Patrom:Taxobox Loen

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="br">
  <siteinfo>
    <sitename>Wikipedia</sitename>
    <dbname>brwiki</dbname>
    <base>https://br.wikipedia.org/wiki/Degemer</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.23</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Media</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Dibar</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Kaozeal</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Implijer</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Kaozeadenn Implijer</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Wikipedia</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Kaozeadenn Wikipedia</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Restr</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Kaozeadenn Restr</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">Kaozeadenn MediaWiki</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Patrom</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Kaozeadenn Patrom</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Skoazell</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Kaozeadenn Skoazell</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Rummad</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Kaozeadenn Rummad</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Modulenn</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Kaozeadenn modulenn</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">Gadget</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">Gadget talk</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">Gadget definition</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">Gadget definition talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Patrom:Taxobox Loen</title>
    <ns>10</ns>
    <id>3116</id>
    <revision>
      <id>2007357</id>
      <parentid>1993646</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:34:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2A01:CB08:8913:1900:E14F:BE1E:860A:E4C4</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3298" xml:space="preserve">{| align=&quot;right&quot; rules=&quot;all&quot; cellpadding=&quot;3&quot; cellspacing=&quot;0&quot; border=&quot;0&quot; style=&quot;margin: 0 0 1em 1em; border: 1px solid #999; border-right-width: 2px; border-bottom-width: 2px; background-color: #f9f9f9;&quot;
! colspan=&quot;3&quot; |
{| style=&quot;background:#d0f0c0;&quot; align=&quot;center&quot; width=&quot;100%&quot;
|-
! style=&quot;background:#d0f0c0;&quot; width=&quot;100%&quot; |&lt;span style=&quot;color:#000; font-size:1.3em;&quot;&gt;{{{1}}}&lt;/span&gt;
|}
|-
| colspan=&quot;2&quot; align=&quot;center&quot; | {{#if:{{{2|}}}|[[image:{{{2}}}|{{{image_width|200px}}}|{{{image_caption|}}}]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;&lt;div style=&quot;text-align:center;&quot;&gt;{{{3|}}}&lt;/div&gt;&lt;/small&gt;}}
{{#if:{{{statud|}}}|{{#switch:{{{statud}}}
  |SE|se|SECURE|Secure|secure=Secure
  |DOM|dom|DOMESTICATED|Domesticated|domesticated=Aneval-ti{{{category|[[Category:Anevaled-ti]]}}}
  |DD|dd=[[Image:Status none DD.svg|200px]]&lt;br&gt;[[Diouer a roadoù]] (DD)
  |NE|ne=[[Image:Status none NE.svg|200px]]&lt;br&gt;[[Spesad n'eo ket bet priziet]] (NE) 
  |LR|lr=Lower risk
  |LC|lc=[[Image:Status {{{status_system|iucn3.1}}} LC.svg|200px]]&lt;br&gt;[[Loen n'emañ ket en arvar|Kudenn ebet]] (LC){{{Rummad|[[Rummad:Spesadoù n'emaint ket en arvar]]}}}
  |LR/lc|lr/lc|LR/LC=[[Image:Status {{{status_system|iucn2.3}}} LC.svg|200px]]&lt;br&gt;[[Loen n'emañ ket en arvar|Kudenn ebet]] (LR/lc){{{Rummad|[[Rummad:Spesadoù n'emaint ket en arvar]]}}}
  |NT|nt=[[Image:Status {{{status_system|iucn3.1}}} NT.svg|200px]]&lt;br&gt;[[Loen tost en arvar|Tost en arvar]] (NT){{{Rummad|[[Rummad:Spesadoù tost en arvar]]}}}
  |LR/nt|lr/nt=[[Image:Status {{{status_system|iucn2.3}}} NT.svg|200px]]&lt;br&gt;[[Spesadoù tost en arvar|Tost en arvar]] (LC/nt)
  |LR/cd|lr/cd=[[Image:Status {{{status_system|iucn2.3}}} CD.svg|200px]]&lt;br&gt;[[Spesadoù a zle bezañ miret|A zle bezañ miret]] (LR/cd){{{Rummad|[[Rummad:A zle bezañ miret]]}}}
  |VU|vu=[[Image:Status {{{status_system|iucn3.1}}} VU.svg|200px]]&lt;br&gt;[[Spesadoù chalus|Chalus]] (VU){{{Rummad|[[Rummad:Spesadoù chalus]]}}}
  |EN|en=[[Image:Status {{{status_system|iucn3.1}}} EN.svg|200px]]&lt;br&gt;[[Spesadoù en arvar|En arvar]] (EN){{{category|[[Rummad:Spesadoù en arvar]]}}}
  |CR|cr=[[Image:Status {{{status_system|iucn3.1}}} CR.svg|200px]]&lt;br&gt;[[Spesadoù en arvar bras|En arvar bras]] (CR){{{category|[[Rummad:Spesadoù en arvar bras]]}}}
  |PE|pe=[[Image:Status {{{status_system|iucn3.1}}} PE.svg|200px]]&lt;br&gt;[[Spesadoù aet da get marteze|Aet da get Marteze]] (CR), possibly extinct{{{category|[[Rummad:Spesadoù aet da get marteze]]}}}
  |EW|ew=[[Image:Status {{{status_system|iucn3.1}}} EW.svg|200px]]&lt;br&gt;[[Spesad aet da get en natur|Aet da get &amp;nbsp;en&amp;nbsp;natur]] (EW){{{category|[[Rummad:Spesadoù aet da get en natur]]}}}
  |EX|ex=[[Image:Status {{{status_system|iucn3.1}}} EX.svg|200px]]&lt;br&gt;[[Spesad aet da get|Aet da get]]{{{category|[[Rummad:Loened aet da get]]}}} {{#if:{{{extinct|}}}|&amp;nbsp;({{{extinct}}}) }}
  |FOSSIL|Fossil|fossil=[[Karrekaenn]]
  |PRE|pre=Loen ragistorel
  |text|Text|TEXT=''Gwelet an destenn''
  |{{{status}}}
}}{{#if:{{{status_ref|}}}|&lt;small&gt;{{{status_ref|}}}&lt;/small&gt;}} }}
&lt;!--|- style=&quot;text-align:center;&quot;
! colspan=&quot;2&quot; style=&quot;background: {{{color}}};&quot; |--&gt;
|-
! bgcolor=&quot;#d0f0c0&quot; colspan=&quot;2&quot; | [[Classification phylogénétique du vivant (levr G.Lecointre ha H. Le Guyader)|Rummatadur filogenetek]]
|-
| {{Regnum}} :
| [[Animalia]]
|-
&lt;noinclude&gt;
[[Rummad:Patromoù plant ha loened]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>0e4lgnf52tqjzlotjyzar4opnjx89yk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Mor Ruz</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6564</id>
    <revision>
      <id>2007325</id>
      <parentid>1638070</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T14:06:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Undenbennak</username>
        <id>62280</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Projet:Scripts et gadgets/Notices/HotCatsMulti|HotCatsMulti]] :  ± [[Rummad:Afrika]]-&gt;[[Rummad:Douaroniezh Afrika]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="993" xml:space="preserve">{{Labour zo}}

[[Restr:mor_ruz.png|thumb|250px|right]]

Ar '''Mor Ruz''' zo ur [[mor]] etre [[Norzhafrika]] (er [[Kornôg|C'hornôg]]) ha [[Azia ar Mervent|Mervent Azia]] (er [[Reter]]). Hir ha strizh eo, 2 250 kilometr a hirder ha war-dro 335 kilometr a ledander d’ar muiañ. Stumm ur vrec'h-vor divent en deus, klozet en [[Norzh]] hag oc'h echuiñ gant div ganol-vor oc'h ober evel tres kerniel: [[brec'h-vor]] [[Suez]] ha brec'h-vor [[Aqaba]]. Digor eo er [[Su]] trema [[Meurvor Indez]].

== Broioù amezek ==
* War an aod kornôk emañ: [[Egipt]], [[Soudan]], [[Eritrea]] ha [[Djibouti]].
* War an aod reter emañ: [[Arabia Saoudat]] ha [[Yemen]], met war vrec'h-vor Aqaba ez eus div [[riez]] hag o deus pep a brenestr bihan warnañ, [[Israel]] ([[porzh]] [[Eilat]]) ha [[Jordania]] (porzh [[Aqaba]]).


{{DEFAULTSORT:Ruz}}

[[Rummad:Morioù]]
[[Rummad:Douaroniezh Afrika]]
[[Rummad:Azia]]
[[Rummad:Arabia Saoudat]]
[[Rummad:Egipt]]
[[Rummad:Eritrea]]
[[Rummad:Soudan]]
[[Rummad:Yemen]]</text>
      <sha1>d9aa9wmbop1epwqm4p73epvzejk0dep</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>2005 en Afrika</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8566</id>
    <revision>
      <id>2007327</id>
      <parentid>1451644</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T14:10:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Undenbennak</username>
        <id>62280</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Projet:Scripts et gadgets/Notices/HotCatsMulti|HotCatsMulti]] :  ± [[Rummad:Afrika]]-&gt;[[Rummad:Istor Afrika]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="232" xml:space="preserve">== Genver ==
* [[9 Genver|9]] : [[Soudan]] : Sinet un Emglev peoc'h e Nairobi ([[Kenya]]) etre gouarnamant Soudan hag emsavidi ar Su. 2 vilion a dud zo bet lazhet er brezel-se abaoe [[1983]].

[[Rummad:Istor Afrika]]
[[Rummad:2005]]</text>
      <sha1>9yug1jm5p7e7jhnn7fkewo5t1klzl2i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Rummad:Broioù keltiek</title>
    <ns>14</ns>
    <id>16891</id>
    <revision>
      <id>2007363</id>
      <parentid>1470028</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T21:57:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Undenbennak</username>
        <id>62280</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Projet:Scripts et gadgets/Notices/HotCatsMulti|HotCatsMulti]] :  – [[Rummad:Breizh]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="57" xml:space="preserve">{{Keltia}}

[[Rummad:Broioù]]
[[Rummad:Yezhoù keltiek]]</text>
      <sha1>nwxju4sranrpb4fn2bvtiupj1zsi37q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Tinga Tinga</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19287</id>
    <revision>
      <id>2007326</id>
      <parentid>1710316</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T14:10:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Undenbennak</username>
        <id>62280</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Projet:Scripts et gadgets/Notices/HotCatsMulti|HotCatsMulti]] :  – [[Rummad:Afrika]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="901" xml:space="preserve">{{LabourAChom}}
[[Skeudenn:Boest_Tinga_Tinga.png|thumb|220px|right|Boest Tinga Tinga]]
'''Tinga Tinga''' pe '''Tingatinga''' a zo anv un [[doare livañ]] eus [[Tanzania]], bet boulc'het gant [[Edward Said TingaTinga]], brudet evel [[livour]] kentañ ar skol-se.

Heuliet eo bet gant Mohamedi Saidi Chilamboni, Jaffari Mimus, Daudi Tingatinga, Salum Mussa, Rashidi Saidi, Yussufu Maulidi, Abdalla Saidi Chilamboni, Mr. Rubuni hag Agnes Musidadi Mpata.

==Lec'hioù diabarzh Wikipedia==
* {{En}} [http://en.wikipedia.org/wiki/Culture_of_Tanzania Sevenadur Tanzania]

==Liammoù diavaez==
:*[http://www.africancontemporary.com Diskouezadeg enni meur a livadur ''tingatinga'' eus ar wellañ]
:*http://www.ms-starship.com/journal/nov00/6.htm
:*http://www.multicultural.online.wa.gov.au/wppuser/tcawa/homesite/history.html
:*http://www.tingatinga.info

[[Rummad:Arz]]
[[Rummad:Liverezh]]
[[Rummad:Tanzania]]</text>
      <sha1>fdux3k4rlwa4sce5ll49y9dhguy0mdb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Rummad:Kêrioù-penn Afrika</title>
    <ns>14</ns>
    <id>27837</id>
    <revision>
      <id>2007324</id>
      <parentid>1477360</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T14:03:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Undenbennak</username>
        <id>62280</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Projet:Scripts et gadgets/Notices/HotCatsMulti|HotCatsMulti]] :  – [[Rummad:Afrika]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="86" xml:space="preserve">{{Commonscat|Capitals in Africa}}

[[Rummad:Kêrioù-penn]]
[[Rummad:Kêrioù Afrika]]</text>
      <sha1>o0gopn49qi0ipf2v5v417vqsk9gcadf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Rummad:Doueezed ar brezel</title>
    <ns>14</ns>
    <id>39017</id>
    <revision>
      <id>2007316</id>
      <parentid>1481726</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T13:26:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Undenbennak</username>
        <id>62280</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Projet:Scripts et gadgets/Notices/HotCatsMulti|HotCatsMulti]] :  + [[Rummad:Brezel]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="37" xml:space="preserve">[[Rummad:Doueezed]]
[[Rummad:Brezel]]</text>
      <sha1>kjdnr67oju1j4pvyl76bnpqm5dfqc3g</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007329</id>
      <parentid>2007316</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T14:16:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kadwalan</username>
        <id>423</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Projet:Scripts et gadgets/Notices/HotCatsMulti|HotCatsMulti]] :  ± [[Rummad:Brezel]]-&gt;[[Rummad:Doueed ar brezel]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="47" xml:space="preserve">[[Rummad:Doueezed]]
[[Rummad:Doueed ar brezel]]</text>
      <sha1>c3y1cqmuz0ookx7bij6w1ntrhhctm67</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Rummad:Sahara ar C'hornôg</title>
    <ns>14</ns>
    <id>43815</id>
    <revision>
      <id>2007322</id>
      <parentid>1519176</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T13:58:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Undenbennak</username>
        <id>62280</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Projet:Scripts et gadgets/Notices/HotCatsMulti|HotCatsMulti]] :  – [[Rummad:Afrika]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="129" xml:space="preserve">{{Commonscat|Western Sahara}}

[[Rummad:Broioù]]
[[Rummad:Maghrib]]
[[Rummad:Broioù dindan dalc'h pe a vez tabut diwar o fenn]]</text>
      <sha1>15t331m9zbsa1leminb8gf0uf6duz11</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007331</id>
      <parentid>2007322</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T14:20:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kadwalan</username>
        <id>423</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Projet:Scripts et gadgets/Notices/HotCatsMulti|HotCatsMulti]] :  + [[Rummad:Stadoù Afrika]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="155" xml:space="preserve">{{Commonscat|Western Sahara}}

[[Rummad:Broioù]]
[[Rummad:Maghrib]]
[[Rummad:Broioù dindan dalc'h pe a vez tabut diwar o fenn]]
[[Rummad:Stadoù Afrika]]</text>
      <sha1>l0q4ew620vuxdysrddjsnm11ugu7k5x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Charlottenburg-Wilmersdorf</title>
    <ns>0</ns>
    <id>44465</id>
    <revision>
      <id>2007374</id>
      <parentid>1767735</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T05:00:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>D’Azur</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1388" xml:space="preserve">[[Restr:Berlin_charlottenburg-wilmersdorf.png|thumb|300px|Lec'hiadur ar 4{{re}} arondisamant e [[Berlin]]]]
[[Restr:Coat of arms of Charlottenburg-Wilmersdorf.svg|right|thumb|100px|Ardamez an arrondisamant]]

'''Charlottenburg-Wilmersdorf''' a zo 4re arondisamant melestradurel (Bezirk) [[Berlin]], aozet eo bet e [[2001]] p'eo bet kenteuzet an div bastell-vro anvet Charlottenburg ha Wilmersdorf.
Kreiz [[Berlin]] ar C'hornôg e oa Charlottenburg-Wilmersdorf da vare rann [[Berlin]]. En arondisamant e kaver Skol-veur Teknik [[Berlin]] (Technische Universität Berlin), Skol-veur Arzoù [[Berlin]] (Universität der Künste), an opera Deutsche Oper [[Berlin]], [[kastell Charlottenburg]] hag an dachenn olimpek.
* Gorread : 64,7 km²
* Annezidi : 315 447 hab. (d'an 31/07/2007), da lavaret eo 4 874 annezad/km².

== Karterioù ==
Abaoe 2001 ez eo rannet arondisamant Charlottenburg-Wilmersdorf e 7 karter (Ortsteil) :
{|
|
| [[Restr:Berlin Charlottenburg-Wilmersdorf.png|thumb|center|200px|Karterioù ar 4{{re}} arondisamant]]
|
* 0401 Charlottenburg
* 0402 Wilmersdorf
* 0403 Schmargendorf
* 0404 Grunewald
* 0405 Westend
* 0406 Charlottenburg-Nord
* 0407 Halensee
| [[Restr:Berlin - Schloss-Charlottenburg.jpg|thumb|500px|[[Kastell Charlottenburg]]]]
|-
|}


{{Commons|Bezirk Mitte|Mitte}}

{{Arondisamantoù ha karterioù Berlin}}

[[Rummad:Berlin]]
[[Rummad:Arondisamantoù Berlin]]</text>
      <sha1>0gz895ozhr7srt5tszsfamqm47up7wu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bedfordshire</title>
    <ns>0</ns>
    <id>50039</id>
    <revision>
      <id>2007321</id>
      <parentid>1655092</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T13:45:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>424</id>
      </contributor>
      <comment>Ar restr [[commons:File:Bedfordshire_County_Flag.svg]] oa bet lakaet e-lerc’h Bedfordshire's_Flag.svg ; Goulennet e oa gant [[commons:User:CommonsDelinker]] ([[:c:COM:Duplicate|Duplicate]]: Exact or scaled-down duplicate: [[:c::File:Bedfordshire County Fl</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1265" xml:space="preserve">{{Infobox Kontelezh
|poblañs=602,500
|stankted ar boblañs=488
|gorread=1,235
|lec'hiadur=Bedfo.svg
|banniel=Bedfordshire County Flag.svg
|kêr-benn=[[Bedford]]
|skeudenn distrigoù=2009 Bedfordshire Ceremonial Numbered.png
}}
Ur [[Kontelezhioù Bro-Saoz|gontelezh lidel]] eus [[Bro-Saoz]] eo '''Bedfordshire''', lodennek eus e [[Rannbarzhioù Bro-Saoz|rannbarzh]] [[Reter Bro-Saoz|Reter]]. [[Bedford]] eo e benn-gêr.

Abaoe 1997 e oa dispartiet diouzh ar [[Kontelezhioù Bro-Saoz|gontelezh amaezhel]] [[Luton]], deuet da vezañ neuze [[Kontelezhioù Bro-Saoz|Amaezerezh unvan]].

Rannet e oa betek ar 1añ Ebrel 2009 ar [[Kontelezhioù Bro-Saoz|gontelezh amaezhel]] miret e 3 [[Distrigoù Bedfordshire, 1974-2009|distrig]], daou anezho ([[Distrig Kreiz-Bedfordshire|Kreiz-Bedfordshire (''Mid Bedfordshire'')]] ha [[Distrig Su-Bedfordshire|Su-Bedfordshire]]) o vezañ hiviziken kendeuzet da sevel [[Distrig Kreiz-Bedfordshire, abaoe 2009|Distrig Kreiz-Bedfordshire (''Central Bedfordshire'')]], deuet da vezañ evel [[Distrig Bedford]] ha [[Luton]] [[Kontelezhioù Bro-Saoz|Amaezerezhioù unvan]] miret en ur [[Kontelezhioù Bro-Saoz|gontelezh lidel]] hepken, ar [[Kontelezhioù Bro-Saoz|gontelezh amaezel]] o vezañ aet da get.

[[Rummad:Kontelezhioù Bro-Saoz]]</text>
      <sha1>h8h3qm0mr9uwjjhmempr97j4xbjjziw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Orangoutan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>54443</id>
    <revision>
      <id>2007359</id>
      <parentid>1669945</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T17:52:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2A01:CB08:8913:1900:E14F:BE1E:860A:E4C4</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2363" xml:space="preserve">{{Taxobox Loen |  Orangoutan| OrangutancloseupSDZoo07.jpg | ''Pongo pygmaeus'' }}
{{Taxobox Phylum | Chordata }}
{{Taxobox Classis | Mammalia}}
{{Taxobox Ordo | Primates }}
{{Taxobox Familia | Hominidae }}
{{Taxobox Genus | Pongo}}
{{Taxobox Echu}}
An '''orangoutan''' (pe '''orang-outan''') (diwar ar [[malayeg]] ''den ar c'hoadeier'') zo ur marmouz ruz e vlevenn, rummataet e-touez ar [[marmouz meur|marmouzien meur]].

== Rummatadur ==
E kerentiad an [[hominidae|hominideed]] emañ an orangoutaned, da lavaret eo asambles gant ar marmouzien-meur all ([[chimpanze]]ed ha [[gorilh]]ed) ha gant an [[den]].

Tro 15 milion a vloavezhioù zo e tispartias hendadoù an orangoutaned diouzh re an hominideed all.
===Spesadoù hag ispesadoù===
* ''Pongo pygmaeus'', a vev e [[Borneo]]
:• ''Pongo pygmaeus pygmaeus'' er gwalarn
:• ''Pongo pygmaeus morio'' er reter
:• ''Pongo pygmaeus wurmbii'' er mervent
* ''Pongo abelii'', a vev e [[Sumatra]], er gwalarn da [[Lenn Toba]]
* ''Pongo tapanuliensis'', e Sumatra ivez, er su da Lenn Toba

== Kariotip ==
Evel ar [[chimpanze]]ed hag ar [[gorilh]]ed o deus an orangoutaned 48 kromozom. Disheñvel eo o [[kariotip|c'hariotip]] eta diouzh hini an [[den|dud]] (46 kromozom).

== Neuz ==
Disheñvel eo an orangoutaned diouzh o [[reizh]].
* Ar par : 1.40 m eo e vent hag etre 60 ha 90 kg e bouez. A bep tu d'o dremm ez eus tammoù kroc'hen a ro stumm ul loar d'o fas. Ouzhpenn da se ez eus ur sac'henn en o [[korzailhenn|c'horzailhenn]] a reont ganti evit kreñvaat o huchadennoù.
* Ar barez : Kalz bihanoc'h eget ar bared eo ar parezed : Tro 1.10 m o ment hag etre 40 hag 50 kg o fouez.

Dibar eo an orangoutaned diouzh ar marmouzien meur all dre liv ruz o blevenn ha dre ment o divrec'h hag a zo hir-mat (betek 2.50 m eus un dorn d'egile).

== Annez ==
[[Restr:Mapa distribuicao pongo.png|thumb|upright 2|{{legend|#00a850|Tiriad an orangoutaned}}]]
Gwechall e veze orangoutaned e takadoù bras en [[Azia]]. [[Karrekaenn|Karrekaennoù]] anezho zo bet kavet e [[Sina]] hag e [[Thailand]].

Bremañ emaint o vevañ e koadegoù [[Borneo]] (isspesad ''Pongo pygmaeus abelii'') ha [[Sumatra]] (isspesad ''Pongo pygmaeus pygmaeus'').

Er gwez emañ an orangoutaned o chom ha ral eo dezho kerzhet war an douar. Barrek-kenañ int da vont a vrank da vrank.

{{Commons|Pongo}}

[[Rummad:Hominidae]]
[[Rummad:Marmouzed Indonezia]]</text>
      <sha1>ns72jdk3aqt7204ifhdr9ctt961wcu7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Rummad:Brezel</title>
    <ns>14</ns>
    <id>55667</id>
    <revision>
      <id>2007319</id>
      <parentid>1519245</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T13:31:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Undenbennak</username>
        <id>62280</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Projet:Scripts et gadgets/Notices/HotCatsMulti|HotCatsMulti]] :  + [[Rummad:Feulster]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="56" xml:space="preserve">{{Commonscat|War}}

[[Rummad:Nerzh]]
[[Rummad:Feulster]]</text>
      <sha1>t44dx1s1dccg6p7bx95o8dsr52h6yok</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007320</id>
      <parentid>2007319</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T13:32:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Undenbennak</username>
        <id>62280</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Projet:Scripts et gadgets/Notices/HotCatsMulti|HotCatsMulti]] :  + [[Rummad:Politikerezh]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="80" xml:space="preserve">{{Commonscat|War}}

[[Rummad:Nerzh]]
[[Rummad:Feulster]]
[[Rummad:Politikerezh]]</text>
      <sha1>ekvrim58mruohfwzayxt8e1cid2pwws</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Rummad:Armoù</title>
    <ns>14</ns>
    <id>57612</id>
    <revision>
      <id>2007318</id>
      <parentid>1519254</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T13:30:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Undenbennak</username>
        <id>62280</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Projet:Scripts et gadgets/Notices/HotCatsMulti|HotCatsMulti]] :  + [[Rummad:Brezel]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="61" xml:space="preserve">{{Commonscat|Weapons}}

[[Rummad:Binvioù]]
[[Rummad:Brezel]]</text>
      <sha1>qlwr6u9ykmdmvh3adpholqft7zd2se9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Rummad:Maoris</title>
    <ns>14</ns>
    <id>67496</id>
    <revision>
      <id>2007323</id>
      <parentid>1487373</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T14:02:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Undenbennak</username>
        <id>62280</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Projet:Scripts et gadgets/Notices/HotCatsMulti|HotCatsMulti]] :  ± [[Rummad:Afrika]]-&gt;[[Rummad:Stadoù Afrika]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="51" xml:space="preserve">{{Commonscat|Mauritius}}

[[Rummad:Stadoù Afrika]]</text>
      <sha1>9ixtd0ha3ddehs68jknjq0rjo7s32ze</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Mafalda</title>
    <ns>0</ns>
    <id>82334</id>
    <revision>
      <id>2007379</id>
      <parentid>1653907</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T09:34:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>95.127.183.204</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5893" xml:space="preserve">

Zic As Aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaas 

== Sunsuneo Minecraft Java Edition ==
 
Selecciona cualquier comando para escribirlo fácilmente
 
== Agricunchjjj Minecraft Playstation Edition ==
Puedes seleccionar el comando pero luego tienes que escribir las coordenadas del /tp o material del /give @s etc
 
== Afanisilestain Minecraft Bedrock Edition ==
Estás obligado a escribir el comando entero menos /tp /time set /weather o /setworldspawn
 
== vanilla vanilla trotrotro Minecraft Pocket Edition ==
 
Al igual que en bedrock pero se necesita poner / después el comando que quieras usar y después estás obligado a poner todos los detalles del comando y todo el texto en letra minúscula
 
Zic As
 
 
== Estropajon ==
Me invento películas mentales en el As
 
== Sunsuneo Minecraft Java Edition ==
 
Selecciona cualquier comando para escribirlo fácilmente
 
== Agricunchjjj Minecraft Playstation Edition ==
Puedes seleccionar el comando pero luego tienes que escribir las coordenadas del /tp o material del /give @s etc
 
== Afanisilestain Minecraft Bedrock Edition ==
Estás obligado a escribir el comando entero menos /tp /time set /weather o /setworldspawn
 
== vanilla vanilla trotrotro Minecraft Pocket Edition ==
 
Al igual que en bedrock pero se necesita poner / después el comando que quieras usar y después estás obligado a poner todos los detalles del comando y todo el texto en letra minúscula
 
== Estropajon == 
 
Descucacualorenzo
 
== Sunsuneo Minecraft Java Edition ==
 
Selecciona cualquier comando para escribirlo fácilmente
 
== Agricunchjjj Minecraft Playstation Edition ==
Puedes seleccionar el comando pero luego tienes que escribir las coordenadas del /tp o material del /give @s etc
 
== Afanisilestain Minecraft Bedrock Edition ==
Estás obligado a escribir el comando entero menos /tp /time set /weather o /setworldspawn
 
== vanilla vanilla trotrotro Minecraft Pocket Edition ==
 
Al igual que en bedrock pero se necesita poner / después el comando que quieras usar y después estás obligado a poner todos los detalles del comando y todo el texto en letra minúscula
 
== Estropajon == 


{{pennad zo|Mafalda (anv-badez)}}
[[File:Mafalda paseohist.jpg|thumb|right|200px]]

'''''Mafalda''''' eo harozez ha penndudenn ar [[bannoù-treset]] skrivet ha treset gant an tresour eus [[Arc'hantina]] Joaquín Salvador Lavado, anavezet gwelloc'h gant e [[anv-pluenn]] [[Quino]]. Taolenniñ a ra al levrioù buhez ur plac'hig yaouank a bemp bloaz anvet Mafalda, a zo nec'het-bras evit Mab-den, ar peoc'h er bed, ha stad ar bed a-vremañ. Embannet e voe ar bannoù-treset adalek [[1964]] betek [[1973]] ha berzh bras o deus graet e [[Amerika Latin]], [[Europa]], [[Kebek]] hag en [[Azia]]: diwarne e voe graet tresadennoù-bev hag ur film.

==Tudennoù==
Kontañ a ra ar bannoù-treset buhez Mafalda, ar benndudenn, he zud hag ur strollad bugale all. Koulskoude, ne savas ket ar strollad a-ratozh, hogen un disoc'h e voe eus diorren ar bannoù-treset. Krouet e voe pep bugel unan war-lerc'h egile, o taliñ ouzh doareoù zo Mafalda. An ezreolder nemetañ a zo Guille, breur Mafalda, a voe krouet en ur mare ma ne oa ket kalz a awen all gant an tresour. 

* '''Mafalda''': ar benndudenn, ur plac'hig war-dro c'hwec'h vloaz eus Arc'hantina, gant ur sell politikel kreñv war ar bed hag a gasa ar soubenn. 
* '''Mamá''' (&quot;Mammig&quot;) (Raquel, 6 a viz Here 1964) ha '''Papá''' (&quot;Tadig&quot;) (anv ebet, 29 a viz Gwengolo 1964): pried evel ar re all eo tud Mafalda, hep perzh ispisial bennak. Pismigat a ra Mafalda alies statud he mamm evel gwreg an ti; klask a ra he zad tremen hep respont da c'houlennoù Mafalda, daoust dezhañ bezañ a-du gant he sell aoniek eus ar skol. Paotr al liorzherezh eo-eñ.
* '''Felipe''' (19 a viz Genver 1965): un huñvreer anezhañ, aon bras en deus rak ar skol, daoust dezhañ bezañ an hini speredekañ ha koshañ er strollad. Stourmoù diabarzh en devez gant e goustiañs, e skiant eus ar giriegezh, hag e notoù dreist na blij ket dezhañ. Tornoziñ a ra atav, plijout a ra dezhañ c'hoari paotr ar vuoc'h ha lenn bannoù-treset. 
* '''Manolito''' (Manuel Goreiro, Jr., 29 a viz Meurzh 1965): mab eo d'ur rener-stal eus Galiza, nec'het eo kentoc'h gant ar c'hoñvers hag an arc'hant eget traoù all. Taolennet e vez evel ur genaoueg, a-wezhioù n'eo ket gwir avat. Lemm eo e spered evit ar c'hoñvers evit gwir.
* '''Susanita''' (Susana Beatriz Clotilde Chirusi, 6 a viz Even 1965): ur plac'h friol gant penn-deñved a blij dezhi ar c'haozioù, mignonez wellañ Mafalda eo daoust da bep tra. Huñvreal a ra e vo ur vamm hag ur wreg pa vo deuet bras. Enebourien mik a zo anezhi ha Manolito. A-wezhioù e seblant taoler kehel war Felipe.
* '''Miguelito''' (Miguel Pitti, 1966): war-dro daou vloaz yaouankoc'h evit Felipe hag ur vloaz yaouankoc'h evit Mafalda hag ar re all, e berzh brasañ o vezañ e vlev e stumm ul letuz. Ur seurt penn-kleiz anezhañ, alies n'en devez ket c'hoant da gregiñ gant an tabutoù filozofel. Un diskennad eus enbroidi italian eo, ha plijout kalz a ra [[Benito Mussolini]] d'e dad-kozh.
* '''Guille''' (Guillermo, 1968): breur bihan Mafalda. Karout a ra ar soubenn, eñ ha Mafalda o deus ur vaot anvet Burocracia ('Bureverezh'). Ur spered ki en deus.
* '''Libertad''' (5 a viz C'hwevrer 1970): &quot;Libertad&quot; a zo un anv-badez spagnolek, a dalvez kement ha &quot;[[Frankiz]]&quot;. Bihan eo an dudenn, ar pezh a ro tro da fentigelloù diwar-benn ment ar frankiz. An dudenn radikalañ eo, o vezañ eus an tu kleiz pelloc'h, muioc'h evit Mafalda.

==Liammoù diavaez==
* [http://www.quino.com.ar/index.php?id_news=&amp;lang=en Mafalda e lec'hienn ofisiel Quino]
* [http://orbita.starmedia.com/delfinesnatacion/diver_mafalda.htm Istor Mafalda] 
* [http://www.mafalda.net/ Mafalda Online]
* [http://www.unesco.org/courier/2000_07/uk/dires.htm ''UNESCO Courier'' : atersadenn Quino]

[[Rummad:Tudennoù bannoù-treset]]</text>
      <sha1>i2qsy3dx7e7lz1c3tkoiuc2r66kmtfx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007381</id>
      <parentid>2007379</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T09:36:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>95.127.183.204</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5929" xml:space="preserve">

Zic As Aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaas 

== Sunsuneo Minecraft Java Edition ==
 
Selecciona cualquier comando para escribirlo fácilmente
 
== Agricunchjjj Minecraft Playstation Edition ==
Puedes seleccionar el comando pero luego tienes que escribir las coordenadas del /tp o material del /give @s etc
 
== Afanisilestain Minecraft Bedrock Edition ==
Estás obligado a escribir el comando entero menos /tp /time set /weather o /setworldspawn
 
== vanilla vanilla trotrotro Minecraft Pocket Edition ==
 
Al igual que en bedrock pero se necesita poner / después el comando que quieras usar y después estás obligado a poner todos los detalles del comando y todo el texto en letra minúscula
 
Zic As
 
 
== Estropajon ==
Me invento películas mentales en el As
 
== Sunsuneo Minecraft Java Edition ==
 
Selecciona cualquier comando para escribirlo fácilmente
 
== Agricunchjjj Minecraft Playstation Edition ==
Puedes seleccionar el comando pero luego tienes que escribir las coordenadas del /tp o material del /give @s etc
 
== Afanisilestain Minecraft Bedrock Edition ==
Estás obligado a escribir el comando entero menos /tp /time set /weather o /setworldspawn
 
== vanilla vanilla trotrotro Minecraft Pocket Edition ==
 
Al igual que en bedrock pero se necesita poner / después el comando que quieras usar y después estás obligado a poner todos los detalles del comando y todo el texto en letra minúscula
 
== Estropajon == 
 
Descucacualorenzo
 
== Sunsuneo Minecraft Java Edition ==
 
Selecciona cualquier comando para escribirlo fácilmente
 
== Agricunchjjj Minecraft Playstation Edition ==
Puedes seleccionar el comando pero luego tienes que escribir las coordenadas del /tp o material del /give @s etc
 
== Afanisilestain Minecraft Bedrock Edition ==
Estás obligado a escribir el comando entero menos /tp /time set /weather o /setworldspawn
 
== vanilla vanilla trotrotro Minecraft Pocket Edition ==
 
Al igual que en bedrock pero se necesita poner / después el comando que quieras usar y después estás obligado a poner todos los detalles del comando y todo el texto en letra minúscula
 
== Estropajon == 

Eeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeee que fun


{{pennad zo|Mafalda (anv-badez)}}
[[File:Mafalda paseohist.jpg|thumb|right|200px]]

'''''Mafalda''''' eo harozez ha penndudenn ar [[bannoù-treset]] skrivet ha treset gant an tresour eus [[Arc'hantina]] Joaquín Salvador Lavado, anavezet gwelloc'h gant e [[anv-pluenn]] [[Quino]]. Taolenniñ a ra al levrioù buhez ur plac'hig yaouank a bemp bloaz anvet Mafalda, a zo nec'het-bras evit Mab-den, ar peoc'h er bed, ha stad ar bed a-vremañ. Embannet e voe ar bannoù-treset adalek [[1964]] betek [[1973]] ha berzh bras o deus graet e [[Amerika Latin]], [[Europa]], [[Kebek]] hag en [[Azia]]: diwarne e voe graet tresadennoù-bev hag ur film.

==Tudennoù==
Kontañ a ra ar bannoù-treset buhez Mafalda, ar benndudenn, he zud hag ur strollad bugale all. Koulskoude, ne savas ket ar strollad a-ratozh, hogen un disoc'h e voe eus diorren ar bannoù-treset. Krouet e voe pep bugel unan war-lerc'h egile, o taliñ ouzh doareoù zo Mafalda. An ezreolder nemetañ a zo Guille, breur Mafalda, a voe krouet en ur mare ma ne oa ket kalz a awen all gant an tresour. 

* '''Mafalda''': ar benndudenn, ur plac'hig war-dro c'hwec'h vloaz eus Arc'hantina, gant ur sell politikel kreñv war ar bed hag a gasa ar soubenn. 
* '''Mamá''' (&quot;Mammig&quot;) (Raquel, 6 a viz Here 1964) ha '''Papá''' (&quot;Tadig&quot;) (anv ebet, 29 a viz Gwengolo 1964): pried evel ar re all eo tud Mafalda, hep perzh ispisial bennak. Pismigat a ra Mafalda alies statud he mamm evel gwreg an ti; klask a ra he zad tremen hep respont da c'houlennoù Mafalda, daoust dezhañ bezañ a-du gant he sell aoniek eus ar skol. Paotr al liorzherezh eo-eñ.
* '''Felipe''' (19 a viz Genver 1965): un huñvreer anezhañ, aon bras en deus rak ar skol, daoust dezhañ bezañ an hini speredekañ ha koshañ er strollad. Stourmoù diabarzh en devez gant e goustiañs, e skiant eus ar giriegezh, hag e notoù dreist na blij ket dezhañ. Tornoziñ a ra atav, plijout a ra dezhañ c'hoari paotr ar vuoc'h ha lenn bannoù-treset. 
* '''Manolito''' (Manuel Goreiro, Jr., 29 a viz Meurzh 1965): mab eo d'ur rener-stal eus Galiza, nec'het eo kentoc'h gant ar c'hoñvers hag an arc'hant eget traoù all. Taolennet e vez evel ur genaoueg, a-wezhioù n'eo ket gwir avat. Lemm eo e spered evit ar c'hoñvers evit gwir.
* '''Susanita''' (Susana Beatriz Clotilde Chirusi, 6 a viz Even 1965): ur plac'h friol gant penn-deñved a blij dezhi ar c'haozioù, mignonez wellañ Mafalda eo daoust da bep tra. Huñvreal a ra e vo ur vamm hag ur wreg pa vo deuet bras. Enebourien mik a zo anezhi ha Manolito. A-wezhioù e seblant taoler kehel war Felipe.
* '''Miguelito''' (Miguel Pitti, 1966): war-dro daou vloaz yaouankoc'h evit Felipe hag ur vloaz yaouankoc'h evit Mafalda hag ar re all, e berzh brasañ o vezañ e vlev e stumm ul letuz. Ur seurt penn-kleiz anezhañ, alies n'en devez ket c'hoant da gregiñ gant an tabutoù filozofel. Un diskennad eus enbroidi italian eo, ha plijout kalz a ra [[Benito Mussolini]] d'e dad-kozh.
* '''Guille''' (Guillermo, 1968): breur bihan Mafalda. Karout a ra ar soubenn, eñ ha Mafalda o deus ur vaot anvet Burocracia ('Bureverezh'). Ur spered ki en deus.
* '''Libertad''' (5 a viz C'hwevrer 1970): &quot;Libertad&quot; a zo un anv-badez spagnolek, a dalvez kement ha &quot;[[Frankiz]]&quot;. Bihan eo an dudenn, ar pezh a ro tro da fentigelloù diwar-benn ment ar frankiz. An dudenn radikalañ eo, o vezañ eus an tu kleiz pelloc'h, muioc'h evit Mafalda.

==Liammoù diavaez==
* [http://www.quino.com.ar/index.php?id_news=&amp;lang=en Mafalda e lec'hienn ofisiel Quino]
* [http://orbita.starmedia.com/delfinesnatacion/diver_mafalda.htm Istor Mafalda] 
* [http://www.mafalda.net/ Mafalda Online]
* [http://www.unesco.org/courier/2000_07/uk/dires.htm ''UNESCO Courier'' : atersadenn Quino]

[[Rummad:Tudennoù bannoù-treset]]</text>
      <sha1>dlwrhrczorcw98x2jjncc1ube4ew193</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007382</id>
      <parentid>2007381</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T09:37:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>95.127.183.204</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5995" xml:space="preserve">

Zic As Aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaas 

== Sunsuneo Minecraft Java Edition ==
 
Selecciona cualquier comando para escribirlo fácilmente
 
== Agricunchjjj Minecraft Playstation Edition ==
Puedes seleccionar el comando pero luego tienes que escribir las coordenadas del /tp o material del /give @s etc
 
== Afanisilestain Minecraft Bedrock Edition ==
Estás obligado a escribir el comando entero menos /tp /time set /weather o /setworldspawn
 
== vanilla vanilla trotrotro Minecraft Pocket Edition ==
 
Al igual que en bedrock pero se necesita poner / después el comando que quieras usar y después estás obligado a poner todos los detalles del comando y todo el texto en letra minúscula
 
Zic As
 
 
== Estropajon ==
Me invento películas mentales en el As
 
== Sunsuneo Minecraft Java Edition ==
 
Selecciona cualquier comando para escribirlo fácilmente
 
== Agricunchjjj Minecraft Playstation Edition ==
Puedes seleccionar el comando pero luego tienes que escribir las coordenadas del /tp o material del /give @s etc
 
== Afanisilestain Minecraft Bedrock Edition ==
Estás obligado a escribir el comando entero menos /tp /time set /weather o /setworldspawn
 
== vanilla vanilla trotrotro Minecraft Pocket Edition ==
 
Al igual que en bedrock pero se necesita poner / después el comando que quieras usar y después estás obligado a poner todos los detalles del comando y todo el texto en letra minúscula
 
== Estropajon == 
 
Descucacualorenzo
 
== Sunsuneo Minecraft Java Edition ==
 
Selecciona cualquier comando para escribirlo fácilmente
 
== Agricunchjjj Minecraft Playstation Edition ==
Puedes seleccionar el comando pero luego tienes que escribir las coordenadas del /tp o material del /give @s etc
 
== Afanisilestain Minecraft Bedrock Edition ==
Estás obligado a escribir el comando entero menos /tp /time set /weather o /setworldspawn
 
== vanilla vanilla trotrotro Minecraft Pocket Edition ==
 
Al igual que en bedrock pero se necesita poner / después el comando que quieras usar y después estás obligado a poner todos los detalles del comando y todo el texto en letra minúscula
 
== Estropajon == 

Ueeeeeeeeeeeeeee es que no me hace caso 


Afpenende 

Afmisisa 

Eeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeee que fun


{{pennad zo|Mafalda (anv-badez)}}
[[File:Mafalda paseohist.jpg|thumb|right|200px]]

'''''Mafalda''''' eo harozez ha penndudenn ar [[bannoù-treset]] skrivet ha treset gant an tresour eus [[Arc'hantina]] Joaquín Salvador Lavado, anavezet gwelloc'h gant e [[anv-pluenn]] [[Quino]]. Taolenniñ a ra al levrioù buhez ur plac'hig yaouank a bemp bloaz anvet Mafalda, a zo nec'het-bras evit Mab-den, ar peoc'h er bed, ha stad ar bed a-vremañ. Embannet e voe ar bannoù-treset adalek [[1964]] betek [[1973]] ha berzh bras o deus graet e [[Amerika Latin]], [[Europa]], [[Kebek]] hag en [[Azia]]: diwarne e voe graet tresadennoù-bev hag ur film.

==Tudennoù==
Kontañ a ra ar bannoù-treset buhez Mafalda, ar benndudenn, he zud hag ur strollad bugale all. Koulskoude, ne savas ket ar strollad a-ratozh, hogen un disoc'h e voe eus diorren ar bannoù-treset. Krouet e voe pep bugel unan war-lerc'h egile, o taliñ ouzh doareoù zo Mafalda. An ezreolder nemetañ a zo Guille, breur Mafalda, a voe krouet en ur mare ma ne oa ket kalz a awen all gant an tresour. 

* '''Mafalda''': ar benndudenn, ur plac'hig war-dro c'hwec'h vloaz eus Arc'hantina, gant ur sell politikel kreñv war ar bed hag a gasa ar soubenn. 
* '''Mamá''' (&quot;Mammig&quot;) (Raquel, 6 a viz Here 1964) ha '''Papá''' (&quot;Tadig&quot;) (anv ebet, 29 a viz Gwengolo 1964): pried evel ar re all eo tud Mafalda, hep perzh ispisial bennak. Pismigat a ra Mafalda alies statud he mamm evel gwreg an ti; klask a ra he zad tremen hep respont da c'houlennoù Mafalda, daoust dezhañ bezañ a-du gant he sell aoniek eus ar skol. Paotr al liorzherezh eo-eñ.
* '''Felipe''' (19 a viz Genver 1965): un huñvreer anezhañ, aon bras en deus rak ar skol, daoust dezhañ bezañ an hini speredekañ ha koshañ er strollad. Stourmoù diabarzh en devez gant e goustiañs, e skiant eus ar giriegezh, hag e notoù dreist na blij ket dezhañ. Tornoziñ a ra atav, plijout a ra dezhañ c'hoari paotr ar vuoc'h ha lenn bannoù-treset. 
* '''Manolito''' (Manuel Goreiro, Jr., 29 a viz Meurzh 1965): mab eo d'ur rener-stal eus Galiza, nec'het eo kentoc'h gant ar c'hoñvers hag an arc'hant eget traoù all. Taolennet e vez evel ur genaoueg, a-wezhioù n'eo ket gwir avat. Lemm eo e spered evit ar c'hoñvers evit gwir.
* '''Susanita''' (Susana Beatriz Clotilde Chirusi, 6 a viz Even 1965): ur plac'h friol gant penn-deñved a blij dezhi ar c'haozioù, mignonez wellañ Mafalda eo daoust da bep tra. Huñvreal a ra e vo ur vamm hag ur wreg pa vo deuet bras. Enebourien mik a zo anezhi ha Manolito. A-wezhioù e seblant taoler kehel war Felipe.
* '''Miguelito''' (Miguel Pitti, 1966): war-dro daou vloaz yaouankoc'h evit Felipe hag ur vloaz yaouankoc'h evit Mafalda hag ar re all, e berzh brasañ o vezañ e vlev e stumm ul letuz. Ur seurt penn-kleiz anezhañ, alies n'en devez ket c'hoant da gregiñ gant an tabutoù filozofel. Un diskennad eus enbroidi italian eo, ha plijout kalz a ra [[Benito Mussolini]] d'e dad-kozh.
* '''Guille''' (Guillermo, 1968): breur bihan Mafalda. Karout a ra ar soubenn, eñ ha Mafalda o deus ur vaot anvet Burocracia ('Bureverezh'). Ur spered ki en deus.
* '''Libertad''' (5 a viz C'hwevrer 1970): &quot;Libertad&quot; a zo un anv-badez spagnolek, a dalvez kement ha &quot;[[Frankiz]]&quot;. Bihan eo an dudenn, ar pezh a ro tro da fentigelloù diwar-benn ment ar frankiz. An dudenn radikalañ eo, o vezañ eus an tu kleiz pelloc'h, muioc'h evit Mafalda.

==Liammoù diavaez==
* [http://www.quino.com.ar/index.php?id_news=&amp;lang=en Mafalda e lec'hienn ofisiel Quino]
* [http://orbita.starmedia.com/delfinesnatacion/diver_mafalda.htm Istor Mafalda] 
* [http://www.mafalda.net/ Mafalda Online]
* [http://www.unesco.org/courier/2000_07/uk/dires.htm ''UNESCO Courier'' : atersadenn Quino]

[[Rummad:Tudennoù bannoù-treset]]</text>
      <sha1>0rksyyb4xn2oc7to727zmsv9cnzfcbb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007383</id>
      <parentid>2007382</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T09:44:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gumruch</username>
        <id>5408</id>
      </contributor>
      <comment>rvv xWiki vandal</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3750" xml:space="preserve">{{pennad zo|Mafalda (anv-badez)}}
[[File:Mafalda paseohist.jpg|thumb|right|200px]]

'''''Mafalda''''' eo harozez ha penndudenn ar [[bannoù-treset]] skrivet ha treset gant an tresour eus [[Arc'hantina]] Joaquín Salvador Lavado, anavezet gwelloc'h gant e [[anv-pluenn]] [[Quino]]. Taolenniñ a ra al levrioù buhez ur plac'hig yaouank a bemp bloaz anvet Mafalda, a zo nec'het-bras evit Mab-den, ar peoc'h er bed, ha stad ar bed a-vremañ. Embannet e voe ar bannoù-treset adalek [[1964]] betek [[1973]] ha berzh bras o deus graet e [[Amerika Latin]], [[Europa]], [[Kebek]] hag en [[Azia]]: diwarne e voe graet tresadennoù-bev hag ur film.

==Tudennoù==
Kontañ a ra ar bannoù-treset buhez Mafalda, ar benndudenn, he zud hag ur strollad bugale all. Koulskoude, ne savas ket ar strollad a-ratozh, hogen un disoc'h e voe eus diorren ar bannoù-treset. Krouet e voe pep bugel unan war-lerc'h egile, o taliñ ouzh doareoù zo Mafalda. An ezreolder nemetañ a zo Guille, breur Mafalda, a voe krouet en ur mare ma ne oa ket kalz a awen all gant an tresour. 

* '''Mafalda''': ar benndudenn, ur plac'hig war-dro c'hwec'h vloaz eus Arc'hantina, gant ur sell politikel kreñv war ar bed hag a gasa ar soubenn. 
* '''Mamá''' (&quot;Mammig&quot;) (Raquel, 6 a viz Here 1964) ha '''Papá''' (&quot;Tadig&quot;) (anv ebet, 29 a viz Gwengolo 1964): pried evel ar re all eo tud Mafalda, hep perzh ispisial bennak. Pismigat a ra Mafalda alies statud he mamm evel gwreg an ti; klask a ra he zad tremen hep respont da c'houlennoù Mafalda, daoust dezhañ bezañ a-du gant he sell aoniek eus ar skol. Paotr al liorzherezh eo-eñ.
* '''Felipe''' (19 a viz Genver 1965): un huñvreer anezhañ, aon bras en deus rak ar skol, daoust dezhañ bezañ an hini speredekañ ha koshañ er strollad. Stourmoù diabarzh en devez gant e goustiañs, e skiant eus ar giriegezh, hag e notoù dreist na blij ket dezhañ. Tornoziñ a ra atav, plijout a ra dezhañ c'hoari paotr ar vuoc'h ha lenn bannoù-treset. 
* '''Manolito''' (Manuel Goreiro, Jr., 29 a viz Meurzh 1965): mab eo d'ur rener-stal eus Galiza, nec'het eo kentoc'h gant ar c'hoñvers hag an arc'hant eget traoù all. Taolennet e vez evel ur genaoueg, a-wezhioù n'eo ket gwir avat. Lemm eo e spered evit ar c'hoñvers evit gwir.
* '''Susanita''' (Susana Beatriz Clotilde Chirusi, 6 a viz Even 1965): ur plac'h friol gant penn-deñved a blij dezhi ar c'haozioù, mignonez wellañ Mafalda eo daoust da bep tra. Huñvreal a ra e vo ur vamm hag ur wreg pa vo deuet bras. Enebourien mik a zo anezhi ha Manolito. A-wezhioù e seblant taoler kehel war Felipe.
* '''Miguelito''' (Miguel Pitti, 1966): war-dro daou vloaz yaouankoc'h evit Felipe hag ur vloaz yaouankoc'h evit Mafalda hag ar re all, e berzh brasañ o vezañ e vlev e stumm ul letuz. Ur seurt penn-kleiz anezhañ, alies n'en devez ket c'hoant da gregiñ gant an tabutoù filozofel. Un diskennad eus enbroidi italian eo, ha plijout kalz a ra [[Benito Mussolini]] d'e dad-kozh.
* '''Guille''' (Guillermo, 1968): breur bihan Mafalda. Karout a ra ar soubenn, eñ ha Mafalda o deus ur vaot anvet Burocracia ('Bureverezh'). Ur spered ki en deus.
* '''Libertad''' (5 a viz C'hwevrer 1970): &quot;Libertad&quot; a zo un anv-badez spagnolek, a dalvez kement ha &quot;[[Frankiz]]&quot;. Bihan eo an dudenn, ar pezh a ro tro da fentigelloù diwar-benn ment ar frankiz. An dudenn radikalañ eo, o vezañ eus an tu kleiz pelloc'h, muioc'h evit Mafalda.

==Liammoù diavaez==
* [http://www.quino.com.ar/index.php?id_news=&amp;lang=en Mafalda e lec'hienn ofisiel Quino]
* [http://orbita.starmedia.com/delfinesnatacion/diver_mafalda.htm Istor Mafalda] 
* [http://www.mafalda.net/ Mafalda Online]
* [http://www.unesco.org/courier/2000_07/uk/dires.htm ''UNESCO Courier'' : atersadenn Quino]

[[Rummad:Tudennoù bannoù-treset]]</text>
      <sha1>6fftrruypyznufqx54eq04ndwhdz09h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Rummad:Arme</title>
    <ns>14</ns>
    <id>82612</id>
    <revision>
      <id>2007317</id>
      <parentid>1882640</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T13:28:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Undenbennak</username>
        <id>62280</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Projet:Scripts et gadgets/Notices/HotCatsMulti|HotCatsMulti]] :  + [[Rummad:Brezel]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="37" xml:space="preserve">[[Rummad:Surentez]]
[[Rummad:Brezel]]</text>
      <sha1>t9qzg96xsv7rfv6wj230taio28daxsj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Patrom:Degemer/Keleier</title>
    <ns>10</ns>
    <id>84351</id>
    <revision>
      <id>2007346</id>
      <parentid>2005624</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:31:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Llydawr</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>nevesaat</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2141" xml:space="preserve">'''Un tamm sell war red an darvoudoù'''

Doare
&lt;!--Ar fonksion da-heul a zibab ar ger-mell (&quot;ar&quot; pe &quot;an&quot;)--&gt;
{{#ifexpr: ({{CURRENTDAY}} mod 10 &lt; 8 and {{CURRENTDAY}} mod 10 &gt; 3) or {{CURRENTDAY}} = 1 | ar | an }}
[[{{CURRENTDAY}} {{CURRENTMONTHNAME}}|{{ #ifeq: {{CURRENTDAY}} | 1 | 1añ | {{CURRENTDAY}} }} a viz {{CURRENTMONTHNAME}}]] [[{{CURRENTYEAR}}]] ha '''[[2022 e Breizh|Keleier ar vro]]'''.
&lt;!--### SKEUDENN ###--&gt;
[[Skeudenn:Abe Shinzo 20200101.jpg|130px|dehou|Shinzo Abe]]
&lt;div style=&quot;float:right;margin-bottom:0.7em; margin-left:1em;&quot;&gt;&lt;/div&gt;
*[[5 a viz Eost]] : degadoù a dud zo lazhet gant argadennoù aerlu [[Israel]] e [[Bandenn Gaza]].
*[[24 a viz Gouere]] : gant an Danad [[Jonas Vingegaard]] eo aet ar maout e [[Tro Bro-C'hall 2022]].
*[[16 a viz Gouere]] : tomm-gor eo an amzer en darn vrasañ eus broioù [[Europa]] ; er [[Bro-C'hall|C'hwec'hkorn]], e [[Spagn]] ha [[Portugal]], ez eus losket miliadoù a hektarioù koadeier ha lanneier gant [[tan-gwall|tanioù-gwall]].
*[[9 a viz Gouere]] : da-heul manifestadegoù bras e [[Sri Lanka]] e rank ar prezidant [[Gotabaya Rajapaksa]] tec'hout kuit.
*[[8 a viz Gouere]] : muntret eo [[Shinzo Abe]] (''skeudenn''), bet kentañ ministr [[Japan]], e-kreiz ur brezegenn e Nara. 
*[[7 a viz Gouere]] : embann a ra [[Boris Johnson]] emañ o vont da reiñ e zilez eus e garg a [[Kentañ Ministr ar Rouantelezh-Unanet|gentañ ministr]] ar [[Rouantelezh-Unanet]].
*[[22 a viz Mezheven]] : [[kren-douar]] en [[Afghanistan]] ; ouzhpenn 1 500 den zo lazhet ha miliadoù all gloazet.
*[[19 a viz Mezheven]] : en eil tro dilennadeg ar [[Bodadenn Vroadel (Frañs)|gannaded]] e Bro-C'hall ez a ar maout gant ar strolladoù a-du gant ar prezidant [[Emmanuel Macron]], hep tapout ar muiañ-niver eus ar sezioù avat.
*[[19 a viz Mezheven]] : dilennet eo [[Gustavo Petro]] da brezidant [[Kolombia]].
* 2-[[5 a viz Mezheven]] : lidañ a reer er [[Rouantelezh Unanet Breizh-Veur ha Norzhiwerzhon|Rouantelezh Unanet]] hag e broioù all ar [[Kenglad ar Broadoù|c'h-Commonwealth]] 70 vloaz ren ar rouanez [[Elesbed II]].

{{diac'hubiñ}}
&lt;noinclude&gt;
[[Rummad:Pajenn degemer|Keleier]]

&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>q8hbp2bkk5v4p4b71msb2hoyqodmv0q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Pelvis (korfadurezh)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>88911</id>
    <revision>
      <id>2007336</id>
      <parentid>1551740</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T14:41:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kadwalan</username>
        <id>423</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="978" xml:space="preserve">[[Skeudenn:Pelvis diagram numbered.png|thumb|&lt;center&gt;Eskern al '''lestr'''&lt;/center&gt;&lt;HR noShade&gt;'''1''' Kribenn ar glun - '''2''' Askorn klun - '''3'''  Podenn - '''4''' Askorn a-goazez - '''5''' Askorn kaezour - '''6''' Askorn kroazell - '''7''' Askorn belost]]

Ar '''pelvis'''&lt;ref&gt;Kreizenn ar geriaouiñ, ''[https://www.brezhoneg21.com/geriadurGB.php?galleg=pelvis Dictionnaire breton des sciences et des techniques]''&lt;/ref&gt; pe al '''lestr'''&lt;ref&gt;Preder&lt;/ref&gt; eo ar framm [[askorn]]ek a ya d'ober traoñ kef ar c'horf en [[den]] hag er [[bronneged]] uhel. An [[gar|divhar]] pe ar pavioù a-dreñv zo stag outañ.

Pevar askorn a ya d'ober pelvis an den deuet d'e oad :
* an [[askorn kroazell]]
* an [[askorn belost]]
* an daou [[askorn klun]]
Muioc'h a eskern a ya d'ober lestr ur bugel pe ur c'hrennard rak n'eo ket soudet enne c'hoazh an tri askorn a zeuio da vezañ an askorn klun nag ar [[gwalenn ar c'hein|melloù]] a ya d'ober an askorn kroazell.

[[Rummad:Korfadurezh]]</text>
      <sha1>cyjsgi3du57acddbz4c76xqdir9n1ju</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007337</id>
      <parentid>2007336</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T14:42:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kadwalan</username>
        <id>423</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1005" xml:space="preserve">[[Skeudenn:Pelvis diagram numbered.png|thumb|&lt;center&gt;Eskern al '''lestr'''&lt;/center&gt;&lt;HR noShade&gt;'''1''' Kribenn ar glun - '''2''' Askorn klun - '''3'''  Podenn - '''4''' Askorn a-goazez - '''5''' Askorn kaezour - '''6''' Askorn kroazell - '''7''' Askorn belost]]

Ar '''pelvis'''&lt;ref&gt;Kreizenn ar geriaouiñ, ''[https://www.brezhoneg21.com/geriadurGB.php?galleg=pelvis Dictionnaire breton des sciences et des techniques]''&lt;/ref&gt; pe al '''lestr'''&lt;ref&gt;Preder&lt;/ref&gt; eo ar framm [[askorn]]ek a ya d'ober traoñ kef ar c'horf en [[den]] hag er [[bronneged]] uhel. An [[gar|divhar]] pe ar pavioù a-dreñv zo stag outañ.

Pevar askorn a ya d'ober pelvis an den deuet d'e oad :
* an [[askorn kroazell]]
* an [[askorn belost]]
* an daou [[askorn klun]]
Muioc'h a eskern a ya d'ober lestr ur bugel pe ur c'hrennard rak n'eo ket soudet enne c'hoazh an tri askorn a zeuio da vezañ an askorn klun nag ar [[gwalenn ar c'hein|melloù]] a ya d'ober an askorn kroazell.

==Notennoù==
{{Daveoù}}

[[Rummad:Korfadurezh]]</text>
      <sha1>rizdarr5n2dnqgzdbgk0r6a5s97tcp9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007338</id>
      <parentid>2007337</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T14:42:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kadwalan</username>
        <id>423</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Kadwalan en deus kaset ar bajenn [[Lestr (korfadurezh)]] da [[Pelvis (korfadurezh)]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1005" xml:space="preserve">[[Skeudenn:Pelvis diagram numbered.png|thumb|&lt;center&gt;Eskern al '''lestr'''&lt;/center&gt;&lt;HR noShade&gt;'''1''' Kribenn ar glun - '''2''' Askorn klun - '''3'''  Podenn - '''4''' Askorn a-goazez - '''5''' Askorn kaezour - '''6''' Askorn kroazell - '''7''' Askorn belost]]

Ar '''pelvis'''&lt;ref&gt;Kreizenn ar geriaouiñ, ''[https://www.brezhoneg21.com/geriadurGB.php?galleg=pelvis Dictionnaire breton des sciences et des techniques]''&lt;/ref&gt; pe al '''lestr'''&lt;ref&gt;Preder&lt;/ref&gt; eo ar framm [[askorn]]ek a ya d'ober traoñ kef ar c'horf en [[den]] hag er [[bronneged]] uhel. An [[gar|divhar]] pe ar pavioù a-dreñv zo stag outañ.

Pevar askorn a ya d'ober pelvis an den deuet d'e oad :
* an [[askorn kroazell]]
* an [[askorn belost]]
* an daou [[askorn klun]]
Muioc'h a eskern a ya d'ober lestr ur bugel pe ur c'hrennard rak n'eo ket soudet enne c'hoazh an tri askorn a zeuio da vezañ an askorn klun nag ar [[gwalenn ar c'hein|melloù]] a ya d'ober an askorn kroazell.

==Notennoù==
{{Daveoù}}

[[Rummad:Korfadurezh]]</text>
      <sha1>rizdarr5n2dnqgzdbgk0r6a5s97tcp9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kumuniezh Armerzhel Stadoù Kornôg Afrika</title>
    <ns>0</ns>
    <id>90366</id>
    <revision>
      <id>2007330</id>
      <parentid>1884486</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T14:17:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Undenbennak</username>
        <id>62280</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Projet:Scripts et gadgets/Notices/HotCatsMulti|HotCatsMulti]] :  ± [[Rummad:Afrika]]-&gt;[[Rummad:Politikerezh Afrika]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2867" xml:space="preserve">[[skeudenn:ECOWAS members.png|thumb|Stadoù ezel eus KASKA]]

'''Kumuniezh Armerzhel Stadoù Kornôg Afrika''' ([[galleg]]: ''Communauté Économique des États de l’Afrique de l'Ouest, CEDEAO''; [[saozneg]]: ''Economic Community of West African States (ECOWAS)''; [[portugaleg]]: ''Comunidade Económica dos Estados da África Ocidental (CEDEAO)'') zo un aozadur etregouarnamantel krouet d'an 28 a viz Mae 1975 evit kas war-raok ar c'henlabour etre ar Stadoù ha krouiñ un unaniezh [[armerzh]]el ha [[moneiz]]el. Deuet eo da vezañ ivez un nerzh evit derc'hel ar peoc'h er rannved-se. Teir yezh kenofisiel a zo: ar [[galleg]], ar [[saozneg]] hag ar [[portugaleg]].

==Izili==
15 Stad zo ezel eus ar Gumuniezh : [[Aod an Olifant]], [[Benin]], [[Burkina Faso]], [[Gambia]], [[Ghana]], [[Ginea]], [[Ginea Bissau]], [[Kab Glas]] (abaoe 1976), [[Liberia]], [[Mali]], [[Nijer]], [[Nijeria]], [[Senegal]], [[Sierra Leone]] ha [[Togo]]. [[Maoritania]] zo aet kuit e 2000.

==Prezidanted==
* [[Gnassingbé Eyadéma]] (Togo) 1977 – 1978
* [[Olusegun Obasanjo]] (Nijeria) 1978 – 1979
* [[Léopold Sédar Senghor]] (Senegal) 1979 – 1980
* [[Gnassingbé Eyadéma]] (Togo) 1980 – 1981
* [[Siaka Stevens]] (Sierra Leone) 1981 – 1982
* [[Mathieu Kérékou]] (Benin) 1982 – 1983
* [[Ahmed Sékou Touré]] (Ginea) 1983 – 1984
* [[Lansana Conté]] (Ginea) 1984 – 1985
* [[Muhammadu Buhari]] (Nijeria) 1985 – 27 a viz Eost 1985
* [[Ibrahim Babangida]] (Nijeria) 27 a viz Eost 1985 – 1989
* [[Dawda Jawara]] (Gambia) 1989 – 1990
* [[Blaise Compaoré]] (Burkina Faso) 1990 – 1991
* [[Dawda Jawara]] (Gambia) 1991 – 1992
* [[Abdou Diouf]] (Senegal) 1992 – 1993
* [[Nicéphore Soglo]] (Benin) 1993 – 1994
* [[Jerry Rawlings]] (Ghana) 1994 – 27 a viz Gouere 1996
* [[Sani Abacha]] (Nijeria) 27 a viz Gouere 1996 – 8 a viz Even 1998
* [[Abdulsalami Abubakar]] (Nijeria) 9 a viz Even 1998 – 1999
* [[Gnassingbé Eyadéma]] (Togo) 1999
* [[Alpha Oumar Konaré]] (Mali) 1999 – 21 a viz Kerzu 2001
* [[Abdoulaye Wade]] (Senegal) 21 a viz Kerzu 2001 – 31 a viz Genver 2003
* [[John Agyekum Kufuor]] (Ghana) 31 a viz Genver 2003 – 19 a viz Genver 2005
* [[Mamadou Tandja]] (Nijer) 19 a viz Genver 2005 – 19 a viz Genver 2007
* [[Blaise Compaoré]] (Burkina Faso) 19 a viz Genver 2007 - 19 a viz Kerzu 2008
* [[Umaru Yar'Adua]] (Nijeria) 19 a viz Kerzu 2008 - 18 a viz C'hwevrer 2010
* [[Goodluck Jonathan]] (Nijeria) 18 a viz C'hwevrer 2010 - 17 a viz C'hwevrer 2012
* [[Alassane Ouattara]] (Aod an Olifant) 17 a viz C'hwevrer 2012 - 2014
* [[John Dramani Mahama]] 2014 - 2015
* [[Macky Sall]] - 2015 - 2016
* [[Ellen Johnson Sirleaf]] 2016 - 2017
* [[Faure Gnassingbé]] 2017 - 2018
* [[Muhammadu Buhari]] 2018 - 2019
* [[Mahamadou Issoufou]] 2019 - 2020
* [[Nana Akufo-Addo]] 2020 - 
[[Rummad:Politikerezh Afrika]]
[[Rummad:Aozadurioù etrebroadel]]</text>
      <sha1>mgvjbxwvtscp0rnkxuywz737eyare9e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>MPLA</title>
    <ns>0</ns>
    <id>95881</id>
    <revision>
      <id>2007372</id>
      <parentid>1814994</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T03:39:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>424</id>
      </contributor>
      <comment>Ar restr [[commons:File:Flag_of_MPLA.svg]] oa bet lakaet e-lerc’h Movimento_Popular_de_Libertação_de_Angola_(bandeira).svg ; Goulennet e oa gant [[commons:User:CommonsDelinker]] ([[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR4|Criterion 4]] (harmonizing names</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="729" xml:space="preserve">[[skeudenn:Flag of MPLA.svg|thumb|Banniel an MPLA]]
An '''MPLA''' (''Movimento Popular de Libertação de Angola - Luskad Poblek evit Dieubidigezh Angola'') zo ur strollad politikel [[angola]]t, krouet e 1956.

Stourm a reas an MPLA asambles gant an [[UNITA]] ouzh arme [[Portugal]] betek gounit dizalc'hiezh ar vro e 1975. Penn ar strollad, [[Agostinho Neto]], a voe lakaet da brezidant kentañ Angola. Diwar-se e tarzhas ur brezel diabarzh drastus etre an MPLA, skoazellet gant an [[Unaniezh Soviedel]] ha [[Kuba]], hag an UNITA, renet gant [[Jonas Savimbi]] ha sikouret gant [[SUA]] ha [[Suafrika]]. Un termen a voe lakaet d'ar brezel goude marv Savimbi e 2002.

[[Rummad:Strolladoù politikel]]
[[Rummad:Politikerezh Angola]]</text>
      <sha1>6odusaw1qn5dshfha78ttisywxi9ygu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Banniel Angola</title>
    <ns>0</ns>
    <id>96071</id>
    <revision>
      <id>2007373</id>
      <parentid>1586836</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T03:39:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>424</id>
      </contributor>
      <comment>Ar restr [[commons:File:Flag_of_MPLA.svg]] oa bet lakaet e-lerc’h Movimento_Popular_de_Libertação_de_Angola_(bandeira).svg ; Goulennet e oa gant [[commons:User:CommonsDelinker]] ([[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR4|Criterion 4]] (harmonizing names</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="769" xml:space="preserve">[[Skeudenn:Flag of Angola.svg|thumb|Banniel Angola]]
'''Banniel Angola''' zo banniel broadel [[Angola]] abaoe an [[11 a viz Du]] [[1975]], deiz dizalc'hiezh ar vro. Tennañ a ra da vanniel an [[MPLA]], ar strollad politikel a ren er vro.

Rannet eo e div vandenn : unan zu en traoñ, arouez kevandir [[Afrika]], hag unan ruz e krec'h, arouez ar gwad skuilhet gant Angoliz evit o bro. E-kreiz ar banniel ez eus ardamezioù melen : an hanterenn eus ur rod dantek (arouez al labourerien hag an industriezh), ur gontell-droc'h (arouez al labourerezh-douar) hag ur steredenn.

==Bannieloù all==
&lt;gallery&gt;
File:Flag of MPLA.svg|Banniel an MPLA
File:Flag_of_Angola_(2003_proposal).svg|Banniel kinniget e 2003
&lt;/gallery&gt;

[[Rummad:Angola]]
[[Rummad:Bannieloù broadel|Angola]]</text>
      <sha1>nr3sb6zo90xhjcgnbcbbk003p4bn9w5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Homo</title>
    <ns>0</ns>
    <id>102181</id>
    <revision>
      <id>2007301</id>
      <parentid>2007289</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T12:35:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kadwalan</username>
        <id>423</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7953" xml:space="preserve">{{Taxobox Loen  | ''Homo'' | Neandertal vs Sapiens.jpg | Klopennoù ''[[Homo sapiens]]'' (a-gleiz)
hag&lt;br&gt; ''[[Homo neanderthalensis]]'' (a-zehou) keñver-ha-keñver }}
{{Taxobox Phylum | Chordata / Vertebrata }}
{{Taxobox Classis | Mammalia }}
{{Taxobox Ordo | Primates }}
{{Taxobox Subordo | Haplorrhini }}
{{Taxobox Infraordo | Simiiformes }}
{{Taxobox Superfamilia  | Hominoidea }}
{{Taxobox Familia | Hominidae }}
{{Taxobox Anv skiantel | Loen  | genad | Homo | [[Carl von Linné|Linnaeus]], [[1758]] }}
{{Taxobox Echu}}
'''Homo''' zo ur [[genad]] a vod an [[Homo sapiens|den modern]] hag ar spesadoù kar dezhañ. Bout ez eus anezhañ abaoe war-dro 2,3 – 2,4 milion a vloavezhioù.

''[[Homo habilis]]'', unan hag an daou spesad kentañ ag ar genad Homo, zo un diskennad d’an ''[[Australopithecus garhi]]'' a veve 2,5 milion a vloavezhioù zo.

Aet eo da get razh spesadoù ar genad Homo nemet ''[[Homo sapiens]]''. Ar spesadoù kar dezhañ diwezhañ, ''[[Homo floresiensis]]'' ha ''[[Homo neanderthalensis]]'', zo aet da get, an eil 18 000 bloaz zo; hag egile 28 000 bloaz zo. Neoazh elfennoù dizoloet n’eus ket pell a lak ar skiantourion da soñjal en dije Homo floresiensis treuzvevet betek 12 000 bloaz zo, ha razh poblañsoù an [[Douar]], nemet Afrikaniz, o defe [[gen|genoù]] o tonet eus Den Neandertal da heul un [[hironerezh]] etre an daou spesad (''Homo sapiens'' hag  ''Homo Neanderthalensis'') c’hoarvezet er [[Reter-Nesañ]].

== Etimologiezh ==
Ar ger ''homo'' a dalv &quot;den&quot; e [[latin]] ha donet a ra ag an henlatin ''hĕmo'' a zeu-eñ ag an [[Indezeuropeg]] *''dʰǵʰm̥mō'' (“mab an douar”), evel ar ger brezhoneg den&lt;ref&gt;X. Delamarre, ''Dictionnaire de la langue gauloise'', p. 176&lt;/ref&gt;. Roet e voe an anv-mañ d’ar genad gant [[Carl von Linné]] e [[1758]].

== Anvioù spesadoù ==
* ''[[Homo sapiens sapiens]]'' hag ''[[Homo sapiens neanderthalensis]]'', anvioù daou [[isspesad]] ag ar memes [[spesad]] (''Homo sapiens''). Hiriv e vezont lakaet da spesadoù distag ag ar genad ''Homo'': ''Homo sapiens'' ha ''Homo neanderthalensis''.
* [[Den Cro-Magnon]]
* [[Den Piltdown]] (taol-bourd skiantel)

== Spesadoù anavezet ar genad Homo ==
Arvarus eo c’hoazh renkadur ar spesadoù-se ha tabut zo c’hoazh etre an [[Henzenoniezh|henzenoniourion]] evit lakaat ar re-mañ-re da spesad pe isspesad.&lt;br&gt;
Setu amañ spesadoù ar genad Homo hervez urzh al lizherenneg:
* ''[[Homo antecessor]]'' (etre 1,2 ha 0,7 milion a vl.)
* ''[[Homo cepranensis]]''
* ''[[Homo erectus]]'' (1,8 M. a vl.). Brasoc’h eo eget e ziaraogerion. Etre 850 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; ha 1 100 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn. Ur [[baleg us-pod]] kreñv a oa dezhañ, hogen ne oa ket ken rakkarvenek hag ar spesadoù Homo kent. Ampartoc’h e oa evit sevel ostilhoù ha mestroniañ a rae an [[tan]].
* ''[[Homo ergaster]]'' (etre 2,2 milion ha 1 milion a vl.)
* ''[[Homo floresiensis]]'' (Den [[Flores]] — dizoloet e [[2003]] — aet da get war-dro 18 000 bloaz.)
* ''[[Homo rudolfensis]]'' (2,4 milion a vl.)
* ''[[Homo georgicus]]'' (1,8 milion a vl.) 
* ''[[Homo habilis]]'' (etre 2,5 ha 1,5 milion a vloavezhioù). 700 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn.
* ''[[Homo heidelbergensis]]'' (etre 600 000 bloaz ha 200 000 bloaz)
* ''[[Homo erectus reilingensis]]'' (''[[Pithecanthropus erectus reilingensis]]'') : darn klopenn un [[hominida]] henaek dizoloet e [[Mervent]] [[Alamagn]].
* ''[[Homo neanderthalensis]]'' : ur c'hlopenn bras a oa dezhañ gant un tal war steuziañ, izel, hag un torus tev a-us da doulloù an daoulagad, ha tost elgezh ebet. 1 600 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn, da lâret eo un tammig muioc’h eget hini Homo sapiens. Etre 1,50 ha 1,70 metr sav a oa dezhañ.
Beziañ a rae e re varv gant [[lid-kañv|lidoù-kañv]]. Bevañ a reas en [[Eurazia]] nemetken. Aet eo ar spesad da get.
* ''[[Homo rhodesiensis]]'' (etre 125 000 ha 300 000 bloaz).
* ''Homo sapiens'', Den Cro-Magnon. An den modern eo. E gavout a reer war razh ar [[Kevandir|c’hevandirioù]].
Den Neandertal ha Homo sapiens (Den Cro-Magnon) o doa bevet en [[Europa]] hag er [[Reter-Nesañ]] d’ar memes koulz.
* [[Den Denisova]] zo ur spesad ag ar genad Homo dizoloet nevez zo e [[Siberia]]. Kenoadek e oa da ''Homo neanderthalensis'', ''Homo sapiens'' ha ''Homo floresiensis''.

== Taolenn geverata spesadoù ar genad Homo ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|- style=&quot;background:#efefef;&quot;
! Spesadoù
! Prantad amzer (e milionoù a vloavezhioù)
! Dasparzh
! Ment en oad-gour (m)
! Pouez en oad-gour (kg)
! Barr-klopenn (cm³)
! Dizoloadennoù ar c'harrekaennoù 
! Deiziad an dizoloadenn / &lt;br /&gt;embannadue e anv
|-
| '''''[[Homo habilis|H. habilis]]'''''
| 2,5 — 1,5
| [[Afrika]]
| 1,0 — 1,5
| 30 — 55
| 600
| Kalz
| 1960 / 1964
|-
| ''[[Homo rudolfensis|H. rudolfensis]]''
| 1,9
| [[Kenya]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 glopenn
| 1972 / 1986
|-
| ''[[Homo georgicus|H. georgicus]]''
| 1,8 — 1,6
| [[Georgia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 600
| Nebeut
| 1999 / 2002
|-
| '''''[[Homo ergaster|H. ergaster]]'''''
| 1,9 — 1,25
| Reter ha Su Afrika
| 1,9
| &amp;nbsp;
| 700 — 850
| Kalz
| 1975
|-
| '''''[[Homo erectus|H. erectus]]'''''
| 2(1,25) — 0,3
| Afrika, [[Azia]] ([[Java]], [[Sina]], [[Kaokaz]]), [[Europa]]
| 1,8
| 60
| 900 — 1100
| Kalz
| 1891 / 1892
|-
| ''[[Homo cepranensis|H. cepranensis]]''
| 0,8 ?
| [[Italia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 gokenn glopenn
| 1994 / 2003
|-
| ''[[Homo antecessor|H. antecessor]]''
| 0,8 — 0,35
| [[Spagn]], [[Bro-Saoz]]
| 1,75
| 90
| 1000
| 3 lec'hienn
| 1997
|-
| '''''[[Homo heidelbergensis|H. heidelbergensis]]'''''
| 0,6 — 0,25
| Europa, Afrika, Sina
| 1,8
| 60
| 1100 — 1400
| Kalz
| 1908
|-
| '''''[[Den Neandertal|H. neanderthalensis]]'''''
| 0,23 — 0,03
| Europa, Azia ar C'hornôg
| 1,6
| 55 — 70 
| 1200 — 1700
| Kalz
| (1829) / 1864
|-
| ''[[Den Denisova]]''
| 0,04
| Mervent [[Siberia]] ([[Kraï an Altaï|Altaï]])
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| Nebeut-tre
| 2010
|-
| ''[[Homo rhodesiensis|H. rhodesiensis]]''
| 0,3 — 0,12
| [[Zambia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1300
| Nebeut-tre
| 1921
|-
| '''''[[Den modern|H. sapiens]]'''''
| 0,25 — amzer a-vremañ
| Bed a-bezh
| 1,4 — 1,9
| 55 — 80
| 1000 — 1850
| Amzer a-vremañ
| — / 1758
|-
| ''[[Homo floresiensis|H. floresiensis]]''
| 0,10 — 0,012
| [[Indonezia]]
| 1,0
| 25
| 400
| 7 hinienn
| 2003 / 2004
|}

== Perzhioù ar genad Homo ==
Bout ez eus tri dezverk-diazez al lignez denel:
=== Daoudroadegezh a-drebad. ===
* 4 c’hrommadur el [[livenn-gein]].
* Un toull kilpenn e diaz ar [[klopenn|glopenn]] e liamm gant ur blegenn-gorf a-sonn.
* Ul [[Lestr (korfadurezh)|lestr]] ledan ha war-zigor, hag a-drugarez dezhañ ur stabilded a-sav gwelloc’h.
* [[Morzhedaskorn|Morzhedeskern]] a-veskell ha laka an [[treid]] da vout sonn e-keñver ar [[kreiz-pouez|c’hreiz-pouez]].
* Ur [[meud-troad]] kenstur gant ar [[Biz-troad|bizied-troad]] arall ha bezoud ur [[bolz troad]].
* Izili krec’h krenn.
Ouzhpennet e vez bremañ ar c’houested da redek.

=== Emdroadur ar glopenn ===
* Ur [[barr-klopenn]] bras (&gt; 600 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;), brasoc’h eget hini an [[aostralopitek|aostralopiteked]] hag ar [[primated]] arall, hag o vout tuet da greskiñ (ouzhpenn 1 500 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; evit den Neandertal ha Homo sapiens), nemet evit den Flores (spesad az eas da vihanaat abalamour d’an digenvez enezat).
* Rontadur ar glopenn.
* Pladerezh an dremm ([[mojell]] ebet ken).

=== Obererezhioù sevenadurel ===
* Buhez sokial.
* Binvioù gant gwelladenn [[benañ ar mein]] ha liesadur ar binviadur ([[daoudueg|daouduegoù]], [[kraver|kraverioù]], hag all).
* Implij an [[tan]] (Homo erectus?), ha mestroni an tan en oaledoù da-c’houde (testeniekaet adalek Homo neanderthalensis).
* Lidoù-kañv (testeniekaet adalek Homo neanderthalensis).
* Arzoù evel al [[liverezh]] pe ar [[Kizellerezh|c’hizellerezh]] (testeniekaet adalek Homo sapiens).

[[Rummad:Paleoantropologiezh]]
[[Rummad:Denoniezh]]
[[Rummad:Hominidae]]</text>
      <sha1>t0fouqcx0n0qr4rnlzv1c73t271c76u</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007302</id>
      <parentid>2007301</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T12:41:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kadwalan</username>
        <id>423</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8017" xml:space="preserve">{{Taxobox Loen  | ''Homo'' | Neandertal vs Sapiens.jpg | Klopennoù ''[[Homo sapiens]]'' (a-gleiz) hag&lt;br&gt; ''[[Homo neanderthalensis]]'' (a-zehou) keñver-ha-keñver }}
{{Taxobox Phylum | Chordata / Vertebrata }}
{{Taxobox Classis | Mammalia }}
{{Taxobox Ordo | Primates }}
{{Taxobox Subordo | Haplorrhini }}
{{Taxobox Infraordo | Simiiformes }}
{{Taxobox Superfamilia  | Hominoidea }}
{{Taxobox Familia | Hominidae }}
{{Taxobox Anv skiantel | Loen  | genad | Homo | [[Carl von Linné|Linnaeus]], [[1758]] }}
{{Taxobox Echu}}
'''''Homo''''' zo ur [[genad]] a vod an [[Homo sapiens|den modern]] hag ar spesadoù kar dezhañ. Bout ez eus anezhañ abaoe war-dro 2,3 – 2,4 milion a vloavezhioù.

''[[Homo habilis]]'', unan hag an daou spesad kentañ ag ar genad ''Homo'', zo un diskennad d’an ''[[Australopithecus garhi]]'' a veve 2,5 milion a vloavezhioù zo.

Aet eo da get razh spesadoù ar genad ''Homo'' nemet ''[[Homo sapiens]]''. Ar spesadoù kar dezhañ diwezhañ, ''[[Homo floresiensis]]'' ha ''[[Homo neanderthalensis]]'', zo aet da get, an eil 18 000 bloaz zo; hag egile 28 000 bloaz zo. Neoazh elfennoù dizoloet n’eus ket pell a lak ar skiantourion da soñjal en dije dalc'het ''Homo floresiensis'' da vevañ betek 12 000 bloaz zo, ha razh poblañsoù an [[Douar]], nemet Afrikaniz, o defe [[gen|genoù]] o tonet eus Den Neandertal da heul un [[hironerezh]] etre an daou spesad (''Homo sapiens'' hag  ''Homo Neanderthalensis'') c’hoarvezet er [[Reter-Nesañ]].

== Etimologiezh ==
Ar ger ''homo'' a dalv &quot;den&quot; e [[latin]] ha donet a ra ag an henlatin ''hĕmo'' a zeu-eñ ag an [[Indezeuropeg]] *''dʰǵʰm̥mō'' (“mab an douar”), evel ar ger brezhoneg den&lt;ref&gt;X. Delamarre, ''Dictionnaire de la langue gauloise'', p. 176&lt;/ref&gt;. Roet e voe an anv-mañ d’ar genad gant [[Carl von Linné]] e [[1758]].

== Anvioù spesadoù ==
* ''[[Homo sapiens sapiens]]'' hag ''[[Homo sapiens neanderthalensis]]'', anvioù daou [[isspesad]] ag ar memes [[spesad]] (''Homo sapiens''). Hiriv e vezont lakaet da spesadoù distag ag ar genad ''Homo'': ''Homo sapiens'' ha ''Homo neanderthalensis''.
* [[Den Cro-Magnon]]
* [[Den Piltdown]] (taol-bourd skiantel)

== Spesadoù anavezet ar genad ''Homo'' ==
Arvarus eo c’hoazh renkadur ar spesadoù-se ha tabut zo c’hoazh etre an [[Henzenoniezh|henzenoniourion]] evit lakaat ar re-mañ-re da spesad pe isspesad.&lt;br&gt;
Setu amañ spesadoù ar genad ''Homo'' hervez urzh al lizherenneg:
* ''[[Homo antecessor]]'' (etre 1,2 ha 0,7 milion a vl.)
* ''[[Homo cepranensis]]''
* ''[[Homo erectus]]'' (1,8 M. a vl.). Brasoc’h eo eget e ziaraogerion. Etre 850 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; ha 1 100 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn. Ur [[baleg us-pod]] kreñv a oa dezhañ, hogen ne oa ket ken rakkarvenek hag ar spesadoù ''Homo'' kent. Ampartoc’h e oa evit sevel ostilhoù ha mestroniañ a rae an [[tan]].
* ''[[Homo ergaster]]'' (etre 2,2 milion ha 1 milion a vl.)
* ''[[Homo floresiensis]]'' (Den [[Flores]] — dizoloet e [[2003]] — aet da get war-dro 18 000 bloaz.)
* ''[[Homo rudolfensis]]'' (2,4 milion a vl.)
* ''[[Homo georgicus]]'' (1,8 milion a vl.) 
* ''[[Homo habilis]]'' (etre 2,5 ha 1,5 milion a vloavezhioù). 700 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn.
* ''[[Homo heidelbergensis]]'' (etre 600 000 bloaz ha 200 000 bloaz)
* ''[[Homo erectus reilingensis]]'' (''[[Pithecanthropus erectus reilingensis]]'') : darn klopenn un [[hominida]] henaek dizoloet e [[Mervent]] [[Alamagn]].
* ''[[Homo neanderthalensis]]'' : ur c'hlopenn bras a oa dezhañ gant un tal war steuziañ, izel, hag un torus tev a-us da doulloù an daoulagad, ha tost elgezh ebet. 1 600 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn, da lâret eo un tammig muioc’h eget hini Homo sapiens. Etre 1,50 ha 1,70 metr sav a oa dezhañ.
Beziañ a rae e re varv gant [[lid-kañv|lidoù-kañv]]. Bevañ a reas en [[Eurazia]] nemetken. Aet eo ar spesad da get.
* ''[[Homo rhodesiensis]]'' (etre 125 000 ha 300 000 bloaz).
* ''Homo sapiens'', Den Cro-Magnon. An den modern eo. E gavout a reer war razh ar [[Kevandir|c’hevandirioù]].
Den Neandertal hag ''Homo sapiens'' (Den Cro-Magnon) o doa bevet en [[Europa]] hag er [[Reter-Nesañ]] d’ar memes koulz.
* [[Den Denisova]] zo ur spesad ag ar genad ''Homo'' dizoloet nevez zo e [[Siberia]]. Kenoadek e oa da ''Homo neanderthalensis'', ''Homo sapiens'' ha ''Homo floresiensis''.

== Taolenn spesadoù ar genad ''Homo'' ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|- style=&quot;background:#efefef;&quot;
! Spesadoù
! Prantad amzer (e milionoù a vloavezhioù)
! Dasparzh
! Ment en oad-gour (m)
! Pouez en oad-gour (kg)
! Barr-klopenn (cm³)
! Dizoloadennoù ar c'harrekaennoù 
! Deiziad an dizoloadenn / &lt;br /&gt;embannadue e anv
|-
| '''''[[Homo habilis|H. habilis]]'''''
| 2,5 — 1,5
| [[Afrika]]
| 1,0 — 1,5
| 30 — 55
| 600
| Kalz
| 1960 / 1964
|-
| ''[[Homo rudolfensis|H. rudolfensis]]''
| 1,9
| [[Kenya]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 glopenn
| 1972 / 1986
|-
| ''[[Homo georgicus|H. georgicus]]''
| 1,8 — 1,6
| [[Georgia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 600
| Nebeut
| 1999 / 2002
|-
| '''''[[Homo ergaster|H. ergaster]]'''''
| 1,9 — 1,25
| Reter ha Su Afrika
| 1,9
| &amp;nbsp;
| 700 — 850
| Kalz
| 1975
|-
| '''''[[Homo erectus|H. erectus]]'''''
| 2(1,25) — 0,3
| Afrika, [[Azia]] ([[Java]], [[Sina]], [[Kaokaz]]), [[Europa]]
| 1,8
| 60
| 900 — 1100
| Kalz
| 1891 / 1892
|-
| ''[[Homo cepranensis|H. cepranensis]]''
| 0,8 ?
| [[Italia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 gokenn glopenn
| 1994 / 2003
|-
| ''[[Homo antecessor|H. antecessor]]''
| 0,8 — 0,35
| [[Spagn]], [[Bro-Saoz]]
| 1,75
| 90
| 1000
| 3 lec'hienn
| 1997
|-
| '''''[[Homo heidelbergensis|H. heidelbergensis]]'''''
| 0,6 — 0,25
| Europa, Afrika, Sina
| 1,8
| 60
| 1100 — 1400
| Kalz
| 1908
|-
| '''''[[Den Neandertal|H. neanderthalensis]]'''''
| 0,23 — 0,03
| Europa, Azia ar C'hornôg
| 1,6
| 55 — 70 
| 1200 — 1700
| Kalz
| (1829) / 1864
|-
| ''[[Den Denisova]]''
| 0,04
| Mervent [[Siberia]] ([[Kraï an Altaï|Altaï]])
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| Nebeut-tre
| 2010
|-
| ''[[Homo rhodesiensis|H. rhodesiensis]]''
| 0,3 — 0,12
| [[Zambia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1300
| Nebeut-tre
| 1921
|-
| '''''[[Den modern|H. sapiens]]'''''
| 0,25 — amzer a-vremañ
| Bed a-bezh
| 1,4 — 1,9
| 55 — 80
| 1000 — 1850
| Amzer a-vremañ
| — / 1758
|-
| ''[[Homo floresiensis|H. floresiensis]]''
| 0,10 — 0,012
| [[Indonezia]]
| 1,0
| 25
| 400
| 7 hinienn
| 2003 / 2004
|}

== Perzhioù ar genad ''Homo'' ==
Bout ez eus tri dezverk-diazez al lignez denel:
=== Daoudroadegezh a-drebad. ===
* 4 c’hrommadur el [[livenn-gein]].
* Un toull kilpenn e diaz ar [[klopenn|glopenn]] e liamm gant ur blegenn-gorf a-sonn.
* Ul [[Lestr (korfadurezh)|lestr]] ledan ha war-zigor, hag a-drugarez dezhañ ur stabilded a-sav gwelloc’h.
* [[Morzhedaskorn|Morzhedeskern]] a-veskell ha laka an [[treid]] da vout sonn e-keñver ar [[kreiz-pouez|c’hreiz-pouez]].
* Ur [[meud-troad]] kenstur gant ar [[Biz-troad|bizied-troad]] arall ha bezoud ur [[bolz troad]].
* Izili krec’h krenn.
Ouzhpennet e vez bremañ ar c’houested da redek.

=== Emdroadur ar glopenn ===
* Ur [[barr-klopenn]] bras (&gt; 600 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;), brasoc’h eget hini an [[aostralopitek|aostralopiteked]] hag ar [[primated]] arall, hag o vout tuet da greskiñ (ouzhpenn 1 500 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; evit den Neandertal ha ''Homo sapiens''), nemet evit den Flores (spesad az eas da vihanaat abalamour d’an digenvez enezat).
* Rontadur ar glopenn.
* Pladerezh an dremm ([[mojell]] ebet ken).

=== Obererezhioù sevenadurel ===
* Buhez sokial.
* Binvioù gant gwelladenn [[benañ ar mein]] ha liesadur ar binviadur ([[daoudueg|daouduegoù]], [[kraver|kraverioù]], hag all).
* Implij an [[tan]] (''Homo erectus''?), ha mestroni an tan en oaledoù da-c’houde (testeniekaet adalek ''Homo neanderthalensis'').
* Lidoù-kañv (testeniekaet adalek ''Homo neanderthalensis'').
* Arzoù evel al [[liverezh]] pe ar [[Kizellerezh|c’hizellerezh]] (testeniekaet adalek ''Homo sapiens'').

[[Rummad:Paleoantropologiezh]]
[[Rummad:Denoniezh]]
[[Rummad:Hominidae]]</text>
      <sha1>9oxp43qe8f6unax026o1654u3um8hlx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007307</id>
      <parentid>2007302</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T12:56:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kadwalan</username>
        <id>423</id>
      </contributor>
      <comment>/* Spesadoù anavezet ar genad Homo */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10633" xml:space="preserve">{{Taxobox Loen  | ''Homo'' | Neandertal vs Sapiens.jpg | Klopennoù ''[[Homo sapiens]]'' (a-gleiz) hag&lt;br&gt; ''[[Homo neanderthalensis]]'' (a-zehou) keñver-ha-keñver }}
{{Taxobox Phylum | Chordata / Vertebrata }}
{{Taxobox Classis | Mammalia }}
{{Taxobox Ordo | Primates }}
{{Taxobox Subordo | Haplorrhini }}
{{Taxobox Infraordo | Simiiformes }}
{{Taxobox Superfamilia  | Hominoidea }}
{{Taxobox Familia | Hominidae }}
{{Taxobox Anv skiantel | Loen  | genad | Homo | [[Carl von Linné|Linnaeus]], [[1758]] }}
{{Taxobox Echu}}
'''''Homo''''' zo ur [[genad]] a vod an [[Homo sapiens|den modern]] hag ar spesadoù kar dezhañ. Bout ez eus anezhañ abaoe war-dro 2,3 – 2,4 milion a vloavezhioù.

''[[Homo habilis]]'', unan hag an daou spesad kentañ ag ar genad ''Homo'', zo un diskennad d’an ''[[Australopithecus garhi]]'' a veve 2,5 milion a vloavezhioù zo.

Aet eo da get razh spesadoù ar genad ''Homo'' nemet ''[[Homo sapiens]]''. Ar spesadoù kar dezhañ diwezhañ, ''[[Homo floresiensis]]'' ha ''[[Homo neanderthalensis]]'', zo aet da get, an eil 18 000 bloaz zo; hag egile 28 000 bloaz zo. Neoazh elfennoù dizoloet n’eus ket pell a lak ar skiantourion da soñjal en dije dalc'het ''Homo floresiensis'' da vevañ betek 12 000 bloaz zo, ha razh poblañsoù an [[Douar]], nemet Afrikaniz, o defe [[gen|genoù]] o tonet eus Den Neandertal da heul un [[hironerezh]] etre an daou spesad (''Homo sapiens'' hag  ''Homo Neanderthalensis'') c’hoarvezet er [[Reter-Nesañ]].

== Etimologiezh ==
Ar ger ''homo'' a dalv &quot;den&quot; e [[latin]] ha donet a ra ag an henlatin ''hĕmo'' a zeu-eñ ag an [[Indezeuropeg]] *''dʰǵʰm̥mō'' (“mab an douar”), evel ar ger brezhoneg den&lt;ref&gt;X. Delamarre, ''Dictionnaire de la langue gauloise'', p. 176&lt;/ref&gt;. Roet e voe an anv-mañ d’ar genad gant [[Carl von Linné]] e [[1758]].

== Anvioù spesadoù ==
* ''[[Homo sapiens sapiens]]'' hag ''[[Homo sapiens neanderthalensis]]'', anvioù daou [[isspesad]] ag ar memes [[spesad]] (''Homo sapiens''). Hiriv e vezont lakaet da spesadoù distag ag ar genad ''Homo'': ''Homo sapiens'' ha ''Homo neanderthalensis''.
* [[Den Cro-Magnon]]
* [[Den Piltdown]] (taol-bourd skiantel)

== Spesadoù anavezet ar genad ''Homo'' ==
Arvarus eo c’hoazh renkadur ar spesadoù-se ha tabut zo c’hoazh etre an [[Henzenoniezh|henzenoniourion]] evit lakaat ar re-mañ-re da spesad pe isspesad.&lt;br&gt;
Setu amañ spesadoù ar genad ''Homo'' hervez urzh al lizherenneg:
* ''[[Homo antecessor]]'' (etre 1,2 ha 0,7 milion a vl.)
* ''[[Homo cepranensis]]''
* ''[[Homo erectus]]'' (1,8 M. a vl.). Brasoc’h eo eget e ziaraogerion. Etre 850 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; ha 1 100 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn. Ur [[baleg us-pod]] kreñv a oa dezhañ, hogen ne oa ket ken rakkarvenek hag ar spesadoù ''Homo'' kent. Ampartoc’h e oa evit sevel ostilhoù ha mestroniañ a rae an [[tan]].
* ''[[Homo ergaster]]'' (etre 2,2 milion ha 1 milion a vl.)
* ''[[Homo floresiensis]]'' (Den [[Flores]] — dizoloet e [[2003]] — aet da get war-dro 18 000 bloaz.)
* ''[[Homo rudolfensis]]'' (2,4 milion a vl.)
* ''[[Homo georgicus]]'' (1,8 milion a vl.) 
* ''[[Homo habilis]]'' (etre 2,5 ha 1,5 milion a vloavezhioù). 700 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn.
* ''[[Homo heidelbergensis]]'' (etre 600 000 bloaz ha 200 000 bloaz)
* ''[[Homo erectus reilingensis]]'' (''[[Pithecanthropus erectus reilingensis]]'') : darn klopenn un [[hominida]] henaek dizoloet e [[Mervent]] [[Alamagn]].
* ''[[Homo neanderthalensis]]'' : ur c'hlopenn bras a oa dezhañ gant un tal war steuziañ, izel, hag un torus tev a-us da doulloù an daoulagad, ha tost elgezh ebet. 1 600 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn, da lâret eo un tammig muioc’h eget hini Homo sapiens. Etre 1,50 ha 1,70 metr sav a oa dezhañ.
Beziañ a rae e re varv gant [[lid-kañv|lidoù-kañv]]. Bevañ a reas en [[Eurazia]] nemetken. Aet eo ar spesad da get.
* ''[[Homo rhodesiensis]]'' (etre 125 000 ha 300 000 bloaz).
* ''Homo sapiens'', Den Cro-Magnon. An den modern eo. E gavout a reer war razh ar [[Kevandir|c’hevandirioù]].
Den Neandertal hag ''Homo sapiens'' (Den Cro-Magnon) o doa bevet en [[Europa]] hag er [[Reter-Nesañ]] d’ar memes koulz.
* [[Den Denisova]] zo ur spesad ag ar genad ''Homo'' dizoloet nevez zo e [[Siberia]]. Kenoadek e oa da ''Homo neanderthalensis'', ''Homo sapiens'' ha ''Homo floresiensis''.


