Dagbani Wikipedia
dagwiki
https://dag.wikipedia.org/wiki/Sol%C9%94%C9%A3u
MediaWiki 1.39.0-wmf.23
first-letter
Miidiya
Diŋ'gahim
Yɛltɔɣa
Ŋun su
Ŋun su yɛltɔɣa
Wikipedia
Wikipedia yɛltɔɣa
Lahabali kɔligu
Lahabali kɔligu yɛltɔɣa
MiidiyaWiki
MiidiyaWiki yɛltɔɣa
Tɛmplet
Tɛmplet yɛltɔɣa
Sɔŋsim
Sɔŋsim yɛltɔɣa
Pubu
Pubu yɛltɔɣa
Salima
Salima yɛltɔɣa
TimedText
TimedText talk
Module
Module talk
Gadget
Gadget talk
Gadget definition
Gadget definition talk
John Dramani Mahama
0
4833
42852
41648
2022-08-17T00:09:05Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
Link
wikitext
text/x-wiki
{{Bio}}
<!--{{Infobox ninsala|name=John Dramani Mahama|birth_date=29 November 1958|birth_place=Damongo, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse=Lordina Mahama|relations=Emmanuel Adama Mahama(father), Abiba Nnaba (mother), Ibrahim Mahama (businessman), Alfred, Peter, Malik (brothers)|education=University of Ghana, Moscow Institute of Social Sciences.|successor=Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|predecessor=Evans Atta Mills|image=John Dramani Mahama Aug2014 (cropped).jpg|website=johnmahama.org}}-->
<span style="background-color:fuchsia;">'''E-Class'''</span>[[Lahabali kɔligu:Symbol_e_class.svg|20px]]
'''John Dramani Mahama''' nyɛla tiŋgbaŋ zuɣulana kuro n-ti [[Ghana]]. O daa dila nam maa yuma anahi ni chira a sham. O daa nyɛla zuɣulaan paa n-zaŋ ti [[National Democratic Congress]](NDC) party gɔmnanti yuuni 2009 hali ni 2012. O daa deela nam Silimiin' goli 24th July 2012 di ni daa niŋ ka o kpɛma, Jilimalana [[Professor John Evans Fiifi Atta Mills|Evans Atta Mills]] daa pooi nyevuli. Ŋuna n-nyɛ tuuli zuɣulaan paa ŋun deei nam o zuɣulana kalinsi nyaaŋa.Yaha, o daa lahi zani o din tɔli piibu-piibu December 2012 ka di n-gbubi Ghana yuma anahi ka mɔ yuuni 2016 ni 2020 piibu-piibu ka bi nya nasara o mini jilimalana [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo]] ŋun daa zani n-ti [[New Patriotic Party]] yuuni 2016 piibu-piibu.
== Pilli ==
O nyɛla Zabaɣisi puuni nira, Mahama yila [[Bole]] din be [[Savana Region|Savanna Region]] la na. O nyɛla bɛ ni daa dɔɣi so [[Damongo]] din be Damongo piibu-piibu yaɣili la din mi gba be Savanna Region Ghana pulini.
== O piligu ni o shikuru Baŋsim ==
Silimiin-gɔli November biɛɣu pishi ni awoi dali yuuni 1958 ka bɛ daa dɔɣi Mahama tiŋ shɛli bɛ ni booni Damongo , ka di be Damango-Daboya constituency la . O tuuli shikuru [[baŋsim]] daa pilila [[Accra]] Newtown Experimental School (ANT1) ka daa lahi chaŋ boarding shikuru Achimota Primary School. O daa tuɣi o senior secondary shikuru Ghana Senior High School din be [[Tamali|Tamale]] Northern region yaɣili ka daa lahi chaŋ University zaŋ kpa History polo University of [[Ghana]] karimzɔŋ din be [[Ankara]] tiŋgbani ni din be [[Greater Accra Region|Greater Accra]] yaɣili. Mahama daa chaŋla Silimiintiŋa shikuru din be Moscow O shikuru baŋsim yɛligibu ni siyaasa baŋsim bɔhimbu. Mahama nyɛla [[Zabaɣa]] ŋun yi [[Bole]] din be Tudu yaɣili. Bɛ dɔɣila Mahama [[Damango]] din be [[Damango-Daboya]] piibupiibu yaɣili din be Tudu yaɣili n kpiɛhi siyaasa taɣada din chaŋ gbaai Ghana maŋsulinsi saha. O ba [[Emmanuel]] [[Adama Mahama]] ŋun daa nyɛ pukpari Bundana ka lahi nyɛ karimba la, n-daa nyɛ tuuli jintɔra zaŋti West Gonja piibupiibu yaɣili, ni tuuli Regional Commissioner zaŋti Tudu yaɣili ŋɔ saha shɛli Ghana ni daa deei maŋsulinsi ka Kwame Nkrumah liɛbi tuuli tiŋgbaŋ zuɣulana. Mahama ba n-daa lahi nyɛ tiŋgbaŋ zuɣulana shaawara maana saha shɛli [[Hilla Limann]] ni daa nyɛ Ghana zuɣulana la, pɔi ka [[Jerry Rawlings]] daa ŋme m paagi o nam ni.
