Cymru

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="cy">
  <siteinfo>
    <sitename>Wicipedia</sitename>
    <dbname>cywiki</dbname>
    <base>https://cy.wikipedia.org/wiki/Hafan</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.21</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Media</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Arbennig</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Sgwrs</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Defnyddiwr</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Sgwrs Defnyddiwr</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Wicipedia</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Sgwrs Wicipedia</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Delwedd</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Sgwrs Delwedd</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWici</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">Sgwrs MediaWici</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Nodyn</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Sgwrs Nodyn</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Cymorth</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Sgwrs Cymorth</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Categori</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Sgwrs Categori</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">Porth</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">Sgwrs Porth</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Modiwl</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Sgwrs modiwl</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">Gadget</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">Gadget talk</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">Gadget definition</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">Gadget definition talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Cymru</title>
    <ns>0</ns>
    <id>23</id>
    <revision>
      <id>11095601</id>
      <parentid>11088487</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T00:16:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Titus Gold</username>
        <id>38162</id>
      </contributor>
      <comment>dileu gormodedd o luniau</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20394" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle
| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}}
| suppressfields= gwlad image1 | math_o_le = Gwlad | enw_brodorol =  | map lleoliad = [[Delwedd:Wales in the UK and Europe.svg|270px]] | banergwlad = [[Delwedd:Flag of Wales (1959–present).svg|170px]] |prifddinas=[[Caerdydd]]|poblogaeth=3,107,500 (2021)|sefydlwyd=383 CC|anthem=[[Hen Wlad fy Nhadau]]|nawddsant=[[Dewi Sant]]|arwyddair=&quot;Cymru am byth&quot;|gwlad=[[Y Deyrnas Unedig]]|sir=22 o siroedd}}

:''Gweler hefyd [[Cymru (gwahaniaethu)]].''
Mae '''Cymru''' ([[Saesneg]]: ''Wales''; [[Cernyweg]]: Kembra) yn wlad [[Celtaidd|Geltaidd]] yn [[Ewrop]]. Gyda'r [[Alban]], [[Cernyw]], [[Gogledd Iwerddon]] a [[Lloegr]],&lt;ref name=&quot;Hist Wales 54&quot;&gt;Hanes Cymru gan John Davies (1994) tud. 54&lt;/ref&gt; mae Cymru wedi'i hawlio gan Loegr ers [[Oes y Tywysogion]], ac yn rhan o'r [[Deyrnas Unedig]]. [[Cymraeg]] yw iaith frodorol y wlad ond siaredir [[Saesneg]] gan y mwyafrif helaeth o'i dinasyddion erbyn heddiw; gall oddeutu 19% o'i phoblogaeth siarad Cymraeg. 

Mae Cymru yn ffinio â Lloegr i'r dwyrain a'r moroedd; [[Môr Hafren]], [[Y Môr Celtaidd]] a [[Môr Iwerddon]]. Roedd gan Gymru boblogaeth o 3,107,500 yn 2021&lt;ref name=&quot;bbc-61965787&quot;&gt;{{dyf newyddion|url=https://www.bbc.co.uk/cymrufyw/61965787|teitl=Cyfrifiad 2021: Poblogaeth Cymru yr uchaf erioed|cyhoeddwr=BBC Cymru Fyw|dyddiad=28 Mehefin 2022|dyddiadcyrchu=29 Mehefin 2022}}&lt;/ref&gt; ac mae ganddi arwynebedd o 20,779 km2 (8,023 mi). Mae gan Gymru dros 2,700 km (1,700 mi) o arfordir ac mae'n fynyddig ar y cyfan. Mae gan Gymru fynyddoedd talach yn gogledd a'r canoldir, gan gynnwys yr [[Yr Wyddfa|Wyddfa]], ei chopa uchaf, yn [[Eryri]]. Mae'r wlad o fewn y ardal tymheredd y gogledd ac mae ganddi hinsawdd forwrol. Y brifddinas a'r ddinas fwyaf yw [[Caerdydd]].

Daeth hunaniaeth genedlaethol Gymreig i'r amlwg fel [[Brythoniaid|Brythoniaid Celtaidd]] ar ôl i [[Macsen Wledig]] (Magnus Maximus) a'r [[Yr Ymerodraeth Rufeinig|Rhufeiniaid]] adael [[Ynys Brydain]] yn y 5ed ganrif. Datblygodd ystyrir Cymru fel gwlad Celtaidd modern yn oes tywysogion Cymru.  Bu farw twywysog olaf Cymru, Llywelyn ein Llyw Olaf ([[Llywelyn ap Gruffudd]]) yn 1282, a olygodd cwblhad concwest Cymru gan [[Edward I, brenin Lloegr]].

O 1400-1410 ailenillodd [[Owain Glyn Dŵr|Owain Glyndŵr]] [[annibyniaeth i Gymru]]. Ar ol hynny cafodd Cymru ei hatodi gan Loegr a'i hymgorffori o fewn cyfundrefn gyfreithiol Lloegr o dan Ddeddfau Cyfreithiau Cymru 1535 a 1542. Datblygodd gwleidyddiaeth Gymreig nodedig yn y 19eg ganrif, yn arbennig yn gysylltiedig â Rhyddfrydiaeth Gymreig. Amlygwyd hyn ar ddechrau'r 20fed ganrif gan [[David Lloyd George]], ond cafodd ei ddadleoli gan dwf sosialaeth a sefydlwyd [[Llafur Cymru]] erbyn 1947. Roedd Lloyd George yn ymgyrchu yn gryf dros [[Datganoli Cymru|ddatganoli i Gymru]] yn ei yrfa cynnar a thyfodd teimlad cenedlaethol Cymreig dros y ganrif. Ffurfiwyd [[Plaid Cymru]] yn 1925, a [[Cymdeithas yr Iaith]] yn 1962. Enillodd datganoli Cymreig fomentwm yn ystod yr 20fed ganrif ac yn dilyn refferendwm datganoli Cymreig 1997, ffurfiwyd y Cynulliad yn 1999, ac mae wedi ennill mwy o ddatganoli ers hynny ail hail-henwi yn [[Senedd Cymru]] yn 2020.  Daeth mudiad cryfach dros [[annibyniaeth i Gymru]] i’r amlwg erbyn 2017, pan drafodwyd ail refferendwm annibyniaeth i'r Alban. Daeth grwpiau o blaid annibyniaeth, megis [[YesCymru]] yn boblogaidd yn yr 21ain ganrif, er nad yw annibyniaeth yn cael ei chefnogi gan fwyafrif yng Nghymru.

Ar ddechrau’r chwyldro diwydiannol yng Nghymru, trawsnewidiodd datblygiad y diwydiannau mwyngloddio a metelegol y wlad o fod yn gymdeithas amaethyddol i fod yn genedl ddiwydiannol; achosodd ecsbloetio [[Maes glo De Cymru|Maes Glo De Cymru]] gynnydd cyflym ym mhoblogaeth Cymru. Mae dwy ran o dair o'r boblogaeth yn byw yn Ne Cymru, gan gynnwys [[Caerdydd]], [[Abertawe]], [[Casnewydd]] a'r [[Y Cymoedd|cymoedd]]. Mae gan ranbarth dwyreiniol Gogledd Cymru tua chweched o'r boblogaeth gyfan a Wrecsam yw tref mwyaf y gogledd. Mae gan gweddill Cymru ddwysedd poblogaeth llai. Nawr fod diwydiannau echdynnol a thrwm traddodiadol y wlad wedi dirywio, mae [[economi Cymru]] yn seiliedig ar y sector cyhoeddus, diwydiannau ysgafn a gwasanaeth, a thwristiaeth. O fewn y diwydiant ffermio, gan gynnwys ffermio llaeth, mae Cymru yn allforiwr net, gan gyfrannu at hunangynhaliaeth amaethyddol genedlaethol.

== Geirdarddiad ==
Yn wreiddiol defnyddiwyd yr enw &quot;Cymry&quot;, ffurf luosog Cymro, i ddisgrifio'r wlad a'r bobl ynddi.&lt;ref&gt;{{dyf GPC |gair=Cymro |dyddiadcyrchiad=31 Gorffennaf 2016 }}&lt;/ref&gt; Ymddengys y gair yn gyntaf mewn [[cerdd fawl]] i [[Cadwallon ap Cadfan]]&lt;ref&gt;[[Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig]], &quot;CADWALLON AP CADFAN&quot;, tud. 112.&lt;/ref&gt; sydd o bosib yn dyddio o'r 7c, a daw o'r gair [[Brythoneg]] ''combrogos'' (lluosog: ''combrogi'') sy'n golygu &quot;cydwladwr&quot;. Mae'r elfen [[bro]] yn parhau'n air am wlad neu ardal yn yr iaith fodern. Diflanodd y ''b'' tua'r flwyddyn 600, ond mae'r ''mb'' wedi aros yn y ffurf [[Lladin|Ladin]] am y wlad, ''[[Cambria]]'', yn ogystal â'r enwau [[Cumbria]] a Cumberland yng ngogledd Lloegr.&lt;ref name=BLJ&gt;[[Bedwyr Lewis Jones]]. ''Enwau (Llyfrau Llafar Gwlad)'' (Llanrwst, Gwasg Carreg Gwalch, 1991), t. 4.&lt;/ref&gt; Yn yr 16g mabwysiadwyd y sillafiad &quot;Cymru&quot; i ddynodi'r wlad gan neilltuo &quot;[[Cymry]]&quot; ar gyfer y trigolion.&lt;ref&gt;Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig, &quot;CYMRU (yr enw)&quot;, tud. 239.&lt;/ref&gt;

Y gair [[Germaneg]] ''walh'' neu ''wealh'' (estron) yw bôn yr enw Saesneg ar Gymru. O'r un gair daw enw'r [[Walwniaid]] yng [[Gwlad Belg|Ngwlad Belg]]. Defnyddid y ffurf luosog ''Wealas'' yn enw ar drigolion Brythoneg a Lladin eu hiaith ym Mhrydain gan y Saeson cynnar, a ''Cornwealas'' ar drigolion penrhyn [[Cernyw]] (y ''Corn''). Dros amser daethpwyd y ffurfiau ''Wales'' a ''Welsh'' yn enwau'r Saesneg ar wlad a phobl Cymru.&lt;ref name=BLJ/&gt;

== Hanes ==
{{prif|Hanes Cymru|Cynhanes Cymru}}
Glaniodd [[Iŵl Cesar]] ym Mhrydain ym mis Awst 55 C.C., ond ni lwyddwyd i oresgyn Cymru (a oedd, fel gweddill Prydain, yn diriogaeth [[Celtiaid|Geltaidd]]) am fwy na chanrif wedi hynny. Roedd llwythau Celtaidd Cymru — a oedd, yn ddiwylliannol, yn debyg iawn i'w cymdogion [[Brythoniaid|Brythonaidd]] yn ne Prydain — yn cynnwys y [[Silwriaid]] yn y de a'r [[Ordovices]] yn y gogledd. Fe sefydlodd y [[Ymerodraeth Rhufeinig|Rhufeinwyr]] gadwyn o amddiffynfeydd dros dde Cymru, cyn belled â [[Caerfyrddin|Chaerfyrddin]] (''Maridunum''). Mae tystiolaeth iddyn nhw fynd ymhellach i'r gorllewin a chroesi i Iwerddon. Adeiladasant 'gaer y lleng' [[Caerllion]] (''Isca''), lle mae'r [[amffitheatr]] sydd wedi goroesi orau ym Mhrydain. Roedd y Rhufeiniaid hefyd yn brysur yn y gogledd — mae hen chwedl, ''[[Breuddwyd Macsen Wledig]]'', yn dweud wrth [[Macsen Wledig]], un o ymerawdwyr olaf yr ymerodraeth yn y Gorllewin, briodi Helen ferch pennaeth Cymreig o [[Segontiwm]] ([[Caernarfon]] gyfoes). Mae'n debygol mai'r rheswm pam y gwladychwyd Cymru gan y Rhufeiniaid yw oherwydd eu hawch i fwyngloddio [[aur]], [[plwm]], [[copr]] ac [[arian]], a pheth [[sinc]].&lt;ref name=Jones3&gt;{{Cite book|last1=Jones |first1=Barri |last2=Mattingly |first2=David |year=1990 |contribution=The Economy |title=An Atlas of Roman Britain |publisher=Blackwell Publishers |publication-date=2007 |location=Caergrawnt |pages=179–196 |isbn=9781842170670}}&lt;/ref&gt;

Ni wnaeth yr [[Eingl-Sacsoniaid]] orchfygu Cymru, er iddynt dorri'r cysylltiad rhwng Cymru a'r [[Hen Ogledd]] ar ôl [[Brwydr Caer]] yn [[615]], oherwydd llwyddiannau milwrol y brenhinoedd Cymreig yn ogystal, wrth gwrs, â'r dirwedd a'r hinsawdd. Adeiladodd [[Offa, brenin Mercia]], glawdd mawr o ddaear ar hyd y ffin rhwng ei frenhiniaeth a gwlad y Cymry. Mae darnau o [[Clawdd Offa|Glawdd Offa]] i'w gweld o hyd heddiw.

Parhaodd Cymru'n wlad Gristnogol ar ôl goresgyn Lloegr gan y tylwythau paganaidd Tiwtonaidd (y Saeson). Fe aeth [[Dewi Sant]] ar bererindod i [[Rhufain|Rufain]] yn y 6g, ac fe weithiodd fel esgob yng Nghymru ymhell cyn y cyrhaeddodd Awstin i drosi brenin Caint a dechrau esgobaeth Caergaint. Ond ni wnaeth y Cymry fawr o ymdrech i ledu Cristionogaeth yn Lloegr, efallai oherwydd yr elyniaeth rhwng y ddwy bobl. Roedd brenhinoedd Cymru fel [[Rhodri Mawr]] a [[Llywelyn ap Gruffudd]] yn ddigon cryf neu gyfrwys i gadw eu hannibyniaeth.

[[Delwedd:LlywelynFawr.jpg|150px|bawd|Llywelyn Fawr]]Ar ddiwedd y [[1060au]], daeth y [[Normaniaid]] i Gymru, gan newid gwleidyddiaeth y wlad. Sefydlwyd arglwyddiaethau Normanaidd [[Y Mers]], rhwng Cymru a Lloegr. Bu bron iawn i Gymru gyfan gael ei goresgyn ganddynt ond llwyddodd [[Gruffudd ap Cynan]] ac [[Owain Gwynedd]] i'w hatal, er iddynt ymsefydlu mewn rhannau o'r de ac ardaloedd ar y ffin. Llwyddodd [[Llywelyn Fawr]] i osod seiliau Cymru unedig a chyhoeddwyd ei ŵyr [[Llywelyn ap Gruffudd]] yn [[Tywysog Cymru|Dywysog Cymru]]. Ond parhaodd brenhinoedd Lloegr i ymosod ar Gymru trwy gydol y cyfnod. Ym [[1282]] lladdwyd [[Llywelyn Ein Llyw Olaf]], sef tywysog olaf annibynnol Cymru, mewn ysgarmes ger [[Cilmeri]] a chipiodd [[Edward I o Loegr]] ei deyrnas. Adeiladodd Edward res o gestyll mawr i gadw'r Cymry dan reolaeth — [[Castell Rhuddlan|Rhuddlan]], [[Castell Conwy|Conwy]], [[Castell Caernarfon|Caernarfon]], [[Castell Biwmares|Biwmares]], a [[Castell Harlech|Harlech]] ydyw'r cestyll enwocaf.

Cafwyd cyfres o wrthryfeloedd yn erbyn llywodraeth y Saeson o ddiwedd y [[13g]] hyd ddiwedd y [[15g]]; gan [[Madog ap Llywelyn]] (1294—96) a [[Llywelyn Bren]] (1316) er enghraifft, ac roedd y Cymry'n disgwyl dychweliad [[Owain Lawgoch]] yn y [[1370au]] i ryddhau'r wlad. Cododd [[Owain Glyndŵr]] mewn gwrthryfel yn [[1400]] a chafodd ei gyhoeddi'n Dywysog Cymru, ond marw allan yn raddol wnaeth y gwrthryfel wrth i frenhinoedd Lloegr ailosod eu hawdurdod yn y wlad.

Am ran helaeth o weddill y [[15g]] tynnwyd Cymru i mewn i [[Rhyfeloedd y Rhosynnau|Ryfeloedd y Rhosynnau]] a welodd y [[Lancastriaid]] a'r [[Iorciaid]] yn ymgiprys am rym yn Lloegr. Ond er gwaethaf yr ansefydlogrwydd, fel yn y ganrif flaenorol, blodeuodd diwylliant Cymru ac yn arbennig y Traddodiad Barddol gyda [[Beirdd yr Uchelwyr]] yn cael nawdd gan yr uchelwyr Cymreig. Un o'r uchelwyr hyn oedd [[Harri Tudur]], nai [[Siasbar Tudur]] a disgynnydd i [[Ednyfed Fychan]], [[distain]] [[Llywelyn Fawr]]. Yn [[1485]] glaniodd yn [[Sir Benfro]] gyda byddin o [[Ffrancod]]. Tyrrai nifer o Gymry ato a gorchfygodd [[Rhisiart III o Loegr]] ar [[22 Awst]] [[1485]] ar [[Brwydr Bosworth|Faes Bosworth]].

Am gyfnod gwellodd sefyllfa'r Cymry. Diddymwyd y deddfau penyd a osodwyd ar y Cymry gan y Saeson ar ddechrau'r ganrif. Dan ei fab [[Harri VIII, brenin Lloegr|Harri VIII]] cyflwynwyd y [[Y Deddfau Uno 1536 a 1543|Deddfau Uno]] a roddodd Cymru yn yr un system gyfreithiol a gweinyddol â Lloegr ond a waharddodd yr iaith [[Gymraeg]] o fywyd cyhoeddus y wlad. Ar yr un pryd newidiodd Cymru mewn cenhedlaeth neu ddwy o fod yn wlad [[Eglwys Gatholig|Gatholig]] i fod yn wlad [[Protestaniaeth|Brotestanaidd]]. Gwelwyd hefyd adfywiad llenyddol — cyfnod y [[Dadeni Dysg]] a'r [[Beibl]] [[Cymraeg]] — ond troes y bonedd fwyfwy Seisnigaidd a thyfai bwlch rhwng arweinwyr cymdeithas a'r werin. Un canlyniad o hynny oedd y mudiadau crefyddol [[Ymneilltuaeth|ymneilltuol]] a ymledai'n gyflym yn ystod y [[Yr Ail Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|17eg ganrif]] a'r [[Y Ddeunawfed Ganrif yng Nghymru|18fed]]. Dechreuodd Cymru droi'n wlad ddiwydiannol yn ogystal, ac erbyn diwedd y 18g a dechrau'r [[Y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|19eg ganrif]] roedd trefi diwydiannol, chwareli a phyllau glo yn nodwedd amlwg ar fywyd y wlad. Tyfodd [[llythrennedd]] ac ymledai'r [[Y Wasg Gymraeg|wasg Gymraeg]]. Cynyddai'r galw am [[Datgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru|Ddatgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru]] ac am [[hunanlywodraeth]] ac erbyn diwedd y 19eg ganrif roedd mudiad [[Cymru Fydd]] ar ei anterth.

Cymysg fu ffawd y genedl yn ystod y [[Yr Ugeinfed Ganrif yng Nghymru|20fed ganrif]]. Ond er gwaethaf [[y Rhyfel Byd Cyntaf]], [[Dirwasgiad Mawr]] y [[1930au]], [[yr Ail Ryfel Byd]] a'r dirywiad ieithyddol yn y [[1970au]] a'r [[1980au]], mae Cymru heddiw'n meddu [[Senedd Cymru|Senedd]] ac ymddengys fod yr iaith [[Gymraeg]] yn wynebu dyfodol mwy gobeithiol nag a ddychmygid cenhedlaeth yn ôl er mai dim ond oddeutu 19% o'r Cymry sy'n siarad Cymraeg.

== Gwleidyddiaeth ==
{{prif|Gwleidyddiaeth Cymru|Llywodraeth Cymru|Llywodraeth leol yng Nghymru}}
[[Delwedd:Logo-senedd-cymru.svg|bawd|chwith|Logo Senedd Cymru]]
[[Delwedd:Welsh Assembly Government logo.png|bawd|chwith|Logo Llywodraeth Cymru]]
[[Delwedd:Wales Administrative 2009 v5 Welsh.png|bawd|Map Gweinyddol Cymru]]

Rheolid Cymru yn wreiddiol gan frenhinoedd neu dywysogion Cymreig annibynnol neu led-annibynnol megis [[Rhodri Mawr]], [[Llywelyn Fawr]], a'i ŵyr [[Llywelyn ein Llyw Olaf]], a fabwysiadodd y teitl [[Tywysog Cymru]] ym [[1258]]: cydnabuwyd hyn gan Frenin Lloegr ym [[1277]] yn unol â [[Cytundeb Aberconwy|Chytundeb Aberconwy]]. Ar ôl goresgyn [[Tywysogaeth Cymru|tywysogaeth Llywelyn]] gan [[Edward I o Loegr]], mynegwyd y dyhead am annibyniaeth i Gymru yn y [[14g]] gan nifer o wrthryfeloedd bychain. Y gwrthryfel mwyaf oedd gwrthryfel [[Owain Glyndŵr]] a ddechreuodd ym [[1400]]. Curodd gwŷr Glyn Dŵr lu Seisnig ger [[Pumlumon]] ym [[1401]]. Cafodd Glyn Dŵr ei gyhoeddi yn Dywysog Cymru ag edrychodd am gymorth gan y [[Ffrainc|Ffrancwyr]], ond erbyn [[1409]] roedd gafael y lluoedd Seisnig ar y wlad yn rhy gryf a dirwynodd y gwrthryfel i ben.

Roedd gweddill y [[15g]] yn bur ansefydlog hefyd. Ochrai'r rhan fwyaf o'r Cymry â phlaid y [[Lancastriaid]] yn ystod [[Rhyfeloedd y Rhosynnau]]. Uchafbwynt y rhyfeloedd hynny oedd buddugoliaeth [[Harri VII o Loegr|Harri Tudur]] ym [[Brwydr Bosworth|Mrwydr Bosworth]] yn [[1485]]; diolch i'r cymorth a gafodd gan y Cymry a heidiai i'w gefnogi pan laniodd yn Sir Benfro, trechodd Harri'r brenin [[Rhisiart III o Loegr|Rhisiart III]] a chipiodd goron Lloegr gan gychwyn [[Cyfnod y Tuduriaid yng Nghymru|cyfnod y Tuduriaid]].

Yn ystod teyrnasiad [[Harri VIII o Loegr]], ychwanegwyd chwe sir newydd at y rhai a fodolai eisoes ar diriogaeth yr hen Dywysogaeth gan [[Deddf Uno 1536|Ddeddf Uno 1536]] trwy roi statws sirol i arglwyddiaethau [[Sir Benfro|Penfro]] a [[Sir Forgannwg|Morgannwg]] a chreu pedair sir newydd, sef [[Sir Frycheiniog|Brycheiniog]], [[Sir Faesyfed|Maesyfed]], [[Sir Drefaldwyn|Trefaldwyn]] a [[Sir Ddinbych|Dinbych]],  a gwnaethpwyd deddfau Lloegr yn ddeddfau gwlad yng Nghymru. Yng [[Gwent|Ngwent]], crëwyd sir newydd [[Sir Fynwy|Mynwy]] yn y de-ddwyrain ond rhoddwyd y sir yn rhan o gylchdaith llysoedd San Steffan ac felly cafwyd yr ymadrodd cyfreithiol &quot;Cymru a Sir Fynwy&quot;, anomaledd a barhaodd hyd yr 20g er na fu'r sir newydd yn rhan o Loegr fel y cyfryw.

Mae aelodau [[Senedd Cymru]], a grëwyd ym 1998 ac sy'n cyfarfod yng [[Caerdydd|Nghaerdydd]], yn cael eu hethol gan y Cymry. Tywysog Cymru yw'r teitl y mae brenin neu frenhines Prydain yn arfer rhoi i'w mab hynaf (ond nid yn ddieithriad), ond nid yw'r tywysog ei hun yn byw yng Nghymru nac yn cymryd rhan yn ei llywodraeth. Y Tywysog Siarl yw'r Tywysog Cymru Seisnig cyntaf i fedru siarad tipyn bach o [[Gymraeg]].

== Daearyddiaeth ==
{{prif|Daearyddiaeth Cymru}}
[[Delwedd:Wales from space.jpg|250px|bawd|Cymru o'r gofod]]Crëwyd patrwm o 13 o siroedd yng Nghymru ar ôl Deddf Uno 1536: [[Sir Fôn]], [[Sir Frycheiniog]], [[Sir Gaernarfon]], [[Sir Aberteifi]], [[Sir Gaerfyrddin]], [[Sir Ddinbych]], [[Sir y Fflint]], [[Sir Forgannwg]], [[Sir Feirionnydd]], [[Sir Drefaldwyn]], [[Sir Benfro]], [[Sir Faesyfed]], a [[Sir Fynwy]]. Y rhain ydyw siroedd hanesyddol Cymru. O dan Ddeddf Llywodraeth Leol 1888, crëwyd siroedd gweinyddol oedd wedi ei seilio ar y siroedd traddodiadol, ond nid oeddynt yn union yr un fath. Yn ad-drefnu llywodraeth leol [[1974]] crëwyd wyth sir gadwedig: [[Clwyd]], [[Dyfed]], [[Gwent]], [[Gwynedd]], [[Powys]], [[Morgannwg Ganol]], [[De Morgannwg]] a [[Gorllewin Morgannwg]]. Erbyn hyn y rhain yw enwau siroedd seremonïol Cymru. Yn 1996 crëwyd 22 o awdurdodau lleol i gymryd lle'r wyth sir gadwedig, a'u henwau yn cynnwys rhai o enwau'r 13 sir hanesyddol a rhai o'r wyth sir gadwedig, a'r ffiniau yn wahanol weithiau. Mae rhai o'r trefi mawrion yn awdurdodau unedol eu hunain e.e. [[Caerdydd]], [[Abertawe (sir)|Abertawe]], [[Wrecsam (sir)|Wrecsam]].

Mae tri [[Parc Cenedlaethol|Pharc Cenedlaethol]] yng Nghymru: [[Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog]], [[Parc Cenedlaethol Eryri]] a [[Parc Cenedlaethol Arfordir Penfro|Pharc Cenedlaethol Arfordir Penfro]]. Dyfarnwyd i'r cestyll [[Castell Biwmares|Biwmares]], [[Castell Harlech|Harlech]], [[Castell Caernarfon|Caernarfon]], a [[Castell Conwy|Chonwy]], ym [[1986]], ac i  ardal ddiwydiannol [[Blaenafon]] ym [[2000]], statws [[Treftadaeth Byd]] [[UNESCO]] .

Gweler hefyd: [[Rhestr moroedd, baeau a phentiroedd Cymru]], [[Rhestr ynysoedd Cymru]], [[Rhestr mynyddoedd Cymru]], [[Rhestr llynnoedd Cymru]], [[Rhestr afonydd Cymru]], [[Cronfeydd Cymru]].

== Economi ==
{{prif|Economi Cymru}}
Mae rhannau o Gymru yn ddiwydiannol ers y 18g. Mae [[glo]], [[copr]], [[llechi]], ac [[aur]] wedi cael eu cloddio yng Nghymru. Roedd y gweithiau [[haearn]] ac [[tun|alcam]] a'r pyllau glo wedi denu miloedd o fewnfudwyr i'r wlad yn ystod y 19eg canrif, yn enwedig i gymoedd de Cymru. Bu'r mewnfudwyr hyn, y rhan fwyaf ohonynt o [[Lloegr|Loegr]] neu [[Iwerddon]], yn allweddol yn y newid iaith a sbardunwyd yn y De-ddwyrain yr adeg hon, o'r Gymraeg i'r Saesneg.

== Demograffeg ==
{{prif|Demograffeg Cymru}}
Yn ôl [[Cyfrifiad y Deyrnas Unedig 2021|Cyfrifiad 2021]] yr oedd 3,107,500 o bobl yn byw yng Nghymru, sy'n rhoi dwysedd o 149.6/km².&lt;ref name=&quot;bbc-61965787&quot;&gt;

{{Graph:Population history|Q25}}

== Diwylliant ==
{{prif|Diwylliant Cymru}}
Dylanwadwyd ar '''ddiwylliant Cymru''' gan lu o bethau: cenedl, iaith, crefydd, a daearyddiaeth. Diwylliant arbennig y Cymry Cymraeg yw [[diwylliant Cymraeg]]. Mae'n rhan hanfodol o ddiwylliant Cymru ond hefyd yn rhan o hanes [[Y Wladfa]] ym Mhatagonia, a chymunedau eraill yn y byd sy'n Gymraeg eu hiaith. Nodir diwylliant traddodiadol Cymru gan etifeddiaeth y Celtiaid wedi ei chyfuno â [[Cristnogaeth|Christnogaeth]], hen chwedlau a straeon sydd wedi ymgynefino â'r llên gwerin a'r traddodiad llenyddol, a bywyd y werin yn y [[cefn gwlad]].

=== Cerdd a llên ===
{{prif|Cerddoriaeth Cymru|Llenyddiaeth Gymraeg|Llenyddiaeth Saesneg Cymru}}
Mae gan gerddoriaeth Cymru hanes hir, ond ychydig iawn o wybodaeth fanwl sydd gennym cyn y 18g pan ddechreuodd hynafiaethwyr ymddiddori yn y pwnc. Cyfeirir at Gymru'n aml fel &quot;Gwlad y Gân&quot;, yn ystrydebol braidd.

Ac eithrio llenyddiaeth glasurol, llenyddiaeth Gymraeg yw'r hynaf yn Ewrop. Mae gan y Gymraeg draddodiad cyfoethog o lenyddiaeth sy'n dyddio o'r 6g hyd heddiw. Oherwydd eu bod yn ysgrifennu mewn iaith â mwy o bobl yn ei deall, mae ysgrifenwyr llenyddiaeth Saesneg Cymru yn aml wedi llwyddo i ddenu cynulleidfaoedd llawer mwy na'u cyd-wladwyr sy'n ysgrifennu yn yr iaith Gymraeg yn unig. Dwy enghraifft adnabyddus o hyn yw'r beirdd byd-enwog [[Dylan Thomas]] ac [[R. S. Thomas]].

=== Chwaraeon ===
{{prif|Chwaraeon yng Nghymru}}
Dywedir yn aml taw [[Rygbi'r undeb yng Nghymru|rygbi'r undeb]] yw mabolgamp genedlaethol Cymru, er mae [[Pêl-droed yng Nghymru|pêl-droed]] yn denu mwy o wylwyr i'r maes. Bu'r Cymry hefyd yn dangos eu medr yn [[snwcer]], [[dartiau]], [[golff]], [[paffio]], ac [[athletau]]. Ymhlith yr hen chwaraeon bu [[cnapan]], [[bando]], pêl-droed traddodiadol, a chwarae pêl.

=== Coginiaeth ===
{{prif|Coginiaeth Cymru}}
Mae bwydydd Cymreig yn cynnwys [[Cawl Cymreig|cawl]], [[teisen gri]], [[bara lawr]], [[bara brith]], [[selsig Morgannwg]], a ''[[Welsh rarebit]]''.

== Symbolau cenedlaethol ==
Mae'n debyg taw'r [[Y Ddraig Goch|Ddraig Goch]], sy'n ymddangos ar y [[Baner Cymru|faner genedlaethol]], yw symbol amlycaf Cymru. Ceir hefyd y [[Cenhinen Bedr|genhinen Bedr]] a'r [[Cenhinen|genhinen]]. &quot;[[Hen Wlad fy Nhadau]]&quot; yw'r [[anthem genedlaethol]].

== Gweler hefyd ==

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

== Dolenni allanol ==
{{Wiciadur|{{PAGENAME}}}}
*[https://senedd.cymru/ Senedd Cymru]

{{Cymru}}
{{Celtaidd}}
{{Siroedd Cymru}}
{{Y Deyrnas Unedig}}

[[Categori:Cymru| ]]
[[Categori:Gwledydd Celtaidd]]
[[Categori:Gwledydd Ewrop]]
[[Categori:Y Deyrnas Unedig]]</text>
      <sha1>jxd70aa8lco6c1y9ptag2r7ne827f2g</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095602</id>
      <parentid>11095601</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T00:19:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Titus Gold</username>
        <id>38162</id>
      </contributor>
      <comment>/* Diwylliant */ llun</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20544" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle
| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}}
| suppressfields= gwlad image1 | math_o_le = Gwlad | enw_brodorol =  | map lleoliad = [[Delwedd:Wales in the UK and Europe.svg|270px]] | banergwlad = [[Delwedd:Flag of Wales (1959–present).svg|170px]] |prifddinas=[[Caerdydd]]|poblogaeth=3,107,500 (2021)|sefydlwyd=383 CC|anthem=[[Hen Wlad fy Nhadau]]|nawddsant=[[Dewi Sant]]|arwyddair=&quot;Cymru am byth&quot;|gwlad=[[Y Deyrnas Unedig]]|sir=22 o siroedd}}

:''Gweler hefyd [[Cymru (gwahaniaethu)]].''
Mae '''Cymru''' ([[Saesneg]]: ''Wales''; [[Cernyweg]]: Kembra) yn wlad [[Celtaidd|Geltaidd]] yn [[Ewrop]]. Gyda'r [[Alban]], [[Cernyw]], [[Gogledd Iwerddon]] a [[Lloegr]],&lt;ref name=&quot;Hist Wales 54&quot;&gt;Hanes Cymru gan John Davies (1994) tud. 54&lt;/ref&gt; mae Cymru wedi'i hawlio gan Loegr ers [[Oes y Tywysogion]], ac yn rhan o'r [[Deyrnas Unedig]]. [[Cymraeg]] yw iaith frodorol y wlad ond siaredir [[Saesneg]] gan y mwyafrif helaeth o'i dinasyddion erbyn heddiw; gall oddeutu 19% o'i phoblogaeth siarad Cymraeg. 

Mae Cymru yn ffinio â Lloegr i'r dwyrain a'r moroedd; [[Môr Hafren]], [[Y Môr Celtaidd]] a [[Môr Iwerddon]]. Roedd gan Gymru boblogaeth o 3,107,500 yn 2021&lt;ref name=&quot;bbc-61965787&quot;&gt;{{dyf newyddion|url=https://www.bbc.co.uk/cymrufyw/61965787|teitl=Cyfrifiad 2021: Poblogaeth Cymru yr uchaf erioed|cyhoeddwr=BBC Cymru Fyw|dyddiad=28 Mehefin 2022|dyddiadcyrchu=29 Mehefin 2022}}&lt;/ref&gt; ac mae ganddi arwynebedd o 20,779 km2 (8,023 mi). Mae gan Gymru dros 2,700 km (1,700 mi) o arfordir ac mae'n fynyddig ar y cyfan. Mae gan Gymru fynyddoedd talach yn gogledd a'r canoldir, gan gynnwys yr [[Yr Wyddfa|Wyddfa]], ei chopa uchaf, yn [[Eryri]]. Mae'r wlad o fewn y ardal tymheredd y gogledd ac mae ganddi hinsawdd forwrol. Y brifddinas a'r ddinas fwyaf yw [[Caerdydd]].

Daeth hunaniaeth genedlaethol Gymreig i'r amlwg fel [[Brythoniaid|Brythoniaid Celtaidd]] ar ôl i [[Macsen Wledig]] (Magnus Maximus) a'r [[Yr Ymerodraeth Rufeinig|Rhufeiniaid]] adael [[Ynys Brydain]] yn y 5ed ganrif. Datblygodd ystyrir Cymru fel gwlad Celtaidd modern yn oes tywysogion Cymru.  Bu farw twywysog olaf Cymru, Llywelyn ein Llyw Olaf ([[Llywelyn ap Gruffudd]]) yn 1282, a olygodd cwblhad concwest Cymru gan [[Edward I, brenin Lloegr]].

O 1400-1410 ailenillodd [[Owain Glyn Dŵr|Owain Glyndŵr]] [[annibyniaeth i Gymru]]. Ar ol hynny cafodd Cymru ei hatodi gan Loegr a'i hymgorffori o fewn cyfundrefn gyfreithiol Lloegr o dan Ddeddfau Cyfreithiau Cymru 1535 a 1542. Datblygodd gwleidyddiaeth Gymreig nodedig yn y 19eg ganrif, yn arbennig yn gysylltiedig â Rhyddfrydiaeth Gymreig. Amlygwyd hyn ar ddechrau'r 20fed ganrif gan [[David Lloyd George]], ond cafodd ei ddadleoli gan dwf sosialaeth a sefydlwyd [[Llafur Cymru]] erbyn 1947. Roedd Lloyd George yn ymgyrchu yn gryf dros [[Datganoli Cymru|ddatganoli i Gymru]] yn ei yrfa cynnar a thyfodd teimlad cenedlaethol Cymreig dros y ganrif. Ffurfiwyd [[Plaid Cymru]] yn 1925, a [[Cymdeithas yr Iaith]] yn 1962. Enillodd datganoli Cymreig fomentwm yn ystod yr 20fed ganrif ac yn dilyn refferendwm datganoli Cymreig 1997, ffurfiwyd y Cynulliad yn 1999, ac mae wedi ennill mwy o ddatganoli ers hynny ail hail-henwi yn [[Senedd Cymru]] yn 2020.  Daeth mudiad cryfach dros [[annibyniaeth i Gymru]] i’r amlwg erbyn 2017, pan drafodwyd ail refferendwm annibyniaeth i'r Alban. Daeth grwpiau o blaid annibyniaeth, megis [[YesCymru]] yn boblogaidd yn yr 21ain ganrif, er nad yw annibyniaeth yn cael ei chefnogi gan fwyafrif yng Nghymru.

Ar ddechrau’r chwyldro diwydiannol yng Nghymru, trawsnewidiodd datblygiad y diwydiannau mwyngloddio a metelegol y wlad o fod yn gymdeithas amaethyddol i fod yn genedl ddiwydiannol; achosodd ecsbloetio [[Maes glo De Cymru|Maes Glo De Cymru]] gynnydd cyflym ym mhoblogaeth Cymru. Mae dwy ran o dair o'r boblogaeth yn byw yn Ne Cymru, gan gynnwys [[Caerdydd]], [[Abertawe]], [[Casnewydd]] a'r [[Y Cymoedd|cymoedd]]. Mae gan ranbarth dwyreiniol Gogledd Cymru tua chweched o'r boblogaeth gyfan a Wrecsam yw tref mwyaf y gogledd. Mae gan gweddill Cymru ddwysedd poblogaeth llai. Nawr fod diwydiannau echdynnol a thrwm traddodiadol y wlad wedi dirywio, mae [[economi Cymru]] yn seiliedig ar y sector cyhoeddus, diwydiannau ysgafn a gwasanaeth, a thwristiaeth. O fewn y diwydiant ffermio, gan gynnwys ffermio llaeth, mae Cymru yn allforiwr net, gan gyfrannu at hunangynhaliaeth amaethyddol genedlaethol.

== Geirdarddiad ==
Yn wreiddiol defnyddiwyd yr enw &quot;Cymry&quot;, ffurf luosog Cymro, i ddisgrifio'r wlad a'r bobl ynddi.&lt;ref&gt;{{dyf GPC |gair=Cymro |dyddiadcyrchiad=31 Gorffennaf 2016 }}&lt;/ref&gt; Ymddengys y gair yn gyntaf mewn [[cerdd fawl]] i [[Cadwallon ap Cadfan]]&lt;ref&gt;[[Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig]], &quot;CADWALLON AP CADFAN&quot;, tud. 112.&lt;/ref&gt; sydd o bosib yn dyddio o'r 7c, a daw o'r gair [[Brythoneg]] ''combrogos'' (lluosog: ''combrogi'') sy'n golygu &quot;cydwladwr&quot;. Mae'r elfen [[bro]] yn parhau'n air am wlad neu ardal yn yr iaith fodern. Diflanodd y ''b'' tua'r flwyddyn 600, ond mae'r ''mb'' wedi aros yn y ffurf [[Lladin|Ladin]] am y wlad, ''[[Cambria]]'', yn ogystal â'r enwau [[Cumbria]] a Cumberland yng ngogledd Lloegr.&lt;ref name=BLJ&gt;[[Bedwyr Lewis Jones]]. ''Enwau (Llyfrau Llafar Gwlad)'' (Llanrwst, Gwasg Carreg Gwalch, 1991), t. 4.&lt;/ref&gt; Yn yr 16g mabwysiadwyd y sillafiad &quot;Cymru&quot; i ddynodi'r wlad gan neilltuo &quot;[[Cymry]]&quot; ar gyfer y trigolion.&lt;ref&gt;Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig, &quot;CYMRU (yr enw)&quot;, tud. 239.&lt;/ref&gt;

Y gair [[Germaneg]] ''walh'' neu ''wealh'' (estron) yw bôn yr enw Saesneg ar Gymru. O'r un gair daw enw'r [[Walwniaid]] yng [[Gwlad Belg|Ngwlad Belg]]. Defnyddid y ffurf luosog ''Wealas'' yn enw ar drigolion Brythoneg a Lladin eu hiaith ym Mhrydain gan y Saeson cynnar, a ''Cornwealas'' ar drigolion penrhyn [[Cernyw]] (y ''Corn''). Dros amser daethpwyd y ffurfiau ''Wales'' a ''Welsh'' yn enwau'r Saesneg ar wlad a phobl Cymru.&lt;ref name=BLJ/&gt;

== Hanes ==
{{prif|Hanes Cymru|Cynhanes Cymru}}
Glaniodd [[Iŵl Cesar]] ym Mhrydain ym mis Awst 55 C.C., ond ni lwyddwyd i oresgyn Cymru (a oedd, fel gweddill Prydain, yn diriogaeth [[Celtiaid|Geltaidd]]) am fwy na chanrif wedi hynny. Roedd llwythau Celtaidd Cymru — a oedd, yn ddiwylliannol, yn debyg iawn i'w cymdogion [[Brythoniaid|Brythonaidd]] yn ne Prydain — yn cynnwys y [[Silwriaid]] yn y de a'r [[Ordovices]] yn y gogledd. Fe sefydlodd y [[Ymerodraeth Rhufeinig|Rhufeinwyr]] gadwyn o amddiffynfeydd dros dde Cymru, cyn belled â [[Caerfyrddin|Chaerfyrddin]] (''Maridunum''). Mae tystiolaeth iddyn nhw fynd ymhellach i'r gorllewin a chroesi i Iwerddon. Adeiladasant 'gaer y lleng' [[Caerllion]] (''Isca''), lle mae'r [[amffitheatr]] sydd wedi goroesi orau ym Mhrydain. Roedd y Rhufeiniaid hefyd yn brysur yn y gogledd — mae hen chwedl, ''[[Breuddwyd Macsen Wledig]]'', yn dweud wrth [[Macsen Wledig]], un o ymerawdwyr olaf yr ymerodraeth yn y Gorllewin, briodi Helen ferch pennaeth Cymreig o [[Segontiwm]] ([[Caernarfon]] gyfoes). Mae'n debygol mai'r rheswm pam y gwladychwyd Cymru gan y Rhufeiniaid yw oherwydd eu hawch i fwyngloddio [[aur]], [[plwm]], [[copr]] ac [[arian]], a pheth [[sinc]].&lt;ref name=Jones3&gt;{{Cite book|last1=Jones |first1=Barri |last2=Mattingly |first2=David |year=1990 |contribution=The Economy |title=An Atlas of Roman Britain |publisher=Blackwell Publishers |publication-date=2007 |location=Caergrawnt |pages=179–196 |isbn=9781842170670}}&lt;/ref&gt;

Ni wnaeth yr [[Eingl-Sacsoniaid]] orchfygu Cymru, er iddynt dorri'r cysylltiad rhwng Cymru a'r [[Hen Ogledd]] ar ôl [[Brwydr Caer]] yn [[615]], oherwydd llwyddiannau milwrol y brenhinoedd Cymreig yn ogystal, wrth gwrs, â'r dirwedd a'r hinsawdd. Adeiladodd [[Offa, brenin Mercia]], glawdd mawr o ddaear ar hyd y ffin rhwng ei frenhiniaeth a gwlad y Cymry. Mae darnau o [[Clawdd Offa|Glawdd Offa]] i'w gweld o hyd heddiw.

Parhaodd Cymru'n wlad Gristnogol ar ôl goresgyn Lloegr gan y tylwythau paganaidd Tiwtonaidd (y Saeson). Fe aeth [[Dewi Sant]] ar bererindod i [[Rhufain|Rufain]] yn y 6g, ac fe weithiodd fel esgob yng Nghymru ymhell cyn y cyrhaeddodd Awstin i drosi brenin Caint a dechrau esgobaeth Caergaint. Ond ni wnaeth y Cymry fawr o ymdrech i ledu Cristionogaeth yn Lloegr, efallai oherwydd yr elyniaeth rhwng y ddwy bobl. Roedd brenhinoedd Cymru fel [[Rhodri Mawr]] a [[Llywelyn ap Gruffudd]] yn ddigon cryf neu gyfrwys i gadw eu hannibyniaeth.

[[Delwedd:LlywelynFawr.jpg|150px|bawd|Llywelyn Fawr]]Ar ddiwedd y [[1060au]], daeth y [[Normaniaid]] i Gymru, gan newid gwleidyddiaeth y wlad. Sefydlwyd arglwyddiaethau Normanaidd [[Y Mers]], rhwng Cymru a Lloegr. Bu bron iawn i Gymru gyfan gael ei goresgyn ganddynt ond llwyddodd [[Gruffudd ap Cynan]] ac [[Owain Gwynedd]] i'w hatal, er iddynt ymsefydlu mewn rhannau o'r de ac ardaloedd ar y ffin. Llwyddodd [[Llywelyn Fawr]] i osod seiliau Cymru unedig a chyhoeddwyd ei ŵyr [[Llywelyn ap Gruffudd]] yn [[Tywysog Cymru|Dywysog Cymru]]. Ond parhaodd brenhinoedd Lloegr i ymosod ar Gymru trwy gydol y cyfnod. Ym [[1282]] lladdwyd [[Llywelyn Ein Llyw Olaf]], sef tywysog olaf annibynnol Cymru, mewn ysgarmes ger [[Cilmeri]] a chipiodd [[Edward I o Loegr]] ei deyrnas. Adeiladodd Edward res o gestyll mawr i gadw'r Cymry dan reolaeth — [[Castell Rhuddlan|Rhuddlan]], [[Castell Conwy|Conwy]], [[Castell Caernarfon|Caernarfon]], [[Castell Biwmares|Biwmares]], a [[Castell Harlech|Harlech]] ydyw'r cestyll enwocaf.

Cafwyd cyfres o wrthryfeloedd yn erbyn llywodraeth y Saeson o ddiwedd y [[13g]] hyd ddiwedd y [[15g]]; gan [[Madog ap Llywelyn]] (1294—96) a [[Llywelyn Bren]] (1316) er enghraifft, ac roedd y Cymry'n disgwyl dychweliad [[Owain Lawgoch]] yn y [[1370au]] i ryddhau'r wlad. Cododd [[Owain Glyndŵr]] mewn gwrthryfel yn [[1400]] a chafodd ei gyhoeddi'n Dywysog Cymru, ond marw allan yn raddol wnaeth y gwrthryfel wrth i frenhinoedd Lloegr ailosod eu hawdurdod yn y wlad.

Am ran helaeth o weddill y [[15g]] tynnwyd Cymru i mewn i [[Rhyfeloedd y Rhosynnau|Ryfeloedd y Rhosynnau]] a welodd y [[Lancastriaid]] a'r [[Iorciaid]] yn ymgiprys am rym yn Lloegr. Ond er gwaethaf yr ansefydlogrwydd, fel yn y ganrif flaenorol, blodeuodd diwylliant Cymru ac yn arbennig y Traddodiad Barddol gyda [[Beirdd yr Uchelwyr]] yn cael nawdd gan yr uchelwyr Cymreig. Un o'r uchelwyr hyn oedd [[Harri Tudur]], nai [[Siasbar Tudur]] a disgynnydd i [[Ednyfed Fychan]], [[distain]] [[Llywelyn Fawr]]. Yn [[1485]] glaniodd yn [[Sir Benfro]] gyda byddin o [[Ffrancod]]. Tyrrai nifer o Gymry ato a gorchfygodd [[Rhisiart III o Loegr]] ar [[22 Awst]] [[1485]] ar [[Brwydr Bosworth|Faes Bosworth]].

Am gyfnod gwellodd sefyllfa'r Cymry. Diddymwyd y deddfau penyd a osodwyd ar y Cymry gan y Saeson ar ddechrau'r ganrif. Dan ei fab [[Harri VIII, brenin Lloegr|Harri VIII]] cyflwynwyd y [[Y Deddfau Uno 1536 a 1543|Deddfau Uno]] a roddodd Cymru yn yr un system gyfreithiol a gweinyddol â Lloegr ond a waharddodd yr iaith [[Gymraeg]] o fywyd cyhoeddus y wlad. Ar yr un pryd newidiodd Cymru mewn cenhedlaeth neu ddwy o fod yn wlad [[Eglwys Gatholig|Gatholig]] i fod yn wlad [[Protestaniaeth|Brotestanaidd]]. Gwelwyd hefyd adfywiad llenyddol — cyfnod y [[Dadeni Dysg]] a'r [[Beibl]] [[Cymraeg]] — ond troes y bonedd fwyfwy Seisnigaidd a thyfai bwlch rhwng arweinwyr cymdeithas a'r werin. Un canlyniad o hynny oedd y mudiadau crefyddol [[Ymneilltuaeth|ymneilltuol]] a ymledai'n gyflym yn ystod y [[Yr Ail Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|17eg ganrif]] a'r [[Y Ddeunawfed Ganrif yng Nghymru|18fed]]. Dechreuodd Cymru droi'n wlad ddiwydiannol yn ogystal, ac erbyn diwedd y 18g a dechrau'r [[Y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|19eg ganrif]] roedd trefi diwydiannol, chwareli a phyllau glo yn nodwedd amlwg ar fywyd y wlad. Tyfodd [[llythrennedd]] ac ymledai'r [[Y Wasg Gymraeg|wasg Gymraeg]]. Cynyddai'r galw am [[Datgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru|Ddatgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru]] ac am [[hunanlywodraeth]] ac erbyn diwedd y 19eg ganrif roedd mudiad [[Cymru Fydd]] ar ei anterth.

Cymysg fu ffawd y genedl yn ystod y [[Yr Ugeinfed Ganrif yng Nghymru|20fed ganrif]]. Ond er gwaethaf [[y Rhyfel Byd Cyntaf]], [[Dirwasgiad Mawr]] y [[1930au]], [[yr Ail Ryfel Byd]] a'r dirywiad ieithyddol yn y [[1970au]] a'r [[1980au]], mae Cymru heddiw'n meddu [[Senedd Cymru|Senedd]] ac ymddengys fod yr iaith [[Gymraeg]] yn wynebu dyfodol mwy gobeithiol nag a ddychmygid cenhedlaeth yn ôl er mai dim ond oddeutu 19% o'r Cymry sy'n siarad Cymraeg.

== Gwleidyddiaeth ==
{{prif|Gwleidyddiaeth Cymru|Llywodraeth Cymru|Llywodraeth leol yng Nghymru}}
[[Delwedd:Logo-senedd-cymru.svg|bawd|chwith|Logo Senedd Cymru]]
[[Delwedd:Welsh Assembly Government logo.png|bawd|chwith|Logo Llywodraeth Cymru]]
[[Delwedd:Wales Administrative 2009 v5 Welsh.png|bawd|Map Gweinyddol Cymru]]

Rheolid Cymru yn wreiddiol gan frenhinoedd neu dywysogion Cymreig annibynnol neu led-annibynnol megis [[Rhodri Mawr]], [[Llywelyn Fawr]], a'i ŵyr [[Llywelyn ein Llyw Olaf]], a fabwysiadodd y teitl [[Tywysog Cymru]] ym [[1258]]: cydnabuwyd hyn gan Frenin Lloegr ym [[1277]] yn unol â [[Cytundeb Aberconwy|Chytundeb Aberconwy]]. Ar ôl goresgyn [[Tywysogaeth Cymru|tywysogaeth Llywelyn]] gan [[Edward I o Loegr]], mynegwyd y dyhead am annibyniaeth i Gymru yn y [[14g]] gan nifer o wrthryfeloedd bychain. Y gwrthryfel mwyaf oedd gwrthryfel [[Owain Glyndŵr]] a ddechreuodd ym [[1400]]. Curodd gwŷr Glyn Dŵr lu Seisnig ger [[Pumlumon]] ym [[1401]]. Cafodd Glyn Dŵr ei gyhoeddi yn Dywysog Cymru ag edrychodd am gymorth gan y [[Ffrainc|Ffrancwyr]], ond erbyn [[1409]] roedd gafael y lluoedd Seisnig ar y wlad yn rhy gryf a dirwynodd y gwrthryfel i ben.

Roedd gweddill y [[15g]] yn bur ansefydlog hefyd. Ochrai'r rhan fwyaf o'r Cymry â phlaid y [[Lancastriaid]] yn ystod [[Rhyfeloedd y Rhosynnau]]. Uchafbwynt y rhyfeloedd hynny oedd buddugoliaeth [[Harri VII o Loegr|Harri Tudur]] ym [[Brwydr Bosworth|Mrwydr Bosworth]] yn [[1485]]; diolch i'r cymorth a gafodd gan y Cymry a heidiai i'w gefnogi pan laniodd yn Sir Benfro, trechodd Harri'r brenin [[Rhisiart III o Loegr|Rhisiart III]] a chipiodd goron Lloegr gan gychwyn [[Cyfnod y Tuduriaid yng Nghymru|cyfnod y Tuduriaid]].

Yn ystod teyrnasiad [[Harri VIII o Loegr]], ychwanegwyd chwe sir newydd at y rhai a fodolai eisoes ar diriogaeth yr hen Dywysogaeth gan [[Deddf Uno 1536|Ddeddf Uno 1536]] trwy roi statws sirol i arglwyddiaethau [[Sir Benfro|Penfro]] a [[Sir Forgannwg|Morgannwg]] a chreu pedair sir newydd, sef [[Sir Frycheiniog|Brycheiniog]], [[Sir Faesyfed|Maesyfed]], [[Sir Drefaldwyn|Trefaldwyn]] a [[Sir Ddinbych|Dinbych]],  a gwnaethpwyd deddfau Lloegr yn ddeddfau gwlad yng Nghymru. Yng [[Gwent|Ngwent]], crëwyd sir newydd [[Sir Fynwy|Mynwy]] yn y de-ddwyrain ond rhoddwyd y sir yn rhan o gylchdaith llysoedd San Steffan ac felly cafwyd yr ymadrodd cyfreithiol &quot;Cymru a Sir Fynwy&quot;, anomaledd a barhaodd hyd yr 20g er na fu'r sir newydd yn rhan o Loegr fel y cyfryw.

Mae aelodau [[Senedd Cymru]], a grëwyd ym 1998 ac sy'n cyfarfod yng [[Caerdydd|Nghaerdydd]], yn cael eu hethol gan y Cymry. Tywysog Cymru yw'r teitl y mae brenin neu frenhines Prydain yn arfer rhoi i'w mab hynaf (ond nid yn ddieithriad), ond nid yw'r tywysog ei hun yn byw yng Nghymru nac yn cymryd rhan yn ei llywodraeth. Y Tywysog Siarl yw'r Tywysog Cymru Seisnig cyntaf i fedru siarad tipyn bach o [[Gymraeg]].

== Daearyddiaeth ==
{{prif|Daearyddiaeth Cymru}}
[[Delwedd:Wales from space.jpg|250px|bawd|Cymru o'r gofod]]Crëwyd patrwm o 13 o siroedd yng Nghymru ar ôl Deddf Uno 1536: [[Sir Fôn]], [[Sir Frycheiniog]], [[Sir Gaernarfon]], [[Sir Aberteifi]], [[Sir Gaerfyrddin]], [[Sir Ddinbych]], [[Sir y Fflint]], [[Sir Forgannwg]], [[Sir Feirionnydd]], [[Sir Drefaldwyn]], [[Sir Benfro]], [[Sir Faesyfed]], a [[Sir Fynwy]]. Y rhain ydyw siroedd hanesyddol Cymru. O dan Ddeddf Llywodraeth Leol 1888, crëwyd siroedd gweinyddol oedd wedi ei seilio ar y siroedd traddodiadol, ond nid oeddynt yn union yr un fath. Yn ad-drefnu llywodraeth leol [[1974]] crëwyd wyth sir gadwedig: [[Clwyd]], [[Dyfed]], [[Gwent]], [[Gwynedd]], [[Powys]], [[Morgannwg Ganol]], [[De Morgannwg]] a [[Gorllewin Morgannwg]]. Erbyn hyn y rhain yw enwau siroedd seremonïol Cymru. Yn 1996 crëwyd 22 o awdurdodau lleol i gymryd lle'r wyth sir gadwedig, a'u henwau yn cynnwys rhai o enwau'r 13 sir hanesyddol a rhai o'r wyth sir gadwedig, a'r ffiniau yn wahanol weithiau. Mae rhai o'r trefi mawrion yn awdurdodau unedol eu hunain e.e. [[Caerdydd]], [[Abertawe (sir)|Abertawe]], [[Wrecsam (sir)|Wrecsam]].

Mae tri [[Parc Cenedlaethol|Pharc Cenedlaethol]] yng Nghymru: [[Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog]], [[Parc Cenedlaethol Eryri]] a [[Parc Cenedlaethol Arfordir Penfro|Pharc Cenedlaethol Arfordir Penfro]]. Dyfarnwyd i'r cestyll [[Castell Biwmares|Biwmares]], [[Castell Harlech|Harlech]], [[Castell Caernarfon|Caernarfon]], a [[Castell Conwy|Chonwy]], ym [[1986]], ac i  ardal ddiwydiannol [[Blaenafon]] ym [[2000]], statws [[Treftadaeth Byd]] [[UNESCO]] .

Gweler hefyd: [[Rhestr moroedd, baeau a phentiroedd Cymru]], [[Rhestr ynysoedd Cymru]], [[Rhestr mynyddoedd Cymru]], [[Rhestr llynnoedd Cymru]], [[Rhestr afonydd Cymru]], [[Cronfeydd Cymru]].

== Economi ==
{{prif|Economi Cymru}}
Mae rhannau o Gymru yn ddiwydiannol ers y 18g. Mae [[glo]], [[copr]], [[llechi]], ac [[aur]] wedi cael eu cloddio yng Nghymru. Roedd y gweithiau [[haearn]] ac [[tun|alcam]] a'r pyllau glo wedi denu miloedd o fewnfudwyr i'r wlad yn ystod y 19eg canrif, yn enwedig i gymoedd de Cymru. Bu'r mewnfudwyr hyn, y rhan fwyaf ohonynt o [[Lloegr|Loegr]] neu [[Iwerddon]], yn allweddol yn y newid iaith a sbardunwyd yn y De-ddwyrain yr adeg hon, o'r Gymraeg i'r Saesneg.

== Demograffeg ==
{{prif|Demograffeg Cymru}}
Yn ôl [[Cyfrifiad y Deyrnas Unedig 2021|Cyfrifiad 2021]] yr oedd 3,107,500 o bobl yn byw yng Nghymru, sy'n rhoi dwysedd o 149.6/km².&lt;ref name=&quot;bbc-61965787&quot;&gt;

{{Graph:Population history|Q25}}

== Diwylliant ==
{{prif|Diwylliant Cymru}}
Dylanwadwyd ar '''ddiwylliant Cymru''' gan lu o bethau: cenedl, iaith, crefydd, a daearyddiaeth. Diwylliant arbennig y Cymry Cymraeg yw [[diwylliant Cymraeg]]. Mae'n rhan hanfodol o ddiwylliant Cymru ond hefyd yn rhan o hanes [[Y Wladfa]] ym Mhatagonia, a chymunedau eraill yn y byd sy'n Gymraeg eu hiaith. Nodir diwylliant traddodiadol Cymru gan etifeddiaeth y Celtiaid wedi ei chyfuno â [[Cristnogaeth|Christnogaeth]], hen chwedlau a straeon sydd wedi ymgynefino â'r llên gwerin a'r traddodiad llenyddol, a bywyd y werin yn y [[cefn gwlad]].

=== Cerdd a llên ===
{{prif|Cerddoriaeth Cymru|Llenyddiaeth Gymraeg|Llenyddiaeth Saesneg Cymru}}
Mae gan gerddoriaeth Cymru hanes hir, ond ychydig iawn o wybodaeth fanwl sydd gennym cyn y 18g pan ddechreuodd hynafiaethwyr ymddiddori yn y pwnc. Cyfeirir at Gymru'n aml fel &quot;Gwlad y Gân&quot;, yn ystrydebol braidd.

Ac eithrio llenyddiaeth glasurol, llenyddiaeth Gymraeg yw'r hynaf yn Ewrop. Mae gan y Gymraeg draddodiad cyfoethog o lenyddiaeth sy'n dyddio o'r 6g hyd heddiw. Oherwydd eu bod yn ysgrifennu mewn iaith â mwy o bobl yn ei deall, mae ysgrifenwyr llenyddiaeth Saesneg Cymru yn aml wedi llwyddo i ddenu cynulleidfaoedd llawer mwy na'u cyd-wladwyr sy'n ysgrifennu yn yr iaith Gymraeg yn unig. Dwy enghraifft adnabyddus o hyn yw'r beirdd byd-enwog [[Dylan Thomas]] ac [[R. S. Thomas]].

=== Chwaraeon ===
[[Delwedd:Monument to Gareth Bale.001 - Cardiff Castle.jpg|bawd|229x229px|Monolith o fathodyn pêl-dored Cymru a Gareth Bale yng Ngastell Caerdydd.]]
{{prif|Chwaraeon yng Nghymru}}
Dywedir yn aml taw [[Rygbi'r undeb yng Nghymru|rygbi'r undeb]] yw mabolgamp genedlaethol Cymru, er mae [[Pêl-droed yng Nghymru|pêl-droed]] yn denu mwy o wylwyr i'r maes. Bu'r Cymry hefyd yn dangos eu medr yn [[snwcer]], [[dartiau]], [[golff]], [[paffio]], ac [[athletau]]. Ymhlith yr hen chwaraeon bu [[cnapan]], [[bando]], pêl-droed traddodiadol, a chwarae pêl.

=== Coginiaeth ===
{{prif|Coginiaeth Cymru}}
Mae bwydydd Cymreig yn cynnwys [[Cawl Cymreig|cawl]], [[teisen gri]], [[bara lawr]], [[bara brith]], [[selsig Morgannwg]], a ''[[Welsh rarebit]]''.

== Symbolau cenedlaethol ==
Mae'n debyg taw'r [[Y Ddraig Goch|Ddraig Goch]], sy'n ymddangos ar y [[Baner Cymru|faner genedlaethol]], yw symbol amlycaf Cymru. Ceir hefyd y [[Cenhinen Bedr|genhinen Bedr]] a'r [[Cenhinen|genhinen]]. &quot;[[Hen Wlad fy Nhadau]]&quot; yw'r [[anthem genedlaethol]].

== Gweler hefyd ==

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

== Dolenni allanol ==
{{Wiciadur|{{PAGENAME}}}}
*[https://senedd.cymru/ Senedd Cymru]

{{Cymru}}
{{Celtaidd}}
{{Siroedd Cymru}}
{{Y Deyrnas Unedig}}

[[Categori:Cymru| ]]
[[Categori:Gwledydd Celtaidd]]
[[Categori:Gwledydd Ewrop]]
[[Categori:Y Deyrnas Unedig]]</text>
      <sha1>o6vxh0dkptpuqp3yzxnsu2gjpbgbbap</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095603</id>
      <parentid>11095602</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T00:22:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Titus Gold</username>
        <id>38162</id>
      </contributor>
      <comment>/* Symbolau cenedlaethol */ llun</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20729" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle
| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}}
| suppressfields= gwlad image1 | math_o_le = Gwlad | enw_brodorol =  | map lleoliad = [[Delwedd:Wales in the UK and Europe.svg|270px]] | banergwlad = [[Delwedd:Flag of Wales (1959–present).svg|170px]] |prifddinas=[[Caerdydd]]|poblogaeth=3,107,500 (2021)|sefydlwyd=383 CC|anthem=[[Hen Wlad fy Nhadau]]|nawddsant=[[Dewi Sant]]|arwyddair=&quot;Cymru am byth&quot;|gwlad=[[Y Deyrnas Unedig]]|sir=22 o siroedd}}

:''Gweler hefyd [[Cymru (gwahaniaethu)]].''
Mae '''Cymru''' ([[Saesneg]]: ''Wales''; [[Cernyweg]]: Kembra) yn wlad [[Celtaidd|Geltaidd]] yn [[Ewrop]]. Gyda'r [[Alban]], [[Cernyw]], [[Gogledd Iwerddon]] a [[Lloegr]],&lt;ref name=&quot;Hist Wales 54&quot;&gt;Hanes Cymru gan John Davies (1994) tud. 54&lt;/ref&gt; mae Cymru wedi'i hawlio gan Loegr ers [[Oes y Tywysogion]], ac yn rhan o'r [[Deyrnas Unedig]]. [[Cymraeg]] yw iaith frodorol y wlad ond siaredir [[Saesneg]] gan y mwyafrif helaeth o'i dinasyddion erbyn heddiw; gall oddeutu 19% o'i phoblogaeth siarad Cymraeg. 

Mae Cymru yn ffinio â Lloegr i'r dwyrain a'r moroedd; [[Môr Hafren]], [[Y Môr Celtaidd]] a [[Môr Iwerddon]]. Roedd gan Gymru boblogaeth o 3,107,500 yn 2021&lt;ref name=&quot;bbc-61965787&quot;&gt;{{dyf newyddion|url=https://www.bbc.co.uk/cymrufyw/61965787|teitl=Cyfrifiad 2021: Poblogaeth Cymru yr uchaf erioed|cyhoeddwr=BBC Cymru Fyw|dyddiad=28 Mehefin 2022|dyddiadcyrchu=29 Mehefin 2022}}&lt;/ref&gt; ac mae ganddi arwynebedd o 20,779 km2 (8,023 mi). Mae gan Gymru dros 2,700 km (1,700 mi) o arfordir ac mae'n fynyddig ar y cyfan. Mae gan Gymru fynyddoedd talach yn gogledd a'r canoldir, gan gynnwys yr [[Yr Wyddfa|Wyddfa]], ei chopa uchaf, yn [[Eryri]]. Mae'r wlad o fewn y ardal tymheredd y gogledd ac mae ganddi hinsawdd forwrol. Y brifddinas a'r ddinas fwyaf yw [[Caerdydd]].

Daeth hunaniaeth genedlaethol Gymreig i'r amlwg fel [[Brythoniaid|Brythoniaid Celtaidd]] ar ôl i [[Macsen Wledig]] (Magnus Maximus) a'r [[Yr Ymerodraeth Rufeinig|Rhufeiniaid]] adael [[Ynys Brydain]] yn y 5ed ganrif. Datblygodd ystyrir Cymru fel gwlad Celtaidd modern yn oes tywysogion Cymru.  Bu farw twywysog olaf Cymru, Llywelyn ein Llyw Olaf ([[Llywelyn ap Gruffudd]]) yn 1282, a olygodd cwblhad concwest Cymru gan [[Edward I, brenin Lloegr]].

O 1400-1410 ailenillodd [[Owain Glyn Dŵr|Owain Glyndŵr]] [[annibyniaeth i Gymru]]. Ar ol hynny cafodd Cymru ei hatodi gan Loegr a'i hymgorffori o fewn cyfundrefn gyfreithiol Lloegr o dan Ddeddfau Cyfreithiau Cymru 1535 a 1542. Datblygodd gwleidyddiaeth Gymreig nodedig yn y 19eg ganrif, yn arbennig yn gysylltiedig â Rhyddfrydiaeth Gymreig. Amlygwyd hyn ar ddechrau'r 20fed ganrif gan [[David Lloyd George]], ond cafodd ei ddadleoli gan dwf sosialaeth a sefydlwyd [[Llafur Cymru]] erbyn 1947. Roedd Lloyd George yn ymgyrchu yn gryf dros [[Datganoli Cymru|ddatganoli i Gymru]] yn ei yrfa cynnar a thyfodd teimlad cenedlaethol Cymreig dros y ganrif. Ffurfiwyd [[Plaid Cymru]] yn 1925, a [[Cymdeithas yr Iaith]] yn 1962. Enillodd datganoli Cymreig fomentwm yn ystod yr 20fed ganrif ac yn dilyn refferendwm datganoli Cymreig 1997, ffurfiwyd y Cynulliad yn 1999, ac mae wedi ennill mwy o ddatganoli ers hynny ail hail-henwi yn [[Senedd Cymru]] yn 2020.  Daeth mudiad cryfach dros [[annibyniaeth i Gymru]] i’r amlwg erbyn 2017, pan drafodwyd ail refferendwm annibyniaeth i'r Alban. Daeth grwpiau o blaid annibyniaeth, megis [[YesCymru]] yn boblogaidd yn yr 21ain ganrif, er nad yw annibyniaeth yn cael ei chefnogi gan fwyafrif yng Nghymru.

Ar ddechrau’r chwyldro diwydiannol yng Nghymru, trawsnewidiodd datblygiad y diwydiannau mwyngloddio a metelegol y wlad o fod yn gymdeithas amaethyddol i fod yn genedl ddiwydiannol; achosodd ecsbloetio [[Maes glo De Cymru|Maes Glo De Cymru]] gynnydd cyflym ym mhoblogaeth Cymru. Mae dwy ran o dair o'r boblogaeth yn byw yn Ne Cymru, gan gynnwys [[Caerdydd]], [[Abertawe]], [[Casnewydd]] a'r [[Y Cymoedd|cymoedd]]. Mae gan ranbarth dwyreiniol Gogledd Cymru tua chweched o'r boblogaeth gyfan a Wrecsam yw tref mwyaf y gogledd. Mae gan gweddill Cymru ddwysedd poblogaeth llai. Nawr fod diwydiannau echdynnol a thrwm traddodiadol y wlad wedi dirywio, mae [[economi Cymru]] yn seiliedig ar y sector cyhoeddus, diwydiannau ysgafn a gwasanaeth, a thwristiaeth. O fewn y diwydiant ffermio, gan gynnwys ffermio llaeth, mae Cymru yn allforiwr net, gan gyfrannu at hunangynhaliaeth amaethyddol genedlaethol.

== Geirdarddiad ==
Yn wreiddiol defnyddiwyd yr enw &quot;Cymry&quot;, ffurf luosog Cymro, i ddisgrifio'r wlad a'r bobl ynddi.&lt;ref&gt;{{dyf GPC |gair=Cymro |dyddiadcyrchiad=31 Gorffennaf 2016 }}&lt;/ref&gt; Ymddengys y gair yn gyntaf mewn [[cerdd fawl]] i [[Cadwallon ap Cadfan]]&lt;ref&gt;[[Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig]], &quot;CADWALLON AP CADFAN&quot;, tud. 112.&lt;/ref&gt; sydd o bosib yn dyddio o'r 7c, a daw o'r gair [[Brythoneg]] ''combrogos'' (lluosog: ''combrogi'') sy'n golygu &quot;cydwladwr&quot;. Mae'r elfen [[bro]] yn parhau'n air am wlad neu ardal yn yr iaith fodern. Diflanodd y ''b'' tua'r flwyddyn 600, ond mae'r ''mb'' wedi aros yn y ffurf [[Lladin|Ladin]] am y wlad, ''[[Cambria]]'', yn ogystal â'r enwau [[Cumbria]] a Cumberland yng ngogledd Lloegr.&lt;ref name=BLJ&gt;[[Bedwyr Lewis Jones]]. ''Enwau (Llyfrau Llafar Gwlad)'' (Llanrwst, Gwasg Carreg Gwalch, 1991), t. 4.&lt;/ref&gt; Yn yr 16g mabwysiadwyd y sillafiad &quot;Cymru&quot; i ddynodi'r wlad gan neilltuo &quot;[[Cymry]]&quot; ar gyfer y trigolion.&lt;ref&gt;Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig, &quot;CYMRU (yr enw)&quot;, tud. 239.&lt;/ref&gt;

Y gair [[Germaneg]] ''walh'' neu ''wealh'' (estron) yw bôn yr enw Saesneg ar Gymru. O'r un gair daw enw'r [[Walwniaid]] yng [[Gwlad Belg|Ngwlad Belg]]. Defnyddid y ffurf luosog ''Wealas'' yn enw ar drigolion Brythoneg a Lladin eu hiaith ym Mhrydain gan y Saeson cynnar, a ''Cornwealas'' ar drigolion penrhyn [[Cernyw]] (y ''Corn''). Dros amser daethpwyd y ffurfiau ''Wales'' a ''Welsh'' yn enwau'r Saesneg ar wlad a phobl Cymru.&lt;ref name=BLJ/&gt;

== Hanes ==
{{prif|Hanes Cymru|Cynhanes Cymru}}
Glaniodd [[Iŵl Cesar]] ym Mhrydain ym mis Awst 55 C.C., ond ni lwyddwyd i oresgyn Cymru (a oedd, fel gweddill Prydain, yn diriogaeth [[Celtiaid|Geltaidd]]) am fwy na chanrif wedi hynny. Roedd llwythau Celtaidd Cymru — a oedd, yn ddiwylliannol, yn debyg iawn i'w cymdogion [[Brythoniaid|Brythonaidd]] yn ne Prydain — yn cynnwys y [[Silwriaid]] yn y de a'r [[Ordovices]] yn y gogledd. Fe sefydlodd y [[Ymerodraeth Rhufeinig|Rhufeinwyr]] gadwyn o amddiffynfeydd dros dde Cymru, cyn belled â [[Caerfyrddin|Chaerfyrddin]] (''Maridunum''). Mae tystiolaeth iddyn nhw fynd ymhellach i'r gorllewin a chroesi i Iwerddon. Adeiladasant 'gaer y lleng' [[Caerllion]] (''Isca''), lle mae'r [[amffitheatr]] sydd wedi goroesi orau ym Mhrydain. Roedd y Rhufeiniaid hefyd yn brysur yn y gogledd — mae hen chwedl, ''[[Breuddwyd Macsen Wledig]]'', yn dweud wrth [[Macsen Wledig]], un o ymerawdwyr olaf yr ymerodraeth yn y Gorllewin, briodi Helen ferch pennaeth Cymreig o [[Segontiwm]] ([[Caernarfon]] gyfoes). Mae'n debygol mai'r rheswm pam y gwladychwyd Cymru gan y Rhufeiniaid yw oherwydd eu hawch i fwyngloddio [[aur]], [[plwm]], [[copr]] ac [[arian]], a pheth [[sinc]].&lt;ref name=Jones3&gt;{{Cite book|last1=Jones |first1=Barri |last2=Mattingly |first2=David |year=1990 |contribution=The Economy |title=An Atlas of Roman Britain |publisher=Blackwell Publishers |publication-date=2007 |location=Caergrawnt |pages=179–196 |isbn=9781842170670}}&lt;/ref&gt;

Ni wnaeth yr [[Eingl-Sacsoniaid]] orchfygu Cymru, er iddynt dorri'r cysylltiad rhwng Cymru a'r [[Hen Ogledd]] ar ôl [[Brwydr Caer]] yn [[615]], oherwydd llwyddiannau milwrol y brenhinoedd Cymreig yn ogystal, wrth gwrs, â'r dirwedd a'r hinsawdd. Adeiladodd [[Offa, brenin Mercia]], glawdd mawr o ddaear ar hyd y ffin rhwng ei frenhiniaeth a gwlad y Cymry. Mae darnau o [[Clawdd Offa|Glawdd Offa]] i'w gweld o hyd heddiw.

Parhaodd Cymru'n wlad Gristnogol ar ôl goresgyn Lloegr gan y tylwythau paganaidd Tiwtonaidd (y Saeson). Fe aeth [[Dewi Sant]] ar bererindod i [[Rhufain|Rufain]] yn y 6g, ac fe weithiodd fel esgob yng Nghymru ymhell cyn y cyrhaeddodd Awstin i drosi brenin Caint a dechrau esgobaeth Caergaint. Ond ni wnaeth y Cymry fawr o ymdrech i ledu Cristionogaeth yn Lloegr, efallai oherwydd yr elyniaeth rhwng y ddwy bobl. Roedd brenhinoedd Cymru fel [[Rhodri Mawr]] a [[Llywelyn ap Gruffudd]] yn ddigon cryf neu gyfrwys i gadw eu hannibyniaeth.

[[Delwedd:LlywelynFawr.jpg|150px|bawd|Llywelyn Fawr]]Ar ddiwedd y [[1060au]], daeth y [[Normaniaid]] i Gymru, gan newid gwleidyddiaeth y wlad. Sefydlwyd arglwyddiaethau Normanaidd [[Y Mers]], rhwng Cymru a Lloegr. Bu bron iawn i Gymru gyfan gael ei goresgyn ganddynt ond llwyddodd [[Gruffudd ap Cynan]] ac [[Owain Gwynedd]] i'w hatal, er iddynt ymsefydlu mewn rhannau o'r de ac ardaloedd ar y ffin. Llwyddodd [[Llywelyn Fawr]] i osod seiliau Cymru unedig a chyhoeddwyd ei ŵyr [[Llywelyn ap Gruffudd]] yn [[Tywysog Cymru|Dywysog Cymru]]. Ond parhaodd brenhinoedd Lloegr i ymosod ar Gymru trwy gydol y cyfnod. Ym [[1282]] lladdwyd [[Llywelyn Ein Llyw Olaf]], sef tywysog olaf annibynnol Cymru, mewn ysgarmes ger [[Cilmeri]] a chipiodd [[Edward I o Loegr]] ei deyrnas. Adeiladodd Edward res o gestyll mawr i gadw'r Cymry dan reolaeth — [[Castell Rhuddlan|Rhuddlan]], [[Castell Conwy|Conwy]], [[Castell Caernarfon|Caernarfon]], [[Castell Biwmares|Biwmares]], a [[Castell Harlech|Harlech]] ydyw'r cestyll enwocaf.

Cafwyd cyfres o wrthryfeloedd yn erbyn llywodraeth y Saeson o ddiwedd y [[13g]] hyd ddiwedd y [[15g]]; gan [[Madog ap Llywelyn]] (1294—96) a [[Llywelyn Bren]] (1316) er enghraifft, ac roedd y Cymry'n disgwyl dychweliad [[Owain Lawgoch]] yn y [[1370au]] i ryddhau'r wlad. Cododd [[Owain Glyndŵr]] mewn gwrthryfel yn [[1400]] a chafodd ei gyhoeddi'n Dywysog Cymru, ond marw allan yn raddol wnaeth y gwrthryfel wrth i frenhinoedd Lloegr ailosod eu hawdurdod yn y wlad.

Am ran helaeth o weddill y [[15g]] tynnwyd Cymru i mewn i [[Rhyfeloedd y Rhosynnau|Ryfeloedd y Rhosynnau]] a welodd y [[Lancastriaid]] a'r [[Iorciaid]] yn ymgiprys am rym yn Lloegr. Ond er gwaethaf yr ansefydlogrwydd, fel yn y ganrif flaenorol, blodeuodd diwylliant Cymru ac yn arbennig y Traddodiad Barddol gyda [[Beirdd yr Uchelwyr]] yn cael nawdd gan yr uchelwyr Cymreig. Un o'r uchelwyr hyn oedd [[Harri Tudur]], nai [[Siasbar Tudur]] a disgynnydd i [[Ednyfed Fychan]], [[distain]] [[Llywelyn Fawr]]. Yn [[1485]] glaniodd yn [[Sir Benfro]] gyda byddin o [[Ffrancod]]. Tyrrai nifer o Gymry ato a gorchfygodd [[Rhisiart III o Loegr]] ar [[22 Awst]] [[1485]] ar [[Brwydr Bosworth|Faes Bosworth]].

Am gyfnod gwellodd sefyllfa'r Cymry. Diddymwyd y deddfau penyd a osodwyd ar y Cymry gan y Saeson ar ddechrau'r ganrif. Dan ei fab [[Harri VIII, brenin Lloegr|Harri VIII]] cyflwynwyd y [[Y Deddfau Uno 1536 a 1543|Deddfau Uno]] a roddodd Cymru yn yr un system gyfreithiol a gweinyddol â Lloegr ond a waharddodd yr iaith [[Gymraeg]] o fywyd cyhoeddus y wlad. Ar yr un pryd newidiodd Cymru mewn cenhedlaeth neu ddwy o fod yn wlad [[Eglwys Gatholig|Gatholig]] i fod yn wlad [[Protestaniaeth|Brotestanaidd]]. Gwelwyd hefyd adfywiad llenyddol — cyfnod y [[Dadeni Dysg]] a'r [[Beibl]] [[Cymraeg]] — ond troes y bonedd fwyfwy Seisnigaidd a thyfai bwlch rhwng arweinwyr cymdeithas a'r werin. Un canlyniad o hynny oedd y mudiadau crefyddol [[Ymneilltuaeth|ymneilltuol]] a ymledai'n gyflym yn ystod y [[Yr Ail Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|17eg ganrif]] a'r [[Y Ddeunawfed Ganrif yng Nghymru|18fed]]. Dechreuodd Cymru droi'n wlad ddiwydiannol yn ogystal, ac erbyn diwedd y 18g a dechrau'r [[Y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|19eg ganrif]] roedd trefi diwydiannol, chwareli a phyllau glo yn nodwedd amlwg ar fywyd y wlad. Tyfodd [[llythrennedd]] ac ymledai'r [[Y Wasg Gymraeg|wasg Gymraeg]]. Cynyddai'r galw am [[Datgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru|Ddatgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru]] ac am [[hunanlywodraeth]] ac erbyn diwedd y 19eg ganrif roedd mudiad [[Cymru Fydd]] ar ei anterth.

Cymysg fu ffawd y genedl yn ystod y [[Yr Ugeinfed Ganrif yng Nghymru|20fed ganrif]]. Ond er gwaethaf [[y Rhyfel Byd Cyntaf]], [[Dirwasgiad Mawr]] y [[1930au]], [[yr Ail Ryfel Byd]] a'r dirywiad ieithyddol yn y [[1970au]] a'r [[1980au]], mae Cymru heddiw'n meddu [[Senedd Cymru|Senedd]] ac ymddengys fod yr iaith [[Gymraeg]] yn wynebu dyfodol mwy gobeithiol nag a ddychmygid cenhedlaeth yn ôl er mai dim ond oddeutu 19% o'r Cymry sy'n siarad Cymraeg.

== Gwleidyddiaeth ==
{{prif|Gwleidyddiaeth Cymru|Llywodraeth Cymru|Llywodraeth leol yng Nghymru}}
[[Delwedd:Logo-senedd-cymru.svg|bawd|chwith|Logo Senedd Cymru]]
[[Delwedd:Welsh Assembly Government logo.png|bawd|chwith|Logo Llywodraeth Cymru]]
[[Delwedd:Wales Administrative 2009 v5 Welsh.png|bawd|Map Gweinyddol Cymru]]

Rheolid Cymru yn wreiddiol gan frenhinoedd neu dywysogion Cymreig annibynnol neu led-annibynnol megis [[Rhodri Mawr]], [[Llywelyn Fawr]], a'i ŵyr [[Llywelyn ein Llyw Olaf]], a fabwysiadodd y teitl [[Tywysog Cymru]] ym [[1258]]: cydnabuwyd hyn gan Frenin Lloegr ym [[1277]] yn unol â [[Cytundeb Aberconwy|Chytundeb Aberconwy]]. Ar ôl goresgyn [[Tywysogaeth Cymru|tywysogaeth Llywelyn]] gan [[Edward I o Loegr]], mynegwyd y dyhead am annibyniaeth i Gymru yn y [[14g]] gan nifer o wrthryfeloedd bychain. Y gwrthryfel mwyaf oedd gwrthryfel [[Owain Glyndŵr]] a ddechreuodd ym [[1400]]. Curodd gwŷr Glyn Dŵr lu Seisnig ger [[Pumlumon]] ym [[1401]]. Cafodd Glyn Dŵr ei gyhoeddi yn Dywysog Cymru ag edrychodd am gymorth gan y [[Ffrainc|Ffrancwyr]], ond erbyn [[1409]] roedd gafael y lluoedd Seisnig ar y wlad yn rhy gryf a dirwynodd y gwrthryfel i ben.

Roedd gweddill y [[15g]] yn bur ansefydlog hefyd. Ochrai'r rhan fwyaf o'r Cymry â phlaid y [[Lancastriaid]] yn ystod [[Rhyfeloedd y Rhosynnau]]. Uchafbwynt y rhyfeloedd hynny oedd buddugoliaeth [[Harri VII o Loegr|Harri Tudur]] ym [[Brwydr Bosworth|Mrwydr Bosworth]] yn [[1485]]; diolch i'r cymorth a gafodd gan y Cymry a heidiai i'w gefnogi pan laniodd yn Sir Benfro, trechodd Harri'r brenin [[Rhisiart III o Loegr|Rhisiart III]] a chipiodd goron Lloegr gan gychwyn [[Cyfnod y Tuduriaid yng Nghymru|cyfnod y Tuduriaid]].

Yn ystod teyrnasiad [[Harri VIII o Loegr]], ychwanegwyd chwe sir newydd at y rhai a fodolai eisoes ar diriogaeth yr hen Dywysogaeth gan [[Deddf Uno 1536|Ddeddf Uno 1536]] trwy roi statws sirol i arglwyddiaethau [[Sir Benfro|Penfro]] a [[Sir Forgannwg|Morgannwg]] a chreu pedair sir newydd, sef [[Sir Frycheiniog|Brycheiniog]], [[Sir Faesyfed|Maesyfed]], [[Sir Drefaldwyn|Trefaldwyn]] a [[Sir Ddinbych|Dinbych]],  a gwnaethpwyd deddfau Lloegr yn ddeddfau gwlad yng Nghymru. Yng [[Gwent|Ngwent]], crëwyd sir newydd [[Sir Fynwy|Mynwy]] yn y de-ddwyrain ond rhoddwyd y sir yn rhan o gylchdaith llysoedd San Steffan ac felly cafwyd yr ymadrodd cyfreithiol &quot;Cymru a Sir Fynwy&quot;, anomaledd a barhaodd hyd yr 20g er na fu'r sir newydd yn rhan o Loegr fel y cyfryw.

Mae aelodau [[Senedd Cymru]], a grëwyd ym 1998 ac sy'n cyfarfod yng [[Caerdydd|Nghaerdydd]], yn cael eu hethol gan y Cymry. Tywysog Cymru yw'r teitl y mae brenin neu frenhines Prydain yn arfer rhoi i'w mab hynaf (ond nid yn ddieithriad), ond nid yw'r tywysog ei hun yn byw yng Nghymru nac yn cymryd rhan yn ei llywodraeth. Y Tywysog Siarl yw'r Tywysog Cymru Seisnig cyntaf i fedru siarad tipyn bach o [[Gymraeg]].

== Daearyddiaeth ==
{{prif|Daearyddiaeth Cymru}}
[[Delwedd:Wales from space.jpg|250px|bawd|Cymru o'r gofod]]Crëwyd patrwm o 13 o siroedd yng Nghymru ar ôl Deddf Uno 1536: [[Sir Fôn]], [[Sir Frycheiniog]], [[Sir Gaernarfon]], [[Sir Aberteifi]], [[Sir Gaerfyrddin]], [[Sir Ddinbych]], [[Sir y Fflint]], [[Sir Forgannwg]], [[Sir Feirionnydd]], [[Sir Drefaldwyn]], [[Sir Benfro]], [[Sir Faesyfed]], a [[Sir Fynwy]]. Y rhain ydyw siroedd hanesyddol Cymru. O dan Ddeddf Llywodraeth Leol 1888, crëwyd siroedd gweinyddol oedd wedi ei seilio ar y siroedd traddodiadol, ond nid oeddynt yn union yr un fath. Yn ad-drefnu llywodraeth leol [[1974]] crëwyd wyth sir gadwedig: [[Clwyd]], [[Dyfed]], [[Gwent]], [[Gwynedd]], [[Powys]], [[Morgannwg Ganol]], [[De Morgannwg]] a [[Gorllewin Morgannwg]]. Erbyn hyn y rhain yw enwau siroedd seremonïol Cymru. Yn 1996 crëwyd 22 o awdurdodau lleol i gymryd lle'r wyth sir gadwedig, a'u henwau yn cynnwys rhai o enwau'r 13 sir hanesyddol a rhai o'r wyth sir gadwedig, a'r ffiniau yn wahanol weithiau. Mae rhai o'r trefi mawrion yn awdurdodau unedol eu hunain e.e. [[Caerdydd]], [[Abertawe (sir)|Abertawe]], [[Wrecsam (sir)|Wrecsam]].

Mae tri [[Parc Cenedlaethol|Pharc Cenedlaethol]] yng Nghymru: [[Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog]], [[Parc Cenedlaethol Eryri]] a [[Parc Cenedlaethol Arfordir Penfro|Pharc Cenedlaethol Arfordir Penfro]]. Dyfarnwyd i'r cestyll [[Castell Biwmares|Biwmares]], [[Castell Harlech|Harlech]], [[Castell Caernarfon|Caernarfon]], a [[Castell Conwy|Chonwy]], ym [[1986]], ac i  ardal ddiwydiannol [[Blaenafon]] ym [[2000]], statws [[Treftadaeth Byd]] [[UNESCO]] .

Gweler hefyd: [[Rhestr moroedd, baeau a phentiroedd Cymru]], [[Rhestr ynysoedd Cymru]], [[Rhestr mynyddoedd Cymru]], [[Rhestr llynnoedd Cymru]], [[Rhestr afonydd Cymru]], [[Cronfeydd Cymru]].

== Economi ==
{{prif|Economi Cymru}}
Mae rhannau o Gymru yn ddiwydiannol ers y 18g. Mae [[glo]], [[copr]], [[llechi]], ac [[aur]] wedi cael eu cloddio yng Nghymru. Roedd y gweithiau [[haearn]] ac [[tun|alcam]] a'r pyllau glo wedi denu miloedd o fewnfudwyr i'r wlad yn ystod y 19eg canrif, yn enwedig i gymoedd de Cymru. Bu'r mewnfudwyr hyn, y rhan fwyaf ohonynt o [[Lloegr|Loegr]] neu [[Iwerddon]], yn allweddol yn y newid iaith a sbardunwyd yn y De-ddwyrain yr adeg hon, o'r Gymraeg i'r Saesneg.

== Demograffeg ==
{{prif|Demograffeg Cymru}}
Yn ôl [[Cyfrifiad y Deyrnas Unedig 2021|Cyfrifiad 2021]] yr oedd 3,107,500 o bobl yn byw yng Nghymru, sy'n rhoi dwysedd o 149.6/km².&lt;ref name=&quot;bbc-61965787&quot;&gt;

{{Graph:Population history|Q25}}

== Diwylliant ==
{{prif|Diwylliant Cymru}}
Dylanwadwyd ar '''ddiwylliant Cymru''' gan lu o bethau: cenedl, iaith, crefydd, a daearyddiaeth. Diwylliant arbennig y Cymry Cymraeg yw [[diwylliant Cymraeg]]. Mae'n rhan hanfodol o ddiwylliant Cymru ond hefyd yn rhan o hanes [[Y Wladfa]] ym Mhatagonia, a chymunedau eraill yn y byd sy'n Gymraeg eu hiaith. Nodir diwylliant traddodiadol Cymru gan etifeddiaeth y Celtiaid wedi ei chyfuno â [[Cristnogaeth|Christnogaeth]], hen chwedlau a straeon sydd wedi ymgynefino â'r llên gwerin a'r traddodiad llenyddol, a bywyd y werin yn y [[cefn gwlad]].

=== Cerdd a llên ===
{{prif|Cerddoriaeth Cymru|Llenyddiaeth Gymraeg|Llenyddiaeth Saesneg Cymru}}
Mae gan gerddoriaeth Cymru hanes hir, ond ychydig iawn o wybodaeth fanwl sydd gennym cyn y 18g pan ddechreuodd hynafiaethwyr ymddiddori yn y pwnc. Cyfeirir at Gymru'n aml fel &quot;Gwlad y Gân&quot;, yn ystrydebol braidd.

Ac eithrio llenyddiaeth glasurol, llenyddiaeth Gymraeg yw'r hynaf yn Ewrop. Mae gan y Gymraeg draddodiad cyfoethog o lenyddiaeth sy'n dyddio o'r 6g hyd heddiw. Oherwydd eu bod yn ysgrifennu mewn iaith â mwy o bobl yn ei deall, mae ysgrifenwyr llenyddiaeth Saesneg Cymru yn aml wedi llwyddo i ddenu cynulleidfaoedd llawer mwy na'u cyd-wladwyr sy'n ysgrifennu yn yr iaith Gymraeg yn unig. Dwy enghraifft adnabyddus o hyn yw'r beirdd byd-enwog [[Dylan Thomas]] ac [[R. S. Thomas]].

=== Chwaraeon ===
[[Delwedd:Monument to Gareth Bale.001 - Cardiff Castle.jpg|bawd|229x229px|Monolith o fathodyn pêl-dored Cymru a Gareth Bale yng Ngastell Caerdydd.]]
{{prif|Chwaraeon yng Nghymru}}
Dywedir yn aml taw [[Rygbi'r undeb yng Nghymru|rygbi'r undeb]] yw mabolgamp genedlaethol Cymru, er mae [[Pêl-droed yng Nghymru|pêl-droed]] yn denu mwy o wylwyr i'r maes. Bu'r Cymry hefyd yn dangos eu medr yn [[snwcer]], [[dartiau]], [[golff]], [[paffio]], ac [[athletau]]. Ymhlith yr hen chwaraeon bu [[cnapan]], [[bando]], pêl-droed traddodiadol, a chwarae pêl.

=== Coginiaeth ===
{{prif|Coginiaeth Cymru}}
Mae bwydydd Cymreig yn cynnwys [[Cawl Cymreig|cawl]], [[teisen gri]], [[bara lawr]], [[bara brith]], [[selsig Morgannwg]], a ''[[Welsh rarebit]]''.

== Symbolau cenedlaethol ==
[[Delwedd:Y Ddraig Goch. Wales Grand Slam Celebration, Senedd 19 March 2012 Y Ddraig Goch. Dathliadau Camp Lawn Cymru, Senedd 19 Mawrth 2012 (7008488499).jpg|bawd|Baner y Ddraig Goch]]
Mae'n debyg taw'r [[Y Ddraig Goch|Ddraig Goch]], sy'n ymddangos ar y [[Baner Cymru|faner genedlaethol]], yw symbol amlycaf Cymru. Ceir hefyd y [[Cenhinen Bedr|genhinen Bedr]] a'r [[Cenhinen|genhinen]]. &quot;[[Hen Wlad fy Nhadau]]&quot; yw'r [[anthem genedlaethol]].

== Gweler hefyd ==

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

== Dolenni allanol ==
{{Wiciadur|{{PAGENAME}}}}
*[https://senedd.cymru/ Senedd Cymru]

{{Cymru}}
{{Celtaidd}}
{{Siroedd Cymru}}
{{Y Deyrnas Unedig}}

[[Categori:Cymru| ]]
[[Categori:Gwledydd Celtaidd]]
[[Categori:Gwledydd Ewrop]]
[[Categori:Y Deyrnas Unedig]]</text>
      <sha1>r75o4dw8dvvup6vdigy7maejtta3drj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095604</id>
      <parentid>11095603</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T00:27:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Titus Gold</username>
        <id>38162</id>
      </contributor>
      <comment>Bioamrywiaeth. cyfieithwyd o [[en:Wales]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25172" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle
| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}}
| suppressfields= gwlad image1 | math_o_le = Gwlad | enw_brodorol =  | map lleoliad = [[Delwedd:Wales in the UK and Europe.svg|270px]] | banergwlad = [[Delwedd:Flag of Wales (1959–present).svg|170px]] |prifddinas=[[Caerdydd]]|poblogaeth=3,107,500 (2021)|sefydlwyd=383 CC|anthem=[[Hen Wlad fy Nhadau]]|nawddsant=[[Dewi Sant]]|arwyddair=&quot;Cymru am byth&quot;|gwlad=[[Y Deyrnas Unedig]]|sir=22 o siroedd}}

:''Gweler hefyd [[Cymru (gwahaniaethu)]].''
Mae '''Cymru''' ([[Saesneg]]: ''Wales''; [[Cernyweg]]: Kembra) yn wlad [[Celtaidd|Geltaidd]] yn [[Ewrop]]. Gyda'r [[Alban]], [[Cernyw]], [[Gogledd Iwerddon]] a [[Lloegr]],&lt;ref name=&quot;Hist Wales 54&quot;&gt;Hanes Cymru gan John Davies (1994) tud. 54&lt;/ref&gt; mae Cymru wedi'i hawlio gan Loegr ers [[Oes y Tywysogion]], ac yn rhan o'r [[Deyrnas Unedig]]. [[Cymraeg]] yw iaith frodorol y wlad ond siaredir [[Saesneg]] gan y mwyafrif helaeth o'i dinasyddion erbyn heddiw; gall oddeutu 19% o'i phoblogaeth siarad Cymraeg. 

Mae Cymru yn ffinio â Lloegr i'r dwyrain a'r moroedd; [[Môr Hafren]], [[Y Môr Celtaidd]] a [[Môr Iwerddon]]. Roedd gan Gymru boblogaeth o 3,107,500 yn 2021&lt;ref name=&quot;bbc-61965787&quot;&gt;{{dyf newyddion|url=https://www.bbc.co.uk/cymrufyw/61965787|teitl=Cyfrifiad 2021: Poblogaeth Cymru yr uchaf erioed|cyhoeddwr=BBC Cymru Fyw|dyddiad=28 Mehefin 2022|dyddiadcyrchu=29 Mehefin 2022}}&lt;/ref&gt; ac mae ganddi arwynebedd o 20,779 km2 (8,023 mi). Mae gan Gymru dros 2,700 km (1,700 mi) o arfordir ac mae'n fynyddig ar y cyfan. Mae gan Gymru fynyddoedd talach yn gogledd a'r canoldir, gan gynnwys yr [[Yr Wyddfa|Wyddfa]], ei chopa uchaf, yn [[Eryri]]. Mae'r wlad o fewn y ardal tymheredd y gogledd ac mae ganddi hinsawdd forwrol. Y brifddinas a'r ddinas fwyaf yw [[Caerdydd]].

Daeth hunaniaeth genedlaethol Gymreig i'r amlwg fel [[Brythoniaid|Brythoniaid Celtaidd]] ar ôl i [[Macsen Wledig]] (Magnus Maximus) a'r [[Yr Ymerodraeth Rufeinig|Rhufeiniaid]] adael [[Ynys Brydain]] yn y 5ed ganrif. Datblygodd ystyrir Cymru fel gwlad Celtaidd modern yn oes tywysogion Cymru.  Bu farw twywysog olaf Cymru, Llywelyn ein Llyw Olaf ([[Llywelyn ap Gruffudd]]) yn 1282, a olygodd cwblhad concwest Cymru gan [[Edward I, brenin Lloegr]].

O 1400-1410 ailenillodd [[Owain Glyn Dŵr|Owain Glyndŵr]] [[annibyniaeth i Gymru]]. Ar ol hynny cafodd Cymru ei hatodi gan Loegr a'i hymgorffori o fewn cyfundrefn gyfreithiol Lloegr o dan Ddeddfau Cyfreithiau Cymru 1535 a 1542. Datblygodd gwleidyddiaeth Gymreig nodedig yn y 19eg ganrif, yn arbennig yn gysylltiedig â Rhyddfrydiaeth Gymreig. Amlygwyd hyn ar ddechrau'r 20fed ganrif gan [[David Lloyd George]], ond cafodd ei ddadleoli gan dwf sosialaeth a sefydlwyd [[Llafur Cymru]] erbyn 1947. Roedd Lloyd George yn ymgyrchu yn gryf dros [[Datganoli Cymru|ddatganoli i Gymru]] yn ei yrfa cynnar a thyfodd teimlad cenedlaethol Cymreig dros y ganrif. Ffurfiwyd [[Plaid Cymru]] yn 1925, a [[Cymdeithas yr Iaith]] yn 1962. Enillodd datganoli Cymreig fomentwm yn ystod yr 20fed ganrif ac yn dilyn refferendwm datganoli Cymreig 1997, ffurfiwyd y Cynulliad yn 1999, ac mae wedi ennill mwy o ddatganoli ers hynny ail hail-henwi yn [[Senedd Cymru]] yn 2020.  Daeth mudiad cryfach dros [[annibyniaeth i Gymru]] i’r amlwg erbyn 2017, pan drafodwyd ail refferendwm annibyniaeth i'r Alban. Daeth grwpiau o blaid annibyniaeth, megis [[YesCymru]] yn boblogaidd yn yr 21ain ganrif, er nad yw annibyniaeth yn cael ei chefnogi gan fwyafrif yng Nghymru.

Ar ddechrau’r chwyldro diwydiannol yng Nghymru, trawsnewidiodd datblygiad y diwydiannau mwyngloddio a metelegol y wlad o fod yn gymdeithas amaethyddol i fod yn genedl ddiwydiannol; achosodd ecsbloetio [[Maes glo De Cymru|Maes Glo De Cymru]] gynnydd cyflym ym mhoblogaeth Cymru. Mae dwy ran o dair o'r boblogaeth yn byw yn Ne Cymru, gan gynnwys [[Caerdydd]], [[Abertawe]], [[Casnewydd]] a'r [[Y Cymoedd|cymoedd]]. Mae gan ranbarth dwyreiniol Gogledd Cymru tua chweched o'r boblogaeth gyfan a Wrecsam yw tref mwyaf y gogledd. Mae gan gweddill Cymru ddwysedd poblogaeth llai. Nawr fod diwydiannau echdynnol a thrwm traddodiadol y wlad wedi dirywio, mae [[economi Cymru]] yn seiliedig ar y sector cyhoeddus, diwydiannau ysgafn a gwasanaeth, a thwristiaeth. O fewn y diwydiant ffermio, gan gynnwys ffermio llaeth, mae Cymru yn allforiwr net, gan gyfrannu at hunangynhaliaeth amaethyddol genedlaethol.

== Geirdarddiad ==
Yn wreiddiol defnyddiwyd yr enw &quot;Cymry&quot;, ffurf luosog Cymro, i ddisgrifio'r wlad a'r bobl ynddi.&lt;ref&gt;{{dyf GPC |gair=Cymro |dyddiadcyrchiad=31 Gorffennaf 2016 }}&lt;/ref&gt; Ymddengys y gair yn gyntaf mewn [[cerdd fawl]] i [[Cadwallon ap Cadfan]]&lt;ref&gt;[[Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig]], &quot;CADWALLON AP CADFAN&quot;, tud. 112.&lt;/ref&gt; sydd o bosib yn dyddio o'r 7c, a daw o'r gair [[Brythoneg]] ''combrogos'' (lluosog: ''combrogi'') sy'n golygu &quot;cydwladwr&quot;. Mae'r elfen [[bro]] yn parhau'n air am wlad neu ardal yn yr iaith fodern. Diflanodd y ''b'' tua'r flwyddyn 600, ond mae'r ''mb'' wedi aros yn y ffurf [[Lladin|Ladin]] am y wlad, ''[[Cambria]]'', yn ogystal â'r enwau [[Cumbria]] a Cumberland yng ngogledd Lloegr.&lt;ref name=BLJ&gt;[[Bedwyr Lewis Jones]]. ''Enwau (Llyfrau Llafar Gwlad)'' (Llanrwst, Gwasg Carreg Gwalch, 1991), t. 4.&lt;/ref&gt; Yn yr 16g mabwysiadwyd y sillafiad &quot;Cymru&quot; i ddynodi'r wlad gan neilltuo &quot;[[Cymry]]&quot; ar gyfer y trigolion.&lt;ref&gt;Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig, &quot;CYMRU (yr enw)&quot;, tud. 239.&lt;/ref&gt;

Y gair [[Germaneg]] ''walh'' neu ''wealh'' (estron) yw bôn yr enw Saesneg ar Gymru. O'r un gair daw enw'r [[Walwniaid]] yng [[Gwlad Belg|Ngwlad Belg]]. Defnyddid y ffurf luosog ''Wealas'' yn enw ar drigolion Brythoneg a Lladin eu hiaith ym Mhrydain gan y Saeson cynnar, a ''Cornwealas'' ar drigolion penrhyn [[Cernyw]] (y ''Corn''). Dros amser daethpwyd y ffurfiau ''Wales'' a ''Welsh'' yn enwau'r Saesneg ar wlad a phobl Cymru.&lt;ref name=BLJ/&gt;

== Hanes ==
{{prif|Hanes Cymru|Cynhanes Cymru}}
Glaniodd [[Iŵl Cesar]] ym Mhrydain ym mis Awst 55 C.C., ond ni lwyddwyd i oresgyn Cymru (a oedd, fel gweddill Prydain, yn diriogaeth [[Celtiaid|Geltaidd]]) am fwy na chanrif wedi hynny. Roedd llwythau Celtaidd Cymru — a oedd, yn ddiwylliannol, yn debyg iawn i'w cymdogion [[Brythoniaid|Brythonaidd]] yn ne Prydain — yn cynnwys y [[Silwriaid]] yn y de a'r [[Ordovices]] yn y gogledd. Fe sefydlodd y [[Ymerodraeth Rhufeinig|Rhufeinwyr]] gadwyn o amddiffynfeydd dros dde Cymru, cyn belled â [[Caerfyrddin|Chaerfyrddin]] (''Maridunum''). Mae tystiolaeth iddyn nhw fynd ymhellach i'r gorllewin a chroesi i Iwerddon. Adeiladasant 'gaer y lleng' [[Caerllion]] (''Isca''), lle mae'r [[amffitheatr]] sydd wedi goroesi orau ym Mhrydain. Roedd y Rhufeiniaid hefyd yn brysur yn y gogledd — mae hen chwedl, ''[[Breuddwyd Macsen Wledig]]'', yn dweud wrth [[Macsen Wledig]], un o ymerawdwyr olaf yr ymerodraeth yn y Gorllewin, briodi Helen ferch pennaeth Cymreig o [[Segontiwm]] ([[Caernarfon]] gyfoes). Mae'n debygol mai'r rheswm pam y gwladychwyd Cymru gan y Rhufeiniaid yw oherwydd eu hawch i fwyngloddio [[aur]], [[plwm]], [[copr]] ac [[arian]], a pheth [[sinc]].&lt;ref name=Jones3&gt;{{Cite book|last1=Jones |first1=Barri |last2=Mattingly |first2=David |year=1990 |contribution=The Economy |title=An Atlas of Roman Britain |publisher=Blackwell Publishers |publication-date=2007 |location=Caergrawnt |pages=179–196 |isbn=9781842170670}}&lt;/ref&gt;

Ni wnaeth yr [[Eingl-Sacsoniaid]] orchfygu Cymru, er iddynt dorri'r cysylltiad rhwng Cymru a'r [[Hen Ogledd]] ar ôl [[Brwydr Caer]] yn [[615]], oherwydd llwyddiannau milwrol y brenhinoedd Cymreig yn ogystal, wrth gwrs, â'r dirwedd a'r hinsawdd. Adeiladodd [[Offa, brenin Mercia]], glawdd mawr o ddaear ar hyd y ffin rhwng ei frenhiniaeth a gwlad y Cymry. Mae darnau o [[Clawdd Offa|Glawdd Offa]] i'w gweld o hyd heddiw.

Parhaodd Cymru'n wlad Gristnogol ar ôl goresgyn Lloegr gan y tylwythau paganaidd Tiwtonaidd (y Saeson). Fe aeth [[Dewi Sant]] ar bererindod i [[Rhufain|Rufain]] yn y 6g, ac fe weithiodd fel esgob yng Nghymru ymhell cyn y cyrhaeddodd Awstin i drosi brenin Caint a dechrau esgobaeth Caergaint. Ond ni wnaeth y Cymry fawr o ymdrech i ledu Cristionogaeth yn Lloegr, efallai oherwydd yr elyniaeth rhwng y ddwy bobl. Roedd brenhinoedd Cymru fel [[Rhodri Mawr]] a [[Llywelyn ap Gruffudd]] yn ddigon cryf neu gyfrwys i gadw eu hannibyniaeth.

[[Delwedd:LlywelynFawr.jpg|150px|bawd|Llywelyn Fawr]]Ar ddiwedd y [[1060au]], daeth y [[Normaniaid]] i Gymru, gan newid gwleidyddiaeth y wlad. Sefydlwyd arglwyddiaethau Normanaidd [[Y Mers]], rhwng Cymru a Lloegr. Bu bron iawn i Gymru gyfan gael ei goresgyn ganddynt ond llwyddodd [[Gruffudd ap Cynan]] ac [[Owain Gwynedd]] i'w hatal, er iddynt ymsefydlu mewn rhannau o'r de ac ardaloedd ar y ffin. Llwyddodd [[Llywelyn Fawr]] i osod seiliau Cymru unedig a chyhoeddwyd ei ŵyr [[Llywelyn ap Gruffudd]] yn [[Tywysog Cymru|Dywysog Cymru]]. Ond parhaodd brenhinoedd Lloegr i ymosod ar Gymru trwy gydol y cyfnod. Ym [[1282]] lladdwyd [[Llywelyn Ein Llyw Olaf]], sef tywysog olaf annibynnol Cymru, mewn ysgarmes ger [[Cilmeri]] a chipiodd [[Edward I o Loegr]] ei deyrnas. Adeiladodd Edward res o gestyll mawr i gadw'r Cymry dan reolaeth — [[Castell Rhuddlan|Rhuddlan]], [[Castell Conwy|Conwy]], [[Castell Caernarfon|Caernarfon]], [[Castell Biwmares|Biwmares]], a [[Castell Harlech|Harlech]] ydyw'r cestyll enwocaf.

Cafwyd cyfres o wrthryfeloedd yn erbyn llywodraeth y Saeson o ddiwedd y [[13g]] hyd ddiwedd y [[15g]]; gan [[Madog ap Llywelyn]] (1294—96) a [[Llywelyn Bren]] (1316) er enghraifft, ac roedd y Cymry'n disgwyl dychweliad [[Owain Lawgoch]] yn y [[1370au]] i ryddhau'r wlad. Cododd [[Owain Glyndŵr]] mewn gwrthryfel yn [[1400]] a chafodd ei gyhoeddi'n Dywysog Cymru, ond marw allan yn raddol wnaeth y gwrthryfel wrth i frenhinoedd Lloegr ailosod eu hawdurdod yn y wlad.

Am ran helaeth o weddill y [[15g]] tynnwyd Cymru i mewn i [[Rhyfeloedd y Rhosynnau|Ryfeloedd y Rhosynnau]] a welodd y [[Lancastriaid]] a'r [[Iorciaid]] yn ymgiprys am rym yn Lloegr. Ond er gwaethaf yr ansefydlogrwydd, fel yn y ganrif flaenorol, blodeuodd diwylliant Cymru ac yn arbennig y Traddodiad Barddol gyda [[Beirdd yr Uchelwyr]] yn cael nawdd gan yr uchelwyr Cymreig. Un o'r uchelwyr hyn oedd [[Harri Tudur]], nai [[Siasbar Tudur]] a disgynnydd i [[Ednyfed Fychan]], [[distain]] [[Llywelyn Fawr]]. Yn [[1485]] glaniodd yn [[Sir Benfro]] gyda byddin o [[Ffrancod]]. Tyrrai nifer o Gymry ato a gorchfygodd [[Rhisiart III o Loegr]] ar [[22 Awst]] [[1485]] ar [[Brwydr Bosworth|Faes Bosworth]].

Am gyfnod gwellodd sefyllfa'r Cymry. Diddymwyd y deddfau penyd a osodwyd ar y Cymry gan y Saeson ar ddechrau'r ganrif. Dan ei fab [[Harri VIII, brenin Lloegr|Harri VIII]] cyflwynwyd y [[Y Deddfau Uno 1536 a 1543|Deddfau Uno]] a roddodd Cymru yn yr un system gyfreithiol a gweinyddol â Lloegr ond a waharddodd yr iaith [[Gymraeg]] o fywyd cyhoeddus y wlad. Ar yr un pryd newidiodd Cymru mewn cenhedlaeth neu ddwy o fod yn wlad [[Eglwys Gatholig|Gatholig]] i fod yn wlad [[Protestaniaeth|Brotestanaidd]]. Gwelwyd hefyd adfywiad llenyddol — cyfnod y [[Dadeni Dysg]] a'r [[Beibl]] [[Cymraeg]] — ond troes y bonedd fwyfwy Seisnigaidd a thyfai bwlch rhwng arweinwyr cymdeithas a'r werin. Un canlyniad o hynny oedd y mudiadau crefyddol [[Ymneilltuaeth|ymneilltuol]] a ymledai'n gyflym yn ystod y [[Yr Ail Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|17eg ganrif]] a'r [[Y Ddeunawfed Ganrif yng Nghymru|18fed]]. Dechreuodd Cymru droi'n wlad ddiwydiannol yn ogystal, ac erbyn diwedd y 18g a dechrau'r [[Y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|19eg ganrif]] roedd trefi diwydiannol, chwareli a phyllau glo yn nodwedd amlwg ar fywyd y wlad. Tyfodd [[llythrennedd]] ac ymledai'r [[Y Wasg Gymraeg|wasg Gymraeg]]. Cynyddai'r galw am [[Datgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru|Ddatgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru]] ac am [[hunanlywodraeth]] ac erbyn diwedd y 19eg ganrif roedd mudiad [[Cymru Fydd]] ar ei anterth.

Cymysg fu ffawd y genedl yn ystod y [[Yr Ugeinfed Ganrif yng Nghymru|20fed ganrif]]. Ond er gwaethaf [[y Rhyfel Byd Cyntaf]], [[Dirwasgiad Mawr]] y [[1930au]], [[yr Ail Ryfel Byd]] a'r dirywiad ieithyddol yn y [[1970au]] a'r [[1980au]], mae Cymru heddiw'n meddu [[Senedd Cymru|Senedd]] ac ymddengys fod yr iaith [[Gymraeg]] yn wynebu dyfodol mwy gobeithiol nag a ddychmygid cenhedlaeth yn ôl er mai dim ond oddeutu 19% o'r Cymry sy'n siarad Cymraeg.

== Gwleidyddiaeth ==
{{prif|Gwleidyddiaeth Cymru|Llywodraeth Cymru|Llywodraeth leol yng Nghymru}}
[[Delwedd:Logo-senedd-cymru.svg|bawd|chwith|Logo Senedd Cymru]]
[[Delwedd:Welsh Assembly Government logo.png|bawd|chwith|Logo Llywodraeth Cymru]]
[[Delwedd:Wales Administrative 2009 v5 Welsh.png|bawd|Map Gweinyddol Cymru]]

Rheolid Cymru yn wreiddiol gan frenhinoedd neu dywysogion Cymreig annibynnol neu led-annibynnol megis [[Rhodri Mawr]], [[Llywelyn Fawr]], a'i ŵyr [[Llywelyn ein Llyw Olaf]], a fabwysiadodd y teitl [[Tywysog Cymru]] ym [[1258]]: cydnabuwyd hyn gan Frenin Lloegr ym [[1277]] yn unol â [[Cytundeb Aberconwy|Chytundeb Aberconwy]]. Ar ôl goresgyn [[Tywysogaeth Cymru|tywysogaeth Llywelyn]] gan [[Edward I o Loegr]], mynegwyd y dyhead am annibyniaeth i Gymru yn y [[14g]] gan nifer o wrthryfeloedd bychain. Y gwrthryfel mwyaf oedd gwrthryfel [[Owain Glyndŵr]] a ddechreuodd ym [[1400]]. Curodd gwŷr Glyn Dŵr lu Seisnig ger [[Pumlumon]] ym [[1401]]. Cafodd Glyn Dŵr ei gyhoeddi yn Dywysog Cymru ag edrychodd am gymorth gan y [[Ffrainc|Ffrancwyr]], ond erbyn [[1409]] roedd gafael y lluoedd Seisnig ar y wlad yn rhy gryf a dirwynodd y gwrthryfel i ben.

Roedd gweddill y [[15g]] yn bur ansefydlog hefyd. Ochrai'r rhan fwyaf o'r Cymry â phlaid y [[Lancastriaid]] yn ystod [[Rhyfeloedd y Rhosynnau]]. Uchafbwynt y rhyfeloedd hynny oedd buddugoliaeth [[Harri VII o Loegr|Harri Tudur]] ym [[Brwydr Bosworth|Mrwydr Bosworth]] yn [[1485]]; diolch i'r cymorth a gafodd gan y Cymry a heidiai i'w gefnogi pan laniodd yn Sir Benfro, trechodd Harri'r brenin [[Rhisiart III o Loegr|Rhisiart III]] a chipiodd goron Lloegr gan gychwyn [[Cyfnod y Tuduriaid yng Nghymru|cyfnod y Tuduriaid]].

Yn ystod teyrnasiad [[Harri VIII o Loegr]], ychwanegwyd chwe sir newydd at y rhai a fodolai eisoes ar diriogaeth yr hen Dywysogaeth gan [[Deddf Uno 1536|Ddeddf Uno 1536]] trwy roi statws sirol i arglwyddiaethau [[Sir Benfro|Penfro]] a [[Sir Forgannwg|Morgannwg]] a chreu pedair sir newydd, sef [[Sir Frycheiniog|Brycheiniog]], [[Sir Faesyfed|Maesyfed]], [[Sir Drefaldwyn|Trefaldwyn]] a [[Sir Ddinbych|Dinbych]],  a gwnaethpwyd deddfau Lloegr yn ddeddfau gwlad yng Nghymru. Yng [[Gwent|Ngwent]], crëwyd sir newydd [[Sir Fynwy|Mynwy]] yn y de-ddwyrain ond rhoddwyd y sir yn rhan o gylchdaith llysoedd San Steffan ac felly cafwyd yr ymadrodd cyfreithiol &quot;Cymru a Sir Fynwy&quot;, anomaledd a barhaodd hyd yr 20g er na fu'r sir newydd yn rhan o Loegr fel y cyfryw.

Mae aelodau [[Senedd Cymru]], a grëwyd ym 1998 ac sy'n cyfarfod yng [[Caerdydd|Nghaerdydd]], yn cael eu hethol gan y Cymry. Tywysog Cymru yw'r teitl y mae brenin neu frenhines Prydain yn arfer rhoi i'w mab hynaf (ond nid yn ddieithriad), ond nid yw'r tywysog ei hun yn byw yng Nghymru nac yn cymryd rhan yn ei llywodraeth. Y Tywysog Siarl yw'r Tywysog Cymru Seisnig cyntaf i fedru siarad tipyn bach o [[Gymraeg]].

== Daearyddiaeth ==
{{prif|Daearyddiaeth Cymru}}
[[Delwedd:Wales from space.jpg|250px|bawd|Cymru o'r gofod]]Crëwyd patrwm o 13 o siroedd yng Nghymru ar ôl Deddf Uno 1536: [[Sir Fôn]], [[Sir Frycheiniog]], [[Sir Gaernarfon]], [[Sir Aberteifi]], [[Sir Gaerfyrddin]], [[Sir Ddinbych]], [[Sir y Fflint]], [[Sir Forgannwg]], [[Sir Feirionnydd]], [[Sir Drefaldwyn]], [[Sir Benfro]], [[Sir Faesyfed]], a [[Sir Fynwy]]. Y rhain ydyw siroedd hanesyddol Cymru. O dan Ddeddf Llywodraeth Leol 1888, crëwyd siroedd gweinyddol oedd wedi ei seilio ar y siroedd traddodiadol, ond nid oeddynt yn union yr un fath. Yn ad-drefnu llywodraeth leol [[1974]] crëwyd wyth sir gadwedig: [[Clwyd]], [[Dyfed]], [[Gwent]], [[Gwynedd]], [[Powys]], [[Morgannwg Ganol]], [[De Morgannwg]] a [[Gorllewin Morgannwg]]. Erbyn hyn y rhain yw enwau siroedd seremonïol Cymru. Yn 1996 crëwyd 22 o awdurdodau lleol i gymryd lle'r wyth sir gadwedig, a'u henwau yn cynnwys rhai o enwau'r 13 sir hanesyddol a rhai o'r wyth sir gadwedig, a'r ffiniau yn wahanol weithiau. Mae rhai o'r trefi mawrion yn awdurdodau unedol eu hunain e.e. [[Caerdydd]], [[Abertawe (sir)|Abertawe]], [[Wrecsam (sir)|Wrecsam]].

Mae tri [[Parc Cenedlaethol|Pharc Cenedlaethol]] yng Nghymru: [[Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog]], [[Parc Cenedlaethol Eryri]] a [[Parc Cenedlaethol Arfordir Penfro|Pharc Cenedlaethol Arfordir Penfro]]. Dyfarnwyd i'r cestyll [[Castell Biwmares|Biwmares]], [[Castell Harlech|Harlech]], [[Castell Caernarfon|Caernarfon]], a [[Castell Conwy|Chonwy]], ym [[1986]], ac i  ardal ddiwydiannol [[Blaenafon]] ym [[2000]], statws [[Treftadaeth Byd]] [[UNESCO]] .

Gweler hefyd: [[Rhestr moroedd, baeau a phentiroedd Cymru]], [[Rhestr ynysoedd Cymru]], [[Rhestr mynyddoedd Cymru]], [[Rhestr llynnoedd Cymru]], [[Rhestr afonydd Cymru]], [[Cronfeydd Cymru]].

== Bioamrywiaeth ==
Oherwydd ei harfordir hir, mae Cymru yn gartref i amrywiaeth o adar môr. Mae'r arfordiroedd a'r ynysoedd cyfagos yn gartref i nythfeydd o huganod, adar drycin Manaw, palod, gwylanod coesddu, mulfilod a llursod. Mewn cymhariaeth, gyda 60 y cant o Gymru yn uwch na’r gyfuchlin 150m, mae’r wlad hefyd yn cynnal amrywiaeth o adar cynefin yr ucheldir, gan gynnwys y gigfran a mwyalchen y mynydd.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ecologymatters.co.uk/pdf/Wales_Ring_Ouzel_paper.pdf|title=Wales Ring Ouzel Survey 2006|publisher=Ecology Matters Ltd.|last=Green|first=Mick|year=2007|access-date=6 September 2010|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20120311210912/http://www.ecologymatters.co.uk/pdf/Wales_Ring_Ouzel_paper.pdf|archive-date=11 March 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/north_east/4644626.stm|title=Black ravens return to the roost|publisher=BBC|date=24 January 2006|access-date=6 September 2010}}&lt;/ref&gt; Mae adar ysglyfaethus yn cynnwys y cudyll bach, boda tinwyn a'r barcud coch, symbol cenedlaethol o fywyd gwyllt Cymru. At ei gilydd, mae mwy na 200 o wahanol rywogaethau o adar wedi’u gweld yng ngwarchodfa’r RSPB yng Nghonwy, gan gynnwys ymwelwyr tymhorol.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rspb.org.uk/news/details.asp?view=print&amp;id=tcm:9-176206|title=Red kite voted Wales' Favourite Bird|publisher=[[Royal Society for the Protection of Birds]]|date=11 October 2007|access-date=6 September 2010|archive-date=23 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100823014457/http://www.rspb.org.uk/news/details.asp?view=print&amp;id=tcm:9-176206|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

Bu farw mamaliaid mwy, gan gynnwys eirth brown, bleiddiaid a chathod gwyllt, allan yn ystod cyfnod y Normaniaid. Heddiw, mae mamaliaid yn cynnwys chwistlod, llygod pengrwn, moch daear, dyfrgwn, carlymod, gwencïod, draenogod a phymtheg rhywogaeth o ystlumod. Mae dwy rywogaeth o gnofilod bach, y llygoden wddf felen a'r pathew, o bwys Cymreig arbennig i'w cael ar y ffin nad oedd yn cael ei tharfu yn hanesyddol. &lt;ref name=&quot;Davies533&quot;&gt;Davies (2008) p. 533&lt;/ref&gt; Nid yw'r bele, sy'n cael ei weld yn achlysurol, wedi'i gofnodi'n swyddogol ers y 1950au. Bu bron i'r ffwlbart gael ei yrru i ddifodiant ym Mhrydain, ond fe barhaodd yng Nghymru ac mae bellach yn lledu'n gyflym. Mae geifr gwyllt i'w cael yn Eryri. &lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.theguardian.com/environment/2006/nov/13/conservationandendangeredspecies.uknews|title=Goats have roamed Snowdonia for 10,000 years; now they face secret cull|first=John|last=Vidal|work=guardian.co.uk|date=13 November 2006|access-date=14 August 2011|location=London}}&lt;/ref&gt; Ym mis Mawrth 2021, rhoddodd Cyfoeth Naturiol Cymru (CNC) drwydded i ryddhau hyd at chwe afanc yn Nyffryn Dyfi, sef y rhyddhad swyddogol cyntaf o afancod yng Nghymru.&lt;ref&gt;{{cite news|publisher=BBC News|date=30 March 2021|last=Grug|first=Mari|title=Licensed beavers released in Wales for the first time|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-56565050|access-date=31 March 2021}}&lt;/ref&gt;

Mae dyfroedd de-orllewin Cymru Gŵyr, Sir Benfro a Bae Ceredigion yn denu anifeiliaid morol, gan gynnwys heulforgwn, morloi llwyd yr Iwerydd, crwbanod cefn lledr, dolffiniaid, llamhidyddion, sglefrod môr, crancod a chimychiaid. Mae Sir Benfro a Cheredigion, yn arbennig, yn cael eu cydnabod fel ardal o bwysigrwydd rhyngwladol i ddolffiniaid trwyn potel, ac yng Nghei Newydd mae unig gartref haf dolffiniaid trwyn potel yn y DU gyfan. Mae pysgod afon o bwys yn cynnwys torgoch, llysywen, eog, gwangod, aderyn y waun a thorgoch yr Arctig, tra bod y gwyniad yn unigryw i Gymru, a geir yn Llyn Tegid yn unig. Mae Cymru'n adnabyddus am ei physgod cregyn, gan gynnwys cocos, llygaid meheryn, cregyn gleision a gwichiaid. Penwaig, macrell a cegddu yw'r rhai mwyaf cyffredin o bysgod morol y wlad. Mae tiroedd uchel Eryri sy’n wynebu’r gogledd yn cynnal fflora cyn-rewlifol creiriol gan gynnwys lili eiconig yr Wyddfa.&lt;ref name=&quot;Hist 286-288&quot;&gt;Davies (1994) pp. 286–288&lt;/ref&gt; Mae gan Gymru nifer o rywogaethau planhigion nad ydynt i’w cael yn unman arall yn y DU, gan gynnwys y cor-rosyn mannog Tuberaria guttata ar Ynys Môn a Draba aizoides ym Mhenrhyn Gŵyr.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Atlas of the British Flora|editor1-last=Perring|editor1-first=E.H.|editor2-last=Walters|editor2-first=S.M.|year=1990|publisher=BSBI|location=Melksham, Great Britain|isbn=978-0-901158-19-2|page=43}}&lt;/ref&gt;

== Economi ==
{{prif|Economi Cymru}}
Mae rhannau o Gymru yn ddiwydiannol ers y 18g. Mae [[glo]], [[copr]], [[llechi]], ac [[aur]] wedi cael eu cloddio yng Nghymru. Roedd y gweithiau [[haearn]] ac [[tun|alcam]] a'r pyllau glo wedi denu miloedd o fewnfudwyr i'r wlad yn ystod y 19eg canrif, yn enwedig i gymoedd de Cymru. Bu'r mewnfudwyr hyn, y rhan fwyaf ohonynt o [[Lloegr|Loegr]] neu [[Iwerddon]], yn allweddol yn y newid iaith a sbardunwyd yn y De-ddwyrain yr adeg hon, o'r Gymraeg i'r Saesneg.

== Demograffeg ==
{{prif|Demograffeg Cymru}}
Yn ôl [[Cyfrifiad y Deyrnas Unedig 2021|Cyfrifiad 2021]] yr oedd 3,107,500 o bobl yn byw yng Nghymru, sy'n rhoi dwysedd o 149.6/km².&lt;ref name=&quot;bbc-61965787&quot;&gt;

{{Graph:Population history|Q25}}

== Diwylliant ==
{{prif|Diwylliant Cymru}}
Dylanwadwyd ar '''ddiwylliant Cymru''' gan lu o bethau: cenedl, iaith, crefydd, a daearyddiaeth. Diwylliant arbennig y Cymry Cymraeg yw [[diwylliant Cymraeg]]. Mae'n rhan hanfodol o ddiwylliant Cymru ond hefyd yn rhan o hanes [[Y Wladfa]] ym Mhatagonia, a chymunedau eraill yn y byd sy'n Gymraeg eu hiaith. Nodir diwylliant traddodiadol Cymru gan etifeddiaeth y Celtiaid wedi ei chyfuno â [[Cristnogaeth|Christnogaeth]], hen chwedlau a straeon sydd wedi ymgynefino â'r llên gwerin a'r traddodiad llenyddol, a bywyd y werin yn y [[cefn gwlad]].

=== Cerdd a llên ===
{{prif|Cerddoriaeth Cymru|Llenyddiaeth Gymraeg|Llenyddiaeth Saesneg Cymru}}
Mae gan gerddoriaeth Cymru hanes hir, ond ychydig iawn o wybodaeth fanwl sydd gennym cyn y 18g pan ddechreuodd hynafiaethwyr ymddiddori yn y pwnc. Cyfeirir at Gymru'n aml fel &quot;Gwlad y Gân&quot;, yn ystrydebol braidd.

Ac eithrio llenyddiaeth glasurol, llenyddiaeth Gymraeg yw'r hynaf yn Ewrop. Mae gan y Gymraeg draddodiad cyfoethog o lenyddiaeth sy'n dyddio o'r 6g hyd heddiw. Oherwydd eu bod yn ysgrifennu mewn iaith â mwy o bobl yn ei deall, mae ysgrifenwyr llenyddiaeth Saesneg Cymru yn aml wedi llwyddo i ddenu cynulleidfaoedd llawer mwy na'u cyd-wladwyr sy'n ysgrifennu yn yr iaith Gymraeg yn unig. Dwy enghraifft adnabyddus o hyn yw'r beirdd byd-enwog [[Dylan Thomas]] ac [[R. S. Thomas]].

=== Chwaraeon ===
[[Delwedd:Monument to Gareth Bale.001 - Cardiff Castle.jpg|bawd|229x229px|Monolith o fathodyn pêl-dored Cymru a Gareth Bale yng Ngastell Caerdydd.]]
{{prif|Chwaraeon yng Nghymru}}
Dywedir yn aml taw [[Rygbi'r undeb yng Nghymru|rygbi'r undeb]] yw mabolgamp genedlaethol Cymru, er mae [[Pêl-droed yng Nghymru|pêl-droed]] yn denu mwy o wylwyr i'r maes. Bu'r Cymry hefyd yn dangos eu medr yn [[snwcer]], [[dartiau]], [[golff]], [[paffio]], ac [[athletau]]. Ymhlith yr hen chwaraeon bu [[cnapan]], [[bando]], pêl-droed traddodiadol, a chwarae pêl.

=== Coginiaeth ===
{{prif|Coginiaeth Cymru}}
Mae bwydydd Cymreig yn cynnwys [[Cawl Cymreig|cawl]], [[teisen gri]], [[bara lawr]], [[bara brith]], [[selsig Morgannwg]], a ''[[Welsh rarebit]]''.

== Symbolau cenedlaethol ==
[[Delwedd:Y Ddraig Goch. Wales Grand Slam Celebration, Senedd 19 March 2012 Y Ddraig Goch. Dathliadau Camp Lawn Cymru, Senedd 19 Mawrth 2012 (7008488499).jpg|bawd|Baner y Ddraig Goch]]
Mae'n debyg taw'r [[Y Ddraig Goch|Ddraig Goch]], sy'n ymddangos ar y [[Baner Cymru|faner genedlaethol]], yw symbol amlycaf Cymru. Ceir hefyd y [[Cenhinen Bedr|genhinen Bedr]] a'r [[Cenhinen|genhinen]]. &quot;[[Hen Wlad fy Nhadau]]&quot; yw'r [[anthem genedlaethol]].

== Gweler hefyd ==

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

== Dolenni allanol ==
{{Wiciadur|{{PAGENAME}}}}
*[https://senedd.cymru/ Senedd Cymru]

{{Cymru}}
{{Celtaidd}}
{{Siroedd Cymru}}
{{Y Deyrnas Unedig}}

[[Categori:Cymru| ]]
[[Categori:Gwledydd Celtaidd]]
[[Categori:Gwledydd Ewrop]]
[[Categori:Y Deyrnas Unedig]]</text>
      <sha1>n4vio1vo1lmbkr3g0td4tdshrtq6ygj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095605</id>
      <parentid>11095604</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T00:29:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Titus Gold</username>
        <id>38162</id>
      </contributor>
      <comment>/* Bioamrywiaeth */ llun</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25278" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle
| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}}
| suppressfields= gwlad image1 | math_o_le = Gwlad | enw_brodorol =  | map lleoliad = [[Delwedd:Wales in the UK and Europe.svg|270px]] | banergwlad = [[Delwedd:Flag of Wales (1959–present).svg|170px]] |prifddinas=[[Caerdydd]]|poblogaeth=3,107,500 (2021)|sefydlwyd=383 CC|anthem=[[Hen Wlad fy Nhadau]]|nawddsant=[[Dewi Sant]]|arwyddair=&quot;Cymru am byth&quot;|gwlad=[[Y Deyrnas Unedig]]|sir=22 o siroedd}}

:''Gweler hefyd [[Cymru (gwahaniaethu)]].''
Mae '''Cymru''' ([[Saesneg]]: ''Wales''; [[Cernyweg]]: Kembra) yn wlad [[Celtaidd|Geltaidd]] yn [[Ewrop]]. Gyda'r [[Alban]], [[Cernyw]], [[Gogledd Iwerddon]] a [[Lloegr]],&lt;ref name=&quot;Hist Wales 54&quot;&gt;Hanes Cymru gan John Davies (1994) tud. 54&lt;/ref&gt; mae Cymru wedi'i hawlio gan Loegr ers [[Oes y Tywysogion]], ac yn rhan o'r [[Deyrnas Unedig]]. [[Cymraeg]] yw iaith frodorol y wlad ond siaredir [[Saesneg]] gan y mwyafrif helaeth o'i dinasyddion erbyn heddiw; gall oddeutu 19% o'i phoblogaeth siarad Cymraeg. 

Mae Cymru yn ffinio â Lloegr i'r dwyrain a'r moroedd; [[Môr Hafren]], [[Y Môr Celtaidd]] a [[Môr Iwerddon]]. Roedd gan Gymru boblogaeth o 3,107,500 yn 2021&lt;ref name=&quot;bbc-61965787&quot;&gt;{{dyf newyddion|url=https://www.bbc.co.uk/cymrufyw/61965787|teitl=Cyfrifiad 2021: Poblogaeth Cymru yr uchaf erioed|cyhoeddwr=BBC Cymru Fyw|dyddiad=28 Mehefin 2022|dyddiadcyrchu=29 Mehefin 2022}}&lt;/ref&gt; ac mae ganddi arwynebedd o 20,779 km2 (8,023 mi). Mae gan Gymru dros 2,700 km (1,700 mi) o arfordir ac mae'n fynyddig ar y cyfan. Mae gan Gymru fynyddoedd talach yn gogledd a'r canoldir, gan gynnwys yr [[Yr Wyddfa|Wyddfa]], ei chopa uchaf, yn [[Eryri]]. Mae'r wlad o fewn y ardal tymheredd y gogledd ac mae ganddi hinsawdd forwrol. Y brifddinas a'r ddinas fwyaf yw [[Caerdydd]].

Daeth hunaniaeth genedlaethol Gymreig i'r amlwg fel [[Brythoniaid|Brythoniaid Celtaidd]] ar ôl i [[Macsen Wledig]] (Magnus Maximus) a'r [[Yr Ymerodraeth Rufeinig|Rhufeiniaid]] adael [[Ynys Brydain]] yn y 5ed ganrif. Datblygodd ystyrir Cymru fel gwlad Celtaidd modern yn oes tywysogion Cymru.  Bu farw twywysog olaf Cymru, Llywelyn ein Llyw Olaf ([[Llywelyn ap Gruffudd]]) yn 1282, a olygodd cwblhad concwest Cymru gan [[Edward I, brenin Lloegr]].

O 1400-1410 ailenillodd [[Owain Glyn Dŵr|Owain Glyndŵr]] [[annibyniaeth i Gymru]]. Ar ol hynny cafodd Cymru ei hatodi gan Loegr a'i hymgorffori o fewn cyfundrefn gyfreithiol Lloegr o dan Ddeddfau Cyfreithiau Cymru 1535 a 1542. Datblygodd gwleidyddiaeth Gymreig nodedig yn y 19eg ganrif, yn arbennig yn gysylltiedig â Rhyddfrydiaeth Gymreig. Amlygwyd hyn ar ddechrau'r 20fed ganrif gan [[David Lloyd George]], ond cafodd ei ddadleoli gan dwf sosialaeth a sefydlwyd [[Llafur Cymru]] erbyn 1947. Roedd Lloyd George yn ymgyrchu yn gryf dros [[Datganoli Cymru|ddatganoli i Gymru]] yn ei yrfa cynnar a thyfodd teimlad cenedlaethol Cymreig dros y ganrif. Ffurfiwyd [[Plaid Cymru]] yn 1925, a [[Cymdeithas yr Iaith]] yn 1962. Enillodd datganoli Cymreig fomentwm yn ystod yr 20fed ganrif ac yn dilyn refferendwm datganoli Cymreig 1997, ffurfiwyd y Cynulliad yn 1999, ac mae wedi ennill mwy o ddatganoli ers hynny ail hail-henwi yn [[Senedd Cymru]] yn 2020.  Daeth mudiad cryfach dros [[annibyniaeth i Gymru]] i’r amlwg erbyn 2017, pan drafodwyd ail refferendwm annibyniaeth i'r Alban. Daeth grwpiau o blaid annibyniaeth, megis [[YesCymru]] yn boblogaidd yn yr 21ain ganrif, er nad yw annibyniaeth yn cael ei chefnogi gan fwyafrif yng Nghymru.

Ar ddechrau’r chwyldro diwydiannol yng Nghymru, trawsnewidiodd datblygiad y diwydiannau mwyngloddio a metelegol y wlad o fod yn gymdeithas amaethyddol i fod yn genedl ddiwydiannol; achosodd ecsbloetio [[Maes glo De Cymru|Maes Glo De Cymru]] gynnydd cyflym ym mhoblogaeth Cymru. Mae dwy ran o dair o'r boblogaeth yn byw yn Ne Cymru, gan gynnwys [[Caerdydd]], [[Abertawe]], [[Casnewydd]] a'r [[Y Cymoedd|cymoedd]]. Mae gan ranbarth dwyreiniol Gogledd Cymru tua chweched o'r boblogaeth gyfan a Wrecsam yw tref mwyaf y gogledd. Mae gan gweddill Cymru ddwysedd poblogaeth llai. Nawr fod diwydiannau echdynnol a thrwm traddodiadol y wlad wedi dirywio, mae [[economi Cymru]] yn seiliedig ar y sector cyhoeddus, diwydiannau ysgafn a gwasanaeth, a thwristiaeth. O fewn y diwydiant ffermio, gan gynnwys ffermio llaeth, mae Cymru yn allforiwr net, gan gyfrannu at hunangynhaliaeth amaethyddol genedlaethol.

== Geirdarddiad ==
Yn wreiddiol defnyddiwyd yr enw &quot;Cymry&quot;, ffurf luosog Cymro, i ddisgrifio'r wlad a'r bobl ynddi.&lt;ref&gt;{{dyf GPC |gair=Cymro |dyddiadcyrchiad=31 Gorffennaf 2016 }}&lt;/ref&gt; Ymddengys y gair yn gyntaf mewn [[cerdd fawl]] i [[Cadwallon ap Cadfan]]&lt;ref&gt;[[Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig]], &quot;CADWALLON AP CADFAN&quot;, tud. 112.&lt;/ref&gt; sydd o bosib yn dyddio o'r 7c, a daw o'r gair [[Brythoneg]] ''combrogos'' (lluosog: ''combrogi'') sy'n golygu &quot;cydwladwr&quot;. Mae'r elfen [[bro]] yn parhau'n air am wlad neu ardal yn yr iaith fodern. Diflanodd y ''b'' tua'r flwyddyn 600, ond mae'r ''mb'' wedi aros yn y ffurf [[Lladin|Ladin]] am y wlad, ''[[Cambria]]'', yn ogystal â'r enwau [[Cumbria]] a Cumberland yng ngogledd Lloegr.&lt;ref name=BLJ&gt;[[Bedwyr Lewis Jones]]. ''Enwau (Llyfrau Llafar Gwlad)'' (Llanrwst, Gwasg Carreg Gwalch, 1991), t. 4.&lt;/ref&gt; Yn yr 16g mabwysiadwyd y sillafiad &quot;Cymru&quot; i ddynodi'r wlad gan neilltuo &quot;[[Cymry]]&quot; ar gyfer y trigolion.&lt;ref&gt;Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig, &quot;CYMRU (yr enw)&quot;, tud. 239.&lt;/ref&gt;

Y gair [[Germaneg]] ''walh'' neu ''wealh'' (estron) yw bôn yr enw Saesneg ar Gymru. O'r un gair daw enw'r [[Walwniaid]] yng [[Gwlad Belg|Ngwlad Belg]]. Defnyddid y ffurf luosog ''Wealas'' yn enw ar drigolion Brythoneg a Lladin eu hiaith ym Mhrydain gan y Saeson cynnar, a ''Cornwealas'' ar drigolion penrhyn [[Cernyw]] (y ''Corn''). Dros amser daethpwyd y ffurfiau ''Wales'' a ''Welsh'' yn enwau'r Saesneg ar wlad a phobl Cymru.&lt;ref name=BLJ/&gt;

== Hanes ==
{{prif|Hanes Cymru|Cynhanes Cymru}}
Glaniodd [[Iŵl Cesar]] ym Mhrydain ym mis Awst 55 C.C., ond ni lwyddwyd i oresgyn Cymru (a oedd, fel gweddill Prydain, yn diriogaeth [[Celtiaid|Geltaidd]]) am fwy na chanrif wedi hynny. Roedd llwythau Celtaidd Cymru — a oedd, yn ddiwylliannol, yn debyg iawn i'w cymdogion [[Brythoniaid|Brythonaidd]] yn ne Prydain — yn cynnwys y [[Silwriaid]] yn y de a'r [[Ordovices]] yn y gogledd. Fe sefydlodd y [[Ymerodraeth Rhufeinig|Rhufeinwyr]] gadwyn o amddiffynfeydd dros dde Cymru, cyn belled â [[Caerfyrddin|Chaerfyrddin]] (''Maridunum''). Mae tystiolaeth iddyn nhw fynd ymhellach i'r gorllewin a chroesi i Iwerddon. Adeiladasant 'gaer y lleng' [[Caerllion]] (''Isca''), lle mae'r [[amffitheatr]] sydd wedi goroesi orau ym Mhrydain. Roedd y Rhufeiniaid hefyd yn brysur yn y gogledd — mae hen chwedl, ''[[Breuddwyd Macsen Wledig]]'', yn dweud wrth [[Macsen Wledig]], un o ymerawdwyr olaf yr ymerodraeth yn y Gorllewin, briodi Helen ferch pennaeth Cymreig o [[Segontiwm]] ([[Caernarfon]] gyfoes). Mae'n debygol mai'r rheswm pam y gwladychwyd Cymru gan y Rhufeiniaid yw oherwydd eu hawch i fwyngloddio [[aur]], [[plwm]], [[copr]] ac [[arian]], a pheth [[sinc]].&lt;ref name=Jones3&gt;{{Cite book|last1=Jones |first1=Barri |last2=Mattingly |first2=David |year=1990 |contribution=The Economy |title=An Atlas of Roman Britain |publisher=Blackwell Publishers |publication-date=2007 |location=Caergrawnt |pages=179–196 |isbn=9781842170670}}&lt;/ref&gt;

Ni wnaeth yr [[Eingl-Sacsoniaid]] orchfygu Cymru, er iddynt dorri'r cysylltiad rhwng Cymru a'r [[Hen Ogledd]] ar ôl [[Brwydr Caer]] yn [[615]], oherwydd llwyddiannau milwrol y brenhinoedd Cymreig yn ogystal, wrth gwrs, â'r dirwedd a'r hinsawdd. Adeiladodd [[Offa, brenin Mercia]], glawdd mawr o ddaear ar hyd y ffin rhwng ei frenhiniaeth a gwlad y Cymry. Mae darnau o [[Clawdd Offa|Glawdd Offa]] i'w gweld o hyd heddiw.

Parhaodd Cymru'n wlad Gristnogol ar ôl goresgyn Lloegr gan y tylwythau paganaidd Tiwtonaidd (y Saeson). Fe aeth [[Dewi Sant]] ar bererindod i [[Rhufain|Rufain]] yn y 6g, ac fe weithiodd fel esgob yng Nghymru ymhell cyn y cyrhaeddodd Awstin i drosi brenin Caint a dechrau esgobaeth Caergaint. Ond ni wnaeth y Cymry fawr o ymdrech i ledu Cristionogaeth yn Lloegr, efallai oherwydd yr elyniaeth rhwng y ddwy bobl. Roedd brenhinoedd Cymru fel [[Rhodri Mawr]] a [[Llywelyn ap Gruffudd]] yn ddigon cryf neu gyfrwys i gadw eu hannibyniaeth.

[[Delwedd:LlywelynFawr.jpg|150px|bawd|Llywelyn Fawr]]Ar ddiwedd y [[1060au]], daeth y [[Normaniaid]] i Gymru, gan newid gwleidyddiaeth y wlad. Sefydlwyd arglwyddiaethau Normanaidd [[Y Mers]], rhwng Cymru a Lloegr. Bu bron iawn i Gymru gyfan gael ei goresgyn ganddynt ond llwyddodd [[Gruffudd ap Cynan]] ac [[Owain Gwynedd]] i'w hatal, er iddynt ymsefydlu mewn rhannau o'r de ac ardaloedd ar y ffin. Llwyddodd [[Llywelyn Fawr]] i osod seiliau Cymru unedig a chyhoeddwyd ei ŵyr [[Llywelyn ap Gruffudd]] yn [[Tywysog Cymru|Dywysog Cymru]]. Ond parhaodd brenhinoedd Lloegr i ymosod ar Gymru trwy gydol y cyfnod. Ym [[1282]] lladdwyd [[Llywelyn Ein Llyw Olaf]], sef tywysog olaf annibynnol Cymru, mewn ysgarmes ger [[Cilmeri]] a chipiodd [[Edward I o Loegr]] ei deyrnas. Adeiladodd Edward res o gestyll mawr i gadw'r Cymry dan reolaeth — [[Castell Rhuddlan|Rhuddlan]], [[Castell Conwy|Conwy]], [[Castell Caernarfon|Caernarfon]], [[Castell Biwmares|Biwmares]], a [[Castell Harlech|Harlech]] ydyw'r cestyll enwocaf.

Cafwyd cyfres o wrthryfeloedd yn erbyn llywodraeth y Saeson o ddiwedd y [[13g]] hyd ddiwedd y [[15g]]; gan [[Madog ap Llywelyn]] (1294—96) a [[Llywelyn Bren]] (1316) er enghraifft, ac roedd y Cymry'n disgwyl dychweliad [[Owain Lawgoch]] yn y [[1370au]] i ryddhau'r wlad. Cododd [[Owain Glyndŵr]] mewn gwrthryfel yn [[1400]] a chafodd ei gyhoeddi'n Dywysog Cymru, ond marw allan yn raddol wnaeth y gwrthryfel wrth i frenhinoedd Lloegr ailosod eu hawdurdod yn y wlad.

Am ran helaeth o weddill y [[15g]] tynnwyd Cymru i mewn i [[Rhyfeloedd y Rhosynnau|Ryfeloedd y Rhosynnau]] a welodd y [[Lancastriaid]] a'r [[Iorciaid]] yn ymgiprys am rym yn Lloegr. Ond er gwaethaf yr ansefydlogrwydd, fel yn y ganrif flaenorol, blodeuodd diwylliant Cymru ac yn arbennig y Traddodiad Barddol gyda [[Beirdd yr Uchelwyr]] yn cael nawdd gan yr uchelwyr Cymreig. Un o'r uchelwyr hyn oedd [[Harri Tudur]], nai [[Siasbar Tudur]] a disgynnydd i [[Ednyfed Fychan]], [[distain]] [[Llywelyn Fawr]]. Yn [[1485]] glaniodd yn [[Sir Benfro]] gyda byddin o [[Ffrancod]]. Tyrrai nifer o Gymry ato a gorchfygodd [[Rhisiart III o Loegr]] ar [[22 Awst]] [[1485]] ar [[Brwydr Bosworth|Faes Bosworth]].

Am gyfnod gwellodd sefyllfa'r Cymry. Diddymwyd y deddfau penyd a osodwyd ar y Cymry gan y Saeson ar ddechrau'r ganrif. Dan ei fab [[Harri VIII, brenin Lloegr|Harri VIII]] cyflwynwyd y [[Y Deddfau Uno 1536 a 1543|Deddfau Uno]] a roddodd Cymru yn yr un system gyfreithiol a gweinyddol â Lloegr ond a waharddodd yr iaith [[Gymraeg]] o fywyd cyhoeddus y wlad. Ar yr un pryd newidiodd Cymru mewn cenhedlaeth neu ddwy o fod yn wlad [[Eglwys Gatholig|Gatholig]] i fod yn wlad [[Protestaniaeth|Brotestanaidd]]. Gwelwyd hefyd adfywiad llenyddol — cyfnod y [[Dadeni Dysg]] a'r [[Beibl]] [[Cymraeg]] — ond troes y bonedd fwyfwy Seisnigaidd a thyfai bwlch rhwng arweinwyr cymdeithas a'r werin. Un canlyniad o hynny oedd y mudiadau crefyddol [[Ymneilltuaeth|ymneilltuol]] a ymledai'n gyflym yn ystod y [[Yr Ail Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|17eg ganrif]] a'r [[Y Ddeunawfed Ganrif yng Nghymru|18fed]]. Dechreuodd Cymru droi'n wlad ddiwydiannol yn ogystal, ac erbyn diwedd y 18g a dechrau'r [[Y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|19eg ganrif]] roedd trefi diwydiannol, chwareli a phyllau glo yn nodwedd amlwg ar fywyd y wlad. Tyfodd [[llythrennedd]] ac ymledai'r [[Y Wasg Gymraeg|wasg Gymraeg]]. Cynyddai'r galw am [[Datgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru|Ddatgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru]] ac am [[hunanlywodraeth]] ac erbyn diwedd y 19eg ganrif roedd mudiad [[Cymru Fydd]] ar ei anterth.

Cymysg fu ffawd y genedl yn ystod y [[Yr Ugeinfed Ganrif yng Nghymru|20fed ganrif]]. Ond er gwaethaf [[y Rhyfel Byd Cyntaf]], [[Dirwasgiad Mawr]] y [[1930au]], [[yr Ail Ryfel Byd]] a'r dirywiad ieithyddol yn y [[1970au]] a'r [[1980au]], mae Cymru heddiw'n meddu [[Senedd Cymru|Senedd]] ac ymddengys fod yr iaith [[Gymraeg]] yn wynebu dyfodol mwy gobeithiol nag a ddychmygid cenhedlaeth yn ôl er mai dim ond oddeutu 19% o'r Cymry sy'n siarad Cymraeg.

== Gwleidyddiaeth ==
{{prif|Gwleidyddiaeth Cymru|Llywodraeth Cymru|Llywodraeth leol yng Nghymru}}
[[Delwedd:Logo-senedd-cymru.svg|bawd|chwith|Logo Senedd Cymru]]
[[Delwedd:Welsh Assembly Government logo.png|bawd|chwith|Logo Llywodraeth Cymru]]
[[Delwedd:Wales Administrative 2009 v5 Welsh.png|bawd|Map Gweinyddol Cymru]]

Rheolid Cymru yn wreiddiol gan frenhinoedd neu dywysogion Cymreig annibynnol neu led-annibynnol megis [[Rhodri Mawr]], [[Llywelyn Fawr]], a'i ŵyr [[Llywelyn ein Llyw Olaf]], a fabwysiadodd y teitl [[Tywysog Cymru]] ym [[1258]]: cydnabuwyd hyn gan Frenin Lloegr ym [[1277]] yn unol â [[Cytundeb Aberconwy|Chytundeb Aberconwy]]. Ar ôl goresgyn [[Tywysogaeth Cymru|tywysogaeth Llywelyn]] gan [[Edward I o Loegr]], mynegwyd y dyhead am annibyniaeth i Gymru yn y [[14g]] gan nifer o wrthryfeloedd bychain. Y gwrthryfel mwyaf oedd gwrthryfel [[Owain Glyndŵr]] a ddechreuodd ym [[1400]]. Curodd gwŷr Glyn Dŵr lu Seisnig ger [[Pumlumon]] ym [[1401]]. Cafodd Glyn Dŵr ei gyhoeddi yn Dywysog Cymru ag edrychodd am gymorth gan y [[Ffrainc|Ffrancwyr]], ond erbyn [[1409]] roedd gafael y lluoedd Seisnig ar y wlad yn rhy gryf a dirwynodd y gwrthryfel i ben.

Roedd gweddill y [[15g]] yn bur ansefydlog hefyd. Ochrai'r rhan fwyaf o'r Cymry â phlaid y [[Lancastriaid]] yn ystod [[Rhyfeloedd y Rhosynnau]]. Uchafbwynt y rhyfeloedd hynny oedd buddugoliaeth [[Harri VII o Loegr|Harri Tudur]] ym [[Brwydr Bosworth|Mrwydr Bosworth]] yn [[1485]]; diolch i'r cymorth a gafodd gan y Cymry a heidiai i'w gefnogi pan laniodd yn Sir Benfro, trechodd Harri'r brenin [[Rhisiart III o Loegr|Rhisiart III]] a chipiodd goron Lloegr gan gychwyn [[Cyfnod y Tuduriaid yng Nghymru|cyfnod y Tuduriaid]].

Yn ystod teyrnasiad [[Harri VIII o Loegr]], ychwanegwyd chwe sir newydd at y rhai a fodolai eisoes ar diriogaeth yr hen Dywysogaeth gan [[Deddf Uno 1536|Ddeddf Uno 1536]] trwy roi statws sirol i arglwyddiaethau [[Sir Benfro|Penfro]] a [[Sir Forgannwg|Morgannwg]] a chreu pedair sir newydd, sef [[Sir Frycheiniog|Brycheiniog]], [[Sir Faesyfed|Maesyfed]], [[Sir Drefaldwyn|Trefaldwyn]] a [[Sir Ddinbych|Dinbych]],  a gwnaethpwyd deddfau Lloegr yn ddeddfau gwlad yng Nghymru. Yng [[Gwent|Ngwent]], crëwyd sir newydd [[Sir Fynwy|Mynwy]] yn y de-ddwyrain ond rhoddwyd y sir yn rhan o gylchdaith llysoedd San Steffan ac felly cafwyd yr ymadrodd cyfreithiol &quot;Cymru a Sir Fynwy&quot;, anomaledd a barhaodd hyd yr 20g er na fu'r sir newydd yn rhan o Loegr fel y cyfryw.

Mae aelodau [[Senedd Cymru]], a grëwyd ym 1998 ac sy'n cyfarfod yng [[Caerdydd|Nghaerdydd]], yn cael eu hethol gan y Cymry. Tywysog Cymru yw'r teitl y mae brenin neu frenhines Prydain yn arfer rhoi i'w mab hynaf (ond nid yn ddieithriad), ond nid yw'r tywysog ei hun yn byw yng Nghymru nac yn cymryd rhan yn ei llywodraeth. Y Tywysog Siarl yw'r Tywysog Cymru Seisnig cyntaf i fedru siarad tipyn bach o [[Gymraeg]].

== Daearyddiaeth ==
{{prif|Daearyddiaeth Cymru}}
[[Delwedd:Wales from space.jpg|250px|bawd|Cymru o'r gofod]]Crëwyd patrwm o 13 o siroedd yng Nghymru ar ôl Deddf Uno 1536: [[Sir Fôn]], [[Sir Frycheiniog]], [[Sir Gaernarfon]], [[Sir Aberteifi]], [[Sir Gaerfyrddin]], [[Sir Ddinbych]], [[Sir y Fflint]], [[Sir Forgannwg]], [[Sir Feirionnydd]], [[Sir Drefaldwyn]], [[Sir Benfro]], [[Sir Faesyfed]], a [[Sir Fynwy]]. Y rhain ydyw siroedd hanesyddol Cymru. O dan Ddeddf Llywodraeth Leol 1888, crëwyd siroedd gweinyddol oedd wedi ei seilio ar y siroedd traddodiadol, ond nid oeddynt yn union yr un fath. Yn ad-drefnu llywodraeth leol [[1974]] crëwyd wyth sir gadwedig: [[Clwyd]], [[Dyfed]], [[Gwent]], [[Gwynedd]], [[Powys]], [[Morgannwg Ganol]], [[De Morgannwg]] a [[Gorllewin Morgannwg]]. Erbyn hyn y rhain yw enwau siroedd seremonïol Cymru. Yn 1996 crëwyd 22 o awdurdodau lleol i gymryd lle'r wyth sir gadwedig, a'u henwau yn cynnwys rhai o enwau'r 13 sir hanesyddol a rhai o'r wyth sir gadwedig, a'r ffiniau yn wahanol weithiau. Mae rhai o'r trefi mawrion yn awdurdodau unedol eu hunain e.e. [[Caerdydd]], [[Abertawe (sir)|Abertawe]], [[Wrecsam (sir)|Wrecsam]].

Mae tri [[Parc Cenedlaethol|Pharc Cenedlaethol]] yng Nghymru: [[Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog]], [[Parc Cenedlaethol Eryri]] a [[Parc Cenedlaethol Arfordir Penfro|Pharc Cenedlaethol Arfordir Penfro]]. Dyfarnwyd i'r cestyll [[Castell Biwmares|Biwmares]], [[Castell Harlech|Harlech]], [[Castell Caernarfon|Caernarfon]], a [[Castell Conwy|Chonwy]], ym [[1986]], ac i  ardal ddiwydiannol [[Blaenafon]] ym [[2000]], statws [[Treftadaeth Byd]] [[UNESCO]] .

Gweler hefyd: [[Rhestr moroedd, baeau a phentiroedd Cymru]], [[Rhestr ynysoedd Cymru]], [[Rhestr mynyddoedd Cymru]], [[Rhestr llynnoedd Cymru]], [[Rhestr afonydd Cymru]], [[Cronfeydd Cymru]].

== Bioamrywiaeth ==
[[Delwedd:Red Kite - Gigrin Farm, Rhayader - geograph.org.uk - 2973349.jpg|bawd|Y Barcud Coch, Rhaeadr.]]
Oherwydd ei harfordir hir, mae Cymru yn gartref i amrywiaeth o adar môr. Mae'r arfordiroedd a'r ynysoedd cyfagos yn gartref i nythfeydd o huganod, adar drycin Manaw, palod, gwylanod coesddu, mulfilod a llursod. Mewn cymhariaeth, gyda 60 y cant o Gymru yn uwch na’r gyfuchlin 150m, mae’r wlad hefyd yn cynnal amrywiaeth o adar cynefin yr ucheldir, gan gynnwys y gigfran a mwyalchen y mynydd.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ecologymatters.co.uk/pdf/Wales_Ring_Ouzel_paper.pdf|title=Wales Ring Ouzel Survey 2006|publisher=Ecology Matters Ltd.|last=Green|first=Mick|year=2007|access-date=6 September 2010|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20120311210912/http://www.ecologymatters.co.uk/pdf/Wales_Ring_Ouzel_paper.pdf|archive-date=11 March 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/north_east/4644626.stm|title=Black ravens return to the roost|publisher=BBC|date=24 January 2006|access-date=6 September 2010}}&lt;/ref&gt; Mae adar ysglyfaethus yn cynnwys y cudyll bach, boda tinwyn a'r barcud coch, symbol cenedlaethol o fywyd gwyllt Cymru. At ei gilydd, mae mwy na 200 o wahanol rywogaethau o adar wedi’u gweld yng ngwarchodfa’r RSPB yng Nghonwy, gan gynnwys ymwelwyr tymhorol.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rspb.org.uk/news/details.asp?view=print&amp;id=tcm:9-176206|title=Red kite voted Wales' Favourite Bird|publisher=[[Royal Society for the Protection of Birds]]|date=11 October 2007|access-date=6 September 2010|archive-date=23 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100823014457/http://www.rspb.org.uk/news/details.asp?view=print&amp;id=tcm:9-176206|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

Bu farw mamaliaid mwy, gan gynnwys eirth brown, bleiddiaid a chathod gwyllt, allan yn ystod cyfnod y Normaniaid. Heddiw, mae mamaliaid yn cynnwys chwistlod, llygod pengrwn, moch daear, dyfrgwn, carlymod, gwencïod, draenogod a phymtheg rhywogaeth o ystlumod. Mae dwy rywogaeth o gnofilod bach, y llygoden wddf felen a'r pathew, o bwys Cymreig arbennig i'w cael ar y ffin nad oedd yn cael ei tharfu yn hanesyddol. &lt;ref name=&quot;Davies533&quot;&gt;Davies (2008) p. 533&lt;/ref&gt; Nid yw'r bele, sy'n cael ei weld yn achlysurol, wedi'i gofnodi'n swyddogol ers y 1950au. Bu bron i'r ffwlbart gael ei yrru i ddifodiant ym Mhrydain, ond fe barhaodd yng Nghymru ac mae bellach yn lledu'n gyflym. Mae geifr gwyllt i'w cael yn Eryri. &lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.theguardian.com/environment/2006/nov/13/conservationandendangeredspecies.uknews|title=Goats have roamed Snowdonia for 10,000 years; now they face secret cull|first=John|last=Vidal|work=guardian.co.uk|date=13 November 2006|access-date=14 August 2011|location=London}}&lt;/ref&gt; Ym mis Mawrth 2021, rhoddodd Cyfoeth Naturiol Cymru (CNC) drwydded i ryddhau hyd at chwe afanc yn Nyffryn Dyfi, sef y rhyddhad swyddogol cyntaf o afancod yng Nghymru.&lt;ref&gt;{{cite news|publisher=BBC News|date=30 March 2021|last=Grug|first=Mari|title=Licensed beavers released in Wales for the first time|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-56565050|access-date=31 March 2021}}&lt;/ref&gt;

Mae dyfroedd de-orllewin Cymru Gŵyr, Sir Benfro a Bae Ceredigion yn denu anifeiliaid morol, gan gynnwys heulforgwn, morloi llwyd yr Iwerydd, crwbanod cefn lledr, dolffiniaid, llamhidyddion, sglefrod môr, crancod a chimychiaid. Mae Sir Benfro a Cheredigion, yn arbennig, yn cael eu cydnabod fel ardal o bwysigrwydd rhyngwladol i ddolffiniaid trwyn potel, ac yng Nghei Newydd mae unig gartref haf dolffiniaid trwyn potel yn y DU gyfan. Mae pysgod afon o bwys yn cynnwys torgoch, llysywen, eog, gwangod, aderyn y waun a thorgoch yr Arctig, tra bod y gwyniad yn unigryw i Gymru, a geir yn Llyn Tegid yn unig. Mae Cymru'n adnabyddus am ei physgod cregyn, gan gynnwys cocos, llygaid meheryn, cregyn gleision a gwichiaid. Penwaig, macrell a cegddu yw'r rhai mwyaf cyffredin o bysgod morol y wlad. Mae tiroedd uchel Eryri sy’n wynebu’r gogledd yn cynnal fflora cyn-rewlifol creiriol gan gynnwys lili eiconig yr Wyddfa.&lt;ref name=&quot;Hist 286-288&quot;&gt;Davies (1994) pp. 286–288&lt;/ref&gt; Mae gan Gymru nifer o rywogaethau planhigion nad ydynt i’w cael yn unman arall yn y DU, gan gynnwys y cor-rosyn mannog Tuberaria guttata ar Ynys Môn a Draba aizoides ym Mhenrhyn Gŵyr.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Atlas of the British Flora|editor1-last=Perring|editor1-first=E.H.|editor2-last=Walters|editor2-first=S.M.|year=1990|publisher=BSBI|location=Melksham, Great Britain|isbn=978-0-901158-19-2|page=43}}&lt;/ref&gt;

== Economi ==
{{prif|Economi Cymru}}
Mae rhannau o Gymru yn ddiwydiannol ers y 18g. Mae [[glo]], [[copr]], [[llechi]], ac [[aur]] wedi cael eu cloddio yng Nghymru. Roedd y gweithiau [[haearn]] ac [[tun|alcam]] a'r pyllau glo wedi denu miloedd o fewnfudwyr i'r wlad yn ystod y 19eg canrif, yn enwedig i gymoedd de Cymru. Bu'r mewnfudwyr hyn, y rhan fwyaf ohonynt o [[Lloegr|Loegr]] neu [[Iwerddon]], yn allweddol yn y newid iaith a sbardunwyd yn y De-ddwyrain yr adeg hon, o'r Gymraeg i'r Saesneg.

== Demograffeg ==
{{prif|Demograffeg Cymru}}
Yn ôl [[Cyfrifiad y Deyrnas Unedig 2021|Cyfrifiad 2021]] yr oedd 3,107,500 o bobl yn byw yng Nghymru, sy'n rhoi dwysedd o 149.6/km².&lt;ref name=&quot;bbc-61965787&quot;&gt;

{{Graph:Population history|Q25}}

== Diwylliant ==
{{prif|Diwylliant Cymru}}
Dylanwadwyd ar '''ddiwylliant Cymru''' gan lu o bethau: cenedl, iaith, crefydd, a daearyddiaeth. Diwylliant arbennig y Cymry Cymraeg yw [[diwylliant Cymraeg]]. Mae'n rhan hanfodol o ddiwylliant Cymru ond hefyd yn rhan o hanes [[Y Wladfa]] ym Mhatagonia, a chymunedau eraill yn y byd sy'n Gymraeg eu hiaith. Nodir diwylliant traddodiadol Cymru gan etifeddiaeth y Celtiaid wedi ei chyfuno â [[Cristnogaeth|Christnogaeth]], hen chwedlau a straeon sydd wedi ymgynefino â'r llên gwerin a'r traddodiad llenyddol, a bywyd y werin yn y [[cefn gwlad]].

=== Cerdd a llên ===
{{prif|Cerddoriaeth Cymru|Llenyddiaeth Gymraeg|Llenyddiaeth Saesneg Cymru}}
Mae gan gerddoriaeth Cymru hanes hir, ond ychydig iawn o wybodaeth fanwl sydd gennym cyn y 18g pan ddechreuodd hynafiaethwyr ymddiddori yn y pwnc. Cyfeirir at Gymru'n aml fel &quot;Gwlad y Gân&quot;, yn ystrydebol braidd.

Ac eithrio llenyddiaeth glasurol, llenyddiaeth Gymraeg yw'r hynaf yn Ewrop. Mae gan y Gymraeg draddodiad cyfoethog o lenyddiaeth sy'n dyddio o'r 6g hyd heddiw. Oherwydd eu bod yn ysgrifennu mewn iaith â mwy o bobl yn ei deall, mae ysgrifenwyr llenyddiaeth Saesneg Cymru yn aml wedi llwyddo i ddenu cynulleidfaoedd llawer mwy na'u cyd-wladwyr sy'n ysgrifennu yn yr iaith Gymraeg yn unig. Dwy enghraifft adnabyddus o hyn yw'r beirdd byd-enwog [[Dylan Thomas]] ac [[R. S. Thomas]].

=== Chwaraeon ===
[[Delwedd:Monument to Gareth Bale.001 - Cardiff Castle.jpg|bawd|229x229px|Monolith o fathodyn pêl-dored Cymru a Gareth Bale yng Ngastell Caerdydd.]]
{{prif|Chwaraeon yng Nghymru}}
Dywedir yn aml taw [[Rygbi'r undeb yng Nghymru|rygbi'r undeb]] yw mabolgamp genedlaethol Cymru, er mae [[Pêl-droed yng Nghymru|pêl-droed]] yn denu mwy o wylwyr i'r maes. Bu'r Cymry hefyd yn dangos eu medr yn [[snwcer]], [[dartiau]], [[golff]], [[paffio]], ac [[athletau]]. Ymhlith yr hen chwaraeon bu [[cnapan]], [[bando]], pêl-droed traddodiadol, a chwarae pêl.

=== Coginiaeth ===
{{prif|Coginiaeth Cymru}}
Mae bwydydd Cymreig yn cynnwys [[Cawl Cymreig|cawl]], [[teisen gri]], [[bara lawr]], [[bara brith]], [[selsig Morgannwg]], a ''[[Welsh rarebit]]''.

== Symbolau cenedlaethol ==
[[Delwedd:Y Ddraig Goch. Wales Grand Slam Celebration, Senedd 19 March 2012 Y Ddraig Goch. Dathliadau Camp Lawn Cymru, Senedd 19 Mawrth 2012 (7008488499).jpg|bawd|Baner y Ddraig Goch]]
Mae'n debyg taw'r [[Y Ddraig Goch|Ddraig Goch]], sy'n ymddangos ar y [[Baner Cymru|faner genedlaethol]], yw symbol amlycaf Cymru. Ceir hefyd y [[Cenhinen Bedr|genhinen Bedr]] a'r [[Cenhinen|genhinen]]. &quot;[[Hen Wlad fy Nhadau]]&quot; yw'r [[anthem genedlaethol]].

== Gweler hefyd ==

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

== Dolenni allanol ==
{{Wiciadur|{{PAGENAME}}}}
*[https://senedd.cymru/ Senedd Cymru]

{{Cymru}}
{{Celtaidd}}
{{Siroedd Cymru}}
{{Y Deyrnas Unedig}}

[[Categori:Cymru| ]]
[[Categori:Gwledydd Celtaidd]]
[[Categori:Gwledydd Ewrop]]
[[Categori:Y Deyrnas Unedig]]</text>
      <sha1>s4di96hq9gnnzhp9h2z1d0juwe14biu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095606</id>
      <parentid>11095605</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T00:31:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Titus Gold</username>
        <id>38162</id>
      </contributor>
      <comment>/* Bioamrywiaeth */ nodyn het</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25330" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle
| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}}
| suppressfields= gwlad image1 | math_o_le = Gwlad | enw_brodorol =  | map lleoliad = [[Delwedd:Wales in the UK and Europe.svg|270px]] | banergwlad = [[Delwedd:Flag of Wales (1959–present).svg|170px]] |prifddinas=[[Caerdydd]]|poblogaeth=3,107,500 (2021)|sefydlwyd=383 CC|anthem=[[Hen Wlad fy Nhadau]]|nawddsant=[[Dewi Sant]]|arwyddair=&quot;Cymru am byth&quot;|gwlad=[[Y Deyrnas Unedig]]|sir=22 o siroedd}}

:''Gweler hefyd [[Cymru (gwahaniaethu)]].''
Mae '''Cymru''' ([[Saesneg]]: ''Wales''; [[Cernyweg]]: Kembra) yn wlad [[Celtaidd|Geltaidd]] yn [[Ewrop]]. Gyda'r [[Alban]], [[Cernyw]], [[Gogledd Iwerddon]] a [[Lloegr]],&lt;ref name=&quot;Hist Wales 54&quot;&gt;Hanes Cymru gan John Davies (1994) tud. 54&lt;/ref&gt; mae Cymru wedi'i hawlio gan Loegr ers [[Oes y Tywysogion]], ac yn rhan o'r [[Deyrnas Unedig]]. [[Cymraeg]] yw iaith frodorol y wlad ond siaredir [[Saesneg]] gan y mwyafrif helaeth o'i dinasyddion erbyn heddiw; gall oddeutu 19% o'i phoblogaeth siarad Cymraeg. 

Mae Cymru yn ffinio â Lloegr i'r dwyrain a'r moroedd; [[Môr Hafren]], [[Y Môr Celtaidd]] a [[Môr Iwerddon]]. Roedd gan Gymru boblogaeth o 3,107,500 yn 2021&lt;ref name=&quot;bbc-61965787&quot;&gt;{{dyf newyddion|url=https://www.bbc.co.uk/cymrufyw/61965787|teitl=Cyfrifiad 2021: Poblogaeth Cymru yr uchaf erioed|cyhoeddwr=BBC Cymru Fyw|dyddiad=28 Mehefin 2022|dyddiadcyrchu=29 Mehefin 2022}}&lt;/ref&gt; ac mae ganddi arwynebedd o 20,779 km2 (8,023 mi). Mae gan Gymru dros 2,700 km (1,700 mi) o arfordir ac mae'n fynyddig ar y cyfan. Mae gan Gymru fynyddoedd talach yn gogledd a'r canoldir, gan gynnwys yr [[Yr Wyddfa|Wyddfa]], ei chopa uchaf, yn [[Eryri]]. Mae'r wlad o fewn y ardal tymheredd y gogledd ac mae ganddi hinsawdd forwrol. Y brifddinas a'r ddinas fwyaf yw [[Caerdydd]].

Daeth hunaniaeth genedlaethol Gymreig i'r amlwg fel [[Brythoniaid|Brythoniaid Celtaidd]] ar ôl i [[Macsen Wledig]] (Magnus Maximus) a'r [[Yr Ymerodraeth Rufeinig|Rhufeiniaid]] adael [[Ynys Brydain]] yn y 5ed ganrif. Datblygodd ystyrir Cymru fel gwlad Celtaidd modern yn oes tywysogion Cymru.  Bu farw twywysog olaf Cymru, Llywelyn ein Llyw Olaf ([[Llywelyn ap Gruffudd]]) yn 1282, a olygodd cwblhad concwest Cymru gan [[Edward I, brenin Lloegr]].

O 1400-1410 ailenillodd [[Owain Glyn Dŵr|Owain Glyndŵr]] [[annibyniaeth i Gymru]]. Ar ol hynny cafodd Cymru ei hatodi gan Loegr a'i hymgorffori o fewn cyfundrefn gyfreithiol Lloegr o dan Ddeddfau Cyfreithiau Cymru 1535 a 1542. Datblygodd gwleidyddiaeth Gymreig nodedig yn y 19eg ganrif, yn arbennig yn gysylltiedig â Rhyddfrydiaeth Gymreig. Amlygwyd hyn ar ddechrau'r 20fed ganrif gan [[David Lloyd George]], ond cafodd ei ddadleoli gan dwf sosialaeth a sefydlwyd [[Llafur Cymru]] erbyn 1947. Roedd Lloyd George yn ymgyrchu yn gryf dros [[Datganoli Cymru|ddatganoli i Gymru]] yn ei yrfa cynnar a thyfodd teimlad cenedlaethol Cymreig dros y ganrif. Ffurfiwyd [[Plaid Cymru]] yn 1925, a [[Cymdeithas yr Iaith]] yn 1962. Enillodd datganoli Cymreig fomentwm yn ystod yr 20fed ganrif ac yn dilyn refferendwm datganoli Cymreig 1997, ffurfiwyd y Cynulliad yn 1999, ac mae wedi ennill mwy o ddatganoli ers hynny ail hail-henwi yn [[Senedd Cymru]] yn 2020.  Daeth mudiad cryfach dros [[annibyniaeth i Gymru]] i’r amlwg erbyn 2017, pan drafodwyd ail refferendwm annibyniaeth i'r Alban. Daeth grwpiau o blaid annibyniaeth, megis [[YesCymru]] yn boblogaidd yn yr 21ain ganrif, er nad yw annibyniaeth yn cael ei chefnogi gan fwyafrif yng Nghymru.

Ar ddechrau’r chwyldro diwydiannol yng Nghymru, trawsnewidiodd datblygiad y diwydiannau mwyngloddio a metelegol y wlad o fod yn gymdeithas amaethyddol i fod yn genedl ddiwydiannol; achosodd ecsbloetio [[Maes glo De Cymru|Maes Glo De Cymru]] gynnydd cyflym ym mhoblogaeth Cymru. Mae dwy ran o dair o'r boblogaeth yn byw yn Ne Cymru, gan gynnwys [[Caerdydd]], [[Abertawe]], [[Casnewydd]] a'r [[Y Cymoedd|cymoedd]]. Mae gan ranbarth dwyreiniol Gogledd Cymru tua chweched o'r boblogaeth gyfan a Wrecsam yw tref mwyaf y gogledd. Mae gan gweddill Cymru ddwysedd poblogaeth llai. Nawr fod diwydiannau echdynnol a thrwm traddodiadol y wlad wedi dirywio, mae [[economi Cymru]] yn seiliedig ar y sector cyhoeddus, diwydiannau ysgafn a gwasanaeth, a thwristiaeth. O fewn y diwydiant ffermio, gan gynnwys ffermio llaeth, mae Cymru yn allforiwr net, gan gyfrannu at hunangynhaliaeth amaethyddol genedlaethol.

== Geirdarddiad ==
Yn wreiddiol defnyddiwyd yr enw &quot;Cymry&quot;, ffurf luosog Cymro, i ddisgrifio'r wlad a'r bobl ynddi.&lt;ref&gt;{{dyf GPC |gair=Cymro |dyddiadcyrchiad=31 Gorffennaf 2016 }}&lt;/ref&gt; Ymddengys y gair yn gyntaf mewn [[cerdd fawl]] i [[Cadwallon ap Cadfan]]&lt;ref&gt;[[Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig]], &quot;CADWALLON AP CADFAN&quot;, tud. 112.&lt;/ref&gt; sydd o bosib yn dyddio o'r 7c, a daw o'r gair [[Brythoneg]] ''combrogos'' (lluosog: ''combrogi'') sy'n golygu &quot;cydwladwr&quot;. Mae'r elfen [[bro]] yn parhau'n air am wlad neu ardal yn yr iaith fodern. Diflanodd y ''b'' tua'r flwyddyn 600, ond mae'r ''mb'' wedi aros yn y ffurf [[Lladin|Ladin]] am y wlad, ''[[Cambria]]'', yn ogystal â'r enwau [[Cumbria]] a Cumberland yng ngogledd Lloegr.&lt;ref name=BLJ&gt;[[Bedwyr Lewis Jones]]. ''Enwau (Llyfrau Llafar Gwlad)'' (Llanrwst, Gwasg Carreg Gwalch, 1991), t. 4.&lt;/ref&gt; Yn yr 16g mabwysiadwyd y sillafiad &quot;Cymru&quot; i ddynodi'r wlad gan neilltuo &quot;[[Cymry]]&quot; ar gyfer y trigolion.&lt;ref&gt;Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig, &quot;CYMRU (yr enw)&quot;, tud. 239.&lt;/ref&gt;

Y gair [[Germaneg]] ''walh'' neu ''wealh'' (estron) yw bôn yr enw Saesneg ar Gymru. O'r un gair daw enw'r [[Walwniaid]] yng [[Gwlad Belg|Ngwlad Belg]]. Defnyddid y ffurf luosog ''Wealas'' yn enw ar drigolion Brythoneg a Lladin eu hiaith ym Mhrydain gan y Saeson cynnar, a ''Cornwealas'' ar drigolion penrhyn [[Cernyw]] (y ''Corn''). Dros amser daethpwyd y ffurfiau ''Wales'' a ''Welsh'' yn enwau'r Saesneg ar wlad a phobl Cymru.&lt;ref name=BLJ/&gt;

== Hanes ==
{{prif|Hanes Cymru|Cynhanes Cymru}}
Glaniodd [[Iŵl Cesar]] ym Mhrydain ym mis Awst 55 C.C., ond ni lwyddwyd i oresgyn Cymru (a oedd, fel gweddill Prydain, yn diriogaeth [[Celtiaid|Geltaidd]]) am fwy na chanrif wedi hynny. Roedd llwythau Celtaidd Cymru — a oedd, yn ddiwylliannol, yn debyg iawn i'w cymdogion [[Brythoniaid|Brythonaidd]] yn ne Prydain — yn cynnwys y [[Silwriaid]] yn y de a'r [[Ordovices]] yn y gogledd. Fe sefydlodd y [[Ymerodraeth Rhufeinig|Rhufeinwyr]] gadwyn o amddiffynfeydd dros dde Cymru, cyn belled â [[Caerfyrddin|Chaerfyrddin]] (''Maridunum''). Mae tystiolaeth iddyn nhw fynd ymhellach i'r gorllewin a chroesi i Iwerddon. Adeiladasant 'gaer y lleng' [[Caerllion]] (''Isca''), lle mae'r [[amffitheatr]] sydd wedi goroesi orau ym Mhrydain. Roedd y Rhufeiniaid hefyd yn brysur yn y gogledd — mae hen chwedl, ''[[Breuddwyd Macsen Wledig]]'', yn dweud wrth [[Macsen Wledig]], un o ymerawdwyr olaf yr ymerodraeth yn y Gorllewin, briodi Helen ferch pennaeth Cymreig o [[Segontiwm]] ([[Caernarfon]] gyfoes). Mae'n debygol mai'r rheswm pam y gwladychwyd Cymru gan y Rhufeiniaid yw oherwydd eu hawch i fwyngloddio [[aur]], [[plwm]], [[copr]] ac [[arian]], a pheth [[sinc]].&lt;ref name=Jones3&gt;{{Cite book|last1=Jones |first1=Barri |last2=Mattingly |first2=David |year=1990 |contribution=The Economy |title=An Atlas of Roman Britain |publisher=Blackwell Publishers |publication-date=2007 |location=Caergrawnt |pages=179–196 |isbn=9781842170670}}&lt;/ref&gt;

Ni wnaeth yr [[Eingl-Sacsoniaid]] orchfygu Cymru, er iddynt dorri'r cysylltiad rhwng Cymru a'r [[Hen Ogledd]] ar ôl [[Brwydr Caer]] yn [[615]], oherwydd llwyddiannau milwrol y brenhinoedd Cymreig yn ogystal, wrth gwrs, â'r dirwedd a'r hinsawdd. Adeiladodd [[Offa, brenin Mercia]], glawdd mawr o ddaear ar hyd y ffin rhwng ei frenhiniaeth a gwlad y Cymry. Mae darnau o [[Clawdd Offa|Glawdd Offa]] i'w gweld o hyd heddiw.

Parhaodd Cymru'n wlad Gristnogol ar ôl goresgyn Lloegr gan y tylwythau paganaidd Tiwtonaidd (y Saeson). Fe aeth [[Dewi Sant]] ar bererindod i [[Rhufain|Rufain]] yn y 6g, ac fe weithiodd fel esgob yng Nghymru ymhell cyn y cyrhaeddodd Awstin i drosi brenin Caint a dechrau esgobaeth Caergaint. Ond ni wnaeth y Cymry fawr o ymdrech i ledu Cristionogaeth yn Lloegr, efallai oherwydd yr elyniaeth rhwng y ddwy bobl. Roedd brenhinoedd Cymru fel [[Rhodri Mawr]] a [[Llywelyn ap Gruffudd]] yn ddigon cryf neu gyfrwys i gadw eu hannibyniaeth.

[[Delwedd:LlywelynFawr.jpg|150px|bawd|Llywelyn Fawr]]Ar ddiwedd y [[1060au]], daeth y [[Normaniaid]] i Gymru, gan newid gwleidyddiaeth y wlad. Sefydlwyd arglwyddiaethau Normanaidd [[Y Mers]], rhwng Cymru a Lloegr. Bu bron iawn i Gymru gyfan gael ei goresgyn ganddynt ond llwyddodd [[Gruffudd ap Cynan]] ac [[Owain Gwynedd]] i'w hatal, er iddynt ymsefydlu mewn rhannau o'r de ac ardaloedd ar y ffin. Llwyddodd [[Llywelyn Fawr]] i osod seiliau Cymru unedig a chyhoeddwyd ei ŵyr [[Llywelyn ap Gruffudd]] yn [[Tywysog Cymru|Dywysog Cymru]]. Ond parhaodd brenhinoedd Lloegr i ymosod ar Gymru trwy gydol y cyfnod. Ym [[1282]] lladdwyd [[Llywelyn Ein Llyw Olaf]], sef tywysog olaf annibynnol Cymru, mewn ysgarmes ger [[Cilmeri]] a chipiodd [[Edward I o Loegr]] ei deyrnas. Adeiladodd Edward res o gestyll mawr i gadw'r Cymry dan reolaeth — [[Castell Rhuddlan|Rhuddlan]], [[Castell Conwy|Conwy]], [[Castell Caernarfon|Caernarfon]], [[Castell Biwmares|Biwmares]], a [[Castell Harlech|Harlech]] ydyw'r cestyll enwocaf.

Cafwyd cyfres o wrthryfeloedd yn erbyn llywodraeth y Saeson o ddiwedd y [[13g]] hyd ddiwedd y [[15g]]; gan [[Madog ap Llywelyn]] (1294—96) a [[Llywelyn Bren]] (1316) er enghraifft, ac roedd y Cymry'n disgwyl dychweliad [[Owain Lawgoch]] yn y [[1370au]] i ryddhau'r wlad. Cododd [[Owain Glyndŵr]] mewn gwrthryfel yn [[1400]] a chafodd ei gyhoeddi'n Dywysog Cymru, ond marw allan yn raddol wnaeth y gwrthryfel wrth i frenhinoedd Lloegr ailosod eu hawdurdod yn y wlad.

Am ran helaeth o weddill y [[15g]] tynnwyd Cymru i mewn i [[Rhyfeloedd y Rhosynnau|Ryfeloedd y Rhosynnau]] a welodd y [[Lancastriaid]] a'r [[Iorciaid]] yn ymgiprys am rym yn Lloegr. Ond er gwaethaf yr ansefydlogrwydd, fel yn y ganrif flaenorol, blodeuodd diwylliant Cymru ac yn arbennig y Traddodiad Barddol gyda [[Beirdd yr Uchelwyr]] yn cael nawdd gan yr uchelwyr Cymreig. Un o'r uchelwyr hyn oedd [[Harri Tudur]], nai [[Siasbar Tudur]] a disgynnydd i [[Ednyfed Fychan]], [[distain]] [[Llywelyn Fawr]]. Yn [[1485]] glaniodd yn [[Sir Benfro]] gyda byddin o [[Ffrancod]]. Tyrrai nifer o Gymry ato a gorchfygodd [[Rhisiart III o Loegr]] ar [[22 Awst]] [[1485]] ar [[Brwydr Bosworth|Faes Bosworth]].

Am gyfnod gwellodd sefyllfa'r Cymry. Diddymwyd y deddfau penyd a osodwyd ar y Cymry gan y Saeson ar ddechrau'r ganrif. Dan ei fab [[Harri VIII, brenin Lloegr|Harri VIII]] cyflwynwyd y [[Y Deddfau Uno 1536 a 1543|Deddfau Uno]] a roddodd Cymru yn yr un system gyfreithiol a gweinyddol â Lloegr ond a waharddodd yr iaith [[Gymraeg]] o fywyd cyhoeddus y wlad. Ar yr un pryd newidiodd Cymru mewn cenhedlaeth neu ddwy o fod yn wlad [[Eglwys Gatholig|Gatholig]] i fod yn wlad [[Protestaniaeth|Brotestanaidd]]. Gwelwyd hefyd adfywiad llenyddol — cyfnod y [[Dadeni Dysg]] a'r [[Beibl]] [[Cymraeg]] — ond troes y bonedd fwyfwy Seisnigaidd a thyfai bwlch rhwng arweinwyr cymdeithas a'r werin. Un canlyniad o hynny oedd y mudiadau crefyddol [[Ymneilltuaeth|ymneilltuol]] a ymledai'n gyflym yn ystod y [[Yr Ail Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|17eg ganrif]] a'r [[Y Ddeunawfed Ganrif yng Nghymru|18fed]]. Dechreuodd Cymru droi'n wlad ddiwydiannol yn ogystal, ac erbyn diwedd y 18g a dechrau'r [[Y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|19eg ganrif]] roedd trefi diwydiannol, chwareli a phyllau glo yn nodwedd amlwg ar fywyd y wlad. Tyfodd [[llythrennedd]] ac ymledai'r [[Y Wasg Gymraeg|wasg Gymraeg]]. Cynyddai'r galw am [[Datgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru|Ddatgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru]] ac am [[hunanlywodraeth]] ac erbyn diwedd y 19eg ganrif roedd mudiad [[Cymru Fydd]] ar ei anterth.

Cymysg fu ffawd y genedl yn ystod y [[Yr Ugeinfed Ganrif yng Nghymru|20fed ganrif]]. Ond er gwaethaf [[y Rhyfel Byd Cyntaf]], [[Dirwasgiad Mawr]] y [[1930au]], [[yr Ail Ryfel Byd]] a'r dirywiad ieithyddol yn y [[1970au]] a'r [[1980au]], mae Cymru heddiw'n meddu [[Senedd Cymru|Senedd]] ac ymddengys fod yr iaith [[Gymraeg]] yn wynebu dyfodol mwy gobeithiol nag a ddychmygid cenhedlaeth yn ôl er mai dim ond oddeutu 19% o'r Cymry sy'n siarad Cymraeg.

== Gwleidyddiaeth ==
{{prif|Gwleidyddiaeth Cymru|Llywodraeth Cymru|Llywodraeth leol yng Nghymru}}
[[Delwedd:Logo-senedd-cymru.svg|bawd|chwith|Logo Senedd Cymru]]
[[Delwedd:Welsh Assembly Government logo.png|bawd|chwith|Logo Llywodraeth Cymru]]
[[Delwedd:Wales Administrative 2009 v5 Welsh.png|bawd|Map Gweinyddol Cymru]]

Rheolid Cymru yn wreiddiol gan frenhinoedd neu dywysogion Cymreig annibynnol neu led-annibynnol megis [[Rhodri Mawr]], [[Llywelyn Fawr]], a'i ŵyr [[Llywelyn ein Llyw Olaf]], a fabwysiadodd y teitl [[Tywysog Cymru]] ym [[1258]]: cydnabuwyd hyn gan Frenin Lloegr ym [[1277]] yn unol â [[Cytundeb Aberconwy|Chytundeb Aberconwy]]. Ar ôl goresgyn [[Tywysogaeth Cymru|tywysogaeth Llywelyn]] gan [[Edward I o Loegr]], mynegwyd y dyhead am annibyniaeth i Gymru yn y [[14g]] gan nifer o wrthryfeloedd bychain. Y gwrthryfel mwyaf oedd gwrthryfel [[Owain Glyndŵr]] a ddechreuodd ym [[1400]]. Curodd gwŷr Glyn Dŵr lu Seisnig ger [[Pumlumon]] ym [[1401]]. Cafodd Glyn Dŵr ei gyhoeddi yn Dywysog Cymru ag edrychodd am gymorth gan y [[Ffrainc|Ffrancwyr]], ond erbyn [[1409]] roedd gafael y lluoedd Seisnig ar y wlad yn rhy gryf a dirwynodd y gwrthryfel i ben.

Roedd gweddill y [[15g]] yn bur ansefydlog hefyd. Ochrai'r rhan fwyaf o'r Cymry â phlaid y [[Lancastriaid]] yn ystod [[Rhyfeloedd y Rhosynnau]]. Uchafbwynt y rhyfeloedd hynny oedd buddugoliaeth [[Harri VII o Loegr|Harri Tudur]] ym [[Brwydr Bosworth|Mrwydr Bosworth]] yn [[1485]]; diolch i'r cymorth a gafodd gan y Cymry a heidiai i'w gefnogi pan laniodd yn Sir Benfro, trechodd Harri'r brenin [[Rhisiart III o Loegr|Rhisiart III]] a chipiodd goron Lloegr gan gychwyn [[Cyfnod y Tuduriaid yng Nghymru|cyfnod y Tuduriaid]].

Yn ystod teyrnasiad [[Harri VIII o Loegr]], ychwanegwyd chwe sir newydd at y rhai a fodolai eisoes ar diriogaeth yr hen Dywysogaeth gan [[Deddf Uno 1536|Ddeddf Uno 1536]] trwy roi statws sirol i arglwyddiaethau [[Sir Benfro|Penfro]] a [[Sir Forgannwg|Morgannwg]] a chreu pedair sir newydd, sef [[Sir Frycheiniog|Brycheiniog]], [[Sir Faesyfed|Maesyfed]], [[Sir Drefaldwyn|Trefaldwyn]] a [[Sir Ddinbych|Dinbych]],  a gwnaethpwyd deddfau Lloegr yn ddeddfau gwlad yng Nghymru. Yng [[Gwent|Ngwent]], crëwyd sir newydd [[Sir Fynwy|Mynwy]] yn y de-ddwyrain ond rhoddwyd y sir yn rhan o gylchdaith llysoedd San Steffan ac felly cafwyd yr ymadrodd cyfreithiol &quot;Cymru a Sir Fynwy&quot;, anomaledd a barhaodd hyd yr 20g er na fu'r sir newydd yn rhan o Loegr fel y cyfryw.

Mae aelodau [[Senedd Cymru]], a grëwyd ym 1998 ac sy'n cyfarfod yng [[Caerdydd|Nghaerdydd]], yn cael eu hethol gan y Cymry. Tywysog Cymru yw'r teitl y mae brenin neu frenhines Prydain yn arfer rhoi i'w mab hynaf (ond nid yn ddieithriad), ond nid yw'r tywysog ei hun yn byw yng Nghymru nac yn cymryd rhan yn ei llywodraeth. Y Tywysog Siarl yw'r Tywysog Cymru Seisnig cyntaf i fedru siarad tipyn bach o [[Gymraeg]].

== Daearyddiaeth ==
{{prif|Daearyddiaeth Cymru}}
[[Delwedd:Wales from space.jpg|250px|bawd|Cymru o'r gofod]]Crëwyd patrwm o 13 o siroedd yng Nghymru ar ôl Deddf Uno 1536: [[Sir Fôn]], [[Sir Frycheiniog]], [[Sir Gaernarfon]], [[Sir Aberteifi]], [[Sir Gaerfyrddin]], [[Sir Ddinbych]], [[Sir y Fflint]], [[Sir Forgannwg]], [[Sir Feirionnydd]], [[Sir Drefaldwyn]], [[Sir Benfro]], [[Sir Faesyfed]], a [[Sir Fynwy]]. Y rhain ydyw siroedd hanesyddol Cymru. O dan Ddeddf Llywodraeth Leol 1888, crëwyd siroedd gweinyddol oedd wedi ei seilio ar y siroedd traddodiadol, ond nid oeddynt yn union yr un fath. Yn ad-drefnu llywodraeth leol [[1974]] crëwyd wyth sir gadwedig: [[Clwyd]], [[Dyfed]], [[Gwent]], [[Gwynedd]], [[Powys]], [[Morgannwg Ganol]], [[De Morgannwg]] a [[Gorllewin Morgannwg]]. Erbyn hyn y rhain yw enwau siroedd seremonïol Cymru. Yn 1996 crëwyd 22 o awdurdodau lleol i gymryd lle'r wyth sir gadwedig, a'u henwau yn cynnwys rhai o enwau'r 13 sir hanesyddol a rhai o'r wyth sir gadwedig, a'r ffiniau yn wahanol weithiau. Mae rhai o'r trefi mawrion yn awdurdodau unedol eu hunain e.e. [[Caerdydd]], [[Abertawe (sir)|Abertawe]], [[Wrecsam (sir)|Wrecsam]].

Mae tri [[Parc Cenedlaethol|Pharc Cenedlaethol]] yng Nghymru: [[Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog]], [[Parc Cenedlaethol Eryri]] a [[Parc Cenedlaethol Arfordir Penfro|Pharc Cenedlaethol Arfordir Penfro]]. Dyfarnwyd i'r cestyll [[Castell Biwmares|Biwmares]], [[Castell Harlech|Harlech]], [[Castell Caernarfon|Caernarfon]], a [[Castell Conwy|Chonwy]], ym [[1986]], ac i  ardal ddiwydiannol [[Blaenafon]] ym [[2000]], statws [[Treftadaeth Byd]] [[UNESCO]] .

Gweler hefyd: [[Rhestr moroedd, baeau a phentiroedd Cymru]], [[Rhestr ynysoedd Cymru]], [[Rhestr mynyddoedd Cymru]], [[Rhestr llynnoedd Cymru]], [[Rhestr afonydd Cymru]], [[Cronfeydd Cymru]].

== Bioamrywiaeth ==
[[Delwedd:Red Kite - Gigrin Farm, Rhayader - geograph.org.uk - 2973349.jpg|bawd|Y Barcud Coch, Rhaeadr.]]{{Prif|Fflora Cymru|Ffawna Cymru|Rhestr adar Cymru}}
Oherwydd ei harfordir hir, mae Cymru yn gartref i amrywiaeth o adar môr. Mae'r arfordiroedd a'r ynysoedd cyfagos yn gartref i nythfeydd o huganod, adar drycin Manaw, palod, gwylanod coesddu, mulfilod a llursod. Mewn cymhariaeth, gyda 60 y cant o Gymru yn uwch na’r gyfuchlin 150m, mae’r wlad hefyd yn cynnal amrywiaeth o adar cynefin yr ucheldir, gan gynnwys y gigfran a mwyalchen y mynydd.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ecologymatters.co.uk/pdf/Wales_Ring_Ouzel_paper.pdf|title=Wales Ring Ouzel Survey 2006|publisher=Ecology Matters Ltd.|last=Green|first=Mick|year=2007|access-date=6 September 2010|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20120311210912/http://www.ecologymatters.co.uk/pdf/Wales_Ring_Ouzel_paper.pdf|archive-date=11 March 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/north_east/4644626.stm|title=Black ravens return to the roost|publisher=BBC|date=24 January 2006|access-date=6 September 2010}}&lt;/ref&gt; Mae adar ysglyfaethus yn cynnwys y cudyll bach, boda tinwyn a'r barcud coch, symbol cenedlaethol o fywyd gwyllt Cymru. At ei gilydd, mae mwy na 200 o wahanol rywogaethau o adar wedi’u gweld yng ngwarchodfa’r RSPB yng Nghonwy, gan gynnwys ymwelwyr tymhorol.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rspb.org.uk/news/details.asp?view=print&amp;id=tcm:9-176206|title=Red kite voted Wales' Favourite Bird|publisher=[[Royal Society for the Protection of Birds]]|date=11 October 2007|access-date=6 September 2010|archive-date=23 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100823014457/http://www.rspb.org.uk/news/details.asp?view=print&amp;id=tcm:9-176206|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

Bu farw mamaliaid mwy, gan gynnwys eirth brown, bleiddiaid a chathod gwyllt, allan yn ystod cyfnod y Normaniaid. Heddiw, mae mamaliaid yn cynnwys chwistlod, llygod pengrwn, moch daear, dyfrgwn, carlymod, gwencïod, draenogod a phymtheg rhywogaeth o ystlumod. Mae dwy rywogaeth o gnofilod bach, y llygoden wddf felen a'r pathew, o bwys Cymreig arbennig i'w cael ar y ffin nad oedd yn cael ei tharfu yn hanesyddol. &lt;ref name=&quot;Davies533&quot;&gt;Davies (2008) p. 533&lt;/ref&gt; Nid yw'r bele, sy'n cael ei weld yn achlysurol, wedi'i gofnodi'n swyddogol ers y 1950au. Bu bron i'r ffwlbart gael ei yrru i ddifodiant ym Mhrydain, ond fe barhaodd yng Nghymru ac mae bellach yn lledu'n gyflym. Mae geifr gwyllt i'w cael yn Eryri. &lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.theguardian.com/environment/2006/nov/13/conservationandendangeredspecies.uknews|title=Goats have roamed Snowdonia for 10,000 years; now they face secret cull|first=John|last=Vidal|work=guardian.co.uk|date=13 November 2006|access-date=14 August 2011|location=London}}&lt;/ref&gt; Ym mis Mawrth 2021, rhoddodd Cyfoeth Naturiol Cymru (CNC) drwydded i ryddhau hyd at chwe afanc yn Nyffryn Dyfi, sef y rhyddhad swyddogol cyntaf o afancod yng Nghymru.&lt;ref&gt;{{cite news|publisher=BBC News|date=30 March 2021|last=Grug|first=Mari|title=Licensed beavers released in Wales for the first time|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-56565050|access-date=31 March 2021}}&lt;/ref&gt;

Mae dyfroedd de-orllewin Cymru Gŵyr, Sir Benfro a Bae Ceredigion yn denu anifeiliaid morol, gan gynnwys heulforgwn, morloi llwyd yr Iwerydd, crwbanod cefn lledr, dolffiniaid, llamhidyddion, sglefrod môr, crancod a chimychiaid. Mae Sir Benfro a Cheredigion, yn arbennig, yn cael eu cydnabod fel ardal o bwysigrwydd rhyngwladol i ddolffiniaid trwyn potel, ac yng Nghei Newydd mae unig gartref haf dolffiniaid trwyn potel yn y DU gyfan. Mae pysgod afon o bwys yn cynnwys torgoch, llysywen, eog, gwangod, aderyn y waun a thorgoch yr Arctig, tra bod y gwyniad yn unigryw i Gymru, a geir yn Llyn Tegid yn unig. Mae Cymru'n adnabyddus am ei physgod cregyn, gan gynnwys cocos, llygaid meheryn, cregyn gleision a gwichiaid. Penwaig, macrell a cegddu yw'r rhai mwyaf cyffredin o bysgod morol y wlad. Mae tiroedd uchel Eryri sy’n wynebu’r gogledd yn cynnal fflora cyn-rewlifol creiriol gan gynnwys lili eiconig yr Wyddfa.&lt;ref name=&quot;Hist 286-288&quot;&gt;Davies (1994) pp. 286–288&lt;/ref&gt; Mae gan Gymru nifer o rywogaethau planhigion nad ydynt i’w cael yn unman arall yn y DU, gan gynnwys y cor-rosyn mannog Tuberaria guttata ar Ynys Môn a Draba aizoides ym Mhenrhyn Gŵyr.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Atlas of the British Flora|editor1-last=Perring|editor1-first=E.H.|editor2-last=Walters|editor2-first=S.M.|year=1990|publisher=BSBI|location=Melksham, Great Britain|isbn=978-0-901158-19-2|page=43}}&lt;/ref&gt;

== Economi ==
{{prif|Economi Cymru}}
Mae rhannau o Gymru yn ddiwydiannol ers y 18g. Mae [[glo]], [[copr]], [[llechi]], ac [[aur]] wedi cael eu cloddio yng Nghymru. Roedd y gweithiau [[haearn]] ac [[tun|alcam]] a'r pyllau glo wedi denu miloedd o fewnfudwyr i'r wlad yn ystod y 19eg canrif, yn enwedig i gymoedd de Cymru. Bu'r mewnfudwyr hyn, y rhan fwyaf ohonynt o [[Lloegr|Loegr]] neu [[Iwerddon]], yn allweddol yn y newid iaith a sbardunwyd yn y De-ddwyrain yr adeg hon, o'r Gymraeg i'r Saesneg.

== Demograffeg ==
{{prif|Demograffeg Cymru}}
Yn ôl [[Cyfrifiad y Deyrnas Unedig 2021|Cyfrifiad 2021]] yr oedd 3,107,500 o bobl yn byw yng Nghymru, sy'n rhoi dwysedd o 149.6/km².&lt;ref name=&quot;bbc-61965787&quot;&gt;

{{Graph:Population history|Q25}}

== Diwylliant ==
{{prif|Diwylliant Cymru}}
Dylanwadwyd ar '''ddiwylliant Cymru''' gan lu o bethau: cenedl, iaith, crefydd, a daearyddiaeth. Diwylliant arbennig y Cymry Cymraeg yw [[diwylliant Cymraeg]]. Mae'n rhan hanfodol o ddiwylliant Cymru ond hefyd yn rhan o hanes [[Y Wladfa]] ym Mhatagonia, a chymunedau eraill yn y byd sy'n Gymraeg eu hiaith. Nodir diwylliant traddodiadol Cymru gan etifeddiaeth y Celtiaid wedi ei chyfuno â [[Cristnogaeth|Christnogaeth]], hen chwedlau a straeon sydd wedi ymgynefino â'r llên gwerin a'r traddodiad llenyddol, a bywyd y werin yn y [[cefn gwlad]].

=== Cerdd a llên ===
{{prif|Cerddoriaeth Cymru|Llenyddiaeth Gymraeg|Llenyddiaeth Saesneg Cymru}}
Mae gan gerddoriaeth Cymru hanes hir, ond ychydig iawn o wybodaeth fanwl sydd gennym cyn y 18g pan ddechreuodd hynafiaethwyr ymddiddori yn y pwnc. Cyfeirir at Gymru'n aml fel &quot;Gwlad y Gân&quot;, yn ystrydebol braidd.

Ac eithrio llenyddiaeth glasurol, llenyddiaeth Gymraeg yw'r hynaf yn Ewrop. Mae gan y Gymraeg draddodiad cyfoethog o lenyddiaeth sy'n dyddio o'r 6g hyd heddiw. Oherwydd eu bod yn ysgrifennu mewn iaith â mwy o bobl yn ei deall, mae ysgrifenwyr llenyddiaeth Saesneg Cymru yn aml wedi llwyddo i ddenu cynulleidfaoedd llawer mwy na'u cyd-wladwyr sy'n ysgrifennu yn yr iaith Gymraeg yn unig. Dwy enghraifft adnabyddus o hyn yw'r beirdd byd-enwog [[Dylan Thomas]] ac [[R. S. Thomas]].

=== Chwaraeon ===
[[Delwedd:Monument to Gareth Bale.001 - Cardiff Castle.jpg|bawd|229x229px|Monolith o fathodyn pêl-dored Cymru a Gareth Bale yng Ngastell Caerdydd.]]
{{prif|Chwaraeon yng Nghymru}}
Dywedir yn aml taw [[Rygbi'r undeb yng Nghymru|rygbi'r undeb]] yw mabolgamp genedlaethol Cymru, er mae [[Pêl-droed yng Nghymru|pêl-droed]] yn denu mwy o wylwyr i'r maes. Bu'r Cymry hefyd yn dangos eu medr yn [[snwcer]], [[dartiau]], [[golff]], [[paffio]], ac [[athletau]]. Ymhlith yr hen chwaraeon bu [[cnapan]], [[bando]], pêl-droed traddodiadol, a chwarae pêl.

=== Coginiaeth ===
{{prif|Coginiaeth Cymru}}
Mae bwydydd Cymreig yn cynnwys [[Cawl Cymreig|cawl]], [[teisen gri]], [[bara lawr]], [[bara brith]], [[selsig Morgannwg]], a ''[[Welsh rarebit]]''.

== Symbolau cenedlaethol ==
[[Delwedd:Y Ddraig Goch. Wales Grand Slam Celebration, Senedd 19 March 2012 Y Ddraig Goch. Dathliadau Camp Lawn Cymru, Senedd 19 Mawrth 2012 (7008488499).jpg|bawd|Baner y Ddraig Goch]]
Mae'n debyg taw'r [[Y Ddraig Goch|Ddraig Goch]], sy'n ymddangos ar y [[Baner Cymru|faner genedlaethol]], yw symbol amlycaf Cymru. Ceir hefyd y [[Cenhinen Bedr|genhinen Bedr]] a'r [[Cenhinen|genhinen]]. &quot;[[Hen Wlad fy Nhadau]]&quot; yw'r [[anthem genedlaethol]].

== Gweler hefyd ==

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

== Dolenni allanol ==
{{Wiciadur|{{PAGENAME}}}}
*[https://senedd.cymru/ Senedd Cymru]

{{Cymru}}
{{Celtaidd}}
{{Siroedd Cymru}}
{{Y Deyrnas Unedig}}

[[Categori:Cymru| ]]
[[Categori:Gwledydd Celtaidd]]
[[Categori:Gwledydd Ewrop]]
[[Categori:Y Deyrnas Unedig]]</text>
      <sha1>su2pnq0clndz76krob4o75mxxlfapta</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095608</id>
      <parentid>11095606</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T00:33:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Titus Gold</username>
        <id>38162</id>
      </contributor>
      <comment>/* Bioamrywiaeth */ is-deitlau</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25376" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle
| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}}
| suppressfields= gwlad image1 | math_o_le = Gwlad | enw_brodorol =  | map lleoliad = [[Delwedd:Wales in the UK and Europe.svg|270px]] | banergwlad = [[Delwedd:Flag of Wales (1959–present).svg|170px]] |prifddinas=[[Caerdydd]]|poblogaeth=3,107,500 (2021)|sefydlwyd=383 CC|anthem=[[Hen Wlad fy Nhadau]]|nawddsant=[[Dewi Sant]]|arwyddair=&quot;Cymru am byth&quot;|gwlad=[[Y Deyrnas Unedig]]|sir=22 o siroedd}}

:''Gweler hefyd [[Cymru (gwahaniaethu)]].''
Mae '''Cymru''' ([[Saesneg]]: ''Wales''; [[Cernyweg]]: Kembra) yn wlad [[Celtaidd|Geltaidd]] yn [[Ewrop]]. Gyda'r [[Alban]], [[Cernyw]], [[Gogledd Iwerddon]] a [[Lloegr]],&lt;ref name=&quot;Hist Wales 54&quot;&gt;Hanes Cymru gan John Davies (1994) tud. 54&lt;/ref&gt; mae Cymru wedi'i hawlio gan Loegr ers [[Oes y Tywysogion]], ac yn rhan o'r [[Deyrnas Unedig]]. [[Cymraeg]] yw iaith frodorol y wlad ond siaredir [[Saesneg]] gan y mwyafrif helaeth o'i dinasyddion erbyn heddiw; gall oddeutu 19% o'i phoblogaeth siarad Cymraeg. 

Mae Cymru yn ffinio â Lloegr i'r dwyrain a'r moroedd; [[Môr Hafren]], [[Y Môr Celtaidd]] a [[Môr Iwerddon]]. Roedd gan Gymru boblogaeth o 3,107,500 yn 2021&lt;ref name=&quot;bbc-61965787&quot;&gt;{{dyf newyddion|url=https://www.bbc.co.uk/cymrufyw/61965787|teitl=Cyfrifiad 2021: Poblogaeth Cymru yr uchaf erioed|cyhoeddwr=BBC Cymru Fyw|dyddiad=28 Mehefin 2022|dyddiadcyrchu=29 Mehefin 2022}}&lt;/ref&gt; ac mae ganddi arwynebedd o 20,779 km2 (8,023 mi). Mae gan Gymru dros 2,700 km (1,700 mi) o arfordir ac mae'n fynyddig ar y cyfan. Mae gan Gymru fynyddoedd talach yn gogledd a'r canoldir, gan gynnwys yr [[Yr Wyddfa|Wyddfa]], ei chopa uchaf, yn [[Eryri]]. Mae'r wlad o fewn y ardal tymheredd y gogledd ac mae ganddi hinsawdd forwrol. Y brifddinas a'r ddinas fwyaf yw [[Caerdydd]].

Daeth hunaniaeth genedlaethol Gymreig i'r amlwg fel [[Brythoniaid|Brythoniaid Celtaidd]] ar ôl i [[Macsen Wledig]] (Magnus Maximus) a'r [[Yr Ymerodraeth Rufeinig|Rhufeiniaid]] adael [[Ynys Brydain]] yn y 5ed ganrif. Datblygodd ystyrir Cymru fel gwlad Celtaidd modern yn oes tywysogion Cymru.  Bu farw twywysog olaf Cymru, Llywelyn ein Llyw Olaf ([[Llywelyn ap Gruffudd]]) yn 1282, a olygodd cwblhad concwest Cymru gan [[Edward I, brenin Lloegr]].

O 1400-1410 ailenillodd [[Owain Glyn Dŵr|Owain Glyndŵr]] [[annibyniaeth i Gymru]]. Ar ol hynny cafodd Cymru ei hatodi gan Loegr a'i hymgorffori o fewn cyfundrefn gyfreithiol Lloegr o dan Ddeddfau Cyfreithiau Cymru 1535 a 1542. Datblygodd gwleidyddiaeth Gymreig nodedig yn y 19eg ganrif, yn arbennig yn gysylltiedig â Rhyddfrydiaeth Gymreig. Amlygwyd hyn ar ddechrau'r 20fed ganrif gan [[David Lloyd George]], ond cafodd ei ddadleoli gan dwf sosialaeth a sefydlwyd [[Llafur Cymru]] erbyn 1947. Roedd Lloyd George yn ymgyrchu yn gryf dros [[Datganoli Cymru|ddatganoli i Gymru]] yn ei yrfa cynnar a thyfodd teimlad cenedlaethol Cymreig dros y ganrif. Ffurfiwyd [[Plaid Cymru]] yn 1925, a [[Cymdeithas yr Iaith]] yn 1962. Enillodd datganoli Cymreig fomentwm yn ystod yr 20fed ganrif ac yn dilyn refferendwm datganoli Cymreig 1997, ffurfiwyd y Cynulliad yn 1999, ac mae wedi ennill mwy o ddatganoli ers hynny ail hail-henwi yn [[Senedd Cymru]] yn 2020.  Daeth mudiad cryfach dros [[annibyniaeth i Gymru]] i’r amlwg erbyn 2017, pan drafodwyd ail refferendwm annibyniaeth i'r Alban. Daeth grwpiau o blaid annibyniaeth, megis [[YesCymru]] yn boblogaidd yn yr 21ain ganrif, er nad yw annibyniaeth yn cael ei chefnogi gan fwyafrif yng Nghymru.

Ar ddechrau’r chwyldro diwydiannol yng Nghymru, trawsnewidiodd datblygiad y diwydiannau mwyngloddio a metelegol y wlad o fod yn gymdeithas amaethyddol i fod yn genedl ddiwydiannol; achosodd ecsbloetio [[Maes glo De Cymru|Maes Glo De Cymru]] gynnydd cyflym ym mhoblogaeth Cymru. Mae dwy ran o dair o'r boblogaeth yn byw yn Ne Cymru, gan gynnwys [[Caerdydd]], [[Abertawe]], [[Casnewydd]] a'r [[Y Cymoedd|cymoedd]]. Mae gan ranbarth dwyreiniol Gogledd Cymru tua chweched o'r boblogaeth gyfan a Wrecsam yw tref mwyaf y gogledd. Mae gan gweddill Cymru ddwysedd poblogaeth llai. Nawr fod diwydiannau echdynnol a thrwm traddodiadol y wlad wedi dirywio, mae [[economi Cymru]] yn seiliedig ar y sector cyhoeddus, diwydiannau ysgafn a gwasanaeth, a thwristiaeth. O fewn y diwydiant ffermio, gan gynnwys ffermio llaeth, mae Cymru yn allforiwr net, gan gyfrannu at hunangynhaliaeth amaethyddol genedlaethol.

== Geirdarddiad ==
Yn wreiddiol defnyddiwyd yr enw &quot;Cymry&quot;, ffurf luosog Cymro, i ddisgrifio'r wlad a'r bobl ynddi.&lt;ref&gt;{{dyf GPC |gair=Cymro |dyddiadcyrchiad=31 Gorffennaf 2016 }}&lt;/ref&gt; Ymddengys y gair yn gyntaf mewn [[cerdd fawl]] i [[Cadwallon ap Cadfan]]&lt;ref&gt;[[Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig]], &quot;CADWALLON AP CADFAN&quot;, tud. 112.&lt;/ref&gt; sydd o bosib yn dyddio o'r 7c, a daw o'r gair [[Brythoneg]] ''combrogos'' (lluosog: ''combrogi'') sy'n golygu &quot;cydwladwr&quot;. Mae'r elfen [[bro]] yn parhau'n air am wlad neu ardal yn yr iaith fodern. Diflanodd y ''b'' tua'r flwyddyn 600, ond mae'r ''mb'' wedi aros yn y ffurf [[Lladin|Ladin]] am y wlad, ''[[Cambria]]'', yn ogystal â'r enwau [[Cumbria]] a Cumberland yng ngogledd Lloegr.&lt;ref name=BLJ&gt;[[Bedwyr Lewis Jones]]. ''Enwau (Llyfrau Llafar Gwlad)'' (Llanrwst, Gwasg Carreg Gwalch, 1991), t. 4.&lt;/ref&gt; Yn yr 16g mabwysiadwyd y sillafiad &quot;Cymru&quot; i ddynodi'r wlad gan neilltuo &quot;[[Cymry]]&quot; ar gyfer y trigolion.&lt;ref&gt;Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig, &quot;CYMRU (yr enw)&quot;, tud. 239.&lt;/ref&gt;

Y gair [[Germaneg]] ''walh'' neu ''wealh'' (estron) yw bôn yr enw Saesneg ar Gymru. O'r un gair daw enw'r [[Walwniaid]] yng [[Gwlad Belg|Ngwlad Belg]]. Defnyddid y ffurf luosog ''Wealas'' yn enw ar drigolion Brythoneg a Lladin eu hiaith ym Mhrydain gan y Saeson cynnar, a ''Cornwealas'' ar drigolion penrhyn [[Cernyw]] (y ''Corn''). Dros amser daethpwyd y ffurfiau ''Wales'' a ''Welsh'' yn enwau'r Saesneg ar wlad a phobl Cymru.&lt;ref name=BLJ/&gt;

== Hanes ==
{{prif|Hanes Cymru|Cynhanes Cymru}}
Glaniodd [[Iŵl Cesar]] ym Mhrydain ym mis Awst 55 C.C., ond ni lwyddwyd i oresgyn Cymru (a oedd, fel gweddill Prydain, yn diriogaeth [[Celtiaid|Geltaidd]]) am fwy na chanrif wedi hynny. Roedd llwythau Celtaidd Cymru — a oedd, yn ddiwylliannol, yn debyg iawn i'w cymdogion [[Brythoniaid|Brythonaidd]] yn ne Prydain — yn cynnwys y [[Silwriaid]] yn y de a'r [[Ordovices]] yn y gogledd. Fe sefydlodd y [[Ymerodraeth Rhufeinig|Rhufeinwyr]] gadwyn o amddiffynfeydd dros dde Cymru, cyn belled â [[Caerfyrddin|Chaerfyrddin]] (''Maridunum''). Mae tystiolaeth iddyn nhw fynd ymhellach i'r gorllewin a chroesi i Iwerddon. Adeiladasant 'gaer y lleng' [[Caerllion]] (''Isca''), lle mae'r [[amffitheatr]] sydd wedi goroesi orau ym Mhrydain. Roedd y Rhufeiniaid hefyd yn brysur yn y gogledd — mae hen chwedl, ''[[Breuddwyd Macsen Wledig]]'', yn dweud wrth [[Macsen Wledig]], un o ymerawdwyr olaf yr ymerodraeth yn y Gorllewin, briodi Helen ferch pennaeth Cymreig o [[Segontiwm]] ([[Caernarfon]] gyfoes). Mae'n debygol mai'r rheswm pam y gwladychwyd Cymru gan y Rhufeiniaid yw oherwydd eu hawch i fwyngloddio [[aur]], [[plwm]], [[copr]] ac [[arian]], a pheth [[sinc]].&lt;ref name=Jones3&gt;{{Cite book|last1=Jones |first1=Barri |last2=Mattingly |first2=David |year=1990 |contribution=The Economy |title=An Atlas of Roman Britain |publisher=Blackwell Publishers |publication-date=2007 |location=Caergrawnt |pages=179–196 |isbn=9781842170670}}&lt;/ref&gt;

Ni wnaeth yr [[Eingl-Sacsoniaid]] orchfygu Cymru, er iddynt dorri'r cysylltiad rhwng Cymru a'r [[Hen Ogledd]] ar ôl [[Brwydr Caer]] yn [[615]], oherwydd llwyddiannau milwrol y brenhinoedd Cymreig yn ogystal, wrth gwrs, â'r dirwedd a'r hinsawdd. Adeiladodd [[Offa, brenin Mercia]], glawdd mawr o ddaear ar hyd y ffin rhwng ei frenhiniaeth a gwlad y Cymry. Mae darnau o [[Clawdd Offa|Glawdd Offa]] i'w gweld o hyd heddiw.

Parhaodd Cymru'n wlad Gristnogol ar ôl goresgyn Lloegr gan y tylwythau paganaidd Tiwtonaidd (y Saeson). Fe aeth [[Dewi Sant]] ar bererindod i [[Rhufain|Rufain]] yn y 6g, ac fe weithiodd fel esgob yng Nghymru ymhell cyn y cyrhaeddodd Awstin i drosi brenin Caint a dechrau esgobaeth Caergaint. Ond ni wnaeth y Cymry fawr o ymdrech i ledu Cristionogaeth yn Lloegr, efallai oherwydd yr elyniaeth rhwng y ddwy bobl. Roedd brenhinoedd Cymru fel [[Rhodri Mawr]] a [[Llywelyn ap Gruffudd]] yn ddigon cryf neu gyfrwys i gadw eu hannibyniaeth.

[[Delwedd:LlywelynFawr.jpg|150px|bawd|Llywelyn Fawr]]Ar ddiwedd y [[1060au]], daeth y [[Normaniaid]] i Gymru, gan newid gwleidyddiaeth y wlad. Sefydlwyd arglwyddiaethau Normanaidd [[Y Mers]], rhwng Cymru a Lloegr. Bu bron iawn i Gymru gyfan gael ei goresgyn ganddynt ond llwyddodd [[Gruffudd ap Cynan]] ac [[Owain Gwynedd]] i'w hatal, er iddynt ymsefydlu mewn rhannau o'r de ac ardaloedd ar y ffin. Llwyddodd [[Llywelyn Fawr]] i osod seiliau Cymru unedig a chyhoeddwyd ei ŵyr [[Llywelyn ap Gruffudd]] yn [[Tywysog Cymru|Dywysog Cymru]]. Ond parhaodd brenhinoedd Lloegr i ymosod ar Gymru trwy gydol y cyfnod. Ym [[1282]] lladdwyd [[Llywelyn Ein Llyw Olaf]], sef tywysog olaf annibynnol Cymru, mewn ysgarmes ger [[Cilmeri]] a chipiodd [[Edward I o Loegr]] ei deyrnas. Adeiladodd Edward res o gestyll mawr i gadw'r Cymry dan reolaeth — [[Castell Rhuddlan|Rhuddlan]], [[Castell Conwy|Conwy]], [[Castell Caernarfon|Caernarfon]], [[Castell Biwmares|Biwmares]], a [[Castell Harlech|Harlech]] ydyw'r cestyll enwocaf.

Cafwyd cyfres o wrthryfeloedd yn erbyn llywodraeth y Saeson o ddiwedd y [[13g]] hyd ddiwedd y [[15g]]; gan [[Madog ap Llywelyn]] (1294—96) a [[Llywelyn Bren]] (1316) er enghraifft, ac roedd y Cymry'n disgwyl dychweliad [[Owain Lawgoch]] yn y [[1370au]] i ryddhau'r wlad. Cododd [[Owain Glyndŵr]] mewn gwrthryfel yn [[1400]] a chafodd ei gyhoeddi'n Dywysog Cymru, ond marw allan yn raddol wnaeth y gwrthryfel wrth i frenhinoedd Lloegr ailosod eu hawdurdod yn y wlad.

Am ran helaeth o weddill y [[15g]] tynnwyd Cymru i mewn i [[Rhyfeloedd y Rhosynnau|Ryfeloedd y Rhosynnau]] a welodd y [[Lancastriaid]] a'r [[Iorciaid]] yn ymgiprys am rym yn Lloegr. Ond er gwaethaf yr ansefydlogrwydd, fel yn y ganrif flaenorol, blodeuodd diwylliant Cymru ac yn arbennig y Traddodiad Barddol gyda [[Beirdd yr Uchelwyr]] yn cael nawdd gan yr uchelwyr Cymreig. Un o'r uchelwyr hyn oedd [[Harri Tudur]], nai [[Siasbar Tudur]] a disgynnydd i [[Ednyfed Fychan]], [[distain]] [[Llywelyn Fawr]]. Yn [[1485]] glaniodd yn [[Sir Benfro]] gyda byddin o [[Ffrancod]]. Tyrrai nifer o Gymry ato a gorchfygodd [[Rhisiart III o Loegr]] ar [[22 Awst]] [[1485]] ar [[Brwydr Bosworth|Faes Bosworth]].

Am gyfnod gwellodd sefyllfa'r Cymry. Diddymwyd y deddfau penyd a osodwyd ar y Cymry gan y Saeson ar ddechrau'r ganrif. Dan ei fab [[Harri VIII, brenin Lloegr|Harri VIII]] cyflwynwyd y [[Y Deddfau Uno 1536 a 1543|Deddfau Uno]] a roddodd Cymru yn yr un system gyfreithiol a gweinyddol â Lloegr ond a waharddodd yr iaith [[Gymraeg]] o fywyd cyhoeddus y wlad. Ar yr un pryd newidiodd Cymru mewn cenhedlaeth neu ddwy o fod yn wlad [[Eglwys Gatholig|Gatholig]] i fod yn wlad [[Protestaniaeth|Brotestanaidd]]. Gwelwyd hefyd adfywiad llenyddol — cyfnod y [[Dadeni Dysg]] a'r [[Beibl]] [[Cymraeg]] — ond troes y bonedd fwyfwy Seisnigaidd a thyfai bwlch rhwng arweinwyr cymdeithas a'r werin. Un canlyniad o hynny oedd y mudiadau crefyddol [[Ymneilltuaeth|ymneilltuol]] a ymledai'n gyflym yn ystod y [[Yr Ail Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|17eg ganrif]] a'r [[Y Ddeunawfed Ganrif yng Nghymru|18fed]]. Dechreuodd Cymru droi'n wlad ddiwydiannol yn ogystal, ac erbyn diwedd y 18g a dechrau'r [[Y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|19eg ganrif]] roedd trefi diwydiannol, chwareli a phyllau glo yn nodwedd amlwg ar fywyd y wlad. Tyfodd [[llythrennedd]] ac ymledai'r [[Y Wasg Gymraeg|wasg Gymraeg]]. Cynyddai'r galw am [[Datgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru|Ddatgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru]] ac am [[hunanlywodraeth]] ac erbyn diwedd y 19eg ganrif roedd mudiad [[Cymru Fydd]] ar ei anterth.

Cymysg fu ffawd y genedl yn ystod y [[Yr Ugeinfed Ganrif yng Nghymru|20fed ganrif]]. Ond er gwaethaf [[y Rhyfel Byd Cyntaf]], [[Dirwasgiad Mawr]] y [[1930au]], [[yr Ail Ryfel Byd]] a'r dirywiad ieithyddol yn y [[1970au]] a'r [[1980au]], mae Cymru heddiw'n meddu [[Senedd Cymru|Senedd]] ac ymddengys fod yr iaith [[Gymraeg]] yn wynebu dyfodol mwy gobeithiol nag a ddychmygid cenhedlaeth yn ôl er mai dim ond oddeutu 19% o'r Cymry sy'n siarad Cymraeg.

== Gwleidyddiaeth ==
{{prif|Gwleidyddiaeth Cymru|Llywodraeth Cymru|Llywodraeth leol yng Nghymru}}
[[Delwedd:Logo-senedd-cymru.svg|bawd|chwith|Logo Senedd Cymru]]
[[Delwedd:Welsh Assembly Government logo.png|bawd|chwith|Logo Llywodraeth Cymru]]
[[Delwedd:Wales Administrative 2009 v5 Welsh.png|bawd|Map Gweinyddol Cymru]]

Rheolid Cymru yn wreiddiol gan frenhinoedd neu dywysogion Cymreig annibynnol neu led-annibynnol megis [[Rhodri Mawr]], [[Llywelyn Fawr]], a'i ŵyr [[Llywelyn ein Llyw Olaf]], a fabwysiadodd y teitl [[Tywysog Cymru]] ym [[1258]]: cydnabuwyd hyn gan Frenin Lloegr ym [[1277]] yn unol â [[Cytundeb Aberconwy|Chytundeb Aberconwy]]. Ar ôl goresgyn [[Tywysogaeth Cymru|tywysogaeth Llywelyn]] gan [[Edward I o Loegr]], mynegwyd y dyhead am annibyniaeth i Gymru yn y [[14g]] gan nifer o wrthryfeloedd bychain. Y gwrthryfel mwyaf oedd gwrthryfel [[Owain Glyndŵr]] a ddechreuodd ym [[1400]]. Curodd gwŷr Glyn Dŵr lu Seisnig ger [[Pumlumon]] ym [[1401]]. Cafodd Glyn Dŵr ei gyhoeddi yn Dywysog Cymru ag edrychodd am gymorth gan y [[Ffrainc|Ffrancwyr]], ond erbyn [[1409]] roedd gafael y lluoedd Seisnig ar y wlad yn rhy gryf a dirwynodd y gwrthryfel i ben.

Roedd gweddill y [[15g]] yn bur ansefydlog hefyd. Ochrai'r rhan fwyaf o'r Cymry â phlaid y [[Lancastriaid]] yn ystod [[Rhyfeloedd y Rhosynnau]]. Uchafbwynt y rhyfeloedd hynny oedd buddugoliaeth [[Harri VII o Loegr|Harri Tudur]] ym [[Brwydr Bosworth|Mrwydr Bosworth]] yn [[1485]]; diolch i'r cymorth a gafodd gan y Cymry a heidiai i'w gefnogi pan laniodd yn Sir Benfro, trechodd Harri'r brenin [[Rhisiart III o Loegr|Rhisiart III]] a chipiodd goron Lloegr gan gychwyn [[Cyfnod y Tuduriaid yng Nghymru|cyfnod y Tuduriaid]].

Yn ystod teyrnasiad [[Harri VIII o Loegr]], ychwanegwyd chwe sir newydd at y rhai a fodolai eisoes ar diriogaeth yr hen Dywysogaeth gan [[Deddf Uno 1536|Ddeddf Uno 1536]] trwy roi statws sirol i arglwyddiaethau [[Sir Benfro|Penfro]] a [[Sir Forgannwg|Morgannwg]] a chreu pedair sir newydd, sef [[Sir Frycheiniog|Brycheiniog]], [[Sir Faesyfed|Maesyfed]], [[Sir Drefaldwyn|Trefaldwyn]] a [[Sir Ddinbych|Dinbych]],  a gwnaethpwyd deddfau Lloegr yn ddeddfau gwlad yng Nghymru. Yng [[Gwent|Ngwent]], crëwyd sir newydd [[Sir Fynwy|Mynwy]] yn y de-ddwyrain ond rhoddwyd y sir yn rhan o gylchdaith llysoedd San Steffan ac felly cafwyd yr ymadrodd cyfreithiol &quot;Cymru a Sir Fynwy&quot;, anomaledd a barhaodd hyd yr 20g er na fu'r sir newydd yn rhan o Loegr fel y cyfryw.

Mae aelodau [[Senedd Cymru]], a grëwyd ym 1998 ac sy'n cyfarfod yng [[Caerdydd|Nghaerdydd]], yn cael eu hethol gan y Cymry. Tywysog Cymru yw'r teitl y mae brenin neu frenhines Prydain yn arfer rhoi i'w mab hynaf (ond nid yn ddieithriad), ond nid yw'r tywysog ei hun yn byw yng Nghymru nac yn cymryd rhan yn ei llywodraeth. Y Tywysog Siarl yw'r Tywysog Cymru Seisnig cyntaf i fedru siarad tipyn bach o [[Gymraeg]].

== Daearyddiaeth ==
{{prif|Daearyddiaeth Cymru}}
[[Delwedd:Wales from space.jpg|250px|bawd|Cymru o'r gofod]]Crëwyd patrwm o 13 o siroedd yng Nghymru ar ôl Deddf Uno 1536: [[Sir Fôn]], [[Sir Frycheiniog]], [[Sir Gaernarfon]], [[Sir Aberteifi]], [[Sir Gaerfyrddin]], [[Sir Ddinbych]], [[Sir y Fflint]], [[Sir Forgannwg]], [[Sir Feirionnydd]], [[Sir Drefaldwyn]], [[Sir Benfro]], [[Sir Faesyfed]], a [[Sir Fynwy]]. Y rhain ydyw siroedd hanesyddol Cymru. O dan Ddeddf Llywodraeth Leol 1888, crëwyd siroedd gweinyddol oedd wedi ei seilio ar y siroedd traddodiadol, ond nid oeddynt yn union yr un fath. Yn ad-drefnu llywodraeth leol [[1974]] crëwyd wyth sir gadwedig: [[Clwyd]], [[Dyfed]], [[Gwent]], [[Gwynedd]], [[Powys]], [[Morgannwg Ganol]], [[De Morgannwg]] a [[Gorllewin Morgannwg]]. Erbyn hyn y rhain yw enwau siroedd seremonïol Cymru. Yn 1996 crëwyd 22 o awdurdodau lleol i gymryd lle'r wyth sir gadwedig, a'u henwau yn cynnwys rhai o enwau'r 13 sir hanesyddol a rhai o'r wyth sir gadwedig, a'r ffiniau yn wahanol weithiau. Mae rhai o'r trefi mawrion yn awdurdodau unedol eu hunain e.e. [[Caerdydd]], [[Abertawe (sir)|Abertawe]], [[Wrecsam (sir)|Wrecsam]].

Mae tri [[Parc Cenedlaethol|Pharc Cenedlaethol]] yng Nghymru: [[Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog]], [[Parc Cenedlaethol Eryri]] a [[Parc Cenedlaethol Arfordir Penfro|Pharc Cenedlaethol Arfordir Penfro]]. Dyfarnwyd i'r cestyll [[Castell Biwmares|Biwmares]], [[Castell Harlech|Harlech]], [[Castell Caernarfon|Caernarfon]], a [[Castell Conwy|Chonwy]], ym [[1986]], ac i  ardal ddiwydiannol [[Blaenafon]] ym [[2000]], statws [[Treftadaeth Byd]] [[UNESCO]] .

Gweler hefyd: [[Rhestr moroedd, baeau a phentiroedd Cymru]], [[Rhestr ynysoedd Cymru]], [[Rhestr mynyddoedd Cymru]], [[Rhestr llynnoedd Cymru]], [[Rhestr afonydd Cymru]], [[Cronfeydd Cymru]].

== Bioamrywiaeth ==
[[Delwedd:Red Kite - Gigrin Farm, Rhayader - geograph.org.uk - 2973349.jpg|bawd|Y Barcud Coch, Rhaeadr.]]{{Prif|Fflora Cymru|Ffawna Cymru|Rhestr adar Cymru}}

=== Adar ===
Oherwydd ei harfordir hir, mae Cymru yn gartref i amrywiaeth o adar môr. Mae'r arfordiroedd a'r ynysoedd cyfagos yn gartref i nythfeydd o huganod, adar drycin Manaw, palod, gwylanod coesddu, mulfilod a llursod. Mewn cymhariaeth, gyda 60 y cant o Gymru yn uwch na’r gyfuchlin 150m, mae’r wlad hefyd yn cynnal amrywiaeth o adar cynefin yr ucheldir, gan gynnwys y gigfran a mwyalchen y mynydd.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ecologymatters.co.uk/pdf/Wales_Ring_Ouzel_paper.pdf|title=Wales Ring Ouzel Survey 2006|publisher=Ecology Matters Ltd.|last=Green|first=Mick|year=2007|access-date=6 September 2010|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20120311210912/http://www.ecologymatters.co.uk/pdf/Wales_Ring_Ouzel_paper.pdf|archive-date=11 March 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/north_east/4644626.stm|title=Black ravens return to the roost|publisher=BBC|date=24 January 2006|access-date=6 September 2010}}&lt;/ref&gt; Mae adar ysglyfaethus yn cynnwys y cudyll bach, boda tinwyn a'r barcud coch, symbol cenedlaethol o fywyd gwyllt Cymru. At ei gilydd, mae mwy na 200 o wahanol rywogaethau o adar wedi’u gweld yng ngwarchodfa’r RSPB yng Nghonwy, gan gynnwys ymwelwyr tymhorol.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rspb.org.uk/news/details.asp?view=print&amp;id=tcm:9-176206|title=Red kite voted Wales' Favourite Bird|publisher=[[Royal Society for the Protection of Birds]]|date=11 October 2007|access-date=6 September 2010|archive-date=23 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100823014457/http://www.rspb.org.uk/news/details.asp?view=print&amp;id=tcm:9-176206|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

=== Mamaliaid ===
Bu farw mamaliaid mwy, gan gynnwys eirth brown, bleiddiaid a chathod gwyllt, allan yn ystod cyfnod y Normaniaid. Heddiw, mae mamaliaid yn cynnwys chwistlod, llygod pengrwn, moch daear, dyfrgwn, carlymod, gwencïod, draenogod a phymtheg rhywogaeth o ystlumod. Mae dwy rywogaeth o gnofilod bach, y llygoden wddf felen a'r pathew, o bwys Cymreig arbennig i'w cael ar y ffin nad oedd yn cael ei tharfu yn hanesyddol. &lt;ref name=&quot;Davies533&quot;&gt;Davies (2008) p. 533&lt;/ref&gt; Nid yw'r bele, sy'n cael ei weld yn achlysurol, wedi'i gofnodi'n swyddogol ers y 1950au. Bu bron i'r ffwlbart gael ei yrru i ddifodiant ym Mhrydain, ond fe barhaodd yng Nghymru ac mae bellach yn lledu'n gyflym. Mae geifr gwyllt i'w cael yn Eryri. &lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.theguardian.com/environment/2006/nov/13/conservationandendangeredspecies.uknews|title=Goats have roamed Snowdonia for 10,000 years; now they face secret cull|first=John|last=Vidal|work=guardian.co.uk|date=13 November 2006|access-date=14 August 2011|location=London}}&lt;/ref&gt; Ym mis Mawrth 2021, rhoddodd Cyfoeth Naturiol Cymru (CNC) drwydded i ryddhau hyd at chwe afanc yn Nyffryn Dyfi, sef y rhyddhad swyddogol cyntaf o afancod yng Nghymru.&lt;ref&gt;{{cite news|publisher=BBC News|date=30 March 2021|last=Grug|first=Mari|title=Licensed beavers released in Wales for the first time|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-56565050|access-date=31 March 2021}}&lt;/ref&gt;

=== Morol ===
Mae dyfroedd de-orllewin Cymru Gŵyr, Sir Benfro a Bae Ceredigion yn denu anifeiliaid morol, gan gynnwys heulforgwn, morloi llwyd yr Iwerydd, crwbanod cefn lledr, dolffiniaid, llamhidyddion, sglefrod môr, crancod a chimychiaid. Mae Sir Benfro a Cheredigion, yn arbennig, yn cael eu cydnabod fel ardal o bwysigrwydd rhyngwladol i ddolffiniaid trwyn potel, ac yng Nghei Newydd mae unig gartref haf dolffiniaid trwyn potel yn y DU gyfan. Mae pysgod afon o bwys yn cynnwys torgoch, llysywen, eog, gwangod, aderyn y waun a thorgoch yr Arctig, tra bod y gwyniad yn unigryw i Gymru, a geir yn Llyn Tegid yn unig. Mae Cymru'n adnabyddus am ei physgod cregyn, gan gynnwys cocos, llygaid meheryn, cregyn gleision a gwichiaid. Penwaig, macrell a cegddu yw'r rhai mwyaf cyffredin o bysgod morol y wlad. Mae tiroedd uchel Eryri sy’n wynebu’r gogledd yn cynnal fflora cyn-rewlifol creiriol gan gynnwys lili eiconig yr Wyddfa.&lt;ref name=&quot;Hist 286-288&quot;&gt;Davies (1994) pp. 286–288&lt;/ref&gt; Mae gan Gymru nifer o rywogaethau planhigion nad ydynt i’w cael yn unman arall yn y DU, gan gynnwys y cor-rosyn mannog Tuberaria guttata ar Ynys Môn a Draba aizoides ym Mhenrhyn Gŵyr.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Atlas of the British Flora|editor1-last=Perring|editor1-first=E.H.|editor2-last=Walters|editor2-first=S.M.|year=1990|publisher=BSBI|location=Melksham, Great Britain|isbn=978-0-901158-19-2|page=43}}&lt;/ref&gt;

== Economi ==
{{prif|Economi Cymru}}
Mae rhannau o Gymru yn ddiwydiannol ers y 18g. Mae [[glo]], [[copr]], [[llechi]], ac [[aur]] wedi cael eu cloddio yng Nghymru. Roedd y gweithiau [[haearn]] ac [[tun|alcam]] a'r pyllau glo wedi denu miloedd o fewnfudwyr i'r wlad yn ystod y 19eg canrif, yn enwedig i gymoedd de Cymru. Bu'r mewnfudwyr hyn, y rhan fwyaf ohonynt o [[Lloegr|Loegr]] neu [[Iwerddon]], yn allweddol yn y newid iaith a sbardunwyd yn y De-ddwyrain yr adeg hon, o'r Gymraeg i'r Saesneg.

== Demograffeg ==
{{prif|Demograffeg Cymru}}
Yn ôl [[Cyfrifiad y Deyrnas Unedig 2021|Cyfrifiad 2021]] yr oedd 3,107,500 o bobl yn byw yng Nghymru, sy'n rhoi dwysedd o 149.6/km².&lt;ref name=&quot;bbc-61965787&quot;&gt;

{{Graph:Population history|Q25}}

== Diwylliant ==
{{prif|Diwylliant Cymru}}
Dylanwadwyd ar '''ddiwylliant Cymru''' gan lu o bethau: cenedl, iaith, crefydd, a daearyddiaeth. Diwylliant arbennig y Cymry Cymraeg yw [[diwylliant Cymraeg]]. Mae'n rhan hanfodol o ddiwylliant Cymru ond hefyd yn rhan o hanes [[Y Wladfa]] ym Mhatagonia, a chymunedau eraill yn y byd sy'n Gymraeg eu hiaith. Nodir diwylliant traddodiadol Cymru gan etifeddiaeth y Celtiaid wedi ei chyfuno â [[Cristnogaeth|Christnogaeth]], hen chwedlau a straeon sydd wedi ymgynefino â'r llên gwerin a'r traddodiad llenyddol, a bywyd y werin yn y [[cefn gwlad]].

=== Cerdd a llên ===
{{prif|Cerddoriaeth Cymru|Llenyddiaeth Gymraeg|Llenyddiaeth Saesneg Cymru}}
Mae gan gerddoriaeth Cymru hanes hir, ond ychydig iawn o wybodaeth fanwl sydd gennym cyn y 18g pan ddechreuodd hynafiaethwyr ymddiddori yn y pwnc. Cyfeirir at Gymru'n aml fel &quot;Gwlad y Gân&quot;, yn ystrydebol braidd.

Ac eithrio llenyddiaeth glasurol, llenyddiaeth Gymraeg yw'r hynaf yn Ewrop. Mae gan y Gymraeg draddodiad cyfoethog o lenyddiaeth sy'n dyddio o'r 6g hyd heddiw. Oherwydd eu bod yn ysgrifennu mewn iaith â mwy o bobl yn ei deall, mae ysgrifenwyr llenyddiaeth Saesneg Cymru yn aml wedi llwyddo i ddenu cynulleidfaoedd llawer mwy na'u cyd-wladwyr sy'n ysgrifennu yn yr iaith Gymraeg yn unig. Dwy enghraifft adnabyddus o hyn yw'r beirdd byd-enwog [[Dylan Thomas]] ac [[R. S. Thomas]].

=== Chwaraeon ===
[[Delwedd:Monument to Gareth Bale.001 - Cardiff Castle.jpg|bawd|229x229px|Monolith o fathodyn pêl-dored Cymru a Gareth Bale yng Ngastell Caerdydd.]]
{{prif|Chwaraeon yng Nghymru}}
Dywedir yn aml taw [[Rygbi'r undeb yng Nghymru|rygbi'r undeb]] yw mabolgamp genedlaethol Cymru, er mae [[Pêl-droed yng Nghymru|pêl-droed]] yn denu mwy o wylwyr i'r maes. Bu'r Cymry hefyd yn dangos eu medr yn [[snwcer]], [[dartiau]], [[golff]], [[paffio]], ac [[athletau]]. Ymhlith yr hen chwaraeon bu [[cnapan]], [[bando]], pêl-droed traddodiadol, a chwarae pêl.

=== Coginiaeth ===
{{prif|Coginiaeth Cymru}}
Mae bwydydd Cymreig yn cynnwys [[Cawl Cymreig|cawl]], [[teisen gri]], [[bara lawr]], [[bara brith]], [[selsig Morgannwg]], a ''[[Welsh rarebit]]''.

== Symbolau cenedlaethol ==
[[Delwedd:Y Ddraig Goch. Wales Grand Slam Celebration, Senedd 19 March 2012 Y Ddraig Goch. Dathliadau Camp Lawn Cymru, Senedd 19 Mawrth 2012 (7008488499).jpg|bawd|Baner y Ddraig Goch]]
Mae'n debyg taw'r [[Y Ddraig Goch|Ddraig Goch]], sy'n ymddangos ar y [[Baner Cymru|faner genedlaethol]], yw symbol amlycaf Cymru. Ceir hefyd y [[Cenhinen Bedr|genhinen Bedr]] a'r [[Cenhinen|genhinen]]. &quot;[[Hen Wlad fy Nhadau]]&quot; yw'r [[anthem genedlaethol]].

== Gweler hefyd ==

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

== Dolenni allanol ==
{{Wiciadur|{{PAGENAME}}}}
*[https://senedd.cymru/ Senedd Cymru]

{{Cymru}}
{{Celtaidd}}
{{Siroedd Cymru}}
{{Y Deyrnas Unedig}}

[[Categori:Cymru| ]]
[[Categori:Gwledydd Celtaidd]]
[[Categori:Gwledydd Ewrop]]
[[Categori:Y Deyrnas Unedig]]</text>
      <sha1>5taji1jvet07kh4qy0r23lnilbv42aq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095610</id>
      <parentid>11095608</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T00:34:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Titus Gold</username>
        <id>38162</id>
      </contributor>
      <comment>gwneud lluniau yn llai</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25410" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle
| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}}
| suppressfields= gwlad image1 | math_o_le = Gwlad | enw_brodorol =  | map lleoliad = [[Delwedd:Wales in the UK and Europe.svg|270px]] | banergwlad = [[Delwedd:Flag of Wales (1959–present).svg|170px]] |prifddinas=[[Caerdydd]]|poblogaeth=3,107,500 (2021)|sefydlwyd=383 CC|anthem=[[Hen Wlad fy Nhadau]]|nawddsant=[[Dewi Sant]]|arwyddair=&quot;Cymru am byth&quot;|gwlad=[[Y Deyrnas Unedig]]|sir=22 o siroedd}}

:''Gweler hefyd [[Cymru (gwahaniaethu)]].''
Mae '''Cymru''' ([[Saesneg]]: ''Wales''; [[Cernyweg]]: Kembra) yn wlad [[Celtaidd|Geltaidd]] yn [[Ewrop]]. Gyda'r [[Alban]], [[Cernyw]], [[Gogledd Iwerddon]] a [[Lloegr]],&lt;ref name=&quot;Hist Wales 54&quot;&gt;Hanes Cymru gan John Davies (1994) tud. 54&lt;/ref&gt; mae Cymru wedi'i hawlio gan Loegr ers [[Oes y Tywysogion]], ac yn rhan o'r [[Deyrnas Unedig]]. [[Cymraeg]] yw iaith frodorol y wlad ond siaredir [[Saesneg]] gan y mwyafrif helaeth o'i dinasyddion erbyn heddiw; gall oddeutu 19% o'i phoblogaeth siarad Cymraeg. 

Mae Cymru yn ffinio â Lloegr i'r dwyrain a'r moroedd; [[Môr Hafren]], [[Y Môr Celtaidd]] a [[Môr Iwerddon]]. Roedd gan Gymru boblogaeth o 3,107,500 yn 2021&lt;ref name=&quot;bbc-61965787&quot;&gt;{{dyf newyddion|url=https://www.bbc.co.uk/cymrufyw/61965787|teitl=Cyfrifiad 2021: Poblogaeth Cymru yr uchaf erioed|cyhoeddwr=BBC Cymru Fyw|dyddiad=28 Mehefin 2022|dyddiadcyrchu=29 Mehefin 2022}}&lt;/ref&gt; ac mae ganddi arwynebedd o 20,779 km2 (8,023 mi). Mae gan Gymru dros 2,700 km (1,700 mi) o arfordir ac mae'n fynyddig ar y cyfan. Mae gan Gymru fynyddoedd talach yn gogledd a'r canoldir, gan gynnwys yr [[Yr Wyddfa|Wyddfa]], ei chopa uchaf, yn [[Eryri]]. Mae'r wlad o fewn y ardal tymheredd y gogledd ac mae ganddi hinsawdd forwrol. Y brifddinas a'r ddinas fwyaf yw [[Caerdydd]].

Daeth hunaniaeth genedlaethol Gymreig i'r amlwg fel [[Brythoniaid|Brythoniaid Celtaidd]] ar ôl i [[Macsen Wledig]] (Magnus Maximus) a'r [[Yr Ymerodraeth Rufeinig|Rhufeiniaid]] adael [[Ynys Brydain]] yn y 5ed ganrif. Datblygodd ystyrir Cymru fel gwlad Celtaidd modern yn oes tywysogion Cymru.  Bu farw twywysog olaf Cymru, Llywelyn ein Llyw Olaf ([[Llywelyn ap Gruffudd]]) yn 1282, a olygodd cwblhad concwest Cymru gan [[Edward I, brenin Lloegr]].

O 1400-1410 ailenillodd [[Owain Glyn Dŵr|Owain Glyndŵr]] [[annibyniaeth i Gymru]]. Ar ol hynny cafodd Cymru ei hatodi gan Loegr a'i hymgorffori o fewn cyfundrefn gyfreithiol Lloegr o dan Ddeddfau Cyfreithiau Cymru 1535 a 1542. Datblygodd gwleidyddiaeth Gymreig nodedig yn y 19eg ganrif, yn arbennig yn gysylltiedig â Rhyddfrydiaeth Gymreig. Amlygwyd hyn ar ddechrau'r 20fed ganrif gan [[David Lloyd George]], ond cafodd ei ddadleoli gan dwf sosialaeth a sefydlwyd [[Llafur Cymru]] erbyn 1947. Roedd Lloyd George yn ymgyrchu yn gryf dros [[Datganoli Cymru|ddatganoli i Gymru]] yn ei yrfa cynnar a thyfodd teimlad cenedlaethol Cymreig dros y ganrif. Ffurfiwyd [[Plaid Cymru]] yn 1925, a [[Cymdeithas yr Iaith]] yn 1962. Enillodd datganoli Cymreig fomentwm yn ystod yr 20fed ganrif ac yn dilyn refferendwm datganoli Cymreig 1997, ffurfiwyd y Cynulliad yn 1999, ac mae wedi ennill mwy o ddatganoli ers hynny ail hail-henwi yn [[Senedd Cymru]] yn 2020.  Daeth mudiad cryfach dros [[annibyniaeth i Gymru]] i’r amlwg erbyn 2017, pan drafodwyd ail refferendwm annibyniaeth i'r Alban. Daeth grwpiau o blaid annibyniaeth, megis [[YesCymru]] yn boblogaidd yn yr 21ain ganrif, er nad yw annibyniaeth yn cael ei chefnogi gan fwyafrif yng Nghymru.

Ar ddechrau’r chwyldro diwydiannol yng Nghymru, trawsnewidiodd datblygiad y diwydiannau mwyngloddio a metelegol y wlad o fod yn gymdeithas amaethyddol i fod yn genedl ddiwydiannol; achosodd ecsbloetio [[Maes glo De Cymru|Maes Glo De Cymru]] gynnydd cyflym ym mhoblogaeth Cymru. Mae dwy ran o dair o'r boblogaeth yn byw yn Ne Cymru, gan gynnwys [[Caerdydd]], [[Abertawe]], [[Casnewydd]] a'r [[Y Cymoedd|cymoedd]]. Mae gan ranbarth dwyreiniol Gogledd Cymru tua chweched o'r boblogaeth gyfan a Wrecsam yw tref mwyaf y gogledd. Mae gan gweddill Cymru ddwysedd poblogaeth llai. Nawr fod diwydiannau echdynnol a thrwm traddodiadol y wlad wedi dirywio, mae [[economi Cymru]] yn seiliedig ar y sector cyhoeddus, diwydiannau ysgafn a gwasanaeth, a thwristiaeth. O fewn y diwydiant ffermio, gan gynnwys ffermio llaeth, mae Cymru yn allforiwr net, gan gyfrannu at hunangynhaliaeth amaethyddol genedlaethol.

== Geirdarddiad ==
Yn wreiddiol defnyddiwyd yr enw &quot;Cymry&quot;, ffurf luosog Cymro, i ddisgrifio'r wlad a'r bobl ynddi.&lt;ref&gt;{{dyf GPC |gair=Cymro |dyddiadcyrchiad=31 Gorffennaf 2016 }}&lt;/ref&gt; Ymddengys y gair yn gyntaf mewn [[cerdd fawl]] i [[Cadwallon ap Cadfan]]&lt;ref&gt;[[Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig]], &quot;CADWALLON AP CADFAN&quot;, tud. 112.&lt;/ref&gt; sydd o bosib yn dyddio o'r 7c, a daw o'r gair [[Brythoneg]] ''combrogos'' (lluosog: ''combrogi'') sy'n golygu &quot;cydwladwr&quot;. Mae'r elfen [[bro]] yn parhau'n air am wlad neu ardal yn yr iaith fodern. Diflanodd y ''b'' tua'r flwyddyn 600, ond mae'r ''mb'' wedi aros yn y ffurf [[Lladin|Ladin]] am y wlad, ''[[Cambria]]'', yn ogystal â'r enwau [[Cumbria]] a Cumberland yng ngogledd Lloegr.&lt;ref name=BLJ&gt;[[Bedwyr Lewis Jones]]. ''Enwau (Llyfrau Llafar Gwlad)'' (Llanrwst, Gwasg Carreg Gwalch, 1991), t. 4.&lt;/ref&gt; Yn yr 16g mabwysiadwyd y sillafiad &quot;Cymru&quot; i ddynodi'r wlad gan neilltuo &quot;[[Cymry]]&quot; ar gyfer y trigolion.&lt;ref&gt;Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig, &quot;CYMRU (yr enw)&quot;, tud. 239.&lt;/ref&gt;

Y gair [[Germaneg]] ''walh'' neu ''wealh'' (estron) yw bôn yr enw Saesneg ar Gymru. O'r un gair daw enw'r [[Walwniaid]] yng [[Gwlad Belg|Ngwlad Belg]]. Defnyddid y ffurf luosog ''Wealas'' yn enw ar drigolion Brythoneg a Lladin eu hiaith ym Mhrydain gan y Saeson cynnar, a ''Cornwealas'' ar drigolion penrhyn [[Cernyw]] (y ''Corn''). Dros amser daethpwyd y ffurfiau ''Wales'' a ''Welsh'' yn enwau'r Saesneg ar wlad a phobl Cymru.&lt;ref name=BLJ/&gt;

== Hanes ==
{{prif|Hanes Cymru|Cynhanes Cymru}}
Glaniodd [[Iŵl Cesar]] ym Mhrydain ym mis Awst 55 C.C., ond ni lwyddwyd i oresgyn Cymru (a oedd, fel gweddill Prydain, yn diriogaeth [[Celtiaid|Geltaidd]]) am fwy na chanrif wedi hynny. Roedd llwythau Celtaidd Cymru — a oedd, yn ddiwylliannol, yn debyg iawn i'w cymdogion [[Brythoniaid|Brythonaidd]] yn ne Prydain — yn cynnwys y [[Silwriaid]] yn y de a'r [[Ordovices]] yn y gogledd. Fe sefydlodd y [[Ymerodraeth Rhufeinig|Rhufeinwyr]] gadwyn o amddiffynfeydd dros dde Cymru, cyn belled â [[Caerfyrddin|Chaerfyrddin]] (''Maridunum''). Mae tystiolaeth iddyn nhw fynd ymhellach i'r gorllewin a chroesi i Iwerddon. Adeiladasant 'gaer y lleng' [[Caerllion]] (''Isca''), lle mae'r [[amffitheatr]] sydd wedi goroesi orau ym Mhrydain. Roedd y Rhufeiniaid hefyd yn brysur yn y gogledd — mae hen chwedl, ''[[Breuddwyd Macsen Wledig]]'', yn dweud wrth [[Macsen Wledig]], un o ymerawdwyr olaf yr ymerodraeth yn y Gorllewin, briodi Helen ferch pennaeth Cymreig o [[Segontiwm]] ([[Caernarfon]] gyfoes). Mae'n debygol mai'r rheswm pam y gwladychwyd Cymru gan y Rhufeiniaid yw oherwydd eu hawch i fwyngloddio [[aur]], [[plwm]], [[copr]] ac [[arian]], a pheth [[sinc]].&lt;ref name=Jones3&gt;{{Cite book|last1=Jones |first1=Barri |last2=Mattingly |first2=David |year=1990 |contribution=The Economy |title=An Atlas of Roman Britain |publisher=Blackwell Publishers |publication-date=2007 |location=Caergrawnt |pages=179–196 |isbn=9781842170670}}&lt;/ref&gt;

Ni wnaeth yr [[Eingl-Sacsoniaid]] orchfygu Cymru, er iddynt dorri'r cysylltiad rhwng Cymru a'r [[Hen Ogledd]] ar ôl [[Brwydr Caer]] yn [[615]], oherwydd llwyddiannau milwrol y brenhinoedd Cymreig yn ogystal, wrth gwrs, â'r dirwedd a'r hinsawdd. Adeiladodd [[Offa, brenin Mercia]], glawdd mawr o ddaear ar hyd y ffin rhwng ei frenhiniaeth a gwlad y Cymry. Mae darnau o [[Clawdd Offa|Glawdd Offa]] i'w gweld o hyd heddiw.

Parhaodd Cymru'n wlad Gristnogol ar ôl goresgyn Lloegr gan y tylwythau paganaidd Tiwtonaidd (y Saeson). Fe aeth [[Dewi Sant]] ar bererindod i [[Rhufain|Rufain]] yn y 6g, ac fe weithiodd fel esgob yng Nghymru ymhell cyn y cyrhaeddodd Awstin i drosi brenin Caint a dechrau esgobaeth Caergaint. Ond ni wnaeth y Cymry fawr o ymdrech i ledu Cristionogaeth yn Lloegr, efallai oherwydd yr elyniaeth rhwng y ddwy bobl. Roedd brenhinoedd Cymru fel [[Rhodri Mawr]] a [[Llywelyn ap Gruffudd]] yn ddigon cryf neu gyfrwys i gadw eu hannibyniaeth.

[[Delwedd:LlywelynFawr.jpg|150px|bawd|Llywelyn Fawr]]Ar ddiwedd y [[1060au]], daeth y [[Normaniaid]] i Gymru, gan newid gwleidyddiaeth y wlad. Sefydlwyd arglwyddiaethau Normanaidd [[Y Mers]], rhwng Cymru a Lloegr. Bu bron iawn i Gymru gyfan gael ei goresgyn ganddynt ond llwyddodd [[Gruffudd ap Cynan]] ac [[Owain Gwynedd]] i'w hatal, er iddynt ymsefydlu mewn rhannau o'r de ac ardaloedd ar y ffin. Llwyddodd [[Llywelyn Fawr]] i osod seiliau Cymru unedig a chyhoeddwyd ei ŵyr [[Llywelyn ap Gruffudd]] yn [[Tywysog Cymru|Dywysog Cymru]]. Ond parhaodd brenhinoedd Lloegr i ymosod ar Gymru trwy gydol y cyfnod. Ym [[1282]] lladdwyd [[Llywelyn Ein Llyw Olaf]], sef tywysog olaf annibynnol Cymru, mewn ysgarmes ger [[Cilmeri]] a chipiodd [[Edward I o Loegr]] ei deyrnas. Adeiladodd Edward res o gestyll mawr i gadw'r Cymry dan reolaeth — [[Castell Rhuddlan|Rhuddlan]], [[Castell Conwy|Conwy]], [[Castell Caernarfon|Caernarfon]], [[Castell Biwmares|Biwmares]], a [[Castell Harlech|Harlech]] ydyw'r cestyll enwocaf.

Cafwyd cyfres o wrthryfeloedd yn erbyn llywodraeth y Saeson o ddiwedd y [[13g]] hyd ddiwedd y [[15g]]; gan [[Madog ap Llywelyn]] (1294—96) a [[Llywelyn Bren]] (1316) er enghraifft, ac roedd y Cymry'n disgwyl dychweliad [[Owain Lawgoch]] yn y [[1370au]] i ryddhau'r wlad. Cododd [[Owain Glyndŵr]] mewn gwrthryfel yn [[1400]] a chafodd ei gyhoeddi'n Dywysog Cymru, ond marw allan yn raddol wnaeth y gwrthryfel wrth i frenhinoedd Lloegr ailosod eu hawdurdod yn y wlad.

Am ran helaeth o weddill y [[15g]] tynnwyd Cymru i mewn i [[Rhyfeloedd y Rhosynnau|Ryfeloedd y Rhosynnau]] a welodd y [[Lancastriaid]] a'r [[Iorciaid]] yn ymgiprys am rym yn Lloegr. Ond er gwaethaf yr ansefydlogrwydd, fel yn y ganrif flaenorol, blodeuodd diwylliant Cymru ac yn arbennig y Traddodiad Barddol gyda [[Beirdd yr Uchelwyr]] yn cael nawdd gan yr uchelwyr Cymreig. Un o'r uchelwyr hyn oedd [[Harri Tudur]], nai [[Siasbar Tudur]] a disgynnydd i [[Ednyfed Fychan]], [[distain]] [[Llywelyn Fawr]]. Yn [[1485]] glaniodd yn [[Sir Benfro]] gyda byddin o [[Ffrancod]]. Tyrrai nifer o Gymry ato a gorchfygodd [[Rhisiart III o Loegr]] ar [[22 Awst]] [[1485]] ar [[Brwydr Bosworth|Faes Bosworth]].

Am gyfnod gwellodd sefyllfa'r Cymry. Diddymwyd y deddfau penyd a osodwyd ar y Cymry gan y Saeson ar ddechrau'r ganrif. Dan ei fab [[Harri VIII, brenin Lloegr|Harri VIII]] cyflwynwyd y [[Y Deddfau Uno 1536 a 1543|Deddfau Uno]] a roddodd Cymru yn yr un system gyfreithiol a gweinyddol â Lloegr ond a waharddodd yr iaith [[Gymraeg]] o fywyd cyhoeddus y wlad. Ar yr un pryd newidiodd Cymru mewn cenhedlaeth neu ddwy o fod yn wlad [[Eglwys Gatholig|Gatholig]] i fod yn wlad [[Protestaniaeth|Brotestanaidd]]. Gwelwyd hefyd adfywiad llenyddol — cyfnod y [[Dadeni Dysg]] a'r [[Beibl]] [[Cymraeg]] — ond troes y bonedd fwyfwy Seisnigaidd a thyfai bwlch rhwng arweinwyr cymdeithas a'r werin. Un canlyniad o hynny oedd y mudiadau crefyddol [[Ymneilltuaeth|ymneilltuol]] a ymledai'n gyflym yn ystod y [[Yr Ail Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|17eg ganrif]] a'r [[Y Ddeunawfed Ganrif yng Nghymru|18fed]]. Dechreuodd Cymru droi'n wlad ddiwydiannol yn ogystal, ac erbyn diwedd y 18g a dechrau'r [[Y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|19eg ganrif]] roedd trefi diwydiannol, chwareli a phyllau glo yn nodwedd amlwg ar fywyd y wlad. Tyfodd [[llythrennedd]] ac ymledai'r [[Y Wasg Gymraeg|wasg Gymraeg]]. Cynyddai'r galw am [[Datgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru|Ddatgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru]] ac am [[hunanlywodraeth]] ac erbyn diwedd y 19eg ganrif roedd mudiad [[Cymru Fydd]] ar ei anterth.

Cymysg fu ffawd y genedl yn ystod y [[Yr Ugeinfed Ganrif yng Nghymru|20fed ganrif]]. Ond er gwaethaf [[y Rhyfel Byd Cyntaf]], [[Dirwasgiad Mawr]] y [[1930au]], [[yr Ail Ryfel Byd]] a'r dirywiad ieithyddol yn y [[1970au]] a'r [[1980au]], mae Cymru heddiw'n meddu [[Senedd Cymru|Senedd]] ac ymddengys fod yr iaith [[Gymraeg]] yn wynebu dyfodol mwy gobeithiol nag a ddychmygid cenhedlaeth yn ôl er mai dim ond oddeutu 19% o'r Cymry sy'n siarad Cymraeg.

== Gwleidyddiaeth ==
{{prif|Gwleidyddiaeth Cymru|Llywodraeth Cymru|Llywodraeth leol yng Nghymru}}
[[Delwedd:Logo-senedd-cymru.svg|bawd|chwith|Logo Senedd Cymru|158x158px]]
[[Delwedd:Welsh Assembly Government logo.png|bawd|chwith|Logo Llywodraeth Cymru|165x165px]]
[[Delwedd:Wales Administrative 2009 v5 Welsh.png|bawd|Map Gweinyddol Cymru|306x306px]]

Rheolid Cymru yn wreiddiol gan frenhinoedd neu dywysogion Cymreig annibynnol neu led-annibynnol megis [[Rhodri Mawr]], [[Llywelyn Fawr]], a'i ŵyr [[Llywelyn ein Llyw Olaf]], a fabwysiadodd y teitl [[Tywysog Cymru]] ym [[1258]]: cydnabuwyd hyn gan Frenin Lloegr ym [[1277]] yn unol â [[Cytundeb Aberconwy|Chytundeb Aberconwy]]. Ar ôl goresgyn [[Tywysogaeth Cymru|tywysogaeth Llywelyn]] gan [[Edward I o Loegr]], mynegwyd y dyhead am annibyniaeth i Gymru yn y [[14g]] gan nifer o wrthryfeloedd bychain. Y gwrthryfel mwyaf oedd gwrthryfel [[Owain Glyndŵr]] a ddechreuodd ym [[1400]]. Curodd gwŷr Glyn Dŵr lu Seisnig ger [[Pumlumon]] ym [[1401]]. Cafodd Glyn Dŵr ei gyhoeddi yn Dywysog Cymru ag edrychodd am gymorth gan y [[Ffrainc|Ffrancwyr]], ond erbyn [[1409]] roedd gafael y lluoedd Seisnig ar y wlad yn rhy gryf a dirwynodd y gwrthryfel i ben.

Roedd gweddill y [[15g]] yn bur ansefydlog hefyd. Ochrai'r rhan fwyaf o'r Cymry â phlaid y [[Lancastriaid]] yn ystod [[Rhyfeloedd y Rhosynnau]]. Uchafbwynt y rhyfeloedd hynny oedd buddugoliaeth [[Harri VII o Loegr|Harri Tudur]] ym [[Brwydr Bosworth|Mrwydr Bosworth]] yn [[1485]]; diolch i'r cymorth a gafodd gan y Cymry a heidiai i'w gefnogi pan laniodd yn Sir Benfro, trechodd Harri'r brenin [[Rhisiart III o Loegr|Rhisiart III]] a chipiodd goron Lloegr gan gychwyn [[Cyfnod y Tuduriaid yng Nghymru|cyfnod y Tuduriaid]].

Yn ystod teyrnasiad [[Harri VIII o Loegr]], ychwanegwyd chwe sir newydd at y rhai a fodolai eisoes ar diriogaeth yr hen Dywysogaeth gan [[Deddf Uno 1536|Ddeddf Uno 1536]] trwy roi statws sirol i arglwyddiaethau [[Sir Benfro|Penfro]] a [[Sir Forgannwg|Morgannwg]] a chreu pedair sir newydd, sef [[Sir Frycheiniog|Brycheiniog]], [[Sir Faesyfed|Maesyfed]], [[Sir Drefaldwyn|Trefaldwyn]] a [[Sir Ddinbych|Dinbych]],  a gwnaethpwyd deddfau Lloegr yn ddeddfau gwlad yng Nghymru. Yng [[Gwent|Ngwent]], crëwyd sir newydd [[Sir Fynwy|Mynwy]] yn y de-ddwyrain ond rhoddwyd y sir yn rhan o gylchdaith llysoedd San Steffan ac felly cafwyd yr ymadrodd cyfreithiol &quot;Cymru a Sir Fynwy&quot;, anomaledd a barhaodd hyd yr 20g er na fu'r sir newydd yn rhan o Loegr fel y cyfryw.

Mae aelodau [[Senedd Cymru]], a grëwyd ym 1998 ac sy'n cyfarfod yng [[Caerdydd|Nghaerdydd]], yn cael eu hethol gan y Cymry. Tywysog Cymru yw'r teitl y mae brenin neu frenhines Prydain yn arfer rhoi i'w mab hynaf (ond nid yn ddieithriad), ond nid yw'r tywysog ei hun yn byw yng Nghymru nac yn cymryd rhan yn ei llywodraeth. Y Tywysog Siarl yw'r Tywysog Cymru Seisnig cyntaf i fedru siarad tipyn bach o [[Gymraeg]].

== Daearyddiaeth ==
{{prif|Daearyddiaeth Cymru}}
[[Delwedd:Wales from space.jpg|224x224px|bawd|Cymru o'r gofod]]Crëwyd patrwm o 13 o siroedd yng Nghymru ar ôl Deddf Uno 1536: [[Sir Fôn]], [[Sir Frycheiniog]], [[Sir Gaernarfon]], [[Sir Aberteifi]], [[Sir Gaerfyrddin]], [[Sir Ddinbych]], [[Sir y Fflint]], [[Sir Forgannwg]], [[Sir Feirionnydd]], [[Sir Drefaldwyn]], [[Sir Benfro]], [[Sir Faesyfed]], a [[Sir Fynwy]]. Y rhain ydyw siroedd hanesyddol Cymru. O dan Ddeddf Llywodraeth Leol 1888, crëwyd siroedd gweinyddol oedd wedi ei seilio ar y siroedd traddodiadol, ond nid oeddynt yn union yr un fath. Yn ad-drefnu llywodraeth leol [[1974]] crëwyd wyth sir gadwedig: [[Clwyd]], [[Dyfed]], [[Gwent]], [[Gwynedd]], [[Powys]], [[Morgannwg Ganol]], [[De Morgannwg]] a [[Gorllewin Morgannwg]]. Erbyn hyn y rhain yw enwau siroedd seremonïol Cymru. Yn 1996 crëwyd 22 o awdurdodau lleol i gymryd lle'r wyth sir gadwedig, a'u henwau yn cynnwys rhai o enwau'r 13 sir hanesyddol a rhai o'r wyth sir gadwedig, a'r ffiniau yn wahanol weithiau. Mae rhai o'r trefi mawrion yn awdurdodau unedol eu hunain e.e. [[Caerdydd]], [[Abertawe (sir)|Abertawe]], [[Wrecsam (sir)|Wrecsam]].

Mae tri [[Parc Cenedlaethol|Pharc Cenedlaethol]] yng Nghymru: [[Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog]], [[Parc Cenedlaethol Eryri]] a [[Parc Cenedlaethol Arfordir Penfro|Pharc Cenedlaethol Arfordir Penfro]]. Dyfarnwyd i'r cestyll [[Castell Biwmares|Biwmares]], [[Castell Harlech|Harlech]], [[Castell Caernarfon|Caernarfon]], a [[Castell Conwy|Chonwy]], ym [[1986]], ac i  ardal ddiwydiannol [[Blaenafon]] ym [[2000]], statws [[Treftadaeth Byd]] [[UNESCO]] .

Gweler hefyd: [[Rhestr moroedd, baeau a phentiroedd Cymru]], [[Rhestr ynysoedd Cymru]], [[Rhestr mynyddoedd Cymru]], [[Rhestr llynnoedd Cymru]], [[Rhestr afonydd Cymru]], [[Cronfeydd Cymru]].

== Bioamrywiaeth ==
[[Delwedd:Red Kite - Gigrin Farm, Rhayader - geograph.org.uk - 2973349.jpg|bawd|Y Barcud Coch, Rhaeadr.]]{{Prif|Fflora Cymru|Ffawna Cymru|Rhestr adar Cymru}}

=== Adar ===
Oherwydd ei harfordir hir, mae Cymru yn gartref i amrywiaeth o adar môr. Mae'r arfordiroedd a'r ynysoedd cyfagos yn gartref i nythfeydd o huganod, adar drycin Manaw, palod, gwylanod coesddu, mulfilod a llursod. Mewn cymhariaeth, gyda 60 y cant o Gymru yn uwch na’r gyfuchlin 150m, mae’r wlad hefyd yn cynnal amrywiaeth o adar cynefin yr ucheldir, gan gynnwys y gigfran a mwyalchen y mynydd.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ecologymatters.co.uk/pdf/Wales_Ring_Ouzel_paper.pdf|title=Wales Ring Ouzel Survey 2006|publisher=Ecology Matters Ltd.|last=Green|first=Mick|year=2007|access-date=6 September 2010|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20120311210912/http://www.ecologymatters.co.uk/pdf/Wales_Ring_Ouzel_paper.pdf|archive-date=11 March 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/north_east/4644626.stm|title=Black ravens return to the roost|publisher=BBC|date=24 January 2006|access-date=6 September 2010}}&lt;/ref&gt; Mae adar ysglyfaethus yn cynnwys y cudyll bach, boda tinwyn a'r barcud coch, symbol cenedlaethol o fywyd gwyllt Cymru. At ei gilydd, mae mwy na 200 o wahanol rywogaethau o adar wedi’u gweld yng ngwarchodfa’r RSPB yng Nghonwy, gan gynnwys ymwelwyr tymhorol.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rspb.org.uk/news/details.asp?view=print&amp;id=tcm:9-176206|title=Red kite voted Wales' Favourite Bird|publisher=[[Royal Society for the Protection of Birds]]|date=11 October 2007|access-date=6 September 2010|archive-date=23 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100823014457/http://www.rspb.org.uk/news/details.asp?view=print&amp;id=tcm:9-176206|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

=== Mamaliaid ===
Bu farw mamaliaid mwy, gan gynnwys eirth brown, bleiddiaid a chathod gwyllt, allan yn ystod cyfnod y Normaniaid. Heddiw, mae mamaliaid yn cynnwys chwistlod, llygod pengrwn, moch daear, dyfrgwn, carlymod, gwencïod, draenogod a phymtheg rhywogaeth o ystlumod. Mae dwy rywogaeth o gnofilod bach, y llygoden wddf felen a'r pathew, o bwys Cymreig arbennig i'w cael ar y ffin nad oedd yn cael ei tharfu yn hanesyddol. &lt;ref name=&quot;Davies533&quot;&gt;Davies (2008) p. 533&lt;/ref&gt; Nid yw'r bele, sy'n cael ei weld yn achlysurol, wedi'i gofnodi'n swyddogol ers y 1950au. Bu bron i'r ffwlbart gael ei yrru i ddifodiant ym Mhrydain, ond fe barhaodd yng Nghymru ac mae bellach yn lledu'n gyflym. Mae geifr gwyllt i'w cael yn Eryri. &lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.theguardian.com/environment/2006/nov/13/conservationandendangeredspecies.uknews|title=Goats have roamed Snowdonia for 10,000 years; now they face secret cull|first=John|last=Vidal|work=guardian.co.uk|date=13 November 2006|access-date=14 August 2011|location=London}}&lt;/ref&gt; Ym mis Mawrth 2021, rhoddodd Cyfoeth Naturiol Cymru (CNC) drwydded i ryddhau hyd at chwe afanc yn Nyffryn Dyfi, sef y rhyddhad swyddogol cyntaf o afancod yng Nghymru.&lt;ref&gt;{{cite news|publisher=BBC News|date=30 March 2021|last=Grug|first=Mari|title=Licensed beavers released in Wales for the first time|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-56565050|access-date=31 March 2021}}&lt;/ref&gt;

=== Morol ===
Mae dyfroedd de-orllewin Cymru Gŵyr, Sir Benfro a Bae Ceredigion yn denu anifeiliaid morol, gan gynnwys heulforgwn, morloi llwyd yr Iwerydd, crwbanod cefn lledr, dolffiniaid, llamhidyddion, sglefrod môr, crancod a chimychiaid. Mae Sir Benfro a Cheredigion, yn arbennig, yn cael eu cydnabod fel ardal o bwysigrwydd rhyngwladol i ddolffiniaid trwyn potel, ac yng Nghei Newydd mae unig gartref haf dolffiniaid trwyn potel yn y DU gyfan. Mae pysgod afon o bwys yn cynnwys torgoch, llysywen, eog, gwangod, aderyn y waun a thorgoch yr Arctig, tra bod y gwyniad yn unigryw i Gymru, a geir yn Llyn Tegid yn unig. Mae Cymru'n adnabyddus am ei physgod cregyn, gan gynnwys cocos, llygaid meheryn, cregyn gleision a gwichiaid. Penwaig, macrell a cegddu yw'r rhai mwyaf cyffredin o bysgod morol y wlad. Mae tiroedd uchel Eryri sy’n wynebu’r gogledd yn cynnal fflora cyn-rewlifol creiriol gan gynnwys lili eiconig yr Wyddfa.&lt;ref name=&quot;Hist 286-288&quot;&gt;Davies (1994) pp. 286–288&lt;/ref&gt; Mae gan Gymru nifer o rywogaethau planhigion nad ydynt i’w cael yn unman arall yn y DU, gan gynnwys y cor-rosyn mannog Tuberaria guttata ar Ynys Môn a Draba aizoides ym Mhenrhyn Gŵyr.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Atlas of the British Flora|editor1-last=Perring|editor1-first=E.H.|editor2-last=Walters|editor2-first=S.M.|year=1990|publisher=BSBI|location=Melksham, Great Britain|isbn=978-0-901158-19-2|page=43}}&lt;/ref&gt;

== Economi ==
{{prif|Economi Cymru}}
Mae rhannau o Gymru yn ddiwydiannol ers y 18g. Mae [[glo]], [[copr]], [[llechi]], ac [[aur]] wedi cael eu cloddio yng Nghymru. Roedd y gweithiau [[haearn]] ac [[tun|alcam]] a'r pyllau glo wedi denu miloedd o fewnfudwyr i'r wlad yn ystod y 19eg canrif, yn enwedig i gymoedd de Cymru. Bu'r mewnfudwyr hyn, y rhan fwyaf ohonynt o [[Lloegr|Loegr]] neu [[Iwerddon]], yn allweddol yn y newid iaith a sbardunwyd yn y De-ddwyrain yr adeg hon, o'r Gymraeg i'r Saesneg.

== Demograffeg ==
{{prif|Demograffeg Cymru}}
Yn ôl [[Cyfrifiad y Deyrnas Unedig 2021|Cyfrifiad 2021]] yr oedd 3,107,500 o bobl yn byw yng Nghymru, sy'n rhoi dwysedd o 149.6/km².&lt;ref name=&quot;bbc-61965787&quot;&gt;

{{Graph:Population history|Q25}}

== Diwylliant ==
{{prif|Diwylliant Cymru}}
Dylanwadwyd ar '''ddiwylliant Cymru''' gan lu o bethau: cenedl, iaith, crefydd, a daearyddiaeth. Diwylliant arbennig y Cymry Cymraeg yw [[diwylliant Cymraeg]]. Mae'n rhan hanfodol o ddiwylliant Cymru ond hefyd yn rhan o hanes [[Y Wladfa]] ym Mhatagonia, a chymunedau eraill yn y byd sy'n Gymraeg eu hiaith. Nodir diwylliant traddodiadol Cymru gan etifeddiaeth y Celtiaid wedi ei chyfuno â [[Cristnogaeth|Christnogaeth]], hen chwedlau a straeon sydd wedi ymgynefino â'r llên gwerin a'r traddodiad llenyddol, a bywyd y werin yn y [[cefn gwlad]].

=== Cerdd a llên ===
{{prif|Cerddoriaeth Cymru|Llenyddiaeth Gymraeg|Llenyddiaeth Saesneg Cymru}}
Mae gan gerddoriaeth Cymru hanes hir, ond ychydig iawn o wybodaeth fanwl sydd gennym cyn y 18g pan ddechreuodd hynafiaethwyr ymddiddori yn y pwnc. Cyfeirir at Gymru'n aml fel &quot;Gwlad y Gân&quot;, yn ystrydebol braidd.

Ac eithrio llenyddiaeth glasurol, llenyddiaeth Gymraeg yw'r hynaf yn Ewrop. Mae gan y Gymraeg draddodiad cyfoethog o lenyddiaeth sy'n dyddio o'r 6g hyd heddiw. Oherwydd eu bod yn ysgrifennu mewn iaith â mwy o bobl yn ei deall, mae ysgrifenwyr llenyddiaeth Saesneg Cymru yn aml wedi llwyddo i ddenu cynulleidfaoedd llawer mwy na'u cyd-wladwyr sy'n ysgrifennu yn yr iaith Gymraeg yn unig. Dwy enghraifft adnabyddus o hyn yw'r beirdd byd-enwog [[Dylan Thomas]] ac [[R. S. Thomas]].

=== Chwaraeon ===
[[Delwedd:Monument to Gareth Bale.001 - Cardiff Castle.jpg|bawd|229x229px|Monolith o fathodyn pêl-dored Cymru a Gareth Bale yng Ngastell Caerdydd.]]
{{prif|Chwaraeon yng Nghymru}}
Dywedir yn aml taw [[Rygbi'r undeb yng Nghymru|rygbi'r undeb]] yw mabolgamp genedlaethol Cymru, er mae [[Pêl-droed yng Nghymru|pêl-droed]] yn denu mwy o wylwyr i'r maes. Bu'r Cymry hefyd yn dangos eu medr yn [[snwcer]], [[dartiau]], [[golff]], [[paffio]], ac [[athletau]]. Ymhlith yr hen chwaraeon bu [[cnapan]], [[bando]], pêl-droed traddodiadol, a chwarae pêl.

=== Coginiaeth ===
{{prif|Coginiaeth Cymru}}
Mae bwydydd Cymreig yn cynnwys [[Cawl Cymreig|cawl]], [[teisen gri]], [[bara lawr]], [[bara brith]], [[selsig Morgannwg]], a ''[[Welsh rarebit]]''.

== Symbolau cenedlaethol ==
[[Delwedd:Y Ddraig Goch. Wales Grand Slam Celebration, Senedd 19 March 2012 Y Ddraig Goch. Dathliadau Camp Lawn Cymru, Senedd 19 Mawrth 2012 (7008488499).jpg|bawd|Baner y Ddraig Goch]]
Mae'n debyg taw'r [[Y Ddraig Goch|Ddraig Goch]], sy'n ymddangos ar y [[Baner Cymru|faner genedlaethol]], yw symbol amlycaf Cymru. Ceir hefyd y [[Cenhinen Bedr|genhinen Bedr]] a'r [[Cenhinen|genhinen]]. &quot;[[Hen Wlad fy Nhadau]]&quot; yw'r [[anthem genedlaethol]].

== Gweler hefyd ==

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

== Dolenni allanol ==
{{Wiciadur|{{PAGENAME}}}}
*[https://senedd.cymru/ Senedd Cymru]

{{Cymru}}
{{Celtaidd}}
{{Siroedd Cymru}}
{{Y Deyrnas Unedig}}

[[Categori:Cymru| ]]
[[Categori:Gwledydd Celtaidd]]
[[Categori:Gwledydd Ewrop]]
[[Categori:Y Deyrnas Unedig]]</text>
      <sha1>orkb18z95h0uq778mluw8j79yqzrbdz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095611</id>
      <parentid>11095610</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T00:34:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Titus Gold</username>
        <id>38162</id>
      </contributor>
      <comment>/* Bioamrywiaeth */ symud llun</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25410" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle
| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}}
| suppressfields= gwlad image1 | math_o_le = Gwlad | enw_brodorol =  | map lleoliad = [[Delwedd:Wales in the UK and Europe.svg|270px]] | banergwlad = [[Delwedd:Flag of Wales (1959–present).svg|170px]] |prifddinas=[[Caerdydd]]|poblogaeth=3,107,500 (2021)|sefydlwyd=383 CC|anthem=[[Hen Wlad fy Nhadau]]|nawddsant=[[Dewi Sant]]|arwyddair=&quot;Cymru am byth&quot;|gwlad=[[Y Deyrnas Unedig]]|sir=22 o siroedd}}

:''Gweler hefyd [[Cymru (gwahaniaethu)]].''
Mae '''Cymru''' ([[Saesneg]]: ''Wales''; [[Cernyweg]]: Kembra) yn wlad [[Celtaidd|Geltaidd]] yn [[Ewrop]]. Gyda'r [[Alban]], [[Cernyw]], [[Gogledd Iwerddon]] a [[Lloegr]],&lt;ref name=&quot;Hist Wales 54&quot;&gt;Hanes Cymru gan John Davies (1994) tud. 54&lt;/ref&gt; mae Cymru wedi'i hawlio gan Loegr ers [[Oes y Tywysogion]], ac yn rhan o'r [[Deyrnas Unedig]]. [[Cymraeg]] yw iaith frodorol y wlad ond siaredir [[Saesneg]] gan y mwyafrif helaeth o'i dinasyddion erbyn heddiw; gall oddeutu 19% o'i phoblogaeth siarad Cymraeg. 

Mae Cymru yn ffinio â Lloegr i'r dwyrain a'r moroedd; [[Môr Hafren]], [[Y Môr Celtaidd]] a [[Môr Iwerddon]]. Roedd gan Gymru boblogaeth o 3,107,500 yn 2021&lt;ref name=&quot;bbc-61965787&quot;&gt;{{dyf newyddion|url=https://www.bbc.co.uk/cymrufyw/61965787|teitl=Cyfrifiad 2021: Poblogaeth Cymru yr uchaf erioed|cyhoeddwr=BBC Cymru Fyw|dyddiad=28 Mehefin 2022|dyddiadcyrchu=29 Mehefin 2022}}&lt;/ref&gt; ac mae ganddi arwynebedd o 20,779 km2 (8,023 mi). Mae gan Gymru dros 2,700 km (1,700 mi) o arfordir ac mae'n fynyddig ar y cyfan. Mae gan Gymru fynyddoedd talach yn gogledd a'r canoldir, gan gynnwys yr [[Yr Wyddfa|Wyddfa]], ei chopa uchaf, yn [[Eryri]]. Mae'r wlad o fewn y ardal tymheredd y gogledd ac mae ganddi hinsawdd forwrol. Y brifddinas a'r ddinas fwyaf yw [[Caerdydd]].

Daeth hunaniaeth genedlaethol Gymreig i'r amlwg fel [[Brythoniaid|Brythoniaid Celtaidd]] ar ôl i [[Macsen Wledig]] (Magnus Maximus) a'r [[Yr Ymerodraeth Rufeinig|Rhufeiniaid]] adael [[Ynys Brydain]] yn y 5ed ganrif. Datblygodd ystyrir Cymru fel gwlad Celtaidd modern yn oes tywysogion Cymru.  Bu farw twywysog olaf Cymru, Llywelyn ein Llyw Olaf ([[Llywelyn ap Gruffudd]]) yn 1282, a olygodd cwblhad concwest Cymru gan [[Edward I, brenin Lloegr]].

O 1400-1410 ailenillodd [[Owain Glyn Dŵr|Owain Glyndŵr]] [[annibyniaeth i Gymru]]. Ar ol hynny cafodd Cymru ei hatodi gan Loegr a'i hymgorffori o fewn cyfundrefn gyfreithiol Lloegr o dan Ddeddfau Cyfreithiau Cymru 1535 a 1542. Datblygodd gwleidyddiaeth Gymreig nodedig yn y 19eg ganrif, yn arbennig yn gysylltiedig â Rhyddfrydiaeth Gymreig. Amlygwyd hyn ar ddechrau'r 20fed ganrif gan [[David Lloyd George]], ond cafodd ei ddadleoli gan dwf sosialaeth a sefydlwyd [[Llafur Cymru]] erbyn 1947. Roedd Lloyd George yn ymgyrchu yn gryf dros [[Datganoli Cymru|ddatganoli i Gymru]] yn ei yrfa cynnar a thyfodd teimlad cenedlaethol Cymreig dros y ganrif. Ffurfiwyd [[Plaid Cymru]] yn 1925, a [[Cymdeithas yr Iaith]] yn 1962. Enillodd datganoli Cymreig fomentwm yn ystod yr 20fed ganrif ac yn dilyn refferendwm datganoli Cymreig 1997, ffurfiwyd y Cynulliad yn 1999, ac mae wedi ennill mwy o ddatganoli ers hynny ail hail-henwi yn [[Senedd Cymru]] yn 2020.  Daeth mudiad cryfach dros [[annibyniaeth i Gymru]] i’r amlwg erbyn 2017, pan drafodwyd ail refferendwm annibyniaeth i'r Alban. Daeth grwpiau o blaid annibyniaeth, megis [[YesCymru]] yn boblogaidd yn yr 21ain ganrif, er nad yw annibyniaeth yn cael ei chefnogi gan fwyafrif yng Nghymru.

Ar ddechrau’r chwyldro diwydiannol yng Nghymru, trawsnewidiodd datblygiad y diwydiannau mwyngloddio a metelegol y wlad o fod yn gymdeithas amaethyddol i fod yn genedl ddiwydiannol; achosodd ecsbloetio [[Maes glo De Cymru|Maes Glo De Cymru]] gynnydd cyflym ym mhoblogaeth Cymru. Mae dwy ran o dair o'r boblogaeth yn byw yn Ne Cymru, gan gynnwys [[Caerdydd]], [[Abertawe]], [[Casnewydd]] a'r [[Y Cymoedd|cymoedd]]. Mae gan ranbarth dwyreiniol Gogledd Cymru tua chweched o'r boblogaeth gyfan a Wrecsam yw tref mwyaf y gogledd. Mae gan gweddill Cymru ddwysedd poblogaeth llai. Nawr fod diwydiannau echdynnol a thrwm traddodiadol y wlad wedi dirywio, mae [[economi Cymru]] yn seiliedig ar y sector cyhoeddus, diwydiannau ysgafn a gwasanaeth, a thwristiaeth. O fewn y diwydiant ffermio, gan gynnwys ffermio llaeth, mae Cymru yn allforiwr net, gan gyfrannu at hunangynhaliaeth amaethyddol genedlaethol.

== Geirdarddiad ==
Yn wreiddiol defnyddiwyd yr enw &quot;Cymry&quot;, ffurf luosog Cymro, i ddisgrifio'r wlad a'r bobl ynddi.&lt;ref&gt;{{dyf GPC |gair=Cymro |dyddiadcyrchiad=31 Gorffennaf 2016 }}&lt;/ref&gt; Ymddengys y gair yn gyntaf mewn [[cerdd fawl]] i [[Cadwallon ap Cadfan]]&lt;ref&gt;[[Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig]], &quot;CADWALLON AP CADFAN&quot;, tud. 112.&lt;/ref&gt; sydd o bosib yn dyddio o'r 7c, a daw o'r gair [[Brythoneg]] ''combrogos'' (lluosog: ''combrogi'') sy'n golygu &quot;cydwladwr&quot;. Mae'r elfen [[bro]] yn parhau'n air am wlad neu ardal yn yr iaith fodern. Diflanodd y ''b'' tua'r flwyddyn 600, ond mae'r ''mb'' wedi aros yn y ffurf [[Lladin|Ladin]] am y wlad, ''[[Cambria]]'', yn ogystal â'r enwau [[Cumbria]] a Cumberland yng ngogledd Lloegr.&lt;ref name=BLJ&gt;[[Bedwyr Lewis Jones]]. ''Enwau (Llyfrau Llafar Gwlad)'' (Llanrwst, Gwasg Carreg Gwalch, 1991), t. 4.&lt;/ref&gt; Yn yr 16g mabwysiadwyd y sillafiad &quot;Cymru&quot; i ddynodi'r wlad gan neilltuo &quot;[[Cymry]]&quot; ar gyfer y trigolion.&lt;ref&gt;Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig, &quot;CYMRU (yr enw)&quot;, tud. 239.&lt;/ref&gt;

Y gair [[Germaneg]] ''walh'' neu ''wealh'' (estron) yw bôn yr enw Saesneg ar Gymru. O'r un gair daw enw'r [[Walwniaid]] yng [[Gwlad Belg|Ngwlad Belg]]. Defnyddid y ffurf luosog ''Wealas'' yn enw ar drigolion Brythoneg a Lladin eu hiaith ym Mhrydain gan y Saeson cynnar, a ''Cornwealas'' ar drigolion penrhyn [[Cernyw]] (y ''Corn''). Dros amser daethpwyd y ffurfiau ''Wales'' a ''Welsh'' yn enwau'r Saesneg ar wlad a phobl Cymru.&lt;ref name=BLJ/&gt;

== Hanes ==
{{prif|Hanes Cymru|Cynhanes Cymru}}
Glaniodd [[Iŵl Cesar]] ym Mhrydain ym mis Awst 55 C.C., ond ni lwyddwyd i oresgyn Cymru (a oedd, fel gweddill Prydain, yn diriogaeth [[Celtiaid|Geltaidd]]) am fwy na chanrif wedi hynny. Roedd llwythau Celtaidd Cymru — a oedd, yn ddiwylliannol, yn debyg iawn i'w cymdogion [[Brythoniaid|Brythonaidd]] yn ne Prydain — yn cynnwys y [[Silwriaid]] yn y de a'r [[Ordovices]] yn y gogledd. Fe sefydlodd y [[Ymerodraeth Rhufeinig|Rhufeinwyr]] gadwyn o amddiffynfeydd dros dde Cymru, cyn belled â [[Caerfyrddin|Chaerfyrddin]] (''Maridunum''). Mae tystiolaeth iddyn nhw fynd ymhellach i'r gorllewin a chroesi i Iwerddon. Adeiladasant 'gaer y lleng' [[Caerllion]] (''Isca''), lle mae'r [[amffitheatr]] sydd wedi goroesi orau ym Mhrydain. Roedd y Rhufeiniaid hefyd yn brysur yn y gogledd — mae hen chwedl, ''[[Breuddwyd Macsen Wledig]]'', yn dweud wrth [[Macsen Wledig]], un o ymerawdwyr olaf yr ymerodraeth yn y Gorllewin, briodi Helen ferch pennaeth Cymreig o [[Segontiwm]] ([[Caernarfon]] gyfoes). Mae'n debygol mai'r rheswm pam y gwladychwyd Cymru gan y Rhufeiniaid yw oherwydd eu hawch i fwyngloddio [[aur]], [[plwm]], [[copr]] ac [[arian]], a pheth [[sinc]].&lt;ref name=Jones3&gt;{{Cite book|last1=Jones |first1=Barri |last2=Mattingly |first2=David |year=1990 |contribution=The Economy |title=An Atlas of Roman Britain |publisher=Blackwell Publishers |publication-date=2007 |location=Caergrawnt |pages=179–196 |isbn=9781842170670}}&lt;/ref&gt;

Ni wnaeth yr [[Eingl-Sacsoniaid]] orchfygu Cymru, er iddynt dorri'r cysylltiad rhwng Cymru a'r [[Hen Ogledd]] ar ôl [[Brwydr Caer]] yn [[615]], oherwydd llwyddiannau milwrol y brenhinoedd Cymreig yn ogystal, wrth gwrs, â'r dirwedd a'r hinsawdd. Adeiladodd [[Offa, brenin Mercia]], glawdd mawr o ddaear ar hyd y ffin rhwng ei frenhiniaeth a gwlad y Cymry. Mae darnau o [[Clawdd Offa|Glawdd Offa]] i'w gweld o hyd heddiw.

Parhaodd Cymru'n wlad Gristnogol ar ôl goresgyn Lloegr gan y tylwythau paganaidd Tiwtonaidd (y Saeson). Fe aeth [[Dewi Sant]] ar bererindod i [[Rhufain|Rufain]] yn y 6g, ac fe weithiodd fel esgob yng Nghymru ymhell cyn y cyrhaeddodd Awstin i drosi brenin Caint a dechrau esgobaeth Caergaint. Ond ni wnaeth y Cymry fawr o ymdrech i ledu Cristionogaeth yn Lloegr, efallai oherwydd yr elyniaeth rhwng y ddwy bobl. Roedd brenhinoedd Cymru fel [[Rhodri Mawr]] a [[Llywelyn ap Gruffudd]] yn ddigon cryf neu gyfrwys i gadw eu hannibyniaeth.

[[Delwedd:LlywelynFawr.jpg|150px|bawd|Llywelyn Fawr]]Ar ddiwedd y [[1060au]], daeth y [[Normaniaid]] i Gymru, gan newid gwleidyddiaeth y wlad. Sefydlwyd arglwyddiaethau Normanaidd [[Y Mers]], rhwng Cymru a Lloegr. Bu bron iawn i Gymru gyfan gael ei goresgyn ganddynt ond llwyddodd [[Gruffudd ap Cynan]] ac [[Owain Gwynedd]] i'w hatal, er iddynt ymsefydlu mewn rhannau o'r de ac ardaloedd ar y ffin. Llwyddodd [[Llywelyn Fawr]] i osod seiliau Cymru unedig a chyhoeddwyd ei ŵyr [[Llywelyn ap Gruffudd]] yn [[Tywysog Cymru|Dywysog Cymru]]. Ond parhaodd brenhinoedd Lloegr i ymosod ar Gymru trwy gydol y cyfnod. Ym [[1282]] lladdwyd [[Llywelyn Ein Llyw Olaf]], sef tywysog olaf annibynnol Cymru, mewn ysgarmes ger [[Cilmeri]] a chipiodd [[Edward I o Loegr]] ei deyrnas. Adeiladodd Edward res o gestyll mawr i gadw'r Cymry dan reolaeth — [[Castell Rhuddlan|Rhuddlan]], [[Castell Conwy|Conwy]], [[Castell Caernarfon|Caernarfon]], [[Castell Biwmares|Biwmares]], a [[Castell Harlech|Harlech]] ydyw'r cestyll enwocaf.

Cafwyd cyfres o wrthryfeloedd yn erbyn llywodraeth y Saeson o ddiwedd y [[13g]] hyd ddiwedd y [[15g]]; gan [[Madog ap Llywelyn]] (1294—96) a [[Llywelyn Bren]] (1316) er enghraifft, ac roedd y Cymry'n disgwyl dychweliad [[Owain Lawgoch]] yn y [[1370au]] i ryddhau'r wlad. Cododd [[Owain Glyndŵr]] mewn gwrthryfel yn [[1400]] a chafodd ei gyhoeddi'n Dywysog Cymru, ond marw allan yn raddol wnaeth y gwrthryfel wrth i frenhinoedd Lloegr ailosod eu hawdurdod yn y wlad.

Am ran helaeth o weddill y [[15g]] tynnwyd Cymru i mewn i [[Rhyfeloedd y Rhosynnau|Ryfeloedd y Rhosynnau]] a welodd y [[Lancastriaid]] a'r [[Iorciaid]] yn ymgiprys am rym yn Lloegr. Ond er gwaethaf yr ansefydlogrwydd, fel yn y ganrif flaenorol, blodeuodd diwylliant Cymru ac yn arbennig y Traddodiad Barddol gyda [[Beirdd yr Uchelwyr]] yn cael nawdd gan yr uchelwyr Cymreig. Un o'r uchelwyr hyn oedd [[Harri Tudur]], nai [[Siasbar Tudur]] a disgynnydd i [[Ednyfed Fychan]], [[distain]] [[Llywelyn Fawr]]. Yn [[1485]] glaniodd yn [[Sir Benfro]] gyda byddin o [[Ffrancod]]. Tyrrai nifer o Gymry ato a gorchfygodd [[Rhisiart III o Loegr]] ar [[22 Awst]] [[1485]] ar [[Brwydr Bosworth|Faes Bosworth]].

Am gyfnod gwellodd sefyllfa'r Cymry. Diddymwyd y deddfau penyd a osodwyd ar y Cymry gan y Saeson ar ddechrau'r ganrif. Dan ei fab [[Harri VIII, brenin Lloegr|Harri VIII]] cyflwynwyd y [[Y Deddfau Uno 1536 a 1543|Deddfau Uno]] a roddodd Cymru yn yr un system gyfreithiol a gweinyddol â Lloegr ond a waharddodd yr iaith [[Gymraeg]] o fywyd cyhoeddus y wlad. Ar yr un pryd newidiodd Cymru mewn cenhedlaeth neu ddwy o fod yn wlad [[Eglwys Gatholig|Gatholig]] i fod yn wlad [[Protestaniaeth|Brotestanaidd]]. Gwelwyd hefyd adfywiad llenyddol — cyfnod y [[Dadeni Dysg]] a'r [[Beibl]] [[Cymraeg]] — ond troes y bonedd fwyfwy Seisnigaidd a thyfai bwlch rhwng arweinwyr cymdeithas a'r werin. Un canlyniad o hynny oedd y mudiadau crefyddol [[Ymneilltuaeth|ymneilltuol]] a ymledai'n gyflym yn ystod y [[Yr Ail Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|17eg ganrif]] a'r [[Y Ddeunawfed Ganrif yng Nghymru|18fed]]. Dechreuodd Cymru droi'n wlad ddiwydiannol yn ogystal, ac erbyn diwedd y 18g a dechrau'r [[Y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|19eg ganrif]] roedd trefi diwydiannol, chwareli a phyllau glo yn nodwedd amlwg ar fywyd y wlad. Tyfodd [[llythrennedd]] ac ymledai'r [[Y Wasg Gymraeg|wasg Gymraeg]]. Cynyddai'r galw am [[Datgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru|Ddatgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru]] ac am [[hunanlywodraeth]] ac erbyn diwedd y 19eg ganrif roedd mudiad [[Cymru Fydd]] ar ei anterth.

Cymysg fu ffawd y genedl yn ystod y [[Yr Ugeinfed Ganrif yng Nghymru|20fed ganrif]]. Ond er gwaethaf [[y Rhyfel Byd Cyntaf]], [[Dirwasgiad Mawr]] y [[1930au]], [[yr Ail Ryfel Byd]] a'r dirywiad ieithyddol yn y [[1970au]] a'r [[1980au]], mae Cymru heddiw'n meddu [[Senedd Cymru|Senedd]] ac ymddengys fod yr iaith [[Gymraeg]] yn wynebu dyfodol mwy gobeithiol nag a ddychmygid cenhedlaeth yn ôl er mai dim ond oddeutu 19% o'r Cymry sy'n siarad Cymraeg.

== Gwleidyddiaeth ==
{{prif|Gwleidyddiaeth Cymru|Llywodraeth Cymru|Llywodraeth leol yng Nghymru}}
[[Delwedd:Logo-senedd-cymru.svg|bawd|chwith|Logo Senedd Cymru|158x158px]]
[[Delwedd:Welsh Assembly Government logo.png|bawd|chwith|Logo Llywodraeth Cymru|165x165px]]
[[Delwedd:Wales Administrative 2009 v5 Welsh.png|bawd|Map Gweinyddol Cymru|306x306px]]

Rheolid Cymru yn wreiddiol gan frenhinoedd neu dywysogion Cymreig annibynnol neu led-annibynnol megis [[Rhodri Mawr]], [[Llywelyn Fawr]], a'i ŵyr [[Llywelyn ein Llyw Olaf]], a fabwysiadodd y teitl [[Tywysog Cymru]] ym [[1258]]: cydnabuwyd hyn gan Frenin Lloegr ym [[1277]] yn unol â [[Cytundeb Aberconwy|Chytundeb Aberconwy]]. Ar ôl goresgyn [[Tywysogaeth Cymru|tywysogaeth Llywelyn]] gan [[Edward I o Loegr]], mynegwyd y dyhead am annibyniaeth i Gymru yn y [[14g]] gan nifer o wrthryfeloedd bychain. Y gwrthryfel mwyaf oedd gwrthryfel [[Owain Glyndŵr]] a ddechreuodd ym [[1400]]. Curodd gwŷr Glyn Dŵr lu Seisnig ger [[Pumlumon]] ym [[1401]]. Cafodd Glyn Dŵr ei gyhoeddi yn Dywysog Cymru ag edrychodd am gymorth gan y [[Ffrainc|Ffrancwyr]], ond erbyn [[1409]] roedd gafael y lluoedd Seisnig ar y wlad yn rhy gryf a dirwynodd y gwrthryfel i ben.

Roedd gweddill y [[15g]] yn bur ansefydlog hefyd. Ochrai'r rhan fwyaf o'r Cymry â phlaid y [[Lancastriaid]] yn ystod [[Rhyfeloedd y Rhosynnau]]. Uchafbwynt y rhyfeloedd hynny oedd buddugoliaeth [[Harri VII o Loegr|Harri Tudur]] ym [[Brwydr Bosworth|Mrwydr Bosworth]] yn [[1485]]; diolch i'r cymorth a gafodd gan y Cymry a heidiai i'w gefnogi pan laniodd yn Sir Benfro, trechodd Harri'r brenin [[Rhisiart III o Loegr|Rhisiart III]] a chipiodd goron Lloegr gan gychwyn [[Cyfnod y Tuduriaid yng Nghymru|cyfnod y Tuduriaid]].

Yn ystod teyrnasiad [[Harri VIII o Loegr]], ychwanegwyd chwe sir newydd at y rhai a fodolai eisoes ar diriogaeth yr hen Dywysogaeth gan [[Deddf Uno 1536|Ddeddf Uno 1536]] trwy roi statws sirol i arglwyddiaethau [[Sir Benfro|Penfro]] a [[Sir Forgannwg|Morgannwg]] a chreu pedair sir newydd, sef [[Sir Frycheiniog|Brycheiniog]], [[Sir Faesyfed|Maesyfed]], [[Sir Drefaldwyn|Trefaldwyn]] a [[Sir Ddinbych|Dinbych]],  a gwnaethpwyd deddfau Lloegr yn ddeddfau gwlad yng Nghymru. Yng [[Gwent|Ngwent]], crëwyd sir newydd [[Sir Fynwy|Mynwy]] yn y de-ddwyrain ond rhoddwyd y sir yn rhan o gylchdaith llysoedd San Steffan ac felly cafwyd yr ymadrodd cyfreithiol &quot;Cymru a Sir Fynwy&quot;, anomaledd a barhaodd hyd yr 20g er na fu'r sir newydd yn rhan o Loegr fel y cyfryw.

Mae aelodau [[Senedd Cymru]], a grëwyd ym 1998 ac sy'n cyfarfod yng [[Caerdydd|Nghaerdydd]], yn cael eu hethol gan y Cymry. Tywysog Cymru yw'r teitl y mae brenin neu frenhines Prydain yn arfer rhoi i'w mab hynaf (ond nid yn ddieithriad), ond nid yw'r tywysog ei hun yn byw yng Nghymru nac yn cymryd rhan yn ei llywodraeth. Y Tywysog Siarl yw'r Tywysog Cymru Seisnig cyntaf i fedru siarad tipyn bach o [[Gymraeg]].