==Filogeniezh==
{{clade|{{clade
       |1='''[[Hylobatidae]] (gibbons)'''
       |label2='''[[Hominidae]]'''
|sublabel2='''(15.7)'''
       |2={{clade
         |1='''[[Ponginae]] (orangutans)'''
         |label2='''[[Homininae]]'''
|sublabel2='''(8.8)'''
         |2={{clade
             |1='''[[Gorillini]] (gorillas)'''
             |label2='''[[Hominini]]'''
|sublabel2='''(7.8)'''
             |2={{clade
               |1='''[[Panina]] (chimpanzees)'''
               |2='''[[Australopithecines]] (incl. ''[[Australopithecus]]'', ''[[Kenyanthropus]]'', ''[[Paranthropus]]'', ''Homo'')'''
         }}
       }}
}}}}|label1='''[[Hominoidea]]'''|sublabel1='''(20.4 Mya)'''}}


{{clade|{{clade
|1=''[[Ardipithecus|Ardipithecus ramidus]]'' (†) 
|sublabel2='''(3.9)'''
|label2='''''[[Australopithecus|Australopithecus s.l.]]'''''
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus anamensis|Australopithecus anamensis s.s.]]'' (†3.8) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus afarensis]]'' (†) 
               |2={{clade
                   |1=''[[Australopithecus garhi]]'' (†) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus deyiremeda]]'' (†3.4)
                   |2={{clade
   |1=''[[Kenyanthropus|Kenyanthropus platyops]]'' (†3.3)
|2={{clade
|1={{clade
  |1=''[[Australopithecus africanus]]'' (†2.1)
|2=''[[Paranthropus]]'' (†1.2)
}}
 |label2='''''Homo'''''
|sublabel2='''(3.4)'''
|2={{clade
|5=''[[Homo floresiensis]]'' (†0.05)
   |1=''[[Homo habilis]]'' (†1.5) [[File:Habilis Skull.png|45 px]]
   |2=''[[Homo rudolfensis]]'' (†1.9) [[File:Rudolfensis Skull.png|41 px]]
|4=''[[Australopithecus sediba]]'' (†2.0)
   |label3='''''[[H. erectus|H. erectus s.l.]]'''''
|sublabel3='''(1.9)'''
   |3={{clade
    |1=''[[Homo ergaster]]'' (†1.4) [[File:Ergaster Skull.png|45 px]]
     |label3='''(1.5)'''
    |2={{clade
     |1=''[[Homo erectus|African Homo erectus s.s.]]'' (†) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |2=''[[Homo erectus|Asian Homo erectus s.s.]]'' (†0.1) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |label4='''(1.2)'''
     |4={{clade
      |1=''[[Homo antecessor]]'' [[File:Antecessor Skull.png|45px]] (†0.8)
|label2=[[Homo heidelbergensis]]
|sublabel2='''(0.5)'''
      |2={{clade
|label1=[[Neandersovans]]
|sublabel1=(0.3)
        |1={{clade
|2=[[Denisovans|Denisova people]] (†0.05) 
|1=''[[H. neanderthalensis]]'' (†0.05) [[File:Neanderthalensis Skull.png|39 px]]
}}
       |2='''''[[Homo sapiens]]'' [[File:Sapiens Skull.png|39 px]]'''
}} }} }} }} }}
                   }}}}
               }}
             }}
         }}
       }}
}}|label1='''[[Australopithecines]]'''|sublabel1='''(7.3 Mya)'''}}

== Taolenn spesadoù ar genad ''Homo'' ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|- style=&quot;background:#efefef;&quot;
! Spesadoù
! Prantad amzer (e milionoù a vloavezhioù)
! Dasparzh
! Ment en oad-gour (m)
! Pouez en oad-gour (kg)
! Barr-klopenn (cm³)
! Dizoloadennoù ar c'harrekaennoù 
! Deiziad an dizoloadenn / &lt;br /&gt;embannadue e anv
|-
| '''''[[Homo habilis|H. habilis]]'''''
| 2,5 — 1,5
| [[Afrika]]
| 1,0 — 1,5
| 30 — 55
| 600
| Kalz
| 1960 / 1964
|-
| ''[[Homo rudolfensis|H. rudolfensis]]''
| 1,9
| [[Kenya]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 glopenn
| 1972 / 1986
|-
| ''[[Homo georgicus|H. georgicus]]''
| 1,8 — 1,6
| [[Georgia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 600
| Nebeut
| 1999 / 2002
|-
| '''''[[Homo ergaster|H. ergaster]]'''''
| 1,9 — 1,25
| Reter ha Su Afrika
| 1,9
| &amp;nbsp;
| 700 — 850
| Kalz
| 1975
|-
| '''''[[Homo erectus|H. erectus]]'''''
| 2(1,25) — 0,3
| Afrika, [[Azia]] ([[Java]], [[Sina]], [[Kaokaz]]), [[Europa]]
| 1,8
| 60
| 900 — 1100
| Kalz
| 1891 / 1892
|-
| ''[[Homo cepranensis|H. cepranensis]]''
| 0,8 ?
| [[Italia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 gokenn glopenn
| 1994 / 2003
|-
| ''[[Homo antecessor|H. antecessor]]''
| 0,8 — 0,35
| [[Spagn]], [[Bro-Saoz]]
| 1,75
| 90
| 1000
| 3 lec'hienn
| 1997
|-
| '''''[[Homo heidelbergensis|H. heidelbergensis]]'''''
| 0,6 — 0,25
| Europa, Afrika, Sina
| 1,8
| 60
| 1100 — 1400
| Kalz
| 1908
|-
| '''''[[Den Neandertal|H. neanderthalensis]]'''''
| 0,23 — 0,03
| Europa, Azia ar C'hornôg
| 1,6
| 55 — 70 
| 1200 — 1700
| Kalz
| (1829) / 1864
|-
| ''[[Den Denisova]]''
| 0,04
| Mervent [[Siberia]] ([[Kraï an Altaï|Altaï]])
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| Nebeut-tre
| 2010
|-
| ''[[Homo rhodesiensis|H. rhodesiensis]]''
| 0,3 — 0,12
| [[Zambia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1300
| Nebeut-tre
| 1921
|-
| '''''[[Den modern|H. sapiens]]'''''
| 0,25 — amzer a-vremañ
| Bed a-bezh
| 1,4 — 1,9
| 55 — 80
| 1000 — 1850
| Amzer a-vremañ
| — / 1758
|-
| ''[[Homo floresiensis|H. floresiensis]]''
| 0,10 — 0,012
| [[Indonezia]]
| 1,0
| 25
| 400
| 7 hinienn
| 2003 / 2004
|}

== Perzhioù ar genad ''Homo'' ==
Bout ez eus tri dezverk-diazez al lignez denel:
=== Daoudroadegezh a-drebad. ===
* 4 c’hrommadur el [[livenn-gein]].
* Un toull kilpenn e diaz ar [[klopenn|glopenn]] e liamm gant ur blegenn-gorf a-sonn.
* Ul [[Lestr (korfadurezh)|lestr]] ledan ha war-zigor, hag a-drugarez dezhañ ur stabilded a-sav gwelloc’h.
* [[Morzhedaskorn|Morzhedeskern]] a-veskell ha laka an [[treid]] da vout sonn e-keñver ar [[kreiz-pouez|c’hreiz-pouez]].
* Ur [[meud-troad]] kenstur gant ar [[Biz-troad|bizied-troad]] arall ha bezoud ur [[bolz troad]].
* Izili krec’h krenn.
Ouzhpennet e vez bremañ ar c’houested da redek.

=== Emdroadur ar glopenn ===
* Ur [[barr-klopenn]] bras (&gt; 600 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;), brasoc’h eget hini an [[aostralopitek|aostralopiteked]] hag ar [[primated]] arall, hag o vout tuet da greskiñ (ouzhpenn 1 500 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; evit den Neandertal ha ''Homo sapiens''), nemet evit den Flores (spesad az eas da vihanaat abalamour d’an digenvez enezat).
* Rontadur ar glopenn.
* Pladerezh an dremm ([[mojell]] ebet ken).

=== Obererezhioù sevenadurel ===
* Buhez sokial.
* Binvioù gant gwelladenn [[benañ ar mein]] ha liesadur ar binviadur ([[daoudueg|daouduegoù]], [[kraver|kraverioù]], hag all).
* Implij an [[tan]] (''Homo erectus''?), ha mestroni an tan en oaledoù da-c’houde (testeniekaet adalek ''Homo neanderthalensis'').
* Lidoù-kañv (testeniekaet adalek ''Homo neanderthalensis'').
* Arzoù evel al [[liverezh]] pe ar [[Kizellerezh|c’hizellerezh]] (testeniekaet adalek ''Homo sapiens'').

[[Rummad:Paleoantropologiezh]]
[[Rummad:Denoniezh]]
[[Rummad:Hominidae]]</text>
      <sha1>mqexowt7yd8tmzixpfwl1rjkbk6sixz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007308</id>
      <parentid>2007307</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T13:00:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kadwalan</username>
        <id>423</id>
      </contributor>
      <comment>/* Filogeniezh */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10658" xml:space="preserve">{{Taxobox Loen  | ''Homo'' | Neandertal vs Sapiens.jpg | Klopennoù ''[[Homo sapiens]]'' (a-gleiz) hag&lt;br&gt; ''[[Homo neanderthalensis]]'' (a-zehou) keñver-ha-keñver }}
{{Taxobox Phylum | Chordata / Vertebrata }}
{{Taxobox Classis | Mammalia }}
{{Taxobox Ordo | Primates }}
{{Taxobox Subordo | Haplorrhini }}
{{Taxobox Infraordo | Simiiformes }}
{{Taxobox Superfamilia  | Hominoidea }}
{{Taxobox Familia | Hominidae }}
{{Taxobox Anv skiantel | Loen  | genad | Homo | [[Carl von Linné|Linnaeus]], [[1758]] }}
{{Taxobox Echu}}
'''''Homo''''' zo ur [[genad]] a vod an [[Homo sapiens|den modern]] hag ar spesadoù kar dezhañ. Bout ez eus anezhañ abaoe war-dro 2,3 – 2,4 milion a vloavezhioù.

''[[Homo habilis]]'', unan hag an daou spesad kentañ ag ar genad ''Homo'', zo un diskennad d’an ''[[Australopithecus garhi]]'' a veve 2,5 milion a vloavezhioù zo.

Aet eo da get razh spesadoù ar genad ''Homo'' nemet ''[[Homo sapiens]]''. Ar spesadoù kar dezhañ diwezhañ, ''[[Homo floresiensis]]'' ha ''[[Homo neanderthalensis]]'', zo aet da get, an eil 18 000 bloaz zo; hag egile 28 000 bloaz zo. Neoazh elfennoù dizoloet n’eus ket pell a lak ar skiantourion da soñjal en dije dalc'het ''Homo floresiensis'' da vevañ betek 12 000 bloaz zo, ha razh poblañsoù an [[Douar]], nemet Afrikaniz, o defe [[gen|genoù]] o tonet eus Den Neandertal da heul un [[hironerezh]] etre an daou spesad (''Homo sapiens'' hag  ''Homo Neanderthalensis'') c’hoarvezet er [[Reter-Nesañ]].

== Etimologiezh ==
Ar ger ''homo'' a dalv &quot;den&quot; e [[latin]] ha donet a ra ag an henlatin ''hĕmo'' a zeu-eñ ag an [[Indezeuropeg]] *''dʰǵʰm̥mō'' (“mab an douar”), evel ar ger brezhoneg den&lt;ref&gt;X. Delamarre, ''Dictionnaire de la langue gauloise'', p. 176&lt;/ref&gt;. Roet e voe an anv-mañ d’ar genad gant [[Carl von Linné]] e [[1758]].

== Anvioù spesadoù ==
* ''[[Homo sapiens sapiens]]'' hag ''[[Homo sapiens neanderthalensis]]'', anvioù daou [[isspesad]] ag ar memes [[spesad]] (''Homo sapiens''). Hiriv e vezont lakaet da spesadoù distag ag ar genad ''Homo'': ''Homo sapiens'' ha ''Homo neanderthalensis''.
* [[Den Cro-Magnon]]
* [[Den Piltdown]] (taol-bourd skiantel)

== Spesadoù anavezet ar genad ''Homo'' ==
Arvarus eo c’hoazh renkadur ar spesadoù-se ha tabut zo c’hoazh etre an [[Henzenoniezh|henzenoniourion]] evit lakaat ar re-mañ-re da spesad pe isspesad.&lt;br&gt;
Setu amañ spesadoù ar genad ''Homo'' hervez urzh al lizherenneg:
* ''[[Homo antecessor]]'' (etre 1,2 ha 0,7 milion a vl.)
* ''[[Homo cepranensis]]''
* ''[[Homo erectus]]'' (1,8 M. a vl.). Brasoc’h eo eget e ziaraogerion. Etre 850 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; ha 1 100 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn. Ur [[baleg us-pod]] kreñv a oa dezhañ, hogen ne oa ket ken rakkarvenek hag ar spesadoù ''Homo'' kent. Ampartoc’h e oa evit sevel ostilhoù ha mestroniañ a rae an [[tan]].
* ''[[Homo ergaster]]'' (etre 2,2 milion ha 1 milion a vl.)
* ''[[Homo floresiensis]]'' (Den [[Flores]] — dizoloet e [[2003]] — aet da get war-dro 18 000 bloaz.)
* ''[[Homo rudolfensis]]'' (2,4 milion a vl.)
* ''[[Homo georgicus]]'' (1,8 milion a vl.) 
* ''[[Homo habilis]]'' (etre 2,5 ha 1,5 milion a vloavezhioù). 700 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn.
* ''[[Homo heidelbergensis]]'' (etre 600 000 bloaz ha 200 000 bloaz)
* ''[[Homo erectus reilingensis]]'' (''[[Pithecanthropus erectus reilingensis]]'') : darn klopenn un [[hominida]] henaek dizoloet e [[Mervent]] [[Alamagn]].
* ''[[Homo neanderthalensis]]'' : ur c'hlopenn bras a oa dezhañ gant un tal war steuziañ, izel, hag un torus tev a-us da doulloù an daoulagad, ha tost elgezh ebet. 1 600 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn, da lâret eo un tammig muioc’h eget hini Homo sapiens. Etre 1,50 ha 1,70 metr sav a oa dezhañ.
Beziañ a rae e re varv gant [[lid-kañv|lidoù-kañv]]. Bevañ a reas en [[Eurazia]] nemetken. Aet eo ar spesad da get.
* ''[[Homo rhodesiensis]]'' (etre 125 000 ha 300 000 bloaz).
* ''Homo sapiens'', Den Cro-Magnon. An den modern eo. E gavout a reer war razh ar [[Kevandir|c’hevandirioù]].
Den Neandertal hag ''Homo sapiens'' (Den Cro-Magnon) o doa bevet en [[Europa]] hag er [[Reter-Nesañ]] d’ar memes koulz.
* [[Den Denisova]] zo ur spesad ag ar genad ''Homo'' dizoloet nevez zo e [[Siberia]]. Kenoadek e oa da ''Homo neanderthalensis'', ''Homo sapiens'' ha ''Homo floresiensis''.


==Filogeniezh==
{{clade|{{clade
       |1='''[[Gibon|Hylobatidae]] (giboned)'''
       |label2='''[[Hominidae]]'''
|sublabel2='''(15.7)'''
       |2={{clade
         |1='''[[Ponginae]] ([[orangoutan]]ed)'''
         |label2='''[[Homininae]]'''
|sublabel2='''(8.8)'''
         |2={{clade
             |1='''[[Gorillini]] ([[gorilh]]ed)'''
             |label2='''[[Hominini]]'''
|sublabel2='''(7.8)'''
             |2={{clade
               |1='''[[Panina]] ([[chimpanze]]ed)'''
               |2='''[[Australopithecines]] (en o zouez ''[[Australopithecus]]'', ''[[Kenyanthropus]]'', ''[[Paranthropus]]'', ''Homo'')'''
         }}
       }}
}}}}|label1='''[[Hominoidea]]'''|sublabel1='''(20.4 Mya)'''}}


{{clade|{{clade
|1=''[[Ardipithecus|Ardipithecus ramidus]]'' (†) 
|sublabel2='''(3.9)'''
|label2='''''[[Australopithecus|Australopithecus s.l.]]'''''
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus anamensis|Australopithecus anamensis s.s.]]'' (†3.8) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus afarensis]]'' (†) 
               |2={{clade
                   |1=''[[Australopithecus garhi]]'' (†) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus deyiremeda]]'' (†3.4)
                   |2={{clade
   |1=''[[Kenyanthropus|Kenyanthropus platyops]]'' (†3.3)
|2={{clade
|1={{clade
  |1=''[[Australopithecus africanus]]'' (†2.1)
|2=''[[Paranthropus]]'' (†1.2)
}}
 |label2='''''Homo'''''
|sublabel2='''(3.4)'''
|2={{clade
|5=''[[Homo floresiensis]]'' (†0.05)
   |1=''[[Homo habilis]]'' (†1.5) [[File:Habilis Skull.png|45 px]]
   |2=''[[Homo rudolfensis]]'' (†1.9) [[File:Rudolfensis Skull.png|41 px]]
|4=''[[Australopithecus sediba]]'' (†2.0)
   |label3='''''[[H. erectus|H. erectus s.l.]]'''''
|sublabel3='''(1.9)'''
   |3={{clade
    |1=''[[Homo ergaster]]'' (†1.4) [[File:Ergaster Skull.png|45 px]]
     |label3='''(1.5)'''
    |2={{clade
     |1=''[[Homo erectus|African Homo erectus s.s.]]'' (†) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |2=''[[Homo erectus|Asian Homo erectus s.s.]]'' (†0.1) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |label4='''(1.2)'''
     |4={{clade
      |1=''[[Homo antecessor]]'' [[File:Antecessor Skull.png|45px]] (†0.8)
|label2=[[Homo heidelbergensis]]
|sublabel2='''(0.5)'''
      |2={{clade
|label1=[[Neandersovans]]
|sublabel1=(0.3)
        |1={{clade
|2=[[Denisovans|Denisova people]] (†0.05) 
|1=''[[H. neanderthalensis]]'' (†0.05) [[File:Neanderthalensis Skull.png|39 px]]
}}
       |2='''''[[Homo sapiens]]'' [[File:Sapiens Skull.png|39 px]]'''
}} }} }} }} }}
                   }}}}
               }}
             }}
         }}
       }}
}}|label1='''[[Australopithecines]]'''|sublabel1='''(7.3 Mya)'''}}

== Taolenn spesadoù ar genad ''Homo'' ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|- style=&quot;background:#efefef;&quot;
! Spesadoù
! Prantad amzer (e milionoù a vloavezhioù)
! Dasparzh
! Ment en oad-gour (m)
! Pouez en oad-gour (kg)
! Barr-klopenn (cm³)
! Dizoloadennoù ar c'harrekaennoù 
! Deiziad an dizoloadenn / &lt;br /&gt;embannadue e anv
|-
| '''''[[Homo habilis|H. habilis]]'''''
| 2,5 — 1,5
| [[Afrika]]
| 1,0 — 1,5
| 30 — 55
| 600
| Kalz
| 1960 / 1964
|-
| ''[[Homo rudolfensis|H. rudolfensis]]''
| 1,9
| [[Kenya]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 glopenn
| 1972 / 1986
|-
| ''[[Homo georgicus|H. georgicus]]''
| 1,8 — 1,6
| [[Georgia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 600
| Nebeut
| 1999 / 2002
|-
| '''''[[Homo ergaster|H. ergaster]]'''''
| 1,9 — 1,25
| Reter ha Su Afrika
| 1,9
| &amp;nbsp;
| 700 — 850
| Kalz
| 1975
|-
| '''''[[Homo erectus|H. erectus]]'''''
| 2(1,25) — 0,3
| Afrika, [[Azia]] ([[Java]], [[Sina]], [[Kaokaz]]), [[Europa]]
| 1,8
| 60
| 900 — 1100
| Kalz
| 1891 / 1892
|-
| ''[[Homo cepranensis|H. cepranensis]]''
| 0,8 ?
| [[Italia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 gokenn glopenn
| 1994 / 2003
|-
| ''[[Homo antecessor|H. antecessor]]''
| 0,8 — 0,35
| [[Spagn]], [[Bro-Saoz]]
| 1,75
| 90
| 1000
| 3 lec'hienn
| 1997
|-
| '''''[[Homo heidelbergensis|H. heidelbergensis]]'''''
| 0,6 — 0,25
| Europa, Afrika, Sina
| 1,8
| 60
| 1100 — 1400
| Kalz
| 1908
|-
| '''''[[Den Neandertal|H. neanderthalensis]]'''''
| 0,23 — 0,03
| Europa, Azia ar C'hornôg
| 1,6
| 55 — 70 
| 1200 — 1700
| Kalz
| (1829) / 1864
|-
| ''[[Den Denisova]]''
| 0,04
| Mervent [[Siberia]] ([[Kraï an Altaï|Altaï]])
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| Nebeut-tre
| 2010
|-
| ''[[Homo rhodesiensis|H. rhodesiensis]]''
| 0,3 — 0,12
| [[Zambia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1300
| Nebeut-tre
| 1921
|-
| '''''[[Den modern|H. sapiens]]'''''
| 0,25 — amzer a-vremañ
| Bed a-bezh
| 1,4 — 1,9
| 55 — 80
| 1000 — 1850
| Amzer a-vremañ
| — / 1758
|-
| ''[[Homo floresiensis|H. floresiensis]]''
| 0,10 — 0,012
| [[Indonezia]]
| 1,0
| 25
| 400
| 7 hinienn
| 2003 / 2004
|}

== Perzhioù ar genad ''Homo'' ==
Bout ez eus tri dezverk-diazez al lignez denel:
=== Daoudroadegezh a-drebad. ===
* 4 c’hrommadur el [[livenn-gein]].
* Un toull kilpenn e diaz ar [[klopenn|glopenn]] e liamm gant ur blegenn-gorf a-sonn.
* Ul [[Lestr (korfadurezh)|lestr]] ledan ha war-zigor, hag a-drugarez dezhañ ur stabilded a-sav gwelloc’h.
* [[Morzhedaskorn|Morzhedeskern]] a-veskell ha laka an [[treid]] da vout sonn e-keñver ar [[kreiz-pouez|c’hreiz-pouez]].
* Ur [[meud-troad]] kenstur gant ar [[Biz-troad|bizied-troad]] arall ha bezoud ur [[bolz troad]].
* Izili krec’h krenn.
Ouzhpennet e vez bremañ ar c’houested da redek.

=== Emdroadur ar glopenn ===
* Ur [[barr-klopenn]] bras (&gt; 600 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;), brasoc’h eget hini an [[aostralopitek|aostralopiteked]] hag ar [[primated]] arall, hag o vout tuet da greskiñ (ouzhpenn 1 500 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; evit den Neandertal ha ''Homo sapiens''), nemet evit den Flores (spesad az eas da vihanaat abalamour d’an digenvez enezat).
* Rontadur ar glopenn.
* Pladerezh an dremm ([[mojell]] ebet ken).

=== Obererezhioù sevenadurel ===
* Buhez sokial.
* Binvioù gant gwelladenn [[benañ ar mein]] ha liesadur ar binviadur ([[daoudueg|daouduegoù]], [[kraver|kraverioù]], hag all).
* Implij an [[tan]] (''Homo erectus''?), ha mestroni an tan en oaledoù da-c’houde (testeniekaet adalek ''Homo neanderthalensis'').
* Lidoù-kañv (testeniekaet adalek ''Homo neanderthalensis'').
* Arzoù evel al [[liverezh]] pe ar [[Kizellerezh|c’hizellerezh]] (testeniekaet adalek ''Homo sapiens'').

[[Rummad:Paleoantropologiezh]]
[[Rummad:Denoniezh]]
[[Rummad:Hominidae]]</text>
      <sha1>i7s7pqelewypf4gfkx654yjknlxuzr1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007310</id>
      <parentid>2007308</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T13:01:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kadwalan</username>
        <id>423</id>
      </contributor>
      <comment>/* Taolenn spesadoù ar genad Homo */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10654" xml:space="preserve">{{Taxobox Loen  | ''Homo'' | Neandertal vs Sapiens.jpg | Klopennoù ''[[Homo sapiens]]'' (a-gleiz) hag&lt;br&gt; ''[[Homo neanderthalensis]]'' (a-zehou) keñver-ha-keñver }}
{{Taxobox Phylum | Chordata / Vertebrata }}
{{Taxobox Classis | Mammalia }}
{{Taxobox Ordo | Primates }}
{{Taxobox Subordo | Haplorrhini }}
{{Taxobox Infraordo | Simiiformes }}
{{Taxobox Superfamilia  | Hominoidea }}
{{Taxobox Familia | Hominidae }}
{{Taxobox Anv skiantel | Loen  | genad | Homo | [[Carl von Linné|Linnaeus]], [[1758]] }}
{{Taxobox Echu}}
'''''Homo''''' zo ur [[genad]] a vod an [[Homo sapiens|den modern]] hag ar spesadoù kar dezhañ. Bout ez eus anezhañ abaoe war-dro 2,3 – 2,4 milion a vloavezhioù.

''[[Homo habilis]]'', unan hag an daou spesad kentañ ag ar genad ''Homo'', zo un diskennad d’an ''[[Australopithecus garhi]]'' a veve 2,5 milion a vloavezhioù zo.

Aet eo da get razh spesadoù ar genad ''Homo'' nemet ''[[Homo sapiens]]''. Ar spesadoù kar dezhañ diwezhañ, ''[[Homo floresiensis]]'' ha ''[[Homo neanderthalensis]]'', zo aet da get, an eil 18 000 bloaz zo; hag egile 28 000 bloaz zo. Neoazh elfennoù dizoloet n’eus ket pell a lak ar skiantourion da soñjal en dije dalc'het ''Homo floresiensis'' da vevañ betek 12 000 bloaz zo, ha razh poblañsoù an [[Douar]], nemet Afrikaniz, o defe [[gen|genoù]] o tonet eus Den Neandertal da heul un [[hironerezh]] etre an daou spesad (''Homo sapiens'' hag  ''Homo Neanderthalensis'') c’hoarvezet er [[Reter-Nesañ]].

== Etimologiezh ==
Ar ger ''homo'' a dalv &quot;den&quot; e [[latin]] ha donet a ra ag an henlatin ''hĕmo'' a zeu-eñ ag an [[Indezeuropeg]] *''dʰǵʰm̥mō'' (“mab an douar”), evel ar ger brezhoneg den&lt;ref&gt;X. Delamarre, ''Dictionnaire de la langue gauloise'', p. 176&lt;/ref&gt;. Roet e voe an anv-mañ d’ar genad gant [[Carl von Linné]] e [[1758]].

== Anvioù spesadoù ==
* ''[[Homo sapiens sapiens]]'' hag ''[[Homo sapiens neanderthalensis]]'', anvioù daou [[isspesad]] ag ar memes [[spesad]] (''Homo sapiens''). Hiriv e vezont lakaet da spesadoù distag ag ar genad ''Homo'': ''Homo sapiens'' ha ''Homo neanderthalensis''.
* [[Den Cro-Magnon]]
* [[Den Piltdown]] (taol-bourd skiantel)

== Spesadoù anavezet ar genad ''Homo'' ==
Arvarus eo c’hoazh renkadur ar spesadoù-se ha tabut zo c’hoazh etre an [[Henzenoniezh|henzenoniourion]] evit lakaat ar re-mañ-re da spesad pe isspesad.&lt;br&gt;
Setu amañ spesadoù ar genad ''Homo'' hervez urzh al lizherenneg:
* ''[[Homo antecessor]]'' (etre 1,2 ha 0,7 milion a vl.)
* ''[[Homo cepranensis]]''
* ''[[Homo erectus]]'' (1,8 M. a vl.). Brasoc’h eo eget e ziaraogerion. Etre 850 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; ha 1 100 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn. Ur [[baleg us-pod]] kreñv a oa dezhañ, hogen ne oa ket ken rakkarvenek hag ar spesadoù ''Homo'' kent. Ampartoc’h e oa evit sevel ostilhoù ha mestroniañ a rae an [[tan]].
* ''[[Homo ergaster]]'' (etre 2,2 milion ha 1 milion a vl.)
* ''[[Homo floresiensis]]'' (Den [[Flores]] — dizoloet e [[2003]] — aet da get war-dro 18 000 bloaz.)
* ''[[Homo rudolfensis]]'' (2,4 milion a vl.)
* ''[[Homo georgicus]]'' (1,8 milion a vl.) 
* ''[[Homo habilis]]'' (etre 2,5 ha 1,5 milion a vloavezhioù). 700 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn.
* ''[[Homo heidelbergensis]]'' (etre 600 000 bloaz ha 200 000 bloaz)
* ''[[Homo erectus reilingensis]]'' (''[[Pithecanthropus erectus reilingensis]]'') : darn klopenn un [[hominida]] henaek dizoloet e [[Mervent]] [[Alamagn]].
* ''[[Homo neanderthalensis]]'' : ur c'hlopenn bras a oa dezhañ gant un tal war steuziañ, izel, hag un torus tev a-us da doulloù an daoulagad, ha tost elgezh ebet. 1 600 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn, da lâret eo un tammig muioc’h eget hini Homo sapiens. Etre 1,50 ha 1,70 metr sav a oa dezhañ.
Beziañ a rae e re varv gant [[lid-kañv|lidoù-kañv]]. Bevañ a reas en [[Eurazia]] nemetken. Aet eo ar spesad da get.
* ''[[Homo rhodesiensis]]'' (etre 125 000 ha 300 000 bloaz).
* ''Homo sapiens'', Den Cro-Magnon. An den modern eo. E gavout a reer war razh ar [[Kevandir|c’hevandirioù]].
Den Neandertal hag ''Homo sapiens'' (Den Cro-Magnon) o doa bevet en [[Europa]] hag er [[Reter-Nesañ]] d’ar memes koulz.
* [[Den Denisova]] zo ur spesad ag ar genad ''Homo'' dizoloet nevez zo e [[Siberia]]. Kenoadek e oa da ''Homo neanderthalensis'', ''Homo sapiens'' ha ''Homo floresiensis''.


==Filogeniezh==
{{clade|{{clade
       |1='''[[Gibon|Hylobatidae]] (giboned)'''
       |label2='''[[Hominidae]]'''
|sublabel2='''(15.7)'''
       |2={{clade
         |1='''[[Ponginae]] ([[orangoutan]]ed)'''
         |label2='''[[Homininae]]'''
|sublabel2='''(8.8)'''
         |2={{clade
             |1='''[[Gorillini]] ([[gorilh]]ed)'''
             |label2='''[[Hominini]]'''
|sublabel2='''(7.8)'''
             |2={{clade
               |1='''[[Panina]] ([[chimpanze]]ed)'''
               |2='''[[Australopithecines]] (en o zouez ''[[Australopithecus]]'', ''[[Kenyanthropus]]'', ''[[Paranthropus]]'', ''Homo'')'''
         }}
       }}
}}}}|label1='''[[Hominoidea]]'''|sublabel1='''(20.4 Mya)'''}}


{{clade|{{clade
|1=''[[Ardipithecus|Ardipithecus ramidus]]'' (†) 
|sublabel2='''(3.9)'''
|label2='''''[[Australopithecus|Australopithecus s.l.]]'''''
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus anamensis|Australopithecus anamensis s.s.]]'' (†3.8) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus afarensis]]'' (†) 
               |2={{clade
                   |1=''[[Australopithecus garhi]]'' (†) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus deyiremeda]]'' (†3.4)
                   |2={{clade
   |1=''[[Kenyanthropus|Kenyanthropus platyops]]'' (†3.3)
|2={{clade
|1={{clade
  |1=''[[Australopithecus africanus]]'' (†2.1)
|2=''[[Paranthropus]]'' (†1.2)
}}
 |label2='''''Homo'''''
|sublabel2='''(3.4)'''
|2={{clade
|5=''[[Homo floresiensis]]'' (†0.05)
   |1=''[[Homo habilis]]'' (†1.5) [[File:Habilis Skull.png|45 px]]
   |2=''[[Homo rudolfensis]]'' (†1.9) [[File:Rudolfensis Skull.png|41 px]]
|4=''[[Australopithecus sediba]]'' (†2.0)
   |label3='''''[[H. erectus|H. erectus s.l.]]'''''
|sublabel3='''(1.9)'''
   |3={{clade
    |1=''[[Homo ergaster]]'' (†1.4) [[File:Ergaster Skull.png|45 px]]
     |label3='''(1.5)'''
    |2={{clade
     |1=''[[Homo erectus|African Homo erectus s.s.]]'' (†) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |2=''[[Homo erectus|Asian Homo erectus s.s.]]'' (†0.1) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |label4='''(1.2)'''
     |4={{clade
      |1=''[[Homo antecessor]]'' [[File:Antecessor Skull.png|45px]] (†0.8)
|label2=[[Homo heidelbergensis]]
|sublabel2='''(0.5)'''
      |2={{clade
|label1=[[Neandersovans]]
|sublabel1=(0.3)
        |1={{clade
|2=[[Denisovans|Denisova people]] (†0.05) 
|1=''[[H. neanderthalensis]]'' (†0.05) [[File:Neanderthalensis Skull.png|39 px]]
}}
       |2='''''[[Homo sapiens]]'' [[File:Sapiens Skull.png|39 px]]'''
}} }} }} }} }}
                   }}}}
               }}
             }}
         }}
       }}
}}|label1='''[[Australopithecines]]'''|sublabel1='''(7.3 Mya)'''}}

== Taolenn spesadoù ar genad ''Homo'' ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|- style=&quot;background:#efefef;&quot;
! Spesadoù
! Prantad amzer (e milionoù a vloavezhioù)
! Dasparzh
! Ment en oad-gour (m)
! Pouez en oad-gour (kg)
! Barr-klopenn (cm³)
! Dizoloadennoù ar c'harrekaennoù 
! Deiziad an dizoloadenn / &lt;br /&gt;embann e anv
|-
| '''''[[Homo habilis|H. habilis]]'''''
| 2,5 — 1,5
| [[Afrika]]
| 1,0 — 1,5
| 30 — 55
| 600
| Kalz
| 1960 / 1964
|-
| ''[[Homo rudolfensis|H. rudolfensis]]''
| 1,9
| [[Kenya]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 glopenn
| 1972 / 1986
|-
| ''[[Homo georgicus|H. georgicus]]''
| 1,8 — 1,6
| [[Georgia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 600
| Nebeut
| 1999 / 2002
|-
| '''''[[Homo ergaster|H. ergaster]]'''''
| 1,9 — 1,25
| Reter ha Su Afrika
| 1,9
| &amp;nbsp;
| 700 — 850
| Kalz
| 1975
|-
| '''''[[Homo erectus|H. erectus]]'''''
| 2(1,25) — 0,3
| Afrika, [[Azia]] ([[Java]], [[Sina]], [[Kaokaz]]), [[Europa]]
| 1,8
| 60
| 900 — 1100
| Kalz
| 1891 / 1892
|-
| ''[[Homo cepranensis|H. cepranensis]]''
| 0,8 ?
| [[Italia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 gokenn glopenn
| 1994 / 2003
|-
| ''[[Homo antecessor|H. antecessor]]''
| 0,8 — 0,35
| [[Spagn]], [[Bro-Saoz]]
| 1,75
| 90
| 1000
| 3 lec'hienn
| 1997
|-
| '''''[[Homo heidelbergensis|H. heidelbergensis]]'''''
| 0,6 — 0,25
| Europa, Afrika, Sina
| 1,8
| 60
| 1100 — 1400
| Kalz
| 1908
|-
| '''''[[Den Neandertal|H. neanderthalensis]]'''''
| 0,23 — 0,03
| Europa, Azia ar C'hornôg
| 1,6
| 55 — 70 
| 1200 — 1700
| Kalz
| (1829) / 1864
|-
| ''[[Den Denisova]]''
| 0,04
| Mervent [[Siberia]] ([[Kraï an Altaï|Altaï]])
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| Nebeut-tre
| 2010
|-
| ''[[Homo rhodesiensis|H. rhodesiensis]]''
| 0,3 — 0,12
| [[Zambia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1300
| Nebeut-tre
| 1921
|-
| '''''[[Den modern|H. sapiens]]'''''
| 0,25 — amzer a-vremañ
| Bed a-bezh
| 1,4 — 1,9
| 55 — 80
| 1000 — 1850
| Amzer a-vremañ
| — / 1758
|-
| ''[[Homo floresiensis|H. floresiensis]]''
| 0,10 — 0,012
| [[Indonezia]]
| 1,0
| 25
| 400
| 7 hinienn
| 2003 / 2004
|}

== Perzhioù ar genad ''Homo'' ==
Bout ez eus tri dezverk-diazez al lignez denel:
=== Daoudroadegezh a-drebad. ===
* 4 c’hrommadur el [[livenn-gein]].
* Un toull kilpenn e diaz ar [[klopenn|glopenn]] e liamm gant ur blegenn-gorf a-sonn.
* Ul [[Lestr (korfadurezh)|lestr]] ledan ha war-zigor, hag a-drugarez dezhañ ur stabilded a-sav gwelloc’h.
* [[Morzhedaskorn|Morzhedeskern]] a-veskell ha laka an [[treid]] da vout sonn e-keñver ar [[kreiz-pouez|c’hreiz-pouez]].
* Ur [[meud-troad]] kenstur gant ar [[Biz-troad|bizied-troad]] arall ha bezoud ur [[bolz troad]].
* Izili krec’h krenn.
Ouzhpennet e vez bremañ ar c’houested da redek.

=== Emdroadur ar glopenn ===
* Ur [[barr-klopenn]] bras (&gt; 600 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;), brasoc’h eget hini an [[aostralopitek|aostralopiteked]] hag ar [[primated]] arall, hag o vout tuet da greskiñ (ouzhpenn 1 500 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; evit den Neandertal ha ''Homo sapiens''), nemet evit den Flores (spesad az eas da vihanaat abalamour d’an digenvez enezat).
* Rontadur ar glopenn.
* Pladerezh an dremm ([[mojell]] ebet ken).

=== Obererezhioù sevenadurel ===
* Buhez sokial.
* Binvioù gant gwelladenn [[benañ ar mein]] ha liesadur ar binviadur ([[daoudueg|daouduegoù]], [[kraver|kraverioù]], hag all).
* Implij an [[tan]] (''Homo erectus''?), ha mestroni an tan en oaledoù da-c’houde (testeniekaet adalek ''Homo neanderthalensis'').
* Lidoù-kañv (testeniekaet adalek ''Homo neanderthalensis'').
* Arzoù evel al [[liverezh]] pe ar [[Kizellerezh|c’hizellerezh]] (testeniekaet adalek ''Homo sapiens'').

[[Rummad:Paleoantropologiezh]]
[[Rummad:Denoniezh]]
[[Rummad:Hominidae]]</text>
      <sha1>d5fh4jlied5qazsxpd8yq4dpf7hkm84</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007311</id>
      <parentid>2007310</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T13:04:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kadwalan</username>
        <id>423</id>
      </contributor>
      <comment>/* Obererezhioù sevenadurel */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10676" xml:space="preserve">{{Taxobox Loen  | ''Homo'' | Neandertal vs Sapiens.jpg | Klopennoù ''[[Homo sapiens]]'' (a-gleiz) hag&lt;br&gt; ''[[Homo neanderthalensis]]'' (a-zehou) keñver-ha-keñver }}
{{Taxobox Phylum | Chordata / Vertebrata }}
{{Taxobox Classis | Mammalia }}
{{Taxobox Ordo | Primates }}
{{Taxobox Subordo | Haplorrhini }}
{{Taxobox Infraordo | Simiiformes }}
{{Taxobox Superfamilia  | Hominoidea }}
{{Taxobox Familia | Hominidae }}
{{Taxobox Anv skiantel | Loen  | genad | Homo | [[Carl von Linné|Linnaeus]], [[1758]] }}
{{Taxobox Echu}}
'''''Homo''''' zo ur [[genad]] a vod an [[Homo sapiens|den modern]] hag ar spesadoù kar dezhañ. Bout ez eus anezhañ abaoe war-dro 2,3 – 2,4 milion a vloavezhioù.

''[[Homo habilis]]'', unan hag an daou spesad kentañ ag ar genad ''Homo'', zo un diskennad d’an ''[[Australopithecus garhi]]'' a veve 2,5 milion a vloavezhioù zo.

Aet eo da get razh spesadoù ar genad ''Homo'' nemet ''[[Homo sapiens]]''. Ar spesadoù kar dezhañ diwezhañ, ''[[Homo floresiensis]]'' ha ''[[Homo neanderthalensis]]'', zo aet da get, an eil 18 000 bloaz zo; hag egile 28 000 bloaz zo. Neoazh elfennoù dizoloet n’eus ket pell a lak ar skiantourion da soñjal en dije dalc'het ''Homo floresiensis'' da vevañ betek 12 000 bloaz zo, ha razh poblañsoù an [[Douar]], nemet Afrikaniz, o defe [[gen|genoù]] o tonet eus Den Neandertal da heul un [[hironerezh]] etre an daou spesad (''Homo sapiens'' hag  ''Homo Neanderthalensis'') c’hoarvezet er [[Reter-Nesañ]].

== Etimologiezh ==
Ar ger ''homo'' a dalv &quot;den&quot; e [[latin]] ha donet a ra ag an henlatin ''hĕmo'' a zeu-eñ ag an [[Indezeuropeg]] *''dʰǵʰm̥mō'' (“mab an douar”), evel ar ger brezhoneg den&lt;ref&gt;X. Delamarre, ''Dictionnaire de la langue gauloise'', p. 176&lt;/ref&gt;. Roet e voe an anv-mañ d’ar genad gant [[Carl von Linné]] e [[1758]].

== Anvioù spesadoù ==
* ''[[Homo sapiens sapiens]]'' hag ''[[Homo sapiens neanderthalensis]]'', anvioù daou [[isspesad]] ag ar memes [[spesad]] (''Homo sapiens''). Hiriv e vezont lakaet da spesadoù distag ag ar genad ''Homo'': ''Homo sapiens'' ha ''Homo neanderthalensis''.
* [[Den Cro-Magnon]]
* [[Den Piltdown]] (taol-bourd skiantel)

== Spesadoù anavezet ar genad ''Homo'' ==
Arvarus eo c’hoazh renkadur ar spesadoù-se ha tabut zo c’hoazh etre an [[Henzenoniezh|henzenoniourion]] evit lakaat ar re-mañ-re da spesad pe isspesad.&lt;br&gt;
Setu amañ spesadoù ar genad ''Homo'' hervez urzh al lizherenneg:
* ''[[Homo antecessor]]'' (etre 1,2 ha 0,7 milion a vl.)
* ''[[Homo cepranensis]]''
* ''[[Homo erectus]]'' (1,8 M. a vl.). Brasoc’h eo eget e ziaraogerion. Etre 850 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; ha 1 100 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn. Ur [[baleg us-pod]] kreñv a oa dezhañ, hogen ne oa ket ken rakkarvenek hag ar spesadoù ''Homo'' kent. Ampartoc’h e oa evit sevel ostilhoù ha mestroniañ a rae an [[tan]].
* ''[[Homo ergaster]]'' (etre 2,2 milion ha 1 milion a vl.)
* ''[[Homo floresiensis]]'' (Den [[Flores]] — dizoloet e [[2003]] — aet da get war-dro 18 000 bloaz.)
* ''[[Homo rudolfensis]]'' (2,4 milion a vl.)
* ''[[Homo georgicus]]'' (1,8 milion a vl.) 
* ''[[Homo habilis]]'' (etre 2,5 ha 1,5 milion a vloavezhioù). 700 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn.
* ''[[Homo heidelbergensis]]'' (etre 600 000 bloaz ha 200 000 bloaz)
* ''[[Homo erectus reilingensis]]'' (''[[Pithecanthropus erectus reilingensis]]'') : darn klopenn un [[hominida]] henaek dizoloet e [[Mervent]] [[Alamagn]].
* ''[[Homo neanderthalensis]]'' : ur c'hlopenn bras a oa dezhañ gant un tal war steuziañ, izel, hag un torus tev a-us da doulloù an daoulagad, ha tost elgezh ebet. 1 600 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn, da lâret eo un tammig muioc’h eget hini Homo sapiens. Etre 1,50 ha 1,70 metr sav a oa dezhañ.
Beziañ a rae e re varv gant [[lid-kañv|lidoù-kañv]]. Bevañ a reas en [[Eurazia]] nemetken. Aet eo ar spesad da get.
* ''[[Homo rhodesiensis]]'' (etre 125 000 ha 300 000 bloaz).
* ''Homo sapiens'', Den Cro-Magnon. An den modern eo. E gavout a reer war razh ar [[Kevandir|c’hevandirioù]].
Den Neandertal hag ''Homo sapiens'' (Den Cro-Magnon) o doa bevet en [[Europa]] hag er [[Reter-Nesañ]] d’ar memes koulz.
* [[Den Denisova]] zo ur spesad ag ar genad ''Homo'' dizoloet nevez zo e [[Siberia]]. Kenoadek e oa da ''Homo neanderthalensis'', ''Homo sapiens'' ha ''Homo floresiensis''.


==Filogeniezh==
{{clade|{{clade
       |1='''[[Gibon|Hylobatidae]] (giboned)'''
       |label2='''[[Hominidae]]'''
|sublabel2='''(15.7)'''
       |2={{clade
         |1='''[[Ponginae]] ([[orangoutan]]ed)'''
         |label2='''[[Homininae]]'''
|sublabel2='''(8.8)'''
         |2={{clade
             |1='''[[Gorillini]] ([[gorilh]]ed)'''
             |label2='''[[Hominini]]'''
|sublabel2='''(7.8)'''
             |2={{clade
               |1='''[[Panina]] ([[chimpanze]]ed)'''
               |2='''[[Australopithecines]] (en o zouez ''[[Australopithecus]]'', ''[[Kenyanthropus]]'', ''[[Paranthropus]]'', ''Homo'')'''
         }}
       }}
}}}}|label1='''[[Hominoidea]]'''|sublabel1='''(20.4 Mya)'''}}


{{clade|{{clade
|1=''[[Ardipithecus|Ardipithecus ramidus]]'' (†) 
|sublabel2='''(3.9)'''
|label2='''''[[Australopithecus|Australopithecus s.l.]]'''''
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus anamensis|Australopithecus anamensis s.s.]]'' (†3.8) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus afarensis]]'' (†) 
               |2={{clade
                   |1=''[[Australopithecus garhi]]'' (†) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus deyiremeda]]'' (†3.4)
                   |2={{clade
   |1=''[[Kenyanthropus|Kenyanthropus platyops]]'' (†3.3)
|2={{clade
|1={{clade
  |1=''[[Australopithecus africanus]]'' (†2.1)
|2=''[[Paranthropus]]'' (†1.2)
}}
 |label2='''''Homo'''''
|sublabel2='''(3.4)'''
|2={{clade
|5=''[[Homo floresiensis]]'' (†0.05)
   |1=''[[Homo habilis]]'' (†1.5) [[File:Habilis Skull.png|45 px]]
   |2=''[[Homo rudolfensis]]'' (†1.9) [[File:Rudolfensis Skull.png|41 px]]
|4=''[[Australopithecus sediba]]'' (†2.0)
   |label3='''''[[H. erectus|H. erectus s.l.]]'''''
|sublabel3='''(1.9)'''
   |3={{clade
    |1=''[[Homo ergaster]]'' (†1.4) [[File:Ergaster Skull.png|45 px]]
     |label3='''(1.5)'''
    |2={{clade
     |1=''[[Homo erectus|African Homo erectus s.s.]]'' (†) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |2=''[[Homo erectus|Asian Homo erectus s.s.]]'' (†0.1) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |label4='''(1.2)'''
     |4={{clade
      |1=''[[Homo antecessor]]'' [[File:Antecessor Skull.png|45px]] (†0.8)
|label2=[[Homo heidelbergensis]]
|sublabel2='''(0.5)'''
      |2={{clade
|label1=[[Neandersovans]]
|sublabel1=(0.3)
        |1={{clade
|2=[[Denisovans|Denisova people]] (†0.05) 
|1=''[[H. neanderthalensis]]'' (†0.05) [[File:Neanderthalensis Skull.png|39 px]]
}}
       |2='''''[[Homo sapiens]]'' [[File:Sapiens Skull.png|39 px]]'''
}} }} }} }} }}
                   }}}}
               }}
             }}
         }}
       }}
}}|label1='''[[Australopithecines]]'''|sublabel1='''(7.3 Mya)'''}}

== Taolenn spesadoù ar genad ''Homo'' ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|- style=&quot;background:#efefef;&quot;
! Spesadoù
! Prantad amzer (e milionoù a vloavezhioù)
! Dasparzh
! Ment en oad-gour (m)
! Pouez en oad-gour (kg)
! Barr-klopenn (cm³)
! Dizoloadennoù ar c'harrekaennoù 
! Deiziad an dizoloadenn / &lt;br /&gt;embann e anv
|-
| '''''[[Homo habilis|H. habilis]]'''''
| 2,5 — 1,5
| [[Afrika]]
| 1,0 — 1,5
| 30 — 55
| 600
| Kalz
| 1960 / 1964
|-
| ''[[Homo rudolfensis|H. rudolfensis]]''
| 1,9
| [[Kenya]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 glopenn
| 1972 / 1986
|-
| ''[[Homo georgicus|H. georgicus]]''
| 1,8 — 1,6
| [[Georgia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 600
| Nebeut
| 1999 / 2002
|-
| '''''[[Homo ergaster|H. ergaster]]'''''
| 1,9 — 1,25
| Reter ha Su Afrika
| 1,9
| &amp;nbsp;
| 700 — 850
| Kalz
| 1975
|-
| '''''[[Homo erectus|H. erectus]]'''''
| 2(1,25) — 0,3
| Afrika, [[Azia]] ([[Java]], [[Sina]], [[Kaokaz]]), [[Europa]]
| 1,8
| 60
| 900 — 1100
| Kalz
| 1891 / 1892
|-
| ''[[Homo cepranensis|H. cepranensis]]''
| 0,8 ?
| [[Italia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 gokenn glopenn
| 1994 / 2003
|-
| ''[[Homo antecessor|H. antecessor]]''
| 0,8 — 0,35
| [[Spagn]], [[Bro-Saoz]]
| 1,75
| 90
| 1000
| 3 lec'hienn
| 1997
|-
| '''''[[Homo heidelbergensis|H. heidelbergensis]]'''''
| 0,6 — 0,25
| Europa, Afrika, Sina
| 1,8
| 60
| 1100 — 1400
| Kalz
| 1908
|-
| '''''[[Den Neandertal|H. neanderthalensis]]'''''
| 0,23 — 0,03
| Europa, Azia ar C'hornôg
| 1,6
| 55 — 70 
| 1200 — 1700
| Kalz
| (1829) / 1864
|-
| ''[[Den Denisova]]''
| 0,04
| Mervent [[Siberia]] ([[Kraï an Altaï|Altaï]])
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| Nebeut-tre
| 2010
|-
| ''[[Homo rhodesiensis|H. rhodesiensis]]''
| 0,3 — 0,12
| [[Zambia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1300
| Nebeut-tre
| 1921
|-
| '''''[[Den modern|H. sapiens]]'''''
| 0,25 — amzer a-vremañ
| Bed a-bezh
| 1,4 — 1,9
| 55 — 80
| 1000 — 1850
| Amzer a-vremañ
| — / 1758
|-
| ''[[Homo floresiensis|H. floresiensis]]''
| 0,10 — 0,012
| [[Indonezia]]
| 1,0
| 25
| 400
| 7 hinienn
| 2003 / 2004
|}

== Perzhioù ar genad ''Homo'' ==
Bout ez eus tri dezverk-diazez al lignez denel:
=== Daoudroadegezh a-drebad. ===
* 4 c’hrommadur el [[livenn-gein]].
* Un toull kilpenn e diaz ar [[klopenn|glopenn]] e liamm gant ur blegenn-gorf a-sonn.
* Ul [[Lestr (korfadurezh)|lestr]] ledan ha war-zigor, hag a-drugarez dezhañ ur stabilded a-sav gwelloc’h.
* [[Morzhedaskorn|Morzhedeskern]] a-veskell ha laka an [[treid]] da vout sonn e-keñver ar [[kreiz-pouez|c’hreiz-pouez]].
* Ur [[meud-troad]] kenstur gant ar [[Biz-troad|bizied-troad]] arall ha bezoud ur [[bolz troad]].
* Izili krec’h krenn.
Ouzhpennet e vez bremañ ar c’houested da redek.

=== Emdroadur ar glopenn ===
* Ur [[barr-klopenn]] bras (&gt; 600 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;), brasoc’h eget hini an [[aostralopitek|aostralopiteked]] hag ar [[primated]] arall, hag o vout tuet da greskiñ (ouzhpenn 1 500 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; evit den Neandertal ha ''Homo sapiens''), nemet evit den Flores (spesad az eas da vihanaat abalamour d’an digenvez enezat).
* Rontadur ar glopenn.
* Pladerezh an dremm ([[mojell]] ebet ken).

=== Obererezhioù sevenadurel ===
* Buhez sokial.
* Binvioù gant gwelladenn [[benañ ar mein]] ha liesadur ar binviadur ([[daoudueg|daouduegoù]], [[kraver|kraverioù]], hag all).
* Implij an [[tan]] (''Homo erectus''?), ha mestroni an tan en oaledoù da-c’houde (testeniekaet adalek ''Homo neanderthalensis'').
* Lidoù-kañv (testeniekaet adalek ''Homo neanderthalensis'').
* Arzoù evel al [[liverezh]] pe ar [[Kizellerezh|c’hizellerezh]] (testeniekaet adalek ''Homo sapiens'').


====
{{Daveoù}}


[[Rummad:Paleoantropologiezh]]
[[Rummad:Denoniezh]]
[[Rummad:Hominidae]]</text>
      <sha1>j7fgt7su7os17khq419d8rqybsmekhh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007312</id>
      <parentid>2007311</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T13:05:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kadwalan</username>
        <id>423</id>
      </contributor>
      <comment>/* == */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10685" xml:space="preserve">{{Taxobox Loen  | ''Homo'' | Neandertal vs Sapiens.jpg | Klopennoù ''[[Homo sapiens]]'' (a-gleiz) hag&lt;br&gt; ''[[Homo neanderthalensis]]'' (a-zehou) keñver-ha-keñver }}
{{Taxobox Phylum | Chordata / Vertebrata }}
{{Taxobox Classis | Mammalia }}
{{Taxobox Ordo | Primates }}
{{Taxobox Subordo | Haplorrhini }}
{{Taxobox Infraordo | Simiiformes }}
{{Taxobox Superfamilia  | Hominoidea }}
{{Taxobox Familia | Hominidae }}
{{Taxobox Anv skiantel | Loen  | genad | Homo | [[Carl von Linné|Linnaeus]], [[1758]] }}
{{Taxobox Echu}}
'''''Homo''''' zo ur [[genad]] a vod an [[Homo sapiens|den modern]] hag ar spesadoù kar dezhañ. Bout ez eus anezhañ abaoe war-dro 2,3 – 2,4 milion a vloavezhioù.

''[[Homo habilis]]'', unan hag an daou spesad kentañ ag ar genad ''Homo'', zo un diskennad d’an ''[[Australopithecus garhi]]'' a veve 2,5 milion a vloavezhioù zo.

Aet eo da get razh spesadoù ar genad ''Homo'' nemet ''[[Homo sapiens]]''. Ar spesadoù kar dezhañ diwezhañ, ''[[Homo floresiensis]]'' ha ''[[Homo neanderthalensis]]'', zo aet da get, an eil 18 000 bloaz zo; hag egile 28 000 bloaz zo. Neoazh elfennoù dizoloet n’eus ket pell a lak ar skiantourion da soñjal en dije dalc'het ''Homo floresiensis'' da vevañ betek 12 000 bloaz zo, ha razh poblañsoù an [[Douar]], nemet Afrikaniz, o defe [[gen|genoù]] o tonet eus Den Neandertal da heul un [[hironerezh]] etre an daou spesad (''Homo sapiens'' hag  ''Homo Neanderthalensis'') c’hoarvezet er [[Reter-Nesañ]].

== Etimologiezh ==
Ar ger ''homo'' a dalv &quot;den&quot; e [[latin]] ha donet a ra ag an henlatin ''hĕmo'' a zeu-eñ ag an [[Indezeuropeg]] *''dʰǵʰm̥mō'' (“mab an douar”), evel ar ger brezhoneg den&lt;ref&gt;X. Delamarre, ''Dictionnaire de la langue gauloise'', p. 176&lt;/ref&gt;. Roet e voe an anv-mañ d’ar genad gant [[Carl von Linné]] e [[1758]].

== Anvioù spesadoù ==
* ''[[Homo sapiens sapiens]]'' hag ''[[Homo sapiens neanderthalensis]]'', anvioù daou [[isspesad]] ag ar memes [[spesad]] (''Homo sapiens''). Hiriv e vezont lakaet da spesadoù distag ag ar genad ''Homo'': ''Homo sapiens'' ha ''Homo neanderthalensis''.
* [[Den Cro-Magnon]]
* [[Den Piltdown]] (taol-bourd skiantel)

== Spesadoù anavezet ar genad ''Homo'' ==
Arvarus eo c’hoazh renkadur ar spesadoù-se ha tabut zo c’hoazh etre an [[Henzenoniezh|henzenoniourion]] evit lakaat ar re-mañ-re da spesad pe isspesad.&lt;br&gt;
Setu amañ spesadoù ar genad ''Homo'' hervez urzh al lizherenneg:
* ''[[Homo antecessor]]'' (etre 1,2 ha 0,7 milion a vl.)
* ''[[Homo cepranensis]]''
* ''[[Homo erectus]]'' (1,8 M. a vl.). Brasoc’h eo eget e ziaraogerion. Etre 850 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; ha 1 100 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn. Ur [[baleg us-pod]] kreñv a oa dezhañ, hogen ne oa ket ken rakkarvenek hag ar spesadoù ''Homo'' kent. Ampartoc’h e oa evit sevel ostilhoù ha mestroniañ a rae an [[tan]].
* ''[[Homo ergaster]]'' (etre 2,2 milion ha 1 milion a vl.)
* ''[[Homo floresiensis]]'' (Den [[Flores]] — dizoloet e [[2003]] — aet da get war-dro 18 000 bloaz.)
* ''[[Homo rudolfensis]]'' (2,4 milion a vl.)
* ''[[Homo georgicus]]'' (1,8 milion a vl.) 
* ''[[Homo habilis]]'' (etre 2,5 ha 1,5 milion a vloavezhioù). 700 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn.
* ''[[Homo heidelbergensis]]'' (etre 600 000 bloaz ha 200 000 bloaz)
* ''[[Homo erectus reilingensis]]'' (''[[Pithecanthropus erectus reilingensis]]'') : darn klopenn un [[hominida]] henaek dizoloet e [[Mervent]] [[Alamagn]].
* ''[[Homo neanderthalensis]]'' : ur c'hlopenn bras a oa dezhañ gant un tal war steuziañ, izel, hag un torus tev a-us da doulloù an daoulagad, ha tost elgezh ebet. 1 600 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn, da lâret eo un tammig muioc’h eget hini Homo sapiens. Etre 1,50 ha 1,70 metr sav a oa dezhañ.
Beziañ a rae e re varv gant [[lid-kañv|lidoù-kañv]]. Bevañ a reas en [[Eurazia]] nemetken. Aet eo ar spesad da get.
* ''[[Homo rhodesiensis]]'' (etre 125 000 ha 300 000 bloaz).
* ''Homo sapiens'', Den Cro-Magnon. An den modern eo. E gavout a reer war razh ar [[Kevandir|c’hevandirioù]].
Den Neandertal hag ''Homo sapiens'' (Den Cro-Magnon) o doa bevet en [[Europa]] hag er [[Reter-Nesañ]] d’ar memes koulz.
* [[Den Denisova]] zo ur spesad ag ar genad ''Homo'' dizoloet nevez zo e [[Siberia]]. Kenoadek e oa da ''Homo neanderthalensis'', ''Homo sapiens'' ha ''Homo floresiensis''.


==Filogeniezh==
{{clade|{{clade
       |1='''[[Gibon|Hylobatidae]] (giboned)'''
       |label2='''[[Hominidae]]'''
|sublabel2='''(15.7)'''
       |2={{clade
         |1='''[[Ponginae]] ([[orangoutan]]ed)'''
         |label2='''[[Homininae]]'''
|sublabel2='''(8.8)'''
         |2={{clade
             |1='''[[Gorillini]] ([[gorilh]]ed)'''
             |label2='''[[Hominini]]'''
|sublabel2='''(7.8)'''
             |2={{clade
               |1='''[[Panina]] ([[chimpanze]]ed)'''
               |2='''[[Australopithecines]] (en o zouez ''[[Australopithecus]]'', ''[[Kenyanthropus]]'', ''[[Paranthropus]]'', ''Homo'')'''
         }}
       }}
}}}}|label1='''[[Hominoidea]]'''|sublabel1='''(20.4 Mya)'''}}


{{clade|{{clade
|1=''[[Ardipithecus|Ardipithecus ramidus]]'' (†) 
|sublabel2='''(3.9)'''
|label2='''''[[Australopithecus|Australopithecus s.l.]]'''''
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus anamensis|Australopithecus anamensis s.s.]]'' (†3.8) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus afarensis]]'' (†) 
               |2={{clade
                   |1=''[[Australopithecus garhi]]'' (†) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus deyiremeda]]'' (†3.4)
                   |2={{clade
   |1=''[[Kenyanthropus|Kenyanthropus platyops]]'' (†3.3)
|2={{clade
|1={{clade
  |1=''[[Australopithecus africanus]]'' (†2.1)
|2=''[[Paranthropus]]'' (†1.2)
}}
 |label2='''''Homo'''''
|sublabel2='''(3.4)'''
|2={{clade
|5=''[[Homo floresiensis]]'' (†0.05)
   |1=''[[Homo habilis]]'' (†1.5) [[File:Habilis Skull.png|45 px]]
   |2=''[[Homo rudolfensis]]'' (†1.9) [[File:Rudolfensis Skull.png|41 px]]
|4=''[[Australopithecus sediba]]'' (†2.0)
   |label3='''''[[H. erectus|H. erectus s.l.]]'''''
|sublabel3='''(1.9)'''
   |3={{clade
    |1=''[[Homo ergaster]]'' (†1.4) [[File:Ergaster Skull.png|45 px]]
     |label3='''(1.5)'''
    |2={{clade
     |1=''[[Homo erectus|African Homo erectus s.s.]]'' (†) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |2=''[[Homo erectus|Asian Homo erectus s.s.]]'' (†0.1) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |label4='''(1.2)'''
     |4={{clade
      |1=''[[Homo antecessor]]'' [[File:Antecessor Skull.png|45px]] (†0.8)
|label2=[[Homo heidelbergensis]]
|sublabel2='''(0.5)'''
      |2={{clade
|label1=[[Neandersovans]]
|sublabel1=(0.3)
        |1={{clade
|2=[[Denisovans|Denisova people]] (†0.05) 
|1=''[[H. neanderthalensis]]'' (†0.05) [[File:Neanderthalensis Skull.png|39 px]]
}}
       |2='''''[[Homo sapiens]]'' [[File:Sapiens Skull.png|39 px]]'''
}} }} }} }} }}
                   }}}}
               }}
             }}
         }}
       }}
}}|label1='''[[Australopithecines]]'''|sublabel1='''(7.3 Mya)'''}}

== Taolenn spesadoù ar genad ''Homo'' ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|- style=&quot;background:#efefef;&quot;
! Spesadoù
! Prantad amzer (e milionoù a vloavezhioù)
! Dasparzh
! Ment en oad-gour (m)
! Pouez en oad-gour (kg)
! Barr-klopenn (cm³)
! Dizoloadennoù ar c'harrekaennoù 
! Deiziad an dizoloadenn / &lt;br /&gt;embann e anv
|-
| '''''[[Homo habilis|H. habilis]]'''''
| 2,5 — 1,5
| [[Afrika]]
| 1,0 — 1,5
| 30 — 55
| 600
| Kalz
| 1960 / 1964
|-
| ''[[Homo rudolfensis|H. rudolfensis]]''
| 1,9
| [[Kenya]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 glopenn
| 1972 / 1986
|-
| ''[[Homo georgicus|H. georgicus]]''
| 1,8 — 1,6
| [[Georgia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 600
| Nebeut
| 1999 / 2002
|-
| '''''[[Homo ergaster|H. ergaster]]'''''
| 1,9 — 1,25
| Reter ha Su Afrika
| 1,9
| &amp;nbsp;
| 700 — 850
| Kalz
| 1975
|-
| '''''[[Homo erectus|H. erectus]]'''''
| 2(1,25) — 0,3
| Afrika, [[Azia]] ([[Java]], [[Sina]], [[Kaokaz]]), [[Europa]]
| 1,8
| 60
| 900 — 1100
| Kalz
| 1891 / 1892
|-
| ''[[Homo cepranensis|H. cepranensis]]''
| 0,8 ?
| [[Italia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 gokenn glopenn
| 1994 / 2003
|-
| ''[[Homo antecessor|H. antecessor]]''
| 0,8 — 0,35
| [[Spagn]], [[Bro-Saoz]]
| 1,75
| 90
| 1000
| 3 lec'hienn
| 1997
|-
| '''''[[Homo heidelbergensis|H. heidelbergensis]]'''''
| 0,6 — 0,25
| Europa, Afrika, Sina
| 1,8
| 60
| 1100 — 1400
| Kalz
| 1908
|-
| '''''[[Den Neandertal|H. neanderthalensis]]'''''
| 0,23 — 0,03
| Europa, Azia ar C'hornôg
| 1,6
| 55 — 70 
| 1200 — 1700
| Kalz
| (1829) / 1864
|-
| ''[[Den Denisova]]''
| 0,04
| Mervent [[Siberia]] ([[Kraï an Altaï|Altaï]])
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| Nebeut-tre
| 2010
|-
| ''[[Homo rhodesiensis|H. rhodesiensis]]''
| 0,3 — 0,12
| [[Zambia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1300
| Nebeut-tre
| 1921
|-
| '''''[[Den modern|H. sapiens]]'''''
| 0,25 — amzer a-vremañ
| Bed a-bezh
| 1,4 — 1,9
| 55 — 80
| 1000 — 1850
| Amzer a-vremañ
| — / 1758
|-
| ''[[Homo floresiensis|H. floresiensis]]''
| 0,10 — 0,012
| [[Indonezia]]
| 1,0
| 25
| 400
| 7 hinienn
| 2003 / 2004
|}

== Perzhioù ar genad ''Homo'' ==
Bout ez eus tri dezverk-diazez al lignez denel:
=== Daoudroadegezh a-drebad. ===
* 4 c’hrommadur el [[livenn-gein]].
* Un toull kilpenn e diaz ar [[klopenn|glopenn]] e liamm gant ur blegenn-gorf a-sonn.
* Ul [[Lestr (korfadurezh)|lestr]] ledan ha war-zigor, hag a-drugarez dezhañ ur stabilded a-sav gwelloc’h.
* [[Morzhedaskorn|Morzhedeskern]] a-veskell ha laka an [[treid]] da vout sonn e-keñver ar [[kreiz-pouez|c’hreiz-pouez]].
* Ur [[meud-troad]] kenstur gant ar [[Biz-troad|bizied-troad]] arall ha bezoud ur [[bolz troad]].
* Izili krec’h krenn.
Ouzhpennet e vez bremañ ar c’houested da redek.

=== Emdroadur ar glopenn ===
* Ur [[barr-klopenn]] bras (&gt; 600 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;), brasoc’h eget hini an [[aostralopitek|aostralopiteked]] hag ar [[primated]] arall, hag o vout tuet da greskiñ (ouzhpenn 1 500 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; evit den Neandertal ha ''Homo sapiens''), nemet evit den Flores (spesad az eas da vihanaat abalamour d’an digenvez enezat).
* Rontadur ar glopenn.
* Pladerezh an dremm ([[mojell]] ebet ken).

=== Obererezhioù sevenadurel ===
* Buhez sokial.
* Binvioù gant gwelladenn [[benañ ar mein]] ha liesadur ar binviadur ([[daoudueg|daouduegoù]], [[kraver|kraverioù]], hag all).
* Implij an [[tan]] (''Homo erectus''?), ha mestroni an tan en oaledoù da-c’houde (testeniekaet adalek ''Homo neanderthalensis'').
* Lidoù-kañv (testeniekaet adalek ''Homo neanderthalensis'').
* Arzoù evel al [[liverezh]] pe ar [[Kizellerezh|c’hizellerezh]] (testeniekaet adalek ''Homo sapiens'').


==Notennoù==
{{Daveoù}}


[[Rummad:Paleoantropologiezh]]
[[Rummad:Denoniezh]]
[[Rummad:Hominidae]]</text>
      <sha1>db7339n4we21v5t07as4qkzabfhamqd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007328</id>
      <parentid>2007312</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T14:14:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kadwalan</username>
        <id>423</id>
      </contributor>
      <comment>/* Filogeniezh */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21532" xml:space="preserve">{{Taxobox Loen  | ''Homo'' | Neandertal vs Sapiens.jpg | Klopennoù ''[[Homo sapiens]]'' (a-gleiz) hag&lt;br&gt; ''[[Homo neanderthalensis]]'' (a-zehou) keñver-ha-keñver }}
{{Taxobox Phylum | Chordata / Vertebrata }}
{{Taxobox Classis | Mammalia }}
{{Taxobox Ordo | Primates }}
{{Taxobox Subordo | Haplorrhini }}
{{Taxobox Infraordo | Simiiformes }}
{{Taxobox Superfamilia  | Hominoidea }}
{{Taxobox Familia | Hominidae }}
{{Taxobox Anv skiantel | Loen  | genad | Homo | [[Carl von Linné|Linnaeus]], [[1758]] }}
{{Taxobox Echu}}
'''''Homo''''' zo ur [[genad]] a vod an [[Homo sapiens|den modern]] hag ar spesadoù kar dezhañ. Bout ez eus anezhañ abaoe war-dro 2,3 – 2,4 milion a vloavezhioù.

''[[Homo habilis]]'', unan hag an daou spesad kentañ ag ar genad ''Homo'', zo un diskennad d’an ''[[Australopithecus garhi]]'' a veve 2,5 milion a vloavezhioù zo.

Aet eo da get razh spesadoù ar genad ''Homo'' nemet ''[[Homo sapiens]]''. Ar spesadoù kar dezhañ diwezhañ, ''[[Homo floresiensis]]'' ha ''[[Homo neanderthalensis]]'', zo aet da get, an eil 18 000 bloaz zo; hag egile 28 000 bloaz zo. Neoazh elfennoù dizoloet n’eus ket pell a lak ar skiantourion da soñjal en dije dalc'het ''Homo floresiensis'' da vevañ betek 12 000 bloaz zo, ha razh poblañsoù an [[Douar]], nemet Afrikaniz, o defe [[gen|genoù]] o tonet eus Den Neandertal da heul un [[hironerezh]] etre an daou spesad (''Homo sapiens'' hag  ''Homo Neanderthalensis'') c’hoarvezet er [[Reter-Nesañ]].

== Etimologiezh ==
Ar ger ''homo'' a dalv &quot;den&quot; e [[latin]] ha donet a ra ag an henlatin ''hĕmo'' a zeu-eñ ag an [[Indezeuropeg]] *''dʰǵʰm̥mō'' (“mab an douar”), evel ar ger brezhoneg den&lt;ref&gt;X. Delamarre, ''Dictionnaire de la langue gauloise'', p. 176&lt;/ref&gt;. Roet e voe an anv-mañ d’ar genad gant [[Carl von Linné]] e [[1758]].

== Anvioù spesadoù ==
* ''[[Homo sapiens sapiens]]'' hag ''[[Homo sapiens neanderthalensis]]'', anvioù daou [[isspesad]] ag ar memes [[spesad]] (''Homo sapiens''). Hiriv e vezont lakaet da spesadoù distag ag ar genad ''Homo'': ''Homo sapiens'' ha ''Homo neanderthalensis''.
* [[Den Cro-Magnon]]
* [[Den Piltdown]] (taol-bourd skiantel)

== Spesadoù anavezet ar genad ''Homo'' ==
Arvarus eo c’hoazh renkadur ar spesadoù-se ha tabut zo c’hoazh etre an [[Henzenoniezh|henzenoniourion]] evit lakaat ar re-mañ-re da spesad pe isspesad.&lt;br&gt;
Setu amañ spesadoù ar genad ''Homo'' hervez urzh al lizherenneg:
* ''[[Homo antecessor]]'' (etre 1,2 ha 0,7 milion a vl.)
* ''[[Homo cepranensis]]''
* ''[[Homo erectus]]'' (1,8 M. a vl.). Brasoc’h eo eget e ziaraogerion. Etre 850 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; ha 1 100 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn. Ur [[baleg us-pod]] kreñv a oa dezhañ, hogen ne oa ket ken rakkarvenek hag ar spesadoù ''Homo'' kent. Ampartoc’h e oa evit sevel ostilhoù ha mestroniañ a rae an [[tan]].
* ''[[Homo ergaster]]'' (etre 2,2 milion ha 1 milion a vl.)
* ''[[Homo floresiensis]]'' (Den [[Flores]] — dizoloet e [[2003]] — aet da get war-dro 18 000 bloaz.)
* ''[[Homo rudolfensis]]'' (2,4 milion a vl.)
* ''[[Homo georgicus]]'' (1,8 milion a vl.) 
* ''[[Homo habilis]]'' (etre 2,5 ha 1,5 milion a vloavezhioù). 700 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn.
* ''[[Homo heidelbergensis]]'' (etre 600 000 bloaz ha 200 000 bloaz)
* ''[[Homo erectus reilingensis]]'' (''[[Pithecanthropus erectus reilingensis]]'') : darn klopenn un [[hominida]] henaek dizoloet e [[Mervent]] [[Alamagn]].
* ''[[Homo neanderthalensis]]'' : ur c'hlopenn bras a oa dezhañ gant un tal war steuziañ, izel, hag un torus tev a-us da doulloù an daoulagad, ha tost elgezh ebet. 1 600 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn, da lâret eo un tammig muioc’h eget hini Homo sapiens. Etre 1,50 ha 1,70 metr sav a oa dezhañ.
Beziañ a rae e re varv gant [[lid-kañv|lidoù-kañv]]. Bevañ a reas en [[Eurazia]] nemetken. Aet eo ar spesad da get.
* ''[[Homo rhodesiensis]]'' (etre 125 000 ha 300 000 bloaz).
* ''Homo sapiens'', Den Cro-Magnon. An den modern eo. E gavout a reer war razh ar [[Kevandir|c’hevandirioù]].
Den Neandertal hag ''Homo sapiens'' (Den Cro-Magnon) o doa bevet en [[Europa]] hag er [[Reter-Nesañ]] d’ar memes koulz.
* [[Den Denisova]] zo ur spesad ag ar genad ''Homo'' dizoloet nevez zo e [[Siberia]]. Kenoadek e oa da ''Homo neanderthalensis'', ''Homo sapiens'' ha ''Homo floresiensis''.


==Filogeniezh==
Un daksonomiezh eus ''Homo'' e-mesk ar [[hominidae|marmouzed bras]] a weler evel amañ da-heul, gant ''Paranthropus'' hag ''Homo'' o tiwan a-douez ''Australopithecus'' (diskouezet amañ en un doare [[kladouriezh|kladek]] gant ''Paranthropus'', ''Kenyanthropus'', hag ''Homo'')&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Indriati E, Swisher CC, Lepre C, Quinn RL, Suriyanto RA, Hascaryo AT, Grün R, Feibel CS, Pobiner BL, Aubert M, Lees W, Antón SC | display-authors = 6 | title = The age of the 20 meter Solo River terrace, Java, Indonesia and the survival of Homo erectus in Asia | journal = PLOS ONE | volume = 6 | issue = 6 | pages = e21562 | year = 2011 | pmid = 21738710 | pmc = 3126814 | doi = 10.1371/journal.pone.0021562 | bibcode = 2011PLoSO...621562I | doi-access = free }}.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{cite journal |last1=Berger |first1=L.R. |last2=Hawks |first2=J. |last3=Dirks |first3=P.H. |last4=Elliott |first4=M. |last5=Roberts |first5=E.M. |title=Homo naledi and Pleistocene hominin evolution in subequatorial Africa |journal=[[eLife]] |volume=6 |pages=e24234 |date=miz Mae 2017 |pmid=28483041 |pmc=5423770 |doi=10.7554/eLife.24234 |doi-access=free |editor-last=Perry |editor-first=G.H.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Schuster&quot;&gt;{{cite journal| vauthors = Schuster AM |year=1997|title=Earliest Remains of Genus ''Homo''|url=http://archive.archaeology.org/9701/newsbriefs/homo.html|journal=Archaeology|volume=50|access-date=5 March 2015|number=1}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Saylor 2015 483–488&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Haile-Selassie Y, Gibert L, Melillo SM, Ryan TM, Alene M, Deino A, Levin NE, Scott G, Saylor BZ | display-authors = 6 | title = New species from Ethiopia further expands Middle Pliocene hominin diversity |journal=[[Nature (journal)|Nature]] | volume = 521 | issue = 7553 | pages = 483–8 | date = miz Mae 2015 | pmid = 26017448 |doi=10.1038/nature14448 | s2cid = 4455029 | bibcode = 2015Natur.521..483H }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{cite journal |last1=Mondal |first1=M. |last2=Bertranpetit |first2=J. |last3=Lao |first3=O. |title=Approximate Bayesian computation with deep learning supports a third archaic introgression in Asia and Oceania |journal=[[Nature Communications]] |volume=10 |issue=1 |pages=246 |date=miz Genver 2019 |pmid=30651539 |pmc=6335398 |doi=10.1038/s41467-018-08089-7 |bibcode=2019NatCo..10..246M}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zeitoun 2003 148–156&quot;&gt;{{cite journal |last=Zeitoun |first=V. |title=High occurrence of a basicranial feature in Homo erectus: anatomical description of the preglenoid tubercle |journal=The Anatomical Record Part B: The New Anatomist |volume=274 |issue=1 |pages=148–156 |date=September 2003 |pmid=12964205 |doi=10.1002/ar.b.10028 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Proceedings 2015&quot;&gt;{{cite journal |vauthors = Dembo M, Matzke NJ, Mooers AØ, Collard M |title=Bayesian analysis of a morphological supermatrix sheds light on controversial fossil hominin relationships |journal=Proceedings. Biological Sciences |volume=282 |issue=1812 |pages=20150943 |date=miz Eost 2015 |pmid=26202999 |pmc=4528516 |doi=10.1098/rspb.2015.0943 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Dembo M, Radovčić D, Garvin HM, Laird MF, Schroeder L, Scott JE, Brophy J, Ackermann RR, Musiba CM, de Ruiter DJ, Mooers AØ, Collard M | display-authors = 6 | title = The evolutionary relationships and age of Homo naledi: An assessment using dated Bayesian phylogenetic methods |journal=[[Journal of Human Evolution]] |volume=97 |pages=17–26 |date=miz Eost 2016 |pmid=27457542 | doi = 10.1016/j.jhevol.2016.04.008 |hdl-access=free |hdl=2164/8796}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=bL2XDwAAQBAJ&amp;q=Sahelanthropus+tchadensis&amp;pg=PA7 |title=The Origins of Europeans and Their Pre-Historic Innovations from 6 Million to 10,000 BCE: From 6 Million to 10,000 BCE |last1=Harrison |first1=N. |date=1 miz Mae 2019 |publisher=Algora Publishing |isbn=9781628943795}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;See:

* {{cite book|url=https://www.researchgate.net/publication/278682043 |title=Analyzing Hominin Hominin Phylogeny: Cladistic Approach |last1=Strait |first1=David |last2=Grine |first2=Frederick |last3=Fleagle |first3=John |name-list-style=vanc |date=2015 |isbn=978-3-642-39978-7 |pages=1989–2014 (cladogram p. 2006)}}.
* {{cite journal|last1=Mounier |first1=A. |last2=Caparros |first2=M. |date=2015 |title=The phylogenetic status of Homo heidelbergensis – a cladistic study of Middle Pleistocene hominins |journal=BMSAP |language=fr |volume=27 |issue=3–4 |pages=110–134 |doi=10.1007/s13219-015-0127-4 |s2cid=17449909 |issn=0037-8984}}
* {{cite journal | vauthors = Rogers AR, Harris NS, Achenbach AA | title = Neanderthal-Denisovan ancestors interbred with a distantly related hominin | journal = Science Advances | volume = 6 |issue=8 |pages=eaay5483 |date=miz C'hwevrer 2020 |pmid=32128408 |pmc=7032934 | doi = 10.1126/sciadv.aay5483 | doi-access = free |bibcode=2020SciA....6.5483R}}&lt;/ref&gt;. Ar filogeniezh resis e-barzh ''Australopithecus'' zo atav kalz dizemglevioù diwar he fenn. Deiziadoù nesaet skourroù ar c'hladoù zo diskouezet e milionoù a vloavezhioù ([[Annum|Ma]])&lt;ref name=&quot;:2&quot;/&gt;. ''[[Graecopithecus]],'' ''[[Sahelanthropus]]'', hag ''[[Orrorin]]'', kladoù c'hoar da ''Australopithecus'' moarvat, n'int ket diskouezet amañ. Rouestlet e vez anvadur ar strolladoù a-wezhioù rak alies e vez savet strolladoù a-raok na vije bet an disterañ dielfennadur kladek&lt;ref name=&quot;Zeitoun 2003 148–156&quot;/&gt;. 

{{clade|{{clade
       |1='''[[Gibon|Hylobatidae]] (giboned)'''
       |label2='''[[Hominidae]]'''
|sublabel2='''(15.7)'''
       |2={{clade
         |1='''[[Ponginae]] ([[orangoutan]]ed)'''
         |label2='''[[Homininae]]'''
|sublabel2='''(8.8)'''
         |2={{clade
             |1='''[[Gorillini]] ([[gorilh]]ed)'''
             |label2='''[[Hominini]]'''
|sublabel2='''(7.8)'''
             |2={{clade
               |1='''[[Panina]] ([[chimpanze]]ed)'''
               |2='''[[Australopithecines]] (en o zouez ''[[Australopithecus]]'', ''[[Kenyanthropus]]'', ''[[Paranthropus]]'', ''Homo'')'''
         }}
       }}
}}}}|label1='''[[Hominoidea]]'''|sublabel1='''(20.4 Mya)'''}}


{{clade|{{clade
|1=''[[Ardipithecus|Ardipithecus ramidus]]'' (†) 
|sublabel2='''(3.9)'''
|label2='''''[[Australopithecus|Australopithecus s.l.]]'''''
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus anamensis|Australopithecus anamensis s.s.]]'' (†3.8) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus afarensis]]'' (†) 
               |2={{clade
                   |1=''[[Australopithecus garhi]]'' (†) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus deyiremeda]]'' (†3.4)
                   |2={{clade
   |1=''[[Kenyanthropus|Kenyanthropus platyops]]'' (†3.3)
|2={{clade
|1={{clade
  |1=''[[Australopithecus africanus]]'' (†2.1)
|2=''[[Paranthropus]]'' (†1.2)
}}
 |label2='''''Homo'''''
|sublabel2='''(3.4)'''
|2={{clade
|5=''[[Homo floresiensis]]'' (†0.05)
   |1=''[[Homo habilis]]'' (†1.5) [[File:Habilis Skull.png|45 px]]
   |2=''[[Homo rudolfensis]]'' (†1.9) [[File:Rudolfensis Skull.png|41 px]]
|4=''[[Australopithecus sediba]]'' (†2.0)
   |label3='''''[[H. erectus|H. erectus s.l.]]'''''
|sublabel3='''(1.9)'''
   |3={{clade
    |1=''[[Homo ergaster]]'' (†1.4) [[File:Ergaster Skull.png|45 px]]
     |label3='''(1.5)'''
    |2={{clade
     |1=''[[Homo erectus|African Homo erectus s.s.]]'' (†) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |2=''[[Homo erectus|Asian Homo erectus s.s.]]'' (†0.1) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |label4='''(1.2)'''
     |4={{clade
      |1=''[[Homo antecessor]]'' [[File:Antecessor Skull.png|45px]] (†0.8)
|label2=[[Homo heidelbergensis]]
|sublabel2='''(0.5)'''
      |2={{clade
|label1=[[Neandersovans]]
|sublabel1=(0.3)
        |1={{clade
|2=[[Den Denisova|Tud Denisova]] (†0.05) 
|1=''[[H. neanderthalensis]]'' (†0.05) [[File:Neanderthalensis Skull.png|39 px]]
}}
       |2='''''[[Homo sapiens]]'' [[File:Sapiens Skull.png|39 px]]'''
}} }} }} }} }}
                   }}}}
               }}
             }}
         }}
       }}
}}|label1='''[[Australopithecines]]'''|sublabel1='''(7.3 Mya)'''}}

Meur a lignez eus ar genad ''Homo'' a seblant bezañ bet diskennidi o ouennañ gant lignezoù all. Prouennoù genetek a ziskouez en em veskas ul lignez arkaek bet dispartiet eus al lignezoù arall 1,5 [[Annum|Ma]][[Den Denisova]] zo, ''H. erectus'' marteze, gant hini an Denisovaned war-dro 55 000 vloaz zo&lt;ref&gt;Sellet ouzh : 
* {{cite journal|last1=Dediu |first1=D. |last2=Levinson |first2=S.C. |date=1 a viz Even 2018 |title=Neanderthal language revisited: not only us |journal=Current Opinion in Behavioral Sciences |series=The Evolution of Language |volume=21 |pages=49–55 |doi=10.1016/j.cobeha.2018.01.001 |issn=2352-1546 |hdl=21.11116/0000-0000-1667-4 |s2cid=54391128 |hdl-access=free}}
* {{cite journal |last1=Hubisz |first1=M.J. |last2=Williams |first2=A.L. |last3=Siepel |first3=A. |title=Mapping gene flow between ancient hominins through demography-aware inference of the ancestral recombination graph |journal=[[PLOS Genetics]] |volume=16 |issue=8 |pages=e1008895 |date = miz Eost 2020 |pmid=32760067 |pmc=7410169 |doi=10.1371/journal.pgen.1008895}}
* {{cite journal | vauthors = Kuhlwilm M, Gronau I, Hubisz MJ, de Filippo C, Prado-Martinez J, Kircher M, Fu Q, Burbano HA, Lalueza-Fox C, de la Rasilla M, Rosas A, Rudan P, Brajkovic D, Kucan Ž, Gušic I, Marques-Bonet T, Andrés AM, Viola B, Pääbo S, Meyer M, Siepel A, Castellano S | display-authors = 6 | title = Ancient gene flow from early modern humans into Eastern Neanderthals |journal=[[Nature (journal)|Nature]] | volume = 530 | issue = 7591 | pages = 429–33 | date = miz C'hwevrer 2016 | pmid = 26886800 | pmc = 4933530 | doi = 10.1038/nature16544 | bibcode = 2016Natur.530..429K }}
* {{cite journal | vauthors = Prüfer K, Racimo F, Patterson N, Jay F, Sankararaman S, Sawyer S, Heinze A, Renaud G, Sudmant PH, de Filippo C, Li H, Mallick S, Dannemann M, Fu Q, Kircher M, Kuhlwilm M, Lachmann M, Meyer M, Ongyerth M, Siebauer M, Theunert C, Tandon A, Moorjani P, Pickrell J, Mullikin JC, Vohr SH, Green RE, Hellmann I, Johnson PL, Blanche H, Cann H, Kitzman JO, Shendure J, Eichler EE, Lein ES, Bakken TE, Golovanova LV, Doronichev VB, Shunkov MV, Derevianko AP, Viola B, Slatkin M, Reich D, Kelso J, Pääbo S | display-authors = 6 | title = The complete genome sequence of a Neanderthal from the Altai Mountains |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |volume=505 | issue = 7481 | pages = 43–9 | date = miz Genver 2014 | pmid = 24352235 | pmc = 4031459 | doi = 10.1038/nature12886 | bibcode = 2014Natur.505...43P }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Callaway 2016&quot;&gt;{{cite journal|last=Callaway |first=E. |title=Evidence mounts for interbreeding bonanza in ancient human species |url=http://www.nature.com/news/evidence-mounts-for-interbreeding-bonanza-in-ancient-human-species-1.19394 |journal=Nature News |doi=10.1038/nature.2016.19394 |year=2016 |s2cid=87029139}}&lt;/ref&gt;. Karrekaennoù a ziskouez e  kendalc'has ''Homo erectus'' s.s. da vevañ d'an nebeutañ betek 117 000 bloaz zo, hag ''Homo floresiensis'' a chomas bev betek 50 000 bloaz zo. Evit doare ul lignez ''Homo erectus''-heñvel a 1.5 milion a vloavezhioù a hañval bezañ kavet e hent betek genom an dud a vremañ dre an Denisovaned, e-touez ar [[Papoued|Bapoued]] hag henvroidi Aostralia peurgetket&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;. Genom an dud ha n'int ket Afrikaned a-zindan ar Sahara a orin a ziskouez ar pezh a seblant bezañ meur a zarvoud distag a hironerezh gant Neanderthal hag a-wezhioù ivez gant Denisovaned war-dro 45 000 vloaz zo&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Varki |first1=A. |title=Why are there no persisting hybrids of humans with Denisovans, Neanderthals, or anyone else? |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |volume=113 |issue=17 |pages=E2354 |date=miz Ebrel 2016 |pmid=27044111 |pmc=4855598 |doi=10.1073/pnas.1602270113 |bibcode=2016PNAS..113E2354V |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Callaway 2016&quot; /&gt;. Framm genetek strolladoù afrikan zo a-zindan ar Sahara a hañval diskouez e vije bet un hironadur gant ur boblañs a orin eus kornôg [[Eurazia]] war-dro 3000 vloaz zo&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{cite journal |last1=Ko |first1=K.H. |title=Hominin interbreeding and the evolution of human variation |journal=[[Journal of Biological Research]] |volume=23 |issue=1 |pages=17 |date=December 2016 |pmid=27429943 |pmc=4947341 |doi=10.1186/s40709-016-0054-7}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Pickrell JK, Patterson N, Loh PR, Lipson M, Berger B, Stoneking M, Pakendorf B, Reich D | display-authors = 6 |title=Ancient west Eurasian ancestry in southern and eastern Africa |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 111 |issue=7 |pages=2632–2637 |date=miz C'hwevrer 2014 |pmid=24550290 |pmc=3932865 |doi=10.1073/pnas.1313787111 |arxiv=1307.8014 |bibcode=2014PNAS..111.2632P |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;. 

Elfennoù zo a ro da soñjal e c'hallfe bezañ lakaet ''[[Australopithecus sediba]]'' er genad ''Homo'', pe en e c'henad dezhañ e-unan, abalamour d'e lec'h e-keñver''[[Homo habilis]]'' hag ''[[Homo floresiensis]]''&lt;ref name=&quot;Proceedings 2015&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal| vauthors = Groves C |date=2017|title=Progress in human systematics. A review|url=http://www.francoangeli.it/riviste/Scheda_Riviste.asp?IDArticolo=59711|journal=Paradigmi|issue=2|pages=59–74|doi=10.3280/PARA2017-002005|issn=1120-3404}}&lt;/ref&gt;.

== Taolenn spesadoù ar genad ''Homo'' ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|- style=&quot;background:#efefef;&quot;
! Spesadoù
! Prantad amzer (e milionoù a vloavezhioù)
! Dasparzh
! Ment en oad-gour (m)
! Pouez en oad-gour (kg)
! Barr-klopenn (cm³)
! Dizoloadennoù ar c'harrekaennoù 
! Deiziad an dizoloadenn / &lt;br /&gt;embann e anv
|-
| '''''[[Homo habilis|H. habilis]]'''''
| 2,5 — 1,5
| [[Afrika]]
| 1,0 — 1,5
| 30 — 55
| 600
| Kalz
| 1960 / 1964
|-
| ''[[Homo rudolfensis|H. rudolfensis]]''
| 1,9
| [[Kenya]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 glopenn
| 1972 / 1986
|-
| ''[[Homo georgicus|H. georgicus]]''
| 1,8 — 1,6
| [[Georgia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 600
| Nebeut
| 1999 / 2002
|-
| '''''[[Homo ergaster|H. ergaster]]'''''
| 1,9 — 1,25
| Reter ha Su Afrika
| 1,9
| &amp;nbsp;
| 700 — 850
| Kalz
| 1975
|-
| '''''[[Homo erectus|H. erectus]]'''''
| 2(1,25) — 0,3
| Afrika, [[Azia]] ([[Java]], [[Sina]], [[Kaokaz]]), [[Europa]]
| 1,8
| 60
| 900 — 1100
| Kalz
| 1891 / 1892
|-
| ''[[Homo cepranensis|H. cepranensis]]''
| 0,8 ?
| [[Italia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 gokenn glopenn
| 1994 / 2003
|-
| ''[[Homo antecessor|H. antecessor]]''
| 0,8 — 0,35
| [[Spagn]], [[Bro-Saoz]]
| 1,75
| 90
| 1000
| 3 lec'hienn
| 1997
|-
| '''''[[Homo heidelbergensis|H. heidelbergensis]]'''''
| 0,6 — 0,25
| Europa, Afrika, Sina
| 1,8
| 60
| 1100 — 1400
| Kalz
| 1908
|-
| '''''[[Den Neandertal|H. neanderthalensis]]'''''
| 0,23 — 0,03
| Europa, Azia ar C'hornôg
| 1,6
| 55 — 70 
| 1200 — 1700
| Kalz
| (1829) / 1864
|-
| ''[[Den Denisova]]''
| 0,04
| Mervent [[Siberia]] ([[Kraï an Altaï|Altaï]])
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| Nebeut-tre
| 2010
|-
| ''[[Homo rhodesiensis|H. rhodesiensis]]''
| 0,3 — 0,12
| [[Zambia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1300
| Nebeut-tre
| 1921
|-
| '''''[[Den modern|H. sapiens]]'''''
| 0,25 — amzer a-vremañ
| Bed a-bezh
| 1,4 — 1,9
| 55 — 80
| 1000 — 1850
| Amzer a-vremañ
| — / 1758
|-
| ''[[Homo floresiensis|H. floresiensis]]''
| 0,10 — 0,012
| [[Indonezia]]
| 1,0
| 25
| 400
| 7 hinienn
| 2003 / 2004
|}

== Perzhioù ar genad ''Homo'' ==
Bout ez eus tri dezverk-diazez al lignez denel:
=== Daoudroadegezh a-drebad. ===
* 4 c’hrommadur el [[livenn-gein]].
* Un toull kilpenn e diaz ar [[klopenn|glopenn]] e liamm gant ur blegenn-gorf a-sonn.
* Ul [[Lestr (korfadurezh)|lestr]] ledan ha war-zigor, hag a-drugarez dezhañ ur stabilded a-sav gwelloc’h.
* [[Morzhedaskorn|Morzhedeskern]] a-veskell ha laka an [[treid]] da vout sonn e-keñver ar [[kreiz-pouez|c’hreiz-pouez]].
* Ur [[meud-troad]] kenstur gant ar [[Biz-troad|bizied-troad]] arall ha bezoud ur [[bolz troad]].
* Izili krec’h krenn.
Ouzhpennet e vez bremañ ar c’houested da redek.

=== Emdroadur ar glopenn ===
* Ur [[barr-klopenn]] bras (&gt; 600 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;), brasoc’h eget hini an [[aostralopitek|aostralopiteked]] hag ar [[primated]] arall, hag o vout tuet da greskiñ (ouzhpenn 1 500 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; evit den Neandertal ha ''Homo sapiens''), nemet evit den Flores (spesad az eas da vihanaat abalamour d’an digenvez enezat).
* Rontadur ar glopenn.
* Pladerezh an dremm ([[mojell]] ebet ken).

=== Obererezhioù sevenadurel ===
* Buhez sokial.
* Binvioù gant gwelladenn [[benañ ar mein]] ha liesadur ar binviadur ([[daoudueg|daouduegoù]], [[kraver|kraverioù]], hag all).
* Implij an [[tan]] (''Homo erectus''?), ha mestroni an tan en oaledoù da-c’houde (testeniekaet adalek ''Homo neanderthalensis'').
* Lidoù-kañv (testeniekaet adalek ''Homo neanderthalensis'').
* Arzoù evel al [[liverezh]] pe ar [[Kizellerezh|c’hizellerezh]] (testeniekaet adalek ''Homo sapiens'').


==Notennoù==
{{Daveoù}}


[[Rummad:Paleoantropologiezh]]
[[Rummad:Denoniezh]]
[[Rummad:Hominidae]]</text>
      <sha1>jbzwd4efjig8g4bwykihkmncy1wmigo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007333</id>
      <parentid>2007328</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T14:28:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kadwalan</username>
        <id>423</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21551" xml:space="preserve">{{Taxobox Loen  | ''Homo'' | Neandertal vs Sapiens.jpg | Klopennoù ''[[Homo sapiens]]'' (a-gleiz) hag&lt;br&gt; ''[[Homo neanderthalensis]]'' (a-zehou) keñver-ha-keñver }}
{{Taxobox Phylum | Chordata / Vertebrata }}
{{Taxobox Classis | Mammalia }}
{{Taxobox Ordo | Primates }}
{{Taxobox Subordo | Haplorrhini }}
{{Taxobox Infraordo | Simiiformes }}
{{Taxobox Superfamilia  | Hominoidea }}
{{Taxobox Familia | Hominidae }}
{{Taxobox Anv skiantel | Loen  | genad | Homo | [[Carl von Linné|Linnaeus]], [[1758]] }}
{{Taxobox Echu}}
'''''Homo''''' zo ur [[genad]] a vod an [[Homo sapiens|den modern]] hag ar spesadoù kar dezhañ. Bout ez eus anezhañ abaoe war-dro 2,3 – 2,4 milion a vloavezhioù.

''[[Homo habilis]]'', unan hag an daou spesad kentañ ag ar genad ''Homo'', zo un diskennad d’an ''[[Australopithecus garhi]]'' a veve 2,5 milion a vloavezhioù zo.

Aet eo da get razh spesadoù ar genad ''Homo'' nemet ''[[Homo sapiens]]''. Ar spesadoù kar dezhañ diwezhañ, ''[[Homo floresiensis]]'' ha ''[[Homo neanderthalensis]]'', zo aet da get, an eil 18 000 bloaz zo; hag egile 28 000 bloaz zo. Neoazh elfennoù dizoloet n’eus ket pell a lak ar skiantourion da soñjal en dije dalc'het ''Homo floresiensis'' da vevañ betek 12 000 bloaz zo, ha razh poblañsoù an [[Douar]], nemet Afrikaniz, o defe [[gen|genoù]] o tonet eus Den Neandertal da heul un [[hironerezh]] etre an daou spesad (''Homo sapiens'' hag  ''Homo Neanderthalensis'') c’hoarvezet er [[Reter-Nesañ]].

== Etimologiezh ==
Ar ger ''homo'' a dalv &quot;den&quot; e [[latin]] ha donet a ra ag an henlatin ''hĕmo'' a zeu-eñ ag an [[Indezeuropeg]] *''dʰǵʰm̥mō'' (“mab an douar”), evel ar ger brezhoneg den&lt;ref&gt;X. Delamarre, ''Dictionnaire de la langue gauloise'', p. 176&lt;/ref&gt;. Roet e voe an anv-mañ d’ar genad gant [[Carl von Linné]] e [[1758]].

== Anvioù spesadoù ==
* ''[[Homo sapiens sapiens]]'' hag ''[[Homo sapiens neanderthalensis]]'', anvioù daou [[isspesad]] ag ar memes [[spesad]] (''Homo sapiens''). Hiriv e vezont lakaet da spesadoù distag ag ar genad ''Homo'': ''Homo sapiens'' ha ''Homo neanderthalensis''.
* [[Den Cro-Magnon]]
* [[Den Piltdown]] (taol-bourd skiantel)

== Spesadoù anavezet ar genad ''Homo'' ==
Arvarus eo c’hoazh renkadur ar spesadoù-se ha tabut zo c’hoazh etre an [[Henzenoniezh|henzenoniourion]] evit lakaat ar re-mañ-re da spesad pe isspesad.&lt;br&gt;
Setu amañ spesadoù ar genad ''Homo'' hervez urzh al lizherenneg:
* ''[[Homo antecessor]]'' (etre 1,2 ha 0,7 milion a vl.)
* ''[[Homo cepranensis]]''
* ''[[Homo erectus]]'' (1,8 M. a vl.). Brasoc’h eo eget e ziaraogerion. Etre 850 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; ha 1 100 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn. Ur [[baleg us-pod]] kreñv a oa dezhañ, hogen ne oa ket ken rakkarvenek hag ar spesadoù ''Homo'' kent. Ampartoc’h e oa evit sevel ostilhoù ha mestroniañ a rae an [[tan]].
* ''[[Homo ergaster]]'' (etre 2,2 milion ha 1 milion a vl.)
* ''[[Homo floresiensis]]'' (Den [[Flores]] — dizoloet e [[2003]] — aet da get war-dro 18 000 bloaz.)
* ''[[Homo rudolfensis]]'' (2,4 milion a vl.)
* ''[[Homo georgicus]]'' (1,8 milion a vl.) 
* ''[[Homo habilis]]'' (etre 2,5 ha 1,5 milion a vloavezhioù). 700 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn.
* ''[[Homo heidelbergensis]]'' (etre 600 000 bloaz ha 200 000 bloaz)
* ''[[Homo erectus reilingensis]]'' (''[[Pithecanthropus erectus reilingensis]]'') : darn klopenn un [[hominida]] henaek dizoloet e [[Mervent]] [[Alamagn]].
* ''[[Homo neanderthalensis]]'' : ur c'hlopenn bras a oa dezhañ gant un tal war steuziañ, izel, hag un torus tev a-us da doulloù an daoulagad, ha tost elgezh ebet. 1 600 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn, da lâret eo un tammig muioc’h eget hini Homo sapiens. Etre 1,50 ha 1,70 metr sav a oa dezhañ.
Beziañ a rae e re varv gant [[lid-kañv|lidoù-kañv]]. Bevañ a reas en [[Eurazia]] nemetken. Aet eo ar spesad da get.
* ''[[Homo rhodesiensis]]'' (etre 125 000 ha 300 000 bloaz).
* ''Homo sapiens'', Den Cro-Magnon. An den modern eo. E gavout a reer war razh ar [[Kevandir|c’hevandirioù]].
Den Neandertal hag ''Homo sapiens'' (Den Cro-Magnon) o doa bevet en [[Europa]] hag er [[Reter-Nesañ]] d’ar memes koulz.
* [[Den Denisova]] zo ur spesad ag ar genad ''Homo'' dizoloet nevez zo e [[Siberia]]. Kenoadek e oa da ''Homo neanderthalensis'', ''Homo sapiens'' ha ''Homo floresiensis''.


