Вікікрыніцы bewikisource https://be.wikisource.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D1%9E%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0 MediaWiki 1.39.0-wmf.23 first-letter Мультымедыя Адмысловае Размовы Удзельнік Размовы з удзельнікам Вікікрыніцы Размовы пра Вікікрыніцы Файл Размовы пра файл MediaWiki Размовы пра MediaWiki Шаблон Размовы пра шаблон Даведка Размовы пра даведку Катэгорыя Размовы пра катэгорыю Аўтар Размовы пра аўтара Старонка Размовы пра старонку Індэкс Размовы пра індэкс TimedText TimedText talk Модуль Размовы пра модуль Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 542 87831 76807 2022-08-16T17:38:19Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = За праўду | аўтар = Янка Купала | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | год = 1908 | анатацыі = На дадзенай старонцы сабраныя ўсе варыянты гэтага твора, якія ёсьць на Вікікрыніцах. }} * [[Шляхам жыцьця (1913)/I/За праўду…|За праўду…]] // {{Fine|[[Шляхам жыцьця (1913)|Шляхам жыцьця]]. Пецярбург: «Загляне сонцэ і ў нашэ ваконцэ», 1913}} * [[Аб’еднаньне (часопіс)/1957/1/Пагоня|Пагоня]] // {{Fine|[[Аб’еднаньне (часопіс)|Аб’еднаньне]]. — 1957. — [[Аб’еднаньне (часопіс)/1957/1|№1]]}} [[Катэгорыя:Шляхам жыцьця]] [[Катэгорыя:Спісы рэдакцый]] tgsv1dyzrznblnmo5i46k5fp32talsl 87832 87831 2022-08-16T17:38:31Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = За праўду | аўтар = Янка Купала | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | год = 1908 | анатацыі = На дадзенай старонцы сабраныя ўсе варыянты гэтага твора, якія ёсьць на Вікікрыніцах. }} * [[Шляхам жыцьця (1913)/I/За праўду…|За праўду…]] // {{Fine|[[Шляхам жыцьця (1913)|Шляхам жыцьця]]. Пецярбург: «Загляне сонцэ і ў нашэ ваконцэ», 1913}} * [[Аб’еднаньне (часопіс)/1957/1/За праўду|За праўду]] // {{Fine|[[Аб’еднаньне (часопіс)|Аб’еднаньне]]. — 1957. — [[Аб’еднаньне (часопіс)/1957/1|№1]]}} [[Катэгорыя:Шляхам жыцьця]] [[Катэгорыя:Спісы рэдакцый]] 6g5o49j80adtyw67hk8fa6hm3qcu6tg 87833 87832 2022-08-16T17:40:06Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = За праўду | аўтар = Янка Купала | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | год = 1908 | анатацыі = На дадзенай старонцы сабраныя ўсе варыянты гэтага твора, якія ёсьць на Вікікрыніцах. }} * [[Шляхам жыцьця (1913)/I/За праўду…|За праўду…]] // {{Fine|[[Шляхам жыцьця (1913)|Шляхам жыцьця]]. Пецярбург: «Загляне сонцэ і ў нашэ ваконцэ», 1913}} * [[Аб’еднаньне (часопіс)/1957/1/За праўду|За праўду]] // {{Fine|[[Аб’еднаньне (часопіс)|Аб’еднаньне]]. — 1957. — [[Аб’еднаньне (часопіс)/1957/1|№1 (67)]]}} [[Катэгорыя:Шляхам жыцьця]] [[Катэгорыя:Спісы рэдакцый]] 6a3gyhjlpxxffc45cvttps9vfq7xgv6 0 841 87900 82189 2022-08-17T09:55:28Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = На сход! | аўтар = Янка Купала | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = На дадзенай старонцы сабраныя ўсе варыянты гэтага твора, якія ёсьць на Вікікрыніцах. | дата = 1918 год }} * [[Спадчына (1922)/I/На Сход!|На Сход!]] // [[Спадчына (1922)|Спадчына]]. Менск: Беларускае Коопэрацыйна-Выдавецкае Таварыства (БКВТ) «Адраджэньне», 1922 * [[Збор твораў (Купала, 1925—1932)/V/I/На Сход!|На Сход!]] // Збор твораў. [[Збор твораў (Купала, 1925—1932)/V|Том V]]. Менск: Беларускае Дзяржаўнае Выдавецтва, 1928 * [[Беларус (газета)/1952/1/На сход|На сход}} // {{Fine|[[Беларус (газета)|Беларус]]. — 25 сакавіка 1952. — [[Беларус (газета)/1952/1|№1 (6)]]}} [[Катэгорыя:Спадчына]] [[Катэгорыя:Спісы рэдакцый]] pfc9wgmqx63co4w7j70l2s9srg0d22s 87901 87900 2022-08-17T09:55:38Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = На сход! | аўтар = Янка Купала | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = На дадзенай старонцы сабраныя ўсе варыянты гэтага твора, якія ёсьць на Вікікрыніцах. | дата = 1918 год }} * [[Спадчына (1922)/I/На Сход!|На Сход!]] // [[Спадчына (1922)|Спадчына]]. Менск: Беларускае Коопэрацыйна-Выдавецкае Таварыства (БКВТ) «Адраджэньне», 1922 * [[Збор твораў (Купала, 1925—1932)/V/I/На Сход!|На Сход!]] // Збор твораў. [[Збор твораў (Купала, 1925—1932)/V|Том V]]. Менск: Беларускае Дзяржаўнае Выдавецтва, 1928 * [[Беларус (газета)/1952/1/На сход|На сход]] // {{Fine|[[Беларус (газета)|Беларус]]. — 25 сакавіка 1952. — [[Беларус (газета)/1952/1|№1 (6)]]}} [[Катэгорыя:Спадчына]] [[Катэгорыя:Спісы рэдакцый]] 81eq4p68diplud0fi6oz9uwus2lalp2 87902 87901 2022-08-17T09:58:00Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = На сход! | аўтар = Янка Купала | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = На дадзенай старонцы сабраныя ўсе варыянты гэтага твора, якія ёсьць на Вікікрыніцах. | дата = 1918 год }} * [[Спадчына (1922)/I/На Сход!|На Сход!]] // {{Fine|[[Спадчына (1922)|Спадчына]]. Менск: Беларускае Коопэрацыйна-Выдавецкае Таварыства (БКВТ) «Адраджэньне», 1922}} * [[Збор твораў (Купала, 1925—1932)/V/I/На Сход!|На Сход!]] // {{Fine|Збор твораў. [[Збор твораў (Купала, 1925—1932)/V|Том V]]. Менск: Беларускае Дзяржаўнае Выдавецтва, 1928}} * [[Беларус (газета)/1952/1/На сход|На сход]] // {{Fine|[[Беларус (газета)|Беларус]]. — 25 сакавіка 1952. — [[Беларус (газета)/1952/1|№1 (6)]]}} [[Катэгорыя:Спадчына]] [[Катэгорыя:Спісы рэдакцый]] eu6erapnnm082dr3fxw2765qfa4n1no 0 968 87828 80736 2022-08-16T16:03:25Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Пагоня | аўтар = Максім Багдановіч | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = На дадзенай старонцы сабраныя ўсе варыянты гэтага твора, якія ёсьць на Вікікрыніцах. | дата = 1916 год }} {{Вікіпэдыя|Пагоня (песня)|Пагоня (песьня)}}[[Файл:Vytis on Dawn Gate 2007 05 29.jpg|thumb|300px|[[:w:be-tarask:Пагоня|Пагоня]] — герб Вялікага Княства Літоўскага, Літвы, а таксама Беларусі (у 1918—1919 і 1991—1995 гадах), які знаходзіцца на [[:w:be-tarask:Вострая брама|Вострай Браме ў Вільні]].]] * [[Пагоня (Багдановіч)/Вольная Беларусь|Пагоня]] // [[Вольная Беларусь (газета)|Вольная Беларусь]]. — 30 лістапада 1917. — [[Вольная Беларусь (газета)/1917/32|№32]] * [[Пагоня (1921)|Пагоня]] // [[Родны край (1921)|Родны край]]. Вільня: «Віленскае Выдавецтва» Б. Клецкіна, 1921 * [[Юнацкі сьпеўнік/Пагоня|Пагоня]] // [[Юнацкі сьпеўнік]]. Выдавецтва школьных падручнікаў і літаратуры для моладзі, 1944 * [[Званіца (часопіс)/1981/4/Пагоня|Пагоня]] // [[Званіца (часопіс)|Званіца]]. — Студзень 1981. — [[Званіца (часопіс)/1981/4|№4]] == Глядзіце таксама == * [http://wiersze.wikia.com/index.php?title=Pogoń&useskin=monobook Pogoń] (Polski) [[Катэгорыя:Вершы Максіма Багдановіча]] [[Катэгорыя:Творы, напісаныя ў Менску]] [[Катэгорыя:Пагоня (герб)]] [[Катэгорыя:Творы 1916 года]] [[Катэгорыя:Спісы рэдакцый]] [[uk:Погоня (Богданович)]] szbucd309xztc7hpun90enlmpmdu6sa 87829 87828 2022-08-16T16:05:13Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Пагоня | аўтар = Максім Багдановіч | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = На дадзенай старонцы сабраныя ўсе варыянты гэтага твора, якія ёсьць на Вікікрыніцах. | дата = 1916 год }} {{Вікіпэдыя|Пагоня (песня)|Пагоня (песьня)}}[[Файл:Vytis on Dawn Gate 2007 05 29.jpg|thumb|300px|[[:w:be-tarask:Пагоня|Пагоня]] — герб Вялікага Княства Літоўскага, Літвы, а таксама Беларусі (у 1918—1919 і 1991—1995 гадах), які знаходзіцца на [[:w:be-tarask:Вострая брама|Вострай Браме ў Вільні]].]] * [[Пагоня (Багдановіч)/Вольная Беларусь|Пагоня]] // {{Fine|[[Вольная Беларусь (газета)|Вольная Беларусь]]}}. — 30 лістапада 1917. — [[Вольная Беларусь (газета)/1917/32|№32]]}} * [[Пагоня (1921)|Пагоня]] // {{Fine|[[Родны край (1921)|Родны край]]. Вільня: «Віленскае Выдавецтва» Б. Клецкіна, 1921}} * [[Юнацкі сьпеўнік/Пагоня|Пагоня]] // {{Fine|[[Юнацкі сьпеўнік]]. Выдавецтва школьных падручнікаў і літаратуры для моладзі, 1944}} * [[Званіца (часопіс)/1981/4/Пагоня|Пагоня]] // {{Fine|[[Званіца (часопіс)|Званіца]]. — Студзень 1981. — [[Званіца (часопіс)/1981/4|№4]]}} == Глядзіце таксама == * [http://wiersze.wikia.com/index.php?title=Pogoń&useskin=monobook Pogoń] (Polski) [[Катэгорыя:Вершы Максіма Багдановіча]] [[Катэгорыя:Творы, напісаныя ў Менску]] [[Катэгорыя:Пагоня (герб)]] [[Катэгорыя:Творы 1916 года]] [[Катэгорыя:Спісы рэдакцый]] [[uk:Погоня (Богданович)]] fhp174lqpa5dthgxkwajfn0zq2lrsu5 87830 87829 2022-08-16T16:05:21Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Пагоня | аўтар = Максім Багдановіч | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = На дадзенай старонцы сабраныя ўсе варыянты гэтага твора, якія ёсьць на Вікікрыніцах. | дата = 1916 год }} {{Вікіпэдыя|Пагоня (песня)|Пагоня (песьня)}}[[Файл:Vytis on Dawn Gate 2007 05 29.jpg|thumb|300px|[[:w:be-tarask:Пагоня|Пагоня]] — герб Вялікага Княства Літоўскага, Літвы, а таксама Беларусі (у 1918—1919 і 1991—1995 гадах), які знаходзіцца на [[:w:be-tarask:Вострая брама|Вострай Браме ў Вільні]].]] * [[Пагоня (Багдановіч)/Вольная Беларусь|Пагоня]] // {{Fine|[[Вольная Беларусь (газета)|Вольная Беларусь]]. — 30 лістапада 1917. — [[Вольная Беларусь (газета)/1917/32|№32]]}} * [[Пагоня (1921)|Пагоня]] // {{Fine|[[Родны край (1921)|Родны край]]. Вільня: «Віленскае Выдавецтва» Б. Клецкіна, 1921}} * [[Юнацкі сьпеўнік/Пагоня|Пагоня]] // {{Fine|[[Юнацкі сьпеўнік]]. Выдавецтва школьных падручнікаў і літаратуры для моладзі, 1944}} * [[Званіца (часопіс)/1981/4/Пагоня|Пагоня]] // {{Fine|[[Званіца (часопіс)|Званіца]]. — Студзень 1981. — [[Званіца (часопіс)/1981/4|№4]]}} == Глядзіце таксама == * [http://wiersze.wikia.com/index.php?title=Pogoń&useskin=monobook Pogoń] (Polski) [[Катэгорыя:Вершы Максіма Багдановіча]] [[Катэгорыя:Творы, напісаныя ў Менску]] [[Катэгорыя:Пагоня (герб)]] [[Катэгорыя:Творы 1916 года]] [[Катэгорыя:Спісы рэдакцый]] [[uk:Погоня (Богданович)]] t2v6vq229ohwkbbb8pfhnnwbgfbuslc 0 1206 87903 82130 2022-08-17T10:04:06Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Свайму народу | аўтар = Янка Купала | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = На дадзенай старонцы сабраныя ўсе варыянты гэтага твора, якія ёсьць на Вікікрыніцах. | дата = 1918 год }} * [[Swajmu Narodu]] // {{fine|[[Hramadzianin (газета)|Hramadzianin]]. — 1918. — [[Hramadzianin (газета)/1918/7|№7]]}} * [[Спадчына (1922)/I/Свайму Народу|Свайму Народу]] // [[Спадчына (1922)|Спадчына]]. Менск: Беларускае Коопэрацыйна-Выдавецкае Таварыства (БКВТ) «Адраджэньне», 1922 * [[Збор твораў (Купала, 1925—1932)/V/I/Свайму Народу|Свайму Народу]] // Збор твораў. [[Збор твораў (Купала, 1925—1932)/V|Том V]]. Менск: Беларускае Дзяржаўнае Выдавецтва, 1928 [[Катэгорыя:Спадчына]] [[Катэгорыя:Спісы рэдакцый]] 42u0feo3axmupnkehpidb9ifyoo8nzi 0 1421 87842 82188 2022-08-16T19:01:24Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Цару неба й зямлі | аўтар = Янка Купала | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = На дадзенай старонцы сабраныя ўсе варыянты гэтага твора, якія ёсьць на Вікікрыніцах. | дата = 1910, 1919 год }} * [[Спадчына (1922)/I/Цару неба й зямлі|Цару неба й зямлі]] // [[Спадчына (1922)|Спадчына]]. Менск: Беларускае Коопэрацыйна-Выдавецкае Таварыства (БКВТ) «Адраджэньне», 1922 * [[Збор твораў (Купала, 1925—1932)/V/I/Цару неба й зямлі|Цару неба й зямлі]] // Збор твораў. [[Збор твораў (Купала, 1925—1932)/V|Том V]]. Менск: Беларускае Дзяржаўнае Выдавецтва, 1928 * [[Аб’еднаньне (часопіс)/1958/2/Цару неба і зямлі…|Цару неба і зямлі]] // {{Fine|[[Аб’еднаньне (часопіс)|Аб’еднаньне]]. — Люты 1958. — [[Аб’еднаньне (часопіс)/1958/2|№2 (74)]]}} [[Катэгорыя:Спадчына]] [[Катэгорыя:Спісы рэдакцый]] nmwe7atop1gnw6ntnvtrigup9ypskt0 87843 87842 2022-08-16T19:01:54Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Цару неба й зямлі | аўтар = Янка Купала | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = На дадзенай старонцы сабраныя ўсе варыянты гэтага твора, якія ёсьць на Вікікрыніцах. | дата = 1910, 1919 год }} * [[Спадчына (1922)/I/Цару неба й зямлі|Цару неба й зямлі]] // {{Fine|[[Спадчына (1922)|Спадчына]]. Менск: Беларускае Коопэрацыйна-Выдавецкае Таварыства (БКВТ) «Адраджэньне», 1922}} * [[Збор твораў (Купала, 1925—1932)/V/I/Цару неба й зямлі|Цару неба й зямлі]] // {{Fine|Збор твораў. [[Збор твораў (Купала, 1925—1932)/V|Том V]]. Менск: Беларускае Дзяржаўнае Выдавецтва, 1928}} * [[Аб’еднаньне (часопіс)/1958/2/Цару неба і зямлі…|Цару неба і зямлі]] // {{Fine|[[Аб’еднаньне (часопіс)|Аб’еднаньне]]. — Люты 1958. — [[Аб’еднаньне (часопіс)/1958/2|№2 (74)]]}} [[Катэгорыя:Спадчына]] [[Катэгорыя:Спісы рэдакцый]] jfvwr5lj5huhn6h5on2kcgmqazt9pv3 3 8663 87814 87666 2022-08-16T15:14:02Z Gleb Leo 2440 /* Шаблон:Службовы загаловак */ Адказ wikitext text/x-wiki == Translating the interface in your language, we need your help == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Hello Taravyvan Adijene, thanks for working on this wiki in your language. [http://laxstrom.name/blag/2015/02/19/prioritizing-mediawikis-translation-strings/ We updated the list of priority translations] and I write you to let you know. The language used by this wiki (or by you in your preferences) needs [[translatewiki:Translating:Group_statistics|about 100 translations or less]] in the priority list. You're almost done! [[Image:Translatewiki.net logo.svg|frame|link=translatewiki:|{{int:translateinterface}}]] Please [[translatewiki:Special:MainPage|register on translatewiki.net]] if you didn't yet and then '''[[translatewiki:Special:Translate/core-0-mostused|help complete priority translations]]''' (make sure to select your language in the language selector). With a couple hours' work or less, you can make sure that nearly all visitors see the wiki interface fully translated. [[User:Nemo_bis|Nemo]] 17:06, 26 красавіка 2015 (MSK) </div> <!-- Message sent by User:Nemo bis@metawiki using the list at http://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Meta:Sandbox&oldid=12031713 --> == Your temporary access is going to expire soon == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Hello, you were granted temporary permissions on this wiki which are going to expire in a few days. This is just to let you know that if you want to continue with such temporary access here here, you need to request an extension on [[m:Steward requests/Permissions|stewards' permission request page]] on Meta-Wiki. Usually you only have to make a local announcement on your local village pump or request for adminship page, and if there are no objections after no less than three days, your request will be fulfilled. Additionally, if you think the community is big enough to elect a permanent administrator, you can place a local request for a permanent adminship, so stewards can grant you the permanent access if consensus in favor of that exists. Please ask me or any other steward if you have any questions. Thank you! --<small>Delivered by [[Удзельнік:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Размовы з удзельнікам:MediaWiki message delivery|размовы]]) on behalf of</small> [[m:User:MarcoAurelio|MarcoAurelio]]@meta. 18:30, 8 снежня 2015 (MSK)</div> <!-- Message sent by User:MarcoAurelio@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:MarcoAurelio/SRP-MM&oldid=15029541 --> :Hi Taravyvan Adijene, I have replied [https://meta.wikimedia.org/wiki/Steward_requests/Permissions#Taravyvan Adijene.40be.wikisource at meta]. All the best, [[Удзельнік:Taketa|Taketa]] ([[Размовы з удзельнікам:Taketa|размовы]]) 21:51, 9 снежня 2015 (MSK) == Пытанні == Вітаю, я так разумею, што гэта ты змяняў медыявікі-файлы. У выніку, па-першае, як мінімум, [[Індэкс:Paltava.pdf|тут не працуе]], а па-другое, ты парушыў дамоўленасць пра тое, што асноўнай тэхнічнай мовай праекту будзе афіцыйная норма беларускага правапісу. Я не маю нічога супраць тарашкевіцы, але дрэнна выглядае, калі ты без папярэдніх дамоў змяняеш тэхнічныя файлы ў гэтым сэнсе, у выніку чаго ў праекце ўзнікае рознагалосіца на розных старонках.---<font face="Segoe Script">[[Удзельнік:Хомелка|Хамелка]]/ [[Размовы з удзельнікам:Хомелка|разм.]]</font> 15:41, 28 снежня 2015 (MSK) : Гм, другое пытаньне прасьцей — перакладу. А вось зь першым трэба давядзецца пакорпацца… --[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|Taravyvan Adijene]] ([[Размовы з удзельнікам:Taravyvan Adijene|размовы]]) 13:21, 30 снежня 2015 (MSK) :: {{Зроблена}}. --[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|Taravyvan Adijene]] ([[Размовы з удзельнікам:Taravyvan Adijene|размовы]]) 19:58, 4 студзеня 2016 (MSK) == Што не так? == Я раблю? [[Індэкс:Odezwa Białoruskiej Komisji Wojskowej.png]]---<font face="Segoe Script">[[Удзельнік:Хомелка|Хамелка]]/ [[Размовы з удзельнікам:Хомелка|разм.]]</font> 17:31, 29 лютага 2016 (MSK) : А хв. Падобна на тое, што ня хоча стварацца індэкс старонак. Ці ёсьць пасьпяховыя прыклады індэксаў з пашырэньнем png? --[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|Taravyvan Adijene]] ([[Размовы з удзельнікам:Taravyvan Adijene|размовы]]) 11:39, 2 сакавіка 2016 (MSK) == It seems… == …you have marked quite a few pages for deletion, but since you still have sysop access (until 2016-12-16), you can delete them yourself. Is there some issue? [[Удзельнік:Savh|Savh]] ([[Размовы з удзельнікам:Savh|размовы]]) 21:47, 31 мая 2016 (MSK) : I don’t think there are any problems. These articles were marked for deletion before my adminship, so they are just waiting for their time to come. --[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|Taravyvan Adijene]] ([[Размовы з удзельнікам:Taravyvan Adijene|размовы]]) 09:10, 1 чэрвеня 2016 (MSK) == Пытаньне паводе праўцы == Вітаю, дзякую што дапамагаеце вычытываць набраныя мною старонкі. Калі ласка дапамажыце разабрацца ў Вашай праўцы https://be.wikisource.org/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0%3AKupala.paulinka.pdf%2F48&type=revision&diff=24285&oldid=24283: 1. Я намагаюся набіраць тэкст як мага дакладней адпаведны сканам, на сканах я амаль упэўнены выкарыстоўваецца просты дэфіс, але чаму Вы паставілі працяжнік? 2. Наколькі я зрузумеў старонкі дапасоўваюцца адна да адной паводле наступных правілаў: калі няма пустых радкоў у пачатку - гэта працяг абзацу, калі ёсьць - гэта новы абзац. І ў дадзеным выпадку тут як раз новая старонка, але чаму Вы прыбралі пустыя радкі ў пачатку? Удзячны за адказ --[[Удзельнік:Tbicr|Tbicr]] ([[Размовы з удзельнікам:Tbicr|размовы]]) 22:03, 30 лістапада 2016 (+03) : Вітаю. :# Працяжнік тут патрабуюць правілы беларускай мовы, таму варта арыентавацца найперш на іх, а не на тэхнічныя абмежаваньні друкарні, у наборы якой проста магло ня быць патрэбнага сымбалю. :# Паміж абзацамі пустыя радкі сапраўды менавіта так і працуюць. Наконт новай старонкі — трэба паглядзець на ўжо скампанаваныя кнігі. Калі гэта сапраўды так, і ўверсе вы дадалі пусты радок менавіта з гэтай мэтай — тады, вядома, вяртайце як мае быць. : Справа ў тым, што я карыстаюся [[:w:be-tarask:Вікіпэдыя:Вікіфікатар|вікіфікатарам]], а ён гэтыя пустыя радкі зьверху-зьнізу абразае. Акрамя таго, ён робіць яшчэ шмат карыснага, таму раю і Вам перад захаваньнем старонкі націскаць ягоную кнопку. --[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|Taravyvan Adijene]] ([[Размовы з удзельнікам:Taravyvan Adijene|размовы]]) 10:37, 1 снежня 2016 (+03) :: Проста выданьню больш за 100 гадоў, пагатоў я не ўпэўнены што тады існавала такое пяняцьце як "правілы беларускае мовы", напрыклад гэта тычыцца ўжываемых там словаў і абмылак, але згадзіціся, што зьмяняць словы пад сучасныя правілы будзе вялікаю стратаю ў дадзеным выпадку, так чаму для пунктаваньня павінна быць па іншаму? Дзякую за вікіфікатар, паспрабую ў ім разабрацца. --[[Удзельнік:Tbicr|Tbicr]] ([[Размовы з удзельнікам:Tbicr|размовы]]) 22:41, 1 снежня 2016 (+03) ::: З абмылкамі — так, вядома, у ВікіКрыніцах прынята пакідаць іх як ёсьць, хіба што можна абгарнуць шаблёнам {{Ш|Абмылка}}. З пунктуацыяй справа крыху іншая: паўтаруся, праблема не ў памылковай прастаноўцы злучку замест працяжніка, а ў тым, што на клявіятуры (тагачаснай ці сучаснай) няма простага спосабу набору менавіта сымбалю «—» (працяжніка), таму яго часта замяняюць злучком, але гэта не азначае, што аўтар памыліўся ці хацеў паставіць менавіта злучок там, дзе яго быць не павінна. ::: У [[:w:be-tarask:|беларускай Вікіпэдыі]] мы замяняем у такіх выпадках «аўтарскія» знакі прыпынку на слушныя, у ВікіКрыніцах такой дамоўленасьці, падаецца, не было, і Вы, вядома, можаце рабіць паводле арыгіналу, але тады ўжо варта прытрымлівацца аднае сыстэмы ў межах прынамсі канкрэтнага твору. --[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|Taravyvan Adijene]] ([[Размовы з удзельнікам:Taravyvan Adijene|размовы]]) 10:18, 2 снежня 2016 (+03) ::: P. S. Прывяду адзін сьвежы прыклад. У вершы «[https://be.wikisource.org/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B0%D0%B4_%D0%BA%D1%80%D1%8B%D0%B6%D0%B0%D0%BC_(%D0%9A%D1%83%D0%BF%D0%B0%D0%BB%D0%B0)&diff=prev&oldid=24300 Пад крыжам]» я выправіў ня толькі працяжнікі са шматкроп’ямі, але і лацінскую літару «I» на кірылічную «І», бо наборца (крыніца, адкуль узяты гэты тэкст) хутчэй за ўсё паленаваўся ўсталяваць беларускую раскладку клявіятуры. Па-вашаму атрымліваецца, што такія замены таксама рабіць ня варта, бо хай будзе як у арыгінале. Аднак тут, як і ў выпадку з шматкроп’ем, дарэчы, хутчэй праблема ня ў правілах артаграфіі ці пунктуацыі, а звычайная тыпаграфіка. --[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|Taravyvan Adijene]] ([[Размовы з удзельнікам:Taravyvan Adijene|размовы]]) 12:43, 2 снежня 2016 (+03) :::: Нарэшце я зразумеў што Вы маеце на ўвазе наконт працяжніку, я згодны з Вамі, просто даволі цяжка пераадолець тое, што некаторыя сымбалі могуць проста адрозьнівацца ад таго якімі яны былі ў першакрыніцы. Усё ж было добра калі б такія рэчы былі пазначаны дзе-небудзь у агульных правілах, таму што адразу пісаць дакладна прасьцей. Дзякую, што дапамаглі разабрацца. --[[Удзельнік:Tbicr|Tbicr]] ([[Размовы з удзельнікам:Tbicr|размовы]]) 21:30, 5 снежня 2016 (+03) :::: PS. Магчыма вы можаце падказаць ці можна аўтаматычка падключыць вікіфікатар, ці толькі як user script? --[[Удзельнік:Tbicr|Tbicr]] ([[Размовы з удзельнікам:Tbicr|размовы]]) 21:46, 5 снежня 2016 (+03) ::::: Вікіфікатар уключаецца ў наладах — сэкцыя «[https://be.wikisource.org/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:Preferences#mw-prefsection-gadgets Гаджэты]». --[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|Taravyvan Adijene]] ([[Размовы з удзельнікам:Taravyvan Adijene|размовы]]) 02:41, 6 снежня 2016 (+03) == Your temporary access has expired == <div style="padding: 8px; border: 1px solid #ccc; background: #fafaff;">Hello, the temporary access you requested on this wiki has expired. Just to let you know that If you want it back, feel free to make a local announcement and open a new request on [[m:Steward requests/Permissions|stewards' permission request page]] on Meta-Wiki later. Moreover, if you think the community is big enough to elect a permanent administrator, you can place a local request here for a permanent adminship, so stewards can grant you the permanent access. Please ask me or any other steward if you have any questions. Thank you! --[[Удзельнік:Stryn|Stryn]] ([[Размовы з удзельнікам:Stryn|размовы]]) 02:09, 18 снежня 2016 (+03)</div> == How we will see unregistered users == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin=content/> Hi! You get this message because you are an admin on a Wikimedia wiki. When someone edits a Wikimedia wiki without being logged in today, we show their IP address. As you may already know, we will not be able to do this in the future. This is a decision by the Wikimedia Foundation Legal department, because norms and regulations for privacy online have changed. Instead of the IP we will show a masked identity. You as an admin '''will still be able to access the IP'''. There will also be a new user right for those who need to see the full IPs of unregistered users to fight vandalism, harassment and spam without being admins. Patrollers will also see part of the IP even without this user right. We are also working on [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Improving tools|better tools]] to help. If you have not seen it before, you can [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|read more on Meta]]. If you want to make sure you don’t miss technical changes on the Wikimedia wikis, you can [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|subscribe]] to [[m:Tech/News|the weekly technical newsletter]]. We have [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#IP Masking Implementation Approaches (FAQ)|two suggested ways]] this identity could work. '''We would appreciate your feedback''' on which way you think would work best for you and your wiki, now and in the future. You can [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|let us know on the talk page]]. You can write in your language. The suggestions were posted in October and we will decide after 17 January. Thank you. /[[m:User:Johan (WMF)|Johan (WMF)]]<section end=content/> </div> 21:10, 4 студзеня 2022 (+03) <!-- Message sent by User:Johan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Target_lists/Admins2022(1)&oldid=22532492 --> == [[Шаблон:ГЭ водступ пачатак]] == Добры вечар, Спадару! Жадаў бы Вас папрасіць як адміністратара ды больш дасьведчанага карыстальніка паправіць дадзены шаблён, каб ім можна было карыстацца гэтак жа, як робяць на іншых моўных вэрсіях, бо зараз ён функцыйна абмежаваны адносна іх (вось, напрыклад мая [[Старонка:Vacłaŭ Łastoŭski. Padručny rasijska-kryŭski (bełaruski) słoŭnik (1924).pdf/846|спроба]] скарыстацца ім паводле [[:uk:Сторінка:Леся Українка – Одно слово.djvu/2|ўкраінскага прыкладу]]). Або падкажэце, калі ласка, як зрабіць дадзены «цуд» па-іншаму. --[[Удзельнік:Gleb Leo|Gleb Leo]] ([[Размовы з удзельнікам:Gleb Leo|размовы]]) 22:16, 13 студзеня 2022 (+03) : Вітаю. Арыентуйцеся не на іншыя моўныя вэрсіі, а на беларускую. :) [https://be.wikisource.org/w/index.php?diff=51298 Выправіў], але ня ведаю, ці патрэбны там увогуле шаблён, бо ў арыгінале, падаецца, водступу няма. --[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|Taravyvan Adijene]] ([[Размовы з удзельнікам:Taravyvan Adijene|размовы]]) 09:25, 17 студзеня 2022 (+03) ::На жаль, наш моўны разьдзел разьвіты ня моцна адносна іншых, таму прыходзіцца глядзець, што там робяць астатнія ды як. Там сапраўды непатрэбны водступ усяго абзацу, трэба, каб першы радок «вісеў», а наступныя ўжо пачыналіся з водступу. Зважайце ўважлівей на аналягічны выпадак на [[:uk:Сторінка:Леся Українка – Одно слово.djvu/2|ўкраінскай вэрсіі]]. Там выкарыстаны шаблён аналягічны нашаму (прынамсі, яны зьвязаныя). На іншых моўных разьдзелах гэты шаблён таксама так умее, а ў нас не, у чым уласна і праблема. [[Удзельнік:Gleb Leo|Gleb Leo]] ([[Размовы з удзельнікам:Gleb Leo|размовы]]) 16:57, 17 студзеня 2022 (+03) ::: Наш шаблён называецца „ГЭ…“ і, як бачна з выкарыстаньня, адпачатку быў прызначаны для кнігі [[Географія Эўропы]]. Можна яго вынесьці ў асобны элемэнт Вікізьвестак, а на аснове ўкраінскага аналягу стварыць свой, напрыклад {{Ш|Вісячы водступ}}. --[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|Taravyvan Adijene]] ([[Размовы з удзельнікам:Taravyvan Adijene|размовы]]) 09:29, 16 лютага 2022 (+03) ::::Гэта было б добрым разьвязаньнем нашае праблемы. Таксама варта б разьвязаць бяду тэкстаў, якія падзяляюць адну старонку. Праблема гэтая датычыцца празаічных твораў, вось, напрыклад, [[Страявы Вайсковы Статут/III]] (у канцы радок „адарваны“ ад свайго абзацу). У іншых з гэтым бедаў няма ([[:uk:Сторінка:Лозинський М. Галичина в рр. 1918-1920 (1922).djvu/25|прыклад]]), але замест нашага „## III ##“, у іх „<section begin="III"><section end="III">“ (напісана з памылкай, бо без у папярэднім паказе не высьвечваецца). З паэзіяй гэта ня шкодзіць, але з прозай выглядае праблемна, ад чаго ёю я пакуль ня вельмі займаўся. [[Удзельнік:Gleb Leo|Gleb Leo]] ([[Размовы з удзельнікам:Gleb Leo|размовы]]) 17:51, 18 лютага 2022 (+03) == Дзіўная рэч == Вітаю! Я тут заўважыў, што зь 10 сакавіка на старонках з тэкстам зь індэксаў зьлева зьявіўся вялікі й непрыгожы надпіс "Выгляд тэксту" (для прыкладу [[Кароткі нарыс псыхолёгіі/Уступ|вось]]). На іншых моўных вэрсіях падобнага няма, можа, Вы ведаеце ў чым праблема? --[[Удзельнік:Gleb Leo|Gleb Leo]] ([[Размовы з удзельнікам:Gleb Leo|размовы]]) 21:23, 12 сакавіка 2022 (+03) == Выбары адміністратара == Вітаю! Будучы актыўным удзельнікам Вікікрыніцаў, я пастанавіў высунуць сваю [[Вікікрыніцы:Адміністратары#Кандыдатуры|кандыдатуру]] на адміністратара Вікікрыніцаў. Буду ўдзячны за Ваш удзел у галасаваньні. — [[Удзельнік:Gleb Leo|Gleb Leo]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Gleb Leo|гутаркі]]) 23:44, 28 траўня 2022 (+03) :Добры дзень. Здаецца, што ўсе ахвочыя ўжо прагаласавалі. Таму жадаў бы ўдакладніць, колькі мусяць цягнуцца выбары або іх ужо можна сканчаць у такім выпадку? — [[Удзельнік:Gleb Leo|Gleb Leo]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Gleb Leo|гутаркі]]) 15:08, 8 чэрвеня 2022 (+03) :: Вітаю. Ну ўвогуле варта падаць запыт на адміністратара ў Мэта-вікі (зараз ня памятаю дакладна, дзе гэта знаходзіцца), а яны там ужо будуць арыентавацца па выніках. --[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|Taravyvan Adijene]] ([[Размовы з удзельнікам:Taravyvan Adijene|размовы]]) 18:07, 9 чэрвеня 2022 (+03) == [[:Катэгорыя:Артыкулы да выдалення]] == Hi, could you please review the deletion requests in the above category? '''[[User:Rschen7754|Rs]][[User talk:Rschen7754|chen]][[Special:Contributions/Rschen7754|7754]]''' 21:37, 28 чэрвеня 2022 (+03) == [[Шаблон:Службовы загаловак]] == Добры вечар! Перакладаючы правілы, заўважыў, што гэты шаблён фактычна не працуе, як тэарэтычна павінны. Як я зразумеў, праблема ў тым, што ў нашых старонках з прыстаўкай «MediaWiki:» не прапісана наступнае: <poem> /* Real header templates */ .processheadertemplate, .portalheadertemplate, .authortemplate, .headertemplate { width: 100%; margin-bottom: 5px; } /* Process_header template */ .processheadertemplate { border: 1px solid #966; background-color: #DCA; }</poem> Але я рэдагаваць гэтага кшталту старонкі, на жаль і на дзіва для сябе, не магу. Якая пасада дазваляе іх рэдагаваць ды ці маеце Вы дазвол на рэдагаваньне такіх старонак? [[Удзельнік:Gleb Leo|Gleb Leo]] ([[Размовы з удзельнікам:Gleb Leo|размовы]]) 22:16, 15 жніўня 2022 (+03) :Тое ж самае датычыцца шаблёну [[Шаблон:Правіла]], створанага на ўзор іншых разьдзелаў. Відаць, не стае таксама прапісаньня, што такое "messagebox". [[Удзельнік:Gleb Leo|Gleb Leo]] ([[Размовы з удзельнікам:Gleb Leo|размовы]]) 23:20, 15 жніўня 2022 (+03) :: Гэтую прастору назваў маюць права рэдагаваць адміністратары інтэрфэйсу. Запыт на атрыманьне сьцяга такога адміністратара падаецца асобна альбо спэцыяльна пазначаецца пры запыце на сьцяг адміністратара. :: Я такога права ня маю. --[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|Taravyvan Adijene]] ([[Размовы з удзельнікам:Taravyvan Adijene|размовы]]) 08:51, 16 жніўня 2022 (+03) :::Сумна выходзіць, што правіць няма каму. Да таго ж я тут спрабаваў стварыць навігацыйную [[:Шаблон:Навігацыя ў аўтарскім праве|таблічку]] па аўтарскім праве {{Ш|Навігацыя ў аўтарскім праве}} спачатку на ўзор ангельскага разьдзелу, потым на ўзор нашай клясычнай Вікіпэдыі, але ў выніку атрымалася нейкае абы-што з купай бескарысных модуляў ([[Модуль:Arguments]], [[Модуль:Color contrast]], [[Модуль:Color contrast/colors]], [[Модуль:Спасылкі шаблёну]]) і дапаможных шаблёнаў ({{ш|Спасылкі шаблёну}} і {{ш|Навігацыйная табліца}}). Ці Вы разьбіраецеся ў гэтым, каб стварыць прыстойны выгляд? :::Да таго ж нам вельмі патрэбны «дынамічны» шаблён аўтарскага права, як ва [[:uk:Шаблон:PD-auto|ўкраінскім]] ды [[:ru:Шаблон:АП|расейскім]] разьдзеле. Пад «дынамічнасьцю» я маю на ўвазе, каб адзін шаблён мог паказваць, што аўтар у грамадзкім набытку або не. Бо для нас гэта асабліва важна: міжваенныя віленскія выданні абараняюцца летувіскім правам, праз што яны ахоўваюцца 70 гадоў у адрозненне ад нашых 50. У нас ёсць аўтары, якія друкаваліся ў Вільні, але чый тэрмін у 50 гадоў прайшоў ([[Аўтар:Базыль Камароўскі|Камароўскі]], [[Аўтар:Іван Ермачэнка|Ермачэнка]], [[Аўтар:Францішак Кушаль|Кушаль]]) і чые творы з сучаснай Беларусі або Канады ўжо вольныя. Таму, на маю думку, варта стварыць такі дынамічны шаблён хаця б на аснове {{PD-old-70}} (асабліва было б цудоўна, каб карцінка ў ім зьмянялася як у расейскім разьдзеле), каб было бачна, што творы, апублікаваныя ў суседніх краінах яшчэ абараняюцца. Таксама падобны шаблён нам патрэбны і асобна для Расеі, бо, паводле ейнага заканадаўства, адлік тэрміну аховы правоў ідзе ад даты рэабілітацыі. Такім парадкам, пецярбурскія творы [[Аўтар:Цішка Гартны|Жылуновіча]] яшчэ абараняюцца. :::На жаль, маіх сьціплых ведаў у дадзенай сфэры, каб гэта рэалізаваць не стае. Ці можаце дапамагчы з гэтым таксама? [[Удзельнік:Gleb Leo|Gleb Leo]] ([[Размовы з удзельнікам:Gleb Leo|размовы]]) 18:14, 16 жніўня 2022 (+03) bfn3r5fno65b31ykyflt9wx7qpz6w6v 10 9254 87826 87503 2022-08-16T15:45:03Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki <!-- Пішыце ў стужку пад гэтай палоскай --> ---- <div style="height:500px;overflow:auto;"> * {{Прапанаваны экспарт|Полымя (часопіс)/1927/3/Царскі суд над творамі Ф. Багушэвіча}} 16.8.2022 ''[[Аўтар:Яўген Хлябцэвіч|Яўген Хлябцэвіч]]''. «[[Полымя (часопіс)/1927/3/Царскі суд над творамі Ф. Багушэвіча)|Царскі суд над творамі Ф. Багушэвіча]]», 1927 * {{Прапанаваны экспарт|Кароткая гісторыя Беларусі (1910, кірыліца)}} 7.8.2022 ''[[Аўтар:Вацлаў Ластоўскі|Вацлаў Ластоўскі]]''. «[[Кароткая гісторыя Беларусі (1910, кірыліца)|Кароткая гісторыя Беларусі]]», 1910 * {{Прапанаваны экспарт|Наша Ніва (1906)/1910/48}} 8.8.2022 ''[[:Катэгорыя:Калектыўныя творы|Суполка аўтараў]]''. [[Наша Ніва (1906)/1910/48|«Наша Ніва», №48]], 1910 * {{Прапанаваны экспарт|«Сялянка» В. Дуніна-Марцінкевіча на менскай сцэне}} 7.8.2022 ''[[Аўтар:Альберт Паўловіч|Альбэрт Паўловіч]]''. «[[«Сялянка» В. Дуніна-Марцінкевіча на менскай сцэне|„Сялянка“ В. Дуніна-Марцінкевіча на менскай сцэне]]», 1929 * {{Прапанаваны экспарт|Бярозка (1912)}} 7.8.2022 ''[[Аўтар:Ядвігін Ш.|Ядвігін Ш]]''. «[[Бярозка (1912)|Бярозка]]», 1912 * {{Прапанаваны экспарт|Новая беларуская літаратура (1925)}} 1.8.2022 ''[[Аўтар:Адам Багдановіч|Адам Багдановіч]]''. «[[Новая беларуская літаратура (1925)|Новая беларуская літаратура]]», 1925 ---- * {{Прапанаваны экспарт|Водгульле (1922)}} 30.7.2022 ''[[Аўтар:Якуб Колас|Якуб Колас]]''. «[[Водгульле (1922)|Водгульле]]», 1922 * {{Прапанаваны экспарт|Нёманоў дар (1913)}} 27.7.2022 ''[[Аўтар:Якуб Колас|Якуб Колас]]''. «[[Нёманоў дар (1913)|Нёманоў дар]]», 1913 * {{Прапанаваны экспарт|Вянок (1914)}} 24.7.2022 ''[[Аўтар:Максім Багдановіч|Максім Багдановіч]]''. «[[Вянок (1914)|Вянок]]», 1914 * {{Прапанаваны экспарт|Родныя зьявы (1914)}} 22.7.2022 ''[[Аўтар:Якуб Колас|Якуб Колас]]''. «[[Родныя зьявы (1914)|Родныя зьявы]]», 1914 * {{Прапанаваны экспарт|Дзевяноста трэці}} 22.7.2022 ''[[Аўтар:Віктор Гюго|Віктор Гюго]]'', перакладчык: ''[[Аўтар:Янка Маўр|Янка Маўр]]''. «[[Дзевяноста трэці]]», 1937 * {{Прапанаваны экспарт|Востраў скарбаў}} 12.7.2022 ''[[Аўтар:Роберт Льюіс Стывенсан|Роберт Луіз Стывенсан]]'', ''[[:Катэгорыя:Ананімныя пераклады|ананімны пераклад]]''. «[[Востраў скарбаў]]», 1938 * {{Прапанаваны экспарт|Karotkaja historyja świataja}} 3.7.2022 ''[[Аўтар:Язэп Шустэр|ks. Jazep Šustar]]'', перакладчык: ''[[Аўтар:Францішак Будзька|Francišak Budźka]]''. «[[Karotkaja historyja świataja]]», 1917 * {{Прапанаваны экспарт|Адвержаныя (у скароце)}} 3.7.2022 ''[[Аўтар:Віктор Гюго|Віктор Гюго]]'', ''[[:Катэгорыя:Ананімныя пераклады|ананімны пераклад]]''. «[[Адвержаныя (у скароце)|Адвержаныя]]», 1938 * {{Прапанаваны экспарт|Сьвяшчэнная гісторыя Старога Завету}} 2.7.2022 ''[[Аўтар:Сяргей Паўловіч|Сяргей Паўловіч]]''. «[[Сьвяшчэнная гісторыя Старога Завету]]», 1926 * {{Прапанаваны экспарт|Спадчына (1922)}} 2.7.2022 ''[[Аўтар:Янка Купала|Янка Купала]]''. «[[Спадчына (1922)|Спадчына]]», 1922 ---- * {{Прапанаваны экспарт|Сусьветная гісторыя (Астэрлёф, Шустэр)/Частка 2}} 25.6.2022 ''[[Аўтар:Вальдэмар Астэрлёф|Вальдэмар Астэрлёф]] і [[Аўтар:Язэп Шустэр|Язэп Шустэр]]'', перакладчык: ''[[Аўтар:Антон Луцкевіч|Антон Луцкевіч]]''. «[[Сусьветная гісторыя (Астэрлёф, Шустэр)/Частка 2|Сусьветная гісторыя. Частка 2]]», 1921 * {{Прапанаваны экспарт|Апаведаньня (1912)}} 25.6.2022 ''[[Аўтар:Якуб Колас|Якуб Колас]]''. «[[Апаведаньня (1912)|Апаведаньня]]», 1912 * {{Прапанаваны экспарт|Полацкая зямля ў пачатку XVI сталецьця}} 25.6.2022 ''[[Аўтар:Уладзімір Пічэта|Уладзімер Пічэта]]''. «[[Полацкая зямля ў пачатку XVI сталецьця]]», 1926 * {{Прапанаваны экспарт|Беларускі народ і яго мова}} 23.6.2022 ''[[Аўтар:Яўхім Карскі|Яўхім Карскі]]''. «[[Беларускі народ і яго мова]]», 1920 * {{Прапанаваны экспарт|Малая Вэрсальская дамова}} 23.6.2022 ''Краіны Антанты і [[:Катэгорыя:Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшча]]''. перакладчык: ''[[:Катэгорыя:Ананімныя пераклады|К. М]]''. «[[Малая Вэрсальская дамова]]», 1924 * {{Прапанаваны экспарт|Грамадская дзейнасць і светапогляд Георгія Скарыны}} 21.6.2022 ''[[Аўтар:Уладзімір Перцаў|Уладзімір Перцаў]]''. «[[Грамадская дзейнасць і светапогляд Георгія Скарыны]]», 1948 * {{Прапанаваны экспарт|Скарына. Яго дзейнасць і светапогляд}} 21.6.2022 ''[[Аўтар:Мікалай Алексютовіч|Мікалай Алексютовіч]]''. «[[Скарына. Яго дзейнасць і светапогляд]]», 1958 * {{Прапанаваны экспарт|Рунь (1914)}} 17.6.2022 ''[[Аўтар:Максім Гарэцкі|Максім Гарэцкі]]''. «[[Рунь (1914)|Рунь]]», 1914 * {{Прапанаваны экспарт|Светапогляд Ф. Скарыны}} 16.6.2022 ''[[Аўтар:Мікалай Алексютовіч|Мікалай Алексютовіч]]''. «[[Светапогляд Ф. Скарыны]]», 1968 * {{Прапанаваны экспарт|Маўглі (1934)}} 14.6.2022 ''[[Аўтар:Джозеф Рэдзьярд Кіплінг|Рэдзьярд Кіплінг]]'', перакладчык: ''[[Аўтар:Янка Маўр|Янка Маўр]]''. «[[Маўглі (1934)|Маўглі]]», 1934 * {{Прапанаваны экспарт|Першыя людзі на Месяцы}} 12.6.2022 ''[[Аўтар:Герберт Уэлс|Герберт Уэлс]]'', перакладчык: ''[[Аўтар:Цімох Зарэчны|Цімох Зарэчны]]''. «[[Першыя людзі на Месяцы]]», 1931 * {{Прапанаваны экспарт|Глыбіня Маракота}} 11.6.2022 ''[[Аўтар:Кастусь Гарабурда|Кастусь Гарабурда]]'', перакладчык: ''[[Аўтар:Кастусь Гарабурда|Кастусь Гарабурда]]''. «[[Глыбіня Маракота]]», 1928 * {{Прапанаваны экспарт|Бедныя людзі}} 11.6.2022 ''[[Аўтар:Фёдар Дастаеўскі|Тодар Дастаеўскі]]'', перакладчык: ''[[Аўтар:Язэп Пушча|Язэп Плашчынскі]]''. «[[Бедныя людзі]]», 1930 * {{Прапанаваны экспарт|Белы клык}} 10.6.2022 ''[[Аўтар:Джэк Лондан|Джэк Лондан]]'', ''[[:Катэгорыя:Ананімныя пераклады|ананімны пераклад]]''. «[[Белы клык]]», 1939 * {{Прапанаваны экспарт|Ад мора да мора}} 9.6.2022 ''[[:Катэгорыя:Творы невядомых аўтараў|Юры Кучынскі]]''. «[[Ад мора да мора]]», 1921 * {{Прапанаваны экспарт|Переложеніе нѣкоторыхъ басень Крылова на бѣлорусское нарѣчіе}} 8.6.2022 ''[[Аўтар:Іван Крылоў|Іван Крылоў]]'', перакладчык: ''[[Аўтар:Марыя Косіч|Марыя Косіч]]''. «[[Переложеніе нѣкоторыхъ басень Крылова на бѣлорусское нарѣчіе]]», 1903 * {{Прапанаваны экспарт|Дуброўскі}} 8.6.2022 ''[[Аўтар:Аляксандр Пушкін|Аляксандр Пушкін]]'', перакладчык: ''[[Аўтар:Кузьма Чорны|Кузьма Чорны]]''. «[[Дуброўскі]]», 1949 * {{Прапанаваны экспарт|Маленькі Мук}} 7.6.2022 ''[[Аўтар:Вільгельм Гаўф|Вільгельм Гаўф]]'', ''[[:Катэгорыя:Ананімныя пераклады|ананімны пераклад]]''. «[[Маленькі Мук]]», 1938 * {{Прапанаваны экспарт|Кулі (Лондан)}} 5.6.2022 ''[[Аўтар:Джэк Лондан|Джэк Лёндан]]'', ''[[:Катэгорыя:Ананімныя пераклады|ананімны пераклад]]''. «[[Кулі (Лондан)|Кулі]]», 1931 * {{Прапанаваны экспарт|Песня пра цара Івана Васільевіча, маладога апрычніка і ўдалага купца Калашнікава}} 4.6.2022 ''[[Аўтар:Міхаіл Лермантаў|Міхаіл Лермантаў]]'', перакладчык: ''[[Аўтар:Міхась Клімковіч|Міхась Клімковіч]]''. «[[Песня пра цара Івана Васільевіча, маладога апрычніка і ўдалага купца Калашнікава]]», 1950 * {{Прапанаваны экспарт|Антыгона (1926)}} 4.6.2022 ''[[Аўтар:Сафокл|Сафокль]]'', перакладчык: ''[[Аўтар:Юльян Дрэйзін|Юльян Дрэйзін]]''. «[[Антыгона (1926)|Антыгона]]», 1926 * {{Прапанаваны экспарт|Аб нацыянальнай гордасці вялікаросаў (1950)}} 4.6.2022 ''[[Аўтар:Уладзімір Ленін|Уладзімір Ленін]]'', ''[[:Катэгорыя:Ананімныя пераклады|ананімны пераклад]]''. «[[Аб нацыянальнай гордасці вялікаросаў (1950)|Аб нацыянальнай гордасці вялікаросаў]]», 1950 * {{Прапанаваны экспарт|Казкі (1923)}} 1.6.2022 ''[[Аўтар:Ганс Крысціян Андэрсен|Ганс Крыстыян Андэрсэн]]'', перакладчык: ''[[Аўтар:Вацлаў Ластоўскі|Вацлаў Ластоўскі]]''. «[[Казкі (1923)|Казкі]]», 1923 ---- * {{Прапанаваны экспарт|Гісторыя Беларусі ў XIX і пачатку XX сталецьця (1928)}} 30.5.2022 ''[[Аўтар:Усевалад Ігнатоўскі|Усевалад Ігнатоўскі]]''. «[[Гісторыя Беларусі ў XIX і пачатку XX сталецьця (1928)|Гісторыя Беларусі ў XIX і пачатку XX сталецьця]]», 1928 * {{Прапанаваны экспарт|Правакацыя беларускага народу}} 30.5.2022 ''[[Аўтар:Фабіян Акінчыц|Фабіян Акінчыц]]''. «[[Правакацыя беларускага народу]]», 1933 * {{Прапанаваны экспарт|Карлік Нос}} 30.5.2022 ''[[Аўтар:Вільгельм Гаўф|Вільгельм Гаўф]]'', перакладчык: ''[[Аўтар:Янка Маўр|Янка Маўр]]''. «[[Карлік Нос]]», 1938 * {{Прапанаваны экспарт|Мова выданьняў Францішка Скарыны}} 29.5.2022 ''[[Аўтар:Язэп Воўк-Левановіч|Язэп Воўк-Левановіч]]''. «[[Мова выданьняў Францішка Скарыны]]», 1926 * {{Прапанаваны экспарт|Чаму гэта так сталася?}} 25.5.2022 ''[[Аўтар:Фабіян Акінчыц|Фабіян Акінчыц]]''. «[[Чаму гэта так сталася?]]», 1931 * {{Прапанаваны экспарт|Хто вінават?}} 24.5.2022 ''[[Аўтар:М. Арол|М. Арол]]''. «[[Хто вінават?]]», 1921 * {{Прапанаваны экспарт|Францышак Багушэвіч як ідэолёг беларускага адраджэньня і як мастак}} 23.5.2022 ''[[Аўтар:Міхаіл Піятуховіч|Міхал Піотуховіч]]''. «[[Францышак Багушэвіч як ідэолёг беларускага адраджэньня і як мастак]]», 1927 * {{Прапанаваны экспарт|Мэморыя прадстаўнікоў Беларусі на ІІІ-яй Канфэрэнцыі народаў}} 22.5.2022 ''[[Аўтар:Іван Луцкевіч|Іван Луцкевіч]], [[Аўтар:Вацлаў Ластоўскі|Вацлаў Ластоўскі]]''. «[[Мэморыя прадстаўнікоў Беларусі на ІІІ-яй Канфэрэнцыі народаў]]», 27 чэрвеня 1916 * {{Прапанаваны экспарт|Тарасъ на Парнасҍ и другія бҍлорусскія стихотворенія (1902)}} 22.5.2022 ''[[Аўтар:Еўдакім Раманаў|Еўдакім Раманаў]]''. «[[Тарасъ на Парнасҍ и другія бҍлорусскія стихотворенія (1902)|Тарасъ на Парнасҍ и другія бҍлорусскія стихотворенія]]», 1902 * {{Прапанаваны экспарт|Шляхам жыцьця (1913)}} 22.5.2022 ''[[Аўтар:Янка Купала|Янка Купала]]''. «[[Шляхам жыцьця (1913)|Шляхам жыцьця]]», 1913 * {{Прапанаваны экспарт|Францішак Скарына і яго літаратурная дзейнасьць}} 21.5.2022 ''[[Аўтар:Міхаіл Піятуховіч|Міхал Піотуховіч]]''. «[[Францішак Скарына і яго літаратурная дзейнасьць]]», 1926 * {{Прапанаваны экспарт|Płač Biełaruskaj Staronki Matki pa dzietkach svaich renehatach}} 15.5.2022 ''[[Аўтар:Уладзіслаў Казлоўскі|Uł. Kazłoŭščyk]]''. «[[Płač Biełaruskaj Staronki Matki pa dzietkach svaich renehatach]]», 1930 * {{Прапанаваны экспарт|Да пытаньня аб мове Літоўскага Статуту}} 13.5.2022 ''[[Аўтар:Васіль Дружчыц|Васіль Дружчыц]]''. «[[Да пытаньня аб мове Літоўскага Статуту]]», 1927 * {{Прапанаваны экспарт|Расейская палітыка на землях былага Беларуска-Літоўскага гаспадарства за панаваньня Кацярыны II і Паўлы I}} 12.5.2022 ''[[Аўтар:Мікола Ільяшэвіч|Мікола Ільяшэвіч]]''. «[[Расейская палітыка на землях былага Беларуска-Літоўскага гаспадарства за панаваньня Кацярыны II і Паўлы I]]», 1933 * {{Прапанаваны экспарт|Смык беларускі (1894)}} 6.5.2022 ''[[Аўтар:Францішак Багушэвіч|Szymon Reuka z pad Barysowa]]''. «[[Смык беларускі (1894)|Smyk białaruski]]», 1894 * {{Прапанаваны экспарт|Тралялёначка (1892)}} 6.5.2022 ''[[Аўтар:Францішак Багушэвіч|Францішак Багушэвіч]]''. «[[Тралялёначка (1892)|Tralalonaczka]]», 1892 * {{Прапанаваны экспарт|У трохсотныя ўгодкі сьмерці вялікага канцлера Льва Сапегі}} 2.5.2022 ''[[Аўтар:Мікалай Шкялёнак|Мікола Шкялёнак]]''. «[[У трохсотныя ўгодкі сьмерці вялікага канцлера Льва Сапегі]]», 1933 * {{Прапанаваны экспарт|Палажэньне Літоўска-Беларускай дзяржавы пасьля Люблінскай вуніі}} 1.5.2022 ''[[Аўтар:Васіль Дружчыц|Васіль Дружчыц]]''. «[[Палажэньне Літоўска-Беларускай дзяржавы пасьля Люблінскай вуніі]]», 1925 ---- * {{Прапанаваны экспарт|Места Менск у канцы XV і пачатку XVI ст.