== Daearyddiaeth ==
{{prif|Daearyddiaeth Cymru}}
[[Delwedd:Wales from space.jpg|224x224px|bawd|Cymru o'r gofod]]Crëwyd patrwm o 13 o siroedd yng Nghymru ar ôl Deddf Uno 1536: [[Sir Fôn]], [[Sir Frycheiniog]], [[Sir Gaernarfon]], [[Sir Aberteifi]], [[Sir Gaerfyrddin]], [[Sir Ddinbych]], [[Sir y Fflint]], [[Sir Forgannwg]], [[Sir Feirionnydd]], [[Sir Drefaldwyn]], [[Sir Benfro]], [[Sir Faesyfed]], a [[Sir Fynwy]]. Y rhain ydyw siroedd hanesyddol Cymru. O dan Ddeddf Llywodraeth Leol 1888, crëwyd siroedd gweinyddol oedd wedi ei seilio ar y siroedd traddodiadol, ond nid oeddynt yn union yr un fath. Yn ad-drefnu llywodraeth leol [[1974]] crëwyd wyth sir gadwedig: [[Clwyd]], [[Dyfed]], [[Gwent]], [[Gwynedd]], [[Powys]], [[Morgannwg Ganol]], [[De Morgannwg]] a [[Gorllewin Morgannwg]]. Erbyn hyn y rhain yw enwau siroedd seremonïol Cymru. Yn 1996 crëwyd 22 o awdurdodau lleol i gymryd lle'r wyth sir gadwedig, a'u henwau yn cynnwys rhai o enwau'r 13 sir hanesyddol a rhai o'r wyth sir gadwedig, a'r ffiniau yn wahanol weithiau. Mae rhai o'r trefi mawrion yn awdurdodau unedol eu hunain e.e. [[Caerdydd]], [[Abertawe (sir)|Abertawe]], [[Wrecsam (sir)|Wrecsam]].

Mae tri [[Parc Cenedlaethol|Pharc Cenedlaethol]] yng Nghymru: [[Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog]], [[Parc Cenedlaethol Eryri]] a [[Parc Cenedlaethol Arfordir Penfro|Pharc Cenedlaethol Arfordir Penfro]]. Dyfarnwyd i'r cestyll [[Castell Biwmares|Biwmares]], [[Castell Harlech|Harlech]], [[Castell Caernarfon|Caernarfon]], a [[Castell Conwy|Chonwy]], ym [[1986]], ac i  ardal ddiwydiannol [[Blaenafon]] ym [[2000]], statws [[Treftadaeth Byd]] [[UNESCO]] .

Gweler hefyd: [[Rhestr moroedd, baeau a phentiroedd Cymru]], [[Rhestr ynysoedd Cymru]], [[Rhestr mynyddoedd Cymru]], [[Rhestr llynnoedd Cymru]], [[Rhestr afonydd Cymru]], [[Cronfeydd Cymru]].

== Bioamrywiaeth ==
{{Prif|Fflora Cymru|Ffawna Cymru|Rhestr adar Cymru}}

=== Adar ===
[[Delwedd:Red Kite - Gigrin Farm, Rhayader - geograph.org.uk - 2973349.jpg|bawd|Y Barcud Coch, Rhaeadr.]]Oherwydd ei harfordir hir, mae Cymru yn gartref i amrywiaeth o adar môr. Mae'r arfordiroedd a'r ynysoedd cyfagos yn gartref i nythfeydd o huganod, adar drycin Manaw, palod, gwylanod coesddu, mulfilod a llursod. Mewn cymhariaeth, gyda 60 y cant o Gymru yn uwch na’r gyfuchlin 150m, mae’r wlad hefyd yn cynnal amrywiaeth o adar cynefin yr ucheldir, gan gynnwys y gigfran a mwyalchen y mynydd.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ecologymatters.co.uk/pdf/Wales_Ring_Ouzel_paper.pdf|title=Wales Ring Ouzel Survey 2006|publisher=Ecology Matters Ltd.|last=Green|first=Mick|year=2007|access-date=6 September 2010|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20120311210912/http://www.ecologymatters.co.uk/pdf/Wales_Ring_Ouzel_paper.pdf|archive-date=11 March 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/north_east/4644626.stm|title=Black ravens return to the roost|publisher=BBC|date=24 January 2006|access-date=6 September 2010}}&lt;/ref&gt; Mae adar ysglyfaethus yn cynnwys y cudyll bach, boda tinwyn a'r barcud coch, symbol cenedlaethol o fywyd gwyllt Cymru. At ei gilydd, mae mwy na 200 o wahanol rywogaethau o adar wedi’u gweld yng ngwarchodfa’r RSPB yng Nghonwy, gan gynnwys ymwelwyr tymhorol.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rspb.org.uk/news/details.asp?view=print&amp;id=tcm:9-176206|title=Red kite voted Wales' Favourite Bird|publisher=[[Royal Society for the Protection of Birds]]|date=11 October 2007|access-date=6 September 2010|archive-date=23 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100823014457/http://www.rspb.org.uk/news/details.asp?view=print&amp;id=tcm:9-176206|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

=== Mamaliaid ===
Bu farw mamaliaid mwy, gan gynnwys eirth brown, bleiddiaid a chathod gwyllt, allan yn ystod cyfnod y Normaniaid. Heddiw, mae mamaliaid yn cynnwys chwistlod, llygod pengrwn, moch daear, dyfrgwn, carlymod, gwencïod, draenogod a phymtheg rhywogaeth o ystlumod. Mae dwy rywogaeth o gnofilod bach, y llygoden wddf felen a'r pathew, o bwys Cymreig arbennig i'w cael ar y ffin nad oedd yn cael ei tharfu yn hanesyddol. &lt;ref name=&quot;Davies533&quot;&gt;Davies (2008) p. 533&lt;/ref&gt; Nid yw'r bele, sy'n cael ei weld yn achlysurol, wedi'i gofnodi'n swyddogol ers y 1950au. Bu bron i'r ffwlbart gael ei yrru i ddifodiant ym Mhrydain, ond fe barhaodd yng Nghymru ac mae bellach yn lledu'n gyflym. Mae geifr gwyllt i'w cael yn Eryri. &lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.theguardian.com/environment/2006/nov/13/conservationandendangeredspecies.uknews|title=Goats have roamed Snowdonia for 10,000 years; now they face secret cull|first=John|last=Vidal|work=guardian.co.uk|date=13 November 2006|access-date=14 August 2011|location=London}}&lt;/ref&gt; Ym mis Mawrth 2021, rhoddodd Cyfoeth Naturiol Cymru (CNC) drwydded i ryddhau hyd at chwe afanc yn Nyffryn Dyfi, sef y rhyddhad swyddogol cyntaf o afancod yng Nghymru.&lt;ref&gt;{{cite news|publisher=BBC News|date=30 March 2021|last=Grug|first=Mari|title=Licensed beavers released in Wales for the first time|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-56565050|access-date=31 March 2021}}&lt;/ref&gt;

=== Morol ===
Mae dyfroedd de-orllewin Cymru Gŵyr, Sir Benfro a Bae Ceredigion yn denu anifeiliaid morol, gan gynnwys heulforgwn, morloi llwyd yr Iwerydd, crwbanod cefn lledr, dolffiniaid, llamhidyddion, sglefrod môr, crancod a chimychiaid. Mae Sir Benfro a Cheredigion, yn arbennig, yn cael eu cydnabod fel ardal o bwysigrwydd rhyngwladol i ddolffiniaid trwyn potel, ac yng Nghei Newydd mae unig gartref haf dolffiniaid trwyn potel yn y DU gyfan. Mae pysgod afon o bwys yn cynnwys torgoch, llysywen, eog, gwangod, aderyn y waun a thorgoch yr Arctig, tra bod y gwyniad yn unigryw i Gymru, a geir yn Llyn Tegid yn unig. Mae Cymru'n adnabyddus am ei physgod cregyn, gan gynnwys cocos, llygaid meheryn, cregyn gleision a gwichiaid. Penwaig, macrell a cegddu yw'r rhai mwyaf cyffredin o bysgod morol y wlad. Mae tiroedd uchel Eryri sy’n wynebu’r gogledd yn cynnal fflora cyn-rewlifol creiriol gan gynnwys lili eiconig yr Wyddfa.&lt;ref name=&quot;Hist 286-288&quot;&gt;Davies (1994) pp. 286–288&lt;/ref&gt; Mae gan Gymru nifer o rywogaethau planhigion nad ydynt i’w cael yn unman arall yn y DU, gan gynnwys y cor-rosyn mannog Tuberaria guttata ar Ynys Môn a Draba aizoides ym Mhenrhyn Gŵyr.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Atlas of the British Flora|editor1-last=Perring|editor1-first=E.H.|editor2-last=Walters|editor2-first=S.M.|year=1990|publisher=BSBI|location=Melksham, Great Britain|isbn=978-0-901158-19-2|page=43}}&lt;/ref&gt;

== Economi ==
{{prif|Economi Cymru}}
Mae rhannau o Gymru yn ddiwydiannol ers y 18g. Mae [[glo]], [[copr]], [[llechi]], ac [[aur]] wedi cael eu cloddio yng Nghymru. Roedd y gweithiau [[haearn]] ac [[tun|alcam]] a'r pyllau glo wedi denu miloedd o fewnfudwyr i'r wlad yn ystod y 19eg canrif, yn enwedig i gymoedd de Cymru. Bu'r mewnfudwyr hyn, y rhan fwyaf ohonynt o [[Lloegr|Loegr]] neu [[Iwerddon]], yn allweddol yn y newid iaith a sbardunwyd yn y De-ddwyrain yr adeg hon, o'r Gymraeg i'r Saesneg.

== Demograffeg ==
{{prif|Demograffeg Cymru}}
Yn ôl [[Cyfrifiad y Deyrnas Unedig 2021|Cyfrifiad 2021]] yr oedd 3,107,500 o bobl yn byw yng Nghymru, sy'n rhoi dwysedd o 149.6/km².&lt;ref name=&quot;bbc-61965787&quot;&gt;

{{Graph:Population history|Q25}}

== Diwylliant ==
{{prif|Diwylliant Cymru}}
Dylanwadwyd ar '''ddiwylliant Cymru''' gan lu o bethau: cenedl, iaith, crefydd, a daearyddiaeth. Diwylliant arbennig y Cymry Cymraeg yw [[diwylliant Cymraeg]]. Mae'n rhan hanfodol o ddiwylliant Cymru ond hefyd yn rhan o hanes [[Y Wladfa]] ym Mhatagonia, a chymunedau eraill yn y byd sy'n Gymraeg eu hiaith. Nodir diwylliant traddodiadol Cymru gan etifeddiaeth y Celtiaid wedi ei chyfuno â [[Cristnogaeth|Christnogaeth]], hen chwedlau a straeon sydd wedi ymgynefino â'r llên gwerin a'r traddodiad llenyddol, a bywyd y werin yn y [[cefn gwlad]].

=== Cerdd a llên ===
{{prif|Cerddoriaeth Cymru|Llenyddiaeth Gymraeg|Llenyddiaeth Saesneg Cymru}}
Mae gan gerddoriaeth Cymru hanes hir, ond ychydig iawn o wybodaeth fanwl sydd gennym cyn y 18g pan ddechreuodd hynafiaethwyr ymddiddori yn y pwnc. Cyfeirir at Gymru'n aml fel &quot;Gwlad y Gân&quot;, yn ystrydebol braidd.

Ac eithrio llenyddiaeth glasurol, llenyddiaeth Gymraeg yw'r hynaf yn Ewrop. Mae gan y Gymraeg draddodiad cyfoethog o lenyddiaeth sy'n dyddio o'r 6g hyd heddiw. Oherwydd eu bod yn ysgrifennu mewn iaith â mwy o bobl yn ei deall, mae ysgrifenwyr llenyddiaeth Saesneg Cymru yn aml wedi llwyddo i ddenu cynulleidfaoedd llawer mwy na'u cyd-wladwyr sy'n ysgrifennu yn yr iaith Gymraeg yn unig. Dwy enghraifft adnabyddus o hyn yw'r beirdd byd-enwog [[Dylan Thomas]] ac [[R. S. Thomas]].

=== Chwaraeon ===
[[Delwedd:Monument to Gareth Bale.001 - Cardiff Castle.jpg|bawd|229x229px|Monolith o fathodyn pêl-dored Cymru a Gareth Bale yng Ngastell Caerdydd.]]
{{prif|Chwaraeon yng Nghymru}}
Dywedir yn aml taw [[Rygbi'r undeb yng Nghymru|rygbi'r undeb]] yw mabolgamp genedlaethol Cymru, er mae [[Pêl-droed yng Nghymru|pêl-droed]] yn denu mwy o wylwyr i'r maes. Bu'r Cymry hefyd yn dangos eu medr yn [[snwcer]], [[dartiau]], [[golff]], [[paffio]], ac [[athletau]]. Ymhlith yr hen chwaraeon bu [[cnapan]], [[bando]], pêl-droed traddodiadol, a chwarae pêl.

=== Coginiaeth ===
{{prif|Coginiaeth Cymru}}
Mae bwydydd Cymreig yn cynnwys [[Cawl Cymreig|cawl]], [[teisen gri]], [[bara lawr]], [[bara brith]], [[selsig Morgannwg]], a ''[[Welsh rarebit]]''.

== Symbolau cenedlaethol ==
[[Delwedd:Y Ddraig Goch. Wales Grand Slam Celebration, Senedd 19 March 2012 Y Ddraig Goch. Dathliadau Camp Lawn Cymru, Senedd 19 Mawrth 2012 (7008488499).jpg|bawd|Baner y Ddraig Goch]]
Mae'n debyg taw'r [[Y Ddraig Goch|Ddraig Goch]], sy'n ymddangos ar y [[Baner Cymru|faner genedlaethol]], yw symbol amlycaf Cymru. Ceir hefyd y [[Cenhinen Bedr|genhinen Bedr]] a'r [[Cenhinen|genhinen]]. &quot;[[Hen Wlad fy Nhadau]]&quot; yw'r [[anthem genedlaethol]].

== Gweler hefyd ==

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

== Dolenni allanol ==
{{Wiciadur|{{PAGENAME}}}}
*[https://senedd.cymru/ Senedd Cymru]

{{Cymru}}
{{Celtaidd}}
{{Siroedd Cymru}}
{{Y Deyrnas Unedig}}

[[Categori:Cymru| ]]
[[Categori:Gwledydd Celtaidd]]
[[Categori:Gwledydd Ewrop]]
[[Categori:Y Deyrnas Unedig]]</text>
      <sha1>aqc74taoom6m0qdp9bgmj7xgoym57f0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095612</id>
      <parentid>11095611</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T00:44:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Titus Gold</username>
        <id>38162</id>
      </contributor>
      <comment>Trafnidiaeth. Cyfieithwyd o [[en:Wales]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30675" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle
| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}}
| suppressfields= gwlad image1 | math_o_le = Gwlad | enw_brodorol =  | map lleoliad = [[Delwedd:Wales in the UK and Europe.svg|270px]] | banergwlad = [[Delwedd:Flag of Wales (1959–present).svg|170px]] |prifddinas=[[Caerdydd]]|poblogaeth=3,107,500 (2021)|sefydlwyd=383 CC|anthem=[[Hen Wlad fy Nhadau]]|nawddsant=[[Dewi Sant]]|arwyddair=&quot;Cymru am byth&quot;|gwlad=[[Y Deyrnas Unedig]]|sir=22 o siroedd}}

:''Gweler hefyd [[Cymru (gwahaniaethu)]].''
Mae '''Cymru''' ([[Saesneg]]: ''Wales''; [[Cernyweg]]: Kembra) yn wlad [[Celtaidd|Geltaidd]] yn [[Ewrop]]. Gyda'r [[Alban]], [[Cernyw]], [[Gogledd Iwerddon]] a [[Lloegr]],&lt;ref name=&quot;Hist Wales 54&quot;&gt;Hanes Cymru gan John Davies (1994) tud. 54&lt;/ref&gt; mae Cymru wedi'i hawlio gan Loegr ers [[Oes y Tywysogion]], ac yn rhan o'r [[Deyrnas Unedig]]. [[Cymraeg]] yw iaith frodorol y wlad ond siaredir [[Saesneg]] gan y mwyafrif helaeth o'i dinasyddion erbyn heddiw; gall oddeutu 19% o'i phoblogaeth siarad Cymraeg. 

Mae Cymru yn ffinio â Lloegr i'r dwyrain a'r moroedd; [[Môr Hafren]], [[Y Môr Celtaidd]] a [[Môr Iwerddon]]. Roedd gan Gymru boblogaeth o 3,107,500 yn 2021&lt;ref name=&quot;bbc-61965787&quot;&gt;{{dyf newyddion|url=https://www.bbc.co.uk/cymrufyw/61965787|teitl=Cyfrifiad 2021: Poblogaeth Cymru yr uchaf erioed|cyhoeddwr=BBC Cymru Fyw|dyddiad=28 Mehefin 2022|dyddiadcyrchu=29 Mehefin 2022}}&lt;/ref&gt; ac mae ganddi arwynebedd o 20,779 km2 (8,023 mi). Mae gan Gymru dros 2,700 km (1,700 mi) o arfordir ac mae'n fynyddig ar y cyfan. Mae gan Gymru fynyddoedd talach yn gogledd a'r canoldir, gan gynnwys yr [[Yr Wyddfa|Wyddfa]], ei chopa uchaf, yn [[Eryri]]. Mae'r wlad o fewn y ardal tymheredd y gogledd ac mae ganddi hinsawdd forwrol. Y brifddinas a'r ddinas fwyaf yw [[Caerdydd]].

Daeth hunaniaeth genedlaethol Gymreig i'r amlwg fel [[Brythoniaid|Brythoniaid Celtaidd]] ar ôl i [[Macsen Wledig]] (Magnus Maximus) a'r [[Yr Ymerodraeth Rufeinig|Rhufeiniaid]] adael [[Ynys Brydain]] yn y 5ed ganrif. Datblygodd ystyrir Cymru fel gwlad Celtaidd modern yn oes tywysogion Cymru.  Bu farw twywysog olaf Cymru, Llywelyn ein Llyw Olaf ([[Llywelyn ap Gruffudd]]) yn 1282, a olygodd cwblhad concwest Cymru gan [[Edward I, brenin Lloegr]].

O 1400-1410 ailenillodd [[Owain Glyn Dŵr|Owain Glyndŵr]] [[annibyniaeth i Gymru]]. Ar ol hynny cafodd Cymru ei hatodi gan Loegr a'i hymgorffori o fewn cyfundrefn gyfreithiol Lloegr o dan Ddeddfau Cyfreithiau Cymru 1535 a 1542. Datblygodd gwleidyddiaeth Gymreig nodedig yn y 19eg ganrif, yn arbennig yn gysylltiedig â Rhyddfrydiaeth Gymreig. Amlygwyd hyn ar ddechrau'r 20fed ganrif gan [[David Lloyd George]], ond cafodd ei ddadleoli gan dwf sosialaeth a sefydlwyd [[Llafur Cymru]] erbyn 1947. Roedd Lloyd George yn ymgyrchu yn gryf dros [[Datganoli Cymru|ddatganoli i Gymru]] yn ei yrfa cynnar a thyfodd teimlad cenedlaethol Cymreig dros y ganrif. Ffurfiwyd [[Plaid Cymru]] yn 1925, a [[Cymdeithas yr Iaith]] yn 1962. Enillodd datganoli Cymreig fomentwm yn ystod yr 20fed ganrif ac yn dilyn refferendwm datganoli Cymreig 1997, ffurfiwyd y Cynulliad yn 1999, ac mae wedi ennill mwy o ddatganoli ers hynny ail hail-henwi yn [[Senedd Cymru]] yn 2020.  Daeth mudiad cryfach dros [[annibyniaeth i Gymru]] i’r amlwg erbyn 2017, pan drafodwyd ail refferendwm annibyniaeth i'r Alban. Daeth grwpiau o blaid annibyniaeth, megis [[YesCymru]] yn boblogaidd yn yr 21ain ganrif, er nad yw annibyniaeth yn cael ei chefnogi gan fwyafrif yng Nghymru.

Ar ddechrau’r chwyldro diwydiannol yng Nghymru, trawsnewidiodd datblygiad y diwydiannau mwyngloddio a metelegol y wlad o fod yn gymdeithas amaethyddol i fod yn genedl ddiwydiannol; achosodd ecsbloetio [[Maes glo De Cymru|Maes Glo De Cymru]] gynnydd cyflym ym mhoblogaeth Cymru. Mae dwy ran o dair o'r boblogaeth yn byw yn Ne Cymru, gan gynnwys [[Caerdydd]], [[Abertawe]], [[Casnewydd]] a'r [[Y Cymoedd|cymoedd]]. Mae gan ranbarth dwyreiniol Gogledd Cymru tua chweched o'r boblogaeth gyfan a Wrecsam yw tref mwyaf y gogledd. Mae gan gweddill Cymru ddwysedd poblogaeth llai. Nawr fod diwydiannau echdynnol a thrwm traddodiadol y wlad wedi dirywio, mae [[economi Cymru]] yn seiliedig ar y sector cyhoeddus, diwydiannau ysgafn a gwasanaeth, a thwristiaeth. O fewn y diwydiant ffermio, gan gynnwys ffermio llaeth, mae Cymru yn allforiwr net, gan gyfrannu at hunangynhaliaeth amaethyddol genedlaethol.

== Geirdarddiad ==
Yn wreiddiol defnyddiwyd yr enw &quot;Cymry&quot;, ffurf luosog Cymro, i ddisgrifio'r wlad a'r bobl ynddi.&lt;ref&gt;{{dyf GPC |gair=Cymro |dyddiadcyrchiad=31 Gorffennaf 2016 }}&lt;/ref&gt; Ymddengys y gair yn gyntaf mewn [[cerdd fawl]] i [[Cadwallon ap Cadfan]]&lt;ref&gt;[[Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig]], &quot;CADWALLON AP CADFAN&quot;, tud. 112.&lt;/ref&gt; sydd o bosib yn dyddio o'r 7c, a daw o'r gair [[Brythoneg]] ''combrogos'' (lluosog: ''combrogi'') sy'n golygu &quot;cydwladwr&quot;. Mae'r elfen [[bro]] yn parhau'n air am wlad neu ardal yn yr iaith fodern. Diflanodd y ''b'' tua'r flwyddyn 600, ond mae'r ''mb'' wedi aros yn y ffurf [[Lladin|Ladin]] am y wlad, ''[[Cambria]]'', yn ogystal â'r enwau [[Cumbria]] a Cumberland yng ngogledd Lloegr.&lt;ref name=BLJ&gt;[[Bedwyr Lewis Jones]]. ''Enwau (Llyfrau Llafar Gwlad)'' (Llanrwst, Gwasg Carreg Gwalch, 1991), t. 4.&lt;/ref&gt; Yn yr 16g mabwysiadwyd y sillafiad &quot;Cymru&quot; i ddynodi'r wlad gan neilltuo &quot;[[Cymry]]&quot; ar gyfer y trigolion.&lt;ref&gt;Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig, &quot;CYMRU (yr enw)&quot;, tud. 239.&lt;/ref&gt;

Y gair [[Germaneg]] ''walh'' neu ''wealh'' (estron) yw bôn yr enw Saesneg ar Gymru. O'r un gair daw enw'r [[Walwniaid]] yng [[Gwlad Belg|Ngwlad Belg]]. Defnyddid y ffurf luosog ''Wealas'' yn enw ar drigolion Brythoneg a Lladin eu hiaith ym Mhrydain gan y Saeson cynnar, a ''Cornwealas'' ar drigolion penrhyn [[Cernyw]] (y ''Corn''). Dros amser daethpwyd y ffurfiau ''Wales'' a ''Welsh'' yn enwau'r Saesneg ar wlad a phobl Cymru.&lt;ref name=BLJ/&gt;

== Hanes ==
{{prif|Hanes Cymru|Cynhanes Cymru}}
Glaniodd [[Iŵl Cesar]] ym Mhrydain ym mis Awst 55 C.C., ond ni lwyddwyd i oresgyn Cymru (a oedd, fel gweddill Prydain, yn diriogaeth [[Celtiaid|Geltaidd]]) am fwy na chanrif wedi hynny. Roedd llwythau Celtaidd Cymru — a oedd, yn ddiwylliannol, yn debyg iawn i'w cymdogion [[Brythoniaid|Brythonaidd]] yn ne Prydain — yn cynnwys y [[Silwriaid]] yn y de a'r [[Ordovices]] yn y gogledd. Fe sefydlodd y [[Ymerodraeth Rhufeinig|Rhufeinwyr]] gadwyn o amddiffynfeydd dros dde Cymru, cyn belled â [[Caerfyrddin|Chaerfyrddin]] (''Maridunum''). Mae tystiolaeth iddyn nhw fynd ymhellach i'r gorllewin a chroesi i Iwerddon. Adeiladasant 'gaer y lleng' [[Caerllion]] (''Isca''), lle mae'r [[amffitheatr]] sydd wedi goroesi orau ym Mhrydain. Roedd y Rhufeiniaid hefyd yn brysur yn y gogledd — mae hen chwedl, ''[[Breuddwyd Macsen Wledig]]'', yn dweud wrth [[Macsen Wledig]], un o ymerawdwyr olaf yr ymerodraeth yn y Gorllewin, briodi Helen ferch pennaeth Cymreig o [[Segontiwm]] ([[Caernarfon]] gyfoes). Mae'n debygol mai'r rheswm pam y gwladychwyd Cymru gan y Rhufeiniaid yw oherwydd eu hawch i fwyngloddio [[aur]], [[plwm]], [[copr]] ac [[arian]], a pheth [[sinc]].&lt;ref name=Jones3&gt;{{Cite book|last1=Jones |first1=Barri |last2=Mattingly |first2=David |year=1990 |contribution=The Economy |title=An Atlas of Roman Britain |publisher=Blackwell Publishers |publication-date=2007 |location=Caergrawnt |pages=179–196 |isbn=9781842170670}}&lt;/ref&gt;

Ni wnaeth yr [[Eingl-Sacsoniaid]] orchfygu Cymru, er iddynt dorri'r cysylltiad rhwng Cymru a'r [[Hen Ogledd]] ar ôl [[Brwydr Caer]] yn [[615]], oherwydd llwyddiannau milwrol y brenhinoedd Cymreig yn ogystal, wrth gwrs, â'r dirwedd a'r hinsawdd. Adeiladodd [[Offa, brenin Mercia]], glawdd mawr o ddaear ar hyd y ffin rhwng ei frenhiniaeth a gwlad y Cymry. Mae darnau o [[Clawdd Offa|Glawdd Offa]] i'w gweld o hyd heddiw.

Parhaodd Cymru'n wlad Gristnogol ar ôl goresgyn Lloegr gan y tylwythau paganaidd Tiwtonaidd (y Saeson). Fe aeth [[Dewi Sant]] ar bererindod i [[Rhufain|Rufain]] yn y 6g, ac fe weithiodd fel esgob yng Nghymru ymhell cyn y cyrhaeddodd Awstin i drosi brenin Caint a dechrau esgobaeth Caergaint. Ond ni wnaeth y Cymry fawr o ymdrech i ledu Cristionogaeth yn Lloegr, efallai oherwydd yr elyniaeth rhwng y ddwy bobl. Roedd brenhinoedd Cymru fel [[Rhodri Mawr]] a [[Llywelyn ap Gruffudd]] yn ddigon cryf neu gyfrwys i gadw eu hannibyniaeth.

[[Delwedd:LlywelynFawr.jpg|150px|bawd|Llywelyn Fawr]]Ar ddiwedd y [[1060au]], daeth y [[Normaniaid]] i Gymru, gan newid gwleidyddiaeth y wlad. Sefydlwyd arglwyddiaethau Normanaidd [[Y Mers]], rhwng Cymru a Lloegr. Bu bron iawn i Gymru gyfan gael ei goresgyn ganddynt ond llwyddodd [[Gruffudd ap Cynan]] ac [[Owain Gwynedd]] i'w hatal, er iddynt ymsefydlu mewn rhannau o'r de ac ardaloedd ar y ffin. Llwyddodd [[Llywelyn Fawr]] i osod seiliau Cymru unedig a chyhoeddwyd ei ŵyr [[Llywelyn ap Gruffudd]] yn [[Tywysog Cymru|Dywysog Cymru]]. Ond parhaodd brenhinoedd Lloegr i ymosod ar Gymru trwy gydol y cyfnod. Ym [[1282]] lladdwyd [[Llywelyn Ein Llyw Olaf]], sef tywysog olaf annibynnol Cymru, mewn ysgarmes ger [[Cilmeri]] a chipiodd [[Edward I o Loegr]] ei deyrnas. Adeiladodd Edward res o gestyll mawr i gadw'r Cymry dan reolaeth — [[Castell Rhuddlan|Rhuddlan]], [[Castell Conwy|Conwy]], [[Castell Caernarfon|Caernarfon]], [[Castell Biwmares|Biwmares]], a [[Castell Harlech|Harlech]] ydyw'r cestyll enwocaf.

Cafwyd cyfres o wrthryfeloedd yn erbyn llywodraeth y Saeson o ddiwedd y [[13g]] hyd ddiwedd y [[15g]]; gan [[Madog ap Llywelyn]] (1294—96) a [[Llywelyn Bren]] (1316) er enghraifft, ac roedd y Cymry'n disgwyl dychweliad [[Owain Lawgoch]] yn y [[1370au]] i ryddhau'r wlad. Cododd [[Owain Glyndŵr]] mewn gwrthryfel yn [[1400]] a chafodd ei gyhoeddi'n Dywysog Cymru, ond marw allan yn raddol wnaeth y gwrthryfel wrth i frenhinoedd Lloegr ailosod eu hawdurdod yn y wlad.

Am ran helaeth o weddill y [[15g]] tynnwyd Cymru i mewn i [[Rhyfeloedd y Rhosynnau|Ryfeloedd y Rhosynnau]] a welodd y [[Lancastriaid]] a'r [[Iorciaid]] yn ymgiprys am rym yn Lloegr. Ond er gwaethaf yr ansefydlogrwydd, fel yn y ganrif flaenorol, blodeuodd diwylliant Cymru ac yn arbennig y Traddodiad Barddol gyda [[Beirdd yr Uchelwyr]] yn cael nawdd gan yr uchelwyr Cymreig. Un o'r uchelwyr hyn oedd [[Harri Tudur]], nai [[Siasbar Tudur]] a disgynnydd i [[Ednyfed Fychan]], [[distain]] [[Llywelyn Fawr]]. Yn [[1485]] glaniodd yn [[Sir Benfro]] gyda byddin o [[Ffrancod]]. Tyrrai nifer o Gymry ato a gorchfygodd [[Rhisiart III o Loegr]] ar [[22 Awst]] [[1485]] ar [[Brwydr Bosworth|Faes Bosworth]].

Am gyfnod gwellodd sefyllfa'r Cymry. Diddymwyd y deddfau penyd a osodwyd ar y Cymry gan y Saeson ar ddechrau'r ganrif. Dan ei fab [[Harri VIII, brenin Lloegr|Harri VIII]] cyflwynwyd y [[Y Deddfau Uno 1536 a 1543|Deddfau Uno]] a roddodd Cymru yn yr un system gyfreithiol a gweinyddol â Lloegr ond a waharddodd yr iaith [[Gymraeg]] o fywyd cyhoeddus y wlad. Ar yr un pryd newidiodd Cymru mewn cenhedlaeth neu ddwy o fod yn wlad [[Eglwys Gatholig|Gatholig]] i fod yn wlad [[Protestaniaeth|Brotestanaidd]]. Gwelwyd hefyd adfywiad llenyddol — cyfnod y [[Dadeni Dysg]] a'r [[Beibl]] [[Cymraeg]] — ond troes y bonedd fwyfwy Seisnigaidd a thyfai bwlch rhwng arweinwyr cymdeithas a'r werin. Un canlyniad o hynny oedd y mudiadau crefyddol [[Ymneilltuaeth|ymneilltuol]] a ymledai'n gyflym yn ystod y [[Yr Ail Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|17eg ganrif]] a'r [[Y Ddeunawfed Ganrif yng Nghymru|18fed]]. Dechreuodd Cymru droi'n wlad ddiwydiannol yn ogystal, ac erbyn diwedd y 18g a dechrau'r [[Y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|19eg ganrif]] roedd trefi diwydiannol, chwareli a phyllau glo yn nodwedd amlwg ar fywyd y wlad. Tyfodd [[llythrennedd]] ac ymledai'r [[Y Wasg Gymraeg|wasg Gymraeg]]. Cynyddai'r galw am [[Datgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru|Ddatgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru]] ac am [[hunanlywodraeth]] ac erbyn diwedd y 19eg ganrif roedd mudiad [[Cymru Fydd]] ar ei anterth.

Cymysg fu ffawd y genedl yn ystod y [[Yr Ugeinfed Ganrif yng Nghymru|20fed ganrif]]. Ond er gwaethaf [[y Rhyfel Byd Cyntaf]], [[Dirwasgiad Mawr]] y [[1930au]], [[yr Ail Ryfel Byd]] a'r dirywiad ieithyddol yn y [[1970au]] a'r [[1980au]], mae Cymru heddiw'n meddu [[Senedd Cymru|Senedd]] ac ymddengys fod yr iaith [[Gymraeg]] yn wynebu dyfodol mwy gobeithiol nag a ddychmygid cenhedlaeth yn ôl er mai dim ond oddeutu 19% o'r Cymry sy'n siarad Cymraeg.

== Gwleidyddiaeth ==
{{prif|Gwleidyddiaeth Cymru|Llywodraeth Cymru|Llywodraeth leol yng Nghymru}}
[[Delwedd:Logo-senedd-cymru.svg|bawd|chwith|Logo Senedd Cymru|158x158px]]
[[Delwedd:Welsh Assembly Government logo.png|bawd|chwith|Logo Llywodraeth Cymru|165x165px]]
[[Delwedd:Wales Administrative 2009 v5 Welsh.png|bawd|Map Gweinyddol Cymru|306x306px]]

Rheolid Cymru yn wreiddiol gan frenhinoedd neu dywysogion Cymreig annibynnol neu led-annibynnol megis [[Rhodri Mawr]], [[Llywelyn Fawr]], a'i ŵyr [[Llywelyn ein Llyw Olaf]], a fabwysiadodd y teitl [[Tywysog Cymru]] ym [[1258]]: cydnabuwyd hyn gan Frenin Lloegr ym [[1277]] yn unol â [[Cytundeb Aberconwy|Chytundeb Aberconwy]]. Ar ôl goresgyn [[Tywysogaeth Cymru|tywysogaeth Llywelyn]] gan [[Edward I o Loegr]], mynegwyd y dyhead am annibyniaeth i Gymru yn y [[14g]] gan nifer o wrthryfeloedd bychain. Y gwrthryfel mwyaf oedd gwrthryfel [[Owain Glyndŵr]] a ddechreuodd ym [[1400]]. Curodd gwŷr Glyn Dŵr lu Seisnig ger [[Pumlumon]] ym [[1401]]. Cafodd Glyn Dŵr ei gyhoeddi yn Dywysog Cymru ag edrychodd am gymorth gan y [[Ffrainc|Ffrancwyr]], ond erbyn [[1409]] roedd gafael y lluoedd Seisnig ar y wlad yn rhy gryf a dirwynodd y gwrthryfel i ben.

Roedd gweddill y [[15g]] yn bur ansefydlog hefyd. Ochrai'r rhan fwyaf o'r Cymry â phlaid y [[Lancastriaid]] yn ystod [[Rhyfeloedd y Rhosynnau]]. Uchafbwynt y rhyfeloedd hynny oedd buddugoliaeth [[Harri VII o Loegr|Harri Tudur]] ym [[Brwydr Bosworth|Mrwydr Bosworth]] yn [[1485]]; diolch i'r cymorth a gafodd gan y Cymry a heidiai i'w gefnogi pan laniodd yn Sir Benfro, trechodd Harri'r brenin [[Rhisiart III o Loegr|Rhisiart III]] a chipiodd goron Lloegr gan gychwyn [[Cyfnod y Tuduriaid yng Nghymru|cyfnod y Tuduriaid]].

Yn ystod teyrnasiad [[Harri VIII o Loegr]], ychwanegwyd chwe sir newydd at y rhai a fodolai eisoes ar diriogaeth yr hen Dywysogaeth gan [[Deddf Uno 1536|Ddeddf Uno 1536]] trwy roi statws sirol i arglwyddiaethau [[Sir Benfro|Penfro]] a [[Sir Forgannwg|Morgannwg]] a chreu pedair sir newydd, sef [[Sir Frycheiniog|Brycheiniog]], [[Sir Faesyfed|Maesyfed]], [[Sir Drefaldwyn|Trefaldwyn]] a [[Sir Ddinbych|Dinbych]],  a gwnaethpwyd deddfau Lloegr yn ddeddfau gwlad yng Nghymru. Yng [[Gwent|Ngwent]], crëwyd sir newydd [[Sir Fynwy|Mynwy]] yn y de-ddwyrain ond rhoddwyd y sir yn rhan o gylchdaith llysoedd San Steffan ac felly cafwyd yr ymadrodd cyfreithiol &quot;Cymru a Sir Fynwy&quot;, anomaledd a barhaodd hyd yr 20g er na fu'r sir newydd yn rhan o Loegr fel y cyfryw.

Mae aelodau [[Senedd Cymru]], a grëwyd ym 1998 ac sy'n cyfarfod yng [[Caerdydd|Nghaerdydd]], yn cael eu hethol gan y Cymry. Tywysog Cymru yw'r teitl y mae brenin neu frenhines Prydain yn arfer rhoi i'w mab hynaf (ond nid yn ddieithriad), ond nid yw'r tywysog ei hun yn byw yng Nghymru nac yn cymryd rhan yn ei llywodraeth. Y Tywysog Siarl yw'r Tywysog Cymru Seisnig cyntaf i fedru siarad tipyn bach o [[Gymraeg]].

== Daearyddiaeth ==
{{prif|Daearyddiaeth Cymru}}
[[Delwedd:Wales from space.jpg|224x224px|bawd|Cymru o'r gofod]]Crëwyd patrwm o 13 o siroedd yng Nghymru ar ôl Deddf Uno 1536: [[Sir Fôn]], [[Sir Frycheiniog]], [[Sir Gaernarfon]], [[Sir Aberteifi]], [[Sir Gaerfyrddin]], [[Sir Ddinbych]], [[Sir y Fflint]], [[Sir Forgannwg]], [[Sir Feirionnydd]], [[Sir Drefaldwyn]], [[Sir Benfro]], [[Sir Faesyfed]], a [[Sir Fynwy]]. Y rhain ydyw siroedd hanesyddol Cymru. O dan Ddeddf Llywodraeth Leol 1888, crëwyd siroedd gweinyddol oedd wedi ei seilio ar y siroedd traddodiadol, ond nid oeddynt yn union yr un fath. Yn ad-drefnu llywodraeth leol [[1974]] crëwyd wyth sir gadwedig: [[Clwyd]], [[Dyfed]], [[Gwent]], [[Gwynedd]], [[Powys]], [[Morgannwg Ganol]], [[De Morgannwg]] a [[Gorllewin Morgannwg]]. Erbyn hyn y rhain yw enwau siroedd seremonïol Cymru. Yn 1996 crëwyd 22 o awdurdodau lleol i gymryd lle'r wyth sir gadwedig, a'u henwau yn cynnwys rhai o enwau'r 13 sir hanesyddol a rhai o'r wyth sir gadwedig, a'r ffiniau yn wahanol weithiau. Mae rhai o'r trefi mawrion yn awdurdodau unedol eu hunain e.e. [[Caerdydd]], [[Abertawe (sir)|Abertawe]], [[Wrecsam (sir)|Wrecsam]].

Mae tri [[Parc Cenedlaethol|Pharc Cenedlaethol]] yng Nghymru: [[Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog]], [[Parc Cenedlaethol Eryri]] a [[Parc Cenedlaethol Arfordir Penfro|Pharc Cenedlaethol Arfordir Penfro]]. Dyfarnwyd i'r cestyll [[Castell Biwmares|Biwmares]], [[Castell Harlech|Harlech]], [[Castell Caernarfon|Caernarfon]], a [[Castell Conwy|Chonwy]], ym [[1986]], ac i  ardal ddiwydiannol [[Blaenafon]] ym [[2000]], statws [[Treftadaeth Byd]] [[UNESCO]] .

Gweler hefyd: [[Rhestr moroedd, baeau a phentiroedd Cymru]], [[Rhestr ynysoedd Cymru]], [[Rhestr mynyddoedd Cymru]], [[Rhestr llynnoedd Cymru]], [[Rhestr afonydd Cymru]], [[Cronfeydd Cymru]].

== Bioamrywiaeth ==
{{Prif|Fflora Cymru|Ffawna Cymru|Rhestr adar Cymru}}

=== Adar ===
[[Delwedd:Red Kite - Gigrin Farm, Rhayader - geograph.org.uk - 2973349.jpg|bawd|Y Barcud Coch, Rhaeadr.]]Oherwydd ei harfordir hir, mae Cymru yn gartref i amrywiaeth o adar môr. Mae'r arfordiroedd a'r ynysoedd cyfagos yn gartref i nythfeydd o huganod, adar drycin Manaw, palod, gwylanod coesddu, mulfilod a llursod. Mewn cymhariaeth, gyda 60 y cant o Gymru yn uwch na’r gyfuchlin 150m, mae’r wlad hefyd yn cynnal amrywiaeth o adar cynefin yr ucheldir, gan gynnwys y gigfran a mwyalchen y mynydd.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ecologymatters.co.uk/pdf/Wales_Ring_Ouzel_paper.pdf|title=Wales Ring Ouzel Survey 2006|publisher=Ecology Matters Ltd.|last=Green|first=Mick|year=2007|access-date=6 September 2010|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20120311210912/http://www.ecologymatters.co.uk/pdf/Wales_Ring_Ouzel_paper.pdf|archive-date=11 March 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/north_east/4644626.stm|title=Black ravens return to the roost|publisher=BBC|date=24 January 2006|access-date=6 September 2010}}&lt;/ref&gt; Mae adar ysglyfaethus yn cynnwys y cudyll bach, boda tinwyn a'r barcud coch, symbol cenedlaethol o fywyd gwyllt Cymru. At ei gilydd, mae mwy na 200 o wahanol rywogaethau o adar wedi’u gweld yng ngwarchodfa’r RSPB yng Nghonwy, gan gynnwys ymwelwyr tymhorol.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rspb.org.uk/news/details.asp?view=print&amp;id=tcm:9-176206|title=Red kite voted Wales' Favourite Bird|publisher=[[Royal Society for the Protection of Birds]]|date=11 October 2007|access-date=6 September 2010|archive-date=23 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100823014457/http://www.rspb.org.uk/news/details.asp?view=print&amp;id=tcm:9-176206|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

=== Mamaliaid ===
Bu farw mamaliaid mwy, gan gynnwys eirth brown, bleiddiaid a chathod gwyllt, allan yn ystod cyfnod y Normaniaid. Heddiw, mae mamaliaid yn cynnwys chwistlod, llygod pengrwn, moch daear, dyfrgwn, carlymod, gwencïod, draenogod a phymtheg rhywogaeth o ystlumod. Mae dwy rywogaeth o gnofilod bach, y llygoden wddf felen a'r pathew, o bwys Cymreig arbennig i'w cael ar y ffin nad oedd yn cael ei tharfu yn hanesyddol. &lt;ref name=&quot;Davies533&quot;&gt;Davies (2008) p. 533&lt;/ref&gt; Nid yw'r bele, sy'n cael ei weld yn achlysurol, wedi'i gofnodi'n swyddogol ers y 1950au. Bu bron i'r ffwlbart gael ei yrru i ddifodiant ym Mhrydain, ond fe barhaodd yng Nghymru ac mae bellach yn lledu'n gyflym. Mae geifr gwyllt i'w cael yn Eryri. &lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.theguardian.com/environment/2006/nov/13/conservationandendangeredspecies.uknews|title=Goats have roamed Snowdonia for 10,000 years; now they face secret cull|first=John|last=Vidal|work=guardian.co.uk|date=13 November 2006|access-date=14 August 2011|location=London}}&lt;/ref&gt; Ym mis Mawrth 2021, rhoddodd Cyfoeth Naturiol Cymru (CNC) drwydded i ryddhau hyd at chwe afanc yn Nyffryn Dyfi, sef y rhyddhad swyddogol cyntaf o afancod yng Nghymru.&lt;ref&gt;{{cite news|publisher=BBC News|date=30 March 2021|last=Grug|first=Mari|title=Licensed beavers released in Wales for the first time|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-56565050|access-date=31 March 2021}}&lt;/ref&gt;

=== Morol ===
Mae dyfroedd de-orllewin Cymru Gŵyr, Sir Benfro a Bae Ceredigion yn denu anifeiliaid morol, gan gynnwys heulforgwn, morloi llwyd yr Iwerydd, crwbanod cefn lledr, dolffiniaid, llamhidyddion, sglefrod môr, crancod a chimychiaid. Mae Sir Benfro a Cheredigion, yn arbennig, yn cael eu cydnabod fel ardal o bwysigrwydd rhyngwladol i ddolffiniaid trwyn potel, ac yng Nghei Newydd mae unig gartref haf dolffiniaid trwyn potel yn y DU gyfan. Mae pysgod afon o bwys yn cynnwys torgoch, llysywen, eog, gwangod, aderyn y waun a thorgoch yr Arctig, tra bod y gwyniad yn unigryw i Gymru, a geir yn Llyn Tegid yn unig. Mae Cymru'n adnabyddus am ei physgod cregyn, gan gynnwys cocos, llygaid meheryn, cregyn gleision a gwichiaid. Penwaig, macrell a cegddu yw'r rhai mwyaf cyffredin o bysgod morol y wlad. Mae tiroedd uchel Eryri sy’n wynebu’r gogledd yn cynnal fflora cyn-rewlifol creiriol gan gynnwys lili eiconig yr Wyddfa.&lt;ref name=&quot;Hist 286-288&quot;&gt;Davies (1994) pp. 286–288&lt;/ref&gt; Mae gan Gymru nifer o rywogaethau planhigion nad ydynt i’w cael yn unman arall yn y DU, gan gynnwys y cor-rosyn mannog Tuberaria guttata ar Ynys Môn a Draba aizoides ym Mhenrhyn Gŵyr.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Atlas of the British Flora|editor1-last=Perring|editor1-first=E.H.|editor2-last=Walters|editor2-first=S.M.|year=1990|publisher=BSBI|location=Melksham, Great Britain|isbn=978-0-901158-19-2|page=43}}&lt;/ref&gt;

== Economi ==
{{prif|Economi Cymru}}
Mae rhannau o Gymru yn ddiwydiannol ers y 18g. Mae [[glo]], [[copr]], [[llechi]], ac [[aur]] wedi cael eu cloddio yng Nghymru. Roedd y gweithiau [[haearn]] ac [[tun|alcam]] a'r pyllau glo wedi denu miloedd o fewnfudwyr i'r wlad yn ystod y 19eg canrif, yn enwedig i gymoedd de Cymru. Bu'r mewnfudwyr hyn, y rhan fwyaf ohonynt o [[Lloegr|Loegr]] neu [[Iwerddon]], yn allweddol yn y newid iaith a sbardunwyd yn y De-ddwyrain yr adeg hon, o'r Gymraeg i'r Saesneg.

== Demograffeg ==
{{prif|Demograffeg Cymru}}
Yn ôl [[Cyfrifiad y Deyrnas Unedig 2021|Cyfrifiad 2021]] yr oedd 3,107,500 o bobl yn byw yng Nghymru, sy'n rhoi dwysedd o 149.6/km².&lt;ref name=&quot;bbc-61965787&quot;&gt;

{{Graph:Population history|Q25}}

== Diwylliant ==
{{prif|Diwylliant Cymru}}
Dylanwadwyd ar '''ddiwylliant Cymru''' gan lu o bethau: cenedl, iaith, crefydd, a daearyddiaeth. Diwylliant arbennig y Cymry Cymraeg yw [[diwylliant Cymraeg]]. Mae'n rhan hanfodol o ddiwylliant Cymru ond hefyd yn rhan o hanes [[Y Wladfa]] ym Mhatagonia, a chymunedau eraill yn y byd sy'n Gymraeg eu hiaith. Nodir diwylliant traddodiadol Cymru gan etifeddiaeth y Celtiaid wedi ei chyfuno â [[Cristnogaeth|Christnogaeth]], hen chwedlau a straeon sydd wedi ymgynefino â'r llên gwerin a'r traddodiad llenyddol, a bywyd y werin yn y [[cefn gwlad]].

=== Cerdd a llên ===
{{prif|Cerddoriaeth Cymru|Llenyddiaeth Gymraeg|Llenyddiaeth Saesneg Cymru}}
Mae gan gerddoriaeth Cymru hanes hir, ond ychydig iawn o wybodaeth fanwl sydd gennym cyn y 18g pan ddechreuodd hynafiaethwyr ymddiddori yn y pwnc. Cyfeirir at Gymru'n aml fel &quot;Gwlad y Gân&quot;, yn ystrydebol braidd.

Ac eithrio llenyddiaeth glasurol, llenyddiaeth Gymraeg yw'r hynaf yn Ewrop. Mae gan y Gymraeg draddodiad cyfoethog o lenyddiaeth sy'n dyddio o'r 6g hyd heddiw. Oherwydd eu bod yn ysgrifennu mewn iaith â mwy o bobl yn ei deall, mae ysgrifenwyr llenyddiaeth Saesneg Cymru yn aml wedi llwyddo i ddenu cynulleidfaoedd llawer mwy na'u cyd-wladwyr sy'n ysgrifennu yn yr iaith Gymraeg yn unig. Dwy enghraifft adnabyddus o hyn yw'r beirdd byd-enwog [[Dylan Thomas]] ac [[R. S. Thomas]].

=== Chwaraeon ===
[[Delwedd:Monument to Gareth Bale.001 - Cardiff Castle.jpg|bawd|229x229px|Monolith o fathodyn pêl-dored Cymru a Gareth Bale yng Ngastell Caerdydd.]]
{{prif|Chwaraeon yng Nghymru}}
Dywedir yn aml taw [[Rygbi'r undeb yng Nghymru|rygbi'r undeb]] yw mabolgamp genedlaethol Cymru, er mae [[Pêl-droed yng Nghymru|pêl-droed]] yn denu mwy o wylwyr i'r maes. Bu'r Cymry hefyd yn dangos eu medr yn [[snwcer]], [[dartiau]], [[golff]], [[paffio]], ac [[athletau]]. Ymhlith yr hen chwaraeon bu [[cnapan]], [[bando]], pêl-droed traddodiadol, a chwarae pêl.

=== Coginiaeth ===
{{prif|Coginiaeth Cymru}}
Mae bwydydd Cymreig yn cynnwys [[Cawl Cymreig|cawl]], [[teisen gri]], [[bara lawr]], [[bara brith]], [[selsig Morgannwg]], a ''[[Welsh rarebit]]''.

== Symbolau cenedlaethol ==
[[Delwedd:Y Ddraig Goch. Wales Grand Slam Celebration, Senedd 19 March 2012 Y Ddraig Goch. Dathliadau Camp Lawn Cymru, Senedd 19 Mawrth 2012 (7008488499).jpg|bawd|Baner y Ddraig Goch]]
Mae'n debyg taw'r [[Y Ddraig Goch|Ddraig Goch]], sy'n ymddangos ar y [[Baner Cymru|faner genedlaethol]], yw symbol amlycaf Cymru. Ceir hefyd y [[Cenhinen Bedr|genhinen Bedr]] a'r [[Cenhinen|genhinen]]. &quot;[[Hen Wlad fy Nhadau]]&quot; yw'r [[anthem genedlaethol]].

== Trafnidiaeth ==
Mae traffordd yr M4 sy'n rhedeg o Orllewin Llundain i Dde Cymru yn cysylltu Casnewydd, Caerdydd ac Abertawe. Llywodraeth Cymru sy’n gyfrifol am y rhan o’r draffordd yng Nghymru, o Ail Groesfan Hafren i Bont Abraham.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://gov.wales/ken-skates-ms#section-15156|title=Responsibilities of the Minister for Economy, Transport and North Wales|publisher=Welsh Government|access-date=21 July 2020|archive-date=21 July 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200721124617/https://gov.wales/ken-skates-ms#section-15156|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; Mae gan wibffordd yr A55 rôl debyg ar hyd arfordir Gogledd Cymru, gan gysylltu Caergybi a Bangor â Wrecsam a Sir y Fflint. Mae hefyd yn cysylltu â gogledd-orllewin Lloegr, Caer yn bennaf.&lt;ref&gt;{{cite web|title=One of the most important roads in Wales|url=https://www.roads.org.uk/motorway/a55|publisher=Roads.org.uk|access-date=21 July 2020}}&lt;/ref&gt; Y prif gyswllt rhwng gogledd a de Cymru yw'r A470, sy'n rhedeg o Gaerdydd i Landudno.&lt;ref&gt;{{cite web|first=Cathy|last=Owen|title=The A470 is Britain's favourite road|url=https://www.walesonline.co.uk/news/wales-news/a470-britains-favourite-road-yes-7228725|publisher=Wales Online|date=6 June 2014}}&lt;/ref&gt; Llywodraeth Cymru sy’n rheoli’r rhannau hynny o rwydwaith rheilffyrdd Prydain yng Nghymru, drwy gwmni gweithredu trenau Trafnidiaeth Cymru. &lt;ref&gt;{{cite web|title=Transport for Wales – Design of Wales and Borders Rail Service Including Metro|url=https://gov.wales/sites/default/files/consultations/2018-01/170228-tw-consultation-document-en.pdf|publisher=Welsh Government|date=28 February 2017|access-date=16 July 2020}}&lt;/ref&gt; Mae gan ranbarth Caerdydd ei rwydwaith rheilffyrdd trefol ei hun. Mae toriadau Beeching yn y 1960au yn golygu bod y rhan fwyaf o'r rhwydwaith sy'n weddill wedi'i anelu at deithio o'r dwyrain i'r gorllewin gan gysylltu â phorthladdoedd Môr Iwerddon ar gyfer llongau fferi i Iwerddon.&lt;ref&gt;{{cite web|title=Ferry connections|url=https://tfwrail.wales/ferry-connections|publisher=Transport for Wales|access-date=21 July 2020}}&lt;/ref&gt; Mae gwasanaethau rhwng gogledd a de Cymru yn gweithredu drwy ddinasoedd Lloegr Caer a Henffordd a threfi Amwythig, Croesoswallt a Threfyclo ar hyd Lein y Gororau. Mae trenau yng Nghymru yn cael eu pweru gan ddisel yn bennaf ond mae cangen Prif Linell De Cymru o Brif Linell Great Western a ddefnyddir gan wasanaethau o Paddington Llundain i Gaerdydd yn cael ei thrydaneiddio, er bod y rhaglen wedi profi oedi sylweddol a gorwario costau.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.business-live.co.uk/economic-development/final-bill-electrifying-great-western-17948591|first=Sion|last=Barry|title=Final bill for electrifying the Great Western Mainline from South Wales to London £2bn over original budget|publisher=Business Live|date=19 March 2020|access-date=21 July 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.walesonline.co.uk/cardiffonline/cardiff-news/2011/01/25/business-leaders-back-electric-railway-demand-91466-28047043/|title=Business leaders back electric railway demand|publisher=WalesOnline.co.uk.|date=25 January 2011|access-date=7 June 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;GvtGWMLElecAnnouncement&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.dft.gov.uk/pgr/rail/pi/rail-electrification.pdf|publisher=Department for Transport|title=Britain's Transport Infrastructure, Rail Electrification|access-date=7 June 2012|year=2009|url-status=dead|archive-url=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20100408232230/http://www.dft.gov.uk/pgr/rail/pi/rail-electrification.pdf|archive-date=8 April 2010}}{{page needed|date=May 2020}}&lt;/ref&gt;

Maes Awyr Caerdydd yw maes awyr rhyngwladol Cymru. Yn darparu cysylltiadau â chyrchfannau Ewropeaidd, Affrica a Gogledd America, mae tua 12 milltir (19 km) i'r de-orllewin o ganol dinas Caerdydd, ym Mro Morgannwg. Roedd hediadau o fewn Cymru yn arfer rhedeg rhwng Ynys Môn (y Fali) a Chaerdydd, ac fe’u gweithredwyd ers 2017 gan Eastern Airways.&lt;ref&gt;{{cite news|last1=Harding|first1=Nick|title=Eastern Airways take over Cardiff to Anglesey route|url=https://ukaviation.news/eastern-airways-take-cardiff-anglesey-route/|work=UK Aviation News|access-date=16 July 2020|date=11 March 2017}}&lt;/ref&gt; Nid yw’r hediadau hynny ar gael mwyach, o 2022 ymlaen. Mae hediadau mewnol eraill yn gweithredu i ogledd Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon. Mae gan Gymru bedwar porthladd fferi masnachol. &lt;ref&gt;{{cite web|title=Cardiff Airport-Destinations|url=https://www.cardiff-airport.com/destinations/|publisher=Cardiff Airport – maes awyr caerdydd|access-date=21 July 2020}}&lt;/ref&gt; Mae gwasanaethau fferi rheolaidd i Iwerddon yn gweithredu o Gaergybi, Doc Penfro ac Abergwaun. Cafodd y gwasanaeth o Abertawe i Gorc ei ganslo yn 2006, ei adfer ym mis Mawrth 2010, a’i dynnu’n ôl eto yn 2012.&lt;ref&gt;{{cite news|title=Revived Swansea-Cork ferry service sets sail|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/south_west/8561187.stm|access-date=19 June 2010|date=10 March 2010|publisher=BBC|work=[[BBC News]] website}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=Swansea-Cork ferry: Fastnet Line to close service with loss of 78 jobs|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-south-west-wales-16854680|access-date=15 April 2012|date=2 February 2012|publisher=BBC|work=[[BBC News]] website}}&lt;/ref&gt;

== Gweler hefyd ==

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

== Dolenni allanol ==
{{Wiciadur|{{PAGENAME}}}}
*[https://senedd.cymru/ Senedd Cymru]

{{Cymru}}
{{Celtaidd}}
{{Siroedd Cymru}}
{{Y Deyrnas Unedig}}

[[Categori:Cymru| ]]
[[Categori:Gwledydd Celtaidd]]
[[Categori:Gwledydd Ewrop]]
[[Categori:Y Deyrnas Unedig]]</text>
      <sha1>9ye0io243zpki8q92569bojygd987fi</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095613</id>
      <parentid>11095612</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T00:47:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Titus Gold</username>
        <id>38162</id>
      </contributor>
      <comment>Dadwneud y golygiad 11095612 gan [[Special:Contributions/Titus Gold|Titus Gold]] ([[User talk:Titus Gold|Sgwrs]] | [[Special:Contributions/Titus Gold|cyfraniadau]]) gwall yn demograffeg</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25410" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle
| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}}
| suppressfields= gwlad image1 | math_o_le = Gwlad | enw_brodorol =  | map lleoliad = [[Delwedd:Wales in the UK and Europe.svg|270px]] | banergwlad = [[Delwedd:Flag of Wales (1959–present).svg|170px]] |prifddinas=[[Caerdydd]]|poblogaeth=3,107,500 (2021)|sefydlwyd=383 CC|anthem=[[Hen Wlad fy Nhadau]]|nawddsant=[[Dewi Sant]]|arwyddair=&quot;Cymru am byth&quot;|gwlad=[[Y Deyrnas Unedig]]|sir=22 o siroedd}}

:''Gweler hefyd [[Cymru (gwahaniaethu)]].''
Mae '''Cymru''' ([[Saesneg]]: ''Wales''; [[Cernyweg]]: Kembra) yn wlad [[Celtaidd|Geltaidd]] yn [[Ewrop]]. Gyda'r [[Alban]], [[Cernyw]], [[Gogledd Iwerddon]] a [[Lloegr]],&lt;ref name=&quot;Hist Wales 54&quot;&gt;Hanes Cymru gan John Davies (1994) tud. 54&lt;/ref&gt; mae Cymru wedi'i hawlio gan Loegr ers [[Oes y Tywysogion]], ac yn rhan o'r [[Deyrnas Unedig]]. [[Cymraeg]] yw iaith frodorol y wlad ond siaredir [[Saesneg]] gan y mwyafrif helaeth o'i dinasyddion erbyn heddiw; gall oddeutu 19% o'i phoblogaeth siarad Cymraeg. 

Mae Cymru yn ffinio â Lloegr i'r dwyrain a'r moroedd; [[Môr Hafren]], [[Y Môr Celtaidd]] a [[Môr Iwerddon]]. Roedd gan Gymru boblogaeth o 3,107,500 yn 2021&lt;ref name=&quot;bbc-61965787&quot;&gt;{{dyf newyddion|url=https://www.bbc.co.uk/cymrufyw/61965787|teitl=Cyfrifiad 2021: Poblogaeth Cymru yr uchaf erioed|cyhoeddwr=BBC Cymru Fyw|dyddiad=28 Mehefin 2022|dyddiadcyrchu=29 Mehefin 2022}}&lt;/ref&gt; ac mae ganddi arwynebedd o 20,779 km2 (8,023 mi). Mae gan Gymru dros 2,700 km (1,700 mi) o arfordir ac mae'n fynyddig ar y cyfan. Mae gan Gymru fynyddoedd talach yn gogledd a'r canoldir, gan gynnwys yr [[Yr Wyddfa|Wyddfa]], ei chopa uchaf, yn [[Eryri]]. Mae'r wlad o fewn y ardal tymheredd y gogledd ac mae ganddi hinsawdd forwrol. Y brifddinas a'r ddinas fwyaf yw [[Caerdydd]].

Daeth hunaniaeth genedlaethol Gymreig i'r amlwg fel [[Brythoniaid|Brythoniaid Celtaidd]] ar ôl i [[Macsen Wledig]] (Magnus Maximus) a'r [[Yr Ymerodraeth Rufeinig|Rhufeiniaid]] adael [[Ynys Brydain]] yn y 5ed ganrif. Datblygodd ystyrir Cymru fel gwlad Celtaidd modern yn oes tywysogion Cymru.  Bu farw twywysog olaf Cymru, Llywelyn ein Llyw Olaf ([[Llywelyn ap Gruffudd]]) yn 1282, a olygodd cwblhad concwest Cymru gan [[Edward I, brenin Lloegr]].

O 1400-1410 ailenillodd [[Owain Glyn Dŵr|Owain Glyndŵr]] [[annibyniaeth i Gymru]]. Ar ol hynny cafodd Cymru ei hatodi gan Loegr a'i hymgorffori o fewn cyfundrefn gyfreithiol Lloegr o dan Ddeddfau Cyfreithiau Cymru 1535 a 1542. Datblygodd gwleidyddiaeth Gymreig nodedig yn y 19eg ganrif, yn arbennig yn gysylltiedig â Rhyddfrydiaeth Gymreig. Amlygwyd hyn ar ddechrau'r 20fed ganrif gan [[David Lloyd George]], ond cafodd ei ddadleoli gan dwf sosialaeth a sefydlwyd [[Llafur Cymru]] erbyn 1947. Roedd Lloyd George yn ymgyrchu yn gryf dros [[Datganoli Cymru|ddatganoli i Gymru]] yn ei yrfa cynnar a thyfodd teimlad cenedlaethol Cymreig dros y ganrif. Ffurfiwyd [[Plaid Cymru]] yn 1925, a [[Cymdeithas yr Iaith]] yn 1962. Enillodd datganoli Cymreig fomentwm yn ystod yr 20fed ganrif ac yn dilyn refferendwm datganoli Cymreig 1997, ffurfiwyd y Cynulliad yn 1999, ac mae wedi ennill mwy o ddatganoli ers hynny ail hail-henwi yn [[Senedd Cymru]] yn 2020.  Daeth mudiad cryfach dros [[annibyniaeth i Gymru]] i’r amlwg erbyn 2017, pan drafodwyd ail refferendwm annibyniaeth i'r Alban. Daeth grwpiau o blaid annibyniaeth, megis [[YesCymru]] yn boblogaidd yn yr 21ain ganrif, er nad yw annibyniaeth yn cael ei chefnogi gan fwyafrif yng Nghymru.

Ar ddechrau’r chwyldro diwydiannol yng Nghymru, trawsnewidiodd datblygiad y diwydiannau mwyngloddio a metelegol y wlad o fod yn gymdeithas amaethyddol i fod yn genedl ddiwydiannol; achosodd ecsbloetio [[Maes glo De Cymru|Maes Glo De Cymru]] gynnydd cyflym ym mhoblogaeth Cymru. Mae dwy ran o dair o'r boblogaeth yn byw yn Ne Cymru, gan gynnwys [[Caerdydd]], [[Abertawe]], [[Casnewydd]] a'r [[Y Cymoedd|cymoedd]]. Mae gan ranbarth dwyreiniol Gogledd Cymru tua chweched o'r boblogaeth gyfan a Wrecsam yw tref mwyaf y gogledd. Mae gan gweddill Cymru ddwysedd poblogaeth llai. Nawr fod diwydiannau echdynnol a thrwm traddodiadol y wlad wedi dirywio, mae [[economi Cymru]] yn seiliedig ar y sector cyhoeddus, diwydiannau ysgafn a gwasanaeth, a thwristiaeth. O fewn y diwydiant ffermio, gan gynnwys ffermio llaeth, mae Cymru yn allforiwr net, gan gyfrannu at hunangynhaliaeth amaethyddol genedlaethol.

== Geirdarddiad ==
Yn wreiddiol defnyddiwyd yr enw &quot;Cymry&quot;, ffurf luosog Cymro, i ddisgrifio'r wlad a'r bobl ynddi.&lt;ref&gt;{{dyf GPC |gair=Cymro |dyddiadcyrchiad=31 Gorffennaf 2016 }}&lt;/ref&gt; Ymddengys y gair yn gyntaf mewn [[cerdd fawl]] i [[Cadwallon ap Cadfan]]&lt;ref&gt;[[Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig]], &quot;CADWALLON AP CADFAN&quot;, tud. 112.&lt;/ref&gt; sydd o bosib yn dyddio o'r 7c, a daw o'r gair [[Brythoneg]] ''combrogos'' (lluosog: ''combrogi'') sy'n golygu &quot;cydwladwr&quot;. Mae'r elfen [[bro]] yn parhau'n air am wlad neu ardal yn yr iaith fodern. Diflanodd y ''b'' tua'r flwyddyn 600, ond mae'r ''mb'' wedi aros yn y ffurf [[Lladin|Ladin]] am y wlad, ''[[Cambria]]'', yn ogystal â'r enwau [[Cumbria]] a Cumberland yng ngogledd Lloegr.&lt;ref name=BLJ&gt;[[Bedwyr Lewis Jones]]. ''Enwau (Llyfrau Llafar Gwlad)'' (Llanrwst, Gwasg Carreg Gwalch, 1991), t. 4.&lt;/ref&gt; Yn yr 16g mabwysiadwyd y sillafiad &quot;Cymru&quot; i ddynodi'r wlad gan neilltuo &quot;[[Cymry]]&quot; ar gyfer y trigolion.&lt;ref&gt;Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig, &quot;CYMRU (yr enw)&quot;, tud. 239.&lt;/ref&gt;

Y gair [[Germaneg]] ''walh'' neu ''wealh'' (estron) yw bôn yr enw Saesneg ar Gymru. O'r un gair daw enw'r [[Walwniaid]] yng [[Gwlad Belg|Ngwlad Belg]]. Defnyddid y ffurf luosog ''Wealas'' yn enw ar drigolion Brythoneg a Lladin eu hiaith ym Mhrydain gan y Saeson cynnar, a ''Cornwealas'' ar drigolion penrhyn [[Cernyw]] (y ''Corn''). Dros amser daethpwyd y ffurfiau ''Wales'' a ''Welsh'' yn enwau'r Saesneg ar wlad a phobl Cymru.&lt;ref name=BLJ/&gt;

== Hanes ==
{{prif|Hanes Cymru|Cynhanes Cymru}}
Glaniodd [[Iŵl Cesar]] ym Mhrydain ym mis Awst 55 C.C., ond ni lwyddwyd i oresgyn Cymru (a oedd, fel gweddill Prydain, yn diriogaeth [[Celtiaid|Geltaidd]]) am fwy na chanrif wedi hynny. Roedd llwythau Celtaidd Cymru — a oedd, yn ddiwylliannol, yn debyg iawn i'w cymdogion [[Brythoniaid|Brythonaidd]] yn ne Prydain — yn cynnwys y [[Silwriaid]] yn y de a'r [[Ordovices]] yn y gogledd. Fe sefydlodd y [[Ymerodraeth Rhufeinig|Rhufeinwyr]] gadwyn o amddiffynfeydd dros dde Cymru, cyn belled â [[Caerfyrddin|Chaerfyrddin]] (''Maridunum''). Mae tystiolaeth iddyn nhw fynd ymhellach i'r gorllewin a chroesi i Iwerddon. Adeiladasant 'gaer y lleng' [[Caerllion]] (''Isca''), lle mae'r [[amffitheatr]] sydd wedi goroesi orau ym Mhrydain. Roedd y Rhufeiniaid hefyd yn brysur yn y gogledd — mae hen chwedl, ''[[Breuddwyd Macsen Wledig]]'', yn dweud wrth [[Macsen Wledig]], un o ymerawdwyr olaf yr ymerodraeth yn y Gorllewin, briodi Helen ferch pennaeth Cymreig o [[Segontiwm]] ([[Caernarfon]] gyfoes). Mae'n debygol mai'r rheswm pam y gwladychwyd Cymru gan y Rhufeiniaid yw oherwydd eu hawch i fwyngloddio [[aur]], [[plwm]], [[copr]] ac [[arian]], a pheth [[sinc]].&lt;ref name=Jones3&gt;{{Cite book|last1=Jones |first1=Barri |last2=Mattingly |first2=David |year=1990 |contribution=The Economy |title=An Atlas of Roman Britain |publisher=Blackwell Publishers |publication-date=2007 |location=Caergrawnt |pages=179–196 |isbn=9781842170670}}&lt;/ref&gt;

Ni wnaeth yr [[Eingl-Sacsoniaid]] orchfygu Cymru, er iddynt dorri'r cysylltiad rhwng Cymru a'r [[Hen Ogledd]] ar ôl [[Brwydr Caer]] yn [[615]], oherwydd llwyddiannau milwrol y brenhinoedd Cymreig yn ogystal, wrth gwrs, â'r dirwedd a'r hinsawdd. Adeiladodd [[Offa, brenin Mercia]], glawdd mawr o ddaear ar hyd y ffin rhwng ei frenhiniaeth a gwlad y Cymry. Mae darnau o [[Clawdd Offa|Glawdd Offa]] i'w gweld o hyd heddiw.

Parhaodd Cymru'n wlad Gristnogol ar ôl goresgyn Lloegr gan y tylwythau paganaidd Tiwtonaidd (y Saeson). Fe aeth [[Dewi Sant]] ar bererindod i [[Rhufain|Rufain]] yn y 6g, ac fe weithiodd fel esgob yng Nghymru ymhell cyn y cyrhaeddodd Awstin i drosi brenin Caint a dechrau esgobaeth Caergaint. Ond ni wnaeth y Cymry fawr o ymdrech i ledu Cristionogaeth yn Lloegr, efallai oherwydd yr elyniaeth rhwng y ddwy bobl. Roedd brenhinoedd Cymru fel [[Rhodri Mawr]] a [[Llywelyn ap Gruffudd]] yn ddigon cryf neu gyfrwys i gadw eu hannibyniaeth.

[[Delwedd:LlywelynFawr.jpg|150px|bawd|Llywelyn Fawr]]Ar ddiwedd y [[1060au]], daeth y [[Normaniaid]] i Gymru, gan newid gwleidyddiaeth y wlad. Sefydlwyd arglwyddiaethau Normanaidd [[Y Mers]], rhwng Cymru a Lloegr. Bu bron iawn i Gymru gyfan gael ei goresgyn ganddynt ond llwyddodd [[Gruffudd ap Cynan]] ac [[Owain Gwynedd]] i'w hatal, er iddynt ymsefydlu mewn rhannau o'r de ac ardaloedd ar y ffin. Llwyddodd [[Llywelyn Fawr]] i osod seiliau Cymru unedig a chyhoeddwyd ei ŵyr [[Llywelyn ap Gruffudd]] yn [[Tywysog Cymru|Dywysog Cymru]]. Ond parhaodd brenhinoedd Lloegr i ymosod ar Gymru trwy gydol y cyfnod. Ym [[1282]] lladdwyd [[Llywelyn Ein Llyw Olaf]], sef tywysog olaf annibynnol Cymru, mewn ysgarmes ger [[Cilmeri]] a chipiodd [[Edward I o Loegr]] ei deyrnas. Adeiladodd Edward res o gestyll mawr i gadw'r Cymry dan reolaeth — [[Castell Rhuddlan|Rhuddlan]], [[Castell Conwy|Conwy]], [[Castell Caernarfon|Caernarfon]], [[Castell Biwmares|Biwmares]], a [[Castell Harlech|Harlech]] ydyw'r cestyll enwocaf.

Cafwyd cyfres o wrthryfeloedd yn erbyn llywodraeth y Saeson o ddiwedd y [[13g]] hyd ddiwedd y [[15g]]; gan [[Madog ap Llywelyn]] (1294—96) a [[Llywelyn Bren]] (1316) er enghraifft, ac roedd y Cymry'n disgwyl dychweliad [[Owain Lawgoch]] yn y [[1370au]] i ryddhau'r wlad. Cododd [[Owain Glyndŵr]] mewn gwrthryfel yn [[1400]] a chafodd ei gyhoeddi'n Dywysog Cymru, ond marw allan yn raddol wnaeth y gwrthryfel wrth i frenhinoedd Lloegr ailosod eu hawdurdod yn y wlad.

Am ran helaeth o weddill y [[15g]] tynnwyd Cymru i mewn i [[Rhyfeloedd y Rhosynnau|Ryfeloedd y Rhosynnau]] a welodd y [[Lancastriaid]] a'r [[Iorciaid]] yn ymgiprys am rym yn Lloegr. Ond er gwaethaf yr ansefydlogrwydd, fel yn y ganrif flaenorol, blodeuodd diwylliant Cymru ac yn arbennig y Traddodiad Barddol gyda [[Beirdd yr Uchelwyr]] yn cael nawdd gan yr uchelwyr Cymreig. Un o'r uchelwyr hyn oedd [[Harri Tudur]], nai [[Siasbar Tudur]] a disgynnydd i [[Ednyfed Fychan]], [[distain]] [[Llywelyn Fawr]]. Yn [[1485]] glaniodd yn [[Sir Benfro]] gyda byddin o [[Ffrancod]]. Tyrrai nifer o Gymry ato a gorchfygodd [[Rhisiart III o Loegr]] ar [[22 Awst]] [[1485]] ar [[Brwydr Bosworth|Faes Bosworth]].

Am gyfnod gwellodd sefyllfa'r Cymry. Diddymwyd y deddfau penyd a osodwyd ar y Cymry gan y Saeson ar ddechrau'r ganrif. Dan ei fab [[Harri VIII, brenin Lloegr|Harri VIII]] cyflwynwyd y [[Y Deddfau Uno 1536 a 1543|Deddfau Uno]] a roddodd Cymru yn yr un system gyfreithiol a gweinyddol â Lloegr ond a waharddodd yr iaith [[Gymraeg]] o fywyd cyhoeddus y wlad. Ar yr un pryd newidiodd Cymru mewn cenhedlaeth neu ddwy o fod yn wlad [[Eglwys Gatholig|Gatholig]] i fod yn wlad [[Protestaniaeth|Brotestanaidd]]. Gwelwyd hefyd adfywiad llenyddol — cyfnod y [[Dadeni Dysg]] a'r [[Beibl]] [[Cymraeg]] — ond troes y bonedd fwyfwy Seisnigaidd a thyfai bwlch rhwng arweinwyr cymdeithas a'r werin. Un canlyniad o hynny oedd y mudiadau crefyddol [[Ymneilltuaeth|ymneilltuol]] a ymledai'n gyflym yn ystod y [[Yr Ail Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|17eg ganrif]] a'r [[Y Ddeunawfed Ganrif yng Nghymru|18fed]]. Dechreuodd Cymru droi'n wlad ddiwydiannol yn ogystal, ac erbyn diwedd y 18g a dechrau'r [[Y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|19eg ganrif]] roedd trefi diwydiannol, chwareli a phyllau glo yn nodwedd amlwg ar fywyd y wlad. Tyfodd [[llythrennedd]] ac ymledai'r [[Y Wasg Gymraeg|wasg Gymraeg]]. Cynyddai'r galw am [[Datgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru|Ddatgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru]] ac am [[hunanlywodraeth]] ac erbyn diwedd y 19eg ganrif roedd mudiad [[Cymru Fydd]] ar ei anterth.

Cymysg fu ffawd y genedl yn ystod y [[Yr Ugeinfed Ganrif yng Nghymru|20fed ganrif]]. Ond er gwaethaf [[y Rhyfel Byd Cyntaf]], [[Dirwasgiad Mawr]] y [[1930au]], [[yr Ail Ryfel Byd]] a'r dirywiad ieithyddol yn y [[1970au]] a'r [[1980au]], mae Cymru heddiw'n meddu [[Senedd Cymru|Senedd]] ac ymddengys fod yr iaith [[Gymraeg]] yn wynebu dyfodol mwy gobeithiol nag a ddychmygid cenhedlaeth yn ôl er mai dim ond oddeutu 19% o'r Cymry sy'n siarad Cymraeg.

== Gwleidyddiaeth ==
{{prif|Gwleidyddiaeth Cymru|Llywodraeth Cymru|Llywodraeth leol yng Nghymru}}
[[Delwedd:Logo-senedd-cymru.svg|bawd|chwith|Logo Senedd Cymru|158x158px]]
[[Delwedd:Welsh Assembly Government logo.png|bawd|chwith|Logo Llywodraeth Cymru|165x165px]]
[[Delwedd:Wales Administrative 2009 v5 Welsh.png|bawd|Map Gweinyddol Cymru|306x306px]]

Rheolid Cymru yn wreiddiol gan frenhinoedd neu dywysogion Cymreig annibynnol neu led-annibynnol megis [[Rhodri Mawr]], [[Llywelyn Fawr]], a'i ŵyr [[Llywelyn ein Llyw Olaf]], a fabwysiadodd y teitl [[Tywysog Cymru]] ym [[1258]]: cydnabuwyd hyn gan Frenin Lloegr ym [[1277]] yn unol â [[Cytundeb Aberconwy|Chytundeb Aberconwy]]. Ar ôl goresgyn [[Tywysogaeth Cymru|tywysogaeth Llywelyn]] gan [[Edward I o Loegr]], mynegwyd y dyhead am annibyniaeth i Gymru yn y [[14g]] gan nifer o wrthryfeloedd bychain. Y gwrthryfel mwyaf oedd gwrthryfel [[Owain Glyndŵr]] a ddechreuodd ym [[1400]]. Curodd gwŷr Glyn Dŵr lu Seisnig ger [[Pumlumon]] ym [[1401]]. Cafodd Glyn Dŵr ei gyhoeddi yn Dywysog Cymru ag edrychodd am gymorth gan y [[Ffrainc|Ffrancwyr]], ond erbyn [[1409]] roedd gafael y lluoedd Seisnig ar y wlad yn rhy gryf a dirwynodd y gwrthryfel i ben.

Roedd gweddill y [[15g]] yn bur ansefydlog hefyd. Ochrai'r rhan fwyaf o'r Cymry â phlaid y [[Lancastriaid]] yn ystod [[Rhyfeloedd y Rhosynnau]]. Uchafbwynt y rhyfeloedd hynny oedd buddugoliaeth [[Harri VII o Loegr|Harri Tudur]] ym [[Brwydr Bosworth|Mrwydr Bosworth]] yn [[1485]]; diolch i'r cymorth a gafodd gan y Cymry a heidiai i'w gefnogi pan laniodd yn Sir Benfro, trechodd Harri'r brenin [[Rhisiart III o Loegr|Rhisiart III]] a chipiodd goron Lloegr gan gychwyn [[Cyfnod y Tuduriaid yng Nghymru|cyfnod y Tuduriaid]].

Yn ystod teyrnasiad [[Harri VIII o Loegr]], ychwanegwyd chwe sir newydd at y rhai a fodolai eisoes ar diriogaeth yr hen Dywysogaeth gan [[Deddf Uno 1536|Ddeddf Uno 1536]] trwy roi statws sirol i arglwyddiaethau [[Sir Benfro|Penfro]] a [[Sir Forgannwg|Morgannwg]] a chreu pedair sir newydd, sef [[Sir Frycheiniog|Brycheiniog]], [[Sir Faesyfed|Maesyfed]], [[Sir Drefaldwyn|Trefaldwyn]] a [[Sir Ddinbych|Dinbych]],  a gwnaethpwyd deddfau Lloegr yn ddeddfau gwlad yng Nghymru. Yng [[Gwent|Ngwent]], crëwyd sir newydd [[Sir Fynwy|Mynwy]] yn y de-ddwyrain ond rhoddwyd y sir yn rhan o gylchdaith llysoedd San Steffan ac felly cafwyd yr ymadrodd cyfreithiol &quot;Cymru a Sir Fynwy&quot;, anomaledd a barhaodd hyd yr 20g er na fu'r sir newydd yn rhan o Loegr fel y cyfryw.

Mae aelodau [[Senedd Cymru]], a grëwyd ym 1998 ac sy'n cyfarfod yng [[Caerdydd|Nghaerdydd]], yn cael eu hethol gan y Cymry. Tywysog Cymru yw'r teitl y mae brenin neu frenhines Prydain yn arfer rhoi i'w mab hynaf (ond nid yn ddieithriad), ond nid yw'r tywysog ei hun yn byw yng Nghymru nac yn cymryd rhan yn ei llywodraeth. Y Tywysog Siarl yw'r Tywysog Cymru Seisnig cyntaf i fedru siarad tipyn bach o [[Gymraeg]].

== Daearyddiaeth ==
{{prif|Daearyddiaeth Cymru}}
[[Delwedd:Wales from space.jpg|224x224px|bawd|Cymru o'r gofod]]Crëwyd patrwm o 13 o siroedd yng Nghymru ar ôl Deddf Uno 1536: [[Sir Fôn]], [[Sir Frycheiniog]], [[Sir Gaernarfon]], [[Sir Aberteifi]], [[Sir Gaerfyrddin]], [[Sir Ddinbych]], [[Sir y Fflint]], [[Sir Forgannwg]], [[Sir Feirionnydd]], [[Sir Drefaldwyn]], [[Sir Benfro]], [[Sir Faesyfed]], a [[Sir Fynwy]]. Y rhain ydyw siroedd hanesyddol Cymru. O dan Ddeddf Llywodraeth Leol 1888, crëwyd siroedd gweinyddol oedd wedi ei seilio ar y siroedd traddodiadol, ond nid oeddynt yn union yr un fath. Yn ad-drefnu llywodraeth leol [[1974]] crëwyd wyth sir gadwedig: [[Clwyd]], [[Dyfed]], [[Gwent]], [[Gwynedd]], [[Powys]], [[Morgannwg Ganol]], [[De Morgannwg]] a [[Gorllewin Morgannwg]]. Erbyn hyn y rhain yw enwau siroedd seremonïol Cymru. Yn 1996 crëwyd 22 o awdurdodau lleol i gymryd lle'r wyth sir gadwedig, a'u henwau yn cynnwys rhai o enwau'r 13 sir hanesyddol a rhai o'r wyth sir gadwedig, a'r ffiniau yn wahanol weithiau. Mae rhai o'r trefi mawrion yn awdurdodau unedol eu hunain e.e. [[Caerdydd]], [[Abertawe (sir)|Abertawe]], [[Wrecsam (sir)|Wrecsam]].

Mae tri [[Parc Cenedlaethol|Pharc Cenedlaethol]] yng Nghymru: [[Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog]], [[Parc Cenedlaethol Eryri]] a [[Parc Cenedlaethol Arfordir Penfro|Pharc Cenedlaethol Arfordir Penfro]]. Dyfarnwyd i'r cestyll [[Castell Biwmares|Biwmares]], [[Castell Harlech|Harlech]], [[Castell Caernarfon|Caernarfon]], a [[Castell Conwy|Chonwy]], ym [[1986]], ac i  ardal ddiwydiannol [[Blaenafon]] ym [[2000]], statws [[Treftadaeth Byd]] [[UNESCO]] .

Gweler hefyd: [[Rhestr moroedd, baeau a phentiroedd Cymru]], [[Rhestr ynysoedd Cymru]], [[Rhestr mynyddoedd Cymru]], [[Rhestr llynnoedd Cymru]], [[Rhestr afonydd Cymru]], [[Cronfeydd Cymru]].

== Bioamrywiaeth ==
{{Prif|Fflora Cymru|Ffawna Cymru|Rhestr adar Cymru}}

=== Adar ===
[[Delwedd:Red Kite - Gigrin Farm, Rhayader - geograph.org.uk - 2973349.jpg|bawd|Y Barcud Coch, Rhaeadr.]]Oherwydd ei harfordir hir, mae Cymru yn gartref i amrywiaeth o adar môr. Mae'r arfordiroedd a'r ynysoedd cyfagos yn gartref i nythfeydd o huganod, adar drycin Manaw, palod, gwylanod coesddu, mulfilod a llursod. Mewn cymhariaeth, gyda 60 y cant o Gymru yn uwch na’r gyfuchlin 150m, mae’r wlad hefyd yn cynnal amrywiaeth o adar cynefin yr ucheldir, gan gynnwys y gigfran a mwyalchen y mynydd.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ecologymatters.co.uk/pdf/Wales_Ring_Ouzel_paper.pdf|title=Wales Ring Ouzel Survey 2006|publisher=Ecology Matters Ltd.|last=Green|first=Mick|year=2007|access-date=6 September 2010|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20120311210912/http://www.ecologymatters.co.uk/pdf/Wales_Ring_Ouzel_paper.pdf|archive-date=11 March 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/north_east/4644626.stm|title=Black ravens return to the roost|publisher=BBC|date=24 January 2006|access-date=6 September 2010}}&lt;/ref&gt; Mae adar ysglyfaethus yn cynnwys y cudyll bach, boda tinwyn a'r barcud coch, symbol cenedlaethol o fywyd gwyllt Cymru. At ei gilydd, mae mwy na 200 o wahanol rywogaethau o adar wedi’u gweld yng ngwarchodfa’r RSPB yng Nghonwy, gan gynnwys ymwelwyr tymhorol.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rspb.org.uk/news/details.asp?view=print&amp;id=tcm:9-176206|title=Red kite voted Wales' Favourite Bird|publisher=[[Royal Society for the Protection of Birds]]|date=11 October 2007|access-date=6 September 2010|archive-date=23 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100823014457/http://www.rspb.org.uk/news/details.asp?view=print&amp;id=tcm:9-176206|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

=== Mamaliaid ===
Bu farw mamaliaid mwy, gan gynnwys eirth brown, bleiddiaid a chathod gwyllt, allan yn ystod cyfnod y Normaniaid. Heddiw, mae mamaliaid yn cynnwys chwistlod, llygod pengrwn, moch daear, dyfrgwn, carlymod, gwencïod, draenogod a phymtheg rhywogaeth o ystlumod. Mae dwy rywogaeth o gnofilod bach, y llygoden wddf felen a'r pathew, o bwys Cymreig arbennig i'w cael ar y ffin nad oedd yn cael ei tharfu yn hanesyddol. &lt;ref name=&quot;Davies533&quot;&gt;Davies (2008) p. 533&lt;/ref&gt; Nid yw'r bele, sy'n cael ei weld yn achlysurol, wedi'i gofnodi'n swyddogol ers y 1950au. Bu bron i'r ffwlbart gael ei yrru i ddifodiant ym Mhrydain, ond fe barhaodd yng Nghymru ac mae bellach yn lledu'n gyflym. Mae geifr gwyllt i'w cael yn Eryri. &lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.theguardian.com/environment/2006/nov/13/conservationandendangeredspecies.uknews|title=Goats have roamed Snowdonia for 10,000 years; now they face secret cull|first=John|last=Vidal|work=guardian.co.uk|date=13 November 2006|access-date=14 August 2011|location=London}}&lt;/ref&gt; Ym mis Mawrth 2021, rhoddodd Cyfoeth Naturiol Cymru (CNC) drwydded i ryddhau hyd at chwe afanc yn Nyffryn Dyfi, sef y rhyddhad swyddogol cyntaf o afancod yng Nghymru.&lt;ref&gt;{{cite news|publisher=BBC News|date=30 March 2021|last=Grug|first=Mari|title=Licensed beavers released in Wales for the first time|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-56565050|access-date=31 March 2021}}&lt;/ref&gt;

=== Morol ===
Mae dyfroedd de-orllewin Cymru Gŵyr, Sir Benfro a Bae Ceredigion yn denu anifeiliaid morol, gan gynnwys heulforgwn, morloi llwyd yr Iwerydd, crwbanod cefn lledr, dolffiniaid, llamhidyddion, sglefrod môr, crancod a chimychiaid. Mae Sir Benfro a Cheredigion, yn arbennig, yn cael eu cydnabod fel ardal o bwysigrwydd rhyngwladol i ddolffiniaid trwyn potel, ac yng Nghei Newydd mae unig gartref haf dolffiniaid trwyn potel yn y DU gyfan. Mae pysgod afon o bwys yn cynnwys torgoch, llysywen, eog, gwangod, aderyn y waun a thorgoch yr Arctig, tra bod y gwyniad yn unigryw i Gymru, a geir yn Llyn Tegid yn unig. Mae Cymru'n adnabyddus am ei physgod cregyn, gan gynnwys cocos, llygaid meheryn, cregyn gleision a gwichiaid. Penwaig, macrell a cegddu yw'r rhai mwyaf cyffredin o bysgod morol y wlad. Mae tiroedd uchel Eryri sy’n wynebu’r gogledd yn cynnal fflora cyn-rewlifol creiriol gan gynnwys lili eiconig yr Wyddfa.&lt;ref name=&quot;Hist 286-288&quot;&gt;Davies (1994) pp. 286–288&lt;/ref&gt; Mae gan Gymru nifer o rywogaethau planhigion nad ydynt i’w cael yn unman arall yn y DU, gan gynnwys y cor-rosyn mannog Tuberaria guttata ar Ynys Môn a Draba aizoides ym Mhenrhyn Gŵyr.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Atlas of the British Flora|editor1-last=Perring|editor1-first=E.H.|editor2-last=Walters|editor2-first=S.M.|year=1990|publisher=BSBI|location=Melksham, Great Britain|isbn=978-0-901158-19-2|page=43}}&lt;/ref&gt;

== Economi ==
{{prif|Economi Cymru}}
Mae rhannau o Gymru yn ddiwydiannol ers y 18g. Mae [[glo]], [[copr]], [[llechi]], ac [[aur]] wedi cael eu cloddio yng Nghymru. Roedd y gweithiau [[haearn]] ac [[tun|alcam]] a'r pyllau glo wedi denu miloedd o fewnfudwyr i'r wlad yn ystod y 19eg canrif, yn enwedig i gymoedd de Cymru. Bu'r mewnfudwyr hyn, y rhan fwyaf ohonynt o [[Lloegr|Loegr]] neu [[Iwerddon]], yn allweddol yn y newid iaith a sbardunwyd yn y De-ddwyrain yr adeg hon, o'r Gymraeg i'r Saesneg.

== Demograffeg ==
{{prif|Demograffeg Cymru}}
Yn ôl [[Cyfrifiad y Deyrnas Unedig 2021|Cyfrifiad 2021]] yr oedd 3,107,500 o bobl yn byw yng Nghymru, sy'n rhoi dwysedd o 149.6/km².&lt;ref name=&quot;bbc-61965787&quot;&gt;

{{Graph:Population history|Q25}}

== Diwylliant ==
{{prif|Diwylliant Cymru}}
Dylanwadwyd ar '''ddiwylliant Cymru''' gan lu o bethau: cenedl, iaith, crefydd, a daearyddiaeth. Diwylliant arbennig y Cymry Cymraeg yw [[diwylliant Cymraeg]]. Mae'n rhan hanfodol o ddiwylliant Cymru ond hefyd yn rhan o hanes [[Y Wladfa]] ym Mhatagonia, a chymunedau eraill yn y byd sy'n Gymraeg eu hiaith. Nodir diwylliant traddodiadol Cymru gan etifeddiaeth y Celtiaid wedi ei chyfuno â [[Cristnogaeth|Christnogaeth]], hen chwedlau a straeon sydd wedi ymgynefino â'r llên gwerin a'r traddodiad llenyddol, a bywyd y werin yn y [[cefn gwlad]].

=== Cerdd a llên ===
{{prif|Cerddoriaeth Cymru|Llenyddiaeth Gymraeg|Llenyddiaeth Saesneg Cymru}}
Mae gan gerddoriaeth Cymru hanes hir, ond ychydig iawn o wybodaeth fanwl sydd gennym cyn y 18g pan ddechreuodd hynafiaethwyr ymddiddori yn y pwnc. Cyfeirir at Gymru'n aml fel &quot;Gwlad y Gân&quot;, yn ystrydebol braidd.

Ac eithrio llenyddiaeth glasurol, llenyddiaeth Gymraeg yw'r hynaf yn Ewrop. Mae gan y Gymraeg draddodiad cyfoethog o lenyddiaeth sy'n dyddio o'r 6g hyd heddiw. Oherwydd eu bod yn ysgrifennu mewn iaith â mwy o bobl yn ei deall, mae ysgrifenwyr llenyddiaeth Saesneg Cymru yn aml wedi llwyddo i ddenu cynulleidfaoedd llawer mwy na'u cyd-wladwyr sy'n ysgrifennu yn yr iaith Gymraeg yn unig. Dwy enghraifft adnabyddus o hyn yw'r beirdd byd-enwog [[Dylan Thomas]] ac [[R. S. Thomas]].

=== Chwaraeon ===
[[Delwedd:Monument to Gareth Bale.001 - Cardiff Castle.jpg|bawd|229x229px|Monolith o fathodyn pêl-dored Cymru a Gareth Bale yng Ngastell Caerdydd.]]
{{prif|Chwaraeon yng Nghymru}}
Dywedir yn aml taw [[Rygbi'r undeb yng Nghymru|rygbi'r undeb]] yw mabolgamp genedlaethol Cymru, er mae [[Pêl-droed yng Nghymru|pêl-droed]] yn denu mwy o wylwyr i'r maes. Bu'r Cymry hefyd yn dangos eu medr yn [[snwcer]], [[dartiau]], [[golff]], [[paffio]], ac [[athletau]]. Ymhlith yr hen chwaraeon bu [[cnapan]], [[bando]], pêl-droed traddodiadol, a chwarae pêl.

=== Coginiaeth ===
{{prif|Coginiaeth Cymru}}
Mae bwydydd Cymreig yn cynnwys [[Cawl Cymreig|cawl]], [[teisen gri]], [[bara lawr]], [[bara brith]], [[selsig Morgannwg]], a ''[[Welsh rarebit]]''.

== Symbolau cenedlaethol ==
[[Delwedd:Y Ddraig Goch. Wales Grand Slam Celebration, Senedd 19 March 2012 Y Ddraig Goch. Dathliadau Camp Lawn Cymru, Senedd 19 Mawrth 2012 (7008488499).jpg|bawd|Baner y Ddraig Goch]]
Mae'n debyg taw'r [[Y Ddraig Goch|Ddraig Goch]], sy'n ymddangos ar y [[Baner Cymru|faner genedlaethol]], yw symbol amlycaf Cymru. Ceir hefyd y [[Cenhinen Bedr|genhinen Bedr]] a'r [[Cenhinen|genhinen]]. &quot;[[Hen Wlad fy Nhadau]]&quot; yw'r [[anthem genedlaethol]].

== Gweler hefyd ==

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

== Dolenni allanol ==
{{Wiciadur|{{PAGENAME}}}}
*[https://senedd.cymru/ Senedd Cymru]

{{Cymru}}
{{Celtaidd}}
{{Siroedd Cymru}}
{{Y Deyrnas Unedig}}

[[Categori:Cymru| ]]
[[Categori:Gwledydd Celtaidd]]
[[Categori:Gwledydd Ewrop]]
[[Categori:Y Deyrnas Unedig]]</text>
      <sha1>aqc74taoom6m0qdp9bgmj7xgoym57f0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095614</id>
      <parentid>11095613</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T00:48:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Titus Gold</username>
        <id>38162</id>
      </contributor>
      <comment>Trafnidiaeth. Cyfieithwyd o [[en:Wales]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30110" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle
| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}}
| suppressfields= gwlad image1 | math_o_le = Gwlad | enw_brodorol =  | map lleoliad = [[Delwedd:Wales in the UK and Europe.svg|270px]] | banergwlad = [[Delwedd:Flag of Wales (1959–present).svg|170px]] |prifddinas=[[Caerdydd]]|poblogaeth=3,107,500 (2021)|sefydlwyd=383 CC|anthem=[[Hen Wlad fy Nhadau]]|nawddsant=[[Dewi Sant]]|arwyddair=&quot;Cymru am byth&quot;|gwlad=[[Y Deyrnas Unedig]]|sir=22 o siroedd}}

:''Gweler hefyd [[Cymru (gwahaniaethu)]].''
Mae '''Cymru''' ([[Saesneg]]: ''Wales''; [[Cernyweg]]: Kembra) yn wlad [[Celtaidd|Geltaidd]] yn [[Ewrop]]. Gyda'r [[Alban]], [[Cernyw]], [[Gogledd Iwerddon]] a [[Lloegr]],&lt;ref name=&quot;Hist Wales 54&quot;&gt;Hanes Cymru gan John Davies (1994) tud. 54&lt;/ref&gt; mae Cymru wedi'i hawlio gan Loegr ers [[Oes y Tywysogion]], ac yn rhan o'r [[Deyrnas Unedig]]. [[Cymraeg]] yw iaith frodorol y wlad ond siaredir [[Saesneg]] gan y mwyafrif helaeth o'i dinasyddion erbyn heddiw; gall oddeutu 19% o'i phoblogaeth siarad Cymraeg. 

Mae Cymru yn ffinio â Lloegr i'r dwyrain a'r moroedd; [[Môr Hafren]], [[Y Môr Celtaidd]] a [[Môr Iwerddon]]. Roedd gan Gymru boblogaeth o 3,107,500 yn 2021&lt;ref name=&quot;bbc-61965787&quot;&gt;{{dyf newyddion|url=https://www.bbc.co.uk/cymrufyw/61965787|teitl=Cyfrifiad 2021: Poblogaeth Cymru yr uchaf erioed|cyhoeddwr=BBC Cymru Fyw|dyddiad=28 Mehefin 2022|dyddiadcyrchu=29 Mehefin 2022}}&lt;/ref&gt; ac mae ganddi arwynebedd o 20,779 km2 (8,023 mi). Mae gan Gymru dros 2,700 km (1,700 mi) o arfordir ac mae'n fynyddig ar y cyfan. Mae gan Gymru fynyddoedd talach yn gogledd a'r canoldir, gan gynnwys yr [[Yr Wyddfa|Wyddfa]], ei chopa uchaf, yn [[Eryri]]. Mae'r wlad o fewn y ardal tymheredd y gogledd ac mae ganddi hinsawdd forwrol. Y brifddinas a'r ddinas fwyaf yw [[Caerdydd]].

Daeth hunaniaeth genedlaethol Gymreig i'r amlwg fel [[Brythoniaid|Brythoniaid Celtaidd]] ar ôl i [[Macsen Wledig]] (Magnus Maximus) a'r [[Yr Ymerodraeth Rufeinig|Rhufeiniaid]] adael [[Ynys Brydain]] yn y 5ed ganrif. Datblygodd ystyrir Cymru fel gwlad Celtaidd modern yn oes tywysogion Cymru.  Bu farw twywysog olaf Cymru, Llywelyn ein Llyw Olaf ([[Llywelyn ap Gruffudd]]) yn 1282, a olygodd cwblhad concwest Cymru gan [[Edward I, brenin Lloegr]].

O 1400-1410 ailenillodd [[Owain Glyn Dŵr|Owain Glyndŵr]] [[annibyniaeth i Gymru]]. Ar ol hynny cafodd Cymru ei hatodi gan Loegr a'i hymgorffori o fewn cyfundrefn gyfreithiol Lloegr o dan Ddeddfau Cyfreithiau Cymru 1535 a 1542. Datblygodd gwleidyddiaeth Gymreig nodedig yn y 19eg ganrif, yn arbennig yn gysylltiedig â Rhyddfrydiaeth Gymreig. Amlygwyd hyn ar ddechrau'r 20fed ganrif gan [[David Lloyd George]], ond cafodd ei ddadleoli gan dwf sosialaeth a sefydlwyd [[Llafur Cymru]] erbyn 1947. Roedd Lloyd George yn ymgyrchu yn gryf dros [[Datganoli Cymru|ddatganoli i Gymru]] yn ei yrfa cynnar a thyfodd teimlad cenedlaethol Cymreig dros y ganrif. Ffurfiwyd [[Plaid Cymru]] yn 1925, a [[Cymdeithas yr Iaith]] yn 1962. Enillodd datganoli Cymreig fomentwm yn ystod yr 20fed ganrif ac yn dilyn refferendwm datganoli Cymreig 1997, ffurfiwyd y Cynulliad yn 1999, ac mae wedi ennill mwy o ddatganoli ers hynny ail hail-henwi yn [[Senedd Cymru]] yn 2020.  Daeth mudiad cryfach dros [[annibyniaeth i Gymru]] i’r amlwg erbyn 2017, pan drafodwyd ail refferendwm annibyniaeth i'r Alban. Daeth grwpiau o blaid annibyniaeth, megis [[YesCymru]] yn boblogaidd yn yr 21ain ganrif, er nad yw annibyniaeth yn cael ei chefnogi gan fwyafrif yng Nghymru.

Ar ddechrau’r chwyldro diwydiannol yng Nghymru, trawsnewidiodd datblygiad y diwydiannau mwyngloddio a metelegol y wlad o fod yn gymdeithas amaethyddol i fod yn genedl ddiwydiannol; achosodd ecsbloetio [[Maes glo De Cymru|Maes Glo De Cymru]] gynnydd cyflym ym mhoblogaeth Cymru. Mae dwy ran o dair o'r boblogaeth yn byw yn Ne Cymru, gan gynnwys [[Caerdydd]], [[Abertawe]], [[Casnewydd]] a'r [[Y Cymoedd|cymoedd]]. Mae gan ranbarth dwyreiniol Gogledd Cymru tua chweched o'r boblogaeth gyfan a Wrecsam yw tref mwyaf y gogledd. Mae gan gweddill Cymru ddwysedd poblogaeth llai. Nawr fod diwydiannau echdynnol a thrwm traddodiadol y wlad wedi dirywio, mae [[economi Cymru]] yn seiliedig ar y sector cyhoeddus, diwydiannau ysgafn a gwasanaeth, a thwristiaeth. O fewn y diwydiant ffermio, gan gynnwys ffermio llaeth, mae Cymru yn allforiwr net, gan gyfrannu at hunangynhaliaeth amaethyddol genedlaethol.

== Geirdarddiad ==
Yn wreiddiol defnyddiwyd yr enw &quot;Cymry&quot;, ffurf luosog Cymro, i ddisgrifio'r wlad a'r bobl ynddi.&lt;ref&gt;{{dyf GPC |gair=Cymro |dyddiadcyrchiad=31 Gorffennaf 2016 }}&lt;/ref&gt; Ymddengys y gair yn gyntaf mewn [[cerdd fawl]] i [[Cadwallon ap Cadfan]]&lt;ref&gt;[[Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig]], &quot;CADWALLON AP CADFAN&quot;, tud. 112.&lt;/ref&gt; sydd o bosib yn dyddio o'r 7c, a daw o'r gair [[Brythoneg]] ''combrogos'' (lluosog: ''combrogi'') sy'n golygu &quot;cydwladwr&quot;. Mae'r elfen [[bro]] yn parhau'n air am wlad neu ardal yn yr iaith fodern. Diflanodd y ''b'' tua'r flwyddyn 600, ond mae'r ''mb'' wedi aros yn y ffurf [[Lladin|Ladin]] am y wlad, ''[[Cambria]]'', yn ogystal â'r enwau [[Cumbria]] a Cumberland yng ngogledd Lloegr.&lt;ref name=BLJ&gt;[[Bedwyr Lewis Jones]]. ''Enwau (Llyfrau Llafar Gwlad)'' (Llanrwst, Gwasg Carreg Gwalch, 1991), t. 4.&lt;/ref&gt; Yn yr 16g mabwysiadwyd y sillafiad &quot;Cymru&quot; i ddynodi'r wlad gan neilltuo &quot;[[Cymry]]&quot; ar gyfer y trigolion.&lt;ref&gt;Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig, &quot;CYMRU (yr enw)&quot;, tud. 239.&lt;/ref&gt;

Y gair [[Germaneg]] ''walh'' neu ''wealh'' (estron) yw bôn yr enw Saesneg ar Gymru. O'r un gair daw enw'r [[Walwniaid]] yng [[Gwlad Belg|Ngwlad Belg]]. Defnyddid y ffurf luosog ''Wealas'' yn enw ar drigolion Brythoneg a Lladin eu hiaith ym Mhrydain gan y Saeson cynnar, a ''Cornwealas'' ar drigolion penrhyn [[Cernyw]] (y ''Corn''). Dros amser daethpwyd y ffurfiau ''Wales'' a ''Welsh'' yn enwau'r Saesneg ar wlad a phobl Cymru.&lt;ref name=BLJ/&gt;

== Hanes ==
{{prif|Hanes Cymru|Cynhanes Cymru}}
Glaniodd [[Iŵl Cesar]] ym Mhrydain ym mis Awst 55 C.C., ond ni lwyddwyd i oresgyn Cymru (a oedd, fel gweddill Prydain, yn diriogaeth [[Celtiaid|Geltaidd]]) am fwy na chanrif wedi hynny. Roedd llwythau Celtaidd Cymru — a oedd, yn ddiwylliannol, yn debyg iawn i'w cymdogion [[Brythoniaid|Brythonaidd]] yn ne Prydain — yn cynnwys y [[Silwriaid]] yn y de a'r [[Ordovices]] yn y gogledd. Fe sefydlodd y [[Ymerodraeth Rhufeinig|Rhufeinwyr]] gadwyn o amddiffynfeydd dros dde Cymru, cyn belled â [[Caerfyrddin|Chaerfyrddin]] (''Maridunum''). Mae tystiolaeth iddyn nhw fynd ymhellach i'r gorllewin a chroesi i Iwerddon. Adeiladasant 'gaer y lleng' [[Caerllion]] (''Isca''), lle mae'r [[amffitheatr]] sydd wedi goroesi orau ym Mhrydain. Roedd y Rhufeiniaid hefyd yn brysur yn y gogledd — mae hen chwedl, ''[[Breuddwyd Macsen Wledig]]'', yn dweud wrth [[Macsen Wledig]], un o ymerawdwyr olaf yr ymerodraeth yn y Gorllewin, briodi Helen ferch pennaeth Cymreig o [[Segontiwm]] ([[Caernarfon]] gyfoes). Mae'n debygol mai'r rheswm pam y gwladychwyd Cymru gan y Rhufeiniaid yw oherwydd eu hawch i fwyngloddio [[aur]], [[plwm]], [[copr]] ac [[arian]], a pheth [[sinc]].&lt;ref name=Jones3&gt;{{Cite book|last1=Jones |first1=Barri |last2=Mattingly |first2=David |year=1990 |contribution=The Economy |title=An Atlas of Roman Britain |publisher=Blackwell Publishers |publication-date=2007 |location=Caergrawnt |pages=179–196 |isbn=9781842170670}}&lt;/ref&gt;

Ni wnaeth yr [[Eingl-Sacsoniaid]] orchfygu Cymru, er iddynt dorri'r cysylltiad rhwng Cymru a'r [[Hen Ogledd]] ar ôl [[Brwydr Caer]] yn [[615]], oherwydd llwyddiannau milwrol y brenhinoedd Cymreig yn ogystal, wrth gwrs, â'r dirwedd a'r hinsawdd. Adeiladodd [[Offa, brenin Mercia]], glawdd mawr o ddaear ar hyd y ffin rhwng ei frenhiniaeth a gwlad y Cymry. Mae darnau o [[Clawdd Offa|Glawdd Offa]] i'w gweld o hyd heddiw.

Parhaodd Cymru'n wlad Gristnogol ar ôl goresgyn Lloegr gan y tylwythau paganaidd Tiwtonaidd (y Saeson). Fe aeth [[Dewi Sant]] ar bererindod i [[Rhufain|Rufain]] yn y 6g, ac fe weithiodd fel esgob yng Nghymru ymhell cyn y cyrhaeddodd Awstin i drosi brenin Caint a dechrau esgobaeth Caergaint. Ond ni wnaeth y Cymry fawr o ymdrech i ledu Cristionogaeth yn Lloegr, efallai oherwydd yr elyniaeth rhwng y ddwy bobl. Roedd brenhinoedd Cymru fel [[Rhodri Mawr]] a [[Llywelyn ap Gruffudd]] yn ddigon cryf neu gyfrwys i gadw eu hannibyniaeth.

[[Delwedd:LlywelynFawr.jpg|150px|bawd|Llywelyn Fawr]]Ar ddiwedd y [[1060au]], daeth y [[Normaniaid]] i Gymru, gan newid gwleidyddiaeth y wlad. Sefydlwyd arglwyddiaethau Normanaidd [[Y Mers]], rhwng Cymru a Lloegr. Bu bron iawn i Gymru gyfan gael ei goresgyn ganddynt ond llwyddodd [[Gruffudd ap Cynan]] ac [[Owain Gwynedd]] i'w hatal, er iddynt ymsefydlu mewn rhannau o'r de ac ardaloedd ar y ffin. Llwyddodd [[Llywelyn Fawr]] i osod seiliau Cymru unedig a chyhoeddwyd ei ŵyr [[Llywelyn ap Gruffudd]] yn [[Tywysog Cymru|Dywysog Cymru]]. Ond parhaodd brenhinoedd Lloegr i ymosod ar Gymru trwy gydol y cyfnod. Ym [[1282]] lladdwyd [[Llywelyn Ein Llyw Olaf]], sef tywysog olaf annibynnol Cymru, mewn ysgarmes ger [[Cilmeri]] a chipiodd [[Edward I o Loegr]] ei deyrnas. Adeiladodd Edward res o gestyll mawr i gadw'r Cymry dan reolaeth — [[Castell Rhuddlan|Rhuddlan]], [[Castell Conwy|Conwy]], [[Castell Caernarfon|Caernarfon]], [[Castell Biwmares|Biwmares]], a [[Castell Harlech|Harlech]] ydyw'r cestyll enwocaf.

Cafwyd cyfres o wrthryfeloedd yn erbyn llywodraeth y Saeson o ddiwedd y [[13g]] hyd ddiwedd y [[15g]]; gan [[Madog ap Llywelyn]] (1294—96) a [[Llywelyn Bren]] (1316) er enghraifft, ac roedd y Cymry'n disgwyl dychweliad [[Owain Lawgoch]] yn y [[1370au]] i ryddhau'r wlad. Cododd [[Owain Glyndŵr]] mewn gwrthryfel yn [[1400]] a chafodd ei gyhoeddi'n Dywysog Cymru, ond marw allan yn raddol wnaeth y gwrthryfel wrth i frenhinoedd Lloegr ailosod eu hawdurdod yn y wlad.

Am ran helaeth o weddill y [[15g]] tynnwyd Cymru i mewn i [[Rhyfeloedd y Rhosynnau|Ryfeloedd y Rhosynnau]] a welodd y [[Lancastriaid]] a'r [[Iorciaid]] yn ymgiprys am rym yn Lloegr. Ond er gwaethaf yr ansefydlogrwydd, fel yn y ganrif flaenorol, blodeuodd diwylliant Cymru ac yn arbennig y Traddodiad Barddol gyda [[Beirdd yr Uchelwyr]] yn cael nawdd gan yr uchelwyr Cymreig. Un o'r uchelwyr hyn oedd [[Harri Tudur]], nai [[Siasbar Tudur]] a disgynnydd i [[Ednyfed Fychan]], [[distain]] [[Llywelyn Fawr]]. Yn [[1485]] glaniodd yn [[Sir Benfro]] gyda byddin o [[Ffrancod]]. Tyrrai nifer o Gymry ato a gorchfygodd [[Rhisiart III o Loegr]] ar [[22 Awst]] [[1485]] ar [[Brwydr Bosworth|Faes Bosworth]].

Am gyfnod gwellodd sefyllfa'r Cymry. Diddymwyd y deddfau penyd a osodwyd ar y Cymry gan y Saeson ar ddechrau'r ganrif. Dan ei fab [[Harri VIII, brenin Lloegr|Harri VIII]] cyflwynwyd y [[Y Deddfau Uno 1536 a 1543|Deddfau Uno]] a roddodd Cymru yn yr un system gyfreithiol a gweinyddol â Lloegr ond a waharddodd yr iaith [[Gymraeg]] o fywyd cyhoeddus y wlad. Ar yr un pryd newidiodd Cymru mewn cenhedlaeth neu ddwy o fod yn wlad [[Eglwys Gatholig|Gatholig]] i fod yn wlad [[Protestaniaeth|Brotestanaidd]]. Gwelwyd hefyd adfywiad llenyddol — cyfnod y [[Dadeni Dysg]] a'r [[Beibl]] [[Cymraeg]] — ond troes y bonedd fwyfwy Seisnigaidd a thyfai bwlch rhwng arweinwyr cymdeithas a'r werin. Un canlyniad o hynny oedd y mudiadau crefyddol [[Ymneilltuaeth|ymneilltuol]] a ymledai'n gyflym yn ystod y [[Yr Ail Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|17eg ganrif]] a'r [[Y Ddeunawfed Ganrif yng Nghymru|18fed]]. Dechreuodd Cymru droi'n wlad ddiwydiannol yn ogystal, ac erbyn diwedd y 18g a dechrau'r [[Y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|19eg ganrif]] roedd trefi diwydiannol, chwareli a phyllau glo yn nodwedd amlwg ar fywyd y wlad. Tyfodd [[llythrennedd]] ac ymledai'r [[Y Wasg Gymraeg|wasg Gymraeg]]. Cynyddai'r galw am [[Datgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru|Ddatgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru]] ac am [[hunanlywodraeth]] ac erbyn diwedd y 19eg ganrif roedd mudiad [[Cymru Fydd]] ar ei anterth.

Cymysg fu ffawd y genedl yn ystod y [[Yr Ugeinfed Ganrif yng Nghymru|20fed ganrif]]. Ond er gwaethaf [[y Rhyfel Byd Cyntaf]], [[Dirwasgiad Mawr]] y [[1930au]], [[yr Ail Ryfel Byd]] a'r dirywiad ieithyddol yn y [[1970au]] a'r [[1980au]], mae Cymru heddiw'n meddu [[Senedd Cymru|Senedd]] ac ymddengys fod yr iaith [[Gymraeg]] yn wynebu dyfodol mwy gobeithiol nag a ddychmygid cenhedlaeth yn ôl er mai dim ond oddeutu 19% o'r Cymry sy'n siarad Cymraeg.

== Gwleidyddiaeth ==
{{prif|Gwleidyddiaeth Cymru|Llywodraeth Cymru|Llywodraeth leol yng Nghymru}}
[[Delwedd:Logo-senedd-cymru.svg|bawd|chwith|Logo Senedd Cymru|158x158px]]
[[Delwedd:Welsh Assembly Government logo.png|bawd|chwith|Logo Llywodraeth Cymru|165x165px]]
[[Delwedd:Wales Administrative 2009 v5 Welsh.png|bawd|Map Gweinyddol Cymru|306x306px]]

Rheolid Cymru yn wreiddiol gan frenhinoedd neu dywysogion Cymreig annibynnol neu led-annibynnol megis [[Rhodri Mawr]], [[Llywelyn Fawr]], a'i ŵyr [[Llywelyn ein Llyw Olaf]], a fabwysiadodd y teitl [[Tywysog Cymru]] ym [[1258]]: cydnabuwyd hyn gan Frenin Lloegr ym [[1277]] yn unol â [[Cytundeb Aberconwy|Chytundeb Aberconwy]]. Ar ôl goresgyn [[Tywysogaeth Cymru|tywysogaeth Llywelyn]] gan [[Edward I o Loegr]], mynegwyd y dyhead am annibyniaeth i Gymru yn y [[14g]] gan nifer o wrthryfeloedd bychain. Y gwrthryfel mwyaf oedd gwrthryfel [[Owain Glyndŵr]] a ddechreuodd ym [[1400]]. Curodd gwŷr Glyn Dŵr lu Seisnig ger [[Pumlumon]] ym [[1401]]. Cafodd Glyn Dŵr ei gyhoeddi yn Dywysog Cymru ag edrychodd am gymorth gan y [[Ffrainc|Ffrancwyr]], ond erbyn [[1409]] roedd gafael y lluoedd Seisnig ar y wlad yn rhy gryf a dirwynodd y gwrthryfel i ben.

Roedd gweddill y [[15g]] yn bur ansefydlog hefyd. Ochrai'r rhan fwyaf o'r Cymry â phlaid y [[Lancastriaid]] yn ystod [[Rhyfeloedd y Rhosynnau]]. Uchafbwynt y rhyfeloedd hynny oedd buddugoliaeth [[Harri VII o Loegr|Harri Tudur]] ym [[Brwydr Bosworth|Mrwydr Bosworth]] yn [[1485]]; diolch i'r cymorth a gafodd gan y Cymry a heidiai i'w gefnogi pan laniodd yn Sir Benfro, trechodd Harri'r brenin [[Rhisiart III o Loegr|Rhisiart III]] a chipiodd goron Lloegr gan gychwyn [[Cyfnod y Tuduriaid yng Nghymru|cyfnod y Tuduriaid]].

Yn ystod teyrnasiad [[Harri VIII o Loegr]], ychwanegwyd chwe sir newydd at y rhai a fodolai eisoes ar diriogaeth yr hen Dywysogaeth gan [[Deddf Uno 1536|Ddeddf Uno 1536]] trwy roi statws sirol i arglwyddiaethau [[Sir Benfro|Penfro]] a [[Sir Forgannwg|Morgannwg]] a chreu pedair sir newydd, sef [[Sir Frycheiniog|Brycheiniog]], [[Sir Faesyfed|Maesyfed]], [[Sir Drefaldwyn|Trefaldwyn]] a [[Sir Ddinbych|Dinbych]],  a gwnaethpwyd deddfau Lloegr yn ddeddfau gwlad yng Nghymru. Yng [[Gwent|Ngwent]], crëwyd sir newydd [[Sir Fynwy|Mynwy]] yn y de-ddwyrain ond rhoddwyd y sir yn rhan o gylchdaith llysoedd San Steffan ac felly cafwyd yr ymadrodd cyfreithiol &quot;Cymru a Sir Fynwy&quot;, anomaledd a barhaodd hyd yr 20g er na fu'r sir newydd yn rhan o Loegr fel y cyfryw.

Mae aelodau [[Senedd Cymru]], a grëwyd ym 1998 ac sy'n cyfarfod yng [[Caerdydd|Nghaerdydd]], yn cael eu hethol gan y Cymry. Tywysog Cymru yw'r teitl y mae brenin neu frenhines Prydain yn arfer rhoi i'w mab hynaf (ond nid yn ddieithriad), ond nid yw'r tywysog ei hun yn byw yng Nghymru nac yn cymryd rhan yn ei llywodraeth. Y Tywysog Siarl yw'r Tywysog Cymru Seisnig cyntaf i fedru siarad tipyn bach o [[Gymraeg]].

== Daearyddiaeth ==
{{prif|Daearyddiaeth Cymru}}
[[Delwedd:Wales from space.jpg|224x224px|bawd|Cymru o'r gofod]]Crëwyd patrwm o 13 o siroedd yng Nghymru ar ôl Deddf Uno 1536: [[Sir Fôn]], [[Sir Frycheiniog]], [[Sir Gaernarfon]], [[Sir Aberteifi]], [[Sir Gaerfyrddin]], [[Sir Ddinbych]], [[Sir y Fflint]], [[Sir Forgannwg]], [[Sir Feirionnydd]], [[Sir Drefaldwyn]], [[Sir Benfro]], [[Sir Faesyfed]], a [[Sir Fynwy]]. Y rhain ydyw siroedd hanesyddol Cymru. O dan Ddeddf Llywodraeth Leol 1888, crëwyd siroedd gweinyddol oedd wedi ei seilio ar y siroedd traddodiadol, ond nid oeddynt yn union yr un fath. Yn ad-drefnu llywodraeth leol [[1974]] crëwyd wyth sir gadwedig: [[Clwyd]], [[Dyfed]], [[Gwent]], [[Gwynedd]], [[Powys]], [[Morgannwg Ganol]], [[De Morgannwg]] a [[Gorllewin Morgannwg]]. Erbyn hyn y rhain yw enwau siroedd seremonïol Cymru. Yn 1996 crëwyd 22 o awdurdodau lleol i gymryd lle'r wyth sir gadwedig, a'u henwau yn cynnwys rhai o enwau'r 13 sir hanesyddol a rhai o'r wyth sir gadwedig, a'r ffiniau yn wahanol weithiau. Mae rhai o'r trefi mawrion yn awdurdodau unedol eu hunain e.e. [[Caerdydd]], [[Abertawe (sir)|Abertawe]], [[Wrecsam (sir)|Wrecsam]].

Mae tri [[Parc Cenedlaethol|Pharc Cenedlaethol]] yng Nghymru: [[Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog]], [[Parc Cenedlaethol Eryri]] a [[Parc Cenedlaethol Arfordir Penfro|Pharc Cenedlaethol Arfordir Penfro]]. Dyfarnwyd i'r cestyll [[Castell Biwmares|Biwmares]], [[Castell Harlech|Harlech]], [[Castell Caernarfon|Caernarfon]], a [[Castell Conwy|Chonwy]], ym [[1986]], ac i  ardal ddiwydiannol [[Blaenafon]] ym [[2000]], statws [[Treftadaeth Byd]] [[UNESCO]] .

Gweler hefyd: [[Rhestr moroedd, baeau a phentiroedd Cymru]], [[Rhestr ynysoedd Cymru]], [[Rhestr mynyddoedd Cymru]], [[Rhestr llynnoedd Cymru]], [[Rhestr afonydd Cymru]], [[Cronfeydd Cymru]].

== Bioamrywiaeth ==
{{Prif|Fflora Cymru|Ffawna Cymru|Rhestr adar Cymru}}

=== Adar ===
[[Delwedd:Red Kite - Gigrin Farm, Rhayader - geograph.org.uk - 2973349.jpg|bawd|Y Barcud Coch, Rhaeadr.]]Oherwydd ei harfordir hir, mae Cymru yn gartref i amrywiaeth o adar môr. Mae'r arfordiroedd a'r ynysoedd cyfagos yn gartref i nythfeydd o huganod, adar drycin Manaw, palod, gwylanod coesddu, mulfilod a llursod. Mewn cymhariaeth, gyda 60 y cant o Gymru yn uwch na’r gyfuchlin 150m, mae’r wlad hefyd yn cynnal amrywiaeth o adar cynefin yr ucheldir, gan gynnwys y gigfran a mwyalchen y mynydd.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ecologymatters.co.uk/pdf/Wales_Ring_Ouzel_paper.pdf|title=Wales Ring Ouzel Survey 2006|publisher=Ecology Matters Ltd.|last=Green|first=Mick|year=2007|access-date=6 September 2010|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20120311210912/http://www.ecologymatters.co.uk/pdf/Wales_Ring_Ouzel_paper.pdf|archive-date=11 March 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/north_east/4644626.stm|title=Black ravens return to the roost|publisher=BBC|date=24 January 2006|access-date=6 September 2010}}&lt;/ref&gt; Mae adar ysglyfaethus yn cynnwys y cudyll bach, boda tinwyn a'r barcud coch, symbol cenedlaethol o fywyd gwyllt Cymru. At ei gilydd, mae mwy na 200 o wahanol rywogaethau o adar wedi’u gweld yng ngwarchodfa’r RSPB yng Nghonwy, gan gynnwys ymwelwyr tymhorol.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rspb.org.uk/news/details.asp?view=print&amp;id=tcm:9-176206|title=Red kite voted Wales' Favourite Bird|publisher=[[Royal Society for the Protection of Birds]]|date=11 October 2007|access-date=6 September 2010|archive-date=23 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100823014457/http://www.rspb.org.uk/news/details.asp?view=print&amp;id=tcm:9-176206|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

=== Mamaliaid ===
Bu farw mamaliaid mwy, gan gynnwys eirth brown, bleiddiaid a chathod gwyllt, allan yn ystod cyfnod y Normaniaid. Heddiw, mae mamaliaid yn cynnwys chwistlod, llygod pengrwn, moch daear, dyfrgwn, carlymod, gwencïod, draenogod a phymtheg rhywogaeth o ystlumod. Mae dwy rywogaeth o gnofilod bach, y llygoden wddf felen a'r pathew, o bwys Cymreig arbennig i'w cael ar y ffin nad oedd yn cael ei tharfu yn hanesyddol. &lt;ref name=&quot;Davies533&quot;&gt;Davies (2008) p. 533&lt;/ref&gt; Nid yw'r bele, sy'n cael ei weld yn achlysurol, wedi'i gofnodi'n swyddogol ers y 1950au. Bu bron i'r ffwlbart gael ei yrru i ddifodiant ym Mhrydain, ond fe barhaodd yng Nghymru ac mae bellach yn lledu'n gyflym. Mae geifr gwyllt i'w cael yn Eryri. &lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.theguardian.com/environment/2006/nov/13/conservationandendangeredspecies.uknews|title=Goats have roamed Snowdonia for 10,000 years; now they face secret cull|first=John|last=Vidal|work=guardian.co.uk|date=13 November 2006|access-date=14 August 2011|location=London}}&lt;/ref&gt; Ym mis Mawrth 2021, rhoddodd Cyfoeth Naturiol Cymru (CNC) drwydded i ryddhau hyd at chwe afanc yn Nyffryn Dyfi, sef y rhyddhad swyddogol cyntaf o afancod yng Nghymru.&lt;ref&gt;{{cite news|publisher=BBC News|date=30 March 2021|last=Grug|first=Mari|title=Licensed beavers released in Wales for the first time|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-56565050|access-date=31 March 2021}}&lt;/ref&gt;

=== Morol ===
Mae dyfroedd de-orllewin Cymru Gŵyr, Sir Benfro a Bae Ceredigion yn denu anifeiliaid morol, gan gynnwys heulforgwn, morloi llwyd yr Iwerydd, crwbanod cefn lledr, dolffiniaid, llamhidyddion, sglefrod môr, crancod a chimychiaid. Mae Sir Benfro a Cheredigion, yn arbennig, yn cael eu cydnabod fel ardal o bwysigrwydd rhyngwladol i ddolffiniaid trwyn potel, ac yng Nghei Newydd mae unig gartref haf dolffiniaid trwyn potel yn y DU gyfan. Mae pysgod afon o bwys yn cynnwys torgoch, llysywen, eog, gwangod, aderyn y waun a thorgoch yr Arctig, tra bod y gwyniad yn unigryw i Gymru, a geir yn Llyn Tegid yn unig. Mae Cymru'n adnabyddus am ei physgod cregyn, gan gynnwys cocos, llygaid meheryn, cregyn gleision a gwichiaid. Penwaig, macrell a cegddu yw'r rhai mwyaf cyffredin o bysgod morol y wlad. Mae tiroedd uchel Eryri sy’n wynebu’r gogledd yn cynnal fflora cyn-rewlifol creiriol gan gynnwys lili eiconig yr Wyddfa.&lt;ref name=&quot;Hist 286-288&quot;&gt;Davies (1994) pp. 286–288&lt;/ref&gt; Mae gan Gymru nifer o rywogaethau planhigion nad ydynt i’w cael yn unman arall yn y DU, gan gynnwys y cor-rosyn mannog Tuberaria guttata ar Ynys Môn a Draba aizoides ym Mhenrhyn Gŵyr.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Atlas of the British Flora|editor1-last=Perring|editor1-first=E.H.|editor2-last=Walters|editor2-first=S.M.|year=1990|publisher=BSBI|location=Melksham, Great Britain|isbn=978-0-901158-19-2|page=43}}&lt;/ref&gt;

== Economi ==
{{prif|Economi Cymru}}
Mae rhannau o Gymru yn ddiwydiannol ers y 18g. Mae [[glo]], [[copr]], [[llechi]], ac [[aur]] wedi cael eu cloddio yng Nghymru. Roedd y gweithiau [[haearn]] ac [[tun|alcam]] a'r pyllau glo wedi denu miloedd o fewnfudwyr i'r wlad yn ystod y 19eg canrif, yn enwedig i gymoedd de Cymru. Bu'r mewnfudwyr hyn, y rhan fwyaf ohonynt o [[Lloegr|Loegr]] neu [[Iwerddon]], yn allweddol yn y newid iaith a sbardunwyd yn y De-ddwyrain yr adeg hon, o'r Gymraeg i'r Saesneg.

== Demograffeg ==
{{prif|Demograffeg Cymru}}
Yn ôl [[Cyfrifiad y Deyrnas Unedig 2021|Cyfrifiad 2021]] yr oedd 3,107,500 o bobl yn byw yng Nghymru, sy'n rhoi dwysedd o 149.6/km².&lt;ref name=&quot;bbc-61965787&quot;&gt;

{{Graph:Population history|Q25}}

== Diwylliant ==
{{prif|Diwylliant Cymru}}
Dylanwadwyd ar '''ddiwylliant Cymru''' gan lu o bethau: cenedl, iaith, crefydd, a daearyddiaeth. Diwylliant arbennig y Cymry Cymraeg yw [[diwylliant Cymraeg]]. Mae'n rhan hanfodol o ddiwylliant Cymru ond hefyd yn rhan o hanes [[Y Wladfa]] ym Mhatagonia, a chymunedau eraill yn y byd sy'n Gymraeg eu hiaith. Nodir diwylliant traddodiadol Cymru gan etifeddiaeth y Celtiaid wedi ei chyfuno â [[Cristnogaeth|Christnogaeth]], hen chwedlau a straeon sydd wedi ymgynefino â'r llên gwerin a'r traddodiad llenyddol, a bywyd y werin yn y [[cefn gwlad]].

=== Cerdd a llên ===
{{prif|Cerddoriaeth Cymru|Llenyddiaeth Gymraeg|Llenyddiaeth Saesneg Cymru}}
Mae gan gerddoriaeth Cymru hanes hir, ond ychydig iawn o wybodaeth fanwl sydd gennym cyn y 18g pan ddechreuodd hynafiaethwyr ymddiddori yn y pwnc. Cyfeirir at Gymru'n aml fel &quot;Gwlad y Gân&quot;, yn ystrydebol braidd.

Ac eithrio llenyddiaeth glasurol, llenyddiaeth Gymraeg yw'r hynaf yn Ewrop. Mae gan y Gymraeg draddodiad cyfoethog o lenyddiaeth sy'n dyddio o'r 6g hyd heddiw. Oherwydd eu bod yn ysgrifennu mewn iaith â mwy o bobl yn ei deall, mae ysgrifenwyr llenyddiaeth Saesneg Cymru yn aml wedi llwyddo i ddenu cynulleidfaoedd llawer mwy na'u cyd-wladwyr sy'n ysgrifennu yn yr iaith Gymraeg yn unig. Dwy enghraifft adnabyddus o hyn yw'r beirdd byd-enwog [[Dylan Thomas]] ac [[R. S. Thomas]].

=== Chwaraeon ===
[[Delwedd:Monument to Gareth Bale.001 - Cardiff Castle.jpg|bawd|229x229px|Monolith o fathodyn pêl-dored Cymru a Gareth Bale yng Ngastell Caerdydd.]]
{{prif|Chwaraeon yng Nghymru}}
Dywedir yn aml taw [[Rygbi'r undeb yng Nghymru|rygbi'r undeb]] yw mabolgamp genedlaethol Cymru, er mae [[Pêl-droed yng Nghymru|pêl-droed]] yn denu mwy o wylwyr i'r maes. Bu'r Cymry hefyd yn dangos eu medr yn [[snwcer]], [[dartiau]], [[golff]], [[paffio]], ac [[athletau]]. Ymhlith yr hen chwaraeon bu [[cnapan]], [[bando]], pêl-droed traddodiadol, a chwarae pêl.

=== Coginiaeth ===
{{prif|Coginiaeth Cymru}}
Mae bwydydd Cymreig yn cynnwys [[Cawl Cymreig|cawl]], [[teisen gri]], [[bara lawr]], [[bara brith]], [[selsig Morgannwg]], a ''[[Welsh rarebit]]''.

== Symbolau cenedlaethol ==
[[Delwedd:Y Ddraig Goch. Wales Grand Slam Celebration, Senedd 19 March 2012 Y Ddraig Goch. Dathliadau Camp Lawn Cymru, Senedd 19 Mawrth 2012 (7008488499).jpg|bawd|Baner y Ddraig Goch]]
Mae'n debyg taw'r [[Y Ddraig Goch|Ddraig Goch]], sy'n ymddangos ar y [[Baner Cymru|faner genedlaethol]], yw symbol amlycaf Cymru. Ceir hefyd y [[Cenhinen Bedr|genhinen Bedr]] a'r [[Cenhinen|genhinen]]. &quot;[[Hen Wlad fy Nhadau]]&quot; yw'r [[anthem genedlaethol]].

== Trafnidiaeth ==
Mae gan wibffordd yr A55 rôl debyg ar hyd arfordir Gogledd Cymru, gan gysylltu Caergybi a Bangor â Wrecsam a Sir y Fflint. Mae hefyd yn cysylltu â gogledd-orllewin Lloegr, Caer yn bennaf.&lt;ref&gt;{{cite web|title=One of the most important roads in Wales|url=https://www.roads.org.uk/motorway/a55|publisher=Roads.org.uk|access-date=21 July 2020}}&lt;/ref&gt; Y prif gyswllt rhwng gogledd a de Cymru yw'r A470, sy'n rhedeg o Gaerdydd i Landudno.&lt;ref&gt;{{cite web|first=Cathy|last=Owen|title=The A470 is Britain's favourite road|url=https://www.walesonline.co.uk/news/wales-news/a470-britains-favourite-road-yes-7228725|publisher=Wales Online|date=6 June 2014}}&lt;/ref&gt; Llywodraeth Cymru sy’n rheoli’r rhannau hynny o rwydwaith rheilffyrdd Prydain yng Nghymru, drwy gwmni gweithredu trenau Trafnidiaeth Cymru. &lt;ref&gt;{{cite web|title=Transport for Wales – Design of Wales and Borders Rail Service Including Metro|url=https://gov.wales/sites/default/files/consultations/2018-01/170228-tw-consultation-document-en.pdf|publisher=Welsh Government|date=28 February 2017|access-date=16 July 2020}}&lt;/ref&gt; Mae gan ranbarth Caerdydd ei rwydwaith rheilffyrdd trefol ei hun. Mae toriadau Beeching yn y 1960au yn golygu bod y rhan fwyaf o'r rhwydwaith sy'n weddill wedi'i anelu at deithio o'r dwyrain i'r gorllewin gan gysylltu â phorthladdoedd Môr Iwerddon ar gyfer llongau fferi i Iwerddon.&lt;ref&gt;{{cite web|title=Ferry connections|url=https://tfwrail.wales/ferry-connections|publisher=Transport for Wales|access-date=21 July 2020}}&lt;/ref&gt; Mae gwasanaethau rhwng gogledd a de Cymru yn gweithredu drwy ddinasoedd Lloegr Caer a Henffordd a threfi Amwythig, Croesoswallt a Threfyclo ar hyd Lein y Gororau. Mae trenau yng Nghymru yn cael eu pweru gan ddisel yn bennaf ond mae cangen Prif Linell De Cymru o Brif Linell Great Western a ddefnyddir gan wasanaethau o Paddington Llundain i Gaerdydd yn cael ei thrydaneiddio, er bod y rhaglen wedi profi oedi sylweddol a gorwario costau.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.business-live.co.uk/economic-development/final-bill-electrifying-great-western-17948591|first=Sion|last=Barry|title=Final bill for electrifying the Great Western Mainline from South Wales to London £2bn over original budget|publisher=Business Live|date=19 March 2020|access-date=21 July 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.walesonline.co.uk/cardiffonline/cardiff-news/2011/01/25/business-leaders-back-electric-railway-demand-91466-28047043/|title=Business leaders back electric railway demand|publisher=WalesOnline.co.uk.|date=25 January 2011|access-date=7 June 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;GvtGWMLElecAnnouncement2&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.dft.gov.uk/pgr/rail/pi/rail-electrification.pdf|publisher=Department for Transport|title=Britain's Transport Infrastructure, Rail Electrification|access-date=7 June 2012|year=2009|url-status=dead|archive-url=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20100408232230/http://www.dft.gov.uk/pgr/rail/pi/rail-electrification.pdf|archive-date=8 April 2010}}{{page needed|date=May 2020}}&lt;/ref&gt;

Maes Awyr Caerdydd yw maes awyr rhyngwladol Cymru. Yn darparu cysylltiadau â chyrchfannau Ewropeaidd, Affrica a Gogledd America, mae tua 12 milltir (19 km) i'r de-orllewin o ganol dinas Caerdydd, ym Mro Morgannwg. Roedd hediadau o fewn Cymru yn arfer rhedeg rhwng Ynys Môn (y Fali) a Chaerdydd, ac fe’u gweithredwyd ers 2017 gan Eastern Airways.&lt;ref&gt;{{cite news|last1=Harding|first1=Nick|title=Eastern Airways take over Cardiff to Anglesey route|url=https://ukaviation.news/eastern-airways-take-cardiff-anglesey-route/|work=UK Aviation News|access-date=16 July 2020|date=11 March 2017}}&lt;/ref&gt; Nid yw’r hediadau hynny ar gael mwyach, o 2022 ymlaen. Mae hediadau mewnol eraill yn gweithredu i ogledd Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon. Mae gan Gymru bedwar porthladd fferi masnachol. &lt;ref&gt;{{cite web|title=Cardiff Airport-Destinations|url=https://www.cardiff-airport.com/destinations/|publisher=Cardiff Airport – maes awyr caerdydd|access-date=21 July 2020}}&lt;/ref&gt; Mae gwasanaethau fferi rheolaidd i Iwerddon yn gweithredu o Gaergybi, Doc Penfro ac Abergwaun. Cafodd y gwasanaeth o Abertawe i Gorc ei ganslo yn 2006, ei adfer ym mis Mawrth 2010, a’i dynnu’n ôl eto yn 2012.&lt;ref&gt;{{cite news|title=Revived Swansea-Cork ferry service sets sail|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/south_west/8561187.stm|access-date=19 June 2010|date=10 March 2010|publisher=BBC|work=[[BBC News]] website}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=Swansea-Cork ferry: Fastnet Line to close service with loss of 78 jobs|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-south-west-wales-16854680|access-date=15 April 2012|date=2 February 2012|publisher=BBC|work=[[BBC News]] website}}&lt;/ref&gt;

== Gweler hefyd ==

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

== Dolenni allanol ==
{{Wiciadur|{{PAGENAME}}}}
*[https://senedd.cymru/ Senedd Cymru]

{{Cymru}}
{{Celtaidd}}
{{Siroedd Cymru}}
{{Y Deyrnas Unedig}}

[[Categori:Cymru| ]]
[[Categori:Gwledydd Celtaidd]]
[[Categori:Gwledydd Ewrop]]
[[Categori:Y Deyrnas Unedig]]</text>
      <sha1>ehv8dzlekowgunjgqa9jklr02ndbmjk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095615</id>
      <parentid>11095614</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T00:49:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Titus Gold</username>
        <id>38162</id>
      </contributor>
      <comment>Dadwneud y golygiad 11095614 gan [[Special:Contributions/Titus Gold|Titus Gold]] ([[User talk:Titus Gold|Sgwrs]] | [[Special:Contributions/Titus Gold|cyfraniadau]]) yr un gwall eto</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25410" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle
| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}}
| suppressfields= gwlad image1 | math_o_le = Gwlad | enw_brodorol =  | map lleoliad = [[Delwedd:Wales in the UK and Europe.svg|270px]] | banergwlad = [[Delwedd:Flag of Wales (1959–present).svg|170px]] |prifddinas=[[Caerdydd]]|poblogaeth=3,107,500 (2021)|sefydlwyd=383 CC|anthem=[[Hen Wlad fy Nhadau]]|nawddsant=[[Dewi Sant]]|arwyddair=&quot;Cymru am byth&quot;|gwlad=[[Y Deyrnas Unedig]]|sir=22 o siroedd}}

:''Gweler hefyd [[Cymru (gwahaniaethu)]].''
Mae '''Cymru''' ([[Saesneg]]: ''Wales''; [[Cernyweg]]: Kembra) yn wlad [[Celtaidd|Geltaidd]] yn [[Ewrop]]. Gyda'r [[Alban]], [[Cernyw]], [[Gogledd Iwerddon]] a [[Lloegr]],&lt;ref name=&quot;Hist Wales 54&quot;&gt;Hanes Cymru gan John Davies (1994) tud. 54&lt;/ref&gt; mae Cymru wedi'i hawlio gan Loegr ers [[Oes y Tywysogion]], ac yn rhan o'r [[Deyrnas Unedig]]. [[Cymraeg]] yw iaith frodorol y wlad ond siaredir [[Saesneg]] gan y mwyafrif helaeth o'i dinasyddion erbyn heddiw; gall oddeutu 19% o'i phoblogaeth siarad Cymraeg. 

Mae Cymru yn ffinio â Lloegr i'r dwyrain a'r moroedd; [[Môr Hafren]], [[Y Môr Celtaidd]] a [[Môr Iwerddon]]. Roedd gan Gymru boblogaeth o 3,107,500 yn 2021&lt;ref name=&quot;bbc-61965787&quot;&gt;{{dyf newyddion|url=https://www.bbc.co.uk/cymrufyw/61965787|teitl=Cyfrifiad 2021: Poblogaeth Cymru yr uchaf erioed|cyhoeddwr=BBC Cymru Fyw|dyddiad=28 Mehefin 2022|dyddiadcyrchu=29 Mehefin 2022}}&lt;/ref&gt; ac mae ganddi arwynebedd o 20,779 km2 (8,023 mi). Mae gan Gymru dros 2,700 km (1,700 mi) o arfordir ac mae'n fynyddig ar y cyfan. Mae gan Gymru fynyddoedd talach yn gogledd a'r canoldir, gan gynnwys yr [[Yr Wyddfa|Wyddfa]], ei chopa uchaf, yn [[Eryri]]. Mae'r wlad o fewn y ardal tymheredd y gogledd ac mae ganddi hinsawdd forwrol. Y brifddinas a'r ddinas fwyaf yw [[Caerdydd]].

Daeth hunaniaeth genedlaethol Gymreig i'r amlwg fel [[Brythoniaid|Brythoniaid Celtaidd]] ar ôl i [[Macsen Wledig]] (Magnus Maximus) a'r [[Yr Ymerodraeth Rufeinig|Rhufeiniaid]] adael [[Ynys Brydain]] yn y 5ed ganrif. Datblygodd ystyrir Cymru fel gwlad Celtaidd modern yn oes tywysogion Cymru.  Bu farw twywysog olaf Cymru, Llywelyn ein Llyw Olaf ([[Llywelyn ap Gruffudd]]) yn 1282, a olygodd cwblhad concwest Cymru gan [[Edward I, brenin Lloegr]].

O 1400-1410 ailenillodd [[Owain Glyn Dŵr|Owain Glyndŵr]] [[annibyniaeth i Gymru]]. Ar ol hynny cafodd Cymru ei hatodi gan Loegr a'i hymgorffori o fewn cyfundrefn gyfreithiol Lloegr o dan Ddeddfau Cyfreithiau Cymru 1535 a 1542. Datblygodd gwleidyddiaeth Gymreig nodedig yn y 19eg ganrif, yn arbennig yn gysylltiedig â Rhyddfrydiaeth Gymreig. Amlygwyd hyn ar ddechrau'r 20fed ganrif gan [[David Lloyd George]], ond cafodd ei ddadleoli gan dwf sosialaeth a sefydlwyd [[Llafur Cymru]] erbyn 1947. Roedd Lloyd George yn ymgyrchu yn gryf dros [[Datganoli Cymru|ddatganoli i Gymru]] yn ei yrfa cynnar a thyfodd teimlad cenedlaethol Cymreig dros y ganrif. Ffurfiwyd [[Plaid Cymru]] yn 1925, a [[Cymdeithas yr Iaith]] yn 1962. Enillodd datganoli Cymreig fomentwm yn ystod yr 20fed ganrif ac yn dilyn refferendwm datganoli Cymreig 1997, ffurfiwyd y Cynulliad yn 1999, ac mae wedi ennill mwy o ddatganoli ers hynny ail hail-henwi yn [[Senedd Cymru]] yn 2020.  Daeth mudiad cryfach dros [[annibyniaeth i Gymru]] i’r amlwg erbyn 2017, pan drafodwyd ail refferendwm annibyniaeth i'r Alban. Daeth grwpiau o blaid annibyniaeth, megis [[YesCymru]] yn boblogaidd yn yr 21ain ganrif, er nad yw annibyniaeth yn cael ei chefnogi gan fwyafrif yng Nghymru.

Ar ddechrau’r chwyldro diwydiannol yng Nghymru, trawsnewidiodd datblygiad y diwydiannau mwyngloddio a metelegol y wlad o fod yn gymdeithas amaethyddol i fod yn genedl ddiwydiannol; achosodd ecsbloetio [[Maes glo De Cymru|Maes Glo De Cymru]] gynnydd cyflym ym mhoblogaeth Cymru. Mae dwy ran o dair o'r boblogaeth yn byw yn Ne Cymru, gan gynnwys [[Caerdydd]], [[Abertawe]], [[Casnewydd]] a'r [[Y Cymoedd|cymoedd]]. Mae gan ranbarth dwyreiniol Gogledd Cymru tua chweched o'r boblogaeth gyfan a Wrecsam yw tref mwyaf y gogledd. Mae gan gweddill Cymru ddwysedd poblogaeth llai. Nawr fod diwydiannau echdynnol a thrwm traddodiadol y wlad wedi dirywio, mae [[economi Cymru]] yn seiliedig ar y sector cyhoeddus, diwydiannau ysgafn a gwasanaeth, a thwristiaeth. O fewn y diwydiant ffermio, gan gynnwys ffermio llaeth, mae Cymru yn allforiwr net, gan gyfrannu at hunangynhaliaeth amaethyddol genedlaethol.

== Geirdarddiad ==
Yn wreiddiol defnyddiwyd yr enw &quot;Cymry&quot;, ffurf luosog Cymro, i ddisgrifio'r wlad a'r bobl ynddi.&lt;ref&gt;{{dyf GPC |gair=Cymro |dyddiadcyrchiad=31 Gorffennaf 2016 }}&lt;/ref&gt; Ymddengys y gair yn gyntaf mewn [[cerdd fawl]] i [[Cadwallon ap Cadfan]]&lt;ref&gt;[[Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig]], &quot;CADWALLON AP CADFAN&quot;, tud. 112.&lt;/ref&gt; sydd o bosib yn dyddio o'r 7c, a daw o'r gair [[Brythoneg]] ''combrogos'' (lluosog: ''combrogi'') sy'n golygu &quot;cydwladwr&quot;. Mae'r elfen [[bro]] yn parhau'n air am wlad neu ardal yn yr iaith fodern. Diflanodd y ''b'' tua'r flwyddyn 600, ond mae'r ''mb'' wedi aros yn y ffurf [[Lladin|Ladin]] am y wlad, ''[[Cambria]]'', yn ogystal â'r enwau [[Cumbria]] a Cumberland yng ngogledd Lloegr.&lt;ref name=BLJ&gt;[[Bedwyr Lewis Jones]]. ''Enwau (Llyfrau Llafar Gwlad)'' (Llanrwst, Gwasg Carreg Gwalch, 1991), t. 4.&lt;/ref&gt; Yn yr 16g mabwysiadwyd y sillafiad &quot;Cymru&quot; i ddynodi'r wlad gan neilltuo &quot;[[Cymry]]&quot; ar gyfer y trigolion.&lt;ref&gt;Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig, &quot;CYMRU (yr enw)&quot;, tud. 239.&lt;/ref&gt;

Y gair [[Germaneg]] ''walh'' neu ''wealh'' (estron) yw bôn yr enw Saesneg ar Gymru. O'r un gair daw enw'r [[Walwniaid]] yng [[Gwlad Belg|Ngwlad Belg]]. Defnyddid y ffurf luosog ''Wealas'' yn enw ar drigolion Brythoneg a Lladin eu hiaith ym Mhrydain gan y Saeson cynnar, a ''Cornwealas'' ar drigolion penrhyn [[Cernyw]] (y ''Corn''). Dros amser daethpwyd y ffurfiau ''Wales'' a ''Welsh'' yn enwau'r Saesneg ar wlad a phobl Cymru.&lt;ref name=BLJ/&gt;

== Hanes ==
{{prif|Hanes Cymru|Cynhanes Cymru}}
Glaniodd [[Iŵl Cesar]] ym Mhrydain ym mis Awst 55 C.C., ond ni lwyddwyd i oresgyn Cymru (a oedd, fel gweddill Prydain, yn diriogaeth [[Celtiaid|Geltaidd]]) am fwy na chanrif wedi hynny. Roedd llwythau Celtaidd Cymru — a oedd, yn ddiwylliannol, yn debyg iawn i'w cymdogion [[Brythoniaid|Brythonaidd]] yn ne Prydain — yn cynnwys y [[Silwriaid]] yn y de a'r [[Ordovices]] yn y gogledd. Fe sefydlodd y [[Ymerodraeth Rhufeinig|Rhufeinwyr]] gadwyn o amddiffynfeydd dros dde Cymru, cyn belled â [[Caerfyrddin|Chaerfyrddin]] (''Maridunum''). Mae tystiolaeth iddyn nhw fynd ymhellach i'r gorllewin a chroesi i Iwerddon. Adeiladasant 'gaer y lleng' [[Caerllion]] (''Isca''), lle mae'r [[amffitheatr]] sydd wedi goroesi orau ym Mhrydain. Roedd y Rhufeiniaid hefyd yn brysur yn y gogledd — mae hen chwedl, ''[[Breuddwyd Macsen Wledig]]'', yn dweud wrth [[Macsen Wledig]], un o ymerawdwyr olaf yr ymerodraeth yn y Gorllewin, briodi Helen ferch pennaeth Cymreig o [[Segontiwm]] ([[Caernarfon]] gyfoes). Mae'n debygol mai'r rheswm pam y gwladychwyd Cymru gan y Rhufeiniaid yw oherwydd eu hawch i fwyngloddio [[aur]], [[plwm]], [[copr]] ac [[arian]], a pheth [[sinc]].&lt;ref name=Jones3&gt;{{Cite book|last1=Jones |first1=Barri |last2=Mattingly |first2=David |year=1990 |contribution=The Economy |title=An Atlas of Roman Britain |publisher=Blackwell Publishers |publication-date=2007 |location=Caergrawnt |pages=179–196 |isbn=9781842170670}}&lt;/ref&gt;

Ni wnaeth yr [[Eingl-Sacsoniaid]] orchfygu Cymru, er iddynt dorri'r cysylltiad rhwng Cymru a'r [[Hen Ogledd]] ar ôl [[Brwydr Caer]] yn [[615]], oherwydd llwyddiannau milwrol y brenhinoedd Cymreig yn ogystal, wrth gwrs, â'r dirwedd a'r hinsawdd. Adeiladodd [[Offa, brenin Mercia]], glawdd mawr o ddaear ar hyd y ffin rhwng ei frenhiniaeth a gwlad y Cymry. Mae darnau o [[Clawdd Offa|Glawdd Offa]] i'w gweld o hyd heddiw.

Parhaodd Cymru'n wlad Gristnogol ar ôl goresgyn Lloegr gan y tylwythau paganaidd Tiwtonaidd (y Saeson). Fe aeth [[Dewi Sant]] ar bererindod i [[Rhufain|Rufain]] yn y 6g, ac fe weithiodd fel esgob yng Nghymru ymhell cyn y cyrhaeddodd Awstin i drosi brenin Caint a dechrau esgobaeth Caergaint. Ond ni wnaeth y Cymry fawr o ymdrech i ledu Cristionogaeth yn Lloegr, efallai oherwydd yr elyniaeth rhwng y ddwy bobl. Roedd brenhinoedd Cymru fel [[Rhodri Mawr]] a [[Llywelyn ap Gruffudd]] yn ddigon cryf neu gyfrwys i gadw eu hannibyniaeth.

[[Delwedd:LlywelynFawr.jpg|150px|bawd|Llywelyn Fawr]]Ar ddiwedd y [[1060au]], daeth y [[Normaniaid]] i Gymru, gan newid gwleidyddiaeth y wlad. Sefydlwyd arglwyddiaethau Normanaidd [[Y Mers]], rhwng Cymru a Lloegr. Bu bron iawn i Gymru gyfan gael ei goresgyn ganddynt ond llwyddodd [[Gruffudd ap Cynan]] ac [[Owain Gwynedd]] i'w hatal, er iddynt ymsefydlu mewn rhannau o'r de ac ardaloedd ar y ffin. Llwyddodd [[Llywelyn Fawr]] i osod seiliau Cymru unedig a chyhoeddwyd ei ŵyr [[Llywelyn ap Gruffudd]] yn [[Tywysog Cymru|Dywysog Cymru]]. Ond parhaodd brenhinoedd Lloegr i ymosod ar Gymru trwy gydol y cyfnod. Ym [[1282]] lladdwyd [[Llywelyn Ein Llyw Olaf]], sef tywysog olaf annibynnol Cymru, mewn ysgarmes ger [[Cilmeri]] a chipiodd [[Edward I o Loegr]] ei deyrnas. Adeiladodd Edward res o gestyll mawr i gadw'r Cymry dan reolaeth — [[Castell Rhuddlan|Rhuddlan]], [[Castell Conwy|Conwy]], [[Castell Caernarfon|Caernarfon]], [[Castell Biwmares|Biwmares]], a [[Castell Harlech|Harlech]] ydyw'r cestyll enwocaf.

Cafwyd cyfres o wrthryfeloedd yn erbyn llywodraeth y Saeson o ddiwedd y [[13g]] hyd ddiwedd y [[15g]]; gan [[Madog ap Llywelyn]] (1294—96) a [[Llywelyn Bren]] (1316) er enghraifft, ac roedd y Cymry'n disgwyl dychweliad [[Owain Lawgoch]] yn y [[1370au]] i ryddhau'r wlad. Cododd [[Owain Glyndŵr]] mewn gwrthryfel yn [[1400]] a chafodd ei gyhoeddi'n Dywysog Cymru, ond marw allan yn raddol wnaeth y gwrthryfel wrth i frenhinoedd Lloegr ailosod eu hawdurdod yn y wlad.

Am ran helaeth o weddill y [[15g]] tynnwyd Cymru i mewn i [[Rhyfeloedd y Rhosynnau|Ryfeloedd y Rhosynnau]] a welodd y [[Lancastriaid]] a'r [[Iorciaid]] yn ymgiprys am rym yn Lloegr. Ond er gwaethaf yr ansefydlogrwydd, fel yn y ganrif flaenorol, blodeuodd diwylliant Cymru ac yn arbennig y Traddodiad Barddol gyda [[Beirdd yr Uchelwyr]] yn cael nawdd gan yr uchelwyr Cymreig. Un o'r uchelwyr hyn oedd [[Harri Tudur]], nai [[Siasbar Tudur]] a disgynnydd i [[Ednyfed Fychan]], [[distain]] [[Llywelyn Fawr]]. Yn [[1485]] glaniodd yn [[Sir Benfro]] gyda byddin o [[Ffrancod]]. Tyrrai nifer o Gymry ato a gorchfygodd [[Rhisiart III o Loegr]] ar [[22 Awst]] [[1485]] ar [[Brwydr Bosworth|Faes Bosworth]].

Am gyfnod gwellodd sefyllfa'r Cymry. Diddymwyd y deddfau penyd a osodwyd ar y Cymry gan y Saeson ar ddechrau'r ganrif. Dan ei fab [[Harri VIII, brenin Lloegr|Harri VIII]] cyflwynwyd y [[Y Deddfau Uno 1536 a 1543|Deddfau Uno]] a roddodd Cymru yn yr un system gyfreithiol a gweinyddol â Lloegr ond a waharddodd yr iaith [[Gymraeg]] o fywyd cyhoeddus y wlad. Ar yr un pryd newidiodd Cymru mewn cenhedlaeth neu ddwy o fod yn wlad [[Eglwys Gatholig|Gatholig]] i fod yn wlad [[Protestaniaeth|Brotestanaidd]]. Gwelwyd hefyd adfywiad llenyddol — cyfnod y [[Dadeni Dysg]] a'r [[Beibl]] [[Cymraeg]] — ond troes y bonedd fwyfwy Seisnigaidd a thyfai bwlch rhwng arweinwyr cymdeithas a'r werin. Un canlyniad o hynny oedd y mudiadau crefyddol [[Ymneilltuaeth|ymneilltuol]] a ymledai'n gyflym yn ystod y [[Yr Ail Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|17eg ganrif]] a'r [[Y Ddeunawfed Ganrif yng Nghymru|18fed]]. Dechreuodd Cymru droi'n wlad ddiwydiannol yn ogystal, ac erbyn diwedd y 18g a dechrau'r [[Y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|19eg ganrif]] roedd trefi diwydiannol, chwareli a phyllau glo yn nodwedd amlwg ar fywyd y wlad. Tyfodd [[llythrennedd]] ac ymledai'r [[Y Wasg Gymraeg|wasg Gymraeg]]. Cynyddai'r galw am [[Datgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru|Ddatgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru]] ac am [[hunanlywodraeth]] ac erbyn diwedd y 19eg ganrif roedd mudiad [[Cymru Fydd]] ar ei anterth.

Cymysg fu ffawd y genedl yn ystod y [[Yr Ugeinfed Ganrif yng Nghymru|20fed ganrif]]. Ond er gwaethaf [[y Rhyfel Byd Cyntaf]], [[Dirwasgiad Mawr]] y [[1930au]], [[yr Ail Ryfel Byd]] a'r dirywiad ieithyddol yn y [[1970au]] a'r [[1980au]], mae Cymru heddiw'n meddu [[Senedd Cymru|Senedd]] ac ymddengys fod yr iaith [[Gymraeg]] yn wynebu dyfodol mwy gobeithiol nag a ddychmygid cenhedlaeth yn ôl er mai dim ond oddeutu 19% o'r Cymry sy'n siarad Cymraeg.

== Gwleidyddiaeth ==
{{prif|Gwleidyddiaeth Cymru|Llywodraeth Cymru|Llywodraeth leol yng Nghymru}}
[[Delwedd:Logo-senedd-cymru.svg|bawd|chwith|Logo Senedd Cymru|158x158px]]
[[Delwedd:Welsh Assembly Government logo.png|bawd|chwith|Logo Llywodraeth Cymru|165x165px]]
[[Delwedd:Wales Administrative 2009 v5 Welsh.png|bawd|Map Gweinyddol Cymru|306x306px]]

Rheolid Cymru yn wreiddiol gan frenhinoedd neu dywysogion Cymreig annibynnol neu led-annibynnol megis [[Rhodri Mawr]], [[Llywelyn Fawr]], a'i ŵyr [[Llywelyn ein Llyw Olaf]], a fabwysiadodd y teitl [[Tywysog Cymru]] ym [[1258]]: cydnabuwyd hyn gan Frenin Lloegr ym [[1277]] yn unol â [[Cytundeb Aberconwy|Chytundeb Aberconwy]]. Ar ôl goresgyn [[Tywysogaeth Cymru|tywysogaeth Llywelyn]] gan [[Edward I o Loegr]], mynegwyd y dyhead am annibyniaeth i Gymru yn y [[14g]] gan nifer o wrthryfeloedd bychain. Y gwrthryfel mwyaf oedd gwrthryfel [[Owain Glyndŵr]] a ddechreuodd ym [[1400]]. Curodd gwŷr Glyn Dŵr lu Seisnig ger [[Pumlumon]] ym [[1401]]. Cafodd Glyn Dŵr ei gyhoeddi yn Dywysog Cymru ag edrychodd am gymorth gan y [[Ffrainc|Ffrancwyr]], ond erbyn [[1409]] roedd gafael y lluoedd Seisnig ar y wlad yn rhy gryf a dirwynodd y gwrthryfel i ben.

Roedd gweddill y [[15g]] yn bur ansefydlog hefyd. Ochrai'r rhan fwyaf o'r Cymry â phlaid y [[Lancastriaid]] yn ystod [[Rhyfeloedd y Rhosynnau]]. Uchafbwynt y rhyfeloedd hynny oedd buddugoliaeth [[Harri VII o Loegr|Harri Tudur]] ym [[Brwydr Bosworth|Mrwydr Bosworth]] yn [[1485]]; diolch i'r cymorth a gafodd gan y Cymry a heidiai i'w gefnogi pan laniodd yn Sir Benfro, trechodd Harri'r brenin [[Rhisiart III o Loegr|Rhisiart III]] a chipiodd goron Lloegr gan gychwyn [[Cyfnod y Tuduriaid yng Nghymru|cyfnod y Tuduriaid]].

Yn ystod teyrnasiad [[Harri VIII o Loegr]], ychwanegwyd chwe sir newydd at y rhai a fodolai eisoes ar diriogaeth yr hen Dywysogaeth gan [[Deddf Uno 1536|Ddeddf Uno 1536]] trwy roi statws sirol i arglwyddiaethau [[Sir Benfro|Penfro]] a [[Sir Forgannwg|Morgannwg]] a chreu pedair sir newydd, sef [[Sir Frycheiniog|Brycheiniog]], [[Sir Faesyfed|Maesyfed]], [[Sir Drefaldwyn|Trefaldwyn]] a [[Sir Ddinbych|Dinbych]],  a gwnaethpwyd deddfau Lloegr yn ddeddfau gwlad yng Nghymru. Yng [[Gwent|Ngwent]], crëwyd sir newydd [[Sir Fynwy|Mynwy]] yn y de-ddwyrain ond rhoddwyd y sir yn rhan o gylchdaith llysoedd San Steffan ac felly cafwyd yr ymadrodd cyfreithiol &quot;Cymru a Sir Fynwy&quot;, anomaledd a barhaodd hyd yr 20g er na fu'r sir newydd yn rhan o Loegr fel y cyfryw.

Mae aelodau [[Senedd Cymru]], a grëwyd ym 1998 ac sy'n cyfarfod yng [[Caerdydd|Nghaerdydd]], yn cael eu hethol gan y Cymry. Tywysog Cymru yw'r teitl y mae brenin neu frenhines Prydain yn arfer rhoi i'w mab hynaf (ond nid yn ddieithriad), ond nid yw'r tywysog ei hun yn byw yng Nghymru nac yn cymryd rhan yn ei llywodraeth. Y Tywysog Siarl yw'r Tywysog Cymru Seisnig cyntaf i fedru siarad tipyn bach o [[Gymraeg]].

== Daearyddiaeth ==
{{prif|Daearyddiaeth Cymru}}
[[Delwedd:Wales from space.jpg|224x224px|bawd|Cymru o'r gofod]]Crëwyd patrwm o 13 o siroedd yng Nghymru ar ôl Deddf Uno 1536: [[Sir Fôn]], [[Sir Frycheiniog]], [[Sir Gaernarfon]], [[Sir Aberteifi]], [[Sir Gaerfyrddin]], [[Sir Ddinbych]], [[Sir y Fflint]], [[Sir Forgannwg]], [[Sir Feirionnydd]], [[Sir Drefaldwyn]], [[Sir Benfro]], [[Sir Faesyfed]], a [[Sir Fynwy]]. Y rhain ydyw siroedd hanesyddol Cymru. O dan Ddeddf Llywodraeth Leol 1888, crëwyd siroedd gweinyddol oedd wedi ei seilio ar y siroedd traddodiadol, ond nid oeddynt yn union yr un fath. Yn ad-drefnu llywodraeth leol [[1974]] crëwyd wyth sir gadwedig: [[Clwyd]], [[Dyfed]], [[Gwent]], [[Gwynedd]], [[Powys]], [[Morgannwg Ganol]], [[De Morgannwg]] a [[Gorllewin Morgannwg]]. Erbyn hyn y rhain yw enwau siroedd seremonïol Cymru. Yn 1996 crëwyd 22 o awdurdodau lleol i gymryd lle'r wyth sir gadwedig, a'u henwau yn cynnwys rhai o enwau'r 13 sir hanesyddol a rhai o'r wyth sir gadwedig, a'r ffiniau yn wahanol weithiau. Mae rhai o'r trefi mawrion yn awdurdodau unedol eu hunain e.e. [[Caerdydd]], [[Abertawe (sir)|Abertawe]], [[Wrecsam (sir)|Wrecsam]].

Mae tri [[Parc Cenedlaethol|Pharc Cenedlaethol]] yng Nghymru: [[Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog]], [[Parc Cenedlaethol Eryri]] a [[Parc Cenedlaethol Arfordir Penfro|Pharc Cenedlaethol Arfordir Penfro]]. Dyfarnwyd i'r cestyll [[Castell Biwmares|Biwmares]], [[Castell Harlech|Harlech]], [[Castell Caernarfon|Caernarfon]], a [[Castell Conwy|Chonwy]], ym [[1986]], ac i  ardal ddiwydiannol [[Blaenafon]] ym [[2000]], statws [[Treftadaeth Byd]] [[UNESCO]] .

Gweler hefyd: [[Rhestr moroedd, baeau a phentiroedd Cymru]], [[Rhestr ynysoedd Cymru]], [[Rhestr mynyddoedd Cymru]], [[Rhestr llynnoedd Cymru]], [[Rhestr afonydd Cymru]], [[Cronfeydd Cymru]].

== Bioamrywiaeth ==
{{Prif|Fflora Cymru|Ffawna Cymru|Rhestr adar Cymru}}

=== Adar ===
[[Delwedd:Red Kite - Gigrin Farm, Rhayader - geograph.org.uk - 2973349.jpg|bawd|Y Barcud Coch, Rhaeadr.]]Oherwydd ei harfordir hir, mae Cymru yn gartref i amrywiaeth o adar môr. Mae'r arfordiroedd a'r ynysoedd cyfagos yn gartref i nythfeydd o huganod, adar drycin Manaw, palod, gwylanod coesddu, mulfilod a llursod. Mewn cymhariaeth, gyda 60 y cant o Gymru yn uwch na’r gyfuchlin 150m, mae’r wlad hefyd yn cynnal amrywiaeth o adar cynefin yr ucheldir, gan gynnwys y gigfran a mwyalchen y mynydd.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ecologymatters.co.uk/pdf/Wales_Ring_Ouzel_paper.pdf|title=Wales Ring Ouzel Survey 2006|publisher=Ecology Matters Ltd.|last=Green|first=Mick|year=2007|access-date=6 September 2010|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20120311210912/http://www.ecologymatters.co.uk/pdf/Wales_Ring_Ouzel_paper.pdf|archive-date=11 March 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/north_east/4644626.stm|title=Black ravens return to the roost|publisher=BBC|date=24 January 2006|access-date=6 September 2010}}&lt;/ref&gt; Mae adar ysglyfaethus yn cynnwys y cudyll bach, boda tinwyn a'r barcud coch, symbol cenedlaethol o fywyd gwyllt Cymru. At ei gilydd, mae mwy na 200 o wahanol rywogaethau o adar wedi’u gweld yng ngwarchodfa’r RSPB yng Nghonwy, gan gynnwys ymwelwyr tymhorol.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rspb.org.uk/news/details.asp?view=print&amp;id=tcm:9-176206|title=Red kite voted Wales' Favourite Bird|publisher=[[Royal Society for the Protection of Birds]]|date=11 October 2007|access-date=6 September 2010|archive-date=23 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100823014457/http://www.rspb.org.uk/news/details.asp?view=print&amp;id=tcm:9-176206|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

=== Mamaliaid ===
Bu farw mamaliaid mwy, gan gynnwys eirth brown, bleiddiaid a chathod gwyllt, allan yn ystod cyfnod y Normaniaid. Heddiw, mae mamaliaid yn cynnwys chwistlod, llygod pengrwn, moch daear, dyfrgwn, carlymod, gwencïod, draenogod a phymtheg rhywogaeth o ystlumod. Mae dwy rywogaeth o gnofilod bach, y llygoden wddf felen a'r pathew, o bwys Cymreig arbennig i'w cael ar y ffin nad oedd yn cael ei tharfu yn hanesyddol. &lt;ref name=&quot;Davies533&quot;&gt;Davies (2008) p. 533&lt;/ref&gt; Nid yw'r bele, sy'n cael ei weld yn achlysurol, wedi'i gofnodi'n swyddogol ers y 1950au. Bu bron i'r ffwlbart gael ei yrru i ddifodiant ym Mhrydain, ond fe barhaodd yng Nghymru ac mae bellach yn lledu'n gyflym. Mae geifr gwyllt i'w cael yn Eryri. &lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.theguardian.com/environment/2006/nov/13/conservationandendangeredspecies.uknews|title=Goats have roamed Snowdonia for 10,000 years; now they face secret cull|first=John|last=Vidal|work=guardian.co.uk|date=13 November 2006|access-date=14 August 2011|location=London}}&lt;/ref&gt; Ym mis Mawrth 2021, rhoddodd Cyfoeth Naturiol Cymru (CNC) drwydded i ryddhau hyd at chwe afanc yn Nyffryn Dyfi, sef y rhyddhad swyddogol cyntaf o afancod yng Nghymru.&lt;ref&gt;{{cite news|publisher=BBC News|date=30 March 2021|last=Grug|first=Mari|title=Licensed beavers released in Wales for the first time|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-56565050|access-date=31 March 2021}}&lt;/ref&gt;

=== Morol ===
Mae dyfroedd de-orllewin Cymru Gŵyr, Sir Benfro a Bae Ceredigion yn denu anifeiliaid morol, gan gynnwys heulforgwn, morloi llwyd yr Iwerydd, crwbanod cefn lledr, dolffiniaid, llamhidyddion, sglefrod môr, crancod a chimychiaid. Mae Sir Benfro a Cheredigion, yn arbennig, yn cael eu cydnabod fel ardal o bwysigrwydd rhyngwladol i ddolffiniaid trwyn potel, ac yng Nghei Newydd mae unig gartref haf dolffiniaid trwyn potel yn y DU gyfan. Mae pysgod afon o bwys yn cynnwys torgoch, llysywen, eog, gwangod, aderyn y waun a thorgoch yr Arctig, tra bod y gwyniad yn unigryw i Gymru, a geir yn Llyn Tegid yn unig. Mae Cymru'n adnabyddus am ei physgod cregyn, gan gynnwys cocos, llygaid meheryn, cregyn gleision a gwichiaid. Penwaig, macrell a cegddu yw'r rhai mwyaf cyffredin o bysgod morol y wlad. Mae tiroedd uchel Eryri sy’n wynebu’r gogledd yn cynnal fflora cyn-rewlifol creiriol gan gynnwys lili eiconig yr Wyddfa.&lt;ref name=&quot;Hist 286-288&quot;&gt;Davies (1994) pp. 286–288&lt;/ref&gt; Mae gan Gymru nifer o rywogaethau planhigion nad ydynt i’w cael yn unman arall yn y DU, gan gynnwys y cor-rosyn mannog Tuberaria guttata ar Ynys Môn a Draba aizoides ym Mhenrhyn Gŵyr.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Atlas of the British Flora|editor1-last=Perring|editor1-first=E.H.|editor2-last=Walters|editor2-first=S.M.|year=1990|publisher=BSBI|location=Melksham, Great Britain|isbn=978-0-901158-19-2|page=43}}&lt;/ref&gt;

== Economi ==
{{prif|Economi Cymru}}
Mae rhannau o Gymru yn ddiwydiannol ers y 18g. Mae [[glo]], [[copr]], [[llechi]], ac [[aur]] wedi cael eu cloddio yng Nghymru. Roedd y gweithiau [[haearn]] ac [[tun|alcam]] a'r pyllau glo wedi denu miloedd o fewnfudwyr i'r wlad yn ystod y 19eg canrif, yn enwedig i gymoedd de Cymru. Bu'r mewnfudwyr hyn, y rhan fwyaf ohonynt o [[Lloegr|Loegr]] neu [[Iwerddon]], yn allweddol yn y newid iaith a sbardunwyd yn y De-ddwyrain yr adeg hon, o'r Gymraeg i'r Saesneg.

== Demograffeg ==
{{prif|Demograffeg Cymru}}
Yn ôl [[Cyfrifiad y Deyrnas Unedig 2021|Cyfrifiad 2021]] yr oedd 3,107,500 o bobl yn byw yng Nghymru, sy'n rhoi dwysedd o 149.6/km².&lt;ref name=&quot;bbc-61965787&quot;&gt;

{{Graph:Population history|Q25}}

== Diwylliant ==
{{prif|Diwylliant Cymru}}
Dylanwadwyd ar '''ddiwylliant Cymru''' gan lu o bethau: cenedl, iaith, crefydd, a daearyddiaeth. Diwylliant arbennig y Cymry Cymraeg yw [[diwylliant Cymraeg]]. Mae'n rhan hanfodol o ddiwylliant Cymru ond hefyd yn rhan o hanes [[Y Wladfa]] ym Mhatagonia, a chymunedau eraill yn y byd sy'n Gymraeg eu hiaith. Nodir diwylliant traddodiadol Cymru gan etifeddiaeth y Celtiaid wedi ei chyfuno â [[Cristnogaeth|Christnogaeth]], hen chwedlau a straeon sydd wedi ymgynefino â'r llên gwerin a'r traddodiad llenyddol, a bywyd y werin yn y [[cefn gwlad]].

=== Cerdd a llên ===
{{prif|Cerddoriaeth Cymru|Llenyddiaeth Gymraeg|Llenyddiaeth Saesneg Cymru}}
Mae gan gerddoriaeth Cymru hanes hir, ond ychydig iawn o wybodaeth fanwl sydd gennym cyn y 18g pan ddechreuodd hynafiaethwyr ymddiddori yn y pwnc. Cyfeirir at Gymru'n aml fel &quot;Gwlad y Gân&quot;, yn ystrydebol braidd.

Ac eithrio llenyddiaeth glasurol, llenyddiaeth Gymraeg yw'r hynaf yn Ewrop. Mae gan y Gymraeg draddodiad cyfoethog o lenyddiaeth sy'n dyddio o'r 6g hyd heddiw. Oherwydd eu bod yn ysgrifennu mewn iaith â mwy o bobl yn ei deall, mae ysgrifenwyr llenyddiaeth Saesneg Cymru yn aml wedi llwyddo i ddenu cynulleidfaoedd llawer mwy na'u cyd-wladwyr sy'n ysgrifennu yn yr iaith Gymraeg yn unig. Dwy enghraifft adnabyddus o hyn yw'r beirdd byd-enwog [[Dylan Thomas]] ac [[R. S. Thomas]].

=== Chwaraeon ===
[[Delwedd:Monument to Gareth Bale.001 - Cardiff Castle.jpg|bawd|229x229px|Monolith o fathodyn pêl-dored Cymru a Gareth Bale yng Ngastell Caerdydd.]]
{{prif|Chwaraeon yng Nghymru}}
Dywedir yn aml taw [[Rygbi'r undeb yng Nghymru|rygbi'r undeb]] yw mabolgamp genedlaethol Cymru, er mae [[Pêl-droed yng Nghymru|pêl-droed]] yn denu mwy o wylwyr i'r maes. Bu'r Cymry hefyd yn dangos eu medr yn [[snwcer]], [[dartiau]], [[golff]], [[paffio]], ac [[athletau]]. Ymhlith yr hen chwaraeon bu [[cnapan]], [[bando]], pêl-droed traddodiadol, a chwarae pêl.

=== Coginiaeth ===
{{prif|Coginiaeth Cymru}}
Mae bwydydd Cymreig yn cynnwys [[Cawl Cymreig|cawl]], [[teisen gri]], [[bara lawr]], [[bara brith]], [[selsig Morgannwg]], a ''[[Welsh rarebit]]''.

== Symbolau cenedlaethol ==
[[Delwedd:Y Ddraig Goch. Wales Grand Slam Celebration, Senedd 19 March 2012 Y Ddraig Goch. Dathliadau Camp Lawn Cymru, Senedd 19 Mawrth 2012 (7008488499).jpg|bawd|Baner y Ddraig Goch]]
Mae'n debyg taw'r [[Y Ddraig Goch|Ddraig Goch]], sy'n ymddangos ar y [[Baner Cymru|faner genedlaethol]], yw symbol amlycaf Cymru. Ceir hefyd y [[Cenhinen Bedr|genhinen Bedr]] a'r [[Cenhinen|genhinen]]. &quot;[[Hen Wlad fy Nhadau]]&quot; yw'r [[anthem genedlaethol]].

== Gweler hefyd ==

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

== Dolenni allanol ==
{{Wiciadur|{{PAGENAME}}}}
*[https://senedd.cymru/ Senedd Cymru]

{{Cymru}}
{{Celtaidd}}
{{Siroedd Cymru}}
{{Y Deyrnas Unedig}}

[[Categori:Cymru| ]]
[[Categori:Gwledydd Celtaidd]]
[[Categori:Gwledydd Ewrop]]
[[Categori:Y Deyrnas Unedig]]</text>
      <sha1>aqc74taoom6m0qdp9bgmj7xgoym57f0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095616</id>
      <parentid>11095615</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T00:50:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Titus Gold</username>
        <id>38162</id>
      </contributor>
      <comment>/* Demograffeg */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30110" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle
| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}}
| suppressfields= gwlad image1 | math_o_le = Gwlad | enw_brodorol =  | map lleoliad = [[Delwedd:Wales in the UK and Europe.svg|270px]] | banergwlad = [[Delwedd:Flag of Wales (1959–present).svg|170px]] |prifddinas=[[Caerdydd]]|poblogaeth=3,107,500 (2021)|sefydlwyd=383 CC|anthem=[[Hen Wlad fy Nhadau]]|nawddsant=[[Dewi Sant]]|arwyddair=&quot;Cymru am byth&quot;|gwlad=[[Y Deyrnas Unedig]]|sir=22 o siroedd}}

:''Gweler hefyd [[Cymru (gwahaniaethu)]].''
Mae '''Cymru''' ([[Saesneg]]: ''Wales''; [[Cernyweg]]: Kembra) yn wlad [[Celtaidd|Geltaidd]] yn [[Ewrop]]. Gyda'r [[Alban]], [[Cernyw]], [[Gogledd Iwerddon]] a [[Lloegr]],&lt;ref name=&quot;Hist Wales 54&quot;&gt;Hanes Cymru gan John Davies (1994) tud. 54&lt;/ref&gt; mae Cymru wedi'i hawlio gan Loegr ers [[Oes y Tywysogion]], ac yn rhan o'r [[Deyrnas Unedig]]. [[Cymraeg]] yw iaith frodorol y wlad ond siaredir [[Saesneg]] gan y mwyafrif helaeth o'i dinasyddion erbyn heddiw; gall oddeutu 19% o'i phoblogaeth siarad Cymraeg. 

Mae Cymru yn ffinio â Lloegr i'r dwyrain a'r moroedd; [[Môr Hafren]], [[Y Môr Celtaidd]] a [[Môr Iwerddon]]. Roedd gan Gymru boblogaeth o 3,107,500 yn 2021&lt;ref name=&quot;bbc-61965787&quot;&gt;{{dyf newyddion|url=https://www.bbc.co.uk/cymrufyw/61965787|teitl=Cyfrifiad 2021: Poblogaeth Cymru yr uchaf erioed|cyhoeddwr=BBC Cymru Fyw|dyddiad=28 Mehefin 2022|dyddiadcyrchu=29 Mehefin 2022}}&lt;/ref&gt; ac mae ganddi arwynebedd o 20,779 km2 (8,023 mi). Mae gan Gymru dros 2,700 km (1,700 mi) o arfordir ac mae'n fynyddig ar y cyfan. Mae gan Gymru fynyddoedd talach yn gogledd a'r canoldir, gan gynnwys yr [[Yr Wyddfa|Wyddfa]], ei chopa uchaf, yn [[Eryri]]. Mae'r wlad o fewn y ardal tymheredd y gogledd ac mae ganddi hinsawdd forwrol. Y brifddinas a'r ddinas fwyaf yw [[Caerdydd]].

Daeth hunaniaeth genedlaethol Gymreig i'r amlwg fel [[Brythoniaid|Brythoniaid Celtaidd]] ar ôl i [[Macsen Wledig]] (Magnus Maximus) a'r [[Yr Ymerodraeth Rufeinig|Rhufeiniaid]] adael [[Ynys Brydain]] yn y 5ed ganrif. Datblygodd ystyrir Cymru fel gwlad Celtaidd modern yn oes tywysogion Cymru.  Bu farw twywysog olaf Cymru, Llywelyn ein Llyw Olaf ([[Llywelyn ap Gruffudd]]) yn 1282, a olygodd cwblhad concwest Cymru gan [[Edward I, brenin Lloegr]].

O 1400-1410 ailenillodd [[Owain Glyn Dŵr|Owain Glyndŵr]] [[annibyniaeth i Gymru]]. Ar ol hynny cafodd Cymru ei hatodi gan Loegr a'i hymgorffori o fewn cyfundrefn gyfreithiol Lloegr o dan Ddeddfau Cyfreithiau Cymru 1535 a 1542. Datblygodd gwleidyddiaeth Gymreig nodedig yn y 19eg ganrif, yn arbennig yn gysylltiedig â Rhyddfrydiaeth Gymreig. Amlygwyd hyn ar ddechrau'r 20fed ganrif gan [[David Lloyd George]], ond cafodd ei ddadleoli gan dwf sosialaeth a sefydlwyd [[Llafur Cymru]] erbyn 1947. Roedd Lloyd George yn ymgyrchu yn gryf dros [[Datganoli Cymru|ddatganoli i Gymru]] yn ei yrfa cynnar a thyfodd teimlad cenedlaethol Cymreig dros y ganrif. Ffurfiwyd [[Plaid Cymru]] yn 1925, a [[Cymdeithas yr Iaith]] yn 1962. Enillodd datganoli Cymreig fomentwm yn ystod yr 20fed ganrif ac yn dilyn refferendwm datganoli Cymreig 1997, ffurfiwyd y Cynulliad yn 1999, ac mae wedi ennill mwy o ddatganoli ers hynny ail hail-henwi yn [[Senedd Cymru]] yn 2020.  Daeth mudiad cryfach dros [[annibyniaeth i Gymru]] i’r amlwg erbyn 2017, pan drafodwyd ail refferendwm annibyniaeth i'r Alban. Daeth grwpiau o blaid annibyniaeth, megis [[YesCymru]] yn boblogaidd yn yr 21ain ganrif, er nad yw annibyniaeth yn cael ei chefnogi gan fwyafrif yng Nghymru.

Ar ddechrau’r chwyldro diwydiannol yng Nghymru, trawsnewidiodd datblygiad y diwydiannau mwyngloddio a metelegol y wlad o fod yn gymdeithas amaethyddol i fod yn genedl ddiwydiannol; achosodd ecsbloetio [[Maes glo De Cymru|Maes Glo De Cymru]] gynnydd cyflym ym mhoblogaeth Cymru. Mae dwy ran o dair o'r boblogaeth yn byw yn Ne Cymru, gan gynnwys [[Caerdydd]], [[Abertawe]], [[Casnewydd]] a'r [[Y Cymoedd|cymoedd]]. Mae gan ranbarth dwyreiniol Gogledd Cymru tua chweched o'r boblogaeth gyfan a Wrecsam yw tref mwyaf y gogledd. Mae gan gweddill Cymru ddwysedd poblogaeth llai. Nawr fod diwydiannau echdynnol a thrwm traddodiadol y wlad wedi dirywio, mae [[economi Cymru]] yn seiliedig ar y sector cyhoeddus, diwydiannau ysgafn a gwasanaeth, a thwristiaeth. O fewn y diwydiant ffermio, gan gynnwys ffermio llaeth, mae Cymru yn allforiwr net, gan gyfrannu at hunangynhaliaeth amaethyddol genedlaethol.

== Geirdarddiad ==
Yn wreiddiol defnyddiwyd yr enw &quot;Cymry&quot;, ffurf luosog Cymro, i ddisgrifio'r wlad a'r bobl ynddi.&lt;ref&gt;{{dyf GPC |gair=Cymro |dyddiadcyrchiad=31 Gorffennaf 2016 }}&lt;/ref&gt; Ymddengys y gair yn gyntaf mewn [[cerdd fawl]] i [[Cadwallon ap Cadfan]]&lt;ref&gt;[[Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig]], &quot;CADWALLON AP CADFAN&quot;, tud. 112.&lt;/ref&gt; sydd o bosib yn dyddio o'r 7c, a daw o'r gair [[Brythoneg]] ''combrogos'' (lluosog: ''combrogi'') sy'n golygu &quot;cydwladwr&quot;. Mae'r elfen [[bro]] yn parhau'n air am wlad neu ardal yn yr iaith fodern. Diflanodd y ''b'' tua'r flwyddyn 600, ond mae'r ''mb'' wedi aros yn y ffurf [[Lladin|Ladin]] am y wlad, ''[[Cambria]]'', yn ogystal â'r enwau [[Cumbria]] a Cumberland yng ngogledd Lloegr.&lt;ref name=BLJ&gt;[[Bedwyr Lewis Jones]]. ''Enwau (Llyfrau Llafar Gwlad)'' (Llanrwst, Gwasg Carreg Gwalch, 1991), t. 4.&lt;/ref&gt; Yn yr 16g mabwysiadwyd y sillafiad &quot;Cymru&quot; i ddynodi'r wlad gan neilltuo &quot;[[Cymry]]&quot; ar gyfer y trigolion.&lt;ref&gt;Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig, &quot;CYMRU (yr enw)&quot;, tud. 239.&lt;/ref&gt;

Y gair [[Germaneg]] ''walh'' neu ''wealh'' (estron) yw bôn yr enw Saesneg ar Gymru. O'r un gair daw enw'r [[Walwniaid]] yng [[Gwlad Belg|Ngwlad Belg]]. Defnyddid y ffurf luosog ''Wealas'' yn enw ar drigolion Brythoneg a Lladin eu hiaith ym Mhrydain gan y Saeson cynnar, a ''Cornwealas'' ar drigolion penrhyn [[Cernyw]] (y ''Corn''). Dros amser daethpwyd y ffurfiau ''Wales'' a ''Welsh'' yn enwau'r Saesneg ar wlad a phobl Cymru.&lt;ref name=BLJ/&gt;

== Hanes ==
{{prif|Hanes Cymru|Cynhanes Cymru}}
Glaniodd [[Iŵl Cesar]] ym Mhrydain ym mis Awst 55 C.C., ond ni lwyddwyd i oresgyn Cymru (a oedd, fel gweddill Prydain, yn diriogaeth [[Celtiaid|Geltaidd]]) am fwy na chanrif wedi hynny. Roedd llwythau Celtaidd Cymru — a oedd, yn ddiwylliannol, yn debyg iawn i'w cymdogion [[Brythoniaid|Brythonaidd]] yn ne Prydain — yn cynnwys y [[Silwriaid]] yn y de a'r [[Ordovices]] yn y gogledd. Fe sefydlodd y [[Ymerodraeth Rhufeinig|Rhufeinwyr]] gadwyn o amddiffynfeydd dros dde Cymru, cyn belled â [[Caerfyrddin|Chaerfyrddin]] (''Maridunum''). Mae tystiolaeth iddyn nhw fynd ymhellach i'r gorllewin a chroesi i Iwerddon. Adeiladasant 'gaer y lleng' [[Caerllion]] (''Isca''), lle mae'r [[amffitheatr]] sydd wedi goroesi orau ym Mhrydain. Roedd y Rhufeiniaid hefyd yn brysur yn y gogledd — mae hen chwedl, ''[[Breuddwyd Macsen Wledig]]'', yn dweud wrth [[Macsen Wledig]], un o ymerawdwyr olaf yr ymerodraeth yn y Gorllewin, briodi Helen ferch pennaeth Cymreig o [[Segontiwm]] ([[Caernarfon]] gyfoes). Mae'n debygol mai'r rheswm pam y gwladychwyd Cymru gan y Rhufeiniaid yw oherwydd eu hawch i fwyngloddio [[aur]], [[plwm]], [[copr]] ac [[arian]], a pheth [[sinc]].&lt;ref name=Jones3&gt;{{Cite book|last1=Jones |first1=Barri |last2=Mattingly |first2=David |year=1990 |contribution=The Economy |title=An Atlas of Roman Britain |publisher=Blackwell Publishers |publication-date=2007 |location=Caergrawnt |pages=179–196 |isbn=9781842170670}}&lt;/ref&gt;

Ni wnaeth yr [[Eingl-Sacsoniaid]] orchfygu Cymru, er iddynt dorri'r cysylltiad rhwng Cymru a'r [[Hen Ogledd]] ar ôl [[Brwydr Caer]] yn [[615]], oherwydd llwyddiannau milwrol y brenhinoedd Cymreig yn ogystal, wrth gwrs, â'r dirwedd a'r hinsawdd. Adeiladodd [[Offa, brenin Mercia]], glawdd mawr o ddaear ar hyd y ffin rhwng ei frenhiniaeth a gwlad y Cymry. Mae darnau o [[Clawdd Offa|Glawdd Offa]] i'w gweld o hyd heddiw.

Parhaodd Cymru'n wlad Gristnogol ar ôl goresgyn Lloegr gan y tylwythau paganaidd Tiwtonaidd (y Saeson). Fe aeth [[Dewi Sant]] ar bererindod i [[Rhufain|Rufain]] yn y 6g, ac fe weithiodd fel esgob yng Nghymru ymhell cyn y cyrhaeddodd Awstin i drosi brenin Caint a dechrau esgobaeth Caergaint. Ond ni wnaeth y Cymry fawr o ymdrech i ledu Cristionogaeth yn Lloegr, efallai oherwydd yr elyniaeth rhwng y ddwy bobl. Roedd brenhinoedd Cymru fel [[Rhodri Mawr]] a [[Llywelyn ap Gruffudd]] yn ddigon cryf neu gyfrwys i gadw eu hannibyniaeth.

[[Delwedd:LlywelynFawr.jpg|150px|bawd|Llywelyn Fawr]]Ar ddiwedd y [[1060au]], daeth y [[Normaniaid]] i Gymru, gan newid gwleidyddiaeth y wlad. Sefydlwyd arglwyddiaethau Normanaidd [[Y Mers]], rhwng Cymru a Lloegr. Bu bron iawn i Gymru gyfan gael ei goresgyn ganddynt ond llwyddodd [[Gruffudd ap Cynan]] ac [[Owain Gwynedd]] i'w hatal, er iddynt ymsefydlu mewn rhannau o'r de ac ardaloedd ar y ffin. Llwyddodd [[Llywelyn Fawr]] i osod seiliau Cymru unedig a chyhoeddwyd ei ŵyr [[Llywelyn ap Gruffudd]] yn [[Tywysog Cymru|Dywysog Cymru]]. Ond parhaodd brenhinoedd Lloegr i ymosod ar Gymru trwy gydol y cyfnod. Ym [[1282]] lladdwyd [[Llywelyn Ein Llyw Olaf]], sef tywysog olaf annibynnol Cymru, mewn ysgarmes ger [[Cilmeri]] a chipiodd [[Edward I o Loegr]] ei deyrnas. Adeiladodd Edward res o gestyll mawr i gadw'r Cymry dan reolaeth — [[Castell Rhuddlan|Rhuddlan]], [[Castell Conwy|Conwy]], [[Castell Caernarfon|Caernarfon]], [[Castell Biwmares|Biwmares]], a [[Castell Harlech|Harlech]] ydyw'r cestyll enwocaf.

Cafwyd cyfres o wrthryfeloedd yn erbyn llywodraeth y Saeson o ddiwedd y [[13g]] hyd ddiwedd y [[15g]]; gan [[Madog ap Llywelyn]] (1294—96) a [[Llywelyn Bren]] (1316) er enghraifft, ac roedd y Cymry'n disgwyl dychweliad [[Owain Lawgoch]] yn y [[1370au]] i ryddhau'r wlad. Cododd [[Owain Glyndŵr]] mewn gwrthryfel yn [[1400]] a chafodd ei gyhoeddi'n Dywysog Cymru, ond marw allan yn raddol wnaeth y gwrthryfel wrth i frenhinoedd Lloegr ailosod eu hawdurdod yn y wlad.

Am ran helaeth o weddill y [[15g]] tynnwyd Cymru i mewn i [[Rhyfeloedd y Rhosynnau|Ryfeloedd y Rhosynnau]] a welodd y [[Lancastriaid]] a'r [[Iorciaid]] yn ymgiprys am rym yn Lloegr. Ond er gwaethaf yr ansefydlogrwydd, fel yn y ganrif flaenorol, blodeuodd diwylliant Cymru ac yn arbennig y Traddodiad Barddol gyda [[Beirdd yr Uchelwyr]] yn cael nawdd gan yr uchelwyr Cymreig. Un o'r uchelwyr hyn oedd [[Harri Tudur]], nai [[Siasbar Tudur]] a disgynnydd i [[Ednyfed Fychan]], [[distain]] [[Llywelyn Fawr]]. Yn [[1485]] glaniodd yn [[Sir Benfro]] gyda byddin o [[Ffrancod]]. Tyrrai nifer o Gymry ato a gorchfygodd [[Rhisiart III o Loegr]] ar [[22 Awst]] [[1485]] ar [[Brwydr Bosworth|Faes Bosworth]].

Am gyfnod gwellodd sefyllfa'r Cymry. Diddymwyd y deddfau penyd a osodwyd ar y Cymry gan y Saeson ar ddechrau'r ganrif. Dan ei fab [[Harri VIII, brenin Lloegr|Harri VIII]] cyflwynwyd y [[Y Deddfau Uno 1536 a 1543|Deddfau Uno]] a roddodd Cymru yn yr un system gyfreithiol a gweinyddol â Lloegr ond a waharddodd yr iaith [[Gymraeg]] o fywyd cyhoeddus y wlad. Ar yr un pryd newidiodd Cymru mewn cenhedlaeth neu ddwy o fod yn wlad [[Eglwys Gatholig|Gatholig]] i fod yn wlad [[Protestaniaeth|Brotestanaidd]]. Gwelwyd hefyd adfywiad llenyddol — cyfnod y [[Dadeni Dysg]] a'r [[Beibl]] [[Cymraeg]] — ond troes y bonedd fwyfwy Seisnigaidd a thyfai bwlch rhwng arweinwyr cymdeithas a'r werin. Un canlyniad o hynny oedd y mudiadau crefyddol [[Ymneilltuaeth|ymneilltuol]] a ymledai'n gyflym yn ystod y [[Yr Ail Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|17eg ganrif]] a'r [[Y Ddeunawfed Ganrif yng Nghymru|18fed]]. Dechreuodd Cymru droi'n wlad ddiwydiannol yn ogystal, ac erbyn diwedd y 18g a dechrau'r [[Y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|19eg ganrif]] roedd trefi diwydiannol, chwareli a phyllau glo yn nodwedd amlwg ar fywyd y wlad. Tyfodd [[llythrennedd]] ac ymledai'r [[Y Wasg Gymraeg|wasg Gymraeg]]. Cynyddai'r galw am [[Datgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru|Ddatgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru]] ac am [[hunanlywodraeth]] ac erbyn diwedd y 19eg ganrif roedd mudiad [[Cymru Fydd]] ar ei anterth.

Cymysg fu ffawd y genedl yn ystod y [[Yr Ugeinfed Ganrif yng Nghymru|20fed ganrif]]. Ond er gwaethaf [[y Rhyfel Byd Cyntaf]], [[Dirwasgiad Mawr]] y [[1930au]], [[yr Ail Ryfel Byd]] a'r dirywiad ieithyddol yn y [[1970au]] a'r [[1980au]], mae Cymru heddiw'n meddu [[Senedd Cymru|Senedd]] ac ymddengys fod yr iaith [[Gymraeg]] yn wynebu dyfodol mwy gobeithiol nag a ddychmygid cenhedlaeth yn ôl er mai dim ond oddeutu 19% o'r Cymry sy'n siarad Cymraeg.

== Gwleidyddiaeth ==
{{prif|Gwleidyddiaeth Cymru|Llywodraeth Cymru|Llywodraeth leol yng Nghymru}}
[[Delwedd:Logo-senedd-cymru.svg|bawd|chwith|Logo Senedd Cymru|158x158px]]
[[Delwedd:Welsh Assembly Government logo.png|bawd|chwith|Logo Llywodraeth Cymru|165x165px]]
[[Delwedd:Wales Administrative 2009 v5 Welsh.png|bawd|Map Gweinyddol Cymru|306x306px]]

Rheolid Cymru yn wreiddiol gan frenhinoedd neu dywysogion Cymreig annibynnol neu led-annibynnol megis [[Rhodri Mawr]], [[Llywelyn Fawr]], a'i ŵyr [[Llywelyn ein Llyw Olaf]], a fabwysiadodd y teitl [[Tywysog Cymru]] ym [[1258]]: cydnabuwyd hyn gan Frenin Lloegr ym [[1277]] yn unol â [[Cytundeb Aberconwy|Chytundeb Aberconwy]]. Ar ôl goresgyn [[Tywysogaeth Cymru|tywysogaeth Llywelyn]] gan [[Edward I o Loegr]], mynegwyd y dyhead am annibyniaeth i Gymru yn y [[14g]] gan nifer o wrthryfeloedd bychain. Y gwrthryfel mwyaf oedd gwrthryfel [[Owain Glyndŵr]] a ddechreuodd ym [[1400]]. Curodd gwŷr Glyn Dŵr lu Seisnig ger [[Pumlumon]] ym [[1401]]. Cafodd Glyn Dŵr ei gyhoeddi yn Dywysog Cymru ag edrychodd am gymorth gan y [[Ffrainc|Ffrancwyr]], ond erbyn [[1409]] roedd gafael y lluoedd Seisnig ar y wlad yn rhy gryf a dirwynodd y gwrthryfel i ben.

Roedd gweddill y [[15g]] yn bur ansefydlog hefyd. Ochrai'r rhan fwyaf o'r Cymry â phlaid y [[Lancastriaid]] yn ystod [[Rhyfeloedd y Rhosynnau]]. Uchafbwynt y rhyfeloedd hynny oedd buddugoliaeth [[Harri VII o Loegr|Harri Tudur]] ym [[Brwydr Bosworth|Mrwydr Bosworth]] yn [[1485]]; diolch i'r cymorth a gafodd gan y Cymry a heidiai i'w gefnogi pan laniodd yn Sir Benfro, trechodd Harri'r brenin [[Rhisiart III o Loegr|Rhisiart III]] a chipiodd goron Lloegr gan gychwyn [[Cyfnod y Tuduriaid yng Nghymru|cyfnod y Tuduriaid]].

Yn ystod teyrnasiad [[Harri VIII o Loegr]], ychwanegwyd chwe sir newydd at y rhai a fodolai eisoes ar diriogaeth yr hen Dywysogaeth gan [[Deddf Uno 1536|Ddeddf Uno 1536]] trwy roi statws sirol i arglwyddiaethau [[Sir Benfro|Penfro]] a [[Sir Forgannwg|Morgannwg]] a chreu pedair sir newydd, sef [[Sir Frycheiniog|Brycheiniog]], [[Sir Faesyfed|Maesyfed]], [[Sir Drefaldwyn|Trefaldwyn]] a [[Sir Ddinbych|Dinbych]],  a gwnaethpwyd deddfau Lloegr yn ddeddfau gwlad yng Nghymru. Yng [[Gwent|Ngwent]], crëwyd sir newydd [[Sir Fynwy|Mynwy]] yn y de-ddwyrain ond rhoddwyd y sir yn rhan o gylchdaith llysoedd San Steffan ac felly cafwyd yr ymadrodd cyfreithiol &quot;Cymru a Sir Fynwy&quot;, anomaledd a barhaodd hyd yr 20g er na fu'r sir newydd yn rhan o Loegr fel y cyfryw.

Mae aelodau [[Senedd Cymru]], a grëwyd ym 1998 ac sy'n cyfarfod yng [[Caerdydd|Nghaerdydd]], yn cael eu hethol gan y Cymry. Tywysog Cymru yw'r teitl y mae brenin neu frenhines Prydain yn arfer rhoi i'w mab hynaf (ond nid yn ddieithriad), ond nid yw'r tywysog ei hun yn byw yng Nghymru nac yn cymryd rhan yn ei llywodraeth. Y Tywysog Siarl yw'r Tywysog Cymru Seisnig cyntaf i fedru siarad tipyn bach o [[Gymraeg]].

== Daearyddiaeth ==
{{prif|Daearyddiaeth Cymru}}
[[Delwedd:Wales from space.jpg|224x224px|bawd|Cymru o'r gofod]]Crëwyd patrwm o 13 o siroedd yng Nghymru ar ôl Deddf Uno 1536: [[Sir Fôn]], [[Sir Frycheiniog]], [[Sir Gaernarfon]], [[Sir Aberteifi]], [[Sir Gaerfyrddin]], [[Sir Ddinbych]], [[Sir y Fflint]], [[Sir Forgannwg]], [[Sir Feirionnydd]], [[Sir Drefaldwyn]], [[Sir Benfro]], [[Sir Faesyfed]], a [[Sir Fynwy]]. Y rhain ydyw siroedd hanesyddol Cymru. O dan Ddeddf Llywodraeth Leol 1888, crëwyd siroedd gweinyddol oedd wedi ei seilio ar y siroedd traddodiadol, ond nid oeddynt yn union yr un fath. Yn ad-drefnu llywodraeth leol [[1974]] crëwyd wyth sir gadwedig: [[Clwyd]], [[Dyfed]], [[Gwent]], [[Gwynedd]], [[Powys]], [[Morgannwg Ganol]], [[De Morgannwg]] a [[Gorllewin Morgannwg]]. Erbyn hyn y rhain yw enwau siroedd seremonïol Cymru. Yn 1996 crëwyd 22 o awdurdodau lleol i gymryd lle'r wyth sir gadwedig, a'u henwau yn cynnwys rhai o enwau'r 13 sir hanesyddol a rhai o'r wyth sir gadwedig, a'r ffiniau yn wahanol weithiau. Mae rhai o'r trefi mawrion yn awdurdodau unedol eu hunain e.e. [[Caerdydd]], [[Abertawe (sir)|Abertawe]], [[Wrecsam (sir)|Wrecsam]].

Mae tri [[Parc Cenedlaethol|Pharc Cenedlaethol]] yng Nghymru: [[Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog]], [[Parc Cenedlaethol Eryri]] a [[Parc Cenedlaethol Arfordir Penfro|Pharc Cenedlaethol Arfordir Penfro]]. Dyfarnwyd i'r cestyll [[Castell Biwmares|Biwmares]], [[Castell Harlech|Harlech]], [[Castell Caernarfon|Caernarfon]], a [[Castell Conwy|Chonwy]], ym [[1986]], ac i  ardal ddiwydiannol [[Blaenafon]] ym [[2000]], statws [[Treftadaeth Byd]] [[UNESCO]] .

Gweler hefyd: [[Rhestr moroedd, baeau a phentiroedd Cymru]], [[Rhestr ynysoedd Cymru]], [[Rhestr mynyddoedd Cymru]], [[Rhestr llynnoedd Cymru]], [[Rhestr afonydd Cymru]], [[Cronfeydd Cymru]].

== Bioamrywiaeth ==
{{Prif|Fflora Cymru|Ffawna Cymru|Rhestr adar Cymru}}

=== Adar ===
[[Delwedd:Red Kite - Gigrin Farm, Rhayader - geograph.org.uk - 2973349.jpg|bawd|Y Barcud Coch, Rhaeadr.]]Oherwydd ei harfordir hir, mae Cymru yn gartref i amrywiaeth o adar môr. Mae'r arfordiroedd a'r ynysoedd cyfagos yn gartref i nythfeydd o huganod, adar drycin Manaw, palod, gwylanod coesddu, mulfilod a llursod. Mewn cymhariaeth, gyda 60 y cant o Gymru yn uwch na’r gyfuchlin 150m, mae’r wlad hefyd yn cynnal amrywiaeth o adar cynefin yr ucheldir, gan gynnwys y gigfran a mwyalchen y mynydd.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ecologymatters.co.uk/pdf/Wales_Ring_Ouzel_paper.pdf|title=Wales Ring Ouzel Survey 2006|publisher=Ecology Matters Ltd.|last=Green|first=Mick|year=2007|access-date=6 September 2010|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20120311210912/http://www.ecologymatters.co.uk/pdf/Wales_Ring_Ouzel_paper.pdf|archive-date=11 March 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/north_east/4644626.stm|title=Black ravens return to the roost|publisher=BBC|date=24 January 2006|access-date=6 September 2010}}&lt;/ref&gt; Mae adar ysglyfaethus yn cynnwys y cudyll bach, boda tinwyn a'r barcud coch, symbol cenedlaethol o fywyd gwyllt Cymru. At ei gilydd, mae mwy na 200 o wahanol rywogaethau o adar wedi’u gweld yng ngwarchodfa’r RSPB yng Nghonwy, gan gynnwys ymwelwyr tymhorol.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rspb.org.uk/news/details.asp?view=print&amp;id=tcm:9-176206|title=Red kite voted Wales' Favourite Bird|publisher=[[Royal Society for the Protection of Birds]]|date=11 October 2007|access-date=6 September 2010|archive-date=23 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100823014457/http://www.rspb.org.uk/news/details.asp?view=print&amp;id=tcm:9-176206|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

=== Mamaliaid ===
Bu farw mamaliaid mwy, gan gynnwys eirth brown, bleiddiaid a chathod gwyllt, allan yn ystod cyfnod y Normaniaid. Heddiw, mae mamaliaid yn cynnwys chwistlod, llygod pengrwn, moch daear, dyfrgwn, carlymod, gwencïod, draenogod a phymtheg rhywogaeth o ystlumod. Mae dwy rywogaeth o gnofilod bach, y llygoden wddf felen a'r pathew, o bwys Cymreig arbennig i'w cael ar y ffin nad oedd yn cael ei tharfu yn hanesyddol. &lt;ref name=&quot;Davies533&quot;&gt;Davies (2008) p. 533&lt;/ref&gt; Nid yw'r bele, sy'n cael ei weld yn achlysurol, wedi'i gofnodi'n swyddogol ers y 1950au. Bu bron i'r ffwlbart gael ei yrru i ddifodiant ym Mhrydain, ond fe barhaodd yng Nghymru ac mae bellach yn lledu'n gyflym. Mae geifr gwyllt i'w cael yn Eryri. &lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.theguardian.com/environment/2006/nov/13/conservationandendangeredspecies.uknews|title=Goats have roamed Snowdonia for 10,000 years; now they face secret cull|first=John|last=Vidal|work=guardian.co.uk|date=13 November 2006|access-date=14 August 2011|location=London}}&lt;/ref&gt; Ym mis Mawrth 2021, rhoddodd Cyfoeth Naturiol Cymru (CNC) drwydded i ryddhau hyd at chwe afanc yn Nyffryn Dyfi, sef y rhyddhad swyddogol cyntaf o afancod yng Nghymru.&lt;ref&gt;{{cite news|publisher=BBC News|date=30 March 2021|last=Grug|first=Mari|title=Licensed beavers released in Wales for the first time|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-56565050|access-date=31 March 2021}}&lt;/ref&gt;

=== Morol ===
Mae dyfroedd de-orllewin Cymru Gŵyr, Sir Benfro a Bae Ceredigion yn denu anifeiliaid morol, gan gynnwys heulforgwn, morloi llwyd yr Iwerydd, crwbanod cefn lledr, dolffiniaid, llamhidyddion, sglefrod môr, crancod a chimychiaid. Mae Sir Benfro a Cheredigion, yn arbennig, yn cael eu cydnabod fel ardal o bwysigrwydd rhyngwladol i ddolffiniaid trwyn potel, ac yng Nghei Newydd mae unig gartref haf dolffiniaid trwyn potel yn y DU gyfan. Mae pysgod afon o bwys yn cynnwys torgoch, llysywen, eog, gwangod, aderyn y waun a thorgoch yr Arctig, tra bod y gwyniad yn unigryw i Gymru, a geir yn Llyn Tegid yn unig. Mae Cymru'n adnabyddus am ei physgod cregyn, gan gynnwys cocos, llygaid meheryn, cregyn gleision a gwichiaid. Penwaig, macrell a cegddu yw'r rhai mwyaf cyffredin o bysgod morol y wlad. Mae tiroedd uchel Eryri sy’n wynebu’r gogledd yn cynnal fflora cyn-rewlifol creiriol gan gynnwys lili eiconig yr Wyddfa.&lt;ref name=&quot;Hist 286-288&quot;&gt;Davies (1994) pp. 286–288&lt;/ref&gt; Mae gan Gymru nifer o rywogaethau planhigion nad ydynt i’w cael yn unman arall yn y DU, gan gynnwys y cor-rosyn mannog Tuberaria guttata ar Ynys Môn a Draba aizoides ym Mhenrhyn Gŵyr.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Atlas of the British Flora|editor1-last=Perring|editor1-first=E.H.|editor2-last=Walters|editor2-first=S.M.|year=1990|publisher=BSBI|location=Melksham, Great Britain|isbn=978-0-901158-19-2|page=43}}&lt;/ref&gt;

== Economi ==
{{prif|Economi Cymru}}
Mae rhannau o Gymru yn ddiwydiannol ers y 18g. Mae [[glo]], [[copr]], [[llechi]], ac [[aur]] wedi cael eu cloddio yng Nghymru. Roedd y gweithiau [[haearn]] ac [[tun|alcam]] a'r pyllau glo wedi denu miloedd o fewnfudwyr i'r wlad yn ystod y 19eg canrif, yn enwedig i gymoedd de Cymru. Bu'r mewnfudwyr hyn, y rhan fwyaf ohonynt o [[Lloegr|Loegr]] neu [[Iwerddon]], yn allweddol yn y newid iaith a sbardunwyd yn y De-ddwyrain yr adeg hon, o'r Gymraeg i'r Saesneg.

== Trafnidiaeth ==
Mae gan wibffordd yr A55 rôl debyg ar hyd arfordir Gogledd Cymru, gan gysylltu Caergybi a Bangor â Wrecsam a Sir y Fflint. Mae hefyd yn cysylltu â gogledd-orllewin Lloegr, Caer yn bennaf.&lt;ref&gt;{{cite web|title=One of the most important roads in Wales|url=https://www.roads.org.uk/motorway/a55|publisher=Roads.org.uk|access-date=21 July 2020}}&lt;/ref&gt; Y prif gyswllt rhwng gogledd a de Cymru yw'r A470, sy'n rhedeg o Gaerdydd i Landudno.&lt;ref&gt;{{cite web|first=Cathy|last=Owen|title=The A470 is Britain's favourite road|url=https://www.walesonline.co.uk/news/wales-news/a470-britains-favourite-road-yes-7228725|publisher=Wales Online|date=6 June 2014}}&lt;/ref&gt; Llywodraeth Cymru sy’n rheoli’r rhannau hynny o rwydwaith rheilffyrdd Prydain yng Nghymru, drwy gwmni gweithredu trenau Trafnidiaeth Cymru. &lt;ref&gt;{{cite web|title=Transport for Wales – Design of Wales and Borders Rail Service Including Metro|url=https://gov.wales/sites/default/files/consultations/2018-01/170228-tw-consultation-document-en.pdf|publisher=Welsh Government|date=28 February 2017|access-date=16 July 2020}}&lt;/ref&gt; Mae gan ranbarth Caerdydd ei rwydwaith rheilffyrdd trefol ei hun. Mae toriadau Beeching yn y 1960au yn golygu bod y rhan fwyaf o'r rhwydwaith sy'n weddill wedi'i anelu at deithio o'r dwyrain i'r gorllewin gan gysylltu â phorthladdoedd Môr Iwerddon ar gyfer llongau fferi i Iwerddon.&lt;ref&gt;{{cite web|title=Ferry connections|url=https://tfwrail.wales/ferry-connections|publisher=Transport for Wales|access-date=21 July 2020}}&lt;/ref&gt; Mae gwasanaethau rhwng gogledd a de Cymru yn gweithredu drwy ddinasoedd Lloegr Caer a Henffordd a threfi Amwythig, Croesoswallt a Threfyclo ar hyd Lein y Gororau. Mae trenau yng Nghymru yn cael eu pweru gan ddisel yn bennaf ond mae cangen Prif Linell De Cymru o Brif Linell Great Western a ddefnyddir gan wasanaethau o Paddington Llundain i Gaerdydd yn cael ei thrydaneiddio, er bod y rhaglen wedi profi oedi sylweddol a gorwario costau.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.business-live.co.uk/economic-development/final-bill-electrifying-great-western-17948591|first=Sion|last=Barry|title=Final bill for electrifying the Great Western Mainline from South Wales to London £2bn over original budget|publisher=Business Live|date=19 March 2020|access-date=21 July 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.walesonline.co.uk/cardiffonline/cardiff-news/2011/01/25/business-leaders-back-electric-railway-demand-91466-28047043/|title=Business leaders back electric railway demand|publisher=WalesOnline.co.uk.|date=25 January 2011|access-date=7 June 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;GvtGWMLElecAnnouncement2&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.dft.gov.uk/pgr/rail/pi/rail-electrification.pdf|publisher=Department for Transport|title=Britain's Transport Infrastructure, Rail Electrification|access-date=7 June 2012|year=2009|url-status=dead|archive-url=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20100408232230/http://www.dft.gov.uk/pgr/rail/pi/rail-electrification.pdf|archive-date=8 April 2010}}{{page needed|date=May 2020}}&lt;/ref&gt;

Maes Awyr Caerdydd yw maes awyr rhyngwladol Cymru. Yn darparu cysylltiadau â chyrchfannau Ewropeaidd, Affrica a Gogledd America, mae tua 12 milltir (19 km) i'r de-orllewin o ganol dinas Caerdydd, ym Mro Morgannwg. Roedd hediadau o fewn Cymru yn arfer rhedeg rhwng Ynys Môn (y Fali) a Chaerdydd, ac fe’u gweithredwyd ers 2017 gan Eastern Airways.&lt;ref&gt;{{cite news|last1=Harding|first1=Nick|title=Eastern Airways take over Cardiff to Anglesey route|url=https://ukaviation.news/eastern-airways-take-cardiff-anglesey-route/|work=UK Aviation News|access-date=16 July 2020|date=11 March 2017}}&lt;/ref&gt; Nid yw’r hediadau hynny ar gael mwyach, o 2022 ymlaen. Mae hediadau mewnol eraill yn gweithredu i ogledd Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon. Mae gan Gymru bedwar porthladd fferi masnachol. &lt;ref&gt;{{cite web|title=Cardiff Airport-Destinations|url=https://www.cardiff-airport.com/destinations/|publisher=Cardiff Airport – maes awyr caerdydd|access-date=21 July 2020}}&lt;/ref&gt; Mae gwasanaethau fferi rheolaidd i Iwerddon yn gweithredu o Gaergybi, Doc Penfro ac Abergwaun. Cafodd y gwasanaeth o Abertawe i Gorc ei ganslo yn 2006, ei adfer ym mis Mawrth 2010, a’i dynnu’n ôl eto yn 2012.&lt;ref&gt;{{cite news|title=Revived Swansea-Cork ferry service sets sail|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/south_west/8561187.stm|access-date=19 June 2010|date=10 March 2010|publisher=BBC|work=[[BBC News]] website}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=Swansea-Cork ferry: Fastnet Line to close service with loss of 78 jobs|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-south-west-wales-16854680|access-date=15 April 2012|date=2 February 2012|publisher=BBC|work=[[BBC News]] website}}&lt;/ref&gt;

== Demograffeg ==
{{prif|Demograffeg Cymru}}
Yn ôl [[Cyfrifiad y Deyrnas Unedig 2021|Cyfrifiad 2021]] yr oedd 3,107,500 o bobl yn byw yng Nghymru, sy'n rhoi dwysedd o 149.6/km².&lt;ref name=&quot;bbc-61965787&quot;&gt;

{{Graph:Population history|Q25}}

== Diwylliant ==
{{prif|Diwylliant Cymru}}
Dylanwadwyd ar '''ddiwylliant Cymru''' gan lu o bethau: cenedl, iaith, crefydd, a daearyddiaeth. Diwylliant arbennig y Cymry Cymraeg yw [[diwylliant Cymraeg]]. Mae'n rhan hanfodol o ddiwylliant Cymru ond hefyd yn rhan o hanes [[Y Wladfa]] ym Mhatagonia, a chymunedau eraill yn y byd sy'n Gymraeg eu hiaith. Nodir diwylliant traddodiadol Cymru gan etifeddiaeth y Celtiaid wedi ei chyfuno â [[Cristnogaeth|Christnogaeth]], hen chwedlau a straeon sydd wedi ymgynefino â'r llên gwerin a'r traddodiad llenyddol, a bywyd y werin yn y [[cefn gwlad]].

=== Cerdd a llên ===
{{prif|Cerddoriaeth Cymru|Llenyddiaeth Gymraeg|Llenyddiaeth Saesneg Cymru}}
Mae gan gerddoriaeth Cymru hanes hir, ond ychydig iawn o wybodaeth fanwl sydd gennym cyn y 18g pan ddechreuodd hynafiaethwyr ymddiddori yn y pwnc. Cyfeirir at Gymru'n aml fel &quot;Gwlad y Gân&quot;, yn ystrydebol braidd.

Ac eithrio llenyddiaeth glasurol, llenyddiaeth Gymraeg yw'r hynaf yn Ewrop. Mae gan y Gymraeg draddodiad cyfoethog o lenyddiaeth sy'n dyddio o'r 6g hyd heddiw. Oherwydd eu bod yn ysgrifennu mewn iaith â mwy o bobl yn ei deall, mae ysgrifenwyr llenyddiaeth Saesneg Cymru yn aml wedi llwyddo i ddenu cynulleidfaoedd llawer mwy na'u cyd-wladwyr sy'n ysgrifennu yn yr iaith Gymraeg yn unig. Dwy enghraifft adnabyddus o hyn yw'r beirdd byd-enwog [[Dylan Thomas]] ac [[R. S. Thomas]].

=== Chwaraeon ===
[[Delwedd:Monument to Gareth Bale.001 - Cardiff Castle.jpg|bawd|229x229px|Monolith o fathodyn pêl-dored Cymru a Gareth Bale yng Ngastell Caerdydd.]]
{{prif|Chwaraeon yng Nghymru}}
Dywedir yn aml taw [[Rygbi'r undeb yng Nghymru|rygbi'r undeb]] yw mabolgamp genedlaethol Cymru, er mae [[Pêl-droed yng Nghymru|pêl-droed]] yn denu mwy o wylwyr i'r maes. Bu'r Cymry hefyd yn dangos eu medr yn [[snwcer]], [[dartiau]], [[golff]], [[paffio]], ac [[athletau]]. Ymhlith yr hen chwaraeon bu [[cnapan]], [[bando]], pêl-droed traddodiadol, a chwarae pêl.

=== Coginiaeth ===
{{prif|Coginiaeth Cymru}}
Mae bwydydd Cymreig yn cynnwys [[Cawl Cymreig|cawl]], [[teisen gri]], [[bara lawr]], [[bara brith]], [[selsig Morgannwg]], a ''[[Welsh rarebit]]''.

== Symbolau cenedlaethol ==
[[Delwedd:Y Ddraig Goch. Wales Grand Slam Celebration, Senedd 19 March 2012 Y Ddraig Goch. Dathliadau Camp Lawn Cymru, Senedd 19 Mawrth 2012 (7008488499).jpg|bawd|Baner y Ddraig Goch]]
Mae'n debyg taw'r [[Y Ddraig Goch|Ddraig Goch]], sy'n ymddangos ar y [[Baner Cymru|faner genedlaethol]], yw symbol amlycaf Cymru. Ceir hefyd y [[Cenhinen Bedr|genhinen Bedr]] a'r [[Cenhinen|genhinen]]. &quot;[[Hen Wlad fy Nhadau]]&quot; yw'r [[anthem genedlaethol]].

== Gweler hefyd ==

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

== Dolenni allanol ==
{{Wiciadur|{{PAGENAME}}}}
*[https://senedd.cymru/ Senedd Cymru]

{{Cymru}}
{{Celtaidd}}
{{Siroedd Cymru}}
{{Y Deyrnas Unedig}}

[[Categori:Cymru| ]]
[[Categori:Gwledydd Celtaidd]]
[[Categori:Gwledydd Ewrop]]
[[Categori:Y Deyrnas Unedig]]</text>
      <sha1>8fsfdom5vd0evxl8444pv0z4zw8ri9q</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095617</id>
      <parentid>11095616</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T00:52:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Titus Gold</username>
        <id>38162</id>
      </contributor>
      <comment>/* Demograffeg */ cywiriad cyfeiriad</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30276" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle
| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}}
| suppressfields= gwlad image1 | math_o_le = Gwlad | enw_brodorol =  | map lleoliad = [[Delwedd:Wales in the UK and Europe.svg|270px]] | banergwlad = [[Delwedd:Flag of Wales (1959–present).svg|170px]] |prifddinas=[[Caerdydd]]|poblogaeth=3,107,500 (2021)|sefydlwyd=383 CC|anthem=[[Hen Wlad fy Nhadau]]|nawddsant=[[Dewi Sant]]|arwyddair=&quot;Cymru am byth&quot;|gwlad=[[Y Deyrnas Unedig]]|sir=22 o siroedd}}

:''Gweler hefyd [[Cymru (gwahaniaethu)]].''
Mae '''Cymru''' ([[Saesneg]]: ''Wales''; [[Cernyweg]]: Kembra) yn wlad [[Celtaidd|Geltaidd]] yn [[Ewrop]]. Gyda'r [[Alban]], [[Cernyw]], [[Gogledd Iwerddon]] a [[Lloegr]],&lt;ref name=&quot;Hist Wales 54&quot;&gt;Hanes Cymru gan John Davies (1994) tud. 54&lt;/ref&gt; mae Cymru wedi'i hawlio gan Loegr ers [[Oes y Tywysogion]], ac yn rhan o'r [[Deyrnas Unedig]]. [[Cymraeg]] yw iaith frodorol y wlad ond siaredir [[Saesneg]] gan y mwyafrif helaeth o'i dinasyddion erbyn heddiw; gall oddeutu 19% o'i phoblogaeth siarad Cymraeg. 

Mae Cymru yn ffinio â Lloegr i'r dwyrain a'r moroedd; [[Môr Hafren]], [[Y Môr Celtaidd]] a [[Môr Iwerddon]]. Roedd gan Gymru boblogaeth o 3,107,500 yn 2021&lt;ref name=&quot;bbc-61965787&quot;&gt;{{dyf newyddion|url=https://www.bbc.co.uk/cymrufyw/61965787|teitl=Cyfrifiad 2021: Poblogaeth Cymru yr uchaf erioed|cyhoeddwr=BBC Cymru Fyw|dyddiad=28 Mehefin 2022|dyddiadcyrchu=29 Mehefin 2022}}&lt;/ref&gt; ac mae ganddi arwynebedd o 20,779 km2 (8,023 mi). Mae gan Gymru dros 2,700 km (1,700 mi) o arfordir ac mae'n fynyddig ar y cyfan. Mae gan Gymru fynyddoedd talach yn gogledd a'r canoldir, gan gynnwys yr [[Yr Wyddfa|Wyddfa]], ei chopa uchaf, yn [[Eryri]]. Mae'r wlad o fewn y ardal tymheredd y gogledd ac mae ganddi hinsawdd forwrol. Y brifddinas a'r ddinas fwyaf yw [[Caerdydd]].

Daeth hunaniaeth genedlaethol Gymreig i'r amlwg fel [[Brythoniaid|Brythoniaid Celtaidd]] ar ôl i [[Macsen Wledig]] (Magnus Maximus) a'r [[Yr Ymerodraeth Rufeinig|Rhufeiniaid]] adael [[Ynys Brydain]] yn y 5ed ganrif. Datblygodd ystyrir Cymru fel gwlad Celtaidd modern yn oes tywysogion Cymru.  Bu farw twywysog olaf Cymru, Llywelyn ein Llyw Olaf ([[Llywelyn ap Gruffudd]]) yn 1282, a olygodd cwblhad concwest Cymru gan [[Edward I, brenin Lloegr]].

O 1400-1410 ailenillodd [[Owain Glyn Dŵr|Owain Glyndŵr]] [[annibyniaeth i Gymru]]. Ar ol hynny cafodd Cymru ei hatodi gan Loegr a'i hymgorffori o fewn cyfundrefn gyfreithiol Lloegr o dan Ddeddfau Cyfreithiau Cymru 1535 a 1542. Datblygodd gwleidyddiaeth Gymreig nodedig yn y 19eg ganrif, yn arbennig yn gysylltiedig â Rhyddfrydiaeth Gymreig. Amlygwyd hyn ar ddechrau'r 20fed ganrif gan [[David Lloyd George]], ond cafodd ei ddadleoli gan dwf sosialaeth a sefydlwyd [[Llafur Cymru]] erbyn 1947. Roedd Lloyd George yn ymgyrchu yn gryf dros [[Datganoli Cymru|ddatganoli i Gymru]] yn ei yrfa cynnar a thyfodd teimlad cenedlaethol Cymreig dros y ganrif. Ffurfiwyd [[Plaid Cymru]] yn 1925, a [[Cymdeithas yr Iaith]] yn 1962. Enillodd datganoli Cymreig fomentwm yn ystod yr 20fed ganrif ac yn dilyn refferendwm datganoli Cymreig 1997, ffurfiwyd y Cynulliad yn 1999, ac mae wedi ennill mwy o ddatganoli ers hynny ail hail-henwi yn [[Senedd Cymru]] yn 2020.  Daeth mudiad cryfach dros [[annibyniaeth i Gymru]] i’r amlwg erbyn 2017, pan drafodwyd ail refferendwm annibyniaeth i'r Alban. Daeth grwpiau o blaid annibyniaeth, megis [[YesCymru]] yn boblogaidd yn yr 21ain ganrif, er nad yw annibyniaeth yn cael ei chefnogi gan fwyafrif yng Nghymru.

Ar ddechrau’r chwyldro diwydiannol yng Nghymru, trawsnewidiodd datblygiad y diwydiannau mwyngloddio a metelegol y wlad o fod yn gymdeithas amaethyddol i fod yn genedl ddiwydiannol; achosodd ecsbloetio [[Maes glo De Cymru|Maes Glo De Cymru]] gynnydd cyflym ym mhoblogaeth Cymru. Mae dwy ran o dair o'r boblogaeth yn byw yn Ne Cymru, gan gynnwys [[Caerdydd]], [[Abertawe]], [[Casnewydd]] a'r [[Y Cymoedd|cymoedd]]. Mae gan ranbarth dwyreiniol Gogledd Cymru tua chweched o'r boblogaeth gyfan a Wrecsam yw tref mwyaf y gogledd. Mae gan gweddill Cymru ddwysedd poblogaeth llai. Nawr fod diwydiannau echdynnol a thrwm traddodiadol y wlad wedi dirywio, mae [[economi Cymru]] yn seiliedig ar y sector cyhoeddus, diwydiannau ysgafn a gwasanaeth, a thwristiaeth. O fewn y diwydiant ffermio, gan gynnwys ffermio llaeth, mae Cymru yn allforiwr net, gan gyfrannu at hunangynhaliaeth amaethyddol genedlaethol.

== Geirdarddiad ==
Yn wreiddiol defnyddiwyd yr enw &quot;Cymry&quot;, ffurf luosog Cymro, i ddisgrifio'r wlad a'r bobl ynddi.&lt;ref&gt;{{dyf GPC |gair=Cymro |dyddiadcyrchiad=31 Gorffennaf 2016 }}&lt;/ref&gt; Ymddengys y gair yn gyntaf mewn [[cerdd fawl]] i [[Cadwallon ap Cadfan]]&lt;ref&gt;[[Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig]], &quot;CADWALLON AP CADFAN&quot;, tud. 112.&lt;/ref&gt; sydd o bosib yn dyddio o'r 7c, a daw o'r gair [[Brythoneg]] ''combrogos'' (lluosog: ''combrogi'') sy'n golygu &quot;cydwladwr&quot;. Mae'r elfen [[bro]] yn parhau'n air am wlad neu ardal yn yr iaith fodern. Diflanodd y ''b'' tua'r flwyddyn 600, ond mae'r ''mb'' wedi aros yn y ffurf [[Lladin|Ladin]] am y wlad, ''[[Cambria]]'', yn ogystal â'r enwau [[Cumbria]] a Cumberland yng ngogledd Lloegr.&lt;ref name=BLJ&gt;[[Bedwyr Lewis Jones]]. ''Enwau (Llyfrau Llafar Gwlad)'' (Llanrwst, Gwasg Carreg Gwalch, 1991), t. 4.&lt;/ref&gt; Yn yr 16g mabwysiadwyd y sillafiad &quot;Cymru&quot; i ddynodi'r wlad gan neilltuo &quot;[[Cymry]]&quot; ar gyfer y trigolion.&lt;ref&gt;Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig, &quot;CYMRU (yr enw)&quot;, tud. 239.&lt;/ref&gt;

Y gair [[Germaneg]] ''walh'' neu ''wealh'' (estron) yw bôn yr enw Saesneg ar Gymru. O'r un gair daw enw'r [[Walwniaid]] yng [[Gwlad Belg|Ngwlad Belg]]. Defnyddid y ffurf luosog ''Wealas'' yn enw ar drigolion Brythoneg a Lladin eu hiaith ym Mhrydain gan y Saeson cynnar, a ''Cornwealas'' ar drigolion penrhyn [[Cernyw]] (y ''Corn''). Dros amser daethpwyd y ffurfiau ''Wales'' a ''Welsh'' yn enwau'r Saesneg ar wlad a phobl Cymru.&lt;ref name=BLJ/&gt;

== Hanes ==
{{prif|Hanes Cymru|Cynhanes Cymru}}
Glaniodd [[Iŵl Cesar]] ym Mhrydain ym mis Awst 55 C.C., ond ni lwyddwyd i oresgyn Cymru (a oedd, fel gweddill Prydain, yn diriogaeth [[Celtiaid|Geltaidd]]) am fwy na chanrif wedi hynny. Roedd llwythau Celtaidd Cymru — a oedd, yn ddiwylliannol, yn debyg iawn i'w cymdogion [[Brythoniaid|Brythonaidd]] yn ne Prydain — yn cynnwys y [[Silwriaid]] yn y de a'r [[Ordovices]] yn y gogledd. Fe sefydlodd y [[Ymerodraeth Rhufeinig|Rhufeinwyr]] gadwyn o amddiffynfeydd dros dde Cymru, cyn belled â [[Caerfyrddin|Chaerfyrddin]] (''Maridunum''). Mae tystiolaeth iddyn nhw fynd ymhellach i'r gorllewin a chroesi i Iwerddon. Adeiladasant 'gaer y lleng' [[Caerllion]] (''Isca''), lle mae'r [[amffitheatr]] sydd wedi goroesi orau ym Mhrydain. Roedd y Rhufeiniaid hefyd yn brysur yn y gogledd — mae hen chwedl, ''[[Breuddwyd Macsen Wledig]]'', yn dweud wrth [[Macsen Wledig]], un o ymerawdwyr olaf yr ymerodraeth yn y Gorllewin, briodi Helen ferch pennaeth Cymreig o [[Segontiwm]] ([[Caernarfon]] gyfoes). Mae'n debygol mai'r rheswm pam y gwladychwyd Cymru gan y Rhufeiniaid yw oherwydd eu hawch i fwyngloddio [[aur]], [[plwm]], [[copr]] ac [[arian]], a pheth [[sinc]].&lt;ref name=Jones3&gt;{{Cite book|last1=Jones |first1=Barri |last2=Mattingly |first2=David |year=1990 |contribution=The Economy |title=An Atlas of Roman Britain |publisher=Blackwell Publishers |publication-date=2007 |location=Caergrawnt |pages=179–196 |isbn=9781842170670}}&lt;/ref&gt;

Ni wnaeth yr [[Eingl-Sacsoniaid]] orchfygu Cymru, er iddynt dorri'r cysylltiad rhwng Cymru a'r [[Hen Ogledd]] ar ôl [[Brwydr Caer]] yn [[615]], oherwydd llwyddiannau milwrol y brenhinoedd Cymreig yn ogystal, wrth gwrs, â'r dirwedd a'r hinsawdd. Adeiladodd [[Offa, brenin Mercia]], glawdd mawr o ddaear ar hyd y ffin rhwng ei frenhiniaeth a gwlad y Cymry. Mae darnau o [[Clawdd Offa|Glawdd Offa]] i'w gweld o hyd heddiw.

Parhaodd Cymru'n wlad Gristnogol ar ôl goresgyn Lloegr gan y tylwythau paganaidd Tiwtonaidd (y Saeson). Fe aeth [[Dewi Sant]] ar bererindod i [[Rhufain|Rufain]] yn y 6g, ac fe weithiodd fel esgob yng Nghymru ymhell cyn y cyrhaeddodd Awstin i drosi brenin Caint a dechrau esgobaeth Caergaint. Ond ni wnaeth y Cymry fawr o ymdrech i ledu Cristionogaeth yn Lloegr, efallai oherwydd yr elyniaeth rhwng y ddwy bobl. Roedd brenhinoedd Cymru fel [[Rhodri Mawr]] a [[Llywelyn ap Gruffudd]] yn ddigon cryf neu gyfrwys i gadw eu hannibyniaeth.

[[Delwedd:LlywelynFawr.jpg|150px|bawd|Llywelyn Fawr]]Ar ddiwedd y [[1060au]], daeth y [[Normaniaid]] i Gymru, gan newid gwleidyddiaeth y wlad. Sefydlwyd arglwyddiaethau Normanaidd [[Y Mers]], rhwng Cymru a Lloegr. Bu bron iawn i Gymru gyfan gael ei goresgyn ganddynt ond llwyddodd [[Gruffudd ap Cynan]] ac [[Owain Gwynedd]] i'w hatal, er iddynt ymsefydlu mewn rhannau o'r de ac ardaloedd ar y ffin. Llwyddodd [[Llywelyn Fawr]] i osod seiliau Cymru unedig a chyhoeddwyd ei ŵyr [[Llywelyn ap Gruffudd]] yn [[Tywysog Cymru|Dywysog Cymru]]. Ond parhaodd brenhinoedd Lloegr i ymosod ar Gymru trwy gydol y cyfnod. Ym [[1282]] lladdwyd [[Llywelyn Ein Llyw Olaf]], sef tywysog olaf annibynnol Cymru, mewn ysgarmes ger [[Cilmeri]] a chipiodd [[Edward I o Loegr]] ei deyrnas. Adeiladodd Edward res o gestyll mawr i gadw'r Cymry dan reolaeth — [[Castell Rhuddlan|Rhuddlan]], [[Castell Conwy|Conwy]], [[Castell Caernarfon|Caernarfon]], [[Castell Biwmares|Biwmares]], a [[Castell Harlech|Harlech]] ydyw'r cestyll enwocaf.

Cafwyd cyfres o wrthryfeloedd yn erbyn llywodraeth y Saeson o ddiwedd y [[13g]] hyd ddiwedd y [[15g]]; gan [[Madog ap Llywelyn]] (1294—96) a [[Llywelyn Bren]] (1316) er enghraifft, ac roedd y Cymry'n disgwyl dychweliad [[Owain Lawgoch]] yn y [[1370au]] i ryddhau'r wlad. Cododd [[Owain Glyndŵr]] mewn gwrthryfel yn [[1400]] a chafodd ei gyhoeddi'n Dywysog Cymru, ond marw allan yn raddol wnaeth y gwrthryfel wrth i frenhinoedd Lloegr ailosod eu hawdurdod yn y wlad.

Am ran helaeth o weddill y [[15g]] tynnwyd Cymru i mewn i [[Rhyfeloedd y Rhosynnau|Ryfeloedd y Rhosynnau]] a welodd y [[Lancastriaid]] a'r [[Iorciaid]] yn ymgiprys am rym yn Lloegr. Ond er gwaethaf yr ansefydlogrwydd, fel yn y ganrif flaenorol, blodeuodd diwylliant Cymru ac yn arbennig y Traddodiad Barddol gyda [[Beirdd yr Uchelwyr]] yn cael nawdd gan yr uchelwyr Cymreig. Un o'r uchelwyr hyn oedd [[Harri Tudur]], nai [[Siasbar Tudur]] a disgynnydd i [[Ednyfed Fychan]], [[distain]] [[Llywelyn Fawr]]. Yn [[1485]] glaniodd yn [[Sir Benfro]] gyda byddin o [[Ffrancod]]. Tyrrai nifer o Gymry ato a gorchfygodd [[Rhisiart III o Loegr]] ar [[22 Awst]] [[1485]] ar [[Brwydr Bosworth|Faes Bosworth]].

Am gyfnod gwellodd sefyllfa'r Cymry. Diddymwyd y deddfau penyd a osodwyd ar y Cymry gan y Saeson ar ddechrau'r ganrif. Dan ei fab [[Harri VIII, brenin Lloegr|Harri VIII]] cyflwynwyd y [[Y Deddfau Uno 1536 a 1543|Deddfau Uno]] a roddodd Cymru yn yr un system gyfreithiol a gweinyddol â Lloegr ond a waharddodd yr iaith [[Gymraeg]] o fywyd cyhoeddus y wlad. Ar yr un pryd newidiodd Cymru mewn cenhedlaeth neu ddwy o fod yn wlad [[Eglwys Gatholig|Gatholig]] i fod yn wlad [[Protestaniaeth|Brotestanaidd]]. Gwelwyd hefyd adfywiad llenyddol — cyfnod y [[Dadeni Dysg]] a'r [[Beibl]] [[Cymraeg]] — ond troes y bonedd fwyfwy Seisnigaidd a thyfai bwlch rhwng arweinwyr cymdeithas a'r werin. Un canlyniad o hynny oedd y mudiadau crefyddol [[Ymneilltuaeth|ymneilltuol]] a ymledai'n gyflym yn ystod y [[Yr Ail Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|17eg ganrif]] a'r [[Y Ddeunawfed Ganrif yng Nghymru|18fed]]. Dechreuodd Cymru droi'n wlad ddiwydiannol yn ogystal, ac erbyn diwedd y 18g a dechrau'r [[Y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|19eg ganrif]] roedd trefi diwydiannol, chwareli a phyllau glo yn nodwedd amlwg ar fywyd y wlad. Tyfodd [[llythrennedd]] ac ymledai'r [[Y Wasg Gymraeg|wasg Gymraeg]]. Cynyddai'r galw am [[Datgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru|Ddatgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru]] ac am [[hunanlywodraeth]] ac erbyn diwedd y 19eg ganrif roedd mudiad [[Cymru Fydd]] ar ei anterth.

Cymysg fu ffawd y genedl yn ystod y [[Yr Ugeinfed Ganrif yng Nghymru|20fed ganrif]]. Ond er gwaethaf [[y Rhyfel Byd Cyntaf]], [[Dirwasgiad Mawr]] y [[1930au]], [[yr Ail Ryfel Byd]] a'r dirywiad ieithyddol yn y [[1970au]] a'r [[1980au]], mae Cymru heddiw'n meddu [[Senedd Cymru|Senedd]] ac ymddengys fod yr iaith [[Gymraeg]] yn wynebu dyfodol mwy gobeithiol nag a ddychmygid cenhedlaeth yn ôl er mai dim ond oddeutu 19% o'r Cymry sy'n siarad Cymraeg.

== Gwleidyddiaeth ==
{{prif|Gwleidyddiaeth Cymru|Llywodraeth Cymru|Llywodraeth leol yng Nghymru}}
[[Delwedd:Logo-senedd-cymru.svg|bawd|chwith|Logo Senedd Cymru|158x158px]]
[[Delwedd:Welsh Assembly Government logo.png|bawd|chwith|Logo Llywodraeth Cymru|165x165px]]
[[Delwedd:Wales Administrative 2009 v5 Welsh.png|bawd|Map Gweinyddol Cymru|306x306px]]

Rheolid Cymru yn wreiddiol gan frenhinoedd neu dywysogion Cymreig annibynnol neu led-annibynnol megis [[Rhodri Mawr]], [[Llywelyn Fawr]], a'i ŵyr [[Llywelyn ein Llyw Olaf]], a fabwysiadodd y teitl [[Tywysog Cymru]] ym [[1258]]: cydnabuwyd hyn gan Frenin Lloegr ym [[1277]] yn unol â [[Cytundeb Aberconwy|Chytundeb Aberconwy]]. Ar ôl goresgyn [[Tywysogaeth Cymru|tywysogaeth Llywelyn]] gan [[Edward I o Loegr]], mynegwyd y dyhead am annibyniaeth i Gymru yn y [[14g]] gan nifer o wrthryfeloedd bychain. Y gwrthryfel mwyaf oedd gwrthryfel [[Owain Glyndŵr]] a ddechreuodd ym [[1400]]. Curodd gwŷr Glyn Dŵr lu Seisnig ger [[Pumlumon]] ym [[1401]]. Cafodd Glyn Dŵr ei gyhoeddi yn Dywysog Cymru ag edrychodd am gymorth gan y [[Ffrainc|Ffrancwyr]], ond erbyn [[1409]] roedd gafael y lluoedd Seisnig ar y wlad yn rhy gryf a dirwynodd y gwrthryfel i ben.

Roedd gweddill y [[15g]] yn bur ansefydlog hefyd. Ochrai'r rhan fwyaf o'r Cymry â phlaid y [[Lancastriaid]] yn ystod [[Rhyfeloedd y Rhosynnau]]. Uchafbwynt y rhyfeloedd hynny oedd buddugoliaeth [[Harri VII o Loegr|Harri Tudur]] ym [[Brwydr Bosworth|Mrwydr Bosworth]] yn [[1485]]; diolch i'r cymorth a gafodd gan y Cymry a heidiai i'w gefnogi pan laniodd yn Sir Benfro, trechodd Harri'r brenin [[Rhisiart III o Loegr|Rhisiart III]] a chipiodd goron Lloegr gan gychwyn [[Cyfnod y Tuduriaid yng Nghymru|cyfnod y Tuduriaid]].

Yn ystod teyrnasiad [[Harri VIII o Loegr]], ychwanegwyd chwe sir newydd at y rhai a fodolai eisoes ar diriogaeth yr hen Dywysogaeth gan [[Deddf Uno 1536|Ddeddf Uno 1536]] trwy roi statws sirol i arglwyddiaethau [[Sir Benfro|Penfro]] a [[Sir Forgannwg|Morgannwg]] a chreu pedair sir newydd, sef [[Sir Frycheiniog|Brycheiniog]], [[Sir Faesyfed|Maesyfed]], [[Sir Drefaldwyn|Trefaldwyn]] a [[Sir Ddinbych|Dinbych]],  a gwnaethpwyd deddfau Lloegr yn ddeddfau gwlad yng Nghymru. Yng [[Gwent|Ngwent]], crëwyd sir newydd [[Sir Fynwy|Mynwy]] yn y de-ddwyrain ond rhoddwyd y sir yn rhan o gylchdaith llysoedd San Steffan ac felly cafwyd yr ymadrodd cyfreithiol &quot;Cymru a Sir Fynwy&quot;, anomaledd a barhaodd hyd yr 20g er na fu'r sir newydd yn rhan o Loegr fel y cyfryw.

Mae aelodau [[Senedd Cymru]], a grëwyd ym 1998 ac sy'n cyfarfod yng [[Caerdydd|Nghaerdydd]], yn cael eu hethol gan y Cymry. Tywysog Cymru yw'r teitl y mae brenin neu frenhines Prydain yn arfer rhoi i'w mab hynaf (ond nid yn ddieithriad), ond nid yw'r tywysog ei hun yn byw yng Nghymru nac yn cymryd rhan yn ei llywodraeth. Y Tywysog Siarl yw'r Tywysog Cymru Seisnig cyntaf i fedru siarad tipyn bach o [[Gymraeg]].

== Daearyddiaeth ==
{{prif|Daearyddiaeth Cymru}}
[[Delwedd:Wales from space.jpg|224x224px|bawd|Cymru o'r gofod]]Crëwyd patrwm o 13 o siroedd yng Nghymru ar ôl Deddf Uno 1536: [[Sir Fôn]], [[Sir Frycheiniog]], [[Sir Gaernarfon]], [[Sir Aberteifi]], [[Sir Gaerfyrddin]], [[Sir Ddinbych]], [[Sir y Fflint]], [[Sir Forgannwg]], [[Sir Feirionnydd]], [[Sir Drefaldwyn]], [[Sir Benfro]], [[Sir Faesyfed]], a [[Sir Fynwy]]. Y rhain ydyw siroedd hanesyddol Cymru. O dan Ddeddf Llywodraeth Leol 1888, crëwyd siroedd gweinyddol oedd wedi ei seilio ar y siroedd traddodiadol, ond nid oeddynt yn union yr un fath. Yn ad-drefnu llywodraeth leol [[1974]] crëwyd wyth sir gadwedig: [[Clwyd]], [[Dyfed]], [[Gwent]], [[Gwynedd]], [[Powys]], [[Morgannwg Ganol]], [[De Morgannwg]] a [[Gorllewin Morgannwg]]. Erbyn hyn y rhain yw enwau siroedd seremonïol Cymru. Yn 1996 crëwyd 22 o awdurdodau lleol i gymryd lle'r wyth sir gadwedig, a'u henwau yn cynnwys rhai o enwau'r 13 sir hanesyddol a rhai o'r wyth sir gadwedig, a'r ffiniau yn wahanol weithiau. Mae rhai o'r trefi mawrion yn awdurdodau unedol eu hunain e.e. [[Caerdydd]], [[Abertawe (sir)|Abertawe]], [[Wrecsam (sir)|Wrecsam]].

Mae tri [[Parc Cenedlaethol|Pharc Cenedlaethol]] yng Nghymru: [[Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog]], [[Parc Cenedlaethol Eryri]] a [[Parc Cenedlaethol Arfordir Penfro|Pharc Cenedlaethol Arfordir Penfro]]. Dyfarnwyd i'r cestyll [[Castell Biwmares|Biwmares]], [[Castell Harlech|Harlech]], [[Castell Caernarfon|Caernarfon]], a [[Castell Conwy|Chonwy]], ym [[1986]], ac i  ardal ddiwydiannol [[Blaenafon]] ym [[2000]], statws [[Treftadaeth Byd]] [[UNESCO]] .

Gweler hefyd: [[Rhestr moroedd, baeau a phentiroedd Cymru]], [[Rhestr ynysoedd Cymru]], [[Rhestr mynyddoedd Cymru]], [[Rhestr llynnoedd Cymru]], [[Rhestr afonydd Cymru]], [[Cronfeydd Cymru]].

== Bioamrywiaeth ==
{{Prif|Fflora Cymru|Ffawna Cymru|Rhestr adar Cymru}}

=== Adar ===
[[Delwedd:Red Kite - Gigrin Farm, Rhayader - geograph.org.uk - 2973349.jpg|bawd|Y Barcud Coch, Rhaeadr.]]Oherwydd ei harfordir hir, mae Cymru yn gartref i amrywiaeth o adar môr. Mae'r arfordiroedd a'r ynysoedd cyfagos yn gartref i nythfeydd o huganod, adar drycin Manaw, palod, gwylanod coesddu, mulfilod a llursod. Mewn cymhariaeth, gyda 60 y cant o Gymru yn uwch na’r gyfuchlin 150m, mae’r wlad hefyd yn cynnal amrywiaeth o adar cynefin yr ucheldir, gan gynnwys y gigfran a mwyalchen y mynydd.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ecologymatters.co.uk/pdf/Wales_Ring_Ouzel_paper.pdf|title=Wales Ring Ouzel Survey 2006|publisher=Ecology Matters Ltd.|last=Green|first=Mick|year=2007|access-date=6 September 2010|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20120311210912/http://www.ecologymatters.co.uk/pdf/Wales_Ring_Ouzel_paper.pdf|archive-date=11 March 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/north_east/4644626.stm|title=Black ravens return to the roost|publisher=BBC|date=24 January 2006|access-date=6 September 2010}}&lt;/ref&gt; Mae adar ysglyfaethus yn cynnwys y cudyll bach, boda tinwyn a'r barcud coch, symbol cenedlaethol o fywyd gwyllt Cymru. At ei gilydd, mae mwy na 200 o wahanol rywogaethau o adar wedi’u gweld yng ngwarchodfa’r RSPB yng Nghonwy, gan gynnwys ymwelwyr tymhorol.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rspb.org.uk/news/details.asp?view=print&amp;id=tcm:9-176206|title=Red kite voted Wales' Favourite Bird|publisher=[[Royal Society for the Protection of Birds]]|date=11 October 2007|access-date=6 September 2010|archive-date=23 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100823014457/http://www.rspb.org.uk/news/details.asp?view=print&amp;id=tcm:9-176206|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

=== Mamaliaid ===
Bu farw mamaliaid mwy, gan gynnwys eirth brown, bleiddiaid a chathod gwyllt, allan yn ystod cyfnod y Normaniaid. Heddiw, mae mamaliaid yn cynnwys chwistlod, llygod pengrwn, moch daear, dyfrgwn, carlymod, gwencïod, draenogod a phymtheg rhywogaeth o ystlumod. Mae dwy rywogaeth o gnofilod bach, y llygoden wddf felen a'r pathew, o bwys Cymreig arbennig i'w cael ar y ffin nad oedd yn cael ei tharfu yn hanesyddol. &lt;ref name=&quot;Davies533&quot;&gt;Davies (2008) p. 533&lt;/ref&gt; Nid yw'r bele, sy'n cael ei weld yn achlysurol, wedi'i gofnodi'n swyddogol ers y 1950au. Bu bron i'r ffwlbart gael ei yrru i ddifodiant ym Mhrydain, ond fe barhaodd yng Nghymru ac mae bellach yn lledu'n gyflym. Mae geifr gwyllt i'w cael yn Eryri. &lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.theguardian.com/environment/2006/nov/13/conservationandendangeredspecies.uknews|title=Goats have roamed Snowdonia for 10,000 years; now they face secret cull|first=John|last=Vidal|work=guardian.co.uk|date=13 November 2006|access-date=14 August 2011|location=London}}&lt;/ref&gt; Ym mis Mawrth 2021, rhoddodd Cyfoeth Naturiol Cymru (CNC) drwydded i ryddhau hyd at chwe afanc yn Nyffryn Dyfi, sef y rhyddhad swyddogol cyntaf o afancod yng Nghymru.&lt;ref&gt;{{cite news|publisher=BBC News|date=30 March 2021|last=Grug|first=Mari|title=Licensed beavers released in Wales for the first time|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-56565050|access-date=31 March 2021}}&lt;/ref&gt;

=== Morol ===
Mae dyfroedd de-orllewin Cymru Gŵyr, Sir Benfro a Bae Ceredigion yn denu anifeiliaid morol, gan gynnwys heulforgwn, morloi llwyd yr Iwerydd, crwbanod cefn lledr, dolffiniaid, llamhidyddion, sglefrod môr, crancod a chimychiaid. Mae Sir Benfro a Cheredigion, yn arbennig, yn cael eu cydnabod fel ardal o bwysigrwydd rhyngwladol i ddolffiniaid trwyn potel, ac yng Nghei Newydd mae unig gartref haf dolffiniaid trwyn potel yn y DU gyfan. Mae pysgod afon o bwys yn cynnwys torgoch, llysywen, eog, gwangod, aderyn y waun a thorgoch yr Arctig, tra bod y gwyniad yn unigryw i Gymru, a geir yn Llyn Tegid yn unig. Mae Cymru'n adnabyddus am ei physgod cregyn, gan gynnwys cocos, llygaid meheryn, cregyn gleision a gwichiaid. Penwaig, macrell a cegddu yw'r rhai mwyaf cyffredin o bysgod morol y wlad. Mae tiroedd uchel Eryri sy’n wynebu’r gogledd yn cynnal fflora cyn-rewlifol creiriol gan gynnwys lili eiconig yr Wyddfa.&lt;ref name=&quot;Hist 286-288&quot;&gt;Davies (1994) pp. 286–288&lt;/ref&gt; Mae gan Gymru nifer o rywogaethau planhigion nad ydynt i’w cael yn unman arall yn y DU, gan gynnwys y cor-rosyn mannog Tuberaria guttata ar Ynys Môn a Draba aizoides ym Mhenrhyn Gŵyr.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Atlas of the British Flora|editor1-last=Perring|editor1-first=E.H.|editor2-last=Walters|editor2-first=S.M.|year=1990|publisher=BSBI|location=Melksham, Great Britain|isbn=978-0-901158-19-2|page=43}}&lt;/ref&gt;

== Economi ==
{{prif|Economi Cymru}}
Mae rhannau o Gymru yn ddiwydiannol ers y 18g. Mae [[glo]], [[copr]], [[llechi]], ac [[aur]] wedi cael eu cloddio yng Nghymru. Roedd y gweithiau [[haearn]] ac [[tun|alcam]] a'r pyllau glo wedi denu miloedd o fewnfudwyr i'r wlad yn ystod y 19eg canrif, yn enwedig i gymoedd de Cymru. Bu'r mewnfudwyr hyn, y rhan fwyaf ohonynt o [[Lloegr|Loegr]] neu [[Iwerddon]], yn allweddol yn y newid iaith a sbardunwyd yn y De-ddwyrain yr adeg hon, o'r Gymraeg i'r Saesneg.

== Trafnidiaeth ==
Mae gan wibffordd yr A55 rôl debyg ar hyd arfordir Gogledd Cymru, gan gysylltu Caergybi a Bangor â Wrecsam a Sir y Fflint. Mae hefyd yn cysylltu â gogledd-orllewin Lloegr, Caer yn bennaf.&lt;ref&gt;{{cite web|title=One of the most important roads in Wales|url=https://www.roads.org.uk/motorway/a55|publisher=Roads.org.uk|access-date=21 July 2020}}&lt;/ref&gt; Y prif gyswllt rhwng gogledd a de Cymru yw'r A470, sy'n rhedeg o Gaerdydd i Landudno.&lt;ref&gt;{{cite web|first=Cathy|last=Owen|title=The A470 is Britain's favourite road|url=https://www.walesonline.co.uk/news/wales-news/a470-britains-favourite-road-yes-7228725|publisher=Wales Online|date=6 June 2014}}&lt;/ref&gt; Llywodraeth Cymru sy’n rheoli’r rhannau hynny o rwydwaith rheilffyrdd Prydain yng Nghymru, drwy gwmni gweithredu trenau Trafnidiaeth Cymru. &lt;ref&gt;{{cite web|title=Transport for Wales – Design of Wales and Borders Rail Service Including Metro|url=https://gov.wales/sites/default/files/consultations/2018-01/170228-tw-consultation-document-en.pdf|publisher=Welsh Government|date=28 February 2017|access-date=16 July 2020}}&lt;/ref&gt; Mae gan ranbarth Caerdydd ei rwydwaith rheilffyrdd trefol ei hun. Mae toriadau Beeching yn y 1960au yn golygu bod y rhan fwyaf o'r rhwydwaith sy'n weddill wedi'i anelu at deithio o'r dwyrain i'r gorllewin gan gysylltu â phorthladdoedd Môr Iwerddon ar gyfer llongau fferi i Iwerddon.&lt;ref&gt;{{cite web|title=Ferry connections|url=https://tfwrail.wales/ferry-connections|publisher=Transport for Wales|access-date=21 July 2020}}&lt;/ref&gt; Mae gwasanaethau rhwng gogledd a de Cymru yn gweithredu drwy ddinasoedd Lloegr Caer a Henffordd a threfi Amwythig, Croesoswallt a Threfyclo ar hyd Lein y Gororau. Mae trenau yng Nghymru yn cael eu pweru gan ddisel yn bennaf ond mae cangen Prif Linell De Cymru o Brif Linell Great Western a ddefnyddir gan wasanaethau o Paddington Llundain i Gaerdydd yn cael ei thrydaneiddio, er bod y rhaglen wedi profi oedi sylweddol a gorwario costau.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.business-live.co.uk/economic-development/final-bill-electrifying-great-western-17948591|first=Sion|last=Barry|title=Final bill for electrifying the Great Western Mainline from South Wales to London £2bn over original budget|publisher=Business Live|date=19 March 2020|access-date=21 July 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.walesonline.co.uk/cardiffonline/cardiff-news/2011/01/25/business-leaders-back-electric-railway-demand-91466-28047043/|title=Business leaders back electric railway demand|publisher=WalesOnline.co.uk.|date=25 January 2011|access-date=7 June 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;GvtGWMLElecAnnouncement2&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.dft.gov.uk/pgr/rail/pi/rail-electrification.pdf|publisher=Department for Transport|title=Britain's Transport Infrastructure, Rail Electrification|access-date=7 June 2012|year=2009|url-status=dead|archive-url=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20100408232230/http://www.dft.gov.uk/pgr/rail/pi/rail-electrification.pdf|archive-date=8 April 2010}}{{page needed|date=May 2020}}&lt;/ref&gt;

Maes Awyr Caerdydd yw maes awyr rhyngwladol Cymru. Yn darparu cysylltiadau â chyrchfannau Ewropeaidd, Affrica a Gogledd America, mae tua 12 milltir (19 km) i'r de-orllewin o ganol dinas Caerdydd, ym Mro Morgannwg. Roedd hediadau o fewn Cymru yn arfer rhedeg rhwng Ynys Môn (y Fali) a Chaerdydd, ac fe’u gweithredwyd ers 2017 gan Eastern Airways.&lt;ref&gt;{{cite news|last1=Harding|first1=Nick|title=Eastern Airways take over Cardiff to Anglesey route|url=https://ukaviation.news/eastern-airways-take-cardiff-anglesey-route/|work=UK Aviation News|access-date=16 July 2020|date=11 March 2017}}&lt;/ref&gt; Nid yw’r hediadau hynny ar gael mwyach, o 2022 ymlaen. Mae hediadau mewnol eraill yn gweithredu i ogledd Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon. Mae gan Gymru bedwar porthladd fferi masnachol. &lt;ref&gt;{{cite web|title=Cardiff Airport-Destinations|url=https://www.cardiff-airport.com/destinations/|publisher=Cardiff Airport – maes awyr caerdydd|access-date=21 July 2020}}&lt;/ref&gt; Mae gwasanaethau fferi rheolaidd i Iwerddon yn gweithredu o Gaergybi, Doc Penfro ac Abergwaun. Cafodd y gwasanaeth o Abertawe i Gorc ei ganslo yn 2006, ei adfer ym mis Mawrth 2010, a’i dynnu’n ôl eto yn 2012.&lt;ref&gt;{{cite news|title=Revived Swansea-Cork ferry service sets sail|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/south_west/8561187.stm|access-date=19 June 2010|date=10 March 2010|publisher=BBC|work=[[BBC News]] website}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=Swansea-Cork ferry: Fastnet Line to close service with loss of 78 jobs|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-south-west-wales-16854680|access-date=15 April 2012|date=2 February 2012|publisher=BBC|work=[[BBC News]] website}}&lt;/ref&gt;

== Demograffeg ==
{{prif|Demograffeg Cymru}}
Yn ôl [[Cyfrifiad y Deyrnas Unedig 2021|Cyfrifiad 2021]] yr oedd 3,107,500 o bobl yn byw yng Nghymru, sy'n rhoi dwysedd o 149.6/km².&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Cyfrifiad 2021: Poblogaeth Cymru yr uchaf erioed|url=https://www.bbc.com/cymrufyw/61965787|work=BBC Cymru Fyw|date=2022-06-28|access-date=2022-07-22|language=cy}}&lt;/ref&gt;

{{Graph:Population history|Q25}}

== Diwylliant ==
{{prif|Diwylliant Cymru}}
Dylanwadwyd ar '''ddiwylliant Cymru''' gan lu o bethau: cenedl, iaith, crefydd, a daearyddiaeth. Diwylliant arbennig y Cymry Cymraeg yw [[diwylliant Cymraeg]]. Mae'n rhan hanfodol o ddiwylliant Cymru ond hefyd yn rhan o hanes [[Y Wladfa]] ym Mhatagonia, a chymunedau eraill yn y byd sy'n Gymraeg eu hiaith. Nodir diwylliant traddodiadol Cymru gan etifeddiaeth y Celtiaid wedi ei chyfuno â [[Cristnogaeth|Christnogaeth]], hen chwedlau a straeon sydd wedi ymgynefino â'r llên gwerin a'r traddodiad llenyddol, a bywyd y werin yn y [[cefn gwlad]].

=== Cerdd a llên ===
{{prif|Cerddoriaeth Cymru|Llenyddiaeth Gymraeg|Llenyddiaeth Saesneg Cymru}}
Mae gan gerddoriaeth Cymru hanes hir, ond ychydig iawn o wybodaeth fanwl sydd gennym cyn y 18g pan ddechreuodd hynafiaethwyr ymddiddori yn y pwnc. Cyfeirir at Gymru'n aml fel &quot;Gwlad y Gân&quot;, yn ystrydebol braidd.

Ac eithrio llenyddiaeth glasurol, llenyddiaeth Gymraeg yw'r hynaf yn Ewrop. Mae gan y Gymraeg draddodiad cyfoethog o lenyddiaeth sy'n dyddio o'r 6g hyd heddiw. Oherwydd eu bod yn ysgrifennu mewn iaith â mwy o bobl yn ei deall, mae ysgrifenwyr llenyddiaeth Saesneg Cymru yn aml wedi llwyddo i ddenu cynulleidfaoedd llawer mwy na'u cyd-wladwyr sy'n ysgrifennu yn yr iaith Gymraeg yn unig. Dwy enghraifft adnabyddus o hyn yw'r beirdd byd-enwog [[Dylan Thomas]] ac [[R. S. Thomas]].

=== Chwaraeon ===
[[Delwedd:Monument to Gareth Bale.001 - Cardiff Castle.jpg|bawd|229x229px|Monolith o fathodyn pêl-dored Cymru a Gareth Bale yng Ngastell Caerdydd.]]
{{prif|Chwaraeon yng Nghymru}}
Dywedir yn aml taw [[Rygbi'r undeb yng Nghymru|rygbi'r undeb]] yw mabolgamp genedlaethol Cymru, er mae [[Pêl-droed yng Nghymru|pêl-droed]] yn denu mwy o wylwyr i'r maes. Bu'r Cymry hefyd yn dangos eu medr yn [[snwcer]], [[dartiau]], [[golff]], [[paffio]], ac [[athletau]]. Ymhlith yr hen chwaraeon bu [[cnapan]], [[bando]], pêl-droed traddodiadol, a chwarae pêl.

=== Coginiaeth ===
{{prif|Coginiaeth Cymru}}
Mae bwydydd Cymreig yn cynnwys [[Cawl Cymreig|cawl]], [[teisen gri]], [[bara lawr]], [[bara brith]], [[selsig Morgannwg]], a ''[[Welsh rarebit]]''.

== Symbolau cenedlaethol ==
[[Delwedd:Y Ddraig Goch. Wales Grand Slam Celebration, Senedd 19 March 2012 Y Ddraig Goch. Dathliadau Camp Lawn Cymru, Senedd 19 Mawrth 2012 (7008488499).jpg|bawd|Baner y Ddraig Goch]]
Mae'n debyg taw'r [[Y Ddraig Goch|Ddraig Goch]], sy'n ymddangos ar y [[Baner Cymru|faner genedlaethol]], yw symbol amlycaf Cymru. Ceir hefyd y [[Cenhinen Bedr|genhinen Bedr]] a'r [[Cenhinen|genhinen]]. &quot;[[Hen Wlad fy Nhadau]]&quot; yw'r [[anthem genedlaethol]].

== Gweler hefyd ==

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

== Dolenni allanol ==
{{Wiciadur|{{PAGENAME}}}}
*[https://senedd.cymru/ Senedd Cymru]

{{Cymru}}
{{Celtaidd}}
{{Siroedd Cymru}}
{{Y Deyrnas Unedig}}

[[Categori:Cymru| ]]
[[Categori:Gwledydd Celtaidd]]
[[Categori:Gwledydd Ewrop]]
[[Categori:Y Deyrnas Unedig]]</text>
      <sha1>0w41xe8gulgad7n7k9zu6ydcvr9u1r9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095618</id>
      <parentid>11095617</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T00:54:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Titus Gold</username>
        <id>38162</id>
      </contributor>
      <comment>/* Demograffeg */ teitl graff</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30342" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle
| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}}
| suppressfields= gwlad image1 | math_o_le = Gwlad | enw_brodorol =  | map lleoliad = [[Delwedd:Wales in the UK and Europe.svg|270px]] | banergwlad = [[Delwedd:Flag of Wales (1959–present).svg|170px]] |prifddinas=[[Caerdydd]]|poblogaeth=3,107,500 (2021)|sefydlwyd=383 CC|anthem=[[Hen Wlad fy Nhadau]]|nawddsant=[[Dewi Sant]]|arwyddair=&quot;Cymru am byth&quot;|gwlad=[[Y Deyrnas Unedig]]|sir=22 o siroedd}}

:''Gweler hefyd [[Cymru (gwahaniaethu)]].''
Mae '''Cymru''' ([[Saesneg]]: ''Wales''; [[Cernyweg]]: Kembra) yn wlad [[Celtaidd|Geltaidd]] yn [[Ewrop]]. Gyda'r [[Alban]], [[Cernyw]], [[Gogledd Iwerddon]] a [[Lloegr]],&lt;ref name=&quot;Hist Wales 54&quot;&gt;Hanes Cymru gan John Davies (1994) tud. 54&lt;/ref&gt; mae Cymru wedi'i hawlio gan Loegr ers [[Oes y Tywysogion]], ac yn rhan o'r [[Deyrnas Unedig]]. [[Cymraeg]] yw iaith frodorol y wlad ond siaredir [[Saesneg]] gan y mwyafrif helaeth o'i dinasyddion erbyn heddiw; gall oddeutu 19% o'i phoblogaeth siarad Cymraeg. 

Mae Cymru yn ffinio â Lloegr i'r dwyrain a'r moroedd; [[Môr Hafren]], [[Y Môr Celtaidd]] a [[Môr Iwerddon]]. Roedd gan Gymru boblogaeth o 3,107,500 yn 2021&lt;ref name=&quot;bbc-61965787&quot;&gt;{{dyf newyddion|url=https://www.bbc.co.uk/cymrufyw/61965787|teitl=Cyfrifiad 2021: Poblogaeth Cymru yr uchaf erioed|cyhoeddwr=BBC Cymru Fyw|dyddiad=28 Mehefin 2022|dyddiadcyrchu=29 Mehefin 2022}}&lt;/ref&gt; ac mae ganddi arwynebedd o 20,779 km2 (8,023 mi). Mae gan Gymru dros 2,700 km (1,700 mi) o arfordir ac mae'n fynyddig ar y cyfan. Mae gan Gymru fynyddoedd talach yn gogledd a'r canoldir, gan gynnwys yr [[Yr Wyddfa|Wyddfa]], ei chopa uchaf, yn [[Eryri]]. Mae'r wlad o fewn y ardal tymheredd y gogledd ac mae ganddi hinsawdd forwrol. Y brifddinas a'r ddinas fwyaf yw [[Caerdydd]].

Daeth hunaniaeth genedlaethol Gymreig i'r amlwg fel [[Brythoniaid|Brythoniaid Celtaidd]] ar ôl i [[Macsen Wledig]] (Magnus Maximus) a'r [[Yr Ymerodraeth Rufeinig|Rhufeiniaid]] adael [[Ynys Brydain]] yn y 5ed ganrif. Datblygodd ystyrir Cymru fel gwlad Celtaidd modern yn oes tywysogion Cymru.  Bu farw twywysog olaf Cymru, Llywelyn ein Llyw Olaf ([[Llywelyn ap Gruffudd]]) yn 1282, a olygodd cwblhad concwest Cymru gan [[Edward I, brenin Lloegr]].

O 1400-1410 ailenillodd [[Owain Glyn Dŵr|Owain Glyndŵr]] [[annibyniaeth i Gymru]]. Ar ol hynny cafodd Cymru ei hatodi gan Loegr a'i hymgorffori o fewn cyfundrefn gyfreithiol Lloegr o dan Ddeddfau Cyfreithiau Cymru 1535 a 1542. Datblygodd gwleidyddiaeth Gymreig nodedig yn y 19eg ganrif, yn arbennig yn gysylltiedig â Rhyddfrydiaeth Gymreig. Amlygwyd hyn ar ddechrau'r 20fed ganrif gan [[David Lloyd George]], ond cafodd ei ddadleoli gan dwf sosialaeth a sefydlwyd [[Llafur Cymru]] erbyn 1947. Roedd Lloyd George yn ymgyrchu yn gryf dros [[Datganoli Cymru|ddatganoli i Gymru]] yn ei yrfa cynnar a thyfodd teimlad cenedlaethol Cymreig dros y ganrif. Ffurfiwyd [[Plaid Cymru]] yn 1925, a [[Cymdeithas yr Iaith]] yn 1962. Enillodd datganoli Cymreig fomentwm yn ystod yr 20fed ganrif ac yn dilyn refferendwm datganoli Cymreig 1997, ffurfiwyd y Cynulliad yn 1999, ac mae wedi ennill mwy o ddatganoli ers hynny ail hail-henwi yn [[Senedd Cymru]] yn 2020.  Daeth mudiad cryfach dros [[annibyniaeth i Gymru]] i’r amlwg erbyn 2017, pan drafodwyd ail refferendwm annibyniaeth i'r Alban. Daeth grwpiau o blaid annibyniaeth, megis [[YesCymru]] yn boblogaidd yn yr 21ain ganrif, er nad yw annibyniaeth yn cael ei chefnogi gan fwyafrif yng Nghymru.

Ar ddechrau’r chwyldro diwydiannol yng Nghymru, trawsnewidiodd datblygiad y diwydiannau mwyngloddio a metelegol y wlad o fod yn gymdeithas amaethyddol i fod yn genedl ddiwydiannol; achosodd ecsbloetio [[Maes glo De Cymru|Maes Glo De Cymru]] gynnydd cyflym ym mhoblogaeth Cymru. Mae dwy ran o dair o'r boblogaeth yn byw yn Ne Cymru, gan gynnwys [[Caerdydd]], [[Abertawe]], [[Casnewydd]] a'r [[Y Cymoedd|cymoedd]]. Mae gan ranbarth dwyreiniol Gogledd Cymru tua chweched o'r boblogaeth gyfan a Wrecsam yw tref mwyaf y gogledd. Mae gan gweddill Cymru ddwysedd poblogaeth llai. Nawr fod diwydiannau echdynnol a thrwm traddodiadol y wlad wedi dirywio, mae [[economi Cymru]] yn seiliedig ar y sector cyhoeddus, diwydiannau ysgafn a gwasanaeth, a thwristiaeth. O fewn y diwydiant ffermio, gan gynnwys ffermio llaeth, mae Cymru yn allforiwr net, gan gyfrannu at hunangynhaliaeth amaethyddol genedlaethol.

== Geirdarddiad ==
Yn wreiddiol defnyddiwyd yr enw &quot;Cymry&quot;, ffurf luosog Cymro, i ddisgrifio'r wlad a'r bobl ynddi.&lt;ref&gt;{{dyf GPC |gair=Cymro |dyddiadcyrchiad=31 Gorffennaf 2016 }}&lt;/ref&gt; Ymddengys y gair yn gyntaf mewn [[cerdd fawl]] i [[Cadwallon ap Cadfan]]&lt;ref&gt;[[Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig]], &quot;CADWALLON AP CADFAN&quot;, tud. 112.&lt;/ref&gt; sydd o bosib yn dyddio o'r 7c, a daw o'r gair [[Brythoneg]] ''combrogos'' (lluosog: ''combrogi'') sy'n golygu &quot;cydwladwr&quot;. Mae'r elfen [[bro]] yn parhau'n air am wlad neu ardal yn yr iaith fodern. Diflanodd y ''b'' tua'r flwyddyn 600, ond mae'r ''mb'' wedi aros yn y ffurf [[Lladin|Ladin]] am y wlad, ''[[Cambria]]'', yn ogystal â'r enwau [[Cumbria]] a Cumberland yng ngogledd Lloegr.&lt;ref name=BLJ&gt;[[Bedwyr Lewis Jones]]. ''Enwau (Llyfrau Llafar Gwlad)'' (Llanrwst, Gwasg Carreg Gwalch, 1991), t. 4.&lt;/ref&gt; Yn yr 16g mabwysiadwyd y sillafiad &quot;Cymru&quot; i ddynodi'r wlad gan neilltuo &quot;[[Cymry]]&quot; ar gyfer y trigolion.&lt;ref&gt;Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig, &quot;CYMRU (yr enw)&quot;, tud. 239.&lt;/ref&gt;

Y gair [[Germaneg]] ''walh'' neu ''wealh'' (estron) yw bôn yr enw Saesneg ar Gymru. O'r un gair daw enw'r [[Walwniaid]] yng [[Gwlad Belg|Ngwlad Belg]]. Defnyddid y ffurf luosog ''Wealas'' yn enw ar drigolion Brythoneg a Lladin eu hiaith ym Mhrydain gan y Saeson cynnar, a ''Cornwealas'' ar drigolion penrhyn [[Cernyw]] (y ''Corn''). Dros amser daethpwyd y ffurfiau ''Wales'' a ''Welsh'' yn enwau'r Saesneg ar wlad a phobl Cymru.&lt;ref name=BLJ/&gt;

== Hanes ==
{{prif|Hanes Cymru|Cynhanes Cymru}}
Glaniodd [[Iŵl Cesar]] ym Mhrydain ym mis Awst 55 C.C., ond ni lwyddwyd i oresgyn Cymru (a oedd, fel gweddill Prydain, yn diriogaeth [[Celtiaid|Geltaidd]]) am fwy na chanrif wedi hynny. Roedd llwythau Celtaidd Cymru — a oedd, yn ddiwylliannol, yn debyg iawn i'w cymdogion [[Brythoniaid|Brythonaidd]] yn ne Prydain — yn cynnwys y [[Silwriaid]] yn y de a'r [[Ordovices]] yn y gogledd. Fe sefydlodd y [[Ymerodraeth Rhufeinig|Rhufeinwyr]] gadwyn o amddiffynfeydd dros dde Cymru, cyn belled â [[Caerfyrddin|Chaerfyrddin]] (''Maridunum''). Mae tystiolaeth iddyn nhw fynd ymhellach i'r gorllewin a chroesi i Iwerddon. Adeiladasant 'gaer y lleng' [[Caerllion]] (''Isca''), lle mae'r [[amffitheatr]] sydd wedi goroesi orau ym Mhrydain. Roedd y Rhufeiniaid hefyd yn brysur yn y gogledd — mae hen chwedl, ''[[Breuddwyd Macsen Wledig]]'', yn dweud wrth [[Macsen Wledig]], un o ymerawdwyr olaf yr ymerodraeth yn y Gorllewin, briodi Helen ferch pennaeth Cymreig o [[Segontiwm]] ([[Caernarfon]] gyfoes). Mae'n debygol mai'r rheswm pam y gwladychwyd Cymru gan y Rhufeiniaid yw oherwydd eu hawch i fwyngloddio [[aur]], [[plwm]], [[copr]] ac [[arian]], a pheth [[sinc]].&lt;ref name=Jones3&gt;{{Cite book|last1=Jones |first1=Barri |last2=Mattingly |first2=David |year=1990 |contribution=The Economy |title=An Atlas of Roman Britain |publisher=Blackwell Publishers |publication-date=2007 |location=Caergrawnt |pages=179–196 |isbn=9781842170670}}&lt;/ref&gt;

Ni wnaeth yr [[Eingl-Sacsoniaid]] orchfygu Cymru, er iddynt dorri'r cysylltiad rhwng Cymru a'r [[Hen Ogledd]] ar ôl [[Brwydr Caer]] yn [[615]], oherwydd llwyddiannau milwrol y brenhinoedd Cymreig yn ogystal, wrth gwrs, â'r dirwedd a'r hinsawdd. Adeiladodd [[Offa, brenin Mercia]], glawdd mawr o ddaear ar hyd y ffin rhwng ei frenhiniaeth a gwlad y Cymry. Mae darnau o [[Clawdd Offa|Glawdd Offa]] i'w gweld o hyd heddiw.

Parhaodd Cymru'n wlad Gristnogol ar ôl goresgyn Lloegr gan y tylwythau paganaidd Tiwtonaidd (y Saeson). Fe aeth [[Dewi Sant]] ar bererindod i [[Rhufain|Rufain]] yn y 6g, ac fe weithiodd fel esgob yng Nghymru ymhell cyn y cyrhaeddodd Awstin i drosi brenin Caint a dechrau esgobaeth Caergaint. Ond ni wnaeth y Cymry fawr o ymdrech i ledu Cristionogaeth yn Lloegr, efallai oherwydd yr elyniaeth rhwng y ddwy bobl. Roedd brenhinoedd Cymru fel [[Rhodri Mawr]] a [[Llywelyn ap Gruffudd]] yn ddigon cryf neu gyfrwys i gadw eu hannibyniaeth.

[[Delwedd:LlywelynFawr.jpg|150px|bawd|Llywelyn Fawr]]Ar ddiwedd y [[1060au]], daeth y [[Normaniaid]] i Gymru, gan newid gwleidyddiaeth y wlad. Sefydlwyd arglwyddiaethau Normanaidd [[Y Mers]], rhwng Cymru a Lloegr. Bu bron iawn i Gymru gyfan gael ei goresgyn ganddynt ond llwyddodd [[Gruffudd ap Cynan]] ac [[Owain Gwynedd]] i'w hatal, er iddynt ymsefydlu mewn rhannau o'r de ac ardaloedd ar y ffin. Llwyddodd [[Llywelyn Fawr]] i osod seiliau Cymru unedig a chyhoeddwyd ei ŵyr [[Llywelyn ap Gruffudd]] yn [[Tywysog Cymru|Dywysog Cymru]]. Ond parhaodd brenhinoedd Lloegr i ymosod ar Gymru trwy gydol y cyfnod. Ym [[1282]] lladdwyd [[Llywelyn Ein Llyw Olaf]], sef tywysog olaf annibynnol Cymru, mewn ysgarmes ger [[Cilmeri]] a chipiodd [[Edward I o Loegr]] ei deyrnas. Adeiladodd Edward res o gestyll mawr i gadw'r Cymry dan reolaeth — [[Castell Rhuddlan|Rhuddlan]], [[Castell Conwy|Conwy]], [[Castell Caernarfon|Caernarfon]], [[Castell Biwmares|Biwmares]], a [[Castell Harlech|Harlech]] ydyw'r cestyll enwocaf.

Cafwyd cyfres o wrthryfeloedd yn erbyn llywodraeth y Saeson o ddiwedd y [[13g]] hyd ddiwedd y [[15g]]; gan [[Madog ap Llywelyn]] (1294—96) a [[Llywelyn Bren]] (1316) er enghraifft, ac roedd y Cymry'n disgwyl dychweliad [[Owain Lawgoch]] yn y [[1370au]] i ryddhau'r wlad. Cododd [[Owain Glyndŵr]] mewn gwrthryfel yn [[1400]] a chafodd ei gyhoeddi'n Dywysog Cymru, ond marw allan yn raddol wnaeth y gwrthryfel wrth i frenhinoedd Lloegr ailosod eu hawdurdod yn y wlad.

Am ran helaeth o weddill y [[15g]] tynnwyd Cymru i mewn i [[Rhyfeloedd y Rhosynnau|Ryfeloedd y Rhosynnau]] a welodd y [[Lancastriaid]] a'r [[Iorciaid]] yn ymgiprys am rym yn Lloegr. Ond er gwaethaf yr ansefydlogrwydd, fel yn y ganrif flaenorol, blodeuodd diwylliant Cymru ac yn arbennig y Traddodiad Barddol gyda [[Beirdd yr Uchelwyr]] yn cael nawdd gan yr uchelwyr Cymreig. Un o'r uchelwyr hyn oedd [[Harri Tudur]], nai [[Siasbar Tudur]] a disgynnydd i [[Ednyfed Fychan]], [[distain]] [[Llywelyn Fawr]]. Yn [[1485]] glaniodd yn [[Sir Benfro]] gyda byddin o [[Ffrancod]]. Tyrrai nifer o Gymry ato a gorchfygodd [[Rhisiart III o Loegr]] ar [[22 Awst]] [[1485]] ar [[Brwydr Bosworth|Faes Bosworth]].

Am gyfnod gwellodd sefyllfa'r Cymry. Diddymwyd y deddfau penyd a osodwyd ar y Cymry gan y Saeson ar ddechrau'r ganrif. Dan ei fab [[Harri VIII, brenin Lloegr|Harri VIII]] cyflwynwyd y [[Y Deddfau Uno 1536 a 1543|Deddfau Uno]] a roddodd Cymru yn yr un system gyfreithiol a gweinyddol â Lloegr ond a waharddodd yr iaith [[Gymraeg]] o fywyd cyhoeddus y wlad. Ar yr un pryd newidiodd Cymru mewn cenhedlaeth neu ddwy o fod yn wlad [[Eglwys Gatholig|Gatholig]] i fod yn wlad [[Protestaniaeth|Brotestanaidd]]. Gwelwyd hefyd adfywiad llenyddol — cyfnod y [[Dadeni Dysg]] a'r [[Beibl]] [[Cymraeg]] — ond troes y bonedd fwyfwy Seisnigaidd a thyfai bwlch rhwng arweinwyr cymdeithas a'r werin. Un canlyniad o hynny oedd y mudiadau crefyddol [[Ymneilltuaeth|ymneilltuol]] a ymledai'n gyflym yn ystod y [[Yr Ail Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|17eg ganrif]] a'r [[Y Ddeunawfed Ganrif yng Nghymru|18fed]]. Dechreuodd Cymru droi'n wlad ddiwydiannol yn ogystal, ac erbyn diwedd y 18g a dechrau'r [[Y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|19eg ganrif]] roedd trefi diwydiannol, chwareli a phyllau glo yn nodwedd amlwg ar fywyd y wlad. Tyfodd [[llythrennedd]] ac ymledai'r [[Y Wasg Gymraeg|wasg Gymraeg]]. Cynyddai'r galw am [[Datgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru|Ddatgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru]] ac am [[hunanlywodraeth]] ac erbyn diwedd y 19eg ganrif roedd mudiad [[Cymru Fydd]] ar ei anterth.

Cymysg fu ffawd y genedl yn ystod y [[Yr Ugeinfed Ganrif yng Nghymru|20fed ganrif]]. Ond er gwaethaf [[y Rhyfel Byd Cyntaf]], [[Dirwasgiad Mawr]] y [[1930au]], [[yr Ail Ryfel Byd]] a'r dirywiad ieithyddol yn y [[1970au]] a'r [[1980au]], mae Cymru heddiw'n meddu [[Senedd Cymru|Senedd]] ac ymddengys fod yr iaith [[Gymraeg]] yn wynebu dyfodol mwy gobeithiol nag a ddychmygid cenhedlaeth yn ôl er mai dim ond oddeutu 19% o'r Cymry sy'n siarad Cymraeg.

== Gwleidyddiaeth ==
{{prif|Gwleidyddiaeth Cymru|Llywodraeth Cymru|Llywodraeth leol yng Nghymru}}
[[Delwedd:Logo-senedd-cymru.svg|bawd|chwith|Logo Senedd Cymru|158x158px]]
[[Delwedd:Welsh Assembly Government logo.png|bawd|chwith|Logo Llywodraeth Cymru|165x165px]]
[[Delwedd:Wales Administrative 2009 v5 Welsh.png|bawd|Map Gweinyddol Cymru|306x306px]]

Rheolid Cymru yn wreiddiol gan frenhinoedd neu dywysogion Cymreig annibynnol neu led-annibynnol megis [[Rhodri Mawr]], [[Llywelyn Fawr]], a'i ŵyr [[Llywelyn ein Llyw Olaf]], a fabwysiadodd y teitl [[Tywysog Cymru]] ym [[1258]]: cydnabuwyd hyn gan Frenin Lloegr ym [[1277]] yn unol â [[Cytundeb Aberconwy|Chytundeb Aberconwy]]. Ar ôl goresgyn [[Tywysogaeth Cymru|tywysogaeth Llywelyn]] gan [[Edward I o Loegr]], mynegwyd y dyhead am annibyniaeth i Gymru yn y [[14g]] gan nifer o wrthryfeloedd bychain. Y gwrthryfel mwyaf oedd gwrthryfel [[Owain Glyndŵr]] a ddechreuodd ym [[1400]]. Curodd gwŷr Glyn Dŵr lu Seisnig ger [[Pumlumon]] ym [[1401]]. Cafodd Glyn Dŵr ei gyhoeddi yn Dywysog Cymru ag edrychodd am gymorth gan y [[Ffrainc|Ffrancwyr]], ond erbyn [[1409]] roedd gafael y lluoedd Seisnig ar y wlad yn rhy gryf a dirwynodd y gwrthryfel i ben.

Roedd gweddill y [[15g]] yn bur ansefydlog hefyd. Ochrai'r rhan fwyaf o'r Cymry â phlaid y [[Lancastriaid]] yn ystod [[Rhyfeloedd y Rhosynnau]]. Uchafbwynt y rhyfeloedd hynny oedd buddugoliaeth [[Harri VII o Loegr|Harri Tudur]] ym [[Brwydr Bosworth|Mrwydr Bosworth]] yn [[1485]]; diolch i'r cymorth a gafodd gan y Cymry a heidiai i'w gefnogi pan laniodd yn Sir Benfro, trechodd Harri'r brenin [[Rhisiart III o Loegr|Rhisiart III]] a chipiodd goron Lloegr gan gychwyn [[Cyfnod y Tuduriaid yng Nghymru|cyfnod y Tuduriaid]].

Yn ystod teyrnasiad [[Harri VIII o Loegr]], ychwanegwyd chwe sir newydd at y rhai a fodolai eisoes ar diriogaeth yr hen Dywysogaeth gan [[Deddf Uno 1536|Ddeddf Uno 1536]] trwy roi statws sirol i arglwyddiaethau [[Sir Benfro|Penfro]] a [[Sir Forgannwg|Morgannwg]] a chreu pedair sir newydd, sef [[Sir Frycheiniog|Brycheiniog]], [[Sir Faesyfed|Maesyfed]], [[Sir Drefaldwyn|Trefaldwyn]] a [[Sir Ddinbych|Dinbych]],  a gwnaethpwyd deddfau Lloegr yn ddeddfau gwlad yng Nghymru. Yng [[Gwent|Ngwent]], crëwyd sir newydd [[Sir Fynwy|Mynwy]] yn y de-ddwyrain ond rhoddwyd y sir yn rhan o gylchdaith llysoedd San Steffan ac felly cafwyd yr ymadrodd cyfreithiol &quot;Cymru a Sir Fynwy&quot;, anomaledd a barhaodd hyd yr 20g er na fu'r sir newydd yn rhan o Loegr fel y cyfryw.

Mae aelodau [[Senedd Cymru]], a grëwyd ym 1998 ac sy'n cyfarfod yng [[Caerdydd|Nghaerdydd]], yn cael eu hethol gan y Cymry. Tywysog Cymru yw'r teitl y mae brenin neu frenhines Prydain yn arfer rhoi i'w mab hynaf (ond nid yn ddieithriad), ond nid yw'r tywysog ei hun yn byw yng Nghymru nac yn cymryd rhan yn ei llywodraeth. Y Tywysog Siarl yw'r Tywysog Cymru Seisnig cyntaf i fedru siarad tipyn bach o [[Gymraeg]].

== Daearyddiaeth ==
{{prif|Daearyddiaeth Cymru}}
[[Delwedd:Wales from space.jpg|224x224px|bawd|Cymru o'r gofod]]Crëwyd patrwm o 13 o siroedd yng Nghymru ar ôl Deddf Uno 1536: [[Sir Fôn]], [[Sir Frycheiniog]], [[Sir Gaernarfon]], [[Sir Aberteifi]], [[Sir Gaerfyrddin]], [[Sir Ddinbych]], [[Sir y Fflint]], [[Sir Forgannwg]], [[Sir Feirionnydd]], [[Sir Drefaldwyn]], [[Sir Benfro]], [[Sir Faesyfed]], a [[Sir Fynwy]]. Y rhain ydyw siroedd hanesyddol Cymru. O dan Ddeddf Llywodraeth Leol 1888, crëwyd siroedd gweinyddol oedd wedi ei seilio ar y siroedd traddodiadol, ond nid oeddynt yn union yr un fath. Yn ad-drefnu llywodraeth leol [[1974]] crëwyd wyth sir gadwedig: [[Clwyd]], [[Dyfed]], [[Gwent]], [[Gwynedd]], [[Powys]], [[Morgannwg Ganol]], [[De Morgannwg]] a [[Gorllewin Morgannwg]]. Erbyn hyn y rhain yw enwau siroedd seremonïol Cymru. Yn 1996 crëwyd 22 o awdurdodau lleol i gymryd lle'r wyth sir gadwedig, a'u henwau yn cynnwys rhai o enwau'r 13 sir hanesyddol a rhai o'r wyth sir gadwedig, a'r ffiniau yn wahanol weithiau. Mae rhai o'r trefi mawrion yn awdurdodau unedol eu hunain e.e. [[Caerdydd]], [[Abertawe (sir)|Abertawe]], [[Wrecsam (sir)|Wrecsam]].

Mae tri [[Parc Cenedlaethol|Pharc Cenedlaethol]] yng Nghymru: [[Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog]], [[Parc Cenedlaethol Eryri]] a [[Parc Cenedlaethol Arfordir Penfro|Pharc Cenedlaethol Arfordir Penfro]]. Dyfarnwyd i'r cestyll [[Castell Biwmares|Biwmares]], [[Castell Harlech|Harlech]], [[Castell Caernarfon|Caernarfon]], a [[Castell Conwy|Chonwy]], ym [[1986]], ac i  ardal ddiwydiannol [[Blaenafon]] ym [[2000]], statws [[Treftadaeth Byd]] [[UNESCO]] .

Gweler hefyd: [[Rhestr moroedd, baeau a phentiroedd Cymru]], [[Rhestr ynysoedd Cymru]], [[Rhestr mynyddoedd Cymru]], [[Rhestr llynnoedd Cymru]], [[Rhestr afonydd Cymru]], [[Cronfeydd Cymru]].

== Bioamrywiaeth ==
{{Prif|Fflora Cymru|Ffawna Cymru|Rhestr adar Cymru}}

=== Adar ===
[[Delwedd:Red Kite - Gigrin Farm, Rhayader - geograph.org.uk - 2973349.jpg|bawd|Y Barcud Coch, Rhaeadr.]]Oherwydd ei harfordir hir, mae Cymru yn gartref i amrywiaeth o adar môr. Mae'r arfordiroedd a'r ynysoedd cyfagos yn gartref i nythfeydd o huganod, adar drycin Manaw, palod, gwylanod coesddu, mulfilod a llursod. Mewn cymhariaeth, gyda 60 y cant o Gymru yn uwch na’r gyfuchlin 150m, mae’r wlad hefyd yn cynnal amrywiaeth o adar cynefin yr ucheldir, gan gynnwys y gigfran a mwyalchen y mynydd.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ecologymatters.co.uk/pdf/Wales_Ring_Ouzel_paper.pdf|title=Wales Ring Ouzel Survey 2006|publisher=Ecology Matters Ltd.|last=Green|first=Mick|year=2007|access-date=6 September 2010|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20120311210912/http://www.ecologymatters.co.uk/pdf/Wales_Ring_Ouzel_paper.pdf|archive-date=11 March 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/north_east/4644626.stm|title=Black ravens return to the roost|publisher=BBC|date=24 January 2006|access-date=6 September 2010}}&lt;/ref&gt; Mae adar ysglyfaethus yn cynnwys y cudyll bach, boda tinwyn a'r barcud coch, symbol cenedlaethol o fywyd gwyllt Cymru. At ei gilydd, mae mwy na 200 o wahanol rywogaethau o adar wedi’u gweld yng ngwarchodfa’r RSPB yng Nghonwy, gan gynnwys ymwelwyr tymhorol.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rspb.org.uk/news/details.asp?view=print&amp;id=tcm:9-176206|title=Red kite voted Wales' Favourite Bird|publisher=[[Royal Society for the Protection of Birds]]|date=11 October 2007|access-date=6 September 2010|archive-date=23 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100823014457/http://www.rspb.org.uk/news/details.asp?view=print&amp;id=tcm:9-176206|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

=== Mamaliaid ===
Bu farw mamaliaid mwy, gan gynnwys eirth brown, bleiddiaid a chathod gwyllt, allan yn ystod cyfnod y Normaniaid. Heddiw, mae mamaliaid yn cynnwys chwistlod, llygod pengrwn, moch daear, dyfrgwn, carlymod, gwencïod, draenogod a phymtheg rhywogaeth o ystlumod. Mae dwy rywogaeth o gnofilod bach, y llygoden wddf felen a'r pathew, o bwys Cymreig arbennig i'w cael ar y ffin nad oedd yn cael ei tharfu yn hanesyddol. &lt;ref name=&quot;Davies533&quot;&gt;Davies (2008) p. 533&lt;/ref&gt; Nid yw'r bele, sy'n cael ei weld yn achlysurol, wedi'i gofnodi'n swyddogol ers y 1950au. Bu bron i'r ffwlbart gael ei yrru i ddifodiant ym Mhrydain, ond fe barhaodd yng Nghymru ac mae bellach yn lledu'n gyflym. Mae geifr gwyllt i'w cael yn Eryri. &lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.theguardian.com/environment/2006/nov/13/conservationandendangeredspecies.uknews|title=Goats have roamed Snowdonia for 10,000 years; now they face secret cull|first=John|last=Vidal|work=guardian.co.uk|date=13 November 2006|access-date=14 August 2011|location=London}}&lt;/ref&gt; Ym mis Mawrth 2021, rhoddodd Cyfoeth Naturiol Cymru (CNC) drwydded i ryddhau hyd at chwe afanc yn Nyffryn Dyfi, sef y rhyddhad swyddogol cyntaf o afancod yng Nghymru.&lt;ref&gt;{{cite news|publisher=BBC News|date=30 March 2021|last=Grug|first=Mari|title=Licensed beavers released in Wales for the first time|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-56565050|access-date=31 March 2021}}&lt;/ref&gt;

=== Morol ===
Mae dyfroedd de-orllewin Cymru Gŵyr, Sir Benfro a Bae Ceredigion yn denu anifeiliaid morol, gan gynnwys heulforgwn, morloi llwyd yr Iwerydd, crwbanod cefn lledr, dolffiniaid, llamhidyddion, sglefrod môr, crancod a chimychiaid. Mae Sir Benfro a Cheredigion, yn arbennig, yn cael eu cydnabod fel ardal o bwysigrwydd rhyngwladol i ddolffiniaid trwyn potel, ac yng Nghei Newydd mae unig gartref haf dolffiniaid trwyn potel yn y DU gyfan. Mae pysgod afon o bwys yn cynnwys torgoch, llysywen, eog, gwangod, aderyn y waun a thorgoch yr Arctig, tra bod y gwyniad yn unigryw i Gymru, a geir yn Llyn Tegid yn unig. Mae Cymru'n adnabyddus am ei physgod cregyn, gan gynnwys cocos, llygaid meheryn, cregyn gleision a gwichiaid. Penwaig, macrell a cegddu yw'r rhai mwyaf cyffredin o bysgod morol y wlad. Mae tiroedd uchel Eryri sy’n wynebu’r gogledd yn cynnal fflora cyn-rewlifol creiriol gan gynnwys lili eiconig yr Wyddfa.&lt;ref name=&quot;Hist 286-288&quot;&gt;Davies (1994) pp. 286–288&lt;/ref&gt; Mae gan Gymru nifer o rywogaethau planhigion nad ydynt i’w cael yn unman arall yn y DU, gan gynnwys y cor-rosyn mannog Tuberaria guttata ar Ynys Môn a Draba aizoides ym Mhenrhyn Gŵyr.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Atlas of the British Flora|editor1-last=Perring|editor1-first=E.H.|editor2-last=Walters|editor2-first=S.M.|year=1990|publisher=BSBI|location=Melksham, Great Britain|isbn=978-0-901158-19-2|page=43}}&lt;/ref&gt;

== Economi ==
{{prif|Economi Cymru}}
Mae rhannau o Gymru yn ddiwydiannol ers y 18g. Mae [[glo]], [[copr]], [[llechi]], ac [[aur]] wedi cael eu cloddio yng Nghymru. Roedd y gweithiau [[haearn]] ac [[tun|alcam]] a'r pyllau glo wedi denu miloedd o fewnfudwyr i'r wlad yn ystod y 19eg canrif, yn enwedig i gymoedd de Cymru. Bu'r mewnfudwyr hyn, y rhan fwyaf ohonynt o [[Lloegr|Loegr]] neu [[Iwerddon]], yn allweddol yn y newid iaith a sbardunwyd yn y De-ddwyrain yr adeg hon, o'r Gymraeg i'r Saesneg.

== Trafnidiaeth ==
Mae gan wibffordd yr A55 rôl debyg ar hyd arfordir Gogledd Cymru, gan gysylltu Caergybi a Bangor â Wrecsam a Sir y Fflint. Mae hefyd yn cysylltu â gogledd-orllewin Lloegr, Caer yn bennaf.&lt;ref&gt;{{cite web|title=One of the most important roads in Wales|url=https://www.roads.org.uk/motorway/a55|publisher=Roads.org.uk|access-date=21 July 2020}}&lt;/ref&gt; Y prif gyswllt rhwng gogledd a de Cymru yw'r A470, sy'n rhedeg o Gaerdydd i Landudno.&lt;ref&gt;{{cite web|first=Cathy|last=Owen|title=The A470 is Britain's favourite road|url=https://www.walesonline.co.uk/news/wales-news/a470-britains-favourite-road-yes-7228725|publisher=Wales Online|date=6 June 2014}}&lt;/ref&gt; Llywodraeth Cymru sy’n rheoli’r rhannau hynny o rwydwaith rheilffyrdd Prydain yng Nghymru, drwy gwmni gweithredu trenau Trafnidiaeth Cymru. &lt;ref&gt;{{cite web|title=Transport for Wales – Design of Wales and Borders Rail Service Including Metro|url=https://gov.wales/sites/default/files/consultations/2018-01/170228-tw-consultation-document-en.pdf|publisher=Welsh Government|date=28 February 2017|access-date=16 July 2020}}&lt;/ref&gt; Mae gan ranbarth Caerdydd ei rwydwaith rheilffyrdd trefol ei hun. Mae toriadau Beeching yn y 1960au yn golygu bod y rhan fwyaf o'r rhwydwaith sy'n weddill wedi'i anelu at deithio o'r dwyrain i'r gorllewin gan gysylltu â phorthladdoedd Môr Iwerddon ar gyfer llongau fferi i Iwerddon.&lt;ref&gt;{{cite web|title=Ferry connections|url=https://tfwrail.wales/ferry-connections|publisher=Transport for Wales|access-date=21 July 2020}}&lt;/ref&gt; Mae gwasanaethau rhwng gogledd a de Cymru yn gweithredu drwy ddinasoedd Lloegr Caer a Henffordd a threfi Amwythig, Croesoswallt a Threfyclo ar hyd Lein y Gororau. Mae trenau yng Nghymru yn cael eu pweru gan ddisel yn bennaf ond mae cangen Prif Linell De Cymru o Brif Linell Great Western a ddefnyddir gan wasanaethau o Paddington Llundain i Gaerdydd yn cael ei thrydaneiddio, er bod y rhaglen wedi profi oedi sylweddol a gorwario costau.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.business-live.co.uk/economic-development/final-bill-electrifying-great-western-17948591|first=Sion|last=Barry|title=Final bill for electrifying the Great Western Mainline from South Wales to London £2bn over original budget|publisher=Business Live|date=19 March 2020|access-date=21 July 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.walesonline.co.uk/cardiffonline/cardiff-news/2011/01/25/business-leaders-back-electric-railway-demand-91466-28047043/|title=Business leaders back electric railway demand|publisher=WalesOnline.co.uk.|date=25 January 2011|access-date=7 June 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;GvtGWMLElecAnnouncement2&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.dft.gov.uk/pgr/rail/pi/rail-electrification.pdf|publisher=Department for Transport|title=Britain's Transport Infrastructure, Rail Electrification|access-date=7 June 2012|year=2009|url-status=dead|archive-url=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20100408232230/http://www.dft.gov.uk/pgr/rail/pi/rail-electrification.pdf|archive-date=8 April 2010}}{{page needed|date=May 2020}}&lt;/ref&gt;

Maes Awyr Caerdydd yw maes awyr rhyngwladol Cymru. Yn darparu cysylltiadau â chyrchfannau Ewropeaidd, Affrica a Gogledd America, mae tua 12 milltir (19 km) i'r de-orllewin o ganol dinas Caerdydd, ym Mro Morgannwg. Roedd hediadau o fewn Cymru yn arfer rhedeg rhwng Ynys Môn (y Fali) a Chaerdydd, ac fe’u gweithredwyd ers 2017 gan Eastern Airways.&lt;ref&gt;{{cite news|last1=Harding|first1=Nick|title=Eastern Airways take over Cardiff to Anglesey route|url=https://ukaviation.news/eastern-airways-take-cardiff-anglesey-route/|work=UK Aviation News|access-date=16 July 2020|date=11 March 2017}}&lt;/ref&gt; Nid yw’r hediadau hynny ar gael mwyach, o 2022 ymlaen. Mae hediadau mewnol eraill yn gweithredu i ogledd Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon. Mae gan Gymru bedwar porthladd fferi masnachol. &lt;ref&gt;{{cite web|title=Cardiff Airport-Destinations|url=https://www.cardiff-airport.com/destinations/|publisher=Cardiff Airport – maes awyr caerdydd|access-date=21 July 2020}}&lt;/ref&gt; Mae gwasanaethau fferi rheolaidd i Iwerddon yn gweithredu o Gaergybi, Doc Penfro ac Abergwaun. Cafodd y gwasanaeth o Abertawe i Gorc ei ganslo yn 2006, ei adfer ym mis Mawrth 2010, a’i dynnu’n ôl eto yn 2012.&lt;ref&gt;{{cite news|title=Revived Swansea-Cork ferry service sets sail|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/south_west/8561187.stm|access-date=19 June 2010|date=10 March 2010|publisher=BBC|work=[[BBC News]] website}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=Swansea-Cork ferry: Fastnet Line to close service with loss of 78 jobs|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-south-west-wales-16854680|access-date=15 April 2012|date=2 February 2012|publisher=BBC|work=[[BBC News]] website}}&lt;/ref&gt;

== Demograffeg ==
{{prif|Demograffeg Cymru}}
Yn ôl [[Cyfrifiad y Deyrnas Unedig 2021|Cyfrifiad 2021]] yr oedd 3,107,500 o bobl yn byw yng Nghymru, sy'n rhoi dwysedd o 149.6/km².&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Cyfrifiad 2021: Poblogaeth Cymru yr uchaf erioed|url=https://www.bbc.com/cymrufyw/61965787|work=BBC Cymru Fyw|date=2022-06-28|access-date=2022-07-22|language=cy}}&lt;/ref&gt;

==== Graff yn dangos poblogaeth Cymru (cyn 1600 i presennol) ====
{{Graph:Population history|Q25}}

== Diwylliant ==
{{prif|Diwylliant Cymru}}
Dylanwadwyd ar '''ddiwylliant Cymru''' gan lu o bethau: cenedl, iaith, crefydd, a daearyddiaeth. Diwylliant arbennig y Cymry Cymraeg yw [[diwylliant Cymraeg]]. Mae'n rhan hanfodol o ddiwylliant Cymru ond hefyd yn rhan o hanes [[Y Wladfa]] ym Mhatagonia, a chymunedau eraill yn y byd sy'n Gymraeg eu hiaith. Nodir diwylliant traddodiadol Cymru gan etifeddiaeth y Celtiaid wedi ei chyfuno â [[Cristnogaeth|Christnogaeth]], hen chwedlau a straeon sydd wedi ymgynefino â'r llên gwerin a'r traddodiad llenyddol, a bywyd y werin yn y [[cefn gwlad]].

=== Cerdd a llên ===
{{prif|Cerddoriaeth Cymru|Llenyddiaeth Gymraeg|Llenyddiaeth Saesneg Cymru}}
Mae gan gerddoriaeth Cymru hanes hir, ond ychydig iawn o wybodaeth fanwl sydd gennym cyn y 18g pan ddechreuodd hynafiaethwyr ymddiddori yn y pwnc. Cyfeirir at Gymru'n aml fel &quot;Gwlad y Gân&quot;, yn ystrydebol braidd.

Ac eithrio llenyddiaeth glasurol, llenyddiaeth Gymraeg yw'r hynaf yn Ewrop. Mae gan y Gymraeg draddodiad cyfoethog o lenyddiaeth sy'n dyddio o'r 6g hyd heddiw. Oherwydd eu bod yn ysgrifennu mewn iaith â mwy o bobl yn ei deall, mae ysgrifenwyr llenyddiaeth Saesneg Cymru yn aml wedi llwyddo i ddenu cynulleidfaoedd llawer mwy na'u cyd-wladwyr sy'n ysgrifennu yn yr iaith Gymraeg yn unig. Dwy enghraifft adnabyddus o hyn yw'r beirdd byd-enwog [[Dylan Thomas]] ac [[R. S. Thomas]].

=== Chwaraeon ===
[[Delwedd:Monument to Gareth Bale.001 - Cardiff Castle.jpg|bawd|229x229px|Monolith o fathodyn pêl-dored Cymru a Gareth Bale yng Ngastell Caerdydd.]]
{{prif|Chwaraeon yng Nghymru}}
Dywedir yn aml taw [[Rygbi'r undeb yng Nghymru|rygbi'r undeb]] yw mabolgamp genedlaethol Cymru, er mae [[Pêl-droed yng Nghymru|pêl-droed]] yn denu mwy o wylwyr i'r maes. Bu'r Cymry hefyd yn dangos eu medr yn [[snwcer]], [[dartiau]], [[golff]], [[paffio]], ac [[athletau]]. Ymhlith yr hen chwaraeon bu [[cnapan]], [[bando]], pêl-droed traddodiadol, a chwarae pêl.

=== Coginiaeth ===
{{prif|Coginiaeth Cymru}}
Mae bwydydd Cymreig yn cynnwys [[Cawl Cymreig|cawl]], [[teisen gri]], [[bara lawr]], [[bara brith]], [[selsig Morgannwg]], a ''[[Welsh rarebit]]''.

== Symbolau cenedlaethol ==
[[Delwedd:Y Ddraig Goch. Wales Grand Slam Celebration, Senedd 19 March 2012 Y Ddraig Goch. Dathliadau Camp Lawn Cymru, Senedd 19 Mawrth 2012 (7008488499).jpg|bawd|Baner y Ddraig Goch]]
Mae'n debyg taw'r [[Y Ddraig Goch|Ddraig Goch]], sy'n ymddangos ar y [[Baner Cymru|faner genedlaethol]], yw symbol amlycaf Cymru. Ceir hefyd y [[Cenhinen Bedr|genhinen Bedr]] a'r [[Cenhinen|genhinen]]. &quot;[[Hen Wlad fy Nhadau]]&quot; yw'r [[anthem genedlaethol]].