==Filogeniezh==
Un daksonomiezh eus ''Homo'' e-mesk ar [[hominidae|marmouzed bras]] a weler evel amañ da-heul, gant ''Paranthropus'' hag ''Homo'' o tiwan a-douez ''Australopithecus'' (diskouezet amañ en un doare [[kladouriezh|kladek]] gant ''Paranthropus'', ''Kenyanthropus'', hag ''Homo'')&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Indriati E, Swisher CC, Lepre C, Quinn RL, Suriyanto RA, Hascaryo AT, Grün R, Feibel CS, Pobiner BL, Aubert M, Lees W, Antón SC | display-authors = 6 | title = The age of the 20 meter Solo River terrace, Java, Indonesia and the survival of Homo erectus in Asia | journal = PLOS ONE | volume = 6 | issue = 6 | pages = e21562 | year = 2011 | pmid = 21738710 | pmc = 3126814 | doi = 10.1371/journal.pone.0021562 | bibcode = 2011PLoSO...621562I | doi-access = free }}.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{cite journal |last1=Berger |first1=L.R. |last2=Hawks |first2=J. |last3=Dirks |first3=P.H. |last4=Elliott |first4=M. |last5=Roberts |first5=E.M. |title=Homo naledi and Pleistocene hominin evolution in subequatorial Africa |journal=[[eLife]] |volume=6 |pages=e24234 |date=miz Mae 2017 |pmid=28483041 |pmc=5423770 |doi=10.7554/eLife.24234 |doi-access=free |editor-last=Perry |editor-first=G.H.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Schuster&quot;&gt;{{cite journal| vauthors = Schuster AM |year=1997|title=Earliest Remains of Genus ''Homo''|url=http://archive.archaeology.org/9701/newsbriefs/homo.html|journal=Archaeology|volume=50|access-date=5 March 2015|number=1}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Saylor 2015 483–488&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Haile-Selassie Y, Gibert L, Melillo SM, Ryan TM, Alene M, Deino A, Levin NE, Scott G, Saylor BZ | display-authors = 6 | title = New species from Ethiopia further expands Middle Pliocene hominin diversity |journal=[[Nature (journal)|Nature]] | volume = 521 | issue = 7553 | pages = 483–8 | date = miz Mae 2015 | pmid = 26017448 |doi=10.1038/nature14448 | s2cid = 4455029 | bibcode = 2015Natur.521..483H }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{cite journal |last1=Mondal |first1=M. |last2=Bertranpetit |first2=J. |last3=Lao |first3=O. |title=Approximate Bayesian computation with deep learning supports a third archaic introgression in Asia and Oceania |journal=[[Nature Communications]] |volume=10 |issue=1 |pages=246 |date=miz Genver 2019 |pmid=30651539 |pmc=6335398 |doi=10.1038/s41467-018-08089-7 |bibcode=2019NatCo..10..246M}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zeitoun 2003 148–156&quot;&gt;{{cite journal |last=Zeitoun |first=V. |title=High occurrence of a basicranial feature in Homo erectus: anatomical description of the preglenoid tubercle |journal=The Anatomical Record Part B: The New Anatomist |volume=274 |issue=1 |pages=148–156 |date=September 2003 |pmid=12964205 |doi=10.1002/ar.b.10028 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Proceedings 2015&quot;&gt;{{cite journal |vauthors = Dembo M, Matzke NJ, Mooers AØ, Collard M |title=Bayesian analysis of a morphological supermatrix sheds light on controversial fossil hominin relationships |journal=Proceedings. Biological Sciences |volume=282 |issue=1812 |pages=20150943 |date=miz Eost 2015 |pmid=26202999 |pmc=4528516 |doi=10.1098/rspb.2015.0943 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Dembo M, Radovčić D, Garvin HM, Laird MF, Schroeder L, Scott JE, Brophy J, Ackermann RR, Musiba CM, de Ruiter DJ, Mooers AØ, Collard M | display-authors = 6 | title = The evolutionary relationships and age of Homo naledi: An assessment using dated Bayesian phylogenetic methods |journal=[[Journal of Human Evolution]] |volume=97 |pages=17–26 |date=miz Eost 2016 |pmid=27457542 | doi = 10.1016/j.jhevol.2016.04.008 |hdl-access=free |hdl=2164/8796}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=bL2XDwAAQBAJ&amp;q=Sahelanthropus+tchadensis&amp;pg=PA7 |title=The Origins of Europeans and Their Pre-Historic Innovations from 6 Million to 10,000 BCE: From 6 Million to 10,000 BCE |last1=Harrison |first1=N. |date=1 miz Mae 2019 |publisher=Algora Publishing |isbn=9781628943795}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;See:

* {{cite book|url=https://www.researchgate.net/publication/278682043 |title=Analyzing Hominin Hominin Phylogeny: Cladistic Approach |last1=Strait |first1=David |last2=Grine |first2=Frederick |last3=Fleagle |first3=John |name-list-style=vanc |date=2015 |isbn=978-3-642-39978-7 |pages=1989–2014 (cladogram p. 2006)}}.
* {{cite journal|last1=Mounier |first1=A. |last2=Caparros |first2=M. |date=2015 |title=The phylogenetic status of Homo heidelbergensis – a cladistic study of Middle Pleistocene hominins |journal=BMSAP |language=fr |volume=27 |issue=3–4 |pages=110–134 |doi=10.1007/s13219-015-0127-4 |s2cid=17449909 |issn=0037-8984}}
* {{cite journal | vauthors = Rogers AR, Harris NS, Achenbach AA | title = Neanderthal-Denisovan ancestors interbred with a distantly related hominin | journal = Science Advances | volume = 6 |issue=8 |pages=eaay5483 |date=miz C'hwevrer 2020 |pmid=32128408 |pmc=7032934 | doi = 10.1126/sciadv.aay5483 | doi-access = free |bibcode=2020SciA....6.5483R}}&lt;/ref&gt;. Ar filogeniezh resis e-barzh ''Australopithecus'' zo atav kalz dizemglevioù diwar he fenn. Deiziadoù nesaet skourroù ar c'hladoù zo diskouezet e milionoù a vloavezhioù ([[Annum|Ma]])&lt;ref name=&quot;:2&quot;/&gt;. ''[[Graecopithecus]],'' ''[[Sahelanthropus]]'', hag ''[[Orrorin]]'', kladoù c'hoar da ''Australopithecus'' moarvat, n'int ket diskouezet amañ. Rouestlet e vez anvadur ar strolladoù a-wezhioù rak alies e vez savet strolladoù a-raok na vije bet an disterañ dielfennadur kladek&lt;ref name=&quot;Zeitoun 2003 148–156&quot;/&gt;. 

{{clade|{{clade
       |1='''[[Gibon|Hylobatidae]] (giboned)'''
       |label2='''[[Hominidae]]'''
|sublabel2='''(15.7)'''
       |2={{clade
         |1='''[[Ponginae]] ([[orangoutan]]ed)'''
         |label2='''[[Homininae]]'''
|sublabel2='''(8.8)'''
         |2={{clade
             |1='''[[Gorillini]] ([[gorilh]]ed)'''
             |label2='''[[Hominini]]'''
|sublabel2='''(7.8)'''
             |2={{clade
               |1='''[[Panina]] ([[chimpanze]]ed)'''
               |2='''[[Australopithecines]] (en o zouez ''[[Australopithecus]]'', ''[[Kenyanthropus]]'', ''[[Paranthropus]]'', ''Homo'')'''
         }}
       }}
}}}}|label1='''[[Hominoidea]]'''|sublabel1='''(20.4 Mya)'''}}


{{clade|{{clade
|1=''[[Ardipithecus|Ardipithecus ramidus]]'' (†) 
|sublabel2='''(3.9)'''
|label2='''''[[Australopithecus|Australopithecus s.l.]]'''''
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus anamensis|Australopithecus anamensis s.s.]]'' (†3.8) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus afarensis]]'' (†) 
               |2={{clade
                   |1=''[[Australopithecus garhi]]'' (†) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus deyiremeda]]'' (†3.4)
                   |2={{clade
   |1=''[[Kenyanthropus|Kenyanthropus platyops]]'' (†3.3)
|2={{clade
|1={{clade
  |1=''[[Australopithecus africanus]]'' (†2.1)
|2=''[[Paranthropus]]'' (†1.2)
}}
 |label2='''''Homo'''''
|sublabel2='''(3.4)'''
|2={{clade
|5=''[[Homo floresiensis]]'' (†0.05)
   |1=''[[Homo habilis]]'' (†1.5) [[File:Habilis Skull.png|45 px]]
   |2=''[[Homo rudolfensis]]'' (†1.9) [[File:Rudolfensis Skull.png|41 px]]
|4=''[[Australopithecus sediba]]'' (†2.0)
   |label3='''''[[H. erectus|H. erectus s.l.]]'''''
|sublabel3='''(1.9)'''
   |3={{clade
    |1=''[[Homo ergaster]]'' (†1.4) [[File:Ergaster Skull.png|45 px]]
     |label3='''(1.5)'''
    |2={{clade
     |1=''[[Homo erectus|African Homo erectus s.s.]]'' (†) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |2=''[[Homo erectus|Asian Homo erectus s.s.]]'' (†0.1) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |label4='''(1.2)'''
     |4={{clade
      |1=''[[Homo antecessor]]'' [[File:Antecessor Skull.png|45px]] (†0.8)
|label2=[[Homo heidelbergensis]]
|sublabel2='''(0.5)'''
      |2={{clade
|label1=[[Neandersovans]]
|sublabel1=(0.3)
        |1={{clade
|2=[[Den Denisova|Tud Denisova]] (†0.05) 
|1=''[[H. neanderthalensis]]'' (†0.05) [[File:Neanderthalensis Skull.png|39 px]]
}}
       |2='''''[[Homo sapiens]]'' [[File:Sapiens Skull.png|39 px]]'''
}} }} }} }} }}
                   }}}}
               }}
             }}
         }}
       }}
}}|label1='''[[Australopithecines]]'''|sublabel1='''(7.3 Mya)'''}}

Meur a lignez eus ar genad ''Homo'' a seblant bezañ bet diskennidi o ouennañ gant lignezoù all. Prouennoù genetek a ziskouez en em veskas ul lignez arkaek bet dispartiet eus al lignezoù arall 1,5 [[Annum|Ma]][[Den Denisova]] zo, ''H. erectus'' marteze, gant hini an Denisovaned war-dro 55 000 vloaz zo&lt;ref&gt;Sellet ouzh : 
* {{cite journal|last1=Dediu |first1=D. |last2=Levinson |first2=S.C. |date=1 a viz Even 2018 |title=Neanderthal language revisited: not only us |journal=Current Opinion in Behavioral Sciences |series=The Evolution of Language |volume=21 |pages=49–55 |doi=10.1016/j.cobeha.2018.01.001 |issn=2352-1546 |hdl=21.11116/0000-0000-1667-4 |s2cid=54391128 |hdl-access=free}}
* {{cite journal |last1=Hubisz |first1=M.J. |last2=Williams |first2=A.L. |last3=Siepel |first3=A. |title=Mapping gene flow between ancient hominins through demography-aware inference of the ancestral recombination graph |journal=[[PLOS Genetics]] |volume=16 |issue=8 |pages=e1008895 |date = miz Eost 2020 |pmid=32760067 |pmc=7410169 |doi=10.1371/journal.pgen.1008895}}
* {{cite journal | vauthors = Kuhlwilm M, Gronau I, Hubisz MJ, de Filippo C, Prado-Martinez J, Kircher M, Fu Q, Burbano HA, Lalueza-Fox C, de la Rasilla M, Rosas A, Rudan P, Brajkovic D, Kucan Ž, Gušic I, Marques-Bonet T, Andrés AM, Viola B, Pääbo S, Meyer M, Siepel A, Castellano S | display-authors = 6 | title = Ancient gene flow from early modern humans into Eastern Neanderthals |journal=[[Nature (journal)|Nature]] | volume = 530 | issue = 7591 | pages = 429–33 | date = miz C'hwevrer 2016 | pmid = 26886800 | pmc = 4933530 | doi = 10.1038/nature16544 | bibcode = 2016Natur.530..429K }}
* {{cite journal | vauthors = Prüfer K, Racimo F, Patterson N, Jay F, Sankararaman S, Sawyer S, Heinze A, Renaud G, Sudmant PH, de Filippo C, Li H, Mallick S, Dannemann M, Fu Q, Kircher M, Kuhlwilm M, Lachmann M, Meyer M, Ongyerth M, Siebauer M, Theunert C, Tandon A, Moorjani P, Pickrell J, Mullikin JC, Vohr SH, Green RE, Hellmann I, Johnson PL, Blanche H, Cann H, Kitzman JO, Shendure J, Eichler EE, Lein ES, Bakken TE, Golovanova LV, Doronichev VB, Shunkov MV, Derevianko AP, Viola B, Slatkin M, Reich D, Kelso J, Pääbo S | display-authors = 6 | title = The complete genome sequence of a Neanderthal from the Altai Mountains |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |volume=505 | issue = 7481 | pages = 43–9 | date = miz Genver 2014 | pmid = 24352235 | pmc = 4031459 | doi = 10.1038/nature12886 | bibcode = 2014Natur.505...43P }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Callaway 2016&quot;&gt;{{cite journal|last=Callaway |first=E. |title=Evidence mounts for interbreeding bonanza in ancient human species |url=http://www.nature.com/news/evidence-mounts-for-interbreeding-bonanza-in-ancient-human-species-1.19394 |journal=Nature News |doi=10.1038/nature.2016.19394 |year=2016 |s2cid=87029139}}&lt;/ref&gt;. Karrekaennoù a ziskouez e  kendalc'has ''Homo erectus'' s.s. da vevañ d'an nebeutañ betek 117 000 bloaz zo, hag ''Homo floresiensis'' a chomas bev betek 50 000 bloaz zo. Evit doare ul lignez ''Homo erectus''-heñvel a 1.5 milion a vloavezhioù a hañval bezañ kavet e hent betek genom an dud a vremañ dre an Denisovaned, e-touez ar [[Papoued|Bapoued]] hag henvroidi Aostralia peurgetket&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;. Genom an dud ha n'int ket Afrikaned a-zindan ar Sahara a orin a ziskouez ar pezh a seblant bezañ meur a zarvoud distag a hironerezh gant Neanderthal hag a-wezhioù ivez gant Denisovaned war-dro 45 000 vloaz zo&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Varki |first1=A. |title=Why are there no persisting hybrids of humans with Denisovans, Neanderthals, or anyone else? |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |volume=113 |issue=17 |pages=E2354 |date=miz Ebrel 2016 |pmid=27044111 |pmc=4855598 |doi=10.1073/pnas.1602270113 |bibcode=2016PNAS..113E2354V |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Callaway 2016&quot; /&gt;. Framm genetek strolladoù afrikan zo a-zindan ar Sahara a hañval diskouez e vije bet un hironadur gant ur boblañs a orin eus kornôg [[Eurazia]] war-dro 3000 vloaz zo&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{cite journal |last1=Ko |first1=K.H. |title=Hominin interbreeding and the evolution of human variation |journal=[[Journal of Biological Research]] |volume=23 |issue=1 |pages=17 |date=December 2016 |pmid=27429943 |pmc=4947341 |doi=10.1186/s40709-016-0054-7}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Pickrell JK, Patterson N, Loh PR, Lipson M, Berger B, Stoneking M, Pakendorf B, Reich D | display-authors = 6 |title=Ancient west Eurasian ancestry in southern and eastern Africa |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 111 |issue=7 |pages=2632–2637 |date=miz C'hwevrer 2014 |pmid=24550290 |pmc=3932865 |doi=10.1073/pnas.1313787111 |arxiv=1307.8014 |bibcode=2014PNAS..111.2632P |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;. 

Elfennoù zo a ro da soñjal e c'hallfe bezañ lakaet ''[[Australopithecus sediba]]'' er genad ''Homo'', pe en e c'henad dezhañ e-unan, abalamour d'e lec'h e-keñver''[[Homo habilis]]'' hag ''[[Homo floresiensis]]''&lt;ref name=&quot;Proceedings 2015&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal| vauthors = Groves C |date=2017|title=Progress in human systematics. A review|url=http://www.francoangeli.it/riviste/Scheda_Riviste.asp?IDArticolo=59711|journal=Paradigmi|issue=2|pages=59–74|doi=10.3280/PARA2017-002005|issn=1120-3404}}&lt;/ref&gt;.

== Taolenn spesadoù ar genad ''Homo'' ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|- style=&quot;background:#efefef;&quot;
! Spesadoù
! Prantad amzer (e milionoù a vloavezhioù)
! Dasparzh
! Ment en oad-gour (m)
! Pouez en oad-gour (kg)
! endalc'had ar c'hlopenn (cm³)
! Dizoloadennoù ar c'harrekaennoù 
! Deiziad an dizoloadenn / &lt;br /&gt;embann e anv
|-
| '''''[[Homo habilis|H. habilis]]'''''
| 2,5 — 1,5
| [[Afrika]]
| 1,0 — 1,5
| 30 — 55
| 600
| Kalz
| 1960 / 1964
|-
| ''[[Homo rudolfensis|H. rudolfensis]]''
| 1,9
| [[Kenya]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 c'hlopenn
| 1972 / 1986
|-
| ''[[Homo georgicus|H. georgicus]]''
| 1,8 — 1,6
| [[Georgia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 600
| Nebeut
| 1999 / 2002
|-
| '''''[[Homo ergaster|H. ergaster]]'''''
| 1,9 — 1,25
| Reter ha Su Afrika
| 1,9
| &amp;nbsp;
| 700 — 850
| Kalz
| 1975
|-
| '''''[[Homo erectus|H. erectus]]'''''
| 2(1,25) — 0,3
| Afrika, [[Azia]] ([[Java]], [[Sina]], [[Kaokaz]]), [[Europa]]
| 1,8
| 60
| 900 — 1100
| Kalz
| 1891 / 1892
|-
| ''[[Homo cepranensis|H. cepranensis]]''
| 0,8 ?
| [[Italia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 gokenn glopenn
| 1994 / 2003
|-
| ''[[Homo antecessor|H. antecessor]]''
| 0,8 — 0,35
| [[Spagn]], [[Bro-Saoz]]
| 1,75
| 90
| 1000
| 3 lec'hienn
| 1997
|-
| '''''[[Homo heidelbergensis|H. heidelbergensis]]'''''
| 0,6 — 0,25
| Europa, Afrika, Sina
| 1,8
| 60
| 1100 — 1400
| Kalz
| 1908
|-
| '''''[[Den Neandertal|H. neanderthalensis]]'''''
| 0,23 — 0,03
| Europa, Azia ar C'hornôg
| 1,6
| 55 — 70 
| 1200 — 1700
| Kalz
| (1829) / 1864
|-
| ''[[Den Denisova]]''
| 0,04
| Mervent [[Siberia]] ([[Kraï an Altaï|Altaï]])
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| Nebeut-tre
| 2010
|-
| ''[[Homo rhodesiensis|H. rhodesiensis]]''
| 0,3 — 0,12
| [[Zambia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1300
| Nebeut-tre
| 1921
|-
| '''''[[Den modern|H. sapiens]]'''''
| 0,25 — amzer a-vremañ
| Bed a-bezh
| 1,4 — 1,9
| 55 — 80
| 1000 — 1850
| Amzer a-vremañ
| — / 1758
|-
| ''[[Homo floresiensis|H. floresiensis]]''
| 0,10 — 0,012
| [[Indonezia]]
| 1,0
| 25
| 400
| 7 hinienn
| 2003 / 2004
|}

== Perzhioù ar genad ''Homo'' ==
Bout ez eus tri dezverk-diazez al lignez denel:
=== Daoudroadegezh a-drebad. ===
* 4 c’hrommadur el [[livenn-gein]].
* Un toull kilpenn e diaz ar [[klopenn|c'hlopenn]] e liamm gant ur blegenn-gorf a-sonn.
* Ul [[Lestr (korfadurezh)|lestr]] ledan ha war-zigor, hag a-drugarez dezhañ ur stabilded a-sav gwelloc’h.
* [[Morzhedaskorn|Morzhedeskern]] a-veskell ha laka an [[treid]] da vout sonn e-keñver ar [[kreiz-pouez|c’hreiz-pouez]].
* Ur [[meud-troad]] kenstur gant ar [[Biz-troad|bizied-troad]] arall ha bezoud ur [[bolz troad]].
* Izili krec’h krenn.
Ouzhpennet e vez bremañ ar c’houested da redek.

=== Emdroadur ar c'hlopenn ===
* Ur [[barr-klopenn]] bras (&gt; 600 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;), brasoc’h eget hini an [[aostralopitek|aostralopiteked]] hag ar [[primated]] arall, hag o vout tuet da greskiñ (ouzhpenn 1 500 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; evit den Neandertal ha ''Homo sapiens''), nemet evit den Flores (spesad az eas da vihanaat abalamour d’an digenvez enezat).
* Rontadur ar c'hlopenn.
* Pladerezh an dremm ([[mojell]] ebet ken).

=== Obererezhioù sevenadurel ===
* Buhez sokial.
* Binvioù gant gwelladenn [[benañ ar mein]] ha liesadur ar binviadur ([[daoudueg|daouduegoù]], [[kraver|kraverioù]], hag all).
* Implij an [[tan]] (''Homo erectus''?), ha mestroni an tan en oaledoù da-c’houde (testeniekaet adalek ''Homo neanderthalensis'').
* Lidoù-kañv (testeniekaet adalek ''Homo neanderthalensis'').
* Arzoù evel al [[liverezh]] pe ar [[Kizellerezh|c’hizellerezh]] (testeniekaet adalek ''Homo sapiens'').


==Notennoù==
{{Daveoù}}


[[Rummad:Paleoantropologiezh]]
[[Rummad:Denoniezh]]
[[Rummad:Hominidae]]</text>
      <sha1>thbl3w7gr0cdmoj85e4zxck9kf9kuuz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007334</id>
      <parentid>2007333</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T14:30:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kadwalan</username>
        <id>423</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21563" xml:space="preserve">{{Taxobox Loen  | ''Homo'' | Neandertal vs Sapiens.jpg | Klopennoù ''[[Homo sapiens]]'' (a-gleiz) hag&lt;br&gt; ''[[Homo neanderthalensis]]'' (a-zehou) keñver-ha-keñver }}
{{Taxobox Phylum | Chordata / Vertebrata }}
{{Taxobox Classis | Mammalia }}
{{Taxobox Ordo | Primates }}
{{Taxobox Subordo | Haplorrhini }}
{{Taxobox Infraordo | Simiiformes }}
{{Taxobox Superfamilia  | Hominoidea }}
{{Taxobox Familia | Hominidae }}
{{Taxobox Anv skiantel | Loen  | genad | Homo | [[Carl von Linné|Linnaeus]], [[1758]] }}
{{Taxobox Echu}}
'''''Homo''''' zo ur [[genad]] a vod an [[Homo sapiens|den modern]] hag ar spesadoù kar dezhañ. Bout ez eus anezhañ abaoe war-dro 2,3 – 2,4 milion a vloavezhioù.

''[[Homo habilis]]'', unan hag an daou spesad kentañ ag ar genad ''Homo'', zo un diskennad d’an ''[[Australopithecus garhi]]'' a veve 2,5 milion a vloavezhioù zo.

Aet eo da get razh spesadoù ar genad ''Homo'' nemet ''[[Homo sapiens]]''. Ar spesadoù kar dezhañ diwezhañ, ''[[Homo floresiensis]]'' ha ''[[Homo neanderthalensis]]'', zo aet da get, an eil 18 000 bloaz zo; hag egile 28 000 bloaz zo. Neoazh elfennoù dizoloet n’eus ket pell a lak ar skiantourion da soñjal en dije dalc'het ''Homo floresiensis'' da vevañ betek 12 000 bloaz zo, ha razh poblañsoù an [[Douar]], nemet Afrikaniz, o defe [[gen|genoù]] o tonet eus Den Neandertal da heul un [[hironerezh]] etre an daou spesad (''Homo sapiens'' hag  ''Homo Neanderthalensis'') c’hoarvezet er [[Reter-Nesañ]].

== Etimologiezh ==
Ar ger ''homo'' a dalv &quot;den&quot; e [[latin]] ha donet a ra ag an henlatin ''hĕmo'' a zeu-eñ ag an [[Indezeuropeg]] *''dʰǵʰm̥mō'' (“mab an douar”), evel ar ger brezhoneg den&lt;ref&gt;X. Delamarre, ''Dictionnaire de la langue gauloise'', p. 176&lt;/ref&gt;. Roet e voe an anv-mañ d’ar genad gant [[Carl von Linné]] e [[1758]].

== Anvioù spesadoù ==
* ''[[Homo sapiens sapiens]]'' hag ''[[Homo sapiens neanderthalensis]]'', anvioù daou [[isspesad]] ag ar memes [[spesad]] (''Homo sapiens''). Hiriv e vezont lakaet da spesadoù distag ag ar genad ''Homo'': ''Homo sapiens'' ha ''Homo neanderthalensis''.
* [[Den Cro-Magnon]]
* [[Den Piltdown]] (taol-bourd skiantel)

== Spesadoù anavezet ar genad ''Homo'' ==
Arvarus eo c’hoazh renkadur ar spesadoù-se ha tabut zo c’hoazh etre an [[Henzenoniezh|henzenoniourion]] evit lakaat ar re-mañ-re da spesad pe isspesad.&lt;br&gt;
Setu amañ spesadoù ar genad ''Homo'' hervez urzh al lizherenneg:
* ''[[Homo antecessor]]'' (etre 1,2 ha 0,7 milion a vl.)
* ''[[Homo cepranensis]]''
* ''[[Homo erectus]]'' (1,8 M. a vl.). Brasoc’h eo eget e ziaraogerion. Etre 850 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; ha 1 100 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn. Ur [[baleg us-pod]] kreñv a oa dezhañ, hogen ne oa ket ken rakkarvenek hag ar spesadoù ''Homo'' kent. Ampartoc’h e oa evit sevel ostilhoù ha mestroniañ a rae an [[tan]].
* ''[[Homo ergaster]]'' (etre 2,2 milion ha 1 milion a vl.)
* ''[[Homo floresiensis]]'' (Den [[Flores]] — dizoloet e [[2003]] — aet da get war-dro 18 000 bloaz.)
* ''[[Homo rudolfensis]]'' (2,4 milion a vl.)
* ''[[Homo georgicus]]'' (1,8 milion a vl.) 
* ''[[Homo habilis]]'' (etre 2,5 ha 1,5 milion a vloavezhioù). 700 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn.
* ''[[Homo heidelbergensis]]'' (etre 600 000 bloaz ha 200 000 bloaz)
* ''[[Homo erectus reilingensis]]'' (''[[Pithecanthropus erectus reilingensis]]'') : darn klopenn un [[hominida]] henaek dizoloet e [[Mervent]] [[Alamagn]].
* ''[[Homo neanderthalensis]]'' : ur c'hlopenn bras a oa dezhañ gant un tal war steuziañ, izel, hag un torus tev a-us da doulloù an daoulagad, ha tost elgezh ebet. 1 600 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn, da lâret eo un tammig muioc’h eget hini Homo sapiens. Etre 1,50 ha 1,70 metr sav a oa dezhañ.
Beziañ a rae e re varv gant [[lid-kañv|lidoù-kañv]]. Bevañ a reas en [[Eurazia]] nemetken. Aet eo ar spesad da get.
* ''[[Homo rhodesiensis]]'' (etre 125 000 ha 300 000 bloaz).
* ''Homo sapiens'', Den Cro-Magnon. An den modern eo. E gavout a reer war razh ar [[Kevandir|c’hevandirioù]].
Den Neandertal hag ''Homo sapiens'' (Den Cro-Magnon) o doa bevet en [[Europa]] hag er [[Reter-Nesañ]] d’ar memes koulz.
* [[Den Denisova]] zo ur spesad ag ar genad ''Homo'' dizoloet nevez zo e [[Siberia]]. Kenoadek e oa da ''Homo neanderthalensis'', ''Homo sapiens'' ha ''Homo floresiensis''.


==Filogeniezh==
Un daksonomiezh eus ''Homo'' e-mesk ar [[hominidae|marmouzed bras]] a weler evel amañ da-heul, gant ''Paranthropus'' hag ''Homo'' o tiwan a-douez ''Australopithecus'' (diskouezet amañ en un doare [[kladouriezh|kladek]] gant ''Paranthropus'', ''Kenyanthropus'', hag ''Homo'')&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Indriati E, Swisher CC, Lepre C, Quinn RL, Suriyanto RA, Hascaryo AT, Grün R, Feibel CS, Pobiner BL, Aubert M, Lees W, Antón SC | display-authors = 6 | title = The age of the 20 meter Solo River terrace, Java, Indonesia and the survival of Homo erectus in Asia | journal = PLOS ONE | volume = 6 | issue = 6 | pages = e21562 | year = 2011 | pmid = 21738710 | pmc = 3126814 | doi = 10.1371/journal.pone.0021562 | bibcode = 2011PLoSO...621562I | doi-access = free }}.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{cite journal |last1=Berger |first1=L.R. |last2=Hawks |first2=J. |last3=Dirks |first3=P.H. |last4=Elliott |first4=M. |last5=Roberts |first5=E.M. |title=Homo naledi and Pleistocene hominin evolution in subequatorial Africa |journal=[[eLife]] |volume=6 |pages=e24234 |date=miz Mae 2017 |pmid=28483041 |pmc=5423770 |doi=10.7554/eLife.24234 |doi-access=free |editor-last=Perry |editor-first=G.H.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Schuster&quot;&gt;{{cite journal| vauthors = Schuster AM |year=1997|title=Earliest Remains of Genus ''Homo''|url=http://archive.archaeology.org/9701/newsbriefs/homo.html|journal=Archaeology|volume=50|access-date=5 March 2015|number=1}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Saylor 2015 483–488&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Haile-Selassie Y, Gibert L, Melillo SM, Ryan TM, Alene M, Deino A, Levin NE, Scott G, Saylor BZ | display-authors = 6 | title = New species from Ethiopia further expands Middle Pliocene hominin diversity |journal=[[Nature (journal)|Nature]] | volume = 521 | issue = 7553 | pages = 483–8 | date = miz Mae 2015 | pmid = 26017448 |doi=10.1038/nature14448 | s2cid = 4455029 | bibcode = 2015Natur.521..483H }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{cite journal |last1=Mondal |first1=M. |last2=Bertranpetit |first2=J. |last3=Lao |first3=O. |title=Approximate Bayesian computation with deep learning supports a third archaic introgression in Asia and Oceania |journal=[[Nature Communications]] |volume=10 |issue=1 |pages=246 |date=miz Genver 2019 |pmid=30651539 |pmc=6335398 |doi=10.1038/s41467-018-08089-7 |bibcode=2019NatCo..10..246M}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zeitoun 2003 148–156&quot;&gt;{{cite journal |last=Zeitoun |first=V. |title=High occurrence of a basicranial feature in Homo erectus: anatomical description of the preglenoid tubercle |journal=The Anatomical Record Part B: The New Anatomist |volume=274 |issue=1 |pages=148–156 |date=September 2003 |pmid=12964205 |doi=10.1002/ar.b.10028 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Proceedings 2015&quot;&gt;{{cite journal |vauthors = Dembo M, Matzke NJ, Mooers AØ, Collard M |title=Bayesian analysis of a morphological supermatrix sheds light on controversial fossil hominin relationships |journal=Proceedings. Biological Sciences |volume=282 |issue=1812 |pages=20150943 |date=miz Eost 2015 |pmid=26202999 |pmc=4528516 |doi=10.1098/rspb.2015.0943 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Dembo M, Radovčić D, Garvin HM, Laird MF, Schroeder L, Scott JE, Brophy J, Ackermann RR, Musiba CM, de Ruiter DJ, Mooers AØ, Collard M | display-authors = 6 | title = The evolutionary relationships and age of Homo naledi: An assessment using dated Bayesian phylogenetic methods |journal=[[Journal of Human Evolution]] |volume=97 |pages=17–26 |date=miz Eost 2016 |pmid=27457542 | doi = 10.1016/j.jhevol.2016.04.008 |hdl-access=free |hdl=2164/8796}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=bL2XDwAAQBAJ&amp;q=Sahelanthropus+tchadensis&amp;pg=PA7 |title=The Origins of Europeans and Their Pre-Historic Innovations from 6 Million to 10,000 BCE: From 6 Million to 10,000 BCE |last1=Harrison |first1=N. |date=1 miz Mae 2019 |publisher=Algora Publishing |isbn=9781628943795}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;See:

* {{cite book|url=https://www.researchgate.net/publication/278682043 |title=Analyzing Hominin Hominin Phylogeny: Cladistic Approach |last1=Strait |first1=David |last2=Grine |first2=Frederick |last3=Fleagle |first3=John |name-list-style=vanc |date=2015 |isbn=978-3-642-39978-7 |pages=1989–2014 (cladogram p. 2006)}}.
* {{cite journal|last1=Mounier |first1=A. |last2=Caparros |first2=M. |date=2015 |title=The phylogenetic status of Homo heidelbergensis – a cladistic study of Middle Pleistocene hominins |journal=BMSAP |language=fr |volume=27 |issue=3–4 |pages=110–134 |doi=10.1007/s13219-015-0127-4 |s2cid=17449909 |issn=0037-8984}}
* {{cite journal | vauthors = Rogers AR, Harris NS, Achenbach AA | title = Neanderthal-Denisovan ancestors interbred with a distantly related hominin | journal = Science Advances | volume = 6 |issue=8 |pages=eaay5483 |date=miz C'hwevrer 2020 |pmid=32128408 |pmc=7032934 | doi = 10.1126/sciadv.aay5483 | doi-access = free |bibcode=2020SciA....6.5483R}}&lt;/ref&gt;. Ar filogeniezh resis e-barzh ''Australopithecus'' zo atav kalz dizemglevioù diwar he fenn. Deiziadoù nesaet skourroù ar c'hladoù zo diskouezet e milionoù a vloavezhioù ([[Annum|Ma]])&lt;ref name=&quot;:2&quot;/&gt;. ''[[Graecopithecus]],'' ''[[Sahelanthropus]]'', hag ''[[Orrorin]]'', kladoù c'hoar da ''Australopithecus'' moarvat, n'int ket diskouezet amañ. Rouestlet e vez anvadur ar strolladoù a-wezhioù rak alies e vez savet strolladoù a-raok na vije bet an disterañ dielfennadur kladek&lt;ref name=&quot;Zeitoun 2003 148–156&quot;/&gt;. 

{{clade|{{clade
       |1='''[[Gibon|Hylobatidae]] (giboned)'''
       |label2='''[[Hominidae]]'''
|sublabel2='''(15.7)'''
       |2={{clade
         |1='''[[Ponginae]] ([[orangoutan]]ed)'''
         |label2='''[[Homininae]]'''
|sublabel2='''(8.8)'''
         |2={{clade
             |1='''[[Gorillini]] ([[gorilh]]ed)'''
             |label2='''[[Hominini]]'''
|sublabel2='''(7.8)'''
             |2={{clade
               |1='''[[Panina]] ([[chimpanze]]ed)'''
               |2='''[[Australopithecines]] (en o zouez ''[[Australopithecus]]'', ''[[Kenyanthropus]]'', ''[[Paranthropus]]'', ''Homo'')'''
         }}
       }}
}}}}|label1='''[[Hominoidea]]'''|sublabel1='''(20.4 Mya)'''}}


{{clade|{{clade
|1=''[[Ardipithecus|Ardipithecus ramidus]]'' (†) 
|sublabel2='''(3.9)'''
|label2='''''[[Australopithecus|Australopithecus s.l.]]'''''
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus anamensis|Australopithecus anamensis s.s.]]'' (†3.8) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus afarensis]]'' (†) 
               |2={{clade
                   |1=''[[Australopithecus garhi]]'' (†) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus deyiremeda]]'' (†3.4)
                   |2={{clade
   |1=''[[Kenyanthropus|Kenyanthropus platyops]]'' (†3.3)
|2={{clade
|1={{clade
  |1=''[[Australopithecus africanus]]'' (†2.1)
|2=''[[Paranthropus]]'' (†1.2)
}}
 |label2='''''Homo'''''
|sublabel2='''(3.4)'''
|2={{clade
|5=''[[Homo floresiensis]]'' (†0.05)
   |1=''[[Homo habilis]]'' (†1.5) [[File:Habilis Skull.png|45 px]]
   |2=''[[Homo rudolfensis]]'' (†1.9) [[File:Rudolfensis Skull.png|41 px]]
|4=''[[Australopithecus sediba]]'' (†2.0)
   |label3='''''[[H. erectus|H. erectus s.l.]]'''''
|sublabel3='''(1.9)'''
   |3={{clade
    |1=''[[Homo ergaster]]'' (†1.4) [[File:Ergaster Skull.png|45 px]]
     |label3='''(1.5)'''
    |2={{clade
     |1=''[[Homo erectus|African Homo erectus s.s.]]'' (†) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |2=''[[Homo erectus|Asian Homo erectus s.s.]]'' (†0.1) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |label4='''(1.2)'''
     |4={{clade
      |1=''[[Homo antecessor]]'' [[File:Antecessor Skull.png|45px]] (†0.8)
|label2=[[Homo heidelbergensis]]
|sublabel2='''(0.5)'''
      |2={{clade
|label1=[[Neandersovans]]
|sublabel1=(0.3)
        |1={{clade
|2=[[Den Denisova|Tud Denisova]] (†0.05) 
|1=''[[H. neanderthalensis]]'' (†0.05) [[File:Neanderthalensis Skull.png|39 px]]
}}
       |2='''''[[Homo sapiens]]'' [[File:Sapiens Skull.png|39 px]]'''
}} }} }} }} }}
                   }}}}
               }}
             }}
         }}
       }}
}}|label1='''[[Australopithecines]]'''|sublabel1='''(7.3 Mya)'''}}

Meur a lignez eus ar genad ''Homo'' a seblant bezañ bet diskennidi o ouennañ gant lignezoù all. Prouennoù genetek a ziskouez en em veskas ul lignez arkaek bet dispartiet eus al lignezoù arall 1,5 [[Annum|Ma]][[Den Denisova]] zo, ''H. erectus'' marteze, gant hini an Denisovaned war-dro 55 000 vloaz zo&lt;ref&gt;Sellet ouzh : 
* {{cite journal|last1=Dediu |first1=D. |last2=Levinson |first2=S.C. |date=1 a viz Even 2018 |title=Neanderthal language revisited: not only us |journal=Current Opinion in Behavioral Sciences |series=The Evolution of Language |volume=21 |pages=49–55 |doi=10.1016/j.cobeha.2018.01.001 |issn=2352-1546 |hdl=21.11116/0000-0000-1667-4 |s2cid=54391128 |hdl-access=free}}
* {{cite journal |last1=Hubisz |first1=M.J. |last2=Williams |first2=A.L. |last3=Siepel |first3=A. |title=Mapping gene flow between ancient hominins through demography-aware inference of the ancestral recombination graph |journal=[[PLOS Genetics]] |volume=16 |issue=8 |pages=e1008895 |date = miz Eost 2020 |pmid=32760067 |pmc=7410169 |doi=10.1371/journal.pgen.1008895}}
* {{cite journal | vauthors = Kuhlwilm M, Gronau I, Hubisz MJ, de Filippo C, Prado-Martinez J, Kircher M, Fu Q, Burbano HA, Lalueza-Fox C, de la Rasilla M, Rosas A, Rudan P, Brajkovic D, Kucan Ž, Gušic I, Marques-Bonet T, Andrés AM, Viola B, Pääbo S, Meyer M, Siepel A, Castellano S | display-authors = 6 | title = Ancient gene flow from early modern humans into Eastern Neanderthals |journal=[[Nature (journal)|Nature]] | volume = 530 | issue = 7591 | pages = 429–33 | date = miz C'hwevrer 2016 | pmid = 26886800 | pmc = 4933530 | doi = 10.1038/nature16544 | bibcode = 2016Natur.530..429K }}
* {{cite journal | vauthors = Prüfer K, Racimo F, Patterson N, Jay F, Sankararaman S, Sawyer S, Heinze A, Renaud G, Sudmant PH, de Filippo C, Li H, Mallick S, Dannemann M, Fu Q, Kircher M, Kuhlwilm M, Lachmann M, Meyer M, Ongyerth M, Siebauer M, Theunert C, Tandon A, Moorjani P, Pickrell J, Mullikin JC, Vohr SH, Green RE, Hellmann I, Johnson PL, Blanche H, Cann H, Kitzman JO, Shendure J, Eichler EE, Lein ES, Bakken TE, Golovanova LV, Doronichev VB, Shunkov MV, Derevianko AP, Viola B, Slatkin M, Reich D, Kelso J, Pääbo S | display-authors = 6 | title = The complete genome sequence of a Neanderthal from the Altai Mountains |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |volume=505 | issue = 7481 | pages = 43–9 | date = miz Genver 2014 | pmid = 24352235 | pmc = 4031459 | doi = 10.1038/nature12886 | bibcode = 2014Natur.505...43P }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Callaway 2016&quot;&gt;{{cite journal|last=Callaway |first=E. |title=Evidence mounts for interbreeding bonanza in ancient human species |url=http://www.nature.com/news/evidence-mounts-for-interbreeding-bonanza-in-ancient-human-species-1.19394 |journal=Nature News |doi=10.1038/nature.2016.19394 |year=2016 |s2cid=87029139}}&lt;/ref&gt;. Karrekaennoù a ziskouez e  kendalc'has ''Homo erectus'' s.s. da vevañ d'an nebeutañ betek 117 000 bloaz zo, hag ''Homo floresiensis'' a chomas bev betek 50 000 bloaz zo. Evit doare ul lignez ''Homo erectus''-heñvel a 1.5 milion a vloavezhioù a hañval bezañ kavet e hent betek genom an dud a vremañ dre an Denisovaned, e-touez ar [[Papoued|Bapoued]] hag henvroidi Aostralia peurgetket&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;. Genom an dud ha n'int ket Afrikaned a-zindan ar Sahara a orin a ziskouez ar pezh a seblant bezañ meur a zarvoud distag a hironerezh gant Neanderthal hag a-wezhioù ivez gant Denisovaned war-dro 45 000 vloaz zo&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Varki |first1=A. |title=Why are there no persisting hybrids of humans with Denisovans, Neanderthals, or anyone else? |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |volume=113 |issue=17 |pages=E2354 |date=miz Ebrel 2016 |pmid=27044111 |pmc=4855598 |doi=10.1073/pnas.1602270113 |bibcode=2016PNAS..113E2354V |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Callaway 2016&quot; /&gt;. Framm genetek strolladoù afrikan zo a-zindan ar Sahara a hañval diskouez e vije bet un hironadur gant ur boblañs a orin eus kornôg [[Eurazia]] war-dro 3000 vloaz zo&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{cite journal |last1=Ko |first1=K.H. |title=Hominin interbreeding and the evolution of human variation |journal=[[Journal of Biological Research]] |volume=23 |issue=1 |pages=17 |date=December 2016 |pmid=27429943 |pmc=4947341 |doi=10.1186/s40709-016-0054-7}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Pickrell JK, Patterson N, Loh PR, Lipson M, Berger B, Stoneking M, Pakendorf B, Reich D | display-authors = 6 |title=Ancient west Eurasian ancestry in southern and eastern Africa |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 111 |issue=7 |pages=2632–2637 |date=miz C'hwevrer 2014 |pmid=24550290 |pmc=3932865 |doi=10.1073/pnas.1313787111 |arxiv=1307.8014 |bibcode=2014PNAS..111.2632P |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;. 

Elfennoù zo a ro da soñjal e c'hallfe bezañ lakaet ''[[Australopithecus sediba]]'' er genad ''Homo'', pe en e c'henad dezhañ e-unan, abalamour d'e lec'h e-keñver''[[Homo habilis]]'' hag ''[[Homo floresiensis]]''&lt;ref name=&quot;Proceedings 2015&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal| vauthors = Groves C |date=2017|title=Progress in human systematics. A review|url=http://www.francoangeli.it/riviste/Scheda_Riviste.asp?IDArticolo=59711|journal=Paradigmi|issue=2|pages=59–74|doi=10.3280/PARA2017-002005|issn=1120-3404}}&lt;/ref&gt;.

== Taolenn spesadoù ar genad ''Homo'' ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|- style=&quot;background:#efefef;&quot;
! Spesadoù
! Prantad amzer (e milionoù a vloavezhioù)
! Dasparzh
! Ment en oad-gour (m)
! Pouez en oad-gour (kg)
! endalc'had ar c'hlopenn (cm³)
! Dizoloadennoù ar c'harrekaennoù 
! Deiziad an dizoloadenn / &lt;br /&gt;embann e anv
|-
| '''''[[Homo habilis|H. habilis]]'''''
| 2,5 — 1,5
| [[Afrika]]
| 1,0 — 1,5
| 30 — 55
| 600
| Kalz
| 1960 / 1964
|-
| ''[[Homo rudolfensis|H. rudolfensis]]''
| 1,9
| [[Kenya]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 c'hlopenn
| 1972 / 1986
|-
| ''[[Homo georgicus|H. georgicus]]''
| 1,8 — 1,6
| [[Georgia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 600
| Nebeut
| 1999 / 2002
|-
| '''''[[Homo ergaster|H. ergaster]]'''''
| 1,9 — 1,25
| Reter ha Su Afrika
| 1,9
| &amp;nbsp;
| 700 — 850
| Kalz
| 1975
|-
| '''''[[Homo erectus|H. erectus]]'''''
| 2(1,25) — 0,3
| Afrika, [[Azia]] ([[Java]], [[Sina]], [[Kaokaz]]), [[Europa]]
| 1,8
| 60
| 900 — 1100
| Kalz
| 1891 / 1892
|-
| ''[[Homo cepranensis|H. cepranensis]]''
| 0,8 ?
| [[Italia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 gokenn glopenn
| 1994 / 2003
|-
| ''[[Homo antecessor|H. antecessor]]''
| 0,8 — 0,35
| [[Spagn]], [[Bro-Saoz]]
| 1,75
| 90
| 1000
| 3 lec'hienn
| 1997
|-
| '''''[[Homo heidelbergensis|H. heidelbergensis]]'''''
| 0,6 — 0,25
| Europa, Afrika, Sina
| 1,8
| 60
| 1100 — 1400
| Kalz
| 1908
|-
| '''''[[Den Neandertal|H. neanderthalensis]]'''''
| 0,23 — 0,03
| Europa, Azia ar C'hornôg
| 1,6
| 55 — 70 
| 1200 — 1700
| Kalz
| (1829) / 1864
|-
| ''[[Den Denisova]]''
| 0,04
| Mervent [[Siberia]] ([[Kraï an Altaï|Altaï]])
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| Nebeut-tre
| 2010
|-
| ''[[Homo rhodesiensis|H. rhodesiensis]]''
| 0,3 — 0,12
| [[Zambia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1300
| Nebeut-tre
| 1921
|-
| '''''[[Den modern|H. sapiens]]'''''
| 0,25 — amzer a-vremañ
| Bed a-bezh
| 1,4 — 1,9
| 55 — 80
| 1000 — 1850
| Amzer a-vremañ
| — / 1758
|-
| ''[[Homo floresiensis|H. floresiensis]]''
| 0,10 — 0,012
| [[Indonezia]]
| 1,0
| 25
| 400
| 7 hinienn
| 2003 / 2004
|}

== Perzhioù ar genad ''Homo'' ==
Bout ez eus tri dezverk-diazez al lignez denel:
=== Daoudroadegezh a-drebad. ===
* 4 c’hrommadur el [[livenn-gein]].
* Un toull kilpenn e diaz ar [[klopenn|c'hlopenn]] e liamm gant ur blegenn-gorf a-sonn.
* Ul [[Lestr (korfadurezh)|lestr]] ledan ha war-zigor, hag a-drugarez dezhañ ur stabilded a-sav gwelloc’h.
* [[Morzhedaskorn|Morzhedeskern]] a-veskell ha laka an [[treid]] da vout sonn e-keñver ar [[kreiz-pouez|c’hreiz-pouez]].
* Ur [[meud-troad]] kenstur gant ar [[Biz-troad|bizied-troad]] arall ha bezoud ur [[bolz troad]].
* Izili krec’h krenn.
Ouzhpennet e vez bremañ ar c’houested da redek.

=== Emdroadur ar c'hlopenn ===
* Un [[endalc'had klopenn]] bras (&gt; 600 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;), brasoc’h eget hini an [[aostralopitek|aostralopiteked]] hag ar [[primated]] arall, ha douget da greskiñ (ouzhpenn 1 500 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; evit den Neandertal ha ''Homo sapiens''), nemet evit den Flores (spesad a yeas war vihanaat abalamour d’an digenvezder war un enezenn).
* Rontadur ar c'hlopenn.
* Pladerezh an dremm ([[mojell]] ebet ken).

=== Obererezhioù sevenadurel ===
* Buhez sokial.
* Binvioù gant gwelladenn [[benañ ar mein]] ha liesadur ar binviadur ([[daoudueg|daouduegoù]], [[kraver|kraverioù]], hag all).
* Implij an [[tan]] (''Homo erectus''?), ha mestroni an tan en oaledoù da-c’houde (testeniekaet adalek ''Homo neanderthalensis'').
* Lidoù-kañv (testeniekaet adalek ''Homo neanderthalensis'').
* Arzoù evel al [[liverezh]] pe ar [[Kizellerezh|c’hizellerezh]] (testeniekaet adalek ''Homo sapiens'').


==Notennoù==
{{Daveoù}}


[[Rummad:Paleoantropologiezh]]
[[Rummad:Denoniezh]]
[[Rummad:Hominidae]]</text>
      <sha1>qud99uwts31tju68exyui9gvz108m9j</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007342</id>
      <parentid>2007334</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:27:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kadwalan</username>
        <id>423</id>
      </contributor>
      <comment>/* Perzhioù ar genad Homo */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23835" xml:space="preserve">{{Taxobox Loen  | ''Homo'' | Neandertal vs Sapiens.jpg | Klopennoù ''[[Homo sapiens]]'' (a-gleiz) hag&lt;br&gt; ''[[Homo neanderthalensis]]'' (a-zehou) keñver-ha-keñver }}
{{Taxobox Phylum | Chordata / Vertebrata }}
{{Taxobox Classis | Mammalia }}
{{Taxobox Ordo | Primates }}
{{Taxobox Subordo | Haplorrhini }}
{{Taxobox Infraordo | Simiiformes }}
{{Taxobox Superfamilia  | Hominoidea }}
{{Taxobox Familia | Hominidae }}
{{Taxobox Anv skiantel | Loen  | genad | Homo | [[Carl von Linné|Linnaeus]], [[1758]] }}
{{Taxobox Echu}}
'''''Homo''''' zo ur [[genad]] a vod an [[Homo sapiens|den modern]] hag ar spesadoù kar dezhañ. Bout ez eus anezhañ abaoe war-dro 2,3 – 2,4 milion a vloavezhioù.

''[[Homo habilis]]'', unan hag an daou spesad kentañ ag ar genad ''Homo'', zo un diskennad d’an ''[[Australopithecus garhi]]'' a veve 2,5 milion a vloavezhioù zo.

Aet eo da get razh spesadoù ar genad ''Homo'' nemet ''[[Homo sapiens]]''. Ar spesadoù kar dezhañ diwezhañ, ''[[Homo floresiensis]]'' ha ''[[Homo neanderthalensis]]'', zo aet da get, an eil 18 000 bloaz zo; hag egile 28 000 bloaz zo. Neoazh elfennoù dizoloet n’eus ket pell a lak ar skiantourion da soñjal en dije dalc'het ''Homo floresiensis'' da vevañ betek 12 000 bloaz zo, ha razh poblañsoù an [[Douar]], nemet Afrikaniz, o defe [[gen|genoù]] o tonet eus Den Neandertal da heul un [[hironerezh]] etre an daou spesad (''Homo sapiens'' hag  ''Homo Neanderthalensis'') c’hoarvezet er [[Reter-Nesañ]].

== Etimologiezh ==
Ar ger ''homo'' a dalv &quot;den&quot; e [[latin]] ha donet a ra ag an henlatin ''hĕmo'' a zeu-eñ ag an [[Indezeuropeg]] *''dʰǵʰm̥mō'' (“mab an douar”), evel ar ger brezhoneg den&lt;ref&gt;X. Delamarre, ''Dictionnaire de la langue gauloise'', p. 176&lt;/ref&gt;. Roet e voe an anv-mañ d’ar genad gant [[Carl von Linné]] e [[1758]].

== Anvioù spesadoù ==
* ''[[Homo sapiens sapiens]]'' hag ''[[Homo sapiens neanderthalensis]]'', anvioù daou [[isspesad]] ag ar memes [[spesad]] (''Homo sapiens''). Hiriv e vezont lakaet da spesadoù distag ag ar genad ''Homo'': ''Homo sapiens'' ha ''Homo neanderthalensis''.
* [[Den Cro-Magnon]]
* [[Den Piltdown]] (taol-bourd skiantel)

== Spesadoù anavezet ar genad ''Homo'' ==
Arvarus eo c’hoazh renkadur ar spesadoù-se ha tabut zo c’hoazh etre an [[Henzenoniezh|henzenoniourion]] evit lakaat ar re-mañ-re da spesad pe isspesad.&lt;br&gt;
Setu amañ spesadoù ar genad ''Homo'' hervez urzh al lizherenneg:
* ''[[Homo antecessor]]'' (etre 1,2 ha 0,7 milion a vl.)
* ''[[Homo cepranensis]]''
* ''[[Homo erectus]]'' (1,8 M. a vl.). Brasoc’h eo eget e ziaraogerion. Etre 850 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; ha 1 100 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn. Ur [[baleg us-pod]] kreñv a oa dezhañ, hogen ne oa ket ken rakkarvenek hag ar spesadoù ''Homo'' kent. Ampartoc’h e oa evit sevel ostilhoù ha mestroniañ a rae an [[tan]].
* ''[[Homo ergaster]]'' (etre 2,2 milion ha 1 milion a vl.)
* ''[[Homo floresiensis]]'' (Den [[Flores]] — dizoloet e [[2003]] — aet da get war-dro 18 000 bloaz.)
* ''[[Homo rudolfensis]]'' (2,4 milion a vl.)
* ''[[Homo georgicus]]'' (1,8 milion a vl.) 
* ''[[Homo habilis]]'' (etre 2,5 ha 1,5 milion a vloavezhioù). 700 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn.
* ''[[Homo heidelbergensis]]'' (etre 600 000 bloaz ha 200 000 bloaz)
* ''[[Homo erectus reilingensis]]'' (''[[Pithecanthropus erectus reilingensis]]'') : darn klopenn un [[hominida]] henaek dizoloet e [[Mervent]] [[Alamagn]].
* ''[[Homo neanderthalensis]]'' : ur c'hlopenn bras a oa dezhañ gant un tal war steuziañ, izel, hag un torus tev a-us da doulloù an daoulagad, ha tost elgezh ebet. 1 600 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn, da lâret eo un tammig muioc’h eget hini Homo sapiens. Etre 1,50 ha 1,70 metr sav a oa dezhañ.
Beziañ a rae e re varv gant [[lid-kañv|lidoù-kañv]]. Bevañ a reas en [[Eurazia]] nemetken. Aet eo ar spesad da get.
* ''[[Homo rhodesiensis]]'' (etre 125 000 ha 300 000 bloaz).
* ''Homo sapiens'', Den Cro-Magnon. An den modern eo. E gavout a reer war razh ar [[Kevandir|c’hevandirioù]].
Den Neandertal hag ''Homo sapiens'' (Den Cro-Magnon) o doa bevet en [[Europa]] hag er [[Reter-Nesañ]] d’ar memes koulz.
* [[Den Denisova]] zo ur spesad ag ar genad ''Homo'' dizoloet nevez zo e [[Siberia]]. Kenoadek e oa da ''Homo neanderthalensis'', ''Homo sapiens'' ha ''Homo floresiensis''.


==Filogeniezh==
Un daksonomiezh eus ''Homo'' e-mesk ar [[hominidae|marmouzed bras]] a weler evel amañ da-heul, gant ''Paranthropus'' hag ''Homo'' o tiwan a-douez ''Australopithecus'' (diskouezet amañ en un doare [[kladouriezh|kladek]] gant ''Paranthropus'', ''Kenyanthropus'', hag ''Homo'')&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Indriati E, Swisher CC, Lepre C, Quinn RL, Suriyanto RA, Hascaryo AT, Grün R, Feibel CS, Pobiner BL, Aubert M, Lees W, Antón SC | display-authors = 6 | title = The age of the 20 meter Solo River terrace, Java, Indonesia and the survival of Homo erectus in Asia | journal = PLOS ONE | volume = 6 | issue = 6 | pages = e21562 | year = 2011 | pmid = 21738710 | pmc = 3126814 | doi = 10.1371/journal.pone.0021562 | bibcode = 2011PLoSO...621562I | doi-access = free }}.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{cite journal |last1=Berger |first1=L.R. |last2=Hawks |first2=J. |last3=Dirks |first3=P.H. |last4=Elliott |first4=M. |last5=Roberts |first5=E.M. |title=Homo naledi and Pleistocene hominin evolution in subequatorial Africa |journal=[[eLife]] |volume=6 |pages=e24234 |date=miz Mae 2017 |pmid=28483041 |pmc=5423770 |doi=10.7554/eLife.24234 |doi-access=free |editor-last=Perry |editor-first=G.H.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Schuster&quot;&gt;{{cite journal| vauthors = Schuster AM |year=1997|title=Earliest Remains of Genus ''Homo''|url=http://archive.archaeology.org/9701/newsbriefs/homo.html|journal=Archaeology|volume=50|access-date=5 March 2015|number=1}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Saylor 2015 483–488&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Haile-Selassie Y, Gibert L, Melillo SM, Ryan TM, Alene M, Deino A, Levin NE, Scott G, Saylor BZ | display-authors = 6 | title = New species from Ethiopia further expands Middle Pliocene hominin diversity |journal=[[Nature (journal)|Nature]] | volume = 521 | issue = 7553 | pages = 483–8 | date = miz Mae 2015 | pmid = 26017448 |doi=10.1038/nature14448 | s2cid = 4455029 | bibcode = 2015Natur.521..483H }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{cite journal |last1=Mondal |first1=M. |last2=Bertranpetit |first2=J. |last3=Lao |first3=O. |title=Approximate Bayesian computation with deep learning supports a third archaic introgression in Asia and Oceania |journal=[[Nature Communications]] |volume=10 |issue=1 |pages=246 |date=miz Genver 2019 |pmid=30651539 |pmc=6335398 |doi=10.1038/s41467-018-08089-7 |bibcode=2019NatCo..10..246M}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zeitoun 2003 148–156&quot;&gt;{{cite journal |last=Zeitoun |first=V. |title=High occurrence of a basicranial feature in Homo erectus: anatomical description of the preglenoid tubercle |journal=The Anatomical Record Part B: The New Anatomist |volume=274 |issue=1 |pages=148–156 |date=September 2003 |pmid=12964205 |doi=10.1002/ar.b.10028 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Proceedings 2015&quot;&gt;{{cite journal |vauthors = Dembo M, Matzke NJ, Mooers AØ, Collard M |title=Bayesian analysis of a morphological supermatrix sheds light on controversial fossil hominin relationships |journal=Proceedings. Biological Sciences |volume=282 |issue=1812 |pages=20150943 |date=miz Eost 2015 |pmid=26202999 |pmc=4528516 |doi=10.1098/rspb.2015.0943 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Dembo M, Radovčić D, Garvin HM, Laird MF, Schroeder L, Scott JE, Brophy J, Ackermann RR, Musiba CM, de Ruiter DJ, Mooers AØ, Collard M | display-authors = 6 | title = The evolutionary relationships and age of Homo naledi: An assessment using dated Bayesian phylogenetic methods |journal=[[Journal of Human Evolution]] |volume=97 |pages=17–26 |date=miz Eost 2016 |pmid=27457542 | doi = 10.1016/j.jhevol.2016.04.008 |hdl-access=free |hdl=2164/8796}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=bL2XDwAAQBAJ&amp;q=Sahelanthropus+tchadensis&amp;pg=PA7 |title=The Origins of Europeans and Their Pre-Historic Innovations from 6 Million to 10,000 BCE: From 6 Million to 10,000 BCE |last1=Harrison |first1=N. |date=1 miz Mae 2019 |publisher=Algora Publishing |isbn=9781628943795}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;See:

* {{cite book|url=https://www.researchgate.net/publication/278682043 |title=Analyzing Hominin Hominin Phylogeny: Cladistic Approach |last1=Strait |first1=David |last2=Grine |first2=Frederick |last3=Fleagle |first3=John |name-list-style=vanc |date=2015 |isbn=978-3-642-39978-7 |pages=1989–2014 (cladogram p. 2006)}}.
* {{cite journal|last1=Mounier |first1=A. |last2=Caparros |first2=M. |date=2015 |title=The phylogenetic status of Homo heidelbergensis – a cladistic study of Middle Pleistocene hominins |journal=BMSAP |language=fr |volume=27 |issue=3–4 |pages=110–134 |doi=10.1007/s13219-015-0127-4 |s2cid=17449909 |issn=0037-8984}}
* {{cite journal | vauthors = Rogers AR, Harris NS, Achenbach AA | title = Neanderthal-Denisovan ancestors interbred with a distantly related hominin | journal = Science Advances | volume = 6 |issue=8 |pages=eaay5483 |date=miz C'hwevrer 2020 |pmid=32128408 |pmc=7032934 | doi = 10.1126/sciadv.aay5483 | doi-access = free |bibcode=2020SciA....6.5483R}}&lt;/ref&gt;. Ar filogeniezh resis e-barzh ''Australopithecus'' zo atav kalz dizemglevioù diwar he fenn. Deiziadoù nesaet skourroù ar c'hladoù zo diskouezet e milionoù a vloavezhioù ([[Annum|Ma]])&lt;ref name=&quot;:2&quot;/&gt;. ''[[Graecopithecus]],'' ''[[Sahelanthropus]]'', hag ''[[Orrorin]]'', kladoù c'hoar da ''Australopithecus'' moarvat, n'int ket diskouezet amañ. Rouestlet e vez anvadur ar strolladoù a-wezhioù rak alies e vez savet strolladoù a-raok na vije bet an disterañ dielfennadur kladek&lt;ref name=&quot;Zeitoun 2003 148–156&quot;/&gt;. 

{{clade|{{clade
       |1='''[[Gibon|Hylobatidae]] (giboned)'''
       |label2='''[[Hominidae]]'''
|sublabel2='''(15.7)'''
       |2={{clade
         |1='''[[Ponginae]] ([[orangoutan]]ed)'''
         |label2='''[[Homininae]]'''
|sublabel2='''(8.8)'''
         |2={{clade
             |1='''[[Gorillini]] ([[gorilh]]ed)'''
             |label2='''[[Hominini]]'''
|sublabel2='''(7.8)'''
             |2={{clade
               |1='''[[Panina]] ([[chimpanze]]ed)'''
               |2='''[[Australopithecines]] (en o zouez ''[[Australopithecus]]'', ''[[Kenyanthropus]]'', ''[[Paranthropus]]'', ''Homo'')'''
         }}
       }}
}}}}|label1='''[[Hominoidea]]'''|sublabel1='''(20.4 Mya)'''}}


{{clade|{{clade
|1=''[[Ardipithecus|Ardipithecus ramidus]]'' (†) 
|sublabel2='''(3.9)'''
|label2='''''[[Australopithecus|Australopithecus s.l.]]'''''
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus anamensis|Australopithecus anamensis s.s.]]'' (†3.8) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus afarensis]]'' (†) 
               |2={{clade
                   |1=''[[Australopithecus garhi]]'' (†) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus deyiremeda]]'' (†3.4)
                   |2={{clade
   |1=''[[Kenyanthropus|Kenyanthropus platyops]]'' (†3.3)
|2={{clade
|1={{clade
  |1=''[[Australopithecus africanus]]'' (†2.1)
|2=''[[Paranthropus]]'' (†1.2)
}}
 |label2='''''Homo'''''
|sublabel2='''(3.4)'''
|2={{clade
|5=''[[Homo floresiensis]]'' (†0.05)
   |1=''[[Homo habilis]]'' (†1.5) [[File:Habilis Skull.png|45 px]]
   |2=''[[Homo rudolfensis]]'' (†1.9) [[File:Rudolfensis Skull.png|41 px]]
|4=''[[Australopithecus sediba]]'' (†2.0)
   |label3='''''[[H. erectus|H. erectus s.l.]]'''''
|sublabel3='''(1.9)'''
   |3={{clade
    |1=''[[Homo ergaster]]'' (†1.4) [[File:Ergaster Skull.png|45 px]]
     |label3='''(1.5)'''
    |2={{clade
     |1=''[[Homo erectus|African Homo erectus s.s.]]'' (†) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |2=''[[Homo erectus|Asian Homo erectus s.s.]]'' (†0.1) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |label4='''(1.2)'''
     |4={{clade
      |1=''[[Homo antecessor]]'' [[File:Antecessor Skull.png|45px]] (†0.8)
|label2=[[Homo heidelbergensis]]
|sublabel2='''(0.5)'''
      |2={{clade
|label1=[[Neandersovans]]
|sublabel1=(0.3)
        |1={{clade
|2=[[Den Denisova|Tud Denisova]] (†0.05) 
|1=''[[H. neanderthalensis]]'' (†0.05) [[File:Neanderthalensis Skull.png|39 px]]
}}
       |2='''''[[Homo sapiens]]'' [[File:Sapiens Skull.png|39 px]]'''
}} }} }} }} }}
                   }}}}
               }}
             }}
         }}
       }}
}}|label1='''[[Australopithecines]]'''|sublabel1='''(7.3 Mya)'''}}

Meur a lignez eus ar genad ''Homo'' a seblant bezañ bet diskennidi o ouennañ gant lignezoù all. Prouennoù genetek a ziskouez en em veskas ul lignez arkaek bet dispartiet eus al lignezoù arall 1,5 [[Annum|Ma]][[Den Denisova]] zo, ''H. erectus'' marteze, gant hini an Denisovaned war-dro 55 000 vloaz zo&lt;ref&gt;Sellet ouzh : 
* {{cite journal|last1=Dediu |first1=D. |last2=Levinson |first2=S.C. |date=1 a viz Even 2018 |title=Neanderthal language revisited: not only us |journal=Current Opinion in Behavioral Sciences |series=The Evolution of Language |volume=21 |pages=49–55 |doi=10.1016/j.cobeha.2018.01.001 |issn=2352-1546 |hdl=21.11116/0000-0000-1667-4 |s2cid=54391128 |hdl-access=free}}
* {{cite journal |last1=Hubisz |first1=M.J. |last2=Williams |first2=A.L. |last3=Siepel |first3=A. |title=Mapping gene flow between ancient hominins through demography-aware inference of the ancestral recombination graph |journal=[[PLOS Genetics]] |volume=16 |issue=8 |pages=e1008895 |date = miz Eost 2020 |pmid=32760067 |pmc=7410169 |doi=10.1371/journal.pgen.1008895}}
* {{cite journal | vauthors = Kuhlwilm M, Gronau I, Hubisz MJ, de Filippo C, Prado-Martinez J, Kircher M, Fu Q, Burbano HA, Lalueza-Fox C, de la Rasilla M, Rosas A, Rudan P, Brajkovic D, Kucan Ž, Gušic I, Marques-Bonet T, Andrés AM, Viola B, Pääbo S, Meyer M, Siepel A, Castellano S | display-authors = 6 | title = Ancient gene flow from early modern humans into Eastern Neanderthals |journal=[[Nature (journal)|Nature]] | volume = 530 | issue = 7591 | pages = 429–33 | date = miz C'hwevrer 2016 | pmid = 26886800 | pmc = 4933530 | doi = 10.1038/nature16544 | bibcode = 2016Natur.530..429K }}
* {{cite journal | vauthors = Prüfer K, Racimo F, Patterson N, Jay F, Sankararaman S, Sawyer S, Heinze A, Renaud G, Sudmant PH, de Filippo C, Li H, Mallick S, Dannemann M, Fu Q, Kircher M, Kuhlwilm M, Lachmann M, Meyer M, Ongyerth M, Siebauer M, Theunert C, Tandon A, Moorjani P, Pickrell J, Mullikin JC, Vohr SH, Green RE, Hellmann I, Johnson PL, Blanche H, Cann H, Kitzman JO, Shendure J, Eichler EE, Lein ES, Bakken TE, Golovanova LV, Doronichev VB, Shunkov MV, Derevianko AP, Viola B, Slatkin M, Reich D, Kelso J, Pääbo S | display-authors = 6 | title = The complete genome sequence of a Neanderthal from the Altai Mountains |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |volume=505 | issue = 7481 | pages = 43–9 | date = miz Genver 2014 | pmid = 24352235 | pmc = 4031459 | doi = 10.1038/nature12886 | bibcode = 2014Natur.505...43P }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Callaway 2016&quot;&gt;{{cite journal|last=Callaway |first=E. |title=Evidence mounts for interbreeding bonanza in ancient human species |url=http://www.nature.com/news/evidence-mounts-for-interbreeding-bonanza-in-ancient-human-species-1.19394 |journal=Nature News |doi=10.1038/nature.2016.19394 |year=2016 |s2cid=87029139}}&lt;/ref&gt;. Karrekaennoù a ziskouez e  kendalc'has ''Homo erectus'' s.s. da vevañ d'an nebeutañ betek 117 000 bloaz zo, hag ''Homo floresiensis'' a chomas bev betek 50 000 bloaz zo. Evit doare ul lignez ''Homo erectus''-heñvel a 1.5 milion a vloavezhioù a hañval bezañ kavet e hent betek genom an dud a vremañ dre an Denisovaned, e-touez ar [[Papoued|Bapoued]] hag henvroidi Aostralia peurgetket&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;. Genom an dud ha n'int ket Afrikaned a-zindan ar Sahara a orin a ziskouez ar pezh a seblant bezañ meur a zarvoud distag a hironerezh gant Neanderthal hag a-wezhioù ivez gant Denisovaned war-dro 45 000 vloaz zo&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Varki |first1=A. |title=Why are there no persisting hybrids of humans with Denisovans, Neanderthals, or anyone else? |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |volume=113 |issue=17 |pages=E2354 |date=miz Ebrel 2016 |pmid=27044111 |pmc=4855598 |doi=10.1073/pnas.1602270113 |bibcode=2016PNAS..113E2354V |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Callaway 2016&quot; /&gt;. Framm genetek strolladoù afrikan zo a-zindan ar Sahara a hañval diskouez e vije bet un hironadur gant ur boblañs a orin eus kornôg [[Eurazia]] war-dro 3000 vloaz zo&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{cite journal |last1=Ko |first1=K.H. |title=Hominin interbreeding and the evolution of human variation |journal=[[Journal of Biological Research]] |volume=23 |issue=1 |pages=17 |date=December 2016 |pmid=27429943 |pmc=4947341 |doi=10.1186/s40709-016-0054-7}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Pickrell JK, Patterson N, Loh PR, Lipson M, Berger B, Stoneking M, Pakendorf B, Reich D | display-authors = 6 |title=Ancient west Eurasian ancestry in southern and eastern Africa |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 111 |issue=7 |pages=2632–2637 |date=miz C'hwevrer 2014 |pmid=24550290 |pmc=3932865 |doi=10.1073/pnas.1313787111 |arxiv=1307.8014 |bibcode=2014PNAS..111.2632P |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;. 

Elfennoù zo a ro da soñjal e c'hallfe bezañ lakaet ''[[Australopithecus sediba]]'' er genad ''Homo'', pe en e c'henad dezhañ e-unan, abalamour d'e lec'h e-keñver''[[Homo habilis]]'' hag ''[[Homo floresiensis]]''&lt;ref name=&quot;Proceedings 2015&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal| vauthors = Groves C |date=2017|title=Progress in human systematics. A review|url=http://www.francoangeli.it/riviste/Scheda_Riviste.asp?IDArticolo=59711|journal=Paradigmi|issue=2|pages=59–74|doi=10.3280/PARA2017-002005|issn=1120-3404}}&lt;/ref&gt;.

== Taolenn spesadoù ar genad ''Homo'' ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|- style=&quot;background:#efefef;&quot;
! Spesadoù
! Prantad amzer (e milionoù a vloavezhioù)
! Dasparzh
! Ment en oad-gour (m)
! Pouez en oad-gour (kg)
! endalc'had ar c'hlopenn (cm³)
! Dizoloadennoù ar c'harrekaennoù 
! Deiziad an dizoloadenn / &lt;br /&gt;embann e anv
|-
| '''''[[Homo habilis|H. habilis]]'''''
| 2,5 — 1,5
| [[Afrika]]
| 1,0 — 1,5
| 30 — 55
| 600
| Kalz
| 1960 / 1964
|-
| ''[[Homo rudolfensis|H. rudolfensis]]''
| 1,9
| [[Kenya]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 c'hlopenn
| 1972 / 1986
|-
| ''[[Homo georgicus|H. georgicus]]''
| 1,8 — 1,6
| [[Georgia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 600
| Nebeut
| 1999 / 2002
|-
| '''''[[Homo ergaster|H. ergaster]]'''''
| 1,9 — 1,25
| Reter ha Su Afrika
| 1,9
| &amp;nbsp;
| 700 — 850
| Kalz
| 1975
|-
| '''''[[Homo erectus|H. erectus]]'''''
| 2(1,25) — 0,3
| Afrika, [[Azia]] ([[Java]], [[Sina]], [[Kaokaz]]), [[Europa]]
| 1,8
| 60
| 900 — 1100
| Kalz
| 1891 / 1892
|-
| ''[[Homo cepranensis|H. cepranensis]]''
| 0,8 ?
| [[Italia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 gokenn glopenn
| 1994 / 2003
|-
| ''[[Homo antecessor|H. antecessor]]''
| 0,8 — 0,35
| [[Spagn]], [[Bro-Saoz]]
| 1,75
| 90
| 1000
| 3 lec'hienn
| 1997
|-
| '''''[[Homo heidelbergensis|H. heidelbergensis]]'''''
| 0,6 — 0,25
| Europa, Afrika, Sina
| 1,8
| 60
| 1100 — 1400
| Kalz
| 1908
|-
| '''''[[Den Neandertal|H. neanderthalensis]]'''''
| 0,23 — 0,03
| Europa, Azia ar C'hornôg
| 1,6
| 55 — 70 
| 1200 — 1700
| Kalz
| (1829) / 1864
|-
| ''[[Den Denisova]]''
| 0,04
| Mervent [[Siberia]] ([[Kraï an Altaï|Altaï]])
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| Nebeut-tre
| 2010
|-
| ''[[Homo rhodesiensis|H. rhodesiensis]]''
| 0,3 — 0,12
| [[Zambia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1300
| Nebeut-tre
| 1921
|-
| '''''[[Den modern|H. sapiens]]'''''
| 0,25 — amzer a-vremañ
| Bed a-bezh
| 1,4 — 1,9
| 55 — 80
| 1000 — 1850
| Amzer a-vremañ
| — / 1758
|-
| ''[[Homo floresiensis|H. floresiensis]]''
| 0,10 — 0,012
| [[Indonezia]]
| 1,0
| 25
| 400
| 7 hinienn
| 2003 / 2004
|}

== Perzhioù anatomek ar genad ''Homo'' ==

=== Daoudroadegezh ===
====Perzhioù boutin gant an Hominina all====
An [[Hominina]] zo termenet gant o daoudroadegezh peurgetket. Ar perzhioù da-heul he deus : 
* 4 c'hrommadur el [[livenn-gein]].
* Un toull kilpenn e diazez ar [[klopenn|c'hlopenn]], ar pezh zo stag ouzh an dalc'h korf a-sav sonn.
* Ur [[Pelvis (korfadurezh)|pelvis]] ledan ha digor-frank, hag a-drugarez dezhañ ur stabilded a-sav gwelloc’h.
* [[Askorn morzhed|eskern morzhed]] a-veskell e-keñver ul linenn a-blom a laka an [[treid]] da vout dindan ar [[kreiz-pouez|c’hreiz-pouez]].

====Perzhioù ar genad ''Homo====
Izili ar genad Homo o deus ouzhpenn arperzhioù anatomek da-heul :
* Izili a-dreñv hiroc'h evit an izili a-raok.
* Ur meud troad kenstur gant ar [[Biz-troad|bizied troad]] arall
* Bezañs ur [[bolz troad]].

''Homo habilis'' en deus ur vorfologiezh etre na glot ket penn-da-benn gant ar perzhioù zo er roll diwezhañ-mañ. Evit pezh a sell ''Homo rudolfensis'' ne anaver ket ar relegenn en tu all d'ar c'hlopenn.

Klaskerien zo a ouzhpenn d'an tri ferzh roet uheloc'h ar varregezh da redek, diwar dielfennadur eskern karrekaet an treid hag ur serten niver a reizhadennoù morfologek a weler war an eskern [[Karrekaenn|karrekaet]]. Harpañ a ra ar soñj-se war [[damkan ar reder andur]].
Ouzhpennet e vez bremañ ar c’houested da redek.

=== Emdroadur ar c'hlopenn ===
* Un [[endalc'had klopenn]] brasoc'h evit 550cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;, brasoc’h eget hini an [[aostralopitek|aostralopiteked]] hag ar [[primated]] arall, hag o vont war greskiñ e-doug ar [[Pleistosen]] (ouzhpenn 1 500 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; evit den Neandertal hag ''Homo sapiens''), nemet evit den Flores e vefe, ur spesad a yeas war vihanaat abalamour d’an digenvezder war un enezenn.
* Rontadur ar c'hlopenn.
* Pladerezh an dremm dre ma tistremen nebeutoc'h-nebeutañ ar c'harvanoù.
* Digresk ar c'higennoù a dalvez da chaokat 
* Digresk an dent, gant und digresk eus ment ar [[Kildant|c'hildent]] eus M1 da M3 (kreskiñ a ra o ment e karvan an Aostralopiteked)&lt;ref name=Picq/&gt;.

=== barregezh d'ober gant ar vouezh ===
* Diskenn a ra ar [[garloc'henn|c'harloc'henn]] tamm-ha-tamm, ar pezh a ro tu da vodulañ sonioù disklipet-mat&lt;ref name=Picq/&gt; ;
* [[askorn uheñvel|Askorn an teod]], en deus ur roll en implij ar vouezh, a gaver e relegoù [[den Neandertal]]. Ne ouzer ket hag eñ e oa unan gant ar spesadoù all.

== Perzhioù sevenadurel ar genad ''Homo''==
Un nebeud obererezhioù pe barregezhioù sevenadurel n'int kavet nemet e-touez izili ar genad ''Homo'' evit doare :
* An implij eus binvioù maen da gentañ gant [[bili aozet|bili benet]] ha goude gant gant gwelladenn ar binvioù da vare an [[Akeulean]] 
* Implij an [[tan]] a-wezhioù kerkent ha 1,5 Ma zo (''Homo erectus''?), hep barregezh da c'hwezhañ an tan a-raok 400 000 bloaz zo avat (testeniekaet eo adalek ''Homo neanderthalensis'')&lt;ref name=Wadley&gt;{{Lien web|langue=en|site=CARTA - The Perspective from Africa|auteur=Lyn Wadley|titre=The Origin and Development of Fire Technology in Africa|date=31 mai 2019|url=https://www.bing.com/videos/search?q=youtube+carta+anthropogeny&amp;view=detail&amp;mid=0E93D85BA97C1B293EB70E93D85BA97C1B293EB7&amp;FORM=VIRE}}&lt;/ref&gt;.
* Bevezadur ingal a gig kavet o jiboesat pe o tispenn gagnoù&lt;ref name=&quot;Hublin2018&quot;&gt;[[Jean-Jacques Hublin]], ''Quand d'autres hommes peuplaient la Terre : combien d'espèces ?'', prezegenn e [[Musée de l'Homme]], 19 a viz Here 2018, [https://www.youtube.com/watch?v=JlQR1b_M0io voir la vidéo en ligne].&lt;/ref&gt;. 
* Barregezh da vevañ dindan ledredoù un tamm pelloc'h en norzh (en Europa hag en Azia) evit ar genadoù ''[[Hominidae]]'' all. 
* Lidoù-kañv (testeniekaet adalek ''Homo neanderthalensis'').
* Arzoù evel al [[liverezh]] pe ar [[Kizellerezh|c’hizellerezh]] (testeniekaet adalek ''Homo sapiens'').

==Notennoù==
{{Daveoù}}


[[Rummad:Paleoantropologiezh]]
[[Rummad:Denoniezh]]
[[Rummad:Hominidae]]</text>
      <sha1>3rr8cityyd639nvf5bmuyggjd15vdl3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007343</id>
      <parentid>2007342</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:27:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kadwalan</username>
        <id>423</id>
      </contributor>
      <comment>/* Notennoù */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23842" xml:space="preserve">{{Taxobox Loen  | ''Homo'' | Neandertal vs Sapiens.jpg | Klopennoù ''[[Homo sapiens]]'' (a-gleiz) hag&lt;br&gt; ''[[Homo neanderthalensis]]'' (a-zehou) keñver-ha-keñver }}
{{Taxobox Phylum | Chordata / Vertebrata }}
{{Taxobox Classis | Mammalia }}
{{Taxobox Ordo | Primates }}
{{Taxobox Subordo | Haplorrhini }}
{{Taxobox Infraordo | Simiiformes }}
{{Taxobox Superfamilia  | Hominoidea }}
{{Taxobox Familia | Hominidae }}
{{Taxobox Anv skiantel | Loen  | genad | Homo | [[Carl von Linné|Linnaeus]], [[1758]] }}
{{Taxobox Echu}}
'''''Homo''''' zo ur [[genad]] a vod an [[Homo sapiens|den modern]] hag ar spesadoù kar dezhañ. Bout ez eus anezhañ abaoe war-dro 2,3 – 2,4 milion a vloavezhioù.

''[[Homo habilis]]'', unan hag an daou spesad kentañ ag ar genad ''Homo'', zo un diskennad d’an ''[[Australopithecus garhi]]'' a veve 2,5 milion a vloavezhioù zo.

Aet eo da get razh spesadoù ar genad ''Homo'' nemet ''[[Homo sapiens]]''. Ar spesadoù kar dezhañ diwezhañ, ''[[Homo floresiensis]]'' ha ''[[Homo neanderthalensis]]'', zo aet da get, an eil 18 000 bloaz zo; hag egile 28 000 bloaz zo. Neoazh elfennoù dizoloet n’eus ket pell a lak ar skiantourion da soñjal en dije dalc'het ''Homo floresiensis'' da vevañ betek 12 000 bloaz zo, ha razh poblañsoù an [[Douar]], nemet Afrikaniz, o defe [[gen|genoù]] o tonet eus Den Neandertal da heul un [[hironerezh]] etre an daou spesad (''Homo sapiens'' hag  ''Homo Neanderthalensis'') c’hoarvezet er [[Reter-Nesañ]].

== Etimologiezh ==
Ar ger ''homo'' a dalv &quot;den&quot; e [[latin]] ha donet a ra ag an henlatin ''hĕmo'' a zeu-eñ ag an [[Indezeuropeg]] *''dʰǵʰm̥mō'' (“mab an douar”), evel ar ger brezhoneg den&lt;ref&gt;X. Delamarre, ''Dictionnaire de la langue gauloise'', p. 176&lt;/ref&gt;. Roet e voe an anv-mañ d’ar genad gant [[Carl von Linné]] e [[1758]].

== Anvioù spesadoù ==
* ''[[Homo sapiens sapiens]]'' hag ''[[Homo sapiens neanderthalensis]]'', anvioù daou [[isspesad]] ag ar memes [[spesad]] (''Homo sapiens''). Hiriv e vezont lakaet da spesadoù distag ag ar genad ''Homo'': ''Homo sapiens'' ha ''Homo neanderthalensis''.
* [[Den Cro-Magnon]]
* [[Den Piltdown]] (taol-bourd skiantel)

== Spesadoù anavezet ar genad ''Homo'' ==
Arvarus eo c’hoazh renkadur ar spesadoù-se ha tabut zo c’hoazh etre an [[Henzenoniezh|henzenoniourion]] evit lakaat ar re-mañ-re da spesad pe isspesad.&lt;br&gt;
Setu amañ spesadoù ar genad ''Homo'' hervez urzh al lizherenneg:
* ''[[Homo antecessor]]'' (etre 1,2 ha 0,7 milion a vl.)
* ''[[Homo cepranensis]]''
* ''[[Homo erectus]]'' (1,8 M. a vl.). Brasoc’h eo eget e ziaraogerion. Etre 850 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; ha 1 100 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn. Ur [[baleg us-pod]] kreñv a oa dezhañ, hogen ne oa ket ken rakkarvenek hag ar spesadoù ''Homo'' kent. Ampartoc’h e oa evit sevel ostilhoù ha mestroniañ a rae an [[tan]].
* ''[[Homo ergaster]]'' (etre 2,2 milion ha 1 milion a vl.)
* ''[[Homo floresiensis]]'' (Den [[Flores]] — dizoloet e [[2003]] — aet da get war-dro 18 000 bloaz.)
* ''[[Homo rudolfensis]]'' (2,4 milion a vl.)
* ''[[Homo georgicus]]'' (1,8 milion a vl.) 
* ''[[Homo habilis]]'' (etre 2,5 ha 1,5 milion a vloavezhioù). 700 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn.
* ''[[Homo heidelbergensis]]'' (etre 600 000 bloaz ha 200 000 bloaz)
* ''[[Homo erectus reilingensis]]'' (''[[Pithecanthropus erectus reilingensis]]'') : darn klopenn un [[hominida]] henaek dizoloet e [[Mervent]] [[Alamagn]].
* ''[[Homo neanderthalensis]]'' : ur c'hlopenn bras a oa dezhañ gant un tal war steuziañ, izel, hag un torus tev a-us da doulloù an daoulagad, ha tost elgezh ebet. 1 600 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn, da lâret eo un tammig muioc’h eget hini Homo sapiens. Etre 1,50 ha 1,70 metr sav a oa dezhañ.
Beziañ a rae e re varv gant [[lid-kañv|lidoù-kañv]]. Bevañ a reas en [[Eurazia]] nemetken. Aet eo ar spesad da get.
* ''[[Homo rhodesiensis]]'' (etre 125 000 ha 300 000 bloaz).
* ''Homo sapiens'', Den Cro-Magnon. An den modern eo. E gavout a reer war razh ar [[Kevandir|c’hevandirioù]].
Den Neandertal hag ''Homo sapiens'' (Den Cro-Magnon) o doa bevet en [[Europa]] hag er [[Reter-Nesañ]] d’ar memes koulz.
* [[Den Denisova]] zo ur spesad ag ar genad ''Homo'' dizoloet nevez zo e [[Siberia]]. Kenoadek e oa da ''Homo neanderthalensis'', ''Homo sapiens'' ha ''Homo floresiensis''.


==Filogeniezh==
Un daksonomiezh eus ''Homo'' e-mesk ar [[hominidae|marmouzed bras]] a weler evel amañ da-heul, gant ''Paranthropus'' hag ''Homo'' o tiwan a-douez ''Australopithecus'' (diskouezet amañ en un doare [[kladouriezh|kladek]] gant ''Paranthropus'', ''Kenyanthropus'', hag ''Homo'')&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Indriati E, Swisher CC, Lepre C, Quinn RL, Suriyanto RA, Hascaryo AT, Grün R, Feibel CS, Pobiner BL, Aubert M, Lees W, Antón SC | display-authors = 6 | title = The age of the 20 meter Solo River terrace, Java, Indonesia and the survival of Homo erectus in Asia | journal = PLOS ONE | volume = 6 | issue = 6 | pages = e21562 | year = 2011 | pmid = 21738710 | pmc = 3126814 | doi = 10.1371/journal.pone.0021562 | bibcode = 2011PLoSO...621562I | doi-access = free }}.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{cite journal |last1=Berger |first1=L.R. |last2=Hawks |first2=J. |last3=Dirks |first3=P.H. |last4=Elliott |first4=M. |last5=Roberts |first5=E.M. |title=Homo naledi and Pleistocene hominin evolution in subequatorial Africa |journal=[[eLife]] |volume=6 |pages=e24234 |date=miz Mae 2017 |pmid=28483041 |pmc=5423770 |doi=10.7554/eLife.24234 |doi-access=free |editor-last=Perry |editor-first=G.H.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Schuster&quot;&gt;{{cite journal| vauthors = Schuster AM |year=1997|title=Earliest Remains of Genus ''Homo''|url=http://archive.archaeology.org/9701/newsbriefs/homo.html|journal=Archaeology|volume=50|access-date=5 March 2015|number=1}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Saylor 2015 483–488&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Haile-Selassie Y, Gibert L, Melillo SM, Ryan TM, Alene M, Deino A, Levin NE, Scott G, Saylor BZ | display-authors = 6 | title = New species from Ethiopia further expands Middle Pliocene hominin diversity |journal=[[Nature (journal)|Nature]] | volume = 521 | issue = 7553 | pages = 483–8 | date = miz Mae 2015 | pmid = 26017448 |doi=10.1038/nature14448 | s2cid = 4455029 | bibcode = 2015Natur.521..483H }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{cite journal |last1=Mondal |first1=M. |last2=Bertranpetit |first2=J. |last3=Lao |first3=O. |title=Approximate Bayesian computation with deep learning supports a third archaic introgression in Asia and Oceania |journal=[[Nature Communications]] |volume=10 |issue=1 |pages=246 |date=miz Genver 2019 |pmid=30651539 |pmc=6335398 |doi=10.1038/s41467-018-08089-7 |bibcode=2019NatCo..10..246M}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zeitoun 2003 148–156&quot;&gt;{{cite journal |last=Zeitoun |first=V. |title=High occurrence of a basicranial feature in Homo erectus: anatomical description of the preglenoid tubercle |journal=The Anatomical Record Part B: The New Anatomist |volume=274 |issue=1 |pages=148–156 |date=September 2003 |pmid=12964205 |doi=10.1002/ar.b.10028 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Proceedings 2015&quot;&gt;{{cite journal |vauthors = Dembo M, Matzke NJ, Mooers AØ, Collard M |title=Bayesian analysis of a morphological supermatrix sheds light on controversial fossil hominin relationships |journal=Proceedings. Biological Sciences |volume=282 |issue=1812 |pages=20150943 |date=miz Eost 2015 |pmid=26202999 |pmc=4528516 |doi=10.1098/rspb.2015.0943 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Dembo M, Radovčić D, Garvin HM, Laird MF, Schroeder L, Scott JE, Brophy J, Ackermann RR, Musiba CM, de Ruiter DJ, Mooers AØ, Collard M | display-authors = 6 | title = The evolutionary relationships and age of Homo naledi: An assessment using dated Bayesian phylogenetic methods |journal=[[Journal of Human Evolution]] |volume=97 |pages=17–26 |date=miz Eost 2016 |pmid=27457542 | doi = 10.1016/j.jhevol.2016.04.008 |hdl-access=free |hdl=2164/8796}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=bL2XDwAAQBAJ&amp;q=Sahelanthropus+tchadensis&amp;pg=PA7 |title=The Origins of Europeans and Their Pre-Historic Innovations from 6 Million to 10,000 BCE: From 6 Million to 10,000 BCE |last1=Harrison |first1=N. |date=1 miz Mae 2019 |publisher=Algora Publishing |isbn=9781628943795}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;See:

* {{cite book|url=https://www.researchgate.net/publication/278682043 |title=Analyzing Hominin Hominin Phylogeny: Cladistic Approach |last1=Strait |first1=David |last2=Grine |first2=Frederick |last3=Fleagle |first3=John |name-list-style=vanc |date=2015 |isbn=978-3-642-39978-7 |pages=1989–2014 (cladogram p. 2006)}}.
* {{cite journal|last1=Mounier |first1=A. |last2=Caparros |first2=M. |date=2015 |title=The phylogenetic status of Homo heidelbergensis – a cladistic study of Middle Pleistocene hominins |journal=BMSAP |language=fr |volume=27 |issue=3–4 |pages=110–134 |doi=10.1007/s13219-015-0127-4 |s2cid=17449909 |issn=0037-8984}}
* {{cite journal | vauthors = Rogers AR, Harris NS, Achenbach AA | title = Neanderthal-Denisovan ancestors interbred with a distantly related hominin | journal = Science Advances | volume = 6 |issue=8 |pages=eaay5483 |date=miz C'hwevrer 2020 |pmid=32128408 |pmc=7032934 | doi = 10.1126/sciadv.aay5483 | doi-access = free |bibcode=2020SciA....6.5483R}}&lt;/ref&gt;. Ar filogeniezh resis e-barzh ''Australopithecus'' zo atav kalz dizemglevioù diwar he fenn. Deiziadoù nesaet skourroù ar c'hladoù zo diskouezet e milionoù a vloavezhioù ([[Annum|Ma]])&lt;ref name=&quot;:2&quot;/&gt;. ''[[Graecopithecus]],'' ''[[Sahelanthropus]]'', hag ''[[Orrorin]]'', kladoù c'hoar da ''Australopithecus'' moarvat, n'int ket diskouezet amañ. Rouestlet e vez anvadur ar strolladoù a-wezhioù rak alies e vez savet strolladoù a-raok na vije bet an disterañ dielfennadur kladek&lt;ref name=&quot;Zeitoun 2003 148–156&quot;/&gt;. 

{{clade|{{clade
       |1='''[[Gibon|Hylobatidae]] (giboned)'''
       |label2='''[[Hominidae]]'''
|sublabel2='''(15.7)'''
       |2={{clade
         |1='''[[Ponginae]] ([[orangoutan]]ed)'''
         |label2='''[[Homininae]]'''
|sublabel2='''(8.8)'''
         |2={{clade
             |1='''[[Gorillini]] ([[gorilh]]ed)'''
             |label2='''[[Hominini]]'''
|sublabel2='''(7.8)'''
             |2={{clade
               |1='''[[Panina]] ([[chimpanze]]ed)'''
               |2='''[[Australopithecines]] (en o zouez ''[[Australopithecus]]'', ''[[Kenyanthropus]]'', ''[[Paranthropus]]'', ''Homo'')'''
         }}
       }}
}}}}|label1='''[[Hominoidea]]'''|sublabel1='''(20.4 Mya)'''}}


{{clade|{{clade
|1=''[[Ardipithecus|Ardipithecus ramidus]]'' (†) 
|sublabel2='''(3.9)'''
|label2='''''[[Australopithecus|Australopithecus s.l.]]'''''
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus anamensis|Australopithecus anamensis s.s.]]'' (†3.8) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus afarensis]]'' (†) 
               |2={{clade
                   |1=''[[Australopithecus garhi]]'' (†) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus deyiremeda]]'' (†3.4)
                   |2={{clade
   |1=''[[Kenyanthropus|Kenyanthropus platyops]]'' (†3.3)
|2={{clade
|1={{clade
  |1=''[[Australopithecus africanus]]'' (†2.1)
|2=''[[Paranthropus]]'' (†1.2)
}}
 |label2='''''Homo'''''
|sublabel2='''(3.4)'''
|2={{clade
|5=''[[Homo floresiensis]]'' (†0.05)
   |1=''[[Homo habilis]]'' (†1.5) [[File:Habilis Skull.png|45 px]]
   |2=''[[Homo rudolfensis]]'' (†1.9) [[File:Rudolfensis Skull.png|41 px]]
|4=''[[Australopithecus sediba]]'' (†2.0)
   |label3='''''[[H. erectus|H. erectus s.l.]]'''''
|sublabel3='''(1.9)'''
   |3={{clade
    |1=''[[Homo ergaster]]'' (†1.4) [[File:Ergaster Skull.png|45 px]]
     |label3='''(1.5)'''
    |2={{clade
     |1=''[[Homo erectus|African Homo erectus s.s.]]'' (†) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |2=''[[Homo erectus|Asian Homo erectus s.s.]]'' (†0.1) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |label4='''(1.2)'''
     |4={{clade
      |1=''[[Homo antecessor]]'' [[File:Antecessor Skull.png|45px]] (†0.8)
|label2=[[Homo heidelbergensis]]
|sublabel2='''(0.5)'''
      |2={{clade
|label1=[[Neandersovans]]
|sublabel1=(0.3)
        |1={{clade
|2=[[Den Denisova|Tud Denisova]] (†0.05) 
|1=''[[H. neanderthalensis]]'' (†0.05) [[File:Neanderthalensis Skull.png|39 px]]
}}
       |2='''''[[Homo sapiens]]'' [[File:Sapiens Skull.png|39 px]]'''
}} }} }} }} }}
                   }}}}
               }}
             }}
         }}
       }}
}}|label1='''[[Australopithecines]]'''|sublabel1='''(7.3 Mya)'''}}

Meur a lignez eus ar genad ''Homo'' a seblant bezañ bet diskennidi o ouennañ gant lignezoù all. Prouennoù genetek a ziskouez en em veskas ul lignez arkaek bet dispartiet eus al lignezoù arall 1,5 [[Annum|Ma]][[Den Denisova]] zo, ''H. erectus'' marteze, gant hini an Denisovaned war-dro 55 000 vloaz zo&lt;ref&gt;Sellet ouzh : 
* {{cite journal|last1=Dediu |first1=D. |last2=Levinson |first2=S.C. |date=1 a viz Even 2018 |title=Neanderthal language revisited: not only us |journal=Current Opinion in Behavioral Sciences |series=The Evolution of Language |volume=21 |pages=49–55 |doi=10.1016/j.cobeha.2018.01.001 |issn=2352-1546 |hdl=21.11116/0000-0000-1667-4 |s2cid=54391128 |hdl-access=free}}
* {{cite journal |last1=Hubisz |first1=M.J. |last2=Williams |first2=A.L. |last3=Siepel |first3=A. |title=Mapping gene flow between ancient hominins through demography-aware inference of the ancestral recombination graph |journal=[[PLOS Genetics]] |volume=16 |issue=8 |pages=e1008895 |date = miz Eost 2020 |pmid=32760067 |pmc=7410169 |doi=10.1371/journal.pgen.1008895}}
* {{cite journal | vauthors = Kuhlwilm M, Gronau I, Hubisz MJ, de Filippo C, Prado-Martinez J, Kircher M, Fu Q, Burbano HA, Lalueza-Fox C, de la Rasilla M, Rosas A, Rudan P, Brajkovic D, Kucan Ž, Gušic I, Marques-Bonet T, Andrés AM, Viola B, Pääbo S, Meyer M, Siepel A, Castellano S | display-authors = 6 | title = Ancient gene flow from early modern humans into Eastern Neanderthals |journal=[[Nature (journal)|Nature]] | volume = 530 | issue = 7591 | pages = 429–33 | date = miz C'hwevrer 2016 | pmid = 26886800 | pmc = 4933530 | doi = 10.1038/nature16544 | bibcode = 2016Natur.530..429K }}
* {{cite journal | vauthors = Prüfer K, Racimo F, Patterson N, Jay F, Sankararaman S, Sawyer S, Heinze A, Renaud G, Sudmant PH, de Filippo C, Li H, Mallick S, Dannemann M, Fu Q, Kircher M, Kuhlwilm M, Lachmann M, Meyer M, Ongyerth M, Siebauer M, Theunert C, Tandon A, Moorjani P, Pickrell J, Mullikin JC, Vohr SH, Green RE, Hellmann I, Johnson PL, Blanche H, Cann H, Kitzman JO, Shendure J, Eichler EE, Lein ES, Bakken TE, Golovanova LV, Doronichev VB, Shunkov MV, Derevianko AP, Viola B, Slatkin M, Reich D, Kelso J, Pääbo S | display-authors = 6 | title = The complete genome sequence of a Neanderthal from the Altai Mountains |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |volume=505 | issue = 7481 | pages = 43–9 | date = miz Genver 2014 | pmid = 24352235 | pmc = 4031459 | doi = 10.1038/nature12886 | bibcode = 2014Natur.505...43P }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Callaway 2016&quot;&gt;{{cite journal|last=Callaway |first=E. |title=Evidence mounts for interbreeding bonanza in ancient human species |url=http://www.nature.com/news/evidence-mounts-for-interbreeding-bonanza-in-ancient-human-species-1.19394 |journal=Nature News |doi=10.1038/nature.2016.19394 |year=2016 |s2cid=87029139}}&lt;/ref&gt;. Karrekaennoù a ziskouez e  kendalc'has ''Homo erectus'' s.s. da vevañ d'an nebeutañ betek 117 000 bloaz zo, hag ''Homo floresiensis'' a chomas bev betek 50 000 bloaz zo. Evit doare ul lignez ''Homo erectus''-heñvel a 1.5 milion a vloavezhioù a hañval bezañ kavet e hent betek genom an dud a vremañ dre an Denisovaned, e-touez ar [[Papoued|Bapoued]] hag henvroidi Aostralia peurgetket&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;. Genom an dud ha n'int ket Afrikaned a-zindan ar Sahara a orin a ziskouez ar pezh a seblant bezañ meur a zarvoud distag a hironerezh gant Neanderthal hag a-wezhioù ivez gant Denisovaned war-dro 45 000 vloaz zo&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Varki |first1=A. |title=Why are there no persisting hybrids of humans with Denisovans, Neanderthals, or anyone else? |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |volume=113 |issue=17 |pages=E2354 |date=miz Ebrel 2016 |pmid=27044111 |pmc=4855598 |doi=10.1073/pnas.1602270113 |bibcode=2016PNAS..113E2354V |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Callaway 2016&quot; /&gt;. Framm genetek strolladoù afrikan zo a-zindan ar Sahara a hañval diskouez e vije bet un hironadur gant ur boblañs a orin eus kornôg [[Eurazia]] war-dro 3000 vloaz zo&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{cite journal |last1=Ko |first1=K.H. |title=Hominin interbreeding and the evolution of human variation |journal=[[Journal of Biological Research]] |volume=23 |issue=1 |pages=17 |date=December 2016 |pmid=27429943 |pmc=4947341 |doi=10.1186/s40709-016-0054-7}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Pickrell JK, Patterson N, Loh PR, Lipson M, Berger B, Stoneking M, Pakendorf B, Reich D | display-authors = 6 |title=Ancient west Eurasian ancestry in southern and eastern Africa |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 111 |issue=7 |pages=2632–2637 |date=miz C'hwevrer 2014 |pmid=24550290 |pmc=3932865 |doi=10.1073/pnas.1313787111 |arxiv=1307.8014 |bibcode=2014PNAS..111.2632P |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;. 

Elfennoù zo a ro da soñjal e c'hallfe bezañ lakaet ''[[Australopithecus sediba]]'' er genad ''Homo'', pe en e c'henad dezhañ e-unan, abalamour d'e lec'h e-keñver''[[Homo habilis]]'' hag ''[[Homo floresiensis]]''&lt;ref name=&quot;Proceedings 2015&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal| vauthors = Groves C |date=2017|title=Progress in human systematics. A review|url=http://www.francoangeli.it/riviste/Scheda_Riviste.asp?IDArticolo=59711|journal=Paradigmi|issue=2|pages=59–74|doi=10.3280/PARA2017-002005|issn=1120-3404}}&lt;/ref&gt;.

