Wicidestun cywikisource https://cy.wikisource.org/wiki/Hafan MediaWiki 1.39.0-wmf.25 first-letter Media Arbennig Sgwrs Defnyddiwr Sgwrs Defnyddiwr Wicidestun Sgwrs Wicidestun Delwedd Sgwrs Delwedd MediaWici Sgwrs MediaWici Nodyn Sgwrs Nodyn Cymorth Sgwrs Cymorth Categori Sgwrs Categori Tudalen Sgwrs Tudalen Indecs Sgwrs Indecs TimedText TimedText talk Modiwl Sgwrs modiwl Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 2 3113 38198 38057 2022-08-18T12:06:13Z AlwynapHuw 1710 /* Llyfrau i'w gwneud */ wikitext text/x-wiki Angen gwirio [[:Categori:Deleteme]] yn rheolaidd! ==Categoriau uwchlwytho comin== *Uploads by User:AlwynapHuw *Literature of Wales *Books from Wales *Poetry books from Wales *Poetry of Wales *History books from Wales *History of Wales by historic county‎ *Book covers from Wales‎ *Folklore of Wales *Mythology of Wales *Welsh National Assembly Acts *Welsh Parliament Acts *Biographical compilations *Christianity in Wales *Theologians from Wales *Undeb yr Annibynwyr Cymraeg *History of towns in Wales ==Cerdd== <nowiki><poem></nowiki></br> </br> <nowiki></poem></nowiki> <poem> Un dau tri Mam yn dal y pry </poem> ===Defnyddio Tabl === <nowiki>{| style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;width:310px"</nowiki></br><nowiki>|<poem></nowiki><br>Text</br><nowiki></poem></nowiki></br> <nowiki>|}</nowiki> {| style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;width:350px" |<poem> Un dau tri Mam yn dal y pry </poem> |} ===Canoli=== <nowiki>{{center block|</nowiki><br><nowiki><poem></nowiki><br><nowiki></poem></nowiki><br><nowiki>}}</nowiki> <nowiki></br></nowiki> {{center block| <poem> Un dau tri Mam yn dal y pry </poem> }} ===Defnyddio indent i ganoli=== <nowiki>{{block indent|1=</nowiki><br> <nowiki><poem></nowiki></br> <nowiki></poem></nowiki> </br> <nowiki>}}</nowiki> {{block indent|1= <poem> Un dau tri Mam yn dal y pry </poem> }} Gwthio ymhellach i'r canol <nowiki>{{block indent|1=</nowiki></br> <nowiki>{{block indent|1=</nowiki></br> <nowiki><poem></nowiki> <nowiki>}}}}</nowiki> {{block indent|1= {{block indent|1= <poem> Un dau tri Mam yn dal y pry </poem> }}}} ac ati ==Canoli ac ati== <nowiki>{{Canoli| }}</nowiki> <nowiki>{{right|}}</nowiki> <nowiki>{{Underline|}}</nowiki> <nowiki>{{Div col}}</nowiki></br><nowiki>{{Div col end}}</nowiki> <nowiki>{{box|Fel y</br>gwelodd</br>Pwyll ryfeddod}}</nowiki> <nowiki>'''''</nowiki> <nowiki>{{Canoli|—————————————}}</nowiki> <nowiki>{{Canoli|——————}}</nowiki> <nowiki><s></nowiki><s>llinell</s><nowiki></s></nowiki> <nowiki>{{Sfrac|3|2}}</nowiki> yn rhoi {{Sfrac|3|2}} <nowiki>{{rule|height=4px}}</nowiki> {{rule|height=4px}} <nowiki>{{rule}}</nowiki> {{rule}} <nowiki>{{rule|height=4px}}{{rule}}</nowiki> {{rule|height=4px}}{{rule}} ==Priflythrenau == [[Defnyddiwr:AlwynapHuw/priflythrennau]] <nowiki>{{Initial|[[File:Hanes Methodistiaeth Gorllewin Meirionydd Cyf I (page 13 crop).jpg|50px]]}}</nowiki> {{Initial|[[File:Hanes Methodistiaeth Gorllewin Meirionydd Cyf I (page 13 crop).jpg|55px]]}}LAIN o wlad ydyw yr hyn a elwir 'Rhwng y Ddwy Afon,' ar gwr De-Orllewinol Sir Feirionydd, oddentu deuddeng milldir o led, a deunaw neu ugain milldir o hyd, rhwng dwy afon, sef yr Afon Mawddach ac Afon Dyfi. Ymestyna o ran ei hyd o Lwyngwril i gwr uchaf Aberllyfeni, a'i lled o Arthog i Bennal. Amgylchynir y rhandir o du y Gorllewin gan ran o'r môr a elwir Cardigan Bay; o du y Dwyrain, gan Gadair Idris, a Llyn Tal-y-llyn; o du y Gogledd, gan yr Afon Mawddach, neu Afon yr Abermaw; o du y De, gan Afon Dyfi. Ac o'r tu arall i Afon Dyfi ==Linc i destun iaith arall== <nowiki>[[:en:The_Song_of_Hiawatha|Hiawatha'']]</nowiki> ==Cyfeiriadau== <nowiki>==Nodiadau==</nowiki></br><nowiki><references/></nowiki> <nowiki>==Ffynhonnell==</nowiki></br> <nowiki><references/></nowiki> <nowiki><ref>Emyn rhif 1, Llyfr Emynau y Methodistiaid Calfinaidd a Wesleaidd 1930</ref></nowiki> ==Dyfynnu== <nowiki>{{dyfyniad| }}</nowiki> {{dyfyniad|Yn golygu Defnyddiwr:AlwynapHuw}} neu <nowiki>{{quote| }}</nowiki> i hepgor y "" cyrliog glas {{quote|Yn golygu Defnyddiwr:AlwynapHuw}} ==Diwedd/Dechrau Adran== <nowiki>## Diwedd A ##</nowiki> <nowiki>## Dechrau B ##</nowiki> tosection="Diwedd A" fromsection="Dechrau B" <nowiki>==Nodiadau== <references/> </nowiki> ==Gorffen paragraff ar waelod tudalen== (ar linell newydd)¶ <br> ¶ <br> <nowiki>{{nop}}</nowiki> ===Gorffen pennill cerdd=== <nowiki></br></nowiki> ==Llyfrau i'w gwneud== *Cyfeiriad at "Capelulo" a "Sioned" Winnie Parry yn [[Tudalen:William-Jones.djvu/114]] *Cyfeiriadau at lyfrau Ab Owen - Morris Edwards a Jack Glan y Gors ar [[Tudalen:Tro Trwy'r Gogledd.pdf/50]] a 51 *[[Defnyddiwr:AlwynapHuw/Llyfrau]] ==Cynwys darlun o dudalen llyfr== [https://croptool.toolforge.org/? Crop Tool] <nowiki>[[File:image name|thumb|page=pageno]]</nowiki> <nowiki>[[File:Yn y Wlad.pdf|center|600px|page=36]]</nowiki> ==Ystadegau== [[https://phetools.toolforge.org/statistics.php]] 1 Chwef 2022 Rhif 44 4366 tud wedi eu prawf-ddarllen 5 Mawrth 2022 Rhif 41 5243 " 25 Ebrill 2022 Rhif 39 6985 " 13 Mai 2002 Rhif 39 7218 " 23 Mehefin Rhif 36 8379 " 5 Gorffennaf 2022 34 8877 8 Awst 2022 34 9577 ==Cyfieithiadau o waith Burns== {{center block| <poem> A Man’s a Man for a’ That Robert Burns Is there for honest Poverty That hings his head, an’ a’ that; The coward-slave, we pass him by, We dare be poor for a’ that! For a’ that, an’ a’ that. Our toils obscure an’ a’ that, The rank is but the guinea’s stamp, The Man’s the gowd for a’ that. What though on hamely fare we dine, Wear hoddin grey, an’ a that; Gie fools their silks, and knaves their wine; A Man’s a Man for a’ that: For a’ that, and a’ that, Their tinsel show, an’ a’ that; The honest man, tho’ e’er sae poor, Is king o’ men for a’ that. Ye see yon birkie ca’d a lord, Wha struts, an’ stares, an’ a’ that, Tho’ hundreds worship at his word, He’s but a coof for a’ that. For a’ that, an’ a’ that, His ribband, star, an’ a’ that, The man o’ independent mind, He looks an’ laughs at a’ that. A Prince can mak a belted knight, A marquis, duke, an’ a’ that! But an honest man’s aboon his might – Guid faith, he mauna fa’ that! For a’ that, an’ a’ that, Their dignities, an’ a’ that, The pith o’ Sense an’ pride o’ Worth Are higher rank than a’ that. Then let us pray that come it may, As come it will for a’ that, That Sense and Worth, o’er a’ the earth Shall bear the gree an’ a’ that. For a’ that, an’ a’ that, It’s comin yet for a’ that, That Man to Man the warld o’er Shall brithers be for a’ that. </poem> }} {{center block| <poem> MAE DYN YN DDYN, ER HYN OLL. Anhysbys A OES, am dlodi gonest bwn, Yn gwyro'i ben, a hyn oll? Y caethwas llwfr, awn heibio hwn, A meiddiwn fyw er hyn oll! Er hyn oll, a hyn oll, Ein lludded cudd, a hyn oll, Nid ydyw urdd ond argraff aur, Y dyn yw'r pwnc er hyn oll. Pa waeth, os cinio prin, yn flin, A siaced lwyd, a hyn oll; Caed ffol ei sidan, cnaf ei win, Mae'dyn yn ddyn er hyn oll; Er hyn oll, a hyn oll, Eu heurwe flug, a hyn oll; Y gonest ddyn, er pa mor dlawd, Yw brenin pawb er hyn oll. Chwi welwch draw'r ysgogyn balch, Yn syth ei drem, a hyn oll; Er cryma rhai wrth air y gwalch, Nid yw ond coeg, er hyn oll: Er hyn holl, a hyn oll, Ysnoden, aur, a hyn oll, Y dyn ag annibynol fryd, A syll a chwardd ar hyn oll. Geill brenin wneuthur marchog llawn, Ardalydd, dug, a hyn oll; Ond gonest ddyn, â chalon iawn, Sy fwy nas gall, er hyn oll! Er hyn oll, a hyn oll, Eu hurddas gwych, a hyn oll, Y synwyr cryf, a'r meddwl teg, Sy raddau uwch na hyn oll. Rho’wn lef y'nghyd, am ddod y pryd- A dod a wna, er hyn oll- Bydd synwyr clyd, tros wyneb byd, Yn dwyn y parch, a hyn oll; Er hyn oll, a hyn oll, Yn dod y mae, er hyn oll, Pan dros y byd, bydd dyn a dyn, Yn frawdol un, er hyn oll. </poem> }} </poem> }} {{center block| <poem> Auld Lang Syne — Robert Burns - 1759-1796 Should auld acquaintance be forgot, And never brought to mind? Should auld acquaintance be forgot, And auld lang syne! Chorus: For auld lang syne, my dear, For auld lang syne. We'll tak a cup o' kindness yet, For auld lang syne. And surely ye'll be your pint stowp! And surely I'll be mine! And we'll tak a cup o' kindness yet, For auld lang syne. Chorus We twa hae run about the braes, And pou'd the gowans fine; But we've wander'd mony a weary fit, Sin' auld lang syne. Chorus We twa hae paidl'd in the burn, Frae morning sun till dine; But seas between us braid hae roar'd Sin' auld lang syne. Chorus And there's a hand, my trusty fere! And gie's a hand o' thine! And we'll tak a right gude-willie waught, For auld lang syne. Chorus </poem> }} {{center block| <poem> HEN AMSER GYNT. Ieuan Glan Geirionydd Bu'n hoff i mi wrth deithio 'mhell, Gael groesaw âr fy hynt: Mil hoffach yw cael “henffych well,” Gan un fu'n Gyfaill gynt. BYRDON. Er mwyn yr amser gynt fy ffrynd, Yr hen amser gynt ; Cawn wydraid bach cyn canu'n iach Er mwyn yr amser gynt. Yn chwareu buom lawer tro, A'n penau yn. y gwynt, A phleser mawr yw cadw co' O'r hyfryd amser gynt.—Er mwyn, &c. Er dygwyddiadau fwy na rhi', Er gwario llawer punt, Er llawer coll ni chollais i Mo'r cof o'r amser gynt.—Er mwyn, &c. Tra curo'm calon dan fy mhron, Er mwyn ein hylon hynt, Tra carai'm gwlad, tra llygad llon,. Mi gofia'r amser gynt.— Er mwyn, &c. </poem> }} lhpi4vjwsjqa08ehofoyag5zxmz9vl6 38244 38198 2022-08-18T15:19:28Z AlwynapHuw 1710 /* Llyfrau i'w gwneud */ wikitext text/x-wiki Angen gwirio [[:Categori:Deleteme]] yn rheolaidd! ==Categoriau uwchlwytho comin== *Uploads by User:AlwynapHuw *Literature of Wales *Books from Wales *Poetry books from Wales *Poetry of Wales *History books from Wales *History of Wales by historic county‎ *Book covers from Wales‎ *Folklore of Wales *Mythology of Wales *Welsh National Assembly Acts *Welsh Parliament Acts *Biographical compilations *Christianity in Wales *Theologians from Wales *Undeb yr Annibynwyr Cymraeg *History of towns in Wales ==Cerdd== <nowiki><poem></nowiki></br> </br> <nowiki></poem></nowiki> <poem> Un dau tri Mam yn dal y pry </poem> ===Defnyddio Tabl === <nowiki>{| style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;width:310px"</nowiki></br><nowiki>|<poem></nowiki><br>Text</br><nowiki></poem></nowiki></br> <nowiki>|}</nowiki> {| style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;width:350px" |<poem> Un dau tri Mam yn dal y pry </poem> |} ===Canoli=== <nowiki>{{center block|</nowiki><br><nowiki><poem></nowiki><br><nowiki></poem></nowiki><br><nowiki>}}</nowiki> <nowiki></br></nowiki> {{center block| <poem> Un dau tri Mam yn dal y pry </poem> }} ===Defnyddio indent i ganoli=== <nowiki>{{block indent|1=</nowiki><br> <nowiki><poem></nowiki></br> <nowiki></poem></nowiki> </br> <nowiki>}}</nowiki> {{block indent|1= <poem> Un dau tri Mam yn dal y pry </poem> }} Gwthio ymhellach i'r canol <nowiki>{{block indent|1=</nowiki></br> <nowiki>{{block indent|1=</nowiki></br> <nowiki><poem></nowiki> <nowiki>}}}}</nowiki> {{block indent|1= {{block indent|1= <poem> Un dau tri Mam yn dal y pry </poem> }}}} ac ati ==Canoli ac ati== <nowiki>{{Canoli| }}</nowiki> <nowiki>{{right|}}</nowiki> <nowiki>{{Underline|}}</nowiki> <nowiki>{{Div col}}</nowiki></br><nowiki>{{Div col end}}</nowiki> <nowiki>{{box|Fel y</br>gwelodd</br>Pwyll ryfeddod}}</nowiki> <nowiki>'''''</nowiki> <nowiki>{{Canoli|—————————————}}</nowiki> <nowiki>{{Canoli|——————}}</nowiki> <nowiki><s></nowiki><s>llinell</s><nowiki></s></nowiki> <nowiki>{{Sfrac|3|2}}</nowiki> yn rhoi {{Sfrac|3|2}} <nowiki>{{rule|height=4px}}</nowiki> {{rule|height=4px}} <nowiki>{{rule}}</nowiki> {{rule}} <nowiki>{{rule|height=4px}}{{rule}}</nowiki> {{rule|height=4px}}{{rule}} ==Priflythrenau == [[Defnyddiwr:AlwynapHuw/priflythrennau]] <nowiki>{{Initial|[[File:Hanes Methodistiaeth Gorllewin Meirionydd Cyf I (page 13 crop).jpg|50px]]}}</nowiki> {{Initial|[[File:Hanes Methodistiaeth Gorllewin Meirionydd Cyf I (page 13 crop).jpg|55px]]}}LAIN o wlad ydyw yr hyn a elwir 'Rhwng y Ddwy Afon,' ar gwr De-Orllewinol Sir Feirionydd, oddentu deuddeng milldir o led, a deunaw neu ugain milldir o hyd, rhwng dwy afon, sef yr Afon Mawddach ac Afon Dyfi. Ymestyna o ran ei hyd o Lwyngwril i gwr uchaf Aberllyfeni, a'i lled o Arthog i Bennal. Amgylchynir y rhandir o du y Gorllewin gan ran o'r môr a elwir Cardigan Bay; o du y Dwyrain, gan Gadair Idris, a Llyn Tal-y-llyn; o du y Gogledd, gan yr Afon Mawddach, neu Afon yr Abermaw; o du y De, gan Afon Dyfi. Ac o'r tu arall i Afon Dyfi ==Linc i destun iaith arall== <nowiki>[[:en:The_Song_of_Hiawatha|Hiawatha'']]</nowiki> ==Cyfeiriadau== <nowiki>==Nodiadau==</nowiki></br><nowiki><references/></nowiki> <nowiki>==Ffynhonnell==</nowiki></br> <nowiki><references/></nowiki> <nowiki><ref>Emyn rhif 1, Llyfr Emynau y Methodistiaid Calfinaidd a Wesleaidd 1930</ref></nowiki> ==Dyfynnu== <nowiki>{{dyfyniad| }}</nowiki> {{dyfyniad|Yn golygu Defnyddiwr:AlwynapHuw}} neu <nowiki>{{quote| }}</nowiki> i hepgor y "" cyrliog glas {{quote|Yn golygu Defnyddiwr:AlwynapHuw}} ==Diwedd/Dechrau Adran== <nowiki>## Diwedd A ##</nowiki> <nowiki>## Dechrau B ##</nowiki> tosection="Diwedd A" fromsection="Dechrau B" <nowiki>==Nodiadau== <references/> </nowiki> ==Gorffen paragraff ar waelod tudalen== (ar linell newydd)¶ <br> ¶ <br> <nowiki>{{nop}}</nowiki> ===Gorffen pennill cerdd=== <nowiki></br></nowiki> ==Llyfrau i'w gwneud== *Cyfeiriad at "Capelulo" a "Sioned" Winnie Parry yn [[Tudalen:William-Jones.djvu/114]] *Cyfeiriadau at lyfrau Ab Owen - Morris Edwards a Jack Glan y Gors ar [[Tudalen:Tro Trwy'r Gogledd.pdf/50]] a 51 *Drych yr Amseroedd [[Tudalen:Tro Trwy'r Gogledd.pdf/64]] *[[Defnyddiwr:AlwynapHuw/Llyfrau]] ==Cynwys darlun o dudalen llyfr== [https://croptool.toolforge.org/? Crop Tool] <nowiki>[[File:image name|thumb|page=pageno]]</nowiki> <nowiki>[[File:Yn y Wlad.pdf|center|600px|page=36]]</nowiki> ==Ystadegau== [[https://phetools.toolforge.org/statistics.php]] 1 Chwef 2022 Rhif 44 4366 tud wedi eu prawf-ddarllen 5 Mawrth 2022 Rhif 41 5243 " 25 Ebrill 2022 Rhif 39 6985 " 13 Mai 2002 Rhif 39 7218 " 23 Mehefin Rhif 36 8379 " 5 Gorffennaf 2022 34 8877 8 Awst 2022 34 9577 ==Cyfieithiadau o waith Burns== {{center block| <poem> A Man’s a Man for a’ That Robert Burns Is there for honest Poverty That hings his head, an’ a’ that; The coward-slave, we pass him by, We dare be poor for a’ that! For a’ that, an’ a’ that. Our toils obscure an’ a’ that, The rank is but the guinea’s stamp, The Man’s the gowd for a’ that. What though on hamely fare we dine, Wear hoddin grey, an’ a that; Gie fools their silks, and knaves their wine; A Man’s a Man for a’ that: For a’ that, and a’ that, Their tinsel show, an’ a’ that; The honest man, tho’ e’er sae poor, Is king o’ men for a’ that. Ye see yon birkie ca’d a lord, Wha struts, an’ stares, an’ a’ that, Tho’ hundreds worship at his word, He’s but a coof for a’ that. For a’ that, an’ a’ that, His ribband, star, an’ a’ that, The man o’ independent mind, He looks an’ laughs at a’ that. A Prince can mak a belted knight, A marquis, duke, an’ a’ that! But an honest man’s aboon his might – Guid faith, he mauna fa’ that! For a’ that, an’ a’ that, Their dignities, an’ a’ that, The pith o’ Sense an’ pride o’ Worth Are higher rank than a’ that. Then let us pray that come it may, As come it will for a’ that, That Sense and Worth, o’er a’ the earth Shall bear the gree an’ a’ that. For a’ that, an’ a’ that, It’s comin yet for a’ that, That Man to Man the warld o’er Shall brithers be for a’ that. </poem> }} {{center block| <poem> MAE DYN YN DDYN, ER HYN OLL. Anhysbys A OES, am dlodi gonest bwn, Yn gwyro'i ben, a hyn oll? Y caethwas llwfr, awn heibio hwn, A meiddiwn fyw er hyn oll! Er hyn oll, a hyn oll, Ein lludded cudd, a hyn oll, Nid ydyw urdd ond argraff aur, Y dyn yw'r pwnc er hyn oll. Pa waeth, os cinio prin, yn flin, A siaced lwyd, a hyn oll; Caed ffol ei sidan, cnaf ei win, Mae'dyn yn ddyn er hyn oll; Er hyn oll, a hyn oll, Eu heurwe flug, a hyn oll; Y gonest ddyn, er pa mor dlawd, Yw brenin pawb er hyn oll. Chwi welwch draw'r ysgogyn balch, Yn syth ei drem, a hyn oll; Er cryma rhai wrth air y gwalch, Nid yw ond coeg, er hyn oll: Er hyn holl, a hyn oll, Ysnoden, aur, a hyn oll, Y dyn ag annibynol fryd, A syll a chwardd ar hyn oll. Geill brenin wneuthur marchog llawn, Ardalydd, dug, a hyn oll; Ond gonest ddyn, â chalon iawn, Sy fwy nas gall, er hyn oll! Er hyn oll, a hyn oll, Eu hurddas gwych, a hyn oll, Y synwyr cryf, a'r meddwl teg, Sy raddau uwch na hyn oll. Rho’wn lef y'nghyd, am ddod y pryd- A dod a wna, er hyn oll- Bydd synwyr clyd, tros wyneb byd, Yn dwyn y parch, a hyn oll; Er hyn oll, a hyn oll, Yn dod y mae, er hyn oll, Pan dros y byd, bydd dyn a dyn, Yn frawdol un, er hyn oll. </poem> }} </poem> }} {{center block| <poem> Auld Lang Syne — Robert Burns - 1759-1796 Should auld acquaintance be forgot, And never brought to mind? Should auld acquaintance be forgot, And auld lang syne! Chorus: For auld lang syne, my dear, For auld lang syne. We'll tak a cup o' kindness yet, For auld lang syne. And surely ye'll be your pint stowp! And surely I'll be mine! And we'll tak a cup o' kindness yet, For auld lang syne. Chorus We twa hae run about the braes, And pou'd the gowans fine; But we've wander'd mony a weary fit, Sin' auld lang syne. Chorus We twa hae paidl'd in the burn, Frae morning sun till dine; But seas between us braid hae roar'd Sin' auld lang syne. Chorus And there's a hand, my trusty fere! And gie's a hand o' thine! And we'll tak a right gude-willie waught, For auld lang syne. Chorus </poem> }} {{center block| <poem> HEN AMSER GYNT. Ieuan Glan Geirionydd Bu'n hoff i mi wrth deithio 'mhell, Gael groesaw âr fy hynt: Mil hoffach yw cael “henffych well,” Gan un fu'n Gyfaill gynt. BYRDON. Er mwyn yr amser gynt fy ffrynd, Yr hen amser gynt ; Cawn wydraid bach cyn canu'n iach Er mwyn yr amser gynt. Yn chwareu buom lawer tro, A'n penau yn. y gwynt, A phleser mawr yw cadw co' O'r hyfryd amser gynt.—Er mwyn, &c. Er dygwyddiadau fwy na rhi', Er gwario llawer punt, Er llawer coll ni chollais i Mo'r cof o'r amser gynt.—Er mwyn, &c. Tra curo'm calon dan fy mhron, Er mwyn ein hylon hynt, Tra carai'm gwlad, tra llygad llon,. Mi gofia'r amser gynt.