}} 27.4.2022 ''[[Аўтар:Васіль Дружчыц|Васіль Дружчыц]]''. «[[Места Менск у канцы XV і пачатку XVI ст.]]», 1926 * {{Прапанаваны экспарт|Места Вільня ў першай палове XVI сталецьця}} 21.4.2022 ''[[Аўтар:Васіль Дружчыц|Васіль Дружчыц]]''. «[[Места Вільня ў першай палове XVI сталецьця]]», 1926 ---- * {{Прапанаваны экспарт|Сынтэза беларускае гісторыі}} 20.3.2022 ''[[Аўтар:Мікалай Шкялёнак|Мікалай Шкялёнак]]''. «[[Сынтэза беларускае гісторыі]]», 1938 * {{Прапанаваны экспарт|Чаго чакаць Беларусам ад Польшчы}} 17.3.2022 ''[[Аўтар:Іван Карчынскі|Іван Карчынскі]]''. «[[Чаго чакаць Беларусам ад Польшчы]]», 1921 * {{Прапанаваны экспарт|Сынокъ!}} 15.3.2022 ''[[Аўтар:Аляксандр Ельскі|Аляксандр Ельскі]]''. «[[Сынокъ!]]», 1895 * {{Прапанаваны экспарт|Усходняя Беларусь. Статыстычные і гістарычные матэрыялы}} 14.03.2022 ''[[Аўтар:Антон Луцкевіч|A. J.]]'' «[[Усходняя Беларусь. Статыстычные і гістарычные матэрыялы]]», 1918 * {{Прапанаваны экспарт|Наша крыўда}} 13.3.2022 ''[[:Катэгорыя:Ананімныя пераклады|В. Лесавік]]''. «[[Наша крыўда]]», 1921 * {{Прапанаваны экспарт|Кароткі нарыс псыхолёгіі}} 13.3.2022 ''[[Аўтар:Мікола Ільяшэвіч|Мікола Ільяшэвіч]]''. «[[Кароткі нарыс псыхолёгіі]]», 1932 * {{Прапанаваны экспарт|На пиресяленьня}} 8.3.2022 ''[[Аўтар:Марыя Косіч|Марыя Косіч]]''. «[[На пиресяленьня]]», 1903 ---- * {{Прапанаваны экспарт|Суніцы}} 4.1.2022 ''[[Аўтар:Уладзімір Хадыка|Уладзімір Хадыка]]''. «[[Суніцы]]», 1926 ---- {{справа|''[[Вікікрыніцы:Стужка вікінавінаў/2012|2012]]'', ''[[Вікікрыніцы:Стужка вікінавінаў/2013|2013]]'', ''[[Вікікрыніцы:Стужка вікінавінаў/2014|2014]]'', ''[[Вікікрыніцы:Стужка вікінавінаў/2015|2015]]'', ''[[Вікікрыніцы:Стужка вікінавінаў/2016|2016]]'', ''[[Вікікрыніцы:Стужка вікінавінаў/2017|2017]]'', ''[[Вікікрыніцы:Стужка вікінавінаў/2019|2019]]'', ''[[Вікікрыніцы:Стужка вікінавінаў/2020|2020]]'', ''[[Вікікрыніцы:Стужка вікінавінаў/2021|2021]]''}} </div><noinclude>[[Катэгорыя:Шаблоны для галоўнай старонкі]]</noinclude> knh7149u1nrsnpab58j44y18u7byiuo 87827 87826 2022-08-16T15:45:16Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki <!-- Пішыце ў стужку пад гэтай палоскай --> ---- <div style="height:500px;overflow:auto;"> * {{Прапанаваны экспарт|Полымя (часопіс)/1927/3/Царскі суд над творамі Ф. Багушэвіча}} 16.8.2022 ''[[Аўтар:Яўген Хлябцэвіч|Яўген Хлябцэвіч]]''. «[[Полымя (часопіс)/1927/3/Царскі суд над творамі Ф. Багушэвіча|Царскі суд над творамі Ф. Багушэвіча]]», 1927 * {{Прапанаваны экспарт|Кароткая гісторыя Беларусі (1910, кірыліца)}} 7.8.2022 ''[[Аўтар:Вацлаў Ластоўскі|Вацлаў Ластоўскі]]''. «[[Кароткая гісторыя Беларусі (1910, кірыліца)|Кароткая гісторыя Беларусі]]», 1910 * {{Прапанаваны экспарт|Наша Ніва (1906)/1910/48}} 8.8.2022 ''[[:Катэгорыя:Калектыўныя творы|Суполка аўтараў]]''. [[Наша Ніва (1906)/1910/48|«Наша Ніва», №48]], 1910 * {{Прапанаваны экспарт|«Сялянка» В. Дуніна-Марцінкевіча на менскай сцэне}} 7.8.2022 ''[[Аўтар:Альберт Паўловіч|Альбэрт Паўловіч]]''. «[[«Сялянка» В. Дуніна-Марцінкевіча на менскай сцэне|„Сялянка“ В. Дуніна-Марцінкевіча на менскай сцэне]]», 1929 * {{Прапанаваны экспарт|Бярозка (1912)}} 7.8.2022 ''[[Аўтар:Ядвігін Ш.|Ядвігін Ш]]''. «[[Бярозка (1912)|Бярозка]]», 1912 * {{Прапанаваны экспарт|Новая беларуская літаратура (1925)}} 1.8.2022 ''[[Аўтар:Адам Багдановіч|Адам Багдановіч]]''. «[[Новая беларуская літаратура (1925)|Новая беларуская літаратура]]», 1925 ---- * {{Прапанаваны экспарт|Водгульле (1922)}} 30.7.2022 ''[[Аўтар:Якуб Колас|Якуб Колас]]''. «[[Водгульле (1922)|Водгульле]]», 1922 * {{Прапанаваны экспарт|Нёманоў дар (1913)}} 27.7.2022 ''[[Аўтар:Якуб Колас|Якуб Колас]]''. «[[Нёманоў дар (1913)|Нёманоў дар]]», 1913 * {{Прапанаваны экспарт|Вянок (1914)}} 24.7.2022 ''[[Аўтар:Максім Багдановіч|Максім Багдановіч]]''. «[[Вянок (1914)|Вянок]]», 1914 * {{Прапанаваны экспарт|Родныя зьявы (1914)}} 22.7.2022 ''[[Аўтар:Якуб Колас|Якуб Колас]]''. «[[Родныя зьявы (1914)|Родныя зьявы]]», 1914 * {{Прапанаваны экспарт|Дзевяноста трэці}} 22.7.2022 ''[[Аўтар:Віктор Гюго|Віктор Гюго]]'', перакладчык: ''[[Аўтар:Янка Маўр|Янка Маўр]]''. «[[Дзевяноста трэці]]», 1937 * {{Прапанаваны экспарт|Востраў скарбаў}} 12.7.2022 ''[[Аўтар:Роберт Льюіс Стывенсан|Роберт Луіз Стывенсан]]'', ''[[:Катэгорыя:Ананімныя пераклады|ананімны пераклад]]''. «[[Востраў скарбаў]]», 1938 * {{Прапанаваны экспарт|Karotkaja historyja świataja}} 3.7.2022 ''[[Аўтар:Язэп Шустэр|ks. Jazep Šustar]]'', перакладчык: ''[[Аўтар:Францішак Будзька|Francišak Budźka]]''. «[[Karotkaja historyja świataja]]», 1917 * {{Прапанаваны экспарт|Адвержаныя (у скароце)}} 3.7.2022 ''[[Аўтар:Віктор Гюго|Віктор Гюго]]'', ''[[:Катэгорыя:Ананімныя пераклады|ананімны пераклад]]''. «[[Адвержаныя (у скароце)|Адвержаныя]]», 1938 * {{Прапанаваны экспарт|Сьвяшчэнная гісторыя Старога Завету}} 2.7.2022 ''[[Аўтар:Сяргей Паўловіч|Сяргей Паўловіч]]''. «[[Сьвяшчэнная гісторыя Старога Завету]]», 1926 * {{Прапанаваны экспарт|Спадчына (1922)}} 2.7.2022 ''[[Аўтар:Янка Купала|Янка Купала]]''. «[[Спадчына (1922)|Спадчына]]», 1922 ---- * {{Прапанаваны экспарт|Сусьветная гісторыя (Астэрлёф, Шустэр)/Частка 2}} 25.6.2022 ''[[Аўтар:Вальдэмар Астэрлёф|Вальдэмар Астэрлёф]] і [[Аўтар:Язэп Шустэр|Язэп Шустэр]]'', перакладчык: ''[[Аўтар:Антон Луцкевіч|Антон Луцкевіч]]''. «[[Сусьветная гісторыя (Астэрлёф, Шустэр)/Частка 2|Сусьветная гісторыя. Частка 2]]», 1921 * {{Прапанаваны экспарт|Апаведаньня (1912)}} 25.6.2022 ''[[Аўтар:Якуб Колас|Якуб Колас]]''. «[[Апаведаньня (1912)|Апаведаньня]]», 1912 * {{Прапанаваны экспарт|Полацкая зямля ў пачатку XVI сталецьця}} 25.6.2022 ''[[Аўтар:Уладзімір Пічэта|Уладзімер Пічэта]]''. «[[Полацкая зямля ў пачатку XVI сталецьця]]», 1926 * {{Прапанаваны экспарт|Беларускі народ і яго мова}} 23.6.2022 ''[[Аўтар:Яўхім Карскі|Яўхім Карскі]]''. «[[Беларускі народ і яго мова]]», 1920 * {{Прапанаваны экспарт|Малая Вэрсальская дамова}} 23.6.2022 ''Краіны Антанты і [[:Катэгорыя:Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшча]]''. перакладчык: ''[[:Катэгорыя:Ананімныя пераклады|К. М]]''. «[[Малая Вэрсальская дамова]]», 1924 * {{Прапанаваны экспарт|Грамадская дзейнасць і светапогляд Георгія Скарыны}} 21.6.2022 ''[[Аўтар:Уладзімір Перцаў|Уладзімір Перцаў]]''. «[[Грамадская дзейнасць і светапогляд Георгія Скарыны]]», 1948 * {{Прапанаваны экспарт|Скарына. Яго дзейнасць і светапогляд}} 21.6.2022 ''[[Аўтар:Мікалай Алексютовіч|Мікалай Алексютовіч]]''. «[[Скарына. Яго дзейнасць і светапогляд]]», 1958 * {{Прапанаваны экспарт|Рунь (1914)}} 17.6.2022 ''[[Аўтар:Максім Гарэцкі|Максім Гарэцкі]]''. «[[Рунь (1914)|Рунь]]», 1914 * {{Прапанаваны экспарт|Светапогляд Ф. Скарыны}} 16.6.2022 ''[[Аўтар:Мікалай Алексютовіч|Мікалай Алексютовіч]]''. «[[Светапогляд Ф. Скарыны]]», 1968 * {{Прапанаваны экспарт|Маўглі (1934)}} 14.6.2022 ''[[Аўтар:Джозеф Рэдзьярд Кіплінг|Рэдзьярд Кіплінг]]'', перакладчык: ''[[Аўтар:Янка Маўр|Янка Маўр]]''. «[[Маўглі (1934)|Маўглі]]», 1934 * {{Прапанаваны экспарт|Першыя людзі на Месяцы}} 12.6.2022 ''[[Аўтар:Герберт Уэлс|Герберт Уэлс]]'', перакладчык: ''[[Аўтар:Цімох Зарэчны|Цімох Зарэчны]]''. «[[Першыя людзі на Месяцы]]», 1931 * {{Прапанаваны экспарт|Глыбіня Маракота}} 11.6.2022 ''[[Аўтар:Кастусь Гарабурда|Кастусь Гарабурда]]'', перакладчык: ''[[Аўтар:Кастусь Гарабурда|Кастусь Гарабурда]]''. «[[Глыбіня Маракота]]», 1928 * {{Прапанаваны экспарт|Бедныя людзі}} 11.6.2022 ''[[Аўтар:Фёдар Дастаеўскі|Тодар Дастаеўскі]]'', перакладчык: ''[[Аўтар:Язэп Пушча|Язэп Плашчынскі]]''. «[[Бедныя людзі]]», 1930 * {{Прапанаваны экспарт|Белы клык}} 10.6.2022 ''[[Аўтар:Джэк Лондан|Джэк Лондан]]'', ''[[:Катэгорыя:Ананімныя пераклады|ананімны пераклад]]''. «[[Белы клык]]», 1939 * {{Прапанаваны экспарт|Ад мора да мора}} 9.6.2022 ''[[:Катэгорыя:Творы невядомых аўтараў|Юры Кучынскі]]''. «[[Ад мора да мора]]», 1921 * {{Прапанаваны экспарт|Переложеніе нѣкоторыхъ басень Крылова на бѣлорусское нарѣчіе}} 8.6.2022 ''[[Аўтар:Іван Крылоў|Іван Крылоў]]'', перакладчык: ''[[Аўтар:Марыя Косіч|Марыя Косіч]]''. «[[Переложеніе нѣкоторыхъ басень Крылова на бѣлорусское нарѣчіе]]», 1903 * {{Прапанаваны экспарт|Дуброўскі}} 8.6.2022 ''[[Аўтар:Аляксандр Пушкін|Аляксандр Пушкін]]'', перакладчык: ''[[Аўтар:Кузьма Чорны|Кузьма Чорны]]''. «[[Дуброўскі]]», 1949 * {{Прапанаваны экспарт|Маленькі Мук}} 7.6.2022 ''[[Аўтар:Вільгельм Гаўф|Вільгельм Гаўф]]'', ''[[:Катэгорыя:Ананімныя пераклады|ананімны пераклад]]''. «[[Маленькі Мук]]», 1938 * {{Прапанаваны экспарт|Кулі (Лондан)}} 5.6.2022 ''[[Аўтар:Джэк Лондан|Джэк Лёндан]]'', ''[[:Катэгорыя:Ананімныя пераклады|ананімны пераклад]]''. «[[Кулі (Лондан)|Кулі]]», 1931 * {{Прапанаваны экспарт|Песня пра цара Івана Васільевіча, маладога апрычніка і ўдалага купца Калашнікава}} 4.6.2022 ''[[Аўтар:Міхаіл Лермантаў|Міхаіл Лермантаў]]'', перакладчык: ''[[Аўтар:Міхась Клімковіч|Міхась Клімковіч]]''. «[[Песня пра цара Івана Васільевіча, маладога апрычніка і ўдалага купца Калашнікава]]», 1950 * {{Прапанаваны экспарт|Антыгона (1926)}} 4.6.2022 ''[[Аўтар:Сафокл|Сафокль]]'', перакладчык: ''[[Аўтар:Юльян Дрэйзін|Юльян Дрэйзін]]''. «[[Антыгона (1926)|Антыгона]]», 1926 * {{Прапанаваны экспарт|Аб нацыянальнай гордасці вялікаросаў (1950)}} 4.6.2022 ''[[Аўтар:Уладзімір Ленін|Уладзімір Ленін]]'', ''[[:Катэгорыя:Ананімныя пераклады|ананімны пераклад]]''. «[[Аб нацыянальнай гордасці вялікаросаў (1950)|Аб нацыянальнай гордасці вялікаросаў]]», 1950 * {{Прапанаваны экспарт|Казкі (1923)}} 1.6.2022 ''[[Аўтар:Ганс Крысціян Андэрсен|Ганс Крыстыян Андэрсэн]]'', перакладчык: ''[[Аўтар:Вацлаў Ластоўскі|Вацлаў Ластоўскі]]''. «[[Казкі (1923)|Казкі]]», 1923 ---- * {{Прапанаваны экспарт|Гісторыя Беларусі ў XIX і пачатку XX сталецьця (1928)}} 30.5.2022 ''[[Аўтар:Усевалад Ігнатоўскі|Усевалад Ігнатоўскі]]''. «[[Гісторыя Беларусі ў XIX і пачатку XX сталецьця (1928)|Гісторыя Беларусі ў XIX і пачатку XX сталецьця]]», 1928 * {{Прапанаваны экспарт|Правакацыя беларускага народу}} 30.5.2022 ''[[Аўтар:Фабіян Акінчыц|Фабіян Акінчыц]]''. «[[Правакацыя беларускага народу]]», 1933 * {{Прапанаваны экспарт|Карлік Нос}} 30.5.2022 ''[[Аўтар:Вільгельм Гаўф|Вільгельм Гаўф]]'', перакладчык: ''[[Аўтар:Янка Маўр|Янка Маўр]]''. «[[Карлік Нос]]», 1938 * {{Прапанаваны экспарт|Мова выданьняў Францішка Скарыны}} 29.5.2022 ''[[Аўтар:Язэп Воўк-Левановіч|Язэп Воўк-Левановіч]]''. «[[Мова выданьняў Францішка Скарыны]]», 1926 * {{Прапанаваны экспарт|Чаму гэта так сталася?}} 25.5.2022 ''[[Аўтар:Фабіян Акінчыц|Фабіян Акінчыц]]''. «[[Чаму гэта так сталася?]]», 1931 * {{Прапанаваны экспарт|Хто вінават?}} 24.5.2022 ''[[Аўтар:М. Арол|М. Арол]]''. «[[Хто вінават?]]», 1921 * {{Прапанаваны экспарт|Францышак Багушэвіч як ідэолёг беларускага адраджэньня і як мастак}} 23.5.2022 ''[[Аўтар:Міхаіл Піятуховіч|Міхал Піотуховіч]]''. «[[Францышак Багушэвіч як ідэолёг беларускага адраджэньня і як мастак]]», 1927 * {{Прапанаваны экспарт|Мэморыя прадстаўнікоў Беларусі на ІІІ-яй Канфэрэнцыі народаў}} 22.5.2022 ''[[Аўтар:Іван Луцкевіч|Іван Луцкевіч]], [[Аўтар:Вацлаў Ластоўскі|Вацлаў Ластоўскі]]''. «[[Мэморыя прадстаўнікоў Беларусі на ІІІ-яй Канфэрэнцыі народаў]]», 27 чэрвеня 1916 * {{Прапанаваны экспарт|Тарасъ на Парнасҍ и другія бҍлорусскія стихотворенія (1902)}} 22.5.2022 ''[[Аўтар:Еўдакім Раманаў|Еўдакім Раманаў]]''. «[[Тарасъ на Парнасҍ и другія бҍлорусскія стихотворенія (1902)|Тарасъ на Парнасҍ и другія бҍлорусскія стихотворенія]]», 1902 * {{Прапанаваны экспарт|Шляхам жыцьця (1913)}} 22.5.2022 ''[[Аўтар:Янка Купала|Янка Купала]]''. «[[Шляхам жыцьця (1913)|Шляхам жыцьця]]», 1913 * {{Прапанаваны экспарт|Францішак Скарына і яго літаратурная дзейнасьць}} 21.5.2022 ''[[Аўтар:Міхаіл Піятуховіч|Міхал Піотуховіч]]''. «[[Францішак Скарына і яго літаратурная дзейнасьць]]», 1926 * {{Прапанаваны экспарт|Płač Biełaruskaj Staronki Matki pa dzietkach svaich renehatach}} 15.5.2022 ''[[Аўтар:Уладзіслаў Казлоўскі|Uł. Kazłoŭščyk]]''. «[[Płač Biełaruskaj Staronki Matki pa dzietkach svaich renehatach]]», 1930 * {{Прапанаваны экспарт|Да пытаньня аб мове Літоўскага Статуту}} 13.5.2022 ''[[Аўтар:Васіль Дружчыц|Васіль Дружчыц]]''. «[[Да пытаньня аб мове Літоўскага Статуту]]», 1927 * {{Прапанаваны экспарт|Расейская палітыка на землях былага Беларуска-Літоўскага гаспадарства за панаваньня Кацярыны II і Паўлы I}} 12.5.2022 ''[[Аўтар:Мікола Ільяшэвіч|Мікола Ільяшэвіч]]''. «[[Расейская палітыка на землях былага Беларуска-Літоўскага гаспадарства за панаваньня Кацярыны II і Паўлы I]]», 1933 * {{Прапанаваны экспарт|Смык беларускі (1894)}} 6.5.2022 ''[[Аўтар:Францішак Багушэвіч|Szymon Reuka z pad Barysowa]]''. «[[Смык беларускі (1894)|Smyk białaruski]]», 1894 * {{Прапанаваны экспарт|Тралялёначка (1892)}} 6.5.2022 ''[[Аўтар:Францішак Багушэвіч|Францішак Багушэвіч]]''. «[[Тралялёначка (1892)|Tralalonaczka]]», 1892 * {{Прапанаваны экспарт|У трохсотныя ўгодкі сьмерці вялікага канцлера Льва Сапегі}} 2.5.2022 ''[[Аўтар:Мікалай Шкялёнак|Мікола Шкялёнак]]''. «[[У трохсотныя ўгодкі сьмерці вялікага канцлера Льва Сапегі]]», 1933 * {{Прапанаваны экспарт|Палажэньне Літоўска-Беларускай дзяржавы пасьля Люблінскай вуніі}} 1.5.2022 ''[[Аўтар:Васіль Дружчыц|Васіль Дружчыц]]''. «[[Палажэньне Літоўска-Беларускай дзяржавы пасьля Люблінскай вуніі]]», 1925 ---- * {{Прапанаваны экспарт|Места Менск у канцы XV і пачатку XVI ст.}} 27.4.2022 ''[[Аўтар:Васіль Дружчыц|Васіль Дружчыц]]''. «[[Места Менск у канцы XV і пачатку XVI ст.]]», 1926 * {{Прапанаваны экспарт|Места Вільня ў першай палове XVI сталецьця}} 21.4.2022 ''[[Аўтар:Васіль Дружчыц|Васіль Дружчыц]]''. «[[Места Вільня ў першай палове XVI сталецьця]]», 1926 ---- * {{Прапанаваны экспарт|Сынтэза беларускае гісторыі}} 20.3.2022 ''[[Аўтар:Мікалай Шкялёнак|Мікалай Шкялёнак]]''. «[[Сынтэза беларускае гісторыі]]», 1938 * {{Прапанаваны экспарт|Чаго чакаць Беларусам ад Польшчы}} 17.3.2022 ''[[Аўтар:Іван Карчынскі|Іван Карчынскі]]''. «[[Чаго чакаць Беларусам ад Польшчы]]», 1921 * {{Прапанаваны экспарт|Сынокъ!}} 15.3.2022 ''[[Аўтар:Аляксандр Ельскі|Аляксандр Ельскі]]''. «[[Сынокъ!]]», 1895 * {{Прапанаваны экспарт|Усходняя Беларусь. Статыстычные і гістарычные матэрыялы}} 14.03.2022 ''[[Аўтар:Антон Луцкевіч|A. J.]]'' «[[Усходняя Беларусь. Статыстычные і гістарычные матэрыялы]]», 1918 * {{Прапанаваны экспарт|Наша крыўда}} 13.3.2022 ''[[:Катэгорыя:Ананімныя пераклады|В. Лесавік]]''. «[[Наша крыўда]]», 1921 * {{Прапанаваны экспарт|Кароткі нарыс псыхолёгіі}} 13.3.2022 ''[[Аўтар:Мікола Ільяшэвіч|Мікола Ільяшэвіч]]''. «[[Кароткі нарыс псыхолёгіі]]», 1932 * {{Прапанаваны экспарт|На пиресяленьня}} 8.3.2022 ''[[Аўтар:Марыя Косіч|Марыя Косіч]]''. «[[На пиресяленьня]]», 1903 ---- * {{Прапанаваны экспарт|Суніцы}} 4.1.2022 ''[[Аўтар:Уладзімір Хадыка|Уладзімір Хадыка]]''. «[[Суніцы]]», 1926 ---- {{справа|''[[Вікікрыніцы:Стужка вікінавінаў/2012|2012]]'', ''[[Вікікрыніцы:Стужка вікінавінаў/2013|2013]]'', ''[[Вікікрыніцы:Стужка вікінавінаў/2014|2014]]'', ''[[Вікікрыніцы:Стужка вікінавінаў/2015|2015]]'', ''[[Вікікрыніцы:Стужка вікінавінаў/2016|2016]]'', ''[[Вікікрыніцы:Стужка вікінавінаў/2017|2017]]'', ''[[Вікікрыніцы:Стужка вікінавінаў/2019|2019]]'', ''[[Вікікрыніцы:Стужка вікінавінаў/2020|2020]]'', ''[[Вікікрыніцы:Стужка вікінавінаў/2021|2021]]''}} </div><noinclude>[[Катэгорыя:Шаблоны для галоўнай старонкі]]</noinclude> 28r2o5bb6miwbcgwhjt2zwrsz8qn16z 0 11307 87817 77925 2022-08-16T15:23:03Z Nejurist 840 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Пан Тадэвуш | аўтар = Адам Міцкевіч | год = 1834 | арыгінал = [[:pl:Pan Tadeusz|Pan Tadeusz]] | пераклад = Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч | сэкцыя = Паэма | папярэдні = [[Пан Тадэвуш (Міцкевіч/Дунін-Марцінкевіч)/Слова ад перакладчыка|З А. Міцкевіча. Пан Тадэвуш. Слова ад перакладчыка.]] | наступны = [[Пан Тадэвуш (Міцкевіч/Дунін-Марцінкевіч)/Быліца другая|Быліца другая]] }} <center> '''Быліца першая'''<br> '''ГАСПАДАРКА''' '''''ШТО СТАІЦЬ У БЫЛІЦЫ:'''<br>Паніч варочаецца дамоў. — Першая стрэча ў святліцы, другая пры стале. — Важная навука суддзі аб грэчносці. — Падкаморага разумная гаворка аб модах. — Пачатак спірання аб Кусага і Сакала. — Паследні возны трыбунала. — Узгляд на тагдашняе быццё Літвы і Еўропы.''</center> <poem>Літва! — родна зямейка<ref>Віленьськая, Ковеньськая, Часьць Гродзеньськай і Міньськай губэрній,— да ў Польшы Аўгустоўськая,— тож палавіна амаль Пруськай зямлі твораць старую Літву, c катораю яшчэ за даўніх Літоўськіх князей Гадыміна, Вольгерда, Віта (Вітольда) і другіх чорная, белая і малая Русі пабраталіся, вось родные і жылі так, сліўшыся ў адно аж да нашых дзядоў. Чырвоная жэ Русь, каторую мямецкае Царства забрала із даўніх-даўна, яшчэ за караля Польскага Казімера вялікага, случылася c Польшаю.</ref>, ты, маўляў, здароўе, — Той цябе ашанцуе, каму безгалоўе! Хто быў калісь на ніўцы тваёй, як у раі, І вось крывавы роніць слёзкі ў чужым краі! Цяпер-то, як ты красна, я чую, я бачу — І апішу, бо ўсцяж па табе плачу! Ты, панна! што сцеражэш яснай Чанстаховы<ref>Усе ў Польшы дый у чужых зямлях за марам ведаюць аб цудоўным образе Чанстахоўськай Божай Маці. У Літве слывуць цудамі образы Віленьськая Вастрабрамськая, замкавая Навагродзкая, Жыравіцкая і Барўньськая Найсвентшая Панна.</ref>, Што свеціш ў Вострай браме, што горад замковы Навагродскі бароніш, яго народ жылы, Як мяне ты падняла, маўляў, із магілы (Вось Цябе бедна маці ў вачах са слязінай Маліла, штоб апеку мела над дзяцінай, — I з немачы падняўся, — і пайшоў у дарогу, Што б у Твоіх касцёлах падзякаваць Богу), Так нас дзівам павернеш у зямельку родну. Пакуль жа блісне шчасце, хоць душу нягодну Звярні да гор лясістых, шырокіх пракосаў, Што дыванам пры Немне свецяць з-пад нябёсаў, Да ніў родных, калоссем ярка маляваных, Залочаных пшаніцай, жытам пасрабраных, Гдзе жоўтая свірэпка, гдзе грэчка бяленька, Гдзе дзяцеліна гарыць, вось красна паненка; А ўсё мяжой прыбіта, бачыцца устужкай, Там-сям быццам к адзежцы прышпілена грушкай. Меж такімі палямі, намесь, пры ручаі, На узгорку невялікім, ў бярозавым гаі Свяціў шляхецкі хорам, кругом дзеравяны Да на падмураванні, увесь пабяляны; Тым бялейшы, што таполь спераду і збоку Сцерагла ад сіверу у восень глыбоку. Дом жылы невялікі, чысты на прыглядку! Да зато гумно важна! пры нём стажкі ўжатку Не стоўпілісь ў гарудах, пабачыш з намеку, Відна, што ніўка — маці тутка чалавеку! Відна з густых коп сена, што на сенажатца Звёздачкамі мігаюць, з сох, што там бадзяцца Па шырокіх палетках, проста чарназёму, Каторы прылягаюць к беленькаму дому, Узораных парадкам агародных градак, Што там цвяцець дастатак, праўда і парадак. Брама насцеж у будні дзянёк чы у свята Кажыць, што гасцям рада гаспадарна хата. І вось у каламажцы, запрэжанай парай Конікаў невялікіх, пры закрутні старай Паказаўся паночак відны, маладзенькі, Абляцеўшы падвор’е, пад ганак маленькі Заехаў, вылез з брычкі, — конікі, пад плотам Шчыплючы буйну траўку, пацяглі к варотам. У двары пуста, бо дзверы на зашчапку ўзяты І калочкам заткнуты ад ганка да хаты. Падарожны ў пякарню не йшоў распытацца, Адчыніў — убег да дому — жадзён распазнацца. Здаўна яго не бачыў — ў горадзе далёка Браў на розум у панскіх навуках глыбока. Убег — і вокам жадным на сцены старэнькі Глянуў — да праслязіўся панок маладзенькі: То ж стары прыяцелі! — той жа прыбор ў хаці, З каторым дзіцем было так міла гуляці; Да ўжо не так вялікі, не так, баш, прыгожы; І тыя ж абразочкі глядзяць на свет божы! Вось Касцюшка<ref>Касьцюшка — анарал Польські, каторы за дзядоў нашых ваяваў с Маскоўськаю і Мямецкай сілай за вольнасьць Польшы, Літвы і Русі.</ref> у світцы кракаўскай, з вачамі, Упёртымі у неба, дзержыць меч рукамі. Далей ў польскай адзежцы Райтан<ref>Райтань — пан із чорнай Русі. Ён то на радзе (сэйме), праведаўшы, што другіе паны згадзіліся, штоб Польшу с Літвою сумежные царства разабралі, із жаласьці па вольнасьці ўтраце разпароў сабе нажом бруха. Кніжкі «Фадон» і «Жыцьцё Катона» вельмі разумные, вы іх, дзеткі, ня паймёце. Першая пішэць аб душы чалавечнай, а другая апісуець жыцьцё праведнага чалавека, каторы, як атчызна яго пацірала вольнасць, с вялікага жалю атабраў сабе жыцьцё.</ref>, повен чэсці, Што пацяраў край вольнасць, таскуе ў балесці; Ў руцэ нож — к грудкам востра звернута старона, А пры ім кніжкі: «Фадон» і «Жыццё Катона». Там малады Ясінскі, прыгожы, што дзівы! Тут жа Карсак<ref>Ясіньські і Карсак — польськіе ахвіцэры; яны баранілі Прагу, што перэд Аршаваю, ат анарала Маскоўськага Суворава.</ref>, таварыш яго нешчаслівы. Стаяць на валах Прагі, а маскалёў сіла У копачкі смятаюць, аж паглядзець міла! У маладзенькіх грудках удзельная атвага! Рубяць, хоць аблілася агнём уся Прага! Спазнаў ён той загарак, што грае быліцы, У дзеравянай скрынцы, пры дзвярах святліцы, І з радасцяй дзяцінай пацяг за шнурочак, І пайшоў Дамброўскага<ref>Дамброўські анарал польські, вельмі атважны і разумны чалавек.</ref> гудзець мазурочак. Лётаў па цэлым доме — шукаў сваёй клеткі, Гдзе весела зажываў у малады леткі. Уходзіць. Дзіва! — зрэнкай водзіць па каморы, То ж святліца кабецця — жаноцкі прыборы; Хто ж бы тут жыў? бо дзядзька яго не жанаты, А цётка піцербурскі залягла палаты. То ж пакой не хмістрыні, вось і хвартап’яна, На ім ноты і кніжкі — ўсё параскідана У бязладдзі, да, бачыш, бязладдзе то міла, Відаць, што маладзенька ручка натварыла. Вось сукеначка бела із калочка знята, Згатоўлена к убору, на крэсле распята, А на вокнах дайнічкі, у іх розны кветкі: Герань, ляўкоя, астры, пралескі, нагеткі. Паніч стаў пры аконцы; то ж новае дзіва! Пры беражку у садзе, гдзе расла крапіва, Угледзеў агародчык, сцежкамі распяты, Повен кветкаў, стракатай травіцы дый мяты: Платок нізкі, ўзорамі воку прыглядаўся, Стакроткамі, баш стужкай, ён падперазаўся. Градкі свежа паліты шчодраю рукою, Тут жа стаіць бляшана дайніца з вадою; Толькі агароднічкі не бачыць ў дасадзе, Выйшла на ніву: дзверцы калышуцца ў садзе. Угледзеў на дарожцы слядок, як патычка: Відна, што без панчошак і без чаравічка Лётала па пясочку, бялейшым ад снегу, Ледзь к зямлі прылягала ў вялікім бегу. Падарожны стаў доўга ў раздум’і глыбокам, Па ўсіх кутках садочка вадзіў блудным вокам, Красным ліцом к пралескам жадна прылажыўся, Разглядаў сцежачкі, усяму дзівіўся; То прыляг да слядочка, што ўтаптаў дарожкі: Чые ж бы там блудзілі дробненькія ножкі? Неўзнарок глядзь угору! — ёсць чаму дзівіцца: На плоце красна панна, у яснай спаднічца, Снегавою сарочкай грудкі закрываець; Паніч жадна на шыйку белу паглядаець. Часам нашы літвінкі у гэтакім строю Чураюцца ад хлопцаў ранняю парою. То ж хоць ніхто не бачыў, ручкі залажыла, Штоб свае лебядзіны грудкі лепш закрыла. Волас ёй не развіты, звязан у вузёлкі, Маўляў стручкі ў гаросе, бачыцца круцёлкі, Дзіўна красіў галоўку, сонца там як меціць, Здаецца, што карона на абразку свеціць. Лічыка не пабачыш; цікавае вока Меціла там за чымсьці у поле далёка; Угледзела, засмяялась і ў далоні біла, Вось бела птушка назем лёганька ступіла, І сунула па градках сваю ножку скору, І на досцы упала акном у камору, Спяваючы, хваціла сукеначку ясну, Пры люстры любавацца стала лічку красну; То ж угледзела хлапца — із ручак упала Сукеначка, са страху дзеўка бледна стала. А як жарам, твар панка аблілась румяна. Маўляў з соненькам хмара сустрэлася зрана. Сарамлівы панічок далоньмі закрыўся, Думаў штось ёй сказаці, толькі пакланіўся І даў цягу ў куточак, а дзеўка дабыла Крыкам голас няўнятны, маўляў штось прысніла. Спужаўся падарожны, глядзь! — аж уляцела Паненка, — толькі сэрца крэпка закіпела. Сам не знаў, чы з спаткання таго смяяцца, Чы радавацца сэрцам, аслі дзівавацца? Аж там і на хвальварку народ дагадаўся, Што новы госць пад хорам панскі прыбадзяўся; Каней у стайню ўзялі, аўса, сена далі, Ведама, у добрых паноў аб парадак дбалі, — Бо суддзя не рабіў так, як цяпер бывае, Другі ў карчму гасцінных каней адпраўляе. Калі ж стрэціць не прыйшлось тут гасця нікому, Не думай, што служылі кепска ў панскім дому: Служкі чакалі, пакуль пан войскі<ref>Войські — гэта такі быў у Польшы чын. Як бывала ўся шляхта выцягне проціў непрыяцеля (што называлась тагды «паспалітая рушэньня»), то яго дзелам было аставацца дома бараніць кабет і дзяцей і журыцца аб іх дабро. У нас часта, дзеля грэчнасці, людзе самавольна хрысьцілі суседаў і знакавых якімсь чынам, што пасьля ўжэ папіло ў абучай. </ref> прыбраўся, А той у садзе шчыра вячэрай заняўся; Ён заступае пана — і як той не дома, Прынімаець гасцей ён у панска харома (Ведама, сваяк панскі, прыяцель ад сэрца); Як забачыў ён гасця, пацяг у шпанцэрца На хвальварак, штоб ў адзежку нядзельну прыбрацца, Бо не дзела ж так госцю ліха паказацца. Ранкам яшчэ адзежку сумеў ён прымераць, Бо ведаў, што з гасцямі прыйдзецца вячэраць. Пан войскі спазнаў хлапца, раскрыжаваў рукі І з крыкам абняў яго, цалаваў да мукі, І гаворкай без ладу, парадку мянялісь, Як бывае, калі вось доўга не відалісь. А як войскі здаволі хлапца напытаўся, Так зараз, што у дварэ, гаварыць узяўся: «Добра, мой Тадавушку (так, бачыш, манілі Дзецюка, бо Касцюшкі іменем хрысцілі На памятку, што ў тую вайну ён радзіўся), Добра, мой Тадавушку, што ты паявіўся Дамоў ў пору, як дзяўчат многа тут бывае; Пабачыш, табе дзядзька вяселле сыграе; Ёсць з чаго выбраць, гасцей, баш снапоў ў гарудзе, З’ехалісь намесь судзіць у гранічным судзе, Штоб з графам спор сумежны да канца прывесці; Да і пан граф вось заўтра тут на месці; Падкаморы<ref>Падкаморы — вялікі то чын калісьці ў Польшы. Ён маніўся старшэйшым у сваём павеце памеж шляхтай. Як Масква стала правіць Полынаю, то ўжэ чын гэны ня меў ніякай сілы; дзеля грэчнасьці часам кагось тым чынам манілі. Якісь час яшчэ Падкаморы судзіў мяжавые справы, а пасьля і то прапала. Тож заступаў ён часам Маршалка і Каморнікаў ставіў.</ref> ўжо з’ехаў з дочкамі і жонкай. Маладзеж пабадзялась у лес са стральбёнкай, А старыя й кабеты жніва аглядаюць І стральцоў там пад лесам весела страчаюць. Пабрадзём, калі хочаш, а пэўна за гаем І дзядзьку, падкаморых і дзяўчат спаткаем!» Войскі з хлапцом, дарогай ідучы паволі, Яшчэ нагаварыцца не могуць здаволі. Соненька ж на западзе хоць менш дапякае, Зато ярчэйшым вокам з-за гор выглядае, Чырвоная, — вось калі шчыраю рукою Гаспадар кончыў дзела вячэрняй парою, Дый з ліцом, хоць па працы красней ад каліны, Вясёл брадзе да ўласнай на спакой хаціны. І паважны круг сонца з мутнымі лучамі Спускаецца нязначна за бор, а снапамі Туманнымі лес ўкола абняўшы высокі, З бору, маўляў, стог сена творыць адзінокі; І пачарнеў бор, кажысь вісельнік са страху, І красіць над ім сонца, вось пажар на даху, І схавалася за лес, бачыш, з-пад галіны Там-сям блісне, як агонь ад тонкай лучыны, І загасла; тут сярпы бразжаць перасталі, Парабкі із пракосаў на плеч граблі ўзялі; Сціхла у полі, бо гэтак прыказаў пан стары, Штоб з канцом дня кончылі дзела гаспадары. «Бог ведае, як доўга працаваці трэба; Сонца, яго работнік, калі сойдзе з неба, Тагды й мужык па дзеле павінен спачыці», — Так заўсёды пан добры прывык гаварыці; А што суддзя прыкажа, то коману свята, Бо і вазы, ў каторы дабро клалі зжата, Варочалісь да гумна у лёганькай упражы, Волікі ж радавалісь невялікай клажы. Варочалісь із лесу вясёлы дружыны, Да ў парадку: напярод малыя дзяціны З дарэктарам, ту ж суддзя йдзе рука з рукою З яснага падкамора добраю жаною; За імі падкаморы, пасярод дарогі З сваякамі ён важна стары суне ногі; За старшымі паненкі, хлапцы тут жа збоку, За паннамі, асталісь быццам незнароку (Так следуе); ніхто там аб то не спіраўся Дзеля парадку; свайго ўсяк места дзяржаўся, Кожан таго парадку пільнаваў ў сароме, Бо пан свяціў абычай стары ў сваём доме: Навучаў ён заўсёды векам маладзейшых, Штоб шанавалі вяльмож, кабет і старэйшых. «Такім ладам, — гаварыў, — народ цвіце ў чэсці, Загіне ён, і народ прападзе без весці!» І прывыклі к парадку сваякі і служба; Вось калі госць прыедзе, аслі панска дружба Навясціць дамок суддзі, крыху там пабудзе, Прывыкне да парадку, маўляў, як у судзе. Каротка з братанічам суддзі павітаня: Даў яму важна руку да пацалаваня І, цмокнуўшы ў голаву, прыняў, вельмі рады, А хоць нядоўгі рэчы вёў, дзеля грамады, Да із слёз, бат, каторы рукавом кантуша<ref>Кантуш — такоя ўбраньня даўней Палякі насілі, яно было вельмі красівая. </ref> Абцёр, відна, як любіў пана Тадавуша. Усё за добрым суддзёю з ніў, лугоў і бору Варочалась ахвотна да панскага двору. Бляючы, куча авец ў вуліцу нясецца, За імі туман пылу ўгору стаўбом ўецца; Далей грамада цяліц з званочкамі скора Бяжыць, пабрыкуючы, гдзе стала абора; Там бачыш стада каней, што з пракосаў мчыцца, Звярнула да каладца, штоб вады напіцца; Асвір жа пры калодцы скрыпіць безустанку. Суддзя, хоць гасцей многа, прыстаўшы на ганку, Ўсюды кіне вокам, пры каладцы стане, Паглядзіць на аборку, аслі ў добрым стане, Дазору таго служкам ніколі не зручыць, Ведае ён, што панска вока каня тучыць. У сенях возны<ref>Возьны, іначай анарал,— малы то чын у польшы. Суд ставіў возьнага із дробнай шляхты, каторая мела свой кусок раллі.</ref> Пратазы разам войскі стары, Стоючы са свечкамі, вялі ціхі свары: Бо як войскі з панічом шоў гасцям настрэчу, Возны сталы з вячэрай, там непадалечу, Вынес у пусты хорам, што замкам<ref>Замак — быў то вялікі камянны палац, са ўсімі гаспадарскімі прыстройкамі: ён, для абароны ад непрыяцеля, быў камяннаю сцяною, чы валам, сыпаным із зямлі і ветраколам умацованым, кругом баш поясам абвядзёны.</ref> маніўся, Каторы аж пад чорны лес бокам падшыўся. Нашто ж то пераселле? — Войскі глядзеў крыва І перапрашаў суддзю за такія дзіва, Да ўжо трудненька рада ў гэтым бесталкоўі, І суддзя вядзе гасцей у стары пусткоўі; Па дарозе ўсцяж пану Пратазы то правіў, Чаму проціў войскага на сваём паставіў. «У дварэ, — кажа, — ізбы цесны, баш у гарудзе. Для гасцей і так важных выгады не будзе; У замку сені вялікі, к дзелу прыдаліся, Строп цэлы, а хоць сцены крыху разышліся, Балоны хоць пабіты, да летам гадзяцца, Скляпы блізка, ёсць службе гдзе там пабадзяцца». Так кажа да на суддзю міргне — відна з міны, Што змяніў ён парадак ля другой прычыны. Са дваццаць соцен будзе шагоў вось ад хаты Судзінай, гдзе стаялі замковы палаты, Відны сабой, вялікі, — дзядзіна Гарэшкі; Апошні вотчыць згінуў ў народны замешкі, А наліха ўсім дабром скарб распарадзіўся. У бязладдзі апякун дый суд пажывіўся, Якась злыдня прыйшлася й сваім па кудзелі, А рэштай падзялілісь добры прыяцелі. К замку ж ніхто не рваўся: нясметны выдаткі, Штоб паддзяржаць будоўлю, патрэбны дастаткі Не шляхецкі! — Трэба ж, граф, сусед недалекі Суддзіны, пан багаты, як выйшаў з апекі, Баш дзелам, што раднёю Гарэшкам маніўся, І што ён па замор’і доўгі час насіўся, І бачыў да замковых схожы там палаты, Упадабаў пусткоўя лепш уласнай хаты; А хоць суддзя бумагай даказаў там скора, Што замак стаўляў муляр з Вільні, не з-за мора, Да графу, як наліха, замак спадабаўся, І суддзя да пусткоўя невесь чаго рваўся: Пайшлі ўправа да земства, галоўна судзення, У санат, зноў у земства, губерска праўлення, Падняўшы ж труд вялікі і кошты бязлічны, Вярнуліся нанова у суды гранічны. Добра гаварыў Пратаз: ў замку сені стары Памясцілі б і гасцей і пісараў хмары — Доўга сень, вось стадола, строп у кружок збіты, На стаўбах, памост выслан каменнымі пліты; Сцены не маляваны, да чысты у сені, На іх віселі рогі сарні і ялені, З надпіс’ю, гдзе забіты, ў якім паляванні, Пад імі там шляхецкі значкі<ref>Значкі шляхэцькіе — то гарбы. У стэрыну каралі супілі гарбы людзям за заслугі; а хто меў такі значок, асьлі герб, той ужэ і весь яго род маніўся шляхціцам.</ref> у маляванні, І ўсякі тут запісан, як, бачыш, маніўся, Гарэшкаў знак, паўказы, аж пад строп узбіўся. Госці ўвышлі парадкам, к сталу прыступілі, Яснага падкаморага на кут пасадзілі; Ведама, ён старэйшы і ў чыне, і ў веку; Ідучы, ён кланяўся кожну чалавеку. Пры ім квастар барнадын<ref>Квастар Барндн — вось як барнадынські закан ня маець ніякага меньня, то ёсьць у ніх такі абычай, што адзін із ксяндзоў езьдзіць памеж добрых католікаў і просіць падаяньня; і так адзін дае авечачку, другі — барана, той мерку, другую збожа, хто што можэ. Так яны на цэлы год сабіраюць сабе на жыцьцё, дый за дабрадзеяў сваіх шчыра моляцца Богу.</ref>, далей суддзя трэці. Барнадын памаліўся, выпіў да вашэці, І мужчыны парадкам водку падавалі І халадзец літоўскі моўчкам заядалі. Тадавуш, як прыбылы, маўляў правам госця, Высока сеў пры паннах, бокам ягамосця; А памеж ім і дзядзькай пуста места стала, Яно быццам кагосьці у тузе чакала. Дзядзька часта на места дый на дзверы глянуў, Чакаючы напэўна, сядзення не крануў. І Тадавуша вока да дзвярэй бадзецца, То нехаця к пустому сядзенню нясецца. Дзіва! ўсе месты пры ём займалі дзяўчаты Прыгожы, у шляхецтва і розум багаты, Каралю на іх глянуць не было б сарому. Да вока брадзе к месту нехаця пустому. Загадкай то сядзення, ён любіць загадкі; Ледзь прамолвіў славечка да суседкі гладкі, Падкаморага дочкі, быццам мала цэніць, Не лье вады у шклянку, тарэлкі не зменіць, Забаўляць дзяўчат малвой забыў важну штуку, Катораю б даказаў сталічну навуку: Толькі пуста сядзення яго занімае — Ўжо не пуста — бог невесь, каго там сажае. Мыслі ў галаве скачуць няведаць якія, Вось па дажджу ў пракосах жабкі маладыя; Ў іх адзін расцвятаець образ, як пралеска, Свежыць грудзь маладзеньку, баш раса нябеска. Тут яму прыманілась, як шоу у святліцу Пусту, глядзеў на кветкі, рабую травіцу, То ізноў слядзіў мысляй маленькую ножку, Што у садзе таптала беленьку дарожку; І не смеў на строп глянуць, песціў думу шчасну, Што пэўне там угледзіць сукеначку ясну, Кручаны валасочак у стручкі маленькі, На грудках лебядзіных ручонкі бяленькі. Прыняслі трэця дання — стары падкаморы, Як баш, служыць кабетам заўсёды быў скоры, Падаў дочцы Разальцы крыху віна ў шклянцы, А малодшай падсунуў агуркі ў бляшанцы І сказаў: «Я паслужу вам, мае дачушкі, Хоць стары і не згодзен, толькі да падушкі». І кінулісь малады, усё, што там жыла, У сораме дзяўчатам скора услужыла. А суддзя срога глянуў вось на Тадавуша І, закінуўшы набок рукавы кантуша, Наліў віна дый кажа: «Другія звычаі Цяпер у нас; шлём дзяцей у заморскі краі Навучыцца чужога розуму глыбока, Да шкода! — не пільнуе іх бацькава вока. Даўней панам вучыці шляхту было ў модзе, Я сам лет дзесяць служыў пану ваяводзе<ref>Ваявода — вялікі чын даўней у польшы, ня раўнуючы цяпер губернатарські, да кажыся яшчэ большы.</ref>, Бацьку яснавяльможна пана падкамора» (Кажучы, пакланіўся ён вяльможу скора). «І, як служыць народу, вучыў ён намекам, Не выпусціў з апекі, зрабіў чалавекам, Памяць яго у сэрцы — да Страшнага Суду, Павек за яго душу я маліцца буду. А калі ж я, служачы, чыноў не дабіўся, Зато шанаваць старшых, кабет навучыўся; Грэчным быць — то навука бачыцца нямала, Бо штоб нагою скробнуць, не ў тым сіла стала. Не ў тым, штоб выскіляцца зубамі красіва, Навука та прыгожа ля купецка жніва. Усім следуе грэчнасць, да ўсяку іначай: Інакшая павіннасць грэчнасці дзіцячай, Друга мужа для жонкі пры людзях і пана Для служак — словам, розна ля ўсякага стана; Трэба доўга вучыцца, штобы не зблудзіці І кожнаму парадкам чэснасць учыніці; І старыя вучылісь: панскія гаворкі, То быліцы у краі, а ў шляхецкі дворкі Як з’едуцца саседы, — да белага свету Гамоняць — то быліцы сваяго павету. І што ўсе яго знаюць, кожан шляхціц чуець, То ж кожан чэсць высока стражэць, шануець. А цяпер не пытайся, з каго ён радзіўся, Адкуль прыйшоў, як жыве дый з кім ажаніўся; Вось калі не даносчык, калі не ў сярмязе, З чэсцію прынімаюць яго ў кожным разе». Так кажучы, павёў ён ўкруг вочы цікавы, Бо хоць праўдай свяцілі старага расправы, Да ведаў, што маладзеж то не спадабае, Калі хто хоць разумну, да доўгу рэч мае. Але ўсе у раздум’і слухалі глыбокам; Суддзя падкаморага папытаўся вокам, Падкаморы і маўчаў, да відна ж то была, Што такая рэч суддзі вельмі яму міла. Змоўкнуў суддзя, ён ківаў яшчэ галавою, То ж суддзя налье чаркі шчыраю рукою Дый цягне зноў паважна: «Грэчнасць — рэч не мала; Вось калі ўсяк спазнае, як каму прыстала, Шанаваць чалавеку чэснасць, век і чыны, Сам сябе ашанцуе дзеля той прычыны; Калі часам хто сваю вагу хоча знаці, То на праціўну важку звык каго сажаці; Бардзей жа маладыя павінны вучыцца, Як чэсна з кабетамі трэба абхадзіцца, Кабетамі, каторых род яснавяльможны, Каторых чэсць вяліка, абычаі збожны. Так вязалісь жанідбай, шчасна зажывалі Маладыя — бацькі нас гэтак навучалі, І дзеля...» Тутка стары на братанка гляне, Відна, срогу навуку казаць яму стане. Штаб перабіць гаворку, кончыць дзядзькі свары, Вось скрыпне табакеркай падкаморы стары Дый кажа: «Суддзя мілы! — ой! — даўней горш была, Бачыцца, што й нас мода лепшымі зрабіла. Чы малады кінулі прыхаці нягодны? Я помню то няшчасця, як у край наш родны Набяжаў дур пранцузкі, маўляў бурна туча, Як панкі маладыя, баш нехрыстаў куча, Адчураліся Бога, пайшлі блуднай сцежкай Дый узгардзілі праўдай, польскаю адзежкай. Жалосна было глядзець на малакасосаў, Як шваргаталі носам, а часта без носаў, Як заморскі пісулькі ўсюды разнасілі, К новым законам, веры, адзежцы манілі, Як здзекавалась хмара над народам знаці, Бо Гасподзь, калі хоча край які скараці, Адбярэ пярвей розум у сваім Страшным Судзе!.. І пацяглі разумных за нос дурны людзе. Спалохаўся іх народ, маўляў джумы страшнай, Бо пачуў ў сабе зарад немачы няшчаснай; На панічыкаў модных усюды крычалі, Самі ж веру, гаворку, адзежку мянялі. Было то зло распуцця, вяліка сваволя, Па каторых прыйшоў к нам страшны пост — няволя! Помню, яшчэ дзіцяцяй бадзяўся па свеце, Калі да бацькі ў Ашмянскім павеце Прыехаў пан падчашыц<ref>Падчашы — тож даўнейшы чын у польшы. Падчашага сына манілі Падчашыцам. Так было і с другімі чынамі.</ref> у вазку пранцузску, Ён першы зашваргатаў не па-беларуску. Першы ён ўвёў ў Літву заморску гаворку. Ўсе завідывалі, к катораму дворку Заехала двукольна бяда, чы драндуля, Катора па-іхняму звалась карыюля. За лякаяў дзве малы сталі сабачонкі, На козлах сядзеў мемец, як дошчачка, тонкі, Жураўліныя ногі, бачыцца дзве тыкі, У панчошках, — з пражкамі яго чаравікі, На галаве чужыя воласы і з мехам; Старыя дзівіліся чучалу са смехам, А мужыкі хрысцілісь і шапталі ціха, Што ў вазку заморскім ванэцкая ліха. Сам падчашыц быў пахож спераду і збоку На заморскую малпу аслі на сароку. Чужы волас каўтуном на галаве віўся, Трасяні — пылок з мукі пад сам строп узбіўся! Калі ж хто тагды й думаў, што адзежка польска Прыстоіць чалавеку ляпей, як заморска, То маўчаў у куточку, бо паны крычалі, Што вучыцца розуму мы сваім мяшалі. Пан падчашыц усёды пушчаў таку гадку, Што новага розуму, заморску парадку Землякоў вучыць стане. Вось хітрасці поўны, Выдумалі пранцузы, што ўсе людзі роўны. Дзіва! — то ж стаіць аб тым ў божым прыказанні, І ксяндзы вясцяць аб тым на ўсякім казанні. Навука даўна, толькі слухаць штоб ахвота, Да быццам на ўсіх пала курына сляпота: Што толькі у пранцузскім пісьме ні стаяла, Хоць дзела найстарэйша, веры не імала. Вясціў падчашыц роўнасць людзям, — сам назваўся Маркізам, — баш чын такі у модзе казаўся; Як жа з летамі чыны выгналі з Парыжа, Ён чалавекам вольным хрысціўся з маркіза, Далей за Напалёнам, ўсёмагучым панам<ref>Напалён — быў то Магуны Цар пранцузькі. Ён у дванадцатам гаду с вялікаю сілай шоў на Маскву, да баш цьвёрдая зіма памаразіла ту сілу, ледзь якаясь злыдня вярнулася дамоў.</ref>, Із-за мор’я прыехаў якімсьці баранам<ref>Маркіз, Барон — то чыны заморскія пранцузоў і мемцаў. Даўней некаторые із нашых паноў, маючы больш грашэй, як розуму, езьдзілі за мара, штоб купляць гэные чыны, то і цяпер, на бяду нашу, часам робяць то кепства.</ref>. Што б пажыў больш на свеце, барана б чураўся І вольным чалавекам зноў ахвотна б зваўся. Бачыш, торгам на моды у замор’і жылі, А што пранцуз уздумаў, палякі любілі. Дзякуй богу, што прайшла ў нашай маладзежы Ахвота лётаць за дом па модны адзежы, І чужога парадку ў купцоў дабівацца, І па шынках заморскіх мовы навучацца. Бачыш, цяпер Напалён, як наліха, скоры, Не дае часу гнацца па модны узоры; Цяпер ваяваць мода! — а нам сэрцы б’юцца, Што ізноў аб паляках гутаркі нясуцца. Ёсць слава! — тож ускрэсне і Рэч Паспаліта<ref>Рэчпаспаліта — Польш с Літвою і Русьсю звалась Рэчпаспаліта. Дзеле таго яе (Польшу) так манілі, што народ быў вольны, правіўся заканам, а кароль нічога ня мог зрабіць, што ў том закане не стаяла, толькі сцярог, штоб людзе ат таго закану ня адступалі.</ref>! Стане вольнасць, як зямля вайной будзе сыта. Толькі ж маркотна, што й мы разам не працуем, Аб сваіх і вестачкі добрай не пачуем; Ах, чакаці! — а сэрца рвецца па навіну. «Отча Рабаку! — ціха кажа барнадыну. — Чуў я, што із-за Нёмна меў, вашэ, бумагу. Скажы аб войску нашым яку вестку благу!» «Нічога, — кажа ціха Рабак да грамады (Відна, што той гаворцы не вельмі быў рады), — Палітыка<ref>Палітыка — што дзеецца ў сваём краі і ў заморый, як каралі правяць народамі, — добрае чы благое жыцьцё людзей пад яго праўленьням завецца палітыкай.</ref> нудой мне; а калі з Аршавы Грамату меў якую, — то вось дзеля справы Барнадынскай, — расказы аб тым не цікавы, Ёсць тут людзі — ім не ў смак гэтакія стравы». Так кажучы, ён крыва зіркнуў ў куток столу, Гдзе маскаль Рыкаў вядзе гаворку вясёлу. З салдатамі ён блізка двара меў квацеру, Добры суддзя і яго клікнуў на вячэру. Рыкаў, баш, па-маскоўску шчыра к ядзе браўся, Пачуўшы ж аб Аршаве, вось як абазваўся: «Ой, пане падкаморы! — вы усе цікавы Весці аб Банапарце<ref>Банапарт а Напалён — усё адзін чалавек. Напалён імя, а Банапарта прозвішча. Ён атвагай сваёй і вялікім розумам с простага чалавека стаўся магучым царом пранізаў.</ref> — вам, баш, да Аршавы, Вам хочыцца атчызну<ref>Атчызна — Зямля, на каторай мы радзіліся каторую ўпраўляем сваёй працай, на каторай пахаронены косьці бацькоў, дзядоў дый праатцоў нашых; паветрыя, каторым мы атдыхаем, то завецца атчызна</ref> бачыць ў вольным быці! Я хоць маскаль, да аб тым не стаў данасіці. Вы паляк, а я рускі, — цяпер не ваюем, Ёсць перамір’я, так мы весела піруем. Часта і з пранцузамі, стоючы на стражы, П’ём гарэлку, а вяляць — скачы, сыне ўражы! Мужыцка прыгаворка кажа, штоб, як душу, Любіць жонку, а трасці яе, маўляў грушу. Я кажу, будзе вайна — да Плута маёра Ад’ютант штаба прывёз указы заўчора Гатовіцца к паходу. Пойдам чы на турка, Чы пранцуза, — Банапарт цвёрдая то скурка! Без Суварава згрызці яго — трудна справа! Кажуць, з пранцузамі будзе ліхая расправа! Банапарта — то знахар! — да і наш Сувараў Чараўнік; то ж былі бы чары проціў чараў. Раз на вайне Банапарт загінуў — ні знаку! Перакінуўся ў ліса, Сувараў — ў сабаку. Як дапёк Банапарта, той катом хрысціўся Дый дзярэ! — баш! — Сувараў ў кусага змяніўся; Што б было...» (Тут гаворку Рыка перабілі.) Ўняслі чацвёрта дання — дзверы расчынілі. Ўходзіць якаясь пані, малада, прыгожа, Яе румяна лічка вось цвяціста рожа! Багатае убранне усе аглядалі, Усе, кром Тадавуша, паклон ёй аддалі. Тоненька, як тычынка, грудкі баш тачоны, Сукеначка багата, цвет крэпка чырвоны, Каўнерык павуцінай бачыўся здавацца, Веяла чымсь на лічка, штоб прахаладацца (Хоць не было гарача), да веер злачоны Рассыпаў яркі іскры на усе староны. Галоўка без чапочка, ў кружкі волас звіты, У стужачкі, баш дзіця у пялёнкі, спавіты; Пасярод брылянтова шпонка біла ў вочы, Блішчала, баш звёздачка блішчыць сярод ночы. На вяселле, здаецца, убралась; шапталі, Што такое ўбранне на баль толькі клалі. Хоць каротка спаднічка — ножак не ўказала, Бо па зямлі бягучы дробненька шагала, Як лялечкі батлейны у Божа нараджэння Паказываюць хлапцы на увесялення. Штоб пустое мясцечка заняць там бяспечна, Бягучы, кланялася сюды-туды грэчна; Трудна ж было дабіцца, бо праход занялі, Лавы дый крэслы з гасцьмі у два рады сталі. Чы лаўку пераскочыць, чы сядзення цэла Рушыць з места, — да яна ўбіцца там умела Памеж стала і гасцей, як галачка мала, Круцілась сюды-туды — аж пры месце стала; Вось толькі па дарозе кагось зачапіла, Спёрлась на Тадавуша дый перапрасіла, Пасля на крэсле сваём лягонька прысела Тут жа меж хлапца, дзядзьку, — нічога не ела: Часам махне веерам, з чараном гуляе, Часам дарагі каўнер на грудках спраўляе, А часам белу ручку пад стужачку садзіць, Штоб паглядзець убрання, галоўку прыгладзіць. Гаворка там, унята дзеля кабяціны, Парадкам завязалась зноў памеж дружыны; І пайшлі кругом суды, громка распраўляння Дзеля сягодняшняга ў лесе палявання. Ацэсар там з раентам<ref>Раент — чын такі, ня раўнуючы цяперашні сяклятар. Раенты правілі канцараліяй дый пісалі судавые прыгаворы. Балеста — то імя Раента, аб каторым тут успамінак. А дзеля таго Раентаў часта завуць «баўбатуном» (Адвакатамі), што яны перад судом выводзяць громка рэчы аб дзелах.