== Gweler hefyd ==

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

== Dolenni allanol ==
{{Wiciadur|{{PAGENAME}}}}
*[https://senedd.cymru/ Senedd Cymru]

{{Cymru}}
{{Celtaidd}}
{{Siroedd Cymru}}
{{Y Deyrnas Unedig}}

[[Categori:Cymru| ]]
[[Categori:Gwledydd Celtaidd]]
[[Categori:Gwledydd Ewrop]]
[[Categori:Y Deyrnas Unedig]]</text>
      <sha1>3c188ad0l06gpq9iuf9g68trembj3zo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095619</id>
      <parentid>11095618</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T00:56:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Titus Gold</username>
        <id>38162</id>
      </contributor>
      <comment>/* Trafnidiaeth */ paragraffu a llun</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30395" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle
| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}}
| suppressfields= gwlad image1 | math_o_le = Gwlad | enw_brodorol =  | map lleoliad = [[Delwedd:Wales in the UK and Europe.svg|270px]] | banergwlad = [[Delwedd:Flag of Wales (1959–present).svg|170px]] |prifddinas=[[Caerdydd]]|poblogaeth=3,107,500 (2021)|sefydlwyd=383 CC|anthem=[[Hen Wlad fy Nhadau]]|nawddsant=[[Dewi Sant]]|arwyddair=&quot;Cymru am byth&quot;|gwlad=[[Y Deyrnas Unedig]]|sir=22 o siroedd}}

:''Gweler hefyd [[Cymru (gwahaniaethu)]].''
Mae '''Cymru''' ([[Saesneg]]: ''Wales''; [[Cernyweg]]: Kembra) yn wlad [[Celtaidd|Geltaidd]] yn [[Ewrop]]. Gyda'r [[Alban]], [[Cernyw]], [[Gogledd Iwerddon]] a [[Lloegr]],&lt;ref name=&quot;Hist Wales 54&quot;&gt;Hanes Cymru gan John Davies (1994) tud. 54&lt;/ref&gt; mae Cymru wedi'i hawlio gan Loegr ers [[Oes y Tywysogion]], ac yn rhan o'r [[Deyrnas Unedig]]. [[Cymraeg]] yw iaith frodorol y wlad ond siaredir [[Saesneg]] gan y mwyafrif helaeth o'i dinasyddion erbyn heddiw; gall oddeutu 19% o'i phoblogaeth siarad Cymraeg. 

Mae Cymru yn ffinio â Lloegr i'r dwyrain a'r moroedd; [[Môr Hafren]], [[Y Môr Celtaidd]] a [[Môr Iwerddon]]. Roedd gan Gymru boblogaeth o 3,107,500 yn 2021&lt;ref name=&quot;bbc-61965787&quot;&gt;{{dyf newyddion|url=https://www.bbc.co.uk/cymrufyw/61965787|teitl=Cyfrifiad 2021: Poblogaeth Cymru yr uchaf erioed|cyhoeddwr=BBC Cymru Fyw|dyddiad=28 Mehefin 2022|dyddiadcyrchu=29 Mehefin 2022}}&lt;/ref&gt; ac mae ganddi arwynebedd o 20,779 km2 (8,023 mi). Mae gan Gymru dros 2,700 km (1,700 mi) o arfordir ac mae'n fynyddig ar y cyfan. Mae gan Gymru fynyddoedd talach yn gogledd a'r canoldir, gan gynnwys yr [[Yr Wyddfa|Wyddfa]], ei chopa uchaf, yn [[Eryri]]. Mae'r wlad o fewn y ardal tymheredd y gogledd ac mae ganddi hinsawdd forwrol. Y brifddinas a'r ddinas fwyaf yw [[Caerdydd]].

Daeth hunaniaeth genedlaethol Gymreig i'r amlwg fel [[Brythoniaid|Brythoniaid Celtaidd]] ar ôl i [[Macsen Wledig]] (Magnus Maximus) a'r [[Yr Ymerodraeth Rufeinig|Rhufeiniaid]] adael [[Ynys Brydain]] yn y 5ed ganrif. Datblygodd ystyrir Cymru fel gwlad Celtaidd modern yn oes tywysogion Cymru.  Bu farw twywysog olaf Cymru, Llywelyn ein Llyw Olaf ([[Llywelyn ap Gruffudd]]) yn 1282, a olygodd cwblhad concwest Cymru gan [[Edward I, brenin Lloegr]].

O 1400-1410 ailenillodd [[Owain Glyn Dŵr|Owain Glyndŵr]] [[annibyniaeth i Gymru]]. Ar ol hynny cafodd Cymru ei hatodi gan Loegr a'i hymgorffori o fewn cyfundrefn gyfreithiol Lloegr o dan Ddeddfau Cyfreithiau Cymru 1535 a 1542. Datblygodd gwleidyddiaeth Gymreig nodedig yn y 19eg ganrif, yn arbennig yn gysylltiedig â Rhyddfrydiaeth Gymreig. Amlygwyd hyn ar ddechrau'r 20fed ganrif gan [[David Lloyd George]], ond cafodd ei ddadleoli gan dwf sosialaeth a sefydlwyd [[Llafur Cymru]] erbyn 1947. Roedd Lloyd George yn ymgyrchu yn gryf dros [[Datganoli Cymru|ddatganoli i Gymru]] yn ei yrfa cynnar a thyfodd teimlad cenedlaethol Cymreig dros y ganrif. Ffurfiwyd [[Plaid Cymru]] yn 1925, a [[Cymdeithas yr Iaith]] yn 1962. Enillodd datganoli Cymreig fomentwm yn ystod yr 20fed ganrif ac yn dilyn refferendwm datganoli Cymreig 1997, ffurfiwyd y Cynulliad yn 1999, ac mae wedi ennill mwy o ddatganoli ers hynny ail hail-henwi yn [[Senedd Cymru]] yn 2020.  Daeth mudiad cryfach dros [[annibyniaeth i Gymru]] i’r amlwg erbyn 2017, pan drafodwyd ail refferendwm annibyniaeth i'r Alban. Daeth grwpiau o blaid annibyniaeth, megis [[YesCymru]] yn boblogaidd yn yr 21ain ganrif, er nad yw annibyniaeth yn cael ei chefnogi gan fwyafrif yng Nghymru.

Ar ddechrau’r chwyldro diwydiannol yng Nghymru, trawsnewidiodd datblygiad y diwydiannau mwyngloddio a metelegol y wlad o fod yn gymdeithas amaethyddol i fod yn genedl ddiwydiannol; achosodd ecsbloetio [[Maes glo De Cymru|Maes Glo De Cymru]] gynnydd cyflym ym mhoblogaeth Cymru. Mae dwy ran o dair o'r boblogaeth yn byw yn Ne Cymru, gan gynnwys [[Caerdydd]], [[Abertawe]], [[Casnewydd]] a'r [[Y Cymoedd|cymoedd]]. Mae gan ranbarth dwyreiniol Gogledd Cymru tua chweched o'r boblogaeth gyfan a Wrecsam yw tref mwyaf y gogledd. Mae gan gweddill Cymru ddwysedd poblogaeth llai. Nawr fod diwydiannau echdynnol a thrwm traddodiadol y wlad wedi dirywio, mae [[economi Cymru]] yn seiliedig ar y sector cyhoeddus, diwydiannau ysgafn a gwasanaeth, a thwristiaeth. O fewn y diwydiant ffermio, gan gynnwys ffermio llaeth, mae Cymru yn allforiwr net, gan gyfrannu at hunangynhaliaeth amaethyddol genedlaethol.

== Geirdarddiad ==
Yn wreiddiol defnyddiwyd yr enw &quot;Cymry&quot;, ffurf luosog Cymro, i ddisgrifio'r wlad a'r bobl ynddi.&lt;ref&gt;{{dyf GPC |gair=Cymro |dyddiadcyrchiad=31 Gorffennaf 2016 }}&lt;/ref&gt; Ymddengys y gair yn gyntaf mewn [[cerdd fawl]] i [[Cadwallon ap Cadfan]]&lt;ref&gt;[[Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig]], &quot;CADWALLON AP CADFAN&quot;, tud. 112.&lt;/ref&gt; sydd o bosib yn dyddio o'r 7c, a daw o'r gair [[Brythoneg]] ''combrogos'' (lluosog: ''combrogi'') sy'n golygu &quot;cydwladwr&quot;. Mae'r elfen [[bro]] yn parhau'n air am wlad neu ardal yn yr iaith fodern. Diflanodd y ''b'' tua'r flwyddyn 600, ond mae'r ''mb'' wedi aros yn y ffurf [[Lladin|Ladin]] am y wlad, ''[[Cambria]]'', yn ogystal â'r enwau [[Cumbria]] a Cumberland yng ngogledd Lloegr.&lt;ref name=BLJ&gt;[[Bedwyr Lewis Jones]]. ''Enwau (Llyfrau Llafar Gwlad)'' (Llanrwst, Gwasg Carreg Gwalch, 1991), t. 4.&lt;/ref&gt; Yn yr 16g mabwysiadwyd y sillafiad &quot;Cymru&quot; i ddynodi'r wlad gan neilltuo &quot;[[Cymry]]&quot; ar gyfer y trigolion.&lt;ref&gt;Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig, &quot;CYMRU (yr enw)&quot;, tud. 239.&lt;/ref&gt;

Y gair [[Germaneg]] ''walh'' neu ''wealh'' (estron) yw bôn yr enw Saesneg ar Gymru. O'r un gair daw enw'r [[Walwniaid]] yng [[Gwlad Belg|Ngwlad Belg]]. Defnyddid y ffurf luosog ''Wealas'' yn enw ar drigolion Brythoneg a Lladin eu hiaith ym Mhrydain gan y Saeson cynnar, a ''Cornwealas'' ar drigolion penrhyn [[Cernyw]] (y ''Corn''). Dros amser daethpwyd y ffurfiau ''Wales'' a ''Welsh'' yn enwau'r Saesneg ar wlad a phobl Cymru.&lt;ref name=BLJ/&gt;

== Hanes ==
{{prif|Hanes Cymru|Cynhanes Cymru}}
Glaniodd [[Iŵl Cesar]] ym Mhrydain ym mis Awst 55 C.C., ond ni lwyddwyd i oresgyn Cymru (a oedd, fel gweddill Prydain, yn diriogaeth [[Celtiaid|Geltaidd]]) am fwy na chanrif wedi hynny. Roedd llwythau Celtaidd Cymru — a oedd, yn ddiwylliannol, yn debyg iawn i'w cymdogion [[Brythoniaid|Brythonaidd]] yn ne Prydain — yn cynnwys y [[Silwriaid]] yn y de a'r [[Ordovices]] yn y gogledd. Fe sefydlodd y [[Ymerodraeth Rhufeinig|Rhufeinwyr]] gadwyn o amddiffynfeydd dros dde Cymru, cyn belled â [[Caerfyrddin|Chaerfyrddin]] (''Maridunum''). Mae tystiolaeth iddyn nhw fynd ymhellach i'r gorllewin a chroesi i Iwerddon. Adeiladasant 'gaer y lleng' [[Caerllion]] (''Isca''), lle mae'r [[amffitheatr]] sydd wedi goroesi orau ym Mhrydain. Roedd y Rhufeiniaid hefyd yn brysur yn y gogledd — mae hen chwedl, ''[[Breuddwyd Macsen Wledig]]'', yn dweud wrth [[Macsen Wledig]], un o ymerawdwyr olaf yr ymerodraeth yn y Gorllewin, briodi Helen ferch pennaeth Cymreig o [[Segontiwm]] ([[Caernarfon]] gyfoes). Mae'n debygol mai'r rheswm pam y gwladychwyd Cymru gan y Rhufeiniaid yw oherwydd eu hawch i fwyngloddio [[aur]], [[plwm]], [[copr]] ac [[arian]], a pheth [[sinc]].&lt;ref name=Jones3&gt;{{Cite book|last1=Jones |first1=Barri |last2=Mattingly |first2=David |year=1990 |contribution=The Economy |title=An Atlas of Roman Britain |publisher=Blackwell Publishers |publication-date=2007 |location=Caergrawnt |pages=179–196 |isbn=9781842170670}}&lt;/ref&gt;

Ni wnaeth yr [[Eingl-Sacsoniaid]] orchfygu Cymru, er iddynt dorri'r cysylltiad rhwng Cymru a'r [[Hen Ogledd]] ar ôl [[Brwydr Caer]] yn [[615]], oherwydd llwyddiannau milwrol y brenhinoedd Cymreig yn ogystal, wrth gwrs, â'r dirwedd a'r hinsawdd. Adeiladodd [[Offa, brenin Mercia]], glawdd mawr o ddaear ar hyd y ffin rhwng ei frenhiniaeth a gwlad y Cymry. Mae darnau o [[Clawdd Offa|Glawdd Offa]] i'w gweld o hyd heddiw.

Parhaodd Cymru'n wlad Gristnogol ar ôl goresgyn Lloegr gan y tylwythau paganaidd Tiwtonaidd (y Saeson). Fe aeth [[Dewi Sant]] ar bererindod i [[Rhufain|Rufain]] yn y 6g, ac fe weithiodd fel esgob yng Nghymru ymhell cyn y cyrhaeddodd Awstin i drosi brenin Caint a dechrau esgobaeth Caergaint. Ond ni wnaeth y Cymry fawr o ymdrech i ledu Cristionogaeth yn Lloegr, efallai oherwydd yr elyniaeth rhwng y ddwy bobl. Roedd brenhinoedd Cymru fel [[Rhodri Mawr]] a [[Llywelyn ap Gruffudd]] yn ddigon cryf neu gyfrwys i gadw eu hannibyniaeth.

[[Delwedd:LlywelynFawr.jpg|150px|bawd|Llywelyn Fawr]]Ar ddiwedd y [[1060au]], daeth y [[Normaniaid]] i Gymru, gan newid gwleidyddiaeth y wlad. Sefydlwyd arglwyddiaethau Normanaidd [[Y Mers]], rhwng Cymru a Lloegr. Bu bron iawn i Gymru gyfan gael ei goresgyn ganddynt ond llwyddodd [[Gruffudd ap Cynan]] ac [[Owain Gwynedd]] i'w hatal, er iddynt ymsefydlu mewn rhannau o'r de ac ardaloedd ar y ffin. Llwyddodd [[Llywelyn Fawr]] i osod seiliau Cymru unedig a chyhoeddwyd ei ŵyr [[Llywelyn ap Gruffudd]] yn [[Tywysog Cymru|Dywysog Cymru]]. Ond parhaodd brenhinoedd Lloegr i ymosod ar Gymru trwy gydol y cyfnod. Ym [[1282]] lladdwyd [[Llywelyn Ein Llyw Olaf]], sef tywysog olaf annibynnol Cymru, mewn ysgarmes ger [[Cilmeri]] a chipiodd [[Edward I o Loegr]] ei deyrnas. Adeiladodd Edward res o gestyll mawr i gadw'r Cymry dan reolaeth — [[Castell Rhuddlan|Rhuddlan]], [[Castell Conwy|Conwy]], [[Castell Caernarfon|Caernarfon]], [[Castell Biwmares|Biwmares]], a [[Castell Harlech|Harlech]] ydyw'r cestyll enwocaf.

Cafwyd cyfres o wrthryfeloedd yn erbyn llywodraeth y Saeson o ddiwedd y [[13g]] hyd ddiwedd y [[15g]]; gan [[Madog ap Llywelyn]] (1294—96) a [[Llywelyn Bren]] (1316) er enghraifft, ac roedd y Cymry'n disgwyl dychweliad [[Owain Lawgoch]] yn y [[1370au]] i ryddhau'r wlad. Cododd [[Owain Glyndŵr]] mewn gwrthryfel yn [[1400]] a chafodd ei gyhoeddi'n Dywysog Cymru, ond marw allan yn raddol wnaeth y gwrthryfel wrth i frenhinoedd Lloegr ailosod eu hawdurdod yn y wlad.

Am ran helaeth o weddill y [[15g]] tynnwyd Cymru i mewn i [[Rhyfeloedd y Rhosynnau|Ryfeloedd y Rhosynnau]] a welodd y [[Lancastriaid]] a'r [[Iorciaid]] yn ymgiprys am rym yn Lloegr. Ond er gwaethaf yr ansefydlogrwydd, fel yn y ganrif flaenorol, blodeuodd diwylliant Cymru ac yn arbennig y Traddodiad Barddol gyda [[Beirdd yr Uchelwyr]] yn cael nawdd gan yr uchelwyr Cymreig. Un o'r uchelwyr hyn oedd [[Harri Tudur]], nai [[Siasbar Tudur]] a disgynnydd i [[Ednyfed Fychan]], [[distain]] [[Llywelyn Fawr]]. Yn [[1485]] glaniodd yn [[Sir Benfro]] gyda byddin o [[Ffrancod]]. Tyrrai nifer o Gymry ato a gorchfygodd [[Rhisiart III o Loegr]] ar [[22 Awst]] [[1485]] ar [[Brwydr Bosworth|Faes Bosworth]].

Am gyfnod gwellodd sefyllfa'r Cymry. Diddymwyd y deddfau penyd a osodwyd ar y Cymry gan y Saeson ar ddechrau'r ganrif. Dan ei fab [[Harri VIII, brenin Lloegr|Harri VIII]] cyflwynwyd y [[Y Deddfau Uno 1536 a 1543|Deddfau Uno]] a roddodd Cymru yn yr un system gyfreithiol a gweinyddol â Lloegr ond a waharddodd yr iaith [[Gymraeg]] o fywyd cyhoeddus y wlad. Ar yr un pryd newidiodd Cymru mewn cenhedlaeth neu ddwy o fod yn wlad [[Eglwys Gatholig|Gatholig]] i fod yn wlad [[Protestaniaeth|Brotestanaidd]]. Gwelwyd hefyd adfywiad llenyddol — cyfnod y [[Dadeni Dysg]] a'r [[Beibl]] [[Cymraeg]] — ond troes y bonedd fwyfwy Seisnigaidd a thyfai bwlch rhwng arweinwyr cymdeithas a'r werin. Un canlyniad o hynny oedd y mudiadau crefyddol [[Ymneilltuaeth|ymneilltuol]] a ymledai'n gyflym yn ystod y [[Yr Ail Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|17eg ganrif]] a'r [[Y Ddeunawfed Ganrif yng Nghymru|18fed]]. Dechreuodd Cymru droi'n wlad ddiwydiannol yn ogystal, ac erbyn diwedd y 18g a dechrau'r [[Y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|19eg ganrif]] roedd trefi diwydiannol, chwareli a phyllau glo yn nodwedd amlwg ar fywyd y wlad. Tyfodd [[llythrennedd]] ac ymledai'r [[Y Wasg Gymraeg|wasg Gymraeg]]. Cynyddai'r galw am [[Datgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru|Ddatgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru]] ac am [[hunanlywodraeth]] ac erbyn diwedd y 19eg ganrif roedd mudiad [[Cymru Fydd]] ar ei anterth.

Cymysg fu ffawd y genedl yn ystod y [[Yr Ugeinfed Ganrif yng Nghymru|20fed ganrif]]. Ond er gwaethaf [[y Rhyfel Byd Cyntaf]], [[Dirwasgiad Mawr]] y [[1930au]], [[yr Ail Ryfel Byd]] a'r dirywiad ieithyddol yn y [[1970au]] a'r [[1980au]], mae Cymru heddiw'n meddu [[Senedd Cymru|Senedd]] ac ymddengys fod yr iaith [[Gymraeg]] yn wynebu dyfodol mwy gobeithiol nag a ddychmygid cenhedlaeth yn ôl er mai dim ond oddeutu 19% o'r Cymry sy'n siarad Cymraeg.

== Gwleidyddiaeth ==
{{prif|Gwleidyddiaeth Cymru|Llywodraeth Cymru|Llywodraeth leol yng Nghymru}}
[[Delwedd:Logo-senedd-cymru.svg|bawd|chwith|Logo Senedd Cymru|158x158px]]
[[Delwedd:Welsh Assembly Government logo.png|bawd|chwith|Logo Llywodraeth Cymru|165x165px]]
[[Delwedd:Wales Administrative 2009 v5 Welsh.png|bawd|Map Gweinyddol Cymru|306x306px]]

Rheolid Cymru yn wreiddiol gan frenhinoedd neu dywysogion Cymreig annibynnol neu led-annibynnol megis [[Rhodri Mawr]], [[Llywelyn Fawr]], a'i ŵyr [[Llywelyn ein Llyw Olaf]], a fabwysiadodd y teitl [[Tywysog Cymru]] ym [[1258]]: cydnabuwyd hyn gan Frenin Lloegr ym [[1277]] yn unol â [[Cytundeb Aberconwy|Chytundeb Aberconwy]]. Ar ôl goresgyn [[Tywysogaeth Cymru|tywysogaeth Llywelyn]] gan [[Edward I o Loegr]], mynegwyd y dyhead am annibyniaeth i Gymru yn y [[14g]] gan nifer o wrthryfeloedd bychain. Y gwrthryfel mwyaf oedd gwrthryfel [[Owain Glyndŵr]] a ddechreuodd ym [[1400]]. Curodd gwŷr Glyn Dŵr lu Seisnig ger [[Pumlumon]] ym [[1401]]. Cafodd Glyn Dŵr ei gyhoeddi yn Dywysog Cymru ag edrychodd am gymorth gan y [[Ffrainc|Ffrancwyr]], ond erbyn [[1409]] roedd gafael y lluoedd Seisnig ar y wlad yn rhy gryf a dirwynodd y gwrthryfel i ben.

Roedd gweddill y [[15g]] yn bur ansefydlog hefyd. Ochrai'r rhan fwyaf o'r Cymry â phlaid y [[Lancastriaid]] yn ystod [[Rhyfeloedd y Rhosynnau]]. Uchafbwynt y rhyfeloedd hynny oedd buddugoliaeth [[Harri VII o Loegr|Harri Tudur]] ym [[Brwydr Bosworth|Mrwydr Bosworth]] yn [[1485]]; diolch i'r cymorth a gafodd gan y Cymry a heidiai i'w gefnogi pan laniodd yn Sir Benfro, trechodd Harri'r brenin [[Rhisiart III o Loegr|Rhisiart III]] a chipiodd goron Lloegr gan gychwyn [[Cyfnod y Tuduriaid yng Nghymru|cyfnod y Tuduriaid]].

Yn ystod teyrnasiad [[Harri VIII o Loegr]], ychwanegwyd chwe sir newydd at y rhai a fodolai eisoes ar diriogaeth yr hen Dywysogaeth gan [[Deddf Uno 1536|Ddeddf Uno 1536]] trwy roi statws sirol i arglwyddiaethau [[Sir Benfro|Penfro]] a [[Sir Forgannwg|Morgannwg]] a chreu pedair sir newydd, sef [[Sir Frycheiniog|Brycheiniog]], [[Sir Faesyfed|Maesyfed]], [[Sir Drefaldwyn|Trefaldwyn]] a [[Sir Ddinbych|Dinbych]],  a gwnaethpwyd deddfau Lloegr yn ddeddfau gwlad yng Nghymru. Yng [[Gwent|Ngwent]], crëwyd sir newydd [[Sir Fynwy|Mynwy]] yn y de-ddwyrain ond rhoddwyd y sir yn rhan o gylchdaith llysoedd San Steffan ac felly cafwyd yr ymadrodd cyfreithiol &quot;Cymru a Sir Fynwy&quot;, anomaledd a barhaodd hyd yr 20g er na fu'r sir newydd yn rhan o Loegr fel y cyfryw.

Mae aelodau [[Senedd Cymru]], a grëwyd ym 1998 ac sy'n cyfarfod yng [[Caerdydd|Nghaerdydd]], yn cael eu hethol gan y Cymry. Tywysog Cymru yw'r teitl y mae brenin neu frenhines Prydain yn arfer rhoi i'w mab hynaf (ond nid yn ddieithriad), ond nid yw'r tywysog ei hun yn byw yng Nghymru nac yn cymryd rhan yn ei llywodraeth. Y Tywysog Siarl yw'r Tywysog Cymru Seisnig cyntaf i fedru siarad tipyn bach o [[Gymraeg]].

== Daearyddiaeth ==
{{prif|Daearyddiaeth Cymru}}
[[Delwedd:Wales from space.jpg|224x224px|bawd|Cymru o'r gofod]]Crëwyd patrwm o 13 o siroedd yng Nghymru ar ôl Deddf Uno 1536: [[Sir Fôn]], [[Sir Frycheiniog]], [[Sir Gaernarfon]], [[Sir Aberteifi]], [[Sir Gaerfyrddin]], [[Sir Ddinbych]], [[Sir y Fflint]], [[Sir Forgannwg]], [[Sir Feirionnydd]], [[Sir Drefaldwyn]], [[Sir Benfro]], [[Sir Faesyfed]], a [[Sir Fynwy]]. Y rhain ydyw siroedd hanesyddol Cymru. O dan Ddeddf Llywodraeth Leol 1888, crëwyd siroedd gweinyddol oedd wedi ei seilio ar y siroedd traddodiadol, ond nid oeddynt yn union yr un fath. Yn ad-drefnu llywodraeth leol [[1974]] crëwyd wyth sir gadwedig: [[Clwyd]], [[Dyfed]], [[Gwent]], [[Gwynedd]], [[Powys]], [[Morgannwg Ganol]], [[De Morgannwg]] a [[Gorllewin Morgannwg]]. Erbyn hyn y rhain yw enwau siroedd seremonïol Cymru. Yn 1996 crëwyd 22 o awdurdodau lleol i gymryd lle'r wyth sir gadwedig, a'u henwau yn cynnwys rhai o enwau'r 13 sir hanesyddol a rhai o'r wyth sir gadwedig, a'r ffiniau yn wahanol weithiau. Mae rhai o'r trefi mawrion yn awdurdodau unedol eu hunain e.e. [[Caerdydd]], [[Abertawe (sir)|Abertawe]], [[Wrecsam (sir)|Wrecsam]].

Mae tri [[Parc Cenedlaethol|Pharc Cenedlaethol]] yng Nghymru: [[Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog]], [[Parc Cenedlaethol Eryri]] a [[Parc Cenedlaethol Arfordir Penfro|Pharc Cenedlaethol Arfordir Penfro]]. Dyfarnwyd i'r cestyll [[Castell Biwmares|Biwmares]], [[Castell Harlech|Harlech]], [[Castell Caernarfon|Caernarfon]], a [[Castell Conwy|Chonwy]], ym [[1986]], ac i  ardal ddiwydiannol [[Blaenafon]] ym [[2000]], statws [[Treftadaeth Byd]] [[UNESCO]] .

Gweler hefyd: [[Rhestr moroedd, baeau a phentiroedd Cymru]], [[Rhestr ynysoedd Cymru]], [[Rhestr mynyddoedd Cymru]], [[Rhestr llynnoedd Cymru]], [[Rhestr afonydd Cymru]], [[Cronfeydd Cymru]].

== Bioamrywiaeth ==
{{Prif|Fflora Cymru|Ffawna Cymru|Rhestr adar Cymru}}

=== Adar ===
[[Delwedd:Red Kite - Gigrin Farm, Rhayader - geograph.org.uk - 2973349.jpg|bawd|Y Barcud Coch, Rhaeadr.]]Oherwydd ei harfordir hir, mae Cymru yn gartref i amrywiaeth o adar môr. Mae'r arfordiroedd a'r ynysoedd cyfagos yn gartref i nythfeydd o huganod, adar drycin Manaw, palod, gwylanod coesddu, mulfilod a llursod. Mewn cymhariaeth, gyda 60 y cant o Gymru yn uwch na’r gyfuchlin 150m, mae’r wlad hefyd yn cynnal amrywiaeth o adar cynefin yr ucheldir, gan gynnwys y gigfran a mwyalchen y mynydd.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ecologymatters.co.uk/pdf/Wales_Ring_Ouzel_paper.pdf|title=Wales Ring Ouzel Survey 2006|publisher=Ecology Matters Ltd.|last=Green|first=Mick|year=2007|access-date=6 September 2010|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20120311210912/http://www.ecologymatters.co.uk/pdf/Wales_Ring_Ouzel_paper.pdf|archive-date=11 March 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/north_east/4644626.stm|title=Black ravens return to the roost|publisher=BBC|date=24 January 2006|access-date=6 September 2010}}&lt;/ref&gt; Mae adar ysglyfaethus yn cynnwys y cudyll bach, boda tinwyn a'r barcud coch, symbol cenedlaethol o fywyd gwyllt Cymru. At ei gilydd, mae mwy na 200 o wahanol rywogaethau o adar wedi’u gweld yng ngwarchodfa’r RSPB yng Nghonwy, gan gynnwys ymwelwyr tymhorol.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rspb.org.uk/news/details.asp?view=print&amp;id=tcm:9-176206|title=Red kite voted Wales' Favourite Bird|publisher=[[Royal Society for the Protection of Birds]]|date=11 October 2007|access-date=6 September 2010|archive-date=23 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100823014457/http://www.rspb.org.uk/news/details.asp?view=print&amp;id=tcm:9-176206|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

=== Mamaliaid ===
Bu farw mamaliaid mwy, gan gynnwys eirth brown, bleiddiaid a chathod gwyllt, allan yn ystod cyfnod y Normaniaid. Heddiw, mae mamaliaid yn cynnwys chwistlod, llygod pengrwn, moch daear, dyfrgwn, carlymod, gwencïod, draenogod a phymtheg rhywogaeth o ystlumod. Mae dwy rywogaeth o gnofilod bach, y llygoden wddf felen a'r pathew, o bwys Cymreig arbennig i'w cael ar y ffin nad oedd yn cael ei tharfu yn hanesyddol. &lt;ref name=&quot;Davies533&quot;&gt;Davies (2008) p. 533&lt;/ref&gt; Nid yw'r bele, sy'n cael ei weld yn achlysurol, wedi'i gofnodi'n swyddogol ers y 1950au. Bu bron i'r ffwlbart gael ei yrru i ddifodiant ym Mhrydain, ond fe barhaodd yng Nghymru ac mae bellach yn lledu'n gyflym. Mae geifr gwyllt i'w cael yn Eryri. &lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.theguardian.com/environment/2006/nov/13/conservationandendangeredspecies.uknews|title=Goats have roamed Snowdonia for 10,000 years; now they face secret cull|first=John|last=Vidal|work=guardian.co.uk|date=13 November 2006|access-date=14 August 2011|location=London}}&lt;/ref&gt; Ym mis Mawrth 2021, rhoddodd Cyfoeth Naturiol Cymru (CNC) drwydded i ryddhau hyd at chwe afanc yn Nyffryn Dyfi, sef y rhyddhad swyddogol cyntaf o afancod yng Nghymru.&lt;ref&gt;{{cite news|publisher=BBC News|date=30 March 2021|last=Grug|first=Mari|title=Licensed beavers released in Wales for the first time|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-56565050|access-date=31 March 2021}}&lt;/ref&gt;

=== Morol ===
Mae dyfroedd de-orllewin Cymru Gŵyr, Sir Benfro a Bae Ceredigion yn denu anifeiliaid morol, gan gynnwys heulforgwn, morloi llwyd yr Iwerydd, crwbanod cefn lledr, dolffiniaid, llamhidyddion, sglefrod môr, crancod a chimychiaid. Mae Sir Benfro a Cheredigion, yn arbennig, yn cael eu cydnabod fel ardal o bwysigrwydd rhyngwladol i ddolffiniaid trwyn potel, ac yng Nghei Newydd mae unig gartref haf dolffiniaid trwyn potel yn y DU gyfan. Mae pysgod afon o bwys yn cynnwys torgoch, llysywen, eog, gwangod, aderyn y waun a thorgoch yr Arctig, tra bod y gwyniad yn unigryw i Gymru, a geir yn Llyn Tegid yn unig. Mae Cymru'n adnabyddus am ei physgod cregyn, gan gynnwys cocos, llygaid meheryn, cregyn gleision a gwichiaid. Penwaig, macrell a cegddu yw'r rhai mwyaf cyffredin o bysgod morol y wlad. Mae tiroedd uchel Eryri sy’n wynebu’r gogledd yn cynnal fflora cyn-rewlifol creiriol gan gynnwys lili eiconig yr Wyddfa.&lt;ref name=&quot;Hist 286-288&quot;&gt;Davies (1994) pp. 286–288&lt;/ref&gt; Mae gan Gymru nifer o rywogaethau planhigion nad ydynt i’w cael yn unman arall yn y DU, gan gynnwys y cor-rosyn mannog Tuberaria guttata ar Ynys Môn a Draba aizoides ym Mhenrhyn Gŵyr.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Atlas of the British Flora|editor1-last=Perring|editor1-first=E.H.|editor2-last=Walters|editor2-first=S.M.|year=1990|publisher=BSBI|location=Melksham, Great Britain|isbn=978-0-901158-19-2|page=43}}&lt;/ref&gt;

== Economi ==
{{prif|Economi Cymru}}
Mae rhannau o Gymru yn ddiwydiannol ers y 18g. Mae [[glo]], [[copr]], [[llechi]], ac [[aur]] wedi cael eu cloddio yng Nghymru. Roedd y gweithiau [[haearn]] ac [[tun|alcam]] a'r pyllau glo wedi denu miloedd o fewnfudwyr i'r wlad yn ystod y 19eg canrif, yn enwedig i gymoedd de Cymru. Bu'r mewnfudwyr hyn, y rhan fwyaf ohonynt o [[Lloegr|Loegr]] neu [[Iwerddon]], yn allweddol yn y newid iaith a sbardunwyd yn y De-ddwyrain yr adeg hon, o'r Gymraeg i'r Saesneg.

== Trafnidiaeth ==
[[Delwedd:A470-Wales.svg|bawd|Map y ffordd A470]]
Mae gan wibffordd yr A55 rôl debyg ar hyd arfordir Gogledd Cymru, gan gysylltu Caergybi a Bangor â Wrecsam a Sir y Fflint. Mae hefyd yn cysylltu â gogledd-orllewin Lloegr, Caer yn bennaf.&lt;ref&gt;{{cite web|title=One of the most important roads in Wales|url=https://www.roads.org.uk/motorway/a55|publisher=Roads.org.uk|access-date=21 July 2020}}&lt;/ref&gt; Y prif gyswllt rhwng gogledd a de Cymru yw'r A470, sy'n rhedeg o Gaerdydd i Landudno.&lt;ref&gt;{{cite web|first=Cathy|last=Owen|title=The A470 is Britain's favourite road|url=https://www.walesonline.co.uk/news/wales-news/a470-britains-favourite-road-yes-7228725|publisher=Wales Online|date=6 June 2014}}&lt;/ref&gt;

Llywodraeth Cymru sy’n rheoli’r rhannau hynny o rwydwaith rheilffyrdd Prydain yng Nghymru, drwy gwmni gweithredu trenau Trafnidiaeth Cymru. &lt;ref&gt;{{cite web|title=Transport for Wales – Design of Wales and Borders Rail Service Including Metro|url=https://gov.wales/sites/default/files/consultations/2018-01/170228-tw-consultation-document-en.pdf|publisher=Welsh Government|date=28 February 2017|access-date=16 July 2020}}&lt;/ref&gt; Mae gan ranbarth Caerdydd ei rwydwaith rheilffyrdd trefol ei hun. Mae toriadau Beeching yn y 1960au yn golygu bod y rhan fwyaf o'r rhwydwaith sy'n weddill wedi'i anelu at deithio o'r dwyrain i'r gorllewin gan gysylltu â phorthladdoedd Môr Iwerddon ar gyfer llongau fferi i Iwerddon.&lt;ref&gt;{{cite web|title=Ferry connections|url=https://tfwrail.wales/ferry-connections|publisher=Transport for Wales|access-date=21 July 2020}}&lt;/ref&gt; Mae gwasanaethau rhwng gogledd a de Cymru yn gweithredu drwy ddinasoedd Lloegr Caer a Henffordd a threfi Amwythig, Croesoswallt a Threfyclo ar hyd Lein y Gororau. Mae trenau yng Nghymru yn cael eu pweru gan ddisel yn bennaf ond mae cangen Prif Linell De Cymru o Brif Linell Great Western a ddefnyddir gan wasanaethau o Paddington Llundain i Gaerdydd yn cael ei thrydaneiddio, er bod y rhaglen wedi profi oedi sylweddol a gorwario costau.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.business-live.co.uk/economic-development/final-bill-electrifying-great-western-17948591|first=Sion|last=Barry|title=Final bill for electrifying the Great Western Mainline from South Wales to London £2bn over original budget|publisher=Business Live|date=19 March 2020|access-date=21 July 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.walesonline.co.uk/cardiffonline/cardiff-news/2011/01/25/business-leaders-back-electric-railway-demand-91466-28047043/|title=Business leaders back electric railway demand|publisher=WalesOnline.co.uk.|date=25 January 2011|access-date=7 June 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;GvtGWMLElecAnnouncement2&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.dft.gov.uk/pgr/rail/pi/rail-electrification.pdf|publisher=Department for Transport|title=Britain's Transport Infrastructure, Rail Electrification|access-date=7 June 2012|year=2009|url-status=dead|archive-url=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20100408232230/http://www.dft.gov.uk/pgr/rail/pi/rail-electrification.pdf|archive-date=8 April 2010}}{{page needed|date=May 2020}}&lt;/ref&gt;

Maes Awyr Caerdydd yw maes awyr rhyngwladol Cymru. Yn darparu cysylltiadau â chyrchfannau Ewropeaidd, Affrica a Gogledd America, mae tua 12 milltir (19 km) i'r de-orllewin o ganol dinas Caerdydd, ym Mro Morgannwg. Roedd hediadau o fewn Cymru yn arfer rhedeg rhwng Ynys Môn (y Fali) a Chaerdydd, ac fe’u gweithredwyd ers 2017 gan Eastern Airways.&lt;ref&gt;{{cite news|last1=Harding|first1=Nick|title=Eastern Airways take over Cardiff to Anglesey route|url=https://ukaviation.news/eastern-airways-take-cardiff-anglesey-route/|work=UK Aviation News|access-date=16 July 2020|date=11 March 2017}}&lt;/ref&gt; Nid yw’r hediadau hynny ar gael mwyach, o 2022 ymlaen. Mae hediadau mewnol eraill yn gweithredu i ogledd Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon. Mae gan Gymru bedwar porthladd fferi masnachol. &lt;ref&gt;{{cite web|title=Cardiff Airport-Destinations|url=https://www.cardiff-airport.com/destinations/|publisher=Cardiff Airport – maes awyr caerdydd|access-date=21 July 2020}}&lt;/ref&gt; 

Mae gwasanaethau fferi rheolaidd i Iwerddon yn gweithredu o Gaergybi, Doc Penfro ac Abergwaun. Cafodd y gwasanaeth o Abertawe i Gorc ei ganslo yn 2006, ei adfer ym mis Mawrth 2010, a’i dynnu’n ôl eto yn 2012.&lt;ref&gt;{{cite news|title=Revived Swansea-Cork ferry service sets sail|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/south_west/8561187.stm|access-date=19 June 2010|date=10 March 2010|publisher=BBC|work=[[BBC News]] website}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=Swansea-Cork ferry: Fastnet Line to close service with loss of 78 jobs|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-south-west-wales-16854680|access-date=15 April 2012|date=2 February 2012|publisher=BBC|work=[[BBC News]] website}}&lt;/ref&gt;

== Demograffeg ==
{{prif|Demograffeg Cymru}}
Yn ôl [[Cyfrifiad y Deyrnas Unedig 2021|Cyfrifiad 2021]] yr oedd 3,107,500 o bobl yn byw yng Nghymru, sy'n rhoi dwysedd o 149.6/km².&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Cyfrifiad 2021: Poblogaeth Cymru yr uchaf erioed|url=https://www.bbc.com/cymrufyw/61965787|work=BBC Cymru Fyw|date=2022-06-28|access-date=2022-07-22|language=cy}}&lt;/ref&gt;

==== Graff yn dangos poblogaeth Cymru (cyn 1600 i presennol) ====
{{Graph:Population history|Q25}}

== Diwylliant ==
{{prif|Diwylliant Cymru}}
Dylanwadwyd ar '''ddiwylliant Cymru''' gan lu o bethau: cenedl, iaith, crefydd, a daearyddiaeth. Diwylliant arbennig y Cymry Cymraeg yw [[diwylliant Cymraeg]]. Mae'n rhan hanfodol o ddiwylliant Cymru ond hefyd yn rhan o hanes [[Y Wladfa]] ym Mhatagonia, a chymunedau eraill yn y byd sy'n Gymraeg eu hiaith. Nodir diwylliant traddodiadol Cymru gan etifeddiaeth y Celtiaid wedi ei chyfuno â [[Cristnogaeth|Christnogaeth]], hen chwedlau a straeon sydd wedi ymgynefino â'r llên gwerin a'r traddodiad llenyddol, a bywyd y werin yn y [[cefn gwlad]].

=== Cerdd a llên ===
{{prif|Cerddoriaeth Cymru|Llenyddiaeth Gymraeg|Llenyddiaeth Saesneg Cymru}}
Mae gan gerddoriaeth Cymru hanes hir, ond ychydig iawn o wybodaeth fanwl sydd gennym cyn y 18g pan ddechreuodd hynafiaethwyr ymddiddori yn y pwnc. Cyfeirir at Gymru'n aml fel &quot;Gwlad y Gân&quot;, yn ystrydebol braidd.

Ac eithrio llenyddiaeth glasurol, llenyddiaeth Gymraeg yw'r hynaf yn Ewrop. Mae gan y Gymraeg draddodiad cyfoethog o lenyddiaeth sy'n dyddio o'r 6g hyd heddiw. Oherwydd eu bod yn ysgrifennu mewn iaith â mwy o bobl yn ei deall, mae ysgrifenwyr llenyddiaeth Saesneg Cymru yn aml wedi llwyddo i ddenu cynulleidfaoedd llawer mwy na'u cyd-wladwyr sy'n ysgrifennu yn yr iaith Gymraeg yn unig. Dwy enghraifft adnabyddus o hyn yw'r beirdd byd-enwog [[Dylan Thomas]] ac [[R. S. Thomas]].

=== Chwaraeon ===
[[Delwedd:Monument to Gareth Bale.001 - Cardiff Castle.jpg|bawd|229x229px|Monolith o fathodyn pêl-dored Cymru a Gareth Bale yng Ngastell Caerdydd.]]
{{prif|Chwaraeon yng Nghymru}}
Dywedir yn aml taw [[Rygbi'r undeb yng Nghymru|rygbi'r undeb]] yw mabolgamp genedlaethol Cymru, er mae [[Pêl-droed yng Nghymru|pêl-droed]] yn denu mwy o wylwyr i'r maes. Bu'r Cymry hefyd yn dangos eu medr yn [[snwcer]], [[dartiau]], [[golff]], [[paffio]], ac [[athletau]]. Ymhlith yr hen chwaraeon bu [[cnapan]], [[bando]], pêl-droed traddodiadol, a chwarae pêl.

=== Coginiaeth ===
{{prif|Coginiaeth Cymru}}
Mae bwydydd Cymreig yn cynnwys [[Cawl Cymreig|cawl]], [[teisen gri]], [[bara lawr]], [[bara brith]], [[selsig Morgannwg]], a ''[[Welsh rarebit]]''.

== Symbolau cenedlaethol ==
[[Delwedd:Y Ddraig Goch. Wales Grand Slam Celebration, Senedd 19 March 2012 Y Ddraig Goch. Dathliadau Camp Lawn Cymru, Senedd 19 Mawrth 2012 (7008488499).jpg|bawd|Baner y Ddraig Goch]]
Mae'n debyg taw'r [[Y Ddraig Goch|Ddraig Goch]], sy'n ymddangos ar y [[Baner Cymru|faner genedlaethol]], yw symbol amlycaf Cymru. Ceir hefyd y [[Cenhinen Bedr|genhinen Bedr]] a'r [[Cenhinen|genhinen]]. &quot;[[Hen Wlad fy Nhadau]]&quot; yw'r [[anthem genedlaethol]].

== Gweler hefyd ==

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

== Dolenni allanol ==
{{Wiciadur|{{PAGENAME}}}}
*[https://senedd.cymru/ Senedd Cymru]

{{Cymru}}
{{Celtaidd}}
{{Siroedd Cymru}}
{{Y Deyrnas Unedig}}

[[Categori:Cymru| ]]
[[Categori:Gwledydd Celtaidd]]
[[Categori:Gwledydd Ewrop]]
[[Categori:Y Deyrnas Unedig]]</text>
      <sha1>g0j0gy4db3acpu9q6ki6ma6a15qmhgy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Llywodraeth Cymru</title>
    <ns>0</ns>
    <id>104</id>
    <revision>
      <id>11095522</id>
      <parentid>10954053</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:21:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6990" xml:space="preserve">[[Delwedd:Welsh Assembly Government logo.png|180px|bawd]]
{{Gwleidyddiaeth Cymru}}

'''Llywodraeth Cymru''' ([[Saesneg]]: ''Welsh Government'') yw'r [[llywodraeth]] ar gyfer [[Cymru]] sy'n cynnwys y [[Prif Weinidog Cymru|Prif Weinidog]] a'i [[Cabinet Llywodraeth Cymru|Gabinet]]. Hyd [[Mai|mis Mai]] [[2011]], yr enw oedd ''Llywodraeth Cynulliad Cymru'' (Saesneg: ''Welsh Assembly Government''). Newidiwyd yr enw er mwyn osgoi dryswch rhwng y llywodraeth ei hun sydd, fel pob llywodraeth, yn gorff gweithredol, a [[Senedd Cymru]], sy'n gorff deddfwriaethol.&lt;ref&gt;{{dyf gwe| url=http://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-politics-13389400| teitl=Carwyn Jones unveils three new faces in Welsh cabinet| cyhoeddwr=BBC | dyddiad=13 Mai 2011}}&lt;/ref&gt; Fe'i cyfansoddwyd dan [[Deddf Llywodraeth Cymru 2006|Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006]]; mae Senedd Cymru a Llywodraeth Cymru yn ddau gorff ar wahân - yr un fath â [[Senedd y Deyrnas Unedig]] a [[Llywodraeth y Deyrnas Unedig]] neu unrhyw lywodraeth a [[senedd]] arall. Y corff democrataidd, etholedig, sy'n cynrychioli buddiannau Cymru a'i phobl, sy'n llunio cyfreithiau Cymru ac sy'n gwneud Llywodraeth Cymru'n atebol yw Senedd Cymru.&lt;ref name=Cyn&gt;{{cite web|url=http://wales.gov.uk/about/organisationexplained/nafw/?lang=cy|title=Cynulliad Cenedlaethol Cymru|date=8 Medi 2011|publisher=|accessdate=30 Ebrill 2012|archive-date=2012-04-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20120404004332/http://wales.gov.uk/about/organisationexplained/nafw/?lang=cy|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; Hyd at Mai 2020 yr enw ar Senedd Cymru oedd 'Cynulliad Cenedlaethol Cymru'.

==Aelodau'r Cabinet a Gweinidogion==
Dyma gyfansoddiad presennol Llywodraeth Cymru (ers 13 Mai 2021):&lt;ref&gt;{{dyf gwe|url=https://llyw.cymru/tim-newydd-i-arwain-cymru-i-ddyfodol-mwy-disglair|teitl=Tîm newydd i arwain Cymru i ddyfodol mwy disglair|cyhoeddwr=Llywodraeth Cymru|dyddiad=13 Mai 2021}}&lt;/ref&gt;
{| class=&quot;wikitable&quot;
! style=&quot;width: 390px&quot; |Portffolio
! colspan=&quot;3&quot; |Enw
!Etholaeth
!Plaid
!Tymor
|-
|[[Prif Weinidog Cymru|Prif Weinidog]]
! style=&quot;background-color: {{Welsh Labour/meta/color}}; width: 1px&quot; |
|[[Delwedd:Mark_Drakeford_(2016).png|85x85px]]
|[[Mark Drakeford]] AS
|[[Gorllewin Caerdydd (etholaeth Senedd Cymru)|Gorllewin Caerdydd]] 
|[[Llafur Cymru|Llafur]]
|2018–
|-
|Y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol
! style=&quot;background-color: {{Welsh Labour/meta/color}}; width: 1px&quot; |
|[[Delwedd:Rebecca_Evans_AM_(27555062324).jpg|85x85px]]
|[[Rebecca Evans (gwleidydd)|Rebecca Evans]] AS
|[[Gŵyr (etholaeth Senedd Cymru)|Gŵyr]]
|[[Llafur Cymru|Llafur]]
|2021–
|-
|Y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol
! style=&quot;background-color: {{Welsh Labour/meta/color}}; width: 1px&quot; |
|[[Delwedd:Eluned_Morgan_AM_(28136582086).jpg|85x85px]]
|[[Eluned Morgan (gwleidydd)|Eluned Morgan]] AS
|[[Canolbarth a Gorllewin Cymru (Rhanbarth etholiadol Senedd Cymru)|Canolbarth a Gorllewin]]
|[[Llafur Cymru|Llafur]]
|2021–
|-
|Gweinidog yr Economi
! style=&quot;background-color: {{Welsh Labour/meta/color}}; width: 1px&quot; |
|[[Delwedd:Vaughan_Gething_2016.jpg|85x85px]]
|[[Vaughan Gething]] AS
|[[De Caerdydd a Phenarth (etholaeth seneddol)|De Caerdydd a Phenarth]]
|[[Llafur Cymru|Llafur]]
|2021–
|-
|Y Gweinidog Materion Gwledig a Gogledd Cymru, a’r Trefnydd
! style=&quot;background-color: {{Welsh Labour/meta/color}}; width: 1px&quot; |
|[[Delwedd:Lesley_Griffiths_AM_(28170808445).jpg|85x85px]]
|[[Lesley Griffiths]] AS
|[[Wrecsam (etholaeth Senedd Cymru)|Wrexham]]
|[[Llafur Cymru|Llafur]]
|2021–
|-
|Y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol
! style=&quot;background-color: {{Welsh Labour/meta/color}}; width: 1px&quot; |
|[[Delwedd:Jane_Hutt.jpg|85x85px]]
|[[Jane Hutt]] AS
|[[Bro Morgannwg (etholaeth Senedd Cymru)|Bro Mogannwg]]
|[[Llafur Cymru|Llafur]]
|2021–
|-
|Y Gweinidog Newid Hinsawdd
! style=&quot;background-color: {{Welsh Labour/meta/color}}; width: 1px&quot; |
|[[Delwedd:Julie_James_-_National_Assembly_for_Wales.jpg|85x85px]]
|[[Julie James]] AS
|[[Gorllewin Abertawe (etholaeth Senedd Cymru)|Gorllewin Abertawe]]
|[[Llafur Cymru|Llafur]]
|2021–
|-
|Gweinidog y Gymraeg ac Addysg 
! style=&quot;background-color: {{Welsh Labour/meta/color}}; width: 1px&quot; |
|[[Delwedd:Jeremy_Miles_AM_(28170809995).jpg|85x85px]]
|[[Jeremy Miles]] AS
|[[Castell-nedd (etholaeth Senedd Cymru)|Castell-Nedd]]
|[[Llafur Cymru|Llafur]]
|2021–
|-
|[[Cwnsler Cyffredinol Cymru|Cwnsler Cyffredinol]] a Gweinidog y Cyfansoddiad
! style=&quot;background-color: {{Welsh Labour/meta/color}}; width: 1px&quot; |
|[[Delwedd:Members_of_the_Fifth_Senedd_(taken_May_11,_2011)_Members_of_the_Fifth_Senedd_Mick_Antoniw_AS_MS_(27555054974).png|85x85px]]
|[[Mick Antoniw]] AS
|[[Pontypridd (etholaeth Senedd Cymru)|Pontypridd]]
|[[Llafur Cymru|Llafur]]
|2021–
|}

=== Dirprwy Weinidogion ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
! style=&quot;width: 390px&quot; |Portfolio
! colspan=&quot;3&quot; |Name
!Constituency
!Party
!Term
|-
|Y Dirprwy Weinidog Iechyd Meddwl a Llesiant
! style=&quot;background-color: {{Welsh Labour/meta/color}}; width: 1px&quot; |
|[[Delwedd:Lynne_Neagle.jpg|85x85px]]
|[[Lynne Neagle]] AS
|[[Torfaen (etholaeth Senedd Cymru)|Torfaen]]
|[[Llafur Cymru|Llafur]]
|2021–
|-
|Y Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol
! style=&quot;background-color: {{Welsh Labour/meta/color}}; width: 1px&quot; |
|[[Delwedd:Julie_Morgan_AM_(28066509352).jpg|85x85px]]
|[[Julie Morgan]] AS
|[[Gogledd Caerdydd (etholaeth Senedd Cymru)|Gogledd Caerdydd]]
|[[Llafur Cymru|Llafur]]
|2018–
|-
|Dirprwy Weinidog y Celfyddydau a Chwaraeon, a’r Prif Chwip
! style=&quot;background-color: {{Welsh Labour/meta/color}}; width: 1px&quot; |
|[[Delwedd:Dawn_Bowden_AM_(28066510182).jpg|85x85px]]
|[[Dawn Bowden]] AS
|[[Merthyr Tudful a Rhymni (etholaeth Senedd Cymru)|Merthyr Tudful a Rhymni]]
|[[Llafur Cymru|Llafur]]
|2021–
|-
|Y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd
! style=&quot;background-color: {{Welsh Labour/meta/color}}; width: 1px&quot; |
|[[Delwedd:Lee_Waters_AM_(28066509142).jpg|85x85px]]
|[[Lee Waters]] AS
|[[Llanelli (etholaeth Senedd Cymru)|Llanelli]]
|[[Llafur Cymru|Llafur]]
|2021–
|-
|Y Dirprwy Weinidog Partneriaeth Gymdeithasol
! style=&quot;background-color: {{Welsh Labour/meta/color}}; width: 1px&quot; |
|[[Delwedd:Hannah_Blythyn_AM_(27555185853).jpg|85x85px]]
|[[Hannah Blythyn]] AS
|[[Delyn (etholaeth Senedd Cymru)|Delyn]]
|[[Llafur Cymru|Llafur]]
|2021–
|}

==Adrannau==
Dyma'r adrannau Llywodraeth Cymru.

*Swyddfa'r Prif Weinidog
**Yr is-adran Materion Cyfansoddiadol a Chysylltiadau Rhyng-lywodraethol
**Adran Gwasanaethau Cyfreithiol
* Adran yr Economi, Sgilliau a Chyfoeth Naturiol
*Adran Addysg a Gwasanaethau Cyhoeddus 
*Adran Llywodraeth Leol a Chymunedau
*Adran yr Ysgrifennydd Parhaol
*Adran Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol

==Gweler hefyd==
* [[Senedd Cymru]]
* [[Datganoli]]
* [[Llywodraeth]]
* [[Refferendwm ar bwerau Cynulliad Cenedlaethol Cymru 2011]]

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

==Dolen allanol==
* [http://llyw.cymru/?lang=cy Gwefan swyddogol Llywodraeth Cymru]

{{Cabinet Llywodraeth Cymru}}

{{eginyn Cymru}}

[[Categori:Llywodraeth Cymru| ]]
[[Categori:Sefydliadau Cymru]]</text>
      <sha1>harp8opiimpw41phtqzsam75igb1fm2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>2014</title>
    <ns>0</ns>
    <id>229</id>
    <revision>
      <id>11095479</id>
      <parentid>11029410</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T17:36:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ListeriaBot</username>
        <id>34804</id>
      </contributor>
      <comment>Wikidata list updated [V2]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11211" xml:space="preserve">&lt;center&gt;
[[20g]] - '''[[21g]]''' - [[22g]]&lt;br /&gt;
[[1960au]] [[1970au]] [[1980au]] [[1990au]] [[2000au]] - '''[[2010au]]''' - [[2020au]] [[2030au]] [[2040au]] [[2050au]] [[2060au]]&lt;br /&gt;
[[2009]] [[2010]] [[2011]] [[2012]] [[2013]] - '''2014''' - [[2015]] [[2016]] [[2017]] [[2018]] [[2019]]
&lt;br&gt;
&lt;/center&gt;
----

== Digwyddiadau ==
[[Ionawr]]
*[[1 Ionawr]] - Mae'r [[ewro]] yn dod yn arian swyddogol yn [[Latfia]].
*[[2 Ionawr]] - Mae [[Ole Gunnar Solskjær]] yn dod yn rheolwr newydd [[C.P.D. Dinas Caerdydd]]&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/newyddion/25567061 BBC Cymru]. Adalwyd 2 Ionawr 2013&lt;/ref&gt;
[[Chwefror]]
*[[1 Chwefror]] - Dechreuad [[Pencampwriaeth y Chwe Gwlad 2014]].
*[[7 Chwefror|7]]-[[23 Chwefror]] - [[Gemau Olympaidd y Gaeaf 2014]] yn [[Sochi]], Rwsia.
[[Mawrth]]
*[[13 Mawrth]] -  [[Dafydd Elis-Thomas]] yn cael ei ddiswyddo fel Cadeirydd Pwyllgor Amgylchedd a Chynaliadwyedd y Cynulliad [[Plaid Cymru]].  Dywedodd [[Leanne Wood]], arweinydd y Blaid: &quot;Roedd Plaid Cymru wedi ceisio tynnu sylw, dros y penwythnos, at y peryglon oedd yn wynebu Cymru gan UKIP, gan ein bod yn credu yn sylfaenol ac yn ddiffuant nad yw eu gwleidyddiaeth a'u polisïau er y budd gorau i bobl ein cymunedau. Fe benderfynodd Dafydd Elis-Thomas i wrthwynebu'r safiad hwn yn gyhoeddus heb godi unrhyw bryderon ymlaen llaw.&quot;

[[Ebrill]]
*[[18 Ebrill]] - Daeargryn fach yn [[Rutland]], Lloegr.
*[[22 Ebrill]] - [[Ryan Giggs]] yn dod yn rheolwr dros amser [[Manchester United F.C.]] 
[[Mai]]
[[Mehefin]]
*[[12 Mehefin]]-[[13 Gorffennaf]] - [[Cwpan y Byd Pêl-droed 2014]] yn Brasil. 
*[[19 Mehefin]] - [[Felipe VI, brenin Sbaen|Felipe VI]] yn dod yn frenin Sbaen.
[[Gorffennaf]]
*[[8 Gorffennaf]] - Lawnsio'r [[Ymosodiad Israel ar Lain Gaza 2014]]
*[[15 Gorffennaf]] - [[Stephen Crabb]] yn dod yn [[Ysgrifennydd Gwladol Cymru]].
*[[23 Gorffennaf]] i [[3 Awst]]) - [[Gemau'r Gymanwlad]] yn [[Glasgow]], [[Yr Alban]]
[[Awst]]
*[[2 Awst|2]]-[[9 Awst]] - [[Eisteddfod Genedlaethol Cymru Sir Gâr 2014]]
[[Medi]]
*[[4 Medi|4]]-[[5 Medi]] - [[Uwchgynhadledd NATO, 2014]]
*[[18 Medi]] - [[Refferendwm annibyniaeth i'r Alban, 2014|Refferendwm annibyniaeth i'r Alban]]
[[Hydref]]
*[[19 Hydref]] – [[Pab Pawl VI]] yn cafodd ei sancteiddiad gan yr Eglwys Rufain.

[[Tachwedd]]
*[[9 Tachwedd]] - [[Refferendwm Catalwnia 2014]]
[[Rhagfyr]]
*[[16 Rhagfyr]] - [[Cyflafan ysgol Peshawar]]

== Cerddoriaeth ==
===Newydd===
*[[Karl Jenkins]] – ''The Healer - A Cantata for St Luke''&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.walesonline.co.uk/whats-on/arts-culture-news/karl-jenkins-50-years-music-7083288|title=Karl Jenkins on the album that marks his 70th birthday and his 50 years in the music industry|date=7 Mai 2014|website=WalesOnline|access-date=13 Chwefror 2022|language=en}}&lt;/ref&gt;
*[[John Metcalf (composer)|John Metcalf]] - ''[[Under Milk Wood: An Opera]]''&lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Griffin|first1=Carl|title=Under Milk Wood: John Metcalf talks about his new opera|journal=Wales Arts Review|date=17 Hydref 2013|issue=24|url=http://www.walesartsreview.org/under-milk-wood-john-metcalf-talks-about-his-new-opera/|language=en}}&lt;/ref&gt;

== Genedigaethau ==
*[[20 Chwefror]] - Tywysoges Leonore, merch Tywysoges Madeleine o Sweden

== Marwolaethau ==
*[[2 Ionawr]] - [[Elizabeth Jane Howard]], nofelydd, 90
* [[5 Ionawr]] - [[Eusébio]], pêl-droediwr, 71
*[[11 Ionawr]] - [[Ariel Sharon]], gwleidydd, 85
*[[12 Chwefror]] - [[Anne-Marie Caffort Ernst]], arlunydd, 87
*[[20 Ionawr]] - [[Claudio Abbado]], arweinydd cerddorfa, 80
*[[27 Ionawr]] - [[Pete Seeger]], canwr, 94
*[[28 Ionawr]] - [[Nigel Jenkins]], bardd, 64&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-south-west-wales-25924608 |title=Swansea poet and author Nigel Jenkins dies aged 64 |publisher=Bbc.co.uk |access-date=29 Ionawr 2014|language=en}}&lt;/ref&gt;
*[[2 Chwefror]] - [[Philip Seymour Hoffman]], actor, 46
*[[8 Chwefror]] - [[Bernard Hedges]], cricedwr, 86
*[[10 Chwefror]] - [[Shirley Temple]], actores, 85
*[[14 Mawrth]]
**[[Tony Benn]], gwleidydd, 88
**[[Rhona Brown]], arlunydd, 91
*[[6 Ebrill]] - [[Mickey Rooney]], actor, 93
*[[17 Ebrill]] - [[Gabriel García Márquez]], llenor, 87
*[[29 Ebrill]] - [[Bob Hoskins]], actor, 71
*[[6 Mai]] - [[Leslie Thomas]], nofelydd, 83&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-27308147 |title=BBC News - Virgin Soldiers author Leslie Thomas dies aged 83 |publisher=BBC News |date=7 Mai 2014 |access-date=7 Mai 2014|language=en}}&lt;/ref&gt;
*[[12 Mai]] - [[H. R. Giger]], artist, 74
*[[28 Mai]] - [[Maya Angelou]], bardd, 86
*[[24 Mehefin]] - [[Eli Wallach]], actor, 98
*[[27 Mehefin]] - [[Bobby Womack]], canwr, 70
*[[7 Gorffennaf]]
**[[Alfredo Di Stefano]], pêl-droediwr, 88
**[[Eduard Shevardnadze]], gwleidydd, 86
*[[13 Gorffennaf]]
**[[Nadine Gordimer]], llenor, 90
**[[Lorin Maazel]], arweinydd cerddorfa, 84
*[[15 Gorffennaf]] - [[Gerallt Lloyd Owen]], bardd, 70&lt;ref&gt;[http://www.bbc.com/cymrufyw/28311175]&lt;/ref&gt;
*[[11 Awst]] - [[Robin Williams (actor)|Robin Williams]], actor a comediwr, 63
*[[12 Awst]] - [[Lauren Bacall]], actores, 89
*[[21 Awst]] - [[Albert Reynolds]], gwleidydd, 81&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.rte.ie/news/2014/0821/638420-albert-reynolds/|title=Former Taoiseach Albert Reynolds dies|work=RTÉ News|access-date=21 Awst 2014|date=21 August 2014|archive-date=21 Awst 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140821124440/http://www.rte.ie/news/2014/0821/638420-albert-reynolds/|url-status=live|language=en}}&lt;/ref&gt; 
*[[22 Awst]]
**[[Catherine Serebriakoff]], arlunydd, 101
**[[Lana Azarkh]], arlunydd, 91
**[[Annelies Nelck]], arlunydd, 89
**[[Joan Erbe]], arlunydd, 88
* [[4 Medi]] - [[Joan Rivers]], actores, 81
* [[12 Medi]] - [[Ian Paisley]], gwleidydd, 88
*[[28 Medi]] - [[Dannie Abse]], bardd, 91&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.telegraph.co.uk/news/obituaries/11126588/Dannie-Abse-obituary.html |title=Dannie Abse - obituary |date=28 Medi 2014 |work=The Telegraph|language=en}}&lt;/ref&gt;
* [[17 Hydref]] - [[Daisuke Oku]], pêl-droediwr, 38
* [[19 Hydref]] - [[Stuart Gallacher]], chwaraewr rygbi, 68
* [[20 Hydref]] - [[Oscar de la Renta]], dylunydd ffasiwn, 82
* [[21 Hydref]]
**[[Gough Whitlam]], Prif Weinidog Awstralia, 98
**[[Ben Bradlee]], newyddiadurwr, 93
* [[22 Hydref]] - [[Rhiannon Davies Jones]], nofelydd, 92&lt;ref&gt;{{cite news|last=Stephens|first=Meic|title=Rhiannon Davies Jones: Welsh-language author whose impassioned historical novels carried a nationalist message|url=https://www.independent.co.uk/news/people/rhiannon-davies-jones-celebrated-welsh-language-author-whose-impassioned-historical-novels-carried-a-9824182.html|work=[[The Independent]]|date=28 Hydref 2014|access-date=25 Mai 2020|url-status=live|archive-date=3 Tachwedd 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201103205310/https://www.independent.co.uk/news/people/rhiannon-davies-jones-celebrated-welsh-language-author-whose-impassioned-historical-novels-carried-nationalist-message-9824182.html|language=en}}&lt;/ref&gt;
* [[23 Hydref]] - [[Alvin Stardust]], canwr, 72&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.telegraph.co.uk/news/celebritynews/11182106/Alvin-Stardust-dies-after-short-illness.html |title=Alvin Stardust dies after short illness |last=Singh |first=Anita |newspaper=The Daily Telegraph |date=23 Hydref 2014 |access-date=29 Hydref 2018 |language=en-GB |issn=0307-1235|language=en}}&lt;/ref&gt;
* [[25 Hydref]] - [[Jack Bruce]], cerddor, 71
*[[28 Hydref]] - [[Michael Sata]], Arlywydd Sambia, 77
* [[2 Tachwedd]] - [[Acker Bilk]], cerddor, 85
* [[27 Tachwedd]]
**[[P. D. James]], nofelydd, 94
**[[Phillip Hughes]], cricedwr, 25
*[[18 Rhagfyr]] - [[Mandy Rice-Davies]], model, 70&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.telegraph.co.uk/news/politics/11303060/Profumo-affair-Mandy-Rice-Davies-dies-aged-70.html |title=Profumo affair's Mandy Rice-Davies dies aged 70 |first=Danny |last=Boyle |date=19 Rhagfyr 2014 |work=The Telegraph|language=en}}&lt;/ref&gt;

==Cymry a fu farw yn 2014==
{{Wikidata list
|sparql=SELECT ?item WHERE {
?item wdt:P570 ?time0 .
FILTER ( ?time0 &gt;= &quot;2014-00-00T00:00:00Z&quot;^^xsd:dateTime &amp;&amp; ?time0 &lt;= &quot;2014-12-32T00:00:00Z&quot;^^xsd:dateTime )
{
 ?item wdt:P1532 wd:Q25 .
} UNION {
 ?item wdt:P39 ?sub0 .
 ?sub0 wdt:P1001 wd:Q25 .
} UNION {
 ?item wdt:P19 ?sub1 .
 ?sub1 wdt:P131 wd:Q25 .
} UNION {
 ?item wdt:P20 ?sub2 .
 ?sub2 wdt:P131 wd:Q25 .
} UNION {
 ?item wdt:P551 ?sub3 .
 ?sub3 wdt:P131 wd:Q25 .
} UNION {
 ?item wdt:P119 ?sub4 .
 ?sub4 wdt:P131 wd:Q25 .
} UNION {
 ?item wdt:P69 ?sub5 .
 ?sub5 wdt:P131 wd:Q25 .
} }
|sort=P570
|columns=P18:Portread,number:Rhif,label:enw llawn,P735:enw cyntaf,description:disgrifiad,P106:galwedigaeth,P21:rhyw,P69,P569:dyddiad geni,P570:dyddiad marw,P19:man geni
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! Portread
! Rhif
! enw llawn
! enw cyntaf
! disgrifiad
! galwedigaeth
! rhyw
! ''alma mater''
! dyddiad geni
! dyddiad marw
! man geni
|-
| 
| style='text-align:right'| 1
| ''[[:d:Q5133081|Clifford Wright]]''
| ''[[:d:Q16542374|Clifford]]''
| esgob Cymreig
| [[offeiriad]]
| ''[[:d:Q6581097|gwrywaidd]]''
| [[Prifysgol Caerdydd]]
| 1922-07-04
| 2014-02-14
| ''[[:d:Q1245075|Sir Fynwy]]''
|-
| 
| style='text-align:right'| 2
| ''[[:d:Q4980282|Bryan Orritt]]''
| ''[[:d:Q3894860|Bryan]]''
| pêl-droediwr Cymreig
| ''[[:d:Q937857|pêl-droediwr]]''
| ''[[:d:Q6581097|gwrywaidd]]''
| [[Ysgol Syr Hugh Owen]]
| 1937-02-22
| 2014-03-24
| [[Caernarfon]]
|-
| 
| style='text-align:right'| 3
| ''[[:d:Q5496333|Fred Stansfield]]''
| ''[[:d:Q913073|Fred]]''
| pêl-droediwr Cymreig
| ''[[:d:Q937857|pêl-droediwr]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q628099|rheolwr pêl-droed]]''
| ''[[:d:Q6581097|gwrywaidd]]''
| 
| 1917-12-12
| 2014-03-30
| [[Caerdydd]]
|-
| 
| style='text-align:right'| 4
| ''[[:d:Q5662786|Harold Williams]]''
| ''[[:d:Q14647205|Harold]]''
| 
| ''[[:d:Q937857|pêl-droediwr]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q628099|rheolwr pêl-droed]]''
| ''[[:d:Q6581097|gwrywaidd]]''
| 
| 1924-06-17
| 2014-09-12
| [[Llansawel, Castell-nedd Port Talbot|Llansawel]]
|-
| 
| style='text-align:right'| 5
| ''[[:d:Q24007439|Dai Thomas]]''
| 
| chwaraewr pêl-droed
| ''[[:d:Q628099|rheolwr pêl-droed]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q937857|pêl-droediwr]]''
| ''[[:d:Q6581097|gwrywaidd]]''
| 
| 1926-08-01
| 2014-11-14
| [[Cymru]]
|}
{{Wikidata list end}}

== Gwobrau Nobel ==
* [[Gwobr Nobel am Ffiseg|'''Ffiseg:''']] [[Isamu Akasaki]], [[Hiroshi Amano]] a [[Shuji Nakamura]]
* [[Gwobr Nobel am Cemeg|'''Cemeg:''']] [[Eric Betzig]], [[Stefan Hell]] a [[W. E. Moerner]]
* [[Gwobr Nobel am Meddygaeth|'''Meddygaeth:''']] [[John O'Keefe (gwyddonydd)|John O'Keefe]], [[May-Britt Moser]] ac [[Edvard Moser]]
* [[Gwobr Nobel am Llenyddiaeth|'''Llenyddiaeth:''']] [[Patrick Modiano]]
* [[Gwobr Nobel am Economeg|'''Economeg:''']] [[Jean Tirole]]
* [[Gwobr Nobel am Heddwch|'''Heddwch:''']] [[Kailash Satyarthi]] a [[Malala Yousafzai]]

==Eisteddfod Genedlaethol ([[Eisteddfod Genedlaethol Cymru Sir Gâr 2014|Sir Gâr]])==
* [[Cadair yr Eisteddfod Genedlaethol|'''Cadair:''']] [[Ceri Wyn Jones]]
* [[Coron yr Eisteddfod Genedlaethol|'''Coron:''']] [[Guto Dafydd]]
* [[Medal Ryddiaith|'''Medal Ryddiaeth:''']] [[Lleucu Roberts]], ''[[Saith Oes Efa]]'' 
* [[Gwobr Goffa Daniel Owen|'''Gwobr Goffa Daniel Owen:''']] [[Lleucu Roberts]], ''[[Rhwng Edafedd]]''

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

[[Categori:2014| ]]</text>
      <sha1>k1puzknj07eho3slcvjn15fwm2217ub</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>13 Gorffennaf</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1190</id>
    <revision>
      <id>11095489</id>
      <parentid>10969680</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T18:06:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>109.180.207.11</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2448" xml:space="preserve">{{Pethau| fetchwikidata=ALL | suppressfields= gwladwriaeth}}

{{Gorffennaf}}

'''13 Gorffennaf''' yw'r pedwerydd dydd ar ddeg a phedwar ugain wedi'r cant (194ain) o'r flwyddyn yng [[Calendr Gregori|Nghalendr Gregori]] (195ain mewn [[blwyddyn naid|blynyddoedd naid]]). Erys 171 diwrnod arall hyd ddiwedd y flwyddyn.

== Digwyddiadau ==
* [[1930]] - Chwaraewyd y ddau gêm gyntaf ym mhencampwriaeth cyntaf erioed [[Cwpan y Byd Pêl-droed]] ym Montevideo, [[Wrwgwái]].

== Genedigaethau ==
[[Delwedd:WoleSoyinka2015.jpg|bawd|130px|dde|[[Wole Soyinka]]]]
[[Delwedd:Patrick Stewart by Gage Skidmore 2.jpg|bawd|130px|dde|[[Patrick Stewart]]]]
* [[100 CC]] - [[Iŵl Cesar]], Ymerawdwr (neu 12 Gorffennaf) (m. [[44 CC]])
* [[1527]] - [[John Dee]] (m. [[1608]])
* [[1590]] - [[Pab Clement X]] (m. [[1676]])
* [[1793]] - [[John Clare]], bardd (m. [[1864]])
* [[1811]] - Syr [[George Gilbert Scott]], pensaer (m. [[1888]])
* [[1897]] - [[Christiane Ritter]], arlunydd (m. [[2000]])
* [[1911]] - [[Beliana]], arlunydd (m. [[1992]])
* [[1927]] - [[Simone Veil]], gwleidydd (m. [[2017]])
* [[1928]] - [[Anna Mark]], arlunydd
* [[1934]]
**[[Agnes Auffinger]], arlunydd (m. [[2014]])
**[[Wole Soyinka]], llenor
* [[1940]] - Syr [[Patrick Stewart]], actor
* [[1941]] - [[Jacques Perrin]], actor
* [[1942]]
**[[Harrison Ford]], actor
**[[Hywel Gwynfryn]], cyflwynydd radio
* [[1944]] - [[Ernő Rubik]], dyfeisiwr
* [[1946]] - [[Cheech Marin]], actor
* [[1960]] - [[Ian Hislop]], newyddiadurwr
* [[1979]] - [[Craig Bellamy]], pêl-droediwr
* [[1985]] - [[Charlotte Dujardin]], pencampwraig marchogaeth

== Marwolaethau ==
[[Delwedd:Nadine Gordimer.jpg|bawd|130px|dde|[[Nadine Gordimer]]]]
* [[939]] - [[Pab Leo VII]]
* [[1380]] - [[Bertrand du Guesclin]], cadfridog, tua 60
* [[1734]] - [[Ellis Wynne]], llenor, 63
* [[1793]] - [[Jean-Paul Marat]], chwyldroadwr, 50
* [[1932]] - [[Alice Barber Stephens]], arlunydd, 74
* [[1951]] - [[Arnold Schoenberg]], cyfansoddwr, 76
* [[1954]] - [[Frida Kahlo]], arlunydd, 47
* [[1967]]
**[[Ema Abram]], arlunydd, 91
**[[Tom Simpson]], seiclwr, 29
* [[2013]] - [[Cory Monteith]], actor, 31
* [[2014]]
**[[Nadine Gordimer]], llenor, 90
**[[Lorin Maazel]], arweinydd cerddorfa, 84
* [[2017]] - [[Liu Xiaobo]], llenor a ymgyrchydd hawliau dynol, 61
* [[2019]] - [[Rod Richards]], gwleidydd, 72

== Gwyliau a chadwraethau ==
* Trydydd diwrnod o Naadam ([[Mongolia]])

[[Categori:Dyddiau|0713]]
[[Categori:Gorffennaf|Gorffennaf, 13]]</text>
      <sha1>51h7mjxzdhb9ckenmbhh2uqu7pg8bze</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095490</id>
      <parentid>11095489</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T18:07:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>109.180.207.11</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Marwolaethau */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2451" xml:space="preserve">{{Pethau| fetchwikidata=ALL | suppressfields= gwladwriaeth}}

{{Gorffennaf}}

'''13 Gorffennaf''' yw'r pedwerydd dydd ar ddeg a phedwar ugain wedi'r cant (194ain) o'r flwyddyn yng [[Calendr Gregori|Nghalendr Gregori]] (195ain mewn [[blwyddyn naid|blynyddoedd naid]]). Erys 171 diwrnod arall hyd ddiwedd y flwyddyn.

== Digwyddiadau ==
* [[1930]] - Chwaraewyd y ddau gêm gyntaf ym mhencampwriaeth cyntaf erioed [[Cwpan y Byd Pêl-droed]] ym Montevideo, [[Wrwgwái]].

== Genedigaethau ==
[[Delwedd:WoleSoyinka2015.jpg|bawd|130px|dde|[[Wole Soyinka]]]]
[[Delwedd:Patrick Stewart by Gage Skidmore 2.jpg|bawd|130px|dde|[[Patrick Stewart]]]]
* [[100 CC]] - [[Iŵl Cesar]], Ymerawdwr (neu 12 Gorffennaf) (m. [[44 CC]])
* [[1527]] - [[John Dee]] (m. [[1608]])
* [[1590]] - [[Pab Clement X]] (m. [[1676]])
* [[1793]] - [[John Clare]], bardd (m. [[1864]])
* [[1811]] - Syr [[George Gilbert Scott]], pensaer (m. [[1888]])
* [[1897]] - [[Christiane Ritter]], arlunydd (m. [[2000]])
* [[1911]] - [[Beliana]], arlunydd (m. [[1992]])
* [[1927]] - [[Simone Veil]], gwleidydd (m. [[2017]])
* [[1928]] - [[Anna Mark]], arlunydd
* [[1934]]
**[[Agnes Auffinger]], arlunydd (m. [[2014]])
**[[Wole Soyinka]], llenor
* [[1940]] - Syr [[Patrick Stewart]], actor
* [[1941]] - [[Jacques Perrin]], actor
* [[1942]]
**[[Harrison Ford]], actor
**[[Hywel Gwynfryn]], cyflwynydd radio
* [[1944]] - [[Ernő Rubik]], dyfeisiwr
* [[1946]] - [[Cheech Marin]], actor
* [[1960]] - [[Ian Hislop]], newyddiadurwr
* [[1979]] - [[Craig Bellamy]], pêl-droediwr
* [[1985]] - [[Charlotte Dujardin]], pencampwraig marchogaeth

== Marwolaethau ==
[[Delwedd:Nadine Gordimer 01.JPG|bawd|130px|dde|[[Nadine Gordimer]]]]
* [[939]] - [[Pab Leo VII]]
* [[1380]] - [[Bertrand du Guesclin]], cadfridog, tua 60
* [[1734]] - [[Ellis Wynne]], llenor, 63
* [[1793]] - [[Jean-Paul Marat]], chwyldroadwr, 50
* [[1932]] - [[Alice Barber Stephens]], arlunydd, 74
* [[1951]] - [[Arnold Schoenberg]], cyfansoddwr, 76
* [[1954]] - [[Frida Kahlo]], arlunydd, 47
* [[1967]]
**[[Ema Abram]], arlunydd, 91
**[[Tom Simpson]], seiclwr, 29
* [[2013]] - [[Cory Monteith]], actor, 31
* [[2014]]
**[[Nadine Gordimer]], llenor, 90
**[[Lorin Maazel]], arweinydd cerddorfa, 84
* [[2017]] - [[Liu Xiaobo]], llenor a ymgyrchydd hawliau dynol, 61
* [[2019]] - [[Rod Richards]], gwleidydd, 72

== Gwyliau a chadwraethau ==
* Trydydd diwrnod o Naadam ([[Mongolia]])

[[Categori:Dyddiau|0713]]
[[Categori:Gorffennaf|Gorffennaf, 13]]</text>
      <sha1>oe15fi3p2w90bj4z0vw6i8yjezst417</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095491</id>
      <parentid>11095490</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T18:08:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>109.180.207.11</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Genedigaethau */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2465" xml:space="preserve">{{Pethau| fetchwikidata=ALL | suppressfields= gwladwriaeth}}

{{Gorffennaf}}

'''13 Gorffennaf''' yw'r pedwerydd dydd ar ddeg a phedwar ugain wedi'r cant (194ain) o'r flwyddyn yng [[Calendr Gregori|Nghalendr Gregori]] (195ain mewn [[blwyddyn naid|blynyddoedd naid]]). Erys 171 diwrnod arall hyd ddiwedd y flwyddyn.

== Digwyddiadau ==
* [[1930]] - Chwaraewyd y ddau gêm gyntaf ym mhencampwriaeth cyntaf erioed [[Cwpan y Byd Pêl-droed]] ym Montevideo, [[Wrwgwái]].

== Genedigaethau ==
[[Delwedd:WoleSoyinka2015.jpg|bawd|130px|dde|[[Wole Soyinka]]]]
[[Delwedd:Patrick Stewart by Gage Skidmore 2.jpg|bawd|130px|dde|[[Patrick Stewart]]]]
* [[100 CC]] - [[Iŵl Cesar]], Ymerawdwr (neu 12 Gorffennaf) (m. [[44 CC]])
* [[1527]] - [[John Dee]] (m. [[1608]])
* [[1590]] - [[Pab Clement X]] (m. [[1676]])
* [[1793]] - [[John Clare]], bardd (m. [[1864]])
* [[1811]] - Syr [[George Gilbert Scott]], pensaer (m. [[1888]])
* [[1897]] - [[Christiane Ritter]], arlunydd (m. [[2000]])
* [[1911]] - [[Beliana]], arlunydd (m. [[1992]])
* [[1927]] - [[Simone Veil]], gwleidydd (m. [[2017]])
* [[1928]] - [[Anna Mark]], arlunydd
* [[1934]]
**[[Agnes Auffinger]], arlunydd (m. [[2014]])
**[[Wole Soyinka]], llenor
* [[1940]] - Syr [[Patrick Stewart]], actor
* [[1941]] - [[Jacques Perrin]], actor (m. [[2022]])
* [[1942]]
**[[Harrison Ford]], actor
**[[Hywel Gwynfryn]], cyflwynydd radio
* [[1944]] - [[Ernő Rubik]], dyfeisiwr
* [[1946]] - [[Cheech Marin]], actor
* [[1960]] - [[Ian Hislop]], newyddiadurwr
* [[1979]] - [[Craig Bellamy]], pêl-droediwr
* [[1985]] - [[Charlotte Dujardin]], pencampwraig marchogaeth

== Marwolaethau ==
[[Delwedd:Nadine Gordimer 01.JPG|bawd|130px|dde|[[Nadine Gordimer]]]]
* [[939]] - [[Pab Leo VII]]
* [[1380]] - [[Bertrand du Guesclin]], cadfridog, tua 60
* [[1734]] - [[Ellis Wynne]], llenor, 63
* [[1793]] - [[Jean-Paul Marat]], chwyldroadwr, 50
* [[1932]] - [[Alice Barber Stephens]], arlunydd, 74
* [[1951]] - [[Arnold Schoenberg]], cyfansoddwr, 76
* [[1954]] - [[Frida Kahlo]], arlunydd, 47
* [[1967]]
**[[Ema Abram]], arlunydd, 91
**[[Tom Simpson]], seiclwr, 29
* [[2013]] - [[Cory Monteith]], actor, 31
* [[2014]]
**[[Nadine Gordimer]], llenor, 90
**[[Lorin Maazel]], arweinydd cerddorfa, 84
* [[2017]] - [[Liu Xiaobo]], llenor a ymgyrchydd hawliau dynol, 61
* [[2019]] - [[Rod Richards]], gwleidydd, 72

== Gwyliau a chadwraethau ==
* Trydydd diwrnod o Naadam ([[Mongolia]])

[[Categori:Dyddiau|0713]]
[[Categori:Gorffennaf|Gorffennaf, 13]]</text>
      <sha1>tsz8wdclyjk9p1d935urako5jkgyv1k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>15 Gorffennaf</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1192</id>
    <revision>
      <id>11095609</id>
      <parentid>10969709</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T00:34:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>109.180.207.11</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3649" xml:space="preserve">{{Pethau| fetchwikidata=ALL | suppressfields= gwladwriaeth}}

{{Gorffennaf}}

'''15 Gorffennaf''' yw'r unfed dydd ar bymtheg a phedwar ugain wedi'r cant (196ain) o'r flwyddyn yng [[Calendr Gregori|Nghalendr Gregori]] (197ain mewn [[blwyddyn naid|blynyddoedd naid]]). Erys 169 diwrnod arall hyd ddiwedd y flwyddyn.

== Digwyddiadau ==
* [[1410]] - [[Brwydr Grunwald]].
* [[2007]] - [[Shimon Peres]] yn dod yn Arlywydd [[Israel]].

== Genedigaethau ==
[[Delwedd:Rembrandt Self-portrait (Kenwood).jpg|bawd|130px|dde|[[Rembrandt]]]]
[[Delwedd:Emmeline Pankhurst, seated (1913).jpg|bawd|130px|dde|[[Emmeline Pankhurst]]]]
[[Delwedd:Launch of IYA 2009, Paris - Grygar, Bell Burnell cropped.jpg|bawd|130px|dde|[[Jocelyn Bell Burnell]]]]
* [[1573]] - [[Inigo Jones]], pensaer (m. [[1652]])
* [[1606]] - [[Rembrandt]], arlunydd (m. [[1669]])
* [[1761]] - [[Walter Davies (Gwallter Mechain)|Walter Davies]], bardd a golygydd (m. [[1849]])
* [[1806]] - [[Owen Jones (Meudwy Môn)|Owen Jones]], golygydd a hanesydd (m. [[1889]])
* [[1848]] - [[Vilfredo Pareto]], economegydd, cymdeithasegydd ac athronydd (m. [[1923]])
* [[1858]] - [[Emmeline Pankhurst]], swffraget (m. [[1928]])
* [[1867]] - [[Jean-Baptiste Charcot]], meddyg a fforiwr (m. [[1936]])
* [[1891]] - [[Rachel de Montmorency]], arlunydd (m. [[1961]])
* [[1892]] - [[Walter Benjamin]], athronydd (m. [[1940]])
* [[1899]] - [[Seán Lemass]], Prif Weinidog Iwerddon (m. [[1971]])
* [[1911]] - [[Juliet Pannett]], arlunydd (m. [[2005]])
* [[1914]] - [[Unni Lund]], arlunydd (m. [[2007]])
* [[1915]] - [[Edith Pfau]], arlunydd (m. [[2001]])
* [[1919]] - Fonesig Jean [[Iris Murdoch]], nofelydd (m. [[1999]])
* [[1926]]
**[[Driss Chraïbi]], llenor (m. [[2007]])
**[[Leopoldo Galtieri]], milwr ac gwleidydd (m. [[2003]])
* [[1930]] - [[Jacques Derrida]], athronydd (m. [[2004]])
* [[1933]] - [[Julian Bream]], gitaryd clasurol (m. [[2020]])
* [[1934]] - Syr [[Harrison Birtwistle]], cyfansoddwr (m. [[2022]])
* [[1943]] - Fonesig Susan [[Jocelyn Bell Burnell]], astroffisegydd a seryddwraig
* [[1946]]
**[[Linda Ronstadt]], cantores
**[[Hassanal Bolkiah]], Swltan [[Brwnei]]
* [[1949]] - [[Carl Bildt]], gwleidydd
* [[1950]] - [[Arianna Huffington]], awdures a gwraig fusnes
* [[1952]] - [[Celia Imrie]], actores
* [[1961]] - [[Forest Whitaker]], actor
* [[1963]] - [[Brigitte Nielsen]], actores
* [[1964]] - [[Tetsuji Hashiratani]], pel-droediwr
* [[1965]]
**[[Alistair Carmichael]], gwleidydd
**[[David Miliband]], gwleidydd
**[[Yasutoshi Miura]], pel-droediwr
* [[1974]] - [[Takashi Hirano]], pel-droediwr
* [[1991]] - [[Shogo Taniguchi]], pel-droediwr
* [[1992]] - [[Yoshinori Muto]], pel-droediwr
* [[1996]] - [[Vivianne Miedema]], pel-droediwraig

== Marwolaethau ==
[[Delwedd:Anton Chekhov with bow-tie sepia image.jpg|bawd|130px|dde|[[Anton Chekhov]]]]
* [[1262]] - [[Richard de Clare]], 6ed Iarll Hertford, 39
* [[1685]] - [[James Scott, Dug 1af Trefynwy]], mab y brenin [[Siarl II o Loegr a'r Alban|Siarl II]] a'i gariad [[Lucy Walter]], 36
* [[1782]] - [[Farinelli]], canwr ''castrato'', 77
* [[1839]] - [[Louise Henry]], arlunydd, 41
* [[1904]] - [[Anton Chekhov]], dramodydd, 44
* [[1945]] - [[Jeanette Slager]], arlunydd, 64
* [[1963]] - [[Muhammad Ali Bogra]], Prif Weinidog Pakistan, 54
* [[1997]]
**[[Luise Niedermaier]], arlunydd, 89
**[[Gianni Versace]], cynllunydd dillad, 50
* [[2011]] - [[Googie Withers]], actores, 94
* [[2012]] - [[Celeste Holm]], actores a cantores, 95
* [[2017]] - [[Martin Landau]], actor, 89

== Gwyliau a chadwraethau ==
* Swithun Sant
* Diwrnod Undod a Democratiaeth Genedlaethol ([[Twrci]])

[[Categori:Dyddiau|0715]]
[[Categori:Gorffennaf|Gorffennaf, 15]]</text>
      <sha1>14bw3kjpg44egzm07a9cehwnnwrl26w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>1875</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1497</id>
    <revision>
      <id>11095474</id>
      <parentid>10994784</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T16:49:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2529" xml:space="preserve">&lt;center&gt;
[[18g]] - '''[[19g]]''' - [[20g]]&lt;br /&gt;
[[1820au]] [[1830au]] [[1840au]] [[1850au]] [[1860au]] - '''[[1870au]]''' - [[1880au]] [[1890au]] [[1900au]] [[1910au]] [[1920au]]&lt;br /&gt;
[[1870]] [[1871]] [[1872]] [[1873]] [[1874]] - '''1875''' - [[1876]] [[1877]] [[1878]] [[1879]] [[1880]]
&lt;/center&gt;
----

==Digwyddiadau==
*[[12 Ionawr]] - [[Kwang-Su]] yn dod yn ymerawdwr Tsieina.
*[[24 Chwefror]] - Mae'r ''SS Gothenburg'' yn suddio ger Awstralia; 102 o bobol yn colli ei bywydau.
*[[7 Medi]] - [[Brwydr Agurdat]] yn yr Aifft.
*[[16 Hydref]] - Sylfaen [[Prifysgol Brigham Young]] yn [[Utah]], UDA.
*'''Llyfrau'''
**[[David Stephen Davies]] - ''Adroddiad''
**[[Isaac Foulkes]] - ''Y Ddau Efell, neu Llanllonydd''
**[[Owen Jones (Meudwy Môn)]] (gol.) - ''Cymru, yn Hanesyddol, Parthedegol, a Bywgraphyddol''
**[[John Goronwy Mathias]] - ''Y Dywysen Aeddfed''
**[[Anthony Trollope]] - ''The Way We Live Now''
*'''Drama'''
**[[Alfred Tennyson]] - ''Queen Mary''
*'''Barddoniaeth'''
**[[Evan Rees (Dyfed)]] - ''Caniadau Dyfedfab''
*'''Cerddoriaeth'''
**[[Georges Bizet]] - ''[[Carmen]]'' (opera)
**[[Johannes Brahms]] - ''Liebeslieder''
**[[Gabriel Fauré]] - ''Cantique de Jean Racine''
**[[W. S. Gilbert]] &amp; Syr [[Arthur Sullivan]] - ''Trial by Jury''
*Gwyddoniaeth
**Darganfyddiad yr elfen gemegol [[Galiwm]] gan [[Paul Émile Lecoq de Boisbaudran]]

==Genedigaethau==
*[[14 Ionawr]] - [[Albert Schweitzer]], cenhadwr (m. [[1965]])
*[[22 Ionawr]] - [[D. W. Griffith]], cyfarwyddwr ffilm (m. [[1948]])
*[[7 Mawrth]] - [[Maurice Ravel]], cyfansoddwr (m. [[1937]])
*[[25 Mawrth]] - [[Beatrice Ferrar]], actores (m. [[1958]]
*[[8 Ebrill]] - [[Albert I, brenin y Wlad Belg]] (m. [[1934]])
*[[9 Mehefin]]
**[[Erma Bossi]], arlunydd (m. [[1952]])
**[[Henry Hallett Dale]], meddyg a biocemegydd (m. [[1968]])
*[[3 Medi]]
**[[Ferdinand Porsche]], gwneuthurwr ceir (m. [[1951]])
**[[Kate Freeman Clark]], arlunydd (m. [[1957]])
*[[10 Medi]] - [[John Evans (gwleidydd)|John Evans]], gwleidydd (m. [[1961]])
*[[26 Hydref]] - Syr [[Lewis Casson]], actor a chynhyrchydd dramâu (m. [[1969]])
*[[31 Hydref]] - [[Eugene Meyer]], ariannwr a chyhoeddwr (m. [[1959]])

==Marwolaethau==
*[[4 Ionawr]] - [[Thomas Stephens]], ysgolhaig Cymreig
*[[23 Ionawr]] - [[Charles Kingsley]], nofelydd, 55
*[[4 Awst]] - [[Hans Christian Andersen]], awdur plant, 70
*[[15 Awst]] - [[Robert Stephen Hawker]], awdur a hynafiaethydd, 72
*[[19 Awst]] - [[Robert Elis]] (Cynddelw), bardd, 63
*[[27 Gorffennaf]] - [[Connop Thirlwall]], esgob, 78

[[Categori:1875|*]]</text>
      <sha1>e0j70moyva5sqpj1nh7zy3btand9huq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Niwbwrch</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2555</id>
    <revision>
      <id>11095562</id>
      <parentid>11022830</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:49:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4073" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle
| suppressfields = cylchfa
| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}}
| gwlad = {{banergwlad|Cymru}}
| gwleidyddiaeth = Gwleidyddiaeth
| aelodcynulliad = {{Swits Ynys Môn i enw'r AC}}
| aelodseneddol = {{Swits Ynys Môn i enw'r AS}}
}}

Tref yng [[Cymuned (Cymru)|nghymuned]] [[Rhosyr (cymuned)|Rhosyr]], [[Ynys Môn]], ydy '''Niwbwrch'''&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://llyw.cymru/rhestr-o-enwau-lleoedd-safonol-cymru|title=Rhestr o Enwau Lleoedd Safonol Cymru|date=13 Hydref 2021|website=Llywodraeth Cymru}}&lt;/ref&gt; (Saesneg: ''Newborough'').&lt;ref&gt;[https://www.britishplacenames.uk/newborough-isle-of-anglesey-sh425655#.YbYzRS-l1_g British Place Names]; adalwyd 12 Rhagfyr 2021&lt;/ref&gt; Saif ar lôn yr [[A4080]] rhwng [[Porthaethwy]] ac [[Aberffraw]].

==Yr eglwys==
Mae'r eglwys, sy'n gysegredig i [[Pedr|Bedr]] a [[Paul|Phaul]], yn hen. Adeilad â chorff hir a chul ydyw, a godwyd yn y [[14g]] ar safle hŷn. Mae'r [[bedyddfaen]] hefyd yn dyddio o'r [[12g]] ac o waith Cymreig lleol. Ychwanegwyd porth i'r eglwys yn y [[15g]]. Ceir dau feddfaen hynafol yno, un ohonyn nhw gyda cherfwaith blodeuog a'r llall gyda'r arysgrif ''Hic jacet Dns Mathevs ap Ely'' arno ('Yma mae'r Arglwydd Mathew ap Eli yn gorffwys').

==Hanes==
Creuwyd y fwrdeistref newydd (ystyr llythrennol 'Niwbwrch') ar ddiwedd y [[13g]] ar gyfer y [[Cymry]] a orfodwyd i ymadael â [[Llan-faes]] gan y [[Teyrnas Lloegr|Saeson]]. Cyn hynny roedd treflan fach yno ger [[Llys Rhosyr]], un o brif lysoedd [[Teyrnas Gwynedd|Tywysogion Gwynedd]] yn [[Oes y Tywysogion]]. [[Rhosyr (cantref)|Rhosyr]] oedd enw'r [[cantref]] hefyd.

Ar ganol y [[14g]] ymwelodd [[Dafydd ap Gwilym]] â Niwbwrch a chanodd [[cywydd|gywydd]] i foli'r dref a'i drigolion. Dyma'r llinellau agoriadol:

:Hawddamawr, mireinmawr maith,
:Tref Niwbwrch, trefn iawn gobaith,
:A'i glwysdeg deml a'i glasdyr,
:A'i gwin a'i gwerin a'i gwŷr,
:A'i chwrw a'i medd a'i chariad,
:A'i dynion rhwydd a'i da'n rhad.&lt;ref&gt;Thomas Parry (gol.), ''Gwaith Dafydd ap Gwilym'', cerdd 134.&lt;/ref&gt;

[[Delwedd:A woman in national dress, Niwbwrch NLW3362605.jpg|bawd|dim|Gwraig o Niwbwrch tua 1875; sylwer ar y patsyn clwt ar ei phen-elin.]]

==Arglwydd Newborough==
{{prif|Barwniaeth Niwbwrch}}
Dylid nodi nad oes gan y teitl hwn ddim byd i'w wneud yn uniongyrchol â Niwbwrch. Fe enwyd aelodau o deulu [[Glynllifon]], Sir Gaernarfon yn arglwyddi Newborough wedi i [[Syr Thomas Wynn (Arglwydd Newborough)|Syr Thomas Wynn]] gael ei ddyrchafu i farwnyddiaeth Iwerddon yn y [[18g]]. Fe ddewisodd y teitl &quot;Arglwydd Newborough&quot; sef arglwydd tref Newborough yn Contae Loch Garmon (swydd Llwch Garmon); erbyn heddiw, newidiwyd enw Newborough i Guaire neu 'Gorey'. Mae'n debyg mai oherwydd i Thomas Wynn fod yn berchen ar ychydig o leiniau o dir ym mhlwyf Niwbwrch y dewisodd yr enw, trwy weld hwylustod y cyd-ddigwyddiad o ran enw'r ddau le. Cwbl anghywir felly yw cyfeirio at &quot;Arglwydd Niwbwrch&quot;.

==Natur==
Mae Niwbwrch yn cynnwys llawer o flodau fel [[clychau'r gog]], [[blodyn ymenyn]] a [[pabi coch]]. Mae gan Niwbwrch y systymau twyni gorau yn Mhrydain

==Atyniadau==
*[[Llys Rhosyr]] - un o lysoedd Tywysogion Gwynedd
*[[Cwningar Niwbwrch]] - gwarchodfa natur
*[[Ynys Llanddwyn]] - a gysylltir â'r Santes [[Dwynwen]]

==Pobl==
*Thomas Jones, tyddynwr Cwningar, a dyddiadurwr. Mae [[Dyddiaduron teulu Thomas Jones, Cwningar, Niwbwrch]] yn rhoi blas (weithiau’n rhwystredig o anghyflawn) o fywyd ei gyfnod yn y gongl fach hon o [[Ynys Môn|Fôn]]. Mae’r detholiad helaeth o gofnodion am fywyd pob dydd ef a’i fab i’w gweld yn fan hyn [https://www.llennatur.cymru/Y-Tywyddiadur?keywords=Cwningar&amp;bwletinau=True&amp;dyddiadur=falseFalse&amp;oriel=True&amp;recordsperpage=25&amp;currentpage=40#angori] yn Nhywyddiadur gwefan Prosiect [[Llên Natur]].

==Oriel==
&lt;gallery heights=&quot;180px&quot; mode=&quot;packed&quot;&gt;
NiwbwrchLB01.JPG
NiwbwrchLB02.JPG
NiwbwrchLB03.JPG
&lt;/gallery&gt;
[[Delwedd:Niwbwrch.webmsd.webm|bawd|300px|canol|Fideo gan Gyfoeth Naturiol Cymru]]

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

{{Trefi_Môn}}

[[Categori:Rhosyr]]
[[Categori:Niwbwrch| ]]
[[Categori:Trefi Ynys Môn]]</text>
      <sha1>ha5hxr76v3gl4fuzegccebhcwgkia34</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Nodyn:Erthyglau newydd</title>
    <ns>10</ns>
    <id>2768</id>
    <revision>
      <id>11095621</id>
      <parentid>11095397</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T07:23:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Deb</username>
        <id>7</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="697" xml:space="preserve">&lt;!-- Ychwanegwch erthyglau newydd ar y dechrau, a dilëwch yr un ddiwethaf --&gt;
{{Rhestr ddotiog|
* [[CentraleSupélec]]
* [[Elena Rybakina]]
* [[Nobusuke Kishi]]
* [[Suella Braverman]]
* [[Cameron Norrie]]
* [[Long Island]]
* [[Robert Buckland]]
* [[Stryt Yorke, Wrecsam]]
* [[Undeb Pêl-fas Menywod Cymru]]
* [[Moliannwn]]
* [[Virginia Crosbie]]
* [[École nationale des ponts et chaussées]]
* [[Undeb Pêl-fas Cymru]]
* [[La fille du régiment]]
* [[Stryt Caer, Wrecsam]]
* [[Llenyddiaeth ar draws Ffiniau]]
* [[Chamois]]
* [[Terry Higgins]]
* [[Bertsolaritza]]
* [[Euskadi Irratia]]
* [[Susanna Keir]]
* [[Derbyn Wcráin i'r Undeb Ewropeaidd]]
* [[Stryt yr Hôb, Wrecsam]]
* [[Alex Zülle]]
}}</text>
      <sha1>ilg79tn70tle9ri0u64691hw2ag2u48</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Elisabeth II, brenhines y Deyrnas Unedig</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3122</id>
    <revision>
      <id>11095577</id>
      <parentid>11069718</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:59:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5641" xml:space="preserve">{{Gwybodlen person/Wikidata
| fetchwikidata=ALL
| onlysourced=no 
| suppressfields= cenedl dinasyddiaeth awards
| dateformat = dmy
| image = Queen Elizabeth II of New Zealand (cropped).jpg
}}
'''Elisabeth II''' (Elizabeth Alexandra Mary) (ganwyd [[21 Ebrill]] [[1926]]), Teitl Swyddogol :''Elizabeth yr Ail, Brenhines, trwy Ras Duw,  Deyrnas Unedig Prydain Fawr a Gogledd yr Iwerddon a'i Theyrnasoedd a'i Thiriogaethau eraill,  Pennaeth y Gymanwlad, Amddiffynnydd y Ffydd.''

Yn ogystal â bod yn Frenhines Prydain Fawr a Gogledd Iwerddon, mae Elisabeth II yn Bennaeth Gwladwriaeth yng [[Canada|Nghanada]], [[Awstralia]], [[Seland Newydd]], [[Jamaica]], [[Barbados]], [[Bahamas]], [[Grenada]], [[Papua Gini Newydd]], [[Ynysoedd Solomon]], [[Twfalw]], [[Sant Lwsia]], [[Saint Vincent a'r Grenadines]], [[Antigwa a Barbiwda]], [[Belîs]] a [[Saint Kitts a Nevis]], lle mae hi'n cael ei chynrychioli gan [[Llywodraethwr Cyffredinol|Lywodraethwr Cyffredinol]]. Mae hi hefyd yn Bennaeth y [[Gymanwlad]].

== Teitlau ==
'Brenhines [[Teyrnas Unedig Prydain Fawr a Gogledd Iwerddon]], Pennaeth [[y Gymanwlad]] ac Uchaf-Lywodraethwr [[Eglwys Loegr]]' er marwolaeth ei thad [[Siôr VI, brenin y Deyrnas Unedig|Siôr VI]] ym 1952.

Cyfeirir ati yn arferol fel ''Ei Mawrhydi'' neu ''y Frenhines'' neu'r ddwy, ond mae [[gweriniaeth]]wyr ac eraill ym Mhrydain nad ydynt yn cefnogi'r [[brenhiniaeth|frenhiniaeth]] yn cyfeirio ati weithiau fel &quot;Mrs Windsor.&quot; Yng [[Cenedlaetholdeb Cymreig|Nghymru]] fe'i gelwir weithiau yn &quot;yr hen Sidanes&quot; ('Sidanes' oedd y llysenw Cymraeg, digon parchus, ar y frenhines [[Elisabeth I, brenhines Lloegr|Elisabeth I]]).

== Bywyd Cynnar ==
Elisabeth yw merch hynaf Y Tywysog Albert, Dug Efrog (yn hwyrach, Brenin Siôr VI) a'i wraig [[Elisabeth Bowes-Lyon]]. Ganwyd y Dywysoges Elisabeth ar y 21 Ebrill 1926 yn 17 Stryd Bruton, Mayfair, Llundain. Gafodd ei bedyddio yng ngapel preifat ym [[Palas Buckingham|Mhalas Buckingham]] gan [[Cosmo Lang]], [[Archesgob Efrog]], ar 29 Mai. Ei rhieni bedydd oedd ei nain a'i thaid, Siôr V a Brenhines Mari; ei modrybion y Dywysoges Mari a Lady Elphinstone; y Dywysog Arthur, Dug Connaught a Strathearn; a'i nain (ar yr ochr ei fam) Cecilia Bowes-Lyon, Duges Strathmore a Kinghorne. Cafodd Elisabeth ei henw gan ei mam a'r Frenhines Alexandra a Brenhines Mari. Lilibet oedd Elisabeth yn cael ei galw ymysg ei theulu.

Fe fuodd Elisabeth yn agos i'w thaid, Siôr V, ac fe fuodd ei phresenoldeb yn help mawr iddo wella o'i salwch yn 1929. Ei chwaer oedd y Dywysoges Margaret a anwyd yn 1930. Cafodd y ddwy ohonyn nhw eu haddysg gartref gan Marion Crawford (neu &quot;Crawfie&quot;). Yn hwyrach, cyhoeddodd Marion Crawford fywgraffiad o fywydau'r chwiorydd yn y llyfr ''The Little Princesses''. Roedd y llyfr yn sgandal ac nid oedd y teulu yn hapus. Mae'r llyfr yn fanwl ac yn disgrifio hoffter Elisabeth at geffylau a chŵn ac yn disgrifio ymhellach fod gan Elisabeth agwedd gyfrifol. Dywedodd llawer o bobol eraill yr un peth. Disgrifiodd Winston Churchill y Dywsoges Elisabeth fel &quot;cymeriad. Mae mwy o awdurdod amdani.&quot; Roedd ei chyfnither Margaret Rhodes yn ei disgrifio hi fel &quot;merch hapus, synhwyrol sy'n ymddwyn yn dda&quot;.

Fel wyres y Brenin trwy ei thad, fe fuodd Elisabeth yn Dywysoges Brydeinig. Cafodd ei galw yn gyfreithlon fel Ei Huchelder Brenhinol Y Dywysoges Elisabeth o Efrog. Fe fuodd yn drydydd yn llinell olyniaeth i'r goron, tu ôl ei ewythr Edward, Tywysog Cymru, a'i thad. Pan y ganwyd y Dywysoges Elisabeth, bu gan y cyfryngau ddiddordeb mawr ond nid oes unrhyw rheswm gredu y byddai'r Dywysoges Elisabeth yn Frenhines yn y dyfodol. Yn 1936, bu'r Brenin Siôr V farw. Yn hwyrach yn yr un flwyddyn ymddiswyddodd y Brenin newydd fel Brenin ac aeth Elisabeth yn gyntaf yn llinell olyniaeth i'r goron. Newidiwyd teitl y Dywysoges i &quot;Ei Huchelder Brenhinol Y Dywysoges Elisabeth&quot;.

== Yn Etifedd Tebygol==
===Ail Ryfel Byd===
Er y symudwyd llawer o blant fel ifaciwîs, er mwyn dianc o Lundain a dinasoedd eraill a oedd yn cael eu bomio gan y [[Natsïaeth|Natsïaid]], gwrthododd y fam Elisabeth yr awgrym am symud y teulu i Ganada. Yn ystod y rhyfel arosodd y teulu mewn [[Castell Windsor]].

Yn 1940 gwnaeth y dywysoges Elisabeth, yn 14 oed, ei darllediad radio cyntaf, yn cyfeirio at blant eraill.

===Priodas a Theulu===
[[Priodas y Dywysoges Elisabeth a Philip Mountbatten|Priododd]] hi [[Y Tywysog Philip, Dug Caeredin|Philip Mountbatten]] ar 20 Tachwedd 1947 yn [[Abaty Westminster]].

==Teyrnasiad==
===Esgyniad a Choroniad===
===Datblygiad Parhaol y Gymanwlad===
===Dadwladychiad===
===Jiwbilî Arian===
===Jiwbilî Aur===

== Plant ==
* [[Y Tywysog Siarl, Tywysog Cymru]] (Charles Philip Arthur George) (ganwyd [[1948]])
* [[Y Dywysoges Anne, Y Dywysoges Frenhinol]] (Anne Elizabeth Alice Louise) (ganwyd [[1950]])
* [[Y Tywysog Andrew, Dug Caerefrog]] (Andrew Albert Christian Edward) (ganwyd [[1960]])
* [[Y Tywysog Edward, Iarll Wessex]] (Edward Anthony Richard Louis) (ganwyd [[1964]])

== Dolenni allanol ==
* [http://www.royal.gov.uk/output/page3765.asp Elisabeth II]
* [http://www.royal.gov.uk/output/page3762.asp Gwefan swyddogol Teulu Brenhinol y Deyrnas Unedig]

{{dechrau-bocs}}
{{bocs olyniaeth | cyn = [[Siôr VI, brenin y Deyrnas Unedig|Siôr VI]] | teitl = [[Brenhinoedd y Deyrnas Unedig|Brenhines y Deyrnas Unedig]] | blynyddoedd = [[6 Chwefror]] [[1952]] – | ar ôl = ''delliad''}}
{{diwedd-bocs}}

{{Brenhinoedd Prydeinig}}

{{Rheoli awdurdod}}

[[Categori:Brenhinoedd a breninesau y Deyrnas Unedig|Elisabeth II]]
[[Categori:Genedigaethau 1926]]
[[Categori:Pobl o Lundain]]
[[Categori:Teyrnoedd yr 20fed ganrif]]
[[Categori:Teyrnoedd yr 21ain ganrif]]</text>
      <sha1>69l38o8oju4dkae2k4sb218rt2rasye</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Jacques Cartier</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3433</id>
    <revision>
      <id>11095483</id>
      <parentid>10896415</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T17:46:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2984" xml:space="preserve">{{Person
| fetchwikidata=ALL
| onlysourced=no 
| suppressfields= cenedl dinasyddiaeth
| dateformat = dmy
}}
Fforiwr arloesol o [[Llydaw|Lydaw]] a fu'n archwilio rhannau o [[Canada|Ganada]] yn yr 16g oedd '''Jacques Cartier''' ([[Llydaweg]]: '''Jakez Karter''') ([[31 Rhagfyr]] [[1491]] – [[1 Medi]] [[1557]]).

==Y fordaith gyntaf, 1534==
Fe'i dewiswyd gan Frenin Ffrainc, [[Ffransis I o Ffrainc|Ffransis I]], i archwilio &quot;ynysoedd a thiroedd lle y dywedir bod llawer o aur a thrysorau eraill&quot;. Gadawodd Sant-Maloù ar 20 Ebrill [[1534]] i chwilio am lwybr gorllewinol i farchnadoedd cyfoethog [[Asia]]. Methodd â chyrraedd Asia, ond archwiliodd yn hytrach rannau o [[Newfoundland (ynys)|Newfoundland]] a dwyrain Canada. Pan ddysgodd am [[Afon St Lawrence]], dechreuodd feddwl mai dyna oedd y ffordd chwedlonol i Asia. Yn ystod y daith, glaniodd ar safle tref bresennol [[Gaspé]] (Québec), lle herwgipiodd ddau o feibion Pennaeth [[Donnacona]], pennaeth un o'r llwythi [[Iroquoiaidd]] brodorol, a'u cludo nhw yn ôl i Ffrainc.

==Yr ail fordaith, 1535–6==
Y flwyddyn ganlynol, gyrrwyd Cartier yn ôl ar ei ail daith i [[Gogledd America|ogledd America]] gyda thair llong, 110 o ddynion a'r meibion a herwgipiwyd i ddangos y ffordd iddo. Dychwelodd y bechgyn i'w llwyth. Hwyliodd i fyny afon St Lawrence hyd at bentrefi [[Stadacona]] (lleoliad dinas [[Québec (dinas)|Québec]] heddiw) a [[Hochelaga]] ([[Montréal]]). Ar ôl herwgipio rhai o'r penaethiaid Irowuoiadd, clywodd am wlad o'r enw [[Saguenay]] i'r gogledd, y tebygid iddi fod yn llawn aur a thrysorau eraill. Ar ôl gaeaf anodd ar ei safle ger Stadacona, cyrhaeddodd Sant-Maloù unwaith eto ar [[15 Gorffennaf]] [[1536]].

==Y drydedd fordaith, 1541–2==
Ar [[23 Mai]] [[1541]], aeth Cartier yn ôl i ogledd America ar ei drydedd daith, gan gyrraedd Stadacona ar [[23 Awst]]. Ei nod oedd ceisio chwilio am Saguenay a sefydlu treflan barhaol yng Nghanada er mwyn cadarnháu hawl Ffrainc i'r diriogaeth yn erbyn hawliau Sbaen. Daeth [[Jean-François de la Rocque de Roberval]] ar ei ôl ef er mwyn sefydlu'r dreflan. Methodd â theithio'n bellach na Hochelaga, ond sefydlwyd treflan [[Charlesbourg-Royal]] (ar safle tref [[Cap-Rouge]] heddiw) ar lannau'r St Lawrence. Daeth y berthynas rhwng y Ffrancod a'r Iroquoiaid yn elyniaethus. Ar ôl gaeaf caled yng Nghanada, pryd bu farw llawer o'r gwladychwyr Ffrengig mewn ymosodiadau gan yr Iroquoiaid, dychwelodd i Ffrainc, gan adael Roberval yno i ddatblygu'r dreflan. Goroesodd Charlesbourg-Royal am flwyddyn arall tan i Roberval gefnu arni flwyddyn yn ddiweddarach. Doedd dim ceisiadau eraill i sefydlu treflannau Ewropeaidd parhaol yng ngogledd America am fwy na hanner can mlynedd. Ni ddaeth Cartier yn ôl i Ganada drachefn, ond bu'n treulio gweddill ei oes yn nhref ei febyd, Sant Maloù.

{{Rheoli awdurdod}}

{{DEFAULTSORT:Cartier, Jacques}}
[[Categori:Fforwyr Llydewig]]
[[Categori:Genedigaethau 1491]]
[[Categori:Marwolaethau 1557]]
[[Categori:Morwyr Llydewig]]</text>
      <sha1>f9erf1eymzf65ep2czrnmmbu7a5tk8a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>George Stephenson</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3665</id>
    <revision>
      <id>11095579</id>
      <parentid>10992551</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T21:00:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3116" xml:space="preserve">{{Person
| fetchwikidata=ALL
| onlysourced=no 
| suppressfields= cenedl dinasyddiaeth
| dateformat = dmy
}}
[[Peiriannydd]] o [[Lloegr|Loegr]] oedd '''George Stephenson''' ([[9 Mehefin]] [[1781]] – [[12 Awst]] [[1848]]). Ynghyd a'i fab, [[Robert Stephenson]], adeiladodd y [[locomotif stêm]] cyntaf a oedd yn gweithio yn iawn, sef y ''[[Rocket]]'' ym [[1829]]. Roedd [[Richard Trevithick]] wedi adeiladu'r locomotif stêm cyntaf ym [[1804]], ond roedd hi wedi bod yn rhy drwm i'r rheiliau ac felly ddim yn gweithio'n effeithiol.

==Bywgraffiad==
Ganwyd George Stephenson ym mhentref [[Wylam]] ger [[Newcastle upon Tyne]] lle roedd rhywbeth fel [[rheilffordd]] yn rhedeg o'r pwll glo i'r [[Afon Tyne]] a'r wagen yn cael ei dynnu gan geffyl/au.

O [[1802]] hyd [[1812]] roedd Stephenson yn gweithio fel peiriannydd mewn pwll glo lle dysgodd lawer am [[peiriant ager|beiriannau ager]]. Adeiladodd ei locomotif cyntaf o'r enw ''Blucher'' ym [[1814]] ac roedd yn gallu cludo 30 tunnell o lo ac roedd y rheillffordd yn 13&amp;nbsp;km (8 milltir) o hyd o [[Hetton]] i [[Sunderland]].

Dechreuodd adeiladu [[Rheilffordd Stockton a Darlington]] ym [[1812]]. Ym mis Medi [[1825]] cwblhaodd Stephenson ei locomotif cyntaf o'r enw ''Active'' (ond newidiwyd yr enw mewn ychydig i fod yn ''Locomotion'') i gludo glo a blawd ond yn ystod ei thaith cyntaf yr oedd yn cario teithwyr am y tro cyntaf.

Hwyrach, mai fe adeiladodd y [[Bolton and Leigh Railroad]] a'r [[Liverpool and Manchester Railway]]. Pan gwblhawyd yr olaf ym [[1829]], roedd cystadleuaeth i benderfynu pa locomotif iw defnyddio ar yr rheilffordd newydd: [[Treialon Rainhill]] enwog ym mis Hydref 1829 ac enillodd y ''Rocket'', locomotif a adeiladwyd gan Stephenson, yn hawdd.

Tua 1827, tra'n adeiladu Rheilffordd Lerpwl a Manceinion, fe gafodd alwad i gynghori cwmni newydd [[Rheilffordd Nantlle]] ar y ffordd orau i osod y trac, wedi i gynlluniau'r peiriannydd camlesi, [[Roger Hopkins]], ar gyfer adeiladu plat-ffordd neu ''plateway'' brofi'n anymarferol. Anfonodd George ei frawd, [[Robert Stephenson (yr hynaf)]] i Ogledd Cymru i wneud arolwg o'r hyn oedd ei angen, a'r canlyniad oedd gwerthu'r platiau a brynwyd eisoes ar gyngor Hopkins a phrynu cledrau ochr (oedd ddim yn annhebyg i'r rhai ar reilffyrdd modern) o ffowndri [[Bedlington]] yn eu lle.

Roedd seremoni y daith gyntaf ar y rheilffordd ar [[15 Medi]] [[1830]] yn grand iawn. Daeth pobl enwog y llywodraeth a diwydiant gan gynnwys y Prif Weinidog, [[Arthur Wellesley, Dug 1af Wellington|Dug Wellington]] ar y daith. Ond bu damwain a lladdwyd [[Aelod Seneddol]] [[Lerpwl]], [[William Huskisson]] pan gafodd ei darro gan y ''Rocket''.

Fodd bynnag, roedd Stephenson yn dal i fod yn llwyddiannus iawn a bu farw yn ddyn cyfoethog ar [[12 Awst]], [[1848]].

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

{{Rheoli awdurdod}}

{{DEFAULTSORT:Stephenson, George}}
[[Categori:Genedigaethau 1781]]
[[Categori:Marwolaethau 1848]]
[[Categori:Peirianwyr sifil Seisnig]]
[[Categori:Dyfeiswyr Seisnig]]
[[Categori:Pobl o Tyne a Wear]]
[[Categori:Rheilffyrdd]]
[[Categori:Saeson y 18fed ganrif]]
[[Categori:Saeson y 19eg ganrif]]</text>
      <sha1>44pyiejzcapw81n9emkhpmm42gkaogf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>St Petersburg</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3913</id>
    <revision>
      <id>11095578</id>
      <parentid>11086079</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T21:00:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10795" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|Rwsia}} }}

{{ailgyfeirio|Leningrad|yr oblast|Oblast Leningrad}}
{{ailgyfeirio|Petrograd|y nofel Gymraeg|Petrograd (nofel)}}
Dinas ar lan y [[Môr Baltig]] yng ngogledd-orllewin [[Rwsia]] yw '''St Petersburg''' (({{Sain|Ru-Sankt Peterburg Leningrad Petrograd Piter.ogg|ynganiad}}); [[Rwsieg]] '''''Санкт–Петербург''''' / ''Sankt-Peterbúrg''; ''Petrograd'' / ''Петроград'' 1914–24, ''Leningrad'' / ''Ленинград'' 1924–91). Sefydlwyd gan [[Pedr I o Rwsia|Pedr Fawr]]. Hi oedd prifddinas Rwsia yn ystod y [[18g]] a'r [[19g]] ac ail ddinas fwyaf Rwsia erbyn [[21g]]. Yn ôl y cyfrifiad diwethaf, roedd dros {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|Q656|P1082|P585}} o bobl yn byw yno. Mae'r ddinas wedi'i lleoli ar Afon Neva, ym mhen [[Gwlff y Ffindir]] ar y [[Môr Baltig]]. Hi yw dinas fwyaf gogleddol y byd sydd a dros filiwn o drigolion. Fel porthladd Rwsiaidd pwysig ar y Môr Baltig, mae'n cael ei llywodraethu fel dinas ffederal. Yn 2018 ymwelodd dros 15&amp;nbsp;miliwn o dwristiaid â'r ddinas.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.st-petersburg-essentialguide.com/st-petersburg-tourism.html|title=Saint Petersburg Tourism – A Look At The Growth of Tourism in Russia's Northern Capital|publisher=St Petersburg Essential Guide|access-date=12 Awst 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.tourism-review.com/number-of-tourists-in-saint-petersburg-went-up-news10930|title=Saint Petersburg: Number Of Tourists Increased As Well As The Black Market|publisher=TourismReview|first=Nick|last=Fes|date=4 Chwefror 2019|access-date=12 Awst 2020}}&lt;/ref&gt;

== Hanes ==
&lt;gallery mode=packed heights=140px&gt;
Delwedd:Saint Isaac's Cathedral in SPB.jpeg|Adeiladwyd St Petersburg yn yr arddull glasurol a oedd yn boblogaidd yn Ewrop.
Delwedd:Peter &amp; Paul fortress in SPB 03.jpg|Caer Pedr a Paul.
&lt;/gallery&gt;

Sefydlwyd y ddinas fel &quot;ffenestr ar y Gorllewin&quot; gan [[Pedr I, tsar Rwsia|Pedr Fawr]] ar [[27 Mai]] [[1703]], pan osodwyd sylfaen [[Caer Pedr a Phawl]] ganddo. Ddechrau'r un mis, roedd y Rwsiaid wedi cipio'r ardal (Ingria) a chaer Nyen (hefyd Nyenschanz) oddi wrth Sweden. Rhoddodd yr enw &quot;St Petersburg&quot; arni ar ôl enw ei [[nawddsant]], yr apostol [[Sant Pedr]]. Yn y cyfnod hwnnw ceir hefyd enw [[Iseldireg]] ar y ddinas, ''Sankt Piter Bourgh'' neu ''St Petersburch'', gan fod Pedr Fawr yn byw ac yn astudio yn [[Amsterdam]] a Zaandam am beth amser ym 1697. Sefydlwyd y dref ger olion y gaer Swedaidd ychydig nes at aber [[Afon Neva]].

Adeiladwyd y dref yn ystod rhyfel a'r adeilad cyntaf i'w godi oedd Caer Pedr a Phawl, gyda'r ddinas yn cael ei hadeiladu o'i chwmpas gan beirianyddion o'r [[Almaen]] a wahoddwyd i Rwsia gan Pedr. Sefydlwyd y ddinas fel prifddinas newydd Rwsia. Gan ei bod ar arfordir y Môr Baltig roedd hi'n gyswllt pwysig i wledydd y gorllewin yn ogystal â bod yn borthladd milwrol pwysig iawn gyda chaer [[Kronstadt]] yn ei hamddiffyn.

Daeth elît y wlad i fyw i St Petersburg ac erbyn heddiw mae llawer o'u plasdai yn y ddinas. Y mwyaf o'r rhain oedd [[Palas y Gaeaf]] a adeiladwyd gan [[Elisabeth o Rwsia]] rhwng 1754 a 1762.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://rusmania.com/history-of-russia/18th-century|title=18th Century in the Russian history|work=Rusmania|access-date=3 Rhagfyr 2020}}&lt;/ref&gt; Lleolir [[Amgueddfa Genedlaethol yr Hermitage]] yno heddiw.

Rhyddhaodd [[Alexander II o Rwsia|Alexander II]] y [[taeog]]ion ym 1861 ac o ganlyniad daeth llawer o bobl tlawd i'r ddinas. Ond roedd diwydiant yn llwyddiannus hefyd. Yn ogystal â hynny, roedd y ddinas yn ganolfan ddiwylliannol y wlad, gyda llawer o arlunwyr ac awduron yn byw yno.&lt;ref&gt;V. Morozov. ''[https://books.google.com/books/?id=gY_yGwAACAAJ The Discourses of Saint Petersburg and the Shaping of a Wider Europe]'', [[Copenhagen Peace Research Institute]], 2002. {{ISSN|1397-0895}}&lt;/ref&gt; Bu syniadau [[sosialaeth|sosialaidd]] yn boblogaidd yn y ddinas ymysg deallusion ac yn St Petersburg y dechreuodd [[Chwyldro Rwsia 1905]].

===Y Rhyfel Byd Cyntaf===
Ar 18 / 31 Awst 1914 yn ystod y [[Rhyfel Byd Cyntaf]] newidiodd tsar [[Nicolas II o Rwsia|Nicolas II]] enw'r ddinas i &quot;Petrograd&quot; am fod &quot;St Petersburg&quot; yn swnio'n rhy Almaeneg.

Ym 1917 dechreuodd [[Chwyldro Rwsia]], ac o ganlyniad daeth rheolaeth y Tsar i ben a [[Gwrthryfel Rwsia]] yn dechrau.&lt;ref name=&quot;McColl&quot;&gt;{{cite book|editor=McColl, R.W.|title=Encyclopedia of world geography|volume=1|publisher=Infobase Publishing |location=New York |year=2005 |isbn=978-0-8160-5786-3|pages=633–634|url=https://books.google.com/books?id=DJgnebGbAB8C&amp;pg=PA633|access-date=9 Chwefror 2011}}&lt;/ref&gt; Roedd hinsawdd gwleidyddol y ddinas yn ansefydlog iawn ac felly symudodd [[Lenin]], arweinwr y [[Bolsieficiaid]] y brifddinas o Petrograd i [[Moscfa]]. Ers hynny Moscfa yw prifddinas Rwsia. Ar 26 Ionawr 1924, tair blynedd ar ôl i Lenin farw, ailenwyd y ddinas unwaith eto i &quot;Leningrad&quot;.

===Yr Ail Ryfel Byd===
Yn ystod [[yr Ail Ryfel Byd]] gwarchaewyd Leningrad o 8 Medi 1941 tan 27 Ionawr 1944 gan fyddin [[yr Almaen]].&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;Siege of Leningrad. [http://www.britannica.com/bps/topic/335949/Siege-of-Leningrad Encyclopædia Britannica]{{dead link|date=Mehefin 2019|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}&lt;/ref&gt; Yn ystod yr adeg hon daeth nwyddau dros iâ [[Llyn Ladoga]] am gyfnod, ond bu farw dros filiwn o drigolion y ddinas o newyn.&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;/&gt;&lt;ref&gt;Baldack, Richard H. &quot;Leningrad, Siege of&quot;, ''World Book Encyclopedia'', Chicago, 2002, cyfr. 12, tud. 195.{{ISBN?}}&lt;/ref&gt; Profodd Gwarchae Leningrad yn un o warchaeau hiraf, mwyaf dinistriol a mwyaf angheuol unrhyw ddinas fawr mewn hanes modern. Fe ynyswyd y ddinas oddi wrth gyflenwadau bwyd ac eithrio'r rhai a ddarperir ar draws [[Llyn Ladoga]], a weithiai pan oedd y llyn wedi rhewi'n unig. Lladdwyd mwy na miliwn o sifiliaid, yn bennaf o [[newyn]]. Dihangodd llawer o bobl eraill neu symudwyd hwy, felly diboblogwyd y ddinas.

Ar 1 Mai 1945 enwodd [[Joseph Stalin]], yn ei Orchymyn Goruchaf Rhif 20, Leningrad, ochr yn ochr â [[Stalingrad]], [[Sevastopol]], ac [[Odessa]], yn &quot;arwr-ddinasoedd&quot; y rhyfel. Pasiwyd deddf yn cydnabod teitl anrhydeddus &quot;Arwr-ddinas&quot; ar 8 Mai 1965 (20fed pen-blwydd y fuddugoliaeth yn y Rhyfel Mawr Gwladgarol), yn ystod oes Brezhnev. Dyfarnodd Presidium Goruchaf  yr Undeb Sofietaidd Leningrad fel Arwr-ddinas Urdd Lenin a medal y Seren Aur &quot;am wrthwynebiad arwrol y ddinas a dycnwch goroeswyr y Gwarchae&quot;. Gosodwyd yr Obelisk yr Arwr-ddinas yn ei lle ym mis Ebrill 1985.

Newidiwyd enw'r ddinas i St Petersburg, ei henw gwreiddiol, ar 6 Medi 1991 ar ôl cwymp yr [[Undeb Sofietaidd]].

== Enwau'r ddinas ==
[[Delwedd:HermitageAcrossNeva.jpg|bawd|chwith|canol|850px|Yr ''Hermitage'' (o'r chwith i'r dde): Theatr yr ''Hermitage'', Yr hen ''Hermitage'', Yr ''Hermitage'' bychan, Palas y Gaeaf]]

{|border=&quot;2&quot; cellpadding=&quot;4&quot; cellspacing=&quot;0&quot; style=&quot;margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse;&quot;
|Enw || O || Hyd
|-
|St Petersburg || [[27 Mai]] [[1703]] || [[1 Medi]] 1914
|-
|Petrograd || [[1 Medi]] 1914 || 26 Ionawr 1924
|-
|Leningrad || 26 Ionawr 1924 || 6 Medi 1991
|-
|St Petersburg || [[6 Medi]] [[1991]] || heddiw
|}

==Daearyddiaeth==
Arwynebedd canol dinas Saint Petersburg yw 605.8 km2 (233.9 milltir sgwâr) ac mae'r ardal ehangach (neu'r ardal ffederal) yn 1,439 km2 (556 metr sgwâr), sy'n cynnwys wyth deg un o 'okrugs' trefol, naw 'tref ddinesig' - (Kolpino, Krasnoye Selo, Kronstadt, Lomonosov, Pavlovsk, Petergof, Pushkin, Sestroretsk, Zelenogorsk) - a 21 o 'aneddiadau trefol'. Mae Petersburg wedi'i lleoli ar iseldiroedd ar hyd glannau Bae Neva, [[Gwlff y Ffindir]], ac ynysoedd delta'r afon. Y mwyaf yw [[Ynys Vasilyevsky]] (ar wahân i'r ynys artiffisial rhwng camlas Obvodny a Fontanka, a Kotlin ym Mae Neva), Petrogradsky, Dekabristov a Krestovsky.

Mae'r Karelian Isthmus, i'r gogledd o'r ddinas, yn ardal dwristaidd boblogaidd. Yn y de mae Saint Petersburg yn croesi'r Klint Baltig-Ladoga ac yn cwrdd â Llwyfandir Izhora.

Mae [[drychiad]] Saint Petersburg yn amrywio o lefel y môr i'w bwynt uchaf o 175.9 m (577 tr) ar Fryn Orekhovaya ym Mryniau Duderhof  yn y de. Nid yw rhan o diriogaeth y ddinas i'r gorllewin o Liteyny Prospekt yn uwch na 4 m (13 tr) uwch lefel y môr, ac mae wedi dioddef o [[llifogydd|lifogydd]] dro ar ol tro. Mae llifogydd yn Saint Petersburg yn cael eu hachosi gan un don hir yn y [[Môr Baltig]], a achosir gan amodau meteorolegol, gwyntoedd a dyfroedd bas Bae Neva. Digwyddodd y llifogydd mwyaf trychinebus ym 1824 (4.21 m neu 13 tr 10 uwchlaw lefel y môr), pan ddinistriwyd dros 300 o adeiladau. Er mwyn atal llifogydd, mae Argae Saint Petersburg wedi'i adeiladu.&lt;ref&gt;Nezhikhovsky, R.A. ''Река Нева и Невская губа'' [''The Neva River and Neva Bay''], Leningrad: Gidrometeoizdat, 1981.&lt;/ref&gt; Y llyn mwyaf yw Sestroretsky Razliv yn y gogledd, ac yna Lakhtinsky Razliv, Llynnoedd Suzdal a llynnoedd llai eraill.

Oherwydd ei lleoliad gogleddol  (60 ° N) mae hyd y dydd yn Petersburg yn amrywio ar draws tymhorau, ac yn amrywio o 5 awr 53 munud i 18 awr 50 munud. Gelwir cyfnod o ganol mis Mai i ganol mis Gorffennaf pan fydd cyfnos yn para trwy'r nos yn &quot;nosweithiau gwyn&quot;.

Mae Saint Petersburg tua 165&amp;nbsp;km (103 milltir) o'r ffin â'r [[Ffindir]], wedi'i gysylltu â hi ar briffordd yr M10.

{{clirio}}
== Enwogion ==
{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?itemDescription ?yob ?yod
WHERE {
  ?item wdt:P31 wd:Q5;
    wdt:P19 wd:Q656.
      OPTIONAL {  ?item wdt:P569 ?dob.              BIND(YEAR(?dob) AS ?yob)           }      # mae P569 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
  OPTIONAL {  ?item wdt:P570 ?dod.              BIND(YEAR(?dod) AS ?yod)           }      # mae P570 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;cy,en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?item)
LIMIT 20
|sort=P569
|references=all
|columns=label:enw,P18,P106,P19,?yob:Bl geni,?yod:Bl marw
|links=local
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! enw
! delwedd
! galwedigaeth
! man geni
! Bl geni
! Bl marw
|-
| [[Joseph Brodsky]]
| [[Delwedd:Joseph Brodsky 1988.jpg|center|128px]]
| [[bardd]]&lt;ref name='ref_55dfd807b8637c56c66c7c9d82836052'&gt;https://cs.isabart.org/person/19156&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;''[[:d:Q333634|cyfieithydd]]''&lt;ref name='ref_55dfd807b8637c56c66c7c9d82836052'&gt;https://cs.isabart.org/person/19156&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;''[[:d:Q11774202|awdur ysgrifau]]''&lt;br/&gt;[[ysgrifennwr]]&lt;br/&gt;[[dramodydd]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q487596|dramodydd]]''&lt;br/&gt;[[awdur]]&lt;br/&gt;[[darlithydd]]
| [[St Petersburg]]&lt;ref name='ref_fd121e565824ba092adcbc527d282123'&gt;''[[:d:Q36578|Gemeinsame Normdatei]]''&lt;/ref&gt;
| 1940
| 1996
|}
{{Wikidata list end}}

[[Categori:Dinasoedd Rwsia]]
[[Categori:Sefydliadau 1703]]
[[Categori:St Petersburg| ]]</text>
      <sha1>1ielr3qlq3reedi76v24n23mdgwq154</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Eisteddfod Genedlaethol Cymru Maldwyn a'r Gororau 2003</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5248</id>
    <revision>
      <id>11095459</id>
      <parentid>10929878</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T16:22:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4841" xml:space="preserve">{{Gwybodlen Eisteddfod
|enw=Eisteddfod Genedlaethol Cymru Maldwyn a'r Gororau 2003
|delwedd=
|isdeitl=
|pennawd=
|rhagflaenydd=Eisteddfod Genedlaethol Cymru Tyddewi 2002
|olynydd=Eisteddfod Genedlaethol Cymru Casnewydd 2004
|lleoliad=Fferm Mathrafal, [[Meifod]], [[Powys]]
|cynhaliwyd=[[2 Awst|2]]-[[9 Awst]] [[2003]]
|archdderwydd=[[Robyn Lewis|Robin Llŷn]]
|cleddyf=[[Ray Gravell|Ray o'r Mynydd]]
|cadeirydd=[[Gwynn ap Gwilym]]
|llywydd=
|cost=2.5 miliwn&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/cymru/eisteddfod2003/cefndir/trefnydd.shtml Gwefan y BBC]&lt;/ref&gt;
|ymwelwyr=155,390
|coron=[[Mererid Hopwood]]
|cadair=[[Twm Morys]]
|owen=[[Elfyn Pritchard]]
|ellis=Richard Allen
|llwyd=Meryl Mererid
|roberts=Gareth Huw John
|burton=Manon Vaughan Wilkinson
|rhyddiaith=[[Cefin Roberts]]
|thparry=Morfydd Vaughan Evans
|dysgyflwy=Mike Hughes, [[Carno]]
|tlwscerddor=[[Owain Llwyd]]
|ysgrob=Mari Wyn Williams
|medalaurcelf=Tim Davies
|medalaurcrefft=Mari Thomas
|davies=Carwyn Evans
|ybobl=
|artistifanc=Richard Bevan
|medalaurpen=Penseiri Nicholas Hare
|ysgpen=Laura Clark / Lucie Phillips
|gwefan=
}}
[[Delwedd:Mathrafal2003.jpg|250px|bawd|Maes y Steddfod, ar dir fferm Mathrafal]]

Cynhaliwyd '''Eisteddfod Genedlaethol Cymru Maldwyn a'r Gororau''' ar safle Fferm [[Mathrafal]] ym [[Meifod]], pentref bychan ym [[Maldwyn]], [[Powys]], rhwng [[2 Awst|2]] a [[9 Awst]] [[2003]].

{|class = &quot;wikitable&quot;
!Cystadleuaeth!!Teitl y Darn!!Ffugenw!!Enw
|+Prif Gystadlaethau
|-
|[[Cadair yr Eisteddfod Genedlaethol|Y Gadair]]||''Drysau''||&quot;Heilyn&quot;||[[Twm Morys]]
|-
|[[Coron yr Eisteddfod Genedlaethol|Y Goron]]||''Gwreiddiau''||&quot;Llasar&quot;||[[Mererid Hopwood]]
|-
|[[Medal Ryddiaith|Y Fedal Ryddiaith]]||''[[Brwydr y Bradwr]]''||&quot;Gwich un yn Gwichian&quot;||[[Cefin Roberts]]
|-
|[[Gwobr Goffa Daniel Owen]]||''[[Pan Ddaw'r Dydd...?]]''||&quot;Pen Ffridd&quot;||[[Elfyn Pritchard]]
|-
|Tlws y Cerddor|| ||||Owain Llwyd
|}

==Anrhydeddau'r Orsedd==

===Gwisg Wen===
;Enillwyr Llwyfan Eisteddfod Genedlaethol Sir Benfro, Tyddewi 2002

* Lyndsey Vaughan Parry, Deiniolen (Enillydd yr Unawd Cerdd Dant dros 21 oed)
* Alice James, Crymych (Enillydd Gwobr Goffa Llwyd o'r Bryn)
* Glenys James, Tyddewi (Cadeirydd Pwyllgor Llywio ac Is-gadeirydd Eisteddfod Genedlaethol Sir Benfro)
* Y Prif Lenor [[Angharad Price]] (Enillydd Y Fedal Ryddiaith Eisteddfod Genedlaethol Sir Benfro, Tyddewi 2002)
* [[Cefin Roberts]] (Enillydd cystadleuaeth Y Ddrama Hir Eisteddfod Genedlaethol Sir Benfro, Tyddewi 2002)
* Y Prifardd [[Aled Jones Williams]] (Bardd Coron Eisteddfod Genedlaethol Sir Benfro, Tyddewi 2002)

;I'w derbyn i Urdd Derwydd er anrhydedd ar gyfrif gwasanaeth maith ac arbennig i'r Orsedd a'r Eisteddfod
* William John Davies (W.J.), Llanbrynmair
* Dr Prydwen Elfed-Owens (Prydwen Elfed), Trefnant

; Urdd Derwydd er Anrhydedd

* Jayne Davies, Y Drenewydd 
* R. Karl Davies, Caerdydd 
* [[Heini Gruffudd]], Abertawe 
* [[Ioan Gruffudd]], Caerdydd 
* John Hefin, Y Borth, Aberystwyth 
* Edward Morus Jones a Gwyneth Morus Jones, Llandegfan 
* Huw Jones, Betws, Rhydaman 
* Pat Jones, Chwilog
* Y Parchedig Gareth Maelor Jones, Dinas, Caernarfon 
* Eddie Jones, Bow Street, Ceredigion 
* Dafydd Morgan Lewis, Aberystwyth 
* Y Barnwr Wyn Rees, Pentyrch 
* Huw Roberts, Pwllheli 
* Haydn Thomas, Y Fenni 
* Dr Peter Wyn Thomas, Caerdydd 
* [[Sulwyn Thomas]], Caerfyrddin 
* [[Derec Williams]], Llanuwchllyn 
* John Eric Williams, Pwllheli 
* Y Diweddar Athro Dr [[Phil Williams]], Aberystwyth

===Gwisg Werdd===
* Carys Ann Evans, Abergwaun. (Urdd Cerdd Ofydd, Telynores)
* William Michael Hughes, Carno. (Urdd Iaith Ofydd)
* Cecil Vernon Jones, Yr Hôb. (Urdd Iaith Ofydd)
* Brian William Baldwin, Prestatyn. (Urdd Llên Ofydd)
* Anne Sims Williams, Glanymôr, Llanelli. (Urdd Llên Ofydd)

; Urdd Ofydd er Anrhydedd

* Eirlys Cawdrey, Casnewydd 
* Mair Lloyd Davies, Tregaron 
* Janet Maureen Hughes, Llanrwst
* Ben Jones, Caerffili 
* Lona Jones, Penrhyncoch 
* Edith Macdonald, Chubut 
* Owain Aneurin Owain, Llansannan 
* Laura Richards, Y Foel 
* Nansi Selwood, Penderyn 
* Gareth Williams, Llanbrynmair 
* Dafydd Wyn Jones, Glantwymyn, Machynlleth

===Gwisg Las===
* Bethan Mair Jenkins (Bethan Penderyn), Rhydychen (Urdd Cerddor)
* Mary Howell-Pryce (Mair Maldwyn), New Marston, Rhydychen (Urdd Cerddor)
* Alecs Peate (Telynores Powys), Llanfair Caereinion. (Urdd Cerddor, Telynores)

==Gweler hefyd==
* [[Eisteddfod Genedlaethol Cymru]] – hanes yr Eisteddfod Genedlaethol
* [[Eisteddfod Genedlaethol Cymru Maldwyn]] – achlysuron eraill pan gynhaliwyd yr Eisteddfod ym Maldwyn

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

{{Eisteddfod Genedlaethol}}
{{eginyn Cymru}}

[[Categori:Eisteddfod Genedlaethol Cymru|Maldwyn 2003]]
[[Categori:Eisteddfodau yn ôl lleoliad|Maldwyn a'r Gororau 2003]]
[[Categori:Eisteddfodau yn ôl blwyddyn|2003]]
[[Categori:Hanes Powys]]
[[Categori:2003 yng Nghymru]]</text>
      <sha1>jrq4pmsqw7tpv7sanxecz8rzj43xvti</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Eisteddfod Genedlaethol Cymru Casnewydd a'r Cylch 2004</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5299</id>
    <revision>
      <id>11095460</id>
      <parentid>10929880</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T16:22:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3042" xml:space="preserve">{{Gwybodlen Eisteddfod
|enw=Eisteddfod Genedlaethol Cymru Casnewydd a'r Cylch 2004
|delwedd=
|isdeitl=
|pennawd=
|rhagflaenydd=Eisteddfod Genedlaethol Cymru Maldwyn a'r Gororau 2003
|olynydd=Eisteddfod Genedlaethol Cymru Eryri a'r Cyffiniau 2005
|lleoliad=
|cynhaliwyd=[[31 Gorffennaf]]-[[7 Awst]] [[2004]]
|archdderwydd=[[Robyn Lewis]]
|cleddyf=[[Ray Gravell|Ray o'r Mynydd]]
|cadeirydd=John Hughes
|llywydd=
|cost=
|ymwelwyr=148,178 &lt;ref&gt;[http://news.bbc.co.uk/welsh/hi/newsid_3540000/newsid_3546400/3546450.stm Eisteddfod Casnewydd wedi gosod y safon] Gwefan y BBC&lt;/ref&gt;
|coron=[[Jason Walford Davies]]
|cadair=[[Huw Meirion Edwards]]
|owen=[[Robin Llywelyn]]
|ellis=Martin Lloyd
|llwyd=Carwyn John
|roberts=[[Gwawr Edwards]]
|burton=[[Dyfan Dwyfor]]
|rhyddiaith=[[Annes Glyn]]
|thparry= Eirlys Phillips
|dysgyflwy=[[Lois Arnold]]
|tlwscerddor=[[Owain Llwyd]]
|ysgrob=Alun Rhys Jenkins
|medalaurcelf=Stuart Lee
|medalaurcrefft=Walter Keeler
|davies=
|ybobl=
|artistifanc=Sean Edwards
|medalaurpen=Penseiri Powell Dobson
|ysgpen=Rory Harmer / Manon Awst
|gwyddoniaeth=[[Glyn O Phillips]]
|gwefan=
}}
Cynhaliwyd '''Eisteddfod Genedlaethol Cymru Casnewydd a'r Cylch 2004''' ym Mharc Ty Tredegar, [[Casnewydd]] rhwng [[31 Gorffennaf]] a [[7 Awst]] [[2004]].

{|class = &quot;wikitable&quot;
!Cystadleuaeth!!Teitl y Darn!!Ffugenw!!Enw
|+Prif Gystadlaethau 
|[[Cadair yr Eisteddfod Genedlaethol|Y Gadair]]||''Tir Neb''||&quot;Neb&quot;||[[Huw Meirion Edwards]]
|-
|[[Coron yr Eisteddfod Genedlaethol|Y Goron]]||''[[Egni (pryddest)|Egni]]''||&quot;Brynach&quot;||[[Jason Walford Davies]]
|-
|[[Medal Ryddiaith|Y Fedal Ryddiaith]]||''[[Symudliw]]''||&quot;Mymryn&quot;||[[Annes Glynn]]
|-
|[[Gwobr Goffa Daniel Owen]]||''[[Un Diwrnod yn yr Eisteddfod]]''||&quot;Wil Chips&quot;||[[Robin Llywelyn]]
|-
|Tlws y Cerddor||''Y Gath a'r Golomen''||&quot;Y Clebrwr&quot;||[[Owain Llwyd]]
|}

Gwnaed y goron gan [[Helga Prosser]]. Fe'i cyflwynwyd er cof am John Nicholas Evans gan Heulwen Davies, W. John Jones a'r Dr Eric Sturdy.

Nofel arall a ddaeth yn agos iawn i ennill [[Gwobr Goffa Daniel Owen]] oedd ''[[Carnifal]]'' gan [[Robat Gruffudd]]. 

Rhoddwyd y Wobr Gwyddoniaeth a Thechnoleg i'r [[Glyn O Phillips|Athro Glyn O Phillips]].

Dewiswyd [[Lois Arnold]] yn enillydd [[Tlws Dysgwr y Flwyddyn]]. 

Hon oedd yr eisteddfod gyntaf i ganiatau gwerthu [[alcohol]] ynddi ar y maes.

==Gweler hefyd==
* [[Eisteddfod Genedlaethol Cymru]] – hanes yr Eisteddfod Genedlaethol
* [[Eisteddfod Genedlaethol Cymru Casnewydd]] – achlysuron eraill pan gynhaliwyd yr Eisteddfod yng Nghasnewydd

==Llyfryddiaeth==
* ''Cyfansoddiadau a Beirniadaethau'', Eisteddfod Genedlaethol Cymru Casnewydd a'r Cylch 2004

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
[[Delwedd:Cyfansoddiadau a Beirniadaethau 2004.jpg|bawd|135px|Clawr ''Cyfansoddiadau a Beirniadaethau'' 2004]]

{{eginyn Cymru}}

{{Eisteddfod Genedlaethol}}

[[Categori:Casnewydd (sir)]]
[[Categori:Eisteddfod Genedlaethol Cymru|Casnewydd 2004]]
[[Categori:Eisteddfodau yn ôl lleoliad|Casnewydd 2004]]
[[Categori:Eisteddfodau yn ôl blwyddyn|2004]]
[[Categori:2004 yng Nghymru]]</text>
      <sha1>dq4h2hnm46gw09mz33kideb6e714ekj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Teledu</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5867</id>
    <revision>
      <id>11095565</id>
      <parentid>10862918</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:53:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5029" xml:space="preserve">[[Delwedd:1950's television.jpg|200px|bawd|Set deledu o ddiwedd y 1950au]]
[[Delwedd:Home cinema 01.jpg|200px|bawd|Teledu &quot;sinema cartref&quot;, 2007]]
:''Mae'r term 'teledu' yn derm eang ac mae'r erthygl hon yn trafod holl agweddau'r byd darlledu gweledol: [[Rhaglen deledu|y rhaglenni]], [[darlledu]], cwmniau teledu a'r [[set deledu]].''

Cyfrwng telathrebu o drosglwyddo lluniau symudol, [[ffilm]] a llais yw'r '''teledu'''. Gall y gair gyfeirio at y &quot;bocs&quot; neu'r [[set deledu]] ei hun neu at y cynnwys, sef y [[Rhaglen deledu|rhaglenni]]. Hyd at [[21g]], yng Nghymru, cânt eu [[darlledu]] o drosglwydydd i [[erial]] a gysylltwyd i'r teledu (teledu &quot;terrestial&quot;) gyda gwifren; erbyn 2004 roedd 21.4% o holl gartrefi gwledydd Prydain yn derbyn [[teledu lloeren]]. Erbyn 2012, gyda datblygiad technoleg [[band-llydan]], roedd y [[teledu clyfar]] yn galluogi cyfuno'r [[gwe fyd-eang|we]] ochr yn ochr â'r rhaglenni traddodiadol hyn. Mae'r term yn cyfeirio at holl agweddau'r byd darlledu gweledol, gan gynnwys [[Rhaglen deledu|y rhaglenni]], [[darlledu]], cwmniau teledu a'r [[set deledu]] ei hun.

== Hanes teledu ==
{{Prif|Set deledu}}
Ar ôl datblygiad radio fe weithiodd sawl dyfeisiwr i ddatblygu ffordd o ddarlledu lluniau gyda'r sŵn. Un nodweddiadol yng ngwledydd Prydain oedd yr albanwr [[John Logie Baird]]. Yn gyffredinol fe gyfrir [[Philo T Farnsworth]] o [[Rigby]], [[Idaho]] yn yr [[Unol Daleithiau]] fel dyfeisydd y system modern o deledu ym [[1928]]. Roedd teledu ar gael i'r cyhoedd o'r tridegau hwyr ymlaen ac mae nawr yn rhan cyffredin o fywydau pobl trwy'r byd.

Dechreuodd darlledu lluniau du a gwyn ond newidiwyd i luniau lliw yn y [[1960au]]. Yn y [[1970au]] fe ddatblygwyd ffurf masnachol i'r cyhoedd recordio rhaglenni teledu - y recordydd caset fideo (neu VCR yn Saesneg) - a defnyddiwyd y casetiau hyn i werthu ffilmiau i'r cyhoedd i wylio gartref. Erbyn y [[200au]] defnyddid DVDau i wylio ffilmiau ac erbyn y [[2010au]] lawrlwythwyd ffilmiau 'r we e.e. [[Netflix]]. Mae datblygiadau diweddar ym myd teledu yn cynnwys teledu digidol, teledu 3D, a theledu cadraniad uchel (HDTV).

Bathodd Cassie Davies, Dan Richards ac Urien Wiliam y term 'teledu' yn 1953 a hynny ar wahan i'w gilydd.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://s4c.co.uk/clirlun/c_path.shtml |title=copi archif |access-date=2012-07-16 |archive-date=2012-10-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121017095933/http://www.s4c.co.uk/clirlun/c_path.shtml |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

== Agweddau cymdeithasol ==
Mae ymchwilwyr o brifysgol Maryland wedi darganfod bod pobl sy'n gwylio teledu yn fwy anhapus na phobl sy'n darllen ac yn cymdeithasu.&lt;ref&gt;[http://www.newsdesk.umd.edu/sociss/release.cfm?ArticleID=1789 Unhappy People Watch TV, Happy People Read/Socialize] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090502074042/http://www.newsdesk.umd.edu/sociss/release.cfm?ArticleID=1789 |date=2009-05-02 }}, Prifysgol Maryland&lt;/ref&gt;

== Teledu yn y DU ==
Mae yna ddau fath o orsaf - y rhai 'daearol' a'r rhai 'lloeren'. Mae'r gorsafoedd daearol yn cael eu darlledu ar y ddaear trwy ddefnyddio rhwydwaith o drosglwyddyddion ar fastiau (fel arfer wedi eu lleoli ar fynyddoedd neu dir uchel). Defnyddir dros fil o orsafoedd trosglwyddo drwy'r DU, gyda dros 200 ohonynt yng Nghymru gan gynnwys y prif orsafoedd canlynol:

* Gwenfo
* Mynydd Cilfai
* Carmel
* Preseli
* Blaenplwyf
* Llanddona
* Moel y Parc

Gellir gwylio'r sianeli teledu daearol yma trwy ddefnyddio erial confensiynol.

I wylio gorsafoedd lloeren rhaid cael disgl lloeren i dderbyn y signalau sy'n cael eu darlledu o glwstwr o loerennau (lloerennau Astra yw'r rhai mwyaf poblogaidd) yn y gofod.

Yn ogystal mae cwmniau 'cêbl' yn darparu gwasanaethau teledu ochr-yn-ochr a gwasanaethau teleffon mewn ardaloedd poblog (Virgin Media yw'r prif gwmni cebl, er bod rhai cwmniau llai hefyd i'w cael mewn rhai mannau).

Ar hyn o bryd yn y [[DU]] mae yna newid technoleg darlledu y gorsafoedd daearol o [[analog]] i [[digidol|ddigidol]]. Mae hwn yn digwydd yn raddol a bwriedir gorffen y gwaith yn [[2013]]. Mae mwy o fanylion ar sawl wefan yn cynnwys safle [http://www.digitaluk.co.uk Digital UK] a [http://www.ukfree.tv/closedown.php hon] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070608204113/http://www.ukfree.tv/closedown.php |date=2007-06-08 }}. Mae Cymru yn cael ei heffeithio o ganol [[2009]] hyd at hydref [[2010]].

Rhaid cael teledu newydd sy'n derbyn signalau digidol neu brynu blwch arbennig sy'n galluogi i setiau teledu analog dderbyn y signalau digidol.

== Rhai o orsafoedd teledu y DU ==
* [[BBC One]]
* [[BBC Two]]
* [[ITV1]]
* [[S4C]]
* [[Channel 4]]
* [[Five]]

== Gweler hefyd ==
* [[FilmNet]]

== Cyfeiriadau ==
{{cyfeiriadau}}

== Dolenni allanol ==
* [http://www.bfi.org.uk/archive-collections/introduction-bfi-collections/bfi-mediatheques/through-dragon-s-eye-wales-screen Through the Dragon’s Eye: Wales on Screen] Gwefan Saesneg ''Film Forever''.]

{{Wiciadur|{{lc:{{PAGENAME}}}}}}

[[Categori:Adloniant]]
[[Categori:Teledu| ]]
[[Categori:Y cyfryngau torfol]]</text>
      <sha1>g14boa50mggn1i5ejy3iijgz5axpaye</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Eisteddfod Genedlaethol Cymru Llanelli a'r Cylch 2000</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6199</id>
    <revision>
      <id>11095463</id>
      <parentid>10961951</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T16:25:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1463" xml:space="preserve">{{Pethau| fetchwikidata=ALL | suppressfields= }}

Cynhaliwyd '''Eisteddfod Genedlaethol Cymru Llanelli a'r Cylch 2000''' ym Mharc Arfordir y Mileniwm yn [[Llanelli]] rhwng [[5 Awst|5]] a [[12 Awst]] [[2000]].

{|class = &quot;wikitable&quot;
|+Prif Gystadlaethau
!Cystadleuaeth!!Teitl y Darn!!Ffugenw!!Enw
|-
|[[Cadair yr Eisteddfod Genedlaethol|Y Gadair]]||''Rhithiau''||&quot;Di-lycs&quot;||[[Llion Jones]]
|-
|[[Coron yr Eisteddfod Genedlaethol|Y Goron]]||''Tywod''||&quot;CTMRh&quot;||[[Dylan Iorwerth]]
|-
|[[Medal Ryddiaith|Y Fedal Ryddiaith]]||''[[Tri Mochyn Bach]]''||&quot;Mesmer&quot;||[[Eirug Wyn]]
|-
|[[Gwobr Goffa Daniel Owen]]||''[[Cur y Nos]]''||&quot;Ifan&quot;||[[Geraint V. Jones]]
|-
|Tlws y Cerddor||''Ehed Amser''||&quot;Amser a Ddengys&quot;||[[John Marc Davies]]
|}

==Gweler hefyd==
* [[Eisteddfod Genedlaethol Cymru]] – hanes yr Eisteddfod Genedlaethol
* [[Eisteddfod Genedlaethol Cymru Llanelli]] – achlysuron eraill pan gynhaliwyd yr Eisteddfod yn Llanelli

==Ffynhonnell==
[[Delwedd:Cyfansoddiadau a Beirniadaethau 2000.jpg|bawd|135px|Clawr ''Cyfansoddiadau a Beirniadaethau'' 2000]]
*''Cyfansoddiadau a Beirniadaethau'', Eisteddfod Genedlaethol Cymru Llanelli a'r Cylch 2000,  ISBN 0-9538554-0-6

{{Eisteddfod Genedlaethol}}
{{eginyn Cymru}}

[[Categori:Eisteddfod Genedlaethol Cymru|Llanelli 2000]]
[[Categori:Eisteddfodau yn ôl lleoliad|Llanelli 2000]]
[[Categori:Eisteddfodau yn ôl blwyddyn|2000]]
[[Categori:Hanes Sir Gaerfyrddin]]
[[Categori:Llanelli]]
[[Categori:2000 yng Nghymru]]</text>
      <sha1>bm4tg4xavr41g20pl822lgay4wuhaxh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Hanes Cymru</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6267</id>
    <revision>
      <id>11095598</id>
      <parentid>11039392</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T00:02:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Titus Gold</username>
        <id>38162</id>
      </contributor>
      <comment>/* Yr Oesoedd Canol yng Nghymru */ linc</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22886" xml:space="preserve">{{Hanes Cymru}}
{{Am|y llyfr gan John Davies|Hanes Cymru (llyfr)}}{{Am|Gymru gyn-hanesyddol|Cynhanes Cymru}}
Er nad yw'n wlad fawr o ran ei maint, mae '''hanes Cymru''' yn hir a diddorol. Gellid dadlau fod hanes [[Cymru]] fel gwlad, neu egin-wlad, yn dechrau yn ystod cyfnod rheolaeth yr [[Ymerodraeth Rufeinig]]. Credir fod [[Cristnogaeth]] wedi ymgartrefu yng Nghymru tua diwedd y cyfnod hwnnw ac arferir galw'r cyfnod olynol yn [[Oes y Seintiau yng Nghymru|Oes y Seintiau]]. Yng nghyfnod y seintiau cynnar gwelwyd newidiadau sylfaenol ym [[Ynys Brydain|Mhrydain]] o dan bwysau'r goresgyniad [[Eingl-Sacsoniaid|Eingl-Sacsonaidd]] yn ne a dwyrain yr ynys a mewnfudo gan [[Gwyddelod|Wyddelod]] i Gymru a gorllewin [[yr Alban]].

Yn dilyn ymadawiad y Rhufeiniaid, fe dyfodd nifer o freniniaethau  - yng Ngwynedd, Powys, Dyfed a Deheubarth. Roedd gan y brenhinoedd hyn eu heglwysi, eu cyfreithiau a'u llysoedd eu hunain, gyda safon byw a diwylliant uchel. Erbyn yr [[8g]], pan godwyd [[Clawdd Offa]], roedd tiriogaeth Cymru yn ddiffiniedig a'r [[Oesoedd Canol]] wedi dechrau. Yn sgil y goresgyniad [[Normaniaid|Normanaidd]] newidiodd patrwm llywodraethu Cymru a dechreuodd ei harweinwyr pendefig galw eu hunain yn dywysogion yn hytrach na brenhinoedd; gelwir y cyfnod hwnnw yn &quot;[[Oes y Tywysogion]]&quot;. Yn [[yr Oesoedd Canol Diweddar yng Nghymru]] ar ôl cwymp [[Llywelyn ap Gruffudd]] a'i frawd [[Dafydd ap Gruffudd]], cafwyd cyfnod ansefydlog dan reolaeth coron Lloegr. Arweiniodd [[Owain Glyndŵr]] wrthryfel llwyddiannus yn erbyn y Saeson ac yn ddiweddarach enillodd [[Harri Tudur]] [[Brwydr Bosworth|Frwydr Bosworth]] gan sefydlu [[Cyfnod y Tuduriaid yng Nghymru|cyfnod y Tuduriaid]].

Un canlyniad o'r cyfnod hwnnw oedd y [[Y Deddfau Uno 1536 a 1543|Deddfau Uno]] a roddodd Cymru yn yr un system gyfreithiol a gweinyddol â Lloegr. Ar yr un pryd newidiodd Cymru mewn cenhedlaeth neu ddwy o fod yn wlad [[Eglwys Gatholig|Gatholig]] i fod yn wlad [[Protestaniaeth|Brotestannaidd]]. Gwelwyd hefyd adfywiad llenyddol - cyfnod y [[Dadeni Dysg]] a'r [[Beibl]] [[Cymraeg]] - ond troes y bonedd fwyfwy Seisnigaidd a thyfai bwlch rhwng arweinwyr cymdeithas a'r werin. Un canlyniad o hynny oedd y mudiadau crefyddol [[Ymneilltuaeth|ymneilltuol]] a ymledai'n gyflym yn ystod y [[Yr Ail Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|17eg ganrif]] a'r [[Y Ddeunawfed Ganrif yng Nghymru|18fed]]. Dechreuodd Cymru droi'n wlad ddiwydiannol yn ogystal, ac erbyn diwedd y 18g a dechrau'r [[Y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|19eg ganrif]] roedd trefi diwydiannol, chwareli a phyllau glo yn nodwedd amlwg ar fywyd y wlad. Tyfodd [[llythrennedd]] ac ymledai'r [[Y Wasg Gymraeg|wasg Gymraeg]]. Cynyddai'r galw am [[Datgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru|Ddatgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru]] ac am [[hunanlywodraeth]] ac erbyn diwedd y 19g roedd mudiad [[Cymru Fydd]] ar ei anterth.

Cymysg fu ffawd y wlad yn ystod y [[Yr Ugeinfed Ganrif yng Nghymru|20fed ganrif]]. Ond er gwaethaf [[y Rhyfel Byd Cyntaf]], [[Dirwasgiad Mawr]] y [[1930au]], [[yr Ail Ryfel Byd]] a'r dirywiad ieithyddol yn y [[1970au]] a'r [[1980au]], mae Cymru heddiw yn meddu [[Cynulliad Cenedlaethol Cymru|Cynulliad Cenedlaethol]] ac ymddengys fod yr iaith [[Cymraeg|Gymraeg]] yn wynebu dyfodol mwy gobeithiol nag a ddychmygid cenhedlaeth yn ôl.

==Cyfnod y Rhufeiniaid yng Nghymru==
{{Prif|Cyfnod y Rhufeiniaid yng Nghymru}}
Roedd Cymru yn rhan o'r [[Yr Ymerodraeth Rufeinig|Ymerodraeth Rufeinig]] am tua 350 o flynyddoedd. Cawsai'r Rhufeiniaid a'u diwylliant effaith sylweddol ar y wlad a'i phobl. Gadawodd y Rhufeiniaid [[Ffyrdd Rhufeinig Cymru|rwydwaith o ffyrdd]] ar eu hôl a sefydlasant nifer o drefi. Cafodd ei hiaith, [[Lladin]], ddylanwad mawr ar yr iaith [[Cymraeg|Gymraeg]] wrth iddi ymffurfio o [[Ieithoedd Brythonaidd|Frythoneg Ddiweddar]]; mae tua 600 o eiriau Cymraeg yn tarddu o'r cyfnod hwnnw (yn hytrach nag o Ladin yr Oesoedd Canol fel yn achos ieithoedd eraill fel Saesneg). Credir i'r [[Cristnogaeth|Gristnogaeth]] gyrraedd Cymru yn y cyfnod Rhufeinig hefyd.

Roedd Cymru'n gartref i lwythau [[Y Celtiaid|Celtaidd]] fel y [[Silwriaid]] yn y de-ddwyrain a'r [[Gododdin (teyrnas)|Votadini]] yn y gogledd-orllewin, a'u tiriogaeth yn cyfateb yn fras i'r [[Teyrnasoedd Cymru|teyrnasoedd Cymreig]] cynnar a sefydlwyd ar ôl ymadawiad y Rhufeiniaid.

==Oes y Seintiau yng Nghymru==
{{Prif|Oes y Seintiau yng Nghymru}}
Mae cloddio archeolegol wedi datgelu rhywfaint am y cyfnod yn dilyn ymadawiad y Rhufeiniaid. Y safle sydd wedi rhoi mwyaf o wybodaeth yw bryngaer [[Dinas Powys (bryngaer)|Dinas Powys]] ym Morgannwg, lle'r oedd y trigolion yn amlwg yn perthyn i haen uchaf cymdeithas. Ymhlith y darganfyddiadau roedd darnau crochenwaith o ardal [[Y Môr Canoldir|Môr y Canoldir]], [[gwydr]] o ffynhonnell Diwtonaidd a gwaith metel Celtaidd. Credir fod Dinas Powys yn llys pennaeth neu frenin yn y cyfnod yma. Ceir hefyd dystiolaeth meini ag arysgrifen arnynt. Yng ngogledd Cymru roedd y rhain mewn [[Lladin]], ond yn y de-orllewin a [[Teyrnas Brycheiniog|Brycheiniog]] mae'r arysgrifau mewn [[Ogam]] neu'n ddwyieithog. Ymddengys fod Gwyddelod wedi ymsefydlu yma yn y cyfnod wedi i'r Rhufeiniaid adael os nad ynghynt, ac roedd teulu brenhinol [[Teyrnas Dyfed]] o dras Wyddelig.

Daeth [[Cristnogaeth]] Cymraeg i'r amlwg gyntaf yn ne-ddwyrain Cymru, gyda thystiolaeth o Gristionogion mewn sefydliadau megis [[Caerwent]] a [[Caerleon|Chaerleon]] yn y cyfnod Rhufeinig. Roedd [[Sant Dyfrig]] yn un o'r arweinwyr cyntaf. Cawn wybodaeth am y seintiau yn eu bucheddau, ond yn anffodus mae y rhan fwyaf o'r rhai sydd wedi goroesi wedi eu hysgrifennu ar ôl y goncwest Normanaidd. Ymhlith y seintiau enwocaf mae [[Dewi Sant]], [[Teilo]], [[Illtud]], [[Cadog]] a [[Deiniol]]. Roedd cysylltiadau agos rhwng Cymru ag [[Iwerddon]] a [[Llydaw]].

Ceir rhywfaint o wybodaeth am hanner cyntaf y [[6g]] yng ngwaith [[Gildas]], y ''De Excidio Britanniae'', sy’n bregeth mewn tair rhan yn condemnio pechodau’r [[Brythoniaid]] yn ei oes ef ac yn awgrymu mai oherwydd y pechodau hyn roedd y [[Sacsoniaid]] wedi goresgyn rhan helaeth o’r ynys. Mae’n condemnio pum teyrn yn arbennig, yn cynnwys [[Maelgwn Gwynedd]], brenin [[Teyrnas Gwynedd|Gwynedd]], y mwyaf grymus o'r pump.

==Yr Oesoedd Canol yng Nghymru==
{{Prif|Yr Oesoedd Canol yng Nghymru}}{{Gweler hefyd|Rheolaeth y Saeson o Gymru}}

===Yr Oesoedd Canol Cynnar 600 - 1067===
{{Prif|Yr Oesoedd Canol Cynnar yng Nghymru}}
[[Image:CymruMap.PNG|bawd|250px|Teyrnasoedd Cymru.]] 
Ar ddechrau'r cyfnod roedd rhai rhannau o Gymru, yn enwedig [[Teyrnas Powys|Powys]], yn dod o dan bwysau cynyddol oddi wrth yr [[Eingl-Sacsoniaid]], yn enwedig teyrnas [[Mercia]]. Collodd Powys cryn dipyn o'i thiriogaeth, oedd yn arfer ymestyn i'r dwyrain o'r ffin bresennol, gan gynnwys yr hen ganolfan, [[Pengwern]]. Efallai fod adeiladu [[Clawdd Offa]], yn draddodiadol gan [[Offa, brenin Mercia]] yn yr [[8g]], yn dynodi ffin wedi ei chytuno.

Y cyntaf i deyrnasu dros ran helaeth o Gymru oedd [[Rhodri Mawr]], yn wreiddiol yn frenin [[Teyrnas Gwynedd]], a daeth yn frenin Powys a [[Ceredigion]] hefyd. Pan fu ef farw, rhannwyd ei deyrnas rhwng ei feibion, ond gallodd ei ŵyr, [[Hywel Dda]], ffurfio teyrnas [[Deheubarth]] trwy uno teyrnasoedd llai'r de-orllewin, ac erbyn [[942]] roedd yn frenin ar y rhan fwyaf o Gymru. Yn draddodiadol, cysylltir ef a ffurfio [[Cyfraith Hywel]] trwy alw cyfarfod yn [[Hendy-gwyn ar Daf]]. Pan fu ef farw yn [[950]] gallodd ei feibion ddal eu gafael ar Ddeheubarth, ond adfeddiannwyd Gwynedd gan y frenhinlin draddodiadol.

Erbyn hyn roedd y Llychlynwyr yn ymosod at Gymru, yn enwedig y Daniaid yn y cyfnod rhwng 950 a 1000. Dywedir i Godfrey Haroldson gymryd dwy fil o gaethion o [[Ynys Môn]] yn [[987]], a thalodd brenin Gwynedd, [[Maredudd ab Owain]], swm mawr i'r Daniaid i brynu ei bobl yn ôl o gaethiwed.

[[Gruffydd ap Llywelyn]] oedd y teyrn nesaf i allu uno'r teyrnasodd Cymreig. Brenin Gwynedd ydoedd yn wreiddiol, ond erbyn [[1055]] roedd wedi gwneud ei hun yn frenin bron y cyfan o Gymru ac wedi cipio rhannau o Loegr ger y ffin. Yn [[1063]] gorchfygwyd ef gan [[Harold Godwinson]] a'i ladd gan ei ŵyr ei hun. Rhannwyd ei deyrnas unwaith eto, gyda [[Bleddyn ap Cynfyn]] a'i frawd [[Rhiwallon ap Cynfyn|Rhiwallon]] yn dod yn frenhinoedd Gwynedd a Phowys.

===Oes y Tywysogion===
{{Prif|Oes y Tywysogion}}
Pan orchfygwyd Lloegr gan y [[Normaniaid]] yn [[1066]], y prif deyrn yng Nghymru oedd [[Bleddyn ap Cynfyn]], oedd yn teyrnasu dros Wynedd a Phowys. Yn ne Cymru y cafodd y Normaniaid eu llwyddiannau cynnar, gyda [[William Fitzosbern, Iarll 1af Henffordd]] yn cipio [[Teyrnas Gwent]] cyn 1070. Erbyn 1074 roedd byddin Iarll Amwythig yn anrheithio Deheubarth.&lt;ref&gt;Davies, R.R. ''Conquest, coexistence and change'' tt. 28–30.&lt;/ref&gt;

Pan laddwyd Bleddyn ap Cynfyn yn 1075, bu cyfnod o ryfel cartref yng Nghymru, a roddodd gyfle i'r Normaniaid gipio tiroedd yng ngogledd Cymru. Yn 1081 trefnwyd cyfarfod rhwng Ieirll Caer ac Amwythig a [[Gruffudd ap Cynan]], oedd newydd gipio gorsedd Gwynedd oddi wrth [[Trahaearn ap Caradog]] ym [[Brwydr Mynydd Carn|Mrwydr Mynydd Carn]]. Cymerwyd Gruffudd yn garcharor trwy frad, a chadwyd ef yng Nghaer am flynyddoedd, gyda'r Normaniaid yn cipio rhan helaeth o Wynedd.&lt;ref&gt;Maund, Kari ''The Welsh kings'' t. 110.&lt;/ref&gt; Yn y de, diorseddwyd [[Iestyn ap Gwrgant]], teyrn olaf [[Teyrnas Morgannwg|Morgannwg]], tua 1090 gan [[Robert Fitzhamon]], arglwydd [[Caerloyw]], oedd wedi sefydlu arglwyddiaeth yng [[Caerdydd|Nghaerdydd]] ac a aeth ymlaen i gipio ardal Bro Morgannwg. Lladdwyd [[Rhys ap Tewdwr]], brenin [[Deheubarth]], ym 1093 wrth amddiffyn Brycheiniog rhag y Normaniaid, a chipwyd ei deyrnas a'i rhannu rhwng nifer o arglwyddi Normanaidd.&lt;ref&gt;Lloyd, J.E. ''A History of Wales'' t. 398.&lt;/ref&gt; I bob golwg, roedd y goncwest Normanaidd bron yn gyflawn.

===Yr Oesoedd Canol Diweddar===
{{Prif|Yr Oesoedd Canol Diweddar yng Nghymru}}
Ar ôl i [[Llywelyn ap Gruffudd|Llywelyn Ein Llyw Olaf]], [[Tywysog Cymru]], gael ei fradychu a'i ladd yng [[Cilmeri|Nghilmeri]] ym [[1282]] daeth y wlad dan reolaeth [[Edward I o Loegr|Edward I]], [[Brenin Lloegr]]. Adeiladodd Edward [[castell|gestyll]] ar hyd arfordir Cymru mewn cylch haearn o gwmpas y wlad a chafodd ei fab [[Edward II o Loegr|Edward]] ei arwisgo yn Dywysog Cymru.

Cestyll Edward I a’r Bwrdeisdrefi

Ym mis Mehefin 1287, gwrthryfelodd un o arglwyddi Cymru, [[Rhys ap Maredudd]]. Arglwydd o Sir Gaerfyrddin oedd Rhys ac roedd wedi cefnogi Edward yn rhyfeloedd 1276-7 ac 1282-3. Roedd wedi ei siomi na chafodd fwy o wobr am ei gefnogaeth. Yn ogystal, roedd Rhys wedi cael llond bol bod y Sais o Ustus De Cymru yn ymyrryd yn ei waith ef o reoli. Parhaodd y gwrthryfel tan fis Ionawr 1288. Cafodd Rhys ei orchfygu gan fyddin y brenin oedd yn cynnwys llawer o Gymry. Effeithiodd gwrthryfel 1294-5 ar Gymru gyfan. Cafodd ei arwain gan dri arglwydd o Gymry: [[Madog ap Llywelyn]] yn y gogledd, Morgan ap Maredudd ym Morgannwg, a [[Maelgwn ap Rhys]] yn y de-orllewin. Parhaodd y gwrthryfel o fis Medi 1294 tan haf 1295 pan orchfygwyd y Cymry gan y Saeson.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://hwb.gov.wales/search?query=LlGC&amp;strict=true&amp;popupUri=%2FResource%2Fb8153ca1-db7a-4df7-a1df-e6fe66ad3518|title=Oes y Tywysogion: ‎Gorchfygu Cymru|date=|access-date=13 Mawrth 2020|website=HWB|last=|first=|archiveurl=|archivedate=|deadurl=}}&lt;/ref&gt;

Yn y [[15g]] cafwyd gwrthryfel [[Owain Glyndŵr]], ond ni lwyddodd i ailsefydlu teyrnas annibynnol ond am gyfnod byr. Yn ddiweddarach yn y ganrif honno cafwyd [[Rhyfeloedd y Rhosynnau]] yn Lloegr a effeithiodd yn fawr ar Gymru. Yn [[1485]] ddaeth [[Harri VII o Loegr|Harri Tudur]] i'r orsedd ar ôl curo [[Rhisiart III o Loegr|Rhisiart III]] ym [[Brwydr Bosworth|Mrwydr Maes Bosworth]] a dechreuodd [[Cyfnod y Tuduriaid yng Nghymru|cyfnod y Tuduriaid]].

==Cyfnod y Tuduriaid==
{{Prif|Cyfnod y Tuduriaid yng Nghymru}}
[[Delwedd:Henry7England.jpg|bawd|Harri Tudur, y cyntaf o frenhinlin y Tuduriaid]]
Dechreuodd y cyfnod hwn gyda theyrnasiad [[Harri Tudur]] ar goron [[Lloegr]] ar ôl iddo ennill [[Brwydr Bosworth]] yn [[1485]], a daeth i ben gyda marwolaeth [[Elisabeth I]] yn [[1603]] a hithau yn ddi-blant.

Roedd yn gyfnod cythryblus yn grefyddol gyda [[Harri VIII o Loegr]] yn cweryla gyda'r [[Pab]] a sefydlu [[Eglwys Loegr]]. Fel adwaith yn erbyn y [[Diwygiad Protestannaidd]] cafwyd cyfnod o geisio adfer y ffydd [[Eglwys Gatholig|Gatholig]] gan y frenhines [[Mari I o Loegr]]. Ceisiodd ei olynydd Elisabeth I ddilyn polisi cymedrol o oddefgarwch ar y dechrau ond cododd to o Gatholigion milwriaethus. Dyma gyfnod y [[Gwrthddiwygiad]] Catholig, cyfnod o erlid pobl fel [[Rhisiart Gwyn]] a [[William Davies]]. Roedd [[Owen Lewis]], [[Gruffydd Robert]] a [[Morys Clynnog]] ymysg Cymry Pabyddol eraill y cyfnod. Bu erlid ar y [[Piwritan]]iaid hefyd, ar bobl fel [[John Penry]].

Dyma gyfnod [[Deddf Uno 1536]] a hefyd [[diddymu'r mynachlogydd]] a chyfieithu'r [[Beibl]] cyfan i'r [[Gymraeg]] am y tro cyntaf.

==Yr Ail Ganrif ar Bymtheg==
{{Prif|Yr Ail Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru}}
Roedd yr 19g yn gyfnod a ddominyddwyd gan dwf [[Diwygiad Protestannaidd|Protestaniaeth]] a'i henwadau a'r ymrafael am rym gwladol rhwng y [[Brenhinoedd a breninesau Lloegr|frenhiniaeth]] a'r [[senedd]] yn [[Teyrnas Lloegr|Lloegr]] a arweiniodd at y [[Rhyfel Cartref]].

==Y Ddeunawfed Ganrif==
{{Prif|Y Ddeunawfed Ganrif yng Nghymru}}
Roedd y 18g yn gyfnod o barhad o rai agweddau ar fywyd crefyddol a chymdeithasol y ganrif flaenorol ac, ar yr un pryd, yn gyfnod o newidiadau mawr yn y wlad, yn arbennig yn ail hanner y ganrif a osododd [[Cymru]] ar lwybr newydd gyda [[diwydiant]] yn tyfu'n gyflym a phoblogaeth y trefi'n dechrau cynyddu.

[[Delwedd:Richard Wilson - Snowdon from Llyn Nantlle - Google Art Project.jpg|200px|bawd|&quot;[[Yr Wyddfa]] o [[Llyn Nantlle|Lyn Nantlle]]&quot;, dyfrlliw gan [[Richard Wilson (arlunydd)|Richard Wilson]]]]
Dyma'r ganrif pan oedd y [[Diwygiad Methodistaidd]] mewn bri gyda phobl fel [[Howel Harris]], [[William Williams Pantycelyn]] a [[Daniel Rowland]] yn arwain trwy deithio'r wlad i bregethu o flaen tyrfaoedd mawr. Cafwyd hefyd [[ysgolion cylchynol]] [[Griffith Jones]] yn y ganrif hon a dyma gyfnod gwaith [[Cymdeithas er Taenu Gwybodaeth Gristnogol|Y Gymdeithas er Taenu Gwybodaeth Gristnogol]] (SPCK), yn ogystal. Erbyn diwedd y ganrif roedd canran sylweddol o'r boblogaeth yn [[Anghydffurfiaeth|Anghydffurfwyr]] o ryw fath, ond arhosai nifer yn ffyddlon i'r [[Eglwys Loegr|Eglwys]] yn ogystal.

Roedd y mwyafrif mawr o'r boblogaeth yn [[Cymry|Gymry]] uniaith [[Gymraeg]] o hyd a'r rhan fwyaf yn byw mewn pentrefi a threfi bach [[cefn gwlad]]. Roedd caneuon gwerin a barddoniaeth rydd yn boblogaidd, yn arbennig adeg y gwyliau mawr fel y [[Gwylmabsant|Gwyliau Mabsant]]. Yn ail hanner y ganrif roedd yr [[anterliwt]] ar ei hanterth a phobl yn tyrru i'r llwyfan yn y ffeiriau, yn arbennig yn siroedd y gogledd-ddwyrain. Cafwyd tyfiant mawr yn y nifer o lyfrau a gyhoeddwyd ynghyd â gwawr [[newyddiaduriaeth]] yng Nghymru gydag ymddangosiad y [[cylchgrawn|cylchgronau]] cyntaf. Gosodwyd sylfeini'r [[Eisteddfod Genedlaethol]] gyda gwaith y [[Gwyneddigion]] yn [[Llundain]] ac yn y cylchoedd llenyddol cafwyd math o Ddadeni gyda bri ar bopeth [[Celtiaid|Celtaidd]] ac ail-ddarganfod meistri'r gorffennol fel [[Dafydd ap Gwilym]] a'r [[Gogynfeirdd]] diolch i waith [[Goronwy Owen]], [[Ieuan Fardd]] a [[Morrisiaid Môn]]. Dechreuodd teithwyr ymweld â'r wlad a gwerthfawrogi ei thirwedd &quot;gwyllt&quot; - y [[twristiaeth|twristiaid]] cyntaf - ac ymledodd dylanwad y [[Mudiad Rhamantaidd]] ar lenorion ac artistiaid y wlad, fel yr arlunydd enwog [[Richard Wilson (arlunydd)|Richard Wilson]].

==Y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg==
{{Prif|Y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru}}
Roedd y 19g yn gyfnod o newid mawr ym mywyd y wlad. Dyma ganrif y [[Siartwyr]] a [[Dic Penderyn]], [[Brad y Llyfrau Gleision]] a [[Helyntion Beca]].

Cafwyd newidiadau ym myd [[amaethyddiaeth]] yn ystod ail hanner y [[18fed ganrif|ddeunawfed ganrif]], yn arbennig gyda dechrau [[cau'r tiroedd comin]]. Erbyn y 19g roedd y tirfeddianwyr yn codi rhenti mwy ar eu tenantiaid, ac roedd gwasgfa ar y ffermwyr oedd yn berchen eu tir i werthu i'r tirfeddianwyr mawr. Roedd cau'r [[tir comin]] yn amddifadu'r ffermwyr o dir pori hanfodol. Mewn gair roedd [[tlodi]] dybryd yng [[Cefn gwlad|nghefn gwlad]], a hynny pan oedd yna gynnydd yn y boblogaeth.

[[Delwedd:Select Sketches - Menai Bridge 2.jpg|200px|bawd|Agorwyd [[Pont y Borth]] ar [[Afon Menai]] yn [[1826]] (plât Tsieineaidd o'r 1840au)]]
Roedd y [[Chwyldro Diwydiannol]] ar gynnydd a thirwedd Cymru'n newid. Roedd gwaith ar gael mewn trefi fel [[Bersham]] a [[Brymbo]] yn y Gogledd-ddwyrain ac yng nghymoedd a threfi [[De Cymru]]. Roedd angen cynhyrchu [[haearn]] i adeiladu'r peiriannau newydd oedd yn cael eu hadeiladu. Roedd gan Gymru ddigon o haearn a glo hefyd i'r ffwrneisi i weithio'r haearn hwnnw. Felly roedd poblogaeth Cymru ar gerdded o'r ardaloedd gwledig i'r trefi diwydiannol fel [[Merthyr Tudful]] a'r [[Y Rhondda|Rhondda]] a oedd yn tyfu yn gyflym. Yn y gogledd agorwyd nifer o [[Diwydiant llechi Cymru|chwareli llechi]] ac [[Chwareli ithfaen Cymru|ithfaen]], mawr a bychain, a thyfodd canolfannau fel [[Bethesda]], [[Llanberis]] a [[Blaenau Ffestiniog]] yn drefi prysur a ddeuai i chwarae rhan bwysig yn hanes economaidd a diwylliannol y genedl.

Fel bod y bobl yn gallu tramwyo ac i gludo'r glo a'r haearn roedd angen adeiladu [[ffordd|ffyrdd]], [[camlas|camlesi]] a [[rheilffordd|rheilffyrdd]].

Y 19g oedd canrif fawr y wasg yng Nghymru. Cyhoeddwyd nifer fawr o gylchgronau a phapurau newydd a daeth mwy o lyfrau Cymraeg allan nag erioed.

==Yr Ugeinfed Ganrif==
{{Prif|Yr Ugeinfed Ganrif yng Nghymru}}
Gellid dadlau bod yr 20g yng Nghymru yn gyfnod a welodd fwy o newid yn y wlad nag yn ystod unrhyw gyfnod arall yn ei hanes.

[[Delwedd:Triban Plaid Cymru.png|250px|bawd|Ffurfiwyd [[Plaid Cymru]] ym [[1925]]]]
Yn chwarter cyntaf y ganrif roedd Cymru yn wlad [[Plaid Ryddfrydol (DU)|Ryddfrydol]] o ran ei [[gwleidyddiaeth]]. Ond y [[Y Blaid Lafur (DU)|Blaid Lafur]] oedd y blaid rymusaf yng Nghymru o'r [[1930au]] ymlaen. Ffurfiwyd [[Plaid Cymru]] a [[Cymdeithas yr Iaith|Chymdeithas yr Iaith]] a sefydlwyd [[Y Swyddfa Gymreig]] yn [[1964]] a [[Cynulliad Cenedlaethol Cymru|Chynulliad Cenedlaethol Cymru]] ym [[1999]].

Erbyn [[1911]] roedd 86,000 o bobl yn gweithio ar y [[rheilffyrdd]] ac yn nociau mawr y De. Ddechrau'r 20g disodlwyd [[haearn]] gan [[dur|ddur]] fel y prif fetel a oedd yn cael ei allforio o'r wlad. Roedd 3,700 yn gweithio mewn gwaith [[copr]] yn [[1911]] ac 21,000 mewn gwaith [[tun]]. Roeddent yn cynhyrchu 848,000 tunnell o blât tin mewn blwyddyn. Cynhyrchwyd 56.8 miliwn tunnell o [[glo|lo]] yn [[1913]]. Roedd Cymru yn allforio traean o holl allforion glo'r byd gan gyflogi 250,000 o ddynion ym meysydd glo'r de a'r gogledd-ddwyrain. Ond cafwyd dirywiad difrifol mewn nifer o'r diwydiannau traddodiadol ar ôl yr [[Ail Ryfel Byd]], yn arbennig yn y meysydd glo. Ym 1913 cyflogid yn y gwaith glo 232,000 o ddynion, ond erbyn [[1960]] dim ond 106,000 a gyflogid a syrthiasai'r nifer i 30,000 yn unig erbyn [[1979]]. Nid oedd ond un pwll glo ar ôl yng Nghymru erbyn y 1990au. Roedd dirywiad tebyg yn y [[diwydiant dur]] ac economi Cymru yn gyffredinol. Roedd Cymru fel nifer o wledydd eraill y gorllewin yn dod yn fwyfwy ddibynnol ar y sector gwasanaeth. Un o ganlyniadau'r dirywiad yn y diwydiant glo ac o ganlyniad esgeuluso diogelwch y tipiau glo oedd [[trychineb Aberfan]], pan lyncwyd ysgol gyfan gan lithriad gwastraff glo gan ladd 144 o blant ac athrawon.

Yn [[1911]] roedd gan Gymru boblogaeth o 2,400,000 gyda bron i 1,000,000 yn siarad [[Cymraeg]]. Dyma'r nifer fwyaf erioed ond eisoes roedd y Cymry Cymraeg yn lleiafrif. Ond lladdwyd nifer o Gymry ifainc yn y [[Rhyfel Byd Cyntaf]], llawer ohonyn nhw'n siaradwyr Cymraeg. Cafodd [[Dirwasgiad Mawr]] y [[1930au]] ei effaith hefyd a chredir fod tua 450,000 o bobl wedi ymfudo o'r wlad rhwng [[1921]] a [[1939]].

Ar droad y ganrif roedd tua hanner poblogaeth Cymru yn aelodau o [[eglwys]]. Yn [[1900]] roedd gan y [[Methodistiaid Calfinaidd]] 158,111 o aelodau, yr [[Annibynwyr]] 144,000 a'r [[Bedyddwyr]] 106,000. Erbyn diwedd y ganrif darlun o ddirywiad enbyd a geir.

== 21ain ganrif ==
{{Prif|Yr Unfed Ganrif ar Hugain yng Nghymru}}
[[Delwedd:Senedd.jpg|200px|bawd|Adeilad y Senedd yng Nghaerdydd, cartref newydd Cynulliad Cenedlaethol Cymru.]]
Dangosodd [[Cyfrifiad y Deyrnas Unedig 2001|Cyfrifiad 2001]] gynydd yn y nifer o siaradwyr Cymraeg, gyda 21% o'r boblogaeth 3 oed a hŷn yn gallu'r iaith, i gymharu â 18.7% ym 1991 ac 19.0% ym 1981. Mae hyn yn gyferbyniad i'r patrwm o leihad yn nifer y siaradwyr trwy gydol yr [[20g]].&lt;ref&gt;[http://www.statistics.gov.uk/cci/nugget.asp?id=447 Results of the 2001 Census from www.statistics.gov.uk]&lt;/ref&gt;

Bu nifer o ddatblygiadau o nod yn y brifddinas wedi agoriad [[Stadiwm y Mileniwm]] ym 1999,&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.millenniumstadium.com/3473_3514.php |title=Millennium Stadium website |access-date=2009-09-08 |archive-date=2008-05-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080513173339/http://www.millenniumstadium.com/3473_3514.php |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; megis agoriad [[Canolfan y Mileniwm]] ym 2004 fel canolfan ar gyfer cynnal digwyddiadau diwylliannol. Cwblhawyd adeilad newydd Senedd [[Cynulliad Cenedlaethol Cymru]] ym mis Chwefror 2006 ac agorwyd yn swyddogol ar [[Dydd Gŵyl Dewi|Ddydd Gŵyl Dewi]]'r un flwyddyn.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.publicinformation.wales.gov.uk/scripts/viewnews.asp?NewsID=581 |title=The New National Assembly for Wales Senedd opened on St David’s Day |access-date=2009-09-08 |archive-date=2007-03-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070311002727/http://www.publicinformation.wales.gov.uk/scripts/viewnews.asp?NewsID=581 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

Enillodd [[Deddf Llywodraeth Cymru 2006|Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006]] [[Cydsyniad Brenhinol|Gydsyniad Brenhinol]], roedd hyn yn golygu y byddai'r Frenhines yn cael ei hadnabod fel ''Her Majesty in Right of Wales'' o Fai 2007 ymlaen, a byddai'n penodi gweinidogion Cymreig ac arwyddo Gorchmynion Cymreig yn y Cyngor. Roedd hefyd yn darparu'r posibilrwydd o gynnal refferendwm yn y dyfodol i ofyn i bobl Cymru os fyddent eisiau i'r Cynulliad allu ennill fwy o bwerau megis y gallu i basio deddfwriaeth gynradd, h.y. y gallu i greu cyfreithiau Cymreig.

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

==Llyfryddiaeth==
Ceir llyfryddiaethau mwy penodol yn yr erthyglau ar y cyfnodau unigol. Rhoddir yma ddetholiad o lyfrau ar hanes Cymru yn gyffredinol neu am gyfnodau sylweddol, e.e. Cymru yn y Cyfnod Modern.

*[[John Davies (hanesydd)|John Davies]], ''Hanes Cymru''

{{wicillyfrau}}
{{Cymru}}
{{Hanes Ewrop}}

[[Categori:Hanes Cymru| ]]
[[Categori:Hanes Prydain|Cymru]]
[[Categori:Hanes yn ôl gwlad|Cymru]]</text>
      <sha1>rv64zyx244xef2z6np6ri3lyi4w68xt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095599</id>
      <parentid>11095598</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T00:04:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Titus Gold</username>
        <id>38162</id>
      </contributor>
      <comment>/* Y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg */ linc</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22898" xml:space="preserve">{{Hanes Cymru}}
{{Am|y llyfr gan John Davies|Hanes Cymru (llyfr)}}{{Am|Gymru gyn-hanesyddol|Cynhanes Cymru}}
Er nad yw'n wlad fawr o ran ei maint, mae '''hanes Cymru''' yn hir a diddorol. Gellid dadlau fod hanes [[Cymru]] fel gwlad, neu egin-wlad, yn dechrau yn ystod cyfnod rheolaeth yr [[Ymerodraeth Rufeinig]]. Credir fod [[Cristnogaeth]] wedi ymgartrefu yng Nghymru tua diwedd y cyfnod hwnnw ac arferir galw'r cyfnod olynol yn [[Oes y Seintiau yng Nghymru|Oes y Seintiau]]. Yng nghyfnod y seintiau cynnar gwelwyd newidiadau sylfaenol ym [[Ynys Brydain|Mhrydain]] o dan bwysau'r goresgyniad [[Eingl-Sacsoniaid|Eingl-Sacsonaidd]] yn ne a dwyrain yr ynys a mewnfudo gan [[Gwyddelod|Wyddelod]] i Gymru a gorllewin [[yr Alban]].

Yn dilyn ymadawiad y Rhufeiniaid, fe dyfodd nifer o freniniaethau  - yng Ngwynedd, Powys, Dyfed a Deheubarth. Roedd gan y brenhinoedd hyn eu heglwysi, eu cyfreithiau a'u llysoedd eu hunain, gyda safon byw a diwylliant uchel. Erbyn yr [[8g]], pan godwyd [[Clawdd Offa]], roedd tiriogaeth Cymru yn ddiffiniedig a'r [[Oesoedd Canol]] wedi dechrau. Yn sgil y goresgyniad [[Normaniaid|Normanaidd]] newidiodd patrwm llywodraethu Cymru a dechreuodd ei harweinwyr pendefig galw eu hunain yn dywysogion yn hytrach na brenhinoedd; gelwir y cyfnod hwnnw yn &quot;[[Oes y Tywysogion]]&quot;. Yn [[yr Oesoedd Canol Diweddar yng Nghymru]] ar ôl cwymp [[Llywelyn ap Gruffudd]] a'i frawd [[Dafydd ap Gruffudd]], cafwyd cyfnod ansefydlog dan reolaeth coron Lloegr. Arweiniodd [[Owain Glyndŵr]] wrthryfel llwyddiannus yn erbyn y Saeson ac yn ddiweddarach enillodd [[Harri Tudur]] [[Brwydr Bosworth|Frwydr Bosworth]] gan sefydlu [[Cyfnod y Tuduriaid yng Nghymru|cyfnod y Tuduriaid]].

Un canlyniad o'r cyfnod hwnnw oedd y [[Y Deddfau Uno 1536 a 1543|Deddfau Uno]] a roddodd Cymru yn yr un system gyfreithiol a gweinyddol â Lloegr. Ar yr un pryd newidiodd Cymru mewn cenhedlaeth neu ddwy o fod yn wlad [[Eglwys Gatholig|Gatholig]] i fod yn wlad [[Protestaniaeth|Brotestannaidd]]. Gwelwyd hefyd adfywiad llenyddol - cyfnod y [[Dadeni Dysg]] a'r [[Beibl]] [[Cymraeg]] - ond troes y bonedd fwyfwy Seisnigaidd a thyfai bwlch rhwng arweinwyr cymdeithas a'r werin. Un canlyniad o hynny oedd y mudiadau crefyddol [[Ymneilltuaeth|ymneilltuol]] a ymledai'n gyflym yn ystod y [[Yr Ail Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|17eg ganrif]] a'r [[Y Ddeunawfed Ganrif yng Nghymru|18fed]]. Dechreuodd Cymru droi'n wlad ddiwydiannol yn ogystal, ac erbyn diwedd y 18g a dechrau'r [[Y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|19eg ganrif]] roedd trefi diwydiannol, chwareli a phyllau glo yn nodwedd amlwg ar fywyd y wlad. Tyfodd [[llythrennedd]] ac ymledai'r [[Y Wasg Gymraeg|wasg Gymraeg]]. Cynyddai'r galw am [[Datgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru|Ddatgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru]] ac am [[hunanlywodraeth]] ac erbyn diwedd y 19g roedd mudiad [[Cymru Fydd]] ar ei anterth.

Cymysg fu ffawd y wlad yn ystod y [[Yr Ugeinfed Ganrif yng Nghymru|20fed ganrif]]. Ond er gwaethaf [[y Rhyfel Byd Cyntaf]], [[Dirwasgiad Mawr]] y [[1930au]], [[yr Ail Ryfel Byd]] a'r dirywiad ieithyddol yn y [[1970au]] a'r [[1980au]], mae Cymru heddiw yn meddu [[Cynulliad Cenedlaethol Cymru|Cynulliad Cenedlaethol]] ac ymddengys fod yr iaith [[Cymraeg|Gymraeg]] yn wynebu dyfodol mwy gobeithiol nag a ddychmygid cenhedlaeth yn ôl.

==Cyfnod y Rhufeiniaid yng Nghymru==
{{Prif|Cyfnod y Rhufeiniaid yng Nghymru}}
Roedd Cymru yn rhan o'r [[Yr Ymerodraeth Rufeinig|Ymerodraeth Rufeinig]] am tua 350 o flynyddoedd. Cawsai'r Rhufeiniaid a'u diwylliant effaith sylweddol ar y wlad a'i phobl. Gadawodd y Rhufeiniaid [[Ffyrdd Rhufeinig Cymru|rwydwaith o ffyrdd]] ar eu hôl a sefydlasant nifer o drefi. Cafodd ei hiaith, [[Lladin]], ddylanwad mawr ar yr iaith [[Cymraeg|Gymraeg]] wrth iddi ymffurfio o [[Ieithoedd Brythonaidd|Frythoneg Ddiweddar]]; mae tua 600 o eiriau Cymraeg yn tarddu o'r cyfnod hwnnw (yn hytrach nag o Ladin yr Oesoedd Canol fel yn achos ieithoedd eraill fel Saesneg). Credir i'r [[Cristnogaeth|Gristnogaeth]] gyrraedd Cymru yn y cyfnod Rhufeinig hefyd.

Roedd Cymru'n gartref i lwythau [[Y Celtiaid|Celtaidd]] fel y [[Silwriaid]] yn y de-ddwyrain a'r [[Gododdin (teyrnas)|Votadini]] yn y gogledd-orllewin, a'u tiriogaeth yn cyfateb yn fras i'r [[Teyrnasoedd Cymru|teyrnasoedd Cymreig]] cynnar a sefydlwyd ar ôl ymadawiad y Rhufeiniaid.

==Oes y Seintiau yng Nghymru==
{{Prif|Oes y Seintiau yng Nghymru}}
Mae cloddio archeolegol wedi datgelu rhywfaint am y cyfnod yn dilyn ymadawiad y Rhufeiniaid. Y safle sydd wedi rhoi mwyaf o wybodaeth yw bryngaer [[Dinas Powys (bryngaer)|Dinas Powys]] ym Morgannwg, lle'r oedd y trigolion yn amlwg yn perthyn i haen uchaf cymdeithas. Ymhlith y darganfyddiadau roedd darnau crochenwaith o ardal [[Y Môr Canoldir|Môr y Canoldir]], [[gwydr]] o ffynhonnell Diwtonaidd a gwaith metel Celtaidd. Credir fod Dinas Powys yn llys pennaeth neu frenin yn y cyfnod yma. Ceir hefyd dystiolaeth meini ag arysgrifen arnynt. Yng ngogledd Cymru roedd y rhain mewn [[Lladin]], ond yn y de-orllewin a [[Teyrnas Brycheiniog|Brycheiniog]] mae'r arysgrifau mewn [[Ogam]] neu'n ddwyieithog. Ymddengys fod Gwyddelod wedi ymsefydlu yma yn y cyfnod wedi i'r Rhufeiniaid adael os nad ynghynt, ac roedd teulu brenhinol [[Teyrnas Dyfed]] o dras Wyddelig.

Daeth [[Cristnogaeth]] Cymraeg i'r amlwg gyntaf yn ne-ddwyrain Cymru, gyda thystiolaeth o Gristionogion mewn sefydliadau megis [[Caerwent]] a [[Caerleon|Chaerleon]] yn y cyfnod Rhufeinig. Roedd [[Sant Dyfrig]] yn un o'r arweinwyr cyntaf. Cawn wybodaeth am y seintiau yn eu bucheddau, ond yn anffodus mae y rhan fwyaf o'r rhai sydd wedi goroesi wedi eu hysgrifennu ar ôl y goncwest Normanaidd. Ymhlith y seintiau enwocaf mae [[Dewi Sant]], [[Teilo]], [[Illtud]], [[Cadog]] a [[Deiniol]]. Roedd cysylltiadau agos rhwng Cymru ag [[Iwerddon]] a [[Llydaw]].

Ceir rhywfaint o wybodaeth am hanner cyntaf y [[6g]] yng ngwaith [[Gildas]], y ''De Excidio Britanniae'', sy’n bregeth mewn tair rhan yn condemnio pechodau’r [[Brythoniaid]] yn ei oes ef ac yn awgrymu mai oherwydd y pechodau hyn roedd y [[Sacsoniaid]] wedi goresgyn rhan helaeth o’r ynys. Mae’n condemnio pum teyrn yn arbennig, yn cynnwys [[Maelgwn Gwynedd]], brenin [[Teyrnas Gwynedd|Gwynedd]], y mwyaf grymus o'r pump.

==Yr Oesoedd Canol yng Nghymru==
{{Prif|Yr Oesoedd Canol yng Nghymru}}{{Gweler hefyd|Rheolaeth y Saeson o Gymru}}

===Yr Oesoedd Canol Cynnar 600 - 1067===
{{Prif|Yr Oesoedd Canol Cynnar yng Nghymru}}
[[Image:CymruMap.PNG|bawd|250px|Teyrnasoedd Cymru.]] 
Ar ddechrau'r cyfnod roedd rhai rhannau o Gymru, yn enwedig [[Teyrnas Powys|Powys]], yn dod o dan bwysau cynyddol oddi wrth yr [[Eingl-Sacsoniaid]], yn enwedig teyrnas [[Mercia]]. Collodd Powys cryn dipyn o'i thiriogaeth, oedd yn arfer ymestyn i'r dwyrain o'r ffin bresennol, gan gynnwys yr hen ganolfan, [[Pengwern]]. Efallai fod adeiladu [[Clawdd Offa]], yn draddodiadol gan [[Offa, brenin Mercia]] yn yr [[8g]], yn dynodi ffin wedi ei chytuno.

Y cyntaf i deyrnasu dros ran helaeth o Gymru oedd [[Rhodri Mawr]], yn wreiddiol yn frenin [[Teyrnas Gwynedd]], a daeth yn frenin Powys a [[Ceredigion]] hefyd. Pan fu ef farw, rhannwyd ei deyrnas rhwng ei feibion, ond gallodd ei ŵyr, [[Hywel Dda]], ffurfio teyrnas [[Deheubarth]] trwy uno teyrnasoedd llai'r de-orllewin, ac erbyn [[942]] roedd yn frenin ar y rhan fwyaf o Gymru. Yn draddodiadol, cysylltir ef a ffurfio [[Cyfraith Hywel]] trwy alw cyfarfod yn [[Hendy-gwyn ar Daf]]. Pan fu ef farw yn [[950]] gallodd ei feibion ddal eu gafael ar Ddeheubarth, ond adfeddiannwyd Gwynedd gan y frenhinlin draddodiadol.

Erbyn hyn roedd y Llychlynwyr yn ymosod at Gymru, yn enwedig y Daniaid yn y cyfnod rhwng 950 a 1000. Dywedir i Godfrey Haroldson gymryd dwy fil o gaethion o [[Ynys Môn]] yn [[987]], a thalodd brenin Gwynedd, [[Maredudd ab Owain]], swm mawr i'r Daniaid i brynu ei bobl yn ôl o gaethiwed.

[[Gruffydd ap Llywelyn]] oedd y teyrn nesaf i allu uno'r teyrnasodd Cymreig. Brenin Gwynedd ydoedd yn wreiddiol, ond erbyn [[1055]] roedd wedi gwneud ei hun yn frenin bron y cyfan o Gymru ac wedi cipio rhannau o Loegr ger y ffin. Yn [[1063]] gorchfygwyd ef gan [[Harold Godwinson]] a'i ladd gan ei ŵyr ei hun. Rhannwyd ei deyrnas unwaith eto, gyda [[Bleddyn ap Cynfyn]] a'i frawd [[Rhiwallon ap Cynfyn|Rhiwallon]] yn dod yn frenhinoedd Gwynedd a Phowys.

===Oes y Tywysogion===
{{Prif|Oes y Tywysogion}}
Pan orchfygwyd Lloegr gan y [[Normaniaid]] yn [[1066]], y prif deyrn yng Nghymru oedd [[Bleddyn ap Cynfyn]], oedd yn teyrnasu dros Wynedd a Phowys. Yn ne Cymru y cafodd y Normaniaid eu llwyddiannau cynnar, gyda [[William Fitzosbern, Iarll 1af Henffordd]] yn cipio [[Teyrnas Gwent]] cyn 1070. Erbyn 1074 roedd byddin Iarll Amwythig yn anrheithio Deheubarth.&lt;ref&gt;Davies, R.R. ''Conquest, coexistence and change'' tt. 28–30.&lt;/ref&gt;

Pan laddwyd Bleddyn ap Cynfyn yn 1075, bu cyfnod o ryfel cartref yng Nghymru, a roddodd gyfle i'r Normaniaid gipio tiroedd yng ngogledd Cymru. Yn 1081 trefnwyd cyfarfod rhwng Ieirll Caer ac Amwythig a [[Gruffudd ap Cynan]], oedd newydd gipio gorsedd Gwynedd oddi wrth [[Trahaearn ap Caradog]] ym [[Brwydr Mynydd Carn|Mrwydr Mynydd Carn]]. Cymerwyd Gruffudd yn garcharor trwy frad, a chadwyd ef yng Nghaer am flynyddoedd, gyda'r Normaniaid yn cipio rhan helaeth o Wynedd.&lt;ref&gt;Maund, Kari ''The Welsh kings'' t. 110.&lt;/ref&gt; Yn y de, diorseddwyd [[Iestyn ap Gwrgant]], teyrn olaf [[Teyrnas Morgannwg|Morgannwg]], tua 1090 gan [[Robert Fitzhamon]], arglwydd [[Caerloyw]], oedd wedi sefydlu arglwyddiaeth yng [[Caerdydd|Nghaerdydd]] ac a aeth ymlaen i gipio ardal Bro Morgannwg. Lladdwyd [[Rhys ap Tewdwr]], brenin [[Deheubarth]], ym 1093 wrth amddiffyn Brycheiniog rhag y Normaniaid, a chipwyd ei deyrnas a'i rhannu rhwng nifer o arglwyddi Normanaidd.&lt;ref&gt;Lloyd, J.E. ''A History of Wales'' t. 398.&lt;/ref&gt; I bob golwg, roedd y goncwest Normanaidd bron yn gyflawn.

===Yr Oesoedd Canol Diweddar===
{{Prif|Yr Oesoedd Canol Diweddar yng Nghymru}}
Ar ôl i [[Llywelyn ap Gruffudd|Llywelyn Ein Llyw Olaf]], [[Tywysog Cymru]], gael ei fradychu a'i ladd yng [[Cilmeri|Nghilmeri]] ym [[1282]] daeth y wlad dan reolaeth [[Edward I o Loegr|Edward I]], [[Brenin Lloegr]]. Adeiladodd Edward [[castell|gestyll]] ar hyd arfordir Cymru mewn cylch haearn o gwmpas y wlad a chafodd ei fab [[Edward II o Loegr|Edward]] ei arwisgo yn Dywysog Cymru.

Cestyll Edward I a’r Bwrdeisdrefi

Ym mis Mehefin 1287, gwrthryfelodd un o arglwyddi Cymru, [[Rhys ap Maredudd]]. Arglwydd o Sir Gaerfyrddin oedd Rhys ac roedd wedi cefnogi Edward yn rhyfeloedd 1276-7 ac 1282-3. Roedd wedi ei siomi na chafodd fwy o wobr am ei gefnogaeth. Yn ogystal, roedd Rhys wedi cael llond bol bod y Sais o Ustus De Cymru yn ymyrryd yn ei waith ef o reoli. Parhaodd y gwrthryfel tan fis Ionawr 1288. Cafodd Rhys ei orchfygu gan fyddin y brenin oedd yn cynnwys llawer o Gymry. Effeithiodd gwrthryfel 1294-5 ar Gymru gyfan. Cafodd ei arwain gan dri arglwydd o Gymry: [[Madog ap Llywelyn]] yn y gogledd, Morgan ap Maredudd ym Morgannwg, a [[Maelgwn ap Rhys]] yn y de-orllewin. Parhaodd y gwrthryfel o fis Medi 1294 tan haf 1295 pan orchfygwyd y Cymry gan y Saeson.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://hwb.gov.wales/search?query=LlGC&amp;strict=true&amp;popupUri=%2FResource%2Fb8153ca1-db7a-4df7-a1df-e6fe66ad3518|title=Oes y Tywysogion: ‎Gorchfygu Cymru|date=|access-date=13 Mawrth 2020|website=HWB|last=|first=|archiveurl=|archivedate=|deadurl=}}&lt;/ref&gt;

Yn y [[15g]] cafwyd gwrthryfel [[Owain Glyndŵr]], ond ni lwyddodd i ailsefydlu teyrnas annibynnol ond am gyfnod byr. Yn ddiweddarach yn y ganrif honno cafwyd [[Rhyfeloedd y Rhosynnau]] yn Lloegr a effeithiodd yn fawr ar Gymru. Yn [[1485]] ddaeth [[Harri VII o Loegr|Harri Tudur]] i'r orsedd ar ôl curo [[Rhisiart III o Loegr|Rhisiart III]] ym [[Brwydr Bosworth|Mrwydr Maes Bosworth]] a dechreuodd [[Cyfnod y Tuduriaid yng Nghymru|cyfnod y Tuduriaid]].

==Cyfnod y Tuduriaid==
{{Prif|Cyfnod y Tuduriaid yng Nghymru}}
[[Delwedd:Henry7England.jpg|bawd|Harri Tudur, y cyntaf o frenhinlin y Tuduriaid]]
Dechreuodd y cyfnod hwn gyda theyrnasiad [[Harri Tudur]] ar goron [[Lloegr]] ar ôl iddo ennill [[Brwydr Bosworth]] yn [[1485]], a daeth i ben gyda marwolaeth [[Elisabeth I]] yn [[1603]] a hithau yn ddi-blant.

Roedd yn gyfnod cythryblus yn grefyddol gyda [[Harri VIII o Loegr]] yn cweryla gyda'r [[Pab]] a sefydlu [[Eglwys Loegr]]. Fel adwaith yn erbyn y [[Diwygiad Protestannaidd]] cafwyd cyfnod o geisio adfer y ffydd [[Eglwys Gatholig|Gatholig]] gan y frenhines [[Mari I o Loegr]]. Ceisiodd ei olynydd Elisabeth I ddilyn polisi cymedrol o oddefgarwch ar y dechrau ond cododd to o Gatholigion milwriaethus. Dyma gyfnod y [[Gwrthddiwygiad]] Catholig, cyfnod o erlid pobl fel [[Rhisiart Gwyn]] a [[William Davies]]. Roedd [[Owen Lewis]], [[Gruffydd Robert]] a [[Morys Clynnog]] ymysg Cymry Pabyddol eraill y cyfnod. Bu erlid ar y [[Piwritan]]iaid hefyd, ar bobl fel [[John Penry]].

Dyma gyfnod [[Deddf Uno 1536]] a hefyd [[diddymu'r mynachlogydd]] a chyfieithu'r [[Beibl]] cyfan i'r [[Gymraeg]] am y tro cyntaf.

==Yr Ail Ganrif ar Bymtheg==
{{Prif|Yr Ail Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru}}
Roedd yr 19g yn gyfnod a ddominyddwyd gan dwf [[Diwygiad Protestannaidd|Protestaniaeth]] a'i henwadau a'r ymrafael am rym gwladol rhwng y [[Brenhinoedd a breninesau Lloegr|frenhiniaeth]] a'r [[senedd]] yn [[Teyrnas Lloegr|Lloegr]] a arweiniodd at y [[Rhyfel Cartref]].

==Y Ddeunawfed Ganrif==
{{Prif|Y Ddeunawfed Ganrif yng Nghymru}}
Roedd y 18g yn gyfnod o barhad o rai agweddau ar fywyd crefyddol a chymdeithasol y ganrif flaenorol ac, ar yr un pryd, yn gyfnod o newidiadau mawr yn y wlad, yn arbennig yn ail hanner y ganrif a osododd [[Cymru]] ar lwybr newydd gyda [[diwydiant]] yn tyfu'n gyflym a phoblogaeth y trefi'n dechrau cynyddu.

[[Delwedd:Richard Wilson - Snowdon from Llyn Nantlle - Google Art Project.jpg|200px|bawd|&quot;[[Yr Wyddfa]] o [[Llyn Nantlle|Lyn Nantlle]]&quot;, dyfrlliw gan [[Richard Wilson (arlunydd)|Richard Wilson]]]]
Dyma'r ganrif pan oedd y [[Diwygiad Methodistaidd]] mewn bri gyda phobl fel [[Howel Harris]], [[William Williams Pantycelyn]] a [[Daniel Rowland]] yn arwain trwy deithio'r wlad i bregethu o flaen tyrfaoedd mawr. Cafwyd hefyd [[ysgolion cylchynol]] [[Griffith Jones]] yn y ganrif hon a dyma gyfnod gwaith [[Cymdeithas er Taenu Gwybodaeth Gristnogol|Y Gymdeithas er Taenu Gwybodaeth Gristnogol]] (SPCK), yn ogystal. Erbyn diwedd y ganrif roedd canran sylweddol o'r boblogaeth yn [[Anghydffurfiaeth|Anghydffurfwyr]] o ryw fath, ond arhosai nifer yn ffyddlon i'r [[Eglwys Loegr|Eglwys]] yn ogystal.

Roedd y mwyafrif mawr o'r boblogaeth yn [[Cymry|Gymry]] uniaith [[Gymraeg]] o hyd a'r rhan fwyaf yn byw mewn pentrefi a threfi bach [[cefn gwlad]]. Roedd caneuon gwerin a barddoniaeth rydd yn boblogaidd, yn arbennig adeg y gwyliau mawr fel y [[Gwylmabsant|Gwyliau Mabsant]]. Yn ail hanner y ganrif roedd yr [[anterliwt]] ar ei hanterth a phobl yn tyrru i'r llwyfan yn y ffeiriau, yn arbennig yn siroedd y gogledd-ddwyrain. Cafwyd tyfiant mawr yn y nifer o lyfrau a gyhoeddwyd ynghyd â gwawr [[newyddiaduriaeth]] yng Nghymru gydag ymddangosiad y [[cylchgrawn|cylchgronau]] cyntaf. Gosodwyd sylfeini'r [[Eisteddfod Genedlaethol]] gyda gwaith y [[Gwyneddigion]] yn [[Llundain]] ac yn y cylchoedd llenyddol cafwyd math o Ddadeni gyda bri ar bopeth [[Celtiaid|Celtaidd]] ac ail-ddarganfod meistri'r gorffennol fel [[Dafydd ap Gwilym]] a'r [[Gogynfeirdd]] diolch i waith [[Goronwy Owen]], [[Ieuan Fardd]] a [[Morrisiaid Môn]]. Dechreuodd teithwyr ymweld â'r wlad a gwerthfawrogi ei thirwedd &quot;gwyllt&quot; - y [[twristiaeth|twristiaid]] cyntaf - ac ymledodd dylanwad y [[Mudiad Rhamantaidd]] ar lenorion ac artistiaid y wlad, fel yr arlunydd enwog [[Richard Wilson (arlunydd)|Richard Wilson]].

==Y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg==
{{Prif|Y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru}}
Roedd y 19g yn gyfnod o newid mawr ym mywyd y wlad. Dyma ganrif y [[Siartwyr]] a [[Dic Penderyn]], [[Brad y Llyfrau Gleision]] a [[Helyntion Beca]].

Cafwyd newidiadau ym myd [[amaethyddiaeth]] yn ystod ail hanner y [[18fed ganrif|ddeunawfed ganrif]], yn arbennig gyda dechrau [[cau'r tiroedd comin]]. Erbyn y 19g roedd y tirfeddianwyr yn codi rhenti mwy ar eu tenantiaid, ac roedd gwasgfa ar y ffermwyr oedd yn berchen eu tir i werthu i'r tirfeddianwyr mawr. Roedd cau'r [[tir comin]] yn amddifadu'r ffermwyr o dir pori hanfodol. Mewn gair roedd [[tlodi]] dybryd yng [[Cefn gwlad|nghefn gwlad]], a hynny pan oedd yna gynnydd yn y boblogaeth.

[[Delwedd:Select Sketches - Menai Bridge 2.jpg|200px|bawd|Agorwyd [[Pont y Borth]] ar [[Afon Menai]] yn [[1826]] (plât Tsieineaidd o'r 1840au)]]
Roedd [[y Chwyldro Diwydiannol yng Nghymru]] ar gynnydd a thirwedd Cymru'n newid. Roedd gwaith ar gael mewn trefi fel [[Bersham]] a [[Brymbo]] yn y Gogledd-ddwyrain ac yng nghymoedd a threfi [[De Cymru]]. Roedd angen cynhyrchu [[haearn]] i adeiladu'r peiriannau newydd oedd yn cael eu hadeiladu. Roedd gan Gymru ddigon o haearn a glo hefyd i'r ffwrneisi i weithio'r haearn hwnnw. Felly roedd poblogaeth Cymru ar gerdded o'r ardaloedd gwledig i'r trefi diwydiannol fel [[Merthyr Tudful]] a'r [[Y Rhondda|Rhondda]] a oedd yn tyfu yn gyflym. Yn y gogledd agorwyd nifer o [[Diwydiant llechi Cymru|chwareli llechi]] ac [[Chwareli ithfaen Cymru|ithfaen]], mawr a bychain, a thyfodd canolfannau fel [[Bethesda]], [[Llanberis]] a [[Blaenau Ffestiniog]] yn drefi prysur a ddeuai i chwarae rhan bwysig yn hanes economaidd a diwylliannol y genedl.

Fel bod y bobl yn gallu tramwyo ac i gludo'r glo a'r haearn roedd angen adeiladu [[ffordd|ffyrdd]], [[camlas|camlesi]] a [[rheilffordd|rheilffyrdd]].

Y 19g oedd canrif fawr y wasg yng Nghymru. Cyhoeddwyd nifer fawr o gylchgronau a phapurau newydd a daeth mwy o lyfrau Cymraeg allan nag erioed.

==Yr Ugeinfed Ganrif==
{{Prif|Yr Ugeinfed Ganrif yng Nghymru}}
Gellid dadlau bod yr 20g yng Nghymru yn gyfnod a welodd fwy o newid yn y wlad nag yn ystod unrhyw gyfnod arall yn ei hanes.

[[Delwedd:Triban Plaid Cymru.png|250px|bawd|Ffurfiwyd [[Plaid Cymru]] ym [[1925]]]]
Yn chwarter cyntaf y ganrif roedd Cymru yn wlad [[Plaid Ryddfrydol (DU)|Ryddfrydol]] o ran ei [[gwleidyddiaeth]]. Ond y [[Y Blaid Lafur (DU)|Blaid Lafur]] oedd y blaid rymusaf yng Nghymru o'r [[1930au]] ymlaen. Ffurfiwyd [[Plaid Cymru]] a [[Cymdeithas yr Iaith|Chymdeithas yr Iaith]] a sefydlwyd [[Y Swyddfa Gymreig]] yn [[1964]] a [[Cynulliad Cenedlaethol Cymru|Chynulliad Cenedlaethol Cymru]] ym [[1999]].

Erbyn [[1911]] roedd 86,000 o bobl yn gweithio ar y [[rheilffyrdd]] ac yn nociau mawr y De. Ddechrau'r 20g disodlwyd [[haearn]] gan [[dur|ddur]] fel y prif fetel a oedd yn cael ei allforio o'r wlad. Roedd 3,700 yn gweithio mewn gwaith [[copr]] yn [[1911]] ac 21,000 mewn gwaith [[tun]]. Roeddent yn cynhyrchu 848,000 tunnell o blât tin mewn blwyddyn. Cynhyrchwyd 56.8 miliwn tunnell o [[glo|lo]] yn [[1913]]. Roedd Cymru yn allforio traean o holl allforion glo'r byd gan gyflogi 250,000 o ddynion ym meysydd glo'r de a'r gogledd-ddwyrain. Ond cafwyd dirywiad difrifol mewn nifer o'r diwydiannau traddodiadol ar ôl yr [[Ail Ryfel Byd]], yn arbennig yn y meysydd glo. Ym 1913 cyflogid yn y gwaith glo 232,000 o ddynion, ond erbyn [[1960]] dim ond 106,000 a gyflogid a syrthiasai'r nifer i 30,000 yn unig erbyn [[1979]]. Nid oedd ond un pwll glo ar ôl yng Nghymru erbyn y 1990au. Roedd dirywiad tebyg yn y [[diwydiant dur]] ac economi Cymru yn gyffredinol. Roedd Cymru fel nifer o wledydd eraill y gorllewin yn dod yn fwyfwy ddibynnol ar y sector gwasanaeth. Un o ganlyniadau'r dirywiad yn y diwydiant glo ac o ganlyniad esgeuluso diogelwch y tipiau glo oedd [[trychineb Aberfan]], pan lyncwyd ysgol gyfan gan lithriad gwastraff glo gan ladd 144 o blant ac athrawon.

Yn [[1911]] roedd gan Gymru boblogaeth o 2,400,000 gyda bron i 1,000,000 yn siarad [[Cymraeg]]. Dyma'r nifer fwyaf erioed ond eisoes roedd y Cymry Cymraeg yn lleiafrif. Ond lladdwyd nifer o Gymry ifainc yn y [[Rhyfel Byd Cyntaf]], llawer ohonyn nhw'n siaradwyr Cymraeg. Cafodd [[Dirwasgiad Mawr]] y [[1930au]] ei effaith hefyd a chredir fod tua 450,000 o bobl wedi ymfudo o'r wlad rhwng [[1921]] a [[1939]].

Ar droad y ganrif roedd tua hanner poblogaeth Cymru yn aelodau o [[eglwys]]. Yn [[1900]] roedd gan y [[Methodistiaid Calfinaidd]] 158,111 o aelodau, yr [[Annibynwyr]] 144,000 a'r [[Bedyddwyr]] 106,000. Erbyn diwedd y ganrif darlun o ddirywiad enbyd a geir.

== 21ain ganrif ==
{{Prif|Yr Unfed Ganrif ar Hugain yng Nghymru}}
[[Delwedd:Senedd.jpg|200px|bawd|Adeilad y Senedd yng Nghaerdydd, cartref newydd Cynulliad Cenedlaethol Cymru.]]
Dangosodd [[Cyfrifiad y Deyrnas Unedig 2001|Cyfrifiad 2001]] gynydd yn y nifer o siaradwyr Cymraeg, gyda 21% o'r boblogaeth 3 oed a hŷn yn gallu'r iaith, i gymharu â 18.7% ym 1991 ac 19.0% ym 1981. Mae hyn yn gyferbyniad i'r patrwm o leihad yn nifer y siaradwyr trwy gydol yr [[20g]].&lt;ref&gt;[http://www.statistics.gov.uk/cci/nugget.asp?id=447 Results of the 2001 Census from www.statistics.gov.uk]&lt;/ref&gt;

Bu nifer o ddatblygiadau o nod yn y brifddinas wedi agoriad [[Stadiwm y Mileniwm]] ym 1999,&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.millenniumstadium.com/3473_3514.php |title=Millennium Stadium website |access-date=2009-09-08 |archive-date=2008-05-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080513173339/http://www.millenniumstadium.com/3473_3514.php |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; megis agoriad [[Canolfan y Mileniwm]] ym 2004 fel canolfan ar gyfer cynnal digwyddiadau diwylliannol. Cwblhawyd adeilad newydd Senedd [[Cynulliad Cenedlaethol Cymru]] ym mis Chwefror 2006 ac agorwyd yn swyddogol ar [[Dydd Gŵyl Dewi|Ddydd Gŵyl Dewi]]'r un flwyddyn.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.publicinformation.wales.gov.uk/scripts/viewnews.asp?NewsID=581 |title=The New National Assembly for Wales Senedd opened on St David’s Day |access-date=2009-09-08 |archive-date=2007-03-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070311002727/http://www.publicinformation.wales.gov.uk/scripts/viewnews.asp?NewsID=581 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

Enillodd [[Deddf Llywodraeth Cymru 2006|Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006]] [[Cydsyniad Brenhinol|Gydsyniad Brenhinol]], roedd hyn yn golygu y byddai'r Frenhines yn cael ei hadnabod fel ''Her Majesty in Right of Wales'' o Fai 2007 ymlaen, a byddai'n penodi gweinidogion Cymreig ac arwyddo Gorchmynion Cymreig yn y Cyngor. Roedd hefyd yn darparu'r posibilrwydd o gynnal refferendwm yn y dyfodol i ofyn i bobl Cymru os fyddent eisiau i'r Cynulliad allu ennill fwy o bwerau megis y gallu i basio deddfwriaeth gynradd, h.y. y gallu i greu cyfreithiau Cymreig.

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

==Llyfryddiaeth==
Ceir llyfryddiaethau mwy penodol yn yr erthyglau ar y cyfnodau unigol. Rhoddir yma ddetholiad o lyfrau ar hanes Cymru yn gyffredinol neu am gyfnodau sylweddol, e.e. Cymru yn y Cyfnod Modern.

*[[John Davies (hanesydd)|John Davies]], ''Hanes Cymru''

{{wicillyfrau}}
{{Cymru}}
{{Hanes Ewrop}}

[[Categori:Hanes Cymru| ]]
[[Categori:Hanes Prydain|Cymru]]
[[Categori:Hanes yn ôl gwlad|Cymru]]</text>
      <sha1>q6f7o76n67y1dqoyd8i8ze9l6bfpfq2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095600</id>
      <parentid>11095599</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T00:14:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Titus Gold</username>
        <id>38162</id>
      </contributor>
      <comment>/* 21ain ganrif */ Cyfieithwyd o [[en:Wales]]. Dilewyd rhan heb gyfeiriad</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="27359" xml:space="preserve">{{Hanes Cymru}}
{{Am|y llyfr gan John Davies|Hanes Cymru (llyfr)}}{{Am|Gymru gyn-hanesyddol|Cynhanes Cymru}}
Er nad yw'n wlad fawr o ran ei maint, mae '''hanes Cymru''' yn hir a diddorol. Gellid dadlau fod hanes [[Cymru]] fel gwlad, neu egin-wlad, yn dechrau yn ystod cyfnod rheolaeth yr [[Ymerodraeth Rufeinig]]. Credir fod [[Cristnogaeth]] wedi ymgartrefu yng Nghymru tua diwedd y cyfnod hwnnw ac arferir galw'r cyfnod olynol yn [[Oes y Seintiau yng Nghymru|Oes y Seintiau]]. Yng nghyfnod y seintiau cynnar gwelwyd newidiadau sylfaenol ym [[Ynys Brydain|Mhrydain]] o dan bwysau'r goresgyniad [[Eingl-Sacsoniaid|Eingl-Sacsonaidd]] yn ne a dwyrain yr ynys a mewnfudo gan [[Gwyddelod|Wyddelod]] i Gymru a gorllewin [[yr Alban]].

Yn dilyn ymadawiad y Rhufeiniaid, fe dyfodd nifer o freniniaethau  - yng Ngwynedd, Powys, Dyfed a Deheubarth. Roedd gan y brenhinoedd hyn eu heglwysi, eu cyfreithiau a'u llysoedd eu hunain, gyda safon byw a diwylliant uchel. Erbyn yr [[8g]], pan godwyd [[Clawdd Offa]], roedd tiriogaeth Cymru yn ddiffiniedig a'r [[Oesoedd Canol]] wedi dechrau. Yn sgil y goresgyniad [[Normaniaid|Normanaidd]] newidiodd patrwm llywodraethu Cymru a dechreuodd ei harweinwyr pendefig galw eu hunain yn dywysogion yn hytrach na brenhinoedd; gelwir y cyfnod hwnnw yn &quot;[[Oes y Tywysogion]]&quot;. Yn [[yr Oesoedd Canol Diweddar yng Nghymru]] ar ôl cwymp [[Llywelyn ap Gruffudd]] a'i frawd [[Dafydd ap Gruffudd]], cafwyd cyfnod ansefydlog dan reolaeth coron Lloegr. Arweiniodd [[Owain Glyndŵr]] wrthryfel llwyddiannus yn erbyn y Saeson ac yn ddiweddarach enillodd [[Harri Tudur]] [[Brwydr Bosworth|Frwydr Bosworth]] gan sefydlu [[Cyfnod y Tuduriaid yng Nghymru|cyfnod y Tuduriaid]].

Un canlyniad o'r cyfnod hwnnw oedd y [[Y Deddfau Uno 1536 a 1543|Deddfau Uno]] a roddodd Cymru yn yr un system gyfreithiol a gweinyddol â Lloegr. Ar yr un pryd newidiodd Cymru mewn cenhedlaeth neu ddwy o fod yn wlad [[Eglwys Gatholig|Gatholig]] i fod yn wlad [[Protestaniaeth|Brotestannaidd]]. Gwelwyd hefyd adfywiad llenyddol - cyfnod y [[Dadeni Dysg]] a'r [[Beibl]] [[Cymraeg]] - ond troes y bonedd fwyfwy Seisnigaidd a thyfai bwlch rhwng arweinwyr cymdeithas a'r werin. Un canlyniad o hynny oedd y mudiadau crefyddol [[Ymneilltuaeth|ymneilltuol]] a ymledai'n gyflym yn ystod y [[Yr Ail Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|17eg ganrif]] a'r [[Y Ddeunawfed Ganrif yng Nghymru|18fed]]. Dechreuodd Cymru droi'n wlad ddiwydiannol yn ogystal, ac erbyn diwedd y 18g a dechrau'r [[Y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru|19eg ganrif]] roedd trefi diwydiannol, chwareli a phyllau glo yn nodwedd amlwg ar fywyd y wlad. Tyfodd [[llythrennedd]] ac ymledai'r [[Y Wasg Gymraeg|wasg Gymraeg]]. Cynyddai'r galw am [[Datgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru|Ddatgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru]] ac am [[hunanlywodraeth]] ac erbyn diwedd y 19g roedd mudiad [[Cymru Fydd]] ar ei anterth.

Cymysg fu ffawd y wlad yn ystod y [[Yr Ugeinfed Ganrif yng Nghymru|20fed ganrif]]. Ond er gwaethaf [[y Rhyfel Byd Cyntaf]], [[Dirwasgiad Mawr]] y [[1930au]], [[yr Ail Ryfel Byd]] a'r dirywiad ieithyddol yn y [[1970au]] a'r [[1980au]], mae Cymru heddiw yn meddu [[Cynulliad Cenedlaethol Cymru|Cynulliad Cenedlaethol]] ac ymddengys fod yr iaith [[Cymraeg|Gymraeg]] yn wynebu dyfodol mwy gobeithiol nag a ddychmygid cenhedlaeth yn ôl.

==Cyfnod y Rhufeiniaid yng Nghymru==
{{Prif|Cyfnod y Rhufeiniaid yng Nghymru}}
Roedd Cymru yn rhan o'r [[Yr Ymerodraeth Rufeinig|Ymerodraeth Rufeinig]] am tua 350 o flynyddoedd. Cawsai'r Rhufeiniaid a'u diwylliant effaith sylweddol ar y wlad a'i phobl. Gadawodd y Rhufeiniaid [[Ffyrdd Rhufeinig Cymru|rwydwaith o ffyrdd]] ar eu hôl a sefydlasant nifer o drefi. Cafodd ei hiaith, [[Lladin]], ddylanwad mawr ar yr iaith [[Cymraeg|Gymraeg]] wrth iddi ymffurfio o [[Ieithoedd Brythonaidd|Frythoneg Ddiweddar]]; mae tua 600 o eiriau Cymraeg yn tarddu o'r cyfnod hwnnw (yn hytrach nag o Ladin yr Oesoedd Canol fel yn achos ieithoedd eraill fel Saesneg). Credir i'r [[Cristnogaeth|Gristnogaeth]] gyrraedd Cymru yn y cyfnod Rhufeinig hefyd.

Roedd Cymru'n gartref i lwythau [[Y Celtiaid|Celtaidd]] fel y [[Silwriaid]] yn y de-ddwyrain a'r [[Gododdin (teyrnas)|Votadini]] yn y gogledd-orllewin, a'u tiriogaeth yn cyfateb yn fras i'r [[Teyrnasoedd Cymru|teyrnasoedd Cymreig]] cynnar a sefydlwyd ar ôl ymadawiad y Rhufeiniaid.

==Oes y Seintiau yng Nghymru==
{{Prif|Oes y Seintiau yng Nghymru}}
Mae cloddio archeolegol wedi datgelu rhywfaint am y cyfnod yn dilyn ymadawiad y Rhufeiniaid. Y safle sydd wedi rhoi mwyaf o wybodaeth yw bryngaer [[Dinas Powys (bryngaer)|Dinas Powys]] ym Morgannwg, lle'r oedd y trigolion yn amlwg yn perthyn i haen uchaf cymdeithas. Ymhlith y darganfyddiadau roedd darnau crochenwaith o ardal [[Y Môr Canoldir|Môr y Canoldir]], [[gwydr]] o ffynhonnell Diwtonaidd a gwaith metel Celtaidd. Credir fod Dinas Powys yn llys pennaeth neu frenin yn y cyfnod yma. Ceir hefyd dystiolaeth meini ag arysgrifen arnynt. Yng ngogledd Cymru roedd y rhain mewn [[Lladin]], ond yn y de-orllewin a [[Teyrnas Brycheiniog|Brycheiniog]] mae'r arysgrifau mewn [[Ogam]] neu'n ddwyieithog. Ymddengys fod Gwyddelod wedi ymsefydlu yma yn y cyfnod wedi i'r Rhufeiniaid adael os nad ynghynt, ac roedd teulu brenhinol [[Teyrnas Dyfed]] o dras Wyddelig.

Daeth [[Cristnogaeth]] Cymraeg i'r amlwg gyntaf yn ne-ddwyrain Cymru, gyda thystiolaeth o Gristionogion mewn sefydliadau megis [[Caerwent]] a [[Caerleon|Chaerleon]] yn y cyfnod Rhufeinig. Roedd [[Sant Dyfrig]] yn un o'r arweinwyr cyntaf. Cawn wybodaeth am y seintiau yn eu bucheddau, ond yn anffodus mae y rhan fwyaf o'r rhai sydd wedi goroesi wedi eu hysgrifennu ar ôl y goncwest Normanaidd. Ymhlith y seintiau enwocaf mae [[Dewi Sant]], [[Teilo]], [[Illtud]], [[Cadog]] a [[Deiniol]]. Roedd cysylltiadau agos rhwng Cymru ag [[Iwerddon]] a [[Llydaw]].

Ceir rhywfaint o wybodaeth am hanner cyntaf y [[6g]] yng ngwaith [[Gildas]], y ''De Excidio Britanniae'', sy’n bregeth mewn tair rhan yn condemnio pechodau’r [[Brythoniaid]] yn ei oes ef ac yn awgrymu mai oherwydd y pechodau hyn roedd y [[Sacsoniaid]] wedi goresgyn rhan helaeth o’r ynys. Mae’n condemnio pum teyrn yn arbennig, yn cynnwys [[Maelgwn Gwynedd]], brenin [[Teyrnas Gwynedd|Gwynedd]], y mwyaf grymus o'r pump.

==Yr Oesoedd Canol yng Nghymru==
{{Prif|Yr Oesoedd Canol yng Nghymru}}{{Gweler hefyd|Rheolaeth y Saeson o Gymru}}

===Yr Oesoedd Canol Cynnar 600 - 1067===
{{Prif|Yr Oesoedd Canol Cynnar yng Nghymru}}
[[Image:CymruMap.PNG|bawd|250px|Teyrnasoedd Cymru.]] 
Ar ddechrau'r cyfnod roedd rhai rhannau o Gymru, yn enwedig [[Teyrnas Powys|Powys]], yn dod o dan bwysau cynyddol oddi wrth yr [[Eingl-Sacsoniaid]], yn enwedig teyrnas [[Mercia]]. Collodd Powys cryn dipyn o'i thiriogaeth, oedd yn arfer ymestyn i'r dwyrain o'r ffin bresennol, gan gynnwys yr hen ganolfan, [[Pengwern]]. Efallai fod adeiladu [[Clawdd Offa]], yn draddodiadol gan [[Offa, brenin Mercia]] yn yr [[8g]], yn dynodi ffin wedi ei chytuno.

Y cyntaf i deyrnasu dros ran helaeth o Gymru oedd [[Rhodri Mawr]], yn wreiddiol yn frenin [[Teyrnas Gwynedd]], a daeth yn frenin Powys a [[Ceredigion]] hefyd. Pan fu ef farw, rhannwyd ei deyrnas rhwng ei feibion, ond gallodd ei ŵyr, [[Hywel Dda]], ffurfio teyrnas [[Deheubarth]] trwy uno teyrnasoedd llai'r de-orllewin, ac erbyn [[942]] roedd yn frenin ar y rhan fwyaf o Gymru. Yn draddodiadol, cysylltir ef a ffurfio [[Cyfraith Hywel]] trwy alw cyfarfod yn [[Hendy-gwyn ar Daf]]. Pan fu ef farw yn [[950]] gallodd ei feibion ddal eu gafael ar Ddeheubarth, ond adfeddiannwyd Gwynedd gan y frenhinlin draddodiadol.

Erbyn hyn roedd y Llychlynwyr yn ymosod at Gymru, yn enwedig y Daniaid yn y cyfnod rhwng 950 a 1000. Dywedir i Godfrey Haroldson gymryd dwy fil o gaethion o [[Ynys Môn]] yn [[987]], a thalodd brenin Gwynedd, [[Maredudd ab Owain]], swm mawr i'r Daniaid i brynu ei bobl yn ôl o gaethiwed.

[[Gruffydd ap Llywelyn]] oedd y teyrn nesaf i allu uno'r teyrnasodd Cymreig. Brenin Gwynedd ydoedd yn wreiddiol, ond erbyn [[1055]] roedd wedi gwneud ei hun yn frenin bron y cyfan o Gymru ac wedi cipio rhannau o Loegr ger y ffin. Yn [[1063]] gorchfygwyd ef gan [[Harold Godwinson]] a'i ladd gan ei ŵyr ei hun. Rhannwyd ei deyrnas unwaith eto, gyda [[Bleddyn ap Cynfyn]] a'i frawd [[Rhiwallon ap Cynfyn|Rhiwallon]] yn dod yn frenhinoedd Gwynedd a Phowys.

===Oes y Tywysogion===
{{Prif|Oes y Tywysogion}}
Pan orchfygwyd Lloegr gan y [[Normaniaid]] yn [[1066]], y prif deyrn yng Nghymru oedd [[Bleddyn ap Cynfyn]], oedd yn teyrnasu dros Wynedd a Phowys. Yn ne Cymru y cafodd y Normaniaid eu llwyddiannau cynnar, gyda [[William Fitzosbern, Iarll 1af Henffordd]] yn cipio [[Teyrnas Gwent]] cyn 1070. Erbyn 1074 roedd byddin Iarll Amwythig yn anrheithio Deheubarth.&lt;ref&gt;Davies, R.R. ''Conquest, coexistence and change'' tt. 28–30.&lt;/ref&gt;

Pan laddwyd Bleddyn ap Cynfyn yn 1075, bu cyfnod o ryfel cartref yng Nghymru, a roddodd gyfle i'r Normaniaid gipio tiroedd yng ngogledd Cymru. Yn 1081 trefnwyd cyfarfod rhwng Ieirll Caer ac Amwythig a [[Gruffudd ap Cynan]], oedd newydd gipio gorsedd Gwynedd oddi wrth [[Trahaearn ap Caradog]] ym [[Brwydr Mynydd Carn|Mrwydr Mynydd Carn]]. Cymerwyd Gruffudd yn garcharor trwy frad, a chadwyd ef yng Nghaer am flynyddoedd, gyda'r Normaniaid yn cipio rhan helaeth o Wynedd.&lt;ref&gt;Maund, Kari ''The Welsh kings'' t. 110.&lt;/ref&gt; Yn y de, diorseddwyd [[Iestyn ap Gwrgant]], teyrn olaf [[Teyrnas Morgannwg|Morgannwg]], tua 1090 gan [[Robert Fitzhamon]], arglwydd [[Caerloyw]], oedd wedi sefydlu arglwyddiaeth yng [[Caerdydd|Nghaerdydd]] ac a aeth ymlaen i gipio ardal Bro Morgannwg. Lladdwyd [[Rhys ap Tewdwr]], brenin [[Deheubarth]], ym 1093 wrth amddiffyn Brycheiniog rhag y Normaniaid, a chipwyd ei deyrnas a'i rhannu rhwng nifer o arglwyddi Normanaidd.&lt;ref&gt;Lloyd, J.E. ''A History of Wales'' t. 398.&lt;/ref&gt; I bob golwg, roedd y goncwest Normanaidd bron yn gyflawn.

===Yr Oesoedd Canol Diweddar===
{{Prif|Yr Oesoedd Canol Diweddar yng Nghymru}}
Ar ôl i [[Llywelyn ap Gruffudd|Llywelyn Ein Llyw Olaf]], [[Tywysog Cymru]], gael ei fradychu a'i ladd yng [[Cilmeri|Nghilmeri]] ym [[1282]] daeth y wlad dan reolaeth [[Edward I o Loegr|Edward I]], [[Brenin Lloegr]]. Adeiladodd Edward [[castell|gestyll]] ar hyd arfordir Cymru mewn cylch haearn o gwmpas y wlad a chafodd ei fab [[Edward II o Loegr|Edward]] ei arwisgo yn Dywysog Cymru.

Cestyll Edward I a’r Bwrdeisdrefi

Ym mis Mehefin 1287, gwrthryfelodd un o arglwyddi Cymru, [[Rhys ap Maredudd]]. Arglwydd o Sir Gaerfyrddin oedd Rhys ac roedd wedi cefnogi Edward yn rhyfeloedd 1276-7 ac 1282-3. Roedd wedi ei siomi na chafodd fwy o wobr am ei gefnogaeth. Yn ogystal, roedd Rhys wedi cael llond bol bod y Sais o Ustus De Cymru yn ymyrryd yn ei waith ef o reoli. Parhaodd y gwrthryfel tan fis Ionawr 1288. Cafodd Rhys ei orchfygu gan fyddin y brenin oedd yn cynnwys llawer o Gymry. Effeithiodd gwrthryfel 1294-5 ar Gymru gyfan. Cafodd ei arwain gan dri arglwydd o Gymry: [[Madog ap Llywelyn]] yn y gogledd, Morgan ap Maredudd ym Morgannwg, a [[Maelgwn ap Rhys]] yn y de-orllewin. Parhaodd y gwrthryfel o fis Medi 1294 tan haf 1295 pan orchfygwyd y Cymry gan y Saeson.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://hwb.gov.wales/search?query=LlGC&amp;strict=true&amp;popupUri=%2FResource%2Fb8153ca1-db7a-4df7-a1df-e6fe66ad3518|title=Oes y Tywysogion: ‎Gorchfygu Cymru|date=|access-date=13 Mawrth 2020|website=HWB|last=|first=|archiveurl=|archivedate=|deadurl=}}&lt;/ref&gt;

Yn y [[15g]] cafwyd gwrthryfel [[Owain Glyndŵr]], ond ni lwyddodd i ailsefydlu teyrnas annibynnol ond am gyfnod byr. Yn ddiweddarach yn y ganrif honno cafwyd [[Rhyfeloedd y Rhosynnau]] yn Lloegr a effeithiodd yn fawr ar Gymru. Yn [[1485]] ddaeth [[Harri VII o Loegr|Harri Tudur]] i'r orsedd ar ôl curo [[Rhisiart III o Loegr|Rhisiart III]] ym [[Brwydr Bosworth|Mrwydr Maes Bosworth]] a dechreuodd [[Cyfnod y Tuduriaid yng Nghymru|cyfnod y Tuduriaid]].

==Cyfnod y Tuduriaid==
{{Prif|Cyfnod y Tuduriaid yng Nghymru}}
[[Delwedd:Henry7England.jpg|bawd|Harri Tudur, y cyntaf o frenhinlin y Tuduriaid]]
Dechreuodd y cyfnod hwn gyda theyrnasiad [[Harri Tudur]] ar goron [[Lloegr]] ar ôl iddo ennill [[Brwydr Bosworth]] yn [[1485]], a daeth i ben gyda marwolaeth [[Elisabeth I]] yn [[1603]] a hithau yn ddi-blant.

Roedd yn gyfnod cythryblus yn grefyddol gyda [[Harri VIII o Loegr]] yn cweryla gyda'r [[Pab]] a sefydlu [[Eglwys Loegr]]. Fel adwaith yn erbyn y [[Diwygiad Protestannaidd]] cafwyd cyfnod o geisio adfer y ffydd [[Eglwys Gatholig|Gatholig]] gan y frenhines [[Mari I o Loegr]]. Ceisiodd ei olynydd Elisabeth I ddilyn polisi cymedrol o oddefgarwch ar y dechrau ond cododd to o Gatholigion milwriaethus. Dyma gyfnod y [[Gwrthddiwygiad]] Catholig, cyfnod o erlid pobl fel [[Rhisiart Gwyn]] a [[William Davies]]. Roedd [[Owen Lewis]], [[Gruffydd Robert]] a [[Morys Clynnog]] ymysg Cymry Pabyddol eraill y cyfnod. Bu erlid ar y [[Piwritan]]iaid hefyd, ar bobl fel [[John Penry]].

Dyma gyfnod [[Deddf Uno 1536]] a hefyd [[diddymu'r mynachlogydd]] a chyfieithu'r [[Beibl]] cyfan i'r [[Gymraeg]] am y tro cyntaf.

==Yr Ail Ganrif ar Bymtheg==
{{Prif|Yr Ail Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru}}
Roedd yr 19g yn gyfnod a ddominyddwyd gan dwf [[Diwygiad Protestannaidd|Protestaniaeth]] a'i henwadau a'r ymrafael am rym gwladol rhwng y [[Brenhinoedd a breninesau Lloegr|frenhiniaeth]] a'r [[senedd]] yn [[Teyrnas Lloegr|Lloegr]] a arweiniodd at y [[Rhyfel Cartref]].

==Y Ddeunawfed Ganrif==
{{Prif|Y Ddeunawfed Ganrif yng Nghymru}}
Roedd y 18g yn gyfnod o barhad o rai agweddau ar fywyd crefyddol a chymdeithasol y ganrif flaenorol ac, ar yr un pryd, yn gyfnod o newidiadau mawr yn y wlad, yn arbennig yn ail hanner y ganrif a osododd [[Cymru]] ar lwybr newydd gyda [[diwydiant]] yn tyfu'n gyflym a phoblogaeth y trefi'n dechrau cynyddu.

[[Delwedd:Richard Wilson - Snowdon from Llyn Nantlle - Google Art Project.jpg|200px|bawd|&quot;[[Yr Wyddfa]] o [[Llyn Nantlle|Lyn Nantlle]]&quot;, dyfrlliw gan [[Richard Wilson (arlunydd)|Richard Wilson]]]]
Dyma'r ganrif pan oedd y [[Diwygiad Methodistaidd]] mewn bri gyda phobl fel [[Howel Harris]], [[William Williams Pantycelyn]] a [[Daniel Rowland]] yn arwain trwy deithio'r wlad i bregethu o flaen tyrfaoedd mawr. Cafwyd hefyd [[ysgolion cylchynol]] [[Griffith Jones]] yn y ganrif hon a dyma gyfnod gwaith [[Cymdeithas er Taenu Gwybodaeth Gristnogol|Y Gymdeithas er Taenu Gwybodaeth Gristnogol]] (SPCK), yn ogystal. Erbyn diwedd y ganrif roedd canran sylweddol o'r boblogaeth yn [[Anghydffurfiaeth|Anghydffurfwyr]] o ryw fath, ond arhosai nifer yn ffyddlon i'r [[Eglwys Loegr|Eglwys]] yn ogystal.

Roedd y mwyafrif mawr o'r boblogaeth yn [[Cymry|Gymry]] uniaith [[Gymraeg]] o hyd a'r rhan fwyaf yn byw mewn pentrefi a threfi bach [[cefn gwlad]]. Roedd caneuon gwerin a barddoniaeth rydd yn boblogaidd, yn arbennig adeg y gwyliau mawr fel y [[Gwylmabsant|Gwyliau Mabsant]]. Yn ail hanner y ganrif roedd yr [[anterliwt]] ar ei hanterth a phobl yn tyrru i'r llwyfan yn y ffeiriau, yn arbennig yn siroedd y gogledd-ddwyrain. Cafwyd tyfiant mawr yn y nifer o lyfrau a gyhoeddwyd ynghyd â gwawr [[newyddiaduriaeth]] yng Nghymru gydag ymddangosiad y [[cylchgrawn|cylchgronau]] cyntaf. Gosodwyd sylfeini'r [[Eisteddfod Genedlaethol]] gyda gwaith y [[Gwyneddigion]] yn [[Llundain]] ac yn y cylchoedd llenyddol cafwyd math o Ddadeni gyda bri ar bopeth [[Celtiaid|Celtaidd]] ac ail-ddarganfod meistri'r gorffennol fel [[Dafydd ap Gwilym]] a'r [[Gogynfeirdd]] diolch i waith [[Goronwy Owen]], [[Ieuan Fardd]] a [[Morrisiaid Môn]]. Dechreuodd teithwyr ymweld â'r wlad a gwerthfawrogi ei thirwedd &quot;gwyllt&quot; - y [[twristiaeth|twristiaid]] cyntaf - ac ymledodd dylanwad y [[Mudiad Rhamantaidd]] ar lenorion ac artistiaid y wlad, fel yr arlunydd enwog [[Richard Wilson (arlunydd)|Richard Wilson]].

==Y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg==
{{Prif|Y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru}}
Roedd y 19g yn gyfnod o newid mawr ym mywyd y wlad. Dyma ganrif y [[Siartwyr]] a [[Dic Penderyn]], [[Brad y Llyfrau Gleision]] a [[Helyntion Beca]].

Cafwyd newidiadau ym myd [[amaethyddiaeth]] yn ystod ail hanner y [[18fed ganrif|ddeunawfed ganrif]], yn arbennig gyda dechrau [[cau'r tiroedd comin]]. Erbyn y 19g roedd y tirfeddianwyr yn codi rhenti mwy ar eu tenantiaid, ac roedd gwasgfa ar y ffermwyr oedd yn berchen eu tir i werthu i'r tirfeddianwyr mawr. Roedd cau'r [[tir comin]] yn amddifadu'r ffermwyr o dir pori hanfodol. Mewn gair roedd [[tlodi]] dybryd yng [[Cefn gwlad|nghefn gwlad]], a hynny pan oedd yna gynnydd yn y boblogaeth.

[[Delwedd:Select Sketches - Menai Bridge 2.jpg|200px|bawd|Agorwyd [[Pont y Borth]] ar [[Afon Menai]] yn [[1826]] (plât Tsieineaidd o'r 1840au)]]
Roedd [[y Chwyldro Diwydiannol yng Nghymru]] ar gynnydd a thirwedd Cymru'n newid. Roedd gwaith ar gael mewn trefi fel [[Bersham]] a [[Brymbo]] yn y Gogledd-ddwyrain ac yng nghymoedd a threfi [[De Cymru]]. Roedd angen cynhyrchu [[haearn]] i adeiladu'r peiriannau newydd oedd yn cael eu hadeiladu. Roedd gan Gymru ddigon o haearn a glo hefyd i'r ffwrneisi i weithio'r haearn hwnnw. Felly roedd poblogaeth Cymru ar gerdded o'r ardaloedd gwledig i'r trefi diwydiannol fel [[Merthyr Tudful]] a'r [[Y Rhondda|Rhondda]] a oedd yn tyfu yn gyflym. Yn y gogledd agorwyd nifer o [[Diwydiant llechi Cymru|chwareli llechi]] ac [[Chwareli ithfaen Cymru|ithfaen]], mawr a bychain, a thyfodd canolfannau fel [[Bethesda]], [[Llanberis]] a [[Blaenau Ffestiniog]] yn drefi prysur a ddeuai i chwarae rhan bwysig yn hanes economaidd a diwylliannol y genedl.

Fel bod y bobl yn gallu tramwyo ac i gludo'r glo a'r haearn roedd angen adeiladu [[ffordd|ffyrdd]], [[camlas|camlesi]] a [[rheilffordd|rheilffyrdd]].

Y 19g oedd canrif fawr y wasg yng Nghymru. Cyhoeddwyd nifer fawr o gylchgronau a phapurau newydd a daeth mwy o lyfrau Cymraeg allan nag erioed.

==Yr Ugeinfed Ganrif==
{{Prif|Yr Ugeinfed Ganrif yng Nghymru}}
Gellid dadlau bod yr 20g yng Nghymru yn gyfnod a welodd fwy o newid yn y wlad nag yn ystod unrhyw gyfnod arall yn ei hanes.

[[Delwedd:Triban Plaid Cymru.png|250px|bawd|Ffurfiwyd [[Plaid Cymru]] ym [[1925]]]]
Yn chwarter cyntaf y ganrif roedd Cymru yn wlad [[Plaid Ryddfrydol (DU)|Ryddfrydol]] o ran ei [[gwleidyddiaeth]]. Ond y [[Y Blaid Lafur (DU)|Blaid Lafur]] oedd y blaid rymusaf yng Nghymru o'r [[1930au]] ymlaen. Ffurfiwyd [[Plaid Cymru]] a [[Cymdeithas yr Iaith|Chymdeithas yr Iaith]] a sefydlwyd [[Y Swyddfa Gymreig]] yn [[1964]] a [[Cynulliad Cenedlaethol Cymru|Chynulliad Cenedlaethol Cymru]] ym [[1999]].

Erbyn [[1911]] roedd 86,000 o bobl yn gweithio ar y [[rheilffyrdd]] ac yn nociau mawr y De. Ddechrau'r 20g disodlwyd [[haearn]] gan [[dur|ddur]] fel y prif fetel a oedd yn cael ei allforio o'r wlad. Roedd 3,700 yn gweithio mewn gwaith [[copr]] yn [[1911]] ac 21,000 mewn gwaith [[tun]]. Roeddent yn cynhyrchu 848,000 tunnell o blât tin mewn blwyddyn. Cynhyrchwyd 56.8 miliwn tunnell o [[glo|lo]] yn [[1913]]. Roedd Cymru yn allforio traean o holl allforion glo'r byd gan gyflogi 250,000 o ddynion ym meysydd glo'r de a'r gogledd-ddwyrain. Ond cafwyd dirywiad difrifol mewn nifer o'r diwydiannau traddodiadol ar ôl yr [[Ail Ryfel Byd]], yn arbennig yn y meysydd glo. Ym 1913 cyflogid yn y gwaith glo 232,000 o ddynion, ond erbyn [[1960]] dim ond 106,000 a gyflogid a syrthiasai'r nifer i 30,000 yn unig erbyn [[1979]]. Nid oedd ond un pwll glo ar ôl yng Nghymru erbyn y 1990au. Roedd dirywiad tebyg yn y [[diwydiant dur]] ac economi Cymru yn gyffredinol. Roedd Cymru fel nifer o wledydd eraill y gorllewin yn dod yn fwyfwy ddibynnol ar y sector gwasanaeth. Un o ganlyniadau'r dirywiad yn y diwydiant glo ac o ganlyniad esgeuluso diogelwch y tipiau glo oedd [[trychineb Aberfan]], pan lyncwyd ysgol gyfan gan lithriad gwastraff glo gan ladd 144 o blant ac athrawon.

Yn [[1911]] roedd gan Gymru boblogaeth o 2,400,000 gyda bron i 1,000,000 yn siarad [[Cymraeg]]. Dyma'r nifer fwyaf erioed ond eisoes roedd y Cymry Cymraeg yn lleiafrif. Ond lladdwyd nifer o Gymry ifainc yn y [[Rhyfel Byd Cyntaf]], llawer ohonyn nhw'n siaradwyr Cymraeg. Cafodd [[Dirwasgiad Mawr]] y [[1930au]] ei effaith hefyd a chredir fod tua 450,000 o bobl wedi ymfudo o'r wlad rhwng [[1921]] a [[1939]].

Ar droad y ganrif roedd tua hanner poblogaeth Cymru yn aelodau o [[eglwys]]. Yn [[1900]] roedd gan y [[Methodistiaid Calfinaidd]] 158,111 o aelodau, yr [[Annibynwyr]] 144,000 a'r [[Bedyddwyr]] 106,000. Erbyn diwedd y ganrif darlun o ddirywiad enbyd a geir.

== 21ain ganrif ==
{{Prif|Yr Unfed Ganrif ar Hugain yng Nghymru}}
[[Delwedd:Senedd.jpg|220x220px|bawd|Adeilad y Senedd yng Nghaerdydd, cartref newydd Cynulliad Cenedlaethol Cymru.]]
Dangosodd [[Cyfrifiad y Deyrnas Unedig 2001|Cyfrifiad 2001]] gynydd yn y nifer o siaradwyr Cymraeg, gyda 21% o'r boblogaeth 3 oed a hŷn yn gallu'r iaith, i gymharu â 18.7% ym 1991 ac 19.0% ym 1981. Mae hyn yn gyferbyniad i'r patrwm o leihad yn nifer y siaradwyr trwy gydol yr [[20g]].&lt;ref&gt;[http://www.statistics.gov.uk/cci/nugget.asp?id=447 Results of the 2001 Census from www.statistics.gov.uk]&lt;/ref&gt;

Bu nifer o ddatblygiadau o nod yn y brifddinas wedi agoriad [[Stadiwm y Mileniwm]] ym 1999,&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.millenniumstadium.com/3473_3514.php |title=Millennium Stadium website |access-date=2009-09-08 |archive-date=2008-05-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080513173339/http://www.millenniumstadium.com/3473_3514.php |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; megis agoriad [[Canolfan y Mileniwm]] ym 2004 fel canolfan ar gyfer cynnal digwyddiadau diwylliannol.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.publicinformation.wales.gov.uk/scripts/viewnews.asp?NewsID=581|title=The New National Assembly for Wales Senedd opened on St David’s Day|access-date=2009-09-08|archive-date=2007-03-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20070311002727/http://www.publicinformation.wales.gov.uk/scripts/viewnews.asp?NewsID=581|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

=== Datganoli Cymru ===
{{Prif|Datganoli Cymru}}
Sefydlwyd Cynulliad Cenedlaethol Cymru (Cynulliad Cenedlaethol Cymru) ym 1999 (o dan Ddeddf Llywodraeth Cymru 1998) gyda’r pŵer i bennu sut y caiff cyllideb llywodraeth ganolog Cymru ei gwario a’i gweinyddu, er bod Senedd y DU wedi cadw’r hawl i osod terfynau ar ei bwerau.&lt;ref name=&quot;Long Walk2&quot;&gt;{{cite news|first=Betsan|last=Powys|title=The long Welsh walk to devolution|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/wales_politics/7813837.stm|access-date=26 September 2010|publisher=BBC|date=12 January 2010|work=[[BBC News]] website}}&lt;/ref&gt; Mae llywodraethau’r Deyrnas Unedig a Chymru bron yn ddieithriad yn diffinio Cymru fel gwlad.&lt;ref name=&quot;Number 10&quot;&gt;{{cite web|archive-url=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20080909013512/http:/www.number10.gov.uk/Page823|archive-date=9 September 2008|url=http://www.number10.gov.uk/Page823|title=Countries within a country|publisher=[[10 Downing Street]]|date=10 January 2003|access-date=5 November 2010|website=10 Downing Street website|quote=The United Kingdom is made up of four countries: England, Scotland, Wales and Northern Ireland.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;WalesOnline 03072010&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.walesonline.co.uk/news/welsh-politics/welsh-politics-news/2010/07/03/un-report-causes-stir-with-wales-dubbed-principality-91466-26777027/|title=UN report causes stir with Wales dubbed 'Principality'|access-date=25 July 2010|date=3 July 2010|publisher=[[Media Wales|Media Wales Ltd]]|website=WalesOnline website|quote=... the Assembly's Counsel General, John Griffiths, &lt;nowiki&gt;[said]&lt;/nowiki&gt;: &quot;I agree that, in relation to Wales, Principality is a misnomer and that Wales should properly be referred to as a country.}}&lt;/ref&gt;

Dywed Llywodraeth Cymru: &quot;Nid yw Cymru yn Dywysogaeth. Er ein bod wedi ein huno â Lloegr gan dir, a'n bod yn rhan o Brydain Fawr, mae Cymru yn wlad yn ei rhinwedd ei hun.&quot;&lt;ref name=&quot;WAG FAQ&quot;&gt;{{cite web|title=Wales.com FAQs|url=http://www.wales.com/about-wales/frequently-asked-questions#Question_11|publisher=[[Welsh Government]]|year=2008|access-date=24 August 2015|website=Wales.com website}}&lt;/ref&gt;

Cwblhawyd adeilad newydd Senedd [[Cynulliad Cenedlaethol Cymru]] ym mis Chwefror 2006 ac agorwyd yn swyddogol ar [[Dydd Gŵyl Dewi|Ddydd Gŵyl Dewi]]'r un flwyddyn.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Mae Deddf Llywodraeth Cymru 2006 (p 32) yn Ddeddf gan Senedd y Deyrnas Unedig a ddiwygiodd Gynulliad Cenedlaethol Cymru ac sy’n caniatáu i bwerau pellach gael eu rhoi iddo’n haws. Mae’r Ddeddf yn creu system lywodraethu gyda gweithrediaeth ar wahân wedi’i thynnu o’r ddeddfwrfa ac yn atebol iddi.&lt;ref name=&quot;StackPath&quot;&gt;{{cite web|title=StackPath|url=https://www.instituteforgovernment.org.uk/blog/wales-act-new-dawn-welsh-devolution|access-date=31 January 2022|website=www.instituteforgovernment.org.uk}}&lt;/ref&gt;

Yn dilyn refferendwm llwyddiannus yn 2011 ar ymestyn pwerau deddfu’r Cynulliad Cenedlaethol mae bellach yn gallu gwneud deddfau, a elwir yn Ddeddfau’r Cynulliad, ar bob mater mewn meysydd pwnc datganoledig, heb fod angen cytundeb Senedd y DU.&lt;ref name=&quot;StackPath2&quot;&gt;{{cite web|title=StackPath|url=https://www.instituteforgovernment.org.uk/blog/wales-act-new-dawn-welsh-devolution|access-date=31 January 2022|website=www.instituteforgovernment.org.uk}}&lt;/ref&gt;

Yn refferendwm 2016, pleidleisiodd Cymru o blaid gadael yr Undeb Ewropeaidd, er i wahaniaethau demograffig ddod i’r amlwg. Yn ôl Danny Dorling, athro daearyddiaeth ym Mhrifysgol Rhydychen, “Os edrychwch chi ar yr ardaloedd mwy gwirioneddol Gymreig, yn enwedig y rhai Cymraeg eu hiaith, doedden nhw ddim eisiau gadael yr UE.”&lt;ref&gt;{{cite web|date=22 September 2019|title=English people living in Wales tilted it towards Brexit, research finds|url=http://www.theguardian.com/uk-news/2019/sep/22/english-people-wales-brexit-research|access-date=31 January 2022|website=The Guardian}}&lt;/ref&gt;

Ar ôl Deddf Senedd ac Etholiadau (Cymru) 2020, ailenwyd y Cynulliad Cenedlaethol yn &quot;Senedd Cymru&quot; (yn Gymraeg) ac yn &quot;Senedd Cymru&quot; (yn Saesneg) (y cyfeirir ati hefyd gyda'i gilydd fel y &quot;Senedd&quot;), a ystyriwyd fel adlewyrchiad gwell o bwerau deddfwriaethol ehangach y corff.&lt;ref name=&quot;:12&quot;&gt;{{Cite web|title=History of devolution|url=https://senedd.wales/how-we-work/history-of-devolution/|access-date=2022-01-31|website=senedd.wales|language=en-GB}}&lt;/ref&gt;

Yn 2016, lansiwyd YesCymru. Ymgyrch anwleidyddol dros Gymru annibynnol a gynhaliodd ei rali gyntaf yng Nghaerdydd yn 2019.&lt;ref&gt;{{cite web|last=Harries|first=Robert|date=8 November 2020|title=The rise of Yes Cymru and why people are joining in their thousands|url=https://www.walesonline.co.uk/news/wales-news/rise-yes-cymru-people-joining-19231641|access-date=31 January 2022|website=WalesOnline}}&lt;/ref&gt; Dangosodd arolwg barn ym mis Mawrth 2021, record o 39% o gefnogaeth i annibyniaeth i Gymru pan nad yw eithrio yn gwybod.&lt;ref&gt;{{cite web|date=4 March 2021|title=Westminster warned as poll shows record backing for Welsh independence|url=http://www.theguardian.com/uk-news/2021/mar/04/westminster-warned-as-poll-shows-record-backing-for-welsh-independence|access-date=31 January 2022|website=The Guardian}}&lt;/ref&gt;

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

==Llyfryddiaeth==
Ceir llyfryddiaethau mwy penodol yn yr erthyglau ar y cyfnodau unigol. Rhoddir yma ddetholiad o lyfrau ar hanes Cymru yn gyffredinol neu am gyfnodau sylweddol, e.e. Cymru yn y Cyfnod Modern.

*[[John Davies (hanesydd)|John Davies]], ''Hanes Cymru''

{{wicillyfrau}}
{{Cymru}}
{{Hanes Ewrop}}

[[Categori:Hanes Cymru| ]]
[[Categori:Hanes Prydain|Cymru]]
[[Categori:Hanes yn ôl gwlad|Cymru]]</text>
      <sha1>47bzm83ohpmfcu9ypacgqlj5yjylddm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Camlas Trefaldwyn</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6289</id>
    <revision>
      <id>11095448</id>
      <parentid>11092156</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T12:23:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Lesbardd</username>
        <id>21509</id>
      </contributor>
      <comment>/* Hanes */ John Dadford, cyrhaeddiad Garthmyl</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4608" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle
| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}}
| gwlad = {{banergwlad|Cymru}} }}
[[Delwedd:Frankton01LB.jpg|chwith|bawd|260px|Frankton]]
[[Delwedd:CamlasDrefaldwyn01LB.jpg|chwith|bawd|260px|Ynghanol Lociau Frankton]]
Prif fasnach '''Camlas Trefaldwyn''' ({{Iaith-en|Montgomery Canal}}) oedd [[calchfaen]] a choed; fe'i lleolir ym [[Powys|Mhowys]] a gogledd-orllewin [[Swydd Amwythig]]. Arferid galw'r gamlas ar lafar gwlad yn &quot;''The Monty''&quot;. Yn wreiddiol, rhoddwyd yr enw ‘Camlas Trefaldwyn’ i’r gamlas rhwng [[Llanymynech]] a’r [[Y Drenewydd|Drenewydd]]. Roedd dwy gangen, yr Orllewinol a’r Ddwyreiniol, yn cyfarfod yn [[Garthmyl|Ngarthmyl]]. Roedd cysylltiad i’r [[Camlas Ellesmere|Gamlas Ellesmere]] lle adeiladwyd lociau Carreghofa. Daeth y darnau gwahanol yn rhan o rwydwaith y [[Camlas Swydd Amwythig|Gamlas Swydd Amwythig]]; Camlas Ellesmere ym 1846, y gangen ddwyreiniol ym 1847 a’r gangen orllewinol ym 1850.

Caewyd y gamlas ym 1944 ond cafodd ei hadnewyddu'n rhannol rai blynyddoedd yn ôl. Atgyfodwyd y rhwydwaith o gamlesi dros Brydain tuag at ddiwedd y 20fed ganrif, ac erbyn hyn, adnabyddir canghenni gorllewinol a dwyreiniol y gamlas Sir Drefaldwyn a changen Llanymynech Camlas Ellesmere fel Camlas Trefaldwyn, er nad aethant at y dref. Ar hyn o bryd cysylltwyd ond 7 milltir rhwng [[Cyffordd Frankton]] a Chei Gronwen i rwydwaith cenedlaethol y camlesi. Mae rhannau eraill ger Llanymynech a’r Trallwng ar gael i gychod, ond heb gysylltiad i weddill y gamlas.

==Hanes==
[[File:Montgomery Canal at Maesbury Marsh.jpg|thumb|Maesbury Marsh]]
[[File:Graham palmer memorial stone.jpg|thumb|Cofeb i Graham Palmer, creuwr y [[Waterway Recovery Group]], yn ymyl loc Graham Palmer ar gamlas Trefaldwyn]]
Pwrpas y gamlas oedd cludo calch er mwyn cyfoethogi tir amaethyddol dyffryn [[Hafren]].&lt;ref&gt;’The Canals of The West Midlands’ gan Charles Hadfield;cyhoeddwyr David &amp; Charles, 1985;isbn:978-0-7153-8644-6&lt;/ref&gt; Cynllun gwreiddiol ym 1792 oedd camlas o Lanymynech, lle buasai cangen Llanymynech o Gamlas Ellesmere, hyd at Y Trallwng. Erbyn 1793 oedd penderfyniad i fynd ymlaen at y Drenewydd.&lt;ref&gt;’The Canals of The West Midlands’ gan Charles Hadfield;cyhoeddwyr David &amp; Charles, 1985;isbn:978-0-7153-8644-6&lt;/ref&gt; Pasiwyd deddf ym 1794. Roedd gan gwmni’r gamlas hawl i godi £72,000 gan werthu cyfrandaliadau, ac hefyd £20,000 arall os oedd angen.&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20160304000215/http://www.jim-shead.com/waterways/sdoc.php?wpage=PNRC0461#PNRC455 Gwefan www.jim-shead.com]&lt;/ref&gt; Apoyntiwyd [[John Dadford]] yn beiriannydd was appointed&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20160304000215/http://www.jim-shead.com/waterways/sdoc.php?wpage=PNRC0461#PNRC455 Gwefan www.jim-shead.com]&lt;/ref&gt; a daeth ei frawd [[Thomas Dadford yr ifancach]] yn gynorthwyydd iddo fo. Roedd awgrymiadau ym 1793 i adeiladu camlas 40.25 milltir o hyd rhwng Garthmyl a [[Camlas Llanllieni|Chamlas Llanllieni]], ond digwyddodd dim byd.&lt;ref&gt;’The Canals of The West Midlands’ gan Charles Hadfield;cyhoeddwyr David &amp; Charles, 1985;isbn:978-0-7153-8644-6&lt;/ref&gt;

Cwblhawyd rhannau’r gamlas erbyn Chwefror 1796, a lansiwyd cwch, y ''Royal Montgomery'' ger [[Y Trallwng]]. Agorwyd cysylltiad i’r Camlas Ellesmere yng Ngorffennaf 1797 er oedd rhyw golled o ddŵr. Cyrhaeddodd y gamlas Garthmyl&lt;ref&gt;’The Canals of The West Midlands’ gan Charles Hadfield;cyhoeddwyr David &amp; Charles, 1985;isbn:978-0-7153-8644-6&lt;/ref&gt;. Roedd y gamlas 16 milltir o hyd, ond heb gyrraedd y Drenewydd eto.

==Y rhan agored gogleddol==
&lt;gallery&gt;
Delwedd:CamlasDrefaldwyn02LB.jpg
Delwedd:CamlasDrefaldwyn03LB.jpg
Delwedd:CamlasTrefaldwyn04LB.jpg
Delwedd:CamlasTrefaldwyn05LB.jpg
&lt;/gallery&gt;

==Lociau'r gamlas==
&lt;gallery&gt;
Delwedd:Carreghofatop01LB.jpg|Loc uchaf Carreghofa
Delwedd:Carreghofabottom01LB.jpg|Loc isaf Carreghofa
Delwedd:Burgedintop01LB.jpg|Loc uchaf Burgedin
Delwedd:Burgedinbottom01LB.jpg|Loc isaf Burgedin
Delwedd:PoolQuayLock01LB.jpg|loc Pool Quay
Delwedd:BankLock01LB.jpg|loc Bank
Delwedd:CrowtherHallLock01LB.jpg|loc Crowther Hall
Delwedd:CabinLock01LB.jpg|loc Caban
&lt;/gallery&gt;

==Gweler hefyd==
* ''[[The Montgomery Canal and Its Restoration]]''

==Dolenni allanol==
* {{eicon en}} [http://history.powys.org.uk/ysgolion/welshpool/canal.shtml Powys Fictoraidd i Ysgolion]
* {{eicon en}} [http://www.montgomerycanal.me.uk/ Camlas Trefaldwyn]

{{eginyn Powys}}

[[Categori:Adeiladau ac adeiladwaith ym Mhowys]]
[[Categori:Ardaloedd Cadwraeth Arbennig yng Nghymru]]
[[Categori:Camlesi Cymru|Trefaldwyn]]
[[Categori:Cludiant ym Mhowys]]
[[Categori:Hanes Powys]]
[[Categori:Trefaldwyn]]</text>
      <sha1>323od32epyzhial9bou0hd9m4v5hexy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Coca-Cola</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6469</id>
    <revision>
      <id>11095549</id>
      <parentid>10777871</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:34:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5207" xml:space="preserve">{{Gwybodlen cwmni/Wicidata | fetchwikidata=ALL | onlysourced=no
 | suppressfields= 
}}
[[Delwedd:CocaCola.gif|bawd|200px|Logo Coca-Cola]]
[[Delwedd:Commercial. At the Coca Cola Plant BAnQ P48S1P06539.jpg|bawd|Potelu ffatri o Coca-Cola Canada Ltd 8 Ionawr, 1941. [[Montréal]], [[Canada]].]]
Diod [[cola]] yw '''coca-cola''' a gafodd ei greu gan ''The Coca-Cola Company'' o [[Atlanta, Georgia]] ac a adnabyddir, fel arfer, dan yr enw '''Coke''' sydd wedi ei gofrestru fel marc-cwmni yn yr Unol Daleithiau.  Hwn ydy diod cola mwyaf poblogaidd y byd, a chystadleuwr cryf iddo yw [[Pepsi]].

== Hanes y cwmni ==
{{Prif|The Coca-Cola Company}}

[[Delwedd:World-of-coca-cola.jpg|chwith|140px|''World of Coca-Cola'', Las Vegas, Nevada]]
Crewyd y cwmni ym [[1886]] gan [[John S. Pemberton]]. Bwriad y cwmni oedd cynnig rhywbeth gwahanol i &quot;[[alcohol]]&quot; yn ystod y cyfnod pan y gwaharddwyd alcohol (Prohibition) yn yr Unol Daleithiau.

Yn ystod yr &quot;[[Ail Ryfel Byd]]&quot;, roedd yn anodd iawn allforio'r ddiod i'r Almaen. Dyma un o'r rhesymau dros greu'r ddiod newydd 'Fanta'.

Yn y [[1980au]] newidiwyd fformiwla'r ddiod a rhoddwyd enw newydd arni, sef &quot;[[New Coke]]&quot;. Roedd nifer o bobl yn casau'r cola newydd, ac o ganlyniad crewyd &quot;[[Coke Clasurol]]&quot; gan y cwmni.

Mae'r cwmni yma yn creu amrywiaeth o [[diod|ddiodydd]] eraill.

== Nadolig - Y Siôn Corn Coch ==
Defnyddiwyd llun o [[Siôn Corn]] gan y cwmni yn ystod gaeafau [[1930au]].&lt;ref&gt;Barbara Mikkelson and David P. Mikkelson, &quot;[http://www.snopes.com/cokelore/santa.asp The Claus That Refreshes],&quot; snopes.com, Chwefror 27, 2001 . Adalwyd Mehf. 10, 2005. {{WebCite|url=http://www.webcitation.org/5QDrZIRbk|date =Gorff 10, 2007}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;usir.salford.ac.uk&quot;&gt;See George McKay [http://usir.salford.ac.uk/2227/ 'Consumption, Coca-colonisation, cultural resistance—and Santa Claus'], in Sheila Whiteley, ed. (2008) ''Christmas, Ideology and Popular Culture''. Edinburgh University Press, tud. 50–70.&lt;/ref&gt; Credir i hyn gael dylanwad mawr ar ddiwylliant America, gan helpu creu'r ddelwedd o Siôn Corn sy'n adnabyddus i ni heddiw. Yn ystod y [[1980au]] a'r [[1990au]], ymddangosodd y Siôn Corn Coch unwaith eto ar hysbysebion teledu [[Nadolig]] Coca Cola.

==Cynwysyddion==
{| class=&quot;wikitable&quot; cuz6+52*129+
|-
! Enw !! Lansiwyd !! Daeth i ben !! Nodyn neu ddau !! Llun
|-
| Coca-Cola
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 1886
| style=&quot;text-align:center;&quot;|
|Y fersiwn wreiddiol o Coca-Cola.
|[[Delwedd:Coca cola Bottle.png|75px]]
|-
| [[Caffeine-Free Coca-Cola]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 1983
| style=&quot;text-align:center;&quot;|
|Coca-Cola heb gaffin.
|[[Delwedd:Caffine Free Coke can.jpg|75px]]
|-
|[[Coca-Cola Cherry]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 1985
| style=&quot;text-align:center;&quot;|
|Ar gael yn Canada o 1996. Galwyd ef yn &quot;Cherry Coca-Cola (Cherry Coke)&quot; yng Ngogledd America hyd at 2006.
|[[Delwedd:Cola Cherry can.jpg|75px]]
|-
|[[New Coke]]/&quot;Coca-Cola II&quot;
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 1985
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2002
|Ar gael yn [[Yap]] ac Samoa Americanaidd
|[[Delwedd:New Coke can.jpg|75px]]
|-
|[[Coca-Cola with Lemon]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2001
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2005
|Ar gael yn y rhan fwyaf o wledydd
|[[Delwedd:Lemon Coke bottle.jpg|75px]]
|-
| [[Coca-Cola Vanilla]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2002; 2007
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2005;
| Ar gael yn: Awstralia, Tsieina, Ostria, yr Almaen, Seland Newydd, Sweden, y Deyrnas Unedig a'r Unol Daleithiau. Cafodd ei ail gyflwyno ym Mehgefin 2007 oherwydd pwysau gan y cwsmer.
|[[Delwedd:Vanilla cola can.png|75px]]
|-
|[[Coca-Cola with Lime]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2005
| style=&quot;text-align:center;&quot;|
| Ar gael yng Ngwlad Belg, yr Iseldiroedd, Singapor, Canada, yr Unol Daleithiau a'r Deyrnas Unedig.
|[[Delwedd:Lime cola can.png|75px]]
|-
|[[Coca-Cola Raspberry]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| Mehefin 2005
| style=&quot;text-align:center;&quot;| Diwedd 2005
| Cyflwynwyd i Seland Newydd yn unig, i gychwyn. Bellach ar gael yn yr Unol Daleithiau ers 2009. 
|[[Delwedd:Raspberry Cola can.jpg|75px]]
|-
|[[Coca-Cola Black Cherry Vanilla]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2006
| style=&quot;text-align:center;&quot;| Canol 2007
|Disodlwyd gan Vanilla Coke ym Mehefin 2007
|[[Delwedd:Black cherry coke can.png|75px]]
|-
|[[Coca-Cola Blāk]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2006
| style=&quot;text-align:center;&quot;| Cychwyn 2008
|Dim ond ar gael yn yr Unol Daleithiau, Ffrainc, Canada, y Wladwriaeth Czeck, Bosnia a Herzegovina, Bwlgaria a Lithuania
|[[Delwedd:Coke Blak bottle.png|75px]]
|-
|[[Coca-Cola Citra]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2006
| style=&quot;text-align:center;&quot;|
|Ar gael yn Bosnia a Herzegovina, Seland Newydd a Japan.
|[[Delwedd:Citra Coca Cola.png|75px]]
|-
|[[Coca-Cola Orange]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2007
| style=&quot;text-align:center;&quot;|
|Ar gael yn y DU a Gibraltar am gyfnod byr. Caiff ei werthu yn yr Almaen, Awstria a'r Swistir gyda'r label [[Mezzo Mix]]. Ar gael yn yr Unol Daleithiau ers 2009.
|[[Delwedd:Coke Orange bottle.png|75px]]
|}

== Brandiau eraill ==
* [[Lilt]]
* [[Fanta]]

== Cyfeiriadau ==
{{cyfeiriadau}}

== Dolenni allanol ==
* {{Eicon en}} [http://www.cocacola.com Prif wefan y cwmni]

[[Categori:Brandiau Coca-Cola]]
[[Categori:Diodydd meddal]]</text>
      <sha1>rtwyploeando5fkh90f6cp8gx9xy0rr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ch</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7414</id>
    <revision>
      <id>11095539</id>
      <parentid>10934676</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:29:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="841" xml:space="preserve">[[Delwedd:Latin CH.png|bawd|200px|Ch]]

Pedwaredd llythyren [[yr wyddor Gymraeg]] yw '''Ch'''.

Mae'r llythyren &quot;Ch&quot; yn Gymraeg yn cael ei ynganu fel &quot;[χ]&quot; yn [[IPA]].

Mae'n debyg i'r un lythyren yn [[Almaeneg]] yng ngeiriau &quot;auch&quot;, &quot;doch&quot;, ayyb.

Yn [[Saesneg]] a [[Sbaeneg]], ynganer y llythyrennau &quot;ch&quot; ychydig fel &quot;ts&quot;.  Arferai &quot;Ch&quot; yn Sbaeneg fod yn un llythyren, mewn geiriaduron ayyb (fel yn Gymraeg), ond newidiwyd hyn yn ddiweddar, ac mae'n ddwy lythyren nawr.  Mae'r llythyren &quot;J&quot; yn Sbaeneg (a &quot;G&quot; cyn &quot;E&quot; neu &quot;I&quot;) yn cael ei ynganu fel &quot;Ch&quot; yn Gymraeg.

Mae &quot;Ch&quot; yn yr [[Eidaleg]] yn cael ei ynganu fel &quot;C&quot; yn Gymraeg.

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
!Gair Eidaleg!!Sut i'w ddweud
|-
|Chi||fel &quot;Ci&quot; yn Gymraeg
|-
|Ci||&quot;tshi&quot;
|}

Gwelir bod hon yn wrthwyneb o'r ddefnydd Saesneg.

[[Categori:Graffemau]]
[[Categori:Yr wyddor Gymraeg]]</text>
      <sha1>rcjagwjickoiike0ugn332t4gx5b1et</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Eisteddfod Genedlaethol Cymru Eryri a'r Cyffiniau 2005</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7453</id>
    <revision>
      <id>11095461</id>
      <parentid>10939379</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T16:23:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2482" xml:space="preserve">{{Gwybodlen Eisteddfod
|enw=Eisteddfod Genedlaethol Cymru Eryri a'r Cyffiniau 2005
|delwedd=
|isdeitl=
|pennawd=
|rhagflaenydd=Eisteddfod Genedlaethol Cymru Casnewydd 2004
|olynydd=Eisteddfod Genedlaethol Cymru Abertawe 2006
|lleoliad=Parc y [[Faenol]], [[Bangor]]
|cynhaliwyd=[[30 Gorffennaf]]-[[6 Awst]] [[2005]]
|archdderwydd=[[Selwyn Iolen]]
|cleddyf=[[Ray Gravell|Ray o'r Mynydd]]
|cadeirydd=Richard Morris Jones
|llywydd=
|cost=
|ymwelwyr=157,920
|coron=[[Christine James]]
|cadair=[[Tudur Dylan Jones]]
|owen=[[Sian Eirian Rees Davies]]
|ellis=Aeron Gwyn Jones
|llwyd=Bethan Lloyd Dobson
|roberts=Huw Llywelyn Jones
|burton= Gruffudd Glyn
|rhyddiaith=[[Dylan Iorwerth]]
|thparry=Gwilym Griffiths
|dysgyflwy=Sue Massey
|tlwscerddor=Christopher Painter
|ysgrob=Caryl Hughes
|medalaurcelf=Peter Finnemore
|medalaurcrefft=Pamela Rawnsley
|davies=Dewi Jones
|ybobl=
|artistifanc=
|medalaurpen=Penseiri Capita Percy Thomas
|ysgpen=
|gwyddoniaeth=[[R. Elwyn Hughes (gwyddonydd)|R. Elwyn Hughes]]
|gwefan=
}}
Cynhaliwyd '''Eisteddfod Genedlaethol Eryri a'r Cyffiniau 2005''' ym Mharc y [[Faenol]], tu allan i [[Bangor|Fangor]], rhwng [[30 Gorffennaf]] a [[6 Awst]] [[2005]].

{|class = &quot;wikitable&quot;
!Cystadleuaeth!!Teitl y Darn!!Ffugenw!!Enw
|+Prif Gystadlaethau
|[[Cadair yr Eisteddfod Genedlaethol|Y Gadair]]||''Gorwelion''||&quot;Drws y Coed&quot;||[[Tudur Dylan Jones]]
|-
|[[Coron yr Eisteddfod Genedlaethol|Y Goron]]||''Llinellau Lliw''||&quot;Pwyntil&quot;||[[Christine James]]
|-
|[[Medal Ryddiaith|Y Fedal Ryddiaith]]||''Darnau''||&quot;Sam&quot;||[[Dylan Iorwerth]]
|-
|[[Gwobr Goffa Daniel Owen]]||''[[I Fyd Sy Well]]''||&quot;Cae Cors&quot;||[[Siân Eirian Rees Davies]]
|-
|Tlws y Cerddor||''Yr Hanes Swynol''||&quot;Harri-Ifor&quot;||Christopher Painter
|}

Gwnaethpwyd a chynlluniwyd y goron gan [[Ann Catrin Evans]], Glynllifon, [[Caernarfon]].

*Enillydd [[Y Fedal Ddrama]]: Manon Steffan
*Enillydd [[Tlws Dysgwr y Flwyddyn]]: Sue Massey

==Gweler hefyd==
* [[Eisteddfod Genedlaethol Cymru]] – hanes yr Eisteddfod Genedlaethol

==Ffynhonnell==
[[Delwedd:Cyfansoddiadau a Beirniadaethau 2005.jpg|bawd|chwith|140px]]
*''Cyfansoddiadau a Beirniadaethau'', Eisteddfod Genedlaethol Cymru Eryri a'r Cyffiniau 2005,  ISBN 1-84323-586-2

{{Eisteddfod Genedlaethol}}
{{eginyn Cymru}}

[[Categori:Bangor]]
[[Categori:Eisteddfod Genedlaethol Cymru|Eryri a'r Cyffiniau 2005]]
[[Categori:Eisteddfodau yn ôl lleoliad|Eryri]]
[[Categori:Eisteddfodau yn ôl blwyddyn|2005]]
[[Categori:Hanes Gwynedd]]
[[Categori:2005 yng Nghymru]]</text>
      <sha1>gi70p3uznd4pwz1igre8jgqph74zpt4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Eisteddfod Genedlaethol Cymru Sir Benfro 2002</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8789</id>
    <revision>
      <id>11095458</id>
      <parentid>10929828</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T16:22:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3738" xml:space="preserve">{{Gwybodlen Eisteddfod
|enw=Eisteddfod Genedlaethol Cymru Sir Benfro, Tyddewi 2002
|delwedd=Cylch yr orsedd Ty Ddewi - geograph.org.uk - 1063114.jpg
|isdeitl=
|pennawd=Cylch yr Orsedd
|lleoliad=Tyddewi
|rhagflaenydd=Eisteddfod Genedlaethol Cymru Dinbych 2001
|olynydd=Eisteddfod Genedlaethol Cymru Maldwyn a'r Gororau 2003
|cynhaliwyd=[[3 Awst|3]]-[[10 Awst]] [[2002]]
|archdderwydd=
|daliwr y cleddyf=
|cadeirydd=
|llywydd=
|cost=
|ymwelwyr=154,944 
|coron=[[Aled Jones Williams]]
|cadair=[[Myrddin ap Dafydd]]
|owen=[[Eirug Wyn]]
|ellis=
|llwyd=
|roberts=
|burton=
|rhyddiaith=[[Angharad Price]]
|thparry=Morfydd Vaughan Evans, Rhuthun 
|dysgyflwy=Mike Hughes, Carno 
|tlwscerddor=atal y wobr
|ysgrob=
|medalaurcelf=
|medalaurcrefft=
|davies=
|ybobl=
|artistifanc=
|medalaurpen=
|ysgpen=
|gwefan=
}}
Cynhaliwyd '''Eisteddfod Genedlaethol Sir Benfro 2002''' yn [[Tyddewi|Nhyddewi]], [[Sir Benfro]], rhwng [[3 Awst|3]] a [[10 Awst]] [[2002]].

{|class = &quot;wikitable&quot;
|+Prif Gystadlaethau
!Cystadleuaeth!!Teitl y Darn!!Ffugenw!!Enw
|-
|[[Cadair yr Eisteddfod Genedlaethol|Y Gadair]]||''Llwybrau''||&quot;Pawb yn y Pafiliwn&quot; ||[[Myrddin ap Dafydd]]
|-
|[[Coron yr Eisteddfod Genedlaethol|Y Goron]]||''Awelon''||&quot;Albert Bored Venison&quot;||[[Aled Jones Williams]]
|-
|[[Medal Ryddiaith|Y Fedal Ryddiaeth]]||''[[O! Tyn y Gorchudd]]''||&quot;Maesglasau&quot;||[[Angharad Price]]
|-
|[[Gwobr Goffa Daniel Owen]]||''[[Bitsh!]]''||&quot;Seimon&quot;||[[Eirug Wyn]]
|}

==Urddo==
Cafodd y canlynol eu hurddo i'r orsedd yn Eisteddfod Genedlaethol Cymru Tyddewi 2002.&lt;ref&gt;{{dyf gwe| url=http://news.bbc.co.uk/low/english/newyddion/newsid_2067000/2067210.stm| teitl=Yr Orsedd i urddo Archesgob Cymru| cyhoeddwr=BBC| dyddiad=26 Mehefin 2002}}&lt;/ref&gt;

'''Y Wisg Wen'''
*[[Lyn Lewis Dafis]], Aberystwyth
*Syr David Roderick Evans, Abertawe
*Neville Hughes, Bethesda
*[[Christine James]], Abertawe
*Dr Branwen Jarvis, Bangor
*Glyn Lewis Jones, Aberystwyth
*Manon Easter Lewis
*Hywel Glyn Lewis, Gorslas
*Donald Moore, Aberystwyth
*Alwyn Owens, Porthaethwy
*[[Garry Owen]], Pontarddulais
*[[Gruffydd Aled Williams]], Aberystwyth
*Archesgob Cymru Dr [[Rowan Williams]]
*Thomas John Wiliams, Llanrwst

'''Urdd Ofydd (Gwisg Werdd)'''
*Dafydd Norman Jones, Llanwnda
*John Christopher Evans, Abertawe
*Anthony William David Gorton, Casnewydd
*Ann Jones, Bow Street Aberystwyth
*Carys Jones, Mynytho
*Ifan Glyn Jones, Llandudno
*Bobi Owen, Dinbych
*Gruffydd Roberts, Aberhonddu
*Eirwen Charles, Llundain
*Wmffra Jones, Waunfawr
*Arthur Wyn Parry, Groeslon
*Nathan Hughes, Texas
*Tegid Jones, Llanharan
*Alun James, Cilgeran
*Ena Thomas, Caerfyrddin
*Clive James, Yr Hendy
*Reggie Smart, Llandudoch
*Grace Roberts, Nefyn
*John Gomer Williams, Wdig
*Emrys ac Olwen Jones, Lanllyfni

'''Dyrchafu i'r wisg wen am eu cyfraniad hir i Orsedd y Beirdd:'''
*Twynog Davies (Twynog), Llanbedr Pont Steffan
*Gerald Davies (Gerallt O Lansaint), Pontypwl
*Ron Davies (Ron Aeron), Aberaeron
*Eryl Huws Jones (Eryl Caffo o Fôn), Bodffordd
*Trefor Owen (Trefor Cynllaith), Y Drenewydd
*Anne Winston Pash (Annwen Geler), Castell Newydd Emlyn
*[[Siân Teifi]] (Siân Teifi), Caernarfon
*Alice Eileen Williams (Alice Brynrefail), Caernarfon
*Emyr Wyn Williams (Emyr o Fôn), Porthaethwy

==Gweler hefyd==
* [[Eisteddfod Genedlaethol Cymru]] – hanes yr Eisteddfod Genedlaethol

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

==Ffynonellau==
''Cyfansoddiadau a Beirniadaethau'', Eisteddfod Genedlaethol Cymru Sir Benfro, Tyddewi 2002,  ISBN 0-9540569-9-X

{{Eisteddfod Genedlaethol}}
{{eginyn Cymru}}

[[Categori:Eisteddfod Genedlaethol Cymru|Sir Benfro 2002]]
[[Categori:Eisteddfodau yn ôl lleoliad|Sir Benfro 2002]]
[[Categori:Eisteddfodau yn ôl blwyddyn|2002]]
[[Categori:Hanes Sir Benfro]]
[[Categori:2002 yng Nghymru]]</text>
      <sha1>3g0dtszhwg9e332b3j0ar9bnzahcpqu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bethlehem, Pennsylvania</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8796</id>
    <revision>
      <id>11095543</id>
      <parentid>11095305</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:31:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1846" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle| gwlad={{banergwlad|Unol Daleithiau}}}}

:''Gweler hefyd [[Bethlehem]] (Palesteina) a [[Bethlehem (gwahaniaethu)]]''
[[Delwedd:Bethlehem02LB.jpg|bawd|250px|Afon Lehigh a Gwaith Dur Bethlehem]]

Mae '''Bethlehem''' yn ddinas yn [[Pennsylvania]] yn yr [[Unol Daleithiau]], yn sefyll ar [[Afon Lehigh]]. Mae ganddi boblogaeth o tua 85,000. Am flynyddoedd roedd yn ganolfan bwysig o ran cynhyrchu [[dur]].

Mae gan y dref glwb gwerin enwog, sef [[Godfrey Daniels]].&lt;ref&gt;[Gwefan Godfrey Daniels]&lt;/ref&gt;, a gŵyl werin, sef [[Musikfest]].&lt;ref&gt;[http://www.musikfest.org/ Gwefan Musikfest]&lt;/ref&gt;

==Hanes==
Sefydlwyd comuned o [[Morafiaid|Foraviaid]] ar lannau’r afon ym 1741, a chafodd y gymuned ei henw ar [[Noswyl Nadolig]] 1741. Erbyn 1845, daeth y pentref yn fwrdeistref, ac oedd mwy na mil o drigolion.&lt;ref&gt;[http://www.bethlehem-pa.gov/about/history.html Tudalen hanes ar wefan bethlehem-pa.gov]&lt;/ref&gt;

Cynlluniwyd [[Gwaith dur Bethlehem|gwaith dur]] gan Gwmni Haearn Saucona ym 1857. Ar 31 Mawrth 1859 newidiwyd ei enw i ‘Bethlehem Rolling Mills and Iron Company’,  erbyn 1861 i Gwmni Haearn Bethlehem, ac erbyn 1799, [[Cwmni Dur Bethlehem]].&lt;ref&gt;[http://www.bethlehempaonline.com/bethsteel.html Gwefan bethlehempaonline]&lt;/ref&gt;

==Gefeilldrefi Bethlehem==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Gwlad
! Dinas
|-
| [[Delwedd:Flag of Slovenia.svg|25px]] [[Slofenia]]
| [[Murska Sobota]]
|-
| [[Delwedd:Flag of Japan.svg|25px]] [[Japan]]
| [[Tondabayashi]]
|-
| [[Delwedd:Flag of Germany.svg|25px]] [[Yr Almaen]]
| [[Schwäbisch Gmünd]]
|-
| {{flagicon|Greece}} [[Groeg]]
| [[Corfu]]
|}

==Dolenni Allanol==
*{{eicon en}} [http://www.bethlehem-pa.gov/  Gwefan Dinas Bethlehem]
* [http://www.bethlehempa.org/ Gwefan bethlehempa]

{{eginyn Pennsylvania}}
==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

[[Categori:Dinasoedd Northampton County, Pennsylvania]]</text>
      <sha1>brqmwmrn167lwr1401xklpn4id0rnds</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Eisteddfod Genedlaethol Cymru Abertawe a'r Cylch 2006</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11934</id>
    <revision>
      <id>11095462</id>
      <parentid>10961877</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T16:23:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4579" xml:space="preserve">{{Pethau| fetchwikidata=ALL | suppressfields= }}

{{Gwybodlen Eisteddfod
|enw=Eisteddfod Genedlaethol Cymru Abertawe a'r Cylch 2006
|delwedd=
|isdeitl=
|pennawd=
|rhagflaenydd=Eisteddfod Genedlaethol Cymru Eryri a'r Cyffiniau 2005
|olynydd=Eisteddfod Genedlaethol Cymru Sir y Fflint a'r Cyffiniau 2007
|lleoliad=hen safle [[Gwaith Dur Felindre]]
|cynhaliwyd=[[5 Awst|5]]-[[12 Awst]] [[2006]]
|archdderwydd=[[Selwyn Iolen]]
|cleddyf=[[Ray Gravell|Ray o'r Mynydd]]
|cadeirydd=[[Heini Gruffudd]]
|llywydd=[[Prys Morgan]]
|cost=
|ymwelwyr=155,441
|coron=[[Eigra Lewis Roberts]]
|cadair=[[Gwynfor ab Ifor]]
|owen=[[Gwen Pritchard Jones]]
|ellis= [[Aled Wyn Davies]]
|llwyd= Medwen Parry
|roberts=Rhian Lois
|burton=Enfys Gwawr Loader
|rhyddiaith=[[Fflur Dafydd]]
|thparry=Marilyn Lewis
|dysgyflwy=[[Stuart Imm]]
|tlwscerddor=[[Euron J. Walters]]
|ysgrob= Katherine Allen
|medalaurcelf= [[Aled Rhys Hughes]]
|medalaurcrefft= Carol Gwizdak
|davies=André Stitt
|ybobl=Sara Moorhouse
|artistifanc=
|medalaurpen=Partneriaeth Richard Rogers
|Morwyn y Fro=[[Gwenllian Llŷr]]=
|ysgpen=
|gwyddoniaeth=[[Eirwen Gwynn]]
|gwefan=
}}
Cynhaliwyd '''Eisteddfod Genedlaethol Cymru Abertawe a'r Cylch 2006''' rhwng [[5 Awst|5]] a [[12 Awst]] [[2006]] ar hen safle [[Gwaith Dur Felindre]], [[Abertawe (sir)|Sir Abertawe]]. ychydig oddi ar draffordd yr M4. Ymhlith pynciau llosg yr Eisteddfod oedd y penderfyniad i ddileu seremoni'r [[Cymru a'r Byd]] a bu cryn dipyn o feirniadu hefyd ar wyneb carregog y maes. Roedd y pafiliwn yn un pinc llachar yn wahanol i'r un arferol o streipiau glas a melyn. Roedd wedi ei gynllunio ar gyfer un o ymgyrchoedd elusen [[Gofal Cancr y Fron]] a chytunodd yr Eisteddfod i'w gael yn lle'r un arferol.

Am y tro cyntaf yn hanes yr Eisteddfod Genedlaethol Archesgob Caergaint Y Parchedicaf [[Rowan Williams|Dr Rowan Williams]] a anerchodd y gynulleidfa yng ngwasanaeth agoriadol yr Eisteddfod fore Sul. Mae Rowan Williams yn hannu o Abertawe.

{|class = &quot;wikitable&quot;
!Cystadleuaeth!!Teitl y Darn!!Ffugenw!!Enw
|+Prif Gystadlaethau
|[[Cadair yr Eisteddfod Genedlaethol|Y Gadair]]||''Tonnau''||&quot;Gwenno&quot;||[[Gwynfor ab Ifor]]
|-
|[[Coron yr Eisteddfod Genedlaethol|Y Goron]]||''Fflam''||&quot;Gwyfyn&quot;||[[Eigra Lewis Roberts]]
|-
|[[Medal Ryddiaith|Y Fedal Ryddiaith]]||''[[Atyniad (nofel)|Atyniad]]''||&quot;Matigari&quot;||[[Fflur Dafydd]]
|-
|[[Gwobr Goffa Daniel Owen]]||''[[Dygwyl Eneidiau]]''||&quot;Ebolion&quot;||[[Gwen Pritchard Jones]]
|-
|Tlws y Cerddor||''Dadeni''||&quot;Johannes&quot;||[[Euron J. Walters]]
|}

Enillydd y gadair oedd [[Gwynfor ab Ifor]] o Sling ger Tregarth a sgwennodd awdl ar y thema 'Tonnau'. Derbyniodd gadair a gwobr ariannol o £750.00. Dyluniwyd y gadair gan [[Elonwy Riley]] o Lansawel, Llandeilo ac fe'i gwnaethpwyd gan [[Tony Graham]] a [[Paul Norrington]] yng [[Coleg Sir Gâr|Ngholeg Sir Gâr]].

Enillydd y goron oedd [[Eigra Lewis Roberts]] am ei gwaith 'Y Ffarwel Perffaith' a oedd am fywyd cythryblus [[Sylvia Plath]]. Y beirniaid oedd [[Menna Elfyn]], [[Damian Walford Davies]] a [[Gwyneth Lewis]]. Roedd y goron wedi ei chyflwyno er cof am y cyn-Archdderwydd, Dafydd Rowlands.
Enillydd y Fedal Ryddiaith oedd [[Fflur Dafydd]] o Gaerfyrddin am ei gwaith ''Atyniad''. Y beirniaid oedd [[Derec Llwyd Morgan]], [[Jane Aaron]] a [[Grahame Davies]].
Enillydd [[Gwobr Goffa Daniel Owen]] oedd [[Gwen Pritchard Jones]] o Bant Glas. Dyma ei nofel gyntaf i oedolion.
Enillydd [[Cystadleuaeth Dysgwr y Flwyddyn]] oedd [[Stuart Imm]] o Gwmbrân, sydd bellach yn diwtor Cymraeg. Enillydd y Fedal Gwyddoniaeth a Thechnoleg oedd [[Eirwen Gwynn]] o Dal-y-bont.

==Gweler hefyd==
* [[Eisteddfod Genedlaethol Cymru]] – hanes yr Eisteddfod Genedlaethol
* [[Eisteddfod Genedlaethol Cymru Abertawe]] – achlysuron eraill pan gynhaliwyd yr Eisteddfod yn Abertawe

==Ffynonellau==
[[Delwedd:Cyfansoddiadau a Beirniadaethau 2006.jpg|bawd|135px|Clawr ''Cyfansoddiadau a Beirniadaethau'' 2006]]
*''Cyfansoddiadau a Beirniadaethau'', Eisteddfod Genedlaethol Cymru Abertawe a'r Cylch 2006,  ISBN 1-84323-765-2
*[http://www.eisteddfod.org.uk/cymraeg/ Gwefan swyddogol Eisteddfod Genedlaethol Cymru] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160109034220/http://www.eisteddfod.org.uk/cymraeg/ |date=2016-01-09 }}
*[http://www.bbc.co.uk/cymru/eisteddfod2006/ Tudalen Eisteddfod Genedlaethol Cymru Abertawe a'r Cylch 2006 ar wefan y BBC]

{{Eisteddfod Genedlaethol}}

[[Categori:Eisteddfod Genedlaethol Cymru|Abertawe 2006]]
[[Categori:Eisteddfodau yn ôl lleoliad|Abertawe 2006]]
[[Categori:Eisteddfodau yn ôl blwyddyn|2006]]
[[Categori:Hanes Abertawe]]
[[Categori:2006 yng Nghymru]]</text>
      <sha1>k9yau8fbfiqq2gjpikygaionkhbenjx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Baner Bwlgaria</title>
    <ns>0</ns>
    <id>12805</id>
    <revision>
      <id>11095516</id>
      <parentid>1426840</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:17:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1052" xml:space="preserve">{{Pethau| fetchwikidata = ALL}}

Mae '''baner [[Bwlgaria]]''' yn faner drilliw: gwyn ar y top, gwyrdd yn y canol a choch ar y gwaelod. Mae hi'n dyddio i'r cyfnod 1861–2, pryd defnyddiwyd baner gwyrdd, gwyn a choch (yn y drefn honno) gan y [[Lleng Fwlgaraidd]] (mintai milwrol o wirfoddolwyr Bwlgaraidd yn [[Serbia]]). Mae'r faner yn ymddangos gyntaf â'i lliwiau yn eu trefn bresennol yn [[1877]] gyda gwirfoddolwyr Bwlgaraidd yn y rhyfel yn erbyn yr [[Ymerodraeth Otoman]]. Ar ôl rhyddhâd Bwlgaria o'r Ymerodraeth Otoman mabwysiadwyd y faner ar ei gwedd bresennol fel baner swyddogol y wlad ar [[16 Ebrill]] [[1879]].

Pan gymerodd y Blaid Gomiwynyddol rym ym Mwlgaria yn [[1947]], ychwanegwyd arfbais Gweriniaeth Pobl Bwlgaria yn nghornel chwith uchaf y faner. Parhaodd hyd [[27 Tachwedd]] [[1990]], pryd newidiwyd y cyfansoddiad i ddisodli'r arfbais.

[[Delwedd:Flag of Stiliana Paraskevova.jpg|bawd|dim|150px|Baner gyntaf Bwlgaria ar ei gwedd bresennol (1877)]]

{{Baneri Ewrop}}

[[Categori:Baneri cenedlaethol|Bwlgaria]]
[[Categori:Bwlgaria]]</text>
      <sha1>ontjmsvagl3kvoxbkp3tyyv0nxe0rpr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Eisteddfod Genedlaethol Cymru Ynys Môn 1999</title>
    <ns>0</ns>
    <id>13025</id>
    <revision>
      <id>11095464</id>
      <parentid>10961963</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T16:25:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1311" xml:space="preserve">{{Pethau| fetchwikidata=ALL | suppressfields= }}

Cynhaliwyd '''Eisteddfod Genedlaethol Cymru Ynys Môn 1999''' yn [[Llanbedrgoch]], [[Ynys Môn]].

