Мост (арт-група)|Мост]]» з 1910 года.
== Жыццё і творчасць ==
У 1890—1894 гадах вывучаў літаграфію ў [[Гёрліц]]ы. У 1894—1896 гадах вучыўся ў Акадэміі мастацтваў у Дрэздэне, пасля заканчэння паехаў з пісьменнікам [[Герхарт Гаўптман|Гаўптманам]] у Швейцарыю і Італію. У 1898—1899 гадах працягваў вывучэнне жывапісу ў Мюнхене ў [[Франц фон Штук|фон Штука]], затым вярнуўся ў [[Дрэздэн]].
У 1908 годзе пераехаў у [[Берлін]], пазнаёміўся з [[Вільгельм Лембрук|Лембрукам]] і [[Райнер Марыя Рыльке|Рыльке]]. У 1910 годзе член мастацкай групы «Мост», адзін з заснавальнікаў «Новага Сецэсіёна». У 1912 годзе прыняў удзел у кёльнскай выстаўцы «Зондэрбунд», ездзіў з Кірхнерам у Чэхію. У 1916—1918 гадах падчас Першай сусветнай вайны прызваны на ваенную службу, пасля заканчэння вайны вярнуўся ў Берлін.
У 1919 годзе — член «Рабочага савета для мастацтва»; прафесар Мастацкай акадэміі ў Брэслау (цяпер Уроцлаў). У 1924—1930 гадах здзейсніў шматлікія паездкі ў Далмацыю, Венгрыю, Румынію і Балгарыю. У 1937 годзе творы мастака нацысты аб’явілі прыналежнымі да «дэгенератыўнага мастацтва». З нямецкіх музеяў выдалены 357 яго карцін.
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Мюлер Ота (мастак)}}
[[Катэгорыя:Мастакі Германіі XIX стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Мастакі Германіі XX стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Графікі Германіі]]
[[Катэгорыя:Гравёры Германіі]]
[[Катэгорыя:Графікі XX стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Мастацкая група «Мост»]]
[[Катэгорыя:Мастакі-экспрэсіяністы Германіі]]
[[Катэгорыя:Мастакі-пейзажысты Германіі]]
[[Катэгорыя:Удзельнікі Першай сусветнай вайны]]
a3aftjbwime8orikkagmwvv0koo62kn
Рыхард Мюлер (мастак)
0
716838
4191290
4188959
2022-08-21T16:32:09Z
Artsiom91
31770
+[[Катэгорыя:Мастакі Германіі XIX стагоддзя]]; +[[Катэгорыя:Мастакі Германіі XX стагоддзя]]; +[[Катэгорыя:Сюррэалісты]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{цёзкі2|Мюлер}}
{{Мастак}}
'''Рыхард Мюлер''' ({{ДН|28|7|1874}}, Чырніц, Чэхія — {{ДС|7|5|1954}}, {{МС|Дрэздэн||}}) — нямецкі жывапісец. У 1888—1889 гадах вучыўся мастацтву роспісу па фарфору ў Майсене, у 1890—1891 гадах — у Дрэздэнскай Акадэміі мастацтваў, дзе выкладаў да 1930 года. Прыкладам яго ранняй творчасці з’яўляецца карціна «Сёстры міласэрнасці» (1898—1899, Галерэя новых майстроў, Дрэздэн). Больш познія творы маюць сюррэалістычны характар. Сярод вучняў — [[Ота Дзікс]] і [[Георг Грос]].
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Мюлер Рыхард (мастак)}}
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ва Усцецкім краі]]
[[Катэгорыя:Мастакі Германіі XIX стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Мастакі Германіі XX стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Сюррэалісты]]
clecr5nbdqqfqorpi0ravmsp5p384ma
Die Brücke
0
716840
4191287
4188971
2022-08-21T16:24:01Z
Artsiom91
31770
+ 5 катэгорый з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
'''«Мост»''' ({{lang-de|Die Brücke}}) — аб’яднанне мастакоў, заснаванае [[7 чэрвеня]] [[1905]] года ў [[Дрэздэн]]е студэнтамі архітэктурнага факультэта Вышэйшага тэхнічнага вучылішча [[Эрнст Людвіг Кірхнер|Эрнстам Людвігам Кірхнерам]], [[Эрых Хекель|Эрыхам Хекелем]], [[Карл Шміт-Ротлуф|Карлам Шміт-Ротлуфам]] і [[Фрыц Блейль|Фрыцам Блейлем]]. «Мост» ставіў сваёй мэтай «прыцягнуць да сябе ўсе рэвалюцыйныя і наватарскія элементы». Мастакі «Моста», у лік якіх уваходзілі таксама [[Ота Мюлер (мастак)|Ота Мюлер]] і [[Макс Пехштэйн]], былі яскравымі прадстаўнікамі нямецкага экспрэсіянізму ў жывапісе і асабліва ў гравюры на дрэве.
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Мастацкая група «Мост»| ]]
[[Катэгорыя:Мастацтва Германіі]]
[[Катэгорыя:Экспрэсіянізм]]
[[Катэгорыя:З’явіліся ў 1905 годзе]]
[[Катэгорыя:Зніклі ў 1913 годзе]]
mh41mr033h39f3th7alr3twtb9327kb
Хуан Фернандэс дэ Наварэтэ
0
716842
4191315
4188974
2022-08-21T17:18:29Z
Artsiom91
31770
+[[Катэгорыя:Мастакі Іспаніі XVI стагоддзя]]; +[[Катэгорыя:Глухія]]; +[[Катэгорыя:Мастакі маньерызму]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{Мастак}}
'''Хуан Фернандэс дэ Наварэтэ''' ({{lang-es|Juan Fernández de Navarrete}}; {{ДН|||1526}}, [[Лагронья]] — {{ДС|28|3|1579}}, [[Таледа]]) — іспанскі мастак перыяду позняга Адраджэння і ранняга [[маньерызм]]у, прадстаўнік таледскай школы жывапісу. Быў глуханямым і меў мянушку ''эль-Муда'' (нямы).
Ва ўзросце трох гадоў перанёс цяжкае захворванне, у выніку якога страціў слых; не змог навучыцца гаварыць і меў слабое здароўе. Адукацыю атрымаў у манастыры ў Эстрэле ({{lang-es|Santuario de Santa María de la Estrella}}), дзе асвоіў мову жэстаў, што выкарыстоўвалася манахамі, якія прынялі зарок маўчання, і вывучыў там асновы жывапісу пад кіраўніцтвам манаха-мастака Вісентэ дэ Санта-Дамінга ({{lang-es|Vicente de Santo Domingo}}). Затым падарожнічаў па Італіі, у тым ліку ў [[Мілан]]е і [[Неапаль|Неапалі]], і даволі доўга жыў у [[Венецыя|Венецыі]], дзе ўдасканаліўся ў майстэрні Тыцыяна; звесткі аб тым, што ў 1550-х гадах ён жыў у Рыме, пацверджаны Пелегрына Тыбальдзі.
У 1565 годзе выкліканы ў Іспанію сваім настаўнікам, разам з ім працаваў пры двары караля [[Філіп II Габсбург|Філіпа II]] над карцінамі для Эскарыяльскага палаца.
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Наварэтэ Хуан Фернандэс дэ}}
[[Катэгорыя:Мастакі Іспаніі XVI стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Глухія]]
[[Катэгорыя:Мастакі маньерызму]]
pdtmf8b6hm4ac09cqkinufbtj4w4ff5
Эрнст Вільгельм Най
0
716843
4191317
4188979
2022-08-21T17:23:46Z
Artsiom91
31770
+ 4 катэгорыі з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{Мастак}}
'''Эрнст Вільгельм Най''' ({{lang-de|Ernst Wilhelm Nay}}; {{ДН|11|6|1902}}, {{МН|Берлін||}} — {{ДС|8|4|1968}}, {{МС|Кёльн||}}) — нямецкі [[мастак]] і графік, прадстаўнік [[абстрактны экспрэсіянізм|абстрактнага экспрэсіянізму]].
== Жыццё і творчасць ==
У 1921—1922 гадах навучаўся ў Берліне на кнігагандляра. У 1925—1928 гадах вучыўся жывапісу ў класе [[Карл Гофер|Карла Гофера]] пры Аб’яднанай дзяржаўнай школе па свабодным і прыкладным мастацтве ў Берліне. У 1926—1927 гадах браў удзел у выстаўках Берлінскага сецэсіёна і мюнхенскага Новага сецэсіёна. З 1928 года жыў у [[Парыж]]ы, а затым, атрымаўшы ў 1930 годзе Борнхальм-стыпендыю для ўдасканалення мастацкага майстэрства, з’яжджае ў [[Італія|Італію]]. У 1931—1932 гадах жыў і працаваў на Віла Масіма ў [[Рым]]е.
У 1937 годзе яму забаранілі выстаўляцца ў Германіі, працы Ная нацысты абвясцілі «дэгенератыўным мастацтвам», як «узоры» некалькі твораў выстаўлены на нацысцкіх выстаўках «дэгенератыўнага мастацтва» ў Берліне і Мюнхене.
У 1937—1938 гадах жыў у [[Эдвард Мунк|Эдварда Мунка]] ў Лафатэне, Нарвегія. У 1939—1945 гадах у гады Другой сусветнай вайны прызваны ў армію. У 1943 годзе атэлье мастака ў Берліне знішчана падчас бамбардзіроўкі.
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Най Эрнст Вільгельм Най}}
[[Катэгорыя:Камандоры ордэна За заслугі перад ФРГ]]
[[Катэгорыя:Удзельнікі Другой сусветнай вайны]]
[[Катэгорыя:Мастакі-абстракцыяністы]]
[[Катэгорыя:Мастакі Германіі XX стагоддзя]]
ay9t41z3hi8wcclfvfa2v8xv1yrkeev
Шарль-Жазеф Натуар
0
716844
4191321
4188983
2022-08-21T17:28:09Z
Artsiom91
31770
+[[Катэгорыя:Мастакі Францыі XVIII стагоддзя]]; +[[Катэгорыя:Мастакі ракако]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{Мастак}}
'''Шарль-Жазеф Натуар''' ({{lang-fr|Charles-Joseph Natoire}}; {{ДН|3|3|1700}}, {{МН|Нім||}} — {{ДС|23|8|1777}}, Кастэль-Гандольфа каля Рыма) — французскі [[мастак]] эпохі ракако.
== Жыццё і творчасць ==
Вывучаў жывапіс у мастака [[Франсуа Лемуан]]а. У 1721 годзе выйграў Вялікую Рымскую прэмію парыжскага Каралеўскага інстытута жывапісу і скульптуры і ў 1723 годзе з’ехаў вучыцца ў [[Рым]]. У 1729 годзе вярнуўся ў [[Парыж]], дзе завязаў сяброўскія адносіны з мастаком [[Франсуа Бушэ]]. У 1734 годзе выстаўляў сваё палатно «Венера і Вулкан», за якое быў прыняты ў члены Каралеўскай акадэміі. У 1751—1775 гадах — дырэктар Французскай акадэміі ў Рыме.
Быў адным з найбуйнейшых французскіх жывапісцаў, дэкаратараў і графікаў свайго часу. Пісаў карціны на рэлігійныя і міфалагічныя сюжэты, партрэты, эскізы для [[габелен]]аў, пейзажы. Сярод найбольш значных работ — дэкаратыўнае афармленне «Авальнага салона» (Salon oval) у парыжскім гатэлі Субіз: 8 манументальных малюнкаў з гісторыі Амура і Псіхеі, пры гэтым Псіхеі нададзены рысы герцагіні дэ Субіз. Удзельнічаў таксама ва ўпрыгожванні Каралеўскай бібліятэкі, замка Шапель-Гадфруа («Chapelle-Godefroy»), каралеўскіх палацаў Марлі і Версаль.
Сярод вучняў Натуара былі [[Жан-Батыст Гроз]] і [[Жан-Батыст Перано]]. Блізкім сябрам мастака быў шведскі жывапісец [[Густаў Лундберг]].
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Натуар Шарль-Жазеф}}
[[Катэгорыя:Мастакі Францыі XVIII стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Мастакі ракако]]
dz49b1ps4nkdknxacoqggon8j8v7rwz
Карбованец
0
716890
4191226
4190153
2022-08-21T13:52:04Z
JerzyKundrat
174
wikitext
text/x-wiki
[[Файл:Ukraine-1991-Bill-1-Obverse.jpg|міні|284x284пкс|1 карбованец 1991 года. Аверс]]
'''Карбо́ванец''' (укр. карбо́ванець) — грашовая адзінка Украінскай дзяржавы ды [[УНР|Украінскай Народнай Рэспублікі]] ў 1918—1920, Рэйхскамісарыята Украіна ў 1942—1944, Украіны ў 1992—1996 гадах. Таксама украінская назва імперскага ды савецкага рублёў.
== Этымалогія ==
Назва «карбованец», па адным меркаванням, узнікла ва Украіне ад укр. карбувати — рабіць зарубкі (На дрэве) — старога, прымітыўнага спосаба запісваць даўгі і гаспадарскія разлікі з выкарыстоўваннем зарубак на палках.
Ва Украіне больш распаўсюджана версія, што назва бярэ пачатак ад слова укр. карбувати — «чаканіць», як указанне на працэс выраба манет ды медалёў.
У сусветным стандарце ISO 4217 назва карбованца на англійскай мове — ''Karbovanet, у англамоўнай версіі сайта Нацыянальнага банка Украіны, а таксама ў радзе каталогаў — Karbovanets.''
[[Катэгорыя:Грашовыя адзінкі паводле алфавіта]]
[[Катэгорыя:Грошы Украіны]]
ms2gppnovzstas8kz5dl06bs7846ydp
4191227
4191226
2022-08-21T13:52:45Z
JerzyKundrat
174
wikitext
text/x-wiki
[[Файл:Ukraine-1991-Bill-1-Obverse.jpg|міні|284x284пкс|1 карбованец 1991 года. Аверс]]
'''Карбо́ванец''' (укр. карбо́ванець) — грашовая адзінка Украінскай дзяржавы ды [[УНР|Украінскай Народнай Рэспублікі]] ў 1918—1920, Рэйхскамісарыята Украіна ў 1942—1944, [[Украіна|Украіны]] ў 1992—1996 гадах. Таксама украінская назва імперскага ды савецкага рублёў.
== Этымалогія ==
Назва «карбованец», па адным меркаванням, узнікла ва Украіне ад укр. карбувати — рабіць зарубкі (На дрэве) — старога, прымітыўнага спосаба запісваць даўгі і гаспадарскія разлікі з выкарыстоўваннем зарубак на палках.
Ва Украіне больш распаўсюджана версія, што назва бярэ пачатак ад слова укр. карбувати — «чаканіць», як указанне на працэс выраба манет ды медалёў.
У сусветным стандарце ISO 4217 назва карбованца на англійскай мове — ''Karbovanet, у англамоўнай версіі сайта Нацыянальнага банка Украіны, а таксама ў радзе каталогаў — Karbovanets.''
[[Катэгорыя:Грашовыя адзінкі паводле алфавіта]]
[[Катэгорыя:Грошы Украіны]]
83aczcks96f99gw8acd0fiovnzxt299
Катэгорыя:Дэпутаты Прыморскага краявога Савета дэпутатаў
14
716973
4191789
4190238
2022-08-22T11:36:36Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
[[Катэгорыя:Постаці Маскоўскай вобласці]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты Расіі|Маскоўская вобласць]]
[[Катэгорыя:Постаці РСФСР]]
2fzp71j5lr9sytplhz73iongqb5wbd0
4191790
4191789
2022-08-22T11:37:04Z
Паўлюк Шапецька
37440
Адкат праўкі 4191789 аўтарства [[Special:Contributions/Паўлюк Шапецька|Паўлюк Шапецька]] ([[User talk:Паўлюк Шапецька|размовы]])
wikitext
text/x-wiki
[[Катэгорыя:Постаці Прыморскага края]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты Расіі|Прыморскі край]]
[[Катэгорыя:Постаці РСФСР]]
sudmzt0s8hnpzvnxcynjxdnovf3c0yc
4191793
4191790
2022-08-22T11:40:39Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
[[Катэгорыя:Постаці Прыморскага края]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты краёвых, абласных і акруговых советаў РСФСР]]
cippxaq0qxt592jifno96fjd98gbs9g
Модзін
0
717037
4191328
4190982
2022-08-21T17:38:47Z
Artsiom91
31770
wikitext
text/x-wiki
'''Модзін''' — прозвішча.
== Вядомыя носьбіты ==
* [[Фрэдрык Модзін]] (нар. 1974) — шведскі хакеіст.
* [[Эмануіл Натанавіч Модзін]] (1968−1984) — [[Герой Сацыялістычнай Працы]].
{{спіс цёзак2}}
m0shcaksk1rqys6n2dxrc9wsuhjxy6l
4191330
4191328
2022-08-21T17:39:12Z
Artsiom91
31770
wikitext
text/x-wiki
'''Модзін''' — прозвішча.
== Вядомыя носьбіты ==
* [[Фрэдрык Модзін]] (нар. 1974) — шведскі хакеіст.
* [[Эмануіл Натанавіч Модзін]] (1905—1984) — [[Герой Сацыялістычнай Працы]].
{{спіс цёзак2}}
t3dpi5pu8djelmfhkhaw41urcmexkw2
Кірырыша
0
717039
4191460
4191112
2022-08-21T19:21:05Z
Artsiom91
31770
wikitext
text/x-wiki
{{Міфалагічны персанаж
| Імя = Кірырыша
| Міфалогія = [[Элам]]ская
| Выява = Kurangun female divinity, 2009-05-08.jpg
| Памер выявы =
| Подпіс = Меркаваная выява Кірырышы ў [[Фарс (астан)|Фарсе]]
| Апісанне = багіня-маці
| Бацька =
| Маці =
| Муж = [[Напірыша]], магчыма [[Хумбан]]
| Дзеці =
}}
'''Кірырыша''' («вялікая панна») — [[бог|багіня]] зямлі ў старажытным [[Элам]]е.
Імя Кірырышы сустракаецца ў эламскіх надпісах з пачатку [[2 тысячагоддзе да н.э.|2]] тысячагоддзя да н. э. Мяркуецца, што яе культ квітнеў на паўднёвым усходзе краіны. У надпісе валадара Хумбан-Нумены (сярэдзіна XIII ст. да н. э.) называецца разам з багамі Ліяна, эламскага [[порт]]а на месцы сучаснага [[Бушэр]]а. Некаторыя [[археолаг]]і лічаць, што звычай пахавання [[Пальмы|пальм]] у Ліяне быў звязаны з шанаваннем Кірырышы. У архівах [[Персепаліс]]а яна пазначалася [[клінапіс]]ным знакам «зямля».
Звычайна паказвалася як жонка бога вады [[Напірыша|Напірышы]], у [[Сузы|Сузах]], дзе яе звалі маці ўсіх багоў, магла адыгрываць ролю жонкі [[Хумбан]]а.
== Літаратура ==
* {{кніга|аўтар = Potts, D. T.|частка = |загаловак = The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданне = |месца =New York |выдавецтва =Cambridge University Press|год = 2016|том = |старонкі = |старонак = |серыя = |isbn =9781107094697 |тыраж = |ref = }}
== Спасылкі ==
* [https://archive.org/details/TheologyAndWorshipInElamAndAchaemenidIran Koch, H. Theology and Worship in Elam and Achaemenid Iran]
* [https://www.behindthename.com/name/kiririsha/submitted User-submitted name Kiririsha - Behind the Name]
[[Катэгорыя:Багіня-Маці]]
[[Катэгорыя:Міфалогія Блізкага Усходу]]
[[Катэгорыя:Багі паводле алфавіта]]
4y2r2yxwscyk2mrzbk6vu4rpnh9fitm
Некрамантыя
0
717041
4191322
4190997
2022-08-21T17:34:13Z
Artsiom91
31770
+[[Катэгорыя:Акультызм]]; +[[Катэгорыя:Жыццё пасля смерці]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
[[Выява:John Dee und Edward Kelley – Totenbeschwörung.jpg|thumb|Англійскія [[алхімія|алхімікі]] Джон Ды і Эдвард Келі ([[16 стагоддзе|XVI]] ст.) у вобразе некрамантаў. Малюнак каля [[1790]] г.]]
'''Некрама́нтыя''' (ад {{lang-gr|νεκρός}} «мёртвы» і {{lang-gr|μαντεία}} «варажба») — [[магія|магічная]] практыка, якая залучае памерлых.
== Спасылкі ==
* [https://www.newadvent.org/cathen/10735a.htm CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: Necromancy - New Advent]
* [https://www.jewishencyclopedia.com/articles/11411-necromancy NECROMANCY — JewishEncyclopedia.com]
* [https://www.encyclopedia.com/philosophy-and-religion/other-religious-beliefs-and-general-terms/miscellaneous-religion/necromancy Necromancy — Encyclopedia.com]
* [https://cvltnation.com/tapping-bones-brief-history-necromancy-ancient-greece-boneghazi/ Tapping The Bones: A Brief History Of Necromancy From Ancient Greece To Boneghazi]
[[Катэгорыя:Магія]]
[[Катэгорыя:Акультызм]]
[[Катэгорыя:Жыццё пасля смерці]]
712gut2zunz35cx35a51x5cruvb2ghn
4191430
4191322
2022-08-21T18:58:33Z
Frantishak
22737
wikitext
text/x-wiki
[[Выява:John Dee und Edward Kelley – Totenbeschwörung.jpg|thumb|Англійскія [[алхімія|алхімікі]] Джон Ды і Эдвард Келі ([[16 стагоддзе|XVI]] ст.) у вобразе некрамантаў. Малюнак каля [[1790]] г.]]
'''Некрама́нтыя''' (ад {{lang-gr|νεκρός}} «мёртвы» і {{lang-gr|μαντεία}} «варажба») — [[магія|магічная]] практыка, якая залучае памерлых.
== Старажытны свет ==
Упершыню слова '''некрамантыя''' было ўжыта [[хрысціянства|хрысціянскім]] багасловам [[Арыген]]ам ([[3 стагоддзе|III]] ст.), аднак сама практыка некрамантыі мае болей старажытныя карані. Звесткі пра яе сустракаюцца ў крыніцах [[Шумер]]а, [[Элам]]а, [[Вавілонія|Вавілоніі]], [[Старажытны Егіпет|Старажытнага Егіпта]]. У [[Старажытная Грэцыя|Старажытнай Грэцыі]] рытуал звароту да памерлых за дапамогай знешне нагадваў пахаванне, уключаў ахвярапрынашэнне хтанічным [[бог|бажаствам]] накшталт [[Геката|Гекаты]]. Лічылася, што найбольш прыдатнымі для зваротаў з'яўляліся тыя, хто памёр маладым або быў пахаваны з парушэннем [[абрад]]аў, таму некраманты часцяком чаравалі на месцах бітваў.
[[Стары Запавет]] забараняў некрамантыю:
{{Пачатак цытаты}}Не зьвяртайцеся да закліначоў мёртвых, і да чарадзеяў не хадзеце, і не даводзьце сябе да апаганьваньня імі. {{Канец цытаты}} [https://www.biblija.by/bible-lav/ Лявіт], 19:31
{{Пачатак цытаты}}Калі ты ўвойдзеш у зямлю, якую дае табе Гасподзь, Бог твой, тады не навучыся рабіць брыдоты, якія рабілі народы гэтыя: не павінен быць у цябе той, хто праводзіць сына свайго альбо дачку сваю праз агонь, ні вяшчун, ні варажбіт, ні чарнакніжнік, ні чарадзей, ні змусьнік, які заклінае духаў, ні чараўнік, які апытвае нябожчыкаў {{Канец цытаты}} [https://www.biblija.by/bible-lav/ Лявіт], 18:9—11
== Спасылкі ==
* [https://www.newadvent.org/cathen/10735a.htm CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: Necromancy - New Advent]
* [https://www.jewishencyclopedia.com/articles/11411-necromancy NECROMANCY — JewishEncyclopedia.com]
* [https://www.encyclopedia.com/philosophy-and-religion/other-religious-beliefs-and-general-terms/miscellaneous-religion/necromancy Necromancy — Encyclopedia.com]
* [https://cvltnation.com/tapping-bones-brief-history-necromancy-ancient-greece-boneghazi/ Tapping The Bones: A Brief History Of Necromancy From Ancient Greece To Boneghazi]
[[Катэгорыя:Магія]]
[[Катэгорыя:Акультызм]]
[[Катэгорыя:Жыццё пасля смерці]]
nhcozao2tkdg0yph9r64pdlhgpw39og
4191431
4191430
2022-08-21T19:00:43Z
Frantishak
22737
wikitext
text/x-wiki
[[Выява:John Dee und Edward Kelley – Totenbeschwörung.jpg|thumb|Англійскія [[алхімія|алхімікі]] Джон Ды і Эдвард Келі ([[16 стагоддзе|XVI]] ст.) у вобразе некрамантаў. Малюнак каля [[1790]] г.]]
'''Некрама́нтыя''' (ад {{lang-gr|νεκρός}} «мёртвы» і {{lang-gr|μαντεία}} «варажба») — [[магія|магічная]] практыка, якая залучае памерлых.
== Старажытны свет ==
Упершыню слова '''некрамантыя''' было ўжыта [[хрысціянства|хрысціянскім]] багасловам [[Арыген]]ам ([[3 стагоддзе|III]] ст.), аднак сама практыка некрамантыі мае болей старажытныя карані. Звесткі пра яе сустракаюцца ў крыніцах [[Шумер]]а, [[Элам]]а, [[Вавілонія|Вавілоніі]], [[Старажытны Егіпет|Старажытнага Егіпта]]. У [[Старажытная Грэцыя|Старажытнай Грэцыі]] рытуал звароту да памерлых за дапамогай знешне нагадваў пахаванне, уключаў ахвярапрынашэнне хтанічным [[бог|бажаствам]] накшталт [[Геката|Гекаты]]. Лічылася, што найбольш прыдатнымі для зваротаў з'яўляліся тыя, хто памёр маладым або быў пахаваны з парушэннем [[абрад]]аў, таму некраманты часцяком чаравалі на месцах бітваў.
[[Стары Запавет]] забараняў некрамантыю<ref>[https://www.biblija.by/bible-lav/ Лявіт], 19:31</ref><ref>[https://www.biblija.by/bible-lav/ Другі Закон], 18:9—11</ref>:
{{Пачатак цытаты}}Не зьвяртайцеся да закліначоў мёртвых, і да чарадзеяў не хадзеце, і не даводзьце сябе да апаганьваньня імі. {{Канец цытаты}}
{{Пачатак цытаты}}Калі ты ўвойдзеш у зямлю, якую дае табе Гасподзь, Бог твой, тады не навучыся рабіць брыдоты, якія рабілі народы гэтыя: не павінен быць у цябе той, хто праводзіць сына свайго альбо дачку сваю праз агонь, ні вяшчун, ні варажбіт, ні чарнакніжнік, ні чарадзей, ні змусьнік, які заклінае духаў, ні чараўнік, які апытвае нябожчыкаў {{Канец цытаты}}
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
* [https://www.newadvent.org/cathen/10735a.htm CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: Necromancy - New Advent]
* [https://www.jewishencyclopedia.com/articles/11411-necromancy NECROMANCY — JewishEncyclopedia.com]
* [https://www.encyclopedia.com/philosophy-and-religion/other-religious-beliefs-and-general-terms/miscellaneous-religion/necromancy Necromancy — Encyclopedia.com]
* [https://cvltnation.com/tapping-bones-brief-history-necromancy-ancient-greece-boneghazi/ Tapping The Bones: A Brief History Of Necromancy From Ancient Greece To Boneghazi]
[[Катэгорыя:Магія]]
[[Катэгорыя:Акультызм]]
[[Катэгорыя:Жыццё пасля смерці]]
9um8082ibj923hw5gxpo1y00y9s10mj
4191454
4191431
2022-08-21T19:18:35Z
Frantishak
22737
/* Старажытны свет */
wikitext
text/x-wiki
[[Выява:John Dee und Edward Kelley – Totenbeschwörung.jpg|thumb|Англійскія [[алхімія|алхімікі]] Джон Ды і Эдвард Келі ([[16 стагоддзе|XVI]] ст.) у вобразе некрамантаў. Малюнак каля [[1790]] г.]]
'''Некрама́нтыя''' (ад {{lang-gr|νεκρός}} «мёртвы» і {{lang-gr|μαντεία}} «варажба») — [[магія|магічная]] практыка, якая залучае памерлых.
== Старажытны свет ==
Упершыню слова '''некрамантыя''' было ўжыта [[хрысціянства|хрысціянскім]] багасловам [[Арыген]]ам ([[3 стагоддзе|III]] ст.), аднак сама практыка некрамантыі мае болей старажытныя карані. Звесткі пра яе сустракаюцца ў крыніцах [[Шумер]]а, [[Элам]]а, [[Вавілонія|Вавілоніі]], [[Старажытны Егіпет|Старажытнага Егіпта]]. У [[Старажытная Грэцыя|Старажытнай Грэцыі]] рытуал звароту да памерлых за дапамогай знешне нагадваў пахаванне, уключаў ахвярапрынашэнне хтанічным [[бог|бажаствам]] накшталт [[Геката|Гекаты]]. Лічылася, што найбольш прыдатнымі для зваротаў з'яўляліся тыя, хто памёр маладым або быў пахаваны з парушэннем [[абрад]]аў, таму некраманты часцяком чаравалі на месцах бітваў.
[[Стары Запавет]] забараняў некрамантыю<ref>[https://www.biblija.by/bible-lav/ Лявіт], 19:31</ref><ref>[https://www.biblija.by/bible-lav/ Другі Закон], 18:9—11</ref>:
{{Пачатак цытаты}}Не зьвяртайцеся да закліначоў мёртвых, і да чарадзеяў не хадзеце, і не даводзьце сябе да апаганьваньня імі. {{Канец цытаты}}
{{Пачатак цытаты}}Калі ты ўвойдзеш у зямлю, якую дае табе Гасподзь, Бог твой, тады не навучыся рабіць брыдоты, якія рабілі народы гэтыя: не павінен быць у цябе той, хто праводзіць сына свайго альбо дачку сваю праз агонь, ні вяшчун, ні варажбіт, ні чарнакніжнік, ні чарадзей, ні змусьнік, які заклінае духаў, ні чараўнік, які апытвае нябожчыкаў {{Канец цытаты}}
Тым не меней, валадар [[Саул]], які выганяў чараўнікоў і варажбітоў, падчас нашэсця [[філістымляне|філістымлян]] звяртаўся праз жанчыну-чараўніцу да памерлага прарока [[Самуіл]]а<ref>[https://www.biblija.by/bible-car1 Лявіт], 28:7—25</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
* [https://www.newadvent.org/cathen/10735a.htm CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: Necromancy - New Advent]
* [https://www.jewishencyclopedia.com/articles/11411-necromancy NECROMANCY — JewishEncyclopedia.com]
* [https://www.encyclopedia.com/philosophy-and-religion/other-religious-beliefs-and-general-terms/miscellaneous-religion/necromancy Necromancy — Encyclopedia.com]
* [https://cvltnation.com/tapping-bones-brief-history-necromancy-ancient-greece-boneghazi/ Tapping The Bones: A Brief History Of Necromancy From Ancient Greece To Boneghazi]
[[Катэгорыя:Магія]]
[[Катэгорыя:Акультызм]]
[[Катэгорыя:Жыццё пасля смерці]]
ms5eazi3ohlvkhwr6bs6t8ywd7ksel7
4191456
4191454
2022-08-21T19:19:17Z
Frantishak
22737
/* Старажытны свет */
wikitext
text/x-wiki
[[Выява:John Dee und Edward Kelley – Totenbeschwörung.jpg|thumb|Англійскія [[алхімія|алхімікі]] Джон Ды і Эдвард Келі ([[16 стагоддзе|XVI]] ст.) у вобразе некрамантаў. Малюнак каля [[1790]] г.]]
'''Некрама́нтыя''' (ад {{lang-gr|νεκρός}} «мёртвы» і {{lang-gr|μαντεία}} «варажба») — [[магія|магічная]] практыка, якая залучае памерлых.
== Старажытны свет ==
Упершыню слова '''некрамантыя''' было ўжыта [[хрысціянства|хрысціянскім]] багасловам [[Арыген]]ам ([[3 стагоддзе|III]] ст.), аднак сама практыка некрамантыі мае болей старажытныя карані. Звесткі пра яе сустракаюцца ў крыніцах [[Шумер]]а, [[Элам]]а, [[Вавілонія|Вавілоніі]], [[Старажытны Егіпет|Старажытнага Егіпта]]. У [[Старажытная Грэцыя|Старажытнай Грэцыі]] рытуал звароту да памерлых за дапамогай знешне нагадваў пахаванне, уключаў ахвярапрынашэнне хтанічным [[бог|бажаствам]] накшталт [[Геката|Гекаты]]. Лічылася, што найбольш прыдатнымі для зваротаў з'яўляліся тыя, хто памёр маладым або быў пахаваны з парушэннем [[абрад]]аў, таму некраманты часцяком чаравалі на месцах бітваў.
[[Стары Запавет]] забараняў некрамантыю<ref>[https://www.biblija.by/bible-lav/ Лявіт], 19:31</ref><ref>[https://www.biblija.by/bible-lav/ Другі Закон], 18:9—11</ref>:
{{Пачатак цытаты}}Не зьвяртайцеся да закліначоў мёртвых, і да чарадзеяў не хадзеце, і не даводзьце сябе да апаганьваньня імі. {{Канец цытаты}}
{{Пачатак цытаты}}Калі ты ўвойдзеш у зямлю, якую дае табе Гасподзь, Бог твой, тады не навучыся рабіць брыдоты, якія рабілі народы гэтыя: не павінен быць у цябе той, хто праводзіць сына свайго альбо дачку сваю праз агонь, ні вяшчун, ні варажбіт, ні чарнакніжнік, ні чарадзей, ні змусьнік, які заклінае духаў, ні чараўнік, які апытвае нябожчыкаў {{Канец цытаты}}
Тым не меней, валадар [[Саул]], які выганяў чараўнікоў і варажбітоў, падчас нашэсця [[філістымляне|філістымлян]] звяртаўся праз жанчыну-чараўніцу да памерлага прарока [[Самуіл]]а<ref>[https://www.biblija.by/bible-car1 Першая кніга Царстваў], 28:7—25</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
* [https://www.newadvent.org/cathen/10735a.htm CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: Necromancy - New Advent]
* [https://www.jewishencyclopedia.com/articles/11411-necromancy NECROMANCY — JewishEncyclopedia.com]
* [https://www.encyclopedia.com/philosophy-and-religion/other-religious-beliefs-and-general-terms/miscellaneous-religion/necromancy Necromancy — Encyclopedia.com]
* [https://cvltnation.com/tapping-bones-brief-history-necromancy-ancient-greece-boneghazi/ Tapping The Bones: A Brief History Of Necromancy From Ancient Greece To Boneghazi]
[[Катэгорыя:Магія]]
[[Катэгорыя:Акультызм]]
[[Катэгорыя:Жыццё пасля смерці]]
9nlgeib8svsjsu7yoyuyy3kxjwfnm1r
4191526
4191456
2022-08-21T19:54:24Z
Frantishak
22737
wikitext
text/x-wiki
[[Выява:Endor.jpg|міні|Саул раіцца з памерлым Самуілам. Гравюра [[1681]] г.]]
'''Некрама́нтыя''' (ад {{lang-gr|νεκρός}} «мёртвы» і {{lang-gr|μαντεία}} «варажба») — [[магія|магічная]] практыка, якая залучае памерлых.
== Старажытны свет ==
Упершыню слова '''некрамантыя''' было ўжыта [[хрысціянства|хрысціянскім]] багасловам [[Арыген]]ам ([[3 стагоддзе|III]] ст.), аднак сама практыка некрамантыі мае болей старажытныя карані. Звесткі пра яе сустракаюцца ў крыніцах [[Шумер]]а, [[Элам]]а, [[Вавілонія|Вавілоніі]], [[Старажытны Егіпет|Старажытнага Егіпта]]. У [[Старажытная Грэцыя|Старажытнай Грэцыі]] рытуал звароту да памерлых за дапамогай знешне нагадваў пахаванне, уключаў ахвярапрынашэнне хтанічным [[бог|бажаствам]] накшталт [[Геката|Гекаты]]. Лічылася, што найбольш прыдатнымі для зваротаў з'яўляліся тыя, хто памёр маладым або быў пахаваны з парушэннем [[абрад]]аў, таму некраманты часцяком чаравалі на месцах бітваў.
[[Стары Запавет]] забараняў некрамантыю<ref>[https://www.biblija.by/bible-lav/ Лявіт], 19:31</ref><ref>[https://www.biblija.by/bible-lav/ Другі Закон], 18:9—11</ref>:
{{Пачатак цытаты}}Не зьвяртайцеся да закліначоў мёртвых, і да чарадзеяў не хадзеце, і не даводзьце сябе да апаганьваньня імі. {{Канец цытаты}}
{{Пачатак цытаты}}Калі ты ўвойдзеш у зямлю, якую дае табе Гасподзь, Бог твой, тады не навучыся рабіць брыдоты, якія рабілі народы гэтыя: не павінен быць у цябе той, хто праводзіць сына свайго альбо дачку сваю праз агонь, ні вяшчун, ні варажбіт, ні чарнакніжнік, ні чарадзей, ні змусьнік, які заклінае духаў, ні чараўнік, які апытвае нябожчыкаў {{Канец цытаты}}
Тым не меней, валадар [[Саул]], які выганяў чараўнікоў і варажбітоў, падчас нашэсця [[філістымляне|філістымлян]] звяртаўся праз жанчыну-чараўніцу да памерлага прарока [[Самуіл]]а<ref>[https://www.biblija.by/bible-car1 Першая кніга Царстваў], 28:7—25</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
* [https://www.newadvent.org/cathen/10735a.htm CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: Necromancy - New Advent]
* [https://www.jewishencyclopedia.com/articles/11411-necromancy NECROMANCY — JewishEncyclopedia.com]
* [https://www.encyclopedia.com/philosophy-and-religion/other-religious-beliefs-and-general-terms/miscellaneous-religion/necromancy Necromancy — Encyclopedia.com]
* [https://cvltnation.com/tapping-bones-brief-history-necromancy-ancient-greece-boneghazi/ Tapping The Bones: A Brief History Of Necromancy From Ancient Greece To Boneghazi]
[[Катэгорыя:Магія]]
[[Катэгорыя:Акультызм]]
[[Катэгорыя:Жыццё пасля смерці]]
k8l9sxixvnz1jn64veoaho7ad634857
4191592
4191526
2022-08-21T23:57:01Z
Frantishak
22737
wikitext
text/x-wiki
[[Выява:Endor.jpg|міні|Саул раіцца з памерлым Самуілам. Гравюра [[1681]] г.]]
'''Некрама́нтыя''' (ад {{lang-gr|νεκρός}} «мёртвы» і {{lang-gr|μαντεία}} «варажба») — [[магія|магічная]] практыка, якая залучае памерлых.
== Старажытны свет ==
Упершыню слова '''некрамантыя''' было ўжыта [[хрысціянства|хрысціянскім]] багасловам [[Арыген]]ам ([[3 стагоддзе|III]] ст.), аднак сама практыка некрамантыі мае болей старажытныя карані. Звесткі пра яе сустракаюцца ў крыніцах [[Шумер]]а, [[Элам]]а, [[Вавілонія|Вавілоніі]], [[Старажытны Егіпет|Старажытнага Егіпта]]. [[Эліны|Старажытныя грэкі]] верылі ў тое, што душы памерлых валодалі здольнасцю прадбачыць будучыню. У [[пячора|пячоры]] [[Аід]]а на поўдні [[Лаконія|Лаконіі]], у [[Кумы|Кумах]], [[Гераклея Пантыйская|Гераклее]], [[Эрміёні|Герміёне]] і на рацэ [[Ахерон]] у [[Эпір]]ы дзейнічалі свяцілішчы, дзе, як лічылася, вернікі маглі ўступіць у кантакт з нябожчыкамі. Найбольш вядомым быў храм Некрамантэён («аракул памерлых») на Ахероне. [[Паломніцтва|Пілігрымы]], што з'яўляліся сюды, на працягу вызначанага часу знаходзіліся ў цемры, харчаваліся ежай памерлых — [[Боб|бабамі]], [[свініна]]й, [[ячмень|ячменным]] [[хлеб]]ам і [[Вустрыцы|вустрыцамі]], абмываліся і маліліся. Потым у суправаджэнні [[жрэцтва|жраца]] яны праходзілі праз некалькі [[калідор]]аў і жалезную [[брама|браму]], якія сімвалізавалі ўваход у свет нябожчыкаў, прыносілі ў ахвяру [[авечка свойская|авечку]] і спыняліся ў цэнтральнай зале, дзе жрэц спяваў [[малітва|малітвы]] і выклікаў мёртвыя душы. У [[1958]] г. падчас [[Археалагічныя даследаванні|археалагічных раскопак]] Некрамантэёна ў цэнтральнай зале, пабудаванай у [[4 стагоддзе да н.э.|IV]] ст. да н. э. былі выяўлены рэшткі [[Пад’ёмны кран|пад'ёмнага крана]], што мог рухацца з суседняга пакоя<ref>[https://web.archive.org/web/20150607193200/http://www.newsfinder.org/site/more/the_nekromanteio_at_acheron/ The Nekromanteio at Acheron by Fotopoulou Sophia]</ref>. Даследчыкі палічылі, што з яго дапамогай жрацы ўводзілі ў зман наведвальнікаў. Пасля наведвання храма пілігрымы праходзілі трохдзённы абрад ачышчэння і абавязваліся маўчаць пра тое, што пачулі і ўбачылі, пад пагрозай смерці.
[[Стары Запавет]] забараняў некрамантыю<ref>[https://www.biblija.by/bible-lav/ Лявіт], 19:31</ref><ref>[https://www.biblija.by/bible-lav/ Другі Закон], 18:9—11</ref>:
{{Пачатак цытаты}}Не зьвяртайцеся да закліначоў мёртвых, і да чарадзеяў не хадзеце, і не даводзьце сябе да апаганьваньня імі. {{Канец цытаты}}
{{Пачатак цытаты}}Калі ты ўвойдзеш у зямлю, якую дае табе Гасподзь, Бог твой, тады не навучыся рабіць брыдоты, якія рабілі народы гэтыя: не павінен быць у цябе той, хто праводзіць сына свайго альбо дачку сваю праз агонь, ні вяшчун, ні варажбіт, ні чарнакніжнік, ні чарадзей, ні змусьнік, які заклінае духаў, ні чараўнік, які апытвае нябожчыкаў {{Канец цытаты}}
Тым не меней, валадар [[Саул]], які выганяў чараўнікоў і варажбітоў, падчас нашэсця [[філістымляне|філістымлян]] звяртаўся праз жанчыну-чараўніцу да памерлага прарока [[Самуіл]]а<ref>[https://www.biblija.by/bible-car1 Першая кніга Царстваў], 28:7—25</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
* [https://www.newadvent.org/cathen/10735a.htm CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: Necromancy - New Advent]
* [https://www.jewishencyclopedia.com/articles/11411-necromancy NECROMANCY — JewishEncyclopedia.com]
* [https://www.encyclopedia.com/philosophy-and-religion/other-religious-beliefs-and-general-terms/miscellaneous-religion/necromancy Necromancy — Encyclopedia.com]
* [https://cvltnation.com/tapping-bones-brief-history-necromancy-ancient-greece-boneghazi/ Tapping The Bones: A Brief History Of Necromancy From Ancient Greece To Boneghazi]
[[Катэгорыя:Магія]]
[[Катэгорыя:Акультызм]]
[[Катэгорыя:Жыццё пасля смерці]]
al9tgz28l9qrop3fuobds2m4orjsijy
4191593
4191592
2022-08-21T23:57:35Z
Frantishak
22737
wikitext
text/x-wiki
[[Выява:Endor.jpg|міні|Саул раіцца з памерлым Самуілам. Гравюра [[1681]] г.]]
'''Некрама́нтыя''' (ад {{lang-gr|νεκρός}} «мёртвы» і {{lang-gr|μαντεία}} «варажба») — [[магія|магічная]] практыка, якая залучае памерлых.
== Старажытны свет ==
Упершыню слова '''некрамантыя''' было ўжыта [[хрысціянства|хрысціянскім]] багасловам [[Арыген]]ам ([[3 стагоддзе|III]] ст.), аднак сама практыка некрамантыі мае болей старажытныя карані. Звесткі пра яе сустракаюцца ў асобных крыніцах [[Шумер]]а, [[Элам]]а, [[Вавілонія|Вавілоніі]], [[Старажытны Егіпет|Старажытнага Егіпта]]. [[Эліны|Старажытныя грэкі]] верылі ў тое, што душы памерлых валодалі здольнасцю прадбачыць будучыню. У [[пячора|пячоры]] [[Аід]]а на поўдні [[Лаконія|Лаконіі]], у [[Кумы|Кумах]], [[Гераклея Пантыйская|Гераклее]], [[Эрміёні|Герміёне]] і на рацэ [[Ахерон]] у [[Эпір]]ы дзейнічалі свяцілішчы, дзе, як лічылася, вернікі маглі ўступіць у кантакт з нябожчыкамі. Найбольш вядомым быў храм Некрамантэён («аракул памерлых») на Ахероне. [[Паломніцтва|Пілігрымы]], што з'яўляліся сюды, на працягу вызначанага часу знаходзіліся ў цемры, харчаваліся ежай памерлых — [[Боб|бабамі]], [[свініна]]й, [[ячмень|ячменным]] [[хлеб]]ам і [[Вустрыцы|вустрыцамі]], абмываліся і маліліся. Потым у суправаджэнні [[жрэцтва|жраца]] яны праходзілі праз некалькі [[калідор]]аў і жалезную [[брама|браму]], якія сімвалізавалі ўваход у свет нябожчыкаў, прыносілі ў ахвяру [[авечка свойская|авечку]] і спыняліся ў цэнтральнай зале, дзе жрэц спяваў [[малітва|малітвы]] і выклікаў мёртвыя душы. У [[1958]] г. падчас [[Археалагічныя даследаванні|археалагічных раскопак]] Некрамантэёна ў цэнтральнай зале, пабудаванай у [[4 стагоддзе да н.э.|IV]] ст. да н. э. былі выяўлены рэшткі [[Пад’ёмны кран|пад'ёмнага крана]], што мог рухацца з суседняга пакоя<ref>[https://web.archive.org/web/20150607193200/http://www.newsfinder.org/site/more/the_nekromanteio_at_acheron/ The Nekromanteio at Acheron by Fotopoulou Sophia]</ref>. Даследчыкі палічылі, што з яго дапамогай жрацы ўводзілі ў зман наведвальнікаў. Пасля наведвання храма пілігрымы праходзілі трохдзённы абрад ачышчэння і абавязваліся маўчаць пра тое, што пачулі і ўбачылі, пад пагрозай смерці.
[[Стары Запавет]] забараняў некрамантыю<ref>[https://www.biblija.by/bible-lav/ Лявіт], 19:31</ref><ref>[https://www.biblija.by/bible-lav/ Другі Закон], 18:9—11</ref>:
{{Пачатак цытаты}}Не зьвяртайцеся да закліначоў мёртвых, і да чарадзеяў не хадзеце, і не даводзьце сябе да апаганьваньня імі. {{Канец цытаты}}
{{Пачатак цытаты}}Калі ты ўвойдзеш у зямлю, якую дае табе Гасподзь, Бог твой, тады не навучыся рабіць брыдоты, якія рабілі народы гэтыя: не павінен быць у цябе той, хто праводзіць сына свайго альбо дачку сваю праз агонь, ні вяшчун, ні варажбіт, ні чарнакніжнік, ні чарадзей, ні змусьнік, які заклінае духаў, ні чараўнік, які апытвае нябожчыкаў {{Канец цытаты}}
Тым не меней, валадар [[Саул]], які выганяў чараўнікоў і варажбітоў, падчас нашэсця [[філістымляне|філістымлян]] звяртаўся праз жанчыну-чараўніцу да памерлага прарока [[Самуіл]]а<ref>[https://www.biblija.by/bible-car1 Першая кніга Царстваў], 28:7—25</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
* [https://www.newadvent.org/cathen/10735a.htm CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: Necromancy - New Advent]
* [https://www.jewishencyclopedia.com/articles/11411-necromancy NECROMANCY — JewishEncyclopedia.com]
* [https://www.encyclopedia.com/philosophy-and-religion/other-religious-beliefs-and-general-terms/miscellaneous-religion/necromancy Necromancy — Encyclopedia.com]
* [https://cvltnation.com/tapping-bones-brief-history-necromancy-ancient-greece-boneghazi/ Tapping The Bones: A Brief History Of Necromancy From Ancient Greece To Boneghazi]
[[Катэгорыя:Магія]]
[[Катэгорыя:Акультызм]]
[[Катэгорыя:Жыццё пасля смерці]]
rnft4tfzy80qz6spgyfee056ah35eao
4191596
4191593
2022-08-22T00:01:34Z
Frantishak
22737
wikitext
text/x-wiki
[[Выява:Endor.jpg|міні|Саул раіцца з памерлым Самуілам. Гравюра [[1681]] г.]]
'''Некрама́нтыя''' (ад {{lang-gr|νεκρός}} «мёртвы» і {{lang-gr|μαντεία}} «варажба») — [[магія|магічная]] практыка, якая залучае памерлых.
== Старажытны свет ==
Упершыню слова '''некрамантыя''' было ўжыта [[хрысціянства|хрысціянскім]] багасловам [[Арыген]]ам ([[3 стагоддзе|III]] ст.), аднак сама практыка некрамантыі мае болей старажытныя карані. Звесткі пра яе сустракаюцца ў асобных крыніцах [[Шумер]]а, [[Элам]]а, [[Вавілонія|Вавілоніі]], [[Старажытны Егіпет|Старажытнага Егіпта]]. [[Эліны|Старажытныя грэкі]] верылі ў тое, што душы памерлых валодалі здольнасцю прадбачыць будучыню. У [[пячора|пячоры]] [[Аід]]а на поўдні [[Лаконія|Лаконіі]], у [[Кумы|Кумах]], [[Гераклея Пантыйская|Гераклее]], [[Эрміёні|Герміёне]] і на рацэ [[Ахерон]] у [[Эпір]]ы дзейнічалі свяцілішчы, дзе, як лічылася, вернікі маглі ўступіць у кантакт з нябожчыкамі. Найбольш вядомым быў храм Некрамантэён («аракул памерлых») на Ахероне. [[Паломніцтва|Пілігрымы]], што з'яўляліся сюды, на працягу вызначанага часу знаходзіліся ў цемры, харчаваліся ежай памерлых — [[Боб|бабамі]], [[свініна]]й, [[ячмень|ячменным]] [[хлеб]]ам і [[Вустрыцы|вустрыцамі]], абмываліся і маліліся. Потым у суправаджэнні [[жрэцтва|жраца]] яны праходзілі праз некалькі [[калідор]]аў і жалезную [[брама|браму]], якія сімвалізавалі ўваход у свет нябожчыкаў, прыносілі ў ахвяру [[авечка свойская|авечку]] і спыняліся ў цэнтральнай зале, дзе жрэц спяваў [[малітва|малітвы]] і выклікаў мёртвыя душы. У [[1958]] г. падчас [[Археалагічныя даследаванні|археалагічных раскопак]] Некрамантэёна ў цэнтральнай зале, пабудаванай у [[4 стагоддзе да н.э.|IV]] ст. да н. э. былі выяўлены рэшткі [[Пад’ёмны кран|пад'ёмнага крана]], што мог рухацца з суседняга пакоя<ref>[https://web.archive.org/web/20150607193200/http://www.newsfinder.org/site/more/the_nekromanteio_at_acheron/ The Nekromanteio at Acheron by Fotopoulou Sophia]</ref>. Даследчыкі палічылі, што з яго дапамогай жрацы ўводзілі ў зман наведвальнікаў. Пасля наведвання храма пілігрымы праходзілі трохдзённы абрад ачышчэння і абавязваліся маўчаць пра тое, што пачулі і ўбачылі, пад пагрозай смерці.
[[Стары Запавет]] забараняў [[Іўдаізм|іўдзеям]] некрамантыю<ref>[https://www.biblija.by/bible-lav/ Лявіт], 19:31</ref><ref>[https://www.biblija.by/bible-lav/ Другі Закон], 18:9—11</ref>:
{{Пачатак цытаты}}Не зьвяртайцеся да закліначоў мёртвых, і да чарадзеяў не хадзеце, і не даводзьце сябе да апаганьваньня імі. {{Канец цытаты}}
{{Пачатак цытаты}}Калі ты ўвойдзеш у зямлю, якую дае табе Гасподзь, Бог твой, тады не навучыся рабіць брыдоты, якія рабілі народы гэтыя: не павінен быць у цябе той, хто праводзіць сына свайго альбо дачку сваю праз агонь, ні вяшчун, ні варажбіт, ні чарнакніжнік, ні чарадзей, ні змусьнік, які заклінае духаў, ні чараўнік, які апытвае нябожчыкаў {{Канец цытаты}}
Тым не меней, ў [[Першая кніга Царстваў|Першая кнізе Царстваў]] апавядаецца, як валадар [[Саул]] падчас нашэсця [[філістымляне|філістымлян]] звяртаўся праз жанчыну-чараўніцу да памерлага прарока [[Самуіл]]а<ref>[https://www.biblija.by/bible-car1 Першая кніга Царстваў], 28:7—25</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
* [https://www.newadvent.org/cathen/10735a.htm CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: Necromancy - New Advent]
* [https://www.jewishencyclopedia.com/articles/11411-necromancy NECROMANCY — JewishEncyclopedia.com]
* [https://www.encyclopedia.com/philosophy-and-religion/other-religious-beliefs-and-general-terms/miscellaneous-religion/necromancy Necromancy — Encyclopedia.com]
* [https://cvltnation.com/tapping-bones-brief-history-necromancy-ancient-greece-boneghazi/ Tapping The Bones: A Brief History Of Necromancy From Ancient Greece To Boneghazi]
[[Катэгорыя:Магія]]
[[Катэгорыя:Акультызм]]
[[Катэгорыя:Жыццё пасля смерці]]
kj0fraf4hqdwj1jb5if54auvv7cfe6d
4191597
4191596
2022-08-22T00:02:04Z
Frantishak
22737
wikitext
text/x-wiki
[[Выява:Endor.jpg|міні|Саул раіцца з памерлым Самуілам. Гравюра [[1681]] г.]]
'''Некрама́нтыя''' (ад {{lang-gr|νεκρός}} «мёртвы» і {{lang-gr|μαντεία}} «варажба») — [[магія|магічная]] практыка, якая залучае памерлых.
== Старажытны свет ==
Упершыню слова '''некрамантыя''' было ўжыта [[хрысціянства|хрысціянскім]] багасловам [[Арыген]]ам ([[3 стагоддзе|III]] ст.), аднак сама практыка некрамантыі мае болей старажытныя карані. Звесткі пра яе сустракаюцца ў асобных крыніцах [[Шумер]]а, [[Элам]]а, [[Вавілонія|Вавілоніі]], [[Старажытны Егіпет|Старажытнага Егіпта]]. [[Эліны|Старажытныя грэкі]] верылі ў тое, што душы памерлых валодалі здольнасцю прадбачыць будучыню. У [[пячора|пячоры]] [[Аід]]а на поўдні [[Лаконія|Лаконіі]], у [[Кумы|Кумах]], [[Гераклея Пантыйская|Гераклее]], [[Эрміёні|Герміёне]] і на рацэ [[Ахерон]] у [[Эпір]]ы дзейнічалі свяцілішчы, дзе, як лічылася, вернікі маглі ўступіць у кантакт з нябожчыкамі. Найбольш вядомым быў храм Некрамантэён («аракул памерлых») на Ахероне. [[Паломніцтва|Пілігрымы]], што з'яўляліся сюды, на працягу вызначанага часу знаходзіліся ў цемры, харчаваліся ежай памерлых — [[Боб|бабамі]], [[свініна]]й, [[ячмень|ячменным]] [[хлеб]]ам і [[Вустрыцы|вустрыцамі]], абмываліся і маліліся. Потым у суправаджэнні [[жрэцтва|жраца]] яны праходзілі праз некалькі [[калідор]]аў і жалезную [[брама|браму]], якія сімвалізавалі ўваход у свет нябожчыкаў, прыносілі ў ахвяру [[авечка свойская|авечку]] і спыняліся ў цэнтральнай зале, дзе жрэц спяваў [[малітва|малітвы]] і выклікаў мёртвыя душы. У [[1958]] г. падчас [[Археалагічныя даследаванні|археалагічных раскопак]] Некрамантэёна ў цэнтральнай зале, пабудаванай у [[4 стагоддзе да н.э.|IV]] ст. да н. э. былі выяўлены рэшткі [[Пад’ёмны кран|пад'ёмнага крана]], што мог рухацца з суседняга пакоя<ref>[https://web.archive.org/web/20150607193200/http://www.newsfinder.org/site/more/the_nekromanteio_at_acheron/ The Nekromanteio at Acheron by Fotopoulou Sophia]</ref>. Даследчыкі палічылі, што з яго дапамогай жрацы ўводзілі ў зман наведвальнікаў. Пасля наведвання храма пілігрымы праходзілі трохдзённы абрад ачышчэння і абавязваліся маўчаць пра тое, што пачулі і ўбачылі, пад пагрозай смерці.
[[Стары Запавет]] забараняў [[Іўдаізм|іўдзеям]] некрамантыю<ref>[https://www.biblija.by/bible-lav/ Лявіт], 19:31</ref><ref>[https://www.biblija.by/bible-lav/ Другі Закон], 18:9—11</ref>:
{{Пачатак цытаты}}Не зьвяртайцеся да закліначоў мёртвых, і да чарадзеяў не хадзеце, і не даводзьце сябе да апаганьваньня імі. {{Канец цытаты}}
{{Пачатак цытаты}}Калі ты ўвойдзеш у зямлю, якую дае табе Гасподзь, Бог твой, тады не навучыся рабіць брыдоты, якія рабілі народы гэтыя: не павінен быць у цябе той, хто праводзіць сына свайго альбо дачку сваю праз агонь, ні вяшчун, ні варажбіт, ні чарнакніжнік, ні чарадзей, ні змусьнік, які заклінае духаў, ні чараўнік, які апытвае нябожчыкаў {{Канец цытаты}}
Тым не меней, ў [[Першая кніга Царстваў|Першай кнізе Царстваў]] апавядаецца, як валадар [[Саул]] падчас нашэсця [[філістымляне|філістымлян]] звяртаўся праз жанчыну-чараўніцу да памерлага прарока [[Самуіл]]а<ref>[https://www.biblija.by/bible-car1 Першая кніга Царстваў], 28:7—25</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
* [https://www.newadvent.org/cathen/10735a.htm CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: Necromancy - New Advent]
* [https://www.jewishencyclopedia.com/articles/11411-necromancy NECROMANCY — JewishEncyclopedia.com]
* [https://www.encyclopedia.com/philosophy-and-religion/other-religious-beliefs-and-general-terms/miscellaneous-religion/necromancy Necromancy — Encyclopedia.com]
* [https://cvltnation.com/tapping-bones-brief-history-necromancy-ancient-greece-boneghazi/ Tapping The Bones: A Brief History Of Necromancy From Ancient Greece To Boneghazi]
[[Катэгорыя:Магія]]
[[Катэгорыя:Акультызм]]
[[Катэгорыя:Жыццё пасля смерці]]
6bsui5r3jnyqsa4br9q4vn589xau92p
4191598
4191597
2022-08-22T00:03:00Z
Frantishak
22737
wikitext
text/x-wiki
[[Выява:Endor.jpg|міні|Саул раіцца з памерлым Самуілам. Гравюра [[1681]] г.]]