</ref> спор вялі упарты, Заеліся аб свае праслаўныя харты: Раент крычаў, што яго Кусы зайца згладзіў, Ацэсар — што з шараком яго Сокал зладзіў. Да людзей пайшлі на суд, — і усе дакола, Адны бралісь за Куса, другі за Сакола: Адны дзеля знахарства, другія баш сведкі; Суддзя ціханька шапнуў да сваёй суседкі: «Даруй, сястра, што цябе з вячэрай не ждалі, Думалі, што не прыйдзеш, а прагаладалі». Так кажа, падкамора чарку налівае Дый аб навінах ў краі ціха распраўляе. Калі така гаворка укруг стала ходзіць, Тадэвуш з кабяціны і вачэй не зводзіць; Успомніў аб то места, залатыя гадкі, То ж мела быць сядзенне яго ненаглядкі! Прыпомніў — і сярдзечка моцна закіпела! Шчасліва развязалась та загадка цэла; Відна ж, то Бог прызначыў, што пры яго боку Прысела та пралеска, што бачыў у памроку. Праўда, здаецца, ад той вышша ростам стане Да ўбрана, а людзей змяняе убранне; Волас у той казаўся ясна-залачоны, А у суседкі кручы і доўга спляцёны; Пэўне, ту перамену соненька зрабіла, Бо красней пры западзе, здаецца, свяціла. Лічка той не дагледзеў сумеркам учора: Як мігам паказалась, так уцякла скора; Думаў, што прыкідалісь углям яе вочкі, Маўляў вішанькі — губкі, баш малако — шчочкі. І у суседкі схожы губкі, шчочкі, вока. Што ж, гэтай век, здаецца, старэйшы далёка? Агароднічка, кажыся дзяўчоначка мала, А суседка у лятах крэпка даспявала; Да маладзеж аб гады кабет не пытае, Каторая прыгожа, та і маладая. Дзецюку яна векам равейніцай ймецца, Нявіннаму кабета паненкай здаецца. Тадавушу хоць дваццаць лет ужо даспела І у Вільні вясёлам правёў жыццё цэла, Ксяндза меў дарэктарам; той пільнаваў срога, Не папускаў на кепства, вучыў хваліць Бога, І малады Тадавуш ў сваю зямлю родну Прывёз сэрца нявінна, душу чысту, годну; Да ведама ж, малады розум — не дзівота! На сяле пагуляці прыспела ахвота. Ведаць, што прыгож сабой, малады дый крэпкі, Што зваўся ён Сапліцай, Сапліцы ж не злепкі — Яны мужчыны цвёрды — сільны маюць рукі, Да жаўнеркі ахвотны — тупы да навукі. Тадавуш ад праатцоў сваіх не чураўся, Дзельна на кані ездзіў, пехты не баяўся І туп не быў, хоць з кніжак не вучыўся пільна, Хоць дзядзька за навукай яго глядзеў сільна; Ён лепш рваўся да стрэльбы, з шабляй рад гуляці, Ведаў, што да ваячкі яго мелі гнаці, Што така ў тастамэнце стала бацькі воля, Гнаўся мысляй за бубнам, седзячы у школе; Да дзядзька змяніў волю бацькаву да разу, Вялеў прыехаць дамоў у сваём прыказу, Умыцца гаспадаркі пакуль да вяселля, Пакуль багата сяло дасць на наваселля. Пагляд на Тадавуша, шчасны віды гэткі, Манілі блудныя мыслі прыгожай суседкі, Прыкінуўся рост хлапца цікаваму воку, Абліла ўзглядам жадна яго грудзь шыроку І па твары блудзіла, — тая вось гарэла, Як толькі яе вока ў пралёце сустрэла. Ён прыгожай суседкі ужо не баяўся, Наліха, баш, з ахвотай у лічка прыглядаўся. Дай яна прыглядалася — вось чатыры зрэнкі Гарэлі, баш звездачкі на небе маленькі. Найперш з ім па-заморскі стала шваргатаці, Ведама — прыбыў з места, аб чым жа пытаці? То ж пусціла гаворку аб кніжках разумных, Аб пісарах тых кніжак дый аб людзях умных; Што ж — як пайшла шчабятаць зноў аб маляванні, Аб музыцы, аб разьбе, далей танцаванні! Паказала, што знае ўсе прыгожы штукі. Дзіва ж! — хлапец, змякнуўшы вялікі навукі, Перад кабетай аб свой розум пабаяўся, Маўляў, стаіць дарэктар, — краснеў, заікаўся. Ладам, што той дарэктар прыгожы, не срогі. Уняла з ім гаворку дзеля той дарогі, Павяла другой сцежкай: вось аб сельскім быцці, Якой шукаць забавы ў невясёлым жыцці. І Тадавуш смялейшы павёў разгаворы; Не прайшло паўгадзіны, з кабяцінай скоры Пусціліся у жарты, пачалі спірацца; Суседка да дзецюка пайшла заляцацца: Ставіла тры галачкі, — бліжэйшу на долю Хваціў, — а падкамора дочкі, на сваволю Таку гледзя, моршчылісь быццам змагла колька; Суседка ж не сказала, хто ў той галцы, толька Засмяялась уголас дый пачырванела, Маўляў красна малінка на сонцы даспела. Інакша ў другім канцы стала йдзе забава, Там, бачыш, пайшла гарэй Сакаліна справа. На ахвотных да Куса ўсе угрунь усселі, Завязаўся спор дзелам, аж яды не елі. Гоман вялік, усякі як не ўверадзіўся; А страшэнна пан рэянт зацецеравіўся, Як пайшоў такаваці, такаваў без меры, Знакамі даказваў свае мовы шчэры (Балеста баўбатуном зваўся меж суддзямі, І для таго страшэнна махаў ён рукамі). Цяпер яны пры баках, узад локці выгнуў, Вось з-пад плячэй рукамі дый ногцямі спрыгнуў, Паказуючы такім знакам хартоў змычку, Прылёг на стол дый крыкнуў, бачыцца ў наклічку: «Выжга! — пусцілі разам з ацэсарам змоўна, Вось два замкі шчоўкнулі з дзвюх стральбочак роўна. Выжга! пайшлі, — а заяц струной ў поля мчыўся, Сабакі тут жа». (Раент пальцамі насіўся Па стале — баш сабачы паказываў скокі.) «Сабакі тут жа, пад лес гналісь недалёкі; Сакол, нечага казаць, знахар на то дзела, Выцягся перад Кусым на далоння цэла; Ведаў я, што спудлуець, — зай, цікун вялікі! Чгаў, быццам проста ў поле, — за ім усе смыкі; Цікун шарак! — як пачуў, што ў кучы сабакі, Пстрык управа, даў казла — за ім глупы сакі, А ён ізноў налева ударыць два сусы, І сабакі налева. Зай у лес! Мой Кусы — Цап!!» — Так раент дабываў сваю мову звонку, Дый на другу ён стала ўзабраўся старонку І то «цап» Тадавушу над вухам як крыкне! Ён дый суседка к крыку такому не звыкне; Спадтайка, перапугам вялікім абліты, Адчурылі галоўкі свае ў кучу збіты; Маўляў вярхі дзярэўя, к сабе пахілёны, Развеяў вецер; рукі ж, пад сталом спляцёны, Ледзь у такой прыгодзе расплясцісь успелі, А два красныя лічка больш пачырванелі. Тадавуш, штаб не здрадзіць сваёй няўвагі, Такой гаворкай з сябе дабываў адвагі: «Кусы відны! — у полі, бат віхар, нясецца, А калі ж ён да звера дзельна так бярэцца...» «Бярэцца! — то ж сабака, якіх у свеце мала!» Тут падаспеў Тадавуш, як бачыш прыстала, Хваліў, што без нароваў, — знахар ў сваём дзеле, Жалаваў, што не бачыў, як зайца ён змеле. Аж задрыжаў ацэсар — пусціў з рук кялішак, Глянуў на Тадавуша, маўляў базылішак<ref>Базылішак — звер такі. Яго хоць ніхто яшчэ с людзей ня бачыў, да кажуць, што ён маець так страшэнныя вочы, што як гляне на каго, той мігам памірае.</ref>. Ацэсар не крыкала, дый не так рухлівы, Ад раента ў рост нізіны, ў славах не так жывы, Да на сабраннях усім даваўся у знакі, Язык меў ядавіты, баш жала вужакі. Так разумны ён слаўца умеў падпускаці, Што смела ў календары можна іх спісаці; А ўсе злосны вяліка. Меў долю батату, Цэлую бацькаўшчызну, дый што ўзяў па брату, Прапусціў вось чэраз сіта, на вялікім свеце. І прыняў службу царску у сваём павеце. Любіў ён паляванне, раз дзеля забавы, То ж звонкі голас трубкі — вялікі аблавы, Прыпаміналі яму гадкі маладыя, Калі меў стральцоў дзельных, сабакі удалыя. Цяпер меў пару хартоў із цэлай адправы, І аднаму з тых сабак унімаюць славы!! Дый трэба ж дагадацца, што і Талімена, Маўляў камень на сэрцы, — кахаўся страшэнна! Зліўся, што з кабяцінай кепска ідзе справа, Згадаў, што лепш з другімі міла ёй забава. Вось падходзіць, гладзячы вусы самавіты, Засмяецца, а смех той вельмі ядавіты, І кажа: «Акадэм’ю<ref>Акадэм'я — то школа, у каторай вучаць вялікага розуму.</ref> слаўну Вільна маець Да аб сабаках яна там не навучаець. Друга аб іх ў Аршаве, Кракаве<ref>Кракаў — першы сталічны горад польські, старэйшы ат Аршавы.</ref> гаворка І на сяле. Вучыць нас стара прыгаворка: Як без хваста сабака, так шляхціц без чына; Хвост сабацэ да бегу нямала прычына, А пан хваліш сабаку, што без хваста ходзіць. Няхай цётка панская суд памеж нас зводзіць. Хоць пані Талімена жыла у сталіцы І намесь засвяціла ў нашай акаліцы, Да суд ёй аб ахвоце праўдаю засвеціць, Бо навука з летамі ў адно з сабой меціць». Хлапцу, на каторага неўзнарок напала Така граза, са злосці гаворкі не стала. Глянуў на ацэсара — да кулакоў скоры, Шчасцям, вось кіхнуў моцна стары падкаморы. «На здароўя» крыкнулі, — той, з паклонам, слухаў, Забубніў у табакерку, табакі панюхаў; Табакерка ж ў брылянтах, золатам свяціла, На ёй кароль Станіслаў<ref>Кароль Станіслаў — пасьледні ён правіў польшаю, Літвою і Русьсю. За яго то праўленьня сумежные Царства разабралі польшу.</ref> прыглядаўся міла. Падкаморага бацьку кароль ссудзіў ў дары, Па бацьку яе хаваў падкаморы стары. Як забубніць, дае знак, што гаварыць будзе; Усе замоўклі, ціхасць, баш на Страшным Судзе, Ён кажа: «Шляхта, браты, мае дабрадзеі! Судзіцца аб сабакі следуе у кнеі. Ладна ж спірацца дома, гдзе гарыць забава? На заўтра аб то дзела ў адклад ідзе справа; Я дальш спірацца добрым людзям не дазволю: Возны! абвясці указ да заўтра, у полю. Заўтра і граф з стральцамі тутацька прыедзе, І Вашэ пойдзеш з намі, суддзя, мой суседзе! І пані Талімена, панны і кабеты — То ж будзе паляванне слаўна на ўсе леты! І войскі, калі на то ахвоту пачуе», — Так кажа — і старага табакай частуе. Войскі, сідзя на вострым канцы, меж стральцамі, Моўча вадзіў па сені блуднымі вачамі, Хаця яго й пыталі, які ў тым суд, воля, Бо пан войскі то місцюк вялікі да поля! Да ён важна той справы у раздум’і слухаў, Доўга важыў у пальцах табаку — панюхаў Дый чхнуў — аж сцены стары укруг затрасліся, І такі з яго губы рэчы панясліся: «Мой Божа! яка ж туга на мяне напала; Што бы грамада стральцоў старэнькіх казала, Пачуўшы, што вяльможы і шляхецкі сыны Вядуць гарачы споры аб сабак хвасціны? Стары Райтан, штаб ажыў, — на таку навіну Вярнуўся б да Ляховіч ў сваю дамавіну. Штаб сказаў Несялоўскі<ref>Несялоўські Язэп — пасьледні Ваявода Наваградзкі. Ён у 1794 гаду правіў польшаю, хоць ня быў каралём.</ref>, ваявода даўні, Каторы й цяпер дзержыць сабакі праслаўны, І сотні мае стральцоў абычаем панскім, І сотні вазоў сеці ў замку Варанчаньскім, Да сядзіць адзінокі дома, на дзівоту; Ніхто, баш, не прыманіць яго на ахвоту. На такое мысліўства ён дзеля сарому Белапятровічу даў адказ самому. Вяліка ж чэсць для пана так багатай долі За шараком бадзяцца па шырокім полі? У старыцу за зверам грубым паны гналісь, Бо дзік, мядзведзь то штукі шляхецкія звалісь, А звер без клоў, без ногцяў, пуглівы, пакорны, Наравіўся мужыкам дый чалядзі дворнай. Ніхто бы там із паноў не ўзяў стрэльбы ў рукі, Тонкім шротам набітай, на малыя штукі. Праўда, дзяржалі хартоў для дзяцей забавы, Штоб панкоў маладзенькіх ўпраўляць да аблавы, Да бацькі не хацелі, баш, і падзівіцца, Не то штоб яшчэ мелі аб кепства сварыцца. Дзеля такой прычыны ясне падкаморы Прабачыць, што прыказу слухаць я не скоры. У жыцці маём целам прысяг я душою — На такую ахвоту не крануць нагою. Завуся я Грачэхай, — ад караля Леха Ні адзін за зайцамі не гнаўся Грачэха!» Маладыя смяялісь з войска за абедам, Пасля ад стала ўсталі, падкамора следам, Следуе та увага важну чалавеку: Ён старшы і па чыну, старшы і па веку. Ідучы, ён кланяўся ўсякаму па чыне, За ім квастар, а суддзя шоў па барнадыне. Падкаморага жонцы суддзя пры парозе Падаў руку дый павёў у двор па дарозе. Тадавуш Талімену, ацэсар Крайчанку, Раент на канцы павёў войску Грачашанку. Тадэвуш з маладымі пайшоў да стадолы; Зол страшэнна! — на душы вельмі невясёлы. Што было — занімалі яго мыслі гэткі, Вось спаткання, вячэра пры баку суседкі. Ой! — прыкра ж слова «цётка» яму каля вуха Усцяж бурчала, здаецца паганая муха: Хацеў бы у вознага лепей распытацца Аб Талімене, да, баш, не мог з ім спаткацца І войскага не ўгледзеў, — той дзеля парадку, Штоб гасцям даць выгаду, прапаў не ў аглядку, Паброў дагледзець службы, штоб пасцелі слалі. Старэйшыя, кабеты у будынку спалі, А маладых Тадавуш, па дзядзькавай волі, Вёў на сена, штоб маглі спачыці здаволі. У дварэ ўсё прыціхла — бачыцца, не жылі, Маўляў званы ў кляштары на пацер званілі; Толькі стоража голас часам адазваўся; Спалі ўсе, адзін суддзя заснуць не пытаўся. Галава гаспадаркі, ладзіў ён адправу У поле, заўтрашнюю для гасцей забаву. Даў прыказы коману, войтам і гуменным, Пісарам, ахмістрыні, стральцам і стаенным, Далей з падзённікамі сумеў расшчытацца, Урэшце сказаў вознаму, што хоча праспацца. Возны адвязаў пояс слуцкі, увесь літы<ref>У Слуцьку пан Тызэнгаўз, каторы для палякоў зрабіў многа добрага, справіў фабрыку вельмі красівых і багатых поясаў, каторымі палякі падпіразываліся.</ref>, Пры ім вісяць кутасы вялікі, баш кіты, Зверху, золатам шыты, блішчаць кветкі лоўкі, Навыварат серабро да мяккія шоўкі. Такі пояс завяжаш на старонкі обе — Залатую у свята, чорну у жалобе. Сам возны сумеў ладзіць з поясам прыборку, То ж яго адвязаўшы, кончыў так гаворку: «Што ж злога, што перанёс я сталы да замка? То ж нам карысць, а ўрагам запала ўжо клямка, Бо, калі аб той палац з графам суды водзім, Мы цяпер у дзяржання праўна яго ўходзім. Хоць брытаном праціўнік з намі заядаўся, Дакажам, што той палац за намі астаўся; Вось калі хто ў замку гасцей прынімае, Рэч пэўна, што то мення сваім уважае: Саміх жа праціўнікаў зазавём у сведкі. Помню — за маіх часаў былі справы гэткі...» Заснуў суддзя, і возны нішкам шоў у сені, Сеў пры свечцы, кніжачку выняў із кішэні, Каторую шануе, як малітвы Богу, Катору носіць з сабой дый бярэ ў дарогу. Спісан там трыбунальскіх спраў ляестр вялікі<ref>Трыбунал — то суд выжшы, у нім важные судзіліся справы, каторые возьны па ляестры выклікаў.</ref>, З катора узымалісь па парадку клікі: Простым людзям то прозвішч ляястровы карты, Вознаму — то па працы гарэлкі паўкварты. То ж чытаў у задум’і: Агінскі з Візгірдам, Дамініканкі з Рымшай, Рымша з Вышагірдам, Радзівіл з Варашчакай, Гейдрайц з Радалтоўскім, Абуховіч з кагалам, Юрага з Пятроўскім, Малеўскі з Міцкевічам; тут і граф ўпісаны, З Сапліцаю. Чытае, і думы каханы Вядуць яго у той час, як справы вялікі Судзілісь ў трыбунале, — чуе свае клікі, Бачыць сябе ў кантушы, у жупане белым, Як важна — «прыціхніце» — крычыць горлам цэлым. У тых думах, пацеры шэпчучы памалу, Заснуў паследні ў Літве возны трыбуналу. Такія, пры ахвоце, справы ў прошлы лета Вялі ў ціхім дварэ, — калі рэшта света Залівалась слязамі (кажа гадка стара). Бачыш, той муж вялікі<ref>Той муж вялікі — гэта Напалён Банапарта, цар пранцузькі.</ref>, — яго палкоў хмара, Узяўшы з сабой ваенны арлы залатыя, Разам з сярэбранымі, у краі чужыя Беглі із пушч Лібійскіх пад Альпы высокі<ref>Беглі із пушч Лібійскіх пад Альпы — гэта ўсё заморскіе краі, ат нас далёка.— Піраміды — то стаўбы камянные, вельмі вялікіе і старые. Іх яшчэ перэд нараджэньням Хрыста вымурувалі.— Дальшые прозвішча зямель усё заморскіх.</ref>; Іх громы заляталі ў зямелькі далёкі, Гдзе стаўбы каменныя старчаць па заморы, Што піраміды звуцца, — роўна ж пры Таборы, Пры Марэнга, Аўстэрліц, Ульм войска навала Шла гразою на поўнач дый пры Немне стала. Адбіла, баш ад сцяны, іх сіла Маскоўска, Катора бараніла берага літоўска, Страшней вось ад заразы Маскве весць такоўска. Часам і спадзе вестка, маўляў камень з неба, У Літву чы дзед стары, жабруючы хлеба, Без рукі чы без нагі, прыме падаянне, Прыстаўшы, — сюды-туды астарожна гляне І, як не маш у дварэ маскоўска жаўнера, Жыдоўскія ярмолкі, чырвона каўнера, Скажа, што ён із войска польска, — неўзначаі Прыбадзяўся, штоб косці злажыць ў родным краі, За каторы ваяваць не ў сілах рукою. Кожан яго прымае сэрцам і душою. Ён рад за стол садзіцца, уроніць слязіну Дый дзіўнейшу ад казкі прашэпча навіну. Раскажа, што адважны анарал Дамброўскі З чужой зямлі у сваю вядзе сілы польскі, Сваякоў сабірае ён на чужой ролі; Як Княжэвіч<ref>Княжэвіч — анарал польські.— Пад названьням Цэзараў разумець трэба Рымськую і ўсю Італянськую зямлю, каторай калісьці першым магучым каралём быў Цэзар; ат яго то і пашло прозвішча цароў.— Штандар то Знамя, каторая носяць перад палком.— Капітоль — была то крэпасьць у горадзе заморськам Рыме. Усё гэта далёкіе і чужые краі.</ref> прыказы дае ў Капітолі: Гарой ён! — выдзертыя урагам Цэзараў, Кінуў пранцузу ў вочы сто слаўных штандараў. Як Ябланоўскі<ref>Князь Ябланоўські — анарал польські; ён правіў Наддунайськімі казакамі, помер за марам далёка, дый і яго войська там жэ загінула на вайне.</ref>, забег, гдзе перац усходзіць, Гдзе цукровае зелле лесам зямля родзіць, Гдзе ўсцяж вясна красуе, — з Дунайскаю сілай Б’е чорных, а да ніўкі уздыхае мілай. Такія то гаворкі па краі хадзілі, Яны з палацаў дый з хат дзецюкоў манілі. Не адзін, то пачуўшы, сваіх адчураўся, Штоб маскаль не угледзеў, па лесе бадзяўся; Дабег к Немну, даў нурка — палядзь! — даплывае На другую старонку, землякоў вітае; А пасля, зняўшы шапку, маскалям з прыгора Кажа: «Будзьце здаровы! пабачымся скора!» Так шлі ўпрочкі Гарэцкі, Пац і Абуховіч, Пятроўскі, Абалеўскі, Ражыцкі, Яновіч, Мяжаеўскі, Брахоцкі, Гедымін — і многа, Усякі даваў цягу, каму толькі змога. Кідалі бацькоў, матак, радзімую ролю І дабро, катора цар браў на сваю долю. Часам на Літве квастар з кляштара далёка Прыбадзецца да двара, зашыту глыбока Выпара із шкаплера карту друкавану Дый лічыць сілу войска народна спісану, Чытае ахвіцэраў прозвішча, іх справу, У якім дзеле, другіх смерць слаўну чы крываву. Так кроўныя, пачуўшы аб сваіх навіну, Вось адны дзякавалі за добру вясціну, А другія журылісь, плача сына, брата. Не адна там жалобу прынімала хата. А ў аколіцы ціха, — жаласць добрых ланаў Чы радасць, — пэўны весткі для бедных зямянаў. Такім квастарам Рабак маніцца здаваўся, Часта ён у каморы з суддзёй замыкаўся, І па доўгіх гаворках сакрэтных ў святліцы Рассыпалісь вестачкі розны ў акаліцы. Да й квастар хоць каптуром ксяндзоўскім накрыўся, Відна, што у кляштары доўга не нажыўся. Насіў ён знак над вухам і ў барадзе рану, Стральбою аслі пікай ясна напісану. Не толькі ж то па ранах, згадаеш па міне, Што ён служыў жаўнерам, — мо’а у чужбіне. Калі пры службе божай, угору з рукамі, Абернецца к народу, штоб сказаць: «Бог з вамі!», Здаецца, што то жаўнер, выцягшысь струною, Стаіць прад ахвіцэрам з паднятай стральбою. І слаўца ён святыя так голасна правіць, Вось, бачыцца, ваякоў у парадак ставіць. І расказы лепш вядзе аб навінах стары, Чым малітвы чытае ў сваём бравіяры<ref>Бравіяр — то ксяндзоўская да малітвы ксёнжка, пісана па-латыні.</ref>. А бадзяясь там да сям, — ведама па квесце, Часта жыве нядзельку ў павятовым месце: Робіць там антарэсы — а лістоў, вось смеці! Адбярэ дый, замкнуўшысь, чытае у клеці. Часам шле ён пасланцаў да нікому ў вочы Не скажа, куды іх шле; часта сам у ночы Бяжыць у двары панскі — з шляхтай распраўляе; Па сялах да па карчмах, бачыцца, гуляе, З мужычкамі гамоніць аб розны навіны. І цяпер суддзі кажа — дзеля той прычыны, Што не можыць у дварэ заўтра міны адправіць, У клябанью паедзе, штоб навуку правіць, Пасля стральцоў у карчме будзе дажыдацца, Не вернуцца ж — пад лесам рад з імі спаткацца. Канец першай быліцы </poem> == Зноскі== {{Крыніцы}} [[pl:Pan_Tadeusz]] s6mv2u9r78ha1oj15wk8cz1bkhvboim 102 12070 87870 74549 2022-08-17T08:18:16Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара |Імёны = Аляксандр |Прозвішча = Ружанцоў |Варыянты імёнаў = Аляксандар Ружанцоў |Выява = Alaksandar Ružancoŭ.png |ДН = 12 жніўня 1893 года |Месца нараджэння = Вязьма, Смаленская губерня, Расійская імперыя |ДС = 23 ліпеня 1966 (72 гады) |Месца смерці = Дэнвіл, Ілінойс, ЗША |Апісанне = беларускі вайсковы дзеяч, пісьменнік, бібліёграф. |Іншае = {{Ахоўваецца аўтарскім правам/аўтар}} |Вікіпедыя = Аляксандр Ружанцоў |Вікіпедыя2 = Аляксандар Ружанцоў |Вікіцытатнік = |Вікісховішча = Category:Alaksandar Ružancoŭ |Вікіліўр = |ЭСБЕ = |Google = |Катэгорыя = Аляксандр Ружанцоў |Першая літара прозвішча = Р }} == Творы == {{Усе творы|Вершы Аляксандра Ружанцова|Публіцыстыка Аляксандра Ружанцова‎}} * [[Веда/1952/1/Літоўскі — ня лятувіскі корпус 1817—1831]] // {{Fine|[[Веда (часопіс)|Веда]]. — Студзень 1952. — [[Веда/1952/1/|№1 (6)]]}} {{PD-US-no-renewal}} {{PD-Беларусь}} [[Катэгорыя:Беларускія аўтары|Ружанцоў, Аляксандр]] [[Катэгорыя:Беларускія грамадскія дзеячы|Ружанцоў, Аляксандр]] [[Катэгорыя:Беларускія вайскоўцы|Ружанцоў, Аляксандр]] [[Катэгорыя:Літоўскія вайскоўцы|Ружанцоў, Аляксандр]] [[Катэгорыя:Беларускія паэты|Ружанцоў, Аляксандр]] [[Катэгорыя:Беларускія калабарацыяністы|Ружанцоў, Аляксандр]] [[Катэгорыя:Публіцысты]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] pjou6jt87z0pnwdv3ks3j5ajt2nfbf0 87871 87870 2022-08-17T08:18:30Z Gleb Leo 2440 /* Творы */ wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара |Імёны = Аляксандр |Прозвішча = Ружанцоў |Варыянты імёнаў = Аляксандар Ружанцоў |Выява = Alaksandar Ružancoŭ.png |ДН = 12 жніўня 1893 года |Месца нараджэння = Вязьма, Смаленская губерня, Расійская імперыя |ДС = 23 ліпеня 1966 (72 гады) |Месца смерці = Дэнвіл, Ілінойс, ЗША |Апісанне = беларускі вайсковы дзеяч, пісьменнік, бібліёграф. |Іншае = {{Ахоўваецца аўтарскім правам/аўтар}} |Вікіпедыя = Аляксандр Ружанцоў |Вікіпедыя2 = Аляксандар Ружанцоў |Вікіцытатнік = |Вікісховішча = Category:Alaksandar Ružancoŭ |Вікіліўр = |ЭСБЕ = |Google = |Катэгорыя = Аляксандр Ружанцоў |Першая літара прозвішча = Р }} == Творы == {{Усе творы|Вершы Аляксандра Ружанцова|Публіцыстыка Аляксандра Ружанцова‎}} * [[Веда/1952/1/Літоўскі — ня лятувіскі корпус 1817—1831|Літоўскі — ня лятувіскі корпус 1817—1831]] // {{Fine|[[Веда (часопіс)|Веда]]. — Студзень 1952. — [[Веда/1952/1/|№1 (6)]]}} {{PD-US-no-renewal}} {{PD-Беларусь}} [[Катэгорыя:Беларускія аўтары|Ружанцоў, Аляксандр]] [[Катэгорыя:Беларускія грамадскія дзеячы|Ружанцоў, Аляксандр]] [[Катэгорыя:Беларускія вайскоўцы|Ружанцоў, Аляксандр]] [[Катэгорыя:Літоўскія вайскоўцы|Ружанцоў, Аляксандр]] [[Катэгорыя:Беларускія паэты|Ружанцоў, Аляксандр]] [[Катэгорыя:Беларускія калабарацыяністы|Ружанцоў, Аляксандр]] [[Катэгорыя:Публіцысты]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] j8u7zxaqgi6kcxv9xu5r02u7t0btd2o 0 12248 87834 49754 2022-08-16T18:30:21Z Gleb Leo 2440 Gleb Leo перанёс старонку [[Паўстань…]] у [[Звон (Часопіс)/1919/11/Паўстань…]] wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Паўстань… | аўтар = Янка Купала | секцыя = Верш | крыніца = [https://files.knihi.com/Knihi/Pieryjodyka/nlb.by/Dauniejsyja/Miensk/Zvon_1919.zip/11.pdf Часопіс «Звон», № 11 ад 17.IX.1919 г., б. 1] | дата = 1919 год }} {{Верш-пачатак|Паўстань…}} <poem> Паустань з народу нашага, прарок, Праявау бураломных варажбіт, І мудрым словам скінь з народу урок, Якім быу век праз ворагау спавіт! Зьбяры у вадну усю Беларусь-сямью, Вазьмі з яе прысягу і зарок, Што не прадасьць сябе, сваю зямлю… Зьняць путы Бацькаушчыне устань, прарок! Паустань з народу нашага, пясьняр, Былых і будучых вякоу баян, І у бурны песьні кліч, як буры удар, З віхрамі загудзі пад звон кайдан. Гудзі над Беларусяй з краю у край, У сэрцах сьпячых распалі пажар, Над курганамі пяруном зайграй! Збудзіць нябошчыкау паустань, пясьняр! Паустань з народу нашага, ваяк, І волатам на Юрьевым кані Народ аграблены — бы з торб жабрак — За Бацькаушчыну павядзі у вагні! Шлях к хвале Беларусі пакажы, Зьмяці з палёу яе чужых бадзяк, На стражы стань гранічнае мяжы… Свой край заваяваць паустань, ваяк! Паустань з народу нашага, уладар, Адбудаваць свой збураны пасад, Бо твой народ забыу. хто гаспадар І хто яго абдзер з каронных шат. На уладара жджэ Беларусь дауно, І жджэ цябе уладарства божы дар,— Вялікае, магутнае яно… Пад Беларускі Сьцяг прыдзі, уладар! </poem> {{Верш-канец|'''Янка Купала.'''}} Калісбэрг, 28/VIII 1919 Г. [[Катэгорыя:Вершы Янкі Купалы]] 3tih2pvyyunstcz55ujaywj25pfxj6x 87837 87834 2022-08-16T18:32:18Z Gleb Leo 2440 Gleb Leo перанёс старонку [[Звон (Часопіс)/1919/11/Паўстань…]] у [[Звон (газета)/1919/11/Паўстань…]], не пакінуўшы перасылкі wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Паўстань… | аўтар = Янка Купала | секцыя = Верш | крыніца = [https://files.knihi.com/Knihi/Pieryjodyka/nlb.by/Dauniejsyja/Miensk/Zvon_1919.zip/11.pdf Часопіс «Звон», № 11 ад 17.IX.1919 г., б. 1] | дата = 1919 год }} {{Верш-пачатак|Паўстань…}} <poem> Паустань з народу нашага, прарок, Праявау бураломных варажбіт, І мудрым словам скінь з народу урок, Якім быу век праз ворагау спавіт! Зьбяры у вадну усю Беларусь-сямью, Вазьмі з яе прысягу і зарок, Што не прадасьць сябе, сваю зямлю… Зьняць путы Бацькаушчыне устань, прарок! Паустань з народу нашага, пясьняр, Былых і будучых вякоу баян, І у бурны песьні кліч, як буры удар, З віхрамі загудзі пад звон кайдан. Гудзі над Беларусяй з краю у край, У сэрцах сьпячых распалі пажар, Над курганамі пяруном зайграй! Збудзіць нябошчыкау паустань, пясьняр! Паустань з народу нашага, ваяк, І волатам на Юрьевым кані Народ аграблены — бы з торб жабрак — За Бацькаушчыну павядзі у вагні! Шлях к хвале Беларусі пакажы, Зьмяці з палёу яе чужых бадзяк, На стражы стань гранічнае мяжы… Свой край заваяваць паустань, ваяк! Паустань з народу нашага, уладар, Адбудаваць свой збураны пасад, Бо твой народ забыу. хто гаспадар І хто яго абдзер з каронных шат. На уладара жджэ Беларусь дауно, І жджэ цябе уладарства божы дар,— Вялікае, магутнае яно… Пад Беларускі Сьцяг прыдзі, уладар! </poem> {{Верш-канец|'''Янка Купала.'''}} Калісбэрг, 28/VIII 1919 Г. [[Катэгорыя:Вершы Янкі Купалы]] 3tih2pvyyunstcz55ujaywj25pfxj6x 87839 87837 2022-08-16T18:50:03Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Паўстань… | аўтар = Янка Купала | секцыя = Верш | крыніца = [https://files.knihi.com/Knihi/Pieryjodyka/nlb.by/Dauniejsyja/Miensk/Zvon_1919.zip/11.pdf Часопіс «Звон», № 11 ад 17.IX.1919 г., б. 1] | дата = 1919 год | анатацыі = Іншыя публікацыі гэтага твора: [[Паўстань…]] }} {{Верш-пачатак|Паўстань…}} <poem> Паустань з народу нашага, прарок, Праявау бураломных варажбіт, І мудрым словам скінь з народу урок, Якім быу век праз ворагау спавіт! Зьбяры у вадну усю Беларусь-сямью, Вазьмі з яе прысягу і зарок, Што не прадасьць сябе, сваю зямлю… Зьняць путы Бацькаушчыне устань, прарок! Паустань з народу нашага, пясьняр, Былых і будучых вякоу баян, І у бурны песьні кліч, як буры удар, З віхрамі загудзі пад звон кайдан. Гудзі над Беларусяй з краю у край, У сэрцах сьпячых распалі пажар, Над курганамі пяруном зайграй! Збудзіць нябошчыкау паустань, пясьняр! Паустань з народу нашага, ваяк, І волатам на Юрьевым кані Народ аграблены — бы з торб жабрак — За Бацькаушчыну павядзі у вагні! Шлях к хвале Беларусі пакажы, Зьмяці з палёу яе чужых бадзяк, На стражы стань гранічнае мяжы… Свой край заваяваць паустань, ваяк! Паустань з народу нашага, уладар, Адбудаваць свой збураны пасад, Бо твой народ забыу. хто гаспадар І хто яго абдзер з каронных шат. На уладара жджэ Беларусь дауно, І жджэ цябе уладарства божы дар,— Вялікае, магутнае яно… Пад Беларускі Сьцяг прыдзі, уладар! </poem> {{Верш-канец|'''Янка Купала.'''}} Калісбэрг, 28/VIII 1919 Г. [[Катэгорыя:Вершы Янкі Купалы]] 4ixc29obk36kipm98htwwnnr9o4cjgb 104 16349 87799 47921 2022-08-16T13:13:46Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>організацыі Сацыялістычнай Грамады прыдавала ёй выгляд чыста пролетарскай беларускай організацыі. Гэта, зразумела, не здавальняла ні тых элемэнтаў, якія марылі аб адзіным беларускім нацыянальным фронце, ні тых, якія думалі павярнуць беларускі рух у бок эсэраўскага вобласьнічаства ці кадэцка-чорнасоценнага аўтономізму. Трэба пераказаць удвойчы, што ў разьвіцьці беларускага руху ў Пецярбурзе пасьля фэўральскай рэволюцыі літаральна вызначаліся ўсе асабістасьці процэсу разьвіцьця рэволюцыі па ўсёй Расіі. Ды ня дзіва таму: агульныя законы ў ходзе здарэньняў не маглі выдзяляць з-пад свайго ўплыву асобныя грамадкі людзей. Якраз у красавіку месяцы ў Пецябурзе адбыўся першы крызіс часо­вага ўраду. Нота Мілюкова, міністра загранічных спраў, да саюзных дзяр­жаў аб згодзе Расіі вясьці вайну «да пабеднага канца» і супроцьрэволюцыйная портыка міністра вайсковага Гучкова, выклікалі страшэннае абу­рэньне сярод рабочых і войска. З патрабаваньнем адстаўкі гэтых міністраў вышлі па вуліцу грамады рабочых і цэлыя палкі войска. У свой чарод, не драмала й буржуазія. Падняўшы голаў пасьля першых аглушаючых громаў рэволюцыі, яна хутка організавала свае сілы навокал розных контр-рэволюцыйных організацыяў і партыяў, як камітэт Дзяржаўнай Думы, партыя кадэтаў, штаб Пецярбурскае вакругі, афіцэрскі савет і інш., і таксама 21 красавіка выйшла на вуліцу. Праз цэлы дзень у горадзе йшлі маніфэ­стацыі й мітынгі двух варожых сілаў. У многіх мясцох буржуйныя маніфэ­станты нападалі на рабочых і вырывалі з іх рук чырвоныя сьцягі. Былі стычкі і некалькі выстралаў. Гэта было першае сур'ёзнае спаткненьне ра­бочых з буржуазіяй, якое прачыніла на далей дзьверы да зацяжнай, крывавай грамадзянскай бойкі. Па Знаменскай, 36, у штабе беларускім гэтыя здарэньні таксама знайшлі сабе водгук. Вечарам, калі сабралася ўправа Соцыялістычнай Грамады, каб абгаварыць пытаньне аб перажываных політычных здарэньнях і выявіць да іх свае адносіны, сабралося каля дзесятку беларусаў вайсковых і інтэлігентаў і, на чым сьвет стаіць, дэмонстрацыйна прыняліся лаяць і бэсьціць «чэрнь», падняўшых руку на гэткіх «паважаных людзей і чыстых дэмократаў, як П. М. Мілюкоў». Громы й пяруны пасылалі яны на «разбавыраных мяцежнікаў, рабочых і войска» і на іх натхніцеляў, безадказных бальшавікоў. Гэта была першая акцыя беларускай белагвар­дзейшчыны, якая адзначыла сабою яго далейшае клясавае расслаеньне. Управа організацыі Соцыялістычнай Грамады ясна выявіла сабе пагрозу з гэтага боку і, пільна праверыўшы сьпіскі сваіх сяброў, надбліжала шчыль­ней да сябе рабочую частку організацыі, як адзіную рэальную базу для свае рэволюцыйнае працы. Тымчасам з узростам рэакцыі наогул, адмеціўся яе наступ і на беларускім соцыялістычным руху. Штодзень сталі ўзрастаць новыя беларускія організацыі з яўна чорнасотніцка-русыфікатарскім адцень­нем. Выплылі напаверх розныя дзеячы, раней працаваўшыя пад эгідаю гу­бэрнатараў паўночна-заходняга краю, а цяпер перафарбаваныя ў кадэты, эсэры, вобласьнікі ды інш. Узрост беларускага нацыянальна-соцыялістычнага руху і яго ўплыў на масы ў зьвязку з ростам нацыянальна-рэволюцыйнага руху сярод усіх нацыянальнасьцяў быўшай царскай Расіі, узмацоўваў здань сьмерці буржуазна рэакцыйнаму яднаньню. Трэба было спыніць яго загадзя. І рэакцыя хутчэй-жа пастаралася гэта зрабіць. У яе хапала сілаў на ўсіх фронтах—пусьціла яна іх і супроціў беларускіх рэволюцыянэраў. Зразу знайшліся організатары вайсковых беларусаў, беларусаў аутономістаў, беларусаў вобласьнікаў. Мэта гэтых організацыяў і іх канаводаў была ў тым, каб супыніць пашырэньне беларускага нацыянальна-рэволюцыйнага руху, які захапіла Грамада усякімі магчымымі спосабамі. Сярод гэтых спо­сабаў ужываўся і спосаб «узрыву знутры», пасьля да сэрца прыняты во-<noinclude></noinclude> b23963r8306ffbahg1ofj6kduklaki5 104 16475 87802 47980 2022-08-16T13:14:16Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude> Усё гэта разам, як дань часу, дыктавала фракцыі Грамады на зьезьдзе вясьці тонкую і асьцярожную політыку ў справе выбараў у Выканаўчы Комітэт Рады Беларускіх організацыяў і партыяў, якую зьезд рашыў абраць на зьмену Нацыянальнага Комітэту. Для відавочнага ядынства руху ў выстаў­лены сьпіс кандыдатаў фракцыя Бел. С. Грамады ўставіла некалькі больш прыемных для яе асоб з іншых кірункаў. Усё ж гэта было рэзкім вызавам супраціўнай старане, і яна прыняла яго, выставіўшы ў піку грамадаўцам спісак з самымі непажаданымі дэеля апошніх асобамі. Урэшце, пасьля падліку галасоў, выявілася, што ў сябры рады аказаўся выбраным і быўшы таварыш старшыні Нацыянальнага Комітзту—той-жа П. Аляксюк. З гэткай сытуацыяй ніяк не хацелі згадзіцца грамадзісты, бо то было бы роўназначна аддачы беларускага рэволюцыйнага руху на далейшую яго компромітывацыю,—болей таго, то сьведчыла-бы аб слабасьці яго рэволюцыйных традыцый. Разумеючы гэта, фракцыя Бел. С. Грамады зьезду рашыла ўжыць рэволюцыйны мэтод, каб зьмяніць непажаданую комбінацыю сіл, і назаўтра-ж надала прапазыцыю назначыць новыя выбары. Сваю прапазы­цыю грамадаўцы матывавалі пасьпешнасьцю выбараў, дзякуючы чаму ў сябры Рады папалі шкодныя для беларускага роволюцыйна-нацыянальнага руху асобы. Гэта было сернікам, кінутым у газу: падняліся крыкі, протэсты. Фракцыя зьезду Беларускай Партыі Народных Соцыялістых, чуючы, куды на­кіраваны стрэлы, патрабавала конкрэтна паказаць, хто ёсьць тым шкодні­кам, і тут-жа дастала адказ старшыні зьезду: „Гэта— Аляксюк". Таварышы апошняга па фракцыі, а таксама некаторыя непартыйныя, блізкія па політычнай афарбоўцы да Аляксюка, прынялі абразу апошняга за абразу ўсёй Беларускай Партыі Народных Соцыялістых і рэзка запротэставалі. Але на іх протэст ня было зьвернута жаднай увагі, і выбары адбыліся нанова. У скутку гэтых выбараў у Выканаўчы Комітэт Рады беларускіх організацый і партый папалі выключна кандыдаты Грамады. Гэтым была разьбіта другая чародная акцыя будучай беларускай белагвардзейшчыны. Пасьля выбараў, фракцыя Беларускай Партыі Народных Соцыялістых аднатавала ў заяве да зьезду Белар. С. Грамаду гэткімі словамі: „Бел. С. Грамада на зьезьдзе 8-10 ліпня 1917 году, зьяўляючыся боль­шасьцю, уносіла дэзарганізацыю ў працу зьезду й гвалтавала меншасьць яго", і далей—„дарога, па якой Бел. С., Грамада хоча вясьці нашу агульную працу, можа быць перашкоднай да шырокага культурна-нацыянальнага адраджэньня Беларусі". Праз гэта „Беларуская Партыя Народных Соцыя­лістых, ня маючы магчымасьці браць часьціну адказу перад беларускай на­цыяй за кірунак працы зьезду ў момант ''агульнага бязладзьдзя'' (Курсіў наш Ж. Х. З.), адзывае сваіх прадстаўнікоў са зьезду і пастанаўляе давясьці аб гэтым да ведама беларускага народу.<ref>«Вольная Беларусь» № 13,1917 г.— Зьезд дэлегатаў...</ref> Гэта мажлівасьць была дадзена Беларускай Партыі Народных Соцыялістых. Але выпаўніць яе ня прышлося. Беларускі нацыянальна-рэволюцыйны рух фактычна грунтаваўся на працоўных элемэнтах беларускага народу. У моц гэтага, ён ня мог заставацца ў нярухомым становішчы, што значыла тады—адыходзіць ад рэволюцыі: наадварот—праз большасьць Бел. С. Грамады ён сягаў побач з самымі левымі кірункамі агульна-расійскага руху. Усё зда­ровае, правідкае гуртавалася навокал левага крыла Соцыялістычнай Гра­мады, галоўным чынам яе Пецярбурскіх—і пасьля—Бабруйскай організа­цыяў. Так што, даводзіць да ведама сваю крыўду Беларуская Партыя На-<noinclude></noinclude> c7owzcpb5qvvzbcnq4w694galpa9j6k 104 16476 87801 47982 2022-08-16T13:14:02Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>родных Соцыялістых магла толькі некаторым, нязначным адзінкам з свайго лагеру, або зусім таіць яе ў сваім нутры. Фактычна—асталося апошняе. З затаенай крыўдай адыйшлі на гэты раз ад чыннага ўдзелу ў белару­скім руху яго злыя геніі— Р. Скірмунт, П. Аляксюк і блізкія ім. Аднак і гэткія скуткі зьезду прадстаўнікоў беларускіх організацыяў і партыяў не здаволілі большасьць Бел. С. Грамады. Рэволюцыя нясупыпна паглыблялася, раскройваючы ўсе рашучай ды рашучай людзкія гушчы на два варожыя станы. Перамогшы паўстаньне бальшавікаў 4-5 ліпня, схаўрусованыя эсэры-меншавікі й буржуазія пайшлі ў адкрыты наступ на працоўныя гушчы. Была ўведзена сьмяротная кара на фронце, павялося бяспутнае на­ступленьне на Паўднёва-Заходнім фронце, акончанае дужа дрэнна для Ра­сіі. Сярод вайсковай белагвардзейшчыны пачалі віцца сеткі загавораў, спля­таючы выступ Карпілава (26 жніўня). Усе адзнакі сьведчылі аб тым, што рэволюцыі грозіць яўная небясьпека. Тут ужо вытыркала перад кожным пы­таньне: куды йсьці і з кім быць? Стала гэта пытаньне й перад беларускімі партыямі. Карнілаў, контр-рзволюцыя—то гібель усякаму нацыянальнаму ру­ху. Тым болей—яшчэ неакрэпшаму—беларускаму. Значыць, супроціў гэтай пагрозы! Але тут у многіх згоднікаў вытыркала новае дражлівае пытаньне: ці не захопяць уладу бальшавікі, калі ўрад рашуча выступіць супроць бе­лых гэнэралаў? У Петраградзкіх організацыях Соцыяліетычнай Грамады ня было дзьвюх думак наконт гэтага: мусіць улада перайсьці да працоўнага народу, бо толькі тады можа ў поўнай меры ажыцьцявіцца ідэал беларускага рэволюцыйнага руху—поўнае вызваленьне беларускіх працоўнікаў ад нацыянальна­га прыгону. Буржуазія—хоць і свая, хоць і натхнёная адраджэнцам духам— усё-ж буржуазія. Значыць—яна вораг... Ды ня толькі буржуазія, а і соцыял-згоднікі: яны таксама шкодны ў рашучыя хвіліны схваткі дзьвюх сіл. Уся­кія намёкі на прымірэньне з імі павінны быць адкінуты. А ў Выканаўчым Комітэце Рады організацыяў якраз і засталіся гэтыя ненадзейныя элемэнты. Грамада павінна пільна сачыць за імі і старацца, каб перарабіць Раду на свой, выразна рэволюцыйны лад. Праўда, многія адзнакі паказвалі на наблі­жэньне гэткіх умоў; галоўнае—трэба было падцягнуць да Петраградзкіх орга­нізацыяў некаторыя адстаўшыя організацыі Бел. С. Грамады. Гэта давалася ня так лёгка. На першай сэсыі Рады організацыяў і партыяў 5-6 жніўня дэлегаты Пецярбурскай Натаўскай райённай організацыі Бел. С. Грамады рашуча пачалі асуджаць трусьлівую політыку Рады, яе ўсё яшчэ нескасаваную тэндэн­цыю прадстаўляць агульна-нацыянальны рух і інш. Напады былі досыць значныя і мелі важкі ўплыў на сэсыю. Пэўна, яны не далі таго, што магло збыцца некалькі часу пазьней, але ўсё-ж былі паказчыкам няўхільнага па­вароту беларускага рэволюцыйнага руху ў пераважнай яго большасьці. Праўда, у Петраградзе таксама нельга было абыйсьціся без таго, каб пасылаць на розныя зьезды й нарады выключна інтэрнацыяналістычна-настроеных сяброў, усё-ж, за вылучэньнем Я. Варонкі, больш ніхто яго ўмеранасьці не пасылаўся нікуды. На дэмократычную нараду, у савет нацыянальна-соцыялістычных партыяў, у пецярбурскі савет рабочых і салдацкіх дэпутатаў і інш. пасылаліся выразна левага кірунку людзі. Трэба адзначыць да выпадку, што, пры пачатку аднаўленьня ў сакаві­ку 1917 году легальнай чыннасьці Бел. С. Грамады, у яе ўплыло шмат на­родніцкіх элемэнтаў. Старая програма Грамады мела ў сабе досыць выраз­ныя моманты народніцкіх ухілаў. Апроч гэтага, самы характар экономічнага становішча Беларусі, як краіны земляробскай, дапамагаў ужытку народ-<noinclude></noinclude> mud38rv3em6t8bavqsq9stn595c15ce 104 16477 87800 47985 2022-08-16T13:13:54Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>ніцтва, даючы рэволюцыйнаму руху найбольш сялянскі адбітак. Але супроціў загрузнасьці Бел. С. Грамады з боку народнікаў усталі беларускія рабочыя з фабрык і заводаў, якія ў многа разоў пераважвалі апошніх. З часам-жа, калі нацыянальная політыка эсэраў-меншавікоў усе больш і больш выказва­ла свае адмоўныя бакі, выклікаючы гострыя напады, наплыў народніцкіх элемэнтаў у Грамаду зьменшаўся. Да гэтага, створаная новая програма яе была цалкам прыстасована да марксісткай, і Бел. С. Грамада выраўнялася на партыі марксісцкай. Уперадзе йшлі Пецярбурскія райённыя і гарадзкая організацыя, за імі Бабруйская, Менская і г. д. І водлуг таго, як перадавыя арганізацыі Бел. С. Грамады адыходзілі ўлева, менш рашучыя, з неаджытым духам згодніцтва, у той-жа меры правелі, мяжуючы з рознымі наслой­камі і фармаваньнямі правых кірункаў, і адпадалі. Апошнія, як-бы ў сілу закону політычна-клясавай дыфэрэнцыяцыі беларускага руху, зьбіраліся ў адно і цягнулі да Менску, дзе абмацвалі глебу да грунтоўнага абсталя­ваньня. Чым бліжай да акцябра, тым выразьней і адметней выдавалася расслаеньне беларускага нацыянальнага руху і ў яго цэласьці і папартыйна. Ужо ў верасьні месяцы 1917 г. выясьнілася, што ў Бел. С. Грамадзе фактычна істнуюць два напрамкі, левы й правы. Сымптомы іх зьявіліся бадай ня з першых дзён пасьля рэволюцыі. А ў канцы мая месяца, перад зьездам Грамады, гэтыя сымптомы выліліся ў адкрытыя непаразуменьні паміж яе Пе­цярбурскімі і Маскоўскай організацыямі на-конт месца і часу зьезду. Але першы пэрыяд, да жніўня месяца прыблізна, гэтыя шурпатасьці згладжваліся шырокай організацыйнай працай. Далей, вядома, нішто не магло скрыць вымаганьня закону разьвіцьця рэволюцыі, які вытыркаў напаверх усякія супярэчнасьці. У нутры Бел. С. Грамады яны, таксама, не маглі за­хоўвацца на далей, і што раз—то ўсё рабіліся прыметней. Аставалася тра­піцца выпадку, каб з гэтых супярэчнасьцяў вырасла высокая сьцяна, праз якую немажліва ўжо перакінуць тыя ці іншыя лыгаючыя ніткі. Гэты выпа­дак не заставіў сябе доўга чакаць. 15 акцябра 1917 году ў час скліканьня другое сэсыі Рады беларускіх організацыяў і партыяў адбыўся фактычны раскол Бел. С. Грамады надвое. Прычынай было здарэньне, якое разыгралася навакол пытаньня аб пасылцы дэлегатаў у Раду Народаў, абраную зьездам прыгнечанных народаў Расіі ў Кіеве. Пабываўшы на гэтым зьезьдзе, сябра Рады беларускіх організацыяў Л., калі дайшло пытаньне да выбараў дэлегатаў у Раду народаў, выказаўся так (прыблізна): „У Раду Народаў мы мусім паслаць ад сябе моцных вучоных лю­дзей. На зьезьдзе іншыя нарады былі прадстаўлены дужа моцнымі людзьмі. Мы не павінны ганяцца за партыйнасьцю, а мусім глядзець з погляду карысьці агульнанацыянальнай справе". Гэтыя словы былі ўводам да прапазыцыі дэле­гаваць у Раду Народаў... Р. Скірмунту. Ня гледзячы на тое, што Р. Скір­мунт быў адпіхнуты ўбок ліпнёўскім зьездам беларускіх організацыяў і пар­тыяў і да другой сэсыі Рады амаль ня ўмешваўся ў ніякія справы—да чаго было ўжо прывыкнуць— створаная атмосфэра сэсыі ня выказала ніякага протэсту супроць гэтага „дзеяча". Наадварот, досыць значная правая палова сяброў сэсыі, падмацаваная расплыўчатай тактыкай правых грамадаўцаў, ахвотна падхапіла імя Р. Скірмунта. У тумане абвостранай агульнасьці нацыянальных заданьняў забываліся імі іхнія-ж прамовы і пастановы на зьезьдзе Бел. Соц. Грамады, які адбываўся поруч з сэсыяй Рады (14-20 кастрычніка) і на якім ужо шмат трацілася сілы на ўрэгуляваньне супярэчак між правым і левым крыламі яе. Справа ўжо дайшла да абраньня. Але перад тым, як падаваць галасы, прадстаўнікі левага напрамку Бел. С. Грама-<noinclude></noinclude> gy2fq9nab2mx8e552pcszmwa5tuik1t 104 21950 87869 85307 2022-08-17T07:59:47Z RAleh12 3563 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="4" user="Sopcan" /></noinclude><section begin="ch1"/>{{перанос канец|п=напру|к=жанае}} і цяжкое намаганне, якое вы не думаеце рабіць; але вы-ж ведаеце, Фанi, на гэтым свеце на ўсё патрэбна натуга, і мы не павiнны саступаць, калі так многа ад нас залежыць. Ну! Паспрабуйце! Няйначай, давядзецца мне на вас пакрычаць, калі вы гэтага не зробіце! У наступіўшай цішыні спаборніцтва ў бегу стала шалёным i лютым. Гадзiннiкi нiбы наляталі адзiн на адзін і падстаўлялі ножку. — Фані! — прадаўжала Луіза, аглядаючыся з нарастаючай трывогай. — Вы хоць зірніце на мяне. Адкрыйце толькi вочы, каб паказаць, што вы мяне чуеце і разумееце, добра? Божа мой, што-ж цяпер рабiць, джентльмены? Абодва медыкі абмяняліся праз ложак позіркамi, i доктар, нагнуўшыся, шапнуў нешта на вуха дзяўчынцы. Не разумеючы сэнсу яго слоў, малая павярнула да яго вельмi бледны твар з глыбокiмi цёмнымі вачыма, але не выпусціла з абдымкаў маткі. Зноў шэпт. — Мама! — сказала дзяўчынка. Дзіцячы голас, знаëмы i горача любімы, выклікаў пробліск свядомасці, якая ўжо згасала. На момант апушчаныя павекі ўздрыгануліся, ноздры заварушыліся, і мільгануў слабы цень усмешкi. — Мама! — плачучы, усклікнула дзяўчынка. — О, дарагая мама! Дарагая мама! Доктар мякка адхінуў рассыпаўшыяся кудры дзіцяці ад твара i губ маткі. На жаль, яны ляжалі спакойна — вельмі слабае было дыханне, каб паварушыць iх. Так, трымаючыся моцна за гэтую хрупкую трысцiнку, што прытулілася да яе, матка адплыла ў цёмны і невядомы акіян, які абмывае ўвесь свет. <section end="ch1"/> <section begin="ch2"/>{{Цэнтар|'''''РАЗДЗЕЛ II'''''|}} {{Цэнтар|'''''у якім своечасова прымаюцца захады з прычыны нечаканага збегу акалічнасцей, якія ўзнікаюць часам у самых упарадкаваных сем'ях.'''''|}} — Я ніколі не пакіну радавацца таму, — заявiла місіс Чык, — што сказала, калi менш за ўсё магла прадбачыць тое, што здарылася, — сапраўды, мне нiбы нешта ўспала на думку, — сказала, што я ўсё дарую гаротнай дарагой Фані. Што-б нi здарылася, гэта назаўсёды астанецца для мяне ўцяшэннем! Гэту унушальную заўвагу місіс Чык зрабіла ў гасцінай, куды спусцілася зверху, дзе наглядала за швачкамі, занятымi шыццём траурнага адзення на сям’ю. Яна сказала яе ў інтарэсах містэра Чыка, дароднага лысага джентльмена, з вельмі шырокім тварам, які заўсёды трымаў рукі ў кішэнях і меў прыроджаную {{перанос пачатак|п=ўласці|к=васць}} <section end="ch2"/><noinclude></noinclude> 54d10cn8arit55gx9bsdfu0ym8ka8ec 106 23940 87862 68225 2022-08-17T06:20:24Z VasyaRogov 1510 proofread-index text/x-wiki {{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template |Type=book |Title=Максім Багдановіч як поэта імпрэсыяністы |Language=be |Volume= |Author=Міхаіл Піятуховіч |Translator= |Editor= |Illustrator= |School= |Publisher= |Address= |Year=1923 |Key= |ISBN= |OCLC= |LCCN= |BNF_ARK= |ARC= |Source= |Image=1 |Progress=X |Pages=<pagelist /> |Volumes= |Remarks= |Width= |Css= |Header= |Footer= }} 90z0o35ofu0dreb355djl5qg2uzybow 104 24447 87792 69515 2022-08-16T12:51:28Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="VasyaRogov" /></noinclude><poem>{{Разьбіўка|Вартаўнік.}} Ды ўжо-ж! Ля млынара патрэшся, будзеш у муцэ. Вось так i я: каля купцоў патруся, — Тады-сяды і мне што-што перападзе: То зубатычына, то падзатыльнiк, то каршня У тое месца, дзе ўсадзіў бог ногі... {{Разьбіўка|Сцяпан.}} Ну й чарка часам ў зубы... {{Разьбіўка|Вартаўнік.}} I чарка часам, хоць не надта часта. Не так, як колісь, у часы пахода З Міхайлам, князем Глінскім! Вось тады I папiлi мы, браце! Як успомніш, — Аж сліну гоніць... {{Разьбіўка|Сцяпан.}} Папілі, ты кажаш? Ну й прапілі паход. {{Разьбіўка|Вартаўнік.}} Як прапілі?! Ну, а Смаленск? А Северскія землі? Хто iх з-пад ляхаў вырваў? Ды чакай, Былі тут весткі, што каля Дняпра Маскоўскiя пасталi ваяводы, Што Глінскі з iмi зноў? {{Разьбіўка|Сцяпан.