== Taolenn spesadoù ar genad ''Homo'' ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|- style=&quot;background:#efefef;&quot;
! Spesadoù
! Prantad amzer (e milionoù a vloavezhioù)
! Dasparzh
! Ment en oad-gour (m)
! Pouez en oad-gour (kg)
! endalc'had ar c'hlopenn (cm³)
! Dizoloadennoù ar c'harrekaennoù 
! Deiziad an dizoloadenn / &lt;br /&gt;embann e anv
|-
| '''''[[Homo habilis|H. habilis]]'''''
| 2,5 — 1,5
| [[Afrika]]
| 1,0 — 1,5
| 30 — 55
| 600
| Kalz
| 1960 / 1964
|-
| ''[[Homo rudolfensis|H. rudolfensis]]''
| 1,9
| [[Kenya]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 c'hlopenn
| 1972 / 1986
|-
| ''[[Homo georgicus|H. georgicus]]''
| 1,8 — 1,6
| [[Georgia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 600
| Nebeut
| 1999 / 2002
|-
| '''''[[Homo ergaster|H. ergaster]]'''''
| 1,9 — 1,25
| Reter ha Su Afrika
| 1,9
| &amp;nbsp;
| 700 — 850
| Kalz
| 1975
|-
| '''''[[Homo erectus|H. erectus]]'''''
| 2(1,25) — 0,3
| Afrika, [[Azia]] ([[Java]], [[Sina]], [[Kaokaz]]), [[Europa]]
| 1,8
| 60
| 900 — 1100
| Kalz
| 1891 / 1892
|-
| ''[[Homo cepranensis|H. cepranensis]]''
| 0,8 ?
| [[Italia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 gokenn glopenn
| 1994 / 2003
|-
| ''[[Homo antecessor|H. antecessor]]''
| 0,8 — 0,35
| [[Spagn]], [[Bro-Saoz]]
| 1,75
| 90
| 1000
| 3 lec'hienn
| 1997
|-
| '''''[[Homo heidelbergensis|H. heidelbergensis]]'''''
| 0,6 — 0,25
| Europa, Afrika, Sina
| 1,8
| 60
| 1100 — 1400
| Kalz
| 1908
|-
| '''''[[Den Neandertal|H. neanderthalensis]]'''''
| 0,23 — 0,03
| Europa, Azia ar C'hornôg
| 1,6
| 55 — 70 
| 1200 — 1700
| Kalz
| (1829) / 1864
|-
| ''[[Den Denisova]]''
| 0,04
| Mervent [[Siberia]] ([[Kraï an Altaï|Altaï]])
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| Nebeut-tre
| 2010
|-
| ''[[Homo rhodesiensis|H. rhodesiensis]]''
| 0,3 — 0,12
| [[Zambia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1300
| Nebeut-tre
| 1921
|-
| '''''[[Den modern|H. sapiens]]'''''
| 0,25 — amzer a-vremañ
| Bed a-bezh
| 1,4 — 1,9
| 55 — 80
| 1000 — 1850
| Amzer a-vremañ
| — / 1758
|-
| ''[[Homo floresiensis|H. floresiensis]]''
| 0,10 — 0,012
| [[Indonezia]]
| 1,0
| 25
| 400
| 7 hinienn
| 2003 / 2004
|}

== Perzhioù anatomek ar genad ''Homo'' ==

=== Daoudroadegezh ===
====Perzhioù boutin gant an Hominina all====
An [[Hominina]] zo termenet gant o daoudroadegezh peurgetket. Ar perzhioù da-heul he deus : 
* 4 c'hrommadur el [[livenn-gein]].
* Un toull kilpenn e diazez ar [[klopenn|c'hlopenn]], ar pezh zo stag ouzh an dalc'h korf a-sav sonn.
* Ur [[Pelvis (korfadurezh)|pelvis]] ledan ha digor-frank, hag a-drugarez dezhañ ur stabilded a-sav gwelloc’h.
* [[Askorn morzhed|eskern morzhed]] a-veskell e-keñver ul linenn a-blom a laka an [[treid]] da vout dindan ar [[kreiz-pouez|c’hreiz-pouez]].

====Perzhioù ar genad ''Homo====
Izili ar genad Homo o deus ouzhpenn arperzhioù anatomek da-heul :
* Izili a-dreñv hiroc'h evit an izili a-raok.
* Ur meud troad kenstur gant ar [[Biz-troad|bizied troad]] arall
* Bezañs ur [[bolz troad]].

''Homo habilis'' en deus ur vorfologiezh etre na glot ket penn-da-benn gant ar perzhioù zo er roll diwezhañ-mañ. Evit pezh a sell ''Homo rudolfensis'' ne anaver ket ar relegenn en tu all d'ar c'hlopenn.

Klaskerien zo a ouzhpenn d'an tri ferzh roet uheloc'h ar varregezh da redek, diwar dielfennadur eskern karrekaet an treid hag ur serten niver a reizhadennoù morfologek a weler war an eskern [[Karrekaenn|karrekaet]]. Harpañ a ra ar soñj-se war [[damkan ar reder andur]].
Ouzhpennet e vez bremañ ar c’houested da redek.

=== Emdroadur ar c'hlopenn ===
* Un [[endalc'had klopenn]] brasoc'h evit 550cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;, brasoc’h eget hini an [[aostralopitek|aostralopiteked]] hag ar [[primated]] arall, hag o vont war greskiñ e-doug ar [[Pleistosen]] (ouzhpenn 1 500 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; evit den Neandertal hag ''Homo sapiens''), nemet evit den Flores e vefe, ur spesad a yeas war vihanaat abalamour d’an digenvezder war un enezenn.
* Rontadur ar c'hlopenn.
* Pladerezh an dremm dre ma tistremen nebeutoc'h-nebeutañ ar c'harvanoù.
* Digresk ar c'higennoù a dalvez da chaokat 
* Digresk an dent, gant und digresk eus ment ar [[Kildant|c'hildent]] eus M1 da M3 (kreskiñ a ra o ment e karvan an Aostralopiteked)&lt;ref name=Picq/&gt;.

=== barregezh d'ober gant ar vouezh ===
* Diskenn a ra ar [[garloc'henn|c'harloc'henn]] tamm-ha-tamm, ar pezh a ro tu da vodulañ sonioù disklipet-mat&lt;ref name=Picq/&gt; ;
* [[askorn uheñvel|Askorn an teod]], en deus ur roll en implij ar vouezh, a gaver e relegoù [[den Neandertal]]. Ne ouzer ket hag eñ e oa unan gant ar spesadoù all.

== Perzhioù sevenadurel ar genad ''Homo''==
Un nebeud obererezhioù pe barregezhioù sevenadurel n'int kavet nemet e-touez izili ar genad ''Homo'' evit doare :
* An implij eus binvioù maen da gentañ gant [[bili aozet|bili benet]] ha goude gant gant gwelladenn ar binvioù da vare an [[Akeulean]] 
* Implij an [[tan]] a-wezhioù kerkent ha 1,5 Ma zo (''Homo erectus''?), hep barregezh da c'hwezhañ an tan a-raok 400 000 bloaz zo avat (testeniekaet eo adalek ''Homo neanderthalensis'')&lt;ref name=Wadley&gt;{{Lien web|langue=en|site=CARTA - The Perspective from Africa|auteur=Lyn Wadley|titre=The Origin and Development of Fire Technology in Africa|date=31 mai 2019|url=https://www.bing.com/videos/search?q=youtube+carta+anthropogeny&amp;view=detail&amp;mid=0E93D85BA97C1B293EB70E93D85BA97C1B293EB7&amp;FORM=VIRE}}&lt;/ref&gt;.
* Bevezadur ingal a gig kavet o jiboesat pe o tispenn gagnoù&lt;ref name=&quot;Hublin2018&quot;&gt;[[Jean-Jacques Hublin]], ''Quand d'autres hommes peuplaient la Terre : combien d'espèces ?'', prezegenn e [[Musée de l'Homme]], 19 a viz Here 2018, [https://www.youtube.com/watch?v=JlQR1b_M0io voir la vidéo en ligne].&lt;/ref&gt;. 
* Barregezh da vevañ dindan ledredoù un tamm pelloc'h en norzh (en Europa hag en Azia) evit ar genadoù ''[[Hominidae]]'' all. 
* Lidoù-kañv (testeniekaet adalek ''Homo neanderthalensis'').
* Arzoù evel al [[liverezh]] pe ar [[Kizellerezh|c’hizellerezh]] (testeniekaet adalek ''Homo sapiens'').

==Notennoù==
{{Daveoù|bann=2}}


[[Rummad:Paleoantropologiezh]]
[[Rummad:Denoniezh]]
[[Rummad:Hominidae]]</text>
      <sha1>73v0i2j8dbod1d3x9qi56av1yzkau0v</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007344</id>
      <parentid>2007343</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:27:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kadwalan</username>
        <id>423</id>
      </contributor>
      <comment>/* Notennoù */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23845" xml:space="preserve">{{Taxobox Loen  | ''Homo'' | Neandertal vs Sapiens.jpg | Klopennoù ''[[Homo sapiens]]'' (a-gleiz) hag&lt;br&gt; ''[[Homo neanderthalensis]]'' (a-zehou) keñver-ha-keñver }}
{{Taxobox Phylum | Chordata / Vertebrata }}
{{Taxobox Classis | Mammalia }}
{{Taxobox Ordo | Primates }}
{{Taxobox Subordo | Haplorrhini }}
{{Taxobox Infraordo | Simiiformes }}
{{Taxobox Superfamilia  | Hominoidea }}
{{Taxobox Familia | Hominidae }}
{{Taxobox Anv skiantel | Loen  | genad | Homo | [[Carl von Linné|Linnaeus]], [[1758]] }}
{{Taxobox Echu}}
'''''Homo''''' zo ur [[genad]] a vod an [[Homo sapiens|den modern]] hag ar spesadoù kar dezhañ. Bout ez eus anezhañ abaoe war-dro 2,3 – 2,4 milion a vloavezhioù.

''[[Homo habilis]]'', unan hag an daou spesad kentañ ag ar genad ''Homo'', zo un diskennad d’an ''[[Australopithecus garhi]]'' a veve 2,5 milion a vloavezhioù zo.

Aet eo da get razh spesadoù ar genad ''Homo'' nemet ''[[Homo sapiens]]''. Ar spesadoù kar dezhañ diwezhañ, ''[[Homo floresiensis]]'' ha ''[[Homo neanderthalensis]]'', zo aet da get, an eil 18 000 bloaz zo; hag egile 28 000 bloaz zo. Neoazh elfennoù dizoloet n’eus ket pell a lak ar skiantourion da soñjal en dije dalc'het ''Homo floresiensis'' da vevañ betek 12 000 bloaz zo, ha razh poblañsoù an [[Douar]], nemet Afrikaniz, o defe [[gen|genoù]] o tonet eus Den Neandertal da heul un [[hironerezh]] etre an daou spesad (''Homo sapiens'' hag  ''Homo Neanderthalensis'') c’hoarvezet er [[Reter-Nesañ]].

== Etimologiezh ==
Ar ger ''homo'' a dalv &quot;den&quot; e [[latin]] ha donet a ra ag an henlatin ''hĕmo'' a zeu-eñ ag an [[Indezeuropeg]] *''dʰǵʰm̥mō'' (“mab an douar”), evel ar ger brezhoneg den&lt;ref&gt;X. Delamarre, ''Dictionnaire de la langue gauloise'', p. 176&lt;/ref&gt;. Roet e voe an anv-mañ d’ar genad gant [[Carl von Linné]] e [[1758]].

== Anvioù spesadoù ==
* ''[[Homo sapiens sapiens]]'' hag ''[[Homo sapiens neanderthalensis]]'', anvioù daou [[isspesad]] ag ar memes [[spesad]] (''Homo sapiens''). Hiriv e vezont lakaet da spesadoù distag ag ar genad ''Homo'': ''Homo sapiens'' ha ''Homo neanderthalensis''.
* [[Den Cro-Magnon]]
* [[Den Piltdown]] (taol-bourd skiantel)

== Spesadoù anavezet ar genad ''Homo'' ==
Arvarus eo c’hoazh renkadur ar spesadoù-se ha tabut zo c’hoazh etre an [[Henzenoniezh|henzenoniourion]] evit lakaat ar re-mañ-re da spesad pe isspesad.&lt;br&gt;
Setu amañ spesadoù ar genad ''Homo'' hervez urzh al lizherenneg:
* ''[[Homo antecessor]]'' (etre 1,2 ha 0,7 milion a vl.)
* ''[[Homo cepranensis]]''
* ''[[Homo erectus]]'' (1,8 M. a vl.). Brasoc’h eo eget e ziaraogerion. Etre 850 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; ha 1 100 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn. Ur [[baleg us-pod]] kreñv a oa dezhañ, hogen ne oa ket ken rakkarvenek hag ar spesadoù ''Homo'' kent. Ampartoc’h e oa evit sevel ostilhoù ha mestroniañ a rae an [[tan]].
* ''[[Homo ergaster]]'' (etre 2,2 milion ha 1 milion a vl.)
* ''[[Homo floresiensis]]'' (Den [[Flores]] — dizoloet e [[2003]] — aet da get war-dro 18 000 bloaz.)
* ''[[Homo rudolfensis]]'' (2,4 milion a vl.)
* ''[[Homo georgicus]]'' (1,8 milion a vl.) 
* ''[[Homo habilis]]'' (etre 2,5 ha 1,5 milion a vloavezhioù). 700 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn.
* ''[[Homo heidelbergensis]]'' (etre 600 000 bloaz ha 200 000 bloaz)
* ''[[Homo erectus reilingensis]]'' (''[[Pithecanthropus erectus reilingensis]]'') : darn klopenn un [[hominida]] henaek dizoloet e [[Mervent]] [[Alamagn]].
* ''[[Homo neanderthalensis]]'' : ur c'hlopenn bras a oa dezhañ gant un tal war steuziañ, izel, hag un torus tev a-us da doulloù an daoulagad, ha tost elgezh ebet. 1 600 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn, da lâret eo un tammig muioc’h eget hini Homo sapiens. Etre 1,50 ha 1,70 metr sav a oa dezhañ.
Beziañ a rae e re varv gant [[lid-kañv|lidoù-kañv]]. Bevañ a reas en [[Eurazia]] nemetken. Aet eo ar spesad da get.
* ''[[Homo rhodesiensis]]'' (etre 125 000 ha 300 000 bloaz).
* ''Homo sapiens'', Den Cro-Magnon. An den modern eo. E gavout a reer war razh ar [[Kevandir|c’hevandirioù]].
Den Neandertal hag ''Homo sapiens'' (Den Cro-Magnon) o doa bevet en [[Europa]] hag er [[Reter-Nesañ]] d’ar memes koulz.
* [[Den Denisova]] zo ur spesad ag ar genad ''Homo'' dizoloet nevez zo e [[Siberia]]. Kenoadek e oa da ''Homo neanderthalensis'', ''Homo sapiens'' ha ''Homo floresiensis''.


==Filogeniezh==
Un daksonomiezh eus ''Homo'' e-mesk ar [[hominidae|marmouzed bras]] a weler evel amañ da-heul, gant ''Paranthropus'' hag ''Homo'' o tiwan a-douez ''Australopithecus'' (diskouezet amañ en un doare [[kladouriezh|kladek]] gant ''Paranthropus'', ''Kenyanthropus'', hag ''Homo'')&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Indriati E, Swisher CC, Lepre C, Quinn RL, Suriyanto RA, Hascaryo AT, Grün R, Feibel CS, Pobiner BL, Aubert M, Lees W, Antón SC | display-authors = 6 | title = The age of the 20 meter Solo River terrace, Java, Indonesia and the survival of Homo erectus in Asia | journal = PLOS ONE | volume = 6 | issue = 6 | pages = e21562 | year = 2011 | pmid = 21738710 | pmc = 3126814 | doi = 10.1371/journal.pone.0021562 | bibcode = 2011PLoSO...621562I | doi-access = free }}.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{cite journal |last1=Berger |first1=L.R. |last2=Hawks |first2=J. |last3=Dirks |first3=P.H. |last4=Elliott |first4=M. |last5=Roberts |first5=E.M. |title=Homo naledi and Pleistocene hominin evolution in subequatorial Africa |journal=[[eLife]] |volume=6 |pages=e24234 |date=miz Mae 2017 |pmid=28483041 |pmc=5423770 |doi=10.7554/eLife.24234 |doi-access=free |editor-last=Perry |editor-first=G.H.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Schuster&quot;&gt;{{cite journal| vauthors = Schuster AM |year=1997|title=Earliest Remains of Genus ''Homo''|url=http://archive.archaeology.org/9701/newsbriefs/homo.html|journal=Archaeology|volume=50|access-date=5 March 2015|number=1}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Saylor 2015 483–488&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Haile-Selassie Y, Gibert L, Melillo SM, Ryan TM, Alene M, Deino A, Levin NE, Scott G, Saylor BZ | display-authors = 6 | title = New species from Ethiopia further expands Middle Pliocene hominin diversity |journal=[[Nature (journal)|Nature]] | volume = 521 | issue = 7553 | pages = 483–8 | date = miz Mae 2015 | pmid = 26017448 |doi=10.1038/nature14448 | s2cid = 4455029 | bibcode = 2015Natur.521..483H }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{cite journal |last1=Mondal |first1=M. |last2=Bertranpetit |first2=J. |last3=Lao |first3=O. |title=Approximate Bayesian computation with deep learning supports a third archaic introgression in Asia and Oceania |journal=[[Nature Communications]] |volume=10 |issue=1 |pages=246 |date=miz Genver 2019 |pmid=30651539 |pmc=6335398 |doi=10.1038/s41467-018-08089-7 |bibcode=2019NatCo..10..246M}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zeitoun 2003 148–156&quot;&gt;{{cite journal |last=Zeitoun |first=V. |title=High occurrence of a basicranial feature in Homo erectus: anatomical description of the preglenoid tubercle |journal=The Anatomical Record Part B: The New Anatomist |volume=274 |issue=1 |pages=148–156 |date=September 2003 |pmid=12964205 |doi=10.1002/ar.b.10028 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Proceedings 2015&quot;&gt;{{cite journal |vauthors = Dembo M, Matzke NJ, Mooers AØ, Collard M |title=Bayesian analysis of a morphological supermatrix sheds light on controversial fossil hominin relationships |journal=Proceedings. Biological Sciences |volume=282 |issue=1812 |pages=20150943 |date=miz Eost 2015 |pmid=26202999 |pmc=4528516 |doi=10.1098/rspb.2015.0943 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Dembo M, Radovčić D, Garvin HM, Laird MF, Schroeder L, Scott JE, Brophy J, Ackermann RR, Musiba CM, de Ruiter DJ, Mooers AØ, Collard M | display-authors = 6 | title = The evolutionary relationships and age of Homo naledi: An assessment using dated Bayesian phylogenetic methods |journal=[[Journal of Human Evolution]] |volume=97 |pages=17–26 |date=miz Eost 2016 |pmid=27457542 | doi = 10.1016/j.jhevol.2016.04.008 |hdl-access=free |hdl=2164/8796}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=bL2XDwAAQBAJ&amp;q=Sahelanthropus+tchadensis&amp;pg=PA7 |title=The Origins of Europeans and Their Pre-Historic Innovations from 6 Million to 10,000 BCE: From 6 Million to 10,000 BCE |last1=Harrison |first1=N. |date=1 miz Mae 2019 |publisher=Algora Publishing |isbn=9781628943795}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;See:

* {{cite book|url=https://www.researchgate.net/publication/278682043 |title=Analyzing Hominin Hominin Phylogeny: Cladistic Approach |last1=Strait |first1=David |last2=Grine |first2=Frederick |last3=Fleagle |first3=John |name-list-style=vanc |date=2015 |isbn=978-3-642-39978-7 |pages=1989–2014 (cladogram p. 2006)}}.
* {{cite journal|last1=Mounier |first1=A. |last2=Caparros |first2=M. |date=2015 |title=The phylogenetic status of Homo heidelbergensis – a cladistic study of Middle Pleistocene hominins |journal=BMSAP |language=fr |volume=27 |issue=3–4 |pages=110–134 |doi=10.1007/s13219-015-0127-4 |s2cid=17449909 |issn=0037-8984}}
* {{cite journal | vauthors = Rogers AR, Harris NS, Achenbach AA | title = Neanderthal-Denisovan ancestors interbred with a distantly related hominin | journal = Science Advances | volume = 6 |issue=8 |pages=eaay5483 |date=miz C'hwevrer 2020 |pmid=32128408 |pmc=7032934 | doi = 10.1126/sciadv.aay5483 | doi-access = free |bibcode=2020SciA....6.5483R}}&lt;/ref&gt;. Ar filogeniezh resis e-barzh ''Australopithecus'' zo atav kalz dizemglevioù diwar he fenn. Deiziadoù nesaet skourroù ar c'hladoù zo diskouezet e milionoù a vloavezhioù ([[Annum|Ma]])&lt;ref name=&quot;:2&quot;/&gt;. ''[[Graecopithecus]],'' ''[[Sahelanthropus]]'', hag ''[[Orrorin]]'', kladoù c'hoar da ''Australopithecus'' moarvat, n'int ket diskouezet amañ. Rouestlet e vez anvadur ar strolladoù a-wezhioù rak alies e vez savet strolladoù a-raok na vije bet an disterañ dielfennadur kladek&lt;ref name=&quot;Zeitoun 2003 148–156&quot;/&gt;. 

{{clade|{{clade
       |1='''[[Gibon|Hylobatidae]] (giboned)'''
       |label2='''[[Hominidae]]'''
|sublabel2='''(15.7)'''
       |2={{clade
         |1='''[[Ponginae]] ([[orangoutan]]ed)'''
         |label2='''[[Homininae]]'''
|sublabel2='''(8.8)'''
         |2={{clade
             |1='''[[Gorillini]] ([[gorilh]]ed)'''
             |label2='''[[Hominini]]'''
|sublabel2='''(7.8)'''
             |2={{clade
               |1='''[[Panina]] ([[chimpanze]]ed)'''
               |2='''[[Australopithecines]] (en o zouez ''[[Australopithecus]]'', ''[[Kenyanthropus]]'', ''[[Paranthropus]]'', ''Homo'')'''
         }}
       }}
}}}}|label1='''[[Hominoidea]]'''|sublabel1='''(20.4 Mya)'''}}


{{clade|{{clade
|1=''[[Ardipithecus|Ardipithecus ramidus]]'' (†) 
|sublabel2='''(3.9)'''
|label2='''''[[Australopithecus|Australopithecus s.l.]]'''''
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus anamensis|Australopithecus anamensis s.s.]]'' (†3.8) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus afarensis]]'' (†) 
               |2={{clade
                   |1=''[[Australopithecus garhi]]'' (†) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus deyiremeda]]'' (†3.4)
                   |2={{clade
   |1=''[[Kenyanthropus|Kenyanthropus platyops]]'' (†3.3)
|2={{clade
|1={{clade
  |1=''[[Australopithecus africanus]]'' (†2.1)
|2=''[[Paranthropus]]'' (†1.2)
}}
 |label2='''''Homo'''''
|sublabel2='''(3.4)'''
|2={{clade
|5=''[[Homo floresiensis]]'' (†0.05)
   |1=''[[Homo habilis]]'' (†1.5) [[File:Habilis Skull.png|45 px]]
   |2=''[[Homo rudolfensis]]'' (†1.9) [[File:Rudolfensis Skull.png|41 px]]
|4=''[[Australopithecus sediba]]'' (†2.0)
   |label3='''''[[H. erectus|H. erectus s.l.]]'''''
|sublabel3='''(1.9)'''
   |3={{clade
    |1=''[[Homo ergaster]]'' (†1.4) [[File:Ergaster Skull.png|45 px]]
     |label3='''(1.5)'''
    |2={{clade
     |1=''[[Homo erectus|African Homo erectus s.s.]]'' (†) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |2=''[[Homo erectus|Asian Homo erectus s.s.]]'' (†0.1) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |label4='''(1.2)'''
     |4={{clade
      |1=''[[Homo antecessor]]'' [[File:Antecessor Skull.png|45px]] (†0.8)
|label2=[[Homo heidelbergensis]]
|sublabel2='''(0.5)'''
      |2={{clade
|label1=[[Neandersovans]]
|sublabel1=(0.3)
        |1={{clade
|2=[[Den Denisova|Tud Denisova]] (†0.05) 
|1=''[[H. neanderthalensis]]'' (†0.05) [[File:Neanderthalensis Skull.png|39 px]]
}}
       |2='''''[[Homo sapiens]]'' [[File:Sapiens Skull.png|39 px]]'''
}} }} }} }} }}
                   }}}}
               }}
             }}
         }}
       }}
}}|label1='''[[Australopithecines]]'''|sublabel1='''(7.3 Mya)'''}}

Meur a lignez eus ar genad ''Homo'' a seblant bezañ bet diskennidi o ouennañ gant lignezoù all. Prouennoù genetek a ziskouez en em veskas ul lignez arkaek bet dispartiet eus al lignezoù arall 1,5 [[Annum|Ma]][[Den Denisova]] zo, ''H. erectus'' marteze, gant hini an Denisovaned war-dro 55 000 vloaz zo&lt;ref&gt;Sellet ouzh : 
* {{cite journal|last1=Dediu |first1=D. |last2=Levinson |first2=S.C. |date=1 a viz Even 2018 |title=Neanderthal language revisited: not only us |journal=Current Opinion in Behavioral Sciences |series=The Evolution of Language |volume=21 |pages=49–55 |doi=10.1016/j.cobeha.2018.01.001 |issn=2352-1546 |hdl=21.11116/0000-0000-1667-4 |s2cid=54391128 |hdl-access=free}}
* {{cite journal |last1=Hubisz |first1=M.J. |last2=Williams |first2=A.L. |last3=Siepel |first3=A. |title=Mapping gene flow between ancient hominins through demography-aware inference of the ancestral recombination graph |journal=[[PLOS Genetics]] |volume=16 |issue=8 |pages=e1008895 |date = miz Eost 2020 |pmid=32760067 |pmc=7410169 |doi=10.1371/journal.pgen.1008895}}
* {{cite journal | vauthors = Kuhlwilm M, Gronau I, Hubisz MJ, de Filippo C, Prado-Martinez J, Kircher M, Fu Q, Burbano HA, Lalueza-Fox C, de la Rasilla M, Rosas A, Rudan P, Brajkovic D, Kucan Ž, Gušic I, Marques-Bonet T, Andrés AM, Viola B, Pääbo S, Meyer M, Siepel A, Castellano S | display-authors = 6 | title = Ancient gene flow from early modern humans into Eastern Neanderthals |journal=[[Nature (journal)|Nature]] | volume = 530 | issue = 7591 | pages = 429–33 | date = miz C'hwevrer 2016 | pmid = 26886800 | pmc = 4933530 | doi = 10.1038/nature16544 | bibcode = 2016Natur.530..429K }}
* {{cite journal | vauthors = Prüfer K, Racimo F, Patterson N, Jay F, Sankararaman S, Sawyer S, Heinze A, Renaud G, Sudmant PH, de Filippo C, Li H, Mallick S, Dannemann M, Fu Q, Kircher M, Kuhlwilm M, Lachmann M, Meyer M, Ongyerth M, Siebauer M, Theunert C, Tandon A, Moorjani P, Pickrell J, Mullikin JC, Vohr SH, Green RE, Hellmann I, Johnson PL, Blanche H, Cann H, Kitzman JO, Shendure J, Eichler EE, Lein ES, Bakken TE, Golovanova LV, Doronichev VB, Shunkov MV, Derevianko AP, Viola B, Slatkin M, Reich D, Kelso J, Pääbo S | display-authors = 6 | title = The complete genome sequence of a Neanderthal from the Altai Mountains |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |volume=505 | issue = 7481 | pages = 43–9 | date = miz Genver 2014 | pmid = 24352235 | pmc = 4031459 | doi = 10.1038/nature12886 | bibcode = 2014Natur.505...43P }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Callaway 2016&quot;&gt;{{cite journal|last=Callaway |first=E. |title=Evidence mounts for interbreeding bonanza in ancient human species |url=http://www.nature.com/news/evidence-mounts-for-interbreeding-bonanza-in-ancient-human-species-1.19394 |journal=Nature News |doi=10.1038/nature.2016.19394 |year=2016 |s2cid=87029139}}&lt;/ref&gt;. Karrekaennoù a ziskouez e  kendalc'has ''Homo erectus'' s.s. da vevañ d'an nebeutañ betek 117 000 bloaz zo, hag ''Homo floresiensis'' a chomas bev betek 50 000 bloaz zo. Evit doare ul lignez ''Homo erectus''-heñvel a 1.5 milion a vloavezhioù a hañval bezañ kavet e hent betek genom an dud a vremañ dre an Denisovaned, e-touez ar [[Papoued|Bapoued]] hag henvroidi Aostralia peurgetket&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;. Genom an dud ha n'int ket Afrikaned a-zindan ar Sahara a orin a ziskouez ar pezh a seblant bezañ meur a zarvoud distag a hironerezh gant Neanderthal hag a-wezhioù ivez gant Denisovaned war-dro 45 000 vloaz zo&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Varki |first1=A. |title=Why are there no persisting hybrids of humans with Denisovans, Neanderthals, or anyone else? |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |volume=113 |issue=17 |pages=E2354 |date=miz Ebrel 2016 |pmid=27044111 |pmc=4855598 |doi=10.1073/pnas.1602270113 |bibcode=2016PNAS..113E2354V |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Callaway 2016&quot; /&gt;. Framm genetek strolladoù afrikan zo a-zindan ar Sahara a hañval diskouez e vije bet un hironadur gant ur boblañs a orin eus kornôg [[Eurazia]] war-dro 3000 vloaz zo&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{cite journal |last1=Ko |first1=K.H. |title=Hominin interbreeding and the evolution of human variation |journal=[[Journal of Biological Research]] |volume=23 |issue=1 |pages=17 |date=December 2016 |pmid=27429943 |pmc=4947341 |doi=10.1186/s40709-016-0054-7}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Pickrell JK, Patterson N, Loh PR, Lipson M, Berger B, Stoneking M, Pakendorf B, Reich D | display-authors = 6 |title=Ancient west Eurasian ancestry in southern and eastern Africa |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 111 |issue=7 |pages=2632–2637 |date=miz C'hwevrer 2014 |pmid=24550290 |pmc=3932865 |doi=10.1073/pnas.1313787111 |arxiv=1307.8014 |bibcode=2014PNAS..111.2632P |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;. 

Elfennoù zo a ro da soñjal e c'hallfe bezañ lakaet ''[[Australopithecus sediba]]'' er genad ''Homo'', pe en e c'henad dezhañ e-unan, abalamour d'e lec'h e-keñver''[[Homo habilis]]'' hag ''[[Homo floresiensis]]''&lt;ref name=&quot;Proceedings 2015&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal| vauthors = Groves C |date=2017|title=Progress in human systematics. A review|url=http://www.francoangeli.it/riviste/Scheda_Riviste.asp?IDArticolo=59711|journal=Paradigmi|issue=2|pages=59–74|doi=10.3280/PARA2017-002005|issn=1120-3404}}&lt;/ref&gt;.

== Taolenn spesadoù ar genad ''Homo'' ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|- style=&quot;background:#efefef;&quot;
! Spesadoù
! Prantad amzer (e milionoù a vloavezhioù)
! Dasparzh
! Ment en oad-gour (m)
! Pouez en oad-gour (kg)
! endalc'had ar c'hlopenn (cm³)
! Dizoloadennoù ar c'harrekaennoù 
! Deiziad an dizoloadenn / &lt;br /&gt;embann e anv
|-
| '''''[[Homo habilis|H. habilis]]'''''
| 2,5 — 1,5
| [[Afrika]]
| 1,0 — 1,5
| 30 — 55
| 600
| Kalz
| 1960 / 1964
|-
| ''[[Homo rudolfensis|H. rudolfensis]]''
| 1,9
| [[Kenya]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 c'hlopenn
| 1972 / 1986
|-
| ''[[Homo georgicus|H. georgicus]]''
| 1,8 — 1,6
| [[Georgia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 600
| Nebeut
| 1999 / 2002
|-
| '''''[[Homo ergaster|H. ergaster]]'''''
| 1,9 — 1,25
| Reter ha Su Afrika
| 1,9
| &amp;nbsp;
| 700 — 850
| Kalz
| 1975
|-
| '''''[[Homo erectus|H. erectus]]'''''
| 2(1,25) — 0,3
| Afrika, [[Azia]] ([[Java]], [[Sina]], [[Kaokaz]]), [[Europa]]
| 1,8
| 60
| 900 — 1100
| Kalz
| 1891 / 1892
|-
| ''[[Homo cepranensis|H. cepranensis]]''
| 0,8 ?
| [[Italia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 gokenn glopenn
| 1994 / 2003
|-
| ''[[Homo antecessor|H. antecessor]]''
| 0,8 — 0,35
| [[Spagn]], [[Bro-Saoz]]
| 1,75
| 90
| 1000
| 3 lec'hienn
| 1997
|-
| '''''[[Homo heidelbergensis|H. heidelbergensis]]'''''
| 0,6 — 0,25
| Europa, Afrika, Sina
| 1,8
| 60
| 1100 — 1400
| Kalz
| 1908
|-
| '''''[[Den Neandertal|H. neanderthalensis]]'''''
| 0,23 — 0,03
| Europa, Azia ar C'hornôg
| 1,6
| 55 — 70 
| 1200 — 1700
| Kalz
| (1829) / 1864
|-
| ''[[Den Denisova]]''
| 0,04
| Mervent [[Siberia]] ([[Kraï an Altaï|Altaï]])
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| Nebeut-tre
| 2010
|-
| ''[[Homo rhodesiensis|H. rhodesiensis]]''
| 0,3 — 0,12
| [[Zambia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1300
| Nebeut-tre
| 1921
|-
| '''''[[Den modern|H. sapiens]]'''''
| 0,25 — amzer a-vremañ
| Bed a-bezh
| 1,4 — 1,9
| 55 — 80
| 1000 — 1850
| Amzer a-vremañ
| — / 1758
|-
| ''[[Homo floresiensis|H. floresiensis]]''
| 0,10 — 0,012
| [[Indonezia]]
| 1,0
| 25
| 400
| 7 hinienn
| 2003 / 2004
|}

== Perzhioù anatomek ar genad ''Homo'' ==

=== Daoudroadegezh ===
====Perzhioù boutin gant an Hominina all====
An [[Hominina]] zo termenet gant o daoudroadegezh peurgetket. Ar perzhioù da-heul he deus : 
* 4 c'hrommadur el [[livenn-gein]].
* Un toull kilpenn e diazez ar [[klopenn|c'hlopenn]], ar pezh zo stag ouzh an dalc'h korf a-sav sonn.
* Ur [[Pelvis (korfadurezh)|pelvis]] ledan ha digor-frank, hag a-drugarez dezhañ ur stabilded a-sav gwelloc’h.
* [[Askorn morzhed|eskern morzhed]] a-veskell e-keñver ul linenn a-blom a laka an [[treid]] da vout dindan ar [[kreiz-pouez|c’hreiz-pouez]].

====Perzhioù ar genad ''Homo====
Izili ar genad Homo o deus ouzhpenn arperzhioù anatomek da-heul :
* Izili a-dreñv hiroc'h evit an izili a-raok.
* Ur meud troad kenstur gant ar [[Biz-troad|bizied troad]] arall
* Bezañs ur [[bolz troad]].

''Homo habilis'' en deus ur vorfologiezh etre na glot ket penn-da-benn gant ar perzhioù zo er roll diwezhañ-mañ. Evit pezh a sell ''Homo rudolfensis'' ne anaver ket ar relegenn en tu all d'ar c'hlopenn.

Klaskerien zo a ouzhpenn d'an tri ferzh roet uheloc'h ar varregezh da redek, diwar dielfennadur eskern karrekaet an treid hag ur serten niver a reizhadennoù morfologek a weler war an eskern [[Karrekaenn|karrekaet]]. Harpañ a ra ar soñj-se war [[damkan ar reder andur]].
Ouzhpennet e vez bremañ ar c’houested da redek.

=== Emdroadur ar c'hlopenn ===
* Un [[endalc'had klopenn]] brasoc'h evit 550cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;, brasoc’h eget hini an [[aostralopitek|aostralopiteked]] hag ar [[primated]] arall, hag o vont war greskiñ e-doug ar [[Pleistosen]] (ouzhpenn 1 500 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; evit den Neandertal hag ''Homo sapiens''), nemet evit den Flores e vefe, ur spesad a yeas war vihanaat abalamour d’an digenvezder war un enezenn.
* Rontadur ar c'hlopenn.
* Pladerezh an dremm dre ma tistremen nebeutoc'h-nebeutañ ar c'harvanoù.
* Digresk ar c'higennoù a dalvez da chaokat 
* Digresk an dent, gant und digresk eus ment ar [[Kildant|c'hildent]] eus M1 da M3 (kreskiñ a ra o ment e karvan an Aostralopiteked)&lt;ref name=Picq/&gt;.

=== barregezh d'ober gant ar vouezh ===
* Diskenn a ra ar [[garloc'henn|c'harloc'henn]] tamm-ha-tamm, ar pezh a ro tu da vodulañ sonioù disklipet-mat&lt;ref name=Picq/&gt; ;
* [[askorn uheñvel|Askorn an teod]], en deus ur roll en implij ar vouezh, a gaver e relegoù [[den Neandertal]]. Ne ouzer ket hag eñ e oa unan gant ar spesadoù all.

== Perzhioù sevenadurel ar genad ''Homo''==
Un nebeud obererezhioù pe barregezhioù sevenadurel n'int kavet nemet e-touez izili ar genad ''Homo'' evit doare :
* An implij eus binvioù maen da gentañ gant [[bili aozet|bili benet]] ha goude gant gant gwelladenn ar binvioù da vare an [[Akeulean]] 
* Implij an [[tan]] a-wezhioù kerkent ha 1,5 Ma zo (''Homo erectus''?), hep barregezh da c'hwezhañ an tan a-raok 400 000 bloaz zo avat (testeniekaet eo adalek ''Homo neanderthalensis'')&lt;ref name=Wadley&gt;{{Lien web|langue=en|site=CARTA - The Perspective from Africa|auteur=Lyn Wadley|titre=The Origin and Development of Fire Technology in Africa|date=31 mai 2019|url=https://www.bing.com/videos/search?q=youtube+carta+anthropogeny&amp;view=detail&amp;mid=0E93D85BA97C1B293EB70E93D85BA97C1B293EB7&amp;FORM=VIRE}}&lt;/ref&gt;.
* Bevezadur ingal a gig kavet o jiboesat pe o tispenn gagnoù&lt;ref name=&quot;Hublin2018&quot;&gt;[[Jean-Jacques Hublin]], ''Quand d'autres hommes peuplaient la Terre : combien d'espèces ?'', prezegenn e [[Musée de l'Homme]], 19 a viz Here 2018, [https://www.youtube.com/watch?v=JlQR1b_M0io voir la vidéo en ligne].&lt;/ref&gt;. 
* Barregezh da vevañ dindan ledredoù un tamm pelloc'h en norzh (en Europa hag en Azia) evit ar genadoù ''[[Hominidae]]'' all. 
* Lidoù-kañv (testeniekaet adalek ''Homo neanderthalensis'').
* Arzoù evel al [[liverezh]] pe ar [[Kizellerezh|c’hizellerezh]] (testeniekaet adalek ''Homo sapiens'').

==Notennoù==
{{Daveoù|bannoù=2}}


[[Rummad:Paleoantropologiezh]]
[[Rummad:Denoniezh]]
[[Rummad:Hominidae]]</text>
      <sha1>gs6jyrl395fhkc9mc8m4ay08jn392pt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007349</id>
      <parentid>2007344</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:36:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kadwalan</username>
        <id>423</id>
      </contributor>
      <comment>/* Perzhioù boutin gant an Hominina all */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23848" xml:space="preserve">{{Taxobox Loen  | ''Homo'' | Neandertal vs Sapiens.jpg | Klopennoù ''[[Homo sapiens]]'' (a-gleiz) hag&lt;br&gt; ''[[Homo neanderthalensis]]'' (a-zehou) keñver-ha-keñver }}
{{Taxobox Phylum | Chordata / Vertebrata }}
{{Taxobox Classis | Mammalia }}
{{Taxobox Ordo | Primates }}
{{Taxobox Subordo | Haplorrhini }}
{{Taxobox Infraordo | Simiiformes }}
{{Taxobox Superfamilia  | Hominoidea }}
{{Taxobox Familia | Hominidae }}
{{Taxobox Anv skiantel | Loen  | genad | Homo | [[Carl von Linné|Linnaeus]], [[1758]] }}
{{Taxobox Echu}}
'''''Homo''''' zo ur [[genad]] a vod an [[Homo sapiens|den modern]] hag ar spesadoù kar dezhañ. Bout ez eus anezhañ abaoe war-dro 2,3 – 2,4 milion a vloavezhioù.

''[[Homo habilis]]'', unan hag an daou spesad kentañ ag ar genad ''Homo'', zo un diskennad d’an ''[[Australopithecus garhi]]'' a veve 2,5 milion a vloavezhioù zo.

Aet eo da get razh spesadoù ar genad ''Homo'' nemet ''[[Homo sapiens]]''. Ar spesadoù kar dezhañ diwezhañ, ''[[Homo floresiensis]]'' ha ''[[Homo neanderthalensis]]'', zo aet da get, an eil 18 000 bloaz zo; hag egile 28 000 bloaz zo. Neoazh elfennoù dizoloet n’eus ket pell a lak ar skiantourion da soñjal en dije dalc'het ''Homo floresiensis'' da vevañ betek 12 000 bloaz zo, ha razh poblañsoù an [[Douar]], nemet Afrikaniz, o defe [[gen|genoù]] o tonet eus Den Neandertal da heul un [[hironerezh]] etre an daou spesad (''Homo sapiens'' hag  ''Homo Neanderthalensis'') c’hoarvezet er [[Reter-Nesañ]].

== Etimologiezh ==
Ar ger ''homo'' a dalv &quot;den&quot; e [[latin]] ha donet a ra ag an henlatin ''hĕmo'' a zeu-eñ ag an [[Indezeuropeg]] *''dʰǵʰm̥mō'' (“mab an douar”), evel ar ger brezhoneg den&lt;ref&gt;X. Delamarre, ''Dictionnaire de la langue gauloise'', p. 176&lt;/ref&gt;. Roet e voe an anv-mañ d’ar genad gant [[Carl von Linné]] e [[1758]].

== Anvioù spesadoù ==
* ''[[Homo sapiens sapiens]]'' hag ''[[Homo sapiens neanderthalensis]]'', anvioù daou [[isspesad]] ag ar memes [[spesad]] (''Homo sapiens''). Hiriv e vezont lakaet da spesadoù distag ag ar genad ''Homo'': ''Homo sapiens'' ha ''Homo neanderthalensis''.
* [[Den Cro-Magnon]]
* [[Den Piltdown]] (taol-bourd skiantel)

== Spesadoù anavezet ar genad ''Homo'' ==
Arvarus eo c’hoazh renkadur ar spesadoù-se ha tabut zo c’hoazh etre an [[Henzenoniezh|henzenoniourion]] evit lakaat ar re-mañ-re da spesad pe isspesad.&lt;br&gt;
Setu amañ spesadoù ar genad ''Homo'' hervez urzh al lizherenneg:
* ''[[Homo antecessor]]'' (etre 1,2 ha 0,7 milion a vl.)
* ''[[Homo cepranensis]]''
* ''[[Homo erectus]]'' (1,8 M. a vl.). Brasoc’h eo eget e ziaraogerion. Etre 850 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; ha 1 100 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn. Ur [[baleg us-pod]] kreñv a oa dezhañ, hogen ne oa ket ken rakkarvenek hag ar spesadoù ''Homo'' kent. Ampartoc’h e oa evit sevel ostilhoù ha mestroniañ a rae an [[tan]].
* ''[[Homo ergaster]]'' (etre 2,2 milion ha 1 milion a vl.)
* ''[[Homo floresiensis]]'' (Den [[Flores]] — dizoloet e [[2003]] — aet da get war-dro 18 000 bloaz.)
* ''[[Homo rudolfensis]]'' (2,4 milion a vl.)
* ''[[Homo georgicus]]'' (1,8 milion a vl.) 
* ''[[Homo habilis]]'' (etre 2,5 ha 1,5 milion a vloavezhioù). 700 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn.
* ''[[Homo heidelbergensis]]'' (etre 600 000 bloaz ha 200 000 bloaz)
* ''[[Homo erectus reilingensis]]'' (''[[Pithecanthropus erectus reilingensis]]'') : darn klopenn un [[hominida]] henaek dizoloet e [[Mervent]] [[Alamagn]].
* ''[[Homo neanderthalensis]]'' : ur c'hlopenn bras a oa dezhañ gant un tal war steuziañ, izel, hag un torus tev a-us da doulloù an daoulagad, ha tost elgezh ebet. 1 600 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn, da lâret eo un tammig muioc’h eget hini Homo sapiens. Etre 1,50 ha 1,70 metr sav a oa dezhañ.
Beziañ a rae e re varv gant [[lid-kañv|lidoù-kañv]]. Bevañ a reas en [[Eurazia]] nemetken. Aet eo ar spesad da get.
* ''[[Homo rhodesiensis]]'' (etre 125 000 ha 300 000 bloaz).
* ''Homo sapiens'', Den Cro-Magnon. An den modern eo. E gavout a reer war razh ar [[Kevandir|c’hevandirioù]].
Den Neandertal hag ''Homo sapiens'' (Den Cro-Magnon) o doa bevet en [[Europa]] hag er [[Reter-Nesañ]] d’ar memes koulz.
* [[Den Denisova]] zo ur spesad ag ar genad ''Homo'' dizoloet nevez zo e [[Siberia]]. Kenoadek e oa da ''Homo neanderthalensis'', ''Homo sapiens'' ha ''Homo floresiensis''.


==Filogeniezh==
Un daksonomiezh eus ''Homo'' e-mesk ar [[hominidae|marmouzed bras]] a weler evel amañ da-heul, gant ''Paranthropus'' hag ''Homo'' o tiwan a-douez ''Australopithecus'' (diskouezet amañ en un doare [[kladouriezh|kladek]] gant ''Paranthropus'', ''Kenyanthropus'', hag ''Homo'')&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Indriati E, Swisher CC, Lepre C, Quinn RL, Suriyanto RA, Hascaryo AT, Grün R, Feibel CS, Pobiner BL, Aubert M, Lees W, Antón SC | display-authors = 6 | title = The age of the 20 meter Solo River terrace, Java, Indonesia and the survival of Homo erectus in Asia | journal = PLOS ONE | volume = 6 | issue = 6 | pages = e21562 | year = 2011 | pmid = 21738710 | pmc = 3126814 | doi = 10.1371/journal.pone.0021562 | bibcode = 2011PLoSO...621562I | doi-access = free }}.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{cite journal |last1=Berger |first1=L.R. |last2=Hawks |first2=J. |last3=Dirks |first3=P.H. |last4=Elliott |first4=M. |last5=Roberts |first5=E.M. |title=Homo naledi and Pleistocene hominin evolution in subequatorial Africa |journal=[[eLife]] |volume=6 |pages=e24234 |date=miz Mae 2017 |pmid=28483041 |pmc=5423770 |doi=10.7554/eLife.24234 |doi-access=free |editor-last=Perry |editor-first=G.H.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Schuster&quot;&gt;{{cite journal| vauthors = Schuster AM |year=1997|title=Earliest Remains of Genus ''Homo''|url=http://archive.archaeology.org/9701/newsbriefs/homo.html|journal=Archaeology|volume=50|access-date=5 March 2015|number=1}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Saylor 2015 483–488&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Haile-Selassie Y, Gibert L, Melillo SM, Ryan TM, Alene M, Deino A, Levin NE, Scott G, Saylor BZ | display-authors = 6 | title = New species from Ethiopia further expands Middle Pliocene hominin diversity |journal=[[Nature (journal)|Nature]] | volume = 521 | issue = 7553 | pages = 483–8 | date = miz Mae 2015 | pmid = 26017448 |doi=10.1038/nature14448 | s2cid = 4455029 | bibcode = 2015Natur.521..483H }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{cite journal |last1=Mondal |first1=M. |last2=Bertranpetit |first2=J. |last3=Lao |first3=O. |title=Approximate Bayesian computation with deep learning supports a third archaic introgression in Asia and Oceania |journal=[[Nature Communications]] |volume=10 |issue=1 |pages=246 |date=miz Genver 2019 |pmid=30651539 |pmc=6335398 |doi=10.1038/s41467-018-08089-7 |bibcode=2019NatCo..10..246M}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zeitoun 2003 148–156&quot;&gt;{{cite journal |last=Zeitoun |first=V. |title=High occurrence of a basicranial feature in Homo erectus: anatomical description of the preglenoid tubercle |journal=The Anatomical Record Part B: The New Anatomist |volume=274 |issue=1 |pages=148–156 |date=September 2003 |pmid=12964205 |doi=10.1002/ar.b.10028 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Proceedings 2015&quot;&gt;{{cite journal |vauthors = Dembo M, Matzke NJ, Mooers AØ, Collard M |title=Bayesian analysis of a morphological supermatrix sheds light on controversial fossil hominin relationships |journal=Proceedings. Biological Sciences |volume=282 |issue=1812 |pages=20150943 |date=miz Eost 2015 |pmid=26202999 |pmc=4528516 |doi=10.1098/rspb.2015.0943 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Dembo M, Radovčić D, Garvin HM, Laird MF, Schroeder L, Scott JE, Brophy J, Ackermann RR, Musiba CM, de Ruiter DJ, Mooers AØ, Collard M | display-authors = 6 | title = The evolutionary relationships and age of Homo naledi: An assessment using dated Bayesian phylogenetic methods |journal=[[Journal of Human Evolution]] |volume=97 |pages=17–26 |date=miz Eost 2016 |pmid=27457542 | doi = 10.1016/j.jhevol.2016.04.008 |hdl-access=free |hdl=2164/8796}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=bL2XDwAAQBAJ&amp;q=Sahelanthropus+tchadensis&amp;pg=PA7 |title=The Origins of Europeans and Their Pre-Historic Innovations from 6 Million to 10,000 BCE: From 6 Million to 10,000 BCE |last1=Harrison |first1=N. |date=1 miz Mae 2019 |publisher=Algora Publishing |isbn=9781628943795}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;See:

* {{cite book|url=https://www.researchgate.net/publication/278682043 |title=Analyzing Hominin Hominin Phylogeny: Cladistic Approach |last1=Strait |first1=David |last2=Grine |first2=Frederick |last3=Fleagle |first3=John |name-list-style=vanc |date=2015 |isbn=978-3-642-39978-7 |pages=1989–2014 (cladogram p. 2006)}}.
* {{cite journal|last1=Mounier |first1=A. |last2=Caparros |first2=M. |date=2015 |title=The phylogenetic status of Homo heidelbergensis – a cladistic study of Middle Pleistocene hominins |journal=BMSAP |language=fr |volume=27 |issue=3–4 |pages=110–134 |doi=10.1007/s13219-015-0127-4 |s2cid=17449909 |issn=0037-8984}}
* {{cite journal | vauthors = Rogers AR, Harris NS, Achenbach AA | title = Neanderthal-Denisovan ancestors interbred with a distantly related hominin | journal = Science Advances | volume = 6 |issue=8 |pages=eaay5483 |date=miz C'hwevrer 2020 |pmid=32128408 |pmc=7032934 | doi = 10.1126/sciadv.aay5483 | doi-access = free |bibcode=2020SciA....6.5483R}}&lt;/ref&gt;. Ar filogeniezh resis e-barzh ''Australopithecus'' zo atav kalz dizemglevioù diwar he fenn. Deiziadoù nesaet skourroù ar c'hladoù zo diskouezet e milionoù a vloavezhioù ([[Annum|Ma]])&lt;ref name=&quot;:2&quot;/&gt;. ''[[Graecopithecus]],'' ''[[Sahelanthropus]]'', hag ''[[Orrorin]]'', kladoù c'hoar da ''Australopithecus'' moarvat, n'int ket diskouezet amañ. Rouestlet e vez anvadur ar strolladoù a-wezhioù rak alies e vez savet strolladoù a-raok na vije bet an disterañ dielfennadur kladek&lt;ref name=&quot;Zeitoun 2003 148–156&quot;/&gt;. 

{{clade|{{clade
       |1='''[[Gibon|Hylobatidae]] (giboned)'''
       |label2='''[[Hominidae]]'''
|sublabel2='''(15.7)'''
       |2={{clade
         |1='''[[Ponginae]] ([[orangoutan]]ed)'''
         |label2='''[[Homininae]]'''
|sublabel2='''(8.8)'''
         |2={{clade
             |1='''[[Gorillini]] ([[gorilh]]ed)'''
             |label2='''[[Hominini]]'''
|sublabel2='''(7.8)'''
             |2={{clade
               |1='''[[Panina]] ([[chimpanze]]ed)'''
               |2='''[[Australopithecines]] (en o zouez ''[[Australopithecus]]'', ''[[Kenyanthropus]]'', ''[[Paranthropus]]'', ''Homo'')'''
         }}
       }}
}}}}|label1='''[[Hominoidea]]'''|sublabel1='''(20.4 Mya)'''}}


{{clade|{{clade
|1=''[[Ardipithecus|Ardipithecus ramidus]]'' (†) 
|sublabel2='''(3.9)'''
|label2='''''[[Australopithecus|Australopithecus s.l.]]'''''
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus anamensis|Australopithecus anamensis s.s.]]'' (†3.8) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus afarensis]]'' (†) 
               |2={{clade
                   |1=''[[Australopithecus garhi]]'' (†) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus deyiremeda]]'' (†3.4)
                   |2={{clade
   |1=''[[Kenyanthropus|Kenyanthropus platyops]]'' (†3.3)
|2={{clade
|1={{clade
  |1=''[[Australopithecus africanus]]'' (†2.1)
|2=''[[Paranthropus]]'' (†1.2)
}}
 |label2='''''Homo'''''
|sublabel2='''(3.4)'''
|2={{clade
|5=''[[Homo floresiensis]]'' (†0.05)
   |1=''[[Homo habilis]]'' (†1.5) [[File:Habilis Skull.png|45 px]]
   |2=''[[Homo rudolfensis]]'' (†1.9) [[File:Rudolfensis Skull.png|41 px]]
|4=''[[Australopithecus sediba]]'' (†2.0)
   |label3='''''[[H. erectus|H. erectus s.l.]]'''''
|sublabel3='''(1.9)'''
   |3={{clade
    |1=''[[Homo ergaster]]'' (†1.4) [[File:Ergaster Skull.png|45 px]]
     |label3='''(1.5)'''
    |2={{clade
     |1=''[[Homo erectus|African Homo erectus s.s.]]'' (†) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |2=''[[Homo erectus|Asian Homo erectus s.s.]]'' (†0.1) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |label4='''(1.2)'''
     |4={{clade
      |1=''[[Homo antecessor]]'' [[File:Antecessor Skull.png|45px]] (†0.8)
|label2=[[Homo heidelbergensis]]
|sublabel2='''(0.5)'''
      |2={{clade
|label1=[[Neandersovans]]
|sublabel1=(0.3)
        |1={{clade
|2=[[Den Denisova|Tud Denisova]] (†0.05) 
|1=''[[H. neanderthalensis]]'' (†0.05) [[File:Neanderthalensis Skull.png|39 px]]
}}
       |2='''''[[Homo sapiens]]'' [[File:Sapiens Skull.png|39 px]]'''
}} }} }} }} }}
                   }}}}
               }}
             }}
         }}
       }}
}}|label1='''[[Australopithecines]]'''|sublabel1='''(7.3 Mya)'''}}

Meur a lignez eus ar genad ''Homo'' a seblant bezañ bet diskennidi o ouennañ gant lignezoù all. Prouennoù genetek a ziskouez en em veskas ul lignez arkaek bet dispartiet eus al lignezoù arall 1,5 [[Annum|Ma]][[Den Denisova]] zo, ''H. erectus'' marteze, gant hini an Denisovaned war-dro 55 000 vloaz zo&lt;ref&gt;Sellet ouzh : 
* {{cite journal|last1=Dediu |first1=D. |last2=Levinson |first2=S.C. |date=1 a viz Even 2018 |title=Neanderthal language revisited: not only us |journal=Current Opinion in Behavioral Sciences |series=The Evolution of Language |volume=21 |pages=49–55 |doi=10.1016/j.cobeha.2018.01.001 |issn=2352-1546 |hdl=21.11116/0000-0000-1667-4 |s2cid=54391128 |hdl-access=free}}
* {{cite journal |last1=Hubisz |first1=M.J. |last2=Williams |first2=A.L. |last3=Siepel |first3=A. |title=Mapping gene flow between ancient hominins through demography-aware inference of the ancestral recombination graph |journal=[[PLOS Genetics]] |volume=16 |issue=8 |pages=e1008895 |date = miz Eost 2020 |pmid=32760067 |pmc=7410169 |doi=10.1371/journal.pgen.1008895}}
* {{cite journal | vauthors = Kuhlwilm M, Gronau I, Hubisz MJ, de Filippo C, Prado-Martinez J, Kircher M, Fu Q, Burbano HA, Lalueza-Fox C, de la Rasilla M, Rosas A, Rudan P, Brajkovic D, Kucan Ž, Gušic I, Marques-Bonet T, Andrés AM, Viola B, Pääbo S, Meyer M, Siepel A, Castellano S | display-authors = 6 | title = Ancient gene flow from early modern humans into Eastern Neanderthals |journal=[[Nature (journal)|Nature]] | volume = 530 | issue = 7591 | pages = 429–33 | date = miz C'hwevrer 2016 | pmid = 26886800 | pmc = 4933530 | doi = 10.1038/nature16544 | bibcode = 2016Natur.530..429K }}
* {{cite journal | vauthors = Prüfer K, Racimo F, Patterson N, Jay F, Sankararaman S, Sawyer S, Heinze A, Renaud G, Sudmant PH, de Filippo C, Li H, Mallick S, Dannemann M, Fu Q, Kircher M, Kuhlwilm M, Lachmann M, Meyer M, Ongyerth M, Siebauer M, Theunert C, Tandon A, Moorjani P, Pickrell J, Mullikin JC, Vohr SH, Green RE, Hellmann I, Johnson PL, Blanche H, Cann H, Kitzman JO, Shendure J, Eichler EE, Lein ES, Bakken TE, Golovanova LV, Doronichev VB, Shunkov MV, Derevianko AP, Viola B, Slatkin M, Reich D, Kelso J, Pääbo S | display-authors = 6 | title = The complete genome sequence of a Neanderthal from the Altai Mountains |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |volume=505 | issue = 7481 | pages = 43–9 | date = miz Genver 2014 | pmid = 24352235 | pmc = 4031459 | doi = 10.1038/nature12886 | bibcode = 2014Natur.505...43P }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Callaway 2016&quot;&gt;{{cite journal|last=Callaway |first=E. |title=Evidence mounts for interbreeding bonanza in ancient human species |url=http://www.nature.com/news/evidence-mounts-for-interbreeding-bonanza-in-ancient-human-species-1.19394 |journal=Nature News |doi=10.1038/nature.2016.19394 |year=2016 |s2cid=87029139}}&lt;/ref&gt;. Karrekaennoù a ziskouez e  kendalc'has ''Homo erectus'' s.s. da vevañ d'an nebeutañ betek 117 000 bloaz zo, hag ''Homo floresiensis'' a chomas bev betek 50 000 bloaz zo. Evit doare ul lignez ''Homo erectus''-heñvel a 1.5 milion a vloavezhioù a hañval bezañ kavet e hent betek genom an dud a vremañ dre an Denisovaned, e-touez ar [[Papoued|Bapoued]] hag henvroidi Aostralia peurgetket&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;. Genom an dud ha n'int ket Afrikaned a-zindan ar Sahara a orin a ziskouez ar pezh a seblant bezañ meur a zarvoud distag a hironerezh gant Neanderthal hag a-wezhioù ivez gant Denisovaned war-dro 45 000 vloaz zo&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Varki |first1=A. |title=Why are there no persisting hybrids of humans with Denisovans, Neanderthals, or anyone else? |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |volume=113 |issue=17 |pages=E2354 |date=miz Ebrel 2016 |pmid=27044111 |pmc=4855598 |doi=10.1073/pnas.1602270113 |bibcode=2016PNAS..113E2354V |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Callaway 2016&quot; /&gt;. Framm genetek strolladoù afrikan zo a-zindan ar Sahara a hañval diskouez e vije bet un hironadur gant ur boblañs a orin eus kornôg [[Eurazia]] war-dro 3000 vloaz zo&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{cite journal |last1=Ko |first1=K.H. |title=Hominin interbreeding and the evolution of human variation |journal=[[Journal of Biological Research]] |volume=23 |issue=1 |pages=17 |date=December 2016 |pmid=27429943 |pmc=4947341 |doi=10.1186/s40709-016-0054-7}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Pickrell JK, Patterson N, Loh PR, Lipson M, Berger B, Stoneking M, Pakendorf B, Reich D | display-authors = 6 |title=Ancient west Eurasian ancestry in southern and eastern Africa |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 111 |issue=7 |pages=2632–2637 |date=miz C'hwevrer 2014 |pmid=24550290 |pmc=3932865 |doi=10.1073/pnas.1313787111 |arxiv=1307.8014 |bibcode=2014PNAS..111.2632P |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;. 

Elfennoù zo a ro da soñjal e c'hallfe bezañ lakaet ''[[Australopithecus sediba]]'' er genad ''Homo'', pe en e c'henad dezhañ e-unan, abalamour d'e lec'h e-keñver''[[Homo habilis]]'' hag ''[[Homo floresiensis]]''&lt;ref name=&quot;Proceedings 2015&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal| vauthors = Groves C |date=2017|title=Progress in human systematics. A review|url=http://www.francoangeli.it/riviste/Scheda_Riviste.asp?IDArticolo=59711|journal=Paradigmi|issue=2|pages=59–74|doi=10.3280/PARA2017-002005|issn=1120-3404}}&lt;/ref&gt;.

== Taolenn spesadoù ar genad ''Homo'' ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|- style=&quot;background:#efefef;&quot;
! Spesadoù
! Prantad amzer (e milionoù a vloavezhioù)
! Dasparzh
! Ment en oad-gour (m)
! Pouez en oad-gour (kg)
! endalc'had ar c'hlopenn (cm³)
! Dizoloadennoù ar c'harrekaennoù 
! Deiziad an dizoloadenn / &lt;br /&gt;embann e anv
|-
| '''''[[Homo habilis|H. habilis]]'''''
| 2,5 — 1,5
| [[Afrika]]
| 1,0 — 1,5
| 30 — 55
| 600
| Kalz
| 1960 / 1964
|-
| ''[[Homo rudolfensis|H. rudolfensis]]''
| 1,9
| [[Kenya]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 c'hlopenn
| 1972 / 1986
|-
| ''[[Homo georgicus|H. georgicus]]''
| 1,8 — 1,6
| [[Georgia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 600
| Nebeut
| 1999 / 2002
|-
| '''''[[Homo ergaster|H. ergaster]]'''''
| 1,9 — 1,25
| Reter ha Su Afrika
| 1,9
| &amp;nbsp;
| 700 — 850
| Kalz
| 1975
|-
| '''''[[Homo erectus|H. erectus]]'''''
| 2(1,25) — 0,3
| Afrika, [[Azia]] ([[Java]], [[Sina]], [[Kaokaz]]), [[Europa]]
| 1,8
| 60
| 900 — 1100
| Kalz
| 1891 / 1892
|-
| ''[[Homo cepranensis|H. cepranensis]]''
| 0,8 ?
| [[Italia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 gokenn glopenn
| 1994 / 2003
|-
| ''[[Homo antecessor|H. antecessor]]''
| 0,8 — 0,35
| [[Spagn]], [[Bro-Saoz]]
| 1,75
| 90
| 1000
| 3 lec'hienn
| 1997
|-
| '''''[[Homo heidelbergensis|H. heidelbergensis]]'''''
| 0,6 — 0,25
| Europa, Afrika, Sina
| 1,8
| 60
| 1100 — 1400
| Kalz
| 1908
|-
| '''''[[Den Neandertal|H. neanderthalensis]]'''''
| 0,23 — 0,03
| Europa, Azia ar C'hornôg
| 1,6
| 55 — 70 
| 1200 — 1700
| Kalz
| (1829) / 1864
|-
| ''[[Den Denisova]]''
| 0,04
| Mervent [[Siberia]] ([[Kraï an Altaï|Altaï]])
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| Nebeut-tre
| 2010
|-
| ''[[Homo rhodesiensis|H. rhodesiensis]]''
| 0,3 — 0,12
| [[Zambia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1300
| Nebeut-tre
| 1921
|-
| '''''[[Den modern|H. sapiens]]'''''
| 0,25 — amzer a-vremañ
| Bed a-bezh
| 1,4 — 1,9
| 55 — 80
| 1000 — 1850
| Amzer a-vremañ
| — / 1758
|-
| ''[[Homo floresiensis|H. floresiensis]]''
| 0,10 — 0,012
| [[Indonezia]]
| 1,0
| 25
| 400
| 7 hinienn
| 2003 / 2004
|}

== Perzhioù anatomek ar genad ''Homo'' ==

=== Daoudroadegezh ===
====Perzhioù boutin gant an Hominina all====
An [[Hominina]] zo termenet gant o daoudroadegezh peurgetket. Ar perzhioù da-heul he deus : 
* 4 c'hrommadur el [[livenn-gein]].
* Un toull kilpenn e diazez ar [[klopenn|c'hlopenn]], ar pezh zo stag ouzh an dalc'h korf a-sav sonn.
* Ur [[Pelvis (korfadurezh)|pelvis]] ledan ha digor-frank, hag a-drugarez dezhañ ur stabilded gwelloc’h en e sav.
* [[Askorn morzhed|eskern morzhed]] a-veskell e-keñver ul linenn a-blom a laka an [[treid]] da vout dindan ar [[kreiz-pouez|c’hreiz-pouez]].

====Perzhioù ar genad ''Homo====
Izili ar genad Homo o deus ouzhpenn arperzhioù anatomek da-heul :
* Izili a-dreñv hiroc'h evit an izili a-raok.
* Ur meud troad kenstur gant ar [[Biz-troad|bizied troad]] arall
* Bezañs ur [[bolz troad]].

''Homo habilis'' en deus ur vorfologiezh etre na glot ket penn-da-benn gant ar perzhioù zo er roll diwezhañ-mañ. Evit pezh a sell ''Homo rudolfensis'' ne anaver ket ar relegenn en tu all d'ar c'hlopenn.

Klaskerien zo a ouzhpenn d'an tri ferzh roet uheloc'h ar varregezh da redek, diwar dielfennadur eskern karrekaet an treid hag ur serten niver a reizhadennoù morfologek a weler war an eskern [[Karrekaenn|karrekaet]]. Harpañ a ra ar soñj-se war [[damkan ar reder andur]].
Ouzhpennet e vez bremañ ar c’houested da redek.

=== Emdroadur ar c'hlopenn ===
* Un [[endalc'had klopenn]] brasoc'h evit 550cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;, brasoc’h eget hini an [[aostralopitek|aostralopiteked]] hag ar [[primated]] arall, hag o vont war greskiñ e-doug ar [[Pleistosen]] (ouzhpenn 1 500 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; evit den Neandertal hag ''Homo sapiens''), nemet evit den Flores e vefe, ur spesad a yeas war vihanaat abalamour d’an digenvezder war un enezenn.
* Rontadur ar c'hlopenn.
* Pladerezh an dremm dre ma tistremen nebeutoc'h-nebeutañ ar c'harvanoù.
* Digresk ar c'higennoù a dalvez da chaokat 
* Digresk an dent, gant und digresk eus ment ar [[Kildant|c'hildent]] eus M1 da M3 (kreskiñ a ra o ment e karvan an Aostralopiteked)&lt;ref name=Picq/&gt;.

=== barregezh d'ober gant ar vouezh ===
* Diskenn a ra ar [[garloc'henn|c'harloc'henn]] tamm-ha-tamm, ar pezh a ro tu da vodulañ sonioù disklipet-mat&lt;ref name=Picq/&gt; ;
* [[askorn uheñvel|Askorn an teod]], en deus ur roll en implij ar vouezh, a gaver e relegoù [[den Neandertal]]. Ne ouzer ket hag eñ e oa unan gant ar spesadoù all.

== Perzhioù sevenadurel ar genad ''Homo''==
Un nebeud obererezhioù pe barregezhioù sevenadurel n'int kavet nemet e-touez izili ar genad ''Homo'' evit doare :
* An implij eus binvioù maen da gentañ gant [[bili aozet|bili benet]] ha goude gant gant gwelladenn ar binvioù da vare an [[Akeulean]] 
* Implij an [[tan]] a-wezhioù kerkent ha 1,5 Ma zo (''Homo erectus''?), hep barregezh da c'hwezhañ an tan a-raok 400 000 bloaz zo avat (testeniekaet eo adalek ''Homo neanderthalensis'')&lt;ref name=Wadley&gt;{{Lien web|langue=en|site=CARTA - The Perspective from Africa|auteur=Lyn Wadley|titre=The Origin and Development of Fire Technology in Africa|date=31 mai 2019|url=https://www.bing.com/videos/search?q=youtube+carta+anthropogeny&amp;view=detail&amp;mid=0E93D85BA97C1B293EB70E93D85BA97C1B293EB7&amp;FORM=VIRE}}&lt;/ref&gt;.
* Bevezadur ingal a gig kavet o jiboesat pe o tispenn gagnoù&lt;ref name=&quot;Hublin2018&quot;&gt;[[Jean-Jacques Hublin]], ''Quand d'autres hommes peuplaient la Terre : combien d'espèces ?'', prezegenn e [[Musée de l'Homme]], 19 a viz Here 2018, [https://www.youtube.com/watch?v=JlQR1b_M0io voir la vidéo en ligne].&lt;/ref&gt;. 
* Barregezh da vevañ dindan ledredoù un tamm pelloc'h en norzh (en Europa hag en Azia) evit ar genadoù ''[[Hominidae]]'' all. 
* Lidoù-kañv (testeniekaet adalek ''Homo neanderthalensis'').
* Arzoù evel al [[liverezh]] pe ar [[Kizellerezh|c’hizellerezh]] (testeniekaet adalek ''Homo sapiens'').

==Notennoù==
{{Daveoù|bannoù=2}}


[[Rummad:Paleoantropologiezh]]
[[Rummad:Denoniezh]]
[[Rummad:Hominidae]]</text>
      <sha1>kruhi9sv5ca4j5pxljnaflvk0txs7ob</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007350</id>
      <parentid>2007349</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:36:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kadwalan</username>
        <id>423</id>
      </contributor>
      <comment>/* Perzhioù boutin gant an Hominina all */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23847" xml:space="preserve">{{Taxobox Loen  | ''Homo'' | Neandertal vs Sapiens.jpg | Klopennoù ''[[Homo sapiens]]'' (a-gleiz) hag&lt;br&gt; ''[[Homo neanderthalensis]]'' (a-zehou) keñver-ha-keñver }}
{{Taxobox Phylum | Chordata / Vertebrata }}
{{Taxobox Classis | Mammalia }}
{{Taxobox Ordo | Primates }}
{{Taxobox Subordo | Haplorrhini }}
{{Taxobox Infraordo | Simiiformes }}
{{Taxobox Superfamilia  | Hominoidea }}
{{Taxobox Familia | Hominidae }}
{{Taxobox Anv skiantel | Loen  | genad | Homo | [[Carl von Linné|Linnaeus]], [[1758]] }}
{{Taxobox Echu}}
'''''Homo''''' zo ur [[genad]] a vod an [[Homo sapiens|den modern]] hag ar spesadoù kar dezhañ. Bout ez eus anezhañ abaoe war-dro 2,3 – 2,4 milion a vloavezhioù.

''[[Homo habilis]]'', unan hag an daou spesad kentañ ag ar genad ''Homo'', zo un diskennad d’an ''[[Australopithecus garhi]]'' a veve 2,5 milion a vloavezhioù zo.

Aet eo da get razh spesadoù ar genad ''Homo'' nemet ''[[Homo sapiens]]''. Ar spesadoù kar dezhañ diwezhañ, ''[[Homo floresiensis]]'' ha ''[[Homo neanderthalensis]]'', zo aet da get, an eil 18 000 bloaz zo; hag egile 28 000 bloaz zo. Neoazh elfennoù dizoloet n’eus ket pell a lak ar skiantourion da soñjal en dije dalc'het ''Homo floresiensis'' da vevañ betek 12 000 bloaz zo, ha razh poblañsoù an [[Douar]], nemet Afrikaniz, o defe [[gen|genoù]] o tonet eus Den Neandertal da heul un [[hironerezh]] etre an daou spesad (''Homo sapiens'' hag  ''Homo Neanderthalensis'') c’hoarvezet er [[Reter-Nesañ]].

== Etimologiezh ==
Ar ger ''homo'' a dalv &quot;den&quot; e [[latin]] ha donet a ra ag an henlatin ''hĕmo'' a zeu-eñ ag an [[Indezeuropeg]] *''dʰǵʰm̥mō'' (“mab an douar”), evel ar ger brezhoneg den&lt;ref&gt;X. Delamarre, ''Dictionnaire de la langue gauloise'', p. 176&lt;/ref&gt;. Roet e voe an anv-mañ d’ar genad gant [[Carl von Linné]] e [[1758]].

== Anvioù spesadoù ==
* ''[[Homo sapiens sapiens]]'' hag ''[[Homo sapiens neanderthalensis]]'', anvioù daou [[isspesad]] ag ar memes [[spesad]] (''Homo sapiens''). Hiriv e vezont lakaet da spesadoù distag ag ar genad ''Homo'': ''Homo sapiens'' ha ''Homo neanderthalensis''.
* [[Den Cro-Magnon]]
* [[Den Piltdown]] (taol-bourd skiantel)

== Spesadoù anavezet ar genad ''Homo'' ==
Arvarus eo c’hoazh renkadur ar spesadoù-se ha tabut zo c’hoazh etre an [[Henzenoniezh|henzenoniourion]] evit lakaat ar re-mañ-re da spesad pe isspesad.&lt;br&gt;
Setu amañ spesadoù ar genad ''Homo'' hervez urzh al lizherenneg:
* ''[[Homo antecessor]]'' (etre 1,2 ha 0,7 milion a vl.)
* ''[[Homo cepranensis]]''
* ''[[Homo erectus]]'' (1,8 M. a vl.). Brasoc’h eo eget e ziaraogerion. Etre 850 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; ha 1 100 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn. Ur [[baleg us-pod]] kreñv a oa dezhañ, hogen ne oa ket ken rakkarvenek hag ar spesadoù ''Homo'' kent. Ampartoc’h e oa evit sevel ostilhoù ha mestroniañ a rae an [[tan]].
* ''[[Homo ergaster]]'' (etre 2,2 milion ha 1 milion a vl.)
* ''[[Homo floresiensis]]'' (Den [[Flores]] — dizoloet e [[2003]] — aet da get war-dro 18 000 bloaz.)
* ''[[Homo rudolfensis]]'' (2,4 milion a vl.)
* ''[[Homo georgicus]]'' (1,8 milion a vl.) 
* ''[[Homo habilis]]'' (etre 2,5 ha 1,5 milion a vloavezhioù). 700 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn.
* ''[[Homo heidelbergensis]]'' (etre 600 000 bloaz ha 200 000 bloaz)
* ''[[Homo erectus reilingensis]]'' (''[[Pithecanthropus erectus reilingensis]]'') : darn klopenn un [[hominida]] henaek dizoloet e [[Mervent]] [[Alamagn]].
* ''[[Homo neanderthalensis]]'' : ur c'hlopenn bras a oa dezhañ gant un tal war steuziañ, izel, hag un torus tev a-us da doulloù an daoulagad, ha tost elgezh ebet. 1 600 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn, da lâret eo un tammig muioc’h eget hini Homo sapiens. Etre 1,50 ha 1,70 metr sav a oa dezhañ.
Beziañ a rae e re varv gant [[lid-kañv|lidoù-kañv]]. Bevañ a reas en [[Eurazia]] nemetken. Aet eo ar spesad da get.
* ''[[Homo rhodesiensis]]'' (etre 125 000 ha 300 000 bloaz).
* ''Homo sapiens'', Den Cro-Magnon. An den modern eo. E gavout a reer war razh ar [[Kevandir|c’hevandirioù]].
Den Neandertal hag ''Homo sapiens'' (Den Cro-Magnon) o doa bevet en [[Europa]] hag er [[Reter-Nesañ]] d’ar memes koulz.
* [[Den Denisova]] zo ur spesad ag ar genad ''Homo'' dizoloet nevez zo e [[Siberia]]. Kenoadek e oa da ''Homo neanderthalensis'', ''Homo sapiens'' ha ''Homo floresiensis''.


==Filogeniezh==
Un daksonomiezh eus ''Homo'' e-mesk ar [[hominidae|marmouzed bras]] a weler evel amañ da-heul, gant ''Paranthropus'' hag ''Homo'' o tiwan a-douez ''Australopithecus'' (diskouezet amañ en un doare [[kladouriezh|kladek]] gant ''Paranthropus'', ''Kenyanthropus'', hag ''Homo'')&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Indriati E, Swisher CC, Lepre C, Quinn RL, Suriyanto RA, Hascaryo AT, Grün R, Feibel CS, Pobiner BL, Aubert M, Lees W, Antón SC | display-authors = 6 | title = The age of the 20 meter Solo River terrace, Java, Indonesia and the survival of Homo erectus in Asia | journal = PLOS ONE | volume = 6 | issue = 6 | pages = e21562 | year = 2011 | pmid = 21738710 | pmc = 3126814 | doi = 10.1371/journal.pone.0021562 | bibcode = 2011PLoSO...621562I | doi-access = free }}.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{cite journal |last1=Berger |first1=L.R. |last2=Hawks |first2=J. |last3=Dirks |first3=P.H. |last4=Elliott |first4=M. |last5=Roberts |first5=E.M. |title=Homo naledi and Pleistocene hominin evolution in subequatorial Africa |journal=[[eLife]] |volume=6 |pages=e24234 |date=miz Mae 2017 |pmid=28483041 |pmc=5423770 |doi=10.7554/eLife.24234 |doi-access=free |editor-last=Perry |editor-first=G.H.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Schuster&quot;&gt;{{cite journal| vauthors = Schuster AM |year=1997|title=Earliest Remains of Genus ''Homo''|url=http://archive.archaeology.org/9701/newsbriefs/homo.html|journal=Archaeology|volume=50|access-date=5 March 2015|number=1}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Saylor 2015 483–488&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Haile-Selassie Y, Gibert L, Melillo SM, Ryan TM, Alene M, Deino A, Levin NE, Scott G, Saylor BZ | display-authors = 6 | title = New species from Ethiopia further expands Middle Pliocene hominin diversity |journal=[[Nature (journal)|Nature]] | volume = 521 | issue = 7553 | pages = 483–8 | date = miz Mae 2015 | pmid = 26017448 |doi=10.1038/nature14448 | s2cid = 4455029 | bibcode = 2015Natur.521..483H }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{cite journal |last1=Mondal |first1=M. |last2=Bertranpetit |first2=J. |last3=Lao |first3=O. |title=Approximate Bayesian computation with deep learning supports a third archaic introgression in Asia and Oceania |journal=[[Nature Communications]] |volume=10 |issue=1 |pages=246 |date=miz Genver 2019 |pmid=30651539 |pmc=6335398 |doi=10.1038/s41467-018-08089-7 |bibcode=2019NatCo..10..246M}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zeitoun 2003 148–156&quot;&gt;{{cite journal |last=Zeitoun |first=V. |title=High occurrence of a basicranial feature in Homo erectus: anatomical description of the preglenoid tubercle |journal=The Anatomical Record Part B: The New Anatomist |volume=274 |issue=1 |pages=148–156 |date=September 2003 |pmid=12964205 |doi=10.1002/ar.b.10028 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Proceedings 2015&quot;&gt;{{cite journal |vauthors = Dembo M, Matzke NJ, Mooers AØ, Collard M |title=Bayesian analysis of a morphological supermatrix sheds light on controversial fossil hominin relationships |journal=Proceedings. Biological Sciences |volume=282 |issue=1812 |pages=20150943 |date=miz Eost 2015 |pmid=26202999 |pmc=4528516 |doi=10.1098/rspb.2015.0943 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Dembo M, Radovčić D, Garvin HM, Laird MF, Schroeder L, Scott JE, Brophy J, Ackermann RR, Musiba CM, de Ruiter DJ, Mooers AØ, Collard M | display-authors = 6 | title = The evolutionary relationships and age of Homo naledi: An assessment using dated Bayesian phylogenetic methods |journal=[[Journal of Human Evolution]] |volume=97 |pages=17–26 |date=miz Eost 2016 |pmid=27457542 | doi = 10.1016/j.jhevol.2016.04.008 |hdl-access=free |hdl=2164/8796}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=bL2XDwAAQBAJ&amp;q=Sahelanthropus+tchadensis&amp;pg=PA7 |title=The Origins of Europeans and Their Pre-Historic Innovations from 6 Million to 10,000 BCE: From 6 Million to 10,000 BCE |last1=Harrison |first1=N. |date=1 miz Mae 2019 |publisher=Algora Publishing |isbn=9781628943795}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;See:

* {{cite book|url=https://www.researchgate.net/publication/278682043 |title=Analyzing Hominin Hominin Phylogeny: Cladistic Approach |last1=Strait |first1=David |last2=Grine |first2=Frederick |last3=Fleagle |first3=John |name-list-style=vanc |date=2015 |isbn=978-3-642-39978-7 |pages=1989–2014 (cladogram p. 2006)}}.
* {{cite journal|last1=Mounier |first1=A. |last2=Caparros |first2=M. |date=2015 |title=The phylogenetic status of Homo heidelbergensis – a cladistic study of Middle Pleistocene hominins |journal=BMSAP |language=fr |volume=27 |issue=3–4 |pages=110–134 |doi=10.1007/s13219-015-0127-4 |s2cid=17449909 |issn=0037-8984}}
* {{cite journal | vauthors = Rogers AR, Harris NS, Achenbach AA | title = Neanderthal-Denisovan ancestors interbred with a distantly related hominin | journal = Science Advances | volume = 6 |issue=8 |pages=eaay5483 |date=miz C'hwevrer 2020 |pmid=32128408 |pmc=7032934 | doi = 10.1126/sciadv.aay5483 | doi-access = free |bibcode=2020SciA....6.5483R}}&lt;/ref&gt;. Ar filogeniezh resis e-barzh ''Australopithecus'' zo atav kalz dizemglevioù diwar he fenn. Deiziadoù nesaet skourroù ar c'hladoù zo diskouezet e milionoù a vloavezhioù ([[Annum|Ma]])&lt;ref name=&quot;:2&quot;/&gt;. ''[[Graecopithecus]],'' ''[[Sahelanthropus]]'', hag ''[[Orrorin]]'', kladoù c'hoar da ''Australopithecus'' moarvat, n'int ket diskouezet amañ. Rouestlet e vez anvadur ar strolladoù a-wezhioù rak alies e vez savet strolladoù a-raok na vije bet an disterañ dielfennadur kladek&lt;ref name=&quot;Zeitoun 2003 148–156&quot;/&gt;. 

{{clade|{{clade
       |1='''[[Gibon|Hylobatidae]] (giboned)'''
       |label2='''[[Hominidae]]'''
|sublabel2='''(15.7)'''
       |2={{clade
         |1='''[[Ponginae]] ([[orangoutan]]ed)'''
         |label2='''[[Homininae]]'''
|sublabel2='''(8.8)'''
         |2={{clade
             |1='''[[Gorillini]] ([[gorilh]]ed)'''
             |label2='''[[Hominini]]'''
|sublabel2='''(7.8)'''
             |2={{clade
               |1='''[[Panina]] ([[chimpanze]]ed)'''
               |2='''[[Australopithecines]] (en o zouez ''[[Australopithecus]]'', ''[[Kenyanthropus]]'', ''[[Paranthropus]]'', ''Homo'')'''
         }}
       }}
}}}}|label1='''[[Hominoidea]]'''|sublabel1='''(20.4 Mya)'''}}


{{clade|{{clade
|1=''[[Ardipithecus|Ardipithecus ramidus]]'' (†) 
|sublabel2='''(3.9)'''
|label2='''''[[Australopithecus|Australopithecus s.l.]]'''''
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus anamensis|Australopithecus anamensis s.s.]]'' (†3.8) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus afarensis]]'' (†) 
               |2={{clade
                   |1=''[[Australopithecus garhi]]'' (†) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus deyiremeda]]'' (†3.4)
                   |2={{clade
   |1=''[[Kenyanthropus|Kenyanthropus platyops]]'' (†3.3)
|2={{clade
|1={{clade
  |1=''[[Australopithecus africanus]]'' (†2.1)
|2=''[[Paranthropus]]'' (†1.2)
}}
 |label2='''''Homo'''''
|sublabel2='''(3.4)'''
|2={{clade
|5=''[[Homo floresiensis]]'' (†0.05)
   |1=''[[Homo habilis]]'' (†1.5) [[File:Habilis Skull.png|45 px]]
   |2=''[[Homo rudolfensis]]'' (†1.9) [[File:Rudolfensis Skull.png|41 px]]
|4=''[[Australopithecus sediba]]'' (†2.0)
   |label3='''''[[H. erectus|H. erectus s.l.]]'''''
|sublabel3='''(1.9)'''
   |3={{clade
    |1=''[[Homo ergaster]]'' (†1.4) [[File:Ergaster Skull.png|45 px]]
     |label3='''(1.5)'''
    |2={{clade
     |1=''[[Homo erectus|African Homo erectus s.s.]]'' (†) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |2=''[[Homo erectus|Asian Homo erectus s.s.]]'' (†0.1) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |label4='''(1.2)'''
     |4={{clade
      |1=''[[Homo antecessor]]'' [[File:Antecessor Skull.png|45px]] (†0.8)
|label2=[[Homo heidelbergensis]]
|sublabel2='''(0.5)'''
      |2={{clade
|label1=[[Neandersovans]]
|sublabel1=(0.3)
        |1={{clade
|2=[[Den Denisova|Tud Denisova]] (†0.05) 
|1=''[[H. neanderthalensis]]'' (†0.05) [[File:Neanderthalensis Skull.png|39 px]]
}}
       |2='''''[[Homo sapiens]]'' [[File:Sapiens Skull.png|39 px]]'''
}} }} }} }} }}
                   }}}}
               }}
             }}
         }}
       }}
}}|label1='''[[Australopithecines]]'''|sublabel1='''(7.3 Mya)'''}}

Meur a lignez eus ar genad ''Homo'' a seblant bezañ bet diskennidi o ouennañ gant lignezoù all. Prouennoù genetek a ziskouez en em veskas ul lignez arkaek bet dispartiet eus al lignezoù arall 1,5 [[Annum|Ma]][[Den Denisova]] zo, ''H. erectus'' marteze, gant hini an Denisovaned war-dro 55 000 vloaz zo&lt;ref&gt;Sellet ouzh : 
* {{cite journal|last1=Dediu |first1=D. |last2=Levinson |first2=S.C. |date=1 a viz Even 2018 |title=Neanderthal language revisited: not only us |journal=Current Opinion in Behavioral Sciences |series=The Evolution of Language |volume=21 |pages=49–55 |doi=10.1016/j.cobeha.2018.01.001 |issn=2352-1546 |hdl=21.11116/0000-0000-1667-4 |s2cid=54391128 |hdl-access=free}}
* {{cite journal |last1=Hubisz |first1=M.J. |last2=Williams |first2=A.L. |last3=Siepel |first3=A. |title=Mapping gene flow between ancient hominins through demography-aware inference of the ancestral recombination graph |journal=[[PLOS Genetics]] |volume=16 |issue=8 |pages=e1008895 |date = miz Eost 2020 |pmid=32760067 |pmc=7410169 |doi=10.1371/journal.pgen.1008895}}
* {{cite journal | vauthors = Kuhlwilm M, Gronau I, Hubisz MJ, de Filippo C, Prado-Martinez J, Kircher M, Fu Q, Burbano HA, Lalueza-Fox C, de la Rasilla M, Rosas A, Rudan P, Brajkovic D, Kucan Ž, Gušic I, Marques-Bonet T, Andrés AM, Viola B, Pääbo S, Meyer M, Siepel A, Castellano S | display-authors = 6 | title = Ancient gene flow from early modern humans into Eastern Neanderthals |journal=[[Nature (journal)|Nature]] | volume = 530 | issue = 7591 | pages = 429–33 | date = miz C'hwevrer 2016 | pmid = 26886800 | pmc = 4933530 | doi = 10.1038/nature16544 | bibcode = 2016Natur.530..429K }}
* {{cite journal | vauthors = Prüfer K, Racimo F, Patterson N, Jay F, Sankararaman S, Sawyer S, Heinze A, Renaud G, Sudmant PH, de Filippo C, Li H, Mallick S, Dannemann M, Fu Q, Kircher M, Kuhlwilm M, Lachmann M, Meyer M, Ongyerth M, Siebauer M, Theunert C, Tandon A, Moorjani P, Pickrell J, Mullikin JC, Vohr SH, Green RE, Hellmann I, Johnson PL, Blanche H, Cann H, Kitzman JO, Shendure J, Eichler EE, Lein ES, Bakken TE, Golovanova LV, Doronichev VB, Shunkov MV, Derevianko AP, Viola B, Slatkin M, Reich D, Kelso J, Pääbo S | display-authors = 6 | title = The complete genome sequence of a Neanderthal from the Altai Mountains |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |volume=505 | issue = 7481 | pages = 43–9 | date = miz Genver 2014 | pmid = 24352235 | pmc = 4031459 | doi = 10.1038/nature12886 | bibcode = 2014Natur.505...43P }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Callaway 2016&quot;&gt;{{cite journal|last=Callaway |first=E. |title=Evidence mounts for interbreeding bonanza in ancient human species |url=http://www.nature.com/news/evidence-mounts-for-interbreeding-bonanza-in-ancient-human-species-1.19394 |journal=Nature News |doi=10.1038/nature.2016.19394 |year=2016 |s2cid=87029139}}&lt;/ref&gt;. Karrekaennoù a ziskouez e  kendalc'has ''Homo erectus'' s.s. da vevañ d'an nebeutañ betek 117 000 bloaz zo, hag ''Homo floresiensis'' a chomas bev betek 50 000 bloaz zo. Evit doare ul lignez ''Homo erectus''-heñvel a 1.5 milion a vloavezhioù a hañval bezañ kavet e hent betek genom an dud a vremañ dre an Denisovaned, e-touez ar [[Papoued|Bapoued]] hag henvroidi Aostralia peurgetket&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;. Genom an dud ha n'int ket Afrikaned a-zindan ar Sahara a orin a ziskouez ar pezh a seblant bezañ meur a zarvoud distag a hironerezh gant Neanderthal hag a-wezhioù ivez gant Denisovaned war-dro 45 000 vloaz zo&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Varki |first1=A. |title=Why are there no persisting hybrids of humans with Denisovans, Neanderthals, or anyone else? |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |volume=113 |issue=17 |pages=E2354 |date=miz Ebrel 2016 |pmid=27044111 |pmc=4855598 |doi=10.1073/pnas.1602270113 |bibcode=2016PNAS..113E2354V |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Callaway 2016&quot; /&gt;. Framm genetek strolladoù afrikan zo a-zindan ar Sahara a hañval diskouez e vije bet un hironadur gant ur boblañs a orin eus kornôg [[Eurazia]] war-dro 3000 vloaz zo&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{cite journal |last1=Ko |first1=K.H. |title=Hominin interbreeding and the evolution of human variation |journal=[[Journal of Biological Research]] |volume=23 |issue=1 |pages=17 |date=December 2016 |pmid=27429943 |pmc=4947341 |doi=10.1186/s40709-016-0054-7}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Pickrell JK, Patterson N, Loh PR, Lipson M, Berger B, Stoneking M, Pakendorf B, Reich D | display-authors = 6 |title=Ancient west Eurasian ancestry in southern and eastern Africa |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 111 |issue=7 |pages=2632–2637 |date=miz C'hwevrer 2014 |pmid=24550290 |pmc=3932865 |doi=10.1073/pnas.1313787111 |arxiv=1307.8014 |bibcode=2014PNAS..111.2632P |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;. 

Elfennoù zo a ro da soñjal e c'hallfe bezañ lakaet ''[[Australopithecus sediba]]'' er genad ''Homo'', pe en e c'henad dezhañ e-unan, abalamour d'e lec'h e-keñver''[[Homo habilis]]'' hag ''[[Homo floresiensis]]''&lt;ref name=&quot;Proceedings 2015&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal| vauthors = Groves C |date=2017|title=Progress in human systematics. A review|url=http://www.francoangeli.it/riviste/Scheda_Riviste.asp?IDArticolo=59711|journal=Paradigmi|issue=2|pages=59–74|doi=10.3280/PARA2017-002005|issn=1120-3404}}&lt;/ref&gt;.

== Taolenn spesadoù ar genad ''Homo'' ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|- style=&quot;background:#efefef;&quot;
! Spesadoù
! Prantad amzer (e milionoù a vloavezhioù)
! Dasparzh
! Ment en oad-gour (m)
! Pouez en oad-gour (kg)
! endalc'had ar c'hlopenn (cm³)
! Dizoloadennoù ar c'harrekaennoù 
! Deiziad an dizoloadenn / &lt;br /&gt;embann e anv
|-
| '''''[[Homo habilis|H. habilis]]'''''
| 2,5 — 1,5
| [[Afrika]]
| 1,0 — 1,5
| 30 — 55
| 600
| Kalz
| 1960 / 1964
|-
| ''[[Homo rudolfensis|H. rudolfensis]]''
| 1,9
| [[Kenya]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 c'hlopenn
| 1972 / 1986
|-
| ''[[Homo georgicus|H. georgicus]]''
| 1,8 — 1,6
| [[Georgia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 600
| Nebeut
| 1999 / 2002
|-
| '''''[[Homo ergaster|H. ergaster]]'''''
| 1,9 — 1,25
| Reter ha Su Afrika
| 1,9
| &amp;nbsp;
| 700 — 850
| Kalz
| 1975
|-
| '''''[[Homo erectus|H. erectus]]'''''
| 2(1,25) — 0,3
| Afrika, [[Azia]] ([[Java]], [[Sina]], [[Kaokaz]]), [[Europa]]
| 1,8
| 60
| 900 — 1100
| Kalz
| 1891 / 1892
|-
| ''[[Homo cepranensis|H. cepranensis]]''
| 0,8 ?
| [[Italia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 gokenn glopenn
| 1994 / 2003
|-
| ''[[Homo antecessor|H. antecessor]]''
| 0,8 — 0,35
| [[Spagn]], [[Bro-Saoz]]
| 1,75
| 90
| 1000
| 3 lec'hienn
| 1997
|-
| '''''[[Homo heidelbergensis|H. heidelbergensis]]'''''
| 0,6 — 0,25
| Europa, Afrika, Sina
| 1,8
| 60
| 1100 — 1400
| Kalz
| 1908
|-
| '''''[[Den Neandertal|H. neanderthalensis]]'''''
| 0,23 — 0,03
| Europa, Azia ar C'hornôg
| 1,6
| 55 — 70 
| 1200 — 1700
| Kalz
| (1829) / 1864
|-
| ''[[Den Denisova]]''
| 0,04
| Mervent [[Siberia]] ([[Kraï an Altaï|Altaï]])
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| Nebeut-tre
| 2010
|-
| ''[[Homo rhodesiensis|H. rhodesiensis]]''
| 0,3 — 0,12
| [[Zambia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1300
| Nebeut-tre
| 1921
|-
| '''''[[Den modern|H. sapiens]]'''''
| 0,25 — amzer a-vremañ
| Bed a-bezh
| 1,4 — 1,9
| 55 — 80
| 1000 — 1850
| Amzer a-vremañ
| — / 1758
|-
| ''[[Homo floresiensis|H. floresiensis]]''
| 0,10 — 0,012
| [[Indonezia]]
| 1,0
| 25
| 400
| 7 hinienn
| 2003 / 2004
|}

== Perzhioù anatomek ar genad ''Homo'' ==

=== Daoudroadegezh ===
====Perzhioù boutin gant an Hominina all====
An [[Hominina]] zo termenet gant o daoudroadegezh peurgetket. Ar perzhioù da-heul he deus : 
* 4 c'hrommadur el [[livenn-gein]].
* Un toull kilpenn e diazez ar [[klopenn|c'hlopenn]], ar pezh zo stag ouzh an dalc'h korf a-sav sonn.
* Ur [[Pelvis (korfadurezh)|pelvis]] ledan ha digor-frank, hag a-drugarez dezhañ ur stabilded welloc’h en e sav.
* [[Askorn morzhed|eskern morzhed]] a-veskell e-keñver ul linenn a-blom a laka an [[treid]] da vout dindan ar [[kreiz-pouez|c’hreiz-pouez]].

====Perzhioù ar genad ''Homo====
Izili ar genad Homo o deus ouzhpenn arperzhioù anatomek da-heul :
* Izili a-dreñv hiroc'h evit an izili a-raok.
* Ur meud troad kenstur gant ar [[Biz-troad|bizied troad]] arall
* Bezañs ur [[bolz troad]].

''Homo habilis'' en deus ur vorfologiezh etre na glot ket penn-da-benn gant ar perzhioù zo er roll diwezhañ-mañ. Evit pezh a sell ''Homo rudolfensis'' ne anaver ket ar relegenn en tu all d'ar c'hlopenn.

Klaskerien zo a ouzhpenn d'an tri ferzh roet uheloc'h ar varregezh da redek, diwar dielfennadur eskern karrekaet an treid hag ur serten niver a reizhadennoù morfologek a weler war an eskern [[Karrekaenn|karrekaet]]. Harpañ a ra ar soñj-se war [[damkan ar reder andur]].
Ouzhpennet e vez bremañ ar c’houested da redek.

=== Emdroadur ar c'hlopenn ===
* Un [[endalc'had klopenn]] brasoc'h evit 550cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;, brasoc’h eget hini an [[aostralopitek|aostralopiteked]] hag ar [[primated]] arall, hag o vont war greskiñ e-doug ar [[Pleistosen]] (ouzhpenn 1 500 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; evit den Neandertal hag ''Homo sapiens''), nemet evit den Flores e vefe, ur spesad a yeas war vihanaat abalamour d’an digenvezder war un enezenn.
* Rontadur ar c'hlopenn.
* Pladerezh an dremm dre ma tistremen nebeutoc'h-nebeutañ ar c'harvanoù.
* Digresk ar c'higennoù a dalvez da chaokat 
* Digresk an dent, gant und digresk eus ment ar [[Kildant|c'hildent]] eus M1 da M3 (kreskiñ a ra o ment e karvan an Aostralopiteked)&lt;ref name=Picq/&gt;.

=== barregezh d'ober gant ar vouezh ===
* Diskenn a ra ar [[garloc'henn|c'harloc'henn]] tamm-ha-tamm, ar pezh a ro tu da vodulañ sonioù disklipet-mat&lt;ref name=Picq/&gt; ;
* [[askorn uheñvel|Askorn an teod]], en deus ur roll en implij ar vouezh, a gaver e relegoù [[den Neandertal]]. Ne ouzer ket hag eñ e oa unan gant ar spesadoù all.

== Perzhioù sevenadurel ar genad ''Homo''==
Un nebeud obererezhioù pe barregezhioù sevenadurel n'int kavet nemet e-touez izili ar genad ''Homo'' evit doare :
* An implij eus binvioù maen da gentañ gant [[bili aozet|bili benet]] ha goude gant gant gwelladenn ar binvioù da vare an [[Akeulean]] 
* Implij an [[tan]] a-wezhioù kerkent ha 1,5 Ma zo (''Homo erectus''?), hep barregezh da c'hwezhañ an tan a-raok 400 000 bloaz zo avat (testeniekaet eo adalek ''Homo neanderthalensis'')&lt;ref name=Wadley&gt;{{Lien web|langue=en|site=CARTA - The Perspective from Africa|auteur=Lyn Wadley|titre=The Origin and Development of Fire Technology in Africa|date=31 mai 2019|url=https://www.bing.com/videos/search?q=youtube+carta+anthropogeny&amp;view=detail&amp;mid=0E93D85BA97C1B293EB70E93D85BA97C1B293EB7&amp;FORM=VIRE}}&lt;/ref&gt;.
* Bevezadur ingal a gig kavet o jiboesat pe o tispenn gagnoù&lt;ref name=&quot;Hublin2018&quot;&gt;[[Jean-Jacques Hublin]], ''Quand d'autres hommes peuplaient la Terre : combien d'espèces ?'', prezegenn e [[Musée de l'Homme]], 19 a viz Here 2018, [https://www.youtube.com/watch?v=JlQR1b_M0io voir la vidéo en ligne].&lt;/ref&gt;. 
* Barregezh da vevañ dindan ledredoù un tamm pelloc'h en norzh (en Europa hag en Azia) evit ar genadoù ''[[Hominidae]]'' all. 
* Lidoù-kañv (testeniekaet adalek ''Homo neanderthalensis'').
* Arzoù evel al [[liverezh]] pe ar [[Kizellerezh|c’hizellerezh]] (testeniekaet adalek ''Homo sapiens'').

==Notennoù==
{{Daveoù|bannoù=2}}


[[Rummad:Paleoantropologiezh]]
[[Rummad:Denoniezh]]
[[Rummad:Hominidae]]</text>
      <sha1>9gkmek4vdj0vgtytwwf61wu9o56we0f</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007351</id>
      <parentid>2007350</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:18:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2A01:CB08:8913:1900:E14F:BE1E:860A:E4C4</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23846" xml:space="preserve">{{Taxobox Loen  | ''Homo'' | Neandertal vs Sapiens.jpg | Klopennoù ''[[Homo sapiens]]'' (a-gleiz) ha&lt;br&gt; ''[[Homo neanderthalensis]]'' (a-zehou) keñver-ha-keñver }}
{{Taxobox Phylum | Chordata / Vertebrata }}
{{Taxobox Classis | Mammalia }}
{{Taxobox Ordo | Primates }}
{{Taxobox Subordo | Haplorrhini }}
{{Taxobox Infraordo | Simiiformes }}
{{Taxobox Superfamilia  | Hominoidea }}
{{Taxobox Familia | Hominidae }}
{{Taxobox Anv skiantel | Loen  | genad | Homo | [[Carl von Linné|Linnaeus]], [[1758]] }}
{{Taxobox Echu}}
'''''Homo''''' zo ur [[genad]] a vod an [[Homo sapiens|den modern]] hag ar spesadoù kar dezhañ. Bout ez eus anezhañ abaoe war-dro 2,3 – 2,4 milion a vloavezhioù.

''[[Homo habilis]]'', unan hag an daou spesad kentañ ag ar genad ''Homo'', zo un diskennad d’an ''[[Australopithecus garhi]]'' a veve 2,5 milion a vloavezhioù zo.

Aet eo da get razh spesadoù ar genad ''Homo'' nemet ''[[Homo sapiens]]''. Ar spesadoù kar dezhañ diwezhañ, ''[[Homo floresiensis]]'' ha ''[[Homo neanderthalensis]]'', zo aet da get, an eil 18 000 bloaz zo; hag egile 28 000 bloaz zo. Neoazh elfennoù dizoloet n’eus ket pell a lak ar skiantourion da soñjal en dije dalc'het ''Homo floresiensis'' da vevañ betek 12 000 bloaz zo, ha razh poblañsoù an [[Douar]], nemet Afrikaniz, o defe [[gen|genoù]] o tonet eus Den Neandertal da heul un [[hironerezh]] etre an daou spesad (''Homo sapiens'' hag  ''Homo Neanderthalensis'') c’hoarvezet er [[Reter-Nesañ]].