'''Некрама́нтыя''' (ад {{lang-gr|νεκρός}} «мёртвы» і {{lang-gr|μαντεία}} «варажба») — [[магія|магічная]] практыка, якая залучае памерлых.
== Старажытны свет ==
Упершыню слова '''некрамантыя''' было ўжыта [[хрысціянства|хрысціянскім]] багасловам [[Арыген]]ам ([[3 стагоддзе|III]] ст.), аднак сама практыка некрамантыі мае болей старажытныя карані. Звесткі пра яе сустракаюцца ў асобных крыніцах [[Шумер]]а, [[Элам]]а, [[Вавілонія|Вавілоніі]], [[Старажытны Егіпет|Старажытнага Егіпта]].
[[Эліны|Старажытныя грэкі]] верылі ў тое, што душы памерлых валодалі здольнасцю прадбачыць будучыню. У [[пячора|пячоры]] [[Аід]]а на поўдні [[Лаконія|Лаконіі]], у [[Кумы|Кумах]], [[Гераклея Пантыйская|Гераклее]], [[Эрміёні|Герміёне]] і на рацэ [[Ахерон]] у [[Эпір]]ы дзейнічалі свяцілішчы, дзе, як лічылася, вернікі маглі ўступіць у кантакт з нябожчыкамі. Найбольш вядомым быў храм Некрамантэён («аракул памерлых») на Ахероне. [[Паломніцтва|Пілігрымы]], што з'яўляліся сюды, на працягу вызначанага часу знаходзіліся ў цемры, харчаваліся ежай памерлых — [[Боб|бабамі]], [[свініна]]й, [[ячмень|ячменным]] [[хлеб]]ам і [[Вустрыцы|вустрыцамі]], абмываліся і маліліся. Потым у суправаджэнні [[жрэцтва|жраца]] яны праходзілі праз некалькі [[калідор]]аў і жалезную [[брама|браму]], якія сімвалізавалі ўваход у свет нябожчыкаў, прыносілі ў ахвяру [[авечка свойская|авечку]] і спыняліся ў цэнтральнай зале, дзе жрэц спяваў [[малітва|малітвы]] і выклікаў мёртвыя душы. У [[1958]] г. падчас [[Археалагічныя даследаванні|археалагічных раскопак]] Некрамантэёна ў цэнтральнай зале, пабудаванай у [[4 стагоддзе да н.э.|IV]] ст. да н. э. былі выяўлены рэшткі [[Пад’ёмны кран|пад'ёмнага крана]], што мог рухацца з суседняга пакоя<ref>[https://web.archive.org/web/20150607193200/http://www.newsfinder.org/site/more/the_nekromanteio_at_acheron/ The Nekromanteio at Acheron by Fotopoulou Sophia]</ref>. Даследчыкі палічылі, што з яго дапамогай жрацы ўводзілі ў зман наведвальнікаў. Пасля наведвання храма пілігрымы праходзілі трохдзённы абрад ачышчэння і абавязваліся маўчаць пра тое, што пачулі і ўбачылі, пад пагрозай смерці.
[[Стары Запавет]] забараняў [[Іўдаізм|іўдзеям]] некрамантыю<ref>[https://www.biblija.by/bible-lav/ Лявіт], 19:31</ref><ref>[https://www.biblija.by/bible-lav/ Другі Закон], 18:9—11</ref>:
{{Пачатак цытаты}}Не зьвяртайцеся да закліначоў мёртвых, і да чарадзеяў не хадзеце, і не даводзьце сябе да апаганьваньня імі. {{Канец цытаты}}
{{Пачатак цытаты}}Калі ты ўвойдзеш у зямлю, якую дае табе Гасподзь, Бог твой, тады не навучыся рабіць брыдоты, якія рабілі народы гэтыя: не павінен быць у цябе той, хто праводзіць сына свайго альбо дачку сваю праз агонь, ні вяшчун, ні варажбіт, ні чарнакніжнік, ні чарадзей, ні змусьнік, які заклінае духаў, ні чараўнік, які апытвае нябожчыкаў {{Канец цытаты}}
Тым не меней, ў [[Першая кніга Царстваў|Першай кнізе Царстваў]] апавядаецца, як валадар [[Саул]] падчас нашэсця [[філістымляне|філістымлян]] звяртаўся праз жанчыну-чараўніцу да памерлага прарока [[Самуіл]]а<ref>[https://www.biblija.by/bible-car1 Першая кніга Царстваў], 28:7—25</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
* [https://www.newadvent.org/cathen/10735a.htm CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: Necromancy - New Advent]
* [https://www.jewishencyclopedia.com/articles/11411-necromancy NECROMANCY — JewishEncyclopedia.com]
* [https://www.encyclopedia.com/philosophy-and-religion/other-religious-beliefs-and-general-terms/miscellaneous-religion/necromancy Necromancy — Encyclopedia.com]
* [https://cvltnation.com/tapping-bones-brief-history-necromancy-ancient-greece-boneghazi/ Tapping The Bones: A Brief History Of Necromancy From Ancient Greece To Boneghazi]
[[Катэгорыя:Магія]]
[[Катэгорыя:Акультызм]]
[[Катэгорыя:Жыццё пасля смерці]]
d7t82u0epdn22d0qjx4ddp2r0it5ffo
4191599
4191598
2022-08-22T00:04:26Z
Frantishak
22737
wikitext
text/x-wiki
[[Выява:Endor.jpg|міні|Саул раіцца з памерлым Самуілам. Гравюра [[1681]] г.]]
'''Некрама́нтыя''' (ад {{lang-gr|νεκρός}} «мёртвы» і {{lang-gr|μαντεία}} «варажба») — [[магія|магічная]] практыка, якая залучае памерлых.
== Старажытны свет ==
Упершыню слова '''некрамантыя''' было ўжыта [[хрысціянства|хрысціянскім]] багасловам [[Арыген]]ам ([[3 стагоддзе|III]] ст.), аднак сама практыка некрамантыі мае болей старажытныя карані. Звесткі пра яе сустракаюцца ў асобных крыніцах [[Шумер]]а, [[Элам]]а, [[Вавілонія|Вавілоніі]], [[Старажытны Егіпет|Старажытнага Егіпта]].
[[Эліны|Старажытныя грэкі]] верылі ў тое, што душы памерлых валодалі здольнасцю прадбачыць будучыню. У [[пячора|пячоры]] [[Аід]]а на поўдні [[Лаконія|Лаконіі]], у [[Кумы|Кумах]], [[Гераклея Пантыйская|Гераклее]], [[Эрміёні|Герміёне]] і на рацэ [[Ахерон]] у [[Эпір]]ы дзейнічалі свяцілішчы, дзе, як лічылася, вернікі маглі ўступіць у кантакт з нябожчыкамі. Найбольш вядомым быў храм Некрамантэён («аракул памерлых») на Ахероне. [[Паломніцтва|Пілігрымы]], што з'яўляліся сюды, на працягу вызначанага часу знаходзіліся ў цемры, харчаваліся ежай памерлых — [[Боб|бабамі]], [[свініна]]й, [[ячмень|ячменным]] [[хлеб]]ам і [[Вустрыцы|вустрыцамі]], абмываліся і маліліся. Потым у суправаджэнні [[жрэцтва|жраца]] яны праходзілі праз некалькі [[калідор]]аў і жалезную [[брама|браму]], якія сімвалізавалі ўваход у свет нябожчыкаў, прыносілі ў ахвяру [[авечка свойская|авечку]] і спыняліся ў цэнтральнай зале, дзе жрэц спяваў [[малітва|малітвы]] і выклікаў мёртвыя душы. У [[1958]] г. падчас [[Археалагічныя даследаванні|археалагічных раскопак]] Некрамантэёна ў цэнтральнай зале, пабудаванай у [[4 стагоддзе да н.э.|IV]] ст. да н. э., былі выяўлены рэшткі [[Пад’ёмны кран|пад'ёмнага крана]], што мог рухацца з суседняга пакоя<ref>[https://web.archive.org/web/20150607193200/http://www.newsfinder.org/site/more/the_nekromanteio_at_acheron/ The Nekromanteio at Acheron by Fotopoulou Sophia]</ref>. Даследчыкі палічылі, што з яго дапамогай жрацы ўводзілі ў зман наведвальнікаў. Пасля наведвання храма пілігрымы праходзілі трохдзённы абрад ачышчэння і абавязваліся маўчаць пра тое, што пачулі і ўбачылі, пад пагрозай смерці.
[[Стары Запавет]] забараняў [[Іўдаізм|іўдзеям]] некрамантыю<ref>[https://www.biblija.by/bible-lav/ Лявіт], 19:31</ref><ref>[https://www.biblija.by/bible-lav/ Другі Закон], 18:9—11</ref>:
{{Пачатак цытаты}}Не зьвяртайцеся да закліначоў мёртвых, і да чарадзеяў не хадзеце, і не даводзьце сябе да апаганьваньня імі. {{Канец цытаты}}
{{Пачатак цытаты}}Калі ты ўвойдзеш у зямлю, якую дае табе Гасподзь, Бог твой, тады не навучыся рабіць брыдоты, якія рабілі народы гэтыя: не павінен быць у цябе той, хто праводзіць сына свайго альбо дачку сваю праз агонь, ні вяшчун, ні варажбіт, ні чарнакніжнік, ні чарадзей, ні змусьнік, які заклінае духаў, ні чараўнік, які апытвае нябожчыкаў {{Канец цытаты}}
Тым не меней, ў [[Першая кніга Царстваў|Першай кнізе Царстваў]] апавядаецца, як валадар [[Саул]] падчас нашэсця [[філістымляне|філістымлян]] звяртаўся праз жанчыну-чараўніцу да памерлага прарока [[Самуіл]]а<ref>[https://www.biblija.by/bible-car1 Першая кніга Царстваў], 28:7—25</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
* [https://www.newadvent.org/cathen/10735a.htm CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: Necromancy - New Advent]
* [https://www.jewishencyclopedia.com/articles/11411-necromancy NECROMANCY — JewishEncyclopedia.com]
* [https://www.encyclopedia.com/philosophy-and-religion/other-religious-beliefs-and-general-terms/miscellaneous-religion/necromancy Necromancy — Encyclopedia.com]
* [https://cvltnation.com/tapping-bones-brief-history-necromancy-ancient-greece-boneghazi/ Tapping The Bones: A Brief History Of Necromancy From Ancient Greece To Boneghazi]
[[Катэгорыя:Магія]]
[[Катэгорыя:Акультызм]]
[[Катэгорыя:Жыццё пасля смерці]]
lnms1mqfijvxsa0ml9wldkbx5hr12f0
4191656
4191599
2022-08-22T07:19:10Z
Artsiom91
31770
wikitext
text/x-wiki
[[Выява:Endor.jpg|міні|Саул раіцца з памерлым Самуілам. Гравюра [[1681]] г.]]
'''Некрама́нтыя''' (ад {{lang-gr|νεκρός}} «мёртвы» і {{lang-gr|μαντεία}} «варажба») — [[магія|магічная]] практыка, якая залучае памерлых.
== Старажытны свет ==
Упершыню слова '''некрамантыя''' было ўжыта [[хрысціянства|хрысціянскім]] багасловам [[Арыген]]ам ([[3 стагоддзе|III]] ст.), аднак сама практыка некрамантыі мае болей старажытныя карані. Звесткі пра яе сустракаюцца ў асобных крыніцах [[Шумер]]а, [[Элам]]а, [[Вавілонія|Вавілоніі]], [[Старажытны Егіпет|Старажытнага Егіпта]].
[[Эліны|Старажытныя грэкі]] верылі ў тое, што душы памерлых валодалі здольнасцю прадбачыць будучыню. У [[пячора|пячоры]] [[Аід]]а на поўдні [[Лаконія|Лаконіі]], у [[Кумы|Кумах]], [[Гераклея Пантыйская|Гераклеі]], [[Эрміёні|Герміёне]] і на рацэ [[Ахерон]] у [[Эпір]]ы дзейнічалі свяцілішчы, дзе, як лічылася, вернікі маглі ўступіць у кантакт з нябожчыкамі. Найбольш вядомым быў храм Некрамантэон («аракул памерлых») на Ахероне. [[Паломніцтва|Пілігрымы]], што з’яўляліся сюды, на працягу вызначанага часу знаходзіліся ў цемры, харчаваліся ежай памерлых — [[Боб|бабамі]], [[свініна]]й, [[ячмень|ячменным]] [[хлеб]]ам і [[Вустрыцы|вустрыцамі]], абмываліся і маліліся. Потым у суправаджэнні [[жрэцтва|жраца]] яны праходзілі праз некалькі [[калідор]]аў і жалезную [[брама|браму]], якія сімвалізавалі ўваход у свет нябожчыкаў, прыносілі ў ахвяру [[авечка свойская|авечку]] і спыняліся ў цэнтральнай зале, дзе жрэц спяваў [[малітва|малітвы]] і выклікаў мёртвыя душы. У 1958 г. падчас [[Археалагічныя даследаванні|археалагічных раскопак]] Некрамантэона ў цэнтральнай зале, пабудаванай у IV ст. да н.э., былі выяўлены рэшткі [[Пад’ёмны кран|пад’ёмнага крана]], што мог рухацца з суседняга пакоя<ref>[https://web.archive.org/web/20150607193200/http://www.newsfinder.org/site/more/the_nekromanteio_at_acheron/ The Nekromanteio at Acheron by Fotopoulou Sophia]</ref>. Даследчыкі палічылі, што з яго дапамогай жрацы ўводзілі ў зман наведвальнікаў. Пасля наведвання храма пілігрымы праходзілі трохдзённы абрад ачышчэння і абавязваліся маўчаць пра тое, што пачулі і ўбачылі, пад пагрозай смерці.
[[Стары Запавет]] забараняў [[Іўдаізм|іўдзеям]] некрамантыю<ref>[https://www.biblija.by/bible-lav/ Лявіт], 19:31</ref><ref>[https://www.biblija.by/bible-lav/ Другі Закон], 18:9—11</ref>:
{{Пачатак цытаты}}Не зьвяртайцеся да закліначоў мёртвых, і да чарадзеяў не хадзеце, і не даводзьце сябе да апаганьваньня імі. {{Канец цытаты}}
{{Пачатак цытаты}}Калі ты ўвойдзеш у зямлю, якую дае табе Гасподзь, Бог твой, тады не навучыся рабіць брыдоты, якія рабілі народы гэтыя: не павінен быць у цябе той, хто праводзіць сына свайго альбо дачку сваю праз агонь, ні вяшчун, ні варажбіт, ні чарнакніжнік, ні чарадзей, ні змусьнік, які заклінае духаў, ні чараўнік, які апытвае нябожчыкаў {{Канец цытаты}}
Тым не менш, у [[Першая кніга Царстваў|Першай кнізе Царстваў]] апавядаецца, як валадар [[Саул]] падчас нашэсця [[філістымляне|філістымлян]] звяртаўся праз жанчыну-чараўніцу да памерлага прарока [[Самуіл]]а<ref>[https://www.biblija.by/bible-car1 Першая кніга Царстваў], 28:7—25</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
* [https://www.newadvent.org/cathen/10735a.htm CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: Necromancy — New Advent]
* [https://www.jewishencyclopedia.com/articles/11411-necromancy NECROMANCY — JewishEncyclopedia.com]
* [https://www.encyclopedia.com/philosophy-and-religion/other-religious-beliefs-and-general-terms/miscellaneous-religion/necromancy Necromancy — Encyclopedia.com]
* [https://cvltnation.com/tapping-bones-brief-history-necromancy-ancient-greece-boneghazi/ Tapping The Bones: A Brief History Of Necromancy From Ancient Greece To Boneghazi]
[[Катэгорыя:Магія]]
[[Катэгорыя:Акультызм]]
[[Катэгорыя:Жыццё пасля смерці]]
mjzb2jj6pgum445z5ukmm2ylvotf4bc
4191801
4191656
2022-08-22T11:46:42Z
Frantishak
22737
/* Старажытны свет */
wikitext
text/x-wiki
[[Выява:Endor.jpg|міні|Саул раіцца з памерлым Самуілам. Гравюра [[1681]] г.]]
'''Некрама́нтыя''' (ад {{lang-gr|νεκρός}} «мёртвы» і {{lang-gr|μαντεία}} «варажба») — [[магія|магічная]] практыка, якая залучае памерлых.
== Старажытны свет ==
Упершыню слова '''некрамантыя''' было ўжыта [[хрысціянства|хрысціянскім]] багасловам [[Арыген]]ам ([[3 стагоддзе|III]] ст.), аднак сама практыка некрамантыі мае болей старажытныя карані. Звесткі пра яе сустракаюцца ў асобных крыніцах [[Шумер]]а, [[Элам]]а, [[Вавілонія|Вавілоніі]], [[Старажытны Егіпет|Старажытнага Егіпта]].
[[Эліны|Старажытныя грэкі]] верылі ў тое, што душы памерлых валодалі здольнасцю прадбачыць будучыню. У [[пячора|пячоры]] [[Аід]]а на поўдні [[Лаконія|Лаконіі]], у [[Кумы|Кумах]], [[Гераклея Пантыйская|Гераклеі]], [[Эрміёні|Герміёне]] і на рацэ [[Ахерон]] у [[Эпір]]ы дзейнічалі свяцілішчы, дзе, як лічылася, вернікі маглі ўступіць у кантакт з нябожчыкамі. Найбольш вядомым быў храм Некрамантэон («аракул памерлых») на Ахероне. [[Паломніцтва|Пілігрымы]], што з’яўляліся сюды, на працягу вызначанага часу знаходзіліся ў цемры, харчаваліся ежай памерлых — [[Боб|бабамі]], [[свініна]]й, [[ячмень|ячменным]] [[хлеб]]ам і [[Вустрыцы|вустрыцамі]], абмываліся і маліліся. Потым у суправаджэнні [[жрэцтва|жраца]] яны праходзілі праз некалькі [[калідор]]аў і жалезную [[брама|браму]], якія сімвалізавалі ўваход у свет нябожчыкаў, прыносілі ў ахвяру [[авечка свойская|авечку]] і спыняліся ў цэнтральнай зале, дзе жрэц спяваў [[малітва|малітвы]] і выклікаў мёртвыя душы. У 1958 г. падчас [[Археалагічныя даследаванні|археалагічных раскопак]] Некрамантэона ў цэнтральнай зале, пабудаванай у IV ст. да н.э., былі выяўлены рэшткі [[Пад’ёмны кран|пад’ёмнага крана]], што мог рухацца з суседняга пакоя<ref>[https://web.archive.org/web/20150607193200/http://www.newsfinder.org/site/more/the_nekromanteio_at_acheron/ The Nekromanteio at Acheron by Fotopoulou Sophia]</ref>. Даследчыкі палічылі, што з яго дапамогай жрацы ўводзілі ў зман наведвальнікаў. Пасля наведвання храма пілігрымы праходзілі трохдзённы абрад ачышчэння і абавязваліся маўчаць пра тое, што пачулі і ўбачылі, пад пагрозай смерці.
[[Стары Запавет]] забараняў [[Іўдаізм|іўдзеям]] некрамантыю<ref>[https://www.biblija.by/bible-lav/ Лявіт], 19:31</ref><ref>[https://www.biblija.by/bible-lav/ Другі Закон], 18:9—11</ref>:
{{Пачатак цытаты}}Не зьвяртайцеся да закліначоў мёртвых, і да чарадзеяў не хадзеце, і не даводзьце сябе да апаганьваньня імі. {{Канец цытаты}}
{{Пачатак цытаты}}Калі ты ўвойдзеш у зямлю, якую дае табе Гасподзь, Бог твой, тады не навучыся рабіць брыдоты, якія рабілі народы гэтыя: не павінен быць у цябе той, хто праводзіць сына свайго альбо дачку сваю праз агонь, ні вяшчун, ні варажбіт, ні чарнакніжнік, ні чарадзей, ні змусьнік, які заклінае духаў, ні чараўнік, які апытвае нябожчыкаў {{Канец цытаты}}
Тым не менш, у [[Першая кніга Царстваў|Першай кнізе Царстваў]] апавядаецца, як валадар [[Саул]] падчас нашэсця [[філістымляне|філістымлян]] звяртаўся праз жанчыну-чараўніцу да памерлага прарока [[Самуіл]]а<ref>[https://www.biblija.by/bible-car1 Першая кніга Царстваў], 28:7—25</ref>.
З іўдаізму забарона на некрамантыю і іншыя [[магія|магічны]]я дзеянні распаўсюдзілася на [[хрысціянства|хрысціянскіх]] вернікаў. Раннія хрысціянскія аўтары ўзгадвалі звычаі звароту да нябожчыкаў толькі як прыкмету прыхільнікаў [[паганства]].
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
* [https://www.newadvent.org/cathen/10735a.htm CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: Necromancy — New Advent]
* [https://www.jewishencyclopedia.com/articles/11411-necromancy NECROMANCY — JewishEncyclopedia.com]
* [https://www.encyclopedia.com/philosophy-and-religion/other-religious-beliefs-and-general-terms/miscellaneous-religion/necromancy Necromancy — Encyclopedia.com]
* [https://cvltnation.com/tapping-bones-brief-history-necromancy-ancient-greece-boneghazi/ Tapping The Bones: A Brief History Of Necromancy From Ancient Greece To Boneghazi]
[[Катэгорыя:Магія]]
[[Катэгорыя:Акультызм]]
[[Катэгорыя:Жыццё пасля смерці]]
ch09tzvrs8tfa6ctooknbjfb6e0d96w
Фёдар Аляксеевіч Саўчык
0
717050
4191610
4191022
2022-08-22T03:19:02Z
KrBot
24355
+ {{ізаляваны артыкул}}
wikitext
text/x-wiki
{{Асоба}}
{{цёзкі2|Саўчык}}
'''Фёдар Аляксеевіч Саўчык''' ({{ДН|15|6|1915}}, в. [[Кунцаўшчына (Капыльскі раён)|Кунцаўшчына]], [[Капыльскі раён]], [[Мінская вобласць]] — {{ДС|17|12|1975}}, [[Любанскі раён]], [[БССР]]) — беларускі палявод, [[Герой Сацыялістычнай Працы]] (1948).
== Біяграфія ==
У 1936—1941 гадах — калгаснік, 1945—1975 гадах — брыгадзір брыгады па гадоўлі збожжавых у саўгасе «10 гадоў БССР» [[Любанскі раён|Любанскага раёна]].
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* Минская область : энциклопедия. [В 2 т.] Т. 2. — Минск, 2007.
* Беларуская ССР : кароткая энцыклапедыя. [У 5 т.] Т. 5. — Мінск, 1981.
{{Бібліяінфармацыя}}
{{ізаляваны артыкул|date=2022-08-22}}
{{DEFAULTSORT:Саўчык Фёдар Аляксеевіч}}
mn8wllkkn9ijn49n6456ih2gu4ewm8a
Endsieg
0
717066
4191440
4191092
2022-08-21T19:10:44Z
Artsiom91
31770
дададзена [[Катэгорыя:Нямецкія фразы]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
'''Endsieg''' ([[Нямецкая мова|ням]].: канчатковая перамога<ref>{{Cite web|lang=de|url=https://www.duden.de/rechtschreibung/Endsieg|title=Duden {{!}} Endsieg {{!}} Rechtschreibung, Bedeutung, Definition, Herkunft|website=www.duden.de|access-date=2021-05-08|archive-date=2018-08-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20180815200814/https://www.duden.de/rechtschreibung/Endsieg|deadlink=no}}</ref>) — нямецкая фраза, звычайна выкарыстоўваецца для абазначэння перамогі ў канцы вайны або канфлікту.
Адольф Гітлер выкарыстаў фразу ў сваёй кнізе "[[Мая барацьба]]" ў 1925 годзе, пры пастаноўцы рытарычнага пытання – ці хоча лёс, каб габрэйскі народ атрымаў канчатковую перамогу.
У 1930-1940-я гады гэтае слова шырока выкарыстоўвалася ў прапагандзе [[Трэці рэйх|нацысцкай Германіі]]. Фраза была часткай [[Нацыянал-сацыялістычная нямецкая рабочая партыя|нацыянал-сацыялістычнай]] [[Ідэалогія|ідэалогіі]] – нягледзячы на часовыя страты, Трэці рэйх у канчатковым выніку пераможа, і любое парушэнне вернасці нацысцкай ідэалогіі не павінна было быць памяркоўным. Заява канчатковай перамогі стала яшчэ болей роспачнай ў 1943 годзе, калі поспехі саюзнікаў прымусілі Нямеччыну перайсці да абароны. Нямецкая прапаганда сцвярджала, што "эндзіг" непазбежны з-за перавагі арыйскай расы. Ёзэф Гебельс згадваў фразу нават ў сакавіку 1945 года. <ref>[[ARD (broadcaster)|ARD]]: http://kriegsende.ard.de/pages_std_lib/0,3275,OID1146474,00.html. Retrieved on 29 April 2006 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090201204338/http://kriegsende.ard.de/pages_std_lib/0,3275,OID1146474,00.html |date=1 February 2009 }}</ref>
==Крыніцы==
[[Катэгорыя:Нямецкія фразы]]
janakaybu4qd6oegn98xxlxh3ts9bso
4191609
4191440
2022-08-22T03:18:50Z
KrBot
24355
+ {{ізаляваны артыкул}}
wikitext
text/x-wiki
'''Endsieg''' ([[Нямецкая мова|ням]].: канчатковая перамога<ref>{{Cite web|lang=de|url=https://www.duden.de/rechtschreibung/Endsieg|title=Duden {{!}} Endsieg {{!}} Rechtschreibung, Bedeutung, Definition, Herkunft|website=www.duden.de|access-date=2021-05-08|archive-date=2018-08-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20180815200814/https://www.duden.de/rechtschreibung/Endsieg|deadlink=no}}</ref>) — нямецкая фраза, звычайна выкарыстоўваецца для абазначэння перамогі ў канцы вайны або канфлікту.
Адольф Гітлер выкарыстаў фразу ў сваёй кнізе "[[Мая барацьба]]" ў 1925 годзе, пры пастаноўцы рытарычнага пытання – ці хоча лёс, каб габрэйскі народ атрымаў канчатковую перамогу.
У 1930-1940-я гады гэтае слова шырока выкарыстоўвалася ў прапагандзе [[Трэці рэйх|нацысцкай Германіі]]. Фраза была часткай [[Нацыянал-сацыялістычная нямецкая рабочая партыя|нацыянал-сацыялістычнай]] [[Ідэалогія|ідэалогіі]] – нягледзячы на часовыя страты, Трэці рэйх у канчатковым выніку пераможа, і любое парушэнне вернасці нацысцкай ідэалогіі не павінна было быць памяркоўным. Заява канчатковай перамогі стала яшчэ болей роспачнай ў 1943 годзе, калі поспехі саюзнікаў прымусілі Нямеччыну перайсці да абароны. Нямецкая прапаганда сцвярджала, што "эндзіг" непазбежны з-за перавагі арыйскай расы. Ёзэф Гебельс згадваў фразу нават ў сакавіку 1945 года. <ref>[[ARD (broadcaster)|ARD]]: http://kriegsende.ard.de/pages_std_lib/0,3275,OID1146474,00.html. Retrieved on 29 April 2006 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090201204338/http://kriegsende.ard.de/pages_std_lib/0,3275,OID1146474,00.html |date=1 February 2009 }}</ref>
== Крыніцы ==
{{ізаляваны артыкул|date=2022-08-22}}
[[Катэгорыя:Нямецкія фразы]]
j62iul73eyct4l6el5pl5xkldm6sw6p
Мікалай Аляксандравіч Сталяроў
0
717068
4191602
4191104
2022-08-22T02:54:56Z
VladimirZhV
9113
/* Спасылкі */ дапаўненне
wikitext
text/x-wiki
{{цёзкі2|Сталяроў}}
{{Вучоны}}
'''Мікалай Аляксандравіч Сталяро́ў'''{{sfn|БелЭн|2002}} ({{ДН|8|9|1870}}, Кіеў — {{ДС|||1942}}, Мінск) — [[матэматык]], [[прафесар]] (1914). [[Стацкі саветнік]].
== Біяграфія ==
Нарадзіўся ў Кіеве. У 1894 годзе скончыў матэматычнае аддзяленне фізіка-матэматычнага факультэта [[Кіеўскі нацыянальны ўніверсітэт імя Тараса Шаўчэнкі|Кіеўскага Імператарскага ўніверсітэта Святога Уладзіміра]].
{{пішу|1=[[Адмысловае:Contributions/VladimirZhV|VladimirZhV]]|2=21 жніўня 2022}}
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{Крыніцы/БелЭн|15|Сталяроў Мікалай Аляксандравіч|[[Аляксей Адамавіч Гусак|Гусак А. А.]]|141}}
== Спасылкі ==
* {{bis.nlb.by|139023|Сталяроў Мікалай Аляксандравіч}}
* {{bis.nlb.by|171787|Столяров Николай Александрович, математика, 1870—1942 {{ref-ru}}}}
* [http://unicat.nlb.by/scient/pls/dict.prn_ref?tu=e&tq=v0&name_view=va_all&a001=BY-NLB-ar672965&strq=l_siz=50 Сталяроў, Мікалай Аляксандравіч (матэматыка; 1870—1942)]
* [https://web.archive.org/web/20140419013030/http://library.kpi.kharkov.ua/PREPODAVATELY/PR_%D0%A1.html История ХПИ] {{ref-ru}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Сталяроў Мікалай Аляксандравіч}}
[[Катэгорыя:Матэматыкі Расійскай імперыі]]
[[Катэгорыя:Матэматыкі СССР]]
[[Катэгорыя:Стацкія саветнікі]]
bj8ga4ghtrcanjxu3atlq97e8awl22b
4191603
4191602
2022-08-22T02:56:35Z
VladimirZhV
9113
/* Спасылкі */
wikitext
text/x-wiki
{{цёзкі2|Сталяроў}}
{{Вучоны}}
'''Мікалай Аляксандравіч Сталяро́ў'''{{sfn|БелЭн|2002}} ({{ДН|8|9|1870}}, Кіеў — {{ДС|||1942}}, Мінск) — [[матэматык]], [[прафесар]] (1914). [[Стацкі саветнік]].
== Біяграфія ==
Нарадзіўся ў Кіеве. У 1894 годзе скончыў матэматычнае аддзяленне фізіка-матэматычнага факультэта [[Кіеўскі нацыянальны ўніверсітэт імя Тараса Шаўчэнкі|Кіеўскага Імператарскага ўніверсітэта Святога Уладзіміра]].
{{пішу|1=[[Адмысловае:Contributions/VladimirZhV|VladimirZhV]]|2=21 жніўня 2022}}
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{Крыніцы/БелЭн|15|Сталяроў Мікалай Аляксандравіч|[[Аляксей Адамавіч Гусак|Гусак А. А.]]|141}}
== Спасылкі ==
* {{bis.nlb.by|139023|Сталяроў Мікалай Аляксандравіч}}
* {{bis.nlb.by|171787|Столяров Николай Александрович, математика, 1870—1942 {{ref-ru}}}}
* [http://unicat.nlb.by/scient/pls/dict.prn_ref?tu=e&tq=v0&name_view=va_all&a001=BY-NLB-ar672965&strq=l_siz=50 Сталяроў, Мікалай Аляксандравіч (матэматыка; 1870—1942)]
* [https://web.archive.org/web/20140419013030/http://library.kpi.kharkov.ua/PREPODAVATELY/PR_%D0%A1.html История ХПИ] {{ref-ru}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Сталяроў Мікалай Аляксандравіч}}
[[Катэгорыя:Выкладчыкі ВНУ Харкава]]
[[Катэгорыя:Матэматыкі Расійскай імперыі]]
[[Катэгорыя:Матэматыкі СССР]]
[[Катэгорыя:Стацкія саветнікі]]
jfa2k7gm13pc34lz9u686fzcfwedifx
4191604
4191603
2022-08-22T03:01:10Z
VladimirZhV
9113
/* Літаратура */ дапаўненне
wikitext
text/x-wiki
{{цёзкі2|Сталяроў}}
{{Вучоны}}
'''Мікалай Аляксандравіч Сталяро́ў'''{{sfn|БелЭн|2002}} ({{ДН|8|9|1870}}, Кіеў — {{ДС|||1942}}, Мінск) — [[матэматык]], [[прафесар]] (1914). [[Стацкі саветнік]].
== Біяграфія ==
Нарадзіўся ў Кіеве. У 1894 годзе скончыў матэматычнае аддзяленне фізіка-матэматычнага факультэта [[Кіеўскі нацыянальны ўніверсітэт імя Тараса Шаўчэнкі|Кіеўскага Імператарскага ўніверсітэта Святога Уладзіміра]].
{{пішу|1=[[Адмысловае:Contributions/VladimirZhV|VladimirZhV]]|2=21 жніўня 2022}}
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{Крыніцы/БелЭн|15|Сталяроў Мікалай Аляксандравіч|[[Аляксей Адамавіч Гусак|Гусак А. А.]]|141}}
* Столяров Николай Александрович // Прафесары і дактары навук Беларускага дзяржаўнага універсітэта, 1921—2001. — Минск, 2001. — С. 268.
== Спасылкі ==
* {{bis.nlb.by|139023|Сталяроў Мікалай Аляксандравіч}}
* {{bis.nlb.by|171787|Столяров Николай Александрович, математика, 1870—1942 {{ref-ru}}}}
* [http://unicat.nlb.by/scient/pls/dict.prn_ref?tu=e&tq=v0&name_view=va_all&a001=BY-NLB-ar672965&strq=l_siz=50 Сталяроў, Мікалай Аляксандравіч (матэматыка; 1870—1942)]
* [https://web.archive.org/web/20140419013030/http://library.kpi.kharkov.ua/PREPODAVATELY/PR_%D0%A1.html История ХПИ] {{ref-ru}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Сталяроў Мікалай Аляксандравіч}}
[[Катэгорыя:Выкладчыкі ВНУ Харкава]]
[[Катэгорыя:Матэматыкі Расійскай імперыі]]
[[Катэгорыя:Матэматыкі СССР]]
[[Катэгорыя:Стацкія саветнікі]]
if5c419xuwko1tcopctl4mfm1o9bzqk
Пётр Трафімавіч Дземчанка
0
717071
4191359
4191115
2022-08-21T17:58:05Z
Artsiom91
31770
+ 2 катэгорыі; ±[[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнага Савета БССР]]→[[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнага Савета БССР 9-га склікання]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{Асоба}}
{{цёзкі2|Дземчанка}}
'''Пётр Трафімавіч Дземчанка''' ({{ДН|3|10|1924}}, [[Кемераўская вобласць]] — {{ДС|11|1|1990}}, г. [[Гомель]]) — удзельнік Вялікай Айчыннай вайны, [[Заслужаны работнік культуры Беларусі|заслужаны работнік культуры Беларусі]], [[Герой Сацыялістычнай Працы]] (1974), [[Прэмія Савета Міністраў СССР|лаўрэат прэміі Савета Міністраў СССР]] (1983)
== Біяграфія ==
Скончыў 7 класаў, з 1939 года працаваў у калгасе да прызыву ў войска ў жніўні 1942 года.
У 1960—1989 гадах працаваў слесарам-зборшчыкам на [[Гомельскі завод вымяральных прылад|Гомельскім заводзе вымерных прылад]].
Абіраўся дэпутатам [[Вярхоўны Савет БССР|Вярхоўнага Савета БССР]].
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* Беларуская ССР : кароткая энцыклапедыя : у 5 т. — Мінск, 1981. — Т. 5. — С. 200.
* Белорусская ССР : краткая энциклопедия : в 5 т. — Минск, 1982. — Т. 5. — С. 195.
* Почетные граждане белорусских городов : биографический справочник / Б. Д. Долготович. — Минск, 2008. — С. 123—124.
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Дземчанка Пётр Трафімавіч}}
[[Катэгорыя:Ганаровыя грамадзяне Гомеля]]
[[Катэгорыя:Дэлегаты XXV з’езда КПСС]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнага Савета БССР 9-га склікання]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнага Савета БССР 10-га склікання]]
[[Катэгорыя:Члены ЦК КПБ]]
io0iwimyr41dos1ew8g3pzbx7tj31ni
Уладзімір Тарасавіч Чуракоў
0
717091
4191377
4191186
2022-08-21T18:12:55Z
Balachon77
65750
wikitext
text/x-wiki
{{Асоба}}
'''Уладзімір Тарасавіч Чуракоў''' ({{ДН|3|9|1927}}, в. [[Хутар (Гомельскі раён)|Хутар]], [[Гомельскі раён]], [[Гомельская вобласць]] — {{ДС|8|5|2011}}, г. [[Гомель]]) — беларускі работнік прамысловасці, [[Герой Сацыялістычнай Працы]] (1971), [[Заслужаны рацыяналізатар Рэспублікі Беларусь|заслужаны рацыяналізатар Беларусі]].
== Біяграфія ==
Скончыў 7 класаў сельскай школы.
У час [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] разам з бацькамі знаходзіўся на акупіраванай тэрыторыі. Летам 1944 года прыйшоў на Гомельскі дрэваапрацоўчы камбінат. Спачатку быў вучнем сталяра, потым стаў працаваць вытворцам шаблонаў. Скончыў профільную школу фабрычна-заводскага навучання. У час працы на камбінаце будаваў вытворчыя цэхі, жыллё. У 1947 годзе падаў першую рацыяналізатарскую прапанову, якая дала магчымасць павысіць якасць працы.
У 1956 годзе перайшоў на працу ў эксперыментальную майстэрню мэблевага цэха, дзе асвоіў выраб новых узораў мэблі і аснасткі да абсталявання. У 1963 годзе прыняў кіраўніцтва брыгадай эксперыментальнай майстэрні. Разам з падначаленымі выконваў і перавыконваў планавыя заданні пяцігодак пры выдатнай якасці прадукцыі і строгім захаванні тэхналагічных патрабаванняў. Зладжаная, творчая праца і прафесійнае майстэрства дазволілі сталярам брыгады Чуракова дасягаць высокіх вынікаў, распрацоўваць эксперыментальныя ўзоры мэблі для міжнародных выставак.
== Узнагароды ==
У 1968 годзе было прысвоена ганаровае званне «[[Заслужаны рацыяналізатар Рэспублікі Беларусь|Заслужаны рацыяналізатар Беларускай ССР]]». Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 7 мая 1971 года за выдатныя вытворчыя поспехі ў выкананні заданняў пяцігадовага плана было прысвоена званне Героя Сацыялістычнай Працы з уручэннем ордэна Леніна і залатога медаля «Серп і Молат». Узнагароджаны двума ордэнамі Леніна, медалямі.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* Беларуская ССР : кароткая энцыклапедыя : у 5 т. — Мінск, 1981. — Т. 5. — С. 654.
* Белорусская ССР : краткая энциклопедия : в 5 т. — Минск, 1982. — Т. 5. — С. 678.
* Регионы Беларуси : энциклопедия : в 7 т. — Минск, 2012. — Т. 3, кн. 2 : Гомельская область. — С. 476.
* Твои герои, Беларусь! Герои Социалистического Труда : биографический справочник. — Минск, 2014. — С. 234.
* Трудовая гвардия Гомельщины / [составители: А. М. Иванисов, А. А. Костюченко, А. М. Шныпарков]. — Минск, 1986. — С. 326—330.
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Чуракоў Уладзімір Тарасавіч}}
o5jks8ojexvrz675e6z6o9vdzxgmyur
Астраглядскі касцёл
0
717096
4191213
2022-08-21T12:37:27Z
Паўлюк Шапецька
37440
Новая старонка: «{{Храм}} '''Касцёл у Астраглядах''' — былы драўляны каталіцкі храм у в. [[Астрагляды]] [[Брагінскі раён|Брагінскага раёна]]. == Гісторыя == Файл:Ікона Маці Божая Снежная з Астраглядаў (?), другая палова XVIII ст.|міні|злева|Ікона Маці Божая Снежная з Астраглядаў (?),...»
wikitext
text/x-wiki
{{Храм}}
'''Касцёл у Астраглядах''' — былы драўляны каталіцкі храм у в. [[Астрагляды]] [[Брагінскі раён|Брагінскага раёна]].
== Гісторыя ==
[[Файл:Ікона Маці Божая Снежная з Астраглядаў (?), другая палова XVIII ст.|міні|злева|Ікона Маці Божая Снежная з Астраглядаў (?), другая палова XVIII ст.]]
[[Файл:Astrahlady, Uniebaŭziaćcia. Астрагляды, Унебаўзяцьця (1914) (2).jpg|міні|злева]]
Касцёл быў заснаваны на сродкі Харлінскіх. Падубаваны ў 1626 годзе і перароблены ў 1805 годзе. У канца 17 стагоддзя, паведамляюць, што пры касцёле дзейнічаў і манастыр дамініканцаў.
З успамінаў жыхаркі вёскі Марытон Юзэфы Каржанеўскай: «падчас рэвалюцыі касцёл быў разгромлены, усё, што змяшалася ўнутры, кудысці вывезенае. Пасля гэтага не было ані касцёлу, ані капліцы.»
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
* [https://www.radzima.org/be/object/6216.html Касцёл | Астрагляды]
* [http://nashkraj.info/rimsko-katolicheskij-kostel-i-polskoe-kladbishhe-v-d-ostroglyady-braginskogo-rajona-istoriya-sozdaniya-i-razrusheniya/ Римско-католический костел и «польское» кладбище в д. Острогляды Брагинского района: история создания и разрушения]
[[Катэгорыя:Астрагляды]]
[[Катэгорыя:Знішчаныя збудаванні Беларусі]]
[[Катэгорыя:Драўляныя касцёлы Беларусі]]
[[Катэгорыя:Касцёлы Брагінскага раёна]]
mnh5u2s931feyzcivmqwb6d32bcowyk
4191214
4191213
2022-08-21T12:37:56Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
{{Храм}}
'''Касцёл у Астраглядах''' — былы драўляны каталіцкі храм у в. [[Астрагляды]] [[Брагінскі раён|Брагінскага раёна]].
== Гісторыя ==
[[Файл:Ікона Маці Божая Снежная.png|міні|злева|Ікона Маці Божая Снежная з Астраглядаў (?), другая палова XVIII ст.]]
[[Файл:Astrahlady, Uniebaŭziaćcia. Астрагляды, Унебаўзяцьця (1914) (2).jpg|міні|злева]]
Касцёл быў заснаваны на сродкі Харлінскіх. Падубаваны ў 1626 годзе і перароблены ў 1805 годзе. У канца 17 стагоддзя, паведамляюць, што пры касцёле дзейнічаў і манастыр дамініканцаў.
З успамінаў жыхаркі вёскі Марытон Юзэфы Каржанеўскай: «падчас рэвалюцыі касцёл быў разгромлены, усё, што змяшалася ўнутры, кудысці вывезенае. Пасля гэтага не было ані касцёлу, ані капліцы.»
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
* [https://www.radzima.org/be/object/6216.html Касцёл | Астрагляды]
* [http://nashkraj.info/rimsko-katolicheskij-kostel-i-polskoe-kladbishhe-v-d-ostroglyady-braginskogo-rajona-istoriya-sozdaniya-i-razrusheniya/ Римско-католический костел и «польское» кладбище в д. Острогляды Брагинского района: история создания и разрушения]
[[Катэгорыя:Астрагляды]]
[[Катэгорыя:Знішчаныя збудаванні Беларусі]]
[[Катэгорыя:Драўляныя касцёлы Беларусі]]
[[Катэгорыя:Касцёлы Брагінскага раёна]]
8fhhe2b00ferjwhnb2oviywhlp6uvxv
4191216
4191214
2022-08-21T12:48:30Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
{{Храм}}
'''Касцёл у Астраглядах''' — былы драўляны каталіцкі храм у в. [[Астрагляды]] [[Брагінскі раён|Брагінскага раёна]].
== Гісторыя ==
[[Файл:Ікона Маці Божая Снежная.png|міні|злева|Ікона Маці Божая Снежная з Астраглядаў (?), другая палова XVIII ст.]]
[[Файл:Astrahlady, Uniebaŭziaćcia. Астрагляды, Унебаўзяцьця (1914) (2).jpg|міні|злева]]
Падубаваны ў 1626 годзе на сродкі Харлінскіх. У канца 17 стагоддзя, паведамляюць, што пры касцёле дзейнічаў і манастыр дамініканцаў.
З часам драўляныя сцены касцёла струхлелі і ў 1805 годзе па ініцыятыве ксяндза Іосіфа Корсака было праведзена будаванне новага будынка. Навы касцёл быў у даўжыню 23, шырынёй 18 і вышынёй 19 локцяў.
У 1842 годзе пры касцёле існаваў шпіталь, прыходская школа і бібліятэка, у якой знаходзілася 54 кніга.
З успамінаў жыхаркі вёскі Марытон Юзэфы Каржанеўскай: «падчас рэвалюцыі касцёл быў разгромлены, усё, што змяшалася ўнутры, кудысці вывезенае. Пасля гэтага не было ані касцёлу, ані капліцы.»
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
* [https://www.radzima.org/be/object/6216.html Касцёл | Астрагляды]
* [http://nashkraj.info/rimsko-katolicheskij-kostel-i-polskoe-kladbishhe-v-d-ostroglyady-braginskogo-rajona-istoriya-sozdaniya-i-razrusheniya/ Римско-католический костел и «польское» кладбище в д. Острогляды Брагинского района: история создания и разрушения]
[[Катэгорыя:Астрагляды]]
[[Катэгорыя:Знішчаныя збудаванні Беларусі]]
[[Катэгорыя:Драўляныя касцёлы Беларусі]]
[[Катэгорыя:Касцёлы Брагінскага раёна]]
io5ho780tbpr6kdmh2ano7wd6ccqj4y
4191527
4191216
2022-08-21T19:59:03Z
JerzyKundrat
174
катэгорыі
wikitext
text/x-wiki
{{Храм}}
'''Касцёл у Астраглядах''' — былы драўляны каталіцкі храм у в. [[Астрагляды]] [[Брагінскі раён|Брагінскага раёна]].
== Гісторыя ==
[[Файл:Ікона Маці Божая Снежная.png|міні|злева|Ікона Маці Божая Снежная з Астраглядаў (?), другая палова XVIII ст.]]
[[Файл:Astrahlady, Uniebaŭziaćcia. Астрагляды, Унебаўзяцьця (1914) (2).jpg|міні|злева]]
Падубаваны ў 1626 годзе на сродкі Харлінскіх. У канца 17 стагоддзя, паведамляюць, што пры касцёле дзейнічаў і манастыр дамініканцаў.
З часам драўляныя сцены касцёла струхлелі і ў 1805 годзе па ініцыятыве ксяндза Іосіфа Корсака было праведзена будаванне новага будынка. Навы касцёл быў у даўжыню 23, шырынёй 18 і вышынёй 19 локцяў.
У 1842 годзе пры касцёле існаваў шпіталь, прыходская школа і бібліятэка, у якой знаходзілася 54 кніга.
З успамінаў жыхаркі вёскі Марытон Юзэфы Каржанеўскай: «падчас рэвалюцыі касцёл быў разгромлены, усё, што змяшалася ўнутры, кудысці вывезенае. Пасля гэтага не было ані касцёлу, ані капліцы.»
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
* [https://www.radzima.org/be/object/6216.html Касцёл | Астрагляды]
* [http://nashkraj.info/rimsko-katolicheskij-kostel-i-polskoe-kladbishhe-v-d-ostroglyady-braginskogo-rajona-istoriya-sozdaniya-i-razrusheniya/ Римско-католический костел и «польское» кладбище в д. Острогляды Брагинского района: история создания и разрушения]
[[Катэгорыя:Астрагляды]]
[[Катэгорыя:Драўляныя касцёлы Беларусі]]
[[Катэгорыя:Знішчаныя збудаванні Беларусі]]
[[Катэгорыя:Колішнія касцёлы Гомельскай вобласці]]
hvm1vl4yqiyvh2ag0js27sqnoeheyxj
4191555
4191527
2022-08-21T20:35:42Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
{{Храм}}
'''Касцёл у Астраглядах''' — былы драўляны каталіцкі храм у в. [[Астрагляды]] [[Брагінскі раён|Брагінскага раёна]].
== Гісторыя ==
[[Файл:Ікона Маці Божая Снежная.png|міні|злева|Ікона Маці Божая Снежная з Астраглядаў (?), другая палова XVIII ст.]]
[[Файл:Astrahlady, Uniebaŭziaćcia. Астрагляды, Унебаўзяцьця (1914) (2).jpg|міні|злева]]
Падубаваны ў 1626 годзе на сродкі Харлінскіх. У канца 17 стагоддзя, паведамляюць, што пры касцёле дзейнічаў і манастыр дамініканцаў.
З часам драўляныя сцены касцёла струхлелі і ў 1805 годзе па ініцыятыве ксяндза Іосіфа Корсака было праведзена будаванне новага будынка. Навы касцёл быў у даўжыню 23, шырынёй 18 і вышынёй 19 локцяў.
У 1842 годзе пры касцёле існаваў шпіталь, прыходская школа і бібліятэка, у якой знаходзілася 54 кніга.
З успамінаў жыхаркі вёскі Марытон Юзэфы Каржанеўскай: «падчас рэвалюцыі касцёл быў разгромлены, усё, што змяшалася ўнутры, кудысці вывезенае. Пасля гэтага не было ані касцёлу, ані капліцы.»
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
* [https://www.radzima.org/be/object/6216.html Касцёл | Астрагляды]
* [http://nashkraj.info/rimsko-katolicheskij-kostel-i-polskoe-kladbishhe-v-d-ostroglyady-braginskogo-rajona-istoriya-sozdaniya-i-razrusheniya/ Римско-католический костел и «польское» кладбище в д. Острогляды Брагинского района: история создания и разрушения]
[[Катэгорыя:Астрагляды]]
[[Катэгорыя:Драўляныя касцёлы Беларусі]]
[[Катэгорыя:Знішчаныя збудаванні Беларусі]]
[[Катэгорыя:Колішнія касцёлы Гомельскай вобласці]]
[[Катэгорыя:Касцёлы Брагінскага раёна]]
mwjyy43d6lbgx9y0jgdv2ahws44tg6t
Катэгорыя:Касцёлы Брагінскага раёна
14
717097
4191215
2022-08-21T12:41:22Z
Паўлюк Шапецька
37440
Новая старонка: «{{catmain}} [[Катэгорыя:Храмы Брагінскага раёна]] [[Катэгорыя:Касцёлы Гомельскай вобласці паводле раёнаў|Брагінскі раён]]»
wikitext
text/x-wiki
{{catmain}}
[[Катэгорыя:Храмы Брагінскага раёна]]
[[Катэгорыя:Касцёлы Гомельскай вобласці паводле раёнаў|Брагінскі раён]]
8f5v5t24p3kpzusxswwf1jhrtls7qnv
4191428
4191215
2022-08-21T18:52:45Z
Artsiom91
31770
wikitext
text/x-wiki
[[Катэгорыя:Храмы Брагінскага раёна]]
[[Катэгорыя:Касцёлы Гомельскай вобласці паводле раёнаў|Брагінскі раён]]
me30iokb6u69z8hat2fsx47cixnitoh
Іван Дзмітрыевіч Сіраж
0
717099
4191222
2022-08-21T13:05:59Z
Паўлюк Шапецька
37440
Новая старонка: «{{Асоба}} '''Іван Дзмітрыевіч Сіраж''' ({{ДН|7|5|1933}}, в. [[Астрагляды]], [[Брагінскі раён]], [[Гомельская вобласць]] — ?) — заслужаны механізатар рэспублікі, [[Герой Сацыялістычнай Працы]] (1966). == Біяграфія == Нарадзіўся ў сям’і калгаснікаў. Пасля Другая сусветная в...»
wikitext
text/x-wiki
{{Асоба}}
'''Іван Дзмітрыевіч Сіраж''' ({{ДН|7|5|1933}}, в. [[Астрагляды]], [[Брагінскі раён]], [[Гомельская вобласць]] — ?) — заслужаны механізатар рэспублікі, [[Герой Сацыялістычнай Працы]] (1966).
== Біяграфія ==
Нарадзіўся ў сям’і калгаснікаў. Пасля [[Другая сусветная вайна|вайны]] атрымаў адукацыю ў Астраглядаўскай няпоўнай сярэдняй школе. Рана пачаў працоўную дзейнасць: з 1949 года — на паляводчых работах у мясцовым саўгасе.
Пасля службы ў [[Чырвоная Армія|арміі]] ўладкаваўся рознарабочым на Рэчыцкі мэблевы камбінат, але з цягам часу, у 1956 годзе, вярнуўся ў сельскую гаспадарку. Набыў прафесію трактарыста-машыніста і застаўся на малой радзіме ў саўгасе «Астрагляды». Працаваў у саўгасе «Астрагляды» механізатарам да яго ліквідацыі ў 1986 годзе ў выніку [[Чарнобыльская катастрофа|чарнобыльскай катастрофы]].
Выбіраўся дэпутатам [[Вярхоўны Савет СССР|Вярхоўнага Савета СССР]] у 1970—1974 гадоў. Неаднаразова быў дэпутатам раённага і сельскага Саветаў.
== Узнагароды ==
Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 22 сакавіка 1966 года за дасягнутыя поспехі ў развіцці жывёлагадоўлі, павелічэнні вытворчасці і нарыхтовак мяса, малака, яек, шэрсці і іншай прадукцыі Івану Сіражу прысвоена званне Героя Сацыялістычнай працы.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
* [http://www.bragin.by/2021/11/pracaj-adzinyya-mexanizavanae-zvyano-pa-vyroshchvanni-prapashnyx-kultur-na-chale-z-ivanam-sirazham-stala-%D1%9Ezoram-samaaddanaj-vysokavytvorchaj-pracy/ Працай адзіныя. Механізаванае звяно па вырошчванні прапашных культур на чале з Іванам Сіражам стала ўзорам самаадданай высокавытворчай працы]
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Сіраж Іван Дзмітрыевіч}}
[[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнага Савета СССР 8 склікання]]
[[Катэгорыя:Дэлегаты XXIV з’езда КПСС]]
2yo48e7464ajgvy3r2y3wal474ks505
4191223
4191222
2022-08-21T13:08:07Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
{{Асоба}}
'''Іван Дзмітрыевіч Сіраж''' ({{ДН|5|7|1933}}, в. [[Астрагляды]], [[Брагінскі раён]], [[Гомельская вобласць]] — ?) — заслужаны механізатар рэспублікі, [[Герой Сацыялістычнай Працы]] (1966).
== Біяграфія ==
Нарадзіўся ў сям’і калгаснікаў. Пасля [[Другая сусветная вайна|вайны]] атрымаў адукацыю ў Астраглядаўскай няпоўнай сярэдняй школе. Рана пачаў працоўную дзейнасць: з 1949 года — на паляводчых работах у мясцовым саўгасе.
Пасля службы ў [[Чырвоная Армія|арміі]] ўладкаваўся рознарабочым на Рэчыцкі мэблевы камбінат, але з цягам часу, у 1956 годзе, вярнуўся ў сельскую гаспадарку. Набыў прафесію трактарыста-машыніста і застаўся на малой радзіме ў саўгасе «Астрагляды». Працаваў у саўгасе «Астрагляды» механізатарам да яго ліквідацыі ў 1986 годзе ў выніку [[Чарнобыльская катастрофа|чарнобыльскай катастрофы]].
Выбіраўся дэпутатам [[Вярхоўны Савет СССР|Вярхоўнага Савета СССР]] у 1970—1974 гадоў. Неаднаразова быў дэпутатам раённага і сельскага Саветаў.
== Узнагароды ==
Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 22 сакавіка 1966 года за дасягнутыя поспехі ў развіцці жывёлагадоўлі, павелічэнні вытворчасці і нарыхтовак мяса, малака, яек, шэрсці і іншай прадукцыі Івану Сіражу прысвоена званне Героя Сацыялістычнай працы.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
* [http://www.bragin.by/2021/11/pracaj-adzinyya-mexanizavanae-zvyano-pa-vyroshchvanni-prapashnyx-kultur-na-chale-z-ivanam-sirazham-stala-%D1%9Ezoram-samaaddanaj-vysokavytvorchaj-pracy/ Працай адзіныя. Механізаванае звяно па вырошчванні прапашных культур на чале з Іванам Сіражам стала ўзорам самаадданай высокавытворчай працы]
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Сіраж Іван Дзмітрыевіч}}
[[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнага Савета СССР 8 склікання]]
[[Катэгорыя:Дэлегаты XXIV з’езда КПСС]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты раённых саветаў Беларусі]]
o1whhds58g9djb79x4iqco3kmge67sk
Партызанская брыгада імя М. А. Шчорса (С. С. Ключнік)
0
717101
4191230
2022-08-21T14:16:32Z
Kiryienka
26582
Новая старонка: «{{значэнні|Партызанская брыгада імя М. А. Шчорса}} {{Вайсковае фарміраванне |назва = Партызанская брыгада імя М. А. Шчорса |гады = 1943—1944 |войны = [[Другая сусветная вайна]]<br />[[Вялікая Айчынная вайна]] |краіна = {{Сцягафікацыя|СССР}}<br...»
wikitext
text/x-wiki
{{значэнні|Партызанская брыгада імя М. А. Шчорса}}
{{Вайсковае фарміраванне
|назва = Партызанская брыгада імя М. А. Шчорса
|гады = 1943—1944
|войны = [[Другая сусветная вайна]]<br />[[Вялікая Айчынная вайна]]
|краіна = {{Сцягафікацыя|СССР}}<br />{{Сцягафікацыя|БССР|1940}}
|памер = 1120 партызан (4.7.1944)
|роля = змаганне з [[Трэці рэйх|акупантамі]]
|тып = [[партызаны]]
|у складзе = [[Івянецкае партызанскае злучэнне]]
|вядомыя_камандзіры = [[Станіслаў Савельевіч Ключнік|С. С. Ключнік]]
|размяшчэнне = [[Заслаўскі раён|Заслаўскі]], [[Мінскі раён|Мінскі]], [[Дзяржынскі раён|Дзяржынскі]], [[Івянецкі раён|Івянецкі]], [[Радашковіцкі раён|Радашковіцкі]] раёны
|падпарадкаванне = [[Беларускі штаб партызанскага руху]]
}}
'''Партызанская брыгада імя М. А. Шчорса''' — [[Партызанская брыгада (СССР, 1941—1944)|партызанская брыгада]], створаная ў лістападзе 1943 года на базе атрада імя Шчорса, арганізаванага ў маі 1943. Дзейнічала на акупіраванай тэрыторыі [[Заслаўскі раён|Заслаўскага]], [[Мінскі раён|Мінскага]], [[Дзяржынскі раён|Дзяржынскага]], [[Івянецкі раён|Івянецкага]], [[Радашковіцкі раён|Радашковіцкага]] раёнаў. 4 ліпеня 1944 года брыгада (1120 партызан, 8 атрадаў) злучылася з [[Чырвоная Армія|Чырвонай Арміяй]].
== Склад ==
* атрад імя Шчорса;
* атрад «Перамога»;
* атрад імя Мікаяна;
* атрад імя Калініна;
* кавалерыйскі атрад імя Чапаева;
* атрад імя Ракасоўскага;
* атрад імя Шчарбакова;
* атрад імя Кастуся Каліноўскага.
== Камандаванне ==
=== Камандзір ===
* [[Станіслаў Савельевіч Ключнік|С. С. Ключнік]]
=== Камісар ===
* [[Іван Барысавіч Леванкоў|І. Б. Леванкоў]]
=== Начальнік штаба ===
* А. С. Шрубко
== Гісторыя ==
У лютым — ліпені 1944 года партызаны падарвалі 23 эшалоны, разбурылі каля 150 м. чыгуначнага палатна. Правялі больш за 60 баёў, знішчылі каля 60 аўтамашын ворага.