}} Не цеш дарэмна думкі, браце. Цар вывеў войска — незлічоны свет, Ды ваяводы царскія, як ракі, Куды хто хоча, той туды паўзе, Пазабываліся, як цар іх супраць шэрсці гладзіў. I Глiнскi твой, пакуль не знаў, не ведаў Парадкаў царскіх, быў як чалавек, З Літвой і з Польшчай біўся ён сумленна, Смаленск узяць нам дапамог. Пасля-ж пабачыў, што Масква — дзяржава, Што не баяры правяць там, а цар, — I завiляў хвастом перад панамі. {{Разьбіўка|Вартаўнік.}} Адкуль ты ведаеш? {{Разьбіўка|Сцяпан.}} Паранены баярскі сын казаў, Што перабегчы зноў маніўся Сюды твой Глiнскi, к Сiгiзмунду-каралю. {{Разьбіўка|Вартаўнік.}} О, каб ён ногі паламаў!.. Ну й як? Злавілі? Павесiлi? {{Разьбіўка|Сцяпан.}} Злавіць злавілі, толькі і цару шкада</poem><noinclude></noinclude> iedd2nhrpaqwc78xsz044opikys5w6h 0 24841 87836 83653 2022-08-16T18:31:55Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = З павяўшай славы | аўтар = Янка Купала | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = На дадзенай старонцы сабраныя ўсе варыянты гэтага твора, якія ёсьць на Вікікрыніцах. | дата = 1919 год }} * {{2Ў|З павяўшай славы (1919)|З павяўшай славы}} // {{Fine|[[Звон (газета)|Звон]]. — 15 верасьня 1919. — [[Звон (газета)/1919/10|№10]]}} * {{2Ў|Безназоўнае (1925)/З павяўшай славы…|З павяўшай славы…}} // {{Fine|[[Безназоўнае (1925)|Безназоўнае]]. Менск: Дзяржаўнае Выдавецтва Беларусі, 1925 [[Катэгорыя:Безназоўнае]] [[Катэгорыя:Спісы рэдакцый]] 8sde13ta4si9ft81vslvwe59ctp6kvv 104 24927 87852 70925 2022-08-17T05:34:15Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /><center>— 41 —</center></noinclude><section begin="На Сход!"/>І як крываўлюць раскаваные рабы,<br /> Як ты ўпадаеш з непасільнай барацьбы.<br /> Як Бацькаўшчыну тваю рэжуць на кускі.<br /> Як гібнеш з дзнцьмі ты ад катняе рукі,—<br /> Аддаці ўсё на суд, на ўсенародны сход<br /> Ідзі, аграблены, закованы народ! {{Калёнтытул|right=<small>29/X—18.</small>}} {{Block center/e}} <section end="На Сход!"/> <section begin="Цару неба й зямлі"/>{{Block center/s}} {{Цэнтар|ЦАРУ НЕБА Й ЗЯМЛІ.|памер=110%}} За што, о Божа праведны, магучы,<br /> Караеш так няшчасны свой народ?<br /> Чаму на стогн маўчыць Твой гром бліскучы<br /> На стогн, што да Цябе йдзе з году ў год?<br /> За што над намі даў перамаганьне<br /> Табою створанай бядзе і цьме,<br /> Спладзіўшы быт сірочага кананьня<br /> Сыном і іхняй матцы-старане?<br /> <center>*</center> Ты пярунамі крышыш горы, скалы,<br /> І пушчам гібелі Твой шле пажар,<br /> А нашых крыўд скрышыць, спаліць і хвалай<br /> Зьмяніць ня можаш, Сьвету Уладар!<br /> Зямлю услаў Ты ў моры-акіяны,<br /> Што год разводзьдзем мыеш рэк сваіх,—<br /> Чаму-ж ня змыеш Ты цярпеньняў раны<br /> З душы і сэрца верных слуг тваіх?<br /> <center>*</center> Вачамі сонейка і зор агністых<br /> Агляд Ты робіш дзень і ноч міроў,<br /> І толькі сьцежак нашых камяністых<br /> Ня бачыш Ты, ўсясільны Цар цароў.<br /> Ня бачыш тых магіл, што путы родзяць,<br /> Магіл расьсеянных, як мак, Табой,<br /><section end="Цару неба й зямлі"/><noinclude></noinclude> fgj700fjafsaybl9ursarguzabaelzi 0 26380 87844 82181 2022-08-16T19:04:43Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Жар ня згас | аўтар = Янка Купала | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = На дадзенай старонцы сабраныя ўсе варыянты гэтага твора, якія ёсьць на Вікікрыніцах. | дата = 1913 год }} * [[Спадчына (1922)/I/Жар ня згас|Жар ня згас]] // {{Fine|[[Спадчына (1922)|Спадчына]]. Менск: Беларускае Коопэрацыйна-Выдавецкае Таварыства (БКВТ) «Адраджэньне», 1922}} * [[Збор твораў (Купала, 1925—1932)/V/I/Жар ня згас|Жар ня згас]] // {{Fine|Збор твораў. [[Збор твораў (Купала, 1925—1932)/V|Том V]]. Менск: Беларускае Дзяржаўнае Выдавецтва, 1928}} * [[Аб’еднаньне (часопіс)/1958/2/Жар ня згас|Жар ня згас]] // {{Fine|[[Аб’еднаньне (часопіс)|Аб’еднаньне]]. — Люты 1958. — [[Аб’еднаньне (часопіс)/1958/2|№2 (74)]]}} [[Катэгорыя:Спадчына]] [[Катэгорыя:Спісы рэдакцый]] m5n73y5srh1y65vse5chcub02t6z8lk 104 28592 87793 84708 2022-08-16T12:51:52Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="VasyaRogov" /></noinclude><poem>Дык то ж было далёка. Прыпаўзці Не мог сюды ён: не такі удар быў! {{Разбіўка|Марта}}. Загінулі мы, Ёган. Прыдуць людзі... {{Разбіўка|Ёган}}. Чакай! Схаваць да вечара. А ноччу мніхі Укінуць у раку і дамавіна скрые... {{Разбіўка|Марта}}. Ужо развіднела і брат мой дома. {{Разбіўка|Ёган}} ''(азірнуўся і бачыць, што ў склепе тырчыць ключ)''. Ключ у дзвярах падвала... Бачыш, бог Стаіць на абароне нашай. Цягні. <small>(Яны цягнуць мёртвае цела у склеп і закрываюцца там. Праз калітку ўваходзіць рэб Адам і пачынае гучна кашляць. На веранду выходзіць з кнігай у руках Андржэяка).</small> {{Разбіўка|Андржэяка}} Не кашляй, друг! І так паверым - хворы. {{Разбіўка|Адам}}. Не, гэта я, пан Андржэй. Добры дзень! {{Разбіўка|Андржэяка}} А, рэб Адаме! Добры дзень, калі Яго не сапсуеш сваім з'яўленнем. Ты к доктару? Ён спіць. {{Разбіўка|Адам}}. Хай на здароўе спіць, калі душа Не чуе, як бяда (на лес яна няхай) У браму грукае. {{Разбіўка|Андржэяка}}. Вось бачыш, я й казаў, Што добры дзень ты сапсуеш, мой рэбе. Якое-ж ліха веснікам сваім Цябе абрала сёння? {{Разбіўка|Адам}}. Крый нас бог! Дай бог палову мне таго, што вам я зычу. Купец з Масквы (вай, вай, якая далеч!) Прыехаў кнігі ў вас купіць... {{Разбіўка|Андржэяка}}. То-ж добра! {{Разбіўка|Адам}}. З ім з Вільні ліст прыслаў мне Мардахай... Вы зналі Мардахая? {{Разбіўка|Андржэяка}}. Знаў аднаго, якога ў Бабілоне Павесіць думаў Гаман. Калі твой Вяшчае нам бяду, то я шкадую, Што ён не той.</poem><noinclude></noinclude> 45mx3hwz8heg2hpx2ajiem6lmommztt 0 28821 87861 87747 2022-08-17T06:02:51Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Домбі і сын | аўтар = Чарльз Дыкенс | пераклад = | секцыя = Раман | арыгінал = [[:en:Dombey and Son (1848)|Dombey and Son]] | папярэдні = | наступны = | дата = 1848 (пераклад 1938) | анатацыі = }} *[[Домбі і сын/1|Раздзел I. Домбі і сын]] *[[Домбі і сын/2|Раздзел II, у якім своечасова прымаюцца захады з прычыны нечаканага збегу акалічнасцей, якія ўзнікаюць часам у самых упарадкаваных сем'ях]] *[[Домбі і сын/3|Раздзел III, у якім містэр Домбі, як чалавек і бацька, паказан на чале свайго хатняга дэпартамента]] *[[Домбі і сын/4|Раздзел IV, у якiм на нашай сцэне ўпершыню выступаюць новыя асобы]] *[[Домбі і сын/5|Раздзел V. Рост і хрысціны Поля]] *[[Домбі і сын/6|Раздзел VI. Другая страта Поля]] *[[Домбі і сын/7|Раздзел VII. Позірк з птушынага палёту на месца пражывання міс Токс, а таксама на сардэчную прывязанасць міс Токс]] *[[Домбі і сын/8|Раздзел VIII. Далейшае развіццё, рост і характар Поля]] *[[Домбі і сын/9|Раздзел IХ, у якім Драўляны Мічман трапляе ў бяду]] *[[Домбі і сын/10|Раздзел Х, у якім расказваецца аб выніках, да якіх прывялі няшчасці Мічмана]] *[[Домбі і сын/11|Раздзел ХI. Выступленне Поля на новай сцэне]] *[[Домбі і сын/12|Раздзел XII. Выхаванне Поля]] *[[Домбі і сын/13|Раздзел ХІІІ. Весткі аб гандлёвым флоце і справы ў канторы]] *[[Домбі і сын/14|Раздзел ХІV. Поль робіцца ўсё больш дзівакаваты і едзе дадому на канікулы]] *[[Домбі і сын/15|Раздзел XV. Надзвычайная вынаходлівасць капітана Катля і новыя клопаты Уолтэра Гэя]] *[[Домбі і сын/16|Раздзел ХVІ. Аб чым заўсёды гаварылі хвалі]] *[[Домбі і сын/17|Раздзел ХVII. Капітану Катлю ўдасцца сёе-тое зладзіць для маладых людзей]] *[[Домбі і сын/18|Раздзел ХVIII. Бацька і дачка]] *[[Домбі і сын/19|Раздзел ХІХ. Уолтэр ад'язджае]] *[[Домбі і сын/20|Раздзел ХХ. Містэр Домбі прадпрыймае паездку]] *[[Домбі і сын/21|Раздзел ХХІ. Новыя асобы]] *[[Домбі і сын/22|Раздзел ХХII. Што-колечы аб кіраўніцтве містэра Каркера-загадчыка]] *[[Домбі і сын/23|Раздзел XXIII. Фларэнс адзінокая, а Мічман загадкавы]] *[[Домбі і сын/24|Раздзел XXIV. Клопаты сэрца, якое любіць]] *[[Домбі і сын/25|Раздзел XXV. Дзіўныя весткі пра дзядзьку Соля]] *[[Домбі і сын/26|Раздзел ХХVІ. Цені мінулага і будучага]] *[[Домбі і сын/27|Раздзел XXVII. Цені згушчаюцца]] *[[Домбі і сын/28|Раздзел ХХVІІI. Перамены]] *[[Домбі і сын/29|Раздзел ХХІХ. Місіс Чык зрабілася відушчай]] *[[Домбі і сын/30|Раздзел ХХХ. Перад вяселлем]] *[[Домбі і сын/31|Раздзел ХХХІ. Вяселле]] *[[Домбі і сын/32|Раздзел ХХХІІ. Драўляны Мічман разбіваецца ўшчэнт]] *[[Домбі і сын/33|Раздзел ХХХIII. Кантрасты]] *[[Домбі і сын/34|Раздзел ХХХІV. Другая маці з дачкой]] *[[Домбі і сын/35|Раздзел ХХХV. Шчаслівая пара]] *[[Домбі і сын/36|Раздзел XXXVI. Святкаванне наваселля]] *[[Домбі і сын/37|Раздзел ХХХVII. Некалькі перасцярог]] *[[Домбі і сын/38|Раздзел ХХХVIII. Міс Токс аднаўляе старое знаёмства]] *[[Домбі і сын/39|Раздзел XXXIX. Далейшыя прыгоды капітана Эдуарда Катля, марака]] *[[Домбі і сын/40|Раздзел ХL. Сямейныя адносіны]] *[[Домбі і сын/41|Раздзел ХLI. Новыя галасы ў хвалях]] *[[Домбі і сын/42|Раздзел ХLІІ, у якім расказваецца аб давяральнай размове і аб няшчасным выпадку]] *[[Домбі і сын/43|Раздзел ХLІІІ. Бяссонная ноч]] *[[Домбі і сын/44|Раздзел ХLІV. Разлука]] *[[Домбі і сын/45|Раздзел ХLV. Давераная асоба]] *[[Домбі і сын/46]] *[[Домбі і сын/47]] *[[Домбі і сын/48]] *[[Домбі і сын/49]] *[[Домбі і сын/50]] *[[Домбі і сын/51]] *[[Домбі і сын/52]] *[[Домбі і сын/53]] *[[Домбі і сын/54]] *[[Домбі і сын/55]] *[[Домбі і сын/56]] *[[Домбі і сын/57]] *[[Домбі і сын/58]] *[[Домбі і сын/59]] *[[Домбі і сын/60]] *[[Домбі і сын/61]] *[[Домбі і сын/62]] [[Катэгорыя:Проза Чарльза Дыкенса]] [[Катэгорыя:Ананімныя пераклады]] [[Катэгорыя:Пераклады з рускай мовы]] [[Катэгорыя:Пераклады з англійскай мовы]] [[Катэгорыя:Раманы]] [[Катэгорыя:Кнігі]] [[Катэгорыя:Творы 1848 года]] [[Катэгорыя:Творы 1938 года]] [[Катэгорыя:Творы, выдадзеныя ў Мінску]] [[en:Dombey and Son (1848)]] dpzgcfzgu0diq5i6ll8bzwy1kfu6hl4 87895 87861 2022-08-17T09:32:18Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Домбі і сын | аўтар = Чарльз Дыкенс | пераклад = | секцыя = Раман | арыгінал = [[:en:Dombey and Son (1848)|Dombey and Son]] | папярэдні = | наступны = | дата = 1848 (пераклад 1938) | анатацыі = }} *[[Домбі і сын/1|Раздзел I. Домбі і сын]] *[[Домбі і сын/2|Раздзел II, у якім своечасова прымаюцца захады з прычыны нечаканага збегу акалічнасцей, якія ўзнікаюць часам у самых упарадкаваных сем'ях]] *[[Домбі і сын/3|Раздзел III, у якім містэр Домбі, як чалавек і бацька, паказан на чале свайго хатняга дэпартамента]] *[[Домбі і сын/4|Раздзел IV, у якiм на нашай сцэне ўпершыню выступаюць новыя асобы]] *[[Домбі і сын/5|Раздзел V. Рост і хрысціны Поля]] *[[Домбі і сын/6|Раздзел VI. Другая страта Поля]] *[[Домбі і сын/7|Раздзел VII. Позірк з птушынага палёту на месца пражывання міс Токс, а таксама на сардэчную прывязанасць міс Токс]] *[[Домбі і сын/8|Раздзел VIII. Далейшае развіццё, рост і характар Поля]] *[[Домбі і сын/9|Раздзел IХ, у якім Драўляны Мічман трапляе ў бяду]] *[[Домбі і сын/10|Раздзел Х, у якім расказваецца аб выніках, да якіх прывялі няшчасці Мічмана]] *[[Домбі і сын/11|Раздзел ХI. Выступленне Поля на новай сцэне]] *[[Домбі і сын/12|Раздзел XII. Выхаванне Поля]] *[[Домбі і сын/13|Раздзел ХІІІ. Весткі аб гандлёвым флоце і справы ў канторы]] *[[Домбі і сын/14|Раздзел ХІV. Поль робіцца ўсё больш дзівакаваты і едзе дадому на канікулы]] *[[Домбі і сын/15|Раздзел XV. Надзвычайная вынаходлівасць капітана Катля і новыя клопаты Уолтэра Гэя]] *[[Домбі і сын/16|Раздзел ХVІ. Аб чым заўсёды гаварылі хвалі]] *[[Домбі і сын/17|Раздзел ХVII. Капітану Катлю ўдасцца сёе-тое зладзіць для маладых людзей]] *[[Домбі і сын/18|Раздзел ХVIII. Бацька і дачка]] *[[Домбі і сын/19|Раздзел ХІХ. Уолтэр ад'язджае]] *[[Домбі і сын/20|Раздзел ХХ. Містэр Домбі прадпрыймае паездку]] *[[Домбі і сын/21|Раздзел ХХІ. Новыя асобы]] *[[Домбі і сын/22|Раздзел ХХII. Што-колечы аб кіраўніцтве містэра Каркера-загадчыка]] *[[Домбі і сын/23|Раздзел XXIII. Фларэнс адзінокая, а Мічман загадкавы]] *[[Домбі і сын/24|Раздзел XXIV. Клопаты сэрца, якое любіць]] *[[Домбі і сын/25|Раздзел XXV. Дзіўныя весткі пра дзядзьку Соля]] *[[Домбі і сын/26|Раздзел ХХVІ. Цені мінулага і будучага]] *[[Домбі і сын/27|Раздзел XXVII. Цені згушчаюцца]] *[[Домбі і сын/28|Раздзел ХХVІІI. Перамены]] *[[Домбі і сын/29|Раздзел ХХІХ. Місіс Чык зрабілася відушчай]] *[[Домбі і сын/30|Раздзел ХХХ. Перад вяселлем]] *[[Домбі і сын/31|Раздзел ХХХІ. Вяселле]] *[[Домбі і сын/32|Раздзел ХХХІІ. Драўляны Мічман разбіваецца ўшчэнт]] *[[Домбі і сын/33|Раздзел ХХХIII. Кантрасты]] *[[Домбі і сын/34|Раздзел ХХХІV. Другая маці з дачкой]] *[[Домбі і сын/35|Раздзел ХХХV. Шчаслівая пара]] *[[Домбі і сын/36|Раздзел XXXVI. Святкаванне наваселля]] *[[Домбі і сын/37|Раздзел ХХХVII. Некалькі перасцярог]] *[[Домбі і сын/38|Раздзел ХХХVIII. Міс Токс аднаўляе старое знаёмства]] *[[Домбі і сын/39|Раздзел XXXIX. Далейшыя прыгоды капітана Эдуарда Катля, марака]] *[[Домбі і сын/40|Раздзел ХL. Сямейныя адносіны]] *[[Домбі і сын/41|Раздзел ХLI. Новыя галасы ў хвалях]] *[[Домбі і сын/42|Раздзел ХLІІ, у якім расказваецца аб давяральнай размове і аб няшчасным выпадку]] *[[Домбі і сын/43|Раздзел ХLІІІ. Бяссонная ноч]] *[[Домбі і сын/44|Раздзел ХLІV. Разлука]] *[[Домбі і сын/45|Раздзел ХLV. Давераная асоба]] *[[Домбі і сын/46|Раздзел XLVI. Апазнанне і размышленні]] *[[Домбі і сын/47]] *[[Домбі і сын/48]] *[[Домбі і сын/49]] *[[Домбі і сын/50]] *[[Домбі і сын/51]] *[[Домбі і сын/52]] *[[Домбі і сын/53]] *[[Домбі і сын/54]] *[[Домбі і сын/55]] *[[Домбі і сын/56]] *[[Домбі і сын/57]] *[[Домбі і сын/58]] *[[Домбі і сын/59]] *[[Домбі і сын/60]] *[[Домбі і сын/61]] *[[Домбі і сын/62]] [[Катэгорыя:Проза Чарльза Дыкенса]] [[Катэгорыя:Ананімныя пераклады]] [[Катэгорыя:Пераклады з рускай мовы]] [[Катэгорыя:Пераклады з англійскай мовы]] [[Катэгорыя:Раманы]] [[Катэгорыя:Кнігі]] [[Катэгорыя:Творы 1848 года]] [[Катэгорыя:Творы 1938 года]] [[Катэгорыя:Творы, выдадзеныя ў Мінску]] [[en:Dombey and Son (1848)]] 8enpab460lbgrds9852c8xcgla6xjia 106 29285 87813 87239 2022-08-16T14:36:14Z Gleb Leo 2440 proofread-index text/x-wiki {{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template |Type=book |Title=[[Царскі суд над творамі Ф. Багушэвіча]] |Language=be |Volume= |Author=[[Аўтар:Яўген Хлябцэвіч|Яўген Хлябцэвіч]] |Translator= |Editor= |Illustrator= |School= |Publisher= |Address=Менск |Year=1927 |Key= |ISBN= |OCLC= |LCCN= |BNF_ARK= |ARC= |Source=pdf |Image=1 |Progress=V |Pages=<pagelist /> |Volumes= |Remarks= |Width= |Css= |Header= |Footer= }} jacgab4qvvy4p4uj4fudqds359zsql4 104 29328 87795 87437 2022-08-16T12:52:43Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="VasyaRogov" /></noinclude><poem> {{Разбіўка|Ёган}}. Ключа не знойдзе ён і покуль новы ключ Даробіць да замка - мінецца дзень напэўне. {{Разбіўка|Марта}}. Другога ён ключа не мае? {{Разбіўка|Ёган}}. Здаецца, не. Ці можа й ёсць... Калі-ж ён знойдзе... Чакай... Якую-ж радасць даў Я ў рукі ворагу Францышку! {{Разбіўка|Марта}}. Ён знаць не будзе, для яго вакол Свет не існуе апроч кніг. Святы ён. {{Разбіўка|Ёган}}. Ён не святы, ён д'ябала слуга. Ён грэшны. Каб нам у рукі Не ў гэтай Чэхіі гусісцкай трапіў ён, А у Бранденбургу - ëн-бы згінуў Як вораг Рыма на кастры. Завабіць Яго ў Нямеччыну сюды я ехаў І вось... Я ведаю, што ён, - Законазнаўца слынны, - калі знойдуць труп, На мой на след асочных накіруе І нас пагубіць, Марта, нават па злабе. {{Разбіўка|Марта}}. Тады нам трэба з'ехаць з Прагі, Ёган. І як мага хутчэй. {{Разбіўка|Ёган}}. Ён гэта скарыстае, Як доказ нашае віны. Хацеў Звянчацца я у гэтую нядзелю З табою, Марта. {{Разбіўка|Марта}}. Любы мой, мой Ёган! Мне сорамна было аб тым прасіць. А людзі заўважаюць. Сёння Пастух Вацлаў сказаў пра гэта брату. {{Разбіўка|Ёган}}. Вось бачыш, ён - Францышак разаб'е І гэта шчасце наша. {{Разбіўка|Марта}}. Што-ж рабіць нам, Ёган? {{Разбіўка|Ёган}}. Калі-б я верыць мог, што любіш ты мяне, Што для мяне ты усё, ты усё зрабіць гатова... {{Разбіўка|Марта}}. Я ўсё зраблю, усё зраблю, мой Еган!</poem><noinclude></noinclude> 48g1l4qt73atteacg05baozaxvl1k4t 104 29330 87796 87439 2022-08-16T12:52:51Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="VasyaRogov" /></noinclude><poem> {{Разбіўка|Ёган}}. О, чэшская авечка! <small>(Ёган грукае ў акно гаспадара. Праз некалькі хвілін выходзіць Штольц з піпкай у зубах і моўчкі спыняецца ў дзвярах).</small> {{Разбіўка|Ёган}}. Гэр Штольц, я сёння у базыльянцаў Заначаваў і толькі што вярнуўся. {{Разбіўка|Штольц}}. А мне здавалася - я чуў у вежы крокі. {{Разбіўка|Ёган}}. О, гэта пацукі, гэр Штольц. Їх процьма У паддашшы вашым. Спаць мне не даюць. Я выеду па даручэнню брацтва У Вільню зноў. Тавар вам пакідаю ў аплату харчу і кватэры. Хопіць? <small>(Штольц ківае сцвярджальна галавой).</small> Дарэчы, можаце паслаць за адвакатам. Не сёння-заўтра доктар гэты знікне І апісаць маёмасць застаецца вам. {{Разбіўка|Штольц}}. У гэта можна верыць? {{Разбіўка|Ёган}}. Як і ў тое, што прад вамі Ёган Фон-Шпілер, рыцар. Спадзяюся, Што пісьмы вы заëмныя скупілі? <small>(Штольц моўчкі вымае «грос-бух»).</small> {{Разбіўка|Штольц}}. Па той ацэнцы, аб якой я мыслю, Яму і крэдыторам іншым застанецца Не больш, як дваццаць марак. Дзе іх дзець? {{Разбіўка|Ёган}}. Аддайце Марце мяне у дарунак. {{Разбіўка|Штольц}} ''(дастае грошы).'' Аддай іх сам, а мне пішы распіску. {{Разбіўка|Ёган}}. Я пастараюся яе не бачыць... Грошы, Што я даваў на скупку вексалёў, Вы аддасцё у кляштар скарбніку. {{Разбіўка|Штольц}} Гэр Еган, тут прыехаў Шульц, З Нюрнберга доктару прывёз паперу І жмут заëмных пісем для аплаты. {{Разбіўка|Ёган}}. А ён у вас? Гукніце на два словы. {{Разбіўка|Штольц}} Не, ён пайшоў да кума на бяседу, Павінен быў вярнуцца - не вярнуўся, Відаць, падпіў і ў кума ён начуе.</poem><noinclude></noinclude> pfcabnotan8yvwwpx9n86t1sqjz4q2h 104 29359 87797 87500 2022-08-16T12:52:59Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="VasyaRogov" /></noinclude><poem><small>(Уся гурба мніхаў з Штольцам увальваецца на веранду. Насустрач ім узняліся вучоныя. Падышоў а. Сіман).</small> {{Разбіўка|А. Сіман}}. Во вараньë зляцелася! Чаго? {{Разбіўка|Штольц}}. Айцы святыя, будзьце сведкамі! Сусед, Вось гэты ключ я з рук тваіх узяў Сягоння раніцой? {{Разбіўка|Андржэяка}}. З маіх, а што? <small>(Манах Базыль са шпагай спускаецца зверху і далучаецца да іншых).</small> {{Разбіўка|Штольц}}. Вы чулі? {{Разбіўка|Манахі}}. Чулі. {{Разбіўка|Штольц}}. Ключом замкнуты склеп... {{Разбіўка|Андржэяка}}. Склеп абакралі? {{Разбіўка|Штольц}}. He. {{Разбіўка|Андржэяка}}. Чаго-ж тады такі вялікі галас? {{Разбіўка|Штольц}}. У склепе Шульц. {{Разбіўка|Андржэяка}}. Ну, значыць, ён залез і папрасіў замкнуць, А хто замкнуў, спытайцеся у Шульца. І мне цікава будзе знаць-навошта Ён ключ засунуў аж у кнігі. {{Разбіўка|Штольц}}. Гэр Шульц забіт, зацягнут ў склеп і кінут. {{Разбіўка|Андржэяка}}. Пра гэта я вось зараз толькі чую. {{Разбіўка|Манах}}. Ты дома начаваў? {{Разбіўка|Андржэяка}}. Я начаваў у друкарні. {{Разбіўка|Манах}}. Хто дома начаваў? {{Разбіўка|Георгій}}. Я дома начаваў і Марта... ў гэтым доме, А у доме тым - гэр Штольц, напэўна, знае, Хто начаваў, апроч яго й забітага гасця. {{Разбіўка|Манах}}. І вы не чулі ні крыку, ні мальбы? {{Разбіўка|Георгій}}. Я тры начы не спаў і сам спаў, як забіты.</poem><noinclude></noinclude> 3u66r99t8wmr6r2qrytqprfjc5yelsc 104 29360 87794 87502 2022-08-16T12:52:31Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="VasyaRogov" /></noinclude><poem> {{Разбіўка|Манах}}. Дзе Марта? <small>(Марта ўваходзіць).</small> {{Разбіўка|Марта}}. Я тут, айцец святы. {{Разбіўка|Манах}}. Ты знаеш гэты ключ? {{Разбіўка|Марта}}. Цяпер я знаю. {{Разбіўка|Манах}}. Як трапіў ён да вас? {{Разбіўка|Марта}}. Яго паклала я. Знайшла уранні І запытаць хацела чый... Ноччу я не спала, Але нічога чуць не чула. Усё? {{Разбіўка|Манах}}. Ты чула, як памосніцы скрыпелі, Як доктар ноччу па двару хадзіў... {{Разбіўка|Марта}}. Не, не чула, святы айцец, хаця не спала. {{Разбіўка|Мікулаш Конач}}. На доктара паклёп узводзіць сорам. {{Разбіўка|Манах}}. Апроч яго, карысці у забойстве Гэр Шульца хто тут мае? Прапаную, пад арыштам завесці у турму. <small>(Не дачакаўшыся адказу, ён вымае шпагу).</small> {{Разбіўка|Марта}}. На шпазе кроў. <small>(Манах збянтэжыўся, падняў шпагу. Усе бачаць крывяныя плямы).</small> {{Разбіўка|Мікулаш Клаўдзіян}}. Адкуль тут кроу? {{Разбіўка|Манах}}. Не ведаю, бо шпага не мая. Нясіце Сюды вы шпагу доктара. Яна ў крыві таксама. <small>(Не марудзячы часу, прынеслі і абнажылі шпагу).</small> {{Разбіўка|Мікулаш Клаўдзіян}}. На шпазе кроў. Адкуль яна, Францышак? {{Разбіўка|Георгій}}. Не ведаю, яе не вынімаў Напэўне тры гады я. {{Разбіўка|Манах}}. Я ведаю адкуль: Сягоння пеўня рэзала я, ён З рук вырваўся. І шпага тут была, -</poem><noinclude></noinclude> mw53lbxsklvnk7c8puf7ezl9hrid59v 12 29393 87851 87660 2022-08-16T20:25:39Z Gleb Leo 2440 /* Паводле краін */ wikitext text/x-wiki {{Службовы загаловак | назва = Шаблоны ліцэнзій | безаўтара = | секцыя = | папярэдні = | наступны = | анатацыі = Твор павінны быць адзначаны шаблонам, які вызначае ягоны ліцэнзійны статус згодна з [[Даведка:Аўтарскае права]]. Абярыце дарэчны шаблён з ніжэй пералічаных. Зважайце , што шаблёны для сумленнага, некамерцыйнага або любога іншага абмежавання на выкарыстоўванне, шт оне сумяшчальна з [[Вікікрыніцы:Аўтарскае права#Што такое «вольны змест»|азначэннем вольнага зместу]], не могуць выкарыстоўвацца ў Вікікрыніцах. }} == Асноўныя ліцэнзіі == === Грамадскі набытак === {| class="wikitable" style="width:100%;" ! Tag code !! Visible template |- | {{ш|PD-old}} | {{PD-old|катэгорыя=}} |- | {{ш|PD-old-80}} | {{PD-old-80|катэгорыя=}} |- | {{ш|PD-old-75}} | {{PD-old-75|катэгорыя=}} |- | {{ш|PD-old-70}} | {{PD-old-70|катэгорыя=}} |- | {{ш|PD-old-60}} | {{PD-old-60|катэгорыя=}} |- | {{ш|PD-old-50}} | {{PD-old-50|катэгорыя=}} |- | {{ш|PD-author-release}} | {{PD-author-release|катэгорыя=}} |- | {{ш|PD-release}} | {{PD-release|катэгорыя=}} |- | {{ш|PD-self}} | {{PD-self|category=}} |- | {{ш|MultiLicensePD}} | {{MultiLicensePD|катэгорыя=}} |- | {{ш|PD-ineligible}} | {{PD-ineligible|катэгорыя=}} |- | {{ш|PD-anon-US}} | {{PD-anon-US|катэгорыя=}} |- | {{ш|PD-art}} | {{PD-art|катэгорыя=}} |} === Creative Commons === {| class="wikitable" style="width:100%;" ! Tag code !! Visible template |- | {{ш|Cc-by-4.0}} | {{Cc-by-4.0}} |- | {{ш|Cc-by-3.0}} | {{Cc-by-3.0}} |- | {{ш|CC-BY-2.5}} | {{CC-BY-2.5}} |- | {{ш|CC-BY-2.0}} | {{CC-BY-2.0}} |- | {{ш|CC-BY-SA-4.0}} | {{CC-BY-SA-4.0}} |- | {{ш|CC-BY-SA-3.0}} | {{CC-BY-SA-3.0}} |- | {{ш|CC-BY-SA-2.0}} | {{CC-BY-SA-2.0}} |- | {{ш|CC-Zero}} | {{CC-Zero}} |- | {{nowrap|{{ш|CC-Whitehouse.gov}}}} | {{CC-Whitehouse.gov}} |} == Паводле краін == {| class="wikitable" style="width:100%;" ! Tag code !! Visible template |- | {{ш|PD-Беларусь}} | {{PD-Беларусь}} |- | {{ш|БелУрад}} | {{БелУрад}} |- | {{ш|PD-Украіна}} | {{PD-Украіна}} |- | {{ш|PD-Расія}} | {{PD-Расія}} |- | {{ш|PD-Расійская імперыя}} | {{PD-Расійская імперыя}} |- | {{ш|PD-ЗША}} | {{PD-ЗША}} |- | {{ш|PD-US-no-renewal}} | {{PD-US-no-renewal}} |- | {{ш|PD-ЗША без паведамлення}} | {{PD-ЗША без паведамлення}} |} [[Катэгорыя:Вікікрыніцы:Аўтарскія правы]] [[Катэгорыя:Даведка]] atpjfdl7y2xumtbot5nhhq7fed5sl8s 14 29398 87809 87681 2022-08-16T14:29:48Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Аўтары-PD-old-50]] [[Катэгорыя:Катэгорыя:PD-Беларусь]] pl9cnm9tgxwbgs56qssk0m2g0jsuc41 87811 87809 2022-08-16T14:31:07Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Аўтары-PD-old-50]] [[Катэгорыя:PD-Беларусь]] mveqywj5szbtg8a2wkrr58uslbemjil 104 29456 87798 2022-08-16T13:11:44Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude>гэта лепш за ўсіх, бо я бачыла яе ў дні гора і бачыла яе ў дні радасці (іх было мала), я бачыла яе разам з яе братам і бачыла яе ў адзіноцтве, а сёй-той ніколі яе не бачыў, і я скажу сяму-таму і ўсім, так, скажу, — тут чорнавокая кіўнула галавой і паціхеньку тупнула нагой, — што міс Флой — самы цудоўны і самы мілы анёл! Містэр Домбі, бледны пасля свайго падзення, пабляднеў яшчэ больш ад абурэння і здзіўлення і пазіраў на гаварыўшую такім позіркам, нібы абвінавачваў і зрок свой і слых у тым, што яны здрадзілі яму. — Ні адзін чалавек не можа не быць верным і адданым міс Флой, сэр, — прадаўжала С'юзен, — і я не хвалюся сваёй дванаццацігадовай службай, бо я люблю міс Флой! Так, я магу гэта сказаць сяму-таму і ўсім! — тут чорнавокая зноў страсянула галавой і зноў тупнула паціхеньку нагой і ледзь было не ўсхліпнула, — але верная і адданая служба, спадзяюся, дае мне права гаварыць, а гаварыць я павінна і буду, дрэнна гэта ці добра. — Чаго вы хочаце, жанчына? — запытаўся містэр Домбі, гнеўна на яе паглядаючы. — Як вы адважваецеся? — Чаго я хачу, сэр? Я хачу толькі пагаварыць пачціва, не абражаючы, але адкрыта, а як я адважылася — гэтага я сама не ведаю, але адважылася! — сказала С'юзен. — Ах, вы не ведаеце маёй маладой лэдзі, сэр, дапраўды-ж, не ведаеце, і нічога вы пра яе не ведаеце. Містэр Домбі ў шаленстве працягнуў руку да шнурка ад званочка, але яго не было з гэтага боку каміна, а ён не мог без дапамогі другіх устаць і абыйсці камін. Зыркае вока Ніпер адразу-ж выявіла бездапаможнае яго становішча, і цяпер, як сказала яна пасля, яна адчула, што ён яе не можа ўнікнуць. — Міс Флой, — прадаўжала С'юзен Ніпер, — самая адданая, самая цярплівая, самая пачцівая і прыгожая з усіх дачок, і няма такога джэнтльмена, сэр, хоць-бы ён быў багаты і знатны, як усе самыя знатныя багацеі ў Англіі, складзеныя разам, які не мог-бы ёю ганарыцца, а ганарыцца ён павінен і будзе. Калі-б ён ведаў ёй сапраўдную цану, ён ахвотней-бы расстаўся са сваёю знатнасцю і багаццем і ў лахманах прасіў-бы міласціну ля дзвярэй, гэта я скажу сяму-таму і ўсім, — усклікнула С'юзен, расплакаўшыся, — толькі-б не засмучваць яе пяшчотнага сэрца, а я бачыла, як яно пакутвала ў гэтым доме! — Жанчына, — крыкнуў містэр Домбі, — ідзіце вон! — Прашу прабачэння, сэр, я не пайду, нават калі-б мне давялося пакінуць гэта месца, — адказвала ўпартая Ніпер, — якое я займаю столькі гадоў! Спадзяюся, у вас няхопіць духу прагнаць мяне з-за гэтага ад міс Флой! Так, я не пайду, пакуль усяго не скажу! Я, магчыма, і не індыйская ўдава, сэр, і не хацела-б ёю стаць, але, калі-б я вырашыла спаліць сябе жывою, я гэта зрабіла-б. А я вырашыла дагаварыць да канца.<noinclude></noinclude> 90l2vlzl6x8f6tsj0nkuuh0wz41fyis 104 29457 87803 2022-08-16T13:21:09Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>Аўг. Хлябцэвіч '''Царскі суд над творамі Ф. Багушэвіча''' Адным з выдатных беларускіх пісьменьнікаў, які адыграў вялікую ролю у рэволюцыянаваньні беларускіх мас, траба лічыць Ф. Багушэніча (Мацей Бурачок, Сымон Рэўка з-пад Барысава). Ф. Багушэвіч быў першым беларускім поэтам, які прымаў актыўны ўдзел у паўстаньні супроць улады царскага самаўладзтва. У яго асобе мы бачым прыклад злучэньня поэтычных мар і практычных дзеяньняў рэволюцыйнага паўстаньня. Вось чаму вершы Ф. Багушэвіча да 1905 году хадзілі ў нелегальным выглядзе, выданыя ў Лёндане на папяроснай паперы, хоць і з кур'ёзным дазволам сынодальнай друкарні. Вершы яго адыгралі значную ролю ў якасьці агітацыйнага матэрыялу, калі распаўсюджваліся 1-ай Беларускай Рэволюцыйнай Грама дой (1904-1906) разам з іншымі проклямацыямі Грамады, якія заклікалі да зьнішчэньня ўлады царскага ўраду, памешчыкаў і капіталістых. Лічачы беларускую мову ня мужыцкаю, а прыроднаю, Ф. Багушэвіч уносіць выхаваўчае пачуцьцё прызнаньня асобы чалавека ў кола людзей, якія гавораць мужыцкаю народнаю моваю. Ён лічыць мову "адзежаю душы". Не пакідайце-ж.-піша Ф. Багушэвіч,-мовы нашай Беларускай, каб ня ўмерла". "Пазнаюць людзей ці па гаворцэ, ці па адзежы, хто якую носе: отож гаворка, язык ёсьць адзежа душы". Фр. Багушэвіч яскрава паказвае соцыяльную няпраўду. Мастацкія вобразы яго так моцна заражалі моладзь рэволюцыйным настроем, што да 1905 году творы яго лічыліся нелегальнымі. А калі ў 1907-8 г. яны былі выданы беларускаю - "Суполкаю" ў Пецярбургу. "Загляне сонца і ў наша ваконца" пад рэдакцыяй В. Л. Іваноўскага і Б. і. Эпімаха-Шыпілы, дык урад Сталыпіна і Макарава ўзяўся ліквідаваць выданьні Фр. Багушэвіча. Абвінавальны акт, прад'яўлены рэдактару "Дудкі Беларускай" і "Смыка Беларускага" Вацлаву Іваноўскаму складаўся з пераказваньня беларускіх вершаў Ф. Багушэвіча, пераложаных на расійскую мову. І вось, пры чытаньні абвінавальнага акту ў Пецярбурскай судовай палаце пад старшыняваньнем вядомага ката-сэнатара Крашаньнікава, прокурор, падтрымліваючы абвінавачаньне, кваліфікаваў выданьне, як заклік да клясавай барацьбы і разбураньня ўстояў расійскай політыкі ў Паўночна-Заходнім краі (праваслаўя і расійскай народнасьці). Пецярбурская судовая палата прыцягнула да судовай адказнасьці Багушэвіча, як аўтара "Дудкі Беларускай", і прадстаўніка выдавецтва "Загляне сонца і ў наша ваконца", які выпусьціў гэты твор. І вось, калі судовы чыноўнік, чытаючы абвінавальны акт, стаў чытаць у перакладзе на расійскую мову вершы Ф. Багушэвіча, то яскрава ўсталі вобразы Беларусі, створаныя поэтам, і мары беднага селяніна<noinclude></noinclude> qk1eejiw7uuedtpvb88rzg179ef3v9t 104 29458 87804 2022-08-16T13:28:59Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>з асаблівым адценьнем беларускай беднасьці, жальбы і шуканьня соцыяльнай праўды. У ліку іншых вершаў інкрымінаваўся выдавецтву і аўтару верш "Хрэсьбіны Мацюка", у якім выведзен тагочасны генэрал-губарнатар Паўночна-Заходняга краю, князь Хаванскі, які ўжыў казацкую плётку для далучэньня вуніятаў да праваслаўя. Аўтар дае малюнак спатканьня Мацея з казакамі, прычым ухільны адказ Мацея наконт нацыянальнасьці і веры быў прычынаю таго, што казак выцяў яго плеткаю. Мацей быў ашаломлены і заявіў: <poem>"То мусіць і праўда, што я і паляк І буду паляк я ад гэтай гадзіны..."</poem> Але гэтым справа ня скончылася. Увосень прыехаў сам князь Хаванскі. Склікалі мужыкоў. Да іх ён зьвярнуўся з прамоваю: <poem>"Эх, кажа, рыбяты. Вы дуракі, Што ў русскай зямлі ды каталікі! Ну, цар вас прымае у сваю неру: Дасьць зямлі многа!.. Вы на паперу Тут падпішэце, а поп пасьвенце, - Hy, братцы, вып'ем па чарцы ўсе; Бацюшка крык і крапілла нясе!"</poem> Пасьля гэтай прамовы сабраныя захісталіся. Першы з іх нерашуча заявіў: <poem>"Спытайце, кажа, вун Мацея: Як ён ды скажа перавярнуцца, Дык усе вёскі на яго здадуцца".</poem> Але Мацей, ужо раз навучаны казакамі, рашуча адмовіўся перамяніць веру. <poem>"Надумаўся, кажу, каб сто катаў Дралі мне скуру, пяклі на агню Я веры сваей тыкі не зьмяню!"</poem> Князь ускіпеў і загадаў даць Мацею сто лоз. Схапілі яго казакі і пачалі лупіць <poem>"І б'юць-не баліць, хоць за сэрдца бярэ! За што-ж ён мне гэта ды скуру дзярэ?! Як крыкну гэта: "Эй, біце-ж мацней, Мацнейшы ад веры вашай Мацей?! О так то хрысьцілі мяне казакі З тутэйшага ды ў палякі!"</poem> Прокурор, які падтрымліваў на судзе абвінавачаньне, адзначаючы гэты верш, даводзіў, што выданьні і пашырэньне яго падрывае праваслаўе, самаўладзтва і paсійскую народнасьць у Паўночна-Заходнім краі. Абаронца-ж Гольдштэйн ужыў усё сваё адвакацкае кручкатворства і разьбіў гэты пункт абвінавачаньня такім чынам. Дастаўшы ад беларусаў кнігу протопрасьвіцера вайсковага і марскога духавенства, царскага духаўніка Шавельскага пад назваю "О воссоединении униатов с православной церковью", прадэманстраваў гэту кнігу судзьдзям у камэргерскіх мундзірах і прачытаў услых якраз тое месца з гэтай кнігі, дзе Шавельскі пісаў, што нетактычнасьць князя Хаванскага пашкодзіла справе праваслаўя. Карыстаючыся гэтаю думкаю Шавельскага, абаронца зазначыў, што "протопрасьвіцер і царскі духаўнік" дае гістарычную даведку аб князі Хаванскім, якая апраўдвае прыве-<noinclude></noinclude> l5w5fms2vsv31kpdc2taqpg070m9z4d 104 29459 87805 2022-08-16T13:35:44Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>дзеныя ў вершы факты. А потым, гаварыў абаронца, гэта справа мінулага, справа гісторыі, - як аўтар, так і выведзеныя ім асобы даўно-даўно памерлі. Яшчэ больш кур'ёзна вышла з другім пунктам абвінавачаньня. Прокурор, адзначаючы верш "Ахвяра" абвінавачваў выдаўца В. Інаноўскага у падбухторваньні сялян на клясавую барацьбу з панамі. Абаронца-ж Гольдштэйн, разьбіваючы гэта абвінавачаньне, даводзіў, што гэты верш-ня столькі заклік да клясавай барацьбы, колькі пераказ эвангельскіх запаведзяй у поэтычнай форме. Вось урывак з гэтага вершу - грамадзянскай малітвы: <poem>"Маліся, бабулька, да Бога. Каб я панам ніколі ня быў: . . . . . . . . . . . . . . Каб людзей прызнаваў за братоў, А багацтва сваё меў за іх; Каб за край быў умерці гатоў; Каб ня прагнуў айчыны чужых; . . . . . . . . . . . . . . Каб ня здрадзіў за грошы свой люд...</poem> Верш "У судзе", які зьяўляецца сатыраю на тагочасны суд, быў першым зьмешчан у нелегальным "сынодальным выданьні" „Песьні" і дэклямаваўся часта вучнёўскаю моладзьдзю на вечарынках і концэртах. Выданьне гэтага вершу інкрымінавалася выдаўцу В. Іваноўскаму, як супроць урадавы акт і заклік да клясавай барацьбы. Прыцягнуты па гэтай справе да адказнасьці аўтар на суд не зьявіўся, бо быў ужо ў магіле. Побач з гэтым мне ўспамінаецца яшче адзін эпізод. Раз, яшчэ да імпэрыялістычнай вайны, гурток студэнтаў беларусаў у Пецярбургу наладжваў вечарынку. Аўтару гэтых радкоў прышлося рыхтавацца да дэклямацыі вершу Ф. Багушэвіча "Быў у чысцы". І вось тэатральная цэнзура, куды пасылаўся ўвесь рэпертуар вечарыны на дазвол, выкасавала найбольш агітацыйныя месцы з гэтага вершу<ref>{{Разбіўка|Увага}}. Радкі, выкасаваныя цэнзураю: <poem>"іду і мяркую: ці то цяпер шчасьце, Як паноў ня стала, ці то была доля? І лічу на пальцах: паншчызны дванасьце, А гадоў да трыццаць, як настала воля... Там быў аканом, камісар і цівун, Намесьнік, лясьнічы, хмістрыня, паны, І кожны меў права ўзяць за бізун, І кожны меў права да нашай сьпіны... А цяпер... Ой, штосьці кепска выходзе, Цяпер ці ня болей настала паноў... Ня надта свабодна у гэтай свабодзе І давай я лічыць паноу новых зноў: Стараста, соцкі, пісар, старшыня, Пасрэднік, ураднік, асэсар і суд, Зьезд міравы, прысуцтвы і сход... Аж паднялася са страху чупрына, Аж пальцаў ня стала на ўвесь гэты шчот, А пальцамі-ж трэба карміць гэты люд.</poem> </ref>. Карыстаючыся-ж тым, што беларусы добра "пачаставалі" гарэлкай прыстава, які сядзеў на вечарыне ў якасьці прадстаўніка ўлады, я гэтыя месцы, дэклямуючы, яшчэ мацней падкрэсьліў, тым больш, што я быў загрымаваны. Суфліраваў мне Тарашкевіч (цяперашні беларускі дэпутат польскага сойму). Такім чынам з дэклямацыі верша Ф. Багушэвіча вышаў цэлы мітынг. А пасьля концэрту беларусы так напаілі прыстава, што ён<noinclude></noinclude> gin0b6bmlsqqxij1d40xmal5ksvi3lo 104 29460 87806 2022-08-16T13:37:02Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>ледзь ногі валачыў і страціў усякую здольнасьць наогул адрозьніваць легальнае ад нелегальнага. Фр. Багушэвіч меў значны ўплыў на іншых пісьменьнікаў, аб чым сьведчыць, напрыклад, прызнаньне Цёткі, што адзін зборнік сваіх вершаў яна назвала "Скрыпка Беларуская" пад уплывам прадмовы Ф. Багушэвіча да свайго зборніку "Смык Беларускі", у якой ён гаворыць, што будзе лічыць сваю мэту дасягнутай, калі яго зборнік каго-небудзь заахвоціць скласьці "скрыпачку". Вось, як сьведчыць Цетка, яна пад уплывам гэтай прадмовы і напісала "Скрыпачку". І сапраўды "Смык" Багушэвіча і "Скрыпка" Цёткі сыгралі сваю рэволюцыйную ролю ў справе рэволюцыянаваньня беларусаў і нацыянальнага іх самавызначэньня.<noinclude></noinclude> tdlg5c4ufx4nr1s1zsfgoq2iglwmk4r 0 29461 87807 2022-08-16T13:38:23Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Царскі суд над творамі Ф. Багушэвіча | аўтар = Яўген Хлябцэвіч | год = 1927 | крыніца = | сэкцыя = Артыкул | папярэдні = | наступны = }} {{Выроўніваньне-пачатак}} <pages index="Царскі суд.pdf" from="2" /> {{Выроўніваньне-канец}} Катэгорыя:Твор...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Царскі суд над творамі Ф. Багушэвіча | аўтар = Яўген Хлябцэвіч | год = 1927 | крыніца = | сэкцыя = Артыкул | папярэдні = | наступны = }} {{Выроўніваньне-пачатак}} <pages index="Царскі суд.pdf" from="2" /> {{Выроўніваньне-канец}} [[Катэгорыя:Творы 1927 года]] 4wgr41sfna4ogq5iff4dk2r2garjevw 87808 87807 2022-08-16T14:28:35Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Царскі суд над творамі Ф. Багушэвіча | аўтар = Яўген Хлябцэвіч | год = 1927 | крыніца = | сэкцыя = Артыкул | папярэдні = | наступны = }} {{Выроўніваньне-пачатак}} <pages index="Царскі суд.pdf" from="2" /> {{Выроўніваньне-канец}} {{PD-Беларусь}} [[Катэгорыя:Яўген Хлябцэвіч]] [[Катэгорыя:Творы пра Францішка Багушэвіча]] [[Катэгорыя:Творы 1927 года]] 0eshagerh8of307chgha3g0y5bjzkf3 87819 87808 2022-08-16T15:26:24Z Gleb Leo 2440 Gleb Leo перанёс старонку [[Царскі суд над творамі Ф. Багушэвіча]] у [[Полымя (часопіс)/1927/3/Царскі суд над творамі Ф. Багушэвіча]] wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Царскі суд над творамі Ф. Багушэвіча | аўтар = Яўген Хлябцэвіч | год = 1927 | крыніца = | сэкцыя = Артыкул | папярэдні = | наступны = }} {{Выроўніваньне-пачатак}} <pages index="Царскі суд.pdf" from="2" /> {{Выроўніваньне-канец}} {{PD-Беларусь}} [[Катэгорыя:Яўген Хлябцэвіч]] [[Катэгорыя:Творы пра Францішка Багушэвіча]] [[Катэгорыя:Творы 1927 года]] 0eshagerh8of307chgha3g0y5bjzkf3 87821 87819 2022-08-16T15:26:50Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Царскі суд над творамі Ф. Багушэвіча | аўтар = Яўген Хлябцэвіч | год = 1927 | крыніца = | сэкцыя = Артыкул | папярэдні = | наступны = }} {{Выроўніваньне-пачатак}} <pages index="Царскі суд.pdf" from="2" /> {{Выроўніваньне-канец}} {{DEFAULTSORT:Полымя (часопіс)/1927/3/}} {{PD-Беларусь}} [[Катэгорыя:Яўген Хлябцэвіч]] [[Катэгорыя:Творы пра Францішка Багушэвіча]] [[Катэгорыя:Творы 1927 года]] cx2hqb2s6qv42i24l4t16f6jb137fnk 14 29462 87810 2022-08-16T14:30:14Z Gleb Leo 2440 Новая старонка: «[[Катэгорыя:PD-old-50]]» wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:PD-old-50]] be0nluwz3bimvuxjabhgu0j537bq5jm 14 29463 87812 2022-08-16T14:34:14Z Gleb Leo 2440 Новая старонка: «[[Катэгорыя:PD-old]]» wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:PD-old]] 2oatc4zmelnle9y271x5bjumhwpiji3 0 29464 87815 2022-08-16T15:21:14Z Nejurist 840 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Праф. Зьдзехоўскі аб беларускай душы | аўтар = Уладзімір Самойла | секцыя = | папярэдні = | наступны = | крыніца = Суліма. Праф. Зьдзехоўскі аб беларускай душы. Вільня: Выданьне газэты “Змаганьне”, 1924. — 20 с; [https://kamunikat.org/?pubid=4976...