== Tuma ==
O ni daa naai o undergraduate shikuru Baŋsim, Mahama daa wuhila Taarihi baŋsim secondary Shikuru yuma bela. O ni daa labina Ghana saha shɛli o ni daa be [[Moscow]] bohindi shikuru Baŋsim, o tuma daa nyɛla lahibaya, kaya ni vihibuvihibu karachi nti Japan Embassy din be Aŋkara yuuni 1991 mini yuuni 1995. O daa yila zaŋgama laɣiŋgu din nyɛ fara tuhuku Kati mili [[Plan International]] Ghana
===O MP Tali===
Mahama daa kpiɛla Ghana Jintɔriba jina duu yuuni 1996 piibu-piibu ni , Ni o ti zani n-ti [[Bole District|Bole]] bee Bamboi piibu-piibu yaɣili n-di o yuma anahi nam. Silimiin goli April 1997, be daa piigi o mi Yɛltɔɣa kpambala paa (Deputy Minister of Communications). Be daa zaŋ o mi lԑbi Yɛltɔɣa kpambala kpɛma (Minister of Communications) silimiin goli November 1998 ka daa di laa nam maa hali ni silimiin goli January 2001, saha shɛli Liɛm paati [[National Democratic Congress]] (NDC) ni daa galisi nam maa n-ti Wabiga paati [[New Patriotic Party]]'s government.<ref name=bio/>
Yuuni 2000, Bole/Bamboi piibu-piibu yaɣili nim daa lahi piila Mahama ni o labi Jintɔriba jina duu maa n-ti lahi niŋ yuma anahi yaha. Bɛ daa lahi piigi o mi yuuni 2004 m-pahi buta zuɣu. Yuuni 2001 hali ni 2004, bɛ daa piila Mahama kpiɛm zaŋ ti Jintɔriba ban bi galisi jina duu alizama polo (Minority Parliamentary Spokesman for Communications). Yuuni 2002, bɛ daa piila Mahama yaha kpiɛm zaŋ ti Lem paati Yɛltɔɣa yalibu (Director of Communications for the NDC). Lala yuuni maa, bɛ daa lahi piigi o mi ni o zani Ghana zaani n yɛn chaŋ ti lihi [[Zimbabwe]] nim jintɔra ba piibu-piibu ni daa yɛn chaŋ shɛm.<ref name=bio2>{{cite web|url=http://www.ghanatoghana.com/Ghanahomepage/john-dramani-mahama-biography |title=John Dramani Mahama Biography |access-date=24 July 2012 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120912122210/http://www.ghanatoghana.com/Ghanahomepage/john-dramani-mahama-biography |archive-date=12 September 2012 }}</ref> O ni daa nyɛ [[Jintɔra|MP]], O daa bela Standing Orders Committee nim maa puuni ni Transport, Industry, Energy, Communications, Science and Technology Committee zaŋ ti Jintɔriba duu maa.<ref name=autogenerated6>{{cite web|url=http://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/republic/president.php |title=Dr. John Dramani Mahama, President |work=ghanaweb.com |access-date=5 June 2015 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150602074327/http://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/republic/president.php |archive-date=2 June 2015 }}</ref>
===O Minister Tali===
===O Tingbani zuɣulana paa Tali===
===O Tingbani zuɣulana Tali===
===O 2020 Nam Bɔbu===
== Maŋmaŋa biɛhigu ni O Ni Bɔri Bin Shɛŋa ==
===Kundi nima===
Mahama tuuli kundi n-nyɛ MY FIRST COUP D'ETAT: MEMORIES FROM THE LOST DECADES OF AFRICA. Bloomsbury n-daa yihi li polo silimiin goli July 3, 2012. O kundi maa wuhiri la o maŋmaŋa biɛhigu, o ni daa chaŋ shikuru shɛm, o ni daa nyɛ binshɛŋa Gɔmnanti kura puuni ni Nkrumah nam kpaabu.