== Памяць ==
У 1966 годзе ў вёсцы [[Траскоўшчына]] [[Мінскі раён|Мінскага раёна]] ў гонар брыгады быў пастаўлены абеліск.
== Літаратура ==
* {{Крыніцы/Беларусь у Вялікай Айчыннай вайне||}}
{{Вонкавыя спасылкі}}
[[Катэгорыя:Савецкія партызанскія злучэнні, брыгады і атрады на акупіраванай тэрыторыі Беларусі (1941—1944)]]
[[Катэгорыя:З’явіліся ў 1943 годзе]]
[[Катэгорыя:Зніклі ў 1944 годзе]]
75aghh0twtf37o07y2so4pcjtwsnpmg
Катэгорыя:Мастакі Італіі XIV стагоддзя
14
717102
4191233
2022-08-21T14:30:25Z
Artsiom91
31770
Новая старонка: «[[Катэгорыя:Мастакі Італіі паводле стагоддзяў|14]] [[Катэгорыя:Мастакі XIV стагоддзя паводле краін|Італія]] [[Катэгорыя:XIV стагоддзе ў Італіі]]»
wikitext
text/x-wiki
[[Катэгорыя:Мастакі Італіі паводле стагоддзяў|14]]
[[Катэгорыя:Мастакі XIV стагоддзя паводле краін|Італія]]
[[Катэгорыя:XIV стагоддзе ў Італіі]]
gku1z3zyqpxc9c5hi3a24ieidqnonng
4191234
4191233
2022-08-21T14:30:49Z
Artsiom91
31770
выдалена [[Катэгорыя:Мастакі XIV стагоддзя паводле краін]]; дададзена [[Катэгорыя:Мастакі XIV стагоддзя]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
[[Катэгорыя:Мастакі Італіі паводле стагоддзяў|14]]
[[Катэгорыя:Мастакі XIV стагоддзя|Італія]]
[[Катэгорыя:XIV стагоддзе ў Італіі]]
200xl9isg72w8vljg9ufwyhozrzb4x6
Катэгорыя:Майстры нацюрморта Іспаніі
14
717103
4191240
2022-08-21T14:36:56Z
Artsiom91
31770
Новая старонка: «[[Катэгорыя:Мастакі Іспаніі паводле тэматыкі|Нацюрморт]] [[Катэгорыя:Майстры нацюрморта|Іспанія]]»
wikitext
text/x-wiki
[[Катэгорыя:Мастакі Іспаніі паводле тэматыкі|Нацюрморт]]
[[Катэгорыя:Майстры нацюрморта|Іспанія]]
gphry09ne19i610cbbfe335xus5m9cm
Катэгорыя:Мастакі-пейзажысты Швейцарыі
14
717104
4191245
2022-08-21T14:42:07Z
Artsiom91
31770
Новая старонка: «[[Катэгорыя:Мастакі-пейзажысты паводле краін|Швейцарыя]] [[Катэгорыя:Мастакі Швейцарыі паводле тэматыкі|Пейзаж]]»
wikitext
text/x-wiki
[[Катэгорыя:Мастакі-пейзажысты паводле краін|Швейцарыя]]
[[Катэгорыя:Мастакі Швейцарыі паводле тэматыкі|Пейзаж]]
445g1r46qrzszdhaa5i371faa428q3g
Катэгорыя:Мастакі Швейцарыі XIX стагоддзя
14
717105
4191246
2022-08-21T14:42:57Z
Artsiom91
31770
Новая старонка: «[[Катэгорыя:Мастакі Швейцарыі паводле стагоддзяў|19]] [[Катэгорыя:Мастакі XIX стагоддзя паводле краін|Швейцарыя]] [[Катэгорыя:XIX стагоддзе ў Швейцарыі]]»
wikitext
text/x-wiki
[[Катэгорыя:Мастакі Швейцарыі паводле стагоддзяў|19]]
[[Катэгорыя:Мастакі XIX стагоддзя паводле краін|Швейцарыя]]
[[Катэгорыя:XIX стагоддзе ў Швейцарыі]]
7uzuke8xqeenqb8emiih5e8wn66ndou
Катэгорыя:Мастакі Швейцарыі паводле стагоддзяў
14
717106
4191247
2022-08-21T14:44:15Z
Artsiom91
31770
Новая старонка: «[[Катэгорыя:Мастакі Швейцарыі|*Стагоддзі]] [[Катэгорыя:Мастакі паводле краін і стагоддзяў|Швейцарыя]]»
wikitext
text/x-wiki
[[Катэгорыя:Мастакі Швейцарыі|*Стагоддзі]]
[[Катэгорыя:Мастакі паводле краін і стагоддзяў|Швейцарыя]]
5m4apfbcwcxcft94zy7nk4f4p9ygl2t
Катэгорыя:XIX стагоддзе ў Швейцарыі
14
717107
4191248
2022-08-21T14:45:48Z
Artsiom91
31770
Новая старонка: «[[Катэгорыя:Стагоддзі ў Швейцарыі|19]] [[Катэгорыя:XIX стагоддзе паводле краін|Швейцарыя]] [[Катэгорыя:XIX стагоддзе ў Еўропе|Швейцарыя]]»
wikitext
text/x-wiki
[[Катэгорыя:Стагоддзі ў Швейцарыі|19]]
[[Катэгорыя:XIX стагоддзе паводле краін|Швейцарыя]]
[[Катэгорыя:XIX стагоддзе ў Еўропе|Швейцарыя]]
fn6kg0jb5mgakv0t25m8daalumcknk0
Грамадзянская гвардыя (Іспанія)
0
717108
4191249
2022-08-21T14:46:31Z
DBatura
73587
Новая старонка: «{{Вайсковае фарміраванне}} '''Грамадзянская гвардыя''' ({{lang-es|Guardia Civil}}) — [[Жандармерыя|паліцэйскае ваенізаванае фарміраванне]], якое знаходзіцца ў падпарадкаванні Міністэрства ўнутраных спраў [[Іспанія|Іспаніі]]. Нароўні з Нацыянальная паліцыя Іспаніі|...»
wikitext
text/x-wiki
{{Вайсковае фарміраванне}}
'''Грамадзянская гвардыя''' ({{lang-es|Guardia Civil}}) — [[Жандармерыя|паліцэйскае ваенізаванае фарміраванне]], якое знаходзіцца ў падпарадкаванні Міністэрства ўнутраных спраў [[Іспанія|Іспаніі]]. Нароўні з [[Нацыянальная паліцыя Іспаніі|Нацыянальнай паліцыяй]] выконвае функцыі па ахове правапарадку, але, у адрозненне ад паліцыі, дзейнічае пераважна за межамі гарадоў<ref>[http://polis.osce.org/countries/details?item_id=36&lang=ru Правоохранительные органы государств-участников ОБСЕ] {{Wayback|url=http://polis.osce.org/countries/details?item_id=36&lang=ru |date=20150704000216 }}</ref>.
==Гісторыя==
Грамадзянская гвардыя была створана ў 1844 годзе герцагам Франсіска дэ Аумада для барацьбы з атрадамі разбойнікаў, якія з’явіліся пасля [[Пірэнэйскія войны|Пірэнэйскіх войнаў з Напалеонам]] і наступных за імі ўнутраных канфліктаў<ref name=autogenerated1 />.
Падчас [[Грамадзянская вайна ў Іспаніі|грамадзянскай вайны 1936—1939 гадоў]] Грамадзянская гвардыя ў асноўным ваявала супраць прыхільнікаў [[Другая_Іспанская_Рэспубліка|Другой Рэспублікі]].
1 кастрычніка 2017 года атрады Грамадзянскай гвардыі былі прыменены падчас аперацыі па прадухіленні галасавання выбаршчыкаў у [[Каталонія|Каталоніі]] на [[Рэферэндум аб незалежнасці Каталоніі (2017)|рэферэндуме за незалежнасць]], які быў раней абвешчаны па-за законам [[Канстуцыйны суд Іспаніі|Канстытуцыйным судом Іспаніі]]<ref>{{Cite news|title=Гражданская гвардия Испании объяснила силовые действия в Каталонии|url=http://www.interfax.ru/world/581351|work=Interfax.ru|date=2017-10-01|accessdate=2017-10-03|language=ru|archivedate=2017-10-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171002125521/http://www.interfax.ru/world/581351}}</ref>. У выніку беспарадкаў пацярпела больш за 900 чалавек, а гвардзейцаў абвінавацілі ў непрапарцыйным прымяненні сілы<ref>{{Cite news|title=Каталонский депутат считает безответственными действия властей в ходе референдума|url=https://russian.rt.com/world/news/435970-katalonskii-deputat-bezotvetstvennye-vlasti|work=RT на русском|accessdate=2017-10-03|language=ru|archivedate=2017-10-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171003080237/https://russian.rt.com/world/news/435970-katalonskii-deputat-bezotvetstvennye-vlasti}}</ref>. Тым не менш некаторыя крыніцы лічаць, што гвардзейцы прытрымліваліся літары закону і выконвалі загады ў дакладнай адпаведнасці з нормамі Канстытуцыі.<ref>{{Cite news|title=Гражданская гвардия обвинила полицию Каталонии в бездействии на референдуме|url=https://ria.ru/world/20171010/1506542600.html|work=РИА Новости|date=20171010T1339+0300Z|accessdate=2017-11-01|language=ru|archivedate=2017-11-07|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171107013437/https://ria.ru/world/20171010/1506542600.html}}</ref>.
{{Гл. таксама|Канстытуцыйны крызіс у Іспаніі (2017)}}
== Абавязкі ==
У абавязкі Грамадзянскай гвардыі ўваходзіць:
* забеспячэнне грамадскай бяспекі і падтрыманне грамадскага парадку (на зямлі, на вадзе і ў паветры);
* забеспячэнне назірання, кантролю і абароны грамадскіх месцаў і аб’ектаў;
* прадухіленне злачынстваў;
* арганізацыя фіскальнай абароны іспанскай дзяржавы ад праяў кантрабанды і махлярства (памежны паліцэйскі кантроль, мытны кантроль, выяўленне сетак і каналаў нелегальнай іміграцыі і г. п.);
* забеспячэнне парадку і бяспекі на міжгародніх аўтамабільных магістралях;
* аказанне садзейнічання, і арганізацыя дапамогі і абароны грамадзянскага насельніцтва ў выпадку ўзнікнення надзвычайных сітуацый (катастроф);
* аказанне садзейнічання судовай паліцыі, судовым трыбуналам і супрацоўніцтва з пракурорскімі органамі ў расследаванні злачынстваў, затрыманні падазраваных асоб, падрыхтоўцы тэхнічных паліцэйскіх справаздач, збор сведкавых паказанняў і абарона сведак;
* збор і аналіз інфармацыі, якая мае дачыненне да грамадскай бяспекі, у асаблівасці, — да арганізацыі тэрарыстычнай дзейнасці;
* арганізацыя транспартнага перамяшчэння зняволеных, арыштаваных і сведкаў;
* ахова зброі і выбуховых рэчываў.
== Адрозненні паміж гвардыяй і паліцыяй ==
З тэрытарыяльнага пункту гледжання, зонай адказнасці нацыянальнай паліцыі Іспаніі з’яўляюцца буйныя гарады, а Грамадзянская гвардыя адказвае за астатнюю тэрыторыю краіны і мора.
З функцыянальнага пункту гледжання, нацыянальная паліцыя кантралюе міграцыйныя органы, выдачу засведчвальных дакументаў, пашпартоў, азартны бізнес, а таксама прыватную бяспеку. У кампентэнцыю Грамадзянскай гвардыі ўваходзяць пытанні кантролю за абарачэннем зброі і выбуховых рэчываў, кантрабанды, шляхоў зносін, рэгуляванне партоў і аэрапортаў<ref>{{Cite web |url=http://www.espanarusa.com/ru/pedia/article/321141 |title=Полиция Испании. Испания по-русски - все о жизни в Испании<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2015-05-06 |archive-date=2016-02-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160201211728/http://www.espanarusa.com/ru/pedia/article/321141 |deadlink=no }}</ref>.
У адрозненне ад звычайных іспанскіх паліцыянтаў і вайскоўцаў, якія могуць здымаць кватэры і жыць у іх з сем’ямі, грамадзянскія гвардзейцы пазбаўлены такога права і ўвесь час жывуць у казармах, якіх сёння па ўсёй Іспаніі налічваецца больш за 3 тыс.<ref name=autogenerated1>http://oficery.ru/security/5454 {{Wayback|url=http://oficery.ru/security/5454 |date=20180912134554 }} Жандармы в черных треуголках</ref>. Такі стан спраў выклікае шматлікія пратэсты з боку некаторых гвардзейцаў<ref>{{Cite web |url=http://www.russpain.ru/news/index.php?id=5201 |title=Портал "Русская Испания". Форум - Практикум по иммиграции. Новости<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2015-05-06 |archive-date=2016-03-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304220825/http://www.russpain.ru/news/index.php?id=5201 |deadlink=no }}</ref>, якія бачаць у гэтым парушэнне сваіх агульнаграмадзянскіх правоў.
== Форма і сімволіка ==
Грамадзянскія гвардзейцы носяць асаблівую форму зялёнага колеру, а на афіцыйных мерапрыемствах — гістарычны галаўны ўбор: чорную лакіраваную трыкутку «трыкорніа», якая з’яўляецца сімвалам гвардыі. Пры нясенні паўсядзённай службы выкарыстоўваюцца зручнейшыя фуражкі з казырком.
== Галерэя ==
<gallery>
Peugeot_307_Guardia_Civil.JPG|Грамадзянская гвардыя сочыць за бяспекай дарожнага руху.
Guardia Civil a caballo.jpg|Конныя грамадзянскія гвардзейцы. 2005.
Guardia Civil a caballo Dos de Mayo 2008 n1.jpg|Грамадзянская гвардыя падчас святочных мерапрыемстваў у [[Мадрыд]]зе. 2008.
Cuartel_de_La_Salve.JPG||Казарма Грамадзянскай гвардыі ў [[Більбаа]].
</gallery>
== Гл. таксама ==
* [[Ваенізаваная арганізацыя]]
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
* [http://www.guardiacivil.es/es/ Афіцыйны сайт]
{{вонкавыя спасылкі}}
[[Катэгорыя:Ваенізаваныя арганізацыі]]
[[Катэгорыя:Узброеныя сілы Іспаніі]]
[[Катэгорыя:Арганізацыі грамадзянскай вайны ў Іспаніі]]
k1jgybz3cf9f2skkwos4eko714vx7ou
Размовы:Грамадзянская гвардыя (Іспанія)
1
717109
4191250
2022-08-21T14:47:54Z
DBatura
73587
Новая старонка: «{{пераклад|ru|Гражданская гвардия Испании}} ~~~~»
wikitext
text/x-wiki
{{пераклад|ru|Гражданская гвардия Испании}} [[Удзельнік:DBatura|DBatura]] ([[Размовы з удзельнікам:DBatura|размовы]]) 17:47, 21 жніўня 2022 (+03)
nc3xrbz2ie6v7iaepl1k03mzugy91xe
Батальёны імя Луізы Мішэль
0
717110
4191255
2022-08-21T15:08:56Z
DBatura
73587
Новая старонка: «{{Вайсковае фарміраванне |назва = |арыгінал = |выява = |подпіс = |гады =[[1936]]—[[1938]] |краіна = {{Сцягафікацыя|Другая Іспанская Рэспубліка}} |краіны = |падпарадкаванне = [[File:Emblem of the International Brigades.svg|22px]] Інтэрн...»
wikitext
text/x-wiki
{{Вайсковае фарміраванне
|назва =
|арыгінал =
|выява =
|подпіс =
|гады =[[1936]]—[[1938]]
|краіна = {{Сцягафікацыя|Другая Іспанская Рэспубліка}}
|краіны =
|падпарадкаванне = [[File:Emblem of the International Brigades.svg|22px]] [[Інтэрнацыянальныя брыгады]]
|у складзе =
|тып =
|уключае_ў_сябе =
|роля =
|памер =
|камандная_структура =
|размяшчэнне =
|мянушка =
|мянушкі =
|заступнік =[[Луіза Мішэль]]
|заступнікі =
|дэвіз =
|дэвізы =
|колеры =
|марш =
|маршы =
|талісман =
|талісманы =
|рыштунак =
|войны =
|бітвы = [[Грамадзянская вайна ў Іспаніі]]
|знакі_адрознення =
|цяперашні_камандзір =
|вядомыя_камандзіры =
}}
'''Батальёны Луізы Мішэль''' ({{lang-fr|Bataillons Louise Michel}}) — два французска-бельгійскіх падраздзялення са складу [[Інтэрнацыянальныя брыгады|інтэрбрыгад]], якія ўдзельнічала ў [[Грамадзянская вайна ў Іспаніі|грамадзянскай вайне ў Іспаніі]] на баку [[Другая Іспанская Рэспубліка|рэспубліканцаў]].
Абодва батальёны былі сабраны ў лістападзе і снежні [[1936]] года. Яны названы ў гонар [[Луіза Мішэль|Луізы Мішэль]], гераіні [[Парыжская камуна|Парыжскай камуны]] 1871 года, вядомай як «Чырвоная нявінніца Манмартра».
Першы батальён быў дзеючай групай добраахвотнікаў са штабам у [[Барселона|Барселоне]]. Уключаны ў [[XI інтэрбрыгада імя Эрнста Тэльмана|11-ю інтэрбрыгаду]]. Другі сфарміраваны ў горадзе [[Альбасатэ]] ў складзе [[XIII інтэрбрыгада імя Яраслава Дамброўскага|13-й інтэрбрыгады]]. Да канца студзеня 1938 года ён быў аб’яднаны з батальёнам Анры Вюймана [[XIV інтэрбрыгада імя Марсэльезы|14-й інтэрбрыгады]].
== Крыніцы ==
* Hugh Thomas, ''The Spanish Civil War'', 4th Rev. Ed. 2001.
* Antony Beevor, ''The Battle for Spain'', 2006.
* [http://www.ogqn.com/odb_gce/epr/brigadas.htm Order of Battle website]
* [https://web.archive.org/web/20120205044032/http://personal.telefonica.terra.es/web/vexicat/brigades/bi_brigades.htm Associació Catalana Website]
[[Катэгорыя:Інтэрнацыянальныя брыгады]]
kcvmbr5q1vvka9voqh34z39b2yhu9k1
Размовы з удзельнікам:Agonum
3
717111
4191258
2022-08-21T15:19:56Z
JerzyKundrat
174
Прывітанне
wikitext
text/x-wiki
{{вітаем}}
--[[Удзельнік:JerzyKundrat|JerzyKundrat]] ([[Размовы з удзельнікам:JerzyKundrat|размовы]]) 18:19, 21 жніўня 2022 (+03)
jl78o4kby7246xovd7ssualiknt03ux
Катэгорыя:Графікі Гватэмалы
14
717112
4191261
2022-08-21T15:33:59Z
Artsiom91
31770
Новая старонка: «[[Катэгорыя:Графікі паводле краін|Гватэмала]] [[Катэгорыя:Мастакі Гватэмалы]]»
wikitext
text/x-wiki
[[Катэгорыя:Графікі паводле краін|Гватэмала]]
[[Катэгорыя:Мастакі Гватэмалы]]
91vhnoc7tvow6wjsmsh1saoftyeuyf1
Катэгорыя:Мастакі Гватэмалы
14
717113
4191262
2022-08-21T15:34:16Z
Artsiom91
31770
Новая старонка: «[[Катэгорыя:Мастакі паводле краін|Гватэмала]] [[Катэгорыя:Постаці Гватэмалы]] [[Катэгорыя:Мастацтва Гватэмалы]]»
wikitext
text/x-wiki
[[Катэгорыя:Мастакі паводле краін|Гватэмала]]
[[Катэгорыя:Постаці Гватэмалы]]
[[Катэгорыя:Мастацтва Гватэмалы]]
49yr5t9megtj88pt67bcx0ofia6cyfn
Катэгорыя:Мастацтва Гватэмалы
14
717114
4191263
2022-08-21T15:35:22Z
Artsiom91
31770
Новая старонка: «[[Катэгорыя:Мастацтва паводле краін|Гватэмала]] [[Катэгорыя:Культура Гватэмалы]]»
wikitext
text/x-wiki
[[Катэгорыя:Мастацтва паводле краін|Гватэмала]]
[[Катэгорыя:Культура Гватэмалы]]
3o7pd8rzr2ugyves9szwpmi6xu9ojso
Келецкае ваяводства (1945—1975)
0
717115
4191286
2022-08-21T16:24:00Z
ElisavetaIvanova
69289
Новая старонка: «{{значэнні|Келецкае ваяводства}} {{Адміністрацыйная адзінка}} '''Келецкае ваяводства''' ({{lang-pl|Województwo kieleckie}}) — адно з [[ваяводства]]ў, якія існавалі ў [[Польшча|Польшчы]] ў [[1945]]—[[1975]] гадах. Сядзібай ваяводскіх улад быў горад [[Кельцы]]. Было ўтворана пасля Др...»
wikitext
text/x-wiki
{{значэнні|Келецкае ваяводства}}
{{Адміністрацыйная адзінка}}
'''Келецкае ваяводства''' ({{lang-pl|Województwo kieleckie}}) — адно з [[ваяводства]]ў, якія існавалі ў [[Польшча|Польшчы]] ў [[1945]]—[[1975]] гадах. Сядзібай ваяводскіх улад быў горад [[Кельцы]].
Было ўтворана пасля [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]] дэкрэтам [[Польскі камітэт нацыянальнага вызвалення|Польскага камітэту нацыянальнага вызвалення]] ад [[21 жніўня]] [[1944]] года. [[6 ліпеня]] [[1950]] года са складу ваяводства быў вылучаны [[Чэнстахоўскі павет]] (увайшоў у склад [[Катавіцкае ваяводства (1950—1975)|Катавіцкага ваяводства]]). Але ваяводства павялічылася за кошт [[Апачынскі павет|Апачынскага]] і [[Канэцкі павет|Канэцкага паветаў]] (з [[Лодзьскае ваяводства (1945—1975)|Лодзьскага ваяводства]]).
== Гл. таксама ==
* [[Кельцы]]
* [[Польская Народная Рэспубліка]]
{{Бібліяінфармацыя}}
{{Адміністрацыйны падзел Польшчы (1944—1975)}}
[[Катэгорыя:Гісторыя Свентакшыскага ваяводства]]
[[Катэгорыя:Ваяводствы Польшчы (1944—1975)]]
aqrtzc5vr8yhy7zc55mz18sau4qrynw
Партызанская брыгада «За Савецкую Беларусь» (Я. Дз. Васюцін)
0
717116
4191300
2022-08-21T16:46:00Z
Kiryienka
26582
Новая старонка: «{{значэнні|Партызанская брыгада імя М. А. Шчорса}} {{Вайсковае фарміраванне |назва = Партызанская брыгада імя М. А. Шчорса |гады = 1944 |войны = [[Другая сусветная вайна]]<br />[[Вялікая Айчынная вайна]] |краіна = {{Сцягафікацыя|СССР}}<br />{{С...»
wikitext
text/x-wiki
{{значэнні|Партызанская брыгада імя М. А. Шчорса}}
{{Вайсковае фарміраванне
|назва = Партызанская брыгада імя М. А. Шчорса
|гады = 1944
|войны = [[Другая сусветная вайна]]<br />[[Вялікая Айчынная вайна]]
|краіна = {{Сцягафікацыя|СССР}}<br />{{Сцягафікацыя|БССР|1940}}
|памер = 962 партызан (6.7.1944)
|роля = змаганне з [[Трэці рэйх|акупантамі]]
|тып = [[партызаны]]
|у складзе = [[Івянецкае партызанскае злучэнне]]
|вядомыя_камандзіры = [[Якаў Дзмітрыевіч Васюцін|Я. Дз. Васюцін]]
|размяшчэнне = [[Валожынскі раён|Валожынскі]] і [[Радашковіцкі раён|Радашковіцкі]] раёны
|падпарадкаванне = [[Беларускі штаб партызанскага руху]]
}}
'''Партызанская быгада «За Савецкую Беларусь»''' — [[Партызанская брыгада (СССР, 1941—1944)|партызанская брыгада]], створаная ў студзені 11944 года на базе атрадаў вылучаных [[Партызанская брыгада імя В. П. Чкалава|партызанскай брыгадай імя В. П. Чкалава]]. Дзейнічала на акупіраванай тэрыторыі [[Валожынскі раён|Валожынскага]] і [[Радашковіцкі раён|Радашковіцкага]] раёнаў. 6 ліпеня 1944 года брыгада (962 партызаны, 5 атрадаў) злучылася з [[Чырвоная армія|Чырвонай Арміяй]].
== Склад ==
Брыгада была створана на базе атрадаў імя Кірава (арганізавны ў снежні 1942 года ў Івянецкім раёне з групы ваеннаслужачых на чале з Я. Дз. Васюціным), «За Савецкую Беларусь» (арганізаваны ў маі 1943 года), імя Андрэева (арганізаваны ў маі 1943), вылучаных [[Партызанская брыгада імя В. П. Чкалава|партызанскай брыгадай імя В. П. Чкалава]]. У склад брыгады ўваходзілі:
* атрад імя Кірава;
* атрад «За Савецкую Беларусь»;
* атрад імя Андрэева;
* атрад «Штурм»;
* рэзервовы атрад.
== Камандаванне ==
=== Камандзір ===
* [[Якаў Дзмітрыевіч Васюцін|Я. Дз. Васюцін]]
=== Камісар ===
* С. М. Плахін
=== Начальнік штаба ===
* А. С. Раманаў
== Гісторыя ==
Партызаны вялі баявыя дзеянні на чыгуначных участках [[Ліда]] — [[Маладзечна]], [[Мінск]] — Маладзечна. У лютым — сакавіку 1944 года зрабілі больш за 20 дыверсій, падарвалі 16 эшалонаў і чыгуначны мост. Утрымлівалі паўночную граніцу [[Івянецка-Налібоцкая партызанская зона|Івянецка-Налібоцкай партызанскай зоны]]. У ліпені 1943 года атрад імя Кірава веў абарончыя баі з карнікамі, у кастрычніку правёў сустрэчны бой з ворагам, які спрабаваў прарвацца да пасадачнай авіяпляцоўкі. У сакавіку 1944 года брыгада разбіла 7 нямецкіх апорных пунктаў у [[Радашковіцкі раён|Радашковіцкім]] і іншых раёнах. 1 ліпеня 1944 года брыгада перарэзала дарогі [[Ракаў]] — [[Валожын]], [[Гарадок]] — Валожын, па якіх адступаў праціўнік.
== Літаратура ==
* {{Крыніцы/Беларусь у Вялікай Айчыннай вайне||}}
{{Вонкавыя спасылкі}}
[[Катэгорыя:Савецкія партызанскія злучэнні, брыгады і атрады на акупіраванай тэрыторыі Беларусі (1941—1944)]]
[[Катэгорыя:З’явіліся ў 1944 годзе]]
[[Катэгорыя:Зніклі ў 1944 годзе]]
o526yxdtzzfsr3hwthhmagv0x8dgq4t
4191439
4191300
2022-08-21T19:09:11Z
D.L.M.I. Bel
33064
wikitext
text/x-wiki
{{значэнні|Партызанская брыгада імя М. А. Шчорса}}
{{Вайсковае фарміраванне
|назва = Партызанская брыгада імя М. А. Шчорса
|гады = 1944
|войны = [[Другая сусветная вайна]]<br />[[Вялікая Айчынная вайна]]
|краіна = {{Сцягафікацыя|СССР}}<br />{{Сцягафікацыя|БССР|1940}}
|памер = 962 партызан (6.7.1944)
|роля = змаганне з [[Трэці рэйх|акупантамі]]
|тып = [[партызаны]]
|у складзе = [[Івянецкае партызанскае злучэнне]]
|вядомыя_камандзіры = [[Якаў Дзмітрыевіч Васюцін|Я. Дз. Васюцін]]
|размяшчэнне = [[Валожынскі раён|Валожынскі]] і [[Радашковіцкі раён|Радашковіцкі]] раёны
|падпарадкаванне = [[Беларускі штаб партызанскага руху]]
}}
'''Партызанская быгада «За Савецкую Беларусь»''' — [[Партызанская брыгада (СССР, 1941—1944)|партызанская брыгада]], створаная ў студзені 1944 года на базе атрадаў вылучаных [[Партызанская брыгада імя В. П. Чкалава|партызанскай брыгадай імя В. П. Чкалава]]. Дзейнічала на акупіраванай тэрыторыі [[Валожынскі раён|Валожынскага]] і [[Радашковіцкі раён|Радашковіцкага]] раёнаў. 6 ліпеня 1944 года брыгада (962 партызаны, 5 атрадаў) злучылася з [[Чырвоная армія|Чырвонай Арміяй]].
== Склад ==
Брыгада была створана на базе атрадаў імя Кірава (арганізаваны ў снежні 1942 года ў Івянецкім раёне з групы ваеннаслужачых на чале з Я. Дз. Васюціным), «За Савецкую Беларусь» (арганізаваны ў маі 1943 года), імя Андрэева (арганізаваны ў маі 1943), вылучаных [[Партызанская брыгада імя В. П. Чкалава|партызанскай брыгадай імя В. П. Чкалава]]. У склад брыгады ўваходзілі:
* атрад імя Кірава;
* атрад «За Савецкую Беларусь»;
* атрад імя Андрэева;
* атрад «Штурм»;
* рэзервовы атрад.
== Камандаванне ==
=== Камандзір ===
* [[Якаў Дзмітрыевіч Васюцін|Я. Дз. Васюцін]]
=== Камісар ===
* С. М. Плахін
=== Начальнік штаба ===
* А. С. Раманаў
== Гісторыя ==
Партызаны вялі баявыя дзеянні на чыгуначных участках [[Ліда]] — [[Маладзечна]], [[Мінск]] — Маладзечна. У лютым — сакавіку 1944 года зрабілі больш за 20 дыверсій, падарвалі 16 эшалонаў і чыгуначны мост. Утрымлівалі паўночную граніцу [[Івянецка-Налібоцкая партызанская зона|Івянецка-Налібоцкай партызанскай зоны]]. У ліпені 1943 года атрад імя Кірава веў абарончыя баі з карнікамі, у кастрычніку правёў сустрэчны бой з ворагам, які спрабаваў прарвацца да пасадачнай авіяпляцоўкі. У сакавіку 1944 года брыгада разбіла 7 нямецкіх апорных пунктаў у [[Радашковіцкі раён|Радашковіцкім]] і іншых раёнах. 1 ліпеня 1944 года брыгада перарэзала дарогі [[Ракаў]] — [[Валожын]], [[Гарадок (Маладзечанскі раён)|Гарадок]] — Валожын, па якіх адступаў праціўнік.
== Літаратура ==
* {{Крыніцы/Беларусь у Вялікай Айчыннай вайне||}}
{{Вонкавыя спасылкі}}
[[Катэгорыя:Савецкія партызанскія злучэнні, брыгады і атрады на акупіраванай тэрыторыі Беларусі (1941—1944)]]
[[Катэгорыя:З’явіліся ў 1944 годзе]]
[[Катэгорыя:Зніклі ў 1944 годзе]]
nyowx5asf3qsflfzuzqd3nc5fe2wtc0
Катэгорыя:Мастакі Іспаніі XVI стагоддзя
14
717117
4191308
2022-08-21T17:10:38Z
Artsiom91
31770
Новая старонка: «[[Катэгорыя:Мастакі Іспаніі паводле стагоддзяў|16]] [[Катэгорыя:Мастакі XVI стагоддзя паводле краін|Іспанія]] [[Катэгорыя:XVI стагоддзе ў Іспаніі]]»
wikitext
text/x-wiki
[[Катэгорыя:Мастакі Іспаніі паводле стагоддзяў|16]]
[[Катэгорыя:Мастакі XVI стагоддзя паводле краін|Іспанія]]
[[Катэгорыя:XVI стагоддзе ў Іспаніі]]
gem5f9wf70vpfxwxyv824awyyx98ik5
Катэгорыя:XVI стагоддзе ў Іспаніі
14
717118
4191309
2022-08-21T17:11:26Z
Artsiom91
31770
Новая старонка: «[[:Катэгорыя:XV стагоддзе ў Іспаніі|← XV стагоддзе]] | [[:Катэгорыя:XVII стагоддзе ў Іспаніі|XVII стагоддзе →]] [[Катэгорыя:Стагоддзі ў Іспаніі|16]] [[Катэгорыя:XVI стагоддзе паводле краін|Іспанія]] [[Катэгорыя:XVI стагоддзе ў Еўропе|Іспанія]]»
wikitext
text/x-wiki
[[:Катэгорыя:XV стагоддзе ў Іспаніі|← XV стагоддзе]] | [[:Катэгорыя:XVII стагоддзе ў Іспаніі|XVII стагоддзе →]]
[[Катэгорыя:Стагоддзі ў Іспаніі|16]]
[[Катэгорыя:XVI стагоддзе паводле краін|Іспанія]]
[[Катэгорыя:XVI стагоддзе ў Еўропе|Іспанія]]
mkumw1iuxvukj6eug1faxprad09hbuj
Катэгорыя:Нарадзіліся ў Лагронья
14
717119
4191310
2022-08-21T17:13:22Z
Artsiom91
31770
Новая старонка: «[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Рыёсе|Лагронья]] [[Катэгорыя:Постаці Лагронья]]»
wikitext
text/x-wiki
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Рыёсе|Лагронья]]
[[Катэгорыя:Постаці Лагронья]]
d4j5wwwy3dga26l43a3fmqw0xi9dkvc
Пётр Мітрафанавіч Валавікоў
0
717120
4191311
2022-08-21T17:13:46Z
Паўлюк Шапецька
37440
Новая старонка: «{{Асоба}} '''Пётр Мітрафанавіч Валавікоў''' ({{ДН|31|10|1918}}, в. [[Целяшы (Гомельскі раён)|Целяшы]], [[Гомельскі раён]], [[Гомельская вобласць]] — {{ДС|14|3|1996}}, [[Роўна]], [[Украіна]]) — [[Герой Сацыялістычнай Працы]] (1958, 1988). == Біяграфія == Скончыў школу-сямігодку, затым Гоме...»
wikitext
text/x-wiki
{{Асоба}}
'''Пётр Мітрафанавіч Валавікоў''' ({{ДН|31|10|1918}}, в. [[Целяшы (Гомельскі раён)|Целяшы]], [[Гомельскі раён]], [[Гомельская вобласць]] — {{ДС|14|3|1996}}, [[Роўна]], [[Украіна]]) — [[Герой Сацыялістычнай Працы]] (1958, 1988).
== Біяграфія ==
Скончыў школу-сямігодку, затым Гомельскі фінансава-эканамічны тэхнікум.
Працоўную дзейнасць пачаў у 1936 годзе старэйшым бухгалтарам на станцыі Біра [[Яўрэйская аўтаномная вобласць|Яўрэйскай аўтаномнай вобласці]]. Увосень 1939 года быў прызваны ў [[Чырвоная Армія|Чырвоную Армію]]. Службу праходзіў у артылерыйскіх частках на [[Далёкі Усход Расіі|Далёкім Усходзе]]. Пасля заканчэння артылерыйскага вучылішча ў сакавіку 1943 годзе быў накіраваны на фронт. Увесь баявы шлях прайшоў у складзе артылерыйскага палка 8-й кавалерыйскай дывізіі. Ваяваў на [[Цэнтральны фронт|Цэнтральным]], [[Заходні фронт (Вялікая Айчынная вайна)|Заходнім]], [[1-ы Украінскі фронт|1-м]] і [[2-і Украінскі фронт|2-м Украінскіх франтах]]. Быў камандзірам агнявога ўзвода, афіцэрам разведкі.
Пасля звальнення ў запас у 1947 годзе жыў на Украіне. Працаваў бухгалтарам педагагічнага вучылішча ў [[Дубенскі раён|Дубенскім раёне]] [[Ровенская вобласць|Ровенская вобласці]]. У 1950 годзе быў абраны старшынёй калгаса «Прагрэс» Дубенскага раёна. Умела кіраваў калгаснай вытворчасцю, забяспечыў гаспадарцы высокія даходы. У 1954 годзе калгас стаў удзельнікам Усесаюзнай выставы дасягненняў народнай гаспадаркі.
У 1961 годзе быў накіраваны ў калгас імя Жданава [[Гошчанскі раён|Гошчанскага раёна]]. За невялікі перыяд часу старшыня вывеў гаспадарку ў лік перадавых.
Быў дэлегатам XVII з’езда прафсаюзаў СССР, VI Усесаюзнага з’езда калгаснікаў, неаднаразова выбіраўся дэпутатам абласнога і сельскага Саветаў дэпутатаў працоўных.
== Узнагароды ==
Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 26 лютага 1958 годзе за асаблівыя заслугі ў развіцці сельскай гаспадаркі і дасягненне высокіх паказчыкаў па вытворчасці збожжа, цукровых буракоў, мяса, малака і іншых прадуктаў сельскай гаспадаркі і ўкараненне ў вытворчасць дасягненняў навукі і перадавога вопыту Пятру Мітрафанавічу Валавікову было прысвоена званне Героя Сацыялістычнай Працы з уручэннем ордэна Леніна і залатога медаля «Серп і Молат».
Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 17 жніўня 1988 годзе за выдатныя заслугі ў развіцці сельскагаспадарчай вытворчасці, вялікі асабісты ўклад у павелічэнне вытворчасці прадукцыі земляробства і жывёлагадоўлі на аснове інтэнсіўных тэхналогій і перадавых метадаў арганізацыі працы Пётр Мітрафанавіч Валавікоў быў узнагароджаны ордэнам Леніна і залатым медалём «Серп і Молат» і стаў двойчы Героем Сацыялістычнай Працы.
Узнагароджаны чатырма ордэнамі Леніна, ордэнам Кастрычніцкай Рэвалюцыі, ордэнамі Айчыннай вайны І-й і ІІ-й ступеняў, Працоўнага Чырвонага Сцяга, Чырвонай Зоркі, медалямі.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* Год 1944. Зарницы победного салюта : очерки, воспоминания, документы / [сост. М. В. Вербинский, Б. В. Самарин]. — Львов, 1979. — С. 46-47.
* Регионы Беларуси : энциклопедия : в 7 т. — Минск, 2012. — Т. 3, кн. 1 : Гомельская область. — С. 100.
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Валавікоў Пётр Мітрафанавіч}}
[[Катэгорыя:Старшыні калгасаў]]
[[Катэгорыя:Двойчы Героі Сацыялістычнай Працы]]
[[Катэгорыя:Дэлегаты XXV з’езда КПСС]]
apuyfyl9ksbs9amgpdxrei3i65ba64c
Катэгорыя:Нарадзіліся ў Рыёсе
14
717121
4191312
2022-08-21T17:13:55Z
Artsiom91
31770
Новая старонка: «[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Іспаніі|Рыёха]] [[Катэгорыя:Постаці Рыёхі]]»
wikitext
text/x-wiki
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Іспаніі|Рыёха]]
[[Катэгорыя:Постаці Рыёхі]]
lq2wpr4a4p7hv4h83uavdj32aex05j9
Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі (Лабішын)
0
717122
4191316
2022-08-21T17:23:21Z
Паўлюк Шапецька
37440
Новая старонка: «{{Храм}} {{Значэнні|Касцёл Адведзін Найсвяцейшай Дзевы Марыі}} '''Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі''' — каталіцкі мураваны храм у г. [[Лабішын]]. == Гісторыя == <gallery> Лабішын. Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі.jpg Лабішын. Касцёл Звеставан...»
wikitext
text/x-wiki
{{Храм}}
{{Значэнні|Касцёл Адведзін Найсвяцейшай Дзевы Марыі}}
'''Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі''' — каталіцкі мураваны храм у г. [[Лабішын]].
== Гісторыя ==
<gallery>
Лабішын. Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі.jpg
Лабішын. Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі 2.jpg
Лабішын. Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі 1.jpg
</gallery>
== Спасылкі ==
[[Катэгорыя:Лабішын]]
[[Катэгорыя:Касцёлы Куяўска-Паморскага ваяводства]]
[[Катэгорыя:Касцёлы Быдгашцкай дыяцэзіі]]
713orf3s1k0vsch4ggiz63ebqbrifl8
4191320
4191316
2022-08-21T17:26:52Z
JerzyKundrat
174
удакладненне
wikitext
text/x-wiki
{{Храм}}
{{Значэнні|Касцёл Адведзін Найсвяцейшай Дзевы Марыі}}
'''Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі''' — каталіцкі мураваны храм у г. [[Лабішын]] у [[Польшча|Польшчы]].
== Гісторыя ==
<gallery>
Лабішын. Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі.jpg
Лабішын. Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі 2.jpg
Лабішын. Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі 1.jpg
</gallery>
== Спасылкі ==
[[Катэгорыя:Лабішын]]
[[Катэгорыя:Касцёлы Куяўска-Паморскага ваяводства]]
[[Катэгорыя:Касцёлы Быдгашцкай дыяцэзіі]]
cpzuxjy5h9mlv2n2s36czukszxnm2jv
4191325
4191320
2022-08-21T17:36:09Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
{{Храм}}
{{Значэнні|Касцёл Адведзін Найсвяцейшай Дзевы Марыі}}
'''Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі''' — каталіцкі мураваны храм у г. [[Лабішын]] у [[Польшча|Польшчы]].
== Гісторыя ==
<gallery>
Лабішын. Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі.jpg
Лабішын. Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі 2.jpg
Лабішын. Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі 1.jpg
</gallery>
== Спасылкі ==
* [https://plus.pomorska.pl/zakony-na-palukach-mialy-wplyw-nie-tylko-na-edukacje/ar/9872595 Zakony na Pałukach miały wpływ nie tylko na edukację]
[[Катэгорыя:Лабішын]]
[[Катэгорыя:Касцёлы Куяўска-Паморскага ваяводства]]
[[Катэгорыя:Касцёлы Быдгашцкай дыяцэзіі]]
92xoli84u6gu6793j46tvmewx717y6w
4191338
4191325
2022-08-21T17:43:50Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
{{Храм}}
{{Значэнні|Касцёл Адведзін Найсвяцейшай Дзевы Марыі}}
'''Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі''' — каталіцкі мураваны храм у г. [[Лабішын]] у [[Польшча|Польшчы]].
== Гісторыя ==
Ордэн францысканцаў прыбылі ў горад у 1627 годзе па запрашэнню ўладальнікам Лабішына Янам Апалінскім. Ён перадаў ім былы кальвінскі збор з драўляным кляштарным комплексам.
Праз тры гады храм быў асвечаны і св. Томас. У 1687 годзе пажар знішчыў драўляны касцёл францысканскага кляштара. У 1698 годзе новы кляштар і мураваны касцёл асвяціў дэфінітар Бенедыкт Стаўскі.
Будынкі пабудаваны ў стылі барока італьянскім архітэктарам Пятром Фантана. У 1829 годзе кляштар быў скасаваны прускімі ўладамі. У 1833 годзе былы кляштарны касцёл стаў парафіяльным. Ваенныя дзеянні падчас [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]] спустошылі інтэр’ер касцёла, сцены былі пашкоджаны артылерыйскімі снарадамі. Пасля вайны касцёл аднаўляўся да 1948 года. Капітальны рамонт быў праведзены ў 1980 і 1996 гадах.
<gallery>
Лабішын. Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі.jpg
Лабішын. Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі 2.jpg
Лабішын. Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі 1.jpg
</gallery>
== Спасылкі ==
* [https://plus.pomorska.pl/zakony-na-palukach-mialy-wplyw-nie-tylko-na-edukacje/ar/9872595 Zakony na Pałukach miały wpływ nie tylko na edukację]
[[Катэгорыя:Лабішын]]
[[Катэгорыя:Касцёлы Куяўска-Паморскага ваяводства]]
[[Катэгорыя:Касцёлы Быдгашцкай дыяцэзіі]]
sx828e1fwpf1a1fqejxv4wdjiwdkjqt
4191344
4191338
2022-08-21T17:45:14Z
Паўлюк Шапецька
37440
/* Гісторыя */
wikitext
text/x-wiki
{{Храм}}
{{Значэнні|Касцёл Адведзін Найсвяцейшай Дзевы Марыі}}
'''Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі''' — каталіцкі мураваны храм у г. [[Лабішын]] у [[Польшча|Польшчы]].
== Гісторыя ==
Ордэн францысканцаў прыбылі ў горад у 1627 годзе па запрашэнню ўладальнікам Лабішына Янам Апалінскім. Ён перадаў ім былы кальвінскі збор з драўляным кляштарным комплексам.
Праз тры гады храм быў асвечаны і св. Томас. У 1687 годзе пажар знішчыў драўляны касцёл францысканскага кляштара. У 1698 годзе новы кляштар і мураваны касцёл асвяціў дэфінітар Бенедыкт Стаўскі.
У 1829 годзе кляштар быў скасаваны прускімі ўладамі. У 1833 годзе былы кляштарны касцёл стаў парафіяльным. Пасля вайны касцёл аднаўляўся да 1948 года. Капітальны рамонт быў праведзены ў 1980 і 1996 гадах.
Будынкі пабудаваны ў стылі барока італьянскім архітэктарам Пятром Фантана. Ваенныя дзеянні падчас [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]] спустошылі інтэр’ер касцёла, сцены былі пашкоджаны артылерыйскімі снарадамі.
<gallery>
Лабішын. Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі.jpg
Лабішын. Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі 2.jpg
Лабішын. Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі 1.jpg
</gallery>
== Спасылкі ==
* [https://plus.pomorska.pl/zakony-na-palukach-mialy-wplyw-nie-tylko-na-edukacje/ar/9872595 Zakony na Pałukach miały wpływ nie tylko na edukację]
[[Катэгорыя:Лабішын]]
[[Катэгорыя:Касцёлы Куяўска-Паморскага ваяводства]]
[[Катэгорыя:Касцёлы Быдгашцкай дыяцэзіі]]
5xfkawpkexvhjkvao5don2gfcqq6jnc
4191353
4191344
2022-08-21T17:48:26Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
{{Храм}}
{{Значэнні|Касцёл Адведзін Найсвяцейшай Дзевы Марыі}}
'''Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі''' — каталіцкі мураваны храм у г. [[Лабішын]] у [[Польшча|Польшчы]].
== Гісторыя ==
Ордэн францысканцаў прыбылі ў горад у 1627 годзе па запрашэнню ўладальнікам Лабішына Янам Апалінскім. Ён перадаў ім былы кальвінскі збор з драўляным кляштарным комплексам.
Праз тры гады храм быў асвечаны і св. Томас. У 1687 годзе пажар знішчыў драўляны касцёл францысканскага кляштара. У 1698 годзе новы кляштар і мураваны касцёл асвяціў дэфінітар Бенедыкт Стаўскі. Будынкі пабудаваны ў стылі барока італьянскім архітэктарам Пятром Фантана. Ваенныя дзеянні падчас [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]] спустошылі інтэр’ер касцёла, сцены былі пашкоджаны артылерыйскімі снарадамі.
У 1761 годзе касцёл згарэў і быў разабраны, засталася толькі [[Прэзбітэрый|прэзбітэрыя]]. У 1895 годзе да прэзбітэрыі быў дабудаваны кляштар.
У 1829 годзе кляштар быў скасаваны прускімі ўладамі. У 1833 годзе былы кляштарны касцёл стаў парафіяльным. Пасля вайны касцёл аднаўляўся да 1948 года. Капітальны рамонт быў праведзены ў 1980 і 1996 гадах.
<gallery>
Лабішын. Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі.jpg
Лабішын. Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі 2.jpg
Лабішын. Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі 1.jpg
</gallery>
== Спасылкі ==
* [https://plus.pomorska.pl/zakony-na-palukach-mialy-wplyw-nie-tylko-na-edukacje/ar/9872595 Zakony na Pałukach miały wpływ nie tylko na edukację]
[[Катэгорыя:Лабішын]]
[[Катэгорыя:Касцёлы Куяўска-Паморскага ваяводства]]
[[Катэгорыя:Касцёлы Быдгашцкай дыяцэзіі]]
sy0jyl3m0qs4nlam4v7kjfwyy56b5nq
4191355
4191353
2022-08-21T17:50:57Z
Паўлюк Шапецька
37440
/* Гісторыя */
wikitext
text/x-wiki
{{Храм}}
{{Значэнні|Касцёл Адведзін Найсвяцейшай Дзевы Марыі}}
'''Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі''' — каталіцкі мураваны храм у г. [[Лабішын]] у [[Польшча|Польшчы]].
== Гісторыя ==
Ордэн францысканцаў прыбылі ў горад у 1627 годзе па запрашэнню ўладальнікам Лабішына Янам Апалінскім. Ён перадаў ім былы кальвінскі збор з драўляным кляштарным комплексам.
Праз тры гады храм быў асвечаны і св. Томас. У 1687 годзе пажар знішчыў драўляны касцёл францысканскага кляштара. У 1698 годзе новы кляштар і мураваны касцёл асвяціў дэфінітар Бенедыкт Стаўскі. Будынкі пабудаваны ў стылі барока італьянскім архітэктарам Пятром Фантана. Ваенныя дзеянні падчас [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]] спустошылі інтэр’ер касцёла, сцены былі пашкоджаны артылерыйскімі снарадамі.
У 1761 годзе касцёл згарэў і быў разабраны, засталася толькі [[Прэзбітэрый|прэзбітэрыя]]. У 1895 годзе да прэзбітэрыі быў дабудаваны кляштар сясцёр [[Лізавета Венгерская|святой Лізаветы]].
У 1829 годзе кляштар быў скасаваны прускімі ўладамі. У 1833 годзе былы кляштарны касцёл стаў парафіяльным. Пасля вайны касцёл аднаўляўся да 1948 года. Капітальны рамонт быў праведзены ў 1980 і 1996 гадах.
<gallery>
Лабішын. Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі.jpg
Лабішын. Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі 2.jpg
Лабішын. Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі 1.jpg
</gallery>
== Спасылкі ==
* [https://plus.pomorska.pl/zakony-na-palukach-mialy-wplyw-nie-tylko-na-edukacje/ar/9872595 Zakony na Pałukach miały wpływ nie tylko na edukację]
[[Катэгорыя:Лабішын]]
[[Катэгорыя:Касцёлы Куяўска-Паморскага ваяводства]]
[[Катэгорыя:Касцёлы Быдгашцкай дыяцэзіі]]
pufiaxlmyrwde3ywvs8wzlgynwp87dm
Олаў II Святы
0
717123
4191323
2022-08-21T17:35:29Z
Artsiom91
31770
Перасылае да [[Олаф II Святы]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Олаф II Святы]]
h9bc4qriez67whkydvaue9il8ypir72
Настасся Яраслаўна
0
717124
4191324
2022-08-21T17:36:04Z
Artsiom91
31770
Перасылае да [[Анастасія Яраслаўна]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Анастасія Яраслаўна]]
gkm6c1pg168sxgfu3t5nxqnkujnyxw1
Горад Бруклін
0
717125
4191326
2022-08-21T17:36:30Z
Artsiom91
31770
Перасылае да [[Бруклін]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Бруклін]]
g7f1ab7k3olotkqdd7xt7o9ipmx6kxj
Наступленне ў Эстрэмадуры
0
717126
4191350
2022-08-21T17:46:20Z
DBatura
73587
Новая старонка: «{{Узброены канфлікт |канфлікт = Наступленне ў Эстрэмадуры |частка = [[Грамадзянская вайна ў Іспаніі]] |дата = жнівень 1936 года |месца = [[Эстрэмадура]] |выява = |загаловак = |вынік = перамога паўстанцаў |праціўнік1 = {{Сцягафікацыя|Другая Іспа...»
wikitext
text/x-wiki
{{Узброены канфлікт
|канфлікт = Наступленне ў Эстрэмадуры
|частка = [[Грамадзянская вайна ў Іспаніі]]
|дата = жнівень 1936 года
|месца = [[Эстрэмадура]]
|выява =
|загаловак =
|вынік = перамога паўстанцаў
|праціўнік1 = {{Сцягафікацыя|Другая Іспанская Рэспубліка}}
|праціўнік2 = [[File:Bandera del bando nacional 1936-1938.svg|22px]] Паўстанцы-нацыяналісты<br>[[Выява:Legion Condor Links.svg|22px]] [[Легіён «Кондар»]]<br>[[File:Lesser coat of arms of the Kingdom of Italy (1929-1943).svg|22px]] [[Легіянерская авіяцыя]] <small>([[Італьянскі экспедыцыйны корпус]])</small>
|камандзір1 = [[Ільдэфонса Пучдэнголас]]
|камандзір2 = [[Хуан Ягуэ]],<br>[[Карлас Асенсіа Кабанільяс]],<br>[[Антоніа Кастэхон]]
|сілы1 = 13 000 чалавек
|сілы2 = 8 000 чалавек
|страты1 =6000—12000 забітых, параненых, захопленых у палон і зніклых без вестак ваенных і грамадзянскіх асоб
|страты2 =? вайскоўцаў, 243 грамадзянскіх забіты
}}
'''Наступленне ў Эстрэмадуры''' — баявыя дзеянні ў жніўні 1936 года ў правінцыі [[Эстрэмадура]] падчас [[Грамадзянская вайна ў Іспаніі|грамадзянскай вайны ў Іспаніі]]. Кульмінацыяй падзей стала [[Бітва пры Бадахосе (1936)|бітва пры Бадахосе]], пасля перамогі ў якой войскі афрыканскай арміі [[нацыяналізм|нацыяналістаў]] пад камандаваннем [[Франсіска Франка]] рушылі ў паход на [[Мадрыд]].
== Планы і сілы бакоў ==
У жніўні 1936 года нацыяналістам з дапамогай [[Нацысцкая Германія|нацысцкай Германіі]] і [[Фашысцкая Італія|фашысцкай Італіі]] атрымалася перакінуць на паўвостраў тысячы салдат іспанскай афрыканскай арміі. Затым [[Франсіска Франка]] вырашыў рушыць наперад на поўнач і заняць [[Эстрэмадура|Эстрэмадуру]], каб злучыць дзве зоны, што ўтрымлівалі нацыяналісты, і пачаць прасоўванне да Мадрыду.
У нацыяналістаў у гэтым рэгіёне было 8000 чалавек, у асноўным [[іспанскі легіён|легіянеры]] і [[рэгуларэс|мараканцы-рэгуларэс]]. Гэтыя сілы былі арганізаваны ў пяць матарызаваных калон прыкладна па 1500 чалавек у кожнай з падтрымкай адной або двух батарэй 75 мм гармат на чале з палкоўнікамі [[Карлас Асенсіа Кабанільяс]], Франсіска Дэльгада Серана, Фернанда Барон і Хелі Раланда Тэла і маёрам [[Антоніа Кастэхон]]ам. Гэтыя сілы прыкрывалі з паветра восем італьянскіх бамбавірдзіроўшчыкаў [[Savoia-Marchetti SM.81 Pipistrello]], якімі кіравалі італьянскія пілоты, і дзевяць [[Junkers Ju 52]] з нямецкімі пілотамі, а таксама знішчальнікі [[Fiat CR.32]] і [[Heinkel He 51]].
[[Народная армія Іспанскай Рэспублікі|Рэспубліканская армія]], якая супрацьстаяла нацыяналістам, у гэтым рэгіёне налічвала 13 000 апалчэнцаў і салдат. Большасць з іх былі апалчэнцамі-мілісіянас. Члены рэспубліканскай міліцыі не мелі ваеннай падрыхтоўкі і былі дрэнна ўзброены: на траіх прыходзілася толькі адна вінтоўка, а на 150—200 чалавек — адзін кулямёт. Апалчэнцы адмаўляліся капаць акопы, не ведалі, як падрыхтаваць абарончую пазіцыю, а бамбардзіроўкі з самалётаў выклікалі ў іх жах. Акрамя таго, у іх не было [[артылерыя|артылерыі]] і прафесійных штабных [[афіцэр]]аў. [[Іспанская рэспубліканская авіяцыя|Рэспубліканскай авіяцыі]] не хапала бензіну, запасных частак і навучаных пілотаў, а большасць самалётаў былі састарэлымі [[Breguet 14]].
== Ход аперацыі ==
2 жніўня сілы нацыяналістаў пакінулі [[Севілья|Севілью]] і накіраваліся на поўнач у напрамку [[Мерыда (Іспанія)|Мерыды]] і [[Бадахос|Бадахоса]]. Займаючы гарады і пасёлкі, мяцежнікі пакаралі смерцю сотні чалавек сярод прыхільнікаў рэспубліканцаў. Тысячы бежанцаў беглі ад нацыяналістаў на поўнач.
5 жніўня нацыяналісты разграмілі калону апалчэнцаў у Лос-Сантас-дэ-Маймона.
7 жніўня войскі мяцежнікаў занялі Зафру і дасягнулі горада [[Альмендралеха]], дзе каля 100 мілісіянас забарыкадаваліся ў гарадской царкве і на працягу тыдня супраціўляліся абстрэлам. 14 жніўня сорак тых, хто выжыў здаліся і былі забіты нацыяналістамі.
10 жніўня нацыяналісты выйгралі [[Баі за Мерыду (1936)|баі пры Мерыдзе]]. Пасля гэтага генерал паўстанцаў [[Хуан Ягуэ]] павярнуў на захад і рушыў да горада Бадахос, і 14 жніўня пасля моцнай бамбардзіроўкі заняў яго. У выніку [[Бітва пры Бадахосе (1936)|разні ў Бадахосе]] войскі Ягуэ забілі ад 500 да 4000 рэспубліканскіх салдат і грамадзянскіх асоб і разрабавалі горад. Многія бежанцы-рэспубліканцы спрабавалі бегчы праз партугальскую мяжу, але ўрад [[Партугалія|Партугаліі]] перадаў іх нацыяналістам, што пакаралі тых смерцю.
== Вынікі ==
Пасля захопу Мерыды і Бадахоса мяцежнікі злучылі сваю Паўночную і Паўднёвую зоны. Акрамя таго, нацыяналісты ўзялі заходнюю палову правінцыі Бадахос, а рэспубліканскі ўрад страціў кантроль над партугальскай мяжой. Паўстанцы праводзілі жорсткія рэпрэсіі на заваяванай тэрыторыі. Ад 6 600 да 12 000 прыхільнікаў рэспубліканцаў былі пакараны нацыяналістамі (рэспубліканцы пакаралі смерцю 243 прыхільнікаў нацыяналістаў).
Пасля падзення Бадахоса Ягуэ павярнуў на ўсход і рушыў у бок Мадрыда. Ён нанёс паражэнне рэспубліканскім войскам у [[Бітва пры Сьера-Гуадалупе (1936)|бітве пры Сьера-Гуадалупе]], а 3 верасня ён заняў [[Бітва пры Талаверы (1936)|Талавера-дэ-ла-Рэйна]] пасля перамогі над рэспубліканскімі апалчэнцамі. Ягуэ прасунуўся на 500 км за чатыры тыдні, і дарога на Мадрыд была адкрыта.