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Праф. Зьдзехоўскі аб беларускай душы | аўтар = Уладзімір Самойла | секцыя = | папярэдні = | наступны = | крыніца = Суліма. Праф. Зьдзехоўскі аб беларускай душы. Вільня: Выданьне газэты “Змаганьне”, 1924. — 20 с; [https://kamunikat.org/?pubid=49767 Выбранае] / Уладзімір Самойла. — Мінск : Кнігазбор, 2017. — 288 с. - с. 163-175 | год = 1924 }} Prof. M. Zdziechowski. Władysław Syrokomla. Pierwiastek litewsko­białoruski w twуrczości polskiej. Wilno, 1924 r. На адбыўшымся 8/ХІІ у Віленскім Унівэрсытэце абходзе сталецьця ад дня нарадзінаў “польскага” паэта Сыракомлі- Кандратовіча вядомы прафэсар п. Зьдзехоўскі прачытаў лекцыю аб знамянітым паэце, якая толькі што выйшла ў сьвет асобнай брашурай. Праца праф. Зьдзехоўскага настолькі цікава для нас, беларусаў, якія з свайго боку маюць даволі рэзонаў лічыць Сыракомлю бела рускім паэтам, хоць і спольшчаным, пісаўшым пераважна па-польску, але-ж запраўдным беларусам — і ня толькі па “месцу нараджэньня”, але і па найглыбейшым асновам свайго духоўнага складу, — што варта ня толькі даць шырокім беларускім кругам паняцьце аб гэтай вельмі цікавай працы, але варта-б было нават — пераглядзеўшы нанова ўсе палажэньні аўтара, пашырыць і паглыбіць яго характарыстыку Сыракомлі, як паэта з беларускай душой, — давясьці ўсё, што кажа праф. Зьдзехоўскі, да апошніх, часам як быццам закрытых нават для яго крытычнай “зоркасьці”, ці можа для яго “польскай душы”, — вывадаў... Але зробім пакуль што толькі першае — меншае... Праф. Зьдзехоўскі належыць у кожным разе да такіх, рэдкіх у сучаснай Польшчы, людзей, якія ня маюць ані патрэбы, ані жаданьня дапасоўвацца да “настрояў” і “злобаў” палітычнага дня і маюць адвагу дагаварыць да канца ўсё, што ім кажа іх шырокі кругазор мысьлі і шчырае пачуцьцё сэрца. Дзеля таго праф. Зьдзехоўскі ня толькі “непапулярны, амаль не байкатаваны” ў сучасным польскім грамадзянстве, але гэткімі запраўднымі правадырамі апошняга, як паны Обсты, лічыцца нават амаль ня “ворагам Польшчы”... — I гэта — дзеля таго, што ён мае адвагу “ў Польшчы” прызнаваць, напрыклад, высокія вартасьці нямецкай ці нават расейскай культуры... або з трыбуны віленскага чыста польскага да йшчэ “крэсовага” унівэрсытэту — у часе пануючых цяпер у Польшчы “charakteryzujących epokę naszą centralistycznych namiętności i niwelujących szałуw”157, мае сьмеласьць абвяшчаць гэрэтычныя ідэі ў духу “Гарадэльскай уніі”158, казаць аб індывідуальнасьцях “краёвых”, аб “pierwiastkach litewsko­białouskich w poezii polskiej” і іншых прыкрых для “poprawnej polszczyzny” рэчах... Але з другога боку гэтая “Гарадэльская унія”, якую шаноўны прафэсар лічыць “szczytem” “хрысьціянскай палітыкі” Польшчы, яго пекная думка аб тым, “каб польская мысьль, польская культу­ ра зьяла тым самым сьвятлом, якое прыцягвала... у XV стагодзьдзі да сувязі з Польшчай суседнія краі і народы” (ст. 33), — найлепей паказываюць, што мы маем дзела з ідэалізатарам мінуўшчыны, з романтыкам у палітыцы, якому запраўднае жыцьцё, запраўдная палітычная рэчавістасьць адказвае — на “гарадэльскія лятуцень­ ні” — Рыскім мірам... Для нас ува усей гэтай романтычнай ідэолёгіі проф. Зьдзехоўскага бязспрэчна важны толькі той бязумоўны і суровы маральны прысуд гэтага адзінага з вельмі нялічных палякоў, запраўды дайшоўшых, паводле яго ўласнага выразу, да “чыстага зьместу ча­ лавека”, прысуд усей тэй сучаснай Польшчы, якая ня толькі топча можа для каго і мілую “гарадэльскую” мінуўшчыну, але якая — што шмат важней — сваей “рыскай” палітыкай зьніштажае рэальныя магчымасьці ня толькі паразуменьня з пачуўшымі сябе — і бяз яе згоды і ласкі — зусім роўнапраўнымі і вольнымі народамі, у частцы — з народам беларускім, але гэтым самым газардоўна ставіць на карту мо’ нават і ўсю сваю рэальную будучыню... Праф. Зьдзехоўскі не належыць да прыяцеляў беларускай ідэі, як наагул не зьяўляецца прыхільнікам самавызначэньня і разьвіцьця гэтак званых малых народаў, даводзячы, што толькі ў вялікіх нацыянальна-дзяржаўных басэйнах можа да найвышэйшага людскога тыпу даходзіць чалавек, што толькі вялікія “фабрыкі культуры” вялікіх гістарычных народаў вырабляюць паўнацэнныя агульна людзкія вартасьці ўва ўсіх галінах духоўнай творчасьці чалавека... Пад моцным уплывам нямецкага духу праф. Зьдзехоўскі апраўдывае, так сказаць, “духоўны імпэрыялізм” вялікіх народаў, у частцы прапаведуе вялікую “місію” польскага духу “на ўсходзе”. Проці такога, гэтак кажучы, “чыста духоўнага гвалту” ня было-б ні магчымасьці, ні сэнсу абурацца і вясьці барацьбу... Але гэты практыкаваны “ў нябесным пляне” духоўны імпэрыялізм вялікшага народу становіцца вельмі небясьпечным, калі, як у Польшчы, “у зямным пляне” пануе самая зьвярыная палітыка матар’яльнага гвалту, шалее “фізычны імпэрыялізм”, які ня толькі адбірае ў слабейшага народу магчымасьці свабоднага карыстаньня духам і культурай старшага народу, ламаючы яго арганічныя, нацыя нальныя “фільтры”, але адкрыта і цынічна ставіць сабе, як мэту, фізычнае зьніштажэньне папаўшага ў яго рукі меншага ці малодшага на роду... Адказам на гэты супольны “Drang”, супольны гвалт абодвух саюзных імпэрыялізмаў, можа быць толькі, так сказаць, “зачы­ нень не нацыянальнай граніцы”, і “таможаная вайна” з небясьпечным, руйнуючым “ўплывам” і “ўвозам” і — перадусім умацаваньне якраз тых самых “нацыянальных фільтраў”, праз якія павінны праходзіць у нашую душу ўсе гэтыя “ўплывы”, каб яны запраўды ўзбагачалі наш дух, а не “расчышчалі” ў нашай душы месца для чужога, “вышэйшага” польскага духу... Усе небясьпекі гэтай “місыі”, руйнуючай вольнае, самастойнае разьвіцьцё народнай душы, крадучае яе першародзтва ў свайго Бога-Прыроды, атручываючай яе пачаткавы біолёгічны оптымізм, без якога няма ані жаданьня, ані сэнсу жыць, які зьяўляецца першым залогам бязьмежнага духоўнага росту народа, — усе гэтыя небясьпекі найлепш дэманструюцца на прыкладзе таго паэта, на “сырым камлі” беларускай душы якога была, здаецца, нават без усякага гвалту — самымі “гарадэльскімі” мэтадамі зроблена гэтая прышчэпка польскай мовы і польскага “духу”... Мы пойдзем разам з праф. Зьдзехоўскім па гэтаму пахнючаму саду беларускай душы Сыракомлі-Кандратовіча, але спрабуем яшчэ глыбей, як гэта зрабіў гэты прызнаны ўсім сьветам “тайнаслухач” чалавечай душы ў найпякнейшых яе аспэктах, падслухаць яе тайну, — і пабачым, ці запраўды гэтая прышчэпка “кароны” польскага духу дала моцны, жыцьцярадасны самасьцьвярджаючы — непераможны ўзрост беларускаму караню ці “камлю” душы паэта... Калі на гэтае пытаньне мы атрымаем адказ дадатны, тады трэба будзе прызнаць, што беларускі камель (“Litwa”) бяз болю, як у сваё арганічнае прадоўжаньне можа ўрастаць у польскую карону (“Коronę”)... пры, зразумела, усіх тых выняткова спрыяўшых варунках і абставінах, якія калісь стварала для польшчыўшайся беларускай шляхты польская ўлада... Але-ж калі на нашае, як кожны зразумее, прынцыпова важнае пытаньне мы атрымаем адказ адмоўны, дык трэба будзе праф. Зьдзехоўскаму згадзіцца, што ня толькі яго талентна і шчыра сказанае слова аб “польска­бела­ рускай” душы Сыракомлі недасказана ім да канца, але — яшчэ й далей — што яго галоўная, прынцыповая “гарадэльская тэза” аб бязумоўных дабрадзействах польска-беларускай “уніі” абедзьвюх народных душаў... пад гэгэмоніяй польскага духу... — павінна будзе паддацца грунтоўнаму перагляду... Як мы казалі, пакуль што мы абмяжоўваемся толькі рамкамі працы, цытатаў і прыкладаў лекцыі праф. Зьдзехоўскага, якія перадусім маюць ужо тую бязспрэчную вартасьць, што запраўды шукаюць праўды і ўмеюць у пэўнай меры яе знайсьці, — значыць такому правадыру па духоўнаму саду паэта можна сьмела паверыць сваю руку... Ня можа быць ніякага сумліву ў тым, што сам Кандратовіч афіцыяльна чуў сябе паляком, што ў пэўнай, а нават вельмі значнай, меры “гарадэльская ўнія” ў яго душы сталася бязспрэчным трывалым фактам... “Няма Літвы бяз Польшчы, ані Польшчы бяз Літвы” (Літвы, г. зн. Беларусі), — казаў ён сам у вядомым пазнанскім тосьце. Нацыянальна-палітычная сьвядомасьць у яго часы магла быць у ім толькі польская, і не аб тым мы будзем тутака вясьці нашую гутарку. Мы ўсе настолькі прывыкаем да пэўных рэчаў, якія штодня бачым і чуем, што лічым іх зусім звычайнымі і зразумелымі і нічуць ня трывожымся, каб вытлумачыць сабе тое ці іншае, можа вельмі важнае ці вельмі ненармальнае зьявішча. Як ведама, мы найлягчэй прывыкаем... да чужога гора, да чужога суму і спакойна тлумачым сталым асабістым ці нацыянальным “характарам” ці “тэмпэрамэнтам” тое, што зусім ня мае, а тым больш — не павінна мець — перадусім характару сталасьці, як рэч ненармальная, руйнуючая жывы дух асобы ці цэлага народу. Гэты сталы сум асобы ці народу мае заўсёды свае глыбокія прычыны, і запраўдная актыўная любоў да таго ці да другога сьвядома ці несьвядома якраз кіруецца да гэтых найглыбейшых нетраў хворага духу і, калі яна зьяўляецца запраўднай сілай, дык і даконывае запраўдны цуд сцаленьня, — уваскрашае заснуўшы ці забіты, ледзь тлеючы пачатны біолёгічны оптымізм нашай духоўнай прыроды... Кожны ведае, што ў гэтым і зьмяшчаецца той “цуд ўваскрашэння любоўю”, які гэтак праславілі ўсе паэты ўсіх часоў і народаў... Любоў уваскрашае радасьць жыцьця, асьвячае і асьвятляе ўсю прыроду навакола мяне, а перадусім — праслаўляе і благаслаўляе ўсю прыроду ўва мне самым — дае мне любоў да мяне самога, калі яе да таго ня было... А паводле найлепшага, найпякнейшага азначэньня Спінозы, пачуцьцё радасьці ў маёй сьвядомасьці зьяўляецца адбіцьцём об’ектыўнага, рэальнага росту і пашырэньня маей душы — наагул усей маей запраўднай — прасьвятлёнай і асьвячонай істоты... I значыцца — наадварот — пачуцьцё суму, журбы, тугі — адбівае об’ектыўны працэс аб’яднаньня, звужэньне душы... Значыць, запраўдная любоў дае новыя магчымасьці росту, разьвіцьця, расшырэньня маей самастойнай істоты, што якраз і дае, паводле Слінозы, об’ектыўна абаснаваную радасьць маей сьвядомасьці... Але запраўдная любоў павінна зрабіць яшчэ адзін, ужо апошні, крок: настолькі ўваскрасіць свой жывы прадмет, каб ён не патрабаваў ужо, больш, гэтак кажучы, пастаяннага даплыву звонку гэтай уваскрашаючай цудатворнай сілы, без якой ізноў пачыналі-б вянуць і тухнуць сьвятло і радасьць унутры і вонках яго… Запраўдная любоў павінна, як пекна кажа Лявон Талстой, “заразіць на ўсё жыцьцё”... Толькі тады любоў запраўды даканае свайго цудоўнага чыну, калі яна настолькі “заразіць” чалавека ці цэлы народ сваей сілай, што прабудзіць у іх іхнюю ўласную любоў да саміх сябе, і прытым — настолькі, каб якраз гэтая іхняя любоў да саміх сябе ўжо сама без даплыву і помачы звонку выпаўняла ўсю гэтую задачу бесканечнага і пастаяннага ўваскрашэньня, даючы бесперарыўнае пачуцьцё радасьці — адбіцьця об’ектыўнага бязьмежнага росту душы... Толькі тады, як кожнаму зразумела, уваскрашэньне ператвараецца ў запраўднае, не вымагаючае больш помачы звонку ўвас­ крашэньне асобнага чалавека ці цэлага народу... І мы ведаем, што якраз гэтак і ставілася вялікая задача Адраджэньня ў пачатку Новага часу. Гэтак пачынаецца і забясьпечываецца і ўваскрашэньне да новага самастойнага жыцьця і кожнага асобнага народу і ў нашыя часы... А калі мы прыпомнім, што той самы вялікі філёзоф Спіноза, новае рэлігійнае самапачуцьцё якога магутнай хваляй увайшло ў сьвядомасьць сучаснага чалавека, рэлігійны пантэізм якога зьяўляецца найглыбейшай рэлігійнай асновай і прадпасылкай ня толькі філёзофскай, але і палітычнай сьвядомасьці сучаснай душы і рэспубліканскай схэмы сучаснага гаспадарства, — што той самы Спіноза вучыў, што любоў да Бога ў кожным з нас есьць ня што іншае, як любоў Бога да самаго сябе, што сам Бог, які жыве ў нас, у нашай душы, любіць сам сябе паўсюды ў Сусьвеце, а перадусім у нас саміх, бо Ён і ўся Прырода — адно, дык мы добра зразумеем, што прабудзіць і гэткую любоў у народу да самаго сябе, любоў, якая-б пачула сябе любоўю самаго Бога да гэтага народу, якая-б дзеля таго — шляхам гэтай бесканечнай радасьці бязьмежна расьціла-б і пашырала самастойна народную душу, — прабудзіць у заняпаўшым, падбітым народзе гэткае самапачуцьцё — зьяўляецца дапраўды першай і найвышэйшай задачай запраўднага рэлігійнага ўваскрашэньня народу... Як-жа вырашыла гэтую аснаўную задачу ўваскрашэньня беларускага народу “гарадэльская” любоў — унія старшага, вялікшага Духам польскага народу?.. Тыповы, можа найпякнейшы, плод гэтай любові — польскабеларуская душа і паэзія Сыракомлі лепш за ўсё адказывае на гэтае аснаўное, прынцыпова-рэлігійнае пытаньне аб запраўднай вартасьці гэтай “уніі” беларускай і польскай душаў... Бо кожнаму ясна, што якраз тут, а не дзе ў іншым месцы ляжыць запраўдны, рэлігійна-ахопліваючы ўсе іншыя — палітычныя, культурныя і г. п. пытаньні, зьмест праблемы... Бо паэзія, гэта — тое самае, што запраўднае жыцьцё душы, і тут, у тым сьвятым аўтары ніякога фальшу быць ня можа, бо тут — самая крыніца жыцьця і жывога духу. Які-ж аснаўны “пафос” усей паэзіі Сыракомлі знайшоў сам праф. Зьдзехоўскі? Галоўны пафос беларускай душы паэта — гэта яго “пачуцьцё прыроды”. Паэт казаў, што ён пазнаваў нёманскія сенажаці па іх паху, а дрэвы — па шуму лістоў... Але зусім слушна праф. Зьдзехоўскі кажа, што “да гэтага пачуцьця прыроды трэба прыглядзецца блі­ жэй”... Можа нават — бліжэй, як гэта робіць сам аўтор... Тое, што піша праф. Зьдзехоўскі, паводле Рэнана і іншых позытывістаў, аб азначаючых не толькі народную душу — тыпы народнай псыхікі, але і нават і тыпы рэлігіяў, уплывы прыроды зьмяшчае многа праўды, але — ці шаноўшы аўтор напраўду думае, што “пустыня ёсьць монотэістычна”, або “пантэізм створаны сенажацямі і морам”?! Ня можа быць сумліву ў тым, што пачатныя рэлігіі тварыліся, як адбіцьцё, прадоўжаньне “пачуцьця натуры”, але ў далейшым кожная з іх ставіла сабе заданьнем — перамогу над гэтай пачатна дадзенай прыродай... І толькі паколькі гэтая перамога зьдзяйсьнялася ўдунутымі ў душу чалавека яго рэлігіяй новымі сіламі Духа, пастолькі яго душа пачынала новы ўзрост, а з ім, як мы ўжо ведаем, і знаходзіла новую па шыраючую душу радасьць перамогі і творчасьці... Дзеля таго яшчэ не зьяўляецца апошнім адказам на нашае пытаньне тое, што сьцьвярджае аўтор аб агульным характары “без­ канечнай мэлянхоліі”, якая праймае ўвесь краявід Палесься, дзе ўрадзіўся і правёў амаль ня ўсё жыцьцё Сыракомля, — якая за праўдным “пафосам” (цярпеньнем) адбілася ў паэзіі Сыракомлі. Ня ў тым справа — для вырашэньня нашага пытаньня, з нашага пункту гледжаньня, — што дала паэту родная беларуская прырода, але — у тым галоўнае пытаньне, — што дала гэтай пачатна тыповай-сумнай беларускай душы паэта якраз гэтая “унія” з польскім духам — для перамогі гэтай “бязьмежнай мэлянхоліі” — для гэтага першага кроку запраўднага рэлігійнага акту вызваленьня з рабства прыродзе, — як залогу новага жыцьця, запраўднага ўваскрашэньня ў сьвятле і радасьці... “Litwa rodowita!” — пісаў Сыракомля ў “Дэмборогу”, — “твая зямля сумная, тваё неба бяз блеску”. Так кажа сама аб сабе беларуская прырода вуснамі свайго паэта... Але хто-ж не разумее, што гэта — крык, гэта — прызыў да Сьвятла, да Блеску, да Радасьці, якую якраз і павінен даць той, хто прыходзіць, як быццам з неба, як вышэйшы, — з мацнейшым духам, з запраўднай цудатворнай любоўю, — нясе запраўдную “унію” для духоўнага вызваленьня і — ўваскрашэньня?! І вось як сам праф. Зьдзехоўскі і цяпер яшчэ адказывае на гэты прызыў... «Але­ж у гэтай цемранай зямлі, у гэтым небе бяз блеску ёсьць “хараство суму”, якое зачароўвае душу прывязанасьцяй, якую толь­ кі сьмерць можа разьвязаць». Адказ зьмяшчаецца ў тым, што ад гэтага паняволеньня беларускай душы забойчым, паводле Спінозы сумам, цемрай і мэлянхоліяй беларускай прыроды, вызваляе… ня “унія”, не вялікая збаўчая “гарадэльская унія“, але — сьмерць... У другім месцы праф. Зьдзехоўскі кажа, што ў Сыракомлі гэтая мэлянхолія “лагодная”... Далей мы пабачым, што гэта значыць, як гэтая “лагодная мэлянхолія” адбіваецца ў найважнейшых творах паэта, якія якраз акрэсьляліся не беларускай прыродай, але польскім духам — якраз гэтай “уніяй” паміж гэтай, як думае праф. Зьдзехоўскі, гістарычнай прызначанай адна для другое парай... Бо — ані “Літвы бяз Польшчы — ані Польшчы бяз Літвы”!.. Калі адна сьмерць можа вызваліць беларускую душу з паняволеньня забойчаму суму яе “прыроды”, дык які адказ можа даць нам, зразумела, не ў палітычным тосьце на якой небудзь урачыстасьці — у Пазнані ці дзе інш, — але ў найглыбейшых крыніцах і тайніках духоўнае споведзі, у сваей паэзіі паэт — аб гэтай “уніі”?.. Калі гэта мэлянхолія ў народзе актыўнага тыпу, які ня можа і ня хоча мірыцца з “няволяй Прыродзе” з аднаго боку, і з бязьсільлем, ці можа чым горшым, са шкоднасьцяй гэтай уніі — бо сацыяльнай і нацыянальнай няволяй з другога, тады, як гэта і бывала, калісьці ў Беларусі, а яшчэ больш на Украіне, і калі не ў 15, дык у 16 веку, — “народная душа” адказывае аружным паўстаньнем... Гэткага роду “мэлянхолія” адбілася, напр. у паэзіі Марцінкевіча, якой Сыракомля закідаў “niewсzesne drażnienie starej niechęci między klasąmi”... А калі, мэлянхолія “лагоднага” тыпу, як правільна азначыў пр. Зьдзехоўскі ў Сыракомлі, дык такая “душа” адказывае на... пагрозу сьмерці — запраўды цудоўным вершам — “Сuріо dissolvі”, гэта значыць — “хачу разчыніцца ў сусьвеце — зьнікнуць”... Сам праф. Зьдзехоўскі падкрэсьлівае, што гэты верш “stanowi najgłębszy wyraz religji” Сыракомлі. “Dałeś (унія з Польскім духам?) mi mowę, cуż ona znaczy? Czyż choć cień myśli mej wytłumaczy?! ............................ W uszu i w oku, w smaku i woni Tylko się samo złudzenie chroni, Tylko przeszkoda duszy człowieczej, By doskonalej pojęła rzeczy”. (“Dwa obrazy”). Вось як ашукаў паэта гэты фальшывы, бо чужы і варожы, Дух, даўшы яму нягодную, бо не яго ўласную родную “мову”, у тым шырокім сэнсе гэтага выразу, які даў калісь нямецкі фылёзоф Фіхтэ ў сваіх слаўных прамовах да нямецкага народу. Можна згадзіцца з праф. Зьдзехоўскім, што “філёзофічны зьмест” гэтага вершу Сыракомлі запраўды “найглыбейшы”, але яшчэ глыбейшы — бо папросту жудасна-страшны! — першы, пачатна-біолёгічны, вадліва-рэлігійны, душэўна руйнуючы, самазабойчы яго зьмест — з нашага пункту гледжаньня... I не дарма сам праф. Зьдзехоўскі прызнае, што “Сыракомля быў за сто міль ад філёзофіі” (С. 16). I можа гэтая “рэлігія сэрца”, гэтая “лагодная мэлянхолія” беларускай душы, вельмі падабаецца душы польскай, у якой, як сьцьвярджяе праф. Зьдзехоўскі, гэтай мэлянхоліі зусім няма, — настолькі, што польская душа “koraniarza” нават не разумее беларускай душы, а толькі гатова... памагчы ёй у яе “жаданьні расчыненьня” і зьніштажэньня. Але з нашага сучаснага пагляду запраўды жывой рэлігійнай сьвядомасьці, якая ад Адраджэньня і Спінозы лягла ў аснову рэспубліканскага дэмакратычнага самапачуцьця народаў, як жывы прынцып грамадзкай і палітычнай арганізацыі, гэтая “рэлігія сэрца”, аснованая на “лагоднай мэлянхоліі”, на зрэзыгнаваным самазьніштажэньні — на духоўнай пасыўнасьці павінна быць асуджана да канца, як найвялікшае праступленьне перад сабой, сваім народам, — перад людзкасьцю, — засуджана, як найвялікшы грэх, як хула на Духа, якая не даруецца ніколі!.. I гэты “cmentarny”, хаўтурны “пафос” якраз і прасякае ўсю паэзію Сыракомлі... Гэты “пафос” “урос у душу” яго “Янкі Цмэнтар­ ніка”, які прадстаўляе якраз той тып беларуса, які створаны “га­ радэльскай уніяй” польскага пана з беларускім “хлопам”, якога мела, паводле праф. Зьдзехоўскага, падняць да сябе — да сьвятла і радасьці, як “роўнага з роўным” польская душа... Дзе-ж ужо там казаць аб палітычным выніку гэтай “духовае уніі” — аб “łączności dworu i chaty wobec wspуlnego wroga”, якая, паводле праф. Зьдзехоўскага, была “ukochanym marzeniem poety” (С. 26). Бо — як-жа напраўды сабе прадстаўляе аўтор гэтую “łączność”, калі сам ён кажа, што “найвялікшае спачуцьцё ў ім (паэце) будзіў закінуты цягнучы ярмо паншчыны сялянскі люд”... (С. 25). “Лагодная мэлянхолія” аднолькава пасыўна, хаця можа і вельмі паэтычна, прыймае як сваё, так сама і чужое “upośledzenie”… Гэта “лагодная мэлянхолія” страціўшага запраўдную родную, супольную з усім народам “мову”, ашуканага ў сваіх пачатных, актыўных інстынктах, спольшчанага беларуса, зразумела абаўе ўсялякае жыцьцёвае паражэньне, усялякую ціхую сьмерць, усялякую жыцьцёвую пасыўнасьць у найхарашэйшыя, запраўды паэтычныя, “roz­ rzew niające do łez”175 вопраткі. Руіна шляхціча “Лагоды” ў спорцы за арэнду з шляхцічам “Заборай” (“Kęs chleba”)... Цікавы тып польска-беларускага Донкіхота — “Filip z Konopi”, якога б’ець кожны і ўсюды за яго найшляхэтнейшыя чыны... I — урэшце, як запраўдная “апотэоза” гэтай прынцыповай самаахвярнасьці біолёгічна-ашуканай душы, — абраз “Margiera” і яго таварышоў, якія, ня хочучы аддацца ў рукі крыжакоў, “самі сябе на каcтры ў ахвяру сваім багам забівалі”... (С. 23). Усе гэтыя створаныя гэтым пасыўна-хрысьціянскім тыпам паэзіі прыпцыпова ашуканай душы, найлепей характарызуюць таго паэта, хто, як Сыракомля, — “ад сваіх адстаў, але да чужых ня прыстаў”... “Не малюй жыцьця інакш як з неба”, запраўды пекна казаў паэт... Але новае неба над галавой сучаснага чалавека зусім не вымагае гэткай рэлігіі самаадрачэньня. Апошняе мае пэўны сэнс у асобным чалавеку на карысьць другога, ці — на карысьць роднага народу, ці агульналюдзкай ідэі... Але яно ня мае ніякога сэнсу ў адносінах да цэлага жывога народу, якога ніхто ня мае права прынасіць у ахвяру ніякой цэннасьці ні на зямлі ці на небе!.. Цытаваны ўжо намі Фіхтэ ў тых-жа “Прамовах да нямецкага народу”, кажа, што народ можа запраўды жыць і разьвівацца, толькі маючы запраўдную жывую родную мову... У гэтай мове — жывая крыніца духоўнай самабытнасьці народу, крыніца яго сілы і яго першатворнага оптымізму. Какі якімсь гістарычным няшчасьцем народ траціць сваю родную жывую мову, а на яго жывым карані, на яго сырым камлі “прышчапляецца, — як кажа Фіхтэ, — плоская і мёртвая гісторыя чужога разьвіцьця”, дык у канцы канцоў засыхае і самы корань... Пачынаецца доўгі, можа нават вельмі “паэтычны”, працэс засыханьня, уміраньня гэтага жывога народнага караня... Гэты об’ектыўны працэс, як мы ведаем з Спінозы, адбіваецца ў народнай сьвядомасьці — у паэзіі — сумам і жудой. Адбіваецца якраз тым, што трафна назваў крытык Сыракомлі — “лагоднай мэлянхоліяй”!... “Лагодная мэлянхолія” ў народнага паэта — дык жа-ж гэта — адбіцьцё запраўднага ўміраньня гэтага народу!.. Трэба-ж нарэшце гэта ўжо зразумець, і не закрываць “рэлігійнай” ці “філёзофічнай” фразэолёгіяй запраўднага зьместу гэтага страшнога зьявішча!.. Ці-ж расейская паэзія і наагул літэратура не навучыла яшчэ гэтай “навукі першага чытаньня” паэтычных твораў?!. Можа вельмі “цёмныя сілы” правяць, паводле праф. Зьдзехоўскага, за ўсходняй граніцай Польшчы... Але вялікая моц гэтых “цёмных сілаў” — у тым, што яны будзяць жывы дух уваскрасеньня ў заняпаўшых за часаў царызму народных масаў — у шматмільённага расейскага, украінскага і беларускага сялянства!.. Гэта таксама трэба ўжо зразумець! “Паэзія Сыракомлі, кажа праф. Зьдзехоўскі, становіць духоўную граніцу паміж Літвой (Беларусьсю) і Каронай (Польшчай)”... «Там, дзе “rzewność” гэтай паэзіі ня выклікае водгуку, — гэта знак, што мы апынуліся ў іншым краі, у іншым псыхолёгічным клімаце, — пасярод людзей, інакш адчуваючых, інакш прывязаных да бацькаўшчыны» (С. 22). На простай і яснай мове, — на палітычнай мове (бо толькі на ёй гавораць цяпер з нашым пакрыўджаным народам, і толькі на гэтай мове павінны і мы адказываць варожа ўзброенай проці нас “польскай душы”), — гэта значыць, што беларускай душы польская ніколі не зразумее! — Нават тады, калі гэтая беларуская душа будзе разтлумачана польскай з такім талентам, з такой глыбінёй, з такім спачуцьцём, з якім зрабіў гэта ў сваім натхнёным слове аб Сыракомлі — сам праф. Зьдзехоўскі!.. Бо мы-ж бачылі, што нават і ён ня можа дагаварыць да канца ўсіх вывадаў з сваіх ўласных, вельмі трафным досьледаў і палажэньняў... А нават і гэткае, не да канца ідучае, разуменьне беларускай душы робіць ужо вельмі непапулярным шляхетнага польскага мысьліцеля-крытыка ў польскім грамадзянстве... Вывад адсюль для нас — ясны: усе свае надзеі беларускаму народу трэба ўзлажыць толькі на самога сябе... Галоўнае зьявішча нашых часоў гэта — тое, што старая сумная беларуская душа, якая гэтак падабаецца польскаму пану, а нават праф. Зьдзехоўскаму, — памерла і — ужо не ўваскросьне... А нараджаецца новая, моцная, радасная — “аблечоная ў сонца”! [[Катэгорыя:Крытыка Уладзіміра Самойлы]] [[Катэгорыя:Творы 1924 года]] fckxsg48knfnnhrbukk6p6c2pz37vtn 87822 87815 2022-08-16T15:41:25Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Праф. Зьдзехоўскі аб беларускай душы | аўтар = Уладзімір Самойла | секцыя = | папярэдні = | наступны = | крыніца = Суліма. Праф. Зьдзехоўскі аб беларускай душы. Вільня: Выданьне газэты “Змаганьне”, 1924. — 20 с; [https://kamunikat.org/?pubid=49767 Выбранае] / Уладзімір Самойла. — Мінск : Кнігазбор, 2017. — 288 с. - с. 163-175 | год = 1924 }} Prof. M. Zdziechowski. Władysław Syrokomla. Pierwiastek litewsko­białoruski w twуrczości polskiej. Wilno, 1924 r. На адбыўшымся 8/ХІІ у Віленскім Унівэрсытэце абходзе сталецьця ад дня нарадзінаў “польскага” паэта Сыракомлі- Кандратовіча вядомы прафэсар п. Зьдзехоўскі прачытаў лекцыю аб знамянітым паэце, якая толькі што выйшла ў сьвет асобнай брашурай. Праца праф. Зьдзехоўскага настолькі цікава для нас, беларусаў, якія з свайго боку маюць даволі рэзонаў лічыць Сыракомлю бела рускім паэтам, хоць і спольшчаным, пісаўшым пераважна па-польску, але-ж запраўдным беларусам — і ня толькі па “месцу нараджэньня”, але і па найглыбейшым асновам свайго духоўнага складу, — што варта ня толькі даць шырокім беларускім кругам паняцьце аб гэтай вельмі цікавай працы, але варта-б было нават — пераглядзеўшы нанова ўсе палажэньні аўтара, пашырыць і паглыбіць яго характарыстыку Сыракомлі, як паэта з беларускай душой, — давясьці ўсё, што кажа праф. Зьдзехоўскі, да апошніх, часам як быццам закрытых нават для яго крытычнай “зоркасьці”, ці можа для яго “польскай душы”, — вывадаў... Але зробім пакуль што толькі першае — меншае... Праф. Зьдзехоўскі належыць у кожным разе да такіх, рэдкіх у сучаснай Польшчы, людзей, якія ня маюць ані патрэбы, ані жаданьня дапасоўвацца да “настрояў” і “злобаў” палітычнага дня і маюць адвагу дагаварыць да канца ўсё, што ім кажа іх шырокі кругазор мысьлі і шчырае пачуцьцё сэрца. Дзеля таго праф. Зьдзехоўскі ня толькі “непапулярны, амаль не байкатаваны” ў сучасным польскім грамадзянстве, але гэткімі запраўднымі правадырамі апошняга, як паны Обсты, лічыцца нават амаль ня “ворагам Польшчы”... — I гэта — дзеля таго, што ён мае адвагу “ў Польшчы” прызнаваць, напрыклад, высокія вартасьці нямецкай ці нават расейскай культуры... або з трыбуны віленскага чыста польскага да йшчэ “крэсовага” унівэрсытэту — у часе пануючых цяпер у Польшчы “charakteryzujących epokę naszą centralistycznych namiętności i niwelujących szałуw”157, мае сьмеласьць абвяшчаць гэрэтычныя ідэі ў духу “Гарадэльскай уніі”158, казаць аб індывідуальнасьцях “краёвых”, аб “pierwiastkach litewsko­białouskich w poezii polskiej” і іншых прыкрых для “poprawnej polszczyzny” рэчах... Але з другога боку гэтая “Гарадэльская унія”, якую шаноўны прафэсар лічыць “szczytem” “хрысьціянскай палітыкі” Польшчы, яго пекная думка аб тым, “каб польская мысьль, польская культу­ ра зьяла тым самым сьвятлом, якое прыцягвала... у XV стагодзьдзі да сувязі з Польшчай суседнія краі і народы” (ст. 33), — найлепей паказываюць, што мы маем дзела з ідэалізатарам мінуўшчыны, з романтыкам у палітыцы, якому запраўднае жыцьцё, запраўдная палітычная рэчавістасьць адказвае — на “гарадэльскія лятуцень­ ні” — Рыскім мірам... Для нас ува усей гэтай романтычнай ідэолёгіі проф. Зьдзехоўскага бязспрэчна важны толькі той бязумоўны і суровы маральны прысуд гэтага адзінага з вельмі нялічных палякоў, запраўды дайшоўшых, паводле яго ўласнага выразу, да “чыстага зьместу ча­ лавека”, прысуд усей тэй сучаснай Польшчы, якая ня толькі топча можа для каго і мілую “гарадэльскую” мінуўшчыну, але якая — што шмат важней — сваей “рыскай” палітыкай зьніштажае рэальныя магчымасьці ня толькі паразуменьня з пачуўшымі сябе — і бяз яе згоды і ласкі — зусім роўнапраўнымі і вольнымі народамі, у частцы — з народам беларускім, але гэтым самым газардоўна ставіць на карту мо’ нават і ўсю сваю рэальную будучыню... Праф. Зьдзехоўскі не належыць да прыяцеляў беларускай ідэі, як наагул не зьяўляецца прыхільнікам самавызначэньня і разьвіцьця гэтак званых малых народаў, даводзячы, што толькі ў вялікіх нацыянальна-дзяржаўных басэйнах можа да найвышэйшага людскога тыпу даходзіць чалавек, што толькі вялікія “фабрыкі культуры” вялікіх гістарычных народаў вырабляюць паўнацэнныя агульна людзкія вартасьці ўва ўсіх галінах духоўнай творчасьці чалавека... Пад моцным уплывам нямецкага духу праф. Зьдзехоўскі апраўдывае, так сказаць, “духоўны імпэрыялізм” вялікіх народаў, у частцы прапаведуе вялікую “місію” польскага духу “на ўсходзе”. Проці такога, гэтак кажучы, “чыста духоўнага гвалту” ня было-б ні магчымасьці, ні сэнсу абурацца і вясьці барацьбу... Але гэты практыкаваны “ў нябесным пляне” духоўны імпэрыялізм вялікшага народу становіцца вельмі небясьпечным, калі, як у Польшчы, “у зямным пляне” пануе самая зьвярыная палітыка матар’яльнага гвалту, шалее “фізычны імпэрыялізм”, які ня толькі адбірае ў слабейшага народу магчымасьці свабоднага карыстаньня духам і культурай старшага народу, ламаючы яго арганічныя, нацыя нальныя “фільтры”, але адкрыта і цынічна ставіць сабе, як мэту, фізычнае зьніштажэньне папаўшага ў яго рукі меншага ці малодшага на роду... Адказам на гэты супольны “Drang”, супольны гвалт абодвух саюзных імпэрыялізмаў, можа быць толькі, так сказаць, “зачы­ нень не нацыянальнай граніцы”, і “таможаная вайна” з небясьпечным, руйнуючым “ўплывам” і “ўвозам” і — перадусім умацаваньне якраз тых самых “нацыянальных фільтраў”, праз якія павінны праходзіць у нашую душу ўсе гэтыя “ўплывы”, каб яны запраўды ўзбагачалі наш дух, а не “расчышчалі” ў нашай душы месца для чужога, “вышэйшага” польскага духу... Усе небясьпекі гэтай “місыі”, руйнуючай вольнае, самастойнае разьвіцьцё народнай душы, крадучае яе першародзтва ў свайго Бога-Прыроды, атручываючай яе пачаткавы біолёгічны оптымізм, без якога няма ані жаданьня, ані сэнсу жыць, які зьяўляецца першым залогам бязьмежнага духоўнага росту народа, — усе гэтыя небясьпекі найлепш дэманструюцца на прыкладзе таго паэта, на “сырым камлі” беларускай душы якога была, здаецца, нават без усякага гвалту — самымі “гарадэльскімі” мэтадамі зроблена гэтая прышчэпка польскай мовы і польскага “духу”... Мы пойдзем разам з праф. Зьдзехоўскім па гэтаму пахнючаму саду беларускай душы Сыракомлі-Кандратовіча, але спрабуем яшчэ глыбей, як гэта зрабіў гэты прызнаны ўсім сьветам “тайнаслухач” чалавечай душы ў найпякнейшых яе аспэктах, падслухаць яе тайну, — і пабачым, ці запраўды гэтая прышчэпка “кароны” польскага духу дала моцны, жыцьцярадасны самасьцьвярджаючы — непераможны ўзрост беларускаму караню ці “камлю” душы паэта... Калі на гэтае пытаньне мы атрымаем адказ дадатны, тады трэба будзе прызнаць, што беларускі камель (“Litwa”) бяз болю, як у сваё арганічнае прадоўжаньне можа ўрастаць у польскую карону (“Коronę”)... пры, зразумела, усіх тых выняткова спрыяўшых варунках і абставінах, якія калісь стварала для польшчыўшайся беларускай шляхты польская ўлада... Але-ж калі на нашае, як кожны зразумее, прынцыпова важнае пытаньне мы атрымаем адказ адмоўны, дык трэба будзе праф. Зьдзехоўскаму згадзіцца, што ня толькі яго талентна і шчыра сказанае слова аб “польска­бела­ рускай” душы Сыракомлі недасказана ім да канца, але — яшчэ й далей — што яго галоўная, прынцыповая “гарадэльская тэза” аб бязумоўных дабрадзействах польска-беларускай “уніі” абедзьвюх народных душаў... пад гэгэмоніяй польскага духу... — павінна будзе паддацца грунтоўнаму перагляду... Як мы казалі, пакуль што мы абмяжоўваемся толькі рамкамі працы, цытатаў і прыкладаў лекцыі праф. Зьдзехоўскага, якія перадусім маюць ужо тую бязспрэчную вартасьць, што запраўды шукаюць праўды і ўмеюць у пэўнай меры яе знайсьці, — значыць такому правадыру па духоўнаму саду паэта можна сьмела паверыць сваю руку... Ня можа быць ніякага сумліву ў тым, што сам Кандратовіч афіцыяльна чуў сябе паляком, што ў пэўнай, а нават вельмі значнай, меры “гарадэльская ўнія” ў яго душы сталася бязспрэчным трывалым фактам... “Няма Літвы бяз Польшчы, ані Польшчы бяз Літвы” (Літвы, г. зн. Беларусі), — казаў ён сам у вядомым пазнанскім тосьце. Нацыянальна-палітычная сьвядомасьць у яго часы магла быць у ім толькі польская, і не аб тым мы будзем тутака вясьці нашую гутарку. Мы ўсе настолькі прывыкаем да пэўных рэчаў, якія штодня бачым і чуем, што лічым іх зусім звычайнымі і зразумелымі і нічуць ня трывожымся, каб вытлумачыць сабе тое ці іншае, можа вельмі важнае ці вельмі ненармальнае зьявішча. Як ведама, мы найлягчэй прывыкаем... да чужога гора, да чужога суму і спакойна тлумачым сталым асабістым ці нацыянальным “характарам” ці “тэмпэрамэнтам” тое, што зусім ня мае, а тым больш — не павінна мець — перадусім характару сталасьці, як рэч ненармальная, руйнуючая жывы дух асобы ці цэлага народу. Гэты сталы сум асобы ці народу мае заўсёды свае глыбокія прычыны, і запраўдная актыўная любоў да таго ці да другога сьвядома ці несьвядома якраз кіруецца да гэтых найглыбейшых нетраў хворага духу і, калі яна зьяўляецца запраўднай сілай, дык і даконывае запраўдны цуд сцаленьня, — уваскрашае заснуўшы ці забіты, ледзь тлеючы пачатны біолёгічны оптымізм нашай духоўнай прыроды... Кожны ведае, што ў гэтым і зьмяшчаецца той “цуд ўваскрашэння любоўю”, які гэтак праславілі ўсе паэты ўсіх часоў і народаў... Любоў уваскрашае радасьць жыцьця, асьвячае і асьвятляе ўсю прыроду навакола мяне, а перадусім — праслаўляе і благаслаўляе ўсю прыроду ўва мне самым — дае мне любоў да мяне самога, калі яе да таго ня было... А паводле найлепшага, найпякнейшага азначэньня Спінозы, пачуцьцё радасьці ў маёй сьвядомасьці зьяўляецца адбіцьцём об’ектыўнага, рэальнага росту і пашырэньня маей душы — наагул усей маей запраўднай — прасьвятлёнай і асьвячонай істоты... I значыцца — наадварот — пачуцьцё суму, журбы, тугі — адбівае об’ектыўны працэс аб’яднаньня, звужэньне душы... Значыць, запраўдная любоў дае новыя магчымасьці росту, разьвіцьця, расшырэньня маей самастойнай істоты, што якраз і дае, паводле Слінозы, об’ектыўна абаснаваную радасьць маей сьвядомасьці... Але запраўдная любоў павінна зрабіць яшчэ адзін, ужо апошні, крок: настолькі ўваскрасіць свой жывы прадмет, каб ён не патрабаваў ужо, больш, гэтак кажучы, пастаяннага даплыву звонку гэтай уваскрашаючай цудатворнай сілы, без якой ізноў пачыналі-б вянуць і тухнуць сьвятло і радасьць унутры і вонках яго… Запраўдная любоў павінна, як пекна кажа Лявон Талстой, “заразіць на ўсё жыцьцё”... Толькі тады любоў запраўды даканае свайго цудоўнага чыну, калі яна настолькі “заразіць” чалавека ці цэлы народ сваей сілай, што прабудзіць у іх іхнюю ўласную любоў да саміх сябе, і прытым — настолькі, каб якраз гэтая іхняя любоў да саміх сябе ўжо сама без даплыву і помачы звонку выпаўняла ўсю гэтую задачу бесканечнага і пастаяннага ўваскрашэньня, даючы бесперарыўнае пачуцьцё радасьці — адбіцьця об’ектыўнага бязьмежнага росту душы... Толькі тады, як кожнаму зразумела, уваскрашэньне ператвараецца ў запраўднае, не вымагаючае больш помачы звонку ўвас­ крашэньне асобнага чалавека ці цэлага народу... І мы ведаем, што якраз гэтак і ставілася вялікая задача Адраджэньня ў пачатку Новага часу. Гэтак пачынаецца і забясьпечываецца і ўваскрашэньне да новага самастойнага жыцьця і кожнага асобнага народу і ў нашыя часы... А калі мы прыпомнім, што той самы вялікі філёзоф Спіноза, новае рэлігійнае самапачуцьцё якога магутнай хваляй увайшло ў сьвядомасьць сучаснага чалавека, рэлігійны пантэізм якога зьяўляецца найглыбейшай рэлігійнай асновай і прадпасылкай ня толькі філёзофскай, але і палітычнай сьвядомасьці сучаснай душы і рэспубліканскай схэмы сучаснага гаспадарства, — што той самы Спіноза вучыў, што любоў да Бога ў кожным з нас есьць ня што іншае, як любоў Бога да самаго сябе, што сам Бог, які жыве ў нас, у нашай душы, любіць сам сябе паўсюды ў Сусьвеце, а перадусім у нас саміх, бо Ён і ўся Прырода — адно, дык мы добра зразумеем, што прабудзіць і гэткую любоў у народу да самаго сябе, любоў, якая-б пачула сябе любоўю самаго Бога да гэтага народу, якая-б дзеля таго — шляхам гэтай бесканечнай радасьці бязьмежна расьціла-б і пашырала самастойна народную душу, — прабудзіць у заняпаўшым, падбітым народзе гэткае самапачуцьцё — зьяўляецца дапраўды першай і найвышэйшай задачай запраўднага рэлігійнага ўваскрашэньня народу... Як-жа вырашыла гэтую аснаўную задачу ўваскрашэньня беларускага народу “гарадэльская” любоў — унія старшага, вялікшага Духам польскага народу?.. Тыповы, можа найпякнейшы, плод гэтай любові — польскабеларуская душа і паэзія Сыракомлі лепш за ўсё адказывае на гэтае аснаўное, прынцыпова-рэлігійнае пытаньне аб запраўднай вартасьці гэтай “уніі” беларускай і польскай душаў... Бо кожнаму ясна, што якраз тут, а не дзе ў іншым месцы ляжыць запраўдны, рэлігійна-ахопліваючы ўсе іншыя — палітычныя, культурныя і г. п. пытаньні, зьмест праблемы... Бо паэзія, гэта — тое самае, што запраўднае жыцьцё душы, і тут, у тым сьвятым аўтары ніякога фальшу быць ня можа, бо тут — самая крыніца жыцьця і жывога духу. Які-ж аснаўны “пафос” усей паэзіі Сыракомлі знайшоў сам праф. Зьдзехоўскі? Галоўны пафос беларускай душы паэта — гэта яго “пачуцьцё прыроды”. Паэт казаў, што ён пазнаваў нёманскія сенажаці па іх паху, а дрэвы — па шуму лістоў... Але зусім слушна праф. Зьдзехоўскі кажа, што “да гэтага пачуцьця прыроды трэба прыглядзецца блі­ жэй”... Можа нават — бліжэй, як гэта робіць сам аўтор... Тое, што піша праф. Зьдзехоўскі, паводле Рэнана і іншых позытывістаў, аб азначаючых не толькі народную душу — тыпы народнай псыхікі, але і нават і тыпы рэлігіяў, уплывы прыроды зьмяшчае многа праўды, але — ці шаноўшы аўтор напраўду думае, што “пустыня ёсьць монотэістычна”, або “пантэізм створаны сенажацямі і морам”?! Ня можа быць сумліву ў тым, што пачатныя рэлігіі тварыліся, як адбіцьцё, прадоўжаньне “пачуцьця натуры”, але ў далейшым кожная з іх ставіла сабе заданьнем — перамогу над гэтай пачатна дадзенай прыродай... І толькі паколькі гэтая перамога зьдзяйсьнялася ўдунутымі ў душу чалавека яго рэлігіяй новымі сіламі Духа, пастолькі яго душа пачынала новы ўзрост, а з ім, як мы ўжо ведаем, і знаходзіла новую па шыраючую душу радасьць перамогі і творчасьці... Дзеля таго яшчэ не зьяўляецца апошнім адказам на нашае пытаньне тое, што сьцьвярджае аўтор аб агульным характары “без­ канечнай мэлянхоліі”, якая праймае ўвесь краявід Палесься, дзе ўрадзіўся і правёў амаль ня ўсё жыцьцё Сыракомля, — якая за праўдным “пафосам” (цярпеньнем) адбілася ў паэзіі Сыракомлі. Ня ў тым справа — для вырашэньня нашага пытаньня, з нашага пункту гледжаньня, — што дала паэту родная беларуская прырода, але — у тым галоўнае пытаньне, — што дала гэтай пачатна тыповай-сумнай беларускай душы паэта якраз гэтая “унія” з польскім духам — для перамогі гэтай “бязьмежнай мэлянхоліі” — для гэтага першага кроку запраўднага рэлігійнага акту вызваленьня з рабства прыродзе, — як залогу новага жыцьця, запраўднага ўваскрашэньня ў сьвятле і радасьці... “Litwa rodowita!” — пісаў Сыракомля ў “Дэмборогу”, — “твая зямля сумная, тваё неба бяз блеску”. Так кажа сама аб сабе беларуская прырода вуснамі свайго паэта... Але хто-ж не разумее, што гэта — крык, гэта — прызыў да Сьвятла, да Блеску, да Радасьці, якую якраз і павінен даць той, хто прыходзіць, як быццам з неба, як вышэйшы, — з мацнейшым духам, з запраўднай цудатворнай любоўю, — нясе запраўдную “унію” для духоўнага вызваленьня і — ўваскрашэньня?! І вось як сам праф. Зьдзехоўскі і цяпер яшчэ адказывае на гэты прызыў... «Але­ж у гэтай цемранай зямлі, у гэтым небе бяз блеску ёсьць “хараство суму”, якое зачароўвае душу прывязанасьцяй, якую толь­ кі сьмерць можа разьвязаць». Адказ зьмяшчаецца ў тым, што ад гэтага паняволеньня беларускай душы забойчым, паводле Спінозы сумам, цемрай і мэлянхоліяй беларускай прыроды, вызваляе… ня “унія”, не вялікая збаўчая “гарадэльская унія“, але — сьмерць... У другім месцы праф. Зьдзехоўскі кажа, што ў Сыракомлі гэтая мэлянхолія “лагодная”... Далей мы пабачым, што гэта значыць, як гэтая “лагодная мэлянхолія” адбіваецца ў найважнейшых творах паэта, якія якраз акрэсьляліся не беларускай прыродай, але польскім духам — якраз гэтай “уніяй” паміж гэтай, як думае праф. Зьдзехоўскі, гістарычнай прызначанай адна для другое парай... Бо — ані “Літвы бяз Польшчы — ані Польшчы бяз Літвы”!.. Калі адна сьмерць можа вызваліць беларускую душу з паняволеньня забойчаму суму яе “прыроды”, дык які адказ можа даць нам, зразумела, не ў палітычным тосьце на якой небудзь урачыстасьці — у Пазнані ці дзе інш, — але ў найглыбейшых крыніцах і тайніках духоўнае споведзі, у сваей паэзіі паэт — аб гэтай “уніі”?.. Калі гэта мэлянхолія ў народзе актыўнага тыпу, які ня можа і ня хоча мірыцца з “няволяй Прыродзе” з аднаго боку, і з бязьсільлем, ці можа чым горшым, са шкоднасьцяй гэтай уніі — бо сацыяльнай і нацыянальнай няволяй з другога, тады, як гэта і бывала, калісьці ў Беларусі, а яшчэ больш на Украіне, і калі не ў 15, дык у 16 веку, — “народная душа” адказывае аружным паўстаньнем... Гэткага роду “мэлянхолія” адбілася, напр. у паэзіі Марцінкевіча, якой Сыракомля закідаў “niewсzesne drażnienie starej niechęci między klasąmi”... А калі, мэлянхолія “лагоднага” тыпу, як правільна азначыў пр. Зьдзехоўскі ў Сыракомлі, дык такая “душа” адказывае на... пагрозу сьмерці — запраўды цудоўным вершам — “Сuріо dissolvі”, гэта значыць — “хачу разчыніцца ў сусьвеце — зьнікнуць”... Сам праф. Зьдзехоўскі падкрэсьлівае, што гэты верш “stanowi najgłębszy wyraz religji” Сыракомлі. “Dałeś (унія з Польскім духам?) mi mowę, cуż ona znaczy? Czyż choć cień myśli mej wytłumaczy?! ............................ W uszu i w oku, w smaku i woni Tylko się samo złudzenie chroni, Tylko przeszkoda duszy człowieczej, By doskonalej pojęła rzeczy”. (“Dwa obrazy”). Вось як ашукаў паэта гэты фальшывы, бо чужы і варожы, Дух, даўшы яму нягодную, бо не яго ўласную родную “мову”, у тым шырокім сэнсе гэтага выразу, які даў калісь нямецкі фылёзоф Фіхтэ ў сваіх слаўных прамовах да нямецкага народу. Можна згадзіцца з праф. Зьдзехоўскім, што “філёзофічны зьмест” гэтага вершу Сыракомлі запраўды “найглыбейшы”, але яшчэ глыбейшы — бо папросту жудасна-страшны! — першы, пачатна-біолёгічны, вадліва-рэлігійны, душэўна руйнуючы, самазабойчы яго зьмест — з нашага пункту гледжаньня... I не дарма сам праф. Зьдзехоўскі прызнае, што “Сыракомля быў за сто міль ад філёзофіі” (С. 16). I можа гэтая “рэлігія сэрца”, гэтая “лагодная мэлянхолія” беларускай душы, вельмі падабаецца душы польскай, у якой, як сьцьвярджяе праф. Зьдзехоўскі, гэтай мэлянхоліі зусім няма, — настолькі, што польская душа “koraniarza” нават не разумее беларускай душы, а толькі гатова... памагчы ёй у яе “жаданьні расчыненьня” і зьніштажэньня. Але з нашага сучаснага пагляду запраўды жывой рэлігійнай сьвядомасьці, якая ад Адраджэньня і Спінозы лягла ў аснову рэспубліканскага дэмакратычнага самапачуцьця народаў, як жывы прынцып грамадзкай і палітычнай арганізацыі, гэтая “рэлігія сэрца”, аснованая на “лагоднай мэлянхоліі”, на зрэзыгнаваным самазьніштажэньні — на духоўнай пасыўнасьці павінна быць асуджана да канца, як найвялікшае праступленьне перад сабой, сваім народам, — перад людзкасьцю, — засуджана, як найвялікшы грэх, як хула на Духа, якая не даруецца ніколі!.. I гэты “cmentarny”, хаўтурны “пафос” якраз і прасякае ўсю паэзію Сыракомлі... Гэты “пафос” “урос у душу” яго “Янкі Цмэнтар­ ніка”, які прадстаўляе якраз той тып беларуса, які створаны “га­ радэльскай уніяй” польскага пана з беларускім “хлопам”, якога мела, паводле праф. Зьдзехоўскага, падняць да сябе — да сьвятла і радасьці, як “роўнага з роўным” польская душа... Дзе-ж ужо там казаць аб палітычным выніку гэтай “духовае уніі” — аб “łączności dworu i chaty wobec wspуlnego wroga”, якая, паводле праф. Зьдзехоўскага, была “ukochanym marzeniem poety” (С. 26). Бо — як-жа напраўды сабе прадстаўляе аўтор гэтую “łączność”, калі сам ён кажа, што “найвялікшае спачуцьцё ў ім (паэце) будзіў закінуты цягнучы ярмо паншчыны сялянскі люд”... (С. 25). “Лагодная мэлянхолія” аднолькава пасыўна, хаця можа і вельмі паэтычна, прыймае як сваё, так сама і чужое “upośledzenie”… Гэта “лагодная мэлянхолія” страціўшага запраўдную родную, супольную з усім народам “мову”, ашуканага ў сваіх пачатных, актыўных інстынктах, спольшчанага беларуса, зразумела абаўе ўсялякае жыцьцёвае паражэньне, усялякую ціхую сьмерць, усялякую жыцьцёвую пасыўнасьць у найхарашэйшыя, запраўды паэтычныя, “roz­ rzew niające do łez”175 вопраткі. Руіна шляхціча “Лагоды” ў спорцы за арэнду з шляхцічам “Заборай” (“Kęs chleba”)... Цікавы тып польска-беларускага Донкіхота — “Filip z Konopi”, якога б’ець кожны і ўсюды за яго найшляхэтнейшыя чыны... I — урэшце, як запраўдная “апотэоза” гэтай прынцыповай самаахвярнасьці біолёгічна-ашуканай душы, — абраз “Margiera” і яго таварышоў, якія, ня хочучы аддацца ў рукі крыжакоў, “самі сябе на каcтры ў ахвяру сваім багам забівалі”... (С. 23). Усе гэтыя створаныя гэтым пасыўна-хрысьціянскім тыпам паэзіі прыпцыпова ашуканай душы, найлепей характарызуюць таго паэта, хто, як Сыракомля, — “ад сваіх адстаў, але да чужых ня прыстаў”... “Не малюй жыцьця інакш як з неба”, запраўды пекна казаў паэт... Але новае неба над галавой сучаснага чалавека зусім не вымагае гэткай рэлігіі самаадрачэньня. Апошняе мае пэўны сэнс у асобным чалавеку на карысьць другога, ці — на карысьць роднага народу, ці агульналюдзкай ідэі... Але яно ня мае ніякога сэнсу ў адносінах да цэлага жывога народу, якога ніхто ня мае права прынасіць у ахвяру ніякой цэннасьці ні на зямлі ці на небе!.. Цытаваны ўжо намі Фіхтэ ў тых-жа “Прамовах да нямецкага народу”, кажа, што народ можа запраўды жыць і разьвівацца, толькі маючы запраўдную жывую родную мову... У гэтай мове — жывая крыніца духоўнай самабытнасьці народу, крыніца яго сілы і яго першатворнага оптымізму. Какі якімсь гістарычным няшчасьцем народ траціць сваю родную жывую мову, а на яго жывым карані, на яго сырым камлі “прышчапляецца, — як кажа Фіхтэ, — плоская і мёртвая гісторыя чужога разьвіцьця”, дык у канцы канцоў засыхае і самы корань... Пачынаецца доўгі, можа нават вельмі “паэтычны”, працэс засыханьня, уміраньня гэтага жывога народнага караня... Гэты об’ектыўны працэс, як мы ведаем з Спінозы, адбіваецца ў народнай сьвядомасьці — у паэзіі — сумам і жудой. Адбіваецца якраз тым, што трафна назваў крытык Сыракомлі — “лагоднай мэлянхоліяй”!... “Лагодная мэлянхолія” ў народнага паэта — дык жа-ж гэта — адбіцьцё запраўднага ўміраньня гэтага народу!.. Трэба-ж нарэшце гэта ўжо зразумець, і не закрываць “рэлігійнай” ці “філёзофічнай” фразэолёгіяй запраўднага зьместу гэтага страшнога зьявішча!.. Ці-ж расейская паэзія і наагул літэратура не навучыла яшчэ гэтай “навукі першага чытаньня” паэтычных твораў?!. Можа вельмі “цёмныя сілы” правяць, паводле праф. Зьдзехоўскага, за ўсходняй граніцай Польшчы... Але вялікая моц гэтых “цёмных сілаў” — у тым, што яны будзяць жывы дух уваскрасеньня ў заняпаўшых за часаў царызму народных масаў — у шматмільённага расейскага, украінскага і беларускага сялянства!.. Гэта таксама трэба ўжо зразумець! “Паэзія Сыракомлі, кажа праф. Зьдзехоўскі, становіць духоўную граніцу паміж Літвой (Беларусьсю) і Каронай (Польшчай)”... «Там, дзе “rzewność” гэтай паэзіі ня выклікае водгуку, — гэта знак, што мы апынуліся ў іншым краі, у іншым псыхолёгічным клімаце, — пасярод людзей, інакш адчуваючых, інакш прывязаных да бацькаўшчыны» (С. 22). На простай і яснай мове, — на палітычнай мове (бо толькі на ёй гавораць цяпер з нашым пакрыўджаным народам, і толькі на гэтай мове павінны і мы адказываць варожа ўзброенай проці нас “польскай душы”), — гэта значыць, што беларускай душы польская ніколі не зразумее! — Нават тады, калі гэтая беларуская душа будзе разтлумачана польскай з такім талентам, з такой глыбінёй, з такім спачуцьцём, з якім зрабіў гэта ў сваім натхнёным слове аб Сыракомлі — сам праф. Зьдзехоўскі!.. Бо мы-ж бачылі, што нават і ён ня можа дагаварыць да канца ўсіх вывадаў з сваіх ўласных, вельмі трафным досьледаў і палажэньняў... А нават і гэткае, не да канца ідучае, разуменьне беларускай душы робіць ужо вельмі непапулярным шляхетнага польскага мысьліцеля-крытыка ў польскім грамадзянстве... Вывад адсюль для нас — ясны: усе свае надзеі беларускаму народу трэба ўзлажыць толькі на самога сябе... Галоўнае зьявішча нашых часоў гэта — тое, што старая сумная беларуская душа, якая гэтак падабаецца польскаму пану, а нават праф. Зьдзехоўскаму, — памерла і — ужо не ўваскросьне... А нараджаецца новая, моцная, радасная — “аблечоная ў сонца”! [[Катэгорыя:Крытыка Уладзіміра Самойлы]] [[Катэгорыя:Творы пра Уладзіслава Сыракомлю]] [[Катэгорыя:Творы 1924 года]] c3blrz67crjn8znr2cj6bapqv5zdck5 87823 87822 2022-08-16T15:41:53Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Праф. Зьдзехоўскі аб беларускай душы | аўтар = Уладзімір Самойла | секцыя = | папярэдні = | наступны = | крыніца = Суліма. Праф. Зьдзехоўскі аб беларускай душы. Вільня: Выданьне газэты “Змаганьне”, 1924. — 20 с; [https://kamunikat.org/?pubid=49767 Выбранае] / Уладзімір Самойла. — Мінск : Кнігазбор, 2017. — 288 с. - с. 163-175 | год = 1924 }} {{Выроўніваньне-пачатак}} Prof. M. Zdziechowski. Władysław Syrokomla. Pierwiastek litewsko­białoruski w twуrczości polskiej. Wilno, 1924 r. На адбыўшымся 8/ХІІ у Віленскім Унівэрсытэце абходзе сталецьця ад дня нарадзінаў “польскага” паэта Сыракомлі- Кандратовіча вядомы прафэсар п. Зьдзехоўскі прачытаў лекцыю аб знамянітым паэце, якая толькі што выйшла ў сьвет асобнай брашурай. Праца праф. Зьдзехоўскага настолькі цікава для нас, беларусаў, якія з свайго боку маюць даволі рэзонаў лічыць Сыракомлю бела рускім паэтам, хоць і спольшчаным, пісаўшым пераважна па-польску, але-ж запраўдным беларусам — і ня толькі па “месцу нараджэньня”, але і па найглыбейшым асновам свайго духоўнага складу, — што варта ня толькі даць шырокім беларускім кругам паняцьце аб гэтай вельмі цікавай працы, але варта-б было нават — пераглядзеўшы нанова ўсе палажэньні аўтара, пашырыць і паглыбіць яго характарыстыку Сыракомлі, як паэта з беларускай душой, — давясьці ўсё, што кажа праф. Зьдзехоўскі, да апошніх, часам як быццам закрытых нават для яго крытычнай “зоркасьці”, ці можа для яго “польскай душы”, — вывадаў... Але зробім пакуль што толькі першае — меншае... Праф. Зьдзехоўскі належыць у кожным разе да такіх, рэдкіх у сучаснай Польшчы, людзей, якія ня маюць ані патрэбы, ані жаданьня дапасоўвацца да “настрояў” і “злобаў” палітычнага дня і маюць адвагу дагаварыць да канца ўсё, што ім кажа іх шырокі кругазор мысьлі і шчырае пачуцьцё сэрца. Дзеля