{|class = &quot;wikitable&quot;
|+Prif Gystadlaethau
!Cystadleuaeth!!Teitl y Darn!!Ffugenw!!Enw
|-
|[[Cadair yr Eisteddfod Genedlaethol|Y Gadair]]||''Pontydd''||&quot;Carreg Seithllyn&quot;||[[Gwenallt Lloyd Ifan]]
|-
|[[Coron yr Eisteddfod Genedlaethol|Y Goron]]||''Golau Yn Y Gwyll''||&quot;Rhywun&quot;||[[Ifor ap Glyn]]
|-
|[[Medal Ryddiaith|Y Fedal Ryddiaith]]||''[[Rhwng Noson Wen a Phlygain]]''||&quot;Cae Aur&quot;||[[Sonia Edwards]]
|-
|[[Gwobr Goffa Daniel Owen]]||''[[Fflamio]]''||&quot;Pry Cop&quot;||[[Ann Pierce Jones]]
|-
|Tlws y Cerddor||Sinfonia||&quot;Dyn o'r Angylion&quot;||[[Ceiri Torjussen]]
|}

==Gweler hefyd==
* [[Eisteddfod Genedlaethol Cymru]] – hanes yr Eisteddfod Genedlaethol
* [[Eisteddfod Genedlaethol Cymru Môn]] – achlysuron eraill pan gynhaliwyd yr Eisteddfod yn Ynys Môn

==Ffynhonnell==
''Cyfansoddiadau a Beirniadaethau'', Eisteddfod Genedlaethol Cymru Môn 1999,  ISBN 0-9519926-7-8

{{Eisteddfod Genedlaethol}}
{{eginyn Cymru}}

[[Categori:Eisteddfod Genedlaethol Cymru|Mon 1999]]
[[Categori:Eisteddfodau yn ôl lleoliad|Mon 1999]]
[[Categori:Eisteddfodau yn ôl blwyddyn|1999]]
[[Categori:Hanes Ynys Môn]]
[[Categori:Llanfair Mathafarn Eithaf]]
[[Categori:1999 yng Nghymru]]</text>
      <sha1>5bs2rs4l6y30j8x8b3fag7b0s10hbsv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Eisteddfod Genedlaethol Cymru Bro Ogwr 1998</title>
    <ns>0</ns>
    <id>13028</id>
    <revision>
      <id>11095466</id>
      <parentid>10961903</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T16:28:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1215" xml:space="preserve">{{Pethau| fetchwikidata=ALL | suppressfields= }}

Cynhaliwyd '''Eisteddfod Genedlaethol Cymru Bro Ogwr 1998''' ym [[Pencoed|Mhencoed]], [[Pen-y-bont ar Ogwr (sir)|Pen-y-bont ar Ogwr]].

{|class = &quot;wikitable&quot;
|+Prif Gystadlaethau
!Cystadleuaeth!!Teitl y Darn!!Ffugenw!!Enw
|-
|[[Cadair yr Eisteddfod Genedlaethol|Y Gadair]]||''Fflamau''||||''Atal y wobr''
|-
|[[Coron yr Eisteddfod Genedlaethol|Y Goron]]||''Rhyddid''||&quot;Ba&quot;||[[Emyr Lewis (bardd)|Emyr Lewis]]
|-
|[[Medal Ryddiaith|Y Fedal Ryddiaith]]||''[[Blodyn Tatws]]''||&quot;Wing Wong&quot;||[[Eirug Wyn]]
|-
|[[Gwobr Goffa Daniel Owen]]||''[[Semtecs]]''||&quot;Urien&quot;||[[Geraint V. Jones]]
|-
|Tlws y Cerddor||Sonata ar gyfer Ffliwt a'r Piano||&quot;Mario&quot;||[[Michael J. Charnell-White]]
|}

==Gweler hefyd==
* [[Eisteddfod Genedlaethol Cymru]] – hanes yr Eisteddfod Genedlaethol

==Ffynhonnell==
''Cyfansoddiadau a Beirniadaethau'', Eisteddfod Genedlaethol Cymru Bro Ogwr 1998,  ISBN 0-9519926-6-X

{{Eisteddfod Genedlaethol}}
{{eginyn Cymru}}

[[Categori:Eisteddfod Genedlaethol Cymru|Bro Ogwr 1998]]
[[Categori:Eisteddfodau yn ôl blwyddyn|1998, Bro Ogwr]]
[[Categori:Eisteddfodau yn ôl lleoliad|Bro Ogwr]]
[[Categori:Hanes Pen-y-bont ar Ogwr]]
[[Categori:1998 yng Nghymru]]</text>
      <sha1>met5k8hfi1bdxldo5kcfpcipr7303iy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Freaky Friday</title>
    <ns>0</ns>
    <id>13742</id>
    <revision>
      <id>11095571</id>
      <parentid>10966629</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:56:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1239" xml:space="preserve">{{Teitl italig}}
{{Pethau| fetchwikidata=ALL | suppressfields= gwladwriaeth}}

Nofel glasurol i blant gan [[Mary Rodgers]] ydy '''''Freaky Friday''''', cyhoeddwyd yn [[yr Unol Daleithiau]] ym [[1972]].

==Addasiadau==
Addaswyd y nofel yn [[Freaky Friday (ffilm 1976)|ffilm gan Rodgers yn 1976]], ac mae'n serennu [[Barbara Harris (actores)|Barbara Harris]] a [[Jodie Foster]]. Addaswyd yn [[Freaky Friday (ffilm 1995)|ffilm deledu Disney]] ym 1995, yn serennu [[Shelley Long]] a [[Gaby Hoffmann]], ynddi mae Ellen ac Annabelle Andrews, yn cael eu cyfnewid gan gadwyn hudol mewn ymateb i'w dymunion i newid lle.
Ail-wnaethpwyd y [[Freaky Friday (ffilm 2003)|ffilm yn 2003]] yn serennu [[Jamie Lee Curtis]] a [[Lindsay Lohan]]. Newidiwyd enwau'r cymeriadau i Tess Coleman ac Anna Colemanl. Maent yn cael eu cyfnewid gan fisgedi ffawd a roddwyd iddynt gan hen fenyw Tseiniaidd y nos Iau cynt, ar ôl iddi eu gor-glywed yn dadlau ym mwyty ei merch. Ailenwyd Ben yn Harry, ac mae tad y plant wedi marw.

Seilwyd ffilm teledu ar y nofel a ddilynodd Freaky Friday, ''[[Summer Switch (ffilm)|Summer Switch]]'', yn serennu [[Robert Klein]] a [[Scott Schwartz]], ym 1984 fel rhan o gyfres ''[[ABC Afterschool Specials]]''.

[[Categori:Nofelau 1972]]</text>
      <sha1>3sp5aaqdtryibjof769j3nedhmvvx5e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Toronto</title>
    <ns>0</ns>
    <id>14532</id>
    <revision>
      <id>11095548</id>
      <parentid>11034568</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:34:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4188" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle| gwlad={{banergwlad|Canada}}}}

[[Delwedd:Toronto05LB.jpg|chwith|bawd|260px|Toronto yn y gaeaf]]
[[Delwedd:TorontoLB02.jpg|chwith|bawd|260px|Gorsaf reilffordd Toronto]]
Dinas yng [[Canada|Nghanada]] yw '''Toronto''', prifddinas [[Taleithiau a thiriogaethau Canada|talaith]] [[Ontario]]. Roedd gan y ddinas boblogaeth o 2,794,356 yn 2021.&lt;ref&gt;[https://www12.statcan.gc.ca/census-recensement/2021/dp-pd/prof/index.cfm?Lang=E|access-date=2022-02-10 Gwefan cyfrifiad Canada]&lt;/ref&gt; Toronto yw’r ddinas fwyaf yng Nghanada a’r 4edd yng Ngogledd America. Mae’n ganolfan bwysig i fusnes, arian, celf a diwylliant ac un o’r mwyaf cosmopolitaidd y byd.&lt;ref&gt;[https://books.google.com/books?id=_p7CDgAAQBAJ&amp;pg=PP147 ‘Making a Global City: How One Toronto School Embraced Diversity’ gan Robert Vipond; Cyhoeddwr Gwasg Prifysgol Toronto, 24 Ebrill 2017;isbn=978-1-4426-2443-6|, tudalen 147]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://books.google.com/books?id=uifwpL0qZ_EC&amp;pg=PA3 ‘Desegregating the City: Ghettos, Enclaves, and Inequality’ gan David P. Varady;, Chwefror 2012; cyhoeddwr Gwasg SUNY; isbn=978-0-7914-8328-2, tudalen 3]&lt;/ref&gt;

Mae pobl cynhenid wedi byw in yr ardal ers dros 10,000 o flynyddoedd.&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20150416111209/https://www1.toronto.ca/wps/portal/contentonly?vgnextoid=dd058d577e312410VgnVCM10000071d60f89RCRD Gwefan am hanes Toronto]&lt;/ref&gt;

Sefydlwyd [[York, Upper Canada|York]] ym 1793 ar ôl pwrcas Toronto; daeth York yn brifddinas i Ganada Uwch.&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20150714190400/ Gwefan Dalzielbarn.com]&lt;/ref&gt; Dioddefwyd y dref difrod mawr mewn brwydr yn y rhyfel yn erbyn [[Yr Unol Daleithiau]] ym 1812.&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20150711021619/http://www.thestar.com/opinion/editorials/2013/04/21/ Gwefan thestar.com]&lt;/ref&gt; Newidiwyd enw York i Toronto ym 1834, a daeth Toronto yn brifddinas Ontario ym 1867.&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20150508105433/http://toronto.ctvnews.ca/timeline-180-years-of-toronto-history-1.1717785]&lt;/ref&gt; Erbyn hyn, maint y ddinas yw 630.2 cilomedr sgwâr.

Iaith gyffredin y ddinas yw'r Saesneg, sy'n cael ei siarad gan y rhan fwyaf o'i bobl. Mae enw'r ddinas yn tarddu oddi wrth y gair [[Mohawk]] ''tkaronto'', sy'n golygu 'man lle mae coed yn sefyll yn y dŵr'. Yn y gorffennol, roedd Toronto yn cael ei gweinyddu fel pum dinas annibynnol, a gafodd eu huno yn [[1996]].

Mae [[Eglwys Dewi Sant (Toronto)|Eglwys Dewi Sant]] yn cynnal gwasanaethau yn yr iaith Gymraeg, yn ogystal â chyrsiau ieithol.

==Adeiladau a chofadeiladau==
*Amffitheatr Molson
*Amgueddfa Brenhinol Ontario
*Amgueddfa Gardiner
*Canolfan Toronto Eaton (siopa)
*Parc HTO
*Sgwâr Yonge-Dundas
*[[Tŵr CN]]

==Enwogion==
*[[Raymond Massey]] (1896-1983), actor
*[[Carmen Silvera]] (1922-2002), actores
*[[David Cronenberg]] (g. 1943), cyfarwyddwr ffilm
*[[John Candy]] (1950-1994), actor

==Cludiant Cyhoeddus==
Mae [[Comisiwn Cludiant Toronto]] (Saesneg: Toronto Transit Commission) yn cynnig gwasanaethau bws, tramffyrdd a rheilffyrdd tanddaearol. Mae 11 tramffordd a 4 lein danddaearol&lt;ref&gt;[http://www.ttc.ca/ Gwefan  Comisiwn Cludiant Toronto]&lt;/ref&gt;.

Mae gan Toronto 2 maes awyr, [[Maes awyr Pearson]] a [[Maes awyr Billy Bishop]]. Mae gwasanaethau rhyngwladol yn cyrraedd Maes awyr Pearson. Mae Maes awyr Billy Bishop ar [[Ynys Toronto]]; defnyddir gan wasanaethau lleol.

Mae gwasanaethau fferri yn mynd o Toronto i [[Ynys Ward]], [[Ynys Canol]] a [[Pwynt Hanlan]]&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www1.toronto.ca/wps/portal/contentonly?vgnextoid=34e9dada600f0410VgnVCM10000071d60f89RCRD |title=Tudalen ynysoedd a fferris Toronto |access-date=2015-02-22 |archive-date=2014-06-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140620184753/https://www1.toronto.ca/wps/portal/contentonly?vgnextoid=34e9dada600f0410VgnVCM10000071d60f89RCRD |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;, ac mae un arall, siwrnai 121 medr o hyd, i Faes Awyr Billy Bishop&lt;ref&gt;[http://www.portstoronto.com/Airport/Getting-To/Ferry-Schedule.aspx Amserlen fferi i Faes Awyr Billy Bishop]&lt;/ref&gt;..

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

==Dolen allanol==
* [http://www.toronto.ca/ Gwefan y ddinas]
{{eginyn Ontario}}

[[Categori:Toronto| ]]
[[Categori:Dinasoedd Ontario]]</text>
      <sha1>f3nhwqegtflwptc5h1ndesdv8u3rqt7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Prifysgol Caerdydd</title>
    <ns>0</ns>
    <id>14950</id>
    <revision>
      <id>11095540</id>
      <parentid>10857048</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:30:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5439" xml:space="preserve">{{Gwybodlen Prifysgol
 | enw               = Prifysgol Caerdydd
 | enw_brodorol      = 
 | delwedd           = Cardiff University main building.jpg
 | maint_delwedd     = 250px
 | pennawd           = Prif adeilad Prifysgol Caerdydd
 | enw_lladin        =
 | arwyddair         = &quot;Gwirionedd Undod A Chytgord&quot;
 | arwyddair_cym     =
 | sefydlwyd         = [[1883]] (fel University College of South Wales &amp; Monmouthshire)
 | cau               =
 | math              =
 | crefydd           =
 | gwaddol           =
 | swyddog_rheoli    =
 | cadeirydd         =
 | canghellor        = Syr [[Martin Evans]]
 | llywydd            = Yr Athro Colin Riordan
 | is-lywydd         =
 | uwch-arolygydd    =
 | profost           =
 | is-ganghellor     = Yr Athro Colin Riordan
 | rheithor          =
 | pennaeth          =
 | deon              =
 | cyfarwyddwr       =
 | head_label        =
 | cyfadran          =
 | staff             = 5,230
 | myfyrwyr          = 30,930&lt;ref name=&quot;HESA&quot;&gt;{{dyf gwe| url=http://www.hesa.ac.uk/dox/dataTables/studentsAndQualifiers/download/institution0607.xls| teitl=Table 0a - All students by institution, mode of study, level of study, gender and domicile 2006/07| dyddiadcyrchiad=20 Ebrill 2008| cyhoeddwr=[[Higher Education Statistics Agency]]}}&lt;/ref&gt;
 | israddedigion     = 21,800&lt;ref name=&quot;HESA&quot;/&gt;
 | olraddedigion     = 7,840&lt;ref name=&quot;HESA&quot;/&gt;
 | doethuriaeth      =
 | myfyrwyr_eraill   = 1,290&lt;ref name=&quot;HESA&quot;/&gt;
 | lleoliad          = [[Caerdydd]]
 | gwlad             = {{banergwlad|Cymru}}
 | coor              = {{coord|51.4877|N|3.1790|W|scale:10000_type:edu_region:GB-CRF|display=inline,title}}
 | campws            = [[Ardal trefol|Trefol]]
 | cyn-enwau         =
 | chwaraeon         =
 | lliwiau           = Du a choch
 | llysenw           =
 | mascot            =
 | athletau          =
 | tadogaethau       = [[Russell Group]]&lt;br /&gt;[[European University Association|EUA]]&lt;br /&gt;[[Prifysgol Cymru]]&lt;br /&gt;[[Universities UK]]
 | gwefan            = http://www.caerdydd.ac.uk/
 | logo              = Logo Prifysgol Caerdydd.png
 | maint_logo        = 178px
 | nodiadau          =
}}

Prifysgol ym [[Parc Cathays|Mharc Cathays]], [[Caerdydd]] a sefydlwyd ym 1883 yw '''Prifysgol Caerdydd''' ([[Saesneg]]: '''Cardiff University'''). Roedd hi'n aelod [[Prifysgol Cymru]] tan 2004.

Mae Prifysgol Caerdydd yn un o brif brifysgolion ymchwil y byd, gyda thros 60% o'r ymchwil a wneir yng Nghaerdydd wedi ei ystyried ymysg y gorau yn y byd.&lt;ref&gt;http://www.guardian.co.uk/education/2009/may/10/universityguide-cardiff-uni Canllaw y Guardian i'r Brifysgol, 2013.&lt;/ref&gt; Yn hynny o beth, mae Prifysgol Caerdydd yn un o brifysgolion [[Grŵp Russell]].

Sefydlwyd Coleg Prifysgol De Cymru a Mynwy ym 1883, ac fe'i gorfforwyd trwy [[Siarter brenhinol|Siarter Frenhinol]] ym 1884. Ym 1931, gwahanwyd yr Ysgol [[Meddygaeth|Feddygaeth]] oddi wrth y Coleg er mwyn ffurfio Coleg Meddygaeth Prifysgol Cymru. Ym 1972, ail-enwyd Coleg Prifysgol De Cymru a Mynwy fel Coleg Prifysgol, Caerdydd.&lt;ref&gt;http://www.hefcw.ac.uk/about_he_in_wales/higher_education_institutions/cardiff_university.aspx Tudalen y Brifysgol ar wefan HEFCW.&lt;/ref&gt; Ym 1988, oherwydd uno Coleg Prifysgol, Caerdydd ac Athrofa Gwyddoniaeth a Thechnoleg Prifysgol Cymru, cafodd y sefydliad yr enw &quot;Coleg Prifysgol Cymru, Caerdydd&quot;. Newidiwyd hynny i &quot;Brifysgol Cymru, Caerdydd&quot; ym 1996, a wedyn yn 2004, ail-unwyd Coleg Meddygaeth Prifysgol Cymru gyda Phrifysgol Cymru, Caerdydd ac fe gymrodd y sefydliad yr enw swyddogol &quot;Prifysgol Caerdydd&quot;.

Fel rhan o’i hymrwymiad parhaus i’r Gymraeg, mae Prifysgol Caerdydd wedi addo £22,000 i ŵyl flynyddol Tafwyl mewn prif gytundeb noddi tair blynedd.&lt;ref&gt;http://poblcaerdydd.com/prifysgol-caerdydd-am-noddi-tair-blynedd-gyda-tafwyl/&lt;/ref&gt;

==Ysgol y Gymraeg Prifysgol Caerdydd==
Hon yw un o'r adrannau [[Cymraeg]] hynaf, ac yma mae'r Gadair Gymraeg sefydledig hynaf yng Nghymru. Am dros ganrif y mae wedi cyfrannu'n helaeth i fywyd Cymru ac wedi bod yn gartref ac yn feithrinfa i ysgolheigion a llenorion amlwg, gan gynnwys [[William John Gruffydd|W. J. Gruffydd]], G. J. Williams, A. O. H. Jarman a [[Saunders Lewis]].

Mae'r Ganolfan Cymraeg i Oedolion, sy'n rhan or Ysgol, yn dysgu’r iaith i dros 1,700 o oedolion yng Nghaerdydd a Bro Morgannwg. Mae’r Ysgol hefyd yn gartref i Ganolfan Uwchefrydiau Cymry America ac i Uned Ymchwil Iaith, Polisi a Chynllunio.&lt;ref&gt;[http://www.cardiff.ac.uk/cy/welsh  Gwefan Ysgol y Gymraeg]&lt;/ref&gt;

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

==Dolenni allanol==
*[http://www.caerdydd.ac.uk/ Gwefan swyddogol Prifysgol Caerdydd]
*[http://www.russellgroup.ac.uk/ Gwefan swyddogol Grwp Prifysgolion Russell]
*[http://www.wales.ac.uk/cy/Home.aspx Gwefan swyddogol Prifysgol Cymru] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130402062757/http://www.wales.ac.uk/cy/Home.aspx |date=2013-04-02 }}
*[http://www.cardiff.ac.uk/cy/about Prifysgol Caerdydd - Amdanom ni]
*[https://twitter.com/ysgolygymraeg Cyfrif Twitter Ysgol y Gymraeg]
*[https://www.facebook.com/Ysgolygymraeg Cyfrif Facebook Ysgol y Gymraeg]
*[http://poblcaerdydd.com/prifysgol-caerdydd-am-noddi-tair-blynedd-gyda-tafwyl/ Prifysgol Caerdydd yn noddi Tafwyl]

{{Prifysgolion Cymru}}
{{Prifysgolion Grwp Russel}}
{{eginyn Caerdydd}}

[[Categori:Adeiladau ac adeiladwaith yng Nghaerdydd]]
[[Categori:Addysg yng Nghaerdydd]]
[[Categori:Prifysgol Caerdydd| ]]
[[Categori:Prifysgolion Cymru|Caerdydd]]
[[Categori:Sefydliadau 1883]]</text>
      <sha1>199q8rv9mvb4cdahrz1wtpiq5tmfv85</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Baner Syria</title>
    <ns>0</ns>
    <id>15882</id>
    <revision>
      <id>11095526</id>
      <parentid>8112961</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:23:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1201" xml:space="preserve">{{Pethau| fetchwikidata = ALL}}

[[Delwedd:Flag of the United Arab Republic.svg|bawd|250px|Baner Syria [[Delwedd:FIAV 111111.svg|23px]]]]
Mabwysiadwyd '''[[baner]] [[Syria]]''' ar [[29 Mawrth]], [[1980]], ar ôl cael ei defnyddio fel baner [[y Weriniaeth Arabaidd Unedig]] (Syria a'r [[Aifft]]) o [[1958]] i [[1961]]. Mae'n cynnwys stribedi [[coch]], [[gwyn]] a [[du]], gyda sêr [[gwyrdd]], sydd i gyd yn lliwiau pan-[[Arabiaid|Arabaidd]]. Yn wreiddiol, bu'r ddwy seren yn cynrychioli Syria a'r Aifft, ond nawr dywedir eu bod yn cynrychioli Syria ac [[Irac]].

Yn [[1920]], pan oedd dal yn drefedigaeth [[Ffrainc|Ffrengig]], defnyddiodd Syria [[baner drilliw]] o wyrdd, gwyn a gwyrdd, gyda [[baner Ffrainc]] yn y [[canton (herodraeth)|canton]]. Yn dilyn annibyniaeth newidiwyd hyn i faner drilliw gwyrdd, gwyn a du gyda thair seren goch yn ei chanol (i gynrychioli tair talaith Syria). Mabwysiadwyd y faner gyfredol (ond gyda thair seren) pan cyfunodd Syria â'r Aifft, ond dychwelodd i'r hen faner ar ôl gadael yr undeb yn 1961.

==Ffynonellau==
*''Complete Flags of the World'' (Dorling Kindersley, 2002)

{{Baneri Asia}}
{{eginyn Syria}}

[[Categori:Baneri cenedlaethol|Syria]]
[[Categori:Syria]]</text>
      <sha1>ecx9rxnxb7t9t2clqz33ptlg435tl8a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Pro14</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17347</id>
    <revision>
      <id>11095583</id>
      <parentid>11088912</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T21:08:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16419" xml:space="preserve">{{cynghrair chwaraeon
| teitl      = Y Pro14
| logo       = Pro14 logo.png
| caption    = Logo'r Gynghrair
| chwaraeon  = Rygbi'r undeb
| sefydlwyd  = 2001
| tîmau      = 14
| gwledydd   = {{baner|Yr Alban}} [[Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol yr Alban|Yr Alban]] &lt;br /&gt;{{baner|Cymru}} [[Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Cymru|Cymru]] &lt;br /&gt;[[Delwedd:Flag of Ireland rugby.svg|20px]] [[Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Iwerddon|Iwerddon]] &lt;br /&gt;{{baner|Yr Eidal}} [[Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol yr Eidal|Yr Eidal]] (ers 2010) &lt;br /&gt;{{baner|De Affrica}} [[Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol De Affrica|De Affrica]] (ers 2017)
| pencampwyr = {{baner|Cymru}} [[Sgarlets]]
| gwefan     = http://pro14rugby.org
}}
:''Am y mudiad gwleidyddol, gweler [[Undeb Celtaidd]]''

Y '''Pro14''', a elwir yn '''Guinness Pro14''' ar hyn o bryd am resymau nawdd, yw'r gystadleuaeth flynyddol ar gyfer tîmau rhanbarthol [[rygbi'r undeb]] yr [[Alban]], [[Yr Eidal]], [[Cymru]] ac [[Iwerddon]]; ers 2017 mae'n gystadleuaeth i rai o dimau rhanbarthol [[De Affrica]] hefyd. Cyn i'r Eidal ymuno â'r gystadleuaeth yn 2010, cyfeiriwyd at y gynghrair fel y '''Gynghrair Geltaidd'''; rhwng 2010 a chyflwyniad dau dîm o Dde Affrica yn 2017 cyfeiriwyd at y Gynghrair fel y '''Pro12'''. Caiff y gynghrair ei hystyried yn un o'r tri chynghrair mwyaf yn [[Ewrop]] ynghŷd â [[Guinness Premiership|Aviva Premiership]] [[Lloegr]] a [[Top 14]] [[Ffrainc]].

Mae pob tymor o'r gynghrair yn dechrau ym mis Medi ac yn para nes mis Mai. Mae'r gynghrair wedi'i rhannu'n 2 gyfadran o 7, gyda phob tîm yn chwarae pob tîm arall yn yr un gyfadran ddwywaith, a phob tîm yn y gyfadran arall unwaith. Caiff dwy gêm ddarbi ychwanegol eu chwarae rhwng tîmau o'r un gwlad yn y cyfadrannau gwahanol fel bod pob tîm yn chwarae 21 gem dros flwyddyn, cyn rowndiau terfynol ar ddiwedd y flwyddyn. Bydd y tri tîm gorau ym mhob cyfadran yn chwarae yn y rowndiau terfynol; mi fydd y pedwar saith tîm Ewropeaidd gorau hefyd yn chwarae yng [[Cwpan Pencampwyr Ewrop|Nghwpan Pencampwyr Ewrop]] yn y flwyddyn olynnol. Gall un tîm ychwanegol gael lle yn y gwpan Pencampwyr Ewrop drwy ennill gêm ail-gyfle yn erbyn timau o'r [[Aviva Premiership]] neu'r [[Top14]]. Bydd y timau Ewropeaidd eraill yn chwarae yn y [[Cwpan Her]].

== Tîmau ==
=== Tîmau presennol ===
{{Location map+|Wales|float=right|caption=Rhanbarthau Cymru yn y Pro14|places=
{{Location map~|Wales|lat=51.48|long=-3.18|mark=Blue pog.svg|position=bottom|label=[[Gleision Caerdydd|Gleision]]}}
{{Location map~|Wales|lat=51.59|long=-2.99|mark=Orange pog.svg|position=top|label=[[Dreigiau Casnewydd Gwent|Dreigiau]]}}
{{Location map~|Wales|lat=51.64|long=-3.93|mark=Black pog.svg|position=bottom|label=[[Y Gweilch|Gweilch]]}}
{{Location map~|Wales|lat=51.67|long=-4.13|mark=Red pog.svg|position=top|label=[[Scarlets Llanelli|Sgarlets]]}}
}}

* {{baner|Yr Eidal}} [[Benetton Treviso]]
* {{baner|Yr Alban}} [[Rygbi Caeredin|Caeredin]]
* {{baner|De Affrica}} [[Cheetahs]]
* [[Delwedd:Flag of Ireland rugby.svg|20px]] [[Rygbi Connacht|Connacht]]
* {{baner|Cymru}} [[Dreigiau Casnewydd Gwent|Dreigiau]]
* {{baner|Cymru}} [[Gleision Caerdydd]]
* {{baner|Cymru}} [[Y Gweilch|Gweilch]]
* [[Delwedd:Flag of Ireland rugby.svg|20px]] [[Rygbi Leinster|Leinster]]
* [[Delwedd:Flag of Ireland rugby.svg|20px]] [[Rygbi Munster|Munster]]
* {{baner|Yr Alban}} [[Rhyfelwyr Glasgow]]
* {{baner|Cymru}} [[Sgarlets]]
* {{baner|De Affrica}} [[Southern Kings]]
* [[Delwedd:Flag of Ireland rugby.svg|20px]] [[Rygbi Ulster|Ulster]]
* {{baner|Yr Eidal}} [[Zebre]]

=== Cyn-dîmau ===
* {{baner|Cymru}} [[Clwb Rygbi Abertawe|Abertawe]] ''(2001&amp;ndash;2003)''
* {{baner|Cymru}} [[Clwb Rygbi Caerdydd|Caerdydd]] ''(2001&amp;ndash;2003)''
* {{baner|Cymru}} [[Clwb Rygbi Caerffili|Caerffili]] ''(2001&amp;ndash;2003)''
* {{baner|Cymru}} [[Clwb Rygbi Casnewydd|Casnewydd]] ''(2001&amp;ndash;2003)''
* {{baner|Cymru}} [[Clwb Rygbi Castell Nedd|Castell Nedd]] ''(2001&amp;ndash;2003)''
* {{baner|Cymru}} [[Clwb Rygbi Glyn Ebwy|Glyn Ebwy]] ''(2001&amp;ndash;2003)''
* {{baner|Cymru}} [[Clwb Rygbi Llanelli|Llanelli]] ''(2001&amp;ndash;2003)''
* {{baner|Cymru}} [[Clwb Rygbi Penybont|Penybont]] ''(2001&amp;ndash;2003)''
* {{baner|Cymru}} [[Clwb Rygbi Pontypridd|Pontypridd]] ''(2001&amp;ndash;2003)''
* {{baner|Cymru}} [[Rhyfelwyr Celtaidd]]''(2003&amp;ndash;2004)''
* {{baner|Yr Alban}} [[Y Gororau (Rygbi)|Y Gororau]] ''(2002&amp;ndash;2007)''
* {{baner|Yr Eidal}} [[Aironi]] ''(2010&amp;ndash;2012)''

== Hanes ==
Ffurfiwyd y Gynghrair Geltaidd yn 2001, ar ôl cytundeb rhwng [[Undeb Rygbi'r Alban]], [[Undeb Rygbi Cymru]] ac [[Undeb Rygbi Iwerddon]] i greu cynghrair yn cynnwys naw clwb Cymreig, dau glwb Albanaidd a phedwar talaith Wyddelig. Roedd y clybiau Albanaidd a Chymreig wedi uno'n barod i greu un gynghrair rhwng y ddwy wlad yn nhymorau rygbi 1999 a 2000, ac mae'r cytundeb newydd yn ychwanegu pedwar talaith Wyddelig i'r gynghrair.

=== 2001&amp;ndash;2003: Y Blynyddoedd Cyntaf ===
Roedd tymor agoriadol y gynghrair yn cynnwys 15 tîm: 2 glwb o'r Alban (Caeredin a Glasgow), 9 clwb o Gymru (Abertawe, Caerdydd, Caerffili, Casnewydd, Castell Nedd, Glyn Ebwy, Llanelli, Penybont a Phontypridd) a 4 talaith Wyddelig (Connacht, Leinster, Munster ac Ulster). Roedd y tîmau'n chwarae mewn dau grŵp o 7 ac 8. Roedd 4 tîm ar frig y ddau grŵp ar ôl i bob tîm chwarae pob tîm yn ei grŵp unwaith yn chwarae ei gilydd mewn gemau &quot;[[ergyd derfynol]]&quot;.

Yn y tymor cyntaf, cyrrhaeddodd 3 o'r taleithiau Gwyddelig y rownd gyn-derfynol, a chwaraewyd y rownd derfynol rhwng Leinster a Munster ar gae [[Lansdowne Road]]. Enillodd Leinster 24-20 gan ddod yn enillwyr tymor cyntaf y gystadleuaeth.

Ar gyfer ail dymor y gystadleuaeth yn 2002-03, crëwyd tîm Albanaidd newydd ([[Y Gororau (Rygbi)|Y Gororau]]) i godi presenoldeb yr Alban yn y gynghrair ac i sicrhau fod yr un nifer o dîmau yn y ddau grŵp. Ar wahân i hyn, roedd strwythur y gystadleuaeth yn union yr un fath ag yr oedd yn nhymor 2001-02.

Er bod y taleithiau Gwyddelig yn parhau i chwarae'n gryf yn y gynghrair, ni lwyddodd pencampwyr cyntaf y gystadleuaeth, Leinster, gyrraedd rownd yr wyth olaf. Felly, llwyddodd Munster i ennill eu gemau'n gyfforddus, gan ennill yr ornest derfynol yn erbyn Castell Nedd o 37 pwynt i 17 yng Nghaerdydd.

=== 2003&amp;ndash;2004: Cymru'n Newid i Ranbarthau ===
Cyn dechrau'r tymor newydd, newidiwyd strwythur rygbi yng Nghymru i ranbarthau'r clybiau, ac felly newidiwyd strwythur y gynghrair. Gyda'r 9 clwb o Gymru'n troi yn 5 rhanbarth ([[Gleision Caerdydd]], [[Sgarlets Llanelli]], [[Gweilch Tawe-Nedd]], [[Dreigiau Gwent]] a'r [[Rhyfelwyr Celtaidd]]), roedd yn bosib creu cynghrair fwy traddodiadol lle byddai pob tîm yn chwarae ei gilydd dwywaith bob tymor (gartref a bant o gartref) a'r tîm buddugol fyddai'r un ar frig y gynghrair ar ddiwedd y tymor. Roedd y system newydd yn caniatau rhaglen o 22 rownd gyda gemau'n cael eu chwarae ar bob penwythnos.

Oherwydd y fformat newydd, a'r ffaith fod Cwpan y Byd Rygbi 2003 yn achosi colled chwaraewyr rhyngwladol yn ystod nifer o benwythnosau cystadleuol y gynghrair, y tîmau gyda chryfder mewn dyfnder amlygodd eu hunain (ar gyfer un gêm rhwng y Sgarlets a Munster, roedd 25 o chwaraewyr nad oedd ar gael o achos rygbi rhyngwladol). Er hynny, cafwyd diweddglo cyffrous i'r tymor, wrth i'r Sgarlets (a oedd ar frig y tabl) lwyddo i guro Ulster (a oedd yn ail yn y tabl) ar benwythnos olaf y tymor i ennill y gynghrair.

Tymor 2003-04 oedd tymor cyntaf y [[Cwpan Celtaidd]] - cystadleuaeth cwpan traddodiadol rhwng y tîmau Celtaidd. Newidiwyd y tymor canlynol fel bod dim ond 8 tîm gorau'r gynghrair yn cymryd rhan ynddo.

=== 2004&amp;ndash;2007: Cyfnod Problemus ===

Yn 2004, cyhoeddodd Undeb Rygbi Cymru fod yn amhosib iddynt gynnal 5 tîm rhanbarthol, ac felly diddymwyd y [[Rhyfelwyr Celtaidd]], er iddynt ymddangos fel un o'r rhanbarthau cryfaf a oedd yn cyfrannu nifer o chwaraewyr rhyngwladol yn eu tymor cyntaf. Felly, disgynnodd y nifer o dîmau yn y gynghrair unwaith yn rhagor i 11. Byddai hyn hefyd yn caniatau i bob tîm cael dau benwythnos rhydd yn ystod y calendr 22 penwythnos.

Heb gwpan y byd i dynnu sylw'r tîmau, 2004-05 fyddai tymor pwysicaf hanes byr y gynghrair. Roedd dosraniad chwaraewyr y Rhyfelwyr Celtaidd i'r rhanbarthau eraill yn gyffredinol yn codi ansawdd rygbi'r tîmau Cymraeg. Cyhoeddwyd y byddai llefydd ar gyfer y cwpan Heineken yn cael eu dewis trwy berfformiad yn y Gynghrair Geltaidd. Ni fyddai Connacht yn cael ei labeli fel talaith ddatblygol rhagor gan undeb rygbi Iwerddon. Cyhoeddwyd hefyd y byddai hyfforddwyr [[Tim cenedlaethol rygbi'r undeb Iwerddon|Iwerddon]] yn cael atal chwaraewyr Gwyddelig rhag chwarae yn y Gynghrair Geltaidd ar gyfer sesiynau ymarfer y garfan ryngwladol. Oherwydd hyn, roedd taleithiau fel Leinster a Munster yn aml yn chwarae eu hail dimau ar benwythnosau cyn gemau rhyngwladol ac yn ystod tair wythnos gyntaf y tymor. Er hynny, gorffennodd Munster y tymor yn ail, a Leinster yn drydydd. Y Gweilch oedd pencampwyr 2004-05, a hwn oedd yr ail dymor yn olynol i un o ranbarthau Cymru ennill y gynghrair.

Bu trafodaethau rhwng undebau rygbi [[Cymru]] a [[Lloegr]] i drefnu [[Cwpan Eingl-Gymreig]] yn ystod misoedd cyntaf 2005-06. Oherwydd bod y cwpan newydd hwn yn ymyrryd â rhaglen dymor y Gynghrair Geltaidd (ac yn cymryd lle'r Cwpan Celtaidd), diarddelwyd rhanbarthau Cymru o'r gynghrair gan undebau'r [[Alban]] ac [[Iwerddon]] ym Mehefin 2005. Dim ond ychydig o fisoedd cyn y tymor newydd, roedd yn edrych fel petai'r gynghrair yn mynd i gael ei aildrefnu i gynnwys 4 tîm [[Eidal]]eg i gymryd lle'r rhanbarthau Cymreig. Er hynny, llwyddodd undebau'r gwledydd Celtaidd gyrraedd cytundeb i gadw'r gynghrair yn ei strwythur presennol. Byddai rhanbarthau Cymru yn gorfod chwarae eu gemau lleol yng nghanol wythnos i gadw rhai penwythnosau'n rhydd ar gyfer y Cwpan Eingl-Gymreig.

Er y problemau ynglŷn â threfnu'r gynghrair, roedd tymor 2005-06 yn llwyddiannus o ran maint y torfeydd gan eu bod wedi codi tua 50,000 o gymharu â'r tymor cynt. Yn debyg i dymor 2003-04, penderfynwyd pencampwyr y gynghrair ar benwythnos olaf y tymor. Ar ôl i Leinster guro Caeredin, byddai'n rhaid i Ulster guro'r Gweilch i fod yn bencampwyr. Wrth fynd i mewn i amser anafiadau, roedd y Gweilch ar y blaen. Ond gyda chic ola'r gêm, sgoriwyd gôl adlam gan faswr Ulster David Humphreys i ennill y gêm a'r gynghrair.

Ym mis Mai 2006, cyhoeddwyd y byddai ''[[Magners Irish Cider]]'' yn noddi'r gynghrair am bum tymor. Er bod Magners yn cael ei frandio'n ''Bulmers Irish Cider'' yng Ngweriniaeth Iwerddon, byddai'r gynghrair yn swyddogol yn cael ei alw'n Gynghrair Magners ym mhob un o'r gwledydd Celtaidd.

Ym mis Mawrth 2007, cyhoeddodd [[Undeb Rygbi yr Alban]] nad oedd modd cynnal tri rhanbarth, ac felly byddai'n rhaid terfynu rhanbarth [[y Gororau (Rygbi)|Y Gororau]] ar ddiwedd tymor 2006-07. Roedd yn ymddangos fod problemau ariannol yr undeb yn ei wneud yn amhosib iddynt ariannu'r rhanbarth a chynnal rygbi o ansawdd digon da i gystadlu yn Ewrop. Beirniadwyd y penderfyniad yma yn hallt gan nifer o bobl, yn cynnwys rhanbarthau rygbi [[Rygbi Caeredin|Caeredin]] a [[Rygbi Glasgow|Glasgow]], a bu cryn dipyn o wrthwynebiad gan gefnogwyr y Gororau. Er ymgeision gan bobl leol i godi arian i gynnal y tîm, terfynnwyd y tîm ar ddiwedd y tymor.

Am y rhan fwyaf o'r tymor, tra-arglwyddiaethwyd y gynghrair gan y tîmau Gwyddelig [[Rygbi Leinster|Leinster]] ac [[Rygbi Ulster|Ulster]]. Er hynny, gorffennodd y tymor â thair o ranbarthau Cymru yn y pedwar uchaf ar ôl iddynt ennill nifer o gemau yn olynol yn erbyn eu gwrthwynebwyr agos. Collodd Leinster i'r Gleision ar benwythnos olaf y tymor gan alluogi'r Gweilch i ennill y gynghrair am yr ail dro yn eu hanes drwy guro'r Gororau yn Netherdale. Felly, bu'n dymor da i'r rhanbarthau o Gymru. Dangoswyd fod gan y Gweilch garfan ddigon dawnus a mawr i fedru cystadlu yn rhesymol mewn nifer o gystadlaethau (yn cyrraedd rownd derfynol y [[Cwpan Eingl-Gymreig]] yn ogystal ag ennill y Gynghrair Geltaidd), tra bod y Sgarlets a'r Dreigiau wedi bod yn weddol lwyddiannus ym mhencampwriaethau Ewrop, ac felly'n methu canolbwyntio ar y Gynghrair Geltaidd.

=== 2007&amp;ndash;2010: Deg Tîm ===
Yn dilyn diddymu'r Gororau, bu'r gynghrair yn gymharol sefydlog (o ran y timau ynddi) am ychydig o flynyddoedd. Enillwyd y gynghrair yn 2007-08 gan Leinster ac yn 2008-09 gan Munster. Hwn oedd blwyddyn ola'r gynghrair fodd bynnag fel cynghrair traddodiadol: o 2009-10 ymlaen cyflwynwyd system o rowndiau terfynol, lle byddai'r 4 tîm uchaf ar ddiwedd y tymor yn cystadlu rownd cyn-derfynol a rownd terfynol i benodi'r pencampwyr. Bwriad hyn oedd creu mwy o gyffro a chynyddu incwm y gynghrair (hwn oedd y system hefyd yng nghynghreiriau Lloegr a Ffrainc). Y Gweilch oedd y tîm cyntaf i ennill o dan y gyfundrefn newydd hon.

=== 2010&amp;ndash;2017: Yr Eidal yn Ymuno===
2009-10 oedd y flwyddyn olaf gyda 10 tîm yn dilyn cyflwyno dau dîm [[Eidal]]eg i'r gynghrair ar gyfer 2010-11. Y bwriad oedd y byddai amgylchedd mwy cystadleuol yn gwella canlyniadau tîm cenedlaethol yr Eidal ym Mhencampwriaeth [[y Chwe Gwlad]]. Yn dilyn ymuno'r Eidalwyr, newidiwyd enw'r gystadleuaeth i'r Pro12; yn swyddogol fe'i enwyd yn RaboDirect Pro12 ac wedyn y Guinness Pro12 am resymau nawdd. Y timau Eidalaidd gwreiddiol oedd [[Benetton Treviso]], o [[Treviso]] yn [[Venezia]], ac [[Aironi]], tîm wedi'i leoli yn [[Viadana]]. Diddymwyd Aironi ar ôl un tymor yn unig a'u disodli gan dîm newydd, [[Zebre]], wedi'u lleoli yn [[Parma]].

Parhaodd timau Iwerddon i ddominyddu'r gynghrair yn ystod y cyfnod hwn, gyda Munster yn ennill yn 2010-11, y Gweilch yn ennill yn 2011-12 ac Leinster wedyn yn ennill dwywaith yn olynnol yn 2012-13 a 2013-14. Cafwyd sioc mawr yn 2015-16 pan enillwyd y gynghrair gan Connacht, sef y tîm Gwyddelig mwyaf gwan yn draddodiadol. Golygodd buddigoliaeth Connacht bod pob un tîm o Iwerddon wedi ennill y gynghrair o leiaf unwaith, gan bwysleisio cryfer y Gwyddelod yn y gystadleuaeth ers y dechrau. Fodd bynnag, yn 2014-15 enillwyd y gynghrair gan Glasgow, sef y tîm cyntaf o'r Alban i ennill; ac yn 2016-17 daethpwyd â'r tlws yn ôl i Gymru wrth i'r Sgarlets enill am yr ail dro.

=== 2017&amp;ndash;Presennol: De Affrica===
Ni fu'r Pro12 erioed yn gallu cystadlu'n ariannol gydag uwch cynghreiriau Rygbi Lloegr a Ffrainc, ac er mwyn ceisio cynyddu mwy o incwm cynhaliwyd trafodaethau am gynyddu nifer y timau yn y gynghrair gan wahodd gwledydd eraill i ymuno. Yn dilyn penderfyniad i leihau nifer y timau o Dde Affrica yng nghystadleuaeth Rygbi proffesiynol hemisffêr y de, sef [[Super Rugby]], ymunodd dau dîm o Dde Affrica sef y [[Cheetahs]] o [[Bloemfontein]] a'r [[Southern Kings]] o [[Port Elizabeth]] ar gyfer 2017-18. Newidiwyd enw'r gystadleuaeth i'r Pro14 i adlewyrchu maint y gystadleuaeth newydd.

== Pencampwyr ==
{| border=1 cellpadding=&quot;2&quot; cellspacing=&quot;0&quot; width=400
|- align=center bgcolor=lightblue
!colspan=4|Cynghrair Geltaidd / Pro12 / Pro14
|- align=center bgcolor=lightblue
|Tymor||Tîmau||Enillydd||Ail
|- align=center
|2001/2002||15||Leinster||Munster
|- align=center
|2002/2003||16||Munster||Castell Nedd
|- align=center
|2003/2004||12||Sgarlets||Ulster
|- align=center
|2004/2005||11||Gweilch||Munster
|- align=center
|2005/2006||11||Ulster||Leinster
|- align=center
|2006/2007||11||Gweilch||Gleision
|- align=center
|2007/2008||10||Leinster||Gleision
|- align=center
|2008/2009||10||Munster||Caeredin
|- align=center
|2009/2010||10||Gweilch||Leinster
|- align=center
|2010/2011||12||Munster||Leinster
|- align=center
|2011/2012||12||Gweilch||Leinster
|- align=center
|2012/2013||12||Leinster||Ulster
|- align=center
|2013/2014||12||Leinster||Glasgow
|- align=center
|2014/2015||12||Glasgow||Munster
|- align=center
|2015/2016||12||Connacht||Leinster
|- align=center
|2016/2017||12||Sgarlets||Munster
|- align=center bgcolor=lightblue
!colspan=4|Cwpan Celtaidd
|- align=center bgcolor=lightblue
|Tymor||Tîmau||Enillydd||Ail
|- align=center
|2003/2004||12|||Ulster|||Caeredin
|- align=center
|2004/2005||8||Munster||Sgarlets
|}

== Cyfeiriadau ==
* [http://www.magnersleague.com/ Gwefan swyddogol y gynghrair Magners.]
* [http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/rugby_union/4597161.stm Rhanbarthau Cymru yn cael eu diarddel.]
* [http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/rugby_union/4105658.stm Cytundeb newydd ar gyfer y Gynghrair Celtaidd.]

[[Categori:Pencampwriaethau rygbi'r undeb]]
[[Categori:Sefydliadau 2001]]</text>
      <sha1>c0fh14mqoby59oegr02600l65rl1g02</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Prynhawn Da</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21644</id>
    <revision>
      <id>11095525</id>
      <parentid>3597506</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:22:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="683" xml:space="preserve">{{teitl italig}}
Rhaglen gylchgrawn ar [[S4C]] yw '''''Prynhawn Da''''' a gynhyrchir gan gwmni [[Tinopolis]]. Mae'n chwaer rhaglen i'r rhaglen nosweithiol ''[[Heno]]''.

Cychwynodd yn 1998 o dan y teitl '''''P'nawn Da''''' a roedd y cyflwynwyr gwreiddiol yn cynnwys [[Lyn Ebenezer]] ac [[Elinor Jones]].

Yn 2006 fe'i ail-enwyd yn ''Wedi 3'' ac ymunodd [[John Hardy]] a [[Rhodri Owen]] fel cyflwynwyr. Yn 2012 gwobrwyd cytundeb newydd gan S4C i gwmni cynhyrchu Tinopolis a fe newidiwyd yr enw i ''Prynhawn Da''.

==Gweler hefyd==
* ''[[Heno]]''

{{eginyn Cymru}}

[[Categori:Cyflwyniadau rhaglenni teledu 1988]]
[[Categori:Rhaglenni teledu Cymraeg]]
[[Categori:Rhaglenni teledu S4C]]</text>
      <sha1>d6vogjjxh0m5u8c4oxk37gekfz1pwbd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Baner Ynysoedd Solomon</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21679</id>
    <revision>
      <id>11095537</id>
      <parentid>10970854</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:28:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1006" xml:space="preserve">{{Pethau| fetchwikidata=ALL | suppressfields= gwladwriaeth}}

[[Delwedd:Flag of the Solomon Islands.svg|bawd|250px|Baner Ynysoedd Solomon [[Delwedd:FIAV 111000.svg|23px]]]]
Mabwysiadwyd '''[[baner]] [[Ynysoedd Solomon]]''' ar [[18 Tachwedd]], [[1977]], blwyddyn ar ôl ennill [[hunanlywodraeth]] ond blwyddyn cyn ennill [[annibyniaeth]] ar [[y Deyrnas Unedig]]. Caiff ei rhannu'n groesgornel gan streipen [[melyn|felen]] sy'n cynrychioli [[heulwen]] yr ynysoedd. Mae'r ddau driongl a ffurfir gan y streipen yn [[glas|las]] a [[gwyrdd]] i gynrychioli [[dŵr]] a [[tir|thir]]. Yn wreiddiol, bu'r pum [[seren]] [[gwyn|wen]] yn cynrychioli pum rhandir y wlad. Yn hwyrach rhannwyd yr ynysoedd yn saith rhandir felly newidiwyd symbolaeth y sêr i gyfeirio at y pum prif grŵp o ynysoedd.

==Ffynonellau==
* ''Complete Flags of the World'' (Dorling Kindersley, 2002)

{{Baneri Oceania}}

{{eginyn baner}}
{{eginyn Ynysoedd Solomon}}

[[Categori:Baneri cenedlaethol|Ynysoedd Solomon]]
[[Categori:Ynysoedd Solomon]]</text>
      <sha1>0s7e0zwg8ngayx3tqflhp10evu16po3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Llyn</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22355</id>
    <revision>
      <id>11095574</id>
      <parentid>11037799</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:58:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10985" xml:space="preserve">[[Delwedd:Bariloche- Argentina2.jpg|200px|bawd|Lake yn [[San Carlos de Bariloche|Bariloche]] ([[Yr Ariannin]])]]
[[Delwedd:Lake titicaca.jpg|200px|bawd|[[Llyn Titicaca]], [[De America]], o'r gofod]]
[[Delwedd:Natura 2000 - Llynoedd ac Afonydd Prydferth.webmhd.webm|200px|bawd|Fideo o lynnoedd ac afonydd Cymru a sut y mae deg ohonynt yn cael eu gwarchod gan [[Cyfoeth Naturiol Cymru|Gyfoeth Naturiol Cymru]].]]
:''Os ydych wedi cyrraedd yma wrth chwilio am y penrhyn a rhanbarth yng ngogledd-orllewin Cymru, gweler [[Llŷn (gwahaniaethu)]]''.
Corff sylweddol o [[dŵr|ddŵr]] sy'n gorwedd mewn pant ar wyneb y tir yw '''llyn'''; neu mewn Cymraeg cynnar: '''llwch''' sy'n perthyn yn agos i'r gair Gaeleg ''loch''. Fel rheol mae [[afon]]ydd yn llifo i mewn ac allan o lynnoedd, er eithriadau lle nad oes all-lif na mewnlif iddynt.

Mae'r rhan fwyaf o lynnoedd yn llynnoedd dŵr croyw, ond ceir rhai sy'n llynnoedd dŵr hallt, er enghraifft [[Great Salt Lake]] yn [[Utah]], [[UDA]]. Mae rhai llynnoedd mawr yn cael eu cyfrif fel [[môr|moroedd]], e.e. [[Môr Caspia]] a'r [[Môr Marw]].

Ceir llynnoedd artiffisial hefyd, wedi'u creu gan amlaf er mwyn cael ffynhonnell ddŵr neu ar gyfer cynlluniau [[Egni hydro|trydan hydro]]. Gan amlaf  (megis [[Llyn Celyn]]) fe'i creir trwy godi [[argae]] ar afon.

== Llynnoedd nodedig ==
* Y llyn '''mwyaf''' yn y byd o ran arwynebedd ei wyneb yw [[Môr Caspia]] ( 394,299&amp;nbsp;km²).
* Y llyn '''dyfnaf''' yw [[Llyn Baikal]] yn [[Siberia]], gyda dyfnder o 1,637&amp;nbsp;m (5,371&amp;nbsp;tr.); dyma lyn dŵr croyw mwyaf y byd o ran maint ei ddŵr.
* Y llyn '''hynaf''' yn y byd yw [[Llyn Baikal]], ac yn nesaf iddo [[Llyn Tanganyika]] (rhwng [[Tansanïa]], y [[Congo]], [[Sambia]] a [[Bwrwndi]]).
* Y llyn '''uchaf''' yn y byd yw pwll dienw ar [[Ojos del Salado]] at 6390m,&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.andes.org.uk/peak-info-6000/ojos-info.htm |title=copi archif |access-date=2007-04-29 |archive-date=2007-04-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070427082230/http://www.andes.org.uk/peak-info-6000/ojos-info.htm |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; ac mae [[Pwll Lhagba]] yn [[Tibet]] at 6,368&amp;nbsp;m yn ail.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.highestlake.com/ |title=copi archif |access-date=2007-04-29 |archive-date=2007-05-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070518021100/http://www.highestlake.com/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;
* Y llyn '''uchaf''' yn y byd y gellir ei fordwyo ar longau masnachol yw [[Llyn Titicaca]] yn [[Bolifia]] at 3,812&amp;nbsp;m. Mae hefyd y llyn dŵr croyw mwyaf (a'r ail yn gyffredinol) yn [[De America|Ne America]].
* Y llyn '''isaf''' yn y byd yw'r [[Môr Marw]] sy'n ffinio ag [[Israel]], [[Gwlad Iorddonen]] a'r [[Lan Orllewinol]] at 418&amp;nbsp;m (1,371&amp;nbsp;tr) is lefel y môr. Mae hefyd yn un o'r llynnoedd mwyaf hallt yn y byd.
* Y llyn dŵr croyw '''mwyaf''' o ran arwynebedd, a'r trydydd mwyaf o ran maint, yw [[Llyn Superior]] gyda arwynebedd o 82,414&amp;nbsp;km². Fodd bynnag, mae [[Llyn Huron]] a [[Llyn Michigan]] yn ffurfio un system hydrolegol gydag arwynebedd o 117,350&amp;nbsp;km², y cyfeirir ato weithiau fel [[Llyn Michigan-Huron]]. Mae'r rhain i gyd yn rhan o'r [[Llynnoedd Mawr]] yng [[Gogledd America|Ngogledd America]].
* Yr [[ynys]] fwyaf mewn llyn dŵr croyw yw [[Ynys Manitoulin]] yn [[Llyn Huron]], gyda arwynebedd o 2,766&amp;nbsp;km². [[Llyn Manitou]], ar yr ynys honno, yw'r llyn mwyaf ar ynys mewn llyn dŵr croyw.
* Y llyn mwyaf a leolir ar ynys yw [[Llyn Nettilling]] ar [[Ynys Baffin]].
* Y llyn mwyaf yn y byd sy'n draenio'n naturiol i ddau gyfeiriad yw [[Llyn Wollaston]].
* Lleolir [[Llyn Toba]] ar ynys [[Sumatra]] ar yr hyn sydd efallai'r [[caldera]] atgyfodol mwyaf ar y [[Ddaear]].
* Y llyn mwyaf o fewn ffiniau unrhyw un ddinas yw [[Llyn Wanapitei]] yn ninas [[Greater Sudbury, Ontario]], [[Canada]]. Cyn 2001, apn newidiwyd y ffiniau, [[Llyn Ramsey]] oedd y mwyaf, hefyd yn Sudbury.
* [[Llyn Enriquillo]] yn [[Gweriniaeth Dominica|Ngweriniaeth Dominica]] yw'r unig llyn dŵr hallt yn y byd lle ceir [[crocodil]]od.

=== Y llynnoedd mwyaf (arwynebedd) yn ôl cyfandir ===
* '''Affrica''' - [[Llyn Victoria-Nyanza]], y llyn dŵr croyw ail fwyaf yn y byd. Mae'n un o [[Llynnoedd Mawr Affrica|Lynnoedd Mawr Affrica]].
* '''Antarctica''' - [[Llyn Vostok]] (is-rewlifol)
* '''Asia''' - [[Môr Caspia]], y llyn mwyaf ar y Ddaear
* '''Awstralia''' - [[Llyn Eyre]]
* '''Ewrop''' - [[Llyn Ladoga]], yn cael ei dilyn gan [[Llyn Onega]], ill dau yng ngogledd-orllewin [[Rwsia]].
* '''Gogledd America''' - [[Llyn Superior]]
* '''De America''' - [[Llyn Titicaca]] (mae [[Llyn Maracaibo]] yn [[Feneswela]] yn fwy ond nis ystyrir yn wir llyn bellach am fod sianel yn ei gysylltu â'r môr).

==Llynnoedd yng Nghymru==

Mae llynnoedd yng Nghymru, yn ogystal â'r môr, afonydd a ffynhonnau, yn gyforiog o goelion a straeon gwerin dyfrllyd – lawer ohonynt (efallai?) yn atgof niwlog am hen draddodiadau a defodau cyn-Gristnogol Celtaidd.

Roedd dŵr yn elfen holl bwysig ym mywydau pobol; yn rhan mor hanfodol o drefn natur ac eto'n llawn gwrthgyferbyniadau – yn ffynhonnell bywyd a bwyd, yn iachau a phuro, ond hefyd yn chwalu a lladd. Gallai fod yn dryloyw ac eto'n llawn dirgelwch yn nyfnder anweladwy llyn, môr neu bwll a phan yn llonydd yn adlewyrchu goleuni duw'r haul a llun y sawl a edrychai iddo.

===Aberthu===
Ystyrid bob corff o ddŵr yn sanctaidd ac yn borth i'r arall-fyd lle preswyliai ac y gellid cysylltu â'r duwiau a bodau goruwchnaturiol eraill. Dyma pam yr aberthid cymaint o drysorau i lynnoedd ar draws y byd Celtaidd. Tystia'r Groegwr Strabo fel y byddai llwyth Celtaidd y Volcae Tectosages yn aberthu ingotiau o aur ac arian i lyn sanctaidd ger Toulouse yn yr ail ganrif CC ac na feiddiai neb amharu â'r safle cyn i'r Rhufeiniaid anwar geisio codi'r cyfoeth o waelod y llyn yn 106CC! Disgrifia Gregory o Tours yn y canol-oesoedd ŵyl baganaidd 3 niwrnod ger llyn Gévaudan yn y Cevennes, ple aberthai'r bobl fwyd, dillad ac anifeiliaid i'r llyn.

Mae'r dystiolaeth archeolegol am aberthu i lynnoedd yn sylweddol. Un o'r safleoedd enwocaf a chyfoethocaf yw La Téne yn y Swisdir lle cafwyd olion llwyfan pren mewn mawnog ar ymyl bae bychan ar lan ddwyreinol Llyn Neuchâtel. Oddiarno, yn y ddwy ganrif CC derbyniodd duw'r llyn gannoedd o dlysau, picellau, cleddyfau a thariannau yn ogystal â chŵn, gwartheg, moch, ceffylau a phobl. Ar sail arbenigrwydd a cheinder yr addurniadau ar lawer o'r ebyrth metal hyn y diffiniwyd teip ag arddull addurniadol un o gyfnodau amlycaf y gelfyddyd glasurol Geltaidd.

Yng Nghymru canfyddwyd celc o waith metel yn Llyn Mawr, Morgannwg, yn dyddio o tua 600CC. Yn eu mysg roedd addurniadau harnais a cherbyd ceffyl; bwyelli, crymannau a dau grochan efydd – rhai ohonynt yn arddull addurniadol Hallstat, oedd yn blaenori'r La Ténne. Yn Llyn Cerrig Bach ym Môn cafwyd casgliad o arfau, crochannau, cadwen gaethweision a darnau o gerbyd rhyfel, oll wedi eu haberthu rhwng yr ail ganrif CC a'r ganrif gynta OC.

===Anghenfilod===
Parhaodd y cof am aberthu i lynnoedd yn hir iawn ac mae straeon gwerin yn gyffredin am anghenfil sy'n preswylio yn y dyfnder dyfrllyd ac yn mynnu aberth blynyddol – merch ifanc fel arfer – neu bydd yn gadael y llyn ac anrheithio'r wlad oddiamgylch. Ond wrth lwc, fel arfer, fe ddaw arwr i ymladd a difa'r anghenfil ac achub y ferch!

Un o'r enghreifftiau enwocaf o anghenfil o'r fath, pe cai ferch ifanc neu beidio(!), oedd Yr Afanc a cheir sawl fersiwn o'r stori am y peth erchyll hwn. Yn Nyffryn Conwy, lle y llechai mewn pwll mawr yn yr afon Conwy – Llyn yr Afanc ger Betws y Coed – fe achosai orlifoedd enbyd yn y dyffryn bob hyn a hyn. Ond llwyddwyd i'w raffu a'i lusgo gan yr Ychain Bannog i Lyn Cwm Ffynnon yng nghesail y Glyder Fawr, ple na allai wneud cymaint o ddifrod. Yn Llyn Syfaddon ger Aberhonddu, Hu Gadarn a'i haliodd o'r llyn, tra yn Llyn Barfog ger Aberdyfi y Brenin Arthur a'i farch fu'n gyfrifol.

A beth am Tegid – sy'n anghenfil mwy modern, efallai – a driga yn Llyn Tegid? Fel Loch Ness yn yr Alban mae Llyn Tegid angen anghenfil yndoes?!

===Gorlifoedd===
Priodolir tarddiad amryw o lynoedd i orlif pan esgeuluswyd roi'r caead yn ei ôl ar rhyw ffynnon neu'i gilydd. Enghraifft o hyn yw stori Llyn Llech Owain yn Sir Gaerfyrddin a ffurfwyd pan anghofiodd Owain roi'r llech oedd yn gaead ar ffynnon ar y Mynydd Mawr yn ei hôl. Wrth farchogi ymaith digwyddodd edrych dros ei ysgwydd a gweld bod y ffynnon yn brysur orlifo'r wlad. Onibai iddo lwyddo i garlamu ei geffyl rownd y llyn newydd i'w atal rhag tyfu'n fwy, byddai'r wlad i gyd, a phawb a drigai ynddi, wedi boddi.

Ceir straeon tebyg am Ffynnon Grasi yn gorlifo a chreu Llyn Glasfryn yn Eifionydd; Ffynnon Gywer yn creu Llyn Tegid ac mae fersiwn gynnar o stori Cantre'r Gwaelod yn son am anffawd Mererid, ceidwades y ffynnon, yn methu ail-gaeadu'r ffynnon sanctaidd nes i'r cantref cyfan gael ei foddi.

Os dielid am esgeuluso ail-gaeadu ffynnon ceir hefyd ddial am greulondeb a chamwri. Mae stori Tyno Helig ar lannau'r Fenai, pan glywir y llais ysbrydol yn gwaeddi “Daw dial! Daw dial! Daw dial!” yn rhybudd erchyll y boddir y drwgweithredwr a'i holl ddisgynyddion rhyw ddydd. Cysylltir straeon tebyg hefyd â Llyn Llynclys rhwng Croesoswallt a Llanymynaich, Llyn Syfaddon a Llyn Tegid.

===Y Tylwyth Teg===
Ond, o'r cyfan, efallai mai straeon am lynnoedd yn breswylfeydd i'r Tylwyth Teg sydd fwyaf adnabyddus ac am fugail yn hudo rhyw Dylwythes Deg i'r tir i'w briodi. Chwedl Llyn y Fan yw'r enghraifft orau o hyn a sut y gosodwyd amodau ar Rhiwallon fyddai'n sicrhau y byddai ei wraig yn aros yn ein byd ni. Pan dorwyd yr amodau aeth y ferch yn ôl i'r llyn gyda'i holl eiddo a'i gwartheg. Ond ni allasi gymeryd eu tri mab, na chwaith yr holl wybodaeth am feddyginiaethau yr oedd wedi ei ddysgu iddynt. Felly, am bod y fferm bellach yn “bancrypt(!)” fe drodd Rhiwallon a'i feibion yn feddygon gan ddod yn adnabyddus o hynny ymlaen fel teulu enwog Meddygon Myddfai.

Ceir straeon tebyg, neu o leia'n cynnwys rhai elfennau o'r stori hon, yn gysylltiedig â Llyn Nelferch neu Lyn y Forwyn ym Morgannwg; a Llynnau Barfog ac Arenig ym Meirionnydd a Llyn y Dywarchen a Llun Dwythwch yn Eryri.

Ond yn ogystal â'r Tylwyth Teg a'u hanifeiliaid yn dod i'n byd ni ceir enghraifft, yn stori Llyn Cwm Llwch ger Aberhonddu am ddrws cyfrin fyddai'n agor bob Calan Mai i wlad y Tylwyth Teg. Gwarchodid y porth a'r llyn gan gorach blïn mewn côt goch, a chawn disgrifiad o breswylfa'r Tylwyth ar ynys hud, fyddai'n anweledig fel arfer – sy'n ein hatgoffa, mewn cyswllt arall, o Ynys y Meirw, Afallon neu Dir Na-nog ym môr y gorllewin. Dyma'r porth i'r arall-fyd yn sicr.

== Gweler hefyd ==
* [[Rhestr llynnoedd Cymru]]
* [[Llynnoedd Ewrop]]
* [[Rhestr o lynnoedd mwyaf y byd]]

== Cyfeiriadau ==
{{cyfeiriadau}}
{{Priodoliad Twm Elias|: Gwyddoniadur Cymru|Gwasg y Brifysgol}}

{{Wiciadur|{{lc:{{PAGENAME}}}}}}
{{Commonscat|Lakes}}

[[Categori:Llynnoedd| ]]
[[Categori:Cyrff dŵr]]
[[Categori:Tirffurfiau dŵr croyw]]</text>
      <sha1>0yww3um5x4wb5jcrfrou484vaf0ejz0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>A.C. Milan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>23758</id>
    <revision>
      <id>11095672</id>
      <parentid>10957334</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T09:29:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Makenzis</username>
        <id>47058</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2653" xml:space="preserve">[[File:ACMilan tifoseria.jpg|thumb|A.C. Milan]]
{{Gwybodlen Clwb pêl-droed
| enw clwb = A.C. Milan
| delwedd = 
| enw llawn =  Associazione Calcio Milan&lt;br /&gt;(Cymdeithas Pêl-droed Milan).
| llysenw = ''Rossoneri''&lt;br /&gt;''Il Diavolo''
| sefydlwyd = [[1899]]
| maes = [[San Siro]]&lt;br /&gt; (Stadio Giuseppe Meazza)
| cynhwysedd = 80,018
| cadeirydd = {{baner|Yr Eidal}} Silvio Berlusconi
| rheolwr = {{baner|Yr Eidal}} Vincenzo Montella
| cynghrair = [[Serie A]]
| tymor = 2021/22
| safle = '''1.'''
| pattern_la1  = _acmilan1617h	
| pattern_b1   = _acmilan1617h	
| pattern_ra1  = _acmilan1617h	
| pattern_sh1  = _acmilan1617h	
| pattern_so1  = _acmilan1617h
| leftarm1     = 000000
| body1        = 000000
| rightarm1    = 000000
| shorts1      = FFFFFF
| socks1       = 000000
| pattern_la2  =_acmilan1617a
| pattern_b2   =_acmilan1617a
| pattern_ra2  =_acmilan1617a
| pattern_sh2  =_acmilan1617a
| pattern_so2  =_acmilan1617a
| leftarm2     = FFFFFF
| body2        = FFFFFF
| rightarm2    = FFFFFF
| shorts2      = FFFFFF
| socks2       = FFFFFF
&lt;!---
| pattern_la3  =_acmilan1617t
| pattern_b3   =_acmilan1617t
| pattern_ra3  =_acmilan1617t
| pattern_sh3  =_acmilan1617t
| pattern_so3  =_acmilan1617t
| leftarm3     = FFFFFF
| body3        = FFFFFF
| rightarm3    = FFFFFF
| shorts3      = FFFFFF
| socks3       = FFFFFF
---&gt;
|}}
Clwb pêl-droed sy'n chwarae yn [[Serie A]] yn [[yr Eidal]] yw '''Associazione Calcio Milan'''. Mae'n un o glybiau pêl-droed enwocaf a mwyaf llwyddiannus Ewrop. Mae chwaraewyr A.C. Milan wedi bod yn bencampwyr Ewrop saith gwaith; dim ond [[CF Real Madrid|Real Madrid]] gyda naw buddugoliaeth sydd wedi bod yn fwy llwyddiannus yn y gystadleuaeth. Maent wedi ennill pencampwriaeth Serie A 17 o weithiau; dim ond [[Juventus F.C.|Juventus]] sydd wedi ei hennill fwy o weithiau.

Sefydlwyd y clwb fel clwb criced ym 1899 gan Brydeiniwr o'r enw [[Alfred Edwards]]. Mae'n rhannu stadiwm [[San Siro]], sydd â 80,018 o seddi, gyda thîm pêl-droed arall dinas [[Milan]], 
[[F.C. Internazionale Milano|Internazionale]]. Perchennog y clwb yw Jason Wong.

== Chwaraewyr enwog ==

=== Presennol ===
* [[Filippo Inzaghi]]
* [[Andrea Pirlo]]
* [[Gennaro Gattuso]]
* [[Clarence Seedorf]]
* [[Alessandro Nesta]]
* [[Gianluca Zambrotta]]
* [[Massimo Ambrosini]]
* [[Andriy Shevchenko]]
* [[Ronaldinho]]

=== Cyn-chwaraewyr ===
* [[Roberto Baggio]]
* [[Franco Baresi]]
* [[Gianni Rivera]]
* [[Paolo Rossi]]
* [[Jimmy Greaves]]
* [[Marcel Desailly]]
* [[Ruud Gullit]]
* [[Patrick Kluivert]]
* [[Frank Rijkaard]]
* [[Cafu]]
* [[Kaká]]
* [[Paolo Maldini]]
* [[Ronaldo]]

{{Serie A}}

[[Categori:Timau pêl-droed yr Eidal]]
[[Categori:Milan]]</text>
      <sha1>htu2j8nga0e0vq2sujr9pmr8egch59y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Carchar y Fflyd</title>
    <ns>0</ns>
    <id>24952</id>
    <revision>
      <id>11095484</id>
      <parentid>10906119</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T17:47:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2499" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle | ynganiad  = {{wikidata|property|P443}}| suppressfields = cylchfa | ardal = {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P131|FETCH_WIKIDATA}} | gwlad = {{banergwlad|Lloegr}} | sir = [[Llundain Fwyaf]]&lt;br /&gt;([[Siroedd seremonïol Lloegr|Sir seremonïol]]) }}

Roedd '''Carchar y Fflyd''' ([[Saesneg]]: ''Fleet Prison'') yn [[carchar|garchardy]] enwog yn [[Llundain]]. Cafodd yr adeilad cyntaf ar y safle ei godi yn [[1197]], ger y Stryd Farringdon bresennol, ar lan ddwyreiniol [[Afon Fflyd]] (sy'n rhoi i enw i [[Stryd y Fflyd]]/''Fleet Street''). Daeth yn adnabyddus yn ddiweddarach fel carchar arbennig ar gyfer gwrthwynebwyr gwleiddydol a yrrid yno gan y [[Star Chamber]], ac ar ôl hynny fel carchar i fethdalwyr ac eraill. Yn [[1381]], yn ystod [[Gwrthryfel y Werin]], cafodd ei ddinistrio, ac yn [[1666]], yn ystod  [[Tân Mawr Llundain]], fe'i llosgwyd i lawr, ond cafodd ei godi o'r newydd yn y ddau achos.

Yn y [[18g]], defnyddwyd y carchar i ddal methdalwyr yn bennaf. Roedd yn dal o gwmpas 300 o garcharorion a'u teuluoedd. Arferai rhai o'r carcharorion fegera o ffenestri'r celloedd wrth i bobl fynd heibio, er mwyn cael pres i dalu am eu bwyd a'u lle (roedd carchardai Prydain yn fentrau masnachol dan drwydded). Carchar y Fflyd oedd y drutaf yn Lloegr. Ond nid oedd rhaid aros yn y carchar ei hun bob tro; roedd carcharorion gyda digon o bres neu ffrindiau dylanwadol yn medru aros mewn ardal gerllaw a elwid &quot;''Liberty of the Fleet''&quot;, cyn belled â'u bod yn talu'r gwarcheidwaid. O [[1613]] ymlaen, ceir enghreifftiau o bobl yn priodi yn y Fflyd hefyd.

Am gyfnod hir roedd y Fflyd yn enwog am greulondeb ei wardiaid, penaethiaid y carchar. Gan amlaf roeddent yn cael y swydd trwy ei phrynu ac felly'n ceisio elwa cymaint â phosibl o'r sefyllfa. Dinistriwyd y Fflyd unwaith yn rhagor yn [[1780]] yn ystod [[Terfysgoedd Gordon]] a'u hailadeiladu yn [[1781]]–[[1782]]. Yn [[1842]] cafodd ei gau am byth ac yn [[1844]] gwerthwyd yr adeiladau i gorfforaeth [[Dinas Llundain]], a'i dynnodd i lawr yn [[1846]].

==Preswylwyr enwog==
*[[John Jones (Gellilyfdy)]] (tua [[1585]] – [[1657]]/[[1658]]), hynafiaethydd, copïydd a chasglwr llawysgrifau Cymraeg
*[[John Cleland]] ([[1710]]–[[1789]]), llenor, awdur ''[[Fanny Hill]]''

==Cyfeiriadau==
*Ben Weinreb a Christopher Hibbert, ''The London Encyclopaedia'' (Macmillan, 1995)

[[Categori:Adeiladau ac adeiladwaith yn Ninas Llundain]]
[[Categori:Carcharau Lloegr|Fflyd]]
[[Categori:Hanes Llundain]]
[[Categori:Sefydliadau 1197]]</text>
      <sha1>8nzjce81oenxq1kvo880o3g8nep3m0q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Môr Japan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>26052</id>
    <revision>
      <id>11095553</id>
      <parentid>9171789</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:38:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1907" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle}}

'''Môr Japan'''&lt;ref&gt;Jones, Gareth (gol.). ''Yr Atlas Cymraeg Newydd'' (Collins-Longman, 1999), t. 106.&lt;/ref&gt; neu '''Môr y Dwyrain'''  yw enw'r [[môr]] sydd wedi lleoli rhwng [[Japan]], [[Corea]] a [[Rwsia]] yn [[Dwyrain Asia|Nwyrain]] [[Asia]]. Gan fod y môr wedi cylchu bron yn llwyr gan dir, nid oes yna [[llanw]] i gael yno.

== Lleoliad ==
I'r gogledd o'r môr mae Rwsia a ynys [[Sakhalin]]; i'r gorllewin, [[De Corea|De]] a [[Gogledd Corea]]. i'r dwyrain, mae' ynysoedd [[Hokkaidō]], [[Honshū]] a [[Kyūshū]] yn Japan.

Mae'r môr yn mesur 3,742 [[Metr|medr]] o dan lefel y môr yn y man mwyaf dwfn. Ar gyfartaledd, dyfnder y môr yw 1,753 medr.

== Economi ==
Mae llawer o [[Pysgod|bysgod]] i gael yna, sydd yn gwneud [[pysgota]] yn bwysig iawn. Mae yna hefyd fineralau i'w gael ac mae yna sôn am [[nwy naturiol]] a [[petroliwm]] hefyd. Ar ôl i economiau gwledydd dwyrain Asia dyfu, mae'r môr wedi dod yn bwysig i [[Masnach|fasnach]] hefyd.

== Dadl dros yr enw ==
Er bod yr enw ''Môr Japan'' ([[Japaneg]]: 日本海 ''nihonkai'') yn cael ei ddefnyddio i enwi'r môr mewn rhan fwyaf o wledydd, mae De a Gogledd Corea yn gofyn am enw gwahanol. Mae De Corea yn dadlau mai ''Môr y Dwyrain'' dylai'r enw fod (Ar ôl yr enw [[Coreeg]], 동해 ''Donghae'') ac mae Gogledd Corea yn ffafrio ''Môr Dwyrain Corea'' ([[Coreeg]]: 조선동해 ''Chosŏn Tonghae''). Maent yn dadlau mai hen enw am y môr oedd ''Môr Corea'' a fe newidiwyd yr enw gan Ymerodraeth Japan pan roedd Corea o dan eu rheolaeth yn yr 20g gynnar. O achos i'r gwrthwynebiad o wledydd Corea, mae rhai cyhoeddwyr [[Saesneg]] yn galw'r môr yn &quot;Sea of Japan (East Sea)&quot;.

[[Delwedd:日本海.JPG|bawd|dim|350px|Môr Japan]]

== Cyfeiriadau ==
{{cyfeiriadau}}

[[Categori:Corea]]
[[Categori:Daearyddiaeth Japan]]
[[Categori:Enwau daearyddol dadleuol]]
[[Categori:Moroedd|Japan]]
[[Categori:Tiriogaethau dadleuol]]</text>
      <sha1>46h5gd6jrfu7v7evfiauy4rpows9h1t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Borneo</title>
    <ns>0</ns>
    <id>26679</id>
    <revision>
      <id>11095697</id>
      <parentid>10103805</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T10:40:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1499" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle}}

Mae '''Borneo''' yn ynys yn ne-ddwyrain [[Asia]]. Gydag arwynebedd o 743,330&amp;nbsp;km² (287,000 milltir sgwar), hi yw'r drydedd ynys yn y byd o ran maint. Mae rhan ddeheuol a chanol yr ynys yn perthyn i [[Indonesia]], dan yr enw [[Kalimantan]]. Yn Indonesia defnyddir &quot;Kalimantan&quot; am yr ynys i gyd. Rhennir y rhan ogleddol rhwng [[Maleisia]] a gwladwriaeth annibynnol [[Brwnei]].

I'r gorllewin o Borneo mae [[Rhagynys Malaya]] ac ynys [[Sumatera]]. I'r de mae ynys [[Jawa]] ac i'r dwyrain [[Sulawesi]]. Y mynydd uchaf yw [[Mynydd Kinabalu]] yn [[Sabah]], Maleisia, sy'n 4,095 m (13,435 troedfedd) o uchder.

Rhennir rhan Indonesia o'r ynys yn bedair talaith: [[Dwyrain Kalimantan]], [[De Kalimantan]], [[Gorllewin Kalimantan]] a [[Canolbarth Kalimantan]]. Rhennir rhan Maleisia yn ddwy dalaith, [[Sabah]] a [[Sarawak]].

Mae cyfoeth eithriadol o fywyd gwyllt ar Borneo, er enghraifft 15,000 o rywogaethau o blanhigion blodeuog, yn cynnwys 3,000 o rywogaethau o goeden, 221 rhywogaeth o [[mamal|famal]] a 420 rhywogaeth o aderyn. Ar un adeg roedd [[fforest law]] drofannol yn gorchuddio rhan fawr o'r ynys, ond yn y blynyddoedd diwethaf mae llawer o'r fforest yma wedi diflannu. Mae poblogaeth ddynol yr ynys yn cynnwys tua 30 grŵp ethnig.

[[Delwedd:Borneo2 map english names.PNG|bawd|dim|250px|Ynys Borneo. Melyn yn donodi rhannau sy'n perthyn i Indonesia, brown i Maleisia, gwyrdd i Brwnei.]]

[[Categori:Borneo]]
[[Categori:Ynysoedd Indonesia]]
[[Categori:Ynysoedd Maleisia]]</text>
      <sha1>fdc6exlbssuljtssgib0lc6cxca7z3w</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095699</id>
      <parentid>11095697</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T10:40:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1501" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle}}

Mae '''Borneo''' yn ynys yn ne-ddwyrain [[Asia]]. Gydag arwynebedd o 743,330&amp;nbsp;km² (287,000 milltir sgwar), hi yw'r drydedd ynys yn y byd o ran maint. Mae rhan ddeheuol a chanol yr ynys yn perthyn i [[Indonesia]], dan yr enw [[Kalimantan]]. Yn Indonesia defnyddir &quot;Kalimantan&quot; am yr ynys i gyd. Rhennir y rhan ogleddol rhwng [[Maleisia]] a gwladwriaeth annibynnol [[Brwnei]].

I'r gorllewin o Borneo mae [[Rhagynys Malaya]] ac ynys [[Sumatera]]. I'r de mae ynys [[Jawa]] ac i'r dwyrain [[Sulawesi]]. Y mynydd uchaf yw [[Mynydd Kinabalu]] yn [[Sabah]], Maleisia, sy'n 4,095 m (13,435 troedfedd) o uchder.

Rhennir rhan Indonesia o'r ynys yn bedair talaith: [[Dwyrain Kalimantan]], [[De Kalimantan]], [[Gorllewin Kalimantan]] a [[Canolbarth Kalimantan]]. Rhennir rhan Maleisia yn ddwy dalaith, [[Sabah]] a [[Sarawak]].

Mae cyfoeth eithriadol o fywyd gwyllt ar Borneo, er enghraifft 15,000 o rywogaethau o blanhigion blodeuog, yn cynnwys 3,000 o rywogaethau o goeden, 221 rhywogaeth o [[mamal|famal]] a 420 rhywogaeth o aderyn. Ar un adeg roedd [[fforest law]] drofannol yn gorchuddio rhan fawr o'r ynys, ond yn y blynyddoedd diwethaf mae llawer o'r fforest yma wedi diflannu. Mae poblogaeth ddynol yr ynys yn cynnwys tua 30 grŵp ethnig.

[[Delwedd:Borneo2 map english names.PNG|bawd|dim|250px|Ynys Borneo. Melyn yn donodi rhannau sy'n perthyn i Indonesia, brown i Maleisia, gwyrdd i Brwnei.]]

[[Categori:Borneo| ]]
[[Categori:Ynysoedd Indonesia]]
[[Categori:Ynysoedd Maleisia]]</text>
      <sha1>io22ekkksw0z6ihdzpr7jx53kc8qd23</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095700</id>
      <parentid>11095699</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T10:43:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1635" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle
| suppressfields = sir
|gwlad={{banergwlad|Indonesia}}&lt;br /&gt;{{banergwlad|Maleisia}}&lt;br /&gt;{{banergwlad|Brwnei}}
}}

Mae '''Borneo''' yn ynys yn ne-ddwyrain [[Asia]]. Gydag arwynebedd o 743,330&amp;nbsp;km² (287,000 milltir sgwar), hi yw'r drydedd ynys yn y byd o ran maint. Mae rhan ddeheuol a chanol yr ynys yn perthyn i [[Indonesia]], dan yr enw [[Kalimantan]]. Yn Indonesia defnyddir &quot;Kalimantan&quot; am yr ynys i gyd. Rhennir y rhan ogleddol rhwng [[Maleisia]] a gwladwriaeth annibynnol [[Brwnei]].

[[Delwedd:Borneo2 map english names.PNG|bawd|canol|250px|Ynys Borneo. Melyn yn donodi rhannau sy'n perthyn i Indonesia, brown i Maleisia, gwyrdd i Brwnei.]]

I'r gorllewin o Borneo mae [[Rhagynys Malaya]] ac ynys [[Sumatera]]. I'r de mae ynys [[Jawa]] ac i'r dwyrain [[Sulawesi]]. Y mynydd uchaf yw [[Mynydd Kinabalu]] yn [[Sabah]], Maleisia, sy'n 4,095 m (13,435 troedfedd) o uchder.

Rhennir rhan Indonesia o'r ynys yn bedair talaith: [[Dwyrain Kalimantan]], [[De Kalimantan]], [[Gorllewin Kalimantan]] a [[Canolbarth Kalimantan]]. Rhennir rhan Maleisia yn ddwy dalaith, [[Sabah]] a [[Sarawak]].

Mae cyfoeth eithriadol o fywyd gwyllt ar Borneo, er enghraifft 15,000 o rywogaethau o blanhigion blodeuog, yn cynnwys 3,000 o rywogaethau o goeden, 221 rhywogaeth o [[mamal|famal]] a 420 rhywogaeth o aderyn. Ar un adeg roedd [[fforest law]] drofannol yn gorchuddio rhan fawr o'r ynys, ond yn y blynyddoedd diwethaf mae llawer o'r fforest yma wedi diflannu. Mae poblogaeth ddynol yr ynys yn cynnwys tua 30 grŵp ethnig.

[[Categori:Borneo| ]]
[[Categori:Brwnei]]
[[Categori:Ynysoedd Indonesia]]
[[Categori:Ynysoedd Maleisia]]</text>
      <sha1>0o9cnsavolmw6u8iwsdwqy44vwgfdxi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Llanarmon Dyffryn Ceiriog</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28990</id>
    <revision>
      <id>11095566</id>
      <parentid>11092741</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:53:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4329" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle
| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}}
| gwlad = {{banergwlad|Cymru}} }}

:''Gweler hefyd [[Ceiriog (gwahaniaethu)]].''

Pentref yng nghymuned [[Ceiriog Uchaf]], [[Wrecsam (sir)|Bwrdeistref Sirol Wrecsam]], yw '''Llanarmon Dyffryn Ceiriog'''.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://llyw.cymru/rhestr-o-enwau-lleoedd-safonol-cymru|title=Rhestr o Enwau Lleoedd Safonol Cymru|date=13 Hydref 2021|website=Llywodraeth Cymru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.britishplacenames.uk/llanarmon-dyffryn-ceiriog-wrexham-sj157328#.YsnS9S8w0vI British Place Names]; adalwyd 9 Gorffennaf 2022&lt;/ref&gt; Saif ar lan [[Afon Ceiriog]], ar ddiwedd ffordd y B4500, 5 milltir (8&amp;nbsp;km) i'r de-orllewin o [[Glyn Ceiriog|Lyn Ceiriog]] a 10 milltir (16&amp;nbsp;km) i'r gogledd-ddwyrain o [[Croesoswallt|Groesoswallt]] yn [[De Clwyd (etholaeth Cynulliad)|Etholaeth Cynulliad De Clwyd]], ac yn [[De Clwyd (etholaeth seneddol)|Etholaeth Seneddol De Clwyd]].

Saif dwy [[ywen]] nodedig ychydig fetrau o ddrws Eglwys Sant Garmon, sy'n enghreifftiau prin o bâr o yw; yn 1998 mesurwyd o gwmpas gwaelod y coed ac roedd yr ywen ar y chwith (wrth edrych ar yr eglwys) yn 25 troedfedd a'i phartner gwrywaidd ar y dde dros yn 25 troedfedd a hanner.&lt;ref&gt;[http://www.ancient-yew.org/userfiles/file/Llanarmon%20Dyffryn%20Ceiriog%20November%202013.pdf Gwefan www.ancient-yew.org;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304235425/http://www.ancient-yew.org/userfiles/file/Llanarmon%20Dyffryn%20Ceiriog%20November%202013.pdf |date=2016-03-04 }} adalwyd 26 Hydref 2014&lt;/ref&gt;
[[Delwedd:Eglwys Sant Garmon Church of St Garmon, Ceiriog Ucha Llanarmon Dyffryn Ceiriog Wrecsam Wrexham Cymru Wales 33.JPG|bawd|dim|Eglwys Sant Garmon]]
[[Delwedd:Eglwys Sant Garmon Church of St Garmon, Ceiriog Ucha Llanarmon Dyffryn Ceiriog Wrecsam Wrexham Cymru Wales 07.JPG|bawd|dim|Dwy ywen ger drws yr eglwys: yr un ar y chwith yn fenywaidd a'r llall yn wrywaidd]]

==Daearyddiaeth a gweinyddiaeth==
===Hanes Dinesig===
O ganol yr [[16g]] tan [[1974]], llywodraethwyd Llanarmon Dyffryn Ceiriog gan sir weinyddol [[Sir Ddinbych|Dinbych]].  O [[1895]] tan [[1935]], roedd Llanarmon Dyffryn Ceiriog yn rhan o ardal wledig  [[Llansilin]], a gyfunwyd yn [[1935]] gydag ardal wledig [[Y Waun]] i greu ardal wledig Y Waun.  Arhosodd Llanarmon Dyffryn Ceiriog yn rhan o ardal gwledig Y Waun o [[1935]] tan [[1974]].

Yn [[1974]], cafwyd wared ar yr hen Sir Ddinbych fel sir weinyddol, a cafodd Llanarmon Dyffryn Ceiriog ei gynnwys o fewn ardal [[Glyndŵr]] yn sir newydd [[Clwyd]]. Newidiwyd y trefn eto yn [[1996]], pan gafwyd wared o Glwyd ac Ardal Glyn Dŵr, daeth Llanarmon Dyffryn Ceiriog yn rhan o awdurdod unedol Wrecsam, fel yma mae hi heddiw fyth.

===Cynyrchiolaeth gwleidyddol=== 
Gweinyddir Llanarmon Dyffryn Ceiriog o fewn [[Bwrdeistref sirol]] [[Wrecsam (sir)|Wrecsam]], [[awdurdod unedol]] a grewyd yn [[1996]].  Mae Llanarmon Dyffryn Ceiriog yn etholaeth [[Dyffryn Ceiriog]], ac mae genddi Gynghorwr annibynol.

Ers [[1999]], mae Llanarmon Dyffryn Ceiriog wedi cael ei chynrychioli yn [[Llywodraeth Cynulliad Cymru]] gan [[Ken Skates]], Aelod Cynulliad [[De Clwyd]] y [[Plaid Lafur (DU)|Blaid Lafur]].

Ers [[2015]], cynrychiolwyd Llanarmon Dyffryn Ceiriog yn [[Senedd y Deyrnas Unedig]] gan [[Susan Elan Jones]], Aelod Seneddol De Clwyd y [[Plaid Llafur|Blaid Lafur]].

==Enwogion==
Ganed y bardd nodweddiadol, [[John Ceiriog Hughes]] yn fferm Pen-y-Bryn, Llanarmon Dyffryn Ceiriog yn [[1832]], a treuliodd ei blentyndod yno.

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

{{-}}
&lt;gallery heights=&quot;180px&quot; mode=&quot;packed&quot;&gt;
Eglwys Sant Garmon Church of St Garmon, Ceiriog Ucha Llanarmon Dyffryn Ceiriog Wrecsam Wrexham Cymru Wales 18.JPG
Eglwys Sant Garmon Church of St Garmon, Ceiriog Ucha Llanarmon Dyffryn Ceiriog Wrecsam Wrexham Cymru Wales 29.JPG
Eglwys Sant Garmon Church of St Garmon, Ceiriog Ucha Llanarmon Dyffryn Ceiriog Wrecsam Wrexham Cymru Wales 21.JPG
Eglwys Sant Garmon Church of St Garmon, Ceiriog Ucha Llanarmon Dyffryn Ceiriog Wrecsam Wrexham Cymru Wales 03.JPG
Eglwys Sant Garmon Church of St Garmon, Ceiriog Ucha Llanarmon Dyffryn Ceiriog Wrecsam Wrexham Cymru Wales 09.JPG
Eglwys Sant Garmon Church of St Garmon, Ceiriog Ucha Llanarmon Dyffryn Ceiriog Wrecsam Wrexham Cymru Wales 12.JPG
&lt;/gallery&gt;

{{Trefi Wrecsam}}

[[Categori:Ceiriog Uchaf]]
[[Categori:Pentrefi Wrecsam]]</text>
      <sha1>srgw3uniyeb1x9kiqvvgrnfywp7qeja</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Llyfr y Flwyddyn</title>
    <ns>0</ns>
    <id>29180</id>
    <revision>
      <id>11095492</id>
      <parentid>11080948</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T18:30:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dafyddt</username>
        <id>942</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28536" xml:space="preserve">{{TOC dde}}
[[Delwedd:Dawn Dweud Lewis Edwards (llyfr).jpg|200px|bawd|Astudiaeth o waith Lewis Edwards gan yr Athro [[D. Densil Morgan]]]]
[[Delwedd:Llên yr Uchelwyr Hanes Beirniadol Llenyddiaeth Gymraeg 1300-1525 (llyfr).jpg|200px|bawd|''Llên yr Uchelwyr'' gan [[Dafydd Johnston]]]]
Cystadleuaeth flynyddol yw '''Llyfr y Flwyddyn''' a wobrwyir i’r gweithiau gorau yn y [[Gymraeg]] a’r [[Saesneg]] ym meysydd ysgrifennu creadigol a beirniadaeth lenyddol.

Ers 2004, gweinyddir y Wobr gan [[Llenyddiaeth Cymru]], y cwmni cenedlaethol gyda chyfrifoldeb dros ddatblygu llenyddiaeth. Yn 2012, cyflwynwyd categorïau i’r gystadleuaeth am y tro cyntaf, gyda gwobrau ar gyfer y Ffuglen, Barddoniaeth a llyfr Ffeithiol Greadigol yn ogystal â'r brif wobr. Yn 2020, cyflwynwyd y categori newydd &quot;Plant a Phobl Ifanc&quot;.

== Y Wobr Gymraeg ==

===2022===
'''Gwobr Barn y Bobl Golwg360'''
* Elgan Rhys a Tomos Jones (Tim), Mared Roberts a Ceri-Anne Gatehouse (Tami), Marged Elen Wiliam a Mahum Umer (Aniq), Iestyn Tyne a Leo Drayton (Robyn), Megan Angharad Hunter a Maisie Awen (Cat), casgliad ''Y Pump'' (Y Lolfa)

'''Prif Enillydd'''
* [[Ffion Dafis]], ''Mori'' (Y Lolfa)

'''Ffuglen Cymraeg@PrifysgolBangor'''
* Ffion Dafis am ei nofel ''Mori'' (Y Lolfa)

'''Barddoniaeth'''
* Grug Muse, ''merch y llyn'' (Cyhoeddiadau’r Stamp)

'''Ffeithiol Greadigol'''
* Non Parry, ''Paid â Bod Ofn'' 

'''Plant a Phobl Ifanc'''
* ''Y Pump'' gan awduron amrywiol (Y Lolfa)&lt;ref&gt;{{dyf newyddion|url=https://golwg.360.cymru/newyddion/2100896-mori-ffion-dafis-llyfr-flwyddyn-2022|teitl= ‘Mori’ gan Ffion Dafis yw Llyfr y Flwyddyn 2022 |cyhoeddwr=Golwg360|dyddiad=21 Gorffennaf 2022|dyddiadcyrchu=21 Gorffennaf 2022}}&lt;/ref&gt;

===2021===
'''Gwobr Barn y Bobl Golwg360'''
* Hazel Walford Davies, ''[[O.M.: Cofiant Syr Owen Morgan Edwards]]''

'''Prif Enillydd'''
* [[Megan Angharad Hunter]], ''tu ôl i’r awyr''&lt;ref&gt;{{dyf newyddion|url=https://www.llenyddiaethcymru.org/lw-news/llenyddiaeth-cymru-yn-cyhoeddi-mai-megan-angharad-hunter-yw-prif-enillydd-gwobr-llyfr-y-flwyddyn-2021-gydai-nofel-tu-ol-ir-awyr/|teitl=Llenyddiaeth Cymru yn cyhoeddi mai Megan Angharad Hunter yw Prif Enillydd Gwobr Llyfr y Flwyddyn 2021, gyda’i nofel tu ôl i’r awyr|cyhoeddwr=Llenyddiaeth Cymru|dyddiad=4 Awst 2020|dyddiadcyrchu=4 Awst 2020}}&lt;/ref&gt;

'''Ffuglen'''
* Megan Angharad Hunter, ''tu ôl i’r awyr''&lt;ref&gt;{{dyf newyddion|url=https://www.llenyddiaethcymru.org/lw-news/llenyddiaeth-cymru-yn-cyhoeddi-enillwyr-categori-ffuglen-a-chategori-barddoniaeth-gwobr-llyfr-y-flwyddyn-2021/|teitl=Llenyddiaeth Cymru yn cyhoeddi enillwyr categori Ffuglen a chategori Barddoniaeth Gwobr Llyfr y Flwyddyn 2021|cyhoeddwr=Llenyddiaeth Cymru|dyddiad=2 Awst 2020|dyddiadcyrchu=3 Awst 2020}}&lt;/ref&gt;

'''Barddoniaeth'''
* [[Marged Tudur (bardd)|Marged Tudur]], ''Mynd''

'''Ffeithiol Greadigol'''
* Hazel Walford Davies, ''[[O.M.: Cofiant Syr Owen Morgan Edwards]]''

'''Plant a Phobl Ifanc'''
* Rebecca Roberts, ''#helynt''&lt;ref&gt;{{dyf newyddion|url=https://www.llenyddiaethcymru.org/lw-news/llenyddiaeth-cymru-yn-cyhoeddi-enillwyr-categori-plant-a-phobl-ifanc-a-chategori-ffeithiol-greadigol-gwobr-llyfr-y-flwyddyn-2021/|teitl=Llenyddiaeth Cymru yn cyhoeddi enillwyr categori Plant a Phobl Ifanc a chategori Ffeithiol Greadigol Gwobr Llyfr y Flwyddyn 2021|cyhoeddwr=Llenyddiaeth Cymru|dyddiad=3 Awst 2020|dyddiadcyrchu=3 Awst 2020}}&lt;/ref&gt;

===2020===
'''Gwobr Barn y Bobl Golwg360'''
* [[Ifan Morgan Jones]], ''[[Babel (nofel)|Babel]]''&lt;ref&gt;{{dyf newyddion|url=https://golwg.360.cymru/newyddion/2006891-olygydd-golwg360-ennill-gamp-lawn-llyfrau|teitl= Cyn-olygydd Golwg360 yn ennill y gamp lawn ym myd y llyfrau|cyhoeddwr=Golwg360|dyddiad=1 Awst 2020}}&lt;/ref&gt;

'''Prif Enillydd'''
* [[Ifan Morgan Jones]], ''[[Babel (nofel)|Babel]]''

'''Ffuglen'''
* [[Ifan Morgan Jones]], ''[[Babel (nofel)|Babel]]''&lt;ref&gt;{{dyf newyddion|url=https://www.bbc.co.uk/cymrufyw/53606118|teitl=https://www.bbc.co.uk/cymrufyw/53600322|cyhoeddwr=BBC Cymru Fyw|dyddiad=31 Gorffennaf 2020|dyddiadcyrchu=31 Gorffennaf 2020}}&lt;/ref&gt;

'''Barddoniaeth'''
* [[Caryl Bryn]], ''Hwn ydy'r llais, tybad?''&lt;ref&gt;{{dyf newyddion|url=https://www.bbc.co.uk/cymrufyw/53600322|teitl=Cyhoeddi enillwyr dau gategori Llyfr y Flwyddyn|cyhoeddwr=BBC Cymru Fyw|dyddiad=30 Gorffennaf 2020|dyddiadcyrchu=31 Gorffennaf 2020}}&lt;/ref&gt;

'''Ffeithiol Greadigol'''
* [[Alan Llwyd]], ''[[Byd Gwynn: Cofiant T. Gwynn Jones, 1871-1949|Byd Gwynn: Cofiant T. Gwynn Jones]]''

'''Plant a Phobl Ifanc'''
* Elidir Jones, ''Yr Horwth''

===2019===
'''Gwobr Barn y Bobl Golwg360'''
* [[Manon Steffan Ros]], ''[[Llyfr Glas Nebo]]''

'''Prif Enillydd'''
* [[Manon Steffan Ros]], ''[[Llyfr Glas Nebo]]''

'''Ffuglen'''
* [[Manon Steffan Ros]], ''[[Llyfr Glas Nebo]]''

'''Barddoniaeth'''
* [[Alan Llwyd]], ''[[Cyrraedd: a Cerddi Eraill]]''

'''Ffeithiol Greadigol'''
* [[Andrew Green]], ''[[Cymru mewn 100 Gwrthrych]]''

===2018===
'''Gwobr Barn y Bobl Golwg360'''
* [[Peredur Lynch]], ''Caeth a Rhydd''

'''Prif Enillydd'''
* [[Goronwy Wynne]], ''Blodau Cymru''

'''Ffuglen'''
* [[Catrin Dafydd (llenores)|Catrin Dafydd]], ''[[Gwales (nofel)|Gwales]]''

'''Barddoniaeth'''
* [[Hywel Griffiths]], ''Llif Coch Awst''

'''Ffeithiol Greadigol'''
* [[Goronwy Wynne]], ''Blodau Cymru''

===2017===
'''Gwobr Barn y Bobl Golwg360'''
* [[Guto Dafydd]], ''[[Ymbelydredd (nofel)|Ymbelydredd]]''

'''Prif Enillydd'''
* [[Idris Reynolds]], ''[[Cofio Dic: Darn o'r Haul Draw yn Rhywle|Cofio Dic]]''

'''Ffuglen'''
* [[Caryl Lewis]], ''Y Gwreiddyn''

'''Barddoniaeth'''
* [[Aneirin Karadog]], ''[[Bylchau (barddoniaeth)|Bylchau]]''

'''Ffeithiol Greadigol'''
* [[Idris Reynolds]], ''[[Cofio Dic: Darn o'r Haul Draw yn Rhywle|Cofio Dic]]''

===2016===
'''Prif Enillydd'''
* [[Caryl Lewis]], ''[[Y Bwthyn]]''

'''Ffuglen'''
* [[Caryl Lewis]], ''[[Y Bwthyn]]''

'''Barddoniaeth'''
* [[Mererid Hopwood]], ''[[Nes Draw]]''

'''Ffeithiol Greadigol'''
* [[Gruffydd Aled Williams]], ''[[Dyddiau Olaf Owain Glyn Dŵr]]''

===2015===
'''Prif Enillydd'''
* [[Gareth F. Williams]], ''[[Awst yn Anogia]]''

'''Ffuglen'''
* [[Gareth F. Williams]], ''[[Awst yn Anogia]]''

'''Barddoniaeth'''
* [[Rhys Iorwerth]], ''[[Un Stribedyn Bach]]''

'''Ffeithiol Greadigol'''
* [[Llyr Gwyn Lewis]], ''[[Rhyw Flodau Rhyfel]]''

'''Barn y Bobl'''
* [[Lleucu Roberts]], ''[[Saith Oes Efa]]''

===2014===
'''Prif Enillydd'''
* [[Ioan Kidd]], ''[[Dewis]]''

'''Ffuglen'''
* [[Ioan Kidd]], ''[[Dewis]]''

'''Barddoniaeth'''
* [[Christine James]], ''[[Rhwng y Llinellau]]''

'''Ffeithiol'''
*[[Alan Llwyd]], ''[[Bob: Cofiant R. Williams Parry 1884-1956|Bob: Cofiant R. Williams Parry]]''

=== 2013===
'''Prif Enillydd'''
* [[Heini Gruffudd]], ''[[Yr Erlid]]''

'''Ffuglen'''
* [[Manon Steffan Ros]], ''[[Blasu (Cyfrol)|Blasu]]''

'''Barddoniaeth'''
* [[Aneirin Karadog]], ''[[O Annwn i Geltia]]''

=== 2012 ===
'''Prif Enillydd'''
* [[Jon Gower]], ''[[Y Storïwr (cyfrol)|Y Storïwr]]''

'''Ffuglen'''
* [[Jon Gower]], ''[[Y Storïwr (cyfrol)|Y Storïwr]]''

'''Barddoniaeth'''
* [[Karen Owen]], ''[[Siarad Trwy’i Het]]''

'''Ffeithiol Greadigol'''
* [[Allan James]], ''[[John Morris-Jones]]''

=== 2011 ===

'''Enillydd'''
* [[Ned Thomas]], ''[[Bydoedd: Cofiant Cyfnod]]''

'''Y Rhestr Fer'''
* [[Angharad Price]], ''[[Caersaint]]''
* [[Dewi Prysor]], ''[[Lladd Duw]]''
* [[Ned Thomas]], ''[[Bydoedd: Cofiant Cyfnod]]''

'''Y Rhestr Hir'''
* [[Tony Bianchi]], ''[[Cyffesion Geordie Oddi Cartref]]''
* [[Hywel Gwynfryn]], ''[[Hugh Griffith (llyfr)|Hugh Griffith]]''
* [[Elin Haf]], ''[[Ar Fôr Tymhestlog]]''
* [[Jerry Hunter]], ''[[Gwenddydd]]''
* [[William Owen]], ''[[Cân yr Alarch]]''
* [[Angharad Price]], ''[[Caersaint]]''
* [[Dewi Prysor]], ''[[Lladd Duw]]''
* [[Gwyn Thomas]], ''[[Murmuron Tragwyddoldeb a Chwningod Tjioclet]]''
* [[Ned Thomas]], ''[[Bydoedd: Cofiant Cyfnod]]''
* [[Gareth F. Williams]], ''[[Creigiau Aberdaron (Cyfrol)|Creigiau Aberdaron]]''

=== 2010 ===
[[Delwedd:Cymru- Y 100 lle i’w gweld cyn marw.jpg|bawd|[[Cymru: Y 100 lle i’w gweld cyn marw]]]]
'''Enillydd'''
* [[John Davies]], ''[[Cymru: Y 100 lle i’w gweld cyn marw]]''

'''Y Rhestr Fer'''
* [[John Davies]], ''[[Cymru: Y 100 lle i’w gweld cyn marw]]''
* [[Hywel Griffiths]], ''[[Banerog]]''
* [[Caryl Lewis]], ''[[Naw Mis]]''

'''Y Rhestr Hir'''
* [[Siân Melangell Dafydd]], ''[[Y Trydydd Peth]]''
* [[John Davies]], ''[[Cymru: Y 100 lle i’w gweld cyn marw]]''
* [[Hywel Griffiths]], ''[[Banerog]]''
* [[Caryl Lewis]], ''[[Naw Mis]]''
* [[Haf Llewelyn]], ''[[Llwybrau]]''
* [[D. Densil Morgan]], ''[[Lewis Edwards (Dawn Dweud)|Lewis Edwards]]''
* [[Sian Owen (awdur)|Sian Owen]], ''[[Mân Esgyrn]]''
* [[Cefin Roberts]], ''[[Cymer y Seren]]''
* [[Manon Steffan Ros]], ''[[Fel Aderyn]]''
* [[Manon Rhys]], ''[[Cornel Aur]]''

=== 2009 ===
[[Delwedd:Petrograd (llyfr).jpg|bawd|''Petrograd '']]
'''Enillydd'''
* [[William Owen Roberts]], ''[[Petrograd (nofel Gymraeg)|Petrograd]]''

'''Y Rhestr Fer'''
* [[Geraint V. Jones]], ''[[Teulu Lòrd Bach]]''
* [[Wiliam Owen Roberts]], ''[[Petrograd (nofel Gymraeg)|Petrograd]]''
* [[Hefin Wyn]], ''[[Pentigily]]''

'''Y Rhestr Hir'''
* [[Mared Lewis]], ''[[Y Maison du Soleil]]''
* [[Aled Jones Williams]], ''[[Yn Hon Bu Afon Unwaith]]''
* [[Geraint V. Jones]], ''[[Teulu Lòrd Bach]]''
* [[J. Towyn Jones]], ''[[Rhag Ofn Ysbrydion]]''
* [[Wiliam Owen Roberts]], ''[[Petrograd (nofel Gymraeg)|Petrograd]]''
* [[Gwilym Prys Davies]], ''[[Cynhaeaf Hanner Canrif: Gwleidyddiaeth Gymreig 1945-2005|Cynhaeaf Hanner Canrif]]''
* [[Robyn Lewis]], ''[[Bwystfilod Rheibus]]''
* [[Hefin Wyn]], ''[[Pentigily]]''
* [[Myrddin ap Dafydd]], ''[[Bore Newydd]]''
* [[Harri Parri (awdur)|Harri Parri]], ''[[Iaith y Brain ac Awen Brudd]]''

=== 2008 ===
[[Delwedd:Proffwyd a'i Ddwy Jesebel, Y (llyfr).jpg|bawd|''[[Y Proffwyd a’i Ddwy Jesebel]]'']]
'''Enillydd'''
* [[Gareth Miles]], ''[[Y Proffwyd a’i Ddwy Jesebel]]''  ([[Gwasg Carreg Gwalch]])

'''Y Rhestr Fer'''
* [[Tony Bianchi]], ''[[Pryfeta]]''  ([[Y Lolfa]])
* [[Ceri Wyn Jones]], ''[[Dauwynebog]]''  ([[Gomer]])
* [[Gareth Miles]], ''[[Y Proffwyd a’i Ddwy Jesebel]]''  ([[Gwasg Carreg Gwalch]])

'''Y Rhestr Hir'''
* [[Tony Bianchi]], ''[[Pryfeta]]''  ([[Y Lolfa]])
* [[Gwyn Jenkins]], ''[[Prif Weinidog Answyddogol Cymru: Cofiant Huw T. Edwards|Prif Weinidog Answyddogol Cymru]]''  ([[Y Lolfa]])
* [[Ceri Wyn Jones]], ''[[Dauwynebog]]''  ([[Gomer]])
* [[Richard Wyn Jones]], ''[[Rhoi Cymru'n Gyntaf: Syniadaeth Plaid Cymru]]''  ([[Gwasg Prifysgol Cymru]])
* [[Caryl Lewis]], ''[[Y Gemydd]]''  ([[Y Lolfa]])
* [[Alan Llwyd]], ''[[Blynyddoedd y Locustiaid]]''  ([[Cyhoeddiadau Barddas]])
* [[Iwan Llwyd]], ''[[Hanner Cant]]''  ([[Gwasg Taf]])
* [[Gareth Miles]], ''[[Y Proffwyd a’i Ddwy Jesebel]]''  ([[Gwasg Carreg Gwalch]])
* [[Elin Llwyd Morgan]], ''[[Mae Llygaid gan y Lleuad]]''  ([[Y Lolfa]])
* [[Llwyd Owen]], ''[[Yr Ergyd Olaf]]''  ([[Y Lolfa]])

=== 2007 ===

'''Enillydd'''
* [[Llwyd Owen]], ''[[Ffydd Gobaith Cariad]]'' ([[Y Lolfa]])

'''Y Rhestr Fer'''
* [[Gwen Pritchard Jones]], ''[[Dygwyl Eneidiau]]'' ([[Gwasg Gwynedd]])
* [[T. Robin Chapman]], ''[[Un Bywyd o Blith Nifer]]'' ([[Gwasg Gomer]])
* [[Llwyd Owen]], ''[[Ffydd Gobaith Cariad]]'' ([[Y Lolfa]])

'''Y Rhestr Hir'''
* [[Aled Jones Williams]], ''[[Ychydig Is Na’r Angylion]]'' ([[Gwasg y Bwthyn]]) 
* [[Gwen Pritchard Jones]], ''[[Dygwyl Eneidiau]]'' ([[Gwasg Gwynedd]])
* [[T. Robin Chapman]], ''[[Un Bywyd o Blith Nifer]]'' ([[Gwasg Gomer]])
* [[Tony Bianchi]], ''[[Esgyrn Bach]]'' ([[Y Lolfa]])
* [[John FitzGerald]], ''[[Grawn Gwirionedd]]'' ([[Cyhoeddiadau Barddas]])
* [[Arwel Vittle]], ''[[Valentine: Cofiant i Lewis Valentine]]'' ([[Y Lolfa]])
* [[Alwyn Humphreys]], ''[[Alwyn Humphreys: Yr Hunangofiant|Yr Hunangofiant]]'' ([[Y Lolfa]])
* [[Catrin Dafydd (llenores)|Catrin Dafydd]], ''[[Pili Pala (nofel)|Pili Pala]]'' ([[Y Lolfa]])
* [[Herbert Hughes]], ''[[Harris: Gŵr Duw â Thraed o Glai]]'' ([[Gwasg Gomer]])
* [[Llwyd Owen]], ''[[Ffydd Gobaith Cariad]]'' ([[Y Lolfa]])

=== 2006 ===

'''Enillydd'''
* [[Rhys Evans]], ''[[Gwynfor: Rhag Pob Brad]]'' ([[Y Lolfa]])

'''Y Rhestr Fer'''
* [[Rhys Evans]], ''[[Gwynfor: Rhag Pob Brad]]'' ([[Y Lolfa]])
* [[Dafydd Johnston]], ''Llên yr Uchelwyr: Hanes Beirniadol Llenyddiaeth Gymraeg 1300-1525'' ([[Gwasg Prifysgol Cymru]])
* [[Manon Rhys]], ''[[Rara Avis]]'' ([[Gwasg Gomer]])

'''Y Rhestr Hir'''
* [[Menna Baines]], ''Yng Ngolau’r Lleuad: Ffaith a Dychymyg yng Ngwaith Caradog Prichard'' ([[Gwasg Gomer]])
* [[Sian Eirian Rees Davies]], ''[[I Fyd Sy Well]]'' ([[Gwasg Gomer]])
* [[Rhys Evans]], ''[[Gwynfor: Rhag Pob Brad]]'' ([[Y Lolfa]])
* [[Dafydd Johnston]], ''Llên yr Uchelwyr: Hanes Beirniadol Llenyddiaeth Gymraeg 1300-1525'' ([[Gwasg Prifysgol Cymru]])
* [[Meinir Pierce Jones]], ''[[Y Gongol Felys]]'' ([[Gwasg Gomer]])
* [[Alan Llwyd]], ''[[Clirio'r Atig a Cherddi Eraill|Clirio'r Atig]]'' ([[Cyhoeddiadau Barddas]])
* [[Nia Medi]], ''[[Omlet (nofel)|Omlet]]'' ([[Gwasg Gwynedd]])
* [[Mihangel Morgan]], ''[[Digon o Fwydod]]'' ([[Cyhoeddiadau Barddas]])
* [[Eigra Lewis Roberts]], ''[[Oni Bai]]'' ([[Gwasg Gomer]])
* [[Manon Rhys]], ''[[Rara Avis]]'' ([[Gwasg Gomer]])

=== 2005 ===
'''Enillydd'''
* [[Caryl Lewis]], ''[[Martha, Jac a Sianco]]'' ([[Y Lolfa]])

'''Y Rhestr Fer'''
* [[Caryl Lewis]], ''[[Martha, Jac a Sianco]]'' ([[Y Lolfa]])
* [[Bethan Gwanas]], ''[[Hi Yw fy Ffrind (nofel)|Hi Yw fy Ffrind]]'' ([[Y Lolfa]])
* [[Elin Llwyd Morgan]], ''Rhwng y Nefoedd a Las Vegas '' ([[Y Lolfa]])

'''Y Rhestr Hir'''
* [[Simon Brooks]], ''O Dan Lygaid y Gestapo'' ([[Gwasg Prifysgol Cymru]])
* [[Gareth Alban Davies]], ''Y Llaw Broffwydol'' ([[Y Lolfa]])
* [[Grahame Davies]], ''Rhaid i Bopeth Newid'' ([[Gwasg Gomer]])
* [[Gwenno Ffrancon]], ''Cyfaredd y Cysgodion'' ([[Gwasg Prifysgol Cymru]])
* [[Annes Glynn]], ''Symudliw'' ([[Gwasg Gwynedd]])
* [[Bethan Gwanas]], ''Hi yw Fy Ffrind'' (Y Lolfa)
* [[Alun Jones]], ''[[Y Llaw Wen]]'' (Gwasg Gomer)
* [[Caryl Lewis]], ''[[Martha, Jac a Sianco]]'' (Y Lolfa)
* [[Emyr Lewis]], ''Amser Amherffaith'' ([[Gwasg Carreg Gwalch]])
* [[Elin Llwyd Morgan]], ''[[Rhwng y Nefoedd a Las Vegas]]'' ([[Y Lolfa]])

=== 2004 ===

'''Enillydd'''
* [[Jerry Hunter]], ''[[Llwch Cenhedloedd]]'' ([[Gwasg Carreg Gwalch]])

'''Y Rhestr Fer'''
* [[Jerry Hunter]], ''[[Llwch Cenhedloedd]]'' ([[Gwasg Carreg Gwalch]])
* [[Jason Walford Davies]], ''[[Gororau'r Iaith: R. S. Thomas a'r Traddodiad Cymraeg|Gororau'r Iaith]]'' ([[Gwasg Prifysgol Cymru]])
* [[Owen Martell]], ''[[Dyn yr Eiliad]]'' ([[Gwasg Gomer]])

'''Y Rhestr Hir'''
* [[T. Robin Chapman]], ''[[Rhywfaint o Anfarwoldeb]]'' ([[Gwasg Gomer]])
* [[Elgan Philip Davies]], ''[[Cleddyf Llym Daufiniog]]'' ([[Cymdeithas Lyfrau Ceredigion]])
* [[Jason Walford Davies]], ''[[Gororau'r Iaith: R. S. Thomas a'r Traddodiad Cymraeg|Gororau'r Iaith]]'' ([[Gwasg Prifysgol Cymru]])
* [[Sonia Edwards]], ''[[Merch Noeth]]'' ([[Gwasg Gwynedd]])
* [[Jerry Hunter]], ''[[Llwch Cenhedloedd]]'' ([[Gwasg Carreg Gwalch]])
* [[Geraint Lewis]], ''[[Daw Eto Haul]]'' ([[Gwasg Carreg Gwalch]])
* [[Iwan Llwyd]], ''[[Be 'Di Blwyddyn Rhwng Ffrindia?]]'' ([[Gwasg Taf]])
* [[Owen Martell]], ''[[Dyn yr Eiliad]]'' ([[Gwasg Gomer]])
* [[Cefin Roberts]], ''[[Brwydr y Bradwr]]'' ([[Gwasg Gwynedd]])
* [[Ioan Roberts]], ''Rhyfel Ni'' ([[Gwasg Carreg Gwalch]])

=== Enillwyr hyd 2003 ===
*2003: [[Angharad Price]], ''[[O! Tyn y Gorchudd]]'' ([[Gwasg Gomer]])
*2002: [[Grahame Davies]], ''[[Cadwyni Rhyddid]]'' ([[Cyhoeddiadau Barddas]])
*2001: [[Owen Martell]], ''[[Cadw dy ffydd, brawd]]'' ([[Gwasg Gomer]])
*2000: [[Gwyneth Lewis]], ''[[Y Llofrudd Iaith]]'' ([[Cyhoeddiadau Barddas]])
*1999: [[R. M. Jones]], ''[[Ysbryd y Cwlwm: Delwedd y Genedl yn ein Llenyddiaeth]]'' ([[Gwasg Prifysgol Cymru]])
*1998: [[Iwan Llwyd]], ''[[Dan Ddylanwad]]'' ([[Gwasg Tâf]])
*1997: [[Gerwyn Williams]], ''[[Tir Neb: Rhyddiaith Gymraeg a’r Rhyfel Byd Cyntaf]]'' ([[Gwasg Prifysgol Cymru]])
*1996:  [[Sonia Edwards]], ''[[Glöynnod (Cyfrol)|Glöynnod]]'' ([[Gwasg Gwynedd]])
*1995: [[Aled Islwyn]], ''[[Unigolion, Unigeddau]]'' ([[Gwasg Gomer]])
*1994: [[T. Robin Chapman]], ''Dawn Dweud: W. J. Gruffydd'' ([[Gwasg Prifysgol Cymru]])
*1993: [[Robin Llywelyn]], ''[[Seren Wen ar Gefndir Gwyn]]'' ([[Gwasg Gomer]])
*1992: [[Gerallt Lloyd Owen]], ''[[Cilmeri a Cherddi Eraill]]'' ([[Gwasg Gwynedd]])&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.academi.org/enillwyr-a-beirniaid-blaenorol/ |title=Academi: Cyn-enillwyr a beirniaid (Cymraeg) |access-date=2011-06-14 |archive-date=2008-11-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081122052400/http://www.academi.org/enillwyr-a-beirniaid-blaenorol/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;
*1988: [[Wiliam Owen Roberts]], ''[[Y Pla]]'' ([[Annwn]])&lt;ref&gt;{{dyf gwe| url=http://www.gwales.com/bibliographic/?isbn=9781854111982&amp;tsid=10| teitl=Gwybodaeth Lyfryddol: Pestilence| cyhoeddwr=Gwales}}&lt;/ref&gt;
*1987: [[Nesta Wyn Jones]], ''[[Rhwng Chwerthin a Chrio]]''
*1986: [[J. Eirian Davies]], ''[[Cyfrol o Gerddi (Eirian Davies)|Cyfrol o Gerddi]]''
*1985: [[Geraint Bowen]], ''Cerddi''
*1984: [[Donald Evans]], ''[[Machlud Canrif]]''
*1983: [[Marion Eames]], ''[[Y Gaeaf Sydd Unig]]''
*1982: [[Alun Jones]], ''[[Pan Ddaw'r Machlud]]''
*1981: [[Hywel Teifi Edwards]], ''[[Gŵyl Gwalia]]''
*1980: [[Siôn Eirian]], ''[[Bob yn y Ddinas]]''
*1979: [[Marion Eames]], ''[[I Hela Cnau]]''
*1978: [[Aled Islwyn]], ''[[Lleuwen]]''
*1977: [[Owain Owain]], ''[[Mical]]'' ([[Gwasg Gomer]])&lt;ref&gt;{{dyf gwe| url=http://www.owainowain.net/Gwobrau/Gwobraurhestr.htm| teitl=Gwobrau| cyhoeddwr=OwainOwain.net| dyddiadcyrchiad=15 Mehefin 2011}}&lt;/ref&gt;
*1976: [[J. M. Edwards]], ''[[Cerddi ddoe a Heddiw]]'' 
*1975: [[J. Eirian Davies]], ''[[Cân Galed]]''
*1974: [[David Jenkins (llyfrgellydd)|David Jenkins]], ''[[Thomas Gwynn Jones: Cofiant]]''
*1973: [[Gerallt Lloyd Owen]], ''[[Cerddi'r Cywilydd]]''
*1972: [[Pennar Davies]], ''[[Y Tlws yn y Lotws]]''
*1971: [[Euros Bowen]], ''[[Achlysuron]]''
*1970: [[Marion Eames]]. ''[[Y Stafell Ddirgel]]''
*1969: [[Pennar Davies]], ''[[Meibion Dargogan]]''

== Y Wobr Saesneg ==

=== 2021 ===
'''Prif Enillydd'''
* Catrin Kean, ''Salt''

'''Ffuglen'''
* Catrin Kean, ''Salt''

'''Ffeithiol Greadigol'''
* Victoria Owens, ''Lady Charlotte Guest: The Exceptional Life of a Female Industrialist''

'''Barddoniaeth'''
* Fiona Sampson, ''Come Down''

'''Plant a Phobl Ifanc'''
* Patience Aghabi, ''The Infinite''

=== 2020 ===
'''Prif Enillydd'''
* Niall Griffiths, ''Broken Ghost''

'''Ffuglen'''
* Niall Griffiths, ''Broken Ghost''

'''Ffeithiol Greadigol'''
* Mike Parker, '' On the Red Hill''

'''Barddoniaeth'''
* Zoë Skoulding, ''Footnotes to Water''

'''Plant a Phobl Ifanc'''
* Sophie Anderson, ''The Girl Who Speaks Bear''

=== 2019 ===

'''Prif Enillydd'''
* Ailbhe Darcy, ''Insistence''

'''Ffuglen'''
* Carys Davies, ''West''

'''Ffeithiol Greadigol'''
* Oliver Bullough, ''Moneyland''

=== 2016 ===

'''Prif Enillydd'''
* Thomas Morris, ''We Don't Know What We're Doing''

'''Ffuglen'''
* Thomas Morris, ''We Don't Know What We're Doing''

'''Barddoniaeth'''
* [[Philip Gross]], ''Love Songs of Carbon''

'''Ffeithiol Greadigol'''
* [[Jasmine Donahaye]], ''Losing Israel''

=== 2012 ===
'''Prif Enillydd'''
* [[Patrick McGuinness]], ''[[The Last Hundred Days]]''

'''Ffuglen'''
* [[Patrick McGuinness]], ''[[The Last Hundred Days]]''

'''Barddoniaeth'''
* [[Gwyneth Lewis]], ''[[Sparrow Tree]]''

'''Ffeithiol Greadigol'''
* [[Richard Gwyn]], ''[[The Vagabond’s Breakfast]]''

=== 2011 ===
[[Delwedd:Terminal World.jpg|bawd|''[[Terminal World]]'']]
'''Enillydd'''
* [[John Harrison]], ''[[Cloud Road: A Journey through the Inca Heartland]]''

'''Y Rhestr Fer'''
* [[John Harrison]], ''[[Cloud Road: A Journey through the Inca Heartland]]''
* [[Pascale Petit]], ''[[What the Water Gave Me: Poems After Frida Kahlo]]''
* [[Alastair Reynolds]], ''[[Terminal World]]''

'''Y Rhestr Hir'''
* [[Gladys Mary Coles]], ''[[Clay]]''
* [[Stevie Davies]], ''[[Into Suez]]''
* [[John Harrison]], ''[[Cloud Road: A Journey through the Inca Heartland]]''
* [[Tyler Keevil]], ''[[Fireball]]''
* [[Patrick McGuinness]], ''[[Jilted City]]''
* [[Pascale Petit]], ''[[What the Water Gave Me: Poems After Frida Kahlo]]''
* [[Alastair Reynolds]], ''[[Terminal World]]''
* [[Dai Smith]], ''[[In the Frame]]''
* [[M. Wynn Thomas]], ''[[In the Shadow of the Pulpit]]''
* [[Alan Wall]], ''[[Doctor Placebo]]''

=== 2010 ===

'''Enillydd'''
* [[Philip Gross]], ''[[I Spy Pinhole Eye]]''

'''Y Rhestr Fer'''
* [[Philip Gross]], ''[[I Spy Pinhole Eye]]''
* [[Nikolai Tolstoy]], ''[[The Compilation of the Four Branches of the Mabinogi]]''
* [[Terri Wiltshire]], ''[[Carry Me Home]]''

'''Y Rhestr Hir'''
* [[Horatio Clare]], ''[[A Single Swallow]]''
* [[Jasmine Donahaye]], ''[[Self-Portrait as Ruth]]''
* [[Philip Gross]], ''[[I Spy Pinhole Eye]]''
* [[Emyr Humphreys]], ''[[The Woman at the Window]]''
* [[Peter Lord]], ''[[The Meaning of Pictures]]''
* [[Mike Thomas]], ''[[Pocket Notebook]]''
* [[Nikolai Tolstoy]], ''[[The Compilation of the Four Branches of the Mabinogi]]''
* [[Alun Trevor]], ''[[The Songbird is Singing]]''
* [[Richard Marggraf Turley]], ''[[Wan-Hu’s Flying Chair]]''
* [[Terri Wiltshire]], ''[[Carry Me Home]]''

=== 2009 ===

'''Enillydd'''
* [[Deborah Kay Davies]], ''[[Grace, Tamar And Laszlo The Beautiful]]''

'''Y Rhestr Fer'''
* [[Deborah Kay Davies]], ''[[Grace, Tamar And Laszlo The Beautiful]]''
* [[Gee Williams]], ''[[Blood Etc]]''
* [[Samantha Wynne Rhydderch]], ''[[Not In These Shoes]]''

'''Y Rhestr Hir'''
* [[Deborah Kay Davies]], ''[[Grace, Tamar and Lazlo the Beautiful]]''
* [[Joe Dunthorne]], ''[[Submarine]]''
* [[Matthew Francis]], ''[[Mandeville]]''
* [[Stephen May]], ''[[TAG]]''
* [[Robert Minhinnick]], ''[[King Driftwood]]''
* [[Sheenagh Pugh]], ''[[Long-haul Travellers]]''
* [[Zoë Skoulding]], ''[[Remains of a Future City]]''
* [[Dai Smith]], ''[[Raymond Williams: A Warrior’s Tale]]''
* [[Gee Williams]], ''[[Blood etc.]]''
* [[Samantha Wynne-Rhydderch]], ''[[Not in these shoes]]''

=== 2008 ===
[[Delwedd:Presence, The.jpg|bawd|''[[The Presence]]'']]
'''Enillydd'''
* [[Dannie Abse]], ''[[The Presence]]'' ([[Hutchinson]])

'''Y Rhestr Fer'''
* [[Tom Bullough]], ''[[The Claude Glass]]'' ([[Sort of Books]])
* [[Dannie Abse]], ''[[The Presence]]'' ([[Hutchinson]])
* [[Nia Wyn]], ''[[Blue Sky July]]'' ([[Seren]] / [[Penguin]])

'''Y Rhestr Hir'''
* [[Trezza Azzopardi]], ''[[Winterton Blue]]''  ([[Picador]])
* [[Kitty Harri]], ''[[Hector’s Talent for Miracles]]''  ([[Honno]])
* [[Malcolm Pryce]], ''[[Don’t Cry For Me Aberystwyth]]''  ([[Bloomsbury]])
* [[Tom Bullough]], ''[[The Claude Glass]]''  ([[Sort Of Books]])
* [[Robert Lewis]], ''[[Swansea Terminal]]''  ([[Serpent’s Tail]])
* [[Nia Wyn]], ''[[Blue Sky July]]''  ([[Seren]])
* [[John Barnie]], ''[[Trouble in Heaven]]''  ([[Gomer]])
* [[Carys Davies]], ''[[Some New Ambush]]''  ([[Salt Publishing]])
* [[Dannie Abse]], ''[[The Presence]]''  ([[Hutchinson]])
* [[Tessa Hadley]], ''[[The Master Bedroom]]''  ([[Jonathan Cape]])

=== 2007 ===

'''Enillydd'''
* [[Lloyd Jones]], ''[[Mr Cassini]]'' ([[Seren]])

'''Y Rhestr Fer'''
* [[Christine Evans]], ''[[Growth Rings]]'' ([[Seren]])
* [[Lloyd Jones]], ''[[Mr Cassini]]'' ([[Seren]])
* [[Jim Perrin]], ''[[The Climbing Essays]]'' ([[In Pinn]])

=== 2006 ===

'''Enillydd'''
* [[Robert Minhinnick]], ''[[To Babel and Back]]'' ([[Seren]])

'''Y Rhestr Fer'''
* [[Robert Minhinnick]], ''[[To Babel and Back]]'' ([[Seren]])
* [[Kitty Sewell]], ''[[Ice Trap]]'' ([[Honno]])
* [[Ifor Thomas]], ''[[Body Beautiful]]'' ([[Parthian]])

'''Y Rhestr Hir'''
* [[Carole Cadwalladr]], ''[[The Family Tree]]'' ([[Doubleday]])
* [[Russell Celyn Jones]], ''[[Ten Seconds from the Sun]]'' ([[Little]], [[Brown]])
* [[Gwyneth Lewis]], ''[[Two in a Boat]]'' ([[Fourth Estate]])
* [[Jo Mazelis]], ''[[Circle Games]]'' ([[Parthian]])
* [[Christopher Meredith]], ''[[The Meaning of Flight]]'' ([[Seren]])
* [[Robert Minhinnick]], ''[[To Babel and Back]]'' ([[Seren]])
* [[Kitty Sewell]], ''[[Ice Trap]]'' ([[Honno]])
* [[Owen Sheers]], ''[[Skirrid Hill]]'' ([[Seren]])
* [[Ifor Thomas]], ''[[Body Beautiful]]'' ([[Parthian]])
* [[Nia Williams]], ''[[Persons Living or Dead]]'' ([[Honno]])

=== 2005 ===

'''Enillydd'''
* [[Owen Sheers]], ''[[The Dust Diaries]]'' ([[Faber]])

'''Y Rhestr Fer'''
* [[Trezza Azzopardi]], ''[[Remember Me]]'' ([[Picador]])
* [[Richard Collins]], ''[[The Land as Viewed From the Sea]]'' ([[Seren]])
* [[Owen Sheers]], ''[[The Dust Diaries]]'' ([[Faber]])

'''Y Rhestr Hir'''
* [[Trezza Azzopardi]], ''[[Remember Me]]'' ([[Picador]])
* [[Des Barry]], ''[[Cressida’s Bed]]'' ([[Jonathon Cape]])
* [[Richard Collins]], ''[[The Land as Viewed From the Sea]]'' ([[Seren]])
* [[Stevie Davies]], ''[[Kith and Kin]]'' ([[Weidenfield &amp; Nicolson]])
* [[Trevor Fishlock]], ''[[Conquerors of Time]]'' ([[John Murray]])
* [[Mike Jenkins]], ''[[The Language of Fight]]'' ([[Gwasg Carreg Gwalch]])
* [[Deryn Rees-Jones]], ''[[Quiver]]'' ([[Seren]])
* [[Kym Lloyd]], ''[[The Book of Guilt]]'' ([[Sceptre]])
* [[Owen Sheers]], ''[[The Dust Diaries]]'' ([[Faber]])
* [[John Williams]], ''[[Temperance Town]]'' ([[Bloomsbury]])

=== 2004 ===
[[Delwedd:Stump the Experts, at Apple's WWDC 2002.jpg|bawd|''[[Stump]]'']]
'''Enillydd'''
* [[Niall Griffiths]], ''[[Stump]]'' ([[Jonathan Cape]])

'''Y Rhestr Fer'''
* [[Niall Griffiths]], ''[[Stump]]'' ([[Jonathan Cape]])
* [[Emyr Humphreys]], ''[[Old People Are A Problem]]'' ([[Seren]])
* [[Gwyneth Lewis]], ''[[Keeping Mum]]'' ([[Bloodaxe Books]])

=== Enillwyr hyd 2003 ===
*2003: [[Charlotte Williams]], ''[[Sugar and Slate]]'' ([[Planet]])
*2002: [[Stevie Davies]], ''[[The Element of Water]]'' ([[Honno]])
*2001: [[Stephen Knight (athro)|Stephen Knight]], ''[[Mr Schnitzel]]'' ([[Viking Press|Viking]])
*2000: [[Sheenagh Pugh]], ''[[Stonelight]]'' ([[Seren Books]])
*1999: [[Emyr Humphreys]], ''[[The Gift of a Daughter]]'' ([[Seren Books]])
*1998: [[Mike Jenkins (bardd)|Mike Jenkins]], ''[[Wanting to Belong]]'' ([[Seren Books]])
*1997: [[Siân James (nofelydd)|Siân James]], ''[[Not Singing Exactly]]'' ([[Honno]])
*1996: [[Nigel Jenkins]], ''[[Gwalia in Khasia]]'' ([[Gwasg Gomer]])
*1995: [[Duncan Bush]], ''[[Masks]]'' ([[Seren Books]])
*1994: [[Paul Ferris (llenor)|Paul Ferris]], ''[[Caitlin: The Life of Caitlin Thomas]]'' ([[Hutchinson]])
*1993: [[Robert Minhinnick]], ''[[Watching the Fire Eater]]'' ([[Seren Books]])
*1992: [[Emyr Humphreys]], ''[[Bonds of Attachment]]'' ([[Macdonald]]/[[Sphere]])&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.academi.org/past-winners-and-judges/ |title=Academi: Cyn-enillwyr a beirniaid (Saesneg) |access-date=2011-06-14 |archive-date=2008-10-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081007010802/http://www.academi.org/past-winners-and-judges/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;
*1991: [[John Barnie]], ''[[The King of Ashes]]'' ([[Gwasg Gomer]])&lt;ref&gt;{{dyf gwe| url=http://irenamorgan.users.btopenworld.com/cpeople.htm| cyhoeddwr=Cymdeithas Hanes Lleol y Fenni| teitl=Pobl y Fenni| dyddiadcyrchiad=15 Mehefin 2011}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{dyf gwe| url=http://www.literaturewales.org/2009-award/| cyhoeddwr=Llenyddiaeth Cymru| teitl=2009 Award| dyddiadcyrchiad=15 Mehefin 2011}}&lt;/ref&gt;
*1990: [[Christine Evans]], ''[[Cometary Phases]]'' ([[Seren Books]])&lt;ref&gt;{{dyf gwe| url=http://www.gomer.co.uk/gomer/en/gomer.ViewAuthor/authorBio/130| teitl=AUTHOR BIOGRAPHIES: Christine Evans| cyhoeddwr=Gomer}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{dyf gwe| url=http://www.literaturewales.org/writers-of-wales/i/130004/desc/evans-christine/| teitl=The Writers of Wales Database: EVANS, CHRISTINE| cyhoeddwr=Llenyddiaeth Cymru}}&lt;/ref&gt;
*1989: [[Carol Ann Courtney]], ''[[Morphine and Dolly Mixtures]]'' ([[Honno]])&lt;ref name=Whitfield&gt;{{dyf gwe| url=http://www.walesonline.co.uk/showbiz-and-lifestyle/features/2008/10/24/honno-founder-explains-how-women-got-a-voice-91466-22106087/| awdur=Lydia Whitfield| teitl=Honno founder explains how women got a voice| cyhoeddwr=WalesOnline| dyddiad=24 Hydref 2008| dyddiadcyrchiad=18 Chwefror 2009}}&lt;/ref&gt;
*1988: ?
*1987: [[Frances Thomas]], ''Seeing Things'' ([[Gollancz]])

== Cyfeiriadau ==
{{cyfeiriadau}}

== Dolenni allanol ==
* [https://www.llenyddiaethcymru.org/ein-prosiectau/llyfr-y-flwyddyn/ Llyfr y Flwyddyn]
* [https://www.llenyddiaethcymru.org/ Gwefan Academi/Llenyddiaeth Cymru]

[[Categori:Gwobrau llenyddol Cymraeg]]
[[Categori:Gwobrau llenyddol Cymreig]]
[[Categori:Llyfrau Cymraeg|*]]
[[Categori:Llyfrau Cymreig|*]]
[[Categori:Rhestrau enillwyr gwobrau]]
[[Categori:Rhestrau llyfrau Cymraeg]]
[[Categori:Digwyddiadau blynyddol yng Nghymru]]</text>
      <sha1>du8uc0t4guv3uk1ljwvkfq4rscqy0f1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Eisteddfod Genedlaethol Cymru Dinbych 2001</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30439</id>
    <revision>
      <id>11095457</id>
      <parentid>10961933</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T16:21:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1157" xml:space="preserve">{{Pethau| fetchwikidata=ALL | suppressfields= }}

Cynhaliwyd '''Eisteddfod Genedlaethol Cymru Sir Ddinbych 2001''' yn [[Dinbych|Ninbych]], [[Dyffryn Clwyd]] rhwng [[4 Awst|4]] a [[11 Awst]] [[2001]]

{|class = &quot;wikitable&quot;
|+Prif Gystadlaethau
!Cystadleuaeth!!Teitl y Darn!!Ffugenw!!Enw
|-
|[[Cadair yr Eisteddfod Genedlaethol|Y Gadair]]||''Dadeni''||&quot;Llygad y Dydd&quot;||[[Mererid Hopwood]]
|-
|[[Coron yr Eisteddfod Genedlaethol|Y Goron]]||''Muriau''||&quot;Mair&quot;||[[Penri Roberts]]
|-
|[[Medal Ryddiaith|Y Fedal Ryddiaith]]||''[[Trwy'r Tywyllwch]]''||&quot;Rhys&quot;||[[Elfyn Pritchard]]
|-
|[[Gwobr Goffa Daniel Owen]]|| || ||''Atal y wobr''
|-
|Tlws y Cerddor|| || ||Euron J. Walters
|}

==Gweler hefyd==
* [[Eisteddfod Genedlaethol Cymru]] – hanes yr Eisteddfod Genedlaethol
* [[Eisteddfod Genedlaethol Cymru Dinbych]] – achlysuron eraill pan gynhaliwyd yr Eisteddfod yn Ninbych

{{Eisteddfod Genedlaethol}}
{{eginyn Cymru}}

[[Categori:Dinbych]]
[[Categori:Eisteddfod Genedlaethol Cymru|Dinbych 2001]]
[[Categori:Eisteddfodau yn ôl lleoliad|Dinbych 2001]]
[[Categori:Eisteddfodau yn ôl blwyddyn|2001]]
[[Categori:Hanes Sir Ddinbych]]
[[Categori:2001 yng Nghymru]]</text>
      <sha1>rjnd3660ldrv6ykyhw6bjoxu360qzv3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Tour de France 1905</title>
    <ns>0</ns>
    <id>33062</id>
    <revision>
      <id>11095558</id>
      <parentid>10969050</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:42:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3755" xml:space="preserve">{{Pethau| fetchwikidata=ALL | suppressfields= gwladwriaeth}}

{| border=&quot;1&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;2&quot; align=&quot;right&quot;
|-
! align=&quot;center&quot; bgcolor=yellow | '''Canlyniad Terfynol'''
|-
|
{| align=&quot;left&quot;
|-
| 1. 
| [[Louis Trousselier]] || {{Banergwlad|Ffrainc}} ||35
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| 2. 
| [[Hippolyte Aucouturier]] || {{Banergwlad|Ffrainc}} ||61
|-
| 3. 
| [[Jean-Baptiste Dortignacq]] || {{Banergwlad|Ffrainc}} ||64
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| 4. 
| [[Emile Georget]] || {{Banergwlad|Ffrainc}} ||123
|-
| 5. 
| [[Petit-Breton]] || {{Banergwlad|Ffrainc}} ||155
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| 6. 
| [[Augustin Ringeval]] || {{Banergwlad|Ffrainc}} ||202
|-
| 7. 
| [[Paul Chauvet]] || {{Banergwlad|Ffrainc}} ||231
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| 8. 
| [[Philippe Pautrat]] || {{Banergwlad|Ffrainc}} ||248
|-
| 9. 
| [[Julien Maitron]] || {{Banergwlad|Ffrainc}} ||255
|-bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
| 10. 
| [[Julien Gabory]] || {{Banergwlad|Ffrainc}} ||304
|-
| colspan=&quot;4&quot; align=&quot;center&quot; | 60 o gystadleuwyr, 24 o orffenwyr
|}
|}

'''Tour de France 1905''' oedd y trydydd [[Tour de France]]. Fe'i cynhaliwyd o [[9 Gorffennaf]] i [[30 Gorffennaf]] [[1905]]. Oherwydd y twyllo a fu yn ystod ras y [[Tour de France 1904|flwyddyn gynt]], newidiwyd y ras mewn sawl ffordd:
*Byrhawyd y cymalau i gadarnhau nad oedd y cystadlwyr yn reidio drwy'r nos. Ymestynodd hyn y ras i 11 cymal, bron i ddwbl y nifer o'r flwyddyn gynt.
*Penderfynwyd yr enillydd ar sail system bwyntiau yn hytrach nac amser.
Roedd gwrthwynebwyr ymysg y gwylwyr er hyn. Dioddefodd bron pob reidiwr dwll yn eu teiar oherwydd yr hoelion a gafodd eu harswyll ar draws y ffordd.&lt;ref&gt;[http://www.letour.fr/HISTO/TDF/1905/us/annee.html?RaceYear=1905&amp;x=28&amp;y=14 Hanes Tour de France 1905]&lt;/ref&gt;
Roedd y ras yn 2,994 [[Kilomedr|km]] (1,860 [[milltir]]) o hyd yn gyfan, 27.107 km/awr oedd cyfartaledd cyflymder y reidwyr. Ymaddangosodd y dringiad mawr cyntaf, [[Ballon d'Alsace]], yn y Tour am y tro cyntaf y flwyddyn hon hefyd.

Enillwyd y ras gan y Ffrancwr, Louis Trousselier, a enillod 5 o'r 11 cymal yn ogystal. Profodd [[René Pottier]] i fod yn anghuradwy yn y mynyddoedd, ond yn dilyn damwain, ymddeolodd o'r ras yn ystod y drydedd cymal.

== Cymalau ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
!Cymal
!Dyddiad
!Llwybr
!Hyd (km)
!Enillydd
!Arweinydd y ras
|-
|1 || [[9 Gorffennaf]] || [[Paris]] - [[Nancy]] || 340 || [[Louis Trousselier]] || [[Louis Trousselier]]
|-
|2 || [[10 Gorffennaf]] || [[Nancy]] - [[Besançon]] || 299 || [[Hyppolite Aucouturier]] || [[René Pottier]]
|-
|3 || [[13 Gorffennaf]] || [[Besançon]] - [[Grenoble]] || 327 || [[Louis Trousselier]] || [[Louis Trousselier]]
|-
|4 || [[16 Gorffennaf]] || [[Grenoble]] - [[Toulon]] || 348 || [[Hyppolite Aucouturier]] || [[Louis Trousselier]]
|-
|5 || [[18 Gorffennaf]] || [[Toulon]] - [[Nîmes]] || 192 || [[Louis Trousselier]] || [[Louis Trousselier]]
|-
|6 || [[20 Gorffennaf]] || [[Nîmes]] - [[Toulouse]] || 307 || [[Jean-Baptiste Dortignacq]] || [[Louis Trousselier]]
|-
|7 || [[22 Gorffennaf]] || [[Toulouse]] - [[Bordeaux]] || 268 || [[Louis Trousselier]] || [[Louis Trousselier]]
|-
|8 || [[24 Gorffennaf]] || [[Bordeaux]] - [[La Rochelle]] || 257 || [[Hyppolite Aucouturier]] || [[Louis Trousselier]]
|-
|9 || [[26 Gorffennaf]] || [[La Rochelle]] - [[Rennes]] || 263 || [[Louis Trousselier]] || [[Louis Trousselier]]
|-
|10 || [[28 Gorffennaf]] || [[Rennes]] - [[Caen]] || 167 || [[Jean-Baptiste Dortignacq]] || [[Louis Trousselier]]
|-
|11 || [[30 Gorffennaf]] || [[Caen]] - [[Paris]] || 253 || [[Jean-Baptiste Dortignacq]] || [[Louis Trousselier]]
|}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

==Dolenni Allanol==
*{{eicon de}} [http://www.radsport-seite.de/tour1905.html Tour 1905]

{{Tour de France}}

[[Categori:Tour de France yn ôl blwyddyn|1905]]
[[Categori:1905]]</text>
      <sha1>8f0nobak4ue5nyw1wmtfwz2lnpw2wph</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Blake Lively</title>
    <ns>0</ns>
    <id>38785</id>
    <revision>
      <id>11095478</id>
      <parentid>3936914</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T17:33:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1365" xml:space="preserve">{{infobox person/Wikidata
| fetchwikidata=ALL
| onlysourced=no 
| suppressfields= cenedl dinasyddiaeth
| dateformat = dmy
}}
Actores o [[California|Galifornia]] yw '''Blake Christina Lively''' (ganwyd [[25 Awst]] [[1987]]).

== Ffilmograffi ==
=== Ffilmiau ===
* ''[[Sandman]]'' (1998) - Trixie/Tooth Fairy
* ''[[The Sisterhood of the Traveling Pants (ffilm)|The Sisterhood of the Traveling Pants]]'' (2005) - Bridget Vreeland
* ''[[Accepted]]'' (2006) - Monica Moreland
* ''[[Simon Says (film)|Simon Says]]'' (2006) - Jenny
* ''[[Elvis and Anabelle]]'' (2006) - Anabelle Leigh
* ''[[The Sisterhood of the Traveling Pants 2]]'' (2008) - Bridget Vreeland
* ''[[New York, I Love You (ffilm)]]'' (2008)
* ''[[The Private Lives of Pippa Lee]]'' (2009)

=== Teledu ===
* ''[[Gossip Girl (cyfres deledu)|Gossip Girl]]'' (2007 - ) - [[Serena van der Woodsen]]

=== Ymddangosiadau fel gwestai ===
* ''[[Today]]'' (2005) - Ei hun
* ''[[The View]]'' (2005) - Ei hun
* ''[[Live with Regis and Kelly]]'' (2007) - Ei hun
* ''[[The View]]'' (2007) - Ei hun
* ''[[The Late Show with David Letterman]]'' (Chwefror 8, 2008) - Ei hun

{{Rheoli awdurdod}}


{{eginyn Americanwyr}}

{{DEFAULTSORT:Lively, Blake}}
[[Categori:Genedigaethau 1987]]
[[Categori:Actorion Americanaidd]]
[[Categori:Pobl o Galiffornia]]
[[Categori:Merched yr 20fed ganrif]]
[[Categori:Merched yr 21ain ganrif]]</text>
      <sha1>fctnd368lihad3fpmifzfyyaj7x4l35</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ieithoedd Brythonaidd De-orllewinol</title>
    <ns>0</ns>
    <id>40654</id>
    <revision>
      <id>11095536</id>
      <parentid>10838253</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:27:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2212" xml:space="preserve">Mae '''Ieithoedd Brythonaidd De-orllewinol''' yn ieithoedd Celtaidd a arferwyd eu siarad yn Ne-orllewin Ynys Prydain ac yn [[Llydaw]] yn dilyn [[Brwydr Deorham]] yn [[577]]. Cyn hynny roedd yr ieithoedd fwy neu lai yn un, ond esblygon nhw ar wahân i fod yn: [[Cernyweg|Gernyweg]], a [[Llydaweg]].

Hyd yn oed rhwng 800 a 1,100 OC, roedd yr Hen Gernyweg a'r Hen Lydaweg yn union yr un fath ac yn debyg iawn i'r Gymraeg a'r dafodiaith [[Cymbrieg]] a siaradwyd yn yr [[Hen Ogledd]].

Mae rhai o'r newidiadau yn y sain a wahaniaethodd yr Ieithoedd Brythonaidd De-orllewinol oddi wrth y Gymraeg yn cynnwys:
*codi'r {{IPA|*/(g)wo-/}}&amp;nbsp; i &amp;nbsp;{{IPA|/(g)wu-/}} mewn sill cyn-donydd (nid oedd codiad yn y Gymraeg)
*blaenu'r {{IPA|*/ɔː/}}&amp;nbsp; i &amp;nbsp;{{IPA|/œː/}}&amp;nbsp; (newidiwyd i ddeusain {{IPA|/aw/}} yn Gymraeg)
*blaenu'r {{IPA|*/a/}}&amp;nbsp; i &amp;nbsp;*{{IPA|/e/}}&amp;nbsp; cyn &amp;nbsp;*{{IPA|/iː/}}&amp;nbsp; neu &amp;nbsp;{{IPA|*/j/}}&amp;nbsp; mewn sill olaf hen (newidiwyd i ddeusain {{IPA|/ei/}}&amp;nbsp; yn Gymraeg)

Mae gwahaniaethau sylweddol eraill i'w cael yn y Cymraeg, na ddigwyddodd yn yr ieithoedd Brythonaidd De-orllewinol, megis datblygiad yr affrithiol ochrol alfeolaidd di-lais {{IPA|/ɬ/}}.

== Enghreifftiau o'r iaith ==
*Nedelek Lauen - Nadolig Llawen
*Mur ras - Diolch

==Gweler hefyd==
*[[Brythoneg]] a [[Cymbrieg|Chymbrieg]]
*[[Trawsnewidiad y Frythoneg i'r Gymraeg]]
*[[Cymraeg Cynnar]]: 550 - 800
*[[Hen Gymraeg]]: 800 - 1100
*[[Cymraeg Canol]]: 1100 - 1400
*[[Gwyddor Seinegol Ryngwladol]]

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
*{{Dyf llyfr|awdur=Jackson, Kenneth |lincawdur=Kenneth H. Jackson |teitl=Language and History in Early Britain |location=[[Edinburgh]] |cyhoeddwr=Edinburgh University Press |blwyddyn=1953}}
*{{Dyf llyfr|awdur=Schrijver, Peter |lincawdur=Peter Schrijver |teitl=Studies in British Celtic Historical Phonology |location=[[Amsterdam]] |cyhoeddwr=Rodopi |blwyddyn=1995 |isbn=90-5183-820-4}}

==Dolenni allanol==
*{{eicon en}} [http://groups.msn.com/DevonsCelticLanguage/yourwebpage.msnw] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080422005925/http://groups.msn.com/DevonsCelticLanguage/yourwebpage.msnw |date=2008-04-22 }} - Gwefan am yr iaith

[[Categori:Ieithoedd Celtaidd]]</text>
      <sha1>qk7jqonb67g3nzmkfdb53bbm87r7ore</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>VISA</title>
    <ns>0</ns>
    <id>43832</id>
    <revision>
      <id>11095534</id>
      <parentid>3659719</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:26:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="900" xml:space="preserve">{{Gwybodlen cwmni/Wicidata | fetchwikidata=ALL | onlysourced=no
 | suppressfields= 
 | dateformat = dmy
}}
[[Cyfundrefn aelodaeth|Menter economaidd ar y cyd]] o 21,000 o [[sefydliad ariannol|sefydliadau ariannol]] yw '''Visa Corfforedig''' neu '''VISA''' yn gyffredin, sy'n cyhoeddi a gwerthu cynnyrch Visa gan gynnwys [[cerdyn credyd|cardiau credyd]] a [[cardiau debyd|debyd]]. Acronym ailadroddus oedd yr enw'n wreiddiol, sef '''Visa International Service Association'''. Fel rhan o gynllun IPO ac ailstrwythuro VISA, newidiwyd yr enw ar ddiwedd 2007. Nid yw VISA yn ymdrin â benthyg unrhyw arian, yn hytrach maent yn cynhyrchu refeniw drwy weithredu rhwydwaith taliadau electroneg mwyaf y byd. Mae'r cwmni wedi'i lleoli yn [[San Francisco]], [[California]], [[Unol Daleithiau|UDA]].

{{eginyn economeg}}

[[Categori:Cardiau credyd]]
[[Categori:Cwmnïau a sefydlwyd ym 1976]]
[[Categori:Cwmnïau]]</text>
      <sha1>klag5vlvjppkeucjlg2h29bhw8943ex</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Baner Benin</title>
    <ns>0</ns>
    <id>48918</id>
    <revision>
      <id>11095523</id>
      <parentid>7758851</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:22:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1492" xml:space="preserve">{{Pethau| fetchwikidata = ALL}}
[[Delwedd:Flag of Benin.svg|bawd|250px|Baner Benin [[Delwedd:FIAV 111111.svg|23px]]]]
[[Delwedd:Flag of Benin (1975-1990).svg|bawd|Baner Gweriniaeth Pobl Benin (1975–1990)]]
[[Baner]] ddeuliw lorweddol gyda stribed uwch [[melyn]] a stribed is [[coch]] gyda stribed fertigol [[gwyrdd]] yn yr ''[[hoist]]'' yw '''baner [[Benin]]'''. Lliwiau [[Pan-Affricaniaeth|pan-Affricanaidd]] yw coch, melyn, a gwyrdd, ac maent yn symboleiddio undod a [[cenedlaetholdeb Affricanaidd|chenedlaetholdeb]] [[Affrica]]naidd. Mabwysiadwyd yn gyntaf ar [[16 Tachwedd]], [[1959]], yn ystod y cyfnod rhwng ennill [[ymreolaeth]] yn [[1958]] ac ennill [[annibyniaeth]] lwyr ar [[Ffrainc]] yn [[1960]]; enw'r wlad ar y pryd oedd [[Gweriniaeth Dahomey]]. Yn dilyn chwyldro [[sosialaidd]] yn Rhagfyr [[1975]], newidodd enw'r wlad i [[Gweriniaeth Pobl Benin|Weriniaeth Pobl Benin]] a chafodd faner werdd gyda [[seren]] goch yn y [[canton (herodraeth)|canton]] ei defnyddio. Dechreuodd drawsnewidiad i [[democratiaeth|ddemocratiaeth]] yn y [[1980au]] hwyr a [[1990au]] cynnar: newidiwyd enw'r wlad i Weriniaeth Benin a chafodd y faner wreiddiol ei hadfer yn [[1990]].

Seiliwyd lliwiau'r faner ar liwiau [[baner Ethiopia]] a ddaeth yn liwiau'r mudiad Pan-Affricanaidd dros fudiadau annibyniaeth i bobloedd ddu y cyfandir, a thu hwnt.

==Ffynonellau==
*''Complete Flags of the World'', Dorling Kindersley (2002)

{{Baneri Affrica}}

[[Categori:Baneri cenedlaethol|Benin]]
[[Categori:Benin]]</text>
      <sha1>ftc0r7l1biprb1pwm5vwqoty9jzih55</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Cyngor Celfyddydau Cymru</title>
    <ns>0</ns>
    <id>49487</id>
    <revision>
      <id>11095547</id>
      <parentid>10966215</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:33:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2801" xml:space="preserve">{{Pethau| fetchwikidata=ALL | suppressfields= yn_cynnwys}}

Corff cyhoeddus sy'n cael ei noddi gan [[Llywodraeth Cynulliad Cymru|Lywodraeth Cymru]] gyda chyfrifoldeb dros ariannu a datblygu'r [[celfyddydau]] yng [[Cymru|Nghymru]] yw '''Cyngor Celfyddydau Cymru''' (CCC) ([[Saesneg]]: ''The Arts Council of Wales'').

==Hanes==
Sefydlwyd '''Cyngor Celfyddydau Cymru''' ([[Saesneg]]: ''Welsh Arts Council'') yn [[1946]] dan Siarter Frenhinol,&lt;ref&gt;{{dyf gwe| url=http://www.archiveswales.org.uk/anw/get_collection.php?inst_id=1&amp;coll_id=78016&amp;expand=&amp;L=1| teitl=Llyfrgell Genedlaethol Cymru &gt; Welsh Arts Council Archives| publisher=Archifau Cymru| dyddiadcyrchiad=15 Mehefin 2011}}&lt;/ref&gt; Yn 1994 unwyd y Cyngor â thair Cymdeithas Celfyddydol Rhanbarthol yng Nghymru a newidiwyd fersiwn [[Saesneg]] yr enw i ''Arts Council of Wales''.

Daeth yn atebol i'r [[Cynulliad Cenedlaethol Cymru|Cynulliad Cenedlaethol]] ar [[1 Gorffennaf]] [[1999]] pan drosglwyddwyd y cyfrifoldeb oddi ar [[Ysgrifennydd Gwladol Cymru]]. Mae Llywodraeth Cymru yn rhoi arian i CCC i hyrwyddo'r celfyddydau. Mae CCC hefyd yn dosbarthu arian y [[Loteri Genedlaethol (UK)|Loteri Genedlaethol]], i hybu y celfyddydau yng Nghymru, a ddosrennir gan yr [[Adran Diwylliant, y Cyfryngau a Chwaraeon]] [[Llywodraeth y Deyrnas Unedig|San Steffan]].

Fel elusen gofrestredig mae gan y Cyngor fwrdd ymddiriedolwyr sy'n cyfarfod chwe gwaith y flwyddyn. Ar wahan i'r cadeirydd mae aelodau'r cyngor yn gwasanaethu yn ddi-dâl, ac fe'i penodir gan Lywodraeth y Cynulliad. Mae gan CCC swyddfeydd ym [[Bae Colwyn|Mae Colwyn]], [[Caerfyrddin]] a dinas [[Caerdydd]].

===Prif Weithredwyr===
* [[Peter Tyndall]]: 2003 - 2008
* [[Nick Capaldi]]: 2008 - Awst 2021
* Sian Tomos: Medi 2021 -&lt;ref&gt;{{dyf newyddion|url=https://golwg.360.cymru/celfyddydau/2054350-cyngor-celfyddydau-cymru-penodi-prif-weithredwr|teitl= Cyngor Celfyddydau Cymru’n penodi prif weithredwr newydd |cyhoeddwr=Golwg360|dyddiad=10 Mehefin 2021|dyddiadcyrchu=10 Mehefin 2021}}&lt;/ref&gt;

Mae'r Cyngor yn un o aelodau corfforaethol y [[Sefydliad Materion Cymreig]].

==Beirniadaeth==
Ar sawl achlysur mae rhai pobl wedi beirniadu CCC, sy'n un o'r &quot;[[cwango]]s&quot; gwreiddiol, am fod yn elitaidd - e.e. gwario miliwnau ar [[opera]] - ac am fod yn rhy ddosbarth canol, sefydliadol, a Seisnigaidd.'''&lt;ref&gt;[http://news.bbc.co.uk/welsh/hi/newsid_4610000/newsid_4616200/4616208.stm Gwefan y BBC Ionawr 2006; ''&quot;Mae aelod o'r cynulliad wedi cyhuddo Cyngor Celfyddydau Cymru o roi ffafriaeth i'r dosbarth canol ar draul cymoedd y de.&quot;'']; adalwyd 31 Ionawr 2013&lt;/ref&gt;

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

==Dolenni allanol==
* [http://www.celf.cymru/?diablo.lang=cym Gwefan swyddogol]

[[Categori:Y celfyddydau yng Nghymru]]
[[Categori:Cyrff a Noddir gan Lywodraeth Cymru]]
[[Categori:Sefydliadau 1946]]</text>
      <sha1>lmpnmdx2royiwldh612klv5j7yu7e4e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Mosg Al-Haram</title>
    <ns>0</ns>
    <id>53840</id>
    <revision>
      <id>11095546</id>
      <parentid>10904404</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:33:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="857" xml:space="preserve">{{Lle}}
'''Mosg Al-Haram''' ([[Arabeg]]: ''Al-Masjid Al-Haram'') yng nghanol dinas sanctaidd [[Mecca]], [[Sawdi Arabia]], yw'r [[mosg]] pwysicaf yng nghrefydd [[Islam]].

Mae'r mosg anferth yn cynnwys y [[Ka'aba]], y garreg ddu sanctaidd. Yma mae [[pererindod]] fawr flynyddol yr ''[[Hajj]]'', sy'n denu pererinion o bob cwr o'r byd Mwslemaidd, yn dechrau ac yn gorffen.

Cred Mwslemiaid fod y Proffwyd [[Muhammad]] wedi cael ei gludo o'r Mosg Sanctaidd (Al-Masjid al-Haram) ym Mecca i [[al-Aqsa]] yn [[Jeriwsalem]] yn Nhaith y Nos, fel y'i disgrifir yn y Coran. Yn ôl traddodiadau Islamig, roedd Muhammad a'i ddilynwyr yn gweddio i gyfeiriad al-Aqsa hyd y 17eg fis ar ôl y Hijra, pan newidiwyd i weddio i gyfeiriad y Ka'aba.
{{eginyn Islam}}
{{eginyn Saudi Arabia}}

[[Categori:Mecca]]
[[Categori:Mosgiau Sawdi Arabia|Al-Haram]]
[[Categori:Pererindodau]]</text>
      <sha1>qpfarilr0koytgd0x7c9pljnrbkp7w7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Maes Awyr Rhyngwladol Yasser Arafat</title>
    <ns>0</ns>
    <id>55685</id>
    <revision>
      <id>11095557</id>
      <parentid>11009082</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:41:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1353" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle|gwlad={{banergwlad|Palesteina}}}}

Unig faes awyr [[Llain Gaza]] yw '''Maes Awyr Rhyngwladol Yasser Arafat''' ([[Arabeg]]: مطار ياسر عرفات الدولي‎; ''Matar Yasir 'Arafat ad-Dowaly'') (IATA: GZA, ICAO: LVGZ).  Ei enw gwreiddiol oedd Maes Awyr Rhyngwladol Gaza a newidiwyd wedyn i Faes Awyr Rhyngwladol Dahaniya, ond fe'i ailenwyd ar ôl [[Yasser Arafat]] er cof am gyn arweinydd y [[PLO]].  Fe'i lleolir yn [[Rafah]] yn ne Llain Gaza, yn agos i'r ffin â'r [[Aifft]].

Mae'n perthyn i [[Awdurdod Cenedlaethol Palesteina]] ac yn cael ei redeg ganddynt, ac roedd hefyd yn gwasanaethu fel cartref i ''Palestinian Airlines''.  Roedd yn medru ymdopi â 700,000 o deithwyr y flwyddyn ac yn rhedeg 24 awr y dydd am 364 diwrnod y flwyddyn (gan gau ar [[Yom Kippur]]). Agorwyd y maes awyr yn 1998, ond bu rhaid iddo gau yn 2001 ar ôl cael ei fomio'n drwm gan luoedd arfog [[Israel]].

==Ystadegau==
{{Graff ystadegau maesydd awyr|iata=CWL}}

== Dolenni allanol ==
* [http://maps.google.com/maps?f=q&amp;hl=en&amp;geocode=&amp;time=&amp;date=&amp;ttype=&amp;ie=UTF8&amp;ll=31.242086,34.271593&amp;spn=0.032069,0.058365&amp;t=k&amp;z=14&amp;om=1 Google Maps: llun awyr]

{{comin|Yasser Arafat International Airport|Maes Awyr Rhyngwladol Yasser Arafat}}

[[Categori:Adeiladau ac adeiladwaith ym Mhalesteina]]
[[Categori:Llain Gaza]]
[[Categori:Meysydd awyr|Yasser Arafat]]</text>
      <sha1>4g3zvy0xpwp971brr3y05c4esbikmhf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Cronicl yr Oes</title>
    <ns>0</ns>
    <id>60411</id>
    <revision>
      <id>11095530</id>
      <parentid>11006446</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:25:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="714" xml:space="preserve">{{teitl italig}}
{{Pethau| fetchwikidata=ALL | suppressfields= yn_cynnwys}}

Un o bapurau newydd cynharaf [[Cymru]] oedd '''''Cronicl yr Oes''''', o argraffdy [[Evan Lloyd (argraffydd)|Evan Lloyd]], [[Yr Wyddgrug]].  Cyhoeddwyd y ddau rifyn cyntaf yn Ionawr a Chwefror 1835 wrth yr enw ''Y Newyddiadur Hanesyddol'', dan olygyddiaeth [[Owen Jones (Meudwy Môn)]].&lt;ref&gt;T. M. Jones (Gwenallt), ''Llenyddiaeth Fy Ngwlad'' (Treffynnon, 1893), tud. 12.&lt;/ref&gt; Daeth [[Roger Edwards]] i weithio ar y papur yn nes ymlaen yn 1835 pan newidiwyd yr enw a'i droi yn y man yn offeryn llym yn llaw radicaliaeth yng Nghymru.

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

[[Categori:Papurau newydd Cymraeg Cymru]]
[[Categori:Sefydliadau 1835]]</text>
      <sha1>0fjnf4t21yeq86bln28d6rs6v7j1o5q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ysgol Gyfun Llanbedr Pont Steffan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>62318</id>
    <revision>
      <id>11095555</id>
      <parentid>11037951</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:39:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2855" xml:space="preserve">{{Gwybodlen Ysgol
 | enw               = Ysgol Gyfun Llanbedr&lt;br /&gt;Pont Steffan
 | enw_brodorol      = Ysgol Llambed
 | delwedd           = Logo Ysgol Llambed.png
 | maint_delwedd     = 124px
 | pennawd           = 
 | arwyddair         = A Fo Ben Bid Bont
 | arwyddair_cym     = 
 | sefydlwyd         = 1946
 | cau               = 
 | math              = [[Ysgol gyfun|Cyfun]], [[Ysgol y Wladwriaeth|y Wladwriaeth]]
 | iaith             = Dwyieithog naturiol, Cymraeg a Saesneg
 | crefydd           = 
 | llywyd            = 
 | pennaeth          = Mr Dylan Wyn
 | dirprwy_bennaeth  =
 | cadeirydd         = 
 | sylfaenydd        = 
 | arbenigedd        = 
 | lleoliad          = Heol Peterwell, [[Llanbedr Pont Steffan]], [[Ceredigion]]
 | gwlad             = [[Cymru]]
 | codpost           = SA48&amp;nbsp;7BX
 | aall              = [[Cyngor Sir Ceredigion]]
 | staff             = 
 | disgyblion        = 700&lt;ref name=&quot;ESTYN06&quot; /&gt;
 | rhyw              = Cyd-addysgol
 | oed_isaf          = 11
 | oed_uchaf         = 18
 | llysoedd          = 
 | lliwiau           = Gwyrdd
 | cyhoeddiad        = 
 | cyhoeddiadau      = 
 | gwefan            = http://www.ysgol-llambed.org.uk
}}
Ysgol uwchradd yn [[Llanbedr Pont Steffan]], [[Ceredigion]] yw '''Ysgol Gyfun Llanbedr Pont Steffan''', neu '''Ysgol Llambed''' fel ei adnabyddir ar lafar. Newidiwyd enw'r ysgol, sydd bellach yn ysgol 3-16 oed, yn '''Ysgol Bro Pedr'''. Daw traean y disgyblion o [[Sir Gaerfyrddin]] oherwydd lleoliad yr ysgol yn agos i’r ffin rhwng Ceredigion a Sir Gaerfyrddin.&lt;ref name=&quot;ESTYN06&quot;&gt;{{dyf gwe| url=http://www.estyn.gov.uk/inspection_reports/cy_Ysgol_Gyfun_Llanbedr_Pont_Steffan.pdf| teitl=Arolygiad: 2 Mai 2006| cyhoeddwr=ESTYN| dyddiad=30 Mehefin 2006}}&lt;/ref&gt;

Mr Dylan Wyn yw prifathro presennol yr ysgol. Roedd 700 o ddisgyblion yn yr ysgol yn 2006, yn ogystal â thua 120 yn y chweched ddosbarth.&lt;ref name=&quot;ESTYN06&quot; /&gt;

Mae'n ysgol gymunedol ddwyieithog naturiol, gan fod llai na hanner y disgyblion yn dod o gartrefi lle mae'r [[Cymraeg|Gymraeg]] yn brif iaith, a siaradai tua hanner y disgyblion y Gymraeg i safon iaith gyntaf. Mae dau ddosbarth ym mhob grŵp oedran yn derbyn 60% o'u haddysg drwy gyfrwng y Gymraeg, ac mae un dosbarth yn derbyn 40% o'u haddysg drwy gyfrwng y Gymraeg. Mae hefyd dau ddosbarth o ddysgwyr Cymraeg, sydd yn astudio’r Gymraeg ac addysg gorfforol trwy gyfrwng y Gymraeg (felly yn derbyn tua 20% o'u haddysg yn Gymraeg).&lt;ref name=&quot;ESTYN06&quot; /&gt;

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

==Dolenni allanol==
* [http://www.ysgol-llambed.org.uk/ Gwefan yr ysgol] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090420155141/http://ysgol-llambed.org.uk/ |date=2009-04-20 }}

[[Categori:Ysgolion uwchradd Ceredigion|Llanbedr Pont Steffan]]
[[Categori:Ysgolion Cymraeg|Llanbedr Pont Steffan]]
[[Categori:Llanbedr Pont Steffan]]
[[Categori:Sefydliadau 1946]]</text>
      <sha1>rhqqjrtqlqqbucsizsztw6qrnhz51fs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ysgol Gyfun Glan Afan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>65319</id>
    <revision>
      <id>11095520</id>
      <parentid>10872927</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:20:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2823" xml:space="preserve">{{Gwybodlen Ysgol
 | enw               = Ysgol Gyfun Glan Afan
 | enw_brodorol      = Glan Afan Comprehensive School
 | delwedd           = Ysgol Gyfun Glan Afan.png
 | maint_delwedd     = 118px
 | pennawd           = 
 | arwyddair         = A ddioddefws a orfu&lt;br /&gt;By striving we succeed
 | arwyddair_cym     = 
 | sefydlwyd         = 1896
 | cau               = 
 | math              = [[Ysgol gyfun|Cyfun]], [[Ysgol y Wladwriaeth|y Wladwriaeth]]
 | iaith             = Saesneg
 | crefydd           = 
 | llywyd            = 
 | pennaeth          = ''dim''
 | dirprwy_bennaeth  = ''dim''
 | cadeirydd         = 
 | sylfaenydd        = 
 | arbenigedd        = 
 | lleoliad          = Station Road, [[Port Talbot]]
 | gwlad             = [[Cymru]]
 | codpost           = SA13&amp;nbsp;1LZ
 | aall              = [[Cyngor Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port Talbot|Castell-nedd Port Talbot]]
 | staff             = 
 | disgyblion        = 
 | rhyw              = Cydaddysgol
 | oed_isaf          = 
 | oed_uchaf         = 
 | llysoedd          = Glyndwr, Llewellyn, Rhys, Tudor
 | lliwiau           = Coch
 | cyhoeddiad        = 
 | cyhoeddiadau      = 
 | gwefan            = http://www.glanafan.baglanit.org.uk
}}
[[Ysgol uwchradd]] gyfun cyfrwng [[Saesneg]] ym [[Port Talbot|Mhort Talbot]], [[Castell-nedd Port Talbot]] oedd '''Ysgol Gyfun Glan Afan''' ([[Saesneg]]: '''Glan Afan Comprehensive School'''). Pennaeth yr ysgol ar hyn o bryd ydy Mrs Susan Handley.

==Hanes==
Mae'r ysgol yn dyddio'n ôl i sefydliad [[ysgol ramadeg]] sirol ar y safle ym 1896. Newidiwyd yr enw i &quot;Ysgol Gyfun Glanafan&quot; yn ystod yr 1960au, newidiwyd y sillafiad i &quot;Glan Afan&quot; yn ddiweddarach. Roedd yr ysgol yn derbyn disgyblion hyd 18 oed tan yr 1980au, pan gaewyd y chweched ddosbarth gyda'r myfyrwyr yn mynychu [[Coleg Afan]] yn hytrach.

==Cyn-ddisgyblion o nod==
*[[Moelwyn Merchant]] (1913-1997), bardd, nofelydd a cherflunydd
*[[Clive Jenkins]] (1926-1999), arweinydd undeb llafur ac awdur
*[[David Carpanini]] (g. 1946), arlunydd
*[[Geraint Griffiths]] (ganwyd 1949) - canwr
*[[Richard Hibbard]] (ganwyd 1983) - chwaraewr rygbi
*[[James Hook (chwaraewr rygbi)|James Hook]] (ganwyd 1985) - chwaraewr rygbi
*[[Clive Jenkins]] (196–1999) - arweinydd undeb llafur
*[[Gareth Jones (arweinydd corau)|Gareth Jones]] (ganwyd 1960) - arweinydd corau
*[[Michael Sheen]] (ganwyd 1969) - actor
*[[Bennett Arron]] awdur a digrifwr stand-yp

==Dolenni allanol==
*[http://www.glanafan.baglanit.org.uk/ Gwefan swyddogol yr ysgol] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070703202533/http://www.glanafan.baglanit.org.uk/ |date=2007-07-03 }}

[[Categori:Port Talbot]]
[[Categori:Sefydliadau 1896]]
[[Categori:Ysgolion Castell-nedd Port Talbot|Glan Afan]]
[[Categori:Ysgolion uwchradd yng Nghymru|Glan Afan]]
[[Categori:Ysgolion Saesneg|Glan Afan]]</text>
      <sha1>j2hjucek6vjr6smg6mgkns527yasdx7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Tarian y Gweithiwr</title>
    <ns>0</ns>
    <id>66515</id>
    <revision>
      <id>11095527</id>
      <parentid>11006440</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:24:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="720" xml:space="preserve">{{teitl italig}}
{{Pethau| fetchwikidata=ALL | suppressfields= gwladwriaeth}}

[[Papur newydd Cymraeg]] wythnosol oedd '''''Tarian y Gweithiwr''''', a gyhoeddwyd o 1875 hyd 1934. Yn 1914 newidiwyd yr enw i '''''Y Darian'''''. Roedd yn bapur o safbwynt golygyddol [[Radicaliaeth yng Nghymru|Radicalaidd]] a amddiffynnai hawliau'r gweithwyr, yn enwedig yng nglofaoedd [[de Cymru]]. Ond roedd yn adnabyddus fel cyfrwng llenyddol ac addysgol hefyd, ac roedd y cyfranwyr yn yr 20g yn cynnwys [[John Morris-Jones]] a [[Saunders Lewis]].

Cyhoeddwyd rhifyn gyntaf y papur yn [[Aberdâr]] yn 1875.

{{eginyn papur newydd}}

[[Categori:Dadsefydliadau 1934]]
[[Categori:Papurau newydd Cymraeg Cymru]]
[[Categori:Sefydliadau 1875]]</text>
      <sha1>aa9rgk2avyjcvgbvzelbecxq5pjttic</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>SeaEnergy plc</title>
    <ns>0</ns>
    <id>68576</id>
    <revision>
      <id>11095567</id>
      <parentid>10859504</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:54:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1659" xml:space="preserve">{{Gwybodlen cwmni/Wicidata | fetchwikidata=ALL | onlysourced=no
 | suppressfields= 
 | dateformat = dmy
}}

Cwmni [[ynni]] o'r [[Alban]] yw '''SeaEnergy plc'''. Mae'n gweithio ym maes [[ynni adnewyddadwy]], yn enwedig o'r môr. Lleolir ei bencadlys yn [[Aberdeen]]. Ei hen enw oedd &quot;Ramsco Energy&quot;, cwmni a sefydlwyd yn 1977; newidiwyd yr enw i &quot;SeaEnergy plc&quot; yn 2008.&lt;ref&gt;{{dyf gwe| url=http://www.seaenergy-plc.com/history.html| teitl=History| cyhoeddwr=SeaEnergy}}&lt;/ref&gt;

Fel Ramsco Energy, gweithiodd y cwmni mewn partneriaeth gyda [[Midmar Energy]] i sefydlu'r [[Mesopotamia Petroleum Company]] (MPC) yn 2005 er mwyn cynhyrchu [[olew]] yn [[Irac]] mewn menter ar y cyd â llywodraeth y wlad honno. Ond yn 2009, penderfynodd ganolbwyntio yn llwyr ar ynni adnewyddadwy. Er hynny mae'n dal i berchen rhanddaliadau sylweddol ym MPC.&lt;ref&gt;{{dyf gwe| url=http://www.seaenergy-plc.com/legacy.html| teitl=Legacy Oil &amp; Gas Interests| cyhoeddwr=SeaEnergy}}&lt;/ref&gt;

Mae'r cwmni yn weithgar ym [[Môr y Gogledd]] oddi ar arfordir yr Alban lle mae wedi datblygu prosiect [[ynni gwynt]] allfor gyda'r tyrbinau gwynt mwyaf yn y byd.&lt;ref&gt;{{dyf gwe| url=http://www.seaenergy-plc.com/seaenergyrenewables/beatrice_wind_farm.html| teitl=Beatrice Wind Farm| cyhoeddwr=SeaEnergy}}&lt;/ref&gt;

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

==Dolenni allanol==
* {{eicon en}} [http://www.seaenergy-plc.com/index.html Gwefan y cwmni] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100124212259/http://www.seaenergy-plc.com/index.html |date=2010-01-24 }}

{{eginyn economeg}}
{{eginyn yr Alban}}

[[Categori:Cwmnïau'r Alban]]
[[Categori:Ynni adnewyddadwy]]
[[Categori:Cwmnïau a sefydlwyd ym 1977]]</text>
      <sha1>iemq6f9j9vwnscz9zwmlubzns4662x5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Coleg Llandrillo Cymru</title>
    <ns>0</ns>
    <id>69645</id>
    <revision>
      <id>11095572</id>
      <parentid>10012649</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:56:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4208" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|Cymru}} | ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} }}

Coleg [[addysg bellach]] yng [[Gogledd Cymru|ngogledd]] [[Cymru]] yw '''Coleg Llandrillo'''. Agorwyd y coleg yn swyddogol ar [[23 Mehefin]] [[1965]] gan [[y Tywysog Philip, Dug Caeredin]] gyda'r enw &quot;Coleg Dechnegol Llandrillo&quot; (Saesneg: ''Llandrillo Technical College''), newidiwyd yr enw i &quot;Goleg Llandrillo&quot; yn 2002 mewn ymateb i'r newid yn y math o addysg a ddarparwyd. Dyma'r coleg mwyaf yng ngogledd Cymru yn 2009, gyda thua 19,000 o fyfyrwyr yn cael eu haddysgu yn y coleg, yn y gweithle neu o bell.

== Campysiau ==
Lleolir prif gampws y coleg ar Ffordd Llandudno rhwng [[Llandrillo-yn-Rhos]] a [[Bae Penrhyn]] yn [[Conwy (sir)|sir Conwy]]. Mae gan y coleg sawl campws arall, yn [[y Rhyl]], [[Abergele]], a hwb yn Llyfrgell Bae Colwyn.

Datblygwyd rhwydwaith dysgu estynedig gan y coleg, sy'n darparu gwasanaethau drwy ardal eang o ganol gogledd Cymru, mewn dros 200 o ganolfannu gan gynnwys [[Conwy]], [[Llanrwst]], [[Cyffordd Llandudno]], Llandudno, [[Llanfairfechan]], [[Llysfaen]], [[Bae Colwyn]], [[Penmaenmawr]], Llandrillo-yn-Rhos, [[Dyserth]], [[Meliden]], [[Prestatyn]] a Llanelwy,&lt;ref&gt;{{dyf gwe| url=http://www.llandrillo.ac.uk/about/collegesites.htm| teitl=College| cyhoeddwr=Coleg Llandrillo Cymru}}&lt;/ref&gt;, yn ogystal ag yng ngholegau cymunedol [[y Rhyl]], [[Dinbych]] ac [[Abergele]] ac uned gynhaliaeth fasnachol yn [[Llanelwy]]. Cefnogir hefyd gan bartneriaethau amrywiol megis prosiect Rhwydwaith Pobl Llyfrgelloedd Conwy a Sir Ddinbych, gydag adnoddau’r rhwydwaith ar gael ar gyfer hyfforddi yn y gwaith.&lt;ref name=&quot;Estyn2003&quot;&gt;{{dyf gwe| url=http://www.estyn.gov.uk/inspection_reports/cy_llandrillo_college.pdf| teitl=Adroddiad Arolygiad Coleg Llandrillo| cyhoeddwr=Estyn| dyddiad=Mehefin 2003}}&lt;/ref&gt;

Yn y prif gampws yn Llandrillo-yn-Rhos, mae [[llyfrgell]], [[theatr]], [[theatr ddarlithio]], ystafell [[cyfrifiadur|gyfrifiaduron]], undeb myfyrwyr, siop, bwyty a chanolfan ''Aled'' sy'n darparu cyfleustera cyfrifiadureg ac ystafell gyffredin ar gyfer myfyrwyr addysg bellach llawn amser.

== Addysg ==
Roedd tua 24,000 o fyfyrwyr wedi cofrestru yn y coleg yn 2002/2003,&lt;ref name=&quot;Estyn2003&quot; /&gt; disgynodd hyn i 19,000 erbyn 2009.

Dysgir cyrsiau [[galwedigaethol (addysg)|galwedigaethol]] ac [[addysg bellach]] yn bennaf, ond cynigir hefyd rhai cyrsiau [[gradd (academaidd)|gradd]] [[gradd sylfaen|sylfaen]] a [[gradd baglor|baglor]] mewn cydweithrediad gyda [[Prifysgol Bangor|Phrifysgol Bangor]], [[Prifysgol Glyndŵr]] a [[Prifysgol Morgannwg|Phrifysgol Morgannwg]].

Roedd Coleg Llandrillo'n un o ddau ganolfan peilot ar gyfer [[Bagloriaeth Cymru]] yn 2005/2006, ynghyd ag [[Ysgol Gyfun Sant Cyres]], [[Penarth]]. Bu tua 400 o ddisgyblion yn cymryd rhan yn y peilot yn Llandrillo.&lt;ref&gt;{{dyf gwe| url=http://wales.gov.uk/docs/dcells/publications/090210ellstranscript161006en.pdf| teitl=Y Pwyllgor Addysg, Dysgu Gydol Oes a Sgiliau| cyhoeddwr=Cynulliad Cenedlaethol Cymru| dyddiad=18 Hydref 2006}}&lt;/ref&gt;

==Uno==
Ar [[1 Ebrill]] [[2010]] unwyd [[Coleg Meirion-Dwyfor]] a Choleg Llandrillo Cymru, er bod y colegau wedi uno o ran rheolaeth a gweinyddiad cadwyd yr enwau annibynnol ar gyfer y ddau gampws.&lt;ref&gt;{{dyf gwe| url=http://www.llandrillo.ac.uk/news/news.aspx?id=172#| teitl=FAQ - Possible Coleg Llandrillo &amp; Coleg Meirion-Dwyfor Partnership| cyhoeddwr=Coleg Llandrillo| dyddiad=16 Mawrth 2009}}&lt;/ref&gt;

Ar [[2 Ebrill]] [[2012]] unwyd [[Coleg Meirion-Dwyfor]], Coleg Llandrillo Cymru a [[Coleg Menai|Choleg Menai]] i greu [[Grŵp Llandrillo Menai]], un o golegau addysg bellach mwyaf yng Ngwledydd Prydain, ond mae'r Colegau  yn parhau i gadw eu henwau fel unedau o'r grŵp fwy.&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-17559261 BBC - North Wales super-college Grwp Llandrillo Menai formed from mergers] adalwyd 11 Mehefin 2016&lt;/ref&gt;

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

== Dolenni allanol ==
*[https://www.gllm.ac.uk/ Gwefan Coleg Llandrillo Cymru]

[[Categori:Adeiladau ac adeiladwaith yng Nghonwy]]
[[Categori:Addysg yng Nghonwy]]
[[Categori:Addysg yn Sir Ddinbych]]
[[Categori:Colegau addysg bellach Cymru|Llandrillo]]
[[Categori:Llandrillo-yn-Rhos]]
[[Categori:Sefydliadau 1965]]</text>
      <sha1>lnqbfdl8qpctq1wa88yosbx4vgbqab6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Breizh-Llydaw</title>
    <ns>0</ns>
    <id>71019</id>
    <revision>
      <id>11095533</id>
      <parentid>11001445</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:26:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="992" xml:space="preserve">{{Teitl italig}}
{{Pethau| fetchwikidata=ALL | suppressfields= yn_cynnwys}}

Cylchgrawn  [[Cymdeithas Cymru-Llydaw]] yw '''''Breizh-Llydaw''''', sy'n cael ei gyhoeddi tua teirgwaith y flwyddyn. Mae ei gynnwys yn ddwyieithog ([[Cymraeg]] a [[Llydaweg]]). Ynddo ceir trosiadau o'r Llydaweg, (ac weithiau o'r [[Basgeg|Fasgeg]]), adolygiadau, newyddion o Lydaw ac erthyglau gan aelodau. Cyhoeddwyd y cylchgrawn ers 1991 o dan yr enw Keleier Breizh - Newyddion Llydaw, ac yn 2005 fe newidiwyd i'r enw presennol. Erbyn 2011 mae hi wedi cyrraedd rhifyn 55. Ceir ôl-rifynau ar wefan Cymdeithas Cymru-Llydaw.

== Dolenni allanol ==
*[http://www.aber.ac.uk/cymru-llydaw/cy/tudalen.php?cyfeirnod=cylchgrawn Ôl-rifynnau ar wefan Cymdeithas Cymru-Llydaw] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090627105044/http://www.aber.ac.uk/cymru-llydaw/cy/tudalen.php?cyfeirnod=cylchgrawn |date=2009-06-27 }}

[[Categori:Cylchgronau Cymraeg]]
[[Categori:Cylchgronau Llydaweg]]
[[Categori:Sefydliadau 1991]]</text>
      <sha1>q56fg6px2trdvyn7dnfekwtzhu3gu8i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Porth Swtan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>71581</id>
    <revision>
      <id>11095660</id>
      <parentid>11092843</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:32:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>YUBod1</username>
        <id>73210</id>
      </contributor>
      <comment>Man newidiadau</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2942" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|Cymru}} | ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} }}

[[Delwedd:Church Bay - geograph.org.uk - 38394.jpg|250px|bawd|chwith|Clogwynni a thraeth Porth Swtan.]]
[[Delwedd:The Last Thatched Cottage on the Isle of Anglesey - geograph.org.uk - 97395.jpg|250px|bawd|chwith|Bwthyn Swtan.]]
Gorweddai '''Porth Swtan''' ([[Saesneg]]: ''Church Bay'') ar arfordir gogledd-orllewinol [[Ynys Môn]] tua milltir a hanner i'r gogledd-orllewin o bentref [[Llanfaethlu]]. Mae glannau'r [[bae]] yn greigiog ond ceir [[traeth]] tywodlyd hefyd sy'n boblogaidd gan ymwelwyr.

Enwir Porth Swtan ar ôl afon Swtan, ffrwd fechan sy'n cyrraedd y môr tu isaf i Borth Swtan. Dichon mai enw'r pysgodyn 'swtan' ([[gwyniad môr]]) a geir yn yr enw, er bod yr hynafiaethydd [[John Leland]] yn ei ''Itinerary in Wales'' (1536-39) yn dweud mai &quot;enw cawr&quot; ydyw.&lt;ref&gt;[[R. J. Thomas]], ''Enwau Afonydd a Nentydd Cymru'' (Caerdydd, 1938), tud. 36.&lt;/ref&gt;

Ceir dyrniad o dai ger y traeth. Mae [[Llwybr Arfordirol Ynys Môn]] yn mynd ar hyd pen y clogwynni. Mae [[bwthyn]] yma o'r enw Swtan sy'n awr yn amgueddfa werin; dywedir mai hwn yw'r bwthyn to gwellt olaf ar yr ynys.&lt;ref&gt;[http://www.swtan.co.uk/default.htm Swtan]{{Dolen marw|date=February 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;Enillodd y bwthyn Gwobr Cymru Gwledig gan Ymgyrch Diogelu Cymru Wledig (YDCW) yn 2003. Mae yna hefyd adfeilion melin wynt, Melin Drylliau, a gofnodwyd gyntaf yn 1840 ag eu ddinistriwyd mewn tân yn 1914. Cafodd ei adeiladu a'i berchen gan y teulu Williams oedd yn berchen ar nifer o felinau ar draws yr ynys.

Gellir cyrraedd Porth Swtan o gyfeiriad Llanfaethlu neu o bentref [[Rhydwyn]], i'r dwyrain, ar ôl dilyn y briffordd [[A5025]] o'r [[Fali]] neu o gyfeiriad [[Amlwch]]. Ceir maes parcio ger y traeth. Mae pentref [[Llanrhuddlad|Llanrhyddlad]] tua 2 filltir i fwrdd. 

Mae yna gaffi o'r enw Wavecrest ym Mhorth Swtan, hefyd bwyty o'r enw [[Lobster Pot.]]

Mae gan y traeth ansawdd dŵr gwych (5 seren). Mae'r traeth yn agored i ychydig o weithgareddau fel golff, pysgota, nofio/ymdrochi a hwylio

== Pysgota ==
Mae Porth Swtan yn draeth tywod a phwdin, tywodlyd ar y rhan mwyaf. Mae'r creigiau ar y naill ben a'r llall i bysgodyn ar sylfaen gymysg.

Mae yna amrywiaeth fychain o pysgon wahanol yn cynnwys teirw, draenogiaid y môr, cŵn bach, llyfnhau, gwyngalchu, codlo ac fflatis yno i'w ddal.

.

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

==Dolenni allanol==
* [http://www.swtan.co.uk/default.htm Swtan]{{Dolen marw|date=February 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}; gwefan yr amgueddfa werin.
* [http://www.swtan.co.uk/information_links/pecynysgolion1900.pdf 'Swtan Nadolig 1900']{{Dolen marw|date=February 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, pecyn addysgol.

[[Categori:Arfordir Ynys Môn]]
[[Categori:Baeau Cymru]]
[[Categori:Daearyddiaeth Ynys Môn]]
[[Categori:Llanfaethlu]]
[[Categori:Traethau Cymru]]</text>
      <sha1>cikbhvxula63ymfif4r1wgpeygob0db</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095662</id>
      <parentid>11095660</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:33:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>YUBod1</username>
        <id>73210</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3118" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|Cymru}} | ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} }}

[[Delwedd:Church Bay - geograph.org.uk - 38394.jpg|250px|bawd|chwith|Clogwynni a thraeth Porth Swtan.]]
[[Delwedd:The Last Thatched Cottage on the Isle of Anglesey - geograph.org.uk - 97395.jpg|250px|bawd|chwith|Bwthyn Swtan.]]
Gorweddai '''Porth Swtan''' ([[Saesneg]]: ''Church Bay'') ar arfordir gogledd-orllewinol [[Ynys Môn]] tua milltir a hanner i'r gogledd-orllewin o bentref [[Llanfaethlu]]. Mae glannau'r [[bae]] yn greigiog ond ceir [[traeth]] tywodlyd hefyd sy'n boblogaidd gan ymwelwyr.

Enwir Porth Swtan ar ôl afon Swtan, ffrwd fechan sy'n cyrraedd y môr tu isaf i Borth Swtan. Dichon mai enw'r pysgodyn 'swtan' ([[gwyniad môr]]) a geir yn yr enw, er bod yr hynafiaethydd [[John Leland]] yn ei ''Itinerary in Wales'' (1536-39) yn dweud mai &quot;enw cawr&quot; ydyw.&lt;ref&gt;[[R. J. Thomas]], ''Enwau Afonydd a Nentydd Cymru'' (Caerdydd, 1938), tud. 36.&lt;/ref&gt;

Ceir dyrniad o dai ger y traeth. Mae [[Llwybr Arfordirol Ynys Môn]] yn mynd ar hyd pen y clogwynni. Mae [[bwthyn]] yma o'r enw Swtan sy'n awr yn amgueddfa werin; dywedir mai hwn yw'r bwthyn to gwellt olaf ar yr ynys.&lt;ref&gt;[http://www.swtan.co.uk/default.htm Swtan]{{Dolen marw|date=February 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;Enillodd y bwthyn Gwobr Cymru Gwledig gan Ymgyrch Diogelu Cymru Wledig (YDCW) yn 2003. Mae yna hefyd adfeilion melin wynt, Melin Drylliau, a gofnodwyd gyntaf yn 1840 ag eu ddinistriwyd mewn tân yn 1914.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Melin Drylliau|url=https://www.anglesey-history.co.uk/windmills/MelinDrylliau/index.html|access-date=2021-10-04|website=www.anglesey-history.co.uk}}&lt;/ref&gt; Cafodd ei adeiladu a'i berchen gan y teulu Williams oedd yn berchen ar nifer o felinau ar draws yr ynys.

Gellir cyrraedd Porth Swtan o gyfeiriad Llanfaethlu neu o bentref [[Rhydwyn]], i'r dwyrain, ar ôl dilyn y briffordd [[A5025]] o'r [[Fali]] neu o gyfeiriad [[Amlwch]]. Ceir maes parcio ger y traeth. Mae pentref [[Llanrhuddlad|Llanrhyddlad]] tua 2 filltir i fwrdd. 

Mae yna gaffi o'r enw Wavecrest ym Mhorth Swtan, hefyd bwyty o'r enw [[Lobster Pot.]]

Mae gan y traeth ansawdd dŵr gwych (5 seren). Mae'r traeth yn agored i ychydig o weithgareddau fel golff, pysgota, nofio/ymdrochi a hwylio

== Pysgota ==
Mae Porth Swtan yn draeth tywod a phwdin, tywodlyd ar y rhan mwyaf. Mae'r creigiau ar y naill ben a'r llall i bysgodyn ar sylfaen gymysg.

Mae yna amrywiaeth fychain o pysgon wahanol yn cynnwys teirw, draenogiaid y môr, cŵn bach, llyfnhau, gwyngalchu, codlo ac fflatis yno i'w ddal.

.

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

==Dolenni allanol==
* [http://www.swtan.co.uk/default.htm Swtan]{{Dolen marw|date=February 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}; gwefan yr amgueddfa werin.
* [http://www.swtan.co.uk/information_links/pecynysgolion1900.pdf 'Swtan Nadolig 1900']{{Dolen marw|date=February 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, pecyn addysgol.

[[Categori:Arfordir Ynys Môn]]
[[Categori:Baeau Cymru]]
[[Categori:Daearyddiaeth Ynys Môn]]
[[Categori:Llanfaethlu]]
[[Categori:Traethau Cymru]]</text>
      <sha1>630v8qdzo5wx41q4856nfyr2ybl23vy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095669</id>
      <parentid>11095662</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:38:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>YUBod1</username>
        <id>73210</id>
      </contributor>
      <comment>Man newidiadau</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3015" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|Cymru}} | ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} }}

[[Delwedd:Church Bay - geograph.org.uk - 38394.jpg|250px|bawd|chwith|Clogwynni a thraeth Porth Swtan.]]
[[Delwedd:The Last Thatched Cottage on the Isle of Anglesey - geograph.org.uk - 97395.jpg|250px|bawd|chwith|Bwthyn Swtan.]]
Gorweddai '''Porth Swtan''' ([[Saesneg]]: ''Church Bay'') ar arfordir gogledd-orllewinol [[Ynys Môn]] tua milltir a hanner i'r gogledd-orllewin o bentref [[Llanfaethlu]]. Mae glannau'r [[bae]] yn greigiog ond ceir [[traeth]] tywodlyd hefyd sy'n boblogaidd gan ymwelwyr.

Enwir Porth Swtan ar ôl afon Swtan, ffrwd fechan sy'n cyrraedd y môr tu isaf i Borth Swtan. Dichon mai enw'r pysgodyn 'swtan' ([[gwyniad môr]]) a geir yn yr enw, er bod yr hynafiaethydd [[John Leland]] yn ei ''Itinerary in Wales'' (1536-39) yn dweud mai &quot;enw cawr&quot; ydyw.&lt;ref&gt;[[R. J. Thomas]], ''Enwau Afonydd a Nentydd Cymru'' (Caerdydd, 1938), tud. 36.&lt;/ref&gt;

Ceir dyrniad o dai ger y traeth. Mae [[Llwybr Arfordirol Ynys Môn]] yn mynd ar hyd pen y clogwynni. Mae [[bwthyn]] yma o'r enw Swtan sy'n awr yn amgueddfa werin; dywedir mai hwn yw'r bwthyn to gwellt olaf ar yr ynys.&lt;ref&gt;[http://www.swtan.co.uk/default.htm Swtan]{{Dolen marw|date=February 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;Enillodd y bwthyn Gwobr Cymru Gwledig gan Ymgyrch Diogelu Cymru Wledig (YDCW) yn 2003. Mae yna hefyd adfeilion melin wynt, Melin Drylliau, a gofnodwyd gyntaf yn 1840 ag eu ddinistriwyd mewn tân yn 1914.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Melin Drylliau|url=https://www.anglesey-history.co.uk/windmills/MelinDrylliau/index.html|access-date=2021-10-04|website=www.anglesey-history.co.uk}}&lt;/ref&gt; Cafodd ei adeiladu a'i berchen gan y teulu Williams oedd yn berchen ar nifer o felinau ar draws yr ynys.

Gellir cyrraedd Porth Swtan o gyfeiriad Llanfaethlu neu o bentref [[Rhydwyn]], i'r dwyrain, ar ôl dilyn y briffordd [[A5025]] o'r [[Fali]] neu o gyfeiriad [[Amlwch]]. Ceir maes parcio ger y traeth. Mae pentref [[Llanrhuddlad|Llanrhyddlad]] tua 2 filltir i fwrdd. 

Mae yna gaffi o'r enw Wavecrest Cafe ym Mhorth Swtan yn ogystal â bwyty o'r enw [[Lobster Pot]].

Mae gan y traeth 'ansawdd dŵr gwych' (5 seren). Mae'r traeth yn agored i ychydig o weithgareddau fel golff, pysgota, nofio/ymdrochi a hwylio

== Pysgota ==
Mae Porth Swtan yn draeth tywodlyd ar y rhan mwyaf. Mae yna amrywiaeth fach o bysgod gwahanol yn cynnwys teirw, [[draenogiaid y môr]], cŵn bach, a llyfnhau yno i'w dal.

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

==Dolenni allanol==
* [http://www.swtan.co.uk/default.htm Swtan]{{Dolen marw|date=February 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}; gwefan yr amgueddfa werin.
* [http://www.swtan.co.uk/information_links/pecynysgolion1900.pdf 'Swtan Nadolig 1900']{{Dolen marw|date=February 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, pecyn addysgol.

[[Categori:Arfordir Ynys Môn]]
[[Categori:Baeau Cymru]]
[[Categori:Daearyddiaeth Ynys Môn]]
[[Categori:Llanfaethlu]]
[[Categori:Traethau Cymru]]</text>
      <sha1>6ie3z3xm3dqkkku3qns9ua8gsbrs8hr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fflach</title>
    <ns>0</ns>
    <id>72361</id>
    <revision>
      <id>11095535</id>
      <parentid>10958741</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:26:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1538" xml:space="preserve">{{Gwybodlen cwmni/Wicidata | fetchwikidata=ALL | onlysourced=no
 | suppressfields= 
 | dateformat = dmy
}}
[[Cwmni recordio]] a sefydlwyd gan ddau frawd, [[Richard Jones (cerddor)|Richard]] a [[Wyn Jones]] ym [[1981]] ydy '''Fflach'''. Roedd y ddau ohonynt yn aelodau o'r grŵp [[Ail Symudiad]]. Yn ogystal â recordio caneuon Ail Symudiad, roedd y cwmni hefyd yn recordio caneuon grŵpiau eraill, gan gynnwys [[Maffia Mr Huws]].

Sefydlwyd y stiwdio mewn festri [[capel]] yn [[Aberteifi]] cyn symud yn ddiweddarach i Heol Dinbych-y-Pysgod, ble newidiwyd adeilad allanol i fod yn stiwdio. Recordiodd y cwmni amrywiaeth o fathau gwahanol o gerddoriaeth gan gynnwys corau, [[canu gwerin]] a [[cerddoriaeth roc|cherddoriaeth roc]].

== Is-labeli ==
* '''fflach:tradd'''. Sefydlwyd ym [[1997]] er mwyn hybu cerddoriaeth draddodiadol Gymreig yng Nghymru ac yn rhyngwladol.
* '''Rasp'''. Sefydlwyd yn [[2000]] ar gyfer cerddoriath pop a roc.

==Detholiad artistiaid==
Ar Fflach
* [[Ail Symudiad]]
* [[Dom (band)|Dom]]
* [[Malcolm Neon]]

Ar Rasp
* [[Mattoidz]]
* [[Lowri Evans]]
* [[Garej Dolwen]]
* Y Ffug
* Bromas
* Castro
* [[Texas Radio Band]]
* [[MC Mabon]]
* [[Swci Boscawen]]

Ar fflach:tradd
* [[Llio Rhydderch]]
* [[Julie Murphy]] and Dylan Fowler
* [[Ceri Rhys Matthews]]
* [[Cass Meurig]]
* [[Sild (band)|Sild]]
* [[Y Bandana|Gwilym Bowen Rhys]]
* DnA (Delyth and Angharad Jenkins)

==Dolen allanol==
* [http://www.fflach.co.uk/ Gwefan swyddogol Fflach]

[[Categori:Labeli recordio Cymreig]]
[[Categori:Cwmnïau a sefydlwyd ym 1981]]</text>
      <sha1>joajcto1pt1ayc2moecsioefk0e02ky</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Elfen grŵp 3</title>
    <ns>0</ns>
    <id>74649</id>
    <revision>
      <id>11095476</id>
      <parentid>3097955</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T17:17:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3654" xml:space="preserve">{| style=&quot;float:right; margin-left:1em; margin-bottom:2em; text-align:center;&quot;
|-
! [[Periodic table period|Cyfnod]] || [[Periodic table group|Grŵp]] '''3'''
|-
| [[Elfen cyfnod 4|'''4''']] ||
{|
| {{element cell|21|Scandiwm|Sc| |Solid|Transition metals|Primordial}}
|}
|-
| [[Elfen cyfnod 5|'''5''']] ||
{|
| {{element cell|39|Ytriwm|Y| |Solid|Transition metals|Primordial}}
|}
|-
||| '''[[Group number of lanthanides and actinides|Grŵp 3/heb eu grwpio]]'''
|-
|||
{|
| {{element cell |*|Lanthanides|  |  |Solid|Lanthanides|Undiscovered}}
|}
|-
|||
{|
| {{element cell |**|Actinides    |  |  |Solid|Actinides|Undiscovered}}
|}
|-
| [[Elfen cyfnod 6|'''6''']] || '''*[[Lanthanid]]au'''
{|
| {{element cell|57|Lanthanwm|La| |Solid|Lanthanides|Primordial}}
| {{element cell|58|Ceriwm|Ce| |Solid|Lanthanides|Primordial}}
| {{element cell|59|Praseodymiwm|Pr| |Solid|Lanthanides|Primordial}}
| {{element cell|60|Neodymiwm|Nd| |Solid|Lanthanides|Primordial}}
|-
| {{element cell|61|Promethiwm|Pm| |Solid|Lanthanides|Natural radio}}
| {{element cell|62|Samariwm|Sm| |Solid|Lanthanides|Primordial}}
| {{element cell|63|Ewropiwm|Eu| |Solid|Lanthanides|Primordial}}
| {{element cell|64|Gadoliniwm|Gd| |Solid|Lanthanides|Primordial}}
|-
| {{element cell|65|Terbiwm|Tb| |Solid|Lanthanides|Primordial}}
| {{element cell|66|Dysprosiwm|Dy| |Solid|Lanthanides|Primordial}}
| {{element cell|67|Holmiwm|Ho| |Solid|Lanthanides|Primordial}}
| {{element cell|68|Erbiwm|Er| |Solid|Lanthanides|Primordial}}
|-  
| {{element cell|69|Thwliwm|Tm| |Solid|Lanthanides|Primordial}}
| {{element cell|70|Yterbiwm|Yb| |Solid|Lanthanides|Primordial}}
| {{element cell|71|Lwtetiwm|Lu| |Solid|Lanthanides|Primordial}}
|}
|-
| [[Elfen cyfnod 7|'''7''']] || '''**[[Actinid]]au'''
{|
| {{element cell|89|Actiniwm|Ac| |Solid|Actinides|Natural radio}}
| {{element cell|90|Thoriwm|Th| |Solid|Actinides|Primordial}}
| {{element cell|91|Protactiniwm|Pa| |Solid|Actinides|Natural radio}}
| {{element cell|92|Wraniwm|U| |Solid|Actinides|Primordial}}
|-
| {{element cell|93|Neptwniwm|Np| |Solid|Actinides|Natural radio}}
| {{element cell|94|Plwtoniwm|Pu| |Solid|Actinides|Primordial}}
| {{element cell|95|Americiwm|Am| |Solid|Actinides|Synthetic}}
| {{element cell|96|Curiwm|Cm| |Solid|Actinides|Synthetic}}
|-
| {{element cell|97|Berkeliwm|Bk| |Solid|Actinides|Synthetic}}
| {{element cell|98|Califforniwm|Cf| |Solid|Actinides|Synthetic}}
| {{element cell|99|Einsteiniwm|Es| |Solid|Actinides|Synthetic}}
| {{element cell|100|Ffermiwm|Fm| |Solid|Actinides|Synthetic}}
|-
| {{element cell|101|Mendelefiwm|Md| |Solid|Actinides|Synthetic}}
| {{element cell|102|Nobeliwm|No| |Solid|Actinides|Synthetic}}
| {{element cell|103|Lawrenciwm|Lr| |Solid|Actinides|Synthetic}}
|}
|}

'''Elfennau Grŵp 3''' ydy'r [[elfen gemegol|elfennau cemegol]] hynny sy'n ffurfio trydedd colofn y [[tabl cyfnodol]]. Dydy'r corff safonol, ''International Union of Pure and Applied Chemistry'' [[IUPAC]], ddim wedi argymell unrhyw fformat arbennig ar gyfer y tabl cyfnodol, felly ceir gwahanol gonfensiynau - yn enwedig ar gyfer [[Grŵp yn y tabl cyfnodol|Grŵp]] 3. Ond mae'r [[metelau trosiannol]] canlynol (a elwir yn bloc-d) wastad yn cael eu derbyn fel gwir aelodau o Grŵp 3:

* [[scandiwm]] ('''Sc''')
* [[ytriwm]] ('''Y''')

&lt;div align=&quot;center&quot;&gt;
&lt;gallery caption=&quot;Y Metalau&quot;&gt;
Delwedd:Scandium_sublimed_dendritic_and_1cm3_cube.jpg|Scandiwm
Delwedd:Yttrium_sublimed_dendritic_and_1cm3_cube.jpg|Ytriwm
&lt;/gallery&gt;
&lt;/div&gt;

==Allwedd==
{{PeriodicTablesKey}}

[[Categori:Grwpiau o elfennau yn y tabl cyfnodol| ]]
[[Categori:Metelau trosiannol]]
[[Categori:Cemeg]]
[[Categori:Cemeg anorganig]]
[[Categori:Rhestrau gwyddonol]]</text>
      <sha1>sbkf5k06kogfzto7rhixgtvizqmffrw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sakai</title>
    <ns>0</ns>
    <id>75499</id>
    <revision>
      <id>11095456</id>
      <parentid>10859311</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T14:41:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Naokijp</username>
        <id>73625</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2062" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle}}
[[Delwedd:Sakai City Hall.png|bawd|Neuadd y ddinas ger [[Gorsaf Sakaihigashi]]]]

Dinas a [[porthladd|phorthladd]] fawr yn [[Japan]] yw '''Sakai''' ([[Japaneg]]: 堺市 ''Sakai-shi'') a leolir yn nhalaith [[Osaka (talaith)|Osaka]] ar ynys [[Honshu]].

Ers y canoloesoedd, mae Sakai wedi bod yn un o borthladdoedd mwyaf Japan o ran maint a pwysigrwydd. Wedi ail-drefnu trefi talaith Osaka yn 2005, Sakai bellach yw 14eg dinas mwyaf Japan o ran poblogaeth gyda poblogaeth o tua 830,000.&lt;ref&gt;[http://www.city.sakai.osaka.jp/foreigner_en/profile/profile1.html Sakai City profile] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061211235529/http://www.city.sakai.osaka.jp/foreigner_en/profile/profile1.html |date=2006-12-11 }}. Accessed 2007-03-13. Er fod y cyfeirnod yn datgan Sakai fel 14eg dinas mwyaf poblog Japan, nid yw hyn yn cynnwys [[Tokyo]].&lt;/ref&gt; Daeth Sakai i fod yn [[Dinasoedd dynodedig Japan|ddinas dynodedig]] ar [[1 Ebrill]] [[2006]].

==Wardiau==
Mae gan ddinas Sakai 7 o [[Wardiau Japan|wardiau]] (Japaneg: 区, ''ku''):

* [[Sakai-ku, Sakai|Sakai-ku]], 堺区 - canolfan weinyddol
* [[Kita-ku, Sakai|Kita-ku]], 北区
* [[Nishi-ku, Sakai|Nishi-ku]], 西区
* [[Naka-ku, Sakai|Naka-ku]], 中区
* [[Higashi-ku, Sakai|Higashi-ku]], 東区
* [[Mihara-ku, Sakai|Mihara-ku]], 美原区
* [[Minami-ku, Sakai|Minami-ku]], 南区

==Tomenni claddu==
[[Delwedd:NintokuTomb Aerial photograph 2007.jpg|bawd|[[Daisen Kofun]], Sakai o'r awyr]]

Mae Sakai yn enwog am ei [[tomen gladdu|thomenni claddu]] enfawr siap [[twll clo]]. Gelwir yr rhain yn ''[[kofun]]'' ac maent yn dyddio o'r 5g. Mae'r fwyaf ohonynt, [[Daisen Kofun]] yn cael ei adnabod fel [[bedd]] yr [[Ymerawdwr Nintoku]]. Dyma fedd mwyaf y byd o ran arwynebedd.

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

==Dolenni allanol==
*[http://www.city.sakai.lg.jp/index_en.html Gwefan Dinas Sakai (Saesneg)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100226235309/http://www.city.sakai.lg.jp/index_en.html |date=2010-02-26 }}

{{eginyn Japan}}

[[Categori:Kansai]]
[[Categori:Dinasoedd Japan]]</text>
      <sha1>bkvoa71u76f7uwhe6bbqw00y36mwlp3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Baner Bhwtan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>82940</id>
    <revision>
      <id>11095510</id>
      <parentid>1564829</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T19:59:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="996" xml:space="preserve">[[Delwedd:Flag of Bhutan.svg|bawd|250px|Baner Bhwtan [[Delwedd:FIAV 111000.svg|23px]]]]
Rhennir '''[[baner]] [[Bhwtan]]''' o'i chornel chwith isaf i'w chornel dde uchaf gyda thriongl melyn uwch a thronigl oren is, a [[draig]] ddu a gwyn ar draws canol ffin y trionglau yn wynebu i ffwrdd o'r ''hoist''. Cynrychiolia'r ddraig enw'r wlad, [[Druk]], a symboleiddia ei lliwiau burdeb a ffyddlondeb. Mae'r ddraig yn dal tlysau yn ei chrafangau i symboleiddio cyfoeth a pherffeithrwydd y wlad. Mae'r melyn yn cynrychioli rôl y [[Brenin Bhwtan|Brenin]] mewn materion crefyddol a gwladwriaethol, a'r oren yn symboleiddio ymarfer crefyddol.

Defnyddiwyd y faner ers y 19eg ganrif, ond mae'r dyluniad cyfredol yn dyddio o tua 1965, pan newidiwyd siâp y ddraig a newidiwyd lliw'r triongl isaf o [[marŵn|farŵn]] i oren.

==Ffynhonnell==
* Znamierowski, Alfred. ''The World Encyclopedia of Flags'' (Llundain, Southwater, 2010).

{{Baneri Asia}}

[[Categori:Baneri cenedlaethol|Bhwtan]]
[[Categori:Bhwtan]]</text>
      <sha1>o5c3pacqpclttvkfzcb1vxh578umgo6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Hafod Uchtryd</title>
    <ns>0</ns>
    <id>85434</id>
    <revision>
      <id>11095481</id>
      <parentid>11095087</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T17:45:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10232" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle
| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}}
| gwlad = {{banergwlad|Cymru}}
}}
[[Delwedd:Hafod Uchtryd circa 1795.JPG|bawd|280px|Y plasty tua 1795. Llun gan John Warwick Smith.]]
[[Delwedd:Hafod House (1131119).jpg|bawd|280px|Golygfa o Hafod gan John Warwick Smith]]
[[Delwedd:Hafod, South Wales.jpeg|bawd|280px|Y plasty wedi 1795; diddyddiad. Gellir gweld i estyniadau cael eu codi.]]
[[Ystâd]] yn nyffryn [[Afon Ystwyth]], [[Ceredigion]], yw '''Hafod Uchtryd''', a leolir gerllaw pentrefi [[Pontarfynach]], [[Cwmystwyth]] a [[Pont-rhyd-y-groes|Phont-rhyd-y-groes]] oddi ar ffordd y [[B4574]]. Roedd y llethr uwchben yr afon Ystwyth yn edrych tuag at y dwyrain yn safle hynafol i annedd. Defnyddwyd y safle'n wreiddiol fel llety ar gyfer penaethiaid llwythau Cymreig, cyn dod yn gartref i foneddigion.&lt;ref&gt;Wild Wales: Its People, Language and Scenery&lt;/ref&gt;

==Hanes==
Roedd tiroedd Hafod Uchtryd o fewn ffiniau Abaty [[Sistersiaidd]] [[Ystrad Fflur]]. Wedi [[diddymiad y mynachlogydd]] gan [[Harri VIII, brenin Lloegr]] (1536–1540) yn ystod [[Diwygiad Protestannaidd]] [[Lloegr]], rhannwyd tiroedd yr abaty a rhoddwyd hwy i denantiaid newydd. Rhoddwyd rhai o diroedd Ystrad Fflur i'r teulu Herbert, a ddaeth i [[Ceredigion|Geredigion]] yn ystod teyrnasiad [[Elisabeth I, brenhines Lloegr]]. Daeth Syr Richard Herbert o Bengelly a [[Cwmystwyth|Chwmystwyth]] yn [[Siryfion Sir Aberteifi yn yr 16eg ganrif|Uchel Siryf Sir Aberteifi]] ar [[22 Tachwedd]] [[1542]].
&lt;blockquote&gt;
A rent roll dated 1540 for the [[Monastic grange|granges]] of Mevenith, Cwmystwyth and Hafodwen (‘newe leases’) reveals that W[illia]m Herbert and Morgan Herbert were tenants of several properties formerly belonging to the Abbey of Strata Florida, including significantly:
Havodychdryd Doleygors Pantycrave Bwlch Gwalter parcell of Ty Loge [...] 4 parte of Pwll Piran parte of Pregnant(sic) Prignant Isaf and Blaenmerin and Alltgron. Havodychdryd or Hafod Uchtryd is the name of the house and demesne and the other properties.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://archifdy-ceredigion.org.uk/dogfennau/Hafod_complete.pdf |title=The Hafod Collection |access-date=2011-07-31 |archive-date=2008-09-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080907174936/http://archifdy-ceredigion.org.uk/dogfennau/Hafod_complete.pdf |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;
Daeth yr ystâd yn enwog yn hwyr yn yr [[18g]] pan ddatblygwyd y lle gan y perchennog [[Thomas Johnes]] (1748-1816), i ddod yn esiampl o'r cysyniad [[Darluniaidd]] o dirwedd; roedd yr ystâd a'r tŷ [[Pensaerniaeth y Diwygiad Gothig|Gothig]] yn destun ar gyfer nifer o luniau a disgrifiadau a gynhyrchwyd gan ymwelwyr cyfoes. Ceir hanes ei hanes mewn nifer o lyfrau, yn fwyaf nodedig ''Peacocks in Paradise'' gan Elizabeth Inglis Jones,&lt;ref name=&quot;Inglis-Jones&quot;&gt;{{dyf llyfr| teitl=Peacocks in Paradise| awdur=Elizabeth Inglis-Jones| blwyddyn=1990| cyhoeddwr=Gwasg Gomer| isbn=0863836720}}&lt;/ref&gt; a ''The Hafod Landscape'' gan Jennifer Macve.&lt;ref name=&quot;Macve&quot; &gt;{{dyf llyfr| teitl=The Hafod Landscape| awdur=Jennifer Macve| blwyddyn=2004| isbn=095279411X| cyhoeddwr=Hafod trust}}&lt;/ref&gt;

Safai'r ystâd o fewn [[plwyf]] [[Llanfihangel y Creuddyn]]. Roedd [[capel anwes]] Eglwys Newydd&lt;ref&gt;{{dyf gwe| url=http://www.dyfedfhs.org.uk/cgn/cgnegnd.htm| teitl=St. Michael (Hafod), Eglwys Newydd, Llanfihangel-y-Creuddyn| cyhoeddwr=Dyfed Family History Society}}&lt;/ref&gt; yn y blwyf honno, ac ail-adeiladwyd ef ar gyfer [[Thomas Johnes]] gan [[James Wyatt]] ym [[1801]].

Roedd ystâd Hafod ar ei orau rhwng [[1790]] ac [[1810]]. Roedd rhwng 405 a 485 [[hectar]] (1000-1200 [[acer]]) o goedwig [[Llarwydden|Llarwydd]] Ewropeaidd a [[Pinwydden|Phinwydd]] Albanaidd, a gafodd ei phlannu ar y tir uchel gan Colonel [[Thomas Johnes]], gyda [[derwen|derw]] a [[ffawydden|ffawydd]] ar y tiroedd isel mwy ffrwythlon. Er iddynt ddioddef deufis o sychder, dim ond 200 o'r 80,000 llarwydd a blannwyd ym mis Ebrill [[1796]] a fu farw. Yn dilyn ymweliad i'r ystâd ym [[1798]] gan [[Charles Howard, 11fed Dug Norfolk]], Llywydd yr [[Royal Society of Arts]], annogwyd Johnes i gynnig ei hun ar gyfer gwobr y &quot;Society for Silviculture&quot;. Gwobrwywyd ef â phum medal aur:&lt;ref name=&quot;Royal Society of Arts&quot;&gt;{{dyf gwe| url=http://www.rsatrees.org/future/casestudies.php?action=view&amp;newsID=3| teitl=Royal Society of Arts Awards}}&lt;/ref&gt;
&lt;blockquote&gt;
*1800 - The Gold Medal, being the Premium offered for planting Larch – Trees was this Session adjudged to Thomas Johnes MP of Hafod.
*1801 – The Gold Medal, being the Premium offered for sowing, planting, and inclosing Timber-trees, was this Session adjudged to Thomas Johnes MP of Hafod.
*1802 - The Gold Medal, being the Premium offered for sowing, planting, and enclosing Timber-trees was this session adjudged to Thomas Johnes MP of Hafod
*1805 – The Gold Medal of the Society was this Session adjudged to Thomas Johnes MP of Hafod, in Cardiganshire, for his plantations of Oaks.
*1810 - The Gold Medal of the Society was this Session adjudged to Thomas Johnes, Esq. MP of Hafod in Cardiganshire, for his Plantations of Larch and other trees. &lt;/blockquote&gt;

Planwyd tua tair miliwn o goed ar yr ystâd yn ystod tenantiaeth Colonel Johnes.

== Cymdogion o nôd==
Mae'r ystâd yn rhannu ffin ar hyd yr [[Afon Ystwyth]], gydag ystâd [[Trawsgoed]].

==Perchnogaeth==
*Ar [[13 Mawrth]] [[1833]], gwerthwyd yr ystâd a'r tiroedd o'i amgylch i [[Dug Newcastle|Ddug Newcastle]].&lt;ref name=Annual&gt;[[#obit|The Annual Biography and Obituary for the Year 1817]]&lt;/ref&gt;
*Prynwyd gan [[Barwnigiaid De Hoghton|Syr Henry de Hoghton, 9fed Barwnig]], [[Hoghton Tower]], [[Swydd Gaerlŷr]] ym [[1846]].&lt;ref name=AA&gt;[[#Annuals|Annals and Antiquities of the Counties and County Families of Wales]]&lt;/ref&gt;
*Prynodd William Chambers, Ysw. Hafod Uchtryd ar [[1 Mehefin]] [[1857]], gyda morgais o £63,000 gan y Gwir Anrhydeddus Fonesig Margaret Willoughby de Broke
*Ar [[27 Ebrill]] [[1871]], gwerthodd y Fonesig Willoughby yr ystâd i John Waddingham, Ysw (bu farw 1890).
*Bu Thomas James Waddingham yn berchen ar yr ystâd o [[1890]]–[[1940]], gan fabwysiadu'r Hafod a Chymru fel cartref. Dysgodd y [[Cymraeg|Gymraeg]], bu'n Ustus Heddwch a bu'n ymwneud â materion lleol hyd gweddill ei oes. Prydlesodd Goedwig Myherin i'r [[Comisiwn Coedwigaeth]] ym [[1929]]. Wedi iddo ef a'r ystâd redeg allan  arian, bu'n byw yn [[Aberystwyth]] o [[1932]] hyd ei farwolaeth ym [[1938]], ac yntau'n 98 oed.&lt;ref name=&quot;Hafod_trust&quot; /&gt;
*Newidiodd yr ystâd ddwylo dair gwaith rhwng [[1940]] a [[1946]], rhwng W. G. Tarrant, T. E. Davies a J. J. Rennie.

==Dymchwel==
Datganwyd fod y plasdy yn wag ym [[1946]]. Erbyn [[1958]] roedd y tŷ yn adfail a dymchwelwyd ef y flwyddyn honno. Dim ond pentwr o gerrig a'r stablau sy'n weddill. Defnyddir y stablau fel swyddfeydd yr ystâd ar hyn o bryd. Mae rhai adeiladau eraill wedi goroesi ledled yr ystâd, a gellir llogi un o'r rhain fel llety gwyliau.

==Heddiw==
Erbyn hyn, mae ystâd Hafod yn gorchuddio 200 hectar yn Nyffryn Ystwyth a'r bryniau cyfagos. Mae'r rhan helaeth yn eiddo i'r [[Comisiwn Coedwigaeth]], sydd mewn partneriaeth gydag Ymddirioedolaeth Hafod,&lt;ref name=&quot;Hafod_trust&quot; &gt;[http://www.hafod.org/ Hafod Estate]&lt;/ref&gt; yn rheoli prosiectau cadwraeth ac atgyweiriad gyda chymorth ariannu preifat a chyfraniadau cyhoeddus. Ym [[1998]], derbyniodd ystâd ''Hafod Estate'' nawdd o £330,000 gan y Gronfa Loteri Treftadaeth. Paratowyd cynllun rheoli manwl sydd erbyn hyn yn cael ei weithredu. Cyflogir un aelod o staff llawn amser a dau aelod rhan amser i reoli a gweinyddu'r ystâd,&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.jonwest-horselogging.co.uk/chute.htm |title=Log Chute Report, Jon West |access-date=2011-07-31 |archive-date=2010-01-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100117180443/http://www.jonwest-horselogging.co.uk/chute.htm |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; yn ogystal ac amryw o staff ar gontractau penodedig.

Gall ymwelwyr ddilyn sawl llwybr sydd wedi eu marcio o amgylch ystâd Hafod, sy'n boblogaidd ymysg twristiaid sy'n mwynhau'r golygfeydd a cherdded yn yr awyr iach.

==Oriel==
&lt;gallery&gt;
Image:Saint_Michael_Hafod_Eglwys_Newydd_John_Fielding_SN673.jpg|Capel Hafod
Image:SN7673_Hawthorn_cottage_and_pond_Hafod_Estate.jpg|Hawthorn Cottage
Image:Hafod mansion fountain.jpg|Adfeilion y tŷ a'r ffynnon
Image:Ystwyth_in_spate_at_Hafod.jpg|Yr afon Ystwyth yn Hafod.
Image:Hafod_mansion_fountain_mask.jpg|Y Dyn Gwyrdd ar y ffynnon
Image:Fallen Tree Hafod.JPG|Llwybr
Image:Hafod Waterfall And Bridge.JPG|Rhaeadr ar Lwybr y Bonheddwr
Image:Wish Bone Bridge.JPG|Pont ar Lwybr y Bonheddwr
&lt;/gallery&gt;

==Llyfryddiaeth==
*{{dyf llyfr| teitl=An Attempt to Describe Hafod| awdur=George Cumberland| blwyddyngwreiddiol=1796| blwyddyn=1996| isbn=0952794101| cyhoeddwr=Hafod trust&lt;ref name=&quot;Hafod_trust&quot; /&gt;}}, sy'n cynnwys map gan [[William Blake]] a darluniau gan Thomas Johnes.
*{{dyf llyfr| teitl=An Attempt to Depict Hafod| author=David Yerburgh| blwyddyn=2000| isbn=0953563510| cyhoeddwr=Hafod trust&lt;ref name=&quot;Hafod_trust&quot; /&gt;}}, paralel ffotograffaidd cyfoes i '' 'An Attempt to Describe Hafod' ''
*{{dyf llyfr| teitl=Wild Wales: Its People, Language and Scenery| awdur=George Henry Burrow| cyhoeddwr=John Murray| lleoliad=Llundain|ref=WildWales}}
*{{dyf llyfr| teitl=The Annual Biography and Obituary for the Year 1817| blwyddyn=1817| cyhoeddwr=Longman, Hurst, Rees, Orme, and Brown| lleoliad=Llundain|ref=obit}}
*{{dyf llyfr| teitl=Annals and Antiquities of the Counties and County Families of Wales| awdur=Thomas Nicholas| cyhoeddwr=Longmans, Green, Reader and Co.| blwyddyn=1872| lleoliad=Llundain |ref=Annuals}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

==Dolenni allanol==
{{Comin|Category:Hafod Uchtryd|Hafod Uchtryd}}
*[http://archifdy-ceredigion.org.uk/dogfennau/Hafod_complete.pdf Casgliad yr Hafod, Archifdy Ceredigion] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080907174936/http://archifdy-ceredigion.org.uk/dogfennau/Hafod_complete.pdf |date=2008-09-07 }}
*[http://www.hafod.org/ Ystad yr Hafod]
*[http://www.hafod.org/pdf/hafod-leaflet.pdf Taflen Ystad yr Hafod]

[[Categori:Adeiladau ac adeiladwaith yng Ngheredigion]]
[[Categori:Coedwigoedd Ceredigion]]
[[Categori:Hanes Ceredigion]]
[[Categori:Pontarfynach]]
[[Categori:Ysbyty Ystwyth]]</text>
      <sha1>g966v7xhch32rxdfwwsr41kca38pwvm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Strathclyde</title>
    <ns>0</ns>
    <id>85650</id>
    <revision>
      <id>11095575</id>
      <parentid>11083749</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:58:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15820" xml:space="preserve">[[Delwedd:ScotlandStrathclyde1974.png|bawd|dde|Rhanbarth llywodraeth leol Strathclyde]]

Un o naw cyn-rhanbarth llywodraeth leol yn yr [[Yr Alban|Alban]] oedd '''Strathclyde''' ([[Gaeleg]]: ''Srath Chluaidh''; Cymraeg: ''Ystrad Clud''), a grewyd gan [[Deddf Llywodraeth Leol (yr Alban) 1973]] a diddymwyd ym [[1996]] gan [[Deddf Llywodraeth Leol (yr Alban) 1994|Ddeddf Llywodraeth Leol (yr Alban) 1994]]. Roedd rhanbarth Strathclyde wedi ei is-rannu yn 19 [[Rhanbarthau ac ardaloedd yr Alban|ardal]].

Roedd rhanbarth Strathclyde yn gorchuddio ardal a oedd yn ymestyn o arfordir gorllewinol yr Alban i'r [[Ucheldiroedd yr Alban|Ucheldiroedd]] yn y gogledd, a'r [[Southern Uplands|Uwchdiroedd Deheuol]] i'r de. Roedd ganddo boblogaeth o dros 2.5 miliwn, y boblogaeth fwyaf o'r holl ranbarthau. Y llywodraeth rhanbarthol oedd yn gyfrifol am addysg, o'r ysgol feithrin i'r colegau; gwaith cymdeithasol; yr heddlu; tân; carthffosiaeth; cynllunio strategol; ffyrdd a thrafnidiaeth, ac felly roedd yn cyflogi bron i 100,000 o weision cyhoeddus (bron i hanner ohonynt ym maes addysg).

Lleolwyd y pencadlys gweinyddol yn y [[dinas|ddinas]] fwyaf, sef [[Glasgow]], a dominyddwyd gwleidyddiaeth gan y [[Y Blaid Lafur (DU)|Blaid Lafur]] yn bennaf. Y Parchedig [[Geoff Shaw (gweinidog)|Geoff Shaw]], a fu farw ym [[1978]], oedd ymgynullwr cyntaf y cyngor rhanbarthol. Ei arweinyddiaeth ef oedd yn gyfrifol yn bennaf am strategaeth arloesol y rhanbarth ar aml-amddifadiad - a barhaodd i fod yn ymrwymiad canolig trwy'r &quot;Social Strategy for the Eighties&quot; (1982) a &quot;SS for the 90s&quot;.&lt;ref&gt;http://www.freewebs.com/publicadminreform/&lt;/ref&gt;

Defnyddir yr ardal a wasanaethwyd gan y rhanbarth hyd heddiw fel ardal [[llu heddlu]] [[Strathclyde Police]], a'r [[gwasnaeth tân]], gan [[Strathclyde Fire a Rescue Service]], ac fel ardal drafnidiaeth gan y [[Strathclyde Partnership for Transport]].

==Ffiniau==
Ffurfiwyd y rhanbarth gan uno [[Siroedd yr Alban|sir]] [[Dinas Glasgow]], a siroedd [[Ayr (sir)|Ayr]], [[Bute (sir)|Bute]], [[Dunbarton (sir)|Dunbarton]], [[Lanark (sir)|Lanark]], a [[Renfrew (sir)|Renfrew]], a rhannau o siroedd [[Argyll (sir)|Argyll]] (heblaw ardal [[Ardnamurchan]] ac ardaloedd etholaethol [[Ballachulish]] a [[Kinlochleven]]),  [[Stirling (sir)|Stirling]] (burgh [[Kilsyth]], ardal Western No. 3, ardal etholaethol Gorllewin Kilsyth, ac ardal pôl Dwyrain Kilsyth (Banton)).

Ers [[1996]], mae ardal y rhanbarth wedi cael ei rannu rhwng 12 [[Ardaloedd cyngor yr Alban|ardal cyngor]]: [[Argyll a Bute (ardal cyngor)|Argyll a Bute]], [[Dwyrain Swydd Ayr (ardal cyngor)|Dwyrain Swydd Ayr]], [[Dwyrain Swydd Dunbarton (ardal cyngor)|Dwyrain Swydd Dunbarton]], [[Dwyrain Swydd Renfrew (ardal cyngor)|Dwyrain Swydd Renfrew]], [[Dinas Glasgow (ardal cyngor)|Dinas Glasgow]], [[Inverclyde (ardal cyngor)|Inverclyde]], [[Gogledd Swydd Ayr (ardal cyngor)|Gogledd Swydd Ayr]], [[Gogledd Swydd Lanark (ardal cyngor)|Gogledd Swydd Lanark]], [[Swydd Renfrew (ardal cyngor)|Swydd Renfrew]], [[De Swydd Ayr (ardal cyngor)|De Swydd Ayr]], [[De Swydd Lanark (ardal cyngor)|De Swydd Lanark]], a [[Gorllewin Swydd Dunbarton (ardal cyngor)|Gorllewin Swydd Dunbarton]] (a grewyd dan yr enw ''[[Dumbarton a Clydebank (ardal cyngor)|Dumbarton a Clydebank]]''). Roedd yr holl ardaloedd cyngor newydd o fewn hen ffiniau'r rhanbarth.

===Is-ranbarthau ac ardaloedd===
Heblaw [[Argyll a Bute (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Argyll a Bute]] a [[Dinas Glasgow (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Dinas Glasgow]], cafodd yr 19 ardal eu grwpio i ffurfio is-ranbarthau ac enwyd pob un ar ôl sir hanesyddol. Roedd Argyll a Bute a Dinas Glasgow eu hunain yn is-ranbarthau, gyda Argyll a Bute wedi ei enwi ar ôl dau sir hanesyddol.

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Is-ranbarth
! Ardal(oedd)&lt;ref&gt;Dewiswyd rhai enwau gan y cynghorau eu hunain yn fuan wedi iddynt cael eu creu, felly mae'nt yn wahanol i'r rheiny a ddiffinwyd yn y Ddeddf Llywodraeth Leol ym 1973.&lt;/ref&gt;
! Cyfansoddiad&lt;br&gt; siroedd, burghs, ac ardaloedd eraill fel diffinwyd yn [[Deddf Llywodraeth Leol (yr Alban) 1973|Neddf 1973]]
|-
! Argyll a Bute
| [[Argyll a Bute (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Argyll a Bute]]
| Yn swydd [[Argyll (sir)|Argyll]]: burghs [[Campbeltown, Argyll|Campbeltown]], [[Dunoon, Argyll|Dunoon]], [[Inveraray, Argyll|Inveraray]], [[Lochgilphead, Argyll|Lochgilphead]], [[Oban, Argyll|Oban]], a [[Tobermory, Argyll|Tobermory]]; a rhanbarthau Cowal, Islay, Jura a Colonsay, Kintyre, Mid Argyll, Mull, Gogledd Lorn (heblaw am ranbarthau etholaethol Ballachulish a Kinlochleven), De Lorn, a Tiree a Coll
Yn swydd [[Bute (sir)|Bute]]: burgh [[Rothesay, Buteshire|Rothesay]]; ardal o Bute
|-
!rowspan=4| Ayr
| [[Cumnock a Doon Valley (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Cumnock a Doon Valley]]
| Yn swydd [[Ayr (sir)|Ayr]]: burgh [[Cumnock a Holmhead, Swydd Ayr|Cumnock a Holmhead]]; a rhanbarthau Cumnock a Dalmellington (heblaw am y rhan hwnnw o blwyf Ayr o fewn rhanbarth pôl Coylton)
|-
| [[Cunninghame (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Cunninghame]]
| Yn swydd [[Ayr (sir)|Ayr]]: burghs [[Ardrossan, Swydd Ayr|Ardrossan]], [[Irvine, Swydd Ayr|Irvine]], [[Kilwinning, Swydd Ayr|Kilwinning]], [[Largs, Swydd Ayr|Largs]], [[Saltcoats, Swydd Ayr|Saltcoats]], a [[Stevenston, Swydd Ayr|Stevenston]]; rhanbarthau Irvine, Kilbirnie, a Gorllewin Kilbride, a'r rhannau o Irvine New Town o fewn rhanbarthau Ayr a Kilmarnock
Yn swydd [[Bute (sir)|Bute]]: burgh [[Millport, Buteshire|Millport]]; a rhanbarthau Arran, a Cumbrae
|-
| [[Kilmarnock a Loudoun (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Kilmarnock a Loudoun]]
| Yn swydd [[Ayr (sir)|Ayr]]: burghs [[Darvel, Swydd Ayr|Darvel]], [[Galston, Swydd Ayr|Galston]], [[Kilmarnock, Swydd Ayr|Kilmarnock]], [[Newmilns a Greenholm, Swydd Ayr|Newmilns a Greenholm]], a [[Stewarton, Swydd Ayr|Stewarton]]; ardal o Kilmarnock (heblaw am ran o Irvine New Town sydd o fewn y rhanbarth hwn)
|-
| [[Kyle a Carrick (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Kyle a Carrick]]
| Yn swydd [[Ayr (sir)|Ayr]]: burghs [[Ayr, Scotland|Ayr]], [[Girvan, Swydd Ayr|Girvan]], [[Maybole, Swydd Ayr|Maybole]], [[Prestwick, Swydd Ayr|Prestwick]], a [[Troon, Swydd Ayr|Troon]]; rhanbarthau Ayr (heblaw am ran o Irvine New Town o fewn y rhanbarth hwn), Girvan, a Maybole, y rhan hwnnw o blwyf Ayr o fewn ardal Dalmellington; a rhanbarth pôl Coylton
|-
!rowspan=5| Dumbarton
| [[Bearsden a Milngavie (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Bearsden a Milngavie]]
| Yn swydd [[Dunbarton (sir)|Dunbarton]]: burghs [[Bearsden, Swydd Dunbarton|Bearsden]] a [[Milngavie, Swydd Dunbarton|Milngavie]]; a'r rhan hwnnw o ranbarth etholaethol Hardgate o fewn plwyf New Kilpatrick
|-
| [[Clydebank (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Clydebank]]
| Yn swydd [[Dunbarton (sir)|Dunbarton]]: burgh [[Clydebank, Swydd Dunbarton|Clydebank]]; ardal o Old Kilpatrick (heblaw rhanbarthau etholaethol Bowling a Dunbarton a rhan o ranbarth etholaethol Hardgate o fewn plwyf New Kilpatrick)
|-
| [[Cumbernauld a Kilsyth (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Cumbernauld a Kilsyth]]
| Yn swydd [[Dunbarton (sir)|Dunbarton]]: burgh [[Cumbernauld, Swydd Dunbarton|Cumbernauld]]; rhanbarth etholaethol Croy a Dullatur a rhannau o ranbarthau etholaethol Twechar a Waterside yn Cumbernauld New Town
Yn swydd [[Stirling (sir)|Stirling]]: burgh [[Kilsyth, Stirlingshire|Kilsyth]]; rhanbarth etholaethol Kilsyth West; a rhanbarth pôl Kilsyth Dwyrain (Banton)
|-
| [[Dumbarton (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Dumbarton]]
| Yn swydd [[Dunbarton (sir)|Dunbarton]]: burghs [[Dumbarton, yr Alban|Dumbarton]], [[Cove a Kilcreggan, Swydd Dunbarton|Cove a Kilcreggan]], a [[Helensburgh, Swydd Dunbarton|Helensburgh]]; rhanbarthau Helensburgh, a Vale of Leven; a rhanbarthau etholaethol Bowling a Dunbarton
|-
| [[Strathkelvin (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Strathkelvin]]
| Yn swydd [[Dunbarton (sir)|Dunbarton]]: burgh [[Kirkintilloch, Swydd Dunbarton|Kirkintilloch]]; a'r rhannau o ranbarthau etholaethol Twechar a Waterside tu allan i Cumbernauld New Town
Yn swydd [[Lanark (sir)|Lanark]]: burgh [[Bishopbriggs, Swydd Lanark|Bishopbriggs]]; a rhanbarthau etholaethol Chryston a Stepps&lt;br&gt;
Yn swydd [[Stirling (sir)|Stirling]]: rhanbarth Western No. 3
|-
! Glasgow
| [[Dinas Glasgow (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Dinas Glasgow]]
| Swydd [[Dinas Glasgow]]
Yn swydd [[Lanark (sir)|Lanark]]: burgh [[Rutherglen, Swydd Lanark|Rutherglen]]; a rhannau o'r rhanbarth Eighth (rhanbarthau etholaethol Bankhead, Cambuslang Central, Cambuslang North, Hallside, a Rutherglen, a'r rhannau o rhanbarthau eholaethol De Cambuslang a Carmunnock tu allan i Ddwyrain Kilbride New Town) a rhanbarth Ninth (rhanbarthau etholaethol Baillieston, Garrowhill, Mount Vernon a Carmyle, a Springboig)
|-
!rowspan=5| Lanark
| [[Clydesdale (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Clydesdale]]
| Yn swydd [[Lanark (sir)|Lanark]]: burghs [[Biggar, Swydd Lanark|Biggar]], a [[Lanark, Scotland|Lanark]]; a rhanbarthau First, Second, a Third
|-
| [[Dwyrain Kilbride (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Dwyrain Kilbride]]
| Yn swydd [[Lanark (sir)|Lanark]]: burgh [[Dwyrain Kilbride, Swydd Lanark|Dwyrain Kilbride]]; yn rhanbarth Fourth, rhanbarth etholaethol Avondale ac, yn rhanbarth Eighth, y rhannau o ranbarthau etholaethol High Blantyre, De Cambuslang, a Carmunnock o fewn Dwyrain Kilbride New Town
|-
| [[Hamilton (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Hamilton]]
| Yn swydd [[Lanark (sir)|Lanark]]: burgh [[Hamilton, Swydd Lanark|Hamilton]]; rhanbarth Fourth district (heblaw am ranbarth etholaethol Avondale), in the Sixth district, rhanbarthau etholaethol Bothwell a Uddingston South, a Uddingston Gogledd ac, yn rhanbarth Eighth, rhanbarthau etholaethol Blantyre, a Stonefield, a'r rhan o ranbarth etholaethol High Blantyre tu allan i Dwyrain Kilbride New Town.
|-
| [[Monklands (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Monklands]]
| Yn swydd [[Lanark (sir)|Lanark]]: burghs [[Airdrie, Swydd Lanark|Airdrie]], a [[Coatbridge, Swydd Lanark|Coatbridge]]; rhanbarth Ninth district (heblaw rhanbarthau etholaethol Baillieston, Chryston, Garrowhill, Mount Vernon a Carmyle, Springboig, a Stepps) ac, yn rhanbarth Seventh, rhanbarth etholaethol Shottskirk
|-
| [[Motherwell (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Motherwell]]
| Yn swydd [[Lanark (sir)|Lanark]]: burgh [[Motherwell a Wishaw, Swydd Lanark|Motherwell a Wishaw]]; rhanbarth Sixth (heblaw rhanbarthau etholaethol Bothwell ac Uddingston South, ac Uddingston North) a rhanbarth Seventh (heblaw rhanbarth etholaethol Shottskirk)
|-
!rowspan=3| Renfrew
| [[Eastwood (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Eastwood]]
| Yn swydd [[Renfrew (sir)|Renfrew]]: rhanbarth First
|-
| [[Renfrew (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Renfrew]]
| Yn swydd [[Renfrew (sir)|Renfrew]]: burghs [[Barrhead, Swydd Renfrew|Barrhead]], [[Johnstone, Swydd Renfrew|Johnstone]], [[Paisley, Swydd Renfrew|Paisley]], a [[Renfrew, Scotland|Renfrew]]; a'r rhanbarthau Second, Third, a Fourth
|-
| [[Inverclyde (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Inverclyde]]
| Yn swydd [[Renfrew (sir)|Renfrew]]: burghs [[Gourock, Swydd Renfrew|Gourock]], [[Greenock, Swydd Renfrew|Greenock]], [[Port Glasgow, Swydd Renfrew|Port Glasgow]]; a rhanbarth Fifth
|}

=== Ardaloedd cyngor ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Ardal cyngor unedol
! Cyfansoddiad&lt;br&gt; yn nhermau ardaloedd a ddiffinwyd yn [[Deddf Llywodraeth Leol (yr Alban) 1973|Neddf 1973]]
|-
| [[Argyll a Bute (ardal cyngor)|Argyll a Bute]]
| [[Argyll a Bute (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Argyll a Bute]] district a part of [[Dumbarton (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Dumbarton]] district (Helensburgh (7) regional electoral division a part of Vale of Leven (8) regional electoral division)
|-
| [[Dwyrain Swydd Ayr]]
| [[Kilmarnock a Loudoun (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Kilmarnock a Loudoun]] a [[Cumnock a Doon Valley (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Cumnock a Doon Valley]] districts
|-
| [[Dwyrain Swydd Dunbarton (ardal cyngor)|Dwyrain Swydd Dunbarton]]
| [[Bearsden a Milngavie (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Bearsden a Milngavie]] district a part of [[Strathkelvin (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Strathkelvin]] district (Kirkintilloch (43), Strathkelvin Gogledd (44) a Bishopbriggs (45) regional electoral divisions a De Lenzie/Waterside district ward)
|-
| [[Dwyrain Swydd Renfrew (ardal cyngor)|Dwyrain Swydd Renfrew]]
| Rhanbarth [[Eastwood (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Eastwood]], rhan o ardal etholaethol (Barrhead (79) o ranbarth [[Renfrew (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Renfrew]]
|-
| [[Dinas Glasgow (ardal cyngor)|Dinas Glasgow]]&lt;br /&gt;(crewyd dan yr enw ''City of Glasgow'', newidiwyd i ''Glasgow City'')
| Rhanbarth [[Dinas Glasgow (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Dinas Glasgow]] (heblaw am ranbarthau etholaethol Rutherglen/Fernhill (37) a Cambuslang/Halfway (38), Glasgow/Halfway a rhan o ranbarth etholaethol King's Park/Toryglen (35))
|-
| [[Inverclyde (ardal cyngor)|Inverclyde]]
| Rhanbarth [[Inverclyde (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Inverclyde]]
|-
| [[Gogledd Swydd Ayr]]
| Rhanbarth [[Cunninghame (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Cunninghame]]
|-
| [[Gogledd Swydd Lanark (ardal cyngor)|Gogledd Swydd Lanark]]
| Rhanbarthau [[Cumbernauld a Kilsyth (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Cumbernauld a Kilsyth]], [[Monklands (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Monklands]], [[Motherwell (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Motherwell]] a rhan o ranbarth [[Strathkelvin (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Strathkelvin]] a rhanbarth etholaethol Chryston (46) (heblaw ward De Lenzie/Waterside)
|-
| [[Swydd Renfrew (ardal cyngor)|Swydd Renfrew]]
| Rhanbarth [[Renfrew (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Renfrew]] (heblaw rhanbarth etholaethol Barrhead (79))
|-
| [[De Swydd Ayr]]
| Rhanbarth [[Kyle a Carrick (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Kyle a Carrick]]
|-
| [[De Swydd Lanark (ardal cyngor)|De Swydd Lanark]],
| Rhanbarthau [[Clydesdale (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Clydesdale]], [[Dwyrain Kilbride (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Dwyrain Kilbride]], a [[Hamilton (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Hamilton]] a rhanbarthau etholaethol Rutherglen/Fernhill (37) a Cambuslang/Halfway (38), [[Dinas Glasgow (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Dinas Glasgow]], Glasgow/Halfway a rhan o ranbarth etholaethol King's Park/Toryglen (35)
|-
| [[Gorllewin Swydd Dunbarton (ardal cyngor)|Gorllewin Swydd Dunbarton]]&lt;br /&gt;(crewyd dan yr enw ''[[Dumbarton a Clydebank (ardal cyngor)|Dumbarton a Clydebank]]'')
| [[Clydebank (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Clydebank]] a rhanbarth etholaethol Dumbarton (6), [[Dumbarton (ardal llywodraeth leol, rhanbarth Strathclyde)|Dumbarton]] a rhan o ranbarth etholaethol Vale of Leven (8)
|-
|}

==Enw==
Enwyd y rhanbarth ar ôl teyrnas Frythonaidd hynafol [[Ystrad Clud]] y [[Damnonii]]. Roedd y teyrnas yn fras yn gorchuddio pen gogleddol y rhanbarth, heblaw'r ardal a lywodraethir gan ardal cyngor [[Argyll a Bute (ardal cyngor)|Argyll a Bute]] ac [[Ynys Arran]], sydd erbyn hyn yn ardal cyngor [[Gogledd Swydd Ayr (ardal cyngor)|Gogledd Swydd Ayr]], ardal cyngor [[Dumfries a Galloway (ardal cyngor)|Dumfries a Galloway]] a rhan o [[Swyddi Lloegr|swydd Seisnig]] [[Cumbria]].

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

{{coord|55|44|N|5|02|W|type:adm3rd_region:GB_dim:100000|display=title}}

[[Categori:Rhanbarthau'r Alban]]</text>
      <sha1>58rw9z82qsnxxtlw119anuyyvwzl6nk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Nodyn:NavPeriodicTable</title>
    <ns>10</ns>
    <id>89452</id>
    <revision>
      <id>11095475</id>
      <parentid>11065130</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T17:14:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13527" xml:space="preserve">{| class=&quot;nogrid&quot; cellpadding=0 cellspacing=1 style=&quot;background-color: white; text-align: center; empty-cells: show; border: none&quot;
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Nm|Atomic Number=1|Name=Hydrogen|Symbol=H}}
| colspan=&quot;30&quot; style=&quot;border: none&quot; |
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Ng|Atomic Number=2|Name=Heliwm|Symbol=He}}
|- style=&quot;border: none&quot;
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Am|Atomic Number=3|Name=Lithiwm|Symbol=Li}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Aem|Atomic Number=4|Name=Beryliwm|Symbol=Be}}
| colspan=&quot;24&quot; style=&quot;border: none&quot; |
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Md|Atomic Number=5|Name=Boron|Symbol=B}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Nm|Atomic Number=6|Name=Carbon|Symbol=C}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Nm|Atomic Number=7|Name=Nitrogen|Symbol=N}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Nm|Atomic Number=8|Name=Ocsigen|Symbol=O}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=H|Atomic Number=9|Name=Fflworin|Symbol=F}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Ng|Atomic Number=10|Name=Neon|Symbol=Ne}}
|- style=&quot;border: none&quot;
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Am|Atomic Number=11|Name=Sodiwm|Symbol=Na}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Aem|Atomic Number=12|Name=Magnesiwm|Symbol=Mg}}
| colspan=&quot;24&quot; style=&quot;border: none&quot; |
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=M|Atomic Number=13|Name=Alwminiwm|Symbol=Al}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Md|Atomic Number=14|Name=Silicon|Symbol=Si}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Nm|Atomic Number=15|Name=Ffosfforws|Symbol=P}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Nm|Atomic Number=16|Name=Swlffwr|Symbol=S}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=H|Atomic Number=17|Name=Clorin|Symbol=Cl}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Ng|Atomic Number=18|Name=Argon|Symbol=Ar}}
|- style=&quot;border: none&quot;
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Am|Atomic Number=19|Name=Potasiwm|Symbol=K}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Aem|Atomic Number=20|Name=Calsiwm|Symbol=Ca}}
| colspan=&quot;14&quot; style=&quot;border: none&quot; |
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Tm|Atomic Number=21|Name=Scandiwm|Symbol=Sc}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Tm|Atomic Number=22|Name=Titaniwm|Symbol=Ti}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Tm|Atomic Number=23|Name=Fanadiwm|Symbol=V}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Tm|Atomic Number=24|Name=Cromiwm|Symbol=Cr}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Tm|Atomic Number=25|Name=Manganîs|Symbol=Mn}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Tm|Atomic Number=26|Name=Haearn|Symbol=Fe}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Tm|Atomic Number=27|Name=Cobalt|Symbol=Co}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Tm|Atomic Number=28|Name=Nicel|Symbol=Ni}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Tm|Atomic Number=29|Name=Copr|Symbol=Cu}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Tm|Atomic Number=30|Name=Sinc|Symbol=Zn}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=M|Atomic Number=31|Name=Galiwm|Symbol=Ga}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Md|Atomic Number=32|Name=Germaniwm|Symbol=Ge}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Md|Atomic Number=33|Name=Arsenig|Symbol=As}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Nm|Atomic Number=34|Name=Seleniwm|Symbol=Se}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=H|Atomic Number=35|Name=Bromin|Symbol=Br}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Ng|Atomic Number=36|Name=Crypton|Symbol=Kr}}
|- style=&quot;border: none&quot;
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Am|Atomic Number=37|Name=Rwbidiwm|Symbol=Rb}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Aem|Atomic Number=38|Name=Strontiwm|Symbol=Sr}}
| colspan=&quot;14&quot; style=&quot;border: none&quot; |
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Tm|Atomic Number=39|Name=Ytriwm|Symbol=Y}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Tm|Atomic Number=40|Name=Sirconiwm|Symbol=Zr}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Tm|Atomic Number=41|Name=Niobiwm|Symbol=Nb}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Tm|Atomic Number=42|Name=Molybdenwm|Symbol=Mo}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Tm|Atomic Number=43|Name=Technetiwm|Symbol=Tc}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Tm|Atomic Number=44|Name=Rwtheniwm|Symbol=Ru}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Tm|Atomic Number=45|Name=Rhodiwm|Symbol=Rh}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Tm|Atomic Number=46|Name=Paladiwm|Symbol=Pd}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Tm|Atomic Number=47|Name=Arian|Symbol=Ag}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Tm|Atomic Number=48|Name=Cadmiwm|Symbol=Cd}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=M|Atomic Number=49|Name=Indiwm|Symbol=In}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=M|Atomic Number=50|Name=Tun|Symbol=Sn}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Md|Atomic Number=51|Name=Antimoni|Symbol=Sb}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Md|Atomic Number=52|Name=Telwriwm|Symbol=Te}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=H|Atomic Number=53|Name=Ïodin|Symbol=I}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Ng|Atomic Number=54|Name=Senon|Symbol=Xe}}
|- style=&quot;border: none&quot;
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Am|Atomic Number=55|Name=Cesiwm|Symbol=Cs}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Aem|Atomic Number=56|Name=Bariwm|Symbol=Ba}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=L|Atomic Number=57|Name=Lanthanwm|Symbol=La}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=L|Atomic Number=58|Name=Ceriwm|Symbol=Ce}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=L|Atomic Number=59|Name=Praseodymiwm|Symbol=Pr}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=L|Atomic Number=60|Name=Neodymiwm|Symbol=Nd}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=L|Atomic Number=61|Name=Promethiwm|Symbol=Pm}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=L|Atomic Number=62|Name=Samariwm|Symbol=Sm}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=L|Atomic Number=63|Name=Ewropiwm|Symbol=Eu}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=L|Atomic Number=64|Name=Gadoliniwm|Symbol=Gd}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=L|Atomic Number=65|Name=Terbiwm|Symbol=Tb}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=L|Atomic Number=66|Name=Dysprosiwm|Symbol=Dy}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=L|Atomic Number=67|Name=Holmiwm|Symbol=Ho}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=L|Atomic Number=68|Name=Erbiwm|Symbol=Er}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=L|Atomic Number=69|Name=Thwliwm|Symbol=Tm}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=L|Atomic Number=70|Name=Yterbiwm|Symbol=Yb}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=L|Atomic Number=71|Name=Lwtetiwm|Symbol=Lu}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Tm|Atomic Number=72|Name=Haffniwm|Symbol=Hf}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Tm|Atomic Number=73|Name=Tantalwm|Symbol=Ta}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Tm|Atomic Number=74|Name=Twngsten|Symbol=W}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Tm|Atomic Number=75|Name=Rheniwm|Symbol=Re}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Tm|Atomic Number=76|Name=Osmiwm|Symbol=Os}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Tm|Atomic Number=77|Name=Iridiwm|Symbol=Ir}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Tm|Atomic Number=78|Name=Platinwm|Symbol=Pt}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Tm|Atomic Number=79|Name=Aur|Symbol=Au}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Tm|Atomic Number=80|Name=Mercwri|Link=Mercury (element)|Symbol=Hg}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=M|Atomic Number=81|Name=Thaliwm|Symbol=Tl}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=M|Atomic Number=82|Name=Plwm|Symbol=Pb}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=M|Atomic Number=83|Name=Bismwth|Symbol=Bi}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Md|Atomic Number=84|Name=Poloniwm|Symbol=Po}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=H|Atomic Number=85|Name=Astatin|Symbol=At}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Ng|Atomic Number=86|Name=Radon|Symbol=Rn}}
|- style=&quot;border: none&quot;
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Am|Atomic Number=87|Name=Ffranciwm|Symbol=Fr}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Aem|Atomic Number=88|Name=Radiwm|Symbol=Ra}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=A|Atomic Number=89|Name=Actiniwm|Symbol=Ac}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=A|Atomic Number=90|Name=Thoriwm|Symbol=Th}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=A|Atomic Number=91|Name=Protactiniwm|Symbol=Pa}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=A|Atomic Number=92|Name=Wraniwm|Symbol=U}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=A|Atomic Number=93|Name=Neptwniwm|Symbol=Np}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=A|Atomic Number=94|Name=Plwtoniwm|Symbol=Pu}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=A|Atomic Number=95|Name=Americiwm|Symbol=Am}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=A|Atomic Number=96|Name=Curiwm|Symbol=Cm}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=A|Atomic Number=97|Name=Berkeliwm|Symbol=Bk}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=A|Atomic Number=98|Name=Califforniwm|Symbol=Cf}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=A|Atomic Number=99|Name=Einsteiniwm|Symbol=Es}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=A|Atomic Number=100|Name=Ffermiwm|Symbol=Fm}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=A|Atomic Number=101|Name=Mendelefiwm|Symbol=Md}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=A|Atomic Number=102|Name=Nobeliwm|Symbol=No}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=A|Atomic Number=103|Name=Lawrenciwm|Symbol=Lr}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Tm|Atomic Number=104|Name=Rutherfordiwm|Symbol=Rf}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Tm|Atomic Number=105|Name=Dubniwm|Symbol=Db}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Tm|Atomic Number=106|Name=Seaborgiwm|Symbol=Sg}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Tm|Atomic Number=107|Name=Bohriwm|Symbol=Bh}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Tm|Atomic Number=108|Name=Hassiwm|Symbol=Hs}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Ue|Atomic Number=109|Name=Meitneriwm|Symbol=Mt}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Ue|Atomic Number=110|Name=Darmstadtiwm|Symbol=Ds}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Ue|Atomic Number=111|Name=Roentgeniwm|Symbol=Rg}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Tm|Atomic Number=112|Name=Coperniciwm|Symbol=Cn}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Ue|Atomic Number=113|Name=Nihoniwm|Symbol=Nh}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Ue|Atomic Number=114|Name=Flerofiwm|Symbol=Fl}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Ue|Atomic Number=115|Name=Moscofiwm|Symbol=Mc}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Ue|Atomic Number=116|Name=Lifermoriwm|Symbol=Lv}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Ue|Atomic Number=117|Name=Tenesin|Symbol=Ts}}
| style=&quot;border: none&quot; |{{NavPeriodicTable/Elementcell|Category=Ue|Atomic Number=118|Name=Oganeson|Symbol=Og}}
|}&lt;noinclude&gt;

{{Documentation}}
&lt;!-- PLEASE ADD THIS TEMPLATE'S CATEGORIES AND INTERWIKIS TO THE /doc SUBPAGE, THANKS --&gt;
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>fvlmt2mja03ldmrt3p9rcc95lcbjfbo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gorsaf reilffordd Dundee</title>
    <ns>0</ns>
    <id>90223</id>
    <revision>
      <id>11095528</id>
      <parentid>10777937</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:24:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="861" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|Yr Alban}} | ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} }}

Mae '''[[gorsaf reilffordd]] Dundee''' yn orsaf reilffordd sy'n gwasanaethu dinas [[Dundee]] yn [[Yr Alban]].

Agorwyd yr orsaf ym 1878 gyda’r enw [[Gorsaf reilffordd Tay Bridge|Tay Bridge]] ar [[Rheilffordd North British|Reilffordd North British]]. Newidiwyd enw’r orsaf ym 1966.&lt;ref&gt;[https://www.railscot.co.uk/locations/D/Dundee/ Gwefan railscot]&lt;/ref&gt;

Dechreuodd gwaith ailadeiladu'r orsaf yn 2014.

[[Delwedd:Dundee01LB.jpg|bawd|dim|250px]]

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

==Dolenni allanol==
* [http://www.nationalrail.co.uk/stations_destinations/DEE.aspx Gwefan National Rail]
* [https://www.scotrail.co.uk/plan-your-journey/stations-and-facilities/dee Gwefan Scotrail]

{{eginyn gorsaf reilffordd}}

[[Categori:Gorsafoedd rheilffordd yr Alban|Dundee]]</text>
      <sha1>jvbexa5yz6smbx2qf5toso6trvxg58a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Nodyn:Adminstats/Llywelyn2000</title>
    <ns>10</ns>
    <id>90506</id>
    <revision>
      <id>11095607</id>
      <parentid>11095357</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T00:33:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Cyberbot I</username>
        <id>19483</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Diweddaru Ystadegau Gweinyddol ([[en:WP:PEACHY|Peachy 2.0 (alpha 8)]])</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="208" xml:space="preserve">{{Adminstats/Core
|edits=95654
|ed=97372
|created=2
|deleted=2058
|restored=28
|blocked=305
|protected=32
|unprotected=0
|rights=41
|reblock=29
|unblock=13
|modify=13
|rename=9
|import=0
|style={{{style|}}}}}</text>
      <sha1>nftr54hmxou76hf2z9t93ia093pku98</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ysgol Steiner Eryri</title>
    <ns>0</ns>
    <id>93431</id>
    <revision>
      <id>11095552</id>
      <parentid>10969477</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:37:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1472" xml:space="preserve">{{Pethau| fetchwikidata=ALL | suppressfields= gwladwriaeth}}

[[Delwedd:Plas Tan yr Allt - geograph.org.uk - 377149.jpg|bawd|dde|250px|Plas Tan-yr-Allt]]
[[Addysg Waldorf|Ysgol Steiner]] ar gyfer plant iau oedd '''Ysgol Steiner Eryri''', a agorwyd ym Mhlas Tan-yr-Allt, [[Tremadog]], [[Gwynedd]] ym [[1985]]. Hon oedd yr ail ysgol Steiner yng [[Cymru|Nghymru]], ar ôl [[Ysgol Nant-y-Cwm]], [[Clunderwen]], [[Sir Benfro]]. Newidiwyd ei henw i '''Ysgol Steiner Tan-yr-Allt''', yn fuan cyn iddi gau, tua [[2000]].

Prynwyd Plas Tan-yr-Allt gan [[William Alexander Madocks]] yn [[1798]], a trawsnewidwyd i fod yn un o dai cynharaf Cymru o gyfnod y [[Rhaglywiaeth]]. Cafodd ei rhentu gan y bardd [[Shelley]] o [[1812]] hyd [[1816]]. Prynwyd yn ddiweddarach gan teulu Greaves a oedd yn berchen ar chwarel lechi ym [[Blaenau Ffestiniog|Mlaenau Ffestiniog]].&lt;ref&gt;{{dyf gwe| url=http://www.heneb.co.uk/ffestiniogcharacter/ffestlanwelsh4.html| teitl=04 Tan yr Allt| cyhoeddwr=Ymddiriedolaeth Archeolegol Gwynedd| dyddiadcyrchiad=28 Mehefin 2008}}&lt;/ref&gt; [[Tŷ haf]] yw hi erbyn hyn.&lt;ref&gt;{{dyf gwe| url=http://www.tanyrallt.co.uk/#/about/4555546519| teitl=Plas Tan-yr-Allt Holiday House| cyhoeddwr=Plas Tan-yr-Allt| dyddiadcyrchiad=28 Mehefin 2008}}&lt;/ref&gt;

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

[[Categori:Adeiladau rhestredig Gradd II* Gwynedd]]
[[Categori:Dadsefydliadau 2000]]
[[Categori:Pensaernïaeth Sioraidd yng Nghymru]]
[[Categori:Sefydliadau 1985]]
[[Categori:Ysgolion Gwynedd]]</text>
      <sha1>gi1de7b5l26qm6ddmbqpucty1hbb6qg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Defnyddiwr:Lesbardd</title>
    <ns>2</ns>
    <id>95513</id>
    <revision>
      <id>11095449</id>
      <parentid>11095297</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T12:24:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Lesbardd</username>
        <id>21509</id>
      </contributor>
      <comment>/* estyn Camlas Trefaldwyn */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2403" xml:space="preserve">[[Defnyddiwr:Lesbardd/Ffeiliau Dewi Humphreys]]: Hanes lleol Coedpoeth
Ââáàáä Êêëéè Îîï Ôôóòö üûÛ Ŵŵẅ ŷŶ
==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

==Oriel==
&lt;gallery&gt;
Delwedd:PowysCastle01LB.jpg
Delwedd:PowysCastle02LB.jpg
Delwedd:PowysCastle03LB.jpg
Delwedd:PowysCastle04LB.jpg
&lt;/gallery&gt;

=lluniau=

=Gorsaf reilffordd Bewdley=

=Parc Natural de Ses Salines d’Eivissa i Formentera=
[[Delwedd:SesSalines04LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines01LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines02LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines03LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines05LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines06LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines07LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines08LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:Blackcap01LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines09LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines10LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines11LB.jpg|260px|chwith|bawd]]

Mae '''Parc Natural de Ses Salines d’Eivissa i Formentera''' yn warchodfa natur ar [[Ynysoedd Balearig]], sydd yn cynnwys nifer fawr o bantiau heli ar [[Eivissa|Ynys Eivissa]] ac Ynys [[Formentera]] a hefyd yn cynnwys y môr rhwng yr ynysoedd. Mae’r parc yn cynnwys 2752.5 hectar o dir a 14028 hectar y môr.&lt;ref&gt;[https://en.balearsnatura.com/parque_natural/parc-natural-de-ses-salines-deivissa-i-formentera/ Gwefan en.balearsnatura.com]&lt;/ref&gt;

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

=estyn Faro=

=estyn Ynysoedd Toronto=

=estyn Sant Antoni de Portmany=

=estyn Gorsaf reilffordd Nottingham=

=estyn Thomas Brassey=

&lt;ref&gt;’The Life and Work of Thomas Brassey’ gan Doug Haynes; Cylchgrawn Cheshire History; issn = 0141-8696&lt;/ref&gt;

&lt;ref&gt;’Life and Labours of Thomas Brassey’ gan Arthur Helps; Cyhoeddwyr Elibron Classics 2005; isbn=978-1-4021-0563-0&lt;/ref&gt;

&lt;ref&gt;’The Life and Works of Mr Brassey’ gan Arthur Helps; cyhoeddwyr Nonesuch 2006; isbn =1-84588-011-0&lt;/ref&gt;

&lt;ref&gt;’Thomas  Brassey: The Greatest Railway Builder in the World’ gan Tom Stacey; cyhoeddwyr Stacey International, 2005; isbn =1-905299-09-5 &lt;/ref&gt;

&lt;ref&gt;’Thomas Brassey, Railway Builder’ gan Charles Walker; cyhoeddwr Frederick Muller, 1969;  isbn =0-584-10305-0&lt;/ref&gt;

&lt;ref&gt;'The Grand Crimean Central Railway, Knutsford' gan Brian Cooke; cyhoeddwyr Cavalier House, ISBN 0-9515889-0-7&lt;/ref&gt;

=Rheilffordd Treftadaeth Cambrian=</text>
      <sha1>o90ohk4azz5j3n5slydude6fsj73846</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095450</id>
      <parentid>11095449</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T12:25:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Lesbardd</username>
        <id>21509</id>
      </contributor>
      <comment>/* Rheilffordd Treftadaeth Cambrian */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2430" xml:space="preserve">[[Defnyddiwr:Lesbardd/Ffeiliau Dewi Humphreys]]: Hanes lleol Coedpoeth
Ââáàáä Êêëéè Îîï Ôôóòö üûÛ Ŵŵẅ ŷŶ
==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

==Oriel==
&lt;gallery&gt;
Delwedd:PowysCastle01LB.jpg
Delwedd:PowysCastle02LB.jpg
Delwedd:PowysCastle03LB.jpg
Delwedd:PowysCastle04LB.jpg
&lt;/gallery&gt;

=lluniau=

=Gorsaf reilffordd Bewdley=

=Parc Natural de Ses Salines d’Eivissa i Formentera=
[[Delwedd:SesSalines04LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines01LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines02LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines03LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines05LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines06LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines07LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines08LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:Blackcap01LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines09LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines10LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines11LB.jpg|260px|chwith|bawd]]

Mae '''Parc Natural de Ses Salines d’Eivissa i Formentera''' yn warchodfa natur ar [[Ynysoedd Balearig]], sydd yn cynnwys nifer fawr o bantiau heli ar [[Eivissa|Ynys Eivissa]] ac Ynys [[Formentera]] a hefyd yn cynnwys y môr rhwng yr ynysoedd. Mae’r parc yn cynnwys 2752.5 hectar o dir a 14028 hectar y môr.&lt;ref&gt;[https://en.balearsnatura.com/parque_natural/parc-natural-de-ses-salines-deivissa-i-formentera/ Gwefan en.balearsnatura.com]&lt;/ref&gt;

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

=estyn Faro=

=estyn Ynysoedd Toronto=

=estyn Sant Antoni de Portmany=

=estyn Gorsaf reilffordd Nottingham=

=estyn Thomas Brassey=

&lt;ref&gt;’The Life and Work of Thomas Brassey’ gan Doug Haynes; Cylchgrawn Cheshire History; issn = 0141-8696&lt;/ref&gt;

&lt;ref&gt;’Life and Labours of Thomas Brassey’ gan Arthur Helps; Cyhoeddwyr Elibron Classics 2005; isbn=978-1-4021-0563-0&lt;/ref&gt;

&lt;ref&gt;’The Life and Works of Mr Brassey’ gan Arthur Helps; cyhoeddwyr Nonesuch 2006; isbn =1-84588-011-0&lt;/ref&gt;

&lt;ref&gt;’Thomas  Brassey: The Greatest Railway Builder in the World’ gan Tom Stacey; cyhoeddwyr Stacey International, 2005; isbn =1-905299-09-5 &lt;/ref&gt;

&lt;ref&gt;’Thomas Brassey, Railway Builder’ gan Charles Walker; cyhoeddwr Frederick Muller, 1969;  isbn =0-584-10305-0&lt;/ref&gt;

&lt;ref&gt;'The Grand Crimean Central Railway, Knutsford' gan Brian Cooke; cyhoeddwyr Cavalier House, ISBN 0-9515889-0-7&lt;/ref&gt;

=Rheilffordd Treftadaeth Cambrian=

=estyn Camlas Trefaldwyn=</text>
      <sha1>6jxzoa40nrxe2qbtwjgd7mevt95chh6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095670</id>
      <parentid>11095450</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T09:21:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Lesbardd</username>
        <id>21509</id>
      </contributor>
      <comment>/* Parc Natural de Ses Salines d’Eivissa i Formentera */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2577" xml:space="preserve">[[Defnyddiwr:Lesbardd/Ffeiliau Dewi Humphreys]]: Hanes lleol Coedpoeth
Ââáàáä Êêëéè Îîï Ôôóòö üûÛ Ŵŵẅ ŷŶ
==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

==Oriel==
&lt;gallery&gt;
Delwedd:PowysCastle01LB.jpg
Delwedd:PowysCastle02LB.jpg
Delwedd:PowysCastle03LB.jpg
Delwedd:PowysCastle04LB.jpg
&lt;/gallery&gt;

=lluniau=

=Gorsaf reilffordd Bewdley=

=Parc Natural de Ses Salines d’Eivissa i Formentera=
[[Delwedd:SesSalines04LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines01LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines02LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines03LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines05LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines06LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines07LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines08LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:Blackcap01LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines09LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines10LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines11LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines12LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines13LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines14LB.jpg|260px|chwith|bawd]]

Mae '''Parc Natural de Ses Salines d’Eivissa i Formentera''' yn warchodfa natur ar [[Ynysoedd Balearig]], sydd yn cynnwys nifer fawr o bantiau heli ar [[Eivissa|Ynys Eivissa]] ac Ynys [[Formentera]] a hefyd yn cynnwys y môr rhwng yr ynysoedd. Mae’r parc yn cynnwys 2752.5 hectar o dir a 14028 hectar y môr.&lt;ref&gt;[https://en.balearsnatura.com/parque_natural/parc-natural-de-ses-salines-deivissa-i-formentera/ Gwefan en.balearsnatura.com]&lt;/ref&gt;

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

=estyn Faro=

=estyn Ynysoedd Toronto=

=estyn Sant Antoni de Portmany=

=estyn Gorsaf reilffordd Nottingham=

=estyn Thomas Brassey=

&lt;ref&gt;’The Life and Work of Thomas Brassey’ gan Doug Haynes; Cylchgrawn Cheshire History; issn = 0141-8696&lt;/ref&gt;

&lt;ref&gt;’Life and Labours of Thomas Brassey’ gan Arthur Helps; Cyhoeddwyr Elibron Classics 2005; isbn=978-1-4021-0563-0&lt;/ref&gt;

&lt;ref&gt;’The Life and Works of Mr Brassey’ gan Arthur Helps; cyhoeddwyr Nonesuch 2006; isbn =1-84588-011-0&lt;/ref&gt;

&lt;ref&gt;’Thomas  Brassey: The Greatest Railway Builder in the World’ gan Tom Stacey; cyhoeddwyr Stacey International, 2005; isbn =1-905299-09-5 &lt;/ref&gt;

&lt;ref&gt;’Thomas Brassey, Railway Builder’ gan Charles Walker; cyhoeddwr Frederick Muller, 1969;  isbn =0-584-10305-0&lt;/ref&gt;

&lt;ref&gt;'The Grand Crimean Central Railway, Knutsford' gan Brian Cooke; cyhoeddwyr Cavalier House, ISBN 0-9515889-0-7&lt;/ref&gt;

=Rheilffordd Treftadaeth Cambrian=

=estyn Camlas Trefaldwyn=</text>
      <sha1>i7qmjrb5barw82dbbrej3y4p5p1i9i9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095671</id>
      <parentid>11095670</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T09:22:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Lesbardd</username>
        <id>21509</id>
      </contributor>
      <comment>/* Gorsaf reilffordd Bewdley */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2669" xml:space="preserve">[[Defnyddiwr:Lesbardd/Ffeiliau Dewi Humphreys]]: Hanes lleol Coedpoeth
Ââáàáä Êêëéè Îîï Ôôóòö üûÛ Ŵŵẅ ŷŶ
==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

==Oriel==
&lt;gallery&gt;
Delwedd:PowysCastle01LB.jpg
Delwedd:PowysCastle02LB.jpg
Delwedd:PowysCastle03LB.jpg
Delwedd:PowysCastle04LB.jpg
&lt;/gallery&gt;

=lluniau=

=Gorsaf reilffordd Bewdley=
[[Delwedd:Bewdley01LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:Bewdley02LB.jpg|260px|chwith|bawd]]

=Parc Natural de Ses Salines d’Eivissa i Formentera=
[[Delwedd:SesSalines04LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines01LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines02LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines03LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines05LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines06LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines07LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines08LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:Blackcap01LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines09LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines10LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines11LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines12LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines13LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines14LB.jpg|260px|chwith|bawd]]

Mae '''Parc Natural de Ses Salines d’Eivissa i Formentera''' yn warchodfa natur ar [[Ynysoedd Balearig]], sydd yn cynnwys nifer fawr o bantiau heli ar [[Eivissa|Ynys Eivissa]] ac Ynys [[Formentera]] a hefyd yn cynnwys y môr rhwng yr ynysoedd. Mae’r parc yn cynnwys 2752.5 hectar o dir a 14028 hectar y môr.&lt;ref&gt;[https://en.balearsnatura.com/parque_natural/parc-natural-de-ses-salines-deivissa-i-formentera/ Gwefan en.balearsnatura.com]&lt;/ref&gt;

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

=estyn Faro=

=estyn Ynysoedd Toronto=

=estyn Sant Antoni de Portmany=

=estyn Gorsaf reilffordd Nottingham=

=estyn Thomas Brassey=

&lt;ref&gt;’The Life and Work of Thomas Brassey’ gan Doug Haynes; Cylchgrawn Cheshire History; issn = 0141-8696&lt;/ref&gt;

&lt;ref&gt;’Life and Labours of Thomas Brassey’ gan Arthur Helps; Cyhoeddwyr Elibron Classics 2005; isbn=978-1-4021-0563-0&lt;/ref&gt;

&lt;ref&gt;’The Life and Works of Mr Brassey’ gan Arthur Helps; cyhoeddwyr Nonesuch 2006; isbn =1-84588-011-0&lt;/ref&gt;

&lt;ref&gt;’Thomas  Brassey: The Greatest Railway Builder in the World’ gan Tom Stacey; cyhoeddwyr Stacey International, 2005; isbn =1-905299-09-5 &lt;/ref&gt;

&lt;ref&gt;’Thomas Brassey, Railway Builder’ gan Charles Walker; cyhoeddwr Frederick Muller, 1969;  isbn =0-584-10305-0&lt;/ref&gt;

&lt;ref&gt;'The Grand Crimean Central Railway, Knutsford' gan Brian Cooke; cyhoeddwyr Cavalier House, ISBN 0-9515889-0-7&lt;/ref&gt;

=Rheilffordd Treftadaeth Cambrian=

=estyn Camlas Trefaldwyn=</text>
      <sha1>laywt5jca97d4suahhtwr574zhiztdo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095673</id>
      <parentid>11095671</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T09:45:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Lesbardd</username>
        <id>21509</id>
      </contributor>
      <comment>/* lluniau */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2658" xml:space="preserve">[[Defnyddiwr:Lesbardd/Ffeiliau Dewi Humphreys]]: Hanes lleol Coedpoeth
Ââáàáä Êêëéè Îîï Ôôóòö üûÛ Ŵŵẅ ŷŶ
==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

==Oriel==
&lt;gallery&gt;
Delwedd:PowysCastle01LB.jpg
Delwedd:PowysCastle02LB.jpg
Delwedd:PowysCastle03LB.jpg
Delwedd:PowysCastle04LB.jpg
&lt;/gallery&gt;

=Gorsaf reilffordd Bewdley=
[[Delwedd:Bewdley01LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:Bewdley02LB.jpg|260px|chwith|bawd]]

=Parc Natural de Ses Salines d’Eivissa i Formentera=
[[Delwedd:SesSalines04LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines01LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines02LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines03LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines05LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines06LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines07LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines08LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:Blackcap01LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines09LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines10LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines11LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines12LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines13LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines14LB.jpg|260px|chwith|bawd]]

Mae '''Parc Natural de Ses Salines d’Eivissa i Formentera''' yn warchodfa natur ar [[Ynysoedd Balearig]], sydd yn cynnwys nifer fawr o bantiau heli ar [[Eivissa|Ynys Eivissa]] ac Ynys [[Formentera]] a hefyd yn cynnwys y môr rhwng yr ynysoedd. Mae’r parc yn cynnwys 2752.5 hectar o dir a 14028 hectar y môr.&lt;ref&gt;[https://en.balearsnatura.com/parque_natural/parc-natural-de-ses-salines-deivissa-i-formentera/ Gwefan en.balearsnatura.com]&lt;/ref&gt;

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

=estyn Faro=

=estyn Ynysoedd Toronto=

=estyn Sant Antoni de Portmany=

=estyn Gorsaf reilffordd Nottingham=

=estyn Thomas Brassey=

&lt;ref&gt;’The Life and Work of Thomas Brassey’ gan Doug Haynes; Cylchgrawn Cheshire History; issn = 0141-8696&lt;/ref&gt;

&lt;ref&gt;’Life and Labours of Thomas Brassey’ gan Arthur Helps; Cyhoeddwyr Elibron Classics 2005; isbn=978-1-4021-0563-0&lt;/ref&gt;

&lt;ref&gt;’The Life and Works of Mr Brassey’ gan Arthur Helps; cyhoeddwyr Nonesuch 2006; isbn =1-84588-011-0&lt;/ref&gt;

&lt;ref&gt;’Thomas  Brassey: The Greatest Railway Builder in the World’ gan Tom Stacey; cyhoeddwyr Stacey International, 2005; isbn =1-905299-09-5 &lt;/ref&gt;

&lt;ref&gt;’Thomas Brassey, Railway Builder’ gan Charles Walker; cyhoeddwr Frederick Muller, 1969;  isbn =0-584-10305-0&lt;/ref&gt;

&lt;ref&gt;'The Grand Crimean Central Railway, Knutsford' gan Brian Cooke; cyhoeddwyr Cavalier House, ISBN 0-9515889-0-7&lt;/ref&gt;

=Rheilffordd Treftadaeth Cambrian=

=estyn Camlas Trefaldwyn=</text>
      <sha1>qgx3elzm43wi486hdlxfwy93bxrjg3i</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095674</id>
      <parentid>11095673</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T09:46:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Lesbardd</username>
        <id>21509</id>
      </contributor>
      <comment>/* Rheilffordd Treftadaeth Cambrian */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2669" xml:space="preserve">[[Defnyddiwr:Lesbardd/Ffeiliau Dewi Humphreys]]: Hanes lleol Coedpoeth
Ââáàáä Êêëéè Îîï Ôôóòö üûÛ Ŵŵẅ ŷŶ
==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

==Oriel==
&lt;gallery&gt;
Delwedd:PowysCastle01LB.jpg
Delwedd:PowysCastle02LB.jpg
Delwedd:PowysCastle03LB.jpg
Delwedd:PowysCastle04LB.jpg
&lt;/gallery&gt;

=Gorsaf reilffordd Bewdley=
[[Delwedd:Bewdley01LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:Bewdley02LB.jpg|260px|chwith|bawd]]

=Parc Natural de Ses Salines d’Eivissa i Formentera=
[[Delwedd:SesSalines04LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines01LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines02LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines03LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines05LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines06LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines07LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines08LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:Blackcap01LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines09LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines10LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines11LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines12LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines13LB.jpg|260px|chwith|bawd]]
[[Delwedd:SesSalines14LB.jpg|260px|chwith|bawd]]

Mae '''Parc Natural de Ses Salines d’Eivissa i Formentera''' yn warchodfa natur ar [[Ynysoedd Balearig]], sydd yn cynnwys nifer fawr o bantiau heli ar [[Eivissa|Ynys Eivissa]] ac Ynys [[Formentera]] a hefyd yn cynnwys y môr rhwng yr ynysoedd. Mae’r parc yn cynnwys 2752.5 hectar o dir a 14028 hectar y môr.&lt;ref&gt;[https://en.balearsnatura.com/parque_natural/parc-natural-de-ses-salines-deivissa-i-formentera/ Gwefan en.balearsnatura.com]&lt;/ref&gt;

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

=estyn Faro=

=estyn Ynysoedd Toronto=

=estyn Sant Antoni de Portmany=

=estyn Gorsaf reilffordd Nottingham=

=estyn Thomas Brassey=

&lt;ref&gt;’The Life and Work of Thomas Brassey’ gan Doug Haynes; Cylchgrawn Cheshire History; issn = 0141-8696&lt;/ref&gt;

&lt;ref&gt;’Life and Labours of Thomas Brassey’ gan Arthur Helps; Cyhoeddwyr Elibron Classics 2005; isbn=978-1-4021-0563-0&lt;/ref&gt;

&lt;ref&gt;’The Life and Works of Mr Brassey’ gan Arthur Helps; cyhoeddwyr Nonesuch 2006; isbn =1-84588-011-0&lt;/ref&gt;

&lt;ref&gt;’Thomas  Brassey: The Greatest Railway Builder in the World’ gan Tom Stacey; cyhoeddwyr Stacey International, 2005; isbn =1-905299-09-5 &lt;/ref&gt;

&lt;ref&gt;’Thomas Brassey, Railway Builder’ gan Charles Walker; cyhoeddwr Frederick Muller, 1969;  isbn =0-584-10305-0&lt;/ref&gt;

&lt;ref&gt;'The Grand Crimean Central Railway, Knutsford' gan Brian Cooke; cyhoeddwyr Cavalier House, ISBN 0-9515889-0-7&lt;/ref&gt;

=lluniau=

=Rheilffordd Treftadaeth Cambrian=

=estyn Camlas Trefaldwyn=</text>
      <sha1>lvvl39n8to6kdza1dzea05nn4wo4y3n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Oblast Samara</title>
    <ns>0</ns>
    <id>116704</id>
    <revision>
      <id>11095518</id>
      <parentid>10855157</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:19:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="918" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle| gwlad={{banergwlad|Rwsia}}}}

[[Delwedd:Flag of Samara Oblast.svg|250px|bawd|Baner Oblast Samara.]]
[[Delwedd:Samara in Russia.svg|250px|bawd|Lleoliad Oblast Samara yn Rwsia.]]

Un o [[oblast]]au [[Rwsia]] yw '''Oblast Samara''' ([[Rwseg]]: Сама́рская о́бласть, ''Samarskaya oblast''). Ei chanolfan weinyddol yw dinas [[Samara]]. Poblogaeth: 3,215,532 (Cyfrifiad 2010).

Lleolir yr oblast yn ardal weinyddol [[Dosbarth Ffederal Volga]].

Sefydlwyd yr oblast yn 1936 dan yr enw Kuybyshev Oblast (Ку́йбышевская о́бласть) yn yr [[Undeb Sofietaidd]]; newidiwyd yr enw i Samara yn 1990.

== Dolenni allanol ==
* {{eicon ru}} [http://www.adm.samara.ru/ Gwefan swyddogol yr ''oblast''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050212081734/http://www.adm.samara.ru/ |date=2005-02-12 }}

{{eginyn Rwsia}}

[[Categori:Oblast Samara| ]]
[[Categori:Sefydliadau 1936]]</text>
      <sha1>4797n4x19iqaiehzu48yj9toglmuccf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Oblast Tver</title>
    <ns>0</ns>
    <id>116845</id>
    <revision>
      <id>11095521</id>
      <parentid>9120822</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:20:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1075" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle| gwlad={{banergwlad|Rwsia}}}}

[[Delwedd:Flag of Tver Oblast.svg|250px|bawd|Baner Oblast Tver.]]
[[Delwedd:Tver in Russia.svg|250px|bawd|Lleoliad Oblast Tver yn Rwsia.]]

Un o [[oblast]]au [[Rwsia]] yw '''Oblast Tver''' ([[Rwseg]]: Тверска́я о́бласть, ''Tverskaya oblast''). Ei chanolfan weinyddol yw dinas [[Tver]]. Poblogaeth: 1,353,392 (Cyfrifiad 2010).

Lleolir yr oblast yn ardal weinyddol y [[Dosbarth Ffederal Canol]] yng ngorllewin y wlad. Mae [[Afon Volga]] ac [[Afon Dnieper]] yn tarddu yn yr oblast, sy'n cynnwys nifer o lynnoedd.

Sefydlwyd Oblast Tver yn 1935 wrth yr enw Oblast Kalinin (Кали́нинская о́бласть), ar ôl [[Mikhail Kalinin]]. Newidiwyd yr enw yn 1990.

== Prif ddinasoedd a threfi ==
* [[Kalyazin]]
* [[Kashin]]
* [[Ostashkov]] 
* [[Torzhok]]
* [[Toropets]]
* [[Vyshny Volochyok]]
* [[Rzhev]]
* [[Staritsa]]
* [[Zubtsov]]

== Dolenni allanol ==
* {{eicon ru}} [http://www.region.tver.ru/ Gwefan swyddogol yr ''oblast'']

{{eginyn Rwsia}}

[[Categori:Oblast Tver| ]]
[[Categori:Sefydliadau 1935]]</text>
      <sha1>ge4vm997qhov5sjr510uz1pwd8faywe</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Al-Balad Radio</title>
    <ns>0</ns>
    <id>118165</id>
    <revision>
      <id>11095569</id>
      <parentid>10840373</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:55:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1850" xml:space="preserve">{{Gwybodlen Radio|
enw = Al-Balad Radio |
delwedd = [[Delwedd:AmmanNet-logo.png|200px]] |
ardal = [[Amman]] |
arwyddair = ''Llais y Gymuned'' |
dyddiad = 2005/2008 |
amledd = 92.4 FM |
pencadlys = Amman |
perchennog = cymunedol |
gwefan = http://www.balad.fm/ |
}}
Radio cymunedol yng [[Gwlad Iorddonen|Ngwlad Iorddonen]] yw '''Al-Balad Radio'''. Mae'n darlledu yn [[Arabeg]] yn ardal [[Amman]], prifddinas Gwlad Iorddonen, ar 92.4 FM. Ei arbenigrwydd yw newyddion lleol. Mae'n gwmni di-elw.

Dechreuodd yn y flwyddyn 2000 fel prosiect radio cymunedol [[AmmanNet]] dan nawdd [[UNESCO]] ac eraill, yn cael ei gyfarwyddo gan y newyddiadurwr [[Daoud Kuttab]].&lt;ref&gt;[http://ar.ammannet.net/about-us About Us] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160107105734/http://ar.ammannet.net/about-us |date=2016-01-07 }}, gwefan AmmanNet.&lt;/ref&gt; Hwn oedd y [[radio rhyngrwyd]] cyntaf yn y [[byd Arabaidd]]. Yn 2005, sefydlwyd gwasanaeth radio daearol - y radio annibynnol cyntaf yn hanes y wlad - yn ardal [[Amman]] ac yn 2008 newidiwyd enw'r orsaf i Al-Balad Radio.&lt;ref name=&quot;'Radio Al-Balad 92.4'&quot;&gt;[http://whoswhoinadvertising.mediame.com/profile-view/186 'Radio Al-Balad 92.4']{{Dolen marw|date=February 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, ar wefan Mediame.com.&lt;/ref&gt;

Yn ogystal i [[newyddion]] i'r gymuned, mae Al-Balad Radio yn cynnig amrywiaeth o raglenni gyda'r pwyslais ar ddatblygu cymunedol, galluogi pobl ifanc, ac ymwybyddiaeth o [[hawliau dynol]].&lt;ref name=&quot;'Radio Al-Balad 92.4'&quot;/&gt;

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

==Dolen allanol==
* {{eicon ar}} [http://www.balad.fm/ Gwefan y radio] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130823010406/http://www.balad.fm/ |date=2013-08-23 }}

[[Categori:Amman]]
[[Categori:Gorsafoedd radio Arabeg]]
[[Categori:Gorsafoedd radio yng Ngwlad Iorddonen]]
[[Categori:Sefydliadau 2008]]</text>
      <sha1>e6o62sw9d2ilh5ie8p6vp8ae6n2pzu6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Yangon</title>
    <ns>0</ns>
    <id>120984</id>
    <revision>
      <id>11095529</id>
      <parentid>11025502</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:24:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1411" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle|gwlad={{banergwlad|Myanmar}}}}

Dinas fwyaf a chyn-brifddinas [[Byrma]] (Myanmar) yw '''Yangon''' neu '''Rangoon''' ([[Byrmaneg]]: ရန်ကုန်; [[System Trawsgrifio MLC|MLCTS]]: ''rankun'', ynganiad: [jàɴɡòʊɴ]). Fe'i lleolir yn ne'r wlad ar lannau [[Afon Yangon]]. Sefydlwyd y ddinas yn yr 11g o dan yr enw &quot;Dagon&quot;.&lt;ref&gt;Kraas, Frauke; Hartmut Gaese &amp; Mi Mi Kyi (2006) ''[http://books.google.co.uk/books?id=s6QLW_HLSEsC&amp;dq=yangon+dagon+11th+century&amp;source=gbs_navlinks_s Megacity Yangon: Transformation Processes and Modern Developments]'', LIT Verlag Münster.&lt;/ref&gt; Newidiwyd yr enw i Yangon (&quot;diwedd ymrafael&quot;) ym 1755 gan y brenin [[Alaungpaya]]. Datganwyd Yangon yn brifddinas Byrma gan y Prydeinwyr yn y 19g. Symudwyd y brifddinas i [[Naypyidaw]] yng nghanolbarth y wlad yn 2005.&lt;ref&gt;Tickner, Steve (2013) &quot;[http://www.irrawaddy.org/photo/exploring-naypyidaw-a-capital-built-from-scratch.html Exploring Naypyidaw, a Capital Built from Scratch] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131103182958/http://www.irrawaddy.org/photo/exploring-naypyidaw-a-capital-built-from-scratch.html |date=2013-11-03 }}&quot;, ''The Irrawaddy''. Adalwyd 9 Tachwedd 2013.&lt;/ref&gt;

[[Delwedd:Shwedagon-Pano.jpg|200px|bawd|dim|Pagoda Shwedagon]]

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

{{eginyn Myanmar}}

[[Categori:Cyn-brifddinasoedd]]
[[Categori:Dinasoedd Myanmar]]
[[Categori:Prifddinasoedd Asia]]</text>
      <sha1>oeg9t5t1gv0o28hh5v7t0hccqtgsdq3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Cwyllog</title>
    <ns>0</ns>
    <id>124622</id>
    <revision>
      <id>11095482</id>
      <parentid>10928425</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T17:46:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2117" xml:space="preserve">{{Person | fetchwikidata=ALL | onlysourced=no | suppressfields= dinasyddiaeth | nationality = {{banergwlad|Cymru}} | dateformat = dmy}}

[[Sant]]es Gymreig o ddechrau'r [[6g]] oedd '''Cwyllog''' (neu '''Cywyllog''')&lt;ref name=Matron&gt;Baring-Gould, t. 279.&lt;/ref&gt;. Ychydig a wyddys amdani ond mae ei henw anghyffredin yn awgrymu tarddiad [[Celtiaid|Celtaidd]]. Fel oedd yn arferol yn Oes y Seintiau roedd hi yn perthyn i nifer o seintiau eraill. Dywedir iddi sefydlu Eglwys St Cwyllog ym mhentref [[Llangwyllog]], yng nghalon [[Ynys Môn]]. Dethlir ei [[Gŵyl mabsant|dydd gŵyl]] yn flynyddol ar [[7 Ionawr]].

==Bywgraffiad==
Roedd Cwyllog yn ferch i Caw neu Coel o [[Rheged]] un o penaethiaid yr [[Hen Ogledd]] a gollodd ei diroedd ac a ddihangodd i ogledd-ddwyrain Môn gyda'i deulu, lle cafodd dir yn anrheg gan [[Maelgwn Gwynedd|Faelgwn Gwynedd]] ar yr amod eu bod yn canolbwyntio ar grefydd a pheidio a cheisio gwladfa iddynt eu hunain&lt;ref&gt;Baring-Gould, S a Fisher,J. gol. Bryce, 1990, ''Lives of the British Saints'', Llanerch&lt;/ref&gt;; sefydlodd ar y tir a elwir yn [[Twrcelyn]].&lt;ref name=Caw/&gt;. Roedd gan Cwyllog dair chwaer: [[Cain]], [[Peithien]] a [[Gwenafwy]] a sawl brawd gan gynnwys y seintiau [[Gildas]], [[Allgo]] ac [[Eugrad]]. Mae'r union nifer o frodyr a chwiorydd (rhwng 10 a 21) yn dibynnu ar ba [[memrwn|femrwn]] a ddarllenir.&lt;ref name=Caw&gt;Baring-Gould, pp. 92–94&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Baring-Gould, p. 55.&lt;/ref&gt;

Gŵr Cwyllog oedd [[Medrod]], nai i'r [[Brenin Arthur]] ac yn ôl yr hanesydd [[Angharad Llwyd]] yn ei llyfr ''Hanes Môn'', trodd at yr eglwys wedi marwolaeth Medrawd ym [[Brwydr Camlan|Mrwydr Camlan]] oddeutu 537.&lt;ref name=Matron/&gt;

==Gweler hefyd==
*Dylid darllen yr erthygl hon ynghyd-destun &quot;[[Santesau Celtaidd 388-680|Santesau Celtaidd 388-680&quot;]]
*[[Rhestr o seintiau Cymru]]
*[[Gorsaf Reilffordd Llangwyllog]]

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

{{Rheoli awdurdod}}

[[Categori:Cymry'r 6ed ganrif]]
[[Categori:Hanes Ynys Môn]]
[[Categori:Merched y 6ed ganrif]]
[[Categori:Pobl o Ynys Môn]]
[[Categori:Santesau Celtaidd 388-680‎]]
[[Categori:Seintiau Cymru]]
[[Categori:Teyrnas Gwynedd]]</text>
      <sha1>0645zn7n9mzsewufbm4k1y9d86zi5o9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fred West</title>
    <ns>0</ns>
    <id>146706</id>
    <revision>
      <id>11095573</id>
      <parentid>10900578</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:57:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1634" xml:space="preserve">{{Person
| fetchwikidata=ALL
| onlysourced=no 
| suppressfields= cenedl dinasyddiaeth
| dateformat = dmy
}}
[[Llofrudd cyfresol]] Seisnig oedd '''Frederick Walter Stephen West''' ([[29 Medi]] [[1941]] – [[1 Ionawr]] [[1995]]).&lt;ref&gt;Genedigaeth, priodasau a marwolaethau Cymru a Lloegr - Gorffennaf 1996&lt;/ref&gt; Ynghyd â'i ail wraig [[Rosemary West]], [[arteithio]]dd a [[trais|threisiodd]] nifer o ferched a gwragedd ifainc, gan [[llofruddiaeth|lofruddio]] o leiaf 11 ohonynt rhwng 1967 ac 1987. Ymysg y merched a lofruddiwyd roedd aelodau o'i deulu ei hun. Digwyddodd nifer o'r llofruddiaethau o amgylch dinas [[Caerloyw]], yn 25 Heol Midland ac yn hwyrach ar 25 Stryd Cromwell, gyda nifer o'r cyrff yn cael eu claddu yn neu'n agos i'r cartrefi hyn.

Llofruddiodd Fred o leiaf dau berson cyn dechrau cydweithio â Rose, tra bod Rose wedi llofruddio llysferch Fred (merch fiolegol ei wraig gyntaf) pan yr oedd ef yn y carchar am ddwyn. Digwyddodd y mwyafrif o lofuddiaethau rhwng Mai 1973 ac Awst 1979, yn eu cartref yn 25 Stryd Cromwell.

Arestiwyd y ddau a dygwyd achos yn eu herbyn yn 1994. Cymerodd Fred West ei fywyd ei hun cyn dechrau'r achos llys, ond charcharwyd Rose West am oes yn Nhachwedd 1995, wedi iddi gael ei ffeindio'n euog o 10 achos o lofruddiaeth. Dymchwelwyd eu cartref ar Stryd Cromwell yn 1996 a newidiwyd y safle'n llwybr cerdded yn cysylltu Stryd Cromwell Street i Sgwâr San Michael.

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:West, Fred}}
[[Categori:Genedigaethau 1941]]
[[Categori:Llofruddion cyfresol]]
[[Categori:Marwolaethau 1995]]
[[Categori:Pobl fu farw trwy hunanladdiad]]</text>
      <sha1>kilt2f3gzbeeia6fpizp6j7ruohq4yj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Theatr y Sherman</title>
    <ns>0</ns>
    <id>151789</id>
    <revision>
      <id>11095517</id>
      <parentid>11020974</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:18:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1206" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle | ynganiad  = {{wikidata|property|P443}}| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}}}}

Lleolir '''Theatr y Sherman''' (gynt '''Sherman Cymru'''), ar Heol Senghennydd yn ardal [[Cathays]], [[Caerdydd]]. Fe'i adeiladwyd ym 1973, ond cwbwlhawyd adnewyddiad ohoni yn 2012. [[Prifysgol Caerdydd|Coleg Prifysgol Caerdydd]] oedd perchennog gwreiddiol y theatr, ond ym 1987 fe'i gwerthwyd i [[Cyngor Celfyddydau Cymru|Gyngor Celfyddydau Cymru]]. Yn 2007 unodd Sgript Cymru â Theatr y Sherman i greu'r cwmni presennol Sherman Cymru, sy'n ymroddedig i gynhyrchu dramâu newydd yn y Gymraeg a'r Saesneg.&lt;ref&gt;{{dyf gwe|iaith=en|url=http://www.theatrestrust.org.uk/resources/theatres/show/974-sherman-cymru|teitl=Sherman Cymru|cyhoeddwr=The Theatres Trust|dyddiadcyrchiad=26 Rhagfyr 2014}}&lt;/ref&gt; Newidiwyd yr enw nôl i Theatr y Sherman yn 2016 (a Sherman Theatre yn Saesneg).

Ers 2019 cyfarwyddwr artistig y Sherman yw Joe Murphy. Julia Barry yw cyfarwyddwraig gweithredol.

==Cyfeiriadau==
{{Cyfeiriadau}}

==Dolenni allanol==
* {{Gwefan swyddogol|https://www.shermantheatre.co.uk/hafan/}}

[[Categori:Adeiladau ac adeiladwaith yng Nghaerdydd]]
[[Categori:Sefydliadau 1973]]
[[Categori:Theatrau Cymru]]</text>
      <sha1>dpcd4e99zxvhpppawo8t7yakr7b16zz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Narberth, Pennsylvania</title>
    <ns>0</ns>
    <id>152216</id>
    <revision>
      <id>11095559</id>
      <parentid>11038761</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:45:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2149" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle| gwlad={{banergwlad|UDA}}}}

Bwrdeistref ym [[Montgomery County, Pennsylvania|Montgomery County]], talaith [[Pennsylvania]], [[Unol Daleithiau America]], yw '''Narberth, Pennsylvania'''. Daeth yn fwrdeistref ym 1895. Fe'i lleolir ar dir oedd yn eiddo Edward Rees. Daeth o o [[Cymru|Gymru]] ym 1682. Daeth rhan o'i dir yn eiddo Edward R Price. Sefydlodd o Elm ym 1881, a newidiwyd yr enw i Narberth ym 1983.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.narberthonline.com/browse/nbaHistory.aspx |title=Gwefan Cymdeithas Busnes Narberth |access-date=2014-12-28 |archive-date=2015-04-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150424010641/http://www.narberthonline.com/browse/nbaHistory.aspx |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

Mae [[Gorsaf reilffordd Narberth, Pennsylvania]] yn orsaf ar [[Lein Paoli-Northdale]] o'r rhwydwaith [[SEPTA]], sydd yn mynd o [[Northdale]] i ganol dinas [[Philadelphia]]&lt;ref&gt;[http://www.septa.org/maps/system/index.html Map o rwydwaith SEPTA]&lt;/ref&gt;.

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

==Dolen allanol==
* [http://www.narberthborough.com/ Gwefan Bwrdeistref Narberth]

{{-}}
==Oriel==
&lt;gallery heights=&quot;160px&quot; mode=&quot;packed&quot;&gt;
Delwedd:Narberth12LB.jpg|Sinema gyda'r enw 'Narberth' yn Narberth, Pennsylvania
Delwedd:Narberth16LB.jpg|Arwydd 'Merion Rd', Narberth
Delwedd:Narberth15LB.jpg|Arwydd 'Anthwyn Rd' a 'Montgomery Ave', Narberth
Delwedd:Narberth14LB.jpg|Arwydd 'Haverford Rd' a 'Montgomery Ave', Narberth
Delwedd:Narberth13LB.jpg|Arwydd'Iona Ave', Narberth
Delwedd:Narberth12LB.jpg|Sinema Narberth, Narberth
Delwedd:Narberth11LB.jpg|Haverford Ave' a 'N Narberth Ave', Narberth
Delwedd:Narberth09LB.jpg|Arwydd bwrddeistref Narbeth
Delwedd:Narberth08LB.jpg|Car heddlu Narberth
Delwedd:Narberth07LB.jpg|Gorsaf dân Narberth, Pennsylvania
Delwedd:Narberth06LB.jpg|Adeilad Bwrdeistrefol, Narberth
Delwedd:Narberth05LB.jpg|Arwyddion 'Conway Ave' a 'Haverford Ave'
Delwedd:Narberth04LB.jpg|Gorsaf reilffordd Narberth
Delwedd:Narberth01LB.jpg|Bwrdd arwyddion cymunedol
&lt;/gallery&gt;

[[Categori:Enwau lleoedd o darddiad Cymreig yn yr Unol Daleithiau]]
[[Categori:Bwrdeistrefi Montgomery County, Pennsylvania]]
[[Categori:Philadelphia]]</text>
      <sha1>e565ymzdfqlg8hql66g0m9jnp4z2aco</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095561</id>
      <parentid>11095559</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:47:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2149" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle| gwlad={{banergwlad|UDA}}}}

Bwrdeistref ym [[Montgomery County, Pennsylvania|Montgomery County]], talaith [[Pennsylvania]], [[Unol Daleithiau America]], yw '''Narberth, Pennsylvania'''. Daeth yn fwrdeistref ym 1895. Fe'i lleolir ar dir oedd yn eiddo Edward Rees. Daeth o o [[Cymru|Gymru]] ym 1682. Daeth rhan o'i dir yn eiddo Edward R Price. Sefydlodd o Elm ym 1881, a newidiwyd yr enw i Narberth ym 1983.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.narberthonline.com/browse/nbaHistory.aspx |title=Gwefan Cymdeithas Busnes Narberth |access-date=2014-12-28 |archive-date=2015-04-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150424010641/http://www.narberthonline.com/browse/nbaHistory.aspx |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

Mae [[Gorsaf reilffordd Narberth, Pennsylvania]] yn orsaf ar [[Lein Paoli-Northdale]] o'r rhwydwaith [[SEPTA]], sydd yn mynd o [[Northdale]] i ganol dinas [[Philadelphia]]&lt;ref&gt;[http://www.septa.org/maps/system/index.html Map o rwydwaith SEPTA]&lt;/ref&gt;.

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

==Dolen allanol==
* [http://www.narberthborough.com/ Gwefan Bwrdeistref Narberth]

{{-}}
==Oriel==
&lt;gallery heights=&quot;160px&quot; mode=&quot;packed&quot;&gt;
Delwedd:Narberth12LB.jpg|Sinema gyda'r enw 'Narberth' yn Narberth, Pennsylvania
Delwedd:Narberth16LB.jpg|Arwydd 'Merion Rd', Narberth
Delwedd:Narberth15LB.jpg|Arwydd 'Anthwyn Rd' a 'Montgomery Ave', Narberth
Delwedd:Narberth14LB.jpg|Arwydd 'Haverford Rd' a 'Montgomery Ave', Narberth
Delwedd:Narberth13LB.jpg|Arwydd'Iona Ave', Narberth
Delwedd:Narberth12LB.jpg|Sinema Narberth, Narberth
Delwedd:Narberth11LB.jpg|Haverford Ave' a 'N Narberth Ave', Narberth
Delwedd:Narberth09LB.jpg|Arwydd bwrddeistref Narbeth
Delwedd:Narberth08LB.jpg|Car heddlu Narberth
Delwedd:Narberth07LB.jpg|Gorsaf dân Narberth, Pennsylvania
Delwedd:Narberth06LB.jpg|Adeilad Bwrdeistrefol, Narberth
Delwedd:Narberth05LB.jpg|Arwyddion 'Conway Ave' a 'Haverford Ave'
Delwedd:Narberth04LB.jpg|Gorsaf reilffordd Narberth
Delwedd:Narberth01LB.jpg|Bwrdd arwyddion cymunedol
&lt;/gallery&gt;

[[Categori:Enwau lleoedd o darddiad Cymreig yn yr Unol Daleithiau]]
[[Categori:Bwrdeisdrefi Montgomery County, Pennsylvania]]
[[Categori:Philadelphia]]</text>
      <sha1>iqywfjlvb9rpxjxt9j1eh7nxovhj2g4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Cribau San Ffraid</title>
    <ns>0</ns>
    <id>154157</id>
    <revision>
      <id>11095452</id>
      <parentid>10783729</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T14:11:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2.98.70.63</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Enwau */ Cywirwyd y gramadeg</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2389" xml:space="preserve">{{Blwch tacson
| name               = ''Stachys officinalis'' | image              = Stachys_officinalis3.jpg
 
| image_width        = 
| image_alt          = Delwedd o'r rhywogaeth
| image_caption      = 
| image2             = 
| image2_width       = 
| image2_alt         = 
| image2_caption     = 
| regnum             = [[Planhigyn|Plantae]]
| divisio            = 
| classis            = 
| ordo               = [[Lamiales]]
| familia            = [[Lamiaceae]]
| genus              = [[Stachys]]
| species            = '''''S. officinalis'''''
| unranked_divisio   = [[Planhigyn blodeuol|Angiosbermau]]
| unranked_classis   = [[Ewdicot]]au
| unranked_ordo      = [[Asterid]]au
| status             = 
| status_system      = 
| subdivision        = 
| binomial           = Stachys officinalis
| binomial_authority = Carl Linnaeus
| range_map          = 
| range_map_width    = 
| range_map_alt      = 
| range_map_caption  = 
| synonyms           = ''Betonica officinalis'' &lt;small&gt;L.&lt;/small&gt;
}}

[[Planhigyn blodeuol]] [[dyfrol]] yw '''Cribau San Ffraid''' sy'n enw lluosog. Mae'n perthyn i'r teulu ''[[Lamiaceae]]''. Yr enw gwyddonol ([[Lladin]]) yw ''Stachys officinalis'' a'r enw Saesneg yw ''Betony''.&lt;ref&gt;[http://apps.kew.org/wcsp/synonomy.do?name_id=433918 Gerddi Kew;] adalwyd 21 Ionawr 2015&lt;/ref&gt; Ceir enwau Cymraeg eraill ar y planhigyn hwn gan gynnwys Cribau San Ffraid Cribau Shôn Ffred, Danhogen, Dannogen y Coed, Dwyfog, Llys Dwyfog, Meddyges Lwyd.