== Спасылкі ==
* La batalla de Badajoz [https://archivoshistoria.com/batalla-de-badajoz/]
* Quién era el general Yagüe, el ‘carnicero’ de Badajoz que ha recuperado una calle en Oviedo [https://www.eldiario.es/extremadura/sociedad/yague-carnicero-badajoz-recuperado-oviedo_1_1140905.html]
* Reseña: La columna de la muerte. El avance del ejército franquista de Sevilla a Badajoz [https://estressoblog.wordpress.com/2019/02/19/resena-la-columna-de-la-muerte-el-avance-del-ejercito-franquista-de-sevilla-a-badajoz-de-francisco-espinosa-maestre/]
{{Вонкавыя спасылкі}}
[[Катэгорыя:Эстрэмадура]]
[[Катэгорыя:Бітвы ў Іспаніі]]
[[Катэгорыя:Бітвы і аперацыі грамадзянскай вайны ў Іспаніі]]
[[Катэгорыя:Жнівень 1936 года]]
ol1uyb2p0mwlwjn8t2eu5gdf6twucmc
Размовы:Наступленне ў Эстрэмадуры
1
717127
4191351
2022-08-21T17:47:08Z
DBatura
73587
Новая старонка: «{{пераклад|ru|Наступление в Эстремадуре}} ~~~~»
wikitext
text/x-wiki
{{пераклад|ru|Наступление в Эстремадуре}} [[Удзельнік:DBatura|DBatura]] ([[Размовы з удзельнікам:DBatura|размовы]]) 20:47, 21 жніўня 2022 (+03)
s21crl2lw3uai7mrke38hyvf9vns6wm
Катэгорыя:Жнівень 1936 года
14
717128
4191352
2022-08-21T17:47:32Z
DBatura
73587
Новая старонка: «{{месяцы паводле гадоў}}»
wikitext
text/x-wiki
{{месяцы паводле гадоў}}
t74nh24uhjrkk6qisd4uwpe8rxmu2fm
Баль-маскарад (опера)
0
717129
4191409
2022-08-21T18:34:55Z
ElisavetaIvanova
69289
Новая старонка: «{{опера}} '''«Баль-маскарад»''' — [[опера]] ў трох дзеях [[Джузэпэ Вердзі]]. Прэм'ера адбылася ў рымскім Тэатры Апала 17 лютага 1859 года. Сюжэт оперы спачатку быў заснаваны на гісторыі забойства караля Швецыі Густава III, але быў моцна зменены па патрабаванні таг...»
wikitext
text/x-wiki
{{опера}}
'''«Баль-маскарад»''' — [[опера]] ў трох дзеях [[Джузэпэ Вердзі]].
Прэм'ера адбылася ў рымскім Тэатры Апала 17 лютага 1859 года. Сюжэт оперы спачатку быў заснаваны на гісторыі забойства караля Швецыі Густава III, але быў моцна зменены па патрабаванні тагачаснай цэнзуры. Сёння пры многіх пастаноўках выкарыстоўваюцца першапачатковыя шведскія імёны.
== Персанажы ==
* Рычард, [[Уорыкшыр|граф Уорык]], губернатар [[Бостан|Бостана]] (першапачаткова — [[Густаў III|Густаў ІІІ]], [[Каралі шведскія|кароль Швецыі]]), [[тэнар]]
* Амелія, жонка Рэната, [[сапрана]]
* Рэната, муж Амеліі, сакратар Рычарда (граф Анкарстром), [[барытон]]
* Оскар, паж, [[сапрана]]
* Ульрыка (мадам Арвідсан), [[Магія|чараўніца]], [[кантральта]]
* Суддзя, [[тэнар]]
* Сільван (Хрысціян), [[бас]]
* Сэмюэль (граф Рыбінг), [[бас]]
* Том (граф Горн), [[бас]]
== Сюжэт ==
Падзеі адбываюцца ў [[Бостан|Бостане]] ([[Масачусетс|штат Масачусетс]], [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]]) у канцы [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]] (або першасна ў [[Швецыя|Швецыі]] ў [[1792]] годзе).
=== Дзея I ===
Раніца. Рычард, губернатар штата [[Масачусетс]], прымае наведвальнікаў, сярод іх - ворагі Рычарда: Сэмюэль і Том, чыё незадаволенае нараканне змешваецца з усеагульным усхваленнем губернатара. Паж Оскар прыносіць Рычарду спіс запрошаных на баль, які мусіць адбыцца ў хуткім часе. Сярод запрошаных і Амелія, жонка сакратара і сябра губернатара [[Крэолы|крэола]] Рэната, у якую ён таемна закаханы. Рэната паведамляе Рычарду, што Сэмюэль і Том рыхтуюць змову, якая пагражае жыццю губернатара. Затым яны, а таксама Оскар і суддзя адпраўляюцца ў масках да [[Афраамерыканцы|негрыцянкі]] Ульрыкі, услаўленай [[Магія|чараўніцы]].
Ульрыка чаруе ў сваім доме. З'яўляецца Рычард у строі рыбака, але ў гэты момант Сільвана, слуга Амеліі, просіць прыняць яго спадарыню. Ульрыка застаецца з ёй сам-насам. Рычард, схаваўшыся, чуе іх размову. Амелія прызнаецца, што закахана і просіць даць ёй зелле, якое вылечыла б яе ад кахання. Чараўніца загадвае Амеліі пайсці ўначы на пустку, дзе здзяйсняюцца пакаранні смерцю, і сабраць там чароўную траву. Як толькі маладая жанчына сыходзіць, Рычард просіць Ульрыку прадказаць яму лёс. Ульрыка кажа, што ён памрэ ад рукі сябра. Рычард настроены скептычна. Ульрыка папярэджвае яго, што яго забойцам стане той, хто першым пацісне яго руку. Гэтым чалавекам аказваецца Рэната, і ўсе пераконваюцца ў ілжывасці яе прадказанняў.
=== Дзея II ===
Ноч. Пустыннае поле ў ваколіцах горада. Месяц асвятляе сілуэты шыбеніц. Прыйшла Амелія. Яна закахана ў Рычарда, і думка аб расстанні з ім для яе невыносная. З'яўляецца Рычард і прызнаецца ёй у каханні. З захапленнем ён даведаецца, што Амелія таксама кахае яго. Іх ідылію парушае нечаканы прыход Рэната: ён папярэджвае губернатара аб блізкай небяспецы. Рычард просіць паклапаціцца аб яго даме, якая схавала твар пад [[вэлюм|вэлюмам]], і бяжыць. Рэната заступае дарогу змоўшчыкам, Амелія, прыйшоўшы да яго на дапамогу, выпадкова адкрывае свой твар. Сэмюэль і Том смяюцца над Рэната. Ён жа, апантаны прагай помсты, дамаўляецца з імі аб сустрэчы, маючы намер удзельнічаць у змове.
=== Дзея III ===
Кабінет у доме Рэната. У глыбіні - партрэт Рычарда ва ўвесь рост. Рэната пагражае Амеліі смерцю, яна просіць дазволіць ёй у апошні раз абняць сына. Муж разумее, што павінен помсціць не ёй, а сябру-здрадніку і з горыччу звяртаецца да партрэта. Прыходзяць Сэмюэль і Том і разам з Рэната вырашаюць рабиць лёсаванне, каму забіць графа. Рэната прымушае Амелію дастаць паперу з імём меркаванага забойцы: і аказваецца яе муж. Забойства павінна адбыцца падчас балю-маскараду, і змоўшчыкі ўжо прадчуваюць перамогу.
Кабінет Рычарда. Ён падпісвае ўказ, па якім Рэната і яго жонка павінны пераехаць з [[Злучаныя Штаты Амерыкі|Амерыкі]] ў [[Англія|Англію]]. Сумныя прадчуванні ўціскаюць яго душу, калі ён думае пра Амелію.
Баль. Рычард спяшаецца ўбачыць каханую. Змяшаўшыся з натоўпам гасцей, Рэната пытае ў Оскара, пад якой маскай схаваўся Рычард. Амелія папярэджвае яго аб небяспецы, абодва зноў ахоплены страсцю. Рычард паведамляе Амеліі аб маючым адбыцца расстанні. Калі ён развітваецца з ёй, Рэната наносіць яму смяротны ўдар. Сярод усеагульнага замяшання Рычард апраўдвае Амелію. Ён памірае, дараваўшы сваіх забойцаў.
{{зноскі}}
{{wikisource|Баль-маскарад}}
[[Катэгорыя:Вердзі]]
[[Катэгорыя:Оперы на італьянскай мове]]
[[Катэгорыя:Оперы Джузэпэ Вердзі]]
[[Катэгорыя:Музычныя творы 1859 года]]
k9532uskic2j1yy4hu2f5iw696ix6iv
4191414
4191409
2022-08-21T18:37:49Z
ElisavetaIvanova
69289
/* Сюжэт */
wikitext
text/x-wiki
{{опера}}
'''«Баль-маскарад»''' — [[опера]] ў трох дзеях [[Джузэпэ Вердзі]].
Прэм'ера адбылася ў рымскім Тэатры Апала 17 лютага 1859 года. Сюжэт оперы спачатку быў заснаваны на гісторыі забойства караля Швецыі Густава III, але быў моцна зменены па патрабаванні тагачаснай цэнзуры. Сёння пры многіх пастаноўках выкарыстоўваюцца першапачатковыя шведскія імёны.
== Персанажы ==
* Рычард, [[Уорыкшыр|граф Уорык]], губернатар [[Бостан|Бостана]] (першапачаткова — [[Густаў III|Густаў ІІІ]], [[Каралі шведскія|кароль Швецыі]]), [[тэнар]]
* Амелія, жонка Рэната, [[сапрана]]
* Рэната, муж Амеліі, сакратар Рычарда (граф Анкарстром), [[барытон]]
* Оскар, паж, [[сапрана]]
* Ульрыка (мадам Арвідсан), [[Магія|чараўніца]], [[кантральта]]
* Суддзя, [[тэнар]]
* Сільван (Хрысціян), [[бас]]
* Сэмюэль (граф Рыбінг), [[бас]]
* Том (граф Горн), [[бас]]
== Сюжэт ==
Падзеі адбываюцца ў [[Бостан|Бостане]] ([[Масачусетс]]) у канцы [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]] (або першасна ў [[Швецыя|Швецыі]] ў [[1792]] годзе).
=== Дзея I ===
Раніца. Рычард, губернатар штата [[Масачусетс]], прымае наведвальнікаў, сярод іх - ворагі Рычарда: Сэмюэль і Том, чыё незадаволенае нараканне змешваецца з усеагульным усхваленнем губернатара. Паж Оскар прыносіць Рычарду спіс запрошаных на баль, які мусіць адбыцца ў хуткім часе. Сярод запрошаных і Амелія, жонка сакратара і сябра губернатара [[Крэолы|крэола]] Рэната, у якую ён таемна закаханы. Рэната паведамляе Рычарду, што Сэмюэль і Том рыхтуюць змову, якая пагражае жыццю губернатара. Затым яны, а таксама Оскар і суддзя адпраўляюцца ў масках да [[Афраамерыканцы|негрыцянкі]] Ульрыкі, услаўленай [[Магія|чараўніцы]].
Ульрыка чаруе ў сваім доме. З'яўляецца Рычард у строі рыбака, але ў гэты момант Сільвана, слуга Амеліі, просіць прыняць яго спадарыню. Ульрыка застаецца з ёй сам-насам. Рычард, схаваўшыся, чуе іх размову. Амелія прызнаецца, што закахана і просіць даць ёй зелле, якое вылечыла б яе ад кахання. Чараўніца загадвае Амеліі пайсці ўначы на пустку, дзе здзяйсняюцца пакаранні смерцю, і сабраць там чароўную траву. Як толькі маладая жанчына сыходзіць, Рычард просіць Ульрыку прадказаць яму лёс. Ульрыка кажа, што ён памрэ ад рукі сябра. Рычард настроены скептычна. Ульрыка папярэджвае яго, што яго забойцам стане той, хто першым пацісне яго руку. Гэтым чалавекам аказваецца Рэната, і ўсе пераконваюцца ў ілжывасці яе прадказанняў.
=== Дзея II ===
Ноч. Пустыннае поле ў ваколіцах горада. Месяц асвятляе сілуэты шыбеніц. Прыйшла Амелія. Яна закахана ў Рычарда, і думка аб расстанні з ім для яе невыносная. З'яўляецца Рычард і прызнаецца ёй у каханні. З захапленнем ён даведаецца, што Амелія таксама кахае яго. Іх ідылію парушае нечаканы прыход Рэната: ён папярэджвае губернатара аб блізкай небяспецы. Рычард просіць паклапаціцца аб яго даме, якая схавала твар пад [[вэлюм|вэлюмам]], і бяжыць. Рэната заступае дарогу змоўшчыкам, Амелія, прыйшоўшы да яго на дапамогу, выпадкова адкрывае свой твар. Сэмюэль і Том смяюцца над Рэната. Ён жа, апантаны прагай помсты, дамаўляецца з імі аб сустрэчы, маючы намер удзельнічаць у змове.
=== Дзея III ===
Кабінет у доме Рэната. У глыбіні - партрэт Рычарда ва ўвесь рост. Рэната пагражае Амеліі смерцю, яна просіць дазволіць ёй у апошні раз абняць сына. Муж разумее, што павінен помсціць не ёй, а сябру-здрадніку і з горыччу звяртаецца да партрэта. Прыходзяць Сэмюэль і Том і разам з Рэната вырашаюць рабиць лёсаванне, каму забіць графа. Рэната прымушае Амелію дастаць паперу з імём меркаванага забойцы: і аказваецца яе муж. Забойства павінна адбыцца падчас балю-маскараду, і змоўшчыкі ўжо прадчуваюць перамогу.
Кабінет Рычарда. Ён падпісвае ўказ, па якім Рэната і яго жонка павінны пераехаць у [[Англія|Англію]]. Сумныя прадчуванні ўціскаюць яго душу, калі ён думае пра Амелію.
Баль. Рычард спяшаецца ўбачыць каханую. Змяшаўшыся з натоўпам гасцей, Рэната пытае ў Оскара, пад якой маскай схаваўся Рычард. Амелія папярэджвае яго аб небяспецы, абодва зноў ахоплены страсцю. Рычард паведамляе Амеліі аб маючым адбыцца расстанні. Калі ён развітваецца з ёй, Рэната наносіць яму смяротны ўдар. Сярод усеагульнага замяшання Рычард апраўдвае Амелію. Ён памірае, дараваўшы сваіх забойцаў.
{{зноскі}}
{{wikisource|Баль-маскарад}}
[[Катэгорыя:Вердзі]]
[[Катэгорыя:Оперы на італьянскай мове]]
[[Катэгорыя:Оперы Джузэпэ Вердзі]]
[[Катэгорыя:Музычныя творы 1859 года]]
rpx5ot3i46zs868njam8jg1gxjcoj67
4191419
4191414
2022-08-21T18:38:59Z
ElisavetaIvanova
69289
wikitext
text/x-wiki
{{опера}}
'''«Баль-маскарад»''' — [[опера]] ў трох дзеях [[Джузэпэ Вердзі]].
Прэм'ера адбылася ў [[Рым|рымскім]] Тэатры Апала [[17 лютага]] [[1859]] года. Сюжэт оперы спачатку быў заснаваны на гісторыі забойства [[Каралі шведскія|караля Швецыі]] [[Густаў III|Густава III]], але быў моцна зменены па патрабаванні тагачаснай [[Цэнзура|цэнзуры]]. Сёння пры многіх пастаноўках выкарыстоўваюцца першапачатковыя [[Шведская мова|шведскія]] імёны.
== Персанажы ==
* Рычард, [[Уорыкшыр|граф Уорык]], губернатар [[Бостан|Бостана]] (першапачаткова — [[Густаў III|Густаў ІІІ]], [[Каралі шведскія|кароль Швецыі]]), [[тэнар]]
* Амелія, жонка Рэната, [[сапрана]]
* Рэната, муж Амеліі, сакратар Рычарда (граф Анкарстром), [[барытон]]
* Оскар, паж, [[сапрана]]
* Ульрыка (мадам Арвідсан), [[Магія|чараўніца]], [[кантральта]]
* Суддзя, [[тэнар]]
* Сільван (Хрысціян), [[бас]]
* Сэмюэль (граф Рыбінг), [[бас]]
* Том (граф Горн), [[бас]]
== Сюжэт ==
Падзеі адбываюцца ў [[Бостан|Бостане]] ([[Масачусетс]]) у канцы [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]] (або першасна ў [[Швецыя|Швецыі]] ў [[1792]] годзе).
=== Дзея I ===
Раніца. Рычард, губернатар штата [[Масачусетс]], прымае наведвальнікаў, сярод іх - ворагі Рычарда: Сэмюэль і Том, чыё незадаволенае нараканне змешваецца з усеагульным усхваленнем губернатара. Паж Оскар прыносіць Рычарду спіс запрошаных на баль, які мусіць адбыцца ў хуткім часе. Сярод запрошаных і Амелія, жонка сакратара і сябра губернатара [[Крэолы|крэола]] Рэната, у якую ён таемна закаханы. Рэната паведамляе Рычарду, што Сэмюэль і Том рыхтуюць змову, якая пагражае жыццю губернатара. Затым яны, а таксама Оскар і суддзя адпраўляюцца ў масках да [[Афраамерыканцы|негрыцянкі]] Ульрыкі, услаўленай [[Магія|чараўніцы]].
Ульрыка чаруе ў сваім доме. З'яўляецца Рычард у строі рыбака, але ў гэты момант Сільвана, слуга Амеліі, просіць прыняць яго спадарыню. Ульрыка застаецца з ёй сам-насам. Рычард, схаваўшыся, чуе іх размову. Амелія прызнаецца, што закахана і просіць даць ёй зелле, якое вылечыла б яе ад кахання. Чараўніца загадвае Амеліі пайсці ўначы на пустку, дзе здзяйсняюцца пакаранні смерцю, і сабраць там чароўную траву. Як толькі маладая жанчына сыходзіць, Рычард просіць Ульрыку прадказаць яму лёс. Ульрыка кажа, што ён памрэ ад рукі сябра. Рычард настроены скептычна. Ульрыка папярэджвае яго, што яго забойцам стане той, хто першым пацісне яго руку. Гэтым чалавекам аказваецца Рэната, і ўсе пераконваюцца ў ілжывасці яе прадказанняў.
=== Дзея II ===
Ноч. Пустыннае поле ў ваколіцах горада. Месяц асвятляе сілуэты шыбеніц. Прыйшла Амелія. Яна закахана ў Рычарда, і думка аб расстанні з ім для яе невыносная. З'яўляецца Рычард і прызнаецца ёй у каханні. З захапленнем ён даведаецца, што Амелія таксама кахае яго. Іх ідылію парушае нечаканы прыход Рэната: ён папярэджвае губернатара аб блізкай небяспецы. Рычард просіць паклапаціцца аб яго даме, якая схавала твар пад [[вэлюм|вэлюмам]], і бяжыць. Рэната заступае дарогу змоўшчыкам, Амелія, прыйшоўшы да яго на дапамогу, выпадкова адкрывае свой твар. Сэмюэль і Том смяюцца над Рэната. Ён жа, апантаны прагай помсты, дамаўляецца з імі аб сустрэчы, маючы намер удзельнічаць у змове.
=== Дзея III ===
Кабінет у доме Рэната. У глыбіні - партрэт Рычарда ва ўвесь рост. Рэната пагражае Амеліі смерцю, яна просіць дазволіць ёй у апошні раз абняць сына. Муж разумее, што павінен помсціць не ёй, а сябру-здрадніку і з горыччу звяртаецца да партрэта. Прыходзяць Сэмюэль і Том і разам з Рэната вырашаюць рабиць лёсаванне, каму забіць графа. Рэната прымушае Амелію дастаць паперу з імём меркаванага забойцы: і аказваецца яе муж. Забойства павінна адбыцца падчас балю-маскараду, і змоўшчыкі ўжо прадчуваюць перамогу.
Кабінет Рычарда. Ён падпісвае ўказ, па якім Рэната і яго жонка павінны пераехаць у [[Англія|Англію]]. Сумныя прадчуванні ўціскаюць яго душу, калі ён думае пра Амелію.
Баль. Рычард спяшаецца ўбачыць каханую. Змяшаўшыся з натоўпам гасцей, Рэната пытае ў Оскара, пад якой маскай схаваўся Рычард. Амелія папярэджвае яго аб небяспецы, абодва зноў ахоплены страсцю. Рычард паведамляе Амеліі аб маючым адбыцца расстанні. Калі ён развітваецца з ёй, Рэната наносіць яму смяротны ўдар. Сярод усеагульнага замяшання Рычард апраўдвае Амелію. Ён памірае, дараваўшы сваіх забойцаў.
{{зноскі}}
{{wikisource|Баль-маскарад}}
[[Катэгорыя:Вердзі]]
[[Катэгорыя:Оперы на італьянскай мове]]
[[Катэгорыя:Оперы Джузэпэ Вердзі]]
[[Катэгорыя:Музычныя творы 1859 года]]
iu6e0blcpwly2kslcckwlbwrd6se7ry
4191421
4191419
2022-08-21T18:39:57Z
ElisavetaIvanova
69289
/* Сюжэт */
wikitext
text/x-wiki
{{опера}}
'''«Баль-маскарад»''' — [[опера]] ў трох дзеях [[Джузэпэ Вердзі]].
Прэм'ера адбылася ў [[Рым|рымскім]] Тэатры Апала [[17 лютага]] [[1859]] года. Сюжэт оперы спачатку быў заснаваны на гісторыі забойства [[Каралі шведскія|караля Швецыі]] [[Густаў III|Густава III]], але быў моцна зменены па патрабаванні тагачаснай [[Цэнзура|цэнзуры]]. Сёння пры многіх пастаноўках выкарыстоўваюцца першапачатковыя [[Шведская мова|шведскія]] імёны.
== Персанажы ==
* Рычард, [[Уорыкшыр|граф Уорык]], губернатар [[Бостан|Бостана]] (першапачаткова — [[Густаў III|Густаў ІІІ]], [[Каралі шведскія|кароль Швецыі]]), [[тэнар]]
* Амелія, жонка Рэната, [[сапрана]]
* Рэната, муж Амеліі, сакратар Рычарда (граф Анкарстром), [[барытон]]
* Оскар, паж, [[сапрана]]
* Ульрыка (мадам Арвідсан), [[Магія|чараўніца]], [[кантральта]]
* Суддзя, [[тэнар]]
* Сільван (Хрысціян), [[бас]]
* Сэмюэль (граф Рыбінг), [[бас]]
* Том (граф Горн), [[бас]]
== Сюжэт ==
Падзеі адбываюцца ў [[Бостан|Бостане]] ([[Масачусетс]]) у канцы [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]] (або — у [[Швецыя|Швецыі]] ў [[1792]] годзе).
=== Дзея I ===
Раніца. Рычард, губернатар штата [[Масачусетс]], прымае наведвальнікаў, сярод іх - ворагі Рычарда: Сэмюэль і Том, чыё незадаволенае нараканне змешваецца з усеагульным усхваленнем губернатара. Паж Оскар прыносіць Рычарду спіс запрошаных на баль, які мусіць адбыцца ў хуткім часе. Сярод запрошаных і Амелія, жонка сакратара і сябра губернатара [[Крэолы|крэола]] Рэната, у якую ён таемна закаханы. Рэната паведамляе Рычарду, што Сэмюэль і Том рыхтуюць змову, якая пагражае жыццю губернатара. Затым яны, а таксама Оскар і суддзя адпраўляюцца ў масках да [[Афраамерыканцы|негрыцянкі]] Ульрыкі, услаўленай [[Магія|чараўніцы]].
Ульрыка чаруе ў сваім доме. З'яўляецца Рычард у строі рыбака, але ў гэты момант Сільвана, слуга Амеліі, просіць прыняць яго спадарыню. Ульрыка застаецца з ёй сам-насам. Рычард, схаваўшыся, чуе іх размову. Амелія прызнаецца, што закахана і просіць даць ёй зелле, якое вылечыла б яе ад кахання. Чараўніца загадвае Амеліі пайсці ўначы на пустку, дзе здзяйсняюцца пакаранні смерцю, і сабраць там чароўную траву. Як толькі маладая жанчына сыходзіць, Рычард просіць Ульрыку прадказаць яму лёс. Ульрыка кажа, што ён памрэ ад рукі сябра. Рычард настроены скептычна. Ульрыка папярэджвае яго, што яго забойцам стане той, хто першым пацісне яго руку. Гэтым чалавекам аказваецца Рэната, і ўсе пераконваюцца ў ілжывасці яе прадказанняў.
=== Дзея II ===
Ноч. Пустыннае поле ў ваколіцах горада. Месяц асвятляе сілуэты шыбеніц. Прыйшла Амелія. Яна закахана ў Рычарда, і думка аб расстанні з ім для яе невыносная. З'яўляецца Рычард і прызнаецца ёй у каханні. З захапленнем ён даведаецца, што Амелія таксама кахае яго. Іх ідылію парушае нечаканы прыход Рэната: ён папярэджвае губернатара аб блізкай небяспецы. Рычард просіць паклапаціцца аб яго даме, якая схавала твар пад [[вэлюм|вэлюмам]], і бяжыць. Рэната заступае дарогу змоўшчыкам, Амелія, прыйшоўшы да яго на дапамогу, выпадкова адкрывае свой твар. Сэмюэль і Том смяюцца над Рэната. Ён жа, апантаны прагай помсты, дамаўляецца з імі аб сустрэчы, маючы намер удзельнічаць у змове.
=== Дзея III ===
Кабінет у доме Рэната. У глыбіні - партрэт Рычарда ва ўвесь рост. Рэната пагражае Амеліі смерцю, яна просіць дазволіць ёй у апошні раз абняць сына. Муж разумее, што павінен помсціць не ёй, а сябру-здрадніку і з горыччу звяртаецца да партрэта. Прыходзяць Сэмюэль і Том і разам з Рэната вырашаюць рабиць лёсаванне, каму забіць графа. Рэната прымушае Амелію дастаць паперу з імём меркаванага забойцы: і аказваецца яе муж. Забойства павінна адбыцца падчас балю-маскараду, і змоўшчыкі ўжо прадчуваюць перамогу.
Кабінет Рычарда. Ён падпісвае ўказ, па якім Рэната і яго жонка павінны пераехаць у [[Англія|Англію]]. Сумныя прадчуванні ўціскаюць яго душу, калі ён думае пра Амелію.
Баль. Рычард спяшаецца ўбачыць каханую. Змяшаўшыся з натоўпам гасцей, Рэната пытае ў Оскара, пад якой маскай схаваўся Рычард. Амелія папярэджвае яго аб небяспецы, абодва зноў ахоплены страсцю. Рычард паведамляе Амеліі аб маючым адбыцца расстанні. Калі ён развітваецца з ёй, Рэната наносіць яму смяротны ўдар. Сярод усеагульнага замяшання Рычард апраўдвае Амелію. Ён памірае, дараваўшы сваіх забойцаў.
{{зноскі}}
{{wikisource|Баль-маскарад}}
[[Катэгорыя:Вердзі]]
[[Катэгорыя:Оперы на італьянскай мове]]
[[Катэгорыя:Оперы Джузэпэ Вердзі]]
[[Катэгорыя:Музычныя творы 1859 года]]
5wiplk9hofjzf0jw4vioxv17qdkfvyn
4191422
4191421
2022-08-21T18:40:19Z
ElisavetaIvanova
69289
/* Сюжэт */
wikitext
text/x-wiki
{{опера}}
'''«Баль-маскарад»''' — [[опера]] ў трох дзеях [[Джузэпэ Вердзі]].
Прэм'ера адбылася ў [[Рым|рымскім]] Тэатры Апала [[17 лютага]] [[1859]] года. Сюжэт оперы спачатку быў заснаваны на гісторыі забойства [[Каралі шведскія|караля Швецыі]] [[Густаў III|Густава III]], але быў моцна зменены па патрабаванні тагачаснай [[Цэнзура|цэнзуры]]. Сёння пры многіх пастаноўках выкарыстоўваюцца першапачатковыя [[Шведская мова|шведскія]] імёны.
== Персанажы ==
* Рычард, [[Уорыкшыр|граф Уорык]], губернатар [[Бостан|Бостана]] (першапачаткова — [[Густаў III|Густаў ІІІ]], [[Каралі шведскія|кароль Швецыі]]), [[тэнар]]
* Амелія, жонка Рэната, [[сапрана]]
* Рэната, муж Амеліі, сакратар Рычарда (граф Анкарстром), [[барытон]]
* Оскар, паж, [[сапрана]]
* Ульрыка (мадам Арвідсан), [[Магія|чараўніца]], [[кантральта]]
* Суддзя, [[тэнар]]
* Сільван (Хрысціян), [[бас]]
* Сэмюэль (граф Рыбінг), [[бас]]
* Том (граф Горн), [[бас]]
== Сюжэт ==
Падзеі адбываюцца ў [[Бостан|Бостане]], [[Масачусетс]], у канцы [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]] (або — у [[Швецыя|Швецыі]] ў [[1792]] годзе).
=== Дзея I ===
Раніца. Рычард, губернатар штата [[Масачусетс]], прымае наведвальнікаў, сярод іх - ворагі Рычарда: Сэмюэль і Том, чыё незадаволенае нараканне змешваецца з усеагульным усхваленнем губернатара. Паж Оскар прыносіць Рычарду спіс запрошаных на баль, які мусіць адбыцца ў хуткім часе. Сярод запрошаных і Амелія, жонка сакратара і сябра губернатара [[Крэолы|крэола]] Рэната, у якую ён таемна закаханы. Рэната паведамляе Рычарду, што Сэмюэль і Том рыхтуюць змову, якая пагражае жыццю губернатара. Затым яны, а таксама Оскар і суддзя адпраўляюцца ў масках да [[Афраамерыканцы|негрыцянкі]] Ульрыкі, услаўленай [[Магія|чараўніцы]].
Ульрыка чаруе ў сваім доме. З'яўляецца Рычард у строі рыбака, але ў гэты момант Сільвана, слуга Амеліі, просіць прыняць яго спадарыню. Ульрыка застаецца з ёй сам-насам. Рычард, схаваўшыся, чуе іх размову. Амелія прызнаецца, што закахана і просіць даць ёй зелле, якое вылечыла б яе ад кахання. Чараўніца загадвае Амеліі пайсці ўначы на пустку, дзе здзяйсняюцца пакаранні смерцю, і сабраць там чароўную траву. Як толькі маладая жанчына сыходзіць, Рычард просіць Ульрыку прадказаць яму лёс. Ульрыка кажа, што ён памрэ ад рукі сябра. Рычард настроены скептычна. Ульрыка папярэджвае яго, што яго забойцам стане той, хто першым пацісне яго руку. Гэтым чалавекам аказваецца Рэната, і ўсе пераконваюцца ў ілжывасці яе прадказанняў.
=== Дзея II ===
Ноч. Пустыннае поле ў ваколіцах горада. Месяц асвятляе сілуэты шыбеніц. Прыйшла Амелія. Яна закахана ў Рычарда, і думка аб расстанні з ім для яе невыносная. З'яўляецца Рычард і прызнаецца ёй у каханні. З захапленнем ён даведаецца, што Амелія таксама кахае яго. Іх ідылію парушае нечаканы прыход Рэната: ён папярэджвае губернатара аб блізкай небяспецы. Рычард просіць паклапаціцца аб яго даме, якая схавала твар пад [[вэлюм|вэлюмам]], і бяжыць. Рэната заступае дарогу змоўшчыкам, Амелія, прыйшоўшы да яго на дапамогу, выпадкова адкрывае свой твар. Сэмюэль і Том смяюцца над Рэната. Ён жа, апантаны прагай помсты, дамаўляецца з імі аб сустрэчы, маючы намер удзельнічаць у змове.
=== Дзея III ===
Кабінет у доме Рэната. У глыбіні - партрэт Рычарда ва ўвесь рост. Рэната пагражае Амеліі смерцю, яна просіць дазволіць ёй у апошні раз абняць сына. Муж разумее, што павінен помсціць не ёй, а сябру-здрадніку і з горыччу звяртаецца да партрэта. Прыходзяць Сэмюэль і Том і разам з Рэната вырашаюць рабиць лёсаванне, каму забіць графа. Рэната прымушае Амелію дастаць паперу з імём меркаванага забойцы: і аказваецца яе муж. Забойства павінна адбыцца падчас балю-маскараду, і змоўшчыкі ўжо прадчуваюць перамогу.
Кабінет Рычарда. Ён падпісвае ўказ, па якім Рэната і яго жонка павінны пераехаць у [[Англія|Англію]]. Сумныя прадчуванні ўціскаюць яго душу, калі ён думае пра Амелію.
Баль. Рычард спяшаецца ўбачыць каханую. Змяшаўшыся з натоўпам гасцей, Рэната пытае ў Оскара, пад якой маскай схаваўся Рычард. Амелія папярэджвае яго аб небяспецы, абодва зноў ахоплены страсцю. Рычард паведамляе Амеліі аб маючым адбыцца расстанні. Калі ён развітваецца з ёй, Рэната наносіць яму смяротны ўдар. Сярод усеагульнага замяшання Рычард апраўдвае Амелію. Ён памірае, дараваўшы сваіх забойцаў.
{{зноскі}}
{{wikisource|Баль-маскарад}}
[[Катэгорыя:Вердзі]]
[[Катэгорыя:Оперы на італьянскай мове]]
[[Катэгорыя:Оперы Джузэпэ Вердзі]]
[[Катэгорыя:Музычныя творы 1859 года]]
ot2reljaaanime12uef8sqx8499gw05
4191423
4191422
2022-08-21T18:40:36Z
ElisavetaIvanova
69289
/* Сюжэт */
wikitext
text/x-wiki
{{опера}}
'''«Баль-маскарад»''' — [[опера]] ў трох дзеях [[Джузэпэ Вердзі]].
Прэм'ера адбылася ў [[Рым|рымскім]] Тэатры Апала [[17 лютага]] [[1859]] года. Сюжэт оперы спачатку быў заснаваны на гісторыі забойства [[Каралі шведскія|караля Швецыі]] [[Густаў III|Густава III]], але быў моцна зменены па патрабаванні тагачаснай [[Цэнзура|цэнзуры]]. Сёння пры многіх пастаноўках выкарыстоўваюцца першапачатковыя [[Шведская мова|шведскія]] імёны.
== Персанажы ==
* Рычард, [[Уорыкшыр|граф Уорык]], губернатар [[Бостан|Бостана]] (першапачаткова — [[Густаў III|Густаў ІІІ]], [[Каралі шведскія|кароль Швецыі]]), [[тэнар]]
* Амелія, жонка Рэната, [[сапрана]]
* Рэната, муж Амеліі, сакратар Рычарда (граф Анкарстром), [[барытон]]
* Оскар, паж, [[сапрана]]
* Ульрыка (мадам Арвідсан), [[Магія|чараўніца]], [[кантральта]]
* Суддзя, [[тэнар]]
* Сільван (Хрысціян), [[бас]]
* Сэмюэль (граф Рыбінг), [[бас]]
* Том (граф Горн), [[бас]]
== Сюжэт ==
Падзеі адбываюцца ў [[Бостан|Бостане]] ў канцы [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]] (або — у [[Швецыя|Швецыі]] ў [[1792]] годзе).
=== Дзея I ===
Раніца. Рычард, губернатар штата [[Масачусетс]], прымае наведвальнікаў, сярод іх - ворагі Рычарда: Сэмюэль і Том, чыё незадаволенае нараканне змешваецца з усеагульным усхваленнем губернатара. Паж Оскар прыносіць Рычарду спіс запрошаных на баль, які мусіць адбыцца ў хуткім часе. Сярод запрошаных і Амелія, жонка сакратара і сябра губернатара [[Крэолы|крэола]] Рэната, у якую ён таемна закаханы. Рэната паведамляе Рычарду, што Сэмюэль і Том рыхтуюць змову, якая пагражае жыццю губернатара. Затым яны, а таксама Оскар і суддзя адпраўляюцца ў масках да [[Афраамерыканцы|негрыцянкі]] Ульрыкі, услаўленай [[Магія|чараўніцы]].
Ульрыка чаруе ў сваім доме. З'яўляецца Рычард у строі рыбака, але ў гэты момант Сільвана, слуга Амеліі, просіць прыняць яго спадарыню. Ульрыка застаецца з ёй сам-насам. Рычард, схаваўшыся, чуе іх размову. Амелія прызнаецца, што закахана і просіць даць ёй зелле, якое вылечыла б яе ад кахання. Чараўніца загадвае Амеліі пайсці ўначы на пустку, дзе здзяйсняюцца пакаранні смерцю, і сабраць там чароўную траву. Як толькі маладая жанчына сыходзіць, Рычард просіць Ульрыку прадказаць яму лёс. Ульрыка кажа, што ён памрэ ад рукі сябра. Рычард настроены скептычна. Ульрыка папярэджвае яго, што яго забойцам стане той, хто першым пацісне яго руку. Гэтым чалавекам аказваецца Рэната, і ўсе пераконваюцца ў ілжывасці яе прадказанняў.
=== Дзея II ===
Ноч. Пустыннае поле ў ваколіцах горада. Месяц асвятляе сілуэты шыбеніц. Прыйшла Амелія. Яна закахана ў Рычарда, і думка аб расстанні з ім для яе невыносная. З'яўляецца Рычард і прызнаецца ёй у каханні. З захапленнем ён даведаецца, што Амелія таксама кахае яго. Іх ідылію парушае нечаканы прыход Рэната: ён папярэджвае губернатара аб блізкай небяспецы. Рычард просіць паклапаціцца аб яго даме, якая схавала твар пад [[вэлюм|вэлюмам]], і бяжыць. Рэната заступае дарогу змоўшчыкам, Амелія, прыйшоўшы да яго на дапамогу, выпадкова адкрывае свой твар. Сэмюэль і Том смяюцца над Рэната. Ён жа, апантаны прагай помсты, дамаўляецца з імі аб сустрэчы, маючы намер удзельнічаць у змове.
=== Дзея III ===
Кабінет у доме Рэната. У глыбіні - партрэт Рычарда ва ўвесь рост. Рэната пагражае Амеліі смерцю, яна просіць дазволіць ёй у апошні раз абняць сына. Муж разумее, што павінен помсціць не ёй, а сябру-здрадніку і з горыччу звяртаецца да партрэта. Прыходзяць Сэмюэль і Том і разам з Рэната вырашаюць рабиць лёсаванне, каму забіць графа. Рэната прымушае Амелію дастаць паперу з імём меркаванага забойцы: і аказваецца яе муж. Забойства павінна адбыцца падчас балю-маскараду, і змоўшчыкі ўжо прадчуваюць перамогу.
Кабінет Рычарда. Ён падпісвае ўказ, па якім Рэната і яго жонка павінны пераехаць у [[Англія|Англію]]. Сумныя прадчуванні ўціскаюць яго душу, калі ён думае пра Амелію.
Баль. Рычард спяшаецца ўбачыць каханую. Змяшаўшыся з натоўпам гасцей, Рэната пытае ў Оскара, пад якой маскай схаваўся Рычард. Амелія папярэджвае яго аб небяспецы, абодва зноў ахоплены страсцю. Рычард паведамляе Амеліі аб маючым адбыцца расстанні. Калі ён развітваецца з ёй, Рэната наносіць яму смяротны ўдар. Сярод усеагульнага замяшання Рычард апраўдвае Амелію. Ён памірае, дараваўшы сваіх забойцаў.
{{зноскі}}
{{wikisource|Баль-маскарад}}
[[Катэгорыя:Вердзі]]
[[Катэгорыя:Оперы на італьянскай мове]]
[[Катэгорыя:Оперы Джузэпэ Вердзі]]
[[Катэгорыя:Музычныя творы 1859 года]]
7ouvjt00vsyb7xw2bn0xeyeimaj91ac
4191424
4191423
2022-08-21T18:41:07Z
ElisavetaIvanova
69289
wikitext
text/x-wiki
{{опера}}
'''«Баль-маскарад»''' — [[опера]] ў трох дзеях [[Джузэпэ Вердзі]].
Прэм'ера адбылася ў [[Рым]]е [[17 лютага]] [[1859]] года. Сюжэт оперы спачатку быў заснаваны на гісторыі забойства [[Каралі шведскія|караля Швецыі]] [[Густаў III|Густава III]], але быў моцна зменены па патрабаванні тагачаснай [[Цэнзура|цэнзуры]]. Сёння пры многіх пастаноўках выкарыстоўваюцца першапачатковыя [[Шведская мова|шведскія]] імёны.
== Персанажы ==
* Рычард, [[Уорыкшыр|граф Уорык]], губернатар [[Бостан|Бостана]] (першапачаткова — [[Густаў III|Густаў ІІІ]], [[Каралі шведскія|кароль Швецыі]]), [[тэнар]]
* Амелія, жонка Рэната, [[сапрана]]
* Рэната, муж Амеліі, сакратар Рычарда (граф Анкарстром), [[барытон]]
* Оскар, паж, [[сапрана]]
* Ульрыка (мадам Арвідсан), [[Магія|чараўніца]], [[кантральта]]
* Суддзя, [[тэнар]]
* Сільван (Хрысціян), [[бас]]
* Сэмюэль (граф Рыбінг), [[бас]]
* Том (граф Горн), [[бас]]
== Сюжэт ==
Падзеі адбываюцца ў [[Бостан|Бостане]] ў канцы [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]] (або — у [[Швецыя|Швецыі]] ў [[1792]] годзе).
=== Дзея I ===
Раніца. Рычард, губернатар штата [[Масачусетс]], прымае наведвальнікаў, сярод іх - ворагі Рычарда: Сэмюэль і Том, чыё незадаволенае нараканне змешваецца з усеагульным усхваленнем губернатара. Паж Оскар прыносіць Рычарду спіс запрошаных на баль, які мусіць адбыцца ў хуткім часе. Сярод запрошаных і Амелія, жонка сакратара і сябра губернатара [[Крэолы|крэола]] Рэната, у якую ён таемна закаханы. Рэната паведамляе Рычарду, што Сэмюэль і Том рыхтуюць змову, якая пагражае жыццю губернатара. Затым яны, а таксама Оскар і суддзя адпраўляюцца ў масках да [[Афраамерыканцы|негрыцянкі]] Ульрыкі, услаўленай [[Магія|чараўніцы]].
Ульрыка чаруе ў сваім доме. З'яўляецца Рычард у строі рыбака, але ў гэты момант Сільвана, слуга Амеліі, просіць прыняць яго спадарыню. Ульрыка застаецца з ёй сам-насам. Рычард, схаваўшыся, чуе іх размову. Амелія прызнаецца, што закахана і просіць даць ёй зелле, якое вылечыла б яе ад кахання. Чараўніца загадвае Амеліі пайсці ўначы на пустку, дзе здзяйсняюцца пакаранні смерцю, і сабраць там чароўную траву. Як толькі маладая жанчына сыходзіць, Рычард просіць Ульрыку прадказаць яму лёс. Ульрыка кажа, што ён памрэ ад рукі сябра. Рычард настроены скептычна. Ульрыка папярэджвае яго, што яго забойцам стане той, хто першым пацісне яго руку. Гэтым чалавекам аказваецца Рэната, і ўсе пераконваюцца ў ілжывасці яе прадказанняў.
=== Дзея II ===
Ноч. Пустыннае поле ў ваколіцах горада. Месяц асвятляе сілуэты шыбеніц. Прыйшла Амелія. Яна закахана ў Рычарда, і думка аб расстанні з ім для яе невыносная. З'яўляецца Рычард і прызнаецца ёй у каханні. З захапленнем ён даведаецца, што Амелія таксама кахае яго. Іх ідылію парушае нечаканы прыход Рэната: ён папярэджвае губернатара аб блізкай небяспецы. Рычард просіць паклапаціцца аб яго даме, якая схавала твар пад [[вэлюм|вэлюмам]], і бяжыць. Рэната заступае дарогу змоўшчыкам, Амелія, прыйшоўшы да яго на дапамогу, выпадкова адкрывае свой твар. Сэмюэль і Том смяюцца над Рэната. Ён жа, апантаны прагай помсты, дамаўляецца з імі аб сустрэчы, маючы намер удзельнічаць у змове.
=== Дзея III ===
Кабінет у доме Рэната. У глыбіні - партрэт Рычарда ва ўвесь рост. Рэната пагражае Амеліі смерцю, яна просіць дазволіць ёй у апошні раз абняць сына. Муж разумее, што павінен помсціць не ёй, а сябру-здрадніку і з горыччу звяртаецца да партрэта. Прыходзяць Сэмюэль і Том і разам з Рэната вырашаюць рабиць лёсаванне, каму забіць графа. Рэната прымушае Амелію дастаць паперу з імём меркаванага забойцы: і аказваецца яе муж. Забойства павінна адбыцца падчас балю-маскараду, і змоўшчыкі ўжо прадчуваюць перамогу.
Кабінет Рычарда. Ён падпісвае ўказ, па якім Рэната і яго жонка павінны пераехаць у [[Англія|Англію]]. Сумныя прадчуванні ўціскаюць яго душу, калі ён думае пра Амелію.
Баль. Рычард спяшаецца ўбачыць каханую. Змяшаўшыся з натоўпам гасцей, Рэната пытае ў Оскара, пад якой маскай схаваўся Рычард. Амелія папярэджвае яго аб небяспецы, абодва зноў ахоплены страсцю. Рычард паведамляе Амеліі аб маючым адбыцца расстанні. Калі ён развітваецца з ёй, Рэната наносіць яму смяротны ўдар. Сярод усеагульнага замяшання Рычард апраўдвае Амелію. Ён памірае, дараваўшы сваіх забойцаў.
{{зноскі}}
{{wikisource|Баль-маскарад}}
[[Катэгорыя:Вердзі]]
[[Катэгорыя:Оперы на італьянскай мове]]
[[Катэгорыя:Оперы Джузэпэ Вердзі]]
[[Катэгорыя:Музычныя творы 1859 года]]
rmrpitwyonucrmm627bep6sa7009dft
4191429
4191424
2022-08-21T18:55:38Z
ElisavetaIvanova
69289
wikitext
text/x-wiki
{{опера}}
'''«Баль-маскарад»''' — [[опера]] ў трох дзеях [[Джузэпэ Вердзі]].
Прэм'ера адбылася ў [[Рым]]е [[17 лютага]] [[1859]] года. Сюжэт оперы спачатку быў заснаваны на гісторыі забойства [[Каралі шведскія|караля Швецыі]] [[Густаў III|Густава III]], але быў моцна зменены па патрабаванні тагачаснай [[Цэнзура|цэнзуры]]. Сёння пры многіх пастаноўках выкарыстоўваюцца першапачатковыя [[Шведская мова|шведскія]] імёны.
== Персанажы ==
* Рычард, [[Уорыкшыр|граф Уорык]], губернатар [[Бостан|Бостана]] (першапачаткова — [[Густаў III|Густаў ІІІ]], [[Каралі шведскія|кароль Швецыі]]), [[тэнар]]
* Амелія, жонка Рэната, [[сапрана]]
* Рэната, муж Амеліі, сакратар Рычарда (граф Анкарстром), [[барытон]]
* Оскар, паж, [[сапрана]]
* Ульрыка (мадам Арвідсан), [[Магія|чараўніца]], [[кантральта]]
* Суддзя, [[тэнар]]
* Сільван (Хрысціян), [[бас]]
* Сэмюэль (граф Рыбінг), [[бас]]
* Том (граф Горн), [[бас]]
== Сюжэт ==
Падзеі адбываюцца ў [[Бостан|Бостане]] ў канцы [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]] (або — у [[Швецыя|Швецыі]] ў [[1792]] годзе).
=== Дзея I ===
Раніца. Рычард, губернатар штата [[Масачусетс]], прымае наведвальнікаў, сярод іх - ворагі Рычарда: Сэмюэль і Том, чыё незадаволенае нараканне змешваецца з усеагульным усхваленнем губернатара. Паж Оскар прыносіць Рычарду спіс запрошаных на баль, які мусіць адбыцца ў хуткім часе. Сярод запрошаных і Амелія, жонка сакратара і сябра губернатара [[Крэолы|крэола]] Рэната, у якую ён таемна закаханы. Рэната паведамляе Рычарду, што Сэмюэль і Том рыхтуюць змову, якая пагражае жыццю губернатара. Затым яны, а таксама Оскар і суддзя адпраўляюцца ў масках да [[Афраамерыканцы|негрыцянкі]] Ульрыкі, услаўленай [[Магія|чараўніцы]].
Ульрыка чаруе ў сваім доме. З'яўляецца Рычард у строі рыбака, але ў гэты момант Сільвана, слуга Амеліі, просіць прыняць яго спадарыню. Ульрыка застаецца з ёй сам-насам. Рычард, схаваўшыся, чуе іх размову. Амелія прызнаецца, што закахана і просіць даць ёй зелле, якое вылечыла б яе ад кахання. Чараўніца загадвае Амеліі пайсці ўначы на пустку, дзе здзяйсняюцца пакаранні смерцю, і сабраць там чароўную траву. Як толькі маладая жанчына сыходзіць, Рычард просіць Ульрыку прадказаць яму лёс. Ульрыка кажа, што ён памрэ ад рукі сябра. Рычард настроены скептычна. Ульрыка папярэджвае яго, што яго забойцам стане той, хто першым пацісне яго руку. Гэтым чалавекам аказваецца Рэната, і ўсе пераконваюцца ў ілжывасці яе прадказанняў.
=== Дзея II ===
Ноч. Пустыннае поле ў ваколіцах горада. Месяц асвятляе сілуэты шыбеніц. Прыйшла Амелія. Яна закахана ў Рычарда, і думка аб расстанні з ім для яе невыносная. З'яўляецца Рычард і прызнаецца ёй у каханні. З захапленнем ён даведаецца, што Амелія таксама кахае яго. Іх ідылію парушае нечаканы прыход Рэната: ён папярэджвае губернатара аб блізкай небяспецы. Рычард просіць паклапаціцца аб яго даме, якая схавала твар пад [[вэлюм|вэлюмам]], і бяжыць. Рэната заступае дарогу змоўшчыкам, Амелія, прыйшоўшы да яго на дапамогу, выпадкова адкрывае свой твар. Сэмюэль і Том смяюцца над Рэната. Ён жа, апантаны прагай помсты, дамаўляецца з імі аб сустрэчы, маючы намер удзельнічаць у змове.
=== Дзея III ===
Кабінет у доме Рэната. У глыбіні - партрэт Рычарда ва ўвесь рост. Рэната пагражае Амеліі смерцю, яна просіць дазволіць ёй у апошні раз абняць сына. Муж разумее, што павінен помсціць не ёй, а сябру-здрадніку і з горыччу звяртаецца да партрэта. Прыходзяць Сэмюэль і Том і разам з Рэната вырашаюць рабиць лёсаванне, каму забіць графа. Рэната прымушае Амелію дастаць паперу з імём меркаванага забойцы: і аказваецца яе муж. Забойства павінна адбыцца падчас балю-маскараду, і змоўшчыкі ўжо прадчуваюць перамогу.
Кабінет Рычарда. Ён падпісвае ўказ, па якім Рэната і яго жонка павінны пераехаць у [[Англія|Англію]]. Сумныя прадчуванні ўціскаюць яго душу, калі ён думае пра Амелію.
Баль. Рычард спяшаецца ўбачыць каханую. Змяшаўшыся з натоўпам гасцей, Рэната пытае ў Оскара, пад якой маскай схаваўся Рычард. Амелія папярэджвае яго аб небяспецы, абодва зноў ахоплены страсцю. Рычард паведамляе Амеліі аб маючым адбыцца расстанні. Калі ён развітваецца з ёй, Рэната наносіць яму смяротны ўдар. Сярод усеагульнага замяшання Рычард апраўдвае Амелію. Ён памірае, дараваўшы сваіх забойцаў.
{{зноскі}}
{{wikisource|Баль-маскарад}}
[[Катэгорыя:Оперы на італьянскай мове]]
[[Катэгорыя:Оперы Джузэпэ Вердзі]]
4lrr7406xk6ghws5d8bv4bz21y4iw1j
4191533
4191429
2022-08-21T20:11:07Z
ElisavetaIvanova
69289
/* Персанажы */
wikitext
text/x-wiki
{{опера}}
'''«Баль-маскарад»''' — [[опера]] ў трох дзеях [[Джузэпэ Вердзі]].
Прэм'ера адбылася ў [[Рым]]е [[17 лютага]] [[1859]] года. Сюжэт оперы спачатку быў заснаваны на гісторыі забойства [[Каралі шведскія|караля Швецыі]] [[Густаў III|Густава III]], але быў моцна зменены па патрабаванні тагачаснай [[Цэнзура|цэнзуры]]. Сёння пры многіх пастаноўках выкарыстоўваюцца першапачатковыя [[Шведская мова|шведскія]] імёны.
== Персанажы ==
* Рычард, [[Уорыкшыр|граф Уорык]], губернатар [[Бостан|Бостана]] (першапачаткова — [[Густаў III|Густаў ІІІ]], [[Каралі шведскія|кароль Швецыі]]), [[тэнар]]
* Амелія, жонка Рэната, [[сапрана]]
* Рэната, муж Амеліі, сакратар Рычарда (у "шведскім" варыянце [[лібрэта]] — граф Анкарстром), [[барытон]]
* Оскар, паж, [[сапрана]]
* Ульрыка (швед. мадам Арвідсан), [[Магія|чараўніца]], [[кантральта]]
* Суддзя, [[тэнар]]
* Сільван (швед. Хрысціян), [[бас]]
* Сэмюэль (швед. граф Рыбінг), [[бас]]
* Том (швед. граф Горн), [[бас]]
== Сюжэт ==
Падзеі адбываюцца ў [[Бостан|Бостане]] ў канцы [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]] (або — у [[Швецыя|Швецыі]] ў [[1792]] годзе).
=== Дзея I ===
Раніца. Рычард, губернатар штата [[Масачусетс]], прымае наведвальнікаў, сярод іх - ворагі Рычарда: Сэмюэль і Том, чыё незадаволенае нараканне змешваецца з усеагульным усхваленнем губернатара. Паж Оскар прыносіць Рычарду спіс запрошаных на баль, які мусіць адбыцца ў хуткім часе. Сярод запрошаных і Амелія, жонка сакратара і сябра губернатара [[Крэолы|крэола]] Рэната, у якую ён таемна закаханы. Рэната паведамляе Рычарду, што Сэмюэль і Том рыхтуюць змову, якая пагражае жыццю губернатара. Затым яны, а таксама Оскар і суддзя адпраўляюцца ў масках да [[Афраамерыканцы|негрыцянкі]] Ульрыкі, услаўленай [[Магія|чараўніцы]].
Ульрыка чаруе ў сваім доме. З'яўляецца Рычард у строі рыбака, але ў гэты момант Сільвана, слуга Амеліі, просіць прыняць яго спадарыню. Ульрыка застаецца з ёй сам-насам. Рычард, схаваўшыся, чуе іх размову. Амелія прызнаецца, што закахана і просіць даць ёй зелле, якое вылечыла б яе ад кахання. Чараўніца загадвае Амеліі пайсці ўначы на пустку, дзе здзяйсняюцца пакаранні смерцю, і сабраць там чароўную траву. Як толькі маладая жанчына сыходзіць, Рычард просіць Ульрыку прадказаць яму лёс. Ульрыка кажа, што ён памрэ ад рукі сябра. Рычард настроены скептычна. Ульрыка папярэджвае яго, што яго забойцам стане той, хто першым пацісне яго руку. Гэтым чалавекам аказваецца Рэната, і ўсе пераконваюцца ў ілжывасці яе прадказанняў.
=== Дзея II ===
Ноч. Пустыннае поле ў ваколіцах горада. Месяц асвятляе сілуэты шыбеніц. Прыйшла Амелія. Яна закахана ў Рычарда, і думка аб расстанні з ім для яе невыносная. З'яўляецца Рычард і прызнаецца ёй у каханні. З захапленнем ён даведаецца, што Амелія таксама кахае яго. Іх ідылію парушае нечаканы прыход Рэната: ён папярэджвае губернатара аб блізкай небяспецы. Рычард просіць паклапаціцца аб яго даме, якая схавала твар пад [[вэлюм|вэлюмам]], і бяжыць. Рэната заступае дарогу змоўшчыкам, Амелія, прыйшоўшы да яго на дапамогу, выпадкова адкрывае свой твар. Сэмюэль і Том смяюцца над Рэната. Ён жа, апантаны прагай помсты, дамаўляецца з імі аб сустрэчы, маючы намер удзельнічаць у змове.
=== Дзея III ===
Кабінет у доме Рэната. У глыбіні - партрэт Рычарда ва ўвесь рост. Рэната пагражае Амеліі смерцю, яна просіць дазволіць ёй у апошні раз абняць сына. Муж разумее, што павінен помсціць не ёй, а сябру-здрадніку і з горыччу звяртаецца да партрэта. Прыходзяць Сэмюэль і Том і разам з Рэната вырашаюць рабиць лёсаванне, каму забіць графа. Рэната прымушае Амелію дастаць паперу з імём меркаванага забойцы: і аказваецца яе муж. Забойства павінна адбыцца падчас балю-маскараду, і змоўшчыкі ўжо прадчуваюць перамогу.
Кабінет Рычарда. Ён падпісвае ўказ, па якім Рэната і яго жонка павінны пераехаць у [[Англія|Англію]]. Сумныя прадчуванні ўціскаюць яго душу, калі ён думае пра Амелію.
Баль. Рычард спяшаецца ўбачыць каханую. Змяшаўшыся з натоўпам гасцей, Рэната пытае ў Оскара, пад якой маскай схаваўся Рычард. Амелія папярэджвае яго аб небяспецы, абодва зноў ахоплены страсцю. Рычард паведамляе Амеліі аб маючым адбыцца расстанні. Калі ён развітваецца з ёй, Рэната наносіць яму смяротны ўдар. Сярод усеагульнага замяшання Рычард апраўдвае Амелію. Ён памірае, дараваўшы сваіх забойцаў.
{{зноскі}}
{{wikisource|Баль-маскарад}}
[[Катэгорыя:Оперы на італьянскай мове]]
[[Катэгорыя:Оперы Джузэпэ Вердзі]]
5nbftmdqj47e538g5du8qzybhkoplhe
4191535
4191533
2022-08-21T20:12:19Z
ElisavetaIvanova
69289
/* Сюжэт */
wikitext
text/x-wiki
{{опера}}
'''«Баль-маскарад»''' — [[опера]] ў трох дзеях [[Джузэпэ Вердзі]].
Прэм'ера адбылася ў [[Рым]]е [[17 лютага]] [[1859]] года. Сюжэт оперы спачатку быў заснаваны на гісторыі забойства [[Каралі шведскія|караля Швецыі]] [[Густаў III|Густава III]], але быў моцна зменены па патрабаванні тагачаснай [[Цэнзура|цэнзуры]]. Сёння пры многіх пастаноўках выкарыстоўваюцца першапачатковыя [[Шведская мова|шведскія]] імёны.
== Персанажы ==
* Рычард, [[Уорыкшыр|граф Уорык]], губернатар [[Бостан|Бостана]] (першапачаткова — [[Густаў III|Густаў ІІІ]], [[Каралі шведскія|кароль Швецыі]]), [[тэнар]]
* Амелія, жонка Рэната, [[сапрана]]
* Рэната, муж Амеліі, сакратар Рычарда (у "шведскім" варыянце [[лібрэта]] — граф Анкарстром), [[барытон]]
* Оскар, паж, [[сапрана]]
* Ульрыка (швед. мадам Арвідсан), [[Магія|чараўніца]], [[кантральта]]
* Суддзя, [[тэнар]]
* Сільван (швед. Хрысціян), [[бас]]
* Сэмюэль (швед. граф Рыбінг), [[бас]]
* Том (швед. граф Горн), [[бас]]
== Сюжэт ==
Падзеі адбываюцца ў [[Бостан|Бостане]] ў канцы [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]] (або, паводле першаснай ідэі аўтара, — у [[Швецыя|Швецыі]] ў [[1792]] годзе).