таго праф. Зьдзехоўскі ня толькі “непапулярны, амаль не байкатаваны” ў сучасным польскім грамадзянстве, але гэткімі запраўднымі правадырамі апошняга, як паны Обсты, лічыцца нават амаль ня “ворагам Польшчы”... — I гэта — дзеля таго, што ён мае адвагу “ў Польшчы” прызнаваць, напрыклад, высокія вартасьці нямецкай ці нават расейскай культуры... або з трыбуны віленскага чыста польскага да йшчэ “крэсовага” унівэрсытэту — у часе пануючых цяпер у Польшчы “charakteryzujących epokę naszą centralistycznych namiętności i niwelujących szałуw”157, мае сьмеласьць абвяшчаць гэрэтычныя ідэі ў духу “Гарадэльскай уніі”158, казаць аб індывідуальнасьцях “краёвых”, аб “pierwiastkach litewsko­białouskich w poezii polskiej” і іншых прыкрых для “poprawnej polszczyzny” рэчах... Але з другога боку гэтая “Гарадэльская унія”, якую шаноўны прафэсар лічыць “szczytem” “хрысьціянскай палітыкі” Польшчы, яго пекная думка аб тым, “каб польская мысьль, польская культу­ ра зьяла тым самым сьвятлом, якое прыцягвала... у XV стагодзьдзі да сувязі з Польшчай суседнія краі і народы” (ст. 33), — найлепей паказываюць, што мы маем дзела з ідэалізатарам мінуўшчыны, з романтыкам у палітыцы, якому запраўднае жыцьцё, запраўдная палітычная рэчавістасьць адказвае — на “гарадэльскія лятуцень­ ні” — Рыскім мірам... Для нас ува усей гэтай романтычнай ідэолёгіі проф. Зьдзехоўскага бязспрэчна важны толькі той бязумоўны і суровы маральны прысуд гэтага адзінага з вельмі нялічных палякоў, запраўды дайшоўшых, паводле яго ўласнага выразу, да “чыстага зьместу ча­ лавека”, прысуд усей тэй сучаснай Польшчы, якая ня толькі топча можа для каго і мілую “гарадэльскую” мінуўшчыну, але якая — што шмат важней — сваей “рыскай” палітыкай зьніштажае рэальныя магчымасьці ня толькі паразуменьня з пачуўшымі сябе — і бяз яе згоды і ласкі — зусім роўнапраўнымі і вольнымі народамі, у частцы — з народам беларускім, але гэтым самым газардоўна ставіць на карту мо’ нават і ўсю сваю рэальную будучыню... Праф. Зьдзехоўскі не належыць да прыяцеляў беларускай ідэі, як наагул не зьяўляецца прыхільнікам самавызначэньня і разьвіцьця гэтак званых малых народаў, даводзячы, што толькі ў вялікіх нацыянальна-дзяржаўных басэйнах можа да найвышэйшага людскога тыпу даходзіць чалавек, што толькі вялікія “фабрыкі культуры” вялікіх гістарычных народаў вырабляюць паўнацэнныя агульна людзкія вартасьці ўва ўсіх галінах духоўнай творчасьці чалавека... Пад моцным уплывам нямецкага духу праф. Зьдзехоўскі апраўдывае, так сказаць, “духоўны імпэрыялізм” вялікіх народаў, у частцы прапаведуе вялікую “місію” польскага духу “на ўсходзе”. Проці такога, гэтак кажучы, “чыста духоўнага гвалту” ня было-б ні магчымасьці, ні сэнсу абурацца і вясьці барацьбу... Але гэты практыкаваны “ў нябесным пляне” духоўны імпэрыялізм вялікшага народу становіцца вельмі небясьпечным, калі, як у Польшчы, “у зямным пляне” пануе самая зьвярыная палітыка матар’яльнага гвалту, шалее “фізычны імпэрыялізм”, які ня толькі адбірае ў слабейшага народу магчымасьці свабоднага карыстаньня духам і культурай старшага народу, ламаючы яго арганічныя, нацыя нальныя “фільтры”, але адкрыта і цынічна ставіць сабе, як мэту, фізычнае зьніштажэньне папаўшага ў яго рукі меншага ці малодшага на роду... Адказам на гэты супольны “Drang”, супольны гвалт абодвух саюзных імпэрыялізмаў, можа быць толькі, так сказаць, “зачы­ нень не нацыянальнай граніцы”, і “таможаная вайна” з небясьпечным, руйнуючым “ўплывам” і “ўвозам” і — перадусім умацаваньне якраз тых самых “нацыянальных фільтраў”, праз якія павінны праходзіць у нашую душу ўсе гэтыя “ўплывы”, каб яны запраўды ўзбагачалі наш дух, а не “расчышчалі” ў нашай душы месца для чужога, “вышэйшага” польскага духу... Усе небясьпекі гэтай “місыі”, руйнуючай вольнае, самастойнае разьвіцьцё народнай душы, крадучае яе першародзтва ў свайго Бога-Прыроды, атручываючай яе пачаткавы біолёгічны оптымізм, без якога няма ані жаданьня, ані сэнсу жыць, які зьяўляецца першым залогам бязьмежнага духоўнага росту народа, — усе гэтыя небясьпекі найлепш дэманструюцца на прыкладзе таго паэта, на “сырым камлі” беларускай душы якога была, здаецца, нават без усякага гвалту — самымі “гарадэльскімі” мэтадамі зроблена гэтая прышчэпка польскай мовы і польскага “духу”... Мы пойдзем разам з праф. Зьдзехоўскім па гэтаму пахнючаму саду беларускай душы Сыракомлі-Кандратовіча, але спрабуем яшчэ глыбей, як гэта зрабіў гэты прызнаны ўсім сьветам “тайнаслухач” чалавечай душы ў найпякнейшых яе аспэктах, падслухаць яе тайну, — і пабачым, ці запраўды гэтая прышчэпка “кароны” польскага духу дала моцны, жыцьцярадасны самасьцьвярджаючы — непераможны ўзрост беларускаму караню ці “камлю” душы паэта... Калі на гэтае пытаньне мы атрымаем адказ дадатны, тады трэба будзе прызнаць, што беларускі камель (“Litwa”) бяз болю, як у сваё арганічнае прадоўжаньне можа ўрастаць у польскую карону (“Коronę”)... пры, зразумела, усіх тых выняткова спрыяўшых варунках і абставінах, якія калісь стварала для польшчыўшайся беларускай шляхты польская ўлада... Але-ж калі на нашае, як кожны зразумее, прынцыпова важнае пытаньне мы атрымаем адказ адмоўны, дык трэба будзе праф. Зьдзехоўскаму згадзіцца, што ня толькі яго талентна і шчыра сказанае слова аб “польска­бела­ рускай” душы Сыракомлі недасказана ім да канца, але — яшчэ й далей — што яго галоўная, прынцыповая “гарадэльская тэза” аб бязумоўных дабрадзействах польска-беларускай “уніі” абедзьвюх народных душаў... пад гэгэмоніяй польскага духу... — павінна будзе паддацца грунтоўнаму перагляду... Як мы казалі, пакуль што мы абмяжоўваемся толькі рамкамі працы, цытатаў і прыкладаў лекцыі праф. Зьдзехоўскага, якія перадусім маюць ужо тую бязспрэчную вартасьць, што запраўды шукаюць праўды і ўмеюць у пэўнай меры яе знайсьці, — значыць такому правадыру па духоўнаму саду паэта можна сьмела паверыць сваю руку... Ня можа быць ніякага сумліву ў тым, што сам Кандратовіч афіцыяльна чуў сябе паляком, што ў пэўнай, а нават вельмі значнай, меры “гарадэльская ўнія” ў яго душы сталася бязспрэчным трывалым фактам... “Няма Літвы бяз Польшчы, ані Польшчы бяз Літвы” (Літвы, г. зн. Беларусі), — казаў ён сам у вядомым пазнанскім тосьце. Нацыянальна-палітычная сьвядомасьць у яго часы магла быць у ім толькі польская, і не аб тым мы будзем тутака вясьці нашую гутарку. Мы ўсе настолькі прывыкаем да пэўных рэчаў, якія штодня бачым і чуем, што лічым іх зусім звычайнымі і зразумелымі і нічуць ня трывожымся, каб вытлумачыць сабе тое ці іншае, можа вельмі важнае ці вельмі ненармальнае зьявішча. Як ведама, мы найлягчэй прывыкаем... да чужога гора, да чужога суму і спакойна тлумачым сталым асабістым ці нацыянальным “характарам” ці “тэмпэрамэнтам” тое, што зусім ня мае, а тым больш — не павінна мець — перадусім характару сталасьці, як рэч ненармальная, руйнуючая жывы дух асобы ці цэлага народу. Гэты сталы сум асобы ці народу мае заўсёды свае глыбокія прычыны, і запраўдная актыўная любоў да таго ці да другога сьвядома ці несьвядома якраз кіруецца да гэтых найглыбейшых нетраў хворага духу і, калі яна зьяўляецца запраўднай сілай, дык і даконывае запраўдны цуд сцаленьня, — уваскрашае заснуўшы ці забіты, ледзь тлеючы пачатны біолёгічны оптымізм нашай духоўнай прыроды... Кожны ведае, што ў гэтым і зьмяшчаецца той “цуд ўваскрашэння любоўю”, які гэтак праславілі ўсе паэты ўсіх часоў і народаў... Любоў уваскрашае радасьць жыцьця, асьвячае і асьвятляе ўсю прыроду навакола мяне, а перадусім — праслаўляе і благаслаўляе ўсю прыроду ўва мне самым — дае мне любоў да мяне самога, калі яе да таго ня было... А паводле найлепшага, найпякнейшага азначэньня Спінозы, пачуцьцё радасьці ў маёй сьвядомасьці зьяўляецца адбіцьцём об’ектыўнага, рэальнага росту і пашырэньня маей душы — наагул усей маей запраўднай — прасьвятлёнай і асьвячонай істоты... I значыцца — наадварот — пачуцьцё суму, журбы, тугі — адбівае об’ектыўны працэс аб’яднаньня, звужэньне душы... Значыць, запраўдная любоў дае новыя магчымасьці росту, разьвіцьця, расшырэньня маей самастойнай істоты, што якраз і дае, паводле Слінозы, об’ектыўна абаснаваную радасьць маей сьвядомасьці... Але запраўдная любоў павінна зрабіць яшчэ адзін, ужо апошні, крок: настолькі ўваскрасіць свой жывы прадмет, каб ён не патрабаваў ужо, больш, гэтак кажучы, пастаяннага даплыву звонку гэтай уваскрашаючай цудатворнай сілы, без якой ізноў пачыналі-б вянуць і тухнуць сьвятло і радасьць унутры і вонках яго… Запраўдная любоў павінна, як пекна кажа Лявон Талстой, “заразіць на ўсё жыцьцё”... Толькі тады любоў запраўды даканае свайго цудоўнага чыну, калі яна настолькі “заразіць” чалавека ці цэлы народ сваей сілай, што прабудзіць у іх іхнюю ўласную любоў да саміх сябе, і прытым — настолькі, каб якраз гэтая іхняя любоў да саміх сябе ўжо сама без даплыву і помачы звонку выпаўняла ўсю гэтую задачу бесканечнага і пастаяннага ўваскрашэньня, даючы бесперарыўнае пачуцьцё радасьці — адбіцьця об’ектыўнага бязьмежнага росту душы... Толькі тады, як кожнаму зразумела, уваскрашэньне ператвараецца ў запраўднае, не вымагаючае больш помачы звонку ўвас­ крашэньне асобнага чалавека ці цэлага народу... І мы ведаем, што якраз гэтак і ставілася вялікая задача Адраджэньня ў пачатку Новага часу. Гэтак пачынаецца і забясьпечываецца і ўваскрашэньне да новага самастойнага жыцьця і кожнага асобнага народу і ў нашыя часы... А калі мы прыпомнім, што той самы вялікі філёзоф Спіноза, новае рэлігійнае самапачуцьцё якога магутнай хваляй увайшло ў сьвядомасьць сучаснага чалавека, рэлігійны пантэізм якога зьяўляецца найглыбейшай рэлігійнай асновай і прадпасылкай ня толькі філёзофскай, але і палітычнай сьвядомасьці сучаснай душы і рэспубліканскай схэмы сучаснага гаспадарства, — што той самы Спіноза вучыў, што любоў да Бога ў кожным з нас есьць ня што іншае, як любоў Бога да самаго сябе, што сам Бог, які жыве ў нас, у нашай душы, любіць сам сябе паўсюды ў Сусьвеце, а перадусім у нас саміх, бо Ён і ўся Прырода — адно, дык мы добра зразумеем, што прабудзіць і гэткую любоў у народу да самаго сябе, любоў, якая-б пачула сябе любоўю самаго Бога да гэтага народу, якая-б дзеля таго — шляхам гэтай бесканечнай радасьці бязьмежна расьціла-б і пашырала самастойна народную душу, — прабудзіць у заняпаўшым, падбітым народзе гэткае самапачуцьцё — зьяўляецца дапраўды першай і найвышэйшай задачай запраўднага рэлігійнага ўваскрашэньня народу... Як-жа вырашыла гэтую аснаўную задачу ўваскрашэньня беларускага народу “гарадэльская” любоў — унія старшага, вялікшага Духам польскага народу?.. Тыповы, можа найпякнейшы, плод гэтай любові — польскабеларуская душа і паэзія Сыракомлі лепш за ўсё адказывае на гэтае аснаўное, прынцыпова-рэлігійнае пытаньне аб запраўднай вартасьці гэтай “уніі” беларускай і польскай душаў... Бо кожнаму ясна, што якраз тут, а не дзе ў іншым месцы ляжыць запраўдны, рэлігійна-ахопліваючы ўсе іншыя — палітычныя, культурныя і г. п. пытаньні, зьмест праблемы... Бо паэзія, гэта — тое самае, што запраўднае жыцьцё душы, і тут, у тым сьвятым аўтары ніякога фальшу быць ня можа, бо тут — самая крыніца жыцьця і жывога духу. Які-ж аснаўны “пафос” усей паэзіі Сыракомлі знайшоў сам праф. Зьдзехоўскі? Галоўны пафос беларускай душы паэта — гэта яго “пачуцьцё прыроды”. Паэт казаў, што ён пазнаваў нёманскія сенажаці па іх паху, а дрэвы — па шуму лістоў... Але зусім слушна праф. Зьдзехоўскі кажа, што “да гэтага пачуцьця прыроды трэба прыглядзецца блі­ жэй”... Можа нават — бліжэй, як гэта робіць сам аўтор... Тое, што піша праф. Зьдзехоўскі, паводле Рэнана і іншых позытывістаў, аб азначаючых не толькі народную душу — тыпы народнай псыхікі, але і нават і тыпы рэлігіяў, уплывы прыроды зьмяшчае многа праўды, але — ці шаноўшы аўтор напраўду думае, што “пустыня ёсьць монотэістычна”, або “пантэізм створаны сенажацямі і морам”?! Ня можа быць сумліву ў тым, што пачатныя рэлігіі тварыліся, як адбіцьцё, прадоўжаньне “пачуцьця натуры”, але ў далейшым кожная з іх ставіла сабе заданьнем — перамогу над гэтай пачатна дадзенай прыродай... І толькі паколькі гэтая перамога зьдзяйсьнялася ўдунутымі ў душу чалавека яго рэлігіяй новымі сіламі Духа, пастолькі яго душа пачынала новы ўзрост, а з ім, як мы ўжо ведаем, і знаходзіла новую па шыраючую душу радасьць перамогі і творчасьці... Дзеля таго яшчэ не зьяўляецца апошнім адказам на нашае пытаньне тое, што сьцьвярджае аўтор аб агульным характары “без­ канечнай мэлянхоліі”, якая праймае ўвесь краявід Палесься, дзе ўрадзіўся і правёў амаль ня ўсё жыцьцё Сыракомля, — якая за праўдным “пафосам” (цярпеньнем) адбілася ў паэзіі Сыракомлі. Ня ў тым справа — для вырашэньня нашага пытаньня, з нашага пункту гледжаньня, — што дала паэту родная беларуская прырода, але — у тым галоўнае пытаньне, — што дала гэтай пачатна тыповай-сумнай беларускай душы паэта якраз гэтая “унія” з польскім духам — для перамогі гэтай “бязьмежнай мэлянхоліі” — для гэтага першага кроку запраўднага рэлігійнага акту вызваленьня з рабства прыродзе, — як залогу новага жыцьця, запраўднага ўваскрашэньня ў сьвятле і радасьці... “Litwa rodowita!” — пісаў Сыракомля ў “Дэмборогу”, — “твая зямля сумная, тваё неба бяз блеску”. Так кажа сама аб сабе беларуская прырода вуснамі свайго паэта... Але хто-ж не разумее, што гэта — крык, гэта — прызыў да Сьвятла, да Блеску, да Радасьці, якую якраз і павінен даць той, хто прыходзіць, як быццам з неба, як вышэйшы, — з мацнейшым духам, з запраўднай цудатворнай любоўю, — нясе запраўдную “унію” для духоўнага вызваленьня і — ўваскрашэньня?! І вось як сам праф. Зьдзехоўскі і цяпер яшчэ адказывае на гэты прызыў... «Але­ж у гэтай цемранай зямлі, у гэтым небе бяз блеску ёсьць “хараство суму”, якое зачароўвае душу прывязанасьцяй, якую толь­ кі сьмерць можа разьвязаць». Адказ зьмяшчаецца ў тым, што ад гэтага паняволеньня беларускай душы забойчым, паводле Спінозы сумам, цемрай і мэлянхоліяй беларускай прыроды, вызваляе… ня “унія”, не вялікая збаўчая “гарадэльская унія“, але — сьмерць... У другім месцы праф. Зьдзехоўскі кажа, што ў Сыракомлі гэтая мэлянхолія “лагодная”... Далей мы пабачым, што гэта значыць, як гэтая “лагодная мэлянхолія” адбіваецца ў найважнейшых творах паэта, якія якраз акрэсьляліся не беларускай прыродай, але польскім духам — якраз гэтай “уніяй” паміж гэтай, як думае праф. Зьдзехоўскі, гістарычнай прызначанай адна для другое парай... Бо — ані “Літвы бяз Польшчы — ані Польшчы бяз Літвы”!.. Калі адна сьмерць можа вызваліць беларускую душу з паняволеньня забойчаму суму яе “прыроды”, дык які адказ можа даць нам, зразумела, не ў палітычным тосьце на якой небудзь урачыстасьці — у Пазнані ці дзе інш, — але ў найглыбейшых крыніцах і тайніках духоўнае споведзі, у сваей паэзіі паэт — аб гэтай “уніі”?.. Калі гэта мэлянхолія ў народзе актыўнага тыпу, які ня можа і ня хоча мірыцца з “няволяй Прыродзе” з аднаго боку, і з бязьсільлем, ці можа чым горшым, са шкоднасьцяй гэтай уніі — бо сацыяльнай і нацыянальнай няволяй з другога, тады, як гэта і бывала, калісьці ў Беларусі, а яшчэ больш на Украіне, і калі не ў 15, дык у 16 веку, — “народная душа” адказывае аружным паўстаньнем... Гэткага роду “мэлянхолія” адбілася, напр. у паэзіі Марцінкевіча, якой Сыракомля закідаў “niewсzesne drażnienie starej niechęci między klasąmi”... А калі, мэлянхолія “лагоднага” тыпу, як правільна азначыў пр. Зьдзехоўскі ў Сыракомлі, дык такая “душа” адказывае на... пагрозу сьмерці — запраўды цудоўным вершам — “Сuріо dissolvі”, гэта значыць — “хачу разчыніцца ў сусьвеце — зьнікнуць”... Сам праф. Зьдзехоўскі падкрэсьлівае, што гэты верш “stanowi najgłębszy wyraz religji” Сыракомлі. “Dałeś (унія з Польскім духам?) mi mowę, cуż ona znaczy? Czyż choć cień myśli mej wytłumaczy?! ............................ W uszu i w oku, w smaku i woni Tylko się samo złudzenie chroni, Tylko przeszkoda duszy człowieczej, By doskonalej pojęła rzeczy”. (“Dwa obrazy”). Вось як ашукаў паэта гэты фальшывы, бо чужы і варожы, Дух, даўшы яму нягодную, бо не яго ўласную родную “мову”, у тым шырокім сэнсе гэтага выразу, які даў калісь нямецкі фылёзоф Фіхтэ ў сваіх слаўных прамовах да нямецкага народу. Можна згадзіцца з праф. Зьдзехоўскім, што “філёзофічны зьмест” гэтага вершу Сыракомлі запраўды “найглыбейшы”, але яшчэ глыбейшы — бо папросту жудасна-страшны! — першы, пачатна-біолёгічны, вадліва-рэлігійны, душэўна руйнуючы, самазабойчы яго зьмест — з нашага пункту гледжаньня... I не дарма сам праф. Зьдзехоўскі прызнае, што “Сыракомля быў за сто міль ад філёзофіі” (С. 16). I можа гэтая “рэлігія сэрца”, гэтая “лагодная мэлянхолія” беларускай душы, вельмі падабаецца душы польскай, у якой, як сьцьвярджяе праф. Зьдзехоўскі, гэтай мэлянхоліі зусім няма, — настолькі, што польская душа “koraniarza” нават не разумее беларускай душы, а толькі гатова... памагчы ёй у яе “жаданьні расчыненьня” і зьніштажэньня. Але з нашага сучаснага пагляду запраўды жывой рэлігійнай сьвядомасьці, якая ад Адраджэньня і Спінозы лягла ў аснову рэспубліканскага дэмакратычнага самапачуцьця народаў, як жывы прынцып грамадзкай і палітычнай арганізацыі, гэтая “рэлігія сэрца”, аснованая на “лагоднай мэлянхоліі”, на зрэзыгнаваным самазьніштажэньні — на духоўнай пасыўнасьці павінна быць асуджана да канца, як найвялікшае праступленьне перад сабой, сваім народам, — перад людзкасьцю, — засуджана, як найвялікшы грэх, як хула на Духа, якая не даруецца ніколі!.. I гэты “cmentarny”, хаўтурны “пафос” якраз і прасякае ўсю паэзію Сыракомлі... Гэты “пафос” “урос у душу” яго “Янкі Цмэнтар­ ніка”, які прадстаўляе якраз той тып беларуса, які створаны “га­ радэльскай уніяй” польскага пана з беларускім “хлопам”, якога мела, паводле праф. Зьдзехоўскага, падняць да сябе — да сьвятла і радасьці, як “роўнага з роўным” польская душа... Дзе-ж ужо там казаць аб палітычным выніку гэтай “духовае уніі” — аб “łączności dworu i chaty wobec wspуlnego wroga”, якая, паводле праф. Зьдзехоўскага, была “ukochanym marzeniem poety” (С. 26). Бо — як-жа напраўды сабе прадстаўляе аўтор гэтую “łączność”, калі сам ён кажа, што “найвялікшае спачуцьцё ў ім (паэце) будзіў закінуты цягнучы ярмо паншчыны сялянскі люд”... (С. 25). “Лагодная мэлянхолія” аднолькава пасыўна, хаця можа і вельмі паэтычна, прыймае як сваё, так сама і чужое “upośledzenie”… Гэта “лагодная мэлянхолія” страціўшага запраўдную родную, супольную з усім народам “мову”, ашуканага ў сваіх пачатных, актыўных інстынктах, спольшчанага беларуса, зразумела абаўе ўсялякае жыцьцёвае паражэньне, усялякую ціхую сьмерць, усялякую жыцьцёвую пасыўнасьць у найхарашэйшыя, запраўды паэтычныя, “roz­ rzew niające do łez”175 вопраткі. Руіна шляхціча “Лагоды” ў спорцы за арэнду з шляхцічам “Заборай” (“Kęs chleba”)... Цікавы тып польска-беларускага Донкіхота — “Filip z Konopi”, якога б’ець кожны і ўсюды за яго найшляхэтнейшыя чыны... I — урэшце, як запраўдная “апотэоза” гэтай прынцыповай самаахвярнасьці біолёгічна-ашуканай душы, — абраз “Margiera” і яго таварышоў, якія, ня хочучы аддацца ў рукі крыжакоў, “самі сябе на каcтры ў ахвяру сваім багам забівалі”... (С. 23). Усе гэтыя створаныя гэтым пасыўна-хрысьціянскім тыпам паэзіі прыпцыпова ашуканай душы, найлепей характарызуюць таго паэта, хто, як Сыракомля, — “ад сваіх адстаў, але да чужых ня прыстаў”... “Не малюй жыцьця інакш як з неба”, запраўды пекна казаў паэт... Але новае неба над галавой сучаснага чалавека зусім не вымагае гэткай рэлігіі самаадрачэньня. Апошняе мае пэўны сэнс у асобным чалавеку на карысьць другога, ці — на карысьць роднага народу, ці агульналюдзкай ідэі... Але яно ня мае ніякога сэнсу ў адносінах да цэлага жывога народу, якога ніхто ня мае права прынасіць у ахвяру ніякой цэннасьці ні на зямлі ці на небе!.. Цытаваны ўжо намі Фіхтэ ў тых-жа “Прамовах да нямецкага народу”, кажа, што народ можа запраўды жыць і разьвівацца, толькі маючы запраўдную жывую родную мову... У гэтай мове — жывая крыніца духоўнай самабытнасьці народу, крыніца яго сілы і яго першатворнага оптымізму. Какі якімсь гістарычным няшчасьцем народ траціць сваю родную жывую мову, а на яго жывым карані, на яго сырым камлі “прышчапляецца, — як кажа Фіхтэ, — плоская і мёртвая гісторыя чужога разьвіцьця”, дык у канцы канцоў засыхае і самы корань... Пачынаецца доўгі, можа нават вельмі “паэтычны”, працэс засыханьня, уміраньня гэтага жывога народнага караня... Гэты об’ектыўны працэс, як мы ведаем з Спінозы, адбіваецца ў народнай сьвядомасьці — у паэзіі — сумам і жудой. Адбіваецца якраз тым, што трафна назваў крытык Сыракомлі — “лагоднай мэлянхоліяй”!... “Лагодная мэлянхолія” ў народнага паэта — дык жа-ж гэта — адбіцьцё запраўднага ўміраньня гэтага народу!.. Трэба-ж нарэшце гэта ўжо зразумець, і не закрываць “рэлігійнай” ці “філёзофічнай” фразэолёгіяй запраўднага зьместу гэтага страшнога зьявішча!.. Ці-ж расейская паэзія і наагул літэратура не навучыла яшчэ гэтай “навукі першага чытаньня” паэтычных твораў?!. Можа вельмі “цёмныя сілы” правяць, паводле праф. Зьдзехоўскага, за ўсходняй граніцай Польшчы... Але вялікая моц гэтых “цёмных сілаў” — у тым, што яны будзяць жывы дух уваскрасеньня ў заняпаўшых за часаў царызму народных масаў — у шматмільённага расейскага, украінскага і беларускага сялянства!.. Гэта таксама трэба ўжо зразумець! “Паэзія Сыракомлі, кажа праф. Зьдзехоўскі, становіць духоўную граніцу паміж Літвой (Беларусьсю) і Каронай (Польшчай)”... «Там, дзе “rzewność” гэтай паэзіі ня выклікае водгуку, — гэта знак, што мы апынуліся ў іншым краі, у іншым псыхолёгічным клімаце, — пасярод людзей, інакш адчуваючых, інакш прывязаных да бацькаўшчыны» (С. 22). На простай і яснай мове, — на палітычнай мове (бо толькі на ёй гавораць цяпер з нашым пакрыўджаным народам, і толькі на гэтай мове павінны і мы адказываць варожа ўзброенай проці нас “польскай душы”), — гэта значыць, што беларускай душы польская ніколі не зразумее! — Нават тады, калі гэтая беларуская душа будзе разтлумачана польскай з такім талентам, з такой глыбінёй, з такім спачуцьцём, з якім зрабіў гэта ў сваім натхнёным слове аб Сыракомлі — сам праф. Зьдзехоўскі!.. Бо мы-ж бачылі, што нават і ён ня можа дагаварыць да канца ўсіх вывадаў з сваіх ўласных, вельмі трафным досьледаў і палажэньняў... А нават і гэткае, не да канца ідучае, разуменьне беларускай душы робіць ужо вельмі непапулярным шляхетнага польскага мысьліцеля-крытыка ў польскім грамадзянстве... Вывад адсюль для нас — ясны: усе свае надзеі беларускаму народу трэба ўзлажыць толькі на самога сябе... Галоўнае зьявішча нашых часоў гэта — тое, што старая сумная беларуская душа, якая гэтак падабаецца польскаму пану, а нават праф. Зьдзехоўскаму, — памерла і — ужо не ўваскросьне... А нараджаецца новая, моцная, радасная — “аблечоная ў сонца”! {{Выроўніваньне-канец}} [[Катэгорыя:Крытыка Уладзіміра Самойлы]] [[Катэгорыя:Творы пра Уладзіслава Сыракомлю]] [[Катэгорыя:Творы 1924 года]] gh543r2el6sj695u2kfuogqr5plnrth 102 29465 87816 2022-08-16T15:22:59Z Gleb Leo 2440 Новая старонка: «{{Пра аўтара |Імёны = Хлябцэвіч |Прозвішча = Яўген |Варыянты імёнаў = |Выява = Yauhien Hliabcewicz.jpg |ДН = 6 (18) жніўня 1884 |Месца нараджэння = Жыровіцы, Слонімскі павет, Гродзенская губерня, Літоўскае генерал-губернатарства, Расійская імперыя |Д...» wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара |Імёны = Хлябцэвіч |Прозвішча = Яўген |Варыянты імёнаў = |Выява = Yauhien Hliabcewicz.jpg |ДН = 6 (18) жніўня 1884 |Месца нараджэння = Жыровіцы, Слонімскі павет, Гродзенская губерня, Літоўскае генерал-губернатарства, Расійская імперыя |ДС = 20 кастрычніка 1953 (69 гадоў) |Месца смерці = Масква, РСФСР, СССР |Апісанне = беларускі нацыянальны дзеяч, бібліятэказнавец, бібліёграф, літаратуразнавец |Іншае = {{Ахоўваецца аўтарскім правам/аўтар}} |Вікіпедыя = Яўген Хлябцэвіч |Вікіпедыя2 = Яўген Хлябцэвіч |Вікіцытатнік = |Вікісховішча = Category:Francišak Kušal |Вікіліўр = |ЭСБЕ = |Google = |Катэгорыя = Яўген Хлябцэвіч |Першая літара прозвішча = Х }} == Творы == {{Усе творы}} * [[Полымя (часопіс)/1927/3/Царскі суд над творамі Ф. Багушэвіча|Царскі суд над творамі Ф. Багушэвіча]] // {{fine|[[Полымя (часопіс)|Полымя]]. — 1927. — [[Полымя (часопіс)/1927/3/|№3]]}} [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Беларускія палітыкі]] [[Катэгорыя:Літаратуразнаўцы]] [[Катэгорыя:Бібліёграфы]] [[Катэгорыя:Беларуская сацыялістычная грамада]] [[Катэгорыя:Праваслаўныя]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] k8vomik7b9zhp1nb35xfjkuusmagv26 87824 87816 2022-08-16T15:42:20Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара |Імёны = Хлябцэвіч |Прозвішча = Яўген |Варыянты імёнаў = |Выява = Yauhien Hliabcewicz.jpg |ДН = 6 (18) жніўня 1884 |Месца нараджэння = Жыровіцы, Слонімскі павет, Гродзенская губерня, Літоўскае генерал-губернатарства, Расійская імперыя |ДС = 20 кастрычніка 1953 (69 гадоў) |Месца смерці = Масква, РСФСР, СССР |Апісанне = беларускі нацыянальны дзеяч, бібліятэказнавец, бібліёграф, літаратуразнавец |Іншае = {{Ахоўваецца аўтарскім правам/аўтар}} |Вікіпедыя = Яўген Хлябцэвіч |Вікіпедыя2 = Яўген Хлябцэвіч |Вікіцытатнік = |Вікісховішча = |Вікіліўр = |ЭСБЕ = |Google = |Катэгорыя = Яўген Хлябцэвіч |Першая літара прозвішча = Х }} == Творы == {{Усе творы}} * [[Полымя (часопіс)/1927/3/Царскі суд над творамі Ф. Багушэвіча|Царскі суд над творамі Ф. Багушэвіча]] // {{fine|[[Полымя (часопіс)|Полымя]]. — 1927. — [[Полымя (часопіс)/1927/3/|№3]]}} [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Беларускія палітыкі]] [[Катэгорыя:Літаратуразнаўцы]] [[Катэгорыя:Бібліёграфы]] [[Катэгорыя:Беларуская сацыялістычная грамада]] [[Катэгорыя:Праваслаўныя]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] j5uxq6p2p651ryxnwxj7peeqblsmbj7 87874 87824 2022-08-17T08:31:23Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара |Імёны = Хлябцэвіч |Прозвішча = Яўген |Варыянты імёнаў = |Выява = Yauhien Hliabcewicz.jpg |ДН = 6 (18) жніўня 1884 |Месца нараджэння = Жыровіцы, Слонімскі павет, Гродзенская губерня, Літоўскае генерал-губернатарства, Расійская імперыя |ДС = 20 кастрычніка 1953 (69 гадоў) |Месца смерці = Масква, РСФСР, СССР |Апісанне = беларускі нацыянальны дзеяч, бібліятэказнавец, бібліёграф, літаратуразнавец |Іншае = {{Ахоўваецца аўтарскім правам/аўтар}} |Вікіпедыя = Яўген Хлябцэвіч |Вікіпедыя2 = Яўген Хлябцэвіч |Вікіцытатнік = |Вікісховішча = |Вікіліўр = |ЭСБЕ = |Google = |Катэгорыя = Яўген Хлябцэвіч |Першая літара прозвішча = Х }} == Творы == {{Усе творы}} * [[Полымя (часопіс)/1927/3/Царскі суд над творамі Ф. Багушэвіча|Царскі суд над творамі Ф. Багушэвіча]] // {{fine|[[Полымя (часопіс)|Полымя]]. — 1927. — [[Полымя (часопіс)/1927/3|№3]]}} [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Беларускія палітыкі]] [[Катэгорыя:Літаратуразнаўцы]] [[Катэгорыя:Бібліёграфы]] [[Катэгорыя:Беларуская сацыялістычная грамада]] [[Катэгорыя:Праваслаўныя]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] ce4ojl8sw3d2gn6066r7dctms99639v 87876 87874 2022-08-17T08:37:07Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара |Імёны = Хлябцэвіч |Прозвішча = Яўген |Варыянты імёнаў = |Выява = Yauhien Hliabcewicz.jpg |ДН = 6 (18) жніўня 1884 |Месца нараджэння = Жыровіцы, Слонімскі павет, Гродзенская губерня, Літоўскае генерал-губернатарства, Расійская імперыя |ДС = 20 кастрычніка 1953 (69 гадоў) |Месца смерці = Масква, РСФСР, СССР |Апісанне = беларускі нацыянальны дзеяч, бібліятэказнавец, бібліёграф, літаратуразнавец |Іншае = {{Ахоўваецца аўтарскім правам/аўтар}} |Вікіпедыя = Яўген Хлябцэвіч |Вікіпедыя2 = Яўген Хлябцэвіч |Вікіцытатнік = |Вікісховішча = |Вікіліўр = |ЭСБЕ = |Google = |Катэгорыя = Яўген Хлябцэвіч |Першая літара прозвішча = Х }} == Творы == {{Усе творы}} * [[Полымя (часопіс)/1927/3/Царскі суд над творамі Ф. Багушэвіча|Царскі суд над творамі Ф. Багушэвіча]] // {{fine|[[Полымя (часопіс)|Полымя]]. — 1927. — [[Полымя (часопіс)/1927/3|№3]]}} {{PD-Беларусь}} [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Беларускія палітыкі]] [[Катэгорыя:Літаратуразнаўцы]] [[Катэгорыя:Бібліёграфы]] [[Катэгорыя:Беларуская сацыялістычная грамада]] [[Катэгорыя:Праваслаўныя]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] k207l6x2h3esit1982hel8hklrzhanc 10 29466 87818 2022-08-16T15:24:11Z Gleb Leo 2440 Новая старонка: «<includeonly><span style="font-size: 92%;{{#if:{{{style|}}}|{{{style}}};}}">{{{1}}}</span></includeonly><noinclude> {{Дакумэнтацыя}}[[Катэгорыя:Шаблоны спецыяльных эфектаў]] </noinclude>» wikitext text/x-wiki <includeonly><span style="font-size: 92%;{{#if:{{{style|}}}|{{{style}}};}}">{{{1}}}</span></includeonly><noinclude> {{Дакумэнтацыя}}[[Катэгорыя:Шаблоны спецыяльных эфектаў]] </noinclude> 4a4hy270g88hrkean5fsldwfldyxtf1 0 29467 87820 2022-08-16T15:26:24Z Gleb Leo 2440 Gleb Leo перанёс старонку [[Царскі суд над творамі Ф. Багушэвіча]] у [[Полымя (часопіс)/1927/3/Царскі суд над творамі Ф. Багушэвіча]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Полымя (часопіс)/1927/3/Царскі суд над творамі Ф. Багушэвіча]] fn490vqmiggteexy5f6ehue4c3lklr5 14 29468 87825 2022-08-16T15:43:44Z Gleb Leo 2440 Новая старонка: «{{Вікіпэдыя|Яўген Іванавіч Хлябцэвіч|Яўген Хлябцэвіч}} {{DEFAULTSORT:Хлябцэвіч, Яўген}} [[Катэгорыя:Катэгорыі аўтараў]]» wikitext text/x-wiki {{Вікіпэдыя|Яўген Іванавіч Хлябцэвіч|Яўген Хлябцэвіч}} {{DEFAULTSORT:Хлябцэвіч, Яўген}} [[Катэгорыя:Катэгорыі аўтараў]] r41kh5lgc1nsz91rr8lfa3vivqpjj2x 0 29469 87835 2022-08-16T18:30:21Z Gleb Leo 2440 Gleb Leo перанёс старонку [[Паўстань…]] у [[Звон (Часопіс)/1919/11/Паўстань…]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Звон (Часопіс)/1919/11/Паўстань…]] bo5m1ux3mbl2jigqoeenorlf4zdqatf 87838 87835 2022-08-16T18:36:14Z Gleb Leo 2440 Выдаленая перасылка на [[Звон (Часопіс)/1919/11/Паўстань…]] wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Паўстань… | аўтар = Янка Купала | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = На дадзенай старонцы сабраныя ўсе варыянты гэтага твора, якія ёсьць на Вікікрыніцах. | дата = 1919 год }} * [[Звон (газета)/1919/11/Паўстань…|Паўстань…]] // {{Fine|[[Звон (газета)|Звон]]. — 17 верасьня 1919. — [[Звон (газета)/1919/11|№11]]}} * [[Аб’еднаньне (часопіс)/1957/6/Паўстань…|Паўстань…]] // {{Fine|[[Аб’еднаньне (часопіс)|Аб’еднаньне]]. — Лістапад 1957. — [[Аб’еднаньне (часопіс)/1919/6|№6 (72)]]}} [[Катэгорыя:Вершы Янкі Купалы]] [[Катэгорыя:Спісы рэдакцый]] pg37cjll0w70jer2hjz0kczanxallct 87841 87838 2022-08-16T19:01:09Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Паўстань… | аўтар = Янка Купала | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = На дадзенай старонцы сабраныя ўсе варыянты гэтага твора, якія ёсьць на Вікікрыніцах. | дата = 1919 год }} * [[Звон (газета)/1919/11/Паўстань…|Паўстань…]] // {{Fine|[[Звон (газета)|Звон]]. — 17 верасьня 1919. — [[Звон (газета)/1919/11|№11]]}} * [[Аб’еднаньне (часопіс)/1957/6/Паўстань…|Паўстань…]] // {{Fine|[[Аб’еднаньне (часопіс)|Аб’еднаньне]]. — Лістапад 1957. — [[Аб’еднаньне (часопіс)/1957/6|№6 (72)]]}} [[Катэгорыя:Вершы Янкі Купалы]] [[Катэгорыя:Спісы рэдакцый]] kv8iikv600it6c05jzlaihyibq3k7si 104 29470 87840 2022-08-16T18:56:52Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude> Не лепш яскрава, чым словы, сведчыў аб гэтым выраз на твары С'юзен Ніпер. — З усіх, хто ёсць у вас на службе, сэр, — прадаўжала чорнавокая, — няма нікога, хто-б калаціўся перад вамі больш, чым я, і вы мне паверыце, калі я адважуся сказаць, што сотні і сотні разоў збіралася пагаварыць з вамі і ніяк не магла адважыцца аж да ўчарайшага вечара, але ўчора вечарам я адважылася. Містэр Домбі, у прыступе шаленства, яшчэ раз працягнуў руку да шнурка, якога тут не было, і, не знайшоўшы яго, тузянуў сябе за валасы. — Учора быў ужо позні час, калі я пайшла ад маёй мілай лэдзі, а яна яшчэ не лягла спаць, — прадаўжала С'юзен, нінавошта не звяртаючы ўвагі, — і я ведала, чаму! Таму што вы хворы, сэр, а яна не ведала, ці вельмі гэта сур'ёзна, і гэтага было дастаткова, каб зрабіць яе няшчаснай, і я бачыла, што яна няшчасная — я, магчыма, не пава, але ў мяне ёсць вочы, — і я сядзела ў сваім пакоі і думала, што, можа, яна адчувае сябе адзінокай і я ёй патрэбна. І тады я ўбачыла, як яна цішком спусцілася ўніз і падышла да гэтых дзвярэй, як быццам злачынства — пайсці паглядзець на роднага бацьку, а пасля яна цішком вярнулася назад і ўвайшла ў пустэльныя гасціныя і плакала так, што я не магла слухаць. Я не ''мела сіл'' слухаць, — сказала С'юзен Ніпер, выціраючы чорныя вочы і бясстрашна пазіраючы на пакарэжаны шаленствам твар містэра Домбі. — Не першы раз я гэта чула, а ўжо шмат, шмат разоў! Вы не ведаеце сваёй роднай дачкі, сэр, вы не ведаеце, што вы робіце, сэр, я скажу сяму-таму і ўсім, — усклікнула ў заключэнне С'юзен Ніпер, — што гэта сорамна і грэшна! — Вось табе і на! — пачуўся голас місіс Піпчын. — Гэта яшчэ што такое? С'юзен узнагародзіла місіс Піпчын позіркам, які вынайшла спецыяльна для яе, калі яны толькі-што пазнаёміліся, і прадаставіла адказаць містэру Домбі. — Што гэта такое? — паўтарыў містэр Домбі амаль што з пенай у роце. — Што гэта такое? У вас сапраўды ёсць падставы аб гэтым пытацца, раз вы займаеце месца домаправіцелькі і абавязаны сачыць за парадкам. Вы ведаеце гэту жанчыну? — Я ведаю пра яе вельмі мала добрага, сэр, — пракаркала місіс Піпчын. — Як вы адважыліся прыйсці сюды, дзеўка? Ідзіце вон! Але непахісная Ніпер, узнагародзіўшы місіс Піпчын яшчэ адным позіркам, не кранулася з месца. — Па-вашаму, гэта значыць кіраваць домам, пані, — сказаў містэр Домбі, — калі падобныя асобы адважваюцца прыходзіць і гаварыць са ''мною?'' Джэнтльмен, у сваім уласным доме, у сваім уласным пакоі, прымушан выслўхоўваць дзёрзкасці служанак! — Сэр, — сказала місіс Піпчын, мсціва бліснуўшы жорсткімі шэрымі вачыма, — я надзвычай шкадую. Гэта зусім недапу-<noinclude></noinclude> j7wpeet0pbbzs2dtbumhfq7rf2q29pi 104 29471 87845 2022-08-16T19:17:37Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude>шчальна. Гэта парушае ўсе разумныя правілы. Але я на жаль павінна сказаць, сэр, што з гэтай маладой жанчынай зусім нельга справіцца. Яе распесціла міс Домбі, і яна нікога не хоча слухаць. Вы ведаеце, што гэта так, — рэзка сказала місіс Піпчын, звяртаючыся да С'юзен Ніпер і ківаючы галавой. — Саромцеся, дзеўка! Ідзіце вон! — Калі ў мяне служаць людзі, з якімі нельга справіцца, місіс Піпчын, — сказаў, містэр Домбі, зноў паварочваючыся да каміна, — думаю, вы ведаеце, што з імі рабіць. Вы ведаеце, для чаго вы тут знаходзіцеся? Выведзіце яе! — Сэр, я ведаю, як трэба рабіць, і, зразумела, так і зраблю, — адказала місіс Піпчын. — С'юзен Ніпер, — гэта было сказана надзвычай рэзка, — папярэджваю вас аб звальненні за месяц наперад. — Я зараз-жа, пайду, можаце не сумнявацца ў гэтым, — сказала імклівая Ніпер. — Дванаццаць год я служыла тут і даглядала маю маладую гаспадыню, і я не затрымаюся ні на гадзіну пасля таго, як атрымала папярэджанне ад асобы, якая адзываецца на імя Піпчын. Будзьце ўпэўнены, місіс Піпчын! — Нарэшце такі мы пазбавімся гэтай дрэні! — сказала разгневаная старая лэдзі. — Ідзіце вон, інакш я прыкажу вас вывесці! — Мяне цешыць тое, што сёння я сказала праўдзівае слова, — абвясціла С'юзен, кінуўшы позірк на містэра Домбі, — якое ўжо даўно патрэбна было сказаць і паўтараць часцей і ясней, і ніякія Піпчыны — спадзяюся, іх мала (тут місіс Піпчын вельмі рэзка крыкнула «выбірайцеся», а міс Ніпер зноў зірнула на яе) — не могуць абвергнуць тое, што я сказала! З гэтымі словамі міс Ніпер вышла, суправаджаемая сваім ворагам, паднялася ў свой пакой з вялікай годнасцю, на вялікую прыкрасць Піпчын, якая аж задыхалася ад злосці, села сярод сваіх куфэркаў і расплакалася. З гэтага слязлівага стану яе вывеў голас місіс Піпчын за дзвярыма, які зрабіў вельмі добратворнае і ажыўляльнае дзеянне. — Ці мае намер гэтае наглае стварэнне, — сказала раз'юшаная Піпчын, — прыняць зробленае папярэджанне, ці не мае? Міс Ніпер адказала з-за дзвярэй, што ўспамянутая асоба не жыве ў гэтай частцы дома, але што завуць яе Піпчын і яе можна знайсці ў пакоі эканомкі. — Дзёрзкая дзеўка! — адрэзала місіс Піпчын, тузаючы ручку дзвярэй. — Зараз-жа ідзіце вон! Зараз-жа складайце свае рэчы! Як вы адважваецеся гаварыць такія словы благароднай жанчыне, якая бачыла лепшыя дні? На гэта міс Ніпер адказала са сваёй крэпасці, што яна шкадуе гэтыя лепшыя дні, якія бачыла місіс Піпчын.<noinclude></noinclude> irg08kw9hqpnpg1jj4pfk4amo6qhw9m 104 29472 87846 2022-08-16T19:34:02Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude> — Але вам няма чаго падымаць крыку ля маіх дзвярэй і пэцкаць сваім вокам замочную шчыліну. Я спакую свае рэчы і пайду, можаце паказаць гэта прысягаючы. Пасля С'юзен Ніпер занялася парадкаваннем сваіх куфраў, каб зараз-жа пайсці з годнасцю, і ўвесь час тужліва ўсхліпвала, думаючы пра Фларэнс. Прадмет яе шкадаванняў неўзабаве з'явіўся да яе, бо хутка па ўсім доме разышліся чуткі, што С'юзен Ніпер пасварылася з місіс Піпчын, што абедзве яны апеліравалі да містэра Домбі, што ў пакоі містэра Домбі мела месца бяспрыкладная сцэна і што С'юзен адыходзіць. — С'юзен! — усклікнула Фларэнс. — Вы мяне пакідаеце! Вы! — Ох, дзеля ўсяго святога, міс Флой, — плачучы, сказала С'юзен, — не гаварыцё мне ні слова, а не то я зняслаўлю сябе перад гэтымі Піпчын, а я не хачу, каб яны бачылі мяне ў слязах, міс Флой, нізавошта на свеце! — С'юзен! — сказала Фларэнс. — Дарагая мая, мой стары сябра! Што я буду рабіць без вас? Няўжо вы можаце так пайсці? — Н-н-не, мая любенькая, дарагая міс Флой, дапраўды-ж, не магу! — усхліпвала С'юзен. — Але гэтаму нельга дапамагчы, я выканала свой абавязак, міс, дапраўды-ж, выканала! Гэта не мая віна. Я падна-а-чалілася неўнікнёнаму. Я не магла заткнуць сабе рот, інакш-бы я ніколі не пайшла-б ад вас, дарагая мая, а, нарэшце, мне прыходзіцца пайсці, не гаварыце са мною, міс Флой, бо хоць я і вельмі ўстойлівая, але ўсё-такі, мая любачка, я — не мрамарны вушак дзвярэй. — Што такое? У чым справа? — пыталася Фларэнс. — Няўжо вы мне не растлумачыце? Але С'юзен толькі ківала галавой. — Н-н-е, дарагая мая. Не пытайцеся ў мяне, бо я не павінна гаварыць, і што-б вы не рабілі, не спрабуйце закінуць за мяне слаўцо, каб я асталася, бо гэтага не можа быць, і вы толькі сабе пашкодзіце, і няхай благаславіць вас бог, маю ненаглядную, а вы прабачце мне за ўсё кепскае, што я рабіла, і ўсе мае ўспышкі гневу за ўсе гэтыя гады! — Куды вы хочаце паехаць, С'юзен? — запыталася праз слёзы яе гаспадыня. — У мяне ёсць брат, які жыве ў вёсцы, фермер у Эсексе, — сказала прыгнечаная горам Ніпер, — ён гадуе многа ка-а-ароў і свіней, і я паеду да яго ў паштовай карэце і астануся ў яго, і не турбуйцеся аба мне, бо ў мяне ёсць грошы ў ашчаднай касе, дарагая мая, і я нізавошта, нізавошта не магла-б паступіць цяпер на іншае месца, ненаглядная мая гаспадыня! — С'юзен скончыла сваю прамову горкім плачам, які, на шчасце, быў перапынен голасам місіс Піпчын, што пачуўся знізу, пасля чаго С'юзен выцерла свае чырвоныя і прыпухлыя вочы і зрабіла<noinclude></noinclude> owkntb8gl325hdupc3rs65xgmvhcl9k 104 29473 87847 2022-08-16T19:45:13Z RAleh12 3563 /* Не правераная */ Новая старонка: «нікчэмную спробу весела паклікаць містэра Таулінсона, каб той наняў кэб і занёс уніз рэчы. Фларэнс, бледная, устрывожаная і прыгнечаная, спусцілася ўніз, у будуар Эдзіт, куды пайшла развітацца Ніпер. — Ну, вось і кэб, вось і куфры, ідзіце к ліху! — сказал...» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="RAleh12" /></noinclude>нікчэмную спробу весела паклікаць містэра Таулінсона, каб той наняў кэб і занёс уніз рэчы. Фларэнс, бледная, устрывожаная і прыгнечаная, спусцілася ўніз, у будуар Эдзіт, куды пайшла развітацца Ніпер. — Ну, вось і кэб, вось і куфры, ідзіце к ліху! — сказала місіс Піпчын, паяўляючыся ў тую-ж секунду. — Прашу прабачэння, пані, але містэр Домбі даў вельмі строгае распараджэнне. Эдзіт захавала сваю пагардлівую міну і асталася зусім бестурботнай. — Вось вашы грошы, — сказала місіс Піпчын: У Сюзен нехапіла духу хоць-бы паглядзець на місіс Піпчын. Яна зрабіла рэверанс місіс Домбі (якая, не кажучы ні слова, нахіліла галаву і старалася не глядзець на каго-б там не было, апрача Фларэнс) і апошні раз абняла на развітанне сваю гаспадыню, якая ў сваю чаргу абняла яе. — Прашу прабачэння, міс, — сказаў, звяртаючыся да Фларэнс, містэр Таулінсон, які стаяў з куфэркамі за дзвярыма, — але містэр Тутс знаходзіцца ў сталовай, пасылае свой паклон і хоча ведаць, як сябе адчуваюць Дыаген і містэр Домбі. З шпаркасцю маланкі Фларэнс вышмыгнула з пакоя і хуценька збегла ўніз, дзе містэр Тутс, у прыгожым касцюме, вельмі цяжка дыхаў ад няўпэўненасці і ўзрушэння пры думцы аб магчымым яе з'яўленні. — О, як маецеся, міс Домбі? — запытаўся містэр Тутс. — Госпадзі памілуй! Гэты апошні выгук быў выклікан глыбокай трывогай містэра Тутса, калі ён убачыў засмучаны твар Фларэнс; ён зараз-жа кінуў хіхікаць і ператварыўся ва ўвасабленне роспачы. — Дарагі містэр Тутс, — сказала Фларэнс, — вы такі добры да мяне, вы такі сумленны, што, мне здаецца, я магу прасіць вас пра адну паслугу. — Міс Домбі, — адказаў містэр Тутс, — калі вы толькі скажаце, якая гэта паслуга, вы… вы вернеце мне апетыт, які, — з пачуццём сказаў містэр Тутс, — я даўно страціў. — С'юзен, стары мой сябра, самы стары з усіх маіх сябраў, — сказала Фларэнс, — нечакана сабралася пакінуць гэты дом, зусім адна, бедная. Яна едзе да сябе дахаты, на вёску. Ці магу я вас папрасіць аб тым, каб вы пра яе паклапаціліся і пасадзілі яе ў паштовую карэту? — Міс Домбі, — адказаў містэр Тутс, — сапраўды вы мне робіце гонар і ласку. Гэта доказ вашай даверлівасці, пасля таго, як я быў такой жывёлай там, у Брайтоне… — Так, — шпарка перапыніла Фларэнс, — не… не думайце пра гэта. Значыцца, вы будзеце так ласкавы і паедзеце? І сустрэнеце яе, калі яна выйдзе з кэба? Дзякую вам, тысячу разоў дзякую! Як вы мяне супакоілі! Яна не будзе адчуваць сябе такой адзінокай. Калі-б вы ведалі, як я вам удзячна і якім добрым сябрам я вас лічу!<noinclude></noinclude> i3jihvnmprwrc0fvvqfx4hdzy8g34nd 87853 87847 2022-08-17T05:36:59Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude>нікчэмную спробу весела паклікаць містэра Таулінсона, каб той наняў кэб і занёс уніз рэчы. Фларэнс, бледная, устрывожаная і прыгнечаная, спусцілася ўніз, у будуар Эдзіт, куды пайшла развітацца Ніпер. — Ну, вось і кэб, вось і куфры, ідзіце к ліху! — сказала місіс Піпчын, паяўляючыся ў тую-ж секунду. — Прашу прабачэння, пані, але містэр Домбі даў вельмі строгае распараджэнне. Эдзіт захавала сваю пагардлівую міну і асталася зусім бестурботнай. — Вось вашы грошы, — сказала місіс Піпчын: У С'юзен нехапіла духу хоць-бы паглядзець на місіс Піпчын. Яна зрабіла рэверанс місіс Домбі (якая, не кажучы ні слова, нахіліла галаву і старалася не глядзець на каго-б там не было, апрача Фларэнс) і апошні раз абняла на развітанне сваю гаспадыню, якая ў сваю чаргу абняла яе. — Прашу прабачэння, міс, — сказаў, звяртаючыся да Фларэнс, містэр Таулінсон, які стаяў з куфэркамі за дзвярыма, — але містэр Тутс знаходзіцца ў сталовай, пасылае свой паклон і хоча ведаць, як сябе адчуваюць Дыаген і містэр Домбі. З шпаркасцю маланкі Фларэнс вышмыгнула з пакоя і хуценька збегла ўніз, дзе містэр Тутс, у прыгожым касцюме, вельмі цяжка дыхаў ад няўпэўненасці і ўзрушэння пры думцы аб магчымым яе з'яўленні. — О, як маецеся, міс Домбі? — запытаўся містэр Тутс. — Госпадзі памілуй! Гэты апошні выгук быў выклікан глыбокай трывогай містэра Тутса, калі ён убачыў засмучаны твар Фларэнс; ён зараз-жа кінуў хіхікаць і ператварыўся ва ўвасабленне роспачы. — Дарагі містэр Тутс, — сказала Фларэнс, — вы такі добры да мяне, вы такі сумленны, што, мне здаецца, я магу прасіць вас пра адну паслугу. — Міс Домбі, — адказаў містэр Тутс, — калі вы толькі скажаце, якая гэта паслуга, вы… вы вернеце мне апетыт, які, — з пачуццём сказаў містэр Тутс, — я даўно страціў. — С'юзен, стары мой сябра, самы стары з усіх маіх сябраў, — сказала Фларэнс, — нечакана сабралася пакінуць гэты дом, зусім адна, бедная. Яна едзе да сябе дахаты, на вёску. Ці магу я вас папрасіць аб тым, каб вы пра яе паклапаціліся і пасадзілі яе ў паштовую карэту? — Міс Домбі, — адказаў містэр Тутс, — сапраўды вы мне робіце гонар і ласку. Гэта доказ вашай даверлівасці, пасля таго, як я быў такой жывёлай там, у Брайтоне… — Так, — шпарка перапыніла Фларэнс, — не… не думайце пра гэта. Значыцца, вы будзеце так ласкавы і паедзеце? І сустрэнеце яе, калі яна выйдзе з кэба? Дзякую вам, тысячу разоў дзякую! Як вы мяне супакоілі! Яна не будзе адчуваць сябе такой адзінокай. Калі-б вы ведалі, як я вам удзячна і якім добрым сябрам я вас лічу!