Dagbani Wikipedia
dagwiki
https://dag.wikipedia.org/wiki/Sol%C9%94%C9%A3u
MediaWiki 1.39.0-wmf.22
first-letter
Miidiya
Diŋ'gahim
Yɛltɔɣa
Ŋun su
Ŋun su yɛltɔɣa
Wikipedia
Wikipedia yɛltɔɣa
Lahabali kɔligu
Lahabali kɔligu yɛltɔɣa
MiidiyaWiki
MiidiyaWiki yɛltɔɣa
Tɛmplet
Tɛmplet yɛltɔɣa
Sɔŋsim
Sɔŋsim yɛltɔɣa
Pubu
Pubu yɛltɔɣa
Salima
Salima yɛltɔɣa
TimedText
TimedText talk
Module
Module talk
Gadget
Gadget talk
Gadget definition
Gadget definition talk
Nalerigu
0
5674
41975
16646
2022-08-02T18:26:38Z
154.160.17.101
added link and content
wikitext
text/x-wiki
<span style="background-color:fuchsia;">'''E-Class'''</span>[[Lahabali kɔligu:Symbol_e_class.svg|20px]]
'''Nalerigu''' nyɛla tiŋshɛli din be [[North East Region]], [[Ghana]] tiŋgbani ni. Dina n-nyɛ [[North East Region]] tinzuɣu. Nalerigu nyɛla tiŋ'zuɣu karili din be [[East Mampurusi Municipal Assembly]] yaɣili. Nayiri n nyɛ be nazuɣu.
== Di Piligu ==
== Di Nachinteri ==
== Di Salo ==
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:Ghana tinsi]]
[[Pubu:Ghana tinzuɣa]]
9ranracr73cx12ygjpnz2xvf203wmvx
41976
41975
2022-08-02T18:28:22Z
154.160.17.101
added reference
wikitext
text/x-wiki
<span style="background-color:fuchsia;">'''E-Class'''</span>[[Lahabali kɔligu:Symbol_e_class.svg|20px]]
'''Nalerigu''' nyɛla tiŋshɛli din be [[North East Region]], [[Ghana]] tiŋgbani ni. Dina n-nyɛ [[North East Region]] tinzuɣu. Nalerigu nyɛla tiŋ'zuɣu karili din be [[East Mampurusi Municipal Assembly]] yaɣili. Nayiri n nyɛ be nazuɣu<ref>{{Citation|title=Nalerigu|date=2022-02-03|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Nalerigu&oldid=1069677837|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-08-02}}</ref>.
== Di Piligu ==
== Di Nachinteri ==
== Di Salo ==
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:Ghana tinsi]]
[[Pubu:Ghana tinzuɣa]]
d8u8m7nzbmkfpa00kdb1hwbyyuxcovt
Bia yuli tibu
0
8563
41997
41330
2022-08-03T10:15:08Z
Din-nani1
39
Find and replace using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{Reflist}}
Salifu Salamatu Mandeeya
==Piligu==
Suuri ŋɔ ni, n nyɛla ŋun ni kahigi wuhi zuɣupinibu ni nyɛ shɛli: Ʒɛman’kurili zuɣupinibu mini ʒɛmana ŋɔ zuɣupinibu. N ni lahi wuhi zuɣupinibu daanfaani nti pahi tuun’ shɛŋa ŋan niŋdi zuɣupinibu dali. N nyɛla ŋun ni lahi wuhi tɔɣino shɛŋa kpamba ni daa niŋ ma nti pahi woliginsim shɛŋa din be ʒɛman’ kurili mini ʒɛmana ŋɔ zuɣupinibu ni. N ni lahi tabisi yɛl’ shɛŋa ŋan gbarigiri ti kaya ni taada kamani zuɣupinibu.
==Ʒɛman’ kurili bia zuɣupinibu==
Dagbaŋkpamba n-nya ka yɛli ni, “Nyɔri zuɣu ka bɛ kɔhiri koko.” Dinzuɣu bia zuɣu ka doo kpuɣiri paɣa. Doo yi kpuɣi paɣa Dagbaŋ ka o ti zali pua, din kpalim nyɛla bɛ kahi ʒiɛri n-zali ka guhiri o dɔɣim dali. Naawuni yi ti sheei paɣa ŋɔ ni alaafee bɛ kpalindila kpaliŋga. Ni kpaliŋga ŋɔ nyɛla din wuhiri paɣa maa ni kpaŋ o maŋa shɛm ka lahi wuhiri o ni dɔɣi bi’ so. Dagbaŋ kali soli zuɣu, paɣa yi dɔɣi doo, bɛ kpalindila kpaliŋga buta, o mi yi dɔɣila paɣa bɛ bunahi. N daa vihiya ni m-baŋ daliri shɛli din tahi li ka bɛ yi dɔɣi doo ka bɛ kpalindi kpaliŋga buta ka kpalindi paɣa mi bunahi. So n-daa bi tooi wuhi ma di daliri bee di ni daa pili shɛm.
[[Naawuni]] yi sheei paɣa ŋɔ ni alaafee dahinshɛli, din kpalim nyɛla bɛ ŋma bia nyuɣu. Nyuɣu ŋmabu n-nyɛ tuuli bɛ ni niŋdi binshɛɣu di yi niŋ ka paɣa dɔɣi. Di yi niŋ daliri ka bia maa nyɛla paɣa, ka doo be yoma lala doo ŋɔ n-ŋmari bia ŋɔ nyuɣu. O yi wum kpaliŋga maa o bɔrila liɣiri n-ti paɣidɔɣisotɔɣinda maa ni o deei ka ŋma bia maa nyuɣu viɛnyɛla. [[Dagbaŋ]] kali soli zuɣu, doo daa yi ŋma bia nyuɣu ka o nyɛla paɣa, bia maa yi ti zooi bɛ zaŋdila bia maa n-ti doo maa bee doo maa n-kpuɣiri o.
Dagbamba yi nya zuɣusuŋ, n yɛrila paɣa yi dɔɣi di nyɛla suhupiɛlli ni achiika n-ti sokam. Lala zuɣu ban nyari biliɛɣu ŋɔ ka tariga. Ŋun kuli kpe ni o ti nya bia ŋɔ, o kpuɣiri o mi n-diɛmdiɛm ka zaŋ o sɔŋ. Dɔɣiriba mini simnima zaa nyari bia. Bilɛɣu ŋɔ mi nyabu wuhirila niriba mini paɣidɔɣiso maa ni nyaɣisi shɛm. So ku chaŋ ni o ti nya o mini ŋun bi nyaɣisi bia. A ni tooi wum ka paɣidɔɣiso so ti sɔɣiri fabinda ni, “Hali n ni dɔɣi ŋɔ, zaɣila ŋun bi kana ti nya m bia maa gba.” Paɣiba n-tooi nyari bihi amaa dabba ban dii bi kpaŋsi li. Dab’ shɛba ban bɔri gba ni tooi nya bia. Amaa pakopanda ka niriba je ni bɛ nyari bɛ biliɛri. Ni di daliri nyɛla, o yi nya bia ŋɔ, bia maa pala ŋun yɛn niŋ nyɛvuli.
Ʒɛman’ kurili bɛ daa yi dɔɣi bia ka yihi chiha din beni zaa naai, din kpalim nyɛla bɛ guhirila bia maa nyuɣu lubu. Amaa Dagbaŋ ninkura yɛliya ni bia nyuɣu lubu dii bi jɛndi mali dabisili bee saha. Ni amaa di dolila bia maa mini bɛ ni dɔɣi o saha shɛli. Ni bɛ yi dɔɣi bia Kikaa saha, o nyuɣu tooi luri yom n-gari bɛ ni dɔɣi bi’ so shɛɣu ni. Ni bia ŋɔ nyuɣu yi lu dahinshɛli, paɣiba yirimi na nti yɛli dabba maa ni “Piɛm kpaaya.” Amaa saha shɛli di ni tooi niŋ ka di nyɛla Paɣidɔɣisotɔɣinda ŋɔ surila bia ŋɔ kom ka o nyuɣu maa kpaai bee n-lu. Ni di yi ti niŋ ŋ-ŋɔ [[paɣidɔɣisotɔɣinda]] maa yɛrila yili maa yidana paɣa ka o mi naanyi yi nti yɛli yili yidana maa. Di saha yili yidana ŋɔ gba ni che ka lahibali ŋɔ paai bɛ [[Dɔɣirikpɛma]]. Dama Dagbaŋkpamba n-yɛli ni ,” Ninvuɣ’ yino bi nyari sobuɣim.” Lahibali ŋɔ yi paai Dɔɣirikpɛma ŋɔ, o nyɛrila ninkura ayi m-pa o maŋa zuɣu ka bɛ chaŋ ti zu dunia nyaaŋa bee n-go baɣa. Amaa o yi nyɛla ŋun lahi ka yaa, o ni tooi ʒini ka tim o nini ni tiɣi ninkuri’ shɛba ka bɛ chaŋ. Dimbɔŋɔ zaa mi dolila bia maa nyuɣu lubu. Dama Dagbaŋ kali soli zuɣu, bia nyuɣu yi bi lu, bɛ bi buɣiri baɣa. Di yi niŋ daliri ka nyuɣu maa ti lu ka saha beni, bɛ ni tooi go baɣa maa ni amaa saha yi kpe bɛ chɛrimi ka biɛɣu neei pɔi ka bɛ naanyi chaŋ nti buɣi baɣa ŋɔ bee n-zu dunia nyaaŋa. Hali bɛ yi buɣi baɣa ŋɔ kuna ka saha lahi kani, bɛ chɛrimi ka biɛɣu neei ka bɛ naanyi pini bia maa zuɣu.
N vihigu puuni, bɛ daa yɛli ma ni baɣa ŋɔ buɣibu daliri nyɛla bɛ baŋ bia maa ni siɣi so bɛ daŋ maa puuni, ni ka lahi vihi baŋ baɣiyuya ŋan lu daŋ maa ni ka bɔri maalibu. Ni dama di tooi niŋdi daliri ka so puli baɣiyuli ka ti tam di maalibu yɛla, dinzuɣu bɛ yi chaŋ ʒini baɣisi bee alikaya ŋɔ tooni bɛ nyɛla ban ni nya ka teei ba ka bɛ kuli ti yihi lala sangaya maa zaa ka naanyi pini bia maa zuɣu ka zaŋ o siɣilana maa yuli n-ti o. Ni amaa di ni tooi niŋ ka bɛ bi zaŋ bia siɣilana yuli ti o di yi niŋ ka bia ŋɔ je lala yuli maa. Ni di yi ti niŋ ŋ-ŋɔ bɛ ni tooi taɣi yuli n-ti bia ŋɔ amaa ka leei kuli mi o ni siɣi so.
N vihigu puuni bɛ daa yɛli ma ni pa baɣa yino sani ka bɛ chana nti buɣiri baɣa ŋɔ. Ni bɛ yi chaŋ baɣa bɔbigu sani ka bɛ zaa ti yɛri yɛltɔɣ’ yinsi di wuhiya ni dina n-nyɛ yɛlimaŋli. Dama Dakpaŋkpamba n-nya ka yɛli ni, “Naŋgban’ bɔbigu m-miiri daam.” Dagbaŋ kali soli zuɣu, paɣa yi dɔɣi ka bɛ na bi pini bia maa zuɣu bɛ booni o la Saandoo o yi nyɛ doo, bee Saampaɣa o yi nyɛla paɣa.
Ni bɛ yi buɣi baɣa ka baŋ bia ŋɔ yuli din kpalim nyɛla bɛ maali baɣiyuya ka pini o zuɣu. Zuɣupinibu dazɔhigu dali, Dɔɣirikpɛma bɔrila no’ shɛba bɛ ni yɛn zaŋ maali baɣiyuya maa zaa zali ka biɛɣu naanyi neei. No’ shɛba bɛ ni daa yi mali maani baɣiyuya ŋɔ nyɛ no’ ʒee, no’ piɛlli, no’ sabinli nti pahi no’ yoli zuɣu. Ni baɣiyuli ŋɔ mi maanila yili maa napo’ tuuli dunoli ni. Ni di maalibu saha dɔɣirikpɛma zaŋdila no’ ʒee la n-ka bɛ kpiimba ka yɛli ni bɛ deemi no’ ʒee ŋɔ ka yihi bɛ mini bilɛɣu maa nimmɔhi ni. Di nyaaŋa ka o lahi zaŋ no’ sabinli la gba n-kanka bɛ kpiimba ka yɛli ba ni bɛ deemi no’ sabinli ŋɔ ka yihi ba ninsabisi ni. Ka lahi ŋma no’yoli la mi n-ti ba ka yɛli bɛ kpiimba maa ni bɛ deemi ka yihi bia maa mini daŋ maa yɛl’ yɔhi mini yɛl’ gola ni. Ni no’ piɛlli maa m-bahindi nyaaŋa. Ni o mi, o ŋmari o mi n-ti bɛ kpiimba ŋɔ ni bɛ deei ka ti bia maa mini daŋ maa suhupiɛlli. Dɔɣirikpɛma ŋɔ yi maali baɣiyuya ŋɔ naai o nyarila o ninkur’ taba m-pahi o maŋa zuɣu ka bɛ kpe paɣidɔɣiso maa ni be du’ shɛli maa nti zaŋ bia maa yuli n-ti o. Bɛ yɛliya ni Dɔɣirikpɛma ŋɔ yi yɛn ti bia ŋɔ yuli ŋɔ o zaŋdila o noli n-kpa bia maa nudirigu tibili m-boli yuli maa buta ka lɛbigi nuzaa tibili maa gba m-boli yuli maa buta n-niŋ dini o yi nyɛ doo, o mi yi nyɛ paɣa bunahinahi.
Bɛ yi kuli zaŋ yuli maa kpe nti ti bia maa paɣiba kpalindila kpaliŋga buta (o yi nyɛla doo) bee bunahi (o yi nyɛla paɣa). Kpaliŋga kam ka bɛ yi kuli kpalim bɛ boonila bia maa yuli ka sokam wum ka baŋ bɛ ni ti o yu’ shɛli. Bɛ yi ti bia ŋɔ yuli naai, din kpalim nyɛla bɛ pini o. Zabbiɛri ŋɔ pinibu shee, paɣidɔɣisotɔɣinda n-gbubi bia maa ka wanzam maa pindi o. Amaa bia ŋɔ yaba paɣa bee o piriba ni tooi gbubi o ka wanzam pini o. Dindali maa ka wanzam daa yi lahi gundi bia ŋɔ o yi nyɛ doo. Lala saha maa nira daa yi nya Dagbana ka o bi guni, di malila di daliri. Shɛli ni bia maa ma dɔɣirimi ka bihi maa kpira, ka bɛ vihi ka di ʒɛmi ni bɛ yi guni o, o ku gali. Nira daa yi beni ka bi guni, Dagbamba booni o la wanzambulaa. Yuli maa wuhirimi ni wanzam ni ti guni o dahinshɛli.
[[Dagbamba]] bi gundi paɣiba ka zuliya shɛba ni gundi bɛ bihi ban nyɛ paɣiba shɛm la. Wanzam daa yi pini bia ŋɔ naai ka bɛ mali daŋ nini ni chiha bee zuliya chiha bɛ chihiri o mi. Shɛba daa yi boori o la tapalli, ni o yi kpi ka ti labina, bɛ ni baŋ o. Di saha lala chiha maa dɔɣirikpihim chiha m-bala. Shɛba gba daa tooi chihiri gbengbe chiha ka shɛba chihiri karinchahili bee kpibigananintam.
Ninkura yɛliya ni bɛ daa yi kuli ti bia maa yuli ka pini o zabbiɛri ŋɔ di naami maa, ni din kpalim nyɛla bɛ zaŋdila no’ shɛba bɛ ni zaŋ maali baɣiyuya maa n-duɣi saɣim n-tari bɛ ʒiʒiini taba zaa ka bɛ di, ka suhi Naawuni ni o che ka bia maa ti wum o yuli maa ka saɣi li. Ni Naawuni sumi o ko’ suŋ ka lahi baagi o n-ti ba.
== Ʒɛmana ŋɔ bia zuɣupinibu ==
Ʒɛmana ŋɔ bia zuɣupinibu nyɛla din woligi bela ka che ʒɛman’ kurili bia zuɣupinibu. Dama ti zuŋɔ ʒɛmana ŋɔ Musulinsi mini Dolodolo Adiini nyɛla din kpe Dagbaŋ na ka ti zuɣupinibu yɛl’ shɛŋa taɣi bee n-kpi. Dama Dagbamba pam pa dolila bɛ ni be adiini shɛli ni ka tiri bɛ bihi yuya. Dinzuɣu n yɛn pula ʒɛmana ŋɔ bia zuɣupinibu n-jɛndi adiini balibu maa ni pindi bɛ bia zuɣu shɛm.
== Dolodolo Adiini nima zuɣupinibu ==
Dolodolo adiini nyɛla adiini balibu la ni zaɣ’ yini din kpe Dagbaŋ. Dagbamba shɛba nyɛla ban doli adiini ŋɔ. Dinzuɣu bɛ yi dɔɣi bɛ bia ka yɛn pini o zuɣu bɛ dolila so’ shɛŋa adiini ŋɔ ni wuhi shɛm. Dolodolo adiini ŋɔ gba nyɛla din piri yaɣa ka yaɣili kam mali so’ shɛli bɛ ni doli m-pindi bɛ bia zuɣu. Amaa n ku tooi wuhi yaɣa maa zaa ni niŋdi shɛm. Dinzuɣu n vihigu ŋɔ daa jɛndila Katiliki Dolodolo adiininima ni doli so’ shɛli m-pindi bɛ bia zuɣu. Dagbaŋkpamba mi m-bi tam ka yɛli ni, “ŋun ʒi dolila ŋun mi ka o wuhiri o biɛla biɛla ka o ti baŋ, ni bɔhira mi bi tumda.” Lala ŋɔ zuɣu, n daa chaŋmi nti paai Bisa Tahiru Peter Baba. O nyɛla Katikiisi m-be Gushiɛɣu ka o ya lee nyɛ Ŋɔdua. Baŋda ŋɔ yɛltɔɣa puuni o daa yɛli ma ni Dolodolo adiini puuni paɣa yi dɔɣi, di dabaayopɔin dali ka bɛ pindi bia maa zuɣu bee ka bɛ niŋdi suuna. O daalizama puuni o daa yɛliya ni suuna ŋɔ niŋbu dali bɛ yɛn gahila nuu m-boli Faara ka o kana nti boli bia maa yuli bɛ yi nyɛla Katilikinima. Ni amaa di yi niŋ ka Faara ka yoma Paasita bee Katikiisi ni tooi boli bia maa yuli.
N daa vihi o ni m baŋ bɛ ni tiri bia maa yuli shɛm. Kpe ŋɔ, o daa yɛli ma ni Dolodolo adiininima malila kundi shɛli ka ninvuɣ’ gahinda yuya be di puuni. Dinzuɣu, Paasita bee Katikiisi maa yɛn bɔhila doo maa mini o paɣa maa ni bɛ mali yu’ shɛli bɛ ni yɛn zaŋ ti bia maa. Ni bɛ yi yɛli ni bɛ ka, ka nyɛ ban ni tooi karim bɛ zaŋdila kundi maa n-ti ba ka bɛ kuli nti karim. Ni bɛ yi karindi na ti nya yu’ shɛli ka bɛ suhu gbaai li di ka bɛ zaŋdi n-ti Faara bee Paasita ka o zaŋ li ti bia maa. Ni bɛ mi yi nyɛla ban ku tooi karim din ŋuna Paasita bee Katikiisi n-yɛn chaŋ nti karim kundi ŋɔ n-ti ba. Ni di yi niŋ ka Paasita bee Katikiisi ŋɔ karindi yuya maa na nti paai yu’ shɛli ka bɛ niriba ayi maa saɣi ti ni yuli ŋɔ ka bɛ bɔri ni bɛ zaŋ ti bɛ bia maa lala yuli maa ka bɛ shiri yɛn zaŋ n-ti bia maa. Amaa kpɛma ŋɔ daa yɛliya, ni ka luɣilikam ka lala ŋɔ niŋda. Dama ni so beni pɔi ka o paɣa ti dɔɣi ŋun pun malila yu’ shɛli o ni yɛn zaŋ ti bia maa. O yɛliya ni pa taali n-nyɛ li ka a wum so ni booni o bia yu’ shɛli ka a suhu gbaai li ka a dɔɣi a bia ka gba zaŋ lala yuli maa n-ti o. Ni din deei yi niŋ ka a mi lala yuli maa gbunni.
Kpɛma ŋɔ wuhiya ni zuɣupinibu maa dali yi paai ka di nyɛla bɛ gahila nuu m-boli Faara ni o kana nti boli bia maa yuli, din ŋuna bɛ yɛn guhi o mi ka o paana pɔi ka binshɛɣu kam naanyi pili. Ni Faara ŋɔ yi kuli paana bɛ dii maanila shili zaŋ chaŋ bia maa yuli tibu polo. O yɛliya ni bɛ yi yɛn ti yuli ŋɔ, tuuli, Katikiisi maa garitila tooni n-suhi adua n-ti paɣidɔɣiso maa. Ni o yɛn suhila Naawuni alibarika n-niŋ paɣidɔɣiso maa ni bee bɛ yɛn paɣila Naawuni ni o ni ti paɣidɔɣiso maa alaafee ka o gbubi puli maa hali ka ti sheegi o ni alaafee maa. Ni bɛ yi suhi adua n-ti paɣidɔɣiso ŋɔ mini bia ŋɔ naai, di saha soli yi pa yooya ni Faara, Paasita bee Katikiisi pa boli bia maa yuli. Kpɛma ŋɔ yɛliya ni tuuli, bɛ yɛn zaŋla bɛ kaya ni taada yuli n-ti bia maa pɔi ka naanyi zaŋ bɛ daadiini yuli m-pahi o. Ni dama pɔi ka suuna maa dali ti paai daŋ kpamba pun malila yu’ shɛli bɛ ni yɛn zaŋ ti bɛ bia maa. Ni pa taali mi n-nyɛ li Dolodolo adiini puuni.
Kpɛma ŋɔ zilinkom puuni o daa bi lahi tam ka yɛli ni luɣ’ shɛli Faara maa yi yɛn boli bia maa yuli o deerila bia maa paɣidɔɣiso maa sani n-wuɣi o zuɣusaa buta o yi nyɛla doo, o mi yi nyɛ paɣa bunahi ka naanyi boli o yuli. Ni o yi naai, paɣiba ni tooi kpalim kpaliŋga ni di pala taali. Ni amaa Faara ŋɔ yi bɔra o bi yɛn deei bia maa, o kuli yɛn zaŋla o nuu m-pa bia maa zuɣu ni ka boli yuli maa n-ti o. Ni o yi boli yuli maa naai o lahi suhirila adua n-ti bia maa.
Kpɛma ŋɔ wuhiya ni katilikinima ban tooi malila bia maa ni siɣi so maa anfooni n-suhi adua n-niŋ di puuni, ni di yi niŋ ka dilana maa anfooni beni. Ni dina n-yɛn che ka bia maa ti yiɣisina ka deei lala nira maa halli maa. Ni dimbɔŋɔ chaŋmi ti ŋmani Dagbandabba ni yi dɔɣi bɛ bia ka zaŋ bia maa siɣilana yuli n-ti o la. Ni di zuɣu bɛ nyarila ninvuɣ’ suma kamani Anabi Yisa ma Mariama (Mary) tatabo. Ni bɛ yi suhi lala adua maa naai, di saha bɛ yɛn suhimi n-ti tiŋa maa zaa. Ni adua ŋɔ nyaaŋa bia maa yuli maa bolibu naami maa. Ni din kpalim nyɛla bɛ niŋ toto n-ti paɣidɔɣiso maa mini o yidana. Amaa o bi tam ka yɛli ni yuli ŋɔ mi ni tooi boli Dolodolo duu puuni bee bia maa ba yiŋa zɔŋ ni. Ni hali bɛ ni tooi niŋ li sambani ni.
Kpɛma ŋɔ daalizama puuni o daa yɛli ma ni yuli ŋɔ bolibu ŋɔ nyɛla balibu ni ka lahi doli Paarishi kam ni niŋdi shɛm bɛ ya polo. O daa yɛliya ni Gushiɛɣu polo bɛ yi yɛn boli bia yuli bɛ yɛn bola ŋmambuɣibihi ayi n-tooi kom niŋ ŋa puuni. Ka niŋ yɛlim n-niŋ zaɣ’ yini puuni ka bo shiri pahi. Ni bɛ yi ti boli bia maa yuli ka bɛ niŋ kom maa n-tɔɣisi bia maa nolini ka yɛli ni kom nyɛla nyɛvuli dinzuyu Naawuni nyuhimi bia maa nyɛvuli kom. Ka niŋ shiri ŋɔ gba n-niŋ o nolini ka yɛli ni Naawuni che ka bia maa ti yiɣisina ka o daalizama ti nyaɣisi niriba nolini ka shiri la. Ni yɛlim maa mi ni Naawuni che ka bia maa ti yiɣisina ka o yɛltɔɣili kam nyɛla din yɛn maana ka pala din yɛn saɣinda. Ni bɛ yɛn niŋdila lala maa buta di yi nyɛla doo, paɣa mi bunahi.
Kpɛma ŋɔ yɛltɔɣa bahigu o daa yɛli ma ni, Dolodolonima ban bi maani baɣiyuya pɔi ka naanyi booni bɛ bia yuli, ni bɛ mi ka saha shɛli bɛ ni booni bɛ bia yuli. Ni di ni tooi nyɛ Asiba, Wuntaŋni bee Zaawuni. Ni dimbɔŋɔ dolila saha shɛli Faara maa ni yɛn paana. Ni zabbiɛri pinibu pala din kpa talahi zaŋ ti Dolodolo adiininima. Ni a yi bɔra a ni tooi pini a bia zabbiɛri a mi suhu yi bɔra a bi yɛn pini o.
Ladzekpo (2003) wuhiya, ni Dolodolo adiinima ni mali yu’ shɛŋa n-tiri bɛ bidibisi nyɛla din yi Naawuni kundi palli la (New Testament) puuni na. Lala yuya maa n-lahi nyɛ Anabi Yisa nyaandoliba la yuya. Kamani, “Matthew, John, Peter, Simon” nima ŋɔ zaa nyɛla bɛ ni mali shɛŋa n-tiri bɛ bia. Ni lala niriba ŋɔ ka ti duuma Yisa daa pii ni bɛ sɔŋdi o ka yihiri waazu bee n-dolisiri niriba. Ni nira yi lahi yuli lala yuya ŋɔ n-tooi zooi ka Dolodolo yaɣili kam tooi mali ŋa n-tiri bɛ bihi saha shɛli bɛ yi ti Babitaazi ba. Ni Dolodolo adiinima lahi mali yu’ shɛŋa tiri bɛ bihi ka di yi ti duuma Naawuni kundi kurili (Old Testament) la puuni na. Lala yuya maa shɛŋa n-nyɛ; Moses (Musah), Joseph (Yisifu) nima. Lala n-lahi nyɛ li, Dolodolo adiini lahi mali bipuɣinsi yuya ka di gba yi ti duuma Naawuni kundi palli ŋɔ ni na. Yuya ŋɔ shɛŋa n-nyɛ; Mary, Elizabeth nti pahi Martha. Ni amaa kundi ŋɔ bi wuhi yuya ŋɔ gbuna ni ni nyɛ shɛli. Bipuɣinsi yu’ shɛŋa din be Naawuni kundi kurili la ni n-nyɛ Easther, Debɔra nti pahi Naomi.
== Musulinsi adiininima ni pindi bɛ bia zuɣu shɛm. ==
Musulinsi gba nyɛla adiini shɛli din be Dagbaŋ ka Dagbamba ban be di ni gba pindi bɛ bia zuɣu n-doli adiini ŋɔ ni wuhi shɛm. Dinzuɣu, n lahi bɔri ni n kahigi wuhi bɛ gba ni pindi bɛ bia zuɣu shɛm.
N vihigu puuni m ba Salifu Mahama (Gingaani Limam), daa yɛli ma ni musilimi paɣa yi kuli kpuɣi puli kamani chiri yini ka ban dee baŋ di tu ka bɛ bo bia ŋɔ yuli zali. Ni Naawuni yi sheei paɣipuulana ŋɔ ni alaafee dahinshɛli bɛ timdila bihi ka bɛ chaŋ garigi bɛ dɔɣiriba mini simnima ni bɛ nyɛ zuɣusuŋ. Ni dindali maa hali ni dabaayopɔin dali bɛ ni tooi zaŋ bɛ ni bo yu’ shɛli la n-ti bia ŋɔ. Ni amaa di na yɛn nyɛla ashili naɣila suuna dali ka bɛ yɛn yihi yuli maa polo ka sokam baŋ bɛ ni ti bia maa yu’ shɛli.
M ba Limam yɛli ma ni bɛ yi yɛn zaŋ yuli maa ti bia maa bɛ moonila jiŋli buta niŋ nudirigu tibili ni. Ni ka lahi lɛbigi m-moli jiŋli ŋɔ n-niŋ o nuzaa tibili maa ni. Ni o yi moli jiŋli maa naai ka o boli yu’ shɛli bɛ ni yɛn zaŋ ti o maa buta o yi nyɛ doo, ni o mi yi nyɛ paɣa bunahi. Ni dimbɔŋɔ bi ʒɛmi ni limam boli yuli ŋɔ di saha maa. Ni bia maa ba yi karim o ni tooi boli yuli maa n-ti bia maa bee so yi be bɛ yiŋa maa ka karim, bia ŋɔ ba ni tooi che ka dilana maa boli yuli maa.
N daa bɔhi kpɛma ŋɔ ni m baŋ paɣi yi dɔɣi, musulinsi ni dabaala ka bɛ niŋdi suuna. Ka o daa yɛli ma ni paɣa yi dɔɣi musulinsi ni dabaayopɔin dali ka bɛ niŋdi bia ŋɔ suuna bee ka bɛ pindi bia ŋɔ zuɣu. Paɣi mi yi dɔɣi di dabaayobu dali n-nyɛ guli taribu.
Dindali maa asiba dɔɣiriba mini simnima laɣindila paɣidɔɣiso yili ŋɔ n-tim bihi ka bɛ gili yani n-tari guli. Guli ŋɔ taribu ŋɔ daliri nyɛla di teei simnima mini dɔɣiriba ni Naawuni biɛ’ suŋ bɛ sa n-niŋ bɛ bia maa suuna. Bɛ yi tari guli ŋɔ naai dabba ŋɔ ban labirila bɛ yinsi.
Ni di saha ka paɣiba mi chaŋ maneeka nti nɛm suuna zim mini ʒiɛri. Ni paɣiba ŋɔ yi na tum bɛ tuma ni nyɛ shɛli naai bɛ labirila bɛ yinsi nti vuhi. Yuŋ yi ti zibi, ka paɣiba ŋɔ lahi labi paɣidɔɣiso yili ŋɔ nti bahi tum tuun’ shɛŋa ŋan beni n-guhiri sɔhibiɛɣu suuna maa.
Ni luɣ’ shɛli doo ŋɔ m-piiri yuli maa. O yi pii yuli ŋɔ naai ka o niŋ o paɣa saawara, amaa shɛba ban bi niŋda. Ni doo ŋɔ yi nyɛla ŋuŋ bi karim o chanila Afa yiŋa ka o ti sabi yuli ŋɔ n-niŋ gbaŋ ni n-ti o ka o mi zaŋ kuli nti ti paɣidɔɣiso ŋɔ ka o zaŋ li niŋ bia maa difɛli lɔŋni ka o doni di zuɣu ka biɛɣu neei ka bɛ naan zaŋ yuli ŋɔ n-ti o. N daa bɔhi o di daliri ni nyɛ shɛli, ka o daa yɛli ma ni di yi niŋ ka bia maa yi bɔri yuli maa o bi yɛn kuhi, ni amaa o yi je li o yɛn kuhimi hali ka biɛɣu ti neei. Di saha bɛ ni taɣi o ni bɔri yu’ shɛli n-ti o. Ni amaa shɛba kuli kaarila biɛɣu n-zaŋ yuli maa n-ti Afanima ka bɛ boli li n-ti bia maa.
M ba Limam daalizama puuni o da yɛliya ni, luɣ’ shɛli polo bɛ yi yɛn pini bia zuɣu bɛ toorila kawana n-niŋ pɔna ayi ni ka bo gumdi, guli, kanwa mini liɣiri m-pa kawana maa zuɣu n-zaŋ ŋa zali bia maa zuɣusaa ka biɛɣu neei. Ni di daliri nyɛla, kawana ŋɔ wuhirimi ni bia maa yi yiɣisina o nyɛla ŋun yɛn diri bindirigu, kawana mi n-nyɛ Dagbamba bindiri’ kpani. Gumdi ŋɔ mi wuhirimi ni bia maa nyɛla ŋun yɛn ti yɛri nɛma, ka guli la mi wuhiri ni a yi nya sana a tiri o la guli bee sana yi paagi a a tiri o la guli. Ni ka liɣiri la mi wuhiri ni bia ŋɔ yi yiɣisina o nyɛla ŋuŋ yɛn diri liɣiri.
Afanima ŋɔ yi boli bia ŋɔ yuli ka suhi adua naai bɛ kpaarila pɔŋ yini ka che pɔŋ yini maa mi ka wanzamanima gba kpaai li. A yi yuli n ni kali yɛl’ shɛŋa ŋɔ, Dgbamba pam pa bɔrimi ni bɛ zaŋ ŋa leei ti kali pumpɔŋɔ, dama di pa yoliya pam ti biɛhigu puuni. Afanima ŋɔ yi niŋ di ni tu ni bɛ niŋ shɛm naai ka boli bia maa yuli bɛ zaŋdila yuli ŋɔ n-ti paɣiba ka bɛ gba kpalim kpaliŋga ka boli bia maa yuli. Di yi nyɛla doo buta ka bɛ yɛn kpalim, o mi yi nyɛla paɣa bunahi.
Bɛ yi boli bia ŋɔ yuli naai bɛ kɔrigirila piɛɣu n-niŋ bindirigu n-tari niriba bee bɛ ʒiʒiinitaba. Bɛ yi kɔrigi piɛɣu ŋɔ bɛ yihirila Afanima, Wanzam ni Paɣidɔɣisotɔɣinda tarili ni nyɛ shɛli n-ti ba. Tomo polo Afanima deerila kɔrigili, ka Wanzam deei beenkpaa ka Paɣidɔɣisotɔɣinda mi deei zuɣu, biɛhi ni gbaŋ. Naya polo wanzam sula zuɣu mini biɛhi ka paɣidɔɣisotɔɣinda mi su gbaŋ mini nyingoli. Amaa n vihigu puuni, bɛ daa yɛli ma ni bia maa ba yi ka piɛɣu o ni tooi kuli bo zahim bee gbana bee ka o kɔrigi noo ni hali o ni tooi ku da nakɔhinimdi ka bɛ zaŋ duɣi bindirigu maa. N vihigu puuni bɛ daa lahi yɛli ma ni piɛɣu kɔrigibu pala talahi musulinsi ni.
Dabisli ŋɔ nyɛla suhupiɛlli dabisili, dinzuɣu sokam kuli maanila o maŋa viɛnyɛla lala dabisili maa. Dindali maa paɣidɔɣiso ŋɔ kuli yɛn maalila o maŋa ka lahi maali bilɛɣu ŋɔ shili viɛnyɛla. Dagbamba boonila neen’ shɛŋa paɣidɔɣiso ŋɔ ni ye suunadali maa ”va n-yina.”
Afanima ŋɔ yi boli bia yuli ka suhi adua naai din kpalim nyɛla dɔɣirikpɛma ŋɔ bee bia ŋɔ ba bo soli m-pini bia ŋɔ zuɣu. Bɛ yi dɔɣi bia, Dagbamba boonila zabi’ shɛli din be o zuɣuni maa zabbiɛri. Dinzuɣu bɛ ni bo soli pini lala zabibiɛri maa bahi. Paɣidɔɣisotɔɣinda n-gbubi bia maa ka Wanzam pindi o, amaa pa taali n-nyɛ li ni bia yaba paɣa bee o piriba gbubi o ka bɛ pindi o.
Bɛ yi kuli boli bia ŋɔ yuli ka suhi adua, ka pini o zabbiɛri maa din kpalim nyɛla bɛ duɣi di ka wurim. Di saha Suuna naami maa.
Dakubu (2000:59) wuhiya ni Musulinima tooi tirila bɛ bihi yuya n-doli dabisili shɛli bɛ ni dɔɣi bia ŋɔ. Shɛhira;
DABISILI DOO PAƔA
Alahiri Abubakari Khadija
Atani Hamid Aisha
Ti yi lihi baŋda ŋɔ ni yɛli shɛm ŋɔ nyɛla yɛlimaŋli dama ti yi yuli shɛhira shɛŋa o ni ti zuɣusaa ŋɔ, ti ni nya ka Abubakari mini Khadija nyɛla Alahiri bihi yuya. Ka, Hamid mini Aisha mi nyɛ Atani bihi yuya.
Niriba milinsi zaŋ chaŋ Dagbamba ni pindi bɛ bia zuɣu shɛm
N daa deei lahibaya pam kpamba sani zaŋ kpa Ʒɛman’ kurili mini ʒɛmana ŋɔ zuɣupinibu polo. Amaa n ku tooi kahigi bɛ zaa zilinkom ŋɔ n-ti salo. Dinzuɣu n kuli yɛn piila bɛ shɛba dini n-kahigi ŋa wuhi zamaatu.
Tuuli, n daa nyɛla ŋun chaŋ Toliŋ nti paai n yaba Toliŋ Monkwaa. N yaba Monkwaa daa yɛli ma ni paɣa daa yi dɔɣi ʒɛman’ kurili bɛ bi pindi bia maa zuɣu faashee bia ŋɔ piɛm nti kpaai. O daa lahi yɛli ni, bia ŋɔ piɛm yi kpaai dahinshɛli paɣiba n-yɛri yili yidana maa ni bia maa piɛm kpaaya. Ni di saha ka yili yidana ŋɔ mi naanyi paai bɛ dɔɣirikpɛma nti pii li tɔɣisi o. Dɔɣirikpɛma ŋɔ yi wum ŋ-ŋɔ, o bɔrila ninkur’ shɛba o nini ni tiɣi ka bɛ go baɣa. O daalizama puuni, o daa yɛli ma ni bɛ ni tooi chaŋ paai baɣisi ata sani din kuli yɛn che ka bɛ nya yɛlimaŋli ni be shɛli. Kpɛma ŋɔ daa bi lahi tam ka yɛli, ni baɣa ŋɔ ka bɛ yɛn buɣi ka baŋ bia maa ni siɣi so bɛ daŋ maa puuni. O daa lahi yɛli, ni zuɣupinibu dali asiba ka bɛ gɔri baɣa. Ni bɛ yi yi baɣa ŋɔ gɔbu kuna, bɛ laɣindila daŋ kpamba n-ʒili n-yɛli ba bia maa ni siɣi ninvuɣ’ so bɛ daŋ maa ni. Di saha ka bɛ zaŋ bia ŋɔ siɣilana maa yuli n-ti o.
Kpɛma ŋɔ daa lahi yɛli ni bɛ yi go baɣa ŋɔ kuna bɛ maanila baɣiyuya bee yɛlikura. Ni baɣiyuli ŋɔ maalibu shee bɛ zaŋdila no’ shɛba baɣa maa ni wuhi ba maa m-maali baɣiyuya ŋɔ. O yɛliya ni bɛ tooi zaŋdi nɔhi kamani, no’ piɛlli, no’ ʒee, no’ sabinli nti pahi no’ yoli m-maani baɣiyuya ŋɔ. Ni no’ ʒee zami n-ti nimmɔhi dinzuɣu bɛ yaanima maa deemi ka gu ba bee n-yihi ba nimmɔhi ni, ni no’ sabinli maa mi bɛ deei ka gu ba ka che ninsabisi. Ni ka no’ yoli la mi daliri nyɛla bɛ kpiimba deei ka gu ba ka che yɛl’ yɔhi. Ni ka no’ piɛlli la mi za n-ti suhupiɛlli. O lahi yɛli, ni bɛ yi maali baɣiyuli ŋɔ ka kɔri nɔhi ŋɔ, bɛ ni pibiri doni shɛm ka bɛ mali baŋdi bia ŋɔ ni yɛn yiɣisina ka o biɛhigu ti be shɛm. Ni bɛ yi kɔrigi noo kam bɛ zaŋdi o mi m-bahi ka o pibiri. Ni noo ŋɔ yi pibiri nti doni yɛliga, di wuhirimi ni bia maa nyɛla ŋun ni yuui dunia yaaŋa zuɣu, ni ka lahi nya suhupiɛlli mini yurilim niriba sani. Ni noo ŋɔ mi yi doni o luɣili zuɣu, di wuhirimi ni bia ŋɔ nyɛla ŋun ku di nyaɣisim bee n-nya suhupiɛlli dunia ŋɔ hali ni o nyɛvuli tariga. Dinzuɣu, bia ŋɔ yi ti yiɣisina ka lala ŋɔ niŋdi o biɛhigu puuni, di bi yɛn lɛbi saani n-ti o laamba ŋɔ. Ni di mi yi mali bɛ ni yɛn niŋ shɛm taɣi li ka bɛ daŋ bo di soya. Yaha, ni noo ŋɔ mi yi pilila o puli zuɣu, di saha di wuhirimi ni bia ŋɔ nyɛla ŋun yɛn ti liriti bɛ daŋ maa daashili.
Kpɛma ŋɔ yɛltɔɣa bahigu o daa yɛliya ni zaawuni ka bɛ daa yi pindi bia zuɣu ʒɛman’ kurili. Ni bɛ daa yi zaŋ bia ŋɔ yuli ti o naai, bɛ zaŋdila no’ shɛba bɛ ni zaŋ maali baɣiyuli maa n-duɣi saɣim bela n-tari bɛ ʒiʒiinitaba.
N ni daa yi Toliŋ, n daa zaŋla n zuɣu ʒi Malishɛɣu polo nti paai m paɣa nabia Zara. M paɣa Zara yɛltɔɣa daa dii bi woligi pam ka che n yaba Monkwaa dini maa. Dama o gba daa yɛliya, ni bɛ daa yi dɔɣi bia ʒɛman’ kurili bɛ gɔrila baɣa ni bɛ nya bia maa ni siɣi so, ni bɛ daa lahi maani baɣiyuya. Amaa baɣiyuya ŋɔ maalibu shee ka bɛ zilima daa woli bela. M paɣa Zara daa yɛliya, ni baɣiyuli ŋɔ maalibu shee, Dɔɣirikpɛma ŋɔ daa yi chɛrimi ka paɣiba bo ŋmambuɣibil’ piɛlli ka tooi za n-nɛm li niŋ di puuni ka o che ka bɛ tooi kom pilisi za zim ŋɔ n-ti o. Ni Dɔɣirikpɛma ŋɔ yi deei li o boori li mi m-bahi tiŋa ka boli bɛ kpiimba maa zaa kpɛma yuli ka yɛli, ni o yiɣisi deei kom ŋɔ nyu ka che ka di paai ban kpalim maa zaa ni dama bana m-mi taba. O gba daa lahi yɛli, ni nɔhi ŋɔ donibu ka bɛ yɛn zaŋ m-baŋ bia maa ni yɛn yiɣisina nti nyɛ so.
N ni daa yi Malishɛɣu ŋɔ n daa lahi kpuɣi napɔŋ n-kpa Ŋɔdua polo nti paai n yaba Issahaku Fusheini (Ŋɔdua Kambonnaa). N yaba Kambonnaa kpamli zilinkom puuni, o daa yɛli ma ni, ʒɛman’ kurili paɣa daa yi dɔɣi di dabaata dali ka “Piɛm kpaara.” Ni piɛm ŋɔ mi daa yi kpaai dabisili shɛli yili maa paɣiba yirimina nti yɛli Dɔɣirikpɛma. Kpɛma ŋɔ zilinkom puuni o daa yɛli ma ni bɛ daa yi gɔrila baɣa ni bɛ nya bia ŋɔ ʒila o yuli na bee o nyɛla sana bɛ daŋ maa puuni (o siɣila so bee o bi siɣi so). O yɛltɔɣa bahigu o daa yɛliya, ni paɣa daa yi dɔɣi di dabaanu dali ka bɛ pindi bia maa zuɣu.
Dagbaŋkpamba n-nya ka yɛli ni, “ Ŋun kariti a yi bi zani a gba bi zaana.” Dinzuɣu, n ni daa yi Ŋɔdua n daa saami gari Gingaani nti paai m bakpɛma Vili Wulana. Kpɛma ŋɔ gba daa nyɛla ŋun niŋ ma tɔɣino zaŋ kpa n tuma ŋɔ polo. N daa vihi o zaŋ kpa ʒɛman’ kurili zuɣupinibu polo, ka o gba daa zaŋ o haŋkali ni shɛli m-pahi ma. O daa yɛli ma ni paɣa daa yi dɔɣi faashee bɛ go baɣa n-nya bia maa ni siɣi so ka naanyi pini bia ŋɔ zuɣu ka zaŋ o siɣilana yuli n-ti o.
Kpɛma ŋɔ daalizama puuni o daa lahi yɛli ma ni bɛ daa yi zaŋ bia siɣilana ŋɔ yuli ti o, ni o yi ti yiɣisina o biɛhigu yɛn chaŋmi ti ŋmani o siɣilana maa biɛhigu bee o deerila o siɣilana maa tuun’ tumsa. Ni di zuɣu ninvuɣ’ shɛba ban daa mali bukaata daŋ maa ni ka kpi, bana ka bihi ŋɔ daa yi siɣira. Ni amaa so daa yi ka bukaata daŋ puuni so bɛ dɔɣiri o. Ni hali paɣa yi dɔɣi ka bɛ vihi ka bia ŋɔ siɣi lala nira ŋɔ bɛ bi saɣiri mali lala nira maa yuli maa tiri bia ŋɔ, dama bɛ je ni bia ŋɔ ti yiɣisina be kamani o siɣilana maa ni daa be shɛm maa.
N ni daa yi Gingaani n daa lahi kahi n ŋmangura kpa Tamali polo nti paai m ba Iddirisu Yakubu (Lamashɛɣu gunu) ŋun be Zujuŋ la, ka o gba daa ti ma o kpamli fasara ni nyɛ shɛli. Dama Dagbaŋkpamba m-bi tam ka yɛli ni, “Pahigu ka pa ni ŋmɛri so m-bi zaɣisi.” Kpɛma ŋɔ daa yɛli ma ni ʒɛman’ kurili bɛ daa yi dɔɣi bia bɛ bɔrila kpahiga n-lo n-yili ka di limsi paɣidɔɣiso maa mini bilɛɣu maa. Ni hali so daa yi kpe ni o ti nya bia ŋɔ ka di tu ni o nya o paɣidɔɣiso ŋɔ kpuɣirila bia maa yihina ni di mi yi bi tu ni dilana nya o o yɛn chɛla bia maa sɔŋ ka yina n-ti puhi dilana. Din ka Dagbaŋ ninkura daa yi yɛri ni, bia maa na bela “kikariga” ni. N daa vihi o ni m baŋ di daliri, ka o daa yɛli ma ni di daliri nyɛla bɛ je ni ninvuɣ’ shɛba ban bi tu ni bɛ nya bia maa nya o. Kamani pakoli ŋuŋ na bi yaɣi doo kundi. Ni lala pɣa yi nya bia ŋɔ pako’ piɛla ni tooi gbaai bia maa.
O daa lahi yɛli ma ni bia zuɣupinibu ʒɛman’ kurili daa yi dolila bia maa nyuɣu lubu bee ”piɛm kpaabu.” Ni bia maa mi nyuɣu daa yi lu bɛ gɔrila baɣa ni bɛ nya bia maa ni siɣi so bɛ daŋ maa ni, ka bɛ zaŋ lala nira maa yuli n-ti bia maa. O yɛltɔɣa puuni o gba daa yɛliya ni pa baɣa yino sani ka bɛ daa yi chana. Ni bɛ daa tooi chani paari baɣisi ata sani. O daa yɛliya ni di daliri daa nyɛla bɛ nya yɛlimaŋli ni be shɛli. Ni bɛ daa yi buɣi baɣa ŋɔ ka kuna dɔɣirikpɛma ni maali baɣiyuya ka zaŋ bia maa yuli n-ti o. Kpɛma ŋɔ daa lahi yɛli ni baɣa ŋɔ gɔbu ŋɔ daliri daa nyɛla bɛ nya yu’ shɛli bia maa ni bɔra ka bɛ zaŋ li ti o din yɛn che ka o ti yiɣisina n-nyɛ ninvuɣ’ suŋ biɛhigu puuni.
M ba Lamashɛɣu gunu yɛltɔɣa bahigu o daa yɛliya ni, ʒɛman’ kurili zuɣupinibu nyɛla din daa mali anfaani pam n-ti bia ŋɔ mini o laamba maa zaa. Ni dama yu’ shɛli bɛ ni yɛn zaŋ ti bia maa bɛ yɛn vihimi pɔi ka naanyi zaŋ li ti o. Dinzuɣu di nyɛla din yɛn ti gbubi o sɔhibiɛɣuni. Ni baɣiyu’ shɛŋa mi bɛ ni daa yi maani ŋɔ nyɛla din daa yi guri ka taɣiri bia ŋɔ yɛl’ biɛɣu kam ka lahi tiri o suhupiɛlli mini yurilim ninsalinima sani.
N ni daa yi Lamashɛɣu n daa zaŋla n zuɣu lahi ʒi Naya polo. N ni daa paai Naya n daa chaŋ fɔŋ yuli booni Balogu nti ʒini Afa Mohammed Baba tooni. Afa Baba daa yɛli ma ni ʒɛmana ŋɔ zuɣupinibu pa dolila nira ni be adiini shɛli ni. O daa yɛliya, ni paɣa yi dɔɣi ʒɛmana ŋɔ Naya, bia ŋɔ ba chanila Afa sani nti bo bia ŋɔ yuli. Ni shɛba chanila bia ŋɔ dɔɣim dali ŋɔ ka shɛba mi chani suuna dazɔhigu dali.
Afa Baba daa lahi yɛli, ni bɛ yi bo bia ŋɔ yuli naai, bɛ bɔrila pɔŋ n-tooi kawana niŋ di puuni ka bo gumdi, guli, kanwa nti pahi laɣ’ para. Amaa o daa yɛliya ni guli ŋɔ kalinli daa yi dolila bɛ ni dɔɣi bi’ so. Ni bia maa yi nyɛla doo bɛ bɔrila guya ata din saɣi guya m-pa kawana ŋɔ zuɣu. Ni o mi yi nyɛla paɣa, guya anahi ka bɛ bɔri pari di zuɣu. Ni di saha ka zaŋ Afa maa ni sabi yu’ shɛli n-ti o maa n-fi kawana maa puuni, ka zaŋ li zali bia maa zuɣusaa hali ni suuna maa dali asiba.
Kpɛma ŋɔ daa lahi yɛli ma ni bɛ yi dɔɣi bia di naba dali ka bɛ niŋdi suuna. Ni suuna dali ŋɔ asiba kpamba laɣindimi n-ʒini paɣa ŋɔ ni dɔɣi yili shɛli ŋɔ m-boli bia maa yuli ka suhi adua. Ni adua ŋɔ suhibu shee bɛ zaŋdila pɔŋ shɛli kawana maa ni be maa n-zali bɛ sunsuuni ka Afa so ŋun yɛn boli yuli maa, tim di puuni n-yihi bia maa yuli maa m-boli li ti zama. Di saha ka paɣiba gba deei yuli ŋɔ m-kpalim kpaliŋga ka boli yuli ŋɔ n-ti zama maa ka bɛ baŋ yu’ shɛli bɛ ni ti bia maa.
Kpɛma ŋɔ yɛltɔɣa bahigu o daa yɛli ma ni, Afanima ŋɔ yi boli bia ŋɔ yuli naai bɛ kɔrigila piɛɣu. Ni bɛ yi kɔrigi piɛɣu ŋɔ, bɛ yihirila zuɣu mini biɛhi nti Wanzam, ka zaŋ gbaŋ mini nyingoli nti Paɣidɔɣisotɔɣinda, di saha ka naanyi zaŋ yaaŋa mini gbali n-ti Paɣidɔɣiso. Ni Afanima ŋɔ yi boli bia ŋɔ yuli naai ka suhi adua, bia ŋɔ ba chɛrimi ka bɛ duɣi bindirigu n-ti dɔɣiriba mini simnima.
N tɛhiya ni n ni daa kuli zɔri gindi n-deeri kpamba zilinkom ŋɔ di daa ti naala Gushiɛɣu ka n daa zani. N ni daa paai Gushiɛɣu, n daa chaŋ ti paala M ba Maliʒɛri Nakɔhinaa, ka kpɛma ŋɔ gba zaŋ o zilinkom ni nyɛ shɛli m-pahi ma. Kpɛma ŋɔ daalizama daa bi woligi ka che Afa Baba Naya dini maa. Amaa ŋun daa lee yɛlimi ni pɔŋ maa ni, bɛ bɔrila musuulo mini kpaam m-pahi binshɛŋa zuɣu Afa Baba ni daa kali maa. O daa yɛliya ni musuulo ŋɔ daliri nyɛla bihi dɔr’ kpani nyɛla gbuni. Ni di zuɣu bɛ yi suhi adua n-niŋ lala binyɛra ŋɔ ni gbuni yi ti gbaai bia ŋɔ ka bɛ baɣisi musuulo zaŋ pahi kpaam la mini gumdi la zuɣu n-furi o, o nyɛla ŋun ni nya alaafee. Kpɛma ŋɔ gba yɛltɔɣa bahigu o daa yɛli ma ni, bɛ yi kɔrigi piɛɣu ŋɔ naai bɛ yihirila kɔrigili n-ti Afanima, ni ka zaŋ gbaŋ n-ti paɣidɔɣisotɔɣinda, ka Wanzam mi su zuɣu ni biɛhi, ni ka paɣidɔɣiso mi su gbali.
Dagbanyuya balibu
Dagbamba ni mali yu’ shɛŋa n-tiri bɛ bihi balibu zooya pam. Yuli kam mi malila bɛ ni mali tiri bia kam ni daliri shɛli zuɣu. Dinzuɣu nira yi dɔɣi bia ka yɛn ti o yuli di tu ni o vihi pam. Dama Dagbaŋkpamba n-nya ka yɛli ni, “a yi boli a bia gbuɣinli nyini ka o yɛn gbaai.”
Yɛlimaŋli, n vihigu puuni kpamba wuhiya ni Dagban’ yuli n-kani ka bɛ booni li ka di pala daliri shɛli zuɣu n-che ka bɛ booni li. Dinzuɣu, n yɛn piila yuya maa shɛŋa n-kahigi ŋa. Yu’ bali shɛŋa n ni yɛn kahigi maa n-do gbunni ŋɔ:
Siɣili yuya
Dagbamba nyɛla ban ti yɛda ni daŋ ni bia bi dɔɣiri daanshɛli ni nira. Ni bia kam ka bɛ yi dɔɣi di wuhimi ni o daa pun bela bɛ daŋ maa ni ka lee kpi ka lahi labina maa. Lala zuɣu bɛ daa yi dɔɣi bia ka dalin’ shɛli ka bia ŋɔ ni ka bɛ ni zaŋ li baŋ bia ŋɔ ni siɣi ninvuɣ’ so, din ŋuna bɛ yɛn chaŋmi n-ti vihi m-baŋ bia maa ni siɣi so bɛ daŋ maa ni, ka bɛ zaŋ dilana maa yuli n-ti bia maa. Ni amaa bia daa mi n-siɣi so ka bɛ je ni bɛ zaŋ lala nira maa yuli maa n-ti bia maa. Ni di daa yi niŋ lala, daŋ maa nima kɔŋko m-mi daliri shɛli din tahi li ka bɛ je ni bɛ zaŋ lala yuli maa n-ti bia maa. N vihigu puuni bɛ daa yɛli ma ni di daliri nyɛla lala nira maa daa mi n-tum gala bee m-be galagala o biɛhigu ni ka ti kpi, ka bɛ mi je ni di niŋ siɣili bɛ daŋ maa ni. Dinzuɣu, bɛ bi saɣiri lahi zaŋdi lala nira maa yuli n-tiri bi’ so bɛ daŋ maa puuni. Di saha bɛ tooi booni lala bia maa Neena bee Neempaɣa o yi nyɛla paɣa, o mi yi nyɛla doo, bɛ booni o la Neendoo. Ni yuya ŋɔ mi gbunni wuhimi ni o kpimi ka neena. Siɣili yu’ shɛŋa bɛ ni tooi lahi mali tiri bihi Dagbaŋ shɛŋa shɛhira n-do gbunni ŋɔ;
Nyaba
Mpaɣa
Dokurugu
Paɣikpɛma
Baaba.
Amaa n vihigu puuni n daa baŋya ni pa Dagbamba kɔŋko m-mali siɣili yuya. Dagbamba ni kuli dihi tabili ni nira yi kpi bɛ ni tooi lahi dɔɣi o daŋ puuni shɛm, lala ka zuliya shɛba gba ti li yɛda ka dihi li tabila.
Ladzekpo (2003), wuhiya ni Yɔribanima ban nyɛ zuliya m-be Nanjaliya la gba kaya ni taada puuni bɛ yi dɔɣi bia faashee ka bɛ chaŋ n-ti vihi nya o ni siɣi so bɛ daŋ maa ni. Ni di yi niŋ ka bia maa yaba bee o yaba paɣa kpi ka di bi yuui ka bɛ dɔɣi bia maa, bɛ booni o la “Babatunde” bee “Babatunji” o yi nyɛla doo. Ni yuya ŋɔ gbunni nyɛla “m ba neena. Ni o mi yi nyɛla paɣa bɛ booni o la “Yabo” bee “Yɛtunde.” Ni amaa bi’ bɔbigu bi siɣiri ninvuɣ’ yino daŋ ni. Amaa dimbɔŋɔ nyɛla din woligi ka che Dagbamba dama Dagbaŋ ŋuna bɛ tooi dɔɣiri bi’ bɔbigu ka bɛ zaa siɣi ninvuɣ’ yino daŋ ni. Amaa bi’ bɔbigu yuya ku tooi nyɛ “Babatunde” bee “Yɛntunde” Yɔribanima zuliya puuni bee bɛ daŋ puuni.
Bɛ yi dɔɣi bia ka chaŋ n-ti vihi ka bi baŋ bia maa ni siɣi so bɛ daŋ maa ni, bɛ tooi booni bia maa Saandoo bee Saampaɣa bee shɛba ban boli o Dasana bee Paɣasana. Dimbɔŋɔ wuhiya, ni o nyɛla sana bɛ daŋ maa ni.
Ŋaha yuya
Yu’ ŋaha nyɛla din yoli pam Dagban’ yuya ni. Zakaria (2009), wuhiya ni pa pumpɔŋɔ ka Dagbamba pili bɛ bihi ŋaha yuya bolibu. Ni bɛ daa pun boonila bɛ bihi ŋaha yuya ŋɔ ʒɛman’ kurili. Ni daliri shɛŋa mi n-daa che ka nira dɔɣi bia ka ti o ŋaha yuli. Ni dama di daa mi n-niŋ ka doo ŋɔ paɣa bɔbu ni ka o nya muɣisigu shɛŋa, ka je ni o tam ŋa. Di saha o yi dɔɣi bia o ni tooi zaŋ lala muɣisigu maa ŋahi ŋahili ka zaŋ li m-boli o bia maa. Ni so mi daa beni ka di nyɛla dɔɣim n-niŋ o mini o paɣa muɣisigu bee tɔm ka niriba zuri doo ŋɔ mini o paɣa ŋɔ nyaaŋa bee m-maani ba ansarisi. Ni so mi beni ka di nyɛla o nyɛla aliheeri ka je ni o tam li. Kpamba bɛ tam ka yɛli ni ŋaha yuya mi ka paɣa yuli bee doo yuli. Ni paɣiba mini dabba zaa nyɛla ban ni tooi mali yu’ yinsi. Ŋaha yuya shɛhira n-do gbunni ŋɔ:
Vikuba
Beninya
Puumaaya
Mandeeya
Wunniche
Wunibiyɛli
Mbaŋba
Salapawuni
Baŋbebu
4.4.3 Jahi yuya
Abdulai (1996) wuhiya ni Dagbamba kali soli zuɣu paɣa yi mali pua nti dɔɣi ka di yaɣi bi’ yino zuɣu, Dagbamba booni ba la jahi. O yɛliya ni jahi mi malila bɛ yuya ka che bi’ gansi yuya ka bɛ biɛhigu lahi woligi ka che bi’ gansi biɛhigu. Ni biɛhigu puuni bɛ yi dɔɣi bia ka ti lahi dɔɣi so m-pa o zuɣu di wuhiya ni tuuli bia maa tuzo m-bala. Amaa jahi bana, bɛ ni tuui n-dɔɣi so maa n-nyɛ bia. Kpamba wuhiya ni kpɛma sani maa yi yɛlila bia sani maa ni o yimi nti nya dunia nyaɣisa. Ni o yi yina ka di ti nyaɣisa ni ŋun kuhima ka o wum ka gba yina.
N vihigu puuni n daa nyaya ka jabihi ata bee anahi dɔɣibu dii bi yoli, dinzuɣu niriba pam daa dii bi tooi n-wuhi ma bɛ ni booni lala bihi maa shɛm. Bɛ daa yɛliya ni ban ni mi shɛm nyɛla paɣa yi dɔɣi ka bɛ yaɣi bihi ayi zuɣu din ŋuna jahi balibu buyi m-bala, ni di zuɣu bɛ yuya maa bi taɣira. Ni amaa bɛ ni mali shɛli tooi woligiri ba n-nyɛ “kpɛma” bee “bila”.
Teebuli shɛli din do gbunni ŋɔ nyɛla din wuhiri jahi yuya.
JAHI
BIDIBISI
BIPUƔINSI
AYI Danaa mini Dawuni
Paɣinaa mini Paɣiwuni
ATA
Danaa, Danabila ni
Dawuni Paɣinaa,Paɣinabila mini Paɣiwuni
ANAHI Danaa, Danabila, Dawuni ni Dawunbila Paɣinaa, Paɣinabila, Paɣiwuni ni Paɣiwunbila
Abdulai (1996), puuni ka n yaai teebuli ŋɔ.
Dɔɣirikpihim yuya
Dakubu (2000:56) wuhiya ni dɔɣirikpihim yuya nyɛla paɣa yi dɔɣiri ka bihi maa labira. Ni di yi niŋ ŋ-ŋɔ m-paai bushɛm paɣa ŋɔ mini o yidana ŋɔ ni yɛli ni bɛ ni kpɛri baɣ’ shɛba ŋɔ nyɛla ban tuma bɛ deei ba. Dinzuɣu bɛ yi ti lahi dɔɣi bi’ so bɛ zaŋdi o mi nti sɔŋ tampuli zuɣu ka yɛli ni bɛ zaŋ o mi labi. Di saha, di yi niŋ ka zuliya shɛli kana chirigi ba o darila bia maa bahi. O yɛn bɔla liɣiri n-ti ba ka yɛli, ni o da o mi maa. Di saha ka bɛ kpuɣi bia maa n-labisi duu ka zaŋ lala zuliya maa yuli n-ti bia maa. Shɛhira,
Ŋmampiridoo (doo),
Kambɔmpaɣa (paɣa) bee
Gurima (paɣa bee doo).
Baŋda ŋɔ yɛligu shiri nyɛla yɛlimaŋli. Dama, Dagbamba nyɛla ban dihi tabili ni paɣa yi dɔɣiri ka bɛ labira bee n-kpira, di wuhimi ni bi’ yino maa n-kanina ka labiri maa. Ni di zuɣu, di yi niŋ lala m-paai buta ka paɣa maa ti lahi dɔɣi bɛ zaŋdila bia maa nti sɔŋ soli ni bee tampuli zuɣu ka bari mɔri m-pa o zuɣu. Ka yɛli ni bɛ yɛn nyo o la buɣim ka o kpi ka ku lahi tooi labina. Ni di yi niŋ lala ka so yi gariti n-saɣisi li ka nya lala o bɔrila liɣiri n-ti ba ka yɛli ni o dala bia maa. Ni o yi kuli yo bia ŋɔ zuɣu bɛ kpuɣiri o mi n-kpɛhi duu. Lala nira maa yi nyɛ zuliya shɛli bee tinzunnira o chɛrimi ka bɛ boli bia ŋɔ o zuliya maa yuli bee o daŋ yuli. Hali o yi bɔra o ni tooi che ka bɛ chihi bia maa o zuliya maa chiha. Ni amaa di yi niŋ ka so bi tooi da bia maa bɛ ni tooi boli o Tampuli, Bɛje bee Soje. Dɔɣirikpihim yu’ shɛŋa Dagbamba ni tooi booni bee m-mali tiri bɛ bihi shɛŋa n-nyɛ;
Gurundoo bee Gurumpaɣa
Chekodoo bee Chekopaɣa
Laabandoo bee Laabampaɣa
Modoo bee Mopaɣa
Zabaɣadoo bee Zabaɣapaɣa
Kusadoo bee Kusapaɣa
Buɣ’ yuya mini tihi yuya
Abdulai (1996) wuhiya ni kurumbuni ha Dagbandoo daa yi kpuɣi paɣa ka dɔɣim niŋ ba muɣisigu o chanimi nti vihi di zuɣu. O yɛliya ni so daa mi-go lala hali ka bɛ ti wuhi o ni o chama ti puli o daŋ ni yɛl’ kura, kamani o ba Wumbee, o yaba tia bee Jebuni. Ni di yi niŋ daliri ka nira puli tia ka o paɣa zali pua nti dɔɣi, bɛ ni tooi boli bia maa Tia. Ni di mi yi nyɛla o ba Wumbee bee Jebuni, din ŋuna bɛ ni tooi boli o Wumbee bee Jebuni
Zakaria (2009) gba wuhiya ni so miin puli tihi ŋɔ bee m-maali o daŋ ni yɛl’ kura ŋɔ ka bi nya nasara bee ka bi tu katari. Ni di saha bɛ ni tooi chaŋ Buɣili ni nti suhi dɔɣim ŋɔ. Ni bɛ yi suhi dɔɣim ŋɔ buɣili ŋɔ ni ka kuli ka Naawuni ti zani bɛ nyaaŋa ka paɣa maa dɔɣi, bɛ tirila bia maa buɣ’ yuli. Ni bɛ mi zaŋdila buɣ’ shɛli bɛ ni chaŋ nti suhi dɔɣim maa yuli n-ti bia maa. Teebuli shɛli din do gbunni ŋɔ wuhirila buɣ’ shɛŋa mini ŋa yuya shɛhira;
BUƔILI
YULI
Jaagbo Toliŋ Jaagbo
Tɔŋgo buɣili/Yabyili Yabdoo/yabpaɣa/Tɔŋdoo/Tɔŋpaɣa
Saŋa Chiriwo
Ŋaani Budaali
Tampiŋ Ʒinyaba
Saŋ Tambo
Bonyaŋashe Lansa
Bole Chipo/Kipo
Pabo Naya Pabo
Ni amaa bi yi dɔɣi buɣ’ bia ka je ni bɛ zaŋ buɣili maa maŋmaŋa yuli m-boli o, bɛ tooi booni o kamani; Buɣili, Busaɣiri, Budaali.
N vihigu puuni kpamba daa yɛli ma ni di zala talahi ni nira yi chaŋ buɣili ni nti bo bia ka o boli bia maa lala buɣili maa ni yu ni o boli o yu’ shɛli. Ni hali bia maa yi ti zoona ka bɔri ni o taɣi o yuli maa, faashee o chaŋmi nti suhi soli buɣili maa sani. Ni hali lala bia yi yiɣisina gba nti yɛn kpuɣi paɣa bee n-kuli doo, faashee o chaŋ nti garigi buɣili maa ka o bahi o noli pɔi ka o naanyi kpuɣi paɣa ŋɔ bee n-kuli doo ŋɔ.
Dabisa yuya mini goya yuya
Dagbamba ni lahi tooi mali yu’ bali shɛli n-tiri bɛ bihi n-nyɛ; Dabisa mini goya yuya. N vihigu puuni wuhiya ni Dagbamba tooi mali dabisa ayopɔin maa zaa yuya n-tiri bipuɣinsi amaa di puuni dibaayi kɔŋko ka bɛ tooi mali n-tiri bidibisi. Ni lala dabisa maa n-nyɛ Alizumma mini Asibiri. N daa bɔhiya ni m-baŋ di daliri amaa so daa bi tooi yɛli ma daliri shɛli din che ka bɛ mali dabisa maa zaa yuya m-booni paɣiba ka lee malila Alizumma mini Asibiri ko n-tiri dabba.
N vihigu puuni daa lahi wuhi ni Dagbamba tooi mali goya yuya n-tiri bɛ bihi. Ni amaa Chira pia ni ayi maa puuni Damba mini Chimsi ko ka Dagbamba tooi mali tiri bɛ bihi. Ni di mi nyɛla bɛ yi dɔɣi bia maa lala goli maa zanibu dali bee o yibu dali. Ni hali bɛ yi dɔɣi bia Churi ŋɔ puhibu dali bɛ tooi mali lala goya ŋɔ yuya ŋɔ n-tiri bia ŋɔ.
Teebuli shɛli din do gbunni ŋɔ wuhirila dabisa mini goya yuya;
DABISILI/GOLI
PAƔA DOO
Alahiri Lahiri -
Atani Tani -
Atalaata Zilaata -
Alaaba Laaba -
Alaamishi Laamihi -
Alizumma Azima/Azimpaɣa Azima/Azindoo
Asibiri Sibiri/Sibpaɣa Sibiri/Sibdoo
Damba Damba Damba
Chimsi Chimsi Chimsi
Laribu yuya ŋan kpɛna Dagbaŋ
Zakaria (2009) wuhiya, ni Musulinsi Adiini ni kpɛna Dagbaŋ, di kpɛmina ni Laribunima yuya. O yɛliya ni lala yuya maa ni kpɛna Dagbaŋ di niŋ dabaayi, hali ka Dagbamba pam tɛhi ni di nyɛla Dagban’ yuya. Lala yuya maa shɛŋa n-do gbunni ŋɔ.