== Etimologiezh ==
Ar ger ''homo'' a dalv &quot;den&quot; e [[latin]] ha donet a ra ag an henlatin ''hĕmo'' a zeu-eñ ag an [[Indezeuropeg]] *''dʰǵʰm̥mō'' (“mab an douar”), evel ar ger brezhoneg den&lt;ref&gt;X. Delamarre, ''Dictionnaire de la langue gauloise'', p. 176&lt;/ref&gt;. Roet e voe an anv-mañ d’ar genad gant [[Carl von Linné]] e [[1758]].

== Anvioù spesadoù ==
* ''[[Homo sapiens sapiens]]'' hag ''[[Homo sapiens neanderthalensis]]'', anvioù daou [[isspesad]] ag ar memes [[spesad]] (''Homo sapiens''). Hiriv e vezont lakaet da spesadoù distag ag ar genad ''Homo'': ''Homo sapiens'' ha ''Homo neanderthalensis''.
* [[Den Cro-Magnon]]
* [[Den Piltdown]] (taol-bourd skiantel)

== Spesadoù anavezet ar genad ''Homo'' ==
Arvarus eo c’hoazh renkadur ar spesadoù-se ha tabut zo c’hoazh etre an [[Henzenoniezh|henzenoniourion]] evit lakaat ar re-mañ-re da spesad pe isspesad.&lt;br&gt;
Setu amañ spesadoù ar genad ''Homo'' hervez urzh al lizherenneg:
* ''[[Homo antecessor]]'' (etre 1,2 ha 0,7 milion a vl.)
* ''[[Homo cepranensis]]''
* ''[[Homo erectus]]'' (1,8 M. a vl.). Brasoc’h eo eget e ziaraogerion. Etre 850 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; ha 1 100 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn. Ur [[baleg us-pod]] kreñv a oa dezhañ, hogen ne oa ket ken rakkarvenek hag ar spesadoù ''Homo'' kent. Ampartoc’h e oa evit sevel ostilhoù ha mestroniañ a rae an [[tan]].
* ''[[Homo ergaster]]'' (etre 2,2 milion ha 1 milion a vl.)
* ''[[Homo floresiensis]]'' (Den [[Flores]] — dizoloet e [[2003]] — aet da get war-dro 18 000 bloaz.)
* ''[[Homo rudolfensis]]'' (2,4 milion a vl.)
* ''[[Homo georgicus]]'' (1,8 milion a vl.) 
* ''[[Homo habilis]]'' (etre 2,5 ha 1,5 milion a vloavezhioù). 700 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn.
* ''[[Homo heidelbergensis]]'' (etre 600 000 bloaz ha 200 000 bloaz)
* ''[[Homo erectus reilingensis]]'' (''[[Pithecanthropus erectus reilingensis]]'') : darn klopenn un [[hominida]] henaek dizoloet e [[Mervent]] [[Alamagn]].
* ''[[Homo neanderthalensis]]'' : ur c'hlopenn bras a oa dezhañ gant un tal war steuziañ, izel, hag un torus tev a-us da doulloù an daoulagad, ha tost elgezh ebet. 1 600 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn, da lâret eo un tammig muioc’h eget hini Homo sapiens. Etre 1,50 ha 1,70 metr sav a oa dezhañ.
Beziañ a rae e re varv gant [[lid-kañv|lidoù-kañv]]. Bevañ a reas en [[Eurazia]] nemetken. Aet eo ar spesad da get.
* ''[[Homo rhodesiensis]]'' (etre 125 000 ha 300 000 bloaz).
* ''Homo sapiens'', Den Cro-Magnon. An den modern eo. E gavout a reer war razh ar [[Kevandir|c’hevandirioù]].
Den Neandertal hag ''Homo sapiens'' (Den Cro-Magnon) o doa bevet en [[Europa]] hag er [[Reter-Nesañ]] d’ar memes koulz.
* [[Den Denisova]] zo ur spesad ag ar genad ''Homo'' dizoloet nevez zo e [[Siberia]]. Kenoadek e oa da ''Homo neanderthalensis'', ''Homo sapiens'' ha ''Homo floresiensis''.


==Filogeniezh==
Un daksonomiezh eus ''Homo'' e-mesk ar [[hominidae|marmouzed bras]] a weler evel amañ da-heul, gant ''Paranthropus'' hag ''Homo'' o tiwan a-douez ''Australopithecus'' (diskouezet amañ en un doare [[kladouriezh|kladek]] gant ''Paranthropus'', ''Kenyanthropus'', hag ''Homo'')&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Indriati E, Swisher CC, Lepre C, Quinn RL, Suriyanto RA, Hascaryo AT, Grün R, Feibel CS, Pobiner BL, Aubert M, Lees W, Antón SC | display-authors = 6 | title = The age of the 20 meter Solo River terrace, Java, Indonesia and the survival of Homo erectus in Asia | journal = PLOS ONE | volume = 6 | issue = 6 | pages = e21562 | year = 2011 | pmid = 21738710 | pmc = 3126814 | doi = 10.1371/journal.pone.0021562 | bibcode = 2011PLoSO...621562I | doi-access = free }}.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{cite journal |last1=Berger |first1=L.R. |last2=Hawks |first2=J. |last3=Dirks |first3=P.H. |last4=Elliott |first4=M. |last5=Roberts |first5=E.M. |title=Homo naledi and Pleistocene hominin evolution in subequatorial Africa |journal=[[eLife]] |volume=6 |pages=e24234 |date=miz Mae 2017 |pmid=28483041 |pmc=5423770 |doi=10.7554/eLife.24234 |doi-access=free |editor-last=Perry |editor-first=G.H.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Schuster&quot;&gt;{{cite journal| vauthors = Schuster AM |year=1997|title=Earliest Remains of Genus ''Homo''|url=http://archive.archaeology.org/9701/newsbriefs/homo.html|journal=Archaeology|volume=50|access-date=5 March 2015|number=1}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Saylor 2015 483–488&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Haile-Selassie Y, Gibert L, Melillo SM, Ryan TM, Alene M, Deino A, Levin NE, Scott G, Saylor BZ | display-authors = 6 | title = New species from Ethiopia further expands Middle Pliocene hominin diversity |journal=[[Nature (journal)|Nature]] | volume = 521 | issue = 7553 | pages = 483–8 | date = miz Mae 2015 | pmid = 26017448 |doi=10.1038/nature14448 | s2cid = 4455029 | bibcode = 2015Natur.521..483H }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{cite journal |last1=Mondal |first1=M. |last2=Bertranpetit |first2=J. |last3=Lao |first3=O. |title=Approximate Bayesian computation with deep learning supports a third archaic introgression in Asia and Oceania |journal=[[Nature Communications]] |volume=10 |issue=1 |pages=246 |date=miz Genver 2019 |pmid=30651539 |pmc=6335398 |doi=10.1038/s41467-018-08089-7 |bibcode=2019NatCo..10..246M}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zeitoun 2003 148–156&quot;&gt;{{cite journal |last=Zeitoun |first=V. |title=High occurrence of a basicranial feature in Homo erectus: anatomical description of the preglenoid tubercle |journal=The Anatomical Record Part B: The New Anatomist |volume=274 |issue=1 |pages=148–156 |date=September 2003 |pmid=12964205 |doi=10.1002/ar.b.10028 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Proceedings 2015&quot;&gt;{{cite journal |vauthors = Dembo M, Matzke NJ, Mooers AØ, Collard M |title=Bayesian analysis of a morphological supermatrix sheds light on controversial fossil hominin relationships |journal=Proceedings. Biological Sciences |volume=282 |issue=1812 |pages=20150943 |date=miz Eost 2015 |pmid=26202999 |pmc=4528516 |doi=10.1098/rspb.2015.0943 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Dembo M, Radovčić D, Garvin HM, Laird MF, Schroeder L, Scott JE, Brophy J, Ackermann RR, Musiba CM, de Ruiter DJ, Mooers AØ, Collard M | display-authors = 6 | title = The evolutionary relationships and age of Homo naledi: An assessment using dated Bayesian phylogenetic methods |journal=[[Journal of Human Evolution]] |volume=97 |pages=17–26 |date=miz Eost 2016 |pmid=27457542 | doi = 10.1016/j.jhevol.2016.04.008 |hdl-access=free |hdl=2164/8796}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=bL2XDwAAQBAJ&amp;q=Sahelanthropus+tchadensis&amp;pg=PA7 |title=The Origins of Europeans and Their Pre-Historic Innovations from 6 Million to 10,000 BCE: From 6 Million to 10,000 BCE |last1=Harrison |first1=N. |date=1 miz Mae 2019 |publisher=Algora Publishing |isbn=9781628943795}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;See:

* {{cite book|url=https://www.researchgate.net/publication/278682043 |title=Analyzing Hominin Hominin Phylogeny: Cladistic Approach |last1=Strait |first1=David |last2=Grine |first2=Frederick |last3=Fleagle |first3=John |name-list-style=vanc |date=2015 |isbn=978-3-642-39978-7 |pages=1989–2014 (cladogram p. 2006)}}.
* {{cite journal|last1=Mounier |first1=A. |last2=Caparros |first2=M. |date=2015 |title=The phylogenetic status of Homo heidelbergensis – a cladistic study of Middle Pleistocene hominins |journal=BMSAP |language=fr |volume=27 |issue=3–4 |pages=110–134 |doi=10.1007/s13219-015-0127-4 |s2cid=17449909 |issn=0037-8984}}
* {{cite journal | vauthors = Rogers AR, Harris NS, Achenbach AA | title = Neanderthal-Denisovan ancestors interbred with a distantly related hominin | journal = Science Advances | volume = 6 |issue=8 |pages=eaay5483 |date=miz C'hwevrer 2020 |pmid=32128408 |pmc=7032934 | doi = 10.1126/sciadv.aay5483 | doi-access = free |bibcode=2020SciA....6.5483R}}&lt;/ref&gt;. Ar filogeniezh resis e-barzh ''Australopithecus'' zo atav kalz dizemglevioù diwar he fenn. Deiziadoù nesaet skourroù ar c'hladoù zo diskouezet e milionoù a vloavezhioù ([[Annum|Ma]])&lt;ref name=&quot;:2&quot;/&gt;. ''[[Graecopithecus]],'' ''[[Sahelanthropus]]'', hag ''[[Orrorin]]'', kladoù c'hoar da ''Australopithecus'' moarvat, n'int ket diskouezet amañ. Rouestlet e vez anvadur ar strolladoù a-wezhioù rak alies e vez savet strolladoù a-raok na vije bet an disterañ dielfennadur kladek&lt;ref name=&quot;Zeitoun 2003 148–156&quot;/&gt;. 

{{clade|{{clade
       |1='''[[Gibon|Hylobatidae]] (giboned)'''
       |label2='''[[Hominidae]]'''
|sublabel2='''(15.7)'''
       |2={{clade
         |1='''[[Ponginae]] ([[orangoutan]]ed)'''
         |label2='''[[Homininae]]'''
|sublabel2='''(8.8)'''
         |2={{clade
             |1='''[[Gorillini]] ([[gorilh]]ed)'''
             |label2='''[[Hominini]]'''
|sublabel2='''(7.8)'''
             |2={{clade
               |1='''[[Panina]] ([[chimpanze]]ed)'''
               |2='''[[Australopithecines]] (en o zouez ''[[Australopithecus]]'', ''[[Kenyanthropus]]'', ''[[Paranthropus]]'', ''Homo'')'''
         }}
       }}
}}}}|label1='''[[Hominoidea]]'''|sublabel1='''(20.4 Mya)'''}}


{{clade|{{clade
|1=''[[Ardipithecus|Ardipithecus ramidus]]'' (†) 
|sublabel2='''(3.9)'''
|label2='''''[[Australopithecus|Australopithecus s.l.]]'''''
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus anamensis|Australopithecus anamensis s.s.]]'' (†3.8) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus afarensis]]'' (†) 
               |2={{clade
                   |1=''[[Australopithecus garhi]]'' (†) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus deyiremeda]]'' (†3.4)
                   |2={{clade
   |1=''[[Kenyanthropus|Kenyanthropus platyops]]'' (†3.3)
|2={{clade
|1={{clade
  |1=''[[Australopithecus africanus]]'' (†2.1)
|2=''[[Paranthropus]]'' (†1.2)
}}
 |label2='''''Homo'''''
|sublabel2='''(3.4)'''
|2={{clade
|5=''[[Homo floresiensis]]'' (†0.05)
   |1=''[[Homo habilis]]'' (†1.5) [[File:Habilis Skull.png|45 px]]
   |2=''[[Homo rudolfensis]]'' (†1.9) [[File:Rudolfensis Skull.png|41 px]]
|4=''[[Australopithecus sediba]]'' (†2.0)
   |label3='''''[[H. erectus|H. erectus s.l.]]'''''
|sublabel3='''(1.9)'''
   |3={{clade
    |1=''[[Homo ergaster]]'' (†1.4) [[File:Ergaster Skull.png|45 px]]
     |label3='''(1.5)'''
    |2={{clade
     |1=''[[Homo erectus|African Homo erectus s.s.]]'' (†) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |2=''[[Homo erectus|Asian Homo erectus s.s.]]'' (†0.1) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |label4='''(1.2)'''
     |4={{clade
      |1=''[[Homo antecessor]]'' [[File:Antecessor Skull.png|45px]] (†0.8)
|label2=[[Homo heidelbergensis]]
|sublabel2='''(0.5)'''
      |2={{clade
|label1=[[Neandersovans]]
|sublabel1=(0.3)
        |1={{clade
|2=[[Den Denisova|Tud Denisova]] (†0.05) 
|1=''[[H. neanderthalensis]]'' (†0.05) [[File:Neanderthalensis Skull.png|39 px]]
}}
       |2='''''[[Homo sapiens]]'' [[File:Sapiens Skull.png|39 px]]'''
}} }} }} }} }}
                   }}}}
               }}
             }}
         }}
       }}
}}|label1='''[[Australopithecines]]'''|sublabel1='''(7.3 Mya)'''}}

Meur a lignez eus ar genad ''Homo'' a seblant bezañ bet diskennidi o ouennañ gant lignezoù all. Prouennoù genetek a ziskouez en em veskas ul lignez arkaek bet dispartiet eus al lignezoù arall 1,5 [[Annum|Ma]][[Den Denisova]] zo, ''H. erectus'' marteze, gant hini an Denisovaned war-dro 55 000 vloaz zo&lt;ref&gt;Sellet ouzh : 
* {{cite journal|last1=Dediu |first1=D. |last2=Levinson |first2=S.C. |date=1 a viz Even 2018 |title=Neanderthal language revisited: not only us |journal=Current Opinion in Behavioral Sciences |series=The Evolution of Language |volume=21 |pages=49–55 |doi=10.1016/j.cobeha.2018.01.001 |issn=2352-1546 |hdl=21.11116/0000-0000-1667-4 |s2cid=54391128 |hdl-access=free}}
* {{cite journal |last1=Hubisz |first1=M.J. |last2=Williams |first2=A.L. |last3=Siepel |first3=A. |title=Mapping gene flow between ancient hominins through demography-aware inference of the ancestral recombination graph |journal=[[PLOS Genetics]] |volume=16 |issue=8 |pages=e1008895 |date = miz Eost 2020 |pmid=32760067 |pmc=7410169 |doi=10.1371/journal.pgen.1008895}}
* {{cite journal | vauthors = Kuhlwilm M, Gronau I, Hubisz MJ, de Filippo C, Prado-Martinez J, Kircher M, Fu Q, Burbano HA, Lalueza-Fox C, de la Rasilla M, Rosas A, Rudan P, Brajkovic D, Kucan Ž, Gušic I, Marques-Bonet T, Andrés AM, Viola B, Pääbo S, Meyer M, Siepel A, Castellano S | display-authors = 6 | title = Ancient gene flow from early modern humans into Eastern Neanderthals |journal=[[Nature (journal)|Nature]] | volume = 530 | issue = 7591 | pages = 429–33 | date = miz C'hwevrer 2016 | pmid = 26886800 | pmc = 4933530 | doi = 10.1038/nature16544 | bibcode = 2016Natur.530..429K }}
* {{cite journal | vauthors = Prüfer K, Racimo F, Patterson N, Jay F, Sankararaman S, Sawyer S, Heinze A, Renaud G, Sudmant PH, de Filippo C, Li H, Mallick S, Dannemann M, Fu Q, Kircher M, Kuhlwilm M, Lachmann M, Meyer M, Ongyerth M, Siebauer M, Theunert C, Tandon A, Moorjani P, Pickrell J, Mullikin JC, Vohr SH, Green RE, Hellmann I, Johnson PL, Blanche H, Cann H, Kitzman JO, Shendure J, Eichler EE, Lein ES, Bakken TE, Golovanova LV, Doronichev VB, Shunkov MV, Derevianko AP, Viola B, Slatkin M, Reich D, Kelso J, Pääbo S | display-authors = 6 | title = The complete genome sequence of a Neanderthal from the Altai Mountains |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |volume=505 | issue = 7481 | pages = 43–9 | date = miz Genver 2014 | pmid = 24352235 | pmc = 4031459 | doi = 10.1038/nature12886 | bibcode = 2014Natur.505...43P }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Callaway 2016&quot;&gt;{{cite journal|last=Callaway |first=E. |title=Evidence mounts for interbreeding bonanza in ancient human species |url=http://www.nature.com/news/evidence-mounts-for-interbreeding-bonanza-in-ancient-human-species-1.19394 |journal=Nature News |doi=10.1038/nature.2016.19394 |year=2016 |s2cid=87029139}}&lt;/ref&gt;. Karrekaennoù a ziskouez e  kendalc'has ''Homo erectus'' s.s. da vevañ d'an nebeutañ betek 117 000 bloaz zo, hag ''Homo floresiensis'' a chomas bev betek 50 000 bloaz zo. Evit doare ul lignez ''Homo erectus''-heñvel a 1.5 milion a vloavezhioù a hañval bezañ kavet e hent betek genom an dud a vremañ dre an Denisovaned, e-touez ar [[Papoued|Bapoued]] hag henvroidi Aostralia peurgetket&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;. Genom an dud ha n'int ket Afrikaned a-zindan ar Sahara a orin a ziskouez ar pezh a seblant bezañ meur a zarvoud distag a hironerezh gant Neanderthal hag a-wezhioù ivez gant Denisovaned war-dro 45 000 vloaz zo&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Varki |first1=A. |title=Why are there no persisting hybrids of humans with Denisovans, Neanderthals, or anyone else? |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |volume=113 |issue=17 |pages=E2354 |date=miz Ebrel 2016 |pmid=27044111 |pmc=4855598 |doi=10.1073/pnas.1602270113 |bibcode=2016PNAS..113E2354V |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Callaway 2016&quot; /&gt;. Framm genetek strolladoù afrikan zo a-zindan ar Sahara a hañval diskouez e vije bet un hironadur gant ur boblañs a orin eus kornôg [[Eurazia]] war-dro 3000 vloaz zo&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{cite journal |last1=Ko |first1=K.H. |title=Hominin interbreeding and the evolution of human variation |journal=[[Journal of Biological Research]] |volume=23 |issue=1 |pages=17 |date=December 2016 |pmid=27429943 |pmc=4947341 |doi=10.1186/s40709-016-0054-7}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Pickrell JK, Patterson N, Loh PR, Lipson M, Berger B, Stoneking M, Pakendorf B, Reich D | display-authors = 6 |title=Ancient west Eurasian ancestry in southern and eastern Africa |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 111 |issue=7 |pages=2632–2637 |date=miz C'hwevrer 2014 |pmid=24550290 |pmc=3932865 |doi=10.1073/pnas.1313787111 |arxiv=1307.8014 |bibcode=2014PNAS..111.2632P |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;. 

Elfennoù zo a ro da soñjal e c'hallfe bezañ lakaet ''[[Australopithecus sediba]]'' er genad ''Homo'', pe en e c'henad dezhañ e-unan, abalamour d'e lec'h e-keñver''[[Homo habilis]]'' hag ''[[Homo floresiensis]]''&lt;ref name=&quot;Proceedings 2015&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal| vauthors = Groves C |date=2017|title=Progress in human systematics. A review|url=http://www.francoangeli.it/riviste/Scheda_Riviste.asp?IDArticolo=59711|journal=Paradigmi|issue=2|pages=59–74|doi=10.3280/PARA2017-002005|issn=1120-3404}}&lt;/ref&gt;.

== Taolenn spesadoù ar genad ''Homo'' ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|- style=&quot;background:#efefef;&quot;
! Spesadoù
! Prantad amzer (e milionoù a vloavezhioù)
! Dasparzh
! Ment en oad-gour (m)
! Pouez en oad-gour (kg)
! endalc'had ar c'hlopenn (cm³)
! Dizoloadennoù ar c'harrekaennoù 
! Deiziad an dizoloadenn / &lt;br /&gt;embann e anv
|-
| '''''[[Homo habilis|H. habilis]]'''''
| 2,5 — 1,5
| [[Afrika]]
| 1,0 — 1,5
| 30 — 55
| 600
| Kalz
| 1960 / 1964
|-
| ''[[Homo rudolfensis|H. rudolfensis]]''
| 1,9
| [[Kenya]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 c'hlopenn
| 1972 / 1986
|-
| ''[[Homo georgicus|H. georgicus]]''
| 1,8 — 1,6
| [[Georgia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 600
| Nebeut
| 1999 / 2002
|-
| '''''[[Homo ergaster|H. ergaster]]'''''
| 1,9 — 1,25
| Reter ha Su Afrika
| 1,9
| &amp;nbsp;
| 700 — 850
| Kalz
| 1975
|-
| '''''[[Homo erectus|H. erectus]]'''''
| 2(1,25) — 0,3
| Afrika, [[Azia]] ([[Java]], [[Sina]], [[Kaokaz]]), [[Europa]]
| 1,8
| 60
| 900 — 1100
| Kalz
| 1891 / 1892
|-
| ''[[Homo cepranensis|H. cepranensis]]''
| 0,8 ?
| [[Italia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 gokenn glopenn
| 1994 / 2003
|-
| ''[[Homo antecessor|H. antecessor]]''
| 0,8 — 0,35
| [[Spagn]], [[Bro-Saoz]]
| 1,75
| 90
| 1000
| 3 lec'hienn
| 1997
|-
| '''''[[Homo heidelbergensis|H. heidelbergensis]]'''''
| 0,6 — 0,25
| Europa, Afrika, Sina
| 1,8
| 60
| 1100 — 1400
| Kalz
| 1908
|-
| '''''[[Den Neandertal|H. neanderthalensis]]'''''
| 0,23 — 0,03
| Europa, Azia ar C'hornôg
| 1,6
| 55 — 70 
| 1200 — 1700
| Kalz
| (1829) / 1864
|-
| ''[[Den Denisova]]''
| 0,04
| Mervent [[Siberia]] ([[Kraï an Altaï|Altaï]])
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| Nebeut-tre
| 2010
|-
| ''[[Homo rhodesiensis|H. rhodesiensis]]''
| 0,3 — 0,12
| [[Zambia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1300
| Nebeut-tre
| 1921
|-
| '''''[[Den modern|H. sapiens]]'''''
| 0,25 — amzer a-vremañ
| Bed a-bezh
| 1,4 — 1,9
| 55 — 80
| 1000 — 1850
| Amzer a-vremañ
| — / 1758
|-
| ''[[Homo floresiensis|H. floresiensis]]''
| 0,10 — 0,012
| [[Indonezia]]
| 1,0
| 25
| 400
| 7 hinienn
| 2003 / 2004
|}

== Perzhioù anatomek ar genad ''Homo'' ==

=== Daoudroadegezh ===
====Perzhioù boutin gant an Hominina all====
An [[Hominina]] zo termenet gant o daoudroadegezh peurgetket. Ar perzhioù da-heul he deus : 
* 4 c'hrommadur el [[livenn-gein]].
* Un toull kilpenn e diazez ar [[klopenn|c'hlopenn]], ar pezh zo stag ouzh an dalc'h korf a-sav sonn.
* Ur [[Pelvis (korfadurezh)|pelvis]] ledan ha digor-frank, hag a-drugarez dezhañ ur stabilded welloc’h en e sav.
* [[Askorn morzhed|eskern morzhed]] a-veskell e-keñver ul linenn a-blom a laka an [[treid]] da vout dindan ar [[kreiz-pouez|c’hreiz-pouez]].

====Perzhioù ar genad ''Homo====
Izili ar genad Homo o deus ouzhpenn arperzhioù anatomek da-heul :
* Izili a-dreñv hiroc'h evit an izili a-raok.
* Ur meud troad kenstur gant ar [[Biz-troad|bizied troad]] arall
* Bezañs ur [[bolz troad]].

''Homo habilis'' en deus ur vorfologiezh etre na glot ket penn-da-benn gant ar perzhioù zo er roll diwezhañ-mañ. Evit pezh a sell ''Homo rudolfensis'' ne anaver ket ar relegenn en tu all d'ar c'hlopenn.

Klaskerien zo a ouzhpenn d'an tri ferzh roet uheloc'h ar varregezh da redek, diwar dielfennadur eskern karrekaet an treid hag ur serten niver a reizhadennoù morfologek a weler war an eskern [[Karrekaenn|karrekaet]]. Harpañ a ra ar soñj-se war [[damkan ar reder andur]].
Ouzhpennet e vez bremañ ar c’houested da redek.

=== Emdroadur ar c'hlopenn ===
* Un [[endalc'had klopenn]] brasoc'h evit 550cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;, brasoc’h eget hini an [[aostralopitek|aostralopiteked]] hag ar [[primated]] arall, hag o vont war greskiñ e-doug ar [[Pleistosen]] (ouzhpenn 1 500 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; evit den Neandertal hag ''Homo sapiens''), nemet evit den Flores e vefe, ur spesad a yeas war vihanaat abalamour d’an digenvezder war un enezenn.
* Rontadur ar c'hlopenn.
* Pladerezh an dremm dre ma tistremen nebeutoc'h-nebeutañ ar c'harvanoù.
* Digresk ar c'higennoù a dalvez da chaokat 
* Digresk an dent, gant und digresk eus ment ar [[Kildant|c'hildent]] eus M1 da M3 (kreskiñ a ra o ment e karvan an Aostralopiteked)&lt;ref name=Picq/&gt;.

=== barregezh d'ober gant ar vouezh ===
* Diskenn a ra ar [[garloc'henn|c'harloc'henn]] tamm-ha-tamm, ar pezh a ro tu da vodulañ sonioù disklipet-mat&lt;ref name=Picq/&gt; ;
* [[askorn uheñvel|Askorn an teod]], en deus ur roll en implij ar vouezh, a gaver e relegoù [[den Neandertal]]. Ne ouzer ket hag eñ e oa unan gant ar spesadoù all.

== Perzhioù sevenadurel ar genad ''Homo''==
Un nebeud obererezhioù pe barregezhioù sevenadurel n'int kavet nemet e-touez izili ar genad ''Homo'' evit doare :
* An implij eus binvioù maen da gentañ gant [[bili aozet|bili benet]] ha goude gant gant gwelladenn ar binvioù da vare an [[Akeulean]] 
* Implij an [[tan]] a-wezhioù kerkent ha 1,5 Ma zo (''Homo erectus''?), hep barregezh da c'hwezhañ an tan a-raok 400 000 bloaz zo avat (testeniekaet eo adalek ''Homo neanderthalensis'')&lt;ref name=Wadley&gt;{{Lien web|langue=en|site=CARTA - The Perspective from Africa|auteur=Lyn Wadley|titre=The Origin and Development of Fire Technology in Africa|date=31 mai 2019|url=https://www.bing.com/videos/search?q=youtube+carta+anthropogeny&amp;view=detail&amp;mid=0E93D85BA97C1B293EB70E93D85BA97C1B293EB7&amp;FORM=VIRE}}&lt;/ref&gt;.
* Bevezadur ingal a gig kavet o jiboesat pe o tispenn gagnoù&lt;ref name=&quot;Hublin2018&quot;&gt;[[Jean-Jacques Hublin]], ''Quand d'autres hommes peuplaient la Terre : combien d'espèces ?'', prezegenn e [[Musée de l'Homme]], 19 a viz Here 2018, [https://www.youtube.com/watch?v=JlQR1b_M0io voir la vidéo en ligne].&lt;/ref&gt;. 
* Barregezh da vevañ dindan ledredoù un tamm pelloc'h en norzh (en Europa hag en Azia) evit ar genadoù ''[[Hominidae]]'' all. 
* Lidoù-kañv (testeniekaet adalek ''Homo neanderthalensis'').
* Arzoù evel al [[liverezh]] pe ar [[Kizellerezh|c’hizellerezh]] (testeniekaet adalek ''Homo sapiens'').

==Notennoù==
{{Daveoù|bannoù=2}}


[[Rummad:Paleoantropologiezh]]
[[Rummad:Denoniezh]]
[[Rummad:Hominidae]]</text>
      <sha1>1skuhibgouxl24h1rv9w4kd73rkqiq5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007354</id>
      <parentid>2007351</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:25:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2A01:CB08:8913:1900:E14F:BE1E:860A:E4C4</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Perzhioù ar genad Homo */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23848" xml:space="preserve">{{Taxobox Loen  | ''Homo'' | Neandertal vs Sapiens.jpg | Klopennoù ''[[Homo sapiens]]'' (a-gleiz) ha&lt;br&gt; ''[[Homo neanderthalensis]]'' (a-zehou) keñver-ha-keñver }}
{{Taxobox Phylum | Chordata / Vertebrata }}
{{Taxobox Classis | Mammalia }}
{{Taxobox Ordo | Primates }}
{{Taxobox Subordo | Haplorrhini }}
{{Taxobox Infraordo | Simiiformes }}
{{Taxobox Superfamilia  | Hominoidea }}
{{Taxobox Familia | Hominidae }}
{{Taxobox Anv skiantel | Loen  | genad | Homo | [[Carl von Linné|Linnaeus]], [[1758]] }}
{{Taxobox Echu}}
'''''Homo''''' zo ur [[genad]] a vod an [[Homo sapiens|den modern]] hag ar spesadoù kar dezhañ. Bout ez eus anezhañ abaoe war-dro 2,3 – 2,4 milion a vloavezhioù.

''[[Homo habilis]]'', unan hag an daou spesad kentañ ag ar genad ''Homo'', zo un diskennad d’an ''[[Australopithecus garhi]]'' a veve 2,5 milion a vloavezhioù zo.

Aet eo da get razh spesadoù ar genad ''Homo'' nemet ''[[Homo sapiens]]''. Ar spesadoù kar dezhañ diwezhañ, ''[[Homo floresiensis]]'' ha ''[[Homo neanderthalensis]]'', zo aet da get, an eil 18 000 bloaz zo; hag egile 28 000 bloaz zo. Neoazh elfennoù dizoloet n’eus ket pell a lak ar skiantourion da soñjal en dije dalc'het ''Homo floresiensis'' da vevañ betek 12 000 bloaz zo, ha razh poblañsoù an [[Douar]], nemet Afrikaniz, o defe [[gen|genoù]] o tonet eus Den Neandertal da heul un [[hironerezh]] etre an daou spesad (''Homo sapiens'' hag  ''Homo Neanderthalensis'') c’hoarvezet er [[Reter-Nesañ]].

== Etimologiezh ==
Ar ger ''homo'' a dalv &quot;den&quot; e [[latin]] ha donet a ra ag an henlatin ''hĕmo'' a zeu-eñ ag an [[Indezeuropeg]] *''dʰǵʰm̥mō'' (“mab an douar”), evel ar ger brezhoneg den&lt;ref&gt;X. Delamarre, ''Dictionnaire de la langue gauloise'', p. 176&lt;/ref&gt;. Roet e voe an anv-mañ d’ar genad gant [[Carl von Linné]] e [[1758]].

== Anvioù spesadoù ==
* ''[[Homo sapiens sapiens]]'' hag ''[[Homo sapiens neanderthalensis]]'', anvioù daou [[isspesad]] ag ar memes [[spesad]] (''Homo sapiens''). Hiriv e vezont lakaet da spesadoù distag ag ar genad ''Homo'': ''Homo sapiens'' ha ''Homo neanderthalensis''.
* [[Den Cro-Magnon]]
* [[Den Piltdown]] (taol-bourd skiantel)

== Spesadoù anavezet ar genad ''Homo'' ==
Arvarus eo c’hoazh renkadur ar spesadoù-se ha tabut zo c’hoazh etre an [[Henzenoniezh|henzenoniourion]] evit lakaat ar re-mañ-re da spesad pe isspesad.&lt;br&gt;
Setu amañ spesadoù ar genad ''Homo'' hervez urzh al lizherenneg:
* ''[[Homo antecessor]]'' (etre 1,2 ha 0,7 milion a vl.)
* ''[[Homo cepranensis]]''
* ''[[Homo erectus]]'' (1,8 M. a vl.). Brasoc’h eo eget e ziaraogerion. Etre 850 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; ha 1 100 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn. Ur [[baleg us-pod]] kreñv a oa dezhañ, hogen ne oa ket ken rakkarvenek hag ar spesadoù ''Homo'' kent. Ampartoc’h e oa evit sevel ostilhoù ha mestroniañ a rae an [[tan]].
* ''[[Homo ergaster]]'' (etre 2,2 milion ha 1 milion a vl.)
* ''[[Homo floresiensis]]'' (Den [[Flores]] — dizoloet e [[2003]] — aet da get war-dro 18 000 bloaz.)
* ''[[Homo rudolfensis]]'' (2,4 milion a vl.)
* ''[[Homo georgicus]]'' (1,8 milion a vl.) 
* ''[[Homo habilis]]'' (etre 2,5 ha 1,5 milion a vloavezhioù). 700 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn.
* ''[[Homo heidelbergensis]]'' (etre 600 000 bloaz ha 200 000 bloaz)
* ''[[Homo erectus reilingensis]]'' (''[[Pithecanthropus erectus reilingensis]]'') : darn klopenn un [[hominida]] henaek dizoloet e [[Mervent]] [[Alamagn]].
* ''[[Homo neanderthalensis]]'' : ur c'hlopenn bras a oa dezhañ gant un tal war steuziañ, izel, hag un torus tev a-us da doulloù an daoulagad, ha tost elgezh ebet. 1 600 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn, da lâret eo un tammig muioc’h eget hini Homo sapiens. Etre 1,50 ha 1,70 metr sav a oa dezhañ.
Beziañ a rae e re varv gant [[lid-kañv|lidoù-kañv]]. Bevañ a reas en [[Eurazia]] nemetken. Aet eo ar spesad da get.
* ''[[Homo rhodesiensis]]'' (etre 125 000 ha 300 000 bloaz).
* ''Homo sapiens'', Den Cro-Magnon. An den modern eo. E gavout a reer war razh ar [[Kevandir|c’hevandirioù]].
Den Neandertal hag ''Homo sapiens'' (Den Cro-Magnon) o doa bevet en [[Europa]] hag er [[Reter-Nesañ]] d’ar memes koulz.
* [[Den Denisova]] zo ur spesad ag ar genad ''Homo'' dizoloet nevez zo e [[Siberia]]. Kenoadek e oa da ''Homo neanderthalensis'', ''Homo sapiens'' ha ''Homo floresiensis''.


==Filogeniezh==
Un daksonomiezh eus ''Homo'' e-mesk ar [[hominidae|marmouzed bras]] a weler evel amañ da-heul, gant ''Paranthropus'' hag ''Homo'' o tiwan a-douez ''Australopithecus'' (diskouezet amañ en un doare [[kladouriezh|kladek]] gant ''Paranthropus'', ''Kenyanthropus'', hag ''Homo'')&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Indriati E, Swisher CC, Lepre C, Quinn RL, Suriyanto RA, Hascaryo AT, Grün R, Feibel CS, Pobiner BL, Aubert M, Lees W, Antón SC | display-authors = 6 | title = The age of the 20 meter Solo River terrace, Java, Indonesia and the survival of Homo erectus in Asia | journal = PLOS ONE | volume = 6 | issue = 6 | pages = e21562 | year = 2011 | pmid = 21738710 | pmc = 3126814 | doi = 10.1371/journal.pone.0021562 | bibcode = 2011PLoSO...621562I | doi-access = free }}.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{cite journal |last1=Berger |first1=L.R. |last2=Hawks |first2=J. |last3=Dirks |first3=P.H. |last4=Elliott |first4=M. |last5=Roberts |first5=E.M. |title=Homo naledi and Pleistocene hominin evolution in subequatorial Africa |journal=[[eLife]] |volume=6 |pages=e24234 |date=miz Mae 2017 |pmid=28483041 |pmc=5423770 |doi=10.7554/eLife.24234 |doi-access=free |editor-last=Perry |editor-first=G.H.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Schuster&quot;&gt;{{cite journal| vauthors = Schuster AM |year=1997|title=Earliest Remains of Genus ''Homo''|url=http://archive.archaeology.org/9701/newsbriefs/homo.html|journal=Archaeology|volume=50|access-date=5 March 2015|number=1}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Saylor 2015 483–488&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Haile-Selassie Y, Gibert L, Melillo SM, Ryan TM, Alene M, Deino A, Levin NE, Scott G, Saylor BZ | display-authors = 6 | title = New species from Ethiopia further expands Middle Pliocene hominin diversity |journal=[[Nature (journal)|Nature]] | volume = 521 | issue = 7553 | pages = 483–8 | date = miz Mae 2015 | pmid = 26017448 |doi=10.1038/nature14448 | s2cid = 4455029 | bibcode = 2015Natur.521..483H }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{cite journal |last1=Mondal |first1=M. |last2=Bertranpetit |first2=J. |last3=Lao |first3=O. |title=Approximate Bayesian computation with deep learning supports a third archaic introgression in Asia and Oceania |journal=[[Nature Communications]] |volume=10 |issue=1 |pages=246 |date=miz Genver 2019 |pmid=30651539 |pmc=6335398 |doi=10.1038/s41467-018-08089-7 |bibcode=2019NatCo..10..246M}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zeitoun 2003 148–156&quot;&gt;{{cite journal |last=Zeitoun |first=V. |title=High occurrence of a basicranial feature in Homo erectus: anatomical description of the preglenoid tubercle |journal=The Anatomical Record Part B: The New Anatomist |volume=274 |issue=1 |pages=148–156 |date=September 2003 |pmid=12964205 |doi=10.1002/ar.b.10028 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Proceedings 2015&quot;&gt;{{cite journal |vauthors = Dembo M, Matzke NJ, Mooers AØ, Collard M |title=Bayesian analysis of a morphological supermatrix sheds light on controversial fossil hominin relationships |journal=Proceedings. Biological Sciences |volume=282 |issue=1812 |pages=20150943 |date=miz Eost 2015 |pmid=26202999 |pmc=4528516 |doi=10.1098/rspb.2015.0943 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Dembo M, Radovčić D, Garvin HM, Laird MF, Schroeder L, Scott JE, Brophy J, Ackermann RR, Musiba CM, de Ruiter DJ, Mooers AØ, Collard M | display-authors = 6 | title = The evolutionary relationships and age of Homo naledi: An assessment using dated Bayesian phylogenetic methods |journal=[[Journal of Human Evolution]] |volume=97 |pages=17–26 |date=miz Eost 2016 |pmid=27457542 | doi = 10.1016/j.jhevol.2016.04.008 |hdl-access=free |hdl=2164/8796}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=bL2XDwAAQBAJ&amp;q=Sahelanthropus+tchadensis&amp;pg=PA7 |title=The Origins of Europeans and Their Pre-Historic Innovations from 6 Million to 10,000 BCE: From 6 Million to 10,000 BCE |last1=Harrison |first1=N. |date=1 miz Mae 2019 |publisher=Algora Publishing |isbn=9781628943795}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;See:

* {{cite book|url=https://www.researchgate.net/publication/278682043 |title=Analyzing Hominin Hominin Phylogeny: Cladistic Approach |last1=Strait |first1=David |last2=Grine |first2=Frederick |last3=Fleagle |first3=John |name-list-style=vanc |date=2015 |isbn=978-3-642-39978-7 |pages=1989–2014 (cladogram p. 2006)}}.
* {{cite journal|last1=Mounier |first1=A. |last2=Caparros |first2=M. |date=2015 |title=The phylogenetic status of Homo heidelbergensis – a cladistic study of Middle Pleistocene hominins |journal=BMSAP |language=fr |volume=27 |issue=3–4 |pages=110–134 |doi=10.1007/s13219-015-0127-4 |s2cid=17449909 |issn=0037-8984}}
* {{cite journal | vauthors = Rogers AR, Harris NS, Achenbach AA | title = Neanderthal-Denisovan ancestors interbred with a distantly related hominin | journal = Science Advances | volume = 6 |issue=8 |pages=eaay5483 |date=miz C'hwevrer 2020 |pmid=32128408 |pmc=7032934 | doi = 10.1126/sciadv.aay5483 | doi-access = free |bibcode=2020SciA....6.5483R}}&lt;/ref&gt;. Ar filogeniezh resis e-barzh ''Australopithecus'' zo atav kalz dizemglevioù diwar he fenn. Deiziadoù nesaet skourroù ar c'hladoù zo diskouezet e milionoù a vloavezhioù ([[Annum|Ma]])&lt;ref name=&quot;:2&quot;/&gt;. ''[[Graecopithecus]],'' ''[[Sahelanthropus]]'', hag ''[[Orrorin]]'', kladoù c'hoar da ''Australopithecus'' moarvat, n'int ket diskouezet amañ. Rouestlet e vez anvadur ar strolladoù a-wezhioù rak alies e vez savet strolladoù a-raok na vije bet an disterañ dielfennadur kladek&lt;ref name=&quot;Zeitoun 2003 148–156&quot;/&gt;. 

{{clade|{{clade
       |1='''[[Gibon|Hylobatidae]] (giboned)'''
       |label2='''[[Hominidae]]'''
|sublabel2='''(15.7)'''
       |2={{clade
         |1='''[[Ponginae]] ([[orangoutan]]ed)'''
         |label2='''[[Homininae]]'''
|sublabel2='''(8.8)'''
         |2={{clade
             |1='''[[Gorillini]] ([[gorilh]]ed)'''
             |label2='''[[Hominini]]'''
|sublabel2='''(7.8)'''
             |2={{clade
               |1='''[[Panina]] ([[chimpanze]]ed)'''
               |2='''[[Australopithecines]] (en o zouez ''[[Australopithecus]]'', ''[[Kenyanthropus]]'', ''[[Paranthropus]]'', ''Homo'')'''
         }}
       }}
}}}}|label1='''[[Hominoidea]]'''|sublabel1='''(20.4 Mya)'''}}


{{clade|{{clade
|1=''[[Ardipithecus|Ardipithecus ramidus]]'' (†) 
|sublabel2='''(3.9)'''
|label2='''''[[Australopithecus|Australopithecus s.l.]]'''''
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus anamensis|Australopithecus anamensis s.s.]]'' (†3.8) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus afarensis]]'' (†) 
               |2={{clade
                   |1=''[[Australopithecus garhi]]'' (†) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus deyiremeda]]'' (†3.4)
                   |2={{clade
   |1=''[[Kenyanthropus|Kenyanthropus platyops]]'' (†3.3)
|2={{clade
|1={{clade
  |1=''[[Australopithecus africanus]]'' (†2.1)
|2=''[[Paranthropus]]'' (†1.2)
}}
 |label2='''''Homo'''''
|sublabel2='''(3.4)'''
|2={{clade
|5=''[[Homo floresiensis]]'' (†0.05)
   |1=''[[Homo habilis]]'' (†1.5) [[File:Habilis Skull.png|45 px]]
   |2=''[[Homo rudolfensis]]'' (†1.9) [[File:Rudolfensis Skull.png|41 px]]
|4=''[[Australopithecus sediba]]'' (†2.0)
   |label3='''''[[H. erectus|H. erectus s.l.]]'''''
|sublabel3='''(1.9)'''
   |3={{clade
    |1=''[[Homo ergaster]]'' (†1.4) [[File:Ergaster Skull.png|45 px]]
     |label3='''(1.5)'''
    |2={{clade
     |1=''[[Homo erectus|African Homo erectus s.s.]]'' (†) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |2=''[[Homo erectus|Asian Homo erectus s.s.]]'' (†0.1) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |label4='''(1.2)'''
     |4={{clade
      |1=''[[Homo antecessor]]'' [[File:Antecessor Skull.png|45px]] (†0.8)
|label2=[[Homo heidelbergensis]]
|sublabel2='''(0.5)'''
      |2={{clade
|label1=[[Neandersovans]]
|sublabel1=(0.3)
        |1={{clade
|2=[[Den Denisova|Tud Denisova]] (†0.05) 
|1=''[[H. neanderthalensis]]'' (†0.05) [[File:Neanderthalensis Skull.png|39 px]]
}}
       |2='''''[[Homo sapiens]]'' [[File:Sapiens Skull.png|39 px]]'''
}} }} }} }} }}
                   }}}}
               }}
             }}
         }}
       }}
}}|label1='''[[Australopithecines]]'''|sublabel1='''(7.3 Mya)'''}}

Meur a lignez eus ar genad ''Homo'' a seblant bezañ bet diskennidi o ouennañ gant lignezoù all. Prouennoù genetek a ziskouez en em veskas ul lignez arkaek bet dispartiet eus al lignezoù arall 1,5 [[Annum|Ma]][[Den Denisova]] zo, ''H. erectus'' marteze, gant hini an Denisovaned war-dro 55 000 vloaz zo&lt;ref&gt;Sellet ouzh : 
* {{cite journal|last1=Dediu |first1=D. |last2=Levinson |first2=S.C. |date=1 a viz Even 2018 |title=Neanderthal language revisited: not only us |journal=Current Opinion in Behavioral Sciences |series=The Evolution of Language |volume=21 |pages=49–55 |doi=10.1016/j.cobeha.2018.01.001 |issn=2352-1546 |hdl=21.11116/0000-0000-1667-4 |s2cid=54391128 |hdl-access=free}}
* {{cite journal |last1=Hubisz |first1=M.J. |last2=Williams |first2=A.L. |last3=Siepel |first3=A. |title=Mapping gene flow between ancient hominins through demography-aware inference of the ancestral recombination graph |journal=[[PLOS Genetics]] |volume=16 |issue=8 |pages=e1008895 |date = miz Eost 2020 |pmid=32760067 |pmc=7410169 |doi=10.1371/journal.pgen.1008895}}
* {{cite journal | vauthors = Kuhlwilm M, Gronau I, Hubisz MJ, de Filippo C, Prado-Martinez J, Kircher M, Fu Q, Burbano HA, Lalueza-Fox C, de la Rasilla M, Rosas A, Rudan P, Brajkovic D, Kucan Ž, Gušic I, Marques-Bonet T, Andrés AM, Viola B, Pääbo S, Meyer M, Siepel A, Castellano S | display-authors = 6 | title = Ancient gene flow from early modern humans into Eastern Neanderthals |journal=[[Nature (journal)|Nature]] | volume = 530 | issue = 7591 | pages = 429–33 | date = miz C'hwevrer 2016 | pmid = 26886800 | pmc = 4933530 | doi = 10.1038/nature16544 | bibcode = 2016Natur.530..429K }}
* {{cite journal | vauthors = Prüfer K, Racimo F, Patterson N, Jay F, Sankararaman S, Sawyer S, Heinze A, Renaud G, Sudmant PH, de Filippo C, Li H, Mallick S, Dannemann M, Fu Q, Kircher M, Kuhlwilm M, Lachmann M, Meyer M, Ongyerth M, Siebauer M, Theunert C, Tandon A, Moorjani P, Pickrell J, Mullikin JC, Vohr SH, Green RE, Hellmann I, Johnson PL, Blanche H, Cann H, Kitzman JO, Shendure J, Eichler EE, Lein ES, Bakken TE, Golovanova LV, Doronichev VB, Shunkov MV, Derevianko AP, Viola B, Slatkin M, Reich D, Kelso J, Pääbo S | display-authors = 6 | title = The complete genome sequence of a Neanderthal from the Altai Mountains |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |volume=505 | issue = 7481 | pages = 43–9 | date = miz Genver 2014 | pmid = 24352235 | pmc = 4031459 | doi = 10.1038/nature12886 | bibcode = 2014Natur.505...43P }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Callaway 2016&quot;&gt;{{cite journal|last=Callaway |first=E. |title=Evidence mounts for interbreeding bonanza in ancient human species |url=http://www.nature.com/news/evidence-mounts-for-interbreeding-bonanza-in-ancient-human-species-1.19394 |journal=Nature News |doi=10.1038/nature.2016.19394 |year=2016 |s2cid=87029139}}&lt;/ref&gt;. Karrekaennoù a ziskouez e  kendalc'has ''Homo erectus'' s.s. da vevañ d'an nebeutañ betek 117 000 bloaz zo, hag ''Homo floresiensis'' a chomas bev betek 50 000 bloaz zo. Evit doare ul lignez ''Homo erectus''-heñvel a 1.5 milion a vloavezhioù a hañval bezañ kavet e hent betek genom an dud a vremañ dre an Denisovaned, e-touez ar [[Papoued|Bapoued]] hag henvroidi Aostralia peurgetket&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;. Genom an dud ha n'int ket Afrikaned a-zindan ar Sahara a orin a ziskouez ar pezh a seblant bezañ meur a zarvoud distag a hironerezh gant Neanderthal hag a-wezhioù ivez gant Denisovaned war-dro 45 000 vloaz zo&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Varki |first1=A. |title=Why are there no persisting hybrids of humans with Denisovans, Neanderthals, or anyone else? |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |volume=113 |issue=17 |pages=E2354 |date=miz Ebrel 2016 |pmid=27044111 |pmc=4855598 |doi=10.1073/pnas.1602270113 |bibcode=2016PNAS..113E2354V |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Callaway 2016&quot; /&gt;. Framm genetek strolladoù afrikan zo a-zindan ar Sahara a hañval diskouez e vije bet un hironadur gant ur boblañs a orin eus kornôg [[Eurazia]] war-dro 3000 vloaz zo&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{cite journal |last1=Ko |first1=K.H. |title=Hominin interbreeding and the evolution of human variation |journal=[[Journal of Biological Research]] |volume=23 |issue=1 |pages=17 |date=December 2016 |pmid=27429943 |pmc=4947341 |doi=10.1186/s40709-016-0054-7}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Pickrell JK, Patterson N, Loh PR, Lipson M, Berger B, Stoneking M, Pakendorf B, Reich D | display-authors = 6 |title=Ancient west Eurasian ancestry in southern and eastern Africa |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 111 |issue=7 |pages=2632–2637 |date=miz C'hwevrer 2014 |pmid=24550290 |pmc=3932865 |doi=10.1073/pnas.1313787111 |arxiv=1307.8014 |bibcode=2014PNAS..111.2632P |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;. 

Elfennoù zo a ro da soñjal e c'hallfe bezañ lakaet ''[[Australopithecus sediba]]'' er genad ''Homo'', pe en e c'henad dezhañ e-unan, abalamour d'e lec'h e-keñver''[[Homo habilis]]'' hag ''[[Homo floresiensis]]''&lt;ref name=&quot;Proceedings 2015&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal| vauthors = Groves C |date=2017|title=Progress in human systematics. A review|url=http://www.francoangeli.it/riviste/Scheda_Riviste.asp?IDArticolo=59711|journal=Paradigmi|issue=2|pages=59–74|doi=10.3280/PARA2017-002005|issn=1120-3404}}&lt;/ref&gt;.

== Taolenn spesadoù ar genad ''Homo'' ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|- style=&quot;background:#efefef;&quot;
! Spesadoù
! Prantad amzer (e milionoù a vloavezhioù)
! Dasparzh
! Ment en oad-gour (m)
! Pouez en oad-gour (kg)
! endalc'had ar c'hlopenn (cm³)
! Dizoloadennoù ar c'harrekaennoù 
! Deiziad an dizoloadenn / &lt;br /&gt;embann e anv
|-
| '''''[[Homo habilis|H. habilis]]'''''
| 2,5 — 1,5
| [[Afrika]]
| 1,0 — 1,5
| 30 — 55
| 600
| Kalz
| 1960 / 1964
|-
| ''[[Homo rudolfensis|H. rudolfensis]]''
| 1,9
| [[Kenya]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 c'hlopenn
| 1972 / 1986
|-
| ''[[Homo georgicus|H. georgicus]]''
| 1,8 — 1,6
| [[Georgia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 600
| Nebeut
| 1999 / 2002
|-
| '''''[[Homo ergaster|H. ergaster]]'''''
| 1,9 — 1,25
| Reter ha Su Afrika
| 1,9
| &amp;nbsp;
| 700 — 850
| Kalz
| 1975
|-
| '''''[[Homo erectus|H. erectus]]'''''
| 2(1,25) — 0,3
| Afrika, [[Azia]] ([[Java]], [[Sina]], [[Kaokaz]]), [[Europa]]
| 1,8
| 60
| 900 — 1100
| Kalz
| 1891 / 1892
|-
| ''[[Homo cepranensis|H. cepranensis]]''
| 0,8 ?
| [[Italia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 gokenn glopenn
| 1994 / 2003
|-
| ''[[Homo antecessor|H. antecessor]]''
| 0,8 — 0,35
| [[Spagn]], [[Bro-Saoz]]
| 1,75
| 90
| 1000
| 3 lec'hienn
| 1997
|-
| '''''[[Homo heidelbergensis|H. heidelbergensis]]'''''
| 0,6 — 0,25
| Europa, Afrika, Sina
| 1,8
| 60
| 1100 — 1400
| Kalz
| 1908
|-
| '''''[[Den Neandertal|H. neanderthalensis]]'''''
| 0,23 — 0,03
| Europa, Azia ar C'hornôg
| 1,6
| 55 — 70 
| 1200 — 1700
| Kalz
| (1829) / 1864
|-
| ''[[Den Denisova]]''
| 0,04
| Mervent [[Siberia]] ([[Kraï an Altaï|Altaï]])
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| Nebeut-tre
| 2010
|-
| ''[[Homo rhodesiensis|H. rhodesiensis]]''
| 0,3 — 0,12
| [[Zambia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1300
| Nebeut-tre
| 1921
|-
| '''''[[Den modern|H. sapiens]]'''''
| 0,25 — amzer a-vremañ
| Bed a-bezh
| 1,4 — 1,9
| 55 — 80
| 1000 — 1850
| Amzer a-vremañ
| — / 1758
|-
| ''[[Homo floresiensis|H. floresiensis]]''
| 0,10 — 0,012
| [[Indonezia]]
| 1,0
| 25
| 400
| 7 hinienn
| 2003 / 2004
|}

== Perzhioù anatomek ar genad ''Homo'' ==

=== Daoudroadegezh ===
====Perzhioù boutin gant an Hominina all====
An [[Hominina]] zo termenet gant o daoudroadegezh peurgetket. Ar perzhioù da-heul he deus : 
* 4 c'hrommadur el [[livenn-gein]].
* Un toull kilpenn e diazez ar [[klopenn|c'hlopenn]], ar pezh zo stag ouzh an dalc'h korf a-sav sonn.
* Ur [[Pelvis (korfadurezh)|pelvis]] ledan ha digor-frank, hag a-drugarez dezhañ ur stabilded welloc’h en e sav.
* [[Askorn morzhed|eskern morzhed]] a-veskell e-keñver ul linenn a-blom a laka an [[treid]] da vout dindan ar [[kreiz-pouez|c’hreiz-pouez]].

====Perzhioù ar genad ''Homo''====
Izili ar genad Homo o deus ouzhpenn arperzhioù anatomek da-heul :
* Izili a-dreñv hiroc'h evit an izili a-raok.
* Ur meud troad kenstur gant ar [[Biz-troad|bizied troad]] arall
* Bezañs ur [[bolz troad]].

''Homo habilis'' en deus ur vorfologiezh etre na glot ket penn-da-benn gant ar perzhioù zo er roll diwezhañ-mañ. Evit pezh a sell ''Homo rudolfensis'' ne anaver ket ar relegenn en tu all d'ar c'hlopenn.

Klaskerien zo a ouzhpenn d'an tri ferzh roet uheloc'h ar varregezh da redek, diwar dielfennadur eskern karrekaet an treid hag ur serten niver a reizhadennoù morfologek a weler war an eskern [[Karrekaenn|karrekaet]]. Harpañ a ra ar soñj-se war [[damkan ar reder andur]].
Ouzhpennet e vez bremañ ar c’houested da redek.

=== Emdroadur ar c'hlopenn ===
* Un [[endalc'had klopenn]] brasoc'h evit 550cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;, brasoc’h eget hini an [[aostralopitek|aostralopiteked]] hag ar [[primated]] arall, hag o vont war greskiñ e-doug ar [[Pleistosen]] (ouzhpenn 1 500 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; evit den Neandertal hag ''Homo sapiens''), nemet evit den Flores e vefe, ur spesad a yeas war vihanaat abalamour d’an digenvezder war un enezenn.
* Rontadur ar c'hlopenn.
* Pladerezh an dremm dre ma tistremen nebeutoc'h-nebeutañ ar c'harvanoù.
* Digresk ar c'higennoù a dalvez da chaokat 
* Digresk an dent, gant und digresk eus ment ar [[Kildant|c'hildent]] eus M1 da M3 (kreskiñ a ra o ment e karvan an Aostralopiteked)&lt;ref name=Picq/&gt;.

=== barregezh d'ober gant ar vouezh ===
* Diskenn a ra ar [[garloc'henn|c'harloc'henn]] tamm-ha-tamm, ar pezh a ro tu da vodulañ sonioù disklipet-mat&lt;ref name=Picq/&gt; ;
* [[askorn uheñvel|Askorn an teod]], en deus ur roll en implij ar vouezh, a gaver e relegoù [[den Neandertal]]. Ne ouzer ket hag eñ e oa unan gant ar spesadoù all.

== Perzhioù sevenadurel ar genad ''Homo''==
Un nebeud obererezhioù pe barregezhioù sevenadurel n'int kavet nemet e-touez izili ar genad ''Homo'' evit doare :
* An implij eus binvioù maen da gentañ gant [[bili aozet|bili benet]] ha goude gant gant gwelladenn ar binvioù da vare an [[Akeulean]] 
* Implij an [[tan]] a-wezhioù kerkent ha 1,5 Ma zo (''Homo erectus''?), hep barregezh da c'hwezhañ an tan a-raok 400 000 bloaz zo avat (testeniekaet eo adalek ''Homo neanderthalensis'')&lt;ref name=Wadley&gt;{{Lien web|langue=en|site=CARTA - The Perspective from Africa|auteur=Lyn Wadley|titre=The Origin and Development of Fire Technology in Africa|date=31 mai 2019|url=https://www.bing.com/videos/search?q=youtube+carta+anthropogeny&amp;view=detail&amp;mid=0E93D85BA97C1B293EB70E93D85BA97C1B293EB7&amp;FORM=VIRE}}&lt;/ref&gt;.
* Bevezadur ingal a gig kavet o jiboesat pe o tispenn gagnoù&lt;ref name=&quot;Hublin2018&quot;&gt;[[Jean-Jacques Hublin]], ''Quand d'autres hommes peuplaient la Terre : combien d'espèces ?'', prezegenn e [[Musée de l'Homme]], 19 a viz Here 2018, [https://www.youtube.com/watch?v=JlQR1b_M0io voir la vidéo en ligne].&lt;/ref&gt;. 
* Barregezh da vevañ dindan ledredoù un tamm pelloc'h en norzh (en Europa hag en Azia) evit ar genadoù ''[[Hominidae]]'' all. 
* Lidoù-kañv (testeniekaet adalek ''Homo neanderthalensis'').
* Arzoù evel al [[liverezh]] pe ar [[Kizellerezh|c’hizellerezh]] (testeniekaet adalek ''Homo sapiens'').

==Notennoù==
{{Daveoù|bannoù=2}}


[[Rummad:Paleoantropologiezh]]
[[Rummad:Denoniezh]]
[[Rummad:Hominidae]]</text>
      <sha1>p299amt16wehzojs00228g5xhuyxhdr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007356</id>
      <parentid>2007354</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:33:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kadwalan</username>
        <id>423</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23849" xml:space="preserve">{{Taxobox Loen  | ''Homo'' | Neandertal vs Sapiens.jpg | Klopennoù ''[[Homo sapiens]]'' (a-gleiz) ha&lt;br&gt; ''[[Homo neanderthalensis]]'' (a-zehou) keñver-ha-keñver }}
{{Taxobox Phylum | Chordata / Vertebrata }}
{{Taxobox Classis | Mammalia }}
{{Taxobox Ordo | Primates }}
{{Taxobox Subordo | Haplorrhini }}
{{Taxobox Infraordo | Simiiformes }}
{{Taxobox Superfamilia  | Hominoidea }}
{{Taxobox Familia | Hominidae }}
{{Taxobox Anv skiantel | Loen  | genad | Homo | [[Carl von Linné|Linnaeus]], [[1758]] }}
{{Taxobox Echu}}
'''''Homo''''' zo ur [[genad]] a vod an [[Homo sapiens|den modern]] hag ar spesadoù kar dezhañ. Bout ez eus anezhañ abaoe war-dro 2,3 – 2,4 milion a vloavezhioù.

''[[Homo habilis]]'', unan hag an daou spesad kentañ ag ar genad ''Homo'', zo un diskennad d’an ''[[Australopithecus garhi]]'' a veve 2,5 milion a vloavezhioù zo.

Aet eo da get razh spesadoù ar genad ''Homo'' nemet ''[[Homo sapiens]]'' hiziv. Ar spesadoù kar dezhañ diwezhañ, ''[[Homo floresiensis]]'' hag ''[[Homo neanderthalensis]]'', zo aet da get, an eil 18 000 bloaz zo; hag egile 28 000 bloaz zo. Neoazh elfennoù dizoloet n’eus ket pell a lak ar skiantourion da soñjal en dije dalc'het ''Homo floresiensis'' da vevañ betek 12 000 bloaz zo, ha razh poblañsoù an [[Douar]], nemet Afrikaniz, o defe [[gen|genoù]] o tonet eus Den Neandertal da heul un [[hironerezh]] etre an daou spesad (''Homo sapiens'' hag  ''Homo Neanderthalensis'') c’hoarvezet er [[Reter-Nesañ]].

== Etimologiezh ==
Ar ger ''homo'' a dalv &quot;den&quot; e [[latin]] ha donet a ra ag an henlatin ''hĕmo'' a zeu-eñ ag an [[Indezeuropeg]] *''dʰǵʰm̥mō'' (&quot;eus an douar&quot;), evel ar ger brezhoneg den&lt;ref&gt;X. Delamarre, ''Dictionnaire de la langue gauloise'', p. 176&lt;/ref&gt;. Roet e voe an anv-mañ d’ar genad gant [[Carl von Linné]] e [[1758]].

== Anvioù spesadoù ==
* ''[[Homo sapiens sapiens]]'' hag ''[[Homo sapiens neanderthalensis]]'', anvioù daou [[isspesad]] ag ar memes [[spesad]] (''Homo sapiens''). Hiriv e vezont lakaet da spesadoù distag ag ar genad ''Homo'': ''Homo sapiens'' ha ''Homo neanderthalensis''.
* [[Den Cro-Magnon]]
* [[Den Piltdown]] (taol-bourd skiantel)

== Spesadoù anavezet ar genad ''Homo'' ==
Arvarus eo c’hoazh renkadur ar spesadoù-se ha tabut zo atav etre an [[Henzenoniezh|henzenoniourion]] evit lakaat ar re-mañ-re da spesad pe da isspesad.&lt;br&gt;
Setu amañ spesadoù ar genad ''Homo'' hervez urzh al lizherenneg:
* ''[[Homo antecessor]]'' (etre 1,2 ha 0,7 milion a vl.)
* ''[[Homo cepranensis]]''
* ''[[Homo erectus]]'' (1,8 M. a vl.). Brasoc’h eo eget e ziaraogerion. Etre 850 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; ha 1 100 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn. Ur [[baleg us-pod]] kreñv a oa dezhañ, hogen ne oa ket ken rakkarvenek hag ar spesadoù ''Homo'' kent. Ampartoc’h e oa evit sevel ostilhoù ha mestroniañ a rae an [[tan]].
* ''[[Homo ergaster]]'' (etre 2,2 milion ha 1 milion a vl.)
* ''[[Homo floresiensis]]'' (Den [[Flores]] — dizoloet e [[2003]] — aet da get war-dro 18 000 bloaz.)
* ''[[Homo rudolfensis]]'' (2,4 milion a vl.)
* ''[[Homo georgicus]]'' (1,8 milion a vl.) 
* ''[[Homo habilis]]'' (etre 2,5 ha 1,5 milion a vloavezhioù). 700 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn.
* ''[[Homo heidelbergensis]]'' (etre 600 000 bloaz ha 200 000 bloaz)
* ''[[Homo erectus reilingensis]]'' (''[[Pithecanthropus erectus reilingensis]]'') : darn klopenn un [[hominida]] henaek dizoloet e [[Mervent]] [[Alamagn]].
* ''[[Homo neanderthalensis]]'' : ur c'hlopenn bras a oa dezhañ gant un tal war steuziañ, izel, hag un torus tev a-us da doulloù an daoulagad, ha tost elgezh ebet. 1 600 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn, da lâret eo un tammig muioc’h eget hini Homo sapiens. Etre 1,50 ha 1,70 metr sav a oa dezhañ.
Beziañ a rae e re varv gant [[lid-kañv|lidoù-kañv]]. Bevañ a reas en [[Eurazia]] nemetken. Aet eo ar spesad da get.
* ''[[Homo rhodesiensis]]'' (etre 125 000 ha 300 000 bloaz).
* ''Homo sapiens'', Den Cro-Magnon. An den modern eo. E gavout a reer war razh ar [[Kevandir|c’hevandirioù]].
Den Neandertal hag ''Homo sapiens'' (Den Cro-Magnon) o doa bevet en [[Europa]] hag er [[Reter-Nesañ]] d’ar memes koulz.
* [[Den Denisova]] zo ur spesad ag ar genad ''Homo'' dizoloet nevez zo e [[Siberia]]. Kenoadek e oa da ''Homo neanderthalensis'', ''Homo sapiens'' ha ''Homo floresiensis''.


==Filogeniezh==
Un daksonomiezh eus ''Homo'' e-mesk ar [[hominidae|marmouzed bras]] a weler evel amañ da-heul, gant ''Paranthropus'' hag ''Homo'' o tiwan a-douez ''Australopithecus'' (diskouezet amañ en un doare [[kladouriezh|kladek]] gant ''Paranthropus'', ''Kenyanthropus'', hag ''Homo'')&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Indriati E, Swisher CC, Lepre C, Quinn RL, Suriyanto RA, Hascaryo AT, Grün R, Feibel CS, Pobiner BL, Aubert M, Lees W, Antón SC | display-authors = 6 | title = The age of the 20 meter Solo River terrace, Java, Indonesia and the survival of Homo erectus in Asia | journal = PLOS ONE | volume = 6 | issue = 6 | pages = e21562 | year = 2011 | pmid = 21738710 | pmc = 3126814 | doi = 10.1371/journal.pone.0021562 | bibcode = 2011PLoSO...621562I | doi-access = free }}.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{cite journal |last1=Berger |first1=L.R. |last2=Hawks |first2=J. |last3=Dirks |first3=P.H. |last4=Elliott |first4=M. |last5=Roberts |first5=E.M. |title=Homo naledi and Pleistocene hominin evolution in subequatorial Africa |journal=[[eLife]] |volume=6 |pages=e24234 |date=miz Mae 2017 |pmid=28483041 |pmc=5423770 |doi=10.7554/eLife.24234 |doi-access=free |editor-last=Perry |editor-first=G.H.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Schuster&quot;&gt;{{cite journal| vauthors = Schuster AM |year=1997|title=Earliest Remains of Genus ''Homo''|url=http://archive.archaeology.org/9701/newsbriefs/homo.html|journal=Archaeology|volume=50|access-date=5 March 2015|number=1}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Saylor 2015 483–488&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Haile-Selassie Y, Gibert L, Melillo SM, Ryan TM, Alene M, Deino A, Levin NE, Scott G, Saylor BZ | display-authors = 6 | title = New species from Ethiopia further expands Middle Pliocene hominin diversity |journal=[[Nature (journal)|Nature]] | volume = 521 | issue = 7553 | pages = 483–8 | date = miz Mae 2015 | pmid = 26017448 |doi=10.1038/nature14448 | s2cid = 4455029 | bibcode = 2015Natur.521..483H }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{cite journal |last1=Mondal |first1=M. |last2=Bertranpetit |first2=J. |last3=Lao |first3=O. |title=Approximate Bayesian computation with deep learning supports a third archaic introgression in Asia and Oceania |journal=[[Nature Communications]] |volume=10 |issue=1 |pages=246 |date=miz Genver 2019 |pmid=30651539 |pmc=6335398 |doi=10.1038/s41467-018-08089-7 |bibcode=2019NatCo..10..246M}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zeitoun 2003 148–156&quot;&gt;{{cite journal |last=Zeitoun |first=V. |title=High occurrence of a basicranial feature in Homo erectus: anatomical description of the preglenoid tubercle |journal=The Anatomical Record Part B: The New Anatomist |volume=274 |issue=1 |pages=148–156 |date=September 2003 |pmid=12964205 |doi=10.1002/ar.b.10028 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Proceedings 2015&quot;&gt;{{cite journal |vauthors = Dembo M, Matzke NJ, Mooers AØ, Collard M |title=Bayesian analysis of a morphological supermatrix sheds light on controversial fossil hominin relationships |journal=Proceedings. Biological Sciences |volume=282 |issue=1812 |pages=20150943 |date=miz Eost 2015 |pmid=26202999 |pmc=4528516 |doi=10.1098/rspb.2015.0943 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Dembo M, Radovčić D, Garvin HM, Laird MF, Schroeder L, Scott JE, Brophy J, Ackermann RR, Musiba CM, de Ruiter DJ, Mooers AØ, Collard M | display-authors = 6 | title = The evolutionary relationships and age of Homo naledi: An assessment using dated Bayesian phylogenetic methods |journal=[[Journal of Human Evolution]] |volume=97 |pages=17–26 |date=miz Eost 2016 |pmid=27457542 | doi = 10.1016/j.jhevol.2016.04.008 |hdl-access=free |hdl=2164/8796}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=bL2XDwAAQBAJ&amp;q=Sahelanthropus+tchadensis&amp;pg=PA7 |title=The Origins of Europeans and Their Pre-Historic Innovations from 6 Million to 10,000 BCE: From 6 Million to 10,000 BCE |last1=Harrison |first1=N. |date=1 miz Mae 2019 |publisher=Algora Publishing |isbn=9781628943795}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;See:

* {{cite book|url=https://www.researchgate.net/publication/278682043 |title=Analyzing Hominin Hominin Phylogeny: Cladistic Approach |last1=Strait |first1=David |last2=Grine |first2=Frederick |last3=Fleagle |first3=John |name-list-style=vanc |date=2015 |isbn=978-3-642-39978-7 |pages=1989–2014 (cladogram p. 2006)}}.
* {{cite journal|last1=Mounier |first1=A. |last2=Caparros |first2=M. |date=2015 |title=The phylogenetic status of Homo heidelbergensis – a cladistic study of Middle Pleistocene hominins |journal=BMSAP |language=fr |volume=27 |issue=3–4 |pages=110–134 |doi=10.1007/s13219-015-0127-4 |s2cid=17449909 |issn=0037-8984}}
* {{cite journal | vauthors = Rogers AR, Harris NS, Achenbach AA | title = Neanderthal-Denisovan ancestors interbred with a distantly related hominin | journal = Science Advances | volume = 6 |issue=8 |pages=eaay5483 |date=miz C'hwevrer 2020 |pmid=32128408 |pmc=7032934 | doi = 10.1126/sciadv.aay5483 | doi-access = free |bibcode=2020SciA....6.5483R}}&lt;/ref&gt;. Ar filogeniezh resis e-barzh ''Australopithecus'' zo atav kalz dizemglevioù diwar he fenn. Deiziadoù nesaet skourroù ar c'hladoù zo diskouezet e milionoù a vloavezhioù ([[Annum|Ma]])&lt;ref name=&quot;:2&quot;/&gt;. ''[[Graecopithecus]],'' ''[[Sahelanthropus]]'', hag ''[[Orrorin]]'', kladoù c'hoar da ''Australopithecus'' moarvat, n'int ket diskouezet amañ. Rouestlet e vez anvadur ar strolladoù a-wezhioù rak alies e vez savet strolladoù a-raok na vije bet an disterañ dielfennadur kladek&lt;ref name=&quot;Zeitoun 2003 148–156&quot;/&gt;. 

{{clade|{{clade
       |1='''[[Gibon|Hylobatidae]] (giboned)'''
       |label2='''[[Hominidae]]'''
|sublabel2='''(15.7)'''
       |2={{clade
         |1='''[[Ponginae]] ([[orangoutan]]ed)'''
         |label2='''[[Homininae]]'''
|sublabel2='''(8.8)'''
         |2={{clade
             |1='''[[Gorillini]] ([[gorilh]]ed)'''
             |label2='''[[Hominini]]'''
|sublabel2='''(7.8)'''
             |2={{clade
               |1='''[[Panina]] ([[chimpanze]]ed)'''
               |2='''[[Australopithecines]] (en o zouez ''[[Australopithecus]]'', ''[[Kenyanthropus]]'', ''[[Paranthropus]]'', ''Homo'')'''
         }}
       }}
}}}}|label1='''[[Hominoidea]]'''|sublabel1='''(20.4 Mya)'''}}


{{clade|{{clade
|1=''[[Ardipithecus|Ardipithecus ramidus]]'' (†) 
|sublabel2='''(3.9)'''
|label2='''''[[Australopithecus|Australopithecus s.l.]]'''''
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus anamensis|Australopithecus anamensis s.s.]]'' (†3.8) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus afarensis]]'' (†) 
               |2={{clade
                   |1=''[[Australopithecus garhi]]'' (†) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus deyiremeda]]'' (†3.4)
                   |2={{clade
   |1=''[[Kenyanthropus|Kenyanthropus platyops]]'' (†3.3)
|2={{clade
|1={{clade
  |1=''[[Australopithecus africanus]]'' (†2.1)
|2=''[[Paranthropus]]'' (†1.2)
}}
 |label2='''''Homo'''''
|sublabel2='''(3.4)'''
|2={{clade
|5=''[[Homo floresiensis]]'' (†0.05)
   |1=''[[Homo habilis]]'' (†1.5) [[File:Habilis Skull.png|45 px]]
   |2=''[[Homo rudolfensis]]'' (†1.9) [[File:Rudolfensis Skull.png|41 px]]
|4=''[[Australopithecus sediba]]'' (†2.0)
   |label3='''''[[H. erectus|H. erectus s.l.]]'''''
|sublabel3='''(1.9)'''
   |3={{clade
    |1=''[[Homo ergaster]]'' (†1.4) [[File:Ergaster Skull.png|45 px]]
     |label3='''(1.5)'''
    |2={{clade
     |1=''[[Homo erectus|African Homo erectus s.s.]]'' (†) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |2=''[[Homo erectus|Asian Homo erectus s.s.]]'' (†0.1) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |label4='''(1.2)'''
     |4={{clade
      |1=''[[Homo antecessor]]'' [[File:Antecessor Skull.png|45px]] (†0.8)
|label2=[[Homo heidelbergensis]]
|sublabel2='''(0.5)'''
      |2={{clade
|label1=[[Neandersovans]]
|sublabel1=(0.3)
        |1={{clade
|2=[[Den Denisova|Tud Denisova]] (†0.05) 
|1=''[[H. neanderthalensis]]'' (†0.05) [[File:Neanderthalensis Skull.png|39 px]]
}}
       |2='''''[[Homo sapiens]]'' [[File:Sapiens Skull.png|39 px]]'''
}} }} }} }} }}
                   }}}}
               }}
             }}
         }}
       }}
}}|label1='''[[Australopithecines]]'''|sublabel1='''(7.3 Mya)'''}}

Meur a lignez eus ar genad ''Homo'' a seblant bezañ bet diskennidi o ouennañ gant lignezoù all. Prouennoù genetek a ziskouez en em veskas ul lignez arkaek bet dispartiet eus al lignezoù arall 1,5 [[Annum|Ma]][[Den Denisova]] zo, ''H. erectus'' marteze, gant hini an Denisovaned war-dro 55 000 vloaz zo&lt;ref&gt;Sellet ouzh : 
* {{cite journal|last1=Dediu |first1=D. |last2=Levinson |first2=S.C. |date=1 a viz Even 2018 |title=Neanderthal language revisited: not only us |journal=Current Opinion in Behavioral Sciences |series=The Evolution of Language |volume=21 |pages=49–55 |doi=10.1016/j.cobeha.2018.01.001 |issn=2352-1546 |hdl=21.11116/0000-0000-1667-4 |s2cid=54391128 |hdl-access=free}}
* {{cite journal |last1=Hubisz |first1=M.J. |last2=Williams |first2=A.L. |last3=Siepel |first3=A. |title=Mapping gene flow between ancient hominins through demography-aware inference of the ancestral recombination graph |journal=[[PLOS Genetics]] |volume=16 |issue=8 |pages=e1008895 |date = miz Eost 2020 |pmid=32760067 |pmc=7410169 |doi=10.1371/journal.pgen.1008895}}
* {{cite journal | vauthors = Kuhlwilm M, Gronau I, Hubisz MJ, de Filippo C, Prado-Martinez J, Kircher M, Fu Q, Burbano HA, Lalueza-Fox C, de la Rasilla M, Rosas A, Rudan P, Brajkovic D, Kucan Ž, Gušic I, Marques-Bonet T, Andrés AM, Viola B, Pääbo S, Meyer M, Siepel A, Castellano S | display-authors = 6 | title = Ancient gene flow from early modern humans into Eastern Neanderthals |journal=[[Nature (journal)|Nature]] | volume = 530 | issue = 7591 | pages = 429–33 | date = miz C'hwevrer 2016 | pmid = 26886800 | pmc = 4933530 | doi = 10.1038/nature16544 | bibcode = 2016Natur.530..429K }}
* {{cite journal | vauthors = Prüfer K, Racimo F, Patterson N, Jay F, Sankararaman S, Sawyer S, Heinze A, Renaud G, Sudmant PH, de Filippo C, Li H, Mallick S, Dannemann M, Fu Q, Kircher M, Kuhlwilm M, Lachmann M, Meyer M, Ongyerth M, Siebauer M, Theunert C, Tandon A, Moorjani P, Pickrell J, Mullikin JC, Vohr SH, Green RE, Hellmann I, Johnson PL, Blanche H, Cann H, Kitzman JO, Shendure J, Eichler EE, Lein ES, Bakken TE, Golovanova LV, Doronichev VB, Shunkov MV, Derevianko AP, Viola B, Slatkin M, Reich D, Kelso J, Pääbo S | display-authors = 6 | title = The complete genome sequence of a Neanderthal from the Altai Mountains |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |volume=505 | issue = 7481 | pages = 43–9 | date = miz Genver 2014 | pmid = 24352235 | pmc = 4031459 | doi = 10.1038/nature12886 | bibcode = 2014Natur.505...43P }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Callaway 2016&quot;&gt;{{cite journal|last=Callaway |first=E. |title=Evidence mounts for interbreeding bonanza in ancient human species |url=http://www.nature.com/news/evidence-mounts-for-interbreeding-bonanza-in-ancient-human-species-1.19394 |journal=Nature News |doi=10.1038/nature.2016.19394 |year=2016 |s2cid=87029139}}&lt;/ref&gt;. Karrekaennoù a ziskouez e  kendalc'has ''Homo erectus'' s.s. da vevañ d'an nebeutañ betek 117 000 bloaz zo, hag ''Homo floresiensis'' a chomas bev betek 50 000 bloaz zo. Evit doare ul lignez ''Homo erectus''-heñvel a 1.5 milion a vloavezhioù a hañval bezañ kavet e hent betek genom an dud a vremañ dre an Denisovaned, e-touez ar [[Papoued|Bapoued]] hag henvroidi Aostralia peurgetket&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;. Genom an dud ha n'int ket Afrikaned a-zindan ar Sahara a orin a ziskouez ar pezh a seblant bezañ meur a zarvoud distag a hironerezh gant Neanderthal hag a-wezhioù ivez gant Denisovaned war-dro 45 000 vloaz zo&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Varki |first1=A. |title=Why are there no persisting hybrids of humans with Denisovans, Neanderthals, or anyone else? |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |volume=113 |issue=17 |pages=E2354 |date=miz Ebrel 2016 |pmid=27044111 |pmc=4855598 |doi=10.1073/pnas.1602270113 |bibcode=2016PNAS..113E2354V |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Callaway 2016&quot; /&gt;. Framm genetek strolladoù afrikan zo a-zindan ar Sahara a hañval diskouez e vije bet un hironadur gant ur boblañs a orin eus kornôg [[Eurazia]] war-dro 3000 vloaz zo&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{cite journal |last1=Ko |first1=K.H. |title=Hominin interbreeding and the evolution of human variation |journal=[[Journal of Biological Research]] |volume=23 |issue=1 |pages=17 |date=December 2016 |pmid=27429943 |pmc=4947341 |doi=10.1186/s40709-016-0054-7}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Pickrell JK, Patterson N, Loh PR, Lipson M, Berger B, Stoneking M, Pakendorf B, Reich D | display-authors = 6 |title=Ancient west Eurasian ancestry in southern and eastern Africa |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 111 |issue=7 |pages=2632–2637 |date=miz C'hwevrer 2014 |pmid=24550290 |pmc=3932865 |doi=10.1073/pnas.1313787111 |arxiv=1307.8014 |bibcode=2014PNAS..111.2632P |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;. 

Elfennoù zo a ro da soñjal e c'hallfe bezañ lakaet ''[[Australopithecus sediba]]'' er genad ''Homo'', pe en e c'henad dezhañ e-unan, abalamour d'e lec'h e-keñver''[[Homo habilis]]'' hag ''[[Homo floresiensis]]''&lt;ref name=&quot;Proceedings 2015&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal| vauthors = Groves C |date=2017|title=Progress in human systematics. A review|url=http://www.francoangeli.it/riviste/Scheda_Riviste.asp?IDArticolo=59711|journal=Paradigmi|issue=2|pages=59–74|doi=10.3280/PARA2017-002005|issn=1120-3404}}&lt;/ref&gt;.

== Taolenn spesadoù ar genad ''Homo'' ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|- style=&quot;background:#efefef;&quot;
! Spesadoù
! Prantad amzer (e milionoù a vloavezhioù)
! Dasparzh
! Ment en oad-gour (m)
! Pouez en oad-gour (kg)
! endalc'had ar c'hlopenn (cm³)
! Dizoloadennoù ar c'harrekaennoù 
! Deiziad an dizoloadenn / &lt;br /&gt;embann e anv
|-
| '''''[[Homo habilis|H. habilis]]'''''
| 2,5 — 1,5
| [[Afrika]]
| 1,0 — 1,5
| 30 — 55
| 600
| Kalz
| 1960 / 1964
|-
| ''[[Homo rudolfensis|H. rudolfensis]]''
| 1,9
| [[Kenya]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 c'hlopenn
| 1972 / 1986
|-
| ''[[Homo georgicus|H. georgicus]]''
| 1,8 — 1,6
| [[Georgia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 600
| Nebeut
| 1999 / 2002
|-
| '''''[[Homo ergaster|H. ergaster]]'''''
| 1,9 — 1,25
| Reter ha Su Afrika
| 1,9
| &amp;nbsp;
| 700 — 850
| Kalz
| 1975
|-
| '''''[[Homo erectus|H. erectus]]'''''
| 2(1,25) — 0,3
| Afrika, [[Azia]] ([[Java]], [[Sina]], [[Kaokaz]]), [[Europa]]
| 1,8
| 60
| 900 — 1100
| Kalz
| 1891 / 1892
|-
| ''[[Homo cepranensis|H. cepranensis]]''
| 0,8 ?
| [[Italia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 gokenn glopenn
| 1994 / 2003
|-
| ''[[Homo antecessor|H. antecessor]]''
| 0,8 — 0,35
| [[Spagn]], [[Bro-Saoz]]
| 1,75
| 90
| 1000
| 3 lec'hienn
| 1997
|-
| '''''[[Homo heidelbergensis|H. heidelbergensis]]'''''
| 0,6 — 0,25
| Europa, Afrika, Sina
| 1,8
| 60
| 1100 — 1400
| Kalz
| 1908
|-
| '''''[[Den Neandertal|H. neanderthalensis]]'''''
| 0,23 — 0,03
| Europa, Azia ar C'hornôg
| 1,6
| 55 — 70 
| 1200 — 1700
| Kalz
| (1829) / 1864
|-
| ''[[Den Denisova]]''
| 0,04
| Mervent [[Siberia]] ([[Kraï an Altaï|Altaï]])
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| Nebeut-tre
| 2010
|-
| ''[[Homo rhodesiensis|H. rhodesiensis]]''
| 0,3 — 0,12
| [[Zambia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1300
| Nebeut-tre
| 1921
|-
| '''''[[Den modern|H. sapiens]]'''''
| 0,25 — amzer a-vremañ
| Bed a-bezh
| 1,4 — 1,9
| 55 — 80
| 1000 — 1850
| Amzer a-vremañ
| — / 1758
|-
| ''[[Homo floresiensis|H. floresiensis]]''
| 0,10 — 0,012
| [[Indonezia]]
| 1,0
| 25
| 400
| 7 hinienn
| 2003 / 2004
|}

== Perzhioù anatomek ar genad ''Homo'' ==

=== Daoudroadegezh ===
====Perzhioù boutin gant an Hominina all====
An [[Hominina]] zo termenet gant o daoudroadegezh peurgetket. Ar perzhioù da-heul he deus : 
* 4 c'hrommadur el [[livenn-gein]].
* Un toull kilpenn e diazez ar [[klopenn|c'hlopenn]], ar pezh zo stag ouzh an dalc'h korf a-sav sonn.
* Ur [[Pelvis (korfadurezh)|pelvis]] ledan ha digor-frank, hag a-drugarez dezhañ ur stabilded welloc’h en e sav.
* [[Askorn morzhed|eskern morzhed]] a-veskell e-keñver ul linenn a-blom a laka an [[treid]] da vout dindan ar [[kreiz-pouez|c’hreiz-pouez]].

====Perzhioù ar genad ''Homo''====
Izili ar genad Homo o deus ouzhpenn arperzhioù anatomek da-heul :
* Izili a-dreñv hiroc'h evit an izili a-raok.
* Ur meud troad kenstur gant ar [[Biz-troad|bizied troad]] arall
* Bezañs ur [[bolz troad]].

''Homo habilis'' en deus ur vorfologiezh etre na glot ket penn-da-benn gant ar perzhioù zo er roll diwezhañ-mañ. Evit pezh a sell ''Homo rudolfensis'' ne anaver ket ar relegenn en tu all d'ar c'hlopenn.

Klaskerien zo a ouzhpenn d'an tri ferzh roet uheloc'h ar varregezh da redek, diwar dielfennadur eskern karrekaet an treid hag ur serten niver a reizhadennoù morfologek a weler war an eskern [[Karrekaenn|karrekaet]]. Harpañ a ra ar soñj-se war [[damkan ar reder andur]].
Ouzhpennet e vez bremañ ar c’houested da redek.

=== Emdroadur ar c'hlopenn ===
* Un [[endalc'had klopenn]] brasoc'h evit 550cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;, brasoc’h eget hini an [[aostralopitek|aostralopiteked]] hag ar [[primated]] arall, hag o vont war greskiñ e-doug ar [[Pleistosen]] (ouzhpenn 1 500 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; evit den Neandertal hag ''Homo sapiens''), nemet evit den Flores e vefe, ur spesad a yeas war vihanaat abalamour d’an digenvezder war un enezenn.
* Rontadur ar c'hlopenn.
* Pladerezh an dremm dre ma tistremen nebeutoc'h-nebeutañ ar c'harvanoù.
* Digresk ar c'higennoù a dalvez da chaokat 
* Digresk an dent, gant und digresk eus ment ar [[Kildant|c'hildent]] eus M1 da M3 (kreskiñ a ra o ment e karvan an Aostralopiteked)&lt;ref name=Picq/&gt;.

=== barregezh d'ober gant ar vouezh ===
* Diskenn a ra ar [[garloc'henn|c'harloc'henn]] tamm-ha-tamm, ar pezh a ro tu da vodulañ sonioù disklipet-mat&lt;ref name=Picq/&gt; ;
* [[askorn uheñvel|Askorn an teod]], en deus ur roll en implij ar vouezh, a gaver e relegoù [[den Neandertal]]. Ne ouzer ket hag eñ e oa unan gant ar spesadoù all.

== Perzhioù sevenadurel ar genad ''Homo''==
Un nebeud obererezhioù pe barregezhioù sevenadurel n'int kavet nemet e-touez izili ar genad ''Homo'' evit doare :
* An implij eus binvioù maen da gentañ gant [[bili aozet|bili benet]] ha goude gant gant gwelladenn ar binvioù da vare an [[Akeulean]] 
* Implij an [[tan]] a-wezhioù kerkent ha 1,5 Ma zo (''Homo erectus''?), hep barregezh da c'hwezhañ an tan a-raok 400 000 bloaz zo avat (testeniekaet eo adalek ''Homo neanderthalensis'')&lt;ref name=Wadley&gt;{{Lien web|langue=en|site=CARTA - The Perspective from Africa|auteur=Lyn Wadley|titre=The Origin and Development of Fire Technology in Africa|date=31 mai 2019|url=https://www.bing.com/videos/search?q=youtube+carta+anthropogeny&amp;view=detail&amp;mid=0E93D85BA97C1B293EB70E93D85BA97C1B293EB7&amp;FORM=VIRE}}&lt;/ref&gt;.
* Bevezadur ingal a gig kavet o jiboesat pe o tispenn gagnoù&lt;ref name=&quot;Hublin2018&quot;&gt;[[Jean-Jacques Hublin]], ''Quand d'autres hommes peuplaient la Terre : combien d'espèces ?'', prezegenn e [[Musée de l'Homme]], 19 a viz Here 2018, [https://www.youtube.com/watch?v=JlQR1b_M0io voir la vidéo en ligne].&lt;/ref&gt;. 
* Barregezh da vevañ dindan ledredoù un tamm pelloc'h en norzh (en Europa hag en Azia) evit ar genadoù ''[[Hominidae]]'' all. 
* Lidoù-kañv (testeniekaet adalek ''Homo neanderthalensis'').
* Arzoù evel al [[liverezh]] pe ar [[Kizellerezh|c’hizellerezh]] (testeniekaet adalek ''Homo sapiens'').

==Notennoù==
{{Daveoù|bannoù=2}}


[[Rummad:Paleoantropologiezh]]
[[Rummad:Denoniezh]]
[[Rummad:Hominidae]]</text>
      <sha1>hufuj50uc9584p2dyp0jw8ew4w3u98h</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007358</id>
      <parentid>2007356</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:35:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kadwalan</username>
        <id>423</id>
      </contributor>
      <comment>/* Filogeniezh */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23854" xml:space="preserve">{{Taxobox Loen  | ''Homo'' | Neandertal vs Sapiens.jpg | Klopennoù ''[[Homo sapiens]]'' (a-gleiz) ha&lt;br&gt; ''[[Homo neanderthalensis]]'' (a-zehou) keñver-ha-keñver }}
{{Taxobox Phylum | Chordata / Vertebrata }}
{{Taxobox Classis | Mammalia }}
{{Taxobox Ordo | Primates }}
{{Taxobox Subordo | Haplorrhini }}
{{Taxobox Infraordo | Simiiformes }}
{{Taxobox Superfamilia  | Hominoidea }}
{{Taxobox Familia | Hominidae }}
{{Taxobox Anv skiantel | Loen  | genad | Homo | [[Carl von Linné|Linnaeus]], [[1758]] }}
{{Taxobox Echu}}
'''''Homo''''' zo ur [[genad]] a vod an [[Homo sapiens|den modern]] hag ar spesadoù kar dezhañ. Bout ez eus anezhañ abaoe war-dro 2,3 – 2,4 milion a vloavezhioù.

''[[Homo habilis]]'', unan hag an daou spesad kentañ ag ar genad ''Homo'', zo un diskennad d’an ''[[Australopithecus garhi]]'' a veve 2,5 milion a vloavezhioù zo.

Aet eo da get razh spesadoù ar genad ''Homo'' nemet ''[[Homo sapiens]]'' hiziv. Ar spesadoù kar dezhañ diwezhañ, ''[[Homo floresiensis]]'' hag ''[[Homo neanderthalensis]]'', zo aet da get, an eil 18 000 bloaz zo; hag egile 28 000 bloaz zo. Neoazh elfennoù dizoloet n’eus ket pell a lak ar skiantourion da soñjal en dije dalc'het ''Homo floresiensis'' da vevañ betek 12 000 bloaz zo, ha razh poblañsoù an [[Douar]], nemet Afrikaniz, o defe [[gen|genoù]] o tonet eus Den Neandertal da heul un [[hironerezh]] etre an daou spesad (''Homo sapiens'' hag  ''Homo Neanderthalensis'') c’hoarvezet er [[Reter-Nesañ]].

== Etimologiezh ==
Ar ger ''homo'' a dalv &quot;den&quot; e [[latin]] ha donet a ra ag an henlatin ''hĕmo'' a zeu-eñ ag an [[Indezeuropeg]] *''dʰǵʰm̥mō'' (&quot;eus an douar&quot;), evel ar ger brezhoneg den&lt;ref&gt;X. Delamarre, ''Dictionnaire de la langue gauloise'', p. 176&lt;/ref&gt;. Roet e voe an anv-mañ d’ar genad gant [[Carl von Linné]] e [[1758]].

== Anvioù spesadoù ==
* ''[[Homo sapiens sapiens]]'' hag ''[[Homo sapiens neanderthalensis]]'', anvioù daou [[isspesad]] ag ar memes [[spesad]] (''Homo sapiens''). Hiriv e vezont lakaet da spesadoù distag ag ar genad ''Homo'': ''Homo sapiens'' ha ''Homo neanderthalensis''.
* [[Den Cro-Magnon]]
* [[Den Piltdown]] (taol-bourd skiantel)

== Spesadoù anavezet ar genad ''Homo'' ==
Arvarus eo c’hoazh renkadur ar spesadoù-se ha tabut zo atav etre an [[Henzenoniezh|henzenoniourion]] evit lakaat ar re-mañ-re da spesad pe da isspesad.&lt;br&gt;
Setu amañ spesadoù ar genad ''Homo'' hervez urzh al lizherenneg:
* ''[[Homo antecessor]]'' (etre 1,2 ha 0,7 milion a vl.)
* ''[[Homo cepranensis]]''
* ''[[Homo erectus]]'' (1,8 M. a vl.). Brasoc’h eo eget e ziaraogerion. Etre 850 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; ha 1 100 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn. Ur [[baleg us-pod]] kreñv a oa dezhañ, hogen ne oa ket ken rakkarvenek hag ar spesadoù ''Homo'' kent. Ampartoc’h e oa evit sevel ostilhoù ha mestroniañ a rae an [[tan]].
* ''[[Homo ergaster]]'' (etre 2,2 milion ha 1 milion a vl.)
* ''[[Homo floresiensis]]'' (Den [[Flores]] — dizoloet e [[2003]] — aet da get war-dro 18 000 bloaz.)
* ''[[Homo rudolfensis]]'' (2,4 milion a vl.)
* ''[[Homo georgicus]]'' (1,8 milion a vl.) 
* ''[[Homo habilis]]'' (etre 2,5 ha 1,5 milion a vloavezhioù). 700 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn.
* ''[[Homo heidelbergensis]]'' (etre 600 000 bloaz ha 200 000 bloaz)
* ''[[Homo erectus reilingensis]]'' (''[[Pithecanthropus erectus reilingensis]]'') : darn klopenn un [[hominida]] henaek dizoloet e [[Mervent]] [[Alamagn]].
* ''[[Homo neanderthalensis]]'' : ur c'hlopenn bras a oa dezhañ gant un tal war steuziañ, izel, hag un torus tev a-us da doulloù an daoulagad, ha tost elgezh ebet. 1 600 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn, da lâret eo un tammig muioc’h eget hini Homo sapiens. Etre 1,50 ha 1,70 metr sav a oa dezhañ.
Beziañ a rae e re varv gant [[lid-kañv|lidoù-kañv]]. Bevañ a reas en [[Eurazia]] nemetken. Aet eo ar spesad da get.
* ''[[Homo rhodesiensis]]'' (etre 125 000 ha 300 000 bloaz).
* ''Homo sapiens'', Den Cro-Magnon. An den modern eo. E gavout a reer war razh ar [[Kevandir|c’hevandirioù]].
Den Neandertal hag ''Homo sapiens'' (Den Cro-Magnon) o doa bevet en [[Europa]] hag er [[Reter-Nesañ]] d’ar memes koulz.
* [[Den Denisova]] zo ur spesad ag ar genad ''Homo'' dizoloet nevez zo e [[Siberia]]. Kenoadek e oa da ''Homo neanderthalensis'', ''Homo sapiens'' ha ''Homo floresiensis''.


==Filogeniezh==
Un daksonomiezh eus ''Homo'' e-mesk ar [[hominidae|marmouzed bras]] a weler evel amañ da-heul, gant ''Paranthropus'' hag ''Homo'' o tiwan a-douez ''Australopithecus'' (diskouezet amañ en un doare [[kladouriezh|kladek]] gant ''Paranthropus'', ''Kenyanthropus'', hag ''Homo'')&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Indriati E, Swisher CC, Lepre C, Quinn RL, Suriyanto RA, Hascaryo AT, Grün R, Feibel CS, Pobiner BL, Aubert M, Lees W, Antón SC | display-authors = 6 | title = The age of the 20 meter Solo River terrace, Java, Indonesia and the survival of Homo erectus in Asia | journal = PLOS ONE | volume = 6 | issue = 6 | pages = e21562 | year = 2011 | pmid = 21738710 | pmc = 3126814 | doi = 10.1371/journal.pone.0021562 | bibcode = 2011PLoSO...621562I | doi-access = free }}.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{cite journal |last1=Berger |first1=L.R. |last2=Hawks |first2=J. |last3=Dirks |first3=P.H. |last4=Elliott |first4=M. |last5=Roberts |first5=E.M. |title=Homo naledi and Pleistocene hominin evolution in subequatorial Africa |journal=[[eLife]] |volume=6 |pages=e24234 |date=miz Mae 2017 |pmid=28483041 |pmc=5423770 |doi=10.7554/eLife.24234 |doi-access=free |editor-last=Perry |editor-first=G.H.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Schuster&quot;&gt;{{cite journal| vauthors = Schuster AM |year=1997|title=Earliest Remains of Genus ''Homo''|url=http://archive.archaeology.org/9701/newsbriefs/homo.html|journal=Archaeology|volume=50|access-date=5 March 2015|number=1}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Saylor 2015 483–488&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Haile-Selassie Y, Gibert L, Melillo SM, Ryan TM, Alene M, Deino A, Levin NE, Scott G, Saylor BZ | display-authors = 6 | title = New species from Ethiopia further expands Middle Pliocene hominin diversity |journal=[[Nature (journal)|Nature]] | volume = 521 | issue = 7553 | pages = 483–8 | date = miz Mae 2015 | pmid = 26017448 |doi=10.1038/nature14448 | s2cid = 4455029 | bibcode = 2015Natur.521..483H }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{cite journal |last1=Mondal |first1=M. |last2=Bertranpetit |first2=J. |last3=Lao |first3=O. |title=Approximate Bayesian computation with deep learning supports a third archaic introgression in Asia and Oceania |journal=[[Nature Communications]] |volume=10 |issue=1 |pages=246 |date=miz Genver 2019 |pmid=30651539 |pmc=6335398 |doi=10.1038/s41467-018-08089-7 |bibcode=2019NatCo..10..246M}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zeitoun 2003 148–156&quot;&gt;{{cite journal |last=Zeitoun |first=V. |title=High occurrence of a basicranial feature in Homo erectus: anatomical description of the preglenoid tubercle |journal=The Anatomical Record Part B: The New Anatomist |volume=274 |issue=1 |pages=148–156 |date=September 2003 |pmid=12964205 |doi=10.1002/ar.b.10028 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Proceedings 2015&quot;&gt;{{cite journal |vauthors = Dembo M, Matzke NJ, Mooers AØ, Collard M |title=Bayesian analysis of a morphological supermatrix sheds light on controversial fossil hominin relationships |journal=Proceedings. Biological Sciences |volume=282 |issue=1812 |pages=20150943 |date=miz Eost 2015 |pmid=26202999 |pmc=4528516 |doi=10.1098/rspb.2015.0943 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Dembo M, Radovčić D, Garvin HM, Laird MF, Schroeder L, Scott JE, Brophy J, Ackermann RR, Musiba CM, de Ruiter DJ, Mooers AØ, Collard M | display-authors = 6 | title = The evolutionary relationships and age of Homo naledi: An assessment using dated Bayesian phylogenetic methods |journal=[[Journal of Human Evolution]] |volume=97 |pages=17–26 |date=miz Eost 2016 |pmid=27457542 | doi = 10.1016/j.jhevol.2016.04.008 |hdl-access=free |hdl=2164/8796}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=bL2XDwAAQBAJ&amp;q=Sahelanthropus+tchadensis&amp;pg=PA7 |title=The Origins of Europeans and Their Pre-Historic Innovations from 6 Million to 10,000 BCE: From 6 Million to 10,000 BCE |last1=Harrison |first1=N. |date=1 miz Mae 2019 |publisher=Algora Publishing |isbn=9781628943795}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;See:

* {{cite book|url=https://www.researchgate.net/publication/278682043 |title=Analyzing Hominin Hominin Phylogeny: Cladistic Approach |last1=Strait |first1=David |last2=Grine |first2=Frederick |last3=Fleagle |first3=John |name-list-style=vanc |date=2015 |isbn=978-3-642-39978-7 |pages=1989–2014 (cladogram p. 2006)}}.
* {{cite journal|last1=Mounier |first1=A. |last2=Caparros |first2=M. |date=2015 |title=The phylogenetic status of Homo heidelbergensis – a cladistic study of Middle Pleistocene hominins |journal=BMSAP |language=fr |volume=27 |issue=3–4 |pages=110–134 |doi=10.1007/s13219-015-0127-4 |s2cid=17449909 |issn=0037-8984}}
* {{cite journal | vauthors = Rogers AR, Harris NS, Achenbach AA | title = Neanderthal-Denisovan ancestors interbred with a distantly related hominin | journal = Science Advances | volume = 6 |issue=8 |pages=eaay5483 |date=miz C'hwevrer 2020 |pmid=32128408 |pmc=7032934 | doi = 10.1126/sciadv.aay5483 | doi-access = free |bibcode=2020SciA....6.5483R}}&lt;/ref&gt;. Ar filogeniezh resis e-barzh ''Australopithecus'' zo atav kalz dizemglevioù diwar he fenn. Deiziadoù nesaet skourroù ar c'hladoù zo diskouezet e milionoù a vloavezhioù ([[Annum|Ma]])&lt;ref name=&quot;:2&quot;/&gt;. ''[[Graecopithecus]],'' ''[[Sahelanthropus]]'', hag ''[[Orrorin]]'', kladoù c'hoar da ''Australopithecus'' moarvat, n'int ket diskouezet amañ. Rouestlet e vez anvadur ar strolladoù a-wezhioù rak alies e vez savet strolladoù a-raok na vije bet an disterañ dielfennadur kladek&lt;ref name=&quot;Zeitoun 2003 148–156&quot;/&gt;. 