===Gubiɛri Lahima===
===Kpaŋmaŋa Pina ni Dariza nim Doopa===
== Kundivihira ==
[[Pubu:Tiŋgbaŋ Zuɣulaanima]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
8gwdc6gmmjd43agjfqegyemne79200j
Kwame Nkrumah
0
5041
42837
42455
2022-08-16T23:47:02Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
Link
wikitext
text/x-wiki
{{bio}}
<!--{{Infobox ninsala|image=File:Kwame Nkrumah (JFKWHP-AR6409-A).jpg|name=Dr Kwame Nkrumah|nationality=Ghana|alma mater=Lincoln University, Pennsylvania
University of Pennsylvania
London School of Economics
University College London
Gray's Inn|known for=Independence of Ghana|citizenship=Ghanaian|image caption=Dr Kwame Nkrumah, Prime Minister and President of Ghana|awards=Lenin Peace Prize yuuni 1962.|birth_date=21 September 1909|birth_place=Nkroful, Ghana|death_date=27 April 1972 (62 years)|death_place=Bucharest, Romania|party=United Gold Coast Convention, UGCC(1947–1949)
Convention People's Party, CPP(1949–1966)|spouse=Fathia Rizk|children=Gamal
Samia
Francis
Sekou}}
-->
'''[[Kwame Nkrumah]]''' nyɛla tiŋgbaŋ zuɣulana kuro zaŋ n-ti [[Ghana]]. Dr. [[Kwame Nkrumah]] PC daa nyɛla [[Ghana]] siyaasa nira.<ref>{{cite web|url=https://www.britannica.com/biography/Kwame-Nkrumah|title=Kwame Nkrumah president of Ghana|language=English|accessdate=23 April 2021|publisher=britannica.com|author=The Editors of Encyclopaedia Britannica}}</ref> Ŋuni n-daa nyɛ Prime Minister tuuli ka lahi lɛbigi [[Ghana]] zuɣulana tuuli maŋsulinsi deebu nyaaŋa. [[Ghana]] yuli n-daa na booni Gold Coast amaa O ni daa dee ti maŋsulinsi gbampiɛla nuuni naai, silimiin goli March daabaa ayɔbu, yuuni 1957 dalila. O nimmohi zaŋ chaŋ Pan African tali la zuɣu, O daa pahi ninvuɣu shɛba ban daa kpa [[Africa]] zaa naŋgbaŋyini laɣingu la. Soviet Union nim daa ti o mi kpaŋmaŋa Lenin Peace Prize yuuni 1962.
O daa chaŋla Silimiintiŋa O shikuru baŋsim yɛligibu ni siyaasa baŋsim bɔhimbu, tɔ amaa O daa bi che ninvuɣi shɛba baŋ gba daa saɣiti Africa bilichintali ni bɛ maŋsulinsi zabbu la zuɣu laɣinsi ni ʒinibu din kuli yɛn niŋ ka [[Ghana]] gba yi dabilim bandini. O ni daa niŋ yuuni pia ni ayi, O daa kpuɣila napɔŋ n-labi Gold Coast na ni O ti pili mɔli din yɛn che ka tiŋgbani maa zani di gama zuɣu. O daa kpala paati yuli booni Convention People's Party (CPP) ka di lahibali wuligi gili luɣili kam Gold coast tiŋgbani ni.
O daa lee la Prime Minister 1952 ka daa kuli gbubili hali ka [[Ghana]] daa ti deegi maŋsulinsi Britain nim nuuni March 6, 1957. Ghananima daa sabiya ka saɣiti [[Ghana]] zalikpana kundi ka daa che Dr. Kwame Nkrumah tiŋgbaŋ zuɣulana 1960.
== O piligu ni o shikuru karim baŋsim ==
Bɛ dɔɣila [[Kwame Nkrumah]] silimiin-gɔli September biɛɣu pishi ni yini dali yuuni 1909 tiŋ yuli booni [[Nkroful]], [[Gold Coast]] pumpɔŋɔ din nyɛ [[Ghana]] la nti daŋ shɛli ban daa nyɛ wahalanima ni zuɣusabilanima.<ref>{{cite web|url=https://blogs.lse.ac.uk/lsehistory/2018/10/10/kwame-nkrumah-lse/|title=Kwame Nkrumah (1909-1972) – a term at LSE|language=English|accessdate=10 October 2018|author=Sue Donnelly|publisher=blogs.lse.ac.uk}}</ref> Nkroful daa nyɛla tiŋpkaŋbila n be Nzema yaɣili, katiŋ ni southwest Gold Coast, n miri Faransi yaɣili din nyɛ [[Ivory Coast]]. O ba daa bi be daŋ maa sani dama o daa tumdi la [[Half Assini]] shɛli polo o ni daa tumdi o machɛligu tuma ni Salima hali ti kani. [[Kwame Nkrumah]] ma mini daŋ din yɛligi n daa wumso. O daa bela n-baɣaka bɛhigu o bilim ni m be tiŋkpaŋa, mɔɣini ni kuligi noli. Zaŋkpa bia yuli bolibu Kambonsi kali soli zuɣu, bɛ daa ti o la Kwame bini mali yu shɛli booni bɛ bidibsi din wuhiri ni Asibiri dali ka bɛ dɔɣi o. Yuunshɛŋa o ni daa nyɛ shikurubil' n be [[United States]], di mini bɛ daa ku mi o Francis Nwia Kofi Nkrumah, Kofi nyɛla yu shɛli bɛ ni booni bidib shɛb bɛ ni doɣi Alizimba dali. O daa taɣila o yuli maa nti Kwame Nkrumah yuuni 1945 UK m borila Kwame Maa. Ebenezer Obiri Addo ni yeli shɛm zaŋ jɛndi o bohimbu din nyɛ dahinsheli tiŋgbani zuɣulana, lala yuli maa "Nkrumah" bɛ kali soli zuɣu ka bɛ mali ntiri bia ŋun pahiri awɔi, din wuhiri ni Kwame daa gbubila lala zaashee maa o ba dundɔŋ puuni, ŋun daa mali paɣaba pam.