— Er mwyn, &c. </poem> }} 8u79b8miy907lhhe88d68waq515h154 2 10285 38211 38178 2022-08-18T13:52:21Z AlwynapHuw 1710 /* Angen eu prawfddarllen */ wikitext text/x-wiki ==Wedi eu Cyhoeddi== #[[Llenyddiaeth Fy Ngwlad|Llenyddiaeth Fy Ngwlad gan Thomas Morris Jones (Gwenallt)]] #[[Aildrefniad Cymdeithas|Aildrefniad Cymdeithas gan R J Derfel]] #[[Yny lhyvyr hwnn|Yny lhyvyr hwnn gan John Prys]] #[[Ban wedy i dynny|Ban wedy i dynny gan William Salesbury]] #[[Hanes y Wladfa Gymreig yn Patagonia|Hanes y Wladfa Gymreig yn Patagonia gan Abraham Mathews]] #[[Mesur Diogelwch ar Gludiant i Ddysgwyr (Cymru) 2011]] #[[Cymru Fu|Cymru Fu gan Isaac Foulkes]] #[[Coelion Cymru|Coelion Cymru gan Evan Isaac]] #[[Mesur Addysg (Cymru) 2011]] #[[Bywyd a Chan Tomos Efans (Cyndelyn)|Bywyd a Chan Tomos Efans (Cyndelyn) gan John Gwyddno Williams]] #[[Bil Cymru Atebolrwydd a Grymuso Ariannol 2014]] #[[Lewsyn yr Heliwr (nofel)]] #[[Cynllun iaith Gymraeg Swyddfa Ysgrifennydd Gwladol Cymru 2010]] #[[Tom Ellis Gwladgarwr a Gwleidydd]] #[[Ar y Groesffordd]] #[[Caniadau ac ati]] #[[Caniadau Buddug]] #[[Cerddi a Baledi]] #[[Cyflafan Ofnadwy Dolgellau]] #[[Gwaith Ann Griffiths|Gwaith Ann Griffiths gan John Hughes]] #[[Gwaith John Davies|Gwaith John Davies gan John Hughes]] #[[Gwaith Thomas Griffiths|Thomas Griffiths gan John Hughes]] #[[Gwaith John Hughes|Gwaith John Hughes gan John Hughes]] #[[Gwaith John Thomas|Gwaith John Thomas gan gan John Thomas, Lerpwl]] #[[Rhan o waith mewn Cernyweg Canol (Add. Ch. 19491)]] #[[Twm o'r Nant Cyf II (ab Owen)]] #[[William Jones (Nofel)]] #[[Cerddi'r Eryri]] #[[Chwedlau'r Aelwyd]] #[[Gwaith Dewi Wnion]] #[[Hanes Bywyd Thomas Williams, Capelulo]] #[[Plant Dic Sion Dafydd]] #[[Telynegion Maes a Môr]] #[[Tro yn Llydaw]] #[[Y Cywyddwyr Llyfrau'r Ford Gron]] #[[Cofiant Daniel Owen: ynghyd a Sylwadau ar ei Ysgrifeniadau]] #[[Hanes Methodistiaeth Corris a'r Amgylchoedd]] #[[Gwaith Mynyddog Cyfrol 1]] #[[Gwaith Mynyddog Cyfrol 2]] #[[Bywyd a Gwaith Henry Richard AS]] #[[Gwaith Ceiriog]] #[[Gwaith Islwyn (Cyfres y Fil)]] #[[Y Siswrn]] #[[Gwaith Dafydd ap Gwilym]] #[[Diarhebion Cymru]] #[[Goronwy Owen - Detholiad o'i Farddoniaeth]] #[[Cân neu Ddwy]] #[[Llyfr Nest]] #[[O Law i Law]] #[[Rhodd Mam i'w Phlentyn]] #[[Hanes llenyddiaeth ac enwogion Llanllechid a Llandegai]] #[[Gwaith S.R.]] #[[Oll synnwyr pen Kembero ygyd]] #[[Ceris y Pwll]] #[[Gwaith Alun]] #[[Straeon y Pentan]] #[[Traethawd ar Hanes Plwyf Merthyr]] #[[Hanes Bywyd ac Anturiaethau Dr Livingstone]] #[[Hanes Pedr Fawr, Ymerawdwr Rwssia]] #[[Hanes Cymru O M Edwards Cyf I]] #[[Griffith Ellis Bootle, Cymru Cyf 23, 1902]] #[[Catherine Prichard (Buddug), Cymru, Cyfrol 39, 1910]] #[[Penillion Telyn Llyfrau'r Ford Gron]] #[[Rhai o Gymry Lerpwl|Rhai o Gymry Lerpwl gan Anhysbys]] #[[Y Gelfyddyd Gwta|Y Gelfyddyd Gwta gan Thomas Gwynn Jones]] #[[Rhyfeddodau'r Cread|Rhyfeddodau'r Cread Gwilym Owen (1880 - 1940)]] #[[Cartrefi Cymru, O. M. Edwards|Cartrefi Cymru gan Owen Morgan Edwards]] #[[Clych Adgof - penodau yn hanes fy addysg|Clych Adgof - penodau yn hanes fy addysg gan Owen Morgan Edwards]] #[[Llyfr Del|Llyfr Del gan Owen Morgan Edwards]] #[[Tro i'r De|Tro i'r De gan Owen Morgan Edwards]] #[[Yn y Wlad|Yn y Wlad gan Owen Morgan Edwards]] ==Wedi eu cyhoeddi heb sgan== #[[Yr Hwiangerddi (O M Edwards)]] #[[Hanes Cymru O M Edwards Cyf II]] #[[Pascon Agan Arluth]] #[[Cyfieithiadau o gerddi i'r Gymraeg]] ==Wedi eu prawfddarllen heb eu cyhoeddi== #[[Indecs:Daffr Owen.pdf]] #[[Diliau Meirion Cyf I]] (Testun yn gywir ond angen gwrio y cystrawen cyhoeddi) #[[Indecs:Hynafiaethau Edeyrnion.pdf]] # [[Enwogion Ceredigion]] # [[Indecs:Er Mwyn Cymru.pdf]] ==Rhannau wedi eu cyhoeddi== #[[Enwogion Sir Aberteifi]] 13/187 #[[Y Tadau Methodistaidd Cyfrol I]] 235/524 #[[Indecs:Cofiant y diweddar Barch Robert Everett.pdf]] 37/360 #[[Geiriadur Bywgraffyddol o Enwogion Cymru 1867-Cyf I]] 31/683 ==Angen eu prawfddarllen== #[[Indecs:Tri chryfion byd.pdf]] 13/58 #[[Indecs:Gwaith Edward Richard.pdf]] 19/40 #[[Indecs:Teithiau a Helyntion Meurig Ebrill.pdf]] 0/49 #[[Indecs:Diliau Meirion Cyf II.pdf]] 36/98 #[[Indecs:Hanes Mynachdai.pdf]] 0/68 #[[Indecs:Diwrnod yn Nolgellau.pdf]] 11/82 #[[Indecs:Cerddi Hanes.pdf]] 15/100 #[[Indecs:Mabinogion J M Edwards Cyf 1.pdf]] 11/99 #[[Indecs:Tro Trwy'r Gogledd.pdf]] 60/143 #[[Indecs:Cofiant Dafydd Rolant Pennal.pdf]] 108/149 #[[Indecs:Hynafiaethau Nant Nantlle.pdf]] 20/116 #[[Indecs:Gweledigaethau y bardd cwsg (IA gweledigaethauy00wynn).pdf]] 47/119 #[[Indecs:Ap-Vychan-CyK.djvu]] 26/121 #[[Indecs:Beirdd y Bala.pdf]] 33/135 #[[Indecs:Gwaith Huw Morus.pdf]] 12/121 #[[Indecs:Gwaith Ieuan Brydydd Hir.pdf]] 0/106 #[[Indecs:Drych yr Amseroedd, Robert Jones, Rhoslan.pdf]] 0/146 #[[Indecs:Traethawd ar enwogion Swydd Feirion etc.pdf]] 59/160 #[[Indecs:Gwaith Joshua Thomas.pdf]] 32/128 #[[Indecs:Eben Fardd (Ab Owen).pdf]] 45/130 #[[Indecs:Mabinogion - (o Lyfr coch Hergest) (IA mabinogionolyfrc00edwa).pdf|Mabinogion J M Edwards Cyf 2]] 0/116 #[[Indecs:Geiriadur Cymraeg a Saesneg Byr, Cyfres y Fil.pdf]] 33/139 #[[Indecs:Gwaith-Gwilym-Hiraethog-CyK.djvu]] 23/126 #[[Indecs:Wat Emwnt.pdf]]‎ 19/131 #[[Indecs:Gwaith Gwilym Marles.pdf]] 15/123 #[[Indecs:Llyfr Gloywi Cymraeg.pdf]] 12/137 #[[Indecs:Dewi Wyb (Ab Owen).pdf]] 18/135 #[[Indecs:Llyfr Haf.pdf]] 1/127 #[[Indecs:Tro Trwy'r Wig.pdf]] 0/116 #[[Indecs:Gwreichion y Diwygiadau.pdf]] 7/136 #[[Indecs:Profedigaethau Enoc Huws.pdf]]124/356 #[[Indecs:Robert Owen, Apostol Llafur, Cyf II.pdf]] 6/140 #[[Indecs:Y Geilwad Bach.pdf]] 5/168 #[[Indecs:Ystoriau Siluria..pdf]]‎ 1/160 #[[Indecs:Hynafiaethau Llandegai a Llanllechid.pdf]] 0/182 #[[Indecs:Yr athrawes o ddifrif.pdf]] 10/170 #[[Indecs:Ieuan Glan Geirionydd (Cyfres y Fil).pdf]] 1/131 #[[Indecs:Gwaith Owen Gruffydd, Llanystumdwy.pdf]] 0/128 #[[Indecs:Gwaith Hugh Jones, Maesglasau.pdf]] 0/116 #[[Indecs:Gwaith Goronwy Owen Cyf II.pdf]] 0/128 #[[Indecs:Caneuon Mynyddog.djvu]] 10/140 #[[Indecs:Oriau'r Hwyr.pdf]]2/144 #[[Indecs:Y trydydd cynyg Mynyddog.djvu]] 0/138 #[[Indecs:Yr ail Gynnyg, Mynyddog.djvu]] 18/144 #[[Indecs:Caniadau John Morris-Jones.djvu]] 55/213 #[[Indecs:Cwm Eithin.pdf]] 91/260 #[[Indecs:Brethyn Cartref.pdf]] 5/136 #[[Indecs:Iolo Goch (Ab Owen).pdf]] 2/128 #[[Indecs:Aleluia - neu, lyfr o hymnau (IA aleluianh00will).pdf]] 0/184 #[[Indecs:Clasuron Rhyddiaith Cymru.pdf]] 40/202 #[[Indecs:Camrau mewn grammadeg Cymreig (IA camraumewngramma00apiw).pdf]] 0/168 #[[Indecs:Iolo Morganwg (Cadrawd).pdf]] 0/136 #[[Indecs:Hanes Annibyniaeth ym Mhlwyf Ffestiniog.pdf]] 0/176 #[[Indecs:Dechreuad a Chynydd y Methodistiaid Calfinaidd yn Abergele, Pensarn etc.pdf]] 24/90 #[[Indecs:Emrys (Cyfres y Fil).pdf]] 0/140 #[[Indecs:Cerrig y Rhyd.pdf]] 0/140 #[[Indecs:Gwaith yr Hen Ficer.pdf]] 0/134 #[[Indecs:Capelulo (Elfyn).pdf]] 0/135 #[[Indecs:Dr W Owen Pughe.pdf]] 0/196 #[[Indecs:Gwaith Sion Cent.pdf]] 0/134 #[[Indecs:Wil Brydydd y Coed.pdf]] 0/182 #[[Indecs:Dafydd Jones o Drefriw (1708-1785).pdf]] 0/202 #[[Indecs:Yr Ogof.pdf]] 7/247 #[[Indecs:Cofiant James Davies Radnor O.djvu]] 0/246 #[[Indecs:Y Cychwyn.pdf]] 0/254 #[[Indecs:Canmlwyddiant Wesleyaeth Gymreig.pdf]] 0/226 #[[Indecs:Hanes Plwyf Llanegryn.pdf]] 8/272 #[[Indecs:Er mwyn Iesu - pregethau, &c t (IA ermwyniesupreget00jone).pdf]] 0/266 #[[Indecs:Traethodau ac Areithiau R J Derfel.pdf]] 0/288 #[[Indecs:Cofiant am y Parch Richard Humphreys.djvu]] 28/304 #[[Indecs:Cofiant a gweithiau Risiart Ddu o Wynedd.djvu]] 7/316 #Indecs:Testament Newydd ein Harglwydd a'n Hiachawdwr Iesu Grist.djvu #[[Indecs:Cofiant y diweddar Barch Robert Everett.pdf]] 69/388 #[[Indecs:Gweithiau William Pant-y-Celyn, cyfrol 1 (IA pantycelyn gweithiau1).pdf]] 3/344 #[[Indecs:Gweithiau William Pant-y-Celyn, cyfrol 2 (IA pantycelyn gweithiau2).pdf]] 0/349 #[[Indecs:Llyfr emynau (IA llyfrem00jone).pdf]] 1/340 #[[Indecs:Cofiant David Davies, Bermo.pdf]] 0/388 #[[Indecs:Taith y pererin darluniadol.pdf]] 14/323 #[[Indecs:Prif Emynwyr Cymru.pdf]] 0/324 #[[Indecs:Bywgraffiad y diweddar barchedig T. Price (IA bywgraffiadydiwe00evan).pdf]] 0/314 #[[Indecs:Hunangofiant Rhys Owen, Gweinidog Bethel.pdf]] 0/434 #[[Indecs:Drych y Prif Oesoedd 1902.djvu]] 0/432 #[[Indecs:Methodistiaeth Môn.pdf]] 0/416 #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Gorllewin Meirionydd Cyf I.pdf]] 100/554 #[[Indecs:Testament Newydd ein Harglwydd a'n Hiachawdwr Iesu Grist.djvu]] 11/329 #[[Indecs:Y tadau methodistaidd Cyf II.djvu]] 0/574 #[[Indecs:Hanes Morganwg (IA hanesmorganwg00morggoog).pdf]] 0/586 #[[Indecs:Hanes Cymru America.djvu]] 0/575 #[[Indecs:Enwogion y Ffydd Cyf I.pdf]] 0/588 #[[Indecs:Enwogion y Ffydd Cyf II.pdf]] 0/556 #[[Indecs:Hanes Llenyddiaeth Gymreig o 1320 hyd 1650.pdf]] 0/504 #[[Indecs:Llyfr Emynau MC a MW 1930.pdf]] 1/624 #[[Indecs:Cantref Meirionydd.pdf]] 39/630 #[[Indecs:Geiriadur bywgraffyddol o enwogion cymru 1867-Cyf I.djvu]] 31/683 #[[Indecs:Methodistiaeth Cymru Cyfrol I.djvu]] 14/640 #[[Indecs:Methodist Cymru Cyfrol II.djvu]] 0/624 #[[Indecs:Methodistiaeth Cymru Cyfrol III.djvu]] 0/626 #[[Indecs:Methodistiaeth Dwyrain Meirionydd.pdf]] 20/666 #[[Indecs:Cymru Owen Jones Cyf I.pdf]] 30/775 #[[Indecs:Cymru Owen Jones Cyf II.pdf]] 14/772 #[[Indecs:Gwaith barddonol Islwyn - 1832-1878 (IA gwaithbarddonoli00islw).pdf]] 8/884 #[[Indecs:Seren Tan Gwmwl.pdf]] ffeil wedi ei llygrio ==Wedi sganio efo peiriant Wiki UK== #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Gorllewin Meirionydd Cyf I.pdf]] #[[Indecs:Robert Owen, Apostol Llafur, Cyf II.pdf]] #[[Indecs:Canmlwyddiant Wesleyaeth Gymreig.pdf]] #[[Indecs:Yn y Wlad.pdf]] #[[Indecs:Hanes Plwyf Llanegryn.pdf]] #[[Indecs:Hanes Mynachdai.pdf]] #[[Indecs:Cerddi Hanes.pdf]] #[[Indecs:Beirdd y Bala.pdf]] #[[Indecs:Gwaith Joshua Thomas.pdf]] #[[Indecs:Llyfr Del (OME).pdf]] #[[Indecs:Dewi Wyb (Ab Owen).pdf]] #[[Indecs:Brethyn Cartref.pdf]] #[[Indecs:Eben Fardd (Ab Owen).pdf]] #[[Indecs:Methodistiaeth Dwyrain Meirionydd.pdf]] #[[Indecs:Gwaith Gwilym Marles.pdf]] #[[Indecs:Ieuan Glan Geirionydd (Cyfres y Fil).pdf]] #[[Indecs:O Law i Law.pdf]] #[[Indecs:Eben Fardd (Ab Owen).pdf]] #[[Indecs:Cwm Eithin.pdf]] #[[Indecs:Gwaith Huw Morus.pdf]] #[[Indecs:Iolo Goch (Ab Owen).pdf]] #[[Indecs:Ceris y Pwll.pdf]] #[[Indecs:Yr Ogof.pdf]] #[[Indecs:Penillion Telyn.pdf]] #[[Indecs:Llyfr Owen.pdf]] #[[Indecs:Seren Tan Gwmwl.pdf]] #[[Indecs:Llyfr Haf.pdf]] #[[Indecs:Tro Trwy'r Wig.pdf]] #[[Indecs:Gwreichion y Diwygiadau.pdf]] #[[Indecs:Tro i'r De.pdf]] #[[Indecs:Yr Hwiangerddi (O M Edwards).pdf]] #[[Indecs:Y Gelfyddyd Gwta.pdf]] #[[Indecs:Rhyfeddodau'r Cread.pdf]] #[[Indecs:Ar y Groesffordd.pdf]] #[[Indecs:Tom Ellis Gwladgarwr a Gwleidydd.pdf]] #[[Indecs:Wat Emwnt.pdf]]‎ #[[Indecs:Ystoriau Siluria..pdf]]‎ #[[Indecs:Daffr Owen.pdf]] #[[Indecs:Y Geilwad Bach.pdf]] #[[Indecs:Lewsyn yr Heliwr 01.pdf]]‎ #[[Indecs:Cofiant David Davies, Bermo.pdf]] #[[Indecs:Gwaith Sion Cent.pdf]] #[[Indecs:Prif Emynwyr Cymru.pdf]] #[[Indecs:Dafydd Jones o Drefriw (1708-1785).pdf]] #[[Indecs:Iolo Morganwg (Cadrawd).pdf]] #[[Indecs:Diwrnod yn Nolgellau.pdf]] #[[Indecs:Hanes Annibyniaeth ym Mhlwyf Ffestiniog.pdf]] #[[Indecs:Dechreuad a Chynydd y Methodistiaid Calfinaidd yn Abergele, Pensarn etc.pdf]] #[[Indecs:Emrys (Cyfres y Fil).pdf]] #[[Indecs:Cerrig y Rhyd.pdf]] #[[Indecs:Gwaith yr Hen Ficer.pdf]] #[[Indecs:Capelulo (Elfyn).pdf]] #[[Indecs:Dr W Owen Pughe.pdf]] #[[Indecs:Gwaith Owen Gruffydd, Llanystumdwy.pdf]] #[[Indecs:Gwaith Hugh Jones, Maesglasau.pdf]] #[[Indecs:Gwaith Goronwy Owen Cyf II.pdf]] #[[Indecs:Gwaith Edward Richard.pdf]] #[[Indecs:Gwaith Ieuan Brydydd Hir.pdf]] #[[Indecs:Y Cychwyn.pdf]] #[[Indecs:Llyfr Emynau MC a MW 1930.pdf]] #[[Indecs:Tro Trwy'r Gogledd.pdf]] ===Saesneg=== #The History of The Great European War Vol 1 [https://en.wikisource.org/wiki/Index:The_History_of_The_Great_European_War_Vol_1.pdf] #The History of The Great European War Vol II [https://en.wikisource.org/wiki/Index:The_History_of_the_Great_European_War_Vol_II.pdf] #The History of The Great European War Vol III [https://en.wikisource.org/wiki/Index:The_History_of_the_Great_European_War_Vol_III.pdf] #Kalendars of Gwynedd [https://en.wikisource.org/wiki/Index:Kalendars_of_Gwynedd.pdf] #Speeches and addresses by the late Thomas E. Ellis M.P. [https://en.wikisource.org/wiki/Index:Speeches_and_addresses_by_the_late_Thomas_E_Ellis_M_P.pdf] g64f50ndgzj0tae2avvf07b9wfd8pg5 38288 38211 2022-08-19T04:49:14Z AlwynapHuw 1710 /* Angen eu prawfddarllen */ wikitext text/x-wiki ==Wedi eu Cyhoeddi== #[[Llenyddiaeth Fy Ngwlad|Llenyddiaeth Fy Ngwlad gan Thomas Morris Jones (Gwenallt)]] #[[Aildrefniad Cymdeithas|Aildrefniad Cymdeithas gan R J Derfel]] #[[Yny lhyvyr hwnn|Yny lhyvyr hwnn gan John Prys]] #[[Ban wedy i dynny|Ban wedy i dynny gan William Salesbury]] #[[Hanes y Wladfa Gymreig yn Patagonia|Hanes y Wladfa Gymreig yn Patagonia gan Abraham Mathews]] #[[Mesur Diogelwch ar Gludiant i Ddysgwyr (Cymru) 2011]] #[[Cymru Fu|Cymru Fu gan Isaac Foulkes]] #[[Coelion Cymru|Coelion Cymru gan Evan Isaac]] #[[Mesur Addysg (Cymru) 2011]] #[[Bywyd a Chan Tomos Efans (Cyndelyn)|Bywyd a Chan Tomos Efans (Cyndelyn) gan John Gwyddno Williams]] #[[Bil Cymru Atebolrwydd a Grymuso Ariannol 2014]] #[[Lewsyn yr Heliwr (nofel)]] #[[Cynllun iaith Gymraeg Swyddfa Ysgrifennydd Gwladol Cymru 2010]] #[[Tom Ellis Gwladgarwr a Gwleidydd]] #[[Ar y Groesffordd]] #[[Caniadau ac ati]] #[[Caniadau Buddug]] #[[Cerddi a Baledi]] #[[Cyflafan Ofnadwy Dolgellau]] #[[Gwaith Ann Griffiths|Gwaith Ann Griffiths gan John Hughes]] #[[Gwaith John Davies|Gwaith John Davies gan John Hughes]] #[[Gwaith Thomas Griffiths|Thomas Griffiths gan John Hughes]] #[[Gwaith John Hughes|Gwaith John Hughes gan John Hughes]] #[[Gwaith John Thomas|Gwaith John Thomas gan gan John Thomas, Lerpwl]] #[[Rhan o waith mewn Cernyweg Canol (Add. Ch. 19491)]] #[[Twm o'r Nant Cyf II (ab Owen)]] #[[William Jones (Nofel)]] #[[Cerddi'r Eryri]] #[[Chwedlau'r Aelwyd]] #[[Gwaith Dewi Wnion]] #[[Hanes Bywyd Thomas Williams, Capelulo]] #[[Plant Dic Sion Dafydd]] #[[Telynegion Maes a Môr]] #[[Tro yn Llydaw]] #[[Y Cywyddwyr Llyfrau'r Ford Gron]] #[[Cofiant Daniel Owen: ynghyd a Sylwadau ar ei Ysgrifeniadau]] #[[Hanes Methodistiaeth Corris a'r Amgylchoedd]] #[[Gwaith Mynyddog Cyfrol 1]] #[[Gwaith Mynyddog Cyfrol 2]] #[[Bywyd a Gwaith Henry Richard AS]] #[[Gwaith Ceiriog]] #[[Gwaith Islwyn (Cyfres y Fil)]] #[[Y Siswrn]] #[[Gwaith Dafydd ap Gwilym]] #[[Diarhebion Cymru]] #[[Goronwy Owen - Detholiad o'i Farddoniaeth]] #[[Cân neu Ddwy]] #[[Llyfr Nest]] #[[O Law i Law]] #[[Rhodd Mam i'w Phlentyn]] #[[Hanes llenyddiaeth ac enwogion Llanllechid a Llandegai]] #[[Gwaith S.R.]] #[[Oll synnwyr pen Kembero ygyd]] #[[Ceris y Pwll]] #[[Gwaith Alun]] #[[Straeon y Pentan]] #[[Traethawd ar Hanes Plwyf Merthyr]] #[[Hanes Bywyd ac Anturiaethau Dr Livingstone]] #[[Hanes Pedr Fawr, Ymerawdwr Rwssia]] #[[Hanes Cymru O M Edwards Cyf I]] #[[Griffith Ellis Bootle, Cymru Cyf 23, 1902]] #[[Catherine Prichard (Buddug), Cymru, Cyfrol 39, 1910]] #[[Penillion Telyn Llyfrau'r Ford Gron]] #[[Rhai o Gymry Lerpwl|Rhai o Gymry Lerpwl gan Anhysbys]] #[[Y Gelfyddyd Gwta|Y Gelfyddyd Gwta gan Thomas Gwynn Jones]] #[[Rhyfeddodau'r Cread|Rhyfeddodau'r Cread Gwilym Owen (1880 - 1940)]] #[[Cartrefi Cymru, O. M. Edwards|Cartrefi Cymru gan Owen Morgan Edwards]] #[[Clych Adgof - penodau yn hanes fy addysg|Clych Adgof - penodau yn hanes fy addysg gan Owen Morgan Edwards]] #[[Llyfr Del|Llyfr Del gan Owen Morgan Edwards]] #[[Tro i'r De|Tro i'r De gan Owen Morgan Edwards]] #[[Yn y Wlad|Yn y Wlad gan Owen Morgan Edwards]] ==Wedi eu cyhoeddi heb sgan== #[[Yr Hwiangerddi (O M Edwards)]] #[[Hanes Cymru O M Edwards Cyf II]] #[[Pascon Agan Arluth]] #[[Cyfieithiadau o gerddi i'r Gymraeg]] ==Wedi eu prawfddarllen heb eu cyhoeddi== #[[Indecs:Daffr Owen.pdf]] #[[Diliau Meirion Cyf I]] (Testun yn gywir ond angen gwrio y cystrawen cyhoeddi) #[[Indecs:Hynafiaethau Edeyrnion.pdf]] # [[Enwogion Ceredigion]] # [[Indecs:Er Mwyn Cymru.pdf]] ==Rhannau wedi eu cyhoeddi== #[[Enwogion Sir Aberteifi]] 13/187 #[[Y Tadau Methodistaidd Cyfrol I]] 235/524 #[[Indecs:Cofiant y diweddar Barch Robert Everett.pdf]] 37/360 #[[Geiriadur Bywgraffyddol o Enwogion Cymru 1867-Cyf I]] 31/683 ==Angen eu prawfddarllen== #[[Indecs:Tri chryfion byd.pdf]] 13/58 #[[Indecs:Gwaith Edward Richard.pdf]] 19/40 #[[Indecs:Teithiau a Helyntion Meurig Ebrill.pdf]] 0/49 #[[Indecs:Diliau Meirion Cyf II.pdf]] 36/98 #[[Indecs:Hanes Mynachdai.pdf]] 0/68 #[[Indecs:Diwrnod yn Nolgellau.pdf]] 11/82 #[[Indecs:Cerddi Hanes.pdf]] 15/100 #[[Indecs:Mabinogion J M Edwards Cyf 1.pdf]] 11/99 #[[Indecs:Tro Trwy'r Gogledd.pdf]] 60/143 #[[Indecs:Cofiant Dafydd Rolant Pennal.pdf]] 108/149 #[[Indecs:Hynafiaethau Nant Nantlle.pdf]] 20/116 #[[Indecs:Gweledigaethau y bardd cwsg (IA gweledigaethauy00wynn).pdf]] 47/119 #[[Indecs:Ap-Vychan-CyK.djvu]] 26/121 #[[Indecs:Beirdd y Bala.pdf]] 33/135 #[[Indecs:Gwaith Huw Morus.pdf]] 12/121 #[[Indecs:Gwaith Ieuan Brydydd Hir.pdf]] 0/106 #[[Indecs:Drych yr Amseroedd, Robert Jones, Rhoslan.pdf]] 0/146 #[[Indecs:Traethawd ar enwogion Swydd Feirion etc.pdf]] 59/160 #[[Indecs:Gwaith Joshua Thomas.pdf]] 32/128 #[[Indecs:Eben Fardd (Ab Owen).pdf]] 45/130 #[[Indecs:Mabinogion - (o Lyfr coch Hergest) (IA mabinogionolyfrc00edwa).pdf|Mabinogion J M Edwards Cyf 2]] 0/116 #[[Indecs:Geiriadur Cymraeg a Saesneg Byr, Cyfres y Fil.pdf]] 33/139 #[[Indecs:Gwaith-Gwilym-Hiraethog-CyK.djvu]] 23/126 #[[Indecs:Wat Emwnt.pdf]]‎ 19/131 #[[Indecs:Gwaith Gwilym Marles.pdf]] 15/123 #[[Indecs:Llyfr Gloywi Cymraeg.pdf]] 12/137 #[[Indecs:Dewi Wyb (Ab Owen).pdf]] 18/135 #[[Indecs:Llyfr Haf.pdf]] 1/127 #[[Indecs:Tro Trwy'r Wig.pdf]] 0/116 #[[Indecs:Gwreichion y Diwygiadau.pdf]] 7/136 #[[Indecs:Profedigaethau Enoc Huws.pdf]]124/356 #[[Indecs:Robert Owen, Apostol Llafur, Cyf II.pdf]] 6/140 #[[Indecs:Y Geilwad Bach.pdf]] 5/168 #[[Indecs:Ystoriau Siluria..pdf]]‎ 1/160 #[[Indecs:Hynafiaethau Llandegai a Llanllechid.pdf]] 0/182 #[[Indecs:Yr athrawes o ddifrif.pdf]] 10/170 #[[Indecs:Ieuan Glan Geirionydd (Cyfres y Fil).pdf]] 1/131 #[[Indecs:Gwaith Owen Gruffydd, Llanystumdwy.pdf]] 0/128 #[[Indecs:Gwaith Hugh Jones, Maesglasau.pdf]] 0/116 #[[Indecs:Gwaith Goronwy Owen Cyf II.pdf]] 0/128 #[[Indecs:Caneuon Mynyddog.djvu]] 10/140 #[[Indecs:Oriau'r Hwyr.pdf]]2/144 #[[Indecs:Y trydydd cynyg Mynyddog.djvu]] 0/138 #[[Indecs:Yr ail Gynnyg, Mynyddog.djvu]] 18/144 #[[Indecs:Caniadau John Morris-Jones.djvu]] 55/213 #[[Indecs:Cwm Eithin.pdf]] 91/260 #[[Indecs:Brethyn Cartref.pdf]] 5/136 #[[Indecs:Iolo Goch (Ab Owen).pdf]] 2/128 #[[Indecs:Aleluia - neu, lyfr o hymnau (IA aleluianh00will).pdf]] 0/184 #[[Indecs:Clasuron Rhyddiaith Cymru.pdf]] 40/202 #[[Indecs:Camrau mewn grammadeg Cymreig (IA camraumewngramma00apiw).pdf]] 0/168 #[[Indecs:Iolo Morganwg (Cadrawd).pdf]] 0/136 #[[Indecs:Hanes Annibyniaeth ym Mhlwyf Ffestiniog.pdf]] 0/176 #[[Indecs:Dechreuad a Chynydd y Methodistiaid Calfinaidd yn Abergele, Pensarn etc.pdf]] 24/90 #[[Indecs:Emrys (Cyfres y Fil).pdf]] 0/140 #[[Indecs:Cerrig y Rhyd.pdf]] 0/140 #[[Indecs:Gwaith yr Hen Ficer.pdf]] 0/134 #[[Indecs:Capelulo (Elfyn).pdf]] 0/135 #[[Indecs:Dr W Owen Pughe.pdf]] 0/196 #[[Indecs:Gwaith Sion Cent.pdf]] 0/134 #[[Indecs:Wil Brydydd y Coed.pdf]] 0/182 #[[Indecs:Dafydd Jones o Drefriw (1708-1785).pdf]] 0/202 #[[Indecs:Yr Ogof.pdf]] 7/247 #[[Indecs:Cofiant James Davies Radnor O.djvu]] 0/246 #[[Indecs:Y Cychwyn.pdf]] 0/254 #[[Indecs:Canmlwyddiant Wesleyaeth Gymreig.pdf]] 0/226 #[[Indecs:Hanes Plwyf Llanegryn.pdf]] 8/272 #[[Indecs:Er mwyn Iesu - pregethau, &c t (IA ermwyniesupreget00jone).pdf]] 0/266 #[[Indecs:Traethodau ac Areithiau R J Derfel.pdf]] 0/288 #[[Indecs:Cofiant am y Parch Richard Humphreys.djvu]] 28/304 #[[Indecs:Cofiant a gweithiau Risiart Ddu o Wynedd.djvu]] 7/316 #Indecs:Testament Newydd ein Harglwydd a'n Hiachawdwr Iesu Grist.djvu #[[Indecs:Cofiant y diweddar Barch Robert Everett.pdf]] 69/388 #[[Indecs:Gweithiau William Pant-y-Celyn, cyfrol 1 (IA pantycelyn gweithiau1).pdf]] 3/344 #[[Indecs:Gweithiau William Pant-y-Celyn, cyfrol 2 (IA pantycelyn gweithiau2).pdf]] 0/349 #[[Indecs:Llyfr emynau (IA llyfrem00jone).pdf]] 1/340 #[[Indecs:Cofiant David Davies, Bermo.pdf]] 0/388 #[[Indecs:Taith y pererin darluniadol.pdf]] 14/323 #[[Indecs:Prif Emynwyr Cymru.pdf]] 0/324 #[[Indecs:Bywgraffiad y diweddar barchedig T. Price (IA bywgraffiadydiwe00evan).pdf]] 0/314 #[[Indecs:Hunangofiant Rhys Owen, Gweinidog Bethel.pdf]] 0/434 #[[Indecs:Drych y Prif Oesoedd 1902.djvu]] 0/432 #[[Indecs:Methodistiaeth Môn.pdf]] 0/416 #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Gorllewin Meirionydd Cyf I.pdf]] 100/554 #[[Indecs:Testament Newydd ein Harglwydd a'n Hiachawdwr Iesu Grist.djvu]] 11/329 #[[Indecs:Y tadau methodistaidd Cyf II.djvu]] 0/574 #[[Indecs:Hanes Morganwg (IA hanesmorganwg00morggoog).pdf]] 0/586 #[[Indecs:Hanes Cymru America.djvu]] 0/575 #[[Indecs:Enwogion y Ffydd Cyf I.pdf]] 0/588 #[[Indecs:Enwogion y Ffydd Cyf II.pdf]] 0/556 #[[Indecs:Hanes Llenyddiaeth Gymreig o 1320 hyd 1650.pdf]] 0/504 #[[Indecs:Llyfr Emynau MC a MW 1930.pdf]] 1/624 #[[Indecs:Cantref Meirionydd.pdf]] 39/630 #[[Indecs:Geiriadur bywgraffyddol o enwogion cymru 1867-Cyf I.djvu]] 31/683 #[[Indecs:Methodistiaeth Cymru Cyfrol I.djvu]] 14/640 #[[Indecs:Methodist Cymru Cyfrol II.djvu]] 0/624 #[[Indecs:Methodistiaeth Cymru Cyfrol III.djvu]] 0/626 #[[Indecs:Methodistiaeth Dwyrain Meirionydd.pdf]] 20/666 #[[Indecs:Cymru Owen Jones Cyf I.pdf]] 30/775 #[[Indecs:Cymru Owen Jones Cyf II.pdf]] 14/772 #[[Indecs:Gwaith barddonol Islwyn - 1832-1878 (IA gwaithbarddonoli00islw).pdf]] 8/884 #[[Indecs:Teithiau yng Nghymru Pennant.pdf]] 0/800 #[[Indecs:Seren Tan Gwmwl.pdf]] ffeil wedi ei llygrio ==Wedi sganio efo peiriant Wiki UK== #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Gorllewin Meirionydd Cyf I.pdf]] #[[Indecs:Robert Owen, Apostol Llafur, Cyf II.pdf]] #[[Indecs:Canmlwyddiant Wesleyaeth Gymreig.pdf]] #[[Indecs:Yn y Wlad.pdf]] #[[Indecs:Hanes Plwyf Llanegryn.pdf]] #[[Indecs:Hanes Mynachdai.pdf]] #[[Indecs:Cerddi Hanes.pdf]] #[[Indecs:Beirdd y Bala.pdf]] #[[Indecs:Gwaith Joshua Thomas.pdf]] #[[Indecs:Llyfr Del (OME).pdf]] #[[Indecs:Dewi Wyb (Ab Owen).pdf]] #[[Indecs:Brethyn Cartref.pdf]] #[[Indecs:Eben Fardd (Ab Owen).pdf]] #[[Indecs:Methodistiaeth Dwyrain Meirionydd.pdf]] #[[Indecs:Gwaith Gwilym Marles.pdf]] #[[Indecs:Ieuan Glan Geirionydd (Cyfres y Fil).pdf]] #[[Indecs:O Law i Law.pdf]] #[[Indecs:Eben Fardd (Ab Owen).pdf]] #[[Indecs:Cwm Eithin.pdf]] #[[Indecs:Gwaith Huw Morus.pdf]] #[[Indecs:Iolo Goch (Ab Owen).pdf]] #[[Indecs:Ceris y Pwll.pdf]] #[[Indecs:Yr Ogof.pdf]] #[[Indecs:Penillion Telyn.pdf]] #[[Indecs:Llyfr Owen.pdf]] #[[Indecs:Seren Tan Gwmwl.pdf]] #[[Indecs:Llyfr Haf.pdf]] #[[Indecs:Tro Trwy'r Wig.pdf]] #[[Indecs:Gwreichion y Diwygiadau.pdf]] #[[Indecs:Tro i'r De.pdf]] #[[Indecs:Yr Hwiangerddi (O M Edwards).pdf]] #[[Indecs:Y Gelfyddyd Gwta.pdf]] #[[Indecs:Rhyfeddodau'r Cread.pdf]] #[[Indecs:Ar y Groesffordd.pdf]] #[[Indecs:Tom Ellis Gwladgarwr a Gwleidydd.pdf]] #[[Indecs:Wat Emwnt.pdf]]‎ #[[Indecs:Ystoriau Siluria..pdf]]‎ #[[Indecs:Daffr Owen.pdf]] #[[Indecs:Y Geilwad Bach.pdf]] #[[Indecs:Lewsyn yr Heliwr 01.pdf]]‎ #[[Indecs:Cofiant David Davies, Bermo.pdf]] #[[Indecs:Gwaith Sion Cent.pdf]] #[[Indecs:Prif Emynwyr Cymru.pdf]] #[[Indecs:Dafydd Jones o Drefriw (1708-1785).pdf]] #[[Indecs:Iolo Morganwg (Cadrawd).pdf]] #[[Indecs:Diwrnod yn Nolgellau.pdf]] #[[Indecs:Hanes Annibyniaeth ym Mhlwyf Ffestiniog.pdf]] #[[Indecs:Dechreuad a Chynydd y Methodistiaid Calfinaidd yn Abergele, Pensarn etc.pdf]] #[[Indecs:Emrys (Cyfres y Fil).pdf]] #[[Indecs:Cerrig y Rhyd.pdf]] #[[Indecs:Gwaith yr Hen Ficer.pdf]] #[[Indecs:Capelulo (Elfyn).pdf]] #[[Indecs:Dr W Owen Pughe.pdf]] #[[Indecs:Gwaith Owen Gruffydd, Llanystumdwy.pdf]] #[[Indecs:Gwaith Hugh Jones, Maesglasau.pdf]] #[[Indecs:Gwaith Goronwy Owen Cyf II.pdf]] #[[Indecs:Gwaith Edward Richard.pdf]] #[[Indecs:Gwaith Ieuan Brydydd Hir.pdf]] #[[Indecs:Y