LARIBU DAGBANI
Ibrahim. Yibilam
Jibril. Ziblim
Yussif. Yisifu
Abu-Bakari. Bukali
Mariam. Maliyam
Saeed. Shero
Hussein. Sheini/Seini
Hajara. Azara
Rahamatu. Laamatu
Abdul-Rahaman. Dahamani
Dakuba (2000) gba wuhiya, ni Gbengberi n-ʒi Laribu yuya n-kpɛna Dagbaŋ. Ni di zuɣu nira yi kpahim lala yuya ŋɔ pam nyɛla din naari ni Gbengbɛhili bachi biɛlima kamani -tu bee -ta balante paɣiba yuya. Shɛhira; Alimatu, Aishatu, Abibata, Sanatu.
Daliri yuya
YULI DALIRI
Tisua Paɣa yi dɔɣi bia yuntusuɣu
Dayuuni Paɣa yi dani puli yuuni n-dɔɣi bi’ so.
Ʒiba Bi’ so ŋun ba kpi ka bɛ naanyi dɔɣi o.
Ʒiɛɣu Ʒiɛɣu ni ʒe n-naai ka bɛ dɔɣi bi’ so.
Ziŋnaa Nabi’ so ŋun ba kpi ka bɛ naanyi dɔɣi o.
Kayaba Bi’ so ŋun yaba kpi ka bɛ naanyi dɔɣi o.
Suɣuri Nira yi di nam ka tuui dɔɣi bi’ so
Asuro Bi’ so bɛ ni dɔɣi buɣim tɔbu dali.
Daliri yuya nyɛla yu’ shɛŋa din tiri n-doli daliri shɛli din niŋ ka bɛ naanyi dɔɣi bia maa. Di shɛŋa ni tooi nyɛla dɔɣim ni kana shɛm, ʒiɛɣu ʒɛbu, kɔkpaɣu, kum bee tɔbu. Lala yuya maa shɛŋa shɛhira n-do gbunni ŋɔ.
Nyuɣu bɛbu
Ʒɛman’ kurili Dagbandoo paɣa daa yi dɔɣi ka bia maa nyuɣu ti lu bɛ bɔrila soli ni bɛ yɛn bɛla o nyuɣu. Nyuɣu bɛbu ŋɔ pahila yɛl’ shɛŋa Dagbamba ni daa niŋdi zaŋ kpa bɛ bia zuɣu pinibu ni. Yɛlimaŋli n daa vihi kpamba ka bɛ neei n nini bee n-kahigi n-wuhi ma bɛ ni bɛri bia nyuɣu shɛm.
Tuuli, n daa paala Tahiri Peter Baba ŋun nyɛ katikiisi ka be Dagbani karim baŋsim yaɣili din be Winneba karimbanima karinzɔn’ titali la ni. Yɛlimaŋli, kpɛma ŋɔ daalizama puuni o daa yɛli ma ni paɣa daa yi dɔɣi ʒɛman’ kurili zuɣupinibu dali ka bɛ bɛri bia nyuɣu. Ni bɛ daa yi pini bia ŋɔ zuɣu nti paai zaawuni bɛ chanimi ti ŋmaai yabili na. Ni bɛ mi daa bi ŋmaari yɛb’ shɛba ban kpi naɣila ban ne, m-bo nyuli m-pahi di zuɣu ka dɔɣirikpɛma ŋɔ tim ka bɛ ti boli paɣadɔɣisotɔɣinda ka o kana. Ni paɣidɔɣisotɔɣinda maa yi kana Dɔɣirikpɛma maa zaŋdila nyuli maa mini yabili maa ti o, ka o mi naanyi ŋmahi nyuli maa ni bia maa yi nyɛla doo buta o mi yi nyɛla paɣa bunahi m-pii li gabi yabili maa ni n-zaŋ li booi zaɣ’ kpilli m-pa dukpini zuɣu, amaa di bi yɛn tuui. Ni bia maa yi nyɛ doo buta o mi yi nyɛ paɣa bunahi. Ni nyu’ kaba din kpalim maa bɛ zaŋdi li mi n-ti paɣidɔɣisotɔɣinda maa. Kpɛma ŋɔ yɛliya ni bɛ mi yi yɛn booi li bɛ boori li mi m-miriti daan’ shɛli din sa duu maa puuni bee bɛ ni maani buɣim luɣ’ shɛli duu maa puuni.
Kpɛma ŋɔ daa lahi yɛli ma ni yɛlimaŋli, o bi bɔhi m-baŋ bɛ ni yɛri shɛm pɔi ka naanyi boori li maa bee daliri shɛli zuɣu bɛ ni bɛri bia nyuɣu amaa o kuli nyɛla bɛ ni niŋ di li.
Lala ŋɔ zuɣu n daa lahi nyɛla ŋun vihi m paɣa Nabi’ Zara Malishɛɣu. M paɣa gba daa yɛli ma ni bɛ daa yi yɛn be bia nyuɣu bɛ ŋmaarila yabili ka bo nyuli n-ŋmaai li zaɣ’ bihi ata o yi nyɛla doo, paɣi mi dibaanahi n-zaŋ nyuli maa niŋ o nudirigu ni ka zaŋ yabili maa mi n-niŋ o nuzaa ni m-booi kamani zaɣ’ kpilli dukpini maa zuɣusaa bela n-siɣi tiŋa. Ni amaa bɛ bi yɛn booi li n-tuui. Ni ka lahi taɣi nyuli maa niŋ o nuzaa ni ka zaŋ yabili maa mi niŋ o nudirigu ni n-lahi booi luɣ’ shɛli o ni di pun booi maa. Ni o yɛn niŋla lala maa buta di yi nyɛ doo, di mi yi nyɛ paɣa bunahi. Ni di saha bɛ ni booi ka che nyu’ shɛli maa ka bɛ she li n-niŋ paɣidɔɣiso ʒiɛri maa ŋmuri nyuli maa n-ti paɣidɔɣiso maa ka o ŋubi.
Yɛlimaŋli n daa lahi bɔhi m paɣa gba ni m baŋ di dari, ka o gba yɛli ma ni o bɛ mi di daliri, amaa di nyɛla yɛlikurili ka ti yaannima niŋ ka zali ti.
Yɛlimaŋli n daa bi zani kpe ka lahi tirisi tooni, dama n-daa bɔrimi ni n vihi baŋ daliri shɛli din che ka Dagbamba bɛri bia nyuɣu ŋɔ. Dinzuɣu, n daa lahi zomi nti paa n yaba Alaasani Tia(Yani Kuɣa zoowulana) ŋun ʒi Wurishe la. M mini kpɛma ŋɔ daalizama puuni o daa yɛli ma, ni ʒɛman’ kuri paɣa daa yi dɔɣi ka bɛ yɛn be bia ŋɔ nyuɣu bɛ chanila mɔɣuni nti ŋmaai yabili na. Ni bɛ yi ŋmaai yabili ŋɔ kuna bɛ bɔrila nyuli m-pahi di zuɣu ka dɔɣirikpɛma maa tim nti booli paɣidɔɣisotɔɣinda maa ka o kana. Ni paɣidɔɣisotɔɣinda yi kana bɛ zaŋdila nyuli maa ti o ka ŋmahi li nyu’ kpula ata bia maa yi nyɛla doo, o mi yi nyɛ paɣa dibaanahi n-jenje li ka zaŋ di mini yabili maa gabi taba m-booi kamani goli ni yi na tuui yila m-pa dukpini zuɣu daaŋa dede n-siɣi tiŋa. Ka lahi booi zaɣ’ kpil’ bila di sunsuuni. Kpɛma ŋɔ yɛliya ni bɛ yi booi li ka nira lihi li di ŋmanila daadam puli mini o nyuɣu. shɛhira;
Ni bɛ yi booi bini ŋɔ naai, dɔɣirikpɛma ŋɔ bɔrila no’ piɛlli, no’ ʒee, no’ sabinli nti pahi kpaŋ zuɣu m-maali yɛlikura. Ni yɛlikura ŋɔ maalibu shee, dɔɣirikpɛma ŋɔ yɛn zaŋla no’ piɛlli maa naba n-niŋ bilɛɣu maa nuu ni ka yɛli ni o suhupiɛlli noo m-bɔŋɔ di zuɣu o deemi ka ti ba suhupiɛlli. Ni o yi nyɛla doo lala maa buta di mi yi nyɛla paɣa bunahi ka naanyi kɔrigi noo maa n-zaŋ ʒim maa vi bɛ ni booi binshɛɣu maa sunsuuni. Ni ka lahi zaŋ no’ ʒee la gba n-niŋ o ni di pun niŋ shɛm maa ka lahi yɛli, ni bɛ yaanima deemi ka yihi bia maa daŋ mini dunia nimmɔhi ni, ni no’ sabinli maa mi, ni bɛ deemi ka yihi bia maa dunia ninsabisi ni. Ni ka lahi zaŋ kpaŋ maa n-niŋ kamani n ni buɣisi shɛm tuuli maa ka lahi yɛli ni bɛ deemi laanigu ŋɔ ni yɛl’ biɛ’ shɛŋa di yɛn paai bia maa ka bɛ zaŋ ŋa lali kpe yɔɣu. Ni bɛ yi kuli kɔrigi kpaŋ maa naai, nyuɣu bɛbu mi naami maa. Din kpalim nyɛla bɛ yɛn zaŋ la bɛ ni ŋmaai ka che nyu’ shɛli maa she. Ni nyuli maa yi bi ka bɛ ŋmuri li ka niŋ ʒiɛri niŋ di ni n-ti paɣidɔɣiso maa ka o ŋubi. Ni shɛli ni bɛ tooi niŋdi li tɔri bilɛɣu maa zilinli.
Yɛlimaŋli, n daa vihi kpɛma ŋɔ ni m-baŋ daliri shɛli zuɣu bɛ ni bɛri bia nyuɣu. O daa yɛli ma ni yɛlimaŋli yɛl’ kurili n-nyɛli ka ti yaannima niŋ ka zali ti. Dinzuɣu, o bɛ tooi bɔhi baŋ daliri shɛli din che ka bɛ bɛri bia nyuɣu, ni amaa o ni daa tooi wumdi ka bɛ yɛri shɛm nyɛla, dini n-wuhiri ni bia maa nyuɣu luya. Ni bɛ mi ni niŋdi bindirigu maa tɔri bia maa zilinli maa nyɛla din wuhiri bia maa Dagbamba bindira. Ni di lahi nyɛla saani ka bɛ niŋdi bia maa. Ni dama Dagbana yi nyɛ Sana o niŋdi o la saani. Saha shɛli mi kpaŋ mini sakoro ka Dagbamba tooi mali niŋdi saan’ gahinda saani. Dinbahindi nyaaŋa ni di gu paɣidɔɣiso maa mini bia maa bindiri biɛɣu kam bɛ dunia ʒii puuni.
Kpɛma ŋɔ yɛltɔɣa bahigu o daa yɛliya ni amaa pɔi ka bɛ ti niŋ Dagbanli ŋɔ shɛba bɔrila laɣfu n-niŋ bia maa zuɣu kuɣira ni. Ni bɛ yi naai binshɛɣu kam ka bɛ zaŋ laɣifu maa n-ti paɣidɔɣiso maa ni o deei da chibo m-paɣi bia maa bimmɔri.
Zuɣupinibu daanfaani
Zuɣupinibu nyɛla din mali anfaani pam n-ti bi’ so bɛ ni dɔɣi maa, o laamba nti pahi daŋ maa zaa. Lala anfaani ŋɔ shɛŋa n-do gbunni ŋɔ:
* Di kpaŋsiri ti kaya ni taada.
* Di tahiri naangbanyini na ti ʒilɛli ni.
* Yu’ shɛŋa bɛ ni mali tiri bihi ŋɔ tiriti wuhiri zuliya shɛli bee daan’ shɛli ni o ni yina.
* Di tahiri suhupiɛlli mini ninnyambo daŋ puuni.
* Bia yi siɣi ninvuɣ’ timsili di che ka lala bia biɛhigu ti ŋmani o siɣilana maa.
* Di che ka bia ŋɔ ti yiɣisina m-mi o kaya ni taada ni nyɛ shɛli.
* Adu’ shɛŋa bɛ ni suhi bee baɣiyu’ shɛŋa bɛ maali la nyɛla din ni gu ka
taɣi bia ŋɔ ka che yɛli yoya o biɛhigu puuni.
Woliginsim shɛŋa ŋan be ʒɛman’ kurili zuɣupinibu mini ʒɛmana ŋɔ zuɣupinibu
Yɛlimaŋli, yɛla pam ka Dagbamba daa yi niŋda ʒɛman’ kurili paɣa daa yi mali pua ka Naawuni ti sheegi o ni alaafee. Lala niŋsim ŋɔ daa yi piinila bia ŋɔ dɔɣim dali hali ni zuɣupinibu dali. Amaa ʒɛmana ŋɔ adiinima nyɛla din kpɛna Dagbaŋ ka yɛla pam taɣi ti zuɣupinibu ni ka shɛŋa mi yiɣi ka firi bee m-bi lahi niŋda.
Teebuli din do gbunni ŋɔ wuhirila woliginsim shɛŋa ŋa be ʒɛman’ kurili zuɣipinibu mini ʒɛmana ŋɔ ni.
ƷƐMAN’ KURILI ZUƔUPINIBU ƷƐMANA ŊƆ ZUƔUPINIBU
(a) Bɛ daa yi chihiri chiha
(b) Bɛ daa yi gɔri baɣa
(c) Dɔɣirikpɛma n-daa yi tiri bia yuli
d) Bɛ daa bi tariti guli
(e) Bɛ daa bi diɛmdi diɛma
(f) Bɛ daa maani baɣiyuya
(g) Bɛ daa yi niŋdi nangbantɔtim n-liɣi du’ shɛli ni biliɛɣu maa ni be maa dunoli tibi.
(h) Bɛ daa bɛri bia nyuɣu (a) Bɛ bi lahi chihiri chiha
(b) Bɛ bi lahi gɔri baɣa
(c) Afanima/Paasitanima n-tiri bia yuli
(d) Bɛ tariti guli
(e) Bɛ diɛmdi diɛma
(f) Bɛ bi lahi maani baɣiyuya
(g) Bɛ bi lahi niŋdi nangbantɔtim balante Musulinima mini Dolodolonima la.
(h) Niriba pam bi lahi bɛri bia nyuɣu.
Yɛl’ shɛŋa ŋan bi taɣi bee n-kpi bia zuɣupinibu ni.
Ti yi zaŋ ʒɛman’ kurili zuɣupinibu mini ʒɛmana ŋɔ zuɣupinibu maɣisi taba ti ni nya ka yɛl’ shɛŋa taɣi, ka shɛŋa mi kpi. Amaa ka shɛŋa mi na niŋdi ʒɛmana ŋɔ. Yɛl’ shɛŋa Dagbamba ni daa niŋdi ʒɛman’ kurili zuɣupinibu ni ka na kuli niŋdi ŋa ʒɛmana ŋɔ n-do gbunni ŋɔ.
* Yuli tibu
* Kpaliŋga kpalimbu
* Bia maa gunibu (o yi nyɛla doo)
* Bia nyabu
* Nyuɣu ŋmabu
* Bia maa zuɣupinibu
Yɛl’ shɛŋa ŋan gbarigiri ʒɛman’ kurili zuɣupinibu
Ʒɛman’ kurili Dagbamba kɔŋko ni daa beni ka bɛ mini zuliya shɛli bee adiini shɛli yɛla na bi kpe taba ni, bɛ daa pindila bɛ bia zuɣu n-doli bɛ kaya ni taada. Dagbamba ni daa ti kuli pili gɔrim ka zuliya shɛba gba pili Dagbaŋ kpɛbu na ka Dagbamba kaya ni taada pili taɣibu.
Ti yi kpahim viɛnyɛla, ti ni nya ka adiini n-nyɛ binshɛɣu din be tooni zaŋ chaŋ ti zuɣupinibu ŋɔ yɛl’shɛŋa taɣibu ni. Musulinsi mini Dolodolo adiini ni kuli kpe Dagbaŋ ka bɛ pili m-booni bɛ bihi yuya n-doli Musulimnima bee Dolodolonima ni mali yu’ shɛŋa. Dagbaŋ ninkura wuhiya ni Naa Zanjina ʒɛmana ka musulinsi kpe Dagbaŋ. Ka ti yi shiri kpahim viɛnyɛla ti ni nya ka dama Laribu yuya ŋɔ pilila di saha maa. N vihigu puuni kpamba daa yɛli ma ni Naa Zanjina ni daa di nam n-naai ka o daa chaŋ Sabali nti puhi Jiŋli ka ʒi musulinsi n-kpe Dagbaŋ na. Ni o daa lahi suhi alibarika n-niŋ Dagbaŋ ni. Bɛ buɣisiya ni Dagbamba ni yɛn tuui wum Laribu yuya nyɛla Naa Zanjina ni daa chaŋ Sabali. Ni di saha ka bɛ wum yuya kamani, Yamusa mini Alibarika.
Dolodolo adiini gba bi che Dagbaŋ kaya ni taada kamani zuɣupinibu gbarigibu amaa dina bala. Dama bana kpaŋsila nira pii bɛ yuli m-pahi Dagban’ yuli zuɣu. Lala n-lahi nyɛ li bɛ lahi tooi deeri Dagbaŋ kaya ni taada shɛŋa ŋan lu n-zahim bɛ daadiini maa. Amaa di zaa yoli di kuli nyɛla din gbarigiri ti kaya ni taada ŋɔ.
Lala n-lahi nyɛ li Musulinima la gba pa nyɛla ban mali Dagban’ yuya la m-pahiri bɛ yuya zuɣu. Ka gba lahi saɣi ti kaya ni taada shɛŋa ŋan lu n-zahim bɛ daadiini ŋɔ.
Binshɛɣu din lahi gbarigiri ti kaya ni taada ŋɔ nyɛla baŋsim mini ninneesim. Ninvuɣ’ shɛba beni, bɛ yi kuli nya baŋsim bɛ zaŋdila bɛ kaya ni taada bahi, ka kpuɣi shɛba kaya ni taada gbubi. Hali shɛba ban beni, bɛ yi kuli karim buku nti yi yu’ shɛli zuɣu ka di niŋ ba nyaɣisim bɛ kpuɣiri li mi m-pahi bɛ yuli zuɣu. Dagbaŋkpamba mi n-nya ka yɛli ni, “Tiŋa naa che baaba, ka di gari nachimba.” Dama nira yi karim buku ka nya yu’ shɛli ka kpuɣi pahi o yuli zuɣu ma pa so n-yɛn yɛli ni o bihi zaa yɛn malila tinzunyuya. Lala n-lahi nyɛ li zaŋ ti ti kaya ni taada shɛŋa ŋan kpalim la gba. Bɛ ni nyɛ baŋdiba ŋɔ niriba pam yɛn doli ba mi ka bɛ vo ba kpe yɔɣu.
Lala nira ŋɔ lahi nyɛla ŋun ni vo niriba pam n-kpa o suhu yubu polo. O mi nasara nyabu bi yɛn to dama sokam ni mi ni baŋda n-nyɛ o maa zuɣu o yi kuli niŋ shɛli, sokam dolimi bee sokam doli o mi.
Niriba pam lahi zaŋmi zali ni ban nina nɛhimi, dinzuɣu ban ku boli bɛ bia yuli n-doli Dagbaŋ kali soli zuɣu bɛ di ti yɛra bɛ ti bɛ bihi Dagban’ yuya. Ban tɛhimi ni ninvuɣ’ so ŋun nini bi neei ŋuna m-pindi o bia zuɣu n-doli Dagbaŋ kali soli zuɣu ka booni bɛ bihi Dagbanyuya. Lala ŋɔ zuɣu n-che ka Dagbamba pam zaŋ bɛ kali labi ka kpuɣi Laribu mini Silimiinsi kaya ni taada maa, hali ti zaŋdi lala zuliyanima ŋɔ yuya n-tiri bɛ bihi ka tɛhimi ni ban nina neemi maa, amaa pa lala n-nyɛ li. Dimbɔŋɔ zaa sa nyɛla ʒilinsi.
Lala ŋɔ zuɣu n zaani kpe ka ŋmɛri kuŋ n-tiri kuŋa n-ti m mabi’ shɛba ban be lala biɛhigu ŋɔ, ni bɛ che ka ti taɣi lala halli ŋɔ ka pa lala saha ni ti kana ka Dagbamba lahi ʒi bɛ kaya ni taada balante zuɣupinibu, di mi yi ti niŋ lala din ŋuna Dagbaŋ kali kpimi maa. Dama baŋdiba yɛliya ni zuliya shɛli din ka kaya ni taada nyɛla zuliya kpiŋ, dimbɔŋɔ mi nyɛla din bi viɛli nti Dagbaŋ. Dinzuɣu, n suhiri m banima mini m manima nti pahi m biɛyanima mini n tuzobihi zaa ban be Dagbaŋ ni bɛ tɛhimi viɛnyɛla pɔi ka naanyi niŋ binshɛɣu din yɛn labisi ti kaya ni taada nyaaŋa balante zuɣupinibu. Dama dina m-beni ka ti gba nyɛ Dagbamba maa, di yi kuli kani zuŋɔ n tɛhiya ni so n-ku lahi baŋ Dagbamba ni nyɛ shɛba.
Taɣiri shɛŋa ŋan taɣi Dagbamba bia zuɣupinibu ŋɔ barina ni nyɛ shɛli
Yɛlimaŋli, yɛla pam nyɛla Dagbamba ni daa niŋdi ʒɛman’ kurili bia zuɣupinibu ni, amaa ka bi lahi niŋdi ŋa ʒɛmana ŋɔ. Lala yɛl’ shɛŋa Dagbamba ni zaŋ bahi ŋɔ bee m-bi lahi kpaŋsi ŋɔ nyɛla din mali barina pam n-ti ba. Di barinanima maa shɛŋa ka n yɛn kahigi gbunni ŋɔ;
Tuuli, di nyɛla din labisiri ti kaya ni taada nyaaŋa. Kaya ni taada nyɛla yɛl’ shɛŋa ti yaanima ni niŋ ka zali ti. Dinzuɣu, di yi ti niŋ ka ʒɛman’ shɛli nima ban zaŋ li bahi di nyɛla din yɛn gbarigi lala kali maa.
Yaha, yu’ shɛŋa ti ni kpalim mali tiri ti bihi ʒɛmana ŋɔ pam nyɛla ti ni bi mi shɛŋa gbunni, ka lala yuya ŋɔ shɛŋa ni tooi che ka bia ŋɔ ti yiɣisina ka di mali o nahinda. Lala ŋɔ ni lahi tooi che ka niriba bi baŋdi bia ŋɔ ni yi zuliya shɛli ni na ka kaani o m-pahiri zuliya shɛli ni.
Zaŋ kpa Dɔɣirikpɛma ni bi lahi gariti tooni ka yɛlli kam niŋdi ti bihi zuɣupinibu polo ŋɔ gba nyɛla din bi viɛli n-ti Dagbamba. Ʒɛmana ŋɔ Dɔɣirikpamba chɛla binshɛɣu kam n-jɛli bihi, bihi ŋɔ mi pam nyɛla ban bi mi yɛl’ shɛŋa bɛ ni daa niŋdi ʒɛman’ kurili bia zuɣupinibu ni. Dinzuɣu, bɛ zaŋ ŋa mi labi. Yɛlimaŋli, baɣa buɣibu mini baɣiyuya maalibu ŋɔ zaa ni lahi kani ŋɔ nyɛla din che ka ʒɛmana ŋɔ bihi pam kpalim be biɛr’ yoya ka lahi ʒi din chihira bee gala. Hali ti ni ʒi ʒɛman’ shɛli ŋɔ luɣ’ shɛŋa Dɔɣirikpamba lahi ka jilima ka di daliri nyɛla bihi pam bi mi Dɔɣirikpɛma zaashee bee o tuma ni nyɛ shɛli daŋ ni.
Dagbamba ni bi lahi chihiri bɛ bihi chiha ŋɔ gba nyɛla din mali barina pam n-ti ba. Dama lala ŋɔ daa yi chɛmi ka bɛ baŋdi taba. Chiha ŋɔ ka Dagbamba pam daa yi lahi mali m-baŋdi taba di daa yi niŋ ka bɛ laɣim shɛli polo bee n-go n-chirigi taba shɛli polo. Chiha ŋɔ shɛŋa daa chihirimi n-doli daŋ shɛli ni nira ni yina bee bɛ daankaya. Dinzuɣu, chiha ŋɔ daa che ka bɛ tooi baŋdi nira nyɛla nakɔha bee wanzam. Dinzuɣu Dagbamba ni bɛ lahi chihiri chiha ŋɔ che ka n ni kali yɛl’ shɛŋa ŋɔ zaa kpe yɔɣu.
Din bahindi nyaaŋa nyɛla ti ni bɛ lahi zaŋdi bia siɣilana yuli tiri o ŋɔ che ka ti tamdi ti kpiimba pam yɛla ka di zuɣu che ka ti biɛhigu labiri nyaaŋa. Nira mi yi ti tam o kpiimba yɛla, ma din ŋuna o bɔrigimi maa. Dama Dagbaŋ ninkura daa ti la yɛlimaŋli ni bɛ kpiimba n-nyɛ ninvuɣ’ shɛba ban miri Naawuni ka binshɛɣu kam yi muɣisi ba bɛ ni tooi fabili n-niŋ ba ka bɛ suhi Naawuni ka faako kana bee ka nya faako. Lala ŋɔ daa che ka bihi be biɛr’ suŋ ka lahi mali haŋkali. Di daa lahi che ka bɛ be ka bɛ siɣilaanima ŋɔ.
[[Pubu:Zuɣupinibu]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
d8hvl2uyznfbnm4qttjksj5urilybct
Bayahi
0
8576
41996
39059
2022-08-03T10:09:19Z
Din-nani1
39
/* 1.5 Vihigu anfaani */Find and replace, replaced: nyela → nyɛla using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
== SUURI YINI ==
=== LAHABALI TUULI ===
=== 1.0 Piligu ===
Vihigu ŋɔ nyɛla din vihi jɛndi Kasiɣiritali Dagbaŋ, amaa n vihigu maa yaa zaa yɛn chaŋ mi ti jɛndi Kasiɣiritali ŋɔdua. Kasiɣiritali nyɛla tuun’shɛli din ka ŋmali Dagbaŋ pulini. Di lahi nyɛla tuun’ shɛli din nyɛ wuntia tuma din mali dariza pam Dagbaŋ. Ŋɔdua nyɛla tin’ shɛli din be Kumbun’ naa sulinsi ni , amaa Kpilo naa n-leeri li. Ŋɔdua nyɛla pukparigu mini daabiligu tiŋa. Bɛ ni kɔri bin’shɛŋa pam n-tooi nyɛ; kawana, shinkaafa, sima, nyuya, kamantoosi, naanzuwa ni tihi wumsibu. Bɛ lahi tooi guli bingula kamani, niɣi, buhi, piɛri, nɔhi, kpini ni kuruchunima. Ŋɔdua paɣiba gba kpaŋsi daabiligu tuma pam. Ka bɛ ni tooi diri da’ shɛŋa pam n-nyɛ Kumbungu daa, Tamali daa, Nyankpala daa, Savelugu daa, ni da’ shɛŋa ŋan kpalim. Ŋɔdua paɣiba ŋɔ sooche kpana n-nye, kpakahili tɔbu mini shinkaafa kɔɣibu mini di bihibu tuma. Bɛ lahi tooi niŋdi dagumaha gba, di shɛŋa mi n-nyɛ; shinkaafa duɣibu, kooshe, kulikuli, tuya duɣibu ni gabilee. ŋɔdua nyɛla tiŋ’ gahindili Kumbun’ naa tinkpansi ni.
Ŋɔdua nyɛla tin’ shɛli din adiini mali yaa pam, Adiini bal’ shɛŋa ŋan be dini n-nyɛ Dolodolo adiini, , Musulinsi adiini nti pahi Dagbandɔhili zuɣu. N yi lihi adiini balibu ata shɛŋa ni kali ŋɔ puuni, musulinsi n-nyɛ din mali daadam biɛligu n-gari din kpalim maa ka Dolodolo adiini paya ni daadam biɛligu n-zaŋ Dagbandɔhili bahindi nyaaŋa.
=== 1.1 Yɛlimuɣisiri din nam tuma ŋɔ ===
Vihigu ŋɔ daliri nyɛla ni di sɔŋ ka ti baŋ daliri shɛli din che ka kasiɣiriba tumdi tuun’ kara ŋɔ zaa ka niriba bɛ bi yɔri ba bee ka liɣiri deebu ka di nyaaŋa amaa ka bɛ suhuri na kuli ye di tuma tumbu zuɣu. Vihigu ŋɔ lahi nyɛla din yɛn sɔŋ Dagbaŋ karachinima mini lahibali sabiriba ban sabiri Dagbaŋ kaya ni taada yɛltɔɣa.
=== 1.2 Vihigu daliri ===
Dagbankpamba n-nya ka yɛli ni “Wuntana yi bi ŋme a nyaaŋa nambɔɣu ku gbaagi a puli” Dinzuɣu tuuni kam ka yi yɛn tum ka di mali anfaani naɣila wɔligu n-nyee. Lala zuɣu tuuni kam malila yɛlimuɣisira. Yɛlimaŋli binshɛɣu din yɛla niŋ tom pam Dagbaŋ nyɛla niriba yi ti niŋdi vihigu zaŋ jɛndi ti kaya ni taada polo. Dinzugu yɛlimuɣisira din daa yi polo n-vihigu ŋɔ ni n-nyɛ. Saha. Saha daa nyɛla din daa bi saɣi ti ma zaŋ chaŋ vihigu ŋɔ polo, dama saha shɛli n ni daa niŋdi vihigu ŋɔ maa n daa wuhirimi ka lahi zɔri n-niŋdi vihigu ŋɔ saha yini maa. Tuma ayi ŋɔ mi nyɛla ŋan bɔri saha pam. Dini ka Dagbankpamba nya ka yɛli ni “Ninimbihi ayi bi yuuni kɔliba ni”. Laɣidibo gba daa nyɛla muɣisigu n-ti ma, dama pɔi ka n daa naan yi chaŋ kpeen’ so sani, shee ka n ʒi guli ka lahi bo laɣ’ piɛligu m-pa guli maa zuɣu ka kpɛma maa naan yi yɛli ma o milinsi zaa zaŋ chaŋ n vihigu ŋɔ polo.
Vihigu ŋɔ saha daa kpala putuma saha, ka lala maa zuɣu daa ti ma muɣisigu pam, dama ninvuɣ’ shɛba zaa ban daa mali lahibali zaŋ kpa n vihigu ŋɔ polo zaa daa nyɛla ban be bɛ putuma ni ka di zuɣu daa niŋ ma muɣisigu pam bɛ nyabu.
Kundivihira gba yɛla daa niŋ ma tom pam di ni niŋ ka so na bi sabi jɛndi n vihigu ŋɔ zuɣu. Ka hali kundinima yi bɛni gba, di na bi niŋ bayana.
=== 1.3 Vihigu nianima ===
Tuuni kam yi yɛn tum viɛnyɛla naɣila di malila nia shɛli dini yɛn tum n-jɛndi. Dimbɔŋɔ zuɣu n nia zaŋ chaŋ n vihigu ŋɔ polo n-nyɛ, ni che ka ti baŋ kasiɣira ni nyɛ so, nira ŋun tu ni o nyɛ kasiɣira, din che ka paɣiba ka kasiɣiritali ni. N ni lahi che ka ti baŋ kasiɣiriba ni niŋdi shɛm bandi ni so kani. N vihigu ŋɔ nia n-lahi nyɛ li ni di sɔŋ kpaŋsi niriba banlee nachimba ka bɛ kpe kasiɣiritali bɔhimbu ni.
=== 1.4 Vihigu bɔhisi ===
Bɔhi’ shɛŋa n ni daa tooi bɔhi vihigu ŋɔ ni n-nyɛ;
1. Ŋuni n-nyɛ kasiɣira?
2. Ŋuni n-leei tu ni o nyɛ kasiɣira?
3. Wula ka bɛ wumsira kasiɣira?
4. Kasiɣiritali nyɛla daankali?
5. Kasiɣira tuma so yi kani
6. Saha kanina ka so tilahi pa kasiɣira?
=== 1.5 Vihigu anfaani ===
Yɛla pam n-che ka n yina ni vihigu din jɛndi kasiɣiritali polo maa. Tuuli, zuliya kam bɔri ni bɛ ninkura ti lahi kani ka bɛ yɛltɔɣa doya ka ʒɛmani kam bihi ni ninkura zaa ti paa li n-teeri bɛ yɛltɔɣa. Kasiɣiritali nyɛla so ni na bi sabi shɛli sɔŋ kundi ni ka hali di yi beni gba di na bi niŋ bayana, dama n na bi vihi yi di zugu. Di yi niŋ ka di bi sabi sɔŋ ka kuli nyɛla niriba noya ni ka ti yɛn wumdi li din ti kpi dahinshɛli. Dama vaɣu yi kuli moora di ti yɛn tɔhigimi. Ninkura bee kpamba yi ti lahi kani ti ni labi ti kaya ni taada maa shɛŋa di mi ku viɛla. Din lahi pahi nam vihigu ŋɔ nyɛla kasiɣiriba ni tumdi tuun’ kara ŋɔ zaa ka mi ka yɔri amaa ka bɛ suhuri na ye di tuma tumbu la zuɣu.
SUURI AYI
KUNDIVIHIRA
2.0 Piligu
Dagbankpamba n-nya ka yɛli ni “Yɛm yaɣi ninvuɣ’ yino malibu”. Daliri ŋɔ zuɣu ka di tu ni nira chani tin’ shɛli o ni bi mi ka bɔhira maa dama ŋun ʒi dolila ŋun mi maa. Dinzuɣu n vihigu ŋɔ puuni n ni vihi kundi shɛŋa ka di sɔŋ ma n tuma ŋɔ puuni m-bɔŋɔ.
2.1 Kundi shɛŋa n ni vihi
Cambridge Advanced Learner’s Dictionary (2003) mi yɛliya ni “Kasiɣira nyɛla ninvuɣ’ so ŋun su kum kom subu ni o nɛma niŋbu”. Di ni kpini n tuma ŋɔ shɛm nyɛla bɛ ni yɛli kasiɣira ni nye so maa ka m mi tuma ŋɔ chaŋ ti dolila kasiɣiritali polo la zuɣu. Dama kasiɣiriba n-tu ni bɛ niŋ kum sutura ka kundi ŋɔ mi tɔɣisira bɛ ni niŋdi kum sutura mini bɛ ni suri kum kom shɛm.
Advanced Learner English Dictonary, (new Edition 2004) gba yɛliya ni kasiɣira nyɛla “ŋun maani kum shɛli pɔi ka bi naan sɔɣi o bee ŋun su kom simsibu”. Kundi ŋɔ gba ni kpini n tuma ŋɔ shɛm nyɛla di ni yɛri kum shili malibu ni kum simsibu la zuɣu la ka m mi tuma ŋɔ gba chaŋ ti jɛndi kasiɣiritali zuɣu. Dama kasiɣira n-tu ni o bo simsibu ti kum ka di che ka lala nira maa paagi o yaanima tooni. Dama Dagbamba pam ti yɛda kadama ni nira yi kani ka kasiɣiriba bo simsibu ti dilana, o nyɛla ŋun yɛn kpe Alizanda ni dama Dagbamba ti yɛda ni bɛ yaanima bɛla Alizanda ni.
Tia Sulemana (1970) Buku ŋɔ puuni gba lahibali din jɛndi n tuma ŋɔ nyɛla Naa Zanjina ni daa chaŋ Sabali Yarinaa sani ka o bi’ kpɛma (Zuu) daa ti kani ka bɛ sɔɣi o shɛm. Dini ka kasiɣiriba pili sɔɣiri niriba ni nɛma. Kundi ŋɔ gba ni kpini n tuma ŋɔ shɛm nyɛla di ni tɔɣisira kasiɣiritali mini kum nɛma niŋbu la zuɣu, dama n tuma ŋɔ chaŋ ti jɛndila kasiɣiritali yɛla. Dimbɔŋɔ zuɣu kundi kam din kam tɔɣisira kasiɣiritali bee din kam tɔɣisira kum yɛltɔɣa nyɛla din tu ni m maai n nii vihili viɛnyɛla ka di sɔŋ ma ka n tuma ŋɔ nia pali zaa. Dama kundi puuni wuhiya ni Naa Zanjina ʒemani ni ka dali waa daa pili ti Dagbaŋ dama nira yi daa kpi waa daa kani.
Ibrahim Mahama (2004) Di nyɛla din gba tɔɣisiri Nanima shɛba ni daa kpi shɛm ka bɛ niŋ shɛm n-ti sɔɣi ba.
LDP (2007) Dagbaŋ kaya ni yɛlikura. Di gba tɔɣisiri kaya ni taada maa yɛl’ shɛŋa din gba pahi ma haŋkali pam.
Adam Issah Sandow(2009), Guma naa gbaabu mini Nam chiha ni nye shɛŋa. Unpublished. Kundi ŋɔ yɛrila Guma naa sɔɣibu yɛla. Dama kundi ŋɔ puuni wuhiya ni bɛ sɔɣirila Guma naa siligi ni di yi niŋ ka o ti zaŋ o nuhi dihi buɣu tiŋa. Lala zuɣu, Guma naa siligi kuli Guma nayili maa ka tihi zibigi ni. Kundi ŋɔ ni kpini n tuma ŋɔ shɛm nyɛla ŋ-ŋɔ, ni pɔi ka Guma naa ti yɛn doni o yaanima tooni, kasiɣiriba ka bɛ yɛn bo ka bɛ kana ti zaŋ o nti siɣisi o siligi ŋɔ ni dama bɛ bi simsira Guma naa luɣ’ shɛli pahila siligi maa ni.
SUURI ATA
VIHIGU SODOLIGU
3.0 Piligu
Sodoligu ŋɔ jɛndila so’ shɛŋa n ni doli n-nya sɔŋsim ka di sɔŋ ma ka n tooi tum tuma ŋɔ. Tuma ŋɔ ni, ti ni lahi nya ninvuɣ’ shɛba ni gahim n-zaŋ ba vihi vihigu maa ni daliri shɛŋa din che ka n pii lala niriba maa. Di puuni ka n vihigu ŋɔ sodoligu mini vihigu ŋɔ ni vihi luɣ’ shɛli ni vihigu maa nɛma. Daliri shɛli din che ka m pii lala soli ŋɔ maa nyɛla di sɔŋ ma kahigi n tuma maa nia ni nyɛ shɛli viɛnyɛla.
3.1 Vihigu sodoligu
Dagbankpamba n-nya ka yɛli ni “Bɛ mɔŋdila bia saɣ’ kurili amaa ka lee zaŋ yɛlikurili n-le o ka di ti gbubi o dahinshɛli, lala zuɣu n daa nyɛla ŋun chani kpamba yinsi nti deeri lahibali, amaa pɔi ka n daa naan yi chaŋ kpeen’ so yiŋa, faashee ka n daŋ ti o tibili pɔi ka o ti ma dabisili ka n chaŋ paagi o. Dimbɔŋɔ zuɣu n daa yɛn chaŋ kpeen’ so yiŋa n yɛn ʒila guli nti niŋ jiŋlaa ni. Binshɛŋa ŋan daa tooi sɔŋ ma ka n gbahi lahibali maa n-nyɛ bɔhisi alizama dibu, kpahimbu, buku, alikalimi, nti pahi tipu. Ninvuɣ’ yino ni bi nyari so’ buɣim la zuɣu n daa yi paagi kpeen’ so yiŋa n-ti deei kpamli ʒilinkom ŋɔ n-naai o wuhiri ma mi bahi kpeen’ so mi yiŋa ka n chaŋ paagi o. Dini daa che ka m baŋ ni yɛm nyɛla din yaɣi ninvuɣ’ yino malibu. Kundinima din daa sabi ka di lahibali kpini n tuma ŋɔ gba daa nyɛla din sɔŋ ma pam ka lahi ti ma neensim zaŋ kpa n tuma maa polo.
3.2 Vihigu ni vihi luɣ’ shɛli
Yɛlimaŋli, Dagbaŋ nyɛla din galisi pam ka di yi niŋ ka n yɛn niŋ vihigu din jɛndi kasiɣiritali Dagbaŋ di ni niŋ tɔm pam n-ti ma, dinzuɣu di tu ni n wuhi n vihigu maa ni niŋ luɣ’ shɛli. N vihigu nyɛla din vihi jɛndi kasiɣiritali tiŋa yuli booni ŋɔdua. N vihigu maa ni vihi luɣ’ shɛli m-bala.
3.2.1 Vihigu daadam biɛligu
N vihigu ŋɔ puuni m mini niriba pam puha daa nyɛla din yooi taba zuɣu, ka bɛ daa kpaŋ bɛ maŋa n-ku saha ka sɔŋ ma ka n tuma ŋɔ nia ni nyɛ shɛli pali viɛnyɛla. Kpeen’ shɛba sani ni daa tooi chaŋ ka bɛ ti sɔŋ ma ka n tuma maa niŋ tabata maa n-nyɛ;
1. Yipiɛlinaa Ŋɔdua, kasiɣiri kpɛma
2. Silimbɔma naa Ŋɔɣu, kasiɣiri kpɛma
3. Napari Alhassan Ŋɔdua, kasiɣira
4. Tahidu Abdulai Ŋɔdua, kasiɣira
Kpamba ban yuya do zuɣusaa ŋɔ zaa zaɣ’ yino ka daa niŋ suɣilo ni n tuma ŋɔ ka daa sɔŋ ma ni n vihigu maa polo. Bɛ zaɣ’ yino kam ni za zaashe’ shɛli ni m-bɔŋɔ;
Ŋɔdua Yipiɛlinaa nyɛla kasiɣiri kpɛma n-ʒi Ŋɔdua ka lahi nyɛ nabia yaha. Daliri shɛli din che ka n vihi o nyɛla o ni nyɛ kasiɣira ka lahi mali di baŋsi pam ka niriba mi o kasiɣiritali tuma ti yaɣili yɛla. Yipiɛlinaa lahi nyɛla ŋun siɣisi kasiɣiri bihi pam ti bɔbili maa ka shɛba pa mali di baŋsim pam. Ka di yi niŋ ka n tuma ŋɔ nyɛ kasiɣiritali maa n-daa che n vihi o maa.
Silimbɔma naa nyɛla kasiɣiri kpɛma n-ʒi tiŋa yuli booni Ŋɔɣu. Silimbɔma naa kasiɣitali tuma baŋsim nyɛla din ka zaŋ buɣisi ka gba nyɛ ŋun wumsi kasiɣiri bihi pam o yaɣili maa. Ka di niŋ ka n vihigu ŋɔ chaŋ ti gbaai kasiɣiritali ŋɔ zuɣu niriba ŋ-ŋɔ n-tu ni miri ti deei haŋkali mini kpamli zilikom. Dini n-daa che ka n vihi o gba maa.
Napari Alhassan mini Tahidu Abdulai zaa nyɛla kasiɣiriba ban ʒi Ŋɔdua. Bɛ niriba ayi ŋɔ zaa pala kasiɣiri kpamba amaa ka lee mali kasiɣiritali baŋsim ka lahi simsiri niriba viɛnyɛla. Bɛ gba daa ti ma baŋsi pam n tuma ŋɔ polo.
3.3 Vihigu nɛma
Kpamba n-nya ka yɛli ni “Waliteera n nyɛ wali kura”. Lala zuɣu, di tuya ni nira yi yɛn niŋ vihigu din nyɛ lahibali deebu kamani n vihigu ŋɔ tatabo di tu ka o malila neen’ shɛŋa ŋan ni sɔŋ o ka o tooi tum o tuma maa viɛnyɛla. Nɛma ŋɔ shɛŋa tu ka di nyɛla din ni tooi deei lahibali ka a ni tooi zaŋ li tum a ni bɔri saha shɛli kam zaa. Neen’ shɛŋa n ni zaŋ ka di sɔŋ ma ka n tooi tum vihigu tuma ŋɔ n-nyɛ kamani, bɔhisi, tipu, buku, alikalimi, alizama dibu, ni kpahimbu.
SUURI ANAHI
KASIƔITALI
4.0 Piligu
Daadam bee zuliya kam malila bɛ ni ti yɛda ni binshɛŋa bɛ biɛhigu puuni. Ka lala zuɣu Dagbamba gba nuu bi yihi ka che ni yɛli yɛltɔɣ’ shɛli ŋɔ. Dagbamba ti yɛda ni bɛ yaanima nyɛla ban be alizanda ni ka lala zuɣu nira kam ŋun kani ka bɛ simsi o naai bɛ yɛrimi ni Naawuni tahimi o bɛ yaanima sani. Dimbɔŋɔ zuɣu bɛ ti yɛda ni pɔi ka so naan yi paai bɛ yaanima tooni naɣila bɛ sɔɣila dilana bɛ kali soli ni wuhi ni bɛ simsi kum shɛm pɔi ka o naan yi paai bɛ yaanima maa tooni. Dagbamba mi lahi ti yɛda ni nira ku tooi simsi kum ka o paai bɛ yaanima sani di yi niŋ ka lala nira pala ŋun nyɛ kasiɣira. Dama bɛ ti yɛda ni kasiɣiriba n-ni tooi simsi kum ka o naan yi paai o yaanima sani ka shɛli ka di nyaaŋa. To ti yi bɔhi ti maŋa, ŋun n-lee nyɛ kasiɣira? Ti ni baŋ din che ka Dagbamba ti yɛda ni ka pani bana simsi kum o ku tooi paai bɛ yaanima tooni maa.
4.1 Ŋuni n-lee nyɛ kasiɣira?
Vihigu puuni wuhiya ni kasiɣira nyɛla ninvuɣ’ so ŋun mali ashili biɛhigu puuni bee ŋun ni tooi gbibi ashili biɛhigu ni. Lala ashili ŋɔ chaŋ ti gbaala kum ŋɔ polo bee nira ŋun kani maa sani. Dama di yi niŋ ka so kani bee n-kpi ka nyin kasiɣira kpe o sani n-ti nya o di bi tu ni a yina n-ti tɔɣisira ŋun kani maa ni doya shɛm bee n-tɔɣisira alaama shɛŋa ŋun kani maa ni niŋ ka kani maa n-tiri niriba. Dama nira yi kani bee n-kpi yɛla pam tooi niŋdi o biɛhigu puuni ka di bi tu ni nyini kasiɣira ti buɣisi bee n-tɔɣisi li sambani ni din niŋ kum ŋɔ o kalinsi ŋɔ nyaaŋa, di nyɛla zaɣ’ biɛɣu pam ka ni tooi che ka ŋun kani bee kum maa tooi doli a a ni viigi o daashili n-wuhi niriba la zuɣu. Ka di yi pani nimmɔhi ka bɛ niŋ a ni kɔŋ a nyɛvuli gba. Dinzugu ka bɛ yɛli ni kasiɣira nyɛla ŋun mali ashili bee ŋun ni tooi gbibi ashili biɛhigu puuni maa.
4.2 Ŋun n-daa pili kasiɣiritali?
N vihigu puuni wuhiya ni ninvuɣ’ so ŋun daa pili kasiɣiritali yuli n-daa booni Kpaligbaŋ. To amaa bɛ bi tooi yɛli ma o ni daa nyɛ zuliya so ni o ni daa be tinshɛli. Amaa ni ti yaba Kpaligbaŋ ŋun daa nyɛ ŋun pili kasiɣiritali ŋɔ daa nyɛla ŋun kuli gɔri ginda Dagbaŋ zaa ka di zuɣu daa che ka niriba daa bi tooi baŋ zuliya shɛli din nyɛ o. Vihigu wuhiya ni ti yaba ŋɔ daa mali yaa pam o niŋgbuna ni. Bɛ lahi yɛli ni ŋun daa chanimi ni o bingbiri nɛma. Bɛ lahi yɛli ni ti yaba ŋɔ ŋun daa yi ti paai tinshɛli ka so kani tiŋa maa ni, o dii yɛn bɔhila kum ŋɔ talahinima ni bɛ wuhi o bɛ ni bɔri ni simsi o luɣ’ shɛli ka o- dii zaŋ o nɛma maa pili gbibu hali n-ti bo dooshee n-ti kum ŋɔ ka o doni pɔi ka o naan yi yi tiŋa maa ni.
4.3 Wula ka bɛ boli bɛ maŋa kasiɣiriba?
Dagbankpamba n-nya ka yɛli ni “A yi ti nya nyɔhi ni tuɣira shɛli, to buɣim be ni”. Dinzuɣu din che ka bɛ boli bɛ kasiɣiriba m-bɔŋɔ; N vihigu puuni wuhiya ni piligu ka bɛ yuli n-daa nyɛ kasiɣiriba, amaa bɛ yuli n-daa nyɛ Bayahinima. Dagbamba piligu ni ha bɛ ni daa mi ba ni yu’ shɛli m-bala. Ka hali zaŋ ti kpa ŋmamprigu zaa daa mi ba mi ni lala yuli ŋɔ. Amaa Nanumba ban piligu ni bɛ daa bi mi ba ni Bayahinima ŋɔ, ban daa booni ba la Mbanaanima, ka booni bɛ zaɣ’ yino mi Mbanaa. To di ni niŋ shɛm ka bɛ ti lahi booni bɛ maŋa kasigiriba nyɛla ŋ-ŋɔ;
N vihigu puuni wuhiya ni pɔi ka kasiɣira ti naan yi kpe kabiri puuni ni naɣila o kami pɔi ka naan yi kpe di ni, yaha ni bɛ yi gbiri kabiri ka kasiɣira so ti paana bɛ yɛri o mi o kamina n-ti siɣi nya. To “Ka” ka siɣi kabiri ni mini “Kamina” ti siɣi ŋɔ n-ti dii goligi kasiɣiriba maa. Bɛ ni nya bɛ yu’ palli ŋɔ shɛm m-bala, amaa piligu ni ha bɛ yuli n-daa booni Bayahinima ka bɛ zaɣ’ yino mi nyɛ bayaha.
4.4 Ŋuni n-lee tu ni o nyɛ kasiɣira?
Kamini ti ni pun wum shɛm zaŋ chaŋ ŋun nyɛ kasiɣira la, ŋun tu ni o nyɛ kasiɣira nyɛla ŋun mali ashili bee ŋun ni tooi gbibi ashili biɛhigu ni. Ka di tu ni lala nira yuma yɛla din gari yuum pishi ayi ka. Lala nira n-tu ni o nyɛ kasiɣira. Di saha ŋɔ lala nira ŋɔ haŋkali ziligiya ka o ni tooi be biɛhigu ni m-mali bukaata.
4.5 Din che ka paɣiba ka kasiɣiritali ni
Dagbamba nyɛla ban ti yɛda ni paɣiba nyɛla ban ka ashili bee ban ku tooi gbibi ashili bɛ biɛhigu puuni. Kasiɣiritali tuma mi puuni di tumi ni nira ŋun ni tooi gbibi ashili n-tu ni o be tuma ŋɔ ni ka di yi niŋ ka Dagbamba ti yɛda ni paɣiba nyɛla ban ka ashili bee ban ku tooi gbibi ashili bɛ biɛhigu ni dini n-che ka paɣiba ka kasiɣiritali puuni maa, ashili maa gbibibu zuɣu. Hali n vihigu puuni wuhiya ni doo ŋun gba ku tooi gbibi ashili gba, bɛ ku saɣi ka o pahi bɛ zuɣu bɛ tuma shee.
4.6 Kasiɣiritali nyɛla daankali?
Dagbamba kali soli zuɣu kasiɣiritali pala ti Dagbamba daankaya la ni shɛli. Dinzuɣu kasiɣiritali pala daankali tuma. Di nyɛla tuun’ shɛli din nyɛ wuntii tuma n-ti Dagbamba ka lala zuɣu di nyɛla din yooi soli ti nira kam ŋun suhu ye wuntii tuma tumbu zuɣu. Lala zuɣu kasiɣiritali bi zaɣisi nira kam kamani, Nabia, Luŋa, Sapashinnima, n-ti pahi ti daankayanima la yini kam nira ŋun bɔri ni o kpe di ni gbaayihila niriba ŋɔ ni ŋun ku tooi gbibi ashili o biɛhigu ko n-ku tooi kpe kasiɣiritali tuma tumbu ni.
4.7 Wula ka kasiɣiriba niŋdi wumsiri kasiɣiribila?
Dagbamba kali soli zuɣu, kasiɣiritali pala shikuru bɔhimbu shee ka di ʒimi ni a yi gbibi shɛhira gbaŋ ŋ-ŋɔ a ku tooi kpe di ni amaa di zaa yoli kasiɣiriba gba malila bɛ ni doli so’ shɛli n wumsiri kasiɣiribihi. Kasiɣiriba bi chani ginda m-booni niriba ni bɛ kpe kasiɣiritali tuma tumbu ni, amaa di nyɛla lala nira ŋɔ n-yɛn chani bɛ sani saha shɛli so yi ti kani ka bɛ yɛn bo yili n-ti dilana ka o doni o yaanima tooni. Lala nira ŋɔ kuli yɛn chanimi ka di ti niŋ saha gbaliŋ ka bɛ ti naan yi bɔhi o ni o bɔri ni o kpe bɛ tuma ŋɔ bee o bi bɔra. Lala nira ŋɔ labisibu yi nyɛ iin di saha ka bɛ yɛn pili o wumsibu. Wumsibu ŋɔ mi pula buta zuɣu. Tuuli dini maa ni, bɛ na chɛmi ka kasiɣiribila ŋɔ tuma kuli nyɛmi ni o gbi kabiri bee ka za kabiri noli n-deeri tam bahira hali ni saha shɛli. Ŋɔ din nyaaŋa, din pahiri ayi zaŋ chaŋ kasiɣiribila wumsibu polo n-nyɛ bɛ che ka di lana ni tooi kpe kum ni do luɣ’ shɛli ka bɛ ti suugi o kom bee n-niŋ kum sutura. Lala saha ŋɔ di ko ka bɛ na yɛn che ka kasiɣiribila ŋɔ kuli yɛn tumda ka pani o baa yaɣi n-ti tum shɛli yaha zaŋ chaŋ kum simsibu polo. Dimbɔŋɔ nyaaŋa, lala kasiɣiribila ŋɔ yi pa miri siɣisibu. Dama kasiɣiriba yi wumsi kasiɣisiribila naagi bɛ yɛrimi ni bɔmi saha n-siɣisi o, lala siɣisibu ŋɔ mi yɛn nyɛ kasiɣiribila ŋɔ kpalinkpaa wumsibu. Dimbɔŋɔ niŋbu shee to pam dama dabisi shɛli bɛ ni yɛn siɣisi o maa o yɛn simsi la kum dindali. Pa nira kam mi ka lala kasiɣiribila ŋɔ ni tooi simsi bee n-sɔɣi amaa di nyɛla paɣa yi kani bee bilɛɣu bee zaŋbahi. ka di daliri nyɛmi , ni lala niriba ŋɔ ni simsibu shee n-to pam zaŋ ti kasiɣiriba banlee bilɛɣu bee zaŋbahi. N Vihigu puuni wuhiya ni lala niriba ŋɔ simsibu yi paa kasiɣira naɣila o bala nyirizana pɔi ka naan yi bo dooshee n-ti dilana ka o doni o yaanima tooni. Ni dimbɔŋɔ zuɣu bɛ yi wumsi kasiɣiribila ka yɛn siɣisi o bɛ chɛrimi ka o simsi lala niriba ŋɔ ni so yi ti kani, ka di nyaaŋa lala kasiɣiribila ŋɔ yi tooi nya gɔm gbihi ka pani o nyarila o ni simsi so ŋɔ o gɔm shee, dindina bɛ shɛri siɣisi o mi gbaai maa. Dimbɔŋɔ nyaaŋa, lala nira yi pa leela kasiɣira maa ka gba pa mali soli ni o simsi kum di yi niŋ ka so kani. Di yi mi niŋ ka lala kasiɣiribila simsi niriba maa ni so ka kuli ti kɔŋ gɔm, dindina bɛ ni labi tiɣisi o yaha.
4.8 Wula ka kasiɣiriba niŋdi bandi ni nira kani bee n-kpi?
Ti Dagbamba kali soli wuhiya ni nira yi bera ka ti bahi bee ka o dɔro maa ti nyaŋ o, bɛ bi yɛri ni o kani naɣila kasiɣiriba ka bɛ boli ka bi kana ti nya. N vihigu puuni wuhiya ni bɛ yi yɛn timmi ti yɛli kasiɣira kpɛma ŋɔ ni o ti nya zaɣila ni doya shɛm. Ka di daliri nyɛla piligu maa ha, bɛ daa na min tim ti boli kasiɣisirikpeen’ so ka o kana n-ti kpe kum sani n-ti niŋ o dabara hali ka kum ŋɔ ti lahi neei yaha, bee ka o yihi zoli na n-fɛbi kum ŋɔ buta o nyɛla doo bee bunahi o nyɛla paɣa ka kum nɔ lahi naai yaha. Amaa di yi niŋ ka bɛ pun yɛli kasiɣirikpɛma ŋɔ ni zaɣila kpiya dindina ka o kana o ku tooi lahi niŋ shɛli yaha naɣila simsibu ka o yɛn bo ti dilana maa. Hali lala kasiɣira ŋɔ dabara yi bɔra din moomi buɣum ka chɛmi nyɔhi. Di ni kuli niŋ ka bɛ pun garigi dilana kuli ŋɔ zuɣu o ku lahi tooi niŋ shɛli yaha. To kasiɣiriba ni niŋdi shɛm bandi so shiri kani nyɛla, tuuli bɛ yɛn kpɛla kum ŋɔ sani n-ti zaŋ bɛ nuhi m-bɔbi kum ŋɔ sapira ni n-gbubi li saha biɛla di yi niŋ ka vuhim bɛ lahi chana bɛ ni baŋ.Dimbɔŋɔ zaa yi naagi ka bɛ bi wum damli dindina bɛ bi ni yi n-ti che ka bɛ yihi kuli polo. Kasiɣiriba lahi tooi zandi kum nina polo baŋdi ni o shiri bahimi maa. Dama nira yi kani o nina yɛn panimi ka nira ku lahi tooi nya o nimbili sabila la yaha naɣila zaɣ’ piɛlli ŋɔ n-kuli yɛn nyɛ li. Lala saha ŋɔ kum niŋgbuna zaa yɛn kpaŋmi diŋ naɣila kum nɔ talahinima n-ŋmiriti o ka di che ka kum ŋɔ niŋgbuna ni tooi lɛbigibu. Dimbɔŋɔ nima zaa ka kasiɣiriba mali baŋdi ni nira kani o biɛhigu ni. Lala zuɣu kasiɣiriba n-tu ni bɛ yihi kuli polo na.
4.9 Kasiɣiriba tuma ni nyɛ shɛli so yi kani
Di yi niŋ ka so yi kani ka bɛ boli kasiɣisiriba ka bɛ kana n-ti nya ka shiri dihitabili ni lala nira ŋɔ dɔro maa nyaŋ o mi maa, tuuli, kasiɣiriba ŋɔ tuma n-nyɛ ni bɛ suugi kum ŋɔ kom. Dimbɔŋɔ nyaaŋa ka bɛ yina ti yɛli kpamba ni bɛ che ka bɛ bo yili n-ti dilana. Lala saha ŋɔ ka bɛ yɛn pili kabiri gbibu. Pa kasiɣiriba n-wuhiri kum ŋɔ ni yɛn doni shɛli yili maa ni amaa kum ŋɔ talahinima n-yɛn wuhi kasiɣiriba ŋɔ bɛ ni bɔri ni bɛ sɔŋ o luɣ’ shɛli dundɔŋ maa ni bee saambani yaɣ’ shɛli polo.
4.10 Kasiɣiriba ni suri kum kom shɛm
Kum kom subu nyɛla balibu shɛm ka kasiɣiriba doli sura, dama kum kom subu dolila ŋun kani maa ni nyɛ so dini n-yɛn wuhi bɛ ni yɛn su o kom maa shɛm. Di yi niŋ ka ŋun kani ŋɔ nyɛla doo, o kom subu bela di ko ka o mi yi lahi nyɛla paɣa ka o subu be di ko. To di yi niŋ ka o nyɛla doo, bɛ yɛn toola kom ŋɔ niŋ ŋmani ni n-kpe kum ŋɔ sani, tuuli bɛ yɛn zaŋla kum ŋɔ ʒili Dagbaŋ kuɣubila zuɣu ka zaŋ kum maa nuu n-tim kom ŋɔ ni n-zaŋ wabisi o nini ni buta o yi nyɛla doo, o mi yi nyɛla paɣa bunahi. Di nyaaŋa bɛ ni lahi booi kom ŋɔ bahi kum ŋɔ zuɣu ni buta o yi nyɛla doo, o mi yi nyɛ paɣa bunahi ka dii pili dilana subu. Di yi niŋ ka dilana maa daa nyɛla ŋun diri nam, kasiɣiriba yɛn tamla kom maa pɔi ka bɛ naan yi zaŋ li su kum ŋɔ. ka bɛ ni niŋdi shɛm nyɛla, kasiɣiriba ŋɔ yɛn bola Dagban duɣu n-tooi kom niŋ ni na n-ti pali li zaa. Di nyaaŋa ka bɛ sa daaŋa ka zaŋ duɣu ŋɔ tam di zuɣu. Dimbɔŋɔ nyaaŋa, kasiɣiriba ŋɔ yɛn bola yaaŋa ŋun nyɛ paɣa ka o kana nti pahi kasiɣiriba ayi zuɣu ka bɛ niŋ niriba ata ka bɛ bo mo’ kuma na nti niŋ buɣim dabi li ka bɛ zaŋ niŋ duɣu maa gbinni m-mali galisiri tiri taba hali ka di ti naai. Di nyaaŋa ka bo dovihi ka paɣa maa zaŋ li fɛbi kom maa buta o yi nyɛla doo, bunahi o yi nyɛla paɣa ka kpalim kpaliŋga, ka yɛli ni zaɣila kom biiya. Di yi nyɛla dilana maa daa dirila nam, paɣa ŋɔ bi yɛn boli o ni daa diri nam shɛli maa yuli, amaa bɛ ni daa kuli dɔɣi o ka zaŋ yu’ shɛli ti o la ka o yɛn boli ka yɛli ni o kom biiya. Kum kom subu ni chibo subu beni amaa pa kum zaa ka bɛ suri ni chibo. Ninkura ka kasiɣiriba mali chibo sura, ni naɣila kum so ŋun ti mali dansi bee yuma ni be so nii ka kasiɣiriba tooi zaŋdi chibo sura. Kulikula mi ka kasiɣiriba mali suri kum kom ka pa ni chib’ shɛli yaha. Ka di daliri nyɛla Dagbaŋ kurili saha maa chib’ shɛli daa kani pahila kulikula ŋɔ ko. Amaa kom ŋɔ subu shee pa niriba zaa ban kani ka kasiɣiriba yɛn su ba kom ka mali ba ʒiini Dagbaŋ kuɣibila ŋɔ zuɣu naɣila dilana nyɛla naa bee ninkurugu. Kasiɣisiriba ni suri kum kom shɛm m-bala.
4.11 Wɔliginsim din be kum ŋun nyɛ ninkurugu bee bia kom subu ni.
Kasiɣiriba yi yɛn su kum kom wɔliginsim din be dini nyɛla ŋun kani maa ni nyɛ so. Dama di yi niŋ ka ŋun kani ŋɔ yi nyɛ ninkurugu, kasiɣiriba yi yɛn su o kom, bɛ yɛn ʒila o la kuɣubila zuɣu n-su o kom maa ka yɛrigi Dagban sɔŋ n-naan yi zaŋ o na ti sɔŋ di zuɣu. Ka di yi niŋ ka lala ninkurugu ŋɔ daa nyɛla ŋun di nam ka ti kani ŋɔ kasiɣiriba yɛn tamla ko’ shɛli bɛ ni yɛn zaŋ su o maa. Ka di ni tamdi shɛm m-bɔŋɔ. Bɛ yɛn zaŋla kuɣu tam ka ŋɔn kom niŋ dini n-zaŋ dovihi pa di noli ka bo yaaŋa ŋun nyɛ paɣa na ka o ti pahi kasiɣiriba ayi zuɣu ka bɛ niŋ niriba ata. Ka dari ka bɛ mali tamdi kom ŋɔ, amaa mo’ kuma ka bɛ yɛn bo m-pii tari bɛ niriba ata ŋɔ. Di nyaaŋa ka bɛ niŋ buɣum dabi mɔri ŋɔ m-mali galisira tiri taba ginda buta zuɣu. Dimbɔŋɔ yi naagi ka yaaŋa ŋɔ zaŋ dovihi ŋɔ fɛbi kom maa ka boli lala nira maa yu’ maŋli ka pani nam shɛli o ni daa diri maa yuli ka kpalim kpaliŋa buta ka yɛli ni o kom biiya. Din che ka kasiɣiriba zaŋdi dovihi ka pa ni tia kam.
Dovihi zaŋ pa koduɣu ŋɔ zuɣu ka kom maa tam maa nyɛla din wuhiri nam yaɣili. Di daliri nyɛmi ti Dagbaŋ nira yi di nam o bi su tia kam pahila dovihi din be o tiŋgbani ni. Dina n che ka kasiɣiriba zaŋdi dovihi ka pa ni vari kam maa.
Tɔ, di yi niŋ ka ŋun kani ŋɔ mi nyɛla bia, kasiɣiriba yi yɛn su o kom bɛ bi zaŋdi o ʒiini kuɣubila zuɣu, bɛ mi bi tamdi kom ŋɔ. Ka bɛ yi ti su o kom ŋɔ naai bɛ yɛn zaŋ o mi sɔŋ duu maa ni tiŋa ka pa ni sɔŋ zuɣu. Dinzuɣu wɔliginsim shɛli din be kum ŋun nyɛ ninkurugu bee bia kom subu m-bala.
4.12 Kasiɣiriba ni niŋdi kum sutura shɛm.
Kasiɣiriba bi shɛri kum sutura bee nɛma sɔŋda n-guhiri so ti kani. Bɛ ni niŋdi shɛm nyɛla dahinshɛli lala nira ŋɔ ni kani maa ka bɛ yɛn she dilana maa nɛma. Kum mi nɛma shɛbu dolila ŋun kani maa ni nye so, dama di yi nyɛla ninkurigu ŋun nye doo n-kani maa be shɛrila daliya mini jinjɛm n-soli o ka yɛli o. Di yi mi niŋ ka dilana maa nyɛla paɣa bɛ shɛrila daliya mini mukuru n-soli o ka yɛli o. Dinzuɣu kum sutura niŋbu dolila ŋun kani maa ni nye so din yɛn wuhi bɛ ni yɛn niŋ o sutura shɛŋa. Lala zuɣu sutura ŋɔ yi she naai bɛ yɛn zaŋ li mi niŋ kpanjɔɣu liŋa ni di yi nyɛla ninkurigu bee naa n-nye o. Di daliri nyɛla saha shɛli maa bɛ daa ka adaka bee binshɛli bɛ ni yɛn zaŋ lala bini niŋ naɣila kpanjɔɣu maa liŋa ka daa tooi zaŋdi niŋdi ka hali ni zuŋɔ ka di na kuli beni maa. Kanjɔɣu liŋa ŋɔ din nyaaŋa pɔŋ gba nyɛla kasiɣiriba ni zaŋdi kum sutura niŋda n-kpɛri kum ŋɔ ni be du’ shɛli ni maa n-ti niŋ o nɛma. Kum sutura ni niŋdi shɛm m-bala.