{{clade|{{clade
       |1='''[[Gibon|Hylobatidae]] (giboned)'''
       |label2='''[[Hominidae]]'''
|sublabel2='''(15.7)'''
       |2={{clade
         |1='''[[Ponginae]] ([[orangoutan]]ed)'''
         |label2='''[[Homininae]]'''
|sublabel2='''(8.8)'''
         |2={{clade
             |1='''[[Gorillini]] ([[gorilh]]ed)'''
             |label2='''[[Hominini]]'''
|sublabel2='''(7.8)'''
             |2={{clade
               |1='''[[Panina]] ([[chimpanze]]ed)'''
               |2='''[[Australopithecines]] (en o zouez ''[[Australopithecus]]'', ''[[Kenyanthropus]]'', ''[[Paranthropus]]'', ''Homo'')'''
         }}
       }}
}}}}|label1='''[[Hominoidea]]'''|sublabel1='''(20.4 Mya)'''}}


{{clade|{{clade
|1=''[[Ardipithecus|Ardipithecus ramidus]]'' (†) 
|sublabel2='''(3.9)'''
|label2='''''[[Australopithecus|Australopithecus s.l.]]'''''
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus anamensis|Australopithecus anamensis s.s.]]'' (†3.8) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus afarensis]]'' (†) 
               |2={{clade
                   |1=''[[Australopithecus garhi]]'' (†) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus deyiremeda]]'' (†3.4)
                   |2={{clade
   |1=''[[Kenyanthropus|Kenyanthropus platyops]]'' (†3.3)
|2={{clade
|1={{clade
  |1=''[[Australopithecus africanus]]'' (†2.1)
|2=''[[Paranthropus]]'' (†1.2)
}}
 |label2='''''Homo'''''
|sublabel2='''(3.4)'''
|2={{clade
|5=''[[Homo floresiensis]]'' (†0.05)
   |1=''[[Homo habilis]]'' (†1.5) [[File:Habilis Skull.png|45 px]]
   |2=''[[Homo rudolfensis]]'' (†1.9) [[File:Rudolfensis Skull.png|41 px]]
|4=''[[Australopithecus sediba]]'' (†2.0)
   |label3='''''[[H. erectus|H. erectus s.l.]]'''''
|sublabel3='''(1.9)'''
   |3={{clade
    |1=''[[Homo ergaster]]'' (†1.4) [[File:Ergaster Skull.png|45 px]]
     |label3='''(1.5)'''
    |2={{clade
     |1=''[[Homo erectus|African Homo erectus s.s.]]'' (†) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |2=''[[Homo erectus|Asian Homo erectus s.s.]]'' (†0.1) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |label4='''(1.2)'''
     |4={{clade
      |1=''[[Homo antecessor]]'' [[File:Antecessor Skull.png|45px]] (†0.8)
|label2=[[Homo heidelbergensis]]
|sublabel2='''(0.5)'''
      |2={{clade
|label1=[[Neandersovans]]
|sublabel1=(0.3)
        |1={{clade
|2=[[Den Denisova|Tud Denisova]] (†0.05) 
|1=''[[H. neanderthalensis]]'' (†0.05) [[File:Neanderthalensis Skull.png|39 px]]
}}
       |2='''''[[Homo sapiens]]'' [[File:Sapiens Skull.png|39 px]]'''
}} }} }} }} }}
                   }}}}
               }}
             }}
         }}
       }}
}}|label1='''[[Australopithecines]]'''|sublabel1='''(7.3 Mya)'''}}

Meur a lignez eus ar genad ''Homo'' o defe bet diskennidi o ouennañ gant lignezoù all war a seblant. Prouennoù genetek a ziskouez en em veskas ul lignez arkaek bet dispartiet eus al lignezoù arall 1,5 [[Annum|Ma]] zo, ''H. erectus'' marteze, gant hini an [[Den Denisova|Denisovaned]] war-dro 55 000 vloaz zo&lt;ref&gt;Sellet ouzh : 
* {{cite journal|last1=Dediu |first1=D. |last2=Levinson |first2=S.C. |date=1 a viz Even 2018 |title=Neanderthal language revisited: not only us |journal=Current Opinion in Behavioral Sciences |series=The Evolution of Language |volume=21 |pages=49–55 |doi=10.1016/j.cobeha.2018.01.001 |issn=2352-1546 |hdl=21.11116/0000-0000-1667-4 |s2cid=54391128 |hdl-access=free}}
* {{cite journal |last1=Hubisz |first1=M.J. |last2=Williams |first2=A.L. |last3=Siepel |first3=A. |title=Mapping gene flow between ancient hominins through demography-aware inference of the ancestral recombination graph |journal=[[PLOS Genetics]] |volume=16 |issue=8 |pages=e1008895 |date = miz Eost 2020 |pmid=32760067 |pmc=7410169 |doi=10.1371/journal.pgen.1008895}}
* {{cite journal | vauthors = Kuhlwilm M, Gronau I, Hubisz MJ, de Filippo C, Prado-Martinez J, Kircher M, Fu Q, Burbano HA, Lalueza-Fox C, de la Rasilla M, Rosas A, Rudan P, Brajkovic D, Kucan Ž, Gušic I, Marques-Bonet T, Andrés AM, Viola B, Pääbo S, Meyer M, Siepel A, Castellano S | display-authors = 6 | title = Ancient gene flow from early modern humans into Eastern Neanderthals |journal=[[Nature (journal)|Nature]] | volume = 530 | issue = 7591 | pages = 429–33 | date = miz C'hwevrer 2016 | pmid = 26886800 | pmc = 4933530 | doi = 10.1038/nature16544 | bibcode = 2016Natur.530..429K }}
* {{cite journal | vauthors = Prüfer K, Racimo F, Patterson N, Jay F, Sankararaman S, Sawyer S, Heinze A, Renaud G, Sudmant PH, de Filippo C, Li H, Mallick S, Dannemann M, Fu Q, Kircher M, Kuhlwilm M, Lachmann M, Meyer M, Ongyerth M, Siebauer M, Theunert C, Tandon A, Moorjani P, Pickrell J, Mullikin JC, Vohr SH, Green RE, Hellmann I, Johnson PL, Blanche H, Cann H, Kitzman JO, Shendure J, Eichler EE, Lein ES, Bakken TE, Golovanova LV, Doronichev VB, Shunkov MV, Derevianko AP, Viola B, Slatkin M, Reich D, Kelso J, Pääbo S | display-authors = 6 | title = The complete genome sequence of a Neanderthal from the Altai Mountains |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |volume=505 | issue = 7481 | pages = 43–9 | date = miz Genver 2014 | pmid = 24352235 | pmc = 4031459 | doi = 10.1038/nature12886 | bibcode = 2014Natur.505...43P }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Callaway 2016&quot;&gt;{{cite journal|last=Callaway |first=E. |title=Evidence mounts for interbreeding bonanza in ancient human species |url=http://www.nature.com/news/evidence-mounts-for-interbreeding-bonanza-in-ancient-human-species-1.19394 |journal=Nature News |doi=10.1038/nature.2016.19394 |year=2016 |s2cid=87029139}}&lt;/ref&gt;. Karrekaennoù a ziskouez e  kendalc'has ''Homo erectus'' s.s. da vevañ d'an nebeutañ betek 117 000 bloaz zo, hag ''Homo floresiensis'' a chomas bev betek 50 000 bloaz zo. Evit doare ul lignez ''Homo erectus''-heñvel a 1.5 milion a vloavezhioù a hañval bezañ kavet e hent betek genom an dud a vremañ dre an Denisovaned, e-touez ar [[Papoued|Bapoued]] hag henvroidi Aostralia peurgetket&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;. Genom an dud ha n'int ket Afrikaned a-zindan ar Sahara a orin a ziskouez ar pezh a seblant bezañ meur a zarvoud distag a hironerezh gant Neanderthal hag a-wezhioù ivez gant Denisovaned war-dro 45 000 vloaz zo&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Varki |first1=A. |title=Why are there no persisting hybrids of humans with Denisovans, Neanderthals, or anyone else? |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |volume=113 |issue=17 |pages=E2354 |date=miz Ebrel 2016 |pmid=27044111 |pmc=4855598 |doi=10.1073/pnas.1602270113 |bibcode=2016PNAS..113E2354V |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Callaway 2016&quot; /&gt;. Framm genetek strolladoù afrikan zo a-zindan ar Sahara a hañval diskouez e vije bet un hironadur gant ur boblañs a orin eus kornôg [[Eurazia]] war-dro 3000 vloaz zo&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{cite journal |last1=Ko |first1=K.H. |title=Hominin interbreeding and the evolution of human variation |journal=[[Journal of Biological Research]] |volume=23 |issue=1 |pages=17 |date=December 2016 |pmid=27429943 |pmc=4947341 |doi=10.1186/s40709-016-0054-7}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Pickrell JK, Patterson N, Loh PR, Lipson M, Berger B, Stoneking M, Pakendorf B, Reich D | display-authors = 6 |title=Ancient west Eurasian ancestry in southern and eastern Africa |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 111 |issue=7 |pages=2632–2637 |date=miz C'hwevrer 2014 |pmid=24550290 |pmc=3932865 |doi=10.1073/pnas.1313787111 |arxiv=1307.8014 |bibcode=2014PNAS..111.2632P |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;. 

Elfennoù zo a ro da soñjal e c'hallfe bezañ lakaet ''[[Australopithecus sediba]]'' er genad ''Homo'', pe en e c'henad dezhañ e-unan, abalamour d'e lec'h e-keñver''[[Homo habilis]]'' hag ''[[Homo floresiensis]]''&lt;ref name=&quot;Proceedings 2015&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal| vauthors = Groves C |date=2017|title=Progress in human systematics. A review|url=http://www.francoangeli.it/riviste/Scheda_Riviste.asp?IDArticolo=59711|journal=Paradigmi|issue=2|pages=59–74|doi=10.3280/PARA2017-002005|issn=1120-3404}}&lt;/ref&gt;.

== Taolenn spesadoù ar genad ''Homo'' ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|- style=&quot;background:#efefef;&quot;
! Spesadoù
! Prantad amzer (e milionoù a vloavezhioù)
! Dasparzh
! Ment en oad-gour (m)
! Pouez en oad-gour (kg)
! endalc'had ar c'hlopenn (cm³)
! Dizoloadennoù ar c'harrekaennoù 
! Deiziad an dizoloadenn / &lt;br /&gt;embann e anv
|-
| '''''[[Homo habilis|H. habilis]]'''''
| 2,5 — 1,5
| [[Afrika]]
| 1,0 — 1,5
| 30 — 55
| 600
| Kalz
| 1960 / 1964
|-
| ''[[Homo rudolfensis|H. rudolfensis]]''
| 1,9
| [[Kenya]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 c'hlopenn
| 1972 / 1986
|-
| ''[[Homo georgicus|H. georgicus]]''
| 1,8 — 1,6
| [[Georgia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 600
| Nebeut
| 1999 / 2002
|-
| '''''[[Homo ergaster|H. ergaster]]'''''
| 1,9 — 1,25
| Reter ha Su Afrika
| 1,9
| &amp;nbsp;
| 700 — 850
| Kalz
| 1975
|-
| '''''[[Homo erectus|H. erectus]]'''''
| 2(1,25) — 0,3
| Afrika, [[Azia]] ([[Java]], [[Sina]], [[Kaokaz]]), [[Europa]]
| 1,8
| 60
| 900 — 1100
| Kalz
| 1891 / 1892
|-
| ''[[Homo cepranensis|H. cepranensis]]''
| 0,8 ?
| [[Italia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 gokenn glopenn
| 1994 / 2003
|-
| ''[[Homo antecessor|H. antecessor]]''
| 0,8 — 0,35
| [[Spagn]], [[Bro-Saoz]]
| 1,75
| 90
| 1000
| 3 lec'hienn
| 1997
|-
| '''''[[Homo heidelbergensis|H. heidelbergensis]]'''''
| 0,6 — 0,25
| Europa, Afrika, Sina
| 1,8
| 60
| 1100 — 1400
| Kalz
| 1908
|-
| '''''[[Den Neandertal|H. neanderthalensis]]'''''
| 0,23 — 0,03
| Europa, Azia ar C'hornôg
| 1,6
| 55 — 70 
| 1200 — 1700
| Kalz
| (1829) / 1864
|-
| ''[[Den Denisova]]''
| 0,04
| Mervent [[Siberia]] ([[Kraï an Altaï|Altaï]])
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| Nebeut-tre
| 2010
|-
| ''[[Homo rhodesiensis|H. rhodesiensis]]''
| 0,3 — 0,12
| [[Zambia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1300
| Nebeut-tre
| 1921
|-
| '''''[[Den modern|H. sapiens]]'''''
| 0,25 — amzer a-vremañ
| Bed a-bezh
| 1,4 — 1,9
| 55 — 80
| 1000 — 1850
| Amzer a-vremañ
| — / 1758
|-
| ''[[Homo floresiensis|H. floresiensis]]''
| 0,10 — 0,012
| [[Indonezia]]
| 1,0
| 25
| 400
| 7 hinienn
| 2003 / 2004
|}

== Perzhioù anatomek ar genad ''Homo'' ==

=== Daoudroadegezh ===
====Perzhioù boutin gant an Hominina all====
An [[Hominina]] zo termenet gant o daoudroadegezh peurgetket. Ar perzhioù da-heul he deus : 
* 4 c'hrommadur el [[livenn-gein]].
* Un toull kilpenn e diazez ar [[klopenn|c'hlopenn]], ar pezh zo stag ouzh an dalc'h korf a-sav sonn.
* Ur [[Pelvis (korfadurezh)|pelvis]] ledan ha digor-frank, hag a-drugarez dezhañ ur stabilded welloc’h en e sav.
* [[Askorn morzhed|eskern morzhed]] a-veskell e-keñver ul linenn a-blom a laka an [[treid]] da vout dindan ar [[kreiz-pouez|c’hreiz-pouez]].

====Perzhioù ar genad ''Homo''====
Izili ar genad Homo o deus ouzhpenn arperzhioù anatomek da-heul :
* Izili a-dreñv hiroc'h evit an izili a-raok.
* Ur meud troad kenstur gant ar [[Biz-troad|bizied troad]] arall
* Bezañs ur [[bolz troad]].

''Homo habilis'' en deus ur vorfologiezh etre na glot ket penn-da-benn gant ar perzhioù zo er roll diwezhañ-mañ. Evit pezh a sell ''Homo rudolfensis'' ne anaver ket ar relegenn en tu all d'ar c'hlopenn.

Klaskerien zo a ouzhpenn d'an tri ferzh roet uheloc'h ar varregezh da redek, diwar dielfennadur eskern karrekaet an treid hag ur serten niver a reizhadennoù morfologek a weler war an eskern [[Karrekaenn|karrekaet]]. Harpañ a ra ar soñj-se war [[damkan ar reder andur]].
Ouzhpennet e vez bremañ ar c’houested da redek.

=== Emdroadur ar c'hlopenn ===
* Un [[endalc'had klopenn]] brasoc'h evit 550cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;, brasoc’h eget hini an [[aostralopitek|aostralopiteked]] hag ar [[primated]] arall, hag o vont war greskiñ e-doug ar [[Pleistosen]] (ouzhpenn 1 500 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; evit den Neandertal hag ''Homo sapiens''), nemet evit den Flores e vefe, ur spesad a yeas war vihanaat abalamour d’an digenvezder war un enezenn.
* Rontadur ar c'hlopenn.
* Pladerezh an dremm dre ma tistremen nebeutoc'h-nebeutañ ar c'harvanoù.
* Digresk ar c'higennoù a dalvez da chaokat 
* Digresk an dent, gant und digresk eus ment ar [[Kildant|c'hildent]] eus M1 da M3 (kreskiñ a ra o ment e karvan an Aostralopiteked)&lt;ref name=Picq/&gt;.

=== barregezh d'ober gant ar vouezh ===
* Diskenn a ra ar [[garloc'henn|c'harloc'henn]] tamm-ha-tamm, ar pezh a ro tu da vodulañ sonioù disklipet-mat&lt;ref name=Picq/&gt; ;
* [[askorn uheñvel|Askorn an teod]], en deus ur roll en implij ar vouezh, a gaver e relegoù [[den Neandertal]]. Ne ouzer ket hag eñ e oa unan gant ar spesadoù all.

== Perzhioù sevenadurel ar genad ''Homo''==
Un nebeud obererezhioù pe barregezhioù sevenadurel n'int kavet nemet e-touez izili ar genad ''Homo'' evit doare :
* An implij eus binvioù maen da gentañ gant [[bili aozet|bili benet]] ha goude gant gant gwelladenn ar binvioù da vare an [[Akeulean]] 
* Implij an [[tan]] a-wezhioù kerkent ha 1,5 Ma zo (''Homo erectus''?), hep barregezh da c'hwezhañ an tan a-raok 400 000 bloaz zo avat (testeniekaet eo adalek ''Homo neanderthalensis'')&lt;ref name=Wadley&gt;{{Lien web|langue=en|site=CARTA - The Perspective from Africa|auteur=Lyn Wadley|titre=The Origin and Development of Fire Technology in Africa|date=31 mai 2019|url=https://www.bing.com/videos/search?q=youtube+carta+anthropogeny&amp;view=detail&amp;mid=0E93D85BA97C1B293EB70E93D85BA97C1B293EB7&amp;FORM=VIRE}}&lt;/ref&gt;.
* Bevezadur ingal a gig kavet o jiboesat pe o tispenn gagnoù&lt;ref name=&quot;Hublin2018&quot;&gt;[[Jean-Jacques Hublin]], ''Quand d'autres hommes peuplaient la Terre : combien d'espèces ?'', prezegenn e [[Musée de l'Homme]], 19 a viz Here 2018, [https://www.youtube.com/watch?v=JlQR1b_M0io voir la vidéo en ligne].&lt;/ref&gt;. 
* Barregezh da vevañ dindan ledredoù un tamm pelloc'h en norzh (en Europa hag en Azia) evit ar genadoù ''[[Hominidae]]'' all. 
* Lidoù-kañv (testeniekaet adalek ''Homo neanderthalensis'').
* Arzoù evel al [[liverezh]] pe ar [[Kizellerezh|c’hizellerezh]] (testeniekaet adalek ''Homo sapiens'').

==Notennoù==
{{Daveoù|bannoù=2}}


[[Rummad:Paleoantropologiezh]]
[[Rummad:Denoniezh]]
[[Rummad:Hominidae]]</text>
      <sha1>2c2aak1ahbk12et0ftlhe8gaortz9zi</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007369</id>
      <parentid>2007358</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T23:19:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kadwalan</username>
        <id>423</id>
      </contributor>
      <comment>/* Taolenn spesadoù ar genad Homo */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30648" xml:space="preserve">{{Taxobox Loen  | ''Homo'' | Neandertal vs Sapiens.jpg | Klopennoù ''[[Homo sapiens]]'' (a-gleiz) ha&lt;br&gt; ''[[Homo neanderthalensis]]'' (a-zehou) keñver-ha-keñver }}
{{Taxobox Phylum | Chordata / Vertebrata }}
{{Taxobox Classis | Mammalia }}
{{Taxobox Ordo | Primates }}
{{Taxobox Subordo | Haplorrhini }}
{{Taxobox Infraordo | Simiiformes }}
{{Taxobox Superfamilia  | Hominoidea }}
{{Taxobox Familia | Hominidae }}
{{Taxobox Anv skiantel | Loen  | genad | Homo | [[Carl von Linné|Linnaeus]], [[1758]] }}
{{Taxobox Echu}}
'''''Homo''''' zo ur [[genad]] a vod an [[Homo sapiens|den modern]] hag ar spesadoù kar dezhañ. Bout ez eus anezhañ abaoe war-dro 2,3 – 2,4 milion a vloavezhioù.

''[[Homo habilis]]'', unan hag an daou spesad kentañ ag ar genad ''Homo'', zo un diskennad d’an ''[[Australopithecus garhi]]'' a veve 2,5 milion a vloavezhioù zo.

Aet eo da get razh spesadoù ar genad ''Homo'' nemet ''[[Homo sapiens]]'' hiziv. Ar spesadoù kar dezhañ diwezhañ, ''[[Homo floresiensis]]'' hag ''[[Homo neanderthalensis]]'', zo aet da get, an eil 18 000 bloaz zo; hag egile 28 000 bloaz zo. Neoazh elfennoù dizoloet n’eus ket pell a lak ar skiantourion da soñjal en dije dalc'het ''Homo floresiensis'' da vevañ betek 12 000 bloaz zo, ha razh poblañsoù an [[Douar]], nemet Afrikaniz, o defe [[gen|genoù]] o tonet eus Den Neandertal da heul un [[hironerezh]] etre an daou spesad (''Homo sapiens'' hag  ''Homo Neanderthalensis'') c’hoarvezet er [[Reter-Nesañ]].

== Etimologiezh ==
Ar ger ''homo'' a dalv &quot;den&quot; e [[latin]] ha donet a ra ag an henlatin ''hĕmo'' a zeu-eñ ag an [[Indezeuropeg]] *''dʰǵʰm̥mō'' (&quot;eus an douar&quot;), evel ar ger brezhoneg den&lt;ref&gt;X. Delamarre, ''Dictionnaire de la langue gauloise'', p. 176&lt;/ref&gt;. Roet e voe an anv-mañ d’ar genad gant [[Carl von Linné]] e [[1758]].

== Anvioù spesadoù ==
* ''[[Homo sapiens sapiens]]'' hag ''[[Homo sapiens neanderthalensis]]'', anvioù daou [[isspesad]] ag ar memes [[spesad]] (''Homo sapiens''). Hiriv e vezont lakaet da spesadoù distag ag ar genad ''Homo'': ''Homo sapiens'' ha ''Homo neanderthalensis''.
* [[Den Cro-Magnon]]
* [[Den Piltdown]] (taol-bourd skiantel)

== Spesadoù anavezet ar genad ''Homo'' ==
Arvarus eo c’hoazh renkadur ar spesadoù-se ha tabut zo atav etre an [[Henzenoniezh|henzenoniourion]] evit lakaat ar re-mañ-re da spesad pe da isspesad.&lt;br&gt;
Setu amañ spesadoù ar genad ''Homo'' hervez urzh al lizherenneg:
* ''[[Homo antecessor]]'' (etre 1,2 ha 0,7 milion a vl.)
* ''[[Homo cepranensis]]''
* ''[[Homo erectus]]'' (1,8 M. a vl.). Brasoc’h eo eget e ziaraogerion. Etre 850 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; ha 1 100 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn. Ur [[baleg us-pod]] kreñv a oa dezhañ, hogen ne oa ket ken rakkarvenek hag ar spesadoù ''Homo'' kent. Ampartoc’h e oa evit sevel ostilhoù ha mestroniañ a rae an [[tan]].
* ''[[Homo ergaster]]'' (etre 2,2 milion ha 1 milion a vl.)
* ''[[Homo floresiensis]]'' (Den [[Flores]] — dizoloet e [[2003]] — aet da get war-dro 18 000 bloaz.)
* ''[[Homo rudolfensis]]'' (2,4 milion a vl.)
* ''[[Homo georgicus]]'' (1,8 milion a vl.) 
* ''[[Homo habilis]]'' (etre 2,5 ha 1,5 milion a vloavezhioù). 700 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn.
* ''[[Homo heidelbergensis]]'' (etre 600 000 bloaz ha 200 000 bloaz)
* ''[[Homo erectus reilingensis]]'' (''[[Pithecanthropus erectus reilingensis]]'') : darn klopenn un [[hominida]] henaek dizoloet e [[Mervent]] [[Alamagn]].
* ''[[Homo neanderthalensis]]'' : ur c'hlopenn bras a oa dezhañ gant un tal war steuziañ, izel, hag un torus tev a-us da doulloù an daoulagad, ha tost elgezh ebet. 1 600 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn, da lâret eo un tammig muioc’h eget hini Homo sapiens. Etre 1,50 ha 1,70 metr sav a oa dezhañ.
Beziañ a rae e re varv gant [[lid-kañv|lidoù-kañv]]. Bevañ a reas en [[Eurazia]] nemetken. Aet eo ar spesad da get.
* ''[[Homo rhodesiensis]]'' (etre 125 000 ha 300 000 bloaz).
* ''Homo sapiens'', Den Cro-Magnon. An den modern eo. E gavout a reer war razh ar [[Kevandir|c’hevandirioù]].
Den Neandertal hag ''Homo sapiens'' (Den Cro-Magnon) o doa bevet en [[Europa]] hag er [[Reter-Nesañ]] d’ar memes koulz.
* [[Den Denisova]] zo ur spesad ag ar genad ''Homo'' dizoloet nevez zo e [[Siberia]]. Kenoadek e oa da ''Homo neanderthalensis'', ''Homo sapiens'' ha ''Homo floresiensis''.


==Filogeniezh==
Un daksonomiezh eus ''Homo'' e-mesk ar [[hominidae|marmouzed bras]] a weler evel amañ da-heul, gant ''Paranthropus'' hag ''Homo'' o tiwan a-douez ''Australopithecus'' (diskouezet amañ en un doare [[kladouriezh|kladek]] gant ''Paranthropus'', ''Kenyanthropus'', hag ''Homo'')&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Indriati E, Swisher CC, Lepre C, Quinn RL, Suriyanto RA, Hascaryo AT, Grün R, Feibel CS, Pobiner BL, Aubert M, Lees W, Antón SC | display-authors = 6 | title = The age of the 20 meter Solo River terrace, Java, Indonesia and the survival of Homo erectus in Asia | journal = PLOS ONE | volume = 6 | issue = 6 | pages = e21562 | year = 2011 | pmid = 21738710 | pmc = 3126814 | doi = 10.1371/journal.pone.0021562 | bibcode = 2011PLoSO...621562I | doi-access = free }}.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{cite journal |last1=Berger |first1=L.R. |last2=Hawks |first2=J. |last3=Dirks |first3=P.H. |last4=Elliott |first4=M. |last5=Roberts |first5=E.M. |title=Homo naledi and Pleistocene hominin evolution in subequatorial Africa |journal=[[eLife]] |volume=6 |pages=e24234 |date=miz Mae 2017 |pmid=28483041 |pmc=5423770 |doi=10.7554/eLife.24234 |doi-access=free |editor-last=Perry |editor-first=G.H.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Schuster&quot;&gt;{{cite journal| vauthors = Schuster AM |year=1997|title=Earliest Remains of Genus ''Homo''|url=http://archive.archaeology.org/9701/newsbriefs/homo.html|journal=Archaeology|volume=50|access-date=5 March 2015|number=1}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Saylor 2015 483–488&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Haile-Selassie Y, Gibert L, Melillo SM, Ryan TM, Alene M, Deino A, Levin NE, Scott G, Saylor BZ | display-authors = 6 | title = New species from Ethiopia further expands Middle Pliocene hominin diversity |journal=[[Nature (journal)|Nature]] | volume = 521 | issue = 7553 | pages = 483–8 | date = miz Mae 2015 | pmid = 26017448 |doi=10.1038/nature14448 | s2cid = 4455029 | bibcode = 2015Natur.521..483H }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{cite journal |last1=Mondal |first1=M. |last2=Bertranpetit |first2=J. |last3=Lao |first3=O. |title=Approximate Bayesian computation with deep learning supports a third archaic introgression in Asia and Oceania |journal=[[Nature Communications]] |volume=10 |issue=1 |pages=246 |date=miz Genver 2019 |pmid=30651539 |pmc=6335398 |doi=10.1038/s41467-018-08089-7 |bibcode=2019NatCo..10..246M}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zeitoun 2003 148–156&quot;&gt;{{cite journal |last=Zeitoun |first=V. |title=High occurrence of a basicranial feature in Homo erectus: anatomical description of the preglenoid tubercle |journal=The Anatomical Record Part B: The New Anatomist |volume=274 |issue=1 |pages=148–156 |date=September 2003 |pmid=12964205 |doi=10.1002/ar.b.10028 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Proceedings 2015&quot;&gt;{{cite journal |vauthors = Dembo M, Matzke NJ, Mooers AØ, Collard M |title=Bayesian analysis of a morphological supermatrix sheds light on controversial fossil hominin relationships |journal=Proceedings. Biological Sciences |volume=282 |issue=1812 |pages=20150943 |date=miz Eost 2015 |pmid=26202999 |pmc=4528516 |doi=10.1098/rspb.2015.0943 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Dembo M, Radovčić D, Garvin HM, Laird MF, Schroeder L, Scott JE, Brophy J, Ackermann RR, Musiba CM, de Ruiter DJ, Mooers AØ, Collard M | display-authors = 6 | title = The evolutionary relationships and age of Homo naledi: An assessment using dated Bayesian phylogenetic methods |journal=[[Journal of Human Evolution]] |volume=97 |pages=17–26 |date=miz Eost 2016 |pmid=27457542 | doi = 10.1016/j.jhevol.2016.04.008 |hdl-access=free |hdl=2164/8796}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=bL2XDwAAQBAJ&amp;q=Sahelanthropus+tchadensis&amp;pg=PA7 |title=The Origins of Europeans and Their Pre-Historic Innovations from 6 Million to 10,000 BCE: From 6 Million to 10,000 BCE |last1=Harrison |first1=N. |date=1 miz Mae 2019 |publisher=Algora Publishing |isbn=9781628943795}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;See:

* {{cite book|url=https://www.researchgate.net/publication/278682043 |title=Analyzing Hominin Hominin Phylogeny: Cladistic Approach |last1=Strait |first1=David |last2=Grine |first2=Frederick |last3=Fleagle |first3=John |name-list-style=vanc |date=2015 |isbn=978-3-642-39978-7 |pages=1989–2014 (cladogram p. 2006)}}.
* {{cite journal|last1=Mounier |first1=A. |last2=Caparros |first2=M. |date=2015 |title=The phylogenetic status of Homo heidelbergensis – a cladistic study of Middle Pleistocene hominins |journal=BMSAP |language=fr |volume=27 |issue=3–4 |pages=110–134 |doi=10.1007/s13219-015-0127-4 |s2cid=17449909 |issn=0037-8984}}
* {{cite journal | vauthors = Rogers AR, Harris NS, Achenbach AA | title = Neanderthal-Denisovan ancestors interbred with a distantly related hominin | journal = Science Advances | volume = 6 |issue=8 |pages=eaay5483 |date=miz C'hwevrer 2020 |pmid=32128408 |pmc=7032934 | doi = 10.1126/sciadv.aay5483 | doi-access = free |bibcode=2020SciA....6.5483R}}&lt;/ref&gt;. Ar filogeniezh resis e-barzh ''Australopithecus'' zo atav kalz dizemglevioù diwar he fenn. Deiziadoù nesaet skourroù ar c'hladoù zo diskouezet e milionoù a vloavezhioù ([[Annum|Ma]])&lt;ref name=&quot;:2&quot;/&gt;. ''[[Graecopithecus]],'' ''[[Sahelanthropus]]'', hag ''[[Orrorin]]'', kladoù c'hoar da ''Australopithecus'' moarvat, n'int ket diskouezet amañ. Rouestlet e vez anvadur ar strolladoù a-wezhioù rak alies e vez savet strolladoù a-raok na vije bet an disterañ dielfennadur kladek&lt;ref name=&quot;Zeitoun 2003 148–156&quot;/&gt;. 

{{clade|{{clade
       |1='''[[Gibon|Hylobatidae]] (giboned)'''
       |label2='''[[Hominidae]]'''
|sublabel2='''(15.7)'''
       |2={{clade
         |1='''[[Ponginae]] ([[orangoutan]]ed)'''
         |label2='''[[Homininae]]'''
|sublabel2='''(8.8)'''
         |2={{clade
             |1='''[[Gorillini]] ([[gorilh]]ed)'''
             |label2='''[[Hominini]]'''
|sublabel2='''(7.8)'''
             |2={{clade
               |1='''[[Panina]] ([[chimpanze]]ed)'''
               |2='''[[Australopithecines]] (en o zouez ''[[Australopithecus]]'', ''[[Kenyanthropus]]'', ''[[Paranthropus]]'', ''Homo'')'''
         }}
       }}
}}}}|label1='''[[Hominoidea]]'''|sublabel1='''(20.4 Mya)'''}}


{{clade|{{clade
|1=''[[Ardipithecus|Ardipithecus ramidus]]'' (†) 
|sublabel2='''(3.9)'''
|label2='''''[[Australopithecus|Australopithecus s.l.]]'''''
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus anamensis|Australopithecus anamensis s.s.]]'' (†3.8) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus afarensis]]'' (†) 
               |2={{clade
                   |1=''[[Australopithecus garhi]]'' (†) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus deyiremeda]]'' (†3.4)
                   |2={{clade
   |1=''[[Kenyanthropus|Kenyanthropus platyops]]'' (†3.3)
|2={{clade
|1={{clade
  |1=''[[Australopithecus africanus]]'' (†2.1)
|2=''[[Paranthropus]]'' (†1.2)
}}
 |label2='''''Homo'''''
|sublabel2='''(3.4)'''
|2={{clade
|5=''[[Homo floresiensis]]'' (†0.05)
   |1=''[[Homo habilis]]'' (†1.5) [[File:Habilis Skull.png|45 px]]
   |2=''[[Homo rudolfensis]]'' (†1.9) [[File:Rudolfensis Skull.png|41 px]]
|4=''[[Australopithecus sediba]]'' (†2.0)
   |label3='''''[[H. erectus|H. erectus s.l.]]'''''
|sublabel3='''(1.9)'''
   |3={{clade
    |1=''[[Homo ergaster]]'' (†1.4) [[File:Ergaster Skull.png|45 px]]
     |label3='''(1.5)'''
    |2={{clade
     |1=''[[Homo erectus|African Homo erectus s.s.]]'' (†) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |2=''[[Homo erectus|Asian Homo erectus s.s.]]'' (†0.1) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |label4='''(1.2)'''
     |4={{clade
      |1=''[[Homo antecessor]]'' [[File:Antecessor Skull.png|45px]] (†0.8)
|label2=[[Homo heidelbergensis]]
|sublabel2='''(0.5)'''
      |2={{clade
|label1=[[Neandersovans]]
|sublabel1=(0.3)
        |1={{clade
|2=[[Den Denisova|Tud Denisova]] (†0.05) 
|1=''[[H. neanderthalensis]]'' (†0.05) [[File:Neanderthalensis Skull.png|39 px]]
}}
       |2='''''[[Homo sapiens]]'' [[File:Sapiens Skull.png|39 px]]'''
}} }} }} }} }}
                   }}}}
               }}
             }}
         }}
       }}
}}|label1='''[[Australopithecines]]'''|sublabel1='''(7.3 Mya)'''}}

Meur a lignez eus ar genad ''Homo'' o defe bet diskennidi o ouennañ gant lignezoù all war a seblant. Prouennoù genetek a ziskouez en em veskas ul lignez arkaek bet dispartiet eus al lignezoù arall 1,5 [[Annum|Ma]] zo, ''H. erectus'' marteze, gant hini an [[Den Denisova|Denisovaned]] war-dro 55 000 vloaz zo&lt;ref&gt;Sellet ouzh : 
* {{cite journal|last1=Dediu |first1=D. |last2=Levinson |first2=S.C. |date=1 a viz Even 2018 |title=Neanderthal language revisited: not only us |journal=Current Opinion in Behavioral Sciences |series=The Evolution of Language |volume=21 |pages=49–55 |doi=10.1016/j.cobeha.2018.01.001 |issn=2352-1546 |hdl=21.11116/0000-0000-1667-4 |s2cid=54391128 |hdl-access=free}}
* {{cite journal |last1=Hubisz |first1=M.J. |last2=Williams |first2=A.L. |last3=Siepel |first3=A. |title=Mapping gene flow between ancient hominins through demography-aware inference of the ancestral recombination graph |journal=[[PLOS Genetics]] |volume=16 |issue=8 |pages=e1008895 |date = miz Eost 2020 |pmid=32760067 |pmc=7410169 |doi=10.1371/journal.pgen.1008895}}
* {{cite journal | vauthors = Kuhlwilm M, Gronau I, Hubisz MJ, de Filippo C, Prado-Martinez J, Kircher M, Fu Q, Burbano HA, Lalueza-Fox C, de la Rasilla M, Rosas A, Rudan P, Brajkovic D, Kucan Ž, Gušic I, Marques-Bonet T, Andrés AM, Viola B, Pääbo S, Meyer M, Siepel A, Castellano S | display-authors = 6 | title = Ancient gene flow from early modern humans into Eastern Neanderthals |journal=[[Nature (journal)|Nature]] | volume = 530 | issue = 7591 | pages = 429–33 | date = miz C'hwevrer 2016 | pmid = 26886800 | pmc = 4933530 | doi = 10.1038/nature16544 | bibcode = 2016Natur.530..429K }}
* {{cite journal | vauthors = Prüfer K, Racimo F, Patterson N, Jay F, Sankararaman S, Sawyer S, Heinze A, Renaud G, Sudmant PH, de Filippo C, Li H, Mallick S, Dannemann M, Fu Q, Kircher M, Kuhlwilm M, Lachmann M, Meyer M, Ongyerth M, Siebauer M, Theunert C, Tandon A, Moorjani P, Pickrell J, Mullikin JC, Vohr SH, Green RE, Hellmann I, Johnson PL, Blanche H, Cann H, Kitzman JO, Shendure J, Eichler EE, Lein ES, Bakken TE, Golovanova LV, Doronichev VB, Shunkov MV, Derevianko AP, Viola B, Slatkin M, Reich D, Kelso J, Pääbo S | display-authors = 6 | title = The complete genome sequence of a Neanderthal from the Altai Mountains |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |volume=505 | issue = 7481 | pages = 43–9 | date = miz Genver 2014 | pmid = 24352235 | pmc = 4031459 | doi = 10.1038/nature12886 | bibcode = 2014Natur.505...43P }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Callaway 2016&quot;&gt;{{cite journal|last=Callaway |first=E. |title=Evidence mounts for interbreeding bonanza in ancient human species |url=http://www.nature.com/news/evidence-mounts-for-interbreeding-bonanza-in-ancient-human-species-1.19394 |journal=Nature News |doi=10.1038/nature.2016.19394 |year=2016 |s2cid=87029139}}&lt;/ref&gt;. Karrekaennoù a ziskouez e  kendalc'has ''Homo erectus'' s.s. da vevañ d'an nebeutañ betek 117 000 bloaz zo, hag ''Homo floresiensis'' a chomas bev betek 50 000 bloaz zo. Evit doare ul lignez ''Homo erectus''-heñvel a 1.5 milion a vloavezhioù a hañval bezañ kavet e hent betek genom an dud a vremañ dre an Denisovaned, e-touez ar [[Papoued|Bapoued]] hag henvroidi Aostralia peurgetket&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;. Genom an dud ha n'int ket Afrikaned a-zindan ar Sahara a orin a ziskouez ar pezh a seblant bezañ meur a zarvoud distag a hironerezh gant Neanderthal hag a-wezhioù ivez gant Denisovaned war-dro 45 000 vloaz zo&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Varki |first1=A. |title=Why are there no persisting hybrids of humans with Denisovans, Neanderthals, or anyone else? |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |volume=113 |issue=17 |pages=E2354 |date=miz Ebrel 2016 |pmid=27044111 |pmc=4855598 |doi=10.1073/pnas.1602270113 |bibcode=2016PNAS..113E2354V |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Callaway 2016&quot; /&gt;. Framm genetek strolladoù afrikan zo a-zindan ar Sahara a hañval diskouez e vije bet un hironadur gant ur boblañs a orin eus kornôg [[Eurazia]] war-dro 3000 vloaz zo&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{cite journal |last1=Ko |first1=K.H. |title=Hominin interbreeding and the evolution of human variation |journal=[[Journal of Biological Research]] |volume=23 |issue=1 |pages=17 |date=December 2016 |pmid=27429943 |pmc=4947341 |doi=10.1186/s40709-016-0054-7}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Pickrell JK, Patterson N, Loh PR, Lipson M, Berger B, Stoneking M, Pakendorf B, Reich D | display-authors = 6 |title=Ancient west Eurasian ancestry in southern and eastern Africa |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 111 |issue=7 |pages=2632–2637 |date=miz C'hwevrer 2014 |pmid=24550290 |pmc=3932865 |doi=10.1073/pnas.1313787111 |arxiv=1307.8014 |bibcode=2014PNAS..111.2632P |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;. 

Elfennoù zo a ro da soñjal e c'hallfe bezañ lakaet ''[[Australopithecus sediba]]'' er genad ''Homo'', pe en e c'henad dezhañ e-unan, abalamour d'e lec'h e-keñver''[[Homo habilis]]'' hag ''[[Homo floresiensis]]''&lt;ref name=&quot;Proceedings 2015&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal| vauthors = Groves C |date=2017|title=Progress in human systematics. A review|url=http://www.francoangeli.it/riviste/Scheda_Riviste.asp?IDArticolo=59711|journal=Paradigmi|issue=2|pages=59–74|doi=10.3280/PARA2017-002005|issn=1120-3404}}&lt;/ref&gt;.

== Taolenn spesadoù ar genad ''Homo'' ==
&lt;!--

The species status of ''[[H. rudolfensis]]'', ''[[H. ergaster]]'', ''[[H. georgicus]]'', ''[[H. antecessor]]'', ''[[H. cepranensis]]'', ''[[H. rhodesiensis]]'', ''[[H. neanderthalensis]]'', [[Denisova hominin]], and ''[[H. floresiensis]]'' remain under debate. ''[[H. heidelbergensis]]'' and ''H. neanderthalensis'' are closely related to each other and have been considered to be [[human subspecies|subspecies]] of ''H. sapiens''.

There has historically been a trend to postulate new human species based on as little as an individual fossil. A &quot;minimalist&quot; approach to human taxonomy recognizes at most three species, ''[[Homo habilis]]'' (2.1–1.5 Mya, membership in ''Homo'' questionable), ''[[Homo erectus]]'' (1.8–0.1 Mya, including the majority of the age of the genus, and the majority of archaic varieties as [[Homo erectus subspecies|subspecies]],&lt;ref&gt;{{cite news |first=Sid |last=Perkins |url=http://www.nature.com/news/skull-suggests-three-early-human-species-were-one-1.13972 |title=Skull suggests three early human species were one |date=17 October 2013 |work=Nature News &amp; Comment}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
{{cite news |last=Switek |first=B. |date=17 October 2013 |title=Beautiful Skull Spurs Debate on Human History |url=http://news.nationalgeographic.com/news/2013/10/131017-skull-human-origins-dmanisi-georgia-erectus/ |newspaper=[[National Geographic]] |access-date=22 September 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
{{cite journal |vauthors=Lordkipanidze D, Ponce de León MS, Margvelashvili A, Rak Y, Rightmire GP, Vekua A, Zollikofer CP |title=A complete skull from Dmanisi, Georgia, and the evolutionary biology of early Homo |journal=[[Science (journal)|Science]] |volume=342 |issue=6156 |pages=326–31 |date=October 2013 |pmid=24136960 |doi=10.1126/science.1238484 |s2cid=20435482 |bibcode=2013Sci...342..326L}}
&lt;/ref&gt; including ''H. heidelbergensis'' as a late or transitional variety&lt;ref&gt;{{cite web |title=''Homo heidelbergensis'' - The evolutionary dividing line between ''Homo erectus'' and modern humans was not sharp. |publisher=Dennis O'Neil |url=http://anthro.palomar.edu/homo2/mod_homo_1.htm |access-date=November 29, 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Mounier |first1=A. |last2=Marchal |first2=F. |last3=Condemi |first3=S. |title=Is Homo heidelbergensis a distinct species? New insight on the Mauer mandible |journal=[[Journal of Human Evolution]] |volume=56 |issue=3 |pages=219–246 |date=March 2009 |pmid=19249816 |doi=10.1016/j.jhevol.2008.12.006 |url=https://www.researchgate.net/publication/24144485}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Lieberman |first1=D.E. |last2=McBratney |first2=B.M. |last3=Krovitz |first3=G. |title=The evolution and development of cranial form in Homosapiens |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |volume=99 |issue=3 |pages=1134–1139 |date=February 2002 |pmid=11805284 |pmc=122156 |doi=10.1073/pnas.022440799 |bibcode=2002PNAS...99.1134L |doi-access=free }}&lt;/ref&gt;) and ''[[Homo sapiens]]'' (300 kya to present, including ''H. neanderthalensis'' and other varieties as [[human subspecies|subspecies]]). &quot;Species&quot; does in this context not necessarily mean that hybridization and introgression were impossible at the time. However, it is often used as a convenient term, but it should be taken to mean to be a generic lineage at best, and clusters at worst. In general definitions and methodology of &quot;species&quot; delineation criteria are not generally agreed upon in anthropology or paleontology. Indeed, mammals can typically interbreed for 2 to 3 million years&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Wilson |first1=A.C. |last2=Maxson |first2=L.R. |last3=Sarich |first3=V.M. |title=Two types of molecular evolution. Evidence from studies of interspecific hybridization |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |volume=71 |issue=7 |pages=2843–2847 |date=July 1974 |pmid=4212492 |pmc=388568 |doi=10.1073/pnas.71.7.2843 |bibcode=1974PNAS...71.2843W |doi-access=free}}&lt;/ref&gt; or longer,&lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Popadin |first1=K. |last2=Gunbin |first2=K. |last3=Peshkin |first3=L. |last4=Annis |first4=S. |last5=Kraytsberg |first5=Y. |last6=Markuzon |first6=N. |last7=Ackermann |first7=R.R. |last8=Khrapko |first8=K. |display-authors=6 |date=19 October 2017 |title=Mitochondrial pseudogenes suggest repeated inter-species hybridization among direct human ancestors |journal=bioRxiv |at=134502 |doi=10.1101/134502 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt; so all contemporary &quot;species&quot; in the genus ''Homo'' would potentially have been able to interbreed at the time, and introgression from beyond the genus ''Homo'' can not ''a priori'' be ruled out.&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Ackermann |first1=R.R. |last2=Arnold |first2=M.L. |last3=Baiz |first3=M.D. |last4=Cahill |first4=J.A. |last5=Cortés-Ortiz |first5=L. |last6=Evans |first6=B.J. |last7=Grant |first7=B.R. |last8=Grant |first8=P.R. |last9=Hallgrimsson |first9=B. |last10=Humphreys |first10=R.A. |last11=Jolly |first11=C.J. |last12=Malukiewicz |first12=J. |last13=Percival |first13=C.J. |last14=Ritzman |first14=T.B. |last15=Roos |first15=C. |last16=Roseman |first16=C.C. |last17=Schroeder |first17=L. |last18=Smith |first18=F.H. |last19=Warren |first19=K.A. |last20=Wayne |first20=R.K. |last21=Zinner |first21=D. |display-authors=6 |title=Hybridization in human evolution: Insights from other organisms |journal=[[Evolutionary Anthropology (journal)|Evolutionary Anthropology]] |volume=28 |issue=4 |pages=189–209 |date=July 2019 |pmid=31222847 |pmc=6980311 |doi=10.1002/evan.21787 |url=http://osf.io/y3bp7/ |hdl=2027.42/151330 }}&lt;/ref&gt; It has been suggested that ''H. naledi'' may have been a hybrid with a late surviving ''Australipith'' (taken to mean beyond ''Homo'', ed.),&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{cite journal |last1=Berger |first1=L.R. |last2=Hawks |first2=J. |last3=Dirks |first3=P.H. |last4=Elliott |first4=M. |last5=Roberts |first5=E.M. |title=Homo naledi and Pleistocene hominin evolution in subequatorial Africa |journal=[[eLife]] |volume=6 |pages=e24234 |date=May 2017 |pmid=28483041 |pmc=5423770 |doi=10.7554/eLife.24234 |doi-access=free |editor-last=Perry |editor-first=G.H.}}&lt;/ref&gt; despite the fact that these lineages generally are regarded as long extinct. As discussed above, many introgressions have occurred between lineages, with evidence of introgression after separation of 1.5 million years.
&lt;ref&gt;Alice Roberts, ''Evolution: The Human Story'', DK Publishing, New York, 2018, {{ISBN|1465474013}}&lt;/ref&gt; 
ISBN 13 9781465474018
--&gt;
{| class=&quot;wikitable&quot;
|- style=&quot;background:#efefef;&quot;
! Spesadoù
! Prantad amzer (e milionoù a vloavezhioù)
! Dasparzh
! Ment en oad-gour (m)
! Pouez en oad-gour (kg)
! endalc'had ar c'hlopenn (cm³)
! Dizoloadennoù ar c'harrekaennoù 
! Deiziad an dizoloadenn / &lt;br /&gt;embann e anv
|-
| '''''[[Homo habilis|H. habilis]]''''' &lt;br&gt;&lt;small&gt;N'eo ket sur ez a er genad homo&lt;/small&gt;
| 2,4 — 1,6&lt;ref&gt;Alice Roberts, ''Evolution: The Human Story'', DK Publishing, New York, 2018, {{ISBN|1465474013}} p. 100&lt;/ref&gt; 
| [[Afrika]]
| 1,0 — 1,5
| 30 — 55
| 600
| Kalz
| 1960 / 1964
|-
| ''[[Homo rudolfensis|H. rudolfensis]]''
| 1,9&lt;ref&gt;Alice Roberts, ''Evolution: The Human Story'', DK Publishing, New York, 2018, {{ISBN|1465474013}} p. 101&lt;/ref&gt;
| [[Kenya]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 c'hlopenn
| 1972 / 1986
|-
| ''[[Homo georgicus|H. georgicus]]''
| 1,8 — 1,6
| [[Georgia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 600
| Nebeut
| 1999 / 2002
|-
| '''''[[Homo ergaster|H. ergaster]]'''''
| 1,9 — 1,25
| Reter ha Su Afrika
| 1,9
| &amp;nbsp;
| 700 — 850
| Kalz
| 1975
|-
| '''''[[Homo erectus|H. erectus]]'''''
| 2(1,25) — 0,3
| Afrika, [[Azia]] ([[Java]], [[Sina]], [[Kaokaz]]), [[Europa]]
| 1,8
| 60
| 900 — 1100
| Kalz
| 1891 / 1892
|-
| ''[[Homo cepranensis|H. cepranensis]]''
| 0,8 ?
| [[Italia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 gokenn glopenn
| 1994 / 2003
|-
| ''[[Homo antecessor|H. antecessor]]''
| 0,8 — 0,35
| [[Spagn]], [[Bro-Saoz]]
| 1,75
| 90
| 1000
| 3 lec'hienn
| 1997
|-
| '''''[[Homo heidelbergensis|H. heidelbergensis]]'''''
| 0,6 — 0,25
| Europa, Afrika, Sina
| 1,8
| 60
| 1100 — 1400
| Kalz
| 1908
|-
| '''''[[Den Neandertal|H. neanderthalensis]]'''''
| 0,23 — 0,03
| Europa, Azia ar C'hornôg
| 1,6
| 55 — 70 
| 1200 — 1700
| Kalz
| (1829) / 1864
|-
| ''[[Den Denisova]]''
| 0,04
| Mervent [[Siberia]] ([[Kraï an Altaï|Altaï]])
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| Nebeut-tre
| 2010
|-
| ''[[Homo rhodesiensis|H. rhodesiensis]]''
| 0,3 — 0,12
| [[Zambia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1300
| Nebeut-tre
| 1921
|-
| '''''[[Den modern|H. sapiens]]'''''
| 0,25 — amzer a-vremañ
| Bed a-bezh
| 1,4 — 1,9
| 55 — 80
| 1000 — 1850
| Amzer a-vremañ
| — / 1758
|-
| ''[[Homo floresiensis|H. floresiensis]]''
| 0,10 — 0,012
| [[Indonezia]]
| 1,0
| 25
| 400
| 7 hinienn
| 2003 / 2004
|}

== Perzhioù anatomek ar genad ''Homo'' ==

=== Daoudroadegezh ===
====Perzhioù boutin gant an Hominina all====
An [[Hominina]] zo termenet gant o daoudroadegezh peurgetket. Ar perzhioù da-heul he deus : 
* 4 c'hrommadur el [[livenn-gein]].
* Un toull kilpenn e diazez ar [[klopenn|c'hlopenn]], ar pezh zo stag ouzh an dalc'h korf a-sav sonn.
* Ur [[Pelvis (korfadurezh)|pelvis]] ledan ha digor-frank, hag a-drugarez dezhañ ur stabilded welloc’h en e sav.
* [[Askorn morzhed|eskern morzhed]] a-veskell e-keñver ul linenn a-blom a laka an [[treid]] da vout dindan ar [[kreiz-pouez|c’hreiz-pouez]].

====Perzhioù ar genad ''Homo''====
Izili ar genad Homo o deus ouzhpenn arperzhioù anatomek da-heul :
* Izili a-dreñv hiroc'h evit an izili a-raok.
* Ur meud troad kenstur gant ar [[Biz-troad|bizied troad]] arall
* Bezañs ur [[bolz troad]].

''Homo habilis'' en deus ur vorfologiezh etre na glot ket penn-da-benn gant ar perzhioù zo er roll diwezhañ-mañ. Evit pezh a sell ''Homo rudolfensis'' ne anaver ket ar relegenn en tu all d'ar c'hlopenn.

Klaskerien zo a ouzhpenn d'an tri ferzh roet uheloc'h ar varregezh da redek, diwar dielfennadur eskern karrekaet an treid hag ur serten niver a reizhadennoù morfologek a weler war an eskern [[Karrekaenn|karrekaet]]. Harpañ a ra ar soñj-se war [[damkan ar reder andur]].
Ouzhpennet e vez bremañ ar c’houested da redek.

=== Emdroadur ar c'hlopenn ===
* Un [[endalc'had klopenn]] brasoc'h evit 550cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;, brasoc’h eget hini an [[aostralopitek|aostralopiteked]] hag ar [[primated]] arall, hag o vont war greskiñ e-doug ar [[Pleistosen]] (ouzhpenn 1 500 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; evit den Neandertal hag ''Homo sapiens''), nemet evit den Flores e vefe, ur spesad a yeas war vihanaat abalamour d’an digenvezder war un enezenn.
* Rontadur ar c'hlopenn.
* Pladerezh an dremm dre ma tistremen nebeutoc'h-nebeutañ ar c'harvanoù.
* Digresk ar c'higennoù a dalvez da chaokat 
* Digresk an dent, gant und digresk eus ment ar [[Kildant|c'hildent]] eus M1 da M3 (kreskiñ a ra o ment e karvan an Aostralopiteked)&lt;ref name=Picq/&gt;.

=== barregezh d'ober gant ar vouezh ===
* Diskenn a ra ar [[garloc'henn|c'harloc'henn]] tamm-ha-tamm, ar pezh a ro tu da vodulañ sonioù disklipet-mat&lt;ref name=Picq/&gt; ;
* [[askorn uheñvel|Askorn an teod]], en deus ur roll en implij ar vouezh, a gaver e relegoù [[den Neandertal]]. Ne ouzer ket hag eñ e oa unan gant ar spesadoù all.

== Perzhioù sevenadurel ar genad ''Homo''==
Un nebeud obererezhioù pe barregezhioù sevenadurel n'int kavet nemet e-touez izili ar genad ''Homo'' evit doare :
* An implij eus binvioù maen da gentañ gant [[bili aozet|bili benet]] ha goude gant gant gwelladenn ar binvioù da vare an [[Akeulean]] 
* Implij an [[tan]] a-wezhioù kerkent ha 1,5 Ma zo (''Homo erectus''?), hep barregezh da c'hwezhañ an tan a-raok 400 000 bloaz zo avat (testeniekaet eo adalek ''Homo neanderthalensis'')&lt;ref name=Wadley&gt;{{Lien web|langue=en|site=CARTA - The Perspective from Africa|auteur=Lyn Wadley|titre=The Origin and Development of Fire Technology in Africa|date=31 mai 2019|url=https://www.bing.com/videos/search?q=youtube+carta+anthropogeny&amp;view=detail&amp;mid=0E93D85BA97C1B293EB70E93D85BA97C1B293EB7&amp;FORM=VIRE}}&lt;/ref&gt;.
* Bevezadur ingal a gig kavet o jiboesat pe o tispenn gagnoù&lt;ref name=&quot;Hublin2018&quot;&gt;[[Jean-Jacques Hublin]], ''Quand d'autres hommes peuplaient la Terre : combien d'espèces ?'', prezegenn e [[Musée de l'Homme]], 19 a viz Here 2018, [https://www.youtube.com/watch?v=JlQR1b_M0io voir la vidéo en ligne].&lt;/ref&gt;. 
* Barregezh da vevañ dindan ledredoù un tamm pelloc'h en norzh (en Europa hag en Azia) evit ar genadoù ''[[Hominidae]]'' all. 
* Lidoù-kañv (testeniekaet adalek ''Homo neanderthalensis'').
* Arzoù evel al [[liverezh]] pe ar [[Kizellerezh|c’hizellerezh]] (testeniekaet adalek ''Homo sapiens'').

==Notennoù==
{{Daveoù|bannoù=2}}


[[Rummad:Paleoantropologiezh]]
[[Rummad:Denoniezh]]
[[Rummad:Hominidae]]</text>
      <sha1>tgx65cjvkoibwqrw54mq8bid851k8yh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007370</id>
      <parentid>2007369</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T23:20:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kadwalan</username>
        <id>423</id>
      </contributor>
      <comment>/* Perzhioù boutin gant an Hominina all */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30647" xml:space="preserve">{{Taxobox Loen  | ''Homo'' | Neandertal vs Sapiens.jpg | Klopennoù ''[[Homo sapiens]]'' (a-gleiz) ha&lt;br&gt; ''[[Homo neanderthalensis]]'' (a-zehou) keñver-ha-keñver }}
{{Taxobox Phylum | Chordata / Vertebrata }}
{{Taxobox Classis | Mammalia }}
{{Taxobox Ordo | Primates }}
{{Taxobox Subordo | Haplorrhini }}
{{Taxobox Infraordo | Simiiformes }}
{{Taxobox Superfamilia  | Hominoidea }}
{{Taxobox Familia | Hominidae }}
{{Taxobox Anv skiantel | Loen  | genad | Homo | [[Carl von Linné|Linnaeus]], [[1758]] }}
{{Taxobox Echu}}
'''''Homo''''' zo ur [[genad]] a vod an [[Homo sapiens|den modern]] hag ar spesadoù kar dezhañ. Bout ez eus anezhañ abaoe war-dro 2,3 – 2,4 milion a vloavezhioù.

''[[Homo habilis]]'', unan hag an daou spesad kentañ ag ar genad ''Homo'', zo un diskennad d’an ''[[Australopithecus garhi]]'' a veve 2,5 milion a vloavezhioù zo.

Aet eo da get razh spesadoù ar genad ''Homo'' nemet ''[[Homo sapiens]]'' hiziv. Ar spesadoù kar dezhañ diwezhañ, ''[[Homo floresiensis]]'' hag ''[[Homo neanderthalensis]]'', zo aet da get, an eil 18 000 bloaz zo; hag egile 28 000 bloaz zo. Neoazh elfennoù dizoloet n’eus ket pell a lak ar skiantourion da soñjal en dije dalc'het ''Homo floresiensis'' da vevañ betek 12 000 bloaz zo, ha razh poblañsoù an [[Douar]], nemet Afrikaniz, o defe [[gen|genoù]] o tonet eus Den Neandertal da heul un [[hironerezh]] etre an daou spesad (''Homo sapiens'' hag  ''Homo Neanderthalensis'') c’hoarvezet er [[Reter-Nesañ]].

== Etimologiezh ==
Ar ger ''homo'' a dalv &quot;den&quot; e [[latin]] ha donet a ra ag an henlatin ''hĕmo'' a zeu-eñ ag an [[Indezeuropeg]] *''dʰǵʰm̥mō'' (&quot;eus an douar&quot;), evel ar ger brezhoneg den&lt;ref&gt;X. Delamarre, ''Dictionnaire de la langue gauloise'', p. 176&lt;/ref&gt;. Roet e voe an anv-mañ d’ar genad gant [[Carl von Linné]] e [[1758]].

== Anvioù spesadoù ==
* ''[[Homo sapiens sapiens]]'' hag ''[[Homo sapiens neanderthalensis]]'', anvioù daou [[isspesad]] ag ar memes [[spesad]] (''Homo sapiens''). Hiriv e vezont lakaet da spesadoù distag ag ar genad ''Homo'': ''Homo sapiens'' ha ''Homo neanderthalensis''.
* [[Den Cro-Magnon]]
* [[Den Piltdown]] (taol-bourd skiantel)

== Spesadoù anavezet ar genad ''Homo'' ==
Arvarus eo c’hoazh renkadur ar spesadoù-se ha tabut zo atav etre an [[Henzenoniezh|henzenoniourion]] evit lakaat ar re-mañ-re da spesad pe da isspesad.&lt;br&gt;
Setu amañ spesadoù ar genad ''Homo'' hervez urzh al lizherenneg:
* ''[[Homo antecessor]]'' (etre 1,2 ha 0,7 milion a vl.)
* ''[[Homo cepranensis]]''
* ''[[Homo erectus]]'' (1,8 M. a vl.). Brasoc’h eo eget e ziaraogerion. Etre 850 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; ha 1 100 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn. Ur [[baleg us-pod]] kreñv a oa dezhañ, hogen ne oa ket ken rakkarvenek hag ar spesadoù ''Homo'' kent. Ampartoc’h e oa evit sevel ostilhoù ha mestroniañ a rae an [[tan]].
* ''[[Homo ergaster]]'' (etre 2,2 milion ha 1 milion a vl.)
* ''[[Homo floresiensis]]'' (Den [[Flores]] — dizoloet e [[2003]] — aet da get war-dro 18 000 bloaz.)
* ''[[Homo rudolfensis]]'' (2,4 milion a vl.)
* ''[[Homo georgicus]]'' (1,8 milion a vl.) 
* ''[[Homo habilis]]'' (etre 2,5 ha 1,5 milion a vloavezhioù). 700 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn.
* ''[[Homo heidelbergensis]]'' (etre 600 000 bloaz ha 200 000 bloaz)
* ''[[Homo erectus reilingensis]]'' (''[[Pithecanthropus erectus reilingensis]]'') : darn klopenn un [[hominida]] henaek dizoloet e [[Mervent]] [[Alamagn]].
* ''[[Homo neanderthalensis]]'' : ur c'hlopenn bras a oa dezhañ gant un tal war steuziañ, izel, hag un torus tev a-us da doulloù an daoulagad, ha tost elgezh ebet. 1 600 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn, da lâret eo un tammig muioc’h eget hini Homo sapiens. Etre 1,50 ha 1,70 metr sav a oa dezhañ.
Beziañ a rae e re varv gant [[lid-kañv|lidoù-kañv]]. Bevañ a reas en [[Eurazia]] nemetken. Aet eo ar spesad da get.
* ''[[Homo rhodesiensis]]'' (etre 125 000 ha 300 000 bloaz).
* ''Homo sapiens'', Den Cro-Magnon. An den modern eo. E gavout a reer war razh ar [[Kevandir|c’hevandirioù]].
Den Neandertal hag ''Homo sapiens'' (Den Cro-Magnon) o doa bevet en [[Europa]] hag er [[Reter-Nesañ]] d’ar memes koulz.
* [[Den Denisova]] zo ur spesad ag ar genad ''Homo'' dizoloet nevez zo e [[Siberia]]. Kenoadek e oa da ''Homo neanderthalensis'', ''Homo sapiens'' ha ''Homo floresiensis''.


==Filogeniezh==
Un daksonomiezh eus ''Homo'' e-mesk ar [[hominidae|marmouzed bras]] a weler evel amañ da-heul, gant ''Paranthropus'' hag ''Homo'' o tiwan a-douez ''Australopithecus'' (diskouezet amañ en un doare [[kladouriezh|kladek]] gant ''Paranthropus'', ''Kenyanthropus'', hag ''Homo'')&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Indriati E, Swisher CC, Lepre C, Quinn RL, Suriyanto RA, Hascaryo AT, Grün R, Feibel CS, Pobiner BL, Aubert M, Lees W, Antón SC | display-authors = 6 | title = The age of the 20 meter Solo River terrace, Java, Indonesia and the survival of Homo erectus in Asia | journal = PLOS ONE | volume = 6 | issue = 6 | pages = e21562 | year = 2011 | pmid = 21738710 | pmc = 3126814 | doi = 10.1371/journal.pone.0021562 | bibcode = 2011PLoSO...621562I | doi-access = free }}.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{cite journal |last1=Berger |first1=L.R. |last2=Hawks |first2=J. |last3=Dirks |first3=P.H. |last4=Elliott |first4=M. |last5=Roberts |first5=E.M. |title=Homo naledi and Pleistocene hominin evolution in subequatorial Africa |journal=[[eLife]] |volume=6 |pages=e24234 |date=miz Mae 2017 |pmid=28483041 |pmc=5423770 |doi=10.7554/eLife.24234 |doi-access=free |editor-last=Perry |editor-first=G.H.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Schuster&quot;&gt;{{cite journal| vauthors = Schuster AM |year=1997|title=Earliest Remains of Genus ''Homo''|url=http://archive.archaeology.org/9701/newsbriefs/homo.html|journal=Archaeology|volume=50|access-date=5 March 2015|number=1}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Saylor 2015 483–488&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Haile-Selassie Y, Gibert L, Melillo SM, Ryan TM, Alene M, Deino A, Levin NE, Scott G, Saylor BZ | display-authors = 6 | title = New species from Ethiopia further expands Middle Pliocene hominin diversity |journal=[[Nature (journal)|Nature]] | volume = 521 | issue = 7553 | pages = 483–8 | date = miz Mae 2015 | pmid = 26017448 |doi=10.1038/nature14448 | s2cid = 4455029 | bibcode = 2015Natur.521..483H }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{cite journal |last1=Mondal |first1=M. |last2=Bertranpetit |first2=J. |last3=Lao |first3=O. |title=Approximate Bayesian computation with deep learning supports a third archaic introgression in Asia and Oceania |journal=[[Nature Communications]] |volume=10 |issue=1 |pages=246 |date=miz Genver 2019 |pmid=30651539 |pmc=6335398 |doi=10.1038/s41467-018-08089-7 |bibcode=2019NatCo..10..246M}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zeitoun 2003 148–156&quot;&gt;{{cite journal |last=Zeitoun |first=V. |title=High occurrence of a basicranial feature in Homo erectus: anatomical description of the preglenoid tubercle |journal=The Anatomical Record Part B: The New Anatomist |volume=274 |issue=1 |pages=148–156 |date=September 2003 |pmid=12964205 |doi=10.1002/ar.b.10028 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Proceedings 2015&quot;&gt;{{cite journal |vauthors = Dembo M, Matzke NJ, Mooers AØ, Collard M |title=Bayesian analysis of a morphological supermatrix sheds light on controversial fossil hominin relationships |journal=Proceedings. Biological Sciences |volume=282 |issue=1812 |pages=20150943 |date=miz Eost 2015 |pmid=26202999 |pmc=4528516 |doi=10.1098/rspb.2015.0943 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Dembo M, Radovčić D, Garvin HM, Laird MF, Schroeder L, Scott JE, Brophy J, Ackermann RR, Musiba CM, de Ruiter DJ, Mooers AØ, Collard M | display-authors = 6 | title = The evolutionary relationships and age of Homo naledi: An assessment using dated Bayesian phylogenetic methods |journal=[[Journal of Human Evolution]] |volume=97 |pages=17–26 |date=miz Eost 2016 |pmid=27457542 | doi = 10.1016/j.jhevol.2016.04.008 |hdl-access=free |hdl=2164/8796}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=bL2XDwAAQBAJ&amp;q=Sahelanthropus+tchadensis&amp;pg=PA7 |title=The Origins of Europeans and Their Pre-Historic Innovations from 6 Million to 10,000 BCE: From 6 Million to 10,000 BCE |last1=Harrison |first1=N. |date=1 miz Mae 2019 |publisher=Algora Publishing |isbn=9781628943795}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;See:

* {{cite book|url=https://www.researchgate.net/publication/278682043 |title=Analyzing Hominin Hominin Phylogeny: Cladistic Approach |last1=Strait |first1=David |last2=Grine |first2=Frederick |last3=Fleagle |first3=John |name-list-style=vanc |date=2015 |isbn=978-3-642-39978-7 |pages=1989–2014 (cladogram p. 2006)}}.
* {{cite journal|last1=Mounier |first1=A. |last2=Caparros |first2=M. |date=2015 |title=The phylogenetic status of Homo heidelbergensis – a cladistic study of Middle Pleistocene hominins |journal=BMSAP |language=fr |volume=27 |issue=3–4 |pages=110–134 |doi=10.1007/s13219-015-0127-4 |s2cid=17449909 |issn=0037-8984}}
* {{cite journal | vauthors = Rogers AR, Harris NS, Achenbach AA | title = Neanderthal-Denisovan ancestors interbred with a distantly related hominin | journal = Science Advances | volume = 6 |issue=8 |pages=eaay5483 |date=miz C'hwevrer 2020 |pmid=32128408 |pmc=7032934 | doi = 10.1126/sciadv.aay5483 | doi-access = free |bibcode=2020SciA....6.5483R}}&lt;/ref&gt;. Ar filogeniezh resis e-barzh ''Australopithecus'' zo atav kalz dizemglevioù diwar he fenn. Deiziadoù nesaet skourroù ar c'hladoù zo diskouezet e milionoù a vloavezhioù ([[Annum|Ma]])&lt;ref name=&quot;:2&quot;/&gt;. ''[[Graecopithecus]],'' ''[[Sahelanthropus]]'', hag ''[[Orrorin]]'', kladoù c'hoar da ''Australopithecus'' moarvat, n'int ket diskouezet amañ. Rouestlet e vez anvadur ar strolladoù a-wezhioù rak alies e vez savet strolladoù a-raok na vije bet an disterañ dielfennadur kladek&lt;ref name=&quot;Zeitoun 2003 148–156&quot;/&gt;. 

{{clade|{{clade
       |1='''[[Gibon|Hylobatidae]] (giboned)'''
       |label2='''[[Hominidae]]'''
|sublabel2='''(15.7)'''
       |2={{clade
         |1='''[[Ponginae]] ([[orangoutan]]ed)'''
         |label2='''[[Homininae]]'''
|sublabel2='''(8.8)'''
         |2={{clade
             |1='''[[Gorillini]] ([[gorilh]]ed)'''
             |label2='''[[Hominini]]'''
|sublabel2='''(7.8)'''
             |2={{clade
               |1='''[[Panina]] ([[chimpanze]]ed)'''
               |2='''[[Australopithecines]] (en o zouez ''[[Australopithecus]]'', ''[[Kenyanthropus]]'', ''[[Paranthropus]]'', ''Homo'')'''
         }}
       }}
}}}}|label1='''[[Hominoidea]]'''|sublabel1='''(20.4 Mya)'''}}


{{clade|{{clade
|1=''[[Ardipithecus|Ardipithecus ramidus]]'' (†) 
|sublabel2='''(3.9)'''
|label2='''''[[Australopithecus|Australopithecus s.l.]]'''''
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus anamensis|Australopithecus anamensis s.s.]]'' (†3.8) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus afarensis]]'' (†) 
               |2={{clade
                   |1=''[[Australopithecus garhi]]'' (†) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus deyiremeda]]'' (†3.4)
                   |2={{clade
   |1=''[[Kenyanthropus|Kenyanthropus platyops]]'' (†3.3)
|2={{clade
|1={{clade
  |1=''[[Australopithecus africanus]]'' (†2.1)
|2=''[[Paranthropus]]'' (†1.2)
}}
 |label2='''''Homo'''''
|sublabel2='''(3.4)'''
|2={{clade
|5=''[[Homo floresiensis]]'' (†0.05)
   |1=''[[Homo habilis]]'' (†1.5) [[File:Habilis Skull.png|45 px]]
   |2=''[[Homo rudolfensis]]'' (†1.9) [[File:Rudolfensis Skull.png|41 px]]
|4=''[[Australopithecus sediba]]'' (†2.0)
   |label3='''''[[H. erectus|H. erectus s.l.]]'''''
|sublabel3='''(1.9)'''
   |3={{clade
    |1=''[[Homo ergaster]]'' (†1.4) [[File:Ergaster Skull.png|45 px]]
     |label3='''(1.5)'''
    |2={{clade
     |1=''[[Homo erectus|African Homo erectus s.s.]]'' (†) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |2=''[[Homo erectus|Asian Homo erectus s.s.]]'' (†0.1) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |label4='''(1.2)'''
     |4={{clade
      |1=''[[Homo antecessor]]'' [[File:Antecessor Skull.png|45px]] (†0.8)
|label2=[[Homo heidelbergensis]]
|sublabel2='''(0.5)'''
      |2={{clade
|label1=[[Neandersovans]]
|sublabel1=(0.3)
        |1={{clade
|2=[[Den Denisova|Tud Denisova]] (†0.05) 
|1=''[[H. neanderthalensis]]'' (†0.05) [[File:Neanderthalensis Skull.png|39 px]]
}}
       |2='''''[[Homo sapiens]]'' [[File:Sapiens Skull.png|39 px]]'''
}} }} }} }} }}
                   }}}}
               }}
             }}
         }}
       }}
}}|label1='''[[Australopithecines]]'''|sublabel1='''(7.3 Mya)'''}}

Meur a lignez eus ar genad ''Homo'' o defe bet diskennidi o ouennañ gant lignezoù all war a seblant. Prouennoù genetek a ziskouez en em veskas ul lignez arkaek bet dispartiet eus al lignezoù arall 1,5 [[Annum|Ma]] zo, ''H. erectus'' marteze, gant hini an [[Den Denisova|Denisovaned]] war-dro 55 000 vloaz zo&lt;ref&gt;Sellet ouzh : 
* {{cite journal|last1=Dediu |first1=D. |last2=Levinson |first2=S.C. |date=1 a viz Even 2018 |title=Neanderthal language revisited: not only us |journal=Current Opinion in Behavioral Sciences |series=The Evolution of Language |volume=21 |pages=49–55 |doi=10.1016/j.cobeha.2018.01.001 |issn=2352-1546 |hdl=21.11116/0000-0000-1667-4 |s2cid=54391128 |hdl-access=free}}
* {{cite journal |last1=Hubisz |first1=M.J. |last2=Williams |first2=A.L. |last3=Siepel |first3=A. |title=Mapping gene flow between ancient hominins through demography-aware inference of the ancestral recombination graph |journal=[[PLOS Genetics]] |volume=16 |issue=8 |pages=e1008895 |date = miz Eost 2020 |pmid=32760067 |pmc=7410169 |doi=10.1371/journal.pgen.1008895}}
* {{cite journal | vauthors = Kuhlwilm M, Gronau I, Hubisz MJ, de Filippo C, Prado-Martinez J, Kircher M, Fu Q, Burbano HA, Lalueza-Fox C, de la Rasilla M, Rosas A, Rudan P, Brajkovic D, Kucan Ž, Gušic I, Marques-Bonet T, Andrés AM, Viola B, Pääbo S, Meyer M, Siepel A, Castellano S | display-authors = 6 | title = Ancient gene flow from early modern humans into Eastern Neanderthals |journal=[[Nature (journal)|Nature]] | volume = 530 | issue = 7591 | pages = 429–33 | date = miz C'hwevrer 2016 | pmid = 26886800 | pmc = 4933530 | doi = 10.1038/nature16544 | bibcode = 2016Natur.530..429K }}
* {{cite journal | vauthors = Prüfer K, Racimo F, Patterson N, Jay F, Sankararaman S, Sawyer S, Heinze A, Renaud G, Sudmant PH, de Filippo C, Li H, Mallick S, Dannemann M, Fu Q, Kircher M, Kuhlwilm M, Lachmann M, Meyer M, Ongyerth M, Siebauer M, Theunert C, Tandon A, Moorjani P, Pickrell J, Mullikin JC, Vohr SH, Green RE, Hellmann I, Johnson PL, Blanche H, Cann H, Kitzman JO, Shendure J, Eichler EE, Lein ES, Bakken TE, Golovanova LV, Doronichev VB, Shunkov MV, Derevianko AP, Viola B, Slatkin M, Reich D, Kelso J, Pääbo S | display-authors = 6 | title = The complete genome sequence of a Neanderthal from the Altai Mountains |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |volume=505 | issue = 7481 | pages = 43–9 | date = miz Genver 2014 | pmid = 24352235 | pmc = 4031459 | doi = 10.1038/nature12886 | bibcode = 2014Natur.505...43P }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Callaway 2016&quot;&gt;{{cite journal|last=Callaway |first=E. |title=Evidence mounts for interbreeding bonanza in ancient human species |url=http://www.nature.com/news/evidence-mounts-for-interbreeding-bonanza-in-ancient-human-species-1.19394 |journal=Nature News |doi=10.1038/nature.2016.19394 |year=2016 |s2cid=87029139}}&lt;/ref&gt;. Karrekaennoù a ziskouez e  kendalc'has ''Homo erectus'' s.s. da vevañ d'an nebeutañ betek 117 000 bloaz zo, hag ''Homo floresiensis'' a chomas bev betek 50 000 bloaz zo. Evit doare ul lignez ''Homo erectus''-heñvel a 1.5 milion a vloavezhioù a hañval bezañ kavet e hent betek genom an dud a vremañ dre an Denisovaned, e-touez ar [[Papoued|Bapoued]] hag henvroidi Aostralia peurgetket&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;. Genom an dud ha n'int ket Afrikaned a-zindan ar Sahara a orin a ziskouez ar pezh a seblant bezañ meur a zarvoud distag a hironerezh gant Neanderthal hag a-wezhioù ivez gant Denisovaned war-dro 45 000 vloaz zo&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Varki |first1=A. |title=Why are there no persisting hybrids of humans with Denisovans, Neanderthals, or anyone else? |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |volume=113 |issue=17 |pages=E2354 |date=miz Ebrel 2016 |pmid=27044111 |pmc=4855598 |doi=10.1073/pnas.1602270113 |bibcode=2016PNAS..113E2354V |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Callaway 2016&quot; /&gt;. Framm genetek strolladoù afrikan zo a-zindan ar Sahara a hañval diskouez e vije bet un hironadur gant ur boblañs a orin eus kornôg [[Eurazia]] war-dro 3000 vloaz zo&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{cite journal |last1=Ko |first1=K.H. |title=Hominin interbreeding and the evolution of human variation |journal=[[Journal of Biological Research]] |volume=23 |issue=1 |pages=17 |date=December 2016 |pmid=27429943 |pmc=4947341 |doi=10.1186/s40709-016-0054-7}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Pickrell JK, Patterson N, Loh PR, Lipson M, Berger B, Stoneking M, Pakendorf B, Reich D | display-authors = 6 |title=Ancient west Eurasian ancestry in southern and eastern Africa |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 111 |issue=7 |pages=2632–2637 |date=miz C'hwevrer 2014 |pmid=24550290 |pmc=3932865 |doi=10.1073/pnas.1313787111 |arxiv=1307.8014 |bibcode=2014PNAS..111.2632P |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;. 

Elfennoù zo a ro da soñjal e c'hallfe bezañ lakaet ''[[Australopithecus sediba]]'' er genad ''Homo'', pe en e c'henad dezhañ e-unan, abalamour d'e lec'h e-keñver''[[Homo habilis]]'' hag ''[[Homo floresiensis]]''&lt;ref name=&quot;Proceedings 2015&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal| vauthors = Groves C |date=2017|title=Progress in human systematics. A review|url=http://www.francoangeli.it/riviste/Scheda_Riviste.asp?IDArticolo=59711|journal=Paradigmi|issue=2|pages=59–74|doi=10.3280/PARA2017-002005|issn=1120-3404}}&lt;/ref&gt;.

== Taolenn spesadoù ar genad ''Homo'' ==
&lt;!--

The species status of ''[[H. rudolfensis]]'', ''[[H. ergaster]]'', ''[[H. georgicus]]'', ''[[H. antecessor]]'', ''[[H. cepranensis]]'', ''[[H. rhodesiensis]]'', ''[[H. neanderthalensis]]'', [[Denisova hominin]], and ''[[H. floresiensis]]'' remain under debate. ''[[H. heidelbergensis]]'' and ''H. neanderthalensis'' are closely related to each other and have been considered to be [[human subspecies|subspecies]] of ''H. sapiens''.

There has historically been a trend to postulate new human species based on as little as an individual fossil. A &quot;minimalist&quot; approach to human taxonomy recognizes at most three species, ''[[Homo habilis]]'' (2.1–1.5 Mya, membership in ''Homo'' questionable), ''[[Homo erectus]]'' (1.8–0.1 Mya, including the majority of the age of the genus, and the majority of archaic varieties as [[Homo erectus subspecies|subspecies]],&lt;ref&gt;{{cite news |first=Sid |last=Perkins |url=http://www.nature.com/news/skull-suggests-three-early-human-species-were-one-1.13972 |title=Skull suggests three early human species were one |date=17 October 2013 |work=Nature News &amp; Comment}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
{{cite news |last=Switek |first=B. |date=17 October 2013 |title=Beautiful Skull Spurs Debate on Human History |url=http://news.nationalgeographic.com/news/2013/10/131017-skull-human-origins-dmanisi-georgia-erectus/ |newspaper=[[National Geographic]] |access-date=22 September 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
{{cite journal |vauthors=Lordkipanidze D, Ponce de León MS, Margvelashvili A, Rak Y, Rightmire GP, Vekua A, Zollikofer CP |title=A complete skull from Dmanisi, Georgia, and the evolutionary biology of early Homo |journal=[[Science (journal)|Science]] |volume=342 |issue=6156 |pages=326–31 |date=October 2013 |pmid=24136960 |doi=10.1126/science.1238484 |s2cid=20435482 |bibcode=2013Sci...342..326L}}
&lt;/ref&gt; including ''H. heidelbergensis'' as a late or transitional variety&lt;ref&gt;{{cite web |title=''Homo heidelbergensis'' - The evolutionary dividing line between ''Homo erectus'' and modern humans was not sharp. |publisher=Dennis O'Neil |url=http://anthro.palomar.edu/homo2/mod_homo_1.htm |access-date=November 29, 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Mounier |first1=A. |last2=Marchal |first2=F. |last3=Condemi |first3=S. |title=Is Homo heidelbergensis a distinct species? New insight on the Mauer mandible |journal=[[Journal of Human Evolution]] |volume=56 |issue=3 |pages=219–246 |date=March 2009 |pmid=19249816 |doi=10.1016/j.jhevol.2008.12.006 |url=https://www.researchgate.net/publication/24144485}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Lieberman |first1=D.E. |last2=McBratney |first2=B.M. |last3=Krovitz |first3=G. |title=The evolution and development of cranial form in Homosapiens |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |volume=99 |issue=3 |pages=1134–1139 |date=February 2002 |pmid=11805284 |pmc=122156 |doi=10.1073/pnas.022440799 |bibcode=2002PNAS...99.1134L |doi-access=free }}&lt;/ref&gt;) and ''[[Homo sapiens]]'' (300 kya to present, including ''H. neanderthalensis'' and other varieties as [[human subspecies|subspecies]]). &quot;Species&quot; does in this context not necessarily mean that hybridization and introgression were impossible at the time. However, it is often used as a convenient term, but it should be taken to mean to be a generic lineage at best, and clusters at worst. In general definitions and methodology of &quot;species&quot; delineation criteria are not generally agreed upon in anthropology or paleontology. Indeed, mammals can typically interbreed for 2 to 3 million years&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Wilson |first1=A.C. |last2=Maxson |first2=L.R. |last3=Sarich |first3=V.M. |title=Two types of molecular evolution. Evidence from studies of interspecific hybridization |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |volume=71 |issue=7 |pages=2843–2847 |date=July 1974 |pmid=4212492 |pmc=388568 |doi=10.1073/pnas.71.7.2843 |bibcode=1974PNAS...71.2843W |doi-access=free}}&lt;/ref&gt; or longer,&lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Popadin |first1=K. |last2=Gunbin |first2=K. |last3=Peshkin |first3=L. |last4=Annis |first4=S. |last5=Kraytsberg |first5=Y. |last6=Markuzon |first6=N. |last7=Ackermann |first7=R.R. |last8=Khrapko |first8=K. |display-authors=6 |date=19 October 2017 |title=Mitochondrial pseudogenes suggest repeated inter-species hybridization among direct human ancestors |journal=bioRxiv |at=134502 |doi=10.1101/134502 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt; so all contemporary &quot;species&quot; in the genus ''Homo'' would potentially have been able to interbreed at the time, and introgression from beyond the genus ''Homo'' can not ''a priori'' be ruled out.&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Ackermann |first1=R.R. |last2=Arnold |first2=M.L. |last3=Baiz |first3=M.D. |last4=Cahill |first4=J.A. |last5=Cortés-Ortiz |first5=L. |last6=Evans |first6=B.J. |last7=Grant |first7=B.R. |last8=Grant |first8=P.R. |last9=Hallgrimsson |first9=B. |last10=Humphreys |first10=R.A. |last11=Jolly |first11=C.J. |last12=Malukiewicz |first12=J. |last13=Percival |first13=C.J. |last14=Ritzman |first14=T.B. |last15=Roos |first15=C. |last16=Roseman |first16=C.C. |last17=Schroeder |first17=L. |last18=Smith |first18=F.H. |last19=Warren |first19=K.A. |last20=Wayne |first20=R.K. |last21=Zinner |first21=D. |display-authors=6 |title=Hybridization in human evolution: Insights from other organisms |journal=[[Evolutionary Anthropology (journal)|Evolutionary Anthropology]] |volume=28 |issue=4 |pages=189–209 |date=July 2019 |pmid=31222847 |pmc=6980311 |doi=10.1002/evan.21787 |url=http://osf.io/y3bp7/ |hdl=2027.42/151330 }}&lt;/ref&gt; It has been suggested that ''H. naledi'' may have been a hybrid with a late surviving ''Australipith'' (taken to mean beyond ''Homo'', ed.),&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{cite journal |last1=Berger |first1=L.R. |last2=Hawks |first2=J. |last3=Dirks |first3=P.H. |last4=Elliott |first4=M. |last5=Roberts |first5=E.M. |title=Homo naledi and Pleistocene hominin evolution in subequatorial Africa |journal=[[eLife]] |volume=6 |pages=e24234 |date=May 2017 |pmid=28483041 |pmc=5423770 |doi=10.7554/eLife.24234 |doi-access=free |editor-last=Perry |editor-first=G.H.}}&lt;/ref&gt; despite the fact that these lineages generally are regarded as long extinct. As discussed above, many introgressions have occurred between lineages, with evidence of introgression after separation of 1.5 million years.
&lt;ref&gt;Alice Roberts, ''Evolution: The Human Story'', DK Publishing, New York, 2018, {{ISBN|1465474013}}&lt;/ref&gt; 
ISBN 13 9781465474018
--&gt;
{| class=&quot;wikitable&quot;
|- style=&quot;background:#efefef;&quot;
! Spesadoù
! Prantad amzer (e milionoù a vloavezhioù)
! Dasparzh
! Ment en oad-gour (m)
! Pouez en oad-gour (kg)
! endalc'had ar c'hlopenn (cm³)
! Dizoloadennoù ar c'harrekaennoù 
! Deiziad an dizoloadenn / &lt;br /&gt;embann e anv
|-
| '''''[[Homo habilis|H. habilis]]''''' &lt;br&gt;&lt;small&gt;N'eo ket sur ez a er genad homo&lt;/small&gt;
| 2,4 — 1,6&lt;ref&gt;Alice Roberts, ''Evolution: The Human Story'', DK Publishing, New York, 2018, {{ISBN|1465474013}} p. 100&lt;/ref&gt; 
| [[Afrika]]
| 1,0 — 1,5
| 30 — 55
| 600
| Kalz
| 1960 / 1964
|-
| ''[[Homo rudolfensis|H. rudolfensis]]''
| 1,9&lt;ref&gt;Alice Roberts, ''Evolution: The Human Story'', DK Publishing, New York, 2018, {{ISBN|1465474013}} p. 101&lt;/ref&gt;
| [[Kenya]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 c'hlopenn
| 1972 / 1986
|-
| ''[[Homo georgicus|H. georgicus]]''
| 1,8 — 1,6
| [[Georgia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 600
| Nebeut
| 1999 / 2002
|-
| '''''[[Homo ergaster|H. ergaster]]'''''
| 1,9 — 1,25
| Reter ha Su Afrika
| 1,9
| &amp;nbsp;
| 700 — 850
| Kalz
| 1975
|-
| '''''[[Homo erectus|H. erectus]]'''''
| 2(1,25) — 0,3
| Afrika, [[Azia]] ([[Java]], [[Sina]], [[Kaokaz]]), [[Europa]]
| 1,8
| 60
| 900 — 1100
| Kalz
| 1891 / 1892
|-
| ''[[Homo cepranensis|H. cepranensis]]''
| 0,8 ?
| [[Italia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 gokenn glopenn
| 1994 / 2003
|-
| ''[[Homo antecessor|H. antecessor]]''
| 0,8 — 0,35
| [[Spagn]], [[Bro-Saoz]]
| 1,75
| 90
| 1000
| 3 lec'hienn
| 1997
|-
| '''''[[Homo heidelbergensis|H. heidelbergensis]]'''''
| 0,6 — 0,25
| Europa, Afrika, Sina
| 1,8
| 60
| 1100 — 1400
| Kalz
| 1908
|-
| '''''[[Den Neandertal|H. neanderthalensis]]'''''
| 0,23 — 0,03
| Europa, Azia ar C'hornôg
| 1,6
| 55 — 70 
| 1200 — 1700
| Kalz
| (1829) / 1864
|-
| ''[[Den Denisova]]''
| 0,04
| Mervent [[Siberia]] ([[Kraï an Altaï|Altaï]])
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| Nebeut-tre
| 2010
|-
| ''[[Homo rhodesiensis|H. rhodesiensis]]''
| 0,3 — 0,12
| [[Zambia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1300
| Nebeut-tre
| 1921
|-
| '''''[[Den modern|H. sapiens]]'''''
| 0,25 — amzer a-vremañ
| Bed a-bezh
| 1,4 — 1,9
| 55 — 80
| 1000 — 1850
| Amzer a-vremañ
| — / 1758
|-
| ''[[Homo floresiensis|H. floresiensis]]''
| 0,10 — 0,012
| [[Indonezia]]
| 1,0
| 25
| 400
| 7 hinienn
| 2003 / 2004
|}

== Perzhioù anatomek ar genad ''Homo'' ==

=== Daoudroadegezh ===
====Perzhioù boutin gant an Hominina all====
An [[Hominina]] zo termenet gant o daoudroadegezh peurgetket. Ar perzhioù da-heul o deus : 
* 4 c'hrommadur el [[livenn-gein]].
* Un toull kilpenn e diazez ar [[klopenn|c'hlopenn]], ar pezh zo stag ouzh an dalc'h korf a-sav sonn.
* Ur [[Pelvis (korfadurezh)|pelvis]] ledan ha digor-frank, hag a-drugarez dezhañ ur stabilded welloc’h en e sav.
* [[Askorn morzhed|eskern morzhed]] a-veskell e-keñver ul linenn a-blom a laka an [[treid]] da vout dindan ar [[kreiz-pouez|c’hreiz-pouez]].

====Perzhioù ar genad ''Homo''====
Izili ar genad Homo o deus ouzhpenn arperzhioù anatomek da-heul :
* Izili a-dreñv hiroc'h evit an izili a-raok.
* Ur meud troad kenstur gant ar [[Biz-troad|bizied troad]] arall
* Bezañs ur [[bolz troad]].

''Homo habilis'' en deus ur vorfologiezh etre na glot ket penn-da-benn gant ar perzhioù zo er roll diwezhañ-mañ. Evit pezh a sell ''Homo rudolfensis'' ne anaver ket ar relegenn en tu all d'ar c'hlopenn.

Klaskerien zo a ouzhpenn d'an tri ferzh roet uheloc'h ar varregezh da redek, diwar dielfennadur eskern karrekaet an treid hag ur serten niver a reizhadennoù morfologek a weler war an eskern [[Karrekaenn|karrekaet]]. Harpañ a ra ar soñj-se war [[damkan ar reder andur]].
Ouzhpennet e vez bremañ ar c’houested da redek.

=== Emdroadur ar c'hlopenn ===
* Un [[endalc'had klopenn]] brasoc'h evit 550cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;, brasoc’h eget hini an [[aostralopitek|aostralopiteked]] hag ar [[primated]] arall, hag o vont war greskiñ e-doug ar [[Pleistosen]] (ouzhpenn 1 500 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; evit den Neandertal hag ''Homo sapiens''), nemet evit den Flores e vefe, ur spesad a yeas war vihanaat abalamour d’an digenvezder war un enezenn.
* Rontadur ar c'hlopenn.
* Pladerezh an dremm dre ma tistremen nebeutoc'h-nebeutañ ar c'harvanoù.
* Digresk ar c'higennoù a dalvez da chaokat 
* Digresk an dent, gant und digresk eus ment ar [[Kildant|c'hildent]] eus M1 da M3 (kreskiñ a ra o ment e karvan an Aostralopiteked)&lt;ref name=Picq/&gt;.

=== barregezh d'ober gant ar vouezh ===
* Diskenn a ra ar [[garloc'henn|c'harloc'henn]] tamm-ha-tamm, ar pezh a ro tu da vodulañ sonioù disklipet-mat&lt;ref name=Picq/&gt; ;
* [[askorn uheñvel|Askorn an teod]], en deus ur roll en implij ar vouezh, a gaver e relegoù [[den Neandertal]]. Ne ouzer ket hag eñ e oa unan gant ar spesadoù all.

== Perzhioù sevenadurel ar genad ''Homo''==
Un nebeud obererezhioù pe barregezhioù sevenadurel n'int kavet nemet e-touez izili ar genad ''Homo'' evit doare :
* An implij eus binvioù maen da gentañ gant [[bili aozet|bili benet]] ha goude gant gant gwelladenn ar binvioù da vare an [[Akeulean]] 
* Implij an [[tan]] a-wezhioù kerkent ha 1,5 Ma zo (''Homo erectus''?), hep barregezh da c'hwezhañ an tan a-raok 400 000 bloaz zo avat (testeniekaet eo adalek ''Homo neanderthalensis'')&lt;ref name=Wadley&gt;{{Lien web|langue=en|site=CARTA - The Perspective from Africa|auteur=Lyn Wadley|titre=The Origin and Development of Fire Technology in Africa|date=31 mai 2019|url=https://www.bing.com/videos/search?q=youtube+carta+anthropogeny&amp;view=detail&amp;mid=0E93D85BA97C1B293EB70E93D85BA97C1B293EB7&amp;FORM=VIRE}}&lt;/ref&gt;.
* Bevezadur ingal a gig kavet o jiboesat pe o tispenn gagnoù&lt;ref name=&quot;Hublin2018&quot;&gt;[[Jean-Jacques Hublin]], ''Quand d'autres hommes peuplaient la Terre : combien d'espèces ?'', prezegenn e [[Musée de l'Homme]], 19 a viz Here 2018, [https://www.youtube.com/watch?v=JlQR1b_M0io voir la vidéo en ligne].&lt;/ref&gt;. 
* Barregezh da vevañ dindan ledredoù un tamm pelloc'h en norzh (en Europa hag en Azia) evit ar genadoù ''[[Hominidae]]'' all. 
* Lidoù-kañv (testeniekaet adalek ''Homo neanderthalensis'').
* Arzoù evel al [[liverezh]] pe ar [[Kizellerezh|c’hizellerezh]] (testeniekaet adalek ''Homo sapiens'').

==Notennoù==
{{Daveoù|bannoù=2}}


[[Rummad:Paleoantropologiezh]]
[[Rummad:Denoniezh]]
[[Rummad:Hominidae]]</text>
      <sha1>o9ovzj8nvzdk5ib9mptuspspnydnm3t</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007371</id>
      <parentid>2007370</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T23:20:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kadwalan</username>
        <id>423</id>
      </contributor>
      <comment>/* Emdroadur ar c'hlopenn */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30646" xml:space="preserve">{{Taxobox Loen  | ''Homo'' | Neandertal vs Sapiens.jpg | Klopennoù ''[[Homo sapiens]]'' (a-gleiz) ha&lt;br&gt; ''[[Homo neanderthalensis]]'' (a-zehou) keñver-ha-keñver }}
{{Taxobox Phylum | Chordata / Vertebrata }}
{{Taxobox Classis | Mammalia }}
{{Taxobox Ordo | Primates }}
{{Taxobox Subordo | Haplorrhini }}
{{Taxobox Infraordo | Simiiformes }}
{{Taxobox Superfamilia  | Hominoidea }}
{{Taxobox Familia | Hominidae }}
{{Taxobox Anv skiantel | Loen  | genad | Homo | [[Carl von Linné|Linnaeus]], [[1758]] }}
{{Taxobox Echu}}
'''''Homo''''' zo ur [[genad]] a vod an [[Homo sapiens|den modern]] hag ar spesadoù kar dezhañ. Bout ez eus anezhañ abaoe war-dro 2,3 – 2,4 milion a vloavezhioù.

''[[Homo habilis]]'', unan hag an daou spesad kentañ ag ar genad ''Homo'', zo un diskennad d’an ''[[Australopithecus garhi]]'' a veve 2,5 milion a vloavezhioù zo.

Aet eo da get razh spesadoù ar genad ''Homo'' nemet ''[[Homo sapiens]]'' hiziv. Ar spesadoù kar dezhañ diwezhañ, ''[[Homo floresiensis]]'' hag ''[[Homo neanderthalensis]]'', zo aet da get, an eil 18 000 bloaz zo; hag egile 28 000 bloaz zo. Neoazh elfennoù dizoloet n’eus ket pell a lak ar skiantourion da soñjal en dije dalc'het ''Homo floresiensis'' da vevañ betek 12 000 bloaz zo, ha razh poblañsoù an [[Douar]], nemet Afrikaniz, o defe [[gen|genoù]] o tonet eus Den Neandertal da heul un [[hironerezh]] etre an daou spesad (''Homo sapiens'' hag  ''Homo Neanderthalensis'') c’hoarvezet er [[Reter-Nesañ]].

== Etimologiezh ==
Ar ger ''homo'' a dalv &quot;den&quot; e [[latin]] ha donet a ra ag an henlatin ''hĕmo'' a zeu-eñ ag an [[Indezeuropeg]] *''dʰǵʰm̥mō'' (&quot;eus an douar&quot;), evel ar ger brezhoneg den&lt;ref&gt;X. Delamarre, ''Dictionnaire de la langue gauloise'', p. 176&lt;/ref&gt;. Roet e voe an anv-mañ d’ar genad gant [[Carl von Linné]] e [[1758]].

== Anvioù spesadoù ==
* ''[[Homo sapiens sapiens]]'' hag ''[[Homo sapiens neanderthalensis]]'', anvioù daou [[isspesad]] ag ar memes [[spesad]] (''Homo sapiens''). Hiriv e vezont lakaet da spesadoù distag ag ar genad ''Homo'': ''Homo sapiens'' ha ''Homo neanderthalensis''.
* [[Den Cro-Magnon]]
* [[Den Piltdown]] (taol-bourd skiantel)

== Spesadoù anavezet ar genad ''Homo'' ==
Arvarus eo c’hoazh renkadur ar spesadoù-se ha tabut zo atav etre an [[Henzenoniezh|henzenoniourion]] evit lakaat ar re-mañ-re da spesad pe da isspesad.&lt;br&gt;
Setu amañ spesadoù ar genad ''Homo'' hervez urzh al lizherenneg:
* ''[[Homo antecessor]]'' (etre 1,2 ha 0,7 milion a vl.)
* ''[[Homo cepranensis]]''
* ''[[Homo erectus]]'' (1,8 M. a vl.). Brasoc’h eo eget e ziaraogerion. Etre 850 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; ha 1 100 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn. Ur [[baleg us-pod]] kreñv a oa dezhañ, hogen ne oa ket ken rakkarvenek hag ar spesadoù ''Homo'' kent. Ampartoc’h e oa evit sevel ostilhoù ha mestroniañ a rae an [[tan]].
* ''[[Homo ergaster]]'' (etre 2,2 milion ha 1 milion a vl.)
* ''[[Homo floresiensis]]'' (Den [[Flores]] — dizoloet e [[2003]] — aet da get war-dro 18 000 bloaz.)
* ''[[Homo rudolfensis]]'' (2,4 milion a vl.)
* ''[[Homo georgicus]]'' (1,8 milion a vl.) 
* ''[[Homo habilis]]'' (etre 2,5 ha 1,5 milion a vloavezhioù). 700 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn.
* ''[[Homo heidelbergensis]]'' (etre 600 000 bloaz ha 200 000 bloaz)
* ''[[Homo erectus reilingensis]]'' (''[[Pithecanthropus erectus reilingensis]]'') : darn klopenn un [[hominida]] henaek dizoloet e [[Mervent]] [[Alamagn]].
* ''[[Homo neanderthalensis]]'' : ur c'hlopenn bras a oa dezhañ gant un tal war steuziañ, izel, hag un torus tev a-us da doulloù an daoulagad, ha tost elgezh ebet. 1 600 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; e oa endalc’h e glopenn, da lâret eo un tammig muioc’h eget hini Homo sapiens. Etre 1,50 ha 1,70 metr sav a oa dezhañ.
Beziañ a rae e re varv gant [[lid-kañv|lidoù-kañv]]. Bevañ a reas en [[Eurazia]] nemetken. Aet eo ar spesad da get.
* ''[[Homo rhodesiensis]]'' (etre 125 000 ha 300 000 bloaz).
* ''Homo sapiens'', Den Cro-Magnon. An den modern eo. E gavout a reer war razh ar [[Kevandir|c’hevandirioù]].
Den Neandertal hag ''Homo sapiens'' (Den Cro-Magnon) o doa bevet en [[Europa]] hag er [[Reter-Nesañ]] d’ar memes koulz.
* [[Den Denisova]] zo ur spesad ag ar genad ''Homo'' dizoloet nevez zo e [[Siberia]]. Kenoadek e oa da ''Homo neanderthalensis'', ''Homo sapiens'' ha ''Homo floresiensis''.