<noinclude></noinclude> mts49gopxgkiv062z6sywkwr8rxugxa 10 29475 87849 2022-08-16T20:24:09Z Gleb Leo 2440 Новая старонка: «{{ліцэнзія | выява = PD-icon.svg | катэгорыя = PD-US-no-renewal | выява_справа = Flag of Belarus.svg | тэкст = {{#switch:{{NAMESPACE}}|{{ns:Author}}=Некаторыя або ўсе творы гэтага аўтара знаходзяцца|Гэты твор знаходзіцца}} '''{{Спасылка на Вікіпэдыю|грамадскім набытку|грамадскі набытак|г...» wikitext text/x-wiki {{ліцэнзія | выява = PD-icon.svg | катэгорыя = PD-US-no-renewal | выява_справа = Flag of Belarus.svg | тэкст = {{#switch:{{NAMESPACE}}|{{ns:Author}}=Некаторыя або ўсе творы гэтага аўтара знаходзяцца|Гэты твор знаходзіцца}} '''{{Спасылка на Вікіпэдыю|грамадскім набытку|грамадскі набытак|грамадзкі набытак}}''' '''ў ЗША''', бо {{#switch:{{NAMESPACE}}|{{ns:Author}}=[[:en:United_States_Code/Title_17/Chapter_1/Section_101#publication|яны былі законна апублікаваныя]]|ён быў законна апублікаваны}} ў ЗША (або ў штаб-кватэры ААН у Нью-Ёрку згодна з Раздзелам 7 [[:en:United_States_Headquarters_Agreement|Пагаднення аб штаб-кватэры ЗША]]). *Для запісаў на працяг правоў класу A (толькі '''кнігі'''), апублікаваных паміж 1923 і 1963, праверце [https://exhibits.stanford.edu/copyrightrenewals Базу дадзеных прадаўжэння аўтарскіх правоў Стэнфардскага ўніверсітэта]. *Іншыя запісы на працяг правоў на публікацыі паміж 1922 і 1950 глядзіце ў [http://onlinebooks.library.upenn.edu/cce/ сканах запісаў аб аўтарскіх правах Пенсільванскага ўніверсітэта]. *Усе запісы з 1978 года можна знайсці ў запісах [https://cocatalog.loc.gov/ Бюро рэгістрацыі аўтарскіх правоў ЗША]. ---- Падрабязней гл. у [[Шаблон:PD-US-no-renewal/Дакументацыя|дакументацыі]]. }}<noinclude>[[Катэгорыя:Шаблоны:Ліцэнзіі файлаў]]{{Дакумэнтацыя}}</noinclude> s9ib50m64ekqv0matet963al2j8bbcr 87850 87849 2022-08-16T20:24:29Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{ліцэнзія | выява = PD-icon.svg | катэгорыя = PD-US-no-renewal | выява_справа = Flag of USA.svg | тэкст = {{#switch:{{NAMESPACE}}|{{ns:Author}}=Некаторыя або ўсе творы гэтага аўтара знаходзяцца|Гэты твор знаходзіцца}} '''{{Спасылка на Вікіпэдыю|грамадскім набытку|грамадскі набытак|грамадзкі набытак}}''' '''ў ЗША''', бо {{#switch:{{NAMESPACE}}|{{ns:Author}}=[[:en:United_States_Code/Title_17/Chapter_1/Section_101#publication|яны былі законна апублікаваныя]]|ён быў законна апублікаваны}} ў ЗША (або ў штаб-кватэры ААН у Нью-Ёрку згодна з Раздзелам 7 [[:en:United_States_Headquarters_Agreement|Пагаднення аб штаб-кватэры ЗША]]). *Для запісаў на працяг правоў класу A (толькі '''кнігі'''), апублікаваных паміж 1923 і 1963, праверце [https://exhibits.stanford.edu/copyrightrenewals Базу дадзеных прадаўжэння аўтарскіх правоў Стэнфардскага ўніверсітэта]. *Іншыя запісы на працяг правоў на публікацыі паміж 1922 і 1950 глядзіце ў [http://onlinebooks.library.upenn.edu/cce/ сканах запісаў аб аўтарскіх правах Пенсільванскага ўніверсітэта]. *Усе запісы з 1978 года можна знайсці ў запісах [https://cocatalog.loc.gov/ Бюро рэгістрацыі аўтарскіх правоў ЗША]. ---- Падрабязней гл. у [[Шаблон:PD-US-no-renewal/Дакументацыя|дакументацыі]]. }}<noinclude>[[Катэгорыя:Шаблоны:Ліцэнзіі файлаў]]{{Дакумэнтацыя}}</noinclude> ns3cechw9a40ey3141iadxffei5y8n9 87873 87850 2022-08-17T08:23:04Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{ліцэнзія | выява = PD-icon.svg | катэгорыя = PD-US-no-renewal | выява_справа = Flag of USA.svg | тэкст = {{#switch:{{NAMESPACE}}|{{ns:Author}}=Некаторыя або ўсе творы гэтага аўтара знаходзяцца|Гэты твор знаходзіцца}} '''{{Спасылка на Вікіпэдыю|грамадскім набытку|грамадскі набытак|грамадзкі набытак}}''' '''ў ЗША''', бо {{#switch:{{NAMESPACE}}|{{ns:Author}}=[[:en:United_States_Code/Title_17/Chapter_1/Section_101#publication|яны былі законна апублікаваныя]]|ён быў законна апублікаваны}} ў ЗША (або ў штаб-кватэры ААН у Нью-Ёрку згодна з Раздзелам 7 [[:en:United_States_Headquarters_Agreement|Пагаднення аб штаб-кватэры ЗША]]) і выключнае права на {{#switch:{{NAMESPACE}}|{{ns:Author}}=іх|яго}} працягнута не было. *Для запісаў на працяг правоў класу A (толькі '''кнігі'''), апублікаваных паміж 1923 і 1963, праверце [https://exhibits.stanford.edu/copyrightrenewals Базу дадзеных прадаўжэння аўтарскіх правоў Стэнфардскага ўніверсітэта]. *Іншыя запісы на працяг правоў на публікацыі паміж 1922 і 1950 глядзіце ў [http://onlinebooks.library.upenn.edu/cce/ сканах запісаў аб аўтарскіх правах Пенсільванскага ўніверсітэта]. *Усе запісы з 1978 года можна знайсці ў запісах [https://cocatalog.loc.gov/ Бюро рэгістрацыі аўтарскіх правоў ЗША]. ---- Падрабязней гл. у [[Шаблон:PD-US-no-renewal/Дакументацыя|дакументацыі]]. }}<noinclude>[[Катэгорыя:Шаблоны:Ліцэнзіі файлаў]]{{Дакумэнтацыя}}</noinclude> 1wlgopo91ei0ks1kprowml0qdiui40l 104 29476 87854 2022-08-17T05:43:00Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>часы, калі славянін даўно ўжо меў жалезную сякеру і даўно вывучыўся араць канём. Мова, такім чынам, малюе нам старажытных славян народам вельмі першабытным. З гэтым зусім сходзяцца тым апісаньні славян, што пакінулі нам грэкі, якін наглядалі славян у пачатку гэтага пэрыоду, у VІ веку нашага лічэньня часу. Грэкі малююць тагочасных славян сапраўднымі дзікунамі-бруднымі, паўголымі, якія ня маюць нават сталых памяшканьняў, а жывуць у шалашох, якія ужываюць атручаныя стрэлы і надзвычайна жорсткія: напаўшы на які-небудзь грэцкі горад, яны зьнішчалі ўсё чыста насяленьне, нявольнікаў ня бралі. Затое,-нечакана дадаюць грэцкія пісьменьнікі,-славяне і самі ня ведаюць нявольніцтва, і калі хто, выпадкова, застаўся цэлым ды трапляе да іх у палон, то ён жыве таксама, як і самі славяне. Грэкаў гэта вельмі дзівіла, бо іх уласная гаспадарка трымалася у гэты час на нявольніцкай працы, і яны не маглі зразумець, як гэта людзі могуць ганьбаваць такой каштоўнай рэччу, як нявольнік. У славян-жа ў гэты час ніякай правільнай гаспадаркі яшчэ ня было, і нявольніцкай працы ім ня было дзе ўжыць, таму яны і палонных ня бралі і чужаземца, які выпадкова трапляў у палон, не рабілі нявольнікам. Што тычыцца грамадзкага ладу тагочасных славян, дык пра іх грэкі маглі толькі расказаць, што славяне распадаюцца на шмат дробненькіх пляменьняў, якія заўсёды знаходзяцца ў звадцы. Успaміны аб гэтых заўсёдных звадках паміж пляменьнямі захаваліся і ў паданьнях аб пачатку расійскай дзяржавы, які летапіс адносіў да сярэдзіны ІX веку, - год, значыцца, цераз трыста пасьля таго, як зьявіліся першыя весткі аб славянах. Але паводле гэтага паданьня, заснавальнікамі першых вялікіх дзяржаў на расійскай нізіне былі не славяне, а прышлыя народы: на поўдні-хазары, якія прышлі з Азіі, а на поўначы-варагі, якія прышлі з Скандынаўскай поўвыспы, з цяперашняй Швэцыі. Потым варагі перамаглі хазараў і зрабіліся гаспадарамі на ўсёй прасторы Эўропейскай Расіі. 3 гэтым наданьнем навейшыя гісторыкі часта не згаджаліся з меркаваньняў патрыотычных, г. зн. нацыяналістычных: ім здавалася зьнявагай для народнага гонару рускіх славян, што іх першымі царамі былі чужаземцы. А сапраўды гэта ня менш і ня больш зьняважліва, чым тое, што Расія з палавіны XVІІІ веку кіравала, пад імем Романовых, патомства нямецкіх, голштынскіх гэрцагаў (сапраўдныя Романовы вымерлі ў 1761 годзе ў асобе дачкі Пëтры 1-га - Елізаветы, якая ня мела дзяцей). Гэта знача, што гэта зусім ніякага значэньня на мела, і тое, што першыя ноўгародзкія і кіеўскія князі, якіх мы ведаем на іменьнях, паходзілі з швэдаў (што бясспрэчна), зусім няважна. Куды важней тое, што швэды ўладалі нявольнікамі і гандлявалі імі: хапаць нявольнікаў і гандляваць імі было промыслам першых уладароў расійскай зям-<noinclude></noinclude> mg3qu29pr04c6cho8w7f6r5hthh13it 87855 87854 2022-08-17T05:43:14Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>часы, калі славянін даўно ўжо меў жалезную сякеру і даўно вывучыўся араць канём. Мова, такім чынам, малюе нам старажытных славян народам вельмі першабытным. З гэтым зусім сходзяцца тым апісаньні славян, што пакінулі нам грэкі, якін наглядалі славян у пачатку гэтага пэрыоду, у VІ веку нашага лічэньня часу. Грэкі малююць тагочасных славян сапраўднымі дзікунамі-бруднымі, паўголымі, якія ня маюць нават сталых памяшканьняў, а жывуць у шалашох, якія ужываюць атручаныя стрэлы і надзвычайна жорсткія: напаўшы на які-небудзь грэцкі горад, яны зьнішчалі ўсё чыста насяленьне, нявольнікаў ня бралі. Затое,-нечакана дадаюць грэцкія пісьменьнікі,-славяне і самі ня ведаюць нявольніцтва, і калі хто, выпадкова, застаўся цэлым ды трапляе да іх у палон, то ён жыве таксама, як і самі славяне. Грэкаў гэта вельмі дзівіла, бо іх уласная гаспадарка трымалася у гэты час на нявольніцкай працы, і яны не маглі зразумець, як гэта людзі могуць ганьбаваць такой каштоўнай рэччу, як нявольнік. У славян-жа ў гэты час ніякай правільнай гаспадаркі яшчэ ня было, і нявольніцкай працы ім ня было дзе ўжыць, таму яны і палонных ня бралі і чужаземца, які выпадкова трапляў у палон, не рабілі нявольнікам. Што тычыцца грамадзкага ладу тагочасных славян, дык пра іх грэкі маглі толькі расказаць, што славяне распадаюцца на шмат дробненькіх пляменьняў, якія заўсёды знаходзяцца ў звадцы. Успaміны аб гэтых заўсёдных звадках паміж пляменьнямі захаваліся і ў паданьнях аб пачатку расійскай дзяржавы, які летапіс адносіў да сярэдзіны ІX веку, - год, значыцца, цераз трыста пасьля таго, як зьявіліся першыя весткі аб славянах. Але паводле гэтага паданьня, заснавальнікамі першых вялікіх дзяржаў на расійскай нізіне былі не славяне, а прышлыя народы: на поўдні-хазары, якія прышлі з Азіі, а на поўначы-варагі, якія прышлі з Скандынаўскай поўвыспы, з цяперашняй Швэцыі. Потым варагі перамаглі хазараў і зрабіліся гаспадарамі на ўсёй прасторы Эўропэйскай Расіі. 3 гэтым наданьнем навейшыя гісторыкі часта не згаджаліся з меркаваньняў патрыотычных, г. зн. нацыяналістычных: ім здавалася зьнявагай для народнага гонару рускіх славян, што іх першымі царамі былі чужаземцы. А сапраўды гэта ня менш і ня больш зьняважліва, чым тое, што Расія з палавіны XVІІІ веку кіравала, пад імем Романовых, патомства нямецкіх, голштынскіх гэрцагаў (сапраўдныя Романовы вымерлі ў 1761 годзе ў асобе дачкі Пëтры 1-га - Елізаветы, якая ня мела дзяцей). Гэта знача, што гэта зусім ніякага значэньня на мела, і тое, што першыя ноўгародзкія і кіеўскія князі, якіх мы ведаем на іменьнях, паходзілі з швэдаў (што бясспрэчна), зусім няважна. Куды важней тое, што швэды ўладалі нявольнікамі і гандлявалі імі: хапаць нявольнікаў і гандляваць імі было промыслам першых уладароў расійскай зям-<noinclude></noinclude> c44jlv1q2ifvgz4hvcowip2f4zdufqq 104 29477 87856 2022-08-17T05:54:47Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>лі. Адгатуль нясупынныя войны паміж гэтымі князямі,-войны, мэтай якіх было «ополоніцца чэлядзьдзю», г. зн. захапіць шмат нявольнікаў. Адгэтуль іх зносіны з Константыполалем, дзе быў галоўны тады, бліжэйшы к Расіі нявольніцкі рынак. Аб гэтым сваім тавары, «чэлядзі», першыя князі гаварылі зусім адкрыта. не саромеючыся: адзін з іх, Сьвятаслаў, хацеў сваю сталіцу перанесьці з Дняпра на Дунай, бо туды, к Дунаю, сходзілася «ўсякае дабро», а сярод гатага ўсякага «дабра» была і «челядзь». Апрача гэтага на рынак ішлі і продукты лясной гаспадаркі-футравыя скуры, мёд і воск. Гэта князі здабывалі «мірным шляхам», зьбіраючы гэта ўсё у выглядзе даніны з славянскіх пляменьняў, якіх ім удавалася спакарыць; але нявольнікі былі самым важным таварам-аб іх болей за ўсё пішацца ў дагаворах першых рускіх князёў з грэцкімі імпэратарамі. Першыя рускія «цары» былі, такім чынам, верхаводамі банд, якія гандлявалі нявольнікамі. Само па сабе зразумела, што яны нічым не «кіравалі»: у Х-м веку, напрыклад, князь ня прымае яшчэ удзелу і ў судзе. Толькі з ХI-га сталецьця князі пачынаюць пакрысе клапаціцца аб «парадку» ў тых гарадох, якія ўтварыліся пакрысе каля стаянак гандляроў нявольнікамі. Пісоўныя помнікі, якія дайшлі да нас, малююць іменна гарадзкі быт і гарадзкое жыцьцё. Насяленьне гэтых гарадоў было ня чыста славянскае, а вельмі мяшанае. Туды зьбіраліся гандляры і проста бягуны з розных краін, куды езьдзілі рускія купецкія караваны. Іменна гэта мяшанае насяленьне і атрымала раней за ўсё назву «Русі», - ад прозьвішча, якое фіны далі шведам, што наяжджалі у Фінляндыю цераз Бальтыцкае мора. Швэды складалі першы час пануючую клясу гэтага гарадскога насяленьня: іменьні першых князёў ды іх бліжэйшых памоцнікаў, баяр, усе швэцкія, як мы ўжо адзначалі. Грэцкія пісьменьнікі падаюць пекалькі тагочасных «рускіх» слоў, і ўce яны запазычаны з швэцкай мовы. Самое слова «князь» паходзіць ад швэцкага «конунг», а другое ўсім знаёмае слова «віцязь» ад такога самага швацкага «вікінг». Але большасьць гарадзкога насяленьня была славянская, і князі, з іх баярамі хутка сярод яго аславяніліся. У канцы Х-га веку ўсе князі маюць ужо славянскія іменьні (Сьвятаслаў, Уладзімер, Яраслаў і г. д.) і гавораць. не пашвэцку, а паславянску. Пра быт і звычаі гэтых першых «рускіх» людзей, жыхароў Ноўгараду, Кіева, Смаленску, Чарнігава, Пераяслаўля (гэта разам з Полацкам, які знаходзіўся крыху ў баку і знаходзіўся спачатку ў руках асобнай княжацкай сям'і, але таксама швэцкага паходжаньня, самыя старажытныя расійскія гарады, аб якіх мы ведаем), мы даведваемся больш за ўсё з так званай «Рускай Правды», зборніка судовых звычаяў, самыя старыя з якіх паўсталі ў Х-м веку, а канчаткова склалася «руская Правда» ў ХІІІ-м веку. Адгэтуль мы і даведваемся, што князь у Х-м веку яшча ня судзіў.<noinclude></noinclude> lyndthyilg50xcd3ogj6vzosp3ai4sb 87857 87856 2022-08-17T05:54:56Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>лі. Адгэтуль нясупынныя войны паміж гэтымі князямі,-войны, мэтай якіх было «ополоніцца чэлядзьдзю», г. зн. захапіць шмат нявольнікаў. Адгэтуль іх зносіны з Константыполалем, дзе быў галоўны тады, бліжэйшы к Расіі нявольніцкі рынак. Аб гэтым сваім тавары, «чэлядзі», першыя князі гаварылі зусім адкрыта. не саромеючыся: адзін з іх, Сьвятаслаў, хацеў сваю сталіцу перанесьці з Дняпра на Дунай, бо туды, к Дунаю, сходзілася «ўсякае дабро», а сярод гатага ўсякага «дабра» была і «челядзь». Апрача гэтага на рынак ішлі і продукты лясной гаспадаркі-футравыя скуры, мёд і воск. Гэта князі здабывалі «мірным шляхам», зьбіраючы гэта ўсё у выглядзе даніны з славянскіх пляменьняў, якіх ім удавалася спакарыць; але нявольнікі былі самым важным таварам-аб іх болей за ўсё пішацца ў дагаворах першых рускіх князёў з грэцкімі імпэратарамі. Першыя рускія «цары» былі, такім чынам, верхаводамі банд, якія гандлявалі нявольнікамі. Само па сабе зразумела, што яны нічым не «кіравалі»: у Х-м веку, напрыклад, князь ня прымае яшчэ удзелу і ў судзе. Толькі з ХI-га сталецьця князі пачынаюць пакрысе клапаціцца аб «парадку» ў тых гарадох, якія ўтварыліся пакрысе каля стаянак гандляроў нявольнікамі. Пісоўныя помнікі, якія дайшлі да нас, малююць іменна гарадзкі быт і гарадзкое жыцьцё. Насяленьне гэтых гарадоў было ня чыста славянскае, а вельмі мяшанае. Туды зьбіраліся гандляры і проста бягуны з розных краін, куды езьдзілі рускія купецкія караваны. Іменна гэта мяшанае насяленьне і атрымала раней за ўсё назву «Русі», - ад прозьвішча, якое фіны далі шведам, што наяжджалі у Фінляндыю цераз Бальтыцкае мора. Швэды складалі першы час пануючую клясу гэтага гарадскога насяленьня: іменьні першых князёў ды іх бліжэйшых памоцнікаў, баяр, усе швэцкія, як мы ўжо адзначалі. Грэцкія пісьменьнікі падаюць пекалькі тагочасных «рускіх» слоў, і ўce яны запазычаны з швэцкай мовы. Самое слова «князь» паходзіць ад швэцкага «конунг», а другое ўсім знаёмае слова «віцязь» ад такога самага швацкага «вікінг». Але большасьць гарадзкога насяленьня была славянская, і князі, з іх баярамі хутка сярод яго аславяніліся. У канцы Х-га веку ўсе князі маюць ужо славянскія іменьні (Сьвятаслаў, Уладзімер, Яраслаў і г. д.) і гавораць. не пашвэцку, а паславянску. Пра быт і звычаі гэтых першых «рускіх» людзей, жыхароў Ноўгараду, Кіева, Смаленску, Чарнігава, Пераяслаўля (гэта разам з Полацкам, які знаходзіўся крыху ў баку і знаходзіўся спачатку ў руках асобнай княжацкай сям'і, але таксама швэцкага паходжаньня, самыя старажытныя расійскія гарады, аб якіх мы ведаем), мы даведваемся больш за ўсё з так званай «Рускай Правды», зборніка судовых звычаяў, самыя старыя з якіх паўсталі ў Х-м веку, а канчаткова склалася «руская Правда» ў ХІІІ-м веку. Адгэтуль мы і даведваемся, што князь у Х-м веку яшча ня судзіў.<noinclude></noinclude> 09of4vfvm8sdf19i4yrdevn7ftxbemt 104 29478 87858 2022-08-17T06:00:10Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude> У Фларэнс нехапіла духу выйсці, калі яна ўбачыла бледную С'юзен у вестыбюлі, адкуль місіс Піпчын спяшалася яе прагнаць, і дзе Дыаген скакаў каля яе і, вельмі палохаючы місіс Піпчын, стараўся ўчапіцца зубамі ў яе бамбазінавыя спадніцы і тужліва завываў чуючы яе голас. Містэр Тутс, адданая і сумленная душа, у момант спыніў кабрыялет і абвясціў С'юзен Ніпер аб дадзеным яму даручэнні; у адказ на гэта паведамленне тая расплакалася яшчэ мацней. — Клянуся душой і целам, — сказаў містэр Тутс, садзячыся побач з ёй, — я вам спачуваю! Дапраўды, мне здаецца, што вы бадай ці разумееце свае пачуцці лепш, чым я. Я не магу ўявіць нічога больш жахлівага, чым неабходнасць расстацца з міс Домбі. Цяпер С'юзен аддалася свайму гору, і сапраўды шкада было пазіраць на яе. — Прашу вас, — сказаў містэр Тутс, — не патрэбна! Я ведаю, што цяпер рабіць. — Што, містэр Тутс? — запыталася С'юзен. — Паедзем да мяне і паабедаем перад вашым ад'ездам, — сказаў містэр Тутс. — Мая кухарка — вельмі шаноўная жанчына, дабрэйшая душа, і яна з радасцю аб вас паклапоціцца. С'юзен прыняла гэта прыязнае запрашэнне, і містэр Тутс адвёз яе да сябе на кватэру, дзе іх сустрэлі спамянутая матрона, якая зусім апраўдала яго рэкамендацыю, і Певень, які ў першую хвіліну, убачыўшы лэдзі ў экіпажы, падумаў, што нарэшце па яго парадзе містэр Домбі збіты з ног ударам, а міс Домбі шчасліва ўкрадзена. Пасля сытнага абеду, прапанаванага з вялікай гасціннасцю, С'юзен у другім кабрыялеце накіравалася ў кантору паштовых карэт; побач з ёй па-ранейшаму сядзеў містэр Тутс, а на козлах — Певень. Начная карэта, у якой павінна была ехаць С'юзен, ужо была запрэжана і павінна была вось-вось рушыць у дарогу. Містэр Тутс, пасадзіўшы яе, забавіўся ў нерашучасці ля акна, пакуль фурман збіраўся ўзлезці на козлы; пасля, стаўшы на падножку, ён адрывіста сказаў: — Паслухайце, С'юзен! Міс Домбі, ведаеце… — Так, сэр? — Як вы думаеце, яна магла-б… ведаеце… а? — Прабачце, містэр Тутс, — сказала Сюзен, — я вас не разумею. — Як вы думаеце, яна магла-б, ведаеце… не цяпер, а з часам… калі-небудзь… пака-а-ахаць мяне? Ну, вось! — сказаў няшчасны містэр Тутс. — О, не! — адказала С'юзен, ківаючы галавой, — я сказала-б, што ніколі. Ні-колі! — Дзякую вам! — сказаў містэр Тутс. — Гэта не мае ніякага значэння. Спакойнай ночы! Гэта не мае ніякага значэння, дзякую вам!<noinclude></noinclude> iqy9z0ee0m4z6xo332qgwrcx5eyde6m 0 29479 87859 2022-08-17T06:02:33Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Раздзел ХLІV. Разлука | аўтар = Чарльз Дыкенс | пераклад = | секцыя = Раман | арыгінал = | папярэдні = [[Домбі і сын/43|Раздзел ХLІІІ. Бяссонная ноч]] | наступны = [[Домбі і сын/45|Раздзел ХLV. Давераная асоба]] | дата = 1848 (пераклад 1938) |...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Раздзел ХLІV. Разлука | аўтар = Чарльз Дыкенс | пераклад = | секцыя = Раман | арыгінал = | папярэдні = [[Домбі і сын/43|Раздзел ХLІІІ. Бяссонная ноч]] | наступны = [[Домбі і сын/45|Раздзел ХLV. Давераная асоба]] | дата = 1848 (пераклад 1938) | анатацыі = }} <pages index="Домбі і сын.pdf" from="438" to="444" fromsection=ch44 /> i2yfb9ksv98b4dhegx2tq1xnrmw4kdf 87860 87859 2022-08-17T06:02:50Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Раздзел ХLІV. Разлука | аўтар = Чарльз Дыкенс | пераклад = | секцыя = Раман | арыгінал = | папярэдні = [[Домбі і сын/43|Раздзел ХLІІІ. Бяссонная ноч]] | наступны = [[Домбі і сын/45|Раздзел ХLV. Давераная асоба]] | дата = 1848 (пераклад 1938) | анатацыі = }} <pages index="Домбі і сын.pdf" from="438" to="445" fromsection=ch44 /> lprdy3fxjjbn91f8psh1ewcsskxs7kb 104 29480 87863 2022-08-17T06:24:58Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude> {{Цэнтар|'''''РАЗДЗЕЛ XLV'''''}} {{Цэнтар|'''''Давераная асоба.'''''}} Эдзіт выязджала ў той дзень адна і вярнулася дадому рана. Быў толькі пачатак адзінаццатай, калі яе экіпаж звярнуў на вуліцу, дзе яна жыла. Спыніўшыся ля пад'езда, яна збіралася выйсці, калі нейкі чалавек, ціха вышмыгнуўшы з вестыбюля і стоячы з голай галавою, прапанаваў ёй руку. Слугу ён адхіліў, і ёй нічога не аставалася, як абаперціся на яе, і тады яна пазнала, чыя гэта рука. — Як маецца ваш хворы, сэр? — запыталася яна з пагардлівай усмешкай. — Яму лепш, — адказаў Каркер. — Ён папраўляецца. Я развітаўся з ім на ноч. Яна нахіліла галаву і пачала падымацца па лесвіцы; ён пайшоў за ёю і сказаў, стоячы на ніжняй ступеньцы. — Пані! Магу я прасіць аб тым, каб вы прынялі мяне на адну хвіліну? Яна спынілася і азірнулася. — Цяпер позна, сэр, і я стомлена. У вас тэрміновая справа? — Надзвычай тэрміновая, — адказаў Каркер. — Калі ўжо мне пашанцавала сустрэць вас, дазвольце паўтарыць маю просьбу. Яна паглядзела ўніз, на яго пабліскваючыя зубы, а ён паглядзеў на яе, апранутую ў прыгожае плацце, і зноў падумаў аб тым, якая яна прыгожая. — Дзе міс Домбі? — гучна запыталася яна ў слугі. — У будуары, пані. — Правядзіце туды! — Прашу прабачэння! Пані! Місіс Домбі! — усклікнуў украдчывы і жвавы Каркер, у момант апынуўшыся побач з ёю. — Дазвольце папрасіць вас аб тым, каб міс Домбі пры гэтым не прысутнічала! Яна кінула на яго шпаркі позірк, але па-ранейшаму захоўвала спакой і стрыманасць. — Я хацеў-бы злітавацца над міс Домбі, — ціха сказаў Каркер, — і не даводзіць да яе ведама таго, што я маю сказаць. Ва ўсякім выпадку, я хацеў-бы, каб вы, пані, самі вырашылі, павінна яна аб гэтым ведаць ці не. Яна павольна адвяла позірк ад яго твара і, павярнуўшыся да слугі, сказала: — Правядзіце ў які-небудзь іншы пакой! Той павёў іх у гасціную, дзе адразу запаліў агонь і вышаў. Ні слова не было сказана, пакуль ён быў у пакоі. Эдзіт велічна села на канапу ля каміна, а містэр Каркер, трымаючы ў руцэ капялюш і не адрываючы вачэй ад каўра, стаяў перад ёю воддаль.<noinclude></noinclude> qmuhi1au1vz75vd6uq0oixfagnj2h79 104 29481 87864 2022-08-17T06:41:22Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude> — Перш чым выслухаць вас, сэр, — сказала Эдзіт, калі дзверы зачыніліся, — я хачу, каб вы мяне выслухалі. — Звернутыя да мяне словы місіс Домбі, — адказаў ён, — хоць-бы афарбаваныя незаслужаным дакорам, з'яўляюцца такім вялікім гонарам, што я з усёю гатоўнасцю падпарадкаваўся-б яе жаданню нават у тым выпадку, калі-б не быў яе слугой. — Калі той чалавек, аб якім вы ўспаміналі, сэр, — містэр Каркер падняў вочы, нібы жадаючы выказаць здзіўленне, але яна сустрэла яго позірк і прымусіла яго маўчаць, — даў вам якое-небудзь даручэнне да мяне, то не турбуйце яго перадаваць, бо я не буду слухаць. Бадай ці патрэбна мне пытацца, ці гэта прывяло вас сюды. Я чакала вас апошнія дні. — Маё няшчасце заключаецца ў тым, — адказаў ён, — што іменна гэта справа прывяла мяне сюды, зусім супроць майго жадання. Дазвольце вам сказаць, што я прышоў сюды яшчэ па адной справе. Аб першай ўжо гаварылася. — 3 ёю скончана, — сказала яна. — А калі-ж вы да яе вернецеся… — Няўжо місіс Домбі думае, што я вярнуся да яе насуперакі яе забароне? — сказаў Каркер, падышоўшы бліжэй. — Ці можа быць, што місіс Домбі, зусім не лічачыся з цяжкім маім становішчам, вырашыла не аддзяляць мяне ад майго кіраўніка і тым самым наўмысна ставіцца да мяне ў вышэйшай ступені несправядліва? — Сэр, — адказала Эдзіт, — чаму вы разыгрываеце гэту ролю перада мною, гаворыце мне аб каханні і пашане да майго мужа і робіце выгляд, нібы лічыце, што я шчасліва ў замустве і паважаю мужа? Як вы адважваецеся так зневажаць мяне, калі вам вядома — вядома не горш, чым ''мне'', сэр: я гэта бачыла ў кожным вашым позірку, чула ў кожным вашым слове, — што кахання паміж намі няма, ёсць агіда і пагарда, і што я ненавіджу яго наўрад ці менш, чым самую сябе, за тое, што належу яму? — Пані, — сказаў ён, — я ведаю, ведаў і да сёнешняга дня, што я не заслужыў вашай прыязнасці; ведаў я таксама і прычыну. Так, я ведаў прычыну. Вы так шчыра гаварылі са мною; я адчуваю такую палёгку, заслужыўшы вашага давер'я… — Давер'я, — паўтарыла яна з пагардай. Ён прапусціў гэта міма вушэй. — … што не буду і спрабаваць утаіць свае думкі. Так, я бачыў з самага пачатку, што вы не кахаеце містэра Домбі. Як магло-б узнікнуць гэта пачуццё паміж двума такімі рознымі людзьмі? Пасля я ўбачыў, што пачуццё больш моцнае, чым роўнадушнасць, зарадзілася ў вашым сэрцы — ды ці і магло быць інакш, калі прыняць пад увагу ваша становішча? Але ці належала мне ўзяць на сябе смеласць адкрыць вам тое, што я ведаў?<noinclude></noinclude> hpxw664ujtpniwl50bfsob0w0n2ko8z 104 29482 87865 2022-08-17T06:57:18Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude> — Ці належала вам, сэр, — адазвалася яна, — прыкідацца, быццам вы ўпэўнены ў адваротным, і дзёрзка паказваць мне на гэта з дня на дзень? — Так, пані, належала! — з запалам запярэчыў ён. — Калі-б я гэтага не рабіў, калі-б я рабіў інакш, я не гаварыў-бы з вамі так, як гавару цяпер. А я прадбачыў — хто мог лепш прадбачыць, бо хто ведае лепш пра містэра Домбі, чым я? — што, калі толькі ваш характар не будзе такім самым падатлівым і ўступчывым, як характар яго першай пакорлівай жонкі, а гэтаму я не верыў… Пакорлівая ўсмешка дала яму зразумець, што ён можа паўтарыць гэтыя словы. — А гэтаму, кажу, я не верыў, — так, я прадбачыў, што, напэўна, прыдзе час, калі такая згода, да якой мы цяпер прышлі, можа аказацца карыснай. — Карыснай каму, сэр? — абыякава запыталася яна. — Вам. Яна прыкусіла свае крывава-чырвоныя губы, але прадаўжала сачыць за ім тым-жа панурым, пільным позіркам. — Пані, — сказаў містэр Каркер з надзвычайнай пашанай і ўвагай, садзячыся ў крэсла побач з ёю, — навошта мне хістацца цяпер, калі я цалкам вам адданы, і не гаварыць шчыра? Было зусім натуральна, што лэдзі, якая мае такія надзвычайныя якасці, знойдзе магчымым змяніць характар свайго мужа — змяніць яго ў лепшы бок. — Гэта было ненатуральна для ''мяне,'' сэр, — засупярэчыла яна. — Такіх надзей і такіх намераў у мяне не было ніколі. — Было натуральна, прынамсі, — прадаўжаў ён, — што вы лічылі зусім магчымым жыць з містэрам Домбі ў якасці яго жонкі, не падначальваючыся яму і ў той-жа час не даходзячы да такіх рэзкіх сутычак. Але, пані, разважаючы такім чынам, вы не ведалі містэра Домбі (у чым і пераканаліся з таго часу). Вы не ведалі, які ён патрабавальны і які ён горды або, калі дазволіце так сказаць, як ён заняволен сваёю-ж уласнай велічнасцю і ідзе, упрэжаны ў сваю ўласную трыумфальную калясніцу, нібы ўючная жывёла, думаючы толькі аб тым, што гэта калясніца знаходзіцца за яго спіной і цягнуць яе патрэбна цераз усё і праз усё. Зубы яго асляпляльна бліснулі, калі ён злосна прадаўжаў: — Містэр Домбі сапраўды няздолен паставіцца з сапрэўднай увагай як да вас, так і да мяне. Параўнанне надзвычай рызыкоўнае — я яго зрабіў наўмысна, — але правільнае. Містэр Домбі, карыстаючыся паўнатой улады, папрасіў мяне — я гэта пачуў ад яго самога ўчора раніцой, — каб я быў пасярэднікам паміж ім і вамі, бо яму вядома, што вы непрыязна ставіцеся да мяне, але іменна праз мяне ён хоча пакараць вас за вашу ўпартасць. Вы можаце ўявіць, як пагарджае ён мною, як ён не дапускае магчымасці, што ў мяне ёсць нейкія асабістыя мае пачуцці або<noinclude></noinclude> egxoxqbxclg00udj4xixiphjnloljba 104 29483 87866 2022-08-17T07:14:03Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude>думкі, калі ён проста мне гаворыць, што мне дадзена гэтае даручэнне. Вам вядома, з якой абыякавасцю ён ставіцца да вашых пачуццяў, калі пагражае прыслаць да вас такога вестуна. І вы, вядома, не забыліся, што ён ужо рабіў гэта. Яна па-ранейшаму сачыла за ім уважліва. — Аб усім гэтым я напамінаю вам не дзеля таго, каб, пашырыць прорву паміж вамі і містэрам Домбі, пані… божа збаў! Якая была-б мне ад гэтага карысць!.. але толькі з мэтай паказаць, як безнадзейна было-б унушаць містэру Домбі думку, што патрэбна яшчэ з некім лічыцца. Думаю, што мы, асобы, якія яго акружаюць і займаюць тое або іншае становішча, зрабілі сваю справу, умацаваўшы гэты пункт яго гледжання; але калі-б не зрабілі гэтага мы, гэта зрабілі іншыя — інакш яны не былі-б пры ім; і так было заўсёды, з самага яго нараджэння. Карацей кажучы, містэру Домбі даводзілася мець справу толькі з тымі, хто быў яму паслухмяны і залежаў ад яго, хто апускаўся на калені і схіляў перад ім галаву. Ён ніколі не ведаў, што азначае мець справу з абуранай гордасцю і вялікім гневам, якія паўсталі супроць яго. — Але ён пазнае гэта цяпер! — здавалася, сказала яна, хоць губы яе аставаліся сціснутымі, а позірк нерухомым. — Пані, — прадаўжаў ён, — я з гэтым скончыў. Вашы перакананні, такія глыбокія і, у гэтым я не сумняваюся, такія непахісныя, — апошнія словы ён прамовіў павольна і вельмі выразна, — што я амаль баюся зноў выклікаць ваша нездавальненне. Але я павінен сказаць, што, не гледзячы на яго недахопы і поўную маю асвядомленасць аб іх, я паступова прывык да містэра Домбі і навучыўся паважаць яго. Верце мне, я гэта гавару не для таго, каб выхваляцца пачуццём, якое такое чужое вашаму і зусім не выклікае вашай сімпатыі, — о, як гэта было красамоўна і ясна сказана — але для таго, каб запэўніць вас, якім адданым вашым слугой з'яўляюся я пры такіх сумных акалічнасцях і з якім абурэннем стаўлюся да тае ролі, якую мяне прымушаюць выконваць! Яна як быццам баялася адарваць ад яго позірк. — Позна ўжо, — памаўчаўшы, сказаў Каркер, — а вы стомлены, як вы казалі! Але я павінен памятаць, што ў мяне ёсць да вас яшчэ адна справа. Я вам павінен параіць, я павінен упрашваць вас — для гэтага ў мяне ёсць важныя прычыны, — настойліва ўпрашваць аб тым, каб вы былі асцярожны, праяўляючы свой удзел да міс Домбі. — Асцярожная! Што вы хочаце гэтым сказаць? — Старайцеся не праяўляць вельмі вялікай прывязанасці да гэтай маладой лэдзі. — Вельмі вялікай прывязанасці, сэр! — усклікнула Эдзіт, нахмурыўшы свой шырокі лоб і падняўшыся з месца. — Хто можа меркаваць аб маёй прывязанасці або вымяраць яе? Вы?<noinclude></noinclude> devz63uv2s6d04uqrhk3xj777hxpgdk 104 29484 87867 2022-08-17T07:29:58Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude> — Не я гэта раблю. — Ён быў збянтэжаны або прытварыўся збянтэжаным. — А хто-ж? — Няўжо вы не можаце адгадаць, хто? — Я не хачу адгадваць, — адказала яна. — Пані, — сказаў ён пасля нядоўгага вагання; яны ўсё яшчэ пазіралі адзін на аднаго таксама, як і раней, — я знаходжуся у цяжкім становішчы. Вы мне сказалі, што не жадаеце атрымліваць цераз мяне ніякіх паведамленняў, і вы рашуча забаранілі мне варочацца да гэтага прадмета; але гэтыя два прадметы, як я ўбачыў, вельмі цесна звязаны, і калі вас не задаволіць такая няясная перасцярога, якая зыходзіць ад таго, хто цяпер мае гонар карыстацца вашым давер'ем, хоць яму давялося папярэдне заслужыць сабе вашу няласку, то я павінен парушыць накладзеную вамі забарону. — Вам вядома, што вы можаце гэта зрабіць, сэр, — сказала Эдзіт. — Можаце парушыць яе. Якая бледная, якая трапяткая, якая ўсхваляваная! Так, значыцца, ён не памыліўся, разлічваючы на эфект! — Яго распараджэнні, — сказаў ён, — ускладалі на мяне абавязак паведаміць вам, што вашы паводзіны ў адносінах да міс Домбі яму не спадабаюцца. Што яны цягнуць за сабою параўнанні, не спрыяючыя для яго. Што ён жадае гэта змяніць; калі вы паставіцеся да гэтага сур'ёзна, ён упэўнен, што так і будзе; бо, заўсёды праяўляючы сваю прывязанасць да яе, вы не зробіце ёй дабра. — Гэта пагроза? — запыталася яна. — Гэта пагроза, — адказаў ён нячутна, а голасна прамовіў. — Але яна накіравана не супроць ''вас.'' Ганарлівая, статная, велічная, такой яна стаяла перад ім, пазірала на яго шырока раскрытымі бліскучымі вачыма, усміхалася з пагардай і горыччу — і раптам панікла, як быццам зямля пад нагамі ў яе правалілася, і ўпала-б на падлогу, калі-б ён не падтрымаў яе. Яна адштурхнула яго, як толькі ён дакрануўся да яе, і, адступіўшыся назад, зноў стаяла перад ім з выцягненай рукой. — Калі ласка, пакіньце мяне! Не гаварыце больш нічога сёння. — Я буду заходзіць сюды заўсёды — наведваць яго, а таксама і па справах. Дазвольце мне пабачыцца з вамі яшчэ раз, параіцца, што рабіць, і даведацца пра вашы жаданні. Яна паказала яму на дзверы. — Я нават не магу вырашыць, ці сказаць яму, што я ўжо гаварыў з вамі, ці няхай ён лічыць, што я адклаў гэту размову з прычыны нязручнага выпадку, або па іншай прычыне. Неабходна, каб вы хутчэй далі мне магчымасць параіцца з вамі.<noinclude></noinclude> tm7x99z01d8ajrk672ll3mpbo3njfhc 104 29485 87868 2022-08-17T07:57:07Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude> — Калі захочаце, толькі не цяпер, — адказала яна. — Вы зразумееце, калі я захачу ўбачыць вас, што міс Домбі не павінна пры гэтым прысутнічаць і што я прашу аб спатканні як чалавек, які мае шчасце карыстацца вашым давер'ем і прыходзіць, каб аказаць вам пасільную дапамогу і, магчыма, не раз адхіліць бяду ад яе. Па-ранейшаму пазіраючы на яго, нібы яўна баючыся хоць-бы на секунду адвесці пільны погляд, яна адказала згодліва і зноў папрасіла яго выйсці. {{Цэнтар|'''''РАЗДЗЕЛ XLVI'''''}} {{Цэнтар|'''''Апазнанне і размышленні.'''''}} Сярод многіх нязначных змен, якія адбываліся ў гэты час у жыцці і звычках містэра Каркера, найбольш выдатнай была тая надзвычайная стараннасць, з якой ён займаўся справамі, і тая ўвага, якую ён удзяляў кожнай дробязі, што датычыла добра яму вядомых аперацый фірмы. Заўсёды ў такіх выпадках дзейны і праніклівы, ён цяпер узмацніў у дваццаць разоў сваю рысіную пільнасць. Часта, калі адыходзілі ўсе клеркі, канторы аставаліся цёмнымі і пустымі і ўсе дзелавыя ўстановы замыкаліся, містэр Каркер, якому адкрыта была ўся анатомія незгараемай касы, вывучаў таямніцы кніг і папер з цярплівай настойлівасцю чалавека, які даследуе найтанчэйшыя нервы і фібры прадмета. Такую-ж узмоцненую і напружаную ўвагу, з якой містэр Каркер займаўся справамі фірмы, аддаваў ён і сваім уласным аперацыям. Не будучы кампаньёнам у справе — да гэтага часу гэтым гонарам карысталіся толькі наследнікі вялікага імя Домбі, — ён атрымліваў пэўны процант з усіх здзелак; але апрача гэтага ён раздзяляў разам з фірмай магчымасць выгадна змяшчаць грошы, і таму дробная рыбіца, якая акружала буйных кітоў гандлёвых аперацый з Усходам, лічыла яго багатым чалавекам. Аднак, гэтыя клопаты ніколі не перашкаджалі містэру Каркеру сачыць за сваім начальнікам і аставацца бездакарна чыстым, акуратным, ліслівым, заховаўючым усе ўласцівасці ката. Можна было гаварыць не столькі аб яго звычках, што змяніліся, колькі аб тым, што адчувалася ў ім нейкае напружанне. Адзіная рэзкая змена заключалася ў тым, што, праязджаючы па вуліцах, яго апаноўвала глыбокае задуменне, што нагадвала тое задуменне, у якім ён ад'ехаў ад дома містэра Домбі ў тую раніцу, калі з гэтым джэнтльменам здарылася няшчасце. Ён машынальна ўнікаў усіх перашкод на сваім<noinclude></noinclude> m0hmjkmqqap0mp0fu3ujjcp1n13k2qm 87894 87868 2022-08-17T09:31:56Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude><section begin="ch45"/>— Калі захочаце, толькі не цяпер, — адказала яна. — Вы зразумееце, калі я захачу ўбачыць вас, што міс Домбі не павінна пры гэтым прысутнічаць і што я прашу аб спатканні як чалавек, які мае шчасце карыстацца вашым давер'ем і прыходзіць, каб аказаць вам пасільную дапамогу і, магчыма, не раз адхіліць бяду ад яе. Па-ранейшаму пазіраючы на яго, нібы яўна баючыся хоць-бы на секунду адвесці пільны погляд, яна адказала згодліва і зноў папрасіла яго выйсці. <section end="ch45"/> <section begin="ch46"/>{{Цэнтар|'''''РАЗДЗЕЛ XLVI'''''}} {{Цэнтар|'''''Апазнанне і размышленні.'''''}} Сярод многіх нязначных змен, якія адбываліся ў гэты час у жыцці і звычках містэра Каркера, найбольш выдатнай была тая надзвычайная стараннасць, з якой ён займаўся справамі, і тая ўвага, якую ён удзяляў кожнай дробязі, што датычыла добра яму вядомых аперацый фірмы. Заўсёды ў такіх выпадках дзейны і праніклівы, ён цяпер узмацніў у дваццаць разоў сваю рысіную пільнасць. Часта, калі адыходзілі ўсе клеркі, канторы аставаліся цёмнымі і пустымі і ўсе дзелавыя ўстановы замыкаліся, містэр Каркер, якому адкрыта была ўся анатомія незгараемай касы, вывучаў таямніцы кніг і папер з цярплівай настойлівасцю чалавека, які даследуе найтанчэйшыя нервы і фібры прадмета. Такую-ж узмоцненую і напружаную ўвагу, з якой містэр Каркер займаўся справамі фірмы, аддаваў ён і сваім уласным аперацыям. Не будучы кампаньёнам у справе — да гэтага часу гэтым гонарам карысталіся толькі наследнікі вялікага імя Домбі, — ён атрымліваў пэўны процант з усіх здзелак; але апрача гэтага ён раздзяляў разам з фірмай магчымасць выгадна змяшчаць грошы, і таму дробная рыбіца, якая акружала буйных кітоў гандлёвых аперацый з Усходам, лічыла яго багатым чалавекам. Аднак, гэтыя клопаты ніколі не перашкаджалі містэру Каркеру сачыць за сваім начальнікам і аставацца бездакарна чыстым, акуратным, ліслівым, заховаўючым усе ўласцівасці ката. Можна было гаварыць не столькі аб яго звычках, што змяніліся, колькі аб тым, што адчувалася ў ім нейкае напружанне. Адзіная рэзкая змена заключалася ў тым, што, праязджаючы па вуліцах, яго апаноўвала глыбокае задуменне, што нагадвала тое задуменне, у якім ён ад'ехаў ад дома містэра Домбі ў тую раніцу, калі з гэтым джэнтльменам здарылася няшчасце. Ён машынальна ўнікаў усіх перашкод на сваім <section end="ch46"/><noinclude></noinclude> an6e16v6e3iv5z4bmeb7dpatle4j584 104 29486 87872 2022-08-17T08:20:38Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude>шляху і, здавалася, не бачыў і не чуў нічога аж да моманту прыезду на месца назначэння, калі якая-небудзь выпадковасць або намаганні не адцягвалі яго ад думак. Праязджаючы аднойчы ступою на сваім белым кані ў напрамку да канторы Домбі і Сына, ён таксама не заўважаў двух пар зыркіх жаночых вачэй, як і прыкаваных да яго круглых вачэй Роба Тачыльшчыка, які, чакаючы яго — у доказ сваёй пунктуальнасці — за квартал да ўмоўленага месца, дарэмна дакранаўся зноў і зноў да свайго капялюша, каб прыцягнуць увагу, і бег трушком побач са сваім гаспадаром, гатовы падтрымліваць страмёны, як толькі той захоча спешыцца. — Глядзіце, вось ён едзе! — усклікнула адна з двух жанчын, вельмі старая, выцягваючы высахшую руку, каб паказаць на яго сваёй спадарожніцы, маладой жанчыне, якая стаяла каля яе, схаваўшыся за вароты. Дачка місіс Браун адразу выглянула, куды паказала місіс Браун; гневам і прагай помсты дыхаў яе твар. — Я ніколі не думала, што ўбачу яго яшчэ раз, — ціха сказала яна, — але, бадай, добра, што я яго ўбачыла. Так, бачу. Бачу! — Не змяніўся! — сказала старая, кідаючы злосны позірк. — ''Яму'' мяняцца! — адазвалася другая жанчына. — З-за чаго? Хіба ''ён'' пакутаваў? Я змянілася за дваццаць чалавек. Няўжо гэтага недастаткова? — Глядзіце, як ён едзе! — прамармытала старая, сочачы пачырванелымі вачыма за сваёй дачкой. — Такі спакойны, і які прыбраны, едзе конна, а мы тут стаім у гразі… — І з гразі вышлі, — нецярпліва перапыніла дачка. — Мы — гразь пад капытамі яго каня. Чым іншым маглі-б мы быць? Праводзячы яго напружаным позіркам, яна таропка адмахнулася рукой, калі старая паспрабавала ёй адказаць, як быццам нават гук голасу перашкаджаў ёй глядзець. Маці, прыглядаючыся да яе, а не да яго, не сказала ні слова, пакуль гарачы позірк жанчыны не згас і яна не ўздыхнула глыбока, нібы адчула палёгку, калі яго ўжо было не відаць. — Любачка! — сказала тады старая. — Эліс! Красуня! Элі! — Яна асцярожна тузянула яе за рукаў, каб прыцягнуць яе ўвагу. — Няўжо вы яму дазволіце так вось прагульвацца, калі вы можаце выціснуць з яго грошы? Дачушка, ды гэта-ж грэшна! — Хіба я вам не гаварыла, што не вазьму ад яго грошай? — запярэчыла яна. — І няўжо вы да гэтага часу мне не верыце? Хіба я ўзяла грошы ад яго сястры? Хіба я дакрануся хаця-б да аднаго пені, калі ведаю, што ён прайшоў праз яго белыя рукі?.. Так, дакранулася-б, калі-б магла атруціць гэту манету і адаслаць назад да яго! Супакойцеся, матуля, і пойдзем адсюль.<noinclude></noinclude> ctcua1sxgvedzcekzyyzj0bgu929io8 102 29487 87875 2022-08-17T08:32:53Z Gleb Leo 2440 Новая старонка: «{{Пра аўтара |Імёны = Аляксандр |Прозвішча = Махноўскі |Варыянты імёнаў = Аляксандар Махноўскі |Выява = А. Махноўскі.jpg |ДН = 24 верасня 1902 |Месца нараджэння = Дзвінск, Дзвінскі павет, Віцебская губерня, Расійская імперыя |ДС = 19 к...» wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара |Імёны = Аляксандр |Прозвішча = Махноўскі |Варыянты імёнаў = Аляксандар Махноўскі |Выява = А. Махноўскі.jpg |ДН = 24 верасня 1902 |Месца нараджэння = Дзвінск, Дзвінскі павет, Віцебская губерня, Расійская імперыя |ДС = 19 кастрычніка 1967 (65 гадоў) |Месца смерці = ЗША |Апісанне = беларускі настаўнік, грамадскі дзеяч |Іншае = {{Ахоўваецца аўтарскім правам/аўтар}} |Вікіпедыя = Аляксандр Махноўскі |Вікіпедыя2 = Алесь Махноўскі |Вікіцытатнік = |Вікісховішча = Category:Alieś Machnoŭski |Вікіліўр = |ЭСБЕ = |Google = |Катэгорыя = Алесь Махноўскі |Першая літара прозвішча = М }} == Творы == {{Усе творы|Публіцыстыка Алеся Махноўскага}} * [[Веда/1951/2/Пра другі наш назоў «Літва»|Пра другі наш назоў «Літва»]] // {{Fine|[[Веда (часопіс)|Веда]]. — Люты-сакавік 1952. — [[Веда/1951/2|№2]]}} {{PD-US-no-renewal}} {{PD-Беларусь}} [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Беларускія грамадскія дзеячы]] [[Катэгорыя:Педагогі]] [[Катэгорыя:Публіцысты]] [[Катэгорыя:Беларусы ў ЗША]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] c7pdueumotnizfcaw7jjds5ojymx2zw 87882 87875 2022-08-17T08:52:06Z Gleb Leo 2440 /* Творы */ wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара |Імёны = Аляксандр |Прозвішча = Махноўскі |Варыянты імёнаў = Аляксандар Махноўскі |Выява = А. Махноўскі.jpg |ДН = 24 верасня 1902 |Месца нараджэння = Дзвінск, Дзвінскі павет, Віцебская губерня, Расійская імперыя |ДС = 19 кастрычніка 1967 (65 гадоў) |Месца смерці = ЗША |Апісанне = беларускі настаўнік, грамадскі дзеяч |Іншае = {{Ахоўваецца аўтарскім правам/аўтар}} |Вікіпедыя = Аляксандр Махноўскі |Вікіпедыя2 = Алесь Махноўскі |Вікіцытатнік = |Вікісховішча = Category:Alieś Machnoŭski |Вікіліўр = |ЭСБЕ = |Google = |Катэгорыя = Алесь Махноўскі |Першая літара прозвішча = М }} == Творы == {{Усе творы|Публіцыстыка Алеся Махноўскага}} * [[Веда (часопіс)/1951/2/Пра другі наш назоў «Літва»|Пра другі наш назоў «Літва»]] // {{Fine|[[Веда (часопіс)|Веда]]. — Люты-сакавік 1952. — [[Веда (часопіс)/1951/2|№2]]}} {{PD-US-no-renewal}} {{PD-Беларусь}} [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Беларускія грамадскія дзеячы]] [[Катэгорыя:Педагогі]] [[Катэгорыя:Публіцысты]] [[Катэгорыя:Беларусы ў ЗША]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] 7ijjghsulmv6oqyo2vbt6u5gw9rfba9 104 29488 87877 2022-08-17T08:43:16Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude> — А ён такі багаты! — прамармытала старая. — А мы такія бедныя! — Бедныя, бо не можам адплаціць яму за тое зло, якое нам зрабіў, — адказала дачка. — Няхай ён дасць мне такія сродкі, і я іх прыму ад яго і скарыстаю іх. Пойдзем! Няма ніякага сэнсу пазіраць на яго каня. Пойдзем, матуля! Але старая, для якой Роб Тачыльшчык, які варочаўся па вуліцы і вёў на повадзе каня без конніка, здавалася, уяўляў інтарэс сам сабою, пазірала на гэтага юнака з надзвычайнай увагай і, вышаўшы з-за варот якраз у той момант, калі ён праходзіў міма, кранула яго за плячо. — Ды дзе-ж гэта быў увесь час мой вясёлы Роб? — запыталася яна, калі ён азірнуўся. Вясёлы Роб, чыя вясёласць пачала змяншацца пасля такога віншавання, здаваўся вельмі засмучаным і са слязамі на вачах сказаў: — Ох, місіс Браун, чаму вы не хочаце пакінуць у спакоі беднага хлапца, калі ён сумленна зарабляе грошы і трымаецца прыстойна? Навошта вы шкодзіце добрай рэпутацыі хлапца, загаварваючы з ім на вуліцы, калі ён вядзе каня свайго гаспадара ў прыгожыя стайні, каня, якога, каб была ''ваша'' воля, вы-б прадалі для кармлення катоў і сабак? А я спадзяваўся, — дадаў Тачыльшчык, гаворачы апошнюю фразу і як-бы падводзячы вынік усім прычыненым яму крыўдам, — што вы ўжо даўным-даўно памерлі! — Дык вось як ён гаворыць са мною, якая ведала яго шмат тыдняў і месяцаў, мая любая! — усклікнула старая, звяртаючыся да дачкі. — Са мною, якая шмат разоў вызваляла яго, абараняючы ад усякіх валацуг — ахвотнікаў да галубоў і аматараў птушак! — Будзьце ласкавы, місіс Браун, не чапайце птушак! — з вялікай трывогай усклікнуў Роб. — Мне здаецца, хлапцу лепш мець справу з ільвамі, чым з гэтымі маленькімі птушачкамі, бо яны заўсёды ўзлятаюць перад яго носам, калі ён менш за ўсё пра іх думае. Ну, як маецеся і што вам патрэбна? — Вы толькі паслухайце, любачка, як ён размаўляе са старой прыяцелькай! — сказала місіс Браун, зноў звяртаючыся да дачкі. — Але хто-небудзь з яго старых сябраў будзе не такім цярплівым, як я. Калі-б я расказала сяму-таму, каго ён ведае і з кім ён меў справу, прарабляючы розныя штукі, дзе можна яго знайсці… — Няўжо вы не можаце трымаць язык за зубамі, місіс Браун? — перапыніў злашчасны Тачыльшчык, шпарка азіраючыся, нібы спадзяваўся ўбачыць тут, побач, асляпляючыя зубы свайго гаспадара. — Які цудоўны конік! — сказала старая, пагладжваючы шыю коніка.