4.13 Kabiri bee gballi gbibu.
Kabiri bee gballi gbibu nyɛla kasiɣiriba tuma, amaa doo kam ŋun kam kana kabiri gbibu shee ka bɔra o ni tooi sɔŋ kasiɣiriba ŋɔ ka bɛ gbi. Dama kabiri bee gballi gbibu din nyɛla yaa mini milinsi tuma. Kasiɣiriba yi yɛn pili kabiri bee gballi gbibu bɛ malila bɛ ni niŋdi shɛm pɔi ka naayi pili kabiri bee gballi ŋɔ gbibu. Kasiɣiriba yi yɛn pili kabiri bee gballi gbibu bɛ yɛn zaŋla ŋmani pili luɣ’ shɛli bɛ ni yɛn chibi kabiri ŋɔ ka bɛ ni yino zaŋ lehu bee gaa n-che gili ŋmani maa. Di nyaaŋa ka bɛ piligi ŋmani maa ka bɔ niriba ata di yi nyɛla ŋun kani maa nyɛla doo di mi yi nyɛla paɣa niriba anahi ka bɛ niriba ata maa zaŋ be nuzahi n-gbaai ŋmani maa ka zaŋ ka zaŋ bɛ nudiriti mi tooi tam shɛli bɛ ni di kurigi la niŋ bɛ nuhi ni ka niriba ata maa gbaai ŋmani ŋɔ n-gahi gili tuuna ka bɛ pii tam din be bɛ nuhi ni la n-che ŋmani maa ka niŋ bahi bɛ nyaaŋa. Bɛ yɛn niŋla lala buta di yi nyɛla doo di mi yi nyɛla paɣa bunahi. Ka di daliri nyɛla bɛ karitila kum ŋɔ yɛlibiɛri bahira ka di che ka bɛ tooi bo dooshee ti o ka o doni o yaanima tooni. Kasiɣiriba booni lala niŋsim ŋɔ karigu. Ka di nyɛla ni kari yɛlibiɛri bahi. Tɔ, dimbɔŋɔ nyaaŋa ka bɛ pili gballi bee kabiri ŋɔ gbibu. Kabiri bee gballi gbibu malila yaɣayaɣa. Tuuli, kasiɣisiriba yi gbi biɛla kamani bɛhi limbu tariga bɛ ŋmaarila bɛla bahi bɛ nudirigu polo. Lala bɛl’ shɛli bɛ ni ŋmaai bahi maa kasiɣiriba booni li mi Beebu. Ka di daliri nyɛla bɛ yi ti zaŋ kum ŋɔ na ti niŋ kabiri bee gballi ŋɔ, ni bɛ ni di ŋmaai shɛli bahi maa ka bɛ yɛn yihi bɛ gbaya na n-ti tam ka mali kum ŋɔ sɔŋ viɛnyɛla. Kasiɣiriba tiri kum jilima pam dinzuɣu ka bɛ bi bɔri ni ti tam kum ŋɔ zuɣu bee ni bɛ ti no o ka daŋ yihi bɛ naba na ti tam lala beebu ŋɔ shee maa. Dimbɔŋɔ nyaaŋa bɛ ni lahi gbaai gbibu yaha, lala saha ŋɔ kasiɣiriba ni lahi mɔri ni bɛ bɔ kum ŋɔ zuɣu ni yɛn kpe shɛli n-ti doni baalim ka muɣisigu shɛli kani. Zuɣu nɔ mi yɛn doni shɛli polo maa kasiɣiriba booni li la Tɔbu. Kasiɣiriba yi ti baŋ ni Tɔbu ŋɔ tuya saɣi ka naan yi pili kabiri ni yaɣ’ shɛli bɛ ni booni Zimsim bee tabilibu mi maalibu. Lala zimsim bee Tabilibu shee ka bɛ yi ti zaŋ kum ŋɔ na niŋgbuna zaa yɛn kpe gbaa yihi la kum ŋɔ zuɣu kɔŋko n-yɛn kpe luɣ’ shɛli bɛ ni booni Tɔbu la ni. Dimbɔŋɔ yi naai kasiɣiriba ni lahi yuli sampana mi dooshee. Sampana ŋɔ mi dooshee n-nyɛ kum ŋɔ naba polo, dama nira yi kani bɛ bi lahi booni o yaɣ’ shɛli polo din chanila naba naɣila sampana. Ka di daliri nyɛla ni sampani yi doya di ku tooi ku bukaata di zuɣu naɣila so n-zaŋ li tum tuma. Ka saha shɛli lala nira ŋɔ ni kani maa o naba maa leela sampana maa, di ku tooi lahi lɛbigi di toli naɣila so n-lɛbigi li. Napɔna mi di pun ŋmanila sampana. Di ni che ka kasiɣiriba booni lala yaɣili kabiri ni sampani donibu shee maa. Kasiɣiriba yi gbiri kabiri bɛ niŋdi siɣa pam, bɛ ti zaŋ kum na ka o ti muɣi bee waɣi gari kabiri bee gballi zuɣu. Bɛ yi kuli gbiri bɛ ti chɛrimi ka luhi mua. Mua ŋɔ nyɛla gbiŋgbaŋ ka bi yɛn zaŋ n-kpe kum nɔ sani n-ti buɣisi o.Ka pɔi ka ŋun yɛn buɣisi o maa naan yi kpe kum ŋɔ sani bɛ yɛri o mi o yi kpe ni zumi pahi. Zubu kpe maa mi nyɛla ni di yi niŋ ka o zaŋ gbiŋgbaŋ maa buɣisi kum ŋɔ naai, ka o pahi shɛli o ni buɣisi zani shɛli maa zuɣu.Dini ka kasiɣiriba boli zubu maa ka pani zubu shɛli ti zaa ni mi la. Ka di daliri kuli nyɛla ni di che ka kum ŋɔ ku ti waɣi nyaŋ kabiri bee gballi maa. Kasiɣiriba mi ni tooi luhiri kum so mua nyɛla nira ŋun saɣi nira bee ninkurugu ka bɛ luhiri Mua. Amaa pumpɔŋɔ kasiɣiriba shɛba bi lahi luhiri mua ŋɔ. Kasiɣiriba shɛba ni niŋdi shɛm nyɛla bɛ yɛn piila bɛ ni yino ŋun waɣilim saɣi kum ŋɔ ka o kpe ti doni baɣili o ka yina n-ti kpe kabiri bee gballi ŋɔ ni ti doni ka baŋ di saɣiya bee di na bɔri malibu.
4.14 Kumbiɛɣu
Ti yi yuli kabiri bee gballi ŋɔ gbibu ni di tu ni ti bɔhi ti maŋa kum shɛli kasigiriba ni booni kumbiɛɣu la. Nira yi kani Dagbaŋ kasiɣiriba bee Dagbamba yɛn yulila dilana kulinsi maa ka ni tooi yɛli ni kumbiɛɣu ka dilana kpi maa bee pa kumbiɛɣu. Lala ŋɔ zuɣu, kasiɣiriba ni booni kum shɛli kumbiɛɣu nyɛla di yi niŋ ka dilana kpi doli yaɣ’ shɛŋa ŋan do gbunni ŋɔ ni shɛli. Dilana yi yili o maŋa mia kpi, kom yi di dilana, buɣum yi di dilana, nira yi luna tia zuɣu kpi, dihili, paɣa yi kpi ni puli, n ti pahi nira yi kuhi o maŋa sua. Nira yi kani ka di nyɛla so’ shɛŋa n ni kali zuɣusaa ŋɔ shɛli ni ka dilana lu, dindina lala kum ŋɔ ka kasiɣiriba tooi booni kumbiɛri Dagbaŋ. Din che ka kasiɣisiba booni kum ŋɔ kumbiɛɣu maa nyɛla so’ shɛli lala nira maa ni doli kani maa zuɣu. Dama nira kam ŋun kani ni lala soya ŋɔ zaa o yiŋnima bi diri o fali naɣila kasiɣiriba ko, ka di daliri nyɛla, ni o yiŋnima bi lahi bɔri bee lala daŋ maa bi lahi bɔri ni lala bini niŋ yaha dinzuɣu bɛ je lala nira binshɛɣu bee bɛ ku di lala nira binshɛɣu ka di ŋmanila bɛ suhu yula so’ shɛli lala nira ŋɔ ni doli ka kani maa. Tɔ, kasiɣisiriba ŋɔ ban yi di lala nira fali di ka shɛli doli ba. Amaa di zaa yoli, kasiɣiriba ŋɔ gba yi kpuɣi lala nira nɛma kuli, naɣila bɛ niŋla mɔɣu mihi li pɔi ka gba naan yi zaŋ piri ti taba. Dinzuɣu lala yɛla ŋɔ zaa zuɣu ka kumbiɛɣu niriba bi diri o fali maa.
4.15 Kum simsibu
Kum simsibu nyɛla bin’ kpeeni zaŋ ti kasiɣiriba, dama kum simsibu gba dolila dilana ni doli so’ shɛli kani maa. Di yi niŋ ka dilana maa nyɛla ŋun kpi bee n-kani ka di pala kumbiɛɣu kalinsi ka o kani kasiɣiriba ni simsiri o shɛm m-bɔŋɔ.
Tuuli bɛ yi niŋ o sutura naai kasiɣiriba ŋɔ yɛn kpuɣila kum maa yina o ni do du’ shɛli ni maa. Kasiɣiriba mi yɛn zaŋ kum yina bɛ tiligiri o mi yina dama kum sampana polo n-nyɛ daŋ yibu na ka zuɣu polo doli ka di daliri nyɛla dilana maa lahi pala ninsala ka yirina duu ka o zuɣu polo dandi yibu na, kamani ti ni yiri ka kpɛri duu shɛm. Kasiɣiriba ŋɔ yi kpuɣi kum yi bɛ bi lahi zani yaha naɣila kabiri ni. Pɔi ka ban kpuɣi kum ti yina duu, niriba ayi ban yɛn simsi o maa ban pun yɛn bela kabiri ŋɔ ka taɣi deei kum ŋɔ sɔŋ. Bɛ yi deegi o sɔŋ naai ka bɛ larigi bantabiga din vuli o la ka che o. Di saha ka mali o sɔŋ viɛnyɛla. Di yi nyɛla dilana maa nyɛla ninkurugu ka kani maa, o bihi ban nyɛ dabba ni pili siɣirina kabiri maa ni ka tiri taba. Bɛ yɛn siɣirimi na nti chɛbiri bɛ lana ŋun kani maa. Bɛ niŋdi shɛm nyɛla, bɛ zandila nuhi ayi n-che ka o damdi tiŋa m-bɔbili kum nɔ zuɣu polo n-ti siɣi o sampana ni buta ka yi na. Kum ŋɔ bihi maa ni siɣirina saha shɛli ŋɔ, kum ŋɔ zuu nti yɛn bahindi nyaaŋa siɣi nti chɛbisi o ba. Lala zuu ŋɔ yi siɣi na kasiɣiriba ban be kabiri maa ni maa ni gbaai zuu ŋɔ nuu ni m-bɔbili kum zuɣu polo hali ti siɣi o naba polo. Buta zuɣu. Ka din ti pahiri buta maa ni ka bɛ yɛn pirigi baŋ bee nintua din be kum ŋɔ nuu ni maa piri o ka o zan li yina kabiri maa ni. Di mi daliri kuli nyɛla ni o zaŋdila yili maa fukumsi n-niŋdi o zuu maa ni. Dimbɔŋɔ nyaaŋa kasiɣiriba ni lahi mali kum ŋɔ sɔŋ. Kasiɣiriba yi yɛn sɔŋ kum kabiri ni, bɛ zandi kum ŋɔ ninni kpa wulimpuhili polo. Dimbɔŋɔ nyaana ka bɛ pili buloku sɔŋbu, bɛ yɛn zaŋla buloku bee kuɣa m-me hali ti limsi kum ŋɔ niŋ kabiri ŋɔ puuni kasiɣiriba ni booni Tobu bee Tabili la shee. Lala ŋɔ wuhimi ni kum ni do lu’ shɛli maa yɛn bela vuum ka tam ku paagi o di ni dama goon’ shɛli bɛ ni me la zuɣu. Dimbɔŋɔ wuhimi ni tankpaɣu bi shihiri kum ŋɔ hali biɛla gba. Lala gooni ŋɔ yi me n-naai bɛ pili daari tam n-niŋdi kabiri bee gballi ŋɔ ni. Tam ŋɔ yi daai niŋ ka di ti paai gballi ŋɔ pirigili, ka bɛ na che ka zaŋ bɛ naba n-no dihi li viɛnyɛla di saha ka zaŋ sɔŋ shɛli zuɣu kum ŋɔ ni doya maa na n-ti zabi li ka zaŋ li pɔbi gooni maa pahi ka bahi daai tam pa di zuɣu hali ka gballi maa ti pali. Di yi ti pali zaa ka bɛ na che tam din kpalim la ka zaŋ kuli n-zabi gballi noya maa. Di yi nyɛla doo buta di mi yi nyɛla paɣa bunahi. Di nyaaŋa ka bɛ bahi daai tam maa zaa na n-ti pa ka paɣi bɛ nuhi ka sɔɣibu naai. N ni yɛli shɛm ŋɔ zaa nyɛla nira ŋun kani ŋɔ yi pala kumbiɛɣu kalinsi soli zuɣu, kasiɣiriba ni simsira dilana shɛm m-bala amaa di yi nyɛla kumbiɛɣu n-nyɛ li lala nira simsibu bela di ko.
4.16 Kumbiɛɣu simsibu.
Kumbiɛɣu nyɛla nira ŋun kpi bee n-kani ka o niriba ku tooi di dilana fali. Dagbamba booni kum lala kumbiɛɣu. Kumbiɛɣu shɛhira shɛŋa n-nyɛ;
- Nira yi yili o maŋa mia
- Kom yi di so
- Buɣim yi di so
- Dihili, ni paɣa ŋun kani ni puli.
Dimbɔŋɔ nima puuni yini kam ka nira yi doli di soli kpi, Dagbamba booni lala kum maa kumbiɛɣu, dinzuɣu bɛ ku di lala nira fali. Saha shɛli maa kamani n vihigu ni wuhi shɛm, nira daa yi kpi kumbiɛɣu kasiɣiriba diri wahala pam lala nira ŋɔ simsibu polo ka di daliri daa nyɛla kumbiɛɣu ni daa niŋ shɛli polo maa ka bɛ yɛn chaŋ n-ti simsi o ka pani bɛ ʒi o kana yiŋa ti sɔɣi. Dinzuɣu bɛ bi niŋdi kumbiɛɣu sutura kamani bɛ ni niŋdi kum kam shɛm ti Dagbaŋ kali soli zaŋ chaŋ ti kum simsibu polo maa. Kamani shɛhira, nira yi yili o maŋa mia bee kum n-di o, lala nira ŋɔ kasiɣiriba bi yɛn niŋ o sutura bɛ mi bi yɛn zaŋ o kuli yiŋa, amaa luɣ’ shɛli di ni kuli niŋ maa ka bɛ yɛn sɔɣi o ka kuna yiŋa. Hali n vihigu puuni wuhiya ni nira ŋun daa yili o maŋa mia ŋuna kasiɣiriba bɛ yɛn zaŋ bɛ nuhi shihi o gba, ni bɛ kuli yɛn kamina nti lihi o ni yili o maŋa ti’ so gbunni maa ka chibi kabiri maa o dede hali n-ti naai ka bɛ ni so du ti’ shɛli zuɣu o ni yili o maŋa maa nti ŋma n-chihi o luhi na kabiri maa ni ka o ni kuli doni shɛm lala ka bɛ yɛn daai tam m-pa o zuɣu ka pa ni mali sɔŋ m-mbeni yaha. Amaa saha ŋɔ kasiɣiriba shɛba bi lahi sɔɣiri kumbiɛɣu ka bi niŋdi o sutura. Bɛ kuli yɛn simsi o la dilana di ni tu ni bɛ simsi o shɛm amaa di zaa yoli bɛ na kuli yɛn booni la kum ŋɔ kumbiɛɣu. Di mi zaa bi yi la shɛli polo pahila adiini n-taɣi ŋa lala maa.
4.17 Kasiɣiriba kari.
Kasiɣiriba tuma ŋɔ nyɛla din to pam ka saha saha bɛ nyɛri muɣisigu pam. Lala zuɣu kasiɣiriba malila kari ka bɛ kara di yi ti niŋ ka bɛ simsi so ka kum ŋɔ yiɣisi doli ba. Dimbɔŋɔ zuɣu kasiɣiriba ni mali kari shɛli ka di nyɛ bɛ kari kpaŋ nyɛla, “taali bɔ m-be m mini a”. Lala kari ŋɔ nyɛla kasiɣiriba ni mali bɔhiri kum di yi ti niŋ ka bɛ simsi dilana ka o yiɣisi doli ba. Di nyɛla ŋ-ŋɔ, di yi niŋ ka bɛ ni simsi so maa, ka nyin kasiɣira ŋɔ ka o taali shɛli, ka di kuli nyɛla yi ni bo dooshee ti o la zuɣu, di tu ni nyini kasiɣira ŋɔ ‘’ka’’ kum ŋɔ ka bɔhi “taali bo m-be m mini a sunsuuni, m bola dooshee ti a ka a ti doli ma? Tɔ di yi nyɛla n daa tum a la taali shɛli nyin niŋmi a ni kana shɛli zuɣu ka di yi pala taali shɛli ka n tum a nyin chami ti doni ka che ka n nya gɔm gbihi “Dimbɔŋɔ nyaana nyin kasiɣira ŋɔ yi daa yi shiri bi tum ŋun kum ŋɔ taali shɛli o ni kuli ŋmanigi maa di naami maa o ku lahi yi a zugu na. Amaa di yi niŋ ka nyin kasiɣisira ŋɔ daa tum o la taali shɛli ka bi yɛli, kum ŋɔ ti nyɛla ŋun yɛn ku a naɣila nyin ŋun tum o taali maa yɛlila niriba a ni daa tum ŋun kum ŋɔ taali shɛli maa ka o naan yi che a. Ka bɛ ni tumdi kum taali shɛŋa n-nyɛ;
Nira nuu yi be o kum kalinsi ni, di niŋ ka a ŋmaagi kum ŋɔ sutura yina kabiri ni, a yi viigi kum ŋɔ ni daa kani ka niŋ alaama shɛli wuhi zama, nira yi ŋmaai kum zabiri ni kum ŋɔ ni bi niŋ yɛda ni binshɛli kam ka a niŋ li dindina di ni lee taali a mini o sunsuuni ka dimbɔŋɔ zuɣu ni tooi che ka nira ŋun niŋ lala maa tooi kɔŋ o nyɛvuli di zuɣu.
4.18 Kasiɣiriba tima
Kasiɣiriba tuma ŋɔ nyɛla nyɛvuli zaŋ pa talima tuma ka bɛ tumda. Lala zuɣu bɛ diri tima ka di sɔŋdi ba ka bɛ tumdi bɛ tuma viɛnyɛla. Ka n vihigu puuni n ni tooi vihi nya bɛ tima ŋɔ shɛŋa n-nyɛ:
Puhi yi. Di nyɛla ti’ shɛli kasiɣiriba ni dira ka di sɔŋdi ba pam bɛ tuma ŋɔ polo. Puhi yi ŋɔ nyɛla, saha shɛli kasiɣiriba min zaŋ kum sɔŋ kabiri ni ka kum ŋɔ bi doona ka yiɣisi ʒiina. Lala ŋɔ mi nyɛla ŋun kani maa tima gba n-na tumdi tuma maa. Di yi ti niŋ lala kasiɣiri kpɛma bee kasiɣiri’ so ŋun nini tiɣi o maŋa shee ka bi yɛn bo ka o kana n-ti kpe kabiri ŋɔ ni n-ti doni kum ŋɔ zuɣu ka che ka bɛ simsi o mini o. Ka ban simsi o maa ti yɛn paana kasiɣiri kpɛma ŋɔ yiŋa ka o ʒila yiŋa. Pɔi ka kasiɣira kpɛma maa ti che ka bɛ simsi o mini kum so lala, o nyɛmi ka ŋun kasiɣira kpɛma gari lala kum ŋɔ tim, din che ka bɛ simsi o mini o maa. Di yi pala lala kum yi mali tim gari lala kasiɣira ŋɔ o ku saɣi siɣi kabiri maa ni gba bi ti yɛri bɛ sɔɣi o mini lala kum ŋɔ. Ka lala kasiɣiri’ so bɛ ni yɛn sɔɣi o mini kum ŋɔ mi ni tooi puhi yina shɛli polo nyɛla o duumbiligu ni bee shinshɛɣu ni. Puhi yi ŋɔ tuma ni nyɛ shɛli ti kasiɣiriba m-bala.
N ni daa lahi vihi yi kasiɣiriba ti’ shɛli zuɣu daa nyɛla Karigu. N vihigu puuni wuhiya ni karigu ŋɔ nyɛla kasiɣiriba ti kpɛŋ. Di mi tuma nyɛla bɛ yi ti bo dooshee ti so ka o zaɣisi donibu ka yina ti doli ba, karigu ŋɔ ka bɛ yɛn niŋ n-kari kum ŋɔ bahi ka o ku lahi yina yaha abada. Dinzuɣu karigu ŋɔ pala kasiɣiriba ni diɛmdi shɛli dama di tooi niŋdi ka kum tooi muɣisiri ba saha shɛli bɛ yi ti bo yili bee dooshee ti dilana. Ka lala n ni di pun yɛli taali tumbu zaŋ chaŋ kum polo la, di yi niŋ ka lala nira ŋɔ chaŋ ti yɛli kasiɣiri kpɛma ŋɔ, o ni zaŋ karigu ŋɔ kari o ka ku lahi yina yaha. Karigu ŋɔ mi ni sɔŋdi kasiɣiriba shɛm m-bala ka di zuɣu che ka bɛ diri lala tim ŋɔ. N vihigu puuni n ni daa nya ti’ shɛŋa kasiɣiriba ni tooi diri shɛŋa m-bala.
4.19 Kasiɣiriba Chiha
Kamani niriba pam ni mali chiha ti ʒilɛli ni puuni shɛm, kasiɣiriba gba nyɛla ban mali chiha bɛ tuma ŋɔ shee. Kasiɣiriba mi chiha pula buyi zuɣu. Tuuli dini maa nyɛla bɛ yi na be gballi bee kabiri puuni, di chiha maa shɛhira shɛŋa m-bɔŋɔ; Tam kɔribu kabiri bee gballi bɛ bi zaŋdi bɛ nuhi taɣira tam ŋɔ niŋdi ŋmani ni, bɛ bi lahi tɔɣisira yɛltɔɣa kabiri bee gballi puuni, so bi zaŋdi bin’ shɛli bahiri so kabiri puuni, bɛ bi tahiri taba kabiri bee gballi puuni ni ŋa balibu. Kasiɣiriba chihi’ shɛŋa din beni ka di pa ni kabiri bee gballi puuni mi n-yɛ; Kasiriɣira bi diri nyu’ palli naɣila bɛ ti bahila tikahili, bɛ bi kooni saɣiri baɣiliri dondoli ni ka kasiɣira nɔra, kasiɣira bi diri bindiri shɛli so ni zaŋ sua sheei buɣim ni, nti pahi kasiɣira kam ni o chili ni nyɛ shɛli.
4.20 Saha kanina ka so tilahi pa Kasiɣira?
N vihigu puuni wuhiya ni saha shɛli m-bi yɛn ti beni ka so ti ku tooi lahi pa kasiɣira yaha. Dama niriba suhu na kuli yɛla wuntii tuma tumbu zuɣu, ka di ni niŋ ka kasiɣiritali gba ni nye wuntii tuma la zuɣu kasiɣiritali nyɛla din ku naai yaha. Dini ka Dagbamkpamba nya ka yɛli ni ‘’Dɔɣirikpɛma ku naai daŋ ni’’maa dama wuntizɔriba gba ku naai ti ʒilɛli ni. Yaha, Dagbamba ti yɛda ni pɔi ka nira ti paai o yaanima tooni, naɣila kasiɣiriba m-bɔ simsibu ti dilana. Ka di niŋ ka niriba pam ti yɛda ni yaanima bɛ alizanda la zuɣu bɛ ku saɣi kasiɣiriba kɔŋ ti biɛhigu ni hali abada.
SUURI ANU
YƐLIGBAHIRA MINI KOLIVAAI
5.0 Piligu
Suuri ŋɔ n-nye tuma ŋɔ kpaliŋkpaa. Di puuni ka vihigu ŋɔ yɛligbahira be. Lala suuri ŋɔ puuni ka n lahi wuhi n tɛha zaŋ kpa tuma ŋɔ polo ni zilinkom shɛli n ni mali tiri n taba. Suuri ŋɔ puuni ka n lahi wuhi vihi ŋɔ kolivaai mini di naabu.
5.1 Tuma ŋɔ yɛligbahira
Yɛlimaŋli, n vihi nyɛli din che ka n gbahi yɛla pam di puuni. Dama nira ŋun kam bi niŋ vihigu ku baŋ binshɛɣu din be biɛhigu puuni banlee ti kaya ni taada yɛlishɛŋa ŋan beni la. Dagbamba pam beni ti ni ʒi saha shɛli ŋɔ ka bi mi kasiɣiritali ni nyɛ shɛli banlee bɛ ti mi ŋun daa pili kasiɣiritali Dagbaŋ. Kasiɣiritali tuma ŋɔ mi nyɛla din tu ni nachimbila kam ŋun be Dagbaŋ pullini mi di tuma maa viɛnyɛla dama di pala ti Dagbaŋ daankaya la ni shɛli n-nye li ka so ni yɛli ni ŋuni pala dini yino.
N vihigu ŋɔ puuni lahi wuhiya ni dimini kasiɣiritali tuma nyɛla din yooi karo ti ti sokam maa zaa yoli, paɣiba mini dab’ shɛba ban ka ashili bee ban ku tooi gbibi ashili biɛhigu puuni nyɛla ban bi saɣi ni bɛ kpe kasiɣiritali tuma maa ni, dama kasiɣiritali tuma nyɛla ashili moni wuntii tuma Dagbaŋ pullini.
Lala n-lahi nyɛli, n vihigu puuni,n daa lahi baŋ tiŋ’ shɛŋa beni Dagbaŋ ka ka kasiɣiriba, ka so yi ti kani tiŋa maa ni naɣila bɛ bolila shɛba ka bɛ kana ti bo simsibu n-ti lala nira ŋɔ ka o doni o yaanima toono. Kadi daliri nyɛla nintiɣili kalinsi ni taba lala tiŋa ŋɔ n-ti ti che ka bɛ ka kasiɣiriba maa. Kum mi simsibu polo, nintiɣili yi ka a mini kum ŋɔ sunsuuni, a ku tooi bo simsibu ti dilana. Dinzuɣu lala nintiɣili ŋɔ yi ti ka tiŋa shɛli nima sunsuuni, bɛ ku tooi mali kasiɣiriba lalatiŋa ŋɔ puuni.
N ni daa lahi nya shɛli n vihigu maa ni daa nyɛla zaŋ chaŋ ti adiinima polo ti kum simsibu ni. Dama di ni niŋ ka adiini kɔŋkoba beni maa, sokam pa bɔri ni bɛ yaɣilinima m-bo simsibu ti bɛ nira ŋun kani. Di daliri nyɛla binshɛŋa beni ka ti Dagbandbba niŋda zaŋ chaŋ ti kum simsibu polo ka di nyɛladin mɔŋ ti adiinima maa ka di che ka bɛ bi lahi saɣira sahasaha ka kasiɣiriba niŋdi lala bini di yi ti niŋ ka ni yino kani.
Din pahi, n daa lahi nya ka yɛla pam daa niŋda zaŋ chaŋ kasiɣiritali tuma shee amaa ka di be lahi niŋda. Ka di yi niŋ ka ti bi lahi niŋ nimɔhi zaŋ chaŋ di vihigu polo, di shɛŋa ti nyɛla ti ni ni kɔŋ shɛŋa ka di mi ti nyɛla zaɣ’ biɛɣu pam ti ti Dagbamba.
Din bahindi nyaaŋa, kundi shɛŋa din sabi jɛndi kasiɣiritali Dagbaŋ nyɛla din dii bi galisi ka di che ka niriba pam kuli bi mi kasiɣiritali ni nyɛ shɛli Dagbaŋ balante bɛ ti mi kasiɣiriba ni simsiri kum shɛm Dagbaŋ. Dinzuɣu, di tu ni ti kpaŋ ti maŋa m-bo kundinima ka di sabi jɛndi ti kaya ni taada binshɛŋa viɛnyɛla ka di sɔŋ n-kahigi biɛhigu viɛnyɛla n-wuhi ti.
5.2 N tɛha ni nyɛ shɛli zaŋ kpa tuma ŋɔ polo.
N tɛha ni nyɛ shɛli zaŋ kpa tuma ŋɔ nyɛla, di tum viɛnyɛla dama n tooi kahigi wuhi kasiɣiritali mini kasiɣiriba yuma ni nyɛ shɛli n yaa tariga. Dini ka Dagbamba nya ka yɛli ni ‘’nyinnyaɣa gba be zabili ni’’. Dinzuɣu di mini ŋɔ kuli pɔra ka salinsaa maa zaa yoli, di nyɛla din ni sɔŋ niriba pam ka bɛ nina nɛhi zaŋ kpa kasiɣiritali ti Dagbaŋ ni nyɛ shɛli.
N tɛha n-lahi nyɛli ni saha kanina ka kasiɣiritali Dagbaŋ ti kpalim la sokam adiini ni wuhi shɛm zaŋ chaŋ bɛ kum simsibu polo, ka di zuɣu che ka wɔliginsim be kasiɣiritali tuma ni pumpɔŋɔ. Ka di ti yɛn che ka di lee muɣisigu ti Dagbaŋ la ka adiini kam ti mali bɛ ni yɛn doli so’ shɛŋa n-simsira bɛ nriba kabiri ni ka yɛlɣɔɣ’ gbaliŋ ku beni.
Din bahindi nyaaŋa, n vihigu maa puuni nyɛla zaŋ chaŋ kasiɣiritali tuma polo nyɛla din nyɛ tuun’ gahindili pam ti Dagbamba ka di tu ni ti zaŋ li niŋ talahi ti maŋa di bɔhimbu polo.
5.3 N ni mali shɛli n-tiri zama.
N ni mali shɛli n-tiri ninvuɣ’ so ŋun gba ti bɔri ni o niŋ vihigu zaŋ kpa n tuma ŋɔ tatabo polo n-nyɛ, o ti kpaŋmi o maŋa ka o ti pii ninvuɣ’ shɛŋa o ni yɛn pii ka bɛ sɔŋ o ka o tuma maa ka bɛ zooi gari n dini ŋɔ.
N ni bɔri ni n yɛli ŋun kam ti yɛn niŋ vihigu ŋɔ tatabo ni o baŋmi ni nimɔhi n-nyɛ li. Dinzɣu di tu ni o ti mali shili viɛnyɛla ka naan yi kpe din ni.
Din bahindi nyaaŋa nyɛla, n kpaŋsiri lala nira ŋɔ ni o ti lahi kpaŋmi o maŋa ka o zaŋ n tuma ŋɔ ka di nyɛla soli ka n daa yooi m-bahi o ni o pili.
5.4 Tuma ŋɔ kolivaai
Yɛlimaŋli, vihigu ŋɔ nyɛla din di ma saha pam, amaa di zaa yoli di nia nyɛla din pali. Vhigu ŋɔ nyɛla din vihi kasiɣiritali ni nyɛ shɛli ŋɔdua. Tuma ŋɔ nia mi nyɛla din vihi wuhi kasiɣira ni nye so ni bɛ tuma Dagbaŋ. Di nia n-lahi nyɛli ni di kahigi wuhi so’ shɛŋa kasiɣiriba ni dolisimsira kum shɛm ni di yɛlimuɣisira ni nyɛ shɛli. N vihigu ŋɔ daa lahi vihimi ni di labisi bɔhisi kamani;
1. Ŋuni n-nyɛ kasiɣira?
2. Ŋuni n-leei tu ni o nyɛ kasiɣira
3. Wula ka bɛ wumsira kasiɣira?
4. Kasiɣiritali nyɛla daankali?
5. Kasiɣira tuma so yi kani
6. Saha kanina ka so tilahi pa kasiɣira?
Dinzuɣu, n vihi m-bo baŋsi zaŋ kpa tuma ŋɔ polo. Baŋsim shɛŋa n ni daa deei kpamba sani ŋɔ daa sɔŋ ma ka mali ma shili viɛnyɛla ka n tum tuma ŋɔ dɛde.
5.5 Naabu.
Yɛlimaŋli, n vihigu ŋɔ bi wuhi ni n nyɛla ŋun tum tuma ŋɔ n-naai. Tuma pam na beni ka na bi tum zaŋ jɛndi kasiɣiritali polo. N ni tum tuun’ shɛli ŋɔ n kpiɛŋ tariga m-bala, amaa di bi wuhimi ni di zaa m-bala. Dinzuɣu m mali tahima ka lahi suhiri Naawuni ni so gba ti yi polo n-tuɣi n ni zani shɛli ŋɔ, din ni che ka Dagbani yɛltɔɣa mali tooni chandi bee din yɛn sɔŋ ka Dgbaŋ kay ni taada ku kpi bee n-gbarigi. Dinzuɣu, n tuma ŋɔ nia nyɛla din pali, dama di nyɛla din labisi vihigu ŋɔ bɔhisi maa bee di nyɛla din labisi vihigu ŋɔ ni daa bɔhi bɔhi’ shɛŋa maa zaa.
Kpeen’ shɛba sani ni daa tooi chaŋ ka bɛ sɔŋ ma ka n tuma maa niŋ tabata maa n-nyɛ:
i. Yipiɛlli naa ŋɔdua kasiɣiri kpɛma
ii. Silimbɔma naa ŋɔɣu kasiɣisiri kpɛma
iii. Issahaku Fusheini ŋɔdua sapashinkpɛma
iv. Napari Alhassan kasiɣira ŋɔdua
v. Pemaŋ-wulana Kpilo kasiɣira
vi. Tahidu Abdulai ŋɔdua kasiɣira
Kpamba ŋɔ zaa nyɛla ban sɔŋ ma pam zaŋ chaŋ tuma pali niŋbu polo.
N vihigu ŋɔ puuni m mini niriba pam puha daa nyɛla din yooi taba zuɣu, ka bɛ daa kpaŋ bɛ maŋa n-ku saha ka sɔŋ ma ka n tuma ŋɔ nia ni nyɛ shɛli pali viɛnyɛla.
.4 Vihigu bɔhisi
Bɔhi’ shɛŋa n ni daa tooi bɔhi vihigu ŋɔ ni n-nye;
1. Ŋuni n-nye Kasiɣira?
2. Ŋuni n-leei tu ni o nyɛ Kasiɣira?
3. Wula ka bɛ wumsira Kasiɣira?
4. Kasiɣiritali nyɛla daankali?
5. Kasiɣira tuma so yi kani
6. Saha kanina ka so tilahi pa Kasiɣira?
3.5. Vihigu anfaani
Vihigu ŋɔ daanfaani nyɛla din galisi pam. Di nyɛla din ni sɔŋ niriba ka bɛ baŋ kasiɣiritali ni nyɛ shɛli ni di dariza. Di lahi nyɛla din ni sɔŋ karimbanima ban wuhiri ti Kaya ni taada ti shikurutinima ni la n-ti pahi karimbihi gba. Di ni lahi sɔŋ ban yɛn vihi kasiɣiritali Dagbaŋ yaɣ’ shɛŋa polo.
[[Pubu:Kasiɣiritali Dagbaŋ]]
p53nmop9k6inj8ya0scfia31lgn7wfb
Cameroon
0
10175
42000
21639
2022-08-03T10:42:37Z
Din-nani1
39
Find and replace using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Cameroon''' nyɛla maŋ' sulinsi tiŋgbani din be West Africa.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
06xy2owu5n4wig93w9qozoep076oo2y
Cal Bank
0
10837
41999
27176
2022-08-03T10:40:37Z
Din-nani1
39
Find and replace using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Cal Bank nyɛla''' banki din bei [[Ghana]].
==Kundivihira==
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[E-Class]]
0cfn1qq3ogz2rkqw56it2wtl0puscr3
Business Senior High School (Tamale)
0
12273
41972
41970
2022-08-02T15:38:53Z
Yakubu Fadilatu
64
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{D-Class}}
'''Business Senior High School'''<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/about|access-date=2022-07-31|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> nyɛla shikuri shɛli din be Tudu polo, [[Tamali|Tamale]]
== Di puhayoobu sɔya ==
=== Di taŋgalimihi ===
0204528853/0372093266/0372022461<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School – Peace and Unity|url=https://bisco.edu.gh/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
=== Email ===
bshstamale@gmail.com
=== Address ===
P. O Box 262, Tamale
=== Website ===
https//bisco.edu.gh
=== Di tuma saha ===
Atani nti kpa Alizumma bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Shikuru maa "code" ==
0080104 (Bɛ ni mali shɛli sabiri WASSCE zahimbu)
== Taarihi ==
Silimiin-goli September dabaa awɔi yuuni 1963 ka Business Senior High School pili. Ŋun daa kpa shikuru maa yuli m booni Reverend Samuel Benjamin Gogoe ŋun daa yi Tarkwa<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale History {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/history|access-date=2022-08-01|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> din be Western Region yaɣili. Di bela maali anahi ni Nyankpali<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-01|language=en-GB}}</ref>,ka ba daansi ni alepile paaki kurili din be Tamale Central yaɣili.
Chira ayi nyaaŋa shikuri maa ni kpa, bɛ tuuli shikuri bila yuli m booni Mumuni Musah ŋun pa su MIMA Construction Limited saha ŋɔ. ŋuni n-daa lɛbi di tuuli Senior Prefect. Lala n-daa kuli nyɛli hali ka shikuri bihi ŋɔ kalinli ti paai pia ni ayi (12). Daliri din daa che ka shikuru ŋɔ bI nyari bihi daa nyɛla shikuru yori, bɛ ni daa yɛli ni bɛ yɔra di laɣafu pa nyɛ saha ŋɔ Gh 0.012 pesewas, laɣafu nyɛbu daa nyɛla tɔm nti bihi laamba. Saha ŋɔ zaa shikuru maa daa na nyɛla ninvuɣi yino bɛni.
Yuuni 1965, ka Gomnanti daa deei li ka di pahi Ghana Gomnanti shikuritinim puuni m-boli li Tamale Commercial Institute. Ka karimbanim kalinli chaŋ ata (3), n-kpuɣi shikuri bihi kalinli din daa yiɣisi kɔbiga ni yini (101). Bidibisi kalinli daa nyɛla pihiyɔbu ni ayi (62) ka bipuɣiŋsi nyɛ pihinahi yini kani (39).
== Di kpabu yuuni ==
Silimiingoli September dabaa awɔi, yuuni 1963 ka shikuri ŋɔ daa kpa.
== Pubu yaɣili ==
Di biɛla pubu yaɣili din nyɛla Gomnanti Shikuru
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla suhudoo mini nangbanyini
== Di nia jihi ==
Di bo wuhirisuŋ n-ti di shikurubihi zaa ka di yi di ko ka che shikuru shɛŋa ŋan kpalim, din yen che ka bɛ shikurubihi maa nia nima mini di yɛlibɔra pali ka di nyɛla shaawar’suma shɛŋa bɛ ni laɣindi gbaara, yuunisuŋ ni gbubirisuŋ shɛli shikuru ŋɔ ni yɛn ti ba.
== Di nia waɤinlli ==
Ni di yihi ban yɛn kpaŋsiri bɛ maga, ka mali tiɛhi zilima, ni shikuru ban yirina ni shɛhira gbana din viɛli ka mali dariza n-ti karim baɣsim bɔbu yaɣili mini duniya zaa tuma din be Ghana ni zaŋ ti kpa.
== Bi ni kpuɣiri bi shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba.
== Bɛ ni kpuɤiri di shikuribihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikuru bihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdi mi n-doli zahimbu shɛhira gbaŋ shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni Basic Education Certificate Examination (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri duniya yaɣa Junior high shikurti.
Lala zahimbu gbana ŋɔ bela West African Examination Council (WAEC) ka doli karimba kpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, Ghana Education Service nim yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya.
Soli lahi beni n-ti tin'duyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba.
Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "admistration."
Bɛ yi kpuɣi shikurubila naai, bɛ ni ti o shikuru maa buku bila . Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa.
Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bori ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahimbami ni bɔhi shɛŋa
shikurunim'maa maŋmaŋ'ni setti din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya admission kpɛna bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Karim baŋsim yaɤa din be shikuru ŋɔ ni ==
- Business (laasabu maalibu)
- General Arts(Taarihi,bala kaman Dagbanli,French ni din pahi,n ti pahi Geography
- Home Economics (bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ)
- General Science (tabibi bɔhambu)
== Yiya dinbe shikuru ŋɔ ni ==
Ferguson, ka di kom nyɛ zaɣi ʒee.
Aggrey, ka di kom nyɛ zaɣi dɔzim.
Nkrumah, ka di kom nyɛ zaɣi vakahili.
Danquah, ka di kom nyɛ zaɣi nuɣiso.
Gogoe, ka di kom nyɛ zaɣi pielli.
Seidu Seini, ka di kom nyɛ zaɣi orange bee nuɣiso din be di shim.
== Di karimba kpamba ==
# Rev. Samuel B. Gogoe, yuuni 1963 - 1970.
# J.A. Braimah Jnr, yuuni 1971-1972.
# Godwin Seth Senanunyam Tamakloe, yuuni 1972-1976.
# Mr. Michael N. Okyere, yuuni 1976-1978
# D.N. Loriba, yuuni 1978-1979
# John E. Bawah , yuuni 1979-1980
# Mr. Seidu Seini, yuuni 1980-1998
# Mr. J.B Dakurah, yuuni 1998-2004
# Awudu Rauf, yuuni 2004-2010
# Mr. S.B. Awari, yuuni 2010-2014
# Iddrisu Neindow, yuuni 2014-2016
# Alhaji Zack Ishmael Abu, silimiingoli January biɛɣu pia ni yini yuuni 2016 nti kpa silimiingoli September, biɛɣu pihita yinika yuuni 2016
# Ndeego J. Matthew, yuuni 2016-2021
# Mrs. Sussana Fati Braimah, 2021 hali na ni saha ŋɔ
== Di karimbi'kura ==
# [[Martin Alamisi Burnes Kaiser Amidu]]<ref>{{Cite web|last=Mohammed|first=Mutaka|date=2022-07-31|title=BISCO marked 2nd Home Coming in Tamale|url=https://diamondfmonline.com/bisco-marked-2nd-home-coming-in-tamale/|access-date=2022-08-01|website=Diamond 93.7FM|language=en-US}}</ref> - Ghana Attorney General kuro
# Alhaji Mumuni Musah, Managing Director of Mima Construction Ltd
# Alhaji Wumbei Fuseini,CEO, Mawums Agencies Ltd
# Hajia Fati Forgor, District Finance Officer, Kpandai District Assembly<ref>{{Cite web|last=admin|title=Bisco old students urge present students to maintain high academic standards|url=https://justicefmonline.com/bisco-old-students-urge-present-students-to-maintain-high-academic-standards/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
# Col. Issahaku Mohammed, Ghana Armed Forces
# Col. Fuseini Salifu, Ghana Armed Forces
# Hajia Fati Musah, Manager, ADB Tamale
# Alhaji Mohammed Saani Yakubu, Country Director, Actionaid DR Congo
# Alhaji Bashiru Aliyu, Head, Engineering Control, Stanbic Bank
# Nurudeen Bawa, National Health Insurance Scheme, Accra
# Alhaji Ahmed Imoro, Director of Finance, National Health Insurance Authority
# Mr. Didi Dramani, Assistant Coach, Ghana Black Stars
# Mr. Shaibu Ibrahim Tanko, Director of Sports, UDS
# Mr. Amidu Shiraz Labaran, Partner KPMG in Ghana
# Prof. Paul Issahaku, Canada
# Mr. Iddrisu Alhassan Iddrisu, Branch Manager, Stanbic Bank
# Mrs. Anatu Mahama Amin, CEO, Betty Aruna Prestige Memorial School
# Mohammed Ibn Abdallah, Media Practitioner, Diamond FM
# Alhaji Mohammed Baba Inusah, Principal Assistant, Clerk of Parliament
# Mr. Emmanuel Afreh Owusu, Senior Assistant Registrar, UCC
# Dr. Alhassan Andani, Senior Lecturer, UDS
#COP Timothy Yoosa Bonga, Former Northern Regional Police Commander.
#Boting Naa Moses Alhassan, Retired Chief Director, Ministry of Roads and Highways.
#Hajia Sherifa Yahaya Iddi, Principal Midwifery Officer, Tamale West Hospital.
#Alhaji Nurideen Mahama, Retired Regional Director, Audit Service.
#Mrs. Selina Ziddah, Head of Audit Service in Gomoah West District.
#Alhaji Aminu Issahaku, Municipal Finance Officer, Yilo Krobo Municipality.
#Ms. Duduyeri Bridget, Development Worker.
#Mr. Abdul Mumin Mohammed General, Public Policy Expert.
#Mr. Ibrahim Abdallah, Manager and Lead Specialist, MTN Ghana.
#Mr. Sulemana M. Murijan, Finance Manager, Securities and Exchange Commission.
#Mr. Shamwill Abdul-Karim, Parliament House.
#Dr. Ibrahim Abdul-Jalil, Director, Dar Al Istithmar.
#Dr. Iddrisu Abdul Malik, Country Advisor, Institute for Fiscal Studies, UK.
#Mr. Sulemana Misbaw, Founder and CEO of Tamaha Ghana.
#Mr. Iddrisu Mohammed Hussein, General Manager, Finance & Admin, Royal Crown Packaging.
#Mrs. Hamidatu Muktar Adam, Sagani TV
#Alhaji Mohammed Faisal Amadu, Lecturer, UDS.
#Mr. Chentiba Ahmed Taufique, Lecturer, UDS.
#Mr. Abudulai Munkaila, Lecturer, UPSA.
#Mr. Alhassan Mohammed Hafiz, ODCP Professional and Consultant.
#Mr Achagwe Luguje, Director General of Ghana Ports and Harbour.
#Alhaji Muniru Muktar, Head of Customer Service, GCB Bank plc.
#Hajia Fauzia Amadu, Controller and Accountant General Department.
#Mrs Margaret Afi Tenkorang, Superintendent of police at the CID Headquarters
#Rev. Timothy Ernest Annoh, Presbyterian Church of Ghana.
#Dr. Issac Owusu Mensah, Director of Research at the office of the President.
#Prof. Daniel A. Bagah, Member, Council of State.
#Mr. Peter Kennedy Anum, Sahara Radio, United Kingdom.
#Mr. Mohammed Abubakari Naporoo, Youth Organizer, Mion Constituency.
#Mr. Sadik Shahadu, Executive Director, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Yussif Abdul Rasheed, Project Manager, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Abdul-Rafiu Fuseini, Facilitator, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Mumuni Yirifa Yunus, Programmes Manager, Radio Justice Tamale.
#Mr. Alhassan Mashood Damba, General Manager, Radio Justice Tamale
#Chief Naa Mohammed Alhassan, Kpeni Naa
#Yɛlizoli Gaa-Naa
#Alhaji Iddrisu Nashiru, Chief Executive Officer, Hollard Life Insurance Ghana.
#Mr. Issahaku Abdul Latif, Northern Regional Director, National Health Insurance Authority.
#Mr. Ibrahim Shaibu Sawayo, Head of Sports, Radio Justice
== Shikuru Anthem ==
Bisco - Your Sons and Daughters salutes you
Bisco the great
The first Business School of the North!!!!
<nowiki>*</nowiki>Labi yili*
Bisco! The bank of business professionals
We are proud to be products of Tamale Bisco
The constant dreams of Bisco
Is to produce the best, Secretaries, Accountants and Managers
Labi yili bahigu buyi
Let's all pursue this purpose
With heads and hearts and hands
To bring home peace, love and unity!!!!
This we pray oh lord.
== Kpaŋmaŋ ==
1st in Debate (No Yawa Project) yuuni 2017.
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Dagbaŋ]]
<references />
01a13fkyxxdll6fzxuvx4r3iyks63d4
41973
41972
2022-08-02T15:46:42Z
Yakubu Fadilatu
64
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{D-Class}}
'''Business Senior High School'''<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/about|access-date=2022-07-31|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> nyɛla shikuri shɛli din be Tudu polo, [[Tamali|Tamale]]
== Di puhayoobu sɔya ==
=== Di taŋgalimihi ===
0204528853/0372093266/0372022461<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School – Peace and Unity|url=https://bisco.edu.gh/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
=== Email ===
bshstamale@gmail.com
=== Address ===
P. O Box 262, Tamale
=== Website ===
https//bisco.edu.gh
=== Di tuma saha ===
Atani nti kpa Alizumma bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Shikuru maa "code" ==
0080104 (Bɛ ni mali shɛli sabiri WASSCE zahimbu)
== Taarihi ==
Silimiin-goli September dabaa awɔi yuuni 1963 ka Business Senior High School pili. Ŋun daa kpa shikuru maa yuli m booni Reverend Samuel Benjamin Gogoe ŋun daa yi Tarkwa<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale History {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/history|access-date=2022-08-01|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> din be Western Region yaɣili. Di bela maali anahi ni Nyankpali<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-01|language=en-GB}}</ref>,ka ba daansi ni alepile paaki kurili din be Tamale Central yaɣili.
Chira ayi nyaaŋa shikuri maa ni kpa, bɛ tuuli shikuri bila yuli m booni Mumuni Musah ŋun pa su MIMA Construction Limited saha ŋɔ. ŋuni n-daa lɛbi di tuuli Senior Prefect ( Shikurubihi kpɛma). Lala n-daa kuli nyɛli hali ka shikuri bihi ŋɔ kalinli ti paai pia ni ayi (12). Daliri din daa che ka shikuru ŋɔ bɛ nyari bihi daa nyɛla shikuru yɔri, bɛ ni daa yɛli ni bɛ yɔri di laɣafu pa nyɛ saha ŋɔ Gh 0.012 pesewas, laɣafu nyɛbu daa nyɛla tɔm n-ti bihi laamba. Saha ŋɔ zaa shikuru maa daa na nyɛla ninvuɣi yino bɛni.
Yuuni 1965, ka Gomnanti daa deei li ka di pahi Ghana Gomnanti shikuritinim puuni m-boli li Tamale Commercial Institute. Ka karimbanim kalinli chaŋ ata (3), n-kpuɣi shikuri bihi kalinli din daa yiɣisi kɔbiga ni yini (101). Bidibisi kalinli daa nyɛla pihiyɔbu ni ayi (62) ka bipuɣiŋsi nyɛ pihinahi yini kani (39).
== Di kpabu yuuni ==
Silimiingoli September dabaa awɔi, yuuni 1963 ka shikuri ŋɔ daa kpa.
== Pubu yaɣili ==
Di biɛla pubu yaɣili din nyɛla Gomnanti Shikuru
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla suhudoo mini nangbanyini
== Di nia jihi ==
Di bo wuhirisuŋ n-ti di shikurubihi zaa ka di yi di ko ka che shikuru shɛŋa ŋan kpalim, din yen che ka bɛ shikurubihi maa nia nima mini di yɛlibɔra pali ka di nyɛla shaawar’suma shɛŋa bɛ ni laɣindi gbaara, yuunisuŋ ni gbubirisuŋ shɛli shikuru ŋɔ ni yɛn ti ba.
== Di nia waɤinlli ==
Ni di yihi ban yɛn kpaŋsiri bɛ maga, ka mali tiɛhi zilima, ni shikuru ban yirina ni shɛhira gbana din viɛli ka mali dariza n-ti karim baɣsim bɔbu yaɣili mini duniya zaa tuma din be Ghana ni zaŋ ti kpa.
== Bi ni kpuɣiri bi shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba.
== Bɛ ni kpuɤiri di shikuribihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikuru bihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdi mi n-doli zahimbu shɛhira gbaŋ shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni Basic Education Certificate Examination (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri duniya yaɣa Junior high shikurti.
Lala zahimbu gbana ŋɔ bela West African Examination Council (WAEC) ka doli karimba kpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, Ghana Education Service nim yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya.
Soli lahi beni n-ti tin'duyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba.
Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "admistration."
Bɛ yi kpuɣi shikurubila naai, bɛ ni ti o shikuru maa buku bila . Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa.
Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bori ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahimbami ni bɔhi shɛŋa
shikurunim'maa maŋmaŋ'ni setti din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya admission kpɛna bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Karim baŋsim yaɤa din be shikuru ŋɔ ni ==
- Business (laasabu maalibu)
- General Arts(Taarihi,bala kaman Dagbanli,French ni din pahi,n ti pahi Geography
- Home Economics (bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ)
- General Science (tabibi bɔhambu)
== Yiya dinbe shikuru ŋɔ ni ==
Ferguson, ka di kom nyɛ zaɣi ʒee.
Aggrey, ka di kom nyɛ zaɣi dɔzim.
Nkrumah, ka di kom nyɛ zaɣi vakahili.
Danquah, ka di kom nyɛ zaɣi nuɣiso.
Gogoe, ka di kom nyɛ zaɣi pielli.
Seidu Seini, ka di kom nyɛ zaɣi orange bee nuɣiso din be di shim.
== Di karimba kpamba ==
# Rev. Samuel B. Gogoe, yuuni 1963 - 1970.
# J.A. Braimah Jnr, yuuni 1971-1972.
# Godwin Seth Senanunyam Tamakloe, yuuni 1972-1976.
# Mr. Michael N. Okyere, yuuni 1976-1978
# D.N. Loriba, yuuni 1978-1979
# John E. Bawah , yuuni 1979-1980
# Mr. Seidu Seini, yuuni 1980-1998
# Mr. J.B Dakurah, yuuni 1998-2004
# Awudu Rauf, yuuni 2004-2010
# Mr. S.B. Awari, yuuni 2010-2014
# Iddrisu Neindow, yuuni 2014-2016
# Alhaji Zack Ishmael Abu, silimiingoli January biɛɣu pia ni yini yuuni 2016 nti kpa silimiingoli September, biɛɣu pihita yinika yuuni 2016
# Ndeego J. Matthew, yuuni 2016-2021
# Mrs. Sussana Fati Braimah, 2021 hali na ni saha ŋɔ
== Di karimbi'kura ==
# [[Martin Alamisi Burnes Kaiser Amidu]]<ref>{{Cite web|last=Mohammed|first=Mutaka|date=2022-07-31|title=BISCO marked 2nd Home Coming in Tamale|url=https://diamondfmonline.com/bisco-marked-2nd-home-coming-in-tamale/|access-date=2022-08-01|website=Diamond 93.7FM|language=en-US}}</ref> - Ghana Attorney General kuro
# Alhaji Mumuni Musah, Managing Director of Mima Construction Ltd
# Alhaji Wumbei Fuseini,CEO, Mawums Agencies Ltd
# Hajia Fati Forgor, District Finance Officer, Kpandai District Assembly<ref>{{Cite web|last=admin|title=Bisco old students urge present students to maintain high academic standards|url=https://justicefmonline.com/bisco-old-students-urge-present-students-to-maintain-high-academic-standards/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
# Col. Issahaku Mohammed, Ghana Armed Forces
# Col. Fuseini Salifu, Ghana Armed Forces
# Hajia Fati Musah, Manager, ADB Tamale
# Alhaji Mohammed Saani Yakubu, Country Director, Actionaid DR Congo
# Alhaji Bashiru Aliyu, Head, Engineering Control, Stanbic Bank
# Nurudeen Bawa, National Health Insurance Scheme, Accra
# Alhaji Ahmed Imoro, Director of Finance, National Health Insurance Authority
# Mr. Didi Dramani, Assistant Coach, Ghana Black Stars
# Mr. Shaibu Ibrahim Tanko, Director of Sports, UDS
# Mr. Amidu Shiraz Labaran, Partner KPMG in Ghana
# Prof. Paul Issahaku, Canada
# Mr. Iddrisu Alhassan Iddrisu, Branch Manager, Stanbic Bank
# Mrs. Anatu Mahama Amin, CEO, Betty Aruna Prestige Memorial School
# Mohammed Ibn Abdallah, Media Practitioner, Diamond FM
# Alhaji Mohammed Baba Inusah, Principal Assistant, Clerk of Parliament
# Mr. Emmanuel Afreh Owusu, Senior Assistant Registrar, UCC
# Dr. Alhassan Andani, Senior Lecturer, UDS
#COP Timothy Yoosa Bonga, Former Northern Regional Police Commander.
#Boting Naa Moses Alhassan, Retired Chief Director, Ministry of Roads and Highways.
#Hajia Sherifa Yahaya Iddi, Principal Midwifery Officer, Tamale West Hospital.
#Alhaji Nurideen Mahama, Retired Regional Director, Audit Service.
#Mrs. Selina Ziddah, Head of Audit Service in Gomoah West District.
#Alhaji Aminu Issahaku, Municipal Finance Officer, Yilo Krobo Municipality.
#Ms. Duduyeri Bridget, Development Worker.
#Mr. Abdul Mumin Mohammed General, Public Policy Expert.
#Mr. Ibrahim Abdallah, Manager and Lead Specialist, MTN Ghana.
#Mr. Sulemana M. Murijan, Finance Manager, Securities and Exchange Commission.
#Mr. Shamwill Abdul-Karim, Parliament House.
#Dr. Ibrahim Abdul-Jalil, Director, Dar Al Istithmar.
#Dr. Iddrisu Abdul Malik, Country Advisor, Institute for Fiscal Studies, UK.
#Mr. Sulemana Misbaw, Founder and CEO of Tamaha Ghana.
#Mr. Iddrisu Mohammed Hussein, General Manager, Finance & Admin, Royal Crown Packaging.
#Mrs. Hamidatu Muktar Adam, Sagani TV
#Alhaji Mohammed Faisal Amadu, Lecturer, UDS.
#Mr. Chentiba Ahmed Taufique, Lecturer, UDS.
#Mr. Abudulai Munkaila, Lecturer, UPSA.
#Mr. Alhassan Mohammed Hafiz, ODCP Professional and Consultant.
#Mr Achagwe Luguje, Director General of Ghana Ports and Harbour.
#Alhaji Muniru Muktar, Head of Customer Service, GCB Bank plc.
#Hajia Fauzia Amadu, Controller and Accountant General Department.
#Mrs Margaret Afi Tenkorang, Superintendent of police at the CID Headquarters
#Rev. Timothy Ernest Annoh, Presbyterian Church of Ghana.
#Dr. Issac Owusu Mensah, Director of Research at the office of the President.
#Prof. Daniel A. Bagah, Member, Council of State.
#Mr. Peter Kennedy Anum, Sahara Radio, United Kingdom.
#Mr. Mohammed Abubakari Naporoo, Youth Organizer, Mion Constituency.
#Mr. Sadik Shahadu, Executive Director, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Yussif Abdul Rasheed, Project Manager, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Abdul-Rafiu Fuseini, Facilitator, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Mumuni Yirifa Yunus, Programmes Manager, Radio Justice Tamale.
#Mr. Alhassan Mashood Damba, General Manager, Radio Justice Tamale
#Chief Naa Mohammed Alhassan, Kpeni Naa
#Yɛlizoli Gaa-Naa
#Alhaji Iddrisu Nashiru, Chief Executive Officer, Hollard Life Insurance Ghana.
#Mr. Issahaku Abdul Latif, Northern Regional Director, National Health Insurance Authority.
#Mr. Ibrahim Shaibu Sawayo, Head of Sports, Radio Justice
== Shikuru Anthem ==
Bisco - Your Sons and Daughters salutes you
Bisco the great
The first Business School of the North!!!!
<nowiki>*</nowiki>Labi yili*
Bisco! The bank of business professionals
We are proud to be products of Tamale Bisco
The constant dreams of Bisco
Is to produce the best, Secretaries, Accountants and Managers
Labi yili bahigu buyi
Let's all pursue this purpose
With heads and hearts and hands
To bring home peace, love and unity!!!!
This we pray oh lord.
== Kpaŋmaŋ ==
1st in Debate (No Yawa Project) yuuni 2017.
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Dagbaŋ]]
<references />
6y41idvtgnauab3kuamzotd2qxfm2mb
41974
41973
2022-08-02T17:10:46Z
Alhaj Darajaati
22
Remove a section
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{D-Class}}
'''Business Senior High School'''<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/about|access-date=2022-07-31|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> nyɛla shikuri shɛli din be Tudu polo, [[Tamali|Tamale]]
=== Di taŋgalimihi ===
0204528853/0372093266/0372022461<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School – Peace and Unity|url=https://bisco.edu.gh/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
=== Email ===
bshstamale@gmail.com
=== Address ===
P. O Box 262, Tamale
=== Website ===
https//bisco.edu.gh
=== Di tuma saha ===
Atani nti kpa Alizumma bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Shikuru maa "code" ==
0080104 (Bɛ ni mali shɛli sabiri WASSCE zahimbu)
== Taarihi ==
Silimiin-goli September dabaa awɔi yuuni 1963 ka Business Senior High School pili. Ŋun daa kpa shikuru maa yuli m booni Reverend Samuel Benjamin Gogoe ŋun daa yi Tarkwa<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale History {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/history|access-date=2022-08-01|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> din be Western Region yaɣili. Di bela maali anahi ni Nyankpali<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-01|language=en-GB}}</ref>,ka ba daansi ni alepile paaki kurili din be Tamale Central yaɣili.
Chira ayi nyaaŋa shikuri maa ni kpa, bɛ tuuli shikuri bila yuli m booni Mumuni Musah ŋun pa su MIMA Construction Limited saha ŋɔ. ŋuni n-daa lɛbi di tuuli Senior Prefect ( Shikurubihi kpɛma). Lala n-daa kuli nyɛli hali ka shikuri bihi ŋɔ kalinli ti paai pia ni ayi (12). Daliri din daa che ka shikuru ŋɔ bɛ nyari bihi daa nyɛla shikuru yɔri, bɛ ni daa yɛli ni bɛ yɔri di laɣafu pa nyɛ saha ŋɔ Gh 0.012 pesewas, laɣafu nyɛbu daa nyɛla tɔm n-ti bihi laamba. Saha ŋɔ zaa shikuru maa daa na nyɛla ninvuɣi yino bɛni.
Yuuni 1965, ka Gomnanti daa deei li ka di pahi Ghana Gomnanti shikuritinim puuni m-boli li Tamale Commercial Institute. Ka karimbanim kalinli chaŋ ata (3), n-kpuɣi shikuri bihi kalinli din daa yiɣisi kɔbiga ni yini (101). Bidibisi kalinli daa nyɛla pihiyɔbu ni ayi (62) ka bipuɣiŋsi nyɛ pihinahi yini kani (39).
== Di kpabu yuuni ==
Silimiingoli September dabaa awɔi, yuuni 1963 ka shikuri ŋɔ daa kpa.
== Pubu yaɣili ==
Di biɛla pubu yaɣili din nyɛla Gomnanti Shikuru
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla suhudoo mini nangbanyini
== Di nia jihi ==
Di bo wuhirisuŋ n-ti di shikurubihi zaa ka di yi di ko ka che shikuru shɛŋa ŋan kpalim, din yen che ka bɛ shikurubihi maa nia nima mini di yɛlibɔra pali ka di nyɛla shaawar’suma shɛŋa bɛ ni laɣindi gbaara, yuunisuŋ ni gbubirisuŋ shɛli shikuru ŋɔ ni yɛn ti ba.
== Di nia waɤinlli ==
Ni di yihi ban yɛn kpaŋsiri bɛ maga, ka mali tiɛhi zilima, ni shikuru ban yirina ni shɛhira gbana din viɛli ka mali dariza n-ti karim baɣsim bɔbu yaɣili mini duniya zaa tuma din be Ghana ni zaŋ ti kpa.
== Bi ni kpuɣiri bi shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba.
== Bɛ ni kpuɤiri di shikuribihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikuru bihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdi mi n-doli zahimbu shɛhira gbaŋ shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni Basic Education Certificate Examination (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri duniya yaɣa Junior high shikurti.
Lala zahimbu gbana ŋɔ bela West African Examination Council (WAEC) ka doli karimba kpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, Ghana Education Service nim yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya.
Soli lahi beni n-ti tin'duyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba.
Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "admistration."
Bɛ yi kpuɣi shikurubila naai, bɛ ni ti o shikuru maa buku bila . Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa.
Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bori ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahimbami ni bɔhi shɛŋa
shikurunim'maa maŋmaŋ'ni setti din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya admission kpɛna bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Karim baŋsim yaɤa din be shikuru ŋɔ ni ==
- Business (laasabu maalibu)
- General Arts(Taarihi,bala kaman Dagbanli,French ni din pahi,n ti pahi Geography
- Home Economics (bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ)
- General Science (tabibi bɔhambu)
== Yiya dinbe shikuru ŋɔ ni ==
Ferguson, ka di kom nyɛ zaɣi ʒee.
Aggrey, ka di kom nyɛ zaɣi dɔzim.
Nkrumah, ka di kom nyɛ zaɣi vakahili.
Danquah, ka di kom nyɛ zaɣi nuɣiso.
Gogoe, ka di kom nyɛ zaɣi pielli.
Seidu Seini, ka di kom nyɛ zaɣi orange bee nuɣiso din be di shim.
== Di karimba kpamba ==
# Rev. Samuel B. Gogoe, yuuni 1963 - 1970.
# J.A. Braimah Jnr, yuuni 1971-1972.
# Godwin Seth Senanunyam Tamakloe, yuuni 1972-1976.
# Mr. Michael N. Okyere, yuuni 1976-1978
# D.N. Loriba, yuuni 1978-1979
# John E. Bawah , yuuni 1979-1980
# Mr. Seidu Seini, yuuni 1980-1998
# Mr. J.B Dakurah, yuuni 1998-2004
# Awudu Rauf, yuuni 2004-2010
# Mr. S.B. Awari, yuuni 2010-2014
# Iddrisu Neindow, yuuni 2014-2016
# Alhaji Zack Ishmael Abu, silimiingoli January biɛɣu pia ni yini yuuni 2016 nti kpa silimiingoli September, biɛɣu pihita yinika yuuni 2016
# Ndeego J. Matthew, yuuni 2016-2021
# Mrs. Sussana Fati Braimah, 2021 hali na ni saha ŋɔ
== Di karimbi'kura ==
# [[Martin Alamisi Burnes Kaiser Amidu]]<ref>{{Cite web|last=Mohammed|first=Mutaka|date=2022-07-31|title=BISCO marked 2nd Home Coming in Tamale|url=https://diamondfmonline.com/bisco-marked-2nd-home-coming-in-tamale/|access-date=2022-08-01|website=Diamond 93.7FM|language=en-US}}</ref> - Ghana Attorney General kuro
# Alhaji Mumuni Musah, Managing Director of Mima Construction Ltd
# Alhaji Wumbei Fuseini,CEO, Mawums Agencies Ltd
# Hajia Fati Forgor, District Finance Officer, Kpandai District Assembly<ref>{{Cite web|last=admin|title=Bisco old students urge present students to maintain high academic standards|url=https://justicefmonline.com/bisco-old-students-urge-present-students-to-maintain-high-academic-standards/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
# Col. Issahaku Mohammed, Ghana Armed Forces
# Col. Fuseini Salifu, Ghana Armed Forces
# Hajia Fati Musah, Manager, ADB Tamale
# Alhaji Mohammed Saani Yakubu, Country Director, Actionaid DR Congo
# Alhaji Bashiru Aliyu, Head, Engineering Control, Stanbic Bank
# Nurudeen Bawa, National Health Insurance Scheme, Accra
# Alhaji Ahmed Imoro, Director of Finance, National Health Insurance Authority
# Mr. Didi Dramani, Assistant Coach, Ghana Black Stars
# Mr. Shaibu Ibrahim Tanko, Director of Sports, UDS
# Mr. Amidu Shiraz Labaran, Partner KPMG in Ghana
# Prof. Paul Issahaku, Canada
# Mr. Iddrisu Alhassan Iddrisu, Branch Manager, Stanbic Bank
# Mrs. Anatu Mahama Amin, CEO, Betty Aruna Prestige Memorial School
# Mohammed Ibn Abdallah, Media Practitioner, Diamond FM
# Alhaji Mohammed Baba Inusah, Principal Assistant, Clerk of Parliament
# Mr. Emmanuel Afreh Owusu, Senior Assistant Registrar, UCC
# Dr. Alhassan Andani, Senior Lecturer, UDS
#COP Timothy Yoosa Bonga, Former Northern Regional Police Commander.
#Boting Naa Moses Alhassan, Retired Chief Director, Ministry of Roads and Highways.
#Hajia Sherifa Yahaya Iddi, Principal Midwifery Officer, Tamale West Hospital.
#Alhaji Nurideen Mahama, Retired Regional Director, Audit Service.
#Mrs. Selina Ziddah, Head of Audit Service in Gomoah West District.
#Alhaji Aminu Issahaku, Municipal Finance Officer, Yilo Krobo Municipality.
#Ms. Duduyeri Bridget, Development Worker.
#Mr. Abdul Mumin Mohammed General, Public Policy Expert.
#Mr. Ibrahim Abdallah, Manager and Lead Specialist, MTN Ghana.
#Mr. Sulemana M. Murijan, Finance Manager, Securities and Exchange Commission.
#Mr. Shamwill Abdul-Karim, Parliament House.
#Dr. Ibrahim Abdul-Jalil, Director, Dar Al Istithmar.
#Dr. Iddrisu Abdul Malik, Country Advisor, Institute for Fiscal Studies, UK.
#Mr. Sulemana Misbaw, Founder and CEO of Tamaha Ghana.
#Mr. Iddrisu Mohammed Hussein, General Manager, Finance & Admin, Royal Crown Packaging.
#Mrs. Hamidatu Muktar Adam, Sagani TV
#Alhaji Mohammed Faisal Amadu, Lecturer, UDS.
#Mr. Chentiba Ahmed Taufique, Lecturer, UDS.
#Mr. Abudulai Munkaila, Lecturer, UPSA.
#Mr. Alhassan Mohammed Hafiz, ODCP Professional and Consultant.
#Mr Achagwe Luguje, Director General of Ghana Ports and Harbour.
#Alhaji Muniru Muktar, Head of Customer Service, GCB Bank plc.
#Hajia Fauzia Amadu, Controller and Accountant General Department.
#Mrs Margaret Afi Tenkorang, Superintendent of police at the CID Headquarters
#Rev. Timothy Ernest Annoh, Presbyterian Church of Ghana.
#Dr. Issac Owusu Mensah, Director of Research at the office of the President.
#Prof. Daniel A. Bagah, Member, Council of State.
#Mr. Peter Kennedy Anum, Sahara Radio, United Kingdom.
#Mr. Mohammed Abubakari Naporoo, Youth Organizer, Mion Constituency.
#Mr. Sadik Shahadu, Executive Director, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Yussif Abdul Rasheed, Project Manager, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Abdul-Rafiu Fuseini, Facilitator, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Mumuni Yirifa Yunus, Programmes Manager, Radio Justice Tamale.
#Mr. Alhassan Mashood Damba, General Manager, Radio Justice Tamale
#Chief Naa Mohammed Alhassan, Kpeni Naa
#Yɛlizoli Gaa-Naa
#Alhaji Iddrisu Nashiru, Chief Executive Officer, Hollard Life Insurance Ghana.
#Mr. Issahaku Abdul Latif, Northern Regional Director, National Health Insurance Authority.
#Mr. Ibrahim Shaibu Sawayo, Head of Sports, Radio Justice
== Shikuru Anthem ==
Bisco - Your Sons and Daughters salutes you
Bisco the great
The first Business School of the North!!!!
<nowiki>*</nowiki>Labi yili*
Bisco! The bank of business professionals
We are proud to be products of Tamale Bisco
The constant dreams of Bisco
Is to produce the best, Secretaries, Accountants and Managers
Labi yili bahigu buyi
Let's all pursue this purpose
With heads and hearts and hands
To bring home peace, love and unity!!!!
This we pray oh lord.