=== Дзея I ===
Раніца. Рычард, губернатар штата [[Масачусетс]], прымае наведвальнікаў, сярод іх - ворагі Рычарда: Сэмюэль і Том, чыё незадаволенае нараканне змешваецца з усеагульным усхваленнем губернатара. Паж Оскар прыносіць Рычарду спіс запрошаных на баль, які мусіць адбыцца ў хуткім часе. Сярод запрошаных і Амелія, жонка сакратара і сябра губернатара [[Крэолы|крэола]] Рэната, у якую ён таемна закаханы. Рэната паведамляе Рычарду, што Сэмюэль і Том рыхтуюць змову, якая пагражае жыццю губернатара. Затым яны, а таксама Оскар і суддзя адпраўляюцца ў масках да [[Афраамерыканцы|негрыцянкі]] Ульрыкі, услаўленай [[Магія|чараўніцы]].
Ульрыка чаруе ў сваім доме. З'яўляецца Рычард у строі рыбака, але ў гэты момант Сільвана, слуга Амеліі, просіць прыняць яго спадарыню. Ульрыка застаецца з ёй сам-насам. Рычард, схаваўшыся, чуе іх размову. Амелія прызнаецца, што закахана і просіць даць ёй зелле, якое вылечыла б яе ад кахання. Чараўніца загадвае Амеліі пайсці ўначы на пустку, дзе здзяйсняюцца пакаранні смерцю, і сабраць там чароўную траву. Як толькі маладая жанчына сыходзіць, Рычард просіць Ульрыку прадказаць яму лёс. Ульрыка кажа, што ён памрэ ад рукі сябра. Рычард настроены скептычна. Ульрыка папярэджвае яго, што яго забойцам стане той, хто першым пацісне яго руку. Гэтым чалавекам аказваецца Рэната, і ўсе пераконваюцца ў ілжывасці яе прадказанняў.
=== Дзея II ===
Ноч. Пустыннае поле ў ваколіцах горада. Месяц асвятляе сілуэты шыбеніц. Прыйшла Амелія. Яна закахана ў Рычарда, і думка аб расстанні з ім для яе невыносная. З'яўляецца Рычард і прызнаецца ёй у каханні. З захапленнем ён даведаецца, што Амелія таксама кахае яго. Іх ідылію парушае нечаканы прыход Рэната: ён папярэджвае губернатара аб блізкай небяспецы. Рычард просіць паклапаціцца аб яго даме, якая схавала твар пад [[вэлюм|вэлюмам]], і бяжыць. Рэната заступае дарогу змоўшчыкам, Амелія, прыйшоўшы да яго на дапамогу, выпадкова адкрывае свой твар. Сэмюэль і Том смяюцца над Рэната. Ён жа, апантаны прагай помсты, дамаўляецца з імі аб сустрэчы, маючы намер удзельнічаць у змове.
=== Дзея III ===
Кабінет у доме Рэната. У глыбіні - партрэт Рычарда ва ўвесь рост. Рэната пагражае Амеліі смерцю, яна просіць дазволіць ёй у апошні раз абняць сына. Муж разумее, што павінен помсціць не ёй, а сябру-здрадніку і з горыччу звяртаецца да партрэта. Прыходзяць Сэмюэль і Том і разам з Рэната вырашаюць рабиць лёсаванне, каму забіць графа. Рэната прымушае Амелію дастаць паперу з імём меркаванага забойцы: і аказваецца яе муж. Забойства павінна адбыцца падчас балю-маскараду, і змоўшчыкі ўжо прадчуваюць перамогу.
Кабінет Рычарда. Ён падпісвае ўказ, па якім Рэната і яго жонка павінны пераехаць у [[Англія|Англію]]. Сумныя прадчуванні ўціскаюць яго душу, калі ён думае пра Амелію.
Баль. Рычард спяшаецца ўбачыць каханую. Змяшаўшыся з натоўпам гасцей, Рэната пытае ў Оскара, пад якой маскай схаваўся Рычард. Амелія папярэджвае яго аб небяспецы, абодва зноў ахоплены страсцю. Рычард паведамляе Амеліі аб маючым адбыцца расстанні. Калі ён развітваецца з ёй, Рэната наносіць яму смяротны ўдар. Сярод усеагульнага замяшання Рычард апраўдвае Амелію. Ён памірае, дараваўшы сваіх забойцаў.
{{зноскі}}
{{wikisource|Баль-маскарад}}
[[Катэгорыя:Оперы на італьянскай мове]]
[[Катэгорыя:Оперы Джузэпэ Вердзі]]
6hp8wddd9lltgvks9ejdh6zvjt6pe4g
Катэгорыя:Гісторыя Свентакшыскага ваяводства
14
717130
4191432
2022-08-21T19:03:05Z
Artsiom91
31770
Новая старонка: «[[Катэгорыя:Гісторыя паводле ваяводстваў Польшчы|Свентакшыскае ваяводства]] [[Катэгорыя:Свентакшыскае ваяводства]]»
wikitext
text/x-wiki
[[Катэгорыя:Гісторыя паводле ваяводстваў Польшчы|Свентакшыскае ваяводства]]
[[Катэгорыя:Свентакшыскае ваяводства]]
e0m6tx1bcb7pf6k9n0th6d6z9qkhq8a
Катэгорыя:Лабішын
14
717131
4191434
2022-08-21T19:06:02Z
Artsiom91
31770
Новая старонка: «{{catmain}} [[Катэгорыя:Гарады Куяўска-Паморскага ваяводства]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Жнінскага павета]] [[Катэгорыя:Лабішын (гміна)]]»
wikitext
text/x-wiki
{{catmain}}
[[Катэгорыя:Гарады Куяўска-Паморскага ваяводства]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Жнінскага павета]]
[[Катэгорыя:Лабішын (гміна)]]
dc3msatiokqxzyjhy96la53vc30xh6s
Катэгорыя:Лабішын (гміна)
14
717132
4191436
2022-08-21T19:07:15Z
Artsiom91
31770
Новая старонка: «{{catmain}} [[Катэгорыя:Гміны Жнінскага павета]]»
wikitext
text/x-wiki
{{catmain}}
[[Катэгорыя:Гміны Жнінскага павета]]
4t5nj94j32dzo9hj3z5b6b5ua0fdme1
Таварыства Тутэйшыя
0
717133
4191445
2022-08-21T19:12:51Z
Artsiom91
31770
Artsiom91 перанёс старонку [[Таварыства Тутэйшыя]] у [[Тутэйшыя (літаратурнае аб’яднанне)]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Тутэйшыя (літаратурнае аб’яднанне)]]
tdlibrgzbucxeas8l0bpj8uqknp475a
Быдгашчская дыяцэзія
0
717134
4191463
2022-08-21T19:26:58Z
Паўлюк Шапецька
37440
Новая старонка: «{{Каталіцкая дыяцэзія | беларуская назва = Быдгашчская дыяцэзія ці Быдгашцкая дыяцэзія | арыгінальная назва = Archidioecesis Bialostocensis | абрад = | выява = [[Выява:Bdg Cathedral 1 4-2015.jpg|250px]] | подпіс = Сабор Святых Марціна і Мікалая | галоўны горад...»
wikitext
text/x-wiki
{{Каталіцкая дыяцэзія
| беларуская назва = Быдгашчская дыяцэзія ці Быдгашцкая дыяцэзія
| арыгінальная назва = Archidioecesis Bialostocensis
| абрад =
| выява = [[Выява:Bdg Cathedral 1 4-2015.jpg|250px]]
| подпіс = Сабор Святых Марціна і Мікалая
| галоўны горад = [[Быдгашч]], [[Польшча]]
| краіна = {{Сцягафікацыя|Польшча}}
| дата заснавання = [[24 сакавіка]] [[2004]]
| дата скасавання =
| кафедральны сабор = [[Сабор Святых Марціна і Мікалая (Быдгашч)|Сабор Святых Марціна і Мікалая]]
| мітраполія = [[Гнезненская мітраполія]]
| дыяцэзіі-суфраганы =
| прыходаў = 150
| іерарх =
| плошча дыяцэзіі = 5200
| насельніцтва дыяцэзіі =
| колькасць каталікоў = 583.088
| доля каталікоў =
| сайт = http://diecezja.bydgoszcz.pl/
}}
'''Быдгашчская дыяцэзія''' ці '''Быдгашцкая дыяцэзія''' ({{lang-la|Diecezja bydgoska}}) — [[дыяцэзія]] [[Рымска-Каталіцкая Царква|Рымска-Каталіцкай царквы]] з цэнтрам у горадзе [[Быдгашч]], [[Польшча]]. [[Кафедра, хрысціянства|Кафедральным]] [[сабор, храм|саборам]] архідыяцэзіі з’яўляецца [[Сабор Святых Марціна і Мікалая (Быдгашч)|Сабор Святых Марціна і Мікалая]].
== Гісторыя ==
24 лютага 2004 года [[Папа Рымскі|Рымскі Папа]] [[Ян Павел II]] выдаў булу (Dilectorum Polonorum), якой заснаваў дыяцэзію, вылучыўшы яе з [[Гнезненскае архібіскупства|гнезненскай архібіскупства]], [[Кашалін-калобжагская дыяцэзія|кашаліна-калобжагскай]] і [[Пэльплінская дыяцэзія|Пэльплінай]] дыяцэзій.
{{Каталіцкая царква ў Польшчы}}
[[Катэгорыя:Быдгашцкая дыяцэзія| ]]
[[Катэгорыя:Рэлігія ў Быдгашчы]]
[[Катэгорыя:2004 год у Польшчы]]
3acfr9x7tjc8wqqbc6dk3l59h9zhtaq
4191465
4191463
2022-08-21T19:28:27Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
{{Каталіцкая дыяцэзія
| беларуская назва = Быдгашчская дыяцэзія ці Быдгашцкая дыяцэзія
| арыгінальная назва = Archidioecesis Bialostocensis
| абрад =
| выява = [[Выява:Bdg Cathedral 1 4-2015.jpg|250px]]
| подпіс = Сабор Святых Марціна і Мікалая
| галоўны горад = [[Быдгашч]], [[Польшча]]
| краіна = {{Сцягафікацыя|Польшча}}
| дата заснавання = [[24 сакавіка]] [[2004]]
| дата скасавання =
| кафедральны сабор = [[Сабор Святых Марціна і Мікалая (Быдгашч)|Сабор Святых Марціна і Мікалая]]
| мітраполія = [[Гнезненская мітраполія]]
| дыяцэзіі-суфраганы =
| прыходаў = 150
| іерарх =
| плошча дыяцэзіі = 5200
| насельніцтва дыяцэзіі =
| колькасць каталікоў = 583.088
| доля каталікоў =
| сайт = http://diecezja.bydgoszcz.pl/
}}
'''Быдгашчская дыяцэзія''' ці '''Быдгашцкая дыяцэзія''' ({{lang-la|Diecezja bydgoska}}) — [[дыяцэзія]] [[Рымска-Каталіцкая Царква|Рымска-Каталіцкай царквы]] з цэнтрам у горадзе [[Быдгашч]], [[Польшча]]. [[Кафедра, хрысціянства|Кафедральным]] [[сабор, храм|саборам]] архідыяцэзіі з’яўляецца [[Сабор Святых Марціна і Мікалая (Быдгашч)|Сабор Святых Марціна і Мікалая]].
== Гісторыя ==
[[24 лютага]] 2004 года [[Папа Рымскі|Рымскі Папа]] [[Ян Павел II]] выдаў [[була|булу]] (Dilectorum Polonorum), якой заснаваў дыяцэзію, вылучыўшы яе з [[Гнезненскае архібіскупства|гнезненскай архібіскупства]], [[Кашалін-калобжагская дыяцэзія|кашаліна-калобжагскай]] і [[Пэльплінская дыяцэзія|пэльплінскай]] [[Дыяцэзія|дыяцэзій]].
{{Каталіцкая царква ў Польшчы}}
[[Катэгорыя:Быдгашцкая дыяцэзія| ]]
[[Катэгорыя:Рэлігія ў Быдгашчы]]
[[Катэгорыя:2004 год у Польшчы]]
awrul0kh3hi4hkkntdg435e7jus7ut0
4191562
4191465
2022-08-21T21:08:21Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
{{Каталіцкая дыяцэзія
| беларуская назва = Быдгашчская дыяцэзія ці Быдгашцкая дыяцэзія
| арыгінальная назва = Archidioecesis Bialostocensis
| абрад =
| выява = [[Выява:Bdg Cathedral 1 4-2015.jpg|250px]]
| подпіс = Сабор Святых Марціна і Мікалая
| галоўны горад = [[Быдгашч]], [[Польшча]]
| краіна = {{Сцягафікацыя|Польшча}}
| дата заснавання = [[24 сакавіка]] [[2004]]
| дата скасавання =
| кафедральны сабор = [[Сабор Святых Марціна і Мікалая (Быдгашч)|Сабор Святых Марціна і Мікалая]]
| мітраполія = [[Гнезненская мітраполія]]
| дыяцэзіі-суфраганы =
| прыходаў = 150
| іерарх =
| плошча дыяцэзіі = 5200
| насельніцтва дыяцэзіі =
| колькасць каталікоў = 583.088
| доля каталікоў =
| сайт = http://diecezja.bydgoszcz.pl/
}}
'''Быдгашчская дыяцэзія''' ці '''Быдгашцкая дыяцэзія''' ({{lang-la|Diecezja bydgoska}}) — [[дыяцэзія]] [[Рымска-Каталіцкая Царква|Рымска-Каталіцкай царквы]] з цэнтрам у горадзе [[Быдгашч]], [[Польшча]]. [[Кафедра, хрысціянства|Кафедральным]] [[сабор, храм|саборам]] архідыяцэзіі з’яўляецца [[Сабор Святых Марціна і Мікалая (Быдгашч)|Сабор Святых Марціна і Мікалая]].
== Гісторыя ==
[[24 лютага]] 2004 года [[Папа Рымскі|Рымскі Папа]] [[Ян Павел II]] выдаў [[була|булу]] (Dilectorum Polonorum), якой заснаваў дыяцэзію, вылучыўшы яе з [[Гнезненскае архібіскупства|гнезненскай архібіскупства]], [[Кашалін-калобжагская дыяцэзія|кашаліна-калобжагскай]] і [[Пэльплінская дыяцэзія|пэльплінскай]] [[Дыяцэзія|дыяцэзій]].
== [[Дэканат (каталіцтва)|Дэканаты]] ==
{{Div col|2}}
* [[Бялэ Блоцкі дэканат]]
* [[1-ы Быдгашчскі дэканат]]
* [[2-і Быдгашчскі дэканат]]
* [[3-і Быдгашчскі дэканат]]
* [[4-ы Быдгашчскі дэканат]]
* [[5-ы Быдгашчскі дэканат]]
* [[6-ы Быдгашчскі дэканат]]
* [[Кцынскі дэканат]]
* [[Лабішынскі дэканат]]
* [[Лабжаніцакі дэканат]]
* [[Мрочцкі дэканат]]
* [[Накле над Натэцкі дэканат]]
* [[Асельскі дэканат]]
* [[Сэмпульна Краеньскі дэканат]]
* [[Шубінскі дэканат]]
* [[Выжыскі дэканат]]
* [[Высокскі дэканат]]
* [[1-ы Злотаўскі дэканат]]
* [[2-і Злотаўскі дэканат]]
{{Div col end}}
{{Дэканаты Быдгашчскай дыяцэзіі}}
{{Каталіцкая царква ў Польшчы}}
[[Катэгорыя:Быдгашцкая дыяцэзія| ]]
[[Катэгорыя:Рэлігія ў Быдгашчы]]
[[Катэгорыя:2004 год у Польшчы]]
kaxiuajkka4g48087axzi6cbog1yr7v
4191644
4191562
2022-08-22T06:49:55Z
Паўлюк Шапецька
37440
/* Дэканаты */
wikitext
text/x-wiki
{{Каталіцкая дыяцэзія
| беларуская назва = Быдгашчская дыяцэзія ці Быдгашцкая дыяцэзія
| арыгінальная назва = Archidioecesis Bialostocensis
| абрад =
| выява = [[Выява:Bdg Cathedral 1 4-2015.jpg|250px]]
| подпіс = Сабор Святых Марціна і Мікалая
| галоўны горад = [[Быдгашч]], [[Польшча]]
| краіна = {{Сцягафікацыя|Польшча}}
| дата заснавання = [[24 сакавіка]] [[2004]]
| дата скасавання =
| кафедральны сабор = [[Сабор Святых Марціна і Мікалая (Быдгашч)|Сабор Святых Марціна і Мікалая]]
| мітраполія = [[Гнезненская мітраполія]]
| дыяцэзіі-суфраганы =
| прыходаў = 150
| іерарх =
| плошча дыяцэзіі = 5200
| насельніцтва дыяцэзіі =
| колькасць каталікоў = 583.088
| доля каталікоў =
| сайт = http://diecezja.bydgoszcz.pl/
}}
'''Быдгашчская дыяцэзія''' ці '''Быдгашцкая дыяцэзія''' ({{lang-la|Diecezja bydgoska}}) — [[дыяцэзія]] [[Рымска-Каталіцкая Царква|Рымска-Каталіцкай царквы]] з цэнтрам у горадзе [[Быдгашч]], [[Польшча]]. [[Кафедра, хрысціянства|Кафедральным]] [[сабор, храм|саборам]] архідыяцэзіі з’яўляецца [[Сабор Святых Марціна і Мікалая (Быдгашч)|Сабор Святых Марціна і Мікалая]].
== Гісторыя ==
[[24 лютага]] 2004 года [[Папа Рымскі|Рымскі Папа]] [[Ян Павел II]] выдаў [[була|булу]] (Dilectorum Polonorum), якой заснаваў дыяцэзію, вылучыўшы яе з [[Гнезненскае архібіскупства|гнезненскай архібіскупства]], [[Кашалін-калобжагская дыяцэзія|кашаліна-калобжагскай]] і [[Пэльплінская дыяцэзія|пэльплінскай]] [[Дыяцэзія|дыяцэзій]].
== [[Дэканат (каталіцтва)|Дэканаты]] ==
{{Div col|2}}
* [[Бялэ Блоцкі дэканат]]
* [[1-ы Быдгашчскі дэканат]]
* [[2-і Быдгашчскі дэканат]]
* [[3-і Быдгашчскі дэканат]]
* [[4-ы Быдгашчскі дэканат]]
* [[5-ы Быдгашчскі дэканат]]
* [[6-ы Быдгашчскі дэканат]]
* [[Кцынскі дэканат]]
* [[Лабішынскі дэканат]]
* [[Лабжаніцакі дэканат]]
* [[Мрочцкі дэканат]]
* [[Накельскі дэканат]]
* [[Асельскі дэканат]]
* [[Сэмпульна Краеньскі дэканат]]
* [[Шубінскі дэканат]]
* [[Выжыскі дэканат]]
* [[Высокскі дэканат]]
* [[1-ы Злотаўскі дэканат]]
* [[2-і Злотаўскі дэканат]]
{{Div col end}}
{{Дэканаты Быдгашчскай дыяцэзіі}}
{{Каталіцкая царква ў Польшчы}}
[[Катэгорыя:Быдгашцкая дыяцэзія| ]]
[[Катэгорыя:Рэлігія ў Быдгашчы]]
[[Катэгорыя:2004 год у Польшчы]]
pof2o4z4j4vtqc2rj5199rebw5p0uyl
4191645
4191644
2022-08-22T06:53:50Z
Artsiom91
31770
шаблон не існуе
wikitext
text/x-wiki
{{Каталіцкая дыяцэзія
| беларуская назва = Быдгашчская дыяцэзія ці Быдгашцкая дыяцэзія
| арыгінальная назва = Archidioecesis Bialostocensis
| абрад =
| выява = [[Выява:Bdg Cathedral 1 4-2015.jpg|250px]]
| подпіс = Сабор Святых Марціна і Мікалая
| галоўны горад = [[Быдгашч]], [[Польшча]]
| краіна = {{Сцягафікацыя|Польшча}}
| дата заснавання = [[24 сакавіка]] [[2004]]
| дата скасавання =
| кафедральны сабор = [[Сабор Святых Марціна і Мікалая (Быдгашч)|Сабор Святых Марціна і Мікалая]]
| мітраполія = [[Гнезненская мітраполія]]
| дыяцэзіі-суфраганы =
| прыходаў = 150
| іерарх =
| плошча дыяцэзіі = 5200
| насельніцтва дыяцэзіі =
| колькасць каталікоў = 583.088
| доля каталікоў =
| сайт = http://diecezja.bydgoszcz.pl/
}}
'''Быдгашчская дыяцэзія''' ці '''Быдгашцкая дыяцэзія''' ({{lang-la|Diecezja bydgoska}}) — [[дыяцэзія]] [[Рымска-Каталіцкая Царква|Рымска-Каталіцкай царквы]] з цэнтрам у горадзе [[Быдгашч]], [[Польшча]]. [[Кафедра, хрысціянства|Кафедральным]] [[сабор, храм|саборам]] архідыяцэзіі з’яўляецца [[Сабор Святых Марціна і Мікалая (Быдгашч)|Сабор Святых Марціна і Мікалая]].
== Гісторыя ==
[[24 лютага]] 2004 года [[Папа Рымскі|Рымскі Папа]] [[Ян Павел II]] выдаў [[була|булу]] (Dilectorum Polonorum), якой заснаваў дыяцэзію, вылучыўшы яе з [[Гнезненскае архібіскупства|гнезненскай архібіскупства]], [[Кашалін-калобжагская дыяцэзія|кашаліна-калобжагскай]] і [[Пэльплінская дыяцэзія|пэльплінскай]] [[Дыяцэзія|дыяцэзій]].
== [[Дэканат (каталіцтва)|Дэканаты]] ==
{{Div col|2}}
* [[Бялэ Блоцкі дэканат]]
* [[1-ы Быдгашчскі дэканат]]
* [[2-і Быдгашчскі дэканат]]
* [[3-і Быдгашчскі дэканат]]
* [[4-ы Быдгашчскі дэканат]]
* [[5-ы Быдгашчскі дэканат]]
* [[6-ы Быдгашчскі дэканат]]
* [[Кцынскі дэканат]]
* [[Лабішынскі дэканат]]
* [[Лабжаніцакі дэканат]]
* [[Мрочцкі дэканат]]
* [[Накельскі дэканат]]
* [[Асельскі дэканат]]
* [[Сэмпульна Краеньскі дэканат]]
* [[Шубінскі дэканат]]
* [[Выжыскі дэканат]]
* [[Высокскі дэканат]]
* [[1-ы Злотаўскі дэканат]]
* [[2-і Злотаўскі дэканат]]
{{Div col end}}
{{Каталіцкая царква ў Польшчы}}
[[Катэгорыя:Быдгашцкая дыяцэзія| ]]
[[Катэгорыя:Рэлігія ў Быдгашчы]]
[[Катэгорыя:2004 год у Польшчы]]
c9liti6t2mbjr9n3err6k0gnpgp22db
4191646
4191645
2022-08-22T06:55:41Z
Artsiom91
31770
/* Дэканаты */
wikitext
text/x-wiki
{{Каталіцкая дыяцэзія
| беларуская назва = Быдгашчская дыяцэзія ці Быдгашцкая дыяцэзія
| арыгінальная назва = Archidioecesis Bialostocensis
| абрад =
| выява = [[Выява:Bdg Cathedral 1 4-2015.jpg|250px]]
| подпіс = Сабор Святых Марціна і Мікалая
| галоўны горад = [[Быдгашч]], [[Польшча]]
| краіна = {{Сцягафікацыя|Польшча}}
| дата заснавання = [[24 сакавіка]] [[2004]]
| дата скасавання =
| кафедральны сабор = [[Сабор Святых Марціна і Мікалая (Быдгашч)|Сабор Святых Марціна і Мікалая]]
| мітраполія = [[Гнезненская мітраполія]]
| дыяцэзіі-суфраганы =
| прыходаў = 150
| іерарх =
| плошча дыяцэзіі = 5200
| насельніцтва дыяцэзіі =
| колькасць каталікоў = 583.088
| доля каталікоў =
| сайт = http://diecezja.bydgoszcz.pl/
}}
'''Быдгашчская дыяцэзія''' ці '''Быдгашцкая дыяцэзія''' ({{lang-la|Diecezja bydgoska}}) — [[дыяцэзія]] [[Рымска-Каталіцкая Царква|Рымска-Каталіцкай царквы]] з цэнтрам у горадзе [[Быдгашч]], [[Польшча]]. [[Кафедра, хрысціянства|Кафедральным]] [[сабор, храм|саборам]] архідыяцэзіі з’яўляецца [[Сабор Святых Марціна і Мікалая (Быдгашч)|Сабор Святых Марціна і Мікалая]].
== Гісторыя ==
[[24 лютага]] 2004 года [[Папа Рымскі|Рымскі Папа]] [[Ян Павел II]] выдаў [[була|булу]] (Dilectorum Polonorum), якой заснаваў дыяцэзію, вылучыўшы яе з [[Гнезненскае архібіскупства|гнезненскай архібіскупства]], [[Кашалін-калобжагская дыяцэзія|кашаліна-калобжагскай]] і [[Пэльплінская дыяцэзія|пэльплінскай]] [[Дыяцэзія|дыяцэзій]].
== [[Дэканат (каталіцтва)|Дэканаты]] ==
{{Div col|2}}
* [[Асельскі дэканат]]
* [[1-ы Быдгашчскі дэканат]]
* [[2-і Быдгашчскі дэканат]]
* [[3-і Быдгашчскі дэканат]]
* [[4-ы Быдгашчскі дэканат]]
* [[5-ы Быдгашчскі дэканат]]
* [[6-ы Быдгашчскі дэканат]]
* [[Бялэ-Блоцкі дэканат]]
* [[Выжыскі дэканат]]
* [[Высоцкі дэканат]]
* [[1-ы Злотаўскі дэканат]]
* [[2-і Злотаўскі дэканат]]
* [[Кцынскі дэканат]]
* [[Лабжаніцкі дэканат]]
* [[Лабішынскі дэканат]]
* [[Мроцкі дэканат]]
* [[Накельскі дэканат]]
* [[Сэмпульна-Краеньскі дэканат]]
* [[Шубінскі дэканат]]
{{Div col end}}
{{Каталіцкая царква ў Польшчы}}
[[Катэгорыя:Быдгашцкая дыяцэзія| ]]
[[Катэгорыя:Рэлігія ў Быдгашчы]]
[[Катэгорыя:2004 год у Польшчы]]
cy4qljkklx6f5azdg1hmgbzmimpavhx
4191655
4191646
2022-08-22T07:15:54Z
Artsiom91
31770
wikitext
text/x-wiki
{{Каталіцкая дыяцэзія
| беларуская назва = Быдгашчская дыяцэзія ці Быдгашцкая дыяцэзія
| арыгінальная назва = Archidioecesis Bialostocensis
| абрад =
| выява = [[Выява:Bdg Cathedral 1 4-2015.jpg|250px]]
| подпіс = Сабор Святых Марціна і Мікалая
| галоўны горад = [[Быдгашч]], [[Польшча]]
| краіна = {{Сцягафікацыя|Польшча}}
| дата заснавання = [[24 сакавіка]] [[2004]]
| дата скасавання =
| кафедральны сабор = [[Сабор Святых Марціна і Мікалая (Быдгашч)|Сабор Святых Марціна і Мікалая]]
| мітраполія = [[Гнезненская мітраполія]]
| дыяцэзіі-суфраганы =
| прыходаў = 150
| іерарх =
| плошча дыяцэзіі = 5200
| насельніцтва дыяцэзіі =
| колькасць каталікоў = 583.088
| доля каталікоў =
| сайт = http://diecezja.bydgoszcz.pl/
}}
'''Быдгашчская дыяцэзія''' ці '''Быдгашцкая дыяцэзія''' ({{lang-la|Diecezja bydgoska}}) — [[дыяцэзія]] [[Рымска-Каталіцкая Царква|Рымска-Каталіцкай Царквы]] з цэнтрам у горадзе [[Быдгашч]], [[Польшча]]. [[Кафедра, хрысціянства|Кафедральным]] [[сабор, храм|саборам]] архідыяцэзіі з’яўляецца [[Сабор Святых Марціна і Мікалая (Быдгашч)|Сабор Святых Марціна і Мікалая]].
== Гісторыя ==
[[24 лютага]] [[2004]] года [[Папа Рымскі|Рымскі Папа]] [[Ян Павел II]] выдаў [[була|булу]] (Dilectorum Polonorum), якой заснаваў дыяцэзію, вылучыўшы яе з [[Гнезненскае архібіскупства|гнезненскага архібіскупства]], [[Кашалінска-калабжэгская дыяцэзія|кашалінска-калабжэгскай]] і [[Пэльплінская дыяцэзія|пэльплінскай]] [[Дыяцэзія|дыяцэзій]].
== [[Дэканат (каталіцтва)|Дэканаты]] ==
{{Div col|2}}
* [[Асельскі дэканат]]
* [[1-ы Быдгашчскі дэканат]]
* [[2-і Быдгашчскі дэканат]]
* [[3-і Быдгашчскі дэканат]]
* [[4-ы Быдгашчскі дэканат]]
* [[5-ы Быдгашчскі дэканат]]
* [[6-ы Быдгашчскі дэканат]]
* [[Бялэ-Блоцкі дэканат]]
* [[Выжыскі дэканат]]
* [[Высоцкі дэканат]]
* [[1-ы Злотаўскі дэканат]]
* [[2-і Злотаўскі дэканат]]
* [[Кцынскі дэканат]]
* [[Лабжаніцкі дэканат]]
* [[Лабішынскі дэканат]]
* [[Мроцкі дэканат]]
* [[Накельскі дэканат]]
* [[Сэмпульна-Краеньскі дэканат]]
* [[Шубінскі дэканат]]
{{Div col end}}
{{Каталіцкая царква ў Польшчы}}
[[Катэгорыя:Быдгашцкая дыяцэзія| ]]
[[Катэгорыя:Рэлігія ў Быдгашчы]]
[[Катэгорыя:З’явіліся ў 2004 годзе]]
[[Катэгорыя:2004 год у Польшчы]]
sq91uzgw3vt2ca5yopvnr60vdzmxw0n
4191673
4191655
2022-08-22T08:14:32Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
{{Каталіцкая дыяцэзія
| беларуская назва = Быдгашчская дыяцэзія ці Быдгашцкая дыяцэзія
| арыгінальная назва = Archidioecesis Bialostocensis
| абрад =
| выява = [[Выява:Bdg Cathedral 1 4-2015.jpg|250px]]
| подпіс = Сабор Святых Марціна і Мікалая
| галоўны горад = [[Быдгашч]], [[Польшча]]
| краіна = {{Сцягафікацыя|Польшча}}
| дата заснавання = [[24 сакавіка]] [[2004]]
| дата скасавання =
| кафедральны сабор = [[Сабор Святых Марціна і Мікалая (Быдгашч)|Сабор Святых Марціна і Мікалая]]
| мітраполія = [[Гнезненская мітраполія]]
| дыяцэзіі-суфраганы =
| прыходаў = 150
| іерарх =
| плошча дыяцэзіі = 5200
| насельніцтва дыяцэзіі =
| колькасць каталікоў = 583.088
| доля каталікоў =
| сайт = http://diecezja.bydgoszcz.pl/
}}
'''Быдгашчская дыяцэзія''' ці '''Быдгашцкая дыяцэзія''' ({{lang-la|Diecezja bydgoska}}) — [[дыяцэзія]] [[Рымска-Каталіцкая Царква|Рымска-Каталіцкай Царквы]] з цэнтрам у горадзе [[Быдгашч]], [[Польшча]]. [[Кафедра, хрысціянства|Кафедральным]] [[сабор, храм|саборам]] архідыяцэзіі з’яўляецца [[Сабор Святых Марціна і Мікалая (Быдгашч)|Сабор Святых Марціна і Мікалая]].
== Гісторыя ==
[[24 лютага]] [[2004]] года [[Папа Рымскі|Рымскі Папа]] [[Ян Павел II]] выдаў [[була|булу]] (Dilectorum Polonorum), якой заснаваў дыяцэзію, вылучыўшы яе з [[Гнезненскае архібіскупства|гнезненскага архібіскупства]], [[Кашалінска-калабжэгская дыяцэзія|кашалінска-калабжэгскай]] і [[Пэльплінская дыяцэзія|пэльплінскай]] [[Дыяцэзія|дыяцэзій]].
== [[Дэканат (каталіцтва)|Дэканаты]] ==
{{Div col|2}}
* [[Асельскі дэканат]]
* [[1-ы Быдгашчскі дэканат]]
* [[2-і Быдгашчскі дэканат]]
* [[3-і Быдгашчскі дэканат]]
* [[4-ы Быдгашчскі дэканат]]
* [[5-ы Быдгашчскі дэканат]]
* [[6-ы Быдгашчскі дэканат]]
* [[Бялэ-Блоцкі дэканат]]
* [[Выжыскі дэканат]]
* [[Высоцкі дэканат]]
* [[1-ы Злотаўскі дэканат]]
* [[2-і Злотаўскі дэканат]]
* [[Кцынскі дэканат]]
* [[Лабжаніцкі дэканат]]
* [[Лабішынскі дэканат]]
* [[Мроцкі дэканат]]
* [[Накельскі дэканат]]
* [[Сэмпульна-Краеньскі дэканат]]
* [[Шубінскі дэканат]]
{{Div col end}}
{{Дэканаты Быдгашчскай дыяцэзіі}}
{{Каталіцкая царква ў Польшчы}}
[[Катэгорыя:Быдгашцкая дыяцэзія| ]]
[[Катэгорыя:Рэлігія ў Быдгашчы]]
[[Катэгорыя:З’явіліся ў 2004 годзе]]
[[Катэгорыя:2004 год у Польшчы]]
2xojnh53pwjf0kc77svbz06ru9pe43f
Катэгорыя:Рэлігія ў Быдгашчы
14
717135
4191530
2022-08-21T20:04:53Z
Паўлюк Шапецька
37440
Новая старонка: «{{Commonscat|Religion in Bydgoszcz}} [[Катэгорыя:Быдгашч]] [[Катэгорыя:Рэлігія паводле гарадоў Польшчы|Быдгашч]]»
wikitext
text/x-wiki
{{Commonscat|Religion in Bydgoszcz}}
[[Катэгорыя:Быдгашч]]
[[Катэгорыя:Рэлігія паводле гарадоў Польшчы|Быдгашч]]
s2noq268wy9et3zrskk97alnyekhbys
4191531
4191530
2022-08-21T20:08:14Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
{{Commonscat|Religion in Bydgoszcz}}
[[Катэгорыя:Быдгашч]]
[[Катэгорыя:Рэлігія паводле гарадоў Польшчы|Быдгашч]]
[[Катэгорыя:Рэлігія ў Куяўска-Паморскім ваяводстве|Быдгашч]]
720zvaenm7gl900xbheoxrvybojeels
Катэгорыя:Храмы Быдгашча
14
717136
4191549
2022-08-21T20:23:11Z
Паўлюк Шапецька
37440
Новая старонка: «[[Катэгорыя:Храмы паводле гарадоў Польшчы|Быдгашч]] [[Катэгорыя:Культавыя збудаванні Быдгашча]] [[Катэгорыя:Храмы Куяўска-Паморскага ваяводства|Быдгашч]]»
wikitext
text/x-wiki
[[Катэгорыя:Храмы паводле гарадоў Польшчы|Быдгашч]]
[[Катэгорыя:Культавыя збудаванні Быдгашча]]
[[Катэгорыя:Храмы Куяўска-Паморскага ваяводства|Быдгашч]]
hr5a1vxcntkaoda2vg59btg3jrljtx3
Катэгорыя:Касцёлы Быдгашча
14
717137
4191554
2022-08-21T20:32:01Z
Паўлюк Шапецька
37440
Новая старонка: «[[Катэгорыя:Храмы Быдгашча]] [[Катэгорыя:Касцёлы паводле гарадоў Польшчы|Быдгашч]] [[Катэгорыя:Касцёлы Куяўска-Паморскага ваяводства|Быдгашч]]»
wikitext
text/x-wiki
[[Катэгорыя:Храмы Быдгашча]]
[[Катэгорыя:Касцёлы паводле гарадоў Польшчы|Быдгашч]]
[[Катэгорыя:Касцёлы Куяўска-Паморскага ваяводства|Быдгашч]]
2xb583jvg40g71cwd6uqac5dtnx4f5j
Дзяржаўная памежная служба Украіны
0
717138
4191557
2022-08-21T20:39:41Z
Evgen Lewandowskiy
63506
Новая старонка: «{{Вайсковае фарміраванне |назва = Дзяржаўная памежная служба Украіны |арыгінал = {{lang-uk|Державна прикордонна служба України}} |гады = з [[2003]] |краіна = {{Сцягафікацыя|Украіна}} |падпарадкаванне = [[Прэзідэнт Украіны]] |тып...»
wikitext
text/x-wiki
{{Вайсковае фарміраванне
|назва = Дзяржаўная памежная служба Украіны
|арыгінал = {{lang-uk|Державна прикордонна служба України}}
|гады = з [[2003]]
|краіна = {{Сцягафікацыя|Украіна}}
|падпарадкаванне = [[Прэзідэнт Украіны]]
|тып = [[памежныя войскі]]
|войны = [[Канфлікт вакол Тузлы]]<br> [[Расійска-ўкраінская вайна]]
|цяперашні_камандзір = [[генерал-маёр]] [[Сяргей Васільевіч Дзейнека]]
}}
'''Дзяржаўная памежная служба Украіны (ДПСУ)''' ({{lang-uk|Державна прикордонна служба України}}) — орган, які выконвае функцыю памежных войскаў ва [[Украіна|Украіне]]. Утворана [[31 ліпеня]] [[2003]] года ў ходзе рэформы памежных войскаў Украіны.
== Гісторыя ==
У кастрычніку 2003 года супрацоўнікі памежнай службы бралі ўдзел у [[Канфлікт вакол Тузлы|канфлікце ля вострава Тузла]] ў Керчанскім праліве.
Пасля правядзення [[Анексія Крыма Расіяй|рэферэндуму аб статусе Крыма]] [[16 сакавіка]] [[2014]] года, [[Сяргей Валер’евіч Аксёнаў|Сяргей Аксёнаў]] загадаў вайскоўцам воінскіх часцей [[Узброеныя Сілы Украіны|узброеных сіл Украіны]] на тэрыторыі паўвострава, якія не жадаюць служыць у арміі Крыма, падаць рапарта аб скасаванні кантрактаў. Астатнім было прапанавана паступіць на службу ўзброеных сіл Рэспублікі Крым. Услед за гэтым, [[18 сакавіка]] [[2014]] года ДПСУ пачала вывад марской аховы з [[Крым|Крыма]]<ref>[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1057440 Погранслужба Украины: пограничники морской охраны в Крыму покидают полуостров] // [[ТАСС]] ад 19 сакавіка 2014</ref>. Частка асабовага складу ўкраінскай памежнай службы, які праходзіў службу ў Крыме, прыняла рашэнне працягнуць службу ў памежнай службе [[Федэральная служба бяспекі Расіі|ФСБ Расійскай Федэрацыі]]<ref>«''Ужо сфарміраваны органы кіравання і ідзе ўкамплектаванне падраздзяленняў пагранічнага кіравання асабовым складам, у тым ліку з ліку былых супрацоўнікаў Дзяржаўнай памежнай службы Украіны, якія выказалі жаданне праходзіць службу ў расійскіх пагранічных органах.''»<br>Иван Егоров, Владислав Фронин. [http://www.rg.ru/2014/05/27/granitsa-site.html Пограничные новости. Руководитель пограничной службы Владимир Кулишов: как обустраивается граница и как её охраняют] // «Российская газета» ад 28 мая 2014</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
* [https://dpsu.gov.ua/ Афіцыйны сайт ДПСУ]
{{бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Пагранічныя войскі]]
[[Катэгорыя:Узброеныя сілы Украіны]]
ot42mxno8tdiwkvm6dl7dol29s9dqcm
4191657
4191557
2022-08-22T07:23:51Z
Artsiom91
31770
+[[Катэгорыя:Дзяржаўны лад Украіны]]; ±[[Катэгорыя:Узброеныя сілы Украіны]]→[[Катэгорыя:Арганізацыі Украіны]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{Вайсковае фарміраванне
|назва = Дзяржаўная памежная служба Украіны
|арыгінал = {{lang-uk|Державна прикордонна служба України}}
|гады = з [[2003]]
|краіна = {{Сцягафікацыя|Украіна}}
|падпарадкаванне = [[Прэзідэнт Украіны]]
|тып = [[памежныя войскі]]
|войны = [[Канфлікт вакол Тузлы]]<br> [[Расійска-ўкраінская вайна]]
|цяперашні_камандзір = [[генерал-маёр]] [[Сяргей Васільевіч Дзейнека]]
}}
'''Дзяржаўная памежная служба Украіны (ДПСУ)''' ({{lang-uk|Державна прикордонна служба України}}) — орган, які выконвае функцыю памежных войскаў ва [[Украіна|Украіне]]. Утворана [[31 ліпеня]] [[2003]] года ў ходзе рэформы памежных войскаў Украіны.
== Гісторыя ==
У кастрычніку 2003 года супрацоўнікі памежнай службы бралі ўдзел у [[Канфлікт вакол Тузлы|канфлікце ля вострава Тузла]] ў Керчанскім праліве.
Пасля правядзення [[Анексія Крыма Расіяй|рэферэндуму аб статусе Крыма]] 16 сакавіка 2014 года [[Сяргей Валер’евіч Аксёнаў|Сяргей Аксёнаў]] загадаў вайскоўцам воінскіх часцей [[Узброеныя Сілы Украіны|узброеных сіл Украіны]] на тэрыторыі паўвострава, якія не жадаюць служыць у арміі Крыма, падаць рапарты аб скасаванні кантрактаў. Астатнім было прапанавана паступіць на службу ўзброеных сіл Рэспублікі Крым. Услед за гэтым, 18 сакавіка 2014 года ДПСУ пачала вывад марской аховы з [[Крым]]а<ref>[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1057440 Погранслужба Украины: пограничники морской охраны в Крыму покидают полуостров] // [[ТАСС]] ад 19 сакавіка 2014</ref>. Частка асабовага саставу ўкраінскай памежнай службы, які праходзіў службу ў Крыме, прыняла рашэнне працягнуць службу ў памежнай службе [[Федэральная служба бяспекі Расіі|ФСБ Расійскай Федэрацыі]]<ref>«''Ужо сфарміраваны органы кіравання і ідзе ўкамплектаванне падраздзяленняў пагранічнага кіравання асабовым саставам, у тым ліку з ліку былых супрацоўнікаў Дзяржаўнай памежнай службы Украіны, якія выказалі жаданне праходзіць службу ў расійскіх пагранічных органах.''»<br />Иван Егоров, Владислав Фронин. [http://www.rg.ru/2014/05/27/granitsa-site.html Пограничные новости. Руководитель пограничной службы Владимир Кулишов: как обустраивается граница и как её охраняют] // «Российская газета» ад 28 мая 2014</ref>.
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
* [https://dpsu.gov.ua/ Афіцыйны сайт ДПСУ]
{{бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Пагранічныя войскі|Украіна]]
[[Катэгорыя:Арганізацыі Украіны]]
[[Катэгорыя:Дзяржаўны лад Украіны]]
707rdjq32u919vbhm5wf7dnvqlez0p6
Станіслаў Нарутовіч
0
717139
4191564
2022-08-21T21:12:19Z
ElisavetaIvanova
69289
Новая старонка: «{{асоба}} '''Станіслаў Нарутовіч''' ({{lang-lt|Stanislovas Narutavičius}}; [[2 верасня]] [[1862]] года ў [[Цяльшэй]] — [[16 лютага]] [[1927]] года ў [[Каўнас]]е) — [[юрыст]], буйны землеўласнік, [[Літоўцы|літоўскі]] [[палітык]], сябар [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]], падпісант акта аб неза...»
wikitext
text/x-wiki
{{асоба}}
'''Станіслаў Нарутовіч''' ({{lang-lt|Stanislovas Narutavičius}}; [[2 верасня]] [[1862]] года ў [[Цяльшэй]] — [[16 лютага]] [[1927]] года ў [[Каўнас]]е) — [[юрыст]], буйны землеўласнік, [[Літоўцы|літоўскі]] [[палітык]], сябар [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]], падпісант акта аб незалежнасці [[Літва|Літвы]], брат прэзідэнта [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшчы]] [[Габрыэль Нарутовіч|Габрыэля Нарутовіча]].
Паходзіў са [[Шляхта|шляхецкага]] роду, які здаўна жыў у [[Жамойць|Жамойціі]]. Яго бацька Ян Нарутовіч быў удзельнікам [[Паўстанне 1863—1864 гадоў|паўстання 1863 года]]. Пасля заканчэння сярэдняй школы ў [[Ліепая|Лібаве]] вывучаў права ў [[Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны ўніверсітэт|Санкт-Пецярбургскім дзяржаўным універсітэце]], дзе далучыўся да згуртавання польскіх студэнтаў. Займаўся таксама [[журналістыка|журналістыкай]], выдаючы ў [[1890]] годзе газету «Агульны штотыднёвік» (польск. «Tygodnik Powszechny»). Пасля вяртання ў [[Жамойць]] вёў культурна-асветніцкую дзейнасць сярод [[Літоўцы|літоўскіх]] сялян. З верасня [[1917]] года — сябар [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]], падпісант акта аб незалежнасці [[Літва|Літвы]] ([[16 лютага]] [[1918]] глода). Пакінуў [[Літоўская Тарыба|Тарыбу]] на знак пратэсту супраць уступак [[Германская імперыя|Германіі]].
У [[Інтэрбелум|міжваенны перыяд]] быў прыхільнікам мірнага вырашэння польска-літоўскага канфлікту. З аднаго боку, быў прыхільнікам незалежнасці [[Літва|Літвы]], а з другога — лічыўся прадстаўніком лаяльнай да Літвы часткі польскага грамадства. Да канца жыцця ён не адрокся ні ад польскай культуры, ні ад [[Польская мова|польскай мовы]]. Аднак яго пралітоўская арыентацыя была выкарыстана польскімі правымі палітычнымі сіламі супраць яго роднага брата [[Габрыэль Нарутовіч|Габрыэля Нарутовіча]] і паўплывала на настроі польскага грамадства, што ў выніку стала адным з фактараў атмасферы перад замахам на першага [[Прэзідэнт Польшчы|прэзідэнта Польшчы]].
Скончыў жыццё [[самагубства|самагубствам]] у [[Каўнас|Каўнасе]] [[31 снежня]] [[1932]] года, расчараваны сварлівасцю і раз'яднанасцю [[Палякі|палякаў]], палітыкай літоўскага ўрада ў адносінах да палякаў у Літве. Літоўскія гісторыкі называюць стан здароўя і асабістае жыццё больш важнымі прычынамі яго самагубства, чым невыкананне сваіх палітычных намераў. Яго сын Казімерас Нарутавічус ([[1904]]—[[1987]]) спрабаваў працягваць справу бацькі да пачатку [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]].
{{Падпісанты Акту Незалежнасці Літвы 1918 г.}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Нарутовіч}}
[[Катэгорыя:Палітыкі Літвы]]
[[Катэгорыя:Юрысты Літвы]]
9f5wxbmnckflyihu1lfk230v5hsjtru
4191566
4191564
2022-08-21T21:15:32Z
ElisavetaIvanova
69289
wikitext
text/x-wiki
{{асоба}}
'''Станіслаў Нарутовіч''' ({{lang-lt|Stanislovas Narutavičius}}; [[2 верасня]] [[1862]] года ў [[Цяльшэй]] — [[16 лютага]] [[1927]] года ў [[Каўнас]]е) — [[юрыст]], буйны землеўласнік, [[Літоўцы|літоўскі]] [[палітык]], сябар [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]], падпісант акта аб незалежнасці [[Літва|Літвы]], брат прэзідэнта [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшчы]] [[Габрыэль Нарутовіч|Габрыэля Нарутовіча]].
Паходзіў са [[Шляхта|шляхецкага]] роду, які здаўна жыў у [[Жамойць|Жамойціі]]. Яго бацька Ян Нарутовіч быў удзельнікам [[Паўстанне 1863—1864 гадоў|паўстання 1863 года]]. Пасля заканчэння сярэдняй школы ў [[Ліепая|Лібаве]] вывучаў права ў [[Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны ўніверсітэт|Санкт-Пецярбургскім дзяржаўным універсітэце]], дзе далучыўся да згуртавання польскіх студэнтаў. Займаўся таксама [[журналістыка|журналістыкай]], выдаючы ў [[1890]] годзе газету «Агульны штотыднёвік» (польск. «Tygodnik Powszechny»). Пасля вяртання ў [[Жамойць]] вёў культурна-асветніцкую дзейнасць сярод [[Літоўцы|літоўскіх]] сялян. З верасня [[1917]] года — сябар [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]], падпісант акта аб незалежнасці [[Літва|Літвы]] ([[16 лютага]] [[1918]] глода). Пакінуў [[Літоўская Тарыба|Тарыбу]] на знак пратэсту супраць уступак [[Германская імперыя|Германіі]].
У [[Інтэрбелум|міжваенны перыяд]] быў прыхільнікам мірнага вырашэння польска-літоўскага канфлікту. З аднаго боку, быў прыхільнікам незалежнасці [[Літва|Літвы]], а з другога — лічыўся прадстаўніком лаяльнай да Літвы часткі польскага грамадства. Да канца жыцця ён не адрокся ні ад польскай культуры, ні ад [[Польская мова|польскай мовы]]. Аднак яго пралітоўская арыентацыя была выкарыстана польскімі правымі палітычнымі сіламі супраць яго роднага брата [[Габрыэль Нарутовіч|Габрыэля Нарутовіча]] і паўплывала на настроі польскага грамадства, што ў выніку стала адным з фактараў атмасферы перад замахам на першага [[Прэзідэнт Польшчы|прэзідэнта Польшчы]].
Скончыў жыццё [[самагубства|самагубствам]] у [[Каўнас|Каўнасе]] [[31 снежня]] [[1932]] года, расчараваны сварлівасцю і раз'яднанасцю [[Палякі|палякаў]], палітыкай літоўскага ўрада ў адносінах да палякаў у Літве. Літоўскія гісторыкі называюць стан здароўя і асабістае жыццё больш важнымі прычынамі яго самагубства, чым невыкананне сваіх палітычных намераў. Яго сын Казімерас Нарутавічус ([[1904]]—[[1987]]) спрабаваў працягваць справу бацькі да пачатку [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]].
{{зноскі}}
{{Падпісанты Акту Незалежнасці Літвы 1918 г.}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Нарутовіч}}
[[Катэгорыя:Палітыкі Літвы]]
[[Катэгорыя:Юрысты Літвы]]
be0lqj4vr9pjipmcp3sf6zy48rw7rc9
4191585
4191566
2022-08-21T22:16:35Z
ElisavetaIvanova
69289
wikitext
text/x-wiki
{{асоба}}
'''Станіслаў Нарутовіч''' ({{lang-lt|Stanislovas Narutavičius}}; [[2 верасня]] [[1862]] года ў [[Цяльшэй]] — [[16 лютага]] [[1927]] года ў [[Каўнас]]е) — [[Літоўская Рэспубліка (1918—1940)|літоўскі]] [[дзяржаўны дзеяч]], [[юрыст]], буйны землеўласнік, [[Літоўцы|літоўскі]] [[палітык]], сябар [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]], падпісант [[Акт аб незалежнасці Літвы|Акта аб незалежнасці Літвы]], брат прэзідэнта [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшчы]] [[Габрыэль Нарутовіч|Габрыэля Нарутовіча]].
Паходзіў са [[Шляхта|шляхецкага]] роду, які здаўна жыў у [[Жамойць|Жамойціі]]. Яго бацька Ян Нарутовіч быў удзельнікам [[Паўстанне 1863—1864 гадоў|паўстання 1863 года]]. Пасля заканчэння сярэдняй школы ў [[Ліепая|Лібаве]] вывучаў права ў [[Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны ўніверсітэт|Санкт-Пецярбургскім дзяржаўным універсітэце]], дзе далучыўся да згуртавання польскіх студэнтаў. Займаўся таксама [[журналістыка|журналістыкай]], выдаючы ў [[1890]] годзе газету «Агульны штотыднёвік» (польск. «Tygodnik Powszechny»). Пасля вяртання ў [[Жамойць]] вёў культурна-асветніцкую дзейнасць сярод [[Літоўцы|літоўскіх]] сялян. З верасня [[1917]] года — сябар [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]], падпісант акта аб незалежнасці [[Літва|Літвы]] ([[16 лютага]] [[1918]] глода). Пакінуў [[Літоўская Тарыба|Тарыбу]] на знак пратэсту супраць уступак [[Германская імперыя|Германіі]].
У [[Інтэрбелум|міжваенны перыяд]] быў прыхільнікам мірнага вырашэння польска-літоўскага канфлікту. З аднаго боку, быў прыхільнікам незалежнасці [[Літва|Літвы]], а з другога — лічыўся прадстаўніком лаяльнай да Літвы часткі польскага грамадства. Да канца жыцця ён не адрокся ні ад польскай культуры, ні ад [[Польская мова|польскай мовы]]. Аднак яго пралітоўская арыентацыя была выкарыстана польскімі правымі палітычнымі сіламі супраць яго роднага брата [[Габрыэль Нарутовіч|Габрыэля Нарутовіча]] і паўплывала на настроі польскага грамадства, што ў выніку стала адным з фактараў атмасферы перад замахам на першага [[Прэзідэнт Польшчы|прэзідэнта Польшчы]].
Скончыў жыццё [[самагубства|самагубствам]] у [[Каўнас|Каўнасе]] [[31 снежня]] [[1932]] года, расчараваны сварлівасцю і раз'яднанасцю [[Палякі|палякаў]], палітыкай літоўскага ўрада ў адносінах да палякаў у Літве. Літоўскія гісторыкі называюць стан здароўя і асабістае жыццё больш важнымі прычынамі яго самагубства, чым невыкананне сваіх палітычных намераў. Яго сын Казімерас Нарутавічус ([[1904]]—[[1987]]) спрабаваў працягваць справу бацькі да пачатку [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]].
{{зноскі}}
{{Падпісанты Акту Незалежнасці Літвы 1918 г.}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Нарутовіч}}
[[Катэгорыя:Палітыкі Літвы]]
[[Катэгорыя:Юрысты Літвы]]
r0umssqvw5u9yt32otmkzlb47pbudjc
4191586
4191585
2022-08-21T22:17:23Z
ElisavetaIvanova
69289
wikitext
text/x-wiki
{{асоба}}
'''Станіслаў Нарутовіч''' ({{lang-lt|Stanislovas Narutavičius}}; [[2 верасня]] [[1862]] года ў [[Цяльшэй]] — [[16 лютага]] [[1927]] года ў [[Каўнас]]е) — [[Літоўская Рэспубліка (1918—1940)|літоўскі]] [[дзяржаўны дзеяч]], [[юрыст]], [[палітык]], буйны землеўласнік, сябар [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]], падпісант [[Акт аб незалежнасці Літвы|Акта аб незалежнасці Літвы]], брат прэзідэнта [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшчы]] [[Габрыэль Нарутовіч|Габрыэля Нарутовіча]].
Паходзіў са [[Шляхта|шляхецкага]] роду, які здаўна жыў у [[Жамойць|Жамойціі]]. Яго бацька Ян Нарутовіч быў удзельнікам [[Паўстанне 1863—1864 гадоў|паўстання 1863 года]]. Пасля заканчэння сярэдняй школы ў [[Ліепая|Лібаве]] вывучаў права ў [[Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны ўніверсітэт|Санкт-Пецярбургскім дзяржаўным універсітэце]], дзе далучыўся да згуртавання польскіх студэнтаў. Займаўся таксама [[журналістыка|журналістыкай]], выдаючы ў [[1890]] годзе газету «Агульны штотыднёвік» (польск. «Tygodnik Powszechny»). Пасля вяртання ў [[Жамойць]] вёў культурна-асветніцкую дзейнасць сярод [[Літоўцы|літоўскіх]] сялян. З верасня [[1917]] года — сябар [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]], падпісант акта аб незалежнасці [[Літва|Літвы]] ([[16 лютага]] [[1918]] глода). Пакінуў [[Літоўская Тарыба|Тарыбу]] на знак пратэсту супраць уступак [[Германская імперыя|Германіі]].
У [[Інтэрбелум|міжваенны перыяд]] быў прыхільнікам мірнага вырашэння польска-літоўскага канфлікту. З аднаго боку, быў прыхільнікам незалежнасці [[Літва|Літвы]], а з другога — лічыўся прадстаўніком лаяльнай да Літвы часткі польскага грамадства. Да канца жыцця ён не адрокся ні ад польскай культуры, ні ад [[Польская мова|польскай мовы]]. Аднак яго пралітоўская арыентацыя была выкарыстана польскімі правымі палітычнымі сіламі супраць яго роднага брата [[Габрыэль Нарутовіч|Габрыэля Нарутовіча]] і паўплывала на настроі польскага грамадства, што ў выніку стала адным з фактараў атмасферы перад замахам на першага [[Прэзідэнт Польшчы|прэзідэнта Польшчы]].
Скончыў жыццё [[самагубства|самагубствам]] у [[Каўнас|Каўнасе]] [[31 снежня]] [[1932]] года, расчараваны сварлівасцю і раз'яднанасцю [[Палякі|палякаў]], палітыкай літоўскага ўрада ў адносінах да палякаў у Літве. Літоўскія гісторыкі называюць стан здароўя і асабістае жыццё больш важнымі прычынамі яго самагубства, чым невыкананне сваіх палітычных намераў. Яго сын Казімерас Нарутавічус ([[1904]]—[[1987]]) спрабаваў працягваць справу бацькі да пачатку [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]].
{{зноскі}}
{{Падпісанты Акту Незалежнасці Літвы 1918 г.}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Нарутовіч}}
[[Катэгорыя:Палітыкі Літвы]]
[[Катэгорыя:Юрысты Літвы]]
suqvo9venx2qfdr3wqt7cknp6kual63
4191667
4191586
2022-08-22T07:39:10Z
Artsiom91
31770
дададзена [[Катэгорыя:Застрэліліся]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{асоба}}
'''Станіслаў Нарутовіч''' ({{lang-lt|Stanislovas Narutavičius}}; [[2 верасня]] [[1862]], [[Цяльшэй]] — [[16 лютага]] [[1927]], [[Каўнас]]) — [[Літоўская Рэспубліка (1918—1940)|літоўскі]] [[дзяржаўны дзеяч]], [[юрыст]], [[палітык]], буйны землеўласнік, сябар [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]], падпісант [[Акт аб незалежнасці Літвы|Акта аб незалежнасці Літвы]], брат прэзідэнта [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшчы]] [[Габрыэль Нарутовіч|Габрыэля Нарутовіча]].
Паходзіў са [[Шляхта|шляхецкага]] роду, які здаўна жыў у [[Жамойць|Жамойці]]. Яго бацька Ян Нарутовіч быў удзельнікам [[Паўстанне 1863—1864 гадоў|паўстання 1863 года]]. Пасля заканчэння сярэдняй школы ў [[Ліепая|Лібаве]] вывучаў права ў [[Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны ўніверсітэт|Санкт-Пецярбургскім дзяржаўным універсітэце]], дзе далучыўся да згуртавання польскіх студэнтаў. Займаўся таксама [[журналістыка]]й, выдаючы ў 1890 годзе газету «Агульны штотыднёвік» ({{lang-pl|«Tygodnik Powszechny»}}). Пасля вяртання ў [[Жамойць]] вёў культурна-асветніцкую дзейнасць сярод [[Літоўцы|літоўскіх]] сялян. З верасня 1917 года — сябар [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]], падпісант [[Акт аб незалежнасці Літвы|Акта аб незалежнасці Літвы]] (16 лютага 1918 года). Пакінуў [[Літоўская Тарыба|Тарыбу]] на знак пратэсту супраць уступак [[Германская імперыя|Германіі]].