Mae'r [[rhywogaeth]] hon i'w chanfod yn tyfu mewn cynefinoedd oer a thymherus (neu gynnes) yn hemisffer y Gogledd a'r De fel y'i gilydd.

==Enwau==
Cribau [San Ffraid], Cribau Shôn Ffred, Danhogen, Dannogen y Coed, Dwyfog, Llys Dwyfog, Meddyges Lwyd, ''Stachys officinalis'', ''betony''

Mae'r mapiau [[degwm]] dyddiedig tua 1840 yn croniclo hen [[enwau caeau]]. Roedd enw'r cae sydd union gyferbyn â chymer Afonydd [[Afon Dwyfor|Dwyfor]] a [[Afon Dwyfach|Dwyfach]] yn tystio i bresenoldeb, rhyw oes cyn hynny, flodyn a elwir heddiw yn Gribau San Ffraid. Mae'r enw yn arwydd o ddwyfoldeb y planhigyn hwn yn y gorffennol. Union enw'r cae yw &quot;Cae Bryn Dwyfog&quot; a dwyfog oedd hen enw ar y planhigyn hwn

==Gweler hefyd==
*[https://llennatur.cymru/Y-Bywiadur Y Bywiadur] Gwefan [[Llên Natur]]

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

{{comin|Category:Lamiaceae|Cribau San Ffraid}}

[[Categori:Planhigion]]
[[Categori:Lamiaceae]]</text>
      <sha1>16wqq8n23ol85owghodblb10wfz19qg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095453</id>
      <parentid>11095452</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T14:15:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2.98.70.63</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Enwau */ Cywirwyd y gramadeg</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2388" xml:space="preserve">{{Blwch tacson
| name               = ''Stachys officinalis'' | image              = Stachys_officinalis3.jpg
 
| image_width        = 
| image_alt          = Delwedd o'r rhywogaeth
| image_caption      = 
| image2             = 
| image2_width       = 
| image2_alt         = 
| image2_caption     = 
| regnum             = [[Planhigyn|Plantae]]
| divisio            = 
| classis            = 
| ordo               = [[Lamiales]]
| familia            = [[Lamiaceae]]
| genus              = [[Stachys]]
| species            = '''''S. officinalis'''''
| unranked_divisio   = [[Planhigyn blodeuol|Angiosbermau]]
| unranked_classis   = [[Ewdicot]]au
| unranked_ordo      = [[Asterid]]au
| status             = 
| status_system      = 
| subdivision        = 
| binomial           = Stachys officinalis
| binomial_authority = Carl Linnaeus
| range_map          = 
| range_map_width    = 
| range_map_alt      = 
| range_map_caption  = 
| synonyms           = ''Betonica officinalis'' &lt;small&gt;L.&lt;/small&gt;
}}

[[Planhigyn blodeuol]] [[dyfrol]] yw '''Cribau San Ffraid''' sy'n enw lluosog. Mae'n perthyn i'r teulu ''[[Lamiaceae]]''. Yr enw gwyddonol ([[Lladin]]) yw ''Stachys officinalis'' a'r enw Saesneg yw ''Betony''.&lt;ref&gt;[http://apps.kew.org/wcsp/synonomy.do?name_id=433918 Gerddi Kew;] adalwyd 21 Ionawr 2015&lt;/ref&gt; Ceir enwau Cymraeg eraill ar y planhigyn hwn gan gynnwys Cribau San Ffraid Cribau Shôn Ffred, Danhogen, Dannogen y Coed, Dwyfog, Llys Dwyfog, Meddyges Lwyd.

Mae'r [[rhywogaeth]] hon i'w chanfod yn tyfu mewn cynefinoedd oer a thymherus (neu gynnes) yn hemisffer y Gogledd a'r De fel y'i gilydd.

==Enwau==
Cribau [San Ffraid], Cribau Shôn Ffred, Danhogen, Dannogen y Coed, Dwyfog, Llys Dwyfog, Meddyges Lwyd, ''Stachys officinalis'', ''betony''

Mae'r mapiau [[degwm]] dyddiedig tua 1840 yn croniclo hen [[enwau caeau]]. Roedd enw'r cae sydd union gyferbyn â chymer Afonydd [[Afon Dwyfor|Dwyfor]] a [[Afon Dwyfach|Dwyfach]] yn tystio i bresenoldeb, ryw oes cyn hynny, flodyn a elwir heddiw yn Gribau San Ffraid. Mae'r enw yn arwydd o ddwyfoldeb y planhigyn hwn yn y gorffennol. Union enw'r cae yw &quot;Cae Bryn Dwyfog&quot; a dwyfog oedd hen enw ar y planhigyn hwn

==Gweler hefyd==
*[https://llennatur.cymru/Y-Bywiadur Y Bywiadur] Gwefan [[Llên Natur]]

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

{{comin|Category:Lamiaceae|Cribau San Ffraid}}

[[Categori:Planhigion]]
[[Categori:Lamiaceae]]</text>
      <sha1>gaui4q532e6vbncexgr9e2nlreuvrre</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Wicipedia:Ar y dydd hwn/18 Gorffennaf</title>
    <ns>4</ns>
    <id>160388</id>
    <revision>
      <id>11095447</id>
      <parentid>2832415</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T12:15:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Llywelyn2000</username>
        <id>796</id>
      </contributor>
      <comment>angen gwiro hwn</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="974" xml:space="preserve">[[Delwedd:Nelson Mandela-2008 (edit).jpg|90x90px|de|Mandela]]
'''[[18 Gorffennaf]]'''
* {{Blwyddyn yn ol|1807}} &amp;ndash; bu farw'r mathemategydd '''[[Thomas Jones (mathemategydd)|Thomas Jones]]'''

* {{Blwyddyn yn ol|1908}} &amp;ndash; priododd '''[[John Glyn Davies|J. Glyn Davies]]''', Lerpwl, gyda Hettie Williams o Geinewydd; ef oedd awdur ''Cerddi Huw Puw'' a llawer o gerddi eraill am y môr.
* {{Blwyddyn yn ol|1918}} &amp;ndash; ganwyd y gwladweinydd '''[[Nelson Mandela]]''' 
* {{Blwyddyn yn ol|1958}} &amp;ndash; agorwyd '''[[Gemau Ymerodraeth Prydain a'r Gymanwlad 1958|Gemau Ymerodraeth Prydain a'r Gymanwlad]]''' yng [[Caerdydd|Nghaerdydd]]
* {{Blwyddyn yn ol|1970}} &amp;ndash; ganwyd y cerddor '''[[Gruff Rhys]]''' yn [[Hwlffordd]], [[Sir Benfro]]
* {{Blwyddyn yn ol|2022}} &amp;ndash; cafwyd y diwrnod poethaf ers cadw cofnodion tywydd, a hynny ym [[Penarlâg|Mhenarlâg]], Sir y Fflint, gyda thymheredd o 37.1C 
{{clirio}}

&lt;noinclude&gt; {{Ar y dydd hwn}} &lt;/noinclude&gt; 
{{clirio}}</text>
      <sha1>rv7v2jicmfox0gz937s2g6q85c4z2jp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Tour de France 1983</title>
    <ns>0</ns>
    <id>160594</id>
    <revision>
      <id>11095570</id>
      <parentid>10982981</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:55:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29247" xml:space="preserve">{{Pethau| fetchwikidata=ALL | suppressfields= gwladwriaeth}}

'''Tour de France 1983''' oedd 90fed ras [[Tour de France]]. Cychwynnodd ar [[1 Gorffennaf]] [[2003]] gyda chymal prologue yn [[Fontenay-sous-Bois]], a 22 cymal i ddilyn yn gorffen ar y [[Champs-Élysées]] ym [[Paris|Mharis]] ar [[22 Gorffennaf]]. Roedd y llwybr yn 3,809&amp;nbsp;km (2366.8&amp;nbsp;mi) o hyd.&lt;ref name=&quot;guide&quot;&gt;{{dyf gwe| url=http://netstorage.lequipe.fr/ASO/cyclisme/le-tour/2015/histoire/Historique-VERSION_INTEGRALE-fr.pdf| teitl=Guide Historique 2015 |fformat=PDF|awdur=[[Jacques Augendre]]|cyhoeddwr=[[Amaury Sport Organisation]]|blwyddyn=2015|dyddiadcyrchiad=10 Gorffennaf 2015|iaith=fr}}&lt;/ref&gt; Ymwelodd y Tour â'r [[Swistir]] y flwyddyn hon yn ogystal.

Newidiwyd rheolau cystadlaeaeth y [[Crys Gwyn]] ar gyfer 1983, fel ei bod ond yn agored i'r rheiny oedd yn cytadlu yn y ras am y tro cyntaf. Cyfrifwyd y gystadlaeaeth gynt gan ddefnyddio amseroedd y tri cyntaf cymwys ym mhob cymal, newidiwyd hyn i bedwar reidiwr ym 1983.&lt;ref name=&quot;kb&quot;&gt;{{dyf gwe|url=http://kranten.kb.nl/view/article/id/ddd%3A010640481%3Ampeg21%3Ap006%3Aa0093|teitl=Alleen Portugese en Colombiaanse amateurs in Ronde van Frankrijk|tud=6| gwaith=Amigoe|publisher=Koninklijke Bibliotheek|dyddiad=13 Ionawr 1983| dyddiadcyrchiad=29 Rhagfyr 2013|iaith=nl}}&lt;/ref&gt; Gan mai [[Laurent Fignon]] oedd y reidiwr buddugol a gipiodd y [[Crys Melyn]], a hynny'n dilyn y tro cyntaf iddo gychwyn y ras, ef a gipiodd y Crys Gwyn yn ogystal.

Y gwyddel [[Sean Kelly (seiclwr)|Sean Kelly]] a gipiodd y [[Crys Gwyrdd]], a [[Lucien Van Impe]] o Wlad Belg enillodd y [[Crys Dot Polca]].

Roedd trefnwyr y Tour eisiau ehangu seiclo i fod yn chwaraeon byd eang, gan gynnwys seiclwyr o'r Bloc Dwyreiniol. Ond, gan mai ond seiclwyr amatur, nid rhai proffesiynol oedd i'w cael yn y dwyrain, agorwyd y Tour i dimau amatur. Ond, yn y pen draw, dim ond timau amatur cenedlaethol o [[Colombia|Golombia]] a [[Portiwgal]] a wnaeth gais i gymryd rhan, a thynnodd tîm Portiwgal allan cyn cychwyn y ras.

== Cymalau ==
{| class=&quot;wikitable&quot; border=&quot;1&quot;
|- bgcolor=&quot;#EFEFEF&quot;
!Cymal
!width=90px|Dyddiad
!Dechrau – Gorffen
!Math
!Pellter
!Enillydd&lt;ref name=&quot;mdc1983&quot;&gt;{{cite web|url=http://memoire-du-cyclisme.net/eta_tdf_1978_2005/tdf1983.php|publisher=Memoire du cyclisme|title=70ème Tour de France 1983|language=French|accessdate=15 August 2011}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;topten&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.cvccbike.com/tour/top_ten.html#1983|title=Tour de France GC Top Ten|first=Arian|last=Zwegers|publisher=CVCC|accessdate=15 Aug 2011|archiveurl=https://www.webcitation.org/5hQnRPAvL?url=http://www.cvccbike.com/tour/top_ten.html#1983|archivedate=2009-06-10|deadurl=no|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|-|-
|style=&quot;align:center;&quot; | P ||1 Gorffennaf || [[Fontenay-sous-Bois]]|| [[Delwedd:History.gif|alt=|link=Treial amser|22px]] [[Treial amser]] || {{convert|6|km|abbr=on}} || {{baner|Gwlad Belg}} [[Eric Vanderaerden]]
|-
|style=&quot;align:center;&quot; | 1 ||2 Gorffennaf || [[Nogent-sur-Marne]] – [[Créteil]]|| [[Delwedd:Plainstage.svg|alt=|link=|22px]] Cymal gwastad || {{convert|163|km|abbr=on}} || {{baner|Yr Iseldiroedd}} [[Frits Pirard]]
|-
|style=&quot;align:center;&quot; | 2 ||3 Gorffennaf || [[Soissons]] – [[Fontaine-au-Pire]]|| [[Delwedd:History.gif|alt=|link=Treial amser tîm|22px]] [[Treial amser tîm]] || {{convert|100|km|abbr=on}} || Mercier
|-
|style=&quot;align:center;&quot; | 3 ||4 Gorffennaf || [[Valenciennes]] – [[Roubaix]]|| [[Delwedd:Mediummountainstage.svg|alt=|link=|22px]] Cymal bryniog || {{convert|152|km|abbr=on}} || {{baner|Gwlad Belg}} [[Rudy Matthijs]]
|-
|style=&quot;align:center;&quot; | 4 ||5 Gorffennaf || Roubaix – [[Le Havre]]|| [[Delwedd:Plainstage.svg|alt=|link=|22px]] Cymal gwastad || {{convert|300|km|abbr=on}} || {{baner|Swistir}} [[Serge Demierre]]
|-
|style=&quot;align:center;&quot; | 5 ||6 Gorffennaf || Le Havre – [[Le Mans]]|| [[Delwedd:Plainstage.svg|alt=|link=|22px]] Cymal gwastad || {{convert|257|km|abbr=on}} || {{baner|Ffrainc}} [[Dominique Gaigne]]
|-
|style=&quot;align:center;&quot; | 6 ||7 Gorffennaf || [[Châteaubriant]] – [[Nantes]]|| [[Delwedd:History.gif|alt=|link=Individual time trial|22px]] [[Individual time trial]] || {{convert|58|km|abbr=on}} || {{baner|Yr Iseldiroedd}} [[Bert Oosterbosch]]
|-
|style=&quot;align:center;&quot; | 7 ||8 Gorffennaf || Nantes – [[Île d'Oléron]]|| [[Delwedd:Plainstage.svg|alt=|link=|22px]] Cymal gwastad || {{convert|216|km|abbr=on}} || {{baner|Yr Eidal}} [[Riccardo Magrini]]
|-
|style=&quot;align:center;&quot; | 8 ||9 Gorffennaf || [[La Rochelle]] – [[Bordeaux]]|| [[Delwedd:Plainstage.svg|alt=|link=|22px]] Cymal gwastad || {{convert|222|km|abbr=on}} || {{baner|Yr Iseldiroedd}} [[Bert Oosterbosch]]
|-
|style=&quot;align:center;&quot; | 9 ||10 Gorffennaf || Bordeaux – [[Pau, Pyrénées-Atlantiques|Pau]]|| [[Delwedd:Plainstage.svg|alt=|link=|22px]] Cymal gwastad || {{convert|207|km|abbr=on}} || {{baner|Ffrainc}} [[Philippe Chevallier (seiclwr)|Philippe Chevallier]]
|-
|style=&quot;align:center;&quot; | 10 ||11 Gorffennaf || Pau – [[Bagnères-de-Luchon]]|| [[Delwedd:Mountainstage.svg|alt=|link=|22px]] Cymal mynyddig || {{convert|201|km|abbr=on}} || {{baner|Prydain Fawr}} [[Robert Millar]]
|-
|style=&quot;align:center;&quot; | 11 ||12 Gorffennaf || Bagnères-de-Luchon – [[Fleurance]]|| [[Delwedd:Plainstage.svg|alt=|link=|22px]] Cymal gwastad || {{convert|177|km|abbr=on}} || {{baner|Ffrainc}} [[Régis Clère]]
|-
|style=&quot;align:center;&quot; | 12 ||13 Gorffennaf || Fleurance – [[Roquefort-sur-Soulzon]]|| [[Delwedd:Plainstage.svg|alt=|link=|22px]] Cymal gwastad || {{convert|261|km|abbr=on}} || {{baner|Denmarc}} [[Kim Andersen (seiclwr)|Kim Andersen]]
|-
|style=&quot;align:center;&quot; | 13 ||14 Gorffennaf || Roquefort-sur-Soulzon – [[Aurillac]]|| [[Delwedd:Mediummountainstage.svg|alt=|link=|22px]] Cymal bryniog || {{convert|210|km|abbr=on}} || {{baner|Yr Iseldiroedd}} [[Henk Lubberding]]
|-
|style=&quot;align:center;&quot; | 14 ||15 Gorffennaf || Aurillac – [[Issoire]]|| [[Delwedd:Mediummountainstage.svg|alt=|link=|22px]] Cymal bryniog || {{convert|149|km|abbr=on}} || {{baner|Ffrainc}} [[Pierre Le Bigaut]]
|-
|style=&quot;align:center;&quot; | 15 ||16 Gorffennaf || [[Clermont-Ferrand]] – [[Puy de Dôme]]|| [[Delwedd:History.gif|alt=|link=Treial amser|22px]] [[Treial amser]] || {{convert|16|km|abbr=on}} || {{baner|Sbaen}} [[Ángel Arroyo]]
|-
|style=&quot;align:center;&quot; | 16 ||17 Gorffennaf || Issoire – [[Saint-Étienne]]|| [[Delwedd:Mediummountainstage.svg|alt=|link=|22px]] Cymal bryniog || {{convert|144|km|abbr=on}} || {{baner|Ffrainc}} [[Michel Laurent]]
|-
|style=&quot;align:center;&quot; | 17 ||18 Gorffennaf || [[La Tour-du-Pin]] – [[Alpe d'Huez]]|| [[Delwedd:Mountainstage.svg|alt=|link=|22px]] Cymal mynyddig || {{convert|223|km|abbr=on}} || {{baner|Yr Iseldiroedd}} [[Peter Winnen]]
|-
|style=&quot;align:center;&quot; | 18 ||20 Gorffennaf || [[Le Bourg-d'Oisans]] – [[Morzine]]|| [[Delwedd:Mountainstage.svg|alt=|link=|22px]] Cymal mynyddig || {{convert|247|km|abbr=on}} || {{baner|Ffrainc}} [[Jacques Michaud]]
|-
|style=&quot;align:center;&quot; | 19 ||21 Gorffennaf || Morzine – [[Avoriaz]]|| [[Delwedd:History.gif|alt=|link=Individual time trial|22px]] [[Individual time trial]] || {{convert|15|km|abbr=on}} || {{baner|Gwlad Belg}} [[Lucien Van Impe]]
|-
|style=&quot;align:center;&quot; | 20 ||22 Gorffennaf || Morzine – [[Dijon]]|| [[Delwedd:Plainstage.svg|alt=|link=|22px]] Cymal gwastad || {{convert|291|km|abbr=on}} || {{baner|Ffrainc}} [[Philippe Leleu]]
|-
|style=&quot;align:center;&quot; | 21 ||23 Gorffennaf || Dijon|| [[Delwedd:History.gif|alt=|link=Treial amser|22px]] [[Treial amser]] || {{convert|50|km|abbr=on}} || {{baner|Ffrainc}} [[Laurent Fignon]]
|-
|style=&quot;align:center;&quot; | 22 ||24 Gorffennaf || [[Alfortville]] – [[Paris]] ([[Champs-Élysées]])|| [[Delwedd:Plainstage.svg|alt=|link=|22px]] Cymal gwastad || {{convert|195|km|abbr=on}} || {{baner|Swistir}} [[Gilbert Glaus]]
|}

==Canlyniadau==
Roedd sawl dosbarthiad yn Tour de France 1983, â phedwar ohonynt yn gwobrwyo [[Crys seiclo|crysau]] i'w harweinwyr. Y pwysicaf oedd y dosbarthiad cyffredinol, a gyfrifwyd gan gyfanswm amser gorffen y reidiwr ym mhob cymal. Y seiclwr gyda'r cyfanswm lleiaf o amser oedd yr arweinydd, ac adnabyddwyd gan grys melyn; enillydd y dosbarthiad cyffredinol hwn yw enillydd y Tour.&lt;ref name=&quot;clasexp&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.roadcycling.co.nz/TourdeFrance/tour-de-france-demystified-part-1.html|title=Tour de France demystified - Evaluating success|first=Sarah|last=Christian|date=2 July 2009|accessdate=27 April 2012|publisher=RoadCycling.co.nz Ltd}}&lt;/ref&gt;

Roedd hefyd cystadleuaeth bwyntiau, gyda reidwyr yn ennill pwyntiau am fod ymysg y gorffenwyr gorau ar ddiwedd pob cymal, neu mewn cystadlaethau gwibio yn ystod y cymal. Adnabyddwyd y reidiwr gyda'r nifer fwyaf o bwyntiau gan grys gwyrdd.&lt;ref name=&quot;clasexp&quot;/&gt;

Roedd hefyd dosbarthiad mynyddoedd ar gyfer y dringwyr gorau. Roedd trefnwyr y Tour wedi categoreiddio pob esgyniad yn ôl ei chaletrwydd, ynteu yn [[hors catégorie]], categori gyntaf, ail, trydydd a phedwaredd categori; gwobrwywyd pwyntiau i'r rheiny a gyrrhaeddodd copa'r esgyniadau rhain gyntaf, gyda nifer fwy o bwyntiau ar gael ar gyfer esgyniadau o gategori uwch. Adnabyddwyd y reidiwr gyda'r nifer fwyaf o bwyntiau gan grys dot polca.&lt;ref name=&quot;clasexp&quot;/&gt;

Y dosbarthiad &quot;debutant&quot; oedd ar gyfer y reidwyr ifanc, ond dim ond y rheiny oedd yn cystadlu yn y Tour am y tro cyntaf oedd yn gymwys ar gyfer y gystadlaeaeth hon. Cyfrifwyd yr enillydd yn yr un modd a'r dosbarthiad cyffredinol, ac adnabyddwyd yr arweinydd gan grys gwyn.&lt;ref name=&quot;clasexp&quot;/&gt;

Y pumed dosbarthiad oedd y dosbarthiad sbrintiau canolraddol, ar gyfer y cystadlaethau gwibio yn ystod y cymalau. Ni wobrwywyd crys ar gyfer y dosbarthiad hwn&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.cvccbike.com/tour/eddy/xtra_bestanden/combativity.htm|title=Tour Xtra: Intermediate Sprints Classification|first=Eddy van der|last=Mark|accessdate=27 April 2012|publisher=Chippewa Valley Cycling Club}}&lt;/ref&gt;
&lt;--For the [[Team classification in the Tour de France|team classification]], the times of the best three cyclists per team on each stage were added; the leading team was the team with the lowest total time. The riders in the team that lead this classification wore yellow caps.&lt;ref&gt;{{cite book|url=http://www.faqs.org/faqs/bicycles-faq/part1/section-20.html#b|title=The Tour de France Complete Book of Cycling|first=David|last=Chauner|author2=Halstead, Michael|year=1990|publisher=Villard|isbn=0-679-72936-4|accessdate=27 April 2012}}&lt;/ref&gt;
There was also a team points classification. After each stage, the stage rankings of the best three cyclists per team were added, and the team with the least total lead this classification, and were identified by green caps.&lt;ref name=&quot;xtra&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.cvccbike.com/tour/eddy/xtra_bestanden/other.htm|title=Tour Xtra: Other Classifications &amp; Awards|first=Eddy van der|last=Mark|accessdate=27 April 2012|publisher=Chippewa Valley Cycling Club}}&lt;/ref&gt; --&gt;

===Dosbarthiad cyffredinol===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;width:38em;margin-bottom:0;&quot;
|+ Dosbarthiad cyffredinol (1–10)&lt;ref name=&quot;mdc1983&quot;/&gt;
|-
!
!Reidiwr
!Tîm
!Amser
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  1 || {{baner|Ffrainc}} [[Laurent Fignon]] || Renault-Elf-Gitane || align=right| 105h 07' 52&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  2 || {{baner|Sbaen}} [[Ángel Arroyo]] || Reynolds || align=right| +4' 04&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  3 || {{baner|Yr Iseldiroedd}} [[Peter Winnen]] || TI-Raleigh-Campagnolo || align=right| +4' 09&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  4 || {{baner|Gwlad Belg}} [[Lucien Van Impe]] || Metaurobili-Pinarello || align=right| +4' 16&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  5 || {{baner|Ffrainc}} [[Robert Alban]] || La Redoute || align=right| +7' 53&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  6 || {{baner|Ffrainc}} [[Jean-René Bernaudeau]] || Wolber || align=right| +8' 59&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  7 || {{baner|Iwerddon}} [[Sean Kelly (seiclwr)|Sean Kelly]] || SEM-Mavic-Reydel || align=right| +12' 09&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  8 || {{baner|Ffrainc}} [[Marc Madiot]] || Renault-Elf-Gitane || align=right| +14' 55&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  9 || {{baner|Awstralia}} [[Phil Anderson (seiclwr)|Phil Anderson]] || Peugeot-Shell-Michelin || align=right| +16' 56&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  10 || {{baner|Yr Iseldiroedd}} [[Henk Lubberding]] || TI-Raleigh-Campagnolo || align=right| +18' 55&quot;
|}
{| class=&quot;collapsible collapsed wikitable&quot; style=&quot;width:38em;margin-top:0;&quot;
|-
!colspan=4|Dosbarthiad cyffredinol (11–88)
|-
!
!Reidiwr
!Tîm
!Amser
|-|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  11 || {{baner|Portiwgal}} [[Joaquim Agostinho]] || SEM-Mavic-Reydel || align=right| +19' 00&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  12 || {{baner|Yr Unol Daleithiau}} [[Jonathan Boyer]] || SEM-Mavic-Reydel || align=right| +19' 57&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  13 || {{baner|Iwerddon}} [[Stephen Roche]] || Peugeot-Shell-Michelin || align=right| +21' 30&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  14 || {{baner|Prydain Fawr}} [[Robert Millar]] || Peugeot-Shell-Michelin || align=right| +23' 29&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  15 || {{baner|Sbaen}} [[Pedro Delgado]] || Reynolds || align=right| +25' 44&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  16 || {{baner|Colombia}} [[Edgar Corredor]] || Colombie-Varta || align=right| +26' 08&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  17 || {{baner|Colombia}} [[José Patrocinio Jiménez]] || Colombie-Varta || align=right| +28' 05&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  18 || {{baner|Gwlad Belg}} [[Claude Criquielion]] || Splendor-Euro Shop-Mondial-Moquette || align=right| +33' 29&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  19 || {{baner|Ffrainc}} [[Jacques Michaud]] || Coop Mercier-Mavic || align=right| +35' 34&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  20 || {{baner|Ffrainc}} [[Christian Seznec]] || Wolber || align=right| +39' 49&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  21 || {{baner|Ffrainc}} [[Pierre Bazzo]] || Coop Mercier-Mavic || align=right| +40' 34&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  22 || {{baner|Y Swistir}} [[Beat Breu]] || Cilo-Aufina || align=right| +43' 53&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  23 || {{baner|Yr Iseldiroedd}} [[Joop Zoetemelk]] || Coop Mercier-Mavic || align=right| +47' 40&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  24 || {{baner|Ffrainc}} [[Eric Caritoux]] || SEM-Mavic-Reydel || align=right| +52' 56&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  25 || {{baner|Gwlad Belg}} [[Jean-Luc Vandenbroucke]] || La Redoute || align=right| +54' 08&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  26 || {{baner|Ffrainc}} [[Dominique Arnaud]] || Wolber || align=right| +57' 23&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  27 || {{baner|Yr Iseldiroedd}} [[Gerard Veldscholten]] || TI-Raleigh-Campagnolo || align=right| +1h 00' 00&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  28 || {{baner|Denmarc}} [[Kim Andersen (seiclwr)|Kim Andersen]] || Coop Mercier-Mavic || align=right| +1h 02' 58&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  29 || {{baner|Yr Iseldiroedd}} [[Theo de Rooij]] || TI-Raleigh-Campagnolo || align=right| +1h 05' 41&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  30 || {{baner|Ffrainc}} [[Marc Durant]] || Wolber || align=right| +1h 09' 28&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  31 || {{baner|Y Swistir}} [[Antonio Ferretti]] || Cilo-Aufina || align=right| +1h 11' 33&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  32 || {{baner|Ffrainc}} [[Pierre Le Bigaut]] || Coop Mercier-Mavic || align=right| +1h 14' 22&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  33 || {{baner|Ffrainc}} [[Alain Vigneron]] || Renault-Elf-Gitane || align=right| +1h 18' 13&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  34 || {{baner|Y Swistir}} [[Bernard Gavillet]] || Cilo-Aufina || align=right| +1h 21' 06&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  35 || {{baner|Ffrainc}} [[Didier Vanoverschelde]] || La Redoute || align=right| +1h 24' 19&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  36 || {{baner|Ffrainc}} [[Patrick Clerc]] || SEM-Mavic-Reydel || align=right| +1h 25' 40&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  37 || {{baner|Yr Iseldiroedd}} [[Adrie van der Poel]] || Aernoudt-Hoonved-Zeep-Marc || align=right| +1h 29' 53&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  38 || {{baner|Ffrainc}} [[Patrick Bonnet]] || Wolber || align=right| +1h 31' 53&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  39 || {{baner|Yr Eidal}} [[Alfio Vandi]] || Metaurobili-Pinarello || align=right| +1h 32' 59&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  40 || {{baner|Ffrainc}} [[Dominique Garde]] || Peugeot-Shell-Michelin || align=right| +1h 33' 50&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  41 || {{baner|Ffrainc}} [[Philippe Leleu]] || Wolber || align=right| +1h 34' 08&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  42 || {{baner|Yr Iseldiroedd}} [[Frits Pirard]] || Metaurobili-Pinarello || align=right| +1h 39' 22&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  43 || {{baner|Ffrainc}} [[Raymond Martin (seiclwr)|Raymond Martin]] || Coop Mercier-Mavic || align=right| +1h 40' 25&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  44 || {{baner|Colombia}} [[Abelardo Rios]] || Colombie-Varta || align=right| +1h 40' 59&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  45 || {{baner|Ffrainc}} [[Christian Jourdan]] || La Redoute || align=right| +1h 42' 45&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  46 || {{baner|Sbaen}} [[Celestino Prieto]] || Reynolds || align=right| +1h 46' 08&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  47 || {{baner|Ffrainc}} [[Philippe Chevallier (seiclwr)|Philippe Chevallier]] || Renault-Elf-Gitane || align=right| +1h 50' 10&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  48 || {{baner|Gwlad Belg}} [[Ludwig Wijnants]] || Boule d'Or-Colnago-Campagnolo || align=right| +1h 50' 12&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  49 || {{baner|Gwlad Belg}} [[Paul Haghedooren]] || Splendor-Euro Shop-Mondial-Moquette || align=right| +1h 51' 17&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  50 || {{baner|Ffrainc}} [[Hubert Linard]] || Peugeot-Shell-Michelin || align=right| +1h 53' 15&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  51 || {{baner|Sbaen}} [[Anastasio Greciano]] || Reynolds || align=right| +1h 53' 52&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  52 || {{baner|Lwcsembwrg}} [[Lucien Didier]] || Renault-Elf-Gitane || align=right| +1h 54' 45&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  53 || {{baner|Ffrainc}} [[Bernard Bourreau]] || Peugeot-Shell-Michelin || align=right| +1h 54' 46&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  54 || {{baner|Sbaen}} [[Jesús Hernández (seiclwr)|Jesus Hernández]] || Reynolds || align=right| +1h 58' 39&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  55 || {{baner|Sbaen}} [[Carlos Hernández (seiclwr)|Carlos Hernández]] || Reynolds || align=right| +1h 58' 46&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  56 || {{baner|Ffrainc}} [[Charly Berard]] || Renault-Elf-Gitane || align=right| +1h 59' 05&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  57 || {{baner|Colombia}} [[Samuel Cabrera]] || Colombie-Varta || align=right| +2h 03' 48&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  58 || {{baner|Ffrainc}} [[Bernard Vallet]] || La Redoute || align=right| +2h 04' 02&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  59 || {{baner|Ffrainc}} [[Gilbert Duclos-Lassalle]]} || Peugeot-Shell-Michelin || align=right| +2h 05' 18&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  60 || {{baner|Ffrainc}} [[Claude Moreau]] || Coop Mercier-Mavic || align=right| +2h 06' 10&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  61 || {{baner|Ffrainc}} [[Pascal Jules]] || Renault-Elf-Gitane || align=right| +2h 06' 29&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  62 || {{baner|Ffrainc}} [[Jacques Bossis]] || Peugeot-Shell-Michelin || align=right| +2h 06' 50&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  63 || {{baner|Gwlad Belg}} [[Hendrik Devos]] || Splendor-Euro Shop-Mondial-Moquette || align=right| +2h 07' 46&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  64 || {{baner|Colombia}} [[Alfonso Lopez (seiclwr)|Alfonso Lopez]] || Colombie-Varta || align=right| +2h 09' 42&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  65 || {{baner|Ffrainc}} [[Dominique Gaigne]] || Renault-Elf-Gitane || align=right| +2h 09' 58&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  66 || {{baner|Ffrainc}} [[Jean-François Rodriguez]] || Wolber || align=right| +2h 10' 29&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  67 || {{baner|Gwlad Belg}} [[Rudy Rogiers]] || Aernoudt-Hoonved-Zeep-Marc || align=right| +2h 10' 38&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  68 || {{baner|Gwlad Belg}} [[Jan Wijnants (seiclwr)|Jan Wijnants]] || Boule d'Or-Colnago-Campagnolo || align=right| +2h 10' 53&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  69 || {{baner|Prydain Fawr}} [[Graham Jones (seiclwr)|Graham Jones]] || Wolber || align=right| +2h 15' 03&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  70 || {{baner|Lwcsembwrg}} [[Eugène Urbany]] || Boule d'Or-Colnago-Campagnolo || align=right| +2h 16' 43&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  71 || {{baner|Y Swistir}} [[Serge Demierre]] || Cilo-Aufina || align=right| +2h 19' 33&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  72 || {{baner|Yr Iseldiroedd}} [[Johan Lammerts]] || TI-Raleigh-Campagnolo || align=right| +2h 21' 15&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  73 || {{baner|Gwlad Belg}} [[Ludo De Keulenaer]] || TI-Raleigh-Campagnolo || align=right| +2h 22' 37&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  74 || {{baner|Ffrainc}} [[Eric Dall'Armelina]] || SEM-Mavic-Reydel || align=right| +2h 25' 54&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  75 || {{baner|Sbaen}} [[Enrique Aja]] || Reynolds || align=right| +2h 29' 49&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  76 || {{baner|Ffrainc}} [[Jean-Louis Gauthier]] || Coop Mercier-Mavic || align=right| +2h 32' 15&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  77 || {{baner|Gwlad Belg}} [[Guy Janiszewski]] || Boule d'Or-Colnago-Campagnolo || align=right| +2h 35' 19&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  78 || {{baner|Ffrainc}} [[Frédéric Brun (seiclwr, ganed 1957)|Frédéric Brun]] || Peugeot-Shell-Michelin || align=right| +2h 44' 00&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  79 || {{baner|Ffrainc}} [[Laurent Biondi]] || La Redoute || align=right| +2h 44' 04&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  80 || {{baner|Yr Iseldiroedd}} [[Jan van Houwelingen (seiclwr)|Jan van Houwelingen]] || Boule d'Or-Colnago-Campagnolo || align=right| +2h 45' 47&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  81 || {{baner|Yr Iseldiroedd}} [[Henri Manders]] || Aernoudt-Hoonved-Zeep-Marc || align=right| +2h 56' 46&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  82 || {{baner|Gwlad Belg}} [[Marc Dierickx]] || Aernoudt-Hoonved-Zeep-Marc || align=right| +2h 57' 16&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  83 || {{baner|Y Swistir}} [[Julius Thalmann]] || Cilo-Aufina || align=right| +3h 01' 48&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  84 || {{baner|Y Swistir}} [[Erich Mächler]] || Cilo-Aufina || align=right| +3h 16' 31&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  85 || {{baner|Y Swistir}} [[Gilbert Glaus]] || Cilo-Aufina || align=right| +3h 33' 56&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  86 || {{baner|Ffrainc}} [[Guy Gallopin]] || La Redoute || align=right| +3h 34' 57&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  87 || {{baner|Y Swistir}} [[Marcel Russenberger]] || Cilo-Aufina || align=right| +3h 42' 07&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  88 || {{baner|Gwlad Belg}} [[Marcel Laurens]] || Aernoudt-Hoonved-Zeep-Marc || align=right| +4h 02' 46&quot;
|}
{{col-begin}}
{{Col-2}}
===Dosbarthiad bwyntiau===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Dosbarthiad bwyntiau (1–10)&lt;ref name=&quot;elmend&quot;&gt;{{cite news|url=http://hemeroteca.mundodeportivo.com/preview/1983/07/25/pagina-6/1102476/pdf.html|title=Clasificaciones|date=25 July 1983|accessdate=19 February 2012|language=Spanish|work=El Mundo Deportivo}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ld&quot;&gt;{{cite web|url=http://leiden.courant.nu/index.php?page=0&amp;mod=krantresultaat&amp;q=eindklassement&amp;datering=7%2F1983&amp;qt=paragraaf&amp;pagina=&amp;sort=score+desc|title=Eindklassement|date=25 July 1983|page=10|accessdate=18 July 2013|language=Dutch|work=Leidsch Dagblad|publisher=Regionaal Archief Leiden}}{{Dolen marw|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;
|-
!
!Reidiwr
!Tîm
!Amser
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  1 || {{baner|Iwerddon}} [[Sean Kelly (cyclist)|Sean Kelly]] || SEM-Mavic-Reydel || align=right| 360
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  2 || {{baner|Yr Iseldiroedd}} [[Frits Pirard]] || Metaurobili-Pinarello || align=right| 144
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  3 || {{baner|Ffrainc}} [[Laurent Fignon]] || Renault-Elf-Gitane || align=right| 126
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  4 || {{baner|Y Swistir}} [[Gilbert Glaus]] || Cilo-Aufina  || align=right| 122
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  5 || {{baner|Ffrainc}} [[Pierre Le Bigaut]] || Coop Mercier-Mavic || align=right| 103
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  6 || {{baner|Yr Iseldiroedd}} [[Henk Lubberding]] || TI-Raleigh-Campagnolo || align=right| 101
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  7 || {{baner|Awstralia}} [[Phil Anderson (seiclwr)|Phil Anderson]] || Peugeot-Shell-Michelin || align=right| 97
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  8 || {{baner|Yr Iseldiroedd}} [[Adrie van der Poel]] || Aernoudt-Hoonved-Zeep-Marc || align=right| 96
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  9 || {{baner|Denmarc}} [[Kim Andersen (seiclwr)|Kim Andersen]] || Coop Mercier-Mavic || align=right| 93
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  10 || {{baner|Y Swistir}} [[Serge Demierre]] || Cilo-Aufina || align=right| 84
|}
{{Col-2}}
===Dosbarthiad y mynyddoedd===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Dosbarthiad y mynyddoedd (1–10)&lt;ref name=&quot;elmend&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ld&quot;/&gt;
|-
!
!Reidiwr
!Tîm
!Amser
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  1 || {{baner|Gwlad Belg}} [[Lucien Van Impe]] || Metaurobili-Pinarello || align=right| 272
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  2 || {{baner|Colombia}} [[José Patrocinio Jiménez]] || Colombia-Varta || align=right| 195
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  3 || {{baner|Prydain Fawr}} [[Robert Millar]] || Peugeot-Shell-Michelin || align=right| 157
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  4 || {{baner|Sbaen}} [[Pedro Delgado]] || Reynolds  || align=right| 133
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  5 || {{baner|Ffrainc}} [[Jean-René Bernaudeau]] || Wolber || align=right| 125
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  6 || {{baner|Sbaen}} [[Ángel Arroyo]] || Reynolds || align=right| 121
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  7 || {{baner|Ffrainc}} [[Jacques Michaud]] || Coop Mercier-Mavic || align=right| 117
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  8 || {{baner|Colombia}} [[Edgar Corredor]] || Colombia-Varta || align=right| 110
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  9 || {{baner|Yr Iseldiroedd}} [[Peter Winnen]] || TI-Raleigh-Campagnolo || align=right| 105
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  10 || {{baner|Ffrainc}} [[Laurent Fignon]] || Renault-Elf-Gitane || align=right| 94
|}
{{col-end}}
{{col-begin}}
{{Col-2}}
===Dosbarthiad tîm===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;width:28em&quot;
|+Final team classification &lt;ref name=&quot;ld&quot; /&gt;
!
!Tîm
!Amser
|-
|style=&quot;text-align:center;&quot;|1||TI-Raleigh-Campagnolo||align=right|322h 39' 07&quot;
|-
|style=&quot;text-align:center;&quot;|2||Coop Mercier-Mavic||align=right|+4' 02&quot;
|-
|style=&quot;text-align:center;&quot;|3||Peugeot-Shell-Michelin||align=right|+9' 03&quot;
|-
|style=&quot;text-align:center;&quot;|4||Renault-Elf-Gitane||align=right|+36' 39&quot;
|-
|style=&quot;text-align:center;&quot;|5||SEM-Mavic-Reydel||align=right|+40' 13&quot;
|-
|style=&quot;text-align:center;&quot;|6||Wolber||align=right|+1h 01' 36&quot;
|-
|style=&quot;text-align:center;&quot;|7||Reynolds||align=right|+1h 19' 11&quot;
|-
|style=&quot;text-align:center;&quot;|8||La Redoute||align=right|+1h 56' 48&quot;
|-
|style=&quot;text-align:center;&quot;|9||Cilo-Aufina||align=right|+2h 04' 47&quot;
|-
|style=&quot;text-align:center;&quot;|10||Colombia-Varta||align=right|+2h 09' 16&quot;
|-
|style=&quot;text-align:center;&quot;|11||Metaurobili-Pinarello||align=right|+3h 11' 07&quot;
|-
|style=&quot;text-align:center;&quot;|12||Aernoudt-Hoonved-Zeep-Marc||align=right|+3h 31' 02&quot;
|-
|style=&quot;text-align:center;&quot;|13||Splendor-Euro Shop-Mondial-Moquette||align=right|+4h 05' 29&quot;
|-
|style=&quot;text-align:center;&quot;|14||Boule d'Or-Colnago-Campagnolo||align=right|+5h 08' 58&quot;
|}
{{Col-2}}
===Dosbarthiad Debutant===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Dosbarthiad Debutant (1–5)&lt;ref name=&quot;elmend&quot;/&gt;
|-
!
!Reidiwr
!Tîm
!Amser
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  1 || {{baner|Ffrainc}} [[Laurent Fignon]] || Renault-Elf-Gitane || align=right| 105h 07' 52&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  2 || {{baner|Sbaen}} [[Ángel Arroyo]] || Reynolds || align=right| +4' 04&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  3 || {{baner|Iwerddon}} [[Stephen Roche]] || Peugeot-Shell-Michelin || align=right| +21' 30&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  4 || {{baner|Prydain Fawr}} [[Robert Millar]] || Peugeot-Shell-Michelin || align=right| +23' 29&quot;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  5 || {{baner|Sbaen}} [[Pedro Delgado]] || Reynolds || align=right| +25' 44&quot;
|}

===Dosbarthiad sbrintiau canolraddol===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Dosbarthiad sbrintiau canolraddol (1–5)&lt;ref name=&quot;elmend&quot;/&gt;
|-
!
!Reidiwr
!Tîm
!Amser
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  1 || {{baner|Iwerddon}} [[Sean Kelly (seiclwr)|Sean Kelly]] || SEM-Mavic-Reydel || align=right| 151
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  2 || {{baner|Ffrainc}} [[Pierre Le Bigaut]] || Coop Mercier-Mavic || align=right| 77
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  3 || {{baner|Ffrainc}} [[Laurent Fignon]] || Renault-Elf-Gitane || align=right| 54
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  4 || {{baner|Awstralia}} [[Phil Anderson (seiclwr)|Phil Anderson]] || Peugeot-Shell-Michelin  || align=right| 48
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot;|  5 || {{baner|Yr Iseldiroedd}} [[Frits Pirard]] || Metaurobili-Pinarello || align=right| 42
|}
{{col-end}}

== Cyfeiriadau ==
{{Comin|Category:1983 Tour de France|Tour de France 1983}}
{{cyfeiriadau}}

== Dolenni allanol ==
*[http://www.letour.fr/ Gwefan swyddogol Tour de France] (ar gael yn Ffrangeg, Saesneg, Almaeneg neu Sbaeneg)

{{Tour de France}}

[[Categori:Tour de France yn ôl blwyddyn|1983]]
[[Categori:1983]]</text>
      <sha1>auh5t0sorq00dp3wfivc9zle7zhvoz0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Clwb Tramffordd y Gwylltir</title>
    <ns>0</ns>
    <id>167110</id>
    <revision>
      <id>11095551</id>
      <parentid>10836319</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:37:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6849" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle| gwlad={{banergwlad|Seland Newydd}}}}

Ffurfiwyd ''' Clwb Tramffordd y Gwylltir'''  ym 1965 i warchod creiriau rheilffyrdd y gwylltiroedd a dywidiant [[Seland Newydd]]. Defnyddir rhan o gangen Glen Afton rhwng [[Rotowaro]] a [[Glen Afton]] ers 1974.

[[Delwedd:PukemiroLB02.jpg|bawd|dim|260px]]

==Hanes y lein==
Agorwyd y lein o [[Huntly]] i [[Pukemiro]] ar 20 Rhagfyr 1915 i gludo glo o Pukemiro, ac yn hwyrach o Rotowaro. Estynwyd y lein i lofa arall yn Glen Afton ar 14 Mehefin 1924. Caewyd glofa Pukemiro ym 1967 a glofa Glen Afton yn Nhachwedd 1971. Caewyd y lein ym Mawrth 1973.&lt;ref&gt;[http://www.bushtramwayclub.com/ Tudalen hanes ar wefan y clwb]&lt;/ref&gt;

==Locomotifau&lt;ref&gt;[http://www.bushtramwayclub.com/ Gwefan y Clwb]&lt;/ref&gt;==
===Locomotifau stêm NZR===
{| class=&quot;sortable wikitable&quot; border=&quot;1&quot;
|-
! Dosbarth a rhif
! Adeiladwyd gan
! Rhif adeiladwr
! blwyddyn
! Cyrraedd
! Nodiadau
|-
| Dosbarth F 185
| Dubs
| 1171
| 1874
| 1972
| NZR 1879-1933. Gwerthwyd i Gwmni Glo Taupiri, [[Rotowaro]] ac wedyn i Adran Glofeydd Rotowaro ym 1951. Prynwyd gan y clwb ym 1972 ac aeth i Amgueddfa Cludiant a Thecnoleg am adferiad, cyn cyrraedd y lein ym 1977. Yn disgwyl am adferiad.
|}

===Locomotifau stêm dywidiannol===
{| class=&quot;sortable wikitable&quot; border=&quot;1&quot;
|-
|-
! Dosbarth a rhif
! Adeiladwyd gan
! Rhif adeiladwr
! blwyddyn
! Cyrraedd
! Nodiadau
|-
| C&lt;sup&gt;B&lt;/sup&gt;
| A a G Price
| 117
| 1927
| 1977
| Adeiladwyd ym 1924 ar gyfer Cyngor y ddinas [[Auckland]]. Gwerthwyd i gwmni pren Hayward, Waimha ym 1933 ac wedyn i Ellis a Burnand ym 1945. Prynwyd gan Dywidiannau Fletcher ym 1962 a chadwyd mewn storfa ac wedyn gwerthwyd i'r [[Amgueddfa Cludiant a Thechnoleg]]. Prynwyd gan y clwb ym 1976.
|-
| Climax
| Cwmni Climax.
| 1650
| 1924
| 1977
| Adeiladwyd ar gyfer Ellis a Burnand, [[Ongarue]]  Prynwyd gan J. Melse, [[Mangapehi]] ym 1960.gwerthwyd i'r [[Amgueddfa Cludiant a Thechnoleg]] ym 1969 ac i'r clwb ym 1977. Dechreuodd atgyweiriad yn 2011.
|-
| E
| A a G Price
| 111
| 1924
| 1958
| Adeiladwyd ar gyfer Cwmni Coed Selwyn, [[Mangatapu]] ym 1923. Mewn storf o 1929 ymlaen, wedyn prynwyd gan Ellis a Burnand ym 1935 i'w ffatri ym [[Mangapehi]] a gwerthwyd i'w ffatri yn [[Ongarue]] ym 1944. Prynwyd gan y clwb ym 1958, a dechreuodd atgyweiriad i'w ddangos yn 2013.
|-
| Heisler
| Cwmni Stearns
| 1063
| 1902
| 1967
| Adeiladwyd ar gyfer Brownlee a Chwmni, [[Havelock]] ym 190. Gwerthwyd ym 1915 i gwmni Melin Llifo Fforest Newydd, yn [[Ngahere]]. ni ddefnyddiwyd rhwng 1965 a 1967, pan gwerthwyd i'r Clwb, a defnyddiwyd yn Pukemiro, cyn iddo cael ei scrapio.
|-
| Heisler
| Cwmni Stearns
| 1082
| 1904
| 1977
| Adeiladwyd ar gyfer Cwmni coed Taupo Totara. Gwerthwyd i Ellis i Burnand, [[Ongarue]] ym 1947 ac i'r Clwm ym 1966 a chadwyd mewn storfa yn Amgueddfa Cludiant a Thecnoleg. Symudwyd i Pukemiro ym 1977. Yn storfa.
|-
| Peckett
| [[Cwmni Peckett]]
| 1630
| 1923
| 1977
| Adeiladwyd ar gyfer glofwydd State, [[Rotowaro]]. Defnyddiwyd hyd at 1972, a phrynwyd gan y Clwb. Cadwyd mewn storfa yn Amgueddfa Cludiant a Thecnoleg.Symudwyd i  Pukemiro ym 1977.Yn weithredol.
|}

===Locomotifau Diesel NZR===
{| class=&quot;sortable wikitable&quot; border=&quot;1&quot;
|-
! Dosbarth a rhif
! Adeiladwyd gan
! Rhif adeiladwr
! blwyddyn
! Cyrraedd
! Nodiadau
|-
| F 216
| [[Cwmni Neilson]]
| 3751
| 1888
| 1985
| Efo NZR rhwng 1880 a 20 Ebrill 1932. Gwerthwyd i AFFCo, [[Horotiu]]. Trawsnewidwyd i locomotif diesel ym 1936. Gwerthwyd i [[Rheilffordd Goldfields|Reilffordd Goldfields]] ym 1977, ac i'r Clwb ym 1985. Yn storfa.
|-
| Dosbarth TR NZR 16
| [[Cwmni Drewry]]
| 2068
| 1936
| 1983
| Efo NZR rhwng 7 Tachwedd 1936 a Mai 1983. Newidiwyd rhif i TR 33 ym 1978. Withdrawn in May 1983. Defnyddir i drwsio TR 34.
|-
| T34
| [[Cwmni Drewry]]
| 2149
| 1939
| 1985
| Efo NZR rhwng 3 Chwefror 1940 ac Ebrill 1985.  Newidiwyd rhif i TR 217 ym 1978. 
|}
Mae gen y Clwb ffrâm o rif 41, dosbarth FA NZR FA. Newidiwyd i diesel im 1964.

===Locomotifau Diesel diwydiannol===
{| class=&quot;sortable wikitable&quot; border=&quot;1&quot;
|-
! Dosbarth a rhif
! Adeiladwyd gan
! Rhif adeiladwr
! blwyddyn
! Cyrraedd
! Nodiadau
|-
| 401
| [[Cwmni Drewry]]
| 2623
| 1957
| 1997
| Adeiladwyd ar gyfer orsaf trydan [[Meremere]]. Prynwyd gan y clwb ym 1997 ac yn storfa hyd at 2004. Gweithredol ers 2005 efo rhif newydd BTC 1.
|-
| 402
| Drewry
| 2624
| 1957
| 1991
| Adeiladwyd ar gyfer orsaf trydan [[Meremere]]. Prynwyd gan y clwb ym 1997 ac yn storfa hyd at 2004. Gweithredol ers 2005 efo rhif newydd BTC 2.
|-
| D3
| Planet
| 2168
| 1939
| 1985
|  Adeiladwyd ar gyfer Farmworld. Gwerthwyd i Diwydiannau Bisley, [[Hamilton, New Zealand|Hamilton]]. Prynwyd gan reilffordd Goldfields ym 1983 ac wedyn i'r clwb ym 1995.
|-
|
| [[A a G Price]]
| 
| 1971
| 1988
| Defnyddiwyd yng Ngwaith A a G Price yn [[Thames, New Zealand|Thames]].
|-
|
| Ffowndri Union
| 32
| 1947
| 1968
| Adeiladwyd ar gyfer Ellis a Burnand, Ongarue.
|-
|
| [[Cwmni Drewry]]
| 2248
| 1947
| 1986
|Adeiladwyd ar gyfer Glofeydd Ohai, rhif N1. Prynwyd gan lofeydd State, [[Kaitangata]] ym 1968 ac wedyn gan lofeydd State, [[Rotowaro]] ym 1974. Prynwyd gan y clwb ym 1986, wedyn i Bruce McLuckie yn 2011. Prynwyd gan [[Ymddiriodolaeth Dreftadaeth Rheilffordd Llethr Rimutaka]] a chyraeddodd eu safle ym [[Maymorn]] ar 21 Hydref 2014.
|-
|
| Cwmni Drewry
| 2585
| 1957
| 1986
| Adeiladwyd ar gyfer Glofeydd Ohai. 1 in 19457. Prynwyd gan lofeydd State, [[Kaitangata]] ym 1968 ac wedyn gan lofeydd State, [[Rotowaro]] ym 1974. Gwerthwyd i deulu Wallis Family yn 2005, av yn 2008, gwerthwyd i [[Ymddiriodolaeth Rheilffordd Rotorua Ngongotaha]] ac yn cael ei atgyweirio.

|}

===Locomotifau batri===
{| class=&quot;sortable wikitable&quot; border=&quot;1&quot;
|-
! Dosbarth a rhif
! Adeiladwyd gan
! Rhif adeiladwr
! blwyddyn
! Cyrraedd
! Nodiadau
|-
|-
|
| Cwmni Goodman
| 3511
| 1922
| 
| Adeiladwyd ar gyfer Laethdy Cydweithredol Seland Newydd. Atgyweiriwyd rhwng 2002 a 2008.
|}

===Jiggers Bush===
{| class=&quot;sortable wikitable&quot; border=&quot;1&quot;
|-
! Adeiladwr
! Adeiladwyd
! Cyrraedd
! Nodiadau
|-
| O. W. Smith
| 1948
| 1972
|Adeiladwyd ar gyfer [[Tramffordd Mamaku]], [[Rheilffyrdd Seland Newydd]]. Gwerthwyd i Paul Mahoney ym 1974, a gwerhwyd ymlaen at Ian Jenner yn 2004; atgyweiriodd o'r jigger yn 2009. Gweithiodd ar [[Rheilffordd Glenbrook|Reilffordd Glenbrook]]yn Chwefror 2011 a Mawrth 2013.
|-
| O. W. Smith
| 1948
| 1972
|Adeiladwyd ar gyfer [[Tramffordd Mamaku]], [[Rheilffyrdd Seland Newydd]]. Gwerthwyd i Paul Mahoney ym 1972, a gwerhwyd ymlaen at Ian Jenner yn 2004; storiwyd hyd at y 2010au wedyn dechreuodd atgyweiriad.
|}

[[Delwedd:PukemiroLB01.jpg|bawd|dim|260px]]

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

==Dolen allanol==
* [http://www.bushtramwayclub.com/ Gwefan y clwb]

[[Categori:Rheilffyrdd treftadaeth]]
[[Categori:Rheilffyrdd Seland Newydd|Clwb Tramffordd y Gwylltir]]
[[Categori:Waikato]]
[[Categori:Seland Newydd]]</text>
      <sha1>6ode583b856y3h0oalh181hmh0fvwwr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Lein Arfordir y De</title>
    <ns>0</ns>
    <id>168020</id>
    <revision>
      <id>11095542</id>
      <parentid>4061906</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:31:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2056" xml:space="preserve">[[Delwedd:Csssb01LB.jpg|bawd|260px|Cerbydau Chicago, South Shore a South Bend]]
Mae ''' Lein Arfordir y De''' (Saesneg:''South Shore Line'') yn rheilffordd gymudwyr rhwng [[South Bend]] ([[Indiana]]) a [[Chicago]] ([[Illinois]]).

==Hanes==
Ffurfiwyd cwmni Rheilffordd 'Chicago &amp; Indiana Air Line' ar [[2 Rhagfyr]] [[1901]], a dechreuodd y gwasanaeth rhwng Dwyrain Chicago a [[Harbwr Indiana]] ym Medi 1903.

Newidiwyd yr enw i &quot;Reilffordd Chicago, Arfordir Llyn a South Bend&quot; ym 1904 a dechreuodd gwaith adeiladu at South Bend ym 1906. Dechreuodd y gwasanaeth rhwng [[Dinas Michigan]] a South Bend ar 1 Gorffennaf 1908. Estynwyd y lein i Hammond erbyn 8 Medi 1906 ac at [[Gary]] ym 1910. Dechreuodd y gwasanaeth i [[Gorsaf reilffordd Stryd Randolph|orsaf reilffordd Stryd Randolph]] ar 2 Mehefin 1912.

Ffurfiwyd Cwmni Rheilffordd Chicago, South Shore a South Bend ar 23 Mehefin 1925, a phrynodd y cwmni'r lein ar 29 Mehefin am $6,474,843. Cwbwlhawyd adeiladu'r lein ym mis Hydref. Newidiwyd foltedd y leini 1500 folt DC yng Nghorffennaf 1926.
[[Delwedd:Csssb02LB.jpg|chwith|bawd|260px|Gary, Indiana]]

Prynwyd y lein gan [[Rheilffordd Chesapeake ac Ohio|Reilffordd Chesapeake ac Ohio]] ar 3 Ionawr 1967.

Ffurfiwyd NICTD (Ardal Cluidiant Cymudwr Gogledd Indiana) ym 1977 er mwyn derbyn arian o'r llywodraeth, a derbynwyd grantiau ar gyfer cerbydau a chledrau erbyn 1979.

Ym 1989, aeth y cwmni  Chicago, South Shore a South Bend yn fethdalwr. Prynwyd gwasanaethau nwyddau'r rheilffordd gan Reilffordd Anacosta a Pacific; mae NICTD yn berchennog y gwasanaethau i deithwyr, a phrynodd y cwmni'r lein ym 1990. Ym 1992, symudwyd [[Gorsaf reilffordd South Bend]] i [[Maes awyr South Bend|Faes awyr South Bend]].&lt;ref&gt;[http://southshore.railfan.net/ss-hist.html Gwefan southshore.railfan.net]&lt;/ref&gt;

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

==Dolen allanol==
* [http://www.nictd.com/ Gwefan NICTD]

[[Categori:Cludiant yn yr Unol Daleithiau]]
[[Categori:Illinois]]
[[Categori:Indiana]]
[[Categori:Cwmnïau Gweithredu Trenau]]
[[Categori:Rheilffyrdd yr Unol Daleithiau]]</text>
      <sha1>7ony6rhyf8orqst8iml8q8s412o6kxe</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Rheilffordd Chicago, Rock Island a Pacific</title>
    <ns>0</ns>
    <id>169592</id>
    <revision>
      <id>11095584</id>
      <parentid>11045419</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T21:09:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1922" xml:space="preserve">{{Pethau| fetchwikidata = ALL}}

Rheilffordd yn yr [[Unol Daleithiau]] oedd '''Rheilfordd Chicago, Rock Island a Pacific''' adnabuwyd yn well fel Lein Rock Island.
Ar ei hanterth, aeth y rheilffordd ar draws y canolbarth, yn cysylltu [[Chicago]], [[Minneapolis]], [[Omaha]], [[St Louis]], [[Memphis]], [[Denver]], [[Dallas]] a [[Galveston]]. Defnyddir rhai o'i leiniau hyd at heddiw gan gwmnïau eraill.

Ysgogwyd y gân ''Rock Island Line'' gan y rheilffordd.

==Hanes==
Crëwyd Cwmni Rheilffordd Rock Island a La Salle ar 27 Chwefror 1847 i adeiladu rheilffordd rhwng y ddwy dref a chysylltu â'r gamlas i [[Chicago]]. Sylweddolyd y buasai'n well cyrraedd Chicago'n uniongyrchol yn hytrach na'r gamlas, a newidiwyd enw'r rheilffordd i [[Rheilffordd Chicago a Rock Island|Reilffordd Chicago a Rock Island]]. Aeth y trên cyntaf rhwng Chicago a [[Joliet]] ar 10 Hydref 1852, a'r un cyntaf i [[Rock Island]] ar 22 Chwefror 1854. Cyrheaddwyd [[Davenport (Iowa)]] ar 23ain Ebrill 1856. Ar ôl problemau ariannol, daeth y cwmni yn Rheilfford Chicago, Rock Island a Pacific yng Ngorffennaf 1866. Daeth y rheilffordd ei henw 'Chicago, Rock Island a Pacific ym mis Mai 1866. Roedd ganddi rhwydwaith mawr ond yn anffodus doedd ei leiniau ddim mor uniongyrchol â rheilffyrdd eraill.

Roedd y rheilffordd yn enwog am ei 'Rocedau', trenau wedi'u adeiladu gan [[Cwmni Electromotif|Gwmni Electromotif]]. Ond ar ôl yr [[Ail Ryfel Byd]] collwyd traffig i'r ffyrdd Interstate. Caewyd y rheilffordd ym 1980, a gwerthwyd rhai o'i leiniau i gwmnïau eraill.&lt;ref&gt;[http://www.american-rails.com/chicago-rock-island-and-pacific.html Gwefan american-rails]&lt;/ref&gt;

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

{{-}}
&lt;gallery heights=&quot;160px&quot; mode=&quot;packed&quot;&gt;
LaSalle01.jpg|260px|Terminws Heol LaSalle, Chicago heddiw
greenbayLB03.jpg|Y Roced Rock Island
RockIsland01LB.jpg
&lt;/gallery&gt;

[[Categori:Rheilffyrdd yr Unol Daleithiau|Chicago, Rock Island a Pacific]]</text>
      <sha1>2whop51gm4kbq0wmtmh72kbfqnj47pb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Corgoblyn Papwa</title>
    <ns>0</ns>
    <id>182382</id>
    <revision>
      <id>11095702</id>
      <parentid>11085075</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T11:18:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ListeriaBot</username>
        <id>34804</id>
      </contributor>
      <comment>Wikidata list updated [V2]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3648" xml:space="preserve">{{Blwch tacson
| enw = {{{name|{{PAGENAMEBASE}}}}}&lt;br /&gt;''Aerodramus papuensis''

{{Blwch adar oto}}&lt;!--Hwn yn galw delwedd o Wicidata--&gt;

| delwedd2 ={{#invoke:Wikidata|getValue|P51|{{{sain|FETCH_WIKIDATA}}}}}
| status             = DD
| status_system      = IUCN3.1
| statws = {{infobox
| label1 = Statws IUCN
| data1  = {{#invoke:Wikidata|getValue|P141|{{{statws gadwraethol IUCN|FETCH_WIKIDATA}}}}}

}}

| map_dosbarthiad = {{#invoke:Wikidata|getValue|P181|{{{map dosbarthiad|FETCH_WIKIDATA}}}}}
| maint_map_dosbarthiad =  280px
| neges_map_dosbarthiad = Dosbarthiad y [[rhywogaeth]]

| regnum = [[Animalia]]
| phylum = [[Chordata]]
| classis = [[Aves]]
| ordo = Apodiformes
| familia = Apodidae
&lt;!--Cadw lle 1--&gt;

| genus = {{#invoke:Wikidata|getValue|P171|{{{rhiant-dacson|FETCH_WIKIDATA}}}}}
| species = {{#invoke:Wikidata|getValue|P225|{{{enw tacson|FETCH_WIKIDATA}}}}}
| enw_deuenwol = ''{{#invoke:Wikidata|getValue|P225|{{{enw tacson|FETCH_WIKIDATA}}}}}''
| awdurdod_deuenwol =

}}

[[Aderyn]] a [[rhywogaeth]] o adar yw '''Corgoblyn Papwa''' (sy'n enw gwrywaidd; enw lluosog: corgoblynnod Papwa) a adnabyddir hefyd gyda'i enw gwyddonol '''''Aerodramus papuensis'''''; yr enw Saesneg arno yw ''Idenburg River swiftlet''. Mae'n perthyn i [[teulu (bioleg)|deulu]]'r Coblynnod ([[Lladin]]: ''Apodidae'') sydd yn [[urdd (bioleg)|urdd]] y ''Apodiformes''.&lt;ref&gt;[https://cymdeithasedwardllwyd.cymru/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040610130433/http://www.cymdeithasedwardllwyd.org.uk/ |date=2004-06-10 }} Gwefan [[Cymdeithas Edward Llwyd]]]; adalwyd 30 Medi 2016.&lt;/ref&gt;

Talfyrir yr enw Lladin yn aml yn ''A. papuensis'', sef enw'r rhywogaeth.&lt;ref&gt;[http://avibase.bsc-eoc.org/avibase.jsp?lang=EN&amp;pg=home Gwefan Avibase;] adalwyd 3 Hydref 2016.&lt;/ref&gt;

&lt;!--Cadw lle4--&gt;
==Teulu==
Mae'r corgoblyn Papwa yn perthyn i deulu'r Coblynnod (Lladin: ''Apodidae''). Dyma rai o aelodau eraill y teulu:

{{Wikidata list
|sparql=SELECT ?item WHERE { ?item wdt:P105 wd:Q7432. ?item wdt:P171 ?sub0 . ?sub0 (wdt:P171)* wd:Q26617 }
LIMIT 15
|sort=label
|columns=label:rhywogaeth,P225,P18:delwedd
|row_template=Zutabe formatoa/Familiak
|thumb=80
|links=local
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! rhywogaeth
! enw tacson
! delwedd
{{Zutabe formatoa/Familiak
| label = [[Corgoblyn Awstralia]]
| p225 = Aerodramus terraereginae
| p18 = [[Delwedd:AustralianSwiftlet.jpg|center|80px]]
}}
|-
{{Zutabe formatoa/Familiak
| label = [[Corgoblyn Cefnfor India]]
| p225 = Aerodramus francicus
| p18 = [[Delwedd:Mascarene Swiftlet.jpg|center|80px]]
}}
|-
{{Zutabe formatoa/Familiak
| label = [[Corgoblyn German]]
| p225 = Aerodramus germani
| p18 = [[Delwedd:GermansSwiftlet 048.jpg|center|80px]]
}}
|-
{{Zutabe formatoa/Familiak
| label = [[Corgoblyn Lowe]]
| p225 = Aerodramus maximus
| p18 = [[Delwedd:AerodramusMaximus.Wokoti.jpg|center|80px]]
}}
|-
{{Zutabe formatoa/Familiak
| label = [[Corgoblyn Maÿr]]
| p225 = Aerodramus orientalis
}}
|-
{{Zutabe formatoa/Familiak
| label = [[Corgoblyn Molwcaidd]]
| p225 = Aerodramus infuscatus
}}
|-
{{Zutabe formatoa/Familiak
| label = [[Corgoblyn Ynysoedd Cook]]
| p225 = Aerodramus sawtelli
| p18 = [[Delwedd:Kopeka.jpg|center|80px]]
}}
|-
{{Zutabe formatoa/Familiak
| label = [[Corgoblyn mynydd]]
| p225 = Aerodramus hirundinaceus
}}
|-
{{Zutabe formatoa/Familiak
| label = [[Corgoblyn tinwyn]]
| p225 = Aerodramus spodiopygius
| p18 = [[Delwedd:Whiterumpedswiftlet.jpg|center|80px]]
}}
|}
{{Wikidata list end}}

==Gweler hefyd==
*[[Rhestr Goch yr IUCN]]

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{Llen Natur}}

[[Categori:Rhywogaethau data-ddiffygiol yn ôl Rhestr Goch yr IUCN]]
[[Categori:Apodidae]]</text>
      <sha1>tsja7bl14v4qnttnatuytobsmc6xtmv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Pardalot rhesog y Gorllewin</title>
    <ns>0</ns>
    <id>188351</id>
    <revision>
      <id>11095455</id>
      <parentid>11082291</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T14:37:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ListeriaBot</username>
        <id>34804</id>
      </contributor>
      <comment>Wikidata list updated [V2]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2657" xml:space="preserve">{{Blwch tacson
| enw = {{{name|{{PAGENAMEBASE}}}}}&lt;br /&gt;''Pardalotus substriatus''

{{Blwch adar oto}}&lt;!--Hwn yn galw delwedd o Wicidata--&gt;

| delwedd2 ={{#invoke:Wikidata|getValue|P51|{{{sain|FETCH_WIKIDATA}}}}}
| status             = 
| status_system      = 
| statws = {{infobox
| label1 = Statws IUCN
| data1  = {{#invoke:Wikidata|getValue|P141|{{{statws gadwraethol IUCN|FETCH_WIKIDATA}}}}}

}}

| map_dosbarthiad = {{#invoke:Wikidata|getValue|P181|{{{map dosbarthiad|FETCH_WIKIDATA}}}}}
| maint_map_dosbarthiad =  280px
| neges_map_dosbarthiad = Dosbarthiad y [[rhywogaeth]]

| regnum = [[Animalia]]
| phylum = [[Chordata]]
| classis = [[Aves]]
| ordo = Passeriformes
| familia = Dicaeidae
&lt;!--Cadw lle 1--&gt;

| genus = {{#invoke:Wikidata|getValue|P171|{{{rhiant-dacson|FETCH_WIKIDATA}}}}}
| species = {{#invoke:Wikidata|getValue|P225|{{{enw tacson|FETCH_WIKIDATA}}}}}
| enw_deuenwol = ''{{#invoke:Wikidata|getValue|P225|{{{enw tacson|FETCH_WIKIDATA}}}}}''
| awdurdod_deuenwol =

}}

[[Aderyn]] a [[rhywogaeth]] o adar yw '''Pardalot rhesog y Gorllewin''' (sy'n enw gwrywaidd; enw lluosog: pardalotiau rhesog y Gorllewin) a adnabyddir hefyd gyda'i enw gwyddonol '''''Pardalotus substriatus'''''; yr enw Saesneg arno yw ''Striated Pardalote''. Mae'n perthyn i [[teulu (bioleg)|deulu]]'r Pigwyr blodau ([[Lladin]]: ''Dicaeidae'') sydd yn [[urdd (bioleg)|urdd]] y ''Passeriformes''.&lt;ref&gt;[https://cymdeithasedwardllwyd.cymru/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040610130433/http://www.cymdeithasedwardllwyd.org.uk/ |date=2004-06-10 }} Gwefan [[Cymdeithas Edward Llwyd]]]; adalwyd 30 Medi 2016.&lt;/ref&gt;

Talfyrir yr enw Lladin yn aml yn ''P. substriatus'', sef enw'r rhywogaeth.&lt;ref&gt;[http://avibase.bsc-eoc.org/avibase.jsp?lang=EN&amp;pg=home Gwefan Avibase;] adalwyd 3 Hydref 2016.&lt;/ref&gt;

&lt;!--Cadw lle4--&gt;
==Teulu==
Mae'r pardalot rhesog y Gorllewin yn perthyn i deulu'r Pigwyr blodau (Lladin: ''Dicaeidae''). Weithiau mae'r teulu hwn yn cael ei ystyried yn rhan o deulu ehangach: teulu'r  '''Adar haul''' (''[[:Categori:Nectarinidae]]''). Dyma rai o aelodau eraill y teulu:

{{Wikidata list
|sparql=SELECT ?item WHERE { ?item wdt:P105 wd:Q7432. ?item wdt:P171 ?sub0 . ?sub0 (wdt:P171)* wd:Q208221 }
LIMIT 15
|sort=label
|columns=label:rhywogaeth,P225,P18:delwedd
|row_template=Zutabe formatoa/Familiak
|thumb=80
|links=local
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! rhywogaeth
! enw tacson
! delwedd
{{Zutabe formatoa/Familiak
| label = [[Aderyn haul adeingoch]]
| p225 = Nectarinia rufipennis
}}
|}
{{Wikidata list end}}

==Gweler hefyd==
*[[Rhestr Goch yr IUCN]]

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{Llen Natur}}

[[Categori:Dicaeidae]]</text>
      <sha1>1ubn21zjl8ale56ye9be6jghh0up1n1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Brych pigddu</title>
    <ns>0</ns>
    <id>191159</id>
    <revision>
      <id>11095586</id>
      <parentid>11086200</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T21:24:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ListeriaBot</username>
        <id>34804</id>
      </contributor>
      <comment>Wikidata list updated [V2]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5539" xml:space="preserve">{{Blwch tacson
| enw = {{{name|{{PAGENAMEBASE}}}}}&lt;br /&gt;''Turdus ignobilis''

{{Blwch adar oto}}&lt;!--Hwn yn galw delwedd o Wicidata--&gt;

| delwedd2 ={{#invoke:Wikidata|getValue|P51|{{{sain|FETCH_WIKIDATA}}}}}
| status             = LC
| status_system      = IUCN3.1
| statws = {{infobox
| label1 = Statws IUCN
| data1  = {{#invoke:Wikidata|getValue|P141|{{{statws gadwraethol IUCN|FETCH_WIKIDATA}}}}}

}}

| map_dosbarthiad = {{#invoke:Wikidata|getValue|P181|{{{map dosbarthiad|FETCH_WIKIDATA}}}}}
| maint_map_dosbarthiad =  280px
| neges_map_dosbarthiad = Dosbarthiad y [[rhywogaeth]]

| regnum = [[Animalia]]
| phylum = [[Chordata]]
| classis = [[Aves]]
| ordo = Passeriformes
| familia = Turdidae
&lt;!--Cadw lle 1--&gt;

| genus = {{#invoke:Wikidata|getValue|P171|{{{rhiant-dacson|FETCH_WIKIDATA}}}}}
| species = {{#invoke:Wikidata|getValue|P225|{{{enw tacson|FETCH_WIKIDATA}}}}}
| enw_deuenwol = ''{{#invoke:Wikidata|getValue|P225|{{{enw tacson|FETCH_WIKIDATA}}}}}''
| awdurdod_deuenwol =

}}

[[Aderyn]] a [[rhywogaeth]] o adar yw '''Brych pigddu''' (sy'n enw gwrywaidd; enw lluosog: brychion pigddu) a adnabyddir hefyd gyda'i enw gwyddonol '''''Turdus ignobilis'''''; yr enw Saesneg arno yw ''Black-billed thrush''. Mae'n perthyn i [[teulu (bioleg)|deulu]]'r Brychion ([[Lladin]]: ''Turdidae'') sydd yn [[urdd (bioleg)|urdd]] y ''Passeriformes''.&lt;ref&gt;[https://cymdeithasedwardllwyd.cymru/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040610130433/http://www.cymdeithasedwardllwyd.org.uk/ |date=2004-06-10 }} Gwefan [[Cymdeithas Edward Llwyd]]]; adalwyd 30 Medi 2016.&lt;/ref&gt;

Talfyrir yr enw Lladin yn aml yn ''T. ignobilis'', sef enw'r rhywogaeth.&lt;ref&gt;[http://avibase.bsc-eoc.org/avibase.jsp?lang=EN&amp;pg=home Gwefan Avibase;] adalwyd 3 Hydref 2016.&lt;/ref&gt; Mae'r rhywogaeth hon i'w chanfod yn [[De America|Ne America]].

Y rhywogaeth hon yw'r fwyalchen ''Tudurus'' fwyaf cyffredin yng ngorllewin Amazonia ac mae i'w weld yn [[Bolifia]], [[Brasil]], [[Colombia]], [[Ecwador]], [[Gaiana]], [[Periw]], [[Suriname]], [[Feneswela]], a [[Bolifia]]. Gall addasu i sawl cynefin gwahanol gan gynnwys y llannerch, y safana coediog, cerado, fforestydd glaw (ymylon) a phlanhigfeydd coffi.&lt;ref name=iucn&gt;{{IUCN|id=22708899 |title=''Turdus ignobilis'' |assessor=BirdLife International |assessor-link=BirdLife International |version=2013.2 |year=2012 |accessdate=26 Tachwedd 2013}}&lt;/ref&gt;

==Ecoleg==
Mae'r Brych pigddu'n hoff iawn o anifeiliaid asgwrn cefn y tir: [[chwilen|chwilod]], [[pryf]]aid, [[pry genwair|pryfaid genwair]] a [[siani flewog]]. Mae'n dodwyd dau wy mewn cwpan siap cwpan. Yn gyffreinol maent yn adar sy'n hoff o fod ar eu pen eu hunain.&lt;ref name=cornell&gt;{{cite web|title=Black-billed Thrush (Turdus ignobilis)|website=Neotropical Birds Online|publisher=Cornell Lab of Ornithology|url=http://neotropical.birds.cornell.edu/portal/species/overview?p_p_spp=551436}}&lt;/ref&gt;

==Teulu==
Mae'r brych pigddu yn perthyn i deulu'r Brychion (Lladin: ''Turdidae''). Dyma rai o aelodau eraill y teulu:

{{Wikidata list
|sparql=SELECT ?item WHERE { ?item wdt:P105 wd:Q7432. ?item wdt:P171 ?sub0 . ?sub0 (wdt:P171)* wd:Q26050 }
LIMIT 15
|sort=label
|columns=label:rhywogaeth,P225,P18:delwedd
|row_template=Zutabe formatoa/Familiak
|thumb=80
|links=local
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! rhywogaeth
! enw tacson
! delwedd
{{Zutabe formatoa/Familiak
| label = [[Brych daear Abysinia]]
| p225 = Geokichla piaggiae
| p18 = [[Delwedd:Abyssinian Ground-thrush (Zoothera piaggiae) perched.jpg|center|80px]]
}}
|-
{{Zutabe formatoa/Familiak
| label = [[Brych daear Crossley]]
| p225 = Geokichla crossleyi
| p18 = [[Delwedd:TurdusCrossleyiKeulemans.jpg|center|80px]]
}}
|-
{{Zutabe formatoa/Familiak
| label = [[Brych daear Molwcaidd]]
| p225 = Geokichla dumasi
}}
|-
{{Zutabe formatoa/Familiak
| label = [[Brych daear Siberia]]
| p225 = Geokichla sibirica
| p18 = [[Delwedd:Geokichla sibirica.jpg|center|80px]]
}}
|-
{{Zutabe formatoa/Familiak
| label = [[Brych daear cefnllwyd]]
| p225 = Geokichla schistacea
| p18 = [[Delwedd:Zoothera-schistacea-keulemans.jpg|center|80px]]
}}
|-
{{Zutabe formatoa/Familiak
| label = [[Brych daear llwyd|Geokichla cinerea]]
| p225 = Geokichla cinerea
| p18 = [[Delwedd:Geokichla cinerea.jpg|center|80px]]
}}
|-
{{Zutabe formatoa/Familiak
| label = [[Brych daear cefnwinau|Geokichla dohertyi]]
| p225 = Geokichla dohertyi
| p18 = [[Delwedd:Geokichla dohertyi in Edinburgh Zoo.JPG|center|80px]]
}}
|-
{{Zutabe formatoa/Familiak
| label = [[Brych daear cefngoch|Geokichla erythronota]]
| p225 = Geokichla erythronota
| p18 = [[Delwedd:Geocichla erythronota Smit.jpg|center|80px]]
}}
|-
{{Zutabe formatoa/Familiak
| label = [[Brych daear corunwinau|Geokichla interpres]]
| p225 = Geokichla interpres
| p18 = [[Delwedd:Geokichla interpres 1838.jpg|center|80px]]
}}
|-
{{Zutabe formatoa/Familiak
| label = [[Mwyalch adeinlwyd|Mwyalch Adeinlwyd]]
| p225 = Turdus boulboul
| p18 = [[Delwedd:Grey-winged Blackbird - Bhutan S4E0223 (17234373941).jpg|center|80px]]
}}
|-
{{Zutabe formatoa/Familiak
| label = [[Mwyalchen]]
| p225 = Turdus merula
| p18 = [[Delwedd:Common Blackbird.jpg|center|80px]]
}}
|-
{{Zutabe formatoa/Familiak
| label = [[Mwyalchen y mynydd]]
| p225 = Turdus torquatus
| p18 = [[Delwedd:2015-04-20 Turdus torquatus torquatus Cairngorm 2.jpg|center|80px]]
}}
|}
{{Wikidata list end}}

==Gweler hefyd==
*[[Rhestr Goch yr IUCN]]

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{Llen Natur}}

[[Categori:Rhywogaethau o bryder lleiaf yn ôl Rhestr Goch yr IUCN]]
[[Categori:Turdidae]]
[[Categori:Adar De America]]</text>
      <sha1>eqmf4urqletjyh3kfz6brpoj1w0txr1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gorsaf reilffordd Longport</title>
    <ns>0</ns>
    <id>200235</id>
    <revision>
      <id>11095541</id>
      <parentid>10777560</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:30:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="725" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|Lloegr}} | ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} }}

'''Gorsaf reilffordd Longport'''  yn orsaf sydd yn gwasanaethu [[Longport]], [[Burslem]] a [[Middleport]] ar lein rhwng [[Cryw]] a [[Derby]], a oedd yn rhan y [[Rheilffordd Gogledd Swydd Stafford]]. Mae'r orsaf yr un agosaf i [[Port Vale F.C.]]

Agorwyd yr orsaf ar 9 Hydref 1848, efo'r enw Burslem. Newidiwyd enw'r orsaf pan agorwyd [[Gorsaf reilffordd Burslem]] agosach i'r dref.

==Dolen allanol==
* [http://www.nationalrail.co.uk/stations_destinations/LPT.aspx Gwefan national rail]

{{Eginyn gorsaf reilffordd}}

[[Categori:Gorsafoedd rheilffordd Lloegr|Longport]]
[[Categori:Gorsafoedd rheilffordd yn Swydd Stafford|Longport]]</text>
      <sha1>25e0y1gr1sbzodfmu626vafnna9npyg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>John Hughes (diwydiannwr)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>200509</id>
    <revision>
      <id>11095531</id>
      <parentid>10953740</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:25:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1105" xml:space="preserve">{{Person | fetchwikidata=ALL | onlysourced=no | suppressfields= dinasyddiaeth | nationality = {{banergwlad|Cymru}} | dateformat = dmy}}
Peiriannydd a dyn busnes o Gymro oedd '''John James Hughes''' ([[1814]] – [[17 Mehefin]] [[1889]]).  Ef oedd sylfaenydd dinas [[Donetsk]] yn yr [[Yr Wcráin|Wcráin]].

Ganwyd John Hughes ym [[Merthyr Tudful]] ym 1814.  Ei dad oedd prif beiriannydd [[Gwaith Haearn Cyfarthfa]].  Bu Hughes yn gweithio fel peiriannydd yn y De ac yn Lloegr cyn iddo gael ei alw gan lywodraeth Rwsia i sefydlu gweithfeydd haearn yn yr Wcráin.  Sefydlodd Hughes ddinas yn yr Wcráin ym 1870, a galwyd y ddinas honno yn Hughesovka (Юзовка) ar ôl ei sylfaenydd.  Ail-enwyd y ddinas yn Stalino ym 1924, ac ym 1961 newidiwyd enw'r ddinas eto i Donetsk.

==Gweler hefyd==
* [[Diwydiant haearn Cymru]]

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

{{Rheoli awdurdod}}

{{DEFAULTSORT:Hughes, John}}
[[Categori:Pobl o Ferthyr Tudful]]
[[Categori:Hanes Merthyr Tudful]]
[[Categori:Diwydiant haearn Cymru]]
[[Categori:Diwydianwyr Cymreig]]
[[Categori:Genedigaethau 1814]]
[[Categori:Marwolaethau 1889]]</text>
      <sha1>8wgrbfj8hg2git5lq7zf7dmm2kopgmo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Greta Stevenson</title>
    <ns>0</ns>
    <id>201260</id>
    <revision>
      <id>11095477</id>
      <parentid>11083018</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T17:28:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ListeriaBot</username>
        <id>34804</id>
      </contributor>
      <comment>Wikidata list updated [V2]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2862" xml:space="preserve">{{Person | fetchwikidata=ALL | onlysourced=no
 | suppressfields= cenedl dinasyddiaeth
 | dateformat = dmy
}}

Roedd '''Greta Stevenson''' (ganwyd: 10 Mehefin 1911) yn [[Botaneg|fotanegydd]] nodedig a aned yn [[Seland Newydd]].&lt;ref&gt;[http://www.ipni.org/ipni/authorsearchpage.do Gellir canfod gwybodaeth am y botanegydd yma ar y Cyfeiriadur Rhyngwladol ar Enwau Planhigion]. Adalwyd 1 Rhagfyr 2016.&lt;/ref&gt; Y sefydliad trydyddol lle y derbyniodd ei haddysg oedd: Coleg Imperial Llundain.&lt;!--WD cadw lle 22 --&gt; Un o'r sefydliadau a'i chyflogodd fel botanegydd oedd Universidad de Panamá.&lt;!--WD cadw lle 33 --&gt;

Dynodwr rhyngwladol yr awdur ar [http://www.ipni.org/ipni/advAuthorSearch.do?navig=Show+%3A&amp;chunk_size=100&amp;start_row=0&amp;find_abbreviation=Colden&amp;find_surname=&amp;find_forename=&amp;output_format=normal Gofrestr Rhyngwladol Enwau Planhigion] (''International Plant Names Index'') yw '''{{#invoke:Wikidata|getValue|P586|{{{IPNI author ID|FETCH_WIKIDATA}}}}}'''. Fel sy'n arferol mewn botaneg, ceir byrfodd yn hytrach nag enw llawn, pan ddyfnynir neu pan sonir am y person hwn, sef '''{{#invoke:Wikidata|getValue|P428|{{{IPNI author ID|FETCH_WIKIDATA}}}}}'''.

Bu farw yn 1990. &lt;!--WD cadw lle 44 --&gt;

==Anrhydeddau==
&lt;!-- {{#invoke:Wikidata|getValue|P463|{{{focal_length|FETCH_WIKIDATA}}}}} --&gt;

==Botanegwyr benywaidd eraill==
{{Wikidata list
|sparql=SELECT ?item WHERE { ?item wdt:P21 wd:Q6581072. ?item wdt:P106 ?occ. ?occ wdt:P279* wd:Q2374149 }
LIMIT 10
|sort=label
|columns=label:Enw,p569:Dyddiad geni,p570:Marwolaeth,p27:Gwlad &lt;br /&gt;&lt;small&gt;(yn ôl pasport)&lt;/small&gt;,p18:Delwedd
|thumb=100
|links=local
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! Enw
! Dyddiad geni
! Marwolaeth
! Gwlad &lt;br /&gt;&lt;small&gt;(yn ôl pasport)&lt;/small&gt;
! Delwedd
|-
| [[Asima Chatterjee]]
| 1917-09-23
| 2006-11-22
| ''[[:d:Q129286|British Raj]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''&lt;br/&gt;[[India]]
| [[Delwedd:Asima Chatterjee - Calcutta 1993-03-29 35.tif|center|100px]]
|-
| [[Felicitas Svejda]]
| 1920-11-08
| 2016-01-19
| [[Canada]]
| 
|-
| [[Harriet Margaret Louisa Bolus]]
| 1877-07-31
| 1970-04-05
| [[De Affrica]]
| 
|-
| [[Loki Schmidt]]
| 1919-03-03
| 2010-10-21
| [[yr Almaen]]
| [[Delwedd:Bundesarchiv B 145 Bild-F055066-0024, Köln, SPD-Parteitag, Schmidt mit Ehefrau Loki cropped.jpg|center|100px]]
|-
| [[y Dywysoges Therese o Fafaria]]
| 1850-11-12
| 1925-09-19
| [[yr Almaen]]
| [[Delwedd:Princess Therese of Bavaria (1850-1925).jpg|center|100px]]
|}
{{Wikidata list end}}

==Gweler hefyd==
*[[Y Bywgraffiadur Cymreig#Rhestr o ferched yn y Bywgraffiadur|Rhestr o ferched yn y Bywgraffiadur Cymreig]]

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

{{wikispecies|Greta Stevenson}}
{{Rheoli awdurdod}}

{{DEFAULTSORT:Stevenson, Greta}}
[[Categori:Botanegwyr benywaidd]]
[[Categori:Genedigaethau 1911]]
[[Categori:Merched yr 20fed ganrif]]
[[Categori:Pobl o Seland Newydd]]</text>
      <sha1>afeulom61lqf8dy2mve8nbqih61xkzo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Tirau</title>
    <ns>0</ns>
    <id>205370</id>
    <revision>
      <id>11095554</id>
      <parentid>8661962</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:38:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1017" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle| gwlad={{banergwlad|Seland Newydd}}}}

[[Delwedd:Tirau01LB.jpg|bawd|260px]]
Mae '''Tirau''''n dref yn ardal [[Waikato]], ar [[Ynys y Gogledd]], [[Seland Newydd]]. Enw gwreiddiol y dref oedd Oxford, ond newidiwyd ei henw ym 1896. Lleolir hi tua 50 [[km]] o Hamilton ac mae ganddi boblogaeth o tua 690 (Cyfrifiad 2013).&lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.stats.govt.nz/Census/2013-census/profile-and-summary-reports/quickstats-about-a-place.aspx?request_value=13788&amp;parent_id=13787&amp;tabname=#13788 |title= 2013 ''Census QuickStats about a place: Tirau ''|publisher= Statistics New Zealand |accessdate= 17 Rhagfyr2014}}&lt;/ref&gt; Gair [[Maori]] ydy 'Tirau', sy'n golygu &quot;y fan lle ceir llawer o goed bresych&quot;.

Mae gan y dref adeiladau trawiadol a wnaed o haearn rhychog: ci defaid (sydd yn ganolfan dwristiaeth), dafad, bugail a maharen ymysg eraill.

==Dolen allanol==
* [http://www.tirauinfo.co.nz/ Gwefan y dref]

[[Categori:Dinasoedd a threfi Seland Newydd]]
[[Categori:Waikato]]
[[Categori:Ynys y Gogledd]]</text>
      <sha1>lwyio7f86o7x9lz9w96xfb2ufexim1z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Cañon City, Colorado</title>
    <ns>0</ns>
    <id>208657</id>
    <revision>
      <id>11095580</id>
      <parentid>11049406</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T21:07:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2633" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle| gwlad={{banergwlad|Unol Daleithiau}}}}

[[Delwedd:StCloudHotel CanonCityCO.jpg|bawd|257px|Yn ardal hanesyddol Cañon City saif Gwesty St. Cloud, ar gornel strydoedd &quot;7th&quot; a &quot;Main&quot;, ers 1888. Mae'n wag ar hyn o'r bryd. Symudwyd y gwesty bric wrth fric o Silver Cliff, Colorado, yn 1888.]]
[[Delwedd:Royal gorge bridge 1987.jpg|bawd|257px|[[Pont Royal Gorge]] yn 1987]]

'''Cañon City''' ({{IPA|/ˈkænjən_ˈsɪti/}} yw'r dref sirol a'r ddinas fwyaf poblog yn [[Fremont County, Colorado]]. Poblogaeth y ddinas yn 2010 oedd 16,400. Mae Cañon City ar lan [[Afon Arkansas]] ac mae'n ganolfan boblogaidd i dwristiaid oherwydd ei chwaraeon dŵr ewyn-gwyllt, fel rafftio.

==Hanes==
Cynlluniwyd y ddinas yn wreiddiol ar [[17 Ionawr]] [[1858]], yn ystod Rhuthr Aur Pike's Peak, ond safai'r tir yn hesb nes i gwmni fachu'r safle yn hwyr yn 1859 gan adeiladu'r adeilad cyntaf yn Chwefror 1860. Bwriadwyd y ddinas fel canolfan fasnachol ar gyfer [[mwyngloddio]].

==Poblogaeth==
Tyfodd poblogaeth y dref o 229 yn 1870 i 1,501 yn 1880. Yn 2010 roedd wedi tyfu i tua 16,400.

==Hynodrwydd==
Mae'n ddinas yn enwog fel lleoliad naw carchar taleithiol a phedwar dalfa (''penitentiary'') ffederal. Mae arwydd croeso'r ddinas yn datgan, ''&quot;Corrections Capital of the World.&quot;''&lt;ref name=privatecorrections57&gt;{{cite journal| last1=Welch| first1=Michael| last2=Turner| first2=Fatiniyah| title=Private Corrections, Financial Infrastructure, and Transportation: The New Geo-Economy of Shipping Prisoners| journal=Social Justice| date=2007| volume=34| issue=3| page=57| jstor=29768464| registration=yes}}&lt;/ref&gt;

Un hynodrwydd arall i'r ddinas yw i'r ''United States Board on Geographic Names'' ganiatáu ychwanegu'r 'sgwigl' (''tilde]'') i enw swyddogol y ddinas yn 1984. Sillafiad swyddogol y ddinas, felly, yw &quot;Ca'''ñ'''on City&quot;. Newidiwyd yr enw'n swyddogl o '''Canon City''' yn 1906 ac yn 1975. Mae'n un o'r ychydig ddinasoedd yn UDA i ddefnyddio '''Ñ''' yn ei henw. Yr enghreifftiau eraill yw: La Cañada Flintridge, [[Califfornia]], Española, Peñasco, a Cañones, y tri ym [[Mecsico Newydd]].

Canon City yw cyrchfan Byddin Gêl yn y nofel a'r gyfres deledu distopiaidd ''[[The Man in the High Castle (cyfres deledu 2015)|The Man in the High Castle]]''. Mae Juliana yn y gyfres yn mynd yno er mwyn cludo rîl ffilm gudd i'r 'dyn yn y castell uchel'. Mae Canon City (ynganir heb y tilde yn y gyfres) yn rhan o diriogaeth niwtral y Mynyddoedd Creigiog sy'n gorwedd rhwng Reich Fawr Naziaidd i'r Dwyrain a Thaleithiau Môr Tawel Japan i'r gorllewin.

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

[[Categori:Dinasoedd Fremont County, Colorado]]</text>
      <sha1>ax1694dlr4zbge9occbb2d1gbqr8mek</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095581</id>
      <parentid>11095580</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T21:07:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2634" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle| gwlad={{banergwlad|Unol Daleithiau}}}}

[[Delwedd:StCloudHotel CanonCityCO.jpg|bawd|257px|Yn ardal hanesyddol Cañon City saif Gwesty St. Cloud, ar gornel strydoedd &quot;7th&quot; a &quot;Main&quot;, ers 1888. Mae'n wag ar hyn o'r bryd. Symudwyd y gwesty bric wrth fric o Silver Cliff, Colorado, yn 1888.]]
[[Delwedd:Royal gorge bridge 1987.jpg|bawd|257px|[[Pont Royal Gorge]] yn 1987]]

'''Cañon City''' ({{IPA|/ˈkænjən_ˈsɪti/}}) yw'r dref sirol a'r ddinas fwyaf poblog yn [[Fremont County, Colorado]]. Poblogaeth y ddinas yn 2010 oedd 16,400. Mae Cañon City ar lan [[Afon Arkansas]] ac mae'n ganolfan boblogaidd i dwristiaid oherwydd ei chwaraeon dŵr ewyn-gwyllt, fel rafftio.

==Hanes==
Cynlluniwyd y ddinas yn wreiddiol ar [[17 Ionawr]] [[1858]], yn ystod Rhuthr Aur Pike's Peak, ond safai'r tir yn hesb nes i gwmni fachu'r safle yn hwyr yn 1859 gan adeiladu'r adeilad cyntaf yn Chwefror 1860. Bwriadwyd y ddinas fel canolfan fasnachol ar gyfer [[mwyngloddio]].

==Poblogaeth==
Tyfodd poblogaeth y dref o 229 yn 1870 i 1,501 yn 1880. Yn 2010 roedd wedi tyfu i tua 16,400.

==Hynodrwydd==
Mae'n ddinas yn enwog fel lleoliad naw carchar taleithiol a phedwar dalfa (''penitentiary'') ffederal. Mae arwydd croeso'r ddinas yn datgan, ''&quot;Corrections Capital of the World.&quot;''&lt;ref name=privatecorrections57&gt;{{cite journal| last1=Welch| first1=Michael| last2=Turner| first2=Fatiniyah| title=Private Corrections, Financial Infrastructure, and Transportation: The New Geo-Economy of Shipping Prisoners| journal=Social Justice| date=2007| volume=34| issue=3| page=57| jstor=29768464| registration=yes}}&lt;/ref&gt;

Un hynodrwydd arall i'r ddinas yw i'r ''United States Board on Geographic Names'' ganiatáu ychwanegu'r 'sgwigl' (''tilde]'') i enw swyddogol y ddinas yn 1984. Sillafiad swyddogol y ddinas, felly, yw &quot;Ca'''ñ'''on City&quot;. Newidiwyd yr enw'n swyddogl o '''Canon City''' yn 1906 ac yn 1975. Mae'n un o'r ychydig ddinasoedd yn UDA i ddefnyddio '''Ñ''' yn ei henw. Yr enghreifftiau eraill yw: La Cañada Flintridge, [[Califfornia]], Española, Peñasco, a Cañones, y tri ym [[Mecsico Newydd]].

Canon City yw cyrchfan Byddin Gêl yn y nofel a'r gyfres deledu distopiaidd ''[[The Man in the High Castle (cyfres deledu 2015)|The Man in the High Castle]]''. Mae Juliana yn y gyfres yn mynd yno er mwyn cludo rîl ffilm gudd i'r 'dyn yn y castell uchel'. Mae Canon City (ynganir heb y tilde yn y gyfres) yn rhan o diriogaeth niwtral y Mynyddoedd Creigiog sy'n gorwedd rhwng Reich Fawr Naziaidd i'r Dwyrain a Thaleithiau Môr Tawel Japan i'r gorllewin.

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

[[Categori:Dinasoedd Fremont County, Colorado]]</text>
      <sha1>fpq87hzkeby7apgxu9epu64g33xjqhl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Y Cob, Porthmadog</title>
    <ns>0</ns>
    <id>212753</id>
    <revision>
      <id>11095544</id>
      <parentid>11018619</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:31:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1553" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|Cymru}} | ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} }}

Morglawdd ger [[Porthmadog]], [[Gwynedd]], yw'r '''Cob'''. Fe'i cynlluniwyd gan [[William Alexander Madocks]].  Pasiwyd deddf i adeiladu morglawdd ym 1807 a phrynodd Madocks Fferm Penrhyn Isaf i gael meini i'w adeiladu. Bwriad gwreiddiol Madocks oedd sychu ei dir ar [[Traeth Mawr|Draeth Mawr]], ond aeth gam ymlaen i osod ffordd i [[Porthdinllaen|Borthdinllaen]], gyda fferiau'n mynd o Borthdinllaen i'r [[Iwerddon]].

Gweithiodd dros 400 o bobl, ac adeiladwyd gweithdai a llety i’r geithwyr yn [[Boston Lodge]]. Agorwyd y Cob ar 17 Medi 1811, a chynhaliwyd gwledd ac [[eisteddfod]]. Dinistriwyd rhan o’r morglawdd gan storm ar 14 Chwefror 1812; codwyd swm sylweddol gan bobl leol, ac fe'i hailagordwyd ym 1814.

Roedd tollborth ar y Cob o’r dechrau, tan 2003, pan prynodd [[Llywodraeth Cymru]]’r safle.&lt;ref&gt;[https://www.peoplescollection.wales/content/cob-porthmadog-3 Gwefan Casgliad y Werin Cymru]&lt;/ref&gt;

Newidiwyd cwrs [[Afon Glaslyn]] gan y Cob, a datblygodd harbwr Porthmadog i allforio cynnyrch y chwareli llechi ym [[Blaenau Ffestiniog|Mlaenau Ffestiniog]], a daeth y cynnyrch hwn ar draws y Cob ar [[Rheilffordd Ffestiniog|Reilffordd Ffestiniog]].&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/blogs/wales/entries/ea6a7dfb-9a06-3ff2-bdf0-8b2022f3f6c1 Gwefan BBC]&lt;/ref&gt;

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

{{DEFAULTSORT:Cob}}
[[Categori:Adeiladau ac adeiladwaith yng Ngwynedd]]
[[Categori:Adeiladau rhestredig Gradd II* Gwynedd]]
[[Categori:Twristiaeth yng Nghymru]]</text>
      <sha1>1axudho8nv079cbfcxxpwzxlicx8y4v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Santesau Celtaidd 388-680</title>
    <ns>0</ns>
    <id>215772</id>
    <revision>
      <id>11095485</id>
      <parentid>11095019</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T17:48:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="57814" xml:space="preserve">Prif ffynhonnell ysgrifenedig hanes '''santesau Celtaidd''' y cyfnod hwn yw [[Bonedd y Saint|Bucheddau'r Saint]] a ysgrifennwyd rhwng dau a phum canrif ar ôl eu marwolaethau. Fe'u hysgrifennwyd gan fynachod yn yr [[Oesoedd Canol]].

=== Post Scriptum ===
Mae'r diffyg tystiolaeth gyfoes yn creu anawsterau wrth geisio deall eu hanes. Mae'r Bucheddau, ynghyd â llawer o'r deunydd a ysgrifennwyd yn ddiweddarach, yn adlewyrchu cyfnod eu hawduron yn hytrach na chyfnod [[Oes y Seintiau yng Nghymru|Oes y Saint]] a chyfnod yr [[Eglwys Geltaidd]]. Addaswyd traddodiadau am y saint i bwysleisio anghenion eglwys neu fynachlog arbennig. Canlyniad y gor-ddweud gan y mynaich yw creu argraff o gymeriadau chwedlonol sy'n enwog yn bennaf am wneud gwyrthiau a darganfod ffynhonnau trwy ddulliau goruwchnaturiol. Pwysleisia S. Baring-Gould a J.Fisher na ddylai'r 'gwyrthiau' a ddatblygodd yn aml o ddigwyddiadau ym mywydau'r saint dynnu sylw oddi wrth dylanwad y bobl hynod hyn a'u llwyddiant yn lledaenu eu ffydd.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;Baring-Gould,S a Fisher, J1907, ''Lives of the British Saints'', Cymrodorion&lt;/ref&gt;

Mae ystyr ambell air yn newid dros amser ac mewn gwahanol gyd-destunau. Dilynir y traddodiad o alw arweinyddion Cristnogol o'r cyfnod rhwng 388 a 680 yn &quot;saint&quot; tra yn cydnabod nad ydynt yn saint yn yr ystyr Catholig. Ni chysegrwyd hwy yn saint gan eglwysi esgobol. Os defnyddir y gair &quot;sant&quot; yn y dull anghydffurfiol, sy'n galw pob Cristion yn sant, nid y rhain oedd yr unig &quot;saint&quot;! Roedd y defnydd o eiriau fel &quot;abad&quot; neu &quot;esgob&quot; yn Oes y Saint yn golygu rhywbeth gwahanol i'w hystyr diweddarach pan oedd yr &quot;eglwys&quot; wedi sefydlu trefn hierarchaidd awdurdodol. Mae'r geiriau fel 'mynachdy' a 'lleiandy' yn cyfleu math arbennig o gymuned Cristnogol a sefydlwyd dan awdurdod Pabau Rhufeinig tra bu cymunedau Cristnogol yn wahanol yn Oes y Saint. Y gwahaniaeth mwyaf amlwg oedd eu hagwedd at rywioldeb, gan y buont yn byw mewn cymunedau cymysg ac yr oedd priodas yn gyffredin&lt;ref name=&quot;:8&quot; /&gt;. Buont hefyd yn wahanol yn eu hagwedd tuag at awdurdod. Nid oedd awdurdod canolog yn bodoli yn yr eglwys Geltaidd. Ni fyddent wedi gwahaniaethu rhwng Cristnogion lleyg ac aelodau o gymuned. Er mwyn osgoi camddealltwriaeth cyfeirir at gymunedau Cristnogol fel 'llannau' neu 'clasau' gydag 'arweinyddion' gan drafod eu dealltwriaeth o fywyd Cristnogol a'u dulliau o weithio yng nghyd-destun eu cyfnod.

===Gwyryfdod a diweirdeb ===
Dylanwadodd rhagdybiaethau'r [[Yr Eglwys Gatholig|Eglwys Gatholig]] yn [[yr Oesoedd Canol]] yn drwm ar gofnodion y mynaich. Ni ddisgwylid i enethod dderbyn addysg, neu i wragedd bod mewn awdurdod. Cymerwyd yn ganiataol fod cymuned grefyddol naill ai'n fynachlog neu'n lleiandy, a bod y lleiandy yn dod o dan awdurdod y fynachlog, er gwaethaf y dystiolaeth o [[Oes y Seintiau]] fod cymunedau Cristnogol [[Celtaidd]] neu &quot;llannau&quot; yn cynnwys gwrywod a benywod.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;Bowen, E.G. 1956, ''The Settlements of the Celtic Saints in Wales'', [[Gwasg Prifysgol Cymru]].&lt;/ref&gt; Pan enwyd safle ar ôl dynes rhagdybiwyd ei bod yn gell meudwy, tra cymerid yn ganiataol fod y mwyafrif o lefydd a enwyd ar ôl dynion yn fynachdai (dynion yn unig). Pwysleisiwyd gwyryfdod fel rhinwedd, yn groes i arferiad yr Eglwys Geltaidd. Rhagdybiwyd fod dynes a gydnabyddir fel santes naill yn wyryf neu yn fam i fab enwog, gwell fyth os oedd hi hefyd yn ferthyr!&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;Warner, M, 1976, ''Alone of All her Sex'', Gwasg Picador&lt;/ref&gt; Ychwanegwyd straeon am enethod ifanc yn dewis bywyd lleian ac yn cymryd llw o ddiweirdeb (Saesneg: ''chastity''); ond nid oes sôn am santes yn cael ei threisio, dim ond yn cael ei hudoli. Cymerwyd yn ganiataol fod santes a laddwyd gan lwyth paganaidd wedi'i lladd oherwydd ei ffydd, gan anwybyddu rhesymau eraill am wrthdaro. Cafodd yr holl ragdybieithau hyn ddylanwad sylweddol ar bob peth a ysgrifennwyd yn ddiweddarach.

===Achau'r Saint ===
Mae sawl dadl wedi codi dros y cysylltiadau teuluol a gofnodir yn y Bucheddau. I rai, dychymyg pur ydynt; honna eraill fod y mynaich wedi ceisio esbonio lleoliad daearyddol agos y llefydd a gysylltir â gwahanol saint drwy ddweud eu bod nhw'n perthyn. Mynn eraill mai perthynas ysbrydol yn unig oedd rhyngddynt er y gall 'plant yn y ffydd' fod yn berthnasau gwaed hefyd. Cystadlodd dwy gadeirlan Tŷ Ddewi a Llandaf, trwy'r [[Yr Oesoedd Canol|Oesoedd Canol]] am yr hawl i fod yn gartref i Archesgobaeth Cymru&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;Davies, J, Hanes Cymru, 1990, Penguin&lt;/ref&gt;.

Ailgysegrwyd rhai eglwysi i'r sant enwocaf, er mwyn ennill mantais i esgobaeth drwy hawlio awdurdod dros ardal benodol. Ychwanegwyd pwysigrwydd i sant lleol drwy or-bwysleisio eu perthynas â sant enwog neu i bennaeth llwyth. Mae'n annhebyg iawn fod y saint enwocaf â chysylltiad â phob eglwys sy'n dwyn eu henwau.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; Wrth drafod hanesion y saint gwrywaidd mwyaf adnabyddus mae'r arferion hyn yn creu anawsterau, ond maent yn dylanwadu llawer llai ar hanes santesau. Wynebir yr union anawsterau wrth edrych ar achau'r saint ag sy'n codi wrth geisio olrhain achau teulu trwy wybodaeth a gesglir o atgofion gan wahanol aelodau'r teulu. Nid yw pob perthynas mor agos ag y cofnodir; yn aml mae wyres yn troi yn ferch a chyfnither yn chwaer, a chymysgir hanesion am ddau aelod o'r teulu sy'n dwyn yr un enw; ond mae elfennau cryf o gysondeb mewn cofnodion a ysgrifennwyd gan fynaich ymhell oddi wrth ei gilydd a buasai'n anodd iawn eu priodoli i ddychymyg neu gynllwyn. Sefydlwyd y Bucheddau nid yn unig ar hanes a drosglwyddwyd trwy draddodiad llafar ond hefyd ar lawysgrifau blaenorol, rhai ohonynt wedi eu hysgrifennu yn agos at gyfnod y saint ond sydd bellach ar goll&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;. Pan nad ydynt yn cadarnhau rhagdybiaethau oes eu hawduron nac yn hybu dylanwad sefydliad, ac yn arbennig pan maent yn gwrth-ddweud rhagfarnau neu ymgais am ddylanwad, maent yn cynnwys gwybodaeth dibynadwy sydd yn cynnwys cnewyllyn pendant o wirionedd.

=== Catagoreiddio Seintiau ===
Dosbarthwyd y saint gan y mynaich (a bron pawb a ysgrifennwyd amdanynt yn diweddarach) yn yr un ffordd. Mae saint gwrywaidd naill yn esgobion, yn abadau, neu'n fynaich, tra bod y menywod naill ai'n wyryfon neu'n famau. Merthyr yw'r unig ddosbarth sy'n cynnwys gwragedd yn ogystal â dynion&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;. Dibrisir cyfraniad santesau fel arweinyddion neu athrawesau neu enghreifftiau o fywydau o ysbrydolrwydd arbennig gan yr arferiad hwn.
[[Delwedd:Modwen Whittington.jpg|bawd|chwith |Modwen Whittington]][[Delwedd:Saint Non's Cathedral - Fenster 3 St.Non STRAIGHT.jpg|bawd|[[Santes Non]] ([[5g]]) ar ffenestr liw yn [[tyddewi|Nhyddewi]]]]

===Tystiolaeth anysgrifennedig ===
Yn ogystal a'r ysgrifennedig ceir ffynnonellau eraill o wybodaeth am y saint. Mae'r ychydig ffenestri lliw a cherfluniau sydd wedi goroesi o'r [[Oesoedd Canol]] yn dangos y santesau bron yn ddiethriad gyda llyfr yn eu llaw, ac weithiau maent hefyd yn dal ffon awdurdod abades. Mae hyn yn gadarnhad nid yn unig fod y santesau yn gallu darllen ac yn addysgu eraill ond hefyd eu bod hwy wedi arwain cymunedau. Mae santes sy'n dal cleddyf yn arwydd ei bod hi'n ferthyr. os tybid fod y santes yn perthyn i bennaeth (mân frenin) dangoswyd hi yn gwisgo coron. Yn diweddarach dangoswyd santes oedd yn arweinydd cymuned gydag eglwys fechan yn ei llaw.

Ffynnhonnell arall yw enwau trefi a phentrefi ar draws Cymru sy'n dangos ble roeddent yn byw ac yn gweithio. Ceir dros 500 o lefydd yng Nghymru â'r rhagddodiad &quot;Llan&quot; o flaen enw un o'r seintiau (mwy os ystyrir rhagddodiaid megis Tŷ ac Ynys) ac mae'r geiriau 'Capel', 'Bangor' a 'Betws' hefyd yn dynodi safleoedd Cristnogol.&lt;ref name=&quot;:11&quot;&gt;Fraser, D, 1966, Y Goresgynwyr, Gwasg Prifysgol Cymru&lt;/ref&gt;

Dwbgys tystiolaeth [[archaeoleg]]ol llawer o'r mannau hyn iddynt gael eu defnyddio cyn y cyfnod [[Normaniaid|Normanaidd]]. Astudiodd [[Emrys George Bowen]] yr enwau llefydd a'r dystiolaeth archaeolegol yn eu cyd-destun daearyddol a dangosodd fod sawl carfan o saint wedi bod yn weithgar mewn cyfnodau gwahanol, gyda phwysleisiau gwahanol, mewn ardaloedd penodol er fod rhain i gyd yn gor-gyffwrdd.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; Nid  dychymyg yr [[Oesoedd Canol]] sy'n cysylltu'r saint gyda'i gilydd na gyda'u hardaloedd penodol. Gallem fod yn weddol sicr fod llan sy'n dwyn enw un o'r saint llai adnabyddus, os oes olion archaeolegol hŷn na'r [[12g]] ar y safle, wedi sefydlu naillai gan y sant a enwir neu gan un o'i ddisgyblion&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;.

Dangosodd Bowen hefyd bod mwyafrif y llannau yn agos at boblogaeth y cyfnod ac ar y prif lwybrau teithio, sef hen ffyrdd Rhufeinig, a'r môr a'r hafnau ar hyd yr arfordir a oedd yn fannau cyswllt pwysig rhyngddynt&lt;ref name=&quot;:6&quot;&gt;Bowen, E. G. 1969, ''Saints, Seaways and Settlements'', [[Gwasg Prifysgol Cymru]]&lt;/ref&gt;. Ni sefydlwyd hwy mewn llefydd anghysbell er fod llawer o'r safleodd yn ymddangos yn ddiarffordd heddiw.

=== Dylanwadau Oes Fictoria ===
Llwyddodd yr Eglwys Anglicanaidd i ddileu cydnabyddiaeth gyhoeddus o'r saint bron yn llwyr ar ôl [[Y Diwygiad Methodistaidd|y Diwygiad Mawr]]. Parhaodd y werin i weddïo i'r saint ac ymweld â ffynnhonau yn y dirgel. Datblygodd diddordeb newydd ynddynt yn Oes Fictoria ac ailadroddwyd hanesion o'r Bucheddau gydag ambell newid mewn pwyslais. Darluniwyd penaethiaid lleol fel brenhinoedd yr Oesoedd Canol a throwyd y santesau yn dywysogesau prydferth ond heb ddylanwad y tu allan i gylch cyfyng gŵr a phlant&lt;ref name=&quot;:7&quot; /&gt;. Yn gymaint ac y mae prydferthwch yn dibynnu ar iechyd, ac iechyd ar fwyd maethlon, gellid dadlau fod y santesau a ddaeth o haenen uchaf eu cymdeithas yn fwy tebyg o fod yn brydferth na gwragedd cyffredin eu cyfnod; ond mae'r pwyslais ar brydferthwch yn ychwanegiad Fictoraidd&lt;ref name=&quot;:7&quot; /&gt;. Dychrynwyd awduron y [[19g]] wrth gofnodi fod genethod wedi derbyn yr union addysg a'u brodyr a methwyd a chredu fod gwragedd wedi arwain, wedi teithio ac wedi addysgu cymunedau cyfan. Mynegwyd syndod at ddiffyg cywilydd y saint ynglŷn â genedigaethau i rieni di-briod. Aeth ambell awdur Fictorianaidd&lt;ref name=&quot;:7&quot; /&gt; mor bell a honni fod camgymeriadau wedi digwydd yn yr hanesion cynharach a bod ambell santes yn ddyn mewn gwirionedd!

== Ysbrydolrwydd Celtaidd cyfoes ==
Yn hanner olaf yr [[20g]] datblygodd diddordeb newydd mewn ysbrydolrwydd Celtaidd. Mae tuedd mewn llawer o ddeunydd a ysgrifennwyd mewn canlyniad i geisio rhoi argraff o unffurfiaeth yn y gwledydd Celtaidd a'r rhannau o Loegr a ddaeth o dan ddylanwad eglwysi Celtaidd. Anaml iawn y trafodir gwahaniaethau, naill ai rhwng ardaloedd gwahanol neu rhwng cyfnodau gwahanol. Anghofir, gan fod llefydd yn ddiarffordd heddiw, nad oeddent yn ddiarffordd yng nghyfnod y saint. Ni ddewisodd saint fyw mewn lle unig. Ni ddewisent fyw mewn adeilad o bren a pridd, gyda thân o fawn, gan ddibynnu ar ddŵr o ffynnon a chynnyrch o'r tir na threfnu eu bywydau yng nghyd-destun y tywydd ar tymhorau. Hwn oedd y ffordd o fyw i bawb.

=== Ansicrwydd ===
Mae ansicrwydd ynglŷn â sawl agwedd o fywyd [[Oes y Seintiau]] gan fod cofnodion yn brin ond ni rhoddir 'efallai' neu 'mae'n debyg' o flaen pob gosodiad. Ni rhoddir 'tua' o flaen pob dyddiad, ond defnyddir dyddiadau yn weddol gyffredin gan adael i eraill drafod cywirdeb y dyddiadau hyn yn fanylach. Gellid dadlau'n ddiddiwedd dros gwestiynau fel y nifer o saint oedd yn dwyn enwau cyffredin megis Gwen, Cain a Marchell ac os yw amrywiaethau mewn enw yn cyfeirio at un santes neu at nifer. Nid oes modd bod yn gyfan gwbl sicr fod hanesion wedi eu priodoli i'r santes gywir.

=== Ymdrechion i diddymu y Santesau ===
O'r [[Oesoedd Canol]] ymlaen mae sawl ymdrech wedi gwneud i ceisio naill i dileu y santesau  o hanes yn llwyr neu i darlunio hwy fel pobl ni wnaeth llawer o gwaith ymarferol. Yn yr [[Oesoedd Canol]] mae'n yn cael eu troi yn gwyryfon; dim ond yn enwog am beth na wnaethon nhw.&lt;ref name=&quot;:4&quot; /&gt; Ysgrifennodd lawer o'r Bucheddau y [[Seintiau]] yn y 12g a 13g pan roedd yr [[Eglwys Gatholig]] yn pwysleisio diweirdeb &lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt; ymlith offeiriaid, mynaich a lleianod: felly bu rhaid i santesau cael eu disgrifio fel gwyryfon er mwyn iddynt bod yn esiamplau da. Nid y gwirionedd oedd yn pwysig ond y delwedd. Nes ymlaen honnir maent ond yn cymeriadau chwedlonol; er ni ceisir gwneud yr un peth gyda'r saint gwrywaidd mwyaf adnabyddus. Atebodd y &quot;problem&quot; o fenywod gweithgar, yn enwedig yn [[Oes Fictoria]], gan dweud mae rhaid fod mynaich y [[Canol Oesoedd]] wedi gwneud gangymeriad a rhaid eu bod yn dynion.&lt;ref name=&quot;:7&quot; /&gt; Mae eraill yn cymerid manylion am un sant gwrywaidd ac un neu ddwy santes ac ysgrifennu eu hanes fel petai hanes un person, sef y sant gwrywaidd. Hyd heddiw mae rhai yn cwestiwnu eu hanes, a'u bodolaeth, mewn modd nis gwneuthur gyda'r [[seintiau]] gwrywaidd

== Dechreuadau ==

=== Cristnogaeth Rhufeinig ===
Daeth Cristnogaeth i Ynys Prydain gyda'r Rhufeiniaid yn gyntaf a dylanwadodd ar unigolion ar yr ynys mor gynnar â'r [[1g]]. Daeth dwy santes o'r cyfnod o orllewin Prydain; sef [[Gwladus]] ac [[Eurgain]], merched [[Caradog]] ac aethon nhw gydag ef mewn cadwynau i Rufain yn 51 O.C.&lt;ref name=&quot;:12&quot;&gt;Breverton, T.D.2000, ''The Book of Welsh Saints, Glyndwr Publishing''.&lt;/ref&gt;. Pan beidiodd yr Ymerodraeth ag erlid Cristnogion datblygodd yr Eglwys gyfundrefn debyg i drefn yr Ymerodraeth. Datblygodd Cristnogaeth fel crefydd trefol gydag awdurdod wedi ei ganoli ar esgobion. Trodd rhannau o Brydain at y ffydd, yn enwedig yn y de-ddwyrain ble roedd trwch y boblogaeth wedi mabwysiadu'r ffordd Rufeinig o fyw ond estynodd ei ddylanwad dros yr holl ardaloedd o dan reolaeth Rufeinig. Yn chwarter olaf y [[4g]] dechreuodd y Rhufeiniaid dynnu eu lluoedd o Brydain i amddiffyn tiroedd mwy canolog yr Ymerodraeth. Erbyn [[410]] roedden nhw i gyd wedi ymadael. Nid arloesodd Cristnogaeth yn ne-ddwyrain Ynys Prydain heb rym canolig ac o dan gyfundrefn gwledig. Mabwysiadodd y brodorion dduwiau [[Llychlyn]] a daeth gyda goresgynwyr newydd yr un mor hawdd ac yr oeddent wedi mabwysiadu duwiau Rhufain ac wedyn Cristnogaeth.

=== Crud yr eglwys Celtaidd ===
Gwahanol iawn oedd datblygiadau yn ne-ddwyrain Cymru. Bu saint cynharaf y cyfnod yn Gristionogion Rhufeinig. Nid ymwahanodd yr &quot;Eglwys Geltaidd&quot; a'r &quot;Eglwys Gatholig Rhufeinig&quot; yn ffurfiol erioed ond datblygodd gwahaniaethau amlwg rhyngddynt. Daeth y prif ddylanwad newydd yn wreiddiol o'r Aifft. Glasdwreiddiwyd elfennau o'r ffydd  pan ddaeth Cristnogaeth yn ffydd swyddogol yr Ymerodraeth. Dechreuodd Cristnogion selog ddewis byw ar wahan mewn cymunedau. Bu [[Martin o Tours]] ymhlith y rhai a fabwysiadodd y ddealltwriaeth hon o fywyd Cristnogol. Daeth y syniadau hyn i Gymru yn gyntaf pan ddychwelodd [[Elen]], gweddw [[Macsen Wledig]], yn [[388]]. Roedd de-ddwyrain Cymru yn unigryw: bu'n &quot;feithrinfa i'r Eglwys Geltaidd a chroth gweithgarwch a adfywiodd Ewrop&quot;&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt;. Parhaodd ôlion y ffydd Rhufeinig, gyda dylanwadau newydd o'r cyfandir o'i sefydlu yn ne-ddwyrain Cymru hyd nes y gelwid y [[5g]] i'r [[7g]] yng Nghymru yn '[[Oes y Seintiau]]'. Mae yna ddadl cref dros rhoi'r flwyddyn [[388]] fel dechrau'r cyfnod hwn gan i'r dylanwadau newydd ddechrau y flwyddyn honno.

Santesau o'r cyfnod hwn oedd '''Elen Luyddog, Marchell o Dalgarth, Efrddyl o Erging,a Gwenonwy ach Meurig'''

===Llannau===
Datblygodd pentrefi neu gymunedau Cristnogol a elwid llannau. Bu cefnogaeth pennaeth lleol yn angenrheidiol wrth sefydlu llan a bu ei arweinyddion, y saint, bron yn ddieithriad yn blant neu berthnasau i'r pennaeth&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;. Ystyr gwreiddiol y gair &quot;llan&quot; oedd darn o dir wedi amgáu [cf. llannerch]. Y gwaith cyntaf, wrth sefydlu cymuned newydd, oedd gosod clawdd a pherth o gwmpas darn o dir. Bu'r llannau yn debyg iawn i bentrefi'r cyfnod o ran olwg, gyda nifer o gytiau o bren a phridd y tu mewn i'r clawdd. Adeiladwyd yr eglwysi
yn gyntaf o bren a pridd fel gwedill y pentref. Nes ymlaen ailadeiladwyd mewn carreg ac yn raddol datblygodd y gair 'llan' yr ystyr 'eglwys' yn hytrach na thir amgaeëdig.
[[Delwedd:Maches Llandogo Monmouthshire Cymru Wales 14 Detail.png|bawd|chwith|Ffenestr liw yn Llandogo, Sir Fynwy, yn cynnwys llun o Faches gyda ffon bugail.]]
[[Delwedd:St Gwladus in Gwladus.jpg|bawd|dde|200px|Fenest wydr yn dangos y Santes Gwladys gyda buwch]]
Cymunedau Cristnogol bychain oeddent er iddynt ymdebygu i unrhyw bentref arall o safbwynt y bywyd beunyddiol cyffredin y cynhalient. Dibynnent ar amaeth am eu cynhaliaeth: y mae dysgu dulliau newydd o amaethu a iachau anifeiliaid yn destunau sy'n codi yn aml yn hanesion y saint&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;. Priodolwyd iddynt y gallu i gael gwared o ymlusgiaid neu bryfed oedd yn pla. Cyfeirir at nadroedd  amlaf, ond ystyriwyd y sarff fel cynrychiolydd hen dduwiesau paganaidd yn ogystal ag arwydd o bechod. Mae'n debyg fod ystyr ysbrydol wedi ychwanegi i'r elfennau ymarferol yn yr hanesion hyn&lt;ref&gt;Spencer, R, 1991 The Saints of Wales and the West Country, Llanerch&lt;/ref&gt;. Ar wahan i eithriadau prin fel Llangwyryfon, trigai gwragedd a dynion gyda'i gilydd yn yr un llan gan briodi a chael plant; arferiad a barhaodd tan dyfodiad myneich Sistersiaidd o'r cyfandir ac mewn ambell le hyd at y goresgyniad Edwardaidd &lt;ref name=&quot;:13&quot;&gt;Gover, M, 2015, Cadfan's Church, Matador&lt;/ref&gt;.

Sefydlwyd llannau yn yr ardaloedd poblog a daethant i fod yn gyfrwng i ledu Cristnogaeth yn eu bröydd. Ni wyddom yn union pam na sut y daeth y trigolion cyntaf i fyw mewn llannau. Arferai uchelwyr Rhufeinig Cristnogol gyflogi gweision Cristnogol a phrynu caethweision oedd eisoes yn Cristnogion.  Efallai i'r saint a sefydlodd y llannau cyntaf chwilio am Gristnogion eraill i gwneud gorchwylion beunyddiol, neu gwahoddwyd Cristnogion o'r pentrefi cyfagos i symud i'r llan. Efallai y sefydlwyd rhai llannau pan aeth trigolion yr hen bentref yn rhy niferus gan symud un o blant y pennaeth oedd yn Gristion i safle newydd gyda Christnogion o'r hen bentref. Sefydlwyd ambell llan yn fwriadol ar hen safle paganaidd&lt;ref&gt;Deleney, JJ. 1982, A Dictionary of Saints, Kaye and Ward&lt;/ref&gt;. Sut bynnag y'i sefydlwyd, buasai'n haws i Gristnogion ymarfer eu ffydd ac addysgu Cristnogion newydd yn y llannau nag yng nghanol y diwilliant aml-grefyddol o'u hamgylch.

=== Addasu Arferion ===
Arferai Cristnogion ledled Ewrop roi ystyr Cristnogol i arferion ac arwyddion crefyddau brodorol wrth ceisio ennill y werin at y ffydd. Penodwyd y dyddiadau i ddathlu'r Nadolig, y Pasg a'r Sulgwyn trwy fabwysiadu dyddiadau gwŷliau crefyddau eraill. Defnyddiodd y saint elfennau o grefydd y Celtiaid i esbonio rhai agweddau o Gristnogaeth. Mae rhai arferion, megis addurno tŷ gyda chelynnen ac uchelwydd adeg y Nadolig, mor gyfarwydd nes prin fod neb yn sylweddoli eu bod yn arferion cyn-Gristnogol&lt;ref&gt;Williams, G. 1962 The Welsh Church, Gwasg Prifysgol Cymru&lt;/ref&gt;. Bu gan y rhif tri ystyr arbennig i'r Celtiaid. Defnyddiwyd hwn i esbonio Duw sydd yn dri mewn un, a daeth y trisgell yn arwydd o'r Drindod Sanctaidd. Bu rhywfaint yn haws i esbonio ystyr aberth Iesu ar y groes i bobl oedd yn cyfarwydd a'r derwyddon yn cyflwyno aberth ddynol i'w duwiau ar adeg o argyfwng. Trodd Annwn y Celtaidd yn Nefoedd agos a'r gred fod drysau ar gael at fyd arall yn esbonio Ysbryd Glân holl bresennol.

Cysylltir y saint Celtaidd gyda ffynhonnau yn benodol. Bu ffynhonnau yn pwysig yn ymarferol. 
[[Delwedd:Ffynnon_y_Llan,_Aberhonddu.jpg|bawd|Ffynnon y llan, Aberhonddu]]
Pan ddewiswyd safle ar gyfer llan bu'n rhaid dod o hyd i gyflenwad o ddŵr ac adlewyrchir yr angen hwn gan hanesion am sant yn darganfod ffynnon (yn wyrthiol) cyn sefydlu llan. Bu gan ffynhonnau arwyddocâd ysbrydol hefyd. Credai'r Celtiaid fod eu duwiau yn agos ble bynnag fo dŵr, boed afonydd, llynnoedd neu ffynhonnau. Nid oedd y gred hon yn gyfyngedig i'r Celtiaid; y mae gan ddŵr arwyddocâd mewn Iddewiaeth a Christnogaeth hefyd. Yn llyfr Genesis rhoddir pwyslais i gyfarfodydd arbennig trwy eu lleoli wrth ymyl ffynhonnau,&lt;ref&gt;Er enghraifft: Genesis 16.17; 21.17; 24.17 a 29.9&lt;/ref&gt;. Gwelir Iesu yn cwrdd â gwraig ger ffynnon&lt;ref&gt;Efengyl Ioan, Pennod 4.&lt;/ref&gt; a chyfeiriad Iesu at ei hun fel &quot;dwr bywiol&quot;. Buasai'r Celtiaid wedi deall arwyddocâd dŵr yn yr hanesion hyn a buasent wedi mabwysiadu bedydd fel arwydd o ddechreuad newydd fel Cristion yn hawdd. Arferai Celtaidd cyn-Gristnogol offrymu pethau gwerthfawr i'w duwiau trwy eu rhoi mewn dŵr; mae ebyrth o aur efydd a haearn wedi goroesi. Dilynodd yr arferiad hwn gan y werin wrth gweddio i'r saint wrth ffynhonnau gan adael pinnau bach, darnau o ruban a man pethau tebyg fel offrymau ac mewn rhai lefydd parhaodd yr arferiad tan diwedd yr 18g.&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt;

=== Dylanwad Morgan ===
Un o'r dylanwadau mawr ar Gristnogaeth ar ddechrau y pumed canrif oedd athrawiaeth Morgan(neu Pelagius). Ganwyd Morgan yng ngogledd-ddwyrain Cymru tua 350 ac erbyn degawd olaf y pedwaredd canrif bu yn dysgu yn Rhufain.&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt; Pwysleisiodd Morgan gwerth yr unigolyn; bu yn amau athrawiaeth yr eglwys Rhufeinig ar bechod gwreiddiol a'r dysgeidiaeth mai dim ond trwy yr eglwys oedd modd derbyn maddeuant a gras; a dysgodd fod prif ffynhonnell iachawdwriaeth oedd ymdrechion yr unigolyn i fyw yn unol â ewyllys Duw. Bu ei dysgeidiaeth yn bygythiad mawr i'r Eglwys Catholig a dibynnodd ar athrawiaeth ar faddeuant am gryfder ei dylanwad.&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt; Dadleuodd un o'i prif gwrthwynebwyr, [[Awstin o Hippo]] (354-430) &quot;Salus extra ecclusiam non est&quot; (Nid oes iachawdwriaeth  tu allan o'r eglwys.) Condemniwyd dysgeidiaeth Morgan, a elwid yr 'Heresi Pelagiaid' fel cau athrawiaeth, ond bu yn dylanwadol cryf ymhlith Cristnogion Celtaidd hyd at canol y 6g.

=== Nodweddion Cristnogaeth y 5ed Canrif ===
Datblygodd Cristnogaeth y 5g yng Nghymru rhai elfennau amlwg. Daeth areinyddion yr eglwys o'r teuluoedd penaethiaid y cyfnod; ni penodwyd hwy gan awdurdod allanol. Nid oedd lle amlwg i offeiriaid; nid oes sôn am ordeinio neu offeiriadaeth yn hanesion y saint. Dychwelodd arweinyddiaeth gan gwragedd (oedd wedi bodoli yn y canrif cyntaf cyn cael ei gyfyngu yn raddol) i'r elwys.&lt;ref name=&quot;:9&quot;&gt;Shaw, B. 1994, Women and the Early Church, History Today (clychgrawn)&lt;/ref&gt; Cludodd saint benywaidd (yn ogystal â rhai gwrywaidd) allor symudol pan yn teithio; arwydd fod bobl o'r ddau ryw yn arwain oedfaon ac yn gweinyddu'r cymun. Daeth gwyryfdod yn gynyddol bwysig, yn arbennig ar gyfer menywod, yn ystod y cyfnod pan bu Cristnogaeth yn crefydd swyddolog yr Ymerodraeth,gan etifeddodd yr eglwys eiddo y gwyryfon hyn.&lt;ref name=&quot;:9&quot; /&gt; Diflannodd y pwyslais ar wyryfdod yn llwyr yn yr eglwys Celtaidd. Priododd mwyafrif y saint Celtaidd a chawsant plant.

Wrth i Gristnogaeth ymsefydlu fel prif ffydd Cymru datblygodd drefn o rhannu arweinyddiaeth llwythau rhwng y pennaethiad ac arweinyddion y llannau. Cyn y cyfnod Rhufeinig bu dau prif awdurdod mewn llwyth; bu'r pennaeth yn awdurdod dros bywyd bob dydd a bu'r derwyddon, oedd yn byw mewn cymuned ar wahân yn cyfrifol am agweddau ysbrydol bywyd ac addysg. Dinistriodd y Rhufeiniaid grym y [[derwydd]]&lt;nowiki/&gt;on.&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;Evans, G. 1971, Aros Mae, Gwasg John Penry&lt;/ref&gt; Ailsefydlwyd drefn o ganolfannau bywyd gwleidyddol a bywyd ysbrydol ar wahân yn Oes y Saint a daeth y llan i lenwi bwlch a addawodd gan y derwyddon. Esgorodd y priodas rhwng drefniant cynhenid Brythonig ar  syniad newydd o gymuned Cristnogol ar y llannau oedd yn unigryw i Cristnogaeth Celtaidd; er ni welir hwn yn eglur tan y chweched a'r seithfed canrif. Gelid gweld canlyniad y trefn hwn wrth edrych at safleodd  Eglwysi Cadeiriol yng Nghymru.; Bangor nid nepell o Abergwyngregyn ac Aberffraw, Llanelwy, ychydig pellter o Rhuddlan, Tŷ Ddewi, prif canolfan Cristnogol Deheubarth a Llandaf oedd yn pwysig ymhell cyn daeth Caerdydd yn brifdinas. ( Yn Lloegr adeiladwyd Eglwysi Cadeiriol ynghanol dinasoedd o bwys)

Adnabu'r saint gynnar am eu caredigrwydd, eu cymwynasgarwch a'u haelioni. Bu pwyslais ar rhannu adnoddau a gwybodaeth. Addysgodd plant ac oedolion yn y llannau. Defnyddiwyd saint benywaidd y wybodaeth o meddyginiaeth llyseiol oedd yn rhan o addysg gwragedd o dras bonedd er mwyn iacháu nid yn unig trigolion y llannau ond unrhyw un a oedd angen cymorth. Bu y saint yn dysgu dulliau newydd o amaethu i'r werin ac yn cydweithio gyda hwy yn eu gwaith beunyddiol.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; Cyflwynodd eu ffydd trwy y gweithredodd hyn. Mae teyrngarwch y gwerin i'w sant leol am genedlaethau wedyn, yn arwydd o'r argraff a gwnaethpwyd.

== Brychan ==
{{Prif|Brychan}}
Yn ystod y pedwaredd ganrif mewnfudodd sawl llwyth o Llychlyn; Ysgotiaid, Gwyddelod a Pictiaid; i ogeldd a orllewin Ynys Prydain. Meddianwyd yr ardal o gwmpas [[Aberhonddu]] gan lwyth o Bictaidd.&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;Jones, T.T. 1977, The Daughters of Brychan, Brycheiniog (cylchgrawn) Cyf.XVII&lt;/ref&gt; Yn y llwyth hwn roedd yn arferol i dir cael hetifeddu trwy linach benywaidd. Cyfeiriodd Bede at barhad yr arferiad hwn yn 731.&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt;

=== Brychan a'i blant ===
Pennaeth Llanfaes ger Aberhonddu tua'r diwedd y cyfnod Rhufeinig oedd [[Tewdrig]], a elwid Tewdrig Fendigaidd. Perthynai i un o'r llwythau Pictaidd a felly ei brif etifedd oedd ei ferch Marchell ac nid ei fab,[[Meurig ap Tewdrig|Meurig]].&lt;ref name=&quot;:4&quot; /&gt; Disgynyddion Tewdrig oedd mwyafrif y saint a lledodd Cristnogaeth o Frycheiniog i weddill De Cymru yn y 5g. Unig plentyn Marchell oedd [[Brychan]] a rhoddodd ei henw i [[Brycheiniog|Frycheiniog]]. Ar ôl traddodiad cafodd Brychan nifer fawr o blant, dros 60 ar ôl un ffynhonnell; 24 o ferched a 24 o feibion yn ôl y chwedlau. Bu gan [[Brychan]] tair wraig, Eurbrwst, Anbrwst a Ffarwistli ac esgorodd sawl dynes arall ar ei blant.&lt;ref&gt;Farmer, D,H,1987, The Oxford Dictionary of Saints. Oxford University Press&lt;/ref&gt; Ganwyd ei mab hynaf, [[Cynog Ferthyr|Cynog]],  plentyn Banadlwen ach Benadl o Bowys, pan oedd [[Brychan]] yn llanc, a credir fod [[Brychan]] wedi byw am dros 80 mlynedd; felly buasai'n bosibl iddo bod yn dad i gynifer. Cafodd pennaethiad eraill tua'r un cyfnod teuloedd mawr. Buasai plant ieuangaf [[Brychan]] wedi cyfoesi gyda'i wyresau a'i wyrion hynaf a'u plant nhw. Cyfeirir at sawl ddwy o ferched [[Brychan]] fel chwiorydd sy'n dynodi efallai fod ganddynt yr un fam yn ogystâl â'r un tad.&lt;ref name=&quot;:4&quot; /&gt; Cred rhai nid oedd plant [[Brychan]] i gyd yn chwiorydd a frodyr. Maent yn dadlau ei bod yn aelodau o'r un tylwyth yn unig, ond nid oes amheuaeth eu bod hwy i gyd yn perthyn i'r un llwyth; a bu'r merched yn etifeddu tir ac eiddo yn ddiamod.&lt;ref name=&quot;:4&quot; /&gt;

=== Tystiolaeth y 'Cognatio de Brychan' ===
Rhoddir gwell syniad o niferoedd plant [[Brychan]] gan hen dogfennau sy'n rhestri eu henwau. Mae nifer y ferched yn aros yn gyson o gwmpas pedwar ar hugain tra mae nifer y meibion yn cynyddu dros y canrifoedd. Enwir 11 mab a 24 neu 25 merch mewn wahanol copïau o'r rhestr cynharaf, mewn llawysgrif a elwir y 'Cognatio de Brychan' dogfen o'r 11g (a sylfaenwyd ar ddogfennau cynharach sydd bellach ar goll.) &lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; Cyfeiriodd [[Gerallt Gymro]] at y traddodiad o 24 o ferched [[Brychan]] yn 1188. Perodd meddylfyd yr Eglwys Rhufeinig yn y[[Yr Oesoedd Canol|r Oesoedd Canol]] i troi y gwragedd hyn i gyd yn wyryfon, er gwyddom fod y mwyafrif ohonynt wedi priodi a chael plant.&lt;ref name=&quot;:4&quot; /&gt; Erbyn y 18g yr oedd nifer y meibion wedi cynyddu i 32; gyda'r cynnydd mwyaf yn digwydd yng nghyfnod y Tuduriaid pan ceisiodd uchelwyr ychwanegu at eu statws trwy ôlrhain eu achau i bennaeth cynnar. Yr arferiad hwn, a oedd yn rhoi pwyslais ar y linach gwrywaidd, oedd yn bennaf cyfrifol am y twf yn nifer y meibion ond mae'r tystiolaeth fod gan [[Brychan]] 24 o ferched yn cyson. Gelwir santesau eraill yn ferched [[Brychan]] ond pan edrychir yn fanwl at eu hanesion gwelir eu bod i gyd yn wyresau neu gor-wyresau.&lt;ref&gt;Tomos, R, 1996, Merched Brychan, yn cylchgrawn Benywdod a Duw&lt;/ref&gt; Yn ôl y 'Cognatio' '''Arianwen, Rhiangar, Gwladus, Gwawr, Gwrgon, Nefydd, Lluan, Marchell, Meleri, Nefyn, Tutglud, Belyau, Ceinwen, Cynheiddon, Ceindrych, Clydai, Dwynwen, Eiluned, Goleuddydd, Gwen, Ilud, Tybie, Tudful a Tangwystl''' oedd y 24 merch Brychan. O hyn ymlaen cyfeirir at y 24 hyn yn unig, fel merched Brychan.&lt;ref name=&quot;:4&quot; /&gt; Maae gan y mwyafrif o ferched Brychan ei thudalen eu hun ar wicipedia. Dyma rhai ein bod ni'n gwybod y lleiaf amdanynt:
* '''Arianwen''':      Priododd Iorwerth Hirfawd
* '''Clydai''':          Cysylltir hi a Clydai, ger Penfro, (gelwir hi, mewn llawysgrifau diweddarach yn '''Clodfaith''')
* '''Gwawr''':         (a elwir weithiau Gwawrdydd). Bu Capel Gwawrdydd ym Mhenfro. Priododd Elidyr Lydanwyn a bu   yn fam i Llywarch Hen a Gwalchmai.
* '''Goleudydd''':  (a elwir weithiau Golau) Sefydlodd Llanhesgyn, Morgannwg
* '''Gwrgon''':       Priododd Cadrod Calchfynydd.
* '''Marchell'''       (wedi enwi ar ôl ei mamgu). Priododd Cynyr o Gaer Gawch a bu yn fam i Banadlwen.
* '''Nefydd''':        Sefydlodd Llanefydd. Priododd Tudwal Befr
* '''Tybie''':           Sefydlodd Llandybie yng Nghaerfyrddin. Mae ffynnon ganddi mewn cae gerllaw a elwid Cell Tybie. Dathlwyd ei gŵyl yn y pentref tan y 18g.

=== Addysg ===
Fe magwyd Brychan ac wedyn ei ferched a'i feibion yn Cristnogion. Cawsant yr addysg gorau oedd ar gael yn y cyfnod; ymhlith eu athrawon oedd [[Garmon]] o Auxerre a'i disgybl [[Peulin]] ,&lt;ref name=&quot;:4&quot; /&gt;. Athro arall iddynt oedd Cystennin (Gastyn) mab Elen, felly y buasent yn cyfarwydd â'r syniadau newydd am Gristnogaeth a daethpwyd gydag Elen a'i theulu o'r cyfandir. Wrth ystyried cyfraniad Gastyn yn addysgu saint y cenhedlaeth nesaf mae'n syndod ni talir mwy o sylw i Langastyn fel rhagflaenydd [[Llanilltud Fawr|Llanilltud]]  Ni bu unrhyw wahaniaeth rhwng yr addysg a rhoddwyd i'r genethod a'r addysg a rhoddwyd i'r bechgyn;&lt;ref name=&quot;:7&quot;&gt;Doble, G.H. 1971,Lives of the Welsh Saints, Gwasg Prifysgol Cymru&lt;/ref&gt; faith a dychrynodd haneswyr Fictoraidd.&lt;ref name=&quot;:10&quot;&gt;Chadwick, N, 1960, The Age of Saints in the early Celtic Church, Llanerch&lt;/ref&gt;

=== Arferion Brycheiniog ===
Mewn nifer o hanesion o ddynion oedd yn dymuno priodi un o ferched [[Brychan]]; mae straeon am rhai o'r dynion yn fodlon ei cipio neu eu treisio i cael eu  ffordd. Rhaid bod merched [[Brychan]] wedi cael eu hystyried yn priodferched gwerthfawr gan lwythau cyfagos oherwydd eu bod yn etifeddu tiroedd.&lt;ref name=&quot;:4&quot; /&gt; Bu cred a parodd am ganrifoedd mewn nifer o lefydd fod y cyntaf o gwpl oedd newydd priodi yfed o ddwr ffynnon wedi cysegru i un o'r merched hyn buasai 'n rheoli eu cartref newydd. Bu gan y gwragedd hyn hawliau nid oedd dynion o lwythau eraill yn eu deall. Gwynebodd nifer o'u disgynyddion benywaidd trais pan gwrthodasant priodi dynion o lwythau eraill. Lladdwyd rhai o ferched [[Brychan]] gan ei gelynion: bron yn dieithriaid dwedir fod eu pennau wedi torri i ffwrdd; dull arferol o gosbi arweinyddion llwythau a collodd brwydr ac yn gyfeiriad symbolaidd o gymryd eu hawl i llywodraethu oddi arnynt. Yn raddol newidiodd yr arfer o drosglwyddo eiddo i ferched i'r arferiad y llwythau o'i amgylch a trosglwyddodd mamau eu tir i'w meibion ond parodd rhai hawliau eraill megis yn hawl i dewis eu gwyr ei hun. Trosglwyddwyd nifer o hawliau a traddodiadau Brycheiniog i gyfreithiau [[Hywel Dda]]. Cyfraith Hywel lledodd y syniadau hyn am hawliau gwragedd i wedill Cymru. Cafodd menywod yng Nghymru eu trin yn fwy cyfartal â dynion na'i chwiorydd ledled Ewrop tan y 19g.&lt;ref name=&quot;:5&quot; /&gt;

=== Santesau De a De-orllewin Cymru ===
Sefydlodd Cristnogaeth  fel prif ffydd Brycheiniog erbyn diwedd y pumed canrif a lledodd dylanwad Cristnogaeth trwy'r ardaloedd cyfagos trwy priodasau merched Brychan. Symudasant i Geredigion, Môn a Phowys ac mor bell â Rheged (Ardal y Llynnoedd) ond aethant yn bennaf i dde a dde-orllewin Cymru. Magwyd eu plant fel Cristnogion ac erbyn y chweched canrif bu mwyafrif o benaithiaid de Cymru yn Cristnogion. Dangosodd [[Emrys George Bowen]] fod gweithgaredd wedi digwydd mewn ddau prif ardal yn ystod hanner cyntaf y chweched canrif; yn y de ac yn y de-orllewin.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; Cysylltir gweithgaredd Cristnogol y de gydag addysg a gweithgaredd y de-orllewin gyda byw yn llwm a gwaith gorfforol caled. Gellid gor bwysleisio y rhaniad yma; pwysleisiwyd ambell sant o'r de hunan-wadiad a bu addysg yn pwysig yn y ddwy ardal.

Santesau a chysylltir â'r ardal hon yw '''Cain, Cynheiddon, Gwladys Ilud a Tudful''', merched Brychan a '''Banadlwen, Callwen a Gwenfyl, Cenhedlon, Cymorth, Elliw, Gwenhaf, Lleucu, Llŷr Forwen a Maches''' sydd i gyd gyda eu tudalennau eu hunain ar wikipedia.

Santesau o'r ardal nid ydym yn gwybod llawer amdanynt yw:
* '''Bethan'''              wyres neu or-wyres [[Brychan]]. Aeth hi i [[Ynys Manaw]] gyda'i brodyr Arthen a Cynon.
* '''Edi'''                    Talfyriad o'r enw Edith yw Edi a bu sawl santes yn rhannu yr enw. Sefydlodd un ohonynt   Llanedi ger [[Caerfyrddin]].
* '''Enfail'''                wyres neu or-wyres [[Brychan]]. Lladdwyd ger Merthyr Enfail, Caerfyrddin.
* '''Gwendolen'''       Santes o'r 6g oedd yn byw yn y dde-orllewin. Bu yn fam i [[Myrddin Emrys]].
* '''Mabli'''                 Sefydlodd Llanfabli, [[Gwent]]. Cysylltir hi hefyd â Chefn Mabli.
* '''Medwen'''            wyres neu or-wyres [[Brychan]]. Mae ffynnon Medwen ger Llanbedr Pont Steffan.
* '''Pedita'''                wyres neu or-wyres [[Brychan]] ac yn chwaer i [[Clynnog]]
* '''Tegan'''                 Chysylltir hi a Llanwnda ger [[Abergwaun]]. Mae safleoedd Capel Tegan a Ffynnon Tegan a bryncyn a elwir Cnwc Tegan yn yr ardal.
* '''Wrw'''                   Santes o'r 6g a sefydlodd [[Eglwyswrw]].

=== Datblygiad Clasau a Gwaliau Meudwyaid ===
Datblygodd clasau, sef llannau oedd yn canotbwyntio ar addysg ar draws y ddwy ardal. Mewn cyfnod pan bu athrawon a deunydd ysgrifenedig yn brin buasai'n ymarferol canoli adnoddau yn y fannau mwyaf cyfleus, ond ni wyddom os datblygodd y clasau oblegid yr amgylchiadu hyn neu os sefydlwyd hwy trwy gynllun bwriadol. Nes ymlaen yn y canrif datblygodd yr arfer o aelod o'r cymuned yn symud i fyw o'r neulltu mewn gwal, neu gell.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; Nid oedd rhain yn ddihangfeudd rhag cymdeithas. Sefydlwyd hwy fel arfer o fewn pellter cerdded o'r llan, a bu gan y meudwy swyddogaeth penodol i'r cymuned, yn debyg i beth digwyddodd nes ymlaen yn y[[Yr Oesoedd Canol|r Oesoedd Canol]] pan caewyd mynach neu lleian mewn cell nid oedd modd ei gadael, yn ymyl rhai eglwysi.&lt;ref&gt;Upjohn, S.1989, In Search of Julian of Norwich,Darton, Longman,Todd&lt;/ref&gt; Bu yn ymarferol i unigolyn mynd at y meudwy gyda cwestiwnau neu i drafod anhawsterau ym mywyd beunyddiol y cymuned, gan wybod y buasent medru trafod yn cyfrinachol, a clywed barn wrthrychol ac awgrymiadau am newid.

=== Cyfnod o Heddwch ===
Bu'r chweched canrif yn llawer mwy heddychlon na'r ganrif blaenorol. Yn lle bwydro ymysg eu gilydd daeth penaethiaid y llwythau Brythoniaid at eu gilydd i wrthsefyll ymosodiadau'r Saeson tua'r dechrau y ganrif. Bu ganddynt arweinydd milwrol a elwid, mae'n debyg, [[Arthur]].&lt;ref&gt;Ashe, G,1968, The Quest for Arthur's Britain, Paladin&lt;/ref&gt; Llwyddasant gwthio y Saeson yn ôl a'u trechu mewn ymdrech a gorffennwyd gyda brwydr Bryn Baddon yn 527 a rhwstrasant y Saeson rhag  ymledu ymhellach i'r gorllewin am haner ganrif. Nid cyd-digwyddiad oedd y cynghrair hon. Cyfeirir at nifer o gymeradau â cysylltir â hanes [[Arthur]] ym mucheddau'r saint ac mewn llawysgrifau cynnar eraill (cyn i [[Sieffre o Fynwy]] rhamanteiddio'r hanesion ac ychwanegu atynt) fel cefndryd neu perthnasau i [[Arthur]] a hefyd yn wyrion neu gor-wyrion [[Brychan]].&lt;ref&gt;Bromwich, R,Jarman A.O.H, Roberts B.F. (Gol.)1991, The Arthur of the Welsh, Gwasg Prifysgol Cymru.&lt;/ref&gt; Datblygodd y cynghrair rhwng pennaethiad oedd yn perthyn o rhan gwaed.

Canlyniad y cyfnod o heddwch a dilynodd brwydr Bryn Baddon oedd rhyddhau penaethiaid, a'u meibion rhag treulio cymaint o amser yn amddiffyn eu tiroed a troesant at gweithgaredd Cristnogol. Gelwir y chweched canrif yn gyfnod 'cenhadol' &lt;ref name=&quot;:5&quot; /&gt; yn nhe a dde-orllewin Cymru ond yn wahanol i genhadon [[Oes Fictoria]] eu prif waith oedd lledu Cristnogaeth ym mro eu mebyd. Os symudasant i ardaloedd eraill, aethant oherwydd amgylchiadau ymarferol; cyd-ddigwyddiad oedd mynd a'u ffydd gyda hwy. O dde Cymru lledodd Cristnogaeth i ardaloedd Celtaidd eraill ond ni bu ymgais i cenhadu i'r dwyrain o Afon Hafren. Datblygodd rhaniad rhwng bywyd Cristnogol tu allan i'r prif llannau a bywyd mwy unplyg y clasau yn raddol yn ystod y chweched canrif. Daeth bywyd mewn clas yn fwy atyniadol ar ôl y pla melyn,a tarodd yn [[547]], gan troi sylw pobl at y byd nesaf a dechreuoedd rhai pennaethiad ofni anfon eu meibion at y clasau am addysg gan ofni y buasent i gyd yn troi at y bywyd ysbrydol.&lt;ref name=&quot;:8&quot;&gt;Bund, J.W. 1897,The Celtic Church in Wales, Nutt&lt;/ref&gt;
[[Delwedd:Saint Non's Cathedral - Fenster 3 St.Non STRAIGHT.jpg|bawd|Santes Non (5g) ar ffenestr liw yn Nhyddewi]]

=== Saint Gwrywaidd ===
Dyma cyfnod Cadog, Illtud, Dewi, a Teilo a nifer o saint gwrywaidd llai adnabyddus. Daethant i gyd o'r teuluoedd pennaethiad a buont, bron i gyd, yn ddisgynyddion [[Brychan]] trwy eu mamau a'u neiniau. Yn aml dechrauir hanesion amdanynt trwy dweud &quot;Ganwyd y sant hwn i deulu Cristnogol&quot; heb egluro sut digwyddodd hyn ac mae cyfrolau am y saint yn aml yn anwybyddu y ffaith ni buasai'r gwaith yr un o'r saintiau yn bosibl heblaw am y gwaith a wneud yn y ganrif o'r blaen.  Daeth etifeddiaeth trwy llinell gwrywaidd yn sefydlog yn y cyfnod hwn ac mewn canlyniad rhoddwyd enwau dynion i fwyafrif y llannau newydd. Goroesodd mwy o enwau saint gwrywaidd na saint benywaidd o'r 6g ymlaen, oherwydd yr arfer hwn, ond parhaodd y gwagedd hyn i gydweithio gyda' gwyr, a'u brodyr a'u meibion a'u merched.

== Ar Draws y Môr ==
[[Delwedd:Mabena_at_st_neot.jpg|bawd|Mabyn mewn ffenestr liw o'r Oesoedd Canol yn Sant Neot]]
=== Cernyw a Llydaw ===
Bu cysylltiadau agos rhwng De Cymru, [[Cernyw]] a [[Llydaw]] yn [[Oes y Seintiau yng Nghymru|Oes y Seintiau.]] Hwylio oedd y prif dull teithio a bu yn haws teithio i'r gwedydd hyn nac i Ogledd Cymru.&lt;ref name=&quot;:6&quot; /&gt; Bu' i r [[Brythoneg]] a siaredid yn Ne Cymru yn debycach i [[Brythoneg|Frythoneg]] [[Cernyw]] nac i [[Brythoneg|Frythoneg]] Gwynedd a gallasid teithwyr o Gymru cyfathrebu yn nealladwy yng [[Cernyw|Nghernyw]]. Bu cysylltiadau agos rhyng Cymru a [[Llydaw]] hefyd. Pan dychwelodd gweddillion byddin [[Macsen Wledig]] i Gymru arhosodd rhai yn [[Llydaw]] dan arweiniad Cynan brawd Elen.

Rhwng 460 a 480 bu ton o ymfudo o [[Dyfnaint|Ddyfnaint]] a [[Cernyw]] i [[Llydaw|Lydaw]] oherwydd cyrchoedd y [[Gwyddelod]] ar benrhyn [[Cernyw]]. Ymosodasant ar arfordir dde Cymru hefyd gan cipio'r brodorion fel caethweision; yn eu plith Padrig a Cristnogion eraill a dechreuodd Cristnogaeth lledu yn [[Iwerddon]]. Peidiodd yr ymosodiadau hyn erbyn [[510]] ac yn dilyn llwyddiant [[Arthur]] a'i gynghreiriad yn [[527]] nid oedd bygythiad difrifol gan y Saeson ychwaith. Teithiodd teuluoedd bonedd o Gymru i [[Cernyw|Gernyw]] gan fynd a'i ffydd gyda hwy a tyfodd eu niferoedd ar ôl [[547]] pan ysgubodd y pla melyn trwy Gymru. Daethant hwythau a'u plant, yn enwog fel saint [[Cernyw]], [[Dyfnaint]] a [[Llydaw]].
Mae'r santesau sy'n perthyn i'r cyfnod hwn yw '''Non''' a'i chwaer '''Gwen o Gernyw''' a merch Gwen, '''Nwyalen'''. Mae pedair o ferched Brynach a Cymorth, '''Mynfer, Mabyn, Mwynen ac Endelyn'''; a '''Gwen Teirbron''' a '''Ffraid''' hefyd yn perthyn i'r ardal hon. Mae ganddynt hwy i gyd eu tudalennau eu hunain ar wikipedia.

=== Iwerddon a'r Alban ===
Ymsefydlodd Cristnogaeth fel ffydd dylanwadol yn Llydaw ac Iwerddon erbyn diwedd y chweched canrif; lledodd o'r Iwerddon i'r Alban ac am gweddill Oes y Saint bu cydweithio agos rhwng Cristnogion o gwmpas y Môr Celtaidd, gyda saint yn symud rhwng clasau ac yn sefydlu rhai newydd ar draws yr ardal. Heblaw am Brîd o Gil Dara, prin iawn yw'r tystiolaeth am santesau Gwyddelig yng Nghymru. Yng Nghernew y mae nifer o cysegriadau i santesau o dras Wyddeleg ac erbyn ail haner y 6g teithiodd saint Gwyddeleg i Gymru. Mae'n debyg fod santesau wedi gwneud y daith hefyd ond mae eu enwau hwy ar goll

== Gwynedd ==

=== Ar ôl y Rhufeiniad. ===
Llenwyd y gwacter gweinyddol pan gadawasant gogledd Cymru gan deulu [[Cunedda]] Wledig &lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt;. Daethant o'r gogledd, o [[Ystrad Clud]], i meddiannu [[Gwynedd]]; oedd, yn Oes y Saint, yn ymestyn o ddyfryn Clwyd yn y gogledd-ddwyrain hyd at afon Teifi yn y de-orllewin. Ni wyddom os daethant ar wahoddiad [[Macsen Wledig]] neu os cipiodd hwy rym yno ar ôl iddo gadael. Perodd eu dylanwad fod iaith y gogledd yn tipyn agosach i'r Gaeleg na'r Brythoneg a siaredid yn ne Cymru. Ni trodd y mwyafrif o deulu [[Cunedda]] at Cristnogaeth ac arhosodd Cristnogaeth yn ffydd leiafrifol yng Ngwynedd tan diwedd y chweched canrif. Gwelir dylanwad ffydd teulu y pennaeth ar ardal yn eglur iawn yng Ngheredigion. Llwyddodd '''Meleri ach Brychan''' a'i phlant troi yr ardal at Gristnogaeth ymhell cyn weddill [[Gwynedd]]. Ni ledodd Cristnogaeth yn gyson trwy Wynedd fel y gwnaeth yn y dde ond datblygodd mewn pentrefi ac ardaloedd bychan ar wahan.

=== Mewnfudo o Lydaw a Rheged ===
Bu saint [[Gwynedd]] yn llawer mwy cymysg eu cefndir na saint y dde. Nid oedd y mwyafrif ohonynt yn frodorion; symudasant i Wynedd o ardaloedd Celtaidd eraill. Heblaw am dair o ferched Brychan, '''Dwynwen, Ceinwen''' a '''Meleri''', perthynai'r ychydig saint y pumed canrif i '''Elen'''; yn cynnwys '''Anhun, Eurgain, Gwenaseth, Madryn, Melangell, Tegla''' a '''Teigiwg'''. Ynghanol y chweched canrif daeth mewnlifiad saint o Lydaw. Pan fu farw [[Emyr Llydaw]] yn 546 cipiodd rym gan Hoel, un o'i feibion gan peri i weddill eu teulu i ffoi. Mae rhai yn esbonio y symudiad trwy cyfeirio at Ffrancod oedd wedi cipio rhannau o Lydaw ac eraill yn gweld lledainiad y pla melyn fel dylanwad pwysig yn y penderfyniad i adael [[Llydaw]]. Symudasant y mwyafrif ohonynt i Wynedd.&lt;ref name=&quot;:6&quot; /&gt; Cafodd eu safle mewn cymdeithas fel perthnasau i bennaithiaid eu cydnabod gan deulu [[Maelgwn Gwynedd]] a caniatawyd iddynt ymsefydlu ar yr amod eu bod hwy yn peidio ag ymyrryd yn llywodraeth Gwynedd ond yn canolbwyntio ar fywyd ysbrydol. Ymsefydlodd y saint hyn, yn cynnwys '''Canna, Eurfyl, Llechid, Llywen''', a '''Tegfedd''', ac efallai '''Enddwyn''' (ni gwyddom ddim amdani ond sefydlodd Llanenddwyn) ar lan Bae Ceredigion, ar penrhyn Lleyn ac ar Ynys Môn ac wedyn lledodd cylch eu dylanwad yn raddol ymhellach o'r arfordir. Rhoddodd [[Maelgwn Gwynedd]] caniatâd i deulu Coel o Rheged ymsefydlu ar [[Ynys Môn]] ar ôl iddynt hwythau gorfod ffoi o'u gwlad. Yn eu plith oedd y chwiorydd '''Cywyllog, Gwenabwy''' a '''Peillian'''  a dwy arall '''Gwenaseth''' a '''Gwenfaen'''. Daeth '''Ffraid''' a '''Rhuddlad''' o [[Iwerddon]]. Roedd '''Marchell''' o Feirion yn wyres i Marchell ach Tangwystl Gloff a priododd Gwrin pennaeth Meirionydd. Ni wyddom o ble daeth '''Cywair, Machreth''' ac '''Wddyn'''. Gwelir y rhaniad rhwng grym penaethiad dros fywyd bob dydd a dylanwad y saint dros bywyd ysbrydol yn eglur iawn yng [[Gwynedd|Ngwynedd]] a daeth geiriau megis 'bangor' a 'betws' yn ogystâl a 'llan' a 'clas' i olygu cymuned Cristnogol.

=== Ffiniau Deheuol Cymru   ===
Parhaodd y llwythau Celtaidd i masnachu gyda Môr y Canoldir ac oherwydd hyn cafodd y pla melyn mwy o effaith arnynt nac ar y Saeson. Methasant atal y Saeson rhag ymledu ymhellach tua'r gorllewin a cyrhaeddodd y Saeson arfordir y [[Hafren]] ar ôl ennill brwydr ger Bryste yn 577 gan wahanu [[Cymru]] oddi wrth penrhyn [[Cernyw]]. Arosodd Dyfnaint yn nwylo Celtaidd tan 710 a Cernyw hyd 950 ond gwanychwyd y cysylltiadau yn raddol a daeth Cernyweg yn llai dealladwy i'r Cymry.

=== Gogledd-Ddwyrain Cymru ===
Yn y cyfnod hwn estynnai Powys mor bell i'r gogledd a Bangor-is-y-Coed, ble seflydwyd clas enwog gan nifer o saint y dde yng ynghanol y 6g. Ar dechrau y 7g llwyddodd y Saeson meddiannu ardal Caer, gan ennill Brwydr Caer yn 610.&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt; Torrodd y cysylltiad dros y tir rhwng gogledd Cymru a tiroedd yr &quot;Hen Ogledd,&quot; sef Rheged (Ardal y Llynnoedd) ac Ystrad Clud. Ymosododd ar y clas ym Mangor-is-y-Coed a lladdwyd nifer fawr o'r trigolion. Dihangodd y gwedill i Ddyfryn Clwyd. Yn yr un flwyddyn symudodd Beuno, un o'r saint mwyaf adnabyddus y gogledd, o'i bentref enedigol Llanymynech, i Wynedd, oherwydd iddo clywed Sacsoneg yn cael ei siarad ar ochr draw y Hafren.&lt;ref name=&quot;:10&quot; /&gt; Tua'r un adeg mewnfudodd saint eraill o'r Hen Ogledd. Bu disgynyddion '''Nefyn ach Brychan''' yn eu plith, gan gynnwys Deiniol a sefydlodd Bangor-fawr-yn Arfon a Cyndeyrn, neu Mungo a sefydlodd Llanelwy.

== Diwedd Oes y Saint ==

=== Ardal dylanwad y Saint Celtaidd ===
[[Delwedd:Milburgha,_Broseley.jpg|bawd|Milburgha, Eglwys Broseley]]

Lledodd [[Cristnogaeth Geltaidd]] ar draws yr ardaloedd gorllewinol [[Ynysoedd Prydain]] a Phrydain Fechan ([[Llydaw]]) oedd wedi gwrthsefyll ymosodiadau y [[Sacsoniaid]] yn ystod [[Oes y Seintiau]]. Yn yr un cyfnod gwanychwyd cysylltiadau rhwng y gwledydd [[Celtaidd]] yn raddol wrth i'r [[Brythoneg]] a'r [[Gaeleg yr Alban|Gaeleg]] newid, dros amser, i'r chwech iaith [[Y Celtiaid|Celtiaid]] a siaradir heddiw. Llwyddodd y [[Saeson]] i feddiannu'r gororau yn raddol yn y [[7g]] a'r [[8g]] gan adeiladu [[Clawdd Offa]] rhwng 757-796 i ddynodi ffin gorllewinol [[Lloegr]].&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt; Daeth Cymru a'r iaith Gymraeg yn endidau tebycach i'r hyn a welir heddiw.&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt; Yn ystod y cyfnod hwn lledodd  [[Cristnogaeth Geltaidd]] drwy teyrnasoedd y Sacsoniaid yng ngogledd a gorllewin [[Lloegr]] hefyd. Bu seiliau Cymreig i [[Cristnogaeth]] gorllewin [[Mercia|Mersia]], tra bu cenhadon o'r [[Iwerddon]] a'r [[Yr Alban|Alban]] yn ddylanwadol yng Ngogledd [[Lloegr]]. Sefydlodd santesau o dras [[Celtaidd]] (fel '''Modwen''' yn [[Burton upon Trent]]) gymunedau Cristnogol yn [[Lloegr]]. Gwelwyd gwragedd o deuluoedd penaethiaid Sacsoniaidd, fel '''Hilda''' yn [[Whitby]] a '''Werburgha''' yng [[Caer|Nghaer]], yn arwain cymunedau; tra yn [[Much Wenlock]] (mawr-wen-llan) yr arweinydd oedd '''Milburgha''', (Sacsones oedd ei mam, Eafe, merch pennaeth [[Mercia|Caint]],&lt;ref&gt;Mumford, W.F. 1977, Wenlock in the Middle Ages, Redverse&lt;/ref&gt; ond Cymro oedd ei thad: Merewalh. Mae dogfennau o'r diwedd yr Oesoedd Canol yn honni ei fod yn fab i Penda pennaeth Mercia ond gan fod ei enw yn cyfieithu i 'Cymro Enwog' mae amheuaeth wedi codi.&lt;ref&gt;Bryan, D. 2006,Ditton Priors, a Settlement of the Brown Clee, Logaston&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Pretty, K. 1989, Defining the Magonsaete, Bassett&lt;/ref&gt;)

=== Yr Eglwys Rhufeinig ===
Dim ond yn ne-ddwyrain [[Lloegr]] ailsefydlwyd [[Cristnogaeth]] [[Rhufain]]&lt;nowiki/&gt;ig dan arweiniad [[Awstin]] a glaniodd yng  [[Caint|Nghaint]] yn 597. Gwnaethpwyd yr ymgais cyntaf i datrys gwahaniaethau rhwng y ddwy cyfundrefn yn [[Whitby]] yn 664.&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt; Penderfynnodd o blaid yr Eglwys Rhufeinig ar rhai materion ac yn raddol ildiodd gogledd [[Lloegr]], ac yn araf iawn y gwledydd [[Celtaidd]], i arweinyddiaeth [[Rhufain]]. Parhaodd y Cymry i wrthsefyll y newid tan [[768]] pan ildiodd esgobaeth [[Bangor]] i awdurdod y [[Pab]] ac arhosodd y Cymry yn annibynnol ar [[Caergaint|Gaergaint]] tan ar ôl y goresgyniad [[Normaniaid]]. Yr esgob cyntaf o Gymru i tyngu llw o ufudd-dod i [[Archesgob Caergaint]] oedd Urben, esgob Morgannwg yn ystod haner cyntaf y 12g.

=== Cymunedau 'Dwbl' ===
Mewn rhai llefydd yn enwedig yn [[Iwerddon]] a'[[Yr Alban|r Alban]] , rhannwyd llan yn raddol i ddwy gymuned, un ar gyfer gwragedd a'r llall ar gyfer dynion, bob un gyda'i eglwys. Cyfeirir at rhain fel mynachlogydd dwbl, ond nid oes tystiolaeth am y drefn hon cyn dyfodiad y [[Normaniaid]]. Ni wyddom am ba hyd y bu pobl priod yn dal i fyw ynddynt ac nid oes tystiolaeth fod cymunedau fel hyn wedi bodoli yng Nghymru. Y Mae y tystiolaeth ysgrifenedig cynharaf, megis Buchedd [[Gwenffrewi]], yn dangos gwragedd a ddynion yn cydweithio yn yr un llannau.

=== Newid dros Amser ===
Dros y canrifoedd trodd mwyafrif y llannau yn bentrefi cyffredin. Ni gadewsant ond ychydig bach o dystiolaeth archiolegol am eu adeiladwaith gan defnyddiwyd yr adeiladau ac ail-adeiladodd nifer o weithiau ar yr un safle; ond gadawsant eu ffydd Cristnogol fel cymynrodd i werin [[Cymru]]. Pan caewyd mynachdai a lleiandai gadwsant adeiladau mewn llefydd unig a trodd yn adfeilion sy'n sefyll hyd heddiw; yr unig tystiolaeth i'r hyn a fu. Parhaodd rhai clasau fel sefydliadau Cristnogol annibynnol mewn ardaloedd o dan awdurdod [[Tywysogion Cymreig]], yn addysgu plant uchelwyr, nes y goresgyniad [[Edwardaidd]].&lt;ref name=&quot;:13&quot; /&gt; Sefydlodd ambell clas o'r newydd o dan y [[Tywysogion Cymreig|Tywysogion]] , yn eu plith [[Betws Gwerful Goch]], dan arweiniad '''Gwerfyl''', wyres [[Owain Gwynedd]].&lt;ref name=&quot;:12&quot; /&gt; Ymhlith y clasau mwyaf enwog oedd [[Llanbadarn Fawr]] oedd yn dal i gadw cofnodion am weithredoedd [[Tywysogion Cymreig]] yn [[Brut y Tywysogion]] pan sefydlodd y [[Sistersaidd]] [[Ystrad Fflur]] yn 1164.&lt;ref&gt;James, M A Lantern for Lord Rhys, Gwasg Gomer&lt;/ref&gt; Yn araf newidiodd swyddogaeth arweinydd y clasau hyn i abad neu esgob.

=== Urddau Normanaidd ===
Gyda'r [[Normaniaid]] daeth sawl urdd o fynachod o'r cyfandir.  Ymsefydlodd y mynachod hyn mewn rhai clasau gan eu troi at reolau eu hurdd. Digwyddodd hwn yn bennaf mewn ardaloedd ble bu Normaniaid yn rheoli a defnyddiwyd Urdd y [[Benedictaidd]] gan goron [[Lloegr]] i sicrhau gafael y [[Normaniaid]] ar yr Eglwys Gymreig. Daeth y [[Sistersaidd]] i [[Gymru]] yn [[1140]].&lt;ref&gt;Williams, S.W. 1889 The Cistercian Abbey of Strata Florida, Whiting and co.&lt;/ref&gt; Roeddent yn fwy derbyniol i'r Cymry am ddau reswm. Roeddent yn atebol i Ben-Abad ym [[Bwrgwyn|Mwrgwyn]] (rhan o Ffrainc) ac felly ni ddeuent yn uniongyrchol dan ddylanwad brenhinoedd [[Lloegr]]. Arferent chwilio am lefydd anghysbell i sefydlu eu mynachlogydd yn hytrach na chymeryd drosodd sefydliadau  oedd eisoes yn bodoli.

=== Ailgysegru ===
Arferai'r mynachod ailgysegru eglwysi i seintiau Beiblaidd neu [[Yr Eglwys Gatholig|Gatholig]]. Rhoddai'r [[Sistersaidd]] bwyslais arbennig ar [[Mair]];&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt; oedd, efallai, yn arwain at colli enw gwreiddiol ar eglwys oedd yn dwyn enw santes yn amlach nag un oedd yn dwyn enw sant. Mae nifer fawr o eglwysi hefyd yn dwyn enw [[Mihangel]] oherwydd poblogrwydd y sant gyda'r [[Normaniaid]]. Canlyniad hyn yw fod map [[Cymru]] yn frith o bentrefi yn dwyn enau [[Llanfair]] neu [[Llanfihangel]] ac mae'r cysylltiad rhwng eu heglwysi a'u saint leol wedi'i golli. Weithiau gellid dod o hyd i'r sant gwreiddiol naill oherwydd bod ei enw wedi goreosi yn enw pentref neu fel ail elfen yn enw'r eglwys. Weithiau ceir tystiolaeth ysgrifenedig yn dangos i bwy roedd yr elgwys wedi'i chysegru gynt; ond nid y'wn bosilbl gwybod faint o newidadau oedd. Gelwir nifer o ffynhonnau [[Cymru]] yn 'Ffynnon Mair' neu 'Ffynnon ein Harglwyddes' ond mae'n debygol nad iddi yr oeddent wedi'u cysegru'n wreiddiol. Mae nifer o flodau gwyllt cyffredin yn dwyn yr enw Mair fel rhan o'u henwau. Prin iawn yw'r blodau sy'n dwyn enw santes o Gymru: y mae'r gwenonwy, y banadl a fenigl elen yn ddair ohonynt ond efallai bu llawer mwy ar ddiwedd [[Oes y Seintiau]].

=== Diffyg etifeddiaeth ysgrifenedig ===
Ni oroesodd deunydd ysgrifenedig o'r cyfnod a chollwyd gweddïau a myfyrdodau [[Oes y Seintiau]]. Y deunydd tebycaf sydd ar gael yw cofnodion o'r [[Oesoedd Canol]], mewn [[Gaeleg yr Alban|Gaeleg]] a [[Gwyddeleg]],o weddïau oedd wedi trosglwyddo ar lafar yn y[[Yr Alban|r Alban]] ac [[Iwerddon]]. Gwelir ynddynt bwyslais ar y byd naturiol a'r gwerin yn gofyn am gymorth gan Duw a'r saint yn eu gwaith beunyddiol mewn amaeth ac yn eu cartrefi a'u teuluoedd.. Bu yr un materion o bwys i'r gwerin yn [[Oes y Seintiau]] yng Nghymru a gellid tybio fod yr arfer o ofyn cymorth gan saint wedi tyfu yng Nghymru hefyd fel ganlyniad o glywed sôn am y saint yn cynorthwyo eraill yn ystod eu bywydau. Pan ddechreuodd cofnodi gweddïau [[Celtaidd]] yn ysgrifenedig cyfeiriodd weithiau at saint [[Celtaidd]] a weithiau at saint [[Yr Eglwys Gatholig|Gatholig]]; ond efallai mewn fersiynau blaenorol a defnyddiwyd ar lafar bu y saint a gyfeirwyd atynt i gyd yn saint lleol.

=== Cymysgu credoau a datblygiad cwltiau ===
Arhosod y werin yn ffyddlon i'w cof o'u saint lleol trwy'r [[Yr Oesoedd Canol]]. Ceisiodd y[[Yr Eglwys Gatholig|r Eglwys Gatholig]] dylanwadu arnynt i troi eu sylw at saint [[Beibl]]&lt;nowiki/&gt;aidd a [[Yr Eglwys Gatholig|Catholig]] ond ni ceisiodd addysgu'r werin fel y gwnaeth gan yr [[Eglwys Geltaidd]]. [[Dewi Sant|Dewi]]  oedd yr unig sant a gydnabuwyd gan y [[Pab]]&lt;nowiki/&gt;au a bu ystyriaethau gwleidyddol dros gwneud hwn.&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt; Gallem tybio fod pwyslais yr Eglwys ar &quot;saint&quot; (yn yr ystyr [[Yr Eglwys Gatholig|Catholig]]) wedi ychwanegu at cred werin ddiddysg yn eu 'saint' nid yn unig fel yr arweinyddion lleol yr oeddent ond fel bodau oedd nid yn unig yn gallu bod yn cyfryngau rhynddynt â Duw ond hefyd yn bobl gyda galluoedd goruwchnaturiol. Bu addoliad mewn [[Lladin]] yn annealladwy i'r werin a parhaodd i addoli hefyd yn y mannau cysylltiedig gyda'u saint gan gymysgu'r ffydd [[Cristnogol]] â credoau mewn pethau eraill. Rhoddwyd rhai o briodoleddau y duwiau [[y Celtiaid|Celtiaid]] i'r saint a datblygodd nifer o gwltiau o gwmpas enw ambell santes oedd yn gymysgedd o hanes; gredoai cyn-[[Cristnogol|Gristnogol]] ac ofergoelion.

=== Pwysigrwydd ffynhonnau ===
Daeth ffynhonnau yn ganolig i gred y werin. Buont yn pwysig i credoai cyn-Gristnogol &lt;ref name=&quot;:12&quot; /&gt; a gwyddai rhai, cyn oes y saint, am rinweddau dŵr o wahanol ffynhonnau i iacháu wahanol afiechydon, oherwydd y gwahanol mwynau yn y dŵr, er nad oeddent yn deall sut digwyddodd hyn. Gallem tybio fod y saint wedi defnyddio y wybodaeth hon. Bu wybodaeth feddygol yn prin iawn yn y[[Yr Oesoedd Canol|r Oesoedd Canol]] a ddim ar gael i neb ond y cyfoethog. Pan daeth wellhad o afiechyddon y croen ac afiechydon y cylla ar ôl yfed neu ymolchi mewn dŵr ffynnon, priodolodd y werin eu wellhad i wyrth gan sant y ffynnon. Deallir y cysylltiad rhwng iechyd ac ymolchi ac yfed dŵr glan yn wahanol erbyn heddiw.

=== Ar ôl y Diwygiad Mawr ===
Daeth ymdrech arall i diddymu pwyslais ar saint gyda dyfodiad yr  Eglwys Anglicanaidd a oedd yn rhannol llwyddiannus, ond parhaodd arferion cysylltiedig â'r saint nes i'r enwadau anghydffurfiol dechrau addysgu'r werin ar diwedd y [[18g]].&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt; Erbyn y [[19g]] cymerwyd yn caniataol fod chwedlau oedd y hanesion am y saint. Efallai y buasent wedi diflannu yn llwyr o hanes [[Cymru]] heblaw am ddidordeb newydd ynddynt gan haneswyr Oes [[Fictoria o'r Deyrnas Unedig|Fictoria]] a'r twf mewn cenedlaetholdeb yn y [[20g]]. Erydodd pellach ar wybodaeth am gyfraniad santesau gan tueddiad yn Oes Fictoria i cymryd yn caniataöl fod dynion yn unig oedd yn gallu arwain,&lt;ref name=&quot;:7&quot; /&gt;. Santesau oedd Nefydd, Eurfyl a Tegla; erbyn heddiw defnyddir eu henwau fel enwau bechgyn. Cyfeiriodd at ambell sant fel disgybl i sant arall, er enghraifft: '''Elliw''' disgybl Cadog neu '''Lili''' disgybl Dewi, sydd yn cuddio eu rhyw ac efallai perthynas arall rhyngddynt.

=== Y Santesau mewn Addysg ===
Dysgir plant heddiw am saint fel unigolion yn unig heb gefndir hanesyddol, sydd yn peri parhad yn y pwyslais ar nifer fychan o saint gwrywaidd a dechreuodd gan fynaich y[[Yr Oesoedd Canol|r Oesoedd Canol]].&lt;ref name=&quot;:11&quot; /&gt; Pan sonnir  am santesau canolbwyntir ar un digwyddiad un eu bywydau neu un ffynnon a darganfuwyd trwy dulliau a ymddangoswyd yn wyrthiol. Prin yw'r Cymry heddiw sydd yn gwybod am eu santesau fel gwragedd oedd yn arwain ac yn addysgu ac ni welodd rheidrwydd dewis rhwng bywyd Cristnogol mewn cymuned a phriodi a magu teulu.

=== Y Santesau mewn Hanes Cymru ===
Mae'r gwragedd hyn yn gyfangwbl unigryw. Er gwaethaf tueddiad haneswyr i anwybyddu hanes menywod a chofnodi enwau ychydig o ddynion yn unig; ac er gwaethaf byw mewn cyfnod pan bu cofnodion ysgrifenedig yn prin iawn; mae dros 90 o enwau santesau [[Oes y Seintiau]] wedi goroesi. Gydag ambell un, fel '''Meddwid''', ni wyddom ddim amdani ond ei henw a chyda eraill, fel Dilwar, ni wyddom ddim amdani ond ei dydd gŵyl, sef y 4ydd o Chwefror ond mae eu goroesiad, mewn cof gwerin yn cyntaf, yn tystiolaeth i'w cyfraniad at y [[Cymru]] a daeth i fodolaeth yn eu oes hwy. Ond anwybyddir cyfraniad santesau megis merched [[Brychan]], nid yn unig i ddatblygiad yr [[Eglwys Geltaidd]], ond hefyd eu dylanwad a'r safle gwragedd mewn cymdeithas Cymreig, bron yn llwyr. Ni sonnir amdanynt pan cyfeirir yn aml at eu brodyr. Adroddir hanesion eu disgynyddion mwyaf enwog, heb nodi nid cyd-ddigwyddiad oedd fod cynifer o saint wedi cyfoesi yn Ne Cymru; buont yn perthyn i'w gilydd trwy eu mamau a'u neiniau.

Perodd dylanwad y 'saint' i Gristnogaeth datblygu a sefydlu fel prif crefydd yng Nghymru a lledu i'r gwledydd [[Celtaidd]] eraill ynghynt nac i weddill gogledd Ewrop. Bu rhaid ailgyflwyno [[Cristnogaeth]] i [[Lloegr|Loegr]]. Yng Nghymru, er nad oedd y diwylliant [[Rhufeinig]] wedi gwreiddio mor dwfn, llwyddodd y ffydd [[Cristnogol]] nid yn unig i goroesi ond hefyd i lledu nes tyfodd yn brif crefydd y wlad. Hwn yw'r tystiolaeth pwysicaf sy'n dangos nid cymeriadau chwedlonol bu'r saint. Mae straeon am santesau [[Cymru]] yn llawer iawn agosach i hanes nac i chwedl. Mae angen mwy o ymchwil am y gwragedd hyn ac maent yn haeddu eu priod le yn hanes Cymru.

== Gwelir hefyd ==
* Santesau Celtaidd 388-680  
*[[Oes y Seintiau yng Nghymru]]
*[[Santes Elen Luyddog]]
* [[Santes Gwladys]]
* [[Santes Marchell o Dalgarth]]
* [[Santes Melangell]]
* Santes Eiluned
* Santes Non
* Gwenffrewi
* 
==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

{{Rheoli awdurdod}}

[[Categori:Cymry'r 5ed ganrif]]
[[Categori:Cymry'r 6ed ganrif]]
[[Categori:Cymry'r 7fed ganrif]]
[[Categori:Hanes Cymru]]
[[Categori:Hanes Menywod]]
[[Categori:Menywod y 5ed ganrif]]
[[Categori:Merched y 6ed ganrif]]
[[Categori:Merched y 7fed ganrif]]
[[Categori:Santesau Celtaidd 388-680]]
[[Categori:Seintiau Cymru]]</text>
      <sha1>pycu1ycziadtvtcxtl3cwttuf4skviz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gwen o Dalgarth</title>
    <ns>0</ns>
    <id>216375</id>
    <revision>
      <id>11095545</id>
      <parentid>11095092</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:32:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1864" xml:space="preserve">{{Person | fetchwikidata=ALL | onlysourced=no | suppressfields= dinasyddiaeth | nationality = {{banergwlad|Cymru}} | dateformat = dmy}}

[[Santes]] oedd '''Gwen o Dalgarth''' ac un o 24 o ferched [[Brychan Brycheiniog]].&lt;ref&gt;Jones, T.T. 1977, ''The Daughters of Brychan, Brycheiniog ''Cyf. XVII&lt;/ref&gt; Etifeddodd Garth Madrun (Talgarth) gan ei mam-gu, Marchell. Priododd Llŷr Merini ac roedd yn  fam i [[Caradog Freichfras|Garadog Freichfras]].

Mae'n fwyaf nodedig am fyw bywyd Cristnogol ac am ei charedigrwydd.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;Spencer, R, 1991, ''Saints of Wales and the West Country, Llanerch''.&lt;/ref&gt; Lladdwyd Gwen mewn ymosodiad gan lwyth paganaidd yn 492. Credir fod eglwys [[Talgarth]] yn sefyll ar y fan ble'i lladdwyd a gwnaethpwyd creirfa i'w chorff yno.

[[Delwedd:Tal Garth, Garth Madrun.jpg|bawd|Tir o gwmpas eglwys Talgarth, safle Garth Madrun]]
[[Delwedd:St Gwendolines Church. - geograph.org.uk - 239315.jpg|bawd|Eglwys Santes Gwen o Dalgarth,Llys-wen, ar lan Afon Gwy Powys]]

[[Delwedd:Gwen-Ffynnon-Trefeca.jpg|bawd|chwith|Ffynnon Gwen ger [[Trefeca]]]]

== Cysegriadau ==
Mae eglwys [[Talgarth]] yn dal i ddwyn enw Gwen ac mae eglwys arall wedi'i chysegru iddi yn [[Llyswen]]. Heddiw mae'r ddwy eglwys yn defnyddio yr enw Gwendolen. Bu'r enw Gwendolen yn boblogaidd yn Lloegr yn [[Oes Fictoria]] ac mae'n debyg y newidiwyd enwau'r ddwy eglwys bryd hynny. Bu santes arall yn dwyn yr enw Gwendolen ond Gwen o Dalgarth yw nawddsant [[Talgarth]] a Llyswen.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Gweler hefyd ==
Dylid darllen yr erthygl hon yng nghyd-destun Santesau Cymru 388-680.

Ni ddylid ei chymysgu hi gyda [[Gwen o Gernyw]] na [[Gwen Teirbron]].

== Cyfeiriadau ==
{{cyfeiriadau}}

[[Categori:Cymry'r 5ed ganrif]]
[[Categori:Merched y 5ed ganrif]]
[[Categori:Oes y Seintiau]]
[[Categori:Powys]]
[[Categori:Santesau Celtaidd 388-680]]
[[Categori:Seintiau Cymru]]</text>
      <sha1>804ojfc4n7dvwxsycw9vp7wkjty2kzs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Orion (mytholeg)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>217451</id>
    <revision>
      <id>11095480</id>
      <parentid>11039753</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T17:41:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="60483" xml:space="preserve">[[Delwedd:Uranometria_orion.jpg|bawd|Engrafiad o Orion gan Johann Bayer's Uranometria, 1603 (Llyfrgell US Naval Observatory)]]

Ym [[Mytholeg Roeg|mytholeg Groeg]], roedd '''Orion''' ({{Iaith-grc|Ὠρίων}}&lt;ref&gt;[//en.wikipedia.org/wiki/Genitive_case Genitive case]: Ὠρίωνος.&lt;/ref&gt; neu {{Lang|grc|Ὠαρίων}}, [[Lladin]]: ''Orion''&lt;ref&gt;The Latin transliteration ''Oarion'' of {{lang|grc|Ὠαρίων}} is found, but is quite rare.&lt;/ref&gt;) yn gawr o [[Hela|heliwr]] a osodwyd gan [[Zeus]] ymhlith y sêr fel y cytser [[Orion (cytser)|Orion]].

Dywed ffynonellau hynafol am nifer o straeon gwahanol am Orion; mae dau brif fersiwn o ei enedigaeth ac mae sawl fersiwn o'i farwolaeth. Mae'r penodau pwysicaf yn cofnodi ei enedigaeth rhywle yn [[Boeotia]], ei ymweliad â [[Chios]] lle y cyfarfu Merope ac ar ôl iddo ei threisio, yn cael ei ddallu gan ei thad, Oenopion, yna adfer ei olwg yn [[Lemnos]], ei hela gyda [[Artemis]] ar [[Creta]], ei farwolaeth gan fwa Artemis neu gan bigiad y sgorpion mawr a ddaeth yn [[Scorpius (cytser)|Scorpio]], a'i ddyrchafiad i'r nefoedd. Mae'r rhan fwyaf o'r ffynonellau hynafol yn hepgor rhai o'r cyfnodau hyn ac mae nifer yn adrodd dim ond un. Gall yr amrywiad ddigwyddiadau hyn yn wreiddiol fod yn ddigwyddiadau ar wahan a chwbl ddi-gyswllt, ac mae'n amhosib i ddweud os yw'r hepgoriadau yn fyrder syml neu'n cynrhychioli anghytuno go iawn. 

Mewn llenyddiaeth Groegaidd mae Orion yn ymddangos gyntaf fel heliwr mawr yn epig [[Homeros|Homer]] yr ''[[Odyseia|Odyssey]]'', lle mae [[Odysews|Odysseus]] yn gweld ei gysgod yn y isfyd. Mae esgyrn moel hanes Orion yn cael eu adrodd gan gasglwyr mythau Helenistaidd a Rhufeinig, ond nid oes fersiwn llenyddol o'i anturiaethau'n bodoli a all, er enghraifft, gael eu cymharu â hynny sydd ar gael o hanes Jason yn Apolonius Rhodes' ''Argonautica'' neu [[Euripides]]' ''Medea''; y cofnod yn [[Ofydd|Ovid]] '''Fasti'' ''ar gyfer Mai'r 11fed' ''yw'r gerdd ar enedigaeth Orion, ond dyna un fersiwn o un hanes. Mae'r darnau o chwedl sydd wedi goroesi wedi ei ddarparu maes ffrwythlon ar gyfer dyfalu am y cyfnod cynhanesyddol a mytholeg Groegaidd.

Gwasanaethodd Orion nifer o rolau mewn diwylliant G[[Groeg yr Henfyd|roeg hynafol]]. Yr hanes am anturiaethau o Orion, yr heliwr, yw'r un lle rydym yn cael y rhan fwyaf o'r dystiolaeth (a hyd yn oed ar hynny nid oes fawr iawn); ef hefyd yw personoliad y cytser o'r un enw; fe'i mawrygwyd fel arwr, yn yr ystyr Groegaidd, yn ardal Boeotia; ac y mae yn un darn achosegol sy'n dweud mai Orion oedd yn gyfrifol ffurf presennol [[Culfor Sisili]].

== Chwedlau ==
=== Homer ac Hesiod ===
Ceir Orion ei grybwyll yn llenyddiaeth mwyaf hynafol Groeg sydd wedi goroesi, sydd yn ôl pob tebyg yn dyddio yn ôl i'r 7fed neu'r 8g CC, ond sydd ymysg y cynhyrchion o draddodiad llafar sydd gyda gwreiddiau sawl canrif yn gynharach. Yn ''&lt;nowiki/&gt;'Iliad' ''[[Homeros|Homer]] (gwel ''[[Iliad]]) ''mae Orion yn cael ei ddisgrifio fel cytser, a'r seren [[Sirius]] yn cael ei grybwyll fel ei gi.&lt;ref&gt;Il.[https://archive.is/20120712215800/http://perseus.mpiwg-berlin.mpg.de/cgi-bin/ptext?lookup=Hom.+Il.+18.388 Σ 486–489], on the shield of Achilles, and [https://archive.is/20120629052324/http://perseus.mpiwg-berlin.mpg.de/cgi-bin/ptext?lookup=Hom.+Il.+22.1 Χ 29], respectively.&lt;/ref&gt; Yn yr ''[[Odyseia|Odyssey]]'', gwel Odysseus ef yn hela yn yr isfyd gyda chlwb efydd, lleiddiad gwych o anifeiliaid; mae'n cael ei grybwyll hefyd, fel cariad i Eos, Duwies y Wawr, a'i lladdwyd gan [[Artemis]], ac fel y mwyaf golygus o'r ddaearanedig.&lt;ref&gt;λ 572–577 (as a hunter); ε 273–275, as a constellation (= Σ 487–489); ε 121–124; λ 572–77; λ 309–310; Rose (''A Handbook,'' p.117) notes that Homer never identifies the hunter and the constellation, and suggests that they were not originally the same.&lt;/ref&gt; Yn ''Gwaith a Diwrnodiau'' gan Hesiod, mae Orion hefyd gytser, yn un lle mae ei wawrio a machlud gyda'r Haul yn cael ei ddefnyddio i gyfrif y flwyddyn.&lt;ref&gt;ll. 598, 623&lt;/ref&gt;
[[Delwedd:Diane_auprès_du_cadavre_d'Orion.jpg|bawd|Darlun Daniel Seiter o 1685 o [[Diana (mytholeg)|Diana]] tros gorff Orion, cyn iddo esgyn i'r nefoedd.]]
Adroddwyd chwedl Orion yn ei gyfanrwydd gyntaf mewn gwaith coll Hesiod, yn ôl pob tebyg yr ''Astronomia''; fe wneir cyfeiriadau syml at Hesiod gyfeirio at hyn, oni nodir yn wahanol. Mae'r fersiwn hon yn cael ei adnabod drwy'r waith o awdur Helenistaidd ar y cytserau; ei fod yn rhoi crynodeb gweddol hir o drafodaeth Hesiod ar Orion.&lt;ref&gt;[//en.wikipedia.org/wiki/Eratosthenes Eratosthenes], ''[//en.wikipedia.org/wiki/Catasterismi Catasterismi]''; translation in {{gutenberg|no=348|name=Hesiod, the Homeric Hymns, and Homerica by Hesiod|author=Evelyn-White, Hugh G.|year=1914}} Whether these works are actually by Hesiod and Eratosthenes themselves is doubtful; pseudo-Eratosthenes does not specify the work of Hesiod he is summarizing, but the modern assumption that it is the same work which other authors call the ''Astronomy'' is not particularly controversial. It is certainly neither the ''Theogony'' nor the ''Works and Days''.&lt;/ref&gt; Yn ôl y fersiwn hwn, Orion yn debygol, oedd mab, y môr-duw [[Poseidon]] ac Euryale,&lt;ref&gt;The summary of Hesiod simply says Euryale, but there is no reason to conflate her with [//en.wikipedia.org/wiki/Euryale Euryale] the Gorgon, or to Euryale the Amazon of [//en.wikipedia.org/wiki/Gaius_Valerius_Flaccus Gaius Valerius Flaccus]; other ancient sources say explicitly Euryale, daughter of Minos.&lt;/ref&gt; merch [[Minos]], Brenin o Creta. Oherwydd ei dad, Poseidon, gallai Orion gerdded ar y tonnau; ac ei fod wedi cerdded i ynys [[Chios]] lle y meddwodd ac ymosododd ar Merope,&lt;ref&gt;Apparently unrelated to the Merope who was one of the [//en.wikipedia.org/wiki/Pleiades_(mythology) Pleiades].&lt;/ref&gt; merch Oenopion, y pennaeth yno. Mewn dial, dallwyd Orion ga Oenopin a gyrrodd ef i ffwrdd. Baglodd Orion ar [[Lemnos]] , lle roedd gan Hephaestus — y cloff-ofaint dduw — ei efail. Meddai Hephaestus wrth ei was, Cedalion, i arwain Orion i'r Dwyrain eithaf lle bu i [[Helios]], yr Haul, ei iachau ef; cariodd Orion Cedalion o gwmpas ar ei ysgwyddau.Dychwelodd Orion i Chios i gosbi Oenopion, ond cuddiodd y brenin o'r neilltu o dan y ddaear a dihangodd rhag dicter Orion. Aeth taith nesaf Orion ag ef yn ei ôl i [[Creta]] lle aeth i hela â'r dduwies [[Artemis]] a'i mam Leto, ac yn ystod yr helfa, bygythiodd i ladd pob anifail oedd ar y Ddaear. Gwrthwynebodd y Fam Ddaear ac anfonnodd sgorpion mawr i ladd Orion. Mae'r creadur yn llwyddo, ac ar ôl ei farwolaeth, gofynnodd y duwiesau i [[Zeus]] i roi lle i Orion ymhlith y cytserau. Cytunnodd Zeus, ac fel cofeb i farwolaeth yr arwr, ychwanegodd y [[Scorpius (cytser)|Sgorpion]] i'r nefoedd hefyd.&lt;ref&gt;[//en.wikipedia.org/wiki/Scorpion Scorpion] is here a type of creature, Greek ''σκορπίος,'' not a proper name. The constellation is called [//en.wikipedia.org/wiki/Scorpius_(constellation) Scorpius] in astronomy; colloquially, [//en.wikipedia.org/wiki/Scorpio_(astrology) Scorpio], like the related astrological sign — both are Latin forms of the Greek word. Cicero used ''Nepa,'' the older Latin word for &quot;scorpion.&quot; See Kubiak's paper in the bibliography.&lt;/ref&gt;

=== Ffynonellau eraill ===
Er bod gan Orion ychydig o linellau yng ngherddi Homeric ac yn ''Gwaith a Diwrnodau'', mae'r rhan fwyaf o'r straeon amdano wedi eu cofnodi mewn cyfeiriadau achlysurol ac yn eithaf aneglur mewn ysgrifau ddiweddarach. Bu i'r un bardd mawr safoni'r chwedl.&lt;ref&gt;Rose, ''A Handbook'', p.116–117&lt;/ref&gt; Mae ffynonellau hynafol ar gyfer chwedl Orion yn bennaf mewn ffurf nodiadau ymylol y beirdd hynafol (scholia) neu casgliadau gan ysgolheigion yn ddiweddarach, yr hyn sy'n gyfateb i gyfeirnodau gweithio modern neu wyddoniaduron; mae hyd yn oed chwedl Hesiod '&lt;nowiki/&gt;''Seryddiaeth''' yn goroesi yn unig mewn casgliad o'r fath. Mewn nifer o achosion, gan gynnwys y crynodeb o '''Seryddiaeth''', er bod y gwaith sydd wedi goroesi yn dwyn enw'r ysgolhaig enwog, sef [[Apollodorus|Apollodorus o Athen]], [[Eratosthenes]], neu Gaius Julius Hyginus, mae'r yr hyn sydd wedi goroesi'n naill ai'n waith ffug hynafol neu'n dalfyriad o'r casgliad gwreiddiol gan awdur diweddarach o alluedd amheus. Mae golygyddion y testunau hyn yn awgrymu eu bod o bosibl wedi dwyn yr enwau o ysgolheigion mawr oherwydd eu bod yn dalfyriadau, neu hyd yn oed nodiadau disgybl, yn seiliedig ar waith yr ysgolheigion.&lt;ref&gt;''Oxford Classical Dictionary''. Under &quot;Apollodorus of Athens (6)&quot; it describes the [//en.wikipedia.org/wiki/Bibliotheca_(Pseudo-Apollodorus) Bibliotheca] as an uncritical forgery some centuries later than Apollodorus; it distinguishes &quot;Hyginus (4)&quot;, the author of the ''Fabulae'' and ''Astronomy'', from &quot;Hyginus (1)&quot;, (C. Julius) adding of the former that the &quot;absurdities&quot; of this &quot;abbreviated&quot; compilation are &quot;partly due to its compiler's ignorance of Greek.&quot; Under &quot;Eratosthenes&quot;, it dismisses the surviving ''Catasterismi'' as pseudo-Eratosthenic. See Frazer's Loeb Apollodorus, and Condos's translation of the other two (as ''Star myths of the Greeks and Romans'' Phanes, 1997, {{ISBN|1-890482-92-7}}) for the editorial opinions.&lt;/ref&gt;

Mae i ymylon copi o'r Iliad yr Ymerodres Eudocia yn cynnwys crynodeb o nodyn bardd Helenistaidd&lt;ref&gt;[//en.wikipedia.org/wiki/Euphorion_of_Chalcis Euphorion of Chalcis], who wrote in the 2nd century BC. The MS is Allen's [//en.wikipedia.org/wiki/Venetus_A Venetus A], scholion to Σ 486 Dindorf ''Scholia in Iliadem'' II, 171, l.7-20; Erbse's Scholia at line cited (Vol.4).&lt;/ref&gt; sydd yn adrodd hanes wahanol o eni Orion. Yma mae'r duwiau [[Zeus]], Hermes, a [[Poseidon]] yn dod i ymweld â Hyrieus o Tanagra, sydd yn paratoi rhost c tarw cyfan ar eu cyfer.&lt;ref&gt;The ancient sources for this story all phrase it so that this could be either a bull or a cow; translations vary, although &quot;bull&quot; may be more common. A bull would be an appropriate sacrifice to male gods.&lt;/ref&gt; Pan maent yn cynnig ffafr iddo, mae Hyrieus yn gofyn am genedigaeth meibion. Mae'r duwiau yn cymeryd croen y tarw ac yn [[Alldafliad|alldaflu]] neu [[Piso|basio dŵr]] i mewn iddo&lt;ref&gt;Both are represented by the same Greek participle, ''ourion'', thus explaining Orion's name; the version that has come down to us as [Pseudo]-[//en.wikipedia.org/wiki/Palaephatus Palaephatus], ''On Unbelievable Tales'' §51 uses ''apespermenan'' (&quot;to spread seed&quot;) and ''ourēsai'' (the infinitive of ''ourion'') in different sentences. The Latin translations by Hyginus are ambiguous. Ejaculation of semen is the more obvious interpretation here, and Kerenyi assumes it; but [//en.wikipedia.org/wiki/John_Peter_Oleson John Peter Oleson] argued, in the note to p.28 of [https://www.jstor.org/stable/294109 A Possible Physiological Basis for the Term urinator, &quot;diver&quot;] (''The American Journal of Philology, Vol. 97'', No. 1. (Spring, 1976), pp. 22-29) that urination is intended here; Robert Graves compares this to an African raincharm including urination, as mentioned below.&lt;/ref&gt; ac yna'n ei gladdu'n y ddaear, ac yna yn dweud wrth Hyrieus i'w gloddio i fyny deng mis&lt;ref&gt;Literally, [//en.wikipedia.org/wiki/Lunation lunations]; the Greeks spoke of ten lunations as the normal term for childbirth&lt;/ref&gt; yn ddiweddarach. Pan mae'n dilyn eu cyfarwyddiadau deng mis yn ddiweddarach, mae'n dod o hyd Orion; ac mae hyn yn esbonio pam fod Orion yn ddaearanedig.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Euforion de Calcis; Fragmentos y Epigramas|last=Cuenca|first=Luis Alberto de|publisher=Fundación Pastor de Estudios Clasicos|year=1976|isbn=84-400-1962-9|location=Madrid|pages=fr. 127, pp. 254–255|language=es}}&lt;/ref&gt;

Mae ail hanes llawn ohono, (sydd hyd yn oed yn fyrrach na chrynodeb Hesiod) mewn casgliad o chwedlau o gyfnod Rhufeinig; lle mae cyfrif o Orion yn seiliedig i raddau helaeth ar y chwedlonwr a bardd Pherecydes o Leros. Yma caiff Orion ei ddisgrifio fel ddaearanedig ac yn enfawr o ran maint. Mae'r fersiwn hon hefyd yn sôn am Poseidon a Euryale fel ei rieni. Mae'n sôn am briodas gyntaf i Side cyn ei briodas i Merope. Yr holl sy'n hysbys am Side yw bod [[Hera]] yn ei thaflu hi i fewn i [[Hades (duw)|Hades]] am ei bod yn cystadlu'n erbyn ei harddwch. Mae hefyd yn rhoi fersiwn gwahanol o farwolaeth Orion, na fersiwn yr ''[[Iliad]]'': lle bu i Eos, y Wawr, syrthio mewn cariad gyda Orion a aeth ag ef i [[Delos]] lle bu i Artemis ei lladd.&lt;ref&gt;The ''[//en.wikipedia.org/wiki/Bibliotheke Bibliotheke]'' [https://archive.is/20120905022144/http://perseus.mpiwg-berlin.mpg.de/cgi-bin/ptext?lookup=Apollod.+1.4.3 1.4.3–1.4.5]. This book has come down to us with the name of [//en.wikipedia.org/wiki/Apollodorus_of_Athens Apollodorus of Athens], but this is almost certainly wrong. Pherecydes from Fontenrose, ''Orion'', p.6&lt;/ref&gt;

Mewn naratif arall gan awdur Lladin o'r enw Hyginus, mae nodiadau cryno, tri paragraff o hyd.&lt;ref&gt;&quot;Hyginus&quot;, ''de Astronomia'' 2.34; a shorter recension in his ''Fabulae'' 195. Paragraphing according to [//en.wikipedia.org/wiki/Ghislane_Vir%C3%A9 Ghislane Viré]'s 1992 [//en.wikipedia.org/wiki/Teubner Teubner] edition. Modern scholarship holds that these are not the original work of Hyginus either, but latter condensations: a teacher's, possibly a student's, notes.&lt;/ref&gt; Mae'n dechrau gyda'r hanes o enedigaeth Orion yn ymwneud â'r croen tarw, lle mae'r ffynhonnell hon yn priodoli Callimachus a Aristomachus, ac yn lleoli'r hanes yn [[Thebai|Thebes]] neu Chios.&lt;ref&gt;Aristomachus of Soli wrote on bee-keeping (''Oxford Classical Dictionary'': &quot;Bee-keeping&quot;).&lt;/ref&gt; Mae gan Hyginus ddwy fersiwn, lle mae un fersiwn yn hepgor Poseidon;&lt;ref&gt;In the [http://www.theoi.com/Text/HyginusAstronomica2.html#34 ''Astronomia;''] the [http://www.theoi.com/Text/HyginusFabulae4.html#195 ''Fabulae''] have Poseidon.&lt;/ref&gt; hon, yn ôl un adolygydd modern yw'r fersiwn wreiddiol.&lt;ref&gt;Fontenrose, ''Orion''.&lt;/ref&gt;

Mae'r un ffynhonnell yn sôn am ddwy hanes o farwolaeth Orion. Mae'r gyntaf yn dweud oherwydd ei fod wedi &quot;byw ynghlwm â chyfeillgarwch gryf&quot; ag Oenopion, ei fod wedi brolio wrth [[Artemis]] a Leto y gallai ladd unrhyw beth a ddaeth o'r Ddaear. Bu Gaia, (y personoliad o Ddaear mewn mytholeg Groegaidd) wrthwynebu hyn gan greu'r Sgorpion.&lt;ref&gt;''prope nimia conjunctum amicitia vixisse''. Hyginus, ''Ast., 2.26''&lt;/ref&gt; Yn yr ail hanes, gwrthwynebodd [[Apollo]] gariad ei chwaer Artemis tuag at Orion, ac un tro wrth weld Orion nofio gyda dim ond ei ben yn weladwy, bu i Apollo herio'i chwaer i saethu ar y marc yn y dŵr, y mae hi'n ei daro, a'i ladd.&lt;ref&gt;Hyginus, ''Ast.'' 2.34, quoting Istrus. Robert Graves divides  ''[//en.wikipedia.org/wiki/The_Greek_Myths The Greek Myths]'' into his own retelling of the myths and his explanations; in retelling Hyginus, Graves adds that Apollo challenged Artemis to hit &quot;that rascal [//en.wikipedia.org/wiki/Candaon Candaon]&quot;; this is for narrative smoothness. It is not in his source.&lt;/ref&gt; Mae'n cysylltu Orion gyda nifer o'r cytserau, nid yn unig Scorpio. Bu i Orion erlid Pleione, mam y Pleiades, am saith mlynedd, hyd nes i Zeus ymyrryd a chodi pob un ohonynt at y sêr.&lt;ref&gt;2.21&lt;/ref&gt; Yn ''Gwaith a Diwrnodau'', mae Orion yn erlyn y Pleiades eu hun. [[Canis Minor]] a [[Canis Major]] yw ei gŵn, a gelwir yr un blaen yn Procyon. Maent yn mynd ar drywydd [[Lepus (cytser)|Lepus]], yr ysgyfarnog, er i Hyginus awgrymu i rai adolygwyr feddwl fod hyn yn ysglyfaeth rhy sylfaenol ar gyfer y bonheddig Orion ac ei fod yn hytrach wedi mynd ar drywydd [[Taurus (cytser)|Taurus]].&lt;ref&gt;Hyginus, ''Astr.'' 2.33, 35–36; which also present these as the dogs of [//en.wikipedia.org/wiki/Procris Procris].&lt;/ref&gt; Mae chwedlonwr mytholeg o'r Dadeni yn ychwanegu enwau eraill ar gyfer cŵn Orion: Leucomelaena, Maera, Dromis, Cisseta, Lampuris, [[Apollo|Lycoctonus]], Ptoophagus, Arctophonus.&lt;ref&gt;Natalis Comes, ''Mythologiae'', translated by Mulryan and Brown, p. 457/II 752. Whatever his interpretations, he is usually scrupulous about citing his sources, which he copies with &quot;stenographic accuracy&quot;. Here, however, he says merely ''commemorantur'', ''adderunt'', which have the implied subject &quot;ancient writers&quot;. The dog's names mean &quot;White-black&quot; (or perhaps &quot;gray&quot;), &quot;Sparkler&quot;, &quot;Runner&quot;, &quot;Yearned-for&quot;, &quot;Shining&quot;, &quot;Wolf-slayer&quot;, &quot;Fear-eater&quot;(?) and &quot;Bear-slayer&quot;.&lt;/ref&gt;

=== Amrywiadau ===
Mae nifer o amrywiadau gan awduron eraill. Mae'r rhan fwyaf o'r rhain yn gysylltiedig cyfeiriadau mewn cerddi a scholiasts. Mae'r bardd Rhufeinig [[Fyrsil|Vergil]] yn dangos Orion fel cawr a gerddai drwy y [[Môr Aegeaidd|Môr Aegean]] gyda y tonnau yn torri yn erbyn ei ysgwyddau; yn hytrach na chwedlonwyr mwy diweddar, yn cerdded ar y dŵr.&lt;ref&gt;''[//en.wikipedia.org/wiki/Aeneis Aeneis]'' [https://archive.is/20120712032039/http://perseus.mpiwg-berlin.mpg.de/cgi-bin/ptext?lookup=Verg.+A.+10.755 10, 763–767]&lt;/ref&gt; Ceir hefyd nifer o gyfeiriadau i Hyrieus fel tad Orion a bod hyn yn ei gysylltu i amryw o leoedd yn [[Boeotia]], gan gynnwys Hyria; gall hyn fod y stori wreiddiol (er nad y cyntaf i'w ardystio), ers i Hyrieus yn ôl pob tebyg fod yn [[wiktionary:eponym|eponym]] o Hyria. Fe'i gelwir hefyd yn Oeneus, er nad yw'n cael ei enwi'n y Oeneus Calydonaidd.&lt;ref&gt;Pack, p.200; giving Hyginus's etymology for Urion, but describing it as &quot;fantastic&quot;. Oeneus from Kerenyi, ''Gods'', citing [//en.wikipedia.org/wiki/Servius Servius]'s [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Serv.+A.+10.763 note] to [//en.wikipedia.org/wiki/Aeneid Aeneid] 10.763; which actually reads Oenopion; but this may be corruption.&lt;/ref&gt; Dywed 'scholia' hynafol eraill, fel dywed Hesiod, mae Orion oedd mab Poseidon ac roedd ei fam yn ferch i Minos; ond iddynt alw'r ferch yn Brylle neu Hyeles.&lt;ref&gt;Mulryan and Brown, trans. of Natalis Comes, Vol II, p. 752. ''n'' 98. Cites ''Scholia in Aratum Vetera'' 322 (ed. Martin, Stuttgart, 1974; sch. to Hesiod, ''Op.'' Fr. 63. Gaisford, ''PMG''1:194, respectively&lt;/ref&gt; Mae dwy fersiwn lle lladdwyd Orion gan Artemis, naill ai gyda'i saethau neu drwy gynhyrchu'r Sgorpion. Yn yr ail fersiwn, bu farw Orion gan bigiad y Sgorpion fel sy'n digwydd yn Hesiod. Er nad yw Orion yn gorchfygu'r Sgorpion yn unryw fersiwn, mae nifer o amrywiadau'n cael yr anifail yn marw o'i glwyfau. Mae nifer o gymhellion yn cael eu rhoi i Artemis. Un yw bod Orion yn brolio am ladd anifeiliaid ac yn herio Artemis i gystadleuaeth ddisgen. Un arall yw ei fod wedi ymosod ar naill ai Artemis ei hun neu Opis, Hyperborean morwyn yn ei chriw o helwyr benywaidd.&lt;ref&gt;Apollodorus, ''Bibliotheke'', and Frazer's notes. Artemis is called Opis in [//en.wikipedia.org/wiki/Callimachus Callimachus] [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Call.+H.+3+hymns+3.170 Hymn 3.204''f''] and elsewhere (Fontenrose, ''Orion'', p. 13).&lt;/ref&gt; Yn ôl ei ddisgrifiad byr, dywed Aratus, yn ei '''Seryddiaeth''', cyfunir elfennau o'r chwedl: yn ôl Aratus, bu i Orion ymosod ar Artemis tra'n hela ar ''Chios'', a bu i'r Scorpion ei ladd.&lt;ref&gt;Aratus, ''Phaenomena'' I, 634–646. quoted in Kubiak, p. 14.&lt;/ref&gt; Yn ôl fersiwn [[Nicandros|Nicander]], yn ei ''Theriaca'', mae sgorpion o faint cyffredin yn cuddio o dan garreg (''oligos'') bach.&lt;ref&gt;Nicander, ''Theriaca'', lines 15-20.&lt;/ref&gt;

Mae'r rhan fwyaf o fersiynau o'r hanes sy'n parhau ar ôl marwolaeth Orion yn dweud am y duwiau'n codi Orion, a'r Sgorpion i'r sêr, ond hyd yn oed yma mae amryw fersiwn yn bodoli: Mae beirdd hynafol yn amrywio yn fawr o ran pwy ddychwelodd [[Asclepius|Aesculapius]] yn ôl o'r meirw.&lt;ref&gt;Zeus slew Aesculapius for his presumption in raising the dead, so there was only one subject.&lt;/ref&gt; Mae'r bardd Argive epig, Telesarchus wedi ei ddyfynnu'n dweud mewn 'scholion' yn honi fod Aesculapius wedi atgyfodi Orion.&lt;ref&gt;[//en.wikipedia.org/wiki/Pherecydes_of_Athens Pherecydes of Athens] ''Testimonianze i frammenti'' ed. Paola Dolcetti 2004; frag. 160 = 35a ''Frag. Hist. Gr'' = 35 Fowler. She quotes the complete scholion (to Euripedes, ''Alcestis'' 1); the statement of Telesarchus may or may not be cited from Pherecydes.&lt;/ref&gt; Mae awdurdodau hynafol eraill yn cael eu dyfynnu yn ddienw fod Aesculapius wedi iacháu Orion ar ôl iddo gael ei dallu gan Oenopion.&lt;ref&gt;In a scholion to Pindar ''Pyth'' 3, as cited by Fontenrose, ''Orion'', p. 26–27, note 9.&lt;/ref&gt;

Y hanes Orion ac Oenopion hefyd yn amrywio. Mae un ffynhonnell yn cyfeirio at Merope fel gwraig Oenopion ac nid ei ferch. Mae un arall yn cyfeirio at Merope fel merch Minos ac nid Oenopion.&lt;ref&gt;Kerenyi, ''Gods of the Greeks'', pp. 201–204; for Merope as the wife of Oenopion, he cites the scholiast on [//en.wikipedia.org/wiki/Nicander Nicander], ''Theriaca'' 15. Frazer's notes to Apollodorus.&lt;/ref&gt; Yn y fersiwn hiraf o'r hanes hon (tudalen yn y Loeb) mae casgliad o gynllwynion melodramatig a luniwyd gan y fardd Alecsandraidd er mwyn i'r Rufeiniwr Cornelius Gallus i'w gwneud yn benillion Lladin.&lt;ref&gt;[//en.wikipedia.org/wiki/Parthenius_of_Nicaea Parthenius], ''Love Romances'' XX; [//en.wikipedia.org/wiki/Loeb_Classical_Library LCL], with Longus' [//en.wikipedia.org/wiki/Daphnis_and_Chloe Daphnis and Chloe]. Unlike most of Parthenius' stories, no source is noted in the MS.&lt;/ref&gt; Mae'n disgrifio Orion yn lladd bwystfilod gwyllt Chios ac yn ysbeilio trigolion eraill yr ynys i dalu gwaddol ar gyfer priodi merch Oenopin, sy'n cael ei galw'n Aëro neu Leire.&lt;ref&gt;Both are emendations of Parthenius's text, which is Haero; ''Aëro'' is from [//en.wikipedia.org/wiki/Stephen_Gaselee_(diplomat) Stephen Gaselee]'s Loeb edition; ''Leiro'' &quot;lily&quot; is from J. L. Lightfoot's 1999 edition of Parthenius, p.495, which records the several emendations suggested by other editors, which include Maero and Merope. &quot;Leiro&quot; is supported by a Hellenistic inscription from Chios, which mentions a ''Liro'' as a companion of Oenopion.&lt;/ref&gt; Nid oedd Oenopion yw ferch briodi unrhyw un tebyg i Orion ond, yn y pen draw yn ei rwystredigaeth, fe torrodd fewn yw hystafell wely â'i threisio. Mae'r testun yn awgrymu i Oenopion ddallu Orion yn y fan a'r lle.
[[Delwedd:Orion_constellation_Hevelius.jpg|bawd|Lluniodd Johannes Hevelius y cytser Orion yn ''Uranographia'', yn ei lawlyfr nefolaidd yn 1690.]]
Mae Lucian yn cynnwys llun gyda Orion mewn disgrifiad rhethregol o adeilad delfrydol, lle mae Orion yn cerdded i mewn i'r Haul cynnar gyda Lemnos gerllaw, a Cedalion ar ei ysgwydd. Mae'n adennill ei olwg yno gyda Hephaestus dal i wylio'n y cefndir.&lt;ref&gt;[//en.wikipedia.org/wiki/Lucian Lucian], ''De domo'' 28; [//en.wikipedia.org/wiki/Poussin Poussin] followed this description, and [//en.wikipedia.org/wiki/A._B._Cook A. B. Cook] interprets all the mentions of Orion being healed by the Sun in this sense. ''Zeus'' I, 290 note 3. Fontenrose sees a combination of two stories: the lands of Dawn in the far east; and Hephaestus' smithy, the source of fire.&lt;/ref&gt;{{Dyfyniad|The next picture deals with the ancient story of Orion. He is blind, and on his shoulder carries Cedalion, who directs the sightless eyes towards the East. The rising Sun heals his infirmity; and there stands Hephaestus on Lemnos, watching the cure.&lt;ref&gt;[[Henry Watson Fowler|Fowler, H. W.]] &amp; [[Francis George Fowler|Fowler F.G.]] translators (1905). [http://www.sacred-texts.com/cla/luc/wl4/wl403.htm &quot;The Hall&quot;]. In ''The Works of Lucian of Samosata'', pp. 12–23. Clarendon press.&lt;/ref&gt;}}
Mae ffynonellau Lladin yn ychwanegu mae Oenopion oedd mab Dionysus.Anfonodd Dionysus satyrs i wneud i Orion gysgu'n drwm fel y gallai gael ei dallu. Mae un ffynhonnell yn dweud yr un hanes ond yn trosi Oenopion i [[Minos]] o Creta. Mae'n ychwanegu bod oral yn dweud wrth Orion y gall ei olwg gael ei adfer trwy gerdded tua'r dwyrain ac yn ei fod wedi dod o hyd yw ffordd drwy wrando ar forthwyl y Cyclops, gan osod Cyclops fel tywys ar ei ysgwydd; nid yw'n sôn am Cabeiri neu Lemnos—mae hyn yn ôl pob tebyg y stori o Cedalion wedi ei ail-lunio. Dywedir y gallai Hephaestus a Cyclopes wneud mellt; maent yn cael eu cyfuno mewn ffynonellau eraill.&lt;ref&gt;Fontenrose, ''Orion'', p.9–10; citing Servius and the First [//en.wikipedia.org/wiki/Vatican_Mythographer Vatican Mythographer], who is responsible for Minos. The comparison is Fontenrose's judgment&lt;/ref&gt; Mae un 'scholion', mewn cerdd Lladin, yn esbonio fel fu i Hephaestus roi ceffyl i Orion fel rhodd.&lt;ref&gt;Fontenrose, ''Orion'', p. 26–27, note 9, citing the scholion to [//en.wikipedia.org/wiki/Germanicus Germanicus]' translation of Aratus, line 331 (p 93, l.2 Breysig's edition. It is so late that it uses ''caballus'' for &quot;horse&quot;.&lt;/ref&gt;

Dyfynnai [[Giovanni Boccaccio]] awdur Lladinaidd coll ar gyfer yr hanes lle roedd Orion a Candiope yn fab a march i Oenopion, brenin Sicily. Tra bod y forwyn heliwr Orion yn cysgu mewn ogof, hudwyd ef gan Fenws; a wrth iddo wedyn adael yr ogof, gwelodd ei chwaer yn disgleirio wrth iddi groesi o'i flaen. Fe dreisiodd Orion ei chawer a phan glywodd eu tad am hyn, fe alltudiwyd Orion. Ymgynghorodd Orion ag oracl, a ddywedodd wrtho am fynd tua'r dwyrain, lle byddai'n adennill gogoniant brenhiniaeth. Hwyliodd Orion, Candiope, a'u mab Hippologus i Thrace, &quot;talaith i'r dwyrain o Sisili&quot;. Yno fe orchfygodd Orion y trigolion, a daeth yn adnabyddus fel mab Neifion. Ei fab a genhedlodd y Dryas a grybwyllir yn Statius.&lt;ref&gt;Boccaccio, ''Genealogie'', Book 11 §19–21. Vol XI pp. 559 l.22 – 560 l.25, citing [//en.wikipedia.org/wiki/Theodontius Theodontius], who is known almost entirely from this work of Boccaccio. He may be the Roman author of this name once mentioned by Servius, he may be a 9th-century Campagnian, or Boccaccio may have made him up.&lt;/ref&gt;

== Cwlt a gwerthfawrogiad poblogaidd ==
Yn y wlad Groeg Hynafol, roedd i Orion cwlt arwr yn rhanbarth [[Boeotia]]. Mae'r nifer o leoedd sy'n gysylltiedig â'i enedigaeth yn awgrymu fod y cwlt yn gyffredin.&lt;ref&gt;A birth story is often a claim to the hero by a local shrine; a tomb of a hero is a place of veneration.&lt;/ref&gt; Y man sy'n cael ei grybwyll amlaf oedd Hyria, a oedd yn rhan o diriogaeth Tanagra. Bu i wledd i Orion gael ei gynnal yn Tanagra mor ddiweddar ag amser yr Ymerodraeth Rufeinig.&lt;ref&gt;(Ffrangeg) Knoeplfer, Denis. {{Cite web|url=http://www.college-de-france.fr/media/epi_his/UPL17343_dknoepflercours0506.pdf|title=Épigraphie et histoire des cités grecques-Pausanias en Béotie (suite) : Thèbes et Tanagra|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070927091439/http://www.college-de-france.fr/media/epi_his/UPL17343_dknoepflercours0506.pdf|archivedate=2007-09-27|deadurl=yes}}&amp;nbsp;(834&amp;nbsp;KB). [//en.wikipedia.org/wiki/Coll%C3%A8ge_de_France Collège de France], following [//en.wikipedia.org/wiki/Louis_Robert_(historian) Louis Robert]'s explanation of a Roman-era inscription. Retrieved on 2007-07-26.&lt;/ref&gt; Roedd ganddynt fedd i Orion&lt;ref&gt;Pausanias, [https://archive.is/20120713032322/http://perseus.mpiwg-berlin.mpg.de/cgi-bin/ptext?lookup=Paus.+9.20.1 9.20.3]&lt;/ref&gt; yn fwyaf tebygol wrth droed Mynydd Cerycius (nawr Mynydd Tanagra).&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=http://jstor.org/stable/502800|title=A New Map of Tanagra|last=Roller|first=Duane W.|date=April 1974|journal=American Journal of Archaeology|publisher=Archaeological Institute of America|issue=2|doi=10.2307/502800|volume=78|pages=152–156}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Pausanias makes a practice of discussing places in geographical order, like a modern tour guide, and he puts Cerycius next after the tomb in his list of the sights of Tanagra.&lt;/ref&gt; Dadlai Maurice Bowra fod Orion yn arwr cenedlaethol y Boeotians, gymaint ag yr oedd Castor a Phollux i'r Dorianwyr.&lt;ref&gt;{{Cite journal|title=The Epigram on the Fallen of Coronea|url=https://archive.org/details/sim_classical-quarterly_1938-04_32_2/page/80|last=Bowra|first=Cecil Maurice|date=April 1938|journal=The Classical Quarterly|issue=2|volume=32|pages=80–88|jstor=636730|author-link=Maurice Bowra}}&lt;/ref&gt; Mae'n seilio hyn ar yr epigram Athenaidd ar Frwydr Coronea phan rhoddodd arwr oracl i fyddin y Boeotiaid, ac yna ymladdodd gyda nhw a threchu'r Atheniaid.

Roedd ysgol farddoniaeth epig [[Boeotia]] yn bennaf yn ymwneud â llinachau'r duwiau ac arwyr; bu i awduron mwy diweddar ymhelaethu ar y we hwn.&lt;ref&gt;Loeb edition of Hesiod, introduction.&lt;/ref&gt; Mae nifer o fythau eraill ynghlwm â Orion yn y ffordd yma: mae darn o frwynbapur gan y bardd Boeotiaidd Corinna yn rhoi hanner cant o feibion (nifer traddodiadol) i Orion. Roedd hyn yn cynnwys yr arwr oracwlaidd Acraephen, sydd, wrth ganu, a roddodd ymateb i Asopus ynglŷn â merched Asopus a cafodd eu herwgipio gan y duwiau. Cannodd Corinna am Orion yn gorchfygu ac enwi holl dir y wawr.&lt;ref&gt;Herbert Weir Smyth (''Greek Melic Poets'', p. 68 and notes on 338–339) doubts the interpretation, which comes down from antiquity, that this is Hyria, which Orion named Ouria after himself.&lt;/ref&gt; Dadlai Bowra fod Orion ei fod wedi cyflwyno oraclau hefyd, mwyaf tebyg mewn cysegrfan gwahanol.&lt;ref&gt;Bowra, p. 84–85&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|title=Review: Berliner Klassikertexte, Heft V|last=Powell|first=J. U.|date=September 1908|journal=The Classical Review|issue=6|doi=10.1017/s0009840x00001840|volume=22|pages=175–178}}&lt;/ref&gt; Dywed Hyginus mai Menodice, merch Orion oedd mam Hylas.&lt;ref&gt;Graves, ''Greek Myths'', §143''a'', citing Hyginus, ''Fabulae'' 14.&lt;/ref&gt; Dyed chwedlonwr arall, Liberalis, am Menippe a Metioche, merched Orion, a aberthodd eu hunain ar gyfer eu gwlad, ac fe'u trawsnewidwyd i sêr gynffon.&lt;ref&gt;[//en.wikipedia.org/wiki/Antoninus_Liberalis Antoninus Liberalis], ''Metamorphoses'' §25.&lt;/ref&gt;
[[Delwedd:Fontanaduomo.JPG|chwith|bawd|''Ffynnon Orion'', ym [[Messina|Messina, yr Eidal]] ]]
Mae i Orion hefyd gysylltiad achosegol i ddinas [[Messina]] yn Sicily. Ysgrifennodd [[Diodorus Siculus|Diodorus siculus o Sisili]] hanes y byd i fyny at ei amser ei hun (ar ddechrau teyrnasiad [[Augustus|ymerawdwr Augustus]]). Mae'n dechrau gyda'r duwiau ac arwyr. Ar ddiwedd y rhan hon o'r gwaith, dywed am ddau hanes o Orion a'i waith daearol yn [[Sisili]]. Mae un yn adrodd sut y bu i Orion roi cymorth i Zanclus, sylfaenydd Zancle (yr hen enw ar gyfer y Messina), gan adeiladu'r pentir sy'n ffurfio'r harbwr.&lt;ref&gt;Diodorus Siculus iv.85.1 Loeb, tr. C.H. Oldfather. [http://www.theoi.com/Text/DiodorusSiculus4D.html English translation]&lt;/ref&gt; Y llall, lle priodolwyd Diodorus i Hesiod, sydd yn sôn am amser lle roedd môr eang rhwng Sicily a'r tir mawr. Adeiladodd Orion y Peloris cyfan, y Punta del Faro, a theml i Poseidon ar ben draw'r penrhyn, cyn iddo ymgartrefu'n [[Euboea]]. Yan cafodd ei &quot;rifo ymhlith sêr y nefoedd, ac felly enillodd ido'i hun gofiant anfarwol&quot;.&lt;ref&gt;[//en.wikipedia.org/wiki/Diodorus_Siculus Diodorus Siculus] iv 85.5; the intervening passage deals with the opposite aetiology of the Straits of Messina: that Sicily was once connected to the mainland, and the sea (or an earthquake) broke them apart. Diodorus doesn't say what work of Hesiod;  despite its differences from the other summary of Hesiod on Orion, [//en.wikipedia.org/wiki/Alois_Rzach Alois Rzach] grouped this as a fragment of the ''Astronomy'' (Oldfather's note to the Loeb Diodorus, ''loc. cit.'').&lt;/ref&gt; Adnabyddodd yr hanesydd a'r mathemategydd o'r Dadeni Francesco Maurolico, a ddaeth o Messina, olion teml i Orion ger Eglwys Gadeiriol bresennol Messina.&lt;ref&gt;''Sicanicarum rerum compendium'' (1562), cited in Brooke, Douglas &amp; Wheelton Sladen (1907). ''[https://books.google.com/books?id=oXs2AAAAMAAJ Sicily, the New Winter Resort: An Encyclopaedia of Sicily]'', p. 384 (specific book cited, p. 376). New York: E. P. Dutton.&lt;/ref&gt; Cynlluniodd Maurolico hefyd ffynnon addurnedig, ac adeiladwyd gan y cerflunydd Giovanni Angelo Montorsoli yn 1547, gyda Orion yn ffigwr canolog, symbol yr [[Siarl V, Ymerawdwr Glân Rhufeinig|Ymerawdwr Siarl V]], hefyd yn feistr ar y môr ac yn adferwr o Messina;&lt;ref&gt;[//en.wikipedia.org/wiki/Sheila_ffoliott Sheila ffoliott], ''Civic Sculpture in the Renaissance; Montorsoli's Fountains at Messina'', UMI Research Press, 1979 {{ISBN|0-8357-1474-8}}; the date is on p. 35; for the design see chapter 3, especially pp. 93, 131; it celebrates Charles V's victory in [//en.wikipedia.org/wiki/Tunisia Tunisia] in 1535.&lt;/ref&gt; mae Orion yn dal i fod yn symbol poblogaidd y ddinas.

Mae delweddau o Orion yn anodd yw hadnabod maewn celf glasurol, ac mae enghreifftiau amlwg yn brin. Mae yna nifer o ddelweddau o hanes Hynafol Groeg o helwyr yn cario pastynnau a allai gynrychioli Orion,&lt;ref&gt;For example, {{Cite journal|url=http://jstor.org/stable/625639|title=Attic Black-Figured Fragments from Naucratis|last=Beazley|first=John|last2=[[Humfry Payne]]|journal=The Journal of Hellenic Studies|publisher=The Society for the Promotion of Hellenic Studies|issue=2|doi=10.2307/625639|year=1929|volume=49|pages=253–272|author-link=John Beazley}} (75–78).&lt;/ref&gt; ond gall enghreifftiau generig fel hyn hefyd gynrychioli nodweddiadau &quot;heliwr&quot; cynddelwaidd, neu yn wir [[Heracles]].&lt;ref&gt;For example, these three interpretations have been made of a [//en.wikipedia.org/wiki/Metope_(architecture) metope] panel at the Temple of Apollo at [//en.wikipedia.org/wiki/Thermon Thermon].&lt;/ref&gt; Mae rhai hawliadau wedi eu gwneud bod celf Groegaidd eraill yn cynrychioli agweddau penodol ar fytholeg Orion. Mae traddodiad o'r math hwn wedi cael ei ganfod yn y 5g CC mewn crochenwaith Groegaidd gan—John Beazley a nododd olygfa o Apollo, gyda phalmwydd Delian yn ei law, yn dial ar Orion oherwydd ei ymgais i dreisio Artemis, tra bod ysgolhaig arall wedi nodi golygfa o Orion ymosod ar Artemis fel y mae hi yn dial gan neidr (cyfatebol i y sgorpion) mewn criw-angladdol —a dybwyd, yn symbol o'r gobaith y byddai hyd yn oed y gallai Orion y troseddwr gael ei wneud anfarwol, yn ogystal â golygfa seryddol lle y credir i Cephalus sefyll i fewn ar gyfer Orion ac yn ei gytser, hefyd yn adlewyrchu'r system hon o eiconograffeg.&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=http://jstor.org/stable/629642|title='What Leaf-Fringed Legend...?' A Cup by the Sotades Painter in London|last=Griffiths|first=Alan|journal=The Journal of Hellenic Studies|publisher=The Society for the Promotion of Hellenic Studies|doi=10.2307/629642|year=1986|volume=106|pages=58–70}}; illustrated [//en.wikipedia.org/wiki/Orion_(mythology)%23Biacas_krater at end of text].&lt;/ref&gt; Hefyd, gall cyfreslun bedd yn [[Taranto]] (ca. 300 CC) fod yn dangos Orion ymosod ar Opis.&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=http://jstor.org/stable/1006211|title=The Sculpture of Taras|last=Carter|first=Joseph Coleman|journal=Transactions of the American Philosophical Society, New Series|publisher=American Philosophical Society|issue=7|doi=10.2307/1006211|year=1975|volume=65|pages=1–196}} The Esquiline depiction is in the footnote on p.76.&lt;/ref&gt; Ond mae'r portreadau cyharaf o Orion sydd wedi goroesi yw gweld mewn celf clasurol Rufeinig, mewn portreadau o olygfeydd o'r Isfyd yn yr Odyssey a ddarganfuwyd ar y Fryn Esquiline (50-40 CC). Mae Orion hefyd yn cael ei weld ar basgerflun o'r 4g,&lt;ref&gt;(Eidaleg) [http://www.archeosando.it/orione.htm Orione ed il Seggio di Porto] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090902141133/http://www.archeosando.it/orione.htm |date=2009-09-02 }} Error in webarchive template: Check &lt;code style=&quot;color:inherit; border:inherit; padding:inherit;&quot;&gt;&amp;#x7C;url=&lt;/code&gt; value. Empty.
. Archeosando. Retrieved on 2007-08-02.&lt;/ref&gt; ar hyn o bryd ar wal yn ardal Porto, Napoli. Codai cytser Orion ym mis Tachwedd, ar ddiwedd y tymor hwylio traddodiadol, a oedd yn gysylltiedig â thywydd stormus,&lt;ref&gt;[//en.wikipedia.org/wiki/William_Smith_(lexicographer) Smith, William]. ''[//en.wikipedia.org/wiki/A_Dictionary_of_Greek_and_Roman_Antiquities A Dictionary of Greek and Roman Antiquities]'', 1878 edition, p. 162.&lt;/ref&gt; ac ymestynnai'r nodweddion i'r Orion chwedlonol—gall y basgerflun fod yn gysylltiedig gyda morwyr y ddinas.

== Dehongliadau ==

=== Dadeni ===
[[Delwedd:Infans_Philosophicus_tres_agnoscit_patres,_ut_Orion.png|bawd|Apollo, Vulcan a Mercher yn beichiogi Orion yn nameg y tri-dad &quot;plentyn athronyddol&quot;. Mae'r arlunydd yn sefyll ar y chwith; Mawrth ar y dde. Cyhoeddwyd yn 1617.]]
Mae mythograffwyr wedi trafod Orion ers o leiaf dysgu clasurol y [[Dadeni Dysg|Dadeni]]; roedd y dehongliadau'r Dadeni yn alegorïaidd. Yn y 14g, dehanglodd Boccaccio hanes y croen tarw fel cynrychioliad o'r beichiogaeth-dynol; y croen tarw yw'r groth, Neifion yw lleithder y semen, Iau yw'r gwres, a Mercher yw'r oerni benywaidd; eglurodd hefyd farwolaeth Orion yn nwylo'r Lleuad-dduwies fel y Lleuad yn cynhyrchu stormydd y gaeaf.&lt;ref&gt;Boccaccio, ''Genealogie'', Book 11 §19, pp. 558 l. 30 to p.559 l.11.&lt;/ref&gt; Roedd mythograffwr Eidaleg o'r 16rg ganrif 16g Natalis Comes yn dehongli hanes gyfan Orion fel [[alegori]] o esblygiadg gwmwl storm: Anedig gan aer (Zeus), dŵr (Poseidon), â'r Haul (Apollo), mae'r cwmwl yn cael ei daenu (Chios, fel y deilliai Comes o χέω, &quot;arllwys allan&quot;), yn codi er bod yr awyr uchaf (Aërope, fel mae Comes yn sillafu Merope), yn oeri (yn cael ei ddallu), ac yn troi i law gan y Lleuad (Artemis). Mae Comes hefyd yn esbonio sut y bu i Orion gerdded ar y môr: &quot;Ers i'r rhan ysgafnach o'r dŵr sy'n deneuach arnofio ar yr wyneb, dywedir i Orion ddysgu gan ei dad sut i gerdded ar ddŵr.&quot;&lt;ref&gt;Gombrich (1994); Natalis Comes, ''Mythologiae'', translated by Mulryan and Brown, 459/II 754–755.&lt;/ref&gt; Yn yr un modd, bu i genhedliad Orion ei wneud yn symbol o'r plentyn athronyddol, yn alegori o athroniaeth a darddodd o nifer o ffynonellau, yn y Dadeni fel mewn gwaith alcemegol, gyda rhai amrywiadau. Yn y 16g bu i'r alcemegydd Almaenig Michael Maier rhestru'r tadau fel Apollo, Vulcan a Mercher,&lt;ref&gt;Maier, Michael (1617). [http://www.levity.com/alchemy/atl46–50.html ''Atalanta fugiens'']{{Dolen marw}}.&lt;/ref&gt; ac yn y 18fed-ganrif fe'u henwyd gan yr alcemegydd Ffrengig Antoine-Joseph Pernety fel Wranws, Neifion a Mercher.&lt;ref&gt;(Ffrangeg) Pernety, Antoine-Joseph (1737). ''[http://alkest.club.fr/misajourdec/opernety.htm Dictionaire Mytho-Hermetique] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050408224007/http://alkest.club.fr/misajourdec/opernety.htm |date=2005-04-08 }} Error in webarchive template: Check &lt;code style=&quot;color:inherit; border:inherit; padding:inherit;&quot;&gt;&amp;#x7C;url=&lt;/code&gt; value. Empty.
''.&lt;/ref&gt;

=== Modern ===
Mae mythograffwyr modern wedi gweld hanes Orion fel ffordd i gael mynediad i [[Llên gwerin|straeon gwerin]] lleol ac arferion cyltig/[[Cwlt (addoliad)|cultic]] uniongyrchol heb ymyrraeth o diwylliant hynafol uchel.&lt;ref&gt;See for example, Rose, ''Greek Myths'', pp. 116–117.&lt;/ref&gt; Mae nifer ohonynt wedi egluro Orion, oll trwy eu ddehongliadau eu hunain o [[Groeg yr Henfyd|Groeg]] yn y cyfnod cynhanesyddol ac o sut y mae [[Mytholeg Roeg|mytholeg Groeg]] yn ei gynrychioli. Mae rhai pwyntiau o gytundeb cyffredinol rhyngddynt: er enghraifft, bod yr ymosodiad ar Opis yn ymosodiad ar Artemis, am fod Opis yn un o enwau am Artemis.&lt;ref&gt;Fontenrose, ''Orion'', p.13 and note, but also Graves, Kerenyi and Rose.&lt;/ref&gt;

Roedd mudiad yn hwyr yn y 18ed ganrif i ddehongli holl arwyr Boeotiaidd fel personoli'r cytserau'n unig;&lt;ref&gt;Farnell (''Greek Hero Cults'' p. 21) doubts it, even of Orion.&lt;/ref&gt; Ers hynny mae cytundeb eang wedi ei gyrraedd for myth Orion yn bodoli cyn bodolaeth y cytser a elwid ar ei ôl. Mae Homer, er enghraifft, yn sôn am Orion, yr Heliwr, ac Orion, y cytser, ond nid yw'n byth yn drysu rhwng y ddau.&lt;ref&gt;Fontenrose, ''Orion'', p. 27; Graves; Kerenyi, ''Dionysus'', several mentions; the observation on Homer is from Rose, ''A Handbook'', p.117. The early nineteenth-century mythographer [//en.wikipedia.org/wiki/Karl_Otfried_M%C3%BCller Karl Otfried Müller] considered Orion the &quot;only purely mythological figure in the heavens&quot; and had also divided the myths into the original myths of the giant, and the figurative expressions of [//en.wikipedia.org/wiki/Star_lore star lore] after he was later identified with the constellation. [//en.wikipedia.org/wiki/Karl_Otfried_M%C3%BCller Karl Otfried Müller]: (1844 translation by John Leitch). ''Introduction to a Scientific System of Mythology'', pp. 133–134. Longman, Brown, Green, and Longmans.&lt;/ref&gt; Unfaith bu i Orion gael ei gydnabod fel cytser, bu i seryddiaeth yn ei dro i effeithio ar y myth. Gall hanes Side fod yn ddarn o fytholeg seryddol. Golygai'r gair Groegaidd ''side'' '[[Grawnafal|pomgranad]]', sy'n dwyn ffrwythau tra bod Orion, y cytser, i'w weld yn awyr y nos.&lt;ref&gt;Frazer's notes to Apollodorus, citing a lexicon of 1884. Fontenrose is unconvinced.&lt;/ref&gt; Awgrymodd Rose ei fod yn gysylltiedig â Sidae yn Boeotia, a bod y pomgranad, fel arwydd o'r Isfyd, yn gysylltiedig â'i disgyniad yno.&lt;ref&gt;Rose, ''A Handbook'', p. 116&lt;/ref&gt;

Gwelodd yr ysgolhaig clasurol Almaeneg Erwin Rohde o'r 19g Orion fel enghraifft y Groegiaid o ddileu'r llinell rhwng y duwiau a dynoliaeth. Hynny yw, os Orion oedd yn y nefoedd, y gallai meidrolion eraill obeithio hefyd.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Psyche: the cult of souls and belief in immortality among the Greeks|last=Rohde|first=Erwin|publisher=Harcourt|year=1925|location=New York|page=58|oclc=2454243}}&lt;/ref&gt;

Bu i'r mythograffwr Hwngareg Karl Kerényi, un o sylfaenwyr astudiaeth fodern o mytholeg Groegaidd, ysgrifennu am Orion yn ''Gods of the Greeks'' (1951). Portreadai Kerényi Orion fel cawr o egni a throseddu [[Titan (mytholeg)|Titaneg]], wedi ei eni y tu allan i'w fam fel oedd Tityos neu Dionysus.&lt;ref&gt;Kerényi believes the story of Hyrieus to be original, and that the pun on Orion/''ourion'' was made for the myth, rather than the other way around.&lt;/ref&gt; Rhoddodd Kerényi gryn sylw ar yr amrywiad lle roedd Merope yn wraig i Oenopion. Roedd yn gweld hyn fel gweddillion o ffurf o fyth a gollwyd lle roedd Merope yn fam i Orion ( a addaswyd gan genedlaethau diweddarach i fod yn lysfam ac yna i'r ffurfiau presennol).Mae dalliad Orion, felly, yn gyfochrog i Aegypius ac Oedipus.

Yn ''Dionysus'' (1976), mae Kerényi yn portreadu Orion fel arwr hela siamanaidd, sydd wedi goroesi o amseroedd Minoaidd (ac felly ei gysylltiad â Greta). Mae Kerényi yn deillio Hyrieus (a Hyria) oddi wrth gair o dafodiaeth Cretaidd ''ὕρον - hyron'',sy'n golygu &quot;cwch gwenyn&quot;, sydd wedi goroesi yn unig mewn geiriaduron hynafol. O'r cysylltiad hwn mae'n troi Orion i fod yn gynrychiolydd o'r hen diwylliannau o [[Medd|fedd]]-yfed, a'u gorchfygwyd gan y meistriaid gwin Oenopion a Oeneus. (Y Groegaidd am &quot;gwin&quot; yw ''oinos''.) Mae Fontenrose yn dyfynnu ffynhonnell sydd yn dweud mai Oenopion addysgodd y Chiannwyr sut i wneud gwin cyn fod neb arall yn gwybod sut.&lt;ref&gt;Fontenrose, ''Orion'', p. 9, citing [//en.wikipedia.org/wiki/Theopompus Theopompus]. 264 GH.&lt;/ref&gt;

Joseph Fontenrose ysgrifennodd ''Orion: The Myth of the Hunter and the Huntress'' (1981) i ddangos fod Orion yn esiampl o rywogaeth o amrywiaeth o arwr afluniaidd. Gwêl Fontenrose ef yn debyg i [[Cúchulainn]], hynny yw, yn gryfach, yn fwy, ac yn fwy grimes na dynion cyffredin ac yn gariad treisgar yr Heliwr Ddwyfol. Arwyr eraill o'r un math yw Actaeon, Leucippus (mab Oenomaus), Cephalus, [[Tiresias|Teiresias]], a [[Zeus]] fel y cariad o [[Callisto (mytholeg)|Callistus]]. Roedd Fontenrose hefyd yn gweld tebygolrwydd Dwyreiniol yn y ffigurau Aqhat, Attis, Dumuzi, Gilgamesh, Dushyanta, ac yn Prajapati (fel erlynydd o Ushas).

Yn ''The Greek Myths'' (1955), gwêl [[Robert Graves]] Oenopion fel ei lluosflwydd Blwydd-Frenin, lle mae'r brenin yn cogio marw ar ddiwedd ei dymor ac yn penodi eilydd, yn yr achos hwn, Orion, a oedd mewn gwirionedd yn marw yn ei le. Mae ei dallineb yn gameicoigrwydd o'r darlun o Odysseus dallu'r Cyclops, yn gymysg a chwedl heulol unigryw Helenaidd: yr Haul-arwr yn cael ei ddal ac yn cael ei ddallu gan ei elynion wrth iddi nosi, ond yn dianc ac yn adennill ei olwg ef ar doriad gwawr, pan fydd yr holl anifeiliaid yn ffoi oddi wrtho.Mae Graves yn gweld gweddill y myth fel syncretiaeth o storïau amrywiol. Mae'r rhain yn cynnwys Gilgamesh â'r Sgorpion-Ddynion, a Set yn dod yn sgorpion i ladd Horus a hanes Aqhat a Yatpan o [[Ugarit|Ras Shamra]], yn ogystal â hanes dychmygol o sut y lladdodd offeiriadesau o Artemis Opis ymwelydd eu ynys Ortygia. Roedd yn cymharu genedigaeth Orion oddi wrth y croen tarw i swyn ddewino glaw o Orllewin Affrica a honnai y dylsai mab Poseidon fod yn lawddewin.&lt;ref&gt;Graves, ''Greek Myths'', §41, 1–5&lt;/ref&gt;

== Cyfeiriadau diwylliannol ==
Mae ffynonellau Groegaidd a Rhufeinig hynafol sy'n dweud mwy am Orion yn bodoli fel heliwr enfawr yn bennaf yn aneglur, ond mae beirdd yn ysgrifennu amdano. Mae darnau byr yn Aratus a Vergil yn cael eu crybwyll [[Orion (mythology)#Variants|uchod]]. Mae [[Pindar]] yn dathlu'r pancratydd, Melissus o Thebes &quot;na chafwyd gorffolaeth Orion&quot;, ond roedd ei gryfder yn nerthol.&lt;ref&gt;''Isthmian Odes'' 4.49; 3.67 for those who combine this Ode with the preceding one, also on Melissus. Quote from Race's Loeb translation.&lt;/ref&gt;

Cyfieithodd [[Cicero]] Aratus yn ystod ei ieuenctid; gwnaeth bennod Orion hanner eto yn hwy nag yr oedd yn Groegaidd, gan ychwanegu'r 'topos' traddodiadol o wallgofrwydd i destun Aratus.''Aratea'' Cicero yw'r un o'r cerddi Lladin hynaf i ddod i'r fei i ni fel mwy na llinellau ynysig; gall y bennod hon, efallai o fod wedi sefydlu'r dechneg o gynnwys epyllia ym marddoniaeth di-epig.&lt;ref&gt;Kubiak, who quotes the passage. (33.418–435 Soubiran).&lt;/ref&gt;

Defnyddir Orion gan [[Horas|Horace]], sydd yn adrodd am ei farwolaeth yn nwylo [[Diana (mytholeg)|Diana]]/[[Artemis]],&lt;ref&gt;[https://archive.is/20120717020804/http://perseus.mpiwg-berlin.mpg.de/cgi-bin/ptext?lookup=Hor.+Carm.+3.4.1 ''Carmina'' 3.4.70]. The Roman goddess Diana was identified very early with Artemis, and her name was conventionally used to ''translate'' Artemis into Latin by Horace's time. This system of translation continued to be used, in Latin and English, up through the nineteenth century, and this article will use it for Roman poetry and for the Renaissance. Hence Jupiter=Zeus; Neptune= Poseidon, and so forth. See [//en.wikipedia.org/wiki/Interpretatio_Romana Interpretatio Romana].&lt;/ref&gt; a gan [[Ofydd|Ovid]], yn ei Fasti ar gyfer Mai 11fed, yn y diwrnod canol y Lemuria, pan (yn amser Ovid) y bu i gytser Orion fachlud gyda'r Haul.&lt;ref&gt;''P. Ovidii Nasonis Fastorum libri'' ed. Giovanni Baptista Pighi, Turin 1973, I 261 (text, [http://www.thelatinlibrary.com/ovid/ovid.fasti5.shtml Fasti V 495–535], [http://www.tonykline.co.uk/PITBR/Latin/OvidFastiBkFive.htm#_Toc69367925 English version]); II 97, 169 (surviving texts of actual Roman ''Fasti''; these indicate the setting of Orion, an astronomical event, but not a festival). Smith's ''[//en.wikipedia.org/wiki/A_Dictionary_of_Greek_and_Roman_Antiquities A Dictionary of Greek and Roman Antiquities]'', 1878 edition, p. 162 indicates that this is the setting of [//en.wikipedia.org/wiki/Betelgeuse Betelgeuse]; [//en.wikipedia.org/wiki/Rigel Rigel] set on the 11th of April. (This is the very long entry on ''Astronomia'', § on Orion.)&lt;/ref&gt; Mae pennod Ovid yn adrodd yr hanes o Hyrieus a dau dduw, Iau a Neifion, er fod Ovid yn swil am yr uchafbwynt; mae'n gwneud Hyrieus ddyn tlawd, sy'n golygu bod aberth ych cyfan yn fwy hael. Mae hefyd un sôn am Orion yn ei ''Art of Love'', fel dioddefwr o gariad digydnabod: &quot;Bu Orion gwelw'n crwydro'n y goedwig er mwyn Side.&quot;&lt;ref&gt;''[http://www.thelatinlibrary.com/ovid/ovid.artis1.shtml Ars Amatoria]'', I 731. .&lt;/ref&gt;

Soniai Statius am Orion bedair gwaith yn ei ''Thebaïd''; ddwywaith fel y cytser, fel personoliad o storm, ond ddwywaith fel hynafiad o Dryas o Tanagra, un o amddiffynwyr Thebes.&lt;ref&gt;Storm in ''Thebaïd'' III 27, IX 461, also ''[//en.wikipedia.org/wiki/Silvae Silvae]'' I. 1.45; as ancestor (''nepos'', ''sanguinis auctor'') VIII 355, IX 843.&lt;/ref&gt; Mae Nonnus, un o feirdd epig hwyr Groegaidd yn sôn am hanes y croen tarw stori'n gryno, tra rhestrir yr Hyrianwyr yn ei Gatalog Byddin y Boeotiaid o Dionysius.&lt;ref&gt;''Dionysiaca'', 13, 96-101.&lt;/ref&gt;
[[Delwedd:Orion_aveugle_cherchant_le_soleil.jpg|chwith|bawd|Nicolas Poussin (1658) &quot;Tirwedd gyda Orion dall chwilio am yr haul&quot;]]
Mae cyfeiriadau ers hynafiaeth yn eithaf prin. Ar ddechrau'r 17g, bu i'r cerflunydd Ffrengig Barthélemy Prieur gastio cerflun efydd ''Orion et Cédalion'', ryw amser rhwng 1600 a 1611. Mae hwn yn cynnwys Orion gyda Cedalion ar ei ysgwydd, yn y darlun o chwedl hynafol o Orion yn adennill ei olwg; mae'r cerflun yn cael ei arddangos yn y [[Louvre]].&lt;ref&gt;[http://www.insecula.com/oeuvre/O0012195.html Orion et Cédalion] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081008015623/http://www.insecula.com/oeuvre/O0012195.html |date=2008-10-08 }} Error in webarchive template: Check &lt;code style=&quot;color:inherit; border:inherit; padding:inherit;&quot;&gt;&amp;#x7C;url=&lt;/code&gt; value. Empty.
at insecula.com.&lt;/ref&gt;

Paentiodd Nicolas Poussin ''Paysage avec Orion aveugle cherchant le soleil'' (1658) (&quot;Tirwedd gyda Orion dall yn chwilio am yr haul&quot;), ar ôl dysgu am y disgrifiad gan Lucian, yr awdur Groegaidd o'r 2il ganrif a'i lun o Orion yn adennill ei olwg. Ychwanegodd Poussin gwmwl storm i'r darlun, sydd yn awgrymu natur dros-dro o ddallineb Orion, yn fuan sydd yn cael ei ddileu fel cwmwl yn datgelu'r Haul, ac hefyd yn cynnwys dehongliad esoterig Natalis Comes o Orion ''fel'' cwmwl storm.&lt;ref&gt;Gombrich; see also [http://www.metmuseum.org/toah/ho/09/euwf/hod_24.45.1.htm &quot;Nicolas Poussin: Blind Orion Searching for the Rising Sun (24.45.1)&quot;]&lt;/ref&gt; Dode dim raid i Poussin, ymgynghori â Lucian yn uniongyrchol; mae'r darn yn y nodiadau a ddangosir yng nghyfieithiad Ffrangeg o Philostratus ''Imagines'' yn hysbys fod Poussin wedi ei ymgynghori.&lt;ref&gt;H.-W. van Helsdingen [https://www.jstor.org/stable/3780933 Notes on Poussin's Late Mythological Landscapes] ''Simiolus: Netherlands Quarterly for the History of Art'', Vol. 29, No. 3/4. (2002), pp. 152-183. [//en.wikipedia.org/wiki/JSTOR JSTOR] link.&lt;/ref&gt; Paentiodd y Awstriwr Daniel Seiter (yn weithgar yn Turin, yr Eidal), ''Diane auprès du cadavre d'Orion'' (c.1685) (&quot;Diana wrth gorff Orion&quot;), yn y llun uchod.

Yn Endymion (1818), mae [[John Keats]] yn cynnwys y llinell ''&quot;Or blind Orion hungry for the morn&quot;'', coelir iddo gael ei ysbrydoli gan Poussin. Efalli bu i William Hazlitt gyflwyno Keats i'r darlun—yn ddiweddarach, ysgrifennodd y traethawd &quot;On Landscape of Nicolas Poussin&quot;, a gyhoeddwyd yn y ''Table Talks, Essays on Men and Manners'' (1821-2).&lt;ref&gt;[http://www.blupete.com/Literature/Essays/Hazlitt/TableTalk/Poussin.htm On Landscape of Nicholas Poussin]. In this essay, Hazlitt gives a slight misquote from Keats: &quot;And blind Orion hungry for the morn&quot;. [//en.wikipedia.org/wiki/John_Keats John Keats], ''Endymion'', II, 197. See also the editor's note in [https://books.google.com/books?id=j_gQAAAAMAAJ ''The Poems of John Keats''], ed. [//en.wikipedia.org/wiki/Ernest_de_S%C3%A9lincourt Ernest de Sélincourt], Dodd, Mead and company, 1905, p.430.&lt;/ref&gt; Richard Henry Horne, ysgrifennodd yn y genhedlaeth ar ôl Keats a Hazlitt, y gerdd dair cyfrol epig ''Orion'' yn 1843.&lt;ref&gt;[https://books.google.com/books?id=v1YCAAAAQAAJ Orion: An Epic Poem By Richard Henry Horne], 1843, online copy from Google Books, accessed 2007-09-03.&lt;/ref&gt; Aeth i o leiaf deg o argraffiadau a ailargraffwyd gan y Scholartis Press yn 1928.&lt;ref&gt;National Union Catalog, v.254, p134, citing the LC copy of the 10th edition of 1874.&lt;/ref&gt;

Ail-ddyfeiswyd Orion gan yr awdur ffuglen wyddonol [[Ben Bova]] fel gwas teithiwr-amser i wahanol dduwiau mewn cyfres o bump o nofelau. Yn The Blood of Olympus, yn y gyfrol olaf o'i gyfres, dehanglodd Rick Riordan Orion fel un o gawr-feibion y Duwies y Ddaear, Gaea.

Ysgrifennodd y cyfansoddwr Eidaleg Francesco Cavalli ei opera, ''L'Orione'' yn 1653. Mae'r stori yn cael ei osod ar yr ynys Groegaidd [[Delos]] ac mae'n canolbwyntio ar gariad Diana caru tuag at Orion yn ogystal ag ar ei wrthwynebydd, Aurora. Mae Diana'n saethu Orion ar ôl cael ei thwyllo gan Apollo i feddwl mai anghenfil y môr oedd o. Mae hi yna'n galaru ar ôl ei farwolaeth ac yn chwilio amdano'n yr Isfyd hyd nes ei ganfod a'i ddyrchafu i'r nefoedd.&lt;ref&gt;[http://www.musicalpointers.co.uk/reviews/liveevents/orion_cavalli.html Cavalli—''Orion'' venetian Opera]. Musical Pointers. Retrieved on 2007-08-02.&lt;/ref&gt; Ysgrifennodd [[Johann Christian Bach]] ('y Bach Saesneg') opera, ''Orion, ''neu'' Diana Rebeng'd'' a gyflwynwyd gyntaf yn Theatr Haymarket, Llundain yn 1763.Ynddo mae Orion, a ganwyd gan castrato, mewn cariad â Candiope, merch Oenopion, Brenin Arcadia ond mae ei haerllugrwydd wedi pechu Diana. Mae oracl Diana yn ei wahardd rhag briodi Candiope ac mae'n rhagweld ei ogoniant a'i farwolaeth. Mae'n cynnig ffarwel teimladwy i Candiope a gorymdeithiai i ffwrdd i'w dynged. Mae Diana yn caniatáu iddo ei buddugoliaeth ac wedyn yn ladd, oddi ar y llwyfan, gyda'i saeth. Mewn [[Aria (opera)|aria]] arall, mae ei fam Retrea (Brenhines Thebes), yn galarnadu ar ôl, ond yn y pen draw yn gweld ei dyrchafiad i'r nefoedd.&lt;ref&gt;Ernest Warburton, &quot;Orione&quot;, ''Grove Music'' Online ed. L. Macy (Accessed July 16, 2007), http://www.grovemusic.com {{Webarchive|url=https://www.webcitation.org/5QVcssKES?url=http://www.grovemusic.com/ |date=2007-07-21 }}&lt;/ref&gt; Mae'r opera 2002 '''Galileo Galilei''' gan y cyfansoddwr Americanaidd Philip Glass yn cynnwys opera mewn opera darn rhwng Orion a Merope. Mae golau'r Haul, sy'n gwella Orion o'i dallineb, yn alegori o wyddoniaeth modern.&lt;ref&gt;Strini, Tom (Jun. 29, 2002). [http://www.jsonline.com/story/index.aspx?id=55190 &quot;'Galileo' journeys to the stars&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929140815/http://www.jsonline.com/story/index.aspx?id=55190 |date=2007-09-29 }} Error in webarchive template: Check &lt;code style=&quot;color:inherit; border:inherit; padding:inherit;&quot;&gt;&amp;#x7C;url=&lt;/code&gt; value. Empty.
. ''[//en.wikipedia.org/wiki/Milwaukee_Journal_Sentinel Milwaukee Journal Sentinel]''.&lt;/ref&gt; Mae Philip Glass hefyd wedi ysgrifennu gwaith byrrach ar Orion, hefyd fel Tōru Takemitsu,&lt;ref&gt;A cello sonata developed into a cello concerto; the scores were [//en.wikipedia.org/wiki/Schott_Music Schott Music], 1984 and 1986 respectively. The concerto form was recorded by the [//en.wikipedia.org/wiki/BBC_National_Orchestra_of_Wales BBC National Orchestra of Wales] on Bis, along with &quot;A Flock Descends into the Pentagonal Garden.&quot;&lt;/ref&gt; Kaija Saariaho,&lt;ref&gt;BBC Proms (April 29, 2004). ''{{Cite web|url=http://www.bbc.co.uk/pressoffice/pressreleases/stories/2004/04_april/29/proms_new.pdf|title=New Music}}&amp;nbsp;(69.0&amp;nbsp;KB)''. Press release.&lt;/ref&gt; a John Casken.&lt;ref&gt;[http://www.ridinger-niemeyer.com/niemeyer/prints/14003_e.php ''Orion over Farnes'' review] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050116191858/http://www.ridinger-niemeyer.com/niemeyer/prints/14003_e.php |date=2005-01-16 }}. (April 4, 1992). ''Frankfurter Allgemeine Zeitung''.&lt;/ref&gt; Mae gwaith yr 20g hwyr gan David Bedford yn seiliedig ar y gytser yn hytrach na'r ffigwr chwedlonol; mae'n seryddwr amatur.&lt;ref&gt;Andrew Fraknoi, &quot;{{Cite web|url=http://aer.noao.edu/figures/v05i01/05-01-03-02.pdf|title=The Music of the Spheres in Education: Using Astronomically Inspired Music|access-date=2018-01-07|archive-date=2006-09-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20060901104228/http://aer.noao.edu/figures/v05i01/05-01-03-02.pdf|url-status=dead}}&amp;nbsp;(50.3&amp;nbsp;KB)&quot; ''The Astronomy Education Review'', Issue 1, Volume 5:139–153, 2006&lt;/ref&gt;

Canfuodd y bardd Ffrengig o'r 20g, René Torch yr heliwr dall, chwantus, yn erlynydd yn o gystal a'r un a gaiff ei erlynnu, yn symbol canolog, fel mae James Lawler wedi esbonio mewn manylder yn ei waith ''René Char: the Myth and the Poem, ''1978&lt;ref&gt;&quot;Review&quot; of Lawler, ''René Char: the Myth and the Poem.'' by Sarah N. Lawall in ''Contemporary Literature,'' Vol. 20, No. 4. (Autumn, 1979), pp. 529–531.&lt;/ref&gt; . Hefyd yn yr un modd fe welodd yr nofelydd Ffrengig Claude Simon fod Orion yn symbol addas, yn yr achos hwn yr awdur, wrth iddo egluro yn ei waith '''Orion aveugle'&lt;nowiki/&gt;'' o 1970. Dadleuodd Marion Perret fod Orion yn ddolen dawel yng ngwaith [[T. S. Eliot]] '''The Waste Land''' (1922), gan gysylltu'r chwantus Actaeon/Sweeney i'r [[Tiresias|Teiresias]] dall a, thrwy Sirius, i'r Ci &quot;fod yn ffrind i ddynion&quot;.&lt;ref&gt;Perret, &quot;Eliot, the Naked Lady, and the Missing Link&quot;; ''American Literature'', Vol. 46, No. 3. (Nov., 1974), pp. 289-303. Quotation from ''Waste Land'', I 74.&lt;/ref&gt; 
[[Delwedd:Blacas_krater_illustration.png|canol|frame|Mae hyn yn enghraifft o waith arlunio ffïol Groegaidd o ddiwedd y 5ed ganrif CC. Gwaith celf ''Blacas krater'' yn dangos dehongliad mytholegol o godiad [[Helios|Haul]] , a figural seryddol eraill —y pâr ar y chwith yw Cephalus ac Eos; Cephalus yn ymddangos i fod yn y ffurf o Orion yn y cytser, a'r ci ar ei droed yn cynrychioli Sirius.]]

== Gweler hefyd ==
* Telumehtar

== Nodiadau ==
{{Reflist|30em}}

== Cyfeiriadau ==

== Dolennau allanol ==
* [http://www.theoi.com/Gigante/GiganteOrion.html Theoi.com: Orion] Dyfyniadau o'r cyfieithiadau o'r groeg a rhufain testunau.
* [http://www.ianridpath.com/startales/orion.htm Seren Tales – Orion] Names mytholeg.
* Pen-blwydd yn Dod ''[http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k578853.table Mythologiae siue explicationis fabularum libri decem]'' Sgan 1616 Padua argraffiad, ed M. Antonius Tritonius, pr. Petropaulus Tozzius. (Lladin)
&lt;div class=&quot;cx-template-editor-source-container&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; style=&quot;display: none;&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-source&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-title&quot;&gt;La eicon&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
* {{Cite web|url=http://pot-pourri.fltr.ucl.ac.be/files/AClassFTP/TEXTES/Boccacce/genealogiae_11.pdf|title=Book XI}} (145&amp;nbsp;KB) o Boccaccio i ''Genealogiae''; mae'n debyg sgan o'r argraffiad a nodwyd. (Lladin)
&lt;div class=&quot;cx-template-editor-source-container&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; style=&quot;display: none;&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-source&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-title&quot;&gt;La eicon&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-source-container&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; style=&quot;display: none;&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-source&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-title&quot; title=&quot;A template shortcut for the &amp;quot;small&amp;quot; HTML tag that makes the font smaller &quot;&gt;Bach&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;1&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;Testun&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;1&quot; title=&quot;The text that you'd like to be made smaller&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;1&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;(145 KB)&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-source-container&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; style=&quot;display: none;&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-source&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-title&quot; title=&quot;Formats a citation to a website using the provided information such as URL and title. Used only for sources that are not correctly described by the specific citation templates for books, journals, news sources, etc.&quot;&gt;Cite web&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;url&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;URL&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;url&quot; title=&quot;The URL of the online location where the text of the publication can be found. Requires schemes of the type &amp;quot;http://...&amp;quot{{Dolen marw|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}; or maybe even the  protocol relative scheme &amp;quot;//...&amp;quot;&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;url&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;&lt;nowiki&gt;http://pot-pourri.fltr.ucl.ac.be/files/AClassFTP/TEXTES/Boccacce/genealogiae_11.pdf&lt;/nowiki&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-title&quot;&gt;&lt;span id=&quot;title&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-key&quot;&gt;Teitl&lt;/span&gt;&lt;span data-key=&quot;title&quot; title=&quot;The title of the source page on the website; will display with quotation marks added. Usually found at the top of you web browser. Not the name of the website.&quot; class=&quot;cx-template-editor-param-desc&quot;&gt;&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;cx-template-editor-param-value&quot; data-key=&quot;title&quot; style=&quot;position: relative;&quot;&gt;Llyfr XI&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;

[[Categori:Cewri]]
[[Categori:Mytholeg Roeg]]</text>
      <sha1>ah215mdhzfvg01rie169c3rwzso2tm8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Cofeb Washington</title>
    <ns>0</ns>
    <id>217535</id>
    <revision>
      <id>11095556</id>
      <parentid>10984900</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:40:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1396" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle|gwlad={{banergwlad|UDA}}}}
[[Delwedd:WashingtonDC03LB.jpg|bawd|250px]]
Mae '''Cofeb Washington''' yn gofeb i [[George Washington]] yn [[Washington DC]].

Adeiladwyd y gofeb rhwng 1848 a 1884 i ddathlu arweiniaeth filwrol George Washington yn ystod y [[Chwyldro Americanaidd]]. Ffurfiwyd Cymdeithas genedlaethol cofeb Washington ym 1833, ac ym 1836, penderfynwyd adeiladu cofeb cynlluniwyd gan Robert Mills. Gosodwyd carreg sylfaen ym 1648. Rheolwyd y gymdeithas gan blaid ‘Know-Nothings’hyd at 1858 a digwyddodd dim byd arall. Ail-ddechreuodd gwaith ym 1876, a newidiwyd cynllun y gofeb gan Lefftenant-Cyrnol Thomas L Casey. Agorwyd yr adeilad ar 9 Hydref 1888.&lt;ref name=&quot;nps.gov&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.nps.gov/nr/travel/wash/dc72.htm |title=Gwefan Parciau cenedlaethol yr Unol Daleithiau |access-date=2018-01-17 |archive-date=2018-05-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180527075623/https://www.nps.gov/nr/travel/wash/dc72.htm |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

Mae’r gofeb yn 555 troedfedd o uchder, a chreuwyd gyda marmor o [[Maryland]] a [[Massachusetts]], uwchben haenithfaen o Maryland a gwenithfaen o [[Maine]] Tu mewn mae lifft ac 896 o grisiau.&lt;ref name=&quot;nps.gov&quot;/&gt;


==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}


{{eginyn Washington, D.C.}}

[[Categori:Adeiladau ac adeiladwaith yn Washington, D.C.]]
[[Categori:Cofebion|George Washington]]
[[Categori:Gweithiau 1888]]</text>
      <sha1>ekhmxo42i4ai4w5qz2e9v8woq2l3jfh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Capel Rehoboth, Burwen</title>
    <ns>0</ns>
    <id>222974</id>
    <revision>
      <id>11095538</id>
      <parentid>11051789</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:28:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="801" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle|gwlad={{banergwlad|Cymru}}}}

Mae '''Capel Rehoboth''' wedi ei leoli yn [[Burwen]], [[Ynys Môn]]

==Hanes==
Sefydlwyd ysgol Sul ym Mhig Rhos yn y flwyddyn [[1801]]. Newidiwyd lleoliad yr ysgol Sul i Dŷ'r Ysgol yn [[1816]]. Adeiladwyd capel fel cangen o Gapel Mawr yn [[Amlwch]] yn [[1816]]. Adeiladwyd capel newydd oedd yn dal 120 yn [[1897]]. Yn [[1935]], adeiladwyd capel newydd sydd yn dal 160 o bobl. Cost y adeiladiad oedd £1,700.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Capeli Môn|last=Jones|first=Geraint I. L.|publisher=Wasg Carreg Gwalch|year=2007|isbn=1-84527-136-X|location=12 Iard yr Orsaf, Llanrwst, Dyffryn Conwy, LL260EH|pages=69}}&lt;/ref&gt;  Mae'r capel dal ar agor nawr.

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

[[Categori:Amlwch]]
[[Categori:Capeli Ynys Môn]]
[[Categori:Prosiect Wici Môn]]</text>
      <sha1>8q1x7s97xkqk20pk97u8o9fg4kag817</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Goleudy Trwyn Du</title>
    <ns>0</ns>
    <id>222992</id>
    <revision>
      <id>11095550</id>
      <parentid>11022814</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:36:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="957" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle|gwlad={{banergwlad|Cymru}}}}

Goleudy yn [[Ynys Môn]] yw '''Goleudy Trwyn Du'''. Saif rhwng penrhyn [[Trwyn Du]], ger [[Penmon]], ac [[Ynys Seiriol]].

Adeiladwyd y goleudy ar graig rhwng 1835 a 1836 gan [[Trinity House]]. Costiodd £11,589 i’w godi. Uchder y goleudy yw 29m ac fe'i cynlluniwyd gan James Walker rhwng 1835 a 1838. Hwn oedd y goleudy cyntaf iddo'i gynllunio, ac aeth ati i gynllunio nifer o rai mwy o faint yn ddiweddarach. Yn 1922, trowyd y goleudy’n un awtomatig a ddefnyddiai [[asetylen]], ond fe’i newidiwyd i bŵer solar ym 1996.&lt;ref&gt;[http://www.photographers-resource.co.uk/a_heritage/lighthouses/LG2_EW/Penmon_Lighthouse.htm Gwefan photographers-resource.co.uk]&lt;/ref&gt;Mae'r Goleudy yn 29m o daldra ac fe'i dyluniwyd gan James Walker a'i adeiladu ym 1835-1838. Hwn oedd ei dwr cyntaf i olchi môr.

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

[[Categori:Adeiladau rhestredig Gradd II* Ynys Môn]]
[[Categori:Goleudai Cymru]]</text>
      <sha1>9ha4ktsa749lf1qsjfjmxhji355yq3g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Prizren</title>
    <ns>0</ns>
    <id>223029</id>
    <revision>
      <id>11095486</id>
      <parentid>10991193</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T17:48:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13966" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle| gwlad={{banergwlad|Cosofo}}}}

Dinas yn [[Cosofo]] yw '''Prizren''' ([[Albaneg]]: ''Prizreni'', [[Serbeg]]: ''Призрен'', [[IPA]] Albaneg: ''prîzrɛn''). Hi yw'r ail ddinas fwyaf yn y wlad ar ôl [[Prishtina]], er mai hi oedd y prif dref a'r dref weinyddol i'r wlad ar un adeg. Lleolir hi yn sir Prizren. Yn ôl cyfrifiad 2011 roedd gan ddinas Prizren 85,119 o breswylwyr tra bod gan y sir 177,781.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Preliminary Results of the Kosovo 2011 population and housing census|url=http://esk.rks-gov.net/rekos2011/?cid=2,40,208|publisher=The statistical Office of Kosovo|accessdate=17 April 2012|archive-date=2013-11-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20131113114605/http://esk.rks-gov.net/rekos2011/?cid=2,40,208|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;.

Mae Prizren yn ddinas hanesyddol ar lan yr afon Bistrica ar lethrau mynyddoedd y Šar (Albaneg: Malet e Sharrit) yn neheudir Cosofo. Mae gan sir Prizren ffin ag [[Albania]] a [[Gweriniaeth Macedonia]] a cheir croesfan yno.

Gan deithio ar hyd y ffyrdd, mae Prezren yn 85 km i'r de o'r brifddinas, [[Prishtina]], 175 km i'r gogledd ddwyrain o brifddinas Albania, [[Tirana]] a 99 km i'r gogledd orllewin o [[Skopje]], prifddinas Macedonia.

== Etymoleg ==
Credir i'r enw ddod o'r Serbeg Призрѣнь (Prizren), o'r geiriau при-зрѣти (pri-zreti), sy'n golygu caer a ellir ei weld o bellter&lt;ref&gt;{{ill|Mirjana Detelić|lt=Detelić, Mirjana|sr}}: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004, {{ISBN|86-7179-039-8}}.&lt;/ref&gt; (cymharer â'r Tsieceg ''[[Brno|Přízřenice]]'' neu bryncyn [[Ozren (disambiguation)|Ozren]]). Gall hefyd ddeillio o ''Petrizen'' a sonir amdano gan Procopius&lt;ref&gt;Procopius. &quot;Buildings&quot;. LacusCurtius. The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius.&lt;/ref&gt;.

{{Angen cywiro iaith}}

== Hanes ==
Cyfeirir at dref Rufeinig&lt;ref&gt;[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], A Roman town about {{convert|76|km|2|abbr=on|lk=out}} SW of Priština on the Bistrica river. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th century, but was of far greater significance during the mediaeval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.&lt;/ref&gt; Theranda yn Naearyddiaeth Ptolemy yn yr 2g AD.&lt;ref&gt;[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia,The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], &quot;A Roman town ca. 76 km SW of Priština on the Bistrica river in the region of Kosovo. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th centuries, but was of far greater significance during the medieval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.&quot;&lt;/ref&gt; 

Yn y 5g, fe grybwyllir iddo gael ei adfer yn Dardania gydag enw Petrizên gan Procopius o Caesarea yn De aedificiis (Llyfr IV, Pennod 4).&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Buildings/4B*.html|title=LacusCurtius • The Buildings of Procopius — Book&amp;nbsp;4, Part&amp;nbsp;2|website=penelope.uchicago.edu}}&lt;/ref&gt;. Weithiau fe grybwyllir hyd yn oed mewn perthynas â'r Justiniana Prima. Weithiau fe grybwyllir hyd yn oed mewn perthynas â'r Justiniana Prima.

Daeth yr ardal o dan reolaeth penaethiaid Bwlgaraidd o'r blynyddoedd 850au OC. Wedi hynny bu i'r ardal ddod o dan realaeth Byzantiwm, brehinoedd Bwlgaria a brenhinoedd Serbeg.

Credai Konstantin Jireček o ddarllen gohebiaeth yr esgob Demetrios Chomatenos o [[Ohrid]] (1216–36), mai Prizren oedd pau mwyaf gogleddol yr Albaniaid cyn i'r llwythau Slaf gyrraedd.&lt;ref name=&quot;Abulafia1999&quot;&gt;{{cite book|last=Ducellier|first=Alain|title=The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300|url=https://books.google.com/books?id=bclfdU_2lesC&amp;pg=PA781|accessdate=21 November 2012|date=1999-10-21|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36289-4|page=780|quote=The question of Illyrian continuity was already addressed by Jireček, 1916 p&amp;nbsp;69–70, and in the same collection, p&amp;nbsp;127–8, admitting that the territory occupied by the Albanians extended, prior to Slav expansion, from Scutari to Valona and from Prizren to Ohrid, utilizing in particular the correspondence of Demetrios Chomatenos; Circovic (1988) p347; cf Mirdita (1981)}}&lt;/ref&gt;

Ar ôl nifer o flynyddoedd o ymosod ar [[21 Mehefin]] [[1455]], ildiodd Prizren i'r fyddin Otomanaidd&lt;ref&gt;{{cite book|last=Malcolm|first=N|title=Kosovo: A Short History|url=https://archive.org/details/kosovoshorthisto0000malc|year=1999|isbn=978-0-06-097775-7|page=[https://archive.org/details/kosovoshorthisto0000malc/page/91 91]}}&lt;/ref&gt;. Prizren oedd prifddinas Sanjak (sir) Prizren, ac o dan sefydliad gweinyddol newydd yr [[Ymerodraeth Otomanaidd]] daeth yn brifddinas y [[Vilayet]] (talaith) gan gynnwys dinas [[Tetovo]] (sydd bellach yng ngweriniaeth Macedonia). Yn ddiweddarach daeth Prizren yn rhan o dalaith Otomanaidd [[Rumelia]]. Roedd yn ddinas fasnach ffyniannus, gan fanteisio ar ei safle ar y llwybrau masnach gogledd-de a dwyrain-gorllewin ar draws yr Ymerodraeth. Daeth Prizren i fod yn un o ddinasoedd mwyaf Talaith Cosofo ([[vilayet]]) yr Otomanaidd. Prizren oedd canolfan ddiwylliannol a deallusol Cosofo Otomanaidd. Roedd ei phoblogaeth Fwslimaidd yn bennaf, a gyfansoddodd dros 70% o'i phoblogaeth ym 1857. Daeth y ddinas y brif ganolfan ddiwylliannol Albaniaidd ac yn ganolbwynt gwleidyddol a diwylliannol i Albaniaid Cosofo. Roedd yn rhan bwysig o [[Vilayet]] Cosofo rhwng 1877 a 1912. Ym 1871, agorwyd canolfan addysgol Serbeg yn Prizren, a thrafodwyd y posibilrwydd o uno'r diriogaethau â Thywysogaeth Serbia (a oedd wedi ennill annibyniaeth o'r Ymerodraeth Otomoanaidd yn ers canol 19g.

== Cynghriar Prizren ==
Yn ystod diwedd y 19g daeth y ddinas yn ganolbwynt ar gyfer cenedlaetholdeb Albaniaidd. Un o sefydliadau pwysicaf Albania gyfoes o [[Cynghrair Prizren]] a sefydlwyd ar [[5 Ionawr]] [[1877]] yn hen dref Prizren.

Ffurfiwyd y Gynghrair er mwyn ceisio creu undeb cenedlaethol i'r Albaniaid ac ennill rhyddid iddynt o fewn yr Ymerodraeth Otomanaidd. Ar gyfarfod cyntaf y gynghrair, dywedodd y memorandwm penderfyniad (''kararname'') ddim am ddiwygiadau, ysgolion, ymreolaeth neu undeb y boblogaeth Albanaidd o fewn un vilayet.&lt;ref name=&quot;Gawrychab4647&quot;&gt;{{harvnb|Gawrych|2006|pp=46–47.}} &quot;a 16 point &quot;decision memorandum&quot; (kararname) said nothing about reforms, schools, autonomy, nothing even about the unification of the Albanian lands in one vilayet&quot;&lt;/ref&gt;. Nid oedd yn apêl am annibyniaeth Albanaidd, neu hyd yn oed ymreolaeth yn yr Ymerodraeth Otomanaidd ond, fel y cynigiwyd gan Pashko Vasa, dim ond undeb o'r holl diriogaeth a honnir o fewn un vilayet. [23] Roedd y cyfranogwyr am ddychwelyd i'r sefyllfa bresennol cyn dechrau Rhyfel Rwso-Turcaidd o 1877-1878. Y prif nôd oedd amddiffyn rhag peryglon uniongyrchol. Yn fuan roedd y sefyllfa honno wedi newid yn radical ac yn arwain at ofynion annibyniaeth a rhyfel agored yn erbyn yr Ymerodraeth Otomanaidd fel y'i ffurfiwyd gan Abdyl Frashëri.&lt;ref&gt;{{Citation |last=Kopeček |first=Michal |title= Discourses of collective identity in Central and Southeast Europe (1770–1945)|url= https://books.google.com/books?id=TpPWvubBL0MC&amp;printsec=frontcover&amp;dq=Discourses+of+collective+identity+in+Central+and+Southeast+Europe#v=onepage&amp;q&amp;f=false|accessdate= January 18, 2011 |edition= |series= |volume= 2|date= |year= 2006 |publisher=Central European University Press |location=Budapest, Hungary |isbn= 963-7326-60-X |oclc= |doi= |doi-inactive-date=|bibcode=  |page= |pages= |nopp= |chapter= |chapterurl= |quote= Soon after this first meeting,....mainly under the influence of ... Abdyl Frashëri ... new agenda included ... the fonding of an autonomous [[Albanian Vilayet]] |ref= }}&lt;/ref&gt;.

== Ugeinfed Ganrif ==
[[Delwedd:Modern Prizren.jpg|bawd|250px|Hen ddinas Prizren]]
Cipiwyd y ddinas gan y Serbiaid yn Hydref [[1912]] fel rhan o'r [[Rhyfel Balcan Gyntaf]]. Laddwyd 400 o drigolion Albanaidd y ddinas o fewn ychydig ddiwrnodau. Galwyd y ddinas yn &quot;teyrnas marwolaeth&quot; gan y trigolion.&lt;ref name=golgotha&gt;{{cite news |last1=Freundlich |first1=Leo |title=Albania's Golgotha |url=http://www.albanianhistory.net/texts20_1/AH1913_1.html |accessdate=29 June 2014 |date=1913 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120531131757/http://www.albanianhistory.net/texts20_1/AH1913_1.html |archivedate=31 May 2012 |df= }}&lt;/ref&gt;. Ymysg un o'r ychydig newyddiadurwyr i adrodd yn y cnawd o'r ddinas oedd [[Leon Trotsky]], a ddaeth, maes o law, yn un o arweinyddion y [[Chwyldro Rwsia]]. Mewn adroddiad yn 1912 ar Fyddin Serbia a'r parafilwyr [[Chetnik]] yn Prizren, meddai Trotsky, &quot;Yn ei mysg roedd deallusion, dynion â syniadau, selotiaid cenedlaetholaidd, ond roedd y rhain yn unigolion ynysig. Roedd y gweddill yn 'thugs', lladron a ymunodd â'r fyddin er mwyn dwyn ... Mae'r Serbiaid o diriogaeth ''Hen Serbia'', yn eu hymgais genedlaethol i gywiro data yn yr ystadegau ethnograffaidd nad sydd yn ffafriol o'u plaid, yn ymgymryd, yn ddigon syml, yn nhachwedd systemataidd y boblogaeth Fwslim.&quot;.&lt;ref name=&quot;malcolm p253&quot;&gt;{{cite book|last1=[[Noel Malcolm]]|title=Kosovo: A Short History|date=1998|publisher=papermac|location=[[London]]|isbn=9780330412247|page=253}}&lt;/ref&gt;

Wedi'r Rhyfel Balcan Gyntaf yn 1912, cynhaliwyd [[Cynhadledd y Llysgenhadaeth]] yn Llundain a welodd sefydlu gwladwriaeth rydd Albania ond a roddwyd Cosofo i Serbia, er bod y boblogaeth yn fwyafrif Albanaidd.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.inyourpocket.com/kosovo/prizren/Prizren-history_71742f |title=Prizren history |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111118104903/http://www.inyourpocket.com/kosovo/prizren/Prizren-history_71742f |archivedate=2011-11-18 |df= }}&lt;/ref&gt;

Gyda toriad y [[Rhyfel Byd Cyntaf]] yn [[1914]] cipiwyd y ddinas gan luoedd Bwlgaria yn  [[29 Tachwedd]] [[1915]]. Ond byrhoedlog bu rheolaidd Bwlgaraidd gan i'r ddinas, gyda gweddill Cosofo, ddod yn rhan o wladwriaeth newydd Brehiniaeth [[Iwgoslafia]] ar ddiwedd 1918. Fel rhan o ymdrech i danseilio hunaniaeth Albanaidd talaith Cosofo, cynhwyswyd Prizren yn rhan o [[Banovina]] Vardar yn ad-drefnu lleol 1929 Iwgoslafia.

Yn yr [[Ail Ryfel Byd]], ymosododd yr Almaen [[Natsïaidd]] a'r [[Ffasgwyr]] Eithafol ar Deyrnas Iwgoslafia ar [[6 Ebrill]] [[1941]]. Erbyn 9 Ebrill, roedd yr Almaenwyr a oedd wedi ymosod ar Iwgoslafia o'r Dwyrain gyda Bwlgaria cyfagos, ar gyrion Prizren ac erbyn 14 Ebrill roedd Prizren wedi disgyn i'r Eidalwyr a oedd wedi ymosod ar Iwgoslafia o Albania. Fodd bynnag, roedd gwrthwynebiad nodedig yn Prizen cyn i Iwgoslafia ildio'n ddiamod ar 19 Ebrill 1941. Roedd Prizren ynghyd â'r rhan fwyaf o Cosofo ynghlwm wrth gyflwr pypedau Eidaleg Albania. Yn fuan wedi'r meddiant Eidalaidd, sefydlodd y Blaid Ffasgaidd Albanaidd bataliwn blackshirt yn Prizren, ond cafodd cynlluniau i sefydlu dau bataliwn mwy eu gollwng oherwydd diffyg cefnogaeth gyhoeddus. Yn 1943, helpodd Bedri Pejani o'r Wehrmacht Almaenig i greu Ail Gynghrair Prizren.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.trend.infopartisan.net/trd0501/t400501.html |title=Die aktuelle deutsche Unterstützung für die UCK |publisher=Trend.infopartisan.net |date= |accessdate=2012-03-12}}&lt;/ref&gt; 

Gwthiwyd y Ffasgwyr Eidalaidd a Natsiaid allan o Cosofo yn 1944 a daeth y wlad unwaith eto yn rhan o Iwgoslafia, ond y tro yma fel rhan o Iwgoslafia Gomiwynyddol Ffederal.

== Demograffeg ==
{{Hanes Poblogaeth Prizren
|teitl = Hanes Poblogaeth Sir Prizren
|canran = pagr
|1948|63587 |1953|68583 |1961|79594 |1971|111067 |1981|152562 |1991|200584 |2011|177781 |2016&lt;br&gt;{{small|est.}}|186986
|source = [http://pop-stat.mashke.org/kosovo-division.htm Division of Kosovo]
}}


Darlun ethnig o ddinas sirol Prizren:
{| border=&quot;2&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;4&quot; rules=&quot;all&quot;  style=&quot;width:95%%; clear:all; margin:5px 0 1em 1em; border-style:solid; border-width:1px; border-collapse:collapse; font-size:88%; empty-cells:show;&quot;
|-
| colspan=&quot;14&quot;  style=&quot;text-align:center; background:#778899; color:white;&quot;|'''Demographics'''
|- style=&quot;background:#ffebcd;&quot;
!Year
!Albaniaid
!&amp;nbsp;%
!Bosniaks
!&amp;nbsp;%
!Serbiaid
!&amp;nbsp;%
!Twrciaid
!&amp;nbsp;%
!Roma
!&amp;nbsp;%
!Eraill
!&amp;nbsp;%
!Cyfanswm
|- style=&quot;background:#f5f5f5;&quot;
|'''1991 census''' || 132,591 || 75.58 || 19,423 || 11.1 || 10,950 || 6.24 || 7,227 || 4.1 || 3,96 3|| 2.3 || 1,259 || 0.7 || 175,413
|- style=&quot;background:#f5f5f5;&quot;
|'''January 2000''' || 181,531|| 76.9 || 37,500 || 15.9 || 258 || 0.1 || 12,250 || 5.2 || 4,500 || 1.9 || n/a || n/a || 236,000
|- style=&quot;background:#f5f5f5;&quot;
|'''December 2002''' || 180,176 || 81.6 || 21,266 || 9.6 || 221|| 0.09 || 14,050 || 6.4|| 5,148 || 2.3|| n/a || n/a || 221,374
|- style=&quot;background:#f5f5f5;&quot;
|'''2011''' || 145,718 || 81.97 || 16,896 || 9.5 || 237|| 0.13 || 9,091 || 5.1|| 2,899 || 1.63|| 2940 || 1.65 || 177,781 
|-
| colspan=&quot;14&quot;  style=&quot;text-align:center; background:#dcdcdc;&quot;|&lt;small&gt;Source: For 1991: Census data, Federal Office of Statistics in Serbia (figures to be considered as unreliable). 1998 and 2000 minority figures from UNHCR in Prizren, January 2000. 2000 Kosovo Albanian figure is an unofficial OSCE estimate January–March 2000. 2001 figures come from German KFOR, UNHCR and IOM last update March 2, 2001. May 2002 statistics are joint UN, UNHCR, KFOR, and OSCE approximations. December 2002 figures are based on survey by the Local Community Office. All figures are estimates.&lt;br&gt;Ref: [[Organization for Security and Co-operation in Europe|OSCE]] [https://web.archive.org/web/20151017222820/http://www.osce.org/documents/mik/2005/02/1200_en.pdf .pdf] &lt;/small&gt;'''
|}

== Cyfeiriadau ==
{{reflist}}

[[Categori:Dinasoedd Cosofo]]</text>
      <sha1>0wirv4mwkqwxec78lmb0h2h7bqz0e9b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Baner Tyrcmenistan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>225184</id>
    <revision>
      <id>11095519</id>
      <parentid>11033354</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:19:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1965" xml:space="preserve">{{Pethau| fetchwikidata=ALL | suppressfields= gwladwriaeth}}

Disgrifir '''baner Tyrcmenistan''' ([[Turkmeneg]]: Türkmenistanyň baýdagy, Түркменистаның байдагы) fel [[Maes (herodraeth)|Maes]] gwyrdd ac arno pum [[seren a chilgant|seren wen a chilgant]] a stribed fertigol coch ger y [[geirfa banereg#hòs|hòs]] yw '''baner [[Tyrcmenistan]]'''. Ar hyd y stribed coch darlunir pum patrwm [[carped]]i traddodiadol, uwchben torch [[olewydd]]. Mae'r stribed goch yn ddarlun o garpedi enwog y wlad.

Cyflwynwyd y faner ar 27 Medi 1992 gan ddisodli baner Sofietaidd y wlad (gw. isod). Newidiwyd cymeseredd y faner rhywfaint ar 24 Ionawr 2001 gan fabwysiadu ratio 2:3.

==Baneri Hanesyddol Tyrcmenistan==
Baner yr [[Ymerodraeth Rwsiaidd]] y Tsar oedd baner swyddogol Tyrcmenistan hyd nes dyfodiad comiwnyddiaeth gyda [[Chwyldro Rwsia]].

Yn ystod yr [[Undeb Sofietaidd]] hyd nes annibyniaeth yn 1991, roedd baner Tyrcmenistan yn debyg i holl faneri eraill gweriniaethau eraill yr Undeb Sofietaidd.

&lt;gallery widths=&quot;150&quot; class=&quot;center centered&quot;&gt;
Turkestan Autonomous SSR Flag.svg|&lt;small&gt;1:2&lt;/small&gt; Tyrcmenistan ASSR, 1919 tan 1924
Flag of the Turkmen SSR.svg|&lt;small&gt;1:2&lt;/small&gt;  Gweriniaeth Tyrcmenistan yn yr Undeb Sofietaidd, 1 Awst 1953 tan 1991
Flag-turkmen-ssr (reverse).svg|&lt;small&gt;1:2&lt;/small&gt; Gweriniaeth Tyrcmenistan Undeb Sofietaidd, 1 Awst 1953 tan 1991, tu cefn&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=&quot;150&quot; class=&quot;center centered&quot;&gt;
Flag of Turkmenistan (1992-1997).svg|&lt;small&gt;1:2&lt;/small&gt; Tyrkmenistan, 1992 tan 1997
Flag of Turkmenistan (1997-2001).svg|&lt;small&gt;1:2&lt;/small&gt; Tyrkmenistan, 1997 tan 2001
&lt;/gallery&gt;

==Baneri Milwrol Tyrcmenistan Annibynnol==
{{gallery|height=100|align=center
|File:Flag of the Turkmen Ground Forces.svg|Baner Lluoedd y Tir
|File:Flag of the Turkmenistan Air Forces.svg|Baner y Llu Awyr
|File:Flag of the Turkmen Naval Forces.svg|Baner y Llynges
}}

[[Categori:Baneri cenedlaethol|Tyrcmenistan]]
[[Categori:Tyrcmenistan]]</text>
      <sha1>gz5x0i3bmzsbjjnxp6mb2q6ssydfbcx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Defnyddiwr:Stefanik/Pwll Tywod</title>
    <ns>2</ns>
    <id>225611</id>
    <revision>
      <id>11095494</id>
      <parentid>11091663</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T19:38:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stefanik</username>
        <id>413</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6369" xml:space="preserve">Mae '''Knattspyrnufélagið Víkingur''', y cyfeirir ato'n gyffredin fel '''Víkingur''' neu '''Víkingur Reykjavík''' (i'w gwahaniaethu oddi wrth Víkingur Ólafsvík) ac a elwir yn rhyngwladol fel Vikingur FC, yn glwb chwaraeon yng [[Gwlad yr Iâ|Ngwlad yr Iâ]] sydd wedi'i leoli yng nghymdogaeth Fossvogur yn [[Reykjavík]]. Mae'n un o'r clybiau chwaraeon hynaf yng Ngwlad yr Iâ, a sefydlwyd ar 21 Ebrill 1908.

Mae'r clwb pêl-droed wedi ennill chwe theitl Pencampwriaeth, pum teitl Adran Gyntaf a thri theitl Cwpan. Mae Víkingur yn gweithredu adrannau chwaraeon eraill gan gynnwys pêl-law, tennis, tennis bwrdd, karate a sgïo. Mae pob camp yn cynnwys timau gwrywaidd a benywaidd.

==Arfbais a lliwiau==
===Arfbais y clwb===
Þorbjörn Þórðarson, a oedd yn gadeirydd y Llychlynwyr yn y cyfnod 1943–44, ddyluniodd y bathodyn Víkingur gwreiddiol.[2] Ym mlaendir arfbais wreiddiol Vikingur mae pêl ledr frown o'r 19g wedi'i fframio â bathodynnau gwyn ac mae ganddi streipiau coch a du yn y cefndir.[3]

===Cit y tîm===
Mae'r Llychlynwyr wedi chwarae mewn gwisgoedd streipiog coch a du ers blynyddoedd cynnar y clwb.[4]

==Maes cartref==
Víkin - Mae cyfleusterau a thir cartref wedi'u lleoli yn Víkin ers 1984 pan osodwyd cae pêl-droed yno gyntaf. Dilynodd preswylfa'r clwb ym 1988 ac adeiladwyd cyfleusterau dan do ym 1991, gan wella'r cyfleusterau cyffredinol yn sylweddol.[5] Lleolir Víkin yn ardal Fossvogur (Háaleiti a Bústaðir), ar ochr ddwyreiniol Reykjavík.[6]

Vikingsvöllur - Adeiladwyd y lleoliad chwaraeon yn 2004 a'i gwblhau yn 2005. Mae tua 2000 o wylwyr yn Víkingsvöllur.

==Hyfforddiant ieuenctid==
Mae'r rhaglen hyfforddi ieuenctid yn Víkin yn nodedig am ei chyfraniad i dimau hŷn ac ieuenctid cenedlaethol Gwlad yr Iâ, gan ddarparu chwaraewyr fel:
Kári Árnason, Sölvi Ottesen, Kolbeinn Sigþórsson, Aron Elís Þrándarson, Óttar Magnús Karlsson

==Hanes y clwb==
Sefydlwyd Víkingur Reykjavik ar 21 Ebrill 1908 gyda'r pwrpas o ariannu pryniant pêl i grŵp o fechgyn mewn cymdogaeth yn Reykjavik chwarae pêl-droed.
Cynhaliwyd cyfarfod cyntaf y clwb, gyda 32 o fechgyn yn bresennol, yn islawr Túngata 12 yn Reykjavik.

==European record==

===Men's football - European Clashes===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Season
! Competition
! Round
! Club
! Home
! Away
! Aggregate
|-
| [[1972–73 European Cup Winners' Cup|1972–73]]
| [[UEFA Cup Winners' Cup|European Cup Winners' Cup]]
| [[1972–73 European Cup Winners' Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|POL}} [[Legia Warsaw]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–9
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''0–11'''
|-
| [[1981–82 UEFA Cup|1981–82]]
| [[UEFA Cup]]
| [[1981–82 UEFA Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|FRA}} [[FC Girondins de Bordeaux|Bordeaux]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''0–8'''
|-
| [[1982–83 European Cup|1982–83]]
| [[European Champion Clubs' Cup|European Cup]]
| [[1982–83 European Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|ESP}} [[Real Sociedad]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–4'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Jóhann Þorvarðarson &amp; Sverrir Herbertsson.&lt;br /&gt;Weblink: http://www.sharkscores.com/Comparison/Default.aspx?id=453781 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150412204503/http://www.sharkscores.com/Comparison/Default.aspx?id=453781 |date=2015-04-12 }}&lt;/ref&gt;
|-
| [[1983–84 European Cup|1983–84]]
| [[UEFA Champions League|European Cup]]
| [[1983–84 European Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|HUN}} [[Győri ETO FC|Rába ETO Győr]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 1–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1–4'''&lt;ref&gt;Víkingur goal: Magnús Þorvaldsson.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.gyor.vikingur-reykjavik.35099.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[1992–93 UEFA Champions League|1992–93]]
| [[UEFA Champions League]]
| [[1992–93 UEFA Champions League#First round|1R]]
| {{flagicon|RUS}} [[PFC CSKA Moscow|CSKA Moscow]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–5'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Atli Einarsson &amp; Guðmundur Steinsson.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.vikingur-reykjavik.cska-moscou.34014.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[2015–16 UEFA Europa League|2015–16]]
| [[UEFA Europa League]]
| [[2015–16 UEFA Europa League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SVN}} [[FC Koper]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–3'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Arnþór Ingi Kristinsson x2.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.fc-koper.vikingur-reykjavik.180819.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[2020–21 UEFA Europa League|2020–21]]
| [[UEFA Europa League]]
| [[2020–21 UEFA Europa League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SVN}} [[NK Olimpija Ljubljana|Olimpija Ljubljana]]
| {{n/a}}
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1–2''' {{aet}}
| {{n/a}}
|-
| rowspan=&quot;4&quot;| [[2022–23 UEFA Champions League|2022–23]]
| rowspan=&quot;3&quot;| [[UEFA Champions League]]
| rowspan=&quot;2&quot;| [[2022–23 UEFA Champions League#Preliminary round|PR]]
| {{flagicon|EST}} [[FCI Levadia Tallinn|FCI Levadia]]
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;|'''6–1'''
|-
| {{flagicon|AND}} [[Inter Club d'Escaldes]]
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;|'''1–0'''
|-
| [[2022–23 UEFA Champions League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SWE}} [[Malmö FF]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 3–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5–6'''
|-
| [[UEFA Europa Conference League]]
| [[2022–23 UEFA Europa Conference League#Second qualifying round|2Q]]
| {{flagicon|WAL}} [[The New Saints F.C.|The New Saints]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
|}

'''Notes:'''
* '''1R''': First Round
* '''1Q''': First Qualifying Round
* '''PR''': Preliminary Round

==Dolenni allannol==
*[http://www.wlbu.org/ Gwefan Undeb Pêl-fas Menywod Cymru]
* [https://www.facebook.com/people/Welsh-Ladies-baseball-Union] ar Facebook

==Cyfeiriadau==
{{Cyfeiriadau|2}}


[[Categori:Pêl-fas]]
[[Categori:Chwaraeon yng Nghymru]]
[[Categori:Sefydliadau 2006]]
[[Categori:Caerdydd]]</text>
      <sha1>fruelfbr8t0n89tjoc8o3p8np37aoit</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095495</id>
      <parentid>11095494</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T19:41:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stefanik</username>
        <id>413</id>
      </contributor>
      <comment>/* Hanes y clwb */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6646" xml:space="preserve">Mae '''Knattspyrnufélagið Víkingur''', y cyfeirir ato'n gyffredin fel '''Víkingur''' neu '''Víkingur Reykjavík''' (i'w gwahaniaethu oddi wrth Víkingur Ólafsvík) ac a elwir yn rhyngwladol fel Vikingur FC, yn glwb chwaraeon yng [[Gwlad yr Iâ|Ngwlad yr Iâ]] sydd wedi'i leoli yng nghymdogaeth Fossvogur yn [[Reykjavík]]. Mae'n un o'r clybiau chwaraeon hynaf yng Ngwlad yr Iâ, a sefydlwyd ar 21 Ebrill 1908.

Mae'r clwb pêl-droed wedi ennill chwe theitl Pencampwriaeth, pum teitl Adran Gyntaf a thri theitl Cwpan. Mae Víkingur yn gweithredu adrannau chwaraeon eraill gan gynnwys pêl-law, tennis, tennis bwrdd, karate a sgïo. Mae pob camp yn cynnwys timau gwrywaidd a benywaidd.

==Arfbais a lliwiau==
===Arfbais y clwb===
Þorbjörn Þórðarson, a oedd yn gadeirydd y Llychlynwyr yn y cyfnod 1943–44, ddyluniodd y bathodyn Víkingur gwreiddiol.[2] Ym mlaendir arfbais wreiddiol Vikingur mae pêl ledr frown o'r 19g wedi'i fframio â bathodynnau gwyn ac mae ganddi streipiau coch a du yn y cefndir.[3]

===Cit y tîm===
Mae'r Llychlynwyr wedi chwarae mewn gwisgoedd streipiog coch a du ers blynyddoedd cynnar y clwb.[4]

==Maes cartref==
Víkin - Mae cyfleusterau a thir cartref wedi'u lleoli yn Víkin ers 1984 pan osodwyd cae pêl-droed yno gyntaf. Dilynodd preswylfa'r clwb ym 1988 ac adeiladwyd cyfleusterau dan do ym 1991, gan wella'r cyfleusterau cyffredinol yn sylweddol.[5] Lleolir Víkin yn ardal Fossvogur (Háaleiti a Bústaðir), ar ochr ddwyreiniol Reykjavík.[6]

Vikingsvöllur - Adeiladwyd y lleoliad chwaraeon yn 2004 a'i gwblhau yn 2005. Mae tua 2000 o wylwyr yn Víkingsvöllur.

==Hyfforddiant ieuenctid==
Mae'r rhaglen hyfforddi ieuenctid yn Víkin yn nodedig am ei chyfraniad i dimau hŷn ac ieuenctid cenedlaethol Gwlad yr Iâ, gan ddarparu chwaraewyr fel:
Kári Árnason, Sölvi Ottesen, Kolbeinn Sigþórsson, Aron Elís Þrándarson, Óttar Magnús Karlsson

==Hanes y clwb==
Sefydlwyd Víkingur Reykjavik ar 21 Ebrill 1908 gyda'r pwrpas o ariannu pryniant pêl i grŵp o fechgyn mewn cymdogaeth yn Reykjavik chwarae pêl-droed.
Cynhaliwyd cyfarfod cyntaf y clwb, gyda 32 o fechgyn yn bresennol, yn islawr Túngata 12 yn Reykjavik.

===Symud==
Nid tan y flwyddyn 1976 y neilltuwyd darn o dir i Víkingur yn Fossvogur a dechreuodd adeiladu ei gyfleusterau preswyl a chwaraeon. Yn gyffredinol, mae prif faes gwasanaeth y clwb wedi'i ddiffinio gan Fossvogsdalur, Kringlumýrarbraut, Miklabraut a Reykjanesbraut.

==European record==

===Men's football - European Clashes===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Season
! Competition
! Round
! Club
! Home
! Away
! Aggregate
|-
| [[1972–73 European Cup Winners' Cup|1972–73]]
| [[UEFA Cup Winners' Cup|European Cup Winners' Cup]]
| [[1972–73 European Cup Winners' Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|POL}} [[Legia Warsaw]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–9
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''0–11'''
|-
| [[1981–82 UEFA Cup|1981–82]]
| [[UEFA Cup]]
| [[1981–82 UEFA Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|FRA}} [[FC Girondins de Bordeaux|Bordeaux]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''0–8'''
|-
| [[1982–83 European Cup|1982–83]]
| [[European Champion Clubs' Cup|European Cup]]
| [[1982–83 European Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|ESP}} [[Real Sociedad]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–4'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Jóhann Þorvarðarson &amp; Sverrir Herbertsson.&lt;br /&gt;Weblink: http://www.sharkscores.com/Comparison/Default.aspx?id=453781 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150412204503/http://www.sharkscores.com/Comparison/Default.aspx?id=453781 |date=2015-04-12 }}&lt;/ref&gt;
|-
| [[1983–84 European Cup|1983–84]]
| [[UEFA Champions League|European Cup]]
| [[1983–84 European Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|HUN}} [[Győri ETO FC|Rába ETO Győr]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 1–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1–4'''&lt;ref&gt;Víkingur goal: Magnús Þorvaldsson.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.gyor.vikingur-reykjavik.35099.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[1992–93 UEFA Champions League|1992–93]]
| [[UEFA Champions League]]
| [[1992–93 UEFA Champions League#First round|1R]]
| {{flagicon|RUS}} [[PFC CSKA Moscow|CSKA Moscow]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–5'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Atli Einarsson &amp; Guðmundur Steinsson.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.vikingur-reykjavik.cska-moscou.34014.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[2015–16 UEFA Europa League|2015–16]]
| [[UEFA Europa League]]
| [[2015–16 UEFA Europa League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SVN}} [[FC Koper]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–3'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Arnþór Ingi Kristinsson x2.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.fc-koper.vikingur-reykjavik.180819.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[2020–21 UEFA Europa League|2020–21]]
| [[UEFA Europa League]]
| [[2020–21 UEFA Europa League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SVN}} [[NK Olimpija Ljubljana|Olimpija Ljubljana]]
| {{n/a}}
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1–2''' {{aet}}
| {{n/a}}
|-
| rowspan=&quot;4&quot;| [[2022–23 UEFA Champions League|2022–23]]
| rowspan=&quot;3&quot;| [[UEFA Champions League]]
| rowspan=&quot;2&quot;| [[2022–23 UEFA Champions League#Preliminary round|PR]]
| {{flagicon|EST}} [[FCI Levadia Tallinn|FCI Levadia]]
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;|'''6–1'''
|-
| {{flagicon|AND}} [[Inter Club d'Escaldes]]
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;|'''1–0'''
|-
| [[2022–23 UEFA Champions League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SWE}} [[Malmö FF]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 3–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5–6'''
|-
| [[UEFA Europa Conference League]]
| [[2022–23 UEFA Europa Conference League#Second qualifying round|2Q]]
| {{flagicon|WAL}} [[The New Saints F.C.|The New Saints]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
|}

'''Notes:'''
* '''1R''': First Round
* '''1Q''': First Qualifying Round
* '''PR''': Preliminary Round

==Dolenni allannol==
*[http://www.wlbu.org/ Gwefan Undeb Pêl-fas Menywod Cymru]
* [https://www.facebook.com/people/Welsh-Ladies-baseball-Union] ar Facebook

==Cyfeiriadau==
{{Cyfeiriadau|2}}


[[Categori:Pêl-fas]]
[[Categori:Chwaraeon yng Nghymru]]
[[Categori:Sefydliadau 2006]]
[[Categori:Caerdydd]]</text>
      <sha1>fziw8hefx1mgykzsk5hl94otveqyq2j</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095496</id>
      <parentid>11095495</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T19:43:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stefanik</username>
        <id>413</id>
      </contributor>
      <comment>/* European record */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7431" xml:space="preserve">Mae '''Knattspyrnufélagið Víkingur''', y cyfeirir ato'n gyffredin fel '''Víkingur''' neu '''Víkingur Reykjavík''' (i'w gwahaniaethu oddi wrth Víkingur Ólafsvík) ac a elwir yn rhyngwladol fel Vikingur FC, yn glwb chwaraeon yng [[Gwlad yr Iâ|Ngwlad yr Iâ]] sydd wedi'i leoli yng nghymdogaeth Fossvogur yn [[Reykjavík]]. Mae'n un o'r clybiau chwaraeon hynaf yng Ngwlad yr Iâ, a sefydlwyd ar 21 Ebrill 1908.