== Kpaŋmaŋ ==
1st in Debate (No Yawa Project) yuuni 2017.
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Dagbaŋ]]
<references />
kwshy5iq9906miag3514h0f89nyfo8u
41977
41974
2022-08-02T20:32:14Z
Adam Kamaldeen
1825
/* Di nia waɤinlli */Correct spelling
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{D-Class}}
'''Business Senior High School'''<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/about|access-date=2022-07-31|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> nyɛla shikuri shɛli din be Tudu polo, [[Tamali|Tamale]]
=== Di taŋgalimihi ===
0204528853/0372093266/0372022461<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School – Peace and Unity|url=https://bisco.edu.gh/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
=== Email ===
bshstamale@gmail.com
=== Address ===
P. O Box 262, Tamale
=== Website ===
https//bisco.edu.gh
=== Di tuma saha ===
Atani nti kpa Alizumma bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Shikuru maa "code" ==
0080104 (Bɛ ni mali shɛli sabiri WASSCE zahimbu)
== Taarihi ==
Silimiin-goli September dabaa awɔi yuuni 1963 ka Business Senior High School pili. Ŋun daa kpa shikuru maa yuli m booni Reverend Samuel Benjamin Gogoe ŋun daa yi Tarkwa<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale History {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/history|access-date=2022-08-01|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> din be Western Region yaɣili. Di bela maali anahi ni Nyankpali<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-01|language=en-GB}}</ref>,ka ba daansi ni alepile paaki kurili din be Tamale Central yaɣili.
Chira ayi nyaaŋa shikuri maa ni kpa, bɛ tuuli shikuri bila yuli m booni Mumuni Musah ŋun pa su MIMA Construction Limited saha ŋɔ. ŋuni n-daa lɛbi di tuuli Senior Prefect ( Shikurubihi kpɛma). Lala n-daa kuli nyɛli hali ka shikuri bihi ŋɔ kalinli ti paai pia ni ayi (12). Daliri din daa che ka shikuru ŋɔ bɛ nyari bihi daa nyɛla shikuru yɔri, bɛ ni daa yɛli ni bɛ yɔri di laɣafu pa nyɛ saha ŋɔ Gh 0.012 pesewas, laɣafu nyɛbu daa nyɛla tɔm n-ti bihi laamba. Saha ŋɔ zaa shikuru maa daa na nyɛla ninvuɣi yino bɛni.
Yuuni 1965, ka Gomnanti daa deei li ka di pahi Ghana Gomnanti shikuritinim puuni m-boli li Tamale Commercial Institute. Ka karimbanim kalinli chaŋ ata (3), n-kpuɣi shikuri bihi kalinli din daa yiɣisi kɔbiga ni yini (101). Bidibisi kalinli daa nyɛla pihiyɔbu ni ayi (62) ka bipuɣiŋsi nyɛ pihinahi yini kani (39).
== Di kpabu yuuni ==
Silimiingoli September dabaa awɔi, yuuni 1963 ka shikuri ŋɔ daa kpa.
== Pubu yaɣili ==
Di biɛla pubu yaɣili din nyɛla Gomnanti Shikuru
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla suhudoo mini nangbanyini
== Di nia jihi ==
Di bo wuhirisuŋ n-ti di shikurubihi zaa ka di yi di ko ka che shikuru shɛŋa ŋan kpalim, din yen che ka bɛ shikurubihi maa nia nima mini di yɛlibɔra pali ka di nyɛla shaawar’suma shɛŋa bɛ ni laɣindi gbaara, yuunisuŋ ni gbubirisuŋ shɛli shikuru ŋɔ ni yɛn ti ba.
== Di nia waɤinlli ==
Ni di yihi ban yɛn kpaŋsiri bɛ maga, ka mali tiɛhi zilima, ni shikuru ban yirina ni shɛhira gbana din viɛli ka mali dariza n-ti karim baŋsim bɔbu yaɣili mini duniya zaa tuma din be Ghana ni zaŋ ti kpa.
== Bi ni kpuɣiri bi shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba.
== Bɛ ni kpuɤiri di shikuribihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikuru bihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdi mi n-doli zahimbu shɛhira gbaŋ shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni Basic Education Certificate Examination (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri duniya yaɣa Junior high shikurti.
Lala zahimbu gbana ŋɔ bela West African Examination Council (WAEC) ka doli karimba kpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, Ghana Education Service nim yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya.
Soli lahi beni n-ti tin'duyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba.
Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "admistration."
Bɛ yi kpuɣi shikurubila naai, bɛ ni ti o shikuru maa buku bila . Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa.
Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bori ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahimbami ni bɔhi shɛŋa
shikurunim'maa maŋmaŋ'ni setti din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya admission kpɛna bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Karim baŋsim yaɤa din be shikuru ŋɔ ni ==
- Business (laasabu maalibu)
- General Arts(Taarihi,bala kaman Dagbanli,French ni din pahi,n ti pahi Geography
- Home Economics (bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ)
- General Science (tabibi bɔhambu)
== Yiya dinbe shikuru ŋɔ ni ==
Ferguson, ka di kom nyɛ zaɣi ʒee.
Aggrey, ka di kom nyɛ zaɣi dɔzim.
Nkrumah, ka di kom nyɛ zaɣi vakahili.
Danquah, ka di kom nyɛ zaɣi nuɣiso.
Gogoe, ka di kom nyɛ zaɣi pielli.
Seidu Seini, ka di kom nyɛ zaɣi orange bee nuɣiso din be di shim.
== Di karimba kpamba ==
# Rev. Samuel B. Gogoe, yuuni 1963 - 1970.
# J.A. Braimah Jnr, yuuni 1971-1972.
# Godwin Seth Senanunyam Tamakloe, yuuni 1972-1976.
# Mr. Michael N. Okyere, yuuni 1976-1978
# D.N. Loriba, yuuni 1978-1979
# John E. Bawah , yuuni 1979-1980
# Mr. Seidu Seini, yuuni 1980-1998
# Mr. J.B Dakurah, yuuni 1998-2004
# Awudu Rauf, yuuni 2004-2010
# Mr. S.B. Awari, yuuni 2010-2014
# Iddrisu Neindow, yuuni 2014-2016
# Alhaji Zack Ishmael Abu, silimiingoli January biɛɣu pia ni yini yuuni 2016 nti kpa silimiingoli September, biɛɣu pihita yinika yuuni 2016
# Ndeego J. Matthew, yuuni 2016-2021
# Mrs. Sussana Fati Braimah, 2021 hali na ni saha ŋɔ
== Di karimbi'kura ==
# [[Martin Alamisi Burnes Kaiser Amidu]]<ref>{{Cite web|last=Mohammed|first=Mutaka|date=2022-07-31|title=BISCO marked 2nd Home Coming in Tamale|url=https://diamondfmonline.com/bisco-marked-2nd-home-coming-in-tamale/|access-date=2022-08-01|website=Diamond 93.7FM|language=en-US}}</ref> - Ghana Attorney General kuro
# Alhaji Mumuni Musah, Managing Director of Mima Construction Ltd
# Alhaji Wumbei Fuseini,CEO, Mawums Agencies Ltd
# Hajia Fati Forgor, District Finance Officer, Kpandai District Assembly<ref>{{Cite web|last=admin|title=Bisco old students urge present students to maintain high academic standards|url=https://justicefmonline.com/bisco-old-students-urge-present-students-to-maintain-high-academic-standards/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
# Col. Issahaku Mohammed, Ghana Armed Forces
# Col. Fuseini Salifu, Ghana Armed Forces
# Hajia Fati Musah, Manager, ADB Tamale
# Alhaji Mohammed Saani Yakubu, Country Director, Actionaid DR Congo
# Alhaji Bashiru Aliyu, Head, Engineering Control, Stanbic Bank
# Nurudeen Bawa, National Health Insurance Scheme, Accra
# Alhaji Ahmed Imoro, Director of Finance, National Health Insurance Authority
# Mr. Didi Dramani, Assistant Coach, Ghana Black Stars
# Mr. Shaibu Ibrahim Tanko, Director of Sports, UDS
# Mr. Amidu Shiraz Labaran, Partner KPMG in Ghana
# Prof. Paul Issahaku, Canada
# Mr. Iddrisu Alhassan Iddrisu, Branch Manager, Stanbic Bank
# Mrs. Anatu Mahama Amin, CEO, Betty Aruna Prestige Memorial School
# Mohammed Ibn Abdallah, Media Practitioner, Diamond FM
# Alhaji Mohammed Baba Inusah, Principal Assistant, Clerk of Parliament
# Mr. Emmanuel Afreh Owusu, Senior Assistant Registrar, UCC
# Dr. Alhassan Andani, Senior Lecturer, UDS
#COP Timothy Yoosa Bonga, Former Northern Regional Police Commander.
#Boting Naa Moses Alhassan, Retired Chief Director, Ministry of Roads and Highways.
#Hajia Sherifa Yahaya Iddi, Principal Midwifery Officer, Tamale West Hospital.
#Alhaji Nurideen Mahama, Retired Regional Director, Audit Service.
#Mrs. Selina Ziddah, Head of Audit Service in Gomoah West District.
#Alhaji Aminu Issahaku, Municipal Finance Officer, Yilo Krobo Municipality.
#Ms. Duduyeri Bridget, Development Worker.
#Mr. Abdul Mumin Mohammed General, Public Policy Expert.
#Mr. Ibrahim Abdallah, Manager and Lead Specialist, MTN Ghana.
#Mr. Sulemana M. Murijan, Finance Manager, Securities and Exchange Commission.
#Mr. Shamwill Abdul-Karim, Parliament House.
#Dr. Ibrahim Abdul-Jalil, Director, Dar Al Istithmar.
#Dr. Iddrisu Abdul Malik, Country Advisor, Institute for Fiscal Studies, UK.
#Mr. Sulemana Misbaw, Founder and CEO of Tamaha Ghana.
#Mr. Iddrisu Mohammed Hussein, General Manager, Finance & Admin, Royal Crown Packaging.
#Mrs. Hamidatu Muktar Adam, Sagani TV
#Alhaji Mohammed Faisal Amadu, Lecturer, UDS.
#Mr. Chentiba Ahmed Taufique, Lecturer, UDS.
#Mr. Abudulai Munkaila, Lecturer, UPSA.
#Mr. Alhassan Mohammed Hafiz, ODCP Professional and Consultant.
#Mr Achagwe Luguje, Director General of Ghana Ports and Harbour.
#Alhaji Muniru Muktar, Head of Customer Service, GCB Bank plc.
#Hajia Fauzia Amadu, Controller and Accountant General Department.
#Mrs Margaret Afi Tenkorang, Superintendent of police at the CID Headquarters
#Rev. Timothy Ernest Annoh, Presbyterian Church of Ghana.
#Dr. Issac Owusu Mensah, Director of Research at the office of the President.
#Prof. Daniel A. Bagah, Member, Council of State.
#Mr. Peter Kennedy Anum, Sahara Radio, United Kingdom.
#Mr. Mohammed Abubakari Naporoo, Youth Organizer, Mion Constituency.
#Mr. Sadik Shahadu, Executive Director, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Yussif Abdul Rasheed, Project Manager, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Abdul-Rafiu Fuseini, Facilitator, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Mumuni Yirifa Yunus, Programmes Manager, Radio Justice Tamale.
#Mr. Alhassan Mashood Damba, General Manager, Radio Justice Tamale
#Chief Naa Mohammed Alhassan, Kpeni Naa
#Yɛlizoli Gaa-Naa
#Alhaji Iddrisu Nashiru, Chief Executive Officer, Hollard Life Insurance Ghana.
#Mr. Issahaku Abdul Latif, Northern Regional Director, National Health Insurance Authority.
#Mr. Ibrahim Shaibu Sawayo, Head of Sports, Radio Justice
== Shikuru Anthem ==
Bisco - Your Sons and Daughters salutes you
Bisco the great
The first Business School of the North!!!!
<nowiki>*</nowiki>Labi yili*
Bisco! The bank of business professionals
We are proud to be products of Tamale Bisco
The constant dreams of Bisco
Is to produce the best, Secretaries, Accountants and Managers
Labi yili bahigu buyi
Let's all pursue this purpose
With heads and hearts and hands
To bring home peace, love and unity!!!!
This we pray oh lord.
== Kpaŋmaŋ ==
1st in Debate (No Yawa Project) yuuni 2017.
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Dagbaŋ]]
<references />
9vd2qstfn8da0rmccxk88lqm3k8zvcc
41978
41977
2022-08-02T22:23:44Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Taarihi */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{D-Class}}
'''Business Senior High School'''<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/about|access-date=2022-07-31|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> nyɛla shikuri shɛli din be Tudu polo, [[Tamali|Tamale]]
=== Di taŋgalimihi ===
0204528853/0372093266/0372022461<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School – Peace and Unity|url=https://bisco.edu.gh/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
=== Email ===
bshstamale@gmail.com
=== Address ===
P. O Box 262, Tamale
=== Website ===
https//bisco.edu.gh
=== Di tuma saha ===
Atani nti kpa Alizumma bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Shikuru maa "code" ==
0080104 (Bɛ ni mali shɛli sabiri WASSCE zahimbu)
== Taarihi ==
Silimiin-goli September dabaa awɔi yuuni 1963 ka Business Senior High School pili. Ŋun daa kpa shikuru maa yuli m booni Reverend Samuel Benjamin Gogoe ŋun daa yi Tarkwa<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale History {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/history|access-date=2022-08-01|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> din be Western Region yaɣili. Di bela maali anahi ni Nyankpali<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-01|language=en-GB}}</ref>,ka ba daansi ni alepile paaki kurili din be Tamale Central yaɣili.
Chira ayi nyaaŋa shikuri maa ni kpa, bɛ tuuli shikuri bila yuli m booni Mumuni Musah ŋun pa su MIMA Construction Limited saha ŋɔ. ŋuni n-daa lɛbi di tuuli Senior Prefect (Shikurubihi kpɛma). Lala n-daa kuli nyɛli hali ka shikuri bihi ŋɔ kalinli ti paai pia ni ayi (12). Daliri din daa che ka shikuru ŋɔ bɛ nyari bihi daa nyɛla shikuru yɔri, bɛ ni daa yɛli ni bɛ yɔri di laɣafu pa nyɛ saha ŋɔ Gh 0.012 pesewas, laɣafu nyɛbu daa nyɛla tɔm n-ti bihi laamba. Saha ŋɔ zaa shikuru maa daa na nyɛla ninvuɣi yino bɛni.
Yuuni 1965, ka Gomnanti daa deei li ka di pahi Ghana Gomnanti shikuritinim puuni m-boli li Tamale Commercial Institute. Ka karimbanim kalinli chaŋ ata (3), n-kpuɣi shikuri bihi kalinli din daa yiɣisi kɔbiga ni yini (101). Bidibisi kalinli daa nyɛla pihiyɔbu ni ayi (62) ka bipuɣiŋsi nyɛ pihinahi yini kani (39).
== Di kpabu yuuni ==
Silimiingoli September dabaa awɔi, yuuni 1963 ka shikuri ŋɔ daa kpa.
== Pubu yaɣili ==
Di biɛla pubu yaɣili din nyɛla Gomnanti Shikuru
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla suhudoo mini nangbanyini
== Di nia jihi ==
Di bo wuhirisuŋ n-ti di shikurubihi zaa ka di yi di ko ka che shikuru shɛŋa ŋan kpalim, din yen che ka bɛ shikurubihi maa nia nima mini di yɛlibɔra pali ka di nyɛla shaawar’suma shɛŋa bɛ ni laɣindi gbaara, yuunisuŋ ni gbubirisuŋ shɛli shikuru ŋɔ ni yɛn ti ba.
== Di nia waɤinlli ==
Ni di yihi ban yɛn kpaŋsiri bɛ maga, ka mali tiɛhi zilima, ni shikuru ban yirina ni shɛhira gbana din viɛli ka mali dariza n-ti karim baŋsim bɔbu yaɣili mini duniya zaa tuma din be Ghana ni zaŋ ti kpa.
== Bi ni kpuɣiri bi shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba.
== Bɛ ni kpuɤiri di shikuribihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikuru bihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdi mi n-doli zahimbu shɛhira gbaŋ shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni Basic Education Certificate Examination (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri duniya yaɣa Junior high shikurti.
Lala zahimbu gbana ŋɔ bela West African Examination Council (WAEC) ka doli karimba kpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, Ghana Education Service nim yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya.
Soli lahi beni n-ti tin'duyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba.
Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "admistration."
Bɛ yi kpuɣi shikurubila naai, bɛ ni ti o shikuru maa buku bila . Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa.
Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bori ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahimbami ni bɔhi shɛŋa
shikurunim'maa maŋmaŋ'ni setti din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya admission kpɛna bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Karim baŋsim yaɤa din be shikuru ŋɔ ni ==
- Business (laasabu maalibu)
- General Arts(Taarihi,bala kaman Dagbanli,French ni din pahi,n ti pahi Geography
- Home Economics (bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ)
- General Science (tabibi bɔhambu)
== Yiya dinbe shikuru ŋɔ ni ==
Ferguson, ka di kom nyɛ zaɣi ʒee.
Aggrey, ka di kom nyɛ zaɣi dɔzim.
Nkrumah, ka di kom nyɛ zaɣi vakahili.
Danquah, ka di kom nyɛ zaɣi nuɣiso.
Gogoe, ka di kom nyɛ zaɣi pielli.
Seidu Seini, ka di kom nyɛ zaɣi orange bee nuɣiso din be di shim.
== Di karimba kpamba ==
# Rev. Samuel B. Gogoe, yuuni 1963 - 1970.
# J.A. Braimah Jnr, yuuni 1971-1972.
# Godwin Seth Senanunyam Tamakloe, yuuni 1972-1976.
# Mr. Michael N. Okyere, yuuni 1976-1978
# D.N. Loriba, yuuni 1978-1979
# John E. Bawah , yuuni 1979-1980
# Mr. Seidu Seini, yuuni 1980-1998
# Mr. J.B Dakurah, yuuni 1998-2004
# Awudu Rauf, yuuni 2004-2010
# Mr. S.B. Awari, yuuni 2010-2014
# Iddrisu Neindow, yuuni 2014-2016
# Alhaji Zack Ishmael Abu, silimiingoli January biɛɣu pia ni yini yuuni 2016 nti kpa silimiingoli September, biɛɣu pihita yinika yuuni 2016
# Ndeego J. Matthew, yuuni 2016-2021
# Mrs. Sussana Fati Braimah, 2021 hali na ni saha ŋɔ
== Di karimbi'kura ==
# [[Martin Alamisi Burnes Kaiser Amidu]]<ref>{{Cite web|last=Mohammed|first=Mutaka|date=2022-07-31|title=BISCO marked 2nd Home Coming in Tamale|url=https://diamondfmonline.com/bisco-marked-2nd-home-coming-in-tamale/|access-date=2022-08-01|website=Diamond 93.7FM|language=en-US}}</ref> - Ghana Attorney General kuro
# Alhaji Mumuni Musah, Managing Director of Mima Construction Ltd
# Alhaji Wumbei Fuseini,CEO, Mawums Agencies Ltd
# Hajia Fati Forgor, District Finance Officer, Kpandai District Assembly<ref>{{Cite web|last=admin|title=Bisco old students urge present students to maintain high academic standards|url=https://justicefmonline.com/bisco-old-students-urge-present-students-to-maintain-high-academic-standards/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
# Col. Issahaku Mohammed, Ghana Armed Forces
# Col. Fuseini Salifu, Ghana Armed Forces
# Hajia Fati Musah, Manager, ADB Tamale
# Alhaji Mohammed Saani Yakubu, Country Director, Actionaid DR Congo
# Alhaji Bashiru Aliyu, Head, Engineering Control, Stanbic Bank
# Nurudeen Bawa, National Health Insurance Scheme, Accra
# Alhaji Ahmed Imoro, Director of Finance, National Health Insurance Authority
# Mr. Didi Dramani, Assistant Coach, Ghana Black Stars
# Mr. Shaibu Ibrahim Tanko, Director of Sports, UDS
# Mr. Amidu Shiraz Labaran, Partner KPMG in Ghana
# Prof. Paul Issahaku, Canada
# Mr. Iddrisu Alhassan Iddrisu, Branch Manager, Stanbic Bank
# Mrs. Anatu Mahama Amin, CEO, Betty Aruna Prestige Memorial School
# Mohammed Ibn Abdallah, Media Practitioner, Diamond FM
# Alhaji Mohammed Baba Inusah, Principal Assistant, Clerk of Parliament
# Mr. Emmanuel Afreh Owusu, Senior Assistant Registrar, UCC
# Dr. Alhassan Andani, Senior Lecturer, UDS
#COP Timothy Yoosa Bonga, Former Northern Regional Police Commander.
#Boting Naa Moses Alhassan, Retired Chief Director, Ministry of Roads and Highways.
#Hajia Sherifa Yahaya Iddi, Principal Midwifery Officer, Tamale West Hospital.
#Alhaji Nurideen Mahama, Retired Regional Director, Audit Service.
#Mrs. Selina Ziddah, Head of Audit Service in Gomoah West District.
#Alhaji Aminu Issahaku, Municipal Finance Officer, Yilo Krobo Municipality.
#Ms. Duduyeri Bridget, Development Worker.
#Mr. Abdul Mumin Mohammed General, Public Policy Expert.
#Mr. Ibrahim Abdallah, Manager and Lead Specialist, MTN Ghana.
#Mr. Sulemana M. Murijan, Finance Manager, Securities and Exchange Commission.
#Mr. Shamwill Abdul-Karim, Parliament House.
#Dr. Ibrahim Abdul-Jalil, Director, Dar Al Istithmar.
#Dr. Iddrisu Abdul Malik, Country Advisor, Institute for Fiscal Studies, UK.
#Mr. Sulemana Misbaw, Founder and CEO of Tamaha Ghana.
#Mr. Iddrisu Mohammed Hussein, General Manager, Finance & Admin, Royal Crown Packaging.
#Mrs. Hamidatu Muktar Adam, Sagani TV
#Alhaji Mohammed Faisal Amadu, Lecturer, UDS.
#Mr. Chentiba Ahmed Taufique, Lecturer, UDS.
#Mr. Abudulai Munkaila, Lecturer, UPSA.
#Mr. Alhassan Mohammed Hafiz, ODCP Professional and Consultant.
#Mr Achagwe Luguje, Director General of Ghana Ports and Harbour.
#Alhaji Muniru Muktar, Head of Customer Service, GCB Bank plc.
#Hajia Fauzia Amadu, Controller and Accountant General Department.
#Mrs Margaret Afi Tenkorang, Superintendent of police at the CID Headquarters
#Rev. Timothy Ernest Annoh, Presbyterian Church of Ghana.
#Dr. Issac Owusu Mensah, Director of Research at the office of the President.
#Prof. Daniel A. Bagah, Member, Council of State.
#Mr. Peter Kennedy Anum, Sahara Radio, United Kingdom.
#Mr. Mohammed Abubakari Naporoo, Youth Organizer, Mion Constituency.
#Mr. Sadik Shahadu, Executive Director, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Yussif Abdul Rasheed, Project Manager, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Abdul-Rafiu Fuseini, Facilitator, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Mumuni Yirifa Yunus, Programmes Manager, Radio Justice Tamale.
#Mr. Alhassan Mashood Damba, General Manager, Radio Justice Tamale
#Chief Naa Mohammed Alhassan, Kpeni Naa
#Yɛlizoli Gaa-Naa
#Alhaji Iddrisu Nashiru, Chief Executive Officer, Hollard Life Insurance Ghana.
#Mr. Issahaku Abdul Latif, Northern Regional Director, National Health Insurance Authority.
#Mr. Ibrahim Shaibu Sawayo, Head of Sports, Radio Justice
== Shikuru Anthem ==
Bisco - Your Sons and Daughters salutes you
Bisco the great
The first Business School of the North!!!!
<nowiki>*</nowiki>Labi yili*
Bisco! The bank of business professionals
We are proud to be products of Tamale Bisco
The constant dreams of Bisco
Is to produce the best, Secretaries, Accountants and Managers
Labi yili bahigu buyi
Let's all pursue this purpose
With heads and hearts and hands
To bring home peace, love and unity!!!!
This we pray oh lord.
== Kpaŋmaŋ ==
1st in Debate (No Yawa Project) yuuni 2017.
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Dagbaŋ]]
<references />
fgluwlr9ajrg66d40472zw5wqnyjiok
41979
41978
2022-08-02T22:25:48Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Taarihi */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{D-Class}}
'''Business Senior High School'''<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/about|access-date=2022-07-31|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> nyɛla shikuri shɛli din be Tudu polo, [[Tamali|Tamale]]
=== Di taŋgalimihi ===
0204528853/0372093266/0372022461<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School – Peace and Unity|url=https://bisco.edu.gh/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
=== Email ===
bshstamale@gmail.com
=== Address ===
P. O Box 262, Tamale
=== Website ===
https//bisco.edu.gh
=== Di tuma saha ===
Atani nti kpa Alizumma bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Shikuru maa "code" ==
0080104 (Bɛ ni mali shɛli sabiri WASSCE zahimbu)
== Taarihi ==
Silimiin-goli September dabaa awɔi yuuni 1963 ka Business Senior High School pili. Ŋun daa kpa shikuru maa yuli m booni Reverend Samuel Benjamin Gogoe ŋun daa yi Tarkwa<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale History {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/history|access-date=2022-08-01|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> din be Western Region yaɣili. Di bela maali anahi ni Nyankpali<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-01|language=en-GB}}</ref>, ka ba daansi ni alepile paaki kurili din be Tamale Central yaɣili.
Chira ayi nyaaŋa shikuri maa ni kpa, bɛ tuuli shikuri bila yuli m booni Mumuni Musah ŋun pa su MIMA Construction Limited saha ŋɔ. ŋuni n-daa lɛbi di tuuli Senior Prefect (Shikurubihi kpɛma). Lala n-daa kuli nyɛli hali ka shikuri bihi ŋɔ kalinli ti paai pia ni ayi (12). Daliri din daa che ka shikuru ŋɔ bɛ nyari bihi daa nyɛla shikuru yɔri, bɛ ni daa yɛli ni bɛ yɔri di laɣafu pa nyɛ saha ŋɔ Gh 0.012 pesewas, laɣafu nyɛbu daa nyɛla tɔm n-ti bihi laamba. Saha ŋɔ zaa shikuru maa daa na nyɛla ninvuɣi yino bɛni.
Yuuni 1965, ka Gomnanti daa deei li ka di pahi Ghana Gomnanti shikuritinim puuni m-boli li Tamale Commercial Institute. Ka karimbanim kalinli chaŋ ata (3), n-kpuɣi shikuri bihi kalinli din daa yiɣisi kɔbiga ni yini (101). Bidibisi kalinli daa nyɛla pihiyɔbu ni ayi (62) ka bipuɣiŋsi nyɛ pihinahi yini kani (39).
== Di kpabu yuuni ==
Silimiingoli September dabaa awɔi, yuuni 1963 ka shikuri ŋɔ daa kpa.
== Pubu yaɣili ==
Di biɛla pubu yaɣili din nyɛla Gomnanti Shikuru
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla suhudoo mini nangbanyini
== Di nia jihi ==
Di bo wuhirisuŋ n-ti di shikurubihi zaa ka di yi di ko ka che shikuru shɛŋa ŋan kpalim, din yen che ka bɛ shikurubihi maa nia nima mini di yɛlibɔra pali ka di nyɛla shaawar’suma shɛŋa bɛ ni laɣindi gbaara, yuunisuŋ ni gbubirisuŋ shɛli shikuru ŋɔ ni yɛn ti ba.
== Di nia waɤinlli ==
Ni di yihi ban yɛn kpaŋsiri bɛ maga, ka mali tiɛhi zilima, ni shikuru ban yirina ni shɛhira gbana din viɛli ka mali dariza n-ti karim baŋsim bɔbu yaɣili mini duniya zaa tuma din be Ghana ni zaŋ ti kpa.
== Bi ni kpuɣiri bi shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba.
== Bɛ ni kpuɤiri di shikuribihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikuru bihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdi mi n-doli zahimbu shɛhira gbaŋ shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni Basic Education Certificate Examination (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri duniya yaɣa Junior high shikurti.
Lala zahimbu gbana ŋɔ bela West African Examination Council (WAEC) ka doli karimba kpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, Ghana Education Service nim yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya.
Soli lahi beni n-ti tin'duyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba.
Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "admistration."
Bɛ yi kpuɣi shikurubila naai, bɛ ni ti o shikuru maa buku bila . Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa.
Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bori ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahimbami ni bɔhi shɛŋa
shikurunim'maa maŋmaŋ'ni setti din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya admission kpɛna bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Karim baŋsim yaɤa din be shikuru ŋɔ ni ==
- Business (laasabu maalibu)
- General Arts(Taarihi,bala kaman Dagbanli,French ni din pahi,n ti pahi Geography
- Home Economics (bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ)
- General Science (tabibi bɔhambu)
== Yiya dinbe shikuru ŋɔ ni ==
Ferguson, ka di kom nyɛ zaɣi ʒee.
Aggrey, ka di kom nyɛ zaɣi dɔzim.
Nkrumah, ka di kom nyɛ zaɣi vakahili.
Danquah, ka di kom nyɛ zaɣi nuɣiso.
Gogoe, ka di kom nyɛ zaɣi pielli.
Seidu Seini, ka di kom nyɛ zaɣi orange bee nuɣiso din be di shim.
== Di karimba kpamba ==
# Rev. Samuel B. Gogoe, yuuni 1963 - 1970.
# J.A. Braimah Jnr, yuuni 1971-1972.
# Godwin Seth Senanunyam Tamakloe, yuuni 1972-1976.
# Mr. Michael N. Okyere, yuuni 1976-1978
# D.N. Loriba, yuuni 1978-1979
# John E. Bawah , yuuni 1979-1980
# Mr. Seidu Seini, yuuni 1980-1998
# Mr. J.B Dakurah, yuuni 1998-2004
# Awudu Rauf, yuuni 2004-2010
# Mr. S.B. Awari, yuuni 2010-2014
# Iddrisu Neindow, yuuni 2014-2016
# Alhaji Zack Ishmael Abu, silimiingoli January biɛɣu pia ni yini yuuni 2016 nti kpa silimiingoli September, biɛɣu pihita yinika yuuni 2016
# Ndeego J. Matthew, yuuni 2016-2021
# Mrs. Sussana Fati Braimah, 2021 hali na ni saha ŋɔ
== Di karimbi'kura ==
# [[Martin Alamisi Burnes Kaiser Amidu]]<ref>{{Cite web|last=Mohammed|first=Mutaka|date=2022-07-31|title=BISCO marked 2nd Home Coming in Tamale|url=https://diamondfmonline.com/bisco-marked-2nd-home-coming-in-tamale/|access-date=2022-08-01|website=Diamond 93.7FM|language=en-US}}</ref> - Ghana Attorney General kuro
# Alhaji Mumuni Musah, Managing Director of Mima Construction Ltd
# Alhaji Wumbei Fuseini,CEO, Mawums Agencies Ltd
# Hajia Fati Forgor, District Finance Officer, Kpandai District Assembly<ref>{{Cite web|last=admin|title=Bisco old students urge present students to maintain high academic standards|url=https://justicefmonline.com/bisco-old-students-urge-present-students-to-maintain-high-academic-standards/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
# Col. Issahaku Mohammed, Ghana Armed Forces
# Col. Fuseini Salifu, Ghana Armed Forces
# Hajia Fati Musah, Manager, ADB Tamale
# Alhaji Mohammed Saani Yakubu, Country Director, Actionaid DR Congo
# Alhaji Bashiru Aliyu, Head, Engineering Control, Stanbic Bank
# Nurudeen Bawa, National Health Insurance Scheme, Accra
# Alhaji Ahmed Imoro, Director of Finance, National Health Insurance Authority
# Mr. Didi Dramani, Assistant Coach, Ghana Black Stars
# Mr. Shaibu Ibrahim Tanko, Director of Sports, UDS
# Mr. Amidu Shiraz Labaran, Partner KPMG in Ghana
# Prof. Paul Issahaku, Canada
# Mr. Iddrisu Alhassan Iddrisu, Branch Manager, Stanbic Bank
# Mrs. Anatu Mahama Amin, CEO, Betty Aruna Prestige Memorial School
# Mohammed Ibn Abdallah, Media Practitioner, Diamond FM
# Alhaji Mohammed Baba Inusah, Principal Assistant, Clerk of Parliament
# Mr. Emmanuel Afreh Owusu, Senior Assistant Registrar, UCC
# Dr. Alhassan Andani, Senior Lecturer, UDS
#COP Timothy Yoosa Bonga, Former Northern Regional Police Commander.
#Boting Naa Moses Alhassan, Retired Chief Director, Ministry of Roads and Highways.
#Hajia Sherifa Yahaya Iddi, Principal Midwifery Officer, Tamale West Hospital.
#Alhaji Nurideen Mahama, Retired Regional Director, Audit Service.
#Mrs. Selina Ziddah, Head of Audit Service in Gomoah West District.
#Alhaji Aminu Issahaku, Municipal Finance Officer, Yilo Krobo Municipality.
#Ms. Duduyeri Bridget, Development Worker.
#Mr. Abdul Mumin Mohammed General, Public Policy Expert.
#Mr. Ibrahim Abdallah, Manager and Lead Specialist, MTN Ghana.
#Mr. Sulemana M. Murijan, Finance Manager, Securities and Exchange Commission.
#Mr. Shamwill Abdul-Karim, Parliament House.
#Dr. Ibrahim Abdul-Jalil, Director, Dar Al Istithmar.
#Dr. Iddrisu Abdul Malik, Country Advisor, Institute for Fiscal Studies, UK.
#Mr. Sulemana Misbaw, Founder and CEO of Tamaha Ghana.
#Mr. Iddrisu Mohammed Hussein, General Manager, Finance & Admin, Royal Crown Packaging.
#Mrs. Hamidatu Muktar Adam, Sagani TV
#Alhaji Mohammed Faisal Amadu, Lecturer, UDS.
#Mr. Chentiba Ahmed Taufique, Lecturer, UDS.
#Mr. Abudulai Munkaila, Lecturer, UPSA.
#Mr. Alhassan Mohammed Hafiz, ODCP Professional and Consultant.
#Mr Achagwe Luguje, Director General of Ghana Ports and Harbour.
#Alhaji Muniru Muktar, Head of Customer Service, GCB Bank plc.
#Hajia Fauzia Amadu, Controller and Accountant General Department.
#Mrs Margaret Afi Tenkorang, Superintendent of police at the CID Headquarters
#Rev. Timothy Ernest Annoh, Presbyterian Church of Ghana.
#Dr. Issac Owusu Mensah, Director of Research at the office of the President.
#Prof. Daniel A. Bagah, Member, Council of State.
#Mr. Peter Kennedy Anum, Sahara Radio, United Kingdom.
#Mr. Mohammed Abubakari Naporoo, Youth Organizer, Mion Constituency.
#Mr. Sadik Shahadu, Executive Director, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Yussif Abdul Rasheed, Project Manager, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Abdul-Rafiu Fuseini, Facilitator, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Mumuni Yirifa Yunus, Programmes Manager, Radio Justice Tamale.
#Mr. Alhassan Mashood Damba, General Manager, Radio Justice Tamale
#Chief Naa Mohammed Alhassan, Kpeni Naa
#Yɛlizoli Gaa-Naa
#Alhaji Iddrisu Nashiru, Chief Executive Officer, Hollard Life Insurance Ghana.
#Mr. Issahaku Abdul Latif, Northern Regional Director, National Health Insurance Authority.
#Mr. Ibrahim Shaibu Sawayo, Head of Sports, Radio Justice
== Shikuru Anthem ==
Bisco - Your Sons and Daughters salutes you
Bisco the great
The first Business School of the North!!!!
<nowiki>*</nowiki>Labi yili*
Bisco! The bank of business professionals
We are proud to be products of Tamale Bisco
The constant dreams of Bisco
Is to produce the best, Secretaries, Accountants and Managers
Labi yili bahigu buyi
Let's all pursue this purpose
With heads and hearts and hands
To bring home peace, love and unity!!!!
This we pray oh lord.
== Kpaŋmaŋ ==
1st in Debate (No Yawa Project) yuuni 2017.
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Dagbaŋ]]
<references />
lbso9g9nv3riw79e2o2g8al8ep0ac6g
41980
41979
2022-08-02T22:32:44Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Taarihi */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{D-Class}}
'''Business Senior High School'''<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/about|access-date=2022-07-31|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> nyɛla shikuri shɛli din be Tudu polo, [[Tamali|Tamale]]
=== Di taŋgalimihi ===
0204528853/0372093266/0372022461<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School – Peace and Unity|url=https://bisco.edu.gh/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
=== Email ===
bshstamale@gmail.com
=== Address ===
P. O Box 262, Tamale
=== Website ===
https//bisco.edu.gh
=== Di tuma saha ===
Atani nti kpa Alizumma bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Shikuru maa "code" ==
0080104 (Bɛ ni mali shɛli sabiri WASSCE zahimbu)
== Taarihi ==
Silimiin-goli September dabaa awɔi yuuni 1963 ka Business Senior High School pili. Ŋun daa kpa shikuru maa yuli m booni Reverend Samuel Benjamin Gogoe ŋun daa yi Tarkwa<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale History {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/history|access-date=2022-08-01|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> din be Western Region yaɣili. Di bela maali anahi ni Nyankpali<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-01|language=en-GB}}</ref>, ka ba daansi ni alepile paaki kurili din be Tamale Central yaɣili.
Chira ayi nyaaŋa shikuri maa ni kpa, bɛ tuuli shikuri bila yuli m booni Mumuni Musah ŋun pa su MIMA Construction Limited saha ŋɔ. ŋuni n-daa lɛbi di tuuli Senior Prefect (Shikurubihi kpɛma). Lala n-daa kuli nyɛli hali ka shikuri bihi ŋɔ kalinli ti paai pia ni ayi (12). Daliri din daa che ka shikuru ŋɔ bɛ nyari bihi daa nyɛla shikuru yɔri, bɛ ni daa yɛli ni bɛ yɔri di laɣafu pa nyɛ saha ŋɔ Gh 0.012 pesewas, laɣafu nyɛbu daa nyɛla tɔm n-ti bihi laamba. Saha ŋɔ zaa shikuru maa daa na nyɛla ninvuɣi yino bɛni.
Yuuni 1965, ka Gomnanti daa deei li ka di pahi Ghana Gomnanti shikuritinim puuni m-boli li Tamale Commercial Institute. Ka karimbanim kalinli chaŋ ata (3), n-kpuɣi shikuri bihi kalinli din daa yiɣisi kɔbiga ni yini (101). Bidibisi kalinli daa nyɛla pihiyɔbu ni ayi (62) ka bipuɣiŋsi nyɛ pihinahi yini kani (39).
== Di kpabu yuuni ==
Silimiingoli September dabaa awɔi, yuuni 1963 ka shikuri ŋɔ daa kpa.
== Pubu yaɣili ==
Di biɛla pubu yaɣili din nyɛla Gomnanti Shikuru
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla suhudoo mini nangbanyini
== Di nia jihi ==
Di bo wuhirisuŋ n-ti di shikurubihi zaa ka di yi di ko ka che shikuru shɛŋa ŋan kpalim, din yen che ka bɛ shikurubihi maa nia nima mini di yɛlibɔra pali ka di nyɛla shaawar’suma shɛŋa bɛ ni laɣindi gbaara, yuunisuŋ ni gbubirisuŋ shɛli shikuru ŋɔ ni yɛn ti ba.
== Di nia waɤinlli ==
Ni di yihi ban yɛn kpaŋsiri bɛ maga, ka mali tiɛhi zilima, ni shikuru ban yirina ni shɛhira gbana din viɛli ka mali dariza n-ti karim baŋsim bɔbu yaɣili mini duniya zaa tuma din be Ghana ni zaŋ ti kpa.
== Bi ni kpuɣiri bi shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba.
== Bɛ ni kpuɤiri di shikuribihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikuru bihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdi mi n-doli zahimbu shɛhira gbaŋ shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni Basic Education Certificate Examination (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri duniya yaɣa Junior high shikurti.
Lala zahimbu gbana ŋɔ bela West African Examination Council (WAEC) ka doli karimba kpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, Ghana Education Service nim yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya.
Soli lahi beni n-ti tin'duyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba.
Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "admistration."
Bɛ yi kpuɣi shikurubila naai, bɛ ni ti o shikuru maa buku bila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa.
Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bori ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahimbami ni bɔhi shɛŋa
shikurunim'maa maŋmaŋ'ni setti din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya admission kpɛna bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Karim baŋsim yaɤa din be shikuru ŋɔ ni ==
- Business (laasabu maalibu)
- General Arts(Taarihi,bala kaman Dagbanli,French ni din pahi,n ti pahi Geography
- Home Economics (bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ)
- General Science (tabibi bɔhambu)
== Yiya dinbe shikuru ŋɔ ni ==
Ferguson, ka di kom nyɛ zaɣi ʒee.
Aggrey, ka di kom nyɛ zaɣi dɔzim.
Nkrumah, ka di kom nyɛ zaɣi vakahili.
Danquah, ka di kom nyɛ zaɣi nuɣiso.
Gogoe, ka di kom nyɛ zaɣi pielli.
Seidu Seini, ka di kom nyɛ zaɣi orange bee nuɣiso din be di shim.
== Di karimba kpamba ==
# Rev. Samuel B. Gogoe, yuuni 1963 - 1970.
# J.A. Braimah Jnr, yuuni 1971-1972.
# Godwin Seth Senanunyam Tamakloe, yuuni 1972-1976.
# Mr. Michael N. Okyere, yuuni 1976-1978
# D.N. Loriba, yuuni 1978-1979
# John E. Bawah , yuuni 1979-1980
# Mr. Seidu Seini, yuuni 1980-1998
# Mr. J.B Dakurah, yuuni 1998-2004
# Awudu Rauf, yuuni 2004-2010
# Mr. S.B. Awari, yuuni 2010-2014
# Iddrisu Neindow, yuuni 2014-2016
# Alhaji Zack Ishmael Abu, silimiingoli January biɛɣu pia ni yini yuuni 2016 nti kpa silimiingoli September, biɛɣu pihita yinika yuuni 2016
# Ndeego J. Matthew, yuuni 2016-2021
# Mrs. Sussana Fati Braimah, 2021 hali na ni saha ŋɔ
== Di karimbi'kura ==
# [[Martin Alamisi Burnes Kaiser Amidu]]<ref>{{Cite web|last=Mohammed|first=Mutaka|date=2022-07-31|title=BISCO marked 2nd Home Coming in Tamale|url=https://diamondfmonline.com/bisco-marked-2nd-home-coming-in-tamale/|access-date=2022-08-01|website=Diamond 93.7FM|language=en-US}}</ref> - Ghana Attorney General kuro
# Alhaji Mumuni Musah, Managing Director of Mima Construction Ltd
# Alhaji Wumbei Fuseini,CEO, Mawums Agencies Ltd
# Hajia Fati Forgor, District Finance Officer, Kpandai District Assembly<ref>{{Cite web|last=admin|title=Bisco old students urge present students to maintain high academic standards|url=https://justicefmonline.com/bisco-old-students-urge-present-students-to-maintain-high-academic-standards/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
# Col. Issahaku Mohammed, Ghana Armed Forces
# Col. Fuseini Salifu, Ghana Armed Forces
# Hajia Fati Musah, Manager, ADB Tamale
# Alhaji Mohammed Saani Yakubu, Country Director, Actionaid DR Congo
# Alhaji Bashiru Aliyu, Head, Engineering Control, Stanbic Bank
# Nurudeen Bawa, National Health Insurance Scheme, Accra
# Alhaji Ahmed Imoro, Director of Finance, National Health Insurance Authority
# Mr. Didi Dramani, Assistant Coach, Ghana Black Stars
# Mr. Shaibu Ibrahim Tanko, Director of Sports, UDS
# Mr. Amidu Shiraz Labaran, Partner KPMG in Ghana
# Prof. Paul Issahaku, Canada
# Mr. Iddrisu Alhassan Iddrisu, Branch Manager, Stanbic Bank
# Mrs. Anatu Mahama Amin, CEO, Betty Aruna Prestige Memorial School
# Mohammed Ibn Abdallah, Media Practitioner, Diamond FM
# Alhaji Mohammed Baba Inusah, Principal Assistant, Clerk of Parliament
# Mr. Emmanuel Afreh Owusu, Senior Assistant Registrar, UCC
# Dr. Alhassan Andani, Senior Lecturer, UDS
#COP Timothy Yoosa Bonga, Former Northern Regional Police Commander.
#Boting Naa Moses Alhassan, Retired Chief Director, Ministry of Roads and Highways.
#Hajia Sherifa Yahaya Iddi, Principal Midwifery Officer, Tamale West Hospital.
#Alhaji Nurideen Mahama, Retired Regional Director, Audit Service.
#Mrs. Selina Ziddah, Head of Audit Service in Gomoah West District.
#Alhaji Aminu Issahaku, Municipal Finance Officer, Yilo Krobo Municipality.
#Ms. Duduyeri Bridget, Development Worker.
#Mr. Abdul Mumin Mohammed General, Public Policy Expert.
#Mr. Ibrahim Abdallah, Manager and Lead Specialist, MTN Ghana.
#Mr. Sulemana M. Murijan, Finance Manager, Securities and Exchange Commission.
#Mr. Shamwill Abdul-Karim, Parliament House.
#Dr. Ibrahim Abdul-Jalil, Director, Dar Al Istithmar.
#Dr. Iddrisu Abdul Malik, Country Advisor, Institute for Fiscal Studies, UK.
#Mr. Sulemana Misbaw, Founder and CEO of Tamaha Ghana.
#Mr. Iddrisu Mohammed Hussein, General Manager, Finance & Admin, Royal Crown Packaging.
#Mrs. Hamidatu Muktar Adam, Sagani TV
#Alhaji Mohammed Faisal Amadu, Lecturer, UDS.
#Mr. Chentiba Ahmed Taufique, Lecturer, UDS.
#Mr. Abudulai Munkaila, Lecturer, UPSA.
#Mr. Alhassan Mohammed Hafiz, ODCP Professional and Consultant.
#Mr Achagwe Luguje, Director General of Ghana Ports and Harbour.
#Alhaji Muniru Muktar, Head of Customer Service, GCB Bank plc.
#Hajia Fauzia Amadu, Controller and Accountant General Department.
#Mrs Margaret Afi Tenkorang, Superintendent of police at the CID Headquarters
#Rev. Timothy Ernest Annoh, Presbyterian Church of Ghana.
#Dr. Issac Owusu Mensah, Director of Research at the office of the President.
#Prof. Daniel A. Bagah, Member, Council of State.
#Mr. Peter Kennedy Anum, Sahara Radio, United Kingdom.
#Mr. Mohammed Abubakari Naporoo, Youth Organizer, Mion Constituency.
#Mr. Sadik Shahadu, Executive Director, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Yussif Abdul Rasheed, Project Manager, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Abdul-Rafiu Fuseini, Facilitator, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Mumuni Yirifa Yunus, Programmes Manager, Radio Justice Tamale.
#Mr. Alhassan Mashood Damba, General Manager, Radio Justice Tamale
#Chief Naa Mohammed Alhassan, Kpeni Naa
#Yɛlizoli Gaa-Naa
#Alhaji Iddrisu Nashiru, Chief Executive Officer, Hollard Life Insurance Ghana.
#Mr. Issahaku Abdul Latif, Northern Regional Director, National Health Insurance Authority.
#Mr. Ibrahim Shaibu Sawayo, Head of Sports, Radio Justice
== Shikuru Anthem ==
Bisco - Your Sons and Daughters salutes you
Bisco the great
The first Business School of the North!!!!
<nowiki>*</nowiki>Labi yili*
Bisco! The bank of business professionals
We are proud to be products of Tamale Bisco
The constant dreams of Bisco
Is to produce the best, Secretaries, Accountants and Managers
Labi yili bahigu buyi
Let's all pursue this purpose
With heads and hearts and hands
To bring home peace, love and unity!!!!
This we pray oh lord.
== Kpaŋmaŋ ==
1st in Debate (No Yawa Project) yuuni 2017.
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Dagbaŋ]]
<references />
qxvp33rwah09e1v4f469dkxd37vod6j
41981
41980
2022-08-02T22:36:47Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Taarihi */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{D-Class}}
'''Business Senior High School'''<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/about|access-date=2022-07-31|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> nyɛla shikuri shɛli din be Tudu polo, [[Tamali|Tamale]]
=== Di taŋgalimihi ===
0204528853/0372093266/0372022461<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School – Peace and Unity|url=https://bisco.edu.gh/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
=== Email ===
bshstamale@gmail.com
=== Address ===
P. O Box 262, Tamale
=== Website ===
https//bisco.edu.gh
=== Di tuma saha ===
Atani nti kpa Alizumma bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Shikuru maa "code" ==
0080104 (Bɛ ni mali shɛli sabiri WASSCE zahimbu)
== Taarihi ==
Silimiin-goli September dabaa awɔi yuuni 1963 ka Business Senior High School pili. Ŋun daa kpa shikuru maa yuli m booni Reverend Samuel Benjamin Gogoe ŋun daa yi Tarkwa<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale History {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/history|access-date=2022-08-01|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> din be Western Region yaɣili. Di bela maali anahi ni Nyankpala<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-01|language=en-GB}}</ref>, ka ba daansi ni alepile paaki kurili din be Tamale Central yaɣili.
Chira ayi nyaaŋa shikuri maa ni kpa, bɛ tuuli shikuri bila yuli m booni Mumuni Musah ŋun pa su MIMA Construction Limited saha ŋɔ. ŋuni n-daa lɛbi di tuuli Senior Prefect (Shikurubihi kpɛma). Lala n-daa kuli nyɛli hali ka shikuri bihi ŋɔ kalinli ti paai pia ni ayi (12). Daliri din daa che ka shikuru ŋɔ bɛ nyari bihi daa nyɛla shikuru yɔri, bɛ ni daa yɛli ni bɛ yɔri di laɣafu pa nyɛ saha ŋɔ Gh 0.012 pesewas, laɣafu nyɛbu daa nyɛla tɔm n-ti bihi laamba. Saha ŋɔ zaa shikuru maa daa na nyɛla ninvuɣi yino bɛni.
Yuuni 1965, ka Gomnanti daa deei li ka di pahi Ghana Gomnanti shikuritinim puuni m-boli li Tamale Commercial Institute. Ka karimbanim kalinli chaŋ ata (3), n-kpuɣi shikuri bihi kalinli din daa yiɣisi kɔbiga ni yini (101). Bidibisi kalinli daa nyɛla pihiyɔbu ni ayi (62) ka bipuɣiŋsi nyɛ pihinahi yini kani (39).
== Di kpabu yuuni ==
Silimiingoli September dabaa awɔi, yuuni 1963 ka shikuri ŋɔ daa kpa.
== Pubu yaɣili ==
Di biɛla pubu yaɣili din nyɛla Gomnanti Shikuru
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla suhudoo mini nangbanyini
== Di nia jihi ==
Di bo wuhirisuŋ n-ti di shikurubihi zaa ka di yi di ko ka che shikuru shɛŋa ŋan kpalim, din yen che ka bɛ shikurubihi maa nia nima mini di yɛlibɔra pali ka di nyɛla shaawar’suma shɛŋa bɛ ni laɣindi gbaara, yuunisuŋ ni gbubirisuŋ shɛli shikuru ŋɔ ni yɛn ti ba.
== Di nia waɤinlli ==
Ni di yihi ban yɛn kpaŋsiri bɛ maga, ka mali tiɛhi zilima, ni shikuru ban yirina ni shɛhira gbana din viɛli ka mali dariza n-ti karim baŋsim bɔbu yaɣili mini duniya zaa tuma din be Ghana ni zaŋ ti kpa.
== Bi ni kpuɣiri bi shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba.
== Bɛ ni kpuɤiri di shikuribihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikuru bihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdi mi n-doli zahimbu shɛhira gbaŋ shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni Basic Education Certificate Examination (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri duniya yaɣa Junior high shikurti.
Lala zahimbu gbana ŋɔ bela West African Examination Council (WAEC) ka doli karimba kpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, Ghana Education Service nim yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya.
Soli lahi beni n-ti tin'duyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba.
Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "admistration."
Bɛ yi kpuɣi shikurubila naai, bɛ ni ti o shikuru maa buku bila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa.
Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bori ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahimbami ni bɔhi shɛŋa
shikurunim'maa maŋmaŋ'ni setti din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya admission kpɛna bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Karim baŋsim yaɤa din be shikuru ŋɔ ni ==
- Business (laasabu maalibu)
- General Arts(Taarihi,bala kaman Dagbanli,French ni din pahi,n ti pahi Geography
- Home Economics (bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ)
- General Science (tabibi bɔhambu)
== Yiya dinbe shikuru ŋɔ ni ==
Ferguson, ka di kom nyɛ zaɣi ʒee.
Aggrey, ka di kom nyɛ zaɣi dɔzim.
Nkrumah, ka di kom nyɛ zaɣi vakahili.
Danquah, ka di kom nyɛ zaɣi nuɣiso.
Gogoe, ka di kom nyɛ zaɣi pielli.
Seidu Seini, ka di kom nyɛ zaɣi orange bee nuɣiso din be di shim.
== Di karimba kpamba ==
# Rev. Samuel B. Gogoe, yuuni 1963 - 1970.
# J.A. Braimah Jnr, yuuni 1971-1972.
# Godwin Seth Senanunyam Tamakloe, yuuni 1972-1976.
# Mr. Michael N. Okyere, yuuni 1976-1978
# D.N. Loriba, yuuni 1978-1979
# John E. Bawah , yuuni 1979-1980
# Mr. Seidu Seini, yuuni 1980-1998
# Mr. J.B Dakurah, yuuni 1998-2004
# Awudu Rauf, yuuni 2004-2010
# Mr. S.B. Awari, yuuni 2010-2014
# Iddrisu Neindow, yuuni 2014-2016
# Alhaji Zack Ishmael Abu, silimiingoli January biɛɣu pia ni yini yuuni 2016 nti kpa silimiingoli September, biɛɣu pihita yinika yuuni 2016
# Ndeego J. Matthew, yuuni 2016-2021
# Mrs. Sussana Fati Braimah, 2021 hali na ni saha ŋɔ
== Di karimbi'kura ==
# [[Martin Alamisi Burnes Kaiser Amidu]]<ref>{{Cite web|last=Mohammed|first=Mutaka|date=2022-07-31|title=BISCO marked 2nd Home Coming in Tamale|url=https://diamondfmonline.com/bisco-marked-2nd-home-coming-in-tamale/|access-date=2022-08-01|website=Diamond 93.7FM|language=en-US}}</ref> - Ghana Attorney General kuro
# Alhaji Mumuni Musah, Managing Director of Mima Construction Ltd
# Alhaji Wumbei Fuseini,CEO, Mawums Agencies Ltd
# Hajia Fati Forgor, District Finance Officer, Kpandai District Assembly<ref>{{Cite web|last=admin|title=Bisco old students urge present students to maintain high academic standards|url=https://justicefmonline.com/bisco-old-students-urge-present-students-to-maintain-high-academic-standards/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
# Col. Issahaku Mohammed, Ghana Armed Forces
# Col. Fuseini Salifu, Ghana Armed Forces
# Hajia Fati Musah, Manager, ADB Tamale
# Alhaji Mohammed Saani Yakubu, Country Director, Actionaid DR Congo
# Alhaji Bashiru Aliyu, Head, Engineering Control, Stanbic Bank
# Nurudeen Bawa, National Health Insurance Scheme, Accra
# Alhaji Ahmed Imoro, Director of Finance, National Health Insurance Authority
# Mr. Didi Dramani, Assistant Coach, Ghana Black Stars
# Mr. Shaibu Ibrahim Tanko, Director of Sports, UDS
# Mr. Amidu Shiraz Labaran, Partner KPMG in Ghana
# Prof. Paul Issahaku, Canada
# Mr. Iddrisu Alhassan Iddrisu, Branch Manager, Stanbic Bank
# Mrs. Anatu Mahama Amin, CEO, Betty Aruna Prestige Memorial School
# Mohammed Ibn Abdallah, Media Practitioner, Diamond FM
# Alhaji Mohammed Baba Inusah, Principal Assistant, Clerk of Parliament
# Mr. Emmanuel Afreh Owusu, Senior Assistant Registrar, UCC
# Dr. Alhassan Andani, Senior Lecturer, UDS
#COP Timothy Yoosa Bonga, Former Northern Regional Police Commander.
#Boting Naa Moses Alhassan, Retired Chief Director, Ministry of Roads and Highways.
#Hajia Sherifa Yahaya Iddi, Principal Midwifery Officer, Tamale West Hospital.
#Alhaji Nurideen Mahama, Retired Regional Director, Audit Service.
#Mrs. Selina Ziddah, Head of Audit Service in Gomoah West District.
#Alhaji Aminu Issahaku, Municipal Finance Officer, Yilo Krobo Municipality.
#Ms. Duduyeri Bridget, Development Worker.
#Mr. Abdul Mumin Mohammed General, Public Policy Expert.
#Mr. Ibrahim Abdallah, Manager and Lead Specialist, MTN Ghana.
#Mr. Sulemana M. Murijan, Finance Manager, Securities and Exchange Commission.
#Mr. Shamwill Abdul-Karim, Parliament House.
#Dr. Ibrahim Abdul-Jalil, Director, Dar Al Istithmar.
#Dr. Iddrisu Abdul Malik, Country Advisor, Institute for Fiscal Studies, UK.
#Mr. Sulemana Misbaw, Founder and CEO of Tamaha Ghana.
#Mr. Iddrisu Mohammed Hussein, General Manager, Finance & Admin, Royal Crown Packaging.
#Mrs. Hamidatu Muktar Adam, Sagani TV
#Alhaji Mohammed Faisal Amadu, Lecturer, UDS.
#Mr. Chentiba Ahmed Taufique, Lecturer, UDS.
#Mr. Abudulai Munkaila, Lecturer, UPSA.
#Mr. Alhassan Mohammed Hafiz, ODCP Professional and Consultant.
#Mr Achagwe Luguje, Director General of Ghana Ports and Harbour.
#Alhaji Muniru Muktar, Head of Customer Service, GCB Bank plc.
#Hajia Fauzia Amadu, Controller and Accountant General Department.
#Mrs Margaret Afi Tenkorang, Superintendent of police at the CID Headquarters
#Rev. Timothy Ernest Annoh, Presbyterian Church of Ghana.
#Dr. Issac Owusu Mensah, Director of Research at the office of the President.
#Prof. Daniel A. Bagah, Member, Council of State.
#Mr. Peter Kennedy Anum, Sahara Radio, United Kingdom.
#Mr. Mohammed Abubakari Naporoo, Youth Organizer, Mion Constituency.
#Mr. Sadik Shahadu, Executive Director, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Yussif Abdul Rasheed, Project Manager, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Abdul-Rafiu Fuseini, Facilitator, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Mumuni Yirifa Yunus, Programmes Manager, Radio Justice Tamale.
#Mr. Alhassan Mashood Damba, General Manager, Radio Justice Tamale
#Chief Naa Mohammed Alhassan, Kpeni Naa
#Yɛlizoli Gaa-Naa
#Alhaji Iddrisu Nashiru, Chief Executive Officer, Hollard Life Insurance Ghana.
#Mr. Issahaku Abdul Latif, Northern Regional Director, National Health Insurance Authority.
#Mr. Ibrahim Shaibu Sawayo, Head of Sports, Radio Justice
== Shikuru Anthem ==
Bisco - Your Sons and Daughters salutes you
Bisco the great
The first Business School of the North!!!!
<nowiki>*</nowiki>Labi yili*
Bisco! The bank of business professionals
We are proud to be products of Tamale Bisco
The constant dreams of Bisco
Is to produce the best, Secretaries, Accountants and Managers
Labi yili bahigu buyi
Let's all pursue this purpose
With heads and hearts and hands
To bring home peace, love and unity!!!!
This we pray oh lord.
== Kpaŋmaŋ ==
1st in Debate (No Yawa Project) yuuni 2017.
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Dagbaŋ]]
<references />
3ye134sai9hldaq36av65oj0vnpfnhh
41982
41981
2022-08-02T22:40:43Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Taarihi */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{D-Class}}
'''Business Senior High School'''<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/about|access-date=2022-07-31|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> nyɛla shikuri shɛli din be Tudu polo, [[Tamali|Tamale]]
=== Di taŋgalimihi ===
0204528853/0372093266/0372022461<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School – Peace and Unity|url=https://bisco.edu.gh/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
=== Email ===
bshstamale@gmail.com
=== Address ===
P. O Box 262, Tamale
=== Website ===
https//bisco.edu.gh
=== Di tuma saha ===
Atani nti kpa Alizumma bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Shikuru maa "code" ==
0080104 (Bɛ ni mali shɛli sabiri WASSCE zahimbu)
== Taarihi ==
Silimiin-goli September dabaa awɔi yuuni 1963 ka Business Senior High School pili. Ŋun daa kpa shikuru maa yuli m booni Reverend Samuel Benjamin Gogoe ŋun daa yi Tarkwa<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale History {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/history|access-date=2022-08-01|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> din be Western Region yaɣili. Di bela maali anahi ni Nyankpala<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-01|language=en-GB}}</ref>, ka ba daansi ni alepile paaki kurili din be Tamale Central yaɣili.
Chira ayi nyaaŋa shikuri maa ni kpa, bɛ tuuli shikuri bila yuli m daa booni Mumuni Musah ŋun pa su MIMA Construction Limited saha ŋɔ. ŋuni n-daa lɛbi di tuuli Senior Prefect (Shikurubihi kpɛma). Lala n-daa kuli nyɛli hali ka shikuri bihi ŋɔ kalinli ti paai pia ni ayi (12). Daliri din daa che ka shikuru ŋɔ bɛ nyari bihi daa nyɛla shikuru yɔri, bɛ ni daa yɛli ni bɛ yɔri di laɣafu pa nyɛ saha ŋɔ Gh 0.012 pesewas, laɣafu nyɛbu daa nyɛla tɔm n-ti bihi laamba. Saha ŋɔ zaa shikuru maa daa na nyɛla ninvuɣi yino bɛni.
Yuuni 1965, ka Gomnanti daa deei li ka di pahi Ghana Gomnanti shikuritinim puuni m-boli li Tamale Commercial Institute. Ka karimbanim kalinli chaŋ ata (3), n-kpuɣi shikuri bihi kalinli din daa yiɣisi kɔbiga ni yini (101). Bidibisi kalinli daa nyɛla pihiyɔbu ni ayi (62) ka bipuɣiŋsi nyɛ pihinahi yini kani (39).
== Di kpabu yuuni ==
Silimiingoli September dabaa awɔi, yuuni 1963 ka shikuri ŋɔ daa kpa.
== Pubu yaɣili ==
Di biɛla pubu yaɣili din nyɛla Gomnanti Shikuru
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla suhudoo mini nangbanyini
== Di nia jihi ==
Di bo wuhirisuŋ n-ti di shikurubihi zaa ka di yi di ko ka che shikuru shɛŋa ŋan kpalim, din yen che ka bɛ shikurubihi maa nia nima mini di yɛlibɔra pali ka di nyɛla shaawar’suma shɛŋa bɛ ni laɣindi gbaara, yuunisuŋ ni gbubirisuŋ shɛli shikuru ŋɔ ni yɛn ti ba.
== Di nia waɤinlli ==
Ni di yihi ban yɛn kpaŋsiri bɛ maga, ka mali tiɛhi zilima, ni shikuru ban yirina ni shɛhira gbana din viɛli ka mali dariza n-ti karim baŋsim bɔbu yaɣili mini duniya zaa tuma din be Ghana ni zaŋ ti kpa.
== Bi ni kpuɣiri bi shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba.
== Bɛ ni kpuɤiri di shikuribihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikuru bihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdi mi n-doli zahimbu shɛhira gbaŋ shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni Basic Education Certificate Examination (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri duniya yaɣa Junior high shikurti.
Lala zahimbu gbana ŋɔ bela West African Examination Council (WAEC) ka doli karimba kpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, Ghana Education Service nim yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya.
Soli lahi beni n-ti tin'duyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba.
Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "admistration."
Bɛ yi kpuɣi shikurubila naai, bɛ ni ti o shikuru maa buku bila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa.
Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bori ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahimbami ni bɔhi shɛŋa
shikurunim'maa maŋmaŋ'ni setti din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya admission kpɛna bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Karim baŋsim yaɤa din be shikuru ŋɔ ni ==
- Business (laasabu maalibu)
- General Arts(Taarihi,bala kaman Dagbanli,French ni din pahi,n ti pahi Geography
- Home Economics (bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ)
- General Science (tabibi bɔhambu)
== Yiya dinbe shikuru ŋɔ ni ==
Ferguson, ka di kom nyɛ zaɣi ʒee.
Aggrey, ka di kom nyɛ zaɣi dɔzim.
Nkrumah, ka di kom nyɛ zaɣi vakahili.
Danquah, ka di kom nyɛ zaɣi nuɣiso.
Gogoe, ka di kom nyɛ zaɣi pielli.
Seidu Seini, ka di kom nyɛ zaɣi orange bee nuɣiso din be di shim.
== Di karimba kpamba ==
# Rev. Samuel B. Gogoe, yuuni 1963 - 1970.
# J.A. Braimah Jnr, yuuni 1971-1972.
# Godwin Seth Senanunyam Tamakloe, yuuni 1972-1976.
# Mr. Michael N. Okyere, yuuni 1976-1978
# D.N. Loriba, yuuni 1978-1979
# John E. Bawah , yuuni 1979-1980
# Mr. Seidu Seini, yuuni 1980-1998
# Mr. J.B Dakurah, yuuni 1998-2004
# Awudu Rauf, yuuni 2004-2010
# Mr. S.B. Awari, yuuni 2010-2014
# Iddrisu Neindow, yuuni 2014-2016
# Alhaji Zack Ishmael Abu, silimiingoli January biɛɣu pia ni yini yuuni 2016 nti kpa silimiingoli September, biɛɣu pihita yinika yuuni 2016
# Ndeego J. Matthew, yuuni 2016-2021
# Mrs. Sussana Fati Braimah, 2021 hali na ni saha ŋɔ
== Di karimbi'kura ==
# [[Martin Alamisi Burnes Kaiser Amidu]]<ref>{{Cite web|last=Mohammed|first=Mutaka|date=2022-07-31|title=BISCO marked 2nd Home Coming in Tamale|url=https://diamondfmonline.com/bisco-marked-2nd-home-coming-in-tamale/|access-date=2022-08-01|website=Diamond 93.7FM|language=en-US}}</ref> - Ghana Attorney General kuro
# Alhaji Mumuni Musah, Managing Director of Mima Construction Ltd
# Alhaji Wumbei Fuseini,CEO, Mawums Agencies Ltd
# Hajia Fati Forgor, District Finance Officer, Kpandai District Assembly<ref>{{Cite web|last=admin|title=Bisco old students urge present students to maintain high academic standards|url=https://justicefmonline.com/bisco-old-students-urge-present-students-to-maintain-high-academic-standards/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
# Col. Issahaku Mohammed, Ghana Armed Forces
# Col. Fuseini Salifu, Ghana Armed Forces
# Hajia Fati Musah, Manager, ADB Tamale
# Alhaji Mohammed Saani Yakubu, Country Director, Actionaid DR Congo
# Alhaji Bashiru Aliyu, Head, Engineering Control, Stanbic Bank
# Nurudeen Bawa, National Health Insurance Scheme, Accra
# Alhaji Ahmed Imoro, Director of Finance, National Health Insurance Authority
# Mr. Didi Dramani, Assistant Coach, Ghana Black Stars
# Mr. Shaibu Ibrahim Tanko, Director of Sports, UDS
# Mr. Amidu Shiraz Labaran, Partner KPMG in Ghana
# Prof. Paul Issahaku, Canada
# Mr. Iddrisu Alhassan Iddrisu, Branch Manager, Stanbic Bank
# Mrs. Anatu Mahama Amin, CEO, Betty Aruna Prestige Memorial School
# Mohammed Ibn Abdallah, Media Practitioner, Diamond FM
# Alhaji Mohammed Baba Inusah, Principal Assistant, Clerk of Parliament
# Mr. Emmanuel Afreh Owusu, Senior Assistant Registrar, UCC
# Dr. Alhassan Andani, Senior Lecturer, UDS
#COP Timothy Yoosa Bonga, Former Northern Regional Police Commander.
#Boting Naa Moses Alhassan, Retired Chief Director, Ministry of Roads and Highways.
#Hajia Sherifa Yahaya Iddi, Principal Midwifery Officer, Tamale West Hospital.
#Alhaji Nurideen Mahama, Retired Regional Director, Audit Service.
#Mrs. Selina Ziddah, Head of Audit Service in Gomoah West District.
#Alhaji Aminu Issahaku, Municipal Finance Officer, Yilo Krobo Municipality.
#Ms. Duduyeri Bridget, Development Worker.
#Mr. Abdul Mumin Mohammed General, Public Policy Expert.
#Mr. Ibrahim Abdallah, Manager and Lead Specialist, MTN Ghana.
#Mr. Sulemana M. Murijan, Finance Manager, Securities and Exchange Commission.
#Mr. Shamwill Abdul-Karim, Parliament House.
#Dr. Ibrahim Abdul-Jalil, Director, Dar Al Istithmar.
#Dr. Iddrisu Abdul Malik, Country Advisor, Institute for Fiscal Studies, UK.
#Mr. Sulemana Misbaw, Founder and CEO of Tamaha Ghana.
#Mr. Iddrisu Mohammed Hussein, General Manager, Finance & Admin, Royal Crown Packaging.
#Mrs. Hamidatu Muktar Adam, Sagani TV
#Alhaji Mohammed Faisal Amadu, Lecturer, UDS.
#Mr. Chentiba Ahmed Taufique, Lecturer, UDS.
#Mr. Abudulai Munkaila, Lecturer, UPSA.