У [[Інтэрбелум|міжваенны перыяд]] быў прыхільнікам мірнага вырашэння польска-літоўскага канфлікту. З аднаго боку, быў прыхільнікам незалежнасці [[Літва|Літвы]], а з другога — лічыўся прадстаўніком лаяльнай да Літвы часткі польскага грамадства. Да канца жыцця ён не адрокся ні ад польскай культуры, ні ад [[Польская мова|польскай мовы]]. Аднак яго пралітоўская арыентацыя была выкарыстана польскімі правымі палітычнымі сіламі супраць яго роднага брата [[Габрыэль Нарутовіч|Габрыэля Нарутовіча]] і паўплывала на настроі польскага грамадства, што ў выніку стала адным з фактараў атмасферы перад замахам на першага [[Прэзідэнт Польшчы|прэзідэнта Польшчы]].
Скончыў жыццё [[самагубства]]м у [[Каўнас]]е [[31 снежня]] [[1932]] года, расчараваны сварлівасцю і раз’яднанасцю [[Палякі|палякаў]], палітыкай літоўскага ўрада ў адносінах да палякаў у Літве. Літоўскія гісторыкі называюць стан здароўя і асабістае жыццё больш важнымі прычынамі яго самагубства, чым невыкананне сваіх палітычных намераў. Яго сын Казімерас Нарутавічус (1904—1987) спрабаваў працягваць справу бацькі да пачатку [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]].
{{зноскі}}
{{Падпісанты Акту Незалежнасці Літвы 1918 г.}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Нарутовіч Станіслаў}}
[[Катэгорыя:Палітыкі Літвы]]
[[Катэгорыя:Юрысты Літвы]]
[[Катэгорыя:Застрэліліся]]
9ath61g87bc7omap4ej86c5pgowqpot
Ёкубас Шэрнас
0
717140
4191574
2022-08-21T21:27:00Z
ElisavetaIvanova
69289
Новая старонка: «{{асоба}} '''Якубас Шэрнас''' ({{lang-lt|Jokūbas Šernas}}; [[14 чэрвеня]] [[1888]] года ў [[Біржай]] — [[31 ліпеня]] [[1926]] года ў [[Каўнас]]е) — [[Літоўцы|літоўскі]] [[юрыст]], [[журналіст]], [[настаўнік]] і банкір, сябар [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]], адзін з падпісантаў Акта аб не...»
wikitext
text/x-wiki
{{асоба}}
'''Якубас Шэрнас''' ({{lang-lt|Jokūbas Šernas}}; [[14 чэрвеня]] [[1888]] года ў [[Біржай]] — [[31 ліпеня]] [[1926]] года ў [[Каўнас]]е) — [[Літоўцы|літоўскі]] [[юрыст]], [[журналіст]], [[настаўнік]] і банкір, сябар [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]], адзін з падпісантаў Акта аб незалежнасці [[Літва|Літвы]] [[16 лютага]] [[1918]] года.
Вывучаў права ў [[Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны ўніверсітэт|Санкт-Пецярбургскім універсітэце]], які скончыў у [[1914]] годзе. Пасля вяртання ў [[Літва|Літву]] працаваў у Вільні: быў настаўнікам мясцовай гімназіі, рэдагаваў газету «Літоўскія навіны» (літ. «Lietuvos žinios»). Удзельнічаў у арганізацыі канферэнцыі [[1917]] года ў [[Вільнюс|Вільне]], пасля якой быў абраны сябрам [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]]. [[16 лютага]] [[1918]] года сярод іншых падпісаў Акт аб незалежнасці [[Літва|Літвы]].
Пасля здабыцця [[Літва|Літвой]] незалежнасці працаваў у міністэрстве ўнутраных спраў, у фарміраванні якога ўдзельнічаў. Заснаваў і стаў кіраўніком газеты «Самакіраванне» (літ. «Savivaldybės»). Пазней прызначаны ўрадам на пасаду кіраўніка гандлёва-прамысловага банка ў [[Каўнас|Каўнасе]].
{{зноскі}}
{{Падпісанты Акту Незалежнасці Літвы 1918 г.}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Шэрнас}}
[[Катэгорыя:Палітыкі Літвы]]
[[Катэгорыя:Юрысты Літвы]]
j6pku7bsj5f96yfq1g4910ay96h8rar
4191575
4191574
2022-08-21T21:28:22Z
ElisavetaIvanova
69289
wikitext
text/x-wiki
{{асоба}}
'''Якубас Шэрнас''' ({{lang-lt|Jokūbas Šernas}}; [[14 чэрвеня]] [[1888]] года ў [[Біржай]] — [[31 ліпеня]] [[1926]] года ў [[Каўнас]]е) — [[Літоўцы|літоўскі]] [[юрыст]], [[журналіст]], [[настаўнік]] і банкір, сябар [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]], адзін з падпісантаў Акта аб незалежнасці [[Літва|Літвы]] [[16 лютага]] [[1918]] года.
Вывучаў права ў [[Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны ўніверсітэт|Санкт-Пецярбургскім універсітэце]], які скончыў у [[1914]] годзе. Пасля вяртання ў [[Літва|Літву]] працаваў у Вільні: быў настаўнікам мясцовай гімназіі, рэдагаваў газету «Літоўскія навіны» (літ. «Lietuvos žinios»). Удзельнічаў у арганізацыі канферэнцыі [[1917]] года ў [[Вільнюс|Вільне]], пасля якой быў абраны сябрам [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]]. [[16 лютага]] [[1918]] года сярод іншых падпісаў Акт аб незалежнасці [[Літва|Літвы]].
Пасля здабыцця [[Літва|Літвой]] незалежнасці працаваў у міністэрстве ўнутраных спраў, у фарміраванні якога ўдзельнічаў. Заснаваў і стаў кіраўніком газеты «Самакіраванне» (літ. «Savivaldybės»). Пазней прызначаны ўрадам на пасаду кіраўніка гандлёва-прамысловага банка ў [[Каўнас|Каўнасе]].
{{Падпісанты Акту Незалежнасці Літвы 1918 г.}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Шэрнас}}
[[Катэгорыя:Палітыкі Літвы]]
[[Катэгорыя:Юрысты Літвы]]
lj5rvd6hn5nodk3yfkccozggewf0rs6
4191576
4191575
2022-08-21T21:30:01Z
ElisavetaIvanova
69289
wikitext
text/x-wiki
{{асоба}}
'''Якубас Шэрнас''' ({{lang-lt|Jokūbas Šernas}}; [[14 чэрвеня]] [[1888]] года, [[Біржай]] — [[31 ліпеня]] [[1926]] года, [[Каўнас]]) — [[Літоўцы|літоўскі]] [[юрыст]], [[журналіст]], [[настаўнік]] і банкір, сябар [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]], адзін з падпісантаў Акта аб незалежнасці [[Літва|Літвы]] [[16 лютага]] [[1918]] года.
Вывучаў права ў [[Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны ўніверсітэт|Санкт-Пецярбургскім універсітэце]], які скончыў у [[1914]] годзе. Пасля вяртання ў [[Літва|Літву]] працаваў у Вільні: быў настаўнікам мясцовай гімназіі, рэдагаваў газету «Літоўскія навіны» (літ. «Lietuvos žinios»). Удзельнічаў у арганізацыі канферэнцыі [[1917]] года ў [[Вільнюс|Вільне]], пасля якой быў абраны сябрам [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]]. [[16 лютага]] [[1918]] года сярод іншых падпісаў Акт аб незалежнасці [[Літва|Літвы]].
Пасля здабыцця [[Літва|Літвой]] незалежнасці працаваў у міністэрстве ўнутраных спраў, у фарміраванні якога ўдзельнічаў. Заснаваў і стаў кіраўніком газеты «Самакіраванне» (літ. «Savivaldybės»). Пазней прызначаны ўрадам на пасаду кіраўніка гандлёва-прамысловага банка ў [[Каўнас|Каўнасе]].
{{Падпісанты Акту Незалежнасці Літвы 1918 г.}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Шэрнас}}
[[Катэгорыя:Палітыкі Літвы]]
[[Катэгорыя:Юрысты Літвы]]
cxwfhwpjuskcgyp1ejpnj1o0re9cyfl
4191587
4191576
2022-08-21T22:18:23Z
ElisavetaIvanova
69289
wikitext
text/x-wiki
{{асоба}}
'''Якубас Шэрнас''' ({{lang-lt|Jokūbas Šernas}}; [[14 чэрвеня]] [[1888]] года, [[Біржай]] — [[31 ліпеня]] [[1926]] года, [[Каўнас]]) — [[Літоўцы|літоўскі]] [[дзяржаўны дзеяч]], [[юрыст]], [[журналіст]], [[настаўнік]] і банкір, сябар [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]], адзін з падпісантаў Акта аб незалежнасці [[Літва|Літвы]] [[16 лютага]] [[1918]] года.
Вывучаў права ў [[Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны ўніверсітэт|Санкт-Пецярбургскім універсітэце]], які скончыў у [[1914]] годзе. Пасля вяртання ў [[Літва|Літву]] працаваў у Вільні: быў настаўнікам мясцовай гімназіі, рэдагаваў газету «Літоўскія навіны» (літ. «Lietuvos žinios»). Удзельнічаў у арганізацыі канферэнцыі [[1917]] года ў [[Вільнюс|Вільне]], пасля якой быў абраны сябрам [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]]. [[16 лютага]] [[1918]] года сярод іншых падпісаў Акт аб незалежнасці [[Літва|Літвы]].
Пасля здабыцця [[Літва|Літвой]] незалежнасці працаваў у міністэрстве ўнутраных спраў, у фарміраванні якога ўдзельнічаў. Заснаваў і стаў кіраўніком газеты «Самакіраванне» (літ. «Savivaldybės»). Пазней прызначаны ўрадам на пасаду кіраўніка гандлёва-прамысловага банка ў [[Каўнас|Каўнасе]].
{{Падпісанты Акту Незалежнасці Літвы 1918 г.}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Шэрнас}}
[[Катэгорыя:Палітыкі Літвы]]
[[Катэгорыя:Юрысты Літвы]]
5rqnicz4iuvsxxzot15feppbjystq4w
4191660
4191587
2022-08-22T07:28:30Z
Artsiom91
31770
Artsiom91 перанёс старонку [[Якубас Шэрнас]] у [[Ёкубас Шэрнас]]
wikitext
text/x-wiki
{{асоба}}
'''Якубас Шэрнас''' ({{lang-lt|Jokūbas Šernas}}; [[14 чэрвеня]] [[1888]] года, [[Біржай]] — [[31 ліпеня]] [[1926]] года, [[Каўнас]]) — [[Літоўцы|літоўскі]] [[дзяржаўны дзеяч]], [[юрыст]], [[журналіст]], [[настаўнік]] і банкір, сябар [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]], адзін з падпісантаў Акта аб незалежнасці [[Літва|Літвы]] [[16 лютага]] [[1918]] года.
Вывучаў права ў [[Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны ўніверсітэт|Санкт-Пецярбургскім універсітэце]], які скончыў у [[1914]] годзе. Пасля вяртання ў [[Літва|Літву]] працаваў у Вільні: быў настаўнікам мясцовай гімназіі, рэдагаваў газету «Літоўскія навіны» (літ. «Lietuvos žinios»). Удзельнічаў у арганізацыі канферэнцыі [[1917]] года ў [[Вільнюс|Вільне]], пасля якой быў абраны сябрам [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]]. [[16 лютага]] [[1918]] года сярод іншых падпісаў Акт аб незалежнасці [[Літва|Літвы]].
Пасля здабыцця [[Літва|Літвой]] незалежнасці працаваў у міністэрстве ўнутраных спраў, у фарміраванні якога ўдзельнічаў. Заснаваў і стаў кіраўніком газеты «Самакіраванне» (літ. «Savivaldybės»). Пазней прызначаны ўрадам на пасаду кіраўніка гандлёва-прамысловага банка ў [[Каўнас|Каўнасе]].
{{Падпісанты Акту Незалежнасці Літвы 1918 г.}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Шэрнас}}
[[Катэгорыя:Палітыкі Літвы]]
[[Катэгорыя:Юрысты Літвы]]
5rqnicz4iuvsxxzot15feppbjystq4w
4191666
4191660
2022-08-22T07:34:31Z
Artsiom91
31770
+[[Катэгорыя:Эканамісты Літвы]]; +[[Катэгорыя:Журналісты Літвы]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{асоба}}
'''Ёкубас Шэрнас''' ({{lang-lt|Jokūbas Šernas}}; [[14 чэрвеня]] [[1888]], [[Біржай]] — [[31 ліпеня]] [[1926]], [[Каўнас]]) — [[Літоўцы|літоўскі]] [[дзяржаўны дзеяч]], [[юрыст]], [[журналіст]], [[настаўнік]] і банкір, сябар [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]], адзін з падпісантаў [[Акт аб незалежнасці Літвы|Акта аб незалежнасці Літвы]] 16 лютага 1918 года.
Вывучаў права ў [[Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны ўніверсітэт|Санкт-Пецярбургскім універсітэце]], які скончыў у 1914 годзе. Пасля вяртання ў [[Літва|Літву]] працаваў у Вільні: быў настаўнікам мясцовай гімназіі, рэдагаваў газету «Літоўскія навіны» ({{lang-lt|«Lietuvos žinios»}}). Удзельнічаў у арганізацыі канферэнцыі 1917 года ў [[Вільнюс|Вільні]], пасля якой быў абраны сябрам [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]]. 16 лютага 1918 года сярод іншых падпісаў Акт аб незалежнасці [[Літва|Літвы]].
Пасля здабыцця [[Літва|Літвой]] незалежнасці працаваў у міністэрстве ўнутраных спраў, у фарміраванні якога ўдзельнічаў. Заснаваў і стаў кіраўніком газеты «Самакіраванне» ({{lang-lt|«Savivaldybės»}}). Пазней прызначаны ўрадам на пасаду кіраўніка гандлёва-прамысловага банка ў [[Каўнас]]е.
{{Падпісанты Акту Незалежнасці Літвы 1918 г.}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Шэрнас Ёкубак}}
[[Катэгорыя:Палітыкі Літвы]]
[[Катэгорыя:Юрысты Літвы]]
[[Катэгорыя:Эканамісты Літвы]]
[[Катэгорыя:Журналісты Літвы]]
gdzr7gk9w2q1jipausl5b7t86w71kuv
Ёнас Вайлакайціс
0
717141
4191578
2022-08-21T21:40:27Z
ElisavetaIvanova
69289
Новая старонка: «{{асоба}} '''Ёнас Валёкайціс''' ({{lang-lt|Jonas Vailokaitis}}; [[25 чэрвеня]] [[1866]] года — [[16 снежня ]] [[1944]] года) — [[Літоўцы|літоўскі]] [[палітык]], банкір і прамысловец, сябар [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]], адзін з падпісантаў Акт аб незалежнасці Літвы|Акта аб незал...»
wikitext
text/x-wiki
{{асоба}}
'''Ёнас Валёкайціс''' ({{lang-lt|Jonas Vailokaitis}}; [[25 чэрвеня]] [[1866]] года — [[16 снежня ]] [[1944]] года) — [[Літоўцы|літоўскі]] [[палітык]], банкір і прамысловец, сябар [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]], адзін з падпісантаў [[Акт аб незалежнасці Літвы|Акта аб незалежнасці Літвы]] [[1918]] года.
Адукацыю атрымаў у гандлёва-прамысловым інстытуце ў [[Санкт-Пецярбург|Санкт-Пецярбургу]]. У [[1912]] годзе разам з братам заснаваў банк у [[Каўнас|Коўне]]. У [[1917]] годзе ўдзельнічаў у канферэнцыі ў [[Вільнюс|Вільне]], праз год быў абраны сябрам [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]]. [[16 лютага]] [[1918]] года прагаласаваў за незалежнасць [[Літоўская Рэспубліка (1918—1940)|Літоўскай Рэспублікі]] ад [[Расія|Расіі]].
У [[1920]] годзе быў абраны ў [[Сейм Літвы]]. Ад [[Літоўскія хрысціянскія дэмакраты|літоўскіх хрысціянскіх дэмакратаў]] кіраваў бюджэтна-фінансавай камісіяй парламента. Заснаваў банк і прафсаюз.
Пасля акупацыі [[Літоўская Рэспубліка (1918—1940)|Літвы]] [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|Савецкім Саюзам]] выехаў у [[Трэці рэйх|Германію]], дзе і памёр у [[1944]] годзе.
{{зноскі}}
{{Падпісанты Акту Незалежнасці Літвы 1918 г.}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Валёкайціс}}
[[Катэгорыя:Палітыкі Літвы]]
2bdvcijob6erdder5qyy7pjg5hkbsg6
4191579
4191578
2022-08-21T21:42:59Z
ElisavetaIvanova
69289
wikitext
text/x-wiki
{{асоба}}
'''Ёнас Валёкайціс''' ({{lang-lt|Jonas Vailokaitis}}; [[25 чэрвеня]] [[1866]] года — [[16 снежня ]] [[1944]] года) — [[Літоўцы|літоўскі]] [[палітык]], банкір і прамысловец, сябар [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]], адзін з падпісантаў [[Акт аб незалежнасці Літвы|Акта аб незалежнасці Літвы]] [[1918]] года.
Адукацыю атрымаў у гандлёва-прамысловым інстытуце ў [[Санкт-Пецярбург|Санкт-Пецярбургу]]. У [[1912]] годзе разам з братам заснаваў банк у [[Каўнас|Коўне]]. У [[1917]] годзе ўдзельнічаў у канферэнцыі ў [[Вільнюс|Вільне]], праз год быў абраны сябрам [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]]. [[16 лютага]] [[1918]] года прагаласаваў за незалежнасць [[Літоўская Рэспубліка (1918—1940)|Літоўскай Рэспублікі]] ад [[Расія|Расіі]].
У [[1920]] годзе быў абраны ў [[Сейм Літвы]]. Ад [[Літоўская хрысціянска-дэмакратычная партыя|літоўскіх хрысціянскіх дэмакратаў]] кіраваў бюджэтна-фінансавай камісіяй парламента. Заснаваў банк і прафсаюз.
Пасля акупацыі [[Літоўская Рэспубліка (1918—1940)|Літвы]] [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|Савецкім Саюзам]] выехаў у [[Трэці рэйх|Германію]], дзе і памёр у [[1944]] годзе.
{{зноскі}}
{{Падпісанты Акту Незалежнасці Літвы 1918 г.}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Валёкайціс}}
[[Катэгорыя:Палітыкі Літвы]]
sslmursq5z4frl4f57icigvuyxguv6l
4191588
4191579
2022-08-21T22:18:59Z
ElisavetaIvanova
69289
wikitext
text/x-wiki
{{асоба}}
'''Ёнас Валёкайціс''' ({{lang-lt|Jonas Vailokaitis}}; [[25 чэрвеня]] [[1866]] года — [[16 снежня ]] [[1944]] года) — [[Літоўцы|літоўскі]] [[дзяржаўны дзеяч]], [[палітык]], банкір і прамысловец, сябар [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]], адзін з падпісантаў [[Акт аб незалежнасці Літвы|Акта аб незалежнасці Літвы]] [[1918]] года.
Адукацыю атрымаў у гандлёва-прамысловым інстытуце ў [[Санкт-Пецярбург|Санкт-Пецярбургу]]. У [[1912]] годзе разам з братам заснаваў банк у [[Каўнас|Коўне]]. У [[1917]] годзе ўдзельнічаў у канферэнцыі ў [[Вільнюс|Вільне]], праз год быў абраны сябрам [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]]. [[16 лютага]] [[1918]] года прагаласаваў за незалежнасць [[Літоўская Рэспубліка (1918—1940)|Літоўскай Рэспублікі]] ад [[Расія|Расіі]].
У [[1920]] годзе быў абраны ў [[Сейм Літвы]]. Ад [[Літоўская хрысціянска-дэмакратычная партыя|літоўскіх хрысціянскіх дэмакратаў]] кіраваў бюджэтна-фінансавай камісіяй парламента. Заснаваў банк і прафсаюз.
Пасля акупацыі [[Літоўская Рэспубліка (1918—1940)|Літвы]] [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|Савецкім Саюзам]] выехаў у [[Трэці рэйх|Германію]], дзе і памёр у [[1944]] годзе.
{{зноскі}}
{{Падпісанты Акту Незалежнасці Літвы 1918 г.}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Валёкайціс}}
[[Катэгорыя:Палітыкі Літвы]]
k1wcrvnkr6xebk5in5hsd6z1li2xtza
4191658
4191588
2022-08-22T07:27:20Z
Artsiom91
31770
wikitext
text/x-wiki
{{Асоба}}
'''Ёнас Вайлакайціс''' ({{lang-lt|Jonas Vailokaitis}}; [[25 чэрвеня]] [[1866]] — [[16 снежня]] [[1944]]) — [[Літоўцы|літоўскі]] [[дзяржаўны дзеяч]], [[палітык]], банкір і прамысловец, сябар [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]], адзін з падпісантаў [[Акт аб незалежнасці Літвы|Акта аб незалежнасці Літвы]] 1918 года.
Адукацыю атрымаў у гандлёва-прамысловым інстытуце ў [[Санкт-Пецярбург]]у. У 1912 годзе разам з братам заснаваў банк у [[Каўнас|Коўне]]. У 1917 годзе ўдзельнічаў у канферэнцыі ў [[Вільнюс|Вільні]], праз год быў абраны сябрам [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]]. 16 лютага 1918 года прагаласаваў за незалежнасць [[Літоўская Рэспубліка (1918—1940)|Літоўскай Рэспублікі]] ад [[Расія|Расіі]].
У 1920 годзе быў абраны ў [[Сейм Літвы]]. Ад [[Літоўская хрысціянска-дэмакратычная партыя|літоўскіх хрысціянскіх дэмакратаў]] кіраваў бюджэтна-фінансавай камісіяй парламента. Заснаваў банк і прафсаюз.
Пасля акупацыі [[Літоўская Рэспубліка (1918—1940)|Літвы]] [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|Савецкім Саюзам]] выехаў у [[Трэці рэйх|Германію]], дзе і памёр у 1944 годзе.
{{зноскі}}
{{Падпісанты Акту Незалежнасці Літвы 1918 г.}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Вайлакайціс Ёнас}}
[[Катэгорыя:Палітыкі Літвы]]
[[Катэгорыя:Эканамісты Літвы]]
[[Катэгорыя:Члены Сейма Літвы (1920—1940)]]
ddedkwk4zdo378ngr8w5dzewchtqi1a
4191659
4191658
2022-08-22T07:27:37Z
Artsiom91
31770
Artsiom91 перанёс старонку [[Ёнас Валёкайціс]] у [[Ёнас Вайлакайціс]] не пакінуўшы перасылкі
wikitext
text/x-wiki
{{Асоба}}
'''Ёнас Вайлакайціс''' ({{lang-lt|Jonas Vailokaitis}}; [[25 чэрвеня]] [[1866]] — [[16 снежня]] [[1944]]) — [[Літоўцы|літоўскі]] [[дзяржаўны дзеяч]], [[палітык]], банкір і прамысловец, сябар [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]], адзін з падпісантаў [[Акт аб незалежнасці Літвы|Акта аб незалежнасці Літвы]] 1918 года.
Адукацыю атрымаў у гандлёва-прамысловым інстытуце ў [[Санкт-Пецярбург]]у. У 1912 годзе разам з братам заснаваў банк у [[Каўнас|Коўне]]. У 1917 годзе ўдзельнічаў у канферэнцыі ў [[Вільнюс|Вільні]], праз год быў абраны сябрам [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]]. 16 лютага 1918 года прагаласаваў за незалежнасць [[Літоўская Рэспубліка (1918—1940)|Літоўскай Рэспублікі]] ад [[Расія|Расіі]].
У 1920 годзе быў абраны ў [[Сейм Літвы]]. Ад [[Літоўская хрысціянска-дэмакратычная партыя|літоўскіх хрысціянскіх дэмакратаў]] кіраваў бюджэтна-фінансавай камісіяй парламента. Заснаваў банк і прафсаюз.
Пасля акупацыі [[Літоўская Рэспубліка (1918—1940)|Літвы]] [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|Савецкім Саюзам]] выехаў у [[Трэці рэйх|Германію]], дзе і памёр у 1944 годзе.
{{зноскі}}
{{Падпісанты Акту Незалежнасці Літвы 1918 г.}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Вайлакайціс Ёнас}}
[[Катэгорыя:Палітыкі Літвы]]
[[Катэгорыя:Эканамісты Літвы]]
[[Катэгорыя:Члены Сейма Літвы (1920—1940)]]
ddedkwk4zdo378ngr8w5dzewchtqi1a
Ёнас Віляйшыс
0
717142
4191583
2022-08-21T22:08:27Z
ElisavetaIvanova
69289
Новая старонка: «{{асоба}} '''Ёнас Вілейшыс''' ({{lang-lt|Jonas Vileišis}}; [[3 студзеня]] [[1872]] года, [[Пасваліс]] — [[1 чэрвеня]] [[1942]] года, [[Каўнас]]) — [[Літоўцы|літоўскі]] [[палітык]], [[журналіст]], [[юрыст]], сябар [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]], адзін з падпісантаў Акт аб незалежнасці...»
wikitext
text/x-wiki
{{асоба}}
'''Ёнас Вілейшыс''' ({{lang-lt|Jonas Vileišis}}; [[3 студзеня]] [[1872]] года, [[Пасваліс]] — [[1 чэрвеня]] [[1942]] года, [[Каўнас]]) — [[Літоўцы|літоўскі]] [[палітык]], [[журналіст]], [[юрыст]], сябар [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]], адзін з падпісантаў [[Акт аб незалежнасці Літвы|Акта аб незалежнасці Літвы]] [[1918]] года, [[дзяржаўны дзеяч]], [[дыпламат]], [[мэр]] [[Каўнас]]а.
== Біяграфія ==
У [[1892]] годзе скончыў гімназію ў [[Шаўляй|Шаўляі]], затым два гады вывучаў фізіку і матэматыку ў [[Санкт-Пецярбург]]у, але ў выніку ў [[1898]] годзе скончыў там юрыдычны факультэт. У студэнцкія гады пісаў для газет «Звон» (літ. «Varpas») і «Селянін» (літ. «Ūkininkas»). Уступіў у шэрагі [[Сацыял-дэмакратычная партыя (Літва)|сацыял-дэмакратычнай партыі Літвы]].
У [[1902]] годзе быў адным з заснавальнікаў [[Літоўская дэмакратычная партыя|Літоўскай дэмакратычнай партыі]], адстойваў права на выкарыстанне [[Літоўская мова|літоўскай мовы]] на тэрыторыі [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]]. Пасля зняцця забароны ў [[1904]] годзе заснаваў газету «Літоўскі селянін» (літ. «Lietuvos Ūkininkas»). Пазней працаваў у «Віленскіх навінах» (літ. «Vilniaus žinios»), а пасля яе закрыцця — у «Літоўскіх навінах» (літ. «Lietuvos žinios»).
Падчас [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] ўдзельнічаў у сацыяльнай дапамозе жыхарам [[Літва|Літвы]], быў суарганізатарам літоўскіх школ на акупаваных [[Германская імперыя|Германіяй]] тэрыторыях. За палітычную дзейнасць быў арыштаваны і сядзеў у турме на [[Лукішская турма|Лукішках]], а рэшту вайны правёў у [[Берлін|Берліне]].
У [[1917]]—[[1920]] гадах удзельнічаў у працы [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]]. Выступіў супраць акта незалежнасці ад [[11 снежня]] [[1917]] года, крытыкуючы дакумент за празмерныя сувязі будучай [[Літоўская Рэспубліка (1918—1940)|літоўскай дзяржавы]] з [[Германская імперыя|Германіяй]]. [[26 студзеня]] [[1918]] года ён адмовіўся засядаць у Тарыбе на знак пратэсту супраць узурпацыі ёю права змяняць законы ў маладой рэспубліцы, але праз тры тыдні ўсе сябры Тарыбы прагаласавалі за падрыхтаваны ім праект акта - ён быў урачыста прыняты [[16 лютага]] [[1918]] года. Затым разам з [[Юргіс Шаўліс|Юргісам Шаўлісам]] ён адправіўся ў [[Берлін]], каб дамагчыся дыпламатычнага прызнання [[Літоўская Рэспубліка (1918—1940)|новай літоўскай дзяржавы]].
У [[1917]]—[[1922]] гадах заставаўся членам [[Сацыял-дэмакратычная партыя (Літва)|Сацыял-дэмакратычнай партыі Літвы]], пазней (да [[1929]] года) — [[Літоўская сялянская партыя|Літоўскай сялянскай партыі]].
[[18 снежня]] [[1918]] года стаў міністрам унутраных спраў ва ўрадзе [[Літоўская Рэспубліка (1918—1940)|Літоўскай Рэспублікі]] (да сакавіка [[1919]] года). Быў міністрам фінансаў (чэрвень-кастрычнік [[1919]] года). Ён працаваў над увядзеннем [[Літ|новай валюты]], але ягоныя праекты ў выніку не былі рэалізаваныя.
У [[1919]] годзе атрымаў пасаду дыпламатычнага прадстаўніка ў [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]], дзе лабіяваў прызнанне Літвы дэ-юрэ і наладзіў кантакты з літоўскай эміграцыяй.
Быў абраны дэпутатам [[Сейм Літвы|Сейма Літвы]] ў [[1922]] годзе, удзельнічаў у прэзідэнцкіх выбарах у чэрвені, прайграў [[Аляксандрас Стульгінскіс|Аляксандрасу Стульгінскісу]].
З [[30 верасня]] [[1921]] па [[2 ліпеня]] [[1931]] года быў [[мэр|мэрам]] [[Каўнас|Каўнаса]]. Падчас яго кіраўніцтва горад перажыў значнае развіццё — плошча павялічылася з 18 да 40 км², было пабудавана больш за 2,5 тысячы новых дамоў, тры сучасныя масты праз [[Нёман]], большасьць вуліц была асветлена і выбрукавана, наладжана аўтобусная камунікацыя, а таксама планаваліся новыя вуліцы і плошчы. Таксама ўдалося пабудаваць даволі ўдалую каналізацыю і водаправод.
Таксама працаваў ва [[Універсітэт Вітаўта Вялікага|Універсітэце Вітаўта Вялікага]]. [[1 студзеня]] [[1933]] года быў абраны ў раду пры [[Прэзідэнт Літоўскай Рэспублікі|прэзідэнце Літвы]], дзе працаваў над падрыхтоўкай грамадзянскага кодэкса.
Памёр у чэрвені [[1942]] года у шпіталі [[Міжнародны камітэт Чырвонага Крыжа|Чырвонага Крыжа]] ў [[Каўнас|Каўнасе]], пахаваны ў сямейнай капліцы на [[Роса|могілках Роса]] ў [[Вільнюс|Вільнюсе]].
{{зноскі}}
{{Падпісанты Акту Незалежнасці Літвы 1918 г.}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Вілейшыс}}
[[Катэгорыя:Палітыкі Літвы]]
o25ja5dm2wi0hsd8h4twt4f331e88oy
4191584
4191583
2022-08-21T22:11:14Z
ElisavetaIvanova
69289
wikitext
text/x-wiki
{{асоба}}
'''Ёнас Вілейшыс''' ({{lang-lt|Jonas Vileišis}}; [[3 студзеня]] [[1872]] года, [[Пасваліс]] — [[1 чэрвеня]] [[1942]] года, [[Каўнас]]) — [[Літоўцы|літоўскі]] [[палітык]], [[журналіст]], [[юрыст]], сябар [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]], адзін з падпісантаў [[Акт аб незалежнасці Літвы|Акта аб незалежнасці Літвы]] [[1918]] года, [[дзяржаўны дзеяч]], [[дыпламат]], [[мэр]] [[Каўнас]]а.
== Біяграфія ==
У [[1892]] годзе скончыў гімназію ў [[Шаўляй|Шаўляі]], затым два гады вывучаў фізіку і матэматыку ў [[Санкт-Пецярбург]]у, але ў выніку ў [[1898]] годзе скончыў там юрыдычны факультэт. У студэнцкія гады пісаў для газет «Звон» (літ. «Varpas») і «Селянін» (літ. «Ūkininkas»). Уступіў у шэрагі [[Сацыял-дэмакратычная партыя (Літва)|сацыял-дэмакратычнай партыі Літвы]].
У [[1902]] годзе быў адным з заснавальнікаў [[Літоўская дэмакратычная партыя|Літоўскай дэмакратычнай партыі]], адстойваў права на выкарыстанне [[Літоўская мова|літоўскай мовы]] на тэрыторыі [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]]. Пасля зняцця забароны ў [[1904]] годзе заснаваў газету «Літоўскі селянін» (літ. «Lietuvos Ūkininkas»). Пазней працаваў у «Віленскіх навінах» (літ. «Vilniaus žinios»), а пасля яе закрыцця — у «Літоўскіх навінах» (літ. «Lietuvos žinios»).
Падчас [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] ўдзельнічаў у сацыяльнай дапамозе жыхарам [[Літва|Літвы]], быў суарганізатарам літоўскіх школ на акупаваных [[Германская імперыя|Германіяй]] тэрыторыях. За палітычную дзейнасць быў арыштаваны і сядзеў у турме на [[Лукішская турма|Лукішках]], а рэшту вайны правёў у [[Берлін|Берліне]].
У [[1917]]—[[1920]] гадах удзельнічаў у працы [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]]. Выступіў супраць акта незалежнасці ад [[11 снежня]] [[1917]] года, крытыкуючы дакумент за празмерныя сувязі будучай [[Літоўская Рэспубліка (1918—1940)|літоўскай дзяржавы]] з [[Германская імперыя|Германіяй]]. [[26 студзеня]] [[1918]] года ён адмовіўся засядаць у Тарыбе на знак пратэсту супраць узурпацыі ёю права змяняць законы ў маладой рэспубліцы, але праз тры тыдні ўсе сябры Тарыбы прагаласавалі за падрыхтаваны ім праект акта - ён быў урачыста прыняты [[16 лютага]] [[1918]] года. Затым разам з [[Юргіс Шаўліс|Юргісам Шаўлісам]] ён адправіўся ў [[Берлін]], каб дамагчыся дыпламатычнага прызнання [[Літоўская Рэспубліка (1918—1940)|новай літоўскай дзяржавы]].
У [[1917]]—[[1922]] гадах заставаўся членам [[Сацыял-дэмакратычная партыя (Літва)|Сацыял-дэмакратычнай партыі Літвы]], пазней (да [[1929]] года) — [[Літоўская сялянская партыя|Літоўскай сялянскай партыі]].
[[18 снежня]] [[1918]] года стаў міністрам унутраных спраў ва ўрадзе [[Літоўская Рэспубліка (1918—1940)|Літоўскай Рэспублікі]] (да сакавіка [[1919]] года). Быў міністрам фінансаў (чэрвень-кастрычнік [[1919]] года). Ён працаваў над увядзеннем [[Літ|новай валюты]], але ягоныя праекты ў выніку не былі рэалізаваныя.
У [[1919]] годзе атрымаў пасаду дыпламатычнага прадстаўніка ў [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]], дзе лабіяваў прызнанне Літвы дэ-юрэ і наладзіў кантакты з літоўскай эміграцыяй.
Быў абраны дэпутатам [[Сейм Літвы|Сейма Літвы]] ў [[1922]] годзе, удзельнічаў у прэзідэнцкіх выбарах у чэрвені, прайграў [[Аляксандрас Стульгінскіс|Аляксандрасу Стульгінскісу]].
З [[30 верасня]] [[1921]] па [[2 ліпеня]] [[1931]] года быў [[мэр|мэрам]] [[Каўнас|Каўнаса]]. Падчас яго кіраўніцтва горад перажыў значнае развіццё — плошча павялічылася з 18 да 40 км², было пабудавана больш за 2,5 тысячы новых дамоў, тры сучасныя масты праз [[Нёман]], большасьць вуліц была асветлена і выбрукавана, наладжана аўтобусная камунікацыя, а таксама планаваліся новыя вуліцы і плошчы. Таксама ўдалося пабудаваць даволі ўдалую каналізацыю і водаправод.
Таксама працаваў ва [[Універсітэт Вітаўта Вялікага|Універсітэце Вітаўта Вялікага]]. [[1 студзеня]] [[1933]] года быў абраны ў раду пры [[Прэзідэнт Літоўскай Рэспублікі|прэзідэнце Літвы]], дзе працаваў над падрыхтоўкай грамадзянскага кодэкса.
Памёр у чэрвені [[1942]] года у шпіталі [[Міжнародны камітэт Чырвонага Крыжа|Чырвонага Крыжа]] ў [[Каўнас|Каўнасе]], пахаваны ў сямейнай капліцы на [[Роса|могілках Роса]] ў [[Вільнюс|Вільнюсе]].
{{Падпісанты Акту Незалежнасці Літвы 1918 г.}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Вілейшыс}}
[[Катэгорыя:Палітыкі Літвы]]
p5wkn64la2rzeek8178szxy2kb3eck3
4191589
4191584
2022-08-21T22:20:36Z
ElisavetaIvanova
69289
wikitext
text/x-wiki
{{асоба}}
'''Ёнас Вілейшыс''' ({{lang-lt|Jonas Vileišis}}; [[3 студзеня]] [[1872]] года, [[Пасваліс]] — [[1 чэрвеня]] [[1942]] года, [[Каўнас]]) — [[Літоўцы|літоўскі]] [[дзяржаўны дзеяч]], [[палітык]], [[журналіст]], [[юрыст]], [[дыпламат]], сябар [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]], адзін з падпісантаў [[Акт аб незалежнасці Літвы|Акта аб незалежнасці Літвы]] [[1918]] года, [[мэр]] [[Каўнас]]а.
== Біяграфія ==
У [[1892]] годзе скончыў гімназію ў [[Шаўляй|Шаўляі]], затым два гады вывучаў фізіку і матэматыку ў [[Санкт-Пецярбург]]у, але ў выніку ў [[1898]] годзе скончыў там юрыдычны факультэт. У студэнцкія гады пісаў для газет «Звон» (літ. «Varpas») і «Селянін» (літ. «Ūkininkas»). Уступіў у шэрагі [[Сацыял-дэмакратычная партыя (Літва)|сацыял-дэмакратычнай партыі Літвы]].
У [[1902]] годзе быў адным з заснавальнікаў [[Літоўская дэмакратычная партыя|Літоўскай дэмакратычнай партыі]], адстойваў права на выкарыстанне [[Літоўская мова|літоўскай мовы]] на тэрыторыі [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]]. Пасля зняцця забароны ў [[1904]] годзе заснаваў газету «Літоўскі селянін» (літ. «Lietuvos Ūkininkas»). Пазней працаваў у «Віленскіх навінах» (літ. «Vilniaus žinios»), а пасля яе закрыцця — у «Літоўскіх навінах» (літ. «Lietuvos žinios»).
Падчас [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] ўдзельнічаў у сацыяльнай дапамозе жыхарам [[Літва|Літвы]], быў суарганізатарам літоўскіх школ на акупаваных [[Германская імперыя|Германіяй]] тэрыторыях. За палітычную дзейнасць быў арыштаваны і сядзеў у турме на [[Лукішская турма|Лукішках]], а рэшту вайны правёў у [[Берлін|Берліне]].
У [[1917]]—[[1920]] гадах удзельнічаў у працы [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]]. Выступіў супраць акта незалежнасці ад [[11 снежня]] [[1917]] года, крытыкуючы дакумент за празмерныя сувязі будучай [[Літоўская Рэспубліка (1918—1940)|літоўскай дзяржавы]] з [[Германская імперыя|Германіяй]]. [[26 студзеня]] [[1918]] года ён адмовіўся засядаць у Тарыбе на знак пратэсту супраць узурпацыі ёю права змяняць законы ў маладой рэспубліцы, але праз тры тыдні ўсе сябры Тарыбы прагаласавалі за падрыхтаваны ім праект акта - ён быў урачыста прыняты [[16 лютага]] [[1918]] года. Затым разам з [[Юргіс Шаўліс|Юргісам Шаўлісам]] ён адправіўся ў [[Берлін]], каб дамагчыся дыпламатычнага прызнання [[Літоўская Рэспубліка (1918—1940)|новай літоўскай дзяржавы]].
У [[1917]]—[[1922]] гадах заставаўся членам [[Сацыял-дэмакратычная партыя (Літва)|Сацыял-дэмакратычнай партыі Літвы]], пазней (да [[1929]] года) — [[Літоўская сялянская партыя|Літоўскай сялянскай партыі]].
[[18 снежня]] [[1918]] года стаў міністрам унутраных спраў ва ўрадзе [[Літоўская Рэспубліка (1918—1940)|Літоўскай Рэспублікі]] (да сакавіка [[1919]] года). Быў міністрам фінансаў (чэрвень-кастрычнік [[1919]] года). Ён працаваў над увядзеннем [[Літ|новай валюты]], але ягоныя праекты ў выніку не былі рэалізаваныя.
У [[1919]] годзе атрымаў пасаду дыпламатычнага прадстаўніка ў [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]], дзе лабіяваў прызнанне Літвы дэ-юрэ і наладзіў кантакты з літоўскай эміграцыяй.
Быў абраны дэпутатам [[Сейм Літвы|Сейма Літвы]] ў [[1922]] годзе, удзельнічаў у прэзідэнцкіх выбарах у чэрвені, прайграў [[Аляксандрас Стульгінскіс|Аляксандрасу Стульгінскісу]].
З [[30 верасня]] [[1921]] па [[2 ліпеня]] [[1931]] года быў [[мэр|мэрам]] [[Каўнас|Каўнаса]]. Падчас яго кіраўніцтва горад перажыў значнае развіццё — плошча павялічылася з 18 да 40 км², было пабудавана больш за 2,5 тысячы новых дамоў, тры сучасныя масты праз [[Нёман]], большасьць вуліц была асветлена і выбрукавана, наладжана аўтобусная камунікацыя, а таксама планаваліся новыя вуліцы і плошчы. Таксама ўдалося пабудаваць даволі ўдалую каналізацыю і водаправод.
Таксама працаваў ва [[Універсітэт Вітаўта Вялікага|Універсітэце Вітаўта Вялікага]]. [[1 студзеня]] [[1933]] года быў абраны ў раду пры [[Прэзідэнт Літоўскай Рэспублікі|прэзідэнце Літвы]], дзе працаваў над падрыхтоўкай грамадзянскага кодэкса.
Памёр у чэрвені [[1942]] года у шпіталі [[Міжнародны камітэт Чырвонага Крыжа|Чырвонага Крыжа]] ў [[Каўнас|Каўнасе]], пахаваны ў сямейнай капліцы на [[Роса|могілках Роса]] ў [[Вільнюс|Вільнюсе]].
{{Падпісанты Акту Незалежнасці Літвы 1918 г.}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Вілейшыс}}
[[Катэгорыя:Палітыкі Літвы]]
t0zi0obhp5qyibe8s4mtgvwycjtn1o2
4191662
4191589
2022-08-22T07:28:42Z
Artsiom91
31770
Artsiom91 перанёс старонку [[Ёнас Вілейшыс]] у [[Ёнас Віляйшыс]]
wikitext
text/x-wiki
{{асоба}}
'''Ёнас Вілейшыс''' ({{lang-lt|Jonas Vileišis}}; [[3 студзеня]] [[1872]] года, [[Пасваліс]] — [[1 чэрвеня]] [[1942]] года, [[Каўнас]]) — [[Літоўцы|літоўскі]] [[дзяржаўны дзеяч]], [[палітык]], [[журналіст]], [[юрыст]], [[дыпламат]], сябар [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]], адзін з падпісантаў [[Акт аб незалежнасці Літвы|Акта аб незалежнасці Літвы]] [[1918]] года, [[мэр]] [[Каўнас]]а.
== Біяграфія ==
У [[1892]] годзе скончыў гімназію ў [[Шаўляй|Шаўляі]], затым два гады вывучаў фізіку і матэматыку ў [[Санкт-Пецярбург]]у, але ў выніку ў [[1898]] годзе скончыў там юрыдычны факультэт. У студэнцкія гады пісаў для газет «Звон» (літ. «Varpas») і «Селянін» (літ. «Ūkininkas»). Уступіў у шэрагі [[Сацыял-дэмакратычная партыя (Літва)|сацыял-дэмакратычнай партыі Літвы]].
У [[1902]] годзе быў адным з заснавальнікаў [[Літоўская дэмакратычная партыя|Літоўскай дэмакратычнай партыі]], адстойваў права на выкарыстанне [[Літоўская мова|літоўскай мовы]] на тэрыторыі [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]]. Пасля зняцця забароны ў [[1904]] годзе заснаваў газету «Літоўскі селянін» (літ. «Lietuvos Ūkininkas»). Пазней працаваў у «Віленскіх навінах» (літ. «Vilniaus žinios»), а пасля яе закрыцця — у «Літоўскіх навінах» (літ. «Lietuvos žinios»).
Падчас [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] ўдзельнічаў у сацыяльнай дапамозе жыхарам [[Літва|Літвы]], быў суарганізатарам літоўскіх школ на акупаваных [[Германская імперыя|Германіяй]] тэрыторыях. За палітычную дзейнасць быў арыштаваны і сядзеў у турме на [[Лукішская турма|Лукішках]], а рэшту вайны правёў у [[Берлін|Берліне]].
У [[1917]]—[[1920]] гадах удзельнічаў у працы [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]]. Выступіў супраць акта незалежнасці ад [[11 снежня]] [[1917]] года, крытыкуючы дакумент за празмерныя сувязі будучай [[Літоўская Рэспубліка (1918—1940)|літоўскай дзяржавы]] з [[Германская імперыя|Германіяй]]. [[26 студзеня]] [[1918]] года ён адмовіўся засядаць у Тарыбе на знак пратэсту супраць узурпацыі ёю права змяняць законы ў маладой рэспубліцы, але праз тры тыдні ўсе сябры Тарыбы прагаласавалі за падрыхтаваны ім праект акта - ён быў урачыста прыняты [[16 лютага]] [[1918]] года. Затым разам з [[Юргіс Шаўліс|Юргісам Шаўлісам]] ён адправіўся ў [[Берлін]], каб дамагчыся дыпламатычнага прызнання [[Літоўская Рэспубліка (1918—1940)|новай літоўскай дзяржавы]].
У [[1917]]—[[1922]] гадах заставаўся членам [[Сацыял-дэмакратычная партыя (Літва)|Сацыял-дэмакратычнай партыі Літвы]], пазней (да [[1929]] года) — [[Літоўская сялянская партыя|Літоўскай сялянскай партыі]].
[[18 снежня]] [[1918]] года стаў міністрам унутраных спраў ва ўрадзе [[Літоўская Рэспубліка (1918—1940)|Літоўскай Рэспублікі]] (да сакавіка [[1919]] года). Быў міністрам фінансаў (чэрвень-кастрычнік [[1919]] года). Ён працаваў над увядзеннем [[Літ|новай валюты]], але ягоныя праекты ў выніку не былі рэалізаваныя.
У [[1919]] годзе атрымаў пасаду дыпламатычнага прадстаўніка ў [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]], дзе лабіяваў прызнанне Літвы дэ-юрэ і наладзіў кантакты з літоўскай эміграцыяй.
Быў абраны дэпутатам [[Сейм Літвы|Сейма Літвы]] ў [[1922]] годзе, удзельнічаў у прэзідэнцкіх выбарах у чэрвені, прайграў [[Аляксандрас Стульгінскіс|Аляксандрасу Стульгінскісу]].
З [[30 верасня]] [[1921]] па [[2 ліпеня]] [[1931]] года быў [[мэр|мэрам]] [[Каўнас|Каўнаса]]. Падчас яго кіраўніцтва горад перажыў значнае развіццё — плошча павялічылася з 18 да 40 км², было пабудавана больш за 2,5 тысячы новых дамоў, тры сучасныя масты праз [[Нёман]], большасьць вуліц была асветлена і выбрукавана, наладжана аўтобусная камунікацыя, а таксама планаваліся новыя вуліцы і плошчы. Таксама ўдалося пабудаваць даволі ўдалую каналізацыю і водаправод.
Таксама працаваў ва [[Універсітэт Вітаўта Вялікага|Універсітэце Вітаўта Вялікага]]. [[1 студзеня]] [[1933]] года быў абраны ў раду пры [[Прэзідэнт Літоўскай Рэспублікі|прэзідэнце Літвы]], дзе працаваў над падрыхтоўкай грамадзянскага кодэкса.
Памёр у чэрвені [[1942]] года у шпіталі [[Міжнародны камітэт Чырвонага Крыжа|Чырвонага Крыжа]] ў [[Каўнас|Каўнасе]], пахаваны ў сямейнай капліцы на [[Роса|могілках Роса]] ў [[Вільнюс|Вільнюсе]].
{{Падпісанты Акту Незалежнасці Літвы 1918 г.}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Вілейшыс}}
[[Катэгорыя:Палітыкі Літвы]]
t0zi0obhp5qyibe8s4mtgvwycjtn1o2
4191668
4191662
2022-08-22T07:48:37Z
Artsiom91
31770
+ 7 катэгорый з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{ДД}}
'''Ёнас Віляйшыс''' ({{lang-lt|Jonas Vileišis}}; [[3 студзеня]] [[1872]] года, [[Пасваліс]] — [[1 чэрвеня]] [[1942]] года, [[Каўнас]]) — [[Літоўцы|літоўскі]] [[дзяржаўны дзеяч]], [[палітык]], [[журналіст]], [[юрыст]], [[дыпламат]], сябар [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]], адзін з падпісантаў [[Акт аб незалежнасці Літвы|Акта аб незалежнасці Літвы]] 1918 года, [[мэр]] [[Каўнас]]а.
== Біяграфія ==
У 1892 годзе скончыў гімназію ў [[Шаўляй|Шаўляі]], затым два гады вывучаў фізіку і матэматыку ў [[Санкт-Пецярбург]]у, але ў выніку ў 1898 годзе скончыў там юрыдычны факультэт. У студэнцкія гады пісаў для газет «Звон» ({{lang-lt|Varpas»}}) і «Селянін» ({{lang-lt|«Ūkininkas»}}). Уступіў у шэрагі [[Сацыял-дэмакратычная партыя (Літва)|сацыял-дэмакратычнай партыі Літвы]].
У 1902 годзе быў адным з заснавальнікаў [[Літоўская дэмакратычная партыя|Літоўскай дэмакратычнай партыі]], адстойваў права на выкарыстанне [[Літоўская мова|літоўскай мовы]] на тэрыторыі [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]]. Пасля зняцця забароны ў 1904 годзе заснаваў газету «Літоўскі селянін» ({{lang-lt|«Lietuvos Ūkininkas»}}). Пазней працаваў у «Віленскіх навінах» ({{lang-lt|«Vilniaus žinios»}}), а пасля яе закрыцця — у «Літоўскіх навінах» ({{lang-lt|«Lietuvos žinios}}).
Падчас [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] ўдзельнічаў у сацыяльнай дапамозе жыхарам [[Літва|Літвы]], быў суарганізатарам літоўскіх школ на акупаваных [[Германская імперыя|Германіяй]] тэрыторыях. За палітычную дзейнасць быў арыштаваны і сядзеў у турме ў [[Лукішская турма|Лукішках]], а рэшту вайны правёў у [[Берлін]]е.
У 1917—1920 гадах удзельнічаў у працы [[Літоўская Тарыба|Літоўскай Тарыбы]]. Выступіў супраць акта незалежнасці ад 11 снежня 1917 года, крытыкуючы дакумент за празмерныя сувязі будучай [[Літоўская Рэспубліка (1918—1940)|літоўскай дзяржавы]] з [[Германская імперыя|Германіяй]]. 26 студзеня 1918 года ён адмовіўся засядаць у Тарыбе на знак пратэсту супраць узурпацыі ёю права змяняць законы ў маладой рэспубліцы, але праз тры тыдні ўсе сябры Тарыбы прагаласавалі за падрыхтаваны ім праект акта — ён быў урачыста прыняты 16 лютага 1918 года. Затым разам з [[Юргіс Шаўліс|Юргісам Шаўлісам]] ён адправіўся ў [[Берлін]], каб дамагчыся дыпламатычнага прызнання [[Літоўская Рэспубліка (1918—1940)|новай літоўскай дзяржавы]].
У 1917—1922 гадах заставаўся членам [[Сацыял-дэмакратычная партыя (Літва)|Сацыял-дэмакратычнай партыі Літвы]], пазней (да 1929 года) — [[Літоўская сялянская партыя|Літоўскай сялянскай партыі]].
18 снежня 1918 года стаў міністрам унутраных спраў ва ўрадзе [[Літоўская Рэспубліка (1918—1940)|Літоўскай Рэспублікі]] (да сакавіка 1919 года). Быў міністрам фінансаў (чэрвень — кастрычнік 1919 года). Працаваў над увядзеннем [[Літ|новай валюты]], але ягоныя праекты ў выніку не былі рэалізаваныя.
У 1919 годзе атрымаў пасаду дыпламатычнага прадстаўніка ў [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]], дзе лабіяваў прызнанне Літвы дэ-юрэ і наладзіў кантакты з літоўскай эміграцыяй.
Быў абраны дэпутатам [[Сейм Літвы|Сейма Літвы]] ў 1922 годзе, удзельнічаў у прэзідэнцкіх выбарах у чэрвені, прайграў [[Аляксандрас Стульгінскіс|Аляксандрасу Стульгінскісу]].
З 30 верасня 1921 года па 2 ліпеня 1931 года быў [[мэр]]ам [[Каўнас]]а. Падчас яго кіраўніцтва горад перажыў значнае развіццё — плошча павялічылася з 18 да 40 км², было пабудавана больш за 2,5 тысячы новых дамоў, тры сучасныя масты праз [[Нёман]], большасць вуліц была асветлена і выбрукавана, наладжана аўтобусная камунікацыя, а таксама планаваліся новыя вуліцы і плошчы. Таксама ўдалося пабудаваць даволі ўдалую каналізацыю і водаправод.
Таксама працаваў ва [[Універсітэт Вітаўта Вялікага|Універсітэце Вітаўта Вялікага]]. 1 студзеня 1933 года быў абраны ў раду пры [[Прэзідэнт Літоўскай Рэспублікі|прэзідэнце Літвы]], дзе працаваў над падрыхтоўкай грамадзянскага кодэкса.
Памёр у чэрвені [[1942]] года ў шпіталі [[Міжнародны камітэт Чырвонага Крыжа|Чырвонага Крыжа]] ў [[Каўнас]]е, пахаваны ў сямейнай капліцы на [[Роса|могілках Роса]] ў [[Вільнюс]]е.
{{Падпісанты Акту Незалежнасці Літвы 1918 г.}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Віляйшыс Ёнас}}
[[Катэгорыя:Палітыкі Літвы]]
[[Катэгорыя:Дыпламаты Літвы]]
[[Катэгорыя:Члены Сейма Літвы (1920—1940)]]
[[Катэгорыя:Кандыдаты ў прэзідэнты Літвы]]
[[Катэгорыя:Міністры ўнутраных спраў Літвы]]
[[Катэгорыя:Міністры фінансаў Літвы]]
[[Катэгорыя:Кіраўнікі гарадоў]]
[[Катэгорыя:Кавалеры ордэна Вітаўтаса Вялікага з залатым ланцугом]]
[[Катэгорыя:Кавалеры ордэна Арлінага крыжа 2 класа]]
eaa2177bvp41i4nnebxz1vzvboskman
Рада пры Мінкультуры
0
717143
4191617
2022-08-22T05:27:59Z
Чаховіч Уладзіслаў
4656
Перасылае да [[Беларуская рэспубліканская навукова-метадычная рада па пытаннях гісторыка-культурнай спадчыны]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Беларуская рэспубліканская навукова-метадычная рада па пытаннях гісторыка-культурнай спадчыны]]
b89zyek4ftdgjck87p93xseh8kswi5g
Катэгорыя:Астрагляды
14
717144
4191650
2022-08-22T07:03:40Z
Artsiom91
31770
Новая старонка: «{{catmain}} [[Катэгорыя:Былыя населеныя пункты Брагінскага раёна]]»
wikitext
text/x-wiki
{{catmain}}
[[Катэгорыя:Былыя населеныя пункты Брагінскага раёна]]
64ls4hhq9sdbm1u1djlh8v19wluccby
Катэгорыя:Гісторыя гарадоў Азербайджана
14
717145
4191654
2022-08-22T07:12:49Z
31.200.16.107
Новая старонка: «[[Катэгорыя:Гісторыя гарадоў паводле краін|Азербайджан]] [[Катэгорыя:Гісторыя Азербайджана|Гарады]] [[Катэгорыя:Катэгорыі паводле гарадоў Азербайджана|Гісторыя]]»
wikitext
text/x-wiki
[[Катэгорыя:Гісторыя гарадоў паводле краін|Азербайджан]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Азербайджана|Гарады]]
[[Катэгорыя:Катэгорыі паводле гарадоў Азербайджана|Гісторыя]]
sn6bkkobllykbrnd959qdvipsple1p5
Якубас Шэрнас
0
717146
4191661
2022-08-22T07:28:31Z
Artsiom91
31770
Artsiom91 перанёс старонку [[Якубас Шэрнас]] у [[Ёкубас Шэрнас]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Ёкубас Шэрнас]]
1dh2c1fjbpwgxwn81i3glq08oqnv3yd
Ёнас Вілейшыс
0
717147
4191663
2022-08-22T07:28:42Z
Artsiom91
31770
Artsiom91 перанёс старонку [[Ёнас Вілейшыс]] у [[Ёнас Віляйшыс]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Ёнас Віляйшыс]]
8h7b14z7ynkraeukw0cw12pjvtafhtq
Ёнбён
0
717148
4191670
2022-08-22T08:12:05Z
Culamar
102133
Створана перакладам старонкі «[[:ru:Special:Redirect/revision/123711364|Йонбён]]»
wikitext
text/x-wiki
{{Адміністрацыйная адзінка
| Герб =
| Статус = уезд (кун)
| Глава =
| Глава2 =
| Карта =
| ISO =
| FIPS =
| Сайт =
}}
'''Ёнбён'''<ref>Словарь географических названий Кореи. — М.: Наука, 1973. — С. 51.</ref> ({{Lang-ko3|녕변군|寧邊郡}}, старая назва — '''Вічжу''') — павет ў [[Паўночная Карэя|КНДР]], які ўваходзіць у склад правінцыі [[Пхёнан-Пукто]], размешчаны ў яе паўднёвай частцы.
== Геаграфія ==
На поўначы павет мяжуе з паветам [[Пакчхон]] гэтай жа правінцыі, на захадзе — з паветам [[Тхэчхон]], на поўдні ад яго знаходзіцца правінцыя [[Пхёнан-Намдо]]. Прыродны ландшафт ўяўляе сабой пераважна гарыстую мясцовасць. Вышэйшая кропка павета — Хянджок-сан у паўночнай яго частцы (향적산, 香積山, 805 м). Лясныя масівы — у першую чаргу хваёвыя, каштанавыя і дубовыя — займаюць 51% тэрыторыі.
== Клімат і эканоміка ==
Клімат — умерана кантынентальны. Сярэднегадавая тэмпература на тэрыторыі павета + 8,4 °C, у студзені яна апускаецца да -10,4 °C і ў жніўні можа падымацца да +23,7 °C. Клімат даволі вільготны, гадавая колькасць ападкаў складае прыблізна 1400 мм. Летам ідуць моцныя дажджы.