Cychwyn.pdf]] #[[Indecs:Llyfr Emynau MC a MW 1930.pdf]] #[[Indecs:Tro Trwy'r Gogledd.pdf]] ===Saesneg=== #The History of The Great European War Vol 1 [https://en.wikisource.org/wiki/Index:The_History_of_The_Great_European_War_Vol_1.pdf] #The History of The Great European War Vol II [https://en.wikisource.org/wiki/Index:The_History_of_the_Great_European_War_Vol_II.pdf] #The History of The Great European War Vol III [https://en.wikisource.org/wiki/Index:The_History_of_the_Great_European_War_Vol_III.pdf] #Kalendars of Gwynedd [https://en.wikisource.org/wiki/Index:Kalendars_of_Gwynedd.pdf] #Speeches and addresses by the late Thomas E. Ellis M.P. [https://en.wikisource.org/wiki/Index:Speeches_and_addresses_by_the_late_Thomas_E_Ellis_M_P.pdf] rh9wno1le56xwt9zrwzlmkr1dej73z7 0 11210 38289 38166 2022-08-19T04:51:02Z AlwynapHuw 1710 wikitext text/x-wiki #[[Indecs:Traethawd ar enwogion Swydd Feirion etc.pdf]] #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Gorllewin Meirionydd Cyf I.pdf]] #[[Indecs:Hynafiaethau Edeyrnion.pdf]] #[[Indecs:Robert Owen, Apostol Llafur, Cyf II.pdf]] #[[Indecs:Canmlwyddiant Wesleyaeth Gymreig.pdf]] #[[Indecs:Hanes Plwyf Llanegryn.pdf]] #[[Indecs:Hanes Mynachdai.pdf]] #[[Indecs:Cerddi Hanes.pdf]] #[[Indecs:Geiriadur Cymraeg a Saesneg Byr, Cyfres y Fil.pdf]] #[[Indecs:Wat Emwnt.pdf]]‎ #[[Indecs:Ystoriau Siluria..pdf]]‎ #[[Indecs:Y Geilwad Bach.pdf]] #[[Indecs:Tri chryfion byd.pdf]] #[[Indecs:Dewi Wyb (Ab Owen).pdf]] #[[Indecs:Brethyn Cartref.pdf]] #[[Indecs:Cantref Meirionydd.pdf]] #[[Indecs:Llyfr Gloywi Cymraeg.pdf]] #[[Indecs:Hynafiaethau Nant Nantlle.pdf]] #[[Indecs:Hynafiaethau Llandegai a Llanllechid.pdf]] #[[Indecs:Yr athrawes o ddifrif.pdf]] #[[Indecs:Gwaith Joshua Thomas.pdf]] #[[Indecs:Gwaith-Gwilym-Hiraethog-CyK.djvu]] #[[Indecs:Ap-Vychan-CyK.djvu]] #[[Indecs:Gwaith Gwilym Marles.pdf]] #[[Indecs:Ieuan Glan Geirionydd (Cyfres y Fil).pdf]] #[[Indecs:Caneuon Mynyddog.djvu]] #[[Indecs:Cofiant a gweithiau Risiart Ddu o Wynedd.djvu]] #[[Indecs:Cofiant James Davies Radnor O.djvu]] #[[Indecs:Cofiant y diweddar Barch Robert Everett.pdf]] #[[Indecs:Geiriadur bywgraffyddol o enwogion cymru 1867-Cyf I.djvu]] #[[Indecs:Geiriadur Bywgraffyddol o Enwogion cymru Cyf II.pdf]] #[[Indecs:Hunangofiant Rhys Owen, Gweinidog Bethel.pdf]] #[[Indecs:Oriau'r Hwyr.pdf]] #[[Indecs:Y tadau methodistaidd Cyf I.djvu]] #[[Indecs:Y tadau methodistaidd Cyf II.djvu]] #[[Indecs:Y trydydd cynyg Mynyddog.djvu]] #[[Indecs:Yr ail Gynnyg, Mynyddog.djvu]] #[[Indecs:Profedigaethau Enoc Huws.pdf]] #[[Indecs:Caniadau John Morris-Jones.djvu]] #[[Indecs:Gwaith barddonol Islwyn - 1832-1878 (IA gwaithbarddonoli00islw).pdf]] #[[Indecs:Methodistiaeth Cymru Cyfrol I.djvu]] #[[Indecs:Methodist Cymru Cyfrol II.djvu]] #[[Indecs:Methodistiaeth Cymru Cyfrol III.djvu]] #[[Indecs:Aleluia - neu, lyfr o hymnau (IA aleluianh00will).pdf]] #[[Indecs:Gweithiau William Pant-y-Celyn, cyfrol 1 (IA pantycelyn gweithiau1).pdf]] #[[Indecs:Gweithiau William Pant-y-Celyn, cyfrol 2 (IA pantycelyn gweithiau2).pdf]] #[[Indecs:Gweledigaethau y bardd cwsg (IA gweledigaethauy00wynn).pdf]] #[[Indecs:Llyfr emynau (IA llyfrem00jone).pdf]] #[[Indecs:Mabinogion - (o Lyfr coch Hergest) (IA mabinogionolyfrc00edwa).pdf|Mabinogion J M Edwards Cyf 2]] #[[Indecs:Mabinogion J M Edwards Cyf 1.pdf]] #[[Indecs:Eben Fardd (Ab Owen).pdf]] #[[Indecs:Methodistiaeth Dwyrain Meirionydd.pdf]] #[[Indecs:Cymru Owen Jones Cyf I.pdf]] #[[Indecs:Cymru Owen Jones Cyf II.pdf]] #[[Indecs:Beirdd y Bala.pdf]] #[[Indecs:Drych y Prif Oesoedd 1902.djvu]] #[[Indecs:Cwm Eithin.pdf]] #[[Indecs:Teithiau a Helyntion Meurig Ebrill.pdf]] #[[Indecs:Diliau Meirion Cyf II.pdf]] #[[Indecs:Clasuron Rhyddiaith Cymru.pdf]] #[[Indecs:Cofiant Dafydd Rolant Pennal.pdf]] #[[Indecs:Methodistiaeth Môn.pdf]] #[[Indecs:Cofiant am y Parch Richard Humphreys.djvu]] #[[Indecs:Gwaith Huw Morus.pdf]] #[[Indecs:Hanes Niwbwrch (IA hanes-niwbwrch001ro).pdf]] #[[Indecs:Hanes ac ystyr enwau lleoedd yn Môn.pdf]] #[[Indecs:Iolo Goch (Ab Owen).pdf]] #[[Indecs:Yr Ogof.pdf]] #[[Indecs:Taith y pererin darluniadol.pdf]] #[[Indecs:Seren Tan Gwmwl.pdf]] #[[Indecs:Llyfr Haf.pdf]] #[[Indecs:Tro Trwy'r Wig.pdf]] #[[Indecs:Gwreichion y Diwygiadau.pdf]] #[[Indecs:Casgliad o ganeuon Cymru.pdf]] #[[Indecs:Wil Brydydd y Coed.pdf]] #[[Indecs:Hanes Morganwg (IA hanesmorganwg00morggoog).pdf]] #[[Indecs:Bywgraffiad y diweddar barchedig T. Price (IA bywgraffiadydiwe00evan).pdf]] #[[Indecs:Camrau mewn grammadeg Cymreig (IA camraumewngramma00apiw).pdf]] #[[Indecs:Hanes Cymru America.djvu]] #[[Indecs:Cofiant David Davies, Bermo.pdf]] #[[Indecs:Gwaith Sion Cent.pdf]] #[[Indecs:Prif Emynwyr Cymru.pdf]] #[[Indecs:Dafydd Jones o Drefriw (1708-1785).pdf]] #[[Indecs:Iolo Morganwg (Cadrawd).pdf]] #[[Indecs:Diwrnod yn Nolgellau.pdf]] #[[Indecs:Hanes Annibyniaeth ym Mhlwyf Ffestiniog.pdf]] #[[Indecs:Dechreuad a Chynydd y Methodistiaid Calfinaidd yn Abergele, Pensarn etc.pdf]] #[[Indecs:Emrys (Cyfres y Fil).pdf]] #[[Indecs:Cerrig y Rhyd.pdf]] #[[Indecs:Gwaith yr Hen Ficer.pdf]] #[[Indecs:Capelulo (Elfyn).pdf]] #[[Indecs:Dr W Owen Pughe.pdf]] #[[Indecs:Gwaith Owen Gruffydd, Llanystumdwy.pdf]] #[[Indecs:Gwaith Hugh Jones, Maesglasau.pdf]] #[[Indecs:Gwaith Goronwy Owen Cyf II.pdf]] #[[Indecs:Enwogion y Ffydd Cyf I.pdf]] #[[Indecs:Enwogion y Ffydd Cyf II.pdf]] #[[Indecs:Gwaith Edward Richard.pdf]] #[[Indecs:Gwaith Ieuan Brydydd Hir.pdf]] #[[Indecs:Er mwyn Iesu - pregethau, &c t (IA ermwyniesupreget00jone).pdf]] #[[Indecs:Traethodau ac Areithiau R J Derfel.pdf]] #[[Indecs:Hanes Llenyddiaeth Gymreig o 1320 hyd 1650.pdf]] #[[Indecs:Er Mwyn Cymru.pdf]] #[[Indecs:Y Cychwyn.pdf]] #[[Indecs:Llyfr Emynau MC a MW 1930.pdf]] #[[Indecs:Tro Trwy'r Gogledd.pdf]] #[[Indecs:Teithiau yng Nghymru Pennant.pdf]] 7svu7k1tiv00mdb06nlhskya4fjvr4w 104 20008 38197 2022-08-18T12:04:04Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>angerddol; canodd y naill fawl yr Awen Gymreig, rhoddodd y llall warth bythol ar Ddic Sion Dafydd. Ac eto yr oedd y ddau yn anhebyg iawn i'w gilydd. Nid ymserchodd Edward Morris ddim yn chwyldroad ei ddyddiau ef. Ni chanmolodd Gromwell, llawenhaodd pan adferwyd Siarl yr Ail, canmolodd y Saith Esgob, a'i weddi oedd,- {{center block| <poem> "Ac nato Duw cyfion i'm tafod na'm calon Wrthwynebu mo'r union wirionedd." </poem> }} Pur wahanol fu croesaw Glan y Gors i'r Chwyldroad arall, gan mlynedd wedyn. Yn y Chwyldroad Ffrengig gwelodd ef wawr cyfnod rhyddid dyn. Condemniodd frenin ac uchelwr yn ddiarbed; ffieiddiodd y gwasaidd bradwrus. Galwodd sylw at gam gwerin Cymru. "Gwell gennyf," efe a gyhoeddodd, pan mewn ofn carchar, "farw yn ddyn rhydd na chael yr anglod o fyw'n ddistaw yn gaethwas dan rwymau gorthrymder."<ref>Cyhoeddir cyfrol o WAITH GLAN Y GORS gan R. E. Jones a'i Frodyr, Conwy, am 1/6. Casglwyd a golygwyd y gwaith gan Garneddog.</ref> Mewn ychydig funudau croesasom o'r ty i ffordd Gaergybi. Yr oeddym yno ennyd o flaen y cerbyd oedd i'n cyfarfod, a chawsom hamdden i edrych ymlaen ac yn ol. O'n blaenau rhedai ffordd Gaergybi am ychydig bellder i fyny rhiw, gan golli o'r golwg ar ei ben. Yn union wedyn ceir uchder eithaf ffordd Gaergybi yn ei holl hyd, sef 908 troedfedd, ar gyffin<noinclude><references/></noinclude> 2o3iyatyzth0ihax1o04rkavxw7ij0c 38199 38197 2022-08-18T12:15:50Z AlwynapHuw 1710 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>angerddol; canodd y naill fawl yr Awen Gymreig, rhoddodd y llall warth bythol ar Ddic Sion Dafydd. Ac eto yr oedd y ddau yn anhebyg iawn i'w gilydd. Nid ymserchodd Edward Morris ddim yn chwyldroad ei ddyddiau ef. Ni chanmolodd Gromwell, llawenhaodd pan adferwyd Siarl yr Ail, canmolodd y Saith Esgob, a'i weddi oedd,- {{center block| <poem> "Ac nato Duw cyfion i'm tafod na'm calon Wrthwynebu mo'r union wirionedd." </poem> }} Pur wahanol fu croesaw Glan y Gors i'r Chwyldroad arall, gan mlynedd wedyn. Yn y Chwyldroad Ffrengig gwelodd ef wawr cyfnod rhyddid dyn. Condemniodd frenin ac uchelwr yn ddiarbed; ffieiddiodd y gwasaidd bradwrus. Galwodd sylw at gam gwerin Cymru. "Gwell gennyf," efe a gyhoeddodd, pan mewn ofn carchar, "farw yn ddyn rhydd na chael yr anglod o fyw'n ddistaw yn gaethwas dan rwymau gorthrymder."<ref>Cyhoeddir cyfrol o WAITH GLAN Y GORS gan R. E. Jones a'i Frodyr, Conwy, am 1/6. Casglwyd a golygwyd y gwaith gan Garneddog.</ref> Mewn ychydig funudau croesasom o'r ty i ffordd Gaergybi. Yr oeddym yno ennyd o flaen y cerbyd oedd i'n cyfarfod, a chawsom hamdden i edrych ymlaen ac yn ol. O'n blaenau rhedai ffordd Gaergybi am ychydig bellder i fyny rhiw, gan golli o'r golwg ar ei ben. Yn union wedyn ceir uchder eithaf ffordd Gaergybi yn ei holl hyd, sef 908 troedfedd, ar gyffin<noinclude><references/></noinclude> 7s03xkhmntb92u9q4fj6c8uliu9rdi9 104 20009 38200 2022-08-18T12:19:25Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>rhediadau Dyfrdwy a Chonwy. Yn ol rhedai'r ffordd fel saeth i lawr i'r Cerrig. Codai a gostyngai, weithiau diflannai y cerbyd oedd yn dyfod draw yn ei dyblygion,—ond i'r llygad nid oedd ond llinell wen unionsyth. Ar y dde, wrth edrych i'r Cerrig, y mae Clust y Blaidd a'r llethrau sy'n gwahanu afon Llaethog oddiwrth afon Ceirw. Ar y chwith y mae gwastadedd fu unwaith yn gorsiog, a da i'r hwn hoffai gerdded yn droedsych fod yr hen ffordd i fyny ar ochr y bryn. Ar y gwastadedd hwn saif Glan y Gors, a chefnau'r adeiladau i'r ffordd, ac yn cuddio wyneb y ty ond ei gorn simdde unig. Ychydig yn uwch i fyny, ac yn nes at y Cerrig, gwelir toau gleision y Perthi Llwydion. Gwlad o drumau esmwyth ydyw'r wlad, o amlinellau meddal hyfryd i'r llygad. Ehangder o rosydd a mynydd-dir ydyw, wedi ei thrin a'i gwrteithio yn dda. Er mai gwag, o'i chymharu a'r peth fu, yw y ffordd ardderchog sy'n rhedeg trwy'r ardal, y mae gwedd lwyddiannus yn aros ar y wlad. Ond dyma ni oll yn gysurus yn y cerbyd. Y mae adgof am chwerthiniad iach yn dod i'm meddwl. O, 'rwyf yn cofio. Lawer blwyddyn yn ol yr wyf yn cofio myned heibio Glan y Gors mewn cerbyd gyda Dr. Edwards y Bala, ac yr wyf yn cofio chwerthiniad iach yr hen dduwinydd wrth adrodd y gerdd lle mae Jac yn dweyd hanes y person meddw yn sir Aberteifi roddwyd ar ei farch a'i ben at y gynffon,— {{center block| <poem> "O gwelwch y wyrth wnaeth yr Arglwydd â myfi, Fy ngheffyl i'n fyw a'i ben wedi dorri." </poem> }} </br><noinclude><references/></noinclude> pb4k9xxjle1jc86xjcu3fjdpymxon7d 104 20010 38201 2022-08-18T12:23:12Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Y mae'r gwynt wedi troi i'r de, eto'n oer, ac y mae clog o wlaw llwydwyn yn dechreu gorchuddio'r mynyddoedd draw. Trwy'r niwl cawn olwg ar Blas Iolyn, cartref Tomos Prys, a chipolwg ar y Giler, cartref Robert Price, prif farwn y trysorlys dan William III. Disgynnwn yn raddol i ardal goediog a rhamantus Pentre Foelas. Y mae pobl y wlad yma yn lluoedd mewn cynhebrwng, ac y mae tinc brudd y gloch yn dyhidlo galar dros y fro. Ac yn fawreddog iawn yr ymgyfyd, mewn bas a thenor, hen eiriau cysegiedig,— {{center block| <poem> "Ar lan Iorddonen ddofn 'Rwy'n oedi'n nychlyd." </poem> }} Y mae cartrefi ereill o'n blaenau,—cartref awdwr yr emyn y mae ei swn eto yn ein clustiau, cartref cyfieithydd y Beibl, cartref tywysog pregethwyr Cymru. Ond y mae'r nos a drycin yn dod. Trown yn ol, a rhedwn yn gyflym i'r Cerrig, a'r dymhestl i'n cefnau. Wedi cwpanaid o de ac ymdwymno'n gysurus, dringasom drachefn hyd ffordd y Bala, rhedodd Sanspareil yn chwim trwy'r man-wlaw oer hyd y ffordd uchel, a rhedodd o'i fodd i lawr tua chartref. Gadawsom y mynyddoedd a'r ddrycin o'n hol, a chawsom daith gysurus ar y gwastad gyda glannau Llyn Tegid, oedd yn gorwedd yn dawel dan oleu gwan y lloer. {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> qlzx4r5hly81blo7v4s8cvoqnzqj0o9 104 20011 38202 2022-08-18T12:38:08Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Cefais olwg ar y traeth cyn cychwyn, ac ar Garreg yr Imbill, ac ar brydferthwch y tonnau wrth dorri'n dawel ar y traeth neu'n frigwyn ar y graig. Os mai am benweig y meddyliwn pan yn blentyn, fel "biff Nefyn" neu "betris Pwllheli," gwn yn awr fod y penhwygyn y pysgodyn tlysaf sy'n nofio dyfroedd y môr, a'i fod yn byw ar finion tlysaf moroedd Cymru. Tynnai ceffyl porthiannus ni ar garlam hyfryd o Bwllheli tua chanol Lleyn. Daethom cyn hir at y fan lle y gedy ffyrdd Aberdaron a Nefyn eu gilydd. Cyn hir iawn wedyn troisom oddiar ffordd Nefyn, i redeg o gwmpas y Garn, welem yn fawreddog yn y pellter, hyd ffyrdd troiog Lleyn. Rhedasom yn gyflym dros Bont y Rhyd Hir, a dechreuasom ddringo rhiw gweddol serth. Yr oedd cloddiau uchel o'n deutu, wedi eu gorchuddio â chwilys yr eithin, mieri, a drain. Ar lethrau'r mynyddoedd yr oedd rhedyn, gyda llain o rug, a'i gochder prydferth fel pe'n fyw neu'n disgleirio,—yma ac acw yn ei ganol. Daethom i ben bwlch bychan, a gwelem odditanom hafn o wlad gaead, y mae llawer ardal debyg iddi yn Lleyn. Dyma ardal Rhydyclafdy. Gwlad wastad ydyw, a chylch toredig o fynyddoedd o'i chwmpas. Y mae'n ddarlun o dawelwch wedi ei gau i mewn gan fryniau, heb neb yn meddwl am ystormydd y môr a berw'r trefi sydd y tu hwnt. Y mae capel Rhydyclafdy ar fryn bychan uwchlaw'r pentre. O'i flaen y mae carreg a hanes iddi wedi ei chludo yno i'w chadw gan fardd sy'n gwneyd daioni gerllaw. Y mae hanes y garreg wedi ei ysgrifennu odditani,— {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> 48gjif5acjemkx8podn750tv3fr3flz 104 20012 38203 2022-08-18T12:48:59Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{c|ODDIAR Y GARREG HON}} {{c|GERLLAW YR EGLWYS HON}} {{c|Y TRADDODWYD Y BREGETH}} {{c|GYNTAF YN LLEYN GAN}} {{c|HOWEL HARRIS,}} {{c|AR EI YMWELIAD CYNTAF A'R WLAD}} {{c|ODDEUTU 2 O'R GLOCH DDYDD LLUN}} {{c|CHWEFROR 2FED 1741.}} {{c|EI DESTYN YDOEDD}} {{c|"DELED DY DEYRNAS."}} Ar yr ochr arall y mae englyn,— {{center block| <poem> Uwch anghof, mel adgofion—a hiraeth ::Am Harris gwyd weithion; :Wele, cof—bwlpud hylon :Geiriau gras yw'r garreg hon. ::1893. ——— BEREN. </poem> }} Can diolch i'r bardd roddodd y garreg hon yma. Cwyd hiraeth am Harris ar rai na wyddant ond am ei enw a'i waith. Pregethau tanllyd Howel Harris, dioddefiadau Morgan y Gogrwr, athrylith a ffyddlondeb llu o ddilynwyr iddynt, y gwyr wnaeth wyr Lleyn yn foesol ac yn ddarllengar,—cychwynna hanes Lleyn y dyddiau hyn yn naturiol oddiwrth y garreg yma. Acthom i fyny yr ochr arall i'r dyffryn bychan; ar y fron gwelsom blasdy bychan del Gallt y Beren. Cawsom Beren gyda'i weddoedd yng nghanol synynau o yd euraidd addfed, a chawsom ef yn llawn o gynlluniau am ddyfodol Lleyn,—am ffyrdd haearn ac addysg ac eisteddfodau a phob peth. Dringasom i fyny'r rhiw drachefn gan gymeryd amser i hel mafon<noinclude><references/></noinclude> h1a9jh0ntbwq3unek7xx03b9e2m3mjf 104 20013 38204 2022-08-18T12:51:28Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>duon ac i geisio adnabod y mynyddoedd oedd draw o'n holau, mynyddoedd Eifionnydd a Meirion. Cyn hir daethom i ben y rhiw, a gwelsom y ffordd yn rhedeg o'n blaenau rhwng dau fynydd mawr, gyda mentyll o goed neu redyn am danynt, a chrib o garreg noeth. Ar y dde gwelem eglwys Llanfihangel Bachellaeth, yng nghanol ei mynwent, heb dai yn agos ati, yn sefyll fel corlan ar fin y mynydd. Ac o'n blaen ymgodai Carn Fadryn, fel brenhines ardderchog Lleyn. Troisom o'r hen ffordd sy'n cyfeirio at odrau'r Garn, a rhedasom i lawr yn chwyrn i ddyffryn cul hyd ffordd dda. Edwards Nanhoron wnaeth y ffordd hon ar ei gost ei hun, ac y mae'r enwau roddodd ar y bont yn dangos mai yn amser rhyfel y Crimea y gwnaeth hi. Fel pe'n gwylio'r ffordd i lawr obry, safai bryncyn o graig, fel hen filwr wedi ei droi'n garreg, a thu hwnt iddo gwelem y dyffryn yn culhau ac yn dyfnhau. "I ble ddyfnaf y mae'r glyn cysgodion yma'n mynd?" ebe fi. "Wn i ddim," oedd yr ateb, "ond Genau Uffern y maent yn galw'r bau ar lan y môr i lawr acw." I lawr i lawr yr aem i'r dyffryn cul,—coed ar un ochr a drain a grug yr ochr serth arall. Hyd bennau'r gwrychoedd yr oedd gwynwydd aroglus. Gwelsom dýŷ ar ochr y ffordd, a dywedir hanes am dano glywais am le arall. Ceryddodd y gŵr ei wraig, ac yr oedd y cerydd yn rhy lym. Galwyd y gŵr o flaen y seiat, a dywedwyd wrtho fod cyhuddiad difrifol yn ei erbyn, ei fod wedi curo ei wraig. Rhoddodd yntau daw ar ei gyhuddwyr trwy sicrhau'r frawdoliaeth na cheryddodd ef mohoni ond â'r<noinclude><references/></noinclude> 7ej139qm9x8wjkspqkltbbab1zlvs0o 104 20014 38205 2022-08-18T12:55:57Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Gair. Yr oedd wedi rhoi Beibl bychan ysgwar mewn cwd rhyg, ac wedi wabio'r wraig â hwnnw. I lawr a ni yn chwyrn tua Nanhoron. Daethom at bont. Pont Rhyd y Dŵr y galwai'r bobl hi, ond sylwasom mai Inkerman oedd yr enw arni. Yn nes ymlaen y mae ffordd Balaklava. Yr oeddynt ar ganol gwneyd y ffordd ar yr adeg yr oedd aer Nanhoron yn ymladd yn y Crimea. Pan ddaeth y newydd ei fod wedi syrthio yn y frwydr o flaen Sebastopol, cerfiwyd enw Balaklava ar ffordd newydd ei dad, ac arhosodd meddyliau am y frwydr honno yn fyw yn nhrigolion Lleyn hyd y dydd heddyw. Cafodd y gŵr ieuanc hwnnw un o brif feirdd ei wlad i ganu am dano,— {{center block| <poem> Ymlusgodd y gelyn i ymyl ein ffos, :Pan wyliem ein brodyr i huno; A'i ddrylliau borfiorent dywyllwch y nos, :A tharan ar daran wnai ruthro. ''"Ymlaen!"'' medd ein Cadben,—''"ymlaen!"'' oedd ei lef, :Aem ninnau ar warthaf y gelyn; Ychydig feddyliem mai marw 'r oedd ef :Pan oedd yn anadlu'r gorchymyn. Wrth inni ddychwelyd canfyddem y lloer :Trwy hollt yn y cwmwl yn sylwi; Gan ddangos ein Cadben, a'i fynwes yn oer, :Mor oer â'r bathodyn oedd arni. Golchasom ei ruddiau â dagrau diri', :Ac ar ei weddillion syrthiasom; Ymgiliodd y wenlloer, ond aros wnaem ni :Yn ymyl y gŵr a gollasom. </poem> }} </br><noinclude><references/></noinclude> p35280vze2ygtx4o1ejqaehhgktd6bx 104 20015 38206 2022-08-18T12:58:58Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{center block| <poem> Tra gwlith ar y ddaear a niwl yn y nen,— :A chyn i'r cyflegrau ymddeffro; Fel milwr Prydeinig gogwyddodd ei ben :I'r bedd anrhydeddus wnaed iddo. Lle huna Cimmeriaid boreuaf y byd :Mae yntau y dewraf o'u meibion; O Walia fynyddig, o honot pa bryd :Daw milwr fel milwr Nanhoron! </poem> }} Yn lle mynd i lawr i Nanhoron, troisom i fyny hyd ochr y Garn, gan weled golygfa newydd o hyd. I lawr yr oedd Porth Neigwl, neu Hell's Mouth fel y gelwir ef ar y mapiau. Pan yrrir llong iddo ar dymhestl dywedir nad oes obaith iddi ddianc. Ni fedr fynd heibio yr un o'r ddau benrhyn sydd yn cau am ochrau'r bau, ni welir ond dinistr yn ei haros. Dywedir fod gŵr bonheddig wedi ei droi o Ffrainc mewn cwch, a'r cwch i fynd ym mraich y gwynt i'r fan a fynnai. Daeth y cwch i Borth Neigwl, a daeth y gŵr dihangol yn hynafiad teulu Nanhoron. Dull pobl Lleyn o ddweyd Lorraine ydyw Nanhoron, meddai adroddwyr y chwedl hon. Nid wyf yn ameu na fuasai'n dda gan lawer brenin Ffrengig droi rhai o deulu Lorraine i'r môr; a buasai'n dda i Ffrainc pe buasai mwy o honynt wedi eu cyflwyno i drugaredd y gwynt,—hen erlidwyr chwerw fu llawer o honynt. Ail adroddiad ydyw'r hanes, hwyrach, o hanes Joseph o Arimathea; ond y mae mor debyg i wir a llawer ystori adroddir am achau boneddigion Lleyn. Ond dyma olwg ardderchog ar y Garn, yr ydym wedi dechreu troi am dani. Ar ei llethr uwchlaw i ni y mae ardal o dai gwynion Garn<noinclude><references/></noinclude> i9ftfx7m1ood6ahfsukgasmhkzpm699 104 20016 38207 2022-08-18T13:02:47Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Dolbenmaen. I lawr drachefn hyd riw serth at eglwys, a phentref bychan gwasgarog yn ei ymyl. Dyma bentref Llaniestyn. Eglwys, ysgol, ty to gwellt, ac ychydig dai ereill,— dyna'r cwbl sydd yno ond y fynwent. Ond gwyddem fod dau beth yn yr ardal hon na fynasem er dim beidio eu gweled,—cartref Ieuan o Leyn a bedd Robert Jones Rhos Lan. Cawsom afael mewn gŵr ieuanc nad ydyw ei enw yn anadnabyddus it, ddarllennydd mwyn, ac felly nid yn ofer y bu ein taith. Ydyw," meddai, "y mae Robert Jones yn y fynwent yma, a dacw Dy'n y Pwll, cartref Ieuan o Leyn." Cyfeiriodd ein sylw at ffermdy gwyngalchog, rhyw bedwar hyd cae uwch ein penau, rhyngom a'r Garn." Yr oedd niwl yn crwydro hyd wedd urddasol y Garn, a honno'n edrych i lawr arnom dros gartref Ieuan o Leyn. Ond cyn dringo'r Garn, troisom ein sylw at yr eglwys. Y mae rhesi o goed cysgodol o bobtu'r dramwyfa at ddrws yr eglwys; ac y mae eu cysgodion yn help i ddwyshau meddwl yr hwn elo iddi. Y mae golwg hynafol a dieithr ar yr eglwys pan eir iddi gyntaf. Gwelir eglwys ddwbl, gyda phedair colofn; y mae llofft uwch ben yr hen ddrws. Saif bedyddfaen hen ar ein cyfer, a charreg fedd ar ei phen yn y mur yn ei ymyl. Ar y garreg fedydd y mae llewpard rampant,—gallai fod yn rhyw greadur arall, o ran hynny, yn llew neu'n ddraig goch. O gylch y llun anifail y mae'r ymadrodd hwn,— {{c|HIC JACET SEPULTUS}} {{c|EVANUS SAETHON DE SAETHON}} {{c|ARMIGER}} {{c|OBIT XXIII FEBRUARII ANNO DNI 1639.