O ba, Opanyin Kofi Nwiana Ngolomah, ŋun daa yi Nkroful din nyɛ kambonsi bali shɛli ban nyɛ Asonanima. Lahibali nyɛbli wuhiya, ni Ngolomah daa bela [[Tarkwa-Nsueam]] n tumdi salima machɛligu daabiligim. Din pahi, Ngolomah daa nyɛla ŋun mali jilma zaŋkpa haŋkali o ni daa mali tiri ban bori saɣisigu zaŋ jɛndi kaya mini dundɔŋni bɛhigu. O daa kpila yuuni 1927.
Kwame ko n daa nyɛ o bia. O ma daa zaŋ o mi kpehi bibihi shikuru shɛli di yuli booni Catholic [[Mission]] din be Half Assin.
== O Gold Coast labbuna ==
== [[Ghana]] maŋsulinsi ==
== O Ghana toondaantali (1957-1966) ==
[[Lahabali kɔligu:Bundesarchiv B 145 Bild-F006420-0036, Bonn, Informationsminister aus Ghana.jpg|thumb|Kofi Baako (1956)]]
'''Dr. [[Kwame Nkrumah]]''' n-daa nyɛ tuuli Prime Minister ni tingbani zuɣulana tuuli zaŋ ti Ghana. Nkrumah ni daa nyɛ prime minister saha shɛli, British Gɔmnanti kpambala: [https://www.eaumf.org/ejm-blog/2018/2/15/february-13-1951-gov-sir-charles-arden-clarke-invites-nkrumah-to-form-a-government Charles Arden-Clarke] ŋun daa nya Governor-General la n-daa yi lihiri o zuɣu ni o tuuntumsa. O daa dila o tuuli Gɔmnanti tali 21 March 1952 hali ka [[Ghana]] ti deei di Maŋsulinsi. O tuuli Maŋsulinsi Gɔmnanti daa pili la 6 March 1957. Din dali ka o daa kpe o wofis ni. 1 July 1960, [[Ghana]] daa deei di Maŋsulinsi Gɔmnanti zaa gbanpela nuuni ka Nkrumah daa lɛbi [[Ghana]] tingbani zuɣulana tuuli.
[[Lahabali kɔligu:The National Archives UK - CO 1069-43-65.jpg|center|thumb|Nkrumah tuuli cabinet minister nima]]
Ban zaya (Nu' zaa zaŋ chaŋ nu' dirigu polo): J. H. Allassani, N.A. Welbeck, Kofi Asante Ofori-Atta, Ebenezer Ako-Adjei, J.E. Jantuah, Imoru Egala
Ban ʒia (Nu' zaa zaŋ chaŋ nu' dirigu polo): A. Casely-Hayford, Kojo Botsio, Kwame Nkrumah, Komla Agbeli Gbedemah, E.O. Asafu-Adjaye;
National Liberation Council, soldier Gɔmnanti n-daa bala, bani n-daa kpaai Nkrumah nam bahi yuuni 1966.