Здабыўная прамысловасць на тэрыторыі Ёнбёна распрацоўвае радовішча золата і графіту, а таксама сыравіны для керамічнай індустрыі. У сельскай гаспадарцы выкарыстоўваецца 40 % ад агульнай плошчы. Тут вырошчваюцца бабы, тытунь і кукуруза. Павет Ёнбён з’яўляецца буйным цэнтрам шаўкаводства ў Карэі. Працуюць таксама прадпрыемствы тэкстыльнай, лёгкай і харчовай прамысловасці.
На тэрыторыі павета Ёнбйн знаходзіцца [[ядзерны навукова-даследчы цэнтр у Ёнбёне]].
== Славутасці ==
На тэрыторыі Ёнбёна знаходзяцца руіны некалькіх храмаў і крэпасцяў — Чхонджуса (천주사, 天柱寺), Соунса (서운사, 棲雲寺 або 西雲寺), Чхаронсан (철옹성, 鐵甕城), якія адносяцца да эпохі дынастыі Каро. Маляўнічы горны перавал Яксандон, знакаміты сваімі лячэбнымі травамі, тэрмальнымі крыніцамі і вадаспадамі, якія знаходзіцца за 2 км на захад ад павятовага горада Ёнбён.
У Ёнбёне захаваліся будыйскія храмы Соунса (1345 года) і Чхонджуса (1684 года), якія з’яўляюцца выдатнымі помнікамі карэйскай сярэднявечнай архітэктуры.
{{Зноскі}}
== Спасылка ==
* [http://nk.joins.com/map/i072.htm Карта Ёнбёна]{{Ref-ko}}
sij5yynle7l8a6k643ipu524xfncnmm
4191671
4191670
2022-08-22T08:12:46Z
Culamar
102133
wikitext
text/x-wiki
{{Адміністрацыйная адзінка
| Статус = павет (кун)
}}
'''Ёнбён'''<ref>Словарь географических названий Кореи. — М.: Наука, 1973. — С. 51.</ref> ({{Lang-ko3|녕변군|寧邊郡}}, старая назва — '''Вічжу''') — павет ў [[Паўночная Карэя|КНДР]], які ўваходзіць у склад правінцыі [[Пхёнан-Пукто]], размешчаны ў яе паўднёвай частцы.
== Геаграфія ==
На поўначы павет мяжуе з паветам [[Пакчхон]] гэтай жа правінцыі, на захадзе — з паветам [[Тхэчхон]], на поўдні ад яго знаходзіцца правінцыя [[Пхёнан-Намдо]]. Прыродны ландшафт ўяўляе сабой пераважна гарыстую мясцовасць. Вышэйшая кропка павета — Хянджок-сан у паўночнай яго частцы (향적산, 香積山, 805 м). Лясныя масівы — у першую чаргу хваёвыя, каштанавыя і дубовыя — займаюць 51 % тэрыторыі.
== Клімат і эканоміка ==
Клімат — умерана кантынентальны. Сярэднегадавая тэмпература на тэрыторыі павета + 8,4 °C, у студзені яна апускаецца да −10,4 °C і ў жніўні можа падымацца да +23,7 °C. Клімат даволі вільготны, гадавая колькасць ападкаў складае прыблізна 1400 мм. Летам ідуць моцныя дажджы.
Здабыўная прамысловасць на тэрыторыі Ёнбёна распрацоўвае радовішча золата і графіту, а таксама сыравіны для керамічнай індустрыі. У сельскай гаспадарцы выкарыстоўваецца 40 % ад агульнай плошчы. Тут вырошчваюцца бабы, тытунь і кукуруза. Павет Ёнбён з’яўляецца буйным цэнтрам шаўкаводства ў Карэі. Працуюць таксама прадпрыемствы тэкстыльнай, лёгкай і харчовай прамысловасці.
На тэрыторыі павета Ёнбйн знаходзіцца [[ядзерны навукова-даследчы цэнтр у Ёнбёне]].
== Славутасці ==
На тэрыторыі Ёнбёна знаходзяцца руіны некалькіх храмаў і крэпасцяў — Чхонджуса (천주사, 天柱寺), Соунса (서운사, 棲雲寺 або 西雲寺), Чхаронсан (철옹성, 鐵甕城), якія адносяцца да эпохі дынастыі Каро. Маляўнічы горны перавал Яксандон, знакаміты сваімі лячэбнымі травамі, тэрмальнымі крыніцамі і вадаспадамі, якія знаходзіцца за 2 км на захад ад павятовага горада Ёнбён.
У Ёнбёне захаваліся будыйскія храмы Соунса (1345 года) і Чхонджуса (1684 года), якія з’яўляюцца выдатнымі помнікамі карэйскай сярэднявечнай архітэктуры.
{{Зноскі}}
== Спасылка ==
* [http://nk.joins.com/map/i072.htm Карта Ёнбёна]{{Ref-ko}}
tfw9cc1bogknwx6gp8e2sa8i8w7wwb8
4191672
4191671
2022-08-22T08:13:24Z
Culamar
102133
wikitext
text/x-wiki
{{Адміністрацыйная адзінка
| Статус = павет (кун)
}}
'''Ёнбён''' ({{Lang-ko3|녕변군|寧邊郡}}, старая назва — '''Вічжу''') — павет ў [[Паўночная Карэя|КНДР]], які ўваходзіць у склад правінцыі [[Пхёнан-Пукто]], размешчаны ў яе паўднёвай частцы.
== Геаграфія ==
На поўначы павет мяжуе з паветам [[Пакчхон]] гэтай жа правінцыі, на захадзе — з паветам [[Тхэчхон]], на поўдні ад яго знаходзіцца правінцыя [[Пхёнан-Намдо]]. Прыродны ландшафт ўяўляе сабой пераважна гарыстую мясцовасць. Вышэйшая кропка павета — Хянджок-сан у паўночнай яго частцы (향적산, 香積山, 805 м). Лясныя масівы — у першую чаргу хваёвыя, каштанавыя і дубовыя — займаюць 51 % тэрыторыі.
== Клімат і эканоміка ==
Клімат — умерана кантынентальны. Сярэднегадавая тэмпература на тэрыторыі павета + 8,4 °C, у студзені яна апускаецца да −10,4 °C і ў жніўні можа падымацца да +23,7 °C. Клімат даволі вільготны, гадавая колькасць ападкаў складае прыблізна 1400 мм. Летам ідуць моцныя дажджы.
Здабыўная прамысловасць на тэрыторыі Ёнбёна распрацоўвае радовішча золата і графіту, а таксама сыравіны для керамічнай індустрыі. У сельскай гаспадарцы выкарыстоўваецца 40 % ад агульнай плошчы. Тут вырошчваюцца бабы, тытунь і кукуруза. Павет Ёнбён з’яўляецца буйным цэнтрам шаўкаводства ў Карэі. Працуюць таксама прадпрыемствы тэкстыльнай, лёгкай і харчовай прамысловасці.
На тэрыторыі павета Ёнбйн знаходзіцца [[ядзерны навукова-даследчы цэнтр у Ёнбёне]].
== Славутасці ==
На тэрыторыі Ёнбёна знаходзяцца руіны некалькіх храмаў і крэпасцяў — Чхонджуса (천주사, 天柱寺), Соунса (서운사, 棲雲寺 або 西雲寺), Чхаронсан (철옹성, 鐵甕城), якія адносяцца да эпохі дынастыі Каро. Маляўнічы горны перавал Яксандон, знакаміты сваімі лячэбнымі травамі, тэрмальнымі крыніцамі і вадаспадамі, якія знаходзіцца за 2 км на захад ад павятовага горада Ёнбён.
У Ёнбёне захаваліся будыйскія храмы Соунса (1345 года) і Чхонджуса (1684 года), якія з’яўляюцца выдатнымі помнікамі карэйскай сярэднявечнай архітэктуры.
== Спасылка ==
* [http://nk.joins.com/map/i072.htm Карта Ёнбёна]{{Ref-ko}}
93c2e1u1i19t0oo6ed6mraavctf25sy
4191683
4191672
2022-08-22T08:52:10Z
Rymchonak
22863
wikitext
text/x-wiki
{{Адміністрацыйная адзінка
| Статус = павет (кун)
}}
'''Ёнбён''' ({{Lang-ko3|녕변군|寧邊郡}}, старая назва — '''Вічжу''') — павет у [[Паўночная Карэя|КНДР]], які ўваходзіць у склад правінцыі [[Пхёнан-Пукто]], размешчаны ў яе паўднёвай частцы.
== Геаграфія ==
На поўначы павет мяжуе з паветам [[Пакчхон]] гэтай жа правінцыі, на захадзе — з паветам [[Тхэчхон]], на поўдні ад яго знаходзіцца правінцыя [[Пхёнан-Намдо]]. Прыродны ландшафт ўяўляе сабой пераважна гарыстую мясцовасць. Вышэйшая кропка павета — Хянджок-сан у паўночнай яго частцы (향적산, 香積山, 805 м). Лясныя масівы — у першую чаргу хваёвыя, каштанавыя і дубовыя — займаюць 51 % тэрыторыі.
== Клімат і эканоміка ==
Клімат — умерана кантынентальны. Сярэднегадавая тэмпература на тэрыторыі павета + 8,4 °C, у студзені яна апускаецца да −10,4 °C і ў жніўні можа падымацца да +23,7 °C. Клімат даволі вільготны, гадавая колькасць ападкаў складае прыблізна 1400 мм. Летам ідуць моцныя дажджы.
Здабыўная прамысловасць на тэрыторыі Ёнбёна распрацоўвае радовішча [[золата]] і [[графіт]]у, а таксама сыравіны для керамічнай індустрыі. У [[сельская гаспадарка|сельскай гаспадарцы]] выкарыстоўваецца 40 % ад агульнай плошчы. Тут вырошчваюцца бабы, тытунь і кукуруза. Павет Ёнбён з’яўляецца буйным цэнтрам шаўкаводства ў Карэі. Працуюць таксама прадпрыемствы тэкстыльнай, лёгкай і харчовай прамысловасці.
На тэрыторыі павета Ёнбйн знаходзіцца [[ядзерны навукова-даследчы цэнтр у Ёнбёне]].
== Славутасці ==
На тэрыторыі Ёнбёна знаходзяцца руіны некалькіх храмаў і крэпасцяў — Чхонджуса (천주사, 天柱寺), Соунса (서운사, 棲雲寺 або 西雲寺), Чхаронсан (철옹성, 鐵甕城), якія адносяцца да эпохі дынастыі Каро. Маляўнічы горны перавал Яксандон, знакаміты сваімі лячэбнымі травамі, тэрмальнымі крыніцамі і вадаспадамі, якія знаходзіцца за 2 км на захад ад павятовага горада Ёнбён.
У Ёнбёне захаваліся будыйскія храмы Соунса (1345 года) і Чхонджуса (1684 года), якія з’яўляюцца выдатнымі помнікамі карэйскай сярэднявечнай архітэктуры.
== Спасылка ==
* [http://nk.joins.com/map/i072.htm Карта Ёнбёна]{{Ref-ko}}
ny2scpiit56u5wsojfkl5u8pxigm55x
4191746
4191683
2022-08-22T10:54:52Z
Artsiom91
31770
дададзена [[Катэгорыя:Паветы КНДР]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{Адміністрацыйная адзінка
| Статус = павет (кун)
}}
'''Ёнбён''' ({{Lang-ko3|녕변군|寧邊郡}}, старая назва — '''Вічжу''') — павет у [[Паўночная Карэя|КНДР]], уваходзіць у склад правінцыі [[Пхёнан-Пукто]], размешчаны ў яе паўднёвай частцы.
== Геаграфія ==
На поўначы павет мяжуе з паветам [[Пакчхон]] гэтай жа правінцыі, на захадзе — з паветам [[Тхэчхон]], на поўдні ад яго знаходзіцца правінцыя [[Пхёнан-Намдо]]. Прыродны ландшафт ўяўляе сабой пераважна гарыстую мясцовасць. Найвышэйшы пункт павета — Хянджок-сан у паўночнай яго частцы (향적산, 香積山, 805 м). Лясныя масівы — у першую чаргу хваёвыя, каштанавыя і дубовыя — займаюць 51 % тэрыторыі.
== Клімат і эканоміка ==
Клімат — умерана-кантынентальны. Сярэднегадавая тэмпература на тэрыторыі павета + 8,4 °C, у студзені яна апускаецца да −10,4 °C і ў жніўні можа падымацца да +23,7 °C. Клімат даволі вільготны, гадавая колькасць ападкаў складае прыблізна 1400 мм. Летам ідуць моцныя дажджы.
Здабыўная прамысловасць на тэрыторыі Ёнбёна распрацоўвае радовішча [[золата]] і [[графіт]]у, а таксама сыравіны для керамічнай індустрыі. У [[сельская гаспадарка|сельскай гаспадарцы]] выкарыстоўваецца 40 % ад агульнай плошчы. Тут вырошчваюцца бабы, тытунь і кукуруза. Павет Ёнбён з’яўляецца буйным цэнтрам шаўкаводства ў Карэі. Працуюць таксама прадпрыемствы тэкстыльнай, лёгкай і харчовай прамысловасці.
На тэрыторыі павета Ёнбён знаходзіцца [[ядзерны навукова-даследчы цэнтр у Ёнбёне]].
== Славутасці ==
На тэрыторыі Ёнбёна знаходзяцца руіны некалькіх храмаў і крэпасцей — Чхонджуса (천주사, 天柱寺), Соунса (서운사, 棲雲寺 або 西雲寺), Чхаронсан (철옹성, 鐵甕城), якія адносяцца да эпохі дынастыі Каро. Маляўнічы горны перавал Яксандон, знакаміты сваімі лячэбнымі травамі, тэрмальнымі крыніцамі і вадаспадамі, якія знаходзіцца за 2 км на захад ад павятовага горада Ёнбён.
У Ёнбёне захаваліся будыйскія храмы Соунса (1345 года) і Чхонджуса (1684 года), якія з’яўляюцца выдатнымі помнікамі карэйскай сярэднявечнай архітэктуры.
== Спасылкі ==
* [http://nk.joins.com/map/i072.htm Карта Ёнбёна]{{Ref-ko}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Паветы КНДР]]
ot1hjtyiwkg6wjx6f8uuwsdat20eyqw
4191747
4191746
2022-08-22T10:55:08Z
Artsiom91
31770
выдалена [[Катэгорыя:Паветы КНДР]]; дададзена [[Катэгорыя:Паветы Паўночнай Карэі]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{Адміністрацыйная адзінка
| Статус = павет (кун)
}}
'''Ёнбён''' ({{Lang-ko3|녕변군|寧邊郡}}, старая назва — '''Вічжу''') — павет у [[Паўночная Карэя|КНДР]], уваходзіць у склад правінцыі [[Пхёнан-Пукто]], размешчаны ў яе паўднёвай частцы.
== Геаграфія ==
На поўначы павет мяжуе з паветам [[Пакчхон]] гэтай жа правінцыі, на захадзе — з паветам [[Тхэчхон]], на поўдні ад яго знаходзіцца правінцыя [[Пхёнан-Намдо]]. Прыродны ландшафт ўяўляе сабой пераважна гарыстую мясцовасць. Найвышэйшы пункт павета — Хянджок-сан у паўночнай яго частцы (향적산, 香積山, 805 м). Лясныя масівы — у першую чаргу хваёвыя, каштанавыя і дубовыя — займаюць 51 % тэрыторыі.
== Клімат і эканоміка ==
Клімат — умерана-кантынентальны. Сярэднегадавая тэмпература на тэрыторыі павета + 8,4 °C, у студзені яна апускаецца да −10,4 °C і ў жніўні можа падымацца да +23,7 °C. Клімат даволі вільготны, гадавая колькасць ападкаў складае прыблізна 1400 мм. Летам ідуць моцныя дажджы.
Здабыўная прамысловасць на тэрыторыі Ёнбёна распрацоўвае радовішча [[золата]] і [[графіт]]у, а таксама сыравіны для керамічнай індустрыі. У [[сельская гаспадарка|сельскай гаспадарцы]] выкарыстоўваецца 40 % ад агульнай плошчы. Тут вырошчваюцца бабы, тытунь і кукуруза. Павет Ёнбён з’яўляецца буйным цэнтрам шаўкаводства ў Карэі. Працуюць таксама прадпрыемствы тэкстыльнай, лёгкай і харчовай прамысловасці.
На тэрыторыі павета Ёнбён знаходзіцца [[ядзерны навукова-даследчы цэнтр у Ёнбёне]].
== Славутасці ==
На тэрыторыі Ёнбёна знаходзяцца руіны некалькіх храмаў і крэпасцей — Чхонджуса (천주사, 天柱寺), Соунса (서운사, 棲雲寺 або 西雲寺), Чхаронсан (철옹성, 鐵甕城), якія адносяцца да эпохі дынастыі Каро. Маляўнічы горны перавал Яксандон, знакаміты сваімі лячэбнымі травамі, тэрмальнымі крыніцамі і вадаспадамі, якія знаходзіцца за 2 км на захад ад павятовага горада Ёнбён.
У Ёнбёне захаваліся будыйскія храмы Соунса (1345 года) і Чхонджуса (1684 года), якія з’яўляюцца выдатнымі помнікамі карэйскай сярэднявечнай архітэктуры.
== Спасылкі ==
* [http://nk.joins.com/map/i072.htm Карта Ёнбёна]{{Ref-ko}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Паветы Паўночнай Карэі]]
s1kdmg6bz7hezabah1tmco4ep92cg2p
Шаблон:Дэканаты Быдгашчскай дыяцэзіі
10
717149
4191674
2022-08-22T08:19:48Z
Паўлюк Шапецька
37440
Новая старонка: «{{Навігацыйная паласа |колер = |выява = |выява2 = |загаловак = [[Дэканат (каталіцтва)|Дэканаты]] [[Быдгашчская дыяцэзія|Быдгашчскай дыяцэзіі]] |утрыманне = [[Асельскі дэканат|Асельскі]]{{*}} [[1-ы Быдгашчскі дэканат|1-ы Быдгашчскі]]{{*}} 2-і Быдгашчс...»
wikitext
text/x-wiki
{{Навігацыйная паласа
|колер =
|выява =
|выява2 =
|загаловак = [[Дэканат (каталіцтва)|Дэканаты]] [[Быдгашчская дыяцэзія|Быдгашчскай дыяцэзіі]]
|утрыманне =
[[Асельскі дэканат|Асельскі]]{{*}}
[[1-ы Быдгашчскі дэканат|1-ы Быдгашчскі]]{{*}}
[[2-і Быдгашчскі дэканат|2-і Быдгашчскі]]{{*}}
[[3-і Быдгашчскі дэканат|3-і Быдгашчскі]]{{*}}
[[4-ы Быдгашчскі дэканат|4-ы Быдгашчскі]]{{*}}
[[5-ы Быдгашчскі дэканат|5-ы Быдгашчскі]]{{*}}
[[6-ы Быдгашчскі дэканат|6-ы Быдгашчскі]]{{*}}
[[Бялэ-Блоцкі дэканат|Бялэ-Блоцкі]]{{*}}
[[Выжыскі дэканат|Выжыскі]]{{*}}
[[Высоцкі дэканат|Высоцкі]]{{*}}
[[1-ы Злотаўскі дэканат|1-ы Злотаўскі]]{{*}}
[[2-і Злотаўскі дэканат|2-і Злотаўскі]]{{*}}
[[Кцынскі дэканат|Кцынскі]]{{*}}
[[Лабжаніцкі дэканат|Лабжаніцкі]]{{*}}
[[Лабішынскі дэканат|Лабішынскі]]{{*}}
[[Мроцкі дэканат|Мроцкі]]{{*}}
[[Накельскі дэканат|Накельскі]]{{*}}
[[Сэмпульна-Краеньскі дэканат|Сэмпульна-Краеньскі]]{{*}}
[[Шубінскі дэканат|Шубінскі]]
}}<noinclude>
[[Катэгорыя:Навігацыйныя шаблоны:Польшча]]
[[Катэгорыя:Навігацыйныя шаблоны:Каталіцтва]]
</noinclude>
mi6f1rr6wlz171rt9uybxeupa67695j
Лабішынскі дэканат
0
717150
4191675
2022-08-22T08:23:47Z
Паўлюк Шапецька
37440
Новая старонка: «'''Лабішынскі дэканат''' — [[Дэканат (каталіцтва)|дэканат]] [[Быдгашчская дыяцэзія|Быдгашчскай]] [[дыяцэзія|дыяцэзіі]] [[Каталіцтва ў Польшчы|Рымска-каталіцкага касцёлу Польшчы]]. [[Файл:Diecezja Bydgoska dekanat Łabiszyn.png|міні|600px|цэнтр]] == Парафіі == * [[Лабішын]] — Касцёл...»
wikitext
text/x-wiki
'''Лабішынскі дэканат''' — [[Дэканат (каталіцтва)|дэканат]] [[Быдгашчская дыяцэзія|Быдгашчскай]] [[дыяцэзія|дыяцэзіі]] [[Каталіцтва ў Польшчы|Рымска-каталіцкага касцёлу Польшчы]].
[[Файл:Diecezja Bydgoska dekanat Łabiszyn.png|міні|600px|цэнтр]]
== Парафіі ==
* [[Лабішын]] — [[Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі (Лабішын)|Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі]]
* [[Лабішын]] — [[Касцёл Святога Мікалая (Лабішын)|Касцёл Святога Мікалая]]
* [[Бжоза (Быдгашчскі павет)|Бжоза]] [[Касцёл Найсвяцейшай Дзевы Марыі Каралевы Польшчы (Бжоза)|Касцёл Найсвяцейшай Дзевы Марыі Каралевы Польшчы]]
== Спасылкі ==
* [http://diecezja.bydgoszcz.pl/parafie-i-dekanaty/dekanaty/ Diecezja Bydgoska] — http://diecezja.bydgoszcz.pl/
{{Дэканаты Быдгашчскай дыяцэзіі}}
[[Катэгорыя:Дэканаты Быдгашцкай дыяцэзіі]]
[[Катэгорыя:Лабішын]]
eh5dj669mpo7i2yf5yi4remppn19w9p
4191676
4191675
2022-08-22T08:25:34Z
Паўлюк Шапецька
37440
/* Парафіі */
wikitext
text/x-wiki
'''Лабішынскі дэканат''' — [[Дэканат (каталіцтва)|дэканат]] [[Быдгашчская дыяцэзія|Быдгашчскай]] [[дыяцэзія|дыяцэзіі]] [[Каталіцтва ў Польшчы|Рымска-каталіцкага касцёлу Польшчы]].
[[Файл:Diecezja Bydgoska dekanat Łabiszyn.png|міні|600px|цэнтр]]
== Парафіі ==
* [[Лабішын]] — [[Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі (Лабішын)|Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі]]
* [[Лабішын]] — [[Касцёл Святога Мікалая (Лабішын)|Касцёл Святога Мікалая]]
* [[Бжоза (Быдгашчскі павет)|Бжоза]] [[Касцёл Найсвяцейшай Дзевы Марыі Каралевы Польшчы (Бжоза)|Касцёл Найсвяцейшай Дзевы Марыі Каралевы Польшчы]]
* Рынажэва — [[Касцёл Святой Кацярыны (Рынажэва)|Касцёл Святой Кацярыны]]
== Спасылкі ==
* [http://diecezja.bydgoszcz.pl/parafie-i-dekanaty/dekanaty/ Diecezja Bydgoska] — http://diecezja.bydgoszcz.pl/
{{Дэканаты Быдгашчскай дыяцэзіі}}
[[Катэгорыя:Дэканаты Быдгашцкай дыяцэзіі]]
[[Катэгорыя:Лабішын]]
qs47w6y2by3kdrplrnol0oivbpf5dap
4191677
4191676
2022-08-22T08:33:17Z
Паўлюк Шапецька
37440
/* Парафіі */
wikitext
text/x-wiki
'''Лабішынскі дэканат''' — [[Дэканат (каталіцтва)|дэканат]] [[Быдгашчская дыяцэзія|Быдгашчскай]] [[дыяцэзія|дыяцэзіі]] [[Каталіцтва ў Польшчы|Рымска-каталіцкага касцёлу Польшчы]].
[[Файл:Diecezja Bydgoska dekanat Łabiszyn.png|міні|600px|цэнтр]]
== Парафіі ==
* [[Бжоза (Быдгашчскі павет)|Бжоза]] [[Касцёл Найсвяцейшай Дзевы Марыі Каралевы Польшчы (Бжоза)|Касцёл Найсвяцейшай Дзевы Марыі Каралевы Польшчы]]
* Замасць — [[Касцёл Святога Айца Піо (Замасць)|Касцёл Святога Айца Піо]]
* [[Лабішын]] — [[Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі (Лабішын)|Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі]]
* [[Лабішын]] — [[Касцёл Святога Мікалая (Лабішын)|Касцёл Святога Мікалая]]
* Рынажэва — [[Касцёл Святой Кацярыны (Рынажэва)|Касцёл Святой Кацярыны]]
* Уладыславова — [[Касцёл Перамянення Гасподняга (Уладыславова)|Касцёл Перамянення Гасподняга]]
* Хаментава — [[Касцёл Святых Пятра і Паўла (Хаментава)|Касцёл Святых Пятра і Паўла]]
== Спасылкі ==
* [http://diecezja.bydgoszcz.pl/parafie-i-dekanaty/dekanaty/ Diecezja Bydgoska] — http://diecezja.bydgoszcz.pl/
{{Дэканаты Быдгашчскай дыяцэзіі}}
[[Катэгорыя:Дэканаты Быдгашцкай дыяцэзіі]]
[[Катэгорыя:Лабішын]]
gkz60mflm13zwtjjf5cr2d8mxp7wvrj
4191699
4191677
2022-08-22T09:23:27Z
Паўлюк Шапецька
37440
/* Парафіі */
wikitext
text/x-wiki
'''Лабішынскі дэканат''' — [[Дэканат (каталіцтва)|дэканат]] [[Быдгашчская дыяцэзія|Быдгашчскай]] [[дыяцэзія|дыяцэзіі]] [[Каталіцтва ў Польшчы|Рымска-каталіцкага касцёлу Польшчы]].
[[Файл:Diecezja Bydgoska dekanat Łabiszyn.png|міні|600px|цэнтр]]
== Парафіі ==
* [[Бжоза (Быдгашчскі павет)|Бжоза]] — [[Касцёл Найсвяцейшай Дзевы Марыі Каралевы Польшчы (Бжоза)|Касцёл Найсвяцейшай Дзевы Марыі Каралевы Польшчы]]
* Замасць — [[Касцёл Святога Айца Піо (Замасць)|Касцёл Святога Айца Піо]]
* [[Лабішын]] — [[Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі (Лабішын)|Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі]]
* [[Лабішын]] — [[Касцёл Святога Мікалая (Лабішын)|Касцёл Святога Мікалая]]
* Рынажэва — [[Касцёл Святой Кацярыны (Рынажэва)|Касцёл Святой Кацярыны]]
* Уладыславова — [[Касцёл Перамянення Гасподняга (Уладыславова)|Касцёл Перамянення Гасподняга]]
* Хаментава — [[Касцёл Святых Пятра і Паўла (Хаментава)|Касцёл Святых Пятра і Паўла]]
== Спасылкі ==
* [http://diecezja.bydgoszcz.pl/parafie-i-dekanaty/dekanaty/ Diecezja Bydgoska] — http://diecezja.bydgoszcz.pl/
{{Дэканаты Быдгашчскай дыяцэзіі}}
[[Катэгорыя:Дэканаты Быдгашцкай дыяцэзіі]]
[[Катэгорыя:Лабішын]]
78f8izdux8ytm34hgnh5w50oqbsd619
4191744
4191699
2022-08-22T10:51:53Z
Artsiom91
31770
wikitext
text/x-wiki
'''Лабішынскі дэканат''' — [[Дэканат (каталіцтва)|дэканат]] [[Быдгашчская дыяцэзія|Быдгашчскай дыяцэзіі]] [[Каталіцтва ў Польшчы|Рымска-каталіцкага касцёлу Польшчы]].
[[Файл:Diecezja Bydgoska dekanat Łabiszyn.png|міні|600px|цэнтр]]
== Парафіі ==
* [[Бжоза (Быдгашчскі павет)|Бжоза]] — [[Касцёл Найсвяцейшай Дзевы Марыі Каралевы Польшчы (Бжоза)|Касцёл Найсвяцейшай Дзевы Марыі Каралевы Польшчы]]
* Замасць — [[Касцёл Святога Айца Піо (Замасць)|Касцёл Святога Айца Піо]]
* [[Лабішын]] — [[Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі (Лабішын)|Касцёл Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі]]
* [[Лабішын]] — [[Касцёл Святога Мікалая (Лабішын)|Касцёл Святога Мікалая]]
* Рынашэва — [[Касцёл Святой Кацярыны (Рынажэва)|Касцёл Святой Кацярыны]]
* Уладыславова — [[Касцёл Перамянення Гасподняга (Уладыславова)|Касцёл Перамянення Гасподняга]]
* Хамэнтова — [[Касцёл Святых Пятра і Паўла (Хаментава)|Касцёл Святых Пятра і Паўла]]
== Спасылкі ==
* [http://diecezja.bydgoszcz.pl/parafie-i-dekanaty/dekanaty/ Diecezja Bydgoska] — http://diecezja.bydgoszcz.pl/
{{Дэканаты Быдгашчскай дыяцэзіі}}
[[Катэгорыя:Дэканаты Быдгашцкай дыяцэзіі]]
[[Катэгорыя:Лабішын]]
lktg5bisd36r5nf3pt7vwehukuo3ilb
А. Сувораў (архітэктар)
0
717151
4191684
2022-08-22T08:54:07Z
Artsiom91
31770
Перасылае да [[Анатоль Анатолевіч Сувораў]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Анатоль Анатолевіч Сувораў]]
2phsk15ivunuoljy2abg6cyigy6ejvu
Кайзераўскія войскі
0
717152
4191686
2022-08-22T08:55:04Z
Artsiom91
31770
Перасылае да [[Германская імперская армія]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Германская імперская армія]]
70bq02s0wtfwtdz5po405245rq0d486
Катэгорыя:Дэканаты Быдгашцкай дыяцэзіі
14
717153
4191698
2022-08-22T09:22:14Z
Паўлюк Шапецька
37440
Новая старонка: «{{catmain}} [[Катэгорыя:Быдгашцкая дыяцэзія|Дэканаты]]»
wikitext
text/x-wiki
{{catmain}}
[[Катэгорыя:Быдгашцкая дыяцэзія|Дэканаты]]
brk71i1w7z1tx5d0l5t5zjourzz4npl
4191720
4191698
2022-08-22T10:03:14Z
Artsiom91
31770
wikitext
text/x-wiki
[[Катэгорыя:Быдгашцкая дыяцэзія|Дэканаты]]
jfpas1jucwpspy9h190j0ny7rkjkl6g
Луіза Лабэ
0
717154
4191700
2022-08-22T09:28:27Z
Rymchonak
22863
Новая старонка: «{{Асоба}} '''Луіза Лабэ''' (фр. Louise Labé; сапраўдныя імя і прозвішча ''Луіза Шарлі'', Charly; мянушка Прыгожая канатчыца, La Belle Cordière) ({{ДН|||1522}}, {{МН|Ліён||}} —{{ДС|25|4|1566}}, Парсьё-ан-Домб пад Ліёнам) — французская паэтэса, гаспадыня літаратурнага салона. == Біяграфія == Пр...»
wikitext
text/x-wiki
{{Асоба}}
'''Луіза Лабэ''' (фр. Louise Labé; сапраўдныя імя і прозвішча ''Луіза Шарлі'', Charly; мянушка Прыгожая канатчыца, La Belle Cordière) ({{ДН|||1522}}, {{МН|Ліён||}} —{{ДС|25|4|1566}}, Парсьё-ан-Домб пад Ліёнам) — французская паэтэса, гаспадыня літаратурнага салона.
== Біяграфія ==
Пра жыццё Лабэ вядома даволі мала. Дачка ліёнскага канатчыка (адсюль мянушка «Прыгожая канатчыца», фр. La belle Cordière). Яна выйшла замуж за багатага канатчыка і фабрыканта Перэна, і яе дом стаў цэнтрам адукаванага таварыства ў Ліёне.
Жыццё Луізы Лабэ прайшло ў Ліёне і яго ваколіцх. У яе час Ліён стаў буйным прамысловым і гандлёвым цэнтрам. Акрамя таго праз яго праходзілі шляхі з [[Парыж]]а ў [[Італія|Італію]]. Італьянскі ўплыў у Ліёне быў вельмі прыкметным.
Луіза Лабэ была дачкой Ліёнскага фабрыканта-канатчыка і была выдадзена замуж за яго калегу па цэху. Бо яна па сведчанні ўсіх знаёмых была яшчэ і надзвычай прывабная, за ёй замацавалася мянушка «Прыгожая канатчыца». Сапраўднае прозвішча яе бацькі Шарлі або Шарльё. Першым шлюбам ён ажаніўся з удавой фабрыканта-канатчыка Лабэ і атрымаў у спадчыну ад яе разам з фабрыкай і прозвішча. Луіза была дачкой ад другога шлюбу. Яе маці памерла ў 1525 годзе, трэцім шлюбам бацька ажаніўся з маладой дзяўчынай. Звестак пра адносіны Луізы з мачахай не захавалася.
Луіза ведала грэчаскую, латынь і італьянскую мовы. Пазнаёмілася з філасофскімі, гістарычнымі і літаратурнымі творамі, як антычнага свету, так і новай італьянскай літаратуры, у тым ліку з паэзіяй Дантэ і Петраркі. Адным з яе настаўнікаў быў [[Марыс Сэў]], найвядомейшы паэт Ліёна гэтай эпохі, ён назаўжды застаўся яе сябрам і ўвёў дзяўчыну ў кола літаратараў і мастакоў. Іншы абавязковай часткай адукацыі былі навучанне спеву і гульні на музычных інструментах. Любімым інструментам Луізы стала лютня. Але сапраўды незвычайным для таго часу Луіза разам са старэйшым братам навучалася і мужчынскім заняткам: гімнастыцы, фехтаванню, верхавой яздзе.
У 1555 годзе паэтэса вырашыла выдаць свае сачыненні. Вядомы ліёнскі выдавец Жан дэ Турн выдаў яе кнігу, а ў наступным годзе выдаў яшчэ два выданні.
3ii8nz1xgbsxwm9m2o4dlnqu9x2uukn
4191701
4191700
2022-08-22T09:29:36Z
Rymchonak
22863
wikitext
text/x-wiki
{{Асоба}}
'''Луіза Лабэ''' (фр. Louise Labé; сапраўдныя імя і прозвішча ''Луіза Шарлі'', Charly; мянушка Прыгожая канатчыца, La Belle Cordière) ({{ДН|||1522}}, {{МН|Ліён||}} —{{ДС|25|4|1566}}, Парсьё-ан-Домб пад Ліёнам) — французская паэтэса, гаспадыня літаратурнага салона.
== Біяграфія ==
Пра жыццё Лабэ вядома даволі мала. Дачка ліёнскага канатчыка (адсюль мянушка «Прыгожая канатчыца», фр. La belle Cordière). Яна выйшла замуж за багатага канатчыка і фабрыканта Перэна, і яе дом стаў цэнтрам адукаванага таварыства ў Ліёне.
Жыццё Луізы Лабэ прайшло ў Ліёне і яго ваколіцх. У яе час Ліён стаў буйным прамысловым і гандлёвым цэнтрам. Акрамя таго праз яго праходзілі шляхі з [[Парыж]]а ў [[Італія|Італію]]. Італьянскі ўплыў у Ліёне быў вельмі прыкметным.
Луіза Лабэ была дачкой Ліёнскага фабрыканта-канатчыка і была выдадзена замуж за яго калегу па цэху. Бо яна па сведчанні ўсіх знаёмых была яшчэ і надзвычай прывабная, за ёй замацавалася мянушка «Прыгожая канатчыца». Сапраўднае прозвішча яе бацькі Шарлі або Шарльё. Першым шлюбам ён ажаніўся з удавой фабрыканта-канатчыка Лабэ і атрымаў у спадчыну ад яе разам з фабрыкай і прозвішча. Луіза была дачкой ад другога шлюбу. Яе маці памерла ў 1525 годзе, трэцім шлюбам бацька ажаніўся з маладой дзяўчынай. Звестак пра адносіны Луізы з мачахай не захавалася.
Луіза ведала грэчаскую, латынь і італьянскую мовы. Пазнаёмілася з філасофскімі, гістарычнымі і літаратурнымі творамі, як антычнага свету, так і новай італьянскай літаратуры, у тым ліку з паэзіяй Дантэ і Петраркі. Адным з яе настаўнікаў быў [[Марыс Сэў]], найвядомейшы паэт Ліёна гэтай эпохі, ён назаўжды застаўся яе сябрам і ўвёў дзяўчыну ў кола літаратараў і мастакоў. Іншы абавязковай часткай адукацыі былі навучанне спеву і гульні на музычных інструментах. Любімым інструментам Луізы стала лютня. Але сапраўды незвычайным для таго часу Луіза разам са старэйшым братам навучалася і мужчынскім заняткам: гімнастыцы, фехтаванню, верхавой яздзе.
У 1555 годзе паэтэса вырашыла выдаць свае сачыненні. Вядомы ліёнскі выдавец Жан дэ Турн выдаў яе кнігу, а ў наступным годзе выдаў яшчэ два выданні.
{{зноскі}}
qfjtptfc1x7e53wttr0nj7pch2w8xsl
4191743
4191701
2022-08-22T10:48:54Z
Artsiom91
31770
+ 6 катэгорый з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{Асоба}}
'''Луіза Лабэ''' ({{lang-fr|Louise Labé}}; сапраўдныя імя і прозвішча ''Луіза Шарлі'', ''Charly''; мянушка Прыгожая канатчыца, ''La Belle Cordière''; {{ДН|||1522}}, {{МН|Ліён||}} — {{ДС|25|4|1566}}, Парсьё-ан-Домб пад Ліёнам) — французская паэтэса, гаспадыня літаратурнага салона.
== Біяграфія ==
Жыццё Луізы Лабэ прайшло ў Ліёне і яго ваколіцах. У яе час Ліён стаў буйным прамысловым і гандлёвым цэнтрам. Акрамя таго праз яго праходзілі шляхі з [[Парыж]]а ў [[Італія|Італію]]. Італьянскі ўплыў у Ліёне быў вельмі прыкметным.
Луіза Лабэ была дачкой Ліёнскага фабрыканта-канатчыка і была выдадзена замуж за яго калегу па цэху, багатага канатчыка і фабрыканта Перэна. Паколькі яна па сведчанні ўсіх знаёмых была яшчэ і надзвычай прывабная, за ёй замацавалася мянушка «Прыгожая канатчыца» ({{lang-fr|La belle Cordière}}). Сапраўднае прозвішча яе бацькі Шарлі або Шарльё. Першым шлюбам ён ажаніўся з удавой фабрыканта-канатчыка Лабэ і атрымаў у спадчыну ад яе разам з фабрыкай і прозвішча. Луіза была дачкой ад другога шлюбу. Яе маці памерла ў 1525 годзе, трэцім шлюбам бацька ажаніўся з маладой дзяўчынай. Звестак пра адносіны Луізы з мачахай не захавалася.
Луіза ведала грэчаскую, латынь і італьянскую мовы. Пазнаёмілася з філасофскімі, гістарычнымі і літаратурнымі творамі, як антычнага свету, так і новай італьянскай літаратуры, у тым ліку з паэзіяй Дантэ і Петраркі. Адным з яе настаўнікаў быў [[Марыс Сэў]], найвядомейшы паэт Ліёна гэтай эпохі, ён назаўжды застаўся яе сябрам і ўвёў дзяўчыну ў кола літаратараў і мастакоў. Іншы абавязковай часткай адукацыі былі навучанне спеву і гульні на музычных інструментах. Любімым інструментам Луізы стала лютня. Але Луіза, што было сапраўды незвычайным для таго часу, разам са старэйшым братам навучалася і мужчынскім заняткам: гімнастыцы, фехтаванню, верхавой яздзе.
У 1555 годзе паэтэса вырашыла выдаць свае сачыненні. Вядомы ліёнскі выдавец Жан дэ Турн выдаў яе кнігу, а ў наступным годзе выдаў яшчэ два выданні.
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Лабэ Луіза}}
[[Катэгорыя:Паэтэсы]]
[[Катэгорыя:Паэты Францыі]]
[[Катэгорыя:Паэты XVI стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Франкамоўныя паэты]]
[[Катэгорыя:Пісьменнікі Адраджэння]]
[[Катэгорыя:Жанчыны Рэнесансу]]
5vi681e105v5dy39e9un452bg1ix9gh
Джузэпэ Джусці
0
717155
4191710
2022-08-22T09:41:53Z
Rymchonak
22863
Новая старонка: «{{Паэт}} '''Джузэпэ Джусці''' (іт. Giuseppe Giusti, {{ДН|13|5|1809}} — {{ДС|31|5|1850}}) — тасканскі [[паэт]]-сатырык. == Біяграфія == Нарадзіўся 13 мая 1809 года ў Мансумана. Набыў вядомасць дзякуючы вершам і песням (аўтарскае вызначэнне жанру — «жарты», італ. scherzi), якія абапіраліс...»
wikitext
text/x-wiki
{{Паэт}}
'''Джузэпэ Джусці''' (іт. Giuseppe Giusti, {{ДН|13|5|1809}} — {{ДС|31|5|1850}}) — тасканскі [[паэт]]-сатырык.
== Біяграфія ==
Нарадзіўся 13 мая 1809 года ў Мансумана.
Набыў вядомасць дзякуючы вершам і песням (аўтарскае вызначэнне жанру — «жарты», італ. scherzi), якія абапіраліся як на італьянскія сатырычныя традыцыі, так і на творчасць [[П'ер-Жан дэ Беранжэ|П’ера Беранжэ]]. Прыхільнік аб’яднання Італіі; крытыкаваў амбіцыі італьянскіх «тыранаў малога фармату» і аўстрыйскія ўлады, якія валодалі ў той час паўночнай часткай краіны, мяшчан, «якія купляюць» тытулы і інш. Быў схільны да яркіх філасофскіх фармулёвак; талент яго прызнаваўся практычна ўсімі сучаснікамі. Сур’ёзна займаўся Дантэ, працаваў над каментарамі да «Боскай камедыі».
У 1848 годзе, у перыяд рэвалюцый і хваляванняў у Еўропе, актыўна ўдзельнічаў у палітычнай дзейнасці, абіраўся ў парламент, але неўзабаве расчараваўся ў дробязнай палітычнай барацьбе і пакінуў сваё месца.
Памёр у [[Фларэнцыя|Фларэнцыі]] 31 траўня 1850 гады.
Поўны збор яго вершаў выдаў у другой палове стагоддзя будучы нобелеўскі лаўрэат [[Джазуэ Кардучы]].
{{зноскі}}
gru6x7tudkmu5294qra1x6101fk8d5y
4191711
4191710
2022-08-22T09:42:36Z
Rymchonak
22863
wikitext
text/x-wiki
{{Пісьменнік}}
'''Джузэпэ Джусці''' (іт. Giuseppe Giusti, {{ДН|13|5|1809}} — {{ДС|31|5|1850}}) — тасканскі [[паэт]]-сатырык.
== Біяграфія ==
Нарадзіўся 13 мая 1809 года ў Мансумана.
Набыў вядомасць дзякуючы вершам і песням (аўтарскае вызначэнне жанру — «жарты», італ. scherzi), якія абапіраліся як на італьянскія сатырычныя традыцыі, так і на творчасць [[П'ер-Жан дэ Беранжэ|П’ера Беранжэ]]. Прыхільнік аб’яднання Італіі; крытыкаваў амбіцыі італьянскіх «тыранаў малога фармату» і аўстрыйскія ўлады, якія валодалі ў той час паўночнай часткай краіны, мяшчан, «якія купляюць» тытулы і інш. Быў схільны да яркіх філасофскіх фармулёвак; талент яго прызнаваўся практычна ўсімі сучаснікамі. Сур’ёзна займаўся Дантэ, працаваў над каментарамі да «Боскай камедыі».
У 1848 годзе, у перыяд рэвалюцый і хваляванняў у Еўропе, актыўна ўдзельнічаў у палітычнай дзейнасці, абіраўся ў парламент, але неўзабаве расчараваўся ў дробязнай палітычнай барацьбе і пакінуў сваё месца.
Памёр у [[Фларэнцыя|Фларэнцыі]] 31 траўня 1850 гады.
Поўны збор яго вершаў выдаў у другой палове стагоддзя будучы нобелеўскі лаўрэат [[Джазуэ Кардучы]].
{{зноскі}}
6ph2falme9dvsw85n6atoonrvmfgcio
4191734
4191711
2022-08-22T10:38:59Z
Artsiom91
31770
+[[Катэгорыя:Паэты Італіі]]; +[[Катэгорыя:Італьянскамоўныя паэты]]; +[[Катэгорыя:Паэты XIX стагоддзя]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{Пісьменнік}}
'''Джузэпэ Джусці''' ({{lang-it|Giuseppe Giusti}}; {{ДН|13|5|1809}} — {{ДС|31|5|1850}}) — тасканскі [[паэт]]-сатырык.
== Біяграфія ==
Нарадзіўся 13 мая 1809 года ў Мансумана.
Набыў вядомасць дзякуючы вершам і песням (аўтарскае вызначэнне жанру — «жарты», {{lang-it|scherzi}}), якія абапіраліся як на італьянскія сатырычныя традыцыі, так і на творчасць [[П’ер-Жан дэ Беранжэ|П’ера Беранжэ]]. Прыхільнік аб’яднання Італіі; крытыкаваў амбіцыі італьянскіх «тыранаў малога фармату» і аўстрыйскія ўлады, якія валодалі ў той час паўночнай часткай краіны, мяшчан, «якія купляюць» тытулы і інш. Быў схільны да яркіх філасофскіх фармулёвак; талент яго прызнаваўся практычна ўсімі сучаснікамі. Сур’ёзна займаўся Дантэ, працаваў над каментарамі да «Боскай камедыі».
У 1848 годзе, у перыяд рэвалюцый і хваляванняў у Еўропе, актыўна ўдзельнічаў у палітычнай дзейнасці, абіраўся ў парламент, але неўзабаве расчараваўся ў дробязнай палітычнай барацьбе і пакінуў сваё месца.
Памёр у [[Фларэнцыя|Фларэнцыі]] 31 мая 1850 года.
Поўны збор яго вершаў выдаў у другой палове стагоддзя будучы нобелеўскі лаўрэат [[Джазуэ Кардучы]].
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Джусці Джузэпэ}}
[[Катэгорыя:Паэты Італіі]]
[[Катэгорыя:Італьянскамоўныя паэты]]
[[Катэгорыя:Паэты XIX стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Сатырыкі]]
9qsr586axqcjlimpbfohpxk2o9157sa
Размовы з удзельнікам:Kitikov
3
717156
4191717
2022-08-22T09:51:06Z
Vladimir Solovjev
693
Vladimir Solovjev перанёс старонку [[Размовы з удзельнікам:Kitikov]] у [[Размовы з удзельнікам:Etažy]]: Аўтаматычна перанесена старонка пры змене імя ўдзельніка з «[[Special:CentralAuth/Kitikov|Kitikov]]» на «[[Special:CentralAuth/Etažy|Etažy]]»
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Размовы з удзельнікам:Etažy]]
qxtfx20btevhw7r2h5fuc7hsul9cmi1
Міхаіл Іванавіч Барысенка
0
717157
4191728
2022-08-22T10:25:30Z
Паўлюк Шапецька
37440
Новая старонка: «{{Вучоны}} {{Цёзкі2|Барысенка}} '''Міхаіл Іванавіч Барысенка''' ({{ДН|25|7|1917}}, в. [[Глыбоцкае]], Гомельскі раён, Гомельская вобласць — {{ДС|2|1|1984}}, г. [[Масква]]) — беларускі спецыяліст у галіне распрацоўкі сістэм кіравання для ракетна-касмічнай прамысловасці. Док...»
wikitext
text/x-wiki
{{Вучоны}}
{{Цёзкі2|Барысенка}}
'''Міхаіл Іванавіч Барысенка''' ({{ДН|25|7|1917}}, в. [[Глыбоцкае]], Гомельскі раён, Гомельская вобласць — {{ДС|2|1|1984}}, г. [[Масква]]) — беларускі спецыяліст у галіне распрацоўкі сістэм кіравання для ракетна-касмічнай прамысловасці. [[Доктар тэхнічных навук]] (1978), [[прафесар]] (1965). Член-карэспандэнт АН СССР (1981).
== Біяграфія ==
Скончыў [[Маскоўскі энергетычны інстытут]] (радыётэхнічны факультэт, 1941), Маскоўскае вышэйшае каманднае агульнавайскавое вучылішча імя Вярхоўнага Савета РСФСР (1942).
Месца працы, пасада: НДІ № 885 Міністэрства прамысловасці сродкаў сувязі СССР (з 1945, начальнік аддзела), НДІ прыборабудавання (з 1963, начальнік аддзялення, галоўны канструктар), Маскоўскі навукова-даследчы радыётэхнічны інстытут (1974—1984, з 1976 — дырэктар).
Навуковыя інтарэсы: сістэмы кіравання ракет-носьбітаў, міжпланетных касмічных апаратаў, штучных спадарожнікаў Зямлі.
== Узнагароды ==
Званне «[[Герой Сацыялістычнай Працы]]» (1957), [[Ленінская прэмія]] (1960), [[Дзяржаўная прэмія СССР]] (1978), [[Ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга|ордэны Працоўнага Чырвонага Сцяга]], [[ордэн Чырвонай Зоркі|Чырвонай Зоркі]], [[ордэн Айчыннай вайны|Айчыннай вайны]] 2-й ступені і інш.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* Барысенка Міхаіл Іванавіч / У. С. Ларыёнаў // Беларуская энцыклапедыя : у 18 т. — Мінск, 2004. — Т. 18, кн. 2. — С. 346.
* Борисенко Михаил Иванович // Регионы Беларуси : энциклопедия : в 7 т. — Минск, 2012. — Т. 3 : Гомельская область : в 2 кн., кн. 1. — С. 48.
* Борисенко Михаил Иванович // Изобретатель. — 2015. — № 7. — С. 36.
* Борисенко — космический управленец / К. И. Баландин // Беларусь и космос. — Минск, 2016. — С. 15—17.
{{DEFAULTSORT:Барысенка Міхаіл Іванавіч}}
[[Катэгорыя:Старшыя лейтэнанты СССР]]
32ifzvasbf4a091zgza6o9fmk282geu
Катэгорыя:Старшыя лейтэнанты СССР
14
717158
4191730
2022-08-22T10:26:55Z
Паўлюк Шапецька
37440
Новая старонка: «[[Катэгорыя:Афіцэры СССР]] [[Катэгорыя:Старшыя лейтэнанты]]»
wikitext
text/x-wiki
[[Катэгорыя:Афіцэры СССР]]
[[Катэгорыя:Старшыя лейтэнанты]]
m2iw51ysiw9yd2rph497lv3ri8botsn
4191733
4191730
2022-08-22T10:30:48Z
Artsiom91
31770
wikitext
text/x-wiki
[[Катэгорыя:Афіцэры СССР]]
[[Катэгорыя:Старшыя лейтэнанты|СССР]]
mef6d4idv33ieryzkm88byw8twvka4i
Катэгорыя:Ігракі ФК Куньшань
14
717159
4191732
2022-08-22T10:29:04Z
Artsiom91
31770
Новая старонка: «''У гэту катэгорыю заносяцца футбалісты, якія выступаюць цяпер ці што выступалі ў мінулым за футбольны клуб [[ФК Куньшань|«Куньшань»]].'' [[Катэгорыя:Футбалісты паводле клубаў Кітая|Куньшань]] [[Катэгорыя:ФК Куньшань]] [[Катэгорыя:Постаці Цзянсу]]»
wikitext
text/x-wiki
''У гэту катэгорыю заносяцца футбалісты, якія выступаюць цяпер ці што выступалі ў мінулым за футбольны клуб [[ФК Куньшань|«Куньшань»]].''
[[Катэгорыя:Футбалісты паводле клубаў Кітая|Куньшань]]
[[Катэгорыя:ФК Куньшань]]
[[Катэгорыя:Постаці Цзянсу]]
rax9lwl87gkfuo292o07k6pqp14dicc
Ігар Дзмітрыевіч Бельскі
0
717160
4191737
2022-08-22T10:42:41Z
Rymchonak
22863
Новая старонка: «{{Асоба}} '''Ігар Дзмітрыевіч Бельскі''' ({{lang-ru|Игорь Дмитриевич Бельский}}; {{ДН|28|3|1925}} — {{ДС|3|7|1999}}) — савецкі і расійскі артыст [[балет]]а, харэограф, педагог. Лаўрэат [[Сталінская прэмія|Сталінскай прэміі]] (1951), Заслужаны артыст РСФСР (1955), Народны артыст РСФ...»
wikitext
text/x-wiki
{{Асоба}}
'''Ігар Дзмітрыевіч Бельскі''' ({{lang-ru|Игорь Дмитриевич Бельский}}; {{ДН|28|3|1925}} — {{ДС|3|7|1999}}) — савецкі і расійскі артыст [[балет]]а, харэограф, педагог. Лаўрэат [[Сталінская прэмія|Сталінскай прэміі]] (1951), Заслужаны артыст РСФСР (1955), Народны артыст РСФСР (1966).
== Біяграфія ==
Ігар Бельскі нарадзіўся 28 сакавіка 1925 года ў [[Ленінград]]зе ў сям’і вядомых танцораў вадэвіля. Вучыўся ў Ленінградскім харэаграфічным вучылішчы (педагогі А. І. Бачароў і А. В. Лапухова). У 1942 годзе, яшчэ студэнтам, пачаў выступаць на сцэне Дзяржаўнага акадэмічнага тэатра оперы і балета (ГАТОБ) ім. С. М. Кірава, бо з-за вайны не хапала танцораў-мужчын. Афіцыйны яго дэбют адбыўся ў 1943 годзе пасля заканчэння вучылішча ў цыганскім танцы ў оперы «Русалка» і ў партыі Палаўчаніна («Князь Ігар»). У 1957 годзе скончыў акцёрскі факультэт ДІТІСа. У 1943—1963 гадах быў артыстам балета ў Тэатры ім. Кірава.
У 1962—1973 гадах — галоўны балетмайстар Ленінградскага Малога тэатра, у 1973—1977 гадах — Тэатра ім. Кірава, у 1977—1978 гадах — Каірскага балета, у 1979—1992 гадах — Ленінградскага мюзік-хола. У 1946—1966 гадах — выкладчык ЛГУ. У 1962—1964 і 1966—1999 гадах — педагог балетмайстарскага аддзялення Ленінградскай кансерваторыі, у 1982 годзе атрымаў званне прафесара. У 1992—1999 гадах мастацкі кіраўнік Акадэміі рускага балета ім. А. Я. Ваганавай.
Атрымаў вядомасць як яркі характэрны танцоўшчык, выканаўца гратэскавых і пантамімных партый. Адны з лепшых яго партый: Шурале («Шурале» Ф. З. Яруліна; [[Сталінская прэмія]], 1951) і Нуралі («Бахчысарайскі фантан» Б. В. Асаф’ева). Сярод іншых яго роляў: Мака («Сцежкай грому» К. Караева), Тибальд і Север’ян («Рамэа і Джульета» і «Каменная кветка» С. С. Пракоф’ева), Эспада («Дон Кіхот» Л. Ф. Мінкуса). Праявіў сябе як балетмайстар-наватар. Паставіў на сцэне Тэатра ім. Кірава «Бераг надзеі» А. П. Пятрова (1959) і «Ленінградскую сімфонію» на музыку Д. Д. Шастаковіча (1961), у якіх развіваюцца прынцыпы «танцавальнага сімфанізму» Ф. В. Лапухова. Сярод іншых яго пастановак у Ленінградскім Малым тэатры: «Канёк-Гарбунок» Р. К. Шчадрына (1963), «Адзінаццатая сімфонія» на музыку Шастаковіча (1966), «Шчаўкунок» П. І. Чайкоўскага (1969). Сярод выхаванцаў Бельскага артысты балета Мікалай Баярчыкаў, Ірына Генслер, Канстанцін Рассадзін і іншыя. Зняўся ў фільмах-балетах «Майстры савецкага балета», «Вялікі канцэрт», «Харэаграфічныя мініяцюры».
Памёр 3 ліпеня 1999 года ў Санкт-Пецярбургу ад інсульту. Пахаваны на «Літаратарскіх мастках» Волкаўскіх могілак Санкт-Пецярбурга.
lphgq0uikt3h1lrl309oqu89wi4kpqc
4191739
4191737
2022-08-22T10:45:11Z
Rymchonak
22863
wikitext
text/x-wiki
{{цёзкі2|Бельскі}}
{{Асоба}}
'''Ігар Дзмітрыевіч Бельскі''' ({{lang-ru|Игорь Дмитриевич Бельский}}; {{ДН|28|3|1925}} — {{ДС|3|7|1999}}) — савецкі і расійскі артыст [[балет]]а, харэограф, педагог. Лаўрэат [[Сталінская прэмія|Сталінскай прэміі]] (1951), Заслужаны артыст РСФСР (1955), Народны артыст РСФСР (1966).
== Біяграфія ==
Ігар Бельскі нарадзіўся 28 сакавіка 1925 года ў [[Ленінград]]зе ў сям’і вядомых танцораў вадэвіля. Вучыўся ў Ленінградскім харэаграфічным вучылішчы (педагогі А. І. Бачароў і А. В. Лапухова). У 1942 годзе, яшчэ студэнтам, пачаў выступаць на сцэне Дзяржаўнага акадэмічнага тэатра оперы і балета (ГАТОБ) ім. С. М. Кірава, бо з-за вайны не хапала танцораў-мужчын. Афіцыйны яго дэбют адбыўся ў 1943 годзе пасля заканчэння вучылішча ў цыганскім танцы ў оперы «Русалка» і ў партыі Палаўчаніна («Князь Ігар»). У 1957 годзе скончыў акцёрскі факультэт ДІТІСа. У 1943—1963 гадах быў артыстам балета ў Тэатры ім. Кірава.
У 1962—1973 гадах — галоўны балетмайстар Ленінградскага Малога тэатра, у 1973—1977 гадах — Тэатра ім. Кірава, у 1977—1978 гадах — Каірскага балета, у 1979—1992 гадах — Ленінградскага мюзік-хола. У 1946—1966 гадах — выкладчык ЛГУ. У 1962—1964 і 1966—1999 гадах — педагог балетмайстарскага аддзялення Ленінградскай кансерваторыі, у 1982 годзе атрымаў званне прафесара. У 1992—1999 гадах мастацкі кіраўнік Акадэміі рускага балета ім. А. Я. Ваганавай.
Атрымаў вядомасць як яркі характэрны танцоўшчык, выканаўца гратэскавых і пантамімных партый. Адны з лепшых яго партый: Шурале («Шурале» Ф. З. Яруліна; [[Сталінская прэмія]], 1951) і Нуралі («Бахчысарайскі фантан» Б. В. Асаф’ева). Сярод іншых яго роляў: Мака («Сцежкай грому» К. Караева), Тибальд і Север’ян («Рамэа і Джульета» і «Каменная кветка» С. С. Пракоф’ева), Эспада («Дон Кіхот» Л. Ф. Мінкуса). Праявіў сябе як балетмайстар-наватар. Паставіў на сцэне Тэатра ім. Кірава «Бераг надзеі» А. П. Пятрова (1959) і «Ленінградскую сімфонію» на музыку Д. Д. Шастаковіча (1961), у якіх развіваюцца прынцыпы «танцавальнага сімфанізму» Ф. В. Лапухова. Сярод іншых яго пастановак у Ленінградскім Малым тэатры: «Канёк-Гарбунок» Р. К. Шчадрына (1963), «Адзінаццатая сімфонія» на музыку Шастаковіча (1966), «Шчаўкунок» П. І. Чайкоўскага (1969). Сярод выхаванцаў Бельскага артысты балета Мікалай Баярчыкаў, Ірына Генслер, Канстанцін Рассадзін і іншыя. Зняўся ў фільмах-балетах «Майстры савецкага балета», «Вялікі канцэрт», «Харэаграфічныя мініяцюры».