==Filogeniezh==
Un daksonomiezh eus ''Homo'' e-mesk ar [[hominidae|marmouzed bras]] a weler evel amañ da-heul, gant ''Paranthropus'' hag ''Homo'' o tiwan a-douez ''Australopithecus'' (diskouezet amañ en un doare [[kladouriezh|kladek]] gant ''Paranthropus'', ''Kenyanthropus'', hag ''Homo'')&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Indriati E, Swisher CC, Lepre C, Quinn RL, Suriyanto RA, Hascaryo AT, Grün R, Feibel CS, Pobiner BL, Aubert M, Lees W, Antón SC | display-authors = 6 | title = The age of the 20 meter Solo River terrace, Java, Indonesia and the survival of Homo erectus in Asia | journal = PLOS ONE | volume = 6 | issue = 6 | pages = e21562 | year = 2011 | pmid = 21738710 | pmc = 3126814 | doi = 10.1371/journal.pone.0021562 | bibcode = 2011PLoSO...621562I | doi-access = free }}.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{cite journal |last1=Berger |first1=L.R. |last2=Hawks |first2=J. |last3=Dirks |first3=P.H. |last4=Elliott |first4=M. |last5=Roberts |first5=E.M. |title=Homo naledi and Pleistocene hominin evolution in subequatorial Africa |journal=[[eLife]] |volume=6 |pages=e24234 |date=miz Mae 2017 |pmid=28483041 |pmc=5423770 |doi=10.7554/eLife.24234 |doi-access=free |editor-last=Perry |editor-first=G.H.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Schuster&quot;&gt;{{cite journal| vauthors = Schuster AM |year=1997|title=Earliest Remains of Genus ''Homo''|url=http://archive.archaeology.org/9701/newsbriefs/homo.html|journal=Archaeology|volume=50|access-date=5 March 2015|number=1}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Saylor 2015 483–488&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Haile-Selassie Y, Gibert L, Melillo SM, Ryan TM, Alene M, Deino A, Levin NE, Scott G, Saylor BZ | display-authors = 6 | title = New species from Ethiopia further expands Middle Pliocene hominin diversity |journal=[[Nature (journal)|Nature]] | volume = 521 | issue = 7553 | pages = 483–8 | date = miz Mae 2015 | pmid = 26017448 |doi=10.1038/nature14448 | s2cid = 4455029 | bibcode = 2015Natur.521..483H }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{cite journal |last1=Mondal |first1=M. |last2=Bertranpetit |first2=J. |last3=Lao |first3=O. |title=Approximate Bayesian computation with deep learning supports a third archaic introgression in Asia and Oceania |journal=[[Nature Communications]] |volume=10 |issue=1 |pages=246 |date=miz Genver 2019 |pmid=30651539 |pmc=6335398 |doi=10.1038/s41467-018-08089-7 |bibcode=2019NatCo..10..246M}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zeitoun 2003 148–156&quot;&gt;{{cite journal |last=Zeitoun |first=V. |title=High occurrence of a basicranial feature in Homo erectus: anatomical description of the preglenoid tubercle |journal=The Anatomical Record Part B: The New Anatomist |volume=274 |issue=1 |pages=148–156 |date=September 2003 |pmid=12964205 |doi=10.1002/ar.b.10028 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Proceedings 2015&quot;&gt;{{cite journal |vauthors = Dembo M, Matzke NJ, Mooers AØ, Collard M |title=Bayesian analysis of a morphological supermatrix sheds light on controversial fossil hominin relationships |journal=Proceedings. Biological Sciences |volume=282 |issue=1812 |pages=20150943 |date=miz Eost 2015 |pmid=26202999 |pmc=4528516 |doi=10.1098/rspb.2015.0943 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Dembo M, Radovčić D, Garvin HM, Laird MF, Schroeder L, Scott JE, Brophy J, Ackermann RR, Musiba CM, de Ruiter DJ, Mooers AØ, Collard M | display-authors = 6 | title = The evolutionary relationships and age of Homo naledi: An assessment using dated Bayesian phylogenetic methods |journal=[[Journal of Human Evolution]] |volume=97 |pages=17–26 |date=miz Eost 2016 |pmid=27457542 | doi = 10.1016/j.jhevol.2016.04.008 |hdl-access=free |hdl=2164/8796}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=bL2XDwAAQBAJ&amp;q=Sahelanthropus+tchadensis&amp;pg=PA7 |title=The Origins of Europeans and Their Pre-Historic Innovations from 6 Million to 10,000 BCE: From 6 Million to 10,000 BCE |last1=Harrison |first1=N. |date=1 miz Mae 2019 |publisher=Algora Publishing |isbn=9781628943795}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;See:

* {{cite book|url=https://www.researchgate.net/publication/278682043 |title=Analyzing Hominin Hominin Phylogeny: Cladistic Approach |last1=Strait |first1=David |last2=Grine |first2=Frederick |last3=Fleagle |first3=John |name-list-style=vanc |date=2015 |isbn=978-3-642-39978-7 |pages=1989–2014 (cladogram p. 2006)}}.
* {{cite journal|last1=Mounier |first1=A. |last2=Caparros |first2=M. |date=2015 |title=The phylogenetic status of Homo heidelbergensis – a cladistic study of Middle Pleistocene hominins |journal=BMSAP |language=fr |volume=27 |issue=3–4 |pages=110–134 |doi=10.1007/s13219-015-0127-4 |s2cid=17449909 |issn=0037-8984}}
* {{cite journal | vauthors = Rogers AR, Harris NS, Achenbach AA | title = Neanderthal-Denisovan ancestors interbred with a distantly related hominin | journal = Science Advances | volume = 6 |issue=8 |pages=eaay5483 |date=miz C'hwevrer 2020 |pmid=32128408 |pmc=7032934 | doi = 10.1126/sciadv.aay5483 | doi-access = free |bibcode=2020SciA....6.5483R}}&lt;/ref&gt;. Ar filogeniezh resis e-barzh ''Australopithecus'' zo atav kalz dizemglevioù diwar he fenn. Deiziadoù nesaet skourroù ar c'hladoù zo diskouezet e milionoù a vloavezhioù ([[Annum|Ma]])&lt;ref name=&quot;:2&quot;/&gt;. ''[[Graecopithecus]],'' ''[[Sahelanthropus]]'', hag ''[[Orrorin]]'', kladoù c'hoar da ''Australopithecus'' moarvat, n'int ket diskouezet amañ. Rouestlet e vez anvadur ar strolladoù a-wezhioù rak alies e vez savet strolladoù a-raok na vije bet an disterañ dielfennadur kladek&lt;ref name=&quot;Zeitoun 2003 148–156&quot;/&gt;. 

{{clade|{{clade
       |1='''[[Gibon|Hylobatidae]] (giboned)'''
       |label2='''[[Hominidae]]'''
|sublabel2='''(15.7)'''
       |2={{clade
         |1='''[[Ponginae]] ([[orangoutan]]ed)'''
         |label2='''[[Homininae]]'''
|sublabel2='''(8.8)'''
         |2={{clade
             |1='''[[Gorillini]] ([[gorilh]]ed)'''
             |label2='''[[Hominini]]'''
|sublabel2='''(7.8)'''
             |2={{clade
               |1='''[[Panina]] ([[chimpanze]]ed)'''
               |2='''[[Australopithecines]] (en o zouez ''[[Australopithecus]]'', ''[[Kenyanthropus]]'', ''[[Paranthropus]]'', ''Homo'')'''
         }}
       }}
}}}}|label1='''[[Hominoidea]]'''|sublabel1='''(20.4 Mya)'''}}


{{clade|{{clade
|1=''[[Ardipithecus|Ardipithecus ramidus]]'' (†) 
|sublabel2='''(3.9)'''
|label2='''''[[Australopithecus|Australopithecus s.l.]]'''''
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus anamensis|Australopithecus anamensis s.s.]]'' (†3.8) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus afarensis]]'' (†) 
               |2={{clade
                   |1=''[[Australopithecus garhi]]'' (†) 
|2={{clade
|1=''[[Australopithecus deyiremeda]]'' (†3.4)
                   |2={{clade
   |1=''[[Kenyanthropus|Kenyanthropus platyops]]'' (†3.3)
|2={{clade
|1={{clade
  |1=''[[Australopithecus africanus]]'' (†2.1)
|2=''[[Paranthropus]]'' (†1.2)
}}
 |label2='''''Homo'''''
|sublabel2='''(3.4)'''
|2={{clade
|5=''[[Homo floresiensis]]'' (†0.05)
   |1=''[[Homo habilis]]'' (†1.5) [[File:Habilis Skull.png|45 px]]
   |2=''[[Homo rudolfensis]]'' (†1.9) [[File:Rudolfensis Skull.png|41 px]]
|4=''[[Australopithecus sediba]]'' (†2.0)
   |label3='''''[[H. erectus|H. erectus s.l.]]'''''
|sublabel3='''(1.9)'''
   |3={{clade
    |1=''[[Homo ergaster]]'' (†1.4) [[File:Ergaster Skull.png|45 px]]
     |label3='''(1.5)'''
    |2={{clade
     |1=''[[Homo erectus|African Homo erectus s.s.]]'' (†) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |2=''[[Homo erectus|Asian Homo erectus s.s.]]'' (†0.1) [[File:Erectus Skull.png|45 px]]
     |label4='''(1.2)'''
     |4={{clade
      |1=''[[Homo antecessor]]'' [[File:Antecessor Skull.png|45px]] (†0.8)
|label2=[[Homo heidelbergensis]]
|sublabel2='''(0.5)'''
      |2={{clade
|label1=[[Neandersovans]]
|sublabel1=(0.3)
        |1={{clade
|2=[[Den Denisova|Tud Denisova]] (†0.05) 
|1=''[[H. neanderthalensis]]'' (†0.05) [[File:Neanderthalensis Skull.png|39 px]]
}}
       |2='''''[[Homo sapiens]]'' [[File:Sapiens Skull.png|39 px]]'''
}} }} }} }} }}
                   }}}}
               }}
             }}
         }}
       }}
}}|label1='''[[Australopithecines]]'''|sublabel1='''(7.3 Mya)'''}}

Meur a lignez eus ar genad ''Homo'' o defe bet diskennidi o ouennañ gant lignezoù all war a seblant. Prouennoù genetek a ziskouez en em veskas ul lignez arkaek bet dispartiet eus al lignezoù arall 1,5 [[Annum|Ma]] zo, ''H. erectus'' marteze, gant hini an [[Den Denisova|Denisovaned]] war-dro 55 000 vloaz zo&lt;ref&gt;Sellet ouzh : 
* {{cite journal|last1=Dediu |first1=D. |last2=Levinson |first2=S.C. |date=1 a viz Even 2018 |title=Neanderthal language revisited: not only us |journal=Current Opinion in Behavioral Sciences |series=The Evolution of Language |volume=21 |pages=49–55 |doi=10.1016/j.cobeha.2018.01.001 |issn=2352-1546 |hdl=21.11116/0000-0000-1667-4 |s2cid=54391128 |hdl-access=free}}
* {{cite journal |last1=Hubisz |first1=M.J. |last2=Williams |first2=A.L. |last3=Siepel |first3=A. |title=Mapping gene flow between ancient hominins through demography-aware inference of the ancestral recombination graph |journal=[[PLOS Genetics]] |volume=16 |issue=8 |pages=e1008895 |date = miz Eost 2020 |pmid=32760067 |pmc=7410169 |doi=10.1371/journal.pgen.1008895}}
* {{cite journal | vauthors = Kuhlwilm M, Gronau I, Hubisz MJ, de Filippo C, Prado-Martinez J, Kircher M, Fu Q, Burbano HA, Lalueza-Fox C, de la Rasilla M, Rosas A, Rudan P, Brajkovic D, Kucan Ž, Gušic I, Marques-Bonet T, Andrés AM, Viola B, Pääbo S, Meyer M, Siepel A, Castellano S | display-authors = 6 | title = Ancient gene flow from early modern humans into Eastern Neanderthals |journal=[[Nature (journal)|Nature]] | volume = 530 | issue = 7591 | pages = 429–33 | date = miz C'hwevrer 2016 | pmid = 26886800 | pmc = 4933530 | doi = 10.1038/nature16544 | bibcode = 2016Natur.530..429K }}
* {{cite journal | vauthors = Prüfer K, Racimo F, Patterson N, Jay F, Sankararaman S, Sawyer S, Heinze A, Renaud G, Sudmant PH, de Filippo C, Li H, Mallick S, Dannemann M, Fu Q, Kircher M, Kuhlwilm M, Lachmann M, Meyer M, Ongyerth M, Siebauer M, Theunert C, Tandon A, Moorjani P, Pickrell J, Mullikin JC, Vohr SH, Green RE, Hellmann I, Johnson PL, Blanche H, Cann H, Kitzman JO, Shendure J, Eichler EE, Lein ES, Bakken TE, Golovanova LV, Doronichev VB, Shunkov MV, Derevianko AP, Viola B, Slatkin M, Reich D, Kelso J, Pääbo S | display-authors = 6 | title = The complete genome sequence of a Neanderthal from the Altai Mountains |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |volume=505 | issue = 7481 | pages = 43–9 | date = miz Genver 2014 | pmid = 24352235 | pmc = 4031459 | doi = 10.1038/nature12886 | bibcode = 2014Natur.505...43P }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Callaway 2016&quot;&gt;{{cite journal|last=Callaway |first=E. |title=Evidence mounts for interbreeding bonanza in ancient human species |url=http://www.nature.com/news/evidence-mounts-for-interbreeding-bonanza-in-ancient-human-species-1.19394 |journal=Nature News |doi=10.1038/nature.2016.19394 |year=2016 |s2cid=87029139}}&lt;/ref&gt;. Karrekaennoù a ziskouez e  kendalc'has ''Homo erectus'' s.s. da vevañ d'an nebeutañ betek 117 000 bloaz zo, hag ''Homo floresiensis'' a chomas bev betek 50 000 bloaz zo. Evit doare ul lignez ''Homo erectus''-heñvel a 1.5 milion a vloavezhioù a hañval bezañ kavet e hent betek genom an dud a vremañ dre an Denisovaned, e-touez ar [[Papoued|Bapoued]] hag henvroidi Aostralia peurgetket&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;. Genom an dud ha n'int ket Afrikaned a-zindan ar Sahara a orin a ziskouez ar pezh a seblant bezañ meur a zarvoud distag a hironerezh gant Neanderthal hag a-wezhioù ivez gant Denisovaned war-dro 45 000 vloaz zo&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Varki |first1=A. |title=Why are there no persisting hybrids of humans with Denisovans, Neanderthals, or anyone else? |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |volume=113 |issue=17 |pages=E2354 |date=miz Ebrel 2016 |pmid=27044111 |pmc=4855598 |doi=10.1073/pnas.1602270113 |bibcode=2016PNAS..113E2354V |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Callaway 2016&quot; /&gt;. Framm genetek strolladoù afrikan zo a-zindan ar Sahara a hañval diskouez e vije bet un hironadur gant ur boblañs a orin eus kornôg [[Eurazia]] war-dro 3000 vloaz zo&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{cite journal |last1=Ko |first1=K.H. |title=Hominin interbreeding and the evolution of human variation |journal=[[Journal of Biological Research]] |volume=23 |issue=1 |pages=17 |date=December 2016 |pmid=27429943 |pmc=4947341 |doi=10.1186/s40709-016-0054-7}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Pickrell JK, Patterson N, Loh PR, Lipson M, Berger B, Stoneking M, Pakendorf B, Reich D | display-authors = 6 |title=Ancient west Eurasian ancestry in southern and eastern Africa |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 111 |issue=7 |pages=2632–2637 |date=miz C'hwevrer 2014 |pmid=24550290 |pmc=3932865 |doi=10.1073/pnas.1313787111 |arxiv=1307.8014 |bibcode=2014PNAS..111.2632P |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;. 

Elfennoù zo a ro da soñjal e c'hallfe bezañ lakaet ''[[Australopithecus sediba]]'' er genad ''Homo'', pe en e c'henad dezhañ e-unan, abalamour d'e lec'h e-keñver''[[Homo habilis]]'' hag ''[[Homo floresiensis]]''&lt;ref name=&quot;Proceedings 2015&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal| vauthors = Groves C |date=2017|title=Progress in human systematics. A review|url=http://www.francoangeli.it/riviste/Scheda_Riviste.asp?IDArticolo=59711|journal=Paradigmi|issue=2|pages=59–74|doi=10.3280/PARA2017-002005|issn=1120-3404}}&lt;/ref&gt;.

== Taolenn spesadoù ar genad ''Homo'' ==
&lt;!--

The species status of ''[[H. rudolfensis]]'', ''[[H. ergaster]]'', ''[[H. georgicus]]'', ''[[H. antecessor]]'', ''[[H. cepranensis]]'', ''[[H. rhodesiensis]]'', ''[[H. neanderthalensis]]'', [[Denisova hominin]], and ''[[H. floresiensis]]'' remain under debate. ''[[H. heidelbergensis]]'' and ''H. neanderthalensis'' are closely related to each other and have been considered to be [[human subspecies|subspecies]] of ''H. sapiens''.

There has historically been a trend to postulate new human species based on as little as an individual fossil. A &quot;minimalist&quot; approach to human taxonomy recognizes at most three species, ''[[Homo habilis]]'' (2.1–1.5 Mya, membership in ''Homo'' questionable), ''[[Homo erectus]]'' (1.8–0.1 Mya, including the majority of the age of the genus, and the majority of archaic varieties as [[Homo erectus subspecies|subspecies]],&lt;ref&gt;{{cite news |first=Sid |last=Perkins |url=http://www.nature.com/news/skull-suggests-three-early-human-species-were-one-1.13972 |title=Skull suggests three early human species were one |date=17 October 2013 |work=Nature News &amp; Comment}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
{{cite news |last=Switek |first=B. |date=17 October 2013 |title=Beautiful Skull Spurs Debate on Human History |url=http://news.nationalgeographic.com/news/2013/10/131017-skull-human-origins-dmanisi-georgia-erectus/ |newspaper=[[National Geographic]] |access-date=22 September 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
{{cite journal |vauthors=Lordkipanidze D, Ponce de León MS, Margvelashvili A, Rak Y, Rightmire GP, Vekua A, Zollikofer CP |title=A complete skull from Dmanisi, Georgia, and the evolutionary biology of early Homo |journal=[[Science (journal)|Science]] |volume=342 |issue=6156 |pages=326–31 |date=October 2013 |pmid=24136960 |doi=10.1126/science.1238484 |s2cid=20435482 |bibcode=2013Sci...342..326L}}
&lt;/ref&gt; including ''H. heidelbergensis'' as a late or transitional variety&lt;ref&gt;{{cite web |title=''Homo heidelbergensis'' - The evolutionary dividing line between ''Homo erectus'' and modern humans was not sharp. |publisher=Dennis O'Neil |url=http://anthro.palomar.edu/homo2/mod_homo_1.htm |access-date=November 29, 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Mounier |first1=A. |last2=Marchal |first2=F. |last3=Condemi |first3=S. |title=Is Homo heidelbergensis a distinct species? New insight on the Mauer mandible |journal=[[Journal of Human Evolution]] |volume=56 |issue=3 |pages=219–246 |date=March 2009 |pmid=19249816 |doi=10.1016/j.jhevol.2008.12.006 |url=https://www.researchgate.net/publication/24144485}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Lieberman |first1=D.E. |last2=McBratney |first2=B.M. |last3=Krovitz |first3=G. |title=The evolution and development of cranial form in Homosapiens |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |volume=99 |issue=3 |pages=1134–1139 |date=February 2002 |pmid=11805284 |pmc=122156 |doi=10.1073/pnas.022440799 |bibcode=2002PNAS...99.1134L |doi-access=free }}&lt;/ref&gt;) and ''[[Homo sapiens]]'' (300 kya to present, including ''H. neanderthalensis'' and other varieties as [[human subspecies|subspecies]]). &quot;Species&quot; does in this context not necessarily mean that hybridization and introgression were impossible at the time. However, it is often used as a convenient term, but it should be taken to mean to be a generic lineage at best, and clusters at worst. In general definitions and methodology of &quot;species&quot; delineation criteria are not generally agreed upon in anthropology or paleontology. Indeed, mammals can typically interbreed for 2 to 3 million years&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Wilson |first1=A.C. |last2=Maxson |first2=L.R. |last3=Sarich |first3=V.M. |title=Two types of molecular evolution. Evidence from studies of interspecific hybridization |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |volume=71 |issue=7 |pages=2843–2847 |date=July 1974 |pmid=4212492 |pmc=388568 |doi=10.1073/pnas.71.7.2843 |bibcode=1974PNAS...71.2843W |doi-access=free}}&lt;/ref&gt; or longer,&lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Popadin |first1=K. |last2=Gunbin |first2=K. |last3=Peshkin |first3=L. |last4=Annis |first4=S. |last5=Kraytsberg |first5=Y. |last6=Markuzon |first6=N. |last7=Ackermann |first7=R.R. |last8=Khrapko |first8=K. |display-authors=6 |date=19 October 2017 |title=Mitochondrial pseudogenes suggest repeated inter-species hybridization among direct human ancestors |journal=bioRxiv |at=134502 |doi=10.1101/134502 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt; so all contemporary &quot;species&quot; in the genus ''Homo'' would potentially have been able to interbreed at the time, and introgression from beyond the genus ''Homo'' can not ''a priori'' be ruled out.&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Ackermann |first1=R.R. |last2=Arnold |first2=M.L. |last3=Baiz |first3=M.D. |last4=Cahill |first4=J.A. |last5=Cortés-Ortiz |first5=L. |last6=Evans |first6=B.J. |last7=Grant |first7=B.R. |last8=Grant |first8=P.R. |last9=Hallgrimsson |first9=B. |last10=Humphreys |first10=R.A. |last11=Jolly |first11=C.J. |last12=Malukiewicz |first12=J. |last13=Percival |first13=C.J. |last14=Ritzman |first14=T.B. |last15=Roos |first15=C. |last16=Roseman |first16=C.C. |last17=Schroeder |first17=L. |last18=Smith |first18=F.H. |last19=Warren |first19=K.A. |last20=Wayne |first20=R.K. |last21=Zinner |first21=D. |display-authors=6 |title=Hybridization in human evolution: Insights from other organisms |journal=[[Evolutionary Anthropology (journal)|Evolutionary Anthropology]] |volume=28 |issue=4 |pages=189–209 |date=July 2019 |pmid=31222847 |pmc=6980311 |doi=10.1002/evan.21787 |url=http://osf.io/y3bp7/ |hdl=2027.42/151330 }}&lt;/ref&gt; It has been suggested that ''H. naledi'' may have been a hybrid with a late surviving ''Australipith'' (taken to mean beyond ''Homo'', ed.),&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{cite journal |last1=Berger |first1=L.R. |last2=Hawks |first2=J. |last3=Dirks |first3=P.H. |last4=Elliott |first4=M. |last5=Roberts |first5=E.M. |title=Homo naledi and Pleistocene hominin evolution in subequatorial Africa |journal=[[eLife]] |volume=6 |pages=e24234 |date=May 2017 |pmid=28483041 |pmc=5423770 |doi=10.7554/eLife.24234 |doi-access=free |editor-last=Perry |editor-first=G.H.}}&lt;/ref&gt; despite the fact that these lineages generally are regarded as long extinct. As discussed above, many introgressions have occurred between lineages, with evidence of introgression after separation of 1.5 million years.
&lt;ref&gt;Alice Roberts, ''Evolution: The Human Story'', DK Publishing, New York, 2018, {{ISBN|1465474013}}&lt;/ref&gt; 
ISBN 13 9781465474018
--&gt;
{| class=&quot;wikitable&quot;
|- style=&quot;background:#efefef;&quot;
! Spesadoù
! Prantad amzer (e milionoù a vloavezhioù)
! Dasparzh
! Ment en oad-gour (m)
! Pouez en oad-gour (kg)
! endalc'had ar c'hlopenn (cm³)
! Dizoloadennoù ar c'harrekaennoù 
! Deiziad an dizoloadenn / &lt;br /&gt;embann e anv
|-
| '''''[[Homo habilis|H. habilis]]''''' &lt;br&gt;&lt;small&gt;N'eo ket sur ez a er genad homo&lt;/small&gt;
| 2,4 — 1,6&lt;ref&gt;Alice Roberts, ''Evolution: The Human Story'', DK Publishing, New York, 2018, {{ISBN|1465474013}} p. 100&lt;/ref&gt; 
| [[Afrika]]
| 1,0 — 1,5
| 30 — 55
| 600
| Kalz
| 1960 / 1964
|-
| ''[[Homo rudolfensis|H. rudolfensis]]''
| 1,9&lt;ref&gt;Alice Roberts, ''Evolution: The Human Story'', DK Publishing, New York, 2018, {{ISBN|1465474013}} p. 101&lt;/ref&gt;
| [[Kenya]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 c'hlopenn
| 1972 / 1986
|-
| ''[[Homo georgicus|H. georgicus]]''
| 1,8 — 1,6
| [[Georgia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 600
| Nebeut
| 1999 / 2002
|-
| '''''[[Homo ergaster|H. ergaster]]'''''
| 1,9 — 1,25
| Reter ha Su Afrika
| 1,9
| &amp;nbsp;
| 700 — 850
| Kalz
| 1975
|-
| '''''[[Homo erectus|H. erectus]]'''''
| 2(1,25) — 0,3
| Afrika, [[Azia]] ([[Java]], [[Sina]], [[Kaokaz]]), [[Europa]]
| 1,8
| 60
| 900 — 1100
| Kalz
| 1891 / 1892
|-
| ''[[Homo cepranensis|H. cepranensis]]''
| 0,8 ?
| [[Italia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1 gokenn glopenn
| 1994 / 2003
|-
| ''[[Homo antecessor|H. antecessor]]''
| 0,8 — 0,35
| [[Spagn]], [[Bro-Saoz]]
| 1,75
| 90
| 1000
| 3 lec'hienn
| 1997
|-
| '''''[[Homo heidelbergensis|H. heidelbergensis]]'''''
| 0,6 — 0,25
| Europa, Afrika, Sina
| 1,8
| 60
| 1100 — 1400
| Kalz
| 1908
|-
| '''''[[Den Neandertal|H. neanderthalensis]]'''''
| 0,23 — 0,03
| Europa, Azia ar C'hornôg
| 1,6
| 55 — 70 
| 1200 — 1700
| Kalz
| (1829) / 1864
|-
| ''[[Den Denisova]]''
| 0,04
| Mervent [[Siberia]] ([[Kraï an Altaï|Altaï]])
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| Nebeut-tre
| 2010
|-
| ''[[Homo rhodesiensis|H. rhodesiensis]]''
| 0,3 — 0,12
| [[Zambia]]
| &amp;nbsp;
| &amp;nbsp;
| 1300
| Nebeut-tre
| 1921
|-
| '''''[[Den modern|H. sapiens]]'''''
| 0,25 — amzer a-vremañ
| Bed a-bezh
| 1,4 — 1,9
| 55 — 80
| 1000 — 1850
| Amzer a-vremañ
| — / 1758
|-
| ''[[Homo floresiensis|H. floresiensis]]''
| 0,10 — 0,012
| [[Indonezia]]
| 1,0
| 25
| 400
| 7 hinienn
| 2003 / 2004
|}

== Perzhioù anatomek ar genad ''Homo'' ==

=== Daoudroadegezh ===
====Perzhioù boutin gant an Hominina all====
An [[Hominina]] zo termenet gant o daoudroadegezh peurgetket. Ar perzhioù da-heul o deus : 
* 4 c'hrommadur el [[livenn-gein]].
* Un toull kilpenn e diazez ar [[klopenn|c'hlopenn]], ar pezh zo stag ouzh an dalc'h korf a-sav sonn.
* Ur [[Pelvis (korfadurezh)|pelvis]] ledan ha digor-frank, hag a-drugarez dezhañ ur stabilded welloc’h en e sav.
* [[Askorn morzhed|eskern morzhed]] a-veskell e-keñver ul linenn a-blom a laka an [[treid]] da vout dindan ar [[kreiz-pouez|c’hreiz-pouez]].

====Perzhioù ar genad ''Homo''====
Izili ar genad Homo o deus ouzhpenn arperzhioù anatomek da-heul :
* Izili a-dreñv hiroc'h evit an izili a-raok.
* Ur meud troad kenstur gant ar [[Biz-troad|bizied troad]] arall
* Bezañs ur [[bolz troad]].

''Homo habilis'' en deus ur vorfologiezh etre na glot ket penn-da-benn gant ar perzhioù zo er roll diwezhañ-mañ. Evit pezh a sell ''Homo rudolfensis'' ne anaver ket ar relegenn en tu all d'ar c'hlopenn.

Klaskerien zo a ouzhpenn d'an tri ferzh roet uheloc'h ar varregezh da redek, diwar dielfennadur eskern karrekaet an treid hag ur serten niver a reizhadennoù morfologek a weler war an eskern [[Karrekaenn|karrekaet]]. Harpañ a ra ar soñj-se war [[damkan ar reder andur]].
Ouzhpennet e vez bremañ ar c’houested da redek.

=== Emdroadur ar c'hlopenn ===
* Un [[endalc'had klopenn]] brasoc'h evit 550cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;, brasoc’h eget hini an [[aostralopitek|aostralopiteked]] hag ar [[primated]] arall, hag o vont war greskiñ e-doug ar [[Pleistosen]] (ouzhpenn 1 500 cm&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; evit den Neandertal hag ''Homo sapiens''), nemet evit den Flores e vefe, ur spesad a yeas war vihanaat abalamour d’an digenvezder war un enezenn.
* Rontadur ar c'hlopenn.
* Pladerezh an dremm dre ma tistremen nebeutoc'h-nebeutañ ar c'harvanoù.
* Digresk ar c'higennoù a dalvez da chaokat 
* Digresk an dent, gant un digresk eus ment ar [[Kildant|c'hildent]] eus M1 da M3 (kreskiñ a ra o ment e karvan an Aostralopiteked)&lt;ref name=Picq/&gt;.

=== barregezh d'ober gant ar vouezh ===
* Diskenn a ra ar [[garloc'henn|c'harloc'henn]] tamm-ha-tamm, ar pezh a ro tu da vodulañ sonioù disklipet-mat&lt;ref name=Picq/&gt; ;
* [[askorn uheñvel|Askorn an teod]], en deus ur roll en implij ar vouezh, a gaver e relegoù [[den Neandertal]]. Ne ouzer ket hag eñ e oa unan gant ar spesadoù all.

== Perzhioù sevenadurel ar genad ''Homo''==
Un nebeud obererezhioù pe barregezhioù sevenadurel n'int kavet nemet e-touez izili ar genad ''Homo'' evit doare :
* An implij eus binvioù maen da gentañ gant [[bili aozet|bili benet]] ha goude gant gant gwelladenn ar binvioù da vare an [[Akeulean]] 
* Implij an [[tan]] a-wezhioù kerkent ha 1,5 Ma zo (''Homo erectus''?), hep barregezh da c'hwezhañ an tan a-raok 400 000 bloaz zo avat (testeniekaet eo adalek ''Homo neanderthalensis'')&lt;ref name=Wadley&gt;{{Lien web|langue=en|site=CARTA - The Perspective from Africa|auteur=Lyn Wadley|titre=The Origin and Development of Fire Technology in Africa|date=31 mai 2019|url=https://www.bing.com/videos/search?q=youtube+carta+anthropogeny&amp;view=detail&amp;mid=0E93D85BA97C1B293EB70E93D85BA97C1B293EB7&amp;FORM=VIRE}}&lt;/ref&gt;.
* Bevezadur ingal a gig kavet o jiboesat pe o tispenn gagnoù&lt;ref name=&quot;Hublin2018&quot;&gt;[[Jean-Jacques Hublin]], ''Quand d'autres hommes peuplaient la Terre : combien d'espèces ?'', prezegenn e [[Musée de l'Homme]], 19 a viz Here 2018, [https://www.youtube.com/watch?v=JlQR1b_M0io voir la vidéo en ligne].&lt;/ref&gt;. 
* Barregezh da vevañ dindan ledredoù un tamm pelloc'h en norzh (en Europa hag en Azia) evit ar genadoù ''[[Hominidae]]'' all. 
* Lidoù-kañv (testeniekaet adalek ''Homo neanderthalensis'').
* Arzoù evel al [[liverezh]] pe ar [[Kizellerezh|c’hizellerezh]] (testeniekaet adalek ''Homo sapiens'').

==Notennoù==
{{Daveoù|bannoù=2}}


[[Rummad:Paleoantropologiezh]]
[[Rummad:Denoniezh]]
[[Rummad:Hominidae]]</text>
      <sha1>oqlkbtfsrtbi97gbdemyx9aoc1a3c5o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>-9</title>
    <ns>0</ns>
    <id>136853</id>
    <revision>
      <id>2007378</id>
      <parentid>1795939</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T06:57:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Llydawr</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="546" xml:space="preserve">{{Patrom:Bloaz nav kjk|-9}}
745 ''Ab Urbe Condita'' = 9 kent J.-K.

== Darvoudoù ==

=== Europa ===

==== Impalaeriezh roman ====
* Impalaer : [[Aogust (impalaer)|Aogust]] (Caius Julius Caesar Octavianus)
* Koñsuled : [[Nero Claudius Drusus]] ha [[Titus Quinctius Crispinus Sulpicianus]] 
=== Afrika ===

=== Reter-nesañ ===

==== Israel ====
* [[Herodez Veur]] 

=== Azia ===

== Arzoù, skridoù, teknikoù ==

== Relijionoù ==

== Ganedigezhioù -9 ==

== Marvioù -9 ==
*[[Drusus an Henañ]], jeneral roman.

[[Rummad:Iañ kantved kt JK]]</text>
      <sha1>omk46r0ipou1z42kx2doufor1gnmzw3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kaozeadenn Implijer:Kaioduarte-TB</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143904</id>
    <revision>
      <id>2007305</id>
      <parentid>1990963</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T12:51:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MediaWiki message delivery</username>
        <id>28743</id>
      </contributor>
      <comment>/* Notificação de tradução: Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Board voter email */ rann nevez</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="65848" xml:space="preserve">== Notificação de tradução: Communications/Wikimedia brands/2030 movement brand project/Naming convention proposals ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Communications/Wikimedia brands/2030 movement brand project/Naming convention proposals|Communications/Wikimedia brands/2030 movement brand project/Naming convention proposals]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Communications%2FWikimedia+brands%2F2030+movement+brand+project%2FNaming+convention+proposals&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]

A prioridade para esta página é alta.


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 17 Mez 2020 da 16:56 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Samuele2002@metawiki en utilisant la liste à https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Template:2030 movement brand project nav/text ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Template:2030 movement brand project nav/text|Template:2030 movement brand project nav/text]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Template%3A2030+movement+brand+project+nav%2Ftext&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Template%3A2030+movement+brand+project+nav%2Ftext&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]

A prioridade para esta página é alta.


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 18 Mez 2020 da 07:52 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Eihel@metawiki en utilisant la liste à https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Wikimedia Foundation Board noticeboard/Board Update on Branding ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Wikimedia Foundation Board noticeboard/Board Update on Branding|Wikimedia Foundation Board noticeboard/Board Update on Branding]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wikimedia+Foundation+Board+noticeboard%2FBoard+Update+on+Branding&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wikimedia+Foundation+Board+noticeboard%2FBoard+Update+on+Branding&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]

A prioridade para esta página é alta.


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 22 Mez 2020 da 08:50 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Samuele2002@metawiki en utilisant la liste à https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: VisualEditor/Newsletter/2020/July ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:VisualEditor/Newsletter/2020/July|VisualEditor/Newsletter/2020/July]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-VisualEditor%2FNewsletter%2F2020%2FJuly&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-VisualEditor%2FNewsletter%2F2020%2FJuly&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


O prazo para que esta página receba traduções é the end of this week.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 6 Gou 2020 da 20:26 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Whatamidoing (WMF)@metawiki en utilisant la liste à https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Trust and Safety/Case Review Committee/Charter ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Trust and Safety/Case Review Committee/Charter|Trust and Safety/Case Review Committee/Charter]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Trust+and+Safety%2FCase+Review+Committee%2FCharter&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Trust+and+Safety%2FCase+Review+Committee%2FCharter&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]

A prioridade para esta página é médio.


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 8 Gou 2020 da 08:33 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Samuele2002@metawiki en utilisant la liste à https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Tech/News/2020/32 ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Tech/News/2020/32|Tech/News/2020/32]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Tech%2FNews%2F2020%2F32&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Tech%2FNews%2F2020%2F32&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 31 Gou 2020 da 05:27 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Path slopu@metawiki en utilisant la liste à https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Tech/Server switch 2020 ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Tech/Server switch 2020|Tech/Server switch 2020]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Tech%2FServer+switch+2020&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Tech%2FServer+switch+2020&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]

A prioridade para esta página é médio.


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 15 Eos 2020 da 13:03 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Path slopu@metawiki en utilisant la liste à https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Wikimedia CH ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Wikimedia CH|Wikimedia CH]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wikimedia+CH&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wikimedia+CH&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]

A prioridade para esta página é médio.


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 17 Kzu 2020 da 07:43 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Eihel@metawiki en utilisant la liste à https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Wikimedia Community User Group Malaysia ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Wikimedia Community User Group Malaysia|Wikimedia Community User Group Malaysia]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wikimedia+Community+User+Group+Malaysia&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]

A prioridade para esta página é baixa.


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 19 Kzu 2020 da 06:26 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Eihel@metawiki en utilisant la liste à https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Wikimedia Community User Group Malaysia/Nav ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Wikimedia Community User Group Malaysia/Nav|Wikimedia Community User Group Malaysia/Nav]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wikimedia+Community+User+Group+Malaysia%2FNav&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]

A prioridade para esta página é médio.


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 19 Kzu 2020 da 06:30 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Eihel@metawiki en utilisant la liste à https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Project wiki representatives ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Project wiki representatives|Project wiki representatives]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Project+wiki+representatives&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Project+wiki+representatives&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


O prazo para que esta página receba traduções é 2021-02-14.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;The five year old strategy process has resulted in recommendations. After Global Conversations the number one priority is to establish an Interim Global Council, who will draft a Movement Charter, which will lead to the formation of a Global Council.

Please help in translating the concise page &quot;Project wiki representatives&quot; which asks contributor to select for each project wiki a representative, who will help in implementing the first strategic priority.&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 6 C'hwe 2021 da 12:10 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Ad Huikeshoven@metawiki en utilisant la liste à https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: VisualEditor/Newsletter/2021/June ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:VisualEditor/Newsletter/2021/June|VisualEditor/Newsletter/2021/June]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-VisualEditor%2FNewsletter%2F2021%2FJune&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-VisualEditor%2FNewsletter%2F2021%2FJune&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]

A prioridade para esta página é médio.
O prazo para que esta página receba traduções é 2021-06-20.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;This short newsletter is good news about posting comments on wiki.  You can try out the &quot;Discussion tools&quot; in the Beta Features here at Meta-Wiki, too:  [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures]].  Thank you!
&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 16 Mez 2021 da 00:16 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Whatamidoing (WMF)@metawiki en utilisant la liste à https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Template:InternetArchiveBot header ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Template:InternetArchiveBot header|Template:InternetArchiveBot header]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Template%3AInternetArchiveBot+header&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Template%3AInternetArchiveBot+header&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;The InternetArchiveBot team has come up with a new header for its documentation and user pages designed to make important links as easy to find as possible. We use this header on the bot's global user page, and we have it set up to show the labels in your interface language, meaning that the labels will appear in Russian on Russian Wikipedia (unless you override the interface language).

In order for this feature to work, we need translations of those labels. There are only six labels:
* About the Bot
* Report Problem
* Contact Us
* Documentation
* Configure
* Disable Bot

If you know how to say those things in another language, you can help! And your work will make it easier for non-English speakers to use InternetArchiveBot.
&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 29 Mez 2021 da 16:20 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Harej@metawiki en utilisant la liste à https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: InternetArchiveBot/Problem ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:InternetArchiveBot/Problem|InternetArchiveBot/Problem]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-InternetArchiveBot%2FProblem&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-InternetArchiveBot%2FProblem&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Thank you to everyone who translated &quot;Template:InternetArchiveBot header&quot;. The template is now available in 64 languages (including variants)! Now when people visit the bot's user page on those language wikis, they will be greeted with navigation options in their language. (We have since added one more link to the header – &quot;Translate&quot; – translations are appreciated!)

This page I am requesting translations for is the &quot;report problem&quot; page for InternetArchiveBot, directing the user to different places depending on the kind of problem they are having. There are a total of 17 terms to translate, consisting of short phrases and sentences. This page is directly linked from the header on InternetArchiveBot's global user page, so your work will likely be seen.&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 12 Gou 2021 da 23:15 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Harej@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Wikimedia Foundation elections/2021/Voting ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Wikimedia Foundation elections/2021/Voting|Wikimedia Foundation elections/2021/Voting]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wikimedia+Foundation+elections%2F2021%2FVoting&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wikimedia+Foundation+elections%2F2021%2FVoting&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 2 Eos 2021 da 10:22 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:KCVelaga (WMF)@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Hack4OpenGLAM ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Hack4OpenGLAM|Hack4OpenGLAM]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Hack4OpenGLAM&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Hack4OpenGLAM&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


O prazo para que esta página receba traduções é 2021-09-20.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Welcome to translate the messages of the Hack4OpenGLAM hackathon, taking place at the Creative Commons Summit 20–24 September! Your work is appreciated!&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 10 Eos 2021 da 10:25 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Susannaanas@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Wiki Loves Children ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Wiki Loves Children|Wiki Loves Children]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wiki+Loves+Children&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wiki+Loves+Children&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 10 Eos 2021 da 10:39 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:MdsShakil@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Hack4OpenGLAM/Messages ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Hack4OpenGLAM/Messages|Hack4OpenGLAM/Messages]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Hack4OpenGLAM%2FMessages&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Hack4OpenGLAM%2FMessages&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


O prazo para que esta página receba traduções é 2021-09-20.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;This is an additional set of messages for Hack4OpenGLAM: instructions (the contents of the newsletter) and latest tweets that can be used in several languages.

Thank you for your work, it has already been amazing!&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 10 Eos 2021 da 22:21 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Susannaanas@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Wikimedia Foundation elections/2021/2021-09-07/2021 Election Results/Short ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Wikimedia Foundation elections/2021/2021-09-07/2021 Election Results/Short|Wikimedia Foundation elections/2021/2021-09-07/2021 Election Results/Short]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wikimedia+Foundation+elections%2F2021%2F2021-09-07%2F2021+Election+Results%2FShort&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wikimedia+Foundation+elections%2F2021%2F2021-09-07%2F2021+Election+Results%2FShort&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]

A prioridade para esta página é alta.
O prazo para que esta página receba traduções é 2021-09-07.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;This short text (125 words) is meant to announce the results of the board elections on September, 7 to as much communities and volunteers as possible on such short notice in their native tongue. Please help us to make that happen! &lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 6 Gwe 2021 da 19:04 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:DBarthel (WMF)@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Movement Charter/Drafting Committee/Set Up Process ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Movement Charter/Drafting Committee/Set Up Process|Movement Charter/Drafting Committee/Set Up Process]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Movement+Charter%2FDrafting+Committee%2FSet+Up+Process&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Movement+Charter%2FDrafting+Committee%2FSet+Up+Process&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]

A prioridade para esta página é alta.
O prazo para que esta página receba traduções é 2021-09-17.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;The Movement Charter Drafting Committee election is coming soon. We have just put out a page to inform as many communities on the election. This requires many translations as we want to reach out to as many people as possible in their respective language. So we ask kindly for your support. 

Any questions? Please contact [[User:DBarthel (WMF)]]. Thanks for your help!&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 13 Gwe 2021 da 16:09 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:DBarthel (WMF)@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Lingua Libre ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Lingua Libre|Lingua Libre]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Lingua+Libre&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Lingua+Libre&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]

A prioridade para esta página é médio.
O prazo para que esta página receba traduções é 2021-11-30.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 18 Gwe 2021 da 10:34 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:WikiLucas00@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Movement Charter/Drafting Committee/Election translation ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Movement Charter/Drafting Committee/Election translation|Movement Charter/Drafting Committee/Election translation]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Movement+Charter%2FDrafting+Committee%2FElection+translation&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Movement+Charter%2FDrafting+Committee%2FElection+translation&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


O prazo para que esta página receba traduções é 2021-10-08.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;2 sentences, 21 words! 

Movement Charter Drafting Committee Elections are coming. Translating the voting tool SecurePoll in as many native tongues is crucial for this. But: there are two sentences we need to be translated for this. Please support the effort to make this a global experience. Thank you for helping out!&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 6 Her 2021 da 14:04 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:DBarthel (WMF)@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Movement Charter/Drafting Committee/MCDC Voter Email short 12-10-2021 ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Movement Charter/Drafting Committee/MCDC Voter Email short 12-10-2021|Movement Charter/Drafting Committee/MCDC Voter Email short 12-10-2021]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Movement+Charter%2FDrafting+Committee%2FMCDC+Voter+Email+short+12-10-2021&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Movement+Charter%2FDrafting+Committee%2FMCDC+Voter+Email+short+12-10-2021&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


O prazo para que esta página receba traduções é 2021-10-11.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;The Movement Charter Drafting Committee Election starts next Monday. We would like to send eligible voters an email, letting them know that now is the time to vote. Of course this should happen in the respective language of the voter. It is only 195 words, a few minutes of work with a great impact! Any language is highly appreciated, we appreciate your help a lot. Thank you and have a great weekend! :)&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 8 Her 2021 da 17:50 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:DBarthel (WMF)@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Grants:MSIG/Announcements/2021/Global message ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Grants:MSIG/Announcements/2021/Global message|Grants:MSIG/Announcements/2021/Global message]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Grants%3AMSIG%2FAnnouncements%2F2021%2FGlobal+message&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Grants%3AMSIG%2FAnnouncements%2F2021%2FGlobal+message&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


O prazo para que esta página receba traduções é 2021-10-26.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Hi everbody! The [[Movement Strategy and Governance|Movement Strategy and Governance team]] is announcing a Movement Strategy Implementation Grants program to the communities. 

We want to reach out to as many communities as possible, calling out volunteers globally. Please support us and help translating the announcement in all the languages you speak, '''it is only 50 words'''. We will send it out as a mass message later.

Beyond this: if you would like to, please check out the program and spread the word. We would appreciate your help in sharing this news in social media channels of your community.

We are grateful for all your support, you are awesome!&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 21 Her 2021 da 14:24 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:DBarthel (WMF)@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Movement Charter/Drafting Committee/Elections/Results/Announcement ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Movement Charter/Drafting Committee/Elections/Results/Announcement|Movement Charter/Drafting Committee/Elections/Results/Announcement]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Movement+Charter%2FDrafting+Committee%2FElections%2FResults%2FAnnouncement&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Movement+Charter%2FDrafting+Committee%2FElections%2FResults%2FAnnouncement&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


O prazo para que esta página receba traduções é 2021-10-31.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;The announcement of the members of the Movement Charter Drafting Committee is coming close. We would like to announce the results in as many languages as possible and kindly ask for your support. It is '''less than 100 words''', we would appreciate your help a lot and it is just a few minutes. 

Thank you for your continuous support! 

&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 29 Her 2021 da 13:31 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:DBarthel (WMF)@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections|Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wikimedia+Foundation+Board+of+Trustees%2FCall+for+feedback%3A+Board+of+Trustees+elections&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wikimedia+Foundation+Board+of+Trustees%2FCall+for+feedback%3A+Board+of+Trustees+elections&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


O prazo para que esta página receba traduções é 2022-01-10.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;''This year four seats of the WMF Board of Trustees are to be newly filled and there will be a Call for Feedback about the Board of Trustees selection processes from 10 January to 7 February 2022.''

''The [[Movement Strategy and Governance]] team is supporting this Call for Feedback. For widest outreach across the Wikiverse we kindly ask you to support this by helping us out with additional translations.''

'''Postscriptum: During the last year many of you have helped us a lot to reach out to many different communities by translating 
in dozens of languages. We are utterly grateful for this - thanks to all of you for your ongoing support! You are the best!'''
&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 7 Gen 2022 da 17:25 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:DBarthel (WMF)@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open/Short ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open/Short|Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open/Short]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wikimedia+Foundation+Board+of+Trustees%2FCall+for+feedback%3A+Board+of+Trustees+elections%2FCall+for+Feedback+about+the+Board+of+Trustees+elections+is+now+open%2FShort&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wikimedia+Foundation+Board+of+Trustees%2FCall+for+feedback%3A+Board+of+Trustees+elections%2FCall+for+Feedback+about+the+Board+of+Trustees+elections+is+now+open%2FShort&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


O prazo para que esta página receba traduções é 2022-01-13.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Hi all,

the [[Movement Strategy and Governance]] team is asking you for your help. We want to invite communities globally to a Call for Feedback about the Board of Trustees selection processes from 10 January to 7 February 2022.

We want to send out a message next Friday to all communities in as many languages as possible. It is '''only 130 words'''! Your help is very much appreciated!

Thank you for your time!&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 11 Gen 2022 da 21:02 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:DBarthel (WMF)@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Template:Education/News/Contents ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Template:Education/News/Contents|Template:Education/News/Contents]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Template%3AEducation%2FNews%2FContents&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Template%3AEducation%2FNews%2FContents&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 22 Gen 2022 da 08:48 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:ZI Jony@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Template:Education/News/Drafts ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Template:Education/News/Drafts|Template:Education/News/Drafts]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Template%3AEducation%2FNews%2FDrafts&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Template%3AEducation%2FNews%2FDrafts&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 22 Gen 2022 da 09:00 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:ZI Jony@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Template:Education/News/Drafts ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Template:Education/News/Drafts|Template:Education/News/Drafts]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Template%3AEducation%2FNews%2FDrafts&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Template%3AEducation%2FNews%2FDrafts&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 22 Gen 2022 da 14:33 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:ZI Jony@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Education/Newsletter/January 2022/Headlines ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Education/Newsletter/January 2022/Headlines|Education/Newsletter/January 2022/Headlines]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Education%2FNewsletter%2FJanuary+2022%2FHeadlines&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Education%2FNewsletter%2FJanuary+2022%2FHeadlines&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]

A prioridade para esta página é alta.
O prazo para que esta página receba traduções é 2022-01-24.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 22 Gen 2022 da 17:26 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:ZI Jony@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Education/Newsletter/January 2022 ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Education/Newsletter/January 2022|Education/Newsletter/January 2022]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Education%2FNewsletter%2FJanuary+2022&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Education%2FNewsletter%2FJanuary+2022&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 22 Gen 2022 da 17:29 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:ZI Jony@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Leadership Development Task Force/Call for Feedback Announcement ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Leadership Development Task Force/Call for Feedback Announcement|Leadership Development Task Force/Call for Feedback Announcement]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Leadership+Development+Task+Force%2FCall+for+Feedback+Announcement&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Leadership+Development+Task+Force%2FCall+for+Feedback+Announcement&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


O prazo para que esta página receba traduções é 2022-02-07.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Good day to you from [[Movement Strategy and Governance]]! The coming weeks see a Call for Feedback concerning the creation of a movementwide [[Leadership_Development_Task_Force]]. We are announcing it by a short message of '''only 60 words''' to be distributed globally on Tuesday. Global distribution asks for native language support, so we kindly ask for your help to have as many translations as possible available. It should be a few minutes of work only. Thank you very much for your help, [[Implijer:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Kaozeadenn Implijer:MediaWiki message delivery|kaozeal]]) 4 C'hwe 2022 da 10:13 (UTC)&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 4 C'hwe 2022 da 10:13 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:DBarthel (WMF)@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: ContribuLing 2022 ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:ContribuLing 2022|ContribuLing 2022]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-ContribuLing+2022&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-ContribuLing+2022&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]

A prioridade para esta página é médio.


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 12 C'hwe 2022 da 12:05 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:WikiLucas00@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Universal+Code+of+Conduct%2FEnforcement+guidelines&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Universal+Code+of+Conduct%2FEnforcement+guidelines&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 22 C'hwe 2022 da 15:18 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Ericliu1912@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Ukraine's Cultural Diplomacy Month ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Ukraine's Cultural Diplomacy Month|Ukraine's Cultural Diplomacy Month]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Ukraine%27s+Cultural+Diplomacy+Month&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Ukraine%27s+Cultural+Diplomacy+Month&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 2 Meu 2022 da 01:50 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Juan90264@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Translations ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Translations|Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Translations]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Universal+Code+of+Conduct%2FEnforcement+guidelines%2FVoting%2FTranslations&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Universal+Code+of+Conduct%2FEnforcement+guidelines%2FVoting%2FTranslations&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


O prazo para que esta página receba traduções é 2022-03-06.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Next Monday the ratification for the UCoC Enforcement Guidelines starts, an important step concerning an important document. We would like to invite people from all the global communities to take part in this process.

To make the voting available in as many native languages as possible, we would appreciate your help in translations!

'''This is 189 words only''', just a few minutes of simple work and it is an important contribution to strengthen your community's voice.

Thank you very much for your help, [[User:DBarthel (WMF)|DBarthel (WMF)]]


&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 4 Meu 2022 da 13:51 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:DBarthel (WMF)@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: ContribuLing 2022/Program ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:ContribuLing 2022/Program|ContribuLing 2022/Program]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-ContribuLing+2022%2FProgram&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-ContribuLing+2022%2FProgram&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]

A prioridade para esta página é médio.
O prazo para que esta página receba traduções é 2022-03-31.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 26 Meu 2022 da 15:50 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:WikiLucas00@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Wikimedia chapters/Creation guide/Bylaw Guidelines ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Wikimedia chapters/Creation guide/Bylaw Guidelines|Wikimedia chapters/Creation guide/Bylaw Guidelines]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wikimedia+chapters%2FCreation+guide%2FBylaw+Guidelines&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]

A prioridade para esta página é médio.


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Hello translators. 

We have created a new resource to help affiliates draft their by-laws and we need your help to translate these.

Best regards &lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 21 Ebr 2022 da 13:46 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:DNdubane (WMF)@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: GLAM School/Questions ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:GLAM School/Questions|GLAM School/Questions]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-GLAM+School%2FQuestions&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-GLAM+School%2FQuestions&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


O prazo para que esta página receba traduções é 2022-12-31.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;GLAM School is a project by AvoinGLAM to chart out, uncover, and support practices that help GLAM professionals, GLAM-Wiki volunteers, Open GLAM advocates and others to be more empowered to contribute to Wikimedia and other open projects. In 2022 we are conducting surveys, chats, and interviews across organizations and networks involved in providing Open Access to cultural heritage. This page lists the questions that are used in the survey and the interviews.&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 26 Ebr 2022 da 08:53 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Susannaanas@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: VisualEditor/Newsletter/2022/April ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:VisualEditor/Newsletter/2022/April|VisualEditor/Newsletter/2022/April]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-VisualEditor%2FNewsletter%2F2022%2FApril&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;b&gt;&lt;span style=&quot;vertical-align:top;padding:0 0.3em;&quot;&gt;[[File:SMirC-congrats.svg|19x19px|Thank you very much!]]&lt;/span&gt;Obrigado!&lt;/b&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 27 Ebr 2022 da 16:53 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Whatamidoing (WMF)@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: GLAM School/Questions ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:GLAM School/Questions|GLAM School/Questions]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-GLAM+School%2FQuestions&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-GLAM+School%2FQuestions&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


O prazo para que esta página receba traduções é 2022-12-31.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Thank you for the wonderful work you are doing!

I have made a couple of small modifications to the existing text and added one new section. I hope you would be willing to have a look at those.

Thank you again!

Cheers, Susanna&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 29 Ebr 2022 da 07:08 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Susannaanas@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: GLAM School ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:GLAM School|GLAM School]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-GLAM+School&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-GLAM+School&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


O prazo para que esta página receba traduções é 2022-12-31.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;The GLAM School main page is ready for translation. I hope the syntax still remained correct after I changed the page a lot. Thank you for your amazing help!&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 4 Mae 2022 da 18:20 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Susannaanas@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Board voter email ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Board voter email|Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Board voter email]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wikimedia+Foundation+elections%2F2022%2FAnnouncement%2FBoard+voter+email&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wikimedia+Foundation+elections%2F2022%2FAnnouncement%2FBoard+voter+email&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]

A prioridade para esta página é alta.


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Hi all!

The community vote of this year's Board Elections are close. As always voter mails will be sent out. To invite as many community members as possible in their native tongue your help is very much appreciated. While there are already plenty of translations we would appreciate you to check for languages still missing and to contribute translations for these.

The mails are short, just a bit about two times '''200 words''', a few minutes of work. 

Your support is very important as it helps communities to learn about the election and to cast their vote.

Best,
Denis Barthel (WMF)
(Movement Strategy and Governance)&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 9 Eost 2022 da 12:51 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:DBarthel (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;</text>
      <sha1>rmnfsukrpxs2e3km8c5drweuo745jo5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007361</id>
      <parentid>2007305</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T21:51:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MediaWiki message delivery</username>
        <id>28743</id>
      </contributor>
      <comment>/* Notificação de tradução: Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Board voter email */ rann nevez</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="67900" xml:space="preserve">== Notificação de tradução: Communications/Wikimedia brands/2030 movement brand project/Naming convention proposals ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Communications/Wikimedia brands/2030 movement brand project/Naming convention proposals|Communications/Wikimedia brands/2030 movement brand project/Naming convention proposals]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Communications%2FWikimedia+brands%2F2030+movement+brand+project%2FNaming+convention+proposals&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]

A prioridade para esta página é alta.


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 17 Mez 2020 da 16:56 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Samuele2002@metawiki en utilisant la liste à https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Template:2030 movement brand project nav/text ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Template:2030 movement brand project nav/text|Template:2030 movement brand project nav/text]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Template%3A2030+movement+brand+project+nav%2Ftext&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Template%3A2030+movement+brand+project+nav%2Ftext&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]

A prioridade para esta página é alta.


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 18 Mez 2020 da 07:52 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Eihel@metawiki en utilisant la liste à https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Wikimedia Foundation Board noticeboard/Board Update on Branding ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Wikimedia Foundation Board noticeboard/Board Update on Branding|Wikimedia Foundation Board noticeboard/Board Update on Branding]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wikimedia+Foundation+Board+noticeboard%2FBoard+Update+on+Branding&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wikimedia+Foundation+Board+noticeboard%2FBoard+Update+on+Branding&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]

A prioridade para esta página é alta.


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 22 Mez 2020 da 08:50 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Samuele2002@metawiki en utilisant la liste à https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: VisualEditor/Newsletter/2020/July ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:VisualEditor/Newsletter/2020/July|VisualEditor/Newsletter/2020/July]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-VisualEditor%2FNewsletter%2F2020%2FJuly&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-VisualEditor%2FNewsletter%2F2020%2FJuly&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


O prazo para que esta página receba traduções é the end of this week.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 6 Gou 2020 da 20:26 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Whatamidoing (WMF)@metawiki en utilisant la liste à https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Trust and Safety/Case Review Committee/Charter ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Trust and Safety/Case Review Committee/Charter|Trust and Safety/Case Review Committee/Charter]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Trust+and+Safety%2FCase+Review+Committee%2FCharter&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Trust+and+Safety%2FCase+Review+Committee%2FCharter&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]

A prioridade para esta página é médio.


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 8 Gou 2020 da 08:33 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Samuele2002@metawiki en utilisant la liste à https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Tech/News/2020/32 ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Tech/News/2020/32|Tech/News/2020/32]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Tech%2FNews%2F2020%2F32&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Tech%2FNews%2F2020%2F32&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 31 Gou 2020 da 05:27 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Path slopu@metawiki en utilisant la liste à https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Tech/Server switch 2020 ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Tech/Server switch 2020|Tech/Server switch 2020]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Tech%2FServer+switch+2020&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Tech%2FServer+switch+2020&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]

A prioridade para esta página é médio.


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 15 Eos 2020 da 13:03 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Path slopu@metawiki en utilisant la liste à https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Wikimedia CH ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Wikimedia CH|Wikimedia CH]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wikimedia+CH&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wikimedia+CH&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]

A prioridade para esta página é médio.


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 17 Kzu 2020 da 07:43 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Eihel@metawiki en utilisant la liste à https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Wikimedia Community User Group Malaysia ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Wikimedia Community User Group Malaysia|Wikimedia Community User Group Malaysia]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wikimedia+Community+User+Group+Malaysia&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]

A prioridade para esta página é baixa.


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 19 Kzu 2020 da 06:26 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Eihel@metawiki en utilisant la liste à https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Wikimedia Community User Group Malaysia/Nav ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Wikimedia Community User Group Malaysia/Nav|Wikimedia Community User Group Malaysia/Nav]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wikimedia+Community+User+Group+Malaysia%2FNav&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]

A prioridade para esta página é médio.


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 19 Kzu 2020 da 06:30 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Eihel@metawiki en utilisant la liste à https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Project wiki representatives ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Project wiki representatives|Project wiki representatives]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Project+wiki+representatives&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Project+wiki+representatives&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


O prazo para que esta página receba traduções é 2021-02-14.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;The five year old strategy process has resulted in recommendations. After Global Conversations the number one priority is to establish an Interim Global Council, who will draft a Movement Charter, which will lead to the formation of a Global Council.

Please help in translating the concise page &quot;Project wiki representatives&quot; which asks contributor to select for each project wiki a representative, who will help in implementing the first strategic priority.&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 6 C'hwe 2021 da 12:10 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Ad Huikeshoven@metawiki en utilisant la liste à https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: VisualEditor/Newsletter/2021/June ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:VisualEditor/Newsletter/2021/June|VisualEditor/Newsletter/2021/June]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-VisualEditor%2FNewsletter%2F2021%2FJune&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-VisualEditor%2FNewsletter%2F2021%2FJune&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]

A prioridade para esta página é médio.
O prazo para que esta página receba traduções é 2021-06-20.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;This short newsletter is good news about posting comments on wiki.  You can try out the &quot;Discussion tools&quot; in the Beta Features here at Meta-Wiki, too:  [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures]].  Thank you!
&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 16 Mez 2021 da 00:16 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Whatamidoing (WMF)@metawiki en utilisant la liste à https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Template:InternetArchiveBot header ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Template:InternetArchiveBot header|Template:InternetArchiveBot header]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Template%3AInternetArchiveBot+header&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Template%3AInternetArchiveBot+header&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;The InternetArchiveBot team has come up with a new header for its documentation and user pages designed to make important links as easy to find as possible. We use this header on the bot's global user page, and we have it set up to show the labels in your interface language, meaning that the labels will appear in Russian on Russian Wikipedia (unless you override the interface language).

In order for this feature to work, we need translations of those labels. There are only six labels:
* About the Bot
* Report Problem
* Contact Us
* Documentation
* Configure
* Disable Bot

If you know how to say those things in another language, you can help! And your work will make it easier for non-English speakers to use InternetArchiveBot.
&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 29 Mez 2021 da 16:20 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Harej@metawiki en utilisant la liste à https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: InternetArchiveBot/Problem ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:InternetArchiveBot/Problem|InternetArchiveBot/Problem]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-InternetArchiveBot%2FProblem&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-InternetArchiveBot%2FProblem&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Thank you to everyone who translated &quot;Template:InternetArchiveBot header&quot;. The template is now available in 64 languages (including variants)! Now when people visit the bot's user page on those language wikis, they will be greeted with navigation options in their language. (We have since added one more link to the header – &quot;Translate&quot; – translations are appreciated!)

This page I am requesting translations for is the &quot;report problem&quot; page for InternetArchiveBot, directing the user to different places depending on the kind of problem they are having. There are a total of 17 terms to translate, consisting of short phrases and sentences. This page is directly linked from the header on InternetArchiveBot's global user page, so your work will likely be seen.&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 12 Gou 2021 da 23:15 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Harej@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Wikimedia Foundation elections/2021/Voting ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Wikimedia Foundation elections/2021/Voting|Wikimedia Foundation elections/2021/Voting]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wikimedia+Foundation+elections%2F2021%2FVoting&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wikimedia+Foundation+elections%2F2021%2FVoting&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 2 Eos 2021 da 10:22 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:KCVelaga (WMF)@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Hack4OpenGLAM ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Hack4OpenGLAM|Hack4OpenGLAM]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Hack4OpenGLAM&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Hack4OpenGLAM&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


O prazo para que esta página receba traduções é 2021-09-20.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Welcome to translate the messages of the Hack4OpenGLAM hackathon, taking place at the Creative Commons Summit 20–24 September! Your work is appreciated!&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 10 Eos 2021 da 10:25 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Susannaanas@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Wiki Loves Children ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Wiki Loves Children|Wiki Loves Children]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wiki+Loves+Children&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wiki+Loves+Children&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 10 Eos 2021 da 10:39 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:MdsShakil@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Hack4OpenGLAM/Messages ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Hack4OpenGLAM/Messages|Hack4OpenGLAM/Messages]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Hack4OpenGLAM%2FMessages&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Hack4OpenGLAM%2FMessages&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


O prazo para que esta página receba traduções é 2021-09-20.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;This is an additional set of messages for Hack4OpenGLAM: instructions (the contents of the newsletter) and latest tweets that can be used in several languages.

Thank you for your work, it has already been amazing!&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 10 Eos 2021 da 22:21 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Susannaanas@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Wikimedia Foundation elections/2021/2021-09-07/2021 Election Results/Short ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Wikimedia Foundation elections/2021/2021-09-07/2021 Election Results/Short|Wikimedia Foundation elections/2021/2021-09-07/2021 Election Results/Short]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wikimedia+Foundation+elections%2F2021%2F2021-09-07%2F2021+Election+Results%2FShort&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wikimedia+Foundation+elections%2F2021%2F2021-09-07%2F2021+Election+Results%2FShort&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]

A prioridade para esta página é alta.
O prazo para que esta página receba traduções é 2021-09-07.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;This short text (125 words) is meant to announce the results of the board elections on September, 7 to as much communities and volunteers as possible on such short notice in their native tongue. Please help us to make that happen! &lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 6 Gwe 2021 da 19:04 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:DBarthel (WMF)@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Movement Charter/Drafting Committee/Set Up Process ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Movement Charter/Drafting Committee/Set Up Process|Movement Charter/Drafting Committee/Set Up Process]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Movement+Charter%2FDrafting+Committee%2FSet+Up+Process&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Movement+Charter%2FDrafting+Committee%2FSet+Up+Process&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]

A prioridade para esta página é alta.
O prazo para que esta página receba traduções é 2021-09-17.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;The Movement Charter Drafting Committee election is coming soon. We have just put out a page to inform as many communities on the election. This requires many translations as we want to reach out to as many people as possible in their respective language. So we ask kindly for your support. 

Any questions? Please contact [[User:DBarthel (WMF)]]. Thanks for your help!&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 13 Gwe 2021 da 16:09 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:DBarthel (WMF)@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Lingua Libre ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Lingua Libre|Lingua Libre]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Lingua+Libre&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Lingua+Libre&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]

A prioridade para esta página é médio.
O prazo para que esta página receba traduções é 2021-11-30.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 18 Gwe 2021 da 10:34 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:WikiLucas00@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Movement Charter/Drafting Committee/Election translation ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Movement Charter/Drafting Committee/Election translation|Movement Charter/Drafting Committee/Election translation]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Movement+Charter%2FDrafting+Committee%2FElection+translation&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Movement+Charter%2FDrafting+Committee%2FElection+translation&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


O prazo para que esta página receba traduções é 2021-10-08.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;2 sentences, 21 words! 

Movement Charter Drafting Committee Elections are coming. Translating the voting tool SecurePoll in as many native tongues is crucial for this. But: there are two sentences we need to be translated for this. Please support the effort to make this a global experience. Thank you for helping out!&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 6 Her 2021 da 14:04 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:DBarthel (WMF)@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Movement Charter/Drafting Committee/MCDC Voter Email short 12-10-2021 ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Movement Charter/Drafting Committee/MCDC Voter Email short 12-10-2021|Movement Charter/Drafting Committee/MCDC Voter Email short 12-10-2021]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Movement+Charter%2FDrafting+Committee%2FMCDC+Voter+Email+short+12-10-2021&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Movement+Charter%2FDrafting+Committee%2FMCDC+Voter+Email+short+12-10-2021&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


O prazo para que esta página receba traduções é 2021-10-11.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;The Movement Charter Drafting Committee Election starts next Monday. We would like to send eligible voters an email, letting them know that now is the time to vote. Of course this should happen in the respective language of the voter. It is only 195 words, a few minutes of work with a great impact! Any language is highly appreciated, we appreciate your help a lot. Thank you and have a great weekend! :)&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 8 Her 2021 da 17:50 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:DBarthel (WMF)@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Grants:MSIG/Announcements/2021/Global message ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Grants:MSIG/Announcements/2021/Global message|Grants:MSIG/Announcements/2021/Global message]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Grants%3AMSIG%2FAnnouncements%2F2021%2FGlobal+message&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Grants%3AMSIG%2FAnnouncements%2F2021%2FGlobal+message&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


O prazo para que esta página receba traduções é 2021-10-26.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Hi everbody! The [[Movement Strategy and Governance|Movement Strategy and Governance team]] is announcing a Movement Strategy Implementation Grants program to the communities. 

We want to reach out to as many communities as possible, calling out volunteers globally. Please support us and help translating the announcement in all the languages you speak, '''it is only 50 words'''. We will send it out as a mass message later.

Beyond this: if you would like to, please check out the program and spread the word. We would appreciate your help in sharing this news in social media channels of your community.

We are grateful for all your support, you are awesome!&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 21 Her 2021 da 14:24 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:DBarthel (WMF)@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Movement Charter/Drafting Committee/Elections/Results/Announcement ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Movement Charter/Drafting Committee/Elections/Results/Announcement|Movement Charter/Drafting Committee/Elections/Results/Announcement]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Movement+Charter%2FDrafting+Committee%2FElections%2FResults%2FAnnouncement&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Movement+Charter%2FDrafting+Committee%2FElections%2FResults%2FAnnouncement&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


O prazo para que esta página receba traduções é 2021-10-31.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;The announcement of the members of the Movement Charter Drafting Committee is coming close. We would like to announce the results in as many languages as possible and kindly ask for your support. It is '''less than 100 words''', we would appreciate your help a lot and it is just a few minutes. 

Thank you for your continuous support! 

&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 29 Her 2021 da 13:31 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:DBarthel (WMF)@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections|Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wikimedia+Foundation+Board+of+Trustees%2FCall+for+feedback%3A+Board+of+Trustees+elections&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wikimedia+Foundation+Board+of+Trustees%2FCall+for+feedback%3A+Board+of+Trustees+elections&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


O prazo para que esta página receba traduções é 2022-01-10.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;''This year four seats of the WMF Board of Trustees are to be newly filled and there will be a Call for Feedback about the Board of Trustees selection processes from 10 January to 7 February 2022.''

''The [[Movement Strategy and Governance]] team is supporting this Call for Feedback. For widest outreach across the Wikiverse we kindly ask you to support this by helping us out with additional translations.''

'''Postscriptum: During the last year many of you have helped us a lot to reach out to many different communities by translating 
in dozens of languages. We are utterly grateful for this - thanks to all of you for your ongoing support! You are the best!'''
&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 7 Gen 2022 da 17:25 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:DBarthel (WMF)@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open/Short ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open/Short|Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open/Short]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wikimedia+Foundation+Board+of+Trustees%2FCall+for+feedback%3A+Board+of+Trustees+elections%2FCall+for+Feedback+about+the+Board+of+Trustees+elections+is+now+open%2FShort&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wikimedia+Foundation+Board+of+Trustees%2FCall+for+feedback%3A+Board+of+Trustees+elections%2FCall+for+Feedback+about+the+Board+of+Trustees+elections+is+now+open%2FShort&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


O prazo para que esta página receba traduções é 2022-01-13.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Hi all,

the [[Movement Strategy and Governance]] team is asking you for your help. We want to invite communities globally to a Call for Feedback about the Board of Trustees selection processes from 10 January to 7 February 2022.

We want to send out a message next Friday to all communities in as many languages as possible. It is '''only 130 words'''! Your help is very much appreciated!

Thank you for your time!&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 11 Gen 2022 da 21:02 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:DBarthel (WMF)@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Template:Education/News/Contents ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Template:Education/News/Contents|Template:Education/News/Contents]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Template%3AEducation%2FNews%2FContents&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Template%3AEducation%2FNews%2FContents&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 22 Gen 2022 da 08:48 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:ZI Jony@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Template:Education/News/Drafts ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Template:Education/News/Drafts|Template:Education/News/Drafts]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Template%3AEducation%2FNews%2FDrafts&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Template%3AEducation%2FNews%2FDrafts&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 22 Gen 2022 da 09:00 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:ZI Jony@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Template:Education/News/Drafts ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Template:Education/News/Drafts|Template:Education/News/Drafts]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Template%3AEducation%2FNews%2FDrafts&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Template%3AEducation%2FNews%2FDrafts&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 22 Gen 2022 da 14:33 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:ZI Jony@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Education/Newsletter/January 2022/Headlines ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Education/Newsletter/January 2022/Headlines|Education/Newsletter/January 2022/Headlines]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Education%2FNewsletter%2FJanuary+2022%2FHeadlines&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Education%2FNewsletter%2FJanuary+2022%2FHeadlines&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]

A prioridade para esta página é alta.
O prazo para que esta página receba traduções é 2022-01-24.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 22 Gen 2022 da 17:26 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:ZI Jony@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Education/Newsletter/January 2022 ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Education/Newsletter/January 2022|Education/Newsletter/January 2022]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Education%2FNewsletter%2FJanuary+2022&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Education%2FNewsletter%2FJanuary+2022&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 22 Gen 2022 da 17:29 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:ZI Jony@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Leadership Development Task Force/Call for Feedback Announcement ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Leadership Development Task Force/Call for Feedback Announcement|Leadership Development Task Force/Call for Feedback Announcement]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Leadership+Development+Task+Force%2FCall+for+Feedback+Announcement&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Leadership+Development+Task+Force%2FCall+for+Feedback+Announcement&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


O prazo para que esta página receba traduções é 2022-02-07.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Good day to you from [[Movement Strategy and Governance]]! The coming weeks see a Call for Feedback concerning the creation of a movementwide [[Leadership_Development_Task_Force]]. We are announcing it by a short message of '''only 60 words''' to be distributed globally on Tuesday. Global distribution asks for native language support, so we kindly ask for your help to have as many translations as possible available. It should be a few minutes of work only. Thank you very much for your help, [[Implijer:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Kaozeadenn Implijer:MediaWiki message delivery|kaozeal]]) 4 C'hwe 2022 da 10:13 (UTC)&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 4 C'hwe 2022 da 10:13 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:DBarthel (WMF)@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: ContribuLing 2022 ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:ContribuLing 2022|ContribuLing 2022]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-ContribuLing+2022&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-ContribuLing+2022&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]

A prioridade para esta página é médio.


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 12 C'hwe 2022 da 12:05 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:WikiLucas00@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Universal+Code+of+Conduct%2FEnforcement+guidelines&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Universal+Code+of+Conduct%2FEnforcement+guidelines&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 22 C'hwe 2022 da 15:18 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Ericliu1912@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Ukraine's Cultural Diplomacy Month ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Ukraine's Cultural Diplomacy Month|Ukraine's Cultural Diplomacy Month]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Ukraine%27s+Cultural+Diplomacy+Month&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Ukraine%27s+Cultural+Diplomacy+Month&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 2 Meu 2022 da 01:50 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Juan90264@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Translations ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Translations|Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Translations]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Universal+Code+of+Conduct%2FEnforcement+guidelines%2FVoting%2FTranslations&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Universal+Code+of+Conduct%2FEnforcement+guidelines%2FVoting%2FTranslations&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


O prazo para que esta página receba traduções é 2022-03-06.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Next Monday the ratification for the UCoC Enforcement Guidelines starts, an important step concerning an important document. We would like to invite people from all the global communities to take part in this process.

To make the voting available in as many native languages as possible, we would appreciate your help in translations!

'''This is 189 words only''', just a few minutes of simple work and it is an important contribution to strengthen your community's voice.

Thank you very much for your help, [[User:DBarthel (WMF)|DBarthel (WMF)]]


&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 4 Meu 2022 da 13:51 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:DBarthel (WMF)@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: ContribuLing 2022/Program ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:ContribuLing 2022/Program|ContribuLing 2022/Program]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-ContribuLing+2022%2FProgram&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-ContribuLing+2022%2FProgram&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]

A prioridade para esta página é médio.
O prazo para que esta página receba traduções é 2022-03-31.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 26 Meu 2022 da 15:50 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:WikiLucas00@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Wikimedia chapters/Creation guide/Bylaw Guidelines ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Wikimedia chapters/Creation guide/Bylaw Guidelines|Wikimedia chapters/Creation guide/Bylaw Guidelines]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wikimedia+chapters%2FCreation+guide%2FBylaw+Guidelines&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]

A prioridade para esta página é médio.


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Hello translators. 

We have created a new resource to help affiliates draft their by-laws and we need your help to translate these.

Best regards &lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 21 Ebr 2022 da 13:46 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:DNdubane (WMF)@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: GLAM School/Questions ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:GLAM School/Questions|GLAM School/Questions]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-GLAM+School%2FQuestions&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-GLAM+School%2FQuestions&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


O prazo para que esta página receba traduções é 2022-12-31.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;GLAM School is a project by AvoinGLAM to chart out, uncover, and support practices that help GLAM professionals, GLAM-Wiki volunteers, Open GLAM advocates and others to be more empowered to contribute to Wikimedia and other open projects. In 2022 we are conducting surveys, chats, and interviews across organizations and networks involved in providing Open Access to cultural heritage. This page lists the questions that are used in the survey and the interviews.&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 26 Ebr 2022 da 08:53 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Susannaanas@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: VisualEditor/Newsletter/2022/April ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:VisualEditor/Newsletter/2022/April|VisualEditor/Newsletter/2022/April]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-VisualEditor%2FNewsletter%2F2022%2FApril&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;b&gt;&lt;span style=&quot;vertical-align:top;padding:0 0.3em;&quot;&gt;[[File:SMirC-congrats.svg|19x19px|Thank you very much!]]&lt;/span&gt;Obrigado!&lt;/b&gt;&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 27 Ebr 2022 da 16:53 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Whatamidoing (WMF)@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: GLAM School/Questions ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:GLAM School/Questions|GLAM School/Questions]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-GLAM+School%2FQuestions&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-GLAM+School%2FQuestions&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


O prazo para que esta página receba traduções é 2022-12-31.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Thank you for the wonderful work you are doing!

I have made a couple of small modifications to the existing text and added one new section. I hope you would be willing to have a look at those.

Thank you again!

Cheers, Susanna&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 29 Ebr 2022 da 07:08 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Susannaanas@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: GLAM School ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:GLAM School|GLAM School]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-GLAM+School&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-GLAM+School&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]


O prazo para que esta página receba traduções é 2022-12-31.

&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;The GLAM School main page is ready for translation. I hope the syntax still remained correct after I changed the page a lot. Thank you for your amazing help!&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 4 Mae 2022 da 18:20 (UTC)
&lt;!-- Message envoyé par User:Susannaanas@metawiki en utilisant la liste sur https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Board voter email ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Board voter email|Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Board voter email]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wikimedia+Foundation+elections%2F2022%2FAnnouncement%2FBoard+voter+email&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wikimedia+Foundation+elections%2F2022%2FAnnouncement%2FBoard+voter+email&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]

A prioridade para esta página é alta.


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Hi all!

The community vote of this year's Board Elections are close. As always voter mails will be sent out. To invite as many community members as possible in their native tongue your help is very much appreciated. While there are already plenty of translations we would appreciate you to check for languages still missing and to contribute translations for these.

The mails are short, just a bit about two times '''200 words''', a few minutes of work. 

Your support is very important as it helps communities to learn about the election and to cast their vote.

Best,
Denis Barthel (WMF)
(Movement Strategy and Governance)&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 9 Eost 2022 da 12:51 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:DBarthel (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;

== Notificação de tradução: Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Board voter email ==

Olá Kaioduarte-TB,

Você está recebendo esta notificação porque se inscreveu como tradutor de português do Brasil e espanhol em Meta.

A página [[:metawikipedia:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Board voter email|Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Board voter email]] está disponível para tradução. Você pode traduzi-la aqui:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wikimedia+Foundation+elections%2F2022%2FAnnouncement%2FBoard+voter+email&amp;language=pt-br&amp;action=page traduzir em português do Brasil]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Wikimedia+Foundation+elections%2F2022%2FAnnouncement%2FBoard+voter+email&amp;language=es&amp;action=page traduzir em espanhol]

A prioridade para esta página é alta.


&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Hi all!

The community vote of this year's Board Elections are close. As always voter mails will be sent out. To invite as many community members as possible in their native tongue your help is very much appreciated. While there are already plenty of translations we would appreciate you to check for languages still missing and to contribute translations for these.

The mails are short, just a bit about two times '''200 words''', a few minutes of work. 

Your support is very important as it helps communities to learn about the election and to cast their vote.

Best,
Denis Barthel (WMF)
(Movement Strategy and Governance)&lt;/div&gt;

A sua ajuda é bastante apreciada. Tradutores como você podem ajudar a Meta a funcionar como uma verdadeira comunidade multilingue.

Você pode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup alterar as suas preferências de notificação].

Obrigado!
Coordenadores de tradução Meta&amp;lrm;, 9 Eost 2022 da 21:51 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:DBarthel (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators --&gt;</text>
      <sha1>0lchhtdaa4o7ajlvqzssdpq257ltbhk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Deus'ta !</title>
    <ns>0</ns>
    <id>148909</id>
    <revision>
      <id>2007335</id>
      <parentid>1937905</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T14:38:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Per Youenn Ar Menn</username>
        <id>67213</id>
      </contributor>
      <comment>Ar Skritell hag un nebeud traoù diwar-benn 2022...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2015" xml:space="preserve">[[Restr:6 skritell'.png|alt=Skritelloù Deus 'ta ! abaoe 5 bloaz.|thumb|Skritelloù ''Deus 'ta !'' abaoe 5 bloaz.]]
'''Deus'ta !''' zo ur fest hag ur gevredigezh a zo o fal brudañ ha skoazellañ yezh ha sevenadur Breizh e Bro [[Brest]], en ur veskañ sevenadur ha plijadur. Digor d'an holl ha digoust e vez an abadennoù.

== Ratozhioù==
* Skoazellañ kevredigezhioù hag a labour evit ar sevenadur hag evit ar yezh.
* Klask gouzout perak ha penaos deskiñ brezhoneg hiziv.
* Startaat al liammoù etre ar skolioù, bed ar sevenadur hag an dud.
* Mont war-raok asambles gant ur raktres brav, luskus ha plijus.

== Istor ==
* [[2018]] : da-geñver he 40 vloaz e voe aozet gant [[Skolioù Diwan|skol Diwan Brest]] ur pred bras er Gabusined, gant ur fest-noz bras, ur veilhadeg, prezegennoù, kêriadenn ar c'hevredigezhioù, filmoù ; 12 000 a dud a voe.
* [[2019]] : [[Sked|SKED]], [[Div yezh Breizh|Div Yezh]] ha skolaj Diwan Penn-ar-Bed a gemeras perzh ; 16 000 a dud a voe.
* [[2020]] : ur stal-labour ''teulfilmoù'' a voe savet gant skolioù divyezhek Brest ; kalz a draoù a voe nullet en abeg da vedreuziad ar [[COVID-19|C'HOVID-19]].
* [[2021]] : kevredigezhioù all eus Brest Meurgêr a voe degemeret en aozadur ; 300 den a-youl-vat hag 20 000 a dud zo bet en holl.
* 2022 : distroet 'vo ar fest er Gabusined d'ar 5 ha 6 a viz Du 

== Lec'hioù ==
Er Gabusined, ur blasenn publik ha bras e kreiz-kêr Brest, emañ kalon ar fest.&lt;br&gt;E lec'hiou all e vez degemeret abadennoù a bep seurt : beilhadegoù er Mac Orlan, filmoù er sinema ''Les Studios'', teatr en Astralab (ar Releg), prezegennoù e Skol-Veur Brest gant ar [[CRBC|KEBK]], hag all.

== Liammoù diavaez ==
* [https://www.youtube.com/watch?v=3dGEzVbQvqo&amp;t=4s Deus'ta ! 2018]
* [https://www.youtube.com/watch?v=Pu6kYCPSfDo Atalier teulfim 2020]
* [https://www.youtube.com/watch?v=tcitZ7DjswI Penaos e oa ''Deus'ta !'' e 2021 ?]
*[https://www.deusta.bzh/ ''www.deusta.bzh'']

[[Rummad:Festoù Breizh]]
[[Rummad:Kevredigezhioù sevenadurel Breizh]]</text>
      <sha1>kd7xsm48bsnbml1fk2bribh1qt0wmai</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007345</id>
      <parentid>2007335</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:31:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kadwalan</username>
        <id>423</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2092" xml:space="preserve">[[Restr:6 skritell'.png|alt=Skritelloù Deus 'ta ! abaoe 5 bloaz.|thumb|Skritelloù ''Deus 'ta !'' abaoe 5 bloaz.]]
'''Deus'ta !''' zo ur fest hag ur gevredigezh a zo o fal brudañ ha skoazellañ yezh ha sevenadur Breizh e Bro [[Brest]], en ur veskañ sevenadur ha plijadur. Digor d'an holl ha digoust e vez an abadennoù.

== Ratozhioù==
* Skoazellañ kevredigezhioù hag a labour evit ar sevenadur hag evit ar yezh.
* Klask gouzout perak ha penaos deskiñ brezhoneg hiziv.
* Startaat al liammoù etre ar skolioù, bed ar sevenadur hag an dud.
* Mont war-raok asambles gant ur raktres brav, luskus ha plijus.

== Istor ==
* [[2018]] : da-geñver he 40 vloaz e voe aozet gant [[Skolioù Diwan|skol Diwan Brest]] ur pred bras er Gabusined, gant ur fest-noz bras, ur veilhadeg, prezegennoù, kêriadenn ar c'hevredigezhioù, filmoù ; 12 000 a dud a voe.
* [[2019]] : [[Sked|SKED]], [[Div yezh Breizh|Div Yezh]] ha skolaj Diwan Penn-ar-Bed a gemeras perzh ; 16 000 a dud a voe.
* [[2020]] : ur stal-labour ''teulfilmoù'' a voe savet gant skolioù divyezhek Brest ; kalz a draoù a voe nullet en abeg da vedreuziad ar [[COVID-19|C'HOVID-19]].
* [[2021]] : kevredigezhioù all eus Brest Meurgêr a voe degemeret en aozadur ; 300 den a-youl-vat hag 20 000 a dud zo bet en holl.
* 2022 : distroet 'vo ar fest er Gabusined d'ar 5 ha 6 a viz Du 

== Lec'hioù ==
[[Restr:Affiches deusta 2018 2021.jpg|thumb|Skritell ''Deus 'ta !'' e 2018]]
Er Gabusined, ur blasenn publik ha bras e kreiz-kêr Brest, emañ kalon ar fest.&lt;br&gt;E lec'hiou all e vez degemeret abadennoù a bep seurt : beilhadegoù er Mac Orlan, filmoù er sinema ''Les Studios'', teatr en Astralab (ar Releg), prezegennoù e Skol-Veur Brest gant ar [[CRBC|KEBK]], hag all.

== Liammoù diavaez ==
* [https://www.youtube.com/watch?v=3dGEzVbQvqo&amp;t=4s Deus'ta ! 2018]
* [https://www.youtube.com/watch?v=Pu6kYCPSfDo Atalier teulfim 2020]
* [https://www.youtube.com/watch?v=tcitZ7DjswI Penaos e oa ''Deus'ta !'' e 2021 ?]
*[https://www.deusta.bzh/ ''www.deusta.bzh'']

[[Rummad:Festoù Breizh]]
[[Rummad:Kevredigezhioù sevenadurel Breizh]]</text>
      <sha1>3rl3lpvd6pgdzzk2c26l17ssz25grhu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Vennonetes</title>
    <ns>0</ns>
    <id>152315</id>
    <revision>
      <id>2007348</id>
      <parentid>2005242</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:35:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Llydawr</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="873" xml:space="preserve">[[file:Shepherd-c-026-027.jpg|thumb|Hanternoz Italia hervez an '''Historical Atlas'',  gant ar  ''Venonetes'' e penn biz ar [[Gallia Transpadana]]]]
[[skeudenn:Römische Provinzen im Alpenraum ca 14 n Chr.png|thumb|300px|Bro ar Vennonnes]]
Ar '''Vennonetes''' pe '''Vennones''' a oa ur bobl eus an [[Alpoù]], e reter [[Suis]], en Henamzer. Pe [[Galianed]], pe gentoc'h [[Raeti]] e oant.

Gant arme [[Publius Silius Nerva]] e voent trec'het er bloaz [[-16|16 kent JK]].  

==Monumant==
Engravet e oa bet o anv war ar monumant anvet [[Tropaeum Alpium]] e [[Turbia]], savet en enor d'an impalaer [[Augustus]], e-touez anvioù ar pobloù trec'het gantañ. An trede pobl meneget int war ar monumant, hogen ar bevare e skrid  [[Plinius an Henañ]], a laka ar [[Venostes]] da drede hag ar Vennonetes da bevare.

{{Kelted kozh}}
{{Raeti}}

[[Rummad:Pobloù kelt]]
[[Rummad:Raeti]]</text>
      <sha1>4a1jugysh8zq83tv300gvokcqt4ct2n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Isarci</title>
    <ns>0</ns>
    <id>152374</id>
    <revision>
      <id>2007376</id>
      <parentid>2005276</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T06:54:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Llydawr</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="930" xml:space="preserve">[[skeudenn:Römische Provinzen im Alpenraum ca 14 n Chr.png|thumb|300px|Bro an Isarci]]
[[file:Shepherd-c-026-027.jpg|thumb|Hanternoz Italia hervez an '''Historical Atlas'',  gant an  ''Isarci'' e penn biz ar [[Gallia Transpadana]]]]
An '''Isarci''' a oa ur bobl eus an [[Alpoù]], en Henamzer, er [[Val d'Isarco]], etre ar [[Breuni]] hag ar [[Venostes]]. &lt;br&gt;
Trec'het e voent gant ar jeneraled roman [[Drusus an Henañ]] ha [[Tiberius Caesar Augustus|Tiberius]] etre ar bloazioù [[-16]] ha [[-15]] e-pad aloubadeg [[Raetia]].

Tiberius a zeuas da vout [[impalaer roman]] goude marv [[Aogust (impalaer)|Augustus]].  

==Monumant==
Engravet e oa bet o anv war ar monumant anvet [[Tropaeum Alpium]] e [[Turbia]], savet war-dro [[-7|7]] ha [[-6|6]] kent JK, en enor d'an impalaer Augustus, e-touez anvioù ar pobloù trec'het gantañ.

==Pennad kar==
*[[Isarco]]

{{Kelted kozh}}
{{Raeti}}

[[Rummad:Pobloù kelt]]
[[Rummad:Raeti]]</text>
      <sha1>011kry5c4r6cgiecol7ei2sj1ims7h9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Cervere</title>
    <ns>0</ns>
    <id>152378</id>
    <revision>
      <id>2007377</id>
      <parentid>2005261</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T06:56:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Llydawr</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="265" xml:space="preserve">{{Databox}}
'''Cervere''' (''Servere'' e [[piemonteg]]) zo ur gumun eus [[Italia]], e [[proviñs Cuneo]], e rannvro [[Piemonte]]. 

==Kumunioù amezek==

==Notennoù==
{{Daveoù}}

{{Kumunioù Proviñs Cuneo}}
[[Rummad:Kumunioù Piemonte]]
[[Rummad:Proviñs Cuneo]]</text>
      <sha1>ol0wocf1e8xletyjq0axf3xbfv5jy4h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Daimhinis</title>
    <ns>0</ns>
    <id>152754</id>
    <revision>
      <id>2007300</id>
      <parentid>2007297</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T12:17:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kadwalan</username>
        <id>423</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1885" xml:space="preserve">[[Restr:Devenish Island.jpg|thumb|Rivinoù war Daimhinis]]
'''Daimhinis''' (''Devenish island'' e [[saozneg]]&lt;ref&gt;[https://www.logainm.ie/ga/1165997 logainm.ie]&lt;/ref&gt;) zo un [[enezenn]] e lodenn izelañ [[Loch Éirne]], en [[Hanternoz Iwerzhon]]. 

Aspadennoù eus ur [[manati]] savet eno gant [[sant Molaise]] er {{VIvet kantved}}, war un hent pirc'hirinaj etrezek [[Croagh Patrick]], a weler eno c'hoazh. Distrujet e voe ar manati e 837 gant [[Vikinged]], hag e 1157 adarre e-kerzh brezelioù etre pennoù klannoù eus Iwerzhon. Adsavet e voe er Grennamzer gant Aogustined ha dediet d'ar Werc'hez Vari. Un [[tour]] a 25 m uhelder savet er {{XIIvet kantved}} zo en enezenn.