#Mr. Alhassan Mohammed Hafiz, ODCP Professional and Consultant.
#Mr Achagwe Luguje, Director General of Ghana Ports and Harbour.
#Alhaji Muniru Muktar, Head of Customer Service, GCB Bank plc.
#Hajia Fauzia Amadu, Controller and Accountant General Department.
#Mrs Margaret Afi Tenkorang, Superintendent of police at the CID Headquarters
#Rev. Timothy Ernest Annoh, Presbyterian Church of Ghana.
#Dr. Issac Owusu Mensah, Director of Research at the office of the President.
#Prof. Daniel A. Bagah, Member, Council of State.
#Mr. Peter Kennedy Anum, Sahara Radio, United Kingdom.
#Mr. Mohammed Abubakari Naporoo, Youth Organizer, Mion Constituency.
#Mr. Sadik Shahadu, Executive Director, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Yussif Abdul Rasheed, Project Manager, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Abdul-Rafiu Fuseini, Facilitator, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Mumuni Yirifa Yunus, Programmes Manager, Radio Justice Tamale.
#Mr. Alhassan Mashood Damba, General Manager, Radio Justice Tamale
#Chief Naa Mohammed Alhassan, Kpeni Naa
#Yɛlizoli Gaa-Naa
#Alhaji Iddrisu Nashiru, Chief Executive Officer, Hollard Life Insurance Ghana.
#Mr. Issahaku Abdul Latif, Northern Regional Director, National Health Insurance Authority.
#Mr. Ibrahim Shaibu Sawayo, Head of Sports, Radio Justice
== Shikuru Anthem ==
Bisco - Your Sons and Daughters salutes you
Bisco the great
The first Business School of the North!!!!
<nowiki>*</nowiki>Labi yili*
Bisco! The bank of business professionals
We are proud to be products of Tamale Bisco
The constant dreams of Bisco
Is to produce the best, Secretaries, Accountants and Managers
Labi yili bahigu buyi
Let's all pursue this purpose
With heads and hearts and hands
To bring home peace, love and unity!!!!
This we pray oh lord.
== Kpaŋmaŋ ==
1st in Debate (No Yawa Project) yuuni 2017.
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Dagbaŋ]]
<references />
k2sush2pcr35s1cvtxm4r9cg89qywbt
41983
41982
2022-08-02T22:43:11Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Taarihi */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{D-Class}}
'''Business Senior High School'''<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/about|access-date=2022-07-31|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> nyɛla shikuri shɛli din be Tudu polo, [[Tamali|Tamale]]
=== Di taŋgalimihi ===
0204528853/0372093266/0372022461<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School – Peace and Unity|url=https://bisco.edu.gh/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
=== Email ===
bshstamale@gmail.com
=== Address ===
P. O Box 262, Tamale
=== Website ===
https//bisco.edu.gh
=== Di tuma saha ===
Atani nti kpa Alizumma bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Shikuru maa "code" ==
0080104 (Bɛ ni mali shɛli sabiri WASSCE zahimbu)
== Taarihi ==
Silimiin-goli September dabaa awɔi yuuni 1963 ka Business Senior High School pili. Ŋun daa kpa shikuru maa yuli m booni Reverend Samuel Benjamin Gogoe ŋun daa yi Tarkwa<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale History {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/history|access-date=2022-08-01|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> din be Western Region yaɣili. Di bela maali anahi ni Nyankpala<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-01|language=en-GB}}</ref>, ka ba daansi ni alepile paaki kurili din be Tamale Central yaɣili.
Chira ayi nyaaŋa shikuri maa ni daa kpa, di tuuli shikuri bila yuli m daa booni Mumuni Musah ŋun pa su MIMA Construction Limited saha ŋɔ. ŋuni n-daa lɛbi di tuuli Senior Prefect (Shikurubihi kpɛma). Lala n-daa kuli nyɛli hali ka shikuri bihi ŋɔ kalinli ti paai pia ni ayi (12). Daliri din daa che ka shikuru ŋɔ bɛ nyari bihi daa nyɛla shikuru yɔri, bɛ ni daa yɛli ni bɛ yɔri di laɣafu pa nyɛ saha ŋɔ Gh 0.012 pesewas, laɣafu nyɛbu daa nyɛla tɔm n-ti bihi laamba. Saha ŋɔ zaa shikuru maa daa na nyɛla ninvuɣi yino bɛni.
Yuuni 1965, ka Gomnanti daa deei li ka di pahi Ghana Gomnanti shikuritinim puuni m-boli li Tamale Commercial Institute. Ka karimbanim kalinli chaŋ ata (3), n-kpuɣi shikuri bihi kalinli din daa yiɣisi kɔbiga ni yini (101). Bidibisi kalinli daa nyɛla pihiyɔbu ni ayi (62) ka bipuɣiŋsi nyɛ pihinahi yini kani (39).
== Di kpabu yuuni ==
Silimiingoli September dabaa awɔi, yuuni 1963 ka shikuri ŋɔ daa kpa.
== Pubu yaɣili ==
Di biɛla pubu yaɣili din nyɛla Gomnanti Shikuru
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla suhudoo mini nangbanyini
== Di nia jihi ==
Di bo wuhirisuŋ n-ti di shikurubihi zaa ka di yi di ko ka che shikuru shɛŋa ŋan kpalim, din yen che ka bɛ shikurubihi maa nia nima mini di yɛlibɔra pali ka di nyɛla shaawar’suma shɛŋa bɛ ni laɣindi gbaara, yuunisuŋ ni gbubirisuŋ shɛli shikuru ŋɔ ni yɛn ti ba.
== Di nia waɤinlli ==
Ni di yihi ban yɛn kpaŋsiri bɛ maga, ka mali tiɛhi zilima, ni shikuru ban yirina ni shɛhira gbana din viɛli ka mali dariza n-ti karim baŋsim bɔbu yaɣili mini duniya zaa tuma din be Ghana ni zaŋ ti kpa.
== Bi ni kpuɣiri bi shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba.
== Bɛ ni kpuɤiri di shikuribihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikuru bihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdi mi n-doli zahimbu shɛhira gbaŋ shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni Basic Education Certificate Examination (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri duniya yaɣa Junior high shikurti.
Lala zahimbu gbana ŋɔ bela West African Examination Council (WAEC) ka doli karimba kpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, Ghana Education Service nim yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya.
Soli lahi beni n-ti tin'duyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba.
Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "admistration."
Bɛ yi kpuɣi shikurubila naai, bɛ ni ti o shikuru maa buku bila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa.
Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bori ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahimbami ni bɔhi shɛŋa
shikurunim'maa maŋmaŋ'ni setti din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya admission kpɛna bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Karim baŋsim yaɤa din be shikuru ŋɔ ni ==
- Business (laasabu maalibu)
- General Arts(Taarihi,bala kaman Dagbanli,French ni din pahi,n ti pahi Geography
- Home Economics (bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ)
- General Science (tabibi bɔhambu)
== Yiya dinbe shikuru ŋɔ ni ==
Ferguson, ka di kom nyɛ zaɣi ʒee.
Aggrey, ka di kom nyɛ zaɣi dɔzim.
Nkrumah, ka di kom nyɛ zaɣi vakahili.
Danquah, ka di kom nyɛ zaɣi nuɣiso.
Gogoe, ka di kom nyɛ zaɣi pielli.
Seidu Seini, ka di kom nyɛ zaɣi orange bee nuɣiso din be di shim.
== Di karimba kpamba ==
# Rev. Samuel B. Gogoe, yuuni 1963 - 1970.
# J.A. Braimah Jnr, yuuni 1971-1972.
# Godwin Seth Senanunyam Tamakloe, yuuni 1972-1976.
# Mr. Michael N. Okyere, yuuni 1976-1978
# D.N. Loriba, yuuni 1978-1979
# John E. Bawah , yuuni 1979-1980
# Mr. Seidu Seini, yuuni 1980-1998
# Mr. J.B Dakurah, yuuni 1998-2004
# Awudu Rauf, yuuni 2004-2010
# Mr. S.B. Awari, yuuni 2010-2014
# Iddrisu Neindow, yuuni 2014-2016
# Alhaji Zack Ishmael Abu, silimiingoli January biɛɣu pia ni yini yuuni 2016 nti kpa silimiingoli September, biɛɣu pihita yinika yuuni 2016
# Ndeego J. Matthew, yuuni 2016-2021
# Mrs. Sussana Fati Braimah, 2021 hali na ni saha ŋɔ
== Di karimbi'kura ==
# [[Martin Alamisi Burnes Kaiser Amidu]]<ref>{{Cite web|last=Mohammed|first=Mutaka|date=2022-07-31|title=BISCO marked 2nd Home Coming in Tamale|url=https://diamondfmonline.com/bisco-marked-2nd-home-coming-in-tamale/|access-date=2022-08-01|website=Diamond 93.7FM|language=en-US}}</ref> - Ghana Attorney General kuro
# Alhaji Mumuni Musah, Managing Director of Mima Construction Ltd
# Alhaji Wumbei Fuseini,CEO, Mawums Agencies Ltd
# Hajia Fati Forgor, District Finance Officer, Kpandai District Assembly<ref>{{Cite web|last=admin|title=Bisco old students urge present students to maintain high academic standards|url=https://justicefmonline.com/bisco-old-students-urge-present-students-to-maintain-high-academic-standards/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
# Col. Issahaku Mohammed, Ghana Armed Forces
# Col. Fuseini Salifu, Ghana Armed Forces
# Hajia Fati Musah, Manager, ADB Tamale
# Alhaji Mohammed Saani Yakubu, Country Director, Actionaid DR Congo
# Alhaji Bashiru Aliyu, Head, Engineering Control, Stanbic Bank
# Nurudeen Bawa, National Health Insurance Scheme, Accra
# Alhaji Ahmed Imoro, Director of Finance, National Health Insurance Authority
# Mr. Didi Dramani, Assistant Coach, Ghana Black Stars
# Mr. Shaibu Ibrahim Tanko, Director of Sports, UDS
# Mr. Amidu Shiraz Labaran, Partner KPMG in Ghana
# Prof. Paul Issahaku, Canada
# Mr. Iddrisu Alhassan Iddrisu, Branch Manager, Stanbic Bank
# Mrs. Anatu Mahama Amin, CEO, Betty Aruna Prestige Memorial School
# Mohammed Ibn Abdallah, Media Practitioner, Diamond FM
# Alhaji Mohammed Baba Inusah, Principal Assistant, Clerk of Parliament
# Mr. Emmanuel Afreh Owusu, Senior Assistant Registrar, UCC
# Dr. Alhassan Andani, Senior Lecturer, UDS
#COP Timothy Yoosa Bonga, Former Northern Regional Police Commander.
#Boting Naa Moses Alhassan, Retired Chief Director, Ministry of Roads and Highways.
#Hajia Sherifa Yahaya Iddi, Principal Midwifery Officer, Tamale West Hospital.
#Alhaji Nurideen Mahama, Retired Regional Director, Audit Service.
#Mrs. Selina Ziddah, Head of Audit Service in Gomoah West District.
#Alhaji Aminu Issahaku, Municipal Finance Officer, Yilo Krobo Municipality.
#Ms. Duduyeri Bridget, Development Worker.
#Mr. Abdul Mumin Mohammed General, Public Policy Expert.
#Mr. Ibrahim Abdallah, Manager and Lead Specialist, MTN Ghana.
#Mr. Sulemana M. Murijan, Finance Manager, Securities and Exchange Commission.
#Mr. Shamwill Abdul-Karim, Parliament House.
#Dr. Ibrahim Abdul-Jalil, Director, Dar Al Istithmar.
#Dr. Iddrisu Abdul Malik, Country Advisor, Institute for Fiscal Studies, UK.
#Mr. Sulemana Misbaw, Founder and CEO of Tamaha Ghana.
#Mr. Iddrisu Mohammed Hussein, General Manager, Finance & Admin, Royal Crown Packaging.
#Mrs. Hamidatu Muktar Adam, Sagani TV
#Alhaji Mohammed Faisal Amadu, Lecturer, UDS.
#Mr. Chentiba Ahmed Taufique, Lecturer, UDS.
#Mr. Abudulai Munkaila, Lecturer, UPSA.
#Mr. Alhassan Mohammed Hafiz, ODCP Professional and Consultant.
#Mr Achagwe Luguje, Director General of Ghana Ports and Harbour.
#Alhaji Muniru Muktar, Head of Customer Service, GCB Bank plc.
#Hajia Fauzia Amadu, Controller and Accountant General Department.
#Mrs Margaret Afi Tenkorang, Superintendent of police at the CID Headquarters
#Rev. Timothy Ernest Annoh, Presbyterian Church of Ghana.
#Dr. Issac Owusu Mensah, Director of Research at the office of the President.
#Prof. Daniel A. Bagah, Member, Council of State.
#Mr. Peter Kennedy Anum, Sahara Radio, United Kingdom.
#Mr. Mohammed Abubakari Naporoo, Youth Organizer, Mion Constituency.
#Mr. Sadik Shahadu, Executive Director, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Yussif Abdul Rasheed, Project Manager, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Abdul-Rafiu Fuseini, Facilitator, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Mumuni Yirifa Yunus, Programmes Manager, Radio Justice Tamale.
#Mr. Alhassan Mashood Damba, General Manager, Radio Justice Tamale
#Chief Naa Mohammed Alhassan, Kpeni Naa
#Yɛlizoli Gaa-Naa
#Alhaji Iddrisu Nashiru, Chief Executive Officer, Hollard Life Insurance Ghana.
#Mr. Issahaku Abdul Latif, Northern Regional Director, National Health Insurance Authority.
#Mr. Ibrahim Shaibu Sawayo, Head of Sports, Radio Justice
== Shikuru Anthem ==
Bisco - Your Sons and Daughters salutes you
Bisco the great
The first Business School of the North!!!!
<nowiki>*</nowiki>Labi yili*
Bisco! The bank of business professionals
We are proud to be products of Tamale Bisco
The constant dreams of Bisco
Is to produce the best, Secretaries, Accountants and Managers
Labi yili bahigu buyi
Let's all pursue this purpose
With heads and hearts and hands
To bring home peace, love and unity!!!!
This we pray oh lord.
== Kpaŋmaŋ ==
1st in Debate (No Yawa Project) yuuni 2017.
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Dagbaŋ]]
<references />
r8d3ji0t0dcjholf13w8vrwwqj3mwra
41984
41983
2022-08-03T04:17:31Z
Munkaila Sulemana
82
I added links
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{D-Class}}
'''Business Senior High School'''<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/about|access-date=2022-07-31|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> nyɛla shikuri shɛli din be Tudu polo, [[Tamali|Tamale]]
=== Di taŋgalimihi ===
0204528853/0372093266/0372022461<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School – Peace and Unity|url=https://bisco.edu.gh/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
=== Email ===
bshstamale@gmail.com
=== Address ===
P. O Box 262, Tamale
=== Website ===
https//bisco.edu.gh
=== Di tuma saha ===
Atani nti kpa Alizumma bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Shikuru maa "code" ==
0080104 (Bɛ ni mali shɛli sabiri WASSCE zahimbu)
== Taarihi ==
Silimiin-goli [[September]] dabaa awɔi yuuni 1963 ka Business Senior High School pili. Ŋun daa kpa shikuru maa yuli m booni Reverend Samuel Benjamin Gogoe ŋun daa yi Tarkwa<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale History {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/history|access-date=2022-08-01|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> din be [[Western Region]] yaɣili. Di bela maali anahi ni Nyankpala<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-01|language=en-GB}}</ref>, ka ba daansi ni alepile paaki kurili din be Tamale Central yaɣili.
Chira ayi nyaaŋa shikuri maa ni daa kpa, di tuuli shikuri bila yuli m daa booni Mumuni Musah ŋun pa su MIMA Construction Limited saha ŋɔ. ŋuni n-daa lɛbi di tuuli Senior Prefect (Shikurubihi kpɛma). Lala n-daa kuli nyɛli hali ka shikuri bihi ŋɔ kalinli ti paai pia ni ayi (12). Daliri din daa che ka shikuru ŋɔ bɛ nyari bihi daa nyɛla shikuru yɔri, bɛ ni daa yɛli ni bɛ yɔri di laɣafu pa nyɛ saha ŋɔ Gh 0.012 pesewas, laɣafu nyɛbu daa nyɛla tɔm n-ti bihi laamba. Saha ŋɔ zaa shikuru maa daa na nyɛla ninvuɣi yino bɛni.
Yuuni 1965, ka [[Gomnanti]] daa deei li ka di pahi Ghana Gomnanti shikuritinim puuni m-boli li Tamale Commercial Institute. Ka karimbanim kalinli chaŋ ata (3), n-kpuɣi shikuri bihi kalinli din daa yiɣisi kɔbiga ni yini (101). Bidibisi kalinli daa nyɛla pihiyɔbu ni ayi (62) ka bipuɣiŋsi nyɛ pihinahi yini kani (39).
== Di kpabu yuuni ==
Silimiingoli September dabaa awɔi, yuuni 1963 ka shikuri ŋɔ daa kpa.
== Pubu yaɣili ==
Di biɛla pubu yaɣili din nyɛla [[Gomnanti Shikuru]]
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla [[suhudoo]] mini [[nangbanyini]]
== Di nia jihi ==
Di bo wuhirisuŋ n-ti di shikurubihi zaa ka di yi di ko ka che shikuru shɛŋa ŋan kpalim, din yen che ka bɛ [[Shikuru bihi|shikurubihi]] maa nia nima mini di yɛlibɔra pali ka di nyɛla shaawar’suma shɛŋa bɛ ni laɣindi gbaara, yuunisuŋ ni gbubirisuŋ shɛli shikuru ŋɔ ni yɛn ti ba.
== Di nia waɤinlli ==
Ni di yihi ban yɛn kpaŋsiri bɛ maga, ka mali tiɛhi zilima, ni shikuru ban yirina ni shɛhira gbana din viɛli ka mali dariza n-ti karim baŋsim bɔbu yaɣili mini duniya zaa tuma din be Ghana ni zaŋ ti kpa.
== Bi ni kpuɣiri bi shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba.
== Bɛ ni kpuɤiri di shikuribihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikuru bihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdi mi n-doli zahimbu shɛhira gbaŋ shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri duniya yaɣa Junior high shikurti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimba kpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nim yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya.
Soli lahi beni n-ti tin'duyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "admistration." Bɛ yi kpuɣi shikurubila naai, bɛ ni ti o shikuru maa buku bila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bori ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahimbami ni bɔhi shɛŋa shikurunim'maa maŋmaŋ'ni setti din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya admission kpɛna bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Karim baŋsim yaɤa din be shikuru ŋɔ ni ==
- Business (laasabu maalibu)
- General Arts(Taarihi,bala kaman Dagbanli,French ni din pahi,n ti pahi Geography
- Home Economics (bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ)
- General Science (tabibi bɔhambu)
== Yiya dinbe shikuru ŋɔ ni ==
Ferguson, ka di kom nyɛ zaɣi ʒee.
Aggrey, ka di kom nyɛ zaɣi dɔzim.
Nkrumah, ka di kom nyɛ zaɣi vakahili.
Danquah, ka di kom nyɛ zaɣi nuɣiso.
Gogoe, ka di kom nyɛ zaɣi pielli.
Seidu Seini, ka di kom nyɛ zaɣi orange bee nuɣiso din be di shim.
== Di karimba kpamba ==
# Rev. Samuel B. Gogoe, yuuni 1963 - 1970.
# J.A. Braimah Jnr, yuuni 1971-1972.
# Godwin Seth Senanunyam Tamakloe, yuuni 1972-1976.
# Mr. Michael N. Okyere, yuuni 1976-1978
# D.N. Loriba, yuuni 1978-1979
# John E. Bawah , yuuni 1979-1980
# Mr. Seidu Seini, yuuni 1980-1998
# Mr. J.B Dakurah, yuuni 1998-2004
# Awudu Rauf, yuuni 2004-2010
# Mr. S.B. Awari, yuuni 2010-2014
# Iddrisu Neindow, yuuni 2014-2016
# Alhaji Zack Ishmael Abu, silimiingoli January biɛɣu pia ni yini yuuni 2016 nti kpa silimiingoli September, biɛɣu pihita yinika yuuni 2016
# Ndeego J. Matthew, yuuni 2016-2021
# Mrs. Sussana Fati Braimah, 2021 hali na ni saha ŋɔ
== Di karimbi'kura ==
# [[Martin Alamisi Burnes Kaiser Amidu]]<ref>{{Cite web|last=Mohammed|first=Mutaka|date=2022-07-31|title=BISCO marked 2nd Home Coming in Tamale|url=https://diamondfmonline.com/bisco-marked-2nd-home-coming-in-tamale/|access-date=2022-08-01|website=Diamond 93.7FM|language=en-US}}</ref> - Ghana Attorney General kuro
# Alhaji Mumuni Musah, Managing Director of Mima Construction Ltd
# Alhaji Wumbei Fuseini,CEO, Mawums Agencies Ltd
# Hajia Fati Forgor, District Finance Officer, Kpandai District Assembly<ref>{{Cite web|last=admin|title=Bisco old students urge present students to maintain high academic standards|url=https://justicefmonline.com/bisco-old-students-urge-present-students-to-maintain-high-academic-standards/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
# Col. Issahaku Mohammed, Ghana Armed Forces
# Col. Fuseini Salifu, Ghana Armed Forces
# Hajia Fati Musah, Manager, ADB Tamale
# Alhaji Mohammed Saani Yakubu, Country Director, Actionaid DR Congo
# Alhaji Bashiru Aliyu, Head, Engineering Control, Stanbic Bank
# Nurudeen Bawa, National Health Insurance Scheme, Accra
# Alhaji Ahmed Imoro, Director of Finance, National Health Insurance Authority
# Mr. Didi Dramani, Assistant Coach, Ghana Black Stars
# Mr. Shaibu Ibrahim Tanko, Director of Sports, UDS
# Mr. Amidu Shiraz Labaran, Partner KPMG in Ghana
# Prof. Paul Issahaku, Canada
# Mr. Iddrisu Alhassan Iddrisu, Branch Manager, Stanbic Bank
# Mrs. Anatu Mahama Amin, CEO, Betty Aruna Prestige Memorial School
# Mohammed Ibn Abdallah, Media Practitioner, Diamond FM
# Alhaji Mohammed Baba Inusah, Principal Assistant, Clerk of Parliament
# Mr. Emmanuel Afreh Owusu, Senior Assistant Registrar, UCC
# Dr. Alhassan Andani, Senior Lecturer, UDS
#COP Timothy Yoosa Bonga, Former Northern Regional Police Commander.
#Boting Naa Moses Alhassan, Retired Chief Director, Ministry of Roads and Highways.
#Hajia Sherifa Yahaya Iddi, Principal Midwifery Officer, Tamale West Hospital.
#Alhaji Nurideen Mahama, Retired Regional Director, Audit Service.
#Mrs. Selina Ziddah, Head of Audit Service in Gomoah West District.
#Alhaji Aminu Issahaku, Municipal Finance Officer, Yilo Krobo Municipality.
#Ms. Duduyeri Bridget, Development Worker.
#Mr. Abdul Mumin Mohammed General, Public Policy Expert.
#Mr. Ibrahim Abdallah, Manager and Lead Specialist, MTN Ghana.
#Mr. Sulemana M. Murijan, Finance Manager, Securities and Exchange Commission.
#Mr. Shamwill Abdul-Karim, Parliament House.
#Dr. Ibrahim Abdul-Jalil, Director, Dar Al Istithmar.
#Dr. Iddrisu Abdul Malik, Country Advisor, Institute for Fiscal Studies, UK.
#Mr. Sulemana Misbaw, Founder and CEO of Tamaha Ghana.
#Mr. Iddrisu Mohammed Hussein, General Manager, Finance & Admin, Royal Crown Packaging.
#Mrs. Hamidatu Muktar Adam, Sagani TV
#Alhaji Mohammed Faisal Amadu, Lecturer, UDS.
#Mr. Chentiba Ahmed Taufique, Lecturer, UDS.
#Mr. Abudulai Munkaila, Lecturer, UPSA.
#Mr. Alhassan Mohammed Hafiz, ODCP Professional and Consultant.
#Mr Achagwe Luguje, Director General of Ghana Ports and Harbour.
#Alhaji Muniru Muktar, Head of Customer Service, GCB Bank plc.
#Hajia Fauzia Amadu, Controller and Accountant General Department.
#Mrs Margaret Afi Tenkorang, Superintendent of police at the CID Headquarters
#Rev. Timothy Ernest Annoh, Presbyterian Church of Ghana.
#Dr. Issac Owusu Mensah, Director of Research at the office of the President.
#Prof. Daniel A. Bagah, Member, Council of State.
#Mr. Peter Kennedy Anum, Sahara Radio, United Kingdom.
#Mr. Mohammed Abubakari Naporoo, Youth Organizer, Mion Constituency.
#Mr. Sadik Shahadu, Executive Director, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Yussif Abdul Rasheed, Project Manager, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Abdul-Rafiu Fuseini, Facilitator, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Mumuni Yirifa Yunus, Programmes Manager, Radio Justice Tamale.
#Mr. Alhassan Mashood Damba, General Manager, Radio Justice Tamale
#Chief Naa Mohammed Alhassan, Kpeni Naa
#Yɛlizoli Gaa-Naa
#Alhaji Iddrisu Nashiru, Chief Executive Officer, Hollard Life Insurance Ghana.
#Mr. Issahaku Abdul Latif, Northern Regional Director, National Health Insurance Authority.
#Mr. Ibrahim Shaibu Sawayo, Head of Sports, Radio Justice
== Shikuru Anthem ==
Bisco - Your Sons and Daughters salutes you
Bisco the great
The first Business School of the North!!!!
<nowiki>*</nowiki>Labi yili*
Bisco! The bank of business professionals
We are proud to be products of Tamale Bisco
The constant dreams of Bisco
Is to produce the best, Secretaries, Accountants and Managers
Labi yili bahigu buyi
Let's all pursue this purpose
With heads and hearts and hands
To bring home peace, love and unity!!!!
This we pray oh lord.
== Kpaŋmaŋ ==
1st in Debate (No Yawa Project) yuuni 2017.
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Dagbaŋ]]
<references />
nkrqyfvimi4abxqz8ry10oda414dqkn
41985
41984
2022-08-03T04:48:17Z
Munkaila Sulemana
82
/* Taarihi */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{D-Class}}
'''Business Senior High School'''<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/about|access-date=2022-07-31|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> nyɛla shikuri shɛli din be Tudu polo, [[Tamali|Tamale]]
=== Di taŋgalimihi ===
0204528853/0372093266/0372022461<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School – Peace and Unity|url=https://bisco.edu.gh/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
=== Email ===
bshstamale@gmail.com
=== Address ===
P. O Box 262, Tamale
=== Website ===
https//bisco.edu.gh
=== Di tuma saha ===
Atani nti kpa Alizumma bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Shikuru maa "code" ==
0080104 (Bɛ ni mali shɛli sabiri WASSCE zahimbu)
== Taarihi ==
Silimiin-goli [[September]] dabaa awɔi yuuni 1963 ka Business Senior High School pili. Ŋun daa kpa shikuru maa yuli m booni Reverend Samuel Benjamin Gogoe ŋun daa yi Tarkwa<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale History {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/history|access-date=2022-08-01|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> din be [[Western Region]] yaɣili. Di bela maali anahi ni [[Nyankpala]]<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-01|language=en-GB}}</ref>, ka ba daansi ni alepile paaki kurili din be Tamale Central yaɣili.
Chira ayi nyaaŋa shikuri maa ni daa kpa, di tuuli shikuri bila yuli m daa booni Mumuni Musah ŋun pa su MIMA Construction Limited saha ŋɔ. ŋuni n-daa lɛbi di tuuli Senior Prefect (Shikurubihi kpɛma). Lala n-daa kuli nyɛli hali ka shikuri bihi ŋɔ kalinli ti paai pia ni ayi (12). Daliri din daa che ka shikuru ŋɔ bɛ nyari bihi daa nyɛla shikuru yɔri, bɛ ni daa yɛli ni bɛ yɔri di laɣafu pa nyɛ saha ŋɔ Gh 0.012 pesewas, laɣafu nyɛbu daa nyɛla tɔm n-ti bihi laamba. Saha ŋɔ zaa shikuru maa daa na nyɛla ninvuɣi yino bɛni.
Yuuni 1965, ka [[Gomnanti]] daa deei li ka di pahi Ghana Gomnanti shikuritinim puuni m-boli li Tamale Commercial Institute. Ka karimbanim kalinli chaŋ ata (3), n-kpuɣi shikuri bihi kalinli din daa yiɣisi kɔbiga ni yini (101). Bidibisi kalinli daa nyɛla pihiyɔbu ni ayi (62) ka bipuɣiŋsi nyɛ pihinahi yini kani (39).
== Di kpabu yuuni ==
Silimiingoli September dabaa awɔi, yuuni 1963 ka shikuri ŋɔ daa kpa.
== Pubu yaɣili ==
Di biɛla pubu yaɣili din nyɛla [[Gomnanti Shikuru]]
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla [[suhudoo]] mini [[nangbanyini]]
== Di nia jihi ==
Di bo wuhirisuŋ n-ti di shikurubihi zaa ka di yi di ko ka che shikuru shɛŋa ŋan kpalim, din yen che ka bɛ [[Shikuru bihi|shikurubihi]] maa nia nima mini di yɛlibɔra pali ka di nyɛla shaawar’suma shɛŋa bɛ ni laɣindi gbaara, yuunisuŋ ni gbubirisuŋ shɛli shikuru ŋɔ ni yɛn ti ba.
== Di nia waɤinlli ==
Ni di yihi ban yɛn kpaŋsiri bɛ maga, ka mali tiɛhi zilima, ni shikuru ban yirina ni shɛhira gbana din viɛli ka mali dariza n-ti karim baŋsim bɔbu yaɣili mini duniya zaa tuma din be Ghana ni zaŋ ti kpa.
== Bi ni kpuɣiri bi shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba.
== Bɛ ni kpuɤiri di shikuribihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikuru bihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdi mi n-doli zahimbu shɛhira gbaŋ shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri duniya yaɣa Junior high shikurti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimba kpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nim yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya.
Soli lahi beni n-ti tin'duyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "admistration." Bɛ yi kpuɣi shikurubila naai, bɛ ni ti o shikuru maa buku bila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bori ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahimbami ni bɔhi shɛŋa shikurunim'maa maŋmaŋ'ni setti din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya admission kpɛna bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Karim baŋsim yaɤa din be shikuru ŋɔ ni ==
- Business (laasabu maalibu)
- General Arts(Taarihi,bala kaman [[Dagbanli]],French ni din pahi,n ti pahi Geography
- Home Economics (bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ)
- General Science (tabibi bɔhambu)
== Yiya dinbe shikuru ŋɔ ni ==
Ferguson, ka di kom nyɛ zaɣi ʒee.
Aggrey, ka di kom nyɛ zaɣi dɔzim.
Nkrumah, ka di kom nyɛ zaɣi vakahili.
Danquah, ka di kom nyɛ zaɣi nuɣiso.
Gogoe, ka di kom nyɛ zaɣi pielli.
Seidu Seini, ka di kom nyɛ zaɣi orange bee nuɣiso din be di shim.
== Di karimba kpamba ==
# Rev. Samuel B. Gogoe, yuuni 1963 - 1970.
# J.A. Braimah Jnr, yuuni 1971-1972.
# Godwin Seth Senanunyam Tamakloe, yuuni 1972-1976.
# Mr. Michael N. Okyere, yuuni 1976-1978
# D.N. Loriba, yuuni 1978-1979
# John E. Bawah , yuuni 1979-1980
# Mr. Seidu Seini, yuuni 1980-1998
# Mr. J.B Dakurah, yuuni 1998-2004
# Awudu Rauf, yuuni 2004-2010
# Mr. S.B. Awari, yuuni 2010-2014
# Iddrisu Neindow, yuuni 2014-2016
# Alhaji Zack Ishmael Abu, silimiingoli January biɛɣu pia ni yini yuuni 2016 nti kpa silimiingoli September, biɛɣu pihita yinika yuuni 2016
# Ndeego J. Matthew, yuuni 2016-2021
# Mrs. Sussana Fati Braimah, 2021 hali na ni saha ŋɔ
== Di karimbi'kura ==
# [[Martin Alamisi Burnes Kaiser Amidu]]<ref>{{Cite web|last=Mohammed|first=Mutaka|date=2022-07-31|title=BISCO marked 2nd Home Coming in Tamale|url=https://diamondfmonline.com/bisco-marked-2nd-home-coming-in-tamale/|access-date=2022-08-01|website=Diamond 93.7FM|language=en-US}}</ref> - Ghana Attorney General kuro
# Alhaji Mumuni Musah, Managing Director of Mima Construction Ltd
# Alhaji Wumbei Fuseini,CEO, Mawums Agencies Ltd
# Hajia Fati Forgor, District Finance Officer, Kpandai District Assembly<ref>{{Cite web|last=admin|title=Bisco old students urge present students to maintain high academic standards|url=https://justicefmonline.com/bisco-old-students-urge-present-students-to-maintain-high-academic-standards/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
# Col. Issahaku Mohammed, Ghana Armed Forces
# Col. Fuseini Salifu, Ghana Armed Forces
# Hajia Fati Musah, Manager, ADB Tamale
# Alhaji Mohammed Saani Yakubu, Country Director, Actionaid DR Congo
# Alhaji Bashiru Aliyu, Head, Engineering Control, Stanbic Bank
# Nurudeen Bawa, National Health Insurance Scheme, Accra
# Alhaji Ahmed Imoro, Director of Finance, National Health Insurance Authority
# Mr. Didi Dramani, Assistant Coach, Ghana Black Stars
# Mr. Shaibu Ibrahim Tanko, Director of Sports, UDS
# Mr. Amidu Shiraz Labaran, Partner KPMG in Ghana
# Prof. Paul Issahaku, Canada
# Mr. Iddrisu Alhassan Iddrisu, Branch Manager, Stanbic Bank
# Mrs. Anatu Mahama Amin, CEO, Betty Aruna Prestige Memorial School
# Mohammed Ibn Abdallah, Media Practitioner, Diamond FM
# Alhaji Mohammed Baba Inusah, Principal Assistant, Clerk of Parliament
# Mr. Emmanuel Afreh Owusu, Senior Assistant Registrar, UCC
# Dr. Alhassan Andani, Senior Lecturer, UDS
#COP Timothy Yoosa Bonga, Former Northern Regional Police Commander.
#Boting Naa Moses Alhassan, Retired Chief Director, Ministry of Roads and Highways.
#Hajia Sherifa Yahaya Iddi, Principal Midwifery Officer, Tamale West Hospital.
#Alhaji Nurideen Mahama, Retired Regional Director, Audit Service.
#Mrs. Selina Ziddah, Head of Audit Service in Gomoah West District.
#Alhaji Aminu Issahaku, Municipal Finance Officer, Yilo Krobo Municipality.
#Ms. Duduyeri Bridget, Development Worker.
#Mr. Abdul Mumin Mohammed General, Public Policy Expert.
#Mr. Ibrahim Abdallah, Manager and Lead Specialist, MTN Ghana.
#Mr. Sulemana M. Murijan, Finance Manager, Securities and Exchange Commission.
#Mr. Shamwill Abdul-Karim, Parliament House.
#Dr. Ibrahim Abdul-Jalil, Director, Dar Al Istithmar.
#Dr. Iddrisu Abdul Malik, Country Advisor, Institute for Fiscal Studies, UK.
#Mr. Sulemana Misbaw, Founder and CEO of Tamaha Ghana.
#Mr. Iddrisu Mohammed Hussein, General Manager, Finance & Admin, Royal Crown Packaging.
#Mrs. Hamidatu Muktar Adam, Sagani TV
#Alhaji Mohammed Faisal Amadu, Lecturer, UDS.
#Mr. Chentiba Ahmed Taufique, Lecturer, UDS.
#Mr. Abudulai Munkaila, Lecturer, UPSA.
#Mr. Alhassan Mohammed Hafiz, ODCP Professional and Consultant.
#Mr Achagwe Luguje, Director General of Ghana Ports and Harbour.
#Alhaji Muniru Muktar, Head of Customer Service, GCB Bank plc.
#Hajia Fauzia Amadu, Controller and Accountant General Department.
#Mrs Margaret Afi Tenkorang, Superintendent of police at the CID Headquarters
#Rev. Timothy Ernest Annoh, Presbyterian Church of Ghana.
#Dr. Issac Owusu Mensah, Director of Research at the office of the President.
#Prof. Daniel A. Bagah, Member, Council of State.
#Mr. Peter Kennedy Anum, Sahara Radio, United Kingdom.
#Mr. Mohammed Abubakari Naporoo, Youth Organizer, Mion Constituency.
#Mr. Sadik Shahadu, Executive Director, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Yussif Abdul Rasheed, Project Manager, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Abdul-Rafiu Fuseini, Facilitator, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Mumuni Yirifa Yunus, Programmes Manager, Radio Justice Tamale.
#Mr. Alhassan Mashood Damba, General Manager, Radio Justice Tamale
#Chief Naa Mohammed Alhassan, Kpeni Naa
#Yɛlizoli Gaa-Naa
#Alhaji Iddrisu Nashiru, Chief Executive Officer, Hollard Life Insurance Ghana.
#Mr. Issahaku Abdul Latif, Northern Regional Director, National Health Insurance Authority.
#Mr. Ibrahim Shaibu Sawayo, Head of Sports, Radio Justice
== Shikuru Anthem ==
Bisco - Your Sons and Daughters salutes you
Bisco the great
The first Business School of the North!!!!
<nowiki>*</nowiki>Labi yili*
Bisco! The bank of business professionals
We are proud to be products of Tamale Bisco
The constant dreams of Bisco
Is to produce the best, Secretaries, Accountants and Managers
Labi yili bahigu buyi
Let's all pursue this purpose
With heads and hearts and hands
To bring home peace, love and unity!!!!
This we pray oh lord.
== Kpaŋmaŋ ==
1st in Debate (No Yawa Project) yuuni 2017.
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Dagbaŋ]]
<references />
141q7x780pz9ohyhig6zz19ij19rg2z
41986
41985
2022-08-03T05:38:14Z
Achiri Bitamsimli
23
Remove a content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{D-Class}}
'''Business Senior High School'''<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/about|access-date=2022-07-31|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> nyɛla shikuri shɛli din be Tudu polo, [[Tamali|Tamale]]
=== Di tuma saha ===
Atani nti kpa Alizumma bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Shikuru maa "code" ==
0080104 (Bɛ ni mali shɛli sabiri WASSCE zahimbu)
== Taarihi ==
Silimiin-goli [[September]] dabaa awɔi yuuni 1963 ka Business Senior High School pili. Ŋun daa kpa shikuru maa yuli m booni Reverend Samuel Benjamin Gogoe ŋun daa yi Tarkwa<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale History {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/history|access-date=2022-08-01|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> din be [[Western Region]] yaɣili. Di bela maali anahi ni [[Nyankpala]]<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-01|language=en-GB}}</ref>, ka ba daansi ni alepile paaki kurili din be Tamale Central yaɣili.
Chira ayi nyaaŋa shikuri maa ni daa kpa, di tuuli shikuri bila yuli m daa booni Mumuni Musah ŋun pa su MIMA Construction Limited saha ŋɔ. ŋuni n-daa lɛbi di tuuli Senior Prefect (Shikurubihi kpɛma). Lala n-daa kuli nyɛli hali ka shikuri bihi ŋɔ kalinli ti paai pia ni ayi (12). Daliri din daa che ka shikuru ŋɔ bɛ nyari bihi daa nyɛla shikuru yɔri, bɛ ni daa yɛli ni bɛ yɔri di laɣafu pa nyɛ saha ŋɔ Gh 0.012 pesewas, laɣafu nyɛbu daa nyɛla tɔm n-ti bihi laamba. Saha ŋɔ zaa shikuru maa daa na nyɛla ninvuɣi yino bɛni.
Yuuni 1965, ka [[Gomnanti]] daa deei li ka di pahi Ghana Gomnanti shikuritinim puuni m-boli li Tamale Commercial Institute. Ka karimbanim kalinli chaŋ ata (3), n-kpuɣi shikuri bihi kalinli din daa yiɣisi kɔbiga ni yini (101). Bidibisi kalinli daa nyɛla pihiyɔbu ni ayi (62) ka bipuɣiŋsi nyɛ pihinahi yini kani (39).
== Di kpabu yuuni ==
Silimiingoli September dabaa awɔi, yuuni 1963 ka shikuri ŋɔ daa kpa.
== Pubu yaɣili ==
Di biɛla pubu yaɣili din nyɛla [[Gomnanti Shikuru]]
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla [[suhudoo]] mini [[nangbanyini]]
== Di nia jihi ==
Di bo wuhirisuŋ n-ti di shikurubihi zaa ka di yi di ko ka che shikuru shɛŋa ŋan kpalim, din yen che ka bɛ [[Shikuru bihi|shikurubihi]] maa nia nima mini di yɛlibɔra pali ka di nyɛla shaawar’suma shɛŋa bɛ ni laɣindi gbaara, yuunisuŋ ni gbubirisuŋ shɛli shikuru ŋɔ ni yɛn ti ba.
== Di nia waɤinlli ==
Ni di yihi ban yɛn kpaŋsiri bɛ maga, ka mali tiɛhi zilima, ni shikuru ban yirina ni shɛhira gbana din viɛli ka mali dariza n-ti karim baŋsim bɔbu yaɣili mini duniya zaa tuma din be Ghana ni zaŋ ti kpa.
== Bi ni kpuɣiri bi shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba.
== Bɛ ni kpuɤiri di shikuribihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikuru bihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdi mi n-doli zahimbu shɛhira gbaŋ shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri duniya yaɣa Junior high shikurti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimba kpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nim yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya.
Soli lahi beni n-ti tin'duyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "admistration." Bɛ yi kpuɣi shikurubila naai, bɛ ni ti o shikuru maa buku bila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bori ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahimbami ni bɔhi shɛŋa shikurunim'maa maŋmaŋ'ni setti din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya admission kpɛna bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Karim baŋsim yaɤa din be shikuru ŋɔ ni ==
- Business (laasabu maalibu)
- General Arts(Taarihi,bala kaman [[Dagbanli]],French ni din pahi,n ti pahi Geography
- Home Economics (bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ)
- General Science (tabibi bɔhambu)
== Yiya dinbe shikuru ŋɔ ni ==
Ferguson, ka di kom nyɛ zaɣi ʒee.
Aggrey, ka di kom nyɛ zaɣi dɔzim.
Nkrumah, ka di kom nyɛ zaɣi vakahili.
Danquah, ka di kom nyɛ zaɣi nuɣiso.
Gogoe, ka di kom nyɛ zaɣi pielli.
Seidu Seini, ka di kom nyɛ zaɣi orange bee nuɣiso din be di shim.
== Di karimba kpamba ==
# Rev. Samuel B. Gogoe, yuuni 1963 - 1970.
# J.A. Braimah Jnr, yuuni 1971-1972.
# Godwin Seth Senanunyam Tamakloe, yuuni 1972-1976.
# Mr. Michael N. Okyere, yuuni 1976-1978
# D.N. Loriba, yuuni 1978-1979
# John E. Bawah , yuuni 1979-1980
# Mr. Seidu Seini, yuuni 1980-1998
# Mr. J.B Dakurah, yuuni 1998-2004
# Awudu Rauf, yuuni 2004-2010
# Mr. S.B. Awari, yuuni 2010-2014
# Iddrisu Neindow, yuuni 2014-2016
# Alhaji Zack Ishmael Abu, silimiingoli January biɛɣu pia ni yini yuuni 2016 nti kpa silimiingoli September, biɛɣu pihita yinika yuuni 2016
# Ndeego J. Matthew, yuuni 2016-2021
# Mrs. Sussana Fati Braimah, 2021 hali na ni saha ŋɔ
== Di karimbi'kura ==
# [[Martin Alamisi Burnes Kaiser Amidu]]<ref>{{Cite web|last=Mohammed|first=Mutaka|date=2022-07-31|title=BISCO marked 2nd Home Coming in Tamale|url=https://diamondfmonline.com/bisco-marked-2nd-home-coming-in-tamale/|access-date=2022-08-01|website=Diamond 93.7FM|language=en-US}}</ref> - Ghana Attorney General kuro
# Alhaji Mumuni Musah, Managing Director of Mima Construction Ltd
# Alhaji Wumbei Fuseini,CEO, Mawums Agencies Ltd
# Hajia Fati Forgor, District Finance Officer, Kpandai District Assembly<ref>{{Cite web|last=admin|title=Bisco old students urge present students to maintain high academic standards|url=https://justicefmonline.com/bisco-old-students-urge-present-students-to-maintain-high-academic-standards/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
# Col. Issahaku Mohammed, Ghana Armed Forces
# Col. Fuseini Salifu, Ghana Armed Forces
# Hajia Fati Musah, Manager, ADB Tamale
# Alhaji Mohammed Saani Yakubu, Country Director, Actionaid DR Congo
# Alhaji Bashiru Aliyu, Head, Engineering Control, Stanbic Bank
# Nurudeen Bawa, National Health Insurance Scheme, Accra
# Alhaji Ahmed Imoro, Director of Finance, National Health Insurance Authority
# Mr. Didi Dramani, Assistant Coach, Ghana Black Stars
# Mr. Shaibu Ibrahim Tanko, Director of Sports, UDS
# Mr. Amidu Shiraz Labaran, Partner KPMG in Ghana
# Prof. Paul Issahaku, Canada
# Mr. Iddrisu Alhassan Iddrisu, Branch Manager, Stanbic Bank
# Mrs. Anatu Mahama Amin, CEO, Betty Aruna Prestige Memorial School
# Mohammed Ibn Abdallah, Media Practitioner, Diamond FM
# Alhaji Mohammed Baba Inusah, Principal Assistant, Clerk of Parliament
# Mr. Emmanuel Afreh Owusu, Senior Assistant Registrar, UCC
# Dr. Alhassan Andani, Senior Lecturer, UDS
#COP Timothy Yoosa Bonga, Former Northern Regional Police Commander.
#Boting Naa Moses Alhassan, Retired Chief Director, Ministry of Roads and Highways.
#Hajia Sherifa Yahaya Iddi, Principal Midwifery Officer, Tamale West Hospital.
#Alhaji Nurideen Mahama, Retired Regional Director, Audit Service.
#Mrs. Selina Ziddah, Head of Audit Service in Gomoah West District.
#Alhaji Aminu Issahaku, Municipal Finance Officer, Yilo Krobo Municipality.
#Ms. Duduyeri Bridget, Development Worker.
#Mr. Abdul Mumin Mohammed General, Public Policy Expert.
#Mr. Ibrahim Abdallah, Manager and Lead Specialist, MTN Ghana.
#Mr. Sulemana M. Murijan, Finance Manager, Securities and Exchange Commission.
#Mr. Shamwill Abdul-Karim, Parliament House.
#Dr. Ibrahim Abdul-Jalil, Director, Dar Al Istithmar.
#Dr. Iddrisu Abdul Malik, Country Advisor, Institute for Fiscal Studies, UK.
#Mr. Sulemana Misbaw, Founder and CEO of Tamaha Ghana.
#Mr. Iddrisu Mohammed Hussein, General Manager, Finance & Admin, Royal Crown Packaging.
#Mrs. Hamidatu Muktar Adam, Sagani TV
#Alhaji Mohammed Faisal Amadu, Lecturer, UDS.
#Mr. Chentiba Ahmed Taufique, Lecturer, UDS.
#Mr. Abudulai Munkaila, Lecturer, UPSA.
#Mr. Alhassan Mohammed Hafiz, ODCP Professional and Consultant.
#Mr Achagwe Luguje, Director General of Ghana Ports and Harbour.
#Alhaji Muniru Muktar, Head of Customer Service, GCB Bank plc.
#Hajia Fauzia Amadu, Controller and Accountant General Department.
#Mrs Margaret Afi Tenkorang, Superintendent of police at the CID Headquarters
#Rev. Timothy Ernest Annoh, Presbyterian Church of Ghana.
#Dr. Issac Owusu Mensah, Director of Research at the office of the President.
#Prof. Daniel A. Bagah, Member, Council of State.
#Mr. Peter Kennedy Anum, Sahara Radio, United Kingdom.
#Mr. Mohammed Abubakari Naporoo, Youth Organizer, Mion Constituency.
#Mr. Sadik Shahadu, Executive Director, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Yussif Abdul Rasheed, Project Manager, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Abdul-Rafiu Fuseini, Facilitator, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Mumuni Yirifa Yunus, Programmes Manager, Radio Justice Tamale.
#Mr. Alhassan Mashood Damba, General Manager, Radio Justice Tamale
#Chief Naa Mohammed Alhassan, Kpeni Naa
#Yɛlizoli Gaa-Naa
#Alhaji Iddrisu Nashiru, Chief Executive Officer, Hollard Life Insurance Ghana.
#Mr. Issahaku Abdul Latif, Northern Regional Director, National Health Insurance Authority.
#Mr. Ibrahim Shaibu Sawayo, Head of Sports, Radio Justice
== Shikuru Anthem ==
Bisco - Your Sons and Daughters salutes you
Bisco the great
The first Business School of the North!!!!
<nowiki>*</nowiki>Labi yili*
Bisco! The bank of business professionals
We are proud to be products of Tamale Bisco
The constant dreams of Bisco
Is to produce the best, Secretaries, Accountants and Managers
Labi yili bahigu buyi
Let's all pursue this purpose
With heads and hearts and hands
To bring home peace, love and unity!!!!
This we pray oh lord.
== Kpaŋmaŋ ==
1st in Debate (No Yawa Project) yuuni 2017.
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Dagbaŋ]]
<references />
7fnrollht7va7jkxtqu2u5uf5su2fif
41987
41986
2022-08-03T05:39:51Z
Achiri Bitamsimli
23
Added an interlink
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{D-Class}}
'''Business Senior High School'''<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/about|access-date=2022-07-31|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> nyɛla [[Shikuru|shikuri]] shɛli din be Tudu polo, [[Tamali|Tamale]]
=== Di tuma saha ===
Atani nti kpa Alizumma bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Shikuru maa "code" ==
0080104 (Bɛ ni mali shɛli sabiri WASSCE zahimbu)
== Taarihi ==
Silimiin-goli [[September]] dabaa awɔi yuuni 1963 ka Business Senior High School pili. Ŋun daa kpa shikuru maa yuli m booni Reverend Samuel Benjamin Gogoe ŋun daa yi Tarkwa<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale History {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/history|access-date=2022-08-01|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> din be [[Western Region]] yaɣili. Di bela maali anahi ni [[Nyankpala]]<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-01|language=en-GB}}</ref>, ka ba daansi ni alepile paaki kurili din be Tamale Central yaɣili.
Chira ayi nyaaŋa shikuri maa ni daa kpa, di tuuli shikuri bila yuli m daa booni Mumuni Musah ŋun pa su MIMA Construction Limited saha ŋɔ. ŋuni n-daa lɛbi di tuuli Senior Prefect (Shikurubihi kpɛma). Lala n-daa kuli nyɛli hali ka shikuri bihi ŋɔ kalinli ti paai pia ni ayi (12). Daliri din daa che ka shikuru ŋɔ bɛ nyari bihi daa nyɛla shikuru yɔri, bɛ ni daa yɛli ni bɛ yɔri di laɣafu pa nyɛ saha ŋɔ Gh 0.012 pesewas, laɣafu nyɛbu daa nyɛla tɔm n-ti bihi laamba. Saha ŋɔ zaa shikuru maa daa na nyɛla ninvuɣi yino bɛni.
Yuuni 1965, ka [[Gomnanti]] daa deei li ka di pahi Ghana Gomnanti shikuritinim puuni m-boli li Tamale Commercial Institute. Ka karimbanim kalinli chaŋ ata (3), n-kpuɣi shikuri bihi kalinli din daa yiɣisi kɔbiga ni yini (101). Bidibisi kalinli daa nyɛla pihiyɔbu ni ayi (62) ka bipuɣiŋsi nyɛ pihinahi yini kani (39).
== Di kpabu yuuni ==
Silimiingoli September dabaa awɔi, yuuni 1963 ka shikuri ŋɔ daa kpa.
== Pubu yaɣili ==
Di biɛla pubu yaɣili din nyɛla [[Gomnanti Shikuru]]
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla [[suhudoo]] mini [[nangbanyini]]
== Di nia jihi ==
Di bo wuhirisuŋ n-ti di shikurubihi zaa ka di yi di ko ka che shikuru shɛŋa ŋan kpalim, din yen che ka bɛ [[Shikuru bihi|shikurubihi]] maa nia nima mini di yɛlibɔra pali ka di nyɛla shaawar’suma shɛŋa bɛ ni laɣindi gbaara, yuunisuŋ ni gbubirisuŋ shɛli shikuru ŋɔ ni yɛn ti ba.
== Di nia waɤinlli ==
Ni di yihi ban yɛn kpaŋsiri bɛ maga, ka mali tiɛhi zilima, ni shikuru ban yirina ni shɛhira gbana din viɛli ka mali dariza n-ti karim baŋsim bɔbu yaɣili mini duniya zaa tuma din be Ghana ni zaŋ ti kpa.
== Bi ni kpuɣiri bi shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba.
== Bɛ ni kpuɤiri di shikuribihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikuru bihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdi mi n-doli zahimbu shɛhira gbaŋ shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri duniya yaɣa Junior high shikurti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimba kpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nim yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya.
Soli lahi beni n-ti tin'duyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "admistration." Bɛ yi kpuɣi shikurubila naai, bɛ ni ti o shikuru maa buku bila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bori ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahimbami ni bɔhi shɛŋa shikurunim'maa maŋmaŋ'ni setti din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya admission kpɛna bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Karim baŋsim yaɤa din be shikuru ŋɔ ni ==
- Business (laasabu maalibu)
- General Arts(Taarihi,bala kaman [[Dagbanli]],French ni din pahi,n ti pahi Geography
- Home Economics (bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ)
- General Science (tabibi bɔhambu)
== Yiya dinbe shikuru ŋɔ ni ==
Ferguson, ka di kom nyɛ zaɣi ʒee.
Aggrey, ka di kom nyɛ zaɣi dɔzim.
Nkrumah, ka di kom nyɛ zaɣi vakahili.
Danquah, ka di kom nyɛ zaɣi nuɣiso.
Gogoe, ka di kom nyɛ zaɣi pielli.
Seidu Seini, ka di kom nyɛ zaɣi orange bee nuɣiso din be di shim.
== Di karimba kpamba ==
# Rev. Samuel B. Gogoe, yuuni 1963 - 1970.
# J.A. Braimah Jnr, yuuni 1971-1972.
# Godwin Seth Senanunyam Tamakloe, yuuni 1972-1976.
# Mr. Michael N. Okyere, yuuni 1976-1978
# D.N. Loriba, yuuni 1978-1979
# John E. Bawah , yuuni 1979-1980
# Mr. Seidu Seini, yuuni 1980-1998
# Mr. J.B Dakurah, yuuni 1998-2004
# Awudu Rauf, yuuni 2004-2010
# Mr. S.B. Awari, yuuni 2010-2014
# Iddrisu Neindow, yuuni 2014-2016
# Alhaji Zack Ishmael Abu, silimiingoli January biɛɣu pia ni yini yuuni 2016 nti kpa silimiingoli September, biɛɣu pihita yinika yuuni 2016
# Ndeego J. Matthew, yuuni 2016-2021
# Mrs. Sussana Fati Braimah, 2021 hali na ni saha ŋɔ
== Di karimbi'kura ==
# [[Martin Alamisi Burnes Kaiser Amidu]]<ref>{{Cite web|last=Mohammed|first=Mutaka|date=2022-07-31|title=BISCO marked 2nd Home Coming in Tamale|url=https://diamondfmonline.com/bisco-marked-2nd-home-coming-in-tamale/|access-date=2022-08-01|website=Diamond 93.7FM|language=en-US}}</ref> - Ghana Attorney General kuro
# Alhaji Mumuni Musah, Managing Director of Mima Construction Ltd
# Alhaji Wumbei Fuseini,CEO, Mawums Agencies Ltd
# Hajia Fati Forgor, District Finance Officer, Kpandai District Assembly<ref>{{Cite web|last=admin|title=Bisco old students urge present students to maintain high academic standards|url=https://justicefmonline.com/bisco-old-students-urge-present-students-to-maintain-high-academic-standards/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
# Col. Issahaku Mohammed, Ghana Armed Forces
# Col. Fuseini Salifu, Ghana Armed Forces
# Hajia Fati Musah, Manager, ADB Tamale
# Alhaji Mohammed Saani Yakubu, Country Director, Actionaid DR Congo
# Alhaji Bashiru Aliyu, Head, Engineering Control, Stanbic Bank
# Nurudeen Bawa, National Health Insurance Scheme, Accra
# Alhaji Ahmed Imoro, Director of Finance, National Health Insurance Authority
# Mr. Didi Dramani, Assistant Coach, Ghana Black Stars
# Mr. Shaibu Ibrahim Tanko, Director of Sports, UDS
# Mr. Amidu Shiraz Labaran, Partner KPMG in Ghana
# Prof. Paul Issahaku, Canada
# Mr. Iddrisu Alhassan Iddrisu, Branch Manager, Stanbic Bank
# Mrs. Anatu Mahama Amin, CEO, Betty Aruna Prestige Memorial School
# Mohammed Ibn Abdallah, Media Practitioner, Diamond FM
# Alhaji Mohammed Baba Inusah, Principal Assistant, Clerk of Parliament
# Mr. Emmanuel Afreh Owusu, Senior Assistant Registrar, UCC
# Dr. Alhassan Andani, Senior Lecturer, UDS
#COP Timothy Yoosa Bonga, Former Northern Regional Police Commander.
#Boting Naa Moses Alhassan, Retired Chief Director, Ministry of Roads and Highways.
#Hajia Sherifa Yahaya Iddi, Principal Midwifery Officer, Tamale West Hospital.
#Alhaji Nurideen Mahama, Retired Regional Director, Audit Service.
#Mrs. Selina Ziddah, Head of Audit Service in Gomoah West District.
#Alhaji Aminu Issahaku, Municipal Finance Officer, Yilo Krobo Municipality.
#Ms. Duduyeri Bridget, Development Worker.
#Mr. Abdul Mumin Mohammed General, Public Policy Expert.
#Mr. Ibrahim Abdallah, Manager and Lead Specialist, MTN Ghana.
#Mr. Sulemana M. Murijan, Finance Manager, Securities and Exchange Commission.
#Mr. Shamwill Abdul-Karim, Parliament House.
#Dr. Ibrahim Abdul-Jalil, Director, Dar Al Istithmar.
#Dr. Iddrisu Abdul Malik, Country Advisor, Institute for Fiscal Studies, UK.
#Mr. Sulemana Misbaw, Founder and CEO of Tamaha Ghana.
#Mr. Iddrisu Mohammed Hussein, General Manager, Finance & Admin, Royal Crown Packaging.
#Mrs. Hamidatu Muktar Adam, Sagani TV
#Alhaji Mohammed Faisal Amadu, Lecturer, UDS.
#Mr. Chentiba Ahmed Taufique, Lecturer, UDS.
#Mr. Abudulai Munkaila, Lecturer, UPSA.
#Mr. Alhassan Mohammed Hafiz, ODCP Professional and Consultant.
#Mr Achagwe Luguje, Director General of Ghana Ports and Harbour.
#Alhaji Muniru Muktar, Head of Customer Service, GCB Bank plc.
#Hajia Fauzia Amadu, Controller and Accountant General Department.
#Mrs Margaret Afi Tenkorang, Superintendent of police at the CID Headquarters
#Rev. Timothy Ernest Annoh, Presbyterian Church of Ghana.
#Dr. Issac Owusu Mensah, Director of Research at the office of the President.
#Prof. Daniel A. Bagah, Member, Council of State.
#Mr. Peter Kennedy Anum, Sahara Radio, United Kingdom.
#Mr. Mohammed Abubakari Naporoo, Youth Organizer, Mion Constituency.
#Mr. Sadik Shahadu, Executive Director, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Yussif Abdul Rasheed, Project Manager, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Abdul-Rafiu Fuseini, Facilitator, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Mumuni Yirifa Yunus, Programmes Manager, Radio Justice Tamale.
#Mr. Alhassan Mashood Damba, General Manager, Radio Justice Tamale
#Chief Naa Mohammed Alhassan, Kpeni Naa
#Yɛlizoli Gaa-Naa
#Alhaji Iddrisu Nashiru, Chief Executive Officer, Hollard Life Insurance Ghana.
#Mr. Issahaku Abdul Latif, Northern Regional Director, National Health Insurance Authority.
#Mr. Ibrahim Shaibu Sawayo, Head of Sports, Radio Justice
== Shikuru Anthem ==
Bisco - Your Sons and Daughters salutes you
Bisco the great
The first Business School of the North!!!!
<nowiki>*</nowiki>Labi yili*
Bisco! The bank of business professionals
We are proud to be products of Tamale Bisco
The constant dreams of Bisco
Is to produce the best, Secretaries, Accountants and Managers
Labi yili bahigu buyi
Let's all pursue this purpose
With heads and hearts and hands
To bring home peace, love and unity!!!!
This we pray oh lord.
== Kpaŋmaŋ ==
1st in Debate (No Yawa Project) yuuni 2017.
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Dagbaŋ]]
<references />
fg4srf8bnccc8js9ov5wlamubxf64yd
41988
41987
2022-08-03T05:44:06Z
154.160.25.114
/* Taarihi */ added an interlink
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{D-Class}}
'''Business Senior High School'''<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/about|access-date=2022-07-31|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> nyɛla [[Shikuru|shikuri]] shɛli din be Tudu polo, [[Tamali|Tamale]]
=== Di tuma saha ===
Atani nti kpa Alizumma bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Shikuru maa "code" ==
0080104 (Bɛ ni mali shɛli sabiri WASSCE zahimbu)
== Taarihi ==
Silimiin-goli [[September]] dabaa awɔi yuuni 1963 ka Business Senior High School pili. Ŋun daa kpa shikuru maa yuli m booni Reverend [[Samuel Benjamin Gogoe]] ŋun daa yi Tarkwa<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale History {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/history|access-date=2022-08-01|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> din be [[Western Region]] yaɣili. Di bela maali anahi ni [[Nyankpala]]<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-01|language=en-GB}}</ref>, ka ba daansi ni alepile paaki kurili din be Tamale Central yaɣili.
Chira ayi nyaaŋa shikuri maa ni daa kpa, di tuuli shikuri bila yuli m daa booni Mumuni Musah ŋun pa su MIMA Construction Limited saha ŋɔ. ŋuni n-daa lɛbi di tuuli Senior Prefect (Shikurubihi kpɛma). Lala n-daa kuli nyɛli hali ka shikuri bihi ŋɔ kalinli ti paai pia ni ayi (12). Daliri din daa che ka shikuru ŋɔ bɛ nyari bihi daa nyɛla shikuru yɔri, bɛ ni daa yɛli ni bɛ yɔri di laɣafu pa nyɛ saha ŋɔ Gh 0.012 pesewas, laɣafu nyɛbu daa nyɛla tɔm n-ti bihi laamba. Saha ŋɔ zaa shikuru maa daa na nyɛla ninvuɣi yino bɛni.
Yuuni 1965, ka [[Gomnanti]] daa deei li ka di pahi Ghana Gomnanti shikuritinim puuni m-boli li Tamale Commercial Institute. Ka karimbanim kalinli chaŋ ata (3), n-kpuɣi shikuri bihi kalinli din daa yiɣisi kɔbiga ni yini (101). Bidibisi kalinli daa nyɛla pihiyɔbu ni ayi (62) ka bipuɣiŋsi nyɛ pihinahi yini kani (39).
== Di kpabu yuuni ==
Silimiingoli September dabaa awɔi, yuuni 1963 ka shikuri ŋɔ daa kpa.
== Pubu yaɣili ==
Di biɛla pubu yaɣili din nyɛla [[Gomnanti Shikuru]]
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla [[suhudoo]] mini [[nangbanyini]]
== Di nia jihi ==
Di bo wuhirisuŋ n-ti di shikurubihi zaa ka di yi di ko ka che shikuru shɛŋa ŋan kpalim, din yen che ka bɛ [[Shikuru bihi|shikurubihi]] maa nia nima mini di yɛlibɔra pali ka di nyɛla shaawar’suma shɛŋa bɛ ni laɣindi gbaara, yuunisuŋ ni gbubirisuŋ shɛli shikuru ŋɔ ni yɛn ti ba.
== Di nia waɤinlli ==
Ni di yihi ban yɛn kpaŋsiri bɛ maga, ka mali tiɛhi zilima, ni shikuru ban yirina ni shɛhira gbana din viɛli ka mali dariza n-ti karim baŋsim bɔbu yaɣili mini duniya zaa tuma din be Ghana ni zaŋ ti kpa.
== Bi ni kpuɣiri bi shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba.
== Bɛ ni kpuɤiri di shikuribihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikuru bihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdi mi n-doli zahimbu shɛhira gbaŋ shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri duniya yaɣa Junior high shikurti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimba kpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nim yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya.
Soli lahi beni n-ti tin'duyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "admistration." Bɛ yi kpuɣi shikurubila naai, bɛ ni ti o shikuru maa buku bila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bori ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahimbami ni bɔhi shɛŋa shikurunim'maa maŋmaŋ'ni setti din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya admission kpɛna bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Karim baŋsim yaɤa din be shikuru ŋɔ ni ==
- Business (laasabu maalibu)
- General Arts(Taarihi,bala kaman [[Dagbanli]],French ni din pahi,n ti pahi Geography
- Home Economics (bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ)
- General Science (tabibi bɔhambu)
== Yiya dinbe shikuru ŋɔ ni ==
Ferguson, ka di kom nyɛ zaɣi ʒee.
Aggrey, ka di kom nyɛ zaɣi dɔzim.
Nkrumah, ka di kom nyɛ zaɣi vakahili.
Danquah, ka di kom nyɛ zaɣi nuɣiso.
Gogoe, ka di kom nyɛ zaɣi pielli.
Seidu Seini, ka di kom nyɛ zaɣi orange bee nuɣiso din be di shim.
== Di karimba kpamba ==
# Rev. Samuel B. Gogoe, yuuni 1963 - 1970.
# J.A. Braimah Jnr, yuuni 1971-1972.
# Godwin Seth Senanunyam Tamakloe, yuuni 1972-1976.
# Mr. Michael N. Okyere, yuuni 1976-1978
# D.N. Loriba, yuuni 1978-1979
# John E. Bawah , yuuni 1979-1980
# Mr. Seidu Seini, yuuni 1980-1998
# Mr. J.B Dakurah, yuuni 1998-2004
# Awudu Rauf, yuuni 2004-2010
# Mr. S.B. Awari, yuuni 2010-2014
# Iddrisu Neindow, yuuni 2014-2016
# Alhaji Zack Ishmael Abu, silimiingoli January biɛɣu pia ni yini yuuni 2016 nti kpa silimiingoli September, biɛɣu pihita yinika yuuni 2016
# Ndeego J. Matthew, yuuni 2016-2021
# Mrs. Sussana Fati Braimah, 2021 hali na ni saha ŋɔ
== Di karimbi'kura ==
# [[Martin Alamisi Burnes Kaiser Amidu]]<ref>{{Cite web|last=Mohammed|first=Mutaka|date=2022-07-31|title=BISCO marked 2nd Home Coming in Tamale|url=https://diamondfmonline.com/bisco-marked-2nd-home-coming-in-tamale/|access-date=2022-08-01|website=Diamond 93.7FM|language=en-US}}</ref> - Ghana Attorney General kuro
# Alhaji Mumuni Musah, Managing Director of Mima Construction Ltd
# Alhaji Wumbei Fuseini,CEO, Mawums Agencies Ltd
# Hajia Fati Forgor, District Finance Officer, Kpandai District Assembly<ref>{{Cite web|last=admin|title=Bisco old students urge present students to maintain high academic standards|url=https://justicefmonline.com/bisco-old-students-urge-present-students-to-maintain-high-academic-standards/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
# Col. Issahaku Mohammed, Ghana Armed Forces
# Col. Fuseini Salifu, Ghana Armed Forces
# Hajia Fati Musah, Manager, ADB Tamale
# Alhaji Mohammed Saani Yakubu, Country Director, Actionaid DR Congo
# Alhaji Bashiru Aliyu, Head, Engineering Control, Stanbic Bank
# Nurudeen Bawa, National Health Insurance Scheme, Accra
# Alhaji Ahmed Imoro, Director of Finance, National Health Insurance Authority
# Mr. Didi Dramani, Assistant Coach, Ghana Black Stars
# Mr. Shaibu Ibrahim Tanko, Director of Sports, UDS
# Mr. Amidu Shiraz Labaran, Partner KPMG in Ghana
# Prof. Paul Issahaku, Canada
# Mr. Iddrisu Alhassan Iddrisu, Branch Manager, Stanbic Bank
# Mrs. Anatu Mahama Amin, CEO, Betty Aruna Prestige Memorial School
# Mohammed Ibn Abdallah, Media Practitioner, Diamond FM
# Alhaji Mohammed Baba Inusah, Principal Assistant, Clerk of Parliament
# Mr. Emmanuel Afreh Owusu, Senior Assistant Registrar, UCC
# Dr. Alhassan Andani, Senior Lecturer, UDS
#COP Timothy Yoosa Bonga, Former Northern Regional Police Commander.
#Boting Naa Moses Alhassan, Retired Chief Director, Ministry of Roads and Highways.
#Hajia Sherifa Yahaya Iddi, Principal Midwifery Officer, Tamale West Hospital.
#Alhaji Nurideen Mahama, Retired Regional Director, Audit Service.
#Mrs. Selina Ziddah, Head of Audit Service in Gomoah West District.
#Alhaji Aminu Issahaku, Municipal Finance Officer, Yilo Krobo Municipality.