Памёр 3 ліпеня 1999 года ў Санкт-Пецярбургу ад інсульту. Пахаваны на «Літаратарскіх мастках» Волкаўскіх могілак Санкт-Пецярбурга.
aci1quy4dztv9c2nnutqmem4e3fewaq
4191813
4191739
2022-08-22T11:55:18Z
Artsiom91
31770
+ 17 катэгорый з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{цёзкі2|Бельскі}}
{{Тэатральны дзеяч}}
'''Ігар Дзмітрыевіч Бельскі''' ({{lang-ru|Игорь Дмитриевич Бельский}}; {{ДН|28|3|1925}} — {{ДС|3|7|1999}}) — савецкі і расійскі артыст [[балет]]а, харэограф, педагог. Лаўрэат [[Сталінская прэмія|Сталінскай прэміі]] (1951), Заслужаны артыст РСФСР (1955), Народны артыст РСФСР (1966).
== Біяграфія ==
Ігар Бельскі нарадзіўся 28 сакавіка 1925 года ў [[Ленінград]]зе ў сям’і вядомых танцораў вадэвіля. Вучыўся ў Ленінградскім харэаграфічным вучылішчы (педагогі А. І. Бачароў і А. В. Лапухова). У 1942 годзе, яшчэ студэнтам, пачаў выступаць на сцэне Дзяржаўнага акадэмічнага тэатра оперы і балета (ДАТОБ) імя С. М. Кірава, бо з-за вайны не хапала танцораў-мужчын. Афіцыйны яго дэбют адбыўся ў 1943 годзе пасля заканчэння вучылішча ў цыганскім танцы ў оперы «Русалка» і ў партыі Палаўчаніна («Князь Ігар»). У 1957 годзе скончыў акцёрскі факультэт ДІТІСа. У 1943—1963 гадах быў артыстам балета ў Тэатры імя Кірава.
У 1962—1973 гадах — галоўны балетмайстар Ленінградскага Малога тэатра, у 1973—1977 гадах — Тэатра імя Кірава, у 1977—1978 гадах — Каірскага балета, у 1979—1992 гадах — Ленінградскага мюзік-хола. У 1946—1966 гадах — выкладчык Ленінградскага харэаграфічнага вучылішча. У 1962—1964 і 1966—1999 гадах — педагог балетмайстарскага аддзялення Ленінградскай кансерваторыі, у 1982 годзе атрымаў званне прафесара. У 1992—1999 гадах мастацкі кіраўнік Акадэміі рускага балета імя А. Я. Ваганавай.
Атрымаў вядомасць як яркі характарны танцоўшчык, выканаўца гратэскавых і пантамімных партый. Адны з найлепшых яго партый: Шурале («Шурале» Ф. З. Яруліна; [[Сталінская прэмія]], 1951) і Нуралі («Бахчысарайскі фантан» Б. В. Асаф’ева). Сярод іншых яго роляў: Мака («Сцежкай грому» К. Караева), Тыбальд і Север’ян («Рамэа і Джульета» і «Каменная кветка» С. С. Пракоф’ева), Эспада («Дон Кіхот» Л. Ф. Мінкуса). Праявіў сябе як балетмайстар-наватар. Паставіў на сцэне Тэатра імя Кірава «Бераг надзеі» А. П. Пятрова (1959) і «Ленінградскую сімфонію» на музыку Д. Д. Шастаковіча (1961), у якіх развіваюцца прынцыпы «танцавальнага сімфанізму» Ф. В. Лапухова. Сярод іншых яго пастановак у Ленінградскім Малым тэатры: «Канёк-Гарбунок» Р. К. Шчадрына (1963), «Адзінаццатая сімфонія» на музыку Шастаковіча (1966), «Шчаўкунок» П. І. Чайкоўскага (1969). Сярод выхаванцаў Бельскага артысты балета Мікалай Баярчыкаў, Ірына Генслер, Канстанцін Рассадзін і іншыя. Зняўся ў фільмах-балетах «Майстры савецкага балета», «Вялікі канцэрт», «Харэаграфічныя мініяцюры».
Памёр 3 ліпеня 1999 года ў Санкт-Пецярбургу ад інсульту. Пахаваны на «Літаратарскіх мастках» Волкаўскіх могілак Санкт-Пецярбурга.
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Бельскі Ігар Дзмітрыевіч}}
[[Катэгорыя:Артысты балета СССР]]
[[Катэгорыя:Артысты балета Расіі]]
[[Катэгорыя:Артысты балета XX стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Балетмайстры СССР]]
[[Катэгорыя:Балетмайстры Расіі]]
[[Катэгорыя:Балетмайстры XX стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Харэографы СССР]]
[[Катэгорыя:Харэографы Расіі]]
[[Катэгорыя:Харэографы XX стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Балетныя педагогі СССР]]
[[Катэгорыя:Балетныя педагогі Расіі]]
[[Катэгорыя:Балетныя педагогі XX стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Лаўрэаты Сталінскай прэміі]]
[[Катэгорыя:Кавалеры ордэна Дружбы народаў]]
[[Катэгорыя:Балетмайстры Марыінскага тэатра]]
[[Катэгорыя:Балет Міхайлаўскага тэатра]]
[[Катэгорыя:Артысты балета Марыінскага тэатра]]
0d5tlw4sqry999hibtmxi971elumiez
4191814
4191813
2022-08-22T11:55:30Z
Artsiom91
31770
дададзена [[Катэгорыя:Памерлі ад інсульту]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{цёзкі2|Бельскі}}
{{Тэатральны дзеяч}}
'''Ігар Дзмітрыевіч Бельскі''' ({{lang-ru|Игорь Дмитриевич Бельский}}; {{ДН|28|3|1925}} — {{ДС|3|7|1999}}) — савецкі і расійскі артыст [[балет]]а, харэограф, педагог. Лаўрэат [[Сталінская прэмія|Сталінскай прэміі]] (1951), Заслужаны артыст РСФСР (1955), Народны артыст РСФСР (1966).
== Біяграфія ==
Ігар Бельскі нарадзіўся 28 сакавіка 1925 года ў [[Ленінград]]зе ў сям’і вядомых танцораў вадэвіля. Вучыўся ў Ленінградскім харэаграфічным вучылішчы (педагогі А. І. Бачароў і А. В. Лапухова). У 1942 годзе, яшчэ студэнтам, пачаў выступаць на сцэне Дзяржаўнага акадэмічнага тэатра оперы і балета (ДАТОБ) імя С. М. Кірава, бо з-за вайны не хапала танцораў-мужчын. Афіцыйны яго дэбют адбыўся ў 1943 годзе пасля заканчэння вучылішча ў цыганскім танцы ў оперы «Русалка» і ў партыі Палаўчаніна («Князь Ігар»). У 1957 годзе скончыў акцёрскі факультэт ДІТІСа. У 1943—1963 гадах быў артыстам балета ў Тэатры імя Кірава.
У 1962—1973 гадах — галоўны балетмайстар Ленінградскага Малога тэатра, у 1973—1977 гадах — Тэатра імя Кірава, у 1977—1978 гадах — Каірскага балета, у 1979—1992 гадах — Ленінградскага мюзік-хола. У 1946—1966 гадах — выкладчык Ленінградскага харэаграфічнага вучылішча. У 1962—1964 і 1966—1999 гадах — педагог балетмайстарскага аддзялення Ленінградскай кансерваторыі, у 1982 годзе атрымаў званне прафесара. У 1992—1999 гадах мастацкі кіраўнік Акадэміі рускага балета імя А. Я. Ваганавай.
Атрымаў вядомасць як яркі характарны танцоўшчык, выканаўца гратэскавых і пантамімных партый. Адны з найлепшых яго партый: Шурале («Шурале» Ф. З. Яруліна; [[Сталінская прэмія]], 1951) і Нуралі («Бахчысарайскі фантан» Б. В. Асаф’ева). Сярод іншых яго роляў: Мака («Сцежкай грому» К. Караева), Тыбальд і Север’ян («Рамэа і Джульета» і «Каменная кветка» С. С. Пракоф’ева), Эспада («Дон Кіхот» Л. Ф. Мінкуса). Праявіў сябе як балетмайстар-наватар. Паставіў на сцэне Тэатра імя Кірава «Бераг надзеі» А. П. Пятрова (1959) і «Ленінградскую сімфонію» на музыку Д. Д. Шастаковіча (1961), у якіх развіваюцца прынцыпы «танцавальнага сімфанізму» Ф. В. Лапухова. Сярод іншых яго пастановак у Ленінградскім Малым тэатры: «Канёк-Гарбунок» Р. К. Шчадрына (1963), «Адзінаццатая сімфонія» на музыку Шастаковіча (1966), «Шчаўкунок» П. І. Чайкоўскага (1969). Сярод выхаванцаў Бельскага артысты балета Мікалай Баярчыкаў, Ірына Генслер, Канстанцін Рассадзін і іншыя. Зняўся ў фільмах-балетах «Майстры савецкага балета», «Вялікі канцэрт», «Харэаграфічныя мініяцюры».
Памёр 3 ліпеня 1999 года ў Санкт-Пецярбургу ад інсульту. Пахаваны на «Літаратарскіх мастках» Волкаўскіх могілак Санкт-Пецярбурга.
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Бельскі Ігар Дзмітрыевіч}}
[[Катэгорыя:Артысты балета СССР]]
[[Катэгорыя:Артысты балета Расіі]]
[[Катэгорыя:Артысты балета XX стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Балетмайстры СССР]]
[[Катэгорыя:Балетмайстры Расіі]]
[[Катэгорыя:Балетмайстры XX стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Харэографы СССР]]
[[Катэгорыя:Харэографы Расіі]]
[[Катэгорыя:Харэографы XX стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Балетныя педагогі СССР]]
[[Катэгорыя:Балетныя педагогі Расіі]]
[[Катэгорыя:Балетныя педагогі XX стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Лаўрэаты Сталінскай прэміі]]
[[Катэгорыя:Кавалеры ордэна Дружбы народаў]]
[[Катэгорыя:Балетмайстры Марыінскага тэатра]]
[[Катэгорыя:Балет Міхайлаўскага тэатра]]
[[Катэгорыя:Артысты балета Марыінскага тэатра]]
[[Катэгорыя:Памерлі ад інсульту]]
lbl87cmjo42nkzebkm7wzxdmw76okpt
Аляксандр Данілавіч Шаколін
0
717161
4191740
2022-08-22T10:45:28Z
Паўлюк Шапецька
37440
Новая старонка: «{{Асоба}} '''Аляксандр Данілавіч Шаколін''' ({{ДН|3|1|1920}}, в. [[Высокае (Рагачоўскі раён)|Высокае]], [[Рагачоўскі раён]], [[Гомельская вобласць]] — {{ДС|25|11|1994}}, г. [[Сортавала]]) — трактарыст, [[Герой Сацыялістычнай Працы]] (1973). == Біяграфія == Атрымаў пачатковую адукацы...»
wikitext
text/x-wiki
{{Асоба}}
'''Аляксандр Данілавіч Шаколін''' ({{ДН|3|1|1920}}, в. [[Высокае (Рагачоўскі раён)|Высокае]], [[Рагачоўскі раён]], [[Гомельская вобласць]] — {{ДС|25|11|1994}}, г. [[Сортавала]]) — трактарыст, [[Герой Сацыялістычнай Працы]] (1973).
== Біяграфія ==
Атрымаў пачатковую адукацыю ў мясцовай школе. Самастойна вывучыўся на трактарыста, з 16 гадоў працаваў механізатарам у мясцовым калгасе. У 1940 годзе разам з сям’ёй пераехаў у Сартавальскі раён [[Карэлія|Карэліі]] і ўладкаваліся на працу ў мясцовы калгас. Неўзабаве пасля гэтага Аляксандр быў мабілізаваны ў [[Чырвоная Армія|Чырвоную Армію]]. Службу праходзіў у [[Ленінградская ваенная акруга|Ленінградскай ваеннай акрузе]].
У час [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] прымаў удзел у абароне Ленінграда, быў паранены. Пасля лячэння ў шпіталі вярнуўся на фронт. Удзельнічаў у баях пад горадам [[Вялікія Лукі]], дзе атрымаў цяжкае раненне. Пасля лячэння быў накіраваны на нестраявую пасаду ў тылавую частку.
Пасля дэмабілізацыі працаваў рабочым, затым механізатарам у вучэбна-вопытнай гаспадарцы Сартавальскага сельскагаспадарчага тэхнікума. У 1960 годзе перайшоў у саўгас «Сартавальский» і зарэкамендаваў сябе як спецыяліст па вырошчванні бульбы і нарыхтоўцы кармавых культур. У 1973 годзе дамогся рэкорднага ўраджаю, сабраўшы ў сярэднім па 266 цэнтнераў бульбы з гектара. У гэтым жа годзе за вялікія поспехі, дасягнутыя ва Усесаюзным сацыялістычным спаборніцтве, і праяўленую працоўную доблесць ў выкананні прынятых абавязацельстваў па павелічэнні вытворчасці і продажу збожжа і іншых прадуктаў земляробства яму было прысвоена званне Героя Сацыялістычнай Працы з уручэннем ордэна Леніна і залатога медаля «Серп і Молат».
== Узнагароды ==
Узнагароджаны [[Ордэн Леніна|ордэнамі Леніна]] (1973), [[ордэн Айчыннай вайны|Айчыннай вайны]] II-й ступені (1985) і [[ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга|Працоўнага Чырвонага Сцяга]] (1966), медалямі. Двойчы прымаў удзел у Выставе дасягненняў народнай гаспадаркі СССР (1968, 1970).
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* Призвание : рассказы о Героях Соц. Труда. — Петрозаводск : Карелия, 1975. — C. 232—241.
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Шаколін Аляксандр Данілавіч}}
q300vnrasigsws78r38du5cd9hudnkj
4191774
4191740
2022-08-22T11:13:56Z
Artsiom91
31770
wikitext
text/x-wiki
{{Асоба}}
'''Аляксандр Данілавіч Шаколін''' ({{ДН|3|1|1920}}, в. [[Высокае (Рагачоўскі раён)|Высокае]], [[Рагачоўскі раён]], [[Гомельская вобласць]] — {{ДС|25|11|1994}}, [[Сортавала]]) — трактарыст, [[Герой Сацыялістычнай Працы]] (1973).
== Біяграфія ==
Атрымаў пачатковую адукацыю ў мясцовай школе. Самастойна вывучыўся на трактарыста, з 16 гадоў працаваў механізатарам у мясцовым калгасе. У 1940 годзе разам з сям’ёй пераехаў у Сартавальскі раён [[Карэлія|Карэліі]] і ўладкаваліся на працу ў мясцовы калгас. Неўзабаве пасля гэтага Аляксандр быў мабілізаваны ў [[Чырвоная Армія|Чырвоную Армію]]. Службу праходзіў у [[Ленінградская ваенная акруга|Ленінградскай ваеннай акрузе]].
У час [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] прымаў удзел у абароне Ленінграда, быў паранены. Пасля лячэння ў шпіталі вярнуўся на фронт. Удзельнічаў у баях пад горадам [[Вялікія Лукі]], дзе атрымаў цяжкае раненне. Пасля лячэння быў накіраваны на нестраявую пасаду ў тылавую часць.
Пасля дэмабілізацыі працаваў рабочым, затым механізатарам у вучэбна-вопытнай гаспадарцы Сартавальскага сельскагаспадарчага тэхнікума. У 1960 годзе перайшоў у саўгас «Сартавальскі» і зарэкамендаваў сябе як спецыяліст па вырошчванні бульбы і нарыхтоўцы кармавых культур. У 1973 годзе дамогся рэкорднага ўраджаю, сабраўшы ў сярэднім па 266 цэнтнераў бульбы з гектара. У гэтым жа годзе за вялікія поспехі, дасягнутыя ва Усесаюзным сацыялістычным спаборніцтве, і праяўленую працоўную доблесць ў выкананні прынятых абавязацельстваў па павелічэнні вытворчасці і продажу збожжа і іншых прадуктаў земляробства яму было прысвоена званне Героя Сацыялістычнай Працы з уручэннем ордэна Леніна і залатога медаля «Серп і Молат».
== Узнагароды ==
Узнагароджаны [[Ордэн Леніна|ордэнамі Леніна]] (1973), [[ордэн Айчыннай вайны|Айчыннай вайны]] II-й ступені (1985) і [[ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга|Працоўнага Чырвонага Сцяга]] (1966), медалямі. Двойчы прымаў удзел у Выстаўцы дасягненняў народнай гаспадаркі СССР (1968, 1970).
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* Призвание : рассказы о Героях Соц. Труда. — Петрозаводск : Карелия, 1975. — C. 232—241.
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Шаколін Аляксандр Данілавіч}}
[[Катэгорыя:Удзельнікі Вялікай Айчыннай вайны]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Рагачоўскім раёне]]
9pmjeilxpetjbl7zz2m8f02wx0hvb5t
Фёдар Іванавіч Трызна
0
717162
4191745
2022-08-22T10:53:47Z
Паўлюк Шапецька
37440
Новая старонка: «{{Асоба}} '''Фёдар Іванавіч Трызна''' ({{ДН|1|3|1900}}, г. [[Мазыр]], [[Гомельская вобласць]] — {{ДС|1|7|1967}}, [[Расія]]) — работнік сельскай гаспадаркі (заатэхнік, дырэктар саўгаса), Герой Сацыялістычнай Працы (1949). == Біяграфія == Пасля заканчэння інстытута працаваў навук...»
wikitext
text/x-wiki
{{Асоба}}
'''Фёдар Іванавіч Трызна''' ({{ДН|1|3|1900}}, г. [[Мазыр]], [[Гомельская вобласць]] — {{ДС|1|7|1967}}, [[Расія]]) — работнік сельскай гаспадаркі (заатэхнік, дырэктар саўгаса), Герой Сацыялістычнай Працы (1949).
== Біяграфія ==
Пасля заканчэння інстытута працаваў навуковым супрацоўнікам Пушкінскай заатэхнічнай лабараторыі ў [[Ленінградская вобласць|Ленінградскай вобласці]]. Перад самай вайной абараніў дысертацыю на суісканне вучонай ступені кандыдата сельскагаспадарчых навук.
У час [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] разам з лабараторыяй быў адпраўлены ў тыл. Ён асабіста забяспечваў эвакуацыю пародзістых кароў. З 1942 года працаваў старшым заатэхнікам саўгаса «Лясныя Паляны» [[Маскоўская вобласць|Маскоўскай вобласці]], які спецыялізаваўся на вырошчванні племяннога маладняку буйной рагатай жывёлы. Дзякуючы намаганням Ф. І. Трызны ў 1947 годзе саўгас атрымаў па 4596 кілаграмаў малака з утрыманнем 161,6 кілаграмы малочнага тлушчу ад каровы. У наступным годзе саўгас палепшыў свае паказчыкі, атрымаўшы ад 65 кароў ужо па 5785 кілаграмаў малака з утрыманнем 212 кілаграмаў малочнага тлушчу ад каровы.
Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 9 кастрычніка 1949 года за атрыманне высокай прадукцыйнасці жывёлагадоўлі ў 1948 годзе пры выкананні саўгасамі плана здачы дзяржаве прадуктаў жывёлагадоўлі і паляводства і выкананні дзяржаўнага плана развіцця жывёлагадоўлі па ўсіх відах жывёлы было прысвоена званне Героя Сацыялістычнай Працы з уручэннем ордэна Леніна і залатога медаля «Серп і Молат».
У 1952 годзе быў прызначаны галоўным заатэхнікам, у 1954 годзе стаў дырэктарам саўгаса «Лясныя Паляны». З 1960 года на заслужаным адпачынку.
Выбіраўся дэпутатам [[Вярхоўны Савет РСФСР|Вярхоўнага Савета РСФСР]], мясцовых Саветаў дэпутатаў працоўных.
== Узнагароды ==
Узнагароджаны двума [[ордэн Леніна|ордэнамі Леніна]], [[ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга|Працоўнага Чырвонага Сцяга]], [[Ордэн «Знак Пашаны»|ордэнам «Знак Пашаны»]], медалямі, заслужаны заатэхнік РСФСР.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Гомельская вобласць / Акадэмія навук БССР, Інстытут мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору, Беларуская Савецкая Энцыклапедыя; рэдкалегія: С. В. Марцэлеў (галоўны рэдактар) [і інш.]. — Мінск, 1985. — С. 258.
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Трызна Фёдар Іванавіч}}
[[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнага Савета РСФСР 4 склікання]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнага Савета РСФСР 5 склікання]]
0gug4flyvlrjq5v6nt7ea9ykqc8hm1t
Катэгорыя:Паветы Паўночнай Карэі
14
717163
4191748
2022-08-22T10:55:54Z
Artsiom91
31770
Новая старонка: «[[Катэгорыя:Адміністрацыйныя адзінкі другога ўзроўню|Паўночная Карэя]] [[Катэгорыя:Адміністрацыйны падзел Паўночнай Карэі]]»
wikitext
text/x-wiki
[[Катэгорыя:Адміністрацыйныя адзінкі другога ўзроўню|Паўночная Карэя]]
[[Катэгорыя:Адміністрацыйны падзел Паўночнай Карэі]]
5sip5nvfi2ot3rpv70sp37xvp1ttgfb
Катэгорыя:Адміністрацыйны падзел Паўночнай Карэі
14
717164
4191749
2022-08-22T10:57:17Z
Artsiom91
31770
Новая старонка: «[[Катэгорыя:Адміністрацыйны падзел паводле краін|Паўночная Карэя]] [[Катэгорыя:Адміністрацыйны падзел краін Азіі|Паўночная Карэя]] [[Катэгорыя:Геаграфія Карэйскай Народна-Дэмакратычнай Рэспублікі]]»
wikitext
text/x-wiki
[[Катэгорыя:Адміністрацыйны падзел паводле краін|Паўночная Карэя]]
[[Катэгорыя:Адміністрацыйны падзел краін Азіі|Паўночная Карэя]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Карэйскай Народна-Дэмакратычнай Рэспублікі]]
dgrbo1hw0mw44uzpvjbcd4paq95sd7r
Катэгорыя:Гарады прамога падпарадкавання Паўночнай Карэі
14
717165
4191760
2022-08-22T11:01:58Z
Artsiom91
31770
Новая старонка: «[[Катэгорыя:Адміністрацыйны падзел Паўночнай Карэі]] [[Катэгорыя:Адміністрацыйныя адзінкі першага ўзроўню|Паўночная Карэя]]»
wikitext
text/x-wiki
[[Катэгорыя:Адміністрацыйны падзел Паўночнай Карэі]]
[[Катэгорыя:Адміністрацыйныя адзінкі першага ўзроўню|Паўночная Карэя]]
e7i7eiet60f008x33ygww7n2i48uzit
4191762
4191760
2022-08-22T11:02:08Z
Artsiom91
31770
дададзена [[Катэгорыя:Гарады Паўночнай Карэі]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
[[Катэгорыя:Адміністрацыйны падзел Паўночнай Карэі]]
[[Катэгорыя:Адміністрацыйныя адзінкі першага ўзроўню|Паўночная Карэя]]
[[Катэгорыя:Гарады Паўночнай Карэі]]
t33sfiru84zmhfbbeazdyoys8nmtes0
Катэгорыя:Спецыяльныя адміністрацыйныя рэгіёны Паўночнай Карэі
14
717166
4191763
2022-08-22T11:02:28Z
Artsiom91
31770
Новая старонка: «[[Катэгорыя:Адміністрацыйны падзел Паўночнай Карэі]] [[Катэгорыя:Адміністрацыйныя адзінкі першага ўзроўню|Паўночная Карэя]]»
wikitext
text/x-wiki
[[Катэгорыя:Адміністрацыйны падзел Паўночнай Карэі]]
[[Катэгорыя:Адміністрацыйныя адзінкі першага ўзроўню|Паўночная Карэя]]
e7i7eiet60f008x33ygww7n2i48uzit
Катэгорыя:Турызм у Паўночнай Карэі
14
717167
4191764
2022-08-22T11:04:45Z
Artsiom91
31770
Новая старонка: «[[Катэгорыя:Турызм паводле краін|Паўночная Карэя]] [[Катэгорыя:Эканоміка КНДР]] [[Катэгорыя:Культура КНДР]]»
wikitext
text/x-wiki
[[Катэгорыя:Турызм паводле краін|Паўночная Карэя]]
[[Катэгорыя:Эканоміка КНДР]]
[[Катэгорыя:Культура КНДР]]
ci7mz4dqqnd3bk3gxs5kcdm9umb52q9
М. Ф. Рабчэўскі
0
717168
4191766
2022-08-22T11:10:19Z
Чаховіч Уладзіслаў
4656
Перасылае да [[Міхаіл Фёдаравіч Рабчэўскі]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Міхаіл Фёдаравіч Рабчэўскі]]
sqrq4t13f0bb4vpfi3rmxnts5r5196t
Варвара Міхайлаўна Саламаха
0
717169
4191768
2022-08-22T11:11:25Z
Паўлюк Шапецька
37440
Новая старонка: «{{Асоба}} {{цёзкі2|Саламаха}} '''Варвара Міхайлаўна Саламаха''' (нар. {{ДН|25|5|1934}}, в. [[Рэпін (Акцябрскі раён)|Рэпін]], [[Акцябрскі раён]], [[Гомельская вобласць]]) — работнік лёгкай прамысловасці (ткачыха), [[Герой Сацыялістычнай Працы]] (1971). == Біяграфія == Скончыла 7...»
wikitext
text/x-wiki
{{Асоба}}
{{цёзкі2|Саламаха}}
'''Варвара Міхайлаўна Саламаха''' (нар. {{ДН|25|5|1934}}, в. [[Рэпін (Акцябрскі раён)|Рэпін]], [[Акцябрскі раён]], [[Гомельская вобласць]]) — работнік лёгкай прамысловасці (ткачыха), [[Герой Сацыялістычнай Працы]] (1971).
== Біяграфія ==
Скончыла 7 класаў школы ў пасёлку [[Глуша (пасёлак)|Глуша]] [[Бабруйскі раён|Бабруйскага раёна]] [[Магілёўская вобласць|Магілёўскай вобласці]]. У 1951 годзе пераехала ў [[Мінск]] і была прынята на тонкасуконны камбінат вучаніцай ткачыхі. У 1952 годзе паступіла вучыцца на завочнае аддзяленне Усесаюзнага тэхнікума лёгкай прамысловасці ў Мінску. З 1952 па 1992 год працавала ткачыхай на Мінскім тонкасуконным камбінаце (цяпер ААТ «Сукно»). За высокія вытворчыя дасягненні ў сёмай пяцігодцы была ўзнагароджана [[ордэн Леніна|ордэнам Леніна]].
Пэўны час працавала майстрам вытворчага навучання прафесійна-тэхнічнага вучылішча № 43 г. Мінска.
== Узнагароды ==
Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 5 красавіка 1971 г. за выдатныя поспехі ў датэрміновым выкананні заданняў пяцігадовага плана і вялікі творчы ўклад у развіццё вытворчасці тканін, трыкатажу, абутку, швейных вырабаў і іншай прадукцыі лёгкай прамысловасці Варвары Міхайлаўне Саламаха было прысвоена званне Героя Сацыялістычнай Працы з уручэннем ордэна Леніна і залатога медаля «Серп і Молат».
У 1978 годзе была ўзнагароджана ганаровым знакам «Выдатнік прафесійна-тэхнічнай адукацыі СССР».
Узнагароджана двума ордэнамі Леніна, медалямі. З’яўляецца ганаровым жыхаром Фрунзенскага раёна Мінска.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
Беларуская ССР : кароткая энцыклапедыя : у 5 т. – Мінск, 1981. – Т. 5. – С. 535.
Белорусская ССР : краткая энциклопедия : в 5 т. – Минск, 1982. – Т. 5. – С. 593.
Твои герои, Беларусь! Герои Социалистического Труда : биографический справочник. – Минск, 2014.– С. 208.
Труд, талант, доблесть : [документально-художественные очерки] : в 2 ч. / [составители: Е. Э. Павлюць, Б. И. Сушкевич, В. В. Шарпило]. – Минск : Беларусь, 1981. – Ч. 2. – С. 216–221.
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Саламаха Варвара Міхайлаўна}}
[[Катэгорыя:Дэлегаты XXIV з’езда КПСС]]
jaqe52uebzco1l6uq290qitl73re8lj
4191771
4191768
2022-08-22T11:13:14Z
Паўлюк Шапецька
37440
/* Літаратура */
wikitext
text/x-wiki
{{Асоба}}
{{цёзкі2|Саламаха}}
'''Варвара Міхайлаўна Саламаха''' (нар. {{ДН|25|5|1934}}, в. [[Рэпін (Акцябрскі раён)|Рэпін]], [[Акцябрскі раён]], [[Гомельская вобласць]]) — работнік лёгкай прамысловасці (ткачыха), [[Герой Сацыялістычнай Працы]] (1971).
== Біяграфія ==
Скончыла 7 класаў школы ў пасёлку [[Глуша (пасёлак)|Глуша]] [[Бабруйскі раён|Бабруйскага раёна]] [[Магілёўская вобласць|Магілёўскай вобласці]]. У 1951 годзе пераехала ў [[Мінск]] і была прынята на тонкасуконны камбінат вучаніцай ткачыхі. У 1952 годзе паступіла вучыцца на завочнае аддзяленне Усесаюзнага тэхнікума лёгкай прамысловасці ў Мінску. З 1952 па 1992 год працавала ткачыхай на Мінскім тонкасуконным камбінаце (цяпер ААТ «Сукно»). За высокія вытворчыя дасягненні ў сёмай пяцігодцы была ўзнагароджана [[ордэн Леніна|ордэнам Леніна]].
Пэўны час працавала майстрам вытворчага навучання прафесійна-тэхнічнага вучылішча № 43 г. Мінска.
== Узнагароды ==
Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 5 красавіка 1971 г. за выдатныя поспехі ў датэрміновым выкананні заданняў пяцігадовага плана і вялікі творчы ўклад у развіццё вытворчасці тканін, трыкатажу, абутку, швейных вырабаў і іншай прадукцыі лёгкай прамысловасці Варвары Міхайлаўне Саламаха было прысвоена званне Героя Сацыялістычнай Працы з уручэннем ордэна Леніна і залатога медаля «Серп і Молат».
У 1978 годзе была ўзнагароджана ганаровым знакам «Выдатнік прафесійна-тэхнічнай адукацыі СССР».
Узнагароджана двума ордэнамі Леніна, медалямі. З’яўляецца ганаровым жыхаром Фрунзенскага раёна Мінска.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* Беларуская ССР : кароткая энцыклапедыя : у 5 т. — Мінск, 1981. — Т. 5. — С. 535.
* Белорусская ССР : краткая энциклопедия : в 5 т. — Минск, 1982. — Т. 5. — С. 593.
* Твои герои, Беларусь! Герои Социалистического Труда : биографический справочник. — Минск, 2014.- С. 208.
* Труд, талант, доблесть : [документально-художественные очерки] : в 2 ч. / [составители: Е. Э. Павлюць, Б. И. Сушкевич, В. В. Шарпило]. — Минск : Беларусь, 1981. — Ч. 2. — С. 216—221.
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Саламаха Варвара Міхайлаўна}}
[[Катэгорыя:Дэлегаты XXIV з’езда КПСС]]
e06n8fu6ktcy2135yok15m7kh7d80dp
Вуліца К. Маркса (Магілёў)
0
717170
4191776
2022-08-22T11:20:08Z
Чаховіч Уладзіслаў
4656
Перасылае да [[Вуліца Карла Маркса (Магілёў)]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Вуліца Карла Маркса (Магілёў)]]
t8i6rm4ubh7c2qt12j97lhdtd82bvou
Кухарэнка
0
717171
4191779
2022-08-22T11:24:45Z
Паўлюк Шапецька
37440
Новая старонка: «'''Кухарэнка''' — прозвішча. == Вядомыя носьбіты == * [[Юрый Уладзіміравіч Кухарэнка]] (1919—1980) — савецкі і ўкраінскі [[археолаг]]. [[Доктар гістарычных навук]] ([[1966]]). * [[Іван Кухарэнка]]''' (нар. 1994) — [[беларусь|беларускі]] [[гандбаліст]], вуглавы (гандбол)|левы ву...»
wikitext
text/x-wiki
'''Кухарэнка''' — прозвішча.
== Вядомыя носьбіты ==
* [[Юрый Уладзіміравіч Кухарэнка]] (1919—1980) — савецкі і ўкраінскі [[археолаг]]. [[Доктар гістарычных навук]] ([[1966]]).
* [[Іван Кухарэнка]]''' (нар. 1994) — [[беларусь|беларускі]] [[гандбаліст]], [[вуглавы (гандбол)|левы вуглавы]].
* [[Анатоль Васілевіч Кухарэнка]] ({{ДН|15|1|1951}}, в. [[Масцілавічы]], [[Мінская вобласць]]) — беларускі [[архітэктар]].
* [[Наталля Рыгораўна Кухарэнка]] (1909—1992) — работнік сельскай гаспадаркі (даярка), Герой Сацыялістычнай Працы (1954).
{{неадназначнасць}}
ouosevfx1urrcytbp7km0xn8l9x9lad
4191781
4191779
2022-08-22T11:24:58Z
Паўлюк Шапецька
37440
/* Вядомыя носьбіты */
wikitext
text/x-wiki
'''Кухарэнка''' — прозвішча.
== Вядомыя носьбіты ==
* [[Юрый Уладзіміравіч Кухарэнка]] (1919—1980) — савецкі і ўкраінскі [[археолаг]]. [[Доктар гістарычных навук]] ([[1966]]).
* [[Іван Кухарэнка]] (нар. 1994) — [[беларусь|беларускі]] [[гандбаліст]], [[вуглавы (гандбол)|левы вуглавы]].
* [[Анатоль Васілевіч Кухарэнка]] ({{ДН|15|1|1951}}, в. [[Масцілавічы]], [[Мінская вобласць]]) — беларускі [[архітэктар]].
* [[Наталля Рыгораўна Кухарэнка]] (1909—1992) — работнік сельскай гаспадаркі (даярка), Герой Сацыялістычнай Працы (1954).
{{неадназначнасць}}
c6pg0ykg7bzk9y5zp0yojha26sg6dj2
4191782
4191781
2022-08-22T11:25:18Z
Rymchonak
22863
/* Вядомыя носьбіты */
wikitext
text/x-wiki
'''Кухарэнка''' — прозвішча.
== Вядомыя носьбіты ==
* [[Юрый Уладзіміравіч Кухарэнка]] (1919—1980) — савецкі і украінскі [[археолаг]]. [[Доктар гістарычных навук]] ([[1966]]).
* [[Іван Кухарэнка]] (нар. 1994) — [[беларусь|беларускі]] [[гандбаліст]], [[вуглавы (гандбол)|левы вуглавы]].
* [[Анатоль Васілевіч Кухарэнка]] ({{ДН|15|1|1951}}, в. [[Масцілавічы]], [[Мінская вобласць]]) — беларускі [[архітэктар]].
* [[Наталля Рыгораўна Кухарэнка]] (1909—1992) — работнік сельскай гаспадаркі (даярка), Герой Сацыялістычнай Працы (1954).
{{неадназначнасць}}
8gl70e0zykl222ju5khhws86xs67usf
4191783
4191782
2022-08-22T11:25:33Z
Паўлюк Шапецька
37440
/* Вядомыя носьбіты */
wikitext
text/x-wiki
'''Кухарэнка''' — прозвішча.
== Вядомыя носьбіты ==
* [[Анатоль Васілевіч Кухарэнка]] ({{ДН|15|1|1951}}, в. [[Масцілавічы]], [[Мінская вобласць]]) — беларускі [[архітэктар]].
* [[Іван Кухарэнка]] (нар. 1994) — [[беларусь|беларускі]] [[гандбаліст]], [[вуглавы (гандбол)|левы вуглавы]].
* [[Наталля Рыгораўна Кухарэнка]] (1909—1992) — работнік сельскай гаспадаркі (даярка), Герой Сацыялістычнай Працы (1954).
* [[Юрый Уладзіміравіч Кухарэнка]] (1919—1980) — савецкі і украінскі [[археолаг]]. [[Доктар гістарычных навук]] ([[1966]]).
{{неадназначнасць}}
alut9ed0f8awtsw2844e2es8h3rot18
Наталля Рыгораўна Кухарэнка
0
717172
4191787
2022-08-22T11:35:10Z
Паўлюк Шапецька
37440
Новая старонка: «{{Асоба}} {{цёзкі2|Кухарэнка}} '''Наталля Рыгораўна Кухарэнка''' ({{ДН|26|12|1909}}, в. [[Балотня]], [[Рагачоўскі раён]], [[Гомельская вобласць]] — {{ДС|26|11|1992}}, [[Расія]]) — работнік сельскай гаспадаркі (даярка), [[Герой Сацыялістычнай Працы]] (1954). == Біяграфія == Рана застала...»
wikitext
text/x-wiki
{{Асоба}}
{{цёзкі2|Кухарэнка}}
'''Наталля Рыгораўна Кухарэнка''' ({{ДН|26|12|1909}}, в. [[Балотня]], [[Рагачоўскі раён]], [[Гомельская вобласць]] — {{ДС|26|11|1992}}, [[Расія]]) — работнік сельскай гаспадаркі (даярка), [[Герой Сацыялістычнай Працы]] (1954).
== Біяграфія ==
Рана засталася сіратой, таму яшчэ падлеткам была вымушана працаваць нароўні з дарослымі. Некаторы час знаходзілася ў [[Санкт-Пецярбург|Ленінградзе]], потым вярнулася на радзіму і чатыры гады працавала ў мясцовым саўгасе. У 1938 годзе пераехала ў [[Падмаскоўе]] і стала даяркай на малочнатаварнай ферме племзавода «Ніканаўскае» Бронніцкага (з 1965 года Раменскага) раёна [[Маскоўская вобласць|Маскоўскай вобласці]].
У 1951 годзе яна надаіла ад кожнай каровы ў сярэднім па 6992 кілаграмаў малака з утрыманнем 237 кілаграмаў малочнага тлушчу, у той час калі сярэдні надой па ферме склаў 6477 кілаграмаў малака на фуражную карову.
У наступныя гады Наталля Рыгораўна працягвала атрымліваць высокія надоі, шмат разоў з’яўлялася ўдзельніцай Выставы дасягненняў народнай гаспадаркі (ВДНГ) СССР, узнагароджвалася медалямі і была прэміравана аўтамашынай «Перамога».
Выбіралася дэпутатам Маскоўскага абласнога, Раменскага раённага і Ніканаўскага сельскага Саветаў дэпутатаў працоўных.
== Узнагароды ==
Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 8 сакавіка 1954 г. за дасягненне высокіх паказчыкаў у жывёлагадоўлі ў 1951 г. Наталлі Рыгораўне Кухарэнка было прысвоена званне Героя Сацыялістычнай Працы з уручэннем ордэна Леніна і залатога медаля «Серп і Молат». Узнагароджана сямю медалямі ВДНГ СССР.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* Край Раменский. Век XX : Очерки краеведа / М. Г. Аверьянова; журнал «Студенческій меридиан» и др. — Москва, 1998. — С. 177.
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Кухарэнка Наталля Рыгораўна}}
[[Катэгорыя:Дэпутаты Маскоўскага абласнога Савета дэпутатаў]]
hdmjk682avffswfsyd8cjj3xycq64dg
К. Багеміле
0
717173
4191788
2022-08-22T11:35:33Z
Maksim L.
13
Перасылае да [[Карл Вільгельмавіч Багеміле]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Карл Вільгельмавіч Багеміле]]
s1emarobm3tp6jbn3186kf4qmqdnbth
Катэгорыя:Дэпутаты Маскоўскага абласнога Савета дэпутатаў
14
717174
4191791
2022-08-22T11:37:08Z
Паўлюк Шапецька
37440
Новая старонка: «[[Катэгорыя:Постаці Маскоўскай вобласці]] [[Катэгорыя:Дэпутаты Расіі|Маскоўская вобласць]] [[Катэгорыя:Постаці РСФСР]]»
wikitext
text/x-wiki
[[Катэгорыя:Постаці Маскоўскай вобласці]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты Расіі|Маскоўская вобласць]]
[[Катэгорыя:Постаці РСФСР]]
2fzp71j5lr9sytplhz73iongqb5wbd0
4191792
4191791
2022-08-22T11:40:31Z
Паўлюк Шапецька
37440
wikitext
text/x-wiki
[[Катэгорыя:Постаці Маскоўскай вобласці]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты краёвых, абласных і акруговых советаў РСФСР]]
7noagk1u3bjezhfv8i1s9ouj6ei68f2
Катэгорыя:Дэпутаты краявых, абласных і акруговых саветаў РСФСР
14
717175
4191794
2022-08-22T11:41:01Z
Паўлюк Шапецька
37440
Новая старонка: «[[Катэгорыя:Дэпутаты Расіі]] [[Катэгорыя:Постаці РСФСР]] [[Катэгорыя:Дэпутаты краёвых, абласных і акруговых советаў СССР]]»
wikitext
text/x-wiki
[[Катэгорыя:Дэпутаты Расіі]]
[[Катэгорыя:Постаці РСФСР]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты краёвых, абласных і акруговых советаў СССР]]
3an6kh6hfml407ww8yuglep6q95h4mr
Мікалай Мікалаевіч Баярчыкаў
0
717176
4191795
2022-08-22T11:41:13Z
Rymchonak
22863
Новая старонка: «{{Асоба}} '''Мікалай Мікалаевіч Баярчыкаў''' ({{lang-ru|Никола́й Никола́евич Боя́рчиков}}; {{ДН|27|9|1935}} — {{ДС|22|3|2020}}) — савецкі і расійскі артыст балета і балетмайстар, галоўны балетмайстар Пермскага тэатра оперы і балета ім. П. І. Чайкоўскага ў 1971—1977 гадах, гал...»
wikitext
text/x-wiki
{{Асоба}}
'''Мікалай Мікалаевіч Баярчыкаў''' ({{lang-ru|Никола́й Никола́евич Боя́рчиков}}; {{ДН|27|9|1935}} — {{ДС|22|3|2020}}) — савецкі і расійскі артыст балета і балетмайстар, галоўны балетмайстар Пермскага тэатра оперы і балета ім. П. І. Чайкоўскага ў 1971—1977 гадах, галоўны балетмайстар, затым — мастацкі кіраўнік балетнай трупы Ленінградскага Малога тэатра оперы і балета — Санкт-Пецярбургскага тэатра оперы і балета імя М. П. Мусаргскага ў 1977—2007 гадах. Народны артыст РСФСР (1985).
{{зноскі}}
9hb0kkqhrbpr9yws4aqn6cp2iyxo1ku
Катэгорыя:Дэпутаты краявых, абласных і акруговых саветаў СССР
14
717177
4191796
2022-08-22T11:41:36Z
Паўлюк Шапецька
37440
Новая старонка: «[[Катэгорыя:Дэпутаты СССР]]»
wikitext
text/x-wiki
[[Катэгорыя:Дэпутаты СССР]]
8yvgfvvrqxw8pi3wgpmknwdtajialzd
Барыс Якаўлевіч Брэгвадзэ
0
717178
4191802
2022-08-22T11:46:51Z
Rymchonak
22863
Новая старонка: «{{Асоба}} '''Барыс Якаўлевіч Брэгвадзэ''' ({{ДН|19|3|1926}}, {{МН|Саратаў||}} — {{ДС|28|3|2012}}, {{МС|Санкт-Пецярбург||}}) — артыст [[балет]]а і педагог, саліст Ленінградскага тэатра оперы і балета ім. Кірава ў 1947—1967 гадах. Народны артыст РСФСР, прафесар, лаўрэат Сталінская...»
wikitext
text/x-wiki
{{Асоба}}
'''Барыс Якаўлевіч Брэгвадзэ''' ({{ДН|19|3|1926}}, {{МН|Саратаў||}} — {{ДС|28|3|2012}}, {{МС|Санкт-Пецярбург||}}) — артыст [[балет]]а і педагог, саліст Ленінградскага тэатра оперы і балета ім. Кірава ў 1947—1967 гадах. Народны артыст РСФСР, прафесар, лаўрэат [[Сталінская прэмія|Сталінскай прэміі]] II ступені (1951).
== Біяграфія ==
Барыс Якаўлевіч Брэгвадзэ нарадзіўся 19 сакавіка 1926 года ў Саратаве. Першапачатковую балетную адукацыю атрымаў у Саратаўскім тэатральным вучылішчы. У 1944 годзе скончыў студыю пры Саратаўскім тэатры оперы і балета. У 1942—1946 гадах быў артыстам Саратаўскага тэатра оперы і балета.
У 1946—1947 гадах вучыўся ў Ленінградскім харэаграфічным вучылішчы, у класе ўдасканалення педагога Б. В. Шаўрова, пасля чаго быў прыняты ў балетную трупу Ленінградскага тэатра оперы і балета ім. С. М. Кірава. Танчыў на сцэне да 1967 года. У 1961 годзе, яшчэ да заканчэння сцэнічнай кар’еры, пачаў выкладаць у Ленінградскім харэаграфічным вучылішчы.
У 1963 годзе скончыў Ленінградскі інстытут культуры ім. Н. К. Крупскай па спецыяльнасці «культурна-асветніцкая работа». У 1964 годзе стварыў і ўзначаліў інстытуцкую кафедру харэаграфіі, якой кіраваў аж да 2011 года. У 1984 годзе быў удастоены вучонага звання прафесара.
Акрамя таго, вёў пастановачную і педагагічную дзейнасць за мяжой. Выкладаў у Пражскай студыі балета (1970), Пражскім нацыянальным тэатры (1974, 1985, 1986, 1990), Венгерскім оперным тэатры (1979—1980), Нацыянальным оперным тэатры Фінляндыі (1981). У Праскім нацыянальным тэатры аднавіў «Вечар балета».
Памёр 28 сакавіка 2012 г. у Санкт-Пецярбургу.
1d0afu6whislcelyuxgfs2ulbmyq5jg
4191804
4191802
2022-08-22T11:47:40Z
Rymchonak
22863
wikitext
text/x-wiki
{{Асоба}}
'''Барыс Якаўлевіч Брэгвадзэ''' ({{ДН|19|3|1926}}, {{МН|Саратаў||}} — {{ДС|28|3|2012}}, {{МС|Санкт-Пецярбург||}}) — артыст [[балет]]а і педагог, саліст Ленінградскага тэатра оперы і балета ім. Кірава ў 1947—1967 гадах. Народны артыст РСФСР, прафесар, лаўрэат [[Сталінская прэмія|Сталінскай прэміі]] II ступені (1951).
== Біяграфія ==
Барыс Якаўлевіч Брэгвадзэ нарадзіўся 19 сакавіка 1926 года ў Саратаве. Першапачатковую балетную адукацыю атрымаў у Саратаўскім тэатральным вучылішчы. У 1944 годзе скончыў студыю пры Саратаўскім тэатры оперы і балета. У 1942—1946 гадах быў артыстам Саратаўскага тэатра оперы і балета.
У 1946—1947 гадах вучыўся ў Ленінградскім харэаграфічным вучылішчы, у класе ўдасканалення педагога Б. В. Шаўрова, пасля чаго быў прыняты ў балетную трупу Ленінградскага тэатра оперы і балета ім. С. М. Кірава. Танчыў на сцэне да 1967 года. У 1961 годзе, яшчэ да заканчэння сцэнічнай кар’еры, пачаў выкладаць у Ленінградскім харэаграфічным вучылішчы.
У 1963 годзе скончыў Ленінградскі інстытут культуры ім. Н. К. Крупскай па спецыяльнасці «культурна-асветніцкая работа». У 1964 годзе стварыў і ўзначаліў інстытуцкую кафедру харэаграфіі, якой кіраваў аж да 2011 года. У 1984 годзе быў удастоены вучонага звання прафесара.
Акрамя таго, вёў пастановачную і педагагічную дзейнасць за мяжой. Выкладаў у Пражскай студыі балета (1970), Пражскім нацыянальным тэатры (1974, 1985, 1986, 1990), Венгерскім оперным тэатры (1979—1980), Нацыянальным оперным тэатры Фінляндыі (1981). У Праскім нацыянальным тэатры аднавіў «Вечар балета».
Памёр 28 сакавіка 2012 г. у Санкт-Пецярбургу.
{{зноскі}}
jxv4at9y9107voi31gast1wkmfhlnlg
4191809
4191804
2022-08-22T11:51:02Z
Rymchonak
22863
wikitext
text/x-wiki
{{цёзкі2|Брэгвадзэ}}
{{Асоба}}
'''Барыс Якаўлевіч Брэгвадзэ''' ({{ДН|19|3|1926}}, {{МН|Саратаў||}} — {{ДС|28|3|2012}}, {{МС|Санкт-Пецярбург||}}) — артыст [[балет]]а і педагог, саліст Ленінградскага тэатра оперы і балета ім. Кірава ў 1947—1967 гадах. Народны артыст РСФСР, прафесар, лаўрэат [[Сталінская прэмія|Сталінскай прэміі]] II ступені (1951).
== Біяграфія ==
Барыс Якаўлевіч Брэгвадзэ нарадзіўся 19 сакавіка 1926 года ў Саратаве. Першапачатковую балетную адукацыю атрымаў у Саратаўскім тэатральным вучылішчы. У 1944 годзе скончыў студыю пры Саратаўскім тэатры оперы і балета. У 1942—1946 гадах быў артыстам Саратаўскага тэатра оперы і балета.
У 1946—1947 гадах вучыўся ў Ленінградскім харэаграфічным вучылішчы, у класе ўдасканалення педагога Б. В. Шаўрова, пасля чаго быў прыняты ў балетную трупу Ленінградскага тэатра оперы і балета ім. С. М. Кірава. Танчыў на сцэне да 1967 года. У 1961 годзе, яшчэ да заканчэння сцэнічнай кар’еры, пачаў выкладаць у Ленінградскім харэаграфічным вучылішчы.
У 1963 годзе скончыў Ленінградскі інстытут культуры ім. Н. К. Крупскай па спецыяльнасці «культурна-асветніцкая работа». У 1964 годзе стварыў і ўзначаліў інстытуцкую кафедру харэаграфіі, якой кіраваў аж да 2011 года. У 1984 годзе быў удастоены вучонага звання прафесара.
Акрамя таго, вёў пастановачную і педагагічную дзейнасць за мяжой. Выкладаў у Пражскай студыі балета (1970), Пражскім нацыянальным тэатры (1974, 1985, 1986, 1990), Венгерскім оперным тэатры (1979—1980), Нацыянальным оперным тэатры Фінляндыі (1981). У Праскім нацыянальным тэатры аднавіў «Вечар балета».
Памёр 28 сакавіка 2012 г. у Санкт-Пецярбургу.
{{зноскі}}
spu0pjsby6yiu7m1h39zbcljhscz0dk
Камітэт членаў Устаноўчага сходу
0
717179
4191803
2022-08-22T11:47:18Z
Evgen Lewandowskiy
63506
Новая старонка: «{{Орган выканаўчай улады |назва = Камітэт членаў Устаноўчага сходу |скарачэнне = КАМУС |арыгінальная назва = {{lang-ru|Комитет членов Учредительного собрания}} |эмблема = [[Файл:Red flag.svg|250px]] |подпіс эмблемы = Сцяг урада |дата стварэння = 8 чэ...»
wikitext
text/x-wiki
{{Орган выканаўчай улады
|назва = Камітэт членаў Устаноўчага сходу
|скарачэнне = КАМУС
|арыгінальная назва = {{lang-ru|Комитет членов Учредительного собрания}}
|эмблема = [[Файл:Red flag.svg|250px]]
|подпіс эмблемы = Сцяг урада
|дата стварэння = [[8 чэрвеня]] [[1918]] года
|папярэднік1 = [[Усерасійскі Устаноўчы сход]]
|дата скасавання = [[23 верасня]] [[1918]] года
|пераемнік = З’езд членаў Усерасійскага Устаноўчага сходу
|штаб-кватэра = [[Самара]]
}}
'''Камітэт членаў Устаноўчага сходу (КАМУС)''' ({{lang-ru|Комитет членов Учредительного собрания, КОМУЧ}}) — першы антыбальшавіцкі ўрад, які прэтэндаваў на статус усерасійскага, у перыяд [[Грамадзянская вайна ў Расіі|Грамадзянскай вайны]]. Кантраляваў тэрыторыю Сярэдняга [[Паволжа]], Паўднёвага [[Урал|Урала]] і [[Прыкам’е|Прыкам’я]].
Быў створаны 8 чэрвеня 1918 года у Самары, пасля таго як [[Чэхаславацкі корпус]] выбіў [[Бальшавікі|бальшавікоў]] з горада. Быў заснаваны пяццю [[Партыя сацыялістаў-рэвалюцыянераў|эсэрамі]], былымі членамі [[Усерасійскі Устаноўчы сход|Усерасійскага Устаноўчага сходу]]. На канец верасня 1918 года КАМУС складаўся з 97 чальцоў расійскіх сацыялістычных партый - эсэраў і [[Меншавікі|меншавікоў]]. Старшынёй Камітэта з'яўляўся лідэр эсэраў [[Віктар Міхайлавіч Чарноў|Віктар Чарноў]]. КАМУСу падпарадкоўвалася [[Народная армія КАМУСа]].
[[23 верасня]] [[1918]] года Камітэт членаў Устаноўчага сходу і [[Часовы Сібірскі ўрад (Омск)|омскі Часовы Сібірскі ўрад]] прынялі рашэнне аб утварэнні [[Часовы Усерасійскі ўрад|Часовага Усерасійскага ўрада]]. [[18 лістапада]] пасля прыходу адмірала [[Аляксандр Васільевіч Калчак|Калчака]] да ўлады і здзейсненага ім [[Дзяржаўны пераварот|дзяржаўнага перавароту]] сябры КАМУСа былі арыштаваныя, а некаторыя з іх пазней расстраляныя<ref>[https://web.archive.org/web/20071021212341/http://humanities.edu.ru/db/msg/38111 Комитет членов Учредительного собрания (Комуч, "Самарская учредилка")]</ref>.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* Richard Pipes, ''Руская рэвалюцыя'' Варшава [[1994]]; {{ISBN|83-01-11521-1}}
* Richard Pipes, ''Расія бальшавікоў'', [[Варшава]] [[2005]]; {{ISBN|83-89656-15-9}}
{{Дзяржаўныя ўтварэнні перыяду Грамадзянскай вайны і станаўлення СССР, 1917—1924}}
{{бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Усерасійскі ўстаноўчы сход]]
[[Катэгорыя:Самара]]
[[Катэгорыя:Дзяржаўныя ўтварэнні часоў Грамадзянскай вайны ў Расіі]]
jthubmla678ulmfiput8sxuwzpyqxf2
Брэгвадзэ
0
717180
4191808
2022-08-22T11:49:58Z
Rymchonak
22863
Новая старонка: «'''Брэгвадзэ''' — прозвішча. == Вядомыя носьбіты == * [[Барыс Якаўлевіч Брэгвадзэ]] — артыст балета * [[Нані Георгіеўна Брэгвадзэ]] — грузінская спявачка, педагог {{неадназначнасць}}»
wikitext
text/x-wiki
'''Брэгвадзэ''' — прозвішча.
== Вядомыя носьбіты ==
* [[Барыс Якаўлевіч Брэгвадзэ]] — артыст балета
* [[Нані Георгіеўна Брэгвадзэ]] — грузінская спявачка, педагог
{{неадназначнасць}}
po87mv9qv9fbrj64l08461gaovusueq
Кірыл Рыгоравіч Вількот
0
717181
4191815
2022-08-22T11:57:09Z
Паўлюк Шапецька
37440
Новая старонка: «{{Асоба}} '''Кірыла Рыгоравіч Вількот''' ({{ДН|1|5|1914}}, в. [[Клыні]], Куранецкая воласць, [[Вілейскі павет (Расійская імперыя)|Вілейскі павет]], [[Віленская губерня]] — {{ДС|5|3|2000}}, г. [[Рэчыца]], [[Гомельская вобласць]]) — брыгадзір экскаватаршчыкаў, Герой Сацыялістыч...»
wikitext
text/x-wiki
{{Асоба}}
'''Кірыла Рыгоравіч Вількот''' ({{ДН|1|5|1914}}, в. [[Клыні]], Куранецкая воласць, [[Вілейскі павет (Расійская імперыя)|Вілейскі павет]], [[Віленская губерня]] — {{ДС|5|3|2000}}, г. [[Рэчыца]], [[Гомельская вобласць]]) — брыгадзір экскаватаршчыкаў, [[Герой Сацыялістычнай Працы]] (1961).
== Біяграфія ==
З дзяцінства працаваў парабкам і быў непісьменным. Увосень 1930 годзе перайшоў на тэрыторыю [[БССР|Савецкай Беларусі]], дзе ў той час жылі і працавалі двое яго старэйшых братоў. У БССР скончыў курсы па ліквідацыі непісьменнасці і Гомельскія курсы трактарыстаў, працаваў у адным з саўгасаў [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]]. У 1937 годзе разам з братамі быў рэпрэсаваны, адбываў пакаранне на залатых капальнях [[Магаданская вобласць|Магаданскай вобласці]] (рэабілітаваны ў 1956 годзе).
У 1942 годзк скончыў курсы экскаватаршчыкаў, працаваў машыністам кар’ернага экскаватара. У 1950 годзе узначаліў брыгаду экскаватаршчыкаў, якая ў 1956 годзе выпрацавала больш за 200 тыс. кубаметраў грунту. Пастаянна ўдасканальваў метады работы, перадаваў свой вопыт іншым машыністам. Свае напрацоўкі надрукаваў у брашуры «Мой опыт работы на экскаваторе» (Магадан, 1956).
У чэрвені 1961 года стаў Героем Сацыялістычнай Працы. У 1963 годзе пераехаў у [[Пермскі край|Пермскую вобласць]], працаваў брыгадзірам экскаватаршчыкаў СМУ-1 трэста «Спецбуд».
Пасля выхаду на заслужаны адпачынак вярнуўся ў Беларусь, жыў у Рэчыцы.
== Узнагароды ==
Быў узнагароджаны [[ордэн Леніна|ордэнам Леніна]] (1961), [[медаль «За працоўную доблесць»|медалём «За працоўную доблесць»]] (1960), выбіраўся дэлегатам XXII з’езда КПСС, дэлегатам XIII з’езда прафсаюзаў СССР.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* Герои труда : [очерки / сост. и ред. Б. Грин]. — 2-е изд. — Пермь, 1975. — C. 60-63.
* Кровавая граница / А. Л. Заерко. — Минск, 2002. — С. 99-100, 106—108, 203—207.
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Вількот Кірыла Рыгоравіч}}
[[Катэгорыя:Рэпрэсаваныя савецкай уладай]]
[[Катэгорыя:Дэлегаты XXII з’езда КПСС]]
[[Катэгорыя:Вязні ГУЛАГа]]
[[Катэгорыя:Рэабілітаваныя ў СССР]]
kjvq667duank09xwow4pv1ctzftijk8