Mae'r clwb pêl-droed wedi ennill chwe theitl Pencampwriaeth, pum teitl Adran Gyntaf a thri theitl Cwpan. Mae Víkingur yn gweithredu adrannau chwaraeon eraill gan gynnwys pêl-law, tennis, tennis bwrdd, karate a sgïo. Mae pob camp yn cynnwys timau gwrywaidd a benywaidd.

==Arfbais a lliwiau==
===Arfbais y clwb===
Þorbjörn Þórðarson, a oedd yn gadeirydd y Llychlynwyr yn y cyfnod 1943–44, ddyluniodd y bathodyn Víkingur gwreiddiol.[2] Ym mlaendir arfbais wreiddiol Vikingur mae pêl ledr frown o'r 19g wedi'i fframio â bathodynnau gwyn ac mae ganddi streipiau coch a du yn y cefndir.[3]

===Cit y tîm===
Mae'r Llychlynwyr wedi chwarae mewn gwisgoedd streipiog coch a du ers blynyddoedd cynnar y clwb.[4]

==Maes cartref==
Víkin - Mae cyfleusterau a thir cartref wedi'u lleoli yn Víkin ers 1984 pan osodwyd cae pêl-droed yno gyntaf. Dilynodd preswylfa'r clwb ym 1988 ac adeiladwyd cyfleusterau dan do ym 1991, gan wella'r cyfleusterau cyffredinol yn sylweddol.[5] Lleolir Víkin yn ardal Fossvogur (Háaleiti a Bústaðir), ar ochr ddwyreiniol Reykjavík.[6]

Vikingsvöllur - Adeiladwyd y lleoliad chwaraeon yn 2004 a'i gwblhau yn 2005. Mae tua 2000 o wylwyr yn Víkingsvöllur.

==Hyfforddiant ieuenctid==
Mae'r rhaglen hyfforddi ieuenctid yn Víkin yn nodedig am ei chyfraniad i dimau hŷn ac ieuenctid cenedlaethol Gwlad yr Iâ, gan ddarparu chwaraewyr fel:
Kári Árnason, Sölvi Ottesen, Kolbeinn Sigþórsson, Aron Elís Þrándarson, Óttar Magnús Karlsson

==Hanes y clwb==
Sefydlwyd Víkingur Reykjavik ar 21 Ebrill 1908 gyda'r pwrpas o ariannu pryniant pêl i grŵp o fechgyn mewn cymdogaeth yn Reykjavik chwarae pêl-droed.
Cynhaliwyd cyfarfod cyntaf y clwb, gyda 32 o fechgyn yn bresennol, yn islawr Túngata 12 yn Reykjavik.

===Symud==
Nid tan y flwyddyn 1976 y neilltuwyd darn o dir i Víkingur yn Fossvogur a dechreuodd adeiladu ei gyfleusterau preswyl a chwaraeon. Yn gyffredinol, mae prif faes gwasanaeth y clwb wedi'i ddiffinio gan Fossvogsdalur, Kringlumýrarbraut, Miklabraut a Reykjanesbraut.

===Pêl-droed dynion===

====Cynghrair====
&lt;!-- Deleted image removed: [[File:Championship Titles.jpg|thumbnail|right|Icelandic Cup &amp; Championships]] --&gt;
*'''[[Úrvalsdeild karla (football)|Icelandic League Championships]] (6):''' [[1920 Úrvalsdeild|1920]], [[1924 Úrvalsdeild|1924]], [[1981 Úrvalsdeild|1981]], [[1982 Úrvalsdeild|1982]], [[1991 Úrvalsdeild|1991]], [[2021 Úrvalsdeild|2021]]
*'''[[1. deild karla (football)|First Division Championships]] (5) (tier 2):''' [[1. deild karla (football)|1969]], [[1. deild karla (football)|1971]], [[1. deild karla (football)|1973]], [[1987 1. deild karla|1987]], [[2010 1. deild karla|2010]]

====Cwpan====
*'''Cwpan pêl-droed Gwlad yr Iâ]] (3):''' 1971, 2019, 2021
*'''Super Cup Gwlad yr Iâ (3):''' 1982, 1983, 2022


==European record==
===Men's football - European Clashes===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Tymor
! Cystadleuaeth
! Cymal
! Clwb
! Cartref
! Oddi cartref
! Agregâd
|-
| [[1972–73 European Cup Winners' Cup|1972–73]]
| [[UEFA Cup Winners' Cup|European Cup Winners' Cup]]
| [[1972–73 European Cup Winners' Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|POL}} [[Legia Warsaw]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–9
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''0–11'''
|-
| [[1981–82 UEFA Cup|1981–82]]
| [[UEFA Cup]]
| [[1981–82 UEFA Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|FRA}} [[FC Girondins de Bordeaux|Bordeaux]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''0–8'''
|-
| [[1982–83 European Cup|1982–83]]
| [[European Champion Clubs' Cup|European Cup]]
| [[1982–83 European Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|ESP}} [[Real Sociedad]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–4'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Jóhann Þorvarðarson &amp; Sverrir Herbertsson.&lt;br /&gt;Weblink: http://www.sharkscores.com/Comparison/Default.aspx?id=453781 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150412204503/http://www.sharkscores.com/Comparison/Default.aspx?id=453781 |date=2015-04-12 }}&lt;/ref&gt;
|-
| [[1983–84 European Cup|1983–84]]
| [[UEFA Champions League|European Cup]]
| [[1983–84 European Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|HUN}} [[Győri ETO FC|Rába ETO Győr]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 1–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1–4'''&lt;ref&gt;Víkingur goal: Magnús Þorvaldsson.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.gyor.vikingur-reykjavik.35099.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[1992–93 UEFA Champions League|1992–93]]
| [[UEFA Champions League]]
| [[1992–93 UEFA Champions League#First round|1R]]
| {{flagicon|RUS}} [[PFC CSKA Moscow|CSKA Moscow]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–5'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Atli Einarsson &amp; Guðmundur Steinsson.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.vikingur-reykjavik.cska-moscou.34014.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[2015–16 UEFA Europa League|2015–16]]
| [[UEFA Europa League]]
| [[2015–16 UEFA Europa League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SVN}} [[FC Koper]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–3'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Arnþór Ingi Kristinsson x2.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.fc-koper.vikingur-reykjavik.180819.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[2020–21 UEFA Europa League|2020–21]]
| [[UEFA Europa League]]
| [[2020–21 UEFA Europa League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SVN}} [[NK Olimpija Ljubljana|Olimpija Ljubljana]]
| {{n/a}}
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1–2''' {{aet}}
| {{n/a}}
|-
| rowspan=&quot;4&quot;| [[2022–23 UEFA Champions League|2022–23]]
| rowspan=&quot;3&quot;| [[UEFA Champions League]]
| rowspan=&quot;2&quot;| [[2022–23 UEFA Champions League#Preliminary round|PR]]
| {{flagicon|EST}} [[FCI Levadia Tallinn|FCI Levadia]]
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;|'''6–1'''
|-
| {{flagicon|AND}} [[Inter Club d'Escaldes]]
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;|'''1–0'''
|-
| [[2022–23 UEFA Champions League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SWE}} [[Malmö FF]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 3–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5–6'''
|-
| [[UEFA Europa Conference League]]
| [[2022–23 UEFA Europa Conference League#Second qualifying round|2Q]]
| {{flagicon|WAL}} [[The New Saints F.C.|The New Saints]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
|}

'''Notes:'''
* '''1R''': First Round
* '''1Q''': First Qualifying Round
* '''PR''': Preliminary Round

==Dolenni allannol==
*[http://www.wlbu.org/ Gwefan Undeb Pêl-fas Menywod Cymru]
* [https://www.facebook.com/people/Welsh-Ladies-baseball-Union] ar Facebook

==Cyfeiriadau==
{{Cyfeiriadau|2}}


[[Categori:Pêl-fas]]
[[Categori:Chwaraeon yng Nghymru]]
[[Categori:Sefydliadau 2006]]
[[Categori:Caerdydd]]</text>
      <sha1>ax52w5qkjuapu2ijegtfswz0stq143v</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095497</id>
      <parentid>11095496</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T19:45:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stefanik</username>
        <id>413</id>
      </contributor>
      <comment>/* Dolenni allannol */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7699" xml:space="preserve">Mae '''Knattspyrnufélagið Víkingur''', y cyfeirir ato'n gyffredin fel '''Víkingur''' neu '''Víkingur Reykjavík''' (i'w gwahaniaethu oddi wrth Víkingur Ólafsvík) ac a elwir yn rhyngwladol fel Vikingur FC, yn glwb chwaraeon yng [[Gwlad yr Iâ|Ngwlad yr Iâ]] sydd wedi'i leoli yng nghymdogaeth Fossvogur yn [[Reykjavík]]. Mae'n un o'r clybiau chwaraeon hynaf yng Ngwlad yr Iâ, a sefydlwyd ar 21 Ebrill 1908.

Mae'r clwb pêl-droed wedi ennill chwe theitl Pencampwriaeth, pum teitl Adran Gyntaf a thri theitl Cwpan. Mae Víkingur yn gweithredu adrannau chwaraeon eraill gan gynnwys pêl-law, tennis, tennis bwrdd, karate a sgïo. Mae pob camp yn cynnwys timau gwrywaidd a benywaidd.

==Arfbais a lliwiau==
===Arfbais y clwb===
Þorbjörn Þórðarson, a oedd yn gadeirydd y Llychlynwyr yn y cyfnod 1943–44, ddyluniodd y bathodyn Víkingur gwreiddiol.[2] Ym mlaendir arfbais wreiddiol Vikingur mae pêl ledr frown o'r 19g wedi'i fframio â bathodynnau gwyn ac mae ganddi streipiau coch a du yn y cefndir.[3]

===Cit y tîm===
Mae'r Llychlynwyr wedi chwarae mewn gwisgoedd streipiog coch a du ers blynyddoedd cynnar y clwb.[4]

==Maes cartref==
Víkin - Mae cyfleusterau a thir cartref wedi'u lleoli yn Víkin ers 1984 pan osodwyd cae pêl-droed yno gyntaf. Dilynodd preswylfa'r clwb ym 1988 ac adeiladwyd cyfleusterau dan do ym 1991, gan wella'r cyfleusterau cyffredinol yn sylweddol.[5] Lleolir Víkin yn ardal Fossvogur (Háaleiti a Bústaðir), ar ochr ddwyreiniol Reykjavík.[6]

Vikingsvöllur - Adeiladwyd y lleoliad chwaraeon yn 2004 a'i gwblhau yn 2005. Mae tua 2000 o wylwyr yn Víkingsvöllur.

==Hyfforddiant ieuenctid==
Mae'r rhaglen hyfforddi ieuenctid yn Víkin yn nodedig am ei chyfraniad i dimau hŷn ac ieuenctid cenedlaethol Gwlad yr Iâ, gan ddarparu chwaraewyr fel:
Kári Árnason, Sölvi Ottesen, Kolbeinn Sigþórsson, Aron Elís Þrándarson, Óttar Magnús Karlsson

==Hanes y clwb==
Sefydlwyd Víkingur Reykjavik ar 21 Ebrill 1908 gyda'r pwrpas o ariannu pryniant pêl i grŵp o fechgyn mewn cymdogaeth yn Reykjavik chwarae pêl-droed.
Cynhaliwyd cyfarfod cyntaf y clwb, gyda 32 o fechgyn yn bresennol, yn islawr Túngata 12 yn Reykjavik.

===Symud==
Nid tan y flwyddyn 1976 y neilltuwyd darn o dir i Víkingur yn Fossvogur a dechreuodd adeiladu ei gyfleusterau preswyl a chwaraeon. Yn gyffredinol, mae prif faes gwasanaeth y clwb wedi'i ddiffinio gan Fossvogsdalur, Kringlumýrarbraut, Miklabraut a Reykjanesbraut.

===Pêl-droed dynion===

====Cynghrair====
&lt;!-- Deleted image removed: [[File:Championship Titles.jpg|thumbnail|right|Icelandic Cup &amp; Championships]] --&gt;
*'''[[Úrvalsdeild karla (football)|Icelandic League Championships]] (6):''' [[1920 Úrvalsdeild|1920]], [[1924 Úrvalsdeild|1924]], [[1981 Úrvalsdeild|1981]], [[1982 Úrvalsdeild|1982]], [[1991 Úrvalsdeild|1991]], [[2021 Úrvalsdeild|2021]]
*'''[[1. deild karla (football)|First Division Championships]] (5) (tier 2):''' [[1. deild karla (football)|1969]], [[1. deild karla (football)|1971]], [[1. deild karla (football)|1973]], [[1987 1. deild karla|1987]], [[2010 1. deild karla|2010]]

====Cwpan====
*'''Cwpan pêl-droed Gwlad yr Iâ]] (3):''' 1971, 2019, 2021
*'''Super Cup Gwlad yr Iâ (3):''' 1982, 1983, 2022


==European record==
===Men's football - European Clashes===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Tymor
! Cystadleuaeth
! Cymal
! Clwb
! Cartref
! Oddi cartref
! Agregâd
|-
| [[1972–73 European Cup Winners' Cup|1972–73]]
| [[UEFA Cup Winners' Cup|European Cup Winners' Cup]]
| [[1972–73 European Cup Winners' Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|POL}} [[Legia Warsaw]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–9
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''0–11'''
|-
| [[1981–82 UEFA Cup|1981–82]]
| [[UEFA Cup]]
| [[1981–82 UEFA Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|FRA}} [[FC Girondins de Bordeaux|Bordeaux]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''0–8'''
|-
| [[1982–83 European Cup|1982–83]]
| [[European Champion Clubs' Cup|European Cup]]
| [[1982–83 European Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|ESP}} [[Real Sociedad]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–4'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Jóhann Þorvarðarson &amp; Sverrir Herbertsson.&lt;br /&gt;Weblink: http://www.sharkscores.com/Comparison/Default.aspx?id=453781 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150412204503/http://www.sharkscores.com/Comparison/Default.aspx?id=453781 |date=2015-04-12 }}&lt;/ref&gt;
|-
| [[1983–84 European Cup|1983–84]]
| [[UEFA Champions League|European Cup]]
| [[1983–84 European Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|HUN}} [[Győri ETO FC|Rába ETO Győr]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 1–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1–4'''&lt;ref&gt;Víkingur goal: Magnús Þorvaldsson.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.gyor.vikingur-reykjavik.35099.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[1992–93 UEFA Champions League|1992–93]]
| [[UEFA Champions League]]
| [[1992–93 UEFA Champions League#First round|1R]]
| {{flagicon|RUS}} [[PFC CSKA Moscow|CSKA Moscow]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–5'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Atli Einarsson &amp; Guðmundur Steinsson.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.vikingur-reykjavik.cska-moscou.34014.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[2015–16 UEFA Europa League|2015–16]]
| [[UEFA Europa League]]
| [[2015–16 UEFA Europa League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SVN}} [[FC Koper]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–3'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Arnþór Ingi Kristinsson x2.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.fc-koper.vikingur-reykjavik.180819.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[2020–21 UEFA Europa League|2020–21]]
| [[UEFA Europa League]]
| [[2020–21 UEFA Europa League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SVN}} [[NK Olimpija Ljubljana|Olimpija Ljubljana]]
| {{n/a}}
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1–2''' {{aet}}
| {{n/a}}
|-
| rowspan=&quot;4&quot;| [[2022–23 UEFA Champions League|2022–23]]
| rowspan=&quot;3&quot;| [[UEFA Champions League]]
| rowspan=&quot;2&quot;| [[2022–23 UEFA Champions League#Preliminary round|PR]]
| {{flagicon|EST}} [[FCI Levadia Tallinn|FCI Levadia]]
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;|'''6–1'''
|-
| {{flagicon|AND}} [[Inter Club d'Escaldes]]
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;|'''1–0'''
|-
| [[2022–23 UEFA Champions League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SWE}} [[Malmö FF]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 3–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5–6'''
|-
| [[UEFA Europa Conference League]]
| [[2022–23 UEFA Europa Conference League#Second qualifying round|2Q]]
| {{flagicon|WAL}} [[The New Saints F.C.|The New Saints]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
|}

'''Notes:'''
* '''1R''': First Round
* '''1Q''': First Qualifying Round
* '''PR''': Preliminary Round

==Dolenni allannol==
*[http://www.vikingur.is/ Gwefan swyddogol]
*[https://web.archive.org/web/20010417133748/http://www.vikingur.net/ Clwb cefnogwyr Vikingur]
*[https://www.facebook.com/pages/Víkingur-Reykjavík/22547063238 Tudalen Facebook swyddogol]
*[https://web.archive.org/web/20140625131035/http://www.ksi.is/ Cymdeithas Bêl-droed Gwlad yr Iâ]
*[http://www.nordicstadiums.com/vikingsvollur/ Stadiwm Vikingsvöllur]

==Cyfeiriadau==
{{Cyfeiriadau|2}}


[[Categori:Pêl-fas]]
[[Categori:Chwaraeon yng Nghymru]]
[[Categori:Sefydliadau 2006]]
[[Categori:Caerdydd]]</text>
      <sha1>9z8oi7fzgjv2jppsuwelm2yjwv0owwi</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095498</id>
      <parentid>11095497</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T19:47:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stefanik</username>
        <id>413</id>
      </contributor>
      <comment>/* =Symud */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7691" xml:space="preserve">Mae '''Knattspyrnufélagið Víkingur''', y cyfeirir ato'n gyffredin fel '''Víkingur''' neu '''Víkingur Reykjavík''' (i'w gwahaniaethu oddi wrth Víkingur Ólafsvík) ac a elwir yn rhyngwladol fel Vikingur FC, yn glwb chwaraeon yng [[Gwlad yr Iâ|Ngwlad yr Iâ]] sydd wedi'i leoli yng nghymdogaeth Fossvogur yn [[Reykjavík]]. Mae'n un o'r clybiau chwaraeon hynaf yng Ngwlad yr Iâ, a sefydlwyd ar 21 Ebrill 1908.

Mae'r clwb pêl-droed wedi ennill chwe theitl Pencampwriaeth, pum teitl Adran Gyntaf a thri theitl Cwpan. Mae Víkingur yn gweithredu adrannau chwaraeon eraill gan gynnwys pêl-law, tennis, tennis bwrdd, karate a sgïo. Mae pob camp yn cynnwys timau gwrywaidd a benywaidd.

==Arfbais a lliwiau==
===Arfbais y clwb===
Þorbjörn Þórðarson, a oedd yn gadeirydd y Llychlynwyr yn y cyfnod 1943–44, ddyluniodd y bathodyn Víkingur gwreiddiol.[2] Ym mlaendir arfbais wreiddiol Vikingur mae pêl ledr frown o'r 19g wedi'i fframio â bathodynnau gwyn ac mae ganddi streipiau coch a du yn y cefndir.[3]

===Cit y tîm===
Mae'r Llychlynwyr wedi chwarae mewn gwisgoedd streipiog coch a du ers blynyddoedd cynnar y clwb.[4]

==Maes cartref==
Víkin - Mae cyfleusterau a thir cartref wedi'u lleoli yn Víkin ers 1984 pan osodwyd cae pêl-droed yno gyntaf. Dilynodd preswylfa'r clwb ym 1988 ac adeiladwyd cyfleusterau dan do ym 1991, gan wella'r cyfleusterau cyffredinol yn sylweddol.[5] Lleolir Víkin yn ardal Fossvogur (Háaleiti a Bústaðir), ar ochr ddwyreiniol Reykjavík.[6]

Vikingsvöllur - Adeiladwyd y lleoliad chwaraeon yn 2004 a'i gwblhau yn 2005. Mae tua 2000 o wylwyr yn Víkingsvöllur.

==Hyfforddiant ieuenctid==
Mae'r rhaglen hyfforddi ieuenctid yn Víkin yn nodedig am ei chyfraniad i dimau hŷn ac ieuenctid cenedlaethol Gwlad yr Iâ, gan ddarparu chwaraewyr fel:
Kári Árnason, Sölvi Ottesen, Kolbeinn Sigþórsson, Aron Elís Þrándarson, Óttar Magnús Karlsson

==Hanes y clwb==
Sefydlwyd Víkingur Reykjavik ar 21 Ebrill 1908 gyda'r pwrpas o ariannu pryniant pêl i grŵp o fechgyn mewn cymdogaeth yn Reykjavik chwarae pêl-droed.
Cynhaliwyd cyfarfod cyntaf y clwb, gyda 32 o fechgyn yn bresennol, yn islawr Túngata 12 yn Reykjavik.

===Symud===
Nid tan y flwyddyn 1976 y neilltuwyd darn o dir i Víkingur yn Fossvogur a dechreuodd adeiladu ei gyfleusterau preswyl a chwaraeon. Yn gyffredinol, mae prif faes gwasanaeth y clwb wedi'i ddiffinio gan Fossvogsdalur, Kringlumýrarbraut, Miklabraut a Reykjanesbraut.

===Anrhydeddau==
===Cynghrair====
&lt;!-- Deleted image removed: [[File:Championship Titles.jpg|thumbnail|right|Icelandic Cup &amp; Championships]] --&gt;
*'''[[Úrvalsdeild karla (football)|Icelandic League Championships]] (6):''' [[1920 Úrvalsdeild|1920]], [[1924 Úrvalsdeild|1924]], [[1981 Úrvalsdeild|1981]], [[1982 Úrvalsdeild|1982]], [[1991 Úrvalsdeild|1991]], [[2021 Úrvalsdeild|2021]]
*'''[[1. deild karla (football)|First Division Championships]] (5) (lefel 2):''' [[1. deild karla (football)|1969]], [[1. deild karla (football)|1971]], [[1. deild karla (football)|1973]], [[1987 1. deild karla|1987]], [[2010 1. deild karla|2010]]

====Cwpan====
*'''Cwpan pêl-droed Gwlad yr Iâ]] (3):''' 1971, 2019, 2021
*'''Super Cup Gwlad yr Iâ (3):''' 1982, 1983, 2022

==European record==
===Men's football - European Clashes===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Tymor
! Cystadleuaeth
! Cymal
! Clwb
! Cartref
! Oddi cartref
! Agregâd
|-
| [[1972–73 European Cup Winners' Cup|1972–73]]
| [[UEFA Cup Winners' Cup|European Cup Winners' Cup]]
| [[1972–73 European Cup Winners' Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|POL}} [[Legia Warsaw]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–9
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''0–11'''
|-
| [[1981–82 UEFA Cup|1981–82]]
| [[UEFA Cup]]
| [[1981–82 UEFA Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|FRA}} [[FC Girondins de Bordeaux|Bordeaux]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''0–8'''
|-
| [[1982–83 European Cup|1982–83]]
| [[European Champion Clubs' Cup|European Cup]]
| [[1982–83 European Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|ESP}} [[Real Sociedad]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–4'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Jóhann Þorvarðarson &amp; Sverrir Herbertsson.&lt;br /&gt;Weblink: http://www.sharkscores.com/Comparison/Default.aspx?id=453781 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150412204503/http://www.sharkscores.com/Comparison/Default.aspx?id=453781 |date=2015-04-12 }}&lt;/ref&gt;
|-
| [[1983–84 European Cup|1983–84]]
| [[UEFA Champions League|European Cup]]
| [[1983–84 European Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|HUN}} [[Győri ETO FC|Rába ETO Győr]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 1–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1–4'''&lt;ref&gt;Víkingur goal: Magnús Þorvaldsson.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.gyor.vikingur-reykjavik.35099.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[1992–93 UEFA Champions League|1992–93]]
| [[UEFA Champions League]]
| [[1992–93 UEFA Champions League#First round|1R]]
| {{flagicon|RUS}} [[PFC CSKA Moscow|CSKA Moscow]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–5'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Atli Einarsson &amp; Guðmundur Steinsson.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.vikingur-reykjavik.cska-moscou.34014.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[2015–16 UEFA Europa League|2015–16]]
| [[UEFA Europa League]]
| [[2015–16 UEFA Europa League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SVN}} [[FC Koper]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–3'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Arnþór Ingi Kristinsson x2.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.fc-koper.vikingur-reykjavik.180819.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[2020–21 UEFA Europa League|2020–21]]
| [[UEFA Europa League]]
| [[2020–21 UEFA Europa League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SVN}} [[NK Olimpija Ljubljana|Olimpija Ljubljana]]
| {{n/a}}
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1–2''' {{aet}}
| {{n/a}}
|-
| rowspan=&quot;4&quot;| [[2022–23 UEFA Champions League|2022–23]]
| rowspan=&quot;3&quot;| [[UEFA Champions League]]
| rowspan=&quot;2&quot;| [[2022–23 UEFA Champions League#Preliminary round|PR]]
| {{flagicon|EST}} [[FCI Levadia Tallinn|FCI Levadia]]
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;|'''6–1'''
|-
| {{flagicon|AND}} [[Inter Club d'Escaldes]]
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;|'''1–0'''
|-
| [[2022–23 UEFA Champions League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SWE}} [[Malmö FF]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 3–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5–6'''
|-
| [[UEFA Europa Conference League]]
| [[2022–23 UEFA Europa Conference League#Second qualifying round|2Q]]
| {{flagicon|WAL}} [[The New Saints F.C.|The New Saints]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
|}

'''Notes:'''
* '''1R''': First Round
* '''1Q''': First Qualifying Round
* '''PR''': Preliminary Round

==Dolenni allannol==
*[http://www.vikingur.is/ Gwefan swyddogol]
*[https://web.archive.org/web/20010417133748/http://www.vikingur.net/ Clwb cefnogwyr Vikingur]
*[https://www.facebook.com/pages/Víkingur-Reykjavík/22547063238 Tudalen Facebook swyddogol]
*[https://web.archive.org/web/20140625131035/http://www.ksi.is/ Cymdeithas Bêl-droed Gwlad yr Iâ]
*[http://www.nordicstadiums.com/vikingsvollur/ Stadiwm Vikingsvöllur]

==Cyfeiriadau==
{{Cyfeiriadau|2}}


[[Categori:Pêl-fas]]
[[Categori:Chwaraeon yng Nghymru]]
[[Categori:Sefydliadau 2006]]
[[Categori:Caerdydd]]</text>
      <sha1>oeo262o1w6zvoc2ajfb8miiq9j0ehqi</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095499</id>
      <parentid>11095498</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T19:48:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stefanik</username>
        <id>413</id>
      </contributor>
      <comment>/* =Anrhydeddau */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7692" xml:space="preserve">Mae '''Knattspyrnufélagið Víkingur''', y cyfeirir ato'n gyffredin fel '''Víkingur''' neu '''Víkingur Reykjavík''' (i'w gwahaniaethu oddi wrth Víkingur Ólafsvík) ac a elwir yn rhyngwladol fel Vikingur FC, yn glwb chwaraeon yng [[Gwlad yr Iâ|Ngwlad yr Iâ]] sydd wedi'i leoli yng nghymdogaeth Fossvogur yn [[Reykjavík]]. Mae'n un o'r clybiau chwaraeon hynaf yng Ngwlad yr Iâ, a sefydlwyd ar 21 Ebrill 1908.

Mae'r clwb pêl-droed wedi ennill chwe theitl Pencampwriaeth, pum teitl Adran Gyntaf a thri theitl Cwpan. Mae Víkingur yn gweithredu adrannau chwaraeon eraill gan gynnwys pêl-law, tennis, tennis bwrdd, karate a sgïo. Mae pob camp yn cynnwys timau gwrywaidd a benywaidd.

==Arfbais a lliwiau==
===Arfbais y clwb===
Þorbjörn Þórðarson, a oedd yn gadeirydd y Llychlynwyr yn y cyfnod 1943–44, ddyluniodd y bathodyn Víkingur gwreiddiol.[2] Ym mlaendir arfbais wreiddiol Vikingur mae pêl ledr frown o'r 19g wedi'i fframio â bathodynnau gwyn ac mae ganddi streipiau coch a du yn y cefndir.[3]

===Cit y tîm===
Mae'r Llychlynwyr wedi chwarae mewn gwisgoedd streipiog coch a du ers blynyddoedd cynnar y clwb.[4]

==Maes cartref==
Víkin - Mae cyfleusterau a thir cartref wedi'u lleoli yn Víkin ers 1984 pan osodwyd cae pêl-droed yno gyntaf. Dilynodd preswylfa'r clwb ym 1988 ac adeiladwyd cyfleusterau dan do ym 1991, gan wella'r cyfleusterau cyffredinol yn sylweddol.[5] Lleolir Víkin yn ardal Fossvogur (Háaleiti a Bústaðir), ar ochr ddwyreiniol Reykjavík.[6]

Vikingsvöllur - Adeiladwyd y lleoliad chwaraeon yn 2004 a'i gwblhau yn 2005. Mae tua 2000 o wylwyr yn Víkingsvöllur.

==Hyfforddiant ieuenctid==
Mae'r rhaglen hyfforddi ieuenctid yn Víkin yn nodedig am ei chyfraniad i dimau hŷn ac ieuenctid cenedlaethol Gwlad yr Iâ, gan ddarparu chwaraewyr fel:
Kári Árnason, Sölvi Ottesen, Kolbeinn Sigþórsson, Aron Elís Þrándarson, Óttar Magnús Karlsson

==Hanes y clwb==
Sefydlwyd Víkingur Reykjavik ar 21 Ebrill 1908 gyda'r pwrpas o ariannu pryniant pêl i grŵp o fechgyn mewn cymdogaeth yn Reykjavik chwarae pêl-droed.
Cynhaliwyd cyfarfod cyntaf y clwb, gyda 32 o fechgyn yn bresennol, yn islawr Túngata 12 yn Reykjavik.

===Symud===
Nid tan y flwyddyn 1976 y neilltuwyd darn o dir i Víkingur yn Fossvogur a dechreuodd adeiladu ei gyfleusterau preswyl a chwaraeon. Yn gyffredinol, mae prif faes gwasanaeth y clwb wedi'i ddiffinio gan Fossvogsdalur, Kringlumýrarbraut, Miklabraut a Reykjanesbraut.

===Anrhydeddau===
===Cynghrair====
&lt;!-- Deleted image removed: [[File:Championship Titles.jpg|thumbnail|right|Icelandic Cup &amp; Championships]] --&gt;
*'''[[Úrvalsdeild karla (football)|Icelandic League Championships]] (6):''' [[1920 Úrvalsdeild|1920]], [[1924 Úrvalsdeild|1924]], [[1981 Úrvalsdeild|1981]], [[1982 Úrvalsdeild|1982]], [[1991 Úrvalsdeild|1991]], [[2021 Úrvalsdeild|2021]]
*'''[[1. deild karla (football)|First Division Championships]] (5) (lefel 2):''' [[1. deild karla (football)|1969]], [[1. deild karla (football)|1971]], [[1. deild karla (football)|1973]], [[1987 1. deild karla|1987]], [[2010 1. deild karla|2010]]

====Cwpan====
*'''Cwpan pêl-droed Gwlad yr Iâ]] (3):''' 1971, 2019, 2021
*'''Super Cup Gwlad yr Iâ (3):''' 1982, 1983, 2022

==European record==
===Men's football - European Clashes===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Tymor
! Cystadleuaeth
! Cymal
! Clwb
! Cartref
! Oddi cartref
! Agregâd
|-
| [[1972–73 European Cup Winners' Cup|1972–73]]
| [[UEFA Cup Winners' Cup|European Cup Winners' Cup]]
| [[1972–73 European Cup Winners' Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|POL}} [[Legia Warsaw]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–9
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''0–11'''
|-
| [[1981–82 UEFA Cup|1981–82]]
| [[UEFA Cup]]
| [[1981–82 UEFA Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|FRA}} [[FC Girondins de Bordeaux|Bordeaux]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''0–8'''
|-
| [[1982–83 European Cup|1982–83]]
| [[European Champion Clubs' Cup|European Cup]]
| [[1982–83 European Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|ESP}} [[Real Sociedad]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–4'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Jóhann Þorvarðarson &amp; Sverrir Herbertsson.&lt;br /&gt;Weblink: http://www.sharkscores.com/Comparison/Default.aspx?id=453781 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150412204503/http://www.sharkscores.com/Comparison/Default.aspx?id=453781 |date=2015-04-12 }}&lt;/ref&gt;
|-
| [[1983–84 European Cup|1983–84]]
| [[UEFA Champions League|European Cup]]
| [[1983–84 European Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|HUN}} [[Győri ETO FC|Rába ETO Győr]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 1–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1–4'''&lt;ref&gt;Víkingur goal: Magnús Þorvaldsson.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.gyor.vikingur-reykjavik.35099.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[1992–93 UEFA Champions League|1992–93]]
| [[UEFA Champions League]]
| [[1992–93 UEFA Champions League#First round|1R]]
| {{flagicon|RUS}} [[PFC CSKA Moscow|CSKA Moscow]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–5'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Atli Einarsson &amp; Guðmundur Steinsson.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.vikingur-reykjavik.cska-moscou.34014.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[2015–16 UEFA Europa League|2015–16]]
| [[UEFA Europa League]]
| [[2015–16 UEFA Europa League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SVN}} [[FC Koper]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–3'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Arnþór Ingi Kristinsson x2.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.fc-koper.vikingur-reykjavik.180819.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[2020–21 UEFA Europa League|2020–21]]
| [[UEFA Europa League]]
| [[2020–21 UEFA Europa League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SVN}} [[NK Olimpija Ljubljana|Olimpija Ljubljana]]
| {{n/a}}
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1–2''' {{aet}}
| {{n/a}}
|-
| rowspan=&quot;4&quot;| [[2022–23 UEFA Champions League|2022–23]]
| rowspan=&quot;3&quot;| [[UEFA Champions League]]
| rowspan=&quot;2&quot;| [[2022–23 UEFA Champions League#Preliminary round|PR]]
| {{flagicon|EST}} [[FCI Levadia Tallinn|FCI Levadia]]
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;|'''6–1'''
|-
| {{flagicon|AND}} [[Inter Club d'Escaldes]]
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;|'''1–0'''
|-
| [[2022–23 UEFA Champions League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SWE}} [[Malmö FF]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 3–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5–6'''
|-
| [[UEFA Europa Conference League]]
| [[2022–23 UEFA Europa Conference League#Second qualifying round|2Q]]
| {{flagicon|WAL}} [[The New Saints F.C.|The New Saints]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
|}

'''Notes:'''
* '''1R''': First Round
* '''1Q''': First Qualifying Round
* '''PR''': Preliminary Round

==Dolenni allannol==
*[http://www.vikingur.is/ Gwefan swyddogol]
*[https://web.archive.org/web/20010417133748/http://www.vikingur.net/ Clwb cefnogwyr Vikingur]
*[https://www.facebook.com/pages/Víkingur-Reykjavík/22547063238 Tudalen Facebook swyddogol]
*[https://web.archive.org/web/20140625131035/http://www.ksi.is/ Cymdeithas Bêl-droed Gwlad yr Iâ]
*[http://www.nordicstadiums.com/vikingsvollur/ Stadiwm Vikingsvöllur]

==Cyfeiriadau==
{{Cyfeiriadau|2}}


[[Categori:Pêl-fas]]
[[Categori:Chwaraeon yng Nghymru]]
[[Categori:Sefydliadau 2006]]
[[Categori:Caerdydd]]</text>
      <sha1>d4v325xkkcdd2euhae7v285my2qm38y</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095500</id>
      <parentid>11095499</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T19:48:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stefanik</username>
        <id>413</id>
      </contributor>
      <comment>/* Anrhydeddau */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7691" xml:space="preserve">Mae '''Knattspyrnufélagið Víkingur''', y cyfeirir ato'n gyffredin fel '''Víkingur''' neu '''Víkingur Reykjavík''' (i'w gwahaniaethu oddi wrth Víkingur Ólafsvík) ac a elwir yn rhyngwladol fel Vikingur FC, yn glwb chwaraeon yng [[Gwlad yr Iâ|Ngwlad yr Iâ]] sydd wedi'i leoli yng nghymdogaeth Fossvogur yn [[Reykjavík]]. Mae'n un o'r clybiau chwaraeon hynaf yng Ngwlad yr Iâ, a sefydlwyd ar 21 Ebrill 1908.

Mae'r clwb pêl-droed wedi ennill chwe theitl Pencampwriaeth, pum teitl Adran Gyntaf a thri theitl Cwpan. Mae Víkingur yn gweithredu adrannau chwaraeon eraill gan gynnwys pêl-law, tennis, tennis bwrdd, karate a sgïo. Mae pob camp yn cynnwys timau gwrywaidd a benywaidd.

==Arfbais a lliwiau==
===Arfbais y clwb===
Þorbjörn Þórðarson, a oedd yn gadeirydd y Llychlynwyr yn y cyfnod 1943–44, ddyluniodd y bathodyn Víkingur gwreiddiol.[2] Ym mlaendir arfbais wreiddiol Vikingur mae pêl ledr frown o'r 19g wedi'i fframio â bathodynnau gwyn ac mae ganddi streipiau coch a du yn y cefndir.[3]

===Cit y tîm===
Mae'r Llychlynwyr wedi chwarae mewn gwisgoedd streipiog coch a du ers blynyddoedd cynnar y clwb.[4]

==Maes cartref==
Víkin - Mae cyfleusterau a thir cartref wedi'u lleoli yn Víkin ers 1984 pan osodwyd cae pêl-droed yno gyntaf. Dilynodd preswylfa'r clwb ym 1988 ac adeiladwyd cyfleusterau dan do ym 1991, gan wella'r cyfleusterau cyffredinol yn sylweddol.[5] Lleolir Víkin yn ardal Fossvogur (Háaleiti a Bústaðir), ar ochr ddwyreiniol Reykjavík.[6]

Vikingsvöllur - Adeiladwyd y lleoliad chwaraeon yn 2004 a'i gwblhau yn 2005. Mae tua 2000 o wylwyr yn Víkingsvöllur.

==Hyfforddiant ieuenctid==
Mae'r rhaglen hyfforddi ieuenctid yn Víkin yn nodedig am ei chyfraniad i dimau hŷn ac ieuenctid cenedlaethol Gwlad yr Iâ, gan ddarparu chwaraewyr fel:
Kári Árnason, Sölvi Ottesen, Kolbeinn Sigþórsson, Aron Elís Þrándarson, Óttar Magnús Karlsson

==Hanes y clwb==
Sefydlwyd Víkingur Reykjavik ar 21 Ebrill 1908 gyda'r pwrpas o ariannu pryniant pêl i grŵp o fechgyn mewn cymdogaeth yn Reykjavik chwarae pêl-droed.
Cynhaliwyd cyfarfod cyntaf y clwb, gyda 32 o fechgyn yn bresennol, yn islawr Túngata 12 yn Reykjavik.

===Symud===
Nid tan y flwyddyn 1976 y neilltuwyd darn o dir i Víkingur yn Fossvogur a dechreuodd adeiladu ei gyfleusterau preswyl a chwaraeon. Yn gyffredinol, mae prif faes gwasanaeth y clwb wedi'i ddiffinio gan Fossvogsdalur, Kringlumýrarbraut, Miklabraut a Reykjanesbraut.

==Anrhydeddau==

===Cynghrair====
&lt;!-- Deleted image removed: [[File:Championship Titles.jpg|thumbnail|right|Icelandic Cup &amp; Championships]] --&gt;
*'''[[Úrvalsdeild karla (football)|Icelandic League Championships]] (6):''' [[1920 Úrvalsdeild|1920]], [[1924 Úrvalsdeild|1924]], [[1981 Úrvalsdeild|1981]], [[1982 Úrvalsdeild|1982]], [[1991 Úrvalsdeild|1991]], [[2021 Úrvalsdeild|2021]]
*'''[[1. deild karla (football)|First Division Championships]] (5) (lefel 2):''' [[1. deild karla (football)|1969]], [[1. deild karla (football)|1971]], [[1. deild karla (football)|1973]], [[1987 1. deild karla|1987]], [[2010 1. deild karla|2010]]

====Cwpan====
*'''Cwpan pêl-droed Gwlad yr Iâ]] (3):''' 1971, 2019, 2021
*'''Super Cup Gwlad yr Iâ (3):''' 1982, 1983, 2022

==European record==
===Men's football - European Clashes===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Tymor
! Cystadleuaeth
! Cymal
! Clwb
! Cartref
! Oddi cartref
! Agregâd
|-
| [[1972–73 European Cup Winners' Cup|1972–73]]
| [[UEFA Cup Winners' Cup|European Cup Winners' Cup]]
| [[1972–73 European Cup Winners' Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|POL}} [[Legia Warsaw]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–9
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''0–11'''
|-
| [[1981–82 UEFA Cup|1981–82]]
| [[UEFA Cup]]
| [[1981–82 UEFA Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|FRA}} [[FC Girondins de Bordeaux|Bordeaux]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''0–8'''
|-
| [[1982–83 European Cup|1982–83]]
| [[European Champion Clubs' Cup|European Cup]]
| [[1982–83 European Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|ESP}} [[Real Sociedad]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–4'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Jóhann Þorvarðarson &amp; Sverrir Herbertsson.&lt;br /&gt;Weblink: http://www.sharkscores.com/Comparison/Default.aspx?id=453781 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150412204503/http://www.sharkscores.com/Comparison/Default.aspx?id=453781 |date=2015-04-12 }}&lt;/ref&gt;
|-
| [[1983–84 European Cup|1983–84]]
| [[UEFA Champions League|European Cup]]
| [[1983–84 European Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|HUN}} [[Győri ETO FC|Rába ETO Győr]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 1–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1–4'''&lt;ref&gt;Víkingur goal: Magnús Þorvaldsson.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.gyor.vikingur-reykjavik.35099.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[1992–93 UEFA Champions League|1992–93]]
| [[UEFA Champions League]]
| [[1992–93 UEFA Champions League#First round|1R]]
| {{flagicon|RUS}} [[PFC CSKA Moscow|CSKA Moscow]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–5'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Atli Einarsson &amp; Guðmundur Steinsson.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.vikingur-reykjavik.cska-moscou.34014.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[2015–16 UEFA Europa League|2015–16]]
| [[UEFA Europa League]]
| [[2015–16 UEFA Europa League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SVN}} [[FC Koper]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–3'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Arnþór Ingi Kristinsson x2.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.fc-koper.vikingur-reykjavik.180819.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[2020–21 UEFA Europa League|2020–21]]
| [[UEFA Europa League]]
| [[2020–21 UEFA Europa League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SVN}} [[NK Olimpija Ljubljana|Olimpija Ljubljana]]
| {{n/a}}
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1–2''' {{aet}}
| {{n/a}}
|-
| rowspan=&quot;4&quot;| [[2022–23 UEFA Champions League|2022–23]]
| rowspan=&quot;3&quot;| [[UEFA Champions League]]
| rowspan=&quot;2&quot;| [[2022–23 UEFA Champions League#Preliminary round|PR]]
| {{flagicon|EST}} [[FCI Levadia Tallinn|FCI Levadia]]
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;|'''6–1'''
|-
| {{flagicon|AND}} [[Inter Club d'Escaldes]]
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;|'''1–0'''
|-
| [[2022–23 UEFA Champions League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SWE}} [[Malmö FF]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 3–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5–6'''
|-
| [[UEFA Europa Conference League]]
| [[2022–23 UEFA Europa Conference League#Second qualifying round|2Q]]
| {{flagicon|WAL}} [[The New Saints F.C.|The New Saints]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
|}

'''Notes:'''
* '''1R''': First Round
* '''1Q''': First Qualifying Round
* '''PR''': Preliminary Round

==Dolenni allannol==
*[http://www.vikingur.is/ Gwefan swyddogol]
*[https://web.archive.org/web/20010417133748/http://www.vikingur.net/ Clwb cefnogwyr Vikingur]
*[https://www.facebook.com/pages/Víkingur-Reykjavík/22547063238 Tudalen Facebook swyddogol]
*[https://web.archive.org/web/20140625131035/http://www.ksi.is/ Cymdeithas Bêl-droed Gwlad yr Iâ]
*[http://www.nordicstadiums.com/vikingsvollur/ Stadiwm Vikingsvöllur]

==Cyfeiriadau==
{{Cyfeiriadau|2}}


[[Categori:Pêl-fas]]
[[Categori:Chwaraeon yng Nghymru]]
[[Categori:Sefydliadau 2006]]
[[Categori:Caerdydd]]</text>
      <sha1>edcc1s43kyyeih2yhj6rssgvd7qaueu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095501</id>
      <parentid>11095500</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T19:48:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stefanik</username>
        <id>413</id>
      </contributor>
      <comment>/* Cynghrair= */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7690" xml:space="preserve">Mae '''Knattspyrnufélagið Víkingur''', y cyfeirir ato'n gyffredin fel '''Víkingur''' neu '''Víkingur Reykjavík''' (i'w gwahaniaethu oddi wrth Víkingur Ólafsvík) ac a elwir yn rhyngwladol fel Vikingur FC, yn glwb chwaraeon yng [[Gwlad yr Iâ|Ngwlad yr Iâ]] sydd wedi'i leoli yng nghymdogaeth Fossvogur yn [[Reykjavík]]. Mae'n un o'r clybiau chwaraeon hynaf yng Ngwlad yr Iâ, a sefydlwyd ar 21 Ebrill 1908.

Mae'r clwb pêl-droed wedi ennill chwe theitl Pencampwriaeth, pum teitl Adran Gyntaf a thri theitl Cwpan. Mae Víkingur yn gweithredu adrannau chwaraeon eraill gan gynnwys pêl-law, tennis, tennis bwrdd, karate a sgïo. Mae pob camp yn cynnwys timau gwrywaidd a benywaidd.

==Arfbais a lliwiau==
===Arfbais y clwb===
Þorbjörn Þórðarson, a oedd yn gadeirydd y Llychlynwyr yn y cyfnod 1943–44, ddyluniodd y bathodyn Víkingur gwreiddiol.[2] Ym mlaendir arfbais wreiddiol Vikingur mae pêl ledr frown o'r 19g wedi'i fframio â bathodynnau gwyn ac mae ganddi streipiau coch a du yn y cefndir.[3]

===Cit y tîm===
Mae'r Llychlynwyr wedi chwarae mewn gwisgoedd streipiog coch a du ers blynyddoedd cynnar y clwb.[4]

==Maes cartref==
Víkin - Mae cyfleusterau a thir cartref wedi'u lleoli yn Víkin ers 1984 pan osodwyd cae pêl-droed yno gyntaf. Dilynodd preswylfa'r clwb ym 1988 ac adeiladwyd cyfleusterau dan do ym 1991, gan wella'r cyfleusterau cyffredinol yn sylweddol.[5] Lleolir Víkin yn ardal Fossvogur (Háaleiti a Bústaðir), ar ochr ddwyreiniol Reykjavík.[6]

Vikingsvöllur - Adeiladwyd y lleoliad chwaraeon yn 2004 a'i gwblhau yn 2005. Mae tua 2000 o wylwyr yn Víkingsvöllur.

==Hyfforddiant ieuenctid==
Mae'r rhaglen hyfforddi ieuenctid yn Víkin yn nodedig am ei chyfraniad i dimau hŷn ac ieuenctid cenedlaethol Gwlad yr Iâ, gan ddarparu chwaraewyr fel:
Kári Árnason, Sölvi Ottesen, Kolbeinn Sigþórsson, Aron Elís Þrándarson, Óttar Magnús Karlsson

==Hanes y clwb==
Sefydlwyd Víkingur Reykjavik ar 21 Ebrill 1908 gyda'r pwrpas o ariannu pryniant pêl i grŵp o fechgyn mewn cymdogaeth yn Reykjavik chwarae pêl-droed.
Cynhaliwyd cyfarfod cyntaf y clwb, gyda 32 o fechgyn yn bresennol, yn islawr Túngata 12 yn Reykjavik.

===Symud===
Nid tan y flwyddyn 1976 y neilltuwyd darn o dir i Víkingur yn Fossvogur a dechreuodd adeiladu ei gyfleusterau preswyl a chwaraeon. Yn gyffredinol, mae prif faes gwasanaeth y clwb wedi'i ddiffinio gan Fossvogsdalur, Kringlumýrarbraut, Miklabraut a Reykjanesbraut.

==Anrhydeddau==

===Cynghrair===
&lt;!-- Deleted image removed: [[File:Championship Titles.jpg|thumbnail|right|Icelandic Cup &amp; Championships]] --&gt;
*'''[[Úrvalsdeild karla (football)|Icelandic League Championships]] (6):''' [[1920 Úrvalsdeild|1920]], [[1924 Úrvalsdeild|1924]], [[1981 Úrvalsdeild|1981]], [[1982 Úrvalsdeild|1982]], [[1991 Úrvalsdeild|1991]], [[2021 Úrvalsdeild|2021]]
*'''[[1. deild karla (football)|First Division Championships]] (5) (lefel 2):''' [[1. deild karla (football)|1969]], [[1. deild karla (football)|1971]], [[1. deild karla (football)|1973]], [[1987 1. deild karla|1987]], [[2010 1. deild karla|2010]]

====Cwpan====
*'''Cwpan pêl-droed Gwlad yr Iâ]] (3):''' 1971, 2019, 2021
*'''Super Cup Gwlad yr Iâ (3):''' 1982, 1983, 2022

==European record==
===Men's football - European Clashes===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Tymor
! Cystadleuaeth
! Cymal
! Clwb
! Cartref
! Oddi cartref
! Agregâd
|-
| [[1972–73 European Cup Winners' Cup|1972–73]]
| [[UEFA Cup Winners' Cup|European Cup Winners' Cup]]
| [[1972–73 European Cup Winners' Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|POL}} [[Legia Warsaw]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–9
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''0–11'''
|-
| [[1981–82 UEFA Cup|1981–82]]
| [[UEFA Cup]]
| [[1981–82 UEFA Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|FRA}} [[FC Girondins de Bordeaux|Bordeaux]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''0–8'''
|-
| [[1982–83 European Cup|1982–83]]
| [[European Champion Clubs' Cup|European Cup]]
| [[1982–83 European Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|ESP}} [[Real Sociedad]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–4'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Jóhann Þorvarðarson &amp; Sverrir Herbertsson.&lt;br /&gt;Weblink: http://www.sharkscores.com/Comparison/Default.aspx?id=453781 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150412204503/http://www.sharkscores.com/Comparison/Default.aspx?id=453781 |date=2015-04-12 }}&lt;/ref&gt;
|-
| [[1983–84 European Cup|1983–84]]
| [[UEFA Champions League|European Cup]]
| [[1983–84 European Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|HUN}} [[Győri ETO FC|Rába ETO Győr]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 1–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1–4'''&lt;ref&gt;Víkingur goal: Magnús Þorvaldsson.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.gyor.vikingur-reykjavik.35099.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[1992–93 UEFA Champions League|1992–93]]
| [[UEFA Champions League]]
| [[1992–93 UEFA Champions League#First round|1R]]
| {{flagicon|RUS}} [[PFC CSKA Moscow|CSKA Moscow]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–5'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Atli Einarsson &amp; Guðmundur Steinsson.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.vikingur-reykjavik.cska-moscou.34014.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[2015–16 UEFA Europa League|2015–16]]
| [[UEFA Europa League]]
| [[2015–16 UEFA Europa League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SVN}} [[FC Koper]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–3'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Arnþór Ingi Kristinsson x2.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.fc-koper.vikingur-reykjavik.180819.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[2020–21 UEFA Europa League|2020–21]]
| [[UEFA Europa League]]
| [[2020–21 UEFA Europa League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SVN}} [[NK Olimpija Ljubljana|Olimpija Ljubljana]]
| {{n/a}}
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1–2''' {{aet}}
| {{n/a}}
|-
| rowspan=&quot;4&quot;| [[2022–23 UEFA Champions League|2022–23]]
| rowspan=&quot;3&quot;| [[UEFA Champions League]]
| rowspan=&quot;2&quot;| [[2022–23 UEFA Champions League#Preliminary round|PR]]
| {{flagicon|EST}} [[FCI Levadia Tallinn|FCI Levadia]]
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;|'''6–1'''
|-
| {{flagicon|AND}} [[Inter Club d'Escaldes]]
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;|'''1–0'''
|-
| [[2022–23 UEFA Champions League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SWE}} [[Malmö FF]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 3–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5–6'''
|-
| [[UEFA Europa Conference League]]
| [[2022–23 UEFA Europa Conference League#Second qualifying round|2Q]]
| {{flagicon|WAL}} [[The New Saints F.C.|The New Saints]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
|}

'''Notes:'''
* '''1R''': First Round
* '''1Q''': First Qualifying Round
* '''PR''': Preliminary Round

==Dolenni allannol==
*[http://www.vikingur.is/ Gwefan swyddogol]
*[https://web.archive.org/web/20010417133748/http://www.vikingur.net/ Clwb cefnogwyr Vikingur]
*[https://www.facebook.com/pages/Víkingur-Reykjavík/22547063238 Tudalen Facebook swyddogol]
*[https://web.archive.org/web/20140625131035/http://www.ksi.is/ Cymdeithas Bêl-droed Gwlad yr Iâ]
*[http://www.nordicstadiums.com/vikingsvollur/ Stadiwm Vikingsvöllur]

==Cyfeiriadau==
{{Cyfeiriadau|2}}


[[Categori:Pêl-fas]]
[[Categori:Chwaraeon yng Nghymru]]
[[Categori:Sefydliadau 2006]]
[[Categori:Caerdydd]]</text>
      <sha1>m69wfqq1rstj6av3n3vpk0p58dbtffy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095502</id>
      <parentid>11095501</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T19:50:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stefanik</username>
        <id>413</id>
      </contributor>
      <comment>/* Arfbais a lliwiau */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8094" xml:space="preserve">Mae '''Knattspyrnufélagið Víkingur''', y cyfeirir ato'n gyffredin fel '''Víkingur''' neu '''Víkingur Reykjavík''' (i'w gwahaniaethu oddi wrth Víkingur Ólafsvík) ac a elwir yn rhyngwladol fel Vikingur FC, yn glwb chwaraeon yng [[Gwlad yr Iâ|Ngwlad yr Iâ]] sydd wedi'i leoli yng nghymdogaeth Fossvogur yn [[Reykjavík]]. Mae'n un o'r clybiau chwaraeon hynaf yng Ngwlad yr Iâ, a sefydlwyd ar 21 Ebrill 1908.

Mae'r clwb pêl-droed wedi ennill chwe theitl Pencampwriaeth, pum teitl Adran Gyntaf a thri theitl Cwpan. Mae Víkingur yn gweithredu adrannau chwaraeon eraill gan gynnwys pêl-law, tennis, tennis bwrdd, karate a sgïo. Mae pob camp yn cynnwys timau gwrywaidd a benywaidd.

==Arfbais a lliwiau==
===Arfbais y clwb===
Þorbjörn Þórðarson, a oedd yn gadeirydd y Llychlynwyr yn y cyfnod 1943–44, ddyluniodd y bathodyn Víkingur gwreiddiol.&lt;ref&gt;Sögubrot (2015) Vikingur.is&lt;br /&gt;
Weblink: http://www.vikingur.is/forsiea/soegubrot/formenn-vikings {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160315234804/http://vikingur.is/forsiea/soegubrot/formenn-vikings |date=2016-03-15 }}&lt;/ref&gt; &lt;br /&gt; Ym mlaendir arfbais wreiddiol Vikingur mae pêl ledr frown o'r 19g wedi'i fframio â bathodynnau gwyn ac mae ganddi streipiau coch a du yn y cefndir.&lt;ref&gt;Víkingur Crest (2015) Wikipedia.[[:file:Knattspyrnufélagið Víkingur.png]]&lt;/ref&gt;

===Cit y tîm===
Mae'r Llychlynwyr wedi chwarae mewn gwisgoedd streipiog coch a du ers blynyddoedd cynnar y clwb.&lt;br /&gt;
http://www.ksi.is/um-ksi/adildarfelog/adildarfelag/?Felag=103&lt;/ref&gt;

==Maes cartref==
Víkin - Mae cyfleusterau a thir cartref wedi'u lleoli yn Víkin ers 1984 pan osodwyd cae pêl-droed yno gyntaf. Dilynodd preswylfa'r clwb ym 1988 ac adeiladwyd cyfleusterau dan do ym 1991, gan wella'r cyfleusterau cyffredinol yn sylweddol.[5] Lleolir Víkin yn ardal Fossvogur (Háaleiti a Bústaðir), ar ochr ddwyreiniol Reykjavík.[6]

Vikingsvöllur - Adeiladwyd y lleoliad chwaraeon yn 2004 a'i gwblhau yn 2005. Mae tua 2000 o wylwyr yn Víkingsvöllur.

==Hyfforddiant ieuenctid==
Mae'r rhaglen hyfforddi ieuenctid yn Víkin yn nodedig am ei chyfraniad i dimau hŷn ac ieuenctid cenedlaethol Gwlad yr Iâ, gan ddarparu chwaraewyr fel:
Kári Árnason, Sölvi Ottesen, Kolbeinn Sigþórsson, Aron Elís Þrándarson, Óttar Magnús Karlsson

==Hanes y clwb==
Sefydlwyd Víkingur Reykjavik ar 21 Ebrill 1908 gyda'r pwrpas o ariannu pryniant pêl i grŵp o fechgyn mewn cymdogaeth yn Reykjavik chwarae pêl-droed.
Cynhaliwyd cyfarfod cyntaf y clwb, gyda 32 o fechgyn yn bresennol, yn islawr Túngata 12 yn Reykjavik.

===Symud===
Nid tan y flwyddyn 1976 y neilltuwyd darn o dir i Víkingur yn Fossvogur a dechreuodd adeiladu ei gyfleusterau preswyl a chwaraeon. Yn gyffredinol, mae prif faes gwasanaeth y clwb wedi'i ddiffinio gan Fossvogsdalur, Kringlumýrarbraut, Miklabraut a Reykjanesbraut.

==Anrhydeddau==

===Cynghrair===
&lt;!-- Deleted image removed: [[File:Championship Titles.jpg|thumbnail|right|Icelandic Cup &amp; Championships]] --&gt;
*'''[[Úrvalsdeild karla (football)|Icelandic League Championships]] (6):''' [[1920 Úrvalsdeild|1920]], [[1924 Úrvalsdeild|1924]], [[1981 Úrvalsdeild|1981]], [[1982 Úrvalsdeild|1982]], [[1991 Úrvalsdeild|1991]], [[2021 Úrvalsdeild|2021]]
*'''[[1. deild karla (football)|First Division Championships]] (5) (lefel 2):''' [[1. deild karla (football)|1969]], [[1. deild karla (football)|1971]], [[1. deild karla (football)|1973]], [[1987 1. deild karla|1987]], [[2010 1. deild karla|2010]]

====Cwpan====
*'''Cwpan pêl-droed Gwlad yr Iâ]] (3):''' 1971, 2019, 2021
*'''Super Cup Gwlad yr Iâ (3):''' 1982, 1983, 2022

==European record==
===Men's football - European Clashes===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Tymor
! Cystadleuaeth
! Cymal
! Clwb
! Cartref
! Oddi cartref
! Agregâd
|-
| [[1972–73 European Cup Winners' Cup|1972–73]]
| [[UEFA Cup Winners' Cup|European Cup Winners' Cup]]
| [[1972–73 European Cup Winners' Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|POL}} [[Legia Warsaw]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–9
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''0–11'''
|-
| [[1981–82 UEFA Cup|1981–82]]
| [[UEFA Cup]]
| [[1981–82 UEFA Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|FRA}} [[FC Girondins de Bordeaux|Bordeaux]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''0–8'''
|-
| [[1982–83 European Cup|1982–83]]
| [[European Champion Clubs' Cup|European Cup]]
| [[1982–83 European Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|ESP}} [[Real Sociedad]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–4'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Jóhann Þorvarðarson &amp; Sverrir Herbertsson.&lt;br /&gt;Weblink: http://www.sharkscores.com/Comparison/Default.aspx?id=453781 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150412204503/http://www.sharkscores.com/Comparison/Default.aspx?id=453781 |date=2015-04-12 }}&lt;/ref&gt;
|-
| [[1983–84 European Cup|1983–84]]
| [[UEFA Champions League|European Cup]]
| [[1983–84 European Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|HUN}} [[Győri ETO FC|Rába ETO Győr]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 1–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1–4'''&lt;ref&gt;Víkingur goal: Magnús Þorvaldsson.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.gyor.vikingur-reykjavik.35099.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[1992–93 UEFA Champions League|1992–93]]
| [[UEFA Champions League]]
| [[1992–93 UEFA Champions League#First round|1R]]
| {{flagicon|RUS}} [[PFC CSKA Moscow|CSKA Moscow]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–5'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Atli Einarsson &amp; Guðmundur Steinsson.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.vikingur-reykjavik.cska-moscou.34014.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[2015–16 UEFA Europa League|2015–16]]
| [[UEFA Europa League]]
| [[2015–16 UEFA Europa League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SVN}} [[FC Koper]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–3'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Arnþór Ingi Kristinsson x2.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.fc-koper.vikingur-reykjavik.180819.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[2020–21 UEFA Europa League|2020–21]]
| [[UEFA Europa League]]
| [[2020–21 UEFA Europa League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SVN}} [[NK Olimpija Ljubljana|Olimpija Ljubljana]]
| {{n/a}}
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1–2''' {{aet}}
| {{n/a}}
|-
| rowspan=&quot;4&quot;| [[2022–23 UEFA Champions League|2022–23]]
| rowspan=&quot;3&quot;| [[UEFA Champions League]]
| rowspan=&quot;2&quot;| [[2022–23 UEFA Champions League#Preliminary round|PR]]
| {{flagicon|EST}} [[FCI Levadia Tallinn|FCI Levadia]]
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;|'''6–1'''
|-
| {{flagicon|AND}} [[Inter Club d'Escaldes]]
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;|'''1–0'''
|-
| [[2022–23 UEFA Champions League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SWE}} [[Malmö FF]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 3–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5–6'''
|-
| [[UEFA Europa Conference League]]
| [[2022–23 UEFA Europa Conference League#Second qualifying round|2Q]]
| {{flagicon|WAL}} [[The New Saints F.C.|The New Saints]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
|}

'''Notes:'''
* '''1R''': First Round
* '''1Q''': First Qualifying Round
* '''PR''': Preliminary Round

==Dolenni allannol==
*[http://www.vikingur.is/ Gwefan swyddogol]
*[https://web.archive.org/web/20010417133748/http://www.vikingur.net/ Clwb cefnogwyr Vikingur]
*[https://www.facebook.com/pages/Víkingur-Reykjavík/22547063238 Tudalen Facebook swyddogol]
*[https://web.archive.org/web/20140625131035/http://www.ksi.is/ Cymdeithas Bêl-droed Gwlad yr Iâ]
*[http://www.nordicstadiums.com/vikingsvollur/ Stadiwm Vikingsvöllur]

==Cyfeiriadau==
{{Cyfeiriadau|2}}


[[Categori:Pêl-fas]]
[[Categori:Chwaraeon yng Nghymru]]
[[Categori:Sefydliadau 2006]]
[[Categori:Caerdydd]]</text>
      <sha1>a6ar2dxb49l9s6go2bslzvbnmezpij1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095503</id>
      <parentid>11095502</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T19:51:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stefanik</username>
        <id>413</id>
      </contributor>
      <comment>/* Cit y tîm */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8126" xml:space="preserve">Mae '''Knattspyrnufélagið Víkingur''', y cyfeirir ato'n gyffredin fel '''Víkingur''' neu '''Víkingur Reykjavík''' (i'w gwahaniaethu oddi wrth Víkingur Ólafsvík) ac a elwir yn rhyngwladol fel Vikingur FC, yn glwb chwaraeon yng [[Gwlad yr Iâ|Ngwlad yr Iâ]] sydd wedi'i leoli yng nghymdogaeth Fossvogur yn [[Reykjavík]]. Mae'n un o'r clybiau chwaraeon hynaf yng Ngwlad yr Iâ, a sefydlwyd ar 21 Ebrill 1908.

Mae'r clwb pêl-droed wedi ennill chwe theitl Pencampwriaeth, pum teitl Adran Gyntaf a thri theitl Cwpan. Mae Víkingur yn gweithredu adrannau chwaraeon eraill gan gynnwys pêl-law, tennis, tennis bwrdd, karate a sgïo. Mae pob camp yn cynnwys timau gwrywaidd a benywaidd.

==Arfbais a lliwiau==
===Arfbais y clwb===
Þorbjörn Þórðarson, a oedd yn gadeirydd y Llychlynwyr yn y cyfnod 1943–44, ddyluniodd y bathodyn Víkingur gwreiddiol.&lt;ref&gt;Sögubrot (2015) Vikingur.is&lt;br /&gt;
Weblink: http://www.vikingur.is/forsiea/soegubrot/formenn-vikings {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160315234804/http://vikingur.is/forsiea/soegubrot/formenn-vikings |date=2016-03-15 }}&lt;/ref&gt; &lt;br /&gt; Ym mlaendir arfbais wreiddiol Vikingur mae pêl ledr frown o'r 19g wedi'i fframio â bathodynnau gwyn ac mae ganddi streipiau coch a du yn y cefndir.&lt;ref&gt;Víkingur Crest (2015) Wikipedia.[[:file:Knattspyrnufélagið Víkingur.png]]&lt;/ref&gt;

===Cit y tîm===
Mae'r Llychlynwyr wedi chwarae mewn gwisgoedd streipiog coch a du ers blynyddoedd cynnar y clwb.&lt;ref&gt;Football clubs (2015) KSÍ.&lt;br /&gt;
http://www.ksi.is/um-ksi/adildarfelog/adildarfelag/?Felag=103&lt;/ref&gt;

==Maes cartref==
Víkin - Mae cyfleusterau a thir cartref wedi'u lleoli yn Víkin ers 1984 pan osodwyd cae pêl-droed yno gyntaf. Dilynodd preswylfa'r clwb ym 1988 ac adeiladwyd cyfleusterau dan do ym 1991, gan wella'r cyfleusterau cyffredinol yn sylweddol.[5] Lleolir Víkin yn ardal Fossvogur (Háaleiti a Bústaðir), ar ochr ddwyreiniol Reykjavík.[6]

Vikingsvöllur - Adeiladwyd y lleoliad chwaraeon yn 2004 a'i gwblhau yn 2005. Mae tua 2000 o wylwyr yn Víkingsvöllur.

==Hyfforddiant ieuenctid==
Mae'r rhaglen hyfforddi ieuenctid yn Víkin yn nodedig am ei chyfraniad i dimau hŷn ac ieuenctid cenedlaethol Gwlad yr Iâ, gan ddarparu chwaraewyr fel:
Kári Árnason, Sölvi Ottesen, Kolbeinn Sigþórsson, Aron Elís Þrándarson, Óttar Magnús Karlsson

==Hanes y clwb==
Sefydlwyd Víkingur Reykjavik ar 21 Ebrill 1908 gyda'r pwrpas o ariannu pryniant pêl i grŵp o fechgyn mewn cymdogaeth yn Reykjavik chwarae pêl-droed.
Cynhaliwyd cyfarfod cyntaf y clwb, gyda 32 o fechgyn yn bresennol, yn islawr Túngata 12 yn Reykjavik.

===Symud===
Nid tan y flwyddyn 1976 y neilltuwyd darn o dir i Víkingur yn Fossvogur a dechreuodd adeiladu ei gyfleusterau preswyl a chwaraeon. Yn gyffredinol, mae prif faes gwasanaeth y clwb wedi'i ddiffinio gan Fossvogsdalur, Kringlumýrarbraut, Miklabraut a Reykjanesbraut.

==Anrhydeddau==

===Cynghrair===
&lt;!-- Deleted image removed: [[File:Championship Titles.jpg|thumbnail|right|Icelandic Cup &amp; Championships]] --&gt;
*'''[[Úrvalsdeild karla (football)|Icelandic League Championships]] (6):''' [[1920 Úrvalsdeild|1920]], [[1924 Úrvalsdeild|1924]], [[1981 Úrvalsdeild|1981]], [[1982 Úrvalsdeild|1982]], [[1991 Úrvalsdeild|1991]], [[2021 Úrvalsdeild|2021]]
*'''[[1. deild karla (football)|First Division Championships]] (5) (lefel 2):''' [[1. deild karla (football)|1969]], [[1. deild karla (football)|1971]], [[1. deild karla (football)|1973]], [[1987 1. deild karla|1987]], [[2010 1. deild karla|2010]]

====Cwpan====
*'''Cwpan pêl-droed Gwlad yr Iâ]] (3):''' 1971, 2019, 2021
*'''Super Cup Gwlad yr Iâ (3):''' 1982, 1983, 2022

==European record==
===Men's football - European Clashes===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Tymor
! Cystadleuaeth
! Cymal
! Clwb
! Cartref
! Oddi cartref
! Agregâd
|-
| [[1972–73 European Cup Winners' Cup|1972–73]]
| [[UEFA Cup Winners' Cup|European Cup Winners' Cup]]
| [[1972–73 European Cup Winners' Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|POL}} [[Legia Warsaw]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–9
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''0–11'''
|-
| [[1981–82 UEFA Cup|1981–82]]
| [[UEFA Cup]]
| [[1981–82 UEFA Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|FRA}} [[FC Girondins de Bordeaux|Bordeaux]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''0–8'''
|-
| [[1982–83 European Cup|1982–83]]
| [[European Champion Clubs' Cup|European Cup]]
| [[1982–83 European Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|ESP}} [[Real Sociedad]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–4'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Jóhann Þorvarðarson &amp; Sverrir Herbertsson.&lt;br /&gt;Weblink: http://www.sharkscores.com/Comparison/Default.aspx?id=453781 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150412204503/http://www.sharkscores.com/Comparison/Default.aspx?id=453781 |date=2015-04-12 }}&lt;/ref&gt;
|-
| [[1983–84 European Cup|1983–84]]
| [[UEFA Champions League|European Cup]]
| [[1983–84 European Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|HUN}} [[Győri ETO FC|Rába ETO Győr]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 1–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1–4'''&lt;ref&gt;Víkingur goal: Magnús Þorvaldsson.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.gyor.vikingur-reykjavik.35099.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[1992–93 UEFA Champions League|1992–93]]
| [[UEFA Champions League]]
| [[1992–93 UEFA Champions League#First round|1R]]
| {{flagicon|RUS}} [[PFC CSKA Moscow|CSKA Moscow]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–5'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Atli Einarsson &amp; Guðmundur Steinsson.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.vikingur-reykjavik.cska-moscou.34014.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[2015–16 UEFA Europa League|2015–16]]
| [[UEFA Europa League]]
| [[2015–16 UEFA Europa League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SVN}} [[FC Koper]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–3'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Arnþór Ingi Kristinsson x2.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.fc-koper.vikingur-reykjavik.180819.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[2020–21 UEFA Europa League|2020–21]]
| [[UEFA Europa League]]
| [[2020–21 UEFA Europa League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SVN}} [[NK Olimpija Ljubljana|Olimpija Ljubljana]]
| {{n/a}}
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1–2''' {{aet}}
| {{n/a}}
|-
| rowspan=&quot;4&quot;| [[2022–23 UEFA Champions League|2022–23]]
| rowspan=&quot;3&quot;| [[UEFA Champions League]]
| rowspan=&quot;2&quot;| [[2022–23 UEFA Champions League#Preliminary round|PR]]
| {{flagicon|EST}} [[FCI Levadia Tallinn|FCI Levadia]]
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;|'''6–1'''
|-
| {{flagicon|AND}} [[Inter Club d'Escaldes]]
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;|'''1–0'''
|-
| [[2022–23 UEFA Champions League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SWE}} [[Malmö FF]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 3–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5–6'''
|-
| [[UEFA Europa Conference League]]
| [[2022–23 UEFA Europa Conference League#Second qualifying round|2Q]]
| {{flagicon|WAL}} [[The New Saints F.C.|The New Saints]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
|}

'''Notes:'''
* '''1R''': First Round
* '''1Q''': First Qualifying Round
* '''PR''': Preliminary Round

==Dolenni allannol==
*[http://www.vikingur.is/ Gwefan swyddogol]
*[https://web.archive.org/web/20010417133748/http://www.vikingur.net/ Clwb cefnogwyr Vikingur]
*[https://www.facebook.com/pages/Víkingur-Reykjavík/22547063238 Tudalen Facebook swyddogol]
*[https://web.archive.org/web/20140625131035/http://www.ksi.is/ Cymdeithas Bêl-droed Gwlad yr Iâ]
*[http://www.nordicstadiums.com/vikingsvollur/ Stadiwm Vikingsvöllur]

==Cyfeiriadau==
{{Cyfeiriadau|2}}


[[Categori:Pêl-fas]]
[[Categori:Chwaraeon yng Nghymru]]
[[Categori:Sefydliadau 2006]]
[[Categori:Caerdydd]]</text>
      <sha1>t6gfoeo1umuxktpq0br59yvaj93fxtv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095504</id>
      <parentid>11095503</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T19:52:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stefanik</username>
        <id>413</id>
      </contributor>
      <comment>/* Maes cartref */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8507" xml:space="preserve">Mae '''Knattspyrnufélagið Víkingur''', y cyfeirir ato'n gyffredin fel '''Víkingur''' neu '''Víkingur Reykjavík''' (i'w gwahaniaethu oddi wrth Víkingur Ólafsvík) ac a elwir yn rhyngwladol fel Vikingur FC, yn glwb chwaraeon yng [[Gwlad yr Iâ|Ngwlad yr Iâ]] sydd wedi'i leoli yng nghymdogaeth Fossvogur yn [[Reykjavík]]. Mae'n un o'r clybiau chwaraeon hynaf yng Ngwlad yr Iâ, a sefydlwyd ar 21 Ebrill 1908.

Mae'r clwb pêl-droed wedi ennill chwe theitl Pencampwriaeth, pum teitl Adran Gyntaf a thri theitl Cwpan. Mae Víkingur yn gweithredu adrannau chwaraeon eraill gan gynnwys pêl-law, tennis, tennis bwrdd, karate a sgïo. Mae pob camp yn cynnwys timau gwrywaidd a benywaidd.

==Arfbais a lliwiau==
===Arfbais y clwb===
Þorbjörn Þórðarson, a oedd yn gadeirydd y Llychlynwyr yn y cyfnod 1943–44, ddyluniodd y bathodyn Víkingur gwreiddiol.&lt;ref&gt;Sögubrot (2015) Vikingur.is&lt;br /&gt;
Weblink: http://www.vikingur.is/forsiea/soegubrot/formenn-vikings {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160315234804/http://vikingur.is/forsiea/soegubrot/formenn-vikings |date=2016-03-15 }}&lt;/ref&gt; &lt;br /&gt; Ym mlaendir arfbais wreiddiol Vikingur mae pêl ledr frown o'r 19g wedi'i fframio â bathodynnau gwyn ac mae ganddi streipiau coch a du yn y cefndir.&lt;ref&gt;Víkingur Crest (2015) Wikipedia.[[:file:Knattspyrnufélagið Víkingur.png]]&lt;/ref&gt;

===Cit y tîm===
Mae'r Llychlynwyr wedi chwarae mewn gwisgoedd streipiog coch a du ers blynyddoedd cynnar y clwb.&lt;ref&gt;Football clubs (2015) KSÍ.&lt;br /&gt;
http://www.ksi.is/um-ksi/adildarfelog/adildarfelag/?Felag=103&lt;/ref&gt;

==Maes cartref==
Víkin - Mae cyfleusterau a thir cartref wedi'u lleoli yn Víkin ers 1984 pan osodwyd cae pêl-droed yno gyntaf. Dilynodd preswylfa'r clwb ym 1988 ac adeiladwyd cyfleusterau dan do ym 1991, gan wella'r cyfleusterau cyffredinol yn sylweddol.&lt;ref&gt;Official website of Knattspyrnufélagið Víkingur (2015) Sögubrot.
Weblink: http://www.vikingur.is/forsiea/soegubrot/stiklae-a-storu {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303233833/http://www.vikingur.is/forsiea/soegubrot/stiklae-a-storu |date=2016-03-03 }}&lt;/ref&gt; Lleolir Víkin yn ardal Fossvogur (Háaleiti a Bústaðir), ar ochr ddwyreiniol Reykjavík.&lt;ref&gt;Stadiums (2015). KSÍ. &lt;br /&gt;Weblink: http://www.ksi.is/mannvirki/knattspyrnuvellir/?vollur=102&lt;/ref&gt;
Vikingsvöllur - Adeiladwyd y lleoliad chwaraeon yn 2004 a'i gwblhau yn 2005. Mae tua 2000 o wylwyr yn Víkingsvöllur.

==Hyfforddiant ieuenctid==
Mae'r rhaglen hyfforddi ieuenctid yn Víkin yn nodedig am ei chyfraniad i dimau hŷn ac ieuenctid cenedlaethol Gwlad yr Iâ, gan ddarparu chwaraewyr fel:
Kári Árnason, Sölvi Ottesen, Kolbeinn Sigþórsson, Aron Elís Þrándarson, Óttar Magnús Karlsson

==Hanes y clwb==
Sefydlwyd Víkingur Reykjavik ar 21 Ebrill 1908 gyda'r pwrpas o ariannu pryniant pêl i grŵp o fechgyn mewn cymdogaeth yn Reykjavik chwarae pêl-droed.
Cynhaliwyd cyfarfod cyntaf y clwb, gyda 32 o fechgyn yn bresennol, yn islawr Túngata 12 yn Reykjavik.

===Symud===
Nid tan y flwyddyn 1976 y neilltuwyd darn o dir i Víkingur yn Fossvogur a dechreuodd adeiladu ei gyfleusterau preswyl a chwaraeon. Yn gyffredinol, mae prif faes gwasanaeth y clwb wedi'i ddiffinio gan Fossvogsdalur, Kringlumýrarbraut, Miklabraut a Reykjanesbraut.

==Anrhydeddau==

===Cynghrair===
&lt;!-- Deleted image removed: [[File:Championship Titles.jpg|thumbnail|right|Icelandic Cup &amp; Championships]] --&gt;
*'''[[Úrvalsdeild karla (football)|Icelandic League Championships]] (6):''' [[1920 Úrvalsdeild|1920]], [[1924 Úrvalsdeild|1924]], [[1981 Úrvalsdeild|1981]], [[1982 Úrvalsdeild|1982]], [[1991 Úrvalsdeild|1991]], [[2021 Úrvalsdeild|2021]]
*'''[[1. deild karla (football)|First Division Championships]] (5) (lefel 2):''' [[1. deild karla (football)|1969]], [[1. deild karla (football)|1971]], [[1. deild karla (football)|1973]], [[1987 1. deild karla|1987]], [[2010 1. deild karla|2010]]

====Cwpan====
*'''Cwpan pêl-droed Gwlad yr Iâ]] (3):''' 1971, 2019, 2021
*'''Super Cup Gwlad yr Iâ (3):''' 1982, 1983, 2022

==European record==
===Men's football - European Clashes===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Tymor
! Cystadleuaeth
! Cymal
! Clwb
! Cartref
! Oddi cartref
! Agregâd
|-
| [[1972–73 European Cup Winners' Cup|1972–73]]
| [[UEFA Cup Winners' Cup|European Cup Winners' Cup]]
| [[1972–73 European Cup Winners' Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|POL}} [[Legia Warsaw]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–9
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''0–11'''
|-
| [[1981–82 UEFA Cup|1981–82]]
| [[UEFA Cup]]
| [[1981–82 UEFA Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|FRA}} [[FC Girondins de Bordeaux|Bordeaux]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''0–8'''
|-
| [[1982–83 European Cup|1982–83]]
| [[European Champion Clubs' Cup|European Cup]]
| [[1982–83 European Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|ESP}} [[Real Sociedad]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–4'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Jóhann Þorvarðarson &amp; Sverrir Herbertsson.&lt;br /&gt;Weblink: http://www.sharkscores.com/Comparison/Default.aspx?id=453781 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150412204503/http://www.sharkscores.com/Comparison/Default.aspx?id=453781 |date=2015-04-12 }}&lt;/ref&gt;
|-
| [[1983–84 European Cup|1983–84]]
| [[UEFA Champions League|European Cup]]
| [[1983–84 European Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|HUN}} [[Győri ETO FC|Rába ETO Győr]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 1–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1–4'''&lt;ref&gt;Víkingur goal: Magnús Þorvaldsson.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.gyor.vikingur-reykjavik.35099.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[1992–93 UEFA Champions League|1992–93]]
| [[UEFA Champions League]]
| [[1992–93 UEFA Champions League#First round|1R]]
| {{flagicon|RUS}} [[PFC CSKA Moscow|CSKA Moscow]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–5'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Atli Einarsson &amp; Guðmundur Steinsson.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.vikingur-reykjavik.cska-moscou.34014.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[2015–16 UEFA Europa League|2015–16]]
| [[UEFA Europa League]]
| [[2015–16 UEFA Europa League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SVN}} [[FC Koper]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–3'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Arnþór Ingi Kristinsson x2.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.fc-koper.vikingur-reykjavik.180819.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[2020–21 UEFA Europa League|2020–21]]
| [[UEFA Europa League]]
| [[2020–21 UEFA Europa League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SVN}} [[NK Olimpija Ljubljana|Olimpija Ljubljana]]
| {{n/a}}
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1–2''' {{aet}}
| {{n/a}}
|-
| rowspan=&quot;4&quot;| [[2022–23 UEFA Champions League|2022–23]]
| rowspan=&quot;3&quot;| [[UEFA Champions League]]
| rowspan=&quot;2&quot;| [[2022–23 UEFA Champions League#Preliminary round|PR]]
| {{flagicon|EST}} [[FCI Levadia Tallinn|FCI Levadia]]
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;|'''6–1'''
|-
| {{flagicon|AND}} [[Inter Club d'Escaldes]]
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;|'''1–0'''
|-
| [[2022–23 UEFA Champions League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SWE}} [[Malmö FF]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 3–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5–6'''
|-
| [[UEFA Europa Conference League]]
| [[2022–23 UEFA Europa Conference League#Second qualifying round|2Q]]
| {{flagicon|WAL}} [[The New Saints F.C.|The New Saints]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
|}

'''Notes:'''
* '''1R''': First Round
* '''1Q''': First Qualifying Round
* '''PR''': Preliminary Round

==Dolenni allannol==
*[http://www.vikingur.is/ Gwefan swyddogol]
*[https://web.archive.org/web/20010417133748/http://www.vikingur.net/ Clwb cefnogwyr Vikingur]
*[https://www.facebook.com/pages/Víkingur-Reykjavík/22547063238 Tudalen Facebook swyddogol]
*[https://web.archive.org/web/20140625131035/http://www.ksi.is/ Cymdeithas Bêl-droed Gwlad yr Iâ]
*[http://www.nordicstadiums.com/vikingsvollur/ Stadiwm Vikingsvöllur]

==Cyfeiriadau==
{{Cyfeiriadau|2}}


[[Categori:Pêl-fas]]
[[Categori:Chwaraeon yng Nghymru]]
[[Categori:Sefydliadau 2006]]
[[Categori:Caerdydd]]</text>
      <sha1>ghizb1vc65w5qj7u1bwhx8zu43pk65t</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095505</id>
      <parentid>11095504</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T19:53:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stefanik</username>
        <id>413</id>
      </contributor>
      <comment>/* Men's football - European Clashes */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8509" xml:space="preserve">Mae '''Knattspyrnufélagið Víkingur''', y cyfeirir ato'n gyffredin fel '''Víkingur''' neu '''Víkingur Reykjavík''' (i'w gwahaniaethu oddi wrth Víkingur Ólafsvík) ac a elwir yn rhyngwladol fel Vikingur FC, yn glwb chwaraeon yng [[Gwlad yr Iâ|Ngwlad yr Iâ]] sydd wedi'i leoli yng nghymdogaeth Fossvogur yn [[Reykjavík]]. Mae'n un o'r clybiau chwaraeon hynaf yng Ngwlad yr Iâ, a sefydlwyd ar 21 Ebrill 1908.

Mae'r clwb pêl-droed wedi ennill chwe theitl Pencampwriaeth, pum teitl Adran Gyntaf a thri theitl Cwpan. Mae Víkingur yn gweithredu adrannau chwaraeon eraill gan gynnwys pêl-law, tennis, tennis bwrdd, karate a sgïo. Mae pob camp yn cynnwys timau gwrywaidd a benywaidd.

==Arfbais a lliwiau==
===Arfbais y clwb===
Þorbjörn Þórðarson, a oedd yn gadeirydd y Llychlynwyr yn y cyfnod 1943–44, ddyluniodd y bathodyn Víkingur gwreiddiol.&lt;ref&gt;Sögubrot (2015) Vikingur.is&lt;br /&gt;
Weblink: http://www.vikingur.is/forsiea/soegubrot/formenn-vikings {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160315234804/http://vikingur.is/forsiea/soegubrot/formenn-vikings |date=2016-03-15 }}&lt;/ref&gt; &lt;br /&gt; Ym mlaendir arfbais wreiddiol Vikingur mae pêl ledr frown o'r 19g wedi'i fframio â bathodynnau gwyn ac mae ganddi streipiau coch a du yn y cefndir.&lt;ref&gt;Víkingur Crest (2015) Wikipedia.[[:file:Knattspyrnufélagið Víkingur.png]]&lt;/ref&gt;

===Cit y tîm===
Mae'r Llychlynwyr wedi chwarae mewn gwisgoedd streipiog coch a du ers blynyddoedd cynnar y clwb.&lt;ref&gt;Football clubs (2015) KSÍ.&lt;br /&gt;
http://www.ksi.is/um-ksi/adildarfelog/adildarfelag/?Felag=103&lt;/ref&gt;

==Maes cartref==
Víkin - Mae cyfleusterau a thir cartref wedi'u lleoli yn Víkin ers 1984 pan osodwyd cae pêl-droed yno gyntaf. Dilynodd preswylfa'r clwb ym 1988 ac adeiladwyd cyfleusterau dan do ym 1991, gan wella'r cyfleusterau cyffredinol yn sylweddol.&lt;ref&gt;Official website of Knattspyrnufélagið Víkingur (2015) Sögubrot.
Weblink: http://www.vikingur.is/forsiea/soegubrot/stiklae-a-storu {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303233833/http://www.vikingur.is/forsiea/soegubrot/stiklae-a-storu |date=2016-03-03 }}&lt;/ref&gt; Lleolir Víkin yn ardal Fossvogur (Háaleiti a Bústaðir), ar ochr ddwyreiniol Reykjavík.&lt;ref&gt;Stadiums (2015). KSÍ. &lt;br /&gt;Weblink: http://www.ksi.is/mannvirki/knattspyrnuvellir/?vollur=102&lt;/ref&gt;
Vikingsvöllur - Adeiladwyd y lleoliad chwaraeon yn 2004 a'i gwblhau yn 2005. Mae tua 2000 o wylwyr yn Víkingsvöllur.

==Hyfforddiant ieuenctid==
Mae'r rhaglen hyfforddi ieuenctid yn Víkin yn nodedig am ei chyfraniad i dimau hŷn ac ieuenctid cenedlaethol Gwlad yr Iâ, gan ddarparu chwaraewyr fel:
Kári Árnason, Sölvi Ottesen, Kolbeinn Sigþórsson, Aron Elís Þrándarson, Óttar Magnús Karlsson

==Hanes y clwb==
Sefydlwyd Víkingur Reykjavik ar 21 Ebrill 1908 gyda'r pwrpas o ariannu pryniant pêl i grŵp o fechgyn mewn cymdogaeth yn Reykjavik chwarae pêl-droed.
Cynhaliwyd cyfarfod cyntaf y clwb, gyda 32 o fechgyn yn bresennol, yn islawr Túngata 12 yn Reykjavik.

===Symud===
Nid tan y flwyddyn 1976 y neilltuwyd darn o dir i Víkingur yn Fossvogur a dechreuodd adeiladu ei gyfleusterau preswyl a chwaraeon. Yn gyffredinol, mae prif faes gwasanaeth y clwb wedi'i ddiffinio gan Fossvogsdalur, Kringlumýrarbraut, Miklabraut a Reykjanesbraut.

==Anrhydeddau==

===Cynghrair===
&lt;!-- Deleted image removed: [[File:Championship Titles.jpg|thumbnail|right|Icelandic Cup &amp; Championships]] --&gt;
*'''[[Úrvalsdeild karla (football)|Icelandic League Championships]] (6):''' [[1920 Úrvalsdeild|1920]], [[1924 Úrvalsdeild|1924]], [[1981 Úrvalsdeild|1981]], [[1982 Úrvalsdeild|1982]], [[1991 Úrvalsdeild|1991]], [[2021 Úrvalsdeild|2021]]
*'''[[1. deild karla (football)|First Division Championships]] (5) (lefel 2):''' [[1. deild karla (football)|1969]], [[1. deild karla (football)|1971]], [[1. deild karla (football)|1973]], [[1987 1. deild karla|1987]], [[2010 1. deild karla|2010]]

====Cwpan====
*'''Cwpan pêl-droed Gwlad yr Iâ]] (3):''' 1971, 2019, 2021
*'''Super Cup Gwlad yr Iâ (3):''' 1982, 1983, 2022

==European record==
===Men's football - European Clashes===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Tymor
! Cystadleuaeth
! Cymal
! Clwb
! Cartref
! Oddi cartref
! Agregâd
|-
| [[1972–73 European Cup Winners' Cup|1972–73]]
| [[UEFA Cup Winners' Cup|European Cup Winners' Cup]]
| [[1972–73 European Cup Winners' Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|POL}} [[Legia Warsaw]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–9
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''0–11'''
|-
| [[1981–82 UEFA Cup|1981–82]]
| [[UEFA Cup]]
| [[1981–82 UEFA Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|FRA}} [[FC Girondins de Bordeaux|Bordeaux]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''0–8'''
|-
| [[1982–83 European Cup|1982–83]]
| [[European Champion Clubs' Cup|European Cup]]
| [[1982–83 European Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|ESP}} [[Real Sociedad]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–4'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Jóhann Þorvarðarson &amp; Sverrir Herbertsson.&lt;br /&gt;Weblink: http://www.sharkscores.com/Comparison/Default.aspx?id=453781 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150412204503/http://www.sharkscores.com/Comparison/Default.aspx?id=453781 |date=2015-04-12 }}&lt;/ref&gt;
|-
| [[1983–84 European Cup|1983–84]]
| [[UEFA Champions League|European Cup]]
| [[1983–84 European Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|HUN}} [[Győri ETO FC|Rába ETO Győr]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 1–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1–4'''&lt;ref&gt;Víkingur goal: Magnús Þorvaldsson.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.gyor.vikingur-reykjavik.35099.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[1992–93 UEFA Champions League|1992–93]]
| [[UEFA Champions League]]
| [[1992–93 UEFA Champions League#First round|1R]]
| {{flagicon|RUS}} [[PFC CSKA Moscow|CSKA Moscow]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–5'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Atli Einarsson &amp; Guðmundur Steinsson.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.vikingur-reykjavik.cska-moscou.34014.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[2015–16 UEFA Europa League|2015–16]]
| [[UEFA Europa League]]
| [[2015–16 UEFA Europa League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SVN}} [[FC Koper]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–3'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Arnþór Ingi Kristinsson x2.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.fc-koper.vikingur-reykjavik.180819.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[2020–21 UEFA Europa League|2020–21]]
| [[UEFA Europa League]]
| [[2020–21 UEFA Europa League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SVN}} [[NK Olimpija Ljubljana|Olimpija Ljubljana]]
| {{n/a}}
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1–2''' {{aet}}
| {{n/a}}
|-
| rowspan=&quot;4&quot;| [[2022–23 UEFA Champions League|2022–23]]
| rowspan=&quot;3&quot;| [[UEFA Champions League]]
| rowspan=&quot;2&quot;| [[2022–23 UEFA Champions League#Preliminary round|PR]]
| {{flagicon|EST}} [[FCI Levadia Tallinn|FCI Levadia]]
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;|'''6–1'''
|-
| {{flagicon|AND}} [[Inter Club d'Escaldes]]
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;|'''1–0'''
|-
| [[2022–23 UEFA Champions League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SWE}} [[Malmö FF]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 3–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5–6'''
|-
| [[UEFA Europa Conference League]]
| [[2022–23 UEFA Europa Conference League#Second qualifying round|2Q]]
| {{flagicon|WAL}} [[The New Saints F.C.|The New Saints]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
|}

'''Nodiadau:'''
* '''1R''': Rownd gyntaf
* '''1Q''': ROwnd cymhwyso gyntaf
* '''PR''': Rownd rhagbrofol

==Dolenni allannol==
*[http://www.vikingur.is/ Gwefan swyddogol]
*[https://web.archive.org/web/20010417133748/http://www.vikingur.net/ Clwb cefnogwyr Vikingur]
*[https://www.facebook.com/pages/Víkingur-Reykjavík/22547063238 Tudalen Facebook swyddogol]
*[https://web.archive.org/web/20140625131035/http://www.ksi.is/ Cymdeithas Bêl-droed Gwlad yr Iâ]
*[http://www.nordicstadiums.com/vikingsvollur/ Stadiwm Vikingsvöllur]

==Cyfeiriadau==
{{Cyfeiriadau|2}}


[[Categori:Pêl-fas]]
[[Categori:Chwaraeon yng Nghymru]]
[[Categori:Sefydliadau 2006]]
[[Categori:Caerdydd]]</text>
      <sha1>3cd19dom8emhyg04j8aqsq7bcss4zgk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095506</id>
      <parentid>11095505</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T19:53:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stefanik</username>
        <id>413</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9839" xml:space="preserve">{{Use dmy dates|date=June 2022}}
{{Infobox football club
| clubname = Víkingur Reykjavik
| rivals   = Fram (Reykjavik), Valur (Reykjavik), KR (Reykjavik), Fylkir (Reykjavik), FH (Hafnarfjörður), Breiðablik, (Kópavogur)
| image    = Vikingur_badge.png
| fullname = Knattspyrnufélagið Víkingur
| nickname = ''Vikings, Vikes'' (Víkingar)
| founded  = {{Start date and age|1908|4|21|df=yes}}
| ground   = [[Víkingsvöllur]]
| capacity = 1,450&lt;ref&gt;Stadiums (2015) KSÍ.&lt;br/&gt;
http://www.ksi.is/mannvirki/knattspyrnuvellir/?vollur=102&lt;/ref&gt;
| affiliated clubs = [[Knattspyrnufélagið Berserkir|Berserkir]]
| owntitle = Club chairman
| owner    = Björn Einarsson
| chrtitle = FC chairman 
| chairman = Fridrik Magnusson
| manager  = [[Arnar Gunnlaugsson]]
| league   = [[Úrvalsdeild karla (football)|Úrvalsdeild]]
| season   = [[2021 Úrvalsdeild|2021]]
| position = 1st (Champions)
| website  = http://www.vikingur.is
| shirtsupplier = [[Macron]]
| shirtsponsors = [[TVG Zimzen]]
| pattern_la1=_vikingurr22h|pattern_b1=_vikingurr22h|pattern_ra1=_vikingurr22hh|pattern_sh1=|pattern_so1=
| leftarm1=FF0000|body1=FF0000|rightarm1=FF0000|shorts1=000000|socks1=000000
| pattern_la2=|pattern_b2=_vikingur1920a|pattern_ra2=|pattern_sh2=|pattern_so2=
| leftarm2=FFFFFF|body2=FFFFFF|rightarm2=FFFFFF|shorts2=FFFFFF|socks2=FFFFFF
}}
Mae '''Knattspyrnufélagið Víkingur''', y cyfeirir ato'n gyffredin fel '''Víkingur''' neu '''Víkingur Reykjavík''' (i'w gwahaniaethu oddi wrth Víkingur Ólafsvík) ac a elwir yn rhyngwladol fel Vikingur FC, yn glwb chwaraeon yng [[Gwlad yr Iâ|Ngwlad yr Iâ]] sydd wedi'i leoli yng nghymdogaeth Fossvogur yn [[Reykjavík]]. Mae'n un o'r clybiau chwaraeon hynaf yng Ngwlad yr Iâ, a sefydlwyd ar 21 Ebrill 1908.

Mae'r clwb pêl-droed wedi ennill chwe theitl Pencampwriaeth, pum teitl Adran Gyntaf a thri theitl Cwpan. Mae Víkingur yn gweithredu adrannau chwaraeon eraill gan gynnwys pêl-law, tennis, tennis bwrdd, karate a sgïo. Mae pob camp yn cynnwys timau gwrywaidd a benywaidd.

==Arfbais a lliwiau==
===Arfbais y clwb===
Þorbjörn Þórðarson, a oedd yn gadeirydd y Llychlynwyr yn y cyfnod 1943–44, ddyluniodd y bathodyn Víkingur gwreiddiol.&lt;ref&gt;Sögubrot (2015) Vikingur.is&lt;br /&gt;
Weblink: http://www.vikingur.is/forsiea/soegubrot/formenn-vikings {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160315234804/http://vikingur.is/forsiea/soegubrot/formenn-vikings |date=2016-03-15 }}&lt;/ref&gt; &lt;br /&gt; Ym mlaendir arfbais wreiddiol Vikingur mae pêl ledr frown o'r 19g wedi'i fframio â bathodynnau gwyn ac mae ganddi streipiau coch a du yn y cefndir.&lt;ref&gt;Víkingur Crest (2015) Wikipedia.[[:file:Knattspyrnufélagið Víkingur.png]]&lt;/ref&gt;

===Cit y tîm===
Mae'r Llychlynwyr wedi chwarae mewn gwisgoedd streipiog coch a du ers blynyddoedd cynnar y clwb.&lt;ref&gt;Football clubs (2015) KSÍ.&lt;br /&gt;
http://www.ksi.is/um-ksi/adildarfelog/adildarfelag/?Felag=103&lt;/ref&gt;

==Maes cartref==
Víkin - Mae cyfleusterau a thir cartref wedi'u lleoli yn Víkin ers 1984 pan osodwyd cae pêl-droed yno gyntaf. Dilynodd preswylfa'r clwb ym 1988 ac adeiladwyd cyfleusterau dan do ym 1991, gan wella'r cyfleusterau cyffredinol yn sylweddol.&lt;ref&gt;Official website of Knattspyrnufélagið Víkingur (2015) Sögubrot.
Weblink: http://www.vikingur.is/forsiea/soegubrot/stiklae-a-storu {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303233833/http://www.vikingur.is/forsiea/soegubrot/stiklae-a-storu |date=2016-03-03 }}&lt;/ref&gt; Lleolir Víkin yn ardal Fossvogur (Háaleiti a Bústaðir), ar ochr ddwyreiniol Reykjavík.&lt;ref&gt;Stadiums (2015). KSÍ. &lt;br /&gt;Weblink: http://www.ksi.is/mannvirki/knattspyrnuvellir/?vollur=102&lt;/ref&gt;
Vikingsvöllur - Adeiladwyd y lleoliad chwaraeon yn 2004 a'i gwblhau yn 2005. Mae tua 2000 o wylwyr yn Víkingsvöllur.

==Hyfforddiant ieuenctid==
Mae'r rhaglen hyfforddi ieuenctid yn Víkin yn nodedig am ei chyfraniad i dimau hŷn ac ieuenctid cenedlaethol Gwlad yr Iâ, gan ddarparu chwaraewyr fel:
Kári Árnason, Sölvi Ottesen, Kolbeinn Sigþórsson, Aron Elís Þrándarson, Óttar Magnús Karlsson

==Hanes y clwb==
Sefydlwyd Víkingur Reykjavik ar 21 Ebrill 1908 gyda'r pwrpas o ariannu pryniant pêl i grŵp o fechgyn mewn cymdogaeth yn Reykjavik chwarae pêl-droed.
Cynhaliwyd cyfarfod cyntaf y clwb, gyda 32 o fechgyn yn bresennol, yn islawr Túngata 12 yn Reykjavik.

===Symud===
Nid tan y flwyddyn 1976 y neilltuwyd darn o dir i Víkingur yn Fossvogur a dechreuodd adeiladu ei gyfleusterau preswyl a chwaraeon. Yn gyffredinol, mae prif faes gwasanaeth y clwb wedi'i ddiffinio gan Fossvogsdalur, Kringlumýrarbraut, Miklabraut a Reykjanesbraut.

==Anrhydeddau==

===Cynghrair===
&lt;!-- Deleted image removed: [[File:Championship Titles.jpg|thumbnail|right|Icelandic Cup &amp; Championships]] --&gt;
*'''[[Úrvalsdeild karla (football)|Icelandic League Championships]] (6):''' [[1920 Úrvalsdeild|1920]], [[1924 Úrvalsdeild|1924]], [[1981 Úrvalsdeild|1981]], [[1982 Úrvalsdeild|1982]], [[1991 Úrvalsdeild|1991]], [[2021 Úrvalsdeild|2021]]
*'''[[1. deild karla (football)|First Division Championships]] (5) (lefel 2):''' [[1. deild karla (football)|1969]], [[1. deild karla (football)|1971]], [[1. deild karla (football)|1973]], [[1987 1. deild karla|1987]], [[2010 1. deild karla|2010]]

====Cwpan====
*'''Cwpan pêl-droed Gwlad yr Iâ]] (3):''' 1971, 2019, 2021
*'''Super Cup Gwlad yr Iâ (3):''' 1982, 1983, 2022

==European record==
===Men's football - European Clashes===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Tymor
! Cystadleuaeth
! Cymal
! Clwb
! Cartref
! Oddi cartref
! Agregâd
|-
| [[1972–73 European Cup Winners' Cup|1972–73]]
| [[UEFA Cup Winners' Cup|European Cup Winners' Cup]]
| [[1972–73 European Cup Winners' Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|POL}} [[Legia Warsaw]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–9
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''0–11'''
|-
| [[1981–82 UEFA Cup|1981–82]]
| [[UEFA Cup]]
| [[1981–82 UEFA Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|FRA}} [[FC Girondins de Bordeaux|Bordeaux]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''0–8'''
|-
| [[1982–83 European Cup|1982–83]]
| [[European Champion Clubs' Cup|European Cup]]
| [[1982–83 European Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|ESP}} [[Real Sociedad]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–4'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Jóhann Þorvarðarson &amp; Sverrir Herbertsson.&lt;br /&gt;Weblink: http://www.sharkscores.com/Comparison/Default.aspx?id=453781 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150412204503/http://www.sharkscores.com/Comparison/Default.aspx?id=453781 |date=2015-04-12 }}&lt;/ref&gt;
|-
| [[1983–84 European Cup|1983–84]]
| [[UEFA Champions League|European Cup]]
| [[1983–84 European Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|HUN}} [[Győri ETO FC|Rába ETO Győr]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 1–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1–4'''&lt;ref&gt;Víkingur goal: Magnús Þorvaldsson.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.gyor.vikingur-reykjavik.35099.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[1992–93 UEFA Champions League|1992–93]]
| [[UEFA Champions League]]
| [[1992–93 UEFA Champions League#First round|1R]]
| {{flagicon|RUS}} [[PFC CSKA Moscow|CSKA Moscow]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–5'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Atli Einarsson &amp; Guðmundur Steinsson.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.vikingur-reykjavik.cska-moscou.34014.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[2015–16 UEFA Europa League|2015–16]]
| [[UEFA Europa League]]
| [[2015–16 UEFA Europa League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SVN}} [[FC Koper]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–3'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Arnþór Ingi Kristinsson x2.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.fc-koper.vikingur-reykjavik.180819.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[2020–21 UEFA Europa League|2020–21]]
| [[UEFA Europa League]]
| [[2020–21 UEFA Europa League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SVN}} [[NK Olimpija Ljubljana|Olimpija Ljubljana]]
| {{n/a}}
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1–2''' {{aet}}
| {{n/a}}
|-
| rowspan=&quot;4&quot;| [[2022–23 UEFA Champions League|2022–23]]
| rowspan=&quot;3&quot;| [[UEFA Champions League]]
| rowspan=&quot;2&quot;| [[2022–23 UEFA Champions League#Preliminary round|PR]]
| {{flagicon|EST}} [[FCI Levadia Tallinn|FCI Levadia]]
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;|'''6–1'''
|-
| {{flagicon|AND}} [[Inter Club d'Escaldes]]
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;|'''1–0'''
|-
| [[2022–23 UEFA Champions League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SWE}} [[Malmö FF]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 3–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5–6'''
|-
| [[UEFA Europa Conference League]]
| [[2022–23 UEFA Europa Conference League#Second qualifying round|2Q]]
| {{flagicon|WAL}} [[The New Saints F.C.|The New Saints]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
|}

'''Nodiadau:'''
* '''1R''': Rownd gyntaf
* '''1Q''': ROwnd cymhwyso gyntaf
* '''PR''': Rownd rhagbrofol

==Dolenni allannol==
*[http://www.vikingur.is/ Gwefan swyddogol]
*[https://web.archive.org/web/20010417133748/http://www.vikingur.net/ Clwb cefnogwyr Vikingur]
*[https://www.facebook.com/pages/Víkingur-Reykjavík/22547063238 Tudalen Facebook swyddogol]
*[https://web.archive.org/web/20140625131035/http://www.ksi.is/ Cymdeithas Bêl-droed Gwlad yr Iâ]
*[http://www.nordicstadiums.com/vikingsvollur/ Stadiwm Vikingsvöllur]

==Cyfeiriadau==
{{Cyfeiriadau|2}}


[[Categori:Pêl-fas]]
[[Categori:Chwaraeon yng Nghymru]]
[[Categori:Sefydliadau 2006]]
[[Categori:Caerdydd]]</text>
      <sha1>0yw70zn8jl8je9joyqg035jfawilrc9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095675</id>
      <parentid>11095506</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T09:47:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stefanik</username>
        <id>413</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4622" xml:space="preserve">Mae '''Radio Euskadi''' yn orsaf [[radio]] sy'n dibynnu ar y grŵp cyfathrebu cyhoeddus Basgeg [[EiTB]]. Mae'n darlledu ei raglenni yn [[Sbaeneg]] ac mae wedi'i leoli yn ninas [[Bilbo]].Mae ei chwaer orsaf, [[Euskadi Irratia]] yn darlledu yn yr iaith [[Basgeg]]. Ceir hefyd Radio Alava sy'n darlledu yn benodol ar gyfer talaith [[Araba]], sy'n un o daith dalaith [[Cymuned Ymreolaethol Gwlad y Basg]] a elwir yn Euskadi.

==Hanes==
Ceir gwreiddiau darlledu radio Basgeg (yn yr iaith [[Basgeg]] ac yn [[Sbaeneg]] yn ystod [[Rhyfel Cartref Sbaen]] pan llwyddodd y Basgiaid i ennill hunanlywodraeth am gyfnod byr.&lt;ref name=libro&gt;{{Cite book
| last = Arrieta Alberdi
| first = Leyre
| title = La historia de Radio Euskadi
| year = 2009
| publication = Bilbao: Radio Euskadi
| id = ISBN 978-84-937153-0-4
}}&lt;/ref&gt; Gweler [[Hanes radio Gwlad y Basg]] am ragor o wybodaeth.

O dan [[Statud Ymreolaeth Guernica]] (sef, yr hyn a roddodd lywodraeth ddatganoledig i 3 talaith Basgeg a elwir yn [[Cymuned Ymreolaethol Gwlad y Basg|Cymuned Ymreolaethol Gwlad y Basg (Euskadi)]] a llywodreth ar wahân i dalaith Basgeg [[Nafarroa Garaia|Nafarroa Garaia (Nafar)]] - mewn modd tebyg, ond mwy o rym, i ddatganoli Cymru yn 1997), creodd Llywodraeth [[Euskadi]] Endid Radio a Theledu Cyhoeddus. Embryo'r sefydliad hwn fyddai Radio Vitoria, gorsaf a brynwyd ym 1981.

===Darlledu==
Aeth y Radio Euskadi presennol ar yr awyr ar 31 Mawrth 1983 ar donfedd FM. Yn yr 1990au dechreuodd hefyd ddarlledu ar donfedd fer ac yn 2000 dechreuodd darllediadau [[lloeren]]. Ers 2003 mae wedi bod yn bresennol ar y [[Y rhyngrwyd|Rhyngrwyd]] trwy borth eitb.com.

Ar 23 Mehefin 2007, newidiodd Radio Euskadi ei bencadlys ac agorodd gyfleusterau newydd ar safle hen Ffair Fasnach Ryngwladol Bilbao. Yn benodol, mae'n meddiannu rhan o bafiliwn 8 yr hen ffair - adeilad BAMI - gan rannu lleoliad â chwmnïau eraill y grŵp EITB. Yn y cyfleusterau newydd hyn, sy'n ymgorffori technoleg ddigidol, mae'r cam pendant wedi'i gymryd i weithio gyda systemau gweinydd cyfrifiadurol.

Mae'r cyfleusterau, sydd wedi'u hintegreiddio i ofod o fwy na 8,000m², yn cynnwys chwe stiwdio o wahanol faint, un ohonynt â'r gallu i dderbyn y cyhoedd a darlledu perfformiadau cerddorol byw, ac ystafelloedd golygu a pharatoi rhaglenni amrywiol.

===Strwythur corfforaethol newydd===
Ar 14 Gorffennaf 2020, cymeradwyodd llywodraeth Euskadi y newid yn strwythur corfforaethol grŵp Euskal Irrati Telebista, lle mae Endid Cyhoeddus EITB yn cael ei gynnal a’r holl gwmnïau eraill (Eusko Irratia, Radio Vitoria, Euskal Telebista ac EITBNET ) yn cael eu huno. a oedd â fformiwla gyfreithiol cwmni cyfyngedig cyhoeddus, mewn un cwmni a elwir bellach yn EITB Media SAU , sy'n gwmni cyfyngedig cyhoeddus. Cwblhawyd y gweithdrefnau biwrocrataidd ym mis Tachwedd yr un flwyddyn a chofrestrwyd y cwmnïau newydd yn y Gofrestrfa Fasnachol gydag effeithiau ôl-weithredol hyd at 1 Ionawr 1 2020.


==Rhaglennu==
Mae Radio Euskadi yn cynnal rhaglen fasnachol lle mae'n mewnosod cyhoeddusrwydd. Mae'n rhoi'r prif sylw i raglenni newyddion a materion cyfoes yn ogystal â chwaraeon.

Mae'r rhaglenni canlynol yn sefyll allan yn ei grid:

* ''Boulevard abierto'' yn ofod ar gyfer dadl wleidyddol lle mae gwahanol westeion yn cymryd rhan mewn cynulliadau cymdeithasol
* ''Boulevard Magazine'', gyda chynnwys addysgiadol a chyfredol. Ymhyfrydu gyda'r cronicl dyddiol a thystiolaethau'r gwrandawyr.
* ''Crónica de Euskadi 2'', llawn gwybodaeth.
* ''Kultura.COM'', rhaglen ddiwylliannol yr orsaf.
* ''Kirolaldia'', Chwaraeon, newyddion chwaraeon.
* ''La jungla sonora'', yn rhaglen o ledaenu cerddorol
* ''Graffiti'', rhaglen gylchgrawn sy'n amlygu diwylliant a barn yn ogystal â digwyddiadau cyfoes.
* ''La casa de la palabra'', sy'n ymroddedig i antur, teithio a phrofiadau personol.
* ''Ganbara'', newyddion tebyg i gylchgrawn.
* ''Fuera de juego'', rhaglen chwaraeon sy'n crynhoi gwybodaeth ddyddiol.
* ''La noche despierta'', rhaglen nosweithiol, tebyg i gylchgrawn yr orsaf.
* ''Boulevard crónica de Euskadi'', hysbyswedd y bore.
* ''Más que palabras'', cylchgrawn sy'n meddiannu boreau Sadwrn a dydd Sul.

Mae cymeriad gwasanaeth cyhoeddus yn ei wneud yn sianel radio gwybodaeth a digwyddiadau swyddogol y cyrff sy'n ffurfio llywodraeth a senedd Gwlad y Basg, yn ogystal â sefydliadau cyhoeddus eraill o bŵer a phenderfyniadau'r wlad.

==Dolenni allannol==
* [http://www.eitb.com/radioeuskadi/ Gwefan swyddogol Radio Euskadi] yn Sbaeneg
*[

==Cyfeiriadau==
{{Cyfeiriadau|2}}


[[Categori:Pêl-fas]]
[[Categori:Chwaraeon yng Nghymru]]
[[Categori:Sefydliadau 2006]]
[[Categori:Caerdydd]]</text>
      <sha1>5nwk6ktvr0nl9ccchddw88vl8dg3ckb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095676</id>
      <parentid>11095675</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T09:51:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stefanik</username>
        <id>413</id>
      </contributor>
      <comment>/* =Darlledu */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4620" xml:space="preserve">Mae '''Radio Euskadi''' yn orsaf [[radio]] sy'n dibynnu ar y grŵp cyfathrebu cyhoeddus Basgeg [[EiTB]]. Mae'n darlledu ei raglenni yn [[Sbaeneg]] ac mae wedi'i leoli yn ninas [[Bilbo]].Mae ei chwaer orsaf, [[Euskadi Irratia]] yn darlledu yn yr iaith [[Basgeg]]. Ceir hefyd Radio Alava sy'n darlledu yn benodol ar gyfer talaith [[Araba]], sy'n un o daith dalaith [[Cymuned Ymreolaethol Gwlad y Basg]] a elwir yn Euskadi.

==Hanes==
Ceir gwreiddiau darlledu radio Basgeg (yn yr iaith [[Basgeg]] ac yn [[Sbaeneg]] yn ystod [[Rhyfel Cartref Sbaen]] pan llwyddodd y Basgiaid i ennill hunanlywodraeth am gyfnod byr.&lt;ref name=libro&gt;{{Cite book
| last = Arrieta Alberdi
| first = Leyre
| title = La historia de Radio Euskadi
| year = 2009
| publication = Bilbao: Radio Euskadi
| id = ISBN 978-84-937153-0-4
}}&lt;/ref&gt; Gweler [[Hanes radio Gwlad y Basg]] am ragor o wybodaeth.

O dan [[Statud Ymreolaeth Guernica]] (sef, yr hyn a roddodd lywodraeth ddatganoledig i 3 talaith Basgeg a elwir yn [[Cymuned Ymreolaethol Gwlad y Basg|Cymuned Ymreolaethol Gwlad y Basg (Euskadi)]] a llywodreth ar wahân i dalaith Basgeg [[Nafarroa Garaia|Nafarroa Garaia (Nafar)]] - mewn modd tebyg, ond mwy o rym, i ddatganoli Cymru yn 1997), creodd Llywodraeth [[Euskadi]] Endid Radio a Theledu Cyhoeddus. Embryo'r sefydliad hwn fyddai Radio Vitoria, gorsaf a brynwyd ym 1981.

==Darlledu==
Aeth y Radio Euskadi presennol ar yr awyr ar 31 Mawrth 1983 ar donfedd FM. Yn yr 1990au dechreuodd hefyd ddarlledu ar donfedd fer ac yn 2000 dechreuodd darllediadau [[lloeren]]. Ers 2003 mae wedi bod yn bresennol ar y [[Y rhyngrwyd|Rhyngrwyd]] trwy borth eitb.com.

Ar 23 Mehefin 2007, newidiodd Radio Euskadi ei bencadlys ac agorodd gyfleusterau newydd ar safle hen Ffair Fasnach Ryngwladol Bilbao. Yn benodol, mae'n meddiannu rhan o bafiliwn 8 yr hen ffair - adeilad BAMI - gan rannu lleoliad â chwmnïau eraill y grŵp EITB. Yn y cyfleusterau newydd hyn, sy'n ymgorffori technoleg ddigidol, mae'r cam pendant wedi'i gymryd i weithio gyda systemau gweinydd cyfrifiadurol.

Mae'r cyfleusterau, sydd wedi'u hintegreiddio i ofod o fwy na 8,000m², yn cynnwys chwe stiwdio o wahanol faint, un ohonynt â'r gallu i dderbyn y cyhoedd a darlledu perfformiadau cerddorol byw, ac ystafelloedd golygu a pharatoi rhaglenni amrywiol.

===Strwythur corfforaethol newydd===
Ar 14 Gorffennaf 2020, cymeradwyodd llywodraeth Euskadi y newid yn strwythur corfforaethol grŵp Euskal Irrati Telebista, lle mae Endid Cyhoeddus EITB yn cael ei gynnal a’r holl gwmnïau eraill (Eusko Irratia, Radio Vitoria, Euskal Telebista ac EITBNET ) yn cael eu huno. a oedd â fformiwla gyfreithiol cwmni cyfyngedig cyhoeddus, mewn un cwmni a elwir bellach yn EITB Media SAU , sy'n gwmni cyfyngedig cyhoeddus. Cwblhawyd y gweithdrefnau biwrocrataidd ym mis Tachwedd yr un flwyddyn a chofrestrwyd y cwmnïau newydd yn y Gofrestrfa Fasnachol gydag effeithiau ôl-weithredol hyd at 1 Ionawr 1 2020.

==Rhaglennu==
Mae Radio Euskadi yn cynnal rhaglen fasnachol lle mae'n mewnosod cyhoeddusrwydd. Mae'n rhoi'r prif sylw i raglenni newyddion a materion cyfoes yn ogystal â chwaraeon.

Mae'r rhaglenni canlynol yn sefyll allan yn ei grid:

* ''Boulevard abierto'' yn ofod ar gyfer dadl wleidyddol lle mae gwahanol westeion yn cymryd rhan mewn cynulliadau cymdeithasol
* ''Boulevard Magazine'', gyda chynnwys addysgiadol a chyfredol. Ymhyfrydu gyda'r cronicl dyddiol a thystiolaethau'r gwrandawyr.
* ''Crónica de Euskadi 2'', llawn gwybodaeth.
* ''Kultura.COM'', rhaglen ddiwylliannol yr orsaf.
* ''Kirolaldia'', Chwaraeon, newyddion chwaraeon.
* ''La jungla sonora'', yn rhaglen o ledaenu cerddorol
* ''Graffiti'', rhaglen gylchgrawn sy'n amlygu diwylliant a barn yn ogystal â digwyddiadau cyfoes.
* ''La casa de la palabra'', sy'n ymroddedig i antur, teithio a phrofiadau personol.
* ''Ganbara'', newyddion tebyg i gylchgrawn.
* ''Fuera de juego'', rhaglen chwaraeon sy'n crynhoi gwybodaeth ddyddiol.
* ''La noche despierta'', rhaglen nosweithiol, tebyg i gylchgrawn yr orsaf.
* ''Boulevard crónica de Euskadi'', hysbyswedd y bore.
* ''Más que palabras'', cylchgrawn sy'n meddiannu boreau Sadwrn a dydd Sul.

Mae cymeriad gwasanaeth cyhoeddus yn ei wneud yn sianel radio gwybodaeth a digwyddiadau swyddogol y cyrff sy'n ffurfio llywodraeth a senedd Gwlad y Basg, yn ogystal â sefydliadau cyhoeddus eraill o bŵer a phenderfyniadau'r wlad.

==Dolenni allannol==
* [http://www.eitb.com/radioeuskadi/ Gwefan swyddogol Radio Euskadi] yn Sbaeneg
*[

==Cyfeiriadau==
{{Cyfeiriadau|2}}


[[Categori:Pêl-fas]]
[[Categori:Chwaraeon yng Nghymru]]
[[Categori:Sefydliadau 2006]]
[[Categori:Caerdydd]]</text>
      <sha1>oyykfj6osaerjtpxfeme13i86oymioq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095677</id>
      <parentid>11095676</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T09:56:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stefanik</username>
        <id>413</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4691" xml:space="preserve">{{Pethau| fetchwikidata=ALL | suppressfields= gwladwriaeth}}
Mae '''Radio Euskadi''' yn orsaf [[radio]] sy'n dibynnu ar y grŵp cyfathrebu cyhoeddus Basgeg [[EiTB]]. Mae'n darlledu ei raglenni yn [[Sbaeneg]] ac mae wedi'i leoli yn ninas [[Bilbo]].Mae ei chwaer orsaf, [[Euskadi Irratia]] yn darlledu yn yr iaith [[Basgeg]]. Ceir hefyd Radio Alava sy'n darlledu yn benodol ar gyfer talaith [[Araba]], sy'n un o daith dalaith [[Cymuned Ymreolaethol Gwlad y Basg]] (Euskadi).

==Hanes==
Ceir gwreiddiau darlledu radio Basgeg (yn yr iaith [[Basgeg]] ac yn [[Sbaeneg]] yn ystod [[Rhyfel Cartref Sbaen]] pan llwyddodd y Basgiaid i ennill hunanlywodraeth am gyfnod byr.&lt;ref name=libro&gt;{{Cite book
| last = Arrieta Alberdi
| first = Leyre
| title = La historia de Radio Euskadi
| year = 2009
| publication = Bilbao: Radio Euskadi
| id = ISBN 978-84-937153-0-4
}}&lt;/ref&gt; Gweler [[Hanes radio Gwlad y Basg]] am ragor o wybodaeth.

O dan [[Statud Ymreolaeth Gernika]] (sef, yr hyn a roddodd lywodraeth ddatganoledig i 3 talaith Basgeg a elwir yn [[Cymuned Ymreolaethol Gwlad y Basg|Cymuned Ymreolaethol Gwlad y Basg (Euskadi)]] a llywodreth ar wahân i dalaith Basgeg [[Nafarroa Garaia|Nafarroa Garaia (Nafar)]] - mewn modd tebyg, ond mwy o rym, i [[Datganoli Cymru|ddatganoli Cymru]] yn 1997), creodd Llywodraeth [[Euskadi]] Endid Radio a Theledu Cyhoeddus. Embryo'r sefydliad hwn fyddai Radio Vitoria, gorsaf a brynwyd ym 1981.

==Darlledu==
Aeth y Radio Euskadi presennol ar yr awyr ar 31 Mawrth 1983 ar donfedd FM. Yn yr 1990au dechreuodd hefyd ddarlledu ar donfedd fer ac yn 2000 dechreuodd darllediadau [[lloeren]]. Ers 2003 mae wedi bod yn bresennol ar y [[Y rhyngrwyd|Rhyngrwyd]] trwy borth eitb.com.

Ar 23 Mehefin 2007, newidiodd Radio Euskadi ei bencadlys ac agorodd gyfleusterau newydd ar safle hen Ffair Fasnach Ryngwladol Bilbao. Yn benodol, mae'n meddiannu rhan o bafiliwn 8 yr hen ffair - adeilad BAMI - gan rannu lleoliad â chwmnïau eraill y grŵp EiTB. Yn y cyfleusterau newydd hyn, sy'n ymgorffori technoleg ddigidol, mae'r cam pendant wedi'i gymryd i weithio gyda systemau gweinydd cyfrifiadurol.

Mae'r cyfleusterau, sydd wedi'u hintegreiddio i ofod o fwy na 8,000m², yn cynnwys chwe stiwdio o wahanol faint, un ohonynt â'r gallu i dderbyn y cyhoedd a darlledu perfformiadau cerddorol byw, ac ystafelloedd golygu a pharatoi rhaglenni amrywiol.

===Strwythur corfforaethol newydd===
Ar 14 Gorffennaf 2020, cymeradwyodd llywodraeth Euskadi y newid yn strwythur corfforaethol grŵp Euskal Irrati Telebista, lle mae Endid Cyhoeddus EITB yn cael ei gynnal a’r holl gwmnïau eraill (Eusko Irratia, Radio Vitoria, Euskal Telebista ac EITBNET ) yn cael eu huno. a oedd â fformiwla gyfreithiol cwmni cyfyngedig cyhoeddus, mewn un cwmni a elwir bellach yn EITB Media SAU , sy'n gwmni cyfyngedig cyhoeddus. Cwblhawyd y gweithdrefnau biwrocrataidd ym mis Tachwedd yr un flwyddyn a chofrestrwyd y cwmnïau newydd yn y Gofrestrfa Fasnachol gydag effeithiau ôl-weithredol hyd at 1 Ionawr 1 2020.

==Rhaglennu==
Mae Radio Euskadi yn cynnal rhaglen fasnachol lle mae'n mewnosod cyhoeddusrwydd. Mae'n rhoi'r prif sylw i raglenni newyddion a materion cyfoes yn ogystal â chwaraeon.

Mae'r rhaglenni canlynol yn sefyll allan yn ei grid:

* ''Boulevard abierto'' yn ofod ar gyfer dadl wleidyddol lle mae gwahanol westeion yn cymryd rhan mewn cynulliadau cymdeithasol
* ''Boulevard Magazine'', gyda chynnwys addysgiadol a chyfredol. Ymhyfrydu gyda'r cronicl dyddiol a thystiolaethau'r gwrandawyr.
* ''Crónica de Euskadi 2'', llawn gwybodaeth.
* ''Kultura.COM'', rhaglen ddiwylliannol yr orsaf.
* ''Kirolaldia'', Chwaraeon, newyddion chwaraeon.
* ''La jungla sonora'', yn rhaglen o ledaenu cerddorol
* ''Graffiti'', rhaglen gylchgrawn sy'n amlygu diwylliant a barn yn ogystal â digwyddiadau cyfoes.
* ''La casa de la palabra'', sy'n ymroddedig i antur, teithio a phrofiadau personol.
* ''Ganbara'', newyddion tebyg i gylchgrawn.
* ''Fuera de juego'', rhaglen chwaraeon sy'n crynhoi gwybodaeth ddyddiol.
* ''La noche despierta'', rhaglen nosweithiol, tebyg i gylchgrawn yr orsaf.
* ''Boulevard crónica de Euskadi'', hysbyswedd y bore.
* ''Más que palabras'', cylchgrawn sy'n meddiannu boreau Sadwrn a dydd Sul.

Mae cymeriad gwasanaeth cyhoeddus yn ei wneud yn sianel radio gwybodaeth a digwyddiadau swyddogol y cyrff sy'n ffurfio llywodraeth a senedd Gwlad y Basg, yn ogystal â sefydliadau cyhoeddus eraill o bŵer a phenderfyniadau'r wlad.

==Dolenni allannol==
* [http://www.eitb.com/radioeuskadi/ Gwefan swyddogol Radio Euskadi] yn Sbaeneg
*[

==Cyfeiriadau==
{{Cyfeiriadau|2}}


[[Categori:Pêl-fas]]
[[Categori:Chwaraeon yng Nghymru]]
[[Categori:Sefydliadau 2006]]
[[Categori:Caerdydd]]</text>
      <sha1>0fdeyy4r65qjx0qgwe30jre1ql058j1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Categori:Ffatrïoedd Arfau'r Goron</title>
    <ns>14</ns>
    <id>227692</id>
    <revision>
      <id>11095470</id>
      <parentid>5611823</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T16:39:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="58" xml:space="preserve">{{prif-cat|Ffatrïoedd Arfau'r Goron}}

[[Categori:Arfau]]</text>
      <sha1>bia3awc9cjdhrojhkne6gr1pgwa5rs5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Tecwyn Roberts</title>
    <ns>0</ns>
    <id>228873</id>
    <revision>
      <id>11095493</id>
      <parentid>11052477</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T18:34:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bobol Bach</username>
        <id>69803</id>
      </contributor>
      <comment>/* Bywyd cynnar */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15803" xml:space="preserve">{{Person
| fetchwikidata=ALL
| onlysourced=no 
| suppressfields= cenedl
| dateformat = dmy
| nationality = {{banergwlad|Cymru}}
}}
Roedd '''Tecwyn Roberts''' ([[10 Hydref]] [[1925]] – [[27 Rhagfyr]] [[1988]]) yn beiriannydd awyrofod o Gymro.&lt;ref&gt;Pillinger, Colin. [http://www.timeshighereducation.co.uk/story.asp?storycode=407382 &quot;Red, white and blue Moon.&quot;] ''[//en.wikipedia.org/wiki/Times_Higher_Education Times Higher Education],'' 16 Gorffennaf 2009. Cyrchwyd: 5 Mai 2011.&lt;/ref&gt; Yn y 1960au chwaraeodd ran bwysig yng nghynllunio Canolfan Rheoli Taith (Mission Control Center) yng Nghanolfan Ofod Johnson [[NASA]] yn [[Houston|Houston, Texas]] a chreu rhwydwaith cyfathrebu a thracio byd-eang NASA.&lt;ref&gt;Kranz 2000, tt. 40–41.&lt;/ref&gt;

Gwasanethodd Roberts fel Swyddog Deinameg Hedfan cyntaf NASA ar Brosiect Mercury i roi'r Americanwr cyntaf yn y gofod. Ymunodd wedyn â Chanolfan Ofod Goddard NASA lle bu'n gwasanaethu fel Cyfarwyddwr a Rheolwr system cyfathrebu a thracio byd-eang y Ganolfan, a oedd yn cefnogi rhaglenni NASA ar gyfer hedfan mewn cylchdro daear isel di-griw a chyda chriw.&lt;ref name=&quot;Tecwynone&quot;&gt;[http://www.llanddaniel.co.uk/Tecwyn_Roberts.html &quot;Tecwyn Roberts.&quot;] ''llanddaniel.co.uk.'' Cyrchwyd: 5 Mai 2011.&lt;/ref&gt;

== Bywyd cynnar ==
Ganwyd Roberts, a gafodd y llysenw &quot;Tec&quot; neu &quot;Tecs&quot;, yn Lerpwl yn fab i William a Grace Roberts o Ynys Môn. Collodd ei dad c. 1936 a symudodd gyda'i fam at ei theulu hi yn Nhy Capel Gorslwyd, [[Rhos-y-bol|Rhos-y-bo]]&lt;nowiki/&gt;l, Ynys Môn. Mae llyfr log yn dangos iddo fynd a dod rhwng [https://rhosybol.wordpress.com/ Rhos-y-bol] a Lerpwl sawl tro yn ystod 1936 ac 1937&lt;ref&gt;{{Cite web|title=TECWYN ROBERTS A RHOSYBOL|url=https://rhosybol.wordpress.com/2019/08/22/tecwyn-roberts-a-rhosybol/|website=Rhosybol|date=2019-08-22|access-date=2020-06-12|language=en|last=rhosybol}}&lt;/ref&gt;. Tra yn Lerpwl mynychodd ysgol Girton House, Shiel Rd. Ymgartrefodd y teulu ar [[Ynys Môn]] a dengys y llyfr log Ysgol Parc y Bont, [[Llanddaniel Fab]], iddo lwyddo yn ei Arholiad Ysgoloriaeth yng Ngorffennaf 1938. Yn y cyfnod hwn roedd yn byw mewn bwthyn bychan o'r enw Trefnant Bach gyda'i fam a'i lys-dad.&lt;ref name=&quot;Trefnant Bach&quot;&gt;[https://www.the-sweet-escape.co.uk/cy/tecwyn-roberts &quot;Stori Tecwyn Roberts&quot;] ''www.the-sweet-escape.co.uk'' Retrieved: 21 July 2022.&lt;/ref&gt; Parhaodd  â'i astudiaethau yn [[Ysgol David Hughes, Porthaethwy|Ysgol Ramadeg Biwmares]], lle graddiodd yn 1942.&lt;ref name=&quot;Tecwynearly&quot;&gt;[http://www.llanddaniel.co.uk/Tecwyn_early_years.html &quot;Roberts’ early years in Llanddaniel.&quot;] ''llanddaniel.co.uk.'' Retrieved: 5 May 2011.&lt;/ref&gt; Ar ôl gadael yr Ysgol Ramadeg, cychwynodd [[Prentisiaeth|brentisiaeth]] peirianneg gyda'r cwmni peirianneg awyr a môr Saunders-Roe yn Bae Fryars, [[Llan-faes|Llanfaes]], Ynys Môn, tua wyth milltir o Llanddaniel Fab.&lt;ref name=&quot;Saunders-Roe&quot;&gt;[http://www.llanddaniel.co.uk/saunders_roe_beaumaris.html &quot;Roberts’ Engineering Apprenticeship with Saunders-Roe.&quot;] ''llanddaniel.co.uk.'' Cyrchwyd: 5 Mai 2011.&lt;/ref&gt; Mae tystiolaeth iddo ddychwelyd i Ynys Môn o leiaf unwaith, ym mis Gorffennaf 1970&lt;ref&gt;{{Cite web|title=TECWYN ROBERTS A RHOSYBOL|url=https://rhosybol.wordpress.com/2019/08/22/tecwyn-roberts-a-rhosybol/|website=Rhosybol|date=2019-08-22|access-date=2020-06-12|language=en|last=rhosybol}}&lt;/ref&gt;.

== Gyrfa awyrofod ==

=== Y Deyrnas Unedig ===
Ar ôl gwasanaethu am gyfnod yn y [[Yr Awyrlu Brenhinol|Llu Awyr Brenhinol]] (RAF), cafodd Roberts ei ryddhau yn 1944 ac ail-gychwynodd weithio gyda Saunders-Roe yn ei gweithfeydd yn [[Southampton]], a chafodd ei drosglwyddo i [[Ynys Wyth]] yn 1946. Ar y pryd, roedd hefyd yn mynychu [[Prifysgol Southampton]] lle derbyniodd radd mewn Peirianneg Awyrennol yn 1948, a derbyniodd Wobr Arbennig y Sefydliad Peirianwyr Mecanyddol. Tra roedd gweithio i Saunders-Roe ar Ynys Wyth, cyfarfu â Doris Sprake ac fe briododd y ddau yn ddiweddarach.&lt;ref name=&quot;degree&quot;&gt;[http://www.llanddaniel.co.uk/saunders_roe_isle_of_white.html &quot;Roberts’ in Southampton and the Isle.&quot;] ''llanddaniel.co.uk.'' Cyrchwyd: 5 Mai 2011.&lt;/ref&gt;

=== Canada ===
Yn Rhagfyr 1952, symudodd Roberts a'i wraig o Loegr i [[Canada|Ganada]] pan gymerodd swydd gyda'r cwmni [[Diwydiant awyrofod|gweithgynhyrchu awyrennau]] Avro Canada ger [[Toronto]].&lt;ref&gt;Gainor 2001, tt. 44–45.&lt;/ref&gt; Rhwng 1952 a 1959, roedd yn aelod o'r tîm peirianneg a ddatblygodd yr CF-105 Arrow,&lt;ref&gt;Whitcomb 2001, p. 214.&lt;/ref&gt; awyren rhagodwr (''interceptor'') asgell ddelta hynod ddatblygedig.&lt;ref name=&quot;avro&quot;&gt;[http://www.llanddaniel.co.uk/avro_canada.html &quot;Roberts’ with Avro Canada.&quot;] ''llanddaniel.co.uk.'' Cyrchwyd: 5 Mai 2011.&lt;/ref&gt; Pan ganslwyd prosiect Avro Arrow yn sydyn gan llywodraeth Canada ar 20 Chwefror 1959, dilynodd nifer o beiriannwyr Avro Canada, yn cynnwys Roberts, arweiniaid Jim Chamberlin gan symud i'r [[Unol Daleithiau America|Unol Daleithiau]] i ymuno â Grŵp Tasg Gofod (''Space Task Group'') [[NASA]] yng Nghanolfan Ymchwil Langley yn [[Hampton, Virginia]].&lt;ref&gt;Zuk 2001, t. 21.&lt;/ref&gt;

=== Unol Daleithiau ===

==== Canolfan Ymchwil Langley ====
Creuwyd Grŵp Tasg Gofod ym mis Tachwedd 1958, dan arweiniad Robert Gilruth a oedd yn gyfrifol am arolygu rhaglen teithio gofod yr Amerig, Prosiect Mercury, a chafodd y dasg o osod dyn mewn cylchdro o amgylch y Ddaear. O'r 37 peiriannydd gwreiddiol, roedd 27 o Ganolfan Ymchwil Langley a 10 wedi cael eu penodi o Ganolfan Ymchwil Lewis yn [[Cleveland, Ohio]]. Yn 1959, ehangwyd grŵp Gilruth yn sylweddol drwy ychwanegu y peirianwyr o Ganada a weithiodd ar brosiect Avro Arrow.&lt;ref name=&quot;SpaceTaskGroup&quot;&gt;[http://www.llanddaniel.co.uk/space_task_group.html &quot;Roberts in America's Space Task Group.&quot;] ''llanddaniel.co.uk.'' Cyrchwyd: 5 Mai 2011.&lt;/ref&gt;

Ymunodd Roberts â NASA ym mis Ebrill 1959,&lt;ref&gt;Tsiao 2008, t. 138.&lt;/ref&gt; yn un o 25 o beirianwyr a thechnegwyr a ddaeth o Avro Canada.&lt;ref&gt;Stewart 1991, t. 269.&lt;/ref&gt;{{#tag:ref|Roedd cyfanswm o 32 staff Avro Canada wedi cychwyn am NASA ond yn y pendraw penderfynodd nifer gymryd swyddi gyda chwmnïau awyrofod fel [[Boeing]], [[McDonnell Douglas]] a [[North American Aviation]].&lt;ref&gt;Gainor 2001, tt. 34–35.&lt;/ref&gt;|group=N}} Rhoddwyd ef i weithio ar unwaith ar ffurfio y gofynion ar gyfer y rhwydwaith tracio a chyfathrebu, a'r Ganolfan Reoli Taith Mercury i ddarparu rheolaeth hedfan y teithiau.

==== Canolfannau Rheolaeth Teithiau ====
[[Delwedd:Mercury_Control_Debus.jpg|de|bawd|Ail-gread o Rheolaeth Mercury gyda map yn dangos lleoliad gorsafoedd Mercury]]
Yn 1960,&lt;ref name=&quot;thoughts&quot;&gt;[http://www.llanddaniel.co.uk/Tecwyn_thoughts.html &quot;Roberts interview.&quot;] ''llanddaniel.co.uk.'' Cyrchwyd: 5 Mai 2011.&lt;/ref&gt; daeth Roberts yn Swyddog Deinameg Hedfan cyntaf NASA&lt;ref&gt;Kranz 2000, t. 17.&lt;/ref&gt; yng Nghanolfan Rheoli Mercury,&lt;ref name=&quot;mercury&quot;&gt;[http://www.llanddaniel.co.uk/project_mercury.html &quot;Mercury.&quot;] ''llanddaniel.co.uk.'' Cyrchwyd: 5 Mai 2011.&lt;/ref&gt; lle roedd ei waith yn canolbwyntio ar reoli llwybr y llong ofod a chynllunio addasiadau iddi.

Mae'n bosib fod Roberts wedi poblogeiddio y defnydd o'r ymadrodd &quot;A-OK&quot;, gan wneud y tri llythyren yn symbol cyffredinol i olygu &quot;mewn cyflwr perffaith.&quot;{{dubious|reason=NASA says it was John A. &quot;Shorty&quot; Powers|date=June 2015}} Mae'r defnydd dogfennol cyntaf o'r ymadrodd [[Saesneg]] &quot;A-OK&quot; wedi ei gynnwys o fewn ''memo from Tecwyn Roberts, Flight Dynamics Officer, to Flight Director (entitled &quot;Report on Test 3805&quot;, dated 2 February 1961) in penciled notes on the countdown of MR-2, dated 31 January 1961''.&lt;ref name=&quot;A-OK&quot;&gt;[http://www.llanddaniel.co.uk/A_OK.html “A OK”] ''llanddaniel.co.uk.'' Cyrchwyd: 5 Mai 2011.{{unreliable source|reason=Looks like just a locality websites information about Tecwyn, who was born there|date=June 2015}}&lt;/ref&gt; Poblogeiddwyd yr ymadrodd gan Lt Col [[Awyrlu'r Unol Daleithiau|Llu Awyr U.D.A.]] John &quot;Shorty&quot; Powers pan oedd yn swyddog materion cyhoeddus [[NASA]] ar gyfer Prosiect Mercury.&lt;ref name=&quot;time19620302&quot;&gt;[http://www.time.com/time/printout/0,8816,939891,00.html &quot;Calm Voice from Space.&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200329223730/http://www.time.com/time/printout/0,8816,939891,00.html |date=2020-03-29 }} ''Time'', 2 Mawrth 1962. Cyrchwyd: 5 Mai 2011. (subscription required){{subscription}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;nasa-hstry-SP-4201&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.hq.nasa.gov/office/pao/History/SP-4201/ch10-3.htm#source37|title=This New Ocean: A History of Project Mercury, ''Chap. 10:'' 'Ham Paves the Way'|date=1989|access-date=June 22, 2015|website=Footnote 37|publisher=[[NASA]] (National Aeronautics and Space Administration)|last=Swenson|first=Loyd S. Jr.|last2=Grimwood|first2=James M.|quote=''In reporting the Freedom 7 flight, the press attributed the term to Astronaut Shepard, ... A replay of the flight voice communications tape disclosed that Shepard himself did not use the term.. It was Col. John A. &quot;Shorty&quot; Powers ... Tecwyn Roberts of STG and Capt. Henry E. Clements of the Air Force had used &quot;A.OK&quot; frequently in reports written more than four months before the Shepard flight. ... Other sources claim that oldtime railroad telegraphers used &quot;A-OK&quot; as one of several terms to report the status of their equipment. Be that as it may, Powers, &quot;the voice of Mercury Control,&quot; by his public use of &quot;A.OK,&quot; made those three letters a universal symbol meaning &quot;in perfect working order.&quot;  ''|last3=Alexander|first3=Charles C.}}&lt;/ref&gt;

Yn 1962, penodwyd Roberts yn bennaeth Cangen Anghenion Canolfan Rheoli Taith, lle chwaraeodd ran allweddol yng ngwaith dylunio a datblygu pellach ar Ganolfan Reoli Mercury yn Cape Kennedy ac ar y Ganolfan Rheoli Taith yn ddiweddarach, a oedd yn rhan o Ganolfan Llongau Gofod â Chriw (Canolfan Ofod yn ddiweddarach) yn [[Houston|Houston, Texas]], wedi i raglen teithio gofod â chriw NASA ei drosglwyddo yno yn 1961. Datblygwyd cysyniad NASA o Reoli Taith cyn hynny o dan arweiniad Christopher C. Kraft. Pan gymerodd Roberts ei swydd newydd, rhoddwyd ei hen swydd fel Swyddog Deinameg Hedfan i Glynn Lunney. Fel pennaeth y Gangen Anghenion Canolfan Rheoli Taith, roedd ei gyfrifoldebau yn cynnwys penderfynu, cydlynu a gweithredu yr holl ofynion dylunio ar gyfer y gwaith o adeiladu Canolfan Rheoli Taith newydd yn Houston. Am ei waith yn y maes hwnnw, derbyniodd Wobr Cyflawniad Eithriadol NASA.

Ar 21 Mai 1962, penodwyd Roberts yn bennaeth Adran Hedfan â Chriw yng Nghanolfan Hedfan Gofod Goddard yn Greenbelt, Maryland. Ar y pryd roedd Roberts a'i wraig hefyd yn byw yn Maryland. Ganed eu hunig blentyn, Michael tua 1960, a mynychodd Ysgol Uwchradd Spalding yn Severn, Maryland.

==== Canolfan Hedfan Gofod Goddard ====
Ym mis Gorffennaf 1964, daeth Roberts yn Gynorthwy-ydd Technegol i Ddirprwy Gyfarwyddwr Cynorthwyol Systemau Tracio a Data yng Nghanolfan Hedfan Gofod Goddard, ac yn bennaeth yr Adran Peirianneg Hedfan a Chriw. Roedd hyn yn golygu fod Roberts yn gyfrifol am Rwydwaith Hedfan Gofod a Chriw NASA, casgliad o orsafoedd tracio a adeiladwyd i gefnogi ymdrechion gofod Americanaidd Mercury, Gemini, [[Rhaglen Apollo|Apollo]] a [[Skylab]]. Roedd dau rwydwaith cyfathrebu arall yn y cyfnod hwn, y Spacecraft Tracking and Data Acquisition Network (STADAN) ar gyfer tracio lloerennau di-griw mewn cylchdro daear isel, a'r Deep Space Network (DSN) ar gyfer tracio teithiau di-griw mwy pellenig.

[[Delwedd:Tec_award.jpg|bawd|Yn 1964, cyflwynodd Dr Robert R. Gilruth, cyfarwyddwr y Ganolfan Ofod a Chriw{{#tag:ref|Daeth y NASA Manned Space Center yn Lyndon B. Johnson Space Center yn 1973.&lt;ref&gt;[http://gis.larc.nasa.gov/historic/Johnson_Space_Center#MSC_Becomes_Johnson_Space_Center &quot;Johnson Space Center.&quot;]{{Dolen marw|date=March 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} ''NASA.'' Cyrchwyd: 5 Mai 2011.&lt;/ref&gt;|group=N}} (chwith) yn wobr arian $1,000 a thystysgrif i Tecwyn Roberts (canol), gyda'i wraig Doris wrth ei ochr.]]
Hefyd yn Haf 1964, anrhydeddwyd ef gan Gilruth gyda Gwobr Gwasanaeth Arbennig NASA am ei gyfraniad i'r rhaglen hedfan gofod â chriw ym maes gweithrediadau hedfan. Roedd y wobr yn bennaf am ei waith yn pennu anghenion technegol y Ganolfan Hedfan Gofod â Chriw.&lt;ref name=&quot;MannedFlightSupportDivision&quot;&gt;[http://www.llanddaniel.co.uk/manned_flight_support_division.html &quot;Roberts at the Manned Flight Support Division.&quot;] ''llanddaniel.co.uk.'' Cyrchwyd: 5 Mai 2011.&lt;/ref&gt;
[[Delwedd:Apollo_Road_in_Tennent,_ACT.jpg|de|bawd|Apollo Road - Y ffordd i Honeysuckle Creek.]]
Daeth Roberts yn bennaeth Adran Cefnogaeth Hedfan â Chriw yng Nghanolfan Hedfan Gofod Goddard yn ystod [[Rhaglen Apollo]] yn 1965. I gefnogi rhaglen Apollo, comisiynodd Goddard dri antena 85 troedfedd, (26 m) a fyddai'n cael eu gosod mewn bylchau cyfartal o amgylch y byd. Roedd y rhain yn Madrid (Sbaen), Goldstone yng Nghaliffornia (UDA) ac yn Honeysuckle Creek yn Awstralia. Roedd Roberts yn bresennol pan agorwyd Gorsaf Dracio Honeysuckle Creek gan Brif Weinidog Awstralia  Harold Holt ar 17 Mawrth 1967.&lt;ref name=&quot;Honeysuckle&quot;&gt;[http://www.llanddaniel.co.uk/Honeysuckle_creek.html &quot;Roberts at the Opening of Honeysuckle Creek Tracking Station.&quot;] ''llanddaniel.co.uk.'' Cyrchwyd: 5 Mai 2011.&lt;/ref&gt;

Yn ddiweddarach yn 1967, daeth Roberts yn Bennaeth yr Adran Beirianneg Rhwydwaith, yn ystod y cyfnod lle glaniodd gofodwyr ar y lleuad. Yn 1969, cafodd y Fedal Gwasanaeth Eithriadol NASA am ei waith yn cefnogi taith [[Apollo 8]]. Yn 1972, penodwyd Roberts yn Gyfarwyddwr Rhwydweithiau yn Nghanolfan Hedfan Gofod Goddard, swydd yr oedd ynddo erbyn amser Prosiect Prawf Apollo–Soyuz ym mis Gorffennaf 1975. Ei brif gyfrifoldeb yn y rôl hon oedd i sicrhau bod cysylltiad yn cael ei gynnal rhwng llongau gofod yr  [[Unol Daleithiau America|Unol Daleithiau]] a'r [[Yr Undeb Sofietaidd|Undeb Sofietaidd]] wrth iddynt gylchdroi'r ddaear. Hwn oedd ei gysylltiad uniongyrchol olaf gyda theithiau gofod â chriw gyda NASA.

Yn 1976, cafodd Roberts a Robert S. Cooper, Cyfarwyddwr y Ganolfan Hedfan Gofod Goddard, eu hethol yn Gymrodyr o Gymdeithas Astronotegol America.&lt;ref name=&quot;Network&quot;&gt;[http://www.llanddaniel.co.uk/network_engineering_division.html &quot;Roberts at the Network Engineering Division.&quot;] ''llanddaniel.co.uk.'' Cyrchwyd: 5 Mai 2011.&lt;/ref&gt;

== Ymddeol a marwolaeth ==
Yn 1979, ymddeolodd Roberts fel Cyfarwyddwr Rhwydweithiau yn Goddard ac o NASA a daeth yn ymgynghorydd i'r Bendix Field Engineering Corporation.

Ar 26 Tachwedd 1984, anrhydeddodd Canolfan Ofod Goddard grŵp o 34 o unigolion gan gynnwys Roberts gyda Urdd Teilyngdod Robert H. Goddard, y lefel uchaf o gydnabyddiaeth yr oedd Canolfan Ofod Goddard yn cyflwyno i'w gweithwyr.&lt;ref name=&quot;TDRS&quot;&gt;[http://www.llanddaniel.co.uk/tecwyn_retirement.html &quot;Roberts at the Network Engineering Division.&quot;] ''llanddaniel.co.uk.'' Cyrchwyd: 5 Mai 2011.&lt;/ref&gt;

Bedair blynedd yn ddiweddarach, bu farw Tecwyn Roberts ar 27 Rhagfyr 1988, yn 63 mlwydd oed. Claddwyd ef ym Mynwent Esgobol St. Stephens, Crownsville, Maryland. Mae arysgrif ei garreg fedd yn dweud &quot;Tecwyn Roberts, Husband of Doris &amp; father of Michael&quot;.&lt;ref name=&quot;obituary&quot;&gt;[http://www.llanddaniel.co.uk/tecwyn_obituary.html &quot;Tecwyn Roberts dies.&quot;] ''llanddaniel.co.uk.'' Cyrchwyd: 5 Mai 2011.&lt;/ref&gt;

== Gwobrau ac anrhydeddau ==

* 1964 Gwobr Gwasanaeth Eithriadol NASA 
* 1967 Gwobr Cyflawniad Eithriadol NASA 
* 1969 Medal Gwasanaeth Eithriadol NASA
* 1976 Cymrawd o Gymdeithas Astronotegol America
* 1980 Gwobr Gwasanaeth Nodedig NASA 
* 1984 Urdd Teilyngdod Robert H. Goddard

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau|2}}

== Nodiadau ==
{{reflist|group=N}}

== Dolenni allanol ==
* [http://www.llanddaniel.co.uk/tecwyn_obituary.html Ysgrif goffa]
{{Rheoli awdurdod}}

{{DEFAULTSORT:Roberts, Tecwyn}}
[[Categori:Genedigaethau 1925]]
[[Categori:Marwolaethau 1988]]
[[Categori:NASA]]
[[Categori:Pobl addysgwyd yn Ysgol David Hughes]]
[[Categori:Pobl o Ynys Môn]]
[[Categori:Gwyddonwyr roced]]</text>
      <sha1>7f8vfxnpv6xb56rjwcac4z7ddsav3kl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Defnyddiwr:Stefanik/Wici365</title>
    <ns>2</ns>
    <id>229465</id>
    <revision>
      <id>11095515</id>
      <parentid>11091674</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:06:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stefanik</username>
        <id>413</id>
      </contributor>
      <comment>/* 2022 --&gt; */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="57621" xml:space="preserve">Mae hafan y Prosiect yma: [[Wicipedia:Wicibrosiect Wici365]]

== 2017 - 2018 ==

#	[[Ayande]]	  -  	 1 Ebrill 2018	  -  	 3,738‎ 
#	[[Y Lagŵn Glas]]	  -  	 1 Ebrill 2018	  -  	 4,428‎ 
#	[[Bessastaðir]]	  -  	 3 Ebrill 2018	  -  	 2,205‎ 
#	[[Garðabær]]	  -  	 3 Ebrill 2018	  -  	 2,970‎ 
#	[[Hafnarfjörður]]	  -  	 3 Ebrill 2018	  -  	 5,242‎ 
#	[[Kópavogur]]	  -  	 3 Ebrill 2018	  -  	 6,968‎ 
#	[[Reykjavík Fawr]]	  -  	 3 Ebrill 2018	  -  	 7,447‎ 
#	[[Reykjanesskagi]]	  -  	 3 Ebrill 2018	  -  	 3,164‎ 
#	[[Reykjanes]]	  -  	 3 Ebrill 2018	  -  	 543‎ 
#	[[Njarðvík]]	  -  	 3 Ebrill 2018	  -  	 3,857‎ 
#	[[Haukadalur]]	  -  	 4 Ebrill 2018	  -  	 2,316‎ 
#	[[Þingvellir]]	  -  	 4 Ebrill 2018	  -  	 3,360‎ 
#	[[Gullfoss]]	  -  	 4 Ebrill 2018	  -  	 3,748‎ 
#	[[Kjósarhreppur]]	  -  	 4 Ebrill 2018	  -  	 1,851‎ 
#	[[Mosfellsbær]]	  -  	 4 Ebrill 2018	  -  	 6,149‎ 
#	[[Seltjarnarnes]]	  -  	 4 Ebrill 2018	  -  	 3,493‎ 
#	[[Akranes]]	  -  	 5 Ebrill 2018	  -  	 3,226‎ 
#	[[Ed Holden]]	  -  	 5 Ebrill 2018	  -  	 3,516‎ 
#	[[Gwilym Bowen Rhys]]	  -  	 5 Ebrill 2018	  -  	 1,120‎ 
#	[[Húsavík]]	  -  	 7 Ebrill 2018	  -  	 5,231‎ 
#	[[Ísafjarðarbær]]	  -  	 7 Ebrill 2018	  -  	 2,338‎ 
#	[[Fjarðabyggð]]	  -  	 7 Ebrill 2018	  -  	 2,051‎ 
#	[[Grindavík]]	  -  	 7 Ebrill 2018	  -  	 3,080‎ 
#	[[Landnámabók]]	  -  	 7 Ebrill 2018	  -  	 3,395‎ 
#	[[Vík í Mýrdal]]	  -  	 7 Ebrill 2018	  -  	 5,317‎ 
#	[[Sólheimajökull]]	  -  	 7 Ebrill 2018	  -  	 2,169‎ 
#	[[Vestmannaeyjar]]	  -  	 8 Ebrill 2018	  -  	 7,523‎ 
#	[[Snæfellsnes]]	  -  	 9 Ebrill 2018	  -  	 2,415‎ 
#	[[Grundarfjarðarbær]]	  -  	 9 Ebrill 2018	  -  	 2,695‎ 
#	[[Sheng]]	  -  	 10 Ebrill 2018	  -  	 6,581‎ 
#	[[Dalvíkurbyggð]]	  -  	 10 Ebrill 2018	  -  	 2,828‎ 
#	[[Mýrdalshreppur]]	  -  	 10 Ebrill 2018	  -  	 701‎ 
#	[[Árborg]]	  -  	 11 Ebrill 2018	  -  	 2,781‎ 
#	[[Selfoss]]	  -  	 11 Ebrill 2018	  -  	 8,306‎ 
#	[[Matatu]]	  -  	 11 Ebrill 2018	  -  	 6,190‎ 
#	[[Tro-tro]]	  -  	 12 Ebrill 2018	  -  	 3,890‎ 
#	[[Dala dala]]	  -  	 12 Ebrill 2018	  -  	 4,214‎ 
#	[[Hringvegur, Route 1 (Gwlad yr Iâ)]]	  -  	 13 Ebrill 2018	  -  	 5,480‎ 
#	[[Ffederasiwn Pêl-droed Albania]]	  -  	 13 Ebrill 2018	  -  	 4,989‎ 
#	[[KF Elbasani]]	  -  	 15 Ebrill 2018	  -  	 4,654‎ 
#	[[Elbasan Arena]]	  -  	 15 Ebrill 2018	  -  	 2,443‎ 
#	[[Maes Awyr Ryngwladol y Fam Teresa, Tirana]]	  -  	 16 Ebrill 2018	  -  	 8,451‎ 
#	[[Kategoria Superiore]]	  -  	 16 Ebrill 2018	  -  	 6,820‎ 
#	[[FK Jelgava]]	  -  	 17 Ebrill 2018	  -  	 5,522‎ 
#	[[CP Afan Lido]]	  -  	 17 Ebrill 2018	  -  	 5,480‎ 
#	[[Borgarnes]]	  -  	 17 Ebrill 2018	  -  	 6,433‎ 
#	[[Blönduós]]	  -  	 18 Ebrill 2018	  -  	 3,614‎ 
#	[[Höfn]]	  -  	 19 Ebrill 2018	  -  	 3,812‎ 
#	[[Egilsstaðir]]	  -  	 19 Ebrill 2018	  -  	 4,834‎ 
#	[[Stadiwm Marston]]	  -  	 20 Ebrill 2018	  -  	 713‎ 
#	[[Maes Ffordd Victoria]]	  -  	 23 Ebrill 2018	  -  	 1,638‎ 
#	[[C.P.-D. Goytre United]]	  -  	 26 Ebrill 2018	  -  	 2,419‎ 
#	[[Heol y Wig, Aberystwyth]]	  -  	 29 Ebrill 2018	  -  	 1,468‎ 
#	[[Canolfan y Morlan]]	  -  	 2 Mai 2018	  -  	 3,929‎ 
#	[[Eisteddfod Calan Mai Aberystwyth]]	  -  	 2 Mai 2018	  -  	 634‎ 
#	[[Capel y Morfa, Aberystwyth]]	  -  	 8 Mai 2018	  -  	 2,152‎ 
#	[[Llyfrgell Tref Aberystwyth]]	  -  	 9 Mai 2018	  -  	 2,502‎ 
#	[[Stryd Portland, Aberystwyth]]	  -  	 9 Mai 2018	  -  	 2,750‎ 
#	[[Stryd y Baddon, Aberystwyth]]	  -  	 11 Mai 2018	  -  	 1,865‎ 
#	[[Talat Chaudhri]]	  -  	 13 Mai 2018	  -  	 1,877‎ 
#	[[Maes y Frenhines]]	  -  	 13 Mai 2018	  -  	 1,249‎ 
#	[[Cyngor Cymuned Llanbadarn Fawr]]	  -  	 15 Mai 2018	  -  	 6,984‎ 
#	[[Capel Soar, Llanbadarn Fawr]]	  -  	 15 Mai 2018	  -  	 4,689‎ 
#	[[Amgueddfa Ceredigion]]	  -  	 20 Mai 2018	  -  	 3,909‎ 
#	[[Stryd y Porth Bach, Aberystwyth]]	  -  	 20 Mai 2018	  -  	 1,841‎ 
#	[[Stryd y Popty, Aberystwyth]]	  -  	 21 Mai 2018	  -  	 1,422‎ 
#	[[Carl Hermann Ethé]]	  -  	 22 Mai 2018	  -  	 2,043‎ 
#	[[Ffordd y Môr, Aberystwyth]]	  -  	 23 Mai 2018	  -  	 2,882‎ 
#	[[Ymddiriedolaeth James Pantyfedwen]]	  -  	 23 Mai 2018	  -  	 4,993‎ 
#	[[Stryd y Farchnad, Aberystwyth]]	  -  	 23 Mai 2018	  -  	 2,288‎ 
#	[[Løgting]]	  -  	 25 Mai 2018	  -  	 6,206‎ 
#	[[Gŵyl Seiclo Aberystwyth]]	  -  	 28 Mai 2018	  -  	 3,080‎ 
#	[[Chwaraeon Cymru]]	  -  	 29 Mai 2018	  -  	 1,528‎ 
#	[[Tenis Cymru]]	  -  	 29 Mai 2018	  -  	 2,639‎ 
#	[[Morfa Mawr, Aberystwyth]]	  -  	 29 Mai 2018	  -  	 3,254‎ 
#	[[Clwb Tenis Aberystwyth]]	  -  	 29 Mai 2018	  -  	 2,208‎ 
#	[[Seidr y Mynydd]]	  -  	 30 Mai 2018	  -  	 971‎ 
#	[[Cîfio]]	  -  	 31 Mai 2018	  -  	 2,047‎ 
#	[[Poliffoni]]	  -  	 1 Mehefin 2018	  -  	 4,894‎ 
#	[[Trio Mandili]]	  -  	 1 Mehefin 2018	  -  	 3,129‎ 
#	[[Seyðabrævið]]	  -  	 2 Mehefin 2018	  -  	 4,555‎ 
#	[[Baneri Promenâd Aberystwyth]]	  -  	 10 Mehefin 2018	  -  	 2,814‎ 
#	[[A Lyga]]	  -  	 12 Mehefin 2018	  -  	 6,111‎ 
#	[[Trakai]]	  -  	 12 Mehefin 2018	  -  	 4,986‎ 
#	[[FK Trakai]]	  -  	 12 Mehefin 2018	  -  	 7,777‎ 
#	[[Ffederasiwn Pêl-droed Lithwania]]	  -  	 14 Mehefin 2018	  -  	 1,722‎ 
#	[[Mentrau Iaith Cymru]]	  -  	 12 Gorffennaf 2018	  -  	 913‎ 
#	[[Heledd ap Gwynfor]]	  -  	 12 Gorffennaf 2018	  -  	 805‎ 
#	[[Thermomedr]]	  -  	 23 Gorffennaf 2018	  -  	 2,191‎ 
#	[[Celsius]]	  -  	 23 Gorffennaf 2018	  -  	 3,820‎ 
#	[[Ibrahim Rugova]]	  -  	 27 Gorffennaf 2018	  -  	 7,486‎ 
#	[[Adem Demaçi]]	  -  	 27 Gorffennaf 2018	  -  	 6,653‎ 
#	[[Dyn Indalo]]	  -  	 29 Gorffennaf 2018	  -  	 3,614‎ 
#	[[Dathliadau Geraint Thomas yn Tour de France 2018]]	  -  	 2 Awst 2018	  -  	 1,948‎ 
#	[[Huw Marshall]]	  -  	 21 Awst 2018	  -  	 2,172‎ 
#	[[Radio Yes Cymru]]	  -  	 21 Awst 2018	  -  	 2,728‎ 
#	[[Gareth Bonello]]	  -  	 22 Awst 2018	  -  	 2,834‎ 
#	[[Genootskap van Regte Afrikaners]]	  -  	 23 Awst 2018	  -  	 4,785‎ 
#	[[Eurfyl ap Gwilym]]	  -  	 24 Awst 2018	  -  	 4,300‎ 
#	[[Ysgol Ramadeg Ardwyn]]	  -  	 24 Awst 2018	  -  	 2,081‎ 
#	[[Chwiorydd Loreto]]	  -  	 26 Awst 2018	  -  	 1,259‎ 
#	[[Hiwgenotiaid]]	  -  	 28 Awst 2018	  -  	 5,034‎ 
#	[[Gone Girl]]	  -  	 28 Awst 2018	  -  	 4,551‎ 
#	[[Paarl]]	  -  	 28 Awst 2018	  -  	 6,246‎ 
#	[[Steve Bannon]]	  -  	 29 Awst 2018	  -  	 6,421‎ 
#	[[Julius Evola]]	  -  	 29 Awst 2018	  -  	 10,508‎ 
#	[[Traddodiad Ofnus (band)]]	  -  	 30 Awst 2018	  -  	 1,869‎ 
#	[[Celf tir]]	  -  	 30 Awst 2018	  -  	 3,168‎ 
#	[[Avant-garde]]	  -  	 30 Awst 2018	  -  	 6,646‎ 
#	[[Theo van Doesburg]]	  -  	 31 Awst 2018	  -  	 7,008‎ 
#	[[De Stijl]]	  -  	 31 Awst 2018	  -  	 5,741‎ 
#	[[Lliw primaidd]]	  -  	 31 Awst 2018	  -  	 3,077‎ 
#	[[Lluniadaeth, (Constructivism)]]	  -  	 1 Medi 2018	  -  	 7,015‎ 
#	[[Teachta Dála]]	  -  	 3 Medi 2018	  -  	 3,295‎ 
#	[[Seán Lemass]]	  -  	 3 Medi 2018	  -  	 12,581‎ 
#	[[John Bruton]]	  -  	 3 Medi 2018	  -  	 10,402‎ 
#	[[Gorllewin Dulyn (etholaeth Dáil Éireann)]]	  -  	 3 Medi 2018	  -  	 1,571‎ 
#	[[Miri Mawr]]	  -  	 4 Medi 2018	  -  	 2,631‎ 
#	[[Jacpot (rhaglen deledu)]]	  -  	 4 Medi 2018	  -  	 2,911‎ 
#	[[Kevin Davies]]	  -  	 5 Medi 2018	  -  	 1,471‎ 
#	[[Clive Roberts]]	  -  	 5 Medi 2018	  -  	 1,423‎ 
#	[[Undeb Pêl-droed Denmarc]]	  -  	 7 Medi 2018	  -  	 3,623‎ 
#	[[Cyngor Tref Aberystwyth]]	  -  	 13 Medi 2018	  -  	 6,572‎ 
#	[[Futsal]]	  -  	 13 Medi 2018	  -  	 4,430‎ 
#	[[Cymdeithas Bêl-droed Gweriniaeth Iwerddon]]	  -  	 17 Medi 2018	  -  	 6,615‎ 
#	[[Cymdeithas Bêl-droed Gogledd Iwerddon]]	  -  	 18 Medi 2018	  -  	 8,616‎
#       [[Ysgol Frankfurt]] 	  -  	 19 Medi 2018 	  -  	 3,337
#       [[Ffederasiwn Frenhinol Pêl-droed Sbaen]]	  -  	 20 Medi 2018 	  -  	 6,633
#       [[Ffelaffel]]	  -  	 20 Medi 2018 	  -  	 4,771
#       [[Bara pita]]	  -  	 20 Medi 2018 	  -  	 3,994
#       [[Sesame]]	  -  	 21 Medi 2018	  -  	 3,632
#       [[Gwladwriaeth Rydd Iwerddon]]	  -  	 24 Medi 2018	  -  	8,256 
#       [[Cyfansoddiad Iwerddon]]	  -  	 24 Medi 2018	  -  	6,515
#       [[Seanad Éireann]]	  -  	 25 Medi 2018	  -  	11,002
#       [[Tŷ Leinster]]	  -  	 25 Medi 2018	  -  	6,331
#       [[Cofadail Michael Collins ac Arthur Griffiths, Tŷ Leinster]]	  -  	 25 Medi 2018	  -  	4,052
#       [[Plaid Lafur Iwerddon]]       -     26 Medi 2018   -  10,164
#       [[Bwrdeistref]]            -    27 Medi 2018     -    3,651
#       [[Plaid Werdd Iwerddon]]     - 28 Medi 2018  -  10,268
#       [[Cyflwr cyfarchol]]      -  30 Medi 2018   -
#       [[C.P.D. Ton Pentre]]     -  30 Medi 2018
#       [[Goetre (Port Talbot)]]   -   30 Medi 2018
#       [[Marmite]]           -    1 Hydref 2018   - 3,820
#       [[Desolation Radio]]  -    1 Hydref 2018     - 1,028
#       [[Cathaoirleach]]     -    2 Hydref 2018    - 3,023
#       [[Siawarma]]          -    2 Hydref 2018    -  5,534
#       [[Kevin O’Higgins]]   -    3 Hydref 2018    -  6,809
#       [[Letsie III, brenin Lesotho]]   - 4 Hydref 2018  -
#       [[Prifysgol Genedlaethol Lesotho]]    -  4 Hydref 2018  -
#       [[Sesotho]]               -          4 Hydref 2018
#       [[Tsotsitaal]]           -   5 Hydref 2018   562
#       [[Gŵyl Gomedi Aberystwyth]]  -  7 Hydref 2018
#       [[Gŵyl Gomedi Machynlleth]]  -  7 Hydref 2018
#       [[Sinema'r Commodore, Aberystwyth]]    -    7 Hydref 2018
#       [[Pier Aberystwyth]]             -   7 Hydref 2018
#       [[Neuadd y Brenin, Aberystwyth]]     -   8 Hydref 2018
#       [[Fitamin B12]]                   -   9 Hydref 2018
#       [[Afon Pripyat]]     -        9 Hydref 2018
#       [[Heol y Bont, Aberystwyth]]     -   10 Hydref 2018
#       [[Tafarn yr Hen Lew Du, Aberystwyth]]    -   10 Hydref 2018
#       [[Tzachi HaLevy]]              -    11 Hydref 2019
#       [[Freedom Come-All-Ye, cân]]            -   12 Hydref 2018  - 6,738 
#       [[Idan Amedi]]             -   12 Hydref 2018   - 1,923
#       [[Hamish Henderson]]    - 13 Hydref 2018    - 6.727
#       [[Fauda]]             -   13 Hydref 2018    - 6,962
#       [[Lior Raz]]         -  13 Hydref 2018   - 2,957
#       [[Alan Wynne Williams]]   - 14 Hydref 2018  -
#       [[Sabich]]             - 15 Hydref 2018   - 3,074
#       [[Tahini]]              -   16 Hydref   -
#       [[Halfa]]            -   16 Hydref 2018  - 4,465
#       [[Petah Tikva]]       -   19 Hydref   - 7,337
#       [[Capel Seion, Annibynwyr, Aberystwyth]]   - 19 Hydref 2018  -   2,111
#       [[KF Tirana]]           -    20 Hydref 2018   -   6,174
#       [[Rheol Tintur]]      -  23 Hydref 2018 - 10,676
#       [[Cwmbrân Celtic FC]]     -  24 Hydref 2018  - 3,418
#       [[C.P.D. Tref Cwmbrân]]     -   25 Hydref 2018   -  7,437
#       [[Stadiwm Cwmbrân]]       -   25 Hydref 2018   - 1,860
#       [[John Maclean (Sosialydd Albanaidd)]]    -  26 Hydref 2018   - 8,385
#       [[Bergambacht]]                -  26 Hydref 2018 - 4,483
#       [[Glasir]]   - 26 Hydref 2018 - 3,627
#       [[Prifysgol Ynysoedd y Ffaröe]] - 27 Hydref 2018 - 4,159
#       [[Prifysgol Copenhagen]]  -  28 Hydref 2018 - 11,674
#       [[Lasse Hessel]] - 28 Hydref 2018 - 4,708
#       [[Condom Benyw]] - 30 Hydref 2018 -  7,128
#       [[Polywrethan]] - 31 Hydref 2018 - 5,540
#       [[Otto Bayer]]  - 31 Hydref 2018 -  3,597
#       [[Tampon]] - 1 Tachwedd 2018  - 11,836
#       [[Cwpan mislif]]  - 2 Tachwedd 2018  -  8,257
#       [[Dinamo Tirana]] - 2 Tachwedd 2018 - 2,905
#       [[FK Partizani Tirana]] - 3 Tachwedd 2018 - 3,700
#       [[C.P.D. Inter Caerdydd]] - 3 Tachwedd 2018 -  5,802
#       [[Meir Dizengoff]]  - 4 Tachwedd 2018 - 6,160
#       [[Stryd Dizengoff]] - 4 Tachwedd 2018 - 4,007
#       [[Maelfa]] - 4 Tachwedd 2018 - 10,086
#       [[Chofefei Tsion]] - 5 Tachwedd 2018 - 7,121
#       [[Der Judenstaat]] - 6 Tachwedd 2018 - 12,199
#       [[Altneuland]] - 7 Tachwedd 2018 - 13,053
#       [[Judith Maro]] - 7 Tachwedd 2018 - 5,042
#       [[Naomi Jones]] - 8 Tachwedd 2018 - 4,499
#       [[Cwpan Cynghrair Cymru]] - 10 Tachwedd 2018
#       [[C.P.D. Glyn Ebwy]] - 10 Tachwedd 2018 -  3,150
#       [[Palmach]] - 11 Tachwedd 2018 - 6,050
#       [[Eliezer Ben-Yehuda]] - 12 Tachwedd 2018 - 11,423
#       [[Theodor Herzl]] - 14 Tachwedd 2018 - 16,578
#       [[C.P.D. Machynlleth]] - 15 Tachwedd 2018 - 1,961
#       [[Steffan Alun]] - 19 Tachwedd 2018 - 1,780
#       [[Esyllt Sears]] - 20 Tachwedd 2018 - 2,312
#       [[Phil Cooper]] - 20 Tachwedd 2018 - 1,930
#       [[C.P.D. Pen-y-bont]] - 21 Tachwedd 2018 - 5,173
#       [[Steffan Evans (comedi)]] - 22 Tachwedd 2018 - 1,880
#       [[Clwb Rygbi Machynlleth]] - 22 Tachwedd 2018 - 2,385
#       [[Calum Stewart]] - 22 Tachwedd 2018 - 2,442
#       [[C.P.D. Bae Cemaes]] - 23 Tachwedd 2018 - 3,946
#       [[Dan Thomas (comedi)]] - 23 Tachwedd 2018 - 3,125
#       [[Beth Jones (comedi)]] - 23 Tachwedd 2018 - 1614
#       [[Liman (llannerch anialwch)]] - 23 Tachwedd 2018 - 3,336
#       [[C.P.D. Briton Ferry Llansawel A.F.C.]] -24 Tachwedd 2018 - 6,662
#       [[Gŵyl Arall]] - 24 Tachwedd 2018 - 2,847
#       [[Yishuv]] - 25 Tachwedd 2018 - 7,144
#       [[C.P.D. Tref Aberdâr]] - 26 Tachwedd 2018 - 5,012
#       [[Lorna Prichard]] - 26 Tachwedd 2018 - 3,384
#       [[Sarah Breese]] - 27 Tachwedd 2018 - 3,199
#       [[Ysgol Uwchradd Llanidloes]] - 27 Tachwedd 2018 - 3,119
#       [[Eleri Morgan]] - 27 Tachwedd 2018 - 1,584
#       [[Hywel Pitts]] - 28 Tachwedd 2018 - 1,827
#       [[Jâms Thomas]] - 29 Tachwedd 2018 - 2,388
#       [[Daniel Gwydion Williams]] - 30 Tachwedd 2018 - 3,305
#       [[Burum (band)]] - 30 Tachwedd 2018 - 3.004
#       [[Francesca Rhydderch]] - 1 Rhagfyr 2018 -  4,650
#       [[Cymdeithas Bêl-droed Slofacia]] - 2 Rhagfyr 2018 -  
#       [[Ffederasiwn Pêl-droed Hwngari]] - 2 Rhagfyr 2018 - 7,285
#       [[Ffederasiwn Pêl-droed Croasia]] - 2 Rhagfyr 2018 - 5,009
#       [[Prosiect Al Baydha]] - 3 Rhagfyr 2018 - 6,204
#       [[Cymdeithas Ffederasiynau Pêl-droed Aserbaijan]] - 3 Rhagfyr 2018 - 7,042
#       [[Uwch Gynghrair Slofacia]] - 4 Rhagfyr 2018 -  9,108
#       [[Cwpan Slofacia]] - 4 Rhagfyr 2018 - 6,035
#       [[James Lawrence]] - 5 Rhagfyr 2018 - 6,702
#       [[Cwpan Hwngari]] - 5 Rhagfyr 2018 - 5,552
#       [[W.T. Cosgrave]] - 6 Rhagfyr 2018 - 10,850
#       [[Cumann na nGaedheal]] - 6 Rhagfyr 2018 - 3,214
#       [[Cytundeb Eingl-Wyddelig]] - 7 Rhagfyr 2018 - 8,797
#       [[Côr ABC]] - 7 Rhagfyr 2018 - 2,162
#       [[Côr Godre'r Garth]] - 9 Rhagfyr 2018 - 2753
#       [[Uwch Gynghrair Hwngari]] - 10 Rhagfyr 2018 - 11,243
#       [[Geoff Lawton]] - 11 Rhagfyr 2018 - 6,485
#       [[Suidlanders]] - 12 Rhagfyr 2018 - 4,085
#       [[Gabion]] - 14 Rhagfyr 2018 - 5,015
#       [[Swêl]] - 14 Rhagfyr 2018 - 2,805
#       [[John D. Liu]] - 15 Rhagfyr 2018 - 2,467
#       [[Father Christmas]] - 16 Rhagfyr 2018 -  5,011
#       [[Neal Spackman]] - 17 Rhagfyr 2018 - 2,452
#       [[Tali Sharon]] - 17 Rhagfyr 2018 - 2,462
#       [[Srugim]] - 18 Rhagfyr 2018 - 4,447
#       [[Janet Aethwy]] - 19 Rhagfyr 2018 - 2,408
#       [[Ohad Knoller]] - 19 Rhagfyr 2018 - 2,755
#       [[Eleri Llwyd]] - 21 Rhagfyr 2018 -  1,984
#       [[Calque]] - 22 Rhagfyr 2018 - 7,716
#       [[Sorela]] - 24 Rahgfyr 2018 - 2,472
#       [[Tomwellt]] - 25 Rhagfyr 2018 - 3,155
#       [[Tail]] - 25 Rhagfyr 2018 -  2,446
#       [[Cytundeb Trianon]] - 26 Rhagfyr 2018 - 8,078
#       [[Cytundeb Saint-Germain]] - 27 Rhagfyr 2018 - 5,210
#       [[Cytundeb Sèvres]] - 27 Rhagfyr 2018 - 9,263
#       [[Cytundeb Lausanne]] - 28 Rhagfyr 2018 - 7,698
#       [[Colslo]] - 28 Rhagfyr 2018 - 2,853
#       [[Ffatri]] - 28 Rhagfyr 2018 -  6,148
#       [[Moronen]] - 29 Rhagfyr 2018 - 6,504 - ar ol sgwenu erthygl hir sylweddoli fod pwt o dan 'moronen' arghhhh!!!!!
#       [[Prif wreiddyn]] -29 Rhagfyr 2018 -  1,556
#       [[Pieter Hoff]] - 30 Rhagfyr 2018 - 3,694
#       [[Groasis Waterboxx]] - 30 Rhagfyr 2018 - 8,095
#       [[Cynllun Alon]] - 31 Rhagfyr 2018 - 4,204
#       [[Palesteina (Mandad)]] - 31 Rhagfyr 2018 - 4,750
#       [[Blwch llwch]] - 2 Ionawr 2019 -   5,315
#       [[Cetyn]] - 3 Ionawr 2019 - 6,105
#       [[Yr Hwntws]] - 3 Ionawr 2019 - 2,701
#       [[Tambwrîn]] - 4 Ionawr 2019 - 3,426
#       [[Tabwrdd]] - 5 Ionawr 2019 - 3,271
#       [[Siacsiwca]] - 8 Ionawr 2019 - 7,117
#       [[Saws Tabasco]] - 8 Ionawr 2019 - 3,415
#       [[Briwgig]] - 8 Ionawr 2019 - 3,307
#       [[Gî]] - 9 Ionawr 2019 - 2,220
#       [[Adam Small]] - 9 Ionawr 2019 - 6,340
#       [[Neville Alexander]] - 10 Ionawr 2019 - 
#       [[Dave Rich]] - 10 Ionawr 2019 - 2,261
#       [[Walter Sisulu]] - 11 Ionawr 2019 - 10,128
#       [[Bara fflat]] - 12 Ionawr 2019 - 
#       [[Bara croyw]] - 13 Ionwr 2019 -  4,325
#       [[Creision]] - 14 Ionawr 2019 -  4,913
#       [[Cneuen yr India]] - 15 Ionawr 2019 - 6,416
#       [[Hen Ganolfan yr Urdd Caerdydd]] 17 Ionawr 2019 - 3,471
#       [[Cwmni Dawns Werin Caerdydd]] - 17 Ionawr 2019 - 2,887
#       [[Dawnswyr Nantgarw]] - 18 Ionawr 2019 - 5,366
#       [[Cymdeithas Ddawns Werin Cymru]] - 20 Ionawr 2019 - 4,761
#       [[Lois Blake]] - 20 Ionawr 2019 - 3,608
#       [[Bioddynwared]] - 21 Ionawr 2019 - 9,058
#       [[Baner Grenada]] - 21 Ionawr 2019 -  2,232
#       [[Baner Barbados]] - 22 Ionawr 2019 - 3,857
#       [[Baner yr Ariannin]] - 23 Ionawr 2019 - 7,978
#       [[Baner Wrwgwái]] - 23 Ionawr 2019 - 7,698
#       [[Oliver 'Tuku' Mtukudzi]] - 24 Ionawr 2019 - 5,762
#       [[Baner Swriname]] - 24 Ionawr 2019 - 2,695
#       [[Baner Paragwâi]] - 24 Ionawr 2019 - 4,000
#       [[Baner Brasil]] - 25 Ionawr 2019 - 8,395
#       [[Baner Gaiana]] - 26 Ionawr 2019 - 2,876
#       [[Baner Guyane]] - 27 Ionawr 2019 -  4,082
#       [[Baner Mercosur]] - 28 Ionawr 2019 -  2,627
#       [[Mercosur]] - 28 Ionawr 2019 - 4,611
#       [[Baner Arwba]] - 29 Ionawr 2019 - 5,112
#       [[Baner Panama]] - 30 Ionawr 2019 - 4,008
#       [[Baner Feneswela]] - 30  Ionawr 2019 - 2,789
#       [[Rabbi Matondo]] - 30 Ionawr 2019 - 7,750
#       [[Baner Ynysoedd y Falklands]] - 31 Ionawr 2019 - 4,105
#       [[Schalke 04]] - 31 Ionawr 2019 - 7,221
#       [[Baner Gweriniaeth Dominica]] - 1 Chwefror 2019 - 6,932
#       [[Baner Dominica]] - 1 Chwefror 2019 - 4,905
#       [[Baner Saint Lucia]] - 2 Chwefror 2019 - 4,305
#       [[Baner Saint Kitts a Nevis]] - 3 Chwefror 2019 - 3,275
#       [[Aravrit]] - 3 Chwefror 2019 - 2,958
#       [[Baner Saint Vincent a'r Grenadines]] - 4 Chwefror 2019 -  2,610
#       [[Baner Saint Barthélemy]] - 5 Chwefror 2019 - 2,342
#       [[Arfbais Saint Barthélemy]] - 5 Chwefror 2019 - 1,530
#       [[Baner Trinidad a Tobago]] - 6 Chwefror 2019 - 3,765
#       [[Baner Puerto Rico]] - 6 Chwefror 2019 - 2,398
#       [[Baner Saint Martin]] - 7 Chwefror 2019 - 2,945
#       [[Cymuned Saint Martin Ffrengig]] - 8 Chwefror 2019 - 7,659
#       [[Baner Ynysoedd Virgin yr Unol Daleithiau]] - 8 Cwhefror 2019 - 3,009
#       [[Baner Belîs]] - 9 Chwefror 2019 - 3,108
#       [[Baner Gwatemala]] - 11 Chwefror 2019 -   4,532
#       [[Baner Hondwras]] - 12 Chwefror 2019 -  4,757
#       [[Baner Nicaragwa]] - 13 Chwefror 2019 - 5,188
#       [[Baner Cymuned Cenhedloedd yr Andes]] - 14 Chwefror 2019 - 1,804
#       [[Cymuned Cenhedloedd yr Andes]] - 16 Chwefror 2019 - 4,792
#       [[Baner yr Ynysoedd Morwynol Prydain]] - 18 Chwefror 2019 - 361
#       [[Baner Undeb Cenhedloedd De America]] - 19 Chwefror 2019 - 2,614
#       [[Undeb Cenhedloedd De America]] - 25 Chwefror 2019 - 2,457
#       [[Gelsenkirchen]] - 26 Chwefror 2019 -  5,934
#       [[Cynhadledd San Remo]] - 27 Chwefror 2019 - 3,473
#       [[Sanremo]] - 28 Chwefror 2019 - 5,296
#       [[Baner Bwrwndi]] - 4 Mawrth 2019 -  3,438
#       [[Baner Gweriniaeth y Congo]] - 5 Mawrth 2019 - 3,840
#       [[Baner Gweriniaeth Ddemocrataidd Congo]] - 6 Mawrth 2019 - 5,635
#       [[Baner Cabo Verde]] - 7 Mawrth 2019 -  3,644
#       [[Baner Gweriniaeth Canolbarth Affrica]] - 8 Mawrth 2019 - 3,530
#       [[Andrew Green]] - 8 Mawrth 2019 - 4,003
#       [[Josh Navidi]] - 9 Mawrth 2019 - 4,220
#       [[Ysgol Brynteg]] - 10 Mawrth 2019 - 7,451
#       [[Ysgol Bro Ogwr]] - 11 Mawrth 2019 - 3,556
#       [[Baner De Swdan]] - 11 Mawrth 2019 - 3,541
#       [[Baner Cenia]] - 12 Mawrth 2019 - 3,567
#       [[Baner Jibwti]] - 12 Mawrth 2019 - 2,512
#       [[Baner Gini Bisaw]] - 13 Mawrth 2019 - 2,752
#       [[Baner Eritrea]] - 14 Mawrth 2019 - 4,860
#       [[Baner Gini]] - 15 Mawrth 2019 - 2,017
#       [[Baner y Gambia]] - 15 Mawrth 2019 - 3.591
#       [[Baner Lesotho]] - 16 Mawrth 2019 -  5.282
#       [[Baner Namibia]] - 16 Mawrth 2019 - 6,565
#       [[Fest-noz]] - 17 Mawrth 2019 - 8,375
#       [[Baner Mosambic]] - 17 Mawrth 2019 -  5,226
#       [[Hashnod]] - 18 Mawrth 2019 - 9,943
#       [[Baner Wganda]] - 20 Mawrth 2019 -  4,759
#       [[Baner Tansanïa]] - 21 Mawrth 2019 - 3,622
#       [[Baner Sambia]] - 21 Mawrth 2019 - 4,950
#       [[Baner Seychelles]] - 22 Mawrth 2019 - 3,922
#       [[Baner Ethiopia]] - 22 Mwrth 2019 - 7,540
#       [[Baner Gorllewin Sahara]] - 23 Mawrth 2019 -  5,627
#       [[Baner Palesteina]] - 23 Mawrth 2019 - 7.902
#       [[Rawabi]] - 26 Mawrth 2019 - 7,950
#       [[Nablus]] - 26 Mawrth 2019 - 12,608
#       [[Bir Zait]] - 27 Mawrth 2019 -  7,109
#       [[Prifysgol Bir Zait]] - 28 Mawrth 2019 -  5,646
#       [[Baner De Corea]] - 29 Mawrth 2019 -   9,880
#       [[Baner Gogledd Corea]] - 29 Mawrth 2019 - 6,434
#       [[Baner Uno Corea]] - 30 Mawrth 2019 - 6,719
#       [[Baner Brunei]] - 1 Ebrill 2019 - 5,448

== 2018 --&gt; ==
#       [[Baner Myanmar]] - 1 Ebrill 2019 - 8,268
#       [[Calonnau Cymru]] - 1 Ebrill 2019 - 2,806
#       [[Baner Qatar]] - 2 Ebrill 2019 - 3,387
#       [[Baner Cirgistan]] - 3 Ebrill 2019 -  7,156
#       [[Baner Tajicistan]] - 4 Ebrill 2019 - 9,589
#       [[Baner Iran]] - 5 Ebrill 2019 - 8,676
#       [[Baner Wsbecistan]] - 6 Ebrill 2019 - 9,271
#       [[Baner Y Philipinau]] - 7 Ebrill 2019 - 5,904
#       [[Baner Cymanwlad y Gwladwriaethau Annibynnol]] - 8 Ebrill 2019 - 1,833
#       [[Benny Gantz]] - 9 Ebrill 2019 - 6,807
#       [[Moshav]] - 10 Ebrill 2019 - 6,833
#       [[Baner Sefydliad dros Gydweithio Islamaidd]] - 11 Ebrill 2019 - 1,832
#       [[Sefydliad dros Gydweithio Islamaidd]] - 11 Ebrill 2019 - 4,806
#       [[Shtisel]] - 12 Ebrill 2019 - 5,293
#       [[Acaba]] - 14 Ebrill 2019 - 6,504
#       [[Michael Aloni]] - 15 Ebrill 2019 -  3,256
#       [[Irbid]] - 15 Ebrill 2019 - 4,664
#       [[Ajlwn]] - 16 Ebrill 2019 - 3,840
#       [[Rwseiffa]] - 16 Ebrill 2019 - 2,564
#       [[Tilā' al-'Alī]] - 17 Ebrill 2019 - 967
#       [[Zarca]] - 17 Ebrill 2019 -  7,603
#       [[Wadi as-Ser]] - 18 Ebrill 2019 -   6,221
#       [[Ceann Comhairle]] - 18 Ebrill 2019 -   14,846
#       [[Al Quwaysimah]] - 19 Ebrill 2019 - 3,267
#       [[Ma'an]] - 21 Ebrill 2019 - 3,759
#       [[Rheilffordd Hejaz]] - 22 Ebrill 2019 - 6,576
#       [[Mis Medi Du]] - 23 Ebrill 2019 - 7,178
#       [[Jerash]] - 24 Ebrill 2019 -  7,105
#       [[Ardal Lywodraethol Aqaba]] - 29 Ebrill 2019 - 5,034
#       [[Ardal Llywodraethol Ma'an]] - 30 Ebrill 2019 - 6,113
#       [[Naruhito, Ymerawdwr Siapan]] - 30 Ebrill 2019 - 4,138
#       [[Ardal Lywodraethol Ajlwn]] - 1 Mai 2019 - 3,508
#       [[Ardal Lywodraethol Zarqa]] - 2 Mai 2019 -   5,561
#       [[Cibwts Gifat Chaim (Ichwd)]] - 2 Mai 2019 -3,112
#       [[Lleng Arabaidd]] - 3 Mai 2019 - 5,822
#       [[Léon Bourgeois]] - 5 Mai 2019 - 4,524
#       [[Paul Hymans]] - 5 Mai 2019 -   3,850
#       [[Arfbais Gwlad Iorddonen]] - 6 Mai 2019 -  6,701
#       [[Wadi Rum]] - 6 Mai 2019 -  6,174
#       [[John Bagot Glubb]] - 7 Mai 2019 -  6,387
#       [[Cymdeithas Bêl-droed Gwlad Iorddonen]] - 8 Mai 2019 -  3,116
#       [[Tîm pêl-droed cenedlaethol Gwlad Iorddonen]] - 9 Mai 2019 -  3,255
#       [[Uwch Gynghrair Gwlad Iorddonen]] - 10 Mai 2017 - 5,118
#       [[Lauburu]] - 12 Mai 2019 -  6,694
#       [[Lyra (offeryn)]] - 13 Mai 2019 -  6,522
#       [[Casgliad y Werin]] - 15 Mai 2019 - 2,458
#       [[Ramblers]] - 16 Mai 2019 - 5,176
#       [[Kinder Scout]] - 19 Mai 2019 -  3,311
#       [[Piast Gliwice]] - 19 Mai 2019 -   3,796
#       [[Uwch Gynghrair Gwlad Pwyl]] - 21 Mai 2019 -  10,582
#       [[Pin bawd]] - 24 Mai 2019 - 4,411
#       [[Llwyfandir]] - 25 Mai 2019 - 7,091
#       [[Maskanda]] - 26 Mai 2019 -  7,906
#       [[Ghoema]] -26 Mai 2019 -  3,312
#       [[Kaapse Kleurling]] - 27 Mai 2019 - 9,511
#       [[Kaapse Afrikaans]] - 28 Mai 2019 - 4,250
#       [[Trawsiorddonen]] - 30 Mai 2019 - 5,606
#       [[Clip papur]] - 30 Mai 2019 - 4,557
#       [[Styffylwr]] - 2 Mehefin 2019 - 5863
#       [[Pin cau]] - 2 Mehefin 2019 -  7,601
#       [[Dad-stwffwlwr]] - 3 Mehefin 2019 - 4,282
#       [[Stwffwl]] - 4 Mehefin 2019 - 7,146
#       [[Sbring]] - 6 Mehefin 2019 - 4,686
#       [[NK Osijek]] - 7 Mehefin 2019 - 9,000
#       [[Stadion Gradski vrt]] - 7 Mehefin 2019 - 7,200
#       [[Afon Drava]] - 7 Mehefin 2019 - 5,675
#       [[Cardbord]] - 8 Mehefin 2019 - 4,365
#       [[Groupama Aréna]] - 9 Mehefin 2019 -  5,941
#       [[Ferencvárosi T.C.]] ‎- 10 Mehefin 2019 - 2,640
#       [[Újpest FC]] - 11 Mehefin 2019 - 7,177
#       [[Slavonia]] - 11 Mehefin 2019 - 2,289
#       [[Uwch Gynghrair Croatia]] - 12 Mehefin 2019 - 8,823
#       [[Dinamo Zagreb]] - 12 Mehefin 2019 -   6,635
#       [[Dynamo (Cymdeithas Chwaraeon)]] - 13 Mehefin 2019 - 7,602
#       [[Clybiau Bechgyn a Merched Cymru]] - 16 Mehefin 2019 - 8,095
#       [[Capten John Glynn-Jones]] - 17 Mehefin 2019 - 4,250
#       [[Mynyddcerrig]] - 18 Mehefin 2019 - 2,515
#       [[Marius Jonker]] - 18 Mehefin 2019 -   3,843
#       [[Kimberley, De Affrica]] - 20 Mehefin 2019 -   7,500
#       [[John Forrester-Clack]] - 20 Mehefin 2019 - 3,999
#       [[Nine Mile Point (Glofa)]] - 21 Mehefin 2019 - 2,048
#       [[Cwmfelinfach]] - 21 Mehefin 2019 -  2,679
#       [[Prifysgol Gwlad yr Iâ]] - 24 Mehefin 2019 -   9,700
#       [[Sol Plaatje]] - 26 Mehefin 2019  -  9,188
#       [[Cliftonville F.C.]] - 27 Mehefin 2019 - 5,317
#       [[F.C. Progrès Niederkorn]] - 27 Mehefin 2019 - 8,292
#       [[Niederkorn]] - 27 Mehefin 2019 - 2,932
#       [[K.F. Feronikeli]] - 28 Mehefin 2019 - 8,549
#       [[Drenas]] - 29 Mehefin 2019 -   9,951
#       [[Uwch Gynghrair Cosofo]] - 30 Mehefin 2019 -  6,158
#       [[Uwch Gynghrair Lwcsembwrg]] - 30 Mehefin 2019 -       6,528
#       [[Uwch Gynghrair Belarws]] - 30 Mehefin 2019 -  7,392
#       [[Uwch Gynghrair Estonia]] - 1 Gorffennaf 2019 -  4,929
#       [[Uwch Gynghrair yr Alban]] - 2 Gorffennaf 2019 - 10,055
#       [[Cymdeithas Bêl-droed Yr Alban]] - 3 Gorffennaf 2019 -  8,820
#       [[Cymdeithas Bêl-droed Gibraltar]] - 3 Gorffennaf 2019 - 7,844
#       [[Cynghrair Bêl-droed Gogledd Iwerddon]] - 4 Gorffennaf 2019 - 9,200
#       [[Uwch Gynghrair Gogledd Iwerddon]] - 4 Gorffennaf 2019 - 11,832
#       [[Cwpan Her yr Alban]] - 6 Gorffennaf 2019 - 9,279
#       [[Dwfe]] - 7 Gorffennaf 2019 -   7,519
#       [[Polyester]] - 8 Gorffennaf 2019 - 6,144
#       [[Ffederasiwn Pêl-droed Belarws]] - 8 Gorffennaf 2019 - 6,233
#       [[Baner Ciribati]] - 12 Gorffennaf 2019 - 3,714
#       [[Aderyn Ffrigad]] - 15 Gorffennaf 2019 -  7325
#       [[Ynysoedd Gilbert]] - 16 Gorffennaf 2019 -  12,073
#       [[Lagŵn]] - 17 Gorffennaf 2019 - 6,148
#       [[F.C. København]] - 18 Gorffennaf 2019 -  4,879
#       [[Stadiwm Parken]] - 18 Gorffennaf 2019 - 5,947
#       [[Seren Goch Belgrâd]] - 19 Gorffennaf 2019 - 9,870
#       [[F.K. Partizan Belgrâd]] - 19 Gorffennaf 2019 - 11,360
#       [[H.N.K. Hajduk Split]] - 21 Gorffennaf 2019 -   12,703
#       [[Uwch Gynghrair Iwgoslafia]] - 22 Gorffennaf 2019 - 11,239
#       [[Yr wyddor Adlam]] - 30 Gorffennaf 2019 - 6,400
#       [[Cymdeithas Bêl-droed Slofenia]] - 31 Gorffennaf 2019 -   4,757
#       [[Uwch Gynghrair Slofenia]] - 2 Awst 2019 - 7,744
#       [[Uwch Gynghrair Gogledd Macedonia]] - 7 Awst 2019 - 6,064
#       [[Uwch Gynghrair Serbia]] - 7 Awst 2019 -   6,587
#       [[Cymdeithas Bêl-droed Serbia]] - 8 Awst 2019 -  6,074
#       [[Cymdeithas Bêl-droed Montenegro]] - 8 Awst 2019 -
#       [[Uwch Gynghrair Montenegro]] - 10 Awst 2019 -   9,134
#       [[Maer]] - 11 Awst 2019 -     3,835
#       [[Cymdeithas Bêl-droed Gogledd Macedonia]] - 11 Awst 2019 -   4,502
#       [[Uwch Gynghrair Norwy]] - 12 Awst 2019 - 8,926
#       [[C.P.D. Padarn United]] - 12 Awst 2019 -  2,118
#       [[Darbi]] - 13 Awst 2019 -  8,612
#       [[Afon Derwent, Swydd Derby]] - 14 Awst 2019 - 6,142
#       [[Cored]] - 14 Awst 2019 -     4,556
#       [[Grisiau pysgod]] - 15 Awst 2019 - 5,270
#       [[Cynghrair Pêl-droed Aberystwyth a'r Cylch]] - 15 Awst 2019 - 5,250
#       [[C.P.D. Penparcau]] 15 Awst 2019 - 2,850
#       [[Cynghrair Pêl-droed Canolbarth Cymru]] -  15 Awst 2019 -    5,303
#       [[Cymru South]] - 16 Awst 2019 - 5,594
#       [[C.P.D. Cwmaman United]] - 17 Awst 2019 - 2,959
#       [[C.P.D. Rhydaman]] - 17 Awst 2019 - 5,235
#       [[C.P.D. Prifysgol Abertawe]] - 17 Awst 2019 - 5,006
#       [[C.P.D. Llanilltud Fawr]] - 17 Awst 2019 -   5,083
#       [[Hat-tric]] - 18 Awst 2019 - 10,546
#       [[Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Tonga]] - 18 Awst 2019 - 11,095
#       [[Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Siapan]] - 19 Awst 2019 - 16,599
#       [[John Evan Davies (Rhuddwawr)]] - 19 Awst 2019 -  1,172
#       [[Idris Reynolds]] - 19 Awst 2019 - 3,436
#       [[Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Ffiji]] - 20 Awst 2019 - 17,998
#       [[Llion Jones]] - 21 Awst 2019 - 2,722
#       [[Canolfan Bedwyr]] - 21 Awst 2019 - 4,387
#       [[Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Georgia]] - 22 Awst 2019 -  18,951
#       [[Siôn Eirian]] - 22 Awst 2019 - 4,196
#       [[Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Canada]] - 23 Awst 2019 -  13,784
#       [[Dafydd John Pritchard]] - 23 Awst 2019 - 3,615
#       [[R. Ifor Parry]] - 25 Awst 2019 - 4,432
#       [[Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Samoa]] - 26 Awst 2019 -  16,287
#       [[Clwb Rygbi Aberystwyth]] - 27 Awst 2019 - 4,009
#       [[Baner Ceredigion]] - 27 Awst 2019 - 7,681
#       [[Baner Fflandrys]] - 28 Awst 2019 -  8,316
#       [[O.E. Roberts]] - 29 Awst 2019 - 5,540
#       [[Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Wrwgwái]] 30 Awst 2019 - 13,683
#       [[World Rugby]] - 1 Medi 2019 - 10,581
#       [[Vernon Pugh]] - 2 Medi 2019 -    6,386
#       [[Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Rwmania]] - 4 Medi 2019 -   14,604
#       [[Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Sbaen]] - 5 Medi 2019 - 14,866
#       [[Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Unol Daleithiau America]] - 8 Medi 2019 - 13,598
#       [[Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Namibia]] 9 Medi 2019 - 12,081
#       [[Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Rwsia]] -  10 Medi 2019 - 11,925
#       [[Siva Tau]] - 11 Medi 2019 - 4,705
#       [[Cibi]] - 12 Medi 2019 - 5,665
#       [[Kailao]] - 15 Medi 2019 - 5,741
#       [[Cwpan Cenhedloedd y Môr Tawel]] - 19 Medi 2019 -  8,565
#       [[Pencampwriaethau Rhyngwladol Rugby Europe]] - 20 Medi 2019 - 12,908
#       [[Pencampwriaeth Rygbi yr Americas]] - 21 Medi 2019 -  6,295
#       [[Rugby Europe]] - 23 Medi 2019 -        7,944
#       [[Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Portiwgal]] - 24 Medi 2019 -  9,406
#       [[Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Simbabwe]] - 27 Medi 2019 -     10,446
#       [[W. T. Gruffydd]] - 28 Medi 2019 -  2,132
#       [[Tomi Evans]] - 29 Medi 2019 -   2,105
#       [[Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Cenia]] - 2 Hydref 2019 -  7,820
#       [[Emrys Edwards]] - 3 Hydref 2019 - 2,206
#       [[Dewi Watkin Powell]] - 4 Hydref 2019 - 4,337
#       [[Emyr Currie-Jones]] - 5 Hydref 2019 - 7,197
#       [[Cyngor yr Iaith Gymraeg]] - 6 Hydref 2019 -   3,638
#       [[Cyngor Sir De Morgannwg]] - 6 Hydref 2019 -  5,430
#       [[Trevor Fishlock]] - 7 Hydref 2019 - 7,178
#       [[Jess Fishlock]] - 8 Hydref 2019 - 11,482
#       [[R.E. Griffith]] - 10 Hydref 2019 - 3,625
#       [[Kieffer Moore]] - 11 Hydref 2019 -  7,656
#       [[Viking F.K.]] - 12 Hydref 2019 -   5,312
#       [[Cymdeithas Bêl-droed Norwy]]- 13 Hydref 2019 - 4,506
#       [[Gŵyl Machynlleth]] - 14 Hydref 2019 - 3,061
#       [[Klezmer]] - 16 Hydref 2019 -   7,588
#       [[Simbalom]] - 17 Hydref 2019 - 10,560
#       [[Dwsmel]] - 18 Hydref 2019 -  3,096
#       [[Sither]] - 20 Hydref 2019 -   5,756
#       [[Maribor]] - 20 Hydref 2019 - 14,279
#       [[Rudolf Maister]] - 21 Hydref 2019   13,769
#       [[Styria Slofenia]] - 23 Hydref 2019 - 8,741
#       [[Gefeilldref]] - 24 Hydref 2019 -    6,561
#       [[Kronberg im Taunus]] - 24 Hydref 2019 -  6,022
#       [[Arklow]] - 25 Hydref 2019 - 10,907
#       [[Bus Éireann]] - 25 Hydref 2019 - 5,365
#       [[TrawsCymru]] - 25 Hydref 2019 - 3,239
#       [[Ras Rwyfo'r Her Geltaidd]] - 25 Hydref 2019 - 4,369
#       [[Cymdeithas Rhwyfo Môr Cymru]] - 25 Hydref 2019 - 2,924
#       [[Cwch Hir Celtaidd]] - 25 Hydref 2019 -   2,954
#       [[Rhwyfo Cymru]] - 26 Hydref 2019 -   5,738
#       [[Velenje]] - 26 Hydref 2019 -   14,453
#       [[Campfa]] - 28 Hydref 2019 -  9,915
#       [[Gymnasteg]] - 29 Hydref 2019 -  9,934
#       [[Gemau Cymru]] - 30 Hydref 2019 -    3,475
#       [[Barrau cyfochrog]] - 30 Hydref 2019 -   5,119
#       [[Y Cylchoedd (gymnasteg)]] - 31 Hydref 2019 -  4,118
#       [[Michael Spicer (comedïwr)]] - 31 Hydref 2019 -      1,939
#       [[Daniel Protheroe]] - 4 Tachwedd 2019 - 5,746
#       [[The Silent Village]] - 4 Tachwedd 2019 - 10,974
#       [[Bar llorweddol]] - 5 Tachwedd 2019 - 5,889
#       [[Barrau anghyflin]] - 6 Tachwedd 2019 -   6,734
#       [[John Thomas, Barwn Thomas Cwmgiedd]] - 7 Tachwedd 2019 -   9623
#       [[Comisiwn Cyfiawnder yng Nghymru]] - 7 Tachwedd 2019 -  5,034
#       [[Ceffyl Pwmel]] - 8 Tachwedd 2019 - 7,159
#       [[Gymnasteg Cymru]] - 9 Tachwedd 2019 -   4,442
#       [[Llofnaid]] - 10 Tachwedd 2019 -   6,917
#       [[FIG]] - 11 Tachwedd 2019 -  7,288
#       [[Tumbling (gymnasteg)]] - 12 Tachwedd 2019 -    4,534
#       [[Trawst (gymnasteg)]] - 13 Tachwedd 2019 - 3,459
#       [[Gymnasteg artistig]] - 14 Tachwedd 2019 -   6,316
#       [[Friedrich Ludwig Jahn]] - 4 Rhagfyr 2019 - 9,142

== 2020 --&gt; ==
#       [[Connagh Howard]] - 17 Ionawr 2020 - 2,599
#       [[Baner Somaliland]] - 17 Ebrill 2020 
#       [[Wali]] - 17 Ebrill 2020
#       [[Iman (Islam)]] - 18 Ebrill 2020
#       [[Somalia Fawr]] - 19 Ebrill 2020 - 6,772
#       [[Rwmania Fawr]] - 20 Ebrill 2020 -  10,354
#       [[Cenedl titiwlar]] - 21 Ebrill 2020 -  5,663
#       [[Hwngari Fawr]] - 22 Ebrill 2020 -  8,931
#       [[Lloyd Warburton]] - 23 Ebrill 2020 - 3,616
#       [[Gludyn]] - 23 Ebrill 2020 - 5,636
#       [[Crys-T]] - 24 Ebrill 2020 -    7392
#       [[Crys polo]] - 24 Ebrill 2020 -  3,455
#       [[Dyfarniad Gyntaf Fienna]] - 25 Ebrill 2020 -        8,620
#       [[Ail Ddyfarniad Fienna]] - 26 Ebrill 2020 - 8,420
#       [[Cyflafareddiadau Fienna]] - 27 Ebrill 2020 - 3,542
#       [[Miklós Horthy]] - 27 Ebrill 2020 -    11,676
#       [[Joachim von Ribbentrop]] - 28 Ebrill 2020 -    9,893
#       [[Székelys]] - 29 Ebrill 2020 -      10,459
#       [[Gwlad y Székely]] - 30 Ebrill 2020 -  8,256
#       [[Cytundeb Paris (1947)]] - 1 Mai 2020 -     9,056
#       [[Tiriogaeth Rydd Trieste]] - 2 Mai 2020 - 15,824
#       [[Brython Shag]] - 2 Mai 2020 -   2,768
#       [[Koper]] - 3 Mai 2020 -  11,792
#       [[Piran (Slofenia)]] - 3 Mai 2020 -   12,144
#       [[Izola]] - 3 Mai 2020 -  8,324
#       [[Llinell Morgan]] - 5 Mai 2020 -  5,725
#       [[Eisteddfod Genedlaethol Cymru Bangor 1874]] - 5 Mai 2020 - 1,500
#       [[Pedwar Pwynt ar Ddeg]] - 5 Mai 2020 -     10,553
#       [[Recordiau Sbensh]] - 5 Mai 2020 -     1,235
#       [[Ampersand]] - 5 Mai 2020 -   4,400
#       [[Cytundeb Osimo]] - 6 Mai 2020 - 9,811
#       [[Coridor Pwylaidd]] - 6 Mai 2020 -      9,056
#       [[Dinas Rydd Danzig]] - 6 Mai 2020 -     13,282
#       [[Cynhadledd Potsdam]] - 7 Mai 2020 - 10,452
#       [[Cynhadledd Tehran]] - 7 Mai 2020 -    8,457
#       [[Cynhadledd Casablanca]] - 8 Mai 2020 -  7,475
#       [[Cynhadledd Yalta]] - 8 Mai 2020 - 6,538
#       [[Cynllun Morgenthau]] - 8 Mai 2020 -   6,118
#       [[Cynhadledd Cairo (1943)]] - 8 Mai 2020 -  5,417
#       [[Cynhadledd Quebec (1943)]] - 8 Mai 2020 - 4,827
#       [[Cynhadledd Quebec (1944)]] - 8 Mai 2020 -3,110
#       [[Ynysoedd Ryūkyū]] - 9 Mai 2020 - 11,322
#       [[Cytundeb San Francisco (1951)]] - 9 Mai 2020 -  11,117
#       [[Cynulliad Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig]] - 9 Mai 2020 -  10,292
#       [[Cluj-Napoca]] - 13 Mai 2020 -  21,294
#       [[Daciaid]] - 13 Mai 2020 -   10,783
#       [[Unsiambraeth]] - 13 Mai 2020 -    7,557
#       [[Dwysiambraeth]] ‎ - 13 Mai 2020 -  9,235
#       [[Feto]] - 14 Mai 2020 -     6,937
#       [[Ffrainc Rydd]] - 15 Mai 2020 - 19,641
#       [[Baneri bro Llydaw]] - 16 Mai 2020 - 3,958
#       [[Bro-Gerne]] - 16 Mai 2020 - 2,300
#       [[Bro-Leon]] 16 Mai 2020 - 2,300
#       [[Bro Dreger]] 16 Mai 2020 - 2,300
#       [[Bro-Wened]] 16 Mai 2020 - 2,300
#       [[Bro-Zol]] 16 Mai 2020 - 2,300
#       [[Bro Sant-Maloù]] 16 Mai 2020  - 2,300
#       [[Bro-Roazhon]] 17 Mai 2020 - 2,300
#       [[Bro-Naoned]] 17 Mai 2020 - 2,300
#       [[Bro-Sant-Brieg]] 17 Mai 2020 - 2,300
#       [[Deddfwrfa]] - 19 Mai 2020 -  7,666
#       [[Gweithrediaeth]] - 21 Mai 2020 -  6,496
#       [[Barnwriaeth]] - 22 Mai 2020 -  9,166
#       [[Cystadleuaeth Cân Intervision]] - 22 Mai 2020 - 15,133
#       [[Sopot]] - 23 Mai 2020 -  10,918
#       [[Władysław Szpilman]] - 23 Mai 2020 -‎    9,919
#       [[Gwlad Pwyl y Gyngres]] - 26 Mai 2020 -   10,467
#       [[Cen Williams (dylunydd)]] - 28 Mai 2020 - 5,072
#       [[Clwb Pêl-droed Cymric]] - 30 Mai 2020 -        903
#       [[Hoci (campau)]] - 31 Mai 2020 - 4,880
#       [[Hoci]] - 31 Mai 2020 -    14,834
#       [[Hoci Cymru]] - 31 Mai 2020 - 4,963
#       [[Tîm hoci cenedlaethol dynion Cymru]] - 1 Mehefin 2020 -   4,227
#       [[Tîm hoci cenedlaethol menywod Cymru]] - 4 Mehefin 2020 - 4,228
#       [[Ann Davies (cyfieithydd)]] - 4 Mehefin 2020 -      4,875
#       [[Gemau'r Gymanwlad Cymru]] - 5 Mehefin 2020 -    3,412
#       [[Tŷ'r Cymry (Caerdydd)]] - 5 Mehefin 2020 - 3,405
#       [[Gemau Ieuenctid y Gymanwlad]] - 7 Mehefin 2020 -     10,536
#       [[Ffederasiwn Gemau'r Gymanwlad]] - 8 Mehefin 2020 - 9,787
#       [[Pandwri]] - 12 Mehefin 2020 - 1,602
#       [[Cymdeithasau Cenedlaethol Gemau'r Gymanwlad]] - 12 Mehefin 2020 - 5,325
#       [[choghur]] - 15 Mehefin 2020 - 3,255
#       [[Black Lives Matter]]  - 17 Mehefin 2020 - 13,976
#       [[George Floyd]] - 17 Mehefin 2020 -  8,565
#       [[swastica]] - 18 Mehefin 2020 -       8,364
#       [[Lezginca]] - 19 Mehefin 2020 -  7,680
#       [[Cyfnod clo]] - 19 Mehefin 2020 -  3,151
#       [[Myrddin John]] - 25 Mehefin 2020 -  5,059
#       [[Abchasia]] - 26 Mehefin 2020 -        31,049
#       [[Aqua (Abchasia)]] - 30 Mehefin 2020 - 18,011
#       [[Archif Gwladwriaeth Abchasia]] - 1 Gorffennaf 2020 - 5,923
#       [[Leopold III, brenin Gwlad Belg]] - 1 Gorffennaf 2020 - 6,733
#       [[Albert I, brenin Gwlad Belg]] - 5 Gorffennaf 2020 -    7515
#       [[ASMR]] - 7 Gorffennaf 2020 -       12,891
#       [[Dom saim]] - 8 Gorffennaf 2020 -          10,850
#       [[Leopold II, brenin Gwlad Belg]] - 8 Gorffennaf 2020 - 14,783
#       [[Ffullyn cotwm]] - 9 Gorffennaf 2020 -   4,051
#       [[Carthffosiaeth]] - 9 Gorffennaf 2020 - 12,790
#       [[Bioddiraddio]] - 10 Gorffennaf 2020 -  7,290
#       [[Tirlenwi]] - 24 Gorffennaf 2020 - 13,059
#       [[Deddf Treth Gwarediadau Tirlenwi (Cymru) 2017]] - 27 Gorffennaf 2020 - 3,764
#       [[FK Sarajevo]] - 13 Awst 2020 - 7,340
#       [[Uwch Gynghrair Bosnia a Hertsegofina]] - 14 Awst 2020 - 9,743
#       [[Cymdeithas Bêl-droed Bosnia a Hertsegofina]] - 14 Awst 2020 -   5,225
#       [[Mikola Statkevich]] - 15 Awst 2020  - 5,670
#       [[Cymdeithas Filwrol Belarws]] - 15 Awst 2020 - 3,804
#       [[Rada Gweriniaeth Ddemocrataidd Belarws]] - 16 Awst 2020 - 14,707
#       [[Ivonka Survilla]] - 16 Awst 2020 -   5,430
#       [[Sviatlana Tsikhanouskaya ]] - 16 Awst 2020 - 9,149‎
#       [[NSÍ Runavík]] - 18 Awst 2020 -  8,819
#       [[Runavík]] - 18 Awst 2020 - 8,433
#       [[Eysturoy]] ‎-  18 Awest 2020 - 7,412
#       [[Cymdeithas Bêl-droed Ynysoedd Ffaröe]] ‎- 18 Awst 2020 -  3643
#       [[Uwch Gynghrair Ynysoedd Faroe]] -‎ 18 Awst 2020 - 8,643
#       [[HB Tórshavn]]    - 19 Awst 2020 - 5,372
#       [[Klaksvík]]   - 19 Awst 2020 - 12,740
#       [[Uwch Gynghrair Latfia]] - 19 Awst 2020 -  7,984
#       [[Cymdeithas Bêl-droed Latfia]] - 20 Awst 2020 - 6,996
#       [[Kastus Kalinouski ]] - 25 Awst 2020 - 11,650‎
#       [[Valletta F.C.]] -25 Awst 2020 - 6,500
#       [[Uwch Gynghrair Malta]] - 25 Awst 2020 -    7,860
#       [[Uwch Gynghrair Merched Cymru]] - 26 Awst 2020 - 8,650
#       [[C.P.D. Merched Tref Aberystwyth]] - 27 Awst 2020 -5,169
#       [[Cwpan Pêl-droed Merched Cymru]] - 27 Awst 2020 -    7,653
#       [[Manon Awst]] - 28 Awst 2020 - 5,727‎
#       [[Cardiff City Ladies F.C.]] - 28 Awst 2020 - 7,649
#       [[C.P.D. Merched Dinas Caerdydd]] - 29 Awst 2020 - 8,178
#       [[MŠK Žilina]] - 30 Awst 2020 -      9,213
#       [[C.P.D. Merched Met. Caerdydd]] - 30 Awst 2020 - 15,913
#       [[B36 Tórshavn]] - 3 Medi 2020 - 14,382
#       [[Standard Liège]] - 6 Medi 2020 - 13,850
#       [[Uwch Gynghrair Georgia]] - 8 Medi 2020 - 3,530
#       [[Cymdeithas Bêl-droed Georgia]] - 10 Medi 2020 - 4,033
#       [[Cymdeithas Bêl-droed Gwlad Belg]] - 11 Medi 2020 - 6,441
#       [[Uwch Gynghrair Gweriniaeth Iwerddon]] - 12 Medi 2020 -    14,951
#       [[Tadej Pogačar]] - 21 Medi 2020 - 11,926
#       [[Primož Roglič]] - 23 Medi 2020 - 8,739

== 2021 --&gt; ==
#       [[Derek Boote]] - 20 Chwefror 2021 - 1,307
#       [[Recordiau'r Dryw]] -  20 Chwefror 2021 - 3,338
#       [[C.P.D. Merched Tref Pontypridd]] - 16 Awst 2021 - 3,599
#       [[C.P.D. Merched Cyncoed]]  - 16 Awst 2021 - 2,500
#       [[C.P.D. Merched Tref y Barri Unedig]]  - 17 Awst 2021 - 3,000
#       [[C.P.D. Merched Tref Port Talbot]] - 18 Awast 2021 - 3,277
#       [[Clwb Pêl-droed Merched Tref y Fenni]] - 18 Awst 2021 - 3,963
#       [[Cynghrair y Pencampwyr Merched UEFA]] - 19 Awst 2021 - 5,145
#       [[Jens Christian Svabo]] - 21 Awst 2021 -   5,216  
#       [[Venceslaus Ulricus Hammershaimb]] - 22 Awst 2021 - 7,080
#       [[Llyfrgell Genedlaethol Ynysoedd Ffaroe]] - 22 Awst 2021 -  4,740
#       [[Cernyweg Unedig]]  - 22 Awst 2021  -    3,166
#       [[Mosg Jamal Abdel Nasser]]  - 23 Awst 2021  - 3,044
#       [[Mosg Sheikh Ali al-Bakka]] - 23 Awst 2021 -  3,798
#       [[Mosg Sayed al-Hashim]]  - 23 Awast 2021 - 2,471
#       [[Mosg Al-Sham'ah]] - 23 Awst 2021 - 2,021
#       [[Intifada Cyntaf Palesteina]] -  23 Awst 2021  -    8,691
#       [[Ail Intifada'r Palesteiniaid]]  - 24 Awst 2021  - 12,686
#       [[Bryn y Deml]] 24 Awst 2021  - 24 Awst 2021  -  6,005
#       [[Rhanbarth Tubas]] - 24 Awst 2021  - 3,232  
#       [[Rhanbarth Tulkarm]] - 24 Awst 2021 -  3,073
#       [[Llywodraethiaeth Nablus]] - 25 Awst 2021 - 2,221
#       [[Llywodraethiaeth]]  - 26 Awst 2021  - 5,007
#       [[Llywodraethiaeth Qalqilya]] - 26 Awst 2021  - 2,721
#       [[Llywodraethiaeth Ramallah ac Al-Bireh]] - 26 Awst 2021 -  3,965
#       [[Llywodraethiaeth Jeriwsalem]] - 28 Awst 2021 -     5,999
#       [[Llywodraethiaeth Bethlehem]]  - 28 Awst 2021  -   5,048
#       [[Llywodraethiaeth Hebron]] - 29 Awst 2021 - 4230
#       [[Llywodraethiaeth Gogledd Gaza]] - 29 Awst 2021  -   2,786
#       [[Llywodraethiaeth Gaza]] - 29 Awst 2021 - 1,743
#       [[Llywodraethiaeth Jericho]] - 29 Awst 2021 -    4,355
#       [[Llywodraethiaeth Salfit]] - 29 Awst 2021  -   3,304
#       [[Llywodraethiaeth Rafah]] - 30 Awst 20221 - 1,856
#       [[Llywodraethiaeth Khan Yunis]] - 30 Awst 2021 - 2,060
#       [[Llywodraethiaeth Deir al-Balah]]  - 30 Awst 2021  - 1,871
#       [[Cyngor Deddfwriaethol Palesteina]] - 30 Awst 2021 -   6,351
#       [[Coedwig Yatir]] - 30 Awst 2021 - 5,926
#       [[Dunam]] - 31 Awst 2021 -   6,309
#       [[Llath]] - 31 Awst 2021 -   8,040
#       [[Pêl-droed Canadaidd]] - 31 Awst 2021 -    9,371
#       [[Ariel (dinas)]] - 1 Medi 2021 -   7,201
#       [[Tîm pêl-droed cenedlaethol Palesteina]] - 1 Medi 2021 -   7,039
#       [[Ingilín Didriksen Strøm]] - 1 Medi 2021 - 3,781
#       [[Deutsche Welle]] - 1 Medi 2021 - 7,067
#       [[Dydd Miwsig Cymru]] - 3 Medi 2021 -  5,261
#       [[Spotify]] - 3 Medi 2021 -  17,513
#       [[Los Blancos (band)]] - 4 Medi 2021 - 3,230
#       [[Ifan Dafydd]] - 4 Medi 2021 - 3,452
#       [[Recordiau Côsh]] - 5 Medi 2021 - 1,934
#       [[Brennan Johnson]] - 5 Medi 2021 -   5,135
#       [[C.P.D. Merched Y Seintiau Newydd]] - 6 Medi 2021 -  2,186
#       [[Roy Saer]] - 7 Medi 2021  - 6,899
#       [[Rhys Gwynfor]] - 10 Medi 2021 - 4,350
#       [[HMS Morris]] - 12 Medi 2021 - 3,919
#       [[Jeremy Charles]] - 15 Medi 2021 -  5,558
#       [[Olwyn Fawr]] - 15 Medi 2021 -        9,978
#       [[Folly Farm]] - 16 Medi 2021 - 6,509
#       [[Car clatsho]] - 16 Medi 2021 - 5,875
#       [[Wurlitzer]] - 18 Medi 2021 - 6,091
#       [[Cwtsh (band)]] - 19 Medi 2021 -      2,892
#       [[Dari]] - 19 Medi 2021 - 4,652
#       [[Trên Rola-bola]] - 20 Medi 2021 -   8,274
#       [[Camera obscura]] - 20 Medi 2021 -  5,153
#       [[Noel Mooney]] - 20 Medi 2021 -  5,012
#       [[Tystysgrif Gyffredinol Addysg Uwchradd]] - 21 Medi 2021 -   5,464
#       [[Cork City F.C.]] - 22 Medi 2021 -        5,002
#       [[Shamrock Rovers F.C.]] - 22 Medi 2021 -     11,902
#       [[Bohemian F.C.]] -  23 Medi 2021 - 10,045
#       [[Shelbourne F.C.]]- 24 Medi 2021 10,743
#       [[St Patrick's Athletic F.C.]] - 24 Medi 2021 -  12,834
#       [[Derry City F.C.]] - 24 Medi 2021 -     10,784
#       [[Finn Harps F.C.]] - 25 Medi 2021 - 10,153
#       [[Sligo Rovers F.C.]] - 26 Medi 2021 -  8,497
#       [[Kristina Háfoss]]  - 26 Medi 2021 - 6,903
#       [[Cyngor Nordig]] - 26 Medi 2021 -  11,729
#       [[Dundalk F.C.]] - 27 Medi 2021 -    17,024
#       [[Tiffo]] - 27 Medi 2021 - 7,060
#       [[Ultras]] - 27 Medi 2021 - 9,141
#       [[Fflêr Bengal]] - 27 Medi 2021 -  3,498
#       [[Pyrotechneg]] - 28 Medi 2021 - 5,745
#       [[Conffeti]] - 28 Medi 2021 -  7,907
#       [[Tylliedydd]] - 28 Medi 2021 -   5,099
#       [[Baner y Cyngor Nordig]] - 28 Mai 2021 - 2,806
#       [[Baner Undeb Kalmar]] - 29 Medi 2021 -‎   5,904
#       [[Undeb Kalmar]] - 30 Medi 2021 -  9,724
#       [[Sgandinafiaeth]] - 30 Medi 2021 - 14,899
#       [[Confensiwn Iaith Nordig]] - 30 Medi 2021  -  3,498
#       [[F.C. Sheriff Tiraspol]] - 1 Hydref 2021 - 7,963
#       [[Uwch Gynghrair Moldofa]] - 1 Hydrf 2021 -   8,806
#       [[Cymdeithas Bêl-droed Moldofa]] - 1 Hydref 2021 - 4,242
#       [[Kalaallisut]] - 1 Hydref 2021 -  10,378
#       [[Cyd-ddeallusrwydd]] - 2 Hydref 2021 -   9,895
#       [[Len Pennie]] - 2 Hydref - 11,551
#       [[Continiwm tafodiaith]] - 3 Hydref 2021 - 17,095
#       [[Abjad]] - 3 Hydref 2021 -       9,538
#       [[C.P.D. Merched Pwllheli]] - 4 Hydref 2021 - 1,828
#       [[C.P.D. Merched Llandudno]] - 5 Hydref 2021 -     6,623
#       [[C.P.D. Merched Wrecsam]] - 5 Hydref 2021 -     5,564
#       [[Careleg]] - 6 Hydref 2021 -  7,909
#       [[Tîm pêl-droed cenedlaethol Syria]] - 8 Hydref 2021 - 10,536
#       [[Tîm pêl-droed cenedlaethol Libanus]] - 8 Hydref 2021 -   9,882
#       [[Tîm pêl-droed cenedlaethol Palesteina Mandad]] - 9 Hydref 2021  - 12,649
#       [[Tîm pêl-droed cenedlaethol Cowait]] - 11 Hydref 2021 - 8,106
#       [[Cân llofft stabl]] - 11 Hydref 2021 -  2,523
#       [[Tîm pêl-droed cenedlaethol Emiradau Arabaidd Unedig]] - 12 Hydref 2021 -  7,679
#       [[Cwpan Pêl-droed y Gwlff]] - 13 Hydref 2021 -  9,497
#       [[Tîm pêl-droed cenedlaethol Oman]] - 13 Hydref 2021  -  6,580
#       [[Byrllysg]] - 14 Hydref 2021 - 6,419
#       [[Tîm pêl-droed cenedlaethol Bahrain]] - 15 Hydref 2021 - 7,319
#       [[Tîm pêl-droed cenedlaethol Irac]] - 18 Hydref 2021 - 9,687
#       [[Tîm pêl-droed cenedlaethol Qatar]] - 20 Hydref 2021 - 11,743
#       [[Einár (artist)]] - 22 Hydref 2021  - 7,894
#       [[Cwpan Pêl-droed Asia]] - 28 Hydref 2021 - 9,124
#       [[Cwpan Arabaidd FIFA]] - 28 Hydref 2021 - 6,336
#       [[UAFA]] - 28 Hydref 2021 -  7,525
#       [[Tîm pêl-droed cenedlaethol Comoros]] - 28 Hydref 2021 -   6,534
#       [[Banc Cambria]] - 29 Hydref 2021 -   3,559
#       [[Baner Dwyrain Tyrcestan]] - 29 Hydref 2021 -  8,200
#       [[Carthen]] 29 Hydref 2021 - 9,845
#       [[Mẁg]] - 30 Hydref 2021 -   10,391
#       [[Normaleiddio iaith]] - 31 Hydref 2021 - 8,928
#       [[Sebon eillio]] - 1 Tachwedd 2021 - 5,673
#       [[Mat diod]] - 2 Tachwedd 2021 -    6,411
#       [[Papur sidan]] - 2 Tachwedd 2021 -  5,219
#       [[Siocled poeth]] - 3 Tachwedd 2021 - 5,773
#       [[Powdr coco]] - 3 Tachwedd 2021 - 5,010
#       [[Caffè mocha]] - 4 Tachwedd 2021 - 4,691
#       [[Espresso]] - 5 Tachwedd 2021 - 9,026
#       [[Cwpan cadw]] - 7 Tachwedd 2021 - 5,055
#       [[Caffè latte]] - 9 Tachwedd 2021 -  8,667
#       [[Caffè lungo]] - 10 Tachwedd 2021 - 3,814
#       [[Peiriant espresso]] - 12 Tachwedd 2021 -    7,762
#       [[Tebot Moka]] - 12 Tachwedd 2021 -  7,809
#       [[Caffè Americano]] - 13 Tachwedd 2021 -  9,338
#       [[Coffi hidl]] - 15 Tachwedd 2021 - 6,700
#       [[Hidlydd coffi]] - 15 Tachwedd 2021 -  4,978
#       [[Tebot]] - 16 Tachwedd 2021 -  8,730
#       [[Flat White]] - 16 Tachwedd 2021 -  8,749
#       [[Barista]] - 17 Tachwedd 2021 - 4,347
#       [[Celf latte]] - 17 Tachwedd 2021 -  3,428
#       [[Caffè macchiato]] - 18 Tachwedd 2021 -  4,961
#       [[Twmffat]] - 18 Tachwedd 2021 -   5,462
#       [[Hŵfer]] - 19 Tachwedd 2021 -  8,423
#       [[Cortado]] - 19 Tachwedd 2021 -    8,752
#       [[Samofar]] - 19 Tachwedd 2021 -    5,678
#       [[Teisen frau]] - 20 Tachwedd 2021 - 7,842
#       [[Llaeth cyddwysedig]] - 20 Tachwedd 2021 -  13,726
#       [[Llaeth anwedd]] - 21 Tachwedd 2021 -   8578
#       [[Llaeth powdr]] - 21 Tachwedd 2021 - 19,085
#       [[Caffetier]] - 22 Tachwedd 2021 - 8,709
#       [[Llaeth sgim]] - 22 Tachwedd 2021 -  6,570
#       [[Llaeth hanner sgim]] - 23 Tachwedd 2021 - 5,037
#       [[Llaeth cyflawn]] - 23 Tachwedd 2021 - 6,775
#       [[Llaeth almon]] - 24 Tachwedd 2021 -  8,395
#       [[Llaeth soia]] - 25 Tachwedd 2021 -  10,085
#       [[Llaeth ceirch]] - 26 Tachwedd 2021 -   8,489
#       [[Llaeth reis]] - 26 Tachwedd 2021 -   8,373
#       [[Café frappé]] - 27 Tachwedd 2021 -   9,604
#       [[Gwelltyn yfed]] - 28 Tachwedd 2021 -  13,454
#       [[Jwg]] - 29 Tachwedd 2021 - 9,004
#       [[Slang]] - 30 Tachwedd 2021 -  10,002
#       [[Jargon]] - 1 Rhagfyr 2021 -    11,744
#       [[Caramel]] - 2 Rhagfyr 2021 -      5,985
#       [[Adweithiad Maillard]] - 3 Rhagfyr 2021 -    4,944
#       [[Melanoidin]] - 3 Rhagfyr 2021 -   3,218
#       [[Tost]] - 4 Rhagfyr 2021 -    14,746
#       [[Marmalêd]] - 5 Rhagfyr 2021 -    7,972
#       [[Rysáit]] - 6 Rhagfyr 2021 -    8,226
#       [[S. Minwel Tibbott]] - 7 Rhagfyr 2021 -  9,374
#       [[Grappa]] - 8 Rhagfyr 2021 -  8,352
#       [[Soeg]] - 9 Rhagfyr 2021  -    4,814
#       [[Swistir Eidalaidd]] - 10 Rhagfyr 2021 -   5,447
#       [[Caffè corretto]] - 10 Rhagfyr 2021 -    3,698
#       [[Sambuca]] - 11 Rhagfyr 2021 -   5,754
#       [[Aperitîff a digestiff]]  - 19 Rhagfyr 2021 -   8,917
#       [[Cracer (bwyd)]] - 20 Rhagfyr 2021 - 5,095
#       [[Bain-marie]] - 21 Rhagfyr 2021 -    6,940
#       [[Mari yr Iddewes]] - 21 Rahgfyr 2021 -  7,936
#       [[Zosimos o Panopolis]] - 22 Rhagfyr 2021 -   6,912
#       [[Llyn Lugano]] - 22 Rhagfyr 2021 -  4,187
#       [[Llyn Maggiore]] - 22 Rhagfyr 2021 - 8,275
#       [[Rheilffordd Gottard]] - 23 Rhagfyr 2021 -    5,920
#       [[Twnnel Rheilffordd Gottard]] - 23 Rhagfyr 2021 -     5,112
#       [[Twnnel Rheilffordd Sylfaen Gotthard]] - 24 Rhagfyr 2021 - 7,392

== 2022 --&gt; ==
#       [[Völkerabfälle]] - 21 Ionawr 2022 - 8,799
#       [[Didolnod]] - 2 Chwefror 2022 -   15,479
#       [[Wordle]] - 3 Chwefror 2022 - 22,811
#       [[Dr Gary Robert Jenkins]] - 4 Chwefror 2022 -   5,542
#       [[Ysbyty Frenhinol Hamadryad]] - 5 Chwefror 2022 -   8,251
#       [[Ysgol Gynradd Gymraeg Hamadryad]] - 6 Chwefror 2022 -  5,539
#       [[HMS Hamadryad]] - 7 Chwefror 2022 - 2,746
#       [[Ffrigad]] - 8 Chwefror 2022 - 7,860
#       [[Llaeth y fron]] - 9 Chwefror 2022 -     6,415
#       [[Gwyn M. Daniel]] - 10 Chwefror 2022 - 2,775
#       [[Highfields, Llandaf]] - 11 Chwefror 2022 -   4,229
#       [[Coleg Hyfforddi Morgannwg]] - 14 Chwefror 2022 -   7,588
#       [[Coleg Hyfforddi Sir Fynwy]] - 15 Chwefror 2022 -   7,805
#       [[Cymdeithas i Famau a Merched Cymru]] - 16 Chwefror 2022 - 1,904
#       [[Cronfa Glyndŵr]] - 17 Chwefror 2022 - 3,308
#       [[Trefor Richard Morgan]] - 18 Chwefror 2022 -    5,805
#       [[Ysgol Glyndŵr]] - 19 Chwefror 2022 -   4,673
#       [[Taras Shevchenko]] - 14 Mawrth 2022 -    22,099
#       [[Leonid Kuchma]] - 16 Mawrth 2022 - 10,699
#       [[Leonid Kravchuk]] - 17 Mawrth 2022 -   9,915
#       [[Verkhovna Rada]] - 17 Mawrth 2022 -    6,100
#       [[Interslavic]] - 17 Mawrth 2022 -    6,683
#       [[Viktor Yushchenko]] - 18 Mawrth 2022 -  14,206
#       [[Petro Poroshenko]] - 22 Mawrth 2022 -   16,658
#       [[Pop-up Gaeltacht]] - 23 Mawrth 2022 -     6,746
#       [[Cooish]] - 23 Mawrth 2022 -   8,393
#       [[Viktor Yanukovich]] - 25 Mawrth 2022 - 14,754
#       [[Bataliwn Kastuś Kalinoŭski]] - 29 Mawrth 2022 - 10,783
#       [[Gweriniaeth Pobl Belarws]] - 31 Mawrth 2022 -  11,698
#       [[Radio Free Europe/Radio Liberty]] - 31 Mawrth 2022 - 12,985
#       [[Gweriniaeth Sofiet Sosialaidd Belarws]] - 1 Ebrill 2022 - 2,299
#       [[Pobble]] - 4 Ebrill 2022 -   5,897
#       [[Mooinjer veggey]] - 5 Ebrill 2022 - 5,512
#       [[Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Wcráin]] - 6 Ebrill 2022 - 9,066
#       [[St John's, Ynys Manaw]] - 8 Ebrill 2022 - 4,808
#       [[Ramsey, Ynys Manaw]] - 12 Ebrill 2022 -  7,348
#       [[Dwyseddu trefol]] - 15 Ebrill 2022 - 8,418
#       [[Tŷ teras]] - 21 Ebrill 2022 - 11,165
#       [[Setswana]] - 21 Ebrill 2022 - 7,791
#       [[Anthem genedlaethol Wcráin]] - 21 Ebrill 2022 - 13,621
#       [[Eglwys Gatholig Roegaidd Wcráin]] - 22 Ebrill 2022 - 3,409
#       [[Oblast]] - 23 Ebrill 2022 - 3,568
#       [[Raion]] - 24 Ebrill 2022 -   5,418
#       [[Ivano-Frankivsk]] - 25 Ebrill 2022 - 12,583
#       [[Sokol]] - 25 Ebrill 2022 - 9,439
#       [[Turnverein]] - 26 Ebrill 2022 - 4,513
#       [[Rhandy]] - 1 Mai 2022 -   14,219
#       [[Tŷ pâr]] - 2 Mai 2022 - 11,325
#       [[Tŷ cyngor]] - 4 Mai 2022 - 10,153
#       [[Stanislau Shushkevich]] - 4 Mai 2022 - 12,395
#       [[Cytundebau Belovezh]] - 5 Mai 2022 - 8,878
#       [[Protocol Alma-ata]] - 6 Mai 2022 -   5,268
#       [[Silofici]] - 6 Mai 2022 - 5,523
#       [[Cannoedd Duon]]- 6 Mai 2022 - 3,738
#       [[Szlachta]] - 8 Mai 2022 - 6,411
#       [[Pogrom]] - 9 Mai 2022 -   11,272
#       [[Kristallnacht]] - 10 Mai 2022 -  9,803
#       [[Carthu ethnig]] - 11 Mai 2022 - 12,509
#       [[Ivan Franko]] - 12 Mai 2022 -    10,306
#       [[Tŷ parod]] - 14 Mai 2022 -  10,834
#       [[Plattenbau]] - 15 Mai 2022 -   6,766
#       [[Der Spiegel]] - 16 Mai 2022 -  7,752
#       [[Newsweek]] - 17 Mai 2022 -7,696
#       [[Pwyllgor Rhyngwladol y Groes Goch]] - 19 Mai 2022 -   6,923
#       [[Undeb credyd]] - 21 Mai 2022 -   11,988
#       [[Ľudovít Štúr]] - 22 Mai 2022 -  14,212
#       [[Anthem genedlaethol Slofenia]] - 23 Mai 2022 -   7,849
#       [[France Prešeren]]  - 24 Mai 2022 -  13,509
#       [[Yad Vashem]] - 27 Mai 2022 -    7,992
#       [[Raidió Fáilte]] - 29 Mai 2022 -   4,710
#       [[Raidió na Life]] - 29 Mai 2022 -  3,667
#       [[Cultúrlann McAdam Ó Fiaich]] - 30 Mai 2022 -  9,275
#       [[Cwarter Gaeltacht, Belffast]] - 30 Mai 2022 -  6,200
#       [[An Dream Dearg]] - 31 Mai 2022 - 8,788
#       [[Féile an Phobail]] - 31 Mai 2022 - 10,367
#       [[Cultúrlann Aonach Mhacha]] - 1 Mehefin 2022 -    4,758
#       [[Cultúrlann Uí Chanáin]] - 1 Mehefin 2022 -  7,228
#       [[Suddig]] - 2 Mehefin 2022 -  7,804
#       [[Leim]] - 3 Mehefin 2022 -   9,753
#       [[Dŵr carbonedig]]  - 5 Mehefin 2022 -   6,637
#       [[Mynydd Herzl]] - 8 Mehefin 2022 - 5,484
#       [[Undeb Credyd Plaid Cymru]] - 9 Mehefin 2022 -  2,781
#       [[Sefydliad Mercator]] - 9 Mehefin 2022 -    4,066
#       [[Baner Fryslân]] - 10 Mehefin 2022 -  5,450
#       [[Teth-fagu]] - 13 Mehefin 2022 -  10,402
#       [[Linfield F.C.]] - 15 Mehefin 2022 - 17,012
#       [[Gwilym Roberts (Caerdydd)]] - 17 Mehefin 2022 -  5,962
#       [[Chris Rees]] - 17 Mehefin 2022 - 4,298
#       [[Elwyn Hughes]] - 18 Mehefin 2022 - 1,534
#       [[Tlws Goffa Elvet a Mair Elvet Thomas]] - 19 Mehefin 2022 -    3,429
#       [[Gaelscoil]] - 20 Mehefin 2022 - 10,546
#       [[Armoatherapi]] - 22 Mehefin 2022 -  8,741
#       [[Llenyddiaeth ar draws Ffiniau]] - 5 Gorffennaf 2022 -   2,395
#       [[Undeb Pêl-fas Cymru]] - 6 Gorffennaf 2022 -   3,091
#       [[Undeb Pêl-fas Menywod Cymru]] - 6 Gorffennaf 2022 -  2,010
#       [[Vikingur Reykjavik]] - 21 Gorffennaf 2022 -  1,475</text>
      <sha1>i45j7vq0hk5abqil9131zcb7r4i6zzg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095687</id>
      <parentid>11095515</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T10:12:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stefanik</username>
        <id>413</id>
      </contributor>
      <comment>/* 2022 --&gt; */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="57678" xml:space="preserve">Mae hafan y Prosiect yma: [[Wicipedia:Wicibrosiect Wici365]]

== 2017 - 2018 ==

#	[[Ayande]]	  -  	 1 Ebrill 2018	  -  	 3,738‎ 
#	[[Y Lagŵn Glas]]	  -  	 1 Ebrill 2018	  -  	 4,428‎ 
#	[[Bessastaðir]]	  -  	 3 Ebrill 2018	  -  	 2,205‎ 
#	[[Garðabær]]	  -  	 3 Ebrill 2018	  -  	 2,970‎ 
#	[[Hafnarfjörður]]	  -  	 3 Ebrill 2018	  -  	 5,242‎ 
#	[[Kópavogur]]	  -  	 3 Ebrill 2018	  -  	 6,968‎ 
#	[[Reykjavík Fawr]]	  -  	 3 Ebrill 2018	  -  	 7,447‎ 
#	[[Reykjanesskagi]]	  -  	 3 Ebrill 2018	  -  	 3,164‎ 
#	[[Reykjanes]]	  -  	 3 Ebrill 2018	  -  	 543‎ 
#	[[Njarðvík]]	  -  	 3 Ebrill 2018	  -  	 3,857‎ 
#	[[Haukadalur]]	  -  	 4 Ebrill 2018	  -  	 2,316‎ 
#	[[Þingvellir]]	  -  	 4 Ebrill 2018	  -  	 3,360‎ 
#	[[Gullfoss]]	  -  	 4 Ebrill 2018	  -  	 3,748‎ 
#	[[Kjósarhreppur]]	  -  	 4 Ebrill 2018	  -  	 1,851‎ 
#	[[Mosfellsbær]]	  -  	 4 Ebrill 2018	  -  	 6,149‎ 
#	[[Seltjarnarnes]]	  -  	 4 Ebrill 2018	  -  	 3,493‎ 
#	[[Akranes]]	  -  	 5 Ebrill 2018	  -  	 3,226‎ 
#	[[Ed Holden]]	  -  	 5 Ebrill 2018	  -  	 3,516‎ 
#	[[Gwilym Bowen Rhys]]	  -  	 5 Ebrill 2018	  -  	 1,120‎ 
#	[[Húsavík]]	  -  	 7 Ebrill 2018	  -  	 5,231‎ 
#	[[Ísafjarðarbær]]	  -  	 7 Ebrill 2018	  -  	 2,338‎ 
#	[[Fjarðabyggð]]	  -  	 7 Ebrill 2018	  -  	 2,051‎ 
#	[[Grindavík]]	  -  	 7 Ebrill 2018	  -  	 3,080‎ 
#	[[Landnámabók]]	  -  	 7 Ebrill 2018	  -  	 3,395‎ 
#	[[Vík í Mýrdal]]	  -  	 7 Ebrill 2018	  -  	 5,317‎ 
#	[[Sólheimajökull]]	  -  	 7 Ebrill 2018	  -  	 2,169‎ 
#	[[Vestmannaeyjar]]	  -  	 8 Ebrill 2018	  -  	 7,523‎ 
#	[[Snæfellsnes]]	  -  	 9 Ebrill 2018	  -  	 2,415‎ 
#	[[Grundarfjarðarbær]]	  -  	 9 Ebrill 2018	  -  	 2,695‎ 
#	[[Sheng]]	  -  	 10 Ebrill 2018	  -  	 6,581‎ 
#	[[Dalvíkurbyggð]]	  -  	 10 Ebrill 2018	  -  	 2,828‎ 
#	[[Mýrdalshreppur]]	  -  	 10 Ebrill 2018	  -  	 701‎ 
#	[[Árborg]]	  -  	 11 Ebrill 2018	  -  	 2,781‎ 
#	[[Selfoss]]	  -  	 11 Ebrill 2018	  -  	 8,306‎ 
#	[[Matatu]]	  -  	 11 Ebrill 2018	  -  	 6,190‎ 
#	[[Tro-tro]]	  -  	 12 Ebrill 2018	  -  	 3,890‎ 
#	[[Dala dala]]	  -  	 12 Ebrill 2018	  -  	 4,214‎ 
#	[[Hringvegur, Route 1 (Gwlad yr Iâ)]]	  -  	 13 Ebrill 2018	  -  	 5,480‎ 
#	[[Ffederasiwn Pêl-droed Albania]]	  -  	 13 Ebrill 2018	  -  	 4,989‎ 
#	[[KF Elbasani]]	  -  	 15 Ebrill 2018	  -  	 4,654‎ 
#	[[Elbasan Arena]]	  -  	 15 Ebrill 2018	  -  	 2,443‎ 
#	[[Maes Awyr Ryngwladol y Fam Teresa, Tirana]]	  -  	 16 Ebrill 2018	  -  	 8,451‎ 
#	[[Kategoria Superiore]]	  -  	 16 Ebrill 2018	  -  	 6,820‎ 
#	[[FK Jelgava]]	  -  	 17 Ebrill 2018	  -  	 5,522‎ 
#	[[CP Afan Lido]]	  -  	 17 Ebrill 2018	  -  	 5,480‎ 
#	[[Borgarnes]]	  -  	 17 Ebrill 2018	  -  	 6,433‎ 
#	[[Blönduós]]	  -  	 18 Ebrill 2018	  -  	 3,614‎ 
#	[[Höfn]]	  -  	 19 Ebrill 2018	  -  	 3,812‎ 
#	[[Egilsstaðir]]	  -  	 19 Ebrill 2018	  -  	 4,834‎ 
#	[[Stadiwm Marston]]	  -  	 20 Ebrill 2018	  -  	 713‎ 
#	[[Maes Ffordd Victoria]]	  -  	 23 Ebrill 2018	  -  	 1,638‎ 
#	[[C.P.-D. Goytre United]]	  -  	 26 Ebrill 2018	  -  	 2,419‎ 
#	[[Heol y Wig, Aberystwyth]]	  -  	 29 Ebrill 2018	  -  	 1,468‎ 
#	[[Canolfan y Morlan]]	  -  	 2 Mai 2018	  -  	 3,929‎ 
#	[[Eisteddfod Calan Mai Aberystwyth]]	  -  	 2 Mai 2018	  -  	 634‎ 
#	[[Capel y Morfa, Aberystwyth]]	  -  	 8 Mai 2018	  -  	 2,152‎ 
#	[[Llyfrgell Tref Aberystwyth]]	  -  	 9 Mai 2018	  -  	 2,502‎ 
#	[[Stryd Portland, Aberystwyth]]	  -  	 9 Mai 2018	  -  	 2,750‎ 
#	[[Stryd y Baddon, Aberystwyth]]	  -  	 11 Mai 2018	  -  	 1,865‎ 
#	[[Talat Chaudhri]]	  -  	 13 Mai 2018	  -  	 1,877‎ 
#	[[Maes y Frenhines]]	  -  	 13 Mai 2018	  -  	 1,249‎ 
#	[[Cyngor Cymuned Llanbadarn Fawr]]	  -  	 15 Mai 2018	  -  	 6,984‎ 
#	[[Capel Soar, Llanbadarn Fawr]]	  -  	 15 Mai 2018	  -  	 4,689‎ 
#	[[Amgueddfa Ceredigion]]	  -  	 20 Mai 2018	  -  	 3,909‎ 
#	[[Stryd y Porth Bach, Aberystwyth]]	  -  	 20 Mai 2018	  -  	 1,841‎ 
#	[[Stryd y Popty, Aberystwyth]]	  -  	 21 Mai 2018	  -  	 1,422‎ 
#	[[Carl Hermann Ethé]]	  -  	 22 Mai 2018	  -  	 2,043‎ 
#	[[Ffordd y Môr, Aberystwyth]]	  -  	 23 Mai 2018	  -  	 2,882‎ 
#	[[Ymddiriedolaeth James Pantyfedwen]]	  -  	 23 Mai 2018	  -  	 4,993‎ 
#	[[Stryd y Farchnad, Aberystwyth]]	  -  	 23 Mai 2018	  -  	 2,288‎ 
#	[[Løgting]]	  -  	 25 Mai 2018	  -  	 6,206‎ 
#	[[Gŵyl Seiclo Aberystwyth]]	  -  	 28 Mai 2018	  -  	 3,080‎ 
#	[[Chwaraeon Cymru]]	  -  	 29 Mai 2018	  -  	 1,528‎ 
#	[[Tenis Cymru]]	  -  	 29 Mai 2018	  -  	 2,639‎ 
#	[[Morfa Mawr, Aberystwyth]]	  -  	 29 Mai 2018	  -  	 3,254‎ 
#	[[Clwb Tenis Aberystwyth]]	  -  	 29 Mai 2018	  -  	 2,208‎ 
#	[[Seidr y Mynydd]]	  -  	 30 Mai 2018	  -  	 971‎ 
#	[[Cîfio]]	  -  	 31 Mai 2018	  -  	 2,047‎ 
#	[[Poliffoni]]	  -  	 1 Mehefin 2018	  -  	 4,894‎ 
#	[[Trio Mandili]]	  -  	 1 Mehefin 2018	  -  	 3,129‎ 
#	[[Seyðabrævið]]	  -  	 2 Mehefin 2018	  -  	 4,555‎ 
#	[[Baneri Promenâd Aberystwyth]]	  -  	 10 Mehefin 2018	  -  	 2,814‎ 
#	[[A Lyga]]	  -  	 12 Mehefin 2018	  -  	 6,111‎ 
#	[[Trakai]]	  -  	 12 Mehefin 2018	  -  	 4,986‎ 
#	[[FK Trakai]]	  -  	 12 Mehefin 2018	  -  	 7,777‎ 
#	[[Ffederasiwn Pêl-droed Lithwania]]	  -  	 14 Mehefin 2018	  -  	 1,722‎ 
#	[[Mentrau Iaith Cymru]]	  -  	 12 Gorffennaf 2018	  -  	 913‎ 
#	[[Heledd ap Gwynfor]]	  -  	 12 Gorffennaf 2018	  -  	 805‎ 
#	[[Thermomedr]]	  -  	 23 Gorffennaf 2018	  -  	 2,191‎ 
#	[[Celsius]]	  -  	 23 Gorffennaf 2018	  -  	 3,820‎ 
#	[[Ibrahim Rugova]]	  -  	 27 Gorffennaf 2018	  -  	 7,486‎ 
#	[[Adem Demaçi]]	  -  	 27 Gorffennaf 2018	  -  	 6,653‎ 
#	[[Dyn Indalo]]	  -  	 29 Gorffennaf 2018	  -  	 3,614‎ 
#	[[Dathliadau Geraint Thomas yn Tour de France 2018]]	  -  	 2 Awst 2018	  -  	 1,948‎ 
#	[[Huw Marshall]]	  -  	 21 Awst 2018	  -  	 2,172‎ 
#	[[Radio Yes Cymru]]	  -  	 21 Awst 2018	  -  	 2,728‎ 
#	[[Gareth Bonello]]	  -  	 22 Awst 2018	  -  	 2,834‎ 
#	[[Genootskap van Regte Afrikaners]]	  -  	 23 Awst 2018	  -  	 4,785‎ 
#	[[Eurfyl ap Gwilym]]	  -  	 24 Awst 2018	  -  	 4,300‎ 
#	[[Ysgol Ramadeg Ardwyn]]	  -  	 24 Awst 2018	  -  	 2,081‎ 
#	[[Chwiorydd Loreto]]	  -  	 26 Awst 2018	  -  	 1,259‎ 
#	[[Hiwgenotiaid]]	  -  	 28 Awst 2018	  -  	 5,034‎ 
#	[[Gone Girl]]	  -  	 28 Awst 2018	  -  	 4,551‎ 
#	[[Paarl]]	  -  	 28 Awst 2018	  -  	 6,246‎ 
#	[[Steve Bannon]]	  -  	 29 Awst 2018	  -  	 6,421‎ 
#	[[Julius Evola]]	  -  	 29 Awst 2018	  -  	 10,508‎ 
#	[[Traddodiad Ofnus (band)]]	  -  	 30 Awst 2018	  -  	 1,869‎ 
#	[[Celf tir]]	  -  	 30 Awst 2018	  -  	 3,168‎ 
#	[[Avant-garde]]	  -  	 30 Awst 2018	  -  	 6,646‎ 
#	[[Theo van Doesburg]]	  -  	 31 Awst 2018	  -  	 7,008‎ 
#	[[De Stijl]]	  -  	 31 Awst 2018	  -  	 5,741‎ 
#	[[Lliw primaidd]]	  -  	 31 Awst 2018	  -  	 3,077‎ 
#	[[Lluniadaeth, (Constructivism)]]	  -  	 1 Medi 2018	  -  	 7,015‎ 
#	[[Teachta Dála]]	  -  	 3 Medi 2018	  -  	 3,295‎ 
#	[[Seán Lemass]]	  -  	 3 Medi 2018	  -  	 12,581‎ 
#	[[John Bruton]]	  -  	 3 Medi 2018	  -  	 10,402‎ 
#	[[Gorllewin Dulyn (etholaeth Dáil Éireann)]]	  -  	 3 Medi 2018	  -  	 1,571‎ 
#	[[Miri Mawr]]	  -  	 4 Medi 2018	  -  	 2,631‎ 
#	[[Jacpot (rhaglen deledu)]]	  -  	 4 Medi 2018	  -  	 2,911‎ 
#	[[Kevin Davies]]	  -  	 5 Medi 2018	  -  	 1,471‎ 
#	[[Clive Roberts]]	  -  	 5 Medi 2018	  -  	 1,423‎ 
#	[[Undeb Pêl-droed Denmarc]]	  -  	 7 Medi 2018	  -  	 3,623‎ 
#	[[Cyngor Tref Aberystwyth]]	  -  	 13 Medi 2018	  -  	 6,572‎ 
#	[[Futsal]]	  -  	 13 Medi 2018	  -  	 4,430‎ 
#	[[Cymdeithas Bêl-droed Gweriniaeth Iwerddon]]	  -  	 17 Medi 2018	  -  	 6,615‎ 
#	[[Cymdeithas Bêl-droed Gogledd Iwerddon]]	  -  	 18 Medi 2018	  -  	 8,616‎
#       [[Ysgol Frankfurt]] 	  -  	 19 Medi 2018 	  -  	 3,337
#       [[Ffederasiwn Frenhinol Pêl-droed Sbaen]]	  -  	 20 Medi 2018 	  -  	 6,633
#       [[Ffelaffel]]	  -  	 20 Medi 2018 	  -  	 4,771
#       [[Bara pita]]	  -  	 20 Medi 2018 	  -  	 3,994
#       [[Sesame]]	  -  	 21 Medi 2018	  -  	 3,632
#       [[Gwladwriaeth Rydd Iwerddon]]	  -  	 24 Medi 2018	  -  	8,256 
#       [[Cyfansoddiad Iwerddon]]	  -  	 24 Medi 2018	  -  	6,515
#       [[Seanad Éireann]]	  -  	 25 Medi 2018	  -  	11,002
#       [[Tŷ Leinster]]	  -  	 25 Medi 2018	  -  	6,331
#       [[Cofadail Michael Collins ac Arthur Griffiths, Tŷ Leinster]]	  -  	 25 Medi 2018	  -  	4,052
#       [[Plaid Lafur Iwerddon]]       -     26 Medi 2018   -  10,164
#       [[Bwrdeistref]]            -    27 Medi 2018     -    3,651
#       [[Plaid Werdd Iwerddon]]     - 28 Medi 2018  -  10,268
#       [[Cyflwr cyfarchol]]      -  30 Medi 2018   -
#       [[C.P.D. Ton Pentre]]     -  30 Medi 2018
#       [[Goetre (Port Talbot)]]   -   30 Medi 2018
#       [[Marmite]]           -    1 Hydref 2018   - 3,820
#       [[Desolation Radio]]  -    1 Hydref 2018     - 1,028
#       [[Cathaoirleach]]     -    2 Hydref 2018    - 3,023
#       [[Siawarma]]          -    2 Hydref 2018    -  5,534
#       [[Kevin O’Higgins]]   -    3 Hydref 2018    -  6,809
#       [[Letsie III, brenin Lesotho]]   - 4 Hydref 2018  -
#       [[Prifysgol Genedlaethol Lesotho]]    -  4 Hydref 2018  -
#       [[Sesotho]]               -          4 Hydref 2018
#       [[Tsotsitaal]]           -   5 Hydref 2018   562
#       [[Gŵyl Gomedi Aberystwyth]]  -  7 Hydref 2018
#       [[Gŵyl Gomedi Machynlleth]]  -  7 Hydref 2018
#       [[Sinema'r Commodore, Aberystwyth]]    -    7 Hydref 2018
#       [[Pier Aberystwyth]]             -   7 Hydref 2018
#       [[Neuadd y Brenin, Aberystwyth]]     -   8 Hydref 2018
#       [[Fitamin B12]]                   -   9 Hydref 2018
#       [[Afon Pripyat]]     -        9 Hydref 2018
#       [[Heol y Bont, Aberystwyth]]     -   10 Hydref 2018
#       [[Tafarn yr Hen Lew Du, Aberystwyth]]    -   10 Hydref 2018
#       [[Tzachi HaLevy]]              -    11 Hydref 2019
#       [[Freedom Come-All-Ye, cân]]            -   12 Hydref 2018  - 6,738 
#       [[Idan Amedi]]             -   12 Hydref 2018   - 1,923
#       [[Hamish Henderson]]    - 13 Hydref 2018    - 6.727
#       [[Fauda]]             -   13 Hydref 2018    - 6,962
#       [[Lior Raz]]         -  13 Hydref 2018   - 2,957
#       [[Alan Wynne Williams]]   - 14 Hydref 2018  -
#       [[Sabich]]             - 15 Hydref 2018   - 3,074
#       [[Tahini]]              -   16 Hydref   -
#       [[Halfa]]            -   16 Hydref 2018  - 4,465
#       [[Petah Tikva]]       -   19 Hydref   - 7,337
#       [[Capel Seion, Annibynwyr, Aberystwyth]]   - 19 Hydref 2018  -   2,111
#       [[KF Tirana]]           -    20 Hydref 2018   -   6,174
#       [[Rheol Tintur]]      -  23 Hydref 2018 - 10,676
#       [[Cwmbrân Celtic FC]]     -  24 Hydref 2018  - 3,418
#       [[C.P.D. Tref Cwmbrân]]     -   25 Hydref 2018   -  7,437
#       [[Stadiwm Cwmbrân]]       -   25 Hydref 2018   - 1,860
#       [[John Maclean (Sosialydd Albanaidd)]]    -  26 Hydref 2018   - 8,385
#       [[Bergambacht]]                -  26 Hydref 2018 - 4,483
#       [[Glasir]]   - 26 Hydref 2018 - 3,627
#       [[Prifysgol Ynysoedd y Ffaröe]] - 27 Hydref 2018 - 4,159
#       [[Prifysgol Copenhagen]]  -  28 Hydref 2018 - 11,674
#       [[Lasse Hessel]] - 28 Hydref 2018 - 4,708
#       [[Condom Benyw]] - 30 Hydref 2018 -  7,128
#       [[Polywrethan]] - 31 Hydref 2018 - 5,540
#       [[Otto Bayer]]  - 31 Hydref 2018 -  3,597
#       [[Tampon]] - 1 Tachwedd 2018  - 11,836
#       [[Cwpan mislif]]  - 2 Tachwedd 2018  -  8,257
#       [[Dinamo Tirana]] - 2 Tachwedd 2018 - 2,905
#       [[FK Partizani Tirana]] - 3 Tachwedd 2018 - 3,700
#       [[C.P.D. Inter Caerdydd]] - 3 Tachwedd 2018 -  5,802
#       [[Meir Dizengoff]]  - 4 Tachwedd 2018 - 6,160
#       [[Stryd Dizengoff]] - 4 Tachwedd 2018 - 4,007
#       [[Maelfa]] - 4 Tachwedd 2018 - 10,086
#       [[Chofefei Tsion]] - 5 Tachwedd 2018 - 7,121
#       [[Der Judenstaat]] - 6 Tachwedd 2018 - 12,199
#       [[Altneuland]] - 7 Tachwedd 2018 - 13,053
#       [[Judith Maro]] - 7 Tachwedd 2018 - 5,042
#       [[Naomi Jones]] - 8 Tachwedd 2018 - 4,499
#       [[Cwpan Cynghrair Cymru]] - 10 Tachwedd 2018
#       [[C.P.D. Glyn Ebwy]] - 10 Tachwedd 2018 -  3,150
#       [[Palmach]] - 11 Tachwedd 2018 - 6,050
#       [[Eliezer Ben-Yehuda]] - 12 Tachwedd 2018 - 11,423
#       [[Theodor Herzl]] - 14 Tachwedd 2018 - 16,578
#       [[C.P.D. Machynlleth]] - 15 Tachwedd 2018 - 1,961
#       [[Steffan Alun]] - 19 Tachwedd 2018 - 1,780
#       [[Esyllt Sears]] - 20 Tachwedd 2018 - 2,312
#       [[Phil Cooper]] - 20 Tachwedd 2018 - 1,930
#       [[C.P.D. Pen-y-bont]] - 21 Tachwedd 2018 - 5,173
#       [[Steffan Evans (comedi)]] - 22 Tachwedd 2018 - 1,880
#       [[Clwb Rygbi Machynlleth]] - 22 Tachwedd 2018 - 2,385
#       [[Calum Stewart]] - 22 Tachwedd 2018 - 2,442
#       [[C.P.D. Bae Cemaes]] - 23 Tachwedd 2018 - 3,946
#       [[Dan Thomas (comedi)]] - 23 Tachwedd 2018 - 3,125
#       [[Beth Jones (comedi)]] - 23 Tachwedd 2018 - 1614
#       [[Liman (llannerch anialwch)]] - 23 Tachwedd 2018 - 3,336
#       [[C.P.D. Briton Ferry Llansawel A.F.C.]] -24 Tachwedd 2018 - 6,662
#       [[Gŵyl Arall]] - 24 Tachwedd 2018 - 2,847
#       [[Yishuv]] - 25 Tachwedd 2018 - 7,144
#       [[C.P.D. Tref Aberdâr]] - 26 Tachwedd 2018 - 5,012
#       [[Lorna Prichard]] - 26 Tachwedd 2018 - 3,384
#       [[Sarah Breese]] - 27 Tachwedd 2018 - 3,199
#       [[Ysgol Uwchradd Llanidloes]] - 27 Tachwedd 2018 - 3,119
#       [[Eleri Morgan]] - 27 Tachwedd 2018 - 1,584
#       [[Hywel Pitts]] - 28 Tachwedd 2018 - 1,827
#       [[Jâms Thomas]] - 29 Tachwedd 2018 - 2,388
#       [[Daniel Gwydion Williams]] - 30 Tachwedd 2018 - 3,305
#       [[Burum (band)]] - 30 Tachwedd 2018 - 3.004
#       [[Francesca Rhydderch]] - 1 Rhagfyr 2018 -  4,650
#       [[Cymdeithas Bêl-droed Slofacia]] - 2 Rhagfyr 2018 -  
#       [[Ffederasiwn Pêl-droed Hwngari]] - 2 Rhagfyr 2018 - 7,285
#       [[Ffederasiwn Pêl-droed Croasia]] - 2 Rhagfyr 2018 - 5,009
#       [[Prosiect Al Baydha]] - 3 Rhagfyr 2018 - 6,204
#       [[Cymdeithas Ffederasiynau Pêl-droed Aserbaijan]] - 3 Rhagfyr 2018 - 7,042
#       [[Uwch Gynghrair Slofacia]] - 4 Rhagfyr 2018 -  9,108
#       [[Cwpan Slofacia]] - 4 Rhagfyr 2018 - 6,035
#       [[James Lawrence]] - 5 Rhagfyr 2018 - 6,702
#       [[Cwpan Hwngari]] - 5 Rhagfyr 2018 - 5,552
#       [[W.T. Cosgrave]] - 6 Rhagfyr 2018 - 10,850
#       [[Cumann na nGaedheal]] - 6 Rhagfyr 2018 - 3,214
#       [[Cytundeb Eingl-Wyddelig]] - 7 Rhagfyr 2018 - 8,797
#       [[Côr ABC]] - 7 Rhagfyr 2018 - 2,162
#       [[Côr Godre'r Garth]] - 9 Rhagfyr 2018 - 2753
#       [[Uwch Gynghrair Hwngari]] - 10 Rhagfyr 2018 - 11,243
#       [[Geoff Lawton]] - 11 Rhagfyr 2018 - 6,485
#       [[Suidlanders]] - 12 Rhagfyr 2018 - 4,085
#       [[Gabion]] - 14 Rhagfyr 2018 - 5,015
#       [[Swêl]] - 14 Rhagfyr 2018 - 2,805
#       [[John D. Liu]] - 15 Rhagfyr 2018 - 2,467
#       [[Father Christmas]] - 16 Rhagfyr 2018 -  5,011
#       [[Neal Spackman]] - 17 Rhagfyr 2018 - 2,452
#       [[Tali Sharon]] - 17 Rhagfyr 2018 - 2,462
#       [[Srugim]] - 18 Rhagfyr 2018 - 4,447
#       [[Janet Aethwy]] - 19 Rhagfyr 2018 - 2,408
#       [[Ohad Knoller]] - 19 Rhagfyr 2018 - 2,755
#       [[Eleri Llwyd]] - 21 Rhagfyr 2018 -  1,984
#       [[Calque]] - 22 Rhagfyr 2018 - 7,716
#       [[Sorela]] - 24 Rahgfyr 2018 - 2,472
#       [[Tomwellt]] - 25 Rhagfyr 2018 - 3,155
#       [[Tail]] - 25 Rhagfyr 2018 -  2,446
#       [[Cytundeb Trianon]] - 26 Rhagfyr 2018 - 8,078
#       [[Cytundeb Saint-Germain]] - 27 Rhagfyr 2018 - 5,210
#       [[Cytundeb Sèvres]] - 27 Rhagfyr 2018 - 9,263
#       [[Cytundeb Lausanne]] - 28 Rhagfyr 2018 - 7,698
#       [[Colslo]] - 28 Rhagfyr 2018 - 2,853
#       [[Ffatri]] - 28 Rhagfyr 2018 -  6,148
#       [[Moronen]] - 29 Rhagfyr 2018 - 6,504 - ar ol sgwenu erthygl hir sylweddoli fod pwt o dan 'moronen' arghhhh!!!!!
#       [[Prif wreiddyn]] -29 Rhagfyr 2018 -  1,556
#       [[Pieter Hoff]] - 30 Rhagfyr 2018 - 3,694
#       [[Groasis Waterboxx]] - 30 Rhagfyr 2018 - 8,095
#       [[Cynllun Alon]] - 31 Rhagfyr 2018 - 4,204
#       [[Palesteina (Mandad)]] - 31 Rhagfyr 2018 - 4,750
#       [[Blwch llwch]] - 2 Ionawr 2019 -   5,315
#       [[Cetyn]] - 3 Ionawr 2019 - 6,105
#       [[Yr Hwntws]] - 3 Ionawr 2019 - 2,701
#       [[Tambwrîn]] - 4 Ionawr 2019 - 3,426
#       [[Tabwrdd]] - 5 Ionawr 2019 - 3,271
#       [[Siacsiwca]] - 8 Ionawr 2019 - 7,117
#       [[Saws Tabasco]] - 8 Ionawr 2019 - 3,415
#       [[Briwgig]] - 8 Ionawr 2019 - 3,307
#       [[Gî]] - 9 Ionawr 2019 - 2,220
#       [[Adam Small]] - 9 Ionawr 2019 - 6,340
#       [[Neville Alexander]] - 10 Ionawr 2019 - 
#       [[Dave Rich]] - 10 Ionawr 2019 - 2,261
#       [[Walter Sisulu]] - 11 Ionawr 2019 - 10,128
#       [[Bara fflat]] - 12 Ionawr 2019 - 
#       [[Bara croyw]] - 13 Ionwr 2019 -  4,325
#       [[Creision]] - 14 Ionawr 2019 -  4,913
#       [[Cneuen yr India]] - 15 Ionawr 2019 - 6,416
#       [[Hen Ganolfan yr Urdd Caerdydd]] 17 Ionawr 2019 - 3,471
#       [[Cwmni Dawns Werin Caerdydd]] - 17 Ionawr 2019 - 2,887
#       [[Dawnswyr Nantgarw]] - 18 Ionawr 2019 - 5,366
#       [[Cymdeithas Ddawns Werin Cymru]] - 20 Ionawr 2019 - 4,761
#       [[Lois Blake]] - 20 Ionawr 2019 - 3,608
#       [[Bioddynwared]] - 21 Ionawr 2019 - 9,058
#       [[Baner Grenada]] - 21 Ionawr 2019 -  2,232
#       [[Baner Barbados]] - 22 Ionawr 2019 - 3,857
#       [[Baner yr Ariannin]] - 23 Ionawr 2019 - 7,978
#       [[Baner Wrwgwái]] - 23 Ionawr 2019 - 7,698
#       [[Oliver 'Tuku' Mtukudzi]] - 24 Ionawr 2019 - 5,762
#       [[Baner Swriname]] - 24 Ionawr 2019 - 2,695
#       [[Baner Paragwâi]] - 24 Ionawr 2019 - 4,000
#       [[Baner Brasil]] - 25 Ionawr 2019 - 8,395
#       [[Baner Gaiana]] - 26 Ionawr 2019 - 2,876
#       [[Baner Guyane]] - 27 Ionawr 2019 -  4,082
#       [[Baner Mercosur]] - 28 Ionawr 2019 -  2,627
#       [[Mercosur]] - 28 Ionawr 2019 - 4,611
#       [[Baner Arwba]] - 29 Ionawr 2019 - 5,112
#       [[Baner Panama]] - 30 Ionawr 2019 - 4,008
#       [[Baner Feneswela]] - 30  Ionawr 2019 - 2,789
#       [[Rabbi Matondo]] - 30 Ionawr 2019 - 7,750
#       [[Baner Ynysoedd y Falklands]] - 31 Ionawr 2019 - 4,105
#       [[Schalke 04]] - 31 Ionawr 2019 - 7,221
#       [[Baner Gweriniaeth Dominica]] - 1 Chwefror 2019 - 6,932
#       [[Baner Dominica]] - 1 Chwefror 2019 - 4,905
#       [[Baner Saint Lucia]] - 2 Chwefror 2019 - 4,305
#       [[Baner Saint Kitts a Nevis]] - 3 Chwefror 2019 - 3,275
#       [[Aravrit]] - 3 Chwefror 2019 - 2,958
#       [[Baner Saint Vincent a'r Grenadines]] - 4 Chwefror 2019 -  2,610
#       [[Baner Saint Barthélemy]] - 5 Chwefror 2019 - 2,342
#       [[Arfbais Saint Barthélemy]] - 5 Chwefror 2019 - 1,530
#       [[Baner Trinidad a Tobago]] - 6 Chwefror 2019 - 3,765
#       [[Baner Puerto Rico]] - 6 Chwefror 2019 - 2,398
#       [[Baner Saint Martin]] - 7 Chwefror 2019 - 2,945
#       [[Cymuned Saint Martin Ffrengig]] - 8 Chwefror 2019 - 7,659
#       [[Baner Ynysoedd Virgin yr Unol Daleithiau]] - 8 Cwhefror 2019 - 3,009
#       [[Baner Belîs]] - 9 Chwefror 2019 - 3,108
#       [[Baner Gwatemala]] - 11 Chwefror 2019 -   4,532
#       [[Baner Hondwras]] - 12 Chwefror 2019 -  4,757
#       [[Baner Nicaragwa]] - 13 Chwefror 2019 - 5,188
#       [[Baner Cymuned Cenhedloedd yr Andes]] - 14 Chwefror 2019 - 1,804
#       [[Cymuned Cenhedloedd yr Andes]] - 16 Chwefror 2019 - 4,792
#       [[Baner yr Ynysoedd Morwynol Prydain]] - 18 Chwefror 2019 - 361
#       [[Baner Undeb Cenhedloedd De America]] - 19 Chwefror 2019 - 2,614
#       [[Undeb Cenhedloedd De America]] - 25 Chwefror 2019 - 2,457
#       [[Gelsenkirchen]] - 26 Chwefror 2019 -  5,934
#       [[Cynhadledd San Remo]] - 27 Chwefror 2019 - 3,473
#       [[Sanremo]] - 28 Chwefror 2019 - 5,296
#       [[Baner Bwrwndi]] - 4 Mawrth 2019 -  3,438
#       [[Baner Gweriniaeth y Congo]] - 5 Mawrth 2019 - 3,840
#       [[Baner Gweriniaeth Ddemocrataidd Congo]] - 6 Mawrth 2019 - 5,635
#       [[Baner Cabo Verde]] - 7 Mawrth 2019 -  3,644
#       [[Baner Gweriniaeth Canolbarth Affrica]] - 8 Mawrth 2019 - 3,530
#       [[Andrew Green]] - 8 Mawrth 2019 - 4,003
#       [[Josh Navidi]] - 9 Mawrth 2019 - 4,220
#       [[Ysgol Brynteg]] - 10 Mawrth 2019 - 7,451
#       [[Ysgol Bro Ogwr]] - 11 Mawrth 2019 - 3,556
#       [[Baner De Swdan]] - 11 Mawrth 2019 - 3,541
#       [[Baner Cenia]] - 12 Mawrth 2019 - 3,567
#       [[Baner Jibwti]] - 12 Mawrth 2019 - 2,512
#       [[Baner Gini Bisaw]] - 13 Mawrth 2019 - 2,752
#       [[Baner Eritrea]] - 14 Mawrth 2019 - 4,860
#       [[Baner Gini]] - 15 Mawrth 2019 - 2,017
#       [[Baner y Gambia]] - 15 Mawrth 2019 - 3.591
#       [[Baner Lesotho]] - 16 Mawrth 2019 -  5.282
#       [[Baner Namibia]] - 16 Mawrth 2019 - 6,565
#       [[Fest-noz]] - 17 Mawrth 2019 - 8,375
#       [[Baner Mosambic]] - 17 Mawrth 2019 -  5,226
#       [[Hashnod]] - 18 Mawrth 2019 - 9,943
#       [[Baner Wganda]] - 20 Mawrth 2019 -  4,759
#       [[Baner Tansanïa]] - 21 Mawrth 2019 - 3,622
#       [[Baner Sambia]] - 21 Mawrth 2019 - 4,950
#       [[Baner Seychelles]] - 22 Mawrth 2019 - 3,922
#       [[Baner Ethiopia]] - 22 Mwrth 2019 - 7,540
#       [[Baner Gorllewin Sahara]] - 23 Mawrth 2019 -  5,627
#       [[Baner Palesteina]] - 23 Mawrth 2019 - 7.902
#       [[Rawabi]] - 26 Mawrth 2019 - 7,950
#       [[Nablus]] - 26 Mawrth 2019 - 12,608
#       [[Bir Zait]] - 27 Mawrth 2019 -  7,109
#       [[Prifysgol Bir Zait]] - 28 Mawrth 2019 -  5,646
#       [[Baner De Corea]] - 29 Mawrth 2019 -   9,880
#       [[Baner Gogledd Corea]] - 29 Mawrth 2019 - 6,434
#       [[Baner Uno Corea]] - 30 Mawrth 2019 - 6,719
#       [[Baner Brunei]] - 1 Ebrill 2019 - 5,448

== 2018 --&gt; ==
#       [[Baner Myanmar]] - 1 Ebrill 2019 - 8,268
#       [[Calonnau Cymru]] - 1 Ebrill 2019 - 2,806
#       [[Baner Qatar]] - 2 Ebrill 2019 - 3,387
#       [[Baner Cirgistan]] - 3 Ebrill 2019 -  7,156
#       [[Baner Tajicistan]] - 4 Ebrill 2019 - 9,589
#       [[Baner Iran]] - 5 Ebrill 2019 - 8,676
#       [[Baner Wsbecistan]] - 6 Ebrill 2019 - 9,271
#       [[Baner Y Philipinau]] - 7 Ebrill 2019 - 5,904
#       [[Baner Cymanwlad y Gwladwriaethau Annibynnol]] - 8 Ebrill 2019 - 1,833
#       [[Benny Gantz]] - 9 Ebrill 2019 - 6,807
#       [[Moshav]] - 10 Ebrill 2019 - 6,833
#       [[Baner Sefydliad dros Gydweithio Islamaidd]] - 11 Ebrill 2019 - 1,832
#       [[Sefydliad dros Gydweithio Islamaidd]] - 11 Ebrill 2019 - 4,806
#       [[Shtisel]] - 12 Ebrill 2019 - 5,293
#       [[Acaba]] - 14 Ebrill 2019 - 6,504
#       [[Michael Aloni]] - 15 Ebrill 2019 -  3,256
#       [[Irbid]] - 15 Ebrill 2019 - 4,664
#       [[Ajlwn]] - 16 Ebrill 2019 - 3,840
#       [[Rwseiffa]] - 16 Ebrill 2019 - 2,564
#       [[Tilā' al-'Alī]] - 17 Ebrill 2019 - 967
#       [[Zarca]] - 17 Ebrill 2019 -  7,603
#       [[Wadi as-Ser]] - 18 Ebrill 2019 -   6,221
#       [[Ceann Comhairle]] - 18 Ebrill 2019 -   14,846
#       [[Al Quwaysimah]] - 19 Ebrill 2019 - 3,267
#       [[Ma'an]] - 21 Ebrill 2019 - 3,759
#       [[Rheilffordd Hejaz]] - 22 Ebrill 2019 - 6,576
#       [[Mis Medi Du]] - 23 Ebrill 2019 - 7,178
#       [[Jerash]] - 24 Ebrill 2019 -  7,105
#       [[Ardal Lywodraethol Aqaba]] - 29 Ebrill 2019 - 5,034
#       [[Ardal Llywodraethol Ma'an]] - 30 Ebrill 2019 - 6,113
#       [[Naruhito, Ymerawdwr Siapan]] - 30 Ebrill 2019 - 4,138
#       [[Ardal Lywodraethol Ajlwn]] - 1 Mai 2019 - 3,508
#       [[Ardal Lywodraethol Zarqa]] - 2 Mai 2019 -   5,561
#       [[Cibwts Gifat Chaim (Ichwd)]] - 2 Mai 2019 -3,112
#       [[Lleng Arabaidd]] - 3 Mai 2019 - 5,822
#       [[Léon Bourgeois]] - 5 Mai 2019 - 4,524
#       [[Paul Hymans]] - 5 Mai 2019 -   3,850
#       [[Arfbais Gwlad Iorddonen]] - 6 Mai 2019 -  6,701
#       [[Wadi Rum]] - 6 Mai 2019 -  6,174
#       [[John Bagot Glubb]] - 7 Mai 2019 -  6,387
#       [[Cymdeithas Bêl-droed Gwlad Iorddonen]] - 8 Mai 2019 -  3,116
#       [[Tîm pêl-droed cenedlaethol Gwlad Iorddonen]] - 9 Mai 2019 -  3,255
#       [[Uwch Gynghrair Gwlad Iorddonen]] - 10 Mai 2017 - 5,118
#       [[Lauburu]] - 12 Mai 2019 -  6,694
#       [[Lyra (offeryn)]] - 13 Mai 2019 -  6,522
#       [[Casgliad y Werin]] - 15 Mai 2019 - 2,458
#       [[Ramblers]] - 16 Mai 2019 - 5,176
#       [[Kinder Scout]] - 19 Mai 2019 -  3,311
#       [[Piast Gliwice]] - 19 Mai 2019 -   3,796
#       [[Uwch Gynghrair Gwlad Pwyl]] - 21 Mai 2019 -  10,582
#       [[Pin bawd]] - 24 Mai 2019 - 4,411
#       [[Llwyfandir]] - 25 Mai 2019 - 7,091
#       [[Maskanda]] - 26 Mai 2019 -  7,906
#       [[Ghoema]] -26 Mai 2019 -  3,312
#       [[Kaapse Kleurling]] - 27 Mai 2019 - 9,511
#       [[Kaapse Afrikaans]] - 28 Mai 2019 - 4,250
#       [[Trawsiorddonen]] - 30 Mai 2019 - 5,606
#       [[Clip papur]] - 30 Mai 2019 - 4,557
#       [[Styffylwr]] - 2 Mehefin 2019 - 5863
#       [[Pin cau]] - 2 Mehefin 2019 -  7,601
#       [[Dad-stwffwlwr]] - 3 Mehefin 2019 - 4,282
#       [[Stwffwl]] - 4 Mehefin 2019 - 7,146
#       [[Sbring]] - 6 Mehefin 2019 - 4,686
#       [[NK Osijek]] - 7 Mehefin 2019 - 9,000
#       [[Stadion Gradski vrt]] - 7 Mehefin 2019 - 7,200
#       [[Afon Drava]] - 7 Mehefin 2019 - 5,675
#       [[Cardbord]] - 8 Mehefin 2019 - 4,365
#       [[Groupama Aréna]] - 9 Mehefin 2019 -  5,941
#       [[Ferencvárosi T.C.]] ‎- 10 Mehefin 2019 - 2,640
#       [[Újpest FC]] - 11 Mehefin 2019 - 7,177
#       [[Slavonia]] - 11 Mehefin 2019 - 2,289
#       [[Uwch Gynghrair Croatia]] - 12 Mehefin 2019 - 8,823
#       [[Dinamo Zagreb]] - 12 Mehefin 2019 -   6,635
#       [[Dynamo (Cymdeithas Chwaraeon)]] - 13 Mehefin 2019 - 7,602
#       [[Clybiau Bechgyn a Merched Cymru]] - 16 Mehefin 2019 - 8,095
#       [[Capten John Glynn-Jones]] - 17 Mehefin 2019 - 4,250
#       [[Mynyddcerrig]] - 18 Mehefin 2019 - 2,515
#       [[Marius Jonker]] - 18 Mehefin 2019 -   3,843
#       [[Kimberley, De Affrica]] - 20 Mehefin 2019 -   7,500
#       [[John Forrester-Clack]] - 20 Mehefin 2019 - 3,999
#       [[Nine Mile Point (Glofa)]] - 21 Mehefin 2019 - 2,048
#       [[Cwmfelinfach]] - 21 Mehefin 2019 -  2,679
#       [[Prifysgol Gwlad yr Iâ]] - 24 Mehefin 2019 -   9,700
#       [[Sol Plaatje]] - 26 Mehefin 2019  -  9,188
#       [[Cliftonville F.C.]] - 27 Mehefin 2019 - 5,317
#       [[F.C. Progrès Niederkorn]] - 27 Mehefin 2019 - 8,292
#       [[Niederkorn]] - 27 Mehefin 2019 - 2,932
#       [[K.F. Feronikeli]] - 28 Mehefin 2019 - 8,549
#       [[Drenas]] - 29 Mehefin 2019 -   9,951
#       [[Uwch Gynghrair Cosofo]] - 30 Mehefin 2019 -  6,158
#       [[Uwch Gynghrair Lwcsembwrg]] - 30 Mehefin 2019 -       6,528
#       [[Uwch Gynghrair Belarws]] - 30 Mehefin 2019 -  7,392
#       [[Uwch Gynghrair Estonia]] - 1 Gorffennaf 2019 -  4,929
#       [[Uwch Gynghrair yr Alban]] - 2 Gorffennaf 2019 - 10,055
#       [[Cymdeithas Bêl-droed Yr Alban]] - 3 Gorffennaf 2019 -  8,820
#       [[Cymdeithas Bêl-droed Gibraltar]] - 3 Gorffennaf 2019 - 7,844
#       [[Cynghrair Bêl-droed Gogledd Iwerddon]] - 4 Gorffennaf 2019 - 9,200
#       [[Uwch Gynghrair Gogledd Iwerddon]] - 4 Gorffennaf 2019 - 11,832
#       [[Cwpan Her yr Alban]] - 6 Gorffennaf 2019 - 9,279
#       [[Dwfe]] - 7 Gorffennaf 2019 -   7,519
#       [[Polyester]] - 8 Gorffennaf 2019 - 6,144
#       [[Ffederasiwn Pêl-droed Belarws]] - 8 Gorffennaf 2019 - 6,233
#       [[Baner Ciribati]] - 12 Gorffennaf 2019 - 3,714
#       [[Aderyn Ffrigad]] - 15 Gorffennaf 2019 -  7325
#       [[Ynysoedd Gilbert]] - 16 Gorffennaf 2019 -  12,073
#       [[Lagŵn]] - 17 Gorffennaf 2019 - 6,148
#       [[F.C. København]] - 18 Gorffennaf 2019 -  4,879
#       [[Stadiwm Parken]] - 18 Gorffennaf 2019 - 5,947
#       [[Seren Goch Belgrâd]] - 19 Gorffennaf 2019 - 9,870
#       [[F.K. Partizan Belgrâd]] - 19 Gorffennaf 2019 - 11,360
#       [[H.N.K. Hajduk Split]] - 21 Gorffennaf 2019 -   12,703
#       [[Uwch Gynghrair Iwgoslafia]] - 22 Gorffennaf 2019 - 11,239
#       [[Yr wyddor Adlam]] - 30 Gorffennaf 2019 - 6,400
#       [[Cymdeithas Bêl-droed Slofenia]] - 31 Gorffennaf 2019 -   4,757
#       [[Uwch Gynghrair Slofenia]] - 2 Awst 2019 - 7,744
#       [[Uwch Gynghrair Gogledd Macedonia]] - 7 Awst 2019 - 6,064
#       [[Uwch Gynghrair Serbia]] - 7 Awst 2019 -   6,587
#       [[Cymdeithas Bêl-droed Serbia]] - 8 Awst 2019 -  6,074
#       [[Cymdeithas Bêl-droed Montenegro]] - 8 Awst 2019 -
#       [[Uwch Gynghrair Montenegro]] - 10 Awst 2019 -   9,134
#       [[Maer]] - 11 Awst 2019 -     3,835
#       [[Cymdeithas Bêl-droed Gogledd Macedonia]] - 11 Awst 2019 -   4,502
#       [[Uwch Gynghrair Norwy]] - 12 Awst 2019 - 8,926
#       [[C.P.D. Padarn United]] - 12 Awst 2019 -  2,118
#       [[Darbi]] - 13 Awst 2019 -  8,612
#       [[Afon Derwent, Swydd Derby]] - 14 Awst 2019 - 6,142
#       [[Cored]] - 14 Awst 2019 -     4,556
#       [[Grisiau pysgod]] - 15 Awst 2019 - 5,270
#       [[Cynghrair Pêl-droed Aberystwyth a'r Cylch]] - 15 Awst 2019 - 5,250
#       [[C.P.D. Penparcau]] 15 Awst 2019 - 2,850
#       [[Cynghrair Pêl-droed Canolbarth Cymru]] -  15 Awst 2019 -    5,303
#       [[Cymru South]] - 16 Awst 2019 - 5,594
#       [[C.P.D. Cwmaman United]] - 17 Awst 2019 - 2,959
#       [[C.P.D. Rhydaman]] - 17 Awst 2019 - 5,235
#       [[C.P.D. Prifysgol Abertawe]] - 17 Awst 2019 - 5,006
#       [[C.P.D. Llanilltud Fawr]] - 17 Awst 2019 -   5,083
#       [[Hat-tric]] - 18 Awst 2019 - 10,546
#       [[Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Tonga]] - 18 Awst 2019 - 11,095
#       [[Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Siapan]] - 19 Awst 2019 - 16,599
#       [[John Evan Davies (Rhuddwawr)]] - 19 Awst 2019 -  1,172
#       [[Idris Reynolds]] - 19 Awst 2019 - 3,436
#       [[Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Ffiji]] - 20 Awst 2019 - 17,998
#       [[Llion Jones]] - 21 Awst 2019 - 2,722
#       [[Canolfan Bedwyr]] - 21 Awst 2019 - 4,387
#       [[Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Georgia]] - 22 Awst 2019 -  18,951
#       [[Siôn Eirian]] - 22 Awst 2019 - 4,196
#       [[Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Canada]] - 23 Awst 2019 -  13,784
#       [[Dafydd John Pritchard]] - 23 Awst 2019 - 3,615
#       [[R. Ifor Parry]] - 25 Awst 2019 - 4,432
#       [[Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Samoa]] - 26 Awst 2019 -  16,287
#       [[Clwb Rygbi Aberystwyth]] - 27 Awst 2019 - 4,009
#       [[Baner Ceredigion]] - 27 Awst 2019 - 7,681
#       [[Baner Fflandrys]] - 28 Awst 2019 -  8,316
#       [[O.E. Roberts]] - 29 Awst 2019 - 5,540
#       [[Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Wrwgwái]] 30 Awst 2019 - 13,683
#       [[World Rugby]] - 1 Medi 2019 - 10,581
#       [[Vernon Pugh]] - 2 Medi 2019 -    6,386
#       [[Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Rwmania]] - 4 Medi 2019 -   14,604
#       [[Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Sbaen]] - 5 Medi 2019 - 14,866
#       [[Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Unol Daleithiau America]] - 8 Medi 2019 - 13,598
#       [[Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Namibia]] 9 Medi 2019 - 12,081
#       [[Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Rwsia]] -  10 Medi 2019 - 11,925
#       [[Siva Tau]] - 11 Medi 2019 - 4,705
#       [[Cibi]] - 12 Medi 2019 - 5,665
#       [[Kailao]] - 15 Medi 2019 - 5,741
#       [[Cwpan Cenhedloedd y Môr Tawel]] - 19 Medi 2019 -  8,565
#       [[Pencampwriaethau Rhyngwladol Rugby Europe]] - 20 Medi 2019 - 12,908
#       [[Pencampwriaeth Rygbi yr Americas]] - 21 Medi 2019 -  6,295
#       [[Rugby Europe]] - 23 Medi 2019 -        7,944
#       [[Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Portiwgal]] - 24 Medi 2019 -  9,406
#       [[Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Simbabwe]] - 27 Medi 2019 -     10,446
#       [[W. T. Gruffydd]] - 28 Medi 2019 -  2,132
#       [[Tomi Evans]] - 29 Medi 2019 -   2,105
#       [[Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Cenia]] - 2 Hydref 2019 -  7,820
#       [[Emrys Edwards]] - 3 Hydref 2019 - 2,206
#       [[Dewi Watkin Powell]] - 4 Hydref 2019 - 4,337
#       [[Emyr Currie-Jones]] - 5 Hydref 2019 - 7,197
#       [[Cyngor yr Iaith Gymraeg]] - 6 Hydref 2019 -   3,638
#       [[Cyngor Sir De Morgannwg]] - 6 Hydref 2019 -  5,430
#       [[Trevor Fishlock]] - 7 Hydref 2019 - 7,178
#       [[Jess Fishlock]] - 8 Hydref 2019 - 11,482
#       [[R.E. Griffith]] - 10 Hydref 2019 - 3,625
#       [[Kieffer Moore]] - 11 Hydref 2019 -  7,656
#       [[Viking F.K.]] - 12 Hydref 2019 -   5,312
#       [[Cymdeithas Bêl-droed Norwy]]- 13 Hydref 2019 - 4,506
#       [[Gŵyl Machynlleth]] - 14 Hydref 2019 - 3,061
#       [[Klezmer]] - 16 Hydref 2019 -   7,588
#       [[Simbalom]] - 17 Hydref 2019 - 10,560
#       [[Dwsmel]] - 18 Hydref 2019 -  3,096
#       [[Sither]] - 20 Hydref 2019 -   5,756
#       [[Maribor]] - 20 Hydref 2019 - 14,279
#       [[Rudolf Maister]] - 21 Hydref 2019   13,769
#       [[Styria Slofenia]] - 23 Hydref 2019 - 8,741
#       [[Gefeilldref]] - 24 Hydref 2019 -    6,561
#       [[Kronberg im Taunus]] - 24 Hydref 2019 -  6,022
#       [[Arklow]] - 25 Hydref 2019 - 10,907
#       [[Bus Éireann]] - 25 Hydref 2019 - 5,365
#       [[TrawsCymru]] - 25 Hydref 2019 - 3,239
#       [[Ras Rwyfo'r Her Geltaidd]] - 25 Hydref 2019 - 4,369
#       [[Cymdeithas Rhwyfo Môr Cymru]] - 25 Hydref 2019 - 2,924
#       [[Cwch Hir Celtaidd]] - 25 Hydref 2019 -   2,954
#       [[Rhwyfo Cymru]] - 26 Hydref 2019 -   5,738
#       [[Velenje]] - 26 Hydref 2019 -   14,453
#       [[Campfa]] - 28 Hydref 2019 -  9,915
#       [[Gymnasteg]] - 29 Hydref 2019 -  9,934
#       [[Gemau Cymru]] - 30 Hydref 2019 -    3,475
#       [[Barrau cyfochrog]] - 30 Hydref 2019 -   5,119
#       [[Y Cylchoedd (gymnasteg)]] - 31 Hydref 2019 -  4,118
#       [[Michael Spicer (comedïwr)]] - 31 Hydref 2019 -      1,939
#       [[Daniel Protheroe]] - 4 Tachwedd 2019 - 5,746
#       [[The Silent Village]] - 4 Tachwedd 2019 - 10,974
#       [[Bar llorweddol]] - 5 Tachwedd 2019 - 5,889
#       [[Barrau anghyflin]] - 6 Tachwedd 2019 -   6,734
#       [[John Thomas, Barwn Thomas Cwmgiedd]] - 7 Tachwedd 2019 -   9623
#       [[Comisiwn Cyfiawnder yng Nghymru]] - 7 Tachwedd 2019 -  5,034
#       [[Ceffyl Pwmel]] - 8 Tachwedd 2019 - 7,159
#       [[Gymnasteg Cymru]] - 9 Tachwedd 2019 -   4,442
#       [[Llofnaid]] - 10 Tachwedd 2019 -   6,917
#       [[FIG]] - 11 Tachwedd 2019 -  7,288
#       [[Tumbling (gymnasteg)]] - 12 Tachwedd 2019 -    4,534
#       [[Trawst (gymnasteg)]] - 13 Tachwedd 2019 - 3,459
#       [[Gymnasteg artistig]] - 14 Tachwedd 2019 -   6,316
#       [[Friedrich Ludwig Jahn]] - 4 Rhagfyr 2019 - 9,142

== 2020 --&gt; ==
#       [[Connagh Howard]] - 17 Ionawr 2020 - 2,599
#       [[Baner Somaliland]] - 17 Ebrill 2020 
#       [[Wali]] - 17 Ebrill 2020
#       [[Iman (Islam)]] - 18 Ebrill 2020
#       [[Somalia Fawr]] - 19 Ebrill 2020 - 6,772
#       [[Rwmania Fawr]] - 20 Ebrill 2020 -  10,354
#       [[Cenedl titiwlar]] - 21 Ebrill 2020 -  5,663
#       [[Hwngari Fawr]] - 22 Ebrill 2020 -  8,931
#       [[Lloyd Warburton]] - 23 Ebrill 2020 - 3,616
#       [[Gludyn]] - 23 Ebrill 2020 - 5,636
#       [[Crys-T]] - 24 Ebrill 2020 -    7392
#       [[Crys polo]] - 24 Ebrill 2020 -  3,455
#       [[Dyfarniad Gyntaf Fienna]] - 25 Ebrill 2020 -        8,620
#       [[Ail Ddyfarniad Fienna]] - 26 Ebrill 2020 - 8,420
#       [[Cyflafareddiadau Fienna]] - 27 Ebrill 2020 - 3,542
#       [[Miklós Horthy]] - 27 Ebrill 2020 -    11,676
#       [[Joachim von Ribbentrop]] - 28 Ebrill 2020 -    9,893
#       [[Székelys]] - 29 Ebrill 2020 -      10,459
#       [[Gwlad y Székely]] - 30 Ebrill 2020 -  8,256
#       [[Cytundeb Paris (1947)]] - 1 Mai 2020 -     9,056
#       [[Tiriogaeth Rydd Trieste]] - 2 Mai 2020 - 15,824
#       [[Brython Shag]] - 2 Mai 2020 -   2,768
#       [[Koper]] - 3 Mai 2020 -  11,792
#       [[Piran (Slofenia)]] - 3 Mai 2020 -   12,144
#       [[Izola]] - 3 Mai 2020 -  8,324
#       [[Llinell Morgan]] - 5 Mai 2020 -  5,725
#       [[Eisteddfod Genedlaethol Cymru Bangor 1874]] - 5 Mai 2020 - 1,500
#       [[Pedwar Pwynt ar Ddeg]] - 5 Mai 2020 -     10,553
#       [[Recordiau Sbensh]] - 5 Mai 2020 -     1,235
#       [[Ampersand]] - 5 Mai 2020 -   4,400
#       [[Cytundeb Osimo]] - 6 Mai 2020 - 9,811
#       [[Coridor Pwylaidd]] - 6 Mai 2020 -      9,056
#       [[Dinas Rydd Danzig]] - 6 Mai 2020 -     13,282
#       [[Cynhadledd Potsdam]] - 7 Mai 2020 - 10,452
#       [[Cynhadledd Tehran]] - 7 Mai 2020 -    8,457
#       [[Cynhadledd Casablanca]] - 8 Mai 2020 -  7,475
#       [[Cynhadledd Yalta]] - 8 Mai 2020 - 6,538
#       [[Cynllun Morgenthau]] - 8 Mai 2020 -   6,118
#       [[Cynhadledd Cairo (1943)]] - 8 Mai 2020 -  5,417
#       [[Cynhadledd Quebec (1943)]] - 8 Mai 2020 - 4,827
#       [[Cynhadledd Quebec (1944)]] - 8 Mai 2020 -3,110
#       [[Ynysoedd Ryūkyū]] - 9 Mai 2020 - 11,322
#       [[Cytundeb San Francisco (1951)]] - 9 Mai 2020 -  11,117
#       [[Cynulliad Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig]] - 9 Mai 2020 -  10,292
#       [[Cluj-Napoca]] - 13 Mai 2020 -  21,294
#       [[Daciaid]] - 13 Mai 2020 -   10,783
#       [[Unsiambraeth]] - 13 Mai 2020 -    7,557
#       [[Dwysiambraeth]] ‎ - 13 Mai 2020 -  9,235
#       [[Feto]] - 14 Mai 2020 -     6,937
#       [[Ffrainc Rydd]] - 15 Mai 2020 - 19,641
#       [[Baneri bro Llydaw]] - 16 Mai 2020 - 3,958
#       [[Bro-Gerne]] - 16 Mai 2020 - 2,300
#       [[Bro-Leon]] 16 Mai 2020 - 2,300
#       [[Bro Dreger]] 16 Mai 2020 - 2,300
#       [[Bro-Wened]] 16 Mai 2020 - 2,300
#       [[Bro-Zol]] 16 Mai 2020 - 2,300
#       [[Bro Sant-Maloù]] 16 Mai 2020  - 2,300
#       [[Bro-Roazhon]] 17 Mai 2020 - 2,300
#       [[Bro-Naoned]] 17 Mai 2020 - 2,300
#       [[Bro-Sant-Brieg]] 17 Mai 2020 - 2,300
#       [[Deddfwrfa]] - 19 Mai 2020 -  7,666
#       [[Gweithrediaeth]] - 21 Mai 2020 -  6,496
#       [[Barnwriaeth]] - 22 Mai 2020 -  9,166
#       [[Cystadleuaeth Cân Intervision]] - 22 Mai 2020 - 15,133
#       [[Sopot]] - 23 Mai 2020 -  10,918
#       [[Władysław Szpilman]] - 23 Mai 2020 -‎    9,919
#       [[Gwlad Pwyl y Gyngres]] - 26 Mai 2020 -   10,467
#       [[Cen Williams (dylunydd)]] - 28 Mai 2020 - 5,072
#       [[Clwb Pêl-droed Cymric]] - 30 Mai 2020 -        903
#       [[Hoci (campau)]] - 31 Mai 2020 - 4,880
#       [[Hoci]] - 31 Mai 2020 -    14,834
#       [[Hoci Cymru]] - 31 Mai 2020 - 4,963
#       [[Tîm hoci cenedlaethol dynion Cymru]] - 1 Mehefin 2020 -   4,227
#       [[Tîm hoci cenedlaethol menywod Cymru]] - 4 Mehefin 2020 - 4,228
#       [[Ann Davies (cyfieithydd)]] - 4 Mehefin 2020 -      4,875
#       [[Gemau'r Gymanwlad Cymru]] - 5 Mehefin 2020 -    3,412
#       [[Tŷ'r Cymry (Caerdydd)]] - 5 Mehefin 2020 - 3,405
#       [[Gemau Ieuenctid y Gymanwlad]] - 7 Mehefin 2020 -     10,536
#       [[Ffederasiwn Gemau'r Gymanwlad]] - 8 Mehefin 2020 - 9,787
#       [[Pandwri]] - 12 Mehefin 2020 - 1,602
#       [[Cymdeithasau Cenedlaethol Gemau'r Gymanwlad]] - 12 Mehefin 2020 - 5,325
#       [[choghur]] - 15 Mehefin 2020 - 3,255
#       [[Black Lives Matter]]  - 17 Mehefin 2020 - 13,976
#       [[George Floyd]] - 17 Mehefin 2020 -  8,565
#       [[swastica]] - 18 Mehefin 2020 -       8,364
#       [[Lezginca]] - 19 Mehefin 2020 -  7,680
#       [[Cyfnod clo]] - 19 Mehefin 2020 -  3,151
#       [[Myrddin John]] - 25 Mehefin 2020 -  5,059
#       [[Abchasia]] - 26 Mehefin 2020 -        31,049
#       [[Aqua (Abchasia)]] - 30 Mehefin 2020 - 18,011
#       [[Archif Gwladwriaeth Abchasia]] - 1 Gorffennaf 2020 - 5,923
#       [[Leopold III, brenin Gwlad Belg]] - 1 Gorffennaf 2020 - 6,733
#       [[Albert I, brenin Gwlad Belg]] - 5 Gorffennaf 2020 -    7515
#       [[ASMR]] - 7 Gorffennaf 2020 -       12,891
#       [[Dom saim]] - 8 Gorffennaf 2020 -          10,850
#       [[Leopold II, brenin Gwlad Belg]] - 8 Gorffennaf 2020 - 14,783
#       [[Ffullyn cotwm]] - 9 Gorffennaf 2020 -   4,051
#       [[Carthffosiaeth]] - 9 Gorffennaf 2020 - 12,790
#       [[Bioddiraddio]] - 10 Gorffennaf 2020 -  7,290
#       [[Tirlenwi]] - 24 Gorffennaf 2020 - 13,059
#       [[Deddf Treth Gwarediadau Tirlenwi (Cymru) 2017]] - 27 Gorffennaf 2020 - 3,764
#       [[FK Sarajevo]] - 13 Awst 2020 - 7,340
#       [[Uwch Gynghrair Bosnia a Hertsegofina]] - 14 Awst 2020 - 9,743
#       [[Cymdeithas Bêl-droed Bosnia a Hertsegofina]] - 14 Awst 2020 -   5,225
#       [[Mikola Statkevich]] - 15 Awst 2020  - 5,670
#       [[Cymdeithas Filwrol Belarws]] - 15 Awst 2020 - 3,804
#       [[Rada Gweriniaeth Ddemocrataidd Belarws]] - 16 Awst 2020 - 14,707
#       [[Ivonka Survilla]] - 16 Awst 2020 -   5,430
#       [[Sviatlana Tsikhanouskaya ]] - 16 Awst 2020 - 9,149‎
#       [[NSÍ Runavík]] - 18 Awst 2020 -  8,819
#       [[Runavík]] - 18 Awst 2020 - 8,433
#       [[Eysturoy]] ‎-  18 Awest 2020 - 7,412
#       [[Cymdeithas Bêl-droed Ynysoedd Ffaröe]] ‎- 18 Awst 2020 -  3643
#       [[Uwch Gynghrair Ynysoedd Faroe]] -‎ 18 Awst 2020 - 8,643
#       [[HB Tórshavn]]    - 19 Awst 2020 - 5,372
#       [[Klaksvík]]   - 19 Awst 2020 - 12,740
#       [[Uwch Gynghrair Latfia]] - 19 Awst 2020 -  7,984
#       [[Cymdeithas Bêl-droed Latfia]] - 20 Awst 2020 - 6,996
#       [[Kastus Kalinouski ]] - 25 Awst 2020 - 11,650‎
#       [[Valletta F.C.]] -25 Awst 2020 - 6,500
#       [[Uwch Gynghrair Malta]] - 25 Awst 2020 -    7,860
#       [[Uwch Gynghrair Merched Cymru]] - 26 Awst 2020 - 8,650
#       [[C.P.D. Merched Tref Aberystwyth]] - 27 Awst 2020 -5,169
#       [[Cwpan Pêl-droed Merched Cymru]] - 27 Awst 2020 -    7,653
#       [[Manon Awst]] - 28 Awst 2020 - 5,727‎
#       [[Cardiff City Ladies F.C.]] - 28 Awst 2020 - 7,649
#       [[C.P.D. Merched Dinas Caerdydd]] - 29 Awst 2020 - 8,178
#       [[MŠK Žilina]] - 30 Awst 2020 -      9,213
#       [[C.P.D. Merched Met. Caerdydd]] - 30 Awst 2020 - 15,913
#       [[B36 Tórshavn]] - 3 Medi 2020 - 14,382
#       [[Standard Liège]] - 6 Medi 2020 - 13,850
#       [[Uwch Gynghrair Georgia]] - 8 Medi 2020 - 3,530
#       [[Cymdeithas Bêl-droed Georgia]] - 10 Medi 2020 - 4,033
#       [[Cymdeithas Bêl-droed Gwlad Belg]] - 11 Medi 2020 - 6,441
#       [[Uwch Gynghrair Gweriniaeth Iwerddon]] - 12 Medi 2020 -    14,951
#       [[Tadej Pogačar]] - 21 Medi 2020 - 11,926
#       [[Primož Roglič]] - 23 Medi 2020 - 8,739

== 2021 --&gt; ==
#       [[Derek Boote]] - 20 Chwefror 2021 - 1,307
#       [[Recordiau'r Dryw]] -  20 Chwefror 2021 - 3,338
#       [[C.P.D. Merched Tref Pontypridd]] - 16 Awst 2021 - 3,599
#       [[C.P.D. Merched Cyncoed]]  - 16 Awst 2021 - 2,500
#       [[C.P.D. Merched Tref y Barri Unedig]]  - 17 Awst 2021 - 3,000
#       [[C.P.D. Merched Tref Port Talbot]] - 18 Awast 2021 - 3,277
#       [[Clwb Pêl-droed Merched Tref y Fenni]] - 18 Awst 2021 - 3,963
#       [[Cynghrair y Pencampwyr Merched UEFA]] - 19 Awst 2021 - 5,145
#       [[Jens Christian Svabo]] - 21 Awst 2021 -   5,216  
#       [[Venceslaus Ulricus Hammershaimb]] - 22 Awst 2021 - 7,080
#       [[Llyfrgell Genedlaethol Ynysoedd Ffaroe]] - 22 Awst 2021 -  4,740
#       [[Cernyweg Unedig]]  - 22 Awst 2021  -    3,166
#       [[Mosg Jamal Abdel Nasser]]  - 23 Awst 2021  - 3,044
#       [[Mosg Sheikh Ali al-Bakka]] - 23 Awst 2021 -  3,798
#       [[Mosg Sayed al-Hashim]]  - 23 Awast 2021 - 2,471
#       [[Mosg Al-Sham'ah]] - 23 Awst 2021 - 2,021
#       [[Intifada Cyntaf Palesteina]] -  23 Awst 2021  -    8,691
#       [[Ail Intifada'r Palesteiniaid]]  - 24 Awst 2021  - 12,686
#       [[Bryn y Deml]] 24 Awst 2021  - 24 Awst 2021  -  6,005
#       [[Rhanbarth Tubas]] - 24 Awst 2021  - 3,232  
#       [[Rhanbarth Tulkarm]] - 24 Awst 2021 -  3,073
#       [[Llywodraethiaeth Nablus]] - 25 Awst 2021 - 2,221
#       [[Llywodraethiaeth]]  - 26 Awst 2021  - 5,007
#       [[Llywodraethiaeth Qalqilya]] - 26 Awst 2021  - 2,721
#       [[Llywodraethiaeth Ramallah ac Al-Bireh]] - 26 Awst 2021 -  3,965
#       [[Llywodraethiaeth Jeriwsalem]] - 28 Awst 2021 -     5,999
#       [[Llywodraethiaeth Bethlehem]]  - 28 Awst 2021  -   5,048
#       [[Llywodraethiaeth Hebron]] - 29 Awst 2021 - 4230
#       [[Llywodraethiaeth Gogledd Gaza]] - 29 Awst 2021  -   2,786
#       [[Llywodraethiaeth Gaza]] - 29 Awst 2021 - 1,743
#       [[Llywodraethiaeth Jericho]] - 29 Awst 2021 -    4,355
#       [[Llywodraethiaeth Salfit]] - 29 Awst 2021  -   3,304
#       [[Llywodraethiaeth Rafah]] - 30 Awst 20221 - 1,856
#       [[Llywodraethiaeth Khan Yunis]] - 30 Awst 2021 - 2,060
#       [[Llywodraethiaeth Deir al-Balah]]  - 30 Awst 2021  - 1,871
#       [[Cyngor Deddfwriaethol Palesteina]] - 30 Awst 2021 -   6,351
#       [[Coedwig Yatir]] - 30 Awst 2021 - 5,926
#       [[Dunam]] - 31 Awst 2021 -   6,309
#       [[Llath]] - 31 Awst 2021 -   8,040
#       [[Pêl-droed Canadaidd]] - 31 Awst 2021 -    9,371
#       [[Ariel (dinas)]] - 1 Medi 2021 -   7,201
#       [[Tîm pêl-droed cenedlaethol Palesteina]] - 1 Medi 2021 -   7,039
#       [[Ingilín Didriksen Strøm]] - 1 Medi 2021 - 3,781
#       [[Deutsche Welle]] - 1 Medi 2021 - 7,067
#       [[Dydd Miwsig Cymru]] - 3 Medi 2021 -  5,261
#       [[Spotify]] - 3 Medi 2021 -  17,513
#       [[Los Blancos (band)]] - 4 Medi 2021 - 3,230
#       [[Ifan Dafydd]] - 4 Medi 2021 - 3,452
#       [[Recordiau Côsh]] - 5 Medi 2021 - 1,934
#       [[Brennan Johnson]] - 5 Medi 2021 -   5,135
#       [[C.P.D. Merched Y Seintiau Newydd]] - 6 Medi 2021 -  2,186
#       [[Roy Saer]] - 7 Medi 2021  - 6,899
#       [[Rhys Gwynfor]] - 10 Medi 2021 - 4,350
#       [[HMS Morris]] - 12 Medi 2021 - 3,919
#       [[Jeremy Charles]] - 15 Medi 2021 -  5,558
#       [[Olwyn Fawr]] - 15 Medi 2021 -        9,978
#       [[Folly Farm]] - 16 Medi 2021 - 6,509
#       [[Car clatsho]] - 16 Medi 2021 - 5,875
#       [[Wurlitzer]] - 18 Medi 2021 - 6,091
#       [[Cwtsh (band)]] - 19 Medi 2021 -      2,892
#       [[Dari]] - 19 Medi 2021 - 4,652
#       [[Trên Rola-bola]] - 20 Medi 2021 -   8,274
#       [[Camera obscura]] - 20 Medi 2021 -  5,153
#       [[Noel Mooney]] - 20 Medi 2021 -  5,012
#       [[Tystysgrif Gyffredinol Addysg Uwchradd]] - 21 Medi 2021 -   5,464
#       [[Cork City F.C.]] - 22 Medi 2021 -        5,002
#       [[Shamrock Rovers F.C.]] - 22 Medi 2021 -     11,902
#       [[Bohemian F.C.]] -  23 Medi 2021 - 10,045
#       [[Shelbourne F.C.]]- 24 Medi 2021 10,743
#       [[St Patrick's Athletic F.C.]] - 24 Medi 2021 -  12,834
#       [[Derry City F.C.]] - 24 Medi 2021 -     10,784
#       [[Finn Harps F.C.]] - 25 Medi 2021 - 10,153
#       [[Sligo Rovers F.C.]] - 26 Medi 2021 -  8,497
#       [[Kristina Háfoss]]  - 26 Medi 2021 - 6,903
#       [[Cyngor Nordig]] - 26 Medi 2021 -  11,729
#       [[Dundalk F.C.]] - 27 Medi 2021 -    17,024
#       [[Tiffo]] - 27 Medi 2021 - 7,060
#       [[Ultras]] - 27 Medi 2021 - 9,141
#       [[Fflêr Bengal]] - 27 Medi 2021 -  3,498
#       [[Pyrotechneg]] - 28 Medi 2021 - 5,745
#       [[Conffeti]] - 28 Medi 2021 -  7,907
#       [[Tylliedydd]] - 28 Medi 2021 -   5,099
#       [[Baner y Cyngor Nordig]] - 28 Mai 2021 - 2,806
#       [[Baner Undeb Kalmar]] - 29 Medi 2021 -‎   5,904
#       [[Undeb Kalmar]] - 30 Medi 2021 -  9,724
#       [[Sgandinafiaeth]] - 30 Medi 2021 - 14,899
#       [[Confensiwn Iaith Nordig]] - 30 Medi 2021  -  3,498
#       [[F.C. Sheriff Tiraspol]] - 1 Hydref 2021 - 7,963
#       [[Uwch Gynghrair Moldofa]] - 1 Hydrf 2021 -   8,806
#       [[Cymdeithas Bêl-droed Moldofa]] - 1 Hydref 2021 - 4,242
#       [[Kalaallisut]] - 1 Hydref 2021 -  10,378
#       [[Cyd-ddeallusrwydd]] - 2 Hydref 2021 -   9,895
#       [[Len Pennie]] - 2 Hydref - 11,551
#       [[Continiwm tafodiaith]] - 3 Hydref 2021 - 17,095
#       [[Abjad]] - 3 Hydref 2021 -       9,538
#       [[C.P.D. Merched Pwllheli]] - 4 Hydref 2021 - 1,828
#       [[C.P.D. Merched Llandudno]] - 5 Hydref 2021 -     6,623
#       [[C.P.D. Merched Wrecsam]] - 5 Hydref 2021 -     5,564
#       [[Careleg]] - 6 Hydref 2021 -  7,909
#       [[Tîm pêl-droed cenedlaethol Syria]] - 8 Hydref 2021 - 10,536
#       [[Tîm pêl-droed cenedlaethol Libanus]] - 8 Hydref 2021 -   9,882
#       [[Tîm pêl-droed cenedlaethol Palesteina Mandad]] - 9 Hydref 2021  - 12,649
#       [[Tîm pêl-droed cenedlaethol Cowait]] - 11 Hydref 2021 - 8,106
#       [[Cân llofft stabl]] - 11 Hydref 2021 -  2,523
#       [[Tîm pêl-droed cenedlaethol Emiradau Arabaidd Unedig]] - 12 Hydref 2021 -  7,679
#       [[Cwpan Pêl-droed y Gwlff]] - 13 Hydref 2021 -  9,497
#       [[Tîm pêl-droed cenedlaethol Oman]] - 13 Hydref 2021  -  6,580
#       [[Byrllysg]] - 14 Hydref 2021 - 6,419
#       [[Tîm pêl-droed cenedlaethol Bahrain]] - 15 Hydref 2021 - 7,319
#       [[Tîm pêl-droed cenedlaethol Irac]] - 18 Hydref 2021 - 9,687
#       [[Tîm pêl-droed cenedlaethol Qatar]] - 20 Hydref 2021 - 11,743
#       [[Einár (artist)]] - 22 Hydref 2021  - 7,894
#       [[Cwpan Pêl-droed Asia]] - 28 Hydref 2021 - 9,124
#       [[Cwpan Arabaidd FIFA]] - 28 Hydref 2021 - 6,336
#       [[UAFA]] - 28 Hydref 2021 -  7,525
#       [[Tîm pêl-droed cenedlaethol Comoros]] - 28 Hydref 2021 -   6,534
#       [[Banc Cambria]] - 29 Hydref 2021 -   3,559
#       [[Baner Dwyrain Tyrcestan]] - 29 Hydref 2021 -  8,200
#       [[Carthen]] 29 Hydref 2021 - 9,845
#       [[Mẁg]] - 30 Hydref 2021 -   10,391
#       [[Normaleiddio iaith]] - 31 Hydref 2021 - 8,928
#       [[Sebon eillio]] - 1 Tachwedd 2021 - 5,673
#       [[Mat diod]] - 2 Tachwedd 2021 -    6,411
#       [[Papur sidan]] - 2 Tachwedd 2021 -  5,219
#       [[Siocled poeth]] - 3 Tachwedd 2021 - 5,773
#       [[Powdr coco]] - 3 Tachwedd 2021 - 5,010
#       [[Caffè mocha]] - 4 Tachwedd 2021 - 4,691
#       [[Espresso]] - 5 Tachwedd 2021 - 9,026
#       [[Cwpan cadw]] - 7 Tachwedd 2021 - 5,055
#       [[Caffè latte]] - 9 Tachwedd 2021 -  8,667
#       [[Caffè lungo]] - 10 Tachwedd 2021 - 3,814
#       [[Peiriant espresso]] - 12 Tachwedd 2021 -    7,762
#       [[Tebot Moka]] - 12 Tachwedd 2021 -  7,809
#       [[Caffè Americano]] - 13 Tachwedd 2021 -  9,338
#       [[Coffi hidl]] - 15 Tachwedd 2021 - 6,700
#       [[Hidlydd coffi]] - 15 Tachwedd 2021 -  4,978
#       [[Tebot]] - 16 Tachwedd 2021 -  8,730
#       [[Flat White]] - 16 Tachwedd 2021 -  8,749
#       [[Barista]] - 17 Tachwedd 2021 - 4,347
#       [[Celf latte]] - 17 Tachwedd 2021 -  3,428
#       [[Caffè macchiato]] - 18 Tachwedd 2021 -  4,961
#       [[Twmffat]] - 18 Tachwedd 2021 -   5,462
#       [[Hŵfer]] - 19 Tachwedd 2021 -  8,423
#       [[Cortado]] - 19 Tachwedd 2021 -    8,752
#       [[Samofar]] - 19 Tachwedd 2021 -    5,678
#       [[Teisen frau]] - 20 Tachwedd 2021 - 7,842
#       [[Llaeth cyddwysedig]] - 20 Tachwedd 2021 -  13,726
#       [[Llaeth anwedd]] - 21 Tachwedd 2021 -   8578
#       [[Llaeth powdr]] - 21 Tachwedd 2021 - 19,085
#       [[Caffetier]] - 22 Tachwedd 2021 - 8,709
#       [[Llaeth sgim]] - 22 Tachwedd 2021 -  6,570
#       [[Llaeth hanner sgim]] - 23 Tachwedd 2021 - 5,037
#       [[Llaeth cyflawn]] - 23 Tachwedd 2021 - 6,775
#       [[Llaeth almon]] - 24 Tachwedd 2021 -  8,395
#       [[Llaeth soia]] - 25 Tachwedd 2021 -  10,085
#       [[Llaeth ceirch]] - 26 Tachwedd 2021 -   8,489
#       [[Llaeth reis]] - 26 Tachwedd 2021 -   8,373
#       [[Café frappé]] - 27 Tachwedd 2021 -   9,604
#       [[Gwelltyn yfed]] - 28 Tachwedd 2021 -  13,454
#       [[Jwg]] - 29 Tachwedd 2021 - 9,004
#       [[Slang]] - 30 Tachwedd 2021 -  10,002
#       [[Jargon]] - 1 Rhagfyr 2021 -    11,744
#       [[Caramel]] - 2 Rhagfyr 2021 -      5,985
#       [[Adweithiad Maillard]] - 3 Rhagfyr 2021 -    4,944
#       [[Melanoidin]] - 3 Rhagfyr 2021 -   3,218
#       [[Tost]] - 4 Rhagfyr 2021 -    14,746
#       [[Marmalêd]] - 5 Rhagfyr 2021 -    7,972
#       [[Rysáit]] - 6 Rhagfyr 2021 -    8,226
#       [[S. Minwel Tibbott]] - 7 Rhagfyr 2021 -  9,374
#       [[Grappa]] - 8 Rhagfyr 2021 -  8,352
#       [[Soeg]] - 9 Rhagfyr 2021  -    4,814
#       [[Swistir Eidalaidd]] - 10 Rhagfyr 2021 -   5,447
#       [[Caffè corretto]] - 10 Rhagfyr 2021 -    3,698
#       [[Sambuca]] - 11 Rhagfyr 2021 -   5,754
#       [[Aperitîff a digestiff]]  - 19 Rhagfyr 2021 -   8,917
#       [[Cracer (bwyd)]] - 20 Rhagfyr 2021 - 5,095
#       [[Bain-marie]] - 21 Rhagfyr 2021 -    6,940
#       [[Mari yr Iddewes]] - 21 Rahgfyr 2021 -  7,936
#       [[Zosimos o Panopolis]] - 22 Rhagfyr 2021 -   6,912
#       [[Llyn Lugano]] - 22 Rhagfyr 2021 -  4,187
#       [[Llyn Maggiore]] - 22 Rhagfyr 2021 - 8,275
#       [[Rheilffordd Gottard]] - 23 Rhagfyr 2021 -    5,920
#       [[Twnnel Rheilffordd Gottard]] - 23 Rhagfyr 2021 -     5,112
#       [[Twnnel Rheilffordd Sylfaen Gotthard]] - 24 Rhagfyr 2021 - 7,392

== 2022 --&gt; ==
#       [[Völkerabfälle]] - 21 Ionawr 2022 - 8,799
#       [[Didolnod]] - 2 Chwefror 2022 -   15,479
#       [[Wordle]] - 3 Chwefror 2022 - 22,811
#       [[Dr Gary Robert Jenkins]] - 4 Chwefror 2022 -   5,542
#       [[Ysbyty Frenhinol Hamadryad]] - 5 Chwefror 2022 -   8,251
#       [[Ysgol Gynradd Gymraeg Hamadryad]] - 6 Chwefror 2022 -  5,539
#       [[HMS Hamadryad]] - 7 Chwefror 2022 - 2,746
#       [[Ffrigad]] - 8 Chwefror 2022 - 7,860
#       [[Llaeth y fron]] - 9 Chwefror 2022 -     6,415
#       [[Gwyn M. Daniel]] - 10 Chwefror 2022 - 2,775
#       [[Highfields, Llandaf]] - 11 Chwefror 2022 -   4,229
#       [[Coleg Hyfforddi Morgannwg]] - 14 Chwefror 2022 -   7,588
#       [[Coleg Hyfforddi Sir Fynwy]] - 15 Chwefror 2022 -   7,805
#       [[Cymdeithas i Famau a Merched Cymru]] - 16 Chwefror 2022 - 1,904
#       [[Cronfa Glyndŵr]] - 17 Chwefror 2022 - 3,308
#       [[Trefor Richard Morgan]] - 18 Chwefror 2022 -    5,805
#       [[Ysgol Glyndŵr]] - 19 Chwefror 2022 -   4,673
#       [[Taras Shevchenko]] - 14 Mawrth 2022 -    22,099
#       [[Leonid Kuchma]] - 16 Mawrth 2022 - 10,699
#       [[Leonid Kravchuk]] - 17 Mawrth 2022 -   9,915
#       [[Verkhovna Rada]] - 17 Mawrth 2022 -    6,100
#       [[Interslavic]] - 17 Mawrth 2022 -    6,683
#       [[Viktor Yushchenko]] - 18 Mawrth 2022 -  14,206
#       [[Petro Poroshenko]] - 22 Mawrth 2022 -   16,658
#       [[Pop-up Gaeltacht]] - 23 Mawrth 2022 -     6,746
#       [[Cooish]] - 23 Mawrth 2022 -   8,393
#       [[Viktor Yanukovich]] - 25 Mawrth 2022 - 14,754
#       [[Bataliwn Kastuś Kalinoŭski]] - 29 Mawrth 2022 - 10,783
#       [[Gweriniaeth Pobl Belarws]] - 31 Mawrth 2022 -  11,698
#       [[Radio Free Europe/Radio Liberty]] - 31 Mawrth 2022 - 12,985
#       [[Gweriniaeth Sofiet Sosialaidd Belarws]] - 1 Ebrill 2022 - 2,299
#       [[Pobble]] - 4 Ebrill 2022 -   5,897
#       [[Mooinjer veggey]] - 5 Ebrill 2022 - 5,512
#       [[Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Wcráin]] - 6 Ebrill 2022 - 9,066
#       [[St John's, Ynys Manaw]] - 8 Ebrill 2022 - 4,808
#       [[Ramsey, Ynys Manaw]] - 12 Ebrill 2022 -  7,348
#       [[Dwyseddu trefol]] - 15 Ebrill 2022 - 8,418
#       [[Tŷ teras]] - 21 Ebrill 2022 - 11,165
#       [[Setswana]] - 21 Ebrill 2022 - 7,791
#       [[Anthem genedlaethol Wcráin]] - 21 Ebrill 2022 - 13,621
#       [[Eglwys Gatholig Roegaidd Wcráin]] - 22 Ebrill 2022 - 3,409
#       [[Oblast]] - 23 Ebrill 2022 - 3,568
#       [[Raion]] - 24 Ebrill 2022 -   5,418
#       [[Ivano-Frankivsk]] - 25 Ebrill 2022 - 12,583
#       [[Sokol]] - 25 Ebrill 2022 - 9,439
#       [[Turnverein]] - 26 Ebrill 2022 - 4,513
#       [[Rhandy]] - 1 Mai 2022 -   14,219
#       [[Tŷ pâr]] - 2 Mai 2022 - 11,325
#       [[Tŷ cyngor]] - 4 Mai 2022 - 10,153
#       [[Stanislau Shushkevich]] - 4 Mai 2022 - 12,395
#       [[Cytundebau Belovezh]] - 5 Mai 2022 - 8,878
#       [[Protocol Alma-ata]] - 6 Mai 2022 -   5,268
#       [[Silofici]] - 6 Mai 2022 - 5,523
#       [[Cannoedd Duon]]- 6 Mai 2022 - 3,738
#       [[Szlachta]] - 8 Mai 2022 - 6,411
#       [[Pogrom]] - 9 Mai 2022 -   11,272
#       [[Kristallnacht]] - 10 Mai 2022 -  9,803
#       [[Carthu ethnig]] - 11 Mai 2022 - 12,509
#       [[Ivan Franko]] - 12 Mai 2022 -    10,306
#       [[Tŷ parod]] - 14 Mai 2022 -  10,834
#       [[Plattenbau]] - 15 Mai 2022 -   6,766
#       [[Der Spiegel]] - 16 Mai 2022 -  7,752
#       [[Newsweek]] - 17 Mai 2022 -7,696
#       [[Pwyllgor Rhyngwladol y Groes Goch]] - 19 Mai 2022 -   6,923
#       [[Undeb credyd]] - 21 Mai 2022 -   11,988
#       [[Ľudovít Štúr]] - 22 Mai 2022 -  14,212
#       [[Anthem genedlaethol Slofenia]] - 23 Mai 2022 -   7,849
#       [[France Prešeren]]  - 24 Mai 2022 -  13,509
#       [[Yad Vashem]] - 27 Mai 2022 -    7,992
#       [[Raidió Fáilte]] - 29 Mai 2022 -   4,710
#       [[Raidió na Life]] - 29 Mai 2022 -  3,667
#       [[Cultúrlann McAdam Ó Fiaich]] - 30 Mai 2022 -  9,275
#       [[Cwarter Gaeltacht, Belffast]] - 30 Mai 2022 -  6,200
#       [[An Dream Dearg]] - 31 Mai 2022 - 8,788
#       [[Féile an Phobail]] - 31 Mai 2022 - 10,367
#       [[Cultúrlann Aonach Mhacha]] - 1 Mehefin 2022 -    4,758
#       [[Cultúrlann Uí Chanáin]] - 1 Mehefin 2022 -  7,228
#       [[Suddig]] - 2 Mehefin 2022 -  7,804
#       [[Leim]] - 3 Mehefin 2022 -   9,753
#       [[Dŵr carbonedig]]  - 5 Mehefin 2022 -   6,637
#       [[Mynydd Herzl]] - 8 Mehefin 2022 - 5,484
#       [[Undeb Credyd Plaid Cymru]] - 9 Mehefin 2022 -  2,781
#       [[Sefydliad Mercator]] - 9 Mehefin 2022 -    4,066
#       [[Baner Fryslân]] - 10 Mehefin 2022 -  5,450
#       [[Teth-fagu]] - 13 Mehefin 2022 -  10,402
#       [[Linfield F.C.]] - 15 Mehefin 2022 - 17,012
#       [[Gwilym Roberts (Caerdydd)]] - 17 Mehefin 2022 -  5,962
#       [[Chris Rees]] - 17 Mehefin 2022 - 4,298
#       [[Elwyn Hughes]] - 18 Mehefin 2022 - 1,534
#       [[Tlws Goffa Elvet a Mair Elvet Thomas]] - 19 Mehefin 2022 -    3,429
#       [[Gaelscoil]] - 20 Mehefin 2022 - 10,546
#       [[Armoatherapi]] - 22 Mehefin 2022 -  8,741
#       [[Llenyddiaeth ar draws Ffiniau]] - 5 Gorffennaf 2022 -   2,395
#       [[Undeb Pêl-fas Cymru]] - 6 Gorffennaf 2022 -   3,091
#       [[Undeb Pêl-fas Menywod Cymru]] - 6 Gorffennaf 2022 -  2,010
#       [[Vikingur Reykjavik]] - 21 Gorffennaf 2022 -  1,475
#       [[Radio Euskadi]] - 22 Gorffennaf 2022 -   4,939</text>
      <sha1>62knafffz8eyc7z7i7z04a2j4c84ib3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Categori:Swyddi Ysgrifennydd Gwladol y Deyrnas Unedig darfodedig</title>
    <ns>14</ns>
    <id>232699</id>
    <revision>
      <id>11095473</id>
      <parentid>6874860</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T16:46:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="56" xml:space="preserve">[[Categori:Gweinidogion llywodraethol y Deyrnas Unedig]]</text>
      <sha1>p597pngftxs9upib1x3en4mohhi3tf0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Categori:Pierau</title>
    <ns>14</ns>
    <id>232948</id>
    <revision>
      <id>11095471</id>
      <parentid>7026187</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T16:42:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="64" xml:space="preserve">[[Categori:Adeiladau ac adeiladwaith]]
[[Categori:Arfordiroedd]]</text>
      <sha1>2xljnen66o492rw0uk0k4bdyf8jcggy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Categori:Termau rygbi</title>
    <ns>14</ns>
    <id>235504</id>
    <revision>
      <id>11095472</id>
      <parentid>7577639</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T16:44:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26" xml:space="preserve">[[Categori:Rygbi'r undeb]]</text>
      <sha1>2oqib48ddrodoo4us840lifj4059oz7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sylvia Nasar</title>
    <ns>0</ns>
    <id>241809</id>
    <revision>
      <id>11095695</id>
      <parentid>11023824</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T10:36:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2559" xml:space="preserve">{{Person 
| fetchwikidata=ALL 
| onlysourced=no  
| suppressfields= cenedl dinasyddiaeth 
| dateformat = dmy
}}

[[Newyddiadurwr]] o'r [[Yr Almaen|Almaen]] yw '''Sylvia Nasar''' (ganwyd [[17 Awst]] [[1947]]) sydd fwyaf adnabyddus am ei bywgraffiad o John Forbes Nash, Jr, ''A Beautiful Mind''. Derbyniodd Wobr Cylch Beirniaid y Llyfr Cenedlaethol am Fywgraffiadau. Mae hefyd yn [[academydd]] ac yn [[economegydd]].