}} {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> 9gipfccsvman7hebw9y3uq1fqxs22li 104 20017 38208 2022-08-18T13:33:24Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Os darllennais yr ysgrif yn iawn, dywed mai "yma y gorwedd yn gladdedig Ifan Saethon o Saethon, yswain; bu farw Chwef. 23, 1639." Nis gwn ddim o'i hanes, ond gwelir iddo gael marw ar fin y Rhyfel Mawr. Y mae'n ddigon tebyg mai o'r gwpan sydd yn y bedyddfaen y bedyddiwyd ef, fel cenhedlaethau o'i flaen. Y mae pethau dyddorol yn yr eglwys. Y mae yno elor feirch; bu'n dda wrthi i gludo ffermwyr ochrau'r Garn ar hyd llwybrau anhygyrch i dy eu hir gartref. Yn y llofft uwchben y mae cist i gadw cofnodion y festri; y mae yno hefyd efail gŵn a'r dyddiad 1750 arni. Byddai cŵn y boneddigion a'r ffermwyr yn dod gyda hwy i'r eglwys unwaith, a byddai cryn drin ar y cwn weithiau. Pan ddechreuent ymladd, cymerai'r clochydd yr efail gŵn, gwasgai hi nes yr ymsaethai ei throion cuddiedig allan, er mawr ddychryn i'r cwn a wthid ymaith ganddi. Os na welaist fegin gŵn, ddarllennydd, gwna nifer o groesau, a'r hoelen yng nghanol pob croes yn llac. Rhwyma bennau y croesau wrth eu gilydd, yn un gyfres hir, a bydd gennyt efail gŵn. Y mae pen yr allor yn llai dyddorol, er mai yn y pen hwnnw y mae'r adeiladwaith hynaf. Y mae cymrawd o Goleg yr Iesu, Ellis Anwyl wrth ei enw, wedi ei gladdu yno er 1724; ac y mae coflech oreuredig yn dweyd am y gogoniant tanbaid y mae wedi mynd iddo. Ond y mae'n bryd i ni fynd o'r eglwys, gan fod llawer o ffordd eto cyn y byddwn wedi amgylchu'r Garn. Awn at fedd Robert Jones Rhos Lan,— cawn weld ei gartref hefyd cyn di-wedd y daith. Y mae'r bedd ym mhen uchaf y fynwent, wrth y mur isel sydd rhyngddi a<noinclude><references/></noinclude> 2hvb17stxlwzp4h0sxkrqymlkap8w9w 104 20018 38209 2022-08-18T13:38:42Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>ffordd gul. Oddiyno gwelir fod Llaniestyn mewn pantle hyfryd, a fod y fynwent ar lethr. Y mae tai ar dair ochr iddi. Ymgyfyd y Garn uwch ei phen, a niwl parhaus a welsom ni ar ei chopa. I'r cyfeiriad arall gwelem Fynydd y Rhiw'n codi'n las dros y gefnen. A dyma sydd ar y bedd,— {{c|Er cof am}} {{c|MAGDALEN,}} {{c|Anwyl briod y Parch. Robert Jones,}} {{c|Ty Bwleyn,}} {{c|Bu farw Ebrill 25ain 1813,}} {{c|yn 65 mlwydd oed.}} {{center block| <poem> Mewn lletty gwely gwaelwedd—yn dawel ::Diau mae'n gorwedd; :Cyfyd o lwch y ceufedd, :O lun gwael yn lân ei gwedd. </poem> }} </br> {{c|Hefyd y Parch. ROBERT JONES,}} {{c|Ty Bwlcyn.}} {{c|Hunodd yn yr Iesu Ebrill 18fed 1824}} {{c|yn 84 mlwydd oed.}} {{c|Wedi bod yn pregethu yr efengyl am dros 60ain}} {{c|ml. yn mhlith y Trefnyddion Calfinaidd.}} Gorweddaf, hunaf mewn hedd—fer ennyd ::I fraenu mewn llygredd; :Er y llwgr a'r hyll agwedd, :Onid gwych fydd newid gwedd. Pwy ysgrifennodd Gymraeg gloewach? Pwy ymdrechodd fwy dros addysg Cymru yn amser yr anwybodaeth mwyaf? Erys ei ''Ddrych yr Amseroedd'' yn un o glasuron Cymru tra'r iaith<noinclude><references/></noinclude> h89y0o2ij8rb0ieqqudo6m00r82jzhu 106 20019 38210 2022-08-18T13:50:37Z AlwynapHuw 1710 Crëwyd tudalen newydd yn dechrau gyda '' proofread-index text/x-wiki {{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template |Title=Drych yr Amseroedd |Author=Robert Jones, Rhoslan |Publisher=Hugh Humphreys, Caernarfon |Year=1820 |Source=pdf |Image=1 |Progress=X |Pages=<pagelist /> |Remarks= }} [[Categori:PD-old]] ku5paxdo4mkkqbchsojim4fvdqh6r9i 104 20020 38212 2022-08-18T14:02:44Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>gymydogaeth. Parhaodd yn yr agwedd arawydus hono hyd ddydd ei farwolaeth. Gwas a ymrysona â'i Luniwr! Gan fy mod eisoes wedi dyfod a'r hanes mor belled a chwr Sir Ddinbych, adroddaf i chwi hanes tra rhyfedd a ddygwyddodd yn more y diwygiad yn y wlad hòno. Yr oedd un o'r enw Lewis Evan, pregethwr teithiol, wedi addaw dyfod i bregethu ar ryw brydnawn Sabbath, ar fryn ger llaw y ffordd o Wytherin i Lansannan. Yr oedd yn y cyfamser wr yn byw gerllaw a fyddai yn ymhyfrydu yn fawr mewn cellwair a choeg ddigrifwch. Meddyliodd hwnw unwaith am fyned i'r Llan: ond ofnodd y delid ef yn rhy hir, os âi ef yno, ac y collai y difyrwch o wawdio y pregethwr. Wedi aros ychydig yn y dafarn, aeth tua'r lle yr oedd y cyfarfod i fod ynddo: a chan nad oedd yno neb wedi dyfod, gorweddodd i lawr, a chysgodd. Yn mhen ennyd, daeth yno wr arall, cyn i'r bobl ymgynull yn nghyd, a chanfu y dyn a ddaethai o'r dafarn, yn cysgu. Rhodiodd y gŵr i fyny ac i waered ar hyd y bryn i aros i'r bobl ddyfod yn nghyd; ac wrth edrych o'i gwmpas, canfu welltyn praff, megys wedi ei blanu yn y ddaear; ymaflodd ynddo, a chanfu yn ebrwydd mai powdwr oedd ynddo, ac wedi iddo gloddio â'i law, cafodd dywarchen fechan, a phowdwr oddi tani, a ffôs neu rigol fain yn cyrhaeddyd i ben y bryn, a phowdwr ynddi o benbwygilydd; ao ar ben y bryn le crwn wedi ei dori yn y ddaear, o gylch dwy droedfedd drosto, ac ynddo lawer o bowdwr, a gwellt yn ei orchuddio yn dra chywrain, a thywyrch wedi eu rhoddi yn drefnus ar bob man, fel na byddai i neb amheu fod yno un math o berygl. Darfu i'r gwr a ganfu y gwelltyn grafu ymaith y powdwr yn llwyr, a dodi y tywyrch yn eu lle fel o'r blaen, a'r gwelltyn hefyd a ddododd efe yn ei le fel y cawsai ef. Erbyn hyn, yr oedd y pregethwr a'r bobl yn dyfod; a safodd y gwr i bregethu yn gymhwys ar y fan yr oedd y powdwr wedi ei guddio ynddo. Yr oedd y gŵr a ganfu y bradwriaeth yn sylwi yn fanwl pwy a ddeusi at y lle yr oedd y gwelltyn ynddo: ac yn mhen ychydig, dyna ddyn yn rhedeg, a gwisg certiwr am dano, a mwg o'i gwmpas; a phan gyrhaeddodd hyd at y gwelltyn, dechreuodd chwythu ei dân. Erbyn hyn dyma y gŵr a ganfuasai y ddichell yn gwaeddi arno, "Methaist genyt dy gast y tro hwn." Felly amddiffynodd Duw ei bobl megys yn wyrthiol y pryd hyny. Gwas i gyfreithiwr oedd y dyn a ddaeth â'r tân, ond pa un ai efe ai ei feistr oedd ddyfnaf yn y ddichell, dydd y farn a'i dengys. Ymоf. Rhyfedd yr elyniaeth ysgeler, a'r dichellion uffernol oedd yn bod y dyddiau hyny, fel bob amser, yn erbyn crefydd! Y mae yr helyntion a adroddasoch yn dwyn i'm cof eiriau yr Apostol, "Yr Arglwydd a fedr wared y duwiol rhag<noinclude><references/></noinclude> a6uwiufr4jlqi52qy1yfyso6ond3ei7 104 20021 38213 2022-08-18T14:04:20Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>[[File:Drych yr Amseroedd, Robert Jones, Rhoslan.pdf|center|600px|page=1]] {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> qzoi24bkk9c8o76jzwmr8lwor9lj2yl 104 20022 38214 2022-08-18T14:07:01Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>[[File:Drych yr Amseroedd, Robert Jones, Rhoslan (page 2 crop).jpg|600px|canol]] {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> dda8p0os78m63y77yqla6gogl5pninb 104 20023 38215 2022-08-18T14:13:26Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{c|<big><big>DRYCH YR AMSEROEDD:</big></big>}} {{c|<small>YN CYNWYS</small>}} {{c|HANES AM Y PETHAU MWYAF NODEDIG A</br>DDYGWYDDASANT YN BENAF YN NGWYNEDD,}} {{c|<small>YN Y DDWY GANRIF DDIWEDDAF</small>,}} {{c|<big><big>MEWN PERTHYNAS I GREFYDD.</big></big>}} {{c|————————————————}} {{c|GAN ROBERT JONES, RHOSLAN.}} {{c|————————————————}} {{c|''<small>Ystyriais y dyddiau gynt, blynyddoedd yr hen ossoedd.-DAFYDD!</small>''}} {{c|CAERNARFON:}} {{c|CYHOEDDEDIG AC AR WERTH GAN H. HUMPHREYS,}} {{c|I'w gael hefyd gan yr holl Lyfrwerthwyr.}}<noinclude><references/></noinclude> 3qg50vk6tushu72q440ztax0no01xaz 104 20024 38216 2022-08-18T14:13:42Z AlwynapHuw 1710 /* Without text */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="0" user="AlwynapHuw" /></noinclude><noinclude><references/></noinclude> 10ansarm6f15g8ejc3xh9xlmnuxyjpz 104 20025 38217 2022-08-18T14:15:45Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>[[File:Drych yr Amseroedd, Robert Jones, Rhoslan.pdf|center|600px|page=146]]<noinclude><references/></noinclude> 0bhzejcs908u63ivq2ta5f0i309rpol 104 20026 38218 2022-08-18T14:15:54Z AlwynapHuw 1710 /* Without text */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="0" user="AlwynapHuw" /></noinclude><noinclude><references/></noinclude> 10ansarm6f15g8ejc3xh9xlmnuxyjpz 104 20027 38219 2022-08-18T14:16:07Z AlwynapHuw 1710 /* Without text */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="0" user="AlwynapHuw" /></noinclude><noinclude><references/></noinclude> 10ansarm6f15g8ejc3xh9xlmnuxyjpz 104 20028 38220 2022-08-18T14:16:25Z AlwynapHuw 1710 /* Without text */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="0" user="AlwynapHuw" /></noinclude><noinclude><references/></noinclude> 10ansarm6f15g8ejc3xh9xlmnuxyjpz 104 20029 38221 2022-08-18T14:23:00Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>[[File:Drych yr Amseroedd, Robert Jones, Rhoslan.pdf|center|600px|page=142]] {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> o3tkqejep4qv7vns2tmbit3eck7vnm1 104 20030 38222 2022-08-18T14:24:11Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>[[File:Drych yr Amseroedd, Robert Jones, Rhoslan.pdf|center|600px|page=141]] {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> t2a9ky0oeym08ailw940ch1xqotnnh2 104 20031 38223 2022-08-18T14:25:05Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>[[File:Drych yr Amseroedd, Robert Jones, Rhoslan.pdf|center|600px|page=36]] {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> 4vmsjfz06fsih9p431otffk0kw0ax61 38224 38223 2022-08-18T14:25:29Z AlwynapHuw 1710 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>[[File:Drych yr Amseroedd, Robert Jones, Rhoslan.pdf|center|600px|page=140]] {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> rh191dv3cd69lmwo3voqglu2vdbwd6d 104 20032 38225 2022-08-18T14:26:28Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>[[File:Drych yr Amseroedd, Robert Jones, Rhoslan.pd|center|600px|page=139]] {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> qrj8ww6fz0spk08bpfa5kaj5ju71ysx 38226 38225 2022-08-18T14:26:49Z AlwynapHuw 1710 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>[[File:Drych yr Amseroedd, Robert Jones, Rhoslan.pdf|center|600px|page=139]] {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> 180i0wg08gihgx7n92hf7eioucdimtw 104 20033 38227 2022-08-18T14:55:18Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{c|GWYBODAETH GYFFREDINOL}} {{c|LLYFRAU CEINIOG}} {{c|HUMPHREYS CABRNARFON. Y GYFROL GYNTAF # [[Hanes Pedr Fawr, Ymerawdwr Rwssia|Hanes Pedr Fawr, ymerawdwr Rwsia]] # Hanes Pio Nono, y diweddar Bab # Hanes Brwydr fythgofiadwy Waterloo # Hanes Alexander Fawr a'i Ryfeloedd # Y Pla mawr yn Llundain, a'r Tân # Hanes Mahomet y Gau-brophwyd # Cynghorion Teuluol buddiol # Columbus, darganfyddwr America # Gau-grefyddau a Gau-grefyddwyr # Drylliadau y Commerce a'r Royal Charter # Hanes Poland a'i Gorthrymderau # Hanes Owain Glyndwr a'i Ryfeloedd # Y Crusades, neu Ryfeloedd y Groes # Hanes Bywyd Syr Thomas Picton # Y Chwilys a'i Weithrediadau arswydus # Hanes y Gwrthryfel ar fwrdd y Bounty # Hanes Llundain, Prifddinas y Byd # Daeargrynfeydd, a dinystr Lisbon # Hanes yr anffodus Farwn Trenck # Sut i wneyd Diodydd iachusol # Hanes H. M. Stanley yn Affrica # Hanes Cyflwr arswydus Francis Spira # Castell Caernarfon, a'r ymosod arno # Bywyd ac Anturiaethau Cadben Cook # Hanes y Gwrthryfel yn India yn 1857 # Y Cospedigaethau a nodir yn y Beibl # Hanes Boneddiges ddall a'i Helbulon # Hanes Cwn; eu Ffyddlondeb i Ddyn # Hanes Bywyd a Llafur John Wesley # Difrod y Prydeiniaid yn Cabool, India # Hanes John Gibson, y Cerflunydd # Hanes yr enwog Dr. Franklin, America # Ffoadigaeth y Ffrangcod o Rwsia, 1812 # Hanes William Tell o Switzerland # Cynghorion ar Byngciau cyfreithiol # Mordaith Anson o amgylch y Ddaear # Hanes Bywyd y dyngarol J. Howard # Hanes Ffynon Elian, a Jack yr offeiriad # Anturiaethau Dr. Livingstone, Affrica # Hanes Bywyd J. B. Gough, America # Hanes Gwrthryfel Iwerddon yn 1798 # Gwarchaead Tair o Drefydd caerog # Suddiad yr Agerddlong Princess Alice # Hanes Joan o Arc (Morwynig Orleans) # Hanes y Telephone a'r Phonograph # Môr-frwydrau y Nile a Copenhagen # Hanes Bywyd y bardd Twm o'r Nant # Dynion a ymddyrchafasant trwy Lafur # Bywyd Martin Luther y Diwygiwr # Brad yr Indiaid Cochion yn America # Hywel Dda, a'i Gyfreithiau clodfawr # Ffraingc a'i Helbulon terfysglyd # Tystiolaethau Amgylchiadol, &c # Bywyd y Gwron enwog Garibaldi # Hanes y Pyramidiau hynod yn yr Aipht # Lewis Morris (Llewelyn Ddu o Fôn) # Brwydr Trafalgar, lle lladdwyd Nelson # Goresgyniad Ynys Prydain gan Caisa # Ymchwiliadau i'r Pegwn Gogleddol # Y Brenin Arthur yn cymeryd Rhufain # John Bunyan, awdwr Taith y Pererin # Drylliad yr Agerddlong Rothsay Castle # Brad y Cyllill Hirion gan y Saeson # Hanes Goronwy Owain y Bardd enwog # Abyssinia a Chwymp Theodore # Hanes Prascovie, Arwres Siberia # Oberlin, Gweinidog Protestanaidd # Hanes Hen Gymry y Canoloesoedd # Wm. Penn, Sylfaenydd Pennsylvania # Llywelyn, Tywysog olaf y Cymry # Gustavus Adolphus a'r Rhyfel hir # Merched enwog yn hanes Cymru # Richard Wilson, yr Arlunydd Cymreig # Tiriad y Ffrangcod yn Abergwaun # George Stephenson, y Peiriannydd # Mabinogion Arthur y Ford Gron # Hanes y Cymry yn America # Hanes Iolo Morganwg, y Bardd, &c. # Rob Roy Macgregor a'i Anturiaethau # Hanes Iarll de Charney a Picciola # Y Bastile a'r Creulonderau a fu yno # Llong-ddrylliad arswydus y Medusa # Hanes Bywyd George Washington # Hanes Oliver Cromwell, a'i Amserau # Hanes Bywyd Thomas Charles o'r Bala # Richard Falconer, a'i Beryglon morawl # Yr Ymosodiad ar New Orleans # Syr Owain ap Tudur o Benmynydd # Hanes y Diwygwyr yn Ffraingc # Wilberforce, Diddymwr y Gaethfasnach # Hanes Eugene Aram, y Llofrudd, &c # Daeargrynfeydd yn y ganrif bresenol # Môr-ladron-Hanes Peggi Morgan # Y Bachgen dewr a gonest o'r Alpau # Alaric y Goth: Hanesyn Rhufeinig # Cas-bethau y Gwr o Hendregaerog, &c. YR AIL GYFROL 49 Bywyd Martin luther y Diwygiwr 50 Brad yr Indiaid Cochion yn America 51 Hywel Dda, a'i Gyfreithiau clodfawr 52 Ffraingc a'i Helbulon terfysglyd 53 Tystiolaethau Amgylchiadol, &c. 54 Bywyd y Gwron enwog Garibaldi 55 Hanes y Pyramidiau yn yr Aipht 56 Lewis Morris (Llewelyn Ddu o Fôn) 57 Brwydr Trafalgar lle laddwyd Nelson. 58 Goresgyniad Ynys Prydaìn gan Caisar 59 Ymchwiliadau i'r Pegwn Gogleddol 60 Y Brenin Arthur yn cymeryd Rhufain 61 John Bunyan, awdwr Taith y Pererin. 82 Drylliad yr Agerddlong Rothsay Caefle 68 Brad y Cyllill Hirion gan y Saeson 64 Hanes Goronwy Owain y Bardd enwog 65 Abyssinia a Chwymp Theodore 65 Hanes Prascovie, Arwres Siberia, 67 Oberlin, Gweinidog Protestanaidd, 68 Hanes Hen Gymry y Canoloesoedd 69 Wm. Penn, Sylfaenydd Pennsylvania 70 Llywelyn, Tywysog olaf y Cymry 71 Gustvus Adolphus a'r Rhyfel hir 72 Merched enwog yn hanes Cymru 73 Richard Wilson, yr Arlunydd Cymreig 74 Tiriad y Ffrangcod yn Abergwaun 75 George Stephenson, y Peiriannydd. 76 Mabinogion Arthur y Ford Gron. 77 Hanes y Cymry yn America 78 Hanes Iolo Morganwg, y Bardd, &c. 79 Rob Roy Macgregor a'i Anturiaethau 80 Hanes Iarll de Charney a Picciola. 81. Y Bastile a'r Creulonderau a fu yno 82 Llong-ddrylliad arswydus y Medusa. 83 Hanes Bywyd George Washington 84 Hanes Bywyd Thomae Charles o'r Bala 85 Hanes Oliver Cromwell, a'i Amserau 86 Richard Falconer, a'i Beryglon morawl 87 Yr Ymosodiad ar New Orleans 88 Syr Owain ap Tudur o Benmynydd. 89 Hanes y Diwygwyr yn Ffraingc 90 Wilberforce, Diddymwr y Gaethfasnach 91 Hanes Engens Aram, y Llofrudd, &e. 92 Daeargrynfeydd yn y ganrif bresenol 93 Môr ladron Hanes Poggy Morgan 94 Y bachgen dewr a gonest o'r Alpau 95 Alaric y Goth; Hanesyn Rhufeinig, 96 Cas-bethau y Gŵr o Hendregaerog, &c, Gair cael y Rifynau uchod am lg. yr un, ueu mewn Wyth Llyfr, Sullt yr un, neu yn ddwy Gyfrol wedi eu rhwymo yn hardd, br. 6th. yr un, neu y ddwy yn un Gyfrol mewn Lledr, 125. 6th. GYHOEDDWR, H. HUMPHREYS, CASTLE SOUARE, CAERNARFON.<noinclude><references/></noinclude> d2cir1dv7pspr3bre21vpuuy08vt6jc 38228 38227 2022-08-18T15:07:43Z AlwynapHuw 1710 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{c|GWYBODAETH GYFFREDINOL}} {{c|LLYFRAU CEINIOG}} {{c|HUMPHREYS CABRNARFON.}} {{Div col|3}} # [[s:Hanes Pedr Fawr, Ymerawdwr Rwssia|Hanes Pedr Fawr, ymerawdwr Rwssia]] # Hanes Pio Nono, y diweddar Bab # Hanes Brwydr fythgofiadwy Waterloo # Hanes Alexander Fawr a'i Ryfeloedd # Y Pla mawr yn Llundain, a'r Tân # Hanes Mahomet y Gau-brophwyd # Cynghorion Teuluol buddiol # Columbus, darganfyddwr America # Gau-grefyddau a Gau-grefyddwyr # Drylliadau y Commerce a'r Royal Charter # Hanes Poland a'i Gorthrymderau # Hanes Owain Glyndwr a'i Ryfeloedd # Y Crusades, neu Ryfeloedd y Groes # Hanes Bywyd Syr Thomas Picton # Y Chwilys a'i Weithrediadau arswydus # Hanes y Gwrthryfel ar fwrdd y Bounty # Hanes Llundain, Prifddinas y Byd # Daeargrynfeydd, a dinystr Lisbon # Hanes yr anffodus Farwn Trenck # Sut i wneyd Diodydd iachusol # Hanes H. M. Stanley yn Affrica # Hanes Cyflwr arswydus Francis Spira # Castell Caernarfon, a'r ymosod arno # Bywyd ac Anturiaethau Cadben Cook # Hanes y Gwrthryfel yn India yn 1857 # Y Cospedigaethau a nodir yn y Beibl # Hanes Boneddiges ddall a'i Helbulon # Hanes Cwn; eu Ffyddlondeb i Ddyn # Hanes Bywyd a Llafur John Wesley # Difrod y Prydeiniaid yn Cabool, India # Hanes John Gibson, y Cerflunydd # Hanes yr enwog Dr. Franklin, America # Ffoadigaeth y Ffrangcod o Rwsia, 1812 # Hanes William Tell o Switzerland # Cynghorion ar Byngciau cyfreithiol # Mordaith Anson o amgylch y Ddaear # Hanes Bywyd y dyngarol J. Howard # Hanes Ffynon Elian, a Jack yr offeiriad # Anturiaethau Dr. Livingstone, Affrica # Hanes Bywyd J. B. Gough, America # Hanes Gwrthryfel Iwerddon yn 1798 # Gwarchaead Tair o Drefydd caerog # Suddiad yr Agerddlong Princess Alice # Hanes Joan o Arc (Morwynig Orleans) # Hanes y Telephone a'r Phonograph # Môr-frwydrau y Nile a Copenhagen # Hanes Bywyd y bardd Twm o'r Nant # Dynion a ymddyrchafasant trwy Lafur # Bywyd Martin Luther y Diwygiwr # Brad yr Indiaid Cochion yn America # Hywel Dda, a'i Gyfreithiau clodfawr # Ffraingc a'i Helbulon terfysglyd # Tystiolaethau Amgylchiadol, &c # Bywyd y Gwron enwog Garibaldi # Hanes y Pyramidiau hynod yn yr Aipht # Lewis Morris (Llewelyn Ddu o Fôn) # Brwydr Trafalgar, lle lladdwyd Nelson # Goresgyniad Ynys Prydain gan Caisa # Ymchwiliadau i'r Pegwn Gogleddol # Y Brenin Arthur yn cymeryd Rhufain # John Bunyan, awdwr Taith y Pererin # Drylliad yr Agerddlong Rothsay Castle # Brad y Cyllill Hirion gan y Saeson # Hanes Goronwy Owain y Bardd enwog # Abyssinia a Chwymp Theodore # Hanes Prascovie, Arwres Siberia # Oberlin, Gweinidog Protestanaidd # Hanes Hen Gymry y Canoloesoedd # Wm. Penn, Sylfaenydd Pennsylvania # Llywelyn, Tywysog olaf y Cymry # Gustavus Adolphus a'r Rhyfel hir # Merched enwog yn hanes Cymru # Richard Wilson, yr Arlunydd Cymreig # Tiriad y Ffrangcod yn Abergwaun # George Stephenson, y Peiriannydd # Mabinogion Arthur y Ford Gron # Hanes y Cymry yn America # Hanes Iolo Morganwg, y Bardd, &c. # Rob Roy Macgregor a'i Anturiaethau # Hanes Iarll de Charney a Picciola # Y Bastile a'r Creulonderau a fu yno # Llong-ddrylliad arswydus y Medusa # Hanes Bywyd George Washington # Hanes Oliver Cromwell, a'i Amserau # Hanes Bywyd Thomas Charles o'r Bala # Richard Falconer, a'i Beryglon morawl # Yr Ymosodiad ar New Orleans # Syr Owain ap Tudur o Benmynydd # Hanes y Diwygwyr yn Ffraingc # Wilberforce, Diddymwr y Gaethfasnach # Hanes Eugene Aram, y Llofrudd, &c # Daeargrynfeydd yn y ganrif bresenol # Môr-ladron-Hanes Peggi Morgan # Y Bachgen dewr a gonest o'r Alpau # Alaric y Goth: Hanesyn Rhufeinig # Cas-bethau y Gwr o Hendregaerog, &c. {{Div col end}} Gair cael y Rifynau uchod am lg. yr un, ueu mewn Wyth Llyfr, Sullt yr un, neu yn ddwy Gyfrol wedi eu rhwymo yn hardd, br. 6th. yr un, neu y ddwy yn un Gyfrol mewn Lledr, 125. 6th. GYHOEDDWR, H. HUMPHREYS, CASTLE SOUARE, CAERNARFON.