=== O Tuuli Maŋsulinsi Gɔmnanti (1957-1960) ===
{| class="wikitable" style="font-size:90%; text-align:center;"
|-
! width=250 | Nama
! width=200 | Gɔmnanti kpambala
! width=200 | Saha
! width=200 | Lahabali Ŋmahi
|-
|[[Prime Minister of Ghana|Prime Minister]] || Kwame Nkrumah || 6 March 1957 – 1 July 1960 ||
|-
|rowspan=3|[[Minister for Foreign Affairs (Ghana)|Minister for Foreign Affairs]] || Kwame Nkrumah || 6 March 1957 – 1958 ||
|-
| [[Kojo Botsio]] || 1958 – 1959 ||
|-
| [[Ebenezer Ako-Adjei]] || 1959 – 1960 ||
|-
|rowspan=3|[[Minister for Defence (Ghana)|Minister for Defence]] || [[Charles Arden-Clarke]]<ref name="leaders">{{cite web |title=MINISTER FOR DEFENCE |url=http://mod.gov.gh/mod/index.php/minister-for-defence/ |website=www.mod.gov.gh |publisher=Government of Ghana |access-date=19 March 2020}}</ref> || 1957 – 1958 ||
|-
| [[Stephen Allen Dzirasa]]<ref name="leaders"/> || 1958 – 1959 ||
|-
| Kwame Nkrumah<ref name="leaders"/> || 1959 – 1960 ||
|-
| rowspan=4| [[Minister for the Interior (Ghana)|Minister for Interior]]<ref name=bidwell>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=_4qVQK9EzdgC&q=%22Kwaku+Boateng%22+1957&pg=PA91 |title=Guide to Government Ministers: The British Empire and Successor States, 1900-72 |access-date=2010-06-14 |date=1974-02-25 |editor=R.L. Bidwell |pages=168 |publisher=Routledge |isbn=978-0-7146-3017-5}}</ref> || [[Ebenezer Ako-Adjei]] || 6 March 1957 – 1958 ||
|-
| [[Krobo Edusei]] || 1958 – 1958 ||
|-
| Kwame Nkrumah || 1958 – 1958 ||
|-
| [[Ashford Emmanuel Inkumsah]] || 1959 – 1960||
|-
| [[Minister for Finance and Economic Planning|Minister for Finance]] || [[Komla Agbeli Gbedemah]] || 1954 – May 1961<br /> ||
|-
| rowspan=2 | [[Attorney General of Ghana]] || G. M. Paterson<ref>{{cite book |title=Jubilee Ghana. A 50-year news journey thro' Graphic |date=2006 |publisher=Graphic Communications Group Ltd |location=Accra |isbn=9988-8097-8-6 |page=21 |quote=New job for Bing}}</ref> || March 1957 – August 1957||
|-
| [[Geoffrey Bing]]<ref name="bing">{{cite web |last1=Newman |first1=Kate |title=Geoffrey Henry Cecil Bing (1909 - 1977): Lawyer And Politician |url=http://www.newulsterbiography.co.uk/index.php/home/printPerson/98 |website=Dictionary of Ulster Biography |publisher=Ulster History Circle |access-date=11 September 2018}}</ref> || 7 August 1957 – 29 August 1961<ref name="past_ags">{{cite web |title=PAST MINISTERS |url=http://www.mojagd.gov.gh/past-ministers |website=Official website of the government of Ghana |publisher=[[Government of Ghana]] |access-date=11 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190609101245/http://www.mojagd.gov.gh/past-ministers |archive-date=9 June 2019 |url-status=dead }}</ref> ||
|-
| [[Minister for Health (Ghana)|Minister for Health]]|| [[J. H. Allassani]] || 6 March 1957 – ?<br /> ||
|-
| Minister for Local Government || [[Kofi Asante Ofori-Atta|A.E.A. Ofori Atta]] || 6 March 1957 – ?<br /> ||
|-
| rowspan=2 | [[Minister for Education (Ghana)|Minister for Education]] || [[John Bogolo Erzuah]] || 6 March 1957 – 22 May 1957 ||
|-
| [[C. T. Nylander]]<ref name="Jubilee Ghana 14">{{cite book |title=Jubilee Ghana - A 50-year news journey thro' Graphic |date=2006 |publisher=Graphic Communications Group Ltd |location=Accra |isbn=9988809786 |page=14}}</ref> || 22 May 1957 – 1958<ref name="GhanaUNESCO">{{cite web |title=CHAIRPERSONS OF THE GHANA NATIONAL COMMISSION FOR UNESCO |url=http://unescoghana.org/wp-content/uploads/2018/01/CHAIRPERSONS-OF-THE-GHANA-NATIONAL-COMMISSION-FOR-UNESCO.pdf |website=unescoghana.org |publisher=Ghana National Commission for UNESCO |access-date=3 February 2020 |date=2018}}</ref> ||
|-
| [[Minister for Education (Ghana)|Minister for Education and Information]] || [[Kofi Baako]]<ref name="GhanaUNESCO"/> || August 1957<ref>{{cite book |title=Jubilee Ghana. A 50-year news journey thro' Graphic |date=2006 |publisher=Graphic Communications Group Ltd |location=Accra |isbn=9988-8097-8-6 |page=19 |quote=Baako To Head New Ministry}}</ref> – 1959 ||