Mae ganddi dri o blant, Clara, Lily a Jack, ac yn 2019 roedd yn byw yn Tarrytown, [[Efrog Newydd]]. Ei gŵr yw economegydd Prifysgol Fordham, Darryl McLeod.

Yn 2011 cyhoeddodd ''Grand Pursuit: The Story of Economic Genius'', Simon &amp; Schuster, 13 Medi 2011; {{ISBN|978-0-684-87298-8}}.

==Magwraeth==
Fe'i ganed yn [[Rosenheim]] i fam o [[Bafaria]], yr [[Almaen]] ac i dad o [[Uzbek]], Rusi Nasar, a ymunodd â'r CIA yn ddiweddarach fel swyddog [[cudd-wybodaeth]]. Ymfudodd ei theulu i'r Unol Daleithiau ym 1951, yna symudodd i [[Ankara]], [[Twrci]], ym 1960. Graddiodd gyda BA mewn Llenyddiaeth o Goleg Antioch ym 1970 ac enillodd radd Meistr mewn [[Economeg]] ym Mhrifysgol Efrog Newydd yn 1976. Am 4 blynedd, gwnaeth ei ymchwil dan oruchwyliaeth enillyd Gwobr Nobel, Wassily Leontief.{{Cyfs personol}}

==Gwaith==
Ymunodd â Fortune magazine fel awdur staff yn 1983, daeth yn golofnydd i US News &amp; World Report yn 1990, ac roedd yn ohebydd economaidd ar gyfer y ''New York Times'' o 1991 i 1999. Daeth yn athro prifysgol yn adran newyddiaduraeth Fusnes ym Mhrifysgol Columbia yn 2001.

Ym Mawrth 2013, aeth a'r brifysgol i'r llys am drosglwyddo $4.5 miliwn o arian dros y ddegawd cyn hynny o gronfa Knight.

Yn ôl y ''New York Times'', ''&quot;In her suit, Ms. Nasar said that after she complained about the misspent funds, [a Columbia University official] &quot;intimidated and harassed&quot; her by telling her that the Knight Foundation &quot;was dissatisfied with her performance as Knight chair because Knight objected to her work on books.&quot;''&lt;ref name=NYTimes&gt;{{cite news|last=HAUGHNEY|first=CHRISTINE|title=Journalism Professor Sues Columbia, Claiming Misuse of Endowment Funds|url=https://www.nytimes.com/2013/03/20/business/media/professor-sues-columbia-alleging-misuse-of-funds.html?hpw|accessdate=20 Mawrth 2013|newspaper=[[The New York Times]]|date=19 Mawrth 2013}}&lt;/ref&gt;{{Cyfs coleg a gwaith}}

==Anrhydeddau==
* {{Anrhydeddau WD}}
==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

{{Rheoli awdurdod}}

{{DEFAULTSORT:Nasar, Sylvia}}
[[Categori:Genedigaethau 1947]]
[[Categori:Llenorion Almaenig]]
[[Categori:Merched yr 20fed ganrif]]
[[Categori:Pobl o Rosenheim]]</text>
      <sha1>bweugfauxjr02mkr80tvz1fpuo60eml</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Goleudy Eilean Glas</title>
    <ns>0</ns>
    <id>244016</id>
    <revision>
      <id>11095576</id>
      <parentid>11094472</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:59:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1141" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle
| suppressfields = cylchfa
| gwlad={{banergwlad|Yr Alban}}
}}

Cynlluniwyd '''Goleudy Eilean Glas''' gan [[Thomas Smith]] ym 1787. Mae’n sefyll ar [[Sgalpaigh na Hearadh]]
(Ynys Scalpay), un o’r [[Ynysoedd Allanol Heledd]]. Trefnwyd y gwaith o greu sail i’r adeilad gan [[Capten Alex McLeod]], perchennog yr ynys a chyraeddwyd uchder o 7 troedfedd erbyn yr haf. Cyrhaeddodd seiri maen o [[Caeredin|Gaeredin]] yn 1788, a chwblhawyd eu gwaith erbyn mis Hydref. Gwnaethpwyd gwaith tu mewn yr adeilad gan y saer coed, [[Archie McVicar]] o [[Gogledd Uist|Ogledd Uist]]. Ychwanegwyd y llusern ym 1789, a daeth y goleudy’n weithredol ar 10 Hydref 1789.

Adeiladwyd y tŵr presennol gan Robert Stevenson yn 1824, yn codi lefel y tŵr i fod yn 73 troedfedd uwchben y môr. Newidiwyd y llusern i un cylchol yn 1852 ac ychwanegwyd seiren niwl ym 1907, yn weithredol hyd at 1987.

Daith y goleudy’n un awtomatig ym 1978.&lt;ref&gt;[https://www.nlb.org.uk/lighthouses/eilean-glas/ Gwefan Bwrdd Goleudai’r Gogledd]&lt;/ref&gt;

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

[[Categori:Goleudai'r Alban|Eilean Glas]]
[[Categori:Ynysoedd Allanol Heledd]]</text>
      <sha1>mdq2pbywqvtjkmekgiczuyaf6ontv91</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>D. Geraint Lewis</title>
    <ns>0</ns>
    <id>248008</id>
    <revision>
      <id>11095451</id>
      <parentid>11095446</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T14:00:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3760" xml:space="preserve">{{Person | fetchwikidata=ALL | onlysourced=no | suppressfields= dinasyddiaeth | nationality = {{banergwlad|Cymru}} | dateformat = dmy}}

Awdur Cymreig yw '''D. Geraint Lewis''' (ganed [[1944]]).

Yn frodor o [[Ynysybŵl|Ynys-y-bwl,]] cafodd Geraint ei addysgu yn Ysgol Ramadeg y Bechgyn, [[Pontypridd]], a [[Prifysgol Aberystwyth|Choleg y Brifysgol Aberystwyth]].&lt;ref&gt;[https://www.ylolfa.com/authors/992/d.-geraint-lewis &quot;D. Geraint Lewis&quot;]; Y Lolfa; adalwyd 21 Gorffennaf 2022&lt;/ref&gt;

Mae'n eiriadurwr toreithiog, ac yn awdur nifer o lyfrau iaith hynod ddefnyddiol megis ''[[Geiriadur Gomer i'r Ifanc]]'' (enillydd [[Gwobr Tir na n-Og|Gwobr Tir Na N'og]] 1995 am lyfr plant gorau'r flwyddyn (ac eithrio ffuglen), a lliaws o lawlyfrau bychain megis ''[[Y Llyfr Berfau]]'', ''Pa Arddodiad?'' a'r ''[[Y Treigladur|Treigliadur]]''.

Mae ffrwyth ei ddiddordebau cerddorol yn cynnwys y casgliad safonol o ganeuon gwerin ''[[Cân Di Bennill]]'' (2003).

Daeth yn Ysgrifennydd Er Anrhydedd [[Cyngor Llyfrau Cymru]] ym 1986. Ym mis Gorffennaf 2014 cafodd ei urddo'n Gymrawd Prifysgol Aberystwyth.&lt;ref&gt;[https://www.aber.ac.uk/cy/news/archive/2014/07/title-153156-cy.html &quot;Urddo D Geraint Lewis yn Gymrawd&quot;]; Prifysgol Aberystwyth; adalwyd 21 Gorffennaf 2022&lt;/ref&gt;

==Cyhoeddiadau==
* ''Clychau'r Nadolig: Carolau Nadolig i Blant'' (Gwasg Pantycelyn, 1992)
* ''[[Geiriadur Gomer i'r Ifanc]]'' (Gomer, 1994)
* ''[[Y Llyfr Berfau]]'' (Gomer, 1995)
* (gyda Angela Wilkes) ''Fy Llyfr Geiriau Cyntaf'' (Aberystwyth: Cymdeithas Lyfrau Ceredigion, 1995)
* ''[[Y Treigladur]]'' (Gomer, 1996)
* ''[[Termau Llywodraeth Leol]]'' (Gomer, 1996)
* ''Y Geiriau Lletchwith: A Check-list of Irregular Words and Spelling'' (Gomer, 1997)
* ''Geiriadur Cynradd Gomer'' (Gomer, 1999)
* ''[[Clywch Lu'r Nef (llyfr)|Clywch Lu'r Nef: Carolau Nadolig i Blant]]'' (Gwasg Pantycelyn, 2001)
* ''[[Cân Di Bennill]]'' (Gomer, 2003)
* ''[[Lewisiana]]'' (Gomer, 2005)
* ''A Shorter Welsh Dictionary'' (Gomer, 2005)
* ''Pa Arddodiad?: A Check-list of Verbal Prepositions'' (Gomer, 2007)
* ''[[Y Llyfr Enwau: Enwau'r Wlad]]''  (Gomer, 2007)
* ''[[Geiriau Gorfoledd a Galar]]'' (Gomer, 2010)
* ''Mewn Geiriau Eraill: Thesawrws i Blant'' (Gomer, 2011)
* ''[[Ar Flaen fy Nhafod|Ar Flaen fy Nhafod: Casgliad o Ymadroddion Cymraeg]]''  (Gomer, 2012)
* ''[[Geiriadur Cynradd Gomer]]''  (Gomer, 2013)
* ''Welsh-English/English-Welsh Dictionary'' (Glasgow: Waverley, 2013)
* ''Y Llyfr Ansoddeiriau'' (Gomer, 2014)
* ''Geiriadur Pinc a Glas Gomer'' (Gomer, 2014)
* (gyda Nudd Lewis) ''Reading Welsh: An Essential Companion'' (Gomer, 2014)
* (gyda Nudd Lewis) ''Geiriadur Gwybod y Geiriau Gomer'' (Gomer, 2015)
* ''Geiriadur Cymraeg Gomer'' (Gomer, 2016)
* ''Geiriadur Mor, Mwy, Mwyaf Gomer'' (Gomer, 2017)
* ''Amhosib: Ffeithiau a Syniadau Fydd yn Newid dy Fyd am Byth'' (Y Lolfa, 2018)
* ''D.I.Y. Welsh : Your Step-by-Step Guide to Building Welsh Sentences'' (Gomer, 2019)
* ''Geiriau Difyr a Doeth o Bedwar Ban Byd'' (Gwasg Carreg Gwalch, 2019)
* ''Yr Ansoddeiriau: A Comprehensive Collection of Welsh Adjectives'' (Y Lolfa, 2021) = ''Y Llyfr Ansoddeiriau'' (2014)
* ''Enwau Cymru ac Enwau'r Cymry: Y Berthynas Annatod Rhwng y Wlad a'i Phobl'' (Gwasg Carreg Gwalch, 2020)
* ''Berfau: A Check-list of Welsh Verbs'' (Y Lolfa, 2021) = ''Y Llyfr Berfau'' (1995)
* ''Y Rhifolion'' (Y Lolfa, 2022)
* ''Y Diarhebion: Casgliad o Ddiarhebion Cyfoes'' (Y Lolfa, 2022)

===Ar-lein===
* (gyda Nudd Lewis) [https://www.gweiadur.com/ ''Gweiadur'']

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

{{Rheoli awdurdod}}

{{DEFAULTSORT:Lewis, D. Geraint}}
[[Categori:Genedigaethau 1944]]
[[Categori:Llenorion Cymraeg]]
[[Categori:Llenorion Cymreig yr 20fed ganrif]]
[[Categori:Llenorion Cymreig yr 21ain ganrif]]
[[Categori:Prosiect WiciLlên]]</text>
      <sha1>pp9002zydvv31878on6od3rep84b16b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Cap gweog melynol</title>
    <ns>0</ns>
    <id>249967</id>
    <revision>
      <id>11095620</id>
      <parentid>10992792</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T05:05:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ListeriaBot</username>
        <id>34804</id>
      </contributor>
      <comment>Wikidata list updated [V2]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4498" xml:space="preserve">{{Blwch tacson
| enw = {{{name|{{PAGENAMEBASE}}}}}&lt;br /&gt;''Cortinarius olearioides''
{{Blwch adar oto}}&lt;!--Hwn yn galw 1 delwedd o Wicidata--&gt;

| delwedd2 ={{#invoke:Wikidata|getValue|P51|{{{sain|FETCH_WIKIDATA}}}}}
| regnum = [[Ffwng|Fungi]]
| classis = Basidiomycota
| ordo = Agaricales
| familia = Cortinariaceae
| genus = {{#invoke:Wikidata|getValue|P171|{{{rhiant-dacson|FETCH_WIKIDATA}}}}}
| species = {{#invoke:Wikidata|getValue|P225|{{{enw tacson|FETCH_WIKIDATA}}}}}
| map_dosbarthiad = {{#invoke:Wikidata|getValue|P181|{{{map dosbarthiad|FETCH_WIKIDATA}}}}}
| enw_deuenwol = ''{{#invoke:Wikidata|getValue|P225|{{{enw tacson|FETCH_WIKIDATA}}}}}''
| binomial_authority = {{#invoke:Wikidata|getValue|P6507|{{{awdurdod|FETCH_WIKIDATA}}}}}
| synonyms_ref = 
| synonyms = 
}}

Math a [[rhywogaeth]] o [[ffwng]] yn [[teulu (bioleg)|nheulu]]'r ''Cortinariaceae'' yw'r '''Cap gweog melynol''' ([[Lladin]]: '''''Cortinarius olearioides'''''; [[Saesneg]]: ''Saffron Stainer'').&lt;ref&gt;[https://llennatur.cymru/Y-Bywiadur Gwefan ''y Bywiadur'';] CELl, lle ceir enwau safonol Cymraeg. Adalwyd 21 Chwefror 2020.&lt;/ref&gt; 'Y Capiau Gweog' yw'r enw ar lafar ar y grwp mae'r ffwng yma'n perthyn iddo, ond nid yw'n derm gwyddonol. 'Fel gwe' yw 'gweog' hy cap sy'n edrych fel pe tae wedi'i wneud o we pry cop. Mae'r teulu ''Cortinariaceae'' yn gorwedd o fewn [[urdd (bioleg)|urdd]] yr Agaricales.

 &lt;!--Cadw lle 1--&gt;

{{Ffyngau (disgrifiad)}} &lt;!-- Mae'r Nodyn yma (Ffyngau (disgrifiad)) yn tynnu llif o wybodaeth o Wicidata. Gallwch ddileu'r Nodyn (templad) yma ac ychwanegu disgrifiad lawnach os hoffwch.
--&gt;

==Ffyngau==
Credir fod rhwng 2.2 a 3.8 miliwn o wahanol rywogaethau o ffwng, a'u bod yn perthyn yn nes at grwp yr [[anifail|anifeiliaid]] nag at [[planhigyn|blanhigion]].&lt;ref&gt;Erthygl ''Fungal Diversity Revisited: 2.2 to 3.8 Million Species'' gan Hawksworth DL ac Lücking R yn y dyddlyfr ''Microbiology Spectrum'', cyfrol 5, rhif 4, tud. 79–95. Cyhoeddwyd Gorffennaf 2017; Microbiology Spectrum; isbn=978-1-55581-957-6&lt;/ref&gt; Gelwir yr astudiaeth o ffwng yn &quot;feicoleg&quot;, sy'n dod o'r [[Iaith Roeg|Groeg]]  μύκης (''mykes'') sef 'madarchen'. Mae tua 120,000 o'r rhain wedi'u disgrifio gan naturiaethwyr megis [[Carolus Linnaeus]], [[Christiaan Hendrik Persoon]] ac Elias Magnus Fries. Oherwydd mai prin iawn yw gwybodaeth gwyddonwyr am y pwnc hwn, mae [[tacson]] y ffyngau'n newid o ddydd i ddydd.&lt;ref&gt;[http://palaeos.com/fungi/fungi.html Gwefan palaeos.com;] adalwyd 21 Chwefror 2020.&lt;/ref&gt; Credir bod oddeutu 20,000 o rywogaethau o ffyngau yng ngwledydd Prydain.

==Aelodau eraill o deulu'r Cortinariaceae ==
Mae gan '''Cap gweog melynol''' ambell aelod arall yn y teulu hwn, gan gynnwys y canlynol:

{{Wikidata list
|sparql=SELECT ?item WHERE { ?item wdt:P105 wd:Q7432. ?item wdt:P171 ?sub0 . ?sub0 (wdt:P171)* wd:Q1331029 }
LIMIT 10
|sort=label
|columns=label:rhywogaeth,P225,P18:delwedd
|row_template=Zutabe formatoa/Familiak
|thumb=80
|links=
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! rhywogaeth
! enw tacson
! delwedd
{{Zutabe formatoa/Familiak
| label = ''[[:d:Q10460131|Cortinarius lamproxanthus]]''
| p225 = Cortinarius lamproxanthus
}}
|-
{{Zutabe formatoa/Familiak
| label = ''[[:d:Q10460132|Cortinarius lavendulensis]]''
| p225 = Cortinarius lavendulensis
}}
|-
{{Zutabe formatoa/Familiak
| label = ''[[:d:Q10460133|Cortinarius lepidus]]''
| p225 = Cortinarius lepidus
}}
|-
{{Zutabe formatoa/Familiak
| label = ''[[:d:Q10460135|Cortinarius leucocephalus]]''
| p225 = Cortinarius leucocephalus
}}
|-
{{Zutabe formatoa/Familiak
| label = ''[[:d:Q10460134|Cortinarius livor]]''
| p225 = Cortinarius livor
}}
|-
{{Zutabe formatoa/Familiak
| label = ''[[:d:Q10460136|Cortinarius lubricanescens]]''
| p225 = Cortinarius lubricanescens
}}
|-
{{Zutabe formatoa/Familiak
| label = ''[[:d:Q10460137|Cortinarius luteinus]]''
| p225 = Cortinarius luteinus
}}
|-
{{Zutabe formatoa/Familiak
| label = ''[[:d:Q10460138|Cortinarius luteirufescens]]''
| p225 = Cortinarius luteirufescens
}}
|-
{{Zutabe formatoa/Familiak
| label = ''[[:d:Q10460139|Cortinarius luteobrunneus]]''
| p225 = Cortinarius luteobrunneus
}}
|-
{{Zutabe formatoa/Familiak
| label = ''[[:d:Q10460140|Cortinarius magellanicus]]''
| p225 = Cortinarius magellanicus
| p18 = [[Delwedd:Cortinarius magellanicus 37700.jpg|center|80px]]
}}
|}
{{Wikidata list end}}

==Gweler hefyd==
*[[Rhestr Goch yr IUCN]]
*[[Llên Natur]]

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{Llen Natur}}

[[Categori:Agaricales]]
[[Categori:Y Capiau Gweog]]</text>
      <sha1>k2zfnexpa1e34e6pd8uf7705vck56m3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Aitkin County, Minnesota</title>
    <ns>0</ns>
    <id>253187</id>
    <revision>
      <id>11095469</id>
      <parentid>11074765</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T16:34:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9034" xml:space="preserve">&lt;!--Dymuno golygu'r dudalen? Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu, a dechreuwch olygu! Dim probs! Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}}}} | suppressfields= sir cod_post| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} | talaith = {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}} }}

&lt;!--Paragraff 1--&gt;
Sir yn nhalaith {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}}, [[{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}}]] yw '''{{#invoke:Wikidata|getValue|P1705|FETCH_WIKIDATA}}'''. {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |list=prose |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P138 }}{{wikidata|references|P47}}{{wikidata|references|best|P138}}||Cafodd ei henwi ar ôl|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getDateValue|P571|FETCH_WIKIDATA|y}} ||Sefydlwyd {{PAGENAMEBASE}} ym |}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P36|FETCH_WIKIDATA}}||a sedd weinyddol y sir (a elwir weithiau'n 'dref sirol' neu'n 'brifddinas y sir') yw|.}}
&lt;!-- Cadw lle 1--&gt;

&lt;!--Arwynebedd a phoblogaeth--&gt;
{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2046}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2046|P585}}||Mae ganddi [[arwynebedd]] o|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P166 |qual=P2927}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2927|P585}} ||Allan o'r arwynebedd hwn, y canran o ffurfiau dyfrol, megis [[llyn]]noedd ac [[afon]]ydd, yw |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2044}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2044|P585}} ||Ar ei huchaf, mae'n|yn uwch na lefel y môr.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|}}} |noicon=y |P166 |qual=P1082}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}||Yn ôl [[cyfrifiad]] y wlad, [[poblogaeth]] y sir yw:|. Mewn cymhariaeth, yn 2016 roedd [[poblogaeth]] [[Caerdydd]] yn 361,462 a [[Rhyl]] tua 26,000.&lt;ref&gt;[https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year statswales.gov.wales;] adalwyd 25 Mawrth 2020.&lt;/ref&gt;}} &lt;!-- Cadw lle 2--&gt;

&lt;!--Ffinio ac amser--&gt;
{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P47|FETCH_WIKIDATA}}||Mae'n ffinio gyda|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P421|FETCH_WIKIDATA}}||Ceir 9 cylchfa amser yn UDA, ac mae'r sir hon yn perthyn i'r cylchfa amser a elwir yn |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P1456|FETCH_WIKIDATA}}||Cedwir rhestr swyddogol o [[heneb|henebion]] ac [[adeilad cofrestredig|adeiladau cofrestredig]] y sir yn: '' |''.}}&lt;!-- Cadw lle 3--&gt;

&lt;!--Dwy ddelwedd lleoli / map --&gt;
{|
|-
| &lt;!--delwedd map er lleoli (P242) --&gt; {{First word|{{#invoke:Wikidata|getImages|P242|FETCH_WIKIDATA|150px}}|sep=]}}]]|| 
[[Delwedd:Minnesota in United States.svg|265px]]
|-
| Map o leoliad y sir&lt;br /&gt; o fewn {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P131}} || Lleoliad {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P131}}&lt;br /&gt; o fewn UDA
|}


&lt;!-- Beth am ychwanegu paragraff byr neu bennod cyfan yma ar Hanes y Sir, neu Ddaearyddiaeth y sir ayb? --&gt;

==Trefi mwyaf==
Mae gan y sir yma boblogaeth o tua {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}. Dyma rai o'r dinasoedd, trefi neu gymunedau mwyaf poblog y sir:

{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?population WHERE {
  ?item wdt:P131 wd:Q109986;
    wdt:P1082 ?population.
  { ?item (wdt:P31/(wdt:P279*)) wd:Q486972. }
  UNION
  { ?item (wdt:P31/(wdt:P279*)) wd:Q1093829. }
  UNION
  { ?item (wdt:P31/(wdt:P279*)) wd:Q3957. }
  UNION
  { ?item (wdt:P31/(wdt:P279*)) wd:Q17343829. }
  SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?population)
LIMIT 15
|links=local, text
|references=all
|columns=label:Tref neu gymuned,P1082:Poblogaeth,P2046:Arwynebedd
|links=local, text
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! Tref neu gymuned
! Poblogaeth
! Arwynebedd
|-
| ''[[:d:Q2232157|Aitkin, Minnesota‎]]''
| 2165&lt;ref name='ref_e775b1a7fb31104becd7008b19b0ba69'&gt;https://www.census.gov/geographies/reference-files/time-series/geo/gazetteer-files.2010.html&lt;/ref&gt;&lt;ref name='ref_dbce2e83e8fe11cf860e99e0c22c2da9'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?g=0100000US%241600000&amp;y=2010&amp;d=DEC%20Redistricting%20Data%20%28PL%2094-171%29&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;2168&lt;ref name='ref_02dbde3ad0e67544629a04343b13f88f'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?t=Populations%20and%20People&amp;g=0100000US,%241600000&amp;y=2020&lt;/ref&gt;
| 5.940767&lt;ref name='ref_2e83c38e724841cd47b209a861e4c15c'&gt;''[[:d:Q32859555|2016 U.S. Gazetteer Files]]''&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;5.707618&lt;ref name='ref_e775b1a7fb31104becd7008b19b0ba69'&gt;https://www.census.gov/geographies/reference-files/time-series/geo/gazetteer-files.2010.html&lt;/ref&gt;
|-
| ''[[:d:Q1913074|Shamrock Township]]''
| 1215&lt;ref name='ref_02dbde3ad0e67544629a04343b13f88f'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?t=Populations%20and%20People&amp;g=0100000US,%241600000&amp;y=2020&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;1272&lt;ref name='ref_dbce2e83e8fe11cf860e99e0c22c2da9'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?g=0100000US%241600000&amp;y=2010&amp;d=DEC%20Redistricting%20Data%20%28PL%2094-171%29&lt;/ref&gt;
| 92.1
|-
| ''[[:d:Q1899442|Farm Island Township]]''
| 995&lt;ref name='ref_02dbde3ad0e67544629a04343b13f88f'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?t=Populations%20and%20People&amp;g=0100000US,%241600000&amp;y=2020&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;1099&lt;ref name='ref_dbce2e83e8fe11cf860e99e0c22c2da9'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?g=0100000US%241600000&amp;y=2010&amp;d=DEC%20Redistricting%20Data%20%28PL%2094-171%29&lt;/ref&gt;
| 92.5
|-
| ''[[:d:Q1910632|Nordland Township]]''
| 983&lt;ref name='ref_02dbde3ad0e67544629a04343b13f88f'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?t=Populations%20and%20People&amp;g=0100000US,%241600000&amp;y=2020&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;972&lt;ref name='ref_dbce2e83e8fe11cf860e99e0c22c2da9'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?g=0100000US%241600000&amp;y=2010&amp;d=DEC%20Redistricting%20Data%20%28PL%2094-171%29&lt;/ref&gt;
| 95
|-
| ''[[:d:Q1894797|Aitkin Township]]''
| 910&lt;ref name='ref_02dbde3ad0e67544629a04343b13f88f'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?t=Populations%20and%20People&amp;g=0100000US,%241600000&amp;y=2020&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;856&lt;ref name='ref_dbce2e83e8fe11cf860e99e0c22c2da9'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?g=0100000US%241600000&amp;y=2010&amp;d=DEC%20Redistricting%20Data%20%28PL%2094-171%29&lt;/ref&gt;
| 88.9
|-
| ''[[:d:Q1903805|Hazelton Township]]''
| 792&lt;ref name='ref_02dbde3ad0e67544629a04343b13f88f'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?t=Populations%20and%20People&amp;g=0100000US,%241600000&amp;y=2020&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;844&lt;ref name='ref_dbce2e83e8fe11cf860e99e0c22c2da9'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?g=0100000US%241600000&amp;y=2010&amp;d=DEC%20Redistricting%20Data%20%28PL%2094-171%29&lt;/ref&gt;
| 183.3
|-
| ''[[:d:Q920987|Hill City, Minnesota‎]]''
| 633&lt;ref name='ref_e775b1a7fb31104becd7008b19b0ba69'&gt;https://www.census.gov/geographies/reference-files/time-series/geo/gazetteer-files.2010.html&lt;/ref&gt;&lt;ref name='ref_dbce2e83e8fe11cf860e99e0c22c2da9'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?g=0100000US%241600000&amp;y=2010&amp;d=DEC%20Redistricting%20Data%20%28PL%2094-171%29&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;613&lt;ref name='ref_02dbde3ad0e67544629a04343b13f88f'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?t=Populations%20and%20People&amp;g=0100000US,%241600000&amp;y=2020&lt;/ref&gt;
| 3.515052&lt;ref name='ref_2e83c38e724841cd47b209a861e4c15c'&gt;''[[:d:Q32859555|2016 U.S. Gazetteer Files]]''&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;3.924893&lt;ref name='ref_e775b1a7fb31104becd7008b19b0ba69'&gt;https://www.census.gov/geographies/reference-files/time-series/geo/gazetteer-files.2010.html&lt;/ref&gt;
|-
| ''[[:d:Q1915387|Spencer Township]]''
| 522&lt;ref name='ref_02dbde3ad0e67544629a04343b13f88f'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?t=Populations%20and%20People&amp;g=0100000US,%241600000&amp;y=2020&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;518&lt;ref name='ref_dbce2e83e8fe11cf860e99e0c22c2da9'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?g=0100000US%241600000&amp;y=2010&amp;d=DEC%20Redistricting%20Data%20%28PL%2094-171%29&lt;/ref&gt;
| 97.6
|}
{{Wikidata list end}}

&lt;!--BLWCH LLYWIO ar droed y dudalen --&gt;
{{blwch llywio
| enw = Taleithiau 
| teitl = Taleithiau {{banergwlad|{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}}}} 
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q30}}
&lt;!--
P150 = yn cynnwys yr ardal weinyddol
Q30 = Unol Daleithiau America--&gt;
}}

{{blwch llywio
| enw = siroedd
| header = Siroedd
| teitl = Siroedd (a phrif drefi) o fewn talaith {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P131}}
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q1527}}&lt;!--Enw'r DALAITH--&gt;
}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

[[Categori:Aitkin County, Minnesota| ]]
[[Categori:Siroedd Minnesota]]</text>
      <sha1>p3o92o29rgs4sc3mtt2c8lys3kmf182</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Adams County, Pennsylvania</title>
    <ns>0</ns>
    <id>253815</id>
    <revision>
      <id>11095467</id>
      <parentid>11062500</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T16:31:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9265" xml:space="preserve">&lt;!--Dymuno golygu'r dudalen? Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu, a dechreuwch olygu! Dim probs! Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}}}} | suppressfields= sir cod_post| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} | talaith = {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}} }}

&lt;!--Paragraff 1--&gt;
Sir yn nhalaith {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}}, [[{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}}]] yw '''{{#invoke:Wikidata|getValue|P1705|FETCH_WIKIDATA}}'''. {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |list=prose |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P138 }}{{wikidata|references|P47}}{{wikidata|references|best|P138}}||Cafodd ei henwi ar ôl|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getDateValue|P571|FETCH_WIKIDATA|y}} ||Sefydlwyd {{PAGENAMEBASE}} ym |}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P36|FETCH_WIKIDATA}}||a sedd weinyddol y sir (a elwir weithiau'n 'dref sirol' neu'n 'brifddinas y sir') yw|.}}
&lt;!-- Cadw lle 1--&gt;

&lt;!--Arwynebedd a phoblogaeth--&gt;
{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2046}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2046|P585}}||Mae ganddi [[arwynebedd]] o|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P166 |qual=P2927}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2927|P585}} ||Allan o'r arwynebedd hwn, y canran o ffurfiau dyfrol, megis [[llyn]]noedd ac [[afon]]ydd, yw |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2044}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2044|P585}} ||Ar ei huchaf, mae'n|yn uwch na lefel y môr.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|}}} |noicon=y |P166 |qual=P1082}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}||Yn ôl [[cyfrifiad]] y wlad, [[poblogaeth]] y sir yw:|. Mewn cymhariaeth, yn 2016 roedd [[poblogaeth]] [[Caerdydd]] yn 361,462 a [[Rhyl]] tua 26,000.&lt;ref&gt;[https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year statswales.gov.wales;] adalwyd 25 Mawrth 2020.&lt;/ref&gt;}} &lt;!-- Cadw lle 2--&gt;

&lt;!--Ffinio ac amser--&gt;
{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P47|FETCH_WIKIDATA}}||Mae'n ffinio gyda|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P421|FETCH_WIKIDATA}}||Ceir 9 cylchfa amser yn UDA, ac mae'r sir hon yn perthyn i'r cylchfa amser a elwir yn |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P1456|FETCH_WIKIDATA}}||Cedwir rhestr swyddogol o [[heneb|henebion]] ac [[adeilad cofrestredig|adeiladau cofrestredig]] y sir yn: '' |''.}}&lt;!-- Cadw lle 3--&gt;

&lt;!--Dwy ddelwedd lleoli / map --&gt;
{|
|-
| &lt;!--delwedd map er lleoli (P242) --&gt; {{First word|{{#invoke:Wikidata|getImages|P242|FETCH_WIKIDATA|150px}}|sep=]}}]]|| 
[[Delwedd:Pennsylvania in United States.svg|265px]]
|-
| Map o leoliad y sir&lt;br /&gt; o fewn {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P131}} || Lleoliad {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P131}}&lt;br /&gt; o fewn UDA
|}

Ceir sawl sir o’r un enw gan gynnwys:
*[[Adams County, Colorado]]
*[[Adams County, Gogledd Dakota]]
*[[Adams County, Idaho]]
*[[Adams County, Illinois]]
*[[Adams County, Indiana]]
*[[Adams County, Iowa]]
*[[Adams County, Mississippi]]
*[[Adams County, Nebraska]]
*[[Adams County, Ohio]]
*[[Adams County, Pennsylvania]]
*[[Adams County, Washington]]
*[[Adams County, Wisconsin]]


&lt;!-- Beth am ychwanegu paragraff byr neu bennod cyfan yma ar Hanes y Sir, neu Ddaearyddiaeth y sir ayb? --&gt;

==Trefi mwyaf==
Mae gan y sir yma boblogaeth o tua {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}. Dyma rai o'r dinasoedd, trefi neu gymunedau mwyaf poblog y sir:

{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?population WHERE {
  ?item wdt:P131 wd:Q351865;
    wdt:P1082 ?population.
  { ?item (wdt:P31/(wdt:P279*)) wd:Q486972. }
  UNION
  { ?item (wdt:P31/(wdt:P279*)) wd:Q1093829. }
  UNION
  { ?item (wdt:P31/(wdt:P279*)) wd:Q3957. }
  UNION
  { ?item (wdt:P31/(wdt:P279*)) wd:Q17343829. }
  SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?population)
LIMIT 15
|links=local, text
|references=all
|columns=label:Tref neu gymuned,P1082:Poblogaeth,P2046:Arwynebedd
|links=local, text
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! Tref neu gymuned
! Poblogaeth
! Arwynebedd
|-
| ''[[:d:Q1750792|Conewago Township]]''
| 7875&lt;ref name='ref_02dbde3ad0e67544629a04343b13f88f'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?t=Populations%20and%20People&amp;g=0100000US,%241600000&amp;y=2020&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;7085&lt;ref name='ref_dbce2e83e8fe11cf860e99e0c22c2da9'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?g=0100000US%241600000&amp;y=2010&amp;d=DEC%20Redistricting%20Data%20%28PL%2094-171%29&lt;/ref&gt;
| 10.45
|-
| [[Gettysburg, Pennsylvania]]
| 7620&lt;ref name='ref_20f15a1a85f611d207eed46c3fa67da8'&gt;http://factfinder2.census.gov/bkmk/table/1.0/en/DEC/10_DP/G001/1600000US4228960&lt;/ref&gt;&lt;ref name='ref_3ac936344d59822ee8805c20e4350023'&gt;''[[:d:Q523716|2010 United States Census]]''&lt;/ref&gt;&lt;ref name='ref_dbce2e83e8fe11cf860e99e0c22c2da9'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?g=0100000US%241600000&amp;y=2010&amp;d=DEC%20Redistricting%20Data%20%28PL%2094-171%29&lt;/ref&gt;
| 4.315135&lt;ref name='ref_2e83c38e724841cd47b209a861e4c15c'&gt;''[[:d:Q32859555|2016 U.S. Gazetteer Files]]''&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;4.315099
|-
| ''[[:d:Q3699382|Cumberland Township]]''
| 7033&lt;ref name='ref_02dbde3ad0e67544629a04343b13f88f'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?t=Populations%20and%20People&amp;g=0100000US,%241600000&amp;y=2020&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;6162&lt;ref name='ref_dbce2e83e8fe11cf860e99e0c22c2da9'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?g=0100000US%241600000&amp;y=2010&amp;d=DEC%20Redistricting%20Data%20%28PL%2094-171%29&lt;/ref&gt;
| 33.6
|-
| ''[[:d:Q1751192|Oxford Township]]''
| 5936&lt;ref name='ref_02dbde3ad0e67544629a04343b13f88f'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?t=Populations%20and%20People&amp;g=0100000US,%241600000&amp;y=2020&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;5517&lt;ref name='ref_dbce2e83e8fe11cf860e99e0c22c2da9'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?g=0100000US%241600000&amp;y=2010&amp;d=DEC%20Redistricting%20Data%20%28PL%2094-171%29&lt;/ref&gt;
| 9.73
|-
| [[Reading Township, Pennsylvania]]
| 5799&lt;ref name='ref_02dbde3ad0e67544629a04343b13f88f'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?t=Populations%20and%20People&amp;g=0100000US,%241600000&amp;y=2020&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;5780&lt;ref name='ref_dbce2e83e8fe11cf860e99e0c22c2da9'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?g=0100000US%241600000&amp;y=2010&amp;d=DEC%20Redistricting%20Data%20%28PL%2094-171%29&lt;/ref&gt;
| 26.74
|-
| [[Straban Township, Pennsylvania]]
| 4851&lt;ref name='ref_02dbde3ad0e67544629a04343b13f88f'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?t=Populations%20and%20People&amp;g=0100000US,%241600000&amp;y=2020&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;4928&lt;ref name='ref_dbce2e83e8fe11cf860e99e0c22c2da9'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?g=0100000US%241600000&amp;y=2010&amp;d=DEC%20Redistricting%20Data%20%28PL%2094-171%29&lt;/ref&gt;
| 34.46
|-
| ''[[:d:Q1751200|Franklin Township]]''
| 4676&lt;ref name='ref_02dbde3ad0e67544629a04343b13f88f'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?t=Populations%20and%20People&amp;g=0100000US,%241600000&amp;y=2020&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;4877&lt;ref name='ref_dbce2e83e8fe11cf860e99e0c22c2da9'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?g=0100000US%241600000&amp;y=2010&amp;d=DEC%20Redistricting%20Data%20%28PL%2094-171%29&lt;/ref&gt;
| 68.48
|-
| [[Littlestown, Pennsylvania]]
| 4434&lt;ref name='ref_3ac936344d59822ee8805c20e4350023'&gt;''[[:d:Q523716|2010 United States Census]]''&lt;/ref&gt;&lt;ref name='ref_dbce2e83e8fe11cf860e99e0c22c2da9'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?g=0100000US%241600000&amp;y=2010&amp;d=DEC%20Redistricting%20Data%20%28PL%2094-171%29&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;4782&lt;ref name='ref_02dbde3ad0e67544629a04343b13f88f'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?t=Populations%20and%20People&amp;g=0100000US,%241600000&amp;y=2020&lt;/ref&gt;
| 1.5&lt;br/&gt;3.892025
|-
| ''[[:d:Q1751050|Mount Pleasant Township]]''
| 4666&lt;ref name='ref_02dbde3ad0e67544629a04343b13f88f'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?t=Populations%20and%20People&amp;g=0100000US,%241600000&amp;y=2020&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;4693&lt;ref name='ref_dbce2e83e8fe11cf860e99e0c22c2da9'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?g=0100000US%241600000&amp;y=2010&amp;d=DEC%20Redistricting%20Data%20%28PL%2094-171%29&lt;/ref&gt;
| 30.58
|}
{{Wikidata list end}}

&lt;!--BLWCH LLYWIO ar droed y dudalen --&gt;
{{blwch llywio
| enw = Taleithiau 
| teitl = Taleithiau {{banergwlad|{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}}}} 
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q30}}
&lt;!--
P150 = yn cynnwys yr ardal weinyddol
Q30 = Unol Daleithiau America--&gt;
}}

{{blwch llywio
| enw = siroedd
| header = Siroedd
| teitl = Siroedd (a phrif drefi) o fewn talaith {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P131}}
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q1400}}&lt;!--Enw'r DALAITH--&gt;
}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

[[Categori:Adams County, Pennsylvania| ]]
[[Categori:Siroedd Pennsylvania]]</text>
      <sha1>7zyr7dapkpnmb6q2ufr1r2fn8lfue7s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Adams County, Wisconsin</title>
    <ns>0</ns>
    <id>254410</id>
    <revision>
      <id>11095468</id>
      <parentid>11084034</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T16:32:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8886" xml:space="preserve">&lt;!--Dymuno golygu'r dudalen? Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu, a dechreuwch olygu! Dim probs! Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}}}} | suppressfields= sir cod_post| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} | talaith = {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}} }}

&lt;!--Paragraff 1--&gt;
Sir yn nhalaith {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}}, [[{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}}]] yw '''{{#invoke:Wikidata|getValue|P1705|FETCH_WIKIDATA}}'''. {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |list=prose |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P138 }}{{wikidata|references|P47}}{{wikidata|references|best|P138}}||Cafodd ei henwi ar ôl|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getDateValue|P571|FETCH_WIKIDATA|y}} ||Sefydlwyd {{PAGENAMEBASE}} ym |}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P36|FETCH_WIKIDATA}}||a sedd weinyddol y sir (a elwir weithiau'n 'dref sirol' neu'n 'brifddinas y sir') yw|.}}
&lt;!-- Cadw lle 1--&gt;

&lt;!--Arwynebedd a phoblogaeth--&gt;
{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2046}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2046|P585}}||Mae ganddi [[arwynebedd]] o|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P166 |qual=P2927}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2927|P585}} ||Allan o'r arwynebedd hwn, y canran o ffurfiau dyfrol, megis [[llyn]]noedd ac [[afon]]ydd, yw |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2044}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2044|P585}} ||Ar ei huchaf, mae'n|yn uwch na lefel y môr.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|}}} |noicon=y |P166 |qual=P1082}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}||Yn ôl [[cyfrifiad]] y wlad, [[poblogaeth]] y sir yw:|. Mewn cymhariaeth, yn 2016 roedd [[poblogaeth]] [[Caerdydd]] yn 361,462 a [[Rhyl]] tua 26,000.&lt;ref&gt;[https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year statswales.gov.wales;] adalwyd 25 Mawrth 2020.&lt;/ref&gt;}} &lt;!-- Cadw lle 2--&gt;

&lt;!--Ffinio ac amser--&gt;
{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P47|FETCH_WIKIDATA}}||Mae'n ffinio gyda|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P421|FETCH_WIKIDATA}}||Ceir 9 cylchfa amser yn UDA, ac mae'r sir hon yn perthyn i'r cylchfa amser a elwir yn |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P1456|FETCH_WIKIDATA}}||Cedwir rhestr swyddogol o [[heneb|henebion]] ac [[adeilad cofrestredig|adeiladau cofrestredig]] y sir yn: '' |''.}}&lt;!-- Cadw lle 3--&gt;

&lt;!--Dwy ddelwedd lleoli / map --&gt;
{|
|-
| &lt;!--delwedd map er lleoli (P242) --&gt; {{First word|{{#invoke:Wikidata|getImages|P242|FETCH_WIKIDATA|150px}}|sep=]}}]]|| 
[[Delwedd:Wisconsin in United States.svg|265px]]
|-
| Map o leoliad y sir&lt;br /&gt; o fewn {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P131}} || Lleoliad {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P131}}&lt;br /&gt; o fewn UDA
|}

Ceir sawl sir o’r un enw gan gynnwys:
*[[Adams County, Colorado]]
*[[Adams County, Gogledd Dakota]]
*[[Adams County, Idaho]]
*[[Adams County, Illinois]]
*[[Adams County, Indiana]]
*[[Adams County, Iowa]]
*[[Adams County, Mississippi]]
*[[Adams County, Nebraska]]
*[[Adams County, Ohio]]
*[[Adams County, Pennsylvania]]
*[[Adams County, Washington]]
*[[Adams County, Wisconsin]]


&lt;!-- Beth am ychwanegu paragraff byr neu bennod cyfan yma ar Hanes y Sir, neu Ddaearyddiaeth y sir ayb? --&gt;

==Trefi mwyaf==
Mae gan y sir yma boblogaeth o tua {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}. Dyma rai o'r dinasoedd, trefi neu gymunedau mwyaf poblog y sir:

{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?population WHERE {
  ?item wdt:P131 wd:Q351887;
    wdt:P1082 ?population.
  { ?item (wdt:P31/(wdt:P279*)) wd:Q486972. }
  UNION
  { ?item (wdt:P31/(wdt:P279*)) wd:Q1093829. }
  UNION
  { ?item (wdt:P31/(wdt:P279*)) wd:Q3957. }
  UNION
  { ?item (wdt:P31/(wdt:P279*)) wd:Q17343829. }
  SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?population)
LIMIT 15
|links=local, text
|references=all
|columns=label:Tref neu gymuned,P1082:Poblogaeth,P2046:Arwynebedd
|links=local, text
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! Tref neu gymuned
! Poblogaeth
! Arwynebedd
|-
| ''[[:d:Q7362947|Rome]]''
| 3025&lt;ref name='ref_02dbde3ad0e67544629a04343b13f88f'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?t=Populations%20and%20People&amp;g=0100000US,%241600000&amp;y=2020&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;2720&lt;ref name='ref_dbce2e83e8fe11cf860e99e0c22c2da9'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?g=0100000US%241600000&amp;y=2010&amp;d=DEC%20Redistricting%20Data%20%28PL%2094-171%29&lt;/ref&gt;
| 161.3
|-
| ''[[:d:Q913413|Wisconsin Dells]]''
| 2418&lt;br/&gt;2678&lt;ref name='ref_e775b1a7fb31104becd7008b19b0ba69'&gt;https://www.census.gov/geographies/reference-files/time-series/geo/gazetteer-files.2010.html&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;2942&lt;ref name='ref_02dbde3ad0e67544629a04343b13f88f'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?t=Populations%20and%20People&amp;g=0100000US,%241600000&amp;y=2020&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;61&lt;ref name='ref_dbce2e83e8fe11cf860e99e0c22c2da9'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?g=0100000US%241600000&amp;y=2010&amp;d=DEC%20Redistricting%20Data%20%28PL%2094-171%29&lt;/ref&gt;
| 21.212089&lt;ref name='ref_2e83c38e724841cd47b209a861e4c15c'&gt;''[[:d:Q32859555|2016 U.S. Gazetteer Files]]''&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;20.03209&lt;ref name='ref_e775b1a7fb31104becd7008b19b0ba69'&gt;https://www.census.gov/geographies/reference-files/time-series/geo/gazetteer-files.2010.html&lt;/ref&gt;
|-
| ''[[:d:Q10972089|New Chester]]''
| 1960&lt;ref name='ref_02dbde3ad0e67544629a04343b13f88f'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?t=Populations%20and%20People&amp;g=0100000US,%241600000&amp;y=2020&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;2254&lt;ref name='ref_dbce2e83e8fe11cf860e99e0c22c2da9'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?g=0100000US%241600000&amp;y=2010&amp;d=DEC%20Redistricting%20Data%20%28PL%2094-171%29&lt;/ref&gt;
| 81.2
|-
| ''[[:d:Q1570396|Adams]]''
| 1967&lt;ref name='ref_cd8e10b653f801f98e7157cbabaca990'&gt;''[[:d:Q107569809|2010 U.S. Gazetteer Files]]''&lt;/ref&gt;&lt;ref name='ref_dbce2e83e8fe11cf860e99e0c22c2da9'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?g=0100000US%241600000&amp;y=2010&amp;d=DEC%20Redistricting%20Data%20%28PL%2094-171%29&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;1761&lt;ref name='ref_02dbde3ad0e67544629a04343b13f88f'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?t=Populations%20and%20People&amp;g=0100000US,%241600000&amp;y=2020&lt;/ref&gt;
| 7.639198&lt;ref name='ref_2e83c38e724841cd47b209a861e4c15c'&gt;''[[:d:Q32859555|2016 U.S. Gazetteer Files]]''&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;7.650183&lt;ref name='ref_cd8e10b653f801f98e7157cbabaca990'&gt;''[[:d:Q107569809|2010 U.S. Gazetteer Files]]''&lt;/ref&gt;
|-
| ''[[:d:Q1884669|Dell Prairie]]''
| 1631&lt;ref name='ref_02dbde3ad0e67544629a04343b13f88f'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?t=Populations%20and%20People&amp;g=0100000US,%241600000&amp;y=2020&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;1590&lt;ref name='ref_dbce2e83e8fe11cf860e99e0c22c2da9'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?g=0100000US%241600000&amp;y=2010&amp;d=DEC%20Redistricting%20Data%20%28PL%2094-171%29&lt;/ref&gt;
| 85.8
|-
| ''[[:d:Q7241800|Preston]]''
| 1377&lt;ref name='ref_02dbde3ad0e67544629a04343b13f88f'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?t=Populations%20and%20People&amp;g=0100000US,%241600000&amp;y=2020&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;1393&lt;ref name='ref_dbce2e83e8fe11cf860e99e0c22c2da9'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?g=0100000US%241600000&amp;y=2010&amp;d=DEC%20Redistricting%20Data%20%28PL%2094-171%29&lt;/ref&gt;
| 92.8
|-
| ''[[:d:Q1887937|Adams]]''
| 1378&lt;ref name='ref_02dbde3ad0e67544629a04343b13f88f'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?t=Populations%20and%20People&amp;g=0100000US,%241600000&amp;y=2020&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;1345&lt;ref name='ref_dbce2e83e8fe11cf860e99e0c22c2da9'&gt;https://data.census.gov/cedsci/table?g=0100000US%241600000&amp;y=2010&amp;d=DEC%20Redistricting%20Data%20%28PL%2094-171%29&lt;/ref&gt;
| 131
|}
{{Wikidata list end}}

&lt;!--BLWCH LLYWIO ar droed y dudalen --&gt;
{{blwch llywio
| enw = Taleithiau 
| teitl = Taleithiau {{banergwlad|{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}}}} 
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q30}}
&lt;!--
P150 = yn cynnwys yr ardal weinyddol
Q30 = Unol Daleithiau America--&gt;
}}

{{blwch llywio
| enw = siroedd
| header = Siroedd
| teitl = Siroedd (a phrif drefi) o fewn talaith {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P131}}
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q1537}}&lt;!--Enw'r DALAITH--&gt;
}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

[[Categori:Adams County, Wisconsin| ]]
[[Categori:Siroedd Wisconsin]]</text>
      <sha1>n82ncdy1bl411a3mpa66cb9818gavax</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gorsaf reilffordd Bebington</title>
    <ns>0</ns>
    <id>254762</id>
    <revision>
      <id>11095568</id>
      <parentid>10989075</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:54:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1439" xml:space="preserve">{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|Lloegr}} | ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} }}
[[Delwedd:Bebington01LB.jpg|bawd|chwith|250px]]
Mae '''[[gorsaf reilffordd]] Bebington''' yn gwasanaethu tref [[Bebington]] ar benrhyn [[Cilgwri]], [[Glannau Merswy]], [[Gogledd-orllewin Lloegr]].

Mae ar [[Llinell Cilgwri|Linell Cilgwri]], rhan o rwydwaith [[Merseyrail]].
==Hanes==
Agorodd yr orsaf ym 1840, yn rhan o [[Rheilffordd Caer a Phenbedw|Reilffordd Caer a Phenbedw]]. Newydwyd enw’r orsaf i [[Bebington a New Ferry]] ar 1 Mai 1895. Newidiwyd enw’r orsaf yn ôl i Bebington ar 6 Mai 1974.&lt;ref&gt;{{cite journal |editor1-first=J.N. |editor1-last=Slater |date=Gorffennaf 1974|title=Notes and News: Stations renamed by LMR |url=https://archive.org/details/sim_railway-magazine_1974-07_120_879/page/363 |journal=[[The Railway Magazine|Railway Magazine]] |volume=120 |issue=879 |publisher=IPC Transport Press Ltd |location=Llundain |issn=0033-8923 |page=363 }}&lt;/ref&gt;

==Gwasanaethau==
Gwasanaethir yr orsaf gan drenau [[Merseyrail]] i [[Gorsaf reilffordd Lerpwl Canolog|Lerpwl Canolog]] tua'r gogledd a [[Gorsaf reilffordd Caer|Chaer]] ac [[Gorsaf reilffordd Ellesmere Port|Ellesmere Port]] tua'r de.

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

==Dolen allanol==
* [https://www.merseyrail.org/plan-your-journey/stations/bebington.aspx Gwefan Merseyrail]

{{Eginyn gorsaf reilffordd}}

[[Categori:Gorsafoedd rheilffordd yng Nglannau Merswy|Bebington]]</text>
      <sha1>i792l28r38t4vmsucl4cctui4g7uxrf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Trimble, Ohio</title>
    <ns>0</ns>
    <id>255018</id>
    <revision>
      <id>11095634</id>
      <parentid>11054470</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:16:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5012" xml:space="preserve">&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|UDA}} | suppressfields= sir cod_post| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} | talaith = [[Ohio]]{{#invoke:wd|references|P131}} }}
&lt;!--Paragraff 1--&gt;
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
Pentrefi yn {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}}, yn nhalaith [[Ohio]], {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}} yw '''{{PAGENAMEBASE}}'''. {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |list=prose |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P138 }}{{wikidata|references|P47}}{{wikidata|references|best|P138}}||Cafodd ei henwi ar ôl|, }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getDateValue|P571|FETCH_WIKIDATA|y}}|| ac fe'i sefydlwyd ym |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P2936|FETCH_WIKIDATA}}||Siaredir nifer o ieithoedd yn yr ardal gan gynnwys|.}}
&lt;!-- Cadw lle 1--&gt;
&lt;!--Ffinio ac amser--&gt;
{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P47|FETCH_WIKIDATA}}||Mae'n ffinio gyda|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P421|FETCH_WIKIDATA}}||Ceir 9 cylchfa amser yn UDA, ac mae hon yn perthyn i'r cylchfa amser a elwir yn: |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P1456|FETCH_WIKIDATA}}||Cedwir rhestr swyddogol o [[heneb]]ion ac [[adeilad cofrestredig|adeiladau cofrestredig]] y dref yn: |.}}&lt;!-- Cadw lle 2--&gt;
==Poblogaeth ac arwynebedd==
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;

{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2046}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2046|P585}}||Mae ganddi [[arwynebedd]] o|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2044}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2044|P585}} ||Ar ei huchaf mae'n|yn uwch na lefel y môr.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|}}} |noicon=y |P166 |qual=P1082}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}||Yn ôl [[cyfrifiad]] y wlad, [[poblogaeth]] y dref yw:|; mewn cymhariaeth, yn 2016 roedd [[poblogaeth]] [[Caerdydd]] yn 361,462 a [[Rhyl]] tua 26,000.&lt;ref&gt;[https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year statswales.gov.wales;] adalwyd 25 Mawrth 2020.&lt;/ref&gt;}} &lt;!-- Cadw lle 3--&gt;

&lt;!--    gallwch ychwanegu paragraffau newydd yma     --&gt;
==Pobl nodedig==

Ceir nifer o bobl nodedig a anwyd yn Trimble, gan gynnwys:

{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?itemDescription ?yob ?yod
WHERE {
  ?item wdt:P31 wd:Q5;
    wdt:P19 wd:Q2193366.
      OPTIONAL {  ?item wdt:P569 ?dob.              BIND(YEAR(?dob) AS ?yob)           }      # mae P569 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
  OPTIONAL {  ?item wdt:P570 ?dod.              BIND(YEAR(?dod) AS ?yod)           }      # mae P570 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;cy,en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?item)
LIMIT 10
|sort=P569
|references=all
|columns=label:enw,P18,P106,P19,?yob:Bl geni,?yod:Bl marw
|links=local, text
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! enw
! delwedd
! galwedigaeth
! man geni
! Bl geni
! Bl marw
|-
| ''[[:d:Q105309978|John Gallacci]]''
| 
| ''[[:d:Q27806080|union secretary]]''&lt;ref name='ref_f3ac1e2463bbfed2d5cd2eecbcbdf295'&gt;''[[:d:Q7060019|Archives West]]''&lt;/ref&gt;
| [[Trimble, Ohio]]&lt;ref name='ref_1bb67b791a0b8ba4114f4c92e58bbb19'&gt;''[[:d:Q21072145|United States World War II draft registration]]''&lt;/ref&gt;&lt;ref name='ref_9ada2c63160e096e7e02a37c81e03bcb'&gt;''[[:d:Q63056|Find a Grave]]''&lt;/ref&gt;
| 1901
| 1982
|}
{{Wikidata list end}}

&lt;!--BLWCH LLYWIO ar droed y dudalen --&gt;
{{blwch llywio
| enw = Taleithiau 
| teitl = Taleithiau {{banergwlad|UDA}} &lt;!--P17 = Gwladwriaeth--&gt;
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q30}}
&lt;!-- P150 = yn cynnwys yr ardal weinyddol; Q30 = Unol Daleithiau America --&gt;
}}

{{blwch llywio
| enw = siroedd
| header = Siroedd
| teitl = Siroedd o fewn talaith Ohio
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q1391}}&lt;!-- Q-code y DALAITH --&gt;
}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{#invoke:wd|references|P131}}

[[Categori:Pentrefi Athens County, Ohio]]</text>
      <sha1>dzci1wb7mbb21f6xxday7kd99zg7ylz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Glouster, Ohio</title>
    <ns>0</ns>
    <id>255171</id>
    <revision>
      <id>11095636</id>
      <parentid>10890357</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:17:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5441" xml:space="preserve">&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|UDA}} | suppressfields= sir cod_post| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} | talaith = [[Ohio]]{{#invoke:wd|references|P131}} }}

&lt;!--Paragraff 1--&gt;
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
Pentrefi yn {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}}, yn nhalaith [[Ohio]], {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}} yw '''{{PAGENAMEBASE}}'''. {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |list=prose |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P138 }}{{wikidata|references|P47}}{{wikidata|references|best|P138}}||Cafodd ei henwi ar ôl|, }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getDateValue|P571|FETCH_WIKIDATA|y}}|| ac fe'i sefydlwyd ym |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P2936|FETCH_WIKIDATA}}||Siaredir nifer o ieithoedd yn yr ardal gan gynnwys|.}}
&lt;!-- Cadw lle 1--&gt;

&lt;!--Ffinio ac amser--&gt;
{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P47|FETCH_WIKIDATA}}||Mae'n ffinio gyda|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P421|FETCH_WIKIDATA}}||Ceir 9 cylchfa amser yn UDA, ac mae hon yn perthyn i'r cylchfa amser a elwir yn: |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P1456|FETCH_WIKIDATA}}||Cedwir rhestr swyddogol o [[heneb]]ion ac [[adeilad cofrestredig|adeiladau cofrestredig]] y dref yn: |.}}&lt;!-- Cadw lle 2--&gt;

==Poblogaeth ac arwynebedd==
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;

{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2046}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2046|P585}}||Mae ganddi [[arwynebedd]] o| }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2044}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2044|P585}} ||ac ar ei huchaf mae'n|yn uwch na lefel y môr.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|}}} |noicon=y |P166 |qual=P1082}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}||Yn ôl [[cyfrifiad]] y wlad, [[poblogaeth]] y dref yw:|; mewn cymhariaeth, yn 2016 roedd [[poblogaeth]] [[Caerdydd]] yn 361,462 a [[Rhyl]] tua 26,000.&lt;ref&gt;[https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year statswales.gov.wales;] adalwyd 25 Mawrth 2020.&lt;/ref&gt;}} &lt;!-- Cadw lle 3--&gt;

&lt;!-- delwedd lleoli / map --&gt;
{|
|-
| &lt;!--delwedd map er lleoli (P242) --&gt;{{First word|{{#invoke:Wikidata|getImages|P242|FETCH_WIKIDATA}}|sep=]}}]]
|| 
|-
|  &lt;center&gt;Lleoliad {{PAGENAMEBASE}}&lt;br /&gt;o fewn {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P131}}&lt;/center&gt;
|| 
|}

&lt;!--    gallwch ychwanegu paragraffau newydd yma     --&gt;

==Pobl nodedig==

Ceir nifer o bobl nodedig a anwyd yn Glouster, gan gynnwys:

{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?itemDescription ?yob ?yod
WHERE {
  ?item wdt:P31 wd:Q5;
    wdt:P19 wd:Q2286656.
      OPTIONAL {  ?item wdt:P569 ?dob.              BIND(YEAR(?dob) AS ?yob)           }      # mae P569 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
  OPTIONAL {  ?item wdt:P570 ?dod.              BIND(YEAR(?dod) AS ?yod)           }      # mae P570 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;cy,en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?item)
LIMIT 10
|sort=P569
|references=all
|columns=label:enw,P18,P106,P19,?yob:Bl geni,?yod:Bl marw
|links=local, text
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! enw
! delwedd
! galwedigaeth
! man geni
! Bl geni
! Bl marw
|-
| ''[[:d:Q8023020|Wilson Collison]]''
| 
| ''[[:d:Q6625963|nofelydd]]''&lt;br/&gt;[[ysgrifennwr]]&lt;ref name='ref_bd85db1f31ecc4d4218c3c9d35a8b2e1'&gt;''[[:d:Q23833686|Catalog of the German National Library]]''&lt;/ref&gt;
| [[Glouster, Ohio]]
| 1893
| 1941
|-
| ''[[:d:Q97739407|Joseph Gengerelli]]''
| 
| ''[[:d:Q212980|seicolegydd]]''
| [[Glouster, Ohio]]&lt;ref name='ref_2b75f6a0df4e8319a2b857d5ba5b4424'&gt;''[[:d:Q25328680|Prabook]]''&lt;/ref&gt;
| 1905
| 2000
|-
| ''[[:d:Q4963263|Brian Camechis]]''
| 
| ''[[:d:Q11338576|paffiwr]]''
| [[Glouster, Ohio]]
| 1978
| 
|}
{{Wikidata list end}}

&lt;!--BLWCH LLYWIO ar droed y dudalen --&gt;
{{blwch llywio
| enw = Taleithiau 
| teitl = Taleithiau {{banergwlad|UDA}} &lt;!--P17 = Gwladwriaeth--&gt;
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q30}}
&lt;!-- P150 = yn cynnwys yr ardal weinyddol; Q30 = Unol Daleithiau America --&gt;
}}

{{blwch llywio
| enw = siroedd
| header = Siroedd
| teitl = Siroedd o fewn talaith Ohio
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q1391}}&lt;!-- Q-code y DALAITH --&gt;
}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{#invoke:wd|references|P131}}

[[Categori:Pentrefi Athens County, Ohio]]</text>
      <sha1>kknzjbiso9ivr7ukso36nuuf8b80jua</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Somerset, Ohio</title>
    <ns>0</ns>
    <id>255200</id>
    <revision>
      <id>11095644</id>
      <parentid>11077542</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:20:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6631" xml:space="preserve">&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|UDA}} | suppressfields= sir cod_post| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} | talaith = [[Ohio]]{{#invoke:wd|references|P131}} }}
&lt;!--Paragraff 1--&gt;
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
Pentrefi yn {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}}, yn nhalaith [[Ohio]], {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}} yw '''{{PAGENAMEBASE}}'''. {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |list=prose |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P138 }}{{wikidata|references|P47}}{{wikidata|references|best|P138}}||Cafodd ei henwi ar ôl|, }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getDateValue|P571|FETCH_WIKIDATA|y}}|| ac fe'i sefydlwyd ym |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P2936|FETCH_WIKIDATA}}||Siaredir nifer o ieithoedd yn yr ardal gan gynnwys|.}}
&lt;!-- Cadw lle 1--&gt;
&lt;!--Ffinio ac amser--&gt;
{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P47|FETCH_WIKIDATA}}||Mae'n ffinio gyda|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P421|FETCH_WIKIDATA}}||Ceir 9 cylchfa amser yn UDA, ac mae hon yn perthyn i'r cylchfa amser a elwir yn: |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P1456|FETCH_WIKIDATA}}||Cedwir rhestr swyddogol o [[heneb]]ion ac [[adeilad cofrestredig|adeiladau cofrestredig]] y dref yn: |.}}&lt;!-- Cadw lle 2--&gt;
==Poblogaeth ac arwynebedd==
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;

{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2046}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2046|P585}}||Mae ganddi [[arwynebedd]] o| }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2044}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2044|P585}} ||ac ar ei huchaf mae'n|yn uwch na lefel y môr.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|}}} |noicon=y |P166 |qual=P1082}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}||Yn ôl [[cyfrifiad]] y wlad, [[poblogaeth]] y dref yw:|; mewn cymhariaeth, yn 2016 roedd [[poblogaeth]] [[Caerdydd]] yn 361,462 a [[Rhyl]] tua 26,000.&lt;ref&gt;[https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year statswales.gov.wales;] adalwyd 25 Mawrth 2020.&lt;/ref&gt;}} &lt;!-- Cadw lle 3--&gt;

&lt;!-- delwedd lleoli / map --&gt;
{|
|-
| &lt;!--delwedd map er lleoli (P242) --&gt;{{First word|{{#invoke:Wikidata|getImages|P242|FETCH_WIKIDATA}}|sep=]}}]]
|| 
|-
|  &lt;center&gt;Lleoliad {{PAGENAMEBASE}}&lt;br /&gt;o fewn {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P131}}&lt;/center&gt;
|| 
|}

&lt;!--    gallwch ychwanegu paragraffau newydd yma     --&gt;

==Pobl nodedig==

Ceir nifer o bobl nodedig a anwyd yn Somerset, gan gynnwys:

{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?itemDescription ?yob ?yod
WHERE {
  ?item wdt:P31 wd:Q5;
    wdt:P19 wd:Q2300861.
      OPTIONAL {  ?item wdt:P569 ?dob.              BIND(YEAR(?dob) AS ?yob)           }      # mae P569 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
  OPTIONAL {  ?item wdt:P570 ?dod.              BIND(YEAR(?dod) AS ?yod)           }      # mae P570 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;cy,en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?item)
LIMIT 10
|sort=P569
|references=all
|columns=label:enw,P18,P106,P19,?yob:Bl geni,?yod:Bl marw
|links=local, text
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! enw
! delwedd
! galwedigaeth
! man geni
! Bl geni
! Bl marw
|-
| ''[[:d:Q8008234|William E. Finck]]''
| [[Delwedd:Hon. William E. Fink - NARA - 530363.jpg|center|128px]]
| [[gwleidydd]]&lt;br/&gt;[[cyfreithiwr]]
| [[Somerset, Ohio]]
| 1822
| 1901
|-
| ''[[:d:Q16065307|William A. Bugh]]''
| 
| [[cyfreithiwr]]&lt;br/&gt;[[gwleidydd]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1607826|golygydd]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q1930187|newyddiadurwr]]''
| [[Somerset, Ohio]]
| 1823
| 1875
|-
| ''[[:d:Q6118602|Jacob F. Burket]]''
| [[Delwedd:Jacob F. Burket 002.png|center|128px]]
| [[cyfreithiwr]]&lt;br/&gt;[[barnwr]]
| [[Somerset, Ohio]]
| 1837
| 1906
|-
| ''[[:d:Q4678269|Ada Kepley]]''
| [[Delwedd:ADA MISER KEPLEY A woman of the century (page 444 crop).jpg|center|128px]]
| [[cyfreithiwr]]
| [[Somerset, Ohio]]&lt;ref name='ref_c39ee1abc4a3a5b6994977427d9a61c0'&gt;https://en.wikisource.org/wiki/Woman_of_the_Century/Ada_Miser_Kepley&lt;/ref&gt;
| 1847
| 1925
|-
| ''[[:d:Q8008196|William E. Birkhimer]]''
| [[Delwedd:William E. Birkhimer, US Army Brigadier General.jpg|center|128px]]
| [[cyfreithiwr]]
| [[Somerset, Ohio]]
| 1848
| 1914
|-
| ''[[:d:Q8014188|William L. Maginnis]]''
| 
| [[cyfreithiwr]]&lt;br/&gt;[[barnwr]]
| [[Somerset, Ohio]]
| 1858
| 1910
|-
| ''[[:d:Q7964713|Walter Ellsworth Brehm]]''
| [[Delwedd:Walter Ellsworth Brehm.jpg|center|128px]]
| [[gwleidydd]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q27349|deintydd]]''&lt;ref name='ref_faa4c1c35ebc9a00484d25955748401e'&gt;http://bioguide.congress.gov/scripts/biodisplay.pl?index=B000794&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;''[[:d:Q19862215|gweithiwr bôn braich]]''&lt;ref name='ref_faa4c1c35ebc9a00484d25955748401e'&gt;http://bioguide.congress.gov/scripts/biodisplay.pl?index=B000794&lt;/ref&gt;
| [[Somerset, Ohio]]
| 1892
| 1971
|-
| ''[[:d:Q4950869|Tammie Green]]''
| 
| ''[[:d:Q3665646|chwaraewyr pêl-fasged]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q11303721|golffiwr]]''
| [[Somerset, Ohio]]
| 1959
| 
|}
{{Wikidata list end}}

&lt;!--BLWCH LLYWIO ar droed y dudalen --&gt;
{{blwch llywio
| enw = Taleithiau 
| teitl = Taleithiau {{banergwlad|UDA}} &lt;!--P17 = Gwladwriaeth--&gt;
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q30}}
&lt;!-- P150 = yn cynnwys yr ardal weinyddol; Q30 = Unol Daleithiau America --&gt;
}}

{{blwch llywio
| enw = siroedd
| header = Siroedd
| teitl = Siroedd o fewn talaith Ohio
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q1391}}&lt;!-- Q-code y DALAITH --&gt;
}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{#invoke:wd|references|P131}}

[[Categori:Pentrefi Perry County, Ohio]]</text>
      <sha1>7ly6ut3sq5q2jx0yc3grapedptzpo55</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Hemlock, Ohio</title>
    <ns>0</ns>
    <id>255420</id>
    <revision>
      <id>11095649</id>
      <parentid>10892032</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:21:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5154" xml:space="preserve">&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|UDA}} | suppressfields= sir cod_post| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} | talaith = [[Ohio]]{{#invoke:wd|references|P131}} }}

&lt;!--Paragraff 1--&gt;
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
Pentrefi yn {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}}, yn nhalaith [[Ohio]], {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}} yw '''{{PAGENAMEBASE}}'''. {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |list=prose |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P138 }}{{wikidata|references|P47}}{{wikidata|references|best|P138}}||Cafodd ei henwi ar ôl|, }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getDateValue|P571|FETCH_WIKIDATA|y}}|| ac fe'i sefydlwyd ym |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P2936|FETCH_WIKIDATA}}||Siaredir nifer o ieithoedd yn yr ardal gan gynnwys|.}}
&lt;!-- Cadw lle 1--&gt;

&lt;!--Ffinio ac amser--&gt;
{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P47|FETCH_WIKIDATA}}||Mae'n ffinio gyda|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P421|FETCH_WIKIDATA}}||Ceir 9 cylchfa amser yn UDA, ac mae hon yn perthyn i'r cylchfa amser a elwir yn: |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P1456|FETCH_WIKIDATA}}||Cedwir rhestr swyddogol o [[heneb]]ion ac [[adeilad cofrestredig|adeiladau cofrestredig]] y dref yn: |.}}&lt;!-- Cadw lle 2--&gt;

==Poblogaeth ac arwynebedd==
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;

{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2046}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2046|P585}}||Mae ganddi [[arwynebedd]] o| }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2044}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2044|P585}} ||ac ar ei huchaf mae'n|yn uwch na lefel y môr.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|}}} |noicon=y |P166 |qual=P1082}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}||Yn ôl [[cyfrifiad]] y wlad, [[poblogaeth]] y dref yw:|; mewn cymhariaeth, yn 2016 roedd [[poblogaeth]] [[Caerdydd]] yn 361,462 a [[Rhyl]] tua 26,000.&lt;ref&gt;[https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year statswales.gov.wales;] adalwyd 25 Mawrth 2020.&lt;/ref&gt;}} &lt;!-- Cadw lle 3--&gt;

&lt;!-- delwedd lleoli / map --&gt;
{|
|-
| &lt;!--delwedd map er lleoli (P242) --&gt;{{First word|{{#invoke:Wikidata|getImages|P242|FETCH_WIKIDATA}}|sep=]}}]]
|| 
|-
|  &lt;center&gt;Lleoliad {{PAGENAMEBASE}}&lt;br /&gt;o fewn {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P131}}&lt;/center&gt;
|| 
|}

&lt;!--    gallwch ychwanegu paragraffau newydd yma     --&gt;

==Pobl nodedig==

Ceir nifer o bobl nodedig a anwyd yn Hemlock, gan gynnwys:

{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?itemDescription ?yob ?yod
WHERE {
  ?item wdt:P31 wd:Q5;
    wdt:P19 wd:Q2455033.
      OPTIONAL {  ?item wdt:P569 ?dob.              BIND(YEAR(?dob) AS ?yob)           }      # mae P569 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
  OPTIONAL {  ?item wdt:P570 ?dod.              BIND(YEAR(?dod) AS ?yod)           }      # mae P570 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;cy,en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?item)
LIMIT 10
|sort=P569
|references=all
|columns=label:enw,P18,P106,P19,?yob:Bl geni,?yod:Bl marw
|links=local, text
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! enw
! delwedd
! galwedigaeth
! man geni
! Bl geni
! Bl marw
|-
| ''[[:d:Q96650374|Zip Joseph]]''
| 
| ''[[:d:Q19204627|chwaraewr pêl-droed Americanaidd]]''
| [[Hemlock, Ohio]]
| 1903
| 1977
|-
| ''[[:d:Q97465859|Red Joseph]]''
| 
| ''[[:d:Q19204627|chwaraewr pêl-droed Americanaidd]]''
| [[Hemlock, Ohio]]
| 1905
| 1983
|}
{{Wikidata list end}}

&lt;!--BLWCH LLYWIO ar droed y dudalen --&gt;
{{blwch llywio
| enw = Taleithiau 
| teitl = Taleithiau {{banergwlad|UDA}} &lt;!--P17 = Gwladwriaeth--&gt;
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q30}}
&lt;!-- P150 = yn cynnwys yr ardal weinyddol; Q30 = Unol Daleithiau America --&gt;
}}

{{blwch llywio
| enw = siroedd
| header = Siroedd
| teitl = Siroedd o fewn talaith Ohio
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q1391}}&lt;!-- Q-code y DALAITH --&gt;
}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{#invoke:wd|references|P131}}

[[Categori:Pentrefi Perry County, Ohio]]</text>
      <sha1>4c0jsd9m6ydjd5nu3f6rqtq7dzdkgew</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Buchtel, Ohio</title>
    <ns>0</ns>
    <id>255485</id>
    <revision>
      <id>11095639</id>
      <parentid>11062706</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:18:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5316" xml:space="preserve">&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|UDA}} | suppressfields= sir cod_post| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} | talaith = [[Ohio]]{{#invoke:wd|references|P131}} }}

&lt;!--Paragraff 1--&gt;
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
Pentrefi yn {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}}, yn nhalaith [[Ohio]], {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}} yw '''{{PAGENAMEBASE}}'''. {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |list=prose |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P138 }}{{wikidata|references|P47}}{{wikidata|references|best|P138}}||Cafodd ei henwi ar ôl|, }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getDateValue|P571|FETCH_WIKIDATA|y}}|| ac fe'i sefydlwyd ym |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P2936|FETCH_WIKIDATA}}||Siaredir nifer o ieithoedd yn yr ardal gan gynnwys|.}}
&lt;!-- Cadw lle 1--&gt;

&lt;!--Ffinio ac amser--&gt;
{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P47|FETCH_WIKIDATA}}||Mae'n ffinio gyda|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P421|FETCH_WIKIDATA}}||Ceir 9 cylchfa amser yn UDA, ac mae hon yn perthyn i'r cylchfa amser a elwir yn: |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P1456|FETCH_WIKIDATA}}||Cedwir rhestr swyddogol o [[heneb]]ion ac [[adeilad cofrestredig|adeiladau cofrestredig]] y dref yn: |.}}&lt;!-- Cadw lle 2--&gt;

==Poblogaeth ac arwynebedd==
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;

{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2046}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2046|P585}}||Mae ganddi [[arwynebedd]] o| }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2044}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2044|P585}} ||ac ar ei huchaf mae'n|yn uwch na lefel y môr.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|}}} |noicon=y |P166 |qual=P1082}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}||Yn ôl [[cyfrifiad]] y wlad, [[poblogaeth]] y dref yw:|; mewn cymhariaeth, yn 2016 roedd [[poblogaeth]] [[Caerdydd]] yn 361,462 a [[Rhyl]] tua 26,000.&lt;ref&gt;[https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year statswales.gov.wales;] adalwyd 25 Mawrth 2020.&lt;/ref&gt;}} &lt;!-- Cadw lle 3--&gt;

&lt;!-- delwedd lleoli / map --&gt;
{|
|-
| &lt;!--delwedd map er lleoli (P242) --&gt;{{First word|{{#invoke:Wikidata|getImages|P242|FETCH_WIKIDATA}}|sep=]}}]]
|| 
|-
|  &lt;center&gt;Lleoliad {{PAGENAMEBASE}}&lt;br /&gt;o fewn {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P131}}&lt;/center&gt;
|| 
|}

&lt;!--    gallwch ychwanegu paragraffau newydd yma     --&gt;

==Pobl nodedig==

Ceir nifer o bobl nodedig a anwyd yn Buchtel, gan gynnwys:

{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?itemDescription ?yob ?yod
WHERE {
  ?item wdt:P31 wd:Q5;
    wdt:P19 wd:Q2488139.
      OPTIONAL {  ?item wdt:P569 ?dob.              BIND(YEAR(?dob) AS ?yob)           }      # mae P569 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
  OPTIONAL {  ?item wdt:P570 ?dod.              BIND(YEAR(?dod) AS ?yod)           }      # mae P570 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;cy,en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?item)
LIMIT 10
|sort=P569
|references=all
|columns=label:enw,P18,P106,P19,?yob:Bl geni,?yod:Bl marw
|links=local, text
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! enw
! delwedd
! galwedigaeth
! man geni
! Bl geni
! Bl marw
|-
| ''[[:d:Q5273090|Dick Kimble]]''
| 
| ''[[:d:Q10871364|chwaraewr pêl fas]]''&lt;ref name='ref_675ebf7e220c59314c0e50976dc3cad6'&gt;''[[:d:Q863769|Baseball-Reference.com]]''&lt;/ref&gt;
| [[Buchtel, Ohio]]
| 1915
| 2001
|-
| ''[[:d:Q7373528|Roy Wright]]''
| 
| ''[[:d:Q10871364|chwaraewr pêl fas]]''&lt;ref name='ref_675ebf7e220c59314c0e50976dc3cad6'&gt;''[[:d:Q863769|Baseball-Reference.com]]''&lt;/ref&gt;
| [[Buchtel, Ohio]]
| 1933
| 2018
|}
{{Wikidata list end}}

&lt;!--BLWCH LLYWIO ar droed y dudalen --&gt;
{{blwch llywio
| enw = Taleithiau 
| teitl = Taleithiau {{banergwlad|UDA}} &lt;!--P17 = Gwladwriaeth--&gt;
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q30}}
&lt;!-- P150 = yn cynnwys yr ardal weinyddol; Q30 = Unol Daleithiau America --&gt;
}}

{{blwch llywio
| enw = siroedd
| header = Siroedd
| teitl = Siroedd o fewn talaith Ohio
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q1391}}&lt;!-- Q-code y DALAITH --&gt;
}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{#invoke:wd|references|P131}}

[[Categori:Pentrefi Athens County, Ohio]]</text>
      <sha1>lz51z8j16xxyb4h8t6firqqp3o1bnsp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Amesville, Ohio</title>
    <ns>0</ns>
    <id>255499</id>
    <revision>
      <id>11095640</id>
      <parentid>10985973</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:18:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5062" xml:space="preserve">&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|UDA}} | suppressfields= sir cod_post| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} | talaith = [[Ohio]]{{#invoke:wd|references|P131}} }}

&lt;!--Paragraff 1--&gt;
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
Pentrefi yn {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}}, yn nhalaith [[Ohio]], {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}} yw '''{{PAGENAMEBASE}}'''. {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |list=prose |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P138 }}{{wikidata|references|P47}}{{wikidata|references|best|P138}}||Cafodd ei henwi ar ôl|, }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getDateValue|P571|FETCH_WIKIDATA|y}}|| ac fe'i sefydlwyd ym |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P2936|FETCH_WIKIDATA}}||Siaredir nifer o ieithoedd yn yr ardal gan gynnwys|.}}
&lt;!-- Cadw lle 1--&gt;

&lt;!--Ffinio ac amser--&gt;
{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P47|FETCH_WIKIDATA}}||Mae'n ffinio gyda|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P421|FETCH_WIKIDATA}}||Ceir 9 cylchfa amser yn UDA, ac mae hon yn perthyn i'r cylchfa amser a elwir yn: |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P1456|FETCH_WIKIDATA}}||Cedwir rhestr swyddogol o [[heneb]]ion ac [[adeilad cofrestredig|adeiladau cofrestredig]] y dref yn: |.}}&lt;!-- Cadw lle 2--&gt;

==Poblogaeth ac arwynebedd==
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;

{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2046}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2046|P585}}||Mae ganddi [[arwynebedd]] o| }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2044}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2044|P585}} ||ac ar ei huchaf mae'n|yn uwch na lefel y môr.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|}}} |noicon=y |P166 |qual=P1082}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}||Yn ôl [[cyfrifiad]] y wlad, [[poblogaeth]] y dref yw:|; mewn cymhariaeth, yn 2016 roedd [[poblogaeth]] [[Caerdydd]] yn 361,462 a [[Rhyl]] tua 26,000.&lt;ref&gt;[https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year statswales.gov.wales;] adalwyd 25 Mawrth 2020.&lt;/ref&gt;}} &lt;!-- Cadw lle 3--&gt;

&lt;!-- delwedd lleoli / map --&gt;
{|
|-
| &lt;!--delwedd map er lleoli (P242) --&gt;{{First word|{{#invoke:Wikidata|getImages|P242|FETCH_WIKIDATA}}|sep=]}}]]
|| 
|-
|  &lt;center&gt;Lleoliad {{PAGENAMEBASE}}&lt;br /&gt;o fewn {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P131}}&lt;/center&gt;
|| 
|}

&lt;!--    gallwch ychwanegu paragraffau newydd yma     --&gt;

==Pobl nodedig==

Ceir nifer o bobl nodedig a anwyd yn Amesville, gan gynnwys:

{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?itemDescription ?yob ?yod
WHERE {
  ?item wdt:P31 wd:Q5;
    wdt:P19 wd:Q2496848.
      OPTIONAL {  ?item wdt:P569 ?dob.              BIND(YEAR(?dob) AS ?yob)           }      # mae P569 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
  OPTIONAL {  ?item wdt:P570 ?dod.              BIND(YEAR(?dod) AS ?yod)           }      # mae P570 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;cy,en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?item)
LIMIT 10
|sort=P569
|references=all
|columns=label:enw,P18,P106,P19,?yob:Bl geni,?yod:Bl marw
|links=local, text
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! enw
! delwedd
! galwedigaeth
! man geni
! Bl geni
! Bl marw
|-
| ''[[:d:Q5345002|Edward Raymond Ames]]''
| [[Delwedd:Edwardraymondamesindiana.jpg|center|128px]]
| [[offeiriad]]&lt;br/&gt;[[athro]]
| [[Amesville, Ohio]]
| 1806
| 1879
|}
{{Wikidata list end}}

&lt;!--BLWCH LLYWIO ar droed y dudalen --&gt;
{{blwch llywio
| enw = Taleithiau 
| teitl = Taleithiau {{banergwlad|UDA}} &lt;!--P17 = Gwladwriaeth--&gt;
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q30}}
&lt;!-- P150 = yn cynnwys yr ardal weinyddol; Q30 = Unol Daleithiau America --&gt;
}}

{{blwch llywio
| enw = siroedd
| header = Siroedd
| teitl = Siroedd o fewn talaith Ohio
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q1391}}&lt;!-- Q-code y DALAITH --&gt;
}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{#invoke:wd|references|P131}}

[[Categori:Pentrefi Athens County, Ohio]]</text>
      <sha1>cb36831vwzgvu2c95a4dj0wlmr69x9a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Coolville, Ohio</title>
    <ns>0</ns>
    <id>255635</id>
    <revision>
      <id>11095637</id>
      <parentid>11060483</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:17:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5264" xml:space="preserve">&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|UDA}} | suppressfields= sir cod_post| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} | talaith = [[Ohio]]{{#invoke:wd|references|P131}} }}

&lt;!--Paragraff 1--&gt;
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
Pentrefi yn {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}}, yn nhalaith [[Ohio]], {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}} yw '''{{PAGENAMEBASE}}'''. {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |list=prose |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P138 }}{{wikidata|references|P47}}{{wikidata|references|best|P138}}||Cafodd ei henwi ar ôl|, }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getDateValue|P571|FETCH_WIKIDATA|y}}|| ac fe'i sefydlwyd ym |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P2936|FETCH_WIKIDATA}}||Siaredir nifer o ieithoedd yn yr ardal gan gynnwys|.}}
&lt;!-- Cadw lle 1--&gt;

&lt;!--Ffinio ac amser--&gt;
{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P47|FETCH_WIKIDATA}}||Mae'n ffinio gyda|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P421|FETCH_WIKIDATA}}||Ceir 9 cylchfa amser yn UDA, ac mae hon yn perthyn i'r cylchfa amser a elwir yn: |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P1456|FETCH_WIKIDATA}}||Cedwir rhestr swyddogol o [[heneb]]ion ac [[adeilad cofrestredig|adeiladau cofrestredig]] y dref yn: |.}}&lt;!-- Cadw lle 2--&gt;

==Poblogaeth ac arwynebedd==
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;

{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2046}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2046|P585}}||Mae ganddi [[arwynebedd]] o| }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2044}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2044|P585}} ||ac ar ei huchaf mae'n|yn uwch na lefel y môr.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|}}} |noicon=y |P166 |qual=P1082}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}||Yn ôl [[cyfrifiad]] y wlad, [[poblogaeth]] y dref yw:|; mewn cymhariaeth, yn 2016 roedd [[poblogaeth]] [[Caerdydd]] yn 361,462 a [[Rhyl]] tua 26,000.&lt;ref&gt;[https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year statswales.gov.wales;] adalwyd 25 Mawrth 2020.&lt;/ref&gt;}} &lt;!-- Cadw lle 3--&gt;

&lt;!-- delwedd lleoli / map --&gt;
{|
|-
| &lt;!--delwedd map er lleoli (P242) --&gt;{{First word|{{#invoke:Wikidata|getImages|P242|FETCH_WIKIDATA}}|sep=]}}]]
|| 
|-
|  &lt;center&gt;Lleoliad {{PAGENAMEBASE}}&lt;br /&gt;o fewn {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P131}}&lt;/center&gt;
|| 
|}

&lt;!--    gallwch ychwanegu paragraffau newydd yma     --&gt;

==Pobl nodedig==

Ceir nifer o bobl nodedig a anwyd yn Coolville, gan gynnwys:

{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?itemDescription ?yob ?yod
WHERE {
  ?item wdt:P31 wd:Q5;
    wdt:P19 wd:Q2602228.
      OPTIONAL {  ?item wdt:P569 ?dob.              BIND(YEAR(?dob) AS ?yob)           }      # mae P569 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
  OPTIONAL {  ?item wdt:P570 ?dod.              BIND(YEAR(?dod) AS ?yod)           }      # mae P570 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;cy,en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?item)
LIMIT 10
|sort=P569
|references=all
|columns=label:enw,P18,P106,P19,?yob:Bl geni,?yod:Bl marw
|links=local, text
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! enw
! delwedd
! galwedigaeth
! man geni
! Bl geni
! Bl marw
|-
| ''[[:d:Q5220412|Danny Hall]]''
| [[Delwedd:Danny Hall baseball 2014.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q10871364|chwaraewr pêl fas]]''&lt;ref name='ref_748a2e7a2cfda63f8dd3aea5fde851c5'&gt;''[[:d:Q21470099|The Baseball Cube]]''&lt;/ref&gt;
| [[Coolville, Ohio]]
| 1954
| 
|-
| ''[[:d:Q60832017|Jenna Burdette]]''
| 
| ''[[:d:Q2066131|mabolgampwr]]''
| [[Coolville, Ohio]]
| 1995
| 
|}
{{Wikidata list end}}

&lt;!--BLWCH LLYWIO ar droed y dudalen --&gt;
{{blwch llywio
| enw = Taleithiau 
| teitl = Taleithiau {{banergwlad|UDA}} &lt;!--P17 = Gwladwriaeth--&gt;
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q30}}
&lt;!-- P150 = yn cynnwys yr ardal weinyddol; Q30 = Unol Daleithiau America --&gt;
}}

{{blwch llywio
| enw = siroedd
| header = Siroedd
| teitl = Siroedd o fewn talaith Ohio
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q1391}}&lt;!-- Q-code y DALAITH --&gt;
}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{#invoke:wd|references|P131}}

[[Categori:Pentrefi Athens County, Ohio]]</text>
      <sha1>na02kagyp0zckflx9cqxcfakigd9b15</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Corning, Ohio</title>
    <ns>0</ns>
    <id>255796</id>
    <revision>
      <id>11095641</id>
      <parentid>11053519</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:19:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5105" xml:space="preserve">&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|UDA}} | suppressfields= sir cod_post| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} | talaith = [[Ohio]]{{#invoke:wd|references|P131}} }}

&lt;!--Paragraff 1--&gt;
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
Pentrefi yn {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}}, yn nhalaith [[Ohio]], {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}} yw '''{{PAGENAMEBASE}}'''. {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |list=prose |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P138 }}{{wikidata|references|P47}}{{wikidata|references|best|P138}}||Cafodd ei henwi ar ôl|, }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getDateValue|P571|FETCH_WIKIDATA|y}}|| ac fe'i sefydlwyd ym |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P2936|FETCH_WIKIDATA}}||Siaredir nifer o ieithoedd yn yr ardal gan gynnwys|.}}
&lt;!-- Cadw lle 1--&gt;

&lt;!--Ffinio ac amser--&gt;
{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P47|FETCH_WIKIDATA}}||Mae'n ffinio gyda|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P421|FETCH_WIKIDATA}}||Ceir 9 cylchfa amser yn UDA, ac mae hon yn perthyn i'r cylchfa amser a elwir yn: |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P1456|FETCH_WIKIDATA}}||Cedwir rhestr swyddogol o [[heneb]]ion ac [[adeilad cofrestredig|adeiladau cofrestredig]] y dref yn: |.}}&lt;!-- Cadw lle 2--&gt;

==Poblogaeth ac arwynebedd==
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;

{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2046}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2046|P585}}||Mae ganddi [[arwynebedd]] o| }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2044}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2044|P585}} ||ac ar ei huchaf mae'n|yn uwch na lefel y môr.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|}}} |noicon=y |P166 |qual=P1082}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}||Yn ôl [[cyfrifiad]] y wlad, [[poblogaeth]] y dref yw:|; mewn cymhariaeth, yn 2016 roedd [[poblogaeth]] [[Caerdydd]] yn 361,462 a [[Rhyl]] tua 26,000.&lt;ref&gt;[https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year statswales.gov.wales;] adalwyd 25 Mawrth 2020.&lt;/ref&gt;}} &lt;!-- Cadw lle 3--&gt;

&lt;!-- delwedd lleoli / map --&gt;
{|
|-
| &lt;!--delwedd map er lleoli (P242) --&gt;{{First word|{{#invoke:Wikidata|getImages|P242|FETCH_WIKIDATA}}|sep=]}}]]
|| 
|-
|  &lt;center&gt;Lleoliad {{PAGENAMEBASE}}&lt;br /&gt;o fewn {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P131}}&lt;/center&gt;
|| 
|}

&lt;!--    gallwch ychwanegu paragraffau newydd yma     --&gt;

==Pobl nodedig==

Ceir nifer o bobl nodedig a anwyd yn Corning, gan gynnwys:

{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?itemDescription ?yob ?yod
WHERE {
  ?item wdt:P31 wd:Q5;
    wdt:P19 wd:Q2668799.
      OPTIONAL {  ?item wdt:P569 ?dob.              BIND(YEAR(?dob) AS ?yob)           }      # mae P569 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
  OPTIONAL {  ?item wdt:P570 ?dod.              BIND(YEAR(?dod) AS ?yod)           }      # mae P570 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;cy,en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?item)
LIMIT 10
|sort=P569
|references=all
|columns=label:enw,P18,P106,P19,?yob:Bl geni,?yod:Bl marw
|links=local, text
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! enw
! delwedd
! galwedigaeth
! man geni
! Bl geni
! Bl marw
|-
| ''[[:d:Q4997871|Bunny Pearce]]''
| 
| ''[[:d:Q10871364|chwaraewr pêl fas]]''&lt;ref name='ref_675ebf7e220c59314c0e50976dc3cad6'&gt;''[[:d:Q863769|Baseball-Reference.com]]''&lt;/ref&gt;
| [[Corning, Ohio]]
| 1885
| 1933
|}
{{Wikidata list end}}

&lt;!--BLWCH LLYWIO ar droed y dudalen --&gt;
{{blwch llywio
| enw = Taleithiau 
| teitl = Taleithiau {{banergwlad|UDA}} &lt;!--P17 = Gwladwriaeth--&gt;
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q30}}
&lt;!-- P150 = yn cynnwys yr ardal weinyddol; Q30 = Unol Daleithiau America --&gt;
}}

{{blwch llywio
| enw = siroedd
| header = Siroedd
| teitl = Siroedd o fewn talaith Ohio
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q1391}}&lt;!-- Q-code y DALAITH --&gt;
}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{#invoke:wd|references|P131}}

[[Categori:Pentrefi Perry County, Ohio]]</text>
      <sha1>nbjd02vph1nl0vtzfcz1mvf4fkfo0bb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Chauncey, Ohio</title>
    <ns>0</ns>
    <id>256506</id>
    <revision>
      <id>11095638</id>
      <parentid>10102977</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:17:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4780" xml:space="preserve">&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|UDA}} | suppressfields= sir cod_post| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} | talaith = [[Ohio]]{{#invoke:wd|references|P131}} }}

&lt;!--Paragraff 1--&gt;
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
Pentrefi yn {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}}, yn nhalaith [[Ohio]], {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}} yw '''{{PAGENAMEBASE}}'''. {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |list=prose |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P138 }}{{wikidata|references|P47}}{{wikidata|references|best|P138}}||Cafodd ei henwi ar ôl|, }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getDateValue|P571|FETCH_WIKIDATA|y}}|| ac fe'i sefydlwyd ym |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P2936|FETCH_WIKIDATA}}||Siaredir nifer o ieithoedd yn yr ardal gan gynnwys|.}}
&lt;!-- Cadw lle 1--&gt;

&lt;!--Ffinio ac amser--&gt;
{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P47|FETCH_WIKIDATA}}||Mae'n ffinio gyda|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P421|FETCH_WIKIDATA}}||Ceir 9 cylchfa amser yn UDA, ac mae hon yn perthyn i'r cylchfa amser a elwir yn: |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P1456|FETCH_WIKIDATA}}||Cedwir rhestr swyddogol o [[heneb]]ion ac [[adeilad cofrestredig|adeiladau cofrestredig]] y dref yn: |.}}&lt;!-- Cadw lle 2--&gt;

==Poblogaeth ac arwynebedd==
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;

{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2046}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2046|P585}}||Mae ganddi [[arwynebedd]] o| }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2044}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2044|P585}} ||ac ar ei huchaf mae'n|yn uwch na lefel y môr.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|}}} |noicon=y |P166 |qual=P1082}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}||Yn ôl [[cyfrifiad]] y wlad, [[poblogaeth]] y dref yw:|; mewn cymhariaeth, yn 2016 roedd [[poblogaeth]] [[Caerdydd]] yn 361,462 a [[Rhyl]] tua 26,000.&lt;ref&gt;[https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year statswales.gov.wales;] adalwyd 25 Mawrth 2020.&lt;/ref&gt;}} &lt;!-- Cadw lle 3--&gt;

&lt;!-- delwedd lleoli / map --&gt;
{|
|-
| &lt;!--delwedd map er lleoli (P242) --&gt;{{First word|{{#invoke:Wikidata|getImages|P242|FETCH_WIKIDATA}}|sep=]}}]]
|| 
|-
|  &lt;center&gt;Lleoliad {{PAGENAMEBASE}}&lt;br /&gt;o fewn {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P131}}&lt;/center&gt;
|| 
|}

&lt;!--    gallwch ychwanegu paragraffau newydd yma     --&gt;

==Pobl nodedig==

Ceir nifer o bobl nodedig a anwyd yn Chauncey, gan gynnwys:

{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?itemDescription ?yob ?yod
WHERE {
  ?item wdt:P31 wd:Q5;
    wdt:P19 wd:Q373237.
      OPTIONAL {  ?item wdt:P569 ?dob.              BIND(YEAR(?dob) AS ?yob)           }      # mae P569 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
  OPTIONAL {  ?item wdt:P570 ?dod.              BIND(YEAR(?dod) AS ?yod)           }      # mae P570 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;cy,en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?item)
LIMIT 10
|sort=P569
|references=all
|columns=label:enw,P18,P106,P19,?yob:Bl geni,?yod:Bl marw
|links=local, text
}}

{{Wikidata list end}}

&lt;!--BLWCH LLYWIO ar droed y dudalen --&gt;
{{blwch llywio
| enw = Taleithiau 
| teitl = Taleithiau {{banergwlad|UDA}} &lt;!--P17 = Gwladwriaeth--&gt;
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q30}}
&lt;!-- P150 = yn cynnwys yr ardal weinyddol; Q30 = Unol Daleithiau America --&gt;
}}

{{blwch llywio
| enw = siroedd
| header = Siroedd
| teitl = Siroedd o fewn talaith Ohio
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q1391}}&lt;!-- Q-code y DALAITH --&gt;
}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{#invoke:wd|references|P131}}

[[Categori:Pentrefi Athens County, Ohio]]</text>
      <sha1>qffd7xdg17m3u2lerlh21gdau3x4fk7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Crooksville, Ohio</title>
    <ns>0</ns>
    <id>256569</id>
    <revision>
      <id>11095642</id>
      <parentid>10903223</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:19:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5319" xml:space="preserve">&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|UDA}} | suppressfields= sir cod_post| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} | talaith = [[Ohio]]{{#invoke:wd|references|P131}} }}

&lt;!--Paragraff 1--&gt;
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
Pentrefi yn {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}}, yn nhalaith [[Ohio]], {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}} yw '''{{PAGENAMEBASE}}'''. {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |list=prose |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P138 }}{{wikidata|references|P47}}{{wikidata|references|best|P138}}||Cafodd ei henwi ar ôl|, }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getDateValue|P571|FETCH_WIKIDATA|y}}|| ac fe'i sefydlwyd ym |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P2936|FETCH_WIKIDATA}}||Siaredir nifer o ieithoedd yn yr ardal gan gynnwys|.}}
&lt;!-- Cadw lle 1--&gt;

&lt;!--Ffinio ac amser--&gt;
{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P47|FETCH_WIKIDATA}}||Mae'n ffinio gyda|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P421|FETCH_WIKIDATA}}||Ceir 9 cylchfa amser yn UDA, ac mae hon yn perthyn i'r cylchfa amser a elwir yn: |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P1456|FETCH_WIKIDATA}}||Cedwir rhestr swyddogol o [[heneb]]ion ac [[adeilad cofrestredig|adeiladau cofrestredig]] y dref yn: |.}}&lt;!-- Cadw lle 2--&gt;

==Poblogaeth ac arwynebedd==
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;

{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2046}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2046|P585}}||Mae ganddi [[arwynebedd]] o| }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2044}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2044|P585}} ||ac ar ei huchaf mae'n|yn uwch na lefel y môr.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|}}} |noicon=y |P166 |qual=P1082}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}||Yn ôl [[cyfrifiad]] y wlad, [[poblogaeth]] y dref yw:|; mewn cymhariaeth, yn 2016 roedd [[poblogaeth]] [[Caerdydd]] yn 361,462 a [[Rhyl]] tua 26,000.&lt;ref&gt;[https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year statswales.gov.wales;] adalwyd 25 Mawrth 2020.&lt;/ref&gt;}} &lt;!-- Cadw lle 3--&gt;

&lt;!-- delwedd lleoli / map --&gt;
{|
|-
| &lt;!--delwedd map er lleoli (P242) --&gt;{{First word|{{#invoke:Wikidata|getImages|P242|FETCH_WIKIDATA}}|sep=]}}]]
|| 
|-
|  &lt;center&gt;Lleoliad {{PAGENAMEBASE}}&lt;br /&gt;o fewn {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P131}}&lt;/center&gt;
|| 
|}

&lt;!--    gallwch ychwanegu paragraffau newydd yma     --&gt;

==Pobl nodedig==

Ceir nifer o bobl nodedig a anwyd yn Crooksville, gan gynnwys:

{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?itemDescription ?yob ?yod
WHERE {
  ?item wdt:P31 wd:Q5;
    wdt:P19 wd:Q507944.
      OPTIONAL {  ?item wdt:P569 ?dob.              BIND(YEAR(?dob) AS ?yob)           }      # mae P569 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
  OPTIONAL {  ?item wdt:P570 ?dod.              BIND(YEAR(?dod) AS ?yod)           }      # mae P570 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;cy,en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?item)
LIMIT 10
|sort=P569
|references=all
|columns=label:enw,P18,P106,P19,?yob:Bl geni,?yod:Bl marw
|links=local, text
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! enw
! delwedd
! galwedigaeth
! man geni
! Bl geni
! Bl marw
|-
| ''[[:d:Q7288211|Ralph W. Hull]]''
| 
| [[awdur]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q15855449|dewin]]''&lt;br/&gt;[[gwleidydd]]
| [[Crooksville, Ohio]]
| 1883
| 1943
|-
| ''[[:d:Q7963413|Wally Kinnan]]''
| 
| ''[[:d:Q189290|swyddog milwrol]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q1154500|meteorolegydd teledu]]''
| [[Crooksville, Ohio]]
| 1919
| 2002
|-
| ''[[:d:Q19845209|Joseph T. Collins]]''
| 
| ''[[:d:Q16271064|ymlusgolegydd]]''
| [[Crooksville, Ohio]]
| 1938
| 2012
|}
{{Wikidata list end}}

&lt;!--BLWCH LLYWIO ar droed y dudalen --&gt;
{{blwch llywio
| enw = Taleithiau 
| teitl = Taleithiau {{banergwlad|UDA}} &lt;!--P17 = Gwladwriaeth--&gt;
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q30}}
&lt;!-- P150 = yn cynnwys yr ardal weinyddol; Q30 = Unol Daleithiau America --&gt;
}}

{{blwch llywio
| enw = siroedd
| header = Siroedd
| teitl = Siroedd o fewn talaith Ohio
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q1391}}&lt;!-- Q-code y DALAITH --&gt;
}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{#invoke:wd|references|P131}}

[[Categori:Pentrefi Perry County, Ohio]]</text>
      <sha1>d5womgygv8t6pllrllyhc8dnrlzggi0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Junction City, Ohio</title>
    <ns>0</ns>
    <id>256628</id>
    <revision>
      <id>11095647</id>
      <parentid>10114432</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:21:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4783" xml:space="preserve">&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|UDA}} | suppressfields= sir cod_post| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} | talaith = [[Ohio]]{{#invoke:wd|references|P131}} }}
&lt;!--Paragraff 1--&gt;
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
Pentrefi yn {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}}, yn nhalaith [[Ohio]], {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}} yw '''{{PAGENAMEBASE}}'''. {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |list=prose |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P138 }}{{wikidata|references|P47}}{{wikidata|references|best|P138}}||Cafodd ei henwi ar ôl|, }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getDateValue|P571|FETCH_WIKIDATA|y}}|| ac fe'i sefydlwyd ym |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P2936|FETCH_WIKIDATA}}||Siaredir nifer o ieithoedd yn yr ardal gan gynnwys|.}}
&lt;!-- Cadw lle 1--&gt;

&lt;!--Ffinio ac amser--&gt;
{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P47|FETCH_WIKIDATA}}||Mae'n ffinio gyda|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P421|FETCH_WIKIDATA}}||Ceir 9 cylchfa amser yn UDA, ac mae hon yn perthyn i'r cylchfa amser a elwir yn: |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P1456|FETCH_WIKIDATA}}||Cedwir rhestr swyddogol o [[heneb]]ion ac [[adeilad cofrestredig|adeiladau cofrestredig]] y dref yn: |.}}&lt;!-- Cadw lle 2--&gt;

==Poblogaeth ac arwynebedd==
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;

{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2046}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2046|P585}}||Mae ganddi [[arwynebedd]] o| }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2044}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2044|P585}} ||ac ar ei huchaf mae'n|yn uwch na lefel y môr.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|}}} |noicon=y |P166 |qual=P1082}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}||Yn ôl [[cyfrifiad]] y wlad, [[poblogaeth]] y dref yw:|; mewn cymhariaeth, yn 2016 roedd [[poblogaeth]] [[Caerdydd]] yn 361,462 a [[Rhyl]] tua 26,000.&lt;ref&gt;[https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year statswales.gov.wales;] adalwyd 25 Mawrth 2020.&lt;/ref&gt;}} &lt;!-- Cadw lle 3--&gt;

&lt;!-- delwedd lleoli / map --&gt;
{|
|-
| &lt;!--delwedd map er lleoli (P242) --&gt;{{First word|{{#invoke:Wikidata|getImages|P242|FETCH_WIKIDATA}}|sep=]}}]]
|| 
|-
|  &lt;center&gt;Lleoliad {{PAGENAMEBASE}}&lt;br /&gt;o fewn {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P131}}&lt;/center&gt;
|| 
|}

&lt;!--    gallwch ychwanegu paragraffau newydd yma     --&gt;

==Pobl nodedig==

Ceir nifer o bobl nodedig a anwyd yn Junction City, gan gynnwys:

{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?itemDescription ?yob ?yod
WHERE {
  ?item wdt:P31 wd:Q5;
    wdt:P19 wd:Q549986.
      OPTIONAL {  ?item wdt:P569 ?dob.              BIND(YEAR(?dob) AS ?yob)           }      # mae P569 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
  OPTIONAL {  ?item wdt:P570 ?dod.              BIND(YEAR(?dod) AS ?yod)           }      # mae P570 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;cy,en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?item)
LIMIT 10
|sort=P569
|references=all
|columns=label:enw,P18,P106,P19,?yob:Bl geni,?yod:Bl marw
|links=local, text
}}

{{Wikidata list end}}

&lt;!--BLWCH LLYWIO ar droed y dudalen --&gt;
{{blwch llywio
| enw = Taleithiau 
| teitl = Taleithiau {{banergwlad|UDA}} &lt;!--P17 = Gwladwriaeth--&gt;
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q30}}
&lt;!-- P150 = yn cynnwys yr ardal weinyddol; Q30 = Unol Daleithiau America --&gt;
}}

{{blwch llywio
| enw = siroedd
| header = Siroedd
| teitl = Siroedd o fewn talaith Ohio
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q1391}}&lt;!-- Q-code y DALAITH --&gt;
}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{#invoke:wd|references|P131}}

[[Categori:Pentrefi Perry County, Ohio]]</text>
      <sha1>61y6yp9jg1h3o9acglyxh20qdr8ipvm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Shawnee, Ohio</title>
    <ns>0</ns>
    <id>256797</id>
    <revision>
      <id>11095645</id>
      <parentid>10123921</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:20:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4487" xml:space="preserve">&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|UDA}} | suppressfields= sir cod_post| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} | talaith = [[Ohio]]{{#invoke:wd|references|P131}} }}
&lt;!--Paragraff 1--&gt;
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
Pentrefi yn {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}}, yn nhalaith [[Ohio]], {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}} yw '''{{PAGENAMEBASE}}'''. {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |list=prose |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P138 }}{{wikidata|references|P47}}{{wikidata|references|best|P138}}||Cafodd ei henwi ar ôl|, }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getDateValue|P571|FETCH_WIKIDATA|y}}|| ac fe'i sefydlwyd ym |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P2936|FETCH_WIKIDATA}}||Siaredir nifer o ieithoedd yn yr ardal gan gynnwys|.}}
&lt;!-- Cadw lle 1--&gt;
&lt;!--Ffinio ac amser--&gt;
{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P47|FETCH_WIKIDATA}}||Mae'n ffinio gyda|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P421|FETCH_WIKIDATA}}||Ceir 9 cylchfa amser yn UDA, ac mae hon yn perthyn i'r cylchfa amser a elwir yn: |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P1456|FETCH_WIKIDATA}}||Cedwir rhestr swyddogol o [[heneb]]ion ac [[adeilad cofrestredig|adeiladau cofrestredig]] y dref yn: |.}}&lt;!-- Cadw lle 2--&gt;
==Poblogaeth ac arwynebedd==
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;

{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2046}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2046|P585}}||Mae ganddi [[arwynebedd]] o|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2044}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2044|P585}} ||Ar ei huchaf mae'n|yn uwch na lefel y môr.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|}}} |noicon=y |P166 |qual=P1082}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}||Yn ôl [[cyfrifiad]] y wlad, [[poblogaeth]] y dref yw:|; mewn cymhariaeth, yn 2016 roedd [[poblogaeth]] [[Caerdydd]] yn 361,462 a [[Rhyl]] tua 26,000.&lt;ref&gt;[https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year statswales.gov.wales;] adalwyd 25 Mawrth 2020.&lt;/ref&gt;}} &lt;!-- Cadw lle 3--&gt;

&lt;!--    gallwch ychwanegu paragraffau newydd yma     --&gt;
==Pobl nodedig==

Ceir nifer o bobl nodedig a anwyd yn Shawnee, gan gynnwys:

{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?itemDescription ?yob ?yod
WHERE {
  ?item wdt:P31 wd:Q5;
    wdt:P19 wd:Q7491510.
      OPTIONAL {  ?item wdt:P569 ?dob.              BIND(YEAR(?dob) AS ?yob)           }      # mae P569 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
  OPTIONAL {  ?item wdt:P570 ?dod.              BIND(YEAR(?dod) AS ?yod)           }      # mae P570 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;cy,en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?item)
LIMIT 10
|sort=P569
|references=all
|columns=label:enw,P18,P106,P19,?yob:Bl geni,?yod:Bl marw
|links=local, text
}}

{{Wikidata list end}}

&lt;!--BLWCH LLYWIO ar droed y dudalen --&gt;
{{blwch llywio
| enw = Taleithiau 
| teitl = Taleithiau {{banergwlad|UDA}} &lt;!--P17 = Gwladwriaeth--&gt;
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q30}}
&lt;!-- P150 = yn cynnwys yr ardal weinyddol; Q30 = Unol Daleithiau America --&gt;
}}

{{blwch llywio
| enw = siroedd
| header = Siroedd
| teitl = Siroedd o fewn talaith Ohio
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q1391}}&lt;!-- Q-code y DALAITH --&gt;
}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{#invoke:wd|references|P131}}

[[Categori:Pentrefi Perry County, Ohio]]</text>
      <sha1>3yyvs1y1acom7lmtyqqqqqk5sys5j7a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Hilton Head Island, De Carolina</title>
    <ns>0</ns>
    <id>256978</id>
    <revision>
      <id>11095666</id>
      <parentid>11069950</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:34:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7252" xml:space="preserve">&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|UDA}} | suppressfields= sir cod_post| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} | talaith = [[De Carolina]]{{#invoke:wd|references|P131}} }}
&lt;!--Paragraff 1--&gt;
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
Tref yn {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}}, yn nhalaith [[De Carolina]], {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}} yw '''{{PAGENAMEBASE}}'''. {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |list=prose |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P138 }}{{wikidata|references|P47}}{{wikidata|references|best|P138}}||Cafodd ei henwi ar ôl|, }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getDateValue|P571|FETCH_WIKIDATA|y}}|| ac fe'i sefydlwyd ym |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P2936|FETCH_WIKIDATA}}||Siaredir nifer o ieithoedd yn yr ardal gan gynnwys|.}}
&lt;!-- Cadw lle 1--&gt;

&lt;!--Ffinio ac amser--&gt;
{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P47|FETCH_WIKIDATA}}||Mae'n ffinio gyda|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P421|FETCH_WIKIDATA}}||Ceir 9 cylchfa amser yn UDA, ac mae hon yn perthyn i'r cylchfa amser a elwir yn: |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P1456|FETCH_WIKIDATA}}||Cedwir rhestr swyddogol o [[heneb]]ion ac [[adeilad cofrestredig|adeiladau cofrestredig]] y dref yn: |.}}&lt;!-- Cadw lle 2--&gt;

==Poblogaeth ac arwynebedd==
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;

{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2046}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2046|P585}}||Mae ganddi [[arwynebedd]] o| }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2044}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2044|P585}} ||ac ar ei huchaf mae'n|yn uwch na lefel y môr.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|}}} |noicon=y |P166 |qual=P1082}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}||Yn ôl [[cyfrifiad]] y wlad, [[poblogaeth]] y dref yw:|; mewn cymhariaeth, yn 2016 roedd [[poblogaeth]] [[Caerdydd]] yn 361,462 a [[Rhyl]] tua 26,000.&lt;ref&gt;[https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year statswales.gov.wales;] adalwyd 25 Mawrth 2020.&lt;/ref&gt;}} &lt;!-- Cadw lle 3--&gt;

&lt;!-- delwedd lleoli / map --&gt;
{|
|-
| &lt;!--delwedd map er lleoli (P242) --&gt;{{First word|{{#invoke:Wikidata|getImages|P242|FETCH_WIKIDATA}}|sep=]}}]]
|| 
|-
|  &lt;center&gt;Lleoliad {{PAGENAMEBASE}}&lt;br /&gt;o fewn {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P131}}&lt;/center&gt;
|| 
|}

&lt;!--    gallwch ychwanegu paragraffau newydd yma     --&gt;

==Pobl nodedig==

Ceir nifer o bobl nodedig a anwyd yn Hilton Head Island, gan gynnwys:

{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?itemDescription ?yob ?yod
WHERE {
  ?item wdt:P31 wd:Q5;
    wdt:P19 wd:Q1001134.
      OPTIONAL {  ?item wdt:P569 ?dob.              BIND(YEAR(?dob) AS ?yob)           }      # mae P569 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
  OPTIONAL {  ?item wdt:P570 ?dod.              BIND(YEAR(?dod) AS ?yod)           }      # mae P570 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;cy,en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?item)
LIMIT 10
|sort=P569
|references=all
|columns=label:enw,P18,P106,P19,?yob:Bl geni,?yod:Bl marw
|links=local, text
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! enw
! delwedd
! galwedigaeth
! man geni
! Bl geni
! Bl marw
|-
| ''[[:d:Q5201091|Cyrus G. Wiley]]''
| [[Delwedd:Cyrus Gilbert Wiley.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q21281706|gweinyddwr academig]]''
| [[Hilton Head Island, De Carolina]]
| 1881
| 1930
|-
| ''[[:d:Q4858980|Barbara Hillary]]''
| 
| [[fforiwr]]
| [[Hilton Head Island, De Carolina]]&lt;ref name='ref_a40902f68409951f2120eed52ee27b43'&gt;https://www.nytimes.com/2019/11/26/us/barbara-hillary-dead.html&lt;/ref&gt;
| 1931
| 2019
|-
| ''[[:d:Q5213407|Dan Driessen]]''
| [[Delwedd:Dan Driessen Reds.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q10871364|chwaraewr pêl fas]]''&lt;ref name='ref_675ebf7e220c59314c0e50976dc3cad6'&gt;''[[:d:Q863769|Baseball-Reference.com]]''&lt;/ref&gt;
| [[Hilton Head Island, De Carolina]]
| 1951
| 
|-
| ''[[:d:Q7976612|Wayne Simmons]]''
| 
| ''[[:d:Q19204627|chwaraewr pêl-droed Americanaidd]]''
| [[Hilton Head Island, De Carolina]]
| 1969
| 2002
|-
| ''[[:d:Q2294059|Sean O'Haire]]''
| [[Delwedd:Seanohaire.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q13474373|ymgodymwr proffesiynol]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q11296761|kickboxer]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q11607585|MMA]]''&lt;ref name='ref_272c469d7b21c7ca2623b71ce2fe8864'&gt;''[[:d:Q2663560|Sherdog]]''&lt;/ref&gt;
| [[Hilton Head Island, De Carolina]]
| 1971
| 2014
|-
| ''[[:d:Q20641855|Ryan Kelly]]''
| 
| ''[[:d:Q10871364|chwaraewr pêl fas]]''&lt;ref name='ref_9ff2ccae48e75cb0b7d9d6bf2cfc0d27'&gt;''[[:d:Q5324256|ESPN Major League Baseball]]''&lt;/ref&gt;
| [[Hilton Head Island, De Carolina]]
| 1987
| 
|-
| ''[[:d:Q2056770|Chris Butler]]''
| 
| ''[[:d:Q2309784|seiclwr cystadleuol]]''&lt;ref name='ref_329855d6d7d5b55d452c6a337ffede4e'&gt;''[[:d:Q18342406|CQ Ranking]]''&lt;/ref&gt;
| [[Hilton Head Island, De Carolina]]
| 1988
| 
|-
| ''[[:d:Q13581452|Ryan Hartman]]''
| [[Delwedd:Hartman Ryan (26351793288).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q11774891|chwaraewr hoci iâ]]''&lt;ref name='ref_72b3e17d8cc21d3e6e8eeeccb555b98e'&gt;''[[:d:Q62130773|NHL.com]]''&lt;/ref&gt;
| [[Hilton Head Island, De Carolina]]
| 1994
| 
|-
| ''[[:d:Q56544045|Poona Ford]]''
| [[Delwedd:Poona Ford (50747540971) (cropped).jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19204627|chwaraewr pêl-droed Americanaidd]]''&lt;ref name='ref_8debda9a6b2f2e172873b317c1edbcc0'&gt;''[[:d:Q7246590|Pro-Football-Reference.com]]''&lt;/ref&gt;
| [[Hilton Head Island, De Carolina]]
| 1995
| 
|-
| ''[[:d:Q85209734|Carmen Mlodzinski]]''
| 
| ''[[:d:Q10871364|chwaraewr pêl fas]]''
| [[Hilton Head Island, De Carolina]]
| 1999
| 
|}
{{Wikidata list end}}

&lt;!--BLWCH LLYWIO ar droed y dudalen --&gt;
{{blwch llywio
| enw = Taleithiau 
| teitl = Taleithiau {{banergwlad|UDA}} &lt;!--P17 = Gwladwriaeth--&gt;
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q30}}
&lt;!-- P150 = yn cynnwys yr ardal weinyddol; Q30 = Unol Daleithiau America --&gt;
}}

{{blwch llywio
| enw = siroedd
| header = Siroedd
| teitl = Siroedd o fewn talaith De Carolina
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q1391}}&lt;!-- Q-code y DALAITH --&gt;
}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{#invoke:wd|references|P131}}

[[Categori:Trefi Beaufort County, De Carolina]]</text>
      <sha1>duzcbysc4l95pjhyuhcapjmkp6xu8ml</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Duboistown, Pennsylvania</title>
    <ns>0</ns>
    <id>257690</id>
    <revision>
      <id>11095622</id>
      <parentid>10942654</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:11:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6041" xml:space="preserve">&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|UDA}} | suppressfields= sir cod_post| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} | talaith = [[Pennsylvania]]{{#invoke:wd|references|P131}} }}
&lt;!--Paragraff 1--&gt;
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
Bwrdeisdref yn {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}}, yn nhalaith [[Pennsylvania]], {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}} yw '''{{PAGENAMEBASE}}'''. {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |list=prose |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P138 }}{{wikidata|references|P47}}{{wikidata|references|best|P138}}||Cafodd ei henwi ar ôl|, }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getDateValue|P571|FETCH_WIKIDATA|y}}|| ac fe'i sefydlwyd ym |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P2936|FETCH_WIKIDATA}}||Siaredir nifer o ieithoedd yn yr ardal gan gynnwys|.}}
&lt;!-- Cadw lle 1--&gt;
&lt;!--Ffinio ac amser--&gt;
{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P47|FETCH_WIKIDATA}}||Mae'n ffinio gyda|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P421|FETCH_WIKIDATA}}||Ceir 9 cylchfa amser yn UDA, ac mae hon yn perthyn i'r cylchfa amser a elwir yn: |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P1456|FETCH_WIKIDATA}}||Cedwir rhestr swyddogol o [[heneb]]ion ac [[adeilad cofrestredig|adeiladau cofrestredig]] y dref yn: |.}}&lt;!-- Cadw lle 2--&gt;
==Poblogaeth ac arwynebedd==
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;

{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2046}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2046|P585}}||Mae ganddi [[arwynebedd]] o| }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2044}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2044|P585}} ||ac ar ei huchaf mae'n|yn uwch na lefel y môr.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|}}} |noicon=y |P166 |qual=P1082}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}||Yn ôl [[cyfrifiad]] y wlad, [[poblogaeth]] y dref yw:|; mewn cymhariaeth, yn 2016 roedd [[poblogaeth]] [[Caerdydd]] yn 361,462 a [[Rhyl]] tua 26,000.&lt;ref&gt;[https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year statswales.gov.wales;] adalwyd 25 Mawrth 2020.&lt;/ref&gt;}} &lt;!-- Cadw lle 3--&gt;

&lt;!-- delwedd lleoli / map --&gt;
{|
|-
| &lt;!--delwedd map er lleoli (P242) --&gt;{{First word|{{#invoke:Wikidata|getImages|P242|FETCH_WIKIDATA}}|sep=]}}]]
|| 
|-
|  &lt;center&gt;Lleoliad {{PAGENAMEBASE}}&lt;br /&gt;o fewn {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P131}}&lt;/center&gt;
|| 
|}
&lt;!--    gallwch ychwanegu paragraffau newydd yma     --&gt;
==Pobl nodedig==

Ceir nifer o bobl nodedig a anwyd o fewn ardal Duboistown, gan gynnwys:

{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?itemDescription ?yob ?yod
WHERE {
  ?item wdt:P31 wd:Q5;
    wdt:P19 wd:Q495633.
      OPTIONAL {  ?item wdt:P569 ?dob.              BIND(YEAR(?dob) AS ?yob)           }      # mae P569 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
  OPTIONAL {  ?item wdt:P570 ?dod.              BIND(YEAR(?dod) AS ?yod)           }      # mae P570 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;cy,en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?item)
LIMIT 10
|sort=P569
|references=all
|columns=label:enw,P18,P106,P19,?yob:Bl geni,?yod:Bl marw
|links=local, text
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! enw
! delwedd
! galwedigaeth
! man geni
! Bl geni
! Bl marw
|-
| ''[[:d:Q5399194|Espy Van Horne]]''
| 
| [[gwleidydd]]
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1795
| 1829
|-
| ''[[:d:Q11774450|John Bell]]''
| 
| [[gwleidydd]]&lt;br/&gt;[[cyfreithiwr]]&lt;br/&gt;[[barnwr]]
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1796
| 1869
|-
| ''[[:d:Q6248020|John McKinney]]''
| 
| [[cyfreithiwr]]&lt;br/&gt;[[barnwr]]
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1829
| 1871
|-
| ''[[:d:Q7052314|Norman Hall]]''
| 
| [[gwleidydd]]
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1829
| 1917
|-
| ''[[:d:Q5535948|George A. Dodd]]''
| [[Delwedd:General Dodd 1916.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q47064|person milwrol]]''
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1852
| 1925
|-
| ''[[:d:Q5082262|Charles S. Farnsworth]]''
| [[Delwedd:Charles S Farnsworth.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q189290|swyddog milwrol]]''
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1862
| 1955
|-
| ''[[:d:Q4732523|Allie Miller]]''
| 
| ''[[:d:Q19204627|chwaraewr pêl-droed Americanaidd]]''
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1886
| 1959
|}
{{Wikidata list end}}

&lt;!--BLWCH LLYWIO ar droed y dudalen --&gt;
{{blwch llywio
| enw = Taleithiau 
| teitl = Taleithiau {{banergwlad|UDA}} &lt;!--P17 = Gwladwriaeth--&gt;
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q30}}
&lt;!-- P150 = yn cynnwys yr ardal weinyddol; Q30 = Unol Daleithiau America --&gt;
}}

{{blwch llywio
| enw = siroedd
| header = Siroedd
| teitl = Siroedd o fewn talaith Pennsylvania
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q1391}}&lt;!-- Q-code y DALAITH --&gt;
}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{#invoke:wd|references|P131}}

[[Categori:Bwrdeisdrefi Lycoming County, Pennsylvania]]</text>
      <sha1>33x9k5rx1r25kvg4bad9lzwclv5ot3r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Picture Rocks, Pennsylvania</title>
    <ns>0</ns>
    <id>257847</id>
    <revision>
      <id>11095631</id>
      <parentid>10934332</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:14:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6045" xml:space="preserve">&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|UDA}} | suppressfields= sir cod_post| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} | talaith = [[Pennsylvania]]{{#invoke:wd|references|P131}} }}
&lt;!--Paragraff 1--&gt;
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
Bwrdeisdref yn {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}}, yn nhalaith [[Pennsylvania]], {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}} yw '''{{PAGENAMEBASE}}'''. {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |list=prose |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P138 }}{{wikidata|references|P47}}{{wikidata|references|best|P138}}||Cafodd ei henwi ar ôl|, }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getDateValue|P571|FETCH_WIKIDATA|y}}|| ac fe'i sefydlwyd ym |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P2936|FETCH_WIKIDATA}}||Siaredir nifer o ieithoedd yn yr ardal gan gynnwys|.}}
&lt;!-- Cadw lle 1--&gt;
&lt;!--Ffinio ac amser--&gt;
{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P47|FETCH_WIKIDATA}}||Mae'n ffinio gyda|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P421|FETCH_WIKIDATA}}||Ceir 9 cylchfa amser yn UDA, ac mae hon yn perthyn i'r cylchfa amser a elwir yn: |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P1456|FETCH_WIKIDATA}}||Cedwir rhestr swyddogol o [[heneb]]ion ac [[adeilad cofrestredig|adeiladau cofrestredig]] y dref yn: |.}}&lt;!-- Cadw lle 2--&gt;
==Poblogaeth ac arwynebedd==
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;

{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2046}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2046|P585}}||Mae ganddi [[arwynebedd]] o| }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2044}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2044|P585}} ||ac ar ei huchaf mae'n|yn uwch na lefel y môr.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|}}} |noicon=y |P166 |qual=P1082}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}||Yn ôl [[cyfrifiad]] y wlad, [[poblogaeth]] y dref yw:|; mewn cymhariaeth, yn 2016 roedd [[poblogaeth]] [[Caerdydd]] yn 361,462 a [[Rhyl]] tua 26,000.&lt;ref&gt;[https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year statswales.gov.wales;] adalwyd 25 Mawrth 2020.&lt;/ref&gt;}} &lt;!-- Cadw lle 3--&gt;


&lt;!-- delwedd lleoli / map --&gt;
{|
|-
| &lt;!--delwedd map er lleoli (P242) --&gt;{{First word|{{#invoke:Wikidata|getImages|P242|FETCH_WIKIDATA}}|sep=]}}]]
|| 
|-
|  &lt;center&gt;Lleoliad {{PAGENAMEBASE}}&lt;br /&gt;o fewn {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P131}}&lt;/center&gt;
|| 
|}
&lt;!--    gallwch ychwanegu paragraffau newydd yma     --&gt;
==Pobl nodedig==

Ceir nifer o bobl nodedig a anwyd o fewn ardal Picture Rocks, gan gynnwys:

{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?itemDescription ?yob ?yod
WHERE {
  ?item wdt:P31 wd:Q5;
    wdt:P19 wd:Q495633.
      OPTIONAL {  ?item wdt:P569 ?dob.              BIND(YEAR(?dob) AS ?yob)           }      # mae P569 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
  OPTIONAL {  ?item wdt:P570 ?dod.              BIND(YEAR(?dod) AS ?yod)           }      # mae P570 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;cy,en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?item)
LIMIT 10
|sort=P569
|references=all
|columns=label:enw,P18,P106,P19,?yob:Bl geni,?yod:Bl marw
|links=local, text
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! enw
! delwedd
! galwedigaeth
! man geni
! Bl geni
! Bl marw
|-
| ''[[:d:Q5399194|Espy Van Horne]]''
| 
| [[gwleidydd]]
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1795
| 1829
|-
| ''[[:d:Q11774450|John Bell]]''
| 
| [[gwleidydd]]&lt;br/&gt;[[cyfreithiwr]]&lt;br/&gt;[[barnwr]]
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1796
| 1869
|-
| ''[[:d:Q6248020|John McKinney]]''
| 
| [[cyfreithiwr]]&lt;br/&gt;[[barnwr]]
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1829
| 1871
|-
| ''[[:d:Q7052314|Norman Hall]]''
| 
| [[gwleidydd]]
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1829
| 1917
|-
| ''[[:d:Q5535948|George A. Dodd]]''
| [[Delwedd:General Dodd 1916.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q47064|person milwrol]]''
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1852
| 1925
|-
| ''[[:d:Q5082262|Charles S. Farnsworth]]''
| [[Delwedd:Charles S Farnsworth.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q189290|swyddog milwrol]]''
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1862
| 1955
|-
| ''[[:d:Q4732523|Allie Miller]]''
| 
| ''[[:d:Q19204627|chwaraewr pêl-droed Americanaidd]]''
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1886
| 1959
|}
{{Wikidata list end}}

&lt;!--BLWCH LLYWIO ar droed y dudalen --&gt;
{{blwch llywio
| enw = Taleithiau 
| teitl = Taleithiau {{banergwlad|UDA}} &lt;!--P17 = Gwladwriaeth--&gt;
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q30}}
&lt;!-- P150 = yn cynnwys yr ardal weinyddol; Q30 = Unol Daleithiau America --&gt;
}}

{{blwch llywio
| enw = siroedd
| header = Siroedd
| teitl = Siroedd o fewn talaith Pennsylvania
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q1391}}&lt;!-- Q-code y DALAITH --&gt;
}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{#invoke:wd|references|P131}}

[[Categori:Bwrdeisdrefi Lycoming County, Pennsylvania]]</text>
      <sha1>0bwmukvfz5461rr0a6ys3gdqn0uvh2l</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Muncy, Pennsylvania</title>
    <ns>0</ns>
    <id>257865</id>
    <revision>
      <id>11095630</id>
      <parentid>10935675</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:14:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6036" xml:space="preserve">&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|UDA}} | suppressfields= sir cod_post| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} | talaith = [[Pennsylvania]]{{#invoke:wd|references|P131}} }}
&lt;!--Paragraff 1--&gt;
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
Bwrdeisdref yn {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}}, yn nhalaith [[Pennsylvania]], {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}} yw '''{{PAGENAMEBASE}}'''. {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |list=prose |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P138 }}{{wikidata|references|P47}}{{wikidata|references|best|P138}}||Cafodd ei henwi ar ôl|, }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getDateValue|P571|FETCH_WIKIDATA|y}}|| ac fe'i sefydlwyd ym |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P2936|FETCH_WIKIDATA}}||Siaredir nifer o ieithoedd yn yr ardal gan gynnwys|.}}
&lt;!-- Cadw lle 1--&gt;
&lt;!--Ffinio ac amser--&gt;
{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P47|FETCH_WIKIDATA}}||Mae'n ffinio gyda|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P421|FETCH_WIKIDATA}}||Ceir 9 cylchfa amser yn UDA, ac mae hon yn perthyn i'r cylchfa amser a elwir yn: |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P1456|FETCH_WIKIDATA}}||Cedwir rhestr swyddogol o [[heneb]]ion ac [[adeilad cofrestredig|adeiladau cofrestredig]] y dref yn: |.}}&lt;!-- Cadw lle 2--&gt;
==Poblogaeth ac arwynebedd==
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;

{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2046}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2046|P585}}||Mae ganddi [[arwynebedd]] o| }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2044}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2044|P585}} ||ac ar ei huchaf mae'n|yn uwch na lefel y môr.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|}}} |noicon=y |P166 |qual=P1082}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}||Yn ôl [[cyfrifiad]] y wlad, [[poblogaeth]] y dref yw:|; mewn cymhariaeth, yn 2016 roedd [[poblogaeth]] [[Caerdydd]] yn 361,462 a [[Rhyl]] tua 26,000.&lt;ref&gt;[https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year statswales.gov.wales;] adalwyd 25 Mawrth 2020.&lt;/ref&gt;}} &lt;!-- Cadw lle 3--&gt;

&lt;!-- delwedd lleoli / map --&gt;
{|
|-
| &lt;!--delwedd map er lleoli (P242) --&gt;{{First word|{{#invoke:Wikidata|getImages|P242|FETCH_WIKIDATA}}|sep=]}}]]
|| 
|-
|  &lt;center&gt;Lleoliad {{PAGENAMEBASE}}&lt;br /&gt;o fewn {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P131}}&lt;/center&gt;
|| 
|}
&lt;!--    gallwch ychwanegu paragraffau newydd yma     --&gt;
==Pobl nodedig==

Ceir nifer o bobl nodedig a anwyd o fewn ardal Muncy, gan gynnwys:

{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?itemDescription ?yob ?yod
WHERE {
  ?item wdt:P31 wd:Q5;
    wdt:P19 wd:Q495633.
      OPTIONAL {  ?item wdt:P569 ?dob.              BIND(YEAR(?dob) AS ?yob)           }      # mae P569 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
  OPTIONAL {  ?item wdt:P570 ?dod.              BIND(YEAR(?dod) AS ?yod)           }      # mae P570 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;cy,en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?item)
LIMIT 10
|sort=P569
|references=all
|columns=label:enw,P18,P106,P19,?yob:Bl geni,?yod:Bl marw
|links=local, text
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! enw
! delwedd
! galwedigaeth
! man geni
! Bl geni
! Bl marw
|-
| ''[[:d:Q5399194|Espy Van Horne]]''
| 
| [[gwleidydd]]
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1795
| 1829
|-
| ''[[:d:Q11774450|John Bell]]''
| 
| [[gwleidydd]]&lt;br/&gt;[[cyfreithiwr]]&lt;br/&gt;[[barnwr]]
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1796
| 1869
|-
| ''[[:d:Q6248020|John McKinney]]''
| 
| [[cyfreithiwr]]&lt;br/&gt;[[barnwr]]
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1829
| 1871
|-
| ''[[:d:Q7052314|Norman Hall]]''
| 
| [[gwleidydd]]
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1829
| 1917
|-
| ''[[:d:Q5535948|George A. Dodd]]''
| [[Delwedd:General Dodd 1916.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q47064|person milwrol]]''
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1852
| 1925
|-
| ''[[:d:Q5082262|Charles S. Farnsworth]]''
| [[Delwedd:Charles S Farnsworth.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q189290|swyddog milwrol]]''
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1862
| 1955
|-
| ''[[:d:Q4732523|Allie Miller]]''
| 
| ''[[:d:Q19204627|chwaraewr pêl-droed Americanaidd]]''
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1886
| 1959
|}
{{Wikidata list end}}

&lt;!--BLWCH LLYWIO ar droed y dudalen --&gt;
{{blwch llywio
| enw = Taleithiau 
| teitl = Taleithiau {{banergwlad|UDA}} &lt;!--P17 = Gwladwriaeth--&gt;
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q30}}
&lt;!-- P150 = yn cynnwys yr ardal weinyddol; Q30 = Unol Daleithiau America --&gt;
}}

{{blwch llywio
| enw = siroedd
| header = Siroedd
| teitl = Siroedd o fewn talaith Pennsylvania
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q1391}}&lt;!-- Q-code y DALAITH --&gt;
}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{#invoke:wd|references|P131}}

[[Categori:Bwrdeisdrefi Lycoming County, Pennsylvania]]</text>
      <sha1>oobndt3e8keffjporez1lx5s4m3nmcq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>South Williamsport, Pennsylvania</title>
    <ns>0</ns>
    <id>257868</id>
    <revision>
      <id>11095627</id>
      <parentid>10935892</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:13:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6049" xml:space="preserve">&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|UDA}} | suppressfields= sir cod_post| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} | talaith = [[Pennsylvania]]{{#invoke:wd|references|P131}} }}
&lt;!--Paragraff 1--&gt;
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
Bwrdeisdref yn {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}}, yn nhalaith [[Pennsylvania]], {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}} yw '''{{PAGENAMEBASE}}'''. {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |list=prose |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P138 }}{{wikidata|references|P47}}{{wikidata|references|best|P138}}||Cafodd ei henwi ar ôl|, }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getDateValue|P571|FETCH_WIKIDATA|y}}|| ac fe'i sefydlwyd ym |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P2936|FETCH_WIKIDATA}}||Siaredir nifer o ieithoedd yn yr ardal gan gynnwys|.}}
&lt;!-- Cadw lle 1--&gt;
&lt;!--Ffinio ac amser--&gt;
{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P47|FETCH_WIKIDATA}}||Mae'n ffinio gyda|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P421|FETCH_WIKIDATA}}||Ceir 9 cylchfa amser yn UDA, ac mae hon yn perthyn i'r cylchfa amser a elwir yn: |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P1456|FETCH_WIKIDATA}}||Cedwir rhestr swyddogol o [[heneb]]ion ac [[adeilad cofrestredig|adeiladau cofrestredig]] y dref yn: |.}}&lt;!-- Cadw lle 2--&gt;
==Poblogaeth ac arwynebedd==
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;

{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2046}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2046|P585}}||Mae ganddi [[arwynebedd]] o| }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2044}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2044|P585}} ||ac ar ei huchaf mae'n|yn uwch na lefel y môr.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|}}} |noicon=y |P166 |qual=P1082}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}||Yn ôl [[cyfrifiad]] y wlad, [[poblogaeth]] y dref yw:|; mewn cymhariaeth, yn 2016 roedd [[poblogaeth]] [[Caerdydd]] yn 361,462 a [[Rhyl]] tua 26,000.&lt;ref&gt;[https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year statswales.gov.wales;] adalwyd 25 Mawrth 2020.&lt;/ref&gt;}} &lt;!-- Cadw lle 3--&gt;

&lt;!-- delwedd lleoli / map --&gt;
{|
|-
| &lt;!--delwedd map er lleoli (P242) --&gt;{{First word|{{#invoke:Wikidata|getImages|P242|FETCH_WIKIDATA}}|sep=]}}]]
|| 
|-
|  &lt;center&gt;Lleoliad {{PAGENAMEBASE}}&lt;br /&gt;o fewn {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P131}}&lt;/center&gt;
|| 
|}
&lt;!--    gallwch ychwanegu paragraffau newydd yma     --&gt;
==Pobl nodedig==

Ceir nifer o bobl nodedig a anwyd o fewn ardal South Williamsport, gan gynnwys:

{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?itemDescription ?yob ?yod
WHERE {
  ?item wdt:P31 wd:Q5;
    wdt:P19 wd:Q495633.
      OPTIONAL {  ?item wdt:P569 ?dob.              BIND(YEAR(?dob) AS ?yob)           }      # mae P569 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
  OPTIONAL {  ?item wdt:P570 ?dod.              BIND(YEAR(?dod) AS ?yod)           }      # mae P570 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;cy,en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?item)
LIMIT 10
|sort=P569
|references=all
|columns=label:enw,P18,P106,P19,?yob:Bl geni,?yod:Bl marw
|links=local, text
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! enw
! delwedd
! galwedigaeth
! man geni
! Bl geni
! Bl marw
|-
| ''[[:d:Q5399194|Espy Van Horne]]''
| 
| [[gwleidydd]]
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1795
| 1829
|-
| ''[[:d:Q11774450|John Bell]]''
| 
| [[gwleidydd]]&lt;br/&gt;[[cyfreithiwr]]&lt;br/&gt;[[barnwr]]
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1796
| 1869
|-
| ''[[:d:Q6248020|John McKinney]]''
| 
| [[cyfreithiwr]]&lt;br/&gt;[[barnwr]]
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1829
| 1871
|-
| ''[[:d:Q7052314|Norman Hall]]''
| 
| [[gwleidydd]]
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1829
| 1917
|-
| ''[[:d:Q5535948|George A. Dodd]]''
| [[Delwedd:General Dodd 1916.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q47064|person milwrol]]''
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1852
| 1925
|-
| ''[[:d:Q5082262|Charles S. Farnsworth]]''
| [[Delwedd:Charles S Farnsworth.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q189290|swyddog milwrol]]''
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1862
| 1955
|-
| ''[[:d:Q4732523|Allie Miller]]''
| 
| ''[[:d:Q19204627|chwaraewr pêl-droed Americanaidd]]''
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1886
| 1959
|}
{{Wikidata list end}}

&lt;!--BLWCH LLYWIO ar droed y dudalen --&gt;
{{blwch llywio
| enw = Taleithiau 
| teitl = Taleithiau {{banergwlad|UDA}} &lt;!--P17 = Gwladwriaeth--&gt;
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q30}}
&lt;!-- P150 = yn cynnwys yr ardal weinyddol; Q30 = Unol Daleithiau America --&gt;
}}

{{blwch llywio
| enw = siroedd
| header = Siroedd
| teitl = Siroedd o fewn talaith Pennsylvania
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q1391}}&lt;!-- Q-code y DALAITH --&gt;
}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{#invoke:wd|references|P131}}

[[Categori:Bwrdeisdrefi Lycoming County, Pennsylvania]]</text>
      <sha1>gffps4e73aeb5qg2nw1opmk4xdtuy3e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Jersey Shore, Pennsylvania</title>
    <ns>0</ns>
    <id>257986</id>
    <revision>
      <id>11095624</id>
      <parentid>10976371</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:12:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6043" xml:space="preserve">&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|UDA}} | suppressfields= sir cod_post| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} | talaith = [[Pennsylvania]]{{#invoke:wd|references|P131}} }}
&lt;!--Paragraff 1--&gt;
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
Bwrdeisdref yn {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}}, yn nhalaith [[Pennsylvania]], {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}} yw '''{{PAGENAMEBASE}}'''. {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |list=prose |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P138 }}{{wikidata|references|P47}}{{wikidata|references|best|P138}}||Cafodd ei henwi ar ôl|, }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getDateValue|P571|FETCH_WIKIDATA|y}}|| ac fe'i sefydlwyd ym |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P2936|FETCH_WIKIDATA}}||Siaredir nifer o ieithoedd yn yr ardal gan gynnwys|.}}
&lt;!-- Cadw lle 1--&gt;
&lt;!--Ffinio ac amser--&gt;
{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P47|FETCH_WIKIDATA}}||Mae'n ffinio gyda|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P421|FETCH_WIKIDATA}}||Ceir 9 cylchfa amser yn UDA, ac mae hon yn perthyn i'r cylchfa amser a elwir yn: |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P1456|FETCH_WIKIDATA}}||Cedwir rhestr swyddogol o [[heneb]]ion ac [[adeilad cofrestredig|adeiladau cofrestredig]] y dref yn: |.}}&lt;!-- Cadw lle 2--&gt;
==Poblogaeth ac arwynebedd==
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;

{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2046}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2046|P585}}||Mae ganddi [[arwynebedd]] o| }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2044}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2044|P585}} ||ac ar ei huchaf mae'n|yn uwch na lefel y môr.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|}}} |noicon=y |P166 |qual=P1082}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}||Yn ôl [[cyfrifiad]] y wlad, [[poblogaeth]] y dref yw:|; mewn cymhariaeth, yn 2016 roedd [[poblogaeth]] [[Caerdydd]] yn 361,462 a [[Rhyl]] tua 26,000.&lt;ref&gt;[https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year statswales.gov.wales;] adalwyd 25 Mawrth 2020.&lt;/ref&gt;}} &lt;!-- Cadw lle 3--&gt;

&lt;!-- delwedd lleoli / map --&gt;
{|
|-
| &lt;!--delwedd map er lleoli (P242) --&gt;{{First word|{{#invoke:Wikidata|getImages|P242|FETCH_WIKIDATA}}|sep=]}}]]
|| 
|-
|  &lt;center&gt;Lleoliad {{PAGENAMEBASE}}&lt;br /&gt;o fewn {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P131}}&lt;/center&gt;
|| 
|}
&lt;!--    gallwch ychwanegu paragraffau newydd yma     --&gt;
==Pobl nodedig==

Ceir nifer o bobl nodedig a anwyd o fewn ardal Jersey Shore, gan gynnwys:

{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?itemDescription ?yob ?yod
WHERE {
  ?item wdt:P31 wd:Q5;
    wdt:P19 wd:Q495633.
      OPTIONAL {  ?item wdt:P569 ?dob.              BIND(YEAR(?dob) AS ?yob)           }      # mae P569 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
  OPTIONAL {  ?item wdt:P570 ?dod.              BIND(YEAR(?dod) AS ?yod)           }      # mae P570 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;cy,en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?item)
LIMIT 10
|sort=P569
|references=all
|columns=label:enw,P18,P106,P19,?yob:Bl geni,?yod:Bl marw
|links=local, text
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! enw
! delwedd
! galwedigaeth
! man geni
! Bl geni
! Bl marw
|-
| ''[[:d:Q5399194|Espy Van Horne]]''
| 
| [[gwleidydd]]
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1795
| 1829
|-
| ''[[:d:Q11774450|John Bell]]''
| 
| [[gwleidydd]]&lt;br/&gt;[[cyfreithiwr]]&lt;br/&gt;[[barnwr]]
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1796
| 1869
|-
| ''[[:d:Q6248020|John McKinney]]''
| 
| [[cyfreithiwr]]&lt;br/&gt;[[barnwr]]
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1829
| 1871
|-
| ''[[:d:Q7052314|Norman Hall]]''
| 
| [[gwleidydd]]
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1829
| 1917
|-
| ''[[:d:Q5535948|George A. Dodd]]''
| [[Delwedd:General Dodd 1916.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q47064|person milwrol]]''
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1852
| 1925
|-
| ''[[:d:Q5082262|Charles S. Farnsworth]]''
| [[Delwedd:Charles S Farnsworth.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q189290|swyddog milwrol]]''
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1862
| 1955
|-
| ''[[:d:Q4732523|Allie Miller]]''
| 
| ''[[:d:Q19204627|chwaraewr pêl-droed Americanaidd]]''
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1886
| 1959
|}
{{Wikidata list end}}

&lt;!--BLWCH LLYWIO ar droed y dudalen --&gt;
{{blwch llywio
| enw = Taleithiau 
| teitl = Taleithiau {{banergwlad|UDA}} &lt;!--P17 = Gwladwriaeth--&gt;
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q30}}
&lt;!-- P150 = yn cynnwys yr ardal weinyddol; Q30 = Unol Daleithiau America --&gt;
}}

{{blwch llywio
| enw = siroedd
| header = Siroedd
| teitl = Siroedd o fewn talaith Pennsylvania
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q1391}}&lt;!-- Q-code y DALAITH --&gt;
}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{#invoke:wd|references|P131}}

[[Categori:Bwrdeisdrefi Lycoming County, Pennsylvania]]</text>
      <sha1>dj75cys2cmy9unm5puvnvep4wgimafy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Montgomery, Pennsylvania</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258056</id>
    <revision>
      <id>11095629</id>
      <parentid>10948771</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:14:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6041" xml:space="preserve">&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|UDA}} | suppressfields= sir cod_post| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} | talaith = [[Pennsylvania]]{{#invoke:wd|references|P131}} }}
&lt;!--Paragraff 1--&gt;
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
Bwrdeisdref yn {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}}, yn nhalaith [[Pennsylvania]], {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}} yw '''{{PAGENAMEBASE}}'''. {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |list=prose |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P138 }}{{wikidata|references|P47}}{{wikidata|references|best|P138}}||Cafodd ei henwi ar ôl|, }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getDateValue|P571|FETCH_WIKIDATA|y}}|| ac fe'i sefydlwyd ym |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P2936|FETCH_WIKIDATA}}||Siaredir nifer o ieithoedd yn yr ardal gan gynnwys|.}}
&lt;!-- Cadw lle 1--&gt;
&lt;!--Ffinio ac amser--&gt;
{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P47|FETCH_WIKIDATA}}||Mae'n ffinio gyda|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P421|FETCH_WIKIDATA}}||Ceir 9 cylchfa amser yn UDA, ac mae hon yn perthyn i'r cylchfa amser a elwir yn: |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P1456|FETCH_WIKIDATA}}||Cedwir rhestr swyddogol o [[heneb]]ion ac [[adeilad cofrestredig|adeiladau cofrestredig]] y dref yn: |.}}&lt;!-- Cadw lle 2--&gt;
==Poblogaeth ac arwynebedd==
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;

{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2046}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2046|P585}}||Mae ganddi [[arwynebedd]] o| }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2044}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2044|P585}} ||ac ar ei huchaf mae'n|yn uwch na lefel y môr.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|}}} |noicon=y |P166 |qual=P1082}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}||Yn ôl [[cyfrifiad]] y wlad, [[poblogaeth]] y dref yw:|; mewn cymhariaeth, yn 2016 roedd [[poblogaeth]] [[Caerdydd]] yn 361,462 a [[Rhyl]] tua 26,000.&lt;ref&gt;[https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year statswales.gov.wales;] adalwyd 25 Mawrth 2020.&lt;/ref&gt;}} &lt;!-- Cadw lle 3--&gt;

&lt;!-- delwedd lleoli / map --&gt;
{|
|-
| &lt;!--delwedd map er lleoli (P242) --&gt;{{First word|{{#invoke:Wikidata|getImages|P242|FETCH_WIKIDATA}}|sep=]}}]]
|| 
|-
|  &lt;center&gt;Lleoliad {{PAGENAMEBASE}}&lt;br /&gt;o fewn {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P131}}&lt;/center&gt;
|| 
|}
&lt;!--    gallwch ychwanegu paragraffau newydd yma     --&gt;
==Pobl nodedig==

Ceir nifer o bobl nodedig a anwyd o fewn ardal Montgomery, gan gynnwys:

{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?itemDescription ?yob ?yod
WHERE {
  ?item wdt:P31 wd:Q5;
    wdt:P19 wd:Q495633.
      OPTIONAL {  ?item wdt:P569 ?dob.              BIND(YEAR(?dob) AS ?yob)           }      # mae P569 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
  OPTIONAL {  ?item wdt:P570 ?dod.              BIND(YEAR(?dod) AS ?yod)           }      # mae P570 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;cy,en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?item)
LIMIT 10
|sort=P569
|references=all
|columns=label:enw,P18,P106,P19,?yob:Bl geni,?yod:Bl marw
|links=local, text
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! enw
! delwedd
! galwedigaeth
! man geni
! Bl geni
! Bl marw
|-
| ''[[:d:Q5399194|Espy Van Horne]]''
| 
| [[gwleidydd]]
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1795
| 1829
|-
| ''[[:d:Q11774450|John Bell]]''
| 
| [[gwleidydd]]&lt;br/&gt;[[cyfreithiwr]]&lt;br/&gt;[[barnwr]]
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1796
| 1869
|-
| ''[[:d:Q6248020|John McKinney]]''
| 
| [[cyfreithiwr]]&lt;br/&gt;[[barnwr]]
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1829
| 1871
|-
| ''[[:d:Q7052314|Norman Hall]]''
| 
| [[gwleidydd]]
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1829
| 1917
|-
| ''[[:d:Q5535948|George A. Dodd]]''
| [[Delwedd:General Dodd 1916.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q47064|person milwrol]]''
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1852
| 1925
|-
| ''[[:d:Q5082262|Charles S. Farnsworth]]''
| [[Delwedd:Charles S Farnsworth.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q189290|swyddog milwrol]]''
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1862
| 1955
|-
| ''[[:d:Q4732523|Allie Miller]]''
| 
| ''[[:d:Q19204627|chwaraewr pêl-droed Americanaidd]]''
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1886
| 1959
|}
{{Wikidata list end}}

&lt;!--BLWCH LLYWIO ar droed y dudalen --&gt;
{{blwch llywio
| enw = Taleithiau 
| teitl = Taleithiau {{banergwlad|UDA}} &lt;!--P17 = Gwladwriaeth--&gt;
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q30}}
&lt;!-- P150 = yn cynnwys yr ardal weinyddol; Q30 = Unol Daleithiau America --&gt;
}}

{{blwch llywio
| enw = siroedd
| header = Siroedd
| teitl = Siroedd o fewn talaith Pennsylvania
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q1391}}&lt;!-- Q-code y DALAITH --&gt;
}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{#invoke:wd|references|P131}}

[[Categori:Bwrdeisdrefi Lycoming County, Pennsylvania]]</text>
      <sha1>r7xify21so7mj3gb1sotz5xm00x1d0r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Hughesville, Pennsylvania</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258201</id>
    <revision>
      <id>11095625</id>
      <parentid>10944355</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:12:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6042" xml:space="preserve">&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|UDA}} | suppressfields= sir cod_post| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} | talaith = [[Pennsylvania]]{{#invoke:wd|references|P131}} }}
&lt;!--Paragraff 1--&gt;
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
Bwrdeisdref yn {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}}, yn nhalaith [[Pennsylvania]], {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}} yw '''{{PAGENAMEBASE}}'''. {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |list=prose |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P138 }}{{wikidata|references|P47}}{{wikidata|references|best|P138}}||Cafodd ei henwi ar ôl|, }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getDateValue|P571|FETCH_WIKIDATA|y}}|| ac fe'i sefydlwyd ym |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P2936|FETCH_WIKIDATA}}||Siaredir nifer o ieithoedd yn yr ardal gan gynnwys|.}}
&lt;!-- Cadw lle 1--&gt;
&lt;!--Ffinio ac amser--&gt;
{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P47|FETCH_WIKIDATA}}||Mae'n ffinio gyda|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P421|FETCH_WIKIDATA}}||Ceir 9 cylchfa amser yn UDA, ac mae hon yn perthyn i'r cylchfa amser a elwir yn: |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P1456|FETCH_WIKIDATA}}||Cedwir rhestr swyddogol o [[heneb]]ion ac [[adeilad cofrestredig|adeiladau cofrestredig]] y dref yn: |.}}&lt;!-- Cadw lle 2--&gt;
==Poblogaeth ac arwynebedd==
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;

{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2046}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2046|P585}}||Mae ganddi [[arwynebedd]] o| }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2044}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2044|P585}} ||ac ar ei huchaf mae'n|yn uwch na lefel y môr.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|}}} |noicon=y |P166 |qual=P1082}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}||Yn ôl [[cyfrifiad]] y wlad, [[poblogaeth]] y dref yw:|; mewn cymhariaeth, yn 2016 roedd [[poblogaeth]] [[Caerdydd]] yn 361,462 a [[Rhyl]] tua 26,000.&lt;ref&gt;[https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year statswales.gov.wales;] adalwyd 25 Mawrth 2020.&lt;/ref&gt;}} &lt;!-- Cadw lle 3--&gt;

&lt;!-- delwedd lleoli / map --&gt;
{|
|-
| &lt;!--delwedd map er lleoli (P242) --&gt;{{First word|{{#invoke:Wikidata|getImages|P242|FETCH_WIKIDATA}}|sep=]}}]]
|| 
|-
|  &lt;center&gt;Lleoliad {{PAGENAMEBASE}}&lt;br /&gt;o fewn {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P131}}&lt;/center&gt;
|| 
|}
&lt;!--    gallwch ychwanegu paragraffau newydd yma     --&gt;
==Pobl nodedig==

Ceir nifer o bobl nodedig a anwyd o fewn ardal Hughesville, gan gynnwys:

{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?itemDescription ?yob ?yod
WHERE {
  ?item wdt:P31 wd:Q5;
    wdt:P19 wd:Q495633.
      OPTIONAL {  ?item wdt:P569 ?dob.              BIND(YEAR(?dob) AS ?yob)           }      # mae P569 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
  OPTIONAL {  ?item wdt:P570 ?dod.              BIND(YEAR(?dod) AS ?yod)           }      # mae P570 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;cy,en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?item)
LIMIT 10
|sort=P569
|references=all
|columns=label:enw,P18,P106,P19,?yob:Bl geni,?yod:Bl marw
|links=local, text
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! enw
! delwedd
! galwedigaeth
! man geni
! Bl geni
! Bl marw
|-
| ''[[:d:Q5399194|Espy Van Horne]]''
| 
| [[gwleidydd]]
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1795
| 1829
|-
| ''[[:d:Q11774450|John Bell]]''
| 
| [[gwleidydd]]&lt;br/&gt;[[cyfreithiwr]]&lt;br/&gt;[[barnwr]]
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1796
| 1869
|-
| ''[[:d:Q6248020|John McKinney]]''
| 
| [[cyfreithiwr]]&lt;br/&gt;[[barnwr]]
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1829
| 1871
|-
| ''[[:d:Q7052314|Norman Hall]]''
| 
| [[gwleidydd]]
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1829
| 1917
|-
| ''[[:d:Q5535948|George A. Dodd]]''
| [[Delwedd:General Dodd 1916.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q47064|person milwrol]]''
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1852
| 1925
|-
| ''[[:d:Q5082262|Charles S. Farnsworth]]''
| [[Delwedd:Charles S Farnsworth.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q189290|swyddog milwrol]]''
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1862
| 1955
|-
| ''[[:d:Q4732523|Allie Miller]]''
| 
| ''[[:d:Q19204627|chwaraewr pêl-droed Americanaidd]]''
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1886
| 1959
|}
{{Wikidata list end}}

&lt;!--BLWCH LLYWIO ar droed y dudalen --&gt;
{{blwch llywio
| enw = Taleithiau 
| teitl = Taleithiau {{banergwlad|UDA}} &lt;!--P17 = Gwladwriaeth--&gt;
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q30}}
&lt;!-- P150 = yn cynnwys yr ardal weinyddol; Q30 = Unol Daleithiau America --&gt;
}}

{{blwch llywio
| enw = siroedd
| header = Siroedd
| teitl = Siroedd o fewn talaith Pennsylvania
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q1391}}&lt;!-- Q-code y DALAITH --&gt;
}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{#invoke:wd|references|P131}}

[[Categori:Bwrdeisdrefi Lycoming County, Pennsylvania]]</text>
      <sha1>k2ox5pr67skyjskj4da9qcuqzi5eg4g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Montoursville, Pennsylvania</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258233</id>
    <revision>
      <id>11095628</id>
      <parentid>10975338</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:13:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6044" xml:space="preserve">&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|UDA}} | suppressfields= sir cod_post| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} | talaith = [[Pennsylvania]]{{#invoke:wd|references|P131}} }}
&lt;!--Paragraff 1--&gt;
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
Bwrdeisdref yn {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}}, yn nhalaith [[Pennsylvania]], {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}} yw '''{{PAGENAMEBASE}}'''. {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |list=prose |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P138 }}{{wikidata|references|P47}}{{wikidata|references|best|P138}}||Cafodd ei henwi ar ôl|, }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getDateValue|P571|FETCH_WIKIDATA|y}}|| ac fe'i sefydlwyd ym |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P2936|FETCH_WIKIDATA}}||Siaredir nifer o ieithoedd yn yr ardal gan gynnwys|.}}
&lt;!-- Cadw lle 1--&gt;
&lt;!--Ffinio ac amser--&gt;
{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P47|FETCH_WIKIDATA}}||Mae'n ffinio gyda|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P421|FETCH_WIKIDATA}}||Ceir 9 cylchfa amser yn UDA, ac mae hon yn perthyn i'r cylchfa amser a elwir yn: |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P1456|FETCH_WIKIDATA}}||Cedwir rhestr swyddogol o [[heneb]]ion ac [[adeilad cofrestredig|adeiladau cofrestredig]] y dref yn: |.}}&lt;!-- Cadw lle 2--&gt;
==Poblogaeth ac arwynebedd==
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;

{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2046}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2046|P585}}||Mae ganddi [[arwynebedd]] o| }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2044}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2044|P585}} ||ac ar ei huchaf mae'n|yn uwch na lefel y môr.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|}}} |noicon=y |P166 |qual=P1082}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}||Yn ôl [[cyfrifiad]] y wlad, [[poblogaeth]] y dref yw:|; mewn cymhariaeth, yn 2016 roedd [[poblogaeth]] [[Caerdydd]] yn 361,462 a [[Rhyl]] tua 26,000.&lt;ref&gt;[https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year statswales.gov.wales;] adalwyd 25 Mawrth 2020.&lt;/ref&gt;}} &lt;!-- Cadw lle 3--&gt;

&lt;!-- delwedd lleoli / map --&gt;
{|
|-
| &lt;!--delwedd map er lleoli (P242) --&gt;{{First word|{{#invoke:Wikidata|getImages|P242|FETCH_WIKIDATA}}|sep=]}}]]
|| 
|-
|  &lt;center&gt;Lleoliad {{PAGENAMEBASE}}&lt;br /&gt;o fewn {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P131}}&lt;/center&gt;
|| 
|}
&lt;!--    gallwch ychwanegu paragraffau newydd yma     --&gt;
==Pobl nodedig==

Ceir nifer o bobl nodedig a anwyd o fewn ardal Montoursville, gan gynnwys:

{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?itemDescription ?yob ?yod
WHERE {
  ?item wdt:P31 wd:Q5;
    wdt:P19 wd:Q495633.
      OPTIONAL {  ?item wdt:P569 ?dob.              BIND(YEAR(?dob) AS ?yob)           }      # mae P569 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
  OPTIONAL {  ?item wdt:P570 ?dod.              BIND(YEAR(?dod) AS ?yod)           }      # mae P570 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;cy,en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?item)
LIMIT 10
|sort=P569
|references=all
|columns=label:enw,P18,P106,P19,?yob:Bl geni,?yod:Bl marw
|links=local, text
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! enw
! delwedd
! galwedigaeth
! man geni
! Bl geni
! Bl marw
|-
| ''[[:d:Q5399194|Espy Van Horne]]''
| 
| [[gwleidydd]]
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1795
| 1829
|-
| ''[[:d:Q11774450|John Bell]]''
| 
| [[gwleidydd]]&lt;br/&gt;[[cyfreithiwr]]&lt;br/&gt;[[barnwr]]
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1796
| 1869
|-
| ''[[:d:Q6248020|John McKinney]]''
| 
| [[cyfreithiwr]]&lt;br/&gt;[[barnwr]]
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1829
| 1871
|-
| ''[[:d:Q7052314|Norman Hall]]''
| 
| [[gwleidydd]]
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1829
| 1917
|-
| ''[[:d:Q5535948|George A. Dodd]]''
| [[Delwedd:General Dodd 1916.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q47064|person milwrol]]''
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1852
| 1925
|-
| ''[[:d:Q5082262|Charles S. Farnsworth]]''
| [[Delwedd:Charles S Farnsworth.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q189290|swyddog milwrol]]''
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1862
| 1955
|-
| ''[[:d:Q4732523|Allie Miller]]''
| 
| ''[[:d:Q19204627|chwaraewr pêl-droed Americanaidd]]''
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1886
| 1959
|}
{{Wikidata list end}}

&lt;!--BLWCH LLYWIO ar droed y dudalen --&gt;
{{blwch llywio
| enw = Taleithiau 
| teitl = Taleithiau {{banergwlad|UDA}} &lt;!--P17 = Gwladwriaeth--&gt;
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q30}}
&lt;!-- P150 = yn cynnwys yr ardal weinyddol; Q30 = Unol Daleithiau America --&gt;
}}

{{blwch llywio
| enw = siroedd
| header = Siroedd
| teitl = Siroedd o fewn talaith Pennsylvania
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q1391}}&lt;!-- Q-code y DALAITH --&gt;
}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{#invoke:wd|references|P131}}

[[Categori:Bwrdeisdrefi Lycoming County, Pennsylvania]]</text>
      <sha1>i6j68k4xwp5von3weyiusigonnt9kat</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Salladasburg, Pennsylvania</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258301</id>
    <revision>
      <id>11095626</id>
      <parentid>10946439</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:13:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6043" xml:space="preserve">&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|UDA}} | suppressfields= sir cod_post| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} | talaith = [[Pennsylvania]]{{#invoke:wd|references|P131}} }}
&lt;!--Paragraff 1--&gt;
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
Bwrdeisdref yn {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}}, yn nhalaith [[Pennsylvania]], {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}} yw '''{{PAGENAMEBASE}}'''. {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |list=prose |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P138 }}{{wikidata|references|P47}}{{wikidata|references|best|P138}}||Cafodd ei henwi ar ôl|, }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getDateValue|P571|FETCH_WIKIDATA|y}}|| ac fe'i sefydlwyd ym |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P2936|FETCH_WIKIDATA}}||Siaredir nifer o ieithoedd yn yr ardal gan gynnwys|.}}
&lt;!-- Cadw lle 1--&gt;
&lt;!--Ffinio ac amser--&gt;
{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P47|FETCH_WIKIDATA}}||Mae'n ffinio gyda|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P421|FETCH_WIKIDATA}}||Ceir 9 cylchfa amser yn UDA, ac mae hon yn perthyn i'r cylchfa amser a elwir yn: |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P1456|FETCH_WIKIDATA}}||Cedwir rhestr swyddogol o [[heneb]]ion ac [[adeilad cofrestredig|adeiladau cofrestredig]] y dref yn: |.}}&lt;!-- Cadw lle 2--&gt;
==Poblogaeth ac arwynebedd==
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;

{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2046}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2046|P585}}||Mae ganddi [[arwynebedd]] o| }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2044}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2044|P585}} ||ac ar ei huchaf mae'n|yn uwch na lefel y môr.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|}}} |noicon=y |P166 |qual=P1082}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}||Yn ôl [[cyfrifiad]] y wlad, [[poblogaeth]] y dref yw:|; mewn cymhariaeth, yn 2016 roedd [[poblogaeth]] [[Caerdydd]] yn 361,462 a [[Rhyl]] tua 26,000.&lt;ref&gt;[https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year statswales.gov.wales;] adalwyd 25 Mawrth 2020.&lt;/ref&gt;}} &lt;!-- Cadw lle 3--&gt;

&lt;!-- delwedd lleoli / map --&gt;
{|
|-
| &lt;!--delwedd map er lleoli (P242) --&gt;{{First word|{{#invoke:Wikidata|getImages|P242|FETCH_WIKIDATA}}|sep=]}}]]
|| 
|-
|  &lt;center&gt;Lleoliad {{PAGENAMEBASE}}&lt;br /&gt;o fewn {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P131}}&lt;/center&gt;
|| 
|}
&lt;!--    gallwch ychwanegu paragraffau newydd yma     --&gt;
==Pobl nodedig==

Ceir nifer o bobl nodedig a anwyd o fewn ardal Salladasburg, gan gynnwys:

{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?itemDescription ?yob ?yod
WHERE {
  ?item wdt:P31 wd:Q5;
    wdt:P19 wd:Q495633.
      OPTIONAL {  ?item wdt:P569 ?dob.              BIND(YEAR(?dob) AS ?yob)           }      # mae P569 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
  OPTIONAL {  ?item wdt:P570 ?dod.              BIND(YEAR(?dod) AS ?yod)           }      # mae P570 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;cy,en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?item)
LIMIT 10
|sort=P569
|references=all
|columns=label:enw,P18,P106,P19,?yob:Bl geni,?yod:Bl marw
|links=local, text
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! enw
! delwedd
! galwedigaeth
! man geni
! Bl geni
! Bl marw
|-
| ''[[:d:Q5399194|Espy Van Horne]]''
| 
| [[gwleidydd]]
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1795
| 1829
|-
| ''[[:d:Q11774450|John Bell]]''
| 
| [[gwleidydd]]&lt;br/&gt;[[cyfreithiwr]]&lt;br/&gt;[[barnwr]]
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1796
| 1869
|-
| ''[[:d:Q6248020|John McKinney]]''
| 
| [[cyfreithiwr]]&lt;br/&gt;[[barnwr]]
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1829
| 1871
|-
| ''[[:d:Q7052314|Norman Hall]]''
| 
| [[gwleidydd]]
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1829
| 1917
|-
| ''[[:d:Q5535948|George A. Dodd]]''
| [[Delwedd:General Dodd 1916.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q47064|person milwrol]]''
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1852
| 1925
|-
| ''[[:d:Q5082262|Charles S. Farnsworth]]''
| [[Delwedd:Charles S Farnsworth.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q189290|swyddog milwrol]]''
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1862
| 1955
|-
| ''[[:d:Q4732523|Allie Miller]]''
| 
| ''[[:d:Q19204627|chwaraewr pêl-droed Americanaidd]]''
| [[Lycoming County, Pennsylvania|Lycoming County]]
| 1886
| 1959
|}
{{Wikidata list end}}

&lt;!--BLWCH LLYWIO ar droed y dudalen --&gt;
{{blwch llywio
| enw = Taleithiau 
| teitl = Taleithiau {{banergwlad|UDA}} &lt;!--P17 = Gwladwriaeth--&gt;
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q30}}
&lt;!-- P150 = yn cynnwys yr ardal weinyddol; Q30 = Unol Daleithiau America --&gt;
}}

{{blwch llywio
| enw = siroedd
| header = Siroedd
| teitl = Siroedd o fewn talaith Pennsylvania
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q1391}}&lt;!-- Q-code y DALAITH --&gt;
}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{#invoke:wd|references|P131}}

[[Categori:Bwrdeisdrefi Lycoming County, Pennsylvania]]</text>
      <sha1>l151jj6q7m0kdgc8kambld98aqlzhob</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>River Road, Gogledd Carolina</title>
    <ns>0</ns>
    <id>259063</id>
    <revision>
      <id>11095661</id>
      <parentid>10122247</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:32:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4601" xml:space="preserve">&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|UDA}} | suppressfields= sir cod_post| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} | talaith = [[Gogledd Carolina]]{{#invoke:wd|references|P131}} }}
&lt;!--Paragraff 1--&gt;
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
Cymuned heb ei hymgorffori (Saesneg: ''unincorporated community'') yn {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}}, yn nhalaith [[Gogledd Carolina]], {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}} yw '''{{PAGENAMEBASE}}'''. {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |list=prose |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P138 }}{{wikidata|references|P47}}{{wikidata|references|best|P138}}||Cafodd ei henwi ar ôl|, }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getDateValue|P571|FETCH_WIKIDATA|y}}|| ac fe'i sefydlwyd ym |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P2936|FETCH_WIKIDATA}}||Siaredir nifer o ieithoedd yn yr ardal gan gynnwys|.}}
&lt;!-- Cadw lle 1--&gt;
&lt;!--Ffinio ac amser--&gt;
{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P47|FETCH_WIKIDATA}}||Mae'n ffinio gyda|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P421|FETCH_WIKIDATA}}||Ceir 9 cylchfa amser yn UDA, ac mae hon yn perthyn i'r cylchfa amser a elwir yn: |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P1456|FETCH_WIKIDATA}}||Cedwir rhestr swyddogol o [[heneb]]ion ac [[adeilad cofrestredig|adeiladau cofrestredig]] y dref yn: |.}}&lt;!-- Cadw lle 2--&gt;
==Poblogaeth ac arwynebedd==
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;

{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2046}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2046|P585}}||Mae ganddi [[arwynebedd]] o|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2044}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2044|P585}} ||Ar ei huchaf mae'n|yn uwch na lefel y môr.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|}}} |noicon=y |P166 |qual=P1082}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}||Yn ôl [[cyfrifiad]] y wlad, [[poblogaeth]] y dref yw:|; mewn cymhariaeth, yn 2016 roedd [[poblogaeth]] [[Caerdydd]] yn 361,462 a [[Rhyl]] tua 26,000.&lt;ref&gt;[https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year statswales.gov.wales;] adalwyd 25 Mawrth 2020.&lt;/ref&gt;}} &lt;!-- Cadw lle 3--&gt;

&lt;!--    gallwch ychwanegu paragraffau newydd yma     --&gt;

==Pobl nodedig==

Ceir nifer o bobl nodedig a anwyd yn River Road, gan gynnwys:

{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?itemDescription ?yob ?yod
WHERE {
  ?item wdt:P31 wd:Q5;
    wdt:P19 wd:Q2045326.
      OPTIONAL {  ?item wdt:P569 ?dob.              BIND(YEAR(?dob) AS ?yob)           }      # mae P569 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
  OPTIONAL {  ?item wdt:P570 ?dod.              BIND(YEAR(?dod) AS ?yod)           }      # mae P570 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;cy,en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?item)
LIMIT 10
|sort=P569
|references=all
|columns=label:enw,P18,P106,P19,?yob:Bl geni,?yod:Bl marw
|links=local, text
}}

{{Wikidata list end}}

&lt;!--BLWCH LLYWIO ar droed y dudalen --&gt;
{{blwch llywio
| enw = Taleithiau 
| teitl = Taleithiau {{banergwlad|UDA}} &lt;!--P17 = Gwladwriaeth--&gt;
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q30}}
&lt;!-- P150 = yn cynnwys yr ardal weinyddol; Q30 = Unol Daleithiau America --&gt;
}}

{{blwch llywio
| enw = siroedd
| header = Siroedd
| teitl = Siroedd o fewn talaith Gogledd Carolina
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q1391}}&lt;!-- Q-code y DALAITH --&gt;
}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{#invoke:wd|references|P131}}

[[Categori:Cymunedau Beaufort County, Gogledd Carolina]]</text>
      <sha1>mp615dyvp79eii12e2h7uxjz7ogpgzp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bayview, Gogledd Carolina</title>
    <ns>0</ns>
    <id>259453</id>
    <revision>
      <id>11095658</id>
      <parentid>10112270</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:31:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4597" xml:space="preserve">&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|UDA}} | suppressfields= sir cod_post| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} | talaith = [[Gogledd Carolina]]{{#invoke:wd|references|P131}} }}
&lt;!--Paragraff 1--&gt;
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
Cymuned heb ei hymgorffori (Saesneg: ''unincorporated community'') yn {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}}, yn nhalaith [[Gogledd Carolina]], {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}} yw '''{{PAGENAMEBASE}}'''. {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |list=prose |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P138 }}{{wikidata|references|P47}}{{wikidata|references|best|P138}}||Cafodd ei henwi ar ôl|, }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getDateValue|P571|FETCH_WIKIDATA|y}}|| ac fe'i sefydlwyd ym |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P2936|FETCH_WIKIDATA}}||Siaredir nifer o ieithoedd yn yr ardal gan gynnwys|.}}
&lt;!-- Cadw lle 1--&gt;
&lt;!--Ffinio ac amser--&gt;
{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P47|FETCH_WIKIDATA}}||Mae'n ffinio gyda|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P421|FETCH_WIKIDATA}}||Ceir 9 cylchfa amser yn UDA, ac mae hon yn perthyn i'r cylchfa amser a elwir yn: |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P1456|FETCH_WIKIDATA}}||Cedwir rhestr swyddogol o [[heneb]]ion ac [[adeilad cofrestredig|adeiladau cofrestredig]] y dref yn: |.}}&lt;!-- Cadw lle 2--&gt;
==Poblogaeth ac arwynebedd==
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;

{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2046}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2046|P585}}||Mae ganddi [[arwynebedd]] o|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2044}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2044|P585}} ||Ar ei huchaf mae'n|yn uwch na lefel y môr.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|}}} |noicon=y |P166 |qual=P1082}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}||Yn ôl [[cyfrifiad]] y wlad, [[poblogaeth]] y dref yw:|; mewn cymhariaeth, yn 2016 roedd [[poblogaeth]] [[Caerdydd]] yn 361,462 a [[Rhyl]] tua 26,000.&lt;ref&gt;[https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year statswales.gov.wales;] adalwyd 25 Mawrth 2020.&lt;/ref&gt;}} &lt;!-- Cadw lle 3--&gt;

&lt;!--    gallwch ychwanegu paragraffau newydd yma     --&gt;
==Pobl nodedig==

Ceir nifer o bobl nodedig a anwyd yn Bayview, gan gynnwys:

{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?itemDescription ?yob ?yod
WHERE {
  ?item wdt:P31 wd:Q5;
    wdt:P19 wd:Q4026564.
      OPTIONAL {  ?item wdt:P569 ?dob.              BIND(YEAR(?dob) AS ?yob)           }      # mae P569 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
  OPTIONAL {  ?item wdt:P570 ?dod.              BIND(YEAR(?dod) AS ?yod)           }      # mae P570 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;cy,en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?item)
LIMIT 10
|sort=P569
|references=all
|columns=label:enw,P18,P106,P19,?yob:Bl geni,?yod:Bl marw
|links=local, text
}}

{{Wikidata list end}}

&lt;!--BLWCH LLYWIO ar droed y dudalen --&gt;
{{blwch llywio
| enw = Taleithiau 
| teitl = Taleithiau {{banergwlad|UDA}} &lt;!--P17 = Gwladwriaeth--&gt;
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q30}}
&lt;!-- P150 = yn cynnwys yr ardal weinyddol; Q30 = Unol Daleithiau America --&gt;
}}

{{blwch llywio
| enw = siroedd
| header = Siroedd
| teitl = Siroedd o fewn talaith Gogledd Carolina
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q1391}}&lt;!-- Q-code y DALAITH --&gt;
}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{#invoke:wd|references|P131}}

[[Categori:Cymunedau Beaufort County, Gogledd Carolina]]</text>
      <sha1>6rrlrp3rhfw7zbc38ezu6pxvo71toep</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sprott, Alabama</title>
    <ns>0</ns>
    <id>260167</id>
    <revision>
      <id>11095651</id>
      <parentid>11053823</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:23:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7801" xml:space="preserve">&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|UDA}} | suppressfields= sir cod_post| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} | talaith = [[Alabama]]{{#invoke:wd|references|P131}} }}
&lt;!--Paragraff 1--&gt;
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
Cymuned heb ei hymgorffori (Saesneg: ''unincorporated community'') yn {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}}, yn nhalaith [[Alabama]], {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}} yw '''{{PAGENAMEBASE}}'''. {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |list=prose |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P138 }}{{wikidata|references|P47}}{{wikidata|references|best|P138}}||Cafodd ei henwi ar ôl|, }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getDateValue|P571|FETCH_WIKIDATA|y}}|| ac fe'i sefydlwyd ym |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P2936|FETCH_WIKIDATA}}||Siaredir nifer o ieithoedd yn yr ardal gan gynnwys|.}}
&lt;!-- Cadw lle 1--&gt;
&lt;!--Ffinio ac amser--&gt;
{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P47|FETCH_WIKIDATA}}||Mae'n ffinio gyda|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P421|FETCH_WIKIDATA}}||Ceir 9 cylchfa amser yn UDA, ac mae hon yn perthyn i'r cylchfa amser a elwir yn: |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P1456|FETCH_WIKIDATA}}||Cedwir rhestr swyddogol o [[heneb]]ion ac [[adeilad cofrestredig|adeiladau cofrestredig]] y dref yn: |.}}&lt;!-- Cadw lle 2--&gt;
==Poblogaeth ac arwynebedd==
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;

{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2046}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2046|P585}}||Mae ganddi [[arwynebedd]] o|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2044}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2044|P585}} ||Ar ei huchaf mae'n|yn uwch na lefel y môr.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|}}} |noicon=y |P166 |qual=P1082}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}||Yn ôl [[cyfrifiad]] y wlad, [[poblogaeth]] y dref yw:|; mewn cymhariaeth, yn 2016 roedd [[poblogaeth]] [[Caerdydd]] yn 361,462 a [[Rhyl]] tua 26,000.&lt;ref&gt;[https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year statswales.gov.wales;] adalwyd 25 Mawrth 2020.&lt;/ref&gt;}} &lt;!-- Cadw lle 3--&gt;

&lt;!--    gallwch ychwanegu paragraffau newydd yma     --&gt;

==Pobl nodedig==

Ceir nifer o bobl nodedig a anwyd o fewn ardal Sprott, gan gynnwys:

{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?itemDescription ?yob ?yod
WHERE {
  ?item wdt:P31 wd:Q5;
    wdt:P19 wd:Q173.
      OPTIONAL {  ?item wdt:P569 ?dob.              BIND(YEAR(?dob) AS ?yob)           }      # mae P569 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
  OPTIONAL {  ?item wdt:P570 ?dod.              BIND(YEAR(?dod) AS ?yod)           }      # mae P570 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;cy,en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?item)
LIMIT 10
|sort=P569
|references=all
|columns=label:enw,P18,P106,P19,?yob:Bl geni,?yod:Bl marw
|links=local, text
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! enw
! delwedd
! galwedigaeth
! man geni
! Bl geni
! Bl marw
|-
| ''[[:d:Q95532562|Ollie Mae Dollar]]''
| 
| 
| [[Alabama]]
| 1903
| 2000
|-
| ''[[:d:Q98276800|Grafton Poole]]''
| 
| 
| [[Alabama]]
| 1916
| 1952
|-
| ''[[:d:Q98034088|Lena Mae Gantt]]''
| 
| ''[[:d:Q28532974|trefnydd cymuned]]''
| [[Alabama]]&lt;ref name='ref_b42d1213db16a55ab22637e773df0249'&gt;http://www.rochestervoices.org/historical-media/interview-lena-gantt/&lt;/ref&gt;
| 1918
| 1982
|-
| ''[[:d:Q98277086|John Gilbert Perkins]]''
| 
| 
| [[Alabama]]
| 1920
| 
|-
| ''[[:d:Q95880283|Carol Davis]]''
| 
| ''[[:d:Q2141946|travel agent]]''
| [[Alabama]]&lt;ref name='ref_a1b05c4679b8b04d5f0158255c1a7e3c'&gt;''[[:d:Q95431705|U.S. deaths near 100,000, an incalculable loss]]''&lt;/ref&gt;
| 1939
| 2020
|-
| ''[[:d:Q95888564|Edmon C. Carmichael]]''
| 
| ''[[:d:Q161944|diacon]]''&lt;ref name='ref_34365a324708cb8b129e06219e9565b4'&gt;https://freep.com/story/news/local/michigan/2020/05/14/edmon-gwendolyn-carmichael-coronavirus-death/3114843001/&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;[[milwr]]&lt;ref name='ref_34365a324708cb8b129e06219e9565b4'&gt;https://freep.com/story/news/local/michigan/2020/05/14/edmon-gwendolyn-carmichael-coronavirus-death/3114843001/&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;''[[:d:Q12362622|dyngarwr]]''&lt;ref name='ref_34365a324708cb8b129e06219e9565b4'&gt;https://freep.com/story/news/local/michigan/2020/05/14/edmon-gwendolyn-carmichael-coronavirus-death/3114843001/&lt;/ref&gt;
| [[Alabama]]&lt;ref name='ref_34365a324708cb8b129e06219e9565b4'&gt;https://freep.com/story/news/local/michigan/2020/05/14/edmon-gwendolyn-carmichael-coronavirus-death/3114843001/&lt;/ref&gt;
| 1940
| 2020
|-
| ''[[:d:Q93636186|Raymond Mitchell]]''
| 
| ''[[:d:Q508846|gyrrwr lori]]''&lt;ref name='ref_ae712c7cd16ff540bc6d91144697b05e'&gt;https://eu.freep.com/story/news/local/michigan/2020/05/08/raymond-mitchell-coronavirus-obituary/5175126002/&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;''[[:d:Q15627169|undebwr llafur]]''&lt;ref name='ref_ae712c7cd16ff540bc6d91144697b05e'&gt;https://eu.freep.com/story/news/local/michigan/2020/05/08/raymond-mitchell-coronavirus-obituary/5175126002/&lt;/ref&gt;
| [[Alabama]]&lt;ref name='ref_ae712c7cd16ff540bc6d91144697b05e'&gt;https://eu.freep.com/story/news/local/michigan/2020/05/08/raymond-mitchell-coronavirus-obituary/5175126002/&lt;/ref&gt;
| 1946
| 2020
|-
| ''[[:d:Q95888573|Gwendolyn A. Carmichael]]''
| 
| ''[[:d:Q2919189|usher]]''&lt;ref name='ref_34365a324708cb8b129e06219e9565b4'&gt;https://freep.com/story/news/local/michigan/2020/05/14/edmon-gwendolyn-carmichael-coronavirus-death/3114843001/&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;''[[:d:Q46984315|quilter]]''&lt;ref name='ref_34365a324708cb8b129e06219e9565b4'&gt;https://freep.com/story/news/local/michigan/2020/05/14/edmon-gwendolyn-carmichael-coronavirus-death/3114843001/&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;''[[:d:Q12362622|dyngarwr]]''&lt;ref name='ref_34365a324708cb8b129e06219e9565b4'&gt;https://freep.com/story/news/local/michigan/2020/05/14/edmon-gwendolyn-carmichael-coronavirus-death/3114843001/&lt;/ref&gt;
| [[Alabama]]&lt;ref name='ref_34365a324708cb8b129e06219e9565b4'&gt;https://freep.com/story/news/local/michigan/2020/05/14/edmon-gwendolyn-carmichael-coronavirus-death/3114843001/&lt;/ref&gt;
| 1947
| 2020
|-
| ''[[:d:Q93512562|George E. Redwood]]''
| 
| 
| [[Alabama]]
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q98713378|Brie Cubelic]]''
| 
| [[actor]]
| [[Alabama]]
| 
| 
|}
{{Wikidata list end}}

&lt;!--BLWCH LLYWIO ar droed y dudalen --&gt;
{{blwch llywio
| enw = Taleithiau 
| teitl = Taleithiau {{banergwlad|UDA}} &lt;!--P17 = Gwladwriaeth--&gt;
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q30}}
&lt;!-- P150 = yn cynnwys yr ardal weinyddol; Q30 = Unol Daleithiau America --&gt;
}}

{{blwch llywio
| enw = siroedd
| header = Siroedd
| teitl = Siroedd o fewn talaith Alabama
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q1391}}&lt;!-- Q-code y DALAITH --&gt;
}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{#invoke:wd|references|P131}}

[[Categori:Cymunedau Perry County, Alabama]]</text>
      <sha1>9zvey548pctyfserh0mr7503lpjsi6r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Pinetown, Gogledd Carolina</title>
    <ns>0</ns>
    <id>260269</id>
    <revision>
      <id>11095663</id>
      <parentid>11062453</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:33:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4995" xml:space="preserve">&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|UDA}} | suppressfields= sir cod_post| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} | talaith = [[Gogledd Carolina]]{{#invoke:wd|references|P131}} }}
&lt;!--Paragraff 1--&gt;
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
Cymuned heb ei hymgorffori (Saesneg: ''unincorporated community'') yn {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}}, yn nhalaith [[Gogledd Carolina]], {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}} yw '''{{PAGENAMEBASE}}'''. {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |list=prose |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P138 }}{{wikidata|references|P47}}{{wikidata|references|best|P138}}||Cafodd ei henwi ar ôl|, }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getDateValue|P571|FETCH_WIKIDATA|y}}|| ac fe'i sefydlwyd ym |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P2936|FETCH_WIKIDATA}}||Siaredir nifer o ieithoedd yn yr ardal gan gynnwys|.}}
&lt;!-- Cadw lle 1--&gt;
&lt;!--Ffinio ac amser--&gt;
{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P47|FETCH_WIKIDATA}}||Mae'n ffinio gyda|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P421|FETCH_WIKIDATA}}||Ceir 9 cylchfa amser yn UDA, ac mae hon yn perthyn i'r cylchfa amser a elwir yn: |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P1456|FETCH_WIKIDATA}}||Cedwir rhestr swyddogol o [[heneb]]ion ac [[adeilad cofrestredig|adeiladau cofrestredig]] y dref yn: |.}}&lt;!-- Cadw lle 2--&gt;
==Poblogaeth ac arwynebedd==
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;

{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2046}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2046|P585}}||Mae ganddi [[arwynebedd]] o|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2044}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2044|P585}} ||Ar ei huchaf mae'n|yn uwch na lefel y môr.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|}}} |noicon=y |P166 |qual=P1082}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}||Yn ôl [[cyfrifiad]] y wlad, [[poblogaeth]] y dref yw:|; mewn cymhariaeth, yn 2016 roedd [[poblogaeth]] [[Caerdydd]] yn 361,462 a [[Rhyl]] tua 26,000.&lt;ref&gt;[https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year statswales.gov.wales;] adalwyd 25 Mawrth 2020.&lt;/ref&gt;}} &lt;!-- Cadw lle 3--&gt;


&lt;!--    gallwch ychwanegu paragraffau newydd yma     --&gt;

==Pobl nodedig==

Ceir nifer o bobl nodedig a anwyd yn Pinetown, gan gynnwys:

{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?itemDescription ?yob ?yod
WHERE {
  ?item wdt:P31 wd:Q5;
    wdt:P19 wd:Q9059903.
      OPTIONAL {  ?item wdt:P569 ?dob.              BIND(YEAR(?dob) AS ?yob)           }      # mae P569 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
  OPTIONAL {  ?item wdt:P570 ?dod.              BIND(YEAR(?dod) AS ?yod)           }      # mae P570 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;cy,en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?item)
LIMIT 10
|sort=P569
|references=all
|columns=label:enw,P18,P106,P19,?yob:Bl geni,?yod:Bl marw
|links=local, text
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! enw
! delwedd
! galwedigaeth
! man geni
! Bl geni
! Bl marw
|-
| ''[[:d:Q21620668|Bam Adebayo]]''
| [[Delwedd:20160330 MCDAAG Bam Adebayo with the ball.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q3665646|chwaraewyr pêl-fasged]]''&lt;ref name='ref_5cb9f69878f3400ce4aab859fcca44cb'&gt;''[[:d:Q7300810|RealGM]]''&lt;/ref&gt;
| [[Pinetown, Gogledd Carolina]]
| 1997
| 
|}
{{Wikidata list end}}

&lt;!--BLWCH LLYWIO ar droed y dudalen --&gt;
{{blwch llywio
| enw = Taleithiau 
| teitl = Taleithiau {{banergwlad|UDA}} &lt;!--P17 = Gwladwriaeth--&gt;
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q30}}
&lt;!-- P150 = yn cynnwys yr ardal weinyddol; Q30 = Unol Daleithiau America --&gt;
}}

{{blwch llywio
| enw = siroedd
| header = Siroedd
| teitl = Siroedd o fewn talaith Gogledd Carolina
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q1391}}&lt;!-- Q-code y DALAITH --&gt;
}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{#invoke:wd|references|P131}}

[[Categori:Cymunedau Beaufort County, Gogledd Carolina]]</text>
      <sha1>l4wzq8xjak7snbahejusfucn79u36jt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Reform, Alabama</title>
    <ns>0</ns>
    <id>264230</id>
    <revision>
      <id>11095657</id>
      <parentid>11061980</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:28:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5882" xml:space="preserve">&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|UDA}} | suppressfields= sir cod_post| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} | talaith = [[Alabama]]{{#invoke:wd|references|P131}} }}
&lt;!--Paragraff 1--&gt;
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
Dinas yn {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}}, yn nhalaith [[Alabama]], {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}} yw '''{{PAGENAMEBASE}}'''. {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |list=prose |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P138 }}{{wikidata|references|P47}}{{wikidata|references|best|P138}}||Cafodd ei henwi ar ôl|, }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getDateValue|P571|FETCH_WIKIDATA|y}}|| ac fe'i sefydlwyd ym |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P2936|FETCH_WIKIDATA}}||Siaredir nifer o ieithoedd yn yr ardal gan gynnwys|.}}
&lt;!-- Cadw lle 1--&gt;
&lt;!--Ffinio ac amser--&gt;
{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P47|FETCH_WIKIDATA}}||Mae'n ffinio gyda|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P421|FETCH_WIKIDATA}}||Ceir 9 cylchfa amser yn UDA, ac mae hon yn perthyn i'r cylchfa amser a elwir yn: |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P1456|FETCH_WIKIDATA}}||Cedwir rhestr swyddogol o [[heneb]]ion ac [[adeilad cofrestredig|adeiladau cofrestredig]] y dref yn: |.}}&lt;!-- Cadw lle 2--&gt;
==Poblogaeth ac arwynebedd==
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;

{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2046}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2046|P585}}||Mae ganddi [[arwynebedd]] o| }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2044}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2044|P585}} ||ac ar ei huchaf mae'n|yn uwch na lefel y môr.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|}}} |noicon=y |P166 |qual=P1082}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}||Yn ôl [[cyfrifiad]] y wlad, [[poblogaeth]] y dref yw:|; mewn cymhariaeth, yn 2016 roedd [[poblogaeth]] [[Caerdydd]] yn 361,462 a [[Rhyl]] tua 26,000.&lt;ref&gt;[https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year statswales.gov.wales;] adalwyd 25 Mawrth 2020.&lt;/ref&gt;}} &lt;!-- Cadw lle 3--&gt;

&lt;!-- delwedd lleoli / map --&gt;
{|
|-
| &lt;!--delwedd map er lleoli (P242) --&gt;{{First word|{{#invoke:Wikidata|getImages|P242|FETCH_WIKIDATA}}|sep=]}}]]
|| 
|-
|  &lt;center&gt;Lleoliad {{PAGENAMEBASE}}&lt;br /&gt;o fewn {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P131}}&lt;/center&gt;
|| 
|}

&lt;!--    gallwch ychwanegu paragraffau newydd yma     --&gt;

==Pobl nodedig==

Ceir nifer o bobl nodedig a anwyd yn Reform, gan gynnwys:

{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?itemDescription ?yob ?yod
WHERE {
  ?item wdt:P31 wd:Q5;
    wdt:P19 wd:Q79522.
      OPTIONAL {  ?item wdt:P569 ?dob.              BIND(YEAR(?dob) AS ?yob)           }      # mae P569 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
  OPTIONAL {  ?item wdt:P570 ?dod.              BIND(YEAR(?dod) AS ?yod)           }      # mae P570 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;cy,en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?item)
LIMIT 10
|sort=P569
|references=all
|columns=label:enw,P18,P106,P19,?yob:Bl geni,?yod:Bl marw
|links=local, text
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! enw
! delwedd
! galwedigaeth
! man geni
! Bl geni
! Bl marw
|-
| ''[[:d:Q504606|Andrew F. Fox]]''
| 
| [[gwleidydd]]&lt;br/&gt;[[cyfreithiwr]]
| [[Reform, Alabama]]
| 1849
| 1926
|-
| ''[[:d:Q17403649|Albert Elmore]]''
| 
| ''[[:d:Q3246315|prif hyfforddwr]]''&lt;ref name='ref_f5bd91543f772184f9ea4363210f0b26'&gt;''[[:d:Q100895357|NCAA Statistics]]''&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;''[[:d:Q19204627|chwaraewr pêl-droed Americanaidd]]''
| [[Reform, Alabama]]
| 1904
| 1988
|-
| ''[[:d:Q6137610|James L. Malone]]''
| 
| ''[[:d:Q3246315|prif hyfforddwr]]''
| [[Reform, Alabama]]
| 1908
| 1979
|-
| ''[[:d:Q16090393|John Proctor]]''
| 
| ''[[:d:Q212238|gwas sifil]]''
| [[Reform, Alabama]]
| 1926
| 1999
|-
| ''[[:d:Q5300451|Doug Elmore]]''
| 
| ''[[:d:Q19204627|chwaraewr pêl-droed Americanaidd]]''
| [[Reform, Alabama]]
| 1939&lt;br/&gt;1938
| 2002
|-
| ''[[:d:Q6835362|Michael Williams]]''
| 
| ''[[:d:Q19204627|chwaraewr pêl-droed Americanaidd]]''&lt;ref name='ref_450e7e5b06de962c7dd74a02c467d9b3'&gt;''[[:d:Q21858410|NFL.com player database]]''&lt;/ref&gt;
| [[Reform, Alabama]]
| 1990
| 
|}
{{Wikidata list end}}

&lt;!--BLWCH LLYWIO ar droed y dudalen --&gt;
{{blwch llywio
| enw = Taleithiau 
| teitl = Taleithiau {{banergwlad|UDA}} &lt;!--P17 = Gwladwriaeth--&gt;
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q30}}
&lt;!-- P150 = yn cynnwys yr ardal weinyddol; Q30 = Unol Daleithiau America --&gt;
}}

{{blwch llywio
| enw = siroedd
| header = Siroedd
| teitl = Siroedd o fewn talaith Alabama
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q1391}}&lt;!-- Q-code y DALAITH --&gt;
}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{#invoke:wd|references|P131}}

[[Categori:Dinasoedd Pickens County, Alabama]]</text>
      <sha1>s7brzfpe2hxkko47rh62lnb9pxlwya5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Aliceville, Alabama</title>
    <ns>0</ns>
    <id>264308</id>
    <revision>
      <id>11095654</id>
      <parentid>11085669</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:26:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6126" xml:space="preserve">&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|UDA}} | suppressfields= sir cod_post| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} | talaith = [[Alabama]]{{#invoke:wd|references|P131}} }}

&lt;!--Paragraff 1--&gt;
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
Dinas yn {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}}, yn nhalaith [[Alabama]], {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}} yw '''{{PAGENAMEBASE}}'''. {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |list=prose |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P138 }}{{wikidata|references|P47}}{{wikidata|references|best|P138}}||Cafodd ei henwi ar ôl|, }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getDateValue|P571|FETCH_WIKIDATA|y}}|| ac fe'i sefydlwyd ym |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P2936|FETCH_WIKIDATA}}||Siaredir nifer o ieithoedd yn yr ardal gan gynnwys|.}}
&lt;!-- Cadw lle 1--&gt;

&lt;!--Ffinio ac amser--&gt;
{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P47|FETCH_WIKIDATA}}||Mae'n ffinio gyda|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P421|FETCH_WIKIDATA}}||Ceir 9 cylchfa amser yn UDA, ac mae hon yn perthyn i'r cylchfa amser a elwir yn: |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P1456|FETCH_WIKIDATA}}||Cedwir rhestr swyddogol o [[heneb]]ion ac [[adeilad cofrestredig|adeiladau cofrestredig]] y dref yn: |.}}&lt;!-- Cadw lle 2--&gt;

==Poblogaeth ac arwynebedd==
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;

{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2046}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2046|P585}}||Mae ganddi [[arwynebedd]] o| }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2044}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2044|P585}} ||ac ar ei huchaf mae'n|yn uwch na lefel y môr.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|}}} |noicon=y |P166 |qual=P1082}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}||Yn ôl [[cyfrifiad]] y wlad, [[poblogaeth]] y dref yw:|; mewn cymhariaeth, yn 2016 roedd [[poblogaeth]] [[Caerdydd]] yn 361,462 a [[Rhyl]] tua 26,000.&lt;ref&gt;[https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year statswales.gov.wales;] adalwyd 25 Mawrth 2020.&lt;/ref&gt;}} &lt;!-- Cadw lle 3--&gt;

&lt;!-- delwedd lleoli / map --&gt;
{|
|-
| &lt;!--delwedd map er lleoli (P242) --&gt;{{First word|{{#invoke:Wikidata|getImages|P242|FETCH_WIKIDATA}}|sep=]}}]]
|| 
|-
|  &lt;center&gt;Lleoliad {{PAGENAMEBASE}}&lt;br /&gt;o fewn {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P131}}&lt;/center&gt;
|| 
|}

&lt;!--    gallwch ychwanegu paragraffau newydd yma     --&gt;

==Pobl nodedig==

Ceir nifer o bobl nodedig a anwyd yn Aliceville, gan gynnwys:

{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?itemDescription ?yob ?yod
WHERE {
  ?item wdt:P31 wd:Q5;
    wdt:P19 wd:Q79666.
      OPTIONAL {  ?item wdt:P569 ?dob.              BIND(YEAR(?dob) AS ?yob)           }      # mae P569 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
  OPTIONAL {  ?item wdt:P570 ?dod.              BIND(YEAR(?dod) AS ?yod)           }      # mae P570 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;cy,en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?item)
LIMIT 10
|sort=P569
|references=all
|columns=label:enw,P18,P106,P19,?yob:Bl geni,?yod:Bl marw
|links=local, text
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! enw
! delwedd
! galwedigaeth
! man geni
! Bl geni
! Bl marw
|-
| ''[[:d:Q19299229|Robert McCoy]]''
| 
| [[canwr]]
| [[Aliceville, Alabama]]
| 1910
| 1978
|-
| ''[[:d:Q55739870|Wayne A. Meeks]]''
| 
| ''[[:d:Q19829990|ysgolor beiblaidd]]''&lt;ref name='ref_6a62f7b36d960764587243b861d2a024'&gt;''[[:d:Q13219454|Library of Congress Authorities]]''&lt;/ref&gt;
| [[Aliceville, Alabama]]&lt;ref name='ref_6a62f7b36d960764587243b861d2a024'&gt;''[[:d:Q13219454|Library of Congress Authorities]]''&lt;/ref&gt;
| 1932
| 
|-
| ''[[:d:Q3484159|Simmie Knox]]''
| [[Delwedd:Bob Ney, Simmie Knox and Chaka Fattah.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1028181|arlunydd]]''
| [[Aliceville, Alabama]]
| 1935
| 
|-
| ''[[:d:Q108152047|Wendell T. Brooks]]''
| 
| [[arlunydd]]
| [[Aliceville, Alabama]]&lt;ref name='ref_3189f5081023ec15c7df3437bb7d59df'&gt;https://americanart.si.edu/artist/wendell-t-brooks-600&lt;/ref&gt;
| 1939
| 
|-
| ''[[:d:Q2063058|Walter Jones]]''
| [[Delwedd:Walter-Jones-2008-11-02-vsEagles.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q19204627|chwaraewr pêl-droed Americanaidd]]''&lt;ref name='ref_728e8022f248902132d27962c994ff2c'&gt;''[[:d:Q3046137|ESPN.com]]''&lt;/ref&gt;
| [[Aliceville, Alabama]]
| 1974
| 
|-
| ''[[:d:Q5728415|Henry Smith]]''
| 
| ''[[:d:Q19204627|chwaraewr pêl-droed Americanaidd]]''
| [[Aliceville, Alabama]]
| 1983
| 
|}
{{Wikidata list end}}

&lt;!--BLWCH LLYWIO ar droed y dudalen --&gt;
{{blwch llywio
| enw = Taleithiau 
| teitl = Taleithiau {{banergwlad|UDA}} &lt;!--P17 = Gwladwriaeth--&gt;
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q30}}
&lt;!-- P150 = yn cynnwys yr ardal weinyddol; Q30 = Unol Daleithiau America --&gt;
}}

{{blwch llywio
| enw = siroedd
| header = Siroedd
| teitl = Siroedd o fewn talaith Alabama
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q1391}}&lt;!-- Q-code y DALAITH --&gt;
}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{#invoke:wd|references|P131}}

[[Categori:Dinasoedd Pickens County, Alabama]]</text>
      <sha1>43dwqyk46vo9mt39z650s7gsub4299n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Albany, Ohio</title>
    <ns>0</ns>
    <id>266461</id>
    <revision>
      <id>11095632</id>
      <parentid>10972144</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:15:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5203" xml:space="preserve">&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|UDA}} | suppressfields= sir cod_post| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} | talaith = [[Ohio]]{{#invoke:wd|references|P131}} }}

&lt;!--Paragraff 1--&gt;
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
Pentrefi yn {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}}, yn nhalaith [[Ohio]], {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}} yw '''{{PAGENAMEBASE}}'''. {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |list=prose |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P138 }}{{wikidata|references|P47}}{{wikidata|references|best|P138}}||Cafodd ei henwi ar ôl|, }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getDateValue|P571|FETCH_WIKIDATA|y}}|| ac fe'i sefydlwyd ym |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P2936|FETCH_WIKIDATA}}||Siaredir nifer o ieithoedd yn yr ardal gan gynnwys|.}}
&lt;!-- Cadw lle 1--&gt;

&lt;!--Ffinio ac amser--&gt;
{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P47|FETCH_WIKIDATA}}||Mae'n ffinio gyda|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P421|FETCH_WIKIDATA}}||Ceir 9 cylchfa amser yn UDA, ac mae hon yn perthyn i'r cylchfa amser a elwir yn: |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P1456|FETCH_WIKIDATA}}||Cedwir rhestr swyddogol o [[heneb]]ion ac [[adeilad cofrestredig|adeiladau cofrestredig]] y dref yn: |.}}&lt;!-- Cadw lle 2--&gt;

==Poblogaeth ac arwynebedd==
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;

{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2046}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2046|P585}}||Mae ganddi [[arwynebedd]] o| }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2044}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2044|P585}} ||ac ar ei huchaf mae'n|yn uwch na lefel y môr.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|}}} |noicon=y |P166 |qual=P1082}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}||Yn ôl [[cyfrifiad]] y wlad, [[poblogaeth]] y dref yw:|; mewn cymhariaeth, yn 2016 roedd [[poblogaeth]] [[Caerdydd]] yn 361,462 a [[Rhyl]] tua 26,000.&lt;ref&gt;[https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year statswales.gov.wales;] adalwyd 25 Mawrth 2020.&lt;/ref&gt;}} &lt;!-- Cadw lle 3--&gt;

&lt;!-- delwedd lleoli / map --&gt;
{|
|-
| &lt;!--delwedd map er lleoli (P242) --&gt;{{First word|{{#invoke:Wikidata|getImages|P242|FETCH_WIKIDATA}}|sep=]}}]]
|| 
|-
|  &lt;center&gt;Lleoliad {{PAGENAMEBASE}}&lt;br /&gt;o fewn {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P131}}&lt;/center&gt;
|| 
|}

&lt;!--    gallwch ychwanegu paragraffau newydd yma     --&gt;

==Pobl nodedig==

Ceir nifer o bobl nodedig a anwyd yn Albany, gan gynnwys:

{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?itemDescription ?yob ?yod
WHERE {
  ?item wdt:P31 wd:Q5;
    wdt:P19 wd:Q1030207.
      OPTIONAL {  ?item wdt:P569 ?dob.              BIND(YEAR(?dob) AS ?yob)           }      # mae P569 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
  OPTIONAL {  ?item wdt:P570 ?dod.              BIND(YEAR(?dod) AS ?yod)           }      # mae P570 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;cy,en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?item)
LIMIT 10
|sort=P569
|references=all
|columns=label:enw,P18,P106,P19,?yob:Bl geni,?yod:Bl marw
|links=local, text
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! enw
! delwedd
! galwedigaeth
! man geni
! Bl geni
! Bl marw
|-
| ''[[:d:Q28606316|Eva del Vakia Bowles]]''
| [[Delwedd:Eva Bowles.jpg|center|128px]]
| [[athro]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q7019111|gweithiwr cymdeithasol]]''
| [[Albany, Ohio]]
| 1875
| 1943
|-
| ''[[:d:Q30146943|Josiah Yazdani]]''
| 
| ''[[:d:Q19204627|chwaraewr pêl-droed Americanaidd]]''
| [[Albany, Ohio]]
| 1991
| 
|}
{{Wikidata list end}}

&lt;!--BLWCH LLYWIO ar droed y dudalen --&gt;
{{blwch llywio
| enw = Taleithiau 
| teitl = Taleithiau {{banergwlad|UDA}} &lt;!--P17 = Gwladwriaeth--&gt;
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q30}}
&lt;!-- P150 = yn cynnwys yr ardal weinyddol; Q30 = Unol Daleithiau America --&gt;
}}

{{blwch llywio
| enw = siroedd
| header = Siroedd
| teitl = Siroedd o fewn talaith Ohio
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q1391}}&lt;!-- Q-code y DALAITH --&gt;
}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{#invoke:wd|references|P131}}

[[Categori:Pentrefi Athens County, Ohio]]</text>
      <sha1>9u9daziwx1dgl92monwe7nzwor5cssn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Glenford, Ohio</title>
    <ns>0</ns>
    <id>266536</id>
    <revision>
      <id>11095650</id>
      <parentid>11077675</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:22:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5680" xml:space="preserve">&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|UDA}} | suppressfields= sir cod_post| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} | talaith = [[Ohio]]{{#invoke:wd|references|P131}} }}

&lt;!--Paragraff 1--&gt;
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
Pentrefi yn {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}}, yn nhalaith [[Ohio]], {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}} yw '''{{PAGENAMEBASE}}'''. {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |list=prose |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P138 }}{{wikidata|references|P47}}{{wikidata|references|best|P138}}||Cafodd ei henwi ar ôl|, }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getDateValue|P571|FETCH_WIKIDATA|y}}|| ac fe'i sefydlwyd ym |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P2936|FETCH_WIKIDATA}}||Siaredir nifer o ieithoedd yn yr ardal gan gynnwys|.}}
&lt;!-- Cadw lle 1--&gt;

&lt;!--Ffinio ac amser--&gt;
{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P47|FETCH_WIKIDATA}}||Mae'n ffinio gyda|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P421|FETCH_WIKIDATA}}||Ceir 9 cylchfa amser yn UDA, ac mae hon yn perthyn i'r cylchfa amser a elwir yn: |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P1456|FETCH_WIKIDATA}}||Cedwir rhestr swyddogol o [[heneb]]ion ac [[adeilad cofrestredig|adeiladau cofrestredig]] y dref yn: |.}}&lt;!-- Cadw lle 2--&gt;

==Poblogaeth ac arwynebedd==
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;

{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2046}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2046|P585}}||Mae ganddi [[arwynebedd]] o| }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2044}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2044|P585}} ||ac ar ei huchaf mae'n|yn uwch na lefel y môr.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|}}} |noicon=y |P166 |qual=P1082}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}||Yn ôl [[cyfrifiad]] y wlad, [[poblogaeth]] y dref yw:|; mewn cymhariaeth, yn 2016 roedd [[poblogaeth]] [[Caerdydd]] yn 361,462 a [[Rhyl]] tua 26,000.&lt;ref&gt;[https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year statswales.gov.wales;] adalwyd 25 Mawrth 2020.&lt;/ref&gt;}} &lt;!-- Cadw lle 3--&gt;

&lt;!-- delwedd lleoli / map --&gt;
{|
|-
| &lt;!--delwedd map er lleoli (P242) --&gt;{{First word|{{#invoke:Wikidata|getImages|P242|FETCH_WIKIDATA}}|sep=]}}]]
|| 
|-
|  &lt;center&gt;Lleoliad {{PAGENAMEBASE}}&lt;br /&gt;o fewn {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P131}}&lt;/center&gt;
|| 
|}

&lt;!--    gallwch ychwanegu paragraffau newydd yma     --&gt;

==Pobl nodedig==

Ceir nifer o bobl nodedig a anwyd yn Glenford, gan gynnwys:

{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?itemDescription ?yob ?yod
WHERE {
  ?item wdt:P31 wd:Q5;
    wdt:P19 wd:Q1530986.
      OPTIONAL {  ?item wdt:P569 ?dob.              BIND(YEAR(?dob) AS ?yob)           }      # mae P569 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
  OPTIONAL {  ?item wdt:P570 ?dod.              BIND(YEAR(?dod) AS ?yod)           }      # mae P570 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;cy,en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?item)
LIMIT 10
|sort=P569
|references=all
|columns=label:enw,P18,P106,P19,?yob:Bl geni,?yod:Bl marw
|links=local, text
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! enw
! delwedd
! galwedigaeth
! man geni
! Bl geni
! Bl marw
|-
| ''[[:d:Q63353733|Walter Leckrone]]''
| 
| ''[[:d:Q19204627|chwaraewr pêl-droed Americanaidd]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q42331263|American football coach]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q5137571|hyfforddwr pêl-fasged]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q17351648|golygydd papur newydd]]''
| [[Glenford, Ohio]]
| 1897
| 1964
|-
| ''[[:d:Q3791955|Dick Shrider]]''
| [[Delwedd:Dick Shrider 1947.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q5137571|hyfforddwr pêl-fasged]]''&lt;ref name='ref_efbc8b7680540fd6e0d8bfcf531202f9'&gt;''[[:d:Q100311335|College Basketball at Sports-Reference.com]]''&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;''[[:d:Q3665646|chwaraewyr pêl-fasged]]''&lt;ref name='ref_5cb9f69878f3400ce4aab859fcca44cb'&gt;''[[:d:Q7300810|RealGM]]''&lt;/ref&gt;
| [[Glenford, Ohio]]
| 1923
| 2014
|-
| ''[[:d:Q6490529|Larry Householder]]''
| 
| [[gwleidydd]]
| [[Glenford, Ohio]]
| 1959
| 
|}
{{Wikidata list end}}

&lt;!--BLWCH LLYWIO ar droed y dudalen --&gt;
{{blwch llywio
| enw = Taleithiau 
| teitl = Taleithiau {{banergwlad|UDA}} &lt;!--P17 = Gwladwriaeth--&gt;
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q30}}
&lt;!-- P150 = yn cynnwys yr ardal weinyddol; Q30 = Unol Daleithiau America --&gt;
}}

{{blwch llywio
| enw = siroedd
| header = Siroedd
| teitl = Siroedd o fewn talaith Ohio
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q1391}}&lt;!-- Q-code y DALAITH --&gt;
}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{#invoke:wd|references|P131}}

[[Categori:Pentrefi Perry County, Ohio]]</text>
      <sha1>m51kbby4luibqj4bm7urewk64u1kjwy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>New Lexington, Ohio</title>
    <ns>0</ns>
    <id>266733</id>
    <revision>
      <id>11095648</id>
      <parentid>11073369</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:21:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7394" xml:space="preserve">&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|UDA}} | suppressfields= sir cod_post| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} | talaith = [[Ohio]]{{#invoke:wd|references|P131}} }}
&lt;!--Paragraff 1--&gt;
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
Pentrefi yn {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}}, yn nhalaith [[Ohio]], {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}} yw '''{{PAGENAMEBASE}}'''. {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |list=prose |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P138 }}{{wikidata|references|P47}}{{wikidata|references|best|P138}}||Cafodd ei henwi ar ôl|, }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getDateValue|P571|FETCH_WIKIDATA|y}}|| ac fe'i sefydlwyd ym |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P2936|FETCH_WIKIDATA}}||Siaredir nifer o ieithoedd yn yr ardal gan gynnwys|.}}
&lt;!-- Cadw lle 1--&gt;
&lt;!--Ffinio ac amser--&gt;
{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P47|FETCH_WIKIDATA}}||Mae'n ffinio gyda|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P421|FETCH_WIKIDATA}}||Ceir 9 cylchfa amser yn UDA, ac mae hon yn perthyn i'r cylchfa amser a elwir yn: |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P1456|FETCH_WIKIDATA}}||Cedwir rhestr swyddogol o [[heneb]]ion ac [[adeilad cofrestredig|adeiladau cofrestredig]] y dref yn: |.}}&lt;!-- Cadw lle 2--&gt;

==Poblogaeth ac arwynebedd==
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;

{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2046}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2046|P585}}||Mae ganddi [[arwynebedd]] o| }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2044}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2044|P585}} ||ac ar ei huchaf mae'n|yn uwch na lefel y môr.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|}}} |noicon=y |P166 |qual=P1082}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}||Yn ôl [[cyfrifiad]] y wlad, [[poblogaeth]] y dref yw:|; mewn cymhariaeth, yn 2016 roedd [[poblogaeth]] [[Caerdydd]] yn 361,462 a [[Rhyl]] tua 26,000.&lt;ref&gt;[https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year statswales.gov.wales;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180620101839/https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year |date=2018-06-20 }} adalwyd 25 Mawrth 2020.&lt;/ref&gt;}} &lt;!-- Cadw lle 3--&gt;

&lt;!-- delwedd lleoli / map --&gt;
{|
|-
| &lt;!--delwedd map er lleoli (P242) --&gt;{{First word|{{#invoke:Wikidata|getImages|P242|FETCH_WIKIDATA}}|sep=]}}]]
|| 
|-
|  &lt;center&gt;Lleoliad {{PAGENAMEBASE}}&lt;br /&gt;o fewn {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P131}}&lt;/center&gt;
|| 
|}

&lt;!--    gallwch ychwanegu paragraffau newydd yma     --&gt;

==Pobl nodedig==

Ceir nifer o bobl nodedig a anwyd yn New Lexington, gan gynnwys:

{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?itemDescription ?yob ?yod
WHERE {
  ?item wdt:P31 wd:Q5;
    wdt:P19 wd:Q1927275.
      OPTIONAL {  ?item wdt:P569 ?dob.              BIND(YEAR(?dob) AS ?yob)           }      # mae P569 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
  OPTIONAL {  ?item wdt:P570 ?dod.              BIND(YEAR(?dod) AS ?yod)           }      # mae P570 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;cy,en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?item)
LIMIT 10
|sort=P569
|references=all
|columns=label:enw,P18,P106,P19,?yob:Bl geni,?yod:Bl marw
|links=local, text
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! enw
! delwedd
! galwedigaeth
! man geni
! Bl geni
! Bl marw
|-
| ''[[:d:Q6138390|James M. Comly]]''
| [[Delwedd:James Munroe Stuart Comly.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q189290|swyddog milwrol]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q193391|diplomydd]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q2516866|cyhoeddwr]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q1607826|golygydd]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q1930187|newyddiadurwr]]''
| [[New Lexington, Ohio]]
| 1832
| 1887
|-
| ''[[:d:Q723281|Stephen Benton Elkins]]''
| [[Delwedd:Stephen Benton “Smooth Steve” Elkins.jpg|center|128px]]
| [[gwleidydd]]&lt;br/&gt;[[cyfreithiwr]]&lt;br/&gt;[[athro]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q43845|person busnes]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q806798|banciwr]]''
| [[New Lexington, Ohio]]
| 1841
| 1911
|-
| ''[[:d:Q2348906|Januarius MacGahan]]''
| [[Delwedd:Януарий Мак-Гахан.jpeg|center|128px]]
| ''[[:d:Q1930187|newyddiadurwr]]''&lt;br/&gt;[[ysgrifennwr]]&lt;ref name='ref_1ec849f68fa5eea6e8260ca99c248ab4'&gt;''[[:d:Q19098835|Library of the World's Best Literature]]''&lt;/ref&gt;
| [[New Lexington, Ohio]]
| 1844
| 1878
|-
| ''[[:d:Q1699070|John A. McShane]]''
| [[Delwedd:John A. McShane (Nebraska Congressman).jpg|center|128px]]
| [[gwleidydd]]
| [[New Lexington, Ohio]]
| 1850
| 1923
|-
| ''[[:d:Q761717|John Augustine Zahm]]''
| [[Delwedd:JohnZahm.jpg|center|128px]]
| [[fforiwr]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q250867|offeiriad Catholig]]''&lt;br/&gt;[[ysgrifennwr]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1622272|academydd]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q18805|naturiaethydd]]''
| [[New Lexington, Ohio]]
| 1851
| 1921
|-
| ''[[:d:Q7375913|Rube Ward]]''
| 
| ''[[:d:Q10871364|chwaraewr pêl fas]]''&lt;ref name='ref_675ebf7e220c59314c0e50976dc3cad6'&gt;''[[:d:Q863769|Baseball-Reference.com]]''&lt;/ref&gt;
| [[New Lexington, Ohio]]
| 1879
| 1945
|-
| ''[[:d:Q15430205|Herbert S. Duffy]]''
| 
| [[cyfreithiwr]]&lt;br/&gt;[[gwleidydd]]
| [[New Lexington, Ohio]]
| 1900
| 1956
|-
| ''[[:d:Q978748|Gene Cole]]''
| 
| ''[[:d:Q4009406|sbrintiwr]]''&lt;ref name='ref_4bc5966f55e7e10dc8673e16564136d2'&gt;http://www.legacy.com/obituaries/lancastereaglegazette/obituary.aspx?n=gene-cole&amp;pid=187827873&amp;fhid=8677&lt;/ref&gt;
| [[New Lexington, Ohio]]&lt;ref name='ref_7be11e2c8629e586240b0a07357adc49'&gt;http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/co/gene-cole-1.html&lt;/ref&gt;
| 1928
| 2018
|-
| ''[[:d:Q6184074|Jerry McGee]]''
| 
| ''[[:d:Q11303721|golffiwr]]''
| [[New Lexington, Ohio]]
| 1943
| 2021
|-
| ''[[:d:Q5213385|Dan Dodd]]''
| 
| [[gwleidydd]]
| [[New Lexington, Ohio]]
| 1978
| 
|}
{{Wikidata list end}}

&lt;!--BLWCH LLYWIO ar droed y dudalen --&gt;
{{blwch llywio
| enw = Taleithiau 
| teitl = Taleithiau {{banergwlad|UDA}} &lt;!--P17 = Gwladwriaeth--&gt;
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q30}}
&lt;!-- P150 = yn cynnwys yr ardal weinyddol; Q30 = Unol Daleithiau America --&gt;
}}

{{blwch llywio
| enw = siroedd
| header = Siroedd
| teitl = Siroedd o fewn talaith Ohio
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q1391}}&lt;!-- Q-code y DALAITH --&gt;
}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{#invoke:wd|references|P131}}

[[Categori:Pentrefi Perry County, Ohio]]</text>
      <sha1>rpjedtk13ubagii7fraxv24vcz1nvwf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Jacksonville, Ohio</title>
    <ns>0</ns>
    <id>266831</id>
    <revision>
      <id>11095635</id>
      <parentid>10798536</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:17:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5154" xml:space="preserve">&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|UDA}} | suppressfields= sir cod_post| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} | talaith = [[Ohio]]{{#invoke:wd|references|P131}} }}
&lt;!--Paragraff 1--&gt;
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
Pentrefi yn {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}}, yn nhalaith [[Ohio]], {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}} yw '''{{PAGENAMEBASE}}'''. {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |list=prose |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P138 }}{{wikidata|references|P47}}{{wikidata|references|best|P138}}||Cafodd ei henwi ar ôl|, }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getDateValue|P571|FETCH_WIKIDATA|y}}|| ac fe'i sefydlwyd ym |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P2936|FETCH_WIKIDATA}}||Siaredir nifer o ieithoedd yn yr ardal gan gynnwys|.}}
&lt;!-- Cadw lle 1--&gt;

&lt;!--Ffinio ac amser--&gt;
{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P47|FETCH_WIKIDATA}}||Mae'n ffinio gyda|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P421|FETCH_WIKIDATA}}||Ceir 9 cylchfa amser yn UDA, ac mae hon yn perthyn i'r cylchfa amser a elwir yn: |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P1456|FETCH_WIKIDATA}}||Cedwir rhestr swyddogol o [[heneb]]ion ac [[adeilad cofrestredig|adeiladau cofrestredig]] y dref yn: |.}}&lt;!-- Cadw lle 2--&gt;

==Poblogaeth ac arwynebedd==
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;

{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2046}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2046|P585}}||Mae ganddi [[arwynebedd]] o| }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2044}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2044|P585}} ||ac ar ei huchaf mae'n|yn uwch na lefel y môr.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|}}} |noicon=y |P166 |qual=P1082}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}||Yn ôl [[cyfrifiad]] y wlad, [[poblogaeth]] y dref yw:|; mewn cymhariaeth, yn 2016 roedd [[poblogaeth]] [[Caerdydd]] yn 361,462 a [[Rhyl]] tua 26,000.&lt;ref&gt;[https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year statswales.gov.wales;] adalwyd 25 Mawrth 2020.&lt;/ref&gt;}} &lt;!-- Cadw lle 3--&gt;

&lt;!-- delwedd lleoli / map --&gt;
{|
|-
| &lt;!--delwedd map er lleoli (P242) --&gt;{{First word|{{#invoke:Wikidata|getImages|P242|FETCH_WIKIDATA}}|sep=]}}]]
|| 
|-
|  &lt;center&gt;Lleoliad {{PAGENAMEBASE}}&lt;br /&gt;o fewn {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P131}}&lt;/center&gt;
|| 
|}

&lt;!--    gallwch ychwanegu paragraffau newydd yma     --&gt;

==Pobl nodedig==

Ceir nifer o bobl nodedig a anwyd yn Jacksonville, gan gynnwys:

{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?itemDescription ?yob ?yod
WHERE {
  ?item wdt:P31 wd:Q5;
    wdt:P19 wd:Q2001207.
      OPTIONAL {  ?item wdt:P569 ?dob.              BIND(YEAR(?dob) AS ?yob)           }      # mae P569 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
  OPTIONAL {  ?item wdt:P570 ?dod.              BIND(YEAR(?dod) AS ?yod)           }      # mae P570 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;cy,en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?item)
LIMIT 10
|sort=P569
|references=all
|columns=label:enw,P18,P106,P19,?yob:Bl geni,?yod:Bl marw
|links=local, text
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! enw
! delwedd
! galwedigaeth
! man geni
! Bl geni
! Bl marw
|-
| ''[[:d:Q15441466|Herrick L. Johnston]]''
| 
| ''[[:d:Q43845|person busnes]]''
| [[Jacksonville, Ohio]]&lt;br/&gt;[[Jackson, Ohio]]&lt;ref name='ref_a73b4cf50e6f7f134572affbb4a2fa51'&gt;https://www.gf.org/fellows/all-fellows/herrick-l-johnston/&lt;/ref&gt;
| 1898
| 1965
|}
{{Wikidata list end}}

&lt;!--BLWCH LLYWIO ar droed y dudalen --&gt;
{{blwch llywio
| enw = Taleithiau 
| teitl = Taleithiau {{banergwlad|UDA}} &lt;!--P17 = Gwladwriaeth--&gt;
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q30}}
&lt;!-- P150 = yn cynnwys yr ardal weinyddol; Q30 = Unol Daleithiau America --&gt;
}}

{{blwch llywio
| enw = siroedd
| header = Siroedd
| teitl = Siroedd o fewn talaith Ohio
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q1391}}&lt;!-- Q-code y DALAITH --&gt;
}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{#invoke:wd|references|P131}}

[[Categori:Pentrefi Athens County, Ohio]]</text>
      <sha1>6iipbnsky7fzu2i97429g1lce5qasxd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>New Straitsville, Ohio</title>
    <ns>0</ns>
    <id>266879</id>
    <revision>
      <id>11095646</id>
      <parentid>11053971</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:21:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5165" xml:space="preserve">&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|UDA}} | suppressfields= sir cod_post| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} | talaith = [[Ohio]]{{#invoke:wd|references|P131}} }}
&lt;!--Paragraff 1--&gt;
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
Pentrefi yn {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}}, yn nhalaith [[Ohio]], {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}} yw '''{{PAGENAMEBASE}}'''. {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |list=prose |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P138 }}{{wikidata|references|P47}}{{wikidata|references|best|P138}}||Cafodd ei henwi ar ôl|, }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getDateValue|P571|FETCH_WIKIDATA|y}}|| ac fe'i sefydlwyd ym |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P2936|FETCH_WIKIDATA}}||Siaredir nifer o ieithoedd yn yr ardal gan gynnwys|.}}
&lt;!-- Cadw lle 1--&gt;
&lt;!--Ffinio ac amser--&gt;
{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P47|FETCH_WIKIDATA}}||Mae'n ffinio gyda|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P421|FETCH_WIKIDATA}}||Ceir 9 cylchfa amser yn UDA, ac mae hon yn perthyn i'r cylchfa amser a elwir yn: |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P1456|FETCH_WIKIDATA}}||Cedwir rhestr swyddogol o [[heneb]]ion ac [[adeilad cofrestredig|adeiladau cofrestredig]] y dref yn: |.}}&lt;!-- Cadw lle 2--&gt;

==Poblogaeth ac arwynebedd==
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;

{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2046}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2046|P585}}||Mae ganddi [[arwynebedd]] o| }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2044}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2044|P585}} ||ac ar ei huchaf mae'n|yn uwch na lefel y môr.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|}}} |noicon=y |P166 |qual=P1082}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}||Yn ôl [[cyfrifiad]] y wlad, [[poblogaeth]] y dref yw:|; mewn cymhariaeth, yn 2016 roedd [[poblogaeth]] [[Caerdydd]] yn 361,462 a [[Rhyl]] tua 26,000.&lt;ref&gt;[https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year statswales.gov.wales;] adalwyd 25 Mawrth 2020.&lt;/ref&gt;}} &lt;!-- Cadw lle 3--&gt;

&lt;!-- delwedd lleoli / map --&gt;
{|
|-
| &lt;!--delwedd map er lleoli (P242) --&gt;{{First word|{{#invoke:Wikidata|getImages|P242|FETCH_WIKIDATA}}|sep=]}}]]
|| 
|-
|  &lt;center&gt;Lleoliad {{PAGENAMEBASE}}&lt;br /&gt;o fewn {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P131}}&lt;/center&gt;
|| 
|}

&lt;!--    gallwch ychwanegu paragraffau newydd yma     --&gt;

==Pobl nodedig==

Ceir nifer o bobl nodedig a anwyd yn New Straitsville, gan gynnwys:

{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?itemDescription ?yob ?yod
WHERE {
  ?item wdt:P31 wd:Q5;
    wdt:P19 wd:Q2042276.
      OPTIONAL {  ?item wdt:P569 ?dob.              BIND(YEAR(?dob) AS ?yob)           }      # mae P569 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
  OPTIONAL {  ?item wdt:P570 ?dod.              BIND(YEAR(?dod) AS ?yod)           }      # mae P570 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;cy,en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?item)
LIMIT 10
|sort=P569
|references=all
|columns=label:enw,P18,P106,P19,?yob:Bl geni,?yod:Bl marw
|links=local, text
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! enw
! delwedd
! galwedigaeth
! man geni
! Bl geni
! Bl marw
|-
| ''[[:d:Q6115442|Jack Taylor]]''
| [[Delwedd:Jack Taylor 1906.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q10871364|chwaraewr pêl fas]]''&lt;ref name='ref_675ebf7e220c59314c0e50976dc3cad6'&gt;''[[:d:Q863769|Baseball-Reference.com]]''&lt;/ref&gt;
| [[New Straitsville, Ohio]]
| 1874
| 1938
|}
{{Wikidata list end}}

&lt;!--BLWCH LLYWIO ar droed y dudalen --&gt;
{{blwch llywio
| enw = Taleithiau 
| teitl = Taleithiau {{banergwlad|UDA}} &lt;!--P17 = Gwladwriaeth--&gt;
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q30}}
&lt;!-- P150 = yn cynnwys yr ardal weinyddol; Q30 = Unol Daleithiau America --&gt;
}}

{{blwch llywio
| enw = siroedd
| header = Siroedd
| teitl = Siroedd o fewn talaith Ohio
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q1391}}&lt;!-- Q-code y DALAITH --&gt;
}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{#invoke:wd|references|P131}}

[[Categori:Pentrefi Perry County, Ohio]]</text>
      <sha1>f0nx7uwhkv2h777ubqy45r0a7ry5fco</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Yemassee, De Carolina</title>
    <ns>0</ns>
    <id>267685</id>
    <revision>
      <id>11095668</id>
      <parentid>10947828</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:35:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5094" xml:space="preserve">&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|UDA}} | suppressfields= sir cod_post| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} | talaith = [[De Carolina]]{{#invoke:wd|references|P131}} }}
&lt;!--Paragraff 1--&gt;
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
Tref yn {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}}, yn nhalaith [[De Carolina]], {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}} yw '''{{PAGENAMEBASE}}'''. {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |list=prose |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P138 }}{{wikidata|references|P47}}{{wikidata|references|best|P138}}||Cafodd ei henwi ar ôl|, }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getDateValue|P571|FETCH_WIKIDATA|y}}|| ac fe'i sefydlwyd ym |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P2936|FETCH_WIKIDATA}}||Siaredir nifer o ieithoedd yn yr ardal gan gynnwys|.}}
&lt;!-- Cadw lle 1--&gt;
&lt;!--Ffinio ac amser--&gt;
{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P47|FETCH_WIKIDATA}}||Mae'n ffinio gyda|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P421|FETCH_WIKIDATA}}||Ceir 9 cylchfa amser yn UDA, ac mae hon yn perthyn i'r cylchfa amser a elwir yn: |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P1456|FETCH_WIKIDATA}}||Cedwir rhestr swyddogol o [[heneb]]ion ac [[adeilad cofrestredig|adeiladau cofrestredig]] y dref yn: |.}}&lt;!-- Cadw lle 2--&gt;
==Poblogaeth ac arwynebedd==
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;

{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2046}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2046|P585}}||Mae ganddi [[arwynebedd]] o| }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2044}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2044|P585}} ||ac ar ei huchaf mae'n|yn uwch na lefel y môr.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|}}} |noicon=y |P166 |qual=P1082}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}||Yn ôl [[cyfrifiad]] y wlad, [[poblogaeth]] y dref yw:|; mewn cymhariaeth, yn 2016 roedd [[poblogaeth]] [[Caerdydd]] yn 361,462 a [[Rhyl]] tua 26,000.&lt;ref&gt;[https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year statswales.gov.wales;] adalwyd 25 Mawrth 2020.&lt;/ref&gt;}} &lt;!-- Cadw lle 3--&gt;

&lt;!-- delwedd lleoli / map --&gt;
{|
|-
| &lt;!--delwedd map er lleoli (P242) --&gt;{{First word|{{#invoke:Wikidata|getImages|P242|FETCH_WIKIDATA}}|sep=]}}]]
|| 
|-
|  &lt;center&gt;Lleoliad {{PAGENAMEBASE}}&lt;br /&gt;o fewn {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P131}}&lt;/center&gt;
|| 
|}

&lt;!--    gallwch ychwanegu paragraffau newydd yma     --&gt;

==Pobl nodedig==

Ceir nifer o bobl nodedig a anwyd yn Yemassee, gan gynnwys:

{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?itemDescription ?yob ?yod
WHERE {
  ?item wdt:P31 wd:Q5;
    wdt:P19 wd:Q1668600.
      OPTIONAL {  ?item wdt:P569 ?dob.              BIND(YEAR(?dob) AS ?yob)           }      # mae P569 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
  OPTIONAL {  ?item wdt:P570 ?dod.              BIND(YEAR(?dod) AS ?yod)           }      # mae P570 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;cy,en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?item)
LIMIT 10
|sort=P569
|references=all
|columns=label:enw,P18,P106,P19,?yob:Bl geni,?yod:Bl marw
|links=local, text
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! enw
! delwedd
! galwedigaeth
! man geni
! Bl geni
! Bl marw
|-
| ''[[:d:Q16013368|Frank Blair]]''
| [[Delwedd:Frank Blair Today 1953 (cropped).JPG|center|128px]]
| ''[[:d:Q1930187|newyddiadurwr]]''
| [[Yemassee, De Carolina]]
| 1915
| 1995
|}
{{Wikidata list end}}

&lt;!--BLWCH LLYWIO ar droed y dudalen --&gt;
{{blwch llywio
| enw = Taleithiau 
| teitl = Taleithiau {{banergwlad|UDA}} &lt;!--P17 = Gwladwriaeth--&gt;
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q30}}
&lt;!-- P150 = yn cynnwys yr ardal weinyddol; Q30 = Unol Daleithiau America --&gt;
}}

{{blwch llywio
| enw = siroedd
| header = Siroedd
| teitl = Siroedd o fewn talaith De Carolina
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q1391}}&lt;!-- Q-code y DALAITH --&gt;
}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{#invoke:wd|references|P131}}

[[Categori:Trefi Beaufort County, De Carolina]]</text>
      <sha1>g2vk8r6y1h1287txldi5pgxmfcjddbf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bluffton, De Carolina</title>
    <ns>0</ns>
    <id>269447</id>
    <revision>
      <id>11095664</id>
      <parentid>10101386</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:33:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4804" xml:space="preserve">&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|UDA}} | suppressfields= sir cod_post| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} | talaith = [[De Carolina]]{{#invoke:wd|references|P131}} }}

&lt;!--Paragraff 1--&gt;
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
Tref yn {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}}, yn nhalaith [[De Carolina]], {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}} yw '''{{PAGENAMEBASE}}'''. {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |list=prose |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P138 }}{{wikidata|references|P47}}{{wikidata|references|best|P138}}||Cafodd ei henwi ar ôl|, }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getDateValue|P571|FETCH_WIKIDATA|y}}|| ac fe'i sefydlwyd ym |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P2936|FETCH_WIKIDATA}}||Siaredir nifer o ieithoedd yn yr ardal gan gynnwys|.}}
&lt;!-- Cadw lle 1--&gt;

&lt;!--Ffinio ac amser--&gt;
{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P47|FETCH_WIKIDATA}}||Mae'n ffinio gyda|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P421|FETCH_WIKIDATA}}||Ceir 9 cylchfa amser yn UDA, ac mae hon yn perthyn i'r cylchfa amser a elwir yn: |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P1456|FETCH_WIKIDATA}}||Cedwir rhestr swyddogol o [[heneb]]ion ac [[adeilad cofrestredig|adeiladau cofrestredig]] y dref yn: |.}}&lt;!-- Cadw lle 2--&gt;

==Poblogaeth ac arwynebedd==
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;

{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2046}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2046|P585}}||Mae ganddi [[arwynebedd]] o| }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2044}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2044|P585}} ||ac ar ei huchaf mae'n|yn uwch na lefel y môr.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|}}} |noicon=y |P166 |qual=P1082}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}||Yn ôl [[cyfrifiad]] y wlad, [[poblogaeth]] y dref yw:|; mewn cymhariaeth, yn 2016 roedd [[poblogaeth]] [[Caerdydd]] yn 361,462 a [[Rhyl]] tua 26,000.&lt;ref&gt;[https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year statswales.gov.wales;] adalwyd 25 Mawrth 2020.&lt;/ref&gt;}} &lt;!-- Cadw lle 3--&gt;

&lt;!-- delwedd lleoli / map --&gt;
{|
|-
| &lt;!--delwedd map er lleoli (P242) --&gt;{{First word|{{#invoke:Wikidata|getImages|P242|FETCH_WIKIDATA}}|sep=]}}]]
|| 
|-
|  &lt;center&gt;Lleoliad {{PAGENAMEBASE}}&lt;br /&gt;o fewn {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P131}}&lt;/center&gt;
|| 
|}

&lt;!--    gallwch ychwanegu paragraffau newydd yma     --&gt;

==Pobl nodedig==

Ceir nifer o bobl nodedig a anwyd yn Bluffton, gan gynnwys:

{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?itemDescription ?yob ?yod
WHERE {
  ?item wdt:P31 wd:Q5;
    wdt:P19 wd:Q3243593.
      OPTIONAL {  ?item wdt:P569 ?dob.              BIND(YEAR(?dob) AS ?yob)           }      # mae P569 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
  OPTIONAL {  ?item wdt:P570 ?dod.              BIND(YEAR(?dod) AS ?yod)           }      # mae P570 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;cy,en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?item)
LIMIT 10
|sort=P569
|references=all
|columns=label:enw,P18,P106,P19,?yob:Bl geni,?yod:Bl marw
|links=local, text
}}

{{Wikidata list end}}

&lt;!--BLWCH LLYWIO ar droed y dudalen --&gt;
{{blwch llywio
| enw = Taleithiau 
| teitl = Taleithiau {{banergwlad|UDA}} &lt;!--P17 = Gwladwriaeth--&gt;
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q30}}
&lt;!-- P150 = yn cynnwys yr ardal weinyddol; Q30 = Unol Daleithiau America --&gt;
}}

{{blwch llywio
| enw = siroedd
| header = Siroedd
| teitl = Siroedd o fewn talaith De Carolina
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q1391}}&lt;!-- Q-code y DALAITH --&gt;
}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{#invoke:wd|references|P131}}

[[Categori:Trefi Beaufort County, De Carolina]]</text>
      <sha1>nmeyyvm2q3iu5ei74vis5xtin6svl90</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Port Royal, De Carolina</title>
    <ns>0</ns>
    <id>271287</id>
    <revision>
      <id>11095667</id>
      <parentid>10947398</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:35:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5088" xml:space="preserve">&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|UDA}} | suppressfields= sir cod_post| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} | talaith = [[De Carolina]]{{#invoke:wd|references|P131}} }}
&lt;!--Paragraff 1--&gt;
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;
Tref yn {{#invoke:Wikidata|getValue|P131|FETCH_WIKIDATA}}{{#invoke:wd|references|P131}}, yn nhalaith [[De Carolina]], {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P17}} yw '''{{PAGENAMEBASE}}'''. {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |list=prose |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P138 }}{{wikidata|references|P47}}{{wikidata|references|best|P138}}||Cafodd ei henwi ar ôl|, }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getDateValue|P571|FETCH_WIKIDATA|y}}|| ac fe'i sefydlwyd ym |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P2936|FETCH_WIKIDATA}}||Siaredir nifer o ieithoedd yn yr ardal gan gynnwys|.}}
&lt;!-- Cadw lle 1--&gt;
&lt;!--Ffinio ac amser--&gt;
{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P47|FETCH_WIKIDATA}}||Mae'n ffinio gyda|.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt;{{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P421|FETCH_WIKIDATA}}||Ceir 9 cylchfa amser yn UDA, ac mae hon yn perthyn i'r cylchfa amser a elwir yn: |.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:Wikidata|getRawValue|P1456|FETCH_WIKIDATA}}||Cedwir rhestr swyddogol o [[heneb]]ion ac [[adeilad cofrestredig|adeiladau cofrestredig]] y dref yn: |.}}&lt;!-- Cadw lle 2--&gt;

==Poblogaeth ac arwynebedd==
&lt;!--Dymuno golygu'r darn canlynol?
Copiwch y paragraff dan sylw, a welwch ar y sgrin (nid y cod), yna pastiwch ef yn y ffenestr golygu dros y cod yma, a dechreuwch olygu! Gallwch ddileu'r bennod gyfan, a'i ail-sgwennu os dymunwch. Neu ychwanegwch bennod newydd isod...--&gt;

{{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2046}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2046|P585}}||Mae ganddi [[arwynebedd]] o| }}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|No}}} |noicon=y |P585 |qual=P2044}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P2044|P585}} ||ac ar ei huchaf mae'n|yn uwch na lefel y môr.}}&lt;!--CYPLYSU--&gt; {{if then show| {{#invoke:WikidataIB |getValue |fwd=ALL |osd={{{onlysourced|}}} |noicon=y |P166 |qual=P1082}}{{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P1082|P585}}||Yn ôl [[cyfrifiad]] y wlad, [[poblogaeth]] y dref yw:|; mewn cymhariaeth, yn 2016 roedd [[poblogaeth]] [[Caerdydd]] yn 361,462 a [[Rhyl]] tua 26,000.&lt;ref&gt;[https://statswales.gov.wales/Catalogue/Population-and-Migration/Population/Estimates/Local-Authority/populationestimates-by-localauthority-year statswales.gov.wales;] adalwyd 25 Mawrth 2020.&lt;/ref&gt;}} &lt;!-- Cadw lle 3--&gt;

&lt;!-- delwedd lleoli / map --&gt;
{|
|-
| &lt;!--delwedd map er lleoli (P242) --&gt;{{First word|{{#invoke:Wikidata|getImages|P242|FETCH_WIKIDATA}}|sep=]}}]]
|| 
|-
|  &lt;center&gt;Lleoliad {{PAGENAMEBASE}}&lt;br /&gt;o fewn {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|P131}}&lt;/center&gt;
|| 
|}

&lt;!--    gallwch ychwanegu paragraffau newydd yma     --&gt;

==Pobl nodedig==

Ceir nifer o bobl nodedig a anwyd yn Port Royal, gan gynnwys:

{{Wikidata list
|sparql=
SELECT DISTINCT ?item ?itemLabel ?itemDescription ?yob ?yod
WHERE {
  ?item wdt:P31 wd:Q5;
    wdt:P19 wd:Q926275.
      OPTIONAL {  ?item wdt:P569 ?dob.              BIND(YEAR(?dob) AS ?yob)           }      # mae P569 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
  OPTIONAL {  ?item wdt:P570 ?dod.              BIND(YEAR(?dod) AS ?yod)           }      # mae P570 yn y golofn yn rhoi'r dyddiad llawn
SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language &quot;cy,en&quot;. }
}
ORDER BY DESC (?item)
LIMIT 10
|sort=P569
|references=all
|columns=label:enw,P18,P106,P19,?yob:Bl geni,?yod:Bl marw
|links=local, text
}}
{| class='wikitable sortable' style='width:100%'
! enw
! delwedd
! galwedigaeth
! man geni
! Bl geni
! Bl marw
|-
| ''[[:d:Q563026|Randolph McCall Pate]]''
| [[Delwedd:GenRMPate USMC.jpg|center|128px]]
| ''[[:d:Q189290|swyddog milwrol]]''
| [[Port Royal, De Carolina]]
| 1898
| 1961
|}
{{Wikidata list end}}

&lt;!--BLWCH LLYWIO ar droed y dudalen --&gt;
{{blwch llywio
| enw = Taleithiau 
| teitl = Taleithiau {{banergwlad|UDA}} &lt;!--P17 = Gwladwriaeth--&gt;
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q30}}
&lt;!-- P150 = yn cynnwys yr ardal weinyddol; Q30 = Unol Daleithiau America --&gt;
}}

{{blwch llywio
| enw = siroedd
| header = Siroedd
| teitl = Siroedd o fewn talaith De Carolina
| rhestr-1 =
{{#statements:P150|from=Q1391}}&lt;!-- Q-code y DALAITH --&gt;
}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{#invoke:wd|references|P131}}

[[Categori:Trefi Beaufort County, De Carolina]]</text>
      <sha1>evylck6ljht72pcarjyxvljyewinhxb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Categori:Bwrdeisdrefi Lycoming County, Pennsylvania</title>
    <ns>14</ns>
    <id>278403</id>
    <revision>
      <id>11095623</id>
      <parentid>10151372</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:11:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="81" xml:space="preserve">[[Categori:Bwrdeisdrefi Pennsylvania]]
[[Categori:Lycoming County, Pennsylvania]]</text>
      <sha1>ax0d107pclasrnocxy1naiw7mkpe8w2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Categori:Cymunedau Beaufort County, Gogledd Carolina</title>
    <ns>14</ns>
    <id>278603</id>
    <revision>
      <id>11095659</id>
      <parentid>10151674</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:31:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="86" xml:space="preserve">[[Categori:Cymunedau Gogledd Carolina]]
[[Categori:Beaufort County, Gogledd Carolina]]</text>
      <sha1>2qi7z6uww66v379rkch1hldmnp7vmzc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Categori:Cymunedau Perry County, Alabama</title>
    <ns>14</ns>
    <id>278713</id>
    <revision>
      <id>11095652</id>
      <parentid>10151823</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:24:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="65" xml:space="preserve">[[Categori:Cymunedau Alabama]]
[[Categori:Perry County, Alabama]]</text>
      <sha1>kvri6j8pbfnh4pcd2z20yh6fq7n8gsl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Categori:Dinasoedd Pickens County, Alabama</title>
    <ns>14</ns>
    <id>278926</id>
    <revision>
      <id>11095655</id>
      <parentid>10152154</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:27:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="67" xml:space="preserve">[[Categori:Dinasoedd Alabama]]
[[Categori:Pickens County, Alabama]]</text>
      <sha1>0bm3w9fzkcwespimk0176ptn6afmdii</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Categori:Pentrefi Athens County, Ohio</title>
    <ns>14</ns>
    <id>279338</id>
    <revision>
      <id>11095633</id>
      <parentid>10152697</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:16:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="59" xml:space="preserve">[[Categori:Pentrefi Ohio]]
[[Categori:Athens County, Ohio]]</text>
      <sha1>3f7oez3ts2en1hqk4dcwdco61dydxo0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Categori:Pentrefi Perry County, Ohio</title>
    <ns>14</ns>
    <id>279394</id>
    <revision>
      <id>11095643</id>
      <parentid>10152769</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:19:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="58" xml:space="preserve">[[Categori:Pentrefi Ohio]]
[[Categori:Perry County, Ohio]]</text>
      <sha1>4ewfx3j24dgzvzmdfoh0h0p2lciqv3e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Categori:Trefi Beaufort County, De Carolina</title>
    <ns>14</ns>
    <id>279809</id>
    <revision>
      <id>11095665</id>
      <parentid>10153253</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:34:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="72" xml:space="preserve">[[Categori:Trefi De Carolina]]
[[Categori:Beaufort County, De Carolina]]</text>
      <sha1>2u30eykh34kr8jn09h0t1pi4ttjq5bd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Narendra Modi</title>
    <ns>0</ns>
    <id>282870</id>
    <revision>
      <id>11095585</id>
      <parentid>10564208</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T21:20:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Niegodzisie</username>
        <id>52971</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="605" xml:space="preserve">{{infobox person/Wikidata
| fetchwikidata=ALL
| onlysourced=no 
| suppressfields= cenedl dinasyddiaeth
| dateformat = dmy
}}
'''Narendra Damodardas Modi''' (ganwyd [[17 Medi]] [[1950]]) yn wleidydd [[India]]idd sy'n gwasanaethu fel 14eg a Phrif Weinidog presennol [[India]] er 2014. Roedd yn Brif Weinidog [[Gujarat]] rhwng 2001 a 2014 ac mae'n Aelod Seneddol [[Varanasi]]. Mae Modi yn aelod o Blaid Bharatiya Janata.

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

{{eginyn Indiaid}}

{{DEFAULTSORT:Modi, Narendra}}
[[Categori:Prif Weinidogion India]]
[[Categori:Gwleidyddion Indiaidd]]
[[Categori:Genedigaethau 1950]]</text>
      <sha1>5p7u5fl999cia70bnsrwt8jnvtcvk5o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>C.P.D. Merched Met. Caerdydd</title>
    <ns>0</ns>
    <id>283939</id>
    <revision>
      <id>11095582</id>
      <parentid>11091307</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T21:07:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17588" xml:space="preserve">{{Use dmy dates}}
{{Infobox football club |
  clubname = C.P.D. Merched Met Caerdydd (''Cardiff Met Women AFC'') |
  image    = [[Delwedd:180px-Cardiff Met. Ladies F.C..png]] |
  nickname = The Archers| 
  founded  = |
  ground   = Campws Cyncoed, Prifysgol Met Caerdydd &lt;ref name=&quot;metcaerdydd.ac.uk&quot;&gt;https://www.metcaerdydd.ac.uk/about/campuses/Pages/Cyncoed-Campus.aspx{{Dolen marw|date=March 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; |
  capacity =  |
  chairman =  |
  coach  = Kerry Harris |
  league   = [[Uwch Gynghrair Merched Cymru]] |
  season   = 2018–19 |
  position = 1af|
  website =  |
pattern_la1=|
pattern_b1=|
pattern_ra1=|

 leftarm1=990000|body1=990000|rightarm1=990000|shorts1=990000|socks1=990000
|kit_alt2      =
|pattern_la2   =
|pattern_b2    =
|pattern_ra2   =
|pattern_sh2   = 
|pattern_so2   = 
|leftarm2      = 2e4466
|body2         = 2e4466
|rightarm2     = 2e4466
|shorts2       = 2e4466
|socks2        = 2e4466
}}
Mae '''C.P.D. Merched Met. Caerdydd''' yn glwb [[pêl-droed]] wedi ei lleoli ym [[Prifysgol Fetropolitan Caerdydd|Mhrifysgol Metropolitan Caerdydd]]. Mae'n gyfochrog i'r tîm dynion, [[C.P.D. Prifysgol Met Caerdydd]] sydd hefyd yn rhan o strwythur y brifysgol.

Dyma glwb mwyaf llwyddiannus [[Uwch Gynghrair Merched Cymru]] gan iddynt ennill pum pencampwriaeth, (2011–12, 2014–15, 2015–16, 2017–18 and 2018–19) a chystadlu sawl gwaith yn cynrychioli Cymru a'r Gynghrair yn [[Cynghrair y Pencampwyr Merched UEFA|Nghynghrair Pencampwyr Merched UEFA]].

Adnabwyd y tîm fel Merched Athrofa Caerdydd neu ''UWIC Ladies'' nes i'r brifysgol newid ei henwa i Metropolitan Caerdydd wedi tymor 2011–12.&lt;ref&gt;{{cite web|title=Europe beckons for UWIC|url=http://shekicks.net/news/view/5317|publisher=shekicks.net|accessdate=15 May 2012|date=15 May 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20160303204111/http://shekicks.net/news/view/5317#|archive-date=3 March 2016|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; Yn Saesneg newidiwyd y gair &quot;Ladies&quot; i  &quot;Womens&quot; ar gyfer tymor 2018/19. Maent yn chwarae eu gemau cartref ar feysydd Campws Cyncoed y Brifysgol.&lt;ref name=&quot;metcaerdydd.ac.uk&quot;&gt;https://www.metcaerdydd.ac.uk/about/campuses/Pages/Cyncoed-Campus.aspx&lt;/ref&gt;

==Uwch Gynghrair Cymru==
Roedd y clwb yn aelod sefydlol o'r [[Uwch Gynghrair Cymru|Uwch Gynghrair]] yn 2009, gan gymryd rhan yn Adran y De oedd yn cynnwys pedwar tîm. Y drefn ar y pryd oedd bod enillwyr Adran y De ac Adran y Gogledd yn chwarae yn erbyn ei gilydd ar ddiwedd y tymor i weld pwy oedd y pencampwyr. Newidiwyd y drefn i un adran genedlaethol wedi tair tymor. Adnabwyd y clwb wrth enw'r sefydliad ar y pryd sef, '''Athrofa''' yn y Gymraeg, neu yn aml y talfyriad Saesneg, '''UWIC''' (University of Wales Institute, Cardiff).

Yn ystod y ddau dymor cyntaf gorffennodd y clwb yn yr ail safle yng Nghynhadledd y De y tu ôl i bencampwyr [[C.P.D. Merched Dinas Abertawe|Merched Dinas Abertawe]] yn y pen draw, ar ôl ennill eu holl gemau, ac eithrio'r cyfarfyddiadau â'r Elyrch. Profodd tymor 2011/12 i fod yn flwyddyn iddynt wrth iddynt osgoi trechu yn erbyn y pencampwyr teyrnasu a chymhwyso ar gyfer Rownd Derfynol y Bencampwriaeth, a enillwyd 3–0 yn erbyn [[C.P.D. Merched Wrecsam|Merched Wrecsam]] ym Mharc Victoria, [[Llanidloes]]. Sgoriodd Nadia Lawrence, Sophie Scherschel a Lauran Welsh y goliau a seliodd deitl cenedlaethol cyntaf erioed y clwb.

Yn nhymor 2018-19, enillodd Merched Met Caerdydd y trebl domestig ar ôl ennill yr Uwch Gynghrair, [[Cwpan Pêl-droed Merched Cymru|Cwpan Merched CBDC]] a Chwpan Merched Premier Cymru.&lt;ref name=&quot;bbc2019&quot;&gt;{{cite web |title=FAW Women's Cup: Cardiff Met Women win domestic treble |url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/47881838 |accessdate=22 July 2019 |date=14 April 2019}}&lt;/ref&gt; Roedd Met Caerdydd hefyd yn ddiguro yn y tymor domestig, gan ennill 14 a thynnu 2 o’u 16 gêm gynghrair.

Cynhwyswyd C.P.D.M. Met Caerdydd yn nhymor gyntaf yr Uwch Gynghrair a strwythur newydd pêl-droed merched Cymru pan lansiwyd Genero Adran Premier yn nhymor 2021-22.&lt;ref&gt;https://www.bbc.co.uk/sport/football/58221934&lt;/ref&gt;

==Creu Hanes==
Gwnaeth merched Met Caerdydd hanes trwy gofnodi’r fuddugoliaeth fwyaf erioed mewn gêm yn Uwch Gynghrair y Merched ar 10 Mawrth 2013 pan drechon nhw Merched Castell Caerffili 43–0, gan ragori ar record flaenorol a osodwyd gan [[C.P.D. Merched Castellnewydd Emlyn]] yn erbyn yr un gwrthwynebwyr.&lt;ref name=&quot;record win&quot;&gt;{{cite web|title=Cardiff Metropolitan Ladies net 43 goals against Caerphilly Castle|url=https://www.bbc.co.uk/sport/0/wales/21737533|publisher=BBC|accessdate=11 March 2013|date=10 March 2013}}&lt;/ref&gt; Emily Allen sy’n dal y record o’r nifer fwyaf o goliau mewn gêm yn Uwch Gynghrair y Merched, gyda 15 i glwb Met Caerdydd.&lt;ref name=&quot;record win&quot;/&gt;


Roedd Abertawe hefyd yn rhan o ddarllediad fyw gyntaf yr '''Genero Adran Premier''' apan chwaraeodd [[C.P.D. Merched Met. Caerdydd|Met.Caerdydd]] yn erbyn [[C.P.D. Merched Dinas Abertawe|CP.D.M. Dinas Abertawe]] o [[Stadiwm Cyncoed]]. Darlledwyd y gêm yn fyw ar-lein ar [[Youtube]] a [[Facebook]] [[Sgorio]].&lt;ref&gt;https://www.youtube.com/watch?v=gZQz9u852Jo&lt;/ref&gt; Abertawe enillodd 1-2.&lt;ref&gt;https://twitter.com/sgorio/status/1434566396302741507&lt;/ref&gt; Abertawe enillodd y gêm hanesyddol yma, 1-2 gyda goliau i Abertawe gan Stacey John-Davis a Shaunna Jenkins a Emily Allen yn sgorio i'r Met.&lt;ref&gt;https://www.swanseacity.com/news/report-cardiff-met-ladies-1-swansea-city-ladies-2&lt;/ref&gt;

==Anrhydeddau==
*'''[[Uwch Gynghrair Merched Cymru]]''':
** '''Pencampwyr (6):''' 2011–12, 2013–14, 2014–15, 2015–16&lt;ref&gt;https://twitter.com/theWPWL/status/723237612916477953{{Primary source inline|date=February 2018}}&lt;/ref&gt;, 2017–18&lt;ref&gt;{{cite web |title=League Tables - Welsh Premier Womens League |url=http://www.welshpremierwomensleague.co.uk/league-table/L/2017/2018 |website=www.welshpremierwomensleague.co.uk |accessdate=22 July 2019 |archive-date=2019-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914044314/http://www.welshpremierwomensleague.co.uk/league-table/L/2017/2018 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;, 2018-19&lt;ref&gt;{{cite web |title=League Tables - Welsh Premier Womens League |url=http://www.welshpremierwomensleague.co.uk/league-table/L/2018/2019 |website=www.welshpremierwomensleague.co.uk |accessdate=22 July 2019 |archive-date=2019-07-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190718222826/http://www.welshpremierwomensleague.co.uk/league-table/L/2018/2019 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;
*'''[[Cwpan Pêl-droed Merched Cymru]]''':
** '''Pencampwyr (3):''' 2013–14, 2016–17&lt;ref name=&quot;auto&quot;&gt;{{Cite web|url=https://shekicks.net/category/womensfootballnews/|title=NEWS Archives}}&lt;/ref&gt;, 2018-19&lt;ref name=bbc2019 /&gt;
**Ail: 2010, 2012, 2013
*'''[[Cwpan Cynghrair Premier Merched Cymru]]''':
** '''Pencampwyr (3):''' 2013–14]]&lt;ref&gt;{{cite web|title=Cardiff Met win Welsh Premier Cup|url=http://www.shekicks.net/news/view/9651|publisher=shekicks.net|accessdate=8 April 2014|date=31 March 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140408212153/http://www.shekicks.net/news/view/9651#|archive-date=8 April 2014|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;, 2016–17&lt;ref&gt;{{cite web |last1=O'Neill |first1=Jen |title=Cardiff Met Win Welsh Premier League Cup |url=https://shekicks.net/cardiff-met-win-welsh-premier-league-cup/ |website=SheKicks |accessdate=21 August 2019 |date=25 February 2017}}&lt;/ref&gt;, 2018-19&lt;ref&gt;{{cite web |title=Cardiff Met beat Swansea Ladies 3-1 to win Welsh Premier Women's Cup |url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/47835268 |accessdate=22 July 2019 |date=5 April 2019}}&lt;/ref&gt;
* Pencampwyr British Universities &amp; Colleges Sport (BUCS) 2012–13, 2013–14

===Record yn Ewrop===
'''[[Cynghrair Pencampwyr Merched UEFA]]'''
:Bu tymor 2018-19 yn un arbennig o llwyddiannus i'r Met wrth ddod y tîm pêl-droed merched mwyaf llwyddiannus o Gymru mewn cystadleuaeth Ewropeaidd ar ôl gorffen yn ail yn eu grŵp rhagbrofol.&lt;ref&gt;https://www.bbc.co.uk/cymrufyw/49325542&lt;/ref&gt;
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! width=&quot;60&quot;|Tymor
! width=&quot;120&quot;|Rownd
! width=&quot;170&quot;|Gwrthwynebwyr
! width=&quot;50&quot;|Cartref
! width=&quot;50&quot;|Oddi Cartref
! width=&quot;75&quot;|Agrigad
|-
| rowspan=3|Cynghrair Pencampwyr Merched UEFA 2012–13
| rowspan=&quot;3&quot;|Rownd Rhagbrofol
| {{flagicon|ISR}} ASA Prifysgol Tel Aviv
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#ffbbbb&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–5&lt;ref&gt;{{cite web |title=ASA Tel Aviv vs. Cardiff Metropolitan - 11 August 2012 - Soccerway |url=http://syndication.soccerway.com/matches/2012/08/11/europe/uefa-womens-champions-league/as-tel-aviv-university/uwic-ladies/1322491/?ICID=PL_MS_02 |website=syndication.soccerway.com |accessdate=7 August 2019}}&lt;/ref&gt;
| rowspan=&quot;3&quot;|4th of 4&lt;ref&gt;{{cite web |title=Summary - UEFA Women's Champions League - Europe - Results, fixtures, tables and news - Soccerway |url=http://syndication.soccerway.com/international/europe/uefa-womens-champions-league/20122013/qualifying-round/group-5/g5317/ |website=syndication.soccerway.com |accessdate=7 August 2019}}&lt;/ref&gt;
|-
| {{flagicon|BIH}} SFK 2000
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#ffbbbb&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1&lt;ref&gt;{{cite web |title=SFK 2000 vs. Cardiff Metropolitan - 13 August 2012 - Soccerway |url=http://syndication.soccerway.com/matches/2012/08/13/europe/uefa-womens-champions-league/znk-sfk-2000-sarajevo/uwic-ladies/1322492/?ICID=PL_MS_04 |website=syndication.soccerway.com |accessdate=7 August 2019}}&lt;/ref&gt;
|-
| {{flagicon|IRL}} Peamount United
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#ffbbbb&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–4&lt;ref&gt;{{cite web |title=Cardiff Metropolitan vs. Peamount United - 16 August 2012 - Soccerway |url=http://syndication.soccerway.com/matches/2012/08/16/europe/uefa-womens-champions-league/uwic-ladies/peamount-united/1322495/?ICID=PL_MS_05 |website=syndication.soccerway.com |accessdate=7 August 2019}}&lt;/ref&gt;
|-
| rowspan=3|Cynghrair Pencampwyr Merched UEFA 2014–15
| rowspan=&quot;3&quot;|Rownd Rhagbrofol
| {{flagicon|ISR}} ASA Prifysgol Tel Aviv
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#ffbbbb&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–2&lt;ref&gt;{{cite web |title=ASA Tel-Aviv-Cardiff Met - UEFA Women's Champions League |url=https://www.uefa.com/womenschampionsleague/season=2015/matches/round=2000554/match=2014812/index.html |website=UEFA.com |accessdate=7 August 2019 |language=en}}&lt;/ref&gt;
| rowspan=&quot;3&quot;|4th of 4&lt;ref&gt;{{cite web |title=Summary - UEFA Women's Champions League - Europe - Results, fixtures, tables and news - Soccerway |url=http://syndication.soccerway.com/international/europe/uefa-womens-champions-league/20142015/qualifying-round/group-8/g7193/ |website=syndication.soccerway.com |accessdate=7 August 2019}}&lt;/ref&gt;
|-
| {{flagicon|BEL}} Standard Liège
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#ffbbbb&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–10&lt;ref&gt;{{cite web |title=Standard-Cardiff Met - UEFA Women's Champions League |url=https://www.uefa.com/womenschampionsleague/season=2015/matches/round=2000554/match=2014813/index.html |website=UEFA.com |accessdate=7 August 2019 |language=en}}&lt;/ref&gt;
|-
| {{flagicon|POR}} Atlético Ouriense
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–1&lt;ref&gt;{{cite web |title=Cardiff Met-Ouriense - UEFA Women's Champions League |url=http://www.uefa.com/womenschampionsleague/season=2015/matches/round=2000554/match=2014816/index.html |website=UEFA.com |accessdate=7 August 2019 |language=en}}&lt;/ref&gt;
|-
| rowspan=3|Cynghrair Pencampwyr Merched UEFA 2015–16
| rowspan=&quot;3&quot;|Rownd Rhagbrofol
| {{flagicon|POL}} KKPK Medyk Konin
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#ffbbbb&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–5&lt;ref&gt;{{cite web |title=Medyk Konin-Cardiff Met - UEFA Women's Champions League |url=http://www.uefa.com/womenschampionsleague/season=2016/matches/round=2000669/match=2017244/index.html |website=UEFA.com |accessdate=7 August 2019 |language=en}}&lt;/ref&gt;
| rowspan=&quot;3&quot;|4th of 4&lt;ref&gt;{{cite web |title=Summary - UEFA Women's Champions League - Europe - Results, fixtures, tables and news - Soccerway |url=http://syndication.soccerway.com/international/europe/uefa-womens-champions-league/20152016/qualifying-round/group-7/g8699/ |website=syndication.soccerway.com |accessdate=7 August 2019}}&lt;/ref&gt;
|-
| {{flagicon|LTU}} Gintra Universitetas
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#ffbbbb&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| 1–5&lt;ref&gt;{{cite web |title=Gintra-Cardiff Met - UEFA Women's Champions League |url=http://www.uefa.com/womenschampionsleague/season=2016/matches/round=2000669/match=2017259/index.html |website=UEFA.com |accessdate=7 August 2019 |language=en}}&lt;/ref&gt;
|-
| {{flagicon|IRL}} Wexford Youths
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#ffbbbb&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| 1–5&lt;ref&gt;{{cite web |title=Cardiff Met-Wexford Youths - UEFA Women's Champions League |url=http://www.uefa.com/womenschampionsleague/season=2016/matches/round=2000669/match=2017276/index.html |website=UEFA.com |accessdate=7 August 2019 |language=en}}&lt;/ref&gt;
|-
| rowspan=3|Cynghrair Pencampwyr Merched UEFA 2016–17
| rowspan=&quot;3&quot;|Rownd Rhagbrofol
| {{flagicon|BUL}} NSA Sofia
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| 4–0&lt;ref&gt;{{cite web |title=NSA-Cardiff Met - UEFA Women's Champions League |url=http://www.uefa.com/womenschampionsleague/season=2017/matches/round=2000808/match=2020189/index.html |website=UEFA.com |accessdate=7 August 2019 |language=en}}&lt;/ref&gt;
| rowspan=&quot;3&quot;|3rd of 4&lt;ref&gt;{{cite web |title=Summary - UEFA Women's Champions League - Europe - Results, fixtures, tables and news - Soccerway |url=http://syndication.soccerway.com/international/europe/uefa-womens-champions-league/20162017/qualifying-round/group-3/g9979/ |website=syndication.soccerway.com |accessdate=7 August 2019}}&lt;/ref&gt;
|-
| {{flagicon|SRB}} ŽFK Spartak Subotica
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#ffbbbb&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3&lt;ref&gt;{{cite web |title=Spartak Subotica-Cardiff Met - UEFA Women's Champions League |url=http://www.uefa.com/womenschampionsleague/season=2017/matches/round=2000808/match=2020206/index.html |website=UEFA.com |accessdate=7 August 2019 |language=en}}&lt;/ref&gt;
|-
| {{flagicon|ISL}} Breiðablik
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#ffbbbb&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–8&lt;ref&gt;{{cite web |title=Cardiff Met-Breidablik - UEFA Women's Champions League |url=http://www.uefa.com/womenschampionsleague/season=2017/matches/round=2000808/match=2020225/index.html |website=UEFA.com |accessdate=7 August 2019 |language=en}}&lt;/ref&gt;
|-
| rowspan=3|Cynghrair Pencampwyr Merched UEFA 2018–19
| rowspan=&quot;3&quot;|Rownd Rhagbrofol
| {{flagicon|ROM}} Olimpia Cluj
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#ffbbbb&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3&lt;ref&gt;{{cite web |title=Olimpia Cluj-Cardiff Met - UEFA Women's Champions League |url=https://www.uefa.com/womenschampionsleague/season=2019/matches/round=2001001/match=2024753/index.html |website=UEFA.com |accessdate=7 August 2019 |language=en}}&lt;/ref&gt;
| rowspan=&quot;3&quot;|3rd of 4&lt;ref&gt;{{cite web |title=Summary - UEFA Women's Champions League - Europe - Results, fixtures, tables and news - Soccerway |url=http://syndication.soccerway.com/international/europe/uefa-womens-champions-league/20182019/qualifying-round/group-6/g12866/ |website=syndication.soccerway.com |accessdate=7 August 2019}}&lt;/ref&gt;
|-
| {{flagicon|UKR}} Zhytlobud-1 Kharkiv
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#ffbbbb&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–5&lt;ref&gt;{{cite web |title=Cardiff Met-Kharkiv - UEFA Women's Champions League |url=https://www.uefa.com/womenschampionsleague/season=2019/matches/round=2001001/match=2024772/index.html |website=UEFA.com |accessdate=7 August 2019 |language=en}}&lt;/ref&gt;
|-
| {{flagicon|MLT}} Birkirkara
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#ffffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–2&lt;ref&gt;{{cite web |title=Birkirkara-Cardiff Met - UEFA Women's Champions League |url=https://www.uefa.com/womenschampionsleague/season=2019/matches/round=2001001/match=2024790/index.html |website=UEFA.com |accessdate=7 August 2019 |language=en}}&lt;/ref&gt;
|-
| rowspan=3|Cynghrair Pencampwyr Merched UEFA 2019–20
| rowspan=&quot;3&quot;|Rownd Rhagbrofol
| {{flagicon|SVN}} ŽNK Pomurje
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| 1–0&lt;ref&gt;{{cite web |title=Cardiff Met-Pomurje {{!}} UEFA Women's Champions League |url=https://www.uefa.com/womenschampionsleague/season=2020/matches/round=2001125/match=2027722/ |website=UEFA.com |accessdate=12 October 2019 |language=en}}&lt;/ref&gt;
| rowspan=&quot;3&quot;|2nd of 4&lt;ref&gt;{{cite web |title=UWCL - Standings |url=https://www.uefa.com/womenschampionsleague/season=2020/standings/round=2001125/#grp-2006863 |website=UEFA.com |accessdate=12 October 2019 |language=en}}&lt;/ref&gt;
|-
| {{flagicon|SCO}} Hibernian
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#ffbbbb&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| 1–2&lt;ref&gt;{{cite web |title=Hibernian-Cardiff Met {{!}} UEFA Women's Champions League |url=https://www.uefa.com/womenschampionsleague/season=2020/matches/round=2001125/match=2027741/ |website=UEFA.com |accessdate=12 October 2019 |language=en}}&lt;/ref&gt;
|-
| {{flagicon|GEO}} Tbilisi Nike
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| 5–1&lt;ref&gt;{{cite web |title=FC Nike-Cardiff Met {{!}} UEFA Women's Champions League |url=https://www.uefa.com/womenschampionsleague/season=2020/matches/round=2001125/match=2027762/ |website=UEFA.com |accessdate=12 October 2019 |language=en}}&lt;/ref&gt;
|-
|}

==Cyfeiriadau==
{{Cyfeiriadau|2}}

==Dolenni allanol==
* [https://www.facebook.com/cardiffmetwfc/ Tudalen Facebook CPD Merched Met. Caerdydd]
* [https://twitter.com/cardiffmetwfc Twitter @CardiffMetWFC]
* [https://www.youtube.com/watch?v=I8GqlkC_dqg&amp;list=UUi9fAWOeNd6fSA3jfsTXjNA&amp;index=68 gêm CPD Merched Dinas Abetawe yn erbyn y Met] Ionawr 2020 ar [[Sgorio]]

{{eginyn pêl-droed}}

[[Categori:Timau pêl-droed merched yng Nghymru]]
[[Categori:Pêl-droed yng Nghymru]]
[[Categori:Uwch Gynghrair Merched Cymru]]</text>
      <sha1>ffh86ioys8nrkr97zzzn4cvve4g80yg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Locomotif dosbarth 1400 GWR</title>
    <ns>0</ns>
    <id>286047</id>
    <revision>
      <id>11095524</id>
      <parentid>11082460</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:22:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2826" xml:space="preserve">[[Delwedd:1450LB01.jpg|260px|bawd|chwith|1450 yn cyrraedd Carrog]]
[[Delwedd:1450LB02.jpg|260px|bawd|1450 ynghanol trên awto yn Llangollen]]
Mae '''Dosbarth 1400 GWR''' yn fath o [[Locomotif Stêm]], cynlluniwyd ar gyfer trenau i deithwyr ar gangennau [[Rheilffordd y Great Western]]. Oeddent [[Dosbarth 4800 GWR]] yn wreiddiol ym 1932, ond newidiwyd eu rhifau ym 1946. Adeiladwyd 75 o’r dosbarth yng [[Gweithdy Swindon|Ngweithdy Swindon]]. Er disgrifir y cynllun fel un gan [[Charles Collett]], mae’r cynllun sylfaenol y dyddio’n ol i [[Dosbarth 517 GWR]], cynlluniwyd gan [[George Armstrong]], ac adeiladwyd yng [[Gweithdy Heol Stafford, Wolverhampton|Ngweithdy Heol Stafford, Wolverhampton]]  rhwng 1868 a 1885.&lt;ref&gt;[http://www.greatwestern.org.uk/m_in_042.htm Gwefan greatwestern.org.uk]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.docbrown.info/docspics/ArchiveSteam/loco01450.htm Gwefan docbrown.info]&lt;/ref&gt;

Cynlluniwyd y dosbarth i fod yn [[Trên Awto|drenau awto]] wedi cysylltu i gerbydau arbennig; roedd hi’n bosib gyrru’r trên o’r cerbyd yn hytrach nac o’r locomotif. Roeddent yn cyflymach – hyd at 80 milltir yr awr – na threnau diesel mwy ddiweddar.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://spellerweb.net/rhindex/UKRH/GreatWestern/Narrowgauge/Collett.html |title=Gwefan spellerweb.net |access-date=2021-01-25 |archive-date=2020-10-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201022234740/https://spellerweb.net/rhindex/UKRH/GreatWestern/Narrowgauge/Collett.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

Pan addaswyd 12 locomotif [[Dosbarth 2800 GWR]] i ddefnyddio olew, newidiwyd eu rhifau i 4800 ymlaen. Felly newidiwyd rhifau’r dosbarth gwreiddiol 4800 i 1400-1474. Scrapiwyd yr olaf un o ddosbarth 517 [[George Armstrong]] ym mis Ebrill 1961. Scrapiwyd mwyafrif o ddosbarth 1400 rhwng 1956 a 1965.

== Cadwriaeth==
Mae 4 locomotif wedi goroesi, i gyd wedi gweithio hyd at y gyfnod 1963-65 ac yn gyflwr da:-

* 1420 – [[Rheilffordd De Dyfnaint]]
* 1442 – [[Amgueddfa Tiverton]]
* 1450 – [[Rheilffordd Dyffryn Hafren]]
* 1466 – [[Canolfan Reilffordd Didcot]]

Gwybuwyd fel ''Y Tivvy Bumper'', tynnodd 1442 y trên olaf i  [[Gorsaf reilffordd Tiverton|Tiverton]] ym mis Hydref 1965.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.tivertonmuseum.org.uk/tivvy_bumper/gallery-14.html |title=Gwefan Amgueddfa Tiverton |access-date=2021-02-06 |archive-date=2007-08-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070813205534/http://www.tivertonmuseum.org.uk/tivvy_bumper/gallery-14.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; Mae gan bob un heblaw am 1442 ddarpar trên awto. Mae 1450 wedi gweithio ar brif linellau rhwng [[Gorsaf reilffordd Caerwysg (St Davids)|Caerwysg]] a [[Gorsaf reilffordd Newton Abbott|Newton Abbott]], fel yr hen ''Dawlish Donkey''.

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

[[Categori:Locomotifau stêm]]
[[Categori:Rheilffordd y Great Western]]</text>
      <sha1>csei45ap3fgfiz7olwlp9pci5gqz62c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Linda (locomotif)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>287243</id>
    <revision>
      <id>11095532</id>
      <parentid>11025809</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:25:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2626" xml:space="preserve">{{Pethau| fetchwikidata = ALL}}

Mae '''Linda''' yn locomotif [[Cledrau cul]] 2-4-0 tanc cyfrwy sy’n gweithio ar [[Rheilffordd Ffestiniog|Reilffordd Ffestiniog]] ers yr 1960au.