#Ms. Duduyeri Bridget, Development Worker.
#Mr. Abdul Mumin Mohammed General, Public Policy Expert.
#Mr. Ibrahim Abdallah, Manager and Lead Specialist, MTN Ghana.
#Mr. Sulemana M. Murijan, Finance Manager, Securities and Exchange Commission.
#Mr. Shamwill Abdul-Karim, Parliament House.
#Dr. Ibrahim Abdul-Jalil, Director, Dar Al Istithmar.
#Dr. Iddrisu Abdul Malik, Country Advisor, Institute for Fiscal Studies, UK.
#Mr. Sulemana Misbaw, Founder and CEO of Tamaha Ghana.
#Mr. Iddrisu Mohammed Hussein, General Manager, Finance & Admin, Royal Crown Packaging.
#Mrs. Hamidatu Muktar Adam, Sagani TV
#Alhaji Mohammed Faisal Amadu, Lecturer, UDS.
#Mr. Chentiba Ahmed Taufique, Lecturer, UDS.
#Mr. Abudulai Munkaila, Lecturer, UPSA.
#Mr. Alhassan Mohammed Hafiz, ODCP Professional and Consultant.
#Mr Achagwe Luguje, Director General of Ghana Ports and Harbour.
#Alhaji Muniru Muktar, Head of Customer Service, GCB Bank plc.
#Hajia Fauzia Amadu, Controller and Accountant General Department.
#Mrs Margaret Afi Tenkorang, Superintendent of police at the CID Headquarters
#Rev. Timothy Ernest Annoh, Presbyterian Church of Ghana.
#Dr. Issac Owusu Mensah, Director of Research at the office of the President.
#Prof. Daniel A. Bagah, Member, Council of State.
#Mr. Peter Kennedy Anum, Sahara Radio, United Kingdom.
#Mr. Mohammed Abubakari Naporoo, Youth Organizer, Mion Constituency.
#Mr. Sadik Shahadu, Executive Director, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Yussif Abdul Rasheed, Project Manager, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Abdul-Rafiu Fuseini, Facilitator, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Mumuni Yirifa Yunus, Programmes Manager, Radio Justice Tamale.
#Mr. Alhassan Mashood Damba, General Manager, Radio Justice Tamale
#Chief Naa Mohammed Alhassan, Kpeni Naa
#Yɛlizoli Gaa-Naa
#Alhaji Iddrisu Nashiru, Chief Executive Officer, Hollard Life Insurance Ghana.
#Mr. Issahaku Abdul Latif, Northern Regional Director, National Health Insurance Authority.
#Mr. Ibrahim Shaibu Sawayo, Head of Sports, Radio Justice
== Shikuru Anthem ==
Bisco - Your Sons and Daughters salutes you
Bisco the great
The first Business School of the North!!!!
<nowiki>*</nowiki>Labi yili*
Bisco! The bank of business professionals
We are proud to be products of Tamale Bisco
The constant dreams of Bisco
Is to produce the best, Secretaries, Accountants and Managers
Labi yili bahigu buyi
Let's all pursue this purpose
With heads and hearts and hands
To bring home peace, love and unity!!!!
This we pray oh lord.
== Kpaŋmaŋ ==
1st in Debate (No Yawa Project) yuuni 2017.
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Dagbaŋ]]
<references />
2778b3cb3dvkrdq5zaifxn7ot384zdm
41989
41988
2022-08-03T08:09:02Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Kpaŋmaŋ */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{D-Class}}
'''Business Senior High School'''<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/about|access-date=2022-07-31|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> nyɛla [[Shikuru|shikuri]] shɛli din be Tudu polo, [[Tamali|Tamale]]
=== Di tuma saha ===
Atani nti kpa Alizumma bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Shikuru maa "code" ==
0080104 (Bɛ ni mali shɛli sabiri WASSCE zahimbu)
== Taarihi ==
Silimiin-goli [[September]] dabaa awɔi yuuni 1963 ka Business Senior High School pili. Ŋun daa kpa shikuru maa yuli m booni Reverend [[Samuel Benjamin Gogoe]] ŋun daa yi Tarkwa<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale History {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/history|access-date=2022-08-01|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> din be [[Western Region]] yaɣili. Di bela maali anahi ni [[Nyankpala]]<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-01|language=en-GB}}</ref>, ka ba daansi ni alepile paaki kurili din be Tamale Central yaɣili.
Chira ayi nyaaŋa shikuri maa ni daa kpa, di tuuli shikuri bila yuli m daa booni Mumuni Musah ŋun pa su MIMA Construction Limited saha ŋɔ. ŋuni n-daa lɛbi di tuuli Senior Prefect (Shikurubihi kpɛma). Lala n-daa kuli nyɛli hali ka shikuri bihi ŋɔ kalinli ti paai pia ni ayi (12). Daliri din daa che ka shikuru ŋɔ bɛ nyari bihi daa nyɛla shikuru yɔri, bɛ ni daa yɛli ni bɛ yɔri di laɣafu pa nyɛ saha ŋɔ Gh 0.012 pesewas, laɣafu nyɛbu daa nyɛla tɔm n-ti bihi laamba. Saha ŋɔ zaa shikuru maa daa na nyɛla ninvuɣi yino bɛni.
Yuuni 1965, ka [[Gomnanti]] daa deei li ka di pahi Ghana Gomnanti shikuritinim puuni m-boli li Tamale Commercial Institute. Ka karimbanim kalinli chaŋ ata (3), n-kpuɣi shikuri bihi kalinli din daa yiɣisi kɔbiga ni yini (101). Bidibisi kalinli daa nyɛla pihiyɔbu ni ayi (62) ka bipuɣiŋsi nyɛ pihinahi yini kani (39).
== Di kpabu yuuni ==
Silimiingoli September dabaa awɔi, yuuni 1963 ka shikuri ŋɔ daa kpa.
== Pubu yaɣili ==
Di biɛla pubu yaɣili din nyɛla [[Gomnanti Shikuru]]
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla [[suhudoo]] mini [[nangbanyini]]
== Di nia jihi ==
Di bo wuhirisuŋ n-ti di shikurubihi zaa ka di yi di ko ka che shikuru shɛŋa ŋan kpalim, din yen che ka bɛ [[Shikuru bihi|shikurubihi]] maa nia nima mini di yɛlibɔra pali ka di nyɛla shaawar’suma shɛŋa bɛ ni laɣindi gbaara, yuunisuŋ ni gbubirisuŋ shɛli shikuru ŋɔ ni yɛn ti ba.
== Di nia waɤinlli ==
Ni di yihi ban yɛn kpaŋsiri bɛ maga, ka mali tiɛhi zilima, ni shikuru ban yirina ni shɛhira gbana din viɛli ka mali dariza n-ti karim baŋsim bɔbu yaɣili mini duniya zaa tuma din be Ghana ni zaŋ ti kpa.
== Bi ni kpuɣiri bi shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba.
== Bɛ ni kpuɤiri di shikuribihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikuru bihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdi mi n-doli zahimbu shɛhira gbaŋ shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri duniya yaɣa Junior high shikurti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimba kpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nim yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya.
Soli lahi beni n-ti tin'duyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "admistration." Bɛ yi kpuɣi shikurubila naai, bɛ ni ti o shikuru maa buku bila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bori ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahimbami ni bɔhi shɛŋa shikurunim'maa maŋmaŋ'ni setti din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya admission kpɛna bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Karim baŋsim yaɤa din be shikuru ŋɔ ni ==
- Business (laasabu maalibu)
- General Arts(Taarihi,bala kaman [[Dagbanli]],French ni din pahi,n ti pahi Geography
- Home Economics (bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ)
- General Science (tabibi bɔhambu)
== Yiya dinbe shikuru ŋɔ ni ==
Ferguson, ka di kom nyɛ zaɣi ʒee.
Aggrey, ka di kom nyɛ zaɣi dɔzim.
Nkrumah, ka di kom nyɛ zaɣi vakahili.
Danquah, ka di kom nyɛ zaɣi nuɣiso.
Gogoe, ka di kom nyɛ zaɣi pielli.
Seidu Seini, ka di kom nyɛ zaɣi orange bee nuɣiso din be di shim.
== Di karimba kpamba ==
# Rev. Samuel B. Gogoe, yuuni 1963 - 1970.
# J.A. Braimah Jnr, yuuni 1971-1972.
# Godwin Seth Senanunyam Tamakloe, yuuni 1972-1976.
# Mr. Michael N. Okyere, yuuni 1976-1978
# D.N. Loriba, yuuni 1978-1979
# John E. Bawah , yuuni 1979-1980
# Mr. Seidu Seini, yuuni 1980-1998
# Mr. J.B Dakurah, yuuni 1998-2004
# Awudu Rauf, yuuni 2004-2010
# Mr. S.B. Awari, yuuni 2010-2014
# Iddrisu Neindow, yuuni 2014-2016
# Alhaji Zack Ishmael Abu, silimiingoli January biɛɣu pia ni yini yuuni 2016 nti kpa silimiingoli September, biɛɣu pihita yinika yuuni 2016
# Ndeego J. Matthew, yuuni 2016-2021
# Mrs. Sussana Fati Braimah, 2021 hali na ni saha ŋɔ
== Di karimbi'kura ==
# [[Martin Alamisi Burnes Kaiser Amidu]]<ref>{{Cite web|last=Mohammed|first=Mutaka|date=2022-07-31|title=BISCO marked 2nd Home Coming in Tamale|url=https://diamondfmonline.com/bisco-marked-2nd-home-coming-in-tamale/|access-date=2022-08-01|website=Diamond 93.7FM|language=en-US}}</ref> - Ghana Attorney General kuro
# Alhaji Mumuni Musah, Managing Director of Mima Construction Ltd
# Alhaji Wumbei Fuseini,CEO, Mawums Agencies Ltd
# Hajia Fati Forgor, District Finance Officer, Kpandai District Assembly<ref>{{Cite web|last=admin|title=Bisco old students urge present students to maintain high academic standards|url=https://justicefmonline.com/bisco-old-students-urge-present-students-to-maintain-high-academic-standards/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
# Col. Issahaku Mohammed, Ghana Armed Forces
# Col. Fuseini Salifu, Ghana Armed Forces
# Hajia Fati Musah, Manager, ADB Tamale
# Alhaji Mohammed Saani Yakubu, Country Director, Actionaid DR Congo
# Alhaji Bashiru Aliyu, Head, Engineering Control, Stanbic Bank
# Nurudeen Bawa, National Health Insurance Scheme, Accra
# Alhaji Ahmed Imoro, Director of Finance, National Health Insurance Authority
# Mr. Didi Dramani, Assistant Coach, Ghana Black Stars
# Mr. Shaibu Ibrahim Tanko, Director of Sports, UDS
# Mr. Amidu Shiraz Labaran, Partner KPMG in Ghana
# Prof. Paul Issahaku, Canada
# Mr. Iddrisu Alhassan Iddrisu, Branch Manager, Stanbic Bank
# Mrs. Anatu Mahama Amin, CEO, Betty Aruna Prestige Memorial School
# Mohammed Ibn Abdallah, Media Practitioner, Diamond FM
# Alhaji Mohammed Baba Inusah, Principal Assistant, Clerk of Parliament
# Mr. Emmanuel Afreh Owusu, Senior Assistant Registrar, UCC
# Dr. Alhassan Andani, Senior Lecturer, UDS
#COP Timothy Yoosa Bonga, Former Northern Regional Police Commander.
#Boting Naa Moses Alhassan, Retired Chief Director, Ministry of Roads and Highways.
#Hajia Sherifa Yahaya Iddi, Principal Midwifery Officer, Tamale West Hospital.
#Alhaji Nurideen Mahama, Retired Regional Director, Audit Service.
#Mrs. Selina Ziddah, Head of Audit Service in Gomoah West District.
#Alhaji Aminu Issahaku, Municipal Finance Officer, Yilo Krobo Municipality.
#Ms. Duduyeri Bridget, Development Worker.
#Mr. Abdul Mumin Mohammed General, Public Policy Expert.
#Mr. Ibrahim Abdallah, Manager and Lead Specialist, MTN Ghana.
#Mr. Sulemana M. Murijan, Finance Manager, Securities and Exchange Commission.
#Mr. Shamwill Abdul-Karim, Parliament House.
#Dr. Ibrahim Abdul-Jalil, Director, Dar Al Istithmar.
#Dr. Iddrisu Abdul Malik, Country Advisor, Institute for Fiscal Studies, UK.
#Mr. Sulemana Misbaw, Founder and CEO of Tamaha Ghana.
#Mr. Iddrisu Mohammed Hussein, General Manager, Finance & Admin, Royal Crown Packaging.
#Mrs. Hamidatu Muktar Adam, Sagani TV
#Alhaji Mohammed Faisal Amadu, Lecturer, UDS.
#Mr. Chentiba Ahmed Taufique, Lecturer, UDS.
#Mr. Abudulai Munkaila, Lecturer, UPSA.
#Mr. Alhassan Mohammed Hafiz, ODCP Professional and Consultant.
#Mr Achagwe Luguje, Director General of Ghana Ports and Harbour.
#Alhaji Muniru Muktar, Head of Customer Service, GCB Bank plc.
#Hajia Fauzia Amadu, Controller and Accountant General Department.
#Mrs Margaret Afi Tenkorang, Superintendent of police at the CID Headquarters
#Rev. Timothy Ernest Annoh, Presbyterian Church of Ghana.
#Dr. Issac Owusu Mensah, Director of Research at the office of the President.
#Prof. Daniel A. Bagah, Member, Council of State.
#Mr. Peter Kennedy Anum, Sahara Radio, United Kingdom.
#Mr. Mohammed Abubakari Naporoo, Youth Organizer, Mion Constituency.
#Mr. Sadik Shahadu, Executive Director, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Yussif Abdul Rasheed, Project Manager, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Abdul-Rafiu Fuseini, Facilitator, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Mumuni Yirifa Yunus, Programmes Manager, Radio Justice Tamale.
#Mr. Alhassan Mashood Damba, General Manager, Radio Justice Tamale
#Chief Naa Mohammed Alhassan, Kpeni Naa
#Yɛlizoli Gaa-Naa
#Alhaji Iddrisu Nashiru, Chief Executive Officer, Hollard Life Insurance Ghana.
#Mr. Issahaku Abdul Latif, Northern Regional Director, National Health Insurance Authority.
#Mr. Ibrahim Shaibu Sawayo, Head of Sports, Radio Justice
== Shikuru Anthem ==
Bisco - Your Sons and Daughters salutes you
Bisco the great
The first Business School of the North!!!!
<nowiki>*</nowiki>Labi yili*
Bisco! The bank of business professionals
We are proud to be products of Tamale Bisco
The constant dreams of Bisco
Is to produce the best, Secretaries, Accountants and Managers
Labi yili bahigu buyi
Let's all pursue this purpose
With heads and hearts and hands
To bring home peace, love and unity!!!!
This we pray oh lord.
== Kpaŋmaŋ ==
1st in Debate (No Yawa Project) yuuni 2017.<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-03|language=en-GB}}</ref>
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Dagbaŋ]]
<references />
gc78o0wojap9u45dvz2tberw26johhr
41990
41989
2022-08-03T08:14:12Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Kundivihira */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{D-Class}}
'''Business Senior High School'''<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/about|access-date=2022-07-31|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> nyɛla [[Shikuru|shikuri]] shɛli din be Tudu polo, [[Tamali|Tamale]]
=== Di tuma saha ===
Atani nti kpa Alizumma bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Shikuru maa "code" ==
0080104 (Bɛ ni mali shɛli sabiri WASSCE zahimbu)
== Taarihi ==
Silimiin-goli [[September]] dabaa awɔi yuuni 1963 ka Business Senior High School pili. Ŋun daa kpa shikuru maa yuli m booni Reverend [[Samuel Benjamin Gogoe]] ŋun daa yi Tarkwa<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale History {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/history|access-date=2022-08-01|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> din be [[Western Region]] yaɣili. Di bela maali anahi ni [[Nyankpala]]<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-01|language=en-GB}}</ref>, ka ba daansi ni alepile paaki kurili din be Tamale Central yaɣili.
Chira ayi nyaaŋa shikuri maa ni daa kpa, di tuuli shikuri bila yuli m daa booni Mumuni Musah ŋun pa su MIMA Construction Limited saha ŋɔ. ŋuni n-daa lɛbi di tuuli Senior Prefect (Shikurubihi kpɛma). Lala n-daa kuli nyɛli hali ka shikuri bihi ŋɔ kalinli ti paai pia ni ayi (12). Daliri din daa che ka shikuru ŋɔ bɛ nyari bihi daa nyɛla shikuru yɔri, bɛ ni daa yɛli ni bɛ yɔri di laɣafu pa nyɛ saha ŋɔ Gh 0.012 pesewas, laɣafu nyɛbu daa nyɛla tɔm n-ti bihi laamba. Saha ŋɔ zaa shikuru maa daa na nyɛla ninvuɣi yino bɛni.
Yuuni 1965, ka [[Gomnanti]] daa deei li ka di pahi Ghana Gomnanti shikuritinim puuni m-boli li Tamale Commercial Institute. Ka karimbanim kalinli chaŋ ata (3), n-kpuɣi shikuri bihi kalinli din daa yiɣisi kɔbiga ni yini (101). Bidibisi kalinli daa nyɛla pihiyɔbu ni ayi (62) ka bipuɣiŋsi nyɛ pihinahi yini kani (39).
== Di kpabu yuuni ==
Silimiingoli September dabaa awɔi, yuuni 1963 ka shikuri ŋɔ daa kpa.
== Pubu yaɣili ==
Di biɛla pubu yaɣili din nyɛla [[Gomnanti Shikuru]]
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla [[suhudoo]] mini [[nangbanyini]]
== Di nia jihi ==
Di bo wuhirisuŋ n-ti di shikurubihi zaa ka di yi di ko ka che shikuru shɛŋa ŋan kpalim, din yen che ka bɛ [[Shikuru bihi|shikurubihi]] maa nia nima mini di yɛlibɔra pali ka di nyɛla shaawar’suma shɛŋa bɛ ni laɣindi gbaara, yuunisuŋ ni gbubirisuŋ shɛli shikuru ŋɔ ni yɛn ti ba.
== Di nia waɤinlli ==
Ni di yihi ban yɛn kpaŋsiri bɛ maga, ka mali tiɛhi zilima, ni shikuru ban yirina ni shɛhira gbana din viɛli ka mali dariza n-ti karim baŋsim bɔbu yaɣili mini duniya zaa tuma din be Ghana ni zaŋ ti kpa.
== Bi ni kpuɣiri bi shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba.
== Bɛ ni kpuɤiri di shikuribihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikuru bihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdi mi n-doli zahimbu shɛhira gbaŋ shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri duniya yaɣa Junior high shikurti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimba kpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nim yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya.
Soli lahi beni n-ti tin'duyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "admistration." Bɛ yi kpuɣi shikurubila naai, bɛ ni ti o shikuru maa buku bila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bori ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahimbami ni bɔhi shɛŋa shikurunim'maa maŋmaŋ'ni setti din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya admission kpɛna bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Karim baŋsim yaɤa din be shikuru ŋɔ ni ==
- Business (laasabu maalibu)
- General Arts(Taarihi,bala kaman [[Dagbanli]],French ni din pahi,n ti pahi Geography
- Home Economics (bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ)
- General Science (tabibi bɔhambu)
== Yiya dinbe shikuru ŋɔ ni ==
Ferguson, ka di kom nyɛ zaɣi ʒee.
Aggrey, ka di kom nyɛ zaɣi dɔzim.
Nkrumah, ka di kom nyɛ zaɣi vakahili.
Danquah, ka di kom nyɛ zaɣi nuɣiso.
Gogoe, ka di kom nyɛ zaɣi pielli.
Seidu Seini, ka di kom nyɛ zaɣi orange bee nuɣiso din be di shim.
== Di karimba kpamba ==
# Rev. Samuel B. Gogoe, yuuni 1963 - 1970.
# J.A. Braimah Jnr, yuuni 1971-1972.
# Godwin Seth Senanunyam Tamakloe, yuuni 1972-1976.
# Mr. Michael N. Okyere, yuuni 1976-1978
# D.N. Loriba, yuuni 1978-1979
# John E. Bawah , yuuni 1979-1980
# Mr. Seidu Seini, yuuni 1980-1998
# Mr. J.B Dakurah, yuuni 1998-2004
# Awudu Rauf, yuuni 2004-2010
# Mr. S.B. Awari, yuuni 2010-2014
# Iddrisu Neindow, yuuni 2014-2016
# Alhaji Zack Ishmael Abu, silimiingoli January biɛɣu pia ni yini yuuni 2016 nti kpa silimiingoli September, biɛɣu pihita yinika yuuni 2016
# Ndeego J. Matthew, yuuni 2016-2021
# Mrs. Sussana Fati Braimah, 2021 hali na ni saha ŋɔ
== Di karimbi'kura ==
# [[Martin Alamisi Burnes Kaiser Amidu]]<ref>{{Cite web|last=Mohammed|first=Mutaka|date=2022-07-31|title=BISCO marked 2nd Home Coming in Tamale|url=https://diamondfmonline.com/bisco-marked-2nd-home-coming-in-tamale/|access-date=2022-08-01|website=Diamond 93.7FM|language=en-US}}</ref> - Ghana Attorney General kuro
# Alhaji Mumuni Musah, Managing Director of Mima Construction Ltd
# Alhaji Wumbei Fuseini,CEO, Mawums Agencies Ltd
# Hajia Fati Forgor, District Finance Officer, Kpandai District Assembly<ref>{{Cite web|last=admin|title=Bisco old students urge present students to maintain high academic standards|url=https://justicefmonline.com/bisco-old-students-urge-present-students-to-maintain-high-academic-standards/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
# Col. Issahaku Mohammed, Ghana Armed Forces
# Col. Fuseini Salifu, Ghana Armed Forces
# Hajia Fati Musah, Manager, ADB Tamale
# Alhaji Mohammed Saani Yakubu, Country Director, Actionaid DR Congo
# Alhaji Bashiru Aliyu, Head, Engineering Control, Stanbic Bank
# Nurudeen Bawa, National Health Insurance Scheme, Accra
# Alhaji Ahmed Imoro, Director of Finance, National Health Insurance Authority
# Mr. Didi Dramani, Assistant Coach, Ghana Black Stars
# Mr. Shaibu Ibrahim Tanko, Director of Sports, UDS
# Mr. Amidu Shiraz Labaran, Partner KPMG in Ghana
# Prof. Paul Issahaku, Canada
# Mr. Iddrisu Alhassan Iddrisu, Branch Manager, Stanbic Bank
# Mrs. Anatu Mahama Amin, CEO, Betty Aruna Prestige Memorial School
# Mohammed Ibn Abdallah, Media Practitioner, Diamond FM
# Alhaji Mohammed Baba Inusah, Principal Assistant, Clerk of Parliament
# Mr. Emmanuel Afreh Owusu, Senior Assistant Registrar, UCC
# Dr. Alhassan Andani, Senior Lecturer, UDS
#COP Timothy Yoosa Bonga, Former Northern Regional Police Commander.
#Boting Naa Moses Alhassan, Retired Chief Director, Ministry of Roads and Highways.
#Hajia Sherifa Yahaya Iddi, Principal Midwifery Officer, Tamale West Hospital.
#Alhaji Nurideen Mahama, Retired Regional Director, Audit Service.
#Mrs. Selina Ziddah, Head of Audit Service in Gomoah West District.
#Alhaji Aminu Issahaku, Municipal Finance Officer, Yilo Krobo Municipality.
#Ms. Duduyeri Bridget, Development Worker.
#Mr. Abdul Mumin Mohammed General, Public Policy Expert.
#Mr. Ibrahim Abdallah, Manager and Lead Specialist, MTN Ghana.
#Mr. Sulemana M. Murijan, Finance Manager, Securities and Exchange Commission.
#Mr. Shamwill Abdul-Karim, Parliament House.
#Dr. Ibrahim Abdul-Jalil, Director, Dar Al Istithmar.
#Dr. Iddrisu Abdul Malik, Country Advisor, Institute for Fiscal Studies, UK.
#Mr. Sulemana Misbaw, Founder and CEO of Tamaha Ghana.
#Mr. Iddrisu Mohammed Hussein, General Manager, Finance & Admin, Royal Crown Packaging.
#Mrs. Hamidatu Muktar Adam, Sagani TV
#Alhaji Mohammed Faisal Amadu, Lecturer, UDS.
#Mr. Chentiba Ahmed Taufique, Lecturer, UDS.
#Mr. Abudulai Munkaila, Lecturer, UPSA.
#Mr. Alhassan Mohammed Hafiz, ODCP Professional and Consultant.
#Mr Achagwe Luguje, Director General of Ghana Ports and Harbour.
#Alhaji Muniru Muktar, Head of Customer Service, GCB Bank plc.
#Hajia Fauzia Amadu, Controller and Accountant General Department.
#Mrs Margaret Afi Tenkorang, Superintendent of police at the CID Headquarters
#Rev. Timothy Ernest Annoh, Presbyterian Church of Ghana.
#Dr. Issac Owusu Mensah, Director of Research at the office of the President.
#Prof. Daniel A. Bagah, Member, Council of State.
#Mr. Peter Kennedy Anum, Sahara Radio, United Kingdom.
#Mr. Mohammed Abubakari Naporoo, Youth Organizer, Mion Constituency.
#Mr. Sadik Shahadu, Executive Director, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Yussif Abdul Rasheed, Project Manager, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Abdul-Rafiu Fuseini, Facilitator, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Mumuni Yirifa Yunus, Programmes Manager, Radio Justice Tamale.
#Mr. Alhassan Mashood Damba, General Manager, Radio Justice Tamale
#Chief Naa Mohammed Alhassan, Kpeni Naa.
#Yɛlizoli Gaa-Naa
#Alhaji Iddrisu Nashiru, Chief Executive Officer, Hollard Life Insurance Ghana.
#Mr. Issahaku Abdul Latif, Northern Regional Director, National Health Insurance Authority.
#Mr. Ibrahim Shaibu Sawayo, Head of Sports, Radio Justice
== Shikuru Anthem ==
Bisco - Your Sons and Daughters salutes you
Bisco the great
The first Business School of the North!!!!
<nowiki>*</nowiki>Labi yili*
Bisco! The bank of business professionals
We are proud to be products of Tamale Bisco
The constant dreams of Bisco
Is to produce the best, Secretaries, Accountants and Managers
Labi yili bahigu buyi
Let's all pursue this purpose
With heads and hearts and hands
To bring home peace, love and unity!!!!
This we pray oh lord.
== Kpaŋmaŋ ==
1st in Debate (No Yawa Project) yuuni 2017.<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-03|language=en-GB}}</ref>
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Dagbaŋ]]
<references />
6ywozves4g9qmidy2zd0uchn854mki7
41991
41990
2022-08-03T08:22:29Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Kpaŋmaŋ */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{D-Class}}
'''Business Senior High School'''<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/about|access-date=2022-07-31|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> nyɛla [[Shikuru|shikuri]] shɛli din be Tudu polo, [[Tamali|Tamale]]
=== Di tuma saha ===
Atani nti kpa Alizumma bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Shikuru maa "code" ==
0080104 (Bɛ ni mali shɛli sabiri WASSCE zahimbu)
== Taarihi ==
Silimiin-goli [[September]] dabaa awɔi yuuni 1963 ka Business Senior High School pili. Ŋun daa kpa shikuru maa yuli m booni Reverend [[Samuel Benjamin Gogoe]] ŋun daa yi Tarkwa<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale History {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/history|access-date=2022-08-01|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> din be [[Western Region]] yaɣili. Di bela maali anahi ni [[Nyankpala]]<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-01|language=en-GB}}</ref>, ka ba daansi ni alepile paaki kurili din be Tamale Central yaɣili.
Chira ayi nyaaŋa shikuri maa ni daa kpa, di tuuli shikuri bila yuli m daa booni Mumuni Musah ŋun pa su MIMA Construction Limited saha ŋɔ. ŋuni n-daa lɛbi di tuuli Senior Prefect (Shikurubihi kpɛma). Lala n-daa kuli nyɛli hali ka shikuri bihi ŋɔ kalinli ti paai pia ni ayi (12). Daliri din daa che ka shikuru ŋɔ bɛ nyari bihi daa nyɛla shikuru yɔri, bɛ ni daa yɛli ni bɛ yɔri di laɣafu pa nyɛ saha ŋɔ Gh 0.012 pesewas, laɣafu nyɛbu daa nyɛla tɔm n-ti bihi laamba. Saha ŋɔ zaa shikuru maa daa na nyɛla ninvuɣi yino bɛni.
Yuuni 1965, ka [[Gomnanti]] daa deei li ka di pahi Ghana Gomnanti shikuritinim puuni m-boli li Tamale Commercial Institute. Ka karimbanim kalinli chaŋ ata (3), n-kpuɣi shikuri bihi kalinli din daa yiɣisi kɔbiga ni yini (101). Bidibisi kalinli daa nyɛla pihiyɔbu ni ayi (62) ka bipuɣiŋsi nyɛ pihinahi yini kani (39).
== Di kpabu yuuni ==
Silimiingoli September dabaa awɔi, yuuni 1963 ka shikuri ŋɔ daa kpa.
== Pubu yaɣili ==
Di biɛla pubu yaɣili din nyɛla [[Gomnanti Shikuru]]
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla [[suhudoo]] mini [[nangbanyini]]
== Di nia jihi ==
Di bo wuhirisuŋ n-ti di shikurubihi zaa ka di yi di ko ka che shikuru shɛŋa ŋan kpalim, din yen che ka bɛ [[Shikuru bihi|shikurubihi]] maa nia nima mini di yɛlibɔra pali ka di nyɛla shaawar’suma shɛŋa bɛ ni laɣindi gbaara, yuunisuŋ ni gbubirisuŋ shɛli shikuru ŋɔ ni yɛn ti ba.
== Di nia waɤinlli ==
Ni di yihi ban yɛn kpaŋsiri bɛ maga, ka mali tiɛhi zilima, ni shikuru ban yirina ni shɛhira gbana din viɛli ka mali dariza n-ti karim baŋsim bɔbu yaɣili mini duniya zaa tuma din be Ghana ni zaŋ ti kpa.
== Bi ni kpuɣiri bi shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba.
== Bɛ ni kpuɤiri di shikuribihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikuru bihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdi mi n-doli zahimbu shɛhira gbaŋ shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri duniya yaɣa Junior high shikurti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimba kpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nim yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya.
Soli lahi beni n-ti tin'duyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "admistration." Bɛ yi kpuɣi shikurubila naai, bɛ ni ti o shikuru maa buku bila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bori ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahimbami ni bɔhi shɛŋa shikurunim'maa maŋmaŋ'ni setti din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya admission kpɛna bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Karim baŋsim yaɤa din be shikuru ŋɔ ni ==
- Business (laasabu maalibu)
- General Arts(Taarihi,bala kaman [[Dagbanli]],French ni din pahi,n ti pahi Geography
- Home Economics (bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ)
- General Science (tabibi bɔhambu)
== Yiya dinbe shikuru ŋɔ ni ==
Ferguson, ka di kom nyɛ zaɣi ʒee.
Aggrey, ka di kom nyɛ zaɣi dɔzim.
Nkrumah, ka di kom nyɛ zaɣi vakahili.
Danquah, ka di kom nyɛ zaɣi nuɣiso.
Gogoe, ka di kom nyɛ zaɣi pielli.
Seidu Seini, ka di kom nyɛ zaɣi orange bee nuɣiso din be di shim.
== Di karimba kpamba ==
# Rev. Samuel B. Gogoe, yuuni 1963 - 1970.
# J.A. Braimah Jnr, yuuni 1971-1972.
# Godwin Seth Senanunyam Tamakloe, yuuni 1972-1976.
# Mr. Michael N. Okyere, yuuni 1976-1978
# D.N. Loriba, yuuni 1978-1979
# John E. Bawah , yuuni 1979-1980
# Mr. Seidu Seini, yuuni 1980-1998
# Mr. J.B Dakurah, yuuni 1998-2004
# Awudu Rauf, yuuni 2004-2010
# Mr. S.B. Awari, yuuni 2010-2014
# Iddrisu Neindow, yuuni 2014-2016
# Alhaji Zack Ishmael Abu, silimiingoli January biɛɣu pia ni yini yuuni 2016 nti kpa silimiingoli September, biɛɣu pihita yinika yuuni 2016
# Ndeego J. Matthew, yuuni 2016-2021
# Mrs. Sussana Fati Braimah, 2021 hali na ni saha ŋɔ
== Di karimbi'kura ==
# [[Martin Alamisi Burnes Kaiser Amidu]]<ref>{{Cite web|last=Mohammed|first=Mutaka|date=2022-07-31|title=BISCO marked 2nd Home Coming in Tamale|url=https://diamondfmonline.com/bisco-marked-2nd-home-coming-in-tamale/|access-date=2022-08-01|website=Diamond 93.7FM|language=en-US}}</ref> - Ghana Attorney General kuro
# Alhaji Mumuni Musah, Managing Director of Mima Construction Ltd
# Alhaji Wumbei Fuseini,CEO, Mawums Agencies Ltd
# Hajia Fati Forgor, District Finance Officer, Kpandai District Assembly<ref>{{Cite web|last=admin|title=Bisco old students urge present students to maintain high academic standards|url=https://justicefmonline.com/bisco-old-students-urge-present-students-to-maintain-high-academic-standards/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
# Col. Issahaku Mohammed, Ghana Armed Forces
# Col. Fuseini Salifu, Ghana Armed Forces
# Hajia Fati Musah, Manager, ADB Tamale
# Alhaji Mohammed Saani Yakubu, Country Director, Actionaid DR Congo
# Alhaji Bashiru Aliyu, Head, Engineering Control, Stanbic Bank
# Nurudeen Bawa, National Health Insurance Scheme, Accra
# Alhaji Ahmed Imoro, Director of Finance, National Health Insurance Authority
# Mr. Didi Dramani, Assistant Coach, Ghana Black Stars
# Mr. Shaibu Ibrahim Tanko, Director of Sports, UDS
# Mr. Amidu Shiraz Labaran, Partner KPMG in Ghana
# Prof. Paul Issahaku, Canada
# Mr. Iddrisu Alhassan Iddrisu, Branch Manager, Stanbic Bank
# Mrs. Anatu Mahama Amin, CEO, Betty Aruna Prestige Memorial School
# Mohammed Ibn Abdallah, Media Practitioner, Diamond FM
# Alhaji Mohammed Baba Inusah, Principal Assistant, Clerk of Parliament
# Mr. Emmanuel Afreh Owusu, Senior Assistant Registrar, UCC
# Dr. Alhassan Andani, Senior Lecturer, UDS
#COP Timothy Yoosa Bonga, Former Northern Regional Police Commander.
#Boting Naa Moses Alhassan, Retired Chief Director, Ministry of Roads and Highways.
#Hajia Sherifa Yahaya Iddi, Principal Midwifery Officer, Tamale West Hospital.
#Alhaji Nurideen Mahama, Retired Regional Director, Audit Service.
#Mrs. Selina Ziddah, Head of Audit Service in Gomoah West District.
#Alhaji Aminu Issahaku, Municipal Finance Officer, Yilo Krobo Municipality.
#Ms. Duduyeri Bridget, Development Worker.
#Mr. Abdul Mumin Mohammed General, Public Policy Expert.
#Mr. Ibrahim Abdallah, Manager and Lead Specialist, MTN Ghana.
#Mr. Sulemana M. Murijan, Finance Manager, Securities and Exchange Commission.
#Mr. Shamwill Abdul-Karim, Parliament House.
#Dr. Ibrahim Abdul-Jalil, Director, Dar Al Istithmar.
#Dr. Iddrisu Abdul Malik, Country Advisor, Institute for Fiscal Studies, UK.
#Mr. Sulemana Misbaw, Founder and CEO of Tamaha Ghana.
#Mr. Iddrisu Mohammed Hussein, General Manager, Finance & Admin, Royal Crown Packaging.
#Mrs. Hamidatu Muktar Adam, Sagani TV
#Alhaji Mohammed Faisal Amadu, Lecturer, UDS.
#Mr. Chentiba Ahmed Taufique, Lecturer, UDS.
#Mr. Abudulai Munkaila, Lecturer, UPSA.
#Mr. Alhassan Mohammed Hafiz, ODCP Professional and Consultant.
#Mr Achagwe Luguje, Director General of Ghana Ports and Harbour.
#Alhaji Muniru Muktar, Head of Customer Service, GCB Bank plc.
#Hajia Fauzia Amadu, Controller and Accountant General Department.
#Mrs Margaret Afi Tenkorang, Superintendent of police at the CID Headquarters
#Rev. Timothy Ernest Annoh, Presbyterian Church of Ghana.
#Dr. Issac Owusu Mensah, Director of Research at the office of the President.
#Prof. Daniel A. Bagah, Member, Council of State.
#Mr. Peter Kennedy Anum, Sahara Radio, United Kingdom.
#Mr. Mohammed Abubakari Naporoo, Youth Organizer, Mion Constituency.
#Mr. Sadik Shahadu, Executive Director, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Yussif Abdul Rasheed, Project Manager, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Abdul-Rafiu Fuseini, Facilitator, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Mumuni Yirifa Yunus, Programmes Manager, Radio Justice Tamale.
#Mr. Alhassan Mashood Damba, General Manager, Radio Justice Tamale
#Chief Naa Mohammed Alhassan, Kpeni Naa.
#Yɛlizoli Gaa-Naa
#Alhaji Iddrisu Nashiru, Chief Executive Officer, Hollard Life Insurance Ghana.
#Mr. Issahaku Abdul Latif, Northern Regional Director, National Health Insurance Authority.
#Mr. Ibrahim Shaibu Sawayo, Head of Sports, Radio Justice
== Shikuru Anthem ==
Bisco - Your Sons and Daughters salutes you
Bisco the great
The first Business School of the North!!!!
<nowiki>*</nowiki>Labi yili*
Bisco! The bank of business professionals
We are proud to be products of Tamale Bisco
The constant dreams of Bisco
Is to produce the best, Secretaries, Accountants and Managers
Labi yili bahigu buyi
Let's all pursue this purpose
With heads and hearts and hands
To bring home peace, love and unity!!!!
This we pray oh lord.
== Kpaŋmaŋ ==
1st in Debate (No Yawa Project) yuuni 2017.<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-03|language=en-GB}}</ref>
== Di ni mali bin shɛŋa ==
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Dagbaŋ]]
<references />
9v0hexkkqr6d2behz6ioloegxtnx7rm
41992
41991
2022-08-03T08:45:51Z
Masssly
13
Masssly chama yaɣili [[Business Senior High School]] to [[Business Senior High School (Tamale)]]: Business Senior High School's maa zooya
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{D-Class}}
'''Business Senior High School'''<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/about|access-date=2022-07-31|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> nyɛla [[Shikuru|shikuri]] shɛli din be Tudu polo, [[Tamali|Tamale]]
=== Di tuma saha ===
Atani nti kpa Alizumma bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Shikuru maa "code" ==
0080104 (Bɛ ni mali shɛli sabiri WASSCE zahimbu)
== Taarihi ==
Silimiin-goli [[September]] dabaa awɔi yuuni 1963 ka Business Senior High School pili. Ŋun daa kpa shikuru maa yuli m booni Reverend [[Samuel Benjamin Gogoe]] ŋun daa yi Tarkwa<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale History {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/history|access-date=2022-08-01|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> din be [[Western Region]] yaɣili. Di bela maali anahi ni [[Nyankpala]]<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-01|language=en-GB}}</ref>, ka ba daansi ni alepile paaki kurili din be Tamale Central yaɣili.
Chira ayi nyaaŋa shikuri maa ni daa kpa, di tuuli shikuri bila yuli m daa booni Mumuni Musah ŋun pa su MIMA Construction Limited saha ŋɔ. ŋuni n-daa lɛbi di tuuli Senior Prefect (Shikurubihi kpɛma). Lala n-daa kuli nyɛli hali ka shikuri bihi ŋɔ kalinli ti paai pia ni ayi (12). Daliri din daa che ka shikuru ŋɔ bɛ nyari bihi daa nyɛla shikuru yɔri, bɛ ni daa yɛli ni bɛ yɔri di laɣafu pa nyɛ saha ŋɔ Gh 0.012 pesewas, laɣafu nyɛbu daa nyɛla tɔm n-ti bihi laamba. Saha ŋɔ zaa shikuru maa daa na nyɛla ninvuɣi yino bɛni.
Yuuni 1965, ka [[Gomnanti]] daa deei li ka di pahi Ghana Gomnanti shikuritinim puuni m-boli li Tamale Commercial Institute. Ka karimbanim kalinli chaŋ ata (3), n-kpuɣi shikuri bihi kalinli din daa yiɣisi kɔbiga ni yini (101). Bidibisi kalinli daa nyɛla pihiyɔbu ni ayi (62) ka bipuɣiŋsi nyɛ pihinahi yini kani (39).
== Di kpabu yuuni ==
Silimiingoli September dabaa awɔi, yuuni 1963 ka shikuri ŋɔ daa kpa.
== Pubu yaɣili ==
Di biɛla pubu yaɣili din nyɛla [[Gomnanti Shikuru]]
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla [[suhudoo]] mini [[nangbanyini]]
== Di nia jihi ==
Di bo wuhirisuŋ n-ti di shikurubihi zaa ka di yi di ko ka che shikuru shɛŋa ŋan kpalim, din yen che ka bɛ [[Shikuru bihi|shikurubihi]] maa nia nima mini di yɛlibɔra pali ka di nyɛla shaawar’suma shɛŋa bɛ ni laɣindi gbaara, yuunisuŋ ni gbubirisuŋ shɛli shikuru ŋɔ ni yɛn ti ba.
== Di nia waɤinlli ==
Ni di yihi ban yɛn kpaŋsiri bɛ maga, ka mali tiɛhi zilima, ni shikuru ban yirina ni shɛhira gbana din viɛli ka mali dariza n-ti karim baŋsim bɔbu yaɣili mini duniya zaa tuma din be Ghana ni zaŋ ti kpa.
== Bi ni kpuɣiri bi shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba.
== Bɛ ni kpuɤiri di shikuribihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikuru bihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdi mi n-doli zahimbu shɛhira gbaŋ shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri duniya yaɣa Junior high shikurti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimba kpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nim yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya.
Soli lahi beni n-ti tin'duyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "admistration." Bɛ yi kpuɣi shikurubila naai, bɛ ni ti o shikuru maa buku bila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bori ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahimbami ni bɔhi shɛŋa shikurunim'maa maŋmaŋ'ni setti din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya admission kpɛna bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Karim baŋsim yaɤa din be shikuru ŋɔ ni ==
- Business (laasabu maalibu)
- General Arts(Taarihi,bala kaman [[Dagbanli]],French ni din pahi,n ti pahi Geography
- Home Economics (bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ)
- General Science (tabibi bɔhambu)
== Yiya dinbe shikuru ŋɔ ni ==
Ferguson, ka di kom nyɛ zaɣi ʒee.
Aggrey, ka di kom nyɛ zaɣi dɔzim.
Nkrumah, ka di kom nyɛ zaɣi vakahili.
Danquah, ka di kom nyɛ zaɣi nuɣiso.
Gogoe, ka di kom nyɛ zaɣi pielli.
Seidu Seini, ka di kom nyɛ zaɣi orange bee nuɣiso din be di shim.
== Di karimba kpamba ==
# Rev. Samuel B. Gogoe, yuuni 1963 - 1970.
# J.A. Braimah Jnr, yuuni 1971-1972.
# Godwin Seth Senanunyam Tamakloe, yuuni 1972-1976.
# Mr. Michael N. Okyere, yuuni 1976-1978
# D.N. Loriba, yuuni 1978-1979
# John E. Bawah , yuuni 1979-1980
# Mr. Seidu Seini, yuuni 1980-1998
# Mr. J.B Dakurah, yuuni 1998-2004
# Awudu Rauf, yuuni 2004-2010
# Mr. S.B. Awari, yuuni 2010-2014
# Iddrisu Neindow, yuuni 2014-2016
# Alhaji Zack Ishmael Abu, silimiingoli January biɛɣu pia ni yini yuuni 2016 nti kpa silimiingoli September, biɛɣu pihita yinika yuuni 2016
# Ndeego J. Matthew, yuuni 2016-2021
# Mrs. Sussana Fati Braimah, 2021 hali na ni saha ŋɔ
== Di karimbi'kura ==
# [[Martin Alamisi Burnes Kaiser Amidu]]<ref>{{Cite web|last=Mohammed|first=Mutaka|date=2022-07-31|title=BISCO marked 2nd Home Coming in Tamale|url=https://diamondfmonline.com/bisco-marked-2nd-home-coming-in-tamale/|access-date=2022-08-01|website=Diamond 93.7FM|language=en-US}}</ref> - Ghana Attorney General kuro
# Alhaji Mumuni Musah, Managing Director of Mima Construction Ltd
# Alhaji Wumbei Fuseini,CEO, Mawums Agencies Ltd
# Hajia Fati Forgor, District Finance Officer, Kpandai District Assembly<ref>{{Cite web|last=admin|title=Bisco old students urge present students to maintain high academic standards|url=https://justicefmonline.com/bisco-old-students-urge-present-students-to-maintain-high-academic-standards/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
# Col. Issahaku Mohammed, Ghana Armed Forces
# Col. Fuseini Salifu, Ghana Armed Forces
# Hajia Fati Musah, Manager, ADB Tamale
# Alhaji Mohammed Saani Yakubu, Country Director, Actionaid DR Congo
# Alhaji Bashiru Aliyu, Head, Engineering Control, Stanbic Bank
# Nurudeen Bawa, National Health Insurance Scheme, Accra
# Alhaji Ahmed Imoro, Director of Finance, National Health Insurance Authority
# Mr. Didi Dramani, Assistant Coach, Ghana Black Stars
# Mr. Shaibu Ibrahim Tanko, Director of Sports, UDS
# Mr. Amidu Shiraz Labaran, Partner KPMG in Ghana
# Prof. Paul Issahaku, Canada
# Mr. Iddrisu Alhassan Iddrisu, Branch Manager, Stanbic Bank
# Mrs. Anatu Mahama Amin, CEO, Betty Aruna Prestige Memorial School
# Mohammed Ibn Abdallah, Media Practitioner, Diamond FM
# Alhaji Mohammed Baba Inusah, Principal Assistant, Clerk of Parliament
# Mr. Emmanuel Afreh Owusu, Senior Assistant Registrar, UCC
# Dr. Alhassan Andani, Senior Lecturer, UDS
#COP Timothy Yoosa Bonga, Former Northern Regional Police Commander.
#Boting Naa Moses Alhassan, Retired Chief Director, Ministry of Roads and Highways.
#Hajia Sherifa Yahaya Iddi, Principal Midwifery Officer, Tamale West Hospital.
#Alhaji Nurideen Mahama, Retired Regional Director, Audit Service.
#Mrs. Selina Ziddah, Head of Audit Service in Gomoah West District.
#Alhaji Aminu Issahaku, Municipal Finance Officer, Yilo Krobo Municipality.
#Ms. Duduyeri Bridget, Development Worker.
#Mr. Abdul Mumin Mohammed General, Public Policy Expert.
#Mr. Ibrahim Abdallah, Manager and Lead Specialist, MTN Ghana.
#Mr. Sulemana M. Murijan, Finance Manager, Securities and Exchange Commission.
#Mr. Shamwill Abdul-Karim, Parliament House.
#Dr. Ibrahim Abdul-Jalil, Director, Dar Al Istithmar.
#Dr. Iddrisu Abdul Malik, Country Advisor, Institute for Fiscal Studies, UK.
#Mr. Sulemana Misbaw, Founder and CEO of Tamaha Ghana.
#Mr. Iddrisu Mohammed Hussein, General Manager, Finance & Admin, Royal Crown Packaging.
#Mrs. Hamidatu Muktar Adam, Sagani TV
#Alhaji Mohammed Faisal Amadu, Lecturer, UDS.
#Mr. Chentiba Ahmed Taufique, Lecturer, UDS.
#Mr. Abudulai Munkaila, Lecturer, UPSA.
#Mr. Alhassan Mohammed Hafiz, ODCP Professional and Consultant.
#Mr Achagwe Luguje, Director General of Ghana Ports and Harbour.
#Alhaji Muniru Muktar, Head of Customer Service, GCB Bank plc.
#Hajia Fauzia Amadu, Controller and Accountant General Department.
#Mrs Margaret Afi Tenkorang, Superintendent of police at the CID Headquarters
#Rev. Timothy Ernest Annoh, Presbyterian Church of Ghana.
#Dr. Issac Owusu Mensah, Director of Research at the office of the President.
#Prof. Daniel A. Bagah, Member, Council of State.
#Mr. Peter Kennedy Anum, Sahara Radio, United Kingdom.
#Mr. Mohammed Abubakari Naporoo, Youth Organizer, Mion Constituency.
#Mr. Sadik Shahadu, Executive Director, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Yussif Abdul Rasheed, Project Manager, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Abdul-Rafiu Fuseini, Facilitator, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Mumuni Yirifa Yunus, Programmes Manager, Radio Justice Tamale.
#Mr. Alhassan Mashood Damba, General Manager, Radio Justice Tamale
#Chief Naa Mohammed Alhassan, Kpeni Naa.
#Yɛlizoli Gaa-Naa
#Alhaji Iddrisu Nashiru, Chief Executive Officer, Hollard Life Insurance Ghana.
#Mr. Issahaku Abdul Latif, Northern Regional Director, National Health Insurance Authority.
#Mr. Ibrahim Shaibu Sawayo, Head of Sports, Radio Justice
== Shikuru Anthem ==
Bisco - Your Sons and Daughters salutes you
Bisco the great
The first Business School of the North!!!!
<nowiki>*</nowiki>Labi yili*
Bisco! The bank of business professionals
We are proud to be products of Tamale Bisco
The constant dreams of Bisco
Is to produce the best, Secretaries, Accountants and Managers
Labi yili bahigu buyi
Let's all pursue this purpose
With heads and hearts and hands
To bring home peace, love and unity!!!!
This we pray oh lord.
== Kpaŋmaŋ ==
1st in Debate (No Yawa Project) yuuni 2017.<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-03|language=en-GB}}</ref>
== Di ni mali bin shɛŋa ==
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Dagbaŋ]]
<references />
9v0hexkkqr6d2behz6ioloegxtnx7rm
41994
41992
2022-08-03T09:50:40Z
Basiru amina
465
Shikuru anthem
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{D-Class}}
'''Business Senior High School'''<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/about|access-date=2022-07-31|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> nyɛla [[Shikuru|shikuri]] shɛli din be Tudu polo, [[Tamali|Tamale]]
=== Di tuma saha ===
Atani nti kpa Alizumma bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Shikuru maa "code" ==
0080104 (Bɛ ni mali shɛli sabiri WASSCE zahimbu)
== Taarihi ==
Silimiin-goli [[September]] dabaa awɔi yuuni 1963 ka Business Senior High School pili. Ŋun daa kpa shikuru maa yuli m booni Reverend [[Samuel Benjamin Gogoe]] ŋun daa yi Tarkwa<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale History {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/history|access-date=2022-08-01|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> din be [[Western Region]] yaɣili. Di bela maali anahi ni [[Nyankpala]]<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-01|language=en-GB}}</ref>, ka ba daansi ni alepile paaki kurili din be Tamale Central yaɣili.
Chira ayi nyaaŋa shikuri maa ni daa kpa, di tuuli shikuri bila yuli m daa booni Mumuni Musah ŋun pa su MIMA Construction Limited saha ŋɔ. ŋuni n-daa lɛbi di tuuli Senior Prefect (Shikurubihi kpɛma). Lala n-daa kuli nyɛli hali ka shikuri bihi ŋɔ kalinli ti paai pia ni ayi (12). Daliri din daa che ka shikuru ŋɔ bɛ nyari bihi daa nyɛla shikuru yɔri, bɛ ni daa yɛli ni bɛ yɔri di laɣafu pa nyɛ saha ŋɔ Gh 0.012 pesewas, laɣafu nyɛbu daa nyɛla tɔm n-ti bihi laamba. Saha ŋɔ zaa shikuru maa daa na nyɛla ninvuɣi yino bɛni.
Yuuni 1965, ka [[Gomnanti]] daa deei li ka di pahi Ghana Gomnanti shikuritinim puuni m-boli li Tamale Commercial Institute. Ka karimbanim kalinli chaŋ ata (3), n-kpuɣi shikuri bihi kalinli din daa yiɣisi kɔbiga ni yini (101). Bidibisi kalinli daa nyɛla pihiyɔbu ni ayi (62) ka bipuɣiŋsi nyɛ pihinahi yini kani (39).
== Di kpabu yuuni ==
Silimiingoli September dabaa awɔi, yuuni 1963 ka shikuri ŋɔ daa kpa.
== Pubu yaɣili ==
Di biɛla pubu yaɣili din nyɛla [[Gomnanti Shikuru]]
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla [[suhudoo]] mini [[nangbanyini]]
== Di nia jihi ==
Di bo wuhirisuŋ n-ti di shikurubihi zaa ka di yi di ko ka che shikuru shɛŋa ŋan kpalim, din yen che ka bɛ [[Shikuru bihi|shikurubihi]] maa nia nima mini di yɛlibɔra pali ka di nyɛla shaawar’suma shɛŋa bɛ ni laɣindi gbaara, yuunisuŋ ni gbubirisuŋ shɛli shikuru ŋɔ ni yɛn ti ba.
== Di nia waɤinlli ==
Ni di yihi ban yɛn kpaŋsiri bɛ maga, ka mali tiɛhi zilima, ni shikuru ban yirina ni shɛhira gbana din viɛli ka mali dariza n-ti karim baŋsim bɔbu yaɣili mini duniya zaa tuma din be Ghana ni zaŋ ti kpa.
== Bi ni kpuɣiri bi shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba.
== Bɛ ni kpuɤiri di shikuribihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikuru bihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdi mi n-doli zahimbu shɛhira gbaŋ shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri duniya yaɣa Junior high shikurti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimba kpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nim yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya.
Soli lahi beni n-ti tin'duyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "admistration." Bɛ yi kpuɣi shikurubila naai, bɛ ni ti o shikuru maa buku bila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bori ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahimbami ni bɔhi shɛŋa shikurunim'maa maŋmaŋ'ni setti din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya admission kpɛna bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Karim baŋsim yaɤa din be shikuru ŋɔ ni ==
- Business (laasabu maalibu)
- General Arts(Taarihi,bala kaman [[Dagbanli]],French ni din pahi,n ti pahi Geography
- Home Economics (bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ)
- General Science (tabibi bɔhambu)
== Yiya dinbe shikuru ŋɔ ni ==
Ferguson, ka di kom nyɛ zaɣi ʒee.
Aggrey, ka di kom nyɛ zaɣi dɔzim.
Nkrumah, ka di kom nyɛ zaɣi vakahili.
Danquah, ka di kom nyɛ zaɣi nuɣiso.
Gogoe, ka di kom nyɛ zaɣi pielli.
Seidu Seini, ka di kom nyɛ zaɣi orange bee nuɣiso din be di shim.
== Di karimba kpamba ==
# Rev. Samuel B. Gogoe, yuuni 1963 - 1970.
# J.A. Braimah Jnr, yuuni 1971-1972.
# Godwin Seth Senanunyam Tamakloe, yuuni 1972-1976.
# Mr. Michael N. Okyere, yuuni 1976-1978
# D.N. Loriba, yuuni 1978-1979
# John E. Bawah , yuuni 1979-1980
# Mr. Seidu Seini, yuuni 1980-1998
# Mr. J.B Dakurah, yuuni 1998-2004
# Awudu Rauf, yuuni 2004-2010
# Mr. S.B. Awari, yuuni 2010-2014
# Iddrisu Neindow, yuuni 2014-2016
# Alhaji Zack Ishmael Abu, silimiingoli January biɛɣu pia ni yini yuuni 2016 nti kpa silimiingoli September, biɛɣu pihita yinika yuuni 2016
# Ndeego J. Matthew, yuuni 2016-2021
# Mrs. Sussana Fati Braimah, 2021 hali na ni saha ŋɔ
== Di karimbi'kura ==
# [[Martin Alamisi Burnes Kaiser Amidu]]<ref>{{Cite web|last=Mohammed|first=Mutaka|date=2022-07-31|title=BISCO marked 2nd Home Coming in Tamale|url=https://diamondfmonline.com/bisco-marked-2nd-home-coming-in-tamale/|access-date=2022-08-01|website=Diamond 93.7FM|language=en-US}}</ref> - Ghana Attorney General kuro
# Alhaji Mumuni Musah, Managing Director of Mima Construction Ltd
# Alhaji Wumbei Fuseini,CEO, Mawums Agencies Ltd
# Hajia Fati Forgor, District Finance Officer, Kpandai District Assembly<ref>{{Cite web|last=admin|title=Bisco old students urge present students to maintain high academic standards|url=https://justicefmonline.com/bisco-old-students-urge-present-students-to-maintain-high-academic-standards/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
# Col. Issahaku Mohammed, Ghana Armed Forces
# Col. Fuseini Salifu, Ghana Armed Forces
# Hajia Fati Musah, Manager, ADB Tamale
# Alhaji Mohammed Saani Yakubu, Country Director, Actionaid DR Congo
# Alhaji Bashiru Aliyu, Head, Engineering Control, Stanbic Bank
# Nurudeen Bawa, National Health Insurance Scheme, Accra
# Alhaji Ahmed Imoro, Director of Finance, National Health Insurance Authority
# Mr. Didi Dramani, Assistant Coach, Ghana Black Stars
# Mr. Shaibu Ibrahim Tanko, Director of Sports, UDS
# Mr. Amidu Shiraz Labaran, Partner KPMG in Ghana
# Prof. Paul Issahaku, Canada
# Mr. Iddrisu Alhassan Iddrisu, Branch Manager, Stanbic Bank
# Mrs. Anatu Mahama Amin, CEO, Betty Aruna Prestige Memorial School
# Mohammed Ibn Abdallah, Media Practitioner, Diamond FM
# Alhaji Mohammed Baba Inusah, Principal Assistant, Clerk of Parliament
# Mr. Emmanuel Afreh Owusu, Senior Assistant Registrar, UCC
# Dr. Alhassan Andani, Senior Lecturer, UDS
#COP Timothy Yoosa Bonga, Former Northern Regional Police Commander.
#Boting Naa Moses Alhassan, Retired Chief Director, Ministry of Roads and Highways.
#Hajia Sherifa Yahaya Iddi, Principal Midwifery Officer, Tamale West Hospital.
#Alhaji Nurideen Mahama, Retired Regional Director, Audit Service.
#Mrs. Selina Ziddah, Head of Audit Service in Gomoah West District.
#Alhaji Aminu Issahaku, Municipal Finance Officer, Yilo Krobo Municipality.
#Ms. Duduyeri Bridget, Development Worker.
#Mr. Abdul Mumin Mohammed General, Public Policy Expert.
#Mr. Ibrahim Abdallah, Manager and Lead Specialist, MTN Ghana.
#Mr. Sulemana M. Murijan, Finance Manager, Securities and Exchange Commission.
#Mr. Shamwill Abdul-Karim, Parliament House.
#Dr. Ibrahim Abdul-Jalil, Director, Dar Al Istithmar.
#Dr. Iddrisu Abdul Malik, Country Advisor, Institute for Fiscal Studies, UK.
#Mr. Sulemana Misbaw, Founder and CEO of Tamaha Ghana.
#Mr. Iddrisu Mohammed Hussein, General Manager, Finance & Admin, Royal Crown Packaging.
#Mrs. Hamidatu Muktar Adam, Sagani TV
#Alhaji Mohammed Faisal Amadu, Lecturer, UDS.
#Mr. Chentiba Ahmed Taufique, Lecturer, UDS.
#Mr. Abudulai Munkaila, Lecturer, UPSA.
#Mr. Alhassan Mohammed Hafiz, ODCP Professional and Consultant.
#Mr Achagwe Luguje, Director General of Ghana Ports and Harbour.
#Alhaji Muniru Muktar, Head of Customer Service, GCB Bank plc.
#Hajia Fauzia Amadu, Controller and Accountant General Department.
#Mrs Margaret Afi Tenkorang, Superintendent of police at the CID Headquarters
#Rev. Timothy Ernest Annoh, Presbyterian Church of Ghana.
#Dr. Issac Owusu Mensah, Director of Research at the office of the President.
#Prof. Daniel A. Bagah, Member, Council of State.
#Mr. Peter Kennedy Anum, Sahara Radio, United Kingdom.
#Mr. Mohammed Abubakari Naporoo, Youth Organizer, Mion Constituency.
#Mr. Sadik Shahadu, Executive Director, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Yussif Abdul Rasheed, Project Manager, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Abdul-Rafiu Fuseini, Facilitator, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Mumuni Yirifa Yunus, Programmes Manager, Radio Justice Tamale.
#Mr. Alhassan Mashood Damba, General Manager, Radio Justice Tamale
#Chief Naa Mohammed Alhassan, Kpeni Naa.
#Yɛlizoli Gaa-Naa
#Alhaji Iddrisu Nashiru, Chief Executive Officer, Hollard Life Insurance Ghana.
#Mr. Issahaku Abdul Latif, Northern Regional Director, National Health Insurance Authority.
#Mr. Ibrahim Shaibu Sawayo, Head of Sports, Radio Justice
== Shikuru Anthem ==
Bisco - A pagsara ni nachimba che a gbegu
Bisco, a gahimya Nyini n-nye tuuli Kohimma ni damma shikuru tudu go na!!!!
<nowiki>*</nowiki>Labi yili*
Bisco! A nyela kohimma ni damma bagsim teeku
Ti bi yoli tiim ti ni yina ani maa
Bisco, a tehisuma ni nye sheli m-bala
Ni a yihi bagsim din gahim kamani,gbangmariba, laasabu maaniba ni tuma zugu kpamba
Labi yili bahigu buyi
Cheliya ka ti zaa tabisong teha go
Ni ti zugupuri, ti suhuri ni ti nuhi
Ka di zang suhudoo, yurilim ni nangbanyini na !!!!
Ti ni suhi sheli m bala yaa ti duuma.
== Kpaŋmaŋ ==
1st in Debate (No Yawa Project) yuuni 2017.<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-03|language=en-GB}}</ref>
== Di ni mali bin shɛŋa ==
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Dagbaŋ]]
<references />
9xmk7xg7nczu3g0rou2strqm90gbbw4
41995
41994
2022-08-03T10:09:02Z
Basiru amina
465
Translate the anthem into Dagbani
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{D-Class}}
'''Business Senior High School'''<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/about|access-date=2022-07-31|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> nyɛla [[Shikuru|shikuri]] shɛli din be Tudu polo, [[Tamali|Tamale]]
=== Di tuma saha ===
Atani nti kpa Alizumma bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Shikuru maa "code" ==
0080104 (Bɛ ni mali shɛli sabiri WASSCE zahimbu)
== Taarihi ==
Silimiin-goli [[September]] dabaa awɔi yuuni 1963 ka Business Senior High School pili. Ŋun daa kpa shikuru maa yuli m booni Reverend [[Samuel Benjamin Gogoe]] ŋun daa yi Tarkwa<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale History {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/history|access-date=2022-08-01|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> din be [[Western Region]] yaɣili. Di bela maali anahi ni [[Nyankpala]]<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-01|language=en-GB}}</ref>, ka ba daansi ni alepile paaki kurili din be Tamale Central yaɣili.
Chira ayi nyaaŋa shikuri maa ni daa kpa, di tuuli shikuri bila yuli m daa booni Mumuni Musah ŋun pa su MIMA Construction Limited saha ŋɔ. ŋuni n-daa lɛbi di tuuli Senior Prefect (Shikurubihi kpɛma). Lala n-daa kuli nyɛli hali ka shikuri bihi ŋɔ kalinli ti paai pia ni ayi (12). Daliri din daa che ka shikuru ŋɔ bɛ nyari bihi daa nyɛla shikuru yɔri, bɛ ni daa yɛli ni bɛ yɔri di laɣafu pa nyɛ saha ŋɔ Gh 0.012 pesewas, laɣafu nyɛbu daa nyɛla tɔm n-ti bihi laamba. Saha ŋɔ zaa shikuru maa daa na nyɛla ninvuɣi yino bɛni.
Yuuni 1965, ka [[Gomnanti]] daa deei li ka di pahi Ghana Gomnanti shikuritinim puuni m-boli li Tamale Commercial Institute. Ka karimbanim kalinli chaŋ ata (3), n-kpuɣi shikuri bihi kalinli din daa yiɣisi kɔbiga ni yini (101). Bidibisi kalinli daa nyɛla pihiyɔbu ni ayi (62) ka bipuɣiŋsi nyɛ pihinahi yini kani (39).
== Di kpabu yuuni ==
Silimiingoli September dabaa awɔi, yuuni 1963 ka shikuri ŋɔ daa kpa.
== Pubu yaɣili ==
Di biɛla pubu yaɣili din nyɛla [[Gomnanti Shikuru]]
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla [[suhudoo]] mini [[nangbanyini]]
== Di nia jihi ==
Di bo wuhirisuŋ n-ti di shikurubihi zaa ka di yi di ko ka che shikuru shɛŋa ŋan kpalim, din yen che ka bɛ [[Shikuru bihi|shikurubihi]] maa nia nima mini di yɛlibɔra pali ka di nyɛla shaawar’suma shɛŋa bɛ ni laɣindi gbaara, yuunisuŋ ni gbubirisuŋ shɛli shikuru ŋɔ ni yɛn ti ba.
== Di nia waɤinlli ==
Ni di yihi ban yɛn kpaŋsiri bɛ maga, ka mali tiɛhi zilima, ni shikuru ban yirina ni shɛhira gbana din viɛli ka mali dariza n-ti karim baŋsim bɔbu yaɣili mini duniya zaa tuma din be Ghana ni zaŋ ti kpa.
== Bi ni kpuɣiri bi shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba.
== Bɛ ni kpuɤiri di shikuribihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikuru bihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdi mi n-doli zahimbu shɛhira gbaŋ shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri duniya yaɣa Junior high shikurti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimba kpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nim yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya.
Soli lahi beni n-ti tin'duyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "admistration." Bɛ yi kpuɣi shikurubila naai, bɛ ni ti o shikuru maa buku bila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bori ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahimbami ni bɔhi shɛŋa shikurunim'maa maŋmaŋ'ni setti din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya admission kpɛna bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Karim baŋsim yaɤa din be shikuru ŋɔ ni ==
- Business (laasabu maalibu)
- General Arts(Taarihi,bala kaman [[Dagbanli]],French ni din pahi,n ti pahi Geography
- Home Economics (bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ)
- General Science (tabibi bɔhambu)
== Yiya dinbe shikuru ŋɔ ni ==
Ferguson, ka di kom nyɛ zaɣi ʒee.
Aggrey, ka di kom nyɛ zaɣi dɔzim.
Nkrumah, ka di kom nyɛ zaɣi vakahili.
Danquah, ka di kom nyɛ zaɣi nuɣiso.
Gogoe, ka di kom nyɛ zaɣi pielli.
Seidu Seini, ka di kom nyɛ zaɣi orange bee nuɣiso din be di shim.
== Di karimba kpamba ==
# Rev. Samuel B. Gogoe, yuuni 1963 - 1970.
# J.A. Braimah Jnr, yuuni 1971-1972.
# Godwin Seth Senanunyam Tamakloe, yuuni 1972-1976.
# Mr. Michael N. Okyere, yuuni 1976-1978
# D.N. Loriba, yuuni 1978-1979
# John E. Bawah , yuuni 1979-1980
# Mr. Seidu Seini, yuuni 1980-1998
# Mr. J.B Dakurah, yuuni 1998-2004
# Awudu Rauf, yuuni 2004-2010
# Mr. S.B. Awari, yuuni 2010-2014
# Iddrisu Neindow, yuuni 2014-2016
# Alhaji Zack Ishmael Abu, silimiingoli January biɛɣu pia ni yini yuuni 2016 nti kpa silimiingoli September, biɛɣu pihita yinika yuuni 2016
# Ndeego J. Matthew, yuuni 2016-2021
# Mrs. Sussana Fati Braimah, 2021 hali na ni saha ŋɔ
== Di karimbi'kura ==
# [[Martin Alamisi Burnes Kaiser Amidu]]<ref>{{Cite web|last=Mohammed|first=Mutaka|date=2022-07-31|title=BISCO marked 2nd Home Coming in Tamale|url=https://diamondfmonline.com/bisco-marked-2nd-home-coming-in-tamale/|access-date=2022-08-01|website=Diamond 93.7FM|language=en-US}}</ref> - Ghana Attorney General kuro
# Alhaji Mumuni Musah, Managing Director of Mima Construction Ltd
# Alhaji Wumbei Fuseini,CEO, Mawums Agencies Ltd
# Hajia Fati Forgor, District Finance Officer, Kpandai District Assembly<ref>{{Cite web|last=admin|title=Bisco old students urge present students to maintain high academic standards|url=https://justicefmonline.com/bisco-old-students-urge-present-students-to-maintain-high-academic-standards/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
# Col. Issahaku Mohammed, Ghana Armed Forces
# Col. Fuseini Salifu, Ghana Armed Forces
# Hajia Fati Musah, Manager, ADB Tamale
# Alhaji Mohammed Saani Yakubu, Country Director, Actionaid DR Congo
# Alhaji Bashiru Aliyu, Head, Engineering Control, Stanbic Bank
# Nurudeen Bawa, National Health Insurance Scheme, Accra
# Alhaji Ahmed Imoro, Director of Finance, National Health Insurance Authority
# Mr. Didi Dramani, Assistant Coach, Ghana Black Stars
# Mr. Shaibu Ibrahim Tanko, Director of Sports, UDS
# Mr. Amidu Shiraz Labaran, Partner KPMG in Ghana
# Prof. Paul Issahaku, Canada
# Mr. Iddrisu Alhassan Iddrisu, Branch Manager, Stanbic Bank
# Mrs. Anatu Mahama Amin, CEO, Betty Aruna Prestige Memorial School
# Mohammed Ibn Abdallah, Media Practitioner, Diamond FM
# Alhaji Mohammed Baba Inusah, Principal Assistant, Clerk of Parliament
# Mr. Emmanuel Afreh Owusu, Senior Assistant Registrar, UCC
# Dr. Alhassan Andani, Senior Lecturer, UDS
#COP Timothy Yoosa Bonga, Former Northern Regional Police Commander.