|-
| [[Minister for Food and Agriculture (Ghana)|Minister for Agriculture]] || [[Boahene Yeboah-Afari]]<ref name=mofa>{{cite web|title=Former Heads of MoFA|url=http://mofa.gov.gh/site/?page_id=6713|work=Official Website|publisher=Ministry of Food and Agriculture|access-date=7 August 2012}}</ref> || 6 March 1957 – 22 May 1957<br /> ||
|-
|[[Ministry of Works and Housing (Ghana)|Minister for Housing]] || [[Ashford Emmanuel Inkumsah]] || 6 March 1957 – ?<br /> ||
|-
|[[Minister for Trade and Industry (Ghana)|Minister for Trade and Labour]]<br>''(later Minister for Commerce and Industry)'' || [[Kojo Botsio]] || 6 March 1957 – 1958<br /> ||
|-
|[[Minister for Communications (Ghana)|Minister for Communications]] || [[Archie Casely-Hayford]] || 6 March 1957 – 22 May 1957 ||
|-
| rowspan=2 | [[Ministry of Works and Housing (Ghana)|Minister for Works]] || [[Nathaniel Azarco Welbeck]] || 6 March 1957 – 22 May 1957 ||
|-
| [[Emmanuel Kobla Bensah]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/>|| 22 May 1957 – ? ||
|-
| Minister for Labour, Co-operatives and Social Welfare<br>''(created in May 1957)'' || [[Francis Yao Asare]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/> || 22 May 1957 – ? ||
|-
| [[Volta Regional Minister]] || [[Ferdinand Koblavi Dra Goka|Ferdinand Goka]] || June 1959 – June 1960 ||
|-
|Minister without Portfolio || [[Lawrence Rosario Abavana]] || 6 March 1957 – ?<br /> ||
|-
| Minister without Portfolio || [[Krobo Edusei]] || 6 March 1957 – 1958<br /> ||
|-
| Minister without Portfolio || [[Kofi Baako]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/>|| 22 May 1957 – 1958 ||
|-
| Minister without Portfolio || [[Nathaniel Azarco Welbeck]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/> || 22 May1957 – ? ||
|-
| Minister without Portfolio || [[John Bogolo Erzuah]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/> || 22 May1957 – ? ||
|-
| Minister without Portfolio || [[Archie Casely-Hayford]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/> || 22 May1957 – ? ||
|-
| Minister without Portfolio || [[Boahene Yeboah-Afari]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/> || 22 May1957 – ? ||
|}
=== O Republican Gɔmnanti (1960-1966) ===
{| class="wikitable" style="font-size:90%; text-align:center;"
|-
! width=250 | Nama
! width=200 | Gɔmnanti kpambala
! width=200 | Saha
! width=200 | Lahabali Ŋmahi
|-
|[[President of Ghana|President]] || Kwame Nkrumah<ref name="statesman1962">{{cite book |editor1-last=Steinberg |editor1-first=S. H. |title=The Statesman's Year Book |date=1962 |publisher=Macmillan & Co Limited |page=512 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=pNjMDQAAQBAJ&q=tawia+adamafio+ghana+year+book+mp&pg=PA512 |access-date=2 February 2020 |chapter=Ghana 1957|isbn=9780230270916 }}</ref> || 1 July 1960 – 24 February 1966 ||
|-
| rowspan=5| [[Minister for Foreign Affairs (Ghana)|Minister for Foreign Affairs]]<ref name=bidwell/> || [[Imoru Egala]] || 1960 – 1961 ||
|-
| [[Ebenezer Ako-Adjei]]<ref name="statesman1962"/> || 1961 – 1962 ||
|-
| Kwame Nkrumah || 1962 – 1963 ||
|-
| [[Kojo Botsio]]<ref>{{cite journal |title=Ghana's Foreign Minister Speaks on Threat to International Peace and Harmony |journal=Ghana News |date=December 1964 |volume=2 |issue=11 |page=4 |url=https://books.google.com/books?id=1OHiAAAAMAAJ&q=botsio&pg=RA11-PA9 |access-date=10 February 2020 |publisher=Embassy of Ghana |location=Washington DC}}</ref> || 1963 – 1965 ||
|-
| [[Alex Quaison-Sackey]]<ref name="WAN8">{{cite book |editor1-last=Jakande |editor1-first=L. K. |title=West Africa Annual 1966 |date=1965 |publisher=James Clarke |page=77 |edition=Issue 8 |url=https://books.google.com/books?id=nRBBAQAAIAAJ&q=AMOAKO+ATTA |access-date=11 March 2020}}</ref> || 1965 – 1966 ||
|-
| rowspan=2 | [[Minister for Defence (Ghana)|Minister for Defence]] || [[Charles de Graft Dickson]]<ref name="leaders"/><ref name="GYB1961">{{cite journal |title=Ghana Year Book |journal=Ghana Year Book |date=1961 |page=11 |url=https://books.google.com/books?id=7qISAAAAIAAJ&q=Goka |access-date=2 February 2020}}</ref> || 1960 – 1961 ||