<noinclude><references/></noinclude> 7fb0onxqjnbg1yvv6opfagf7dtuiwl6 104 20034 38229 2022-08-18T15:09:48Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>[[File:Drych yr Amseroedd, Robert Jones, Rhoslan.pdf|center|600px|page=123]]<noinclude><references/></noinclude> jv7padjfn5tpy26zc1kthstiv6k28oe 104 20035 38230 2022-08-18T15:10:14Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>[[File:Drych yr Amseroedd, Robert Jones, Rhoslan.pdf|center|600px|page=124]]<noinclude><references/></noinclude> rh5p0j3mvw1l179z3o8js1aftllrj0b 104 20036 38231 2022-08-18T15:10:42Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>[[File:Drych yr Amseroedd, Robert Jones, Rhoslan.pdf|center|600px|page=125]]<noinclude><references/></noinclude> 6rl6vh2nvlqaks3z5rim2kx7th1gdct 104 20037 38232 2022-08-18T15:11:08Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>[[File:Drych yr Amseroedd, Robert Jones, Rhoslan.pdf|center|600px|page=126]]<noinclude><references/></noinclude> pc9m6pmjow9lw2kx5l6ouzaxpq42qpa 104 20038 38233 2022-08-18T15:12:05Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>[[File:Drych yr Amseroedd, Robert Jones, Rhoslan.pdf|center|600px|page=127]]<noinclude><references/></noinclude> oxyh3ylcvzynpq63ifu5cuu9ol3y7fr 104 20039 38234 2022-08-18T15:12:41Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>[[File:Drych yr Amseroedd, Robert Jones, Rhoslan.pdf|center|600px|page=128]]<noinclude><references/></noinclude> 3unvfkq5x2y7x1v7h3lyj52gzoww8os 104 20040 38235 2022-08-18T15:13:04Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>[[File:Drych yr Amseroedd, Robert Jones, Rhoslan.pdf|center|600px|page=129]]<noinclude><references/></noinclude> cnik7awy1m07pu44mmmxrh93inou1td 104 20041 38236 2022-08-18T15:13:50Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>[[File:Drych yr Amseroedd, Robert Jones, Rhoslan.pdf|center|600px|page=130]]<noinclude><references/></noinclude> qeb7pdfpv4z7om1bk66ws9f99rpqw1u 104 20042 38237 2022-08-18T15:14:14Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>[[File:Drych yr Amseroedd, Robert Jones, Rhoslan.pdf|center|600px|page=131]]<noinclude><references/></noinclude> gtnilyuvqn21agy2vdcgbxpvobry0vr 104 20043 38238 2022-08-18T15:14:43Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>[[File:Drych yr Amseroedd, Robert Jones, Rhoslan.pdf|center|600px|page=133]]<noinclude><references/></noinclude> 0bdz7xomr12mo9yaa3b5vzyscrbjlej 104 20044 38239 2022-08-18T15:15:08Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>[[File:Drych yr Amseroedd, Robert Jones, Rhoslan.pdf|center|600px|page=134]]<noinclude><references/></noinclude> 8u3reofmp6kb959ti2hhib478y639gz 104 20045 38240 2022-08-18T15:15:44Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>[[File:Drych yr Amseroedd, Robert Jones, Rhoslan.pdf|center|600px|page=135]]<noinclude><references/></noinclude> td557ebgu8h6f2xsd1lb7iu7ks9vpao 104 20046 38241 2022-08-18T15:16:17Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>[[File:Drych yr Amseroedd, Robert Jones, Rhoslan.pdf|center|600px|page=136]]<noinclude><references/></noinclude> hf1vgzklt40egd7j9iohbx4c24fynwa 104 20047 38242 2022-08-18T15:16:45Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>[[File:Drych yr Amseroedd, Robert Jones, Rhoslan.pdf|center|600px|page=137]]<noinclude><references/></noinclude> 1jv67jj3dohbbz7qbhjejsvcwtael1l 104 20048 38243 2022-08-18T15:17:15Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>[[File:Drych yr Amseroedd, Robert Jones, Rhoslan.pdf|center|600px|page=138]]<noinclude><references/></noinclude> gd89g813gmw5ogp5oa9dr6i2a7vvlms 104 20049 38245 2022-08-18T15:31:47Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>mewn cof. Gresyn fod ei ''Leferydd yr Asyn'' a'i freuddwydion yn anhysbys hyd yn oed i rai sy'n gwybod yn dda am ''Rawn Sypiau Canan''. Heddwch i'r pregethwr ffyddlon a'r hanes- ydd campus, un welodd ddrych amseroedd rhyfedd iawn. Ond ein prif neges oedd ymweled â chartref Ieuan o Leyn. Tybiem o'r pentref ei fod rhyw hanner y ffordd rhyngom a chreigiau'r Garn. Cawsom lwybr troed oddiwrth yr ysgol, a dechreuasom dynnu i fyny hyd weirgloddiau a ffriddoedd. Collasom y llwybr yn fuan; ac oni bai mai haf oedd, gallasem fynd i byllau neu ffosydd. Ond yr oedd y ty bychan tlws yn y golwg o hyd, a'r coed y tu hwnt iddo, a'r Garn fawr ddifrifddwys yn ei chymylau o hyd. Yr un oedd y blodau bach siriol a'r blodau welir o gylch cartref pob bardd Cymreig, byddaf yn meddwl fod rhai blodau a beirdd yn mwynhau yr un math o awyr a gwlad. Wrth ddringo i fyny dychmygwn weled y plentyn {{center block| <poem> "Pan wrth y ffrwd yn eistedd :I wylio'r pysgod mân, Neu'n rhedeg dros y werdd-ddol :Yn uchel iawn ei gân." </poem> }} Heibio'r goeden ddraenen gysgododd Ieuan ymhell cyn iddo ddweyd beth sy'n hardd, daethom at y ty. Y mae wyres i Ieuan yn byw yno'n awr, ac yr oedd ŵyr ar ymweliad â'r lle y diwrnod hwnnw. Cawsom bob croesaw a charedigrwydd, yn wir, ni welais yn unlle bobl mor drwyadl garedig a phobl Lleyn. Y mae'r olygfa o Dy'n y Pwll yn un sy'n esbonio llawer ar fywyd Ieuan o Leyn. Draw o'n<noinclude><references/></noinclude> fih9jo9ghf0ux8smq56gochvkzx8c32 104 20050 38246 2022-08-18T15:33:31Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>adeg oer y Nadolig ydoedd. Yr oedd yr awyr yn glir, yr oedd y ffordd yn galed gan rew, ac yr oedd yr haul yn gwenu'n ddisglair ac yn oer ar y mynyddoedd. Y mae'r olygfa o ben Bwlch y Groes yn ardderchog, haf a gaeaf. Ar un ochr y mae'r Aran frenhinol, ac ar yr ochr arall y mae bryn- iau afrifed Maldwyn. O'n holau yr oedd Cynllwyd, o'n blaenau yr oedd caeau gwastad Mawddwy ymhell odditanodd, a mynyddoedd gleision yn ymgodi y tu hwnt iddynt. O'r fan yr eisteddwn i, ni welwn ond y mynyddoedd, yr oedd Mawddwy yn rhy isel wrth eu traed. Llecyn unig a distaw ydyw, ym mhresenoldeb dwys y mynyddoedd tragwyddol. Ond y mae hanesion am fywyd byr dyn ynglyn ag ef. Clywais ddarlunio'r llecyn ar lawer noson dymhestlog, pan yn hel o gwmpas y tân i wrando ystraeon. Weithiau hanes John Jones Treffynnon fyddai testun yr ysgwrs. Darlunnid John Jones yn gweled gŵr yn Llanuwchllyn a chryman yn crogi oddiwrth reffyn gwellt oedd am ei ganol. Yna gwelem mewn dychymyg yr hen bregethwr yn dringo'r Bwlch, ac yn gweled y dyn a'r cryman yn cerdded o'i flaen mewn lle nad oedd na thy na thwle yn y golwg, lle y cai llofrudd ddigon o amser at waith. Yna doi gweddi'r pregethwr, a'i ymgais i dynnu sgwrs a'r angel. Yr oeddym wedi clywed yr hanes laweroedd o weithiau, ond yr oedd yn newydd o hyd. Dro arall hanes y Gwylliaid Cochion gaem; a diwedd eu hanes hwy fyddai desgrifiad o honynt yn golchi eu dwylaw llofruddiog yn y ffynnon ar ochr y Bwlch, ffynnon y mae ei dwfr yn goch hyd y dydd hwn. A dyma'r ffynnon, o fewn ychydig lathenni i'r fan yr eisteddwn,<noinclude><references/></noinclude> k7o01d744dmkgzrvdp1zwvw2dksfn16 104 20051 38247 2022-08-18T15:34:33Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>eto'n goch. Noson wedi hynny caem hanes yr hen bererinion yn penlinio wrth y groes fyddai ar ben y Bwlch. Nid oes na chroes na phererin yma'n awr, ond gwelir ar ffyrdd Llydaw yr hyn fu unwaith ar y ffordd hon. Ond pe'r arhosem i alw ar gof yr oll a glywsom am hanes a chymeriadau Mawddwy, ai'r dydd gaeaf byrr cyn inni gyrraedd y caeau sydd ar y gwaelod. Rhed y ffordd i lawr yn serth hyd un ochr i'r cwm,-cwm heb waelod iddo ond yr afon wyllt, sydd bron yn rhy bell i lawr i ni glywed ei swn. Yr ochr arall iddi y mae mynyddau uchel a serth iawn, er nad ydynt yn greigiog; weithiau y mae eu hochrau'n wyrdd- ion, dro arall yn ddaear noeth. Ar ol gwlawog- ydd bydd ffrydiau lawer yn rhedeg o'r mynydd. oedd dros y grib uchel acw, a disgynnant yn genllifoedd gwynion dros ael y mynydd. Liawer gwaith y cyffelybwyd hwy yn eu disgynfa i gymylau mwg yn esgyn. Dyna lais bugail yn adseinio o fynydd i fynydd trwy'r awyr glir,—"Pero, dal dra-a-a-w!" Anaml y gwelais ddau gi tlysach, rhai du a gwyn, yn deall pob goslef yn llais eu meistr. Cerddasom yn gyflym hyd y ffordd, er ei serthed, nes y gwelsom hi'n rhoi tro, ac yn cyfeirio, debygem, yn union i ddannedd y creigiau. Wedi dod yn nes ymlaen, gwelem fod cwm newydd yn agor i'r cwm oeddym ynddo. Daeth amaethwr a llais tanbaid ganddo i'n cyfarfod, a chawsom hanes y fro yn bur gyflawn ganddo. Cwm yr hen sant Tydecho oedd y cwm, a'r afon Llaethnant welem yn disgyn o hono dros y creigiau a than goed. Draw ymhen y cwm hir mynyddig y mae Aran Fawddwy'n edrych yn ddwys ac yn ddu arnom. {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> ivje7qij4syl5coeaxeswizjjff2qro 104 20052 38248 2022-08-18T15:36:45Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>A dyma gwm Tydecho sant. Y mae hanes am Faelgwn Gwynedd yn dod i'w ormesu, ac yn cael ei orchfygu gan y sant; fel y cafodd gan gynifer o saint ymhob man, os credwn y Bucheddau. Pan oedd ychen y sant yn aredig y cwm unig acw, daeth Maelgwn Gwynedd ac aeth a'r ychen i ffwrdd. Ond yr oedd yn rhaid i'r sant aredig ei dir, a rhoddodd ddau garw gwyllt wrth yr aradr drannoeth, a medrodd berswadio blaidd i dynnu'r og ar eu holau. Wrth weled y ddau garw, a'r blaidd ar eu holau, a'r hen sant yn hau rhwng yr aradr a'r og, chwarddodd Maelgwn Gwynedd. "Peth doniol," ebe ef ynddo ei hun, fuasai gollwng fy nghwn gwynion ar y wedd ryfedd acw, i weled y ceirw a'r blaidd yn mynd.' Eisteddodd ar garreg ar ochr y cwm; ond pan geisiodd godi gwelodd mai yr he: sant gai fwyaf o ddifyrrwch, oherwydd wele, yr oedd llodrau'r brenin Maelgwn Gwynedd, os oedd ganddo lodrau, wedi cydio yn y graig. Esbonnir yr enw Llaethnant, wrth gwrs, gan ramadegwyr y fro. Trodd Tydecho yr afon yn llaeth,— {{center block| <poem> Y dŵr rhwydd o odre'r rhiw Fe'i gwnaeth yn wynllaeth unlliw, </poem> }} ac am hynny y galwyd hi yn Llaeth Nant. Hen frodyr doniol a chymhwynasgar oedd yr hen saint, rhyw hanner swynwyr, a hanner cenhadon Cristionogol. Medrent godi cythreuliaid, medr saint wneyd hynny y dyddiau hyn, —a'u gostwng. Wrth i ni fynd ymlaen i lawr dyffryn Dyfi ieuanc yr oedd y tir yn frasach a ffrwythlonach,— {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> 1c8si3gnqehdaegztm20b53ja570nvw 104 20053 38249 2022-08-18T15:41:06Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{center block| <poem> "Heldir a gweindir gwyrda Eto er dwyn ytir da." </poem> }} Gofynasom enw ty welem, ac atebwyd ni mai ty Simon Sion Prys. Un enwog yn ei fro oedd Sion Prys, tad Simon. Llawer pennill o'i awen barod sydd eto'n fyw ym Mawddwy, ac yn difyrru to ar ol to o bobl ieuainc. Gŵr hardd oedd, yn dal, ac yn syth fel saeth. Nid oedd ei garedicach yn fyw, ac yr oedd pawb yn yr ardal fynyddig hon yn hynod hoff o hono. Byddai gwên ar ei wyneb bob amser, a chydymaith difyr oedd i bwy bynnag a'i cyfarfyddai. Yr oedd ei awen yn barod ar darawiad, a chofid ei wawd,— {{center block| <poem> A Thwm ein gwas ninne Fu neithiwyr yn rhywle Yn fudron ei facsie, :Mi dynga, wrth ryw dy; Ni chadd wedi myned Ond hir rythu'i lyged :A bod wrth ei phared yn fferru. Medrai adrodd hanes ar gân yn rhigil a llyfn iawn, fel honno sy'n dechreu,— {{center block| <poem> Yn Harbwr Cork yr oeddwn ryw fore gyda'r dydd, A phawb oedd yno'n llawen, 'doedd yno neb yn brudd; A "Richard medde Robin, a "Robin" medde Twm, "A gawn ni rigio'r hwylie, cyn daw hi'n dywydd trwm?" </poem> }} </br><noinclude><references/></noinclude> qr4ypp5y0ikqcv19saw9fsg7l1kl4c6 104 20054 38250 2022-08-18T15:46:10Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Byddai Sion Prys yn mynd ar ei spri weithiau, fel beirdd ereill yr oes honno. A phan ddoi i dref, byddai llu o'i gwmpas, yn gwrando ar ei ffraethineb mewn penhillion difyfyr. Ryw ddiwrnod digwyddai fod yn y Bala, ac yr oedd tyrfa o'i amgylch. Pwy ddigwyddodd ddod heibio ond Price y Rhiwlas, yr ysweinyn yr oedd tra—arglwyddiaethu ar y Bala a'i phobl yn etifeddiaeth iddo. Gorchymynnodd iddo beidio casglu pobl ar y stryd, ond cafodd ateb tafod— lym. "A wyddoch chwi," ebe'r yswain digofus, "mai myfi yw Price y Rhiwlas!" A wyddoch chwi," ebe'r bardd, "mai myfinnau yw Price o Fawddwy!!" Y mae llawer o hen anibyniaeth ym Mawddwy, er na chryfhawyd ef gymaint gan y Diwygiad ag a wnawd mewn ardaloedd ereill. Y mae llawer o olion hen anibyniaeth Cymru yn arglwyddiaeth Mawddwy, ac y mae lle i obeithio y bydd y ''court leet'' yn dal i gyfarfod hyd nes y ceir Cyngor Lleol a Llys Tir. Drwy lawer canrif, er amser Bleddyn ab Cynfyn a chynt, cadwodd Mawddwy rywbeth tebyg i anibyniaeth. Ni wnawd hi'n rhan o sir yn 1284, fel Cymru i'r gorllewin iddi hi; ni ddaeth yn arglwyddiaeth Normanaidd, fel Cymru i'r dwyrain iddi. Arhosodd yn arglwyddiaeth Gymreig, gan newid ei ffurf i ffurf maenor. Yr oedd ym meddiant ei hen deulu pan aeth Pennant drwyddi yn nechreu'r ganrif hon. Er ei bod wedi colli braint ar ol braint,— meddu maer, rhoi rhai drwg yn y feg fawr, rhoddi trwyddedau i dafarnau.—y mae eto olion o'i hen anibyniaeth ar y sir. Cyferfydd y ''court leet'' ddwy waith yn y flwyddyn; a bu hwn ryw<noinclude><references/></noinclude> 6vjucgndshpn974pug9yx345vjq68u2 104 20055 38251 2022-08-18T15:48:56Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>blaenau yr oedd Porth Neigwl, a Phen Cilan a. Mynydd y Rhiw o bobtu iddo. Ar y gwaelod odditanom yr oedd Llaniestyn dawel, fel pe mewn mwy o bant na'r môr. Rhwng y llan a'r môr yr oedd gwlad fryniog, a choed duon, ac ambell adeilad hyd—ddi. "A oes rhywbeth enwog yn y fan acw?" ebe fi. "O oes," oedd yr ateb, "y mae ysgol Botwnnog yn y fan acw, a J. R. Williams." Cerddodd Ieuan o Leyn lawer i ysgol Botwnnog, yr ysgol sydd wedi bod o gymaint bendithi fechgyn Lleyn, a hawdd oedd iddo gyfeirio adre at y Garn o bob man. Ymgyfyd y Garn Fadryn yn fawreddog y tu ol i Dy'n y Pwll, ac yr oedd heulwen dlos yn chware ar ei phen rhwng y cymylau. Y mae'n ddigon tebyg mai'r cwmwl acw ddenodd sylw'r plentyn yn un o'r pethau cyntaf; a phan adroddodd adgofion ei febyd, daeth niwl pen y Garn i'w feddwl yn gyntaf peth,— {{center block| <poem> "Fe wisga'r cwmwl gwanllyd :Wrth gilio lawer gwedd, Bydd weithiau'n wgus hynod, :Ac yna'n llawn o hedd; Gwna weithiau wisgo mantell :Orbruddaidd galar du, Pryd arall chwery'r wawrddydd :O gylch ei odrau'n gu." </poem> }} Dyna ddarlun cywir o'r Garn fel y gwelsom ni hi. Edrychodd Ieuan oddiar ei bron i'r pellter draw ac i ddyfodol ei fywyd. Wrth edrych ar y môr pell, ac wrth feddwl am ras yr efengyl,<noinclude><references/></noinclude> oxza4zw3zrpzzbs7ay7dpffu5dis5s0 104 20056 38252 2022-08-18T15:51:38Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>daeth ato awydd mynd draw i adrodd am yr Iesu wrth frodorion Demerara,— {{center block| <poem> "Pan hwylus ddringwn ochrau :Carn Fadryn, bryn y bri, Er gweld y llongau'n nofio :Ar wyneb glas y lli,— Gwnai llygaid craff y nefoedd :Fy ngwylio bob rhyw gam, A'i llaw fy hoff amddiffyn :Fel tyner law fy mam. "Er colli rhiant hawddgar, :Er claddu mam a thad, Er croesi dyfnion foroedd :I bell estronol wlad; Er crwydro drwy beryglon, :Er mynd o fan i fan, Ces gwmwl Duw yn gysgod, :A'i ras yn werthfawr ran." </poem> }} </br> Wedi golwg unwaith wedyn ar y cymylau ar y Garn,"Beth sy'n hardd? Y cwmwl goleu, —ar Graig Bwlch y Groes, ar y pentref a'r fynwent, ac ar y môr draw, troisom i lawr yn ol. Ym Medi 1872 yr oedd Ieuan o Leyn ar ymweliad â'r lle hwn, ac yn dwedyd,— {{center block| <poem> "Mae popeth yma'n debyg :Ag oedd flynyddau'n ol, Y defaid borant ar y bryn, :A'r gwartheg ar y ddol. "Mae'r bechgyn yn y pentref :Yn chware'n llawn o stwr, A'r eneth fwyn wrth odro'r fuwch, :Yn meddwl am gael gŵr. </poem> }} </br><noinclude><references/></noinclude> r52557s3u0wdvkysfv3ul3n51juct0f 104 20057 38253 2022-08-18T15:58:46Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{center block| <poem> "Caf wrando yr emynnau :A ddysgais gynta erioed, Pan oeddwn yn fachgennyn llon :Rhwng pedair a phump oed." </poem> }} </br> Ac wrth weled y fynwent odditano, yn ddelw o orffwys y rhai lluddedig, lleddfodd ei gân,— {{center block| <poem> "Mynd heibio fel yr afon :Mae dyddiau goreu'r oes, A dweyd am Ieuan wneir cyn hir,— :Ei einioes yntau ffoes." </poem> }} </br> Gan gydweled ag Ieuan fod y byd yn llawn o degwch a'r nef yn gwenu'n gu," troisom ein cefnau ar Laniestyn dawel, ac ail gychwynasom ar ein tro o amgylch y Garn. Yr oedd y mynydd mawr yn newid o hyd, a buom yn prysuro i fyny hyd gwm oedd rhyngddo a bryniau sy'n sefyll rhyngddo a'r môr. Cawsom ennyd o gwmni un o feibion Moses Jones,— gŵr a goleu diddan yn chwareu yn ei lygaid, a danghosodd i ni gyrrau'r wlad. Yn union o'n blaenau yr oedd agorfa yn y mynyddoedd, a gwelem Fynydd Nefyn yn codi'n las dros wastadedd. Arosasom beth ar gyfer Ty Bwlcyn, wrth draed y Garn, ond nid oedd gennym amser i fynd i mewn i weled hen gartref Robert Jones Rhos Lan. Melus oedd syllu ar y fan yr ysgrifennwyd "Drych yr Amseroedd" ynddo. Dyma ni wrth gapel y Dinas,—un wnaed yn adnabyddus ymhell o Leyn oherwydd ei gysyllt. iad â Moses Jones,—ac yn fuan iawn gwelem y môr. Am ennyd anghofiasom y Garn, a chawsom olygfa ar wastadedd a môr nad anghofiaf hi'n<noinclude><references/></noinclude> 7vuasdymalngd34crhp8g1so4ljjwho 104 20058 38254 2022-08-18T16:01:03Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>hir. Wrth deithio hyd ochr y Garn ac i lawr at Felin Madryn, yr oedd gwastadedd cyfoethog fel meusydd canolbarth Lloegr odditanom. Ar ei fin yr oedd Porth Dinllaen, lle tawel hyfryd yn awr, ond lle welir yn nychymyg llawer un mor brysur a Chaer Gybi neu Lerpwl. Dros y môr gwelem ymylon Mon, i fyny at Gaer Gybi. Ar yr ochr arall ymgodai Carreg y Llam a'r Eifl megis o'r môr. Ymagorodd yr olygfa o'n blaenau ar unwaith, yng ngogoniant lliwiau tyner hwyr brydnawn ym Medi. Yr oedd cartref un arall o feibion Carn Fadryn heb i ni ei weled. Gwyddem fod unigedd a thristwch ar gartref gwag ac anrheithiedig Syr Love Jones Parry. Yr oeddwn wedi darllen hanes gwerthu llestri arian yr hen deulu i estroniaid yn Llundain. Clywswn fod ei ystafell wely eto fel yr oedd pan gyrhaeddodd hi i farw, ei glud gelfi fel y gadawodd hwynt pan wysiwyd ef o flaen ei Farnwr. Na chofier ei feiau, er lliosoced oeddynt, efe oedd un o arwyr cyntaf gwerin ddeffroedig Cymru. O fysg tirfeddianwyr hynod, hyd yn oed ymysg eu rhyw, am eu gorthrwm ac am eu gelyniaeth at ryddid ac addysg, cododd ef i arwain gwerin i fuddugoliaeth. Bu'n anwylyd sir Gaernarfon; ac y mae enw "Syr Love," er pob ffaeledd, yn anwyl eto. Meddai gyfoeth, athrylith, a chariad gwlad,— ni fu neb erioed yn gyfoethocach; ac ni fedrodd neb wneyd ei hun yn fwy tlawd. Heddyw y mae llawer yn cofio am y fuddugoliaeth heb son am ei enw, ac ni ŵyr neb pa un ai gwesty ynte cartref rhyw ddieithr ddyn fydd cartref y rhai olrheinient eu hachau i Lywelyn Fawr. Ond dyma ni mewn coed hyfryd, a'r dail yn dechreu troi eu lliw yn y fan gysgodol<noinclude><references/></noinclude> ep192il07ruy2112aogcropf7v19r0q 104 20059 38255 2022-08-18T16:03:10Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>dawel. A chyn i mi gael amser i sylweddoli ymhle yr oeddwn, wele blas Madryn o'n blaenau. Gwelais lawnt yn disgyn yn raddol oddiwrth wyneb y plas at y ffordd, a thybiwn mai dyma'r lle tecaf a welais erioed. O flaen y plas y mae rhag—adeilad, a'r drws i'w weled trwy fynedfa. Y mae grisiau'n arwain i fyny at y fynedfa hon, ac y mae'r mwswgl a'r glaswellt yn cael tyfu hyd—ddynt yn ddiwahardd. Y tu ol i'r rhag—adeilad ymestyn gwyneb hir y ty, tŵr yn y canol, ac aden o bobtu. Y mae popeth ar ddull henafol,—y twll baredig yn y drws i siarad drwyddo, a lle i'r saethyddion,— ond gwelir fod yno le i holl gysuron oes heddwch a llwyddiant. Feth prudd iawn ydyw gweled cartref mor gysurus yn wag, a'r aer olaf wedi marw. Prudd yw meddwl am ddiwedd teulu anrhydeddus, hyd yn oed pe diweddai fel y ffordd Rufeinig enwog honno,—mewn cors. Prin y gwelais beth pruddach erioed na chartref fu mor anwyl i werin Cymru wedi mynd mor lwyr ddiobaith. Dros y plas gwelir copa Carn Fadryn. Bu agos i mi ddychrynnu pan godais fy ngolwg ati, edrychai mor agos, fel pe'n gwylio Madryn, ac yr oedd cymylau fel gwisgoedd gweddw dros ei hysgwyddau. Am ennyd, bum yn ansicr pa un ai drychiolaeth ynte'r Garn oedd. Temtir fi i gymharu dyheadau Ieuan o Leyn a Syr Love wrth edrych arni pan yn blant,—mae ei gwedd yn fwy cuchiog uwchben bwthyn Ty'n y Pwll nag wrth ben plas Madryn,—ond ni waeth i mi heb fynd dros yr hen ystori am fendithion tlodi ac am felldithion cyfoeth. O wyneb y plas gwelir coed tewfrig, ond o un cyfeiriad. Ac yn y cyfeiriad hwnnw ym-<noinclude><references/></noinclude> f5j9sqewx1bv2uwlthh7sgmwz1zvvbg 104 20060 38256 2022-08-18T16:04:05Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>gyfyd yr Eifl draw yn y pellter, a'u glas gwan yn hyfryd i'r llygaid trwy wyrddlesni'r coed. Ac i lawr odditanodd y mae Nefyn a'i morfa. Gadawsom y plas gwag, ac aethom ymlaen. Yr oeddym erbyn hyn wedi bod o amgylch y Garn, yr oedd Nefyn odditanom, yr Eifl ar ein de, ac yr oedd ein gwynebau tua Phwllheli. Arweiniai'r ffordd ni drwy goed, ond yr oedd y môr a'r gwastadedd yn y golwg rhyngddynt o hyd. A phan ddaethom o'r coed i ffordd uchel fynyddig, gwelem yr Eifl, yn fawreddog lonydd, a niwl goleuwyn ar eu pennau. Yr oedd yn dechreu nosi erbyn hyn, ac yr oedd y dyffryn odditanom yn mynd yn aneglurach, a chopau pigfain yr Eifl yn duo rhyngom a'r awyr. Daethom yn ol i ffordd Pwllheli, a gwelem Garn Fadryn o'n holau. Yr oeddym wedi bod o'i hamgylch ac wedi gweld hyfrydwch Lleyn. Oddiyno i Bwllheli ni siaradsom ond ychydig, nid am nad oedd gennym ddim i'w ddweyd, ond oherwydd fod ein meddyliau'n llawn.