#Boting Naa Moses Alhassan, Retired Chief Director, Ministry of Roads and Highways.
#Hajia Sherifa Yahaya Iddi, Principal Midwifery Officer, Tamale West Hospital.
#Alhaji Nurideen Mahama, Retired Regional Director, Audit Service.
#Mrs. Selina Ziddah, Head of Audit Service in Gomoah West District.
#Alhaji Aminu Issahaku, Municipal Finance Officer, Yilo Krobo Municipality.
#Ms. Duduyeri Bridget, Development Worker.
#Mr. Abdul Mumin Mohammed General, Public Policy Expert.
#Mr. Ibrahim Abdallah, Manager and Lead Specialist, MTN Ghana.
#Mr. Sulemana M. Murijan, Finance Manager, Securities and Exchange Commission.
#Mr. Shamwill Abdul-Karim, Parliament House.
#Dr. Ibrahim Abdul-Jalil, Director, Dar Al Istithmar.
#Dr. Iddrisu Abdul Malik, Country Advisor, Institute for Fiscal Studies, UK.
#Mr. Sulemana Misbaw, Founder and CEO of Tamaha Ghana.
#Mr. Iddrisu Mohammed Hussein, General Manager, Finance & Admin, Royal Crown Packaging.
#Mrs. Hamidatu Muktar Adam, Sagani TV
#Alhaji Mohammed Faisal Amadu, Lecturer, UDS.
#Mr. Chentiba Ahmed Taufique, Lecturer, UDS.
#Mr. Abudulai Munkaila, Lecturer, UPSA.
#Mr. Alhassan Mohammed Hafiz, ODCP Professional and Consultant.
#Mr Achagwe Luguje, Director General of Ghana Ports and Harbour.
#Alhaji Muniru Muktar, Head of Customer Service, GCB Bank plc.
#Hajia Fauzia Amadu, Controller and Accountant General Department.
#Mrs Margaret Afi Tenkorang, Superintendent of police at the CID Headquarters
#Rev. Timothy Ernest Annoh, Presbyterian Church of Ghana.
#Dr. Issac Owusu Mensah, Director of Research at the office of the President.
#Prof. Daniel A. Bagah, Member, Council of State.
#Mr. Peter Kennedy Anum, Sahara Radio, United Kingdom.
#Mr. Mohammed Abubakari Naporoo, Youth Organizer, Mion Constituency.
#Mr. Sadik Shahadu, Executive Director, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Yussif Abdul Rasheed, Project Manager, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Abdul-Rafiu Fuseini, Facilitator, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Mumuni Yirifa Yunus, Programmes Manager, Radio Justice Tamale.
#Mr. Alhassan Mashood Damba, General Manager, Radio Justice Tamale
#Chief Naa Mohammed Alhassan, Kpeni Naa.
#Yɛlizoli Gaa-Naa
#Alhaji Iddrisu Nashiru, Chief Executive Officer, Hollard Life Insurance Ghana.
#Mr. Issahaku Abdul Latif, Northern Regional Director, National Health Insurance Authority.
#Mr. Ibrahim Shaibu Sawayo, Head of Sports, Radio Justice
== Shikuru Anthem ==
Bisco - A pagsara ni nachimba che a gbegu
Bisco, a gahimya Nyini n-nye tuuli Kohimma ni damma shikuru tudu go na!!!!
<nowiki>*</nowiki>Labi yili*
Bisco! A nyela kohimma ni damma bagsim teeku
Ti bi yoli tiim ti ni yina ani maa
Bisco, a tehisuma ni nye sheli m-bala
Ni a yihi bagsim din gahim kamani,gbangmariba, laasabu maaniba ni tuma duzugiri kpamba
Labi yili bahigu buyi
Cheliya ka ti zaa tabisong teha go
Ni ti zugupuri, ti suhuri ni ti nuhi
Ka di zang suhudoo, yurilim ni nangbanyini na !!!!
Ti ni suhi sheli m bala yaa ti duuma.
== Kpaŋmaŋ ==
1st in Debate (No Yawa Project) yuuni 2017.<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-03|language=en-GB}}</ref>
== Di ni mali bin shɛŋa ==
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Dagbaŋ]]
<references />
rrp3kr4aqqvq1zp2gohovfpq4eaih78
41998
41995
2022-08-03T10:32:39Z
Din-nani1
39
Find and replace, replaced: nyela → nyɛla using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{D-Class}}
'''Business Senior High School'''<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/about|access-date=2022-07-31|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> nyɛla [[Shikuru|shikuri]] shɛli din be Tudu polo, [[Tamali|Tamale]]
=== Di tuma saha ===
Atani nti kpa Alizumma bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Shikuru maa "code" ==
0080104 (Bɛ ni mali shɛli sabiri WASSCE zahimbu)
== Taarihi ==
Silimiin-goli [[September]] dabaa awɔi yuuni 1963 ka Business Senior High School pili. Ŋun daa kpa shikuru maa yuli m booni Reverend [[Samuel Benjamin Gogoe]] ŋun daa yi Tarkwa<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale History {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/history|access-date=2022-08-01|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> din be [[Western Region]] yaɣili. Di bela maali anahi ni [[Nyankpala]]<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-01|language=en-GB}}</ref>, ka ba daansi ni alepile paaki kurili din be Tamale Central yaɣili.
Chira ayi nyaaŋa shikuri maa ni daa kpa, di tuuli shikuri bila yuli m daa booni Mumuni Musah ŋun pa su MIMA Construction Limited saha ŋɔ. ŋuni n-daa lɛbi di tuuli Senior Prefect (Shikurubihi kpɛma). Lala n-daa kuli nyɛli hali ka shikuri bihi ŋɔ kalinli ti paai pia ni ayi (12). Daliri din daa che ka shikuru ŋɔ bɛ nyari bihi daa nyɛla shikuru yɔri, bɛ ni daa yɛli ni bɛ yɔri di laɣafu pa nyɛ saha ŋɔ Gh 0.012 pesewas, laɣafu nyɛbu daa nyɛla tɔm n-ti bihi laamba. Saha ŋɔ zaa shikuru maa daa na nyɛla ninvuɣi yino bɛni.
Yuuni 1965, ka [[Gomnanti]] daa deei li ka di pahi Ghana Gomnanti shikuritinim puuni m-boli li Tamale Commercial Institute. Ka karimbanim kalinli chaŋ ata (3), n-kpuɣi shikuri bihi kalinli din daa yiɣisi kɔbiga ni yini (101). Bidibisi kalinli daa nyɛla pihiyɔbu ni ayi (62) ka bipuɣiŋsi nyɛ pihinahi yini kani (39).
== Di kpabu yuuni ==
Silimiingoli September dabaa awɔi, yuuni 1963 ka shikuri ŋɔ daa kpa.
== Pubu yaɣili ==
Di biɛla pubu yaɣili din nyɛla [[Gomnanti Shikuru]]
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla [[suhudoo]] mini [[nangbanyini]]
== Di nia jihi ==
Di bo wuhirisuŋ n-ti di shikurubihi zaa ka di yi di ko ka che shikuru shɛŋa ŋan kpalim, din yen che ka bɛ [[Shikuru bihi|shikurubihi]] maa nia nima mini di yɛlibɔra pali ka di nyɛla shaawar’suma shɛŋa bɛ ni laɣindi gbaara, yuunisuŋ ni gbubirisuŋ shɛli shikuru ŋɔ ni yɛn ti ba.
== Di nia waɤinlli ==
Ni di yihi ban yɛn kpaŋsiri bɛ maga, ka mali tiɛhi zilima, ni shikuru ban yirina ni shɛhira gbana din viɛli ka mali dariza n-ti karim baŋsim bɔbu yaɣili mini duniya zaa tuma din be Ghana ni zaŋ ti kpa.
== Bi ni kpuɣiri bi shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba.
== Bɛ ni kpuɤiri di shikuribihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikuru bihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdi mi n-doli zahimbu shɛhira gbaŋ shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri duniya yaɣa Junior high shikurti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimba kpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nim yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya.
Soli lahi beni n-ti tin'duyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "admistration." Bɛ yi kpuɣi shikurubila naai, bɛ ni ti o shikuru maa buku bila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bori ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahimbami ni bɔhi shɛŋa shikurunim'maa maŋmaŋ'ni setti din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya admission kpɛna bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Karim baŋsim yaɤa din be shikuru ŋɔ ni ==
- Business (laasabu maalibu)
- General Arts(Taarihi,bala kaman [[Dagbanli]],French ni din pahi,n ti pahi Geography
- Home Economics (bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ)
- General Science (tabibi bɔhambu)
== Yiya dinbe shikuru ŋɔ ni ==
Ferguson, ka di kom nyɛ zaɣi ʒee.
Aggrey, ka di kom nyɛ zaɣi dɔzim.
Nkrumah, ka di kom nyɛ zaɣi vakahili.
Danquah, ka di kom nyɛ zaɣi nuɣiso.
Gogoe, ka di kom nyɛ zaɣi pielli.
Seidu Seini, ka di kom nyɛ zaɣi orange bee nuɣiso din be di shim.
== Di karimba kpamba ==
# Rev. Samuel B. Gogoe, yuuni 1963 - 1970.
# J.A. Braimah Jnr, yuuni 1971-1972.
# Godwin Seth Senanunyam Tamakloe, yuuni 1972-1976.
# Mr. Michael N. Okyere, yuuni 1976-1978
# D.N. Loriba, yuuni 1978-1979
# John E. Bawah , yuuni 1979-1980
# Mr. Seidu Seini, yuuni 1980-1998
# Mr. J.B Dakurah, yuuni 1998-2004
# Awudu Rauf, yuuni 2004-2010
# Mr. S.B. Awari, yuuni 2010-2014
# Iddrisu Neindow, yuuni 2014-2016
# Alhaji Zack Ishmael Abu, silimiingoli January biɛɣu pia ni yini yuuni 2016 nti kpa silimiingoli September, biɛɣu pihita yinika yuuni 2016
# Ndeego J. Matthew, yuuni 2016-2021
# Mrs. Sussana Fati Braimah, 2021 hali na ni saha ŋɔ
== Di karimbi'kura ==
# [[Martin Alamisi Burnes Kaiser Amidu]]<ref>{{Cite web|last=Mohammed|first=Mutaka|date=2022-07-31|title=BISCO marked 2nd Home Coming in Tamale|url=https://diamondfmonline.com/bisco-marked-2nd-home-coming-in-tamale/|access-date=2022-08-01|website=Diamond 93.7FM|language=en-US}}</ref> - Ghana Attorney General kuro
# Alhaji Mumuni Musah, Managing Director of Mima Construction Ltd
# Alhaji Wumbei Fuseini,CEO, Mawums Agencies Ltd
# Hajia Fati Forgor, District Finance Officer, Kpandai District Assembly<ref>{{Cite web|last=admin|title=Bisco old students urge present students to maintain high academic standards|url=https://justicefmonline.com/bisco-old-students-urge-present-students-to-maintain-high-academic-standards/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
# Col. Issahaku Mohammed, Ghana Armed Forces
# Col. Fuseini Salifu, Ghana Armed Forces
# Hajia Fati Musah, Manager, ADB Tamale
# Alhaji Mohammed Saani Yakubu, Country Director, Actionaid DR Congo
# Alhaji Bashiru Aliyu, Head, Engineering Control, Stanbic Bank
# Nurudeen Bawa, National Health Insurance Scheme, Accra
# Alhaji Ahmed Imoro, Director of Finance, National Health Insurance Authority
# Mr. Didi Dramani, Assistant Coach, Ghana Black Stars
# Mr. Shaibu Ibrahim Tanko, Director of Sports, UDS
# Mr. Amidu Shiraz Labaran, Partner KPMG in Ghana
# Prof. Paul Issahaku, Canada
# Mr. Iddrisu Alhassan Iddrisu, Branch Manager, Stanbic Bank
# Mrs. Anatu Mahama Amin, CEO, Betty Aruna Prestige Memorial School
# Mohammed Ibn Abdallah, Media Practitioner, Diamond FM
# Alhaji Mohammed Baba Inusah, Principal Assistant, Clerk of Parliament
# Mr. Emmanuel Afreh Owusu, Senior Assistant Registrar, UCC
# Dr. Alhassan Andani, Senior Lecturer, UDS
#COP Timothy Yoosa Bonga, Former Northern Regional Police Commander.
#Boting Naa Moses Alhassan, Retired Chief Director, Ministry of Roads and Highways.
#Hajia Sherifa Yahaya Iddi, Principal Midwifery Officer, Tamale West Hospital.
#Alhaji Nurideen Mahama, Retired Regional Director, Audit Service.
#Mrs. Selina Ziddah, Head of Audit Service in Gomoah West District.
#Alhaji Aminu Issahaku, Municipal Finance Officer, Yilo Krobo Municipality.
#Ms. Duduyeri Bridget, Development Worker.
#Mr. Abdul Mumin Mohammed General, Public Policy Expert.
#Mr. Ibrahim Abdallah, Manager and Lead Specialist, MTN Ghana.
#Mr. Sulemana M. Murijan, Finance Manager, Securities and Exchange Commission.
#Mr. Shamwill Abdul-Karim, Parliament House.
#Dr. Ibrahim Abdul-Jalil, Director, Dar Al Istithmar.
#Dr. Iddrisu Abdul Malik, Country Advisor, Institute for Fiscal Studies, UK.
#Mr. Sulemana Misbaw, Founder and CEO of Tamaha Ghana.
#Mr. Iddrisu Mohammed Hussein, General Manager, Finance & Admin, Royal Crown Packaging.
#Mrs. Hamidatu Muktar Adam, Sagani TV
#Alhaji Mohammed Faisal Amadu, Lecturer, UDS.
#Mr. Chentiba Ahmed Taufique, Lecturer, UDS.
#Mr. Abudulai Munkaila, Lecturer, UPSA.
#Mr. Alhassan Mohammed Hafiz, ODCP Professional and Consultant.
#Mr Achagwe Luguje, Director General of Ghana Ports and Harbour.
#Alhaji Muniru Muktar, Head of Customer Service, GCB Bank plc.
#Hajia Fauzia Amadu, Controller and Accountant General Department.
#Mrs Margaret Afi Tenkorang, Superintendent of police at the CID Headquarters
#Rev. Timothy Ernest Annoh, Presbyterian Church of Ghana.
#Dr. Issac Owusu Mensah, Director of Research at the office of the President.
#Prof. Daniel A. Bagah, Member, Council of State.
#Mr. Peter Kennedy Anum, Sahara Radio, United Kingdom.
#Mr. Mohammed Abubakari Naporoo, Youth Organizer, Mion Constituency.
#Mr. Sadik Shahadu, Executive Director, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Yussif Abdul Rasheed, Project Manager, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Abdul-Rafiu Fuseini, Facilitator, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Mumuni Yirifa Yunus, Programmes Manager, Radio Justice Tamale.
#Mr. Alhassan Mashood Damba, General Manager, Radio Justice Tamale
#Chief Naa Mohammed Alhassan, Kpeni Naa.
#Yɛlizoli Gaa-Naa
#Alhaji Iddrisu Nashiru, Chief Executive Officer, Hollard Life Insurance Ghana.
#Mr. Issahaku Abdul Latif, Northern Regional Director, National Health Insurance Authority.
#Mr. Ibrahim Shaibu Sawayo, Head of Sports, Radio Justice
== Shikuru Anthem ==
Bisco - A pagsara ni nachimba che a gbegu
Bisco, a gahimya Nyini n-nye tuuli Kohimma ni damma shikuru tudu go na!!!!
<nowiki>*</nowiki>Labi yili*
Bisco! A nyɛla kohimma ni damma bagsim teeku
Ti bi yoli tiim ti ni yina ani maa
Bisco, a tehisuma ni nye sheli m-bala
Ni a yihi bagsim din gahim kamani,gbangmariba, laasabu maaniba ni tuma duzugiri kpamba
Labi yili bahigu buyi
Cheliya ka ti zaa tabisong teha go
Ni ti zugupuri, ti suhuri ni ti nuhi
Ka di zang suhudoo, yurilim ni nangbanyini na !!!!
Ti ni suhi sheli m bala yaa ti duuma.
== Kpaŋmaŋ ==
1st in Debate (No Yawa Project) yuuni 2017.<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-03|language=en-GB}}</ref>
== Di ni mali bin shɛŋa ==
== Kundivihira ==
<references />
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Dagbaŋ]]
ie7khm08qv7bq3ap0d294m2p7249mlg
42001
41998
2022-08-03T11:16:41Z
Basiru amina
465
Translate kpagmaga
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{D-Class}}
'''Business Senior High School'''<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/about|access-date=2022-07-31|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> nyɛla [[Shikuru|shikuri]] shɛli din be Tudu polo, [[Tamali|Tamale]]
=== Di tuma saha ===
Atani nti kpa Alizumma bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Shikuru maa "code" ==
0080104 (Bɛ ni mali shɛli sabiri WASSCE zahimbu)
== Taarihi ==
Silimiin-goli [[September]] dabaa awɔi yuuni 1963 ka Business Senior High School pili. Ŋun daa kpa shikuru maa yuli m booni Reverend [[Samuel Benjamin Gogoe]] ŋun daa yi Tarkwa<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale History {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/history|access-date=2022-08-01|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> din be [[Western Region]] yaɣili. Di bela maali anahi ni [[Nyankpala]]<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-01|language=en-GB}}</ref>, ka ba daansi ni alepile paaki kurili din be Tamale Central yaɣili.
Chira ayi nyaaŋa shikuri maa ni daa kpa, di tuuli shikuri bila yuli m daa booni Mumuni Musah ŋun pa su MIMA Construction Limited saha ŋɔ. ŋuni n-daa lɛbi di tuuli Senior Prefect (Shikurubihi kpɛma). Lala n-daa kuli nyɛli hali ka shikuri bihi ŋɔ kalinli ti paai pia ni ayi (12). Daliri din daa che ka shikuru ŋɔ bɛ nyari bihi daa nyɛla shikuru yɔri, bɛ ni daa yɛli ni bɛ yɔri di laɣafu pa nyɛ saha ŋɔ Gh 0.012 pesewas, laɣafu nyɛbu daa nyɛla tɔm n-ti bihi laamba. Saha ŋɔ zaa shikuru maa daa na nyɛla ninvuɣi yino bɛni.
Yuuni 1965, ka [[Gomnanti]] daa deei li ka di pahi Ghana Gomnanti shikuritinim puuni m-boli li Tamale Commercial Institute. Ka karimbanim kalinli chaŋ ata (3), n-kpuɣi shikuri bihi kalinli din daa yiɣisi kɔbiga ni yini (101). Bidibisi kalinli daa nyɛla pihiyɔbu ni ayi (62) ka bipuɣiŋsi nyɛ pihinahi yini kani (39).
== Di kpabu yuuni ==
Silimiingoli September dabaa awɔi, yuuni 1963 ka shikuri ŋɔ daa kpa.
== Pubu yaɣili ==
Di biɛla pubu yaɣili din nyɛla [[Gomnanti Shikuru]]
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla [[suhudoo]] mini [[nangbanyini]]
== Di nia jihi ==
Di bo wuhirisuŋ n-ti di shikurubihi zaa ka di yi di ko ka che shikuru shɛŋa ŋan kpalim, din yen che ka bɛ [[Shikuru bihi|shikurubihi]] maa nia nima mini di yɛlibɔra pali ka di nyɛla shaawar’suma shɛŋa bɛ ni laɣindi gbaara, yuunisuŋ ni gbubirisuŋ shɛli shikuru ŋɔ ni yɛn ti ba.
== Di nia waɤinlli ==
Ni di yihi ban yɛn kpaŋsiri bɛ maga, ka mali tiɛhi zilima, ni shikuru ban yirina ni shɛhira gbana din viɛli ka mali dariza n-ti karim baŋsim bɔbu yaɣili mini duniya zaa tuma din be Ghana ni zaŋ ti kpa.
== Bi ni kpuɣiri bi shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba.
== Bɛ ni kpuɤiri di shikuribihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikuru bihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdi mi n-doli zahimbu shɛhira gbaŋ shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri duniya yaɣa Junior high shikurti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimba kpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nim yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya.
Soli lahi beni n-ti tin'duyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "admistration." Bɛ yi kpuɣi shikurubila naai, bɛ ni ti o shikuru maa buku bila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bori ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahimbami ni bɔhi shɛŋa shikurunim'maa maŋmaŋ'ni setti din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya admission kpɛna bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Karim baŋsim yaɤa din be shikuru ŋɔ ni ==
- Business (laasabu maalibu)
- General Arts(Taarihi,bala kaman [[Dagbanli]],French ni din pahi,n ti pahi Geography
- Home Economics (bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ)
- General Science (tabibi bɔhambu)
== Yiya dinbe shikuru ŋɔ ni ==
Ferguson, ka di kom nyɛ zaɣi ʒee.
Aggrey, ka di kom nyɛ zaɣi dɔzim.
Nkrumah, ka di kom nyɛ zaɣi vakahili.
Danquah, ka di kom nyɛ zaɣi nuɣiso.
Gogoe, ka di kom nyɛ zaɣi pielli.
Seidu Seini, ka di kom nyɛ zaɣi orange bee nuɣiso din be di shim.
== Di karimba kpamba ==
# Rev. Samuel B. Gogoe, yuuni 1963 - 1970.
# J.A. Braimah Jnr, yuuni 1971-1972.
# Godwin Seth Senanunyam Tamakloe, yuuni 1972-1976.
# Mr. Michael N. Okyere, yuuni 1976-1978
# D.N. Loriba, yuuni 1978-1979
# John E. Bawah , yuuni 1979-1980
# Mr. Seidu Seini, yuuni 1980-1998
# Mr. J.B Dakurah, yuuni 1998-2004
# Awudu Rauf, yuuni 2004-2010
# Mr. S.B. Awari, yuuni 2010-2014
# Iddrisu Neindow, yuuni 2014-2016
# Alhaji Zack Ishmael Abu, silimiingoli January biɛɣu pia ni yini yuuni 2016 nti kpa silimiingoli September, biɛɣu pihita yinika yuuni 2016
# Ndeego J. Matthew, yuuni 2016-2021
# Mrs. Sussana Fati Braimah, 2021 hali na ni saha ŋɔ
== Di karimbi'kura ==
# [[Martin Alamisi Burnes Kaiser Amidu]]<ref>{{Cite web|last=Mohammed|first=Mutaka|date=2022-07-31|title=BISCO marked 2nd Home Coming in Tamale|url=https://diamondfmonline.com/bisco-marked-2nd-home-coming-in-tamale/|access-date=2022-08-01|website=Diamond 93.7FM|language=en-US}}</ref> - Ghana Attorney General kuro
# Alhaji Mumuni Musah, Managing Director of Mima Construction Ltd
# Alhaji Wumbei Fuseini,CEO, Mawums Agencies Ltd
# Hajia Fati Forgor, District Finance Officer, Kpandai District Assembly<ref>{{Cite web|last=admin|title=Bisco old students urge present students to maintain high academic standards|url=https://justicefmonline.com/bisco-old-students-urge-present-students-to-maintain-high-academic-standards/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
# Col. Issahaku Mohammed, Ghana Armed Forces
# Col. Fuseini Salifu, Ghana Armed Forces
# Hajia Fati Musah, Manager, ADB Tamale
# Alhaji Mohammed Saani Yakubu, Country Director, Actionaid DR Congo
# Alhaji Bashiru Aliyu, Head, Engineering Control, Stanbic Bank
# Nurudeen Bawa, National Health Insurance Scheme, Accra
# Alhaji Ahmed Imoro, Director of Finance, National Health Insurance Authority
# Mr. Didi Dramani, Assistant Coach, Ghana Black Stars
# Mr. Shaibu Ibrahim Tanko, Director of Sports, UDS
# Mr. Amidu Shiraz Labaran, Partner KPMG in Ghana
# Prof. Paul Issahaku, Canada
# Mr. Iddrisu Alhassan Iddrisu, Branch Manager, Stanbic Bank
# Mrs. Anatu Mahama Amin, CEO, Betty Aruna Prestige Memorial School
# Mohammed Ibn Abdallah, Media Practitioner, Diamond FM
# Alhaji Mohammed Baba Inusah, Principal Assistant, Clerk of Parliament
# Mr. Emmanuel Afreh Owusu, Senior Assistant Registrar, UCC
# Dr. Alhassan Andani, Senior Lecturer, UDS
#COP Timothy Yoosa Bonga, Former Northern Regional Police Commander.
#Boting Naa Moses Alhassan, Retired Chief Director, Ministry of Roads and Highways.
#Hajia Sherifa Yahaya Iddi, Principal Midwifery Officer, Tamale West Hospital.
#Alhaji Nurideen Mahama, Retired Regional Director, Audit Service.
#Mrs. Selina Ziddah, Head of Audit Service in Gomoah West District.
#Alhaji Aminu Issahaku, Municipal Finance Officer, Yilo Krobo Municipality.
#Ms. Duduyeri Bridget, Development Worker.
#Mr. Abdul Mumin Mohammed General, Public Policy Expert.
#Mr. Ibrahim Abdallah, Manager and Lead Specialist, MTN Ghana.
#Mr. Sulemana M. Murijan, Finance Manager, Securities and Exchange Commission.
#Mr. Shamwill Abdul-Karim, Parliament House.
#Dr. Ibrahim Abdul-Jalil, Director, Dar Al Istithmar.
#Dr. Iddrisu Abdul Malik, Country Advisor, Institute for Fiscal Studies, UK.
#Mr. Sulemana Misbaw, Founder and CEO of Tamaha Ghana.
#Mr. Iddrisu Mohammed Hussein, General Manager, Finance & Admin, Royal Crown Packaging.
#Mrs. Hamidatu Muktar Adam, Sagani TV
#Alhaji Mohammed Faisal Amadu, Lecturer, UDS.
#Mr. Chentiba Ahmed Taufique, Lecturer, UDS.
#Mr. Abudulai Munkaila, Lecturer, UPSA.
#Mr. Alhassan Mohammed Hafiz, ODCP Professional and Consultant.
#Mr Achagwe Luguje, Director General of Ghana Ports and Harbour.
#Alhaji Muniru Muktar, Head of Customer Service, GCB Bank plc.
#Hajia Fauzia Amadu, Controller and Accountant General Department.
#Mrs Margaret Afi Tenkorang, Superintendent of police at the CID Headquarters
#Rev. Timothy Ernest Annoh, Presbyterian Church of Ghana.
#Dr. Issac Owusu Mensah, Director of Research at the office of the President.
#Prof. Daniel A. Bagah, Member, Council of State.
#Mr. Peter Kennedy Anum, Sahara Radio, United Kingdom.
#Mr. Mohammed Abubakari Naporoo, Youth Organizer, Mion Constituency.
#Mr. Sadik Shahadu, Executive Director, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Yussif Abdul Rasheed, Project Manager, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Abdul-Rafiu Fuseini, Facilitator, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Mumuni Yirifa Yunus, Programmes Manager, Radio Justice Tamale.
#Mr. Alhassan Mashood Damba, General Manager, Radio Justice Tamale
#Chief Naa Mohammed Alhassan, Kpeni Naa.
#Yɛlizoli Gaa-Naa
#Alhaji Iddrisu Nashiru, Chief Executive Officer, Hollard Life Insurance Ghana.
#Mr. Issahaku Abdul Latif, Northern Regional Director, National Health Insurance Authority.
#Mr. Ibrahim Shaibu Sawayo, Head of Sports, Radio Justice
== Shikuru Anthem ==
Bisco - A pagsara ni nachimba che a gbegu
Bisco, a gahimya Nyini n-nye tuuli Kohimma ni damma shikuru tudu go na!!!!
<nowiki>*</nowiki>Labi yili*
Bisco! A nyɛla kohimma ni damma bagsim teeku
Ti bi yoli tiim ti ni yina ani maa
Bisco, a tehisuma ni nye sheli m-bala
Ni a yihi bagsim din gahim kamani,gbangmariba, laasabu maaniba ni tuma duzugiri kpamba
Labi yili bahigu buyi
Cheliya ka ti zaa tabisong teha go
Ni ti zugupuri, ti suhuri ni ti nuhi
Ka di zang suhudoo, yurilim ni nangbanyini na !!!!
Ti ni suhi sheli m bala yaa ti duuma.
== Kpaŋmaŋ ==
Bana n-daa kpugi yuuni 2017 nangbankpeeni kpagibu la jaashei (No Yawa Project).<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-03|language=en-GB}}</ref>
== Di ni mali bin shɛŋa ==
== Kundivihira ==
<references />
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Dagbaŋ]]
99b6p6yinruedbnddxoaf2hst5ifz85
42002
42001
2022-08-03T11:26:28Z
Basiru amina
465
Shikuru anthem
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{D-Class}}
'''Business Senior High School'''<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/about|access-date=2022-07-31|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> nyɛla [[Shikuru|shikuri]] shɛli din be Tudu polo, [[Tamali|Tamale]]
=== Di tuma saha ===
Atani nti kpa Alizumma bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Shikuru maa "code" ==
0080104 (Bɛ ni mali shɛli sabiri WASSCE zahimbu)
== Taarihi ==
Silimiin-goli [[September]] dabaa awɔi yuuni 1963 ka Business Senior High School pili. Ŋun daa kpa shikuru maa yuli m booni Reverend [[Samuel Benjamin Gogoe]] ŋun daa yi Tarkwa<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale History {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/history|access-date=2022-08-01|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> din be [[Western Region]] yaɣili. Di bela maali anahi ni [[Nyankpala]]<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-01|language=en-GB}}</ref>, ka ba daansi ni alepile paaki kurili din be Tamale Central yaɣili.
Chira ayi nyaaŋa shikuri maa ni daa kpa, di tuuli shikuri bila yuli m daa booni Mumuni Musah ŋun pa su MIMA Construction Limited saha ŋɔ. ŋuni n-daa lɛbi di tuuli Senior Prefect (Shikurubihi kpɛma). Lala n-daa kuli nyɛli hali ka shikuri bihi ŋɔ kalinli ti paai pia ni ayi (12). Daliri din daa che ka shikuru ŋɔ bɛ nyari bihi daa nyɛla shikuru yɔri, bɛ ni daa yɛli ni bɛ yɔri di laɣafu pa nyɛ saha ŋɔ Gh 0.012 pesewas, laɣafu nyɛbu daa nyɛla tɔm n-ti bihi laamba. Saha ŋɔ zaa shikuru maa daa na nyɛla ninvuɣi yino bɛni.
Yuuni 1965, ka [[Gomnanti]] daa deei li ka di pahi Ghana Gomnanti shikuritinim puuni m-boli li Tamale Commercial Institute. Ka karimbanim kalinli chaŋ ata (3), n-kpuɣi shikuri bihi kalinli din daa yiɣisi kɔbiga ni yini (101). Bidibisi kalinli daa nyɛla pihiyɔbu ni ayi (62) ka bipuɣiŋsi nyɛ pihinahi yini kani (39).
== Di kpabu yuuni ==
Silimiingoli September dabaa awɔi, yuuni 1963 ka shikuri ŋɔ daa kpa.
== Pubu yaɣili ==
Di biɛla pubu yaɣili din nyɛla [[Gomnanti Shikuru]]
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla [[suhudoo]] mini [[nangbanyini]]
== Di nia jihi ==
Di bo wuhirisuŋ n-ti di shikurubihi zaa ka di yi di ko ka che shikuru shɛŋa ŋan kpalim, din yen che ka bɛ [[Shikuru bihi|shikurubihi]] maa nia nima mini di yɛlibɔra pali ka di nyɛla shaawar’suma shɛŋa bɛ ni laɣindi gbaara, yuunisuŋ ni gbubirisuŋ shɛli shikuru ŋɔ ni yɛn ti ba.
== Di nia waɤinlli ==
Ni di yihi ban yɛn kpaŋsiri bɛ maga, ka mali tiɛhi zilima, ni shikuru ban yirina ni shɛhira gbana din viɛli ka mali dariza n-ti karim baŋsim bɔbu yaɣili mini duniya zaa tuma din be Ghana ni zaŋ ti kpa.
== Bi ni kpuɣiri bi shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba.
== Bɛ ni kpuɤiri di shikuribihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikuru bihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdi mi n-doli zahimbu shɛhira gbaŋ shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri duniya yaɣa Junior high shikurti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimba kpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nim yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya.
Soli lahi beni n-ti tin'duyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "admistration." Bɛ yi kpuɣi shikurubila naai, bɛ ni ti o shikuru maa buku bila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bori ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahimbami ni bɔhi shɛŋa shikurunim'maa maŋmaŋ'ni setti din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya admission kpɛna bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Karim baŋsim yaɤa din be shikuru ŋɔ ni ==
- Business (laasabu maalibu)
- General Arts(Taarihi,bala kaman [[Dagbanli]],French ni din pahi,n ti pahi Geography
- Home Economics (bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ)
- General Science (tabibi bɔhambu)
== Yiya dinbe shikuru ŋɔ ni ==
Ferguson, ka di kom nyɛ zaɣi ʒee.
Aggrey, ka di kom nyɛ zaɣi dɔzim.
Nkrumah, ka di kom nyɛ zaɣi vakahili.
Danquah, ka di kom nyɛ zaɣi nuɣiso.
Gogoe, ka di kom nyɛ zaɣi pielli.
Seidu Seini, ka di kom nyɛ zaɣi orange bee nuɣiso din be di shim.
== Di karimba kpamba ==
# Rev. Samuel B. Gogoe, yuuni 1963 - 1970.
# J.A. Braimah Jnr, yuuni 1971-1972.
# Godwin Seth Senanunyam Tamakloe, yuuni 1972-1976.
# Mr. Michael N. Okyere, yuuni 1976-1978
# D.N. Loriba, yuuni 1978-1979
# John E. Bawah , yuuni 1979-1980
# Mr. Seidu Seini, yuuni 1980-1998
# Mr. J.B Dakurah, yuuni 1998-2004
# Awudu Rauf, yuuni 2004-2010
# Mr. S.B. Awari, yuuni 2010-2014
# Iddrisu Neindow, yuuni 2014-2016
# Alhaji Zack Ishmael Abu, silimiingoli January biɛɣu pia ni yini yuuni 2016 nti kpa silimiingoli September, biɛɣu pihita yinika yuuni 2016
# Ndeego J. Matthew, yuuni 2016-2021
# Mrs. Sussana Fati Braimah, 2021 hali na ni saha ŋɔ
== Di karimbi'kura ==
# [[Martin Alamisi Burnes Kaiser Amidu]]<ref>{{Cite web|last=Mohammed|first=Mutaka|date=2022-07-31|title=BISCO marked 2nd Home Coming in Tamale|url=https://diamondfmonline.com/bisco-marked-2nd-home-coming-in-tamale/|access-date=2022-08-01|website=Diamond 93.7FM|language=en-US}}</ref> - Ghana Attorney General kuro
# Alhaji Mumuni Musah, Managing Director of Mima Construction Ltd
# Alhaji Wumbei Fuseini,CEO, Mawums Agencies Ltd
# Hajia Fati Forgor, District Finance Officer, Kpandai District Assembly<ref>{{Cite web|last=admin|title=Bisco old students urge present students to maintain high academic standards|url=https://justicefmonline.com/bisco-old-students-urge-present-students-to-maintain-high-academic-standards/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
# Col. Issahaku Mohammed, Ghana Armed Forces
# Col. Fuseini Salifu, Ghana Armed Forces
# Hajia Fati Musah, Manager, ADB Tamale
# Alhaji Mohammed Saani Yakubu, Country Director, Actionaid DR Congo
# Alhaji Bashiru Aliyu, Head, Engineering Control, Stanbic Bank
# Nurudeen Bawa, National Health Insurance Scheme, Accra
# Alhaji Ahmed Imoro, Director of Finance, National Health Insurance Authority
# Mr. Didi Dramani, Assistant Coach, Ghana Black Stars
# Mr. Shaibu Ibrahim Tanko, Director of Sports, UDS
# Mr. Amidu Shiraz Labaran, Partner KPMG in Ghana
# Prof. Paul Issahaku, Canada
# Mr. Iddrisu Alhassan Iddrisu, Branch Manager, Stanbic Bank
# Mrs. Anatu Mahama Amin, CEO, Betty Aruna Prestige Memorial School
# Mohammed Ibn Abdallah, Media Practitioner, Diamond FM
# Alhaji Mohammed Baba Inusah, Principal Assistant, Clerk of Parliament
# Mr. Emmanuel Afreh Owusu, Senior Assistant Registrar, UCC
# Dr. Alhassan Andani, Senior Lecturer, UDS
#COP Timothy Yoosa Bonga, Former Northern Regional Police Commander.
#Boting Naa Moses Alhassan, Retired Chief Director, Ministry of Roads and Highways.
#Hajia Sherifa Yahaya Iddi, Principal Midwifery Officer, Tamale West Hospital.
#Alhaji Nurideen Mahama, Retired Regional Director, Audit Service.
#Mrs. Selina Ziddah, Head of Audit Service in Gomoah West District.
#Alhaji Aminu Issahaku, Municipal Finance Officer, Yilo Krobo Municipality.
#Ms. Duduyeri Bridget, Development Worker.
#Mr. Abdul Mumin Mohammed General, Public Policy Expert.
#Mr. Ibrahim Abdallah, Manager and Lead Specialist, MTN Ghana.
#Mr. Sulemana M. Murijan, Finance Manager, Securities and Exchange Commission.
#Mr. Shamwill Abdul-Karim, Parliament House.
#Dr. Ibrahim Abdul-Jalil, Director, Dar Al Istithmar.
#Dr. Iddrisu Abdul Malik, Country Advisor, Institute for Fiscal Studies, UK.
#Mr. Sulemana Misbaw, Founder and CEO of Tamaha Ghana.
#Mr. Iddrisu Mohammed Hussein, General Manager, Finance & Admin, Royal Crown Packaging.
#Mrs. Hamidatu Muktar Adam, Sagani TV
#Alhaji Mohammed Faisal Amadu, Lecturer, UDS.
#Mr. Chentiba Ahmed Taufique, Lecturer, UDS.
#Mr. Abudulai Munkaila, Lecturer, UPSA.
#Mr. Alhassan Mohammed Hafiz, ODCP Professional and Consultant.
#Mr Achagwe Luguje, Director General of Ghana Ports and Harbour.
#Alhaji Muniru Muktar, Head of Customer Service, GCB Bank plc.
#Hajia Fauzia Amadu, Controller and Accountant General Department.
#Mrs Margaret Afi Tenkorang, Superintendent of police at the CID Headquarters
#Rev. Timothy Ernest Annoh, Presbyterian Church of Ghana.
#Dr. Issac Owusu Mensah, Director of Research at the office of the President.
#Prof. Daniel A. Bagah, Member, Council of State.
#Mr. Peter Kennedy Anum, Sahara Radio, United Kingdom.
#Mr. Mohammed Abubakari Naporoo, Youth Organizer, Mion Constituency.
#Mr. Sadik Shahadu, Executive Director, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Yussif Abdul Rasheed, Project Manager, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Abdul-Rafiu Fuseini, Facilitator, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Mumuni Yirifa Yunus, Programmes Manager, Radio Justice Tamale.
#Mr. Alhassan Mashood Damba, General Manager, Radio Justice Tamale
#Chief Naa Mohammed Alhassan, Kpeni Naa.
#Yɛlizoli Gaa-Naa
#Alhaji Iddrisu Nashiru, Chief Executive Officer, Hollard Life Insurance Ghana.
#Mr. Issahaku Abdul Latif, Northern Regional Director, National Health Insurance Authority.
#Mr. Ibrahim Shaibu Sawayo, Head of Sports, Radio Justice
== Shikuru Anthem ==
Bisco - A pagsara ni nachimba che a gbegu
Bisco, a gahimya Nyini n-nye tuuli Kohimma ni damma shikuru tudu go na!!!!
<nowiki>*</nowiki>Labi yili*
Bisco! A nyɛla kohimma ni damma bagsim teeku
Ti bi yoli tiim ti ni yina ani maa
Bisco, a tehisuma ni nye sheli m-bala
Ni a yihi bagsim din gahim kamani, gbangmariba, laasabu maaniba ni tuma duzugiri kpamba
Labi yili bahigu buyi
Cheliya ka ti zaa tabisong teha go
Ni ti zugupuri, ti suhuri ni ti nuhi
Ka di zang suhudoo, yurilim ni nangbanyini na!!!!
Ti ni suhi sheli m bala yaa ti duuma.
== Kpaŋmaŋ ==
Bana n-daa kpugi yuuni 2017 nangbankpeeni kpagibu la jaashei (No Yawa Project).<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-03|language=en-GB}}</ref>
== Di ni mali bin shɛŋa ==
== Kundivihira ==
<references />
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Dagbaŋ]]
anqxou7na2m40lmdt5zcjjr9wnak42l
42003
42002
2022-08-03T11:28:37Z
Basiru amina
465
Shikuru anthem
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{D-Class}}
'''Business Senior High School'''<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/about|access-date=2022-07-31|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> nyɛla [[Shikuru|shikuri]] shɛli din be Tudu polo, [[Tamali|Tamale]]
=== Di tuma saha ===
Atani nti kpa Alizumma bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Shikuru maa "code" ==
0080104 (Bɛ ni mali shɛli sabiri WASSCE zahimbu)
== Taarihi ==
Silimiin-goli [[September]] dabaa awɔi yuuni 1963 ka Business Senior High School pili. Ŋun daa kpa shikuru maa yuli m booni Reverend [[Samuel Benjamin Gogoe]] ŋun daa yi Tarkwa<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale History {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/history|access-date=2022-08-01|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> din be [[Western Region]] yaɣili. Di bela maali anahi ni [[Nyankpala]]<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-01|language=en-GB}}</ref>, ka ba daansi ni alepile paaki kurili din be Tamale Central yaɣili.
Chira ayi nyaaŋa shikuri maa ni daa kpa, di tuuli shikuri bila yuli m daa booni Mumuni Musah ŋun pa su MIMA Construction Limited saha ŋɔ. ŋuni n-daa lɛbi di tuuli Senior Prefect (Shikurubihi kpɛma). Lala n-daa kuli nyɛli hali ka shikuri bihi ŋɔ kalinli ti paai pia ni ayi (12). Daliri din daa che ka shikuru ŋɔ bɛ nyari bihi daa nyɛla shikuru yɔri, bɛ ni daa yɛli ni bɛ yɔri di laɣafu pa nyɛ saha ŋɔ Gh 0.012 pesewas, laɣafu nyɛbu daa nyɛla tɔm n-ti bihi laamba. Saha ŋɔ zaa shikuru maa daa na nyɛla ninvuɣi yino bɛni.
Yuuni 1965, ka [[Gomnanti]] daa deei li ka di pahi Ghana Gomnanti shikuritinim puuni m-boli li Tamale Commercial Institute. Ka karimbanim kalinli chaŋ ata (3), n-kpuɣi shikuri bihi kalinli din daa yiɣisi kɔbiga ni yini (101). Bidibisi kalinli daa nyɛla pihiyɔbu ni ayi (62) ka bipuɣiŋsi nyɛ pihinahi yini kani (39).
== Di kpabu yuuni ==
Silimiingoli September dabaa awɔi, yuuni 1963 ka shikuri ŋɔ daa kpa.
== Pubu yaɣili ==
Di biɛla pubu yaɣili din nyɛla [[Gomnanti Shikuru]]
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla [[suhudoo]] mini [[nangbanyini]]
== Di nia jihi ==
Di bo wuhirisuŋ n-ti di shikurubihi zaa ka di yi di ko ka che shikuru shɛŋa ŋan kpalim, din yen che ka bɛ [[Shikuru bihi|shikurubihi]] maa nia nima mini di yɛlibɔra pali ka di nyɛla shaawar’suma shɛŋa bɛ ni laɣindi gbaara, yuunisuŋ ni gbubirisuŋ shɛli shikuru ŋɔ ni yɛn ti ba.
== Di nia waɤinlli ==
Ni di yihi ban yɛn kpaŋsiri bɛ maga, ka mali tiɛhi zilima, ni shikuru ban yirina ni shɛhira gbana din viɛli ka mali dariza n-ti karim baŋsim bɔbu yaɣili mini duniya zaa tuma din be Ghana ni zaŋ ti kpa.
== Bi ni kpuɣiri bi shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba.
== Bɛ ni kpuɤiri di shikuribihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikuru bihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdi mi n-doli zahimbu shɛhira gbaŋ shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri duniya yaɣa Junior high shikurti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimba kpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nim yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya.
Soli lahi beni n-ti tin'duyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "admistration." Bɛ yi kpuɣi shikurubila naai, bɛ ni ti o shikuru maa buku bila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bori ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahimbami ni bɔhi shɛŋa shikurunim'maa maŋmaŋ'ni setti din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya admission kpɛna bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Karim baŋsim yaɤa din be shikuru ŋɔ ni ==
- Business (laasabu maalibu)
- General Arts(Taarihi,bala kaman [[Dagbanli]],French ni din pahi,n ti pahi Geography
- Home Economics (bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ)
- General Science (tabibi bɔhambu)
== Yiya dinbe shikuru ŋɔ ni ==
Ferguson, ka di kom nyɛ zaɣi ʒee.
Aggrey, ka di kom nyɛ zaɣi dɔzim.
Nkrumah, ka di kom nyɛ zaɣi vakahili.
Danquah, ka di kom nyɛ zaɣi nuɣiso.
Gogoe, ka di kom nyɛ zaɣi pielli.
Seidu Seini, ka di kom nyɛ zaɣi orange bee nuɣiso din be di shim.
== Di karimba kpamba ==
# Rev. Samuel B. Gogoe, yuuni 1963 - 1970.
# J.A. Braimah Jnr, yuuni 1971-1972.
# Godwin Seth Senanunyam Tamakloe, yuuni 1972-1976.
# Mr. Michael N. Okyere, yuuni 1976-1978
# D.N. Loriba, yuuni 1978-1979
# John E. Bawah , yuuni 1979-1980
# Mr. Seidu Seini, yuuni 1980-1998
# Mr. J.B Dakurah, yuuni 1998-2004
# Awudu Rauf, yuuni 2004-2010
# Mr. S.B. Awari, yuuni 2010-2014
# Iddrisu Neindow, yuuni 2014-2016
# Alhaji Zack Ishmael Abu, silimiingoli January biɛɣu pia ni yini yuuni 2016 nti kpa silimiingoli September, biɛɣu pihita yinika yuuni 2016
# Ndeego J. Matthew, yuuni 2016-2021
# Mrs. Sussana Fati Braimah, 2021 hali na ni saha ŋɔ
== Di karimbi'kura ==
# [[Martin Alamisi Burnes Kaiser Amidu]]<ref>{{Cite web|last=Mohammed|first=Mutaka|date=2022-07-31|title=BISCO marked 2nd Home Coming in Tamale|url=https://diamondfmonline.com/bisco-marked-2nd-home-coming-in-tamale/|access-date=2022-08-01|website=Diamond 93.7FM|language=en-US}}</ref> - Ghana Attorney General kuro
# Alhaji Mumuni Musah, Managing Director of Mima Construction Ltd
# Alhaji Wumbei Fuseini,CEO, Mawums Agencies Ltd
# Hajia Fati Forgor, District Finance Officer, Kpandai District Assembly<ref>{{Cite web|last=admin|title=Bisco old students urge present students to maintain high academic standards|url=https://justicefmonline.com/bisco-old-students-urge-present-students-to-maintain-high-academic-standards/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
# Col. Issahaku Mohammed, Ghana Armed Forces
# Col. Fuseini Salifu, Ghana Armed Forces
# Hajia Fati Musah, Manager, ADB Tamale
# Alhaji Mohammed Saani Yakubu, Country Director, Actionaid DR Congo
# Alhaji Bashiru Aliyu, Head, Engineering Control, Stanbic Bank
# Nurudeen Bawa, National Health Insurance Scheme, Accra
# Alhaji Ahmed Imoro, Director of Finance, National Health Insurance Authority
# Mr. Didi Dramani, Assistant Coach, Ghana Black Stars
# Mr. Shaibu Ibrahim Tanko, Director of Sports, UDS
# Mr. Amidu Shiraz Labaran, Partner KPMG in Ghana
# Prof. Paul Issahaku, Canada
# Mr. Iddrisu Alhassan Iddrisu, Branch Manager, Stanbic Bank
# Mrs. Anatu Mahama Amin, CEO, Betty Aruna Prestige Memorial School
# Mohammed Ibn Abdallah, Media Practitioner, Diamond FM
# Alhaji Mohammed Baba Inusah, Principal Assistant, Clerk of Parliament
# Mr. Emmanuel Afreh Owusu, Senior Assistant Registrar, UCC
# Dr. Alhassan Andani, Senior Lecturer, UDS
#COP Timothy Yoosa Bonga, Former Northern Regional Police Commander.
#Boting Naa Moses Alhassan, Retired Chief Director, Ministry of Roads and Highways.
#Hajia Sherifa Yahaya Iddi, Principal Midwifery Officer, Tamale West Hospital.
#Alhaji Nurideen Mahama, Retired Regional Director, Audit Service.
#Mrs. Selina Ziddah, Head of Audit Service in Gomoah West District.
#Alhaji Aminu Issahaku, Municipal Finance Officer, Yilo Krobo Municipality.
#Ms. Duduyeri Bridget, Development Worker.
#Mr. Abdul Mumin Mohammed General, Public Policy Expert.
#Mr. Ibrahim Abdallah, Manager and Lead Specialist, MTN Ghana.
#Mr. Sulemana M. Murijan, Finance Manager, Securities and Exchange Commission.
#Mr. Shamwill Abdul-Karim, Parliament House.
#Dr. Ibrahim Abdul-Jalil, Director, Dar Al Istithmar.
#Dr. Iddrisu Abdul Malik, Country Advisor, Institute for Fiscal Studies, UK.
#Mr. Sulemana Misbaw, Founder and CEO of Tamaha Ghana.
#Mr. Iddrisu Mohammed Hussein, General Manager, Finance & Admin, Royal Crown Packaging.
#Mrs. Hamidatu Muktar Adam, Sagani TV
#Alhaji Mohammed Faisal Amadu, Lecturer, UDS.
#Mr. Chentiba Ahmed Taufique, Lecturer, UDS.
#Mr. Abudulai Munkaila, Lecturer, UPSA.
#Mr. Alhassan Mohammed Hafiz, ODCP Professional and Consultant.
#Mr Achagwe Luguje, Director General of Ghana Ports and Harbour.
#Alhaji Muniru Muktar, Head of Customer Service, GCB Bank plc.
#Hajia Fauzia Amadu, Controller and Accountant General Department.
#Mrs Margaret Afi Tenkorang, Superintendent of police at the CID Headquarters
#Rev. Timothy Ernest Annoh, Presbyterian Church of Ghana.
#Dr. Issac Owusu Mensah, Director of Research at the office of the President.
#Prof. Daniel A. Bagah, Member, Council of State.
#Mr. Peter Kennedy Anum, Sahara Radio, United Kingdom.
#Mr. Mohammed Abubakari Naporoo, Youth Organizer, Mion Constituency.
#Mr. Sadik Shahadu, Executive Director, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Yussif Abdul Rasheed, Project Manager, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Abdul-Rafiu Fuseini, Facilitator, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Mumuni Yirifa Yunus, Programmes Manager, Radio Justice Tamale.
#Mr. Alhassan Mashood Damba, General Manager, Radio Justice Tamale
#Chief Naa Mohammed Alhassan, Kpeni Naa.
#Yɛlizoli Gaa-Naa
#Alhaji Iddrisu Nashiru, Chief Executive Officer, Hollard Life Insurance Ghana.
#Mr. Issahaku Abdul Latif, Northern Regional Director, National Health Insurance Authority.
#Mr. Ibrahim Shaibu Sawayo, Head of Sports, Radio Justice
== Shikuru Anthem ==
Bisco - A pagsara ni nachimba che a gbegu
Bisco, a gahimya
Nyini n-nye tuuli Kohimma ni damma shikuru tudu go na!!!!
<nowiki>*</nowiki>Labi yili*
Bisco! A nyɛla kohimma ni damma bagsim teeku
Ti bi yoli tiim ti ni yina ani maa
Bisco, a tehisuma ni nye sheli m-bala
Ni a yihi bagsim din gahim kamani, gbangmariba, laasabu maaniba ni tuma duzugiri kpamba
Labi yili bahigu buyi
Cheliya ka ti zaa tabisong teha go
Ni ti zugupuri, ti suhuri ni ti nuhi
Ka di zang suhudoo, yurilim ni nangbanyini na!!!!
Ti ni suhi sheli m bala yaa ti duuma.
== Kpaŋmaŋ ==
Bana n-daa kpugi yuuni 2017 nangbankpeeni kpagibu la jaashei (No Yawa Project).<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-03|language=en-GB}}</ref>
== Di ni mali bin shɛŋa ==
== Kundivihira ==
<references />
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Dagbaŋ]]
m5z4b5bcl3gtw66co83w3ukaawsdn7x
42004
42003
2022-08-03T11:40:33Z
Basiru amina
465
Correct words spelling in taarihi
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{D-Class}}
'''Business Senior High School'''<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/about|access-date=2022-07-31|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> nyɛla [[Shikuru|shikuri]] shɛli din be Tudu polo, [[Tamali|Tamale]]
=== Di tuma saha ===
Atani nti kpa Alizumma bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Shikuru maa "code" ==
0080104 (Bɛ ni mali shɛli sabiri WASSCE zahimbu)
== Taarihi ==
Silimiin-goli [[September]] dabaa awɔi yuuni 1963 ka Business Senior High School pili. Ŋun daa kpa shikuru maa yuli m booni Reverend [[Samuel Benjamin Gogoe]] ŋun daa yi Tarkwa<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale History {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/history|access-date=2022-08-01|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> din be [[Western Region]] yaɣili. Di bela maali anahi ni [[Nyankpala]]<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-01|language=en-GB}}</ref>, ka ba daansi ni alepile paaki kurili din be Tamale Central yaɣili.
Chira ayi nyaaŋa shikuri maa ni daa kpa, di tuuli shikuri bila yuli n daa booni Mumuni Musah ŋun pa su MIMA Construction Limited saha ŋɔ. ŋuni n-daa lɛbi di tuuli Senior Prefect (Shikurubihi kpɛma). Lala n-daa kuli nyɛli hali ka shikuri bihi ŋɔ kalinli ti paai pia ni ayi (12). Daliri din daa che ka shikuru ŋɔ bi nyari bihi daa nyɛla shikuru yɔri, bɛ ni daa yɛli ni bɛ yɔri di laɣafu pa nyɛ saha ŋɔ Gh 0.012 pesewas, laɣafu nyɛbu daa nyɛla tɔm n-ti bihi laamba. Saha ŋɔ zaa shikuru maa daa na nyɛla ninvuɣi yino bɛni.
Yuuni 1965, ka [[Gomnanti]] daa deei li ka di pahi Ghana Gomnanti shikuritinim puuni m-boli li Tamale Commercial Institute. Ka karimbanim kalinli chaŋ ata (3), n-kpuɣi shikuri bihi kalinli din daa yiɣisi kɔbiga ni yini (101). Bidibisi kalinli daa nyɛla pihiyɔbu ni ayi (62) ka bipuɣiŋsi nyɛ pihinahi yini kani (39).
== Di kpabu yuuni ==
Silimiingoli September dabaa awɔi, yuuni 1963 ka shikuri ŋɔ daa kpa.
== Pubu yaɣili ==
Di biɛla pubu yaɣili din nyɛla [[Gomnanti Shikuru]]
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla [[suhudoo]] mini [[nangbanyini]]
== Di nia jihi ==
Di bo wuhirisuŋ n-ti di shikurubihi zaa ka di yi di ko ka che shikuru shɛŋa ŋan kpalim, din yen che ka bɛ [[Shikuru bihi|shikurubihi]] maa nia nima mini di yɛlibɔra pali ka di nyɛla shaawar’suma shɛŋa bɛ ni laɣindi gbaara, yuunisuŋ ni gbubirisuŋ shɛli shikuru ŋɔ ni yɛn ti ba.
== Di nia waɤinlli ==
Ni di yihi ban yɛn kpaŋsiri bɛ maga, ka mali tiɛhi zilima, ni shikuru ban yirina ni shɛhira gbana din viɛli ka mali dariza n-ti karim baŋsim bɔbu yaɣili mini duniya zaa tuma din be Ghana ni zaŋ ti kpa.
== Bi ni kpuɣiri bi shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba.
== Bɛ ni kpuɤiri di shikuribihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikuru bihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdi mi n-doli zahimbu shɛhira gbaŋ shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri duniya yaɣa Junior high shikurti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimba kpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nim yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya.
Soli lahi beni n-ti tin'duyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "admistration." Bɛ yi kpuɣi shikurubila naai, bɛ ni ti o shikuru maa buku bila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bori ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahimbami ni bɔhi shɛŋa shikurunim'maa maŋmaŋ'ni setti din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya admission kpɛna bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Karim baŋsim yaɤa din be shikuru ŋɔ ni ==
- Business (laasabu maalibu)
- General Arts(Taarihi,bala kaman [[Dagbanli]],French ni din pahi,n ti pahi Geography
- Home Economics (bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ)
- General Science (tabibi bɔhambu)
== Yiya dinbe shikuru ŋɔ ni ==
Ferguson, ka di kom nyɛ zaɣi ʒee.
Aggrey, ka di kom nyɛ zaɣi dɔzim.
Nkrumah, ka di kom nyɛ zaɣi vakahili.
Danquah, ka di kom nyɛ zaɣi nuɣiso.
Gogoe, ka di kom nyɛ zaɣi pielli.
Seidu Seini, ka di kom nyɛ zaɣi orange bee nuɣiso din be di shim.
== Di karimba kpamba ==
# Rev. Samuel B. Gogoe, yuuni 1963 - 1970.
# J.A. Braimah Jnr, yuuni 1971-1972.
# Godwin Seth Senanunyam Tamakloe, yuuni 1972-1976.
# Mr. Michael N. Okyere, yuuni 1976-1978
# D.N. Loriba, yuuni 1978-1979
# John E. Bawah , yuuni 1979-1980
# Mr. Seidu Seini, yuuni 1980-1998
# Mr. J.B Dakurah, yuuni 1998-2004
# Awudu Rauf, yuuni 2004-2010
# Mr. S.B. Awari, yuuni 2010-2014
# Iddrisu Neindow, yuuni 2014-2016
# Alhaji Zack Ishmael Abu, silimiingoli January biɛɣu pia ni yini yuuni 2016 nti kpa silimiingoli September, biɛɣu pihita yinika yuuni 2016
# Ndeego J. Matthew, yuuni 2016-2021
# Mrs. Sussana Fati Braimah, 2021 hali na ni saha ŋɔ
== Di karimbi'kura ==
# [[Martin Alamisi Burnes Kaiser Amidu]]<ref>{{Cite web|last=Mohammed|first=Mutaka|date=2022-07-31|title=BISCO marked 2nd Home Coming in Tamale|url=https://diamondfmonline.com/bisco-marked-2nd-home-coming-in-tamale/|access-date=2022-08-01|website=Diamond 93.7FM|language=en-US}}</ref> - Ghana Attorney General kuro
# Alhaji Mumuni Musah, Managing Director of Mima Construction Ltd
# Alhaji Wumbei Fuseini,CEO, Mawums Agencies Ltd
# Hajia Fati Forgor, District Finance Officer, Kpandai District Assembly<ref>{{Cite web|last=admin|title=Bisco old students urge present students to maintain high academic standards|url=https://justicefmonline.com/bisco-old-students-urge-present-students-to-maintain-high-academic-standards/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
# Col. Issahaku Mohammed, Ghana Armed Forces
# Col. Fuseini Salifu, Ghana Armed Forces
# Hajia Fati Musah, Manager, ADB Tamale
# Alhaji Mohammed Saani Yakubu, Country Director, Actionaid DR Congo
# Alhaji Bashiru Aliyu, Head, Engineering Control, Stanbic Bank
# Nurudeen Bawa, National Health Insurance Scheme, Accra
# Alhaji Ahmed Imoro, Director of Finance, National Health Insurance Authority
# Mr. Didi Dramani, Assistant Coach, Ghana Black Stars
# Mr. Shaibu Ibrahim Tanko, Director of Sports, UDS
# Mr. Amidu Shiraz Labaran, Partner KPMG in Ghana
# Prof. Paul Issahaku, Canada
# Mr. Iddrisu Alhassan Iddrisu, Branch Manager, Stanbic Bank
# Mrs. Anatu Mahama Amin, CEO, Betty Aruna Prestige Memorial School
# Mohammed Ibn Abdallah, Media Practitioner, Diamond FM
# Alhaji Mohammed Baba Inusah, Principal Assistant, Clerk of Parliament
# Mr. Emmanuel Afreh Owusu, Senior Assistant Registrar, UCC
# Dr. Alhassan Andani, Senior Lecturer, UDS
#COP Timothy Yoosa Bonga, Former Northern Regional Police Commander.
#Boting Naa Moses Alhassan, Retired Chief Director, Ministry of Roads and Highways.
#Hajia Sherifa Yahaya Iddi, Principal Midwifery Officer, Tamale West Hospital.
#Alhaji Nurideen Mahama, Retired Regional Director, Audit Service.
#Mrs. Selina Ziddah, Head of Audit Service in Gomoah West District.
#Alhaji Aminu Issahaku, Municipal Finance Officer, Yilo Krobo Municipality.
#Ms. Duduyeri Bridget, Development Worker.
#Mr. Abdul Mumin Mohammed General, Public Policy Expert.
#Mr. Ibrahim Abdallah, Manager and Lead Specialist, MTN Ghana.
#Mr. Sulemana M. Murijan, Finance Manager, Securities and Exchange Commission.
#Mr. Shamwill Abdul-Karim, Parliament House.
#Dr. Ibrahim Abdul-Jalil, Director, Dar Al Istithmar.
#Dr. Iddrisu Abdul Malik, Country Advisor, Institute for Fiscal Studies, UK.
#Mr. Sulemana Misbaw, Founder and CEO of Tamaha Ghana.
#Mr. Iddrisu Mohammed Hussein, General Manager, Finance & Admin, Royal Crown Packaging.
#Mrs. Hamidatu Muktar Adam, Sagani TV
#Alhaji Mohammed Faisal Amadu, Lecturer, UDS.
#Mr. Chentiba Ahmed Taufique, Lecturer, UDS.
#Mr. Abudulai Munkaila, Lecturer, UPSA.
#Mr. Alhassan Mohammed Hafiz, ODCP Professional and Consultant.
#Mr Achagwe Luguje, Director General of Ghana Ports and Harbour.
#Alhaji Muniru Muktar, Head of Customer Service, GCB Bank plc.
#Hajia Fauzia Amadu, Controller and Accountant General Department.
#Mrs Margaret Afi Tenkorang, Superintendent of police at the CID Headquarters
#Rev. Timothy Ernest Annoh, Presbyterian Church of Ghana.
#Dr. Issac Owusu Mensah, Director of Research at the office of the President.
#Prof. Daniel A. Bagah, Member, Council of State.
#Mr. Peter Kennedy Anum, Sahara Radio, United Kingdom.
#Mr. Mohammed Abubakari Naporoo, Youth Organizer, Mion Constituency.
#Mr. Sadik Shahadu, Executive Director, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Yussif Abdul Rasheed, Project Manager, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Abdul-Rafiu Fuseini, Facilitator, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Mumuni Yirifa Yunus, Programmes Manager, Radio Justice Tamale.
#Mr. Alhassan Mashood Damba, General Manager, Radio Justice Tamale
#Chief Naa Mohammed Alhassan, Kpeni Naa.
#Yɛlizoli Gaa-Naa
#Alhaji Iddrisu Nashiru, Chief Executive Officer, Hollard Life Insurance Ghana.
#Mr. Issahaku Abdul Latif, Northern Regional Director, National Health Insurance Authority.
#Mr. Ibrahim Shaibu Sawayo, Head of Sports, Radio Justice
== Shikuru Anthem ==
Bisco - A pagsara ni nachimba che a gbegu
Bisco, a gahimya
Nyini n-nye tuuli Kohimma ni damma shikuru tudu go na!!!!
<nowiki>*</nowiki>Labi yili*
Bisco! A nyɛla kohimma ni damma bagsim teeku
Ti bi yoli tiim ti ni yina ani maa
Bisco, a tehisuma ni nye sheli m-bala
Ni a yihi bagsim din gahim kamani, gbangmariba, laasabu maaniba ni tuma duzugiri kpamba
Labi yili bahigu buyi
Cheliya ka ti zaa tabisong teha go
Ni ti zugupuri, ti suhuri ni ti nuhi
Ka di zang suhudoo, yurilim ni nangbanyini na!!!!
Ti ni suhi sheli m bala yaa ti duuma.
== Kpaŋmaŋ ==
Bana n-daa kpugi yuuni 2017 nangbankpeeni kpagibu la jaashei (No Yawa Project).<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-03|language=en-GB}}</ref>
== Di ni mali bin shɛŋa ==
== Kundivihira ==
<references />
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Dagbaŋ]]
53idda6cmwiqz1wnc15tjbpsh6ks367
42005
42004
2022-08-03T11:43:31Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Di ni mali bin shɛŋa */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{D-Class}}
'''Business Senior High School'''<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/about|access-date=2022-07-31|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> nyɛla [[Shikuru|shikuri]] shɛli din be Tudu polo, [[Tamali|Tamale]]
=== Di tuma saha ===
Atani nti kpa Alizumma bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Shikuru maa "code" ==
0080104 (Bɛ ni mali shɛli sabiri WASSCE zahimbu)
== Taarihi ==
Silimiin-goli [[September]] dabaa awɔi yuuni 1963 ka Business Senior High School pili. Ŋun daa kpa shikuru maa yuli m booni Reverend [[Samuel Benjamin Gogoe]] ŋun daa yi Tarkwa<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale History {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/history|access-date=2022-08-01|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> din be [[Western Region]] yaɣili. Di bela maali anahi ni [[Nyankpala]]<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-01|language=en-GB}}</ref>, ka ba daansi ni alepile paaki kurili din be Tamale Central yaɣili.
Chira ayi nyaaŋa shikuri maa ni daa kpa, di tuuli shikuri bila yuli n daa booni Mumuni Musah ŋun pa su MIMA Construction Limited saha ŋɔ. ŋuni n-daa lɛbi di tuuli Senior Prefect (Shikurubihi kpɛma). Lala n-daa kuli nyɛli hali ka shikuri bihi ŋɔ kalinli ti paai pia ni ayi (12). Daliri din daa che ka shikuru ŋɔ bi nyari bihi daa nyɛla shikuru yɔri, bɛ ni daa yɛli ni bɛ yɔri di laɣafu pa nyɛ saha ŋɔ Gh 0.012 pesewas, laɣafu nyɛbu daa nyɛla tɔm n-ti bihi laamba. Saha ŋɔ zaa shikuru maa daa na nyɛla ninvuɣi yino bɛni.
Yuuni 1965, ka [[Gomnanti]] daa deei li ka di pahi Ghana Gomnanti shikuritinim puuni m-boli li Tamale Commercial Institute. Ka karimbanim kalinli chaŋ ata (3), n-kpuɣi shikuri bihi kalinli din daa yiɣisi kɔbiga ni yini (101). Bidibisi kalinli daa nyɛla pihiyɔbu ni ayi (62) ka bipuɣiŋsi nyɛ pihinahi yini kani (39).
== Di kpabu yuuni ==
Silimiingoli September dabaa awɔi, yuuni 1963 ka shikuri ŋɔ daa kpa.
== Pubu yaɣili ==
Di biɛla pubu yaɣili din nyɛla [[Gomnanti Shikuru]]
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla [[suhudoo]] mini [[nangbanyini]]
== Di nia jihi ==
Di bo wuhirisuŋ n-ti di shikurubihi zaa ka di yi di ko ka che shikuru shɛŋa ŋan kpalim, din yen che ka bɛ [[Shikuru bihi|shikurubihi]] maa nia nima mini di yɛlibɔra pali ka di nyɛla shaawar’suma shɛŋa bɛ ni laɣindi gbaara, yuunisuŋ ni gbubirisuŋ shɛli shikuru ŋɔ ni yɛn ti ba.
== Di nia waɤinlli ==
Ni di yihi ban yɛn kpaŋsiri bɛ maga, ka mali tiɛhi zilima, ni shikuru ban yirina ni shɛhira gbana din viɛli ka mali dariza n-ti karim baŋsim bɔbu yaɣili mini duniya zaa tuma din be Ghana ni zaŋ ti kpa.
== Bi ni kpuɣiri bi shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba.
== Bɛ ni kpuɤiri di shikuribihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikuru bihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdi mi n-doli zahimbu shɛhira gbaŋ shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri duniya yaɣa Junior high shikurti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimba kpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nim yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya.
Soli lahi beni n-ti tin'duyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "admistration." Bɛ yi kpuɣi shikurubila naai, bɛ ni ti o shikuru maa buku bila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bori ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahimbami ni bɔhi shɛŋa shikurunim'maa maŋmaŋ'ni setti din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya admission kpɛna bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Karim baŋsim yaɤa din be shikuru ŋɔ ni ==
- Business (laasabu maalibu)
- General Arts(Taarihi,bala kaman [[Dagbanli]],French ni din pahi,n ti pahi Geography
- Home Economics (bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ)
- General Science (tabibi bɔhambu)
== Yiya dinbe shikuru ŋɔ ni ==
Ferguson, ka di kom nyɛ zaɣi ʒee.