==Hanes==
Adeiladwyd Linda fel locomotif 0-4-0 gan [[Cwmni Hunslet|Gwmni Hunslet]] ym 1893 ar gyfer [[Chwarel Penrhyn]], yn costio £800. Mae enw’r locomotif yn dod o Linda Blanche Douglas-Pennant. Llys-enw’r 2 locomotif Linda a Blanche ar Reilffordd Ffestiniog yw ‘The ladies’. Cafodd Linda bocs tân newydd ym 1905 ac un arall ym 1921. Cafodd boeler newydd ym mis Ebrill 1936. Roedd y locomotif mewn storfa rhwng 24 Awst 1940 a 18 Mai 1950. Cafodd tanc newydd yn Ionawr 1951. Gorffennodd ei yrfa yn y chwarel ar 11 Gorffennaf 1962.&lt;ref&gt;Thomas, Cliff S (2001). Quarry Hunslets of North Wales: The Great (Little) Survivors. Usk: Gwasg Oakwood. ISBN 0-853615-75-6. OCLC 48194491&lt;/ref&gt; Cynigwyd Linda i Reilffordd Ffestiniog a [[Rheilffordd Talyllyn]] am £1500, ond gwrthodwyd y cynnig. Llogwyd Linda am £50 yr wythnos, a chyrhaeddodd y locomotif [[Minffordd]] ar 14 Gorffennaf 1962&lt;ref&gt;[https://www.walesonline.co.uk/news/local-news/50-years-lovely-linda-ffestiniog-2055127 Gwefan walesonline]&lt;/ref&gt;. Addaswyd Linda i ffitio traciau’r Ffestiniog cyn dechrau’r tymor 1963 a ffitiwyd breciau wactod. Ychwanwgwyd [[Tra-phoethi]] gan gwmni Hunslet ym 1969 ac ailadeiladwyd y locomotif ym 1970, yn locomotif 2-4-0ST. Ym mis Hydref newidiwyd y locomotif i ddefnyddio olew&lt;ref&gt;[https://www.martynbane.co.uk/modernsteam/pg/linda/frlinda.html Gwefan martynbane.co.uk]&lt;/ref&gt;. Newidiwyd y locomotif i ddefnydd glo ym 1985&lt;ref&gt;[https://www.martynbane.co.uk/modernsteam/pg/linda/backoncoal.htm Gwefan martynbane.co.uk]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.martynbane.co.uk/modernsteam/pg/linda/sldfr.htm Gwefan martynbane.co.uk]&lt;/ref&gt;, ac yn ôl i olew ym 1986. Cafodd y locomotif atgyweiriad mawr ym 1990-91, gan gynnwys cab newydd. Peintiwyd Linda yn ddu yn ystod atgyweiriad arall ym 1995-96. Gweithiodd Linda ar Reilffordd Eryri rhwng 24 a 30 Mai 2003. Roedd Linda mewn storfa am sbel, ond atgyweiryd erbyn 2011, a daeth yn ôl i’w waith ar 26 Ebrill 2011. Aeth Linda i [[Rheilffordd Ysgubor Statfold|Reilffordd Ysgubor Statfold]] yn [[Swydd Stafford]]. Ailbeintiwyd y locomotif yn wyrdd yng Ngorffennaf 2011. Newidiwyd y locomotif i ddefnydd glo ym mis Awst 2013. Mae’r tocyn boeler yn dod i ben yn 2021 a bydd angen gwaith arall.&lt;ref&gt;[https://www.festipedia.org.uk/wiki/Linda Gwefan Festipedia]&lt;/ref&gt;

&lt;gallery heights=&quot;180px&quot; mode=&quot;packed&quot;&gt;
Linda01LB.jpg
Linda02LB.jpg
&lt;/gallery&gt;

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

[[Categori:Rheilffordd Ffestiniog]]</text>
      <sha1>5nhu15adwbjp52siddglo5eifw6mewg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Rheilffordd Union Bryste a De Cymru</title>
    <ns>0</ns>
    <id>290395</id>
    <revision>
      <id>11095563</id>
      <parentid>10998281</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:51:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1300" xml:space="preserve">Roedd '''Rheilffordd Union Bryste a De Cymru''' yn rheilffordd rhwng [[Bryste]] a [[New Passage]], ar lannau [[Môr Hafren]].
Aeth y rheilffordd o [[Gorsaf reilffordd Temple Meads, Bryste|orsaf reilffordd Temple Meads, Bryste]] i [[Gorsaf reilffordd Pier New Passage|orsaf reilffordd Pier New Passage]], o le aeth fferi dros y dŵr i dde Cymru. Dechreuodd gwasanaethau ar 8 Medi 1863. Cynlluniwyd y rheilffordd gan [[Isambard Kingdom Brunel]]. Roedd un trac lled eang. Y gorsafoedd ar y rheilffordd oedd [[Gorsaf reilffordd Pilning|Pilning]], [[Gorsaf reilffordd Lawrence Hill|Lawrence Hill]], [[Gorsaf reilffordd Heol Stapleton|Heol Stapleton]], [[Gorsaf reilffordd Filton|Filton]] a [[Gorsaf reilffordd Patchway|Patchway]]. Agorwyd gorsafoedd [[Gorsaf reilffordd Ashley Hill|Ashley Hill]] ym 1864 a [[Gorsaf reilffordd Horfield|Horfield]] ym 1927.&lt;ref&gt;Bristol Railway Panorama gan Colin Maggs, cyhoeddwyr Llyfrau Millstream&lt;/ref&gt;

Daeth y rheilffordd yn rhan o [[Rheilffordd y Great Western|Reilffordd y Great Western]] ym 1868; roeddent yb rhedeg y gwasanaethau i gyd ers y cychwyn. Newidiwyd lled y traciau i led safonol ym 1873.&lt;ref&gt;Colin Maggs, ''Bristol Railway Panorama'' (Caerfaddon: Millstream, 1990)&lt;/ref&gt;

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

[[Categori:Rheilffyrdd Lloegr|Bryste a De Cymru]]</text>
      <sha1>tc5ryuhy96lxzuhlnyug16ux8f0kgbp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095564</id>
      <parentid>11095563</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:52:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1247" xml:space="preserve">Roedd '''Rheilffordd Union Bryste a De Cymru''' yn rheilffordd rhwng [[Bryste]] a [[New Passage]], ar lannau [[Môr Hafren]].
Aeth y rheilffordd o [[Gorsaf reilffordd Temple Meads, Bryste|orsaf reilffordd Temple Meads, Bryste]] i [[Gorsaf reilffordd Pier New Passage|orsaf reilffordd Pier New Passage]], o le aeth fferi dros y dŵr i dde Cymru. Dechreuodd gwasanaethau ar 8 Medi 1863. Cynlluniwyd y rheilffordd gan [[Isambard Kingdom Brunel]]. Roedd un trac lled eang. Y gorsafoedd ar y rheilffordd oedd [[Gorsaf reilffordd Pilning|Pilning]], [[Gorsaf reilffordd Lawrence Hill|Lawrence Hill]], [[Gorsaf reilffordd Heol Stapleton|Heol Stapleton]], [[Gorsaf reilffordd Filton|Filton]] a [[Gorsaf reilffordd Patchway|Patchway]]. Agorwyd gorsafoedd [[Gorsaf reilffordd Ashley Hill|Ashley Hill]] ym 1864 a [[Gorsaf reilffordd Horfield|Horfield]] ym 1927.&lt;ref name=Maggs&gt;Colin Maggs, ''Bristol Railway Panorama'' (Caerfaddon: Millstream, 1990)&lt;/ref&gt;

Daeth y rheilffordd yn rhan o [[Rheilffordd y Great Western|Reilffordd y Great Western]] ym 1868; roeddent yb rhedeg y gwasanaethau i gyd ers y cychwyn. Newidiwyd lled y traciau i led safonol ym 1873.&lt;ref name=Maggs /&gt;

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

[[Categori:Rheilffyrdd Lloegr|Bryste a De Cymru]]</text>
      <sha1>fvk4abnjyux0grrzdso44j6tu1t35j2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Defnyddiwr:Adda'r Yw/Wici365/2022</title>
    <ns>2</ns>
    <id>292698</id>
    <revision>
      <id>11095454</id>
      <parentid>11093430</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T14:16:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Adda'r Yw</username>
        <id>251</id>
      </contributor>
      <comment>August Bebel, Barddoniaeth Hen Saesneg, Caudillismo, Tân The Station</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3124" xml:space="preserve"># 14 Ionawr 2022 - [[Anders Jonas Ångström]] - 3,863
# 15 Ionawr 2022 - [[Impio]] - 5,206
# 18 Ionawr 2022 - [[Mortimer J. Adler]] - 9,426
# 24 Ionawr 2022 - [[E. O. Wilson]] - 2,847
# 25 Ionawr 2022 - [[Prifysgol Alabama]] - 1,908
# 28 Ionawr 2022 - [[Gorfodi'r heddwch]] - 917
# 29 Ionawr 2022 - [[Strwdel]] - 2,044
# 29 Ionawr 2022 - [[Proffiterol]] - 1,329
# 9 Chwefror 2022 - [[Bamber Gascoigne]] - 6,433
# 11 Chwefror 2022 - [[Cyfundrefn ryngwladol]] - 1,102
# 18 Chwefror 2022 - [[Byddin Genedlaethol Affganistan]] - 4,964
# 24 Chwefror 2022 - [[Lviv]] - 2,334
# 25 Chwefror 2022 - [[Władysław Reymont]] - 2,590
# 27 Chwefror 2022 - [[Zygmunt Krasiński]] - 2,281
# 27 Chwefror 2022 - [[Juliusz Słowacki]] - 2,866
# 3 Mawrth 2022 - [[Stanisław Lem]] - 3,837
# 4 Mawrth 2022 - [[Kaspar Schwenckfeld]] - 3,903
# 4 Mawrth 2022 - [[Jean le Rond d'Alembert]] - 3,188
# 4 Mawrth 2022 - [[Teyrnas Ffrainc]] - 6,574
# 5 Mawrth 2022 - [[Shane Warne]] - 4,613
# 7 Mawrth 2022 - [[Myles Coverdale]] - 5,053
# 10 Mawrth 2022 - [[Sancsiynau economaidd]] - 1,642
# 11 Mawrth 2022 - [[Johann Jakob Griesbach]] - 4,289
# 12 Mawrth 2022 - [[Kharkiv]] - 1,984
# 14 Mawrth 2022 - [[Antoni Malczewski]] - 2,160
# 16 Mawrth 2022 - [[Kherson]] - 1,903
# 16 Mawrth 2022 - [[Włocławek]] - 1,844
# 20 Mawrth 2022 - [[Delweddiaeth]] - 28,270
# 26 Mawrth 2022 - [[Vasyl Ellan-Blakytny]] - 3,256
# 26 Mawrth 2022 - [[Chernihiv]] - 3,232
# 27 Mawrth 2022 - [[Olaf Scholz]] - 3,198
# 12 Ebrill 2022 - [[Stepan Bandera]] - 7,469
# 13 Ebrill 2022 - [[Plast]] - 2,872
# 15 Ebrill 2022 - [[Volodymyr Antonovych]] - 3,897‎
# 16 Ebrill 2022 - [[Alan Rees]] - 1,298
# 17 Ebrill 2022 - [[Y Chwyldro Oren]] - 6,758
# 19 Ebrill 2022 - [[Ivan Mazepa]] - 6,878
# 20 Ebrill 2022 - [[Glan Chwith Wcráin]] - 1,755
# 24 Ebrill 2022 - [[Hetman]] - 3,227
# 30 Ebrill 2022 - [[Gweithwyr Diwydiannol y Byd]] - 4,352
# 30 Ebrill 2022 - [[Sich]] - 1,365
# 30 Ebrill 2022 - [[Glan Dde Wcráin]] - 1,490
# 30 Ebrill 2022 - [[Alecsander I, brenin Iwgoslafia]] - 4,901
# 2 Mai 2022 - [[Teyrnas Serbia]] - 3,340
# 7 Mai 2022 - [[Tywysogaeth Moldofa]] - 3,365
# 14 Mai 2022 - [[Urdd y Gardas]] - 1,782
# 14 Mai 2022 - [[Llywodraethiaeth Rwsia Fechan]] - 3,282
# 14 Mai 2022 - [[Colegiwm Rwsia Fechan]] - 1,570
# 19 Mai 2022 - [[Brech y mwnci]] - 5,596
# 20 Mai 2022 - [[Cosaciaid Zaporizhzhia]] - 4,177
# 20 Mai 2022 - [[Cosaciaid y Don]] - 3,829
# 20 Mai 2022 - [[Stryi]] - 1,713
# 28 Mai 2022 - [[Zaporizhzhia]] - 2,582
# 31 Mai 2022 - [[R. L. Burnside]] - 4,025
# 1 Mehefin 2022 - [[Charles Sanders Peirce]] - 4,469
# 6 Mehefin 2022 - [[Louise Michel]] - 3,306
# 8 Mehefin 2022 - [[Bogomiliaeth]] - 1,993
# 6 Gorffennaf 2022 - [[Peter Brook]] - 4,240
# 9 Gorffennaf 2022 - [[Nobusuke Kishi]] - 6,822
# 10 Gorffennaf 2022 - [[Eisaku Satō]] - 3,329
# 12 Gorffennaf 2022 - [[Cwmni India'r Dwyrain]] - 3,588
# 13 Gorffennaf 2022 - [[Ynysfor Maleia]] - 2,045
# 14 Gorffennaf 2022 - [[August Bebel]] - 1,284
# 15 Gorffennaf 2022 - [[Barddoniaeth Hen Saesneg]] - 4,282
# 16 Gorffennaf 2022 - [[Caudillismo]] - 2,113
# 20 Gorffennaf 2022 - [[Tân The Station]] - 2,283</text>
      <sha1>9ahuoqkc4wojrair8r6y8lh87m67cev</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Apollo 16</title>
    <ns>0</ns>
    <id>293169</id>
    <revision>
      <id>11095488</id>
      <parentid>11041839</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T18:01:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bobol Bach</username>
        <id>69803</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1198" xml:space="preserve">{{Pethau| fetchwikidata = ALL}}

Lawnsiwyd '''Apollo 16''' o [[Cape Canaveral]], [[Fflorida]], UDA, ar 16 Ebrill 1972 fel rhan o [[Rhaglen Apollo|Raglen Apollo]]. Hon oedd y bumed taith i lanio dyn ar wyneb y [[Lleuad]].

Ei chriw oedd [[John W. Young]], [[Thomas K. Mattingly]], a [[Charles M. Duke]]. Glaniwyd ar y Lleuad ar 21 Ebrill 1972, yn yr [[Ucheldiroedd Descartes]], a dychwelodd y criw i'r Ddaear ar 27 Ebrill 1972.&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Orloff|first1=Richard W.|last2=Harland|first2=David M.|author-link2=David M. Harland|title=Apollo: The Definitive Sourcebook|year=2006|publisher=Praxis Publishing Company|location=[[Chichester]], UK|isbn=978-0-387-30043-6}}&lt;/ref&gt;

Fel [[Apollo 15]], mae Apollo 16 wedi cludo ''lunar rover'' (gwibgart lleuad).&lt;ref name=&quot;Haynes&quot;&gt;{{cite book |title=Lunar Rover: Owner's Workshop Manual |last1=Riley |first1=Christopher |last2=Woods |first2=David |last3=Dolling |first3=Philip |date=Rhagfyr 2012 |publisher=Haynes |isbn=978-0-85733-267-7 |page=165}}&lt;/ref&gt;

[[Delwedd:Ap16 rover.ogv|bawd|dim|300px|Fideo: gwibgart lleuad Apollo 16.]]

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

[[Categori:Cerbydau gofod]]
[[Categori:Y Lleuad]]
[[Categori:NASA]]
[[Categori:1972]]</text>
      <sha1>t21g9utjkpaa2qr8myobg5vu2x5ga0e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ľudovít Štúr</title>
    <ns>0</ns>
    <id>295022</id>
    <revision>
      <id>11095694</id>
      <parentid>11049485</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T10:35:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <comment>gwybodlen newydd</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13784" xml:space="preserve">{{Person 
| fetchwikidata=ALL 
| onlysourced=no  
| suppressfields= cenedl dinasyddiaeth 
| dateformat = dmy
}}

Roedd '''Ľudovít Štúr''' ('''Ludevít Velislav Štúr''', [[Almaeneg]] hefyd: '''Ludwig Štúr''' neu Ludwig Stur; [[Hwngareg]]: ''Stur Lajos''&lt;ref&gt;Gyula Miskolczy, [https://books.google.com/books?id=NrkvAAAAIAAJ&amp;q=%22Stur+Lajos%22&amp;dq=%22Stur+Lajos%22&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ei=coSrUaXpF4iw0AWWoIDgDg&amp;ved=0CGIQ6AEwCDgU A magyar nép történelme: a mohácsi vésztől az első világháborúig], Anonymus, 1956, p 250&lt;/ref&gt;); ganwyd [[29 Hydref]] [[1815]] yn Uhrovec ger Bánovce nad Bebravou, [[Teyrnas Hwngari]]; marw [[12 Ionawr]] [[1856]] ym Modra ger Pressburg); yn ffigwr amlwg o fudiad cenedlaethol Slofacia. Fel [[Ieithyddiaeth|ieithegydd]], [[llenor]] a gwleidydd yn [[Ymerodraeth Awstria]], cododd seiliau iaith ysgrifenedig [[Slofaceg]] heddiw.

==Bywyd==
Magwyd Ľudovít Štúr, mab i'r athro Samuel Štúr, mewn teulu a oedd yn ymwybodol [[Yr Eglwys Lutheraidd|Lutheraidd]]. Daeth ei frodyr Karol (1811-1851) a Samuel (1818-1861) yn fugeiliaid. Wedi gorffen ysgol yn Raab (Győr) ac yn y Lyceum Efengylaidd yn Pressburg (gelwir [[Bratislava]] bellach), dechreuodd Ľudovít hefyd astudio diwinyddiaeth yn 1837. Dim ond pan symudodd i Brifysgol Halle yn 1838 y canolbwyntiodd ar hanes, [[athroniaeth]] ac [[ieitheg]]. Yn 1840 cymerodd awenau athraw i hanes a llenyddiaeth Slofacaidd yn y Lyceum Protestanaidd yn Pressburg, yr hon a ddaliodd yn eilydd fel myfyriwr. Cafodd darlithoedd Štúr dderbyniad da. Yno dylanwadodd, ymhlith eraill, ar Paweł Stalmach , sylfaenydd y mudiad cenedlaethol Pwylaidd yn y Cieszyn Silesia . Yn 1843, fodd bynnag, cafodd ei ddiorseddu oherwydd ei agwedd wrth-Magyar.

Yn haf 1843, ynghyd â Jozef Miloslav Hurban a Michal Miloslav Hodža, cododd fersiwn heddiw o'r iaith lenyddol Slofaceg ar sail tafodiaith Slofaceg Ganolog trwy gyflwyno orgraff ffonetig newydd. Tan hynny, roedd hen iaith Tsieceg Beibl Kralitzer wedi bod yn cael ei defnyddio yn yr Eglwys Efengylaidd AB yn Slofacia. Gyda chaniatâd prif gynrychiolwyr y genedl Slofacaidd (ar achlysur diwygio iaith 1851 hefyd y Catholigion, a oedd bryd hynny'n dal i ddefnyddio fersiwn hŷn o iaith lenyddol Anton Bernolákused) cyflawnodd y Slofaciaid eu hiaith ac felly hefyd eu hundod diwylliannol a chenedlaethol.

[[Delwedd:Ludovit Stur monument Levoca.jpg|bawd|250px|cofeb Ľudovít Štúr yn Levoča]]
Yn 1847 etholwyd Štúr i Diet Hwngari (Senedd Hwngari) yn Pressburg, lle bu'n ymwneud yn arbennig â buddiannau'r Slofaciaid mewn perthynas â'r Hwngariaid. Yn y flwyddyn chwyldroadol 1848 yr oedd yn drefnydd ac yn arweinydd ymrafael rhyddid Slofacia, ac yr oedd hefyd yn cael ei erlid (gw. gwrthryfel Slofacia). Yn ystod y blynyddoedd hyn daeth yn gefnogwr [[Pan-Slafiaeth]].

Ar ôl marwolaeth ei frawd Karol, symudodd i'w dŷ ym Modra (tref fechan i'r gogledd o Bratislava) i ofalu am deulu'r ymadawedig. Yma ysgrifennodd ei lyfr ''Das Slaventhum und die Welt der Zukunft'' (&quot;Y Byd Slafaidd a Dyfodol y Byd&quot;) yn [[Almaeneg]]) a cherddi gwladgarol, ac roedd hefyd yn gasglwr a golygydd caneuon gwerin Slofacaidd a chwedlau tylwyth teg. Ar ôl anafu ei hun yn ddifrifol â'i arf mewn damwain hela ym 1855, bu farw ym Modra ar 12 Ionawr 1856.

Yn wleidyddol roedd o blaid hawliau cenedlaethol i'r Slofaciaid ac yn cefnogwr cynnar o [[Undeb credyd|undebau credyd]] fel ffordd o gryfhau gwerin bobl Slofacia, sef rhelyw y Slofaciaid.

==Anghydfod iaith==
Ar droad y 18 a'r 19g, rhannwyd Slofaceg ynghylch yr iaith lenyddol i'w defnyddio:

* Parhaodd [[Eglwys Gatholig|Catholigion]] i ddefnyddio'r safon a ddatblygodd mewn ysgrifennu Slofaceg erbyn 1610. Roedd iaith Anton Bernolák a gafodd ei chodeiddio yn y 1780au yn ymgais i asio'r safon honno ag idiom gorllewin-Slofacaidd tref brifysgol Trnava (Nagyszombat), ond roedd y rhan fwyaf o'r awduron yn parchu iaith Bernolák. safon yn unig i'r graddau nad oedd yn gwyro oddi wrth y safon ysgrifenedig draddodiadol;
* Gwahanodd y rhan fwyaf o Lutheriaid oddi wrth y safon honno ar ddiwedd yr 17g - dechrau'r 18g a dechrau glynu'n gaeth at iaith hynafol Beibl Morafaidd Kralice, y daeth ei hefelychu yn fater o ffydd gyda nhw yn ystod eu herlid gan yr Habsbwrgiaid.

Ni newidiodd y sefyllfa hon tan y 1840au, pan ddaeth Ľudovít Štúr yn brif ffigwr mudiad cenedlaethol Slofacia.

Ar yr un pryd, dechreuodd cenhedloedd modern ddatblygu yn Ewrop ac yn [[Teyrnas Hwngari|Nheyrnas Hwngari]]. Roedd yr Hwngariaid yn ffafrio'r syniad o wladwriaeth ganolog, er mai dim ond rhyw 40% o boblogaeth y Deyrnas Hwngari oedd y boblogaeth Magyar yn y 1780au a mynegwyd eu hanghymeradwyaeth.

==Yr iaith Slofaceg==
Yn y 1830au, dechreuodd cenhedlaeth newydd o Slofaciaid wneud eu hunain yn cael eu clywed. Roeddent wedi tyfu i fyny o dan ddylanwad y mudiad cenedlaethol yn y Lutheran Lýceum (ysgol uwchradd a choleg paratoadol) fawreddog yn Bratislava, lle sefydlwyd y Gymdeithas Tsiec-Slafaidd (a elwir hefyd yn &quot;Gymdeithas Iaith a Llenyddiaeth Tsiecoslofacia&quot;) yn 1829. I ddechrau, gweithredodd y gymdeithas yn unol â syniadau Ján Kollár, gweinidog Protestannaidd, bardd, ac academydd, cefnogwr undod Tsiec-Slofac, a defnyddwyr iaith Beibl Kralice. Yn rhan olaf y ddegawd, pan ddaeth Ľudovít Štúr i'r amlwg, dwyshaodd ei weithgareddau. Cynrychiolwyr amlycaf y genhedlaeth newydd oedd, ynghyd â Ľudovít Štúr, Jozef Miloslav Hurban (1817–1888) a Michal Miloslav Hodža (1811–1870).

Mynegodd Ľudovít Štúr ei athroniaeth mewn un frawddeg: &quot;Fy ngwlad yw fy mod, a bydd pob awr o fy mywyd yn cael ei neilltuo iddi&quot;. Roedd Štúr, un o Lutheriaid, yn ymwybodol o'r ffaith nad oedd [[Tsieceg]], sef iaith y Lutheriaid addysgedig, yn ddigon i gynnal ymgyrch genedlaethol, a bod angen i Slofacia, os oeddent am ddod yn ymreolaethol a bod yn rym effeithiol yn erbyn Magyareiddio, feddu ar iaith y gallent ei galw eu hunain. Dewiswyd tafodiaith ganolog Slofaceg yn sail i'r iaith lenyddol. Roedd Ján Kollár a'r Tsieciaid yn anghymeradwyo gwaith codeiddio Štúr, a oedd yn ei weld fel gweithred o dynnu Slofaciaid yn ôl o'r syniad o genedl Tsiec-Slofac gyffredin a gwanhau undod. Ond croesawodd y mwyafrif o ysgolheigion Slofacia, gan gynnwys y Catholigion (gan ddefnyddio codeiddiad Bernolák tan hynny), y syniad o safonni. Felly daeth yr iaith safonol yn arf gwleidyddol pwysig.

==Safonni'r iaith Slofaceg==
[[File:Stur - Zofin, Praha.jpg|thumb|250px|plac coffa ar Žofín, [[Prâg]]]]
Ar 2 Chwefror 1843, yn Pressburg, penderfynodd Štúr a’i gyfeillion greu safon iaith Slofaceg newydd (a ddefnyddiwyd yn ddiweddarach fel sail i Slofaceg lenyddol gyfoes), yn seiliedig ar dafodieithoedd canolog Slofaceg – iaith gyffredin a fyddai’n uno pob Slofac sy’n siarad llawer o dafodieithoedd gwahanol. Rhwng 26 a 29 Mehefin 1843, cyfarfu pwyllgor arbennig i ymchwilio i ''Sefydliad yr Iaith Tsiecoslofaceg'' yn y Lýceum, gan hefyd holi Štúr.

Ym mis Gorffennaf 1843, argraffwyd ei 'faniffesto', ''Die Beschwerden und Klagen der Slaven in Ungarn über die gesetzwidrigen Übergriffe der Magyaren '' (&quot;Cwynion a chwynion y Slafiaid yn Hwngari ynghylch camweddau anghyfreithlon yr Hwngariaid&quot;) - cyhoeddiad a mwethwyd ei cyhoedd trwy gydol gweddill 19g yn Hwngari, a bu'n rhaid cyhoeddi yn [[Leipzig]], yn [[yr Almaen]]. O 11 i 16 Gorffennaf 1843, yn nhŷ plwyf J. M. Hurban yn Hlboké, bu arweinwyr mudiad cenedlaethol Slofacia – Štúr, J. M. Hurban, ac M.M. Hodža – cytuno ar sut i godeiddio’r safon iaith Slofaceg newydd a sut i’w chyflwyno i’r cyhoedd. Ar 17 Gorffennaf 1843, ymwelon nhw â Ján Hollý, llenor pwysig a chynrychiolydd o'r hen safon iaith Bernolák Slofaceg, yn Dobrá Voda a rhoi gwybod iddo am eu cynlluniau. Ar 11 Hydref 1843, er na chanfu'r pwyllgor unrhyw beth anghyfreithlon ynghylch gweithgareddau Štúr, gorchmynnwyd Štúr i roi'r gorau i ddarlithio a chafodd ei ddileu o swyddogaeth dirprwy i'r Athro Palkovič. Fodd bynnag, parhaodd Štúr i roi darlithoedd. Ar 31 Rhagfyr 1843, cafodd ei amddifadu'n bendant o swyddogaeth dirprwy i'r Athro Palkovič. O ganlyniad, ym mis Mawrth 1844, gadawodd 22 o fyfyrwyr Pressburg mewn protest; Aeth 13 ohonyn nhw i astudio yn yr Efengylaidd Lýceum yn nhref Levoča (Lőcse). Un o'r myfyrwyr cynorthwyol oedd Janko Matuška, a fanteisiodd ar y cyfle i ysgrifennu emyn, &quot;Nad Tatrou sa blýska&quot;, a ddaeth yn ddiweddarach yn [[Anthem genedlaethol Slofacia|anthem swyddogol Gweriniaeth Slofacia]].

Rhwng 1843 a 1847, bu Štúr yn gweithio fel ieithydd preifat. Yn 1844, ysgrifennodd ''Nárečja slovenskuo alebo potreba písaňja v tomto nárečí'' (&quot;Y dafodiaith Slofaceg neu, yr angenrheidrwydd i ysgrifennu yn y dafodiaith hon&quot;). Ar 19 Mai 1844, dandonodd yr ail ''Slovenský prestolný prosbopis'' i [[Fienna]], ond ni chafodd fawr o ddylanwad. Ond ym 1844, dechreuodd awduron eraill o Slofacia (myfyrwyr Štúr yn aml) ddefnyddio'r safon iaith Slofaceg newydd. Ar 27 Awst, cymerodd ran yng nghonfensiwn sefydlu'r gymdeithas Slofacaidd Tatrín, y gymdeithas genedlaethol gyntaf.

Ar 1 Awst 1845, cyhoeddwyd rhifyn cyntaf ''Slovenskje národňje novini'' (&quot;Papur Newydd Cenedlaethol Slofacia&quot;, a gyhoeddwyd tan 9 Mehefin 1848). Wythnos yn ddiweddarach, cyhoeddwyd hefyd ei atodiad llenyddol, ''Orol Tatranský'' (&quot;Eryr Tatra&quot;, gan gyfeirio at mynyddoedd y [[Tatra Uchel|Tatra]], a gyhoeddwyd hyd at 6 Mehefin 1848). Yn y papur newydd hwn, a ysgrifennwyd yn yr iaith Slofaceg newydd, lluniodd raglen wleidyddol Slofacia yn raddol. Seiliodd hyn ar y praesept mai un genedl oedd y Slofaciaid, a bod ganddynt felly hawl i'w hiaith, eu diwylliant, eu hysgolion eu hunain - ac yn arbennig i ymreolaeth wleidyddol o fewn Hwngari. Y mynegiant rhagamcanol o'r ymreolaeth hon oedd Diet Slofacia. Hefyd y flwyddyn honno, cyhoeddwyd ei lyfryn ''Jahrhundert und der Magyarismus'' (&quot;Y 19eg ganrif a Magyariaeth&quot;), a ysgrifennwyd yn Almaeneg, yn Fienna.

==Cyhoeddiada==
[[File:Slovakia Stur-NarecjaSlovenskuo.jpg|thumb|250px|Clawr llyfr Ludovit Stur, ''Nárečja Slovenskuo alebo potreba písaňja v tomto nárečí'' (1846)]]
Sefydlodd yr iaith Slofaceg ysgrifenedig newydd gyda'i waith ''Nauka reči Slovenskej'' (&quot;Y Ddysgu ar yr Iaith Slofaceg&quot;; 1846) a'i seilio gyda'r gwaith Nárečja Slovenskuo alebo potreba písaňja v tomto nárečí (Tafodiaith Slofaceg neu'r angen i ysgrifennu yn y dafodiaith hon) ; 1846, ysgrifennwyd 1844.&lt;ref&gt;[http://www.stur.sk/spisy/narecie.pdf online] (PDF; 311&amp;nbsp;kB), Cyhoeddiad mewn [[Slofaceg]] modern&lt;/ref&gt;

Amddiffynnodd hawliau'r Slofaciaid yn erbyn ymosodiadau'r Magyars mewn sawl ysgrifen yn Almaeneg:

:''Die Beschwerden und Klagen der Slaven in Ungarn über die gesetzwi drigen Uebergriffe der Magyaren'' (&quot;Cwynion a Chwynion y Slafiaid yn Hwngari Ynghylch Ymyriadau Anghyfreithlon y Magyariaid,&quot;) 1843&lt;ref&gt;[http://books.google.de/books?id=14oAAAAAcAAJ&amp;pg=PA38&amp;dq=die+beschwerden+und+klagen&amp;hl=de online]&lt;/ref&gt;
:''Das 19. Jahrhundert und der Magyarismus'' (&quot;Y 19eg Ganrif a Magyariaeth&quot;), Fienna 1845&lt;ref&gt;[http://www.stur.sk/spisy/19stor.pdf online] (PDF; 108&amp;nbsp;kB), mewn Slofaceg modern&lt;/ref&gt;
:''Der Magyarismus in Ungarn'' (&quot;Magyariaeth yn Hwngari&quot;), ail argraffiad, Leipzig 1848

Ym 1845 sefydlodd y papur newydd ''Slovenské národnie Novini'' (Papur Newydd Cenedlaethol Slofacia) gyda'r atodiad llenyddol Orol Tatranski (Eryr y Tatras), a ysgrifennwyd eisoes yn yr iaith yr oedd newydd ei chodeiddio.

Ymhlith ei ysgrifau mae ''Zpěvy i písně'' (&quot;Caneuon a Chaneuon&quot;, Pressburg 1853) ac ''O národních písních a pověstech plemen slovanských'' (&quot;Ar Ganeuon Gwerin a Chwedlau Tylwyth Teg y Llwythau Slafaidd&quot;), a ysgrifennwyd yn [[Tsieceg]]; Prague 1853&lt;ref&gt;[http://zlatyfond.sme.sk/dielo/180/Stur_O-narodnych-povestiach-a-piesnach-plemien-slovanskych/1 online], Cyhoeddiad o 1932 mewn Slofaceg modern&lt;/ref&gt; i sôn amdano.

Gadawodd hefyd mewn llawysgrif waith a ysgrifennwyd yn Almaeneg o'r blynyddoedd 1852-53, sy'n cynnwys esboniad o'i ddamcaniaeth [[Pan-Slafiaeth]] ac a gyhoeddwyd mewn cyfieithiad Rwsieg gan Lamanskij (''Das Slaventum und die Welt der Zukunft''), Mosk. 1867; Almaeneg 1931; yna 1993.&lt;ref&gt;[http://zlatyfond.sme.sk/dielo/359/Stur_Slovanstvo-a-svet-buducnosti/1 online], cyhoeddiad o 2003 mewn Slofaceg modern&lt;/ref&gt;

==Gwerthfawrogiad==
* Ail-enwyd tref Parkan yn Štúrovo er anrhydedd iddo yn 1948 , er nad oedd ganddo unrhyw gysylltiad arall â'r dref.
* Enwyd y planetoid (3393) Štúr ar ei ôl.
* Yn Bratislava, mae hen Sgwâr Coronation Hill wedi'i enwi ar ei ôl fel Námestie Ľudovíta Štúra
* Ym 1987, roedd papur banc gan Fanc Talaith Tsiecoslofacia gyda gwerth wyneb o 50 coron yn cynnwys portread o'r awdur o Slofacia.
* Mae'n ymddangos ar nodyn kroner Slofacia 500 sy'n ddilys o 1993 i 2008.
* Mae Academi Gwyddorau Slofacia yn dyfarnu Medal Aur Ľudovít Štúr fel y wobr uchaf.
* Yn 2004, codwyd cofeb ym mharc y Brifysgol a Llyfrgell Talaith Sacsoni-Anhalt yn Halle (Saale), lle bu'n astudio.
* Hefyd yn Halle (Saale) enwyd y Ludwig-Stur-Straße ar ei ôl.
* Yn 2015, cyhoeddodd Slofacia ddarn arian coffa 2-ewro i goffau ei ben-blwydd yn 200 oed.

==Dolenni==
* [http://www.stur.sk Gwefan am Ľudovít Štúr] (yn [[Slofaceg]])
* [http://www.juls.savba.sk/ediela/nrs/ Testun ''Nauka reči Slovenskej''] (yn iaith Slofac safonnol Štúr)
* [https://www.youtube.com/watch?v=-ACA8G4L4QE Ľudovít Štúr (1815 – 1856) – míľniky života] (cerrig filltir yn ei fywyd, fideo, yn Slofaceg)
* [https://www.youtube.com/watch?v=sxQWWjhDGGU&amp;t=77s HiSTORY - Narodenie Ľudovíta Štúra a vznik ČSR - 28.10. (celá časť)] yn Slofaceg

==Cyfeiriadau==
{{Cyfeiriadau|2}}
{{eginyn Slofacia}}
{{DEFAULTSORT:Stur, Ludovit}}
[[Categori:Slofacia]]
[[Categori:Slofaceg]]
[[Categori:Ieitheg]]
[[Categori:Genedigaethau 1815]]
[[Categori:Marwolaethau 1856]]</text>
      <sha1>fagjkv3qh1ybv0nvm4wdbxl3f2jc1yx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Apollo 17</title>
    <ns>0</ns>
    <id>295506</id>
    <revision>
      <id>11095487</id>
      <parentid>11068502</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T17:53:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bobol Bach</username>
        <id>69803</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1218" xml:space="preserve">{{Pethau| fetchwikidata = ALL}}

Taith olaf [[rhaglen Apollo]] i lanio dyn ar y [[Lleuad]] oedd '''Apollo 17'''. Ei chriw oedd [[Eugene Cernan]], Harrison Schmitt, a Ronald Evans.&lt;ref&gt;{{cite web |title=Apollo 14 Crew |url=https://airandspace.si.edu/explore-and-learn/topics/apollo/apollo-program/landing-missions/apollo14-crew.cfm |website=The Apollo Program |publisher=National Air and Space Museum |access-date=8 Chwefror 2022|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |title=Astronauts – Craters of the Moon |url=https://www.nps.gov/crmo/learn/historyculture/astronauts.htm |publisher=National Park Service |access-date=8 Chwefror 2022|language=en}}&lt;/ref&gt;

Cymerodd y daith le rhwng 7 a 19 Rhagfyr 1972. Hyd at {{dyddiad}} dyma'r tro olaf i bobl gerdded ar y lleuad.&lt;ref name=&quot;Drew&quot;&gt;{{cite web |url=https://www.drewexmachina.com/2017/12/17/a-history-of-deep-space-evas/ |title=A History of Deep Space EVAs |last=LePage |first=Andrew |date=December 17, 2017 |website=Drew Ex Machina|access-date=5 Ionawr 2022|language=en}}&lt;/ref&gt;

[[Delwedd:Apollo-17-Landing.jpg|bawd|dim|Apollo 17]]


==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

{{eginyn gofod}}

[[Categori:Cerbydau gofod]]
[[Categori:Y Lleuad]]
[[Categori:NASA]]
[[Categori:1972]]</text>
      <sha1>sows1ajqbzw8l5l45vikuxby2porfiv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Rheolaeth y Saeson o Gymru</title>
    <ns>0</ns>
    <id>295523</id>
    <revision>
      <id>11095591</id>
      <parentid>11072700</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T23:46:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Titus Gold</username>
        <id>38162</id>
      </contributor>
      <comment>cyfieithiad o [[en:English rule in Wales]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7766" xml:space="preserve">[[File:All_or_nothing_-_Owain_Glyndwr_statue,_Corwen_-_geograph.org.uk_-_1862001.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:All_or_nothing_-_Owain_Glyndwr_statue,_Corwen_-_geograph.org.uk_-_1862001.jpg|bawd|325x325px|Cerflun o Owain Glyndwr gan Colin Spofforth yng Nghorwen (2007). Roedd Owain yn Dywysog Cymru ac arweinydd y Cymry yn erbyn y Saeson o tua 1400 tan 1410.]]

Mae '''rheolaeth y Saeson o Gymru''' yn cyfeirio at reolaeth tiriogaethau Cymreig neu Gymru gyfan gan frenhinoedd a llywodraethau Seisnig. Dechreuodd Cymru gael ei goresgyn gan [[Teyrnas Lloegr|Deyrnas Lloegr]] yn dilyn concwest y Deyrnas honno ei hun gan y [[Normaniaid]] yn y 12g ac erbyn diwedd y 13g roedd Cymru wedi dod yn dywysogaeth o fewn Teyrnas Lloegr. Soniodd y [[Magna Carta]] o 1215 am Gymru.&lt;ref&gt;{{cite journal|title=Magna Carta and the Charters of the Welsh Princes|author=J. Beverley Smith|journal=The English Historical Review|volume=XCIX|issue=CCCXCI|date=Ebrill 1984|pages=344–362|language=en}}&lt;/ref&gt; Lansiodd [[Owain Glyndŵr]] wrthryfel yn erbyn y sefyllfa hon ar ddechrau’r 15g a llwyddodd i orchfygu llawer o Gymru ond a gafodd ei ddigalonni yn y pen draw.

Arferai Cymru gael ei hamsugno i Deyrnas Lloegr yng nghanol yr 16g a ddaeth yn rhan o [[Teyrnas Prydain Fawr|Deyrnas Prydain Fawr]] ar ddechrau'r 18g ac yn ddiweddarach [[Teyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon]] ar ddechrau'r 19g. Rhwng 1746 a 1881 cafodd Cymru ei thrin yr un mor effeithiol fel rhan o Loegr at ddibenion cyfreithiol ond dechreuodd ennill statws cynyddol nodedig o fewn y Deyrnas Unedig o ddiwedd y 19eg ganrif ymlaen gan arwain at gyflwyno datganoli ar ddiwedd yr 20g.

Heddiw, mae Cymru yn un o bedair gwlad y Deyrnas Unedig sy’n ethol cynrychiolwyr i [[Senedd y Deyrnas Unedig]] tra bod llawer o agweddau ar ei llywodraethu domestig yn cael eu rheoli gan y [[Senedd Cymru|Senedd]] ddatganoledig.

== Goresgyniad y Normaniaid ==
Digwyddodd [[Brwydr Hastings]] yn 1066, pwynt canolog yng ngorchfygiad y Normaniaid yn Lloegr. Erbyn 1067 roedd y Normaniaid wedi dechrau adeiladu [[Castell Cas-gwent]] ac wedi dechrau goresgyniad o Gymru. Ffrangeg oedd iaith yr arweinwyr Normanaidd a gwladychodd eu dilynwyr Saesneg eu hiaith diroedd gorchfygedig yng Nghymru gan gynnwys de Sir Benfro y cyfeiriwyd ati yn hanesyddol fel &quot;Lloegr Fach y tu hwnt i Gymru&quot;.&lt;ref name=&quot;BBC Wales History&quot;&gt;{{Cite web|title=BBC Wales - History - Themes - Welsh language: The Norman conquest|url=https://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/society/language_normans.shtml|access-date=21 Mawrth 2022|website=www.bbc.co.uk}}&lt;/ref&gt; Gofynnodd [[Harri II, brenin Lloegr]], brenin Eingl-Normanaidd olynol, i Hen ŵr o Bencader, Sir Gaerfyrddin, a oedd yn meddwl y Cymry yn erbyn ei gyrchoedd o Gymru.&lt;ref name=&quot;BBC Wales History&quot;/&gt; Atebodd yr hen ŵr: 
&lt;blockquote&gt;
&quot;Gellir gorthrymu’r genedl hon yn wir, ac i raddau helaeth iawn ei dinistrywio a’i llesgau trwy dy nerthoedd di O frenin, ac eiddo eraill, yn awr megis cynt a llawer gwaith eto pan haedda hynny. Ei dileu’n llwyr, fodd bynnag, trwy ddigofaint dyn, ni ellir, oni bydd hefyd ddigofaint Duw yn cydredeg ag ef. Ac nid unrhyw genedl arall, fel y barnaf i, amgen na hon o’r Cymry, nac unrhyw iaith arall, ar Ddydd y Farn dostlem gerbron y Barnwr Goruchaf pa beth bynnag a ddigwydd i’r gweddill mwyaf ohoni a fydd yn ateb dros y gongl fach hon o’r ddaear.&quot;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Hen ŵr o Bencader – Pencader a'r cylch – Pencader &amp; District|url=https://pencader.org.uk/cy/old-man-pencader/|access-date=31 Mai 2022|language=cy}}&lt;/ref&gt;
&lt;/blockquote&gt;

== Terfyn Annibyniaeth Cymru ==
Yn dilyn uno Cymru dan reolaeth tywysogion Llywelyn, arweiniodd Edward I Brenin Lloegr 15,00 o ddynion i gipio Cymru yn dilyn ymdrechion aflwyddiannus lluosog gan frenhinoedd Lloegr i gadw gafael ar Gymru cyn hyn. Arweiniwyd y gwrthwynebiad yng Nghymru gan y Tywysog Llywelyn ap Gruffydd (Llywelyn ein Llyw Olaf) a gwnaeth ymgais hefyd i recriwtio rhagor o filwyr Cymreig yn y canolbarth.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC - History - British History in depth: Wales: English Conquest of Wales c.1200 - 1415|url=https://www.bbc.co.uk/history/british/middle_ages/wales_conquest_01.shtml|website=www.bbc.co.uk|access-date=2022-07-21|language=en-GB}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC Wales - History - Themes - Welsh language: After the Norman conquest|url=https://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/society/language_postconquest.shtml|website=www.bbc.co.uk|access-date=2022-07-21}}&lt;/ref&gt; Lladdwyd Llywelyn ym Mrwydr Pont Orewin gan filwyr o Loegr mewn tric cudd-ymosod dan gochl trafodaethau. Gorymdeithiwyd ei ben trwy Lundain a'i osod ar bigyn Tŵr Llundain gyda choron ffug o ddail llawryf.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Davies|first=Dr John|url=http://www.abbeycwmhirhistory.org.uk/data/uploads/publications/acc-or-ass-final.pdf|title=Accident or Assassination?The Death of Llywelyn 11th December 1282|publisher=Abbey Cwmhir Heritage Trust|year=2020}}&lt;/ref&gt;Daeth Dafydd, brawd Llywelyn, yn bennaeth ar ymladdwyr Cymreig, ond daliwyd ef yn 1283. Cafodd ei lusgo trwy strydoedd Amwythig gan geffyl, ei grogi, ei adfywio a'i ddiberfeddu gan swyddogion Lloegr. Taflwyd ei ymysgaroedd i dân wrth wylio. Yn olaf, torrwyd ei ben i ffwrdd a'i osod ar bigyn Tŵr Llundain wrth ymyl ei frawd Llywelyn, a thorrwyd ei gorff yn chwarteri.&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Oct. 3, 1283: As Bad Deaths Go, It's Hard to Top This|url=https://www.wired.com/2007/10/dayintech-1003/|work=Wired|access-date=2022-07-21|issn=1059-1028|language=en-US|first=Tony|last=Long}}&lt;/ref&gt;

Yn dilyn marwolaethau Llywelyn a Dafydd, ceisiodd Edward Brenin Lloegr ddod ag annibyniaeth i Gymru i ben a chyflwynodd yr ordinhad brenhinol o Statud Rhuddlan yn 1284. Newid cyfansoddiadol oedd y statud a achosodd i Gymru golli ei hannibyniaeth de facto a ffurfiodd Dywysogaeth Cymru o fewn &quot;Realm of England&quot;.&lt;ref name=&quot;Jones19692&quot;&gt;{{cite book|author=Francis Jones|url=https://books.google.com/books?id=7SWTAAAAIAAJ|title=The Princes and Principality of Wales|publisher=University of Wales Press|year=1969|isbn=9780900768200}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:32&quot;&gt;{{Cite book|last=Pilkington|first=Colin|url=http://archive.org/details/devolutioninbrit0000pilk|title=Devolution in Britain today|publisher=Manchester University Press|year=2002|isbn=978-0-7190-6075-5|pages=23–24|language=En}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Jones 19692&quot;&gt;{{Cite book|last=Jones|first=Francis|url=https://books.google.com/books?id=7SWTAAAAIAAJ|title=The Princes and Principality of Wales|date=1969|publisher=University of Wales P.|isbn=978-0-900768-20-0|language=en}}&lt;/ref&gt; Mae'r enw'n cyfeirio at Gastell Rhuddlan yn Sir Ddinbych, lle cafodd ei gyhoeddi gyntaf ar 19 Mawrth 1284.&lt;ref name=&quot;Barrow1956&quot;&gt;{{cite book|author=G. W. S. Barrow|url=https://books.google.com/books?id=_FlnAAAAMAAJ|title=Feudal Britain: the completion of the medieval kingdoms, 1066–1314|publisher=E. Arnold|year=1956|isbn=9787240008980}}&lt;/ref&gt; Roedd y statud yn cadarnhau cyfeddiannu Cymru a chyflwynodd gyfraith gwlad Lloegr i Gymru ar gyfer achosion troseddol, tra bod achosion sifil yn dal i gael eu trin o dan gyfreithiau Cymreig Hywel Dda.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Walker|first=David|url=https://books.google.com/books?id=lrKKiREQ_kYC&amp;dq=%22Statute+of+Rhuddlan%22&amp;pg=PA139|title=Medieval Wales|date=1990-06-28|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-31153-3|pages=139|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:322&quot;&gt;{{Cite book|last=Pilkington|first=Colin|url=http://archive.org/details/devolutioninbrit0000pilk|title=Devolution in Britain today|publisher=Manchester University Press|year=2002|isbn=978-0-7190-6075-5|pages=23–24|language=En}}&lt;/ref&gt;

==Gweler hefyd==
* [[Y Normaniaid yng Nghymru]]

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

[[Categori:Hanes Cymru]]
[[Categori:Y Normaniaid yng Nghymru]]</text>
      <sha1>cid5ta9mfgkrx5bbbarlms9ny75q3or</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095592</id>
      <parentid>11095591</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T23:48:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Titus Gold</username>
        <id>38162</id>
      </contributor>
      <comment>/* Terfyn Annibyniaeth Cymru */ llun</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7853" xml:space="preserve">[[File:All_or_nothing_-_Owain_Glyndwr_statue,_Corwen_-_geograph.org.uk_-_1862001.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:All_or_nothing_-_Owain_Glyndwr_statue,_Corwen_-_geograph.org.uk_-_1862001.jpg|bawd|325x325px|Cerflun o Owain Glyndwr gan Colin Spofforth yng Nghorwen (2007). Roedd Owain yn Dywysog Cymru ac arweinydd y Cymry yn erbyn y Saeson o tua 1400 tan 1410.]]

Mae '''rheolaeth y Saeson o Gymru''' yn cyfeirio at reolaeth tiriogaethau Cymreig neu Gymru gyfan gan frenhinoedd a llywodraethau Seisnig. Dechreuodd Cymru gael ei goresgyn gan [[Teyrnas Lloegr|Deyrnas Lloegr]] yn dilyn concwest y Deyrnas honno ei hun gan y [[Normaniaid]] yn y 12g ac erbyn diwedd y 13g roedd Cymru wedi dod yn dywysogaeth o fewn Teyrnas Lloegr. Soniodd y [[Magna Carta]] o 1215 am Gymru.&lt;ref&gt;{{cite journal|title=Magna Carta and the Charters of the Welsh Princes|author=J. Beverley Smith|journal=The English Historical Review|volume=XCIX|issue=CCCXCI|date=Ebrill 1984|pages=344–362|language=en}}&lt;/ref&gt; Lansiodd [[Owain Glyndŵr]] wrthryfel yn erbyn y sefyllfa hon ar ddechrau’r 15g a llwyddodd i orchfygu llawer o Gymru ond a gafodd ei ddigalonni yn y pen draw.

Arferai Cymru gael ei hamsugno i Deyrnas Lloegr yng nghanol yr 16g a ddaeth yn rhan o [[Teyrnas Prydain Fawr|Deyrnas Prydain Fawr]] ar ddechrau'r 18g ac yn ddiweddarach [[Teyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon]] ar ddechrau'r 19g. Rhwng 1746 a 1881 cafodd Cymru ei thrin yr un mor effeithiol fel rhan o Loegr at ddibenion cyfreithiol ond dechreuodd ennill statws cynyddol nodedig o fewn y Deyrnas Unedig o ddiwedd y 19eg ganrif ymlaen gan arwain at gyflwyno datganoli ar ddiwedd yr 20g.

Heddiw, mae Cymru yn un o bedair gwlad y Deyrnas Unedig sy’n ethol cynrychiolwyr i [[Senedd y Deyrnas Unedig]] tra bod llawer o agweddau ar ei llywodraethu domestig yn cael eu rheoli gan y [[Senedd Cymru|Senedd]] ddatganoledig.

== Goresgyniad y Normaniaid ==
Digwyddodd [[Brwydr Hastings]] yn 1066, pwynt canolog yng ngorchfygiad y Normaniaid yn Lloegr. Erbyn 1067 roedd y Normaniaid wedi dechrau adeiladu [[Castell Cas-gwent]] ac wedi dechrau goresgyniad o Gymru. Ffrangeg oedd iaith yr arweinwyr Normanaidd a gwladychodd eu dilynwyr Saesneg eu hiaith diroedd gorchfygedig yng Nghymru gan gynnwys de Sir Benfro y cyfeiriwyd ati yn hanesyddol fel &quot;Lloegr Fach y tu hwnt i Gymru&quot;.&lt;ref name=&quot;BBC Wales History&quot;&gt;{{Cite web|title=BBC Wales - History - Themes - Welsh language: The Norman conquest|url=https://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/society/language_normans.shtml|access-date=21 Mawrth 2022|website=www.bbc.co.uk}}&lt;/ref&gt; Gofynnodd [[Harri II, brenin Lloegr]], brenin Eingl-Normanaidd olynol, i Hen ŵr o Bencader, Sir Gaerfyrddin, a oedd yn meddwl y Cymry yn erbyn ei gyrchoedd o Gymru.&lt;ref name=&quot;BBC Wales History&quot;/&gt; Atebodd yr hen ŵr: 
&lt;blockquote&gt;
&quot;Gellir gorthrymu’r genedl hon yn wir, ac i raddau helaeth iawn ei dinistrywio a’i llesgau trwy dy nerthoedd di O frenin, ac eiddo eraill, yn awr megis cynt a llawer gwaith eto pan haedda hynny. Ei dileu’n llwyr, fodd bynnag, trwy ddigofaint dyn, ni ellir, oni bydd hefyd ddigofaint Duw yn cydredeg ag ef. Ac nid unrhyw genedl arall, fel y barnaf i, amgen na hon o’r Cymry, nac unrhyw iaith arall, ar Ddydd y Farn dostlem gerbron y Barnwr Goruchaf pa beth bynnag a ddigwydd i’r gweddill mwyaf ohoni a fydd yn ateb dros y gongl fach hon o’r ddaear.&quot;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Hen ŵr o Bencader – Pencader a'r cylch – Pencader &amp; District|url=https://pencader.org.uk/cy/old-man-pencader/|access-date=31 Mai 2022|language=cy}}&lt;/ref&gt;
&lt;/blockquote&gt;

== Terfyn Annibyniaeth Cymru ==
[[Delwedd:Bedd Llywelyn Ein Llyw Olaf.jpg|bawd|246x246px|Bedd Llywelyn ein Llyw Olaf]]
Yn dilyn uno Cymru dan reolaeth tywysogion Llywelyn, arweiniodd Edward I Brenin Lloegr 15,00 o ddynion i gipio Cymru yn dilyn ymdrechion aflwyddiannus lluosog gan frenhinoedd Lloegr i gadw gafael ar Gymru cyn hyn. Arweiniwyd y gwrthwynebiad yng Nghymru gan y Tywysog Llywelyn ap Gruffydd (Llywelyn ein Llyw Olaf) a gwnaeth ymgais hefyd i recriwtio rhagor o filwyr Cymreig yn y canolbarth.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC - History - British History in depth: Wales: English Conquest of Wales c.1200 - 1415|url=https://www.bbc.co.uk/history/british/middle_ages/wales_conquest_01.shtml|website=www.bbc.co.uk|access-date=2022-07-21|language=en-GB}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC Wales - History - Themes - Welsh language: After the Norman conquest|url=https://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/society/language_postconquest.shtml|website=www.bbc.co.uk|access-date=2022-07-21}}&lt;/ref&gt; Lladdwyd Llywelyn ym Mrwydr Pont Orewin gan filwyr o Loegr mewn tric cudd-ymosod dan gochl trafodaethau. Gorymdeithiwyd ei ben trwy Lundain a'i osod ar bigyn Tŵr Llundain gyda choron ffug o ddail llawryf.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Davies|first=Dr John|url=http://www.abbeycwmhirhistory.org.uk/data/uploads/publications/acc-or-ass-final.pdf|title=Accident or Assassination?The Death of Llywelyn 11th December 1282|publisher=Abbey Cwmhir Heritage Trust|year=2020}}&lt;/ref&gt;Daeth Dafydd, brawd Llywelyn, yn bennaeth ar ymladdwyr Cymreig, ond daliwyd ef yn 1283. Cafodd ei lusgo trwy strydoedd Amwythig gan geffyl, ei grogi, ei adfywio a'i ddiberfeddu gan swyddogion Lloegr. Taflwyd ei ymysgaroedd i dân wrth wylio. Yn olaf, torrwyd ei ben i ffwrdd a'i osod ar bigyn Tŵr Llundain wrth ymyl ei frawd Llywelyn, a thorrwyd ei gorff yn chwarteri.&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Oct. 3, 1283: As Bad Deaths Go, It's Hard to Top This|url=https://www.wired.com/2007/10/dayintech-1003/|work=Wired|access-date=2022-07-21|issn=1059-1028|language=en-US|first=Tony|last=Long}}&lt;/ref&gt;

Yn dilyn marwolaethau Llywelyn a Dafydd, ceisiodd Edward Brenin Lloegr ddod ag annibyniaeth i Gymru i ben a chyflwynodd yr ordinhad brenhinol o Statud Rhuddlan yn 1284. Newid cyfansoddiadol oedd y statud a achosodd i Gymru golli ei hannibyniaeth de facto a ffurfiodd Dywysogaeth Cymru o fewn &quot;Realm of England&quot;.&lt;ref name=&quot;Jones19692&quot;&gt;{{cite book|author=Francis Jones|url=https://books.google.com/books?id=7SWTAAAAIAAJ|title=The Princes and Principality of Wales|publisher=University of Wales Press|year=1969|isbn=9780900768200}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:32&quot;&gt;{{Cite book|last=Pilkington|first=Colin|url=http://archive.org/details/devolutioninbrit0000pilk|title=Devolution in Britain today|publisher=Manchester University Press|year=2002|isbn=978-0-7190-6075-5|pages=23–24|language=En}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Jones 19692&quot;&gt;{{Cite book|last=Jones|first=Francis|url=https://books.google.com/books?id=7SWTAAAAIAAJ|title=The Princes and Principality of Wales|date=1969|publisher=University of Wales P.|isbn=978-0-900768-20-0|language=en}}&lt;/ref&gt; Mae'r enw'n cyfeirio at Gastell Rhuddlan yn Sir Ddinbych, lle cafodd ei gyhoeddi gyntaf ar 19 Mawrth 1284.&lt;ref name=&quot;Barrow1956&quot;&gt;{{cite book|author=G. W. S. Barrow|url=https://books.google.com/books?id=_FlnAAAAMAAJ|title=Feudal Britain: the completion of the medieval kingdoms, 1066–1314|publisher=E. Arnold|year=1956|isbn=9787240008980}}&lt;/ref&gt; Roedd y statud yn cadarnhau cyfeddiannu Cymru a chyflwynodd gyfraith gwlad Lloegr i Gymru ar gyfer achosion troseddol, tra bod achosion sifil yn dal i gael eu trin o dan gyfreithiau Cymreig Hywel Dda.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Walker|first=David|url=https://books.google.com/books?id=lrKKiREQ_kYC&amp;dq=%22Statute+of+Rhuddlan%22&amp;pg=PA139|title=Medieval Wales|date=1990-06-28|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-31153-3|pages=139|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:322&quot;&gt;{{Cite book|last=Pilkington|first=Colin|url=http://archive.org/details/devolutioninbrit0000pilk|title=Devolution in Britain today|publisher=Manchester University Press|year=2002|isbn=978-0-7190-6075-5|pages=23–24|language=En}}&lt;/ref&gt;

==Gweler hefyd==
* [[Y Normaniaid yng Nghymru]]

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

[[Categori:Hanes Cymru]]
[[Categori:Y Normaniaid yng Nghymru]]</text>
      <sha1>1d0y60pcemipge7w96av50fp9ulopft</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095593</id>
      <parentid>11095592</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T23:52:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Titus Gold</username>
        <id>38162</id>
      </contributor>
      <comment>Cyfieithwyd o [[en:English rule in Wales]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11782" xml:space="preserve">[[File:All_or_nothing_-_Owain_Glyndwr_statue,_Corwen_-_geograph.org.uk_-_1862001.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:All_or_nothing_-_Owain_Glyndwr_statue,_Corwen_-_geograph.org.uk_-_1862001.jpg|bawd|325x325px|Cerflun o Owain Glyndwr gan Colin Spofforth yng Nghorwen (2007). Roedd Owain yn Dywysog Cymru ac arweinydd y Cymry yn erbyn y Saeson o tua 1400 tan 1410.]]

Mae '''rheolaeth y Saeson o Gymru''' yn cyfeirio at reolaeth tiriogaethau Cymreig neu Gymru gyfan gan frenhinoedd a llywodraethau Seisnig. Dechreuodd Cymru gael ei goresgyn gan [[Teyrnas Lloegr|Deyrnas Lloegr]] yn dilyn concwest y Deyrnas honno ei hun gan y [[Normaniaid]] yn y 12g ac erbyn diwedd y 13g roedd Cymru wedi dod yn dywysogaeth o fewn Teyrnas Lloegr. Soniodd y [[Magna Carta]] o 1215 am Gymru.&lt;ref&gt;{{cite journal|title=Magna Carta and the Charters of the Welsh Princes|author=J. Beverley Smith|journal=The English Historical Review|volume=XCIX|issue=CCCXCI|date=Ebrill 1984|pages=344–362|language=en}}&lt;/ref&gt; Lansiodd [[Owain Glyndŵr]] wrthryfel yn erbyn y sefyllfa hon ar ddechrau’r 15g a llwyddodd i orchfygu llawer o Gymru ond a gafodd ei ddigalonni yn y pen draw.

Arferai Cymru gael ei hamsugno i Deyrnas Lloegr yng nghanol yr 16g a ddaeth yn rhan o [[Teyrnas Prydain Fawr|Deyrnas Prydain Fawr]] ar ddechrau'r 18g ac yn ddiweddarach [[Teyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon]] ar ddechrau'r 19g. Rhwng 1746 a 1881 cafodd Cymru ei thrin yr un mor effeithiol fel rhan o Loegr at ddibenion cyfreithiol ond dechreuodd ennill statws cynyddol nodedig o fewn y Deyrnas Unedig o ddiwedd y 19eg ganrif ymlaen gan arwain at gyflwyno datganoli ar ddiwedd yr 20g.

Heddiw, mae Cymru yn un o bedair gwlad y Deyrnas Unedig sy’n ethol cynrychiolwyr i [[Senedd y Deyrnas Unedig]] tra bod llawer o agweddau ar ei llywodraethu domestig yn cael eu rheoli gan y [[Senedd Cymru|Senedd]] ddatganoledig.

== Goresgyniad y Normaniaid ==
Digwyddodd [[Brwydr Hastings]] yn 1066, pwynt canolog yng ngorchfygiad y Normaniaid yn Lloegr. Erbyn 1067 roedd y Normaniaid wedi dechrau adeiladu [[Castell Cas-gwent]] ac wedi dechrau goresgyniad o Gymru. Ffrangeg oedd iaith yr arweinwyr Normanaidd a gwladychodd eu dilynwyr Saesneg eu hiaith diroedd gorchfygedig yng Nghymru gan gynnwys de Sir Benfro y cyfeiriwyd ati yn hanesyddol fel &quot;Lloegr Fach y tu hwnt i Gymru&quot;.&lt;ref name=&quot;BBC Wales History&quot;&gt;{{Cite web|title=BBC Wales - History - Themes - Welsh language: The Norman conquest|url=https://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/society/language_normans.shtml|access-date=21 Mawrth 2022|website=www.bbc.co.uk}}&lt;/ref&gt; Gofynnodd [[Harri II, brenin Lloegr]], brenin Eingl-Normanaidd olynol, i Hen ŵr o Bencader, Sir Gaerfyrddin, a oedd yn meddwl y Cymry yn erbyn ei gyrchoedd o Gymru.&lt;ref name=&quot;BBC Wales History&quot;/&gt; Atebodd yr hen ŵr: 
&lt;blockquote&gt;
&quot;Gellir gorthrymu’r genedl hon yn wir, ac i raddau helaeth iawn ei dinistrywio a’i llesgau trwy dy nerthoedd di O frenin, ac eiddo eraill, yn awr megis cynt a llawer gwaith eto pan haedda hynny. Ei dileu’n llwyr, fodd bynnag, trwy ddigofaint dyn, ni ellir, oni bydd hefyd ddigofaint Duw yn cydredeg ag ef. Ac nid unrhyw genedl arall, fel y barnaf i, amgen na hon o’r Cymry, nac unrhyw iaith arall, ar Ddydd y Farn dostlem gerbron y Barnwr Goruchaf pa beth bynnag a ddigwydd i’r gweddill mwyaf ohoni a fydd yn ateb dros y gongl fach hon o’r ddaear.&quot;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Hen ŵr o Bencader – Pencader a'r cylch – Pencader &amp; District|url=https://pencader.org.uk/cy/old-man-pencader/|access-date=31 Mai 2022|language=cy}}&lt;/ref&gt;
&lt;/blockquote&gt;

== Llywelyn ein Llyw Olaf: Terfyn Annibyniaeth Cymru ==
[[Delwedd:Bedd Llywelyn Ein Llyw Olaf.jpg|bawd|246x246px|Bedd Llywelyn ein Llyw Olaf]]
Yn dilyn uno Cymru dan reolaeth tywysogion Llywelyn, arweiniodd Edward I Brenin Lloegr 15,00 o ddynion i gipio Cymru yn dilyn ymdrechion aflwyddiannus lluosog gan frenhinoedd Lloegr i gadw gafael ar Gymru cyn hyn. Arweiniwyd y gwrthwynebiad yng Nghymru gan y Tywysog Llywelyn ap Gruffydd (Llywelyn ein Llyw Olaf) a gwnaeth ymgais hefyd i recriwtio rhagor o filwyr Cymreig yn y canolbarth.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC - History - British History in depth: Wales: English Conquest of Wales c.1200 - 1415|url=https://www.bbc.co.uk/history/british/middle_ages/wales_conquest_01.shtml|website=www.bbc.co.uk|access-date=2022-07-21|language=en-GB}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC Wales - History - Themes - Welsh language: After the Norman conquest|url=https://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/society/language_postconquest.shtml|website=www.bbc.co.uk|access-date=2022-07-21}}&lt;/ref&gt; Lladdwyd Llywelyn ym Mrwydr Pont Orewin gan filwyr o Loegr mewn tric cudd-ymosod dan gochl trafodaethau. Gorymdeithiwyd ei ben trwy Lundain a'i osod ar bigyn Tŵr Llundain gyda choron ffug o ddail llawryf.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Davies|first=Dr John|url=http://www.abbeycwmhirhistory.org.uk/data/uploads/publications/acc-or-ass-final.pdf|title=Accident or Assassination?The Death of Llywelyn 11th December 1282|publisher=Abbey Cwmhir Heritage Trust|year=2020}}&lt;/ref&gt;Daeth Dafydd, brawd Llywelyn, yn bennaeth ar ymladdwyr Cymreig, ond daliwyd ef yn 1283. Cafodd ei lusgo trwy strydoedd Amwythig gan geffyl, ei grogi, ei adfywio a'i ddiberfeddu gan swyddogion Lloegr. Taflwyd ei ymysgaroedd i dân wrth wylio. Yn olaf, torrwyd ei ben i ffwrdd a'i osod ar bigyn Tŵr Llundain wrth ymyl ei frawd Llywelyn, a thorrwyd ei gorff yn chwarteri.&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Oct. 3, 1283: As Bad Deaths Go, It's Hard to Top This|url=https://www.wired.com/2007/10/dayintech-1003/|work=Wired|access-date=2022-07-21|issn=1059-1028|language=en-US|first=Tony|last=Long}}&lt;/ref&gt;

Yn dilyn marwolaethau Llywelyn a Dafydd, ceisiodd Edward Brenin Lloegr ddod ag annibyniaeth i Gymru i ben a chyflwynodd yr ordinhad brenhinol o Statud Rhuddlan yn 1284. Newid cyfansoddiadol oedd y statud a achosodd i Gymru golli ei hannibyniaeth de facto a ffurfiodd Dywysogaeth Cymru o fewn &quot;Realm of England&quot;.&lt;ref name=&quot;Jones19692&quot;&gt;{{cite book|author=Francis Jones|url=https://books.google.com/books?id=7SWTAAAAIAAJ|title=The Princes and Principality of Wales|publisher=University of Wales Press|year=1969|isbn=9780900768200}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:32&quot;&gt;{{Cite book|last=Pilkington|first=Colin|url=http://archive.org/details/devolutioninbrit0000pilk|title=Devolution in Britain today|publisher=Manchester University Press|year=2002|isbn=978-0-7190-6075-5|pages=23–24|language=En}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Jones 19692&quot;&gt;{{Cite book|last=Jones|first=Francis|url=https://books.google.com/books?id=7SWTAAAAIAAJ|title=The Princes and Principality of Wales|date=1969|publisher=University of Wales P.|isbn=978-0-900768-20-0|language=en}}&lt;/ref&gt; Mae'r enw'n cyfeirio at Gastell Rhuddlan yn Sir Ddinbych, lle cafodd ei gyhoeddi gyntaf ar 19 Mawrth 1284.&lt;ref name=&quot;Barrow1956&quot;&gt;{{cite book|author=G. W. S. Barrow|url=https://books.google.com/books?id=_FlnAAAAMAAJ|title=Feudal Britain: the completion of the medieval kingdoms, 1066–1314|publisher=E. Arnold|year=1956|isbn=9787240008980}}&lt;/ref&gt; Roedd y statud yn cadarnhau cyfeddiannu Cymru a chyflwynodd gyfraith gwlad Lloegr i Gymru ar gyfer achosion troseddol, tra bod achosion sifil yn dal i gael eu trin o dan gyfreithiau Cymreig Hywel Dda.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Walker|first=David|url=https://books.google.com/books?id=lrKKiREQ_kYC&amp;dq=%22Statute+of+Rhuddlan%22&amp;pg=PA139|title=Medieval Wales|date=1990-06-28|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-31153-3|pages=139|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:322&quot;&gt;{{Cite book|last=Pilkington|first=Colin|url=http://archive.org/details/devolutioninbrit0000pilk|title=Devolution in Britain today|publisher=Manchester University Press|year=2002|isbn=978-0-7190-6075-5|pages=23–24|language=En}}&lt;/ref&gt;

== Gwrthryfel Owain Glyndwr ==
Mae'n debygol mai achos uniongyrchol a gychwynnol gwrthryfel Owain Glyndŵr yw ymosodiad ar ei dir gan y Barwn Gray o Ruthun a chyflwyniad hwyr llythyr yn gofyn am wasanaeth arfog Glyndŵr gan Harri IV o Loegr yn ogystal â chyfryngu annheg o'r anghydfod hwn gan y Saeson. brenin. Cyhoeddwyd Glyndŵr yn Dywysog Cymru yng Nglyndyfrdwy ar yr 16eg o Fedi 1400 a chyda'i fyddinoedd, aeth ati i gysylltu trefi Seisnig gogledd-ddwyrain Cymru â thactegau herwfilwrol, gan ddiflannu i'r mynyddoedd. Yna cipiodd cynghreiriaid Glyndŵr, y teulu Tuduraidd Gastell Conwy yn ystod Pasg 1401 ac yn yr un flwyddyn bu Glyndŵr yn fuddugol yn erbyn lluoedd Lloegr ym Mhumlumon. casglodd lawer o gefnogaeth ledled Cymru. Arweiniodd y Brenin Harri sawl ymgais i oresgyn Cymru ond prin oedd y llwyddiant. Creodd tywydd garw a thactegau herwfilwrol Glyndŵr statws chwedlonol iddo, dyn ar un pryd â’r elfennau oedd â rheolaeth dros y tywydd.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC Wales - History - Themes - Chapter 10: The revolt of Owain Glyndwr|url=https://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/guide/ch10_revolt_of_owain_glyndwr.shtml|access-date=2022-03-21|website=www.bbc.co.uk}}&lt;/ref&gt;

Ym 1402, pasiodd Senedd Lloegr gyfres o gyfreithiau a elwid y Cyfreithiau Cosb yn erbyn Cymru 1402, a basiwyd i sefydlu gorthrwm Cymreig a goruchafiaeth Seisnig yng Nghymru yn ystod Gwrthryfel Owain Glyndŵr yn erbyn rheolaeth Seisnig yng Nghymru. Roedd deddfau cosb yn gwahardd Cymry rhag dal swydd gyhoeddus uwch, dwyn arfau, prynu eiddo yn nhrefi Lloegr. Roedd deddfau cosb hefyd yn berthnasol i ddynion o Loegr a oedd yn priodi merched Cymreig. Gwaharddwyd cynulliad cyhoeddus a chyfyngedig oedd addysg plant Cymru. Ni ddaeth y gweithredoedd hyn i ben tan lawer yn ddiweddarach gyda Deddfau Cyfreithiau Cymru 1532 a 1542 a gyflwynwyd gan Harri VIII Brenin Lloegr.&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Archives|first=The National|title=The National Archives - Exhibitions - Uniting the Kingdoms?|url=https://www.nationalarchives.gov.uk/utk/wales/popup/penal.htm|access-date=2022-03-22|website=www.nationalarchives.gov.uk|language=en-GB}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Archives|first=The National|title=The National Archives - Exhibitions - Uniting the Kingdoms?|url=https://www.nationalarchives.gov.uk/utk/wales/popup/penal_trans.htm|access-date=2022-03-22|website=www.nationalarchives.gov.uk|language=en-GB}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2013-02-25|title=The Glyndŵr rebellion|url=https://www.bbc.co.uk/blogs/wales/entries/5821bf7f-3640-3836-9ff9-993a4dd865bb|access-date=2022-03-23|website=BBC|language=en}}&lt;/ref&gt;

Ym 1404, cipiodd Glyndŵr gestyll Aberystwyth a Harlech, ffurfio cytundeb â’r Ffrancwyr a chynnal Senedd ym Machynlleth, ei goroni’n Dywysog Cymru gydag emissaries o’r Alban Ffrainc a Castille yn Sbaen. Cyrhaeddodd cymorth Ffrainc yn 1405 ac roedd llawer o Gymru dan reolaeth Glyndŵr. Ym 1406 ysgrifennodd Glyndŵr Lythyr Pennal ym Mhennal ger Machynlleth yn cynnig teyrngarwch Cymreig i’r Pab Avignon yn hytrach na’r Pab Rhufain ac yn ceisio cydnabyddiaeth i Ddewi Sant fel archesgob Cymru, clerigwyr yn rhugl yn y Gymraeg, dwy brifysgol Gymreig, cadw refeniw Eglwysi Cymru a hynny dylai'r &quot;usurper&quot; Harri IV gael ei ysgymuno. Ni ymatebodd y Ffrancwyr a dechreuodd y gwrthryfel fethu. Collwyd Castell Aberystwyth yn 1408 a Chastell Harlech yn 1409 a gorfodwyd Glyndŵr i encilio i fynyddoedd Cymru lle parhaodd o gyrchoedd gerila o bryd i'w gilydd. Mae’n debyg iddo farw yn 1416 yn Kentchurch ar y ffin Eingl-Gymreig yng nghartref ei ferch Alys. Erys Glyndŵr yn eicon o hunaniaeth Gymreig a chenedlaetholdeb o'r 18fed ganrif hyd heddiw.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC Wales - History - Themes - Chapter 10: The revolt of Owain Glyndwr (part two)|url=https://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/guide/ch10_part2_revolt_of_owain_glyndwr.shtml|access-date=2022-03-21|website=www.bbc.co.uk}}&lt;/ref&gt;

==Gweler hefyd==
* [[Y Normaniaid yng Nghymru]]

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

[[Categori:Hanes Cymru]]
[[Categori:Y Normaniaid yng Nghymru]]</text>
      <sha1>p8uaaui5bes17ewq98tl690je8ln0sh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095594</id>
      <parentid>11095593</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T23:53:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Titus Gold</username>
        <id>38162</id>
      </contributor>
      <comment>/* Gwrthryfel Owain Glyndwr */ llun</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11879" xml:space="preserve">[[File:All_or_nothing_-_Owain_Glyndwr_statue,_Corwen_-_geograph.org.uk_-_1862001.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:All_or_nothing_-_Owain_Glyndwr_statue,_Corwen_-_geograph.org.uk_-_1862001.jpg|bawd|325x325px|Cerflun o Owain Glyndwr gan Colin Spofforth yng Nghorwen (2007). Roedd Owain yn Dywysog Cymru ac arweinydd y Cymry yn erbyn y Saeson o tua 1400 tan 1410.]]

Mae '''rheolaeth y Saeson o Gymru''' yn cyfeirio at reolaeth tiriogaethau Cymreig neu Gymru gyfan gan frenhinoedd a llywodraethau Seisnig. Dechreuodd Cymru gael ei goresgyn gan [[Teyrnas Lloegr|Deyrnas Lloegr]] yn dilyn concwest y Deyrnas honno ei hun gan y [[Normaniaid]] yn y 12g ac erbyn diwedd y 13g roedd Cymru wedi dod yn dywysogaeth o fewn Teyrnas Lloegr. Soniodd y [[Magna Carta]] o 1215 am Gymru.&lt;ref&gt;{{cite journal|title=Magna Carta and the Charters of the Welsh Princes|author=J. Beverley Smith|journal=The English Historical Review|volume=XCIX|issue=CCCXCI|date=Ebrill 1984|pages=344–362|language=en}}&lt;/ref&gt; Lansiodd [[Owain Glyndŵr]] wrthryfel yn erbyn y sefyllfa hon ar ddechrau’r 15g a llwyddodd i orchfygu llawer o Gymru ond a gafodd ei ddigalonni yn y pen draw.

Arferai Cymru gael ei hamsugno i Deyrnas Lloegr yng nghanol yr 16g a ddaeth yn rhan o [[Teyrnas Prydain Fawr|Deyrnas Prydain Fawr]] ar ddechrau'r 18g ac yn ddiweddarach [[Teyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon]] ar ddechrau'r 19g. Rhwng 1746 a 1881 cafodd Cymru ei thrin yr un mor effeithiol fel rhan o Loegr at ddibenion cyfreithiol ond dechreuodd ennill statws cynyddol nodedig o fewn y Deyrnas Unedig o ddiwedd y 19eg ganrif ymlaen gan arwain at gyflwyno datganoli ar ddiwedd yr 20g.

Heddiw, mae Cymru yn un o bedair gwlad y Deyrnas Unedig sy’n ethol cynrychiolwyr i [[Senedd y Deyrnas Unedig]] tra bod llawer o agweddau ar ei llywodraethu domestig yn cael eu rheoli gan y [[Senedd Cymru|Senedd]] ddatganoledig.

== Goresgyniad y Normaniaid ==
Digwyddodd [[Brwydr Hastings]] yn 1066, pwynt canolog yng ngorchfygiad y Normaniaid yn Lloegr. Erbyn 1067 roedd y Normaniaid wedi dechrau adeiladu [[Castell Cas-gwent]] ac wedi dechrau goresgyniad o Gymru. Ffrangeg oedd iaith yr arweinwyr Normanaidd a gwladychodd eu dilynwyr Saesneg eu hiaith diroedd gorchfygedig yng Nghymru gan gynnwys de Sir Benfro y cyfeiriwyd ati yn hanesyddol fel &quot;Lloegr Fach y tu hwnt i Gymru&quot;.&lt;ref name=&quot;BBC Wales History&quot;&gt;{{Cite web|title=BBC Wales - History - Themes - Welsh language: The Norman conquest|url=https://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/society/language_normans.shtml|access-date=21 Mawrth 2022|website=www.bbc.co.uk}}&lt;/ref&gt; Gofynnodd [[Harri II, brenin Lloegr]], brenin Eingl-Normanaidd olynol, i Hen ŵr o Bencader, Sir Gaerfyrddin, a oedd yn meddwl y Cymry yn erbyn ei gyrchoedd o Gymru.&lt;ref name=&quot;BBC Wales History&quot;/&gt; Atebodd yr hen ŵr: 
&lt;blockquote&gt;
&quot;Gellir gorthrymu’r genedl hon yn wir, ac i raddau helaeth iawn ei dinistrywio a’i llesgau trwy dy nerthoedd di O frenin, ac eiddo eraill, yn awr megis cynt a llawer gwaith eto pan haedda hynny. Ei dileu’n llwyr, fodd bynnag, trwy ddigofaint dyn, ni ellir, oni bydd hefyd ddigofaint Duw yn cydredeg ag ef. Ac nid unrhyw genedl arall, fel y barnaf i, amgen na hon o’r Cymry, nac unrhyw iaith arall, ar Ddydd y Farn dostlem gerbron y Barnwr Goruchaf pa beth bynnag a ddigwydd i’r gweddill mwyaf ohoni a fydd yn ateb dros y gongl fach hon o’r ddaear.&quot;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Hen ŵr o Bencader – Pencader a'r cylch – Pencader &amp; District|url=https://pencader.org.uk/cy/old-man-pencader/|access-date=31 Mai 2022|language=cy}}&lt;/ref&gt;
&lt;/blockquote&gt;

== Llywelyn ein Llyw Olaf: Terfyn Annibyniaeth Cymru ==
[[Delwedd:Bedd Llywelyn Ein Llyw Olaf.jpg|bawd|246x246px|Bedd Llywelyn ein Llyw Olaf]]
Yn dilyn uno Cymru dan reolaeth tywysogion Llywelyn, arweiniodd Edward I Brenin Lloegr 15,00 o ddynion i gipio Cymru yn dilyn ymdrechion aflwyddiannus lluosog gan frenhinoedd Lloegr i gadw gafael ar Gymru cyn hyn. Arweiniwyd y gwrthwynebiad yng Nghymru gan y Tywysog Llywelyn ap Gruffydd (Llywelyn ein Llyw Olaf) a gwnaeth ymgais hefyd i recriwtio rhagor o filwyr Cymreig yn y canolbarth.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC - History - British History in depth: Wales: English Conquest of Wales c.1200 - 1415|url=https://www.bbc.co.uk/history/british/middle_ages/wales_conquest_01.shtml|website=www.bbc.co.uk|access-date=2022-07-21|language=en-GB}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC Wales - History - Themes - Welsh language: After the Norman conquest|url=https://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/society/language_postconquest.shtml|website=www.bbc.co.uk|access-date=2022-07-21}}&lt;/ref&gt; Lladdwyd Llywelyn ym Mrwydr Pont Orewin gan filwyr o Loegr mewn tric cudd-ymosod dan gochl trafodaethau. Gorymdeithiwyd ei ben trwy Lundain a'i osod ar bigyn Tŵr Llundain gyda choron ffug o ddail llawryf.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Davies|first=Dr John|url=http://www.abbeycwmhirhistory.org.uk/data/uploads/publications/acc-or-ass-final.pdf|title=Accident or Assassination?The Death of Llywelyn 11th December 1282|publisher=Abbey Cwmhir Heritage Trust|year=2020}}&lt;/ref&gt;Daeth Dafydd, brawd Llywelyn, yn bennaeth ar ymladdwyr Cymreig, ond daliwyd ef yn 1283. Cafodd ei lusgo trwy strydoedd Amwythig gan geffyl, ei grogi, ei adfywio a'i ddiberfeddu gan swyddogion Lloegr. Taflwyd ei ymysgaroedd i dân wrth wylio. Yn olaf, torrwyd ei ben i ffwrdd a'i osod ar bigyn Tŵr Llundain wrth ymyl ei frawd Llywelyn, a thorrwyd ei gorff yn chwarteri.&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Oct. 3, 1283: As Bad Deaths Go, It's Hard to Top This|url=https://www.wired.com/2007/10/dayintech-1003/|work=Wired|access-date=2022-07-21|issn=1059-1028|language=en-US|first=Tony|last=Long}}&lt;/ref&gt;

Yn dilyn marwolaethau Llywelyn a Dafydd, ceisiodd Edward Brenin Lloegr ddod ag annibyniaeth i Gymru i ben a chyflwynodd yr ordinhad brenhinol o Statud Rhuddlan yn 1284. Newid cyfansoddiadol oedd y statud a achosodd i Gymru golli ei hannibyniaeth de facto a ffurfiodd Dywysogaeth Cymru o fewn &quot;Realm of England&quot;.&lt;ref name=&quot;Jones19692&quot;&gt;{{cite book|author=Francis Jones|url=https://books.google.com/books?id=7SWTAAAAIAAJ|title=The Princes and Principality of Wales|publisher=University of Wales Press|year=1969|isbn=9780900768200}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:32&quot;&gt;{{Cite book|last=Pilkington|first=Colin|url=http://archive.org/details/devolutioninbrit0000pilk|title=Devolution in Britain today|publisher=Manchester University Press|year=2002|isbn=978-0-7190-6075-5|pages=23–24|language=En}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Jones 19692&quot;&gt;{{Cite book|last=Jones|first=Francis|url=https://books.google.com/books?id=7SWTAAAAIAAJ|title=The Princes and Principality of Wales|date=1969|publisher=University of Wales P.|isbn=978-0-900768-20-0|language=en}}&lt;/ref&gt; Mae'r enw'n cyfeirio at Gastell Rhuddlan yn Sir Ddinbych, lle cafodd ei gyhoeddi gyntaf ar 19 Mawrth 1284.&lt;ref name=&quot;Barrow1956&quot;&gt;{{cite book|author=G. W. S. Barrow|url=https://books.google.com/books?id=_FlnAAAAMAAJ|title=Feudal Britain: the completion of the medieval kingdoms, 1066–1314|publisher=E. Arnold|year=1956|isbn=9787240008980}}&lt;/ref&gt; Roedd y statud yn cadarnhau cyfeddiannu Cymru a chyflwynodd gyfraith gwlad Lloegr i Gymru ar gyfer achosion troseddol, tra bod achosion sifil yn dal i gael eu trin o dan gyfreithiau Cymreig Hywel Dda.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Walker|first=David|url=https://books.google.com/books?id=lrKKiREQ_kYC&amp;dq=%22Statute+of+Rhuddlan%22&amp;pg=PA139|title=Medieval Wales|date=1990-06-28|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-31153-3|pages=139|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:322&quot;&gt;{{Cite book|last=Pilkington|first=Colin|url=http://archive.org/details/devolutioninbrit0000pilk|title=Devolution in Britain today|publisher=Manchester University Press|year=2002|isbn=978-0-7190-6075-5|pages=23–24|language=En}}&lt;/ref&gt;

== Gwrthryfel Owain Glyndwr ==
[[Delwedd:Glendower by A.C.Michael.jpg|bawd|384x384px|Darlun o Owain Glyndwr gan A.C. Michael.]]
Mae'n debygol mai achos uniongyrchol a gychwynnol gwrthryfel Owain Glyndŵr yw ymosodiad ar ei dir gan y Barwn Gray o Ruthun a chyflwyniad hwyr llythyr yn gofyn am wasanaeth arfog Glyndŵr gan Harri IV o Loegr yn ogystal â chyfryngu annheg o'r anghydfod hwn gan y Saeson. brenin. Cyhoeddwyd Glyndŵr yn Dywysog Cymru yng Nglyndyfrdwy ar yr 16eg o Fedi 1400 a chyda'i fyddinoedd, aeth ati i gysylltu trefi Seisnig gogledd-ddwyrain Cymru â thactegau herwfilwrol, gan ddiflannu i'r mynyddoedd. Yna cipiodd cynghreiriaid Glyndŵr, y teulu Tuduraidd Gastell Conwy yn ystod Pasg 1401 ac yn yr un flwyddyn bu Glyndŵr yn fuddugol yn erbyn lluoedd Lloegr ym Mhumlumon. casglodd lawer o gefnogaeth ledled Cymru. Arweiniodd y Brenin Harri sawl ymgais i oresgyn Cymru ond prin oedd y llwyddiant. Creodd tywydd garw a thactegau herwfilwrol Glyndŵr statws chwedlonol iddo, dyn ar un pryd â’r elfennau oedd â rheolaeth dros y tywydd.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC Wales - History - Themes - Chapter 10: The revolt of Owain Glyndwr|url=https://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/guide/ch10_revolt_of_owain_glyndwr.shtml|access-date=2022-03-21|website=www.bbc.co.uk}}&lt;/ref&gt;

Ym 1402, pasiodd Senedd Lloegr gyfres o gyfreithiau a elwid y Cyfreithiau Cosb yn erbyn Cymru 1402, a basiwyd i sefydlu gorthrwm Cymreig a goruchafiaeth Seisnig yng Nghymru yn ystod Gwrthryfel Owain Glyndŵr yn erbyn rheolaeth Seisnig yng Nghymru. Roedd deddfau cosb yn gwahardd Cymry rhag dal swydd gyhoeddus uwch, dwyn arfau, prynu eiddo yn nhrefi Lloegr. Roedd deddfau cosb hefyd yn berthnasol i ddynion o Loegr a oedd yn priodi merched Cymreig. Gwaharddwyd cynulliad cyhoeddus a chyfyngedig oedd addysg plant Cymru. Ni ddaeth y gweithredoedd hyn i ben tan lawer yn ddiweddarach gyda Deddfau Cyfreithiau Cymru 1532 a 1542 a gyflwynwyd gan Harri VIII Brenin Lloegr.&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Archives|first=The National|title=The National Archives - Exhibitions - Uniting the Kingdoms?|url=https://www.nationalarchives.gov.uk/utk/wales/popup/penal.htm|access-date=2022-03-22|website=www.nationalarchives.gov.uk|language=en-GB}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Archives|first=The National|title=The National Archives - Exhibitions - Uniting the Kingdoms?|url=https://www.nationalarchives.gov.uk/utk/wales/popup/penal_trans.htm|access-date=2022-03-22|website=www.nationalarchives.gov.uk|language=en-GB}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2013-02-25|title=The Glyndŵr rebellion|url=https://www.bbc.co.uk/blogs/wales/entries/5821bf7f-3640-3836-9ff9-993a4dd865bb|access-date=2022-03-23|website=BBC|language=en}}&lt;/ref&gt;

Ym 1404, cipiodd Glyndŵr gestyll Aberystwyth a Harlech, ffurfio cytundeb â’r Ffrancwyr a chynnal Senedd ym Machynlleth, ei goroni’n Dywysog Cymru gydag emissaries o’r Alban Ffrainc a Castille yn Sbaen. Cyrhaeddodd cymorth Ffrainc yn 1405 ac roedd llawer o Gymru dan reolaeth Glyndŵr. Ym 1406 ysgrifennodd Glyndŵr Lythyr Pennal ym Mhennal ger Machynlleth yn cynnig teyrngarwch Cymreig i’r Pab Avignon yn hytrach na’r Pab Rhufain ac yn ceisio cydnabyddiaeth i Ddewi Sant fel archesgob Cymru, clerigwyr yn rhugl yn y Gymraeg, dwy brifysgol Gymreig, cadw refeniw Eglwysi Cymru a hynny dylai'r &quot;usurper&quot; Harri IV gael ei ysgymuno. Ni ymatebodd y Ffrancwyr a dechreuodd y gwrthryfel fethu. Collwyd Castell Aberystwyth yn 1408 a Chastell Harlech yn 1409 a gorfodwyd Glyndŵr i encilio i fynyddoedd Cymru lle parhaodd o gyrchoedd gerila o bryd i'w gilydd. Mae’n debyg iddo farw yn 1416 yn Kentchurch ar y ffin Eingl-Gymreig yng nghartref ei ferch Alys. Erys Glyndŵr yn eicon o hunaniaeth Gymreig a chenedlaetholdeb o'r 18fed ganrif hyd heddiw.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC Wales - History - Themes - Chapter 10: The revolt of Owain Glyndwr (part two)|url=https://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/guide/ch10_part2_revolt_of_owain_glyndwr.shtml|access-date=2022-03-21|website=www.bbc.co.uk}}&lt;/ref&gt;

==Gweler hefyd==
* [[Y Normaniaid yng Nghymru]]

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

[[Categori:Hanes Cymru]]
[[Categori:Y Normaniaid yng Nghymru]]</text>
      <sha1>henxmb1itwn344ciscchey9jllrntzl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095595</id>
      <parentid>11095594</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T23:57:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Titus Gold</username>
        <id>38162</id>
      </contributor>
      <comment>cyfieithiad o [[en:English rule in Wales]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14664" xml:space="preserve">[[File:All_or_nothing_-_Owain_Glyndwr_statue,_Corwen_-_geograph.org.uk_-_1862001.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:All_or_nothing_-_Owain_Glyndwr_statue,_Corwen_-_geograph.org.uk_-_1862001.jpg|bawd|325x325px|Cerflun o Owain Glyndwr gan Colin Spofforth yng Nghorwen (2007). Roedd Owain yn Dywysog Cymru ac arweinydd y Cymry yn erbyn y Saeson o tua 1400 tan 1410.]]

Mae '''rheolaeth y Saeson o Gymru''' yn cyfeirio at reolaeth tiriogaethau Cymreig neu Gymru gyfan gan frenhinoedd a llywodraethau Seisnig. Dechreuodd Cymru gael ei goresgyn gan [[Teyrnas Lloegr|Deyrnas Lloegr]] yn dilyn concwest y Deyrnas honno ei hun gan y [[Normaniaid]] yn y 12g ac erbyn diwedd y 13g roedd Cymru wedi dod yn dywysogaeth o fewn Teyrnas Lloegr. Soniodd y [[Magna Carta]] o 1215 am Gymru.&lt;ref&gt;{{cite journal|title=Magna Carta and the Charters of the Welsh Princes|author=J. Beverley Smith|journal=The English Historical Review|volume=XCIX|issue=CCCXCI|date=Ebrill 1984|pages=344–362|language=en}}&lt;/ref&gt; Lansiodd [[Owain Glyndŵr]] wrthryfel yn erbyn y sefyllfa hon ar ddechrau’r 15g a llwyddodd i orchfygu llawer o Gymru ond a gafodd ei ddigalonni yn y pen draw.

Arferai Cymru gael ei hamsugno i Deyrnas Lloegr yng nghanol yr 16g a ddaeth yn rhan o [[Teyrnas Prydain Fawr|Deyrnas Prydain Fawr]] ar ddechrau'r 18g ac yn ddiweddarach [[Teyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon]] ar ddechrau'r 19g. Rhwng 1746 a 1881 cafodd Cymru ei thrin yr un mor effeithiol fel rhan o Loegr at ddibenion cyfreithiol ond dechreuodd ennill statws cynyddol nodedig o fewn y Deyrnas Unedig o ddiwedd y 19eg ganrif ymlaen gan arwain at gyflwyno datganoli ar ddiwedd yr 20g.

Heddiw, mae Cymru yn un o bedair gwlad y Deyrnas Unedig sy’n ethol cynrychiolwyr i [[Senedd y Deyrnas Unedig]] tra bod llawer o agweddau ar ei llywodraethu domestig yn cael eu rheoli gan y [[Senedd Cymru|Senedd]] ddatganoledig.

== Goresgyniad y Normaniaid ==
Digwyddodd [[Brwydr Hastings]] yn 1066, pwynt canolog yng ngorchfygiad y Normaniaid yn Lloegr. Erbyn 1067 roedd y Normaniaid wedi dechrau adeiladu [[Castell Cas-gwent]] ac wedi dechrau goresgyniad o Gymru. Ffrangeg oedd iaith yr arweinwyr Normanaidd a gwladychodd eu dilynwyr Saesneg eu hiaith diroedd gorchfygedig yng Nghymru gan gynnwys de Sir Benfro y cyfeiriwyd ati yn hanesyddol fel &quot;Lloegr Fach y tu hwnt i Gymru&quot;.&lt;ref name=&quot;BBC Wales History&quot;&gt;{{Cite web|title=BBC Wales - History - Themes - Welsh language: The Norman conquest|url=https://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/society/language_normans.shtml|access-date=21 Mawrth 2022|website=www.bbc.co.uk}}&lt;/ref&gt; Gofynnodd [[Harri II, brenin Lloegr]], brenin Eingl-Normanaidd olynol, i Hen ŵr o Bencader, Sir Gaerfyrddin, a oedd yn meddwl y Cymry yn erbyn ei gyrchoedd o Gymru.&lt;ref name=&quot;BBC Wales History&quot;/&gt; Atebodd yr hen ŵr: 
&lt;blockquote&gt;
&quot;Gellir gorthrymu’r genedl hon yn wir, ac i raddau helaeth iawn ei dinistrywio a’i llesgau trwy dy nerthoedd di O frenin, ac eiddo eraill, yn awr megis cynt a llawer gwaith eto pan haedda hynny. Ei dileu’n llwyr, fodd bynnag, trwy ddigofaint dyn, ni ellir, oni bydd hefyd ddigofaint Duw yn cydredeg ag ef. Ac nid unrhyw genedl arall, fel y barnaf i, amgen na hon o’r Cymry, nac unrhyw iaith arall, ar Ddydd y Farn dostlem gerbron y Barnwr Goruchaf pa beth bynnag a ddigwydd i’r gweddill mwyaf ohoni a fydd yn ateb dros y gongl fach hon o’r ddaear.&quot;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Hen ŵr o Bencader – Pencader a'r cylch – Pencader &amp; District|url=https://pencader.org.uk/cy/old-man-pencader/|access-date=31 Mai 2022|language=cy}}&lt;/ref&gt;
&lt;/blockquote&gt;

== Llywelyn ein Llyw Olaf: Terfyn Annibyniaeth Cymru ==
[[Delwedd:Bedd Llywelyn Ein Llyw Olaf.jpg|bawd|246x246px|Bedd Llywelyn ein Llyw Olaf]]
Yn dilyn uno Cymru dan reolaeth tywysogion Llywelyn, arweiniodd Edward I Brenin Lloegr 15,00 o ddynion i gipio Cymru yn dilyn ymdrechion aflwyddiannus lluosog gan frenhinoedd Lloegr i gadw gafael ar Gymru cyn hyn. Arweiniwyd y gwrthwynebiad yng Nghymru gan y Tywysog Llywelyn ap Gruffydd (Llywelyn ein Llyw Olaf) a gwnaeth ymgais hefyd i recriwtio rhagor o filwyr Cymreig yn y canolbarth.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC - History - British History in depth: Wales: English Conquest of Wales c.1200 - 1415|url=https://www.bbc.co.uk/history/british/middle_ages/wales_conquest_01.shtml|website=www.bbc.co.uk|access-date=2022-07-21|language=en-GB}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC Wales - History - Themes - Welsh language: After the Norman conquest|url=https://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/society/language_postconquest.shtml|website=www.bbc.co.uk|access-date=2022-07-21}}&lt;/ref&gt; Lladdwyd Llywelyn ym Mrwydr Pont Orewin gan filwyr o Loegr mewn tric cudd-ymosod dan gochl trafodaethau. Gorymdeithiwyd ei ben trwy Lundain a'i osod ar bigyn Tŵr Llundain gyda choron ffug o ddail llawryf.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Davies|first=Dr John|url=http://www.abbeycwmhirhistory.org.uk/data/uploads/publications/acc-or-ass-final.pdf|title=Accident or Assassination?The Death of Llywelyn 11th December 1282|publisher=Abbey Cwmhir Heritage Trust|year=2020}}&lt;/ref&gt;Daeth Dafydd, brawd Llywelyn, yn bennaeth ar ymladdwyr Cymreig, ond daliwyd ef yn 1283. Cafodd ei lusgo trwy strydoedd Amwythig gan geffyl, ei grogi, ei adfywio a'i ddiberfeddu gan swyddogion Lloegr. Taflwyd ei ymysgaroedd i dân wrth wylio. Yn olaf, torrwyd ei ben i ffwrdd a'i osod ar bigyn Tŵr Llundain wrth ymyl ei frawd Llywelyn, a thorrwyd ei gorff yn chwarteri.&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Oct. 3, 1283: As Bad Deaths Go, It's Hard to Top This|url=https://www.wired.com/2007/10/dayintech-1003/|work=Wired|access-date=2022-07-21|issn=1059-1028|language=en-US|first=Tony|last=Long}}&lt;/ref&gt;

Yn dilyn marwolaethau Llywelyn a Dafydd, ceisiodd Edward Brenin Lloegr ddod ag annibyniaeth i Gymru i ben a chyflwynodd yr ordinhad brenhinol o Statud Rhuddlan yn 1284. Newid cyfansoddiadol oedd y statud a achosodd i Gymru golli ei hannibyniaeth de facto a ffurfiodd Dywysogaeth Cymru o fewn &quot;Realm of England&quot;.&lt;ref name=&quot;Jones19692&quot;&gt;{{cite book|author=Francis Jones|url=https://books.google.com/books?id=7SWTAAAAIAAJ|title=The Princes and Principality of Wales|publisher=University of Wales Press|year=1969|isbn=9780900768200}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:32&quot;&gt;{{Cite book|last=Pilkington|first=Colin|url=http://archive.org/details/devolutioninbrit0000pilk|title=Devolution in Britain today|publisher=Manchester University Press|year=2002|isbn=978-0-7190-6075-5|pages=23–24|language=En}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Jones 19692&quot;&gt;{{Cite book|last=Jones|first=Francis|url=https://books.google.com/books?id=7SWTAAAAIAAJ|title=The Princes and Principality of Wales|date=1969|publisher=University of Wales P.|isbn=978-0-900768-20-0|language=en}}&lt;/ref&gt; Mae'r enw'n cyfeirio at Gastell Rhuddlan yn Sir Ddinbych, lle cafodd ei gyhoeddi gyntaf ar 19 Mawrth 1284.&lt;ref name=&quot;Barrow1956&quot;&gt;{{cite book|author=G. W. S. Barrow|url=https://books.google.com/books?id=_FlnAAAAMAAJ|title=Feudal Britain: the completion of the medieval kingdoms, 1066–1314|publisher=E. Arnold|year=1956|isbn=9787240008980}}&lt;/ref&gt; Roedd y statud yn cadarnhau cyfeddiannu Cymru a chyflwynodd gyfraith gwlad Lloegr i Gymru ar gyfer achosion troseddol, tra bod achosion sifil yn dal i gael eu trin o dan gyfreithiau Cymreig Hywel Dda.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Walker|first=David|url=https://books.google.com/books?id=lrKKiREQ_kYC&amp;dq=%22Statute+of+Rhuddlan%22&amp;pg=PA139|title=Medieval Wales|date=1990-06-28|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-31153-3|pages=139|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:322&quot;&gt;{{Cite book|last=Pilkington|first=Colin|url=http://archive.org/details/devolutioninbrit0000pilk|title=Devolution in Britain today|publisher=Manchester University Press|year=2002|isbn=978-0-7190-6075-5|pages=23–24|language=En}}&lt;/ref&gt;

== Gwrthryfel Owain Glyndwr ==
[[Delwedd:Glendower by A.C.Michael.jpg|bawd|384x384px|Darlun o Owain Glyndwr gan A.C. Michael.]]
Mae'n debygol mai achos uniongyrchol a gychwynnol gwrthryfel Owain Glyndŵr yw ymosodiad ar ei dir gan y Barwn Gray o Ruthun a chyflwyniad hwyr llythyr yn gofyn am wasanaeth arfog Glyndŵr gan Harri IV o Loegr yn ogystal â chyfryngu annheg o'r anghydfod hwn gan y Saeson. brenin. Cyhoeddwyd Glyndŵr yn Dywysog Cymru yng Nglyndyfrdwy ar yr 16eg o Fedi 1400 a chyda'i fyddinoedd, aeth ati i gysylltu trefi Seisnig gogledd-ddwyrain Cymru â thactegau herwfilwrol, gan ddiflannu i'r mynyddoedd. Yna cipiodd cynghreiriaid Glyndŵr, y teulu Tuduraidd Gastell Conwy yn ystod Pasg 1401 ac yn yr un flwyddyn bu Glyndŵr yn fuddugol yn erbyn lluoedd Lloegr ym Mhumlumon. casglodd lawer o gefnogaeth ledled Cymru. Arweiniodd y Brenin Harri sawl ymgais i oresgyn Cymru ond prin oedd y llwyddiant. Creodd tywydd garw a thactegau herwfilwrol Glyndŵr statws chwedlonol iddo, dyn ar un pryd â’r elfennau oedd â rheolaeth dros y tywydd.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC Wales - History - Themes - Chapter 10: The revolt of Owain Glyndwr|url=https://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/guide/ch10_revolt_of_owain_glyndwr.shtml|access-date=2022-03-21|website=www.bbc.co.uk}}&lt;/ref&gt;

Ym 1402, pasiodd Senedd Lloegr gyfres o gyfreithiau a elwid y Cyfreithiau Cosb yn erbyn Cymru 1402, a basiwyd i sefydlu gorthrwm Cymreig a goruchafiaeth Seisnig yng Nghymru yn ystod Gwrthryfel Owain Glyndŵr yn erbyn rheolaeth Seisnig yng Nghymru. Roedd deddfau cosb yn gwahardd Cymry rhag dal swydd gyhoeddus uwch, dwyn arfau, prynu eiddo yn nhrefi Lloegr. Roedd deddfau cosb hefyd yn berthnasol i ddynion o Loegr a oedd yn priodi merched Cymreig. Gwaharddwyd cynulliad cyhoeddus a chyfyngedig oedd addysg plant Cymru. Ni ddaeth y gweithredoedd hyn i ben tan lawer yn ddiweddarach gyda Deddfau Cyfreithiau Cymru 1532 a 1542 a gyflwynwyd gan Harri VIII Brenin Lloegr.&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Archives|first=The National|title=The National Archives - Exhibitions - Uniting the Kingdoms?|url=https://www.nationalarchives.gov.uk/utk/wales/popup/penal.htm|access-date=2022-03-22|website=www.nationalarchives.gov.uk|language=en-GB}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Archives|first=The National|title=The National Archives - Exhibitions - Uniting the Kingdoms?|url=https://www.nationalarchives.gov.uk/utk/wales/popup/penal_trans.htm|access-date=2022-03-22|website=www.nationalarchives.gov.uk|language=en-GB}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2013-02-25|title=The Glyndŵr rebellion|url=https://www.bbc.co.uk/blogs/wales/entries/5821bf7f-3640-3836-9ff9-993a4dd865bb|access-date=2022-03-23|website=BBC|language=en}}&lt;/ref&gt;

Ym 1404, cipiodd Glyndŵr gestyll Aberystwyth a Harlech, ffurfio cytundeb â’r Ffrancwyr a chynnal Senedd ym Machynlleth, ei goroni’n Dywysog Cymru gydag emissaries o’r Alban Ffrainc a Castille yn Sbaen. Cyrhaeddodd cymorth Ffrainc yn 1405 ac roedd llawer o Gymru dan reolaeth Glyndŵr. Ym 1406 ysgrifennodd Glyndŵr Lythyr Pennal ym Mhennal ger Machynlleth yn cynnig teyrngarwch Cymreig i’r Pab Avignon yn hytrach na’r Pab Rhufain ac yn ceisio cydnabyddiaeth i Ddewi Sant fel archesgob Cymru, clerigwyr yn rhugl yn y Gymraeg, dwy brifysgol Gymreig, cadw refeniw Eglwysi Cymru a hynny dylai'r &quot;usurper&quot; Harri IV gael ei ysgymuno. Ni ymatebodd y Ffrancwyr a dechreuodd y gwrthryfel fethu. Collwyd Castell Aberystwyth yn 1408 a Chastell Harlech yn 1409 a gorfodwyd Glyndŵr i encilio i fynyddoedd Cymru lle parhaodd o gyrchoedd gerila o bryd i'w gilydd. Mae’n debyg iddo farw yn 1416 yn Kentchurch ar y ffin Eingl-Gymreig yng nghartref ei ferch Alys. Erys Glyndŵr yn eicon o hunaniaeth Gymreig a chenedlaetholdeb o'r 18fed ganrif hyd heddiw.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC Wales - History - Themes - Chapter 10: The revolt of Owain Glyndwr (part two)|url=https://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/guide/ch10_part2_revolt_of_owain_glyndwr.shtml|access-date=2022-03-21|website=www.bbc.co.uk}}&lt;/ref&gt;

== Cyngor a chyfraith ==

=== Cyngor Cymru a'r Gororau ===
Ym 1470 ffurfiodd Edward IV gyngor Cymru a'r Gororau. Yn dilyn gorchfygiad Richard III mewn brwydr, parhaodd Brenin Cymreig Lloegr Harri VII i ddefnyddio Cyngor ac fe'i defnyddiwyd yn bennaf at ddibenion barnwrol. 1660, ailgyfansoddwyd cyngor Cymru a'r Gororau ond nid oedd yn cario'r un pwysigrwydd ag o dan Harri VII er enghraifft. Fe'i diddymwyd ym 1689 yn dilyn dyddodiad Iago II gan yr Iseldirwr William III Oren.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Council in the Marches of Wales|url=https://www.oxfordreference.com/view/10.1093/oi/authority.20110810104658259|access-date=2022-03-24|website=Oxford Reference|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC - History - British History in depth: The Glorious Revolution|url=https://www.bbc.co.uk/history/british/civil_war_revolution/glorious_revolution_01.shtml|access-date=2022-03-24|website=www.bbc.co.uk|language=en-GB}}&lt;/ref&gt;

=== Deddfau Cyfreithiau Cymru ===
Cyflwynodd Harri VIII o Loegr Ddeddfau Cyfreithiau Cymru 1535-1542 drwy senedd Lloegr, gan integreiddio Cymru a Lloegr yn gyfreithiol. Diddymodd hyn y system gyfreithiol Gymreig a ddaeth yn sgil Hywel Dda, ac achosodd i'r Gymraeg golli unrhyw rôl neu statws swyddogol. Roedd y deddfau hefyd yn diffinio ffin Cymru-Lloegr am y tro cyntaf, a gallai aelodau sy’n cynrychioli etholaethau yng Nghymru gael eu hethol i Senedd Lloegr.&lt;ref&gt;Williams, G. ''Recovery, reorientation and reformation'' pp. 268–73&lt;/ref&gt; Roedd Arglwyddiaethau’r Mers a Thywysogaeth Cymru yn unedig, gan ddod â’r ddau i ben.&lt;ref&gt;Davies (1994) p. 232&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC Wales - History - Themes - The 1536 Act of Union|url=https://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/periods/tudors_04.shtml|access-date=2022-02-09|website=www.bbc.co.uk}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Laws in Wales Act 1535 (repealed 21.12.1993)|url=https://www.legislation.gov.uk/aep/Hen8/27/26/contents}}&lt;/ref&gt;

=== Diffinnir Cymru yn gyfreithiol fel Lloegr ===
Tua 200 mlynedd yn ddiweddarach, ac yn ôl sylwebaeth Blackstone, pasiwyd Deddf Cymru a Berwick 1746, gan ddatgan &quot;lle mae Lloegr yn unig yn cael ei chrybwyll mewn unrhyw ddeddf seneddol, mae'r un peth er gwaethaf hyn, ac fe'i tybir, yn amgyffred goruchafiaeth Cymru a thref. Berwick upon Tweed&quot;, sy'n golygu y byddai Lloegr o hyn ymlaen yn cael ei ddefnyddio fel term i ddisgrifio Cymru, Lloegr a thref Berwick.&lt;ref&gt;{{Cite book|last1=Blackstone|first1=William|url=http://archive.org/details/bub_gb_fdoDAAAAQAAJ|title=The rights of persons, according to the text of Blackstone : incorporating the alterations down to the present time|last2=Stewart|first2=James|last3=William Blackstone Collection (Library of Congress) DLC|date=1839|publisher=London : Edmund Spettigue|others=Oxford University}}&lt;/ref&gt;

==Gweler hefyd==
* [[Y Normaniaid yng Nghymru]]

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

[[Categori:Hanes Cymru]]
[[Categori:Y Normaniaid yng Nghymru]]</text>
      <sha1>s7nqec4s3dzkn3uenyv81piw64gpyz8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095596</id>
      <parentid>11095595</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T00:00:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Titus Gold</username>
        <id>38162</id>
      </contributor>
      <comment>Cyfieithwyd o [[en:English rule in Wales]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17116" xml:space="preserve">[[File:All_or_nothing_-_Owain_Glyndwr_statue,_Corwen_-_geograph.org.uk_-_1862001.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:All_or_nothing_-_Owain_Glyndwr_statue,_Corwen_-_geograph.org.uk_-_1862001.jpg|bawd|325x325px|Cerflun o Owain Glyndwr gan Colin Spofforth yng Nghorwen (2007). Roedd Owain yn Dywysog Cymru ac arweinydd y Cymry yn erbyn y Saeson o tua 1400 tan 1410.]]

Mae '''rheolaeth y Saeson o Gymru''' yn cyfeirio at reolaeth tiriogaethau Cymreig neu Gymru gyfan gan frenhinoedd a llywodraethau Seisnig. Dechreuodd Cymru gael ei goresgyn gan [[Teyrnas Lloegr|Deyrnas Lloegr]] yn dilyn concwest y Deyrnas honno ei hun gan y [[Normaniaid]] yn y 12g ac erbyn diwedd y 13g roedd Cymru wedi dod yn dywysogaeth o fewn Teyrnas Lloegr. Soniodd y [[Magna Carta]] o 1215 am Gymru.&lt;ref&gt;{{cite journal|title=Magna Carta and the Charters of the Welsh Princes|author=J. Beverley Smith|journal=The English Historical Review|volume=XCIX|issue=CCCXCI|date=Ebrill 1984|pages=344–362|language=en}}&lt;/ref&gt; Lansiodd [[Owain Glyndŵr]] wrthryfel yn erbyn y sefyllfa hon ar ddechrau’r 15g a llwyddodd i orchfygu llawer o Gymru ond a gafodd ei ddigalonni yn y pen draw.

Arferai Cymru gael ei hamsugno i Deyrnas Lloegr yng nghanol yr 16g a ddaeth yn rhan o [[Teyrnas Prydain Fawr|Deyrnas Prydain Fawr]] ar ddechrau'r 18g ac yn ddiweddarach [[Teyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon]] ar ddechrau'r 19g. Rhwng 1746 a 1881 cafodd Cymru ei thrin yr un mor effeithiol fel rhan o Loegr at ddibenion cyfreithiol ond dechreuodd ennill statws cynyddol nodedig o fewn y Deyrnas Unedig o ddiwedd y 19eg ganrif ymlaen gan arwain at gyflwyno datganoli ar ddiwedd yr 20g.

Heddiw, mae Cymru yn un o bedair gwlad y Deyrnas Unedig sy’n ethol cynrychiolwyr i [[Senedd y Deyrnas Unedig]] tra bod llawer o agweddau ar ei llywodraethu domestig yn cael eu rheoli gan y [[Senedd Cymru|Senedd]] ddatganoledig.

== Goresgyniad y Normaniaid ==
Digwyddodd [[Brwydr Hastings]] yn 1066, pwynt canolog yng ngorchfygiad y Normaniaid yn Lloegr. Erbyn 1067 roedd y Normaniaid wedi dechrau adeiladu [[Castell Cas-gwent]] ac wedi dechrau goresgyniad o Gymru. Ffrangeg oedd iaith yr arweinwyr Normanaidd a gwladychodd eu dilynwyr Saesneg eu hiaith diroedd gorchfygedig yng Nghymru gan gynnwys de Sir Benfro y cyfeiriwyd ati yn hanesyddol fel &quot;Lloegr Fach y tu hwnt i Gymru&quot;.&lt;ref name=&quot;BBC Wales History&quot;&gt;{{Cite web|title=BBC Wales - History - Themes - Welsh language: The Norman conquest|url=https://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/society/language_normans.shtml|access-date=21 Mawrth 2022|website=www.bbc.co.uk}}&lt;/ref&gt; Gofynnodd [[Harri II, brenin Lloegr]], brenin Eingl-Normanaidd olynol, i Hen ŵr o Bencader, Sir Gaerfyrddin, a oedd yn meddwl y Cymry yn erbyn ei gyrchoedd o Gymru.&lt;ref name=&quot;BBC Wales History&quot;/&gt; Atebodd yr hen ŵr: 
&lt;blockquote&gt;
&quot;Gellir gorthrymu’r genedl hon yn wir, ac i raddau helaeth iawn ei dinistrywio a’i llesgau trwy dy nerthoedd di O frenin, ac eiddo eraill, yn awr megis cynt a llawer gwaith eto pan haedda hynny. Ei dileu’n llwyr, fodd bynnag, trwy ddigofaint dyn, ni ellir, oni bydd hefyd ddigofaint Duw yn cydredeg ag ef. Ac nid unrhyw genedl arall, fel y barnaf i, amgen na hon o’r Cymry, nac unrhyw iaith arall, ar Ddydd y Farn dostlem gerbron y Barnwr Goruchaf pa beth bynnag a ddigwydd i’r gweddill mwyaf ohoni a fydd yn ateb dros y gongl fach hon o’r ddaear.&quot;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Hen ŵr o Bencader – Pencader a'r cylch – Pencader &amp; District|url=https://pencader.org.uk/cy/old-man-pencader/|access-date=31 Mai 2022|language=cy}}&lt;/ref&gt;
&lt;/blockquote&gt;

== Llywelyn ein Llyw Olaf: Terfyn Annibyniaeth Cymru ==
[[Delwedd:Bedd Llywelyn Ein Llyw Olaf.jpg|bawd|246x246px|Bedd Llywelyn ein Llyw Olaf]]
Yn dilyn uno Cymru dan reolaeth tywysogion Llywelyn, arweiniodd Edward I Brenin Lloegr 15,00 o ddynion i gipio Cymru yn dilyn ymdrechion aflwyddiannus lluosog gan frenhinoedd Lloegr i gadw gafael ar Gymru cyn hyn. Arweiniwyd y gwrthwynebiad yng Nghymru gan y Tywysog Llywelyn ap Gruffydd (Llywelyn ein Llyw Olaf) a gwnaeth ymgais hefyd i recriwtio rhagor o filwyr Cymreig yn y canolbarth.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC - History - British History in depth: Wales: English Conquest of Wales c.1200 - 1415|url=https://www.bbc.co.uk/history/british/middle_ages/wales_conquest_01.shtml|website=www.bbc.co.uk|access-date=2022-07-21|language=en-GB}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC Wales - History - Themes - Welsh language: After the Norman conquest|url=https://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/society/language_postconquest.shtml|website=www.bbc.co.uk|access-date=2022-07-21}}&lt;/ref&gt; Lladdwyd Llywelyn ym Mrwydr Pont Orewin gan filwyr o Loegr mewn tric cudd-ymosod dan gochl trafodaethau. Gorymdeithiwyd ei ben trwy Lundain a'i osod ar bigyn Tŵr Llundain gyda choron ffug o ddail llawryf.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Davies|first=Dr John|url=http://www.abbeycwmhirhistory.org.uk/data/uploads/publications/acc-or-ass-final.pdf|title=Accident or Assassination?The Death of Llywelyn 11th December 1282|publisher=Abbey Cwmhir Heritage Trust|year=2020}}&lt;/ref&gt;Daeth Dafydd, brawd Llywelyn, yn bennaeth ar ymladdwyr Cymreig, ond daliwyd ef yn 1283. Cafodd ei lusgo trwy strydoedd Amwythig gan geffyl, ei grogi, ei adfywio a'i ddiberfeddu gan swyddogion Lloegr. Taflwyd ei ymysgaroedd i dân wrth wylio. Yn olaf, torrwyd ei ben i ffwrdd a'i osod ar bigyn Tŵr Llundain wrth ymyl ei frawd Llywelyn, a thorrwyd ei gorff yn chwarteri.&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Oct. 3, 1283: As Bad Deaths Go, It's Hard to Top This|url=https://www.wired.com/2007/10/dayintech-1003/|work=Wired|access-date=2022-07-21|issn=1059-1028|language=en-US|first=Tony|last=Long}}&lt;/ref&gt;

Yn dilyn marwolaethau Llywelyn a Dafydd, ceisiodd Edward Brenin Lloegr ddod ag annibyniaeth i Gymru i ben a chyflwynodd yr ordinhad brenhinol o Statud Rhuddlan yn 1284. Newid cyfansoddiadol oedd y statud a achosodd i Gymru golli ei hannibyniaeth de facto a ffurfiodd Dywysogaeth Cymru o fewn &quot;Realm of England&quot;.&lt;ref name=&quot;Jones19692&quot;&gt;{{cite book|author=Francis Jones|url=https://books.google.com/books?id=7SWTAAAAIAAJ|title=The Princes and Principality of Wales|publisher=University of Wales Press|year=1969|isbn=9780900768200}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:32&quot;&gt;{{Cite book|last=Pilkington|first=Colin|url=http://archive.org/details/devolutioninbrit0000pilk|title=Devolution in Britain today|publisher=Manchester University Press|year=2002|isbn=978-0-7190-6075-5|pages=23–24|language=En}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Jones 19692&quot;&gt;{{Cite book|last=Jones|first=Francis|url=https://books.google.com/books?id=7SWTAAAAIAAJ|title=The Princes and Principality of Wales|date=1969|publisher=University of Wales P.|isbn=978-0-900768-20-0|language=en}}&lt;/ref&gt; Mae'r enw'n cyfeirio at Gastell Rhuddlan yn Sir Ddinbych, lle cafodd ei gyhoeddi gyntaf ar 19 Mawrth 1284.&lt;ref name=&quot;Barrow1956&quot;&gt;{{cite book|author=G. W. S. Barrow|url=https://books.google.com/books?id=_FlnAAAAMAAJ|title=Feudal Britain: the completion of the medieval kingdoms, 1066–1314|publisher=E. Arnold|year=1956|isbn=9787240008980}}&lt;/ref&gt; Roedd y statud yn cadarnhau cyfeddiannu Cymru a chyflwynodd gyfraith gwlad Lloegr i Gymru ar gyfer achosion troseddol, tra bod achosion sifil yn dal i gael eu trin o dan gyfreithiau Cymreig Hywel Dda.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Walker|first=David|url=https://books.google.com/books?id=lrKKiREQ_kYC&amp;dq=%22Statute+of+Rhuddlan%22&amp;pg=PA139|title=Medieval Wales|date=1990-06-28|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-31153-3|pages=139|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:322&quot;&gt;{{Cite book|last=Pilkington|first=Colin|url=http://archive.org/details/devolutioninbrit0000pilk|title=Devolution in Britain today|publisher=Manchester University Press|year=2002|isbn=978-0-7190-6075-5|pages=23–24|language=En}}&lt;/ref&gt;

== Gwrthryfel Owain Glyndwr ==
[[Delwedd:Glendower by A.C.Michael.jpg|bawd|384x384px|Darlun o Owain Glyndwr gan A.C. Michael.]]
Mae'n debygol mai achos uniongyrchol a gychwynnol gwrthryfel Owain Glyndŵr yw ymosodiad ar ei dir gan y Barwn Gray o Ruthun a chyflwyniad hwyr llythyr yn gofyn am wasanaeth arfog Glyndŵr gan Harri IV o Loegr yn ogystal â chyfryngu annheg o'r anghydfod hwn gan y Saeson. brenin. Cyhoeddwyd Glyndŵr yn Dywysog Cymru yng Nglyndyfrdwy ar yr 16eg o Fedi 1400 a chyda'i fyddinoedd, aeth ati i gysylltu trefi Seisnig gogledd-ddwyrain Cymru â thactegau herwfilwrol, gan ddiflannu i'r mynyddoedd. Yna cipiodd cynghreiriaid Glyndŵr, y teulu Tuduraidd Gastell Conwy yn ystod Pasg 1401 ac yn yr un flwyddyn bu Glyndŵr yn fuddugol yn erbyn lluoedd Lloegr ym Mhumlumon. casglodd lawer o gefnogaeth ledled Cymru. Arweiniodd y Brenin Harri sawl ymgais i oresgyn Cymru ond prin oedd y llwyddiant. Creodd tywydd garw a thactegau herwfilwrol Glyndŵr statws chwedlonol iddo, dyn ar un pryd â’r elfennau oedd â rheolaeth dros y tywydd.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC Wales - History - Themes - Chapter 10: The revolt of Owain Glyndwr|url=https://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/guide/ch10_revolt_of_owain_glyndwr.shtml|access-date=2022-03-21|website=www.bbc.co.uk}}&lt;/ref&gt;

Ym 1402, pasiodd Senedd Lloegr gyfres o gyfreithiau a elwid y Cyfreithiau Cosb yn erbyn Cymru 1402, a basiwyd i sefydlu gorthrwm Cymreig a goruchafiaeth Seisnig yng Nghymru yn ystod Gwrthryfel Owain Glyndŵr yn erbyn rheolaeth Seisnig yng Nghymru. Roedd deddfau cosb yn gwahardd Cymry rhag dal swydd gyhoeddus uwch, dwyn arfau, prynu eiddo yn nhrefi Lloegr. Roedd deddfau cosb hefyd yn berthnasol i ddynion o Loegr a oedd yn priodi merched Cymreig. Gwaharddwyd cynulliad cyhoeddus a chyfyngedig oedd addysg plant Cymru. Ni ddaeth y gweithredoedd hyn i ben tan lawer yn ddiweddarach gyda Deddfau Cyfreithiau Cymru 1532 a 1542 a gyflwynwyd gan Harri VIII Brenin Lloegr.&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Archives|first=The National|title=The National Archives - Exhibitions - Uniting the Kingdoms?|url=https://www.nationalarchives.gov.uk/utk/wales/popup/penal.htm|access-date=2022-03-22|website=www.nationalarchives.gov.uk|language=en-GB}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Archives|first=The National|title=The National Archives - Exhibitions - Uniting the Kingdoms?|url=https://www.nationalarchives.gov.uk/utk/wales/popup/penal_trans.htm|access-date=2022-03-22|website=www.nationalarchives.gov.uk|language=en-GB}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2013-02-25|title=The Glyndŵr rebellion|url=https://www.bbc.co.uk/blogs/wales/entries/5821bf7f-3640-3836-9ff9-993a4dd865bb|access-date=2022-03-23|website=BBC|language=en}}&lt;/ref&gt;

Ym 1404, cipiodd Glyndŵr gestyll Aberystwyth a Harlech, ffurfio cytundeb â’r Ffrancwyr a chynnal Senedd ym Machynlleth, ei goroni’n Dywysog Cymru gydag emissaries o’r Alban Ffrainc a Castille yn Sbaen. Cyrhaeddodd cymorth Ffrainc yn 1405 ac roedd llawer o Gymru dan reolaeth Glyndŵr. Ym 1406 ysgrifennodd Glyndŵr Lythyr Pennal ym Mhennal ger Machynlleth yn cynnig teyrngarwch Cymreig i’r Pab Avignon yn hytrach na’r Pab Rhufain ac yn ceisio cydnabyddiaeth i Ddewi Sant fel archesgob Cymru, clerigwyr yn rhugl yn y Gymraeg, dwy brifysgol Gymreig, cadw refeniw Eglwysi Cymru a hynny dylai'r &quot;usurper&quot; Harri IV gael ei ysgymuno. Ni ymatebodd y Ffrancwyr a dechreuodd y gwrthryfel fethu. Collwyd Castell Aberystwyth yn 1408 a Chastell Harlech yn 1409 a gorfodwyd Glyndŵr i encilio i fynyddoedd Cymru lle parhaodd o gyrchoedd gerila o bryd i'w gilydd. Mae’n debyg iddo farw yn 1416 yn Kentchurch ar y ffin Eingl-Gymreig yng nghartref ei ferch Alys. Erys Glyndŵr yn eicon o hunaniaeth Gymreig a chenedlaetholdeb o'r 18fed ganrif hyd heddiw.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC Wales - History - Themes - Chapter 10: The revolt of Owain Glyndwr (part two)|url=https://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/guide/ch10_part2_revolt_of_owain_glyndwr.shtml|access-date=2022-03-21|website=www.bbc.co.uk}}&lt;/ref&gt;

== Cyngor a chyfraith ==

=== Cyngor Cymru a'r Gororau ===
Ym 1470 ffurfiodd Edward IV gyngor Cymru a'r Gororau. Yn dilyn gorchfygiad Richard III mewn brwydr, parhaodd Brenin Cymreig Lloegr Harri VII i ddefnyddio Cyngor ac fe'i defnyddiwyd yn bennaf at ddibenion barnwrol. 1660, ailgyfansoddwyd cyngor Cymru a'r Gororau ond nid oedd yn cario'r un pwysigrwydd ag o dan Harri VII er enghraifft. Fe'i diddymwyd ym 1689 yn dilyn dyddodiad Iago II gan yr Iseldirwr William III Oren.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Council in the Marches of Wales|url=https://www.oxfordreference.com/view/10.1093/oi/authority.20110810104658259|access-date=2022-03-24|website=Oxford Reference|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC - History - British History in depth: The Glorious Revolution|url=https://www.bbc.co.uk/history/british/civil_war_revolution/glorious_revolution_01.shtml|access-date=2022-03-24|website=www.bbc.co.uk|language=en-GB}}&lt;/ref&gt;

=== Deddfau Cyfreithiau Cymru ===
Cyflwynodd Harri VIII o Loegr Ddeddfau Cyfreithiau Cymru 1535-1542 drwy senedd Lloegr, gan integreiddio Cymru a Lloegr yn gyfreithiol. Diddymodd hyn y system gyfreithiol Gymreig a ddaeth yn sgil Hywel Dda, ac achosodd i'r Gymraeg golli unrhyw rôl neu statws swyddogol. Roedd y deddfau hefyd yn diffinio ffin Cymru-Lloegr am y tro cyntaf, a gallai aelodau sy’n cynrychioli etholaethau yng Nghymru gael eu hethol i Senedd Lloegr.&lt;ref&gt;Williams, G. ''Recovery, reorientation and reformation'' pp. 268–73&lt;/ref&gt; Roedd Arglwyddiaethau’r Mers a Thywysogaeth Cymru yn unedig, gan ddod â’r ddau i ben.&lt;ref&gt;Davies (1994) p. 232&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC Wales - History - Themes - The 1536 Act of Union|url=https://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/periods/tudors_04.shtml|access-date=2022-02-09|website=www.bbc.co.uk}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Laws in Wales Act 1535 (repealed 21.12.1993)|url=https://www.legislation.gov.uk/aep/Hen8/27/26/contents}}&lt;/ref&gt;

=== Diffinnir Cymru yn gyfreithiol fel Lloegr ===
Tua 200 mlynedd yn ddiweddarach, ac yn ôl sylwebaeth Blackstone, pasiwyd Deddf Cymru a Berwick 1746, gan ddatgan &quot;lle mae Lloegr yn unig yn cael ei chrybwyll mewn unrhyw ddeddf seneddol, mae'r un peth er gwaethaf hyn, ac fe'i tybir, yn amgyffred goruchafiaeth Cymru a thref. Berwick upon Tweed&quot;, sy'n golygu y byddai Lloegr o hyn ymlaen yn cael ei ddefnyddio fel term i ddisgrifio Cymru, Lloegr a thref Berwick.&lt;ref&gt;{{Cite book|last1=Blackstone|first1=William|url=http://archive.org/details/bub_gb_fdoDAAAAQAAJ|title=The rights of persons, according to the text of Blackstone : incorporating the alterations down to the present time|last2=Stewart|first2=James|last3=William Blackstone Collection (Library of Congress) DLC|date=1839|publisher=London : Edmund Spettigue|others=Oxford University}}&lt;/ref&gt;

== Datganoli Cymru ==

* Deddf Cau ar y Sul (Cymru) 1881 oedd y ddeddfwriaeth gyntaf i gydnabod bod gan Gymru gymeriad gwleidyddol-gyfreithiol ar wahân i weddill awdurdodaeth gyfreithiol Lloegr.&lt;ref name=&quot;encyclopaedia&quot;&gt;{{citation|title=The Welsh Academy Encyclopaedia of Wales|year=2008|place=Cardiff|publisher=University of Wales Press}}&lt;/ref&gt;
* Pasiwyd Deddf Eglwys Cymru 1914 gan roi rhyddid i’r Eglwys yng Nghymru lywodraethu ei materion ei hun o 1920 ymlaen, yn dilyn diwedd y rhyfel byd cyntaf ar ôl llawer o ymgyrchu gan rai fel David Lloyd George.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Volume I: Prefatory Note|url=https://www.churchinwales.org.uk/en/clergy-and-members/constitution/volume-i-prefatory-note/|access-date=2022-03-01|website=Church in Wales|language=en}}&lt;/ref&gt;
* Penodwyd gweinidog yn canolbwyntio ar faterion Cymreig yn llywodraeth y DU o ddechrau’r 1950au ymlaen ac ym 1965 sefydlwyd y Swyddfa Gymreig (Swyddfa Cymru bellach), adran o’r llywodraeth sy’n canolbwyntio ar y pwnc hwn, a oedd yn cymryd cyfrifoldeb cynyddol am agweddau ar lywodraethu Cymru.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=History of devolution|url=https://senedd.wales/how-we-work/history-of-devolution/|access-date=2022-05-13|website=senedd.wales|language=en-GB}}&lt;/ref&gt;
* Ym 1997, yn dilyn ail refferendwm, yn dilyn refferendwm 1979, ar ddatganoli, bu i etholwyr Cymru bleidleisio o drwch blewyn o blaid sefydlu Cynulliad Cenedlaethol i Gymru o 50.3 y cant, ar y ganran a bleidleisiodd o 50.2 y cant.&lt;ref name=&quot;Long Walk&quot;&gt;{{cite news|last=Powys|first=Betsan|date=12 January 2010|title=The long Welsh walk to devolution|work=[[BBC News]] website|publisher=BBC|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/wales_politics/7813837.stm|access-date=26 September 2010}}&lt;/ref&gt;
* Ym mis Mai 2020, yn Neddf Senedd ac Etholiadau (Cymru) 2020, ailenwyd Cynulliad Cenedlaethol Cymru yn &quot;Senedd Cymru&quot; neu &quot;the Welsh Parliament&quot;, a elwir yn gyffredin yn &quot;Senedd&quot; yn Gymraeg a Saesneg, i adlewyrchu pwerau deddfwriaethol cynyddol.&lt;ref&gt;{{Cite news|date=2020-05-06|title=Welsh assembly renamed Senedd Cymru/Welsh Parliament|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/uk-wales-politics-52544137|access-date=2022-01-31}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=16 and 17 year olds have secured the right to vote in Wales|url=https://www.electoral-reform.org.uk/16-and-17-year-olds-secure-the-right-to-vote-in-wales-today/|access-date=2022-02-01|website=www.electoral-reform.org.uk|language=en-US}}&lt;/ref&gt;

==Gweler hefyd==
* [[Y Normaniaid yng Nghymru]]

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

[[Categori:Hanes Cymru]]
[[Categori:Y Normaniaid yng Nghymru]]</text>
      <sha1>9yhl04fl0phaorikwgv34lm95x37krw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095597</id>
      <parentid>11095596</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T00:01:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Titus Gold</username>
        <id>38162</id>
      </contributor>
      <comment>/* Datganoli Cymru */ llun</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17195" xml:space="preserve">[[File:All_or_nothing_-_Owain_Glyndwr_statue,_Corwen_-_geograph.org.uk_-_1862001.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:All_or_nothing_-_Owain_Glyndwr_statue,_Corwen_-_geograph.org.uk_-_1862001.jpg|bawd|325x325px|Cerflun o Owain Glyndwr gan Colin Spofforth yng Nghorwen (2007). Roedd Owain yn Dywysog Cymru ac arweinydd y Cymry yn erbyn y Saeson o tua 1400 tan 1410.]]

Mae '''rheolaeth y Saeson o Gymru''' yn cyfeirio at reolaeth tiriogaethau Cymreig neu Gymru gyfan gan frenhinoedd a llywodraethau Seisnig. Dechreuodd Cymru gael ei goresgyn gan [[Teyrnas Lloegr|Deyrnas Lloegr]] yn dilyn concwest y Deyrnas honno ei hun gan y [[Normaniaid]] yn y 12g ac erbyn diwedd y 13g roedd Cymru wedi dod yn dywysogaeth o fewn Teyrnas Lloegr. Soniodd y [[Magna Carta]] o 1215 am Gymru.&lt;ref&gt;{{cite journal|title=Magna Carta and the Charters of the Welsh Princes|author=J. Beverley Smith|journal=The English Historical Review|volume=XCIX|issue=CCCXCI|date=Ebrill 1984|pages=344–362|language=en}}&lt;/ref&gt; Lansiodd [[Owain Glyndŵr]] wrthryfel yn erbyn y sefyllfa hon ar ddechrau’r 15g a llwyddodd i orchfygu llawer o Gymru ond a gafodd ei ddigalonni yn y pen draw.

Arferai Cymru gael ei hamsugno i Deyrnas Lloegr yng nghanol yr 16g a ddaeth yn rhan o [[Teyrnas Prydain Fawr|Deyrnas Prydain Fawr]] ar ddechrau'r 18g ac yn ddiweddarach [[Teyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon]] ar ddechrau'r 19g. Rhwng 1746 a 1881 cafodd Cymru ei thrin yr un mor effeithiol fel rhan o Loegr at ddibenion cyfreithiol ond dechreuodd ennill statws cynyddol nodedig o fewn y Deyrnas Unedig o ddiwedd y 19eg ganrif ymlaen gan arwain at gyflwyno datganoli ar ddiwedd yr 20g.

Heddiw, mae Cymru yn un o bedair gwlad y Deyrnas Unedig sy’n ethol cynrychiolwyr i [[Senedd y Deyrnas Unedig]] tra bod llawer o agweddau ar ei llywodraethu domestig yn cael eu rheoli gan y [[Senedd Cymru|Senedd]] ddatganoledig.

== Goresgyniad y Normaniaid ==
Digwyddodd [[Brwydr Hastings]] yn 1066, pwynt canolog yng ngorchfygiad y Normaniaid yn Lloegr. Erbyn 1067 roedd y Normaniaid wedi dechrau adeiladu [[Castell Cas-gwent]] ac wedi dechrau goresgyniad o Gymru. Ffrangeg oedd iaith yr arweinwyr Normanaidd a gwladychodd eu dilynwyr Saesneg eu hiaith diroedd gorchfygedig yng Nghymru gan gynnwys de Sir Benfro y cyfeiriwyd ati yn hanesyddol fel &quot;Lloegr Fach y tu hwnt i Gymru&quot;.&lt;ref name=&quot;BBC Wales History&quot;&gt;{{Cite web|title=BBC Wales - History - Themes - Welsh language: The Norman conquest|url=https://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/society/language_normans.shtml|access-date=21 Mawrth 2022|website=www.bbc.co.uk}}&lt;/ref&gt; Gofynnodd [[Harri II, brenin Lloegr]], brenin Eingl-Normanaidd olynol, i Hen ŵr o Bencader, Sir Gaerfyrddin, a oedd yn meddwl y Cymry yn erbyn ei gyrchoedd o Gymru.&lt;ref name=&quot;BBC Wales History&quot;/&gt; Atebodd yr hen ŵr: 
&lt;blockquote&gt;
&quot;Gellir gorthrymu’r genedl hon yn wir, ac i raddau helaeth iawn ei dinistrywio a’i llesgau trwy dy nerthoedd di O frenin, ac eiddo eraill, yn awr megis cynt a llawer gwaith eto pan haedda hynny. Ei dileu’n llwyr, fodd bynnag, trwy ddigofaint dyn, ni ellir, oni bydd hefyd ddigofaint Duw yn cydredeg ag ef. Ac nid unrhyw genedl arall, fel y barnaf i, amgen na hon o’r Cymry, nac unrhyw iaith arall, ar Ddydd y Farn dostlem gerbron y Barnwr Goruchaf pa beth bynnag a ddigwydd i’r gweddill mwyaf ohoni a fydd yn ateb dros y gongl fach hon o’r ddaear.&quot;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Hen ŵr o Bencader – Pencader a'r cylch – Pencader &amp; District|url=https://pencader.org.uk/cy/old-man-pencader/|access-date=31 Mai 2022|language=cy}}&lt;/ref&gt;
&lt;/blockquote&gt;

== Llywelyn ein Llyw Olaf: Terfyn Annibyniaeth Cymru ==
[[Delwedd:Bedd Llywelyn Ein Llyw Olaf.jpg|bawd|246x246px|Bedd Llywelyn ein Llyw Olaf]]
Yn dilyn uno Cymru dan reolaeth tywysogion Llywelyn, arweiniodd Edward I Brenin Lloegr 15,00 o ddynion i gipio Cymru yn dilyn ymdrechion aflwyddiannus lluosog gan frenhinoedd Lloegr i gadw gafael ar Gymru cyn hyn. Arweiniwyd y gwrthwynebiad yng Nghymru gan y Tywysog Llywelyn ap Gruffydd (Llywelyn ein Llyw Olaf) a gwnaeth ymgais hefyd i recriwtio rhagor o filwyr Cymreig yn y canolbarth.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC - History - British History in depth: Wales: English Conquest of Wales c.1200 - 1415|url=https://www.bbc.co.uk/history/british/middle_ages/wales_conquest_01.shtml|website=www.bbc.co.uk|access-date=2022-07-21|language=en-GB}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC Wales - History - Themes - Welsh language: After the Norman conquest|url=https://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/society/language_postconquest.shtml|website=www.bbc.co.uk|access-date=2022-07-21}}&lt;/ref&gt; Lladdwyd Llywelyn ym Mrwydr Pont Orewin gan filwyr o Loegr mewn tric cudd-ymosod dan gochl trafodaethau. Gorymdeithiwyd ei ben trwy Lundain a'i osod ar bigyn Tŵr Llundain gyda choron ffug o ddail llawryf.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Davies|first=Dr John|url=http://www.abbeycwmhirhistory.org.uk/data/uploads/publications/acc-or-ass-final.pdf|title=Accident or Assassination?The Death of Llywelyn 11th December 1282|publisher=Abbey Cwmhir Heritage Trust|year=2020}}&lt;/ref&gt;Daeth Dafydd, brawd Llywelyn, yn bennaeth ar ymladdwyr Cymreig, ond daliwyd ef yn 1283. Cafodd ei lusgo trwy strydoedd Amwythig gan geffyl, ei grogi, ei adfywio a'i ddiberfeddu gan swyddogion Lloegr. Taflwyd ei ymysgaroedd i dân wrth wylio. Yn olaf, torrwyd ei ben i ffwrdd a'i osod ar bigyn Tŵr Llundain wrth ymyl ei frawd Llywelyn, a thorrwyd ei gorff yn chwarteri.&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Oct. 3, 1283: As Bad Deaths Go, It's Hard to Top This|url=https://www.wired.com/2007/10/dayintech-1003/|work=Wired|access-date=2022-07-21|issn=1059-1028|language=en-US|first=Tony|last=Long}}&lt;/ref&gt;

Yn dilyn marwolaethau Llywelyn a Dafydd, ceisiodd Edward Brenin Lloegr ddod ag annibyniaeth i Gymru i ben a chyflwynodd yr ordinhad brenhinol o Statud Rhuddlan yn 1284. Newid cyfansoddiadol oedd y statud a achosodd i Gymru golli ei hannibyniaeth de facto a ffurfiodd Dywysogaeth Cymru o fewn &quot;Realm of England&quot;.&lt;ref name=&quot;Jones19692&quot;&gt;{{cite book|author=Francis Jones|url=https://books.google.com/books?id=7SWTAAAAIAAJ|title=The Princes and Principality of Wales|publisher=University of Wales Press|year=1969|isbn=9780900768200}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:32&quot;&gt;{{Cite book|last=Pilkington|first=Colin|url=http://archive.org/details/devolutioninbrit0000pilk|title=Devolution in Britain today|publisher=Manchester University Press|year=2002|isbn=978-0-7190-6075-5|pages=23–24|language=En}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Jones 19692&quot;&gt;{{Cite book|last=Jones|first=Francis|url=https://books.google.com/books?id=7SWTAAAAIAAJ|title=The Princes and Principality of Wales|date=1969|publisher=University of Wales P.|isbn=978-0-900768-20-0|language=en}}&lt;/ref&gt; Mae'r enw'n cyfeirio at Gastell Rhuddlan yn Sir Ddinbych, lle cafodd ei gyhoeddi gyntaf ar 19 Mawrth 1284.&lt;ref name=&quot;Barrow1956&quot;&gt;{{cite book|author=G. W. S. Barrow|url=https://books.google.com/books?id=_FlnAAAAMAAJ|title=Feudal Britain: the completion of the medieval kingdoms, 1066–1314|publisher=E. Arnold|year=1956|isbn=9787240008980}}&lt;/ref&gt; Roedd y statud yn cadarnhau cyfeddiannu Cymru a chyflwynodd gyfraith gwlad Lloegr i Gymru ar gyfer achosion troseddol, tra bod achosion sifil yn dal i gael eu trin o dan gyfreithiau Cymreig Hywel Dda.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Walker|first=David|url=https://books.google.com/books?id=lrKKiREQ_kYC&amp;dq=%22Statute+of+Rhuddlan%22&amp;pg=PA139|title=Medieval Wales|date=1990-06-28|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-31153-3|pages=139|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:322&quot;&gt;{{Cite book|last=Pilkington|first=Colin|url=http://archive.org/details/devolutioninbrit0000pilk|title=Devolution in Britain today|publisher=Manchester University Press|year=2002|isbn=978-0-7190-6075-5|pages=23–24|language=En}}&lt;/ref&gt;

== Gwrthryfel Owain Glyndwr ==
[[Delwedd:Glendower by A.C.Michael.jpg|bawd|384x384px|Darlun o Owain Glyndwr gan A.C. Michael.]]
Mae'n debygol mai achos uniongyrchol a gychwynnol gwrthryfel Owain Glyndŵr yw ymosodiad ar ei dir gan y Barwn Gray o Ruthun a chyflwyniad hwyr llythyr yn gofyn am wasanaeth arfog Glyndŵr gan Harri IV o Loegr yn ogystal â chyfryngu annheg o'r anghydfod hwn gan y Saeson. brenin. Cyhoeddwyd Glyndŵr yn Dywysog Cymru yng Nglyndyfrdwy ar yr 16eg o Fedi 1400 a chyda'i fyddinoedd, aeth ati i gysylltu trefi Seisnig gogledd-ddwyrain Cymru â thactegau herwfilwrol, gan ddiflannu i'r mynyddoedd. Yna cipiodd cynghreiriaid Glyndŵr, y teulu Tuduraidd Gastell Conwy yn ystod Pasg 1401 ac yn yr un flwyddyn bu Glyndŵr yn fuddugol yn erbyn lluoedd Lloegr ym Mhumlumon. casglodd lawer o gefnogaeth ledled Cymru. Arweiniodd y Brenin Harri sawl ymgais i oresgyn Cymru ond prin oedd y llwyddiant. Creodd tywydd garw a thactegau herwfilwrol Glyndŵr statws chwedlonol iddo, dyn ar un pryd â’r elfennau oedd â rheolaeth dros y tywydd.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC Wales - History - Themes - Chapter 10: The revolt of Owain Glyndwr|url=https://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/guide/ch10_revolt_of_owain_glyndwr.shtml|access-date=2022-03-21|website=www.bbc.co.uk}}&lt;/ref&gt;

Ym 1402, pasiodd Senedd Lloegr gyfres o gyfreithiau a elwid y Cyfreithiau Cosb yn erbyn Cymru 1402, a basiwyd i sefydlu gorthrwm Cymreig a goruchafiaeth Seisnig yng Nghymru yn ystod Gwrthryfel Owain Glyndŵr yn erbyn rheolaeth Seisnig yng Nghymru. Roedd deddfau cosb yn gwahardd Cymry rhag dal swydd gyhoeddus uwch, dwyn arfau, prynu eiddo yn nhrefi Lloegr. Roedd deddfau cosb hefyd yn berthnasol i ddynion o Loegr a oedd yn priodi merched Cymreig. Gwaharddwyd cynulliad cyhoeddus a chyfyngedig oedd addysg plant Cymru. Ni ddaeth y gweithredoedd hyn i ben tan lawer yn ddiweddarach gyda Deddfau Cyfreithiau Cymru 1532 a 1542 a gyflwynwyd gan Harri VIII Brenin Lloegr.&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Archives|first=The National|title=The National Archives - Exhibitions - Uniting the Kingdoms?|url=https://www.nationalarchives.gov.uk/utk/wales/popup/penal.htm|access-date=2022-03-22|website=www.nationalarchives.gov.uk|language=en-GB}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Archives|first=The National|title=The National Archives - Exhibitions - Uniting the Kingdoms?|url=https://www.nationalarchives.gov.uk/utk/wales/popup/penal_trans.htm|access-date=2022-03-22|website=www.nationalarchives.gov.uk|language=en-GB}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2013-02-25|title=The Glyndŵr rebellion|url=https://www.bbc.co.uk/blogs/wales/entries/5821bf7f-3640-3836-9ff9-993a4dd865bb|access-date=2022-03-23|website=BBC|language=en}}&lt;/ref&gt;

Ym 1404, cipiodd Glyndŵr gestyll Aberystwyth a Harlech, ffurfio cytundeb â’r Ffrancwyr a chynnal Senedd ym Machynlleth, ei goroni’n Dywysog Cymru gydag emissaries o’r Alban Ffrainc a Castille yn Sbaen. Cyrhaeddodd cymorth Ffrainc yn 1405 ac roedd llawer o Gymru dan reolaeth Glyndŵr. Ym 1406 ysgrifennodd Glyndŵr Lythyr Pennal ym Mhennal ger Machynlleth yn cynnig teyrngarwch Cymreig i’r Pab Avignon yn hytrach na’r Pab Rhufain ac yn ceisio cydnabyddiaeth i Ddewi Sant fel archesgob Cymru, clerigwyr yn rhugl yn y Gymraeg, dwy brifysgol Gymreig, cadw refeniw Eglwysi Cymru a hynny dylai'r &quot;usurper&quot; Harri IV gael ei ysgymuno. Ni ymatebodd y Ffrancwyr a dechreuodd y gwrthryfel fethu. Collwyd Castell Aberystwyth yn 1408 a Chastell Harlech yn 1409 a gorfodwyd Glyndŵr i encilio i fynyddoedd Cymru lle parhaodd o gyrchoedd gerila o bryd i'w gilydd. Mae’n debyg iddo farw yn 1416 yn Kentchurch ar y ffin Eingl-Gymreig yng nghartref ei ferch Alys. Erys Glyndŵr yn eicon o hunaniaeth Gymreig a chenedlaetholdeb o'r 18fed ganrif hyd heddiw.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC Wales - History - Themes - Chapter 10: The revolt of Owain Glyndwr (part two)|url=https://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/guide/ch10_part2_revolt_of_owain_glyndwr.shtml|access-date=2022-03-21|website=www.bbc.co.uk}}&lt;/ref&gt;

== Cyngor a chyfraith ==

=== Cyngor Cymru a'r Gororau ===
Ym 1470 ffurfiodd Edward IV gyngor Cymru a'r Gororau. Yn dilyn gorchfygiad Richard III mewn brwydr, parhaodd Brenin Cymreig Lloegr Harri VII i ddefnyddio Cyngor ac fe'i defnyddiwyd yn bennaf at ddibenion barnwrol. 1660, ailgyfansoddwyd cyngor Cymru a'r Gororau ond nid oedd yn cario'r un pwysigrwydd ag o dan Harri VII er enghraifft. Fe'i diddymwyd ym 1689 yn dilyn dyddodiad Iago II gan yr Iseldirwr William III Oren.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Council in the Marches of Wales|url=https://www.oxfordreference.com/view/10.1093/oi/authority.20110810104658259|access-date=2022-03-24|website=Oxford Reference|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC - History - British History in depth: The Glorious Revolution|url=https://www.bbc.co.uk/history/british/civil_war_revolution/glorious_revolution_01.shtml|access-date=2022-03-24|website=www.bbc.co.uk|language=en-GB}}&lt;/ref&gt;

=== Deddfau Cyfreithiau Cymru ===
Cyflwynodd Harri VIII o Loegr Ddeddfau Cyfreithiau Cymru 1535-1542 drwy senedd Lloegr, gan integreiddio Cymru a Lloegr yn gyfreithiol. Diddymodd hyn y system gyfreithiol Gymreig a ddaeth yn sgil Hywel Dda, ac achosodd i'r Gymraeg golli unrhyw rôl neu statws swyddogol. Roedd y deddfau hefyd yn diffinio ffin Cymru-Lloegr am y tro cyntaf, a gallai aelodau sy’n cynrychioli etholaethau yng Nghymru gael eu hethol i Senedd Lloegr.&lt;ref&gt;Williams, G. ''Recovery, reorientation and reformation'' pp. 268–73&lt;/ref&gt; Roedd Arglwyddiaethau’r Mers a Thywysogaeth Cymru yn unedig, gan ddod â’r ddau i ben.&lt;ref&gt;Davies (1994) p. 232&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=BBC Wales - History - Themes - The 1536 Act of Union|url=https://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/periods/tudors_04.shtml|access-date=2022-02-09|website=www.bbc.co.uk}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Laws in Wales Act 1535 (repealed 21.12.1993)|url=https://www.legislation.gov.uk/aep/Hen8/27/26/contents}}&lt;/ref&gt;

=== Diffinnir Cymru yn gyfreithiol fel Lloegr ===
Tua 200 mlynedd yn ddiweddarach, ac yn ôl sylwebaeth Blackstone, pasiwyd Deddf Cymru a Berwick 1746, gan ddatgan &quot;lle mae Lloegr yn unig yn cael ei chrybwyll mewn unrhyw ddeddf seneddol, mae'r un peth er gwaethaf hyn, ac fe'i tybir, yn amgyffred goruchafiaeth Cymru a thref. Berwick upon Tweed&quot;, sy'n golygu y byddai Lloegr o hyn ymlaen yn cael ei ddefnyddio fel term i ddisgrifio Cymru, Lloegr a thref Berwick.&lt;ref&gt;{{Cite book|last1=Blackstone|first1=William|url=http://archive.org/details/bub_gb_fdoDAAAAQAAJ|title=The rights of persons, according to the text of Blackstone : incorporating the alterations down to the present time|last2=Stewart|first2=James|last3=William Blackstone Collection (Library of Congress) DLC|date=1839|publisher=London : Edmund Spettigue|others=Oxford University}}&lt;/ref&gt;

== Datganoli Cymru ==

* [[Delwedd:Senedd Cymru.jpg|bawd|288x288px|Arwydd Senedd Cymru ar wal y Senedd]]Deddf Cau ar y Sul (Cymru) 1881 oedd y ddeddfwriaeth gyntaf i gydnabod bod gan Gymru gymeriad gwleidyddol-gyfreithiol ar wahân i weddill awdurdodaeth gyfreithiol Lloegr.&lt;ref name=&quot;encyclopaedia&quot;&gt;{{citation|title=The Welsh Academy Encyclopaedia of Wales|year=2008|place=Cardiff|publisher=University of Wales Press}}&lt;/ref&gt;
* Pasiwyd Deddf Eglwys Cymru 1914 gan roi rhyddid i’r Eglwys yng Nghymru lywodraethu ei materion ei hun o 1920 ymlaen, yn dilyn diwedd y rhyfel byd cyntaf ar ôl llawer o ymgyrchu gan rai fel David Lloyd George.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Volume I: Prefatory Note|url=https://www.churchinwales.org.uk/en/clergy-and-members/constitution/volume-i-prefatory-note/|access-date=2022-03-01|website=Church in Wales|language=en}}&lt;/ref&gt;
* Penodwyd gweinidog yn canolbwyntio ar faterion Cymreig yn llywodraeth y DU o ddechrau’r 1950au ymlaen ac ym 1965 sefydlwyd y Swyddfa Gymreig (Swyddfa Cymru bellach), adran o’r llywodraeth sy’n canolbwyntio ar y pwnc hwn, a oedd yn cymryd cyfrifoldeb cynyddol am agweddau ar lywodraethu Cymru.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=History of devolution|url=https://senedd.wales/how-we-work/history-of-devolution/|access-date=2022-05-13|website=senedd.wales|language=en-GB}}&lt;/ref&gt;
* Ym 1997, yn dilyn ail refferendwm, yn dilyn refferendwm 1979, ar ddatganoli, bu i etholwyr Cymru bleidleisio o drwch blewyn o blaid sefydlu Cynulliad Cenedlaethol i Gymru o 50.3 y cant, ar y ganran a bleidleisiodd o 50.2 y cant.&lt;ref name=&quot;Long Walk&quot;&gt;{{cite news|last=Powys|first=Betsan|date=12 January 2010|title=The long Welsh walk to devolution|work=[[BBC News]] website|publisher=BBC|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/wales_politics/7813837.stm|access-date=26 September 2010}}&lt;/ref&gt;
* Ym mis Mai 2020, yn Neddf Senedd ac Etholiadau (Cymru) 2020, ailenwyd Cynulliad Cenedlaethol Cymru yn &quot;Senedd Cymru&quot; neu &quot;the Welsh Parliament&quot;, a elwir yn gyffredin yn &quot;Senedd&quot; yn Gymraeg a Saesneg, i adlewyrchu pwerau deddfwriaethol cynyddol.&lt;ref&gt;{{Cite news|date=2020-05-06|title=Welsh assembly renamed Senedd Cymru/Welsh Parliament|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/uk-wales-politics-52544137|access-date=2022-01-31}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=16 and 17 year olds have secured the right to vote in Wales|url=https://www.electoral-reform.org.uk/16-and-17-year-olds-secure-the-right-to-vote-in-wales-today/|access-date=2022-02-01|website=www.electoral-reform.org.uk|language=en-US}}&lt;/ref&gt;

==Gweler hefyd==
* [[Y Normaniaid yng Nghymru]]

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

[[Categori:Hanes Cymru]]
[[Categori:Y Normaniaid yng Nghymru]]</text>
      <sha1>8xrr5wdi5zcn8ugaufb5pmxfzkt5csw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Archaeoleg Cymru</title>
    <ns>0</ns>
    <id>295993</id>
    <revision>
      <id>11095590</id>
      <parentid>11091454</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T23:25:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Titus Gold</username>
        <id>38162</id>
      </contributor>
      <comment>gwaredu linciau marw</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3144" xml:space="preserve">Astudiaeth o fodolaeth ddynol yng [[Cymru|Nghymru]] yw '''Archeoleg Cymru'''. Mae pobl wedi byw yng Nghymru er 225,000 CC, ac mae wedi bod bodolaeth barhaus er 9,000 CC. Mae dadansoddiad o’r safleoedd, arteffactau a data archeolegol arall yng Nghymru yn manylu ar ei thirwedd gymdeithasol gymhleth a’i esblygiad o’r cyfnod Cynhanesyddol i’r cyfnod Diwydiannol. Ymgymerir â'r astudiaeth hon gan sefydliadau academaidd, ymgyngoriaethau, elusennau yn ogystal â sefydliadau'r llywodraeth.

== Dychwelyd arteffactau i Gymru ==

=== Clogyn aur yr Wyddgrug ===
[[Delwedd:The Mold cape.jpg|bawd|300px|Clogyn aur yr Wyddgrug]]
Yn 2002 anogodd Aelod Cynulliad Cymru Alison Halford yr [[Yr Amgueddfa Brydeinig|Amgueddfa Brydeinig]] i roi [[Clogyn aur yr Wyddgrug]] yn ôl i amgueddfa yng Ngogledd Cymru.&lt;ref&gt;{{Cite news|date=24 Ionawr 2002|title=Museum urged to give back relic|language=en-GB|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/wales/1780327.stm|access-date=2022-02-11}}&lt;/ref&gt; Adleisiwyd y galwadau hyn yn 2011 gan weinidog treftadaeth Cymru [[Alun Ffred Jones]],&lt;ref&gt;{{Cite web|last=WalesOnline|date=23 Chwefror 2011|title=Fresh call for 3,000-year-old gold cape to be returned to Mold|url=https://www.walesonline.co.uk/news/local-news/fresh-call-3000-year-old-gold-cape-1854521|access-date=21 Ebrill 2022|website=WalesOnline|language=en}}&lt;/ref&gt; ac eto yn 2022 gan academydd a chyn lyfrgellydd [[Llyfrgell Genedlaethol Cymru]], [[Andrew Green]].&lt;ref&gt;{{Cite news|date=18 Ebrill 2022|title=Mold Gold Cape: Artefact should be on display in Wales - academic|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/uk-wales-61082954|access-date=21 Ebrill 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Call for return of Bronze Age artifact held by British Museum to Wales|url=https://www.thenational.wales/news/20075559.call-british-museum-return-mold-gold-cape/|access-date=21 Ebrill 2022|website=The National Wales|language=en}}&lt;/ref&gt;

=== Arteffactau o amgueddfeydd yn Lloegr ===
Yn fwy diweddar, yn dilyn trydariad edmygus o darian Rhyd y Gors a gedwir yn [[yr Amgueddfa Brydeinig]], [[Llundain]], bu galwadau yng nghyfryngau Cymru i ddychwelyd rhai o’r arteffactau mwyaf arwyddocaol a ddarganfuwyd yng Nghymru. Mae'r arteffactau hyn yn cynnwys tariannau bwcl Rhyd y Gors (Rhos Rhydd), Moel Hebog a byclwyr Cymreig. Bu galwadau hefyd i ddychwelyd clogyn aur enwog Yr Wyddgrug, Lwnwla Llanllyfni, [[Ogof Pen-y-Fai|“Dynes Goch Paviland&quot;]] (Amgueddfa Byd Natur Rhydychen) a Tancard Trawsfynydd (Amgueddfeydd Cenedlaethol Lerpwl) i gyd i amgueddfa yng Nghymru.&lt;ref&gt;{{Cite web|date=25 Medi 2021|title=Buried treasure: calls for important Welsh artefacts to be brought back home|url=https://nation.cymru/news/buried-treasure-calls-for-important-welsh-artefacts-to-be-brought-back-home/|access-date=10 Chwefror 2022|website=Nation.Cymru|language=en-GB}}&lt;/ref&gt;
{{-}}

&lt;gallery heights=&quot;180px&quot; mode=&quot;packed&quot;&gt;
Bronze sheild, 1200-700 BC British Museum cropped.jpg|Tarian Moel Hebog
Red Lady of Paviland from head.jpg|&quot;Dynes Goch Paviland&quot;
Trawsfynydd tankard.jpg|Tancard Trawsfynydd
&lt;/gallery&gt;

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

[[Categori:Archaeoleg Cymru]]</text>
      <sha1>9xnibkaikrn5nh77qw8x0gayoec2awx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Euskadi Irratia</title>
    <ns>0</ns>
    <id>297002</id>
    <revision>
      <id>11095678</id>
      <parentid>11093369</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T09:57:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stefanik</username>
        <id>413</id>
      </contributor>
      <comment>/* Dolenni allanol */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5093" xml:space="preserve">{{pethau}}


Gorsaf radio yw '''Euskadi Irratia''' sy'n darlledu [[Basgeg|yn y Basgeg]] i Wlad y [[Gwlad y Basg|Basg]] ac sy'n perthyn i'r grŵp cyfathrebu cyhoeddus [[Radio a Theledu Basgeg|EITB]]. Dechreuodd ddarlledu [[23 Tachwedd|ar 23 Tachwedd,]] [[1982]]. Yn Basgeg, ''irrati'' / ''irratia'' yw &quot;radio&quot;. Gorsaf wahanol yw [[Radio Euskadi]], sydd hefyd dan ofal EITB ond yn darlledu yn [[Sbaeneg]].&lt;ref&gt;{{cite book|author=Alan Albarra|title=The Handbook of Spanish Language Media|publisher=Taylor &amp; Francis|year=2009|ISBN=9781135854300|page=30}}&lt;/ref&gt;

== Hanes ==
Mae'r enw &quot;Euskadi Irratia&quot; wedi'i ddefnyddio fwy nag unwaith. Mae'n ddadleuol a oes cysylltiad rhwng y gorsafoedd hyn ai peidio.

==== Yn ystod oes Franco ====
Ym 1937, gosododd Llywodraeth newydd Gwlad y Basg drosglwyddydd radio yn Itziar, ar fferm Getari. Fodd bynnag, ar ôl cwymp Bilbao, peidiodd  y gwasanaeth radio â darlledu.

10 mlynedd yn ddiweddarach, ail-lansiodd y llywodraeth alltud brosiect i sefydlu gorsaf radio. Ym 1946, lansiwyd prawf o’r orsaf radio newydd hon ym Mugerre ([[Lapurdi]], yng [[Iparralde|ngogledd Gwlad y Basg]]) a darlledwyd y rhaglen swyddogol gyntaf ym mis Chwefror 1947.

Radio gwrthsafiad ydoedd, roedd yn cael ei ddefnyddio i gollfarnu gweithredoedd llywodraeth  Ffranco yn ne Gwlad y Basg ac i ledaenu negeseuon [[Abertzale|''abertzale'' cenedlaetholgar]]. Ym 1954, fodd bynnag, mewn ymateb i ofynion Franco, caeodd llywodraeth Ffrainc y radio.

Daeth yr ail gam hwn i ben hefyd gyda chau'r radio, ond buodd trydydd ymgais.

Naw mlynedd yn ddiweddarach, dechreuwyd darlledu [[10 Gorffennaf|ar 10 Gorffennaf]], [[1965]], yn [[Caracas]], [[Feneswela]]. Darlledodd y radio gan ddefnyddio tonfedd ganolig (MW) fel y gallai gyrraedd Gwlad y Basg o America. Er ei fod yn orsaf alltud, roedd yn gweithredu'n ddirgel, gyda'r seilwaith angenrheidiol wedi'i leoli yn jyngl Feneswela.

Er gwaethaf llawer o anawsterau, fe lwyddon nhw i gadw'r darllediad i fynd tan 1977. Penderfynodd aelodau'r radio ddod â'r cam hwn i ben.

==== Radio cyhoeddus ====
Dechreuodd y prosiect i Euskadi Irratia ddod yn orsaf radio gyhoeddus i Lywodraeth Gwlad y Basg yng ngwanwyn 1982. Ramon Labaien oedd Gweinidog Diwylliant Llywodraeth Gwlad y Basg ar y pryd, ac fe gomisiynodd Joxe Mari Otermin i greu seilwaith yr orsaf.

Bu Otermin yn gweithio i orsaf Herri Irratia yn Loyola, ac ar ôl derbyn comisiwn Labaien, recriwtiodd lawer o ddarlledwyr lleol ar gyfer yr orsaf radio newydd. Gan mai Basgeg oedd yr elfen bwysicaf, nid newyddiadurwyr yn unig a ymunodd, ond ieithegwyr hefyd. Hynny yw, amgylchynodd ei hun â gweithwyr proffesiynol a oedd yn siarad Basgeg yn dda yn y dyddiau cynnar hynny.

Felly, dechreuodd y darllediadau cyntaf ar 23 Tachwedd, 1982, o bencadlys Stryd Andia yn [[Donostia]].&lt;ref&gt;{{cite book|title=Ethnic Minority Media: An International Perspective|publisher=SAGE Publications|year=1992|ISBN=9781452245713|page=184|language=en}}&lt;/ref&gt;

== Cyflwynwyr ==
Ymhlith y cyflwynwyr radio adnabyddus ar y sianel mae Arantxa Iturbe, Manu Etxezortu, Beatriz Zabaleta, Arantza Kalzada, Maite Artola a Txetxu Urbieta.

== Rhaglenni ==

===''Amarauna''===
Yn llythrennol &quot;[[Gwe'r pryf copyn|gwe'r pryf copyn&quot; -]] Rhaglen ysgafn yn y boreau ar y penwythnos.

=== ''Baipasa'' ===
Rhaglen materion cyfoes 3 awr o hyd, ar ddiwedd y prynhawn. Olaia Urtiaga yw'r cyflwynydd.

=== ''Beste ni'' ===
&quot;Fi arall&quot; - dau o bobl sy'n rhannu'r un enw (er enghraifft, yr athletwraig [[Naroa Agirre]] a Naroa Agirre arall) yn trafod eu bywydau.

===''Faktoria (irratsaioa)''===
Rhaglen newyddion a materion cyfoes, 3 awr bob bore.

===''Goizak gaur''===
Rhaglen newyddion 30 munud amser cinio.

=== ''Hiru Erregeen Mahaia'' ===
Rhaglen chwaraeon wedi'i enwi ar ôl [[Hiru Erregeen Mahaia|mynydd]]. Ymysg y cyflwynwyr mae Txetxu Urbieta, Kepa Iribar, Haritz Gallastegi, Maitane Urbieta ac Ander Altuna. Yn ogystal â [[Pêl-droed|pêl-droed,]] mae'r rhaglen yn trafod [[rhwyfo]], [[pilota]] a chwaraeon gwledig Gwlad y Basg.

===''Mezularia''===
Rhaglen newyddion a sgwrsio awr o hyd gyda'r nos, gydag Ohiane Perez.

===''Norteko ferrokarrila''===
Gwyddoniaeth a thechnoleg gyda Guillermo Roa.

=== ''Portobello'' ===
Rhaglen gerddoriaeth ar y penwythnos gydag Asier Leoz.

===''Sarean.eus''===
&quot;Ar-lein&quot; neu &quot;yn y rhwydwaith&quot; yw ystyr ''sarean.'' Rhaglen sy'n canolbwyntio ar y byd digidol, diwylliant a cherddoriaeth gyda Leire Palacios.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Videogame Sciences and Arts: 12th International Conference, VJ 2020, Mirandela, Portugal, November 26-28, 2020 : Revised Selected Papers|publisher=Springer International Publishing|year=2022|ISBN=9783030953058|page=38|language=en}}&lt;/ref&gt;

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

== Dolenni allanol ==

* [https://www.eitb.eus/eu/irratia/euskadi-irratia/ Gwefan Euskadi Irratia]
* [https://www.eitb.eus/eu/nahieran/irratia/euskadi-irratia/ Gwrando eto]
* [https://www.eitb.eus/eu/irratia/programazioa/#prog_3col_1 Amserlen]
{{Rheoli awdurdod}}
[[Categori:Gorsafoedd radio yng Ngwlad y Basg]]
[[Categori:Gorsafoedd radio Basgeg]]
[{Categori:Sefydliadau 1982]]</text>
      <sha1>jqv6k3xj8thk4ggjapkqlgcdan2wtry</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095679</id>
      <parentid>11095678</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T09:58:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stefanik</username>
        <id>413</id>
      </contributor>
      <comment>/* Dolenni allanol */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5093" xml:space="preserve">{{pethau}}


Gorsaf radio yw '''Euskadi Irratia''' sy'n darlledu [[Basgeg|yn y Basgeg]] i Wlad y [[Gwlad y Basg|Basg]] ac sy'n perthyn i'r grŵp cyfathrebu cyhoeddus [[Radio a Theledu Basgeg|EITB]]. Dechreuodd ddarlledu [[23 Tachwedd|ar 23 Tachwedd,]] [[1982]]. Yn Basgeg, ''irrati'' / ''irratia'' yw &quot;radio&quot;. Gorsaf wahanol yw [[Radio Euskadi]], sydd hefyd dan ofal EITB ond yn darlledu yn [[Sbaeneg]].&lt;ref&gt;{{cite book|author=Alan Albarra|title=The Handbook of Spanish Language Media|publisher=Taylor &amp; Francis|year=2009|ISBN=9781135854300|page=30}}&lt;/ref&gt;

== Hanes ==
Mae'r enw &quot;Euskadi Irratia&quot; wedi'i ddefnyddio fwy nag unwaith. Mae'n ddadleuol a oes cysylltiad rhwng y gorsafoedd hyn ai peidio.

==== Yn ystod oes Franco ====
Ym 1937, gosododd Llywodraeth newydd Gwlad y Basg drosglwyddydd radio yn Itziar, ar fferm Getari. Fodd bynnag, ar ôl cwymp Bilbao, peidiodd  y gwasanaeth radio â darlledu.

10 mlynedd yn ddiweddarach, ail-lansiodd y llywodraeth alltud brosiect i sefydlu gorsaf radio. Ym 1946, lansiwyd prawf o’r orsaf radio newydd hon ym Mugerre ([[Lapurdi]], yng [[Iparralde|ngogledd Gwlad y Basg]]) a darlledwyd y rhaglen swyddogol gyntaf ym mis Chwefror 1947.

Radio gwrthsafiad ydoedd, roedd yn cael ei ddefnyddio i gollfarnu gweithredoedd llywodraeth  Ffranco yn ne Gwlad y Basg ac i ledaenu negeseuon [[Abertzale|''abertzale'' cenedlaetholgar]]. Ym 1954, fodd bynnag, mewn ymateb i ofynion Franco, caeodd llywodraeth Ffrainc y radio.

Daeth yr ail gam hwn i ben hefyd gyda chau'r radio, ond buodd trydydd ymgais.

Naw mlynedd yn ddiweddarach, dechreuwyd darlledu [[10 Gorffennaf|ar 10 Gorffennaf]], [[1965]], yn [[Caracas]], [[Feneswela]]. Darlledodd y radio gan ddefnyddio tonfedd ganolig (MW) fel y gallai gyrraedd Gwlad y Basg o America. Er ei fod yn orsaf alltud, roedd yn gweithredu'n ddirgel, gyda'r seilwaith angenrheidiol wedi'i leoli yn jyngl Feneswela.

Er gwaethaf llawer o anawsterau, fe lwyddon nhw i gadw'r darllediad i fynd tan 1977. Penderfynodd aelodau'r radio ddod â'r cam hwn i ben.

==== Radio cyhoeddus ====
Dechreuodd y prosiect i Euskadi Irratia ddod yn orsaf radio gyhoeddus i Lywodraeth Gwlad y Basg yng ngwanwyn 1982. Ramon Labaien oedd Gweinidog Diwylliant Llywodraeth Gwlad y Basg ar y pryd, ac fe gomisiynodd Joxe Mari Otermin i greu seilwaith yr orsaf.

Bu Otermin yn gweithio i orsaf Herri Irratia yn Loyola, ac ar ôl derbyn comisiwn Labaien, recriwtiodd lawer o ddarlledwyr lleol ar gyfer yr orsaf radio newydd. Gan mai Basgeg oedd yr elfen bwysicaf, nid newyddiadurwyr yn unig a ymunodd, ond ieithegwyr hefyd. Hynny yw, amgylchynodd ei hun â gweithwyr proffesiynol a oedd yn siarad Basgeg yn dda yn y dyddiau cynnar hynny.

Felly, dechreuodd y darllediadau cyntaf ar 23 Tachwedd, 1982, o bencadlys Stryd Andia yn [[Donostia]].&lt;ref&gt;{{cite book|title=Ethnic Minority Media: An International Perspective|publisher=SAGE Publications|year=1992|ISBN=9781452245713|page=184|language=en}}&lt;/ref&gt;

== Cyflwynwyr ==
Ymhlith y cyflwynwyr radio adnabyddus ar y sianel mae Arantxa Iturbe, Manu Etxezortu, Beatriz Zabaleta, Arantza Kalzada, Maite Artola a Txetxu Urbieta.

== Rhaglenni ==

===''Amarauna''===
Yn llythrennol &quot;[[Gwe'r pryf copyn|gwe'r pryf copyn&quot; -]] Rhaglen ysgafn yn y boreau ar y penwythnos.

=== ''Baipasa'' ===
Rhaglen materion cyfoes 3 awr o hyd, ar ddiwedd y prynhawn. Olaia Urtiaga yw'r cyflwynydd.

=== ''Beste ni'' ===
&quot;Fi arall&quot; - dau o bobl sy'n rhannu'r un enw (er enghraifft, yr athletwraig [[Naroa Agirre]] a Naroa Agirre arall) yn trafod eu bywydau.

===''Faktoria (irratsaioa)''===
Rhaglen newyddion a materion cyfoes, 3 awr bob bore.

===''Goizak gaur''===
Rhaglen newyddion 30 munud amser cinio.

=== ''Hiru Erregeen Mahaia'' ===
Rhaglen chwaraeon wedi'i enwi ar ôl [[Hiru Erregeen Mahaia|mynydd]]. Ymysg y cyflwynwyr mae Txetxu Urbieta, Kepa Iribar, Haritz Gallastegi, Maitane Urbieta ac Ander Altuna. Yn ogystal â [[Pêl-droed|pêl-droed,]] mae'r rhaglen yn trafod [[rhwyfo]], [[pilota]] a chwaraeon gwledig Gwlad y Basg.

===''Mezularia''===
Rhaglen newyddion a sgwrsio awr o hyd gyda'r nos, gydag Ohiane Perez.

===''Norteko ferrokarrila''===
Gwyddoniaeth a thechnoleg gyda Guillermo Roa.

=== ''Portobello'' ===
Rhaglen gerddoriaeth ar y penwythnos gydag Asier Leoz.

===''Sarean.eus''===
&quot;Ar-lein&quot; neu &quot;yn y rhwydwaith&quot; yw ystyr ''sarean.'' Rhaglen sy'n canolbwyntio ar y byd digidol, diwylliant a cherddoriaeth gyda Leire Palacios.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Videogame Sciences and Arts: 12th International Conference, VJ 2020, Mirandela, Portugal, November 26-28, 2020 : Revised Selected Papers|publisher=Springer International Publishing|year=2022|ISBN=9783030953058|page=38|language=en}}&lt;/ref&gt;

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

== Dolenni allanol ==

* [https://www.eitb.eus/eu/irratia/euskadi-irratia/ Gwefan Euskadi Irratia]
* [https://www.eitb.eus/eu/nahieran/irratia/euskadi-irratia/ Gwrando eto]
* [https://www.eitb.eus/eu/irratia/programazioa/#prog_3col_1 Amserlen]
{{Rheoli awdurdod}}
[[Categori:Gorsafoedd radio yng Ngwlad y Basg]]
[[Categori:Gorsafoedd radio Basgeg]]
[[Categori:Sefydliadau 1982]]</text>
      <sha1>344hwy2khfbmsybko2hjer69g1cwemx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095682</id>
      <parentid>11095679</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T10:07:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stefanik</username>
        <id>413</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5092" xml:space="preserve">{{pethau}}


Gorsaf radio yw '''Euskadi Irratia''' sy'n darlledu [[Basgeg|yn y Basgeg]] i Wlad y [[Gwlad y Basg|Basg]] ac sy'n perthyn i'r grŵp cyfathrebu cyhoeddus [[Radio a Theledu Basgeg|EITB]]. Dechreuodd ddarlledu [[23 Tachwedd|ar 23 Tachwedd]] [[1982]]. Yn Basgeg, ''irrati'' / ''irratia'' yw &quot;radio&quot;. Gorsaf wahanol yw [[Radio Euskadi]], sydd hefyd dan ofal EITB ond yn darlledu yn [[Sbaeneg]].&lt;ref&gt;{{cite book|author=Alan Albarra|title=The Handbook of Spanish Language Media|publisher=Taylor &amp; Francis|year=2009|ISBN=9781135854300|page=30}}&lt;/ref&gt;

== Hanes ==
Mae'r enw &quot;Euskadi Irratia&quot; wedi'i ddefnyddio fwy nag unwaith. Mae'n ddadleuol a oes cysylltiad rhwng y gorsafoedd hyn ai peidio.

==== Yn ystod oes Franco ====
Ym 1937, gosododd Llywodraeth newydd Gwlad y Basg drosglwyddydd radio yn Itziar, ar fferm Getari. Fodd bynnag, ar ôl cwymp Bilbao, peidiodd  y gwasanaeth radio â darlledu.

10 mlynedd yn ddiweddarach, ail-lansiodd y llywodraeth alltud brosiect i sefydlu gorsaf radio. Ym 1946, lansiwyd prawf o’r orsaf radio newydd hon ym Mugerre ([[Lapurdi]], yng [[Iparralde|ngogledd Gwlad y Basg]]) a darlledwyd y rhaglen swyddogol gyntaf ym mis Chwefror 1947.

Radio gwrthsafiad ydoedd, roedd yn cael ei ddefnyddio i gollfarnu gweithredoedd llywodraeth  Ffranco yn ne Gwlad y Basg ac i ledaenu negeseuon [[Abertzale|''abertzale'' cenedlaetholgar]]. Ym 1954, fodd bynnag, mewn ymateb i ofynion Franco, caeodd llywodraeth Ffrainc y radio.

Daeth yr ail gam hwn i ben hefyd gyda chau'r radio, ond buodd trydydd ymgais.

Naw mlynedd yn ddiweddarach, dechreuwyd darlledu [[10 Gorffennaf|ar 10 Gorffennaf]], [[1965]], yn [[Caracas]], [[Feneswela]]. Darlledodd y radio gan ddefnyddio tonfedd ganolig (MW) fel y gallai gyrraedd Gwlad y Basg o America. Er ei fod yn orsaf alltud, roedd yn gweithredu'n ddirgel, gyda'r seilwaith angenrheidiol wedi'i leoli yn jyngl Feneswela.

Er gwaethaf llawer o anawsterau, fe lwyddon nhw i gadw'r darllediad i fynd tan 1977. Penderfynodd aelodau'r radio ddod â'r cam hwn i ben.

==== Radio cyhoeddus ====
Dechreuodd y prosiect i Euskadi Irratia ddod yn orsaf radio gyhoeddus i Lywodraeth Gwlad y Basg yng ngwanwyn 1982. Ramon Labaien oedd Gweinidog Diwylliant Llywodraeth Gwlad y Basg ar y pryd, ac fe gomisiynodd Joxe Mari Otermin i greu seilwaith yr orsaf.

Bu Otermin yn gweithio i orsaf Herri Irratia yn Loyola, ac ar ôl derbyn comisiwn Labaien, recriwtiodd lawer o ddarlledwyr lleol ar gyfer yr orsaf radio newydd. Gan mai Basgeg oedd yr elfen bwysicaf, nid newyddiadurwyr yn unig a ymunodd, ond ieithegwyr hefyd. Hynny yw, amgylchynodd ei hun â gweithwyr proffesiynol a oedd yn siarad Basgeg yn dda yn y dyddiau cynnar hynny.

Felly, dechreuodd y darllediadau cyntaf ar 23 Tachwedd, 1982, o bencadlys Stryd Andia yn [[Donostia]].&lt;ref&gt;{{cite book|title=Ethnic Minority Media: An International Perspective|publisher=SAGE Publications|year=1992|ISBN=9781452245713|page=184|language=en}}&lt;/ref&gt;

== Cyflwynwyr ==
Ymhlith y cyflwynwyr radio adnabyddus ar y sianel mae Arantxa Iturbe, Manu Etxezortu, Beatriz Zabaleta, Arantza Kalzada, Maite Artola a Txetxu Urbieta.

== Rhaglenni ==

===''Amarauna''===
Yn llythrennol &quot;[[Gwe'r pryf copyn|gwe'r pryf copyn&quot; -]] Rhaglen ysgafn yn y boreau ar y penwythnos.

=== ''Baipasa'' ===
Rhaglen materion cyfoes 3 awr o hyd, ar ddiwedd y prynhawn. Olaia Urtiaga yw'r cyflwynydd.

=== ''Beste ni'' ===
&quot;Fi arall&quot; - dau o bobl sy'n rhannu'r un enw (er enghraifft, yr athletwraig [[Naroa Agirre]] a Naroa Agirre arall) yn trafod eu bywydau.

===''Faktoria (irratsaioa)''===
Rhaglen newyddion a materion cyfoes, 3 awr bob bore.

===''Goizak gaur''===
Rhaglen newyddion 30 munud amser cinio.

=== ''Hiru Erregeen Mahaia'' ===
Rhaglen chwaraeon wedi'i enwi ar ôl [[Hiru Erregeen Mahaia|mynydd]]. Ymysg y cyflwynwyr mae Txetxu Urbieta, Kepa Iribar, Haritz Gallastegi, Maitane Urbieta ac Ander Altuna. Yn ogystal â [[Pêl-droed|pêl-droed,]] mae'r rhaglen yn trafod [[rhwyfo]], [[pilota]] a chwaraeon gwledig Gwlad y Basg.

===''Mezularia''===
Rhaglen newyddion a sgwrsio awr o hyd gyda'r nos, gydag Ohiane Perez.

===''Norteko ferrokarrila''===
Gwyddoniaeth a thechnoleg gyda Guillermo Roa.

=== ''Portobello'' ===
Rhaglen gerddoriaeth ar y penwythnos gydag Asier Leoz.

===''Sarean.eus''===
&quot;Ar-lein&quot; neu &quot;yn y rhwydwaith&quot; yw ystyr ''sarean.'' Rhaglen sy'n canolbwyntio ar y byd digidol, diwylliant a cherddoriaeth gyda Leire Palacios.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Videogame Sciences and Arts: 12th International Conference, VJ 2020, Mirandela, Portugal, November 26-28, 2020 : Revised Selected Papers|publisher=Springer International Publishing|year=2022|ISBN=9783030953058|page=38|language=en}}&lt;/ref&gt;

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

== Dolenni allanol ==

* [https://www.eitb.eus/eu/irratia/euskadi-irratia/ Gwefan Euskadi Irratia]
* [https://www.eitb.eus/eu/nahieran/irratia/euskadi-irratia/ Gwrando eto]
* [https://www.eitb.eus/eu/irratia/programazioa/#prog_3col_1 Amserlen]
{{Rheoli awdurdod}}
[[Categori:Gorsafoedd radio yng Ngwlad y Basg]]
[[Categori:Gorsafoedd radio Basgeg]]
[[Categori:Sefydliadau 1982]]</text>
      <sha1>7zldpuq5y7zjqrpcs4jzqtf4mz6ekj2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095684</id>
      <parentid>11095682</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T10:10:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stefanik</username>
        <id>413</id>
      </contributor>
      <comment>/* Yn ystod oes Franco */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5132" xml:space="preserve">{{pethau}}


Gorsaf radio yw '''Euskadi Irratia''' sy'n darlledu [[Basgeg|yn y Basgeg]] i Wlad y [[Gwlad y Basg|Basg]] ac sy'n perthyn i'r grŵp cyfathrebu cyhoeddus [[Radio a Theledu Basgeg|EITB]]. Dechreuodd ddarlledu [[23 Tachwedd|ar 23 Tachwedd]] [[1982]]. Yn Basgeg, ''irrati'' / ''irratia'' yw &quot;radio&quot;. Gorsaf wahanol yw [[Radio Euskadi]], sydd hefyd dan ofal EITB ond yn darlledu yn [[Sbaeneg]].&lt;ref&gt;{{cite book|author=Alan Albarra|title=The Handbook of Spanish Language Media|publisher=Taylor &amp; Francis|year=2009|ISBN=9781135854300|page=30}}&lt;/ref&gt;

== Hanes ==
Mae'r enw &quot;Euskadi Irratia&quot; wedi'i ddefnyddio fwy nag unwaith. Mae'n ddadleuol a oes cysylltiad rhwng y gorsafoedd hyn ai peidio.

==== Yn ystod oes Franco ====
Ym 1937, gosododd Llywodraeth newydd Gwlad y Basg drosglwyddydd radio yn Itziar, ar fferm Getari. Fodd bynnag, ar ôl cwymp Bilbao, peidiodd  y gwasanaeth radio â darlledu.

10 mlynedd yn ddiweddarach, ail-lansiodd y llywodraeth alltud brosiect i sefydlu gorsaf radio. Ym 1946, lansiwyd prawf o’r orsaf radio newydd hon ym Mugerre ([[Lapurdi]], yng [[Iparralde|ngogledd Gwlad y Basg]]) a darlledwyd y rhaglen swyddogol gyntaf ym mis Chwefror 1947.

Radio gwrthsafiad ydoedd, roedd yn cael ei ddefnyddio i gollfarnu gweithredoedd llywodraeth [[Francisco Franco|Franco]] yn ne Gwlad y Basg ac i ledaenu negeseuon [[Abertzale|''abertzale'' cenedlaetholgar]]. Ym 1954, fodd bynnag, mewn ymateb i ofynion Franco, caeodd llywodraeth gwladwriaeth [[Ffrainc]] y radio.

Daeth yr ail gam hwn i ben hefyd gyda chau'r radio, ond buodd trydydd ymgais.

Naw mlynedd yn ddiweddarach, dechreuwyd darlledu [[10 Gorffennaf|ar 10 Gorffennaf]], [[1965]], yn [[Caracas]], [[Feneswela]]. Darlledodd y radio gan ddefnyddio tonfedd ganolig (MW) fel y gallai gyrraedd Gwlad y Basg o America. Er ei fod yn orsaf alltud, roedd yn gweithredu'n ddirgel, gyda'r seilwaith angenrheidiol wedi'i leoli yn jyngl [[Feneswela]].

Er gwaethaf llawer o anawsterau, fe lwyddon nhw i gadw'r darllediad i fynd tan 1977. Penderfynodd aelodau'r radio ddod â'r cam hwn i ben.

==== Radio cyhoeddus ====
Dechreuodd y prosiect i Euskadi Irratia ddod yn orsaf radio gyhoeddus i Lywodraeth Gwlad y Basg yng ngwanwyn 1982. Ramon Labaien oedd Gweinidog Diwylliant Llywodraeth Gwlad y Basg ar y pryd, ac fe gomisiynodd Joxe Mari Otermin i greu seilwaith yr orsaf.

Bu Otermin yn gweithio i orsaf Herri Irratia yn Loyola, ac ar ôl derbyn comisiwn Labaien, recriwtiodd lawer o ddarlledwyr lleol ar gyfer yr orsaf radio newydd. Gan mai Basgeg oedd yr elfen bwysicaf, nid newyddiadurwyr yn unig a ymunodd, ond ieithegwyr hefyd. Hynny yw, amgylchynodd ei hun â gweithwyr proffesiynol a oedd yn siarad Basgeg yn dda yn y dyddiau cynnar hynny.

Felly, dechreuodd y darllediadau cyntaf ar 23 Tachwedd, 1982, o bencadlys Stryd Andia yn [[Donostia]].&lt;ref&gt;{{cite book|title=Ethnic Minority Media: An International Perspective|publisher=SAGE Publications|year=1992|ISBN=9781452245713|page=184|language=en}}&lt;/ref&gt;

== Cyflwynwyr ==
Ymhlith y cyflwynwyr radio adnabyddus ar y sianel mae Arantxa Iturbe, Manu Etxezortu, Beatriz Zabaleta, Arantza Kalzada, Maite Artola a Txetxu Urbieta.

== Rhaglenni ==

===''Amarauna''===
Yn llythrennol &quot;[[Gwe'r pryf copyn|gwe'r pryf copyn&quot; -]] Rhaglen ysgafn yn y boreau ar y penwythnos.

=== ''Baipasa'' ===
Rhaglen materion cyfoes 3 awr o hyd, ar ddiwedd y prynhawn. Olaia Urtiaga yw'r cyflwynydd.

=== ''Beste ni'' ===
&quot;Fi arall&quot; - dau o bobl sy'n rhannu'r un enw (er enghraifft, yr athletwraig [[Naroa Agirre]] a Naroa Agirre arall) yn trafod eu bywydau.

===''Faktoria (irratsaioa)''===
Rhaglen newyddion a materion cyfoes, 3 awr bob bore.

===''Goizak gaur''===
Rhaglen newyddion 30 munud amser cinio.

=== ''Hiru Erregeen Mahaia'' ===
Rhaglen chwaraeon wedi'i enwi ar ôl [[Hiru Erregeen Mahaia|mynydd]]. Ymysg y cyflwynwyr mae Txetxu Urbieta, Kepa Iribar, Haritz Gallastegi, Maitane Urbieta ac Ander Altuna. Yn ogystal â [[Pêl-droed|pêl-droed,]] mae'r rhaglen yn trafod [[rhwyfo]], [[pilota]] a chwaraeon gwledig Gwlad y Basg.

===''Mezularia''===
Rhaglen newyddion a sgwrsio awr o hyd gyda'r nos, gydag Ohiane Perez.

===''Norteko ferrokarrila''===
Gwyddoniaeth a thechnoleg gyda Guillermo Roa.

=== ''Portobello'' ===
Rhaglen gerddoriaeth ar y penwythnos gydag Asier Leoz.

===''Sarean.eus''===
&quot;Ar-lein&quot; neu &quot;yn y rhwydwaith&quot; yw ystyr ''sarean.'' Rhaglen sy'n canolbwyntio ar y byd digidol, diwylliant a cherddoriaeth gyda Leire Palacios.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Videogame Sciences and Arts: 12th International Conference, VJ 2020, Mirandela, Portugal, November 26-28, 2020 : Revised Selected Papers|publisher=Springer International Publishing|year=2022|ISBN=9783030953058|page=38|language=en}}&lt;/ref&gt;

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

== Dolenni allanol ==

* [https://www.eitb.eus/eu/irratia/euskadi-irratia/ Gwefan Euskadi Irratia]
* [https://www.eitb.eus/eu/nahieran/irratia/euskadi-irratia/ Gwrando eto]
* [https://www.eitb.eus/eu/irratia/programazioa/#prog_3col_1 Amserlen]
{{Rheoli awdurdod}}
[[Categori:Gorsafoedd radio yng Ngwlad y Basg]]
[[Categori:Gorsafoedd radio Basgeg]]
[[Categori:Sefydliadau 1982]]</text>
      <sha1>kn0z3c8ygl3mywfe1ng5rqqjgfzth3o</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095685</id>
      <parentid>11095684</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T10:10:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stefanik</username>
        <id>413</id>
      </contributor>
      <comment>/* Radio cyhoeddus */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5131" xml:space="preserve">{{pethau}}


Gorsaf radio yw '''Euskadi Irratia''' sy'n darlledu [[Basgeg|yn y Basgeg]] i Wlad y [[Gwlad y Basg|Basg]] ac sy'n perthyn i'r grŵp cyfathrebu cyhoeddus [[Radio a Theledu Basgeg|EITB]]. Dechreuodd ddarlledu [[23 Tachwedd|ar 23 Tachwedd]] [[1982]]. Yn Basgeg, ''irrati'' / ''irratia'' yw &quot;radio&quot;. Gorsaf wahanol yw [[Radio Euskadi]], sydd hefyd dan ofal EITB ond yn darlledu yn [[Sbaeneg]].&lt;ref&gt;{{cite book|author=Alan Albarra|title=The Handbook of Spanish Language Media|publisher=Taylor &amp; Francis|year=2009|ISBN=9781135854300|page=30}}&lt;/ref&gt;

== Hanes ==
Mae'r enw &quot;Euskadi Irratia&quot; wedi'i ddefnyddio fwy nag unwaith. Mae'n ddadleuol a oes cysylltiad rhwng y gorsafoedd hyn ai peidio.

==== Yn ystod oes Franco ====
Ym 1937, gosododd Llywodraeth newydd Gwlad y Basg drosglwyddydd radio yn Itziar, ar fferm Getari. Fodd bynnag, ar ôl cwymp Bilbao, peidiodd  y gwasanaeth radio â darlledu.

10 mlynedd yn ddiweddarach, ail-lansiodd y llywodraeth alltud brosiect i sefydlu gorsaf radio. Ym 1946, lansiwyd prawf o’r orsaf radio newydd hon ym Mugerre ([[Lapurdi]], yng [[Iparralde|ngogledd Gwlad y Basg]]) a darlledwyd y rhaglen swyddogol gyntaf ym mis Chwefror 1947.

Radio gwrthsafiad ydoedd, roedd yn cael ei ddefnyddio i gollfarnu gweithredoedd llywodraeth [[Francisco Franco|Franco]] yn ne Gwlad y Basg ac i ledaenu negeseuon [[Abertzale|''abertzale'' cenedlaetholgar]]. Ym 1954, fodd bynnag, mewn ymateb i ofynion Franco, caeodd llywodraeth gwladwriaeth [[Ffrainc]] y radio.

Daeth yr ail gam hwn i ben hefyd gyda chau'r radio, ond buodd trydydd ymgais.

Naw mlynedd yn ddiweddarach, dechreuwyd darlledu [[10 Gorffennaf|ar 10 Gorffennaf]], [[1965]], yn [[Caracas]], [[Feneswela]]. Darlledodd y radio gan ddefnyddio tonfedd ganolig (MW) fel y gallai gyrraedd Gwlad y Basg o America. Er ei fod yn orsaf alltud, roedd yn gweithredu'n ddirgel, gyda'r seilwaith angenrheidiol wedi'i leoli yn jyngl [[Feneswela]].

Er gwaethaf llawer o anawsterau, fe lwyddon nhw i gadw'r darllediad i fynd tan 1977. Penderfynodd aelodau'r radio ddod â'r cam hwn i ben.

==== Radio cyhoeddus ====
Dechreuodd y prosiect i Euskadi Irratia ddod yn orsaf radio gyhoeddus i Lywodraeth Gwlad y Basg yng ngwanwyn 1982. Ramon Labaien oedd Gweinidog Diwylliant Llywodraeth Gwlad y Basg ar y pryd, ac fe gomisiynodd Joxe Mari Otermin i greu seilwaith yr orsaf.

Bu Otermin yn gweithio i orsaf Herri Irratia yn Loyola, ac ar ôl derbyn comisiwn Labaien, recriwtiodd lawer o ddarlledwyr lleol ar gyfer yr orsaf radio newydd. Gan mai Basgeg oedd yr elfen bwysicaf, nid newyddiadurwyr yn unig a ymunodd, ond ieithegwyr hefyd. Hynny yw, amgylchynodd ei hun â gweithwyr proffesiynol a oedd yn siarad Basgeg yn dda yn y dyddiau cynnar hynny.

Felly, dechreuodd y darllediadau cyntaf ar 23 Tachwedd 1982, o bencadlys Stryd Andia yn [[Donostia]].&lt;ref&gt;{{cite book|title=Ethnic Minority Media: An International Perspective|publisher=SAGE Publications|year=1992|ISBN=9781452245713|page=184|language=en}}&lt;/ref&gt;

== Cyflwynwyr ==
Ymhlith y cyflwynwyr radio adnabyddus ar y sianel mae Arantxa Iturbe, Manu Etxezortu, Beatriz Zabaleta, Arantza Kalzada, Maite Artola a Txetxu Urbieta.

== Rhaglenni ==

===''Amarauna''===
Yn llythrennol &quot;[[Gwe'r pryf copyn|gwe'r pryf copyn&quot; -]] Rhaglen ysgafn yn y boreau ar y penwythnos.

=== ''Baipasa'' ===
Rhaglen materion cyfoes 3 awr o hyd, ar ddiwedd y prynhawn. Olaia Urtiaga yw'r cyflwynydd.

=== ''Beste ni'' ===
&quot;Fi arall&quot; - dau o bobl sy'n rhannu'r un enw (er enghraifft, yr athletwraig [[Naroa Agirre]] a Naroa Agirre arall) yn trafod eu bywydau.

===''Faktoria (irratsaioa)''===
Rhaglen newyddion a materion cyfoes, 3 awr bob bore.

===''Goizak gaur''===
Rhaglen newyddion 30 munud amser cinio.

=== ''Hiru Erregeen Mahaia'' ===
Rhaglen chwaraeon wedi'i enwi ar ôl [[Hiru Erregeen Mahaia|mynydd]]. Ymysg y cyflwynwyr mae Txetxu Urbieta, Kepa Iribar, Haritz Gallastegi, Maitane Urbieta ac Ander Altuna. Yn ogystal â [[Pêl-droed|pêl-droed,]] mae'r rhaglen yn trafod [[rhwyfo]], [[pilota]] a chwaraeon gwledig Gwlad y Basg.

===''Mezularia''===
Rhaglen newyddion a sgwrsio awr o hyd gyda'r nos, gydag Ohiane Perez.

===''Norteko ferrokarrila''===
Gwyddoniaeth a thechnoleg gyda Guillermo Roa.

=== ''Portobello'' ===
Rhaglen gerddoriaeth ar y penwythnos gydag Asier Leoz.

===''Sarean.eus''===
&quot;Ar-lein&quot; neu &quot;yn y rhwydwaith&quot; yw ystyr ''sarean.'' Rhaglen sy'n canolbwyntio ar y byd digidol, diwylliant a cherddoriaeth gyda Leire Palacios.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Videogame Sciences and Arts: 12th International Conference, VJ 2020, Mirandela, Portugal, November 26-28, 2020 : Revised Selected Papers|publisher=Springer International Publishing|year=2022|ISBN=9783030953058|page=38|language=en}}&lt;/ref&gt;

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

== Dolenni allanol ==

* [https://www.eitb.eus/eu/irratia/euskadi-irratia/ Gwefan Euskadi Irratia]
* [https://www.eitb.eus/eu/nahieran/irratia/euskadi-irratia/ Gwrando eto]
* [https://www.eitb.eus/eu/irratia/programazioa/#prog_3col_1 Amserlen]
{{Rheoli awdurdod}}
[[Categori:Gorsafoedd radio yng Ngwlad y Basg]]
[[Categori:Gorsafoedd radio Basgeg]]
[[Categori:Sefydliadau 1982]]</text>
      <sha1>h5u5ru6v4l3pejglwq3oy59ykdf0juz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Categori:1999 yng Nghymru</title>
    <ns>14</ns>
    <id>297811</id>
    <revision>
      <id>11095465</id>
      <timestamp>2022-07-21T16:28:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <comment>Crëwyd tudalen newydd yn dechrau gyda '{{prif-cat|1999 yng Nghymru}}  [[Categori:1990au yng Nghymru]] [[Categori:1999 yn ôl gwlad|Cymru]] [[Categori:1999 yn y Deyrnas Unedig| Cymru]]'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="144" xml:space="preserve">{{prif-cat|1999 yng Nghymru}}

[[Categori:1990au yng Nghymru]]
[[Categori:1999 yn ôl gwlad|Cymru]]
[[Categori:1999 yn y Deyrnas Unedig| Cymru]]</text>
      <sha1>m0bm0kw6kw5eyu4nitx0m71g62n9qw2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Vikingur Reykjavik</title>
    <ns>0</ns>
    <id>297812</id>
    <revision>
      <id>11095507</id>
      <timestamp>2022-07-21T19:56:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stefanik</username>
        <id>413</id>
      </contributor>
      <comment>#wici365</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9873" xml:space="preserve">{{Use dmy dates|date=June 2022}}
{{Infobox football club
| clubname = Víkingur Reykjavik
| rivals   = Fram (Reykjavik), Valur (Reykjavik), KR (Reykjavik), Fylkir (Reykjavik), FH (Hafnarfjörður), Breiðablik, (Kópavogur)
| image    = Vikingur_badge.png
| fullname = Knattspyrnufélagið Víkingur
| nickname = ''Vikings, Vikes'' (Víkingar)
| founded  = {{Start date and age|1908|4|21|df=yes}}
| ground   = [[Víkingsvöllur]]
| capacity = 1,450&lt;ref&gt;Stadiums (2015) KSÍ.&lt;br/&gt;
http://www.ksi.is/mannvirki/knattspyrnuvellir/?vollur=102&lt;/ref&gt;
| affiliated clubs = [[Knattspyrnufélagið Berserkir|Berserkir]]
| owntitle = Club chairman
| owner    = Björn Einarsson
| chrtitle = FC chairman 
| chairman = Fridrik Magnusson
| manager  = [[Arnar Gunnlaugsson]]
| league   = [[Úrvalsdeild karla (football)|Úrvalsdeild]]
| season   = [[2021 Úrvalsdeild|2021]]
| position = 1st (Champions)
| website  = http://www.vikingur.is
| shirtsupplier = [[Macron]]
| shirtsponsors = [[TVG Zimzen]]
| pattern_la1=_vikingurr22h|pattern_b1=_vikingurr22h|pattern_ra1=_vikingurr22hh|pattern_sh1=|pattern_so1=
| leftarm1=FF0000|body1=FF0000|rightarm1=FF0000|shorts1=000000|socks1=000000
| pattern_la2=|pattern_b2=_vikingur1920a|pattern_ra2=|pattern_sh2=|pattern_so2=
| leftarm2=FFFFFF|body2=FFFFFF|rightarm2=FFFFFF|shorts2=FFFFFF|socks2=FFFFFF
}}
Mae '''Knattspyrnufélagið Víkingur''', y cyfeirir ato'n gyffredin fel '''Víkingur''' neu '''Víkingur Reykjavík''' (i'w gwahaniaethu oddi wrth Víkingur Ólafsvík) ac a elwir yn rhyngwladol fel Vikingur FC, yn glwb chwaraeon yng [[Gwlad yr Iâ|Ngwlad yr Iâ]] sydd wedi'i leoli yng nghymdogaeth Fossvogur yn [[Reykjavík]]. Mae'n un o'r clybiau chwaraeon hynaf yng Ngwlad yr Iâ, a sefydlwyd ar 21 Ebrill 1908.

Mae'r clwb pêl-droed wedi ennill chwe theitl Pencampwriaeth, pum teitl Adran Gyntaf a thri theitl Cwpan. Mae Víkingur yn gweithredu adrannau chwaraeon eraill gan gynnwys pêl-law, tennis, tennis bwrdd, karate a sgïo. Mae pob camp yn cynnwys timau gwrywaidd a benywaidd.

==Arfbais a lliwiau==
===Arfbais y clwb===
Þorbjörn Þórðarson, a oedd yn gadeirydd y Llychlynwyr yn y cyfnod 1943–44, ddyluniodd y bathodyn Víkingur gwreiddiol.&lt;ref&gt;Sögubrot (2015) Vikingur.is&lt;br /&gt;
Weblink: http://www.vikingur.is/forsiea/soegubrot/formenn-vikings {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160315234804/http://vikingur.is/forsiea/soegubrot/formenn-vikings |date=2016-03-15 }}&lt;/ref&gt; &lt;br /&gt; Ym mlaendir arfbais wreiddiol Vikingur mae pêl ledr frown o'r 19g wedi'i fframio â bathodynnau gwyn ac mae ganddi streipiau coch a du yn y cefndir.&lt;ref&gt;Víkingur Crest (2015) Wikipedia.[[:file:Knattspyrnufélagið Víkingur.png]]&lt;/ref&gt;

===Cit y tîm===
Mae'r Llychlynwyr wedi chwarae mewn gwisgoedd streipiog coch a du ers blynyddoedd cynnar y clwb.&lt;ref&gt;Football clubs (2015) KSÍ.&lt;br /&gt;
http://www.ksi.is/um-ksi/adildarfelog/adildarfelag/?Felag=103&lt;/ref&gt;

==Maes cartref==
Víkin - Mae cyfleusterau a thir cartref wedi'u lleoli yn Víkin ers 1984 pan osodwyd cae pêl-droed yno gyntaf. Dilynodd preswylfa'r clwb ym 1988 ac adeiladwyd cyfleusterau dan do ym 1991, gan wella'r cyfleusterau cyffredinol yn sylweddol.&lt;ref&gt;Official website of Knattspyrnufélagið Víkingur (2015) Sögubrot.
Weblink: http://www.vikingur.is/forsiea/soegubrot/stiklae-a-storu {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303233833/http://www.vikingur.is/forsiea/soegubrot/stiklae-a-storu |date=2016-03-03 }}&lt;/ref&gt; Lleolir Víkin yn ardal Fossvogur (Háaleiti a Bústaðir), ar ochr ddwyreiniol Reykjavík.&lt;ref&gt;Stadiums (2015). KSÍ. &lt;br /&gt;Weblink: http://www.ksi.is/mannvirki/knattspyrnuvellir/?vollur=102&lt;/ref&gt;
Vikingsvöllur - Adeiladwyd y lleoliad chwaraeon yn 2004 a'i gwblhau yn 2005. Mae tua 2000 o wylwyr yn Víkingsvöllur.

==Hyfforddiant ieuenctid==
Mae'r rhaglen hyfforddi ieuenctid yn Víkin yn nodedig am ei chyfraniad i dimau hŷn ac ieuenctid cenedlaethol Gwlad yr Iâ, gan ddarparu chwaraewyr fel:
Kári Árnason, Sölvi Ottesen, Kolbeinn Sigþórsson, Aron Elís Þrándarson, Óttar Magnús Karlsson

==Hanes y clwb==
Sefydlwyd Víkingur Reykjavik ar 21 Ebrill 1908 gyda'r pwrpas o ariannu pryniant pêl i grŵp o fechgyn mewn cymdogaeth yn Reykjavik chwarae pêl-droed.
Cynhaliwyd cyfarfod cyntaf y clwb, gyda 32 o fechgyn yn bresennol, yn islawr Túngata 12 yn Reykjavik.

===Symud===
Nid tan y flwyddyn 1976 y neilltuwyd darn o dir i Víkingur yn Fossvogur a dechreuodd adeiladu ei gyfleusterau preswyl a chwaraeon. Yn gyffredinol, mae prif faes gwasanaeth y clwb wedi'i ddiffinio gan Fossvogsdalur, Kringlumýrarbraut, Miklabraut a Reykjanesbraut.

==Anrhydeddau==

===Cynghrair===
&lt;!-- Deleted image removed: [[File:Championship Titles.jpg|thumbnail|right|Icelandic Cup &amp; Championships]] --&gt;
*'''[[Úrvalsdeild karla (football)|Icelandic League Championships]] (6):''' [[1920 Úrvalsdeild|1920]], [[1924 Úrvalsdeild|1924]], [[1981 Úrvalsdeild|1981]], [[1982 Úrvalsdeild|1982]], [[1991 Úrvalsdeild|1991]], [[2021 Úrvalsdeild|2021]]
*'''[[1. deild karla (football)|First Division Championships]] (5) (lefel 2):''' [[1. deild karla (football)|1969]], [[1. deild karla (football)|1971]], [[1. deild karla (football)|1973]], [[1987 1. deild karla|1987]], [[2010 1. deild karla|2010]]

====Cwpan====
*'''Cwpan pêl-droed Gwlad yr Iâ]] (3):''' 1971, 2019, 2021
*'''Super Cup Gwlad yr Iâ (3):''' 1982, 1983, 2022

==European record==
===Men's football - European Clashes===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Tymor
! Cystadleuaeth
! Cymal
! Clwb
! Cartref
! Oddi cartref
! Agregâd
|-
| [[1972–73 European Cup Winners' Cup|1972–73]]
| [[UEFA Cup Winners' Cup|European Cup Winners' Cup]]
| [[1972–73 European Cup Winners' Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|POL}} [[Legia Warsaw]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–9
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''0–11'''
|-
| [[1981–82 UEFA Cup|1981–82]]
| [[UEFA Cup]]
| [[1981–82 UEFA Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|FRA}} [[FC Girondins de Bordeaux|Bordeaux]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''0–8'''
|-
| [[1982–83 European Cup|1982–83]]
| [[European Champion Clubs' Cup|European Cup]]
| [[1982–83 European Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|ESP}} [[Real Sociedad]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–4'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Jóhann Þorvarðarson &amp; Sverrir Herbertsson.&lt;br /&gt;Weblink: http://www.sharkscores.com/Comparison/Default.aspx?id=453781 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150412204503/http://www.sharkscores.com/Comparison/Default.aspx?id=453781 |date=2015-04-12 }}&lt;/ref&gt;
|-
| [[1983–84 European Cup|1983–84]]
| [[UEFA Champions League|European Cup]]
| [[1983–84 European Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|HUN}} [[Győri ETO FC|Rába ETO Győr]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 1–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1–4'''&lt;ref&gt;Víkingur goal: Magnús Þorvaldsson.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.gyor.vikingur-reykjavik.35099.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[1992–93 UEFA Champions League|1992–93]]
| [[UEFA Champions League]]
| [[1992–93 UEFA Champions League#First round|1R]]
| {{flagicon|RUS}} [[PFC CSKA Moscow|CSKA Moscow]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–5'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Atli Einarsson &amp; Guðmundur Steinsson.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.vikingur-reykjavik.cska-moscou.34014.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[2015–16 UEFA Europa League|2015–16]]
| [[UEFA Europa League]]
| [[2015–16 UEFA Europa League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SVN}} [[FC Koper]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–3'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Arnþór Ingi Kristinsson x2.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.fc-koper.vikingur-reykjavik.180819.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[2020–21 UEFA Europa League|2020–21]]
| [[UEFA Europa League]]
| [[2020–21 UEFA Europa League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SVN}} [[NK Olimpija Ljubljana|Olimpija Ljubljana]]
| {{n/a}}
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1–2''' {{aet}}
| {{n/a}}
|-
| rowspan=&quot;4&quot;| [[2022–23 UEFA Champions League|2022–23]]
| rowspan=&quot;3&quot;| [[UEFA Champions League]]
| rowspan=&quot;2&quot;| [[2022–23 UEFA Champions League#Preliminary round|PR]]
| {{flagicon|EST}} [[FCI Levadia Tallinn|FCI Levadia]]
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;|'''6–1'''
|-
| {{flagicon|AND}} [[Inter Club d'Escaldes]]
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;|'''1–0'''
|-
| [[2022–23 UEFA Champions League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SWE}} [[Malmö FF]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 3–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5–6'''
|-
| [[UEFA Europa Conference League]]
| [[2022–23 UEFA Europa Conference League#Second qualifying round|2Q]]
| {{flagicon|WAL}} [[The New Saints F.C.|The New Saints]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
|}

'''Nodiadau:'''
* '''1R''': Rownd gyntaf
* '''1Q''': ROwnd cymhwyso gyntaf
* '''PR''': Rownd rhagbrofol

==Dolenni allannol==
*[http://www.vikingur.is/ Gwefan swyddogol]
*[https://web.archive.org/web/20010417133748/http://www.vikingur.net/ Clwb cefnogwyr Vikingur]
*[https://www.facebook.com/pages/Víkingur-Reykjavík/22547063238 Tudalen Facebook swyddogol]
*[https://web.archive.org/web/20140625131035/http://www.ksi.is/ Cymdeithas Bêl-droed Gwlad yr Iâ]
*[http://www.nordicstadiums.com/vikingsvollur/ Stadiwm Vikingsvöllur]

==Cyfeiriadau==
{{Cyfeiriadau|2}}


[[Categori:Pêl-droed yng Gwlad yr Iâ]]
[[Categori:Chwaraeon yng Ngwlad yr Iâ]]
[[Categori:Reykjavik]]
[[Categori:Clybiau pêl-droed|Ewrop]]</text>
      <sha1>il59plj0uzzvuacbyutbndyn24qpy4b</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095509</id>
      <parentid>11095507</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T19:59:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stefanik</username>
        <id>413</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9883" xml:space="preserve">{{Use dmy dates|date=June 2022}}
{{Infobox football club
| clubname = Víkingur Reykjavik
| rivals   = Fram (Reykjavik), Valur (Reykjavik), KR (Reykjavik), Fylkir (Reykjavik), FH (Hafnarfjörður), Breiðablik, (Kópavogur)
| image    = [[Delwedd:Vikingur.svg.png]]
| fullname = Knattspyrnufélagið Víkingur
| nickname = ''Vikings, Vikes'' (Víkingar)
| founded  = {{Start date and age|1908|4|21|df=yes}}
| ground   = [[Víkingsvöllur]]
| capacity = 1,450&lt;ref&gt;Stadiums (2015) KSÍ.&lt;br/&gt;
http://www.ksi.is/mannvirki/knattspyrnuvellir/?vollur=102&lt;/ref&gt;
| affiliated clubs = [[Knattspyrnufélagið Berserkir|Berserkir]]
| owntitle = Club chairman
| owner    = Björn Einarsson
| chrtitle = FC chairman 
| chairman = Fridrik Magnusson
| manager  = [[Arnar Gunnlaugsson]]
| league   = [[Úrvalsdeild karla (football)|Úrvalsdeild]]
| season   = [[2021 Úrvalsdeild|2021]]
| position = 1st (Champions)
| website  = http://www.vikingur.is
| shirtsupplier = [[Macron]]
| shirtsponsors = [[TVG Zimzen]]
| pattern_la1=_vikingurr22h|pattern_b1=_vikingurr22h|pattern_ra1=_vikingurr22hh|pattern_sh1=|pattern_so1=
| leftarm1=FF0000|body1=FF0000|rightarm1=FF0000|shorts1=000000|socks1=000000
| pattern_la2=|pattern_b2=_vikingur1920a|pattern_ra2=|pattern_sh2=|pattern_so2=
| leftarm2=FFFFFF|body2=FFFFFF|rightarm2=FFFFFF|shorts2=FFFFFF|socks2=FFFFFF
}}
Mae '''Knattspyrnufélagið Víkingur''', y cyfeirir ato'n gyffredin fel '''Víkingur''' neu '''Víkingur Reykjavík''' (i'w gwahaniaethu oddi wrth Víkingur Ólafsvík) ac a elwir yn rhyngwladol fel Vikingur FC, yn glwb chwaraeon yng [[Gwlad yr Iâ|Ngwlad yr Iâ]] sydd wedi'i leoli yng nghymdogaeth Fossvogur yn [[Reykjavík]]. Mae'n un o'r clybiau chwaraeon hynaf yng Ngwlad yr Iâ, a sefydlwyd ar 21 Ebrill 1908.

Mae'r clwb pêl-droed wedi ennill chwe theitl Pencampwriaeth, pum teitl Adran Gyntaf a thri theitl Cwpan. Mae Víkingur yn gweithredu adrannau chwaraeon eraill gan gynnwys pêl-law, tennis, tennis bwrdd, karate a sgïo. Mae pob camp yn cynnwys timau gwrywaidd a benywaidd.

==Arfbais a lliwiau==
===Arfbais y clwb===
Þorbjörn Þórðarson, a oedd yn gadeirydd y Llychlynwyr yn y cyfnod 1943–44, ddyluniodd y bathodyn Víkingur gwreiddiol.&lt;ref&gt;Sögubrot (2015) Vikingur.is&lt;br /&gt;
Weblink: http://www.vikingur.is/forsiea/soegubrot/formenn-vikings {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160315234804/http://vikingur.is/forsiea/soegubrot/formenn-vikings |date=2016-03-15 }}&lt;/ref&gt; &lt;br /&gt; Ym mlaendir arfbais wreiddiol Vikingur mae pêl ledr frown o'r 19g wedi'i fframio â bathodynnau gwyn ac mae ganddi streipiau coch a du yn y cefndir.&lt;ref&gt;Víkingur Crest (2015) Wikipedia.[[:file:Knattspyrnufélagið Víkingur.png]]&lt;/ref&gt;

===Cit y tîm===
Mae'r Llychlynwyr wedi chwarae mewn gwisgoedd streipiog coch a du ers blynyddoedd cynnar y clwb.&lt;ref&gt;Football clubs (2015) KSÍ.&lt;br /&gt;
http://www.ksi.is/um-ksi/adildarfelog/adildarfelag/?Felag=103&lt;/ref&gt;

==Maes cartref==
Víkin - Mae cyfleusterau a thir cartref wedi'u lleoli yn Víkin ers 1984 pan osodwyd cae pêl-droed yno gyntaf. Dilynodd preswylfa'r clwb ym 1988 ac adeiladwyd cyfleusterau dan do ym 1991, gan wella'r cyfleusterau cyffredinol yn sylweddol.&lt;ref&gt;Official website of Knattspyrnufélagið Víkingur (2015) Sögubrot.
Weblink: http://www.vikingur.is/forsiea/soegubrot/stiklae-a-storu {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303233833/http://www.vikingur.is/forsiea/soegubrot/stiklae-a-storu |date=2016-03-03 }}&lt;/ref&gt; Lleolir Víkin yn ardal Fossvogur (Háaleiti a Bústaðir), ar ochr ddwyreiniol Reykjavík.&lt;ref&gt;Stadiums (2015). KSÍ. &lt;br /&gt;Weblink: http://www.ksi.is/mannvirki/knattspyrnuvellir/?vollur=102&lt;/ref&gt;
Vikingsvöllur - Adeiladwyd y lleoliad chwaraeon yn 2004 a'i gwblhau yn 2005. Mae tua 2000 o wylwyr yn Víkingsvöllur.

==Hyfforddiant ieuenctid==
Mae'r rhaglen hyfforddi ieuenctid yn Víkin yn nodedig am ei chyfraniad i dimau hŷn ac ieuenctid cenedlaethol Gwlad yr Iâ, gan ddarparu chwaraewyr fel:
Kári Árnason, Sölvi Ottesen, Kolbeinn Sigþórsson, Aron Elís Þrándarson, Óttar Magnús Karlsson

==Hanes y clwb==
Sefydlwyd Víkingur Reykjavik ar 21 Ebrill 1908 gyda'r pwrpas o ariannu pryniant pêl i grŵp o fechgyn mewn cymdogaeth yn Reykjavik chwarae pêl-droed.
Cynhaliwyd cyfarfod cyntaf y clwb, gyda 32 o fechgyn yn bresennol, yn islawr Túngata 12 yn Reykjavik.

===Symud===
Nid tan y flwyddyn 1976 y neilltuwyd darn o dir i Víkingur yn Fossvogur a dechreuodd adeiladu ei gyfleusterau preswyl a chwaraeon. Yn gyffredinol, mae prif faes gwasanaeth y clwb wedi'i ddiffinio gan Fossvogsdalur, Kringlumýrarbraut, Miklabraut a Reykjanesbraut.

==Anrhydeddau==

===Cynghrair===
&lt;!-- Deleted image removed: [[File:Championship Titles.jpg|thumbnail|right|Icelandic Cup &amp; Championships]] --&gt;
*'''[[Úrvalsdeild karla (football)|Icelandic League Championships]] (6):''' [[1920 Úrvalsdeild|1920]], [[1924 Úrvalsdeild|1924]], [[1981 Úrvalsdeild|1981]], [[1982 Úrvalsdeild|1982]], [[1991 Úrvalsdeild|1991]], [[2021 Úrvalsdeild|2021]]
*'''[[1. deild karla (football)|First Division Championships]] (5) (lefel 2):''' [[1. deild karla (football)|1969]], [[1. deild karla (football)|1971]], [[1. deild karla (football)|1973]], [[1987 1. deild karla|1987]], [[2010 1. deild karla|2010]]

====Cwpan====
*'''Cwpan pêl-droed Gwlad yr Iâ]] (3):''' 1971, 2019, 2021
*'''Super Cup Gwlad yr Iâ (3):''' 1982, 1983, 2022

==European record==
===Men's football - European Clashes===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Tymor
! Cystadleuaeth
! Cymal
! Clwb
! Cartref
! Oddi cartref
! Agregâd
|-
| [[1972–73 European Cup Winners' Cup|1972–73]]
| [[UEFA Cup Winners' Cup|European Cup Winners' Cup]]
| [[1972–73 European Cup Winners' Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|POL}} [[Legia Warsaw]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–9
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''0–11'''
|-
| [[1981–82 UEFA Cup|1981–82]]
| [[UEFA Cup]]
| [[1981–82 UEFA Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|FRA}} [[FC Girondins de Bordeaux|Bordeaux]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''0–8'''
|-
| [[1982–83 European Cup|1982–83]]
| [[European Champion Clubs' Cup|European Cup]]
| [[1982–83 European Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|ESP}} [[Real Sociedad]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–4'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Jóhann Þorvarðarson &amp; Sverrir Herbertsson.&lt;br /&gt;Weblink: http://www.sharkscores.com/Comparison/Default.aspx?id=453781 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150412204503/http://www.sharkscores.com/Comparison/Default.aspx?id=453781 |date=2015-04-12 }}&lt;/ref&gt;
|-
| [[1983–84 European Cup|1983–84]]
| [[UEFA Champions League|European Cup]]
| [[1983–84 European Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|HUN}} [[Győri ETO FC|Rába ETO Győr]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 1–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1–4'''&lt;ref&gt;Víkingur goal: Magnús Þorvaldsson.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.gyor.vikingur-reykjavik.35099.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[1992–93 UEFA Champions League|1992–93]]
| [[UEFA Champions League]]
| [[1992–93 UEFA Champions League#First round|1R]]
| {{flagicon|RUS}} [[PFC CSKA Moscow|CSKA Moscow]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–5'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Atli Einarsson &amp; Guðmundur Steinsson.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.vikingur-reykjavik.cska-moscou.34014.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[2015–16 UEFA Europa League|2015–16]]
| [[UEFA Europa League]]
| [[2015–16 UEFA Europa League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SVN}} [[FC Koper]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–3'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Arnþór Ingi Kristinsson x2.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.fc-koper.vikingur-reykjavik.180819.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[2020–21 UEFA Europa League|2020–21]]
| [[UEFA Europa League]]
| [[2020–21 UEFA Europa League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SVN}} [[NK Olimpija Ljubljana|Olimpija Ljubljana]]
| {{n/a}}
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1–2''' {{aet}}
| {{n/a}}
|-
| rowspan=&quot;4&quot;| [[2022–23 UEFA Champions League|2022–23]]
| rowspan=&quot;3&quot;| [[UEFA Champions League]]
| rowspan=&quot;2&quot;| [[2022–23 UEFA Champions League#Preliminary round|PR]]
| {{flagicon|EST}} [[FCI Levadia Tallinn|FCI Levadia]]
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;|'''6–1'''
|-
| {{flagicon|AND}} [[Inter Club d'Escaldes]]
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;|'''1–0'''
|-
| [[2022–23 UEFA Champions League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SWE}} [[Malmö FF]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 3–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5–6'''
|-
| [[UEFA Europa Conference League]]
| [[2022–23 UEFA Europa Conference League#Second qualifying round|2Q]]
| {{flagicon|WAL}} [[The New Saints F.C.|The New Saints]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
|}

'''Nodiadau:'''
* '''1R''': Rownd gyntaf
* '''1Q''': ROwnd cymhwyso gyntaf
* '''PR''': Rownd rhagbrofol

==Dolenni allannol==
*[http://www.vikingur.is/ Gwefan swyddogol]
*[https://web.archive.org/web/20010417133748/http://www.vikingur.net/ Clwb cefnogwyr Vikingur]
*[https://www.facebook.com/pages/Víkingur-Reykjavík/22547063238 Tudalen Facebook swyddogol]
*[https://web.archive.org/web/20140625131035/http://www.ksi.is/ Cymdeithas Bêl-droed Gwlad yr Iâ]
*[http://www.nordicstadiums.com/vikingsvollur/ Stadiwm Vikingsvöllur]

==Cyfeiriadau==
{{Cyfeiriadau|2}}


[[Categori:Pêl-droed yng Gwlad yr Iâ]]
[[Categori:Chwaraeon yng Ngwlad yr Iâ]]
[[Categori:Reykjavik]]
[[Categori:Clybiau pêl-droed|Ewrop]]</text>
      <sha1>sp391mn87l6r3lfnyxqoarqdjn9sjne</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095511</id>
      <parentid>11095509</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:00:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stefanik</username>
        <id>413</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9873" xml:space="preserve">{{Use dmy dates|date=June 2022}}
{{Infobox football club
| clubname = Víkingur Reykjavik
| rivals   = Fram (Reykjavik), Valur (Reykjavik), KR (Reykjavik), Fylkir (Reykjavik), FH (Hafnarfjörður), Breiðablik, (Kópavogur)
| image    = [[Delwedd:Vikingur.svg.png]]
| fullname = Knattspyrnufélagið Víkingur
| nickname = ''Vikings, Vikes'' (Víkingar)
| founded  = {{Start date and age|1908|4|21|df=yes}}
| ground   = [[Víkingsvöllur]]
| capacity = 1,450&lt;ref&gt;Stadiums (2015) KSÍ.&lt;br/&gt;
http://www.ksi.is/mannvirki/knattspyrnuvellir/?vollur=102&lt;/ref&gt;
| affiliated clubs = [[Knattspyrnufélagið Berserkir|Berserkir]]
| owntitle = Club chairman
| owner    = Björn Einarsson
| chrtitle = FC chairman 
| chairman = Fridrik Magnusson
| manager  = Arnar Gunnlaugsson
| league   = [[Uwch Gynghrair Gwlad yr Iâ|Úrvalsdeild]]
| season   = [[2021 Úrvalsdeild|2021]]
| position = 1st (Champions)
| website  = http://www.vikingur.is
| shirtsupplier = [[Macron]]
| shirtsponsors = TVG Zimzen
| pattern_la1=_vikingurr22h|pattern_b1=_vikingurr22h|pattern_ra1=_vikingurr22hh|pattern_sh1=|pattern_so1=
| leftarm1=FF0000|body1=FF0000|rightarm1=FF0000|shorts1=000000|socks1=000000
| pattern_la2=|pattern_b2=_vikingur1920a|pattern_ra2=|pattern_sh2=|pattern_so2=
| leftarm2=FFFFFF|body2=FFFFFF|rightarm2=FFFFFF|shorts2=FFFFFF|socks2=FFFFFF
}}
Mae '''Knattspyrnufélagið Víkingur''', y cyfeirir ato'n gyffredin fel '''Víkingur''' neu '''Víkingur Reykjavík''' (i'w gwahaniaethu oddi wrth Víkingur Ólafsvík) ac a elwir yn rhyngwladol fel Vikingur FC, yn glwb chwaraeon yng [[Gwlad yr Iâ|Ngwlad yr Iâ]] sydd wedi'i leoli yng nghymdogaeth Fossvogur yn [[Reykjavík]]. Mae'n un o'r clybiau chwaraeon hynaf yng Ngwlad yr Iâ, a sefydlwyd ar 21 Ebrill 1908.

Mae'r clwb pêl-droed wedi ennill chwe theitl Pencampwriaeth, pum teitl Adran Gyntaf a thri theitl Cwpan. Mae Víkingur yn gweithredu adrannau chwaraeon eraill gan gynnwys pêl-law, tennis, tennis bwrdd, karate a sgïo. Mae pob camp yn cynnwys timau gwrywaidd a benywaidd.

==Arfbais a lliwiau==
===Arfbais y clwb===
Þorbjörn Þórðarson, a oedd yn gadeirydd y Llychlynwyr yn y cyfnod 1943–44, ddyluniodd y bathodyn Víkingur gwreiddiol.&lt;ref&gt;Sögubrot (2015) Vikingur.is&lt;br /&gt;
Weblink: http://www.vikingur.is/forsiea/soegubrot/formenn-vikings {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160315234804/http://vikingur.is/forsiea/soegubrot/formenn-vikings |date=2016-03-15 }}&lt;/ref&gt; &lt;br /&gt; Ym mlaendir arfbais wreiddiol Vikingur mae pêl ledr frown o'r 19g wedi'i fframio â bathodynnau gwyn ac mae ganddi streipiau coch a du yn y cefndir.&lt;ref&gt;Víkingur Crest (2015) Wikipedia.[[:file:Knattspyrnufélagið Víkingur.png]]&lt;/ref&gt;

===Cit y tîm===
Mae'r Llychlynwyr wedi chwarae mewn gwisgoedd streipiog coch a du ers blynyddoedd cynnar y clwb.&lt;ref&gt;Football clubs (2015) KSÍ.&lt;br /&gt;
http://www.ksi.is/um-ksi/adildarfelog/adildarfelag/?Felag=103&lt;/ref&gt;

==Maes cartref==
Víkin - Mae cyfleusterau a thir cartref wedi'u lleoli yn Víkin ers 1984 pan osodwyd cae pêl-droed yno gyntaf. Dilynodd preswylfa'r clwb ym 1988 ac adeiladwyd cyfleusterau dan do ym 1991, gan wella'r cyfleusterau cyffredinol yn sylweddol.&lt;ref&gt;Official website of Knattspyrnufélagið Víkingur (2015) Sögubrot.
Weblink: http://www.vikingur.is/forsiea/soegubrot/stiklae-a-storu {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303233833/http://www.vikingur.is/forsiea/soegubrot/stiklae-a-storu |date=2016-03-03 }}&lt;/ref&gt; Lleolir Víkin yn ardal Fossvogur (Háaleiti a Bústaðir), ar ochr ddwyreiniol Reykjavík.&lt;ref&gt;Stadiums (2015). KSÍ. &lt;br /&gt;Weblink: http://www.ksi.is/mannvirki/knattspyrnuvellir/?vollur=102&lt;/ref&gt;
Vikingsvöllur - Adeiladwyd y lleoliad chwaraeon yn 2004 a'i gwblhau yn 2005. Mae tua 2000 o wylwyr yn Víkingsvöllur.

==Hyfforddiant ieuenctid==
Mae'r rhaglen hyfforddi ieuenctid yn Víkin yn nodedig am ei chyfraniad i dimau hŷn ac ieuenctid cenedlaethol Gwlad yr Iâ, gan ddarparu chwaraewyr fel:
Kári Árnason, Sölvi Ottesen, Kolbeinn Sigþórsson, Aron Elís Þrándarson, Óttar Magnús Karlsson

==Hanes y clwb==
Sefydlwyd Víkingur Reykjavik ar 21 Ebrill 1908 gyda'r pwrpas o ariannu pryniant pêl i grŵp o fechgyn mewn cymdogaeth yn Reykjavik chwarae pêl-droed.
Cynhaliwyd cyfarfod cyntaf y clwb, gyda 32 o fechgyn yn bresennol, yn islawr Túngata 12 yn Reykjavik.

===Symud===
Nid tan y flwyddyn 1976 y neilltuwyd darn o dir i Víkingur yn Fossvogur a dechreuodd adeiladu ei gyfleusterau preswyl a chwaraeon. Yn gyffredinol, mae prif faes gwasanaeth y clwb wedi'i ddiffinio gan Fossvogsdalur, Kringlumýrarbraut, Miklabraut a Reykjanesbraut.

==Anrhydeddau==

===Cynghrair===
&lt;!-- Deleted image removed: [[File:Championship Titles.jpg|thumbnail|right|Icelandic Cup &amp; Championships]] --&gt;
*'''[[Úrvalsdeild karla (football)|Icelandic League Championships]] (6):''' [[1920 Úrvalsdeild|1920]], [[1924 Úrvalsdeild|1924]], [[1981 Úrvalsdeild|1981]], [[1982 Úrvalsdeild|1982]], [[1991 Úrvalsdeild|1991]], [[2021 Úrvalsdeild|2021]]
*'''[[1. deild karla (football)|First Division Championships]] (5) (lefel 2):''' [[1. deild karla (football)|1969]], [[1. deild karla (football)|1971]], [[1. deild karla (football)|1973]], [[1987 1. deild karla|1987]], [[2010 1. deild karla|2010]]

====Cwpan====
*'''Cwpan pêl-droed Gwlad yr Iâ]] (3):''' 1971, 2019, 2021
*'''Super Cup Gwlad yr Iâ (3):''' 1982, 1983, 2022

==European record==
===Men's football - European Clashes===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Tymor
! Cystadleuaeth
! Cymal
! Clwb
! Cartref
! Oddi cartref
! Agregâd
|-
| [[1972–73 European Cup Winners' Cup|1972–73]]
| [[UEFA Cup Winners' Cup|European Cup Winners' Cup]]
| [[1972–73 European Cup Winners' Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|POL}} [[Legia Warsaw]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–9
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''0–11'''
|-
| [[1981–82 UEFA Cup|1981–82]]
| [[UEFA Cup]]
| [[1981–82 UEFA Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|FRA}} [[FC Girondins de Bordeaux|Bordeaux]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''0–8'''
|-
| [[1982–83 European Cup|1982–83]]
| [[European Champion Clubs' Cup|European Cup]]
| [[1982–83 European Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|ESP}} [[Real Sociedad]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–4'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Jóhann Þorvarðarson &amp; Sverrir Herbertsson.&lt;br /&gt;Weblink: http://www.sharkscores.com/Comparison/Default.aspx?id=453781 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150412204503/http://www.sharkscores.com/Comparison/Default.aspx?id=453781 |date=2015-04-12 }}&lt;/ref&gt;
|-
| [[1983–84 European Cup|1983–84]]
| [[UEFA Champions League|European Cup]]
| [[1983–84 European Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|HUN}} [[Győri ETO FC|Rába ETO Győr]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 1–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1–4'''&lt;ref&gt;Víkingur goal: Magnús Þorvaldsson.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.gyor.vikingur-reykjavik.35099.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[1992–93 UEFA Champions League|1992–93]]
| [[UEFA Champions League]]
| [[1992–93 UEFA Champions League#First round|1R]]
| {{flagicon|RUS}} [[PFC CSKA Moscow|CSKA Moscow]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–5'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Atli Einarsson &amp; Guðmundur Steinsson.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.vikingur-reykjavik.cska-moscou.34014.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[2015–16 UEFA Europa League|2015–16]]
| [[UEFA Europa League]]
| [[2015–16 UEFA Europa League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SVN}} [[FC Koper]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–3'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Arnþór Ingi Kristinsson x2.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.fc-koper.vikingur-reykjavik.180819.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[2020–21 UEFA Europa League|2020–21]]
| [[UEFA Europa League]]
| [[2020–21 UEFA Europa League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SVN}} [[NK Olimpija Ljubljana|Olimpija Ljubljana]]
| {{n/a}}
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1–2''' {{aet}}
| {{n/a}}
|-
| rowspan=&quot;4&quot;| [[2022–23 UEFA Champions League|2022–23]]
| rowspan=&quot;3&quot;| [[UEFA Champions League]]
| rowspan=&quot;2&quot;| [[2022–23 UEFA Champions League#Preliminary round|PR]]
| {{flagicon|EST}} [[FCI Levadia Tallinn|FCI Levadia]]
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;|'''6–1'''
|-
| {{flagicon|AND}} [[Inter Club d'Escaldes]]
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;|'''1–0'''
|-
| [[2022–23 UEFA Champions League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SWE}} [[Malmö FF]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 3–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5–6'''
|-
| [[UEFA Europa Conference League]]
| [[2022–23 UEFA Europa Conference League#Second qualifying round|2Q]]
| {{flagicon|WAL}} [[The New Saints F.C.|The New Saints]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
|}

'''Nodiadau:'''
* '''1R''': Rownd gyntaf
* '''1Q''': ROwnd cymhwyso gyntaf
* '''PR''': Rownd rhagbrofol

==Dolenni allannol==
*[http://www.vikingur.is/ Gwefan swyddogol]
*[https://web.archive.org/web/20010417133748/http://www.vikingur.net/ Clwb cefnogwyr Vikingur]
*[https://www.facebook.com/pages/Víkingur-Reykjavík/22547063238 Tudalen Facebook swyddogol]
*[https://web.archive.org/web/20140625131035/http://www.ksi.is/ Cymdeithas Bêl-droed Gwlad yr Iâ]
*[http://www.nordicstadiums.com/vikingsvollur/ Stadiwm Vikingsvöllur]

==Cyfeiriadau==
{{Cyfeiriadau|2}}


[[Categori:Pêl-droed yng Gwlad yr Iâ]]
[[Categori:Chwaraeon yng Ngwlad yr Iâ]]
[[Categori:Reykjavik]]
[[Categori:Clybiau pêl-droed|Ewrop]]</text>
      <sha1>8i611xt046k3cn6k6netsio0juvmjup</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095512</id>
      <parentid>11095511</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:02:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stefanik</username>
        <id>413</id>
      </contributor>
      <comment>/* Cynghrair */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9802" xml:space="preserve">{{Use dmy dates|date=June 2022}}
{{Infobox football club
| clubname = Víkingur Reykjavik
| rivals   = Fram (Reykjavik), Valur (Reykjavik), KR (Reykjavik), Fylkir (Reykjavik), FH (Hafnarfjörður), Breiðablik, (Kópavogur)
| image    = [[Delwedd:Vikingur.svg.png]]
| fullname = Knattspyrnufélagið Víkingur
| nickname = ''Vikings, Vikes'' (Víkingar)
| founded  = {{Start date and age|1908|4|21|df=yes}}
| ground   = [[Víkingsvöllur]]
| capacity = 1,450&lt;ref&gt;Stadiums (2015) KSÍ.&lt;br/&gt;
http://www.ksi.is/mannvirki/knattspyrnuvellir/?vollur=102&lt;/ref&gt;
| affiliated clubs = [[Knattspyrnufélagið Berserkir|Berserkir]]
| owntitle = Club chairman
| owner    = Björn Einarsson
| chrtitle = FC chairman 
| chairman = Fridrik Magnusson
| manager  = Arnar Gunnlaugsson
| league   = [[Uwch Gynghrair Gwlad yr Iâ|Úrvalsdeild]]
| season   = [[2021 Úrvalsdeild|2021]]
| position = 1st (Champions)
| website  = http://www.vikingur.is
| shirtsupplier = [[Macron]]
| shirtsponsors = TVG Zimzen
| pattern_la1=_vikingurr22h|pattern_b1=_vikingurr22h|pattern_ra1=_vikingurr22hh|pattern_sh1=|pattern_so1=
| leftarm1=FF0000|body1=FF0000|rightarm1=FF0000|shorts1=000000|socks1=000000
| pattern_la2=|pattern_b2=_vikingur1920a|pattern_ra2=|pattern_sh2=|pattern_so2=
| leftarm2=FFFFFF|body2=FFFFFF|rightarm2=FFFFFF|shorts2=FFFFFF|socks2=FFFFFF
}}
Mae '''Knattspyrnufélagið Víkingur''', y cyfeirir ato'n gyffredin fel '''Víkingur''' neu '''Víkingur Reykjavík''' (i'w gwahaniaethu oddi wrth Víkingur Ólafsvík) ac a elwir yn rhyngwladol fel Vikingur FC, yn glwb chwaraeon yng [[Gwlad yr Iâ|Ngwlad yr Iâ]] sydd wedi'i leoli yng nghymdogaeth Fossvogur yn [[Reykjavík]]. Mae'n un o'r clybiau chwaraeon hynaf yng Ngwlad yr Iâ, a sefydlwyd ar 21 Ebrill 1908.

Mae'r clwb pêl-droed wedi ennill chwe theitl Pencampwriaeth, pum teitl Adran Gyntaf a thri theitl Cwpan. Mae Víkingur yn gweithredu adrannau chwaraeon eraill gan gynnwys pêl-law, tennis, tennis bwrdd, karate a sgïo. Mae pob camp yn cynnwys timau gwrywaidd a benywaidd.

==Arfbais a lliwiau==
===Arfbais y clwb===
Þorbjörn Þórðarson, a oedd yn gadeirydd y Llychlynwyr yn y cyfnod 1943–44, ddyluniodd y bathodyn Víkingur gwreiddiol.&lt;ref&gt;Sögubrot (2015) Vikingur.is&lt;br /&gt;
Weblink: http://www.vikingur.is/forsiea/soegubrot/formenn-vikings {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160315234804/http://vikingur.is/forsiea/soegubrot/formenn-vikings |date=2016-03-15 }}&lt;/ref&gt; &lt;br /&gt; Ym mlaendir arfbais wreiddiol Vikingur mae pêl ledr frown o'r 19g wedi'i fframio â bathodynnau gwyn ac mae ganddi streipiau coch a du yn y cefndir.&lt;ref&gt;Víkingur Crest (2015) Wikipedia.[[:file:Knattspyrnufélagið Víkingur.png]]&lt;/ref&gt;

===Cit y tîm===
Mae'r Llychlynwyr wedi chwarae mewn gwisgoedd streipiog coch a du ers blynyddoedd cynnar y clwb.&lt;ref&gt;Football clubs (2015) KSÍ.&lt;br /&gt;
http://www.ksi.is/um-ksi/adildarfelog/adildarfelag/?Felag=103&lt;/ref&gt;

==Maes cartref==
Víkin - Mae cyfleusterau a thir cartref wedi'u lleoli yn Víkin ers 1984 pan osodwyd cae pêl-droed yno gyntaf. Dilynodd preswylfa'r clwb ym 1988 ac adeiladwyd cyfleusterau dan do ym 1991, gan wella'r cyfleusterau cyffredinol yn sylweddol.&lt;ref&gt;Official website of Knattspyrnufélagið Víkingur (2015) Sögubrot.
Weblink: http://www.vikingur.is/forsiea/soegubrot/stiklae-a-storu {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303233833/http://www.vikingur.is/forsiea/soegubrot/stiklae-a-storu |date=2016-03-03 }}&lt;/ref&gt; Lleolir Víkin yn ardal Fossvogur (Háaleiti a Bústaðir), ar ochr ddwyreiniol Reykjavík.&lt;ref&gt;Stadiums (2015). KSÍ. &lt;br /&gt;Weblink: http://www.ksi.is/mannvirki/knattspyrnuvellir/?vollur=102&lt;/ref&gt;
Vikingsvöllur - Adeiladwyd y lleoliad chwaraeon yn 2004 a'i gwblhau yn 2005. Mae tua 2000 o wylwyr yn Víkingsvöllur.

==Hyfforddiant ieuenctid==
Mae'r rhaglen hyfforddi ieuenctid yn Víkin yn nodedig am ei chyfraniad i dimau hŷn ac ieuenctid cenedlaethol Gwlad yr Iâ, gan ddarparu chwaraewyr fel:
Kári Árnason, Sölvi Ottesen, Kolbeinn Sigþórsson, Aron Elís Þrándarson, Óttar Magnús Karlsson

==Hanes y clwb==
Sefydlwyd Víkingur Reykjavik ar 21 Ebrill 1908 gyda'r pwrpas o ariannu pryniant pêl i grŵp o fechgyn mewn cymdogaeth yn Reykjavik chwarae pêl-droed.
Cynhaliwyd cyfarfod cyntaf y clwb, gyda 32 o fechgyn yn bresennol, yn islawr Túngata 12 yn Reykjavik.

===Symud===
Nid tan y flwyddyn 1976 y neilltuwyd darn o dir i Víkingur yn Fossvogur a dechreuodd adeiladu ei gyfleusterau preswyl a chwaraeon. Yn gyffredinol, mae prif faes gwasanaeth y clwb wedi'i ddiffinio gan Fossvogsdalur, Kringlumýrarbraut, Miklabraut a Reykjanesbraut.

==Anrhydeddau==

===Cynghrair===
&lt;!-- Deleted image removed: [[File:Championship Titles.jpg|thumbnail|right|Icelandic Cup &amp; Championships]] --&gt;
*'''[[Uwch Gynghrair Gwlad yr Iâ]] (6):''' [[1920 Úrvalsdeild|1920]], [[1924 Úrvalsdeild|1924]], [[1981 Úrvalsdeild|1981]], [[1982 Úrvalsdeild|1982]], [[1991 Úrvalsdeild|1991]], [[2021 Úrvalsdeild|2021]]
*'''Adran 1. deild karla (5) (lefel 2):''' [[1. deild karla (football)|1969]], [[1. deild karla (football)|1971]], [[1. deild karla (football)|1973]], [[1987 1. deild karla|1987]], [[2010 1. deild karla|2010]]

====Cwpan====
*'''Cwpan pêl-droed Gwlad yr Iâ]] (3):''' 1971, 2019, 2021
*'''Super Cup Gwlad yr Iâ (3):''' 1982, 1983, 2022

==European record==
===Men's football - European Clashes===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Tymor
! Cystadleuaeth
! Cymal
! Clwb
! Cartref
! Oddi cartref
! Agregâd
|-
| [[1972–73 European Cup Winners' Cup|1972–73]]
| [[UEFA Cup Winners' Cup|European Cup Winners' Cup]]
| [[1972–73 European Cup Winners' Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|POL}} [[Legia Warsaw]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–9
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''0–11'''
|-
| [[1981–82 UEFA Cup|1981–82]]
| [[UEFA Cup]]
| [[1981–82 UEFA Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|FRA}} [[FC Girondins de Bordeaux|Bordeaux]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''0–8'''
|-
| [[1982–83 European Cup|1982–83]]
| [[European Champion Clubs' Cup|European Cup]]
| [[1982–83 European Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|ESP}} [[Real Sociedad]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–4'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Jóhann Þorvarðarson &amp; Sverrir Herbertsson.&lt;br /&gt;Weblink: http://www.sharkscores.com/Comparison/Default.aspx?id=453781 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150412204503/http://www.sharkscores.com/Comparison/Default.aspx?id=453781 |date=2015-04-12 }}&lt;/ref&gt;
|-
| [[1983–84 European Cup|1983–84]]
| [[UEFA Champions League|European Cup]]
| [[1983–84 European Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|HUN}} [[Győri ETO FC|Rába ETO Győr]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 1–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1–4'''&lt;ref&gt;Víkingur goal: Magnús Þorvaldsson.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.gyor.vikingur-reykjavik.35099.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[1992–93 UEFA Champions League|1992–93]]
| [[UEFA Champions League]]
| [[1992–93 UEFA Champions League#First round|1R]]
| {{flagicon|RUS}} [[PFC CSKA Moscow|CSKA Moscow]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–5'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Atli Einarsson &amp; Guðmundur Steinsson.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.vikingur-reykjavik.cska-moscou.34014.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[2015–16 UEFA Europa League|2015–16]]
| [[UEFA Europa League]]
| [[2015–16 UEFA Europa League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SVN}} [[FC Koper]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–3'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Arnþór Ingi Kristinsson x2.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.fc-koper.vikingur-reykjavik.180819.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[2020–21 UEFA Europa League|2020–21]]
| [[UEFA Europa League]]
| [[2020–21 UEFA Europa League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SVN}} [[NK Olimpija Ljubljana|Olimpija Ljubljana]]
| {{n/a}}
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1–2''' {{aet}}
| {{n/a}}
|-
| rowspan=&quot;4&quot;| [[2022–23 UEFA Champions League|2022–23]]
| rowspan=&quot;3&quot;| [[UEFA Champions League]]
| rowspan=&quot;2&quot;| [[2022–23 UEFA Champions League#Preliminary round|PR]]
| {{flagicon|EST}} [[FCI Levadia Tallinn|FCI Levadia]]
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;|'''6–1'''
|-
| {{flagicon|AND}} [[Inter Club d'Escaldes]]
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;|'''1–0'''
|-
| [[2022–23 UEFA Champions League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SWE}} [[Malmö FF]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 3–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5–6'''
|-
| [[UEFA Europa Conference League]]
| [[2022–23 UEFA Europa Conference League#Second qualifying round|2Q]]
| {{flagicon|WAL}} [[The New Saints F.C.|The New Saints]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
|}

'''Nodiadau:'''
* '''1R''': Rownd gyntaf
* '''1Q''': ROwnd cymhwyso gyntaf
* '''PR''': Rownd rhagbrofol

==Dolenni allannol==
*[http://www.vikingur.is/ Gwefan swyddogol]
*[https://web.archive.org/web/20010417133748/http://www.vikingur.net/ Clwb cefnogwyr Vikingur]
*[https://www.facebook.com/pages/Víkingur-Reykjavík/22547063238 Tudalen Facebook swyddogol]
*[https://web.archive.org/web/20140625131035/http://www.ksi.is/ Cymdeithas Bêl-droed Gwlad yr Iâ]
*[http://www.nordicstadiums.com/vikingsvollur/ Stadiwm Vikingsvöllur]

==Cyfeiriadau==
{{Cyfeiriadau|2}}


[[Categori:Pêl-droed yng Gwlad yr Iâ]]
[[Categori:Chwaraeon yng Ngwlad yr Iâ]]
[[Categori:Reykjavik]]
[[Categori:Clybiau pêl-droed|Ewrop]]</text>
      <sha1>6knhtbhx1k9oqew8tmeoruhugcck3o6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095513</id>
      <parentid>11095512</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:03:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stefanik</username>
        <id>413</id>
      </contributor>
      <comment>/* Cynghrair */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9533" xml:space="preserve">{{Use dmy dates|date=June 2022}}
{{Infobox football club
| clubname = Víkingur Reykjavik
| rivals   = Fram (Reykjavik), Valur (Reykjavik), KR (Reykjavik), Fylkir (Reykjavik), FH (Hafnarfjörður), Breiðablik, (Kópavogur)
| image    = [[Delwedd:Vikingur.svg.png]]
| fullname = Knattspyrnufélagið Víkingur
| nickname = ''Vikings, Vikes'' (Víkingar)
| founded  = {{Start date and age|1908|4|21|df=yes}}
| ground   = [[Víkingsvöllur]]
| capacity = 1,450&lt;ref&gt;Stadiums (2015) KSÍ.&lt;br/&gt;
http://www.ksi.is/mannvirki/knattspyrnuvellir/?vollur=102&lt;/ref&gt;
| affiliated clubs = [[Knattspyrnufélagið Berserkir|Berserkir]]
| owntitle = Club chairman
| owner    = Björn Einarsson
| chrtitle = FC chairman 
| chairman = Fridrik Magnusson
| manager  = Arnar Gunnlaugsson
| league   = [[Uwch Gynghrair Gwlad yr Iâ|Úrvalsdeild]]
| season   = [[2021 Úrvalsdeild|2021]]
| position = 1st (Champions)
| website  = http://www.vikingur.is
| shirtsupplier = [[Macron]]
| shirtsponsors = TVG Zimzen
| pattern_la1=_vikingurr22h|pattern_b1=_vikingurr22h|pattern_ra1=_vikingurr22hh|pattern_sh1=|pattern_so1=
| leftarm1=FF0000|body1=FF0000|rightarm1=FF0000|shorts1=000000|socks1=000000
| pattern_la2=|pattern_b2=_vikingur1920a|pattern_ra2=|pattern_sh2=|pattern_so2=
| leftarm2=FFFFFF|body2=FFFFFF|rightarm2=FFFFFF|shorts2=FFFFFF|socks2=FFFFFF
}}
Mae '''Knattspyrnufélagið Víkingur''', y cyfeirir ato'n gyffredin fel '''Víkingur''' neu '''Víkingur Reykjavík''' (i'w gwahaniaethu oddi wrth Víkingur Ólafsvík) ac a elwir yn rhyngwladol fel Vikingur FC, yn glwb chwaraeon yng [[Gwlad yr Iâ|Ngwlad yr Iâ]] sydd wedi'i leoli yng nghymdogaeth Fossvogur yn [[Reykjavík]]. Mae'n un o'r clybiau chwaraeon hynaf yng Ngwlad yr Iâ, a sefydlwyd ar 21 Ebrill 1908.

Mae'r clwb pêl-droed wedi ennill chwe theitl Pencampwriaeth, pum teitl Adran Gyntaf a thri theitl Cwpan. Mae Víkingur yn gweithredu adrannau chwaraeon eraill gan gynnwys pêl-law, tennis, tennis bwrdd, karate a sgïo. Mae pob camp yn cynnwys timau gwrywaidd a benywaidd.

==Arfbais a lliwiau==
===Arfbais y clwb===
Þorbjörn Þórðarson, a oedd yn gadeirydd y Llychlynwyr yn y cyfnod 1943–44, ddyluniodd y bathodyn Víkingur gwreiddiol.&lt;ref&gt;Sögubrot (2015) Vikingur.is&lt;br /&gt;
Weblink: http://www.vikingur.is/forsiea/soegubrot/formenn-vikings {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160315234804/http://vikingur.is/forsiea/soegubrot/formenn-vikings |date=2016-03-15 }}&lt;/ref&gt; &lt;br /&gt; Ym mlaendir arfbais wreiddiol Vikingur mae pêl ledr frown o'r 19g wedi'i fframio â bathodynnau gwyn ac mae ganddi streipiau coch a du yn y cefndir.&lt;ref&gt;Víkingur Crest (2015) Wikipedia.[[:file:Knattspyrnufélagið Víkingur.png]]&lt;/ref&gt;

===Cit y tîm===
Mae'r Llychlynwyr wedi chwarae mewn gwisgoedd streipiog coch a du ers blynyddoedd cynnar y clwb.&lt;ref&gt;Football clubs (2015) KSÍ.&lt;br /&gt;
http://www.ksi.is/um-ksi/adildarfelog/adildarfelag/?Felag=103&lt;/ref&gt;

==Maes cartref==
Víkin - Mae cyfleusterau a thir cartref wedi'u lleoli yn Víkin ers 1984 pan osodwyd cae pêl-droed yno gyntaf. Dilynodd preswylfa'r clwb ym 1988 ac adeiladwyd cyfleusterau dan do ym 1991, gan wella'r cyfleusterau cyffredinol yn sylweddol.&lt;ref&gt;Official website of Knattspyrnufélagið Víkingur (2015) Sögubrot.
Weblink: http://www.vikingur.is/forsiea/soegubrot/stiklae-a-storu {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303233833/http://www.vikingur.is/forsiea/soegubrot/stiklae-a-storu |date=2016-03-03 }}&lt;/ref&gt; Lleolir Víkin yn ardal Fossvogur (Háaleiti a Bústaðir), ar ochr ddwyreiniol Reykjavík.&lt;ref&gt;Stadiums (2015). KSÍ. &lt;br /&gt;Weblink: http://www.ksi.is/mannvirki/knattspyrnuvellir/?vollur=102&lt;/ref&gt;
Vikingsvöllur - Adeiladwyd y lleoliad chwaraeon yn 2004 a'i gwblhau yn 2005. Mae tua 2000 o wylwyr yn Víkingsvöllur.

==Hyfforddiant ieuenctid==
Mae'r rhaglen hyfforddi ieuenctid yn Víkin yn nodedig am ei chyfraniad i dimau hŷn ac ieuenctid cenedlaethol Gwlad yr Iâ, gan ddarparu chwaraewyr fel:
Kári Árnason, Sölvi Ottesen, Kolbeinn Sigþórsson, Aron Elís Þrándarson, Óttar Magnús Karlsson

==Hanes y clwb==
Sefydlwyd Víkingur Reykjavik ar 21 Ebrill 1908 gyda'r pwrpas o ariannu pryniant pêl i grŵp o fechgyn mewn cymdogaeth yn Reykjavik chwarae pêl-droed.
Cynhaliwyd cyfarfod cyntaf y clwb, gyda 32 o fechgyn yn bresennol, yn islawr Túngata 12 yn Reykjavik.

===Symud===
Nid tan y flwyddyn 1976 y neilltuwyd darn o dir i Víkingur yn Fossvogur a dechreuodd adeiladu ei gyfleusterau preswyl a chwaraeon. Yn gyffredinol, mae prif faes gwasanaeth y clwb wedi'i ddiffinio gan Fossvogsdalur, Kringlumýrarbraut, Miklabraut a Reykjanesbraut.

==Anrhydeddau==

===Cynghrair===
&lt;!-- Deleted image removed: [[File:Championship Titles.jpg|thumbnail|right|Icelandic Cup &amp; Championships]] --&gt;
*'''[[Uwch Gynghrair Gwlad yr Iâ]] (6):''' 1920, 1924, 1981, 1982, 1991, 2021
*'''Adran 1. deild karla (5) (lefel 2):''' |1969, 1971, 1973, 1987, 2010

====Cwpan====
*'''Cwpan pêl-droed Gwlad yr Iâ]] (3):''' 1971, 2019, 2021
*'''Super Cup Gwlad yr Iâ (3):''' 1982, 1983, 2022

==European record==
===Men's football - European Clashes===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Tymor
! Cystadleuaeth
! Cymal
! Clwb
! Cartref
! Oddi cartref
! Agregâd
|-
| [[1972–73 European Cup Winners' Cup|1972–73]]
| [[UEFA Cup Winners' Cup|European Cup Winners' Cup]]
| [[1972–73 European Cup Winners' Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|POL}} [[Legia Warsaw]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–9
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''0–11'''
|-
| [[1981–82 UEFA Cup|1981–82]]
| [[UEFA Cup]]
| [[1981–82 UEFA Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|FRA}} [[FC Girondins de Bordeaux|Bordeaux]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''0–8'''
|-
| [[1982–83 European Cup|1982–83]]
| [[European Champion Clubs' Cup|European Cup]]
| [[1982–83 European Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|ESP}} [[Real Sociedad]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–4'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Jóhann Þorvarðarson &amp; Sverrir Herbertsson.&lt;br /&gt;Weblink: http://www.sharkscores.com/Comparison/Default.aspx?id=453781 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150412204503/http://www.sharkscores.com/Comparison/Default.aspx?id=453781 |date=2015-04-12 }}&lt;/ref&gt;
|-
| [[1983–84 European Cup|1983–84]]
| [[UEFA Champions League|European Cup]]
| [[1983–84 European Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|HUN}} [[Győri ETO FC|Rába ETO Győr]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 1–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1–4'''&lt;ref&gt;Víkingur goal: Magnús Þorvaldsson.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.gyor.vikingur-reykjavik.35099.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[1992–93 UEFA Champions League|1992–93]]
| [[UEFA Champions League]]
| [[1992–93 UEFA Champions League#First round|1R]]
| {{flagicon|RUS}} [[PFC CSKA Moscow|CSKA Moscow]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–5'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Atli Einarsson &amp; Guðmundur Steinsson.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.vikingur-reykjavik.cska-moscou.34014.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[2015–16 UEFA Europa League|2015–16]]
| [[UEFA Europa League]]
| [[2015–16 UEFA Europa League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SVN}} [[FC Koper]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–3'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Arnþór Ingi Kristinsson x2.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.fc-koper.vikingur-reykjavik.180819.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[2020–21 UEFA Europa League|2020–21]]
| [[UEFA Europa League]]
| [[2020–21 UEFA Europa League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SVN}} [[NK Olimpija Ljubljana|Olimpija Ljubljana]]
| {{n/a}}
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1–2''' {{aet}}
| {{n/a}}
|-
| rowspan=&quot;4&quot;| [[2022–23 UEFA Champions League|2022–23]]
| rowspan=&quot;3&quot;| [[UEFA Champions League]]
| rowspan=&quot;2&quot;| [[2022–23 UEFA Champions League#Preliminary round|PR]]
| {{flagicon|EST}} [[FCI Levadia Tallinn|FCI Levadia]]
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;|'''6–1'''
|-
| {{flagicon|AND}} [[Inter Club d'Escaldes]]
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;|'''1–0'''
|-
| [[2022–23 UEFA Champions League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SWE}} [[Malmö FF]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 3–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5–6'''
|-
| [[UEFA Europa Conference League]]
| [[2022–23 UEFA Europa Conference League#Second qualifying round|2Q]]
| {{flagicon|WAL}} [[The New Saints F.C.|The New Saints]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
|}

'''Nodiadau:'''
* '''1R''': Rownd gyntaf
* '''1Q''': ROwnd cymhwyso gyntaf
* '''PR''': Rownd rhagbrofol

==Dolenni allannol==
*[http://www.vikingur.is/ Gwefan swyddogol]
*[https://web.archive.org/web/20010417133748/http://www.vikingur.net/ Clwb cefnogwyr Vikingur]
*[https://www.facebook.com/pages/Víkingur-Reykjavík/22547063238 Tudalen Facebook swyddogol]
*[https://web.archive.org/web/20140625131035/http://www.ksi.is/ Cymdeithas Bêl-droed Gwlad yr Iâ]
*[http://www.nordicstadiums.com/vikingsvollur/ Stadiwm Vikingsvöllur]

==Cyfeiriadau==
{{Cyfeiriadau|2}}


[[Categori:Pêl-droed yng Gwlad yr Iâ]]
[[Categori:Chwaraeon yng Ngwlad yr Iâ]]
[[Categori:Reykjavik]]
[[Categori:Clybiau pêl-droed|Ewrop]]</text>
      <sha1>4gckipzand1l8py6ovkxkk338ryhbpo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095514</id>
      <parentid>11095513</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:05:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stefanik</username>
        <id>413</id>
      </contributor>
      <comment>/* Cyfeiriadau */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9541" xml:space="preserve">{{Use dmy dates|date=June 2022}}
{{Infobox football club
| clubname = Víkingur Reykjavik
| rivals   = Fram (Reykjavik), Valur (Reykjavik), KR (Reykjavik), Fylkir (Reykjavik), FH (Hafnarfjörður), Breiðablik, (Kópavogur)
| image    = [[Delwedd:Vikingur.svg.png]]
| fullname = Knattspyrnufélagið Víkingur
| nickname = ''Vikings, Vikes'' (Víkingar)
| founded  = {{Start date and age|1908|4|21|df=yes}}
| ground   = [[Víkingsvöllur]]
| capacity = 1,450&lt;ref&gt;Stadiums (2015) KSÍ.&lt;br/&gt;
http://www.ksi.is/mannvirki/knattspyrnuvellir/?vollur=102&lt;/ref&gt;
| affiliated clubs = [[Knattspyrnufélagið Berserkir|Berserkir]]
| owntitle = Club chairman
| owner    = Björn Einarsson
| chrtitle = FC chairman 
| chairman = Fridrik Magnusson
| manager  = Arnar Gunnlaugsson
| league   = [[Uwch Gynghrair Gwlad yr Iâ|Úrvalsdeild]]
| season   = [[2021 Úrvalsdeild|2021]]
| position = 1st (Champions)
| website  = http://www.vikingur.is
| shirtsupplier = [[Macron]]
| shirtsponsors = TVG Zimzen
| pattern_la1=_vikingurr22h|pattern_b1=_vikingurr22h|pattern_ra1=_vikingurr22hh|pattern_sh1=|pattern_so1=
| leftarm1=FF0000|body1=FF0000|rightarm1=FF0000|shorts1=000000|socks1=000000
| pattern_la2=|pattern_b2=_vikingur1920a|pattern_ra2=|pattern_sh2=|pattern_so2=
| leftarm2=FFFFFF|body2=FFFFFF|rightarm2=FFFFFF|shorts2=FFFFFF|socks2=FFFFFF
}}
Mae '''Knattspyrnufélagið Víkingur''', y cyfeirir ato'n gyffredin fel '''Víkingur''' neu '''Víkingur Reykjavík''' (i'w gwahaniaethu oddi wrth Víkingur Ólafsvík) ac a elwir yn rhyngwladol fel Vikingur FC, yn glwb chwaraeon yng [[Gwlad yr Iâ|Ngwlad yr Iâ]] sydd wedi'i leoli yng nghymdogaeth Fossvogur yn [[Reykjavík]]. Mae'n un o'r clybiau chwaraeon hynaf yng Ngwlad yr Iâ, a sefydlwyd ar 21 Ebrill 1908.

Mae'r clwb pêl-droed wedi ennill chwe theitl Pencampwriaeth, pum teitl Adran Gyntaf a thri theitl Cwpan. Mae Víkingur yn gweithredu adrannau chwaraeon eraill gan gynnwys pêl-law, tennis, tennis bwrdd, karate a sgïo. Mae pob camp yn cynnwys timau gwrywaidd a benywaidd.

==Arfbais a lliwiau==
===Arfbais y clwb===
Þorbjörn Þórðarson, a oedd yn gadeirydd y Llychlynwyr yn y cyfnod 1943–44, ddyluniodd y bathodyn Víkingur gwreiddiol.&lt;ref&gt;Sögubrot (2015) Vikingur.is&lt;br /&gt;
Weblink: http://www.vikingur.is/forsiea/soegubrot/formenn-vikings {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160315234804/http://vikingur.is/forsiea/soegubrot/formenn-vikings |date=2016-03-15 }}&lt;/ref&gt; &lt;br /&gt; Ym mlaendir arfbais wreiddiol Vikingur mae pêl ledr frown o'r 19g wedi'i fframio â bathodynnau gwyn ac mae ganddi streipiau coch a du yn y cefndir.&lt;ref&gt;Víkingur Crest (2015) Wikipedia.[[:file:Knattspyrnufélagið Víkingur.png]]&lt;/ref&gt;

===Cit y tîm===
Mae'r Llychlynwyr wedi chwarae mewn gwisgoedd streipiog coch a du ers blynyddoedd cynnar y clwb.&lt;ref&gt;Football clubs (2015) KSÍ.&lt;br /&gt;
http://www.ksi.is/um-ksi/adildarfelog/adildarfelag/?Felag=103&lt;/ref&gt;

==Maes cartref==
Víkin - Mae cyfleusterau a thir cartref wedi'u lleoli yn Víkin ers 1984 pan osodwyd cae pêl-droed yno gyntaf. Dilynodd preswylfa'r clwb ym 1988 ac adeiladwyd cyfleusterau dan do ym 1991, gan wella'r cyfleusterau cyffredinol yn sylweddol.&lt;ref&gt;Official website of Knattspyrnufélagið Víkingur (2015) Sögubrot.
Weblink: http://www.vikingur.is/forsiea/soegubrot/stiklae-a-storu {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303233833/http://www.vikingur.is/forsiea/soegubrot/stiklae-a-storu |date=2016-03-03 }}&lt;/ref&gt; Lleolir Víkin yn ardal Fossvogur (Háaleiti a Bústaðir), ar ochr ddwyreiniol Reykjavík.&lt;ref&gt;Stadiums (2015). KSÍ. &lt;br /&gt;Weblink: http://www.ksi.is/mannvirki/knattspyrnuvellir/?vollur=102&lt;/ref&gt;
Vikingsvöllur - Adeiladwyd y lleoliad chwaraeon yn 2004 a'i gwblhau yn 2005. Mae tua 2000 o wylwyr yn Víkingsvöllur.

==Hyfforddiant ieuenctid==
Mae'r rhaglen hyfforddi ieuenctid yn Víkin yn nodedig am ei chyfraniad i dimau hŷn ac ieuenctid cenedlaethol Gwlad yr Iâ, gan ddarparu chwaraewyr fel:
Kári Árnason, Sölvi Ottesen, Kolbeinn Sigþórsson, Aron Elís Þrándarson, Óttar Magnús Karlsson

==Hanes y clwb==
Sefydlwyd Víkingur Reykjavik ar 21 Ebrill 1908 gyda'r pwrpas o ariannu pryniant pêl i grŵp o fechgyn mewn cymdogaeth yn Reykjavik chwarae pêl-droed.
Cynhaliwyd cyfarfod cyntaf y clwb, gyda 32 o fechgyn yn bresennol, yn islawr Túngata 12 yn Reykjavik.

===Symud===
Nid tan y flwyddyn 1976 y neilltuwyd darn o dir i Víkingur yn Fossvogur a dechreuodd adeiladu ei gyfleusterau preswyl a chwaraeon. Yn gyffredinol, mae prif faes gwasanaeth y clwb wedi'i ddiffinio gan Fossvogsdalur, Kringlumýrarbraut, Miklabraut a Reykjanesbraut.

==Anrhydeddau==

===Cynghrair===
&lt;!-- Deleted image removed: [[File:Championship Titles.jpg|thumbnail|right|Icelandic Cup &amp; Championships]] --&gt;
*'''[[Uwch Gynghrair Gwlad yr Iâ]] (6):''' 1920, 1924, 1981, 1982, 1991, 2021
*'''Adran 1. deild karla (5) (lefel 2):''' |1969, 1971, 1973, 1987, 2010

====Cwpan====
*'''Cwpan pêl-droed Gwlad yr Iâ]] (3):''' 1971, 2019, 2021
*'''Super Cup Gwlad yr Iâ (3):''' 1982, 1983, 2022

==European record==
===Men's football - European Clashes===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Tymor
! Cystadleuaeth
! Cymal
! Clwb
! Cartref
! Oddi cartref
! Agregâd
|-
| [[1972–73 European Cup Winners' Cup|1972–73]]
| [[UEFA Cup Winners' Cup|European Cup Winners' Cup]]
| [[1972–73 European Cup Winners' Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|POL}} [[Legia Warsaw]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–9
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''0–11'''
|-
| [[1981–82 UEFA Cup|1981–82]]
| [[UEFA Cup]]
| [[1981–82 UEFA Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|FRA}} [[FC Girondins de Bordeaux|Bordeaux]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''0–8'''
|-
| [[1982–83 European Cup|1982–83]]
| [[European Champion Clubs' Cup|European Cup]]
| [[1982–83 European Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|ESP}} [[Real Sociedad]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–4'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Jóhann Þorvarðarson &amp; Sverrir Herbertsson.&lt;br /&gt;Weblink: http://www.sharkscores.com/Comparison/Default.aspx?id=453781 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150412204503/http://www.sharkscores.com/Comparison/Default.aspx?id=453781 |date=2015-04-12 }}&lt;/ref&gt;
|-
| [[1983–84 European Cup|1983–84]]
| [[UEFA Champions League|European Cup]]
| [[1983–84 European Cup#First round|1R]]
| {{flagicon|HUN}} [[Győri ETO FC|Rába ETO Győr]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 1–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1–4'''&lt;ref&gt;Víkingur goal: Magnús Þorvaldsson.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.gyor.vikingur-reykjavik.35099.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[1992–93 UEFA Champions League|1992–93]]
| [[UEFA Champions League]]
| [[1992–93 UEFA Champions League#First round|1R]]
| {{flagicon|RUS}} [[PFC CSKA Moscow|CSKA Moscow]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–4
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–5'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Atli Einarsson &amp; Guðmundur Steinsson.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.vikingur-reykjavik.cska-moscou.34014.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[2015–16 UEFA Europa League|2015–16]]
| [[UEFA Europa League]]
| [[2015–16 UEFA Europa League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SVN}} [[FC Koper]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 0–1
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–2
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2–3'''&lt;ref&gt;Víkingur goals: Arnþór Ingi Kristinsson x2.&lt;br /&gt; Weblink: http://www.footballdatabase.eu/football.coupe.fc-koper.vikingur-reykjavik.180819.en.html&lt;/ref&gt;
|-
| [[2020–21 UEFA Europa League|2020–21]]
| [[UEFA Europa League]]
| [[2020–21 UEFA Europa League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SVN}} [[NK Olimpija Ljubljana|Olimpija Ljubljana]]
| {{n/a}}
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1–2''' {{aet}}
| {{n/a}}
|-
| rowspan=&quot;4&quot;| [[2022–23 UEFA Champions League|2022–23]]
| rowspan=&quot;3&quot;| [[UEFA Champions League]]
| rowspan=&quot;2&quot;| [[2022–23 UEFA Champions League#Preliminary round|PR]]
| {{flagicon|EST}} [[FCI Levadia Tallinn|FCI Levadia]]
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;|'''6–1'''
|-
| {{flagicon|AND}} [[Inter Club d'Escaldes]]
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;|'''1–0'''
|-
| [[2022–23 UEFA Champions League#First qualifying round|1Q]]
| {{flagicon|SWE}} [[Malmö FF]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 3–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 2–3
| style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5–6'''
|-
| [[UEFA Europa Conference League]]
| [[2022–23 UEFA Europa Conference League#Second qualifying round|2Q]]
| {{flagicon|WAL}} [[The New Saints F.C.|The New Saints]]
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 
|}

'''Nodiadau:'''
* '''1R''': Rownd gyntaf
* '''1Q''': ROwnd cymhwyso gyntaf
* '''PR''': Rownd rhagbrofol

==Dolenni allannol==
*[http://www.vikingur.is/ Gwefan swyddogol]
*[https://web.archive.org/web/20010417133748/http://www.vikingur.net/ Clwb cefnogwyr Vikingur]
*[https://www.facebook.com/pages/Víkingur-Reykjavík/22547063238 Tudalen Facebook swyddogol]
*[https://web.archive.org/web/20140625131035/http://www.ksi.is/ Cymdeithas Bêl-droed Gwlad yr Iâ]
*[http://www.nordicstadiums.com/vikingsvollur/ Stadiwm Vikingsvöllur]

==Cyfeiriadau==
{{Cyfeiriadau|2}}


[[Categori:Pêl-droed yng Ngwlad yr Iâ]]
[[Categori:Chwaraeon yng Ngwlad yr Iâ]]
[[Categori:Reykjavik]]
[[Categori:Clybiau pêl-droed|Gwlad yr Iâ]]</text>
      <sha1>djhmmkkafps73tp6d3vu9dd9md7hh61</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Delwedd:Vikingur.svg.png</title>
    <ns>6</ns>
    <id>297813</id>
    <revision>
      <id>11095508</id>
      <timestamp>2022-07-21T19:58:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stefanik</username>
        <id>413</id>
      </contributor>
      <comment>This is the logo owned by Knattspyrnufélagið Víkingur for Knattspyrnufélagið Víkingur.

Source	
http://vikingur.is/images/Knattspyrna/LOGO/10155439_10151785023493239_5639488565707400664_n.png

Article	
Knattspyrnufélagið Víkingur

Portion used	
The entire logo is used to convey the meaning intended and avoid tarnishing or misrepresenting the intended image.

Low resolution?	
The logo is of a size and resolution sufficient to maintain the quality intended by the company or organization, withou...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1475" xml:space="preserve">== Crynodeb ==
This is the logo owned by Knattspyrnufélagið Víkingur for Knattspyrnufélagið Víkingur.

Source	
http://vikingur.is/images/Knattspyrna/LOGO/10155439_10151785023493239_5639488565707400664_n.png

Article	
Knattspyrnufélagið Víkingur

Portion used	
The entire logo is used to convey the meaning intended and avoid tarnishing or misrepresenting the intended image.

Low resolution?	
The logo is of a size and resolution sufficient to maintain the quality intended by the company or organization, without being unnecessarily high resolution.

Purpose of use	
The image is placed in the infobox at the top of the article discussing Knattspyrnufélagið Víkingur, a subject of public interest. The significance of the logo is to help the reader identify the organization, assure the readers that they have reached the right article containing critical commentary about the organization, and illustrate the organization's intended branding message in a way that words alone could not convey.

Replaceable?	
Because it is a non-free logo, there is almost certainly no free representation. Any substitute that is not a derivative work would fail to convey the meaning intended, would tarnish or misrepresent its image, or would fail its purpose of identification or commentary.

Other information	
Use of the logo in the article complies with Wikipedia non-free content policy, logo guidelines, and fair use under United States copyright law as described above.</text>
      <sha1>o23x0ahalxviau7jwua7xuu23tevvg8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sgwrs:Salmonela</title>
    <ns>1</ns>
    <id>297815</id>
    <revision>
      <id>11095587</id>
      <timestamp>2022-07-21T22:19:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ériugena</username>
        <id>32406</id>
      </contributor>
      <comment>/* salmonela  */ adran newydd</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="144" xml:space="preserve">== salmonela  ==

'''''salmonela ''''' [[Defnyddiwr:Ériugena|Ériugena]] ([[Sgwrs Defnyddiwr:Ériugena|sgwrs]]) 22:19, 21 Gorffennaf 2022 (UTC)</text>
      <sha1>s0fwjjdpkmqg0evkidaz1os842mgc24</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sgwrs Categori:Staphylococcaceae</title>
    <ns>15</ns>
    <id>297816</id>
    <revision>
      <id>11095588</id>
      <timestamp>2022-07-21T22:21:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ériugena</username>
        <id>32406</id>
      </contributor>
      <comment>/* Staphylococcaceae */ adran newydd</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="158" xml:space="preserve">== Staphylococcaceae ==

'''''Staphylococcaceae''''' [[Defnyddiwr:Ériugena|Ériugena]] ([[Sgwrs Defnyddiwr:Ériugena|sgwrs]]) 22:21, 21 Gorffennaf 2022 (UTC)</text>
      <sha1>1aejsxxbbmdys9nurccn7yc543apgsh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sgwrs:Staphylococcus aureus ymwrthiol i fethisilin</title>
    <ns>1</ns>
    <id>297817</id>
    <revision>
      <id>11095589</id>
      <timestamp>2022-07-21T22:23:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ériugena</username>
        <id>32406</id>
      </contributor>
      <comment>/* Staphylococcus aureus */ adran newydd</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="166" xml:space="preserve">== Staphylococcus aureus ==

'''''Staphylococcus aureus''''' [[Defnyddiwr:Ériugena|Ériugena]] ([[Sgwrs Defnyddiwr:Ériugena|sgwrs]]) 22:23, 21 Gorffennaf 2022 (UTC)</text>
      <sha1>ipe3gypyrbvz5c3vm1ew2ekp95sycg4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Categori:Perry County, Alabama</title>
    <ns>14</ns>
    <id>297818</id>
    <revision>
      <id>11095653</id>
      <timestamp>2022-07-22T08:25:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <comment>Crëwyd tudalen newydd yn dechrau gyda '[[Categori:Siroedd Alabama]]'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28" xml:space="preserve">[[Categori:Siroedd Alabama]]</text>
      <sha1>2lsefceefh58ze7kdsds33ohqgvqzgr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Categori:Pickens County, Alabama</title>
    <ns>14</ns>
    <id>297819</id>
    <revision>
      <id>11095656</id>
      <timestamp>2022-07-22T08:27:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <comment>Crëwyd tudalen newydd yn dechrau gyda '[[Categori:Siroedd Alabama]]'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28" xml:space="preserve">[[Categori:Siroedd Alabama]]</text>
      <sha1>2lsefceefh58ze7kdsds33ohqgvqzgr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Radio Euskadi</title>
    <ns>0</ns>
    <id>297820</id>
    <revision>
      <id>11095680</id>
      <timestamp>2022-07-22T10:04:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stefanik</username>
        <id>413</id>
      </contributor>
      <comment>#wici365</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4939" xml:space="preserve">{{Pethau| fetchwikidata=ALL | suppressfields= gwladwriaeth}}
Mae '''Radio Euskadi''' yn orsaf [[radio]] sy'n dibynnu ar y grŵp cyfathrebu cyhoeddus Basgeg [[EiTB]]. Mae'n darlledu ei raglenni yn [[Sbaeneg]] ac mae wedi'i leoli yn ninas [[Bilbo]].&lt;ref&gt;{{cite book|author=Alan Albarra|title=The Handbook of Spanish Language Media|publisher=Taylor &amp; Francis|year=2009|ISBN=9781135854300|page=30}}&lt;/ref&gt;
 Mae ei chwaer orsaf, [[Euskadi Irratia]] yn darlledu yn yr iaith [[Basgeg]]. Ceir hefyd Radio Alava sy'n darlledu yn benodol ar gyfer talaith [[Araba]], sy'n un o daith dalaith [[Cymuned Ymreolaethol Gwlad y Basg]] (Euskadi).

==Hanes==
Ceir gwreiddiau darlledu radio Basgeg (yn yr iaith [[Basgeg]] ac yn [[Sbaeneg]] yn ystod [[Rhyfel Cartref Sbaen]] pan llwyddodd y Basgiaid i ennill hunanlywodraeth am gyfnod byr.&lt;ref name=libro&gt;{{Cite book
| last = Arrieta Alberdi
| first = Leyre
| title = La historia de Radio Euskadi
| year = 2009
| publication = Bilbao: Radio Euskadi
| id = ISBN 978-84-937153-0-4
}}&lt;/ref&gt; Gweler [[Hanes radio Gwlad y Basg]] am ragor o wybodaeth.

O dan [[Statud Ymreolaeth Gernika]] (sef, yr hyn a roddodd lywodraeth ddatganoledig i 3 talaith Basgeg a elwir yn [[Cymuned Ymreolaethol Gwlad y Basg|Cymuned Ymreolaethol Gwlad y Basg (Euskadi)]] a llywodreth ar wahân i dalaith Basgeg [[Nafarroa Garaia|Nafarroa Garaia (Nafar)]] - mewn modd tebyg, ond mwy o rym, i [[Datganoli Cymru|ddatganoli Cymru]] yn 1997), creodd Llywodraeth [[Euskadi]] Endid Radio a Theledu Cyhoeddus. Embryo'r sefydliad hwn fyddai Radio Vitoria, gorsaf a brynwyd ym 1981.

==Darlledu==
Aeth y Radio Euskadi presennol ar yr awyr ar 31 Mawrth 1983 ar donfedd FM. Yn yr 1990au dechreuodd hefyd ddarlledu ar donfedd fer ac yn 2000 dechreuodd darllediadau [[lloeren]]. Ers 2003 mae wedi bod yn bresennol ar y [[Y rhyngrwyd|Rhyngrwyd]] trwy borth eitb.com.

Ar 23 Mehefin 2007, newidiodd Radio Euskadi ei bencadlys ac agorodd gyfleusterau newydd ar safle hen Ffair Fasnach Ryngwladol Bilbao. Yn benodol, mae'n meddiannu rhan o bafiliwn 8 yr hen ffair - adeilad BAMI - gan rannu lleoliad â chwmnïau eraill y grŵp EiTB. Yn y cyfleusterau newydd hyn, sy'n ymgorffori technoleg ddigidol, mae'r cam pendant wedi'i gymryd i weithio gyda systemau gweinydd cyfrifiadurol.

Mae'r cyfleusterau, sydd wedi'u hintegreiddio i ofod o fwy na 8,000m², yn cynnwys chwe stiwdio o wahanol faint, un ohonynt â'r gallu i dderbyn y cyhoedd a darlledu perfformiadau cerddorol byw, ac ystafelloedd golygu a pharatoi rhaglenni amrywiol.

===Strwythur corfforaethol newydd===
Ar 14 Gorffennaf 2020, cymeradwyodd llywodraeth Euskadi y newid yn strwythur corfforaethol grŵp Euskal Irrati Telebista, lle mae Endid Cyhoeddus EITB yn cael ei gynnal a’r holl gwmnïau eraill (Eusko Irratia, Radio Vitoria, Euskal Telebista ac EITBNET ) yn cael eu huno. a oedd â fformiwla gyfreithiol cwmni cyfyngedig cyhoeddus, mewn un cwmni a elwir bellach yn EITB Media SAU , sy'n gwmni cyfyngedig cyhoeddus. Cwblhawyd y gweithdrefnau biwrocrataidd ym mis Tachwedd yr un flwyddyn a chofrestrwyd y cwmnïau newydd yn y Gofrestrfa Fasnachol gydag effeithiau ôl-weithredol hyd at 1 Ionawr 1 2020.

==Rhaglennu==
Mae Radio Euskadi yn cynnal rhaglen fasnachol lle mae'n mewnosod cyhoeddusrwydd. Mae'n rhoi'r prif sylw i raglenni newyddion a materion cyfoes yn ogystal â chwaraeon.

Mae'r rhaglenni canlynol yn sefyll allan yn ei grid:

* ''Boulevard abierto'' yn ofod ar gyfer dadl wleidyddol lle mae gwahanol westeion yn cymryd rhan mewn cynulliadau cymdeithasol
* ''Boulevard Magazine'', gyda chynnwys addysgiadol a chyfredol. Ymhyfrydu gyda'r cronicl dyddiol a thystiolaethau'r gwrandawyr.
* ''Crónica de Euskadi 2'', llawn gwybodaeth.
* ''Kultura.COM'', rhaglen ddiwylliannol yr orsaf.
* ''Kirolaldia'', Chwaraeon, newyddion chwaraeon.
* ''La jungla sonora'', yn rhaglen o ledaenu cerddorol
* ''Graffiti'', rhaglen gylchgrawn sy'n amlygu diwylliant a barn yn ogystal â digwyddiadau cyfoes.
* ''La casa de la palabra'', sy'n ymroddedig i antur, teithio a phrofiadau personol.
* ''Ganbara'', newyddion tebyg i gylchgrawn.
* ''Fuera de juego'', rhaglen chwaraeon sy'n crynhoi gwybodaeth ddyddiol.
* ''La noche despierta'', rhaglen nosweithiol, tebyg i gylchgrawn yr orsaf.
* ''Boulevard crónica de Euskadi'', hysbyswedd y bore.
* ''Más que palabras'', cylchgrawn sy'n meddiannu boreau Sadwrn a dydd Sul.

Mae cymeriad gwasanaeth cyhoeddus yn ei wneud yn sianel radio gwybodaeth a digwyddiadau swyddogol y cyrff sy'n ffurfio llywodraeth a senedd Gwlad y Basg, yn ogystal â sefydliadau cyhoeddus eraill o bŵer a phenderfyniadau'r wlad.

==Dolenni allannol==
* [http://www.eitb.com/radioeuskadi/ Gwefan swyddogol Radio Euskadi] yn Sbaeneg
* [https://twitter.com/radioeuskadi Twitter @radioeuskadi]

==Cyfeiriadau==
{{Cyfeiriadau|2}}

[[Categori:Gorsafoedd radio yng Ngwlad y Basg]]
[[Categori:Gwlad y Basg]]
[[Categori:Euskadi]]
[[Categori:Sefydliadau 1983]]
[[Categori:Caerdydd]]</text>
      <sha1>s4jixcwe3bnhtxe93n8nxm7vwebfopa</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095681</id>
      <parentid>11095680</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T10:05:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stefanik</username>
        <id>413</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4938" xml:space="preserve">{{Pethau| fetchwikidata=ALL | suppressfields= gwladwriaeth}}
Mae '''Radio Euskadi''' yn orsaf [[radio]] sy'n dibynnu ar y grŵp cyfathrebu cyhoeddus Basgeg [[EiTB]]. Mae'n darlledu ei raglenni yn [[Sbaeneg]] ac mae wedi'i leoli yn ninas [[Bilbo]].&lt;ref&gt;{{cite book|author=Alan Albarra|title=The Handbook of Spanish Language Media|publisher=Taylor &amp; Francis|year=2009|ISBN=9781135854300|page=30}}&lt;/ref&gt; Mae ei chwaer orsaf, [[Euskadi Irratia]] yn darlledu yn yr iaith [[Basgeg]]. Ceir hefyd Radio Alava sy'n darlledu yn benodol ar gyfer talaith [[Araba]], sy'n un o daith dalaith [[Cymuned Ymreolaethol Gwlad y Basg]] (Euskadi).

==Hanes==
Ceir gwreiddiau darlledu radio Basgeg (yn yr iaith [[Basgeg]] ac yn [[Sbaeneg]] yn ystod [[Rhyfel Cartref Sbaen]] pan llwyddodd y Basgiaid i ennill hunanlywodraeth am gyfnod byr.&lt;ref name=libro&gt;{{Cite book
| last = Arrieta Alberdi
| first = Leyre
| title = La historia de Radio Euskadi
| year = 2009
| publication = Bilbao: Radio Euskadi
| id = ISBN 978-84-937153-0-4
}}&lt;/ref&gt; Gweler [[Hanes radio Gwlad y Basg]] am ragor o wybodaeth.

O dan [[Statud Ymreolaeth Gernika]] (sef, yr hyn a roddodd lywodraeth ddatganoledig i 3 talaith Basgeg a elwir yn [[Cymuned Ymreolaethol Gwlad y Basg|Cymuned Ymreolaethol Gwlad y Basg (Euskadi)]] a llywodreth ar wahân i dalaith Basgeg [[Nafarroa Garaia|Nafarroa Garaia (Nafar)]] - mewn modd tebyg, ond mwy o rym, i [[Datganoli Cymru|ddatganoli Cymru]] yn 1997), creodd Llywodraeth [[Euskadi]] Endid Radio a Theledu Cyhoeddus. Embryo'r sefydliad hwn fyddai Radio Vitoria, gorsaf a brynwyd ym 1981.

==Darlledu==
Aeth y Radio Euskadi presennol ar yr awyr ar 31 Mawrth 1983 ar donfedd FM. Yn yr 1990au dechreuodd hefyd ddarlledu ar donfedd fer ac yn 2000 dechreuodd darllediadau [[lloeren]]. Ers 2003 mae wedi bod yn bresennol ar y [[Y rhyngrwyd|Rhyngrwyd]] trwy borth eitb.com.

Ar 23 Mehefin 2007, newidiodd Radio Euskadi ei bencadlys ac agorodd gyfleusterau newydd ar safle hen Ffair Fasnach Ryngwladol Bilbao. Yn benodol, mae'n meddiannu rhan o bafiliwn 8 yr hen ffair - adeilad BAMI - gan rannu lleoliad â chwmnïau eraill y grŵp EiTB. Yn y cyfleusterau newydd hyn, sy'n ymgorffori technoleg ddigidol, mae'r cam pendant wedi'i gymryd i weithio gyda systemau gweinydd cyfrifiadurol.

Mae'r cyfleusterau, sydd wedi'u hintegreiddio i ofod o fwy na 8,000m², yn cynnwys chwe stiwdio o wahanol faint, un ohonynt â'r gallu i dderbyn y cyhoedd a darlledu perfformiadau cerddorol byw, ac ystafelloedd golygu a pharatoi rhaglenni amrywiol.

===Strwythur corfforaethol newydd===
Ar 14 Gorffennaf 2020, cymeradwyodd llywodraeth Euskadi y newid yn strwythur corfforaethol grŵp Euskal Irrati Telebista, lle mae Endid Cyhoeddus EITB yn cael ei gynnal a’r holl gwmnïau eraill (Eusko Irratia, Radio Vitoria, Euskal Telebista ac EITBNET ) yn cael eu huno. a oedd â fformiwla gyfreithiol cwmni cyfyngedig cyhoeddus, mewn un cwmni a elwir bellach yn EITB Media SAU , sy'n gwmni cyfyngedig cyhoeddus. Cwblhawyd y gweithdrefnau biwrocrataidd ym mis Tachwedd yr un flwyddyn a chofrestrwyd y cwmnïau newydd yn y Gofrestrfa Fasnachol gydag effeithiau ôl-weithredol hyd at 1 Ionawr 1 2020.

==Rhaglennu==
Mae Radio Euskadi yn cynnal rhaglen fasnachol lle mae'n mewnosod cyhoeddusrwydd. Mae'n rhoi'r prif sylw i raglenni newyddion a materion cyfoes yn ogystal â chwaraeon.

Mae'r rhaglenni canlynol yn sefyll allan yn ei grid:

* ''Boulevard abierto'' yn ofod ar gyfer dadl wleidyddol lle mae gwahanol westeion yn cymryd rhan mewn cynulliadau cymdeithasol
* ''Boulevard Magazine'', gyda chynnwys addysgiadol a chyfredol. Ymhyfrydu gyda'r cronicl dyddiol a thystiolaethau'r gwrandawyr.
* ''Crónica de Euskadi 2'', llawn gwybodaeth.
* ''Kultura.COM'', rhaglen ddiwylliannol yr orsaf.
* ''Kirolaldia'', Chwaraeon, newyddion chwaraeon.
* ''La jungla sonora'', yn rhaglen o ledaenu cerddorol
* ''Graffiti'', rhaglen gylchgrawn sy'n amlygu diwylliant a barn yn ogystal â digwyddiadau cyfoes.
* ''La casa de la palabra'', sy'n ymroddedig i antur, teithio a phrofiadau personol.
* ''Ganbara'', newyddion tebyg i gylchgrawn.
* ''Fuera de juego'', rhaglen chwaraeon sy'n crynhoi gwybodaeth ddyddiol.
* ''La noche despierta'', rhaglen nosweithiol, tebyg i gylchgrawn yr orsaf.
* ''Boulevard crónica de Euskadi'', hysbyswedd y bore.
* ''Más que palabras'', cylchgrawn sy'n meddiannu boreau Sadwrn a dydd Sul.

Mae cymeriad gwasanaeth cyhoeddus yn ei wneud yn sianel radio gwybodaeth a digwyddiadau swyddogol y cyrff sy'n ffurfio llywodraeth a senedd Gwlad y Basg, yn ogystal â sefydliadau cyhoeddus eraill o bŵer a phenderfyniadau'r wlad.

==Dolenni allannol==
* [http://www.eitb.com/radioeuskadi/ Gwefan swyddogol Radio Euskadi] yn Sbaeneg
* [https://twitter.com/radioeuskadi Twitter @radioeuskadi]

==Cyfeiriadau==
{{Cyfeiriadau|2}}

[[Categori:Gorsafoedd radio yng Ngwlad y Basg]]
[[Categori:Gwlad y Basg]]
[[Categori:Euskadi]]
[[Categori:Sefydliadau 1983]]
[[Categori:Caerdydd]]</text>
      <sha1>fin5xk920td7lzgesfp9aludn6r9na6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095683</id>
      <parentid>11095681</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T10:08:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stefanik</username>
        <id>413</id>
      </contributor>
      <comment>/* Darlledu */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4946" xml:space="preserve">{{Pethau| fetchwikidata=ALL | suppressfields= gwladwriaeth}}
Mae '''Radio Euskadi''' yn orsaf [[radio]] sy'n dibynnu ar y grŵp cyfathrebu cyhoeddus Basgeg [[EiTB]]. Mae'n darlledu ei raglenni yn [[Sbaeneg]] ac mae wedi'i leoli yn ninas [[Bilbo]].&lt;ref&gt;{{cite book|author=Alan Albarra|title=The Handbook of Spanish Language Media|publisher=Taylor &amp; Francis|year=2009|ISBN=9781135854300|page=30}}&lt;/ref&gt; Mae ei chwaer orsaf, [[Euskadi Irratia]] yn darlledu yn yr iaith [[Basgeg]]. Ceir hefyd Radio Alava sy'n darlledu yn benodol ar gyfer talaith [[Araba]], sy'n un o daith dalaith [[Cymuned Ymreolaethol Gwlad y Basg]] (Euskadi).

==Hanes==
Ceir gwreiddiau darlledu radio Basgeg (yn yr iaith [[Basgeg]] ac yn [[Sbaeneg]] yn ystod [[Rhyfel Cartref Sbaen]] pan llwyddodd y Basgiaid i ennill hunanlywodraeth am gyfnod byr.&lt;ref name=libro&gt;{{Cite book
| last = Arrieta Alberdi
| first = Leyre
| title = La historia de Radio Euskadi
| year = 2009
| publication = Bilbao: Radio Euskadi
| id = ISBN 978-84-937153-0-4
}}&lt;/ref&gt; Gweler [[Hanes radio Gwlad y Basg]] am ragor o wybodaeth.

O dan [[Statud Ymreolaeth Gernika]] (sef, yr hyn a roddodd lywodraeth ddatganoledig i 3 talaith Basgeg a elwir yn [[Cymuned Ymreolaethol Gwlad y Basg|Cymuned Ymreolaethol Gwlad y Basg (Euskadi)]] a llywodreth ar wahân i dalaith Basgeg [[Nafarroa Garaia|Nafarroa Garaia (Nafar)]] - mewn modd tebyg, ond mwy o rym, i [[Datganoli Cymru|ddatganoli Cymru]] yn 1997), creodd Llywodraeth [[Euskadi]] Endid Radio a Theledu Cyhoeddus. Embryo'r sefydliad hwn fyddai Radio Vitoria, gorsaf a brynwyd ym 1981.

==Darlledu==
Aeth y Radio Euskadi presennol ar yr awyr ar [[31 Mawrth]] [[1983]] ar donfedd FM. Yn yr 1990au dechreuodd hefyd ddarlledu ar donfedd fer ac yn 2000 dechreuodd darllediadau [[lloeren]]. Ers 2003 mae wedi bod yn bresennol ar y [[Y rhyngrwyd|Rhyngrwyd]] trwy borth eitb.com.

Ar 23 Mehefin 2007, newidiodd Radio Euskadi ei bencadlys ac agorodd gyfleusterau newydd ar safle hen Ffair Fasnach Ryngwladol Bilbao. Yn benodol, mae'n meddiannu rhan o bafiliwn 8 yr hen ffair - adeilad BAMI - gan rannu lleoliad â chwmnïau eraill y grŵp EiTB. Yn y cyfleusterau newydd hyn, sy'n ymgorffori technoleg ddigidol, mae'r cam pendant wedi'i gymryd i weithio gyda systemau gweinydd cyfrifiadurol.

Mae'r cyfleusterau, sydd wedi'u hintegreiddio i ofod o fwy na 8,000m², yn cynnwys chwe stiwdio o wahanol faint, un ohonynt â'r gallu i dderbyn y cyhoedd a darlledu perfformiadau cerddorol byw, ac ystafelloedd golygu a pharatoi rhaglenni amrywiol.

===Strwythur corfforaethol newydd===
Ar 14 Gorffennaf 2020, cymeradwyodd llywodraeth Euskadi y newid yn strwythur corfforaethol grŵp Euskal Irrati Telebista, lle mae Endid Cyhoeddus EITB yn cael ei gynnal a’r holl gwmnïau eraill (Eusko Irratia, Radio Vitoria, Euskal Telebista ac EITBNET ) yn cael eu huno. a oedd â fformiwla gyfreithiol cwmni cyfyngedig cyhoeddus, mewn un cwmni a elwir bellach yn EITB Media SAU , sy'n gwmni cyfyngedig cyhoeddus. Cwblhawyd y gweithdrefnau biwrocrataidd ym mis Tachwedd yr un flwyddyn a chofrestrwyd y cwmnïau newydd yn y Gofrestrfa Fasnachol gydag effeithiau ôl-weithredol hyd at 1 Ionawr 1 2020.

==Rhaglennu==
Mae Radio Euskadi yn cynnal rhaglen fasnachol lle mae'n mewnosod cyhoeddusrwydd. Mae'n rhoi'r prif sylw i raglenni newyddion a materion cyfoes yn ogystal â chwaraeon.

Mae'r rhaglenni canlynol yn sefyll allan yn ei grid:

* ''Boulevard abierto'' yn ofod ar gyfer dadl wleidyddol lle mae gwahanol westeion yn cymryd rhan mewn cynulliadau cymdeithasol
* ''Boulevard Magazine'', gyda chynnwys addysgiadol a chyfredol. Ymhyfrydu gyda'r cronicl dyddiol a thystiolaethau'r gwrandawyr.
* ''Crónica de Euskadi 2'', llawn gwybodaeth.
* ''Kultura.COM'', rhaglen ddiwylliannol yr orsaf.
* ''Kirolaldia'', Chwaraeon, newyddion chwaraeon.
* ''La jungla sonora'', yn rhaglen o ledaenu cerddorol
* ''Graffiti'', rhaglen gylchgrawn sy'n amlygu diwylliant a barn yn ogystal â digwyddiadau cyfoes.
* ''La casa de la palabra'', sy'n ymroddedig i antur, teithio a phrofiadau personol.
* ''Ganbara'', newyddion tebyg i gylchgrawn.
* ''Fuera de juego'', rhaglen chwaraeon sy'n crynhoi gwybodaeth ddyddiol.
* ''La noche despierta'', rhaglen nosweithiol, tebyg i gylchgrawn yr orsaf.
* ''Boulevard crónica de Euskadi'', hysbyswedd y bore.
* ''Más que palabras'', cylchgrawn sy'n meddiannu boreau Sadwrn a dydd Sul.

Mae cymeriad gwasanaeth cyhoeddus yn ei wneud yn sianel radio gwybodaeth a digwyddiadau swyddogol y cyrff sy'n ffurfio llywodraeth a senedd Gwlad y Basg, yn ogystal â sefydliadau cyhoeddus eraill o bŵer a phenderfyniadau'r wlad.

==Dolenni allannol==
* [http://www.eitb.com/radioeuskadi/ Gwefan swyddogol Radio Euskadi] yn Sbaeneg
* [https://twitter.com/radioeuskadi Twitter @radioeuskadi]

==Cyfeiriadau==
{{Cyfeiriadau|2}}

[[Categori:Gorsafoedd radio yng Ngwlad y Basg]]
[[Categori:Gwlad y Basg]]
[[Categori:Euskadi]]
[[Categori:Sefydliadau 1983]]
[[Categori:Caerdydd]]</text>
      <sha1>4mxy86hatzthtj77yb7tl7z3215sugw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095686</id>
      <parentid>11095683</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T10:11:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stefanik</username>
        <id>413</id>
      </contributor>
      <comment>/* Strwythur corfforaethol newydd */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4944" xml:space="preserve">{{Pethau| fetchwikidata=ALL | suppressfields= gwladwriaeth}}
Mae '''Radio Euskadi''' yn orsaf [[radio]] sy'n dibynnu ar y grŵp cyfathrebu cyhoeddus Basgeg [[EiTB]]. Mae'n darlledu ei raglenni yn [[Sbaeneg]] ac mae wedi'i leoli yn ninas [[Bilbo]].&lt;ref&gt;{{cite book|author=Alan Albarra|title=The Handbook of Spanish Language Media|publisher=Taylor &amp; Francis|year=2009|ISBN=9781135854300|page=30}}&lt;/ref&gt; Mae ei chwaer orsaf, [[Euskadi Irratia]] yn darlledu yn yr iaith [[Basgeg]]. Ceir hefyd Radio Alava sy'n darlledu yn benodol ar gyfer talaith [[Araba]], sy'n un o daith dalaith [[Cymuned Ymreolaethol Gwlad y Basg]] (Euskadi).

==Hanes==
Ceir gwreiddiau darlledu radio Basgeg (yn yr iaith [[Basgeg]] ac yn [[Sbaeneg]] yn ystod [[Rhyfel Cartref Sbaen]] pan llwyddodd y Basgiaid i ennill hunanlywodraeth am gyfnod byr.&lt;ref name=libro&gt;{{Cite book
| last = Arrieta Alberdi
| first = Leyre
| title = La historia de Radio Euskadi
| year = 2009
| publication = Bilbao: Radio Euskadi
| id = ISBN 978-84-937153-0-4
}}&lt;/ref&gt; Gweler [[Hanes radio Gwlad y Basg]] am ragor o wybodaeth.

O dan [[Statud Ymreolaeth Gernika]] (sef, yr hyn a roddodd lywodraeth ddatganoledig i 3 talaith Basgeg a elwir yn [[Cymuned Ymreolaethol Gwlad y Basg|Cymuned Ymreolaethol Gwlad y Basg (Euskadi)]] a llywodreth ar wahân i dalaith Basgeg [[Nafarroa Garaia|Nafarroa Garaia (Nafar)]] - mewn modd tebyg, ond mwy o rym, i [[Datganoli Cymru|ddatganoli Cymru]] yn 1997), creodd Llywodraeth [[Euskadi]] Endid Radio a Theledu Cyhoeddus. Embryo'r sefydliad hwn fyddai Radio Vitoria, gorsaf a brynwyd ym 1981.

==Darlledu==
Aeth y Radio Euskadi presennol ar yr awyr ar [[31 Mawrth]] [[1983]] ar donfedd FM. Yn yr 1990au dechreuodd hefyd ddarlledu ar donfedd fer ac yn 2000 dechreuodd darllediadau [[lloeren]]. Ers 2003 mae wedi bod yn bresennol ar y [[Y rhyngrwyd|Rhyngrwyd]] trwy borth eitb.com.

Ar 23 Mehefin 2007, newidiodd Radio Euskadi ei bencadlys ac agorodd gyfleusterau newydd ar safle hen Ffair Fasnach Ryngwladol Bilbao. Yn benodol, mae'n meddiannu rhan o bafiliwn 8 yr hen ffair - adeilad BAMI - gan rannu lleoliad â chwmnïau eraill y grŵp EiTB. Yn y cyfleusterau newydd hyn, sy'n ymgorffori technoleg ddigidol, mae'r cam pendant wedi'i gymryd i weithio gyda systemau gweinydd cyfrifiadurol.

Mae'r cyfleusterau, sydd wedi'u hintegreiddio i ofod o fwy na 8,000m², yn cynnwys chwe stiwdio o wahanol faint, un ohonynt â'r gallu i dderbyn y cyhoedd a darlledu perfformiadau cerddorol byw, ac ystafelloedd golygu a pharatoi rhaglenni amrywiol.

===Strwythur corfforaethol newydd===
Ar 14 Gorffennaf 2020, cymeradwyodd llywodraeth Euskadi y newid yn strwythur corfforaethol grŵp Euskal Irrati Telebista, lle mae Endid Cyhoeddus EITB yn cael ei gynnal a’r holl gwmnïau eraill (Eusko Irratia, Radio Vitoria, Euskal Telebista ac EITBNET ) yn cael eu huno. a oedd â fformiwla gyfreithiol cwmni cyfyngedig cyhoeddus, mewn un cwmni a elwir bellach yn EITB Media SAU , sy'n gwmni cyfyngedig cyhoeddus. Cwblhawyd y gweithdrefnau biwrocrataidd ym mis Tachwedd yr un flwyddyn a chofrestrwyd y cwmnïau newydd yn y Gofrestrfa Fasnachol gydag effeithiau ôl-weithredol hyd at 1 Ionawr 2020.

==Rhaglennu==
Mae Radio Euskadi yn cynnal rhaglen fasnachol lle mae'n mewnosod cyhoeddusrwydd. Mae'n rhoi'r prif sylw i raglenni newyddion a materion cyfoes yn ogystal â chwaraeon.

Mae'r rhaglenni canlynol yn sefyll allan yn ei grid:

* ''Boulevard abierto'' yn ofod ar gyfer dadl wleidyddol lle mae gwahanol westeion yn cymryd rhan mewn cynulliadau cymdeithasol
* ''Boulevard Magazine'', gyda chynnwys addysgiadol a chyfredol. Ymhyfrydu gyda'r cronicl dyddiol a thystiolaethau'r gwrandawyr.
* ''Crónica de Euskadi 2'', llawn gwybodaeth.
* ''Kultura.COM'', rhaglen ddiwylliannol yr orsaf.
* ''Kirolaldia'', Chwaraeon, newyddion chwaraeon.
* ''La jungla sonora'', yn rhaglen o ledaenu cerddorol
* ''Graffiti'', rhaglen gylchgrawn sy'n amlygu diwylliant a barn yn ogystal â digwyddiadau cyfoes.
* ''La casa de la palabra'', sy'n ymroddedig i antur, teithio a phrofiadau personol.
* ''Ganbara'', newyddion tebyg i gylchgrawn.
* ''Fuera de juego'', rhaglen chwaraeon sy'n crynhoi gwybodaeth ddyddiol.
* ''La noche despierta'', rhaglen nosweithiol, tebyg i gylchgrawn yr orsaf.
* ''Boulevard crónica de Euskadi'', hysbyswedd y bore.
* ''Más que palabras'', cylchgrawn sy'n meddiannu boreau Sadwrn a dydd Sul.

Mae cymeriad gwasanaeth cyhoeddus yn ei wneud yn sianel radio gwybodaeth a digwyddiadau swyddogol y cyrff sy'n ffurfio llywodraeth a senedd Gwlad y Basg, yn ogystal â sefydliadau cyhoeddus eraill o bŵer a phenderfyniadau'r wlad.

==Dolenni allannol==
* [http://www.eitb.com/radioeuskadi/ Gwefan swyddogol Radio Euskadi] yn Sbaeneg
* [https://twitter.com/radioeuskadi Twitter @radioeuskadi]

==Cyfeiriadau==
{{Cyfeiriadau|2}}

[[Categori:Gorsafoedd radio yng Ngwlad y Basg]]
[[Categori:Gwlad y Basg]]
[[Categori:Euskadi]]
[[Categori:Sefydliadau 1983]]
[[Categori:Caerdydd]]</text>
      <sha1>br69dz91gbdbzcmb6680ufezyofheae</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Categori:Comedi yn ôl gwlad</title>
    <ns>14</ns>
    <id>297821</id>
    <revision>
      <id>11095688</id>
      <timestamp>2022-07-22T10:24:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <comment>Crëwyd tudalen newydd yn dechrau gyda '[[Categori:Adloniant yn ôl gwlad]] [[Categori:Comedi]] [[Categori:Comedi a hiwmor yn ôl cenedligrwydd]]'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="105" xml:space="preserve">[[Categori:Adloniant yn ôl gwlad]]
[[Categori:Comedi]]
[[Categori:Comedi a hiwmor yn ôl cenedligrwydd]]</text>
      <sha1>sfajg9kfxewe9vb4bc7jp13fgsq37o4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Categori:Comedi a hiwmor Canadaidd</title>
    <ns>14</ns>
    <id>297822</id>
    <revision>
      <id>11095689</id>
      <timestamp>2022-07-22T10:26:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <comment>Crëwyd tudalen newydd yn dechrau gyda '[[Categori:Comedi a hiwmor yn ôl cenedligrwydd]]'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="49" xml:space="preserve">[[Categori:Comedi a hiwmor yn ôl cenedligrwydd]]</text>
      <sha1>i41mbd5yc401l3ot76jvn58rbyx2ejm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095690</id>
      <parentid>11095689</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T10:27:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="85" xml:space="preserve">[[Categori:Adloniant yng Nghanada]]
[[Categori:Comedi a hiwmor yn ôl cenedligrwydd]]</text>
      <sha1>388n42f22qk0jqq77o6g285ijalsbk6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Categori:Cylchgronau De America</title>
    <ns>14</ns>
    <id>297823</id>
    <revision>
      <id>11095691</id>
      <timestamp>2022-07-22T10:29:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <comment>Crëwyd tudalen newydd yn dechrau gyda '[[Categori:Y cyfryngau yn Ne America]] [[Categori:Cylchgronau yn ôl cyfandir|De America]] [[Categori:Llên De America]]'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="120" xml:space="preserve">[[Categori:Y cyfryngau yn Ne America]]
[[Categori:Cylchgronau yn ôl cyfandir|De America]]
[[Categori:Llên De America]]</text>
      <sha1>5kynjx2qubhrhyzannhmg246u3oq1ye</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Categori:Cylchgronau Oceania</title>
    <ns>14</ns>
    <id>297824</id>
    <revision>
      <id>11095692</id>
      <timestamp>2022-07-22T10:31:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <comment>Crëwyd tudalen newydd yn dechrau gyda '[[Categori:Y cyfryngau yn Oceania]] [[Categori:Cylchgronau yn ôl cyfandir|Oceania]] [[Categori:Llên Oceania]]'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="111" xml:space="preserve">[[Categori:Y cyfryngau yn Oceania]]
[[Categori:Cylchgronau yn ôl cyfandir|Oceania]]
[[Categori:Llên Oceania]]</text>
      <sha1>dxcdnxb1885kcqr7hbx3uon20l0s3m4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Categori:Llên Oceania</title>
    <ns>14</ns>
    <id>297825</id>
    <revision>
      <id>11095693</id>
      <timestamp>2022-07-22T10:32:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <comment>Crëwyd tudalen newydd yn dechrau gyda '[[Categori:Y celfyddydau yn Oceania]] [[Categori:Llenyddiaeth yn ôl cyfandir|Oceania]]'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="87" xml:space="preserve">[[Categori:Y celfyddydau yn Oceania]]
[[Categori:Llenyddiaeth yn ôl cyfandir|Oceania]]</text>
      <sha1>4he9keil7zf027a5eqnitnmexiw3q37</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Categori:British Rail diesel multiple units</title>
    <ns>14</ns>
    <id>297826</id>
    <revision>
      <id>11095696</id>
      <timestamp>2022-07-22T10:37:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <comment>Crëwyd tudalen newydd yn dechrau gyda '[[Categori:Categorïau amddifad]]'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="33" xml:space="preserve">[[Categori:Categorïau amddifad]]</text>
      <sha1>s26rcw40ciai95vzvix3dqqcbfbgk95</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Categori:Borneo</title>
    <ns>14</ns>
    <id>297827</id>
    <revision>
      <id>11095698</id>
      <timestamp>2022-07-22T10:40:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <comment>Crëwyd tudalen newydd yn dechrau gyda '[[Categori:Ynysoedd Indonesia]] [[Categori:Ynysoedd Maleisia]]'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="62" xml:space="preserve">[[Categori:Ynysoedd Indonesia]]
[[Categori:Ynysoedd Maleisia]]</text>
      <sha1>9anhv9pmylzlvtf6hf2q5td0zza5txm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>11095701</id>
      <parentid>11095698</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T10:44:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Craigysgafn</username>
        <id>40536</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="82" xml:space="preserve">[[Categori:Brwnei]]
[[Categori:Ynysoedd Indonesia]]
[[Categori:Ynysoedd Maleisia]]</text>
      <sha1>fos8v6h7ct4ax4fji2u44ft2n8w5f2y</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>