<noinclude><references/></noinclude> 3tscicvnp026na1pg7aqtiw5akqa1hp 104 20061 38257 2022-08-18T16:07:05Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>ddaeth ei drwmgwsg ato, gyda'r holl weledigaethau rhyfedd hynny ar ei adenydd esmwyth. Ond dyma'r tren yn arafu, a'r rhan fwyaf o honom yn rhedeg at y ffenestr i weled Castell Harlech. Yr oedd yn ddigon hawdd ei weled, gwgai wrth ein pen. Saif gorsaf Harlech, adeilad bychan digon anolygus, dan y Castell. Yn ochr y môr y mae morfa gweddol eang, ond y mae tywod-fryniau yn cau'r môr o'r golwg. Wedi i'r tren adael yr orsaf ar ei ffordd i gyfeiriad yr Abermaw, codasom ein llygaid i weled y castell. Ymgyfyd ei graig yn syth o fin y morfa, ac o bell y mae fel brân ddu neu ddarn o felldith rhyngom â'r goleu. Gwelem o'r orsaf ddau dŵr a mur rhyngddynt, a thŵr arall yn edrych dros y mur. Ac o dan y rheini yr oedd llethrau creigiog, rhai yn graig ddaneddog a rhai gyda gorchudd o laswellt. Gyda godreu'r graig yr oedd mur arall, a dau dŵr bychan, fel pe'n cerdded ymlaen yn herfeiddiol o flaen y tyrrau mawr. Yr oedd yr olygfa'n fawreddog, ac yn brydferth hefyd. Yr oedd glaswellt y mynydd yn dlws hyd y llethrau, a'r eiddew yn ymgripio dros lawer carreg hagr. Yr oedd ambell goeden griafol hefyd wedi cael lle i'w gwreiddiau yn agenau y graig; ac yn gwyro mewn lledneisrwydd prydferth ac mewn perffaith anwybodaeth mai ym mangre creulondeb a chyffro yr oedd ei dail yn dawnsio mewn heddwch yn awel yr haf. Yng nghanol yr olygfa, ger yr hen gastell marw,—ond marw a gwg haearnaidd ar ei wyneb,—yr oedd un peth byw iawn. Disgynnai rhaeadr ewynnol i lawr oddiar ddibyn y graig, gan redeg hyd agen ag ymylau<noinclude><references/></noinclude> 66ghffzondd9r74tar0ja6x5nwnlrwm 104 20062 38258 2022-08-18T16:10:23Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>glaswelltog iddi, cyn ymlonyddu ar y morfa. Boddai ei swn y su wan ddeuai o'r mor dros y morfa. Y tu hwnt i'r castell ymgodai'r mynyddoedd Gwelem goed a rhedyn, ambell gae gwyrdd, a gwyneb gwyn—galchog ambell dŷ. Ar ol y castell, y peth nesaf dynnodd fy sylw oedd capel mewn lle gwyntog ac ystormus iawn. Gofynnais i wr oedd wedi dod i'r orsaf i holi am nwyddau,—capel pwy oedd y capel. "Nid ein capel ni ydyw hwnacw, ond capel y Bedyddwyr Albanaidd. Mi glywsoch son am John Ramoth Jones?" "Mi glywais son am John Richard Jones o Ramoth" "O, mae'n debyg eich bod chwi yn un o honynt. Y maent yn addoli yn y fan acw fel yr oeddynt yn amser Robert Morgan a John Ramoth. Mae'r dynion a'r merched yn eistedd ar wahan. Mae'r merched yn eu hetiau silc, y rhai priod gyda'r cap gwyn o amgylch eu pen, a'r rhai di—briod a ruban piws ar eu bronnau. 'Ch'di' a chdithau' fyddant yn ddweyd wrth eu gilydd hefyd. Onid felly'r ydych chwi?" meddai wrth borter safai yng nghlyw'r ymddiddan. "Ie, 'r hen bobol," ebe'r bachgen. Gwelwn yn eglur y cawn ddigon o wybodaeth ddyddorol yn Harlech. Cymerais fy llety dan gysgod y castell, ac yn ei olwg. Y peth cyntaf a wneis tra'r oedd pobl y ty yn parotoi bwyd, oedd darllen mabinogi Branwen ferch Llyr. Tybiwn, wrth ddarllen y fabinogi, fod y môr yn dod at droed y graig yr adeg honno, ac y gallai mai ar y fan yr eisteddwn i y safai 'r<noinclude><references/></noinclude> 0234wgja7f9p14yc4bi5vfjr24xq0b7 104 20063 38259 2022-08-18T16:12:28Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Gwyddelod i siarad a'r brenin Cymreig oedd ar graig uchel uwch ein pen. "Bendigaid Frân, mab Llyr, a oedd frenin coronog ar yr ynys hon. A phrydnawngwaith yr oedd yn Harlech yn Ardudwy. Ac yn eistedd yr oeddynt ar garreg Harlech uwch ben y weilgi. Ac fel yr oeddynt yn eistedd felly, hwy a welent dair llong ar ddeg yn dyfod o ddeheu Iwerddon, ac yn cyrchu tuag atynt, a cherdded. rhigl ebrwydd ganddynt ar y tonnau. Ac wele un o'r llongau yn rhagflaenu y lleill, a gwelent godi tarian yn uwch na bwrdd y llong, a'i swch i fyny, yn arwydd tangnefedd." Pan gyrhaeddais i'r fan yma ar yr ystori daeth hen wr i mewn, i ddweyd y byddai'r bwyd yn barod yn fuan iawn. Er mwyn tynnu ysgwrs, gofynnodd beth oeddwn yn darllen. Dywedais innau mai hanes Branwen ferch Llyr, fel y deuwyd i Harlech i'w chyrchu'n wraig i frenin yr Iwerddon, ac fel y daeth dinistr i Ynys y Cedyrn a marwolaeth i Fendigaid Frân o hynny. Dywedais fel y daeth pum gŵr dihangol a phen eu brenin gyda hwy o'r Iwerddon. ac fel y buont ar giniaw yn Harlech am saith mlynedd, ac adar Rhiannon yn canu iddynt. "Y mae swyn mawr mewn canu," ebe'r hen wr, cyn i mi orffen yr ystori. "Leiciwch chwi glywed tôn?" A chyn i mi gael amser i ateb, yr oedd wedi gosod ei hun mewn ystum canu, a chanodd gan ddirwestol gynhyrfus mewn llais rhyfeddol o felus a chlir. "Ddyn," ebe fi wrtho ar ol iddo dewi, "ai un o adar Rhiannon ydych chwi? Nid un o frain Harlech ydych." {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> cq3go705h0os18y1sh6nkjddr6m5hw6 104 20064 38260 2022-08-18T16:17:13Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Daeth y bwyd cyn i'r hen wr orffen esbonio ei fod yn dod o'r un ardal a minnau, a'i fod yn canu tonau gyfansoddodd fy nhad, a'i fod wedi canu llawer mewn cyngherddau drwy Gymru, a fod ei fryd yn awr ar fynyddoedd yr Andes. Wedi'm nawnbryd, cychwynnais innau allan, gan feddwl dringo'r ffordd serth i'r castell a'r dref fry. Deuais o hyd i hen wr bonheddig oedd yn araf ddringo'r allt o'm blaen. Gan fod y llwybr mor serth, arhosem yn fynych i gael stori newydd, ac i gael golwg ar y môr oedd yn ymddisgleirio fel arian byw. Pan glywodd fy nghydymaith mai o Eifionnydd y deuais, gofynnodd a oeddwn wedi darllen gwaith Dewi Wyn. "Yr wyf yn ei gofio'n dod i aros i dŷ Edward Morgan y Dyffryn," meddai, "a minnau yn gwarchod gydag ef pan oedd y teulu wedi mynd i'r capel. Yr oedd yn cerdded yn wyllt yn ol ac ymlaen hyd yr ystafell. Y mae pobl y ty yma yn rhai caredig hynod,' meddai, 'ond wyddoch chwi beth? Mi fedrwn edrych ar bob un o honynt yn y tân yna. Y mae fy ''nerves'' i wedi ffwndro. Ac mi ofynnais innau iddo ai nid efe oedd wedi canu am elusengarwch. Ie,' meddai. ond yr oeddwn i'n ddyn hollol wahanol yr adeg honno." A llawer hanesyn cyffelyb glywais ar yr allt am lenorion Cymru. Adroddodd hanes ei daith gyntaf i Lundain tuag 1830. Yr oedd yno yng nghanol terfysg etholiadol 1832. Yr adeg honno yr oedd swyn y rhyfeloedd yn erbyn Napoleon wedi colli ei nerth; anghofiodd y bobl am ogoniant Trafalgar, a Thalavera, a Waterloo; ond nis gallent anghofio y prisiau uchel, yr arian prin, yr yd drwg a drud, a holl ganlyniadau alaethus<noinclude><references/></noinclude> j9p9vrb289jqtt246lceq3q1dx13noq 104 20065 38261 2022-08-18T16:20:20Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>rhyfel. Torasant eu delwau mewn llid, y rhai oedd fwyaf poblogaidd gynt oedd gasaf yn awr. Arweinydd y dydd oedd Duc Wellington, y "duc haearn" a fynnai yrru popeth ymlaen yn y dull arferol drwy nerth braich ac ysgwydd a chledd a bidog a magnel. "Rhaid i lywodraeth y brenin fod mewn grym" meddai wrth amddiffyn gormes y buasai gormes Napoleon yn well nag ef. Ond yr oedd ei ddydd yntau ar ben, a llais crynedig gwrthryfel yn codi'n ysgrech. "Gwelais Dduc Wellington," ebe'm cydymaith, "yn High Holborn, a'r dyrfa yn ei luchio ag wyau drewllyd." Yr oedd Bil 1832,—"Deddf Rhyddfreiniad y Bobl," o flaen Ty'r Cyffredin. Arweinydd y bil oedd Lord John Russell. Ei brif wrthwynebydd oedd Syr Francis Burdet,—tad y Lady Burdet—Coutts. Yr oedd y gŵr amryddawn a phenboeth hwn wedi bod yn un o brif arweinyddion y diwygwyr. Ei dreial ef achosodd y prif newid yn neddfau athrod. Yr oedd haid o feirchfilwyr hanner meddwon wedi rhuthro ar dyrfa heddychlawn ym Manchester, ac ysgrifennodd Syr Francis Burdet lythyr at ei etholwyr i ddynoethi'r traha. Rhoddwyd ef ar ei brawf am athrodi'r Llywodraeth; a gwrthodwyd iddo gyfiawnhau ei hun trwy ddangos mor anynol oedd ymddygiad y Llywodraeth. Caeodd ei ddrws, a bariodd ei ffenestri, y tro hwn neu ryw dro arall; a phan fedrwyd torri ei ddrysau, cafwyd ef a'i fachgen ar ei lin, yn dysgu egwyddorion ''Magna Carta'' yr oedd treial mor anghyfiawn fel y newidiwyd y gyfraith. Yn ol Deddf Lord Campbell gellir cyfreithloni athrod yn awr ar ddau amod,—(1) ei<noinclude><references/></noinclude> ppjrqcg89ain98phhq27mxmubbafthm 104 20066 38262 2022-08-18T16:22:43Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>fod yn wir, (2) ei fod wedi ei gyhoeddi er lles y cyhoedd. Yr un gŵr egniol fu'n ceisio pasio y naill fil Diwygiad ar ol y llall hefyd. Erbyn 1832 yr oedd sel Syr Francis Burdet wedi oeri, ac yr oedd yn barod i amddiffyn y cam a gawsai gynt. "Gwelais ef yn codi ar ei draed yn y Senedd" ebe'm hen gydymaith ar riw Harlech. "Clywaf ei eiriau y munud yma,— There is nothing so hateful as the cant of liberty.' Cododd Lord John Russell ar ei ol, y fo oedd yn gofalu am y Bil wyddoch. Yr ydw i fel pe'n clywed ei lais ynte. There is one thing more hateful than the cant of liberty,' meddai, and that is the recant of it." Ni chlywais ac ni ddarllennais yr hanesyn hwn yn unlle arall. Gwr athrylithgar oedd yr adroddydd, yn dod o deulu hoffus ac adnabyddus; bum yn gwrando mewn boddhad wedi hynny, mewn cyfarfodydd crefyddol a pholiticaidd, ar ei feddyliau byw ac anibynnol. Dywedodd lawer o bethau ereill am dano ei hun wrthyf ar yr allt, pethau fu'n broffwydoliaeth i mi, a phroffwydoliaeth chwerw iawn. Pe gwelwn ef yn awr, gwn sut i'w holi. Ond ni chaf ofyn cwestiwn iddo mwy. Yng nghilfachau'r ffordd droellog aem heibio aml dy hen ffasiwn ar lan aber o ddwfr gwyllt, ac uwch ein pennau gwelem res o dai prydferth yn edrych ar y môr. Ac o'r diwedd, yn dra lluddedig, cyrhaeddais y dref ar ben y graig. Y mae'n anodd cael lle difyrrach, ac y mae llu o adgofion hanes yn perthyn iddo. Y mae'r castell erbyn hyn yn ddi—aelwyd a di—breswylfod. Eto nid yw ef ond peth cym-<noinclude><references/></noinclude> hgq0x9tugskw9wr2tp7jtkq7u7j71xl 104 20067 38263 2022-08-18T16:28:02Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>harol newydd yn hanes Harlech. Tua 1284 wedi cwymp Llywelyn, yr adeiladwyd ef. Ei waith oedd sefyll gyda'i gymdeithion o'r un oed, Cricieth, Caernarfon, Beaumaris, a Chonwy, i wylio noddfa olaf anibyniaeth Cymru, rhag i'r ysbryd Cymreig adfywhau. Mae iddo hanes mwy llawn a rhamantus nag odid gastell yng Nghymru. Heriodd Owen Glyndŵr am hir, ond cymerwyd ef. Heriodd frenin Lloegr wedyn, ond medrodd hwnnw ddod. i mewn, a chymeryd merch Owen Glyndŵr a'i phlant yn garcharorion. Rhoddodd nodded i wraig anffodus Harri'r 'Seithfed, a bu'n olaf i ddal ei dir dros deulu Lancaster. Dan ei gysgod, hyd heddyw, y cyhoedda sirydd Meirionnydd pwy yrrir i'r Senedd i gynrychioli ei gwerin. Y mae Harlech yn llawer hŷn na'r castell. O ba le, tybed, y daeth tylwyth y "brain," a beth oedd eu nodweddion? Pa ystyr sydd i ganu adar Rhiannon? Y mae'r adgofion bron anhyglyw sydd ynglŷn â'r rhain yn ehedeg ymhell iawn yn ol. A phryd y clywyd gyntaf seiniau cynhyrius "Gorymdaith Gwyr Harlech?" Ai milwyr Llywelyn, ynte Glyndŵr, ynte Harri Tudur a'i canodd hi? {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> r9thvprkm9vwyozpwgfa2tztus4fd49 104 20068 38264 2022-08-18T16:33:09Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Wrth "ŵr bynheddig," rhif liosog, "byddigions,"—yn y Bermo y meddylir gŵr yn siarad Saesneg, yn gwisgo clos pen glin, yn darllen papur newydd, ac yn ceisio mwynhau ei hun. Yn eu plith eu hunain geilw'r gyrwyr a'r cychwyr ef weithiau'n "bysgodyn" hefyd. Dywedai gyrrwr wrthyf unwaith, gan gyfeirio fy sylw at gwch rwyfid gan un cychwr—"Dacw Owan Sion wedi câl pysgodyn." "Ym mhle gwelwch chwi'r pysgodyn?" ebe finnau. "Dacw fo, ym mhen ol y cwch." Nid oedd yno ond Sais tew, yn eistedd mor dawel a phe buasai'n ddelw llareidd—dra. Ychydig o bobl y wlad, rhagor a fyddai, sydd yn y Bermo. "Byddigions" sydd yno yn awr, "byddigions" ar y tywod yn gwrando ar "fyddigions" yn nad-ganu ac yn lluchio eu heglau o'u cwmpas, "byddigions" ar y stryd, "byddigions" yn y cychod, "byddigions yr orsaf, "byddigions" ymhob man ond yn y capel. Mae pobl y Bermo yn naturiol garedig, ac nid oes bosibl cael gwestywyr gonestach na mwy gofalus, a pheth rhyfedd ydyw fod eu hysbryd a'u hiaith mor Gymreig tra'n mwynhau cymdeithas "byddigions" am rai misoedd o bob blwyddyn. Llenyddiaeth y Bermo, tai'r Bermo, cychod y Bermo, er mwyn y "byddigions," erbyn hyn, y maent oll yn bod. Nid oes gennyf air, cofier, i'w ddweyd yn erbyn y "byddigions." Gwir fod llawer o honynt wedi gadael eu ''h'' ar eu holau, ac yn dynwared llediaith werinaidd Birmingham. Ond ni waeth beth adawsant ar eu holau os daethant a'u pwrs gwyliau; ac er cymaint gwahaniaeth sydd rhwng Saesneg a Saesneg, y mae delw'r fren—<noinclude><references/></noinclude> 7la0xi0dqewktzuqs5tn9vr5rwiiqvm 104 20069 38265 2022-08-18T16:36:37Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>hines yr un fath ac aur o'r un ansawdd o ba boced bynnag y dêl. Bum innau yn y Bermo, yn nyddiau Medi, a blinais ar y "byddigions" yn lân. Gwell gennyf bobl garedig frawdol y Bermo na hwynt o lawer, ac eithrio rhyw deulu neu ddau sy'n ceisio dynwared dull eu lojars" o fyw. Y diwrnod cyntaf, pan godais yn y bore,—wele'r môr o flaen fy ffenestr, yn uchder ei lanw gogoneddus, a thybiais ei fod yn dod a iechyd a gorffwys gydag ef o rywle o wledydd pell. Croesaw, hen donnau anwyl, yr wyf fel pe'n adnabod pob un o honoch,— {{center block| <poem> "Mae gan yr enaid gydymdeimlad syn A swn eich pell—ddisgyniad, donnau per,. A'ch adsain wan a gollaf ynnof f'hun Ar ryw bellderoedd o feddyliau prudd A redant hyd fy anfarwoldeb pell." </poem> }} Anodd ydyw meddwl meddyliau fel hyn yn hir,. oherwydd wele'r "byddigions" yn dechreu cymeryd meddiant o lan y môr. Mae rhai yn cario llian ar eu breichiau, llian ymsychu, a gwnant hynny mor wych rodresgar ag y gwelais hwy'n gwneyd yn restaurants Llundain a shaving saloons Birmingham. Dacw lusgo hen blatfform i'r traeth sy'n melynu yn yr haul wedi i'r don fod yn chware drosto. Dacw ddyn yn esgyn arno, dacw redeg o bob cyfeiriad, ac ymdyrry o'i flaen. Wele ef yn rhoi ysgrech, yn rhoddi hergwd i un goes, yna hergwd i goes arall; wele ef yn rhoi un law ar ei ochr, ac yna yn ei gyfeirio i fyny,—O fel y mae'r byddigions yn hiraethu, ar y traeth barbaraidd hwn, am y Little<noinclude><references/></noinclude> 16p7d619oaismhtteiobwt4ip3p3vku 104 20070 38266 2022-08-18T16:54:14Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Slum Music Hall. Mae'r môr yn cilio, mewn ffieidd—dod, ac yn cras ruo ei ddirmyg o'r dynionach a'r merchetos ynfyd. Cyn hir y mae hanner gwlad o dywod o'm blaen, a'r môr yn bell bell. Nid oes yma orffwys i glust na llygad; mae eithafion dau le mwyaf anifyr y ddaear wedi ymgymysgu,—tref or-boblog a diffaethwch, mangre haint a chartref newyn. Onid ellir dianc i rywle nes y bo'r "byddigions" wedi troi adre? Maent yn mynd yn lluoedd heddyw; gwelaf "wisio gwd bei," chwedl pobl y Bermo, ar lawer carreg drws. Gallwn fynd draw hyd y forlan yn ddigon pell o swn y "canu," a chael rhyw Gymro gwladaidd, diwylliedig, ac yr wyf bron a chredu fod gwladaidd a diwylliedig yr un peth,—i ymgomio am ryw fardd ac i deimlo fel {{center block| <poem> "O flaen efrydion maith y môr, A'r golwg ar ei ddyfn di—ddôr, Ymloewa bod i'w ddyfnder pur A'i anfarwoldeb ynddo'n glir, Ymbura'r enaid trwyddo i gyd Mor bell i maes o dwrf y byd, Nes derbyn ar ei ddyfnder gwell Ser tragwyddoldeb a'r dydd pell." </poem> }} Neu, oni allem gael cerbyd, a gyrru i rywle i bellderoedd rhyw gwm mynyddig, lle na chlywem ond murmur ambell firydlif, a distaw. rwydd y mynyddoedd,—ni chredaf byth nad oes rhyw fath o ddistawrwydd y gellir ei glywed ar y mynyddoedd. Dyna Ddrws Ardudwy, neu Fwlch Tuthiad, neu Dy'n y Groes. Ty'n y Groes, nid oedd gennyf ond adgof dyddiau pell am y lle hwnnw, gadewch i ni fynd yno. {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> 5htfc1impytmtbtfdpb2dxraptvp2vp 104 20071 38267 2022-08-18T16:56:07Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Cawsom addewid am gerbyd i redeg gyda min afon Mawddach,—rhyw ddeuddeng milldir o ffordd, i Dy'n y Groes. Cawsom gwmni hefyd, er nad oeddym wedi bargeinio am hynny; yr oedd hanner dwsin o "fyddigions" yn mynd i'r un cyfeiriad. Yr oeddynt hwy yn nhu fewn y cerbyd; ac yr oeddym ninnau ar y pen blaen gyda'r gyrrwr, ac nid oedd gormod o honom i fod yn gysurus. Wrth basio'r orsaf, gwelem dyrfa ffwdanus, yn gwau trwy eu gilydd, o bobl yn mynd oddiar eu gwyliau, ac adre. Dywedwyd llawer am golliadau pobl y ffordd haearn, ac nid heb achos; yr wyf wedi treulio llawer hanner awr yn ofer yn y tren yn y Junction, gan glywed rhyw swyddogyn botymog yn gwaeddi All right" bob pum munud, a minne'n gwybod nad yw'r tren yn osio cychwyn. Ond y mae bai mawr ar y cyhoedd hefyd, er fod yn rhaid i aelodau seneddol ac ereill gymeryd yn ganiataol fod y cyhoedd" yn berffaith. Beth feddyliech chwi am ymddygiad y cyhoedd y bore hwnnw? Yr oedd pawb yn dod a'i glud enfawr i'r orsaf ar unwaith, pawb eisieu ticed ar unwaith, pob un fel pe'n meddwl fod ffyrdd haearn y byd wedi eu gwneyd ar ei gyfer ef yn unig. Ac oherwydd y diffyg meddwl hunanol hwn, yr oedd y tren yn colli hanner awr ym mhob gorsaf, a'r "Cambrian," druan, yn cael mwy o fai nag erioed am gamdrin y cyhoedd. Yr oedd ein cerbyd ni a'r tren yn cyd-gychwyn. Teimlem ein bod yn meddu y fantais fawr feddai'r hen ddull o drafaelio ar y newydd, yr oeddym ni'n carlamu drwy heol y Bermo, a phopeth harddaf yn y golwg; tra yr<noinclude><references/></noinclude> 18ivxe6j6crvmlumce3fx0y1qnonpe6 104 20072 38268 2022-08-18T21:47:52Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>oedd yn rhaid i'r tren lithro ymaith drwy'r cefn, a chollasom olwg arno, fel pe buasai dwrch, mewn twll yn y ddaear. Wrth gael ein golwg gyntaf ar afon Mawddach, hawdd iawn y gallasem benderfynu, dan swyn yr olygfa, mai mewn cerbyd, yn yr hen ddull, y teithiem byth. Odditanom yr oedd yr afon yn llawn, a throsti gwelem ochrau coediog Arthog, a thrumau'r Gader, fel uchel gaer, yn codi y tu cefn iddynt. Ar y chwith codai llethrau grugog eithinog, a'u lliwiau coch a melyn tanbaid yn cystadlu à lliwiau tynerach gwyrdd a glas yr ochr bell. Ac mor lawn o adgofion i'r Cymro darllengar yw'r holl fro, o ben Cader Idris yn y fan acw, gyda'i hen draddodiad am gwsg yr awen, at Lwyn Gloddaeth yn ein hymyl, cartref bardd nad yw ei wlad eto ond wedi cael prin amser i weled ei werth. Toc daw Marian Dolgellau i'n golwg, gyda'i adgofion am Ddafydd Ionawr; a thu hwnt iddo, ond odid, cawn gipolwg ar y dyffryn coediog fu'n gartref i Ieuan Gwynedd. O ie, y "byddigions" oedd yn y cerbyd y tu ol i ni,—fu ond y dim i mi anghofio popeth am danynt wrth syllu ar ardderchawgrwydd afon Mawddach. Tri thailiwr o Wolverhampton oeddynt, a'u tair cariadau. Pobl bach hoffus ddigon oedd y chwech, a mwynhaent eu hychydig ddyddiau gŵyl yn llawer mwy addysgiadol na'r rhai oedd yn gwylio coesau'r canwyr gwagedd ar y tywod. Rhoddai y gyrrwr iddynt hwy Saesneg a'u syrio i fyny ac i lawr; rhoddai i ninnau Gymraeg a charedigrwydd cartref. Peth difyr i mi oedd clywed beth ddanghosid i'r "byddigions." "There, sir, is the Giant's<noinclude><references/></noinclude> kvpfqi7p0njz2sxkg5dqqez5t2vnsd2 104 20073 38269 2022-08-18T21:51:18Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Face, sir," ebai, gan gyfeirio ei chwip at amlinell crib y mynyddoedd. "We are now, sir, passing through the Fiddler's Elbow, sir," meddai wrth redeg am drofa droellog yn y ffordd. Druan o'r "byddigions!" Daear, a daear yn unig ydyw Cymru iddynt hwy. Nid yw ei phrydferthwch ond prydferthwch pridd. Iddynt hwy, nid oes iddi hanes nac adgofion. A dyma yrwyr y Bermo yn dychmygu enwau iddynt. Iddynt hwy y mae Traddodiad a Hanes yn fud. Nid wyf yn eu beio. Deuant hwy i'r Bermo i dreulio eu gwyliau byrr, yr ychydig ddyddiau gânt ymysg dyddiau gwaith diddarfod y flwyddyn. Ond yr ydym ni i'n beio,—am ein gwaseidd-dra, am ein llwfrdra, am ein diffyg cydnabyddiaeth â hanes ein hardaloedd ein hunain. Dowch i Gymru a chewch genedl o bobl yn ceisio eich boddhau, gan gredu mai Sais ydych, trwy geisio eich dynwared, a chadw eu gwlad eu hunain o'r golwg. Ewch i'r Alban neu i'r Iwerddon, ac yno cewch bobl yn ymorfoleddu yn hanes eu tadau, a hwnnw a adroddant wrthych. Yng Nghymru ceisir dysgu Sais i ddirmygu'r gweinieithwyr sy'n ceisio dangos iddo. mewn gair a gweithred, mai efe yw arglwydd pawb yn yr Alban ceisir dangos iddo, er cymaint feddylio o hono ei hun, nad yw ef neb. Os daw rhyw ddydd cof am Wallace neu Bruce ymysg y dyddiau yn yr Alban, bydd pob dosbarth, gwreng a bonheddig, yn ei ddathlu. Ond yng Nghymru, a oes rhywun yn galaru ar ddydd cwymp Llywelyn, neu yn cofio am seren Glyn Dŵr? Edrychir ar ddewrion eu gwlad<noinclude><references/></noinclude> hy90yzldi0ifuhgqjswibjmouiqv7sy 104 20074 38270 2022-08-18T21:54:45Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>gan ein huchelwyr fel pe byddai son henwau'n deyrn—fradwriaeth; a phan ddeffrôdd y werin, oni anurddwyd adeg coffa arwr trwy waith y mân sectwyr yn ceisio penderfynu i ba sect, a'r sectau hynny, ysywaeth, heb eu geni yn ei amser ef,—y perthynai? Dywedir i un o'n haelodau seneddol ofyn yn ddiweddar a yw Llywelyn y Llyw Olaf yn fyw yn awr,—nad oedd ef wedi clywed ei enw o'r blaen. Hyd nes y cyfyd ein balchder cenhedlaethol, hyd nes y parchwn ein hunain, hyd nes y ffieiddiwn addoliad pob peth estronol am ei fod yn estronol, hyd nes y rhoddwn ddyledus barch i'n tadau ein hunain, ni wiw i ni ddisgwyl parch gan bobl gwledydd ereill. Y mae dyddiau gwell yn siwr o fod ar wawrio. Dywedai'r gyrrwr fod mwy o Gymry wedi bod yn ei gerbydau eleni nag erioed. Y gwir ydyw fod Cymry'n talu mwy o barch i'w hiaith na chynt, ac yn ei siarad, er eu bod, trwy hynny, yn colli eu lle fel "byddigions," —yng Nghymru. Oni ddaw addysg, yn enwedig addysg ganolraddol, i roddi syniadau gwell i Gymry am danynt eu hunain? Daw. Ond rhaid cofio fod llywodraethwyr ysgolion, y dydd hwn, wedi dewis Saeson anghymwys o flaen Cymry cymwys. Yn yr uchel leoedd hefyd y mae'r Cymro. a'i wyleidd—dra'n wasaidd, yn plygu o flaen "byddigions." Ond waeth i mi heb daro tôn mor hen. Gadewch i ni fwynhau yr olygfa ar fynyddoedd Meirion,—ni wargrymasant hwy mewn gwaseidd—dra erioed. Cawn gipolygon arnynt o bobtu i ni, ac ambell gipolwg ar yr afon sydd yn ein hymyl o hyd, trwy goed tewfrig, a'u dail<noinclude><references/></noinclude> iimtjnoi4m2w8ok3no0gl58jrdx2ojt 104 20075 38271 2022-08-18T23:27:34Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>yn dechreu troi eu lliw. Pa le mor ramantus a'r Bont Ddu? A mwyn fuasai dilyn rhai o'r ffrydlifoedd sydd yn croesi ein llwybr i'w tarddiad yn y mynydd fry,—i fwynhau arogl coedwig ac arogl y mynydd. Dyma gapel ar graig yn codi'n syth o'r afon; mae'n amheus gennyf a oes gapel yn y byd a golygfeydd mor hyfryd o'i ffenestri. Wrth droi ychydig yn ol, dacw Bont y Bermo, a'i phileri'n edrych yn fân ac aml yn y pellder. Ymlaen wele ddolydd gwastad gwyrddion, ac eglwys a mynwent Llanelltyd ar fryn y tu hwnt iddynt. Oddiyma eto y mae'r olygfa yn un nas gall hyd yn oed yr ar— lunydd, fedr gymysgu ei liwiau i ddynwared pob lliw na fo'n symud, roddi syniad cywir am dani ond i'r neb a'i gwelodd. Oddiyma, fel rheol, y byddai yr hen deithwyr yn cael eu golwg gyntaf ar dlysni afon Mawddach, wrth groesi o Dal y Llyn i Drawsfynydd trwy Ddol— gellau. Yr oeddynt oll yn unfryd unfarn mai un peth oedd yn hagru'r olygfa, a hynny oedd y teisi mawn. Dyna ddywed Pennant, a dyna ddywed llawer ar ei ol.