Aggrey, ka di kom nyɛ zaɣi dɔzim.
Nkrumah, ka di kom nyɛ zaɣi vakahili.
Danquah, ka di kom nyɛ zaɣi nuɣiso.
Gogoe, ka di kom nyɛ zaɣi pielli.
Seidu Seini, ka di kom nyɛ zaɣi orange bee nuɣiso din be di shim.
== Di karimba kpamba ==
# Rev. Samuel B. Gogoe, yuuni 1963 - 1970.
# J.A. Braimah Jnr, yuuni 1971-1972.
# Godwin Seth Senanunyam Tamakloe, yuuni 1972-1976.
# Mr. Michael N. Okyere, yuuni 1976-1978
# D.N. Loriba, yuuni 1978-1979
# John E. Bawah , yuuni 1979-1980
# Mr. Seidu Seini, yuuni 1980-1998
# Mr. J.B Dakurah, yuuni 1998-2004
# Awudu Rauf, yuuni 2004-2010
# Mr. S.B. Awari, yuuni 2010-2014
# Iddrisu Neindow, yuuni 2014-2016
# Alhaji Zack Ishmael Abu, silimiingoli January biɛɣu pia ni yini yuuni 2016 nti kpa silimiingoli September, biɛɣu pihita yinika yuuni 2016
# Ndeego J. Matthew, yuuni 2016-2021
# Mrs. Sussana Fati Braimah, 2021 hali na ni saha ŋɔ
== Di karimbi'kura ==
# [[Martin Alamisi Burnes Kaiser Amidu]]<ref>{{Cite web|last=Mohammed|first=Mutaka|date=2022-07-31|title=BISCO marked 2nd Home Coming in Tamale|url=https://diamondfmonline.com/bisco-marked-2nd-home-coming-in-tamale/|access-date=2022-08-01|website=Diamond 93.7FM|language=en-US}}</ref> - Ghana Attorney General kuro
# Alhaji Mumuni Musah, Managing Director of Mima Construction Ltd
# Alhaji Wumbei Fuseini,CEO, Mawums Agencies Ltd
# Hajia Fati Forgor, District Finance Officer, Kpandai District Assembly<ref>{{Cite web|last=admin|title=Bisco old students urge present students to maintain high academic standards|url=https://justicefmonline.com/bisco-old-students-urge-present-students-to-maintain-high-academic-standards/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
# Col. Issahaku Mohammed, Ghana Armed Forces
# Col. Fuseini Salifu, Ghana Armed Forces
# Hajia Fati Musah, Manager, ADB Tamale
# Alhaji Mohammed Saani Yakubu, Country Director, Actionaid DR Congo
# Alhaji Bashiru Aliyu, Head, Engineering Control, Stanbic Bank
# Nurudeen Bawa, National Health Insurance Scheme, Accra
# Alhaji Ahmed Imoro, Director of Finance, National Health Insurance Authority
# Mr. Didi Dramani, Assistant Coach, Ghana Black Stars
# Mr. Shaibu Ibrahim Tanko, Director of Sports, UDS
# Mr. Amidu Shiraz Labaran, Partner KPMG in Ghana
# Prof. Paul Issahaku, Canada
# Mr. Iddrisu Alhassan Iddrisu, Branch Manager, Stanbic Bank
# Mrs. Anatu Mahama Amin, CEO, Betty Aruna Prestige Memorial School
# Mohammed Ibn Abdallah, Media Practitioner, Diamond FM
# Alhaji Mohammed Baba Inusah, Principal Assistant, Clerk of Parliament
# Mr. Emmanuel Afreh Owusu, Senior Assistant Registrar, UCC
# Dr. Alhassan Andani, Senior Lecturer, UDS
#COP Timothy Yoosa Bonga, Former Northern Regional Police Commander.
#Boting Naa Moses Alhassan, Retired Chief Director, Ministry of Roads and Highways.
#Hajia Sherifa Yahaya Iddi, Principal Midwifery Officer, Tamale West Hospital.
#Alhaji Nurideen Mahama, Retired Regional Director, Audit Service.
#Mrs. Selina Ziddah, Head of Audit Service in Gomoah West District.
#Alhaji Aminu Issahaku, Municipal Finance Officer, Yilo Krobo Municipality.
#Ms. Duduyeri Bridget, Development Worker.
#Mr. Abdul Mumin Mohammed General, Public Policy Expert.
#Mr. Ibrahim Abdallah, Manager and Lead Specialist, MTN Ghana.
#Mr. Sulemana M. Murijan, Finance Manager, Securities and Exchange Commission.
#Mr. Shamwill Abdul-Karim, Parliament House.
#Dr. Ibrahim Abdul-Jalil, Director, Dar Al Istithmar.
#Dr. Iddrisu Abdul Malik, Country Advisor, Institute for Fiscal Studies, UK.
#Mr. Sulemana Misbaw, Founder and CEO of Tamaha Ghana.
#Mr. Iddrisu Mohammed Hussein, General Manager, Finance & Admin, Royal Crown Packaging.
#Mrs. Hamidatu Muktar Adam, Sagani TV
#Alhaji Mohammed Faisal Amadu, Lecturer, UDS.
#Mr. Chentiba Ahmed Taufique, Lecturer, UDS.
#Mr. Abudulai Munkaila, Lecturer, UPSA.
#Mr. Alhassan Mohammed Hafiz, ODCP Professional and Consultant.
#Mr Achagwe Luguje, Director General of Ghana Ports and Harbour.
#Alhaji Muniru Muktar, Head of Customer Service, GCB Bank plc.
#Hajia Fauzia Amadu, Controller and Accountant General Department.
#Mrs Margaret Afi Tenkorang, Superintendent of police at the CID Headquarters
#Rev. Timothy Ernest Annoh, Presbyterian Church of Ghana.
#Dr. Issac Owusu Mensah, Director of Research at the office of the President.
#Prof. Daniel A. Bagah, Member, Council of State.
#Mr. Peter Kennedy Anum, Sahara Radio, United Kingdom.
#Mr. Mohammed Abubakari Naporoo, Youth Organizer, Mion Constituency.
#Mr. Sadik Shahadu, Executive Director, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Yussif Abdul Rasheed, Project Manager, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Abdul-Rafiu Fuseini, Facilitator, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Mumuni Yirifa Yunus, Programmes Manager, Radio Justice Tamale.
#Mr. Alhassan Mashood Damba, General Manager, Radio Justice Tamale
#Chief Naa Mohammed Alhassan, Kpeni Naa.
#Yɛlizoli Gaa-Naa
#Alhaji Iddrisu Nashiru, Chief Executive Officer, Hollard Life Insurance Ghana.
#Mr. Issahaku Abdul Latif, Northern Regional Director, National Health Insurance Authority.
#Mr. Ibrahim Shaibu Sawayo, Head of Sports, Radio Justice
== Shikuru Anthem ==
Bisco - A pagsara ni nachimba che a gbegu
Bisco, a gahimya
Nyini n-nye tuuli Kohimma ni damma shikuru tudu go na!!!!
<nowiki>*</nowiki>Labi yili*
Bisco! A nyɛla kohimma ni damma bagsim teeku
Ti bi yoli tiim ti ni yina ani maa
Bisco, a tehisuma ni nye sheli m-bala
Ni a yihi bagsim din gahim kamani, gbangmariba, laasabu maaniba ni tuma duzugiri kpamba
Labi yili bahigu buyi
Cheliya ka ti zaa tabisong teha go
Ni ti zugupuri, ti suhuri ni ti nuhi
Ka di zang suhudoo, yurilim ni nangbanyini na!!!!
Ti ni suhi sheli m bala yaa ti duuma.
== Kpaŋmaŋ ==
Bana n-daa kpugi yuuni 2017 nangbankpeeni kpagibu la jaashei (No Yawa Project).<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-03|language=en-GB}}</ref>
== Di ni mali bin shɛŋa (Facilities) ==
== Kundivihira ==
<references />
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Dagbaŋ]]
s28t131r98cfq5sbo3i77mi9bkpfy9u
42006
42005
2022-08-03T11:51:34Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Di ni mali bin shɛŋa (Facilities) */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{D-Class}}
'''Business Senior High School'''<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/about|access-date=2022-07-31|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> nyɛla [[Shikuru|shikuri]] shɛli din be Tudu polo, [[Tamali|Tamale]]
=== Di tuma saha ===
Atani nti kpa Alizumma bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Shikuru maa "code" ==
0080104 (Bɛ ni mali shɛli sabiri WASSCE zahimbu)
== Taarihi ==
Silimiin-goli [[September]] dabaa awɔi yuuni 1963 ka Business Senior High School pili. Ŋun daa kpa shikuru maa yuli m booni Reverend [[Samuel Benjamin Gogoe]] ŋun daa yi Tarkwa<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale History {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/history|access-date=2022-08-01|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> din be [[Western Region]] yaɣili. Di bela maali anahi ni [[Nyankpala]]<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-01|language=en-GB}}</ref>, ka ba daansi ni alepile paaki kurili din be Tamale Central yaɣili.
Chira ayi nyaaŋa shikuri maa ni daa kpa, di tuuli shikuri bila yuli n daa booni Mumuni Musah ŋun pa su MIMA Construction Limited saha ŋɔ. ŋuni n-daa lɛbi di tuuli Senior Prefect (Shikurubihi kpɛma). Lala n-daa kuli nyɛli hali ka shikuri bihi ŋɔ kalinli ti paai pia ni ayi (12). Daliri din daa che ka shikuru ŋɔ bi nyari bihi daa nyɛla shikuru yɔri, bɛ ni daa yɛli ni bɛ yɔri di laɣafu pa nyɛ saha ŋɔ Gh 0.012 pesewas, laɣafu nyɛbu daa nyɛla tɔm n-ti bihi laamba. Saha ŋɔ zaa shikuru maa daa na nyɛla ninvuɣi yino bɛni.
Yuuni 1965, ka [[Gomnanti]] daa deei li ka di pahi Ghana Gomnanti shikuritinim puuni m-boli li Tamale Commercial Institute. Ka karimbanim kalinli chaŋ ata (3), n-kpuɣi shikuri bihi kalinli din daa yiɣisi kɔbiga ni yini (101). Bidibisi kalinli daa nyɛla pihiyɔbu ni ayi (62) ka bipuɣiŋsi nyɛ pihinahi yini kani (39).
== Di kpabu yuuni ==
Silimiingoli September dabaa awɔi, yuuni 1963 ka shikuri ŋɔ daa kpa.
== Pubu yaɣili ==
Di biɛla pubu yaɣili din nyɛla [[Gomnanti Shikuru]]
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla [[suhudoo]] mini [[nangbanyini]]
== Di nia jihi ==
Di bo wuhirisuŋ n-ti di shikurubihi zaa ka di yi di ko ka che shikuru shɛŋa ŋan kpalim, din yen che ka bɛ [[Shikuru bihi|shikurubihi]] maa nia nima mini di yɛlibɔra pali ka di nyɛla shaawar’suma shɛŋa bɛ ni laɣindi gbaara, yuunisuŋ ni gbubirisuŋ shɛli shikuru ŋɔ ni yɛn ti ba.
== Di nia waɤinlli ==
Ni di yihi ban yɛn kpaŋsiri bɛ maga, ka mali tiɛhi zilima, ni shikuru ban yirina ni shɛhira gbana din viɛli ka mali dariza n-ti karim baŋsim bɔbu yaɣili mini duniya zaa tuma din be Ghana ni zaŋ ti kpa.
== Bi ni kpuɣiri bi shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba.
== Bɛ ni kpuɤiri di shikuribihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikuru bihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdi mi n-doli zahimbu shɛhira gbaŋ shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri duniya yaɣa Junior high shikurti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimba kpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nim yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya.
Soli lahi beni n-ti tin'duyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "admistration." Bɛ yi kpuɣi shikurubila naai, bɛ ni ti o shikuru maa buku bila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bori ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahimbami ni bɔhi shɛŋa shikurunim'maa maŋmaŋ'ni setti din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya admission kpɛna bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Karim baŋsim yaɤa din be shikuru ŋɔ ni ==
- Business (laasabu maalibu)
- General Arts(Taarihi,bala kaman [[Dagbanli]],French ni din pahi,n ti pahi Geography
- Home Economics (bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ)
- General Science (tabibi bɔhambu)
== Yiya dinbe shikuru ŋɔ ni ==
Ferguson, ka di kom nyɛ zaɣi ʒee.
Aggrey, ka di kom nyɛ zaɣi dɔzim.
Nkrumah, ka di kom nyɛ zaɣi vakahili.
Danquah, ka di kom nyɛ zaɣi nuɣiso.
Gogoe, ka di kom nyɛ zaɣi pielli.
Seidu Seini, ka di kom nyɛ zaɣi orange bee nuɣiso din be di shim.
== Di karimba kpamba ==
# Rev. Samuel B. Gogoe, yuuni 1963 - 1970.
# J.A. Braimah Jnr, yuuni 1971-1972.
# Godwin Seth Senanunyam Tamakloe, yuuni 1972-1976.
# Mr. Michael N. Okyere, yuuni 1976-1978
# D.N. Loriba, yuuni 1978-1979
# John E. Bawah , yuuni 1979-1980
# Mr. Seidu Seini, yuuni 1980-1998
# Mr. J.B Dakurah, yuuni 1998-2004
# Awudu Rauf, yuuni 2004-2010
# Mr. S.B. Awari, yuuni 2010-2014
# Iddrisu Neindow, yuuni 2014-2016
# Alhaji Zack Ishmael Abu, silimiingoli January biɛɣu pia ni yini yuuni 2016 nti kpa silimiingoli September, biɛɣu pihita yinika yuuni 2016
# Ndeego J. Matthew, yuuni 2016-2021
# Mrs. Sussana Fati Braimah, 2021 hali na ni saha ŋɔ
== Di karimbi'kura ==
# [[Martin Alamisi Burnes Kaiser Amidu]]<ref>{{Cite web|last=Mohammed|first=Mutaka|date=2022-07-31|title=BISCO marked 2nd Home Coming in Tamale|url=https://diamondfmonline.com/bisco-marked-2nd-home-coming-in-tamale/|access-date=2022-08-01|website=Diamond 93.7FM|language=en-US}}</ref> - Ghana Attorney General kuro
# Alhaji Mumuni Musah, Managing Director of Mima Construction Ltd
# Alhaji Wumbei Fuseini,CEO, Mawums Agencies Ltd
# Hajia Fati Forgor, District Finance Officer, Kpandai District Assembly<ref>{{Cite web|last=admin|title=Bisco old students urge present students to maintain high academic standards|url=https://justicefmonline.com/bisco-old-students-urge-present-students-to-maintain-high-academic-standards/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
# Col. Issahaku Mohammed, Ghana Armed Forces
# Col. Fuseini Salifu, Ghana Armed Forces
# Hajia Fati Musah, Manager, ADB Tamale
# Alhaji Mohammed Saani Yakubu, Country Director, Actionaid DR Congo
# Alhaji Bashiru Aliyu, Head, Engineering Control, Stanbic Bank
# Nurudeen Bawa, National Health Insurance Scheme, Accra
# Alhaji Ahmed Imoro, Director of Finance, National Health Insurance Authority
# Mr. Didi Dramani, Assistant Coach, Ghana Black Stars
# Mr. Shaibu Ibrahim Tanko, Director of Sports, UDS
# Mr. Amidu Shiraz Labaran, Partner KPMG in Ghana
# Prof. Paul Issahaku, Canada
# Mr. Iddrisu Alhassan Iddrisu, Branch Manager, Stanbic Bank
# Mrs. Anatu Mahama Amin, CEO, Betty Aruna Prestige Memorial School
# Mohammed Ibn Abdallah, Media Practitioner, Diamond FM
# Alhaji Mohammed Baba Inusah, Principal Assistant, Clerk of Parliament
# Mr. Emmanuel Afreh Owusu, Senior Assistant Registrar, UCC
# Dr. Alhassan Andani, Senior Lecturer, UDS
#COP Timothy Yoosa Bonga, Former Northern Regional Police Commander.
#Boting Naa Moses Alhassan, Retired Chief Director, Ministry of Roads and Highways.
#Hajia Sherifa Yahaya Iddi, Principal Midwifery Officer, Tamale West Hospital.
#Alhaji Nurideen Mahama, Retired Regional Director, Audit Service.
#Mrs. Selina Ziddah, Head of Audit Service in Gomoah West District.
#Alhaji Aminu Issahaku, Municipal Finance Officer, Yilo Krobo Municipality.
#Ms. Duduyeri Bridget, Development Worker.
#Mr. Abdul Mumin Mohammed General, Public Policy Expert.
#Mr. Ibrahim Abdallah, Manager and Lead Specialist, MTN Ghana.
#Mr. Sulemana M. Murijan, Finance Manager, Securities and Exchange Commission.
#Mr. Shamwill Abdul-Karim, Parliament House.
#Dr. Ibrahim Abdul-Jalil, Director, Dar Al Istithmar.
#Dr. Iddrisu Abdul Malik, Country Advisor, Institute for Fiscal Studies, UK.
#Mr. Sulemana Misbaw, Founder and CEO of Tamaha Ghana.
#Mr. Iddrisu Mohammed Hussein, General Manager, Finance & Admin, Royal Crown Packaging.
#Mrs. Hamidatu Muktar Adam, Sagani TV
#Alhaji Mohammed Faisal Amadu, Lecturer, UDS.
#Mr. Chentiba Ahmed Taufique, Lecturer, UDS.
#Mr. Abudulai Munkaila, Lecturer, UPSA.
#Mr. Alhassan Mohammed Hafiz, ODCP Professional and Consultant.
#Mr Achagwe Luguje, Director General of Ghana Ports and Harbour.
#Alhaji Muniru Muktar, Head of Customer Service, GCB Bank plc.
#Hajia Fauzia Amadu, Controller and Accountant General Department.
#Mrs Margaret Afi Tenkorang, Superintendent of police at the CID Headquarters
#Rev. Timothy Ernest Annoh, Presbyterian Church of Ghana.
#Dr. Issac Owusu Mensah, Director of Research at the office of the President.
#Prof. Daniel A. Bagah, Member, Council of State.
#Mr. Peter Kennedy Anum, Sahara Radio, United Kingdom.
#Mr. Mohammed Abubakari Naporoo, Youth Organizer, Mion Constituency.
#Mr. Sadik Shahadu, Executive Director, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Yussif Abdul Rasheed, Project Manager, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Abdul-Rafiu Fuseini, Facilitator, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Mumuni Yirifa Yunus, Programmes Manager, Radio Justice Tamale.
#Mr. Alhassan Mashood Damba, General Manager, Radio Justice Tamale
#Chief Naa Mohammed Alhassan, Kpeni Naa.
#Yɛlizoli Gaa-Naa
#Alhaji Iddrisu Nashiru, Chief Executive Officer, Hollard Life Insurance Ghana.
#Mr. Issahaku Abdul Latif, Northern Regional Director, National Health Insurance Authority.
#Mr. Ibrahim Shaibu Sawayo, Head of Sports, Radio Justice
== Shikuru Anthem ==
Bisco - A pagsara ni nachimba che a gbegu
Bisco, a gahimya
Nyini n-nye tuuli Kohimma ni damma shikuru tudu go na!!!!
<nowiki>*</nowiki>Labi yili*
Bisco! A nyɛla kohimma ni damma bagsim teeku
Ti bi yoli tiim ti ni yina ani maa
Bisco, a tehisuma ni nye sheli m-bala
Ni a yihi bagsim din gahim kamani, gbangmariba, laasabu maaniba ni tuma duzugiri kpamba
Labi yili bahigu buyi
Cheliya ka ti zaa tabisong teha go
Ni ti zugupuri, ti suhuri ni ti nuhi
Ka di zang suhudoo, yurilim ni nangbanyini na!!!!
Ti ni suhi sheli m bala yaa ti duuma.
== Kpaŋmaŋ ==
Bana n-daa kpugi yuuni 2017 nangbankpeeni kpagibu la jaashei (No Yawa Project).<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-03|language=en-GB}}</ref>
== Di ni mali bin shɛŋa (Facilities) ==
# Tabibi wuhibu ni bɔhambu duu (Science Lab)
== Kundivihira ==
<references />
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Dagbaŋ]]
8m2np1qcbkwimog7jrtdk0ci1kshdig
42007
42006
2022-08-03T11:52:30Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Di ni mali bin shɛŋa (Facilities) */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{D-Class}}
'''Business Senior High School'''<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/about|access-date=2022-07-31|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> nyɛla [[Shikuru|shikuri]] shɛli din be Tudu polo, [[Tamali|Tamale]]
=== Di tuma saha ===
Atani nti kpa Alizumma bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Shikuru maa "code" ==
0080104 (Bɛ ni mali shɛli sabiri WASSCE zahimbu)
== Taarihi ==
Silimiin-goli [[September]] dabaa awɔi yuuni 1963 ka Business Senior High School pili. Ŋun daa kpa shikuru maa yuli m booni Reverend [[Samuel Benjamin Gogoe]] ŋun daa yi Tarkwa<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale History {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/history|access-date=2022-08-01|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> din be [[Western Region]] yaɣili. Di bela maali anahi ni [[Nyankpala]]<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-01|language=en-GB}}</ref>, ka ba daansi ni alepile paaki kurili din be Tamale Central yaɣili.
Chira ayi nyaaŋa shikuri maa ni daa kpa, di tuuli shikuri bila yuli n daa booni Mumuni Musah ŋun pa su MIMA Construction Limited saha ŋɔ. ŋuni n-daa lɛbi di tuuli Senior Prefect (Shikurubihi kpɛma). Lala n-daa kuli nyɛli hali ka shikuri bihi ŋɔ kalinli ti paai pia ni ayi (12). Daliri din daa che ka shikuru ŋɔ bi nyari bihi daa nyɛla shikuru yɔri, bɛ ni daa yɛli ni bɛ yɔri di laɣafu pa nyɛ saha ŋɔ Gh 0.012 pesewas, laɣafu nyɛbu daa nyɛla tɔm n-ti bihi laamba. Saha ŋɔ zaa shikuru maa daa na nyɛla ninvuɣi yino bɛni.
Yuuni 1965, ka [[Gomnanti]] daa deei li ka di pahi Ghana Gomnanti shikuritinim puuni m-boli li Tamale Commercial Institute. Ka karimbanim kalinli chaŋ ata (3), n-kpuɣi shikuri bihi kalinli din daa yiɣisi kɔbiga ni yini (101). Bidibisi kalinli daa nyɛla pihiyɔbu ni ayi (62) ka bipuɣiŋsi nyɛ pihinahi yini kani (39).
== Di kpabu yuuni ==
Silimiingoli September dabaa awɔi, yuuni 1963 ka shikuri ŋɔ daa kpa.
== Pubu yaɣili ==
Di biɛla pubu yaɣili din nyɛla [[Gomnanti Shikuru]]
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla [[suhudoo]] mini [[nangbanyini]]
== Di nia jihi ==
Di bo wuhirisuŋ n-ti di shikurubihi zaa ka di yi di ko ka che shikuru shɛŋa ŋan kpalim, din yen che ka bɛ [[Shikuru bihi|shikurubihi]] maa nia nima mini di yɛlibɔra pali ka di nyɛla shaawar’suma shɛŋa bɛ ni laɣindi gbaara, yuunisuŋ ni gbubirisuŋ shɛli shikuru ŋɔ ni yɛn ti ba.
== Di nia waɤinlli ==
Ni di yihi ban yɛn kpaŋsiri bɛ maga, ka mali tiɛhi zilima, ni shikuru ban yirina ni shɛhira gbana din viɛli ka mali dariza n-ti karim baŋsim bɔbu yaɣili mini duniya zaa tuma din be Ghana ni zaŋ ti kpa.
== Bi ni kpuɣiri bi shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba.
== Bɛ ni kpuɤiri di shikuribihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikuru bihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdi mi n-doli zahimbu shɛhira gbaŋ shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri duniya yaɣa Junior high shikurti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimba kpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nim yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya.
Soli lahi beni n-ti tin'duyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "admistration." Bɛ yi kpuɣi shikurubila naai, bɛ ni ti o shikuru maa buku bila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bori ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahimbami ni bɔhi shɛŋa shikurunim'maa maŋmaŋ'ni setti din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya admission kpɛna bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Karim baŋsim yaɤa din be shikuru ŋɔ ni ==
- Business (laasabu maalibu)
- General Arts(Taarihi,bala kaman [[Dagbanli]],French ni din pahi,n ti pahi Geography
- Home Economics (bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ)
- General Science (tabibi bɔhambu)
== Yiya dinbe shikuru ŋɔ ni ==
Ferguson, ka di kom nyɛ zaɣi ʒee.
Aggrey, ka di kom nyɛ zaɣi dɔzim.
Nkrumah, ka di kom nyɛ zaɣi vakahili.
Danquah, ka di kom nyɛ zaɣi nuɣiso.
Gogoe, ka di kom nyɛ zaɣi pielli.
Seidu Seini, ka di kom nyɛ zaɣi orange bee nuɣiso din be di shim.
== Di karimba kpamba ==
# Rev. Samuel B. Gogoe, yuuni 1963 - 1970.
# J.A. Braimah Jnr, yuuni 1971-1972.
# Godwin Seth Senanunyam Tamakloe, yuuni 1972-1976.
# Mr. Michael N. Okyere, yuuni 1976-1978
# D.N. Loriba, yuuni 1978-1979
# John E. Bawah , yuuni 1979-1980
# Mr. Seidu Seini, yuuni 1980-1998
# Mr. J.B Dakurah, yuuni 1998-2004
# Awudu Rauf, yuuni 2004-2010
# Mr. S.B. Awari, yuuni 2010-2014
# Iddrisu Neindow, yuuni 2014-2016
# Alhaji Zack Ishmael Abu, silimiingoli January biɛɣu pia ni yini yuuni 2016 nti kpa silimiingoli September, biɛɣu pihita yinika yuuni 2016
# Ndeego J. Matthew, yuuni 2016-2021
# Mrs. Sussana Fati Braimah, 2021 hali na ni saha ŋɔ
== Di karimbi'kura ==
# [[Martin Alamisi Burnes Kaiser Amidu]]<ref>{{Cite web|last=Mohammed|first=Mutaka|date=2022-07-31|title=BISCO marked 2nd Home Coming in Tamale|url=https://diamondfmonline.com/bisco-marked-2nd-home-coming-in-tamale/|access-date=2022-08-01|website=Diamond 93.7FM|language=en-US}}</ref> - Ghana Attorney General kuro
# Alhaji Mumuni Musah, Managing Director of Mima Construction Ltd
# Alhaji Wumbei Fuseini,CEO, Mawums Agencies Ltd
# Hajia Fati Forgor, District Finance Officer, Kpandai District Assembly<ref>{{Cite web|last=admin|title=Bisco old students urge present students to maintain high academic standards|url=https://justicefmonline.com/bisco-old-students-urge-present-students-to-maintain-high-academic-standards/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
# Col. Issahaku Mohammed, Ghana Armed Forces
# Col. Fuseini Salifu, Ghana Armed Forces
# Hajia Fati Musah, Manager, ADB Tamale
# Alhaji Mohammed Saani Yakubu, Country Director, Actionaid DR Congo
# Alhaji Bashiru Aliyu, Head, Engineering Control, Stanbic Bank
# Nurudeen Bawa, National Health Insurance Scheme, Accra
# Alhaji Ahmed Imoro, Director of Finance, National Health Insurance Authority
# Mr. Didi Dramani, Assistant Coach, Ghana Black Stars
# Mr. Shaibu Ibrahim Tanko, Director of Sports, UDS
# Mr. Amidu Shiraz Labaran, Partner KPMG in Ghana
# Prof. Paul Issahaku, Canada
# Mr. Iddrisu Alhassan Iddrisu, Branch Manager, Stanbic Bank
# Mrs. Anatu Mahama Amin, CEO, Betty Aruna Prestige Memorial School
# Mohammed Ibn Abdallah, Media Practitioner, Diamond FM
# Alhaji Mohammed Baba Inusah, Principal Assistant, Clerk of Parliament
# Mr. Emmanuel Afreh Owusu, Senior Assistant Registrar, UCC
# Dr. Alhassan Andani, Senior Lecturer, UDS
#COP Timothy Yoosa Bonga, Former Northern Regional Police Commander.
#Boting Naa Moses Alhassan, Retired Chief Director, Ministry of Roads and Highways.
#Hajia Sherifa Yahaya Iddi, Principal Midwifery Officer, Tamale West Hospital.
#Alhaji Nurideen Mahama, Retired Regional Director, Audit Service.
#Mrs. Selina Ziddah, Head of Audit Service in Gomoah West District.
#Alhaji Aminu Issahaku, Municipal Finance Officer, Yilo Krobo Municipality.
#Ms. Duduyeri Bridget, Development Worker.
#Mr. Abdul Mumin Mohammed General, Public Policy Expert.
#Mr. Ibrahim Abdallah, Manager and Lead Specialist, MTN Ghana.
#Mr. Sulemana M. Murijan, Finance Manager, Securities and Exchange Commission.
#Mr. Shamwill Abdul-Karim, Parliament House.
#Dr. Ibrahim Abdul-Jalil, Director, Dar Al Istithmar.
#Dr. Iddrisu Abdul Malik, Country Advisor, Institute for Fiscal Studies, UK.
#Mr. Sulemana Misbaw, Founder and CEO of Tamaha Ghana.
#Mr. Iddrisu Mohammed Hussein, General Manager, Finance & Admin, Royal Crown Packaging.
#Mrs. Hamidatu Muktar Adam, Sagani TV
#Alhaji Mohammed Faisal Amadu, Lecturer, UDS.
#Mr. Chentiba Ahmed Taufique, Lecturer, UDS.
#Mr. Abudulai Munkaila, Lecturer, UPSA.
#Mr. Alhassan Mohammed Hafiz, ODCP Professional and Consultant.
#Mr Achagwe Luguje, Director General of Ghana Ports and Harbour.
#Alhaji Muniru Muktar, Head of Customer Service, GCB Bank plc.
#Hajia Fauzia Amadu, Controller and Accountant General Department.
#Mrs Margaret Afi Tenkorang, Superintendent of police at the CID Headquarters
#Rev. Timothy Ernest Annoh, Presbyterian Church of Ghana.
#Dr. Issac Owusu Mensah, Director of Research at the office of the President.
#Prof. Daniel A. Bagah, Member, Council of State.
#Mr. Peter Kennedy Anum, Sahara Radio, United Kingdom.
#Mr. Mohammed Abubakari Naporoo, Youth Organizer, Mion Constituency.
#Mr. Sadik Shahadu, Executive Director, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Yussif Abdul Rasheed, Project Manager, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Abdul-Rafiu Fuseini, Facilitator, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Mumuni Yirifa Yunus, Programmes Manager, Radio Justice Tamale.
#Mr. Alhassan Mashood Damba, General Manager, Radio Justice Tamale
#Chief Naa Mohammed Alhassan, Kpeni Naa.
#Yɛlizoli Gaa-Naa
#Alhaji Iddrisu Nashiru, Chief Executive Officer, Hollard Life Insurance Ghana.
#Mr. Issahaku Abdul Latif, Northern Regional Director, National Health Insurance Authority.
#Mr. Ibrahim Shaibu Sawayo, Head of Sports, Radio Justice
== Shikuru Anthem ==
Bisco - A pagsara ni nachimba che a gbegu
Bisco, a gahimya
Nyini n-nye tuuli Kohimma ni damma shikuru tudu go na!!!!
<nowiki>*</nowiki>Labi yili*
Bisco! A nyɛla kohimma ni damma bagsim teeku
Ti bi yoli tiim ti ni yina ani maa
Bisco, a tehisuma ni nye sheli m-bala
Ni a yihi bagsim din gahim kamani, gbangmariba, laasabu maaniba ni tuma duzugiri kpamba
Labi yili bahigu buyi
Cheliya ka ti zaa tabisong teha go
Ni ti zugupuri, ti suhuri ni ti nuhi
Ka di zang suhudoo, yurilim ni nangbanyini na!!!!
Ti ni suhi sheli m bala yaa ti duuma.
== Kpaŋmaŋ ==
Bana n-daa kpugi yuuni 2017 nangbankpeeni kpagibu la jaashei (No Yawa Project).<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-03|language=en-GB}}</ref>
== Di ni mali bin shɛŋa (Facilities) ==
# Tabibi wuhibu ni bɔhambu duu (Science Lab)
# Tabibi maʒina duu (Computer Lab)
== Kundivihira ==
<references />
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Dagbaŋ]]
azrreogeop0kalg7fuslzyo4clnoznl
42008
42007
2022-08-03T11:54:21Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Di ni mali bin shɛŋa (Facilities) */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{D-Class}}
'''Business Senior High School'''<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/about|access-date=2022-07-31|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> nyɛla [[Shikuru|shikuri]] shɛli din be Tudu polo, [[Tamali|Tamale]]
=== Di tuma saha ===
Atani nti kpa Alizumma bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Shikuru maa "code" ==
0080104 (Bɛ ni mali shɛli sabiri WASSCE zahimbu)
== Taarihi ==
Silimiin-goli [[September]] dabaa awɔi yuuni 1963 ka Business Senior High School pili. Ŋun daa kpa shikuru maa yuli m booni Reverend [[Samuel Benjamin Gogoe]] ŋun daa yi Tarkwa<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale History {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/history|access-date=2022-08-01|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> din be [[Western Region]] yaɣili. Di bela maali anahi ni [[Nyankpala]]<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-01|language=en-GB}}</ref>, ka ba daansi ni alepile paaki kurili din be Tamale Central yaɣili.
Chira ayi nyaaŋa shikuri maa ni daa kpa, di tuuli shikuri bila yuli n daa booni Mumuni Musah ŋun pa su MIMA Construction Limited saha ŋɔ. ŋuni n-daa lɛbi di tuuli Senior Prefect (Shikurubihi kpɛma). Lala n-daa kuli nyɛli hali ka shikuri bihi ŋɔ kalinli ti paai pia ni ayi (12). Daliri din daa che ka shikuru ŋɔ bi nyari bihi daa nyɛla shikuru yɔri, bɛ ni daa yɛli ni bɛ yɔri di laɣafu pa nyɛ saha ŋɔ Gh 0.012 pesewas, laɣafu nyɛbu daa nyɛla tɔm n-ti bihi laamba. Saha ŋɔ zaa shikuru maa daa na nyɛla ninvuɣi yino bɛni.
Yuuni 1965, ka [[Gomnanti]] daa deei li ka di pahi Ghana Gomnanti shikuritinim puuni m-boli li Tamale Commercial Institute. Ka karimbanim kalinli chaŋ ata (3), n-kpuɣi shikuri bihi kalinli din daa yiɣisi kɔbiga ni yini (101). Bidibisi kalinli daa nyɛla pihiyɔbu ni ayi (62) ka bipuɣiŋsi nyɛ pihinahi yini kani (39).
== Di kpabu yuuni ==
Silimiingoli September dabaa awɔi, yuuni 1963 ka shikuri ŋɔ daa kpa.
== Pubu yaɣili ==
Di biɛla pubu yaɣili din nyɛla [[Gomnanti Shikuru]]
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla [[suhudoo]] mini [[nangbanyini]]
== Di nia jihi ==
Di bo wuhirisuŋ n-ti di shikurubihi zaa ka di yi di ko ka che shikuru shɛŋa ŋan kpalim, din yen che ka bɛ [[Shikuru bihi|shikurubihi]] maa nia nima mini di yɛlibɔra pali ka di nyɛla shaawar’suma shɛŋa bɛ ni laɣindi gbaara, yuunisuŋ ni gbubirisuŋ shɛli shikuru ŋɔ ni yɛn ti ba.
== Di nia waɤinlli ==
Ni di yihi ban yɛn kpaŋsiri bɛ maga, ka mali tiɛhi zilima, ni shikuru ban yirina ni shɛhira gbana din viɛli ka mali dariza n-ti karim baŋsim bɔbu yaɣili mini duniya zaa tuma din be Ghana ni zaŋ ti kpa.
== Bi ni kpuɣiri bi shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba.
== Bɛ ni kpuɤiri di shikuribihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikuru bihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdi mi n-doli zahimbu shɛhira gbaŋ shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri duniya yaɣa Junior high shikurti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimba kpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nim yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya.
Soli lahi beni n-ti tin'duyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "admistration." Bɛ yi kpuɣi shikurubila naai, bɛ ni ti o shikuru maa buku bila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bori ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahimbami ni bɔhi shɛŋa shikurunim'maa maŋmaŋ'ni setti din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya admission kpɛna bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Karim baŋsim yaɤa din be shikuru ŋɔ ni ==
- Business (laasabu maalibu)
- General Arts(Taarihi,bala kaman [[Dagbanli]],French ni din pahi,n ti pahi Geography
- Home Economics (bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ)
- General Science (tabibi bɔhambu)
== Yiya dinbe shikuru ŋɔ ni ==
Ferguson, ka di kom nyɛ zaɣi ʒee.
Aggrey, ka di kom nyɛ zaɣi dɔzim.
Nkrumah, ka di kom nyɛ zaɣi vakahili.
Danquah, ka di kom nyɛ zaɣi nuɣiso.
Gogoe, ka di kom nyɛ zaɣi pielli.
Seidu Seini, ka di kom nyɛ zaɣi orange bee nuɣiso din be di shim.
== Di karimba kpamba ==
# Rev. Samuel B. Gogoe, yuuni 1963 - 1970.
# J.A. Braimah Jnr, yuuni 1971-1972.
# Godwin Seth Senanunyam Tamakloe, yuuni 1972-1976.
# Mr. Michael N. Okyere, yuuni 1976-1978
# D.N. Loriba, yuuni 1978-1979
# John E. Bawah , yuuni 1979-1980
# Mr. Seidu Seini, yuuni 1980-1998
# Mr. J.B Dakurah, yuuni 1998-2004
# Awudu Rauf, yuuni 2004-2010
# Mr. S.B. Awari, yuuni 2010-2014
# Iddrisu Neindow, yuuni 2014-2016
# Alhaji Zack Ishmael Abu, silimiingoli January biɛɣu pia ni yini yuuni 2016 nti kpa silimiingoli September, biɛɣu pihita yinika yuuni 2016
# Ndeego J. Matthew, yuuni 2016-2021
# Mrs. Sussana Fati Braimah, 2021 hali na ni saha ŋɔ
== Di karimbi'kura ==
# [[Martin Alamisi Burnes Kaiser Amidu]]<ref>{{Cite web|last=Mohammed|first=Mutaka|date=2022-07-31|title=BISCO marked 2nd Home Coming in Tamale|url=https://diamondfmonline.com/bisco-marked-2nd-home-coming-in-tamale/|access-date=2022-08-01|website=Diamond 93.7FM|language=en-US}}</ref> - Ghana Attorney General kuro
# Alhaji Mumuni Musah, Managing Director of Mima Construction Ltd
# Alhaji Wumbei Fuseini,CEO, Mawums Agencies Ltd
# Hajia Fati Forgor, District Finance Officer, Kpandai District Assembly<ref>{{Cite web|last=admin|title=Bisco old students urge present students to maintain high academic standards|url=https://justicefmonline.com/bisco-old-students-urge-present-students-to-maintain-high-academic-standards/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
# Col. Issahaku Mohammed, Ghana Armed Forces
# Col. Fuseini Salifu, Ghana Armed Forces
# Hajia Fati Musah, Manager, ADB Tamale
# Alhaji Mohammed Saani Yakubu, Country Director, Actionaid DR Congo
# Alhaji Bashiru Aliyu, Head, Engineering Control, Stanbic Bank
# Nurudeen Bawa, National Health Insurance Scheme, Accra
# Alhaji Ahmed Imoro, Director of Finance, National Health Insurance Authority
# Mr. Didi Dramani, Assistant Coach, Ghana Black Stars
# Mr. Shaibu Ibrahim Tanko, Director of Sports, UDS
# Mr. Amidu Shiraz Labaran, Partner KPMG in Ghana
# Prof. Paul Issahaku, Canada
# Mr. Iddrisu Alhassan Iddrisu, Branch Manager, Stanbic Bank
# Mrs. Anatu Mahama Amin, CEO, Betty Aruna Prestige Memorial School
# Mohammed Ibn Abdallah, Media Practitioner, Diamond FM
# Alhaji Mohammed Baba Inusah, Principal Assistant, Clerk of Parliament
# Mr. Emmanuel Afreh Owusu, Senior Assistant Registrar, UCC
# Dr. Alhassan Andani, Senior Lecturer, UDS
#COP Timothy Yoosa Bonga, Former Northern Regional Police Commander.
#Boting Naa Moses Alhassan, Retired Chief Director, Ministry of Roads and Highways.
#Hajia Sherifa Yahaya Iddi, Principal Midwifery Officer, Tamale West Hospital.
#Alhaji Nurideen Mahama, Retired Regional Director, Audit Service.
#Mrs. Selina Ziddah, Head of Audit Service in Gomoah West District.
#Alhaji Aminu Issahaku, Municipal Finance Officer, Yilo Krobo Municipality.
#Ms. Duduyeri Bridget, Development Worker.
#Mr. Abdul Mumin Mohammed General, Public Policy Expert.
#Mr. Ibrahim Abdallah, Manager and Lead Specialist, MTN Ghana.
#Mr. Sulemana M. Murijan, Finance Manager, Securities and Exchange Commission.
#Mr. Shamwill Abdul-Karim, Parliament House.
#Dr. Ibrahim Abdul-Jalil, Director, Dar Al Istithmar.
#Dr. Iddrisu Abdul Malik, Country Advisor, Institute for Fiscal Studies, UK.
#Mr. Sulemana Misbaw, Founder and CEO of Tamaha Ghana.
#Mr. Iddrisu Mohammed Hussein, General Manager, Finance & Admin, Royal Crown Packaging.
#Mrs. Hamidatu Muktar Adam, Sagani TV
#Alhaji Mohammed Faisal Amadu, Lecturer, UDS.
#Mr. Chentiba Ahmed Taufique, Lecturer, UDS.
#Mr. Abudulai Munkaila, Lecturer, UPSA.
#Mr. Alhassan Mohammed Hafiz, ODCP Professional and Consultant.
#Mr Achagwe Luguje, Director General of Ghana Ports and Harbour.
#Alhaji Muniru Muktar, Head of Customer Service, GCB Bank plc.
#Hajia Fauzia Amadu, Controller and Accountant General Department.
#Mrs Margaret Afi Tenkorang, Superintendent of police at the CID Headquarters
#Rev. Timothy Ernest Annoh, Presbyterian Church of Ghana.
#Dr. Issac Owusu Mensah, Director of Research at the office of the President.
#Prof. Daniel A. Bagah, Member, Council of State.
#Mr. Peter Kennedy Anum, Sahara Radio, United Kingdom.
#Mr. Mohammed Abubakari Naporoo, Youth Organizer, Mion Constituency.
#Mr. Sadik Shahadu, Executive Director, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Yussif Abdul Rasheed, Project Manager, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Abdul-Rafiu Fuseini, Facilitator, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Mumuni Yirifa Yunus, Programmes Manager, Radio Justice Tamale.
#Mr. Alhassan Mashood Damba, General Manager, Radio Justice Tamale
#Chief Naa Mohammed Alhassan, Kpeni Naa.
#Yɛlizoli Gaa-Naa
#Alhaji Iddrisu Nashiru, Chief Executive Officer, Hollard Life Insurance Ghana.
#Mr. Issahaku Abdul Latif, Northern Regional Director, National Health Insurance Authority.
#Mr. Ibrahim Shaibu Sawayo, Head of Sports, Radio Justice
== Shikuru Anthem ==
Bisco - A pagsara ni nachimba che a gbegu
Bisco, a gahimya
Nyini n-nye tuuli Kohimma ni damma shikuru tudu go na!!!!
<nowiki>*</nowiki>Labi yili*
Bisco! A nyɛla kohimma ni damma bagsim teeku
Ti bi yoli tiim ti ni yina ani maa
Bisco, a tehisuma ni nye sheli m-bala
Ni a yihi bagsim din gahim kamani, gbangmariba, laasabu maaniba ni tuma duzugiri kpamba
Labi yili bahigu buyi
Cheliya ka ti zaa tabisong teha go
Ni ti zugupuri, ti suhuri ni ti nuhi
Ka di zang suhudoo, yurilim ni nangbanyini na!!!!
Ti ni suhi sheli m bala yaa ti duuma.
== Kpaŋmaŋ ==
Bana n-daa kpugi yuuni 2017 nangbankpeeni kpagibu la jaashei (No Yawa Project).<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-03|language=en-GB}}</ref>
== Di ni mali bin shɛŋa (Facilities) ==
# Tabibi wuhibu ni bɔhambu duu (Science Lab)
# Tabibi maʒina duu (Computer Lab)
# Bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ duu (Home Economics Lab)
== Kundivihira ==
<references />
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Dagbaŋ]]
cdaoflstpk17g3w4y7axg8z46zg578v
42009
42008
2022-08-03T11:54:59Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Di ni mali bin shɛŋa (Facilities) */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{D-Class}}
'''Business Senior High School'''<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/about|access-date=2022-07-31|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> nyɛla [[Shikuru|shikuri]] shɛli din be Tudu polo, [[Tamali|Tamale]]
=== Di tuma saha ===
Atani nti kpa Alizumma bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Shikuru maa "code" ==
0080104 (Bɛ ni mali shɛli sabiri WASSCE zahimbu)
== Taarihi ==
Silimiin-goli [[September]] dabaa awɔi yuuni 1963 ka Business Senior High School pili. Ŋun daa kpa shikuru maa yuli m booni Reverend [[Samuel Benjamin Gogoe]] ŋun daa yi Tarkwa<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale History {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/history|access-date=2022-08-01|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> din be [[Western Region]] yaɣili. Di bela maali anahi ni [[Nyankpala]]<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-01|language=en-GB}}</ref>, ka ba daansi ni alepile paaki kurili din be Tamale Central yaɣili.
Chira ayi nyaaŋa shikuri maa ni daa kpa, di tuuli shikuri bila yuli n daa booni Mumuni Musah ŋun pa su MIMA Construction Limited saha ŋɔ. ŋuni n-daa lɛbi di tuuli Senior Prefect (Shikurubihi kpɛma). Lala n-daa kuli nyɛli hali ka shikuri bihi ŋɔ kalinli ti paai pia ni ayi (12). Daliri din daa che ka shikuru ŋɔ bi nyari bihi daa nyɛla shikuru yɔri, bɛ ni daa yɛli ni bɛ yɔri di laɣafu pa nyɛ saha ŋɔ Gh 0.012 pesewas, laɣafu nyɛbu daa nyɛla tɔm n-ti bihi laamba. Saha ŋɔ zaa shikuru maa daa na nyɛla ninvuɣi yino bɛni.
Yuuni 1965, ka [[Gomnanti]] daa deei li ka di pahi Ghana Gomnanti shikuritinim puuni m-boli li Tamale Commercial Institute. Ka karimbanim kalinli chaŋ ata (3), n-kpuɣi shikuri bihi kalinli din daa yiɣisi kɔbiga ni yini (101). Bidibisi kalinli daa nyɛla pihiyɔbu ni ayi (62) ka bipuɣiŋsi nyɛ pihinahi yini kani (39).
== Di kpabu yuuni ==
Silimiingoli September dabaa awɔi, yuuni 1963 ka shikuri ŋɔ daa kpa.
== Pubu yaɣili ==
Di biɛla pubu yaɣili din nyɛla [[Gomnanti Shikuru]]
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla [[suhudoo]] mini [[nangbanyini]]
== Di nia jihi ==
Di bo wuhirisuŋ n-ti di shikurubihi zaa ka di yi di ko ka che shikuru shɛŋa ŋan kpalim, din yen che ka bɛ [[Shikuru bihi|shikurubihi]] maa nia nima mini di yɛlibɔra pali ka di nyɛla shaawar’suma shɛŋa bɛ ni laɣindi gbaara, yuunisuŋ ni gbubirisuŋ shɛli shikuru ŋɔ ni yɛn ti ba.
== Di nia waɤinlli ==
Ni di yihi ban yɛn kpaŋsiri bɛ maga, ka mali tiɛhi zilima, ni shikuru ban yirina ni shɛhira gbana din viɛli ka mali dariza n-ti karim baŋsim bɔbu yaɣili mini duniya zaa tuma din be Ghana ni zaŋ ti kpa.
== Bi ni kpuɣiri bi shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba.
== Bɛ ni kpuɤiri di shikuribihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikuru bihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdi mi n-doli zahimbu shɛhira gbaŋ shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri duniya yaɣa Junior high shikurti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimba kpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nim yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya.
Soli lahi beni n-ti tin'duyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "admistration." Bɛ yi kpuɣi shikurubila naai, bɛ ni ti o shikuru maa buku bila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bori ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahimbami ni bɔhi shɛŋa shikurunim'maa maŋmaŋ'ni setti din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya admission kpɛna bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Karim baŋsim yaɤa din be shikuru ŋɔ ni ==
- Business (laasabu maalibu)
- General Arts(Taarihi,bala kaman [[Dagbanli]],French ni din pahi,n ti pahi Geography
- Home Economics (bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ)
- General Science (tabibi bɔhambu)
== Yiya dinbe shikuru ŋɔ ni ==
Ferguson, ka di kom nyɛ zaɣi ʒee.
Aggrey, ka di kom nyɛ zaɣi dɔzim.
Nkrumah, ka di kom nyɛ zaɣi vakahili.
Danquah, ka di kom nyɛ zaɣi nuɣiso.
Gogoe, ka di kom nyɛ zaɣi pielli.
Seidu Seini, ka di kom nyɛ zaɣi orange bee nuɣiso din be di shim.
== Di karimba kpamba ==
# Rev. Samuel B. Gogoe, yuuni 1963 - 1970.
# J.A. Braimah Jnr, yuuni 1971-1972.
# Godwin Seth Senanunyam Tamakloe, yuuni 1972-1976.
# Mr. Michael N. Okyere, yuuni 1976-1978
# D.N. Loriba, yuuni 1978-1979
# John E. Bawah , yuuni 1979-1980
# Mr. Seidu Seini, yuuni 1980-1998
# Mr. J.B Dakurah, yuuni 1998-2004
# Awudu Rauf, yuuni 2004-2010
# Mr. S.B. Awari, yuuni 2010-2014
# Iddrisu Neindow, yuuni 2014-2016
# Alhaji Zack Ishmael Abu, silimiingoli January biɛɣu pia ni yini yuuni 2016 nti kpa silimiingoli September, biɛɣu pihita yinika yuuni 2016
# Ndeego J. Matthew, yuuni 2016-2021
# Mrs. Sussana Fati Braimah, 2021 hali na ni saha ŋɔ
== Di karimbi'kura ==
# [[Martin Alamisi Burnes Kaiser Amidu]]<ref>{{Cite web|last=Mohammed|first=Mutaka|date=2022-07-31|title=BISCO marked 2nd Home Coming in Tamale|url=https://diamondfmonline.com/bisco-marked-2nd-home-coming-in-tamale/|access-date=2022-08-01|website=Diamond 93.7FM|language=en-US}}</ref> - Ghana Attorney General kuro
# Alhaji Mumuni Musah, Managing Director of Mima Construction Ltd
# Alhaji Wumbei Fuseini,CEO, Mawums Agencies Ltd
# Hajia Fati Forgor, District Finance Officer, Kpandai District Assembly<ref>{{Cite web|last=admin|title=Bisco old students urge present students to maintain high academic standards|url=https://justicefmonline.com/bisco-old-students-urge-present-students-to-maintain-high-academic-standards/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
# Col. Issahaku Mohammed, Ghana Armed Forces
# Col. Fuseini Salifu, Ghana Armed Forces
# Hajia Fati Musah, Manager, ADB Tamale
# Alhaji Mohammed Saani Yakubu, Country Director, Actionaid DR Congo
# Alhaji Bashiru Aliyu, Head, Engineering Control, Stanbic Bank
# Nurudeen Bawa, National Health Insurance Scheme, Accra
# Alhaji Ahmed Imoro, Director of Finance, National Health Insurance Authority
# Mr. Didi Dramani, Assistant Coach, Ghana Black Stars
# Mr. Shaibu Ibrahim Tanko, Director of Sports, UDS
# Mr. Amidu Shiraz Labaran, Partner KPMG in Ghana
# Prof. Paul Issahaku, Canada
# Mr. Iddrisu Alhassan Iddrisu, Branch Manager, Stanbic Bank
# Mrs. Anatu Mahama Amin, CEO, Betty Aruna Prestige Memorial School
# Mohammed Ibn Abdallah, Media Practitioner, Diamond FM
# Alhaji Mohammed Baba Inusah, Principal Assistant, Clerk of Parliament
# Mr. Emmanuel Afreh Owusu, Senior Assistant Registrar, UCC
# Dr. Alhassan Andani, Senior Lecturer, UDS
#COP Timothy Yoosa Bonga, Former Northern Regional Police Commander.
#Boting Naa Moses Alhassan, Retired Chief Director, Ministry of Roads and Highways.
#Hajia Sherifa Yahaya Iddi, Principal Midwifery Officer, Tamale West Hospital.
#Alhaji Nurideen Mahama, Retired Regional Director, Audit Service.
#Mrs. Selina Ziddah, Head of Audit Service in Gomoah West District.
#Alhaji Aminu Issahaku, Municipal Finance Officer, Yilo Krobo Municipality.
#Ms. Duduyeri Bridget, Development Worker.
#Mr. Abdul Mumin Mohammed General, Public Policy Expert.
#Mr. Ibrahim Abdallah, Manager and Lead Specialist, MTN Ghana.
#Mr. Sulemana M. Murijan, Finance Manager, Securities and Exchange Commission.
#Mr. Shamwill Abdul-Karim, Parliament House.
#Dr. Ibrahim Abdul-Jalil, Director, Dar Al Istithmar.
#Dr. Iddrisu Abdul Malik, Country Advisor, Institute for Fiscal Studies, UK.
#Mr. Sulemana Misbaw, Founder and CEO of Tamaha Ghana.
#Mr. Iddrisu Mohammed Hussein, General Manager, Finance & Admin, Royal Crown Packaging.
#Mrs. Hamidatu Muktar Adam, Sagani TV
#Alhaji Mohammed Faisal Amadu, Lecturer, UDS.
#Mr. Chentiba Ahmed Taufique, Lecturer, UDS.
#Mr. Abudulai Munkaila, Lecturer, UPSA.
#Mr. Alhassan Mohammed Hafiz, ODCP Professional and Consultant.
#Mr Achagwe Luguje, Director General of Ghana Ports and Harbour.
#Alhaji Muniru Muktar, Head of Customer Service, GCB Bank plc.
#Hajia Fauzia Amadu, Controller and Accountant General Department.
#Mrs Margaret Afi Tenkorang, Superintendent of police at the CID Headquarters
#Rev. Timothy Ernest Annoh, Presbyterian Church of Ghana.
#Dr. Issac Owusu Mensah, Director of Research at the office of the President.
#Prof. Daniel A. Bagah, Member, Council of State.
#Mr. Peter Kennedy Anum, Sahara Radio, United Kingdom.
#Mr. Mohammed Abubakari Naporoo, Youth Organizer, Mion Constituency.
#Mr. Sadik Shahadu, Executive Director, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Yussif Abdul Rasheed, Project Manager, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Abdul-Rafiu Fuseini, Facilitator, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Mumuni Yirifa Yunus, Programmes Manager, Radio Justice Tamale.
#Mr. Alhassan Mashood Damba, General Manager, Radio Justice Tamale
#Chief Naa Mohammed Alhassan, Kpeni Naa.
#Yɛlizoli Gaa-Naa
#Alhaji Iddrisu Nashiru, Chief Executive Officer, Hollard Life Insurance Ghana.
#Mr. Issahaku Abdul Latif, Northern Regional Director, National Health Insurance Authority.
#Mr. Ibrahim Shaibu Sawayo, Head of Sports, Radio Justice
== Shikuru Anthem ==
Bisco - A pagsara ni nachimba che a gbegu
Bisco, a gahimya
Nyini n-nye tuuli Kohimma ni damma shikuru tudu go na!!!!
<nowiki>*</nowiki>Labi yili*
Bisco! A nyɛla kohimma ni damma bagsim teeku
Ti bi yoli tiim ti ni yina ani maa
Bisco, a tehisuma ni nye sheli m-bala
Ni a yihi bagsim din gahim kamani, gbangmariba, laasabu maaniba ni tuma duzugiri kpamba
Labi yili bahigu buyi
Cheliya ka ti zaa tabisong teha go
Ni ti zugupuri, ti suhuri ni ti nuhi
Ka di zang suhudoo, yurilim ni nangbanyini na!!!!
Ti ni suhi sheli m bala yaa ti duuma.
== Kpaŋmaŋ ==
Bana n-daa kpugi yuuni 2017 nangbankpeeni kpagibu la jaashei (No Yawa Project).<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-03|language=en-GB}}</ref>
== Di ni mali bin shɛŋa (Facilities) ==
# Tabibi wuhibu ni bɔhambu duu (Science Lab)
# Tabibi maʒina duu (Computer Lab)
# Bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ duu (Home Economics Lab)
# Bolli paaki
== Kundivihira ==
<references />
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Dagbaŋ]]
6rcre9mgvtivhk8chko8eihxyjrjtye
42010
42009
2022-08-03T11:58:38Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Di ni mali bin shɛŋa (Facilities) */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{D-Class}}
'''Business Senior High School'''<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/about|access-date=2022-07-31|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> nyɛla [[Shikuru|shikuri]] shɛli din be Tudu polo, [[Tamali|Tamale]]
=== Di tuma saha ===
Atani nti kpa Alizumma bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Shikuru maa "code" ==
0080104 (Bɛ ni mali shɛli sabiri WASSCE zahimbu)
== Taarihi ==
Silimiin-goli [[September]] dabaa awɔi yuuni 1963 ka Business Senior High School pili. Ŋun daa kpa shikuru maa yuli m booni Reverend [[Samuel Benjamin Gogoe]] ŋun daa yi Tarkwa<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale History {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/history|access-date=2022-08-01|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> din be [[Western Region]] yaɣili. Di bela maali anahi ni [[Nyankpala]]<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-01|language=en-GB}}</ref>, ka ba daansi ni alepile paaki kurili din be Tamale Central yaɣili.
Chira ayi nyaaŋa shikuri maa ni daa kpa, di tuuli shikuri bila yuli n daa booni Mumuni Musah ŋun pa su MIMA Construction Limited saha ŋɔ. ŋuni n-daa lɛbi di tuuli Senior Prefect (Shikurubihi kpɛma). Lala n-daa kuli nyɛli hali ka shikuri bihi ŋɔ kalinli ti paai pia ni ayi (12). Daliri din daa che ka shikuru ŋɔ bi nyari bihi daa nyɛla shikuru yɔri, bɛ ni daa yɛli ni bɛ yɔri di laɣafu pa nyɛ saha ŋɔ Gh 0.012 pesewas, laɣafu nyɛbu daa nyɛla tɔm n-ti bihi laamba. Saha ŋɔ zaa shikuru maa daa na nyɛla ninvuɣi yino bɛni.
Yuuni 1965, ka [[Gomnanti]] daa deei li ka di pahi Ghana Gomnanti shikuritinim puuni m-boli li Tamale Commercial Institute. Ka karimbanim kalinli chaŋ ata (3), n-kpuɣi shikuri bihi kalinli din daa yiɣisi kɔbiga ni yini (101). Bidibisi kalinli daa nyɛla pihiyɔbu ni ayi (62) ka bipuɣiŋsi nyɛ pihinahi yini kani (39).
== Di kpabu yuuni ==
Silimiingoli September dabaa awɔi, yuuni 1963 ka shikuri ŋɔ daa kpa.
== Pubu yaɣili ==
Di biɛla pubu yaɣili din nyɛla [[Gomnanti Shikuru]]
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla [[suhudoo]] mini [[nangbanyini]]
== Di nia jihi ==
Di bo wuhirisuŋ n-ti di shikurubihi zaa ka di yi di ko ka che shikuru shɛŋa ŋan kpalim, din yen che ka bɛ [[Shikuru bihi|shikurubihi]] maa nia nima mini di yɛlibɔra pali ka di nyɛla shaawar’suma shɛŋa bɛ ni laɣindi gbaara, yuunisuŋ ni gbubirisuŋ shɛli shikuru ŋɔ ni yɛn ti ba.
== Di nia waɤinlli ==
Ni di yihi ban yɛn kpaŋsiri bɛ maga, ka mali tiɛhi zilima, ni shikuru ban yirina ni shɛhira gbana din viɛli ka mali dariza n-ti karim baŋsim bɔbu yaɣili mini duniya zaa tuma din be Ghana ni zaŋ ti kpa.
== Bi ni kpuɣiri bi shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba.
== Bɛ ni kpuɤiri di shikuribihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikuru bihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdi mi n-doli zahimbu shɛhira gbaŋ shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri duniya yaɣa Junior high shikurti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimba kpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nim yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya.
Soli lahi beni n-ti tin'duyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "admistration." Bɛ yi kpuɣi shikurubila naai, bɛ ni ti o shikuru maa buku bila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bori ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahimbami ni bɔhi shɛŋa shikurunim'maa maŋmaŋ'ni setti din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya admission kpɛna bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Karim baŋsim yaɤa din be shikuru ŋɔ ni ==
- Business (laasabu maalibu)
- General Arts(Taarihi,bala kaman [[Dagbanli]],French ni din pahi,n ti pahi Geography
- Home Economics (bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ)
- General Science (tabibi bɔhambu)
== Yiya dinbe shikuru ŋɔ ni ==
Ferguson, ka di kom nyɛ zaɣi ʒee.
Aggrey, ka di kom nyɛ zaɣi dɔzim.
Nkrumah, ka di kom nyɛ zaɣi vakahili.
Danquah, ka di kom nyɛ zaɣi nuɣiso.
Gogoe, ka di kom nyɛ zaɣi pielli.
Seidu Seini, ka di kom nyɛ zaɣi orange bee nuɣiso din be di shim.
== Di karimba kpamba ==
# Rev. Samuel B. Gogoe, yuuni 1963 - 1970.
# J.A. Braimah Jnr, yuuni 1971-1972.
# Godwin Seth Senanunyam Tamakloe, yuuni 1972-1976.
# Mr. Michael N. Okyere, yuuni 1976-1978
# D.N. Loriba, yuuni 1978-1979
# John E. Bawah , yuuni 1979-1980
# Mr. Seidu Seini, yuuni 1980-1998
# Mr. J.B Dakurah, yuuni 1998-2004
# Awudu Rauf, yuuni 2004-2010
# Mr. S.B. Awari, yuuni 2010-2014
# Iddrisu Neindow, yuuni 2014-2016
# Alhaji Zack Ishmael Abu, silimiingoli January biɛɣu pia ni yini yuuni 2016 nti kpa silimiingoli September, biɛɣu pihita yinika yuuni 2016
# Ndeego J. Matthew, yuuni 2016-2021
# Mrs. Sussana Fati Braimah, 2021 hali na ni saha ŋɔ
== Di karimbi'kura ==
# [[Martin Alamisi Burnes Kaiser Amidu]]<ref>{{Cite web|last=Mohammed|first=Mutaka|date=2022-07-31|title=BISCO marked 2nd Home Coming in Tamale|url=https://diamondfmonline.com/bisco-marked-2nd-home-coming-in-tamale/|access-date=2022-08-01|website=Diamond 93.7FM|language=en-US}}</ref> - Ghana Attorney General kuro
# Alhaji Mumuni Musah, Managing Director of Mima Construction Ltd
# Alhaji Wumbei Fuseini,CEO, Mawums Agencies Ltd
# Hajia Fati Forgor, District Finance Officer, Kpandai District Assembly<ref>{{Cite web|last=admin|title=Bisco old students urge present students to maintain high academic standards|url=https://justicefmonline.com/bisco-old-students-urge-present-students-to-maintain-high-academic-standards/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>
# Col. Issahaku Mohammed, Ghana Armed Forces
# Col. Fuseini Salifu, Ghana Armed Forces
# Hajia Fati Musah, Manager, ADB Tamale
# Alhaji Mohammed Saani Yakubu, Country Director, Actionaid DR Congo
# Alhaji Bashiru Aliyu, Head, Engineering Control, Stanbic Bank
# Nurudeen Bawa, National Health Insurance Scheme, Accra
# Alhaji Ahmed Imoro, Director of Finance, National Health Insurance Authority
# Mr. Didi Dramani, Assistant Coach, Ghana Black Stars
# Mr. Shaibu Ibrahim Tanko, Director of Sports, UDS
# Mr. Amidu Shiraz Labaran, Partner KPMG in Ghana
# Prof. Paul Issahaku, Canada
# Mr. Iddrisu Alhassan Iddrisu, Branch Manager, Stanbic Bank
# Mrs. Anatu Mahama Amin, CEO, Betty Aruna Prestige Memorial School
# Mohammed Ibn Abdallah, Media Practitioner, Diamond FM
# Alhaji Mohammed Baba Inusah, Principal Assistant, Clerk of Parliament
# Mr. Emmanuel Afreh Owusu, Senior Assistant Registrar, UCC
# Dr. Alhassan Andani, Senior Lecturer, UDS
#COP Timothy Yoosa Bonga, Former Northern Regional Police Commander.
#Boting Naa Moses Alhassan, Retired Chief Director, Ministry of Roads and Highways.
#Hajia Sherifa Yahaya Iddi, Principal Midwifery Officer, Tamale West Hospital.
#Alhaji Nurideen Mahama, Retired Regional Director, Audit Service.
#Mrs. Selina Ziddah, Head of Audit Service in Gomoah West District.
#Alhaji Aminu Issahaku, Municipal Finance Officer, Yilo Krobo Municipality.
#Ms. Duduyeri Bridget, Development Worker.
#Mr. Abdul Mumin Mohammed General, Public Policy Expert.
#Mr. Ibrahim Abdallah, Manager and Lead Specialist, MTN Ghana.
#Mr. Sulemana M. Murijan, Finance Manager, Securities and Exchange Commission.
#Mr. Shamwill Abdul-Karim, Parliament House.
#Dr. Ibrahim Abdul-Jalil, Director, Dar Al Istithmar.
#Dr. Iddrisu Abdul Malik, Country Advisor, Institute for Fiscal Studies, UK.
#Mr. Sulemana Misbaw, Founder and CEO of Tamaha Ghana.
#Mr. Iddrisu Mohammed Hussein, General Manager, Finance & Admin, Royal Crown Packaging.
#Mrs. Hamidatu Muktar Adam, Sagani TV
#Alhaji Mohammed Faisal Amadu, Lecturer, UDS.
#Mr. Chentiba Ahmed Taufique, Lecturer, UDS.
#Mr. Abudulai Munkaila, Lecturer, UPSA.
#Mr. Alhassan Mohammed Hafiz, ODCP Professional and Consultant.
#Mr Achagwe Luguje, Director General of Ghana Ports and Harbour.
#Alhaji Muniru Muktar, Head of Customer Service, GCB Bank plc.
#Hajia Fauzia Amadu, Controller and Accountant General Department.
#Mrs Margaret Afi Tenkorang, Superintendent of police at the CID Headquarters
#Rev. Timothy Ernest Annoh, Presbyterian Church of Ghana.
#Dr. Issac Owusu Mensah, Director of Research at the office of the President.
#Prof. Daniel A. Bagah, Member, Council of State.
#Mr. Peter Kennedy Anum, Sahara Radio, United Kingdom.
#Mr. Mohammed Abubakari Naporoo, Youth Organizer, Mion Constituency.
#Mr. Sadik Shahadu, Executive Director, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Yussif Abdul Rasheed, Project Manager, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Abdul-Rafiu Fuseini, Facilitator, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Mumuni Yirifa Yunus, Programmes Manager, Radio Justice Tamale.
#Mr. Alhassan Mashood Damba, General Manager, Radio Justice Tamale
#Chief Naa Mohammed Alhassan, Kpeni Naa.
#Yɛlizoli Gaa-Naa
#Alhaji Iddrisu Nashiru, Chief Executive Officer, Hollard Life Insurance Ghana.
#Mr. Issahaku Abdul Latif, Northern Regional Director, National Health Insurance Authority.
#Mr. Ibrahim Shaibu Sawayo, Head of Sports, Radio Justice
== Shikuru Anthem ==
Bisco - A pagsara ni nachimba che a gbegu
Bisco, a gahimya
Nyini n-nye tuuli Kohimma ni damma shikuru tudu go na!!!!
<nowiki>*</nowiki>Labi yili*
Bisco! A nyɛla kohimma ni damma bagsim teeku
Ti bi yoli tiim ti ni yina ani maa
Bisco, a tehisuma ni nye sheli m-bala
Ni a yihi bagsim din gahim kamani, gbangmariba, laasabu maaniba ni tuma duzugiri kpamba
Labi yili bahigu buyi
Cheliya ka ti zaa tabisong teha go
Ni ti zugupuri, ti suhuri ni ti nuhi
Ka di zang suhudoo, yurilim ni nangbanyini na!!!!
Ti ni suhi sheli m bala yaa ti duuma.
== Kpaŋmaŋ ==
Bana n-daa kpugi yuuni 2017 nangbankpeeni kpagibu la jaashei (No Yawa Project).<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-03|language=en-GB}}</ref>
== Di ni mali bin shɛŋa (Facilities) ==
# Tabibi wuhibu ni bɔhambu duu (Science Lab)
# Tabibi maʒina duu (Computer Lab)
# Bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ duu (Home Economics Lab)
# Bolli paaki
# Nuuni bolli din labira (Handball) paaki
== Kundivihira ==
<references />
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Dagbaŋ]]
frpxx9x5szvbp9ay8tetpjvdmrqpo4z
Business Senior High School
0
12275
41993
2022-08-03T08:45:51Z
Masssly
13
Masssly chama yaɣili [[Business Senior High School]] to [[Business Senior High School (Tamale)]]: Business Senior High School's maa zooya
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Business Senior High School (Tamale)]]
cgmcuixl6rb2c8q9vqjdefitt3lzsie