|-
| [[Kofi Baako]]<ref name="leaders"/><ref name="statesman1962"/><ref name="GhanaNewsv2i1p8">{{cite journal |title=Ghana May Supply Neighbouring Countries With Electricity |journal=Ghana News |date=6 January 1964 |volume=2 |issue=1 |page=8 |url=https://books.google.com/books?id=1OHiAAAAMAAJ&q=hans+kofi+boni&pg=RA11-PA9 |publisher=Embassy of Ghaan |location=Washington |access-date=10 February 2020}}</ref> || September 1961 – 24 February 1966 ||
|-
| rowspan=5 | [[Minister for the Interior (Ghana)|Minister for Interior]]<ref name=bidwell/> || [[Ashford Emmanuel Inkumsah]] || 1960 – 1961 ||
|-
| [[Kwaku Boateng (politician)|Kwaku Boateng]]<ref name="statesman1962"/><ref name="GYB1963">{{cite journal |title=Ghana Year Book|url=https://books.google.com/books?id=PCoUAAAAIAAJ&q=Goka |publisher=Graphic Corporation |page=17 |year=1963|access-date=2 February 2020}}</ref><br><small>(Interior and Local Government)</small> || 1961 – 1964<ref name=NYT>{{cite news |url=https://www.nytimes.com/1964/05/02/archives/article-1-no-title-106964670.html |title=Article Preview |work=New York Times Archives |access-date= 2010-06-14 |publisher= [[New York Times]] |date= May 2, 1964}}</ref> ||
|-
| [[Lawrence Rosario Abavana]] || 1964 – 1965 ||
|-
| [[Ashford Emmanuel Inkumsah]] || 1 February 1965 – 1965 ||
|-
| [[Lawrence Rosario Abavana]] || 1965 – 1966 ||
|-
| rowspan=4 | [[Minister for Finance and Economic Planning|Minister for Finance]] || [[Komla Agbeli Gbedemah]]<ref name="GYBp11">{{cite book |title=Ghana Year Book |date=1961 |publisher=Graphic Corporation |location=Accra |page=11 |url=https://books.google.com/books?id=FCsUAAAAIAAJ&q=gbedemah |access-date=8 March 2020}}</ref> || 1954 – May 1961 ||
|-
| [[Ferdinand Koblavi Dra Goka]]<ref name="statesman1962"/><ref name="GYB1963"/><br><small>(Minister for Finance and Trade)</small> || 8 May 1961<ref>{{cite book |title=Ghana Year Book |date=1962 |publisher=Graphic Corporation |location=Accra |page=206 |url=https://books.google.com/books?id=-pEfAQAAMAAJ&q=Goka |access-date=8 March 2020}}</ref> – February 1964 ||
|-
| Kwame Nkrumah || February 1964 – ? ||
|-
| [[Kwesi Amoako-Atta|K. Amoako-Atta]]<ref name="WAN8">{{cite book |editor1-last=Jakande |editor1-first=L. K. |title=West Africa Annual 1966 |date=1965 |publisher=James Clarke |page=77 |edition=Issue 8 |url=https://books.google.com/books?id=nRBBAQAAIAAJ&q=AMOAKO+ATTA |access-date=11 March 2020}}</ref> || 1965 – 1966 ||
|-
| rowspan=3| [[Attorney General of Ghana|Attorney General and Minister for Justice]] || [[Geoffrey Bing]]<ref name="bing"/><br>[[Kofi Asante Ofori-Atta|A. E. A. Ofori-Atta]]<ref name="statesman1962"/><ref name="GYBp11"/>|| 7 August 1957 – 29 August 1961<ref name="past_ags"/><br>{{circa|1962}} ||
|-
| [[George Commey Mills-Odoi]]<ref name="past_ags"/> || 30 September 1961 – 29 August 1962 ||
|-
| [[Bashiru Kwaw-Swanzy|B. E. Kwaw-Swanzy]] || 1962 – February 1966 ||
|-
| rowspan=5 | [[Minister for Health (Ghana)|Minister for Health]] || [[Lawrence Rosario Abavana]] || 1960 – 1961 ||
|-
| [[Komla Agbeli Gbedemah]] || June 1961 – ? ||
|-
| [[Ashford Emmanuel Inkumsah]]<ref name="statesman1962"/> || {{circa|1962}} ||
|-
| [[Lawrence Rosario Abavana]]<ref>{{cite journal |title=More Pay For Ghanaian Doctors |journal=Ghana News |date=March 1964 |volume=2 |issue=3 |page=10 |url=https://books.google.com/books?id=1OHiAAAAMAAJ&q=hans+kofi+boni&pg=RA11-PA9 |access-date=10 February 2020 |publisher=Embassy of Ghana |location=Washington DC}}</ref>|| 1963 – 1964<ref name=NYT/> ||
|-
| [[Osei Owusu Afriyie]]<ref name="GYB1966_20"/> || {{circa|1966}} ||
|-
| rowspan=2 | [[Minister for Local Government (Ghana)|Minister for Local Government]] || [[Kofi Asante Ofori-Atta|A.E.A. Ofori Atta]] || 6 March 1957 – ? ||
|-
| [[Mumuni Bawumia]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| rowspan=2 | [[Minister for Education (Ghana)|Minister for Education and Social Welfare]] || [[Alfred Jonas Dowuona-Hammond]]<ref name="statesman1962"/><ref name="GYB1963"/> || {{circa|1960-1964}}<ref name="GhanaUNESCO"/> ||