—mae llawer iawn yn cael fod Pennant o'r un farn a hwy, yn enwedig am leoedd y maent yn ddesgrifio heb eu gweled. Ni welais i ddim teisi mawn yno; a phe gwelswn un, ni fuaswn yn gweled dim hagrwch mewn tas mawn. Mae adgofion yn ffurfio chwaeth i raddau pell, ac y mae gen i adgofion hyfryd am fawn,—am iechyd wrth eu codi yn yr haf ar bennau'r mynyddoedd, ac am gysur wrth weled eu tân glân croesawgar ar nosweithiau gaeaf. Yn union wedi gadael Llanelltyd y mae adfeilion y Fanner yn y ddôl islaw inni, yr ochr<noinclude><references/></noinclude> etws92xar8qpo3y16e14h3oucperlkx 104 20076 38272 2022-08-18T23:45:03Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>arall i'r afon. Bob tro y gwelaf adfeilion mawreddog hen fynachlogydd y Cisterciaid, byddaf yn galaru am y golled genhedlaethol gafwyd pan roddodd Harri'r Wythfed eiddo'r mynachlogydd i'r rhai fu'n ei ddysgu sut i ysbeilio'r eglwys, rhai y mae eu disgynyddion heddyw, yn ddigon aml, yn uchel eu cloch dros hawliau crefydd a chysegredigrwydd gwaddoliad. Murddyn, neu breswylfa rhyw Ysgotyn ariannol, yw mynachlogydd y gwn i am danynt. Maent oll, fel y Fanner yn y fan acw, mewn lleoedd dymunol a thawel,—mor werthfawr fuasent fel ysbytai, fel gwestai, neu fel amgueddfeydd. Daw llawer golygfa i'r cof wrth weled y muriau llwydion acw yn eu gwisg o eiddew,—meibion rhyfelgar Owen Gwynedd yn eu sylfaenu, y mynachod yn ymdeithio o Gwm Hir i'w cartref newydd cynhesach a diogelach, Llywelyn Fawr yn dod a'i roddion yn ei law. Ond edrychwn ymlaen, yr ydym yn awr yn dilyn afon Mawddach,—ffrwd fynyddig erbyn hyn, ac nid afon fordwyol,—i'r Ganllwyd. Toc dyna ni'n aros o flaen gwesty Ty'n y Groes. Nis gwn ddim o'i hanes. "Hen dy tafarn " oedd yr unig beth fedrwn gael wrth holi; ac adeilad gweddol newydd, heb fawr gamp ar ei gynllun, yw'r ty sydd yno'n awr. Gofynnais a allem gael lluniaeth, yn Gymraeg; a gofynnwyd i mi yn Saesneg beth oeddwn yn ddweyd. Aros gan mlynedd yn ol daeth Mr. Bingley, y teithiwr, yma; a dywed ef mai Sais gadwai'r dafarn y pryd hwnnw, ac mai prin ddigon o amser oedd wedi gael i ddysgu Cymraeg. Ychydig o dyniad sydd i Gymro at rai galwedigaethau. Gwelais ŵr mawr barfog yn fy nghyfarfod, a<noinclude><references/></noinclude> 8r6rkpz6cdcchx6tmca07iqf8354vev 104 20077 38273 2022-08-18T23:55:13Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>golwg byd da a helaethder beunydd arno,— ystiward oedd, ac Ysgotyn; y mae eu tynfa hwy i leoedd Cymreig fel hyn. Ac yntau'r Cymro, gwell ganddo dreulio ei fywyd i gau clawdd y mynydd ac i yrru ei wartheg i'r ffair na meddwl am fentro i'r byd, fel y gwna'r Ysgotiaid, i ennill cyfoeth a dylanwad. Y mae'r olygfa o ddrws Ty'n y Groes yn un o'r golygfeydd hynny sy'n aros yn y meddwl, ac yn goreuro llawer breuddwyd. Yn ein hymyl y mae blodau hinsawdd gynhesach,—rhosynau, nasturtiums, a dahlias ysgarlad a gwyn. A throstynt_gwelir prydferthwch gwyllt cyfrin Cymru. Tyrr yr afon yn ewyn yn y glyn dwfn odditanom; ymestyn mynyddoedd mawr i fyny ac ymhell ar ein cyfer, mewn gwisg o redyn a'i gochder bron fel cochder fflam; ymgyfyd y lartswydd tal cymhesur yn dawel i fyny o ymyl dwndwr y dŵr; estyn llawer derwen,—gweddillion hen aristocratiaid gwlad "brenhinbren y Ganllwyd,"<ref>Derwen hynod am ei maintioli oedd hwn, dros bedair troedfedd ar hugain o amgylch. Erys darnau ohono fel paladrau olwynion melin ac fel dodrefn,—byrddau a chadeiriau,—ymhell ac yn agos. Y mae minion Mawddach a'i changhennau yn hynod am eu, coed,—hawdd iawn eu tyfu yno.</ref> eu canghennau cedyrn y gellid tybio oddiwrthynt fod llwybr arferol y storm o bob cyfeiriad. Yma hefyd y mae y "swn distawrwydd pell" y gŵyr plant y mynyddoedd am dano. Temtir fi i ddweyd nad oes gwesty yng Nghymru<noinclude><references/></noinclude> oqm0846xdel6mx575g7d82xehv61znz 104 20078 38274 2022-08-19T01:11:49Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>a golygfa mor arddunol i'w gweled o ddrws ei dŷ,—dyna glywais gan bob un fu'n sefyll ar ben ei ddrws. Rhyfedd fel y mae chwaeth gwerin yn newid. Heddyw nid oes odid Gymro na wel ryfeddodau yn y Ganllwyd; ond bu adeg na welai gwerin Cymru brydferthwch yn natur wyllt, ac nid ymhell iawn yn ol y dysgodd ei weled. Ebe hen bennill am y fangre swynol yma,— {{center block| <poem> "Mae llawer pen boncyn o'r Dinas i Benllyn, :A dolydd i'w dilyn hyd lawr Dyffryn Clwyd ; Er garwed yw'r creigie sy' o gwmpas Dolgelle, :Gerwinach nag unlle yw'r Ganllwyd." </poem> }} Clod i'r beirdd sydd wedi ehangu ein cydymdeimlad, ac wedi ein dysgu i weled prydferthwch mewn lleoedd oedd yn erwin i'n tadau, ac wedi ein dysgu i garu y gaeaf a'r ystorm. Onid yw hyn yn fwy o ychwanegu cyfoeth hyd yn oed na chynllunio ffordd neu adeiladu pont? Ni fedrem fynd ymhell o Dy'n y Groes. Yr oedd Llanfachreth yn rhy bell; yr oedd y ddau bistyll, Cain a Mawddach.—yn rhy bell hefyd. Ond cofiasom fod y Rhabadr Du yn ymyl, a dywedid y gallem ei gyrraedd mewn rhyw ugain munud. Cychwynasom ar hyd y ffordd lydan sy'n rhedeg gyda godrau {{center block| <poem> "Hen greigiau mud Ardudwy, :Er pob rhyferthwy fu, Sy'n gwrando'n syn—fyfyriol :Ar drwst y Rhaeadr Du." </poem> }} </br><noinclude><references/></noinclude> 95dsecx05mrwem6llkc8tqonwea2tvn 104 20079 38275 2022-08-19T01:22:40Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Ar y chwith gwelem Ddolmelynllyn, o'i amgylch y mae y distawrwydd hyfryd a'r dolydd braf gysyllta'r meddwl â phob hen blasdy. Daethom at afon Camlan, a gwyddem ar ei gwylltineb wrth ruthro dan y bont ei bod newydd gael rhedfa chwyrn. Troisom i lwybr sydd yn mynd i gwm cul coediog Camlan. Yr oedd heulwen, trwy ambell gawod, ar y coed; a byddaf fi'n meddwl nad oes dim mor iach ac mor hyfryd a'r ddau beth yma,—heulwen rhwng cawodydd ac arogl coedwig. Yr oedd yr heulwen honno fel pe'n ymhoewi yn ei balchder. Fflachiai weithiau ar y dail, oedd eto dan wlith y gawod, gan weddnewid eu gwyrdd ar amrantiad; ond ei hoff fan i ddisgyn oedd ar ewyn y mân raeadrau, neu ar frig crych rhyw don,— weithiau gwnai hwy'n ddisglair, dro arall rhoddai wawr euraidd iddynt, lliw y byddai raid i frenhines y weirglodd blygu ei phen ger ei fron. Wedi cerdded ychydig hyd y llwybr trwy'r coed, a'r afon yn dawnsio o graig i graig odditanom, daethom yn sydyn i olwg y Rhaeadr Du. Yr oeddwn wedi bod hyd ffordd y Ganllwyd o'r blaen, ond ni ddychmygaswn fod golygfa mor arddunol mor agos i'r ffordd—dim ond gwaith rhyw ddeng munud i droed chwim. Gellir dweyd am dano, fel y dywedai John Owen, Ty'n Llwyn am y Niagara, nad yw'n ddim ond pistyll. Ond y mae mor fawreddog ac mor brydferth fel y gallasai un heb fawr o natur bardd ynddo ddychmygu fod y coed sy'n tyfu i fyny'n uchel uwch ei ben yn ymgrymu i edrych i lawr arno, ac yn crynnu gan arswyd. Wedi dysgu englyn Dewi Wyn, ni fedraf fi<noinclude><references/></noinclude> 6w5pis6xafsyfxdii3i54gny56vo772 104 20080 38276 2022-08-19T01:25:19Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>feddwl am geisio darlunio rhaeadr mwy, ac am hynny waeth i mi roi fy ffidil yn y to yn fuan nac yn hwyr. Ni welais un darlun yn gwneyd cyfiawnder â'r Rhaeadr Du; nac aed neb trwy'r Ganllwyd heb ei weled. Yr oeddwn wedi meddwl mynd i fyny'r cwm coediog, i eangderau unig y mynydd, i ymorffwys yn nistawrwydd "hen greigiau mud Ardudwy." Ond yr oedd y nerth yn pallu; a gorfod i mi droi'n ol i orffwys. Gwelem fynwent draw, ac fel dynoliaeth luddedig, troisom i honno. Daethom at gapel ar ganol ei adgyweirio; ac ar ei dalcen yr oedd y geiriau Saes— neg "Independent Chapel," paham y rhaid i gapelau, fel tafarndai, fynnu iaith y tu allan na chlywir hi y tu mewn? Ond yn y fynwent y mae popeth yn Gymraeg. Mynwent hyfryd yw mynwent y Ganllwyd, wrth droed y bryniau coediog, a rhu dwfn yr afon odditanodd i'w glywed yn ddibaid. Ond ni wna hynny ond dwyshau'r tangnefedd perffaith geir yma, yng nghwmni mud y coed a'r beddau, ac arogl y blodau gwylltion yn pereiddio awel y mynydd. Enwau gyfyd adgofion yw'r enwau sydd ar y cerrig, dieithr ac eto'n adnabyddus,—Rhedyn Cochian, Gwndwn, Dôl Frwynog. Cwmheisian, Hafodlas, Polgoed, Buarthre. Y cyntaf roddwyd i orwedd yn y fynwent dawel oedd John Jones.—yn haf 1855. oedd hynny. Ac er ys deugain mlynedd y mae teuluoedd y Ganllwyd wedi prysur fudo yma, oherwydd y mae'r fynwent yn weddol lawn. Dvma'r englyn sydd ar fedd y cyntaf gladdwyd,— {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> 7vtk0cwyumsvhisofumgunguk8jt234 104 20081 38277 2022-08-19T01:51:49Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{center block| <poem> "Cristion o galon ddi—gêl—oedd Ioan ::Trwy'i Dduw daeth yn uchel; :Ffodd y sant, llawn ffydd a sel, :Fry o'r ing i fro'r angel." </poem> }} A dyma fedd canwr,— y mae swn trwm y dŵr i'w glywed oddiwrth ei fedd, a sua'r gwynt yn y derw sy'n tyfu am y mur ag ef. Morris Pugh, Maes Caled, oedd ei enw, bu farw'n wyth ar hugain oed,— {{center block| <poem> "Ei einioes yn ei wanwyn—a wywai ::Yr awel fel rhosyn; :Yma mae'i lais a'i emyn :Tan glo yn tewi'n y glyn." </poem> }} Yr wyf wedi sylwi'n ddiweddar mor lawn o blant yw pob mynwent. Ac nid yw mynwent y Ganllwyd yn eithriad. Dyma fedd dau o blant Cae'n Coed. Bu Enoch farw'n wyth mlwydd oed. Gŵyr llawer am yr ing deimlir wrth weled plentyn yn cario hen enw anwyl teulu i'r bedd yn anamserol. Felly rhoddwyd enw y bychan gollasid ar y baban nesaf, a bu'r Enoch hwnnw farw'n wyth mis oed. {{center block| <poem> "Isod dau frawd hynawswedd—hunant ::Mewn anwyl neillduedd; :Donnir hwy â dihunedd, :Iesu a bia eu bedd. "Wyth calan oedd rhan yr hynaf,—un wedd ::Wvth mis gai'r ieuengaf; :Y ddau Enoch, ddianaf, :Alwyd yn ol i weld Naf." </poem> }} </br><noinclude><references/></noinclude> mz2opyz39mgf9jvmrwoxq62keegnxns 104 20082 38278 2022-08-19T02:06:04Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Dyma sydd ar fedd bachgen bach Pen y Ganllwyd, fu farw'n dair oed,— {{center block| <poem> "Ar ei rudd daear roddwyd,—yn fore ::At feirwon fe'i dodwyd; :Ag unllef, fry o'r Ganllwyd :At ei gân Risiart a gwyd." </poem> }} Yr oedd awel terfyn dydd yn anadlu rhwng y bryniau, a thybiwn ei bod yn aros yn hwy ar feddau'r plant. Felly y tybiai'r bardd wrth ganu am William, mab pedair oed Cae Cyrach,— {{center block| <poem> "Yr awel fwyn ar ael ei fedd—chwery ::Ei chywrain gynghanedd; :Nes yn fad i wlad y wledd,—un anwyl :Gwyd o'i noswyl gyda hynawsedd." </poem> }} Bydd gŵr y cerbyd a'r byddigions yn disgwyl am danom. Cawn awel y môr i'n gwynebau, a dyffryn Mawddach bob cam o'n blaen, wrth deithio ein deuddeng milltir yn ol i'n gwesty cysurus yn y Bermo. {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> btco61kee471qiht6yifcm8x9glzlax 104 20083 38279 2022-08-19T02:14:56Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>dro yn fath o lys tir, lle y cedwid hawl y tenant yn ogystal a hawl y meistr. Y mae'n wir fod y tenant dan lawer rhwymedigaeth ddigon chwerw, megis talu dirwy am briodas merch, —ond yr oedd ganddo hawl i'w dir. Pan ddiddymir ''court leet'' hynafol Mawddwy, er mwyn gwneyd lle i Lys Tir, gobeithio y caiff y tenant ei hen hawliau, tra y bo ewyllys y bobl, fel ei cynrychiolir yn y Senedd, yn cymeryd lle ewyllys yr hen arglwydd. Ond, tan ysgwrsio am hen hanes Mawddwy, dyma ni yng ngolwg y llan. Daethom drwy goed, croesasom aber Pumrhyd, a dyma'r persondy a'r eglwys. Yma y bu Ab Ithel yn astudio llenyddiaeth Gymreig; yma y bu Silvan Evans ar ei ol, yn ymgolli yn yr un gwaith, ond gyda llawer mwy o allu a llwyddiant. Troisom i mewn i'r fynwent, i edrych ar yr hen ywen fforchog ac ar feddau'r ganrif o'r blaen. Yr oedd yn ddiwrnod gaeaf hyfryd iawn, ac yr oedd tawelwch a mawredd o'n cwmpas,—mynyddoedd dan eu barrug yn edrych ar yr ywen, yr unig beth oedd wedi cadw gwyrddlesni'r haf. Bechan iawn yw'r eglwys, a newydd. Byddai'n hynod flynyddoedd yn ol am ei charolau, a chyrchai rhai iddi o bellderoedd dros y mynyddau ar foreu Nadolig. Ni welsom ddim hen ynddi, ond hen fedyddfaen a hen gader. Gwelsom yno ysgrifen ar bres am ddiweddar ddeon Bangor. Yma y ganwyd ef; ac os nad wyf yn methu, yma y ganwyd ei frawd, esgob Llanelwy. O leiaf cyfarfyddasom un ddywedai ei fod wedi ymladd llawer â'r esgob pan oedd y ddau yn blant. Daeth gwraig lygatddu heibio, a chawsom beth hanes ganddi. {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> nfw5znr8vjyi5fgaz8ipv1uus1ys1x7 104 20084 38280 2022-08-19T02:21:00Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>"Cymraeg, dyn a'ch helpo, 'does yma ond Cymraeg," meddai. "Ai Cymraeg bregethir yn yr eglwys?" "Ie yn y gaeaf, a phob amser o ran hynny, ond pan fydd byddigions yn y Plas." Druan o'r hen Gymraeg, dyna ei hanes hi o hyd, Cymraeg yng ngaeaf ymdrech ac adfyd, a Chymraeg i'r werin; ond Saesneg pan weno ffawd ychydig, a Saesneg, ar gost gwlad gyfan, i fyddigions y Plas. Fel mewn pob gwlad lle ceir cariad at yr hyn sydd hen, y mae parch eithafol yng Nghymru i foneddwr; ond gwyn fyd na fyddai Cymro'n rhy anibynnol i aberthu ei iaith a'i grefydd, beth bynnag arall abertho, wrth ymgreinio o flaen un yn siarad iaith ddieithr. "Ymhell y bo dy Gymraeg di," ebe'm cydymaith byrr ei amynedd, "dyna ni wedi gadael i'r ddynes fynd heb ofyn lle mae bedd yr hen Wilym Llwyn Gwilym; a hwyrach na ddaw neb trwy'r pentref eto am ddarn diwrnod." Yr oeddym wedi addaw i'm tad y gofynnem lle'r oedd bedd yr hen Wilym. Crwydrodd lawer o fynydd i fynydd i hela, ac o dafarn i dafarn i ymddiddan a chanu. Un mwyn iawn ei ysgwrs oedd, yr oedd o ymddanghosiad tywysogaidd, a chai groesaw mawr ymhob man. Y mae llawer o hen bobl yn cofio mor fwyn y canai ymysg ei gyfeillion lliosog,— {{center block| <poem> O na byddem ni modd ag y buom :Cyn gweled ein gilydd erioed, Neu ynte ein bod heb ein geni, :Os oes ymadawiad i fod, ::I fod, i fod, :Os oes ymadawiad i fod. </poem> }} </br><noinclude><references/></noinclude> ar4bnj9gat0fh8y6ix0kj6w61sgj8pp 104 20085 38281 2022-08-19T02:54:35Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Unwaith, pan yn hela yn y Creigiau Bach, daliwyd ef gan gipar. Yr oedd yn ddigon mawr a nerthol i daflu'r cipar dros y gwrych, yn lle hynny gwahoddodd ef i eistedd ar dwmpath brwyn, a rhoddodd iddo licer o gostrel oedd yn ei boced, gyda haelioni mawr. Cyn pen ychydig yr oedd y cipar yn cysgu'n ddedwydd ar y mynydd, a'r hen Wilym Llwyn Gwilym yn clecian saethu'r petris o'i gwmpas. Daethom o'r fynwent i'r pentref, a chawsom ymddiddan â nifer o blant bach bywiog a deallgar, anaml y gwelais eu cyflymach yn unlle. Erbyn hyn yr oedd yn bryd meddwl am ymborth, ac yr oedd ein harosiad yn y fynwent wedi oeri tipyn ar ein gwaed. Gwelais fod yr unig westy wedi newid er pan welais ef ddiweddaf. Byddai arwydd Cymraeg wrth ben ei ddrws, o gyfansoddiad Ab Ithel meddir, fel hyn,— {{center block| <poem> TAFARN YR HAUL. Trwyddedwyd Rhisiart Rhys i werthu cwrw a phorter. </poem> }} Ond erbyn heddyw y mae'r hen westy wedi troi yn ''Sun Inn''. Yn fuan iawn yr oedd y tecell yn berwi uwch ben tân mawr glân, ac yr oedd llian gwyn ar y bwrdd; a diflannodd ein newyn a'n hanwyd ar fyrder. "Beth ydyw ystyr yr ymadrodd gwibed Mawddwy?" ebe'm cydymaith. "Hen ''totem'' y llwyth o bobl oedd yn byw yma ydyw'r gwibedyn. Tybiai'r llwyth ei fod yn disgyn o'r totem. Mochyn yw totem Mon, y ci yw un Dinbych, y carw yw un Dyffryn Tanad, yr ysgyfarnog yw un Pennant Melang-<noinclude><references/></noinclude> ndzkep9dt98z27btrhwhrdj7ij8qg1f 104 20086 38282 2022-08-19T03:08:05Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>ell. Bu'r enwau yn enwau anrhydedd, yna daethant yn llysenw; yn awr nid ydynt y naill na'r llall." "Pam y mae mor ychydig o feirdd ym Mawddwy rhagor fu? Mae yma lai o ganu a difyrrwch o lawer." "Un rheswm yw ysbryd gweithgar golud- garol yr oes. Ond ni fu Mawddwy erioed heb feirdd. Un o'i beirdd hi ganodd, yn oes ein tadau, un o emynnau goreu'r iaith Gymraeg,- "O tyn y gorchudd yn y mynydd hyn." Athrylith Tafolog, yn ein hoes ninnau, oedd y fwyaf tarawiadol yn llenyddiaeth Cymru am allu i ddarlunio'n eglur ac yn fyw; rhyfeddem at dlysni a cheinder iaith pan fyddai ef yn ei defnyddio. Ac y mae beirdd yn aros ym. Mawddwy, er fod ei rhydd-ddalwyr yn prinhau, a'i hen aelwydydd yn mynd yn anghyfannedd y naill ar ol y llall. Aethom i edrych am hen gyfaill i'w annedd brydferth ar ochr y bryn gerllaw. Wedi gwers am fynd i'r gwesty yn lle mynd yno, cawsom lawer iawn o hanes hen Lan ym Mawddwy. Yr oedd ef wedi gweled llawer tro ar fyd, ac yr oedd ei feddwl yn llawn o bethau newydd a hen. "Bydd pob cynhebrwng ym Mawddwy yn un mawr iawn oni fydd?" "Bydd yn siwr. Bydd dau o bob ty braidd ymhob un. 'Faint aiff,' ebe pob teulu, faint o honyn nhw oedd yn ein claddedigaeth ni?' Byddant yn rhoi'r arian ar y garreg offrwm, neu ar raw'r clochydd. Byddai'r teulu cyfnesaf i'r corff yn sefyll wrth y garreg offrwm, a byddai'r un wrth eu clochydd yn talu diolch i bob henwau." {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> fn70nchtqvj8jmu6mqcn62cz13v10f9 104 20087 38283 2022-08-19T03:14:15Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>"Y mae tipyn o gost gyda chladdu mawr fel hyn?" "Oes; ond byddai dyn tlawd yn sefyll y tu allan i'r fynwent, ac yn dal ei het, a byddai ei gymdogion yn taflu rhywbeth iddi i'w helpu i ddwyn y draul." "Oni fyddai meddwi mewn hen gynhebrwng?" Wedi claddu ai pawb i'r dafarn. Ai un a bowlen a phlat o gwmpas i hel pres; safai un arall mewn cornel i gymeryd yr enwau ar y papur siot. Wedi gorffen dywedai hwn,—Mae'r ty'n rhydd! Yna doi'r ddiod boeth a'r gacen gladdu i mewn. Cwrw a spices ynddo oedd y ddiod boeth, a rhyw dorth fraith oedd y gacen gladdu." "A ydyw hwn yn myned ymlaen o hyd?" "Mae meddwi eto, ond dim siotio." Daeth yr hen wr drwy'r pentref i'n danfon adref, a heibio'r Bryn, plas Syr William Roberts, mewn lle prydferth wrth draed y mynyddoedd. Canmolai Syr William, gan adrodd hen ystraeon bob yn ail. Wedi ysgwyd llaw ag ef, buom yn gwylio ei droediad ysgafn gwisgi drwy'r coed, ac yna gwelsom fod yn rhaid i ni gyflymu er mwyn croesi'r Bwlch cyn iddi dywyllu. Yr oedd Tap yr Eryr yn edrych yn ddu fygythiol o'n blaenau, fel pe'n gwylio dechreu'r ffordd hir a serth sy'n arwain i Fwlch y Groes. Cerddasom yn gyflym drwy'r awyr denau oer, a phan gyrhaeddasom ben Bwlch y Groes yr oedd ffrwd o oleuni'r lleuad ar y creigiau a'r mynyddoedd mawreddog a'n hamgylchynent. Nis gallem siarad â'n gilydd gan syndod ac edmygedd, wrth adael yr olygfa fythgofiadwy o'n hol. {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> pzrh7jr72yzsa7prq8c5fmsuml1qu01 104 20088 38284 2022-08-19T03:19:46Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Y mae Pen Bwlch Groes yn dod a thair ysgwrs i'm meddwl. Yr oedd y gyntaf yn y bore gyda hen wr, yr ail yn y prydnawn gyda gŵr canol oed, a'r drydedd ar noson oleu leuad, debyg iawn i hon, gyda gŵr ieuanc. Ryw fore yn yr haf, lawer blwyddyn yn ol, yr oeddwn yn eistedd yn blentyn ar ochr y ffordd ar ben y Bwlch. Wedi dod gyda'r codwyr mawn yr oeddwn. Cawn segura oherwydd nas gallwn eto ladd mawn, er y medrwn eu codi a'u gwneyd. Gwelwn hen berson yn dringo'n araf o gyfeiriad Mawddwy. Yr oedd yn dal iawn, a cherddai'n wisgi a chyflym. Pan ddaeth ataf gwelwn fod ei wallt yn wyn, ond yr oedd ei lygaid yn dduon a chwareus. Eisteddodd yn fy ymyl, gan sychu ei chwys. "Pa un ai chwi ynte fi gafodd y ffordd hwyaf i ddod yma?" gofynnai. "Y mae eich ffordd chwi'n serthach, a fy ffordd i'n hwy," meddwn "Ffordd yw'ch gair chwi," meddai, "ac nid wtra." "A rywsut, llithrasom i son am eiriau. Dywedodd hefyd sut yr oedd gwneyd ffordd hir yn ffordd ferr. "Tynnwch ysgwrs a'r bobl welwch," meddai. "Holwch hwy. Cewch enw rhyw dŷ, neu ryw air, wna i chwi fyfyrio'n hyfryd nes y dowch at rywun arall." Daniel Silvan Evans oedd efe. Bum yn eistedd bron yn yr un fan ar brydnawn. Yr oedd plismon yn eistedd wrth fy ochr. Ei waith ef oedd cadw'r heddwch ym Mawddwy, ac yr oedd wedi dod i derfyn ei randir i gyfarfod ei gyd-swyddog o Benllyn. oedd wedi ymdaflu i adrodd ei hanes ei hun. Cwynai ar ei ffawd. Beiai ei fam na roddasai addysg iddo. Dywedai mai nid plismon a ddy-<noinclude><references/></noinclude> 7ghhimdzcm1us9ffhcq71nwd601n4lu 104 20089 38285 2022-08-19T03:36:53Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>lasai fod, ond gŵr cyfoethog yn ymroddi i lenyddiaeth. Ymunodd â'r heddlu er mwyn cael dyrchafiad. Tybiai, ond codi yn uchel yn ei reng, y cai fynd i ymyl llyfrau ac y cai fwy o seibiant. Ond drylliwyd ei gynlluniau pan oedd yn rhoi'r cam cyntaf i fyny. Yr oedd yn yr Abermaw yn disgwyl am y prif—gwnstabl. Tybiodd y byddai'n well iddo gryfhau, os nid llonni, ychydig arno'i hun trwy yfed ychydig gwrw. Rhoddodd rhyw elyn whisci yn ei gwrw, neu ryw wirod niweidiol arall. Cododd y gymysgfa afiach i'w ben, a chollodd bob rheol ar ei feddyliau ac ar ei dafod. Yn lle derbyn ei ddyrchafiad gan ei uch—swyddog, rhoddodd iddo wers lem am ei ddiffygion ei hun. Wrth draethu, nid anghofiodd ddim achlod a glywsai am y prif—gwnstabl. Ni ddaeth dyrchafiad. Yn lle cael ei hun ar y ffordd i ryw ddinas fawr, lle cai dreulio ei oriau hamdden mewn llyfrgell. alltudiwyd ef i Ddinas Mawddwy. Nid oedd ganddo lygad at fawredd natur, na theimlad i'r tyner mewn llenyddiaeth. Ffaith yn unig apeliai ato,—dyddiad llyfr, lliw ei gas, ehangder poblogrwydd emyn, nifer argraffiadau traethawd. O dawelwch Bwlch y Groes, hiraethai am dref boblog; ymysg y grug, hiraethai am lwch llyfrgell. Na, nid mewn dinas fawr yr oedd i dreulio ei fywyd. Cofiaf byth am y siom oedd ar ei wyneb hirgul wrth gyfeirio pedwar bys hir a bawd o ddiystyrwch at y fro hyfryd odditanom, "Ond dyma'r Ddinas ges i." Efe oedd Charles Ashton. Ar noson loergan fel hon,—adeg lleuad Medi mi gredaf, safwn gyda bachgen ieuanc tal goleubryd.