==Mammennoù==
* {{cite web |last=Curtis |first=Liz |title=Ancient Island Sites on Lough Erne |publisher=[[Culture Northern Ireland]] |year=2004 |url=http://www.culturenorthernireland.org/article.aspx?art_id=746 |access-date=19 March 2009 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120224043140/http://www.culturenorthernireland.org/article.aspx?art_id=746 |archive-date=24 February 2012 |df=dmy-all }}
* {{cite web|title=Devenish Island|publisher=www.enniskillen.com|url=http://www.enniskillen.com/devenish_island.htm|access-date=19 March 2009|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20081224065821/http://www.enniskillen.com/devenish_island.htm|archive-date=24 December 2008|df=dmy-all}}
* {{cite web|title=Devenish Monastic Site|publisher=[[Northern Ireland Environment Agency]]|url=http://www.ni-environment.gov.uk/places/monuments/devenish.shtml|access-date=19 March 2009|url-status=dead|archive-url=https://archive.today/20121224010315/http://www.ni-environment.gov.uk/places/monuments/devenish.shtml|archive-date=24 December 2012|df=dmy-all}}

== Notennoù ==
{{Daveoù}}

{{Commons|Category:Devenish Island}}

[[Rummad:Inizi Iwerzhon]]
[[Rummad:Kontelezh Fear Manach]]</text>
      <sha1>4z6a8f6s46wv8wwniyg0vdsrg35kw2k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Modulenn:Clade</title>
    <ns>828</ns>
    <id>152755</id>
    <revision>
      <id>2007303</id>
      <timestamp>2022-08-09T12:48:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kadwalan</username>
        <id>423</id>
      </contributor>
      <comment>Pajenn krouet gant : &quot;--[[NOTE: this module contains functions for generating the table structure of the clade tree:   The main function is called by the template using the {{invoke}} instruction; the three main functions are:         p.main(frame) - opens and closes table, loops through the children of node, main is invoked once and controls the rest, calling ...         p.addTaxon(childNumber, nodeLeaf) - the nuts and bolts; code dealing with each child node         p.addLabel(childNumbe...&quot;</comment>
      <model>Scribunto</model>
      <format>text/plain</format>
      <text bytes="40297" xml:space="preserve">--[[NOTE: this module contains functions for generating the table structure of the clade tree: 

The main function is called by the template using the {{invoke}} instruction; the three main functions are:
        p.main(frame) - opens and closes table, loops through the children of node, main is invoked once and controls the rest, calling ...
        p.addTaxon(childNumber, nodeLeaf) - the nuts and bolts; code dealing with each child node
        p.addLabel(childNumber) - adds the label text
        
        now uses templatestyles
]]
require('Module:No globals')
local p = {}
local pargs = {}  -- parent arguments
local lastNode=0
local nodeCount=0
local cladeCount=0
local leafCount=0
local templateStylesCount=0
local infoOutput
local reverseClade = false

--[[============================== main function  ===========================
-- main function, which will generate the table structure of the tree

Test version:
Usage: {{#invoke:Module:Sandbox/Jts1882/CladeN|main|style={{{STYLE|}}} }}
Template:CladeN

Release version:
Usage: {{#invoke:Clade|main|style={{{STYLE|}}} }}
Template:Clade
]]

function p.main(frame)

	local cladeString = &quot;&quot;	
	local maxChildren = 20 -- was 17 in the clade/cladex templates
	local childNumber = 0
	local childCount = 0 -- number of leaves in the clade (can use to set bottom of bracket in addTaxon()
	local totalCount = 0
	
	pargs = frame:getParent().args -- parent arguments
	
    infoOutput = p.getCladeTreeInfo() -- get info about clade structure, e.g. lastNode (last |N= child number)
    
    --[[ add the templatestyles tag  conditionally to reduce expansion size (currently diabled)
        when added to every clade table, it increases post‐expand include size significantly
           e.g. the Neosuchia page (or test version) is increase by about 8% (672 bytes each)
                if template styles added to all pages there are 133 stripmarkers 
                with cladeCount==1 condition, this is reduced to 34
        however cladeCount==1 condition interfers with fix for additional line due to parser bug T18700
        killing the strip markers also removes backlinks to references using citation templates 
    --]]
    --cladeString =mw.text.killMarkers( cladeString ) -- also kills off strip markers using citation templates
    --cladeString = mw.text.unstrip(cladeString)
    --if cladeCount==1  then 
    	local src = &quot;Template:Clade/styles.css&quot;
    	cladeString = cladeString .. p.templateStyle( frame, src ) .. '\n'
    --end	
    
	local tableStyle = frame.args.style or &quot;&quot;

	if tableStyle ~= &quot;&quot; then
		tableStyle = ' style=&quot;' .. tableStyle .. '&quot;' -- include style= in string to suppress empty style elements
	end
    
    reverseClade =frame.args.reverse or pargs.reverse or false -- a global
    --ENFORCE GLOBAL FOR DEVELOPMENT
    --reverseClade = true

	local captionName  = pargs['caption'] or &quot;&quot;
	local captionStyle = pargs['captionstyle'] or &quot;&quot;

    -- add an element to mimick nowiki WORKS BUT DISABLE FOR DEMO PURPOSES
    --cladeString = '&lt;p class=&quot;mw-empty-elt&quot;&gt;&lt;/p&gt;\n'
    
	-- open table	
	-- (border-collapse causes problems (see talk) -- cladeString = cladeString .. '{| style=&quot;border-collapse:collapse;border-spacing:0;margin:0;' .. tableStyle .. '&quot;'
    -- (before CSS styling) -- cladeString = cladeString .. '{| style=&quot;border-spacing:0;margin:0;' .. tableStyle .. '&quot;'
    cladeString = cladeString .. '{|class=&quot;clade&quot;' .. tableStyle

    -- add caption
	if captionName ~= &quot;&quot; then
		cladeString = cladeString .. '\n|+ style=&quot;' .. captionStyle .. '&quot;|' .. captionName
	end
	
	
	local moreNeeded = true
	childNumber = 0
	--lastNode = 0

	--[[get child elements (add more rows for each child of node; each child is two rows)
	    the function addTaxon is called to add the rows for each child element;
	    each child add two rows: the first cell of each row contains the label or sublabel (below the line label), respectively;
	    the second cell spans both rows and contains the leaf name or a new clade structure
	    a third cell on the top row is sometimes added to contain a group  to the right
	]]
	
	-- main loop
	while 	childNumber &lt; lastNode do -- use the last number determined in the preprocessing

		childNumber = childNumber + 1 -- so we start with 1
		local nodeLeaf = pargs[tostring(childNumber)] or &quot;&quot;  -- get data from |N=
		local nodeLabel = pargs['label'..tostring(childNumber)] or &quot;&quot;  -- get data from |labelN=
		
		
		local newickString = pargs['newick'..tostring(childNumber)] or &quot;&quot;  -- get data from |labelN=
		local listString   = pargs['list'..tostring(childNumber)] or &quot;&quot; 
		
		if listString ~= &quot;&quot; then
			cladeString = cladeString .. '\n' .. p.addTaxon(childNumber, p.list(0, listString), nodeLabel, lastNode)
		elseif newickString ~= &quot;&quot; then -- if using a newick string instead of a clade structure
			newickString = p.processNewickString(newickString,childNumber)
			if nodeLabel == &quot;&quot; then -- use labelN by default, otherwise use root name from Newick string
				nodeLabel = p.getNewickOuterterm(newickString) -- need to use terminal part of newick string for label
			end
			cladeString = cladeString .. '\n' .. p.addTaxon(childNumber, p.newick(0, newickString), nodeLabel, lastNode)
			--lastNode=lastNode+1 -- there is a counting problem with the newickstring
		elseif nodeLeaf ~= &quot;&quot; then -- if the node contains a leaf name or clade structue
			--if reverseClade2 then
			--	cladeString = cladeString .. '\n' .. p.addTaxonReverse(childNumber, nodeLeaf, nodeLabel, lastNode)
		    --else
				cladeString = cladeString .. '\n' .. p.addTaxon(childNumber, nodeLeaf, nodeLabel, lastNode)
			--end
		end
	end

	local footerText  = pargs['footer'] or &quot;&quot;
	local footerStyle = pargs['footerstyle'] or &quot;&quot;

	if footerText ~= &quot;&quot; then
	   cladeString = cladeString ..  '\n|-style=&quot;' .. footerStyle .. '&quot;\n|colspan=&quot;2&quot;|&lt;p&gt;' .. footerText .. '&lt;/p&gt;||'
	   -- note the footer causes a problem with tr:last-child so need either
	   -- (1) use &lt;tfoot&gt; but it is not allowed or incompatable
	   --           cladeString = cladeString ..  '&lt;tfoot&gt;&lt;tr style=&quot;' .. footerStyle .. '&quot;&gt;&lt;td colspan=&quot;2&quot;&gt;&lt;p&gt;' .. footerText .. '&lt;/p&gt;&lt;/td&gt;&lt;/tr&gt;&lt;/tfoot&gt;'
	   -- (2) always add footer and use nth:last-child(2) but is this backwards compatible
	   -- (3) if footer= set the style inline for the last sublabel row (more a temp fix)
	   -- (4) set class for first and last element (DONE. Also works well with reverse class)
	end

	-- close table (wikitext to close table)
	cladeString = cladeString ..  '\n|}'
	
	cladeString = p.addSubTrees(cladeString) -- add subtrees
	
	return cladeString
	--return '&lt;div style=&quot;width:auto;&quot;&gt;\n' .. cladeString .. '&lt;/div&gt;'
end

--[[ =============================function to add subtrees ========================================== ]]

function p.addSubTrees(cladeString)
	
	--local pargs = mw.getCurrentFrame():getParent().args 
	
	local suffix = { [1]=&quot;A&quot;, [2]=&quot;B&quot;, [3]=&quot;C&quot;, [4]=&quot;D&quot;, [5]=&quot;E&quot;, [6]=&quot;F&quot;, [7]=&quot;G&quot;, [8]=&quot;H&quot;, [9]=&quot;I&quot;, [10]=&quot;J&quot;, 
		             [11]=&quot;K&quot;, [12]=&quot;L&quot;, [13]=&quot;M&quot;, [14]=&quot;N&quot;, [15]=&quot;O&quot;, [16]=&quot;P&quot;, [17]=&quot;Q&quot;, [18]=&quot;R&quot;, [19]=&quot;S&quot;, [20]=&quot;T&quot;, 
		             [21]=&quot;U&quot;, [22]=&quot;V&quot;, [23]=&quot;W&quot;, [24]=&quot;X&quot;, [25]=&quot;Y&quot;, [26]=&quot;Z&quot;}
	for i=1, 26, 1 do
		local subclade = pargs['subclade'..suffix[i]]
		local target = pargs['target'..suffix[i]] or &quot;SUBCLADE_&quot; .. suffix[i]
		if subclade  then 
			if string.find(cladeString, target) then
				cladeString = string.gsub(cladeString,target,subclade)
			end
		end
    end
	return cladeString
end
--[[ -------------------------------------- p.addTaxon() ------------------------------------------
     function to add child elements
     adds wikitext for two rows of the table for each child node, 
     	the first cell in each is used for the label and sublabel; the bottom border forms the horizonal branch of the bracket
     	the second cell is used for the leafname or a transcluded clade structure and spans both rows
     note that the first and last child nodes need to be handled differently from the middle elements
	     the middle elements (|2, |3 ...) use a left border to create the vertical line of the bracket
	     the first child element doesn't use a left border for the first cell in the top row (as it is above the bracket)
	     the last child doesn't use a left border for the first cell in the second row (as it is below the bracket)
]]
function p.addTaxon(childNumber, nodeLeaf, nodeLabel, lastNode)

	--[[ get border formating parameters (i.e. color, thickness, state)
    		nodeParameters for whole bracket (unnumbered, i.e. color, thickness, state) apply to whole node bracket, 
			branchParameters apply to individual branches
	    	the branch parameters have a number, e.g. |colorN, |thicknessN, |stateN
	    	the node parameters have no number, e.g. |color, |thickness, |state
	]]
    local nodeColor = pargs['color'] or &quot;&quot;                 -- don't set default to allow green on black gadget
	local nodeThickness = tonumber(pargs['thickness']) or 1
	local nodeState = pargs['state'] or &quot;solid&quot;
	-- get border formating parameters for branch (default to global nodeParameters)
	local branchColor = pargs['color'..tostring(childNumber)] or nodeColor 
	local branchThickness = tonumber(pargs['thickness'..tostring(childNumber)]) or nodeThickness
	local branchState = pargs['state'..tostring(childNumber)] or nodeState 
	if branchState == 'double' then 
		if branchThickness &lt; 2 then branchThickness = 3 end -- need thick line for double
	end  
	
	local branchStyle = pargs['style'..tostring(childNumber)] or &quot;&quot;
	local branchLength = pargs['length'] or pargs['length'..tostring(childNumber)] or &quot;&quot;

    -- the left border takes node parameters, the bottom border takes branch parameters
    -- this has coding on the colours for green on black
   local bottomBorder =  tostring(branchThickness) ..'px ' .. branchState  .. (branchColor~=&quot;&quot; and ' ' .. branchColor or '')
   local leftBorder   =  tostring(nodeThickness)   ..'px ' .. nodeState  .. (nodeColor~=&quot;&quot; and ' ' .. nodeColor or '')
	
	--The default border styles are in the CSS (styles.css)
	--    the inline styling is applied when thickness, color or state are change
	
	local useInlineStyle = false
	-- use inline styling non-default color, line thickness or state have been set
	if branchColor ~= &quot;&quot; or branchThickness ~=  1 or branchState ~= &quot;solid&quot;  then
		useInlineStyle = true
	end
	
	
	-- variables for right hand bar or bracket
	--local barColor  = &quot;&quot; 
	local barRight  = pargs['bar'..tostring(childNumber)] or &quot;0&quot;
	local barBottom = pargs['barend'..tostring(childNumber)] or &quot;0&quot;
	local barTop    = pargs['barbegin'..tostring(childNumber)] or &quot;0&quot;
	local barLabel  = pargs['barlabel'..tostring(childNumber)] or &quot;&quot;
	local groupLabel      = pargs['grouplabel'..tostring(childNumber)] or &quot;&quot;
	local groupLabelStyle = pargs['grouplabelstyle'..tostring(childNumber)] or &quot;&quot;
	local labelStyle      = pargs['labelstyle'..tostring(childNumber)] or &quot;&quot;
	local sublabelStyle   = pargs['sublabelstyle'..tostring(childNumber)] or &quot;&quot;

	--replace colours with format string; need right bar for all three options
	if barRight  ~= &quot;0&quot; then barRight  = &quot;2px solid &quot; .. barRight  end 
	if barTop    ~= &quot;0&quot; then barRight  = &quot;2px solid &quot; .. barTop    end
	if barBottom ~= &quot;0&quot; then barRight  = &quot;2px solid &quot; .. barBottom end 
	if barTop    ~= &quot;0&quot; then barTop    = &quot;2px solid &quot; .. barTop    end
	if barBottom ~= &quot;0&quot; then barBottom = &quot;2px solid &quot; .. barBottom end 
	
	
	-- now construct wikitext 
	local cladeString = ''
	local styleString = ''
    local borderStyle = '' -- will be used if border color, thickness or state is to be changed
    local classString = ''
    local reverseClass = ''
    local widthClass = ''
    
    -- class to add if using reverse (rtl) cladogram; 
    if reverseClade then reverseClass = ' reverse' end 
    
    -- (1) wikitext for new row
    --cladeString = cladeString .. '\n|-'

	-- (2) now add cell with label
    
	if useInlineStyle then
		if childNumber == 1 then
	        borderStyle = 'border-left:none;border-right:none;border-bottom:' .. bottomBorder .. ';' 
	        --borderStyle = 'border-bottom:' .. bottomBorder .. ';' 
	 	else -- for 2-17
	 		if reverseClade then
	    		borderStyle  = 'border-left:none;border-right:' .. leftBorder .. ';border-bottom:' .. bottomBorder .. ';' 
	 	    else
	    		borderStyle  = 'border-left:' .. leftBorder .. ';border-bottom:' .. bottomBorder .. ';' 
	    	end
		end
	end
	
   	if useInlineStyle or branchStyle ~= '' or branchLength ~= &quot;&quot; or labelStyle ~= &quot;&quot; then
   		local branchLengthStyle = &quot;&quot;
   		if branchLength ~= &quot;&quot; then 
   			if childNumber == 1 then
   				branchLengthStyle = 'width:' .. branchLength .. ';'  -- add width to first element
   			end
   			--if childNumber &gt; 1 then prefix = 'max-' end
   			branchLengthStyle = branchLengthStyle --= prefix  .. 'width:' .. branchLength .. ';' 
   										.. 'max-width:' .. branchLength ..';'
   			                            .. 'padding:0em;'         -- remove padding to make calculation easier
   						-- following moved to styles.css
   						--				.. 'white-space:nowrap'
   						--				.. 'overflow:hidden;'    -- clip labels longer than the max-width
   						--				.. 'text-overflow:clip;' -- ellipsis;'
   		    widthClass = &quot; clade-fixed-width&quot;
   		end
   		styleString = 'style=&quot;' .. borderStyle .. branchLengthStyle .. branchStyle .. labelStyle .. '&quot;'
    end	

	if childNumber == 1 then
		classString= 'class=&quot;clade-label first'.. widthClass .. '&quot; '                  -- add class &quot;first&quot; for top row
    else
    	classString = 'class=&quot;clade-label' .. reverseClass .. widthClass .. '&quot; ' -- add &quot;reverse&quot; class if ltr cladogram
    end

    --  wikitext for cell with label
    local labelCellString = '\n|' .. classString .. styleString  .. '|' .. p.addLabel(childNumber,nodeLabel) -- p.addLabel(nodeLabel)
    
    --cladeString = cladeString .. labelCellString

	---------------------------------------------------------------------------------
	-- (3) add cell with leaf (which may be a table with transluded clade content)
    
    if barRight  ~= &quot;0&quot;  then 
    	if reverseClade then -- we want the bar on the left
    		styleString = ' style=&quot;border-left:' .. barRight .. ';border-bottom:' .. barBottom .. ';border-top:' .. barTop .. ';' .. branchStyle .. '&quot;'
    	else
    		styleString = ' style=&quot;border-right:' .. barRight .. ';border-bottom:' .. barBottom .. ';border-top:' .. barTop .. ';' .. branchStyle .. '&quot;'
    	end
    else
    	if (branchStyle ~= '') then
    		styleString = ' style=&quot;' .. branchStyle .. '&quot;'
        else
        	styleString = '' -- use defaults in styles.css
        end
    end
   
    classString = 'class=&quot;clade-leaf' .. reverseClass .. '&quot;'

     --[[note: the \n causes plain leaf elements get wrapped in &lt;p&gt; with style=&quot;margin:0.4em 0 0.5em 0;&quot; 
    	       this adds spacing to rows, but is set by defaults rather than the clade template
    	       it also means there are two newlines when it is a clade structure (which might explain some past issues)
    ]]
    local content = '\n' .. nodeLeaf  -- the newline is not necessary, but keep for backward compatibility

    -- test using image parameter
    local image = pargs['image'..tostring(childNumber)] or &quot;&quot;  

    if image ~= &quot;&quot; then                                   
    	--content = content .. image -- basic version
      	content = '\n{| class=&quot;clade&quot; style=&quot;width:auto;&quot;'  --defaults to width:100% because of class &quot;clade&quot;
    	       .. '\n| class=&quot;clade-leaf&quot; ' .. '|\n' .. nodeLeaf 
    	       .. '\n| class=&quot;clade-leaf&quot; ' .. '|\n' .. image 
    	       .. '\n|}'
      	-- note: the classes interfere with the node counter, so try simpler version with style
        content = '\n{| style=&quot;width:100%;border-spacing:0;&quot; '  --width:auto is &quot;tight&quot;; 100% needed for image alignment
    	       .. '\n| style=&quot;border:0;padding:0;&quot; ' .. '|\n' .. nodeLeaf 
    	       .. '\n| style=&quot;border:0;padding:0;&quot; ' .. '|\n' .. image 
    	       .. '\n|}'
    end


    -- wikitext for leaf cell (note: nodeLeaf needs to be on newline if new wikitable)
    --                         but that is no longer the case (newline is now forced)
    --                         the newline wraps plain leaf terminals in &lt;P&gt; with vertical padding (see above)

    --local leafCellString = '\n|rowspan=2 ' .. classString  .. styleString .. ' |\n' .. content -- the new line causes &lt;p&gt; wrapping for plain leaf terminals
    local leafCellString = '\n|rowspan=2 ' .. classString  .. styleString .. ' |' .. content
   
    --cladeString = cladeString .. leafCellString

    
    -------------------------------------------
    -- (4) stuff for right-hand bracket labels

  	classString='class=&quot;clade-bar' .. reverseClass .. '&quot;'
    	
    local barLabelCellString = ''
	if barRight  ~= &quot;0&quot;  and barLabel ~= &quot;&quot; then 
	   barLabelCellString = '\n|rowspan=2 ' .. classString .. ' |' .. barLabel
	else -- uncomment following line to see the cell structure
	   --barLabelCellString = '\n|rowspan=2 ' .. classString .. ' |' .. 'BL'
	end 
	
	if groupLabel ~= &quot;&quot; then 		
		barLabelCellString = barLabelCellString .. '\n|rowspan=2 ' .. classString .. ' style=&quot;'.. groupLabelStyle .. '&quot; |' .. groupLabel 
	else -- uncomment following line to see the cell structure
	    --barLabelCellString = barLabelCellString .. '\n|rowspan=2 ' .. classString .. '&quot; |' .. 'GL' 
   end 	

   --cladeString = cladeString .. barLabelCellString
    
	-------------------------------------------------------------------------------------
	-- (5) add second row (only one cell needed for sublabel because of rowspan=2); 
	--     note: earlier versions applied branch style to row rather than cell
	--           for consistency, it is applied to the sublabel cell as with the label cell
	
	--cladeString = cladeString .. '\n|-' 
	
	-----------------------------------
	-- (6) add cell containing sublabel
	
	local subLabel = pargs['sublabel'..tostring(childNumber)] or &quot;&quot;  -- request in addLabel
	
	-- FOR TESTING: use subLabel for annotating the clade structues to use structure information (DEBUGGIING ONLY)
	--if childNumber==lastNode then subLabel= infoOutput end
	-- END TESTING
	
	borderStyle = ''
	styleString = ''
	if useInlineStyle then
		if childNumber==lastNode then 		-- if childNumber==lastNode we don't want left border, otherwise we do
			borderStyle = 'border-right:none;border-left:none;'
	    else
	 		if reverseClade then
	    		borderStyle  = 'border-left:none;border-right:' .. leftBorder .. ';' 
	 	    else
	    		borderStyle  = 'border-right:none;border-left:' .. leftBorder .. ';'  
	    	end
	    end 
    end
    if borderStyle ~= '' or  branchStyle ~= '' or  branchLength ~= '' or sublabelStyle ~= &quot;&quot; then         
   		local branchLengthStyle = &quot;&quot;
   		if branchLength ~= &quot;&quot; then 
   			if childNumber == 1 then
   				branchLengthStyle = 'width:' .. branchLength .. ';'  -- add width to first element
   			end
   			--if childNumber &gt; 1 then prefix = 'max-' end
   			branchLengthStyle = branchLengthStyle --= prefix  .. 'width:' .. branchLength .. ';' 
   										.. 'max-width:' .. branchLength ..';'
   			                            .. 'padding:0em;'         -- remove padding to make calculation easier
   		end
   		styleString = 'style=&quot;' .. borderStyle .. branchLengthStyle .. branchStyle .. sublabelStyle .. '&quot;'
        --styleString = ' style=&quot;' .. borderStyle .. branchStyle .. sublabelStyle .. '&quot;'
    end

    --local sublabel = p.addLabel(childNumber,subLabel)

    if childNumber == lastNode then 
    	classString = 'class=&quot;clade-slabel last' .. widthClass .. '&quot; ' 
    else
        classString = 'class=&quot;clade-slabel' .. reverseClass .. widthClass .. '&quot; '
    end
    local sublabelCellString = '\n|' .. classString .. styleString .. '|' ..  p.addLabel(childNumber,subLabel)
    
    --cladeString = cladeString .. sublabelCellString

    -- constuct child element wikitext
    if reverseClade then
	    cladeString = cladeString .. '\n|-'
	    cladeString = cladeString .. barLabelCellString
	    cladeString = cladeString .. leafCellString
	    cladeString = cladeString .. labelCellString
		cladeString = cladeString .. '\n|-'     
		cladeString = cladeString .. sublabelCellString
    else	
	    cladeString = cladeString .. '\n|-'
	    cladeString = cladeString .. labelCellString
	    cladeString = cladeString .. leafCellString
	    cladeString = cladeString .. barLabelCellString
		cladeString = cladeString .. '\n|-'     -- add second row (only one cell needed for sublabel because of rowspan=2);
		cladeString = cladeString .. sublabelCellString
    end
    
	return cladeString
end


--[[ adds text for label or sublabel to a cell
]]
function p.addLabel(childNumber,nodeLabel)
	
	--local nodeLabel = mw.getCurrentFrame():getParent().args['label'..tostring(childNumber)] or &quot;&quot;

	--local firstChars = string.sub(nodeLabel, 1,2) -- get first two characters; will be {{ if no parameter (for Old method?)
	--if firstChars == &quot;{{{&quot; or nodeLabel == &quot;&quot; then
	if nodeLabel == &quot;&quot; then
		--return '&lt;br/&gt;' --'&amp;nbsp;&lt;br/&gt;'  -- remove space to reduce post-expand include size (the width=1.5em handles spacing)
		--return '&lt;br/&gt;' -- must return something; this is critical for clade structure 
		return '&amp;#8239;' -- &amp;nbsp; &amp;thinsp; &amp;#8239;(thin nbsp)
	else
		-- spaces can cause  wrapping and can break tree structure, hence use span with nowrap class
		--return '&lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;' .. nodeLabel .. '&lt;/span&gt;'
		
		-- a better method for template expansion size is to replace spaces with nonbreaking spaces
		-- however, there is a problem if labels have a styling element (e.g. &lt;span style= ..., &lt;span title= ...)
		local stylingElementDetected = false
		if string.find(nodeLabel, &quot;span &quot;) ~= nil  then  stylingElementDetected = true end
		if string.find(nodeLabel, &quot; style&quot;) ~= nil then stylingElementDetected = true end 
		--TODO test following alternative
		--if nodeLabel:find( &quot;%b&lt;&gt;&quot;) then stylingElementDetected = true end 
		
		if stylingElementDetected == true then 
			return '&lt;div style=&quot;display:inline;&quot; class=&quot;nowrap&quot;&gt;' .. nodeLabel .. '&lt;/div&gt;'
    	else	
     		local nowrapString = string.gsub(nodeLabel,&quot; &quot;, &quot;&amp;nbsp;&quot;)   -- replace spaces with non-breaking space
		    if not nowrapString:find(&quot;UNIQ.-QINU&quot;) and not nowrapString:find(&quot;%[%[.-%]%]&quot;) then                 -- unless a strip marker
			    nowrapString = string.gsub(nowrapString,&quot;-&quot;, &quot;&amp;#8209;&quot;) -- replace hyphen with non-breaking hyphen (&amp;#8209;)
            end
			return nowrapString
		end
	end
end


--[[=================== Newick string handling function =============================
]]
function p.getNewickOuterterm(newickString)
	return string.gsub(newickString, &quot;%b()&quot;, &quot;&quot;)   -- delete parenthetic term
end

function p.newick(count,newickString)
	
	local cladeString = &quot;&quot;
	count = count+1
	--start table
	--cladeString = cladeString .. '{| style=&quot;border-collapse:collapse;border-spacing:0;border:0;margin:0;'
	cladeString = cladeString .. '{| class=&quot;clade&quot; '
	
	local j,k
	j,k = string.find(newickString, '%(.*%)')                 -- find location of outer parenthesised term
	local innerTerm = string.sub(newickString, j+1, k-1)      -- select content in parenthesis
	local outerTerm = string.gsub(newickString, &quot;%b()&quot;, &quot;&quot;)   -- delete parenthetic term
	if outerTerm == 'panthera' then outerTerm = &quot;x&quot; end     -- how is this set in local variable for inner nodes?
	
	outerTerm = tostring(count)
	
	-- need to remove commas in bracket terms before split, so temporarily replace commas between brackets
    local innerTerm2 =  string.gsub(innerTerm, &quot;%b()&quot;,  function (n)
                                         	return string.gsub(n, &quot;,%s*&quot;, &quot;XXX&quot;)  -- also strip spaces after commas here
                                            end)
	--cladeString = cladeString .. '\n' .. p.addTaxon(1, innerTerm2, &quot;&quot;)

    -- this needs a lastNode variable
	local s = p.strsplit(innerTerm2, &quot;,&quot;)
	--oldLastNode=lastNode
	local lastNode=table.getn(s) -- number of child branches
	local i=1	
	while s[i] do	
		local restoredString = string.gsub(s[i],&quot;XXX&quot;, &quot;,&quot;)   -- convert back to commas
		--restoredString = s[i]
		local outerTerm = string.gsub(restoredString, &quot;%b()&quot;, &quot;&quot;)
		if string.find(restoredString, '%(.*%)') then
			--cladeString = cladeString .. '\n' .. p.addTaxon(i, restoredString, &quot;x&quot;)
			cladeString = cladeString .. '\n' .. p.addTaxon(i, p.newick(count,restoredString), outerTerm, lastNode)
			-- p.addTaxon(2, p.newick(count,newickString2), &quot;root&quot;)
		else
			cladeString = cladeString .. '\n' .. p.addTaxon(i, restoredString, &quot;&quot;, lastNode) --count)
		end
		i=i+1
	end
   -- lastNode=oldLastNode
    
	-- close table
	--cladeString = cladeString ..  '\n' .. '| style=&quot;border: 0; padding: 0; vertical-align: top;&quot; | &lt;br/&gt; \n|}'
	--cladeString = cladeString ..  '\n| &lt;br/&gt; \n|}' -- is this legacy for extra sublabel?
	cladeString = cladeString ..  '\n|}'
	return cladeString
end
-- emulate a standard split string function
-- why not use mw.text.split(s, sep)?
function p.strsplit(inputstr, sep) 
        if sep == nil then
                sep = &quot;%s&quot;
        end
        local t={} 
        local i=1
        for str in string.gmatch(inputstr, &quot;([^&quot;..sep..&quot;]+)&quot;) do
                t[i] = str
                i = i + 1
        end
        return t
end


-- =================== experimental Newick to clade parser function =============================

--[[Function of convert Newick strings to clade format

Usage: {{#invoke:Module:Sandbox/Jts1882/CladeN|newickConverter|newickstring={{{NEWICK_STRING}}} }}
]]
function p.newickConverter(frame)
	
	local newickString = frame.args['newickstring'] or frame.args['newick'] or pargs['newickstring'] or pargs['newick']
	
	--if newickString == '{{{newickstring}}}' then return newickString  end

    newickString = p.processNewickString(newickString,&quot;&quot;) -- &quot;childNumber&quot;)
    
    
	-- show the Newick string
	local cladeString = ''
	local levelNumber = 1           --  for depth of iteration
	local childNumber = 1           --  number of sister elements on node  (always one for root)
	
	--  converted the newick string to the clade structure
	cladeString = cladeString .. '{{clade'
	cladeString = cladeString .. p.newickParseLevel(newickString, levelNumber, childNumber) 
	cladeString = cladeString .. '\r}}'  

	local resultString = ''
    local option = pargs['option'] or ''
    if option == 'tree' then
	 	--show the transcluded clade diagram
		resultString =   cladeString    	
    else
    	-- show the Newick string
		resultString = '&lt;pre&gt;'..newickString..'&lt;/pre&gt;'	
	    -- show the converted clade structure
	    resultString = resultString .. '&lt;pre&gt;'.. cladeString ..'&lt;/pre&gt;'	
    end
    --resultString = frame:expandTemplate{ title = 'clade',  frame:preprocess(cladeString) }

    return resultString
end

--[[ Parse one level of Newick string
     This function receives a Newick string, which has two components
      1. the right hand term is a clade label: |labelN=labelname
      2. the left hand term in parenthesis has common delimited child nodes, each of which can be
           i.  a taxon name which just needs:  |N=leafname 
           ii. a Newick string which needs further processing through reiteration
]]
function p.newickParseLevel(newickString,levelNumber,childNumber)

    
	local cladeString = &quot;&quot;
	local indent = p.getIndent(levelNumber) 
	--levelNumber=levelNumber+1
	
	local j=0
	local k=0
	j,k = string.find(newickString, '%(.*%)')                 -- find location of outer parenthesised term
	local innerTerm = string.sub(newickString, j+1, k-1)      -- select content in parenthesis
	local outerTerm = string.gsub(newickString, &quot;%b()&quot;, &quot;&quot;)   -- delete parenthetic term

	cladeString = cladeString .. indent .. '|label'..childNumber..'='  .. outerTerm
	cladeString = cladeString .. indent .. '|' .. childNumber..'='  .. '{{clade'

	levelNumber=levelNumber+1
	indent = p.getIndent(levelNumber)
	
		-- protect commas in inner parentheses from split; temporarily replace commas between parentheses
	    local innerTerm2 =  string.gsub(innerTerm, &quot;%b()&quot;,  function (n)
	                                         	return string.gsub(n, &quot;,%s*&quot;, &quot;XXX&quot;)  -- also strip spaces after commas here
	                                            end)
	
		local s = p.strsplit(innerTerm2, &quot;,&quot;)
		local i=1	
		while s[i] do	
			local restoredString = string.gsub(s[i],&quot;XXX&quot;, &quot;,&quot;)   -- convert back to commas
	
			local outerTerm = string.gsub(restoredString, &quot;%b()&quot;, &quot;&quot;)
			if string.find(restoredString, '%(.*%)') then
				--cladeString = cladeString .. indent .. '|y' .. i .. '=' .. p.newickParseLevel(restoredString,levelNumber+1,i) 
				cladeString = cladeString  .. p.newickParseLevel(restoredString,levelNumber,i) 
			else
				cladeString = cladeString .. indent .. '|' .. i .. '=' .. restoredString --.. '(level=' .. levelNumber .. ')'
			end
			i=i+1
		end
--    end -- end splitting of strings

	cladeString = cladeString .. indent .. '}}'  
    return cladeString
end

function p.getIndent(levelNumber)
	local indent = &quot;\r&quot;
	local extraIndent = pargs['indent'] or mw.getCurrentFrame().args['indent'] or 0
	
	while tonumber(extraIndent) &gt; 0 do
	    indent = indent .. &quot; &quot; -- an extra indent to make aligining compound trees easier
	    extraIndent = extraIndent - 1
	end
	
	while levelNumber &gt; 1 do
		indent = indent .. &quot;   &quot;
		levelNumber = levelNumber-1
	end
	return indent
end

function p.newickstuff(newickString)

	
end
function p.processNewickString(newickString,childNumber)
	
	local maxPatterns = 5
	local i = 0
	local pargs = pargs
	local pattern = pargs['newick'..tostring(childNumber)..'-pattern'] -- unnumbered option for i=1
    local replace = pargs['newick'..tostring(childNumber)..'-replace']
	
	while i &lt; maxPatterns do
		i=i+1
		pattern = pattern or pargs['newick'..tostring(childNumber)..'-pattern'..tostring(i)]
		replace = replace or pargs['newick'..tostring(childNumber)..'-replace'..tostring(i)] or &quot;&quot;
	
		if pattern then
			newickString = string.gsub (newickString, pattern, replace)
		end
        pattern = nil; replace = nil
	end
	newickString = string.gsub (newickString, &quot;_&quot;, &quot; &quot;) -- replace underscore with space
	return newickString
end
------------------------------------------------------------------------------------------


function p.test2(target)
	local target =&quot;User:Jts1882/sandbox/templates/Template:Passeroidea&quot;
	local result = mw.getCurrentFrame():expandTemplate{ title = target, args = {['style'] = '' } }
	return result
end
-------------------------------------------------------------------------------------------

-----------------------------------------------------------------------------------------------

--[[function getCladeTreeInfo()
	    this preprocessing loop gets information about the whole structure (number of nodes, leaves etc)
		it makes a redundant calls to the templates through transclusion, but doen't affect the template depths; 
		it provides the global lastNode that is used to limit the main while loop
--]]
function p.getCladeTreeInfo()

    -- enable proprocessing loop
    local childNumber = 0
    local childCount =0
    local maxChildren =20
    
    --info veriables (these are global for now)
    nodeCount=0
    cladeCount=0
    leafCount=0
    
	while 	childNumber &lt; maxChildren do -- preprocessing loop
		childNumber = childNumber + 1 -- so we start with 1
		local nodeLeaf,data = pargs[tostring(childNumber)] or &quot;&quot;  -- get data from |N=
        local newickString = pargs['newick'..tostring(childNumber)] or &quot;&quot;  -- get data from |labelN=
        local listString = pargs['list'..tostring(childNumber)] or &quot;&quot;  -- get data from |labelN=
		if newickString ~= &quot;&quot; or nodeLeaf ~= &quot;&quot; or listString ~= &quot;&quot; then
		--if nodeLeaf ~= &quot;&quot; then 
			childCount = childCount + 1  -- this counts child elements in this clade 
		    --[[]
		    for i in string.gmatch(nodeLeaf, &quot;||rowspan&quot;) do -- count number of rows started (transclusion)
   				nodeCount = nodeCount + 1
     		end
		    for i in string.gmatch(nodeLeaf, '{|class=&quot;clade&quot;') do -- count number of tables started (transclusion)
   				cladeCount = cladeCount + 1
     		end
     		]]
     		-- count occurences of clade structure using number of classes used and add to counters
            local _, nClades = string.gsub(nodeLeaf, 'class=&quot;clade&quot;', &quot;&quot;) 
            local _, nNodes = string.gsub(nodeLeaf, 'class=&quot;clade%-leaf&quot;', &quot;&quot;)
            cladeCount = cladeCount + nClades
            nodeCount = nodeCount  + nNodes
            
			lastNode = childNumber -- this gets the last node with a valid entry, even when missing numbers
		end
	end
--]]	
    -- nodes can be either terminal leaves or a clade structure (table)
    --    note: should change class clade-leaf to clade-node to reflect this
    nodeCount = nodeCount            -- number of nodes (class clade-leaf) passed down by transduction 
                    + childCount + 1 --  plus one for current clade and one for each of its child element
	cladeCount = cladeCount + 1       -- number of clade structure tables passed down by transduction (plus one for current clade)
	leafCount = nodeCount-cladeCount   -- number of terminal leaves (equals height of cladogram)
	
	-- output for testing: number of clades / total nodes / terminal nodes (=leaves)
	--                     (internal nodes)                   (cladogram height)
	infoOutput = '&lt;small&gt;[' .. cladeCount .. '/' .. nodeCount .. '/' .. leafCount .. ']&lt;/small&gt;'
	
	return infoOutput 
	
end

--[[ code for placing TemplateStyles from the module
     source: Anomie (CC-0)  https://phabricator.wikimedia.org/T200442
]]

function p.templateStyle( frame, src )
   return frame:extensionTag( 'templatestyles', '', { src = src } );
end

function p.showClade(frame)
	--local code = frame.args.code or &quot;&quot;
    local code = frame:getParent().args['code2'] or &quot;&quot;
	
	--return  code 
	--return mw.text.unstrip(code)
	
	--local test = &quot;&lt;pre&gt;Hello&lt;/pre&gt;&quot;
	--return string.sub(test,6,-7)
	
	local o1 =frame:getParent():getArgument('code2')
	return o1:expand()
	
	--return string.sub(code,2,-1)              -- strip marker  \127'&quot;`UNIQ--tagname-8 hex digits-QINU`&quot;'\127
	--return frame:preprocess(string.sub(code,3))
end


function p.firstToUpper(str)
    return (str:gsub(&quot;^%l&quot;, string.upper))
end
--[[ function to generate cladogram from a wikitext-like list
         - uses @ instead of * because we don't want wikitext processed and nowiki elements are passed as stripmarkers (?)
]]
function p.list(count,listString)
	
	local cladeString = &quot;&quot;
	--count = count+1
    local i=1
    local child=1
	local lastNode=0--table.getn(list) -- number of child branches (potential)
    local listChar = &quot;@&quot;
    
    if listString:find(&quot;UNIQ.-QINU&quot;) then -- if wrapped in nowiki
       mw.addWarning(&quot;Stripping content in nowiki tags&quot;)
       listString = mw.text.trim( mw.text.unstripNoWiki( listString ) )
    end
    if string.match( listString, &quot;^*&quot;, 1 ) then
       listChar = &quot;*&quot;
    end    
    
    local list = mw.text.split(listString, &quot;\n&quot;)
    
	cladeString = cladeString .. '{| class=&quot;clade&quot; '
	
	while list[i]  do
		list[i]=list[i]:gsub(&quot;^&quot;..listChar, &quot;&quot;)               -- strip the first @ or *
		list[i]=mw.text.trim(list[i])                -- trim 
		
		if not string.match( list[i], &quot;^&quot;..listChar, 1 ) then -- count children at this level (not beginning wiht @/*)
			lastNode = lastNode+1  
		end
		i=i+1
	end
	
	i=1
	while list[i]  do

	    --[[ pseudocode: 
	         if next value begins with @ we have a subtree, 
	        	which must be recombined and past iteratively
	         else we have a simple leaf
	    ]]

	    -- if the next value begins with @, we have a subtree which should be recombined
	    if list[i+1] and string.match( list[i+1], &quot;^&quot;..listChar, 1 )  then
	    	
	        local label=list[i]
           	i=i+1
	    	local recombined = list[i]
	    	while list[i+1] and string.match( list[i+1], &quot;^&quot;..listChar, 1 ) do
	    		recombined = recombined .. &quot;\n&quot; .. list[i+1] 
	    		i=i+1
	    	end
	    	--cladeString = cladeString .. '\n' .. p.addTaxon(child, recombined, label, lastNode) 
	    	cladeString = cladeString .. '\n' .. p.addTaxon(child, p.list(count,recombined), label, lastNode) 
	    else
	    	cladeString = cladeString .. '\n' .. p.addTaxon(child, list[i], &quot;&quot;, lastNode) 	
	    end
		i=i+1
		child=child+1
	end


	cladeString = cladeString .. '\n|}'
	
	mw.addWarning(&quot;WARNING. This is a test feature only.&quot;)
	return cladeString  
end
-- =================== experimental wikitext list to clade parser function =============================

--[[Function of convert wikitext lists to clade format

Usage: {{#invoke:Module:Sandbox/Jts1882/CladeN|listConverter|list={{{WIKITEXT_LIST}}} }}
]]
function p.cladeConverter(frame)
	pargs = frame:getParent().args
	
	if  frame.args['list'] or pargs['list'] then 
		return p.listConverter(frame)
    elseif frame.args['newickstring'] or frame.args['newick'] or pargs['newickstring'] or pargs['newick'] then
    	return p.newickConverter(frame)
	else
		local message = &quot;Conversion needs wikitext list or newick string in parameters ''list'' or ''newick'' respectively&quot;
		mw.addWarning(message)
		return message
	end
end
function p.listConverter(frame)
	
	local listString = frame.args['list'] or pargs['list']

	-- show the list string
	local cladeString = ''
	local levelNumber = 1           --  for depth of iteration
	local childNumber = 1           --  number of sister elements on node  (always one for root)
	local indent = p.getIndent(levelNumber)
	--  converted the newick string to the clade structure
	cladeString = cladeString .. indent .. '{{clade'
	cladeString = cladeString .. p.listParseLevel(listString, levelNumber, childNumber) 
	--cladeString = cladeString .. '\r}}'  

	local resultString = ''
    local option = pargs['option'] or ''
    if option == 'tree' then
	 	--show the transcluded clade diagram
		resultString =   cladeString    	
    else
    	-- show the wikitext list string
		resultString = '&lt;pre&gt;'..listString..'&lt;/pre&gt;'	
	    -- show the converted clade structure
	    resultString = resultString .. '&lt;pre&gt;'.. cladeString ..'&lt;/pre&gt;'	
    end
    --resultString = frame:expandTemplate{ title = 'clade',  frame:preprocess(cladeString) }

    return resultString
end

function p.listParseLevel(listString,levelNumber,childNumber)

	local cladeString = &quot;&quot;
	local indent = p.getIndent(levelNumber)
    levelNumber=levelNumber+1
    
    local nowiki = false
    if listString:find(&quot;UNIQ.-QINU&quot;) then -- if wrapped in nowiki
       mw.addWarning(&quot;Stripping content in nowiki tags&quot;)
       listString = mw.text.trim( mw.text.unstripNoWiki( listString ) )
       nowiki = true
    end
    local listChar = &quot;@&quot;
    if string.match( listString, &quot;^*&quot;, 1 ) then
       listChar = &quot;*&quot;
    end   

    local list = mw.text.split(listString, &quot;\n&quot;)
    local i=1
    local child=1
    local lastNode=0
    
    while list[i]  do
		list[i]=list[i]:gsub(&quot;^&quot;..listChar, &quot;&quot;)               -- strip the first @
		
		if not string.match( list[i], &quot;^&quot;..listChar, 1 ) then -- count children at this level (not beginning wiht @)
			lastNode = lastNode+1  
		end
		i=i+1
	end
    i=1

	while list[i]  do

	    --[[ pseudocode: 
	         if next value begins with @ we have a subtree, 
	        	which must be recombined and past iteratively
	         else we have a simple leaf
	    ]]

	    -- if the next value begins with @, we have a subtree which should be recombined
	    if list[i+1] and string.match( list[i+1], &quot;^&quot;..listChar, 1 )  then
	    	
	        local label=list[i]
           	i=i+1
	    	local recombined = list[i]
	    	while list[i+1] and string.match( list[i+1], &quot;^&quot;..listChar, 1 ) do
	    		recombined = recombined .. &quot;\n&quot; .. list[i+1] 
	    		i=i+1
	    	end
	    	cladeString = cladeString .. indent .. '|label' .. child ..'=' ..  label	
	    	cladeString = cladeString .. indent .. '|' .. child ..'=' ..  '{{clade'
	    	                          .. p.listParseLevel(recombined,levelNumber,i)  
	    else
	    	cladeString = cladeString .. indent .. '|' .. child ..'=' ..  list[i]	
	    end
		i=i+1
		child=child+1
	end

	cladeString = cladeString .. indent .. '}}'  
	
	if nowiki then
		return mw.getCurrentFrame():preprocess( '&lt;nowiki&gt;'.. cladeString .. '&lt;/nowiki&gt;') --return wrapped in nowiki
	else
		return  cladeString
	end
end


-- this must be at end
return p</text>
      <sha1>gemh0ohqkckfoggupoqpqmh67ryhw6o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Patrom:Clade</title>
    <ns>10</ns>
    <id>152756</id>
    <revision>
      <id>2007304</id>
      <timestamp>2022-08-09T12:51:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kadwalan</username>
        <id>423</id>
      </contributor>
      <comment>Pajenn krouet gant : &quot;&lt;noinclude&gt;{{Clade |label1=root |1={{Clade    |1=Leaf1    |2=Leaf2    }} }}&lt;/noinclude&gt;{{#invoke:Clade|main|style={{{style|}}} }}&lt;noinclude&gt; {{Teuliadur Patrom}} &lt;!-- Add categories to the /doc subpage, not here! --&gt; &lt;/noinclude&gt;&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="229" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;{{Clade
|label1=root
|1={{Clade
   |1=Leaf1
   |2=Leaf2
   }}
}}&lt;/noinclude&gt;{{#invoke:Clade|main|style={{{style|}}} }}&lt;noinclude&gt;
{{Teuliadur Patrom}}
&lt;!-- Add categories to the /doc subpage, not here! --&gt;
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>hgepee3vjox80ckmartokvj07xb5nbt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Patrom:Clade/styles.css</title>
    <ns>10</ns>
    <id>152757</id>
    <revision>
      <id>2007306</id>
      <timestamp>2022-08-09T12:52:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kadwalan</username>
        <id>423</id>
      </contributor>
      <comment>Pajenn krouet gant : &quot;/* {{pp-template}} */ table.clade {     border-spacing:0;     margin:0;     font-size:100%;     line-height:100%;     border-collapse:separate;     width:auto; } table.clade table.clade {     width:100%;     line-height:inherit; }  table.clade td.clade-label {  /* the cell with the label */     width:0.7em; /* was only used for first leaf but shouldn't matter for others */     padding:0 0.15em;     vertical-align:bottom;     text-align:center;     border-left:1px soli...&quot;</comment>
      <model>sanitized-css</model>
      <format>text/css</format>
      <text bytes="2101" xml:space="preserve">/* {{pp-template}} */
table.clade {
    border-spacing:0;
    margin:0;
    font-size:100%;
    line-height:100%;
    border-collapse:separate;
    width:auto;
}
table.clade table.clade {
    width:100%;
    line-height:inherit;
}

table.clade td.clade-label {  /* the cell with the label */
    width:0.7em; /* was only used for first leaf but shouldn't matter for others */
    padding:0 0.15em;
    vertical-align:bottom;
    text-align:center;
    border-left:1px solid;   /* don't set default colour, helps with green on black monotype skin  */
    border-bottom:1px solid;
    white-space:nowrap;
}
table.clade td.clade-fixed-width {
    overflow:hidden;
    text-overflow:ellipsis;
}
table.clade td.clade-fixed-width:hover {
	overflow:visible;
}
table.clade td.clade-label.first {
	border-left:none;
	border-right:none;
}
table.clade td.clade-label.reverse {
	border-left:none;
	border-right:1px solid;
}
table.clade td.clade-slabel {  /* the cell with the sublabel; only use if there is a label */
    padding:0 0.15em;
    vertical-align:top;
    text-align:center;
    border-left: 1px solid;
    white-space:nowrap;
}
table.clade td.clade-slabel:hover {
	overflow:visible;
}
table.clade td.clade-slabel.last  {
	border-left:none;
	border-right:none;
}
table.clade td.clade-slabel.reverse {
	border-left:none;
	border-right:1px solid;
}

table.clade td.clade-bar {  /* the cell with the bar label or group label */
    vertical-align:middle;
    text-align:left;
    padding:0 0.5em;
    position:relative;
}
table.clade td.clade-bar.reverse {
    text-align:right;
    position:relative;
}

table.clade td.clade-leaf {  /* the cell with the leaf content (rowspan=2) */
    border:0;
    padding:0;
    text-align:left;
}
table.clade td.clade-leafR {  /* the cell with the leaf content (rowspan=2) */
    border:0;
    padding:0;
    text-align:right;
}
table.clade td.clade-leaf.reverse {  /* the cell with the leaf content (rowspan=2) */
    text-align:right;
}

table.clade:hover span.linkA {
     background-color: yellow;
}
table.clade:hover span.linkB {
     background-color: green;
}</text>
      <sha1>shwoew7e5r46z0315rybz6blqv3msiw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dagda</title>
    <ns>0</ns>
    <id>152758</id>
    <revision>
      <id>2007309</id>
      <timestamp>2022-08-09T13:00:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Undenbennak</username>
        <id>62280</id>
      </contributor>
      <comment>Krouet o treiñ ar bajenn &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1098462255|The Dagda]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2720" xml:space="preserve">'''Dagda''' ([[Heniwerzhoneg]]: ''In Dagda,'' {{Lang-Ga|An Daghdha}} [daɣða]) zo un doue bras a [[Gwengelouriezh Iwerzhon|wengelouriezh Iwerzhon]]. Un ezel a d[[Tuatha Dé Danann]] eo hag e tepegn roll an tad, ar roue, hag an [[drouiz]]. Staget eo ouzh ar struj, ar [[gounezerezh]], ar c'hourelezh, ar c'hreñvded hag an [[hudouriezh]], pe ar [[gouiziegezh]].&lt;ref name=&quot;koch&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;jones&quot; /&gt; Ar vuhez hag ar marv a c'hall bout meret gantañ, kement hag an amzer hag an eostedoù.

Gant ur ment bras hag ur barv hir e vez skeudenaouet, ha gwisked gant ur c'habell. Ur vazh-hud a zo gantañ, pe un [[horzh]] (al ''lorg mór'' pe al ''lorg anfaid''), a c'hall ober daou dra: lazhañ a ra gant penn un tu ha roiñ a ra ar vuhez en-dro gant an tu arall. Ur chidhouarn (''coire ansic'') e vez arveret gantañ ha morse eo goullo anezhañ. Un delenn (''uaithne'') a c'hall soniñ evit mirout ar renadur war frommoù an dud ha kemm ar sezonioù. Eñ a annez [[Brú na Bóinne]] (Newgrange). Lec'hioù arall keneilet gantañ pe anvet dioutañ a c'hall bout [[Cnoc Uisnigh]], [[Grianán Ailigh]], ha [[Loch nEathach]]. An Dagda eo pried ha karedig [[Morrígan]] ha [[Boann]].&lt;ref name=&quot;ohogain&quot; /&gt; E vugale int Aengus, [[Brigid]], [[Bodb Derg]], [[Cermait]], [[Áed]], ha [[Midir]].

Anv an dagda a dalv kement hag &quot;an hini mat&quot; pe &quot;an doue bras&quot;. Gallout a ra bout anvet ''Eochu'' pe ''Eochaid, Ollathair'' (&quot;an marc'heger&quot;, &quot;tad an holl&quot;), ha ''Ruad Rofhessa'' (&quot;aotrou ar ouiziegezh&quot;) ha ''Dáire'' (&quot;tousmac'h&quot;) ivez. An hen doue ag ar marv, [[Donn]], a c'hallfe bout stumm an Dagda hag a c'hall bout anvet &quot;Dagda Donn&quot; a-wezhoù. ha pezhioù boutin a zo etrezañ hag ar boud mojennel [[Crom Dubh]]. Meur a veuriad a wel an Dagda evel o hendad hag int bet anvet hervez e anv, da skwer, an [[Uí Echach]] ha an [[Dáirine]].

== Anv ==

=== Gerdarzh ===
Ar ger [[Heniwerzhoneg|heniwerzhonek]] ''Dagda'' a ziskennfe ag ar c'herienn [[Kentkeltieg|kentkeltiek]]: *Dago-dēwos, hag a dalv &quot;an doue meur&quot; pe &quot;an doue mat&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Delamarre|first=Xavier|title=Dictionnaire de la langue gauloise: Une approche linguistique du vieux-celtique continental|publisher=Errance|year=2003|isbn=978-2877723695|page=134|authorlink=Xavier Delamarre}}&lt;/ref&gt;

=== Stagennoù ===
Meur a stagenn a vez ouzhpennet e-tal an anv Dagda.

* ''Eochaid Ollathair'' (&quot;marc'heger, tad an holl&quot;)
* ''Ruad Rofhessa'' (&quot;aotrou ar ouiziegezh&quot;)
* ''Dáire'' (&quot;an hini strujus&quot;)
* ''Aed'' (&quot;ar feulz&quot;)
* ''Fer Benn'' (&quot;ar gwaz kornek&quot; pe &quot;gwaz ar vegenn&quot;)
* ''Cera'' (marteze &quot;ar c'hrouer&quot;),
* ''Cerrce'' (marteze &quot;ar c'hanner&quot;)
* ''Easal''
* ''Eogabal''
[[Rummad:Doueed ar boued]]
[[Rummad:Doueed Iwerzhon]]
[[Rummad:Doueed al labour-douar]]</text>
      <sha1>cp671mp1gtk9hoq34kxr3t0nz8deenu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007313</id>
      <parentid>2007309</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T13:06:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Undenbennak</username>
        <id>62280</id>
      </contributor>
      <comment>kempenn</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2694" xml:space="preserve">'''Dagda''' ([[Heniwerzhoneg]]: ''In Dagda,'' {{Lang-Ga|An Daghdha}}[daɣða]) zo un doue bras a [[Gwengelouriezh Iwerzhon|wengelouriezh Iwerzhon]]. Un ezel a d[[Tuatha Dé Danann]] eo hag e tepegn roll an tad, ar roue, hag an [[drouiz]]. Staget eo ouzh ar struj, ar [[gounezerezh]], ar c'hourelezh, ar c'hreñvded hag an [[hudouriezh]], pe ar [[gouiziegezh]]. Ar vuhez hag ar marv a c'hall bout meret gantañ, kement hag an amzer hag an eostedoù.

Gant ur ment bras hag ur barv hir e vez skeudenaouet, ha gwisked gant ur c'habell. Ur vazh-hud a zo gantañ, pe un [[horzh]] (al ''lorg mór'' pe al ''lorg anfaid''), a c'hall ober daou dra: lazhañ a ra gant penn un tu ha roiñ a ra ar vuhez en-dro gant an tu arall. Ur chidhouarn (''coire ansic'') e vez arveret gantañ ha morse eo goullo anezhañ. Un delenn (''uaithne'') a c'hall soniñ evit mirout ar renadur war frommoù an dud ha kemm ar sezonioù. Eñ a annez [[Brú na Bóinne]] (Newgrange). Lec'hioù arall keneilet gantañ pe anvet dioutañ a c'hall bout [[Cnoc Uisnigh]], [[Grianán Ailigh]], ha [[Loch nEathach]]. An Dagda eo pried ha karedig [[Morrígan]] ha [[Boann]]. E vugale int Aengus, [[Brigid]], [[Bodb Derg]], [[Cermait]], [[Áed]], ha [[Midir]].

Anv an dagda a dalv kement hag &quot;an hini mat&quot; pe &quot;an doue bras&quot;. Gallout a ra bout anvet ''Eochu'' pe ''Eochaid, Ollathair'' (&quot;an marc'heger&quot;, &quot;tad an holl&quot;), ha ''Ruad Rofhessa'' (&quot;aotrou ar ouiziegezh&quot;) ha ''Dáire'' (&quot;tousmac'h&quot;) ivez. An hen doue ag ar marv, [[Donn]], a c'hallfe bout stumm an Dagda hag a c'hall bout anvet &quot;Dagda Donn&quot; a-wezhoù. ha pezhioù boutin a zo etrezañ hag ar boud mojennel [[Crom Dubh]]. Meur a veuriad a wel an Dagda evel o hendad hag int bet anvet hervez e anv, da skwer, an [[Uí Echach]] ha an [[Dáirine]].

== Anv ==

=== Gerdarzh ===
Ar ger [[Heniwerzhoneg|heniwerzhonek]] ''Dagda'' a ziskennfe ag ar c'herienn [[Kentkeltieg|kentkeltiek]]: *Dago-dēwos, hag a dalv &quot;an doue meur&quot; pe &quot;an doue mat&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Delamarre|first=Xavier|title=Dictionnaire de la langue gauloise: Une approche linguistique du vieux-celtique continental|publisher=Errance|year=2003|isbn=978-2877723695|page=134|authorlink=Xavier Delamarre}}&lt;/ref&gt;

=== Stagennoù ===
Meur a stagenn a vez ouzhpennet e-tal an anv Dagda.

* ''Eochaid Ollathair'' (&quot;marc'heger, tad an holl&quot;)
* ''Ruad Rofhessa'' (&quot;aotrou ar ouiziegezh&quot;)
* ''Dáire'' (&quot;an hini strujus&quot;)
* ''Aed'' (&quot;ar feulz&quot;)
* ''Fer Benn'' (&quot;ar gwaz kornek&quot; pe &quot;gwaz ar vegenn&quot;)
* ''Cera'' (marteze &quot;ar c'hrouer&quot;),
* ''Cerrce'' (marteze &quot;ar c'hanner&quot;)
* ''Easal''
* ''Eogabal''

==Daveoù==
{{Daveoù|bannoù=2}}

[[Rummad:Doueed ar boued]]
[[Rummad:Doueed Iwerzhon]]
[[Rummad:Doueed al labour-douar]]</text>
      <sha1>9z7m7yor04fxk7p94el8n8jnv30j54k</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007341</id>
      <parentid>2007313</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:03:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Undenbennak</username>
        <id>62280</id>
      </contributor>
      <comment>kempenn</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2658" xml:space="preserve">'''Dagda''' ([[Heniwerzhoneg]]: ''In Dagda,'' {{Lang-Ga|An Daghdha}}[daɣða]) zo un doue bras a [[Gwengelouriezh Iwerzhon|wengelouriezh Iwerzhon]]. Un ezel a d[[Tuatha Dé Danann]] eo hag e tepegn roll an tad, ar roue, hag an [[drouiz]]. Staget eo ouzh ar struj, ar [[gounezerezh]], ar c'hourelezh, ar c'hreñvded hag an [[hudouriezh]], pe ar [[gouiziegezh]]. Ar vuhez hag ar marv a c'hall bout meret gantañ, kement hag an amzer hag an eostedoù.

Gant ur ment bras hag ur barv hir e vez skeudenaouet, ha gwisked gant ur c'habell. Ur vazh-hud a zo gantañ, pe un [[horzh]] (al ''lorg mór'' pe al ''lorg anfaid''), a c'hall ober daou dra: lazhañ a ra gant penn un tu ha roiñ a ra ar vuhez en-dro gant an tu arall. Ur chidhouarn (''coire ansic'') e vez arveret gantañ ha morse eo goullo anezhañ. Un delenn (''uaithne'') a c'hall soniñ evit mirout ar renadur war frommoù an dud ha kemm ar sezonioù. Eñ a annez [[Brú na Bóinne]] (Newgrange). Lec'hioù arall keneilet gantañ pe anvet dioutañ a c'hall bout [[Cnoc Uisnigh]], [[Grianán Ailigh]], ha [[Loch nEathach]]. An Dagda eo pried ha karedig [[Morrígan]] ha [[Boann]]. E vugale int Aengus, [[Brigid]], [[Bodb Derg]], [[Cermait]], [[Áed]], ha [[Midir]].

Anv an dagda a dalv kement hag &quot;an doue mat&quot;. Gallout a ra bout anvet ''Eochu'' pe ''Eochaid, Ollathair'' (&quot;an marc'heger&quot;, &quot;tad an holl&quot;), ha ''Ruad Rofhessa'' (&quot;aotrou ar ouiziegezh&quot;) ha ''Dáire'' (&quot;tousmac'h&quot;) ivez. An hen doue ag ar marv, [[Donn]], a c'hallfe bout stumm an Dagda hag a c'hall bout anvet &quot;Dagda Donn&quot; a-wezhoù. ha pezhioù boutin a zo etrezañ hag ar boud mojennel [[Crom Dubh]]. Meur a veuriad a wel an Dagda evel o hendad hag int bet anvet hervez e anv, da skwer, an [[Uí Echach]] ha an [[Dáirine]].

== Anv ==

=== Gerdarzh ===
Ar ger [[Heniwerzhoneg|heniwerzhonek]] ''Dagda'' a ziskennfe ag ar c'herienn [[Kentkeltieg|kentkeltiek]]: *Dago-dēwos, hag a dalv &quot;an doue mat&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Delamarre|first=Xavier|title=Dictionnaire de la langue gauloise: Une approche linguistique du vieux-celtique continental|publisher=Errance|year=2003|isbn=978-2877723695|page=134|authorlink=Xavier Delamarre}}&lt;/ref&gt;

=== Stagennoù ===
Meur a stagenn a vez ouzhpennet e-tal an anv Dagda.

* ''Eochaid Ollathair'' (&quot;marc'heger, tad an holl&quot;)
* ''Ruad Rofhessa'' (&quot;aotrou ar ouiziegezh&quot;)
* ''Dáire'' (&quot;an hini strujus&quot;)
* ''Aed'' (&quot;ar feulz&quot;)
* ''Fer Benn'' (&quot;ar gwaz kornek&quot; pe &quot;gwaz ar vegenn&quot;)
* ''Cera'' (marteze &quot;ar c'hrouer&quot;),
* ''Cerrce'' (marteze &quot;ar c'hanner&quot;)
* ''Easal''
* ''Eogabal''

==Daveoù==
{{Daveoù|bannoù=2}}

[[Rummad:Doueed ar boued]]
[[Rummad:Doueed Iwerzhon]]
[[Rummad:Doueed al labour-douar]]</text>
      <sha1>fzyl1k6ah9pn6y3sl0qqiyuus97o4br</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kaozeal:Dagda</title>
    <ns>1</ns>
    <id>152759</id>
    <revision>
      <id>2007314</id>
      <timestamp>2022-08-09T13:10:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kadwalan</username>
        <id>423</id>
      </contributor>
      <comment>/* doue meur? */ rann nevez</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="179" xml:space="preserve">== doue meur? ==

Marteze met Delamarre ne ra ket anv eus an dra-se a gredan ? [[Implijer:Kadwalan|Kadwalan]] ([[Kaozeadenn Implijer:Kadwalan|kaozeal]]) 9 Eost 2022 da 13:10 (UTC)</text>
      <sha1>ddtk0yv55fcmrjut194sa5qxkvp5sws</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007315</id>
      <parentid>2007314</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T13:20:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Undenbennak</username>
        <id>62280</id>
      </contributor>
      <comment>/* doue meur? */ Respont</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="395" xml:space="preserve">== doue meur? ==

Marteze met Delamarre ne ra ket anv eus an dra-se a gredan ? [[Implijer:Kadwalan|Kadwalan]] ([[Kaozeadenn Implijer:Kadwalan|kaozeal]]) 9 Eost 2022 da 13:10 (UTC)

:E saozneg e vez kinneget &quot;the great&quot;, ha troet 'm eus an dra-se gant &quot;meur&quot; (gant ar ster &quot;galloudus&quot;). [[Implijer:Undenbennak|Undenbennak]] ([[Kaozeadenn Implijer:Undenbennak|kaozeal]]) 9 Eost 2022 da 13:20 (UTC)</text>
      <sha1>2xlqnzxopl7aew03pye66r0y1ofmjct</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007332</id>
      <parentid>2007315</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T14:23:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kadwalan</username>
        <id>423</id>
      </contributor>
      <comment>/* doue meur? */ Respont</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="689" xml:space="preserve">== doue meur? ==

Marteze met Delamarre ne ra ket anv eus an dra-se a gredan ? [[Implijer:Kadwalan|Kadwalan]] ([[Kaozeadenn Implijer:Kadwalan|kaozeal]]) 9 Eost 2022 da 13:10 (UTC)

:E saozneg e vez kinneget &quot;the great&quot;, ha troet 'm eus an dra-se gant &quot;meur&quot; (gant ar ster &quot;galloudus&quot;). [[Implijer:Undenbennak|Undenbennak]] ([[Kaozeadenn Implijer:Undenbennak|kaozeal]]) 9 Eost 2022 da 13:20 (UTC)
::Ya met Delamarre ne ra ket anv eus se tamm ebet. Dago- n'eo ket &quot;meur&quot; tamm ebet da'm soñj. Ma 'peus ur vammenn all evit displegañ an anv evel-se eo gwelloc'h lakaat anezhi mar plij ganit. [[Implijer:Kadwalan|Kadwalan]] ([[Kaozeadenn Implijer:Kadwalan|kaozeal]]) 9 Eost 2022 da 14:23 (UTC)</text>
      <sha1>47gyu793jqw5604y46m6l7gznkoaohy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007340</id>
      <parentid>2007332</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:02:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Undenbennak</username>
        <id>62280</id>
      </contributor>
      <comment>/* doue meur? */ Respont</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="961" xml:space="preserve">== doue meur? ==

Marteze met Delamarre ne ra ket anv eus an dra-se a gredan ? [[Implijer:Kadwalan|Kadwalan]] ([[Kaozeadenn Implijer:Kadwalan|kaozeal]]) 9 Eost 2022 da 13:10 (UTC)

:E saozneg e vez kinneget &quot;the great&quot;, ha troet 'm eus an dra-se gant &quot;meur&quot; (gant ar ster &quot;galloudus&quot;). [[Implijer:Undenbennak|Undenbennak]] ([[Kaozeadenn Implijer:Undenbennak|kaozeal]]) 9 Eost 2022 da 13:20 (UTC)
::Ya met Delamarre ne ra ket anv eus se tamm ebet. Dago- n'eo ket &quot;meur&quot; tamm ebet da'm soñj. Ma 'peus ur vammenn all evit displegañ an anv evel-se eo gwelloc'h lakaat anezhi mar plij ganit. [[Implijer:Kadwalan|Kadwalan]] ([[Kaozeadenn Implijer:Kadwalan|kaozeal]]) 9 Eost 2022 da 14:23 (UTC)
:::Ne 'm eus ket kavet roudoù ouzhpenn, skarzhet 'vo ar c'hinnig-mañ. &quot;Meur&quot; a c'hallfe bout ur ger-doareañ evitañ mes n'eo ket ster kentañ e anv. Trugarez. [[Implijer:Undenbennak|Undenbennak]] ([[Kaozeadenn Implijer:Undenbennak|kaozeal]]) 9 Eost 2022 da 15:02 (UTC)</text>
      <sha1>12nfclhrlf6uubkat8zek0blgeviqx5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007347</id>
      <parentid>2007340</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:32:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kadwalan</username>
        <id>423</id>
      </contributor>
      <comment>/* doue meur? */ Respont</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1084" xml:space="preserve">== doue meur? ==

Marteze met Delamarre ne ra ket anv eus an dra-se a gredan ? [[Implijer:Kadwalan|Kadwalan]] ([[Kaozeadenn Implijer:Kadwalan|kaozeal]]) 9 Eost 2022 da 13:10 (UTC)

:E saozneg e vez kinneget &quot;the great&quot;, ha troet 'm eus an dra-se gant &quot;meur&quot; (gant ar ster &quot;galloudus&quot;). [[Implijer:Undenbennak|Undenbennak]] ([[Kaozeadenn Implijer:Undenbennak|kaozeal]]) 9 Eost 2022 da 13:20 (UTC)
::Ya met Delamarre ne ra ket anv eus se tamm ebet. Dago- n'eo ket &quot;meur&quot; tamm ebet da'm soñj. Ma 'peus ur vammenn all evit displegañ an anv evel-se eo gwelloc'h lakaat anezhi mar plij ganit. [[Implijer:Kadwalan|Kadwalan]] ([[Kaozeadenn Implijer:Kadwalan|kaozeal]]) 9 Eost 2022 da 14:23 (UTC)
:::Ne 'm eus ket kavet roudoù ouzhpenn, skarzhet 'vo ar c'hinnig-mañ. &quot;Meur&quot; a c'hallfe bout ur ger-doareañ evitañ mes n'eo ket ster kentañ e anv. Trugarez. [[Implijer:Undenbennak|Undenbennak]] ([[Kaozeadenn Implijer:Undenbennak|kaozeal]]) 9 Eost 2022 da 15:02 (UTC)
::::Gwir eo. Trugarez [[Implijer:Kadwalan|Kadwalan]] ([[Kaozeadenn Implijer:Kadwalan|kaozeal]]) 9 Eost 2022 da 15:32 (UTC)</text>
      <sha1>9etf3d52z7zfvhtstrht8t55uu33bq6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Lestr (korfadurezh)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>152760</id>
    <redirect title="Pelvis (korfadurezh)" />
    <revision>
      <id>2007339</id>
      <timestamp>2022-08-09T14:42:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kadwalan</username>
        <id>423</id>
      </contributor>
      <comment>Kadwalan en deus kaset ar bajenn [[Lestr (korfadurezh)]] da [[Pelvis (korfadurezh)]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="31" xml:space="preserve">#ADKAS [[Pelvis (korfadurezh)]]</text>
      <sha1>1jv9kcifwu2u3ythfl6yuz494ki8bhv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ponginae</title>
    <ns>0</ns>
    <id>152761</id>
    <revision>
      <id>2007352</id>
      <timestamp>2022-08-09T16:19:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kadwalan</username>
        <id>423</id>
      </contributor>
      <comment>Pajenn krouet gant : &quot;{{Taxobox Loen |  Orangoutan| OrangutancloseupSDZoo07.jpg |  Pongo pygmaeus }} {{Taxobox Phylum | Chordata }} {{Taxobox Classis | Mammalia}} {{Taxobox Ordo | Primates }} {{Taxobox Familia | Hominidae }} {{Taxobox Subfamilia | Ponginae}} {{Taxobox Echu}}  Ar '''Ponginae''' zo un iskerentiad eus [[kerentiad]] an [[Hominidae]]. Gwezhall e oa ul lignez marmouzed eus Eurazia ennañ meur a spesad, hiziv n'eus ken ur [[genad]] en iskerentiad, ''[[Pongo (genad)|Pongo]]'' (o...&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6288" xml:space="preserve">{{Taxobox Loen |  Orangoutan| OrangutancloseupSDZoo07.jpg |  Pongo pygmaeus }}
{{Taxobox Phylum | Chordata }}
{{Taxobox Classis | Mammalia}}
{{Taxobox Ordo | Primates }}
{{Taxobox Familia | Hominidae }}
{{Taxobox Subfamilia | Ponginae}}
{{Taxobox Echu}}

Ar '''Ponginae''' zo un iskerentiad eus [[kerentiad]] an [[Hominidae]]. Gwezhall e oa ul lignez marmouzed eus Eurazia ennañ meur a spesad, hiziv n'eus ken ur [[genad]] en iskerentiad, ''[[Pongo (genad)|Pongo]]'' ([[orangoutan]]ed), ennañ tri spesad :  orangoutaned [[Sumatera|Sumatra]] (''Pongo abelii''), orangoutaned [[Tapanuli]] (''Pongo tapanuliensis,'') ha orangoutaned [[Borneo]] (''Pongo pygmaeus''). Emañ en tri spesad [[Statud mirerezh|war-nes mont da get en natur]] hervez an [[International Union for Conservation of Nature|IUCN]]&lt;ref&gt;{{cite iucn|last1=Singleton|first1=Ian|last2=Wich|first2=Serge A.|last3=Nowak|first3=Matthew G.|last4=Usher|first4=Graham|last5=Utami-Atmoko|first5=Sri Suchi|title=''Pongo abelii''|version=2017.3|page=e.T121097935A115575085|year=2017|doi=10.2305/IUCN.UK.2017-3.RLTS.T121097935A115575085.en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite iucn|last1=Ancrenaz|first1=Mark|last2=Gumal|first2=M.|last3=Marshall|first3=Andrew|last4=Meijaard|first4=Erik|last5=Wich|first5=Serge A.|last6=Hussons|first6=Steve J.|title=''Pongo pygmaeus''|version=2016.1|page=e.T17975A17966347|year=2016|doi=10.2305/IUCN.UK.2016-1.RLTS.T17975A17966347.en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite iucn|last1=Nowak|first1=Matthew G.|last2=Rianti|first2=Puji|last3=Wich|first3=Serge A.|last4=Meijaard|first4=Erik|last5=Fredriksson|first5=Gabriella|title=''Pongo tapanuliensis''|version=2017.3|year=2017|page=e.T120588639A120588662|doi=10.2305/IUCN.UK.2017-3.RLTS.T120588639A120588662.en}}&lt;/ref&gt;

==Istor an emdroadur==
Anadiñ a reas ar genadoù ponginae kentañ, ''[[Sivapithecus]]'' ha ''[[Khoratpithecus]]''&lt;ref name=&quot;FinarelliClyde2004&quot;&gt;{{Cite journal | last1 = Finarelli | first1 = J. A. | last2 = Clyde | first2 = W. C. | title = Reassessing hominoid phylogeny: Evaluating congruence in the morphological and temporal data | journal = Paleobiology | volume = 30 | issue = 4 | pages = 614 | year = 2004 | doi = 10.1666/0094-8373(2004)030&lt;0614:RHPECI&gt;2.0.CO;2 | url = http://earth.unh.edu/clyde/PDF%20of%20Papers/Finarelli_Clyde_2004.pdf | access-date = 2015-09-03 | archive-url = https://web.archive.org/web/20100721142855/http://earth.unh.edu/clyde/PDF%20of%20Papers/Finarelli_Clyde_2004.pdf | archive-date = 2010-07-21 | url-status = dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Chaimanee_etal2004&quot;&gt;{{Cite journal | last1 = Chaimanee | first1 = Y. | last2 = Suteethorn | first2 = V. | last3 = Jintasakul | first3 = P. | last4 = Vidthayanon | first4 = C. | last5 = Marandat | first5 = B. | last6 = Jaeger | first6 = J. J. | doi = 10.1038/nature02245 | title = A new orang-utan relative from the Late Miocene of Thailand | journal = Nature | volume = 427 | issue = 6973 | pages = 439–441 | year = 2004 | pmid = 14749830 | bibcode = 2004Natur.427..439C | s2cid = 4349664 | url = http://www.scienceinschool.org/repository/docs/issue5_nature_chaimanee2004.pdf | url-status = dead | archive-url = https://web.archive.org/web/20120117153522/http://www.scienceinschool.org/repository/docs/issue5_nature_chaimanee2004.pdf | archive-date = 2012-01-17 }}&lt;/ref&gt;, er [[Miosen]], 6 pe 7 milion a vloavezhioù a-raok ma vefe kavet roudoù eus orangoutaned er [[Pleistosen]] e Gevred Azia hag e su Sina&lt;ref name=&quot;BaconLong2002&quot;&gt;{{Cite journal | last1 = Bacon | first1 = A. M. | last2 = The Long | first2 = V. | doi = 10.1006/jhev.2001.0496 | title = The first discovery of a complete skeleton of a fossil orang-utan in a cave of the Hoa Binh Province, Vietnam | journal = Journal of Human Evolution | volume = 41 | issue = 3 | pages = 227–241 | year = 2001 | pmid = 11535001 }}&lt;/ref&gt;. Ar genadoù ''[[Lufengpithecus]]'', ''[[Ankarapithecus]]'', ha  ''[[Gigantopithecus]]'' a c'hallfe mont e-barzh ar Ponginae ivez. Koulskoude an dielfennadur filogenetek kaset da benn e 2004, a ziskoueze da gentañ e oa tost-kenañ  ''Lufengpithecus'' hag ''Ankarapithecus'' d'an orangoutaned, en deus roet disoc'hoù diheñvel &quot;gant un hentenn dezrannañ hag a glaske bihanaat kudennoù stratigrafek&quot;&lt;ref name=&quot;Taylor2011&quot;&gt;{{Cite web | title = Old men of the woods | last = Taylor | first = C. | year = 2011 | publisher = [[Palaeos]] | url = http://palaeos.com/vertebrates/primates/ponginae.html | access-date = 2013-04-04}}&lt;/ref&gt;&lt;!--, instead placing them on the base of the stem eus klad afrikan African ape-human clade.&lt;ref name=&quot;FinarelliClyde2004&quot; /&gt;--&gt;

Ar genad Ponginae karrekaet zo anavet ar gwellañ eo ''[[Sivapithecus]]'', ennañ meur a spesad o doa bevet etre 12,5 milion ha 8,5 milion a vloavezhioù zo. Disheñvel eo o dent ha morfologiezh tu a-dreñv o c'hlopenn diouzh re an orangoutaned&lt;ref name=&quot;Taylor2011&quot; /&gt;. 

===Taksonomiezh===
'''Ponginae'''&lt;ref&gt;{{Cite web | url = http://www.helsinki.fi/~mhaaramo/metazoa/deuterostoma/chordata/synapsida/eutheria/primates/hominoidea/pongidae.html | title = Pongidae | publisher = Mikko's Phylogeny Archive | date = 2004-02-04 | first = Mikko | last = Haaramo}} after Begun, 2002, Chaimanee et al., 2003 and Chaimanee et al., 2004.&lt;/ref&gt;
* †Lufengpithecini
** †''[[Lufengpithecus]]''
*** ''[[Lufengpithecus lufengensis]]''
*** ''Lufengpithecus keiyuanensis''
*** ''Lufengpithecus hudienensis''
* †[[Sivapithecini]]
** †''[[Ankarapithecus]]''{{failed verification|date=December 2017}}
*** ''Ankarapithecus meteai''
** †''[[Sivapithecus]]''
*** ''Sivapithecus brevirostris''
*** ''Sivapithecus punjabicus''
*** ''Sivapithecus parvada''
*** ''Sivapithecus sivalensis''
*** ''Sivapithecus indicus''
** †''[[Gigantopithecus]]''
*** ''Gigantopithecus bilaspurensis''
*** ''Gigantopithecus blacki''
** †''[[Indopithecus]]''
*** ''Indopithecus giganteus''
* [[Pongini]]
** †''[[Khoratpithecus]]''
*** ''Khoratpithecus ayeyarwadyensis''
*** ''Khoratpithecus piriyai''
*** ''Khoratpithecus chiangmuanensis''
** ''[[Orangutan|Pongo]]'' (orangutans)
*** †''[[Pongo hooijeri]]''
*** †''[[Pongo weidenreichi]]''
*** [[Sumatran orangutan]], ''Pongo abelii''
*** [[Bornean orangutan]], ''Pongo pygmaeus''
*** [[Tapanuli orangutan]], ''Pongo tapanuliensis''

==Notennoù==
{{Daveoù}}


[[Rummad:Marmouzed]]
[[Rummad:Iskerentiadoù bronneged]]</text>
      <sha1>7ttbksoqyivv1mfsg6ysj6adylzjppm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007353</id>
      <parentid>2007352</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:23:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kadwalan</username>
        <id>423</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6136" xml:space="preserve">{{Taxobox Loen |  Orangoutan| OrangutancloseupSDZoo07.jpg |  Pongo pygmaeus }}
{{Taxobox Phylum | Chordata }}
{{Taxobox Classis | Mammalia}}
{{Taxobox Ordo | Primates }}
{{Taxobox Familia | Hominidae }}
{{Taxobox Subfamilia | Ponginae}}
{{Taxobox Echu}}

Ar '''Ponginae''' zo un iskerentiad eus [[kerentiad]] an [[Hominidae]]. Gwezhall e oa ul lignez marmouzed eus Eurazia ennañ meur a spesad, hiziv n'eus ken ur [[genad]] en iskerentiad, ''[[Pongo (genad)|Pongo]]'' ([[orangoutan]]ed), ennañ tri spesad :  orangoutaned [[Sumatera|Sumatra]] (''Pongo abelii''), orangoutaned [[Tapanuli]] (''Pongo tapanuliensis,'') ha orangoutaned [[Borneo]] (''Pongo pygmaeus''). Emañ en tri spesad [[Statud mirerezh|war-nes mont da get en natur]] hervez an [[International Union for Conservation of Nature|IUCN]]&lt;ref&gt;Singleton, Ian; Wich, Serge A.; Nowak, Matthew G.; Usher, Graham; Utami-Atmoko, Sri Suchi (2017). &quot;Pongo abelii&quot;. ''IUCN Red List of Threatened Species'', 2017 : e.T121097935A115575085. doi:10.2305/IUCN.UK.2017-3.RLTS.T121097935A115575085.en.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Ancrenaz, Mark; Gumal, M.; Marshall, Andrew; Meijaard, Erik; Wich, Serge A.; Hussons, Steve J. (2016). &quot;Pongo pygmaeus&quot;. IUCN Red List of Threatened Species. 2016.1. 2016: e.T17975A17966347. doi:10.2305/IUCN.UK.2016-1.RLTS.T17975A17966347.en.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Nowak, Matthew G.; Rianti, Puji; Wich, Serge A.; Meijaard, Erik; Fredriksson, Gabriella (2017). &quot;Pongo tapanuliensis&quot;. IUCN Red List of Threatened Species. 2017.3. 2017: e.T120588639A120588662. doi:10.2305/IUCN.UK.2017-3.RLTS.T120588639A120588662.en.&lt;/ref&gt;

==Istor an emdroadur==
Anadiñ a reas ar genadoù ponginae kentañ, ''[[Sivapithecus]]'' ha ''[[Khoratpithecus]]''&lt;ref name=&quot;FinarelliClyde2004&quot;&gt;{{Cite journal | last1 = Finarelli | first1 = J. A. | last2 = Clyde | first2 = W. C. | title = Reassessing hominoid phylogeny: Evaluating congruence in the morphological and temporal data | journal = Paleobiology | volume = 30 | issue = 4 | pages = 614 | year = 2004 | doi = 10.1666/0094-8373(2004)030&lt;0614:RHPECI&gt;2.0.CO;2 | url = http://earth.unh.edu/clyde/PDF%20of%20Papers/Finarelli_Clyde_2004.pdf | access-date = 2015-09-03 | archive-url = https://web.archive.org/web/20100721142855/http://earth.unh.edu/clyde/PDF%20of%20Papers/Finarelli_Clyde_2004.pdf | archive-date = 2010-07-21 | url-status = dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Chaimanee_etal2004&quot;&gt;{{Cite journal | last1 = Chaimanee | first1 = Y. | last2 = Suteethorn | first2 = V. | last3 = Jintasakul | first3 = P. | last4 = Vidthayanon | first4 = C. | last5 = Marandat | first5 = B. | last6 = Jaeger | first6 = J. J. | doi = 10.1038/nature02245 | title = A new orang-utan relative from the Late Miocene of Thailand | journal = Nature | volume = 427 | issue = 6973 | pages = 439–441 | year = 2004 | pmid = 14749830 | bibcode = 2004Natur.427..439C | s2cid = 4349664 | url = http://www.scienceinschool.org/repository/docs/issue5_nature_chaimanee2004.pdf | url-status = dead | archive-url = https://web.archive.org/web/20120117153522/http://www.scienceinschool.org/repository/docs/issue5_nature_chaimanee2004.pdf | archive-date = 2012-01-17 }}&lt;/ref&gt;, er [[Miosen]], 6 pe 7 milion a vloavezhioù a-raok ma vefe kavet roudoù eus orangoutaned er [[Pleistosen]] e Gevred Azia hag e su Sina&lt;ref name=&quot;BaconLong2002&quot;&gt;{{Cite journal | last1 = Bacon | first1 = A. M. | last2 = The Long | first2 = V. | doi = 10.1006/jhev.2001.0496 | title = The first discovery of a complete skeleton of a fossil orang-utan in a cave of the Hoa Binh Province, Vietnam | journal = Journal of Human Evolution | volume = 41 | issue = 3 | pages = 227–241 | year = 2001 | pmid = 11535001 }}&lt;/ref&gt;. Ar genadoù ''[[Lufengpithecus]]'', ''[[Ankarapithecus]]'', ha  ''[[Gigantopithecus]]'' a c'hallfe mont e-barzh ar Ponginae ivez. Koulskoude an dielfennadur filogenetek kaset da benn e 2004, a ziskoueze da gentañ e oa tost-kenañ  ''Lufengpithecus'' hag ''Ankarapithecus'' d'an orangoutaned, en deus roet disoc'hoù diheñvel &quot;gant un hentenn dezrannañ hag a glaske bihanaat kudennoù stratigrafek&quot;&lt;ref name=&quot;Taylor2011&quot;&gt;{{Cite web | title = Old men of the woods | last = Taylor | first = C. | year = 2011 | publisher = [[Palaeos]] | url = http://palaeos.com/vertebrates/primates/ponginae.html | access-date = 2013-04-04}}&lt;/ref&gt;&lt;!--, instead placing them on the base of the stem eus klad afrikan African ape-human clade.&lt;ref name=&quot;FinarelliClyde2004&quot; /&gt;--&gt;

Ar genad Ponginae karrekaet zo anavet ar gwellañ eo ''[[Sivapithecus]]'', ennañ meur a spesad o doa bevet etre 12,5 milion ha 8,5 milion a vloavezhioù zo. Disheñvel eo o dent ha morfologiezh tu a-dreñv o c'hlopenn diouzh re an orangoutaned&lt;ref name=&quot;Taylor2011&quot; /&gt;. 

===Taksonomiezh===
'''Ponginae'''&lt;ref&gt;{{Cite web | url = http://www.helsinki.fi/~mhaaramo/metazoa/deuterostoma/chordata/synapsida/eutheria/primates/hominoidea/pongidae.html | title = Pongidae | publisher = Mikko's Phylogeny Archive | date = 2004-02-04 | first = Mikko | last = Haaramo}} after Begun, 2002, Chaimanee et al., 2003 and Chaimanee et al., 2004.&lt;/ref&gt;
* †Lufengpithecini
** †''[[Lufengpithecus]]''
*** ''[[Lufengpithecus lufengensis]]''
*** ''Lufengpithecus keiyuanensis''
*** ''Lufengpithecus hudienensis''
* †[[Sivapithecini]]
** †''[[Ankarapithecus]]''{{failed verification|date=December 2017}}
*** ''Ankarapithecus meteai''
** †''[[Sivapithecus]]''
*** ''Sivapithecus brevirostris''
*** ''Sivapithecus punjabicus''
*** ''Sivapithecus parvada''
*** ''Sivapithecus sivalensis''
*** ''Sivapithecus indicus''
** †''[[Gigantopithecus]]''
*** ''Gigantopithecus bilaspurensis''
*** ''Gigantopithecus blacki''
** †''[[Indopithecus]]''
*** ''Indopithecus giganteus''
* [[Pongini]]
** †''[[Khoratpithecus]]''
*** ''Khoratpithecus ayeyarwadyensis''
*** ''Khoratpithecus piriyai''
*** ''Khoratpithecus chiangmuanensis''
** ''[[Orangutan|Pongo]]'' (orangutans)
*** †''[[Pongo hooijeri]]''
*** †''[[Pongo weidenreichi]]''
*** [[Sumatran orangutan]], ''Pongo abelii''
*** [[Bornean orangutan]], ''Pongo pygmaeus''
*** [[Tapanuli orangutan]], ''Pongo tapanuliensis''

==Notennoù==
{{Daveoù}}


[[Rummad:Marmouzed]]
[[Rummad:Iskerentiadoù bronneged]]</text>
      <sha1>35k7b948hq1sh3ancwwxp86lzz81abd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kaozeadenn Patrom:Taxobox Loen</title>
    <ns>11</ns>
    <id>152762</id>
    <revision>
      <id>2007355</id>
      <timestamp>2022-08-09T16:27:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kadwalan</username>
        <id>423</id>
      </contributor>
      <comment>/* livioù */ rann nevez</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="200" xml:space="preserve">== livioù ==

Hag eñ e c'hallfe unan bennak tennañ ar vevenn velenn divalav-se en-dro d'an titl? [[Implijer:Kadwalan|Kadwalan]] ([[Kaozeadenn Implijer:Kadwalan|kaozeal]]) 9 Eost 2022 da 16:27 (UTC)</text>
      <sha1>9416pix77bxj8fwqwjkpbzcri5wu9wj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>La Taillée</title>
    <ns>0</ns>
    <id>152763</id>
    <revision>
      <id>2007360</id>
      <timestamp>2022-08-09T19:19:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dakbzh</username>
        <id>58931</id>
      </contributor>
      <comment>+ Boulc'het.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3682" xml:space="preserve">{{Infobox kumunioù Frañs
 | anv               = La Taillée
 | anvYezh           = 
 | Yezh              = 
 | anvOfisiel        = 
 | skeudenn          = Mairie de La Taillée (vue 1, Éduarel, 14 juillet 2016).jpg
 | alc'hwez          = Ar maerdi.
 | ardamezioù        = 
 | logo              = 
 | bro               = [[Poatev]] 
 | rannvro           = [[Pays de la Loire]]
 | departamant       = [[Vande (departamant)|Vande]]
 | arondisamant      = [[Arondisamant Fontenay-le-Comte|Fontenay-le-Comte]]
 | kanton            = [[Kanton Luçon|Luçon]]
 | etrekumuniezh     = [[Communauté de communes Sud Vendée Littoral|Sud Vendée Littoral]]
 | bro velestradurel = 
 | cp                = 85450
 | maer              = Judicaël Lamy
 | amzer-gefridi     = [[2020]]-2026
 | gorread           = 11.55
 | hedred            = -0.927222222222
 | ledred            = 46.3802777778
 | uk                = 3
 | ubi               = 0
 | ubr               = 7
 | lec'hienn web     = http://www.la-taillee.fr/
}}
'''La Taillée''' a zo ur [[kumun c'hall|gumun]] e [[departamant]] [[Vande (departamant)|Vande]], e [[Bro-C'hall]] &lt;ref&gt;{{fr}}[http://cassini.ehess.fr/fr/html/fiche.php?select_resultat=36988 Cassini – EHESS]&lt;/ref&gt;.
== Douaroniezh ==
== Dezougen ==
== Armerzh ==
== Istor ==
=== [[Krennamzer]] ===
=== {{XXvet kantved}} ===
==== Melestradurezh ====
* Krouet e voe ar gumun e [[1906]] diwar ul lodenn eus kumun [[Vouillé-les-Marais]]; lakaet e voe e  [[Kanton Chaillé]]. Lakaet e voe kumun  La Taillée en [[Arondisamant Fontenay-le-Comte]] bet krouet e [[1800]]&lt;ref&gt;{{fr}}[http://cassini.ehess.fr/fr/html/fiche.php?select_resultat=36988 Cassini – EHESS]&lt;/ref&gt;{{,}}&lt;ref&gt;{{fr}}[http://cassini.ehess.fr/fr/html/fiche.php?select_resultat=41038 Cassini – EHESS]&lt;/ref&gt;.
===== [[Brezel-bed kentañ]] =====
* Mervel a reas 23 gwaz ag ar gumun, da lavaret eo 2,76% eus ar boblañs e 1911, abalamour d'ar brezel hervez monumant ar re varv&lt;ref&gt;{{fr}}[https://www.memorialgenweb.org/memorial3/html/fr/liste_des_noms.php?id_source=39237 Memorial Genweb]&lt;/ref&gt;.
==== [[Eil Brezel-bed]] ==== 
* Mervel a reas tri gwaz eus ar gumun abalamour d'ar brezel hervez monumant ar re varv&lt;ref&gt;{{fr}}[https://www.memorialgenweb.org/memorial3/html/fr/liste_des_noms.php?id_source=39237 Memorial Genweb]&lt;/ref&gt;.
==== Trevadennoù ====
* [[Brezel Indez-Sina]]: lazhet e voe  ur milour eus ar gumun d’ar [[26 a viz Mae]] [[1947]] e Quat Viet e [[Proviñs Quảng Trị]] er [[Viêtnam]]; soudard e oa er [[49vet Rujumant Troadegiezh]]&lt;ref&gt;{{fr}}[https://www.memorialgenweb.org/memorial3/html/fr/complementter.php?id==5906018 Memorial Genweb]&lt;/ref&gt;. 
== Monumantoù ha traoù heverk ==
&lt;gallery&gt;
Église du Sacré-Cœur de La Taillée (vue 4, Éduarel, 14 juillet 2016).jpg
&lt;/gallery&gt;
* Iliz katolik ''ar Galon Sakr''&lt;ref&gt;{{fr}}[https://clochers.org/Fichiers_HTML/Accueil/Accueil_clochers/85/accueil_85286.htm Clochers de France]&lt;/ref&gt;.
&lt;gallery&gt;
Monument aux morts de La Taillée (vue 2, Éduarel, 14 juillet 2016).jpg
&lt;/gallery&gt;
* Monumant ar re varv, luc’hskeudennoù&lt;ref&gt;{{fr}}[https://www.memorialgenweb.org/memorial3/html/fr/photo.php?id_source=39237 Memorial Genweb]&lt;/ref&gt;{{,}}&lt;ref&gt;{{fr}}[https://www.memorialgenweb.org/diapos.php?dpt=85&amp;id_source=39237 Memorial Genweb]&lt;/ref&gt;.
* Plakenn ar re varv e-doug brezelioù an [[XXvet kantved]] en iliz katolik, luc’hskeudennoù&lt;ref&gt;{{fr}}[https://www.memorialgenweb.org/memorial3/html/fr/photo.php?id_source=75549 Memorial Genweb]&lt;/ref&gt;{{,}}&lt;ref&gt;{{fr}} [https://www.memorialgenweb.org/diapos.php?dpt=85&amp;id_source=75549 Memorial Genweb]&lt;/ref&gt;.
== Tud  ==
== Pennadoù kar ==
== Daveoù ha notennoù ==
{{Daveoù}}
[[Rummad:Kumunioù Vande]]</text>
      <sha1>fe047ro17g9mzi0jzgul6bb87fpsj9h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Cathbad</title>
    <ns>0</ns>
    <id>152764</id>
    <revision>
      <id>2007362</id>
      <timestamp>2022-08-09T21:55:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Undenbennak</username>
        <id>62280</id>
      </contributor>
      <comment>Krouet o treiñ ar bajenn &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1086935348|Cathbad]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2540" xml:space="preserve">
'''Cathbad''' (Heniwerzhoneg: [ˈkaθvað]), pe '''Cathbhadh''' en iwerzhoneg a-vremañ, zo an [[drouiz]] pennañ e lez ar Roue [[Conchobar mac Nessa]] e [[Rúraíocht|kelc'hiad Ulaid]], e [[gwengelouriezh Iwerzhon]].

E daou destenn anavezet, e lec'h ma vez danevellet ganidigezh Conchobar, emañ Cathbad war-dro gant ar vamm Nessa, hag unan ag an daou a resis eo Cathbad tad Conchobar. Da gentañ en devoa goulennet Nessa, merc'h d'Eochaid Sálbuide roue Ulster, gant an drouiz petra en devoa gwelet er ragarouezioù d'ar mare-se (rak un drouiz a c'hall diouganiñ an dazont diouzh ar pezh a wel). Cathbad a eilgerias eo, &quot;amzer evit hiliañ ur roue pe ur rouanez&quot;. Ne oa ket gour ebet tro-dro nemet Cathbad ha neuze e tivizas Ness er gemer en he gwele kerkent d'ober ur mab.&lt;ref&gt;{{Cite book|authorlink=Thomas Kinsella|last=Kinsella|first=Thomas|title=The Táin|publisher=Oxford University Press|date=1969|page=3}}&lt;/ref&gt;

En eil testenn,  e argadas Cathbad, (hag a zo e penn ur bagad ''[[fianna]]'', ti tad-kaer Ness, o lazhañ 12 annezad. Eochaid ne c'hall ket dizoloiñ piv a c'hourdrouz ar c'hreñvlec'h neuze e tivizas leukel Ness da gemer 27 ''fianna'' ganti da glask an dorfedourion. Hag un deiz e soñjas diskuizhiñ en ur gibelliñ noazh en ul lenn, he-unan hag hep arm ebet ganti. Cathbad a dremenas dirazi ha diouzhtu e c'houlennas Cathbad dezhi evit gwreg. Ne c'hall ober netra arall nemet plegañ hervez e youl. Hogen en destenn-mañ eo ar bugel ganet ag ar c'haredig da Ness, ar roue [[Fachtna Fáthach]], ha n'eo ket Cathbad an tad. Ness a voe tost da c'henel ar bugel pa lavaras Cathbad: ma c'hallfe gortoz un deiz c'hoazh a-raok genel he devo ur mab hag a vezo ur roue meur ha brudet bras. Ness a c'hortoza e ribl ur stêr anvet Conchobar hag a roas buhez an deiz-war-lerc'h. Ar babig a gouezhas e-barzh an dour mes Cathbad a adtapas anezhañ hag a roas dezhañ anv ar stêr, Conchobar, hag e tisavas ar bugel evel ma vije e vab.

Gant [[Deirdre]] e oa an drouiz ivez pa deuas-hi war an douar, hag e tiouganas un tonkad dezhi, mes Conchobar ne reas ket forzh.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://www.sacred-texts.com/neu/hroi/hroiv1.htm|title=Heroic Romances of Ireland|publisher=Sacred-texts.com|accessdate=December 24, 2011}}&lt;/ref&gt; [[Cú Chulainn]] a glevas un deiz ivez e oa bet diouganet gant CathBad e vo leun a glot peurbadel met berr e vuhez an hini a gemero an armoù an deiz-se, aze e yeas kerkent da welet Conchobar da c'houlenn gantañ bout armet.

== Daveoù ==

[[Rummad:Gwengelouriezh Iwerzhon]]
[[Rummad:Drouized]]</text>
      <sha1>b0z122cnkrgtaqcjrtatt2yjjmyjsnv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007368</id>
      <parentid>2007362</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T22:03:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Undenbennak</username>
        <id>62280</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2573" xml:space="preserve">
'''Cathbad''' (Heniwerzhoneg: [ˈkaθvað]), pe '''Cathbhadh''' en iwerzhoneg a-vremañ, zo an [[drouiz]] pennañ e lez ar Roue [[Conchobar mac Nessa]] e [[Rúraíocht|kelc'hiad Ulaid]], e [[gwengelouriezh Iwerzhon]].

E daou destenn anavezet, e lec'h ma vez danevellet ganidigezh Conchobar, emañ Cathbad war-dro gant ar vamm Nessa, hag unan ag an daou a resis eo Cathbad tad Conchobar. Da gentañ en devoa goulennet Nessa, merc'h d'Eochaid Sálbuide roue Ulster, gant an drouiz petra en devoa gwelet er ragarouezioù d'ar mare-se (rak un drouiz a c'hall diouganiñ an dazont diouzh ar pezh a wel). Cathbad a eilgerias eo, &quot;amzer evit hiliañ ur roue pe ur rouanez&quot;. Ne oa ket gour ebet tro-dro nemet Cathbad ha neuze e tivizas Ness er gemer en he gwele kerkent d'ober ur mab.&lt;ref&gt;{{Cite book|authorlink=Thomas Kinsella|last=Kinsella|first=Thomas|title=The Táin|publisher=Oxford University Press|date=1969|page=3}}&lt;/ref&gt;

En eil testenn,  e argadas Cathbad, (hag a zo e penn ur bagad ''[[fianna]]'', ti tad-kaer Ness, o lazhañ 12 annezad. Eochaid ne c'hall ket dizoloiñ piv a c'hourdrouz ar c'hreñvlec'h neuze e tivizas leukel Ness da gemer 27 ''fianna'' ganti da glask an dorfedourion. Hag un deiz e soñjas diskuizhiñ en ur gibelliñ noazh en ul lenn, he-unan hag hep arm ebet ganti. Cathbad a dremenas dirazi ha diouzhtu e c'houlennas Cathbad dezhi evit gwreg. Ne c'hall ober netra arall nemet plegañ hervez e youl. Hogen en destenn-mañ eo ar bugel ganet ag ar c'haredig da Ness, ar roue [[Fachtna Fáthach]], ha n'eo ket Cathbad an tad. Ness a voe tost da c'henel ar bugel pa lavaras Cathbad: ma c'hallfe gortoz un deiz c'hoazh a-raok genel he devo ur mab hag a vezo ur roue meur ha brudet bras. Ness a c'hortoza e ribl ur stêr anvet Conchobar hag a roas buhez an deiz-war-lerc'h. Ar babig a gouezhas e-barzh an dour mes Cathbad a adtapas anezhañ hag a roas dezhañ anv ar stêr, Conchobar, hag e tisavas ar bugel evel ma vije e vab.

Gant [[Deirdre]] e oa an drouiz ivez pa deuas-hi war an douar, hag e tiouganas un tonkad dezhi, mes Conchobar ne reas ket forzh.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://www.sacred-texts.com/neu/hroi/hroiv1.htm|title=Heroic Romances of Ireland|publisher=Sacred-texts.com|accessdate=December 24, 2011}}&lt;/ref&gt; [[Cú Chulainn]] a glevas un deiz ivez e oa bet diouganet gant CathBad e vo leun a glot peurbadel met berr e vuhez an hini a gemero an armoù an deiz-se, aze e yeas kerkent da welet Conchobar da c'houlenn gantañ bout armet.

== Daveoù ==
{{Daveoù}}
{{Kelc'hiad Ulaid}}


[[Rummad:Gwengelouriezh Iwerzhon]]
[[Rummad:Drouized]]</text>
      <sha1>rde6mrix4p5haspfulw2nrzbfqjap4s</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007375</id>
      <parentid>2007368</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T06:48:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Llydawr</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2561" xml:space="preserve">
'''Cathbad''' (Heniwerzhoneg: [ˈkaθvað]), pe '''Cathbhadh''' en iwerzhoneg a-vremañ, eo an [[drouiz]] pennañ e lez ar Roue [[Conchobar mac Nessa]] e [[Rúraíocht|kelc'hiad Ulaid]], e [[gwengelouriezh Iwerzhon]].

E div destenn anavezet, ma vez danevellet ganidigezh Conchobar, emañ Cathbad war-dro gant ar vamm Nessa, hag unan ag an daou a resisa eo Cathbad tad Conchobar. Da gentañ en devoa goulennet Nessa, merc'h Eochaid Sálbuide, roue Ulad, gant an drouiz petra en devoa gwelet er ragarouezioù d'ar mare-se (rak un drouiz a c'hall diouganiñ an dazont diouzh ar pezh a wel). Cathbad a eilgerias eo, &quot;amzer evit hiliañ ur roue pe ur rouanez&quot;. Ne oa ket gour ebet tro-dro nemet Cathbad ha neuze e tivizas Ness e gemer en he gwele kerkent d'ober ur mab.&lt;ref&gt;{{Cite book|authorlink=Thomas Kinsella|last=Kinsella|first=Thomas|title=The Táin|publisher=Oxford University Press|date=1969|page=3}}&lt;/ref&gt;

En eil testenn, e argadas Cathbad, hag a zo e penn ur bagad ''[[Fianna]]'', ti tad-kaer Ness, ha lazhañ 12 annezad. Eochaid ne c'hall ket dizoloiñ piv a c'hourdrouz ar c'hreñvlec'h neuze e tivizas leuskel Ness da gemer 27 ''fianna'' ganti da glask an dorfedourion. Hag un deiz e soñjas diskuizhiñ en ur gibelliñ noazh en ul lenn, he-unan hag hep arm ebet ganti. Cathbad a dremenas dirazi ha diouzhtu e c'houlennas Cathbad dezhi evit gwreg. Ne c'hall ober netra arall nemet plegañ hervez e youl. Hogen en destenn-mañ eo ar bugel ganet ag ar c'haredig da Ness, ar roue [[Fachtna Fáthach]], ha n'eo ket Cathbad an tad. Ness a voe tost da c'henel ar bugel pa lavaras Cathbad: ma c'hallfe gortoz un deiz c'hoazh a-raok genel he devo ur mab hag a vezo ur roue meur ha brudet bras. Ness a c'hortoza e ribl ur stêr anvet Conchobar hag a roas buhez an deiz-war-lerc'h. Ar babig a gouezhas e-barzh an dour mes Cathbad a adtapas anezhañ hag a roas dezhañ anv ar stêr, Conchobar, hag e tisavas ar bugel evel ma vije e vab.

Gant [[Deirdre]] e oa an drouiz ivez pa deuas-hi war an douar, hag e tiouganas un tonkad dezhi, mes Conchobar ne reas ket forzh.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://www.sacred-texts.com/neu/hroi/hroiv1.htm|title=Heroic Romances of Ireland|publisher=Sacred-texts.com|accessdate=December 24, 2011}}&lt;/ref&gt; [[Cú Chulainn]] a glevas un deiz ivez e oa bet diouganet gant CathBad e vo leun a glot peurbadel met berr e vuhez an hini a gemero an armoù an deiz-se, aze e yeas kerkent da welet Conchobar da c'houlenn gantañ bout armet.

== Daveoù ==
{{Daveoù}}
{{Kelc'hiad Ulaid}}


[[Rummad:Gwengelouriezh Iwerzhon]]
[[Rummad:Drouized]]</text>
      <sha1>i7ffponotpw9sbynk97yrqdm1x2rgoo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Rummad:Drouized</title>
    <ns>14</ns>
    <id>152765</id>
    <revision>
      <id>2007364</id>
      <timestamp>2022-08-09T21:59:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Undenbennak</username>
        <id>62280</id>
      </contributor>
      <comment>Pajenn krouet gant : &quot;[[Rummad:Tud hervez o obererezh]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="33" xml:space="preserve">[[Rummad:Tud hervez o obererezh]]</text>
      <sha1>0o8z2p851lxd90tn2zbt2urnz3lh18h</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007365</id>
      <parentid>2007364</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T21:59:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Undenbennak</username>
        <id>62280</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Projet:Scripts et gadgets/Notices/HotCatsMulti|HotCatsMulti]] :  + [[Rummad:Drouizelezh nevez]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="62" xml:space="preserve">[[Rummad:Tud hervez o obererezh]]
[[Rummad:Drouizelezh nevez]]</text>
      <sha1>etth4w8jvbdyql0szst0i0urtj4wvwx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2007367</id>
      <parentid>2007365</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T22:01:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Undenbennak</username>
        <id>62280</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Projet:Scripts et gadgets/Notices/HotCatsMulti|HotCatsMulti]] :  ± [[Rummad:Drouizelezh nevez]]-&gt;[[Rummad:Drouizelezh]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="56" xml:space="preserve">[[Rummad:Tud hervez o obererezh]]
[[Rummad:Drouizelezh]]</text>
      <sha1>8y5wvoy0aq636tj6zzyu08s5fydqesj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Rummad:Drouizelezh</title>
    <ns>14</ns>
    <id>152766</id>
    <revision>
      <id>2007366</id>
      <timestamp>2022-08-09T22:01:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Undenbennak</username>
        <id>62280</id>
      </contributor>
      <comment>Pajenn krouet gant : &quot;[[Rummad:Speredelezh]] [[Rummad:relijion]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="42" xml:space="preserve">[[Rummad:Speredelezh]]
[[Rummad:relijion]]</text>
      <sha1>tlp6xvxjn5sp2qsp43ag6kuwf0jabo2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fergus mac Róich</title>
    <ns>0</ns>
    <id>152768</id>
    <revision>
      <id>2007384</id>
      <timestamp>2022-08-10T11:56:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Undenbennak</username>
        <id>62280</id>
      </contributor>
      <comment>Krouet o treiñ ar bajenn &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1099802157|Fergus mac Róich]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1892" xml:space="preserve">
[[Restr:Fergus_mac_Róich_carrying_Sétanta_on_his_shoulder.png|liamm=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Fergus_mac_R%C3%B3ich_carrying_S%C3%A9tanta_on_his_shoulder.png/220px-Fergus_mac_R%C3%B3ich_carrying_S%C3%A9tanta_on_his_shoulder.png|thumb|Fergus mac Róich o tougañ [[Cú Chulainn|Sétanta]] war e zivskoaz, skeudennaouet gant George Denham]]
'''Fergus mac Róich''' (literally &quot;manliness, son of great stallion&quot;)&lt;ref name=&quot;o hogain&quot;&gt;{{Cite book|last=Ó hÓgáin|first=Dáithí|authorlink=Dáithí Ó hÓgáin|title=Myth, Legend &amp; Romance: An encyclopaedia of the Irish folk tradition|publisher=Prentice Hall|year=1991|pages=195-197}}&lt;/ref&gt; a voe un tiern ag [[Ulaid]] e [[Rúraíocht|Kelc'hiad ar Skourr Ruz]] e [[gwengelouriezh Iwerzhon]]. Trubarded e voe ha skarzhet ag e dron gant [[Conchobar mac Nessa]], ha deuet e voe da vout kevredad ha karedig rouanez [[Medb]] a [[Cúige Chonnacht|Gonnacht]], hag he ambroug a reas en he ergerzhadeg a-enep  Ulster e ''[[Táin Bó Cúailnge]]''. Lavaret e vez eo Fergus ur gour bras-meurbet gant ur galloud reizhel kreñv. Se a zisachas anezhoñ e degouezhioù arvarus evel e darvoudoù an ''[[Táin Bó Flidhais]]''.

== Tiern Ulster ==
Fergus a zeuas da vout tiern Ulster goude marv [[Eochaid Sálbuide]], lazhet gant [[Eochu Feidlech]] e stourm Leitir Ruad [[Fachtna Fáthach]]. Aze e c'houlennas Ness, merc'h Eochaid Sálbuide, evit gwreg. Asantiñ a reas gant ar promes e vo roet an trone d'he mab Conchobar ur bloavezh-pad. Tierned Ulaid a ziaonas Fergus o lavar e vo ar bugel ur roue nemet dre an titl. , Mes Conchobar, gant harp e vamm, a renas ken mat war al lann ma voe miret evel tiern e lec'h Fergus. Atav e vennas Fergus leal da Conchobar, hag e teu da vout adtad mab henañ Conchobar, [[Cormac Cond Longas]], ha eontr [[Cú Chulainn|Cúchulainn]].
[[Rummad:Gwengelouriezh Iwerzhon]]
[[Rummad:Rouaned Iwerzhon]]</text>
      <sha1>7tfykon1isue1aw71rphdouy7n0s0uk</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>