<noinclude></noinclude> ex0dgdg8blnjzhyocnxb0tm5w15rho0 0 29489 87878 2022-08-17T08:46:31Z Gleb Leo 2440 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Пра другі наш назоў «Літва» | аўтар = Алесь Махноўскі | год = 1952 | крыніца = [https://kamunikat.org/usie_czasopisy.html?pubid=17642 Часопіс «Веда», № 2, люты-сакавік 1951 г., б. 56-57] | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Публіцыстыка | папярэдні = | наступны...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Пра другі наш назоў «Літва» | аўтар = Алесь Махноўскі | год = 1952 | крыніца = [https://kamunikat.org/usie_czasopisy.html?pubid=17642 Часопіс «Веда», № 2, люты-сакавік 1951 г., б. 56-57] | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Публіцыстыка | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} {{цэнтар|'''Пра другі наш назоу «Літва».'''|памер=140%}} {{цэнтар|(Ліст у рэдакцыю).}} {{Выроўніваньне-пачатак}} {{Водступ|2|em}}Апошні час я прыходжу да перакананьня, што назоў «Літва» павінен-бы быць нашымі гісторыкамі й палітыкамі больш папулярызаваны і што гэта і з палітычнага гледзішча нам ня шкодзіла-б, а, наадварот, памагала-б. Я думаю, я перакананы, што борзда прыйдзе тый час, калі ўвесь наш народ на першым конґрэсе ў Бацькаўшчыне задумаецца над гаспадарствавым назовам. І нічога лепшага ня знойдзе, як назоў «Літва». Гэта-ж адраджэньне нашае магутнае гісторыі! {{Водступ|2|em}}Ужо й цяпер мы ўсе адчуваем, што «Беларус» альбо «туташні» нам не падыходзяць. [[Аўтар:Вацлаў Ластоўскі|Ластоўскі]] й Вы і цэлы сьцяг іншых рабілі спробы шукаць у мінуласьці іншы назоў — «Крывічы». Дарма што на гэтыя «Крывічы» кінулася цэлае «зарубежжа», дарма што й «незалежнікаў» частка не згадзілася зь ім, але «шуканьнікі чыстай праўды» ўжо гэтым шуканьням першыя паказалі ўсёй грамадзе патрэбу зьмены назову. І тут можна не згадзіцца з тым ці іншым назовам, але ніяк ня можна не згадзіцца з асноўнай думкаю аб патрэбе зьмены назову. Ніяк ня можна й не павінна няпрыхільна ставіцца да грудка, шукаючага выхаду ў сучасным палажэньню. Гэты грудок сваю справу зрабіў і думку аб патрэбе зьмены назову пасунуў наперад. {{Водступ|2|em}}Я думаю, што пытаньне пра назоў «Літва» не паўстала адно таму, што Беларусы надта сарамлівыя і калі бачаць, што ў іх хтось прысабечыў нешта, дык толькі кажуць: «Няхай сабе, што-ж ты парадзіш!?» Гэта не благая рыса, але я перакананы, што ў сучасны мамэнт мы павінны заганарыцца і ўзяць тое, што нам подле гістарычнага права належыла й належа. «Літва» — наш назоў, і нікому мы яго не аддамо. Тое самое і з эмблемамі. Нашага гэрбу мы ня будзем перарабляць, дарма што і Лятувісы яго ўжываюць. {{Выроўніваньне-канец}} {{Калёнтытул|right='''А. Махноўскі.'''}} {{PD-US-no-renewal}} [[Катэгорыя:Публіцыстыка Алеся Махноўскага]] [[Катэгорыя:Творы 1952 года]] loqb6hzjnzd2und6vt0uyie8cpnf41j 87880 87878 2022-08-17T08:51:38Z Gleb Leo 2440 Gleb Leo перанёс старонку [[Веда/1951/2/Пра другі наш назоў «Літва»]] у [[Веда (часопіс)/1951/2/Пра другі наш назоў «Літва»]], не пакінуўшы перасылкі wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Пра другі наш назоў «Літва» | аўтар = Алесь Махноўскі | год = 1952 | крыніца = [https://kamunikat.org/usie_czasopisy.html?pubid=17642 Часопіс «Веда», № 2, люты-сакавік 1951 г., б. 56-57] | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Публіцыстыка | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} {{цэнтар|'''Пра другі наш назоу «Літва».'''|памер=140%}} {{цэнтар|(Ліст у рэдакцыю).}} {{Выроўніваньне-пачатак}} {{Водступ|2|em}}Апошні час я прыходжу да перакананьня, што назоў «Літва» павінен-бы быць нашымі гісторыкамі й палітыкамі больш папулярызаваны і што гэта і з палітычнага гледзішча нам ня шкодзіла-б, а, наадварот, памагала-б. Я думаю, я перакананы, што борзда прыйдзе тый час, калі ўвесь наш народ на першым конґрэсе ў Бацькаўшчыне задумаецца над гаспадарствавым назовам. І нічога лепшага ня знойдзе, як назоў «Літва». Гэта-ж адраджэньне нашае магутнае гісторыі! {{Водступ|2|em}}Ужо й цяпер мы ўсе адчуваем, што «Беларус» альбо «туташні» нам не падыходзяць. [[Аўтар:Вацлаў Ластоўскі|Ластоўскі]] й Вы і цэлы сьцяг іншых рабілі спробы шукаць у мінуласьці іншы назоў — «Крывічы». Дарма што на гэтыя «Крывічы» кінулася цэлае «зарубежжа», дарма што й «незалежнікаў» частка не згадзілася зь ім, але «шуканьнікі чыстай праўды» ўжо гэтым шуканьням першыя паказалі ўсёй грамадзе патрэбу зьмены назову. І тут можна не згадзіцца з тым ці іншым назовам, але ніяк ня можна не згадзіцца з асноўнай думкаю аб патрэбе зьмены назову. Ніяк ня можна й не павінна няпрыхільна ставіцца да грудка, шукаючага выхаду ў сучасным палажэньню. Гэты грудок сваю справу зрабіў і думку аб патрэбе зьмены назову пасунуў наперад. {{Водступ|2|em}}Я думаю, што пытаньне пра назоў «Літва» не паўстала адно таму, што Беларусы надта сарамлівыя і калі бачаць, што ў іх хтось прысабечыў нешта, дык толькі кажуць: «Няхай сабе, што-ж ты парадзіш!?» Гэта не благая рыса, але я перакананы, што ў сучасны мамэнт мы павінны заганарыцца і ўзяць тое, што нам подле гістарычнага права належыла й належа. «Літва» — наш назоў, і нікому мы яго не аддамо. Тое самое і з эмблемамі. Нашага гэрбу мы ня будзем перарабляць, дарма што і Лятувісы яго ўжываюць. {{Выроўніваньне-канец}} {{Калёнтытул|right='''А. Махноўскі.'''}} {{PD-US-no-renewal}} [[Катэгорыя:Публіцыстыка Алеся Махноўскага]] [[Катэгорыя:Творы 1952 года]] loqb6hzjnzd2und6vt0uyie8cpnf41j 87885 87880 2022-08-17T08:53:42Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Пра другі наш назоў «Літва» | аўтар = Алесь Махноўскі | год = 1951 | крыніца = [https://kamunikat.org/usie_czasopisy.html?pubid=17642 Часопіс «Веда», № 2, люты-сакавік 1951 г., б. 56-57] | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Публіцыстыка | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} {{цэнтар|'''Пра другі наш назоу «Літва».'''|памер=140%}} {{цэнтар|(Ліст у рэдакцыю).}} {{Выроўніваньне-пачатак}} {{Водступ|2|em}}Апошні час я прыходжу да перакананьня, што назоў «Літва» павінен-бы быць нашымі гісторыкамі й палітыкамі больш папулярызаваны і што гэта і з палітычнага гледзішча нам ня шкодзіла-б, а, наадварот, памагала-б. Я думаю, я перакананы, што борзда прыйдзе тый час, калі ўвесь наш народ на першым конґрэсе ў Бацькаўшчыне задумаецца над гаспадарствавым назовам. І нічога лепшага ня знойдзе, як назоў «Літва». Гэта-ж адраджэньне нашае магутнае гісторыі! {{Водступ|2|em}}Ужо й цяпер мы ўсе адчуваем, што «Беларус» альбо «туташні» нам не падыходзяць. [[Аўтар:Вацлаў Ластоўскі|Ластоўскі]] й Вы і цэлы сьцяг іншых рабілі спробы шукаць у мінуласьці іншы назоў — «Крывічы». Дарма што на гэтыя «Крывічы» кінулася цэлае «зарубежжа», дарма што й «незалежнікаў» частка не згадзілася зь ім, але «шуканьнікі чыстай праўды» ўжо гэтым шуканьням першыя паказалі ўсёй грамадзе патрэбу зьмены назову. І тут можна не згадзіцца з тым ці іншым назовам, але ніяк ня можна не згадзіцца з асноўнай думкаю аб патрэбе зьмены назову. Ніяк ня можна й не павінна няпрыхільна ставіцца да грудка, шукаючага выхаду ў сучасным палажэньню. Гэты грудок сваю справу зрабіў і думку аб патрэбе зьмены назову пасунуў наперад. {{Водступ|2|em}}Я думаю, што пытаньне пра назоў «Літва» не паўстала адно таму, што Беларусы надта сарамлівыя і калі бачаць, што ў іх хтось прысабечыў нешта, дык толькі кажуць: «Няхай сабе, што-ж ты парадзіш!?» Гэта не благая рыса, але я перакананы, што ў сучасны мамэнт мы павінны заганарыцца і ўзяць тое, што нам подле гістарычнага права належыла й належа. «Літва» — наш назоў, і нікому мы яго не аддамо. Тое самое і з эмблемамі. Нашага гэрбу мы ня будзем перарабляць, дарма што і Лятувісы яго ўжываюць. {{Выроўніваньне-канец}} {{Калёнтытул|right='''А. Махноўскі.'''}} {{PD-US-no-renewal}} [[Катэгорыя:Публіцыстыка Алеся Махноўскага]] [[Катэгорыя:Творы 1951 года]] 8zexufvnndu506tg5g0bsgsxl93y4yy 87887 87885 2022-08-17T08:58:10Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Пра другі наш назоў «Літва» | аўтар = Алесь Махноўскі | год = 1951 | крыніца = [https://kamunikat.org/usie_czasopisy.html?pubid=17642 Часопіс «Веда», № 2, люты-сакавік 1951 г., б. 56-57] | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Публіцыстыка | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} {{цэнтар|'''Пра другі наш назоу «Літва»'''|памер=140%}} {{цэнтар|(Ліст у рэдакцыю).}} {{Выроўніваньне-пачатак}} {{Водступ|2|em}}Апошні час я прыходжу да перакананьня, што назоў «Літва» павінен-бы быць нашымі гісторыкамі й палітыкамі больш папулярызаваны і што гэта і з палітычнага гледзішча нам ня шкодзіла-б, а, наадварот, памагала-б. Я думаю, я перакананы, што борзда прыйдзе тый час, калі ўвесь наш народ на першым конґрэсе ў Бацькаўшчыне задумаецца над гаспадарствавым назовам. І нічога лепшага ня знойдзе, як назоў «Літва». Гэта-ж адраджэньне нашае магутнае гісторыі! {{Водступ|2|em}}Ужо й цяпер мы ўсе адчуваем, што «Беларус» альбо «туташні» нам не падыходзяць. [[Аўтар:Вацлаў Ластоўскі|Ластоўскі]] й Вы і цэлы сьцяг іншых рабілі спробы шукаць у мінуласьці іншы назоў — «Крывічы». Дарма што на гэтыя «Крывічы» кінулася цэлае «зарубежжа», дарма што й «незалежнікаў» частка не згадзілася зь ім, але «шуканьнікі чыстай праўды» ўжо гэтым шуканьням першыя паказалі ўсёй грамадзе патрэбу зьмены назову. І тут можна не згадзіцца з тым ці іншым назовам, але ніяк ня можна не згадзіцца з асноўнай думкаю аб патрэбе зьмены назову. Ніяк ня можна й не павінна няпрыхільна ставіцца да грудка, шукаючага выхаду ў сучасным палажэньню. Гэты грудок сваю справу зрабіў і думку аб патрэбе зьмены назову пасунуў наперад. {{Водступ|2|em}}Я думаю, што пытаньне пра назоў «Літва» не паўстала адно таму, што Беларусы надта сарамлівыя і калі бачаць, што ў іх хтось прысабечыў нешта, дык толькі кажуць: «Няхай сабе, што-ж ты парадзіш!?» Гэта не благая рыса, але я перакананы, што ў сучасны мамэнт мы павінны заганарыцца і ўзяць тое, што нам подле гістарычнага права належыла й належа. «Літва» — наш назоў, і нікому мы яго не аддамо. Тое самое і з эмблемамі. Нашага гэрбу мы ня будзем перарабляць, дарма што і Лятувісы яго ўжываюць. {{Выроўніваньне-канец}} {{Калёнтытул|right='''А. Махноўскі.'''}} {{Выроўніваньне-пачатак}} {{Водступ|2|em}}'''Рэдакцыя «Веды» ўважае, што ані ня шкодзе, калі адныя з нас будуць пашыраць назоў «Крывічы», а другія «Літва», бо абодва назовы нашыя й добрыя, і перамога аднаго зь іх будзе залежыць ад тых абставінаў, у якіх наш народ у будучыні апынецца. {{Выроўніваньне-канец}} {{Накіравальная рыса|8em|height=2px}} {{PD-US-no-renewal}} [[Катэгорыя:Публіцыстыка Алеся Махноўскага]] [[Катэгорыя:Янка Станкевіч]] [[Катэгорыя:Творы 1951 года]] jvpddz1l3wbdjh25idcgf06ptufm7ev 87888 87887 2022-08-17T08:58:25Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Пра другі наш назоў «Літва» | аўтар = Алесь Махноўскі | год = 1951 | крыніца = [https://kamunikat.org/usie_czasopisy.html?pubid=17642 Часопіс «Веда», № 2, люты-сакавік 1951 г., б. 56-57] | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Публіцыстыка | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} {{цэнтар|'''Пра другі наш назоу «Літва»'''|памер=140%}} {{цэнтар|(Ліст у рэдакцыю).}} {{Выроўніваньне-пачатак}} {{Водступ|2|em}}Апошні час я прыходжу да перакананьня, што назоў «Літва» павінен-бы быць нашымі гісторыкамі й палітыкамі больш папулярызаваны і што гэта і з палітычнага гледзішча нам ня шкодзіла-б, а, наадварот, памагала-б. Я думаю, я перакананы, што борзда прыйдзе тый час, калі ўвесь наш народ на першым конґрэсе ў Бацькаўшчыне задумаецца над гаспадарствавым назовам. І нічога лепшага ня знойдзе, як назоў «Літва». Гэта-ж адраджэньне нашае магутнае гісторыі! {{Водступ|2|em}}Ужо й цяпер мы ўсе адчуваем, што «Беларус» альбо «туташні» нам не падыходзяць. [[Аўтар:Вацлаў Ластоўскі|Ластоўскі]] й Вы і цэлы сьцяг іншых рабілі спробы шукаць у мінуласьці іншы назоў — «Крывічы». Дарма што на гэтыя «Крывічы» кінулася цэлае «зарубежжа», дарма што й «незалежнікаў» частка не згадзілася зь ім, але «шуканьнікі чыстай праўды» ўжо гэтым шуканьням першыя паказалі ўсёй грамадзе патрэбу зьмены назову. І тут можна не згадзіцца з тым ці іншым назовам, але ніяк ня можна не згадзіцца з асноўнай думкаю аб патрэбе зьмены назову. Ніяк ня можна й не павінна няпрыхільна ставіцца да грудка, шукаючага выхаду ў сучасным палажэньню. Гэты грудок сваю справу зрабіў і думку аб патрэбе зьмены назову пасунуў наперад. {{Водступ|2|em}}Я думаю, што пытаньне пра назоў «Літва» не паўстала адно таму, што Беларусы надта сарамлівыя і калі бачаць, што ў іх хтось прысабечыў нешта, дык толькі кажуць: «Няхай сабе, што-ж ты парадзіш!?» Гэта не благая рыса, але я перакананы, што ў сучасны мамэнт мы павінны заганарыцца і ўзяць тое, што нам подле гістарычнага права належыла й належа. «Літва» — наш назоў, і нікому мы яго не аддамо. Тое самое і з эмблемамі. Нашага гэрбу мы ня будзем перарабляць, дарма што і Лятувісы яго ўжываюць. {{Выроўніваньне-канец}} {{Калёнтытул|right='''А. Махноўскі.'''}} {{Выроўніваньне-пачатак}} {{Водступ|2|em}}'''Рэдакцыя «Веды»''' ўважае, што ані ня шкодзе, калі адныя з нас будуць пашыраць назоў «Крывічы», а другія «Літва», бо абодва назовы нашыя й добрыя, і перамога аднаго зь іх будзе залежыць ад тых абставінаў, у якіх наш народ у будучыні апынецца. {{Выроўніваньне-канец}} {{Накіравальная рыса|8em|height=2px}} {{PD-US-no-renewal}} [[Катэгорыя:Публіцыстыка Алеся Махноўскага]] [[Катэгорыя:Янка Станкевіч]] [[Катэгорыя:Творы 1951 года]] 5qgpt89jqq4ikpqbxqmjsohh6msgmv3 87889 87888 2022-08-17T09:00:34Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Пра другі наш назоў «Літва» | аўтар = Алесь Махноўскі | год = 1951 | крыніца = [https://kamunikat.org/usie_czasopisy.html?pubid=17642 Часопіс «Веда», № 2, люты-сакавік 1951 г., б. 56-57] | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Публіцыстыка | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} {{цэнтар|'''Пра другі наш назоу «Літва»'''|памер=140%}} {{цэнтар|(Ліст у рэдакцыю).}} {{Выроўніваньне-пачатак}} {{Водступ|2|em}}Апошні час я прыходжу да перакананьня, што назоў «Літва» павінен-бы быць нашымі гісторыкамі й палітыкамі больш папулярызаваны і што гэта і з палітычнага гледзішча нам ня шкодзіла-б, а, наадварот, памагала-б. Я думаю, я перакананы, што борзда прыйдзе тый час, калі ўвесь наш народ на першым конґрэсе ў Бацькаўшчыне задумаецца над гаспадарствавым назовам. І нічога лепшага ня знойдзе, як назоў «Літва». Гэта-ж адраджэньне нашае магутнае гісторыі! {{Водступ|2|em}}Ужо й цяпер мы ўсе адчуваем, што «Беларус» альбо «туташні» нам не падыходзяць. [[Аўтар:Вацлаў Ластоўскі|Ластоўскі]] й Вы і цэлы сьцяг іншых рабілі спробы шукаць у мінуласьці іншы назоў — «Крывічы». Дарма што на гэтыя «Крывічы» кінулася цэлае «зарубежжа», дарма што й «незалежнікаў» частка не згадзілася зь ім, але «шуканьнікі чыстай праўды» ўжо гэтым шуканьням першыя паказалі ўсёй грамадзе патрэбу зьмены назову. І тут можна не згадзіцца з тым ці іншым назовам, але ніяк ня можна не згадзіцца з асноўнай думкаю аб патрэбе зьмены назову. Ніяк ня можна й не павінна няпрыхільна ставіцца да грудка, шукаючага выхаду ў сучасным палажэньню. Гэты грудок сваю справу зрабіў і думку аб патрэбе зьмены назову пасунуў наперад. {{Водступ|2|em}}Я думаю, што пытаньне пра назоў «Літва» не паўстала адно таму, што Беларусы надта сарамлівыя і калі бачаць, што ў іх хтось прысабечыў нешта, дык толькі кажуць: «Няхай сабе, што-ж ты парадзіш!?» Гэта не благая рыса, але я перакананы, што ў сучасны мамэнт мы павінны заганарыцца і ўзяць тое, што нам подле гістарычнага права належыла й належа. «Літва» — наш назоў, і нікому мы яго не аддамо. Тое самое і з эмблемамі. Нашага гэрбу мы ня будзем перарабляць, дарма што і Лятувісы яго ўжываюць. {{Выроўніваньне-канец}} {{Калёнтытул|right='''А. Махноўскі.'''}} {{Выроўніваньне-пачатак}} {{Водступ|2|em}}'''Рэдакцыя «Веды»''' ўважае, што ані ня шкодзе, калі адныя з нас будуць пашыраць назоў «Крывічы», а другія «Літва», бо абодва назовы нашыя й добрыя, і перамога аднаго зь іх будзе залежыць ад тых абставінаў, у якіх наш народ у будучыні апынецца. {{Выроўніваньне-канец}} {{Накіравальная рыса|8em|height=2px}} {{PD-US-no-renewal}} {{DEFAULTSORT:Пра другі наш назоў «Літва»}} [[Катэгорыя:Публіцыстыка Алеся Махноўскага]] [[Катэгорыя:Янка Станкевіч]] [[Катэгорыя:Вялкіае Княства Літоўскае]] [[Катэгорыя:Лісты]] [[Катэгорыя:Творы 1951 года]] romosj6fc1gp4d2rw6m8tm9y1lu6nvo 87890 87889 2022-08-17T09:01:04Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Пра другі наш назоў «Літва» | аўтар = Алесь Махноўскі | год = 1951 | крыніца = [https://kamunikat.org/usie_czasopisy.html?pubid=17642 Часопіс «Веда», № 2, люты-сакавік 1951 г., б. 56-57] | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Публіцыстыка | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} {{цэнтар|'''Пра другі наш назоу «Літва»'''|памер=140%}} {{цэнтар|(Ліст у рэдакцыю).}} {{Выроўніваньне-пачатак}} {{Водступ|2|em}}Апошні час я прыходжу да перакананьня, што назоў «Літва» павінен-бы быць нашымі гісторыкамі й палітыкамі больш папулярызаваны і што гэта і з палітычнага гледзішча нам ня шкодзіла-б, а, наадварот, памагала-б. Я думаю, я перакананы, што борзда прыйдзе тый час, калі ўвесь наш народ на першым конґрэсе ў Бацькаўшчыне задумаецца над гаспадарствавым назовам. І нічога лепшага ня знойдзе, як назоў «Літва». Гэта-ж адраджэньне нашае магутнае гісторыі! {{Водступ|2|em}}Ужо й цяпер мы ўсе адчуваем, што «Беларус» альбо «туташні» нам не падыходзяць. [[Аўтар:Вацлаў Ластоўскі|Ластоўскі]] й Вы і цэлы сьцяг іншых рабілі спробы шукаць у мінуласьці іншы назоў — «Крывічы». Дарма што на гэтыя «Крывічы» кінулася цэлае «зарубежжа», дарма што й «незалежнікаў» частка не згадзілася зь ім, але «шуканьнікі чыстай праўды» ўжо гэтым шуканьням першыя паказалі ўсёй грамадзе патрэбу зьмены назову. І тут можна не згадзіцца з тым ці іншым назовам, але ніяк ня можна не згадзіцца з асноўнай думкаю аб патрэбе зьмены назову. Ніяк ня можна й не павінна няпрыхільна ставіцца да грудка, шукаючага выхаду ў сучасным палажэньню. Гэты грудок сваю справу зрабіў і думку аб патрэбе зьмены назову пасунуў наперад. {{Водступ|2|em}}Я думаю, што пытаньне пра назоў «Літва» не паўстала адно таму, што Беларусы надта сарамлівыя і калі бачаць, што ў іх хтось прысабечыў нешта, дык толькі кажуць: «Няхай сабе, што-ж ты парадзіш!?» Гэта не благая рыса, але я перакананы, што ў сучасны мамэнт мы павінны заганарыцца і ўзяць тое, што нам подле гістарычнага права належыла й належа. «Літва» — наш назоў, і нікому мы яго не аддамо. Тое самое і з эмблемамі. Нашага гэрбу мы ня будзем перарабляць, дарма што і Лятувісы яго ўжываюць. {{Выроўніваньне-канец}} {{Калёнтытул|right='''А. Махноўскі.'''}} {{Выроўніваньне-пачатак}} {{Водступ|2|em}}'''Рэдакцыя «Веды»''' ўважае, што ані ня шкодзе, калі адныя з нас будуць пашыраць назоў «Крывічы», а другія «Літва», бо абодва назовы нашыя й добрыя, і перамога аднаго зь іх будзе залежыць ад тых абставінаў, у якіх наш народ у будучыні апынецца. {{Выроўніваньне-канец}} {{Накіравальная рыса|8em|height=2px}} {{PD-US-no-renewal}} {{DEFAULTSORT:Пра другі наш назоў «Літва»}} [[Катэгорыя:Публіцыстыка Алеся Махноўскага]] [[Катэгорыя:Янка Станкевіч]] [[Катэгорыя:Вялікае Княства Літоўскае]] [[Катэгорыя:Лісты]] [[Катэгорыя:Творы 1951 года]] buqaz2gacmyhn7t3x0ocuraeiz9ijuc 87892 87890 2022-08-17T09:05:16Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Пра другі наш назоў «Літва» | аўтар = Алесь Махноўскі | год = 1951 | крыніца = [https://kamunikat.org/usie_czasopisy.html?pubid=17642 Часопіс «Веда», № 2, люты-сакавік 1951 г., б. 56-57] | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Публіцыстыка | папярэдні = [[Веда (часопіс)/1951/2/Гісторычныя назовы крывіцка-беларускага народу|Гісторычныя назовы крывіцка-беларускага народу]] | наступны = [[Веда (часопіс)/1951/2/З расійска-комуністычнага народазабіўства беларусаў|З расійска-комуністычнага народазабіўства беларусаў]] | анатацыі = }} {{цэнтар|'''Пра другі наш назоу «Літва»'''|памер=140%}} {{цэнтар|(Ліст у рэдакцыю).}} {{Выроўніваньне-пачатак}} {{Водступ|2|em}}Апошні час я прыходжу да перакананьня, што назоў «Літва» павінен-бы быць нашымі гісторыкамі й палітыкамі больш папулярызаваны і што гэта і з палітычнага гледзішча нам ня шкодзіла-б, а, наадварот, памагала-б. Я думаю, я перакананы, што борзда прыйдзе тый час, калі ўвесь наш народ на першым конґрэсе ў Бацькаўшчыне задумаецца над гаспадарствавым назовам. І нічога лепшага ня знойдзе, як назоў «Літва». Гэта-ж адраджэньне нашае магутнае гісторыі! {{Водступ|2|em}}Ужо й цяпер мы ўсе адчуваем, што «Беларус» альбо «туташні» нам не падыходзяць. [[Аўтар:Вацлаў Ластоўскі|Ластоўскі]] й Вы і цэлы сьцяг іншых рабілі спробы шукаць у мінуласьці іншы назоў — «Крывічы». Дарма што на гэтыя «Крывічы» кінулася цэлае «зарубежжа», дарма што й «незалежнікаў» частка не згадзілася зь ім, але «шуканьнікі чыстай праўды» ўжо гэтым шуканьням першыя паказалі ўсёй грамадзе патрэбу зьмены назову. І тут можна не згадзіцца з тым ці іншым назовам, але ніяк ня можна не згадзіцца з асноўнай думкаю аб патрэбе зьмены назову. Ніяк ня можна й не павінна няпрыхільна ставіцца да грудка, шукаючага выхаду ў сучасным палажэньню. Гэты грудок сваю справу зрабіў і думку аб патрэбе зьмены назову пасунуў наперад. {{Водступ|2|em}}Я думаю, што пытаньне пра назоў «Літва» не паўстала адно таму, што Беларусы надта сарамлівыя і калі бачаць, што ў іх хтось прысабечыў нешта, дык толькі кажуць: «Няхай сабе, што-ж ты парадзіш!?» Гэта не благая рыса, але я перакананы, што ў сучасны мамэнт мы павінны заганарыцца і ўзяць тое, што нам подле гістарычнага права належыла й належа. «Літва» — наш назоў, і нікому мы яго не аддамо. Тое самое і з эмблемамі. Нашага гэрбу мы ня будзем перарабляць, дарма што і Лятувісы яго ўжываюць. {{Выроўніваньне-канец}} {{Калёнтытул|right='''А. Махноўскі.'''}} {{Выроўніваньне-пачатак}} {{Водступ|2|em}}'''Рэдакцыя «Веды»''' ўважае, што ані ня шкодзе, калі адныя з нас будуць пашыраць назоў «Крывічы», а другія «Літва», бо абодва назовы нашыя й добрыя, і перамога аднаго зь іх будзе залежыць ад тых абставінаў, у якіх наш народ у будучыні апынецца. {{Выроўніваньне-канец}} {{Накіравальная рыса|8em|height=2px}} {{PD-US-no-renewal}} {{DEFAULTSORT:Пра другі наш назоў «Літва»}} [[Катэгорыя:Публіцыстыка Алеся Махноўскага]] [[Катэгорыя:Янка Станкевіч]] [[Катэгорыя:Вялікае Княства Літоўскае]] [[Катэгорыя:Лісты]] [[Катэгорыя:Творы 1951 года]] 3bimnnehnhvnu7asltfmdftu84frrjm 14 29490 87879 2022-08-17T08:50:46Z Gleb Leo 2440 Новая старонка: «[[Катэгорыя:Творы паводле ліцэнзій]]» wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Творы паводле ліцэнзій]] mko0ms45b8tid6h5680l598jv47yei6 0 29491 87881 2022-08-17T08:51:47Z Gleb Leo 2440 Перасылае да [[Веда (часопіс)/1951/2/Пра другі наш назоў «Літва»]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Веда (часопіс)/1951/2/Пра другі наш назоў «Літва»]] b6enhpo8192tpqnuk6hfkq92hmfhtay 14 29492 87883 2022-08-17T08:52:37Z Gleb Leo 2440 Новая старонка: «[[Катэгорыя:Публіцыстыка паводле аўтараў|Махноўскі, Алесь]] [[Катэгорыя:Алесь Махноўскі]]» wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Публіцыстыка паводле аўтараў|Махноўскі, Алесь]] [[Катэгорыя:Алесь Махноўскі]] rt90wpgohmmg9rnllunll0y1vtha0if 14 29493 87884 2022-08-17T08:53:18Z Gleb Leo 2440 Новая старонка: «{{Вікіпэдыя|Аляксандр Махноўскі|Алесь Махноўскі}} {{DEFAULTSORT:Махноўскі, Алесь}} [[Катэгорыя:Катэгорыі аўтараў]]» wikitext text/x-wiki {{Вікіпэдыя|Аляксандр Махноўскі|Алесь Махноўскі}} {{DEFAULTSORT:Махноўскі, Алесь}} [[Катэгорыя:Катэгорыі аўтараў]] p48c73l2zirdxckrpk8vpj0lyh5w459 14 29494 87886 2022-08-17T08:54:14Z Gleb Leo 2440 Новая старонка: «[[Катэгорыя:Творы паводле гадоў|1951]] [[Катэгорыя:1951]] [[Катэгорыя:Творы XX стагоддзя|1951]]» wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Творы паводле гадоў|1951]] [[Катэгорыя:1951]] [[Катэгорыя:Творы XX стагоддзя|1951]] eazrlc0k91y045fn4e7rcnxbok7v5sa 104 29495 87891 2022-08-17T09:03:42Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude> — Не чапайце яго, чуеце, місіс Браун! — усклікнуў Роб, адштурхваючы яе руку. — Вы можаце да вар'яцтва давесці хлапца, які хоча выправіцца! — Ды якую-к шкоду я яму зрабіла, дзіця маё? — запярэчыла старая. — Якую шкоду! — паўтарыў Роб. — Гаспадар у яго такі, што заўважыць, нават калі саломінкай да яго дакрануцца. І ён падзьмуў на тое месца, да якога дакранулася рука старой, і асцярожна пагладзіў яго пальцамі, нібы і сапраўды верыў таму, што сказаў. Старая, шамкаючы і грымаснічаючы, паглядала на дачку, што ішла за ёю, і сама ішла ўслед за Робам, які вёў на повадзе каня, і прадаўжала размову. — У вас добрая служба, Роб, праўда? — сказала яна. — Вам пашчаслівілася, дзіця маё. — Ох, ужо не гаварыце пра шчасце, місіс Браун! — запярэчыў злашчасны Тачыльшчык, азіраючыся і спыняючыся. — Калі-б я вас не сустрэў або калі-б вы пайшлі, тады і сапраўды можна было-б лічыць, што хлапцу пашанцавала. Ідзіце вон вы адсюль, місіс Браун! І не хадзіце за мною вы ўслед! — закрычаў Роб, нечакана задзіраючыся. — Калі гэта маладая жанчына — ваша прыяцелька, чаму яна вас не адвядзе, калі вы так сябе сароміце? — Гэта яшчэ што такое? — закаркала старая, наблізіўшы да яго твар і састроіўшы такую злосную грымасу, што нават трухлявая скура ў яе на шыі сабралася ў маршчыны. — Вы выракаецеся свайго старога сябра? Ды хіба вы не хаваліся разоў пяцьдзесят у мяне дома і не спалі салодкім сном у кутку, калі ў вас не было ніякага прытулку, апрача бруку, а цяпер вы вось як са мною размаўляеце! Хіба я не прадавала і не купляла разам з вамі і не дапамагала вам, школьніку, хавацца і ці мала яшчэ што рабіць, а цяпер вы ''мне'' гаворыце, каб я ішла вон? А хіба я не магла-б склікаць заўтра-ж раніцой вашых старых таварышоў, каб яны ішлі за вамі, як цень, вам на пагібель? А вы ўсё-такі пазіраеце на мяне дзёрзка? Ну што-ж, пайду! Пойдзем, Эліс. — Пачакайце, місіс Браун! — закрычаў спалоханы Тачыльчшчык. — Што-ж гэта вы робіце? Не трэба злавацца! Калі ласка, прытрымайце яе. Я зусім не хацеў пакрыўдзіць. Я з самага пачатку сказаў: «Як вы маецеся» хіба няпраўда? Але вы не захацелі адказаць. Ну, дык ''як-жа'' вы маецеся? А пасля паслухайце! — жаласна дадаў Роб. — Ну, як можа хлапец стаяць і размаўляць на вуліцы, калі яму трэба адвесці гаспадарскага каня, каб яго памылі, а гаспадар у хлапца такі, што кожную дробязь заўважае? Старая зрабіла выгляд, быццам крыху злітавалася, але ўсё яшчэ ківала галавою, мармытала і шамкала.<noinclude></noinclude> 76kb7jjh3e5td2r3urepfih1jqqcsru 104 29496 87893 2022-08-17T09:21:13Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude> — Ці не хочаце пайсці да канюшань, місіс Браун, і выпіць шкляначку чаго-небудзь па свайму густу, — сказаў Роб, — замест таго, каб блукаць вось тут так, ад чаго вам, дый нікому, няма ніякай карысці? І вы пайдзіце з ёй, будзьце настолькі ласкавы, — дадаў Роб, звяртаючыся да Эліс. — Я, дапраўды-ж, вельмі рад яе бачыць, каб не было тут гэтага каня. Звярнуўшы на бязлюдны маленькі пляц або двор, над якім узвышалася велізарная званіца і дзе змяшчаўся склад упакоўшчыка і склад бутэлек, Роб Тачыльшчык даручыў беланогага каня конюху са старамодніх стайняў на рагу і, запрасіўшы місіс Браун і яе дачку прысесці на каменную лаўку ля варот гэтай установы, неўзабаве прыбег з суседняга тракціра з валавяным збанам і шклянкай. — За здароўе вашага гаспадара, містэра Каркера, дзіця маё! — Павольна выказала сваё пажаданне старая перад тым, як выпіць. — Няхай благаславіць яго бог! — Ды я-ж вам не гаварыў, хто ён такі! — усклікнуў Роб, вытрашчыўшы вочы. — Мы яго ведаем у твар, — сказала місіс Браун, якая назірала з такой увагай, што на секунду кінула нават жаваць губамі і трасці галавой. — Мы бачылі сёння раніцой, як ён ехаў конна і пасля злез з каня, а вы чакалі, каб адвесці каня. — Ды няўжо? — адазваўся Роб, які, відавочна, пашкадаваў аб тым, што не чакаў яго ў якім-небудзь іншым месцы. — А што з ёй такое? Чаму яна не п'е? Гэта пытанне датычыла Эліс, якая сядзела паводдаль, закруціўшыся ў плашч, і не дакраналася да сваёй шклянкі. Старая паківала галавою. — Не звяртайце на яе ўвагі, — сказала яна. — Калі-б вы ведалі, Роб, якая яна дзіўная! А містэр Каркер… — Ціха! — сказаў Роб, цішком паглядаючы на склад упакоўшчыка і на склад бутэлек, як быццам адтуль мог падглядаць містэр Каркер. — Не так моцна! — Ды яго-ж тут няма! — усклікнула місіс Браун. — Гэтага я не ведаю, — прамармытаў Роб, мелькам глянуўшы нават на званіцу, нібы і там мог хавацца містэр Каркер, надзелены звышпрыродным чуткім слухам. — Добры гаспадар? — запыталася місіс Браун. Роб кіўнуў і сказаў паціху: — Бачыць наскрозь. — Ён жыве за горадам, праўда, любенькі? — запыталася старая. — Так, калі ён у сябе дома, — адказаў Роб. — Але цяпер ён не дома. — А дзе? — запыталася старая. — Наймае кватэру, недалёка ад містэра Домбі, — адазваўся Роб.<noinclude></noinclude> cpcmdm40rb5a1z8er3jtt5fnpqj77te 0 29497 87896 2022-08-17T09:33:58Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Раздзел ХLV. Давераная асоба | аўтар = Чарльз Дыкенс | пераклад = | секцыя = Раман | арыгінал = | папярэдні = [[Домбі і сын/44|Раздзел ХLІV. Разлука]] | наступны = [[Домбі і сын/46|Раздзел XLVI. Апазнанне і размышленні]] | дата = 1848 (перак...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Раздзел ХLV. Давераная асоба | аўтар = Чарльз Дыкенс | пераклад = | секцыя = Раман | арыгінал = | папярэдні = [[Домбі і сын/44|Раздзел ХLІV. Разлука]] | наступны = [[Домбі і сын/46|Раздзел XLVI. Апазнанне і размышленні]] | дата = 1848 (пераклад 1938) | анатацыі = }} <pages index="Домбі і сын.pdf" from="445" to="451" fromsection=ch45 tosection=ch45/> fz5qh3uhbzbgzodwpoz8s3njcbgl64k 104 29498 87897 2022-08-17T09:39:49Z VasyaRogov 1510 /* Не правераная */ Новая старонка: «Справы паміж гарадзянамі разьвязваліся або самасудам,-калі адзін чалавек раніў ці забіў другога, то або яго сябры і сваякі распраўляліся з вінаватым самі, сіняк за сіняк, паломаную рабрыну за паломаную рабрыну, а за забойства забойцу забівалі: гэта наз...» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="VasyaRogov" /></noinclude>Справы паміж гарадзянамі разьвязваліся або самасудам,-калі адзін чалавек раніў ці забіў другога, то або яго сябры і сваякі распраўляліся з вінаватым самі, сіняк за сіняк, паломаную рабрыну за паломаную рабрыну, а за забойства забойцу забівалі: гэта называлася «кроўнай помстай»; або-ж спрэчнікі йшлі на трэцейскі суд перад 12-ю чалавекамі (прысяжнымі) і падпарадкаваліся іх пастанове. Пастанова гэта звычайна складалася з таго, што таго, хто ўдарыў або забіў, прысуджалі заплаціць пакрыўджанаму або яго сям'і грашыма. Даражэй за ўсё плацілі за тых, хто належа да княжага двара, найменей-за сялян-тое, самае, што і за нявольнікаў. Лічылі тады на срэбра, хоць і вазывалі яго часамі, па старой памяці, «скацінай». Перавесьці тагочасныя цэны на цяперашнія вельмі цяжка, але прыблізна выходзіць, што жыцьцё селяніна каштавала тады рублёў 500 на грошы, якія у нас былі да вайны 1914 году, а жыцьцë баярына ў 16 разоў даражэй. За калецтва таксама плацілі, але, зразумела, меней, чым за забойства. Калі забіты быў нявольнік, гаспадар вылічаў, ці быў гэта навучаны якому-небудзь рамяству нявольнік, ці просты чорнарабочы: за навучанага нявольніка-рамесьніка трэба было плаціць даражей, чым за вольнага селяніна. З чаго-ж тут складаўся суд? Ды вот з таго, што судзьдзі памагалі згаварыцца баком, пакрыўджанаму з крыўдзіцелем, і вылічалі, колькі каму плаціць. А кара? Аб ёй спачатку і гутаркі ніякай ня было, ня лічачы таго, што пакрыўджаны, калі адчуваў сябе дужым, мог ударыць, а не, дык і забіць крыўдзіцеля. Кар спачатку ня было, бо гарадзкая Русь Х-ХІ веку яшчэ ня ведала грамадзкіх кляс. Кара зьяўляецца сродкам для пануючай клясы падтрымаць сваю ўладу і прывілеі (перавагі). Напрыклад, у буржуазным грамадзтве, дзе ўсё заснована на прыватнай уласнасьці, карамі стараюцца надаць павагу да уласнасьці. Хто зачапіць чужое права ўласнасьці, таго рознымі спосабамі саромяць, садзяць у турму, засуджваюць на катаржныя працы і г. д. Але пакуль кляса ўласьнікаў яшчэ не ўтварылася, кожны абараняў сябе і сваю маёмасьць, як умеў, або зварачаўся да ваколічных жыхароў і суседзяў і ў іх шукаў абароны. Што патрэбна нейкая ўлада, якая-б хапала, саджала, карала,-гэта ня прыходзіла у галаву. Але паступова наверсе гарадзкой Русі вылучаліся людзі. У руках якіх, з прычыны ўдачных паходаў і рабаваньня, назьбіралася шмат багацьця. галоўным чынам. скаціны (мы помнім, што пачатку яна была вельмі дарагая) і навольнікаў, «халопаў». Маса працоўнага насяленьня ад іх залежала. Сяляне, якіх войны не абагачвалі, а руйнавалі, павінны былі пазычаць у багатых. пераважна скаціну, коні. Скаціну яны павінны былі аддаваць з прыплодам (адгэтуль «росту і расійскае ростовщик 3),-так выткары1) Пабеларуску ліхвяр.<noinclude></noinclude> t12okizj39os762jn491pl2b4dw34bs 87898 87897 2022-08-17T09:48:49Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>Справы паміж гарадзянамі разьвязваліся або самасудам,-калі адзін чалавек раніў ці забіў другога, то або яго сябры і сваякі распраўляліся з вінаватым самі, сіняк за сіняк, паломаную рабрыну за паломаную рабрыну, а за забойства забойцу забівалі: гэта называлася «кроўнай помстай»; або-ж спрэчнікі йшлі на трэцейскі суд перад 12-ю чалавекамі (прысяжнымі) і падпарадкаваліся іх пастанове. Пастанова гэта звычайна складалася з таго, што таго, хто ўдарыў або забіў, прысуджалі заплаціць пакрыўджанаму або яго сям'і грашыма. Даражэй за ўсё плацілі за тых, хто належа да княжага двара, найменей-за сялян-тое, самае, што і за нявольнікаў. Лічылі тады на срэбра, хоць і вазывалі яго часамі, па старой памяці, «скацінай». Перавесьці тагочасныя цэны на цяперашнія вельмі цяжка, але прыблізна выходзіць, што жыцьцё селяніна каштавала тады рублёў 500 на грошы, якія у нас былі да вайны 1914 году, а жыцьцë баярына ў 16 разоў даражэй. За калецтва таксама плацілі, але, зразумела, меней, чым за забойства. Калі забіты быў нявольнік, гаспадар вылічаў, ці быў гэта навучаны якому-небудзь рамяству нявольнік, ці просты чорнарабочы: за навучанага нявольніка-рамесьніка трэба было плаціць даражей, чым за вольнага селяніна. З чаго-ж тут складаўся суд? Ды вот з таго, што судзьдзі памагалі згаварыцца баком, пакрыўджанаму з крыўдзіцелем, і вылічалі, колькі каму плаціць. А кара? Аб ёй спачатку і гутаркі ніякай ня было, ня лічачы таго, што пакрыўджаны, калі адчуваў сябе дужым, мог ударыць, а не, дык і забіць крыўдзіцеля. Кар спачатку ня было, бо гарадзкая Русь Х-ХІ веку яшчэ ня ведала грамадзкіх кляс. Кара зьяўляецца сродкам для пануючай клясы падтрымаць сваю ўладу і прывілеі (перавагі). Напрыклад, у буржуазным грамадзтве, дзе ўсё заснована на прыватнай уласнасьці, карамі стараюцца надаць павагу да уласнасьці. Хто зачапіць чужое права ўласнасьці, таго рознымі спосабамі саромяць, садзяць у турму, засуджваюць на катаржныя працы і г. д. Але пакуль кляса ўласьнікаў яшчэ не ўтварылася, кожны абараняў сябе і сваю маёмасьць, як умеў, або зварачаўся да ваколічных жыхароў і суседзяў і ў іх шукаў абароны. Што патрэбна нейкая ўлада, якая-б хапала, саджала, карала,-гэта ня прыходзіла у галаву. Але паступова наверсе гарадзкой Русі вылучаліся людзі, у руках якіх, з прычыны ўдачных паходаў і рабаваньня, назьбіралася шмат багацьця, галоўным чынам, скаціны (мы помнім, што ў пачатку яна была вельмі дарагая) і нявольнікаў, «халопаў». Маса працоўнага насяленьня ад іх залежала. Сяляне, якіх войны не абагачвалі, а руйнавалі, павінны былі пазычаць у багатых, пераважна скаціну, коні. Скаціну яны павінны былі аддаваць з прыплодам (адгэтуль «рост» і расійскае «ростовщик»<ref>Пабеларуску ліхвяр</ref>), - так вытвары-<noinclude></noinclude> 7cony7lj5041pvpeslydtyj3zo74bg5 104 29499 87899 2022-08-17T09:55:25Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>ліся процанты). Сяляко, якія завінаваціліся, «закупы», калі не маглі расплаціцца (а маглі гэта яны зрабіць вельмі рэдка), траплялі у становішча, вельмі падобнае да халопскага: «ліхвяр»-гаспадар іх біў, часамі і прадаваў, як нявольнікаў. У такое самае становішча траплялі і гарадзкія рамесьнікі, нават купцы, якія гандлявалі на пазычаныя грошы. Утварыліся дзьве клясы: багатыроў, на чале якіх стаяў князь, і гарадзкой ды бясковай беднаты, якую прыгняталі багатыры. Як зьявіліся клясы, пачалася і клясавая барацьба: бедныя паўставалі, нападалі на багатых, падпалівалі іх хаты, кралі іх скаціну. У пазьнейшых частках «Русской Правды» (мы памятаем, што яна, складалася на працягу трох сталецьцяў) мы ўжо знаходзім кару, і іменна, за разбой, г. зн. узброены напад на чужую ўласнасьць, за падпал і канакрадзтва. Ад гэтых праступкаў нельга было адкупіцца, за іх каралі сьмерцю. Цікава пры гэтым, што прыходзілася забараняць плаціць усёй вёскай за разбойніка: відаць, што сялянства пазірала на яго іншымі вачыма, чым багатыя людзі: яму здавалася, што разбой можна адкупіць, як і звычайнае забойства ў тыя часы. Затое, калі разбойніка не знаходзілі, г. зн. вёска яго ўтойвала, дык спаганялі з усяе вёскі, па кругавой паруцы. З гэтых пастаноў «Русской Правды» мы, да-слова, даведваемся, што ахвярамі разбою часьцей за усё былі «княжы-мужы», гэта знача, багатыя блізкія да князя людзі. Ніякімі суровымі карамі нельга было спалохаць задушаную ліхвярамі народную масу. і пры першым-жа выгодным выпадку яна падымалася ўся, ужо ня ў выглядзе асобных «разбойнікаў», а ў выглядзе агульна-народнага паўстаньня. У Кіеве,-гэта быў самы вялікі тагочасны горад, мы ведаем-два такіх паўстаньні: адно ў другой палавіне XІ-га веку, другое ў пачатку XІІ-га. Прычынай для першага былі ваенныя няўдачы князёў. Мы ўжо зазначалі, што не адны толькі варагі (швэды) палявалі на «чадядзь», не адны яны гандлявалі нявольнікамі на расійскай нізіне. У іх былі супраціўнікі, конкурэнты па гэтай частцы, якія прыходзілі з Азіі. Спачатку гэта былі хазары, - з імі справіліся яшчэ першыя вараскія князі. Потым прышлі печанегі, - і з імі справіліся, але барацьба ўжо абышлася нятанна: князь Сьвятаслаў, аб якім пісалі вышэй, быў печанегамі забіты, і з яго чарапа печанескі князь зрабіў сабе кубак. Калі прышла настунная хваля азіяцкіх супраціўнікаў, прышлі полаўцы, праўнукі Сьвятаслава ўжо ня мелі сілы справіцца з імі і паўцякалі. Насяленьне Кіева тады само ўзялося за зброю, але прагнала ня толькі полаўцаў, а і князёў з іх баярамі. Гэта быў, аднак, кароткачасовы посьпех; хутка князі зноў вярнуліся і жорстка расправіліся з правадырамі народнай рэволюцыі. Зьдзірства ліхвяроў рабілася ўсё больш нахабным, прычым гняздом ліхвярства быў князёўскі двор: князь быў першым спэ-<noinclude></noinclude> mqi3kvzxtu3u55hmubff93krhpoy0fs 104 29503 87909 2022-08-17T11:19:17Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude> Маладая жанчына паглядзела на яго так дапытліва і так нечакана, што Роб прышоў у поўнае замяшанне і зноў прапанаваў ёй шклянку, але з такім-жа поспехам як і раней. — Містэр Домбі… бывала, мы гаварылі пра яго, — сказаў Роб, звяртаючыся да місіс Браун. — Бывала, вы прымушалі мяне гаварыць пра яго. Старая кіўнула галавой. — Ну, дык вось, містэр Домбі зваліўся з каня, — неахвотна прадаўжаў Роб, — і майму гаспадару даводзіцца бываць там часцей, чым звычайна, з ім або з місіс Домбі або з кім-небудзь іншым. Вось мы і пераехалі ў горад. — Яны ладзяць адзін з другім, галубок? — запыталася старая. — Хто? — даведаўся Роб. — Ён і яна. — Гэта значыць містэр і місіс Домбі? — сказаў Роб. — Адкуль-жа мне гэта ведаць? — Не, любенькі, не яны, а ваш гаспадар і місіс Домбі, — ласкава растлумачыла старая. — Не ведаю, — сказаў Роб, зноў вакол азіраючыся. — Напэўна ладзяць. Якая-ж вы цікаўная, місіс Браўн! Чым менш скажаш, тым лягчэй выправіць. — Дый ў гэтым-жа няма ніякай бяды! — усклікнула старая, засмяяўшыся і пляснула ў далоні. — Весельчак Роб зрабіўся зусім рахманым з таго часу, як яму пашанцавала! Ніякай бяды ў гэтым няма, галубок! — Ведаю, ніякай бяды ў гэтым няма, — адазваўся Роб, зноў кінуўшы недаверлівы позірк на склад упакоўшчыка і на царкву. — Але балбатаць няма чаго, нават калі-б гутарка ішла аб тым, колькі гузікаў на сурдуце майго гаспадара. Кажу вам, з ім гэта справа не выйдзе. Лепш утапіцца. Ён сам так сказаў. Я нават-бы не назваў яго прозвішча, калі-б вы яго не ведалі. Давайце пагаворым аб чым-небудзь іншым. — Роб, любенькі! — сказала старая, падазваўшы яго на другі канец лаўкі. — Вы заўсёды былі маім любімцам і балаўніком. Праўда-ж? Вы гэта ведаеце? — Так, місіс Браун, — не вельмі ветліва адказаў Тачыльшчык. — Як-жа вы маглі мяне пакінуць! — усклікнула старая, абдымаючы рукамі яго шыю. — Як-жа вы маглі, ганарлівец, пайсці, схавацца з вачэй і не прыйсці і не расказаць сваёй беднай старой прыяцельніцы, якая вам выпала ўдача! Охо-хо! — Ох, ды гэта-ж жахліва для хлапца, чый гаспадар пільнуе дзе-небудзь паблізу! — закрычаў няшчасны Тачыльшчык. — Жахліва, калі над ім вось так завываюць! — Вы зойдзеце наведаць мяне, Роб? — запыталася місіс Браун. — Ох, няўжо вы так і не зойдзеце наведаць мяне? — Ды кажу-ж вам, што зайду! Зайду! — адказаў Тачыльшчык.<noinclude></noinclude> lt48nq3ykecf91olbxg3xqbi5ayv95y 104 29504 87910 2022-08-17T11:43:05Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>кулянтам, гандлюючы сольяю і т. д. На гэты раз кіеўская бедната яе чакала ваенных няўдач: як толькі гэты князь (бацька яго быў скінуты і вярнуўся за 40 год перад тым) памёр, паўстаньне выбухла зноў і на гэты раз не ўдалося яго задушыць. Кіеўскія багатыры выратаваліся толькі тым, што хутка выклікалі з другога гораду, з Пераяслаўлю, самага популярнага тагочаснага князя, які ўславіўся перамогамі над полаўцамі, Уладзімера Манамаха. Той здолеў ашукаць народ лісьлівай гутаркай, але павінен быў зрабіць і цэлы шэраг уступак. Зноў выданыя пастановы, запісаныя у «Русскую Правду», забаранялі абыходзіцца з закупам, як халопам: закуп мог цяпер шукаць управы на свайго гаспадара-ліхвяра. Калі купец, што пазычаў грошы, траціў іх не на сваёй віне, а з прычыны пажару або крушэньня карабля, напрыклад, і ня мог аддаць пазыкі, яго не рабілі нявольнікам, як гэта было раней, ён атрымліваў адсрочку, каб заплаціць пазыку. Зразумела, усё гэта не прыпыніла ліхвярства і прыгнечаньня масы, якая ад заўсёдных войн усё больш бяднела. Але першы час пасьля кіеўскай рэволюцыі з гэтай масай лічыліся болей, чым калі-б то ні было. і сход кіеўскіх гарадзян, веча, кіравала Кіевам, ставіла і скідала князёў, а тыя павінны былі гаварыць з вечам не як з падданымі, а як з сваім братам, як з роўным. Князь гаварыў: «браты кіеўляне», а тыя яму адказвалі: «брат наш». Такія самыя, як у Кіеве, парадкі ўсталяваліся і ў іншых гарадох: у Роставе (Яраслаўскім), Уладзімеры, асабліва-ж у Hoўгaрадзе, аб якім яшчэ прыдзецца гаварыць асобна. Але апрача Ноўгараду, дзе былі і асаблівыя мовы, як мы ўгледзім далей, у вечавых парадкаў ня было ніякай будучыны. Тагочасныя вялікія гарады жылі гандлем нявольнікамі. - ня трэба запамінаць на гэта, яны страшэнна пустошылі гэтым вакольную краіну. Сяляне беглі ад гэтых гарадоў у нетры прыволскіх і прывокаўскіх лясоў, цяперашню Маскоўскую, Разанскую і Уладзімерскую губэрні. Гэтыя сяляне ўжо ня былі поўдзікунамі, як першыя славянскія пасяленцы: яны мелі ўжо жалезныя прылады, умелі араць зямлю на кані сахою або плугам, яны былі куды дужэйшыя за фінаў, якіх яны знаходзілі ў маскоўскіх лясох і лёгка іх спакарылі. Адначасна для гарадзян яны, як раней, заставаліся «сьмердамі» (адгэтуль «сьмярдзець»), якія варты толькі на тое, каб узяць іх у няволю або браць з іх даніну. На вечы сьмерды ня мелі голасу, і ня было ім сэнсу падтрымліваць веча. Стараруская воля была гарадзкой воляй, і на кончылася разам з гарадамі. Галоўных прычын заняпаду старарускіх гарадоў было дзьве: першай была вялізная зьмена ў кірунку і характары тагочаснага гандлю. Гэтая зьмена вядома у гісторыі над назвай «Крыжацкіх паходаў». Бо галоўнай мэтай, якая ўсім абвяшчалася, гэтых паходаў было нібыта заваяваньне «няверных», г. зн. магомэтан. Іерусаліма ды іншых сьвятых месц. Сапраўды-ж заходня-эўропэ-<noinclude></noinclude> iza09sneq8is8b0zt52bdrkr6d8hi7m