—Dod o Ddinas Mawddwy yr oedd<noinclude><references/></noinclude> 6r2idouxtoleuyy5bs5kfg2i4eq6e05 104 20090 38286 2022-08-19T04:00:16Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>yntau, ac yr oedd wedi bod yn areithio yno ar wleidyddiaeth. Wedi'r ddarlith yr oeddym wedi cyrraedd Pen y Bwlch rywbryd rhwng hanner nos ac un. Yr oedd yn oleu fel dydd. Yr oedd y lleuad yn llawn, ac nid oedd cwmwl ar fron yr awyr dyner, oleu, glir. Draw ymhell, uwchlaw ei gartref ef, gwelem lyn fel gem ar fronnau'r mynyddoedd, yn filachio gan oleuni'r lleuad lawn. Tybiem mai Llyn Careini oedd. Ond prin yr adnabyddem unlle. Yr oedd pob man fel pe wedi ei droi'n ysbrydol. Yr oedd yr Aran, Craig yr Ogof, yr Arennig, a'r llu y tu hwnt iddynt, dan oleu tynerach na goleu yr un dychymyg. Gallasem dybio mai huno'n drwm yr oedd y mynyddoedd yn y dydd; ond eu bod yn awr wedi deffro, a'u bod yn fyw. "Welwch chwi, Owen," ebe'm cydymaith, "dacw Gymru wedi ei gweddnewid o'n blaenau. Gawn ni'n dau fyw i'w gweld wedi ei gweddnewid mewn gwirionedd?" Thomas Ellis oedd hwn. {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> 0vzgto7sf0tkgo9l65gu8aex9lwnypo 106 20091 38287 2022-08-19T04:47:52Z AlwynapHuw 1710 Crëwyd tudalen newydd yn dechrau gyda '' proofread-index text/x-wiki {{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template |Title=Teithiau yng Nghymru |Author=Thomas Pennant |Publisher=Hugh Humphreys, Caernarfon |Year=1883 |Source=pdf |Image=1 |Progress=X |Pages=<pagelist /> |Remarks= }} [[Categori:PD-old]] 9cgxt4e7zmhlf89dmpv32oz4sw5p5mx 104 20092 38290 2022-08-19T10:11:42Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Wedi mynd drwy bentre Llandrillo, a chroesi afonig, yr ydym yn dechreu dringo ochrau'r Berwyn. Cawn ffordd yn myned gydag ochr uchaf clawdd ffriddoedd, ac yr ydym graddol esgyn uwchlaw Dyffryn Edeyrnion, ac yn cael golwg sy'n ymehangu o hyd ar wlad Owen Glyn Dŵr ac ar wlad yr Ysgol Sul. Ond dylid cofio fod Dyffryn Ceiriog erbyn hyn mor hynod am ei Hysgol Sul ac am ei gwerin feddylgar ag ydyw gwlad cryd yr holi ac efrydu'r Ysgrythyrau. Wrth edrych ar fynyddoedd mawr Penllyn draw, daw teyrnged mab Dyffryn Ceiriog i Charles o'r Bala i'r cof,— {{center block| <poem> "Ei einioes megis coelcerth wen :Oleuodd ein mynyddoedd; Ond tymor bywyd ddaeth i ben, :Ac aeth y fflam i'r nefoedd; Bu farw Charles, os marw yw :Ymollwng i orffwysfa, Ond llosgi mae y marwor byw :Adawodd Charles o'r Bala." </poem> }} Ond gadewch i ni droi ein wynebau tua'r mynydd, a dacw ben Cader Ferwyn yn edrych arnom. Nid oes fawr o lun ar y ffordd; bu unwaith yn ffordd dramwyol, pan fyddai gyrroedd gwartheg, wedi eu pedoli yn y gwaelod, yn cael eu gyrru ar hyd—ddi i farchnadoedd Lloegr. Heddyw y mae unigedd mawr. Gellid treulio dyddiau yma heb weled neb ond defaid ac adar y mynyddoedd. Rhedyn a grug,—ceir hwy yma mewn gwyrdd a choch nad oes eu tlysach yng ngerddi'r de. Nid ysblander hyf sydd yn eu lliwiau hwy, ond tynerwch gostyngedig purdeb<noinclude><references/></noinclude> 4744e2x4kc590o3v2dwh40nwmcss9bi 104 20093 38291 2022-08-19T10:23:31Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>a mawredd y mynydd. Y fantell Fair euraidd fechan, ceir hithau'n gwenu oddiar lawer llechwedd o laswellt byrr a gwyrdd. Mae pob peth yn fawreddog, pob peth yn wylaidd, pob peth dan ddistawrwydd nerth yma. Nid yw rhuthr y storm ond swn bychan byrr ei hoedl dros y mynyddoedd mawr, y tawelwch distaw yma sy'n rhoi syniad i ni am wir gadernid. {{center block| <poem> "Clywir llais y dymhestl gref, :A chwiban y corwyntoedd, Rhua croch daranau'r nef, :Ond huno wna'r mynyddoedd." </poem> }} Bum yng nghanol storm yn y grug, ac yr oedd yn fawreddog iawn. Ond tawelwch hirddydd haf sydd ar y mynyddoedd heddyw. Y mae ambell lais er hynny. Weithiau croesem ffrwd o ddwfr glân grisialaidd, yn dwndwr ac yn chwerthin wrth lithro dros y graig. Dro arall clywem fref dafad, ac ar ddamwain adlais cri uchel o'r gwastadedd odditanodd. Ond dacw ehedydd bach, yr aderyn y mae Ceiriog mor hoff o ganu iddo, yn codi'n uwch uwch i'r awyr lâs, ac yn tywallt nodau melus i lawr. Ac onid yw melusder y nodau hynny yn y gân,— {{center block| <poem> "Clywch, clywch foreuol glod, :O fwyned yw'r defnynnau'n dod O wynfa lân i lawr. :Ai mân ddefnynnau cân Aneirif lu ryw dyrfa lân :Ddiangodd gyda'r wawr! "Mud yw'r awel ar y waun, Brig y grug yn esmwyth gryn; </poem> }}<noinclude><references/></noinclude> 8qyg7qwqakt7nyi5lka502p0s6xja7m 104 20094 38292 2022-08-19T10:35:04Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{center block| <poem> Gwrando mae yr aber gain, :Yn y brwyn ymguddia'i hun. Mor nefol swynol ydyw'r sain :Sy'n dod i ddeffro dyn. "Cwyd, cwyd ehedydd, cwyd, :O le i le ar aden lwyd Yn uwch, yn uwch o hyd; :Cân, cân dy ddernyn cu, A dos yn nes at lawen lu :Adawodd boen y byd— Canu mae, a'r byd a glyw, :Ei alaw lon o uchel le; Cyfyd hiraeth dynol ryw :Ar ei ol i froydd ne; Yn nes at Ddydd, yn nes at Dduw, :I fyny fel efe." </poem> }} Dyma ni ar ben y bwlch. Yr oedd y ffordd wedi colli mewn llawer man, ond cawsom olion o honi, a dyma ni'n gadael Cader Ferwyn ar y dde, ac yn cychwyn i lawr i Lanarmon. Y mae cwm hir iawn o'n blaenau, yn fynydd—dir am filltiroedd, a thraw yn ei waelod gwelwn y gwrych— oedd a'r caeau yn dechreu. O darddle'r afon Ceiriog, y mae ei dyffryn yn debyg iawn i ugeiniau O ddyffrynnoedd Cymru, caeau gwyrddion cysgodol a mynyddoedd eang mawr yn gorwedd o bobtu iddynt. Ac oni bai am Geiriog,—er fod Huw Morus yn un o feibion yr un dyffryn,—ni buasai pob Cymro'n gwybod mwy heddyw am yr ardal fynyddig hon nag am laweroedd o ardaloedd tebyg yn ein gwlad. Ond cofia llawer un y gallai awdwr "Alun Mabon" ddweyd am dano ei hun hefyd,— {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> 0sz6kd9wn525m1uit2iw2cg4iy9uuk2 104 20095 38293 2022-08-19T10:40:51Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{center block| <poem> "Ar fin y mynydd ganwyd ef, Ac fel yr hedydd rhyngo a'r nef Fe ganodd lawer anthem gref, :Lle nad oedd carreg ateb." </poem> }} Wrth fynd i lawr i gyfeiriad y dyffryn, mae adgofion am ganeuon Ceiriog yn lliosogi. Onid dyma'r olygfa oedd o'i flaen pan yn breuddwydio yn y gwely o Gymru,' {{center block| <poem> "Ar fawn dolydd Ceiriog mae'm pen, :A'm traed a gyrhaeddant Lanarmon; Ac un o bob ochr im' mae :Moel Sarffle a Phen Cerrig Gwynion!" </poem> }} Wedi hir daith dyma ni yn y caeau, ac y mae ffordd rhwng dau wrych yn newid hyfryd ar ol blino bron ar brydferthwch eangderoedd y mynydd gwyllt. Awn heibio capel Llywarch; dacw Ddolwen ar y dde, cawsem groesaw mawr yno pe amser i droi, ac ysgwrs am hanes y byd, ac am gynnwys y Faner; y mae'r Sarffle yn rhywle yn ymyl, gyda'i hadgofion am hanes crefydd y dyffryn. Yn y man down i bentref Llanarmon Dyff- ryn Ceiriog. Ar y dde y mae Nant y Glog, ac yno y mae cartref tri Richard Morris. I ddau o honynt hwy y mae Dyffryn Ceiriog i ddiolch am lawer o'i ddiwylliant a'i feddylgarwch, a da gennyf glywed fod yr ŵyr yn meddu gallu a dylanwad y tad a'r taid. Yr oedd y Richard Morris adwaenwn i, y canol o'r tri, yn un o'r gwŷr mwyaf galluog a mwyaf dymunol a adwaenais erioed,—gŵr teilwng i fod yn dywysog<noinclude><references/></noinclude> 3u96x8xpb6y6095ttwc6lpke0xku7cd 38294 38293 2022-08-19T10:41:47Z AlwynapHuw 1710 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{center block| <poem> "Ar fin y mynydd ganwyd ef, Ac fel yr hedydd rhyngo a'r nef Fe ganodd lawer anthem gref, :Lle nad oedd carreg ateb." </poem> }} Wrth fynd i lawr i gyfeiriad y dyffryn, mae adgofion am ganeuon Ceiriog yn lliosogi. Onid dyma'r olygfa oedd o'i flaen pan yn breuddwydio yn y gwely o Gymru,' {{center block| <poem> "Ar fawn dolydd Ceiriog mae'm pen, :A'm traed a gyrhaeddant Lanarmon; Ac un o bob ochr im' mae :Moel Sarffle a Phen Cerrig Gwynion!" </poem> }} Wedi hir daith dyma ni yn y caeau, ac y mae ffordd rhwng dau wrych yn newid hyfryd ar ol blino bron ar brydferthwch eangderoedd y mynydd gwyllt. Awn heibio capel Llywarch; dacw Ddolwen ar y dde, cawsem groesaw mawr yno pe amser i droi, ac ysgwrs am hanes y byd, ac am gynnwys ''y Faner''; y mae'r Sarffle yn rhywle yn ymyl, gyda'i hadgofion am hanes crefydd y dyffryn. Yn y man down i bentref Llanarmon Dyff- ryn Ceiriog. Ar y dde y mae Nant y Glog, ac yno y mae cartref tri Richard Morris. I ddau o honynt hwy y mae Dyffryn Ceiriog i ddiolch am lawer o'i ddiwylliant a'i feddylgarwch, a da gennyf glywed fod yr ŵyr yn meddu gallu a dylanwad y tad a'r taid. Yr oedd y Richard Morris adwaenwn i, y canol o'r tri, yn un o'r gwŷr mwyaf galluog a mwyaf dymunol a adwaenais erioed,—gŵr teilwng i fod yn dywysog<noinclude><references/></noinclude> 518p3q3gxf0szv2gwme8bpkup6ue4kv 38295 38294 2022-08-19T10:42:36Z AlwynapHuw 1710 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{center block| <poem> "Ar fin y mynydd ganwyd ef, Ac fel yr hedydd rhyngo a'r nef Fe ganodd lawer anthem gref, :Lle nad oedd carreg ateb." </poem> }} Wrth fynd i lawr i gyfeiriad y dyffryn, mae adgofion am ganeuon Ceiriog yn lliosogi. Onid dyma'r olygfa oedd o'i flaen pan yn breuddwydio yn y gwely o Gymru,' {{center block| <poem> "Ar fawn dolydd Ceiriog mae'm pen, :A'm traed a gyrhaeddant Lanarmon; Ac un o bob ochr im' mae :Moel Sarffle a Phen Cerrig Gwynion!" </poem> }} Wedi hir daith dyma ni yn y caeau, ac y mae ffordd rhwng dau wrych yn newid hyfryd ar ol blino bron ar brydferthwch eangderoedd y mynydd gwyllt. Awn heibio capel Llywarch; dacw Ddolwen ar y dde, cawsem groesaw mawr yno pe amser i droi, ac ysgwrs am hanes y byd, ac am gynnwys ''y Faner''; y mae'r Sarffle yn rhywle yn ymyl, gyda'i hadgofion am hanes crefydd y dyffryn. Yn y man down i bentref Llanarmon Dyffryn Ceiriog. Ar y dde y mae Nant y Glog, ac yno y mae cartref tri Richard Morris. I ddau o honynt hwy y mae Dyffryn Ceiriog i ddiolch am lawer o'i ddiwylliant a'i feddylgarwch, a da gennyf glywed fod yr ŵyr yn meddu gallu a dylanwad y tad a'r taid. Yr oedd y Richard Morris adwaenwn i, y canol o'r tri, yn un o'r gwŷr mwyaf galluog a mwyaf dymunol a adwaenais erioed,—gŵr teilwng i fod yn dywysog<noinclude><references/></noinclude> e6atrfjzp8twitk8ifyioz2rbt8dzjy 104 20096 38296 2022-08-19T10:46:56Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>gwlad oedd. Y mae Migin yn ymyl; y mae'r gŵr yn frawd i wr Pen y Bryn. Os hoffwn droi yno, cawn luniaeth i'n nerthu i ddringo'r bryn. "Na, gwell i ni fynd yn ein blaenau." O'r gore, trown ar y chwith, a dechreuwn ddringo'r bryn. Yr ydym yn rhy flinedig i edrych ar y dyffryn,—cawn ei weled yfory wedi dadluddedu. Y mae'r ty'n union fel y darlunia John Thomas ef. Yr oeddwn wedi gweled y gŵr o'r blaen, yn chwilio am hesbwrn gollasid, ac wedi gwneyd fy meddwl i fyny ei fod yn un difyr ac—ond cyn i mi gael dweyd wrthych ddim o'i hanes, dyma ef yn ein cyfarfod. Y mae gwên ar ei wyneb o hyd, y mae'r llygaid duon yn llawn o chwerthin at yr ymylon bron bob amser, ac wrth ysgwrsio ag ef ar hyd y mynyddoedd, yn fwy na thrwy ddim arall, y deuais i i ddeall mwyaf ar y teimladau roddodd fod i rai o ganeuon perffeithiaf Ceiriog. Mae Mrs. Hughes yn nith i Geiriog, a hi sy'n awr yn hen gartref y bardd. Pryd o fwyd mewn ty croesawgar yn Nyffryn Ceiriog,—y mae pob ty yn groesawgar yno o ran hynny, a chwsg ar ol crwydro hyd y mynyddoedd,—dont yn ol mewn adgof i ddadluddedu'r meddwl wedi llawer adeg o orlafur a phryder. Cawn olwg ar rai o bobl Llanarmon,—hwy ddarlunnir yng nghaneuon Ceiriog. Ond gadewch i ni orffwys heno, ac adlais ambell gân am y mynydd yn dwyn breuddwydion esmwyth,— {{center block| <poem> "Hen fynyddoedd fy mabandod, Syllant eto ger fy mron; Wele fi yn ail gyfarfod Gyda'r ardal dawel hon; </poem> }}<noinclude><references/></noinclude> 2oqowwp6u3ckmf9mnb3snsc5otaxvpb 104 20097 38297 2022-08-19T11:21:45Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{center block| <poem> Cwm wrth ochr cwm yn gorwedd, :Nant a nant yn cwrdd ynghyd, A chlogwyni gwyllt aruthredd :Wyliant uwch eu pennau'n fud." :::——— "Glogwyn anwyl, hoff gan i :Yw hamdden am funudyn, Taflu carreg i fy nghi, :Neu eistedd ar dy gribyn; Gwylio'r afon glir islaw, :A gollwng fy myfyrion I'r terfysglyd drefydd draw, :Ym miwsig ei murmuron.' :::——— "Gyda phraidd y mynydd gwyllt, :Tynghedwyd ni a'n dyddiau; Llwybrau defaid, wyn a myllt, :Yw'r llwybrau deithiwn ninnau; Weithiau tan y creigiau certh, :Yng nghanol y mynyddoedd, Dim i'w wel'd ond bryniau serth :A thyner lesni'r nefoedd." Y mae llawer blwyddyn faith er pan oeddym yn Llanarmon Dyffryn Ceiriog, ac er pan adewais fy nesgrifiad egwan o'r fro ar ei hanner. Nid yw'r brodyr yn byw ym Migin a Phen y Bryn mwy. Yn wir, nid wyf yn sicr a oes rhywun yn byw yn hen gartref Ceiriog; hwyrach i mi glywed mai ceidwad helwriaeth sydd yno. {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> 3021rl69f4b73nbzm1i76y02fba2u8v 38298 38297 2022-08-19T11:23:29Z AlwynapHuw 1710 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{center block| <poem> Cwm wrth ochr cwm yn gorwedd, :Nant a nant yn cwrdd ynghyd, A chlogwyni gwyllt aruthredd :Wyliant uwch eu pennau'n fud." ::::——— "Glogwyn anwyl, hoff gan i :Yw hamdden am funudyn, Taflu carreg i fy nghi, :Neu eistedd ar dy gribyn; Gwylio'r afon glir islaw, :A gollwng fy myfyrion I'r terfysglyd drefydd draw, :Ym miwsig ei murmuron.' ::::——— "Gyda phraidd y mynydd gwyllt, :Tynghedwyd ni a'n dyddiau; Llwybrau defaid, wyn a myllt, :Yw'r llwybrau deithiwn ninnau; Weithiau tan y creigiau certh, :Yng nghanol y mynyddoedd, Dim i'w wel'd ond bryniau serth :A thyner lesni'r nefoedd." ::::——— </poem> }} Y mae llawer blwyddyn faith er pan oeddym yn Llanarmon Dyffryn Ceiriog, ac er pan adewais fy nesgrifiad egwan o'r fro ar ei hanner. Nid yw'r brodyr yn byw ym Migin a Phen y Bryn mwy. Yn wir, nid wyf yn sicr a oes rhywun yn byw yn hen gartref Ceiriog; hwyrach i mi glywed mai ceidwad helwriaeth sydd yno. {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> dvlf3kd5t888okzvmkv4yhfyau8b53f 104 20098 38299 2022-08-19T11:41:48Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Ond y mae enw Ceiriog yn dod yn fwy adnabyddus o hyd; a'i ganeuon yn fiwsig beunyddiol, fel yr hen benhillion telyn, hyd yn oed i rai na wyddant ei enw. Yn ddiweddar cefais y fraint o ddarllen llu o'i lythyrau at gyfeillion. Teimlwn eu bod yn rhoi esboniad i mi ar beth o'i ddylanwad; teimlwn mai Ceiriog y dyn, syml a naturiol fel plentyn, yw Ceiriog y bardd. Y mae rhywbeth yn dryloew a gonest iawn ynddo; nis gallwn ddychmygu y medrai ffugio teimlad na gwyrdroi'r gwir. Unwaith y gwelais ef erioed, cip arno yn ei orsaf wrth basio i arholiad, a'r un argraff adawodd yr olwg arno ag a adawodd ei lythyrau a'i ganeuon. Dyn uniawn, yn canu'r gwir o'i galon, yw i mi. Yr oedd ganddo beth meddwl o hono ei hun fel bardd, ar brydiau. Dro arall, ni chanai byth mwy. Ond yn ei afiaith ac yn ei bruddder yr oedd yr un mor dryloew onest. Codid ef i nerth ambell dro, hefyd, wrth feddwl am alluoedd oedd uwch nag ef. Breuddwydiodd lawer am Brifysgol i Gymru, ac am Eisteddfod ail—anedig, gwnaeth ei ran at sylweddoli'r ddau freuddwyd. Gonestrwydd syml Ceiriog sy'n cyfrif am swyn ei gân. Natur hoffus, hapus, oedd ei natur ef. Ni threiodd fod yn neb arall. Hiraethai am Lanarmon, am ei fam, am ddyddiau ei blentyndod,—a rhoddodd ei hiraeth ar gân. Ac yn hyn bu'n adlais i fywyd gwerin bur, naturiol, a gonest. Yn ei gân adnebydd Cymru ei llais ei hun. {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> jqqpql5t49yjma0f7qda114qfh4vpmw 104 20099 38300 2022-08-19T11:48:20Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>fangre, sydd mor unig heddyw, unwaith yn gyrchfan llu. Bwthyn, melin, eglwys,—y maent oll yn adfeilion; ac nid oes drigle dynion yn y fan ond Bryn Melyn yn unig. Pe cymerem ffordd drol Bryn Melyn o bentrefydd Llanuwchllyn, nid mewn dwyawr, os mewn tair, y cyrhaeddem y fan. Y mae'r ffordd yn drom iawn am y darn cyntaf, ac y mae'r golygfeydd yn rhai demtia'r pererin i aros ac eistedd o hyd. Ond y mae llwybr byrrach. Newydd adael Pont y Pandy, troer dros gamfa ar y chwith, a dringer llwybr Cae'r Ceunant. Wedi cyrraedd y gamfa ganol edrycher vn ol ac ymlaen ar ardaloedd Llanuwchllyn. Gofynned yr ymdeithydd iddo ei hun a welodd le mor hardd yn unlle, ac atebed yn onest na welodd erioed. Ymlaen y mae'r Aran yn ymgodi'n fawreddog y tu hwnt i geunant rhamantus; yn ol y mae'r haul, hwyrach, yn goreuro'r Arennig a'r mynyddoedd heirdd sy'n gorwedd y tu hwnt i Gastell Carndochan. Toc cyrhaeddir ffordd Cynllwyd, a phentref bychan gwasgarog fu unwaith yn fwy, o'r enw Pen Rhiw Dwrch. Yma clywyd llais soniarus "mab y Bryn Melyn" yn pregethu'n rymus lawer gwaith. Awn ymlaen, a'r Aran o'n blaenau o hyd, nes dod at bont a phentref arall, —na, nid oes ond dau dŷ lle y bu pentref dedwydd gynt, ac yma trown o'r ffordd, gan ddilyn yr afon ar ein chwith. Yr Afon Fechan yw hon, ac y mae Bryn Melyn ar y llechwedd uwch ei phen i fyny ymysg y mynyddoedd acw. Wedi gadael amaethdy'r Afon Fechan o'n hol, nid oes ond afonig a mynydd a rhos i'w gweled. Ambell i dro, wrth gerdded y llwybr hir mynyddig, gwelwn gopa'r Aran yn ddu dros<noinclude><references/></noinclude> bvzl7is50olda8cf2c3m75e4978sqao 104 20100 38301 2022-08-19T11:54:04Z AlwynapHuw 1710 /* Proofread */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>y gefnen o rosdir sydd ar y dde; ond y rhan amlaf, ni welir ond y cwm ei hun. Mynydd wedi ei bori'n llwm fel carped ydyw, a'r Lledwyn pengrwn yn edrych arno dros y rhedyn sydd ar ei fron. O y mae'n lle dedwydd yn yr haf! I ti, ddarllennydd, efallai ei fod yn oer ac unig; ond pe buaset wedi treulio dy febyd ynddo, nid oes lannerch yn ein dyffrynnoedd mwyaf clodfawr all gymharu a'i dlysni gwyllt. Nid oes goeden yn y golwg mae'n wir; ond mor lân yw dwfr yr afon ac mor adfywiol yw lliwiau'r rhedyn a'r brwyn! Dyma lygad y dydd gyda'i wyn a'i goch, dyma'r fantell Fair fechan euraidd; a dacw'r ehedydd yn codi codi i'r awyr las ddofn uwchben. Dyma ffynnon tan y garreg,"—bum yn hiraethu am ei dwfr melus mewn afiechyd mewn gwlad bell; dyma lecyn tawel Pwll Cynhybrvd, a llawer dadl fu ymysg y bugeiliaid pa un ai Pwll Cynhebrwng ynte Pwll Cynnar Bryd yw gwir ystyr yr enw. Erbyn hyn y mae'r Bryn Melyn yn y golwg, yr ochr arall i'r afon. Y mae talcen y ty atom, ac y mae hanner cylch o goed teneu—frig o'i amgylch i'w amddiffyn rhag gwynt yr Aran. Toc dyma ni dan gysgod y Lledwyn, ac ar gyfer y ty. Saif rhyw hanner y ffordd i fyny'r bryn, a thrwy ei goed gwyrddion gwelwn ben brenhinol yr Aran a gwyneb daneddog Craig y Llyn. Disgynnwn i lawr at yr afon, a chroeswn hi dros bompren. Y tu ol i ni'n awr, y mae amryw lwybrau hirion yn arwain i fyny i borfeydd y defaid ac at y pabwyr a'r mawn. Dacw'r corlannau hefyd, ac olion "melin" Nant y Tryfel. Ychydig oddiwrth yr afon y mae carreg, ar lan nant sydd yn rhedeg oddiwrth y ty, a elwir yn "bulpud John Ramoth." Y mae rhyw<noinclude><references/></noinclude> 1gmuhlrrqurahcdaem14thf1rkoxf7x