|-
| [[Kwaku Boateng (politician)|Kwaku Boateng]]<ref name="GhanaUNESCO"/><ref name="WAN8"/><br><small>(Science and Higher Education)</small> || 1964<ref name=NYT/> – February 1966||
|-
| rowspan=3 | Minister for Social Welfare || [[Patrick Kwame Kusi Quaidoo|P. K. K. Quaidoo]]<ref name="GYB1961"/> || {{circa|1961}} ||
|-
| [[Osei Owusu Afriyie]]<ref name="statesman1962"/><br><small>(Labour and Social Welfare)</small> || {{circa|1962}} ||
|-
| [[Susanna Al-Hassan]]<ref name="salome">{{cite web |last1=Donkor |first1=Salome |title=How Nkrumah Empowered Ghanaian Women |url=https://www.modernghana.com/news/239411/1/how-nkrumah-empowered-ghanaian-women.html |website=modernghana.com |publisher=Modern Ghana |access-date=2 February 2020 |date=18 September 2009}}</ref><br><small>(Social Welfare and Community Development)</small> || 1 February 1965 – ? ||
|-
| Minister for Labour || [[Kwaku Amoa-Awuah|K. Amoa-Awuah]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| rowspan=5 | [[Minister for Food and Agriculture (Ghana)|Minister for Agriculture]]<ref name=mofa/> || [[Francis Yao Asare]] || 1960 ||
|-
| [[Kojo Botsio]]<ref name="GYBp11"/> || 1960 – 1962 ||
|-
| [[Lawrence Rosario Abavana]]<ref name="statesman1962"/> || 1962 ||
|-
| [[Krobo Edusei]]<ref>{{cite journal |title=Ghanaians Value Friendly Relations With The United States |journal=Ghana News |date=April 1964 |volume=2 |issue=4 |page=9 |url=https://books.google.com/books?id=1OHiAAAAMAAJ&q=hans+kofi+boni&pg=RA11-PA9 |access-date=10 February 2020 |publisher=Embassy of Ghana |location=Washington DC}}</ref> || 1963 – 1965 ||
|-
| [[F. A. Jantuah]]<ref name="WAN8"/> ||1965 – 1966 ||
|-
| [[Ministry of Works and Housing (Ghana)|Minister for Works and Housing]] || [[Emmanuel Kobla Bensah]]<ref name="GYB1961"/> || 22 May 1957 – ? ||
|-
| Minister for Works || [[Emmanuel Kobla Bensah]] || 1 February 1965 –? ||
|-
| Minister for Housing || [[Francis Edward Techie-Menson|F. E. Techie-Menson]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| [[Minister for Communications (Ghana)|Minister for Construction and Communication]] || [[Emmanuel Kobla Bensah]]<ref name="statesman1962"/> || {{circa|1962}} ||
|-
| rowspan=2 | [[Minister for Trade and Industry (Ghana)|Minister for Trade]] || [[Ferdinand Koblavi Dra Goka|Ferdinand Goka]]<ref name="GYB1961"/> || 1 July 1960 – 8 May 1961 ||
|-
| [[Lawrence Rosario Abavana]] || June 1961 – ? ||
|-
| rowspan=2 | Minister for Overseas Trade || [[Osei Owusu Afriyie]] || 1965 ||
|-
| [[Kwesi Armah]]<ref name="WAN8"/> || 1965 – 24 February 1966 ||
|-
|rowspan=2| Minister for Industries || [[Krobo Edusei]]<ref name="KE-OA">{{cite book |last1=Asamoah |first1=Obed Yao |title=The Political History of Ghana (1950 - 2013). The Experience of a Non-Conformist |date=2014 |publisher=AuthorHouseUK Ltd |location=Bloomington, USA |isbn=978-1-4969-8563-7 |chapter=2: The Nkrumah Years - Reaping the Whirlwind |quote=.Krobo Edusei's appointment as Minister of Industries was revoked.}}</ref> || {{circa|1962}} ||
|-
| [[Imoru Egala]]<ref name="GYB1966_20">{{cite book |title=Ghana Year Book 1966 |date=1966 |publisher=Daily Graphic |location=Accra |page=20 |url=https://books.google.com/books?id=8C8uAQAAIAAJ&q=AMOAKO+ATTA |access-date=11 March 2020}}</ref> || 1965 ||
|-
| rowspan=2| [[Minister for Communications (Ghana)|Minister for Transport and Communications]] || [[Krobo Edusei]] || ? – ? ||
|-
| [[Alfred Jonas Dowuona-Hammond|A. J. Dowuona-Hammond]]<ref name="GYB1966_20"/> || {{circa|1966}} ||
|-
| rowspan=3 | [[Minister for Information (Ghana)|Minister for Information]]|| [[Kwaku Boateng (politician)|Kwaku Boateng]] || ? – ? ||
|-
| [[Tawia Adamafio]]<ref name="statesman1962"/><ref>{{cite magazine |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,940935,00.html |title=Ghana: Double & Deadly Jeopardy |access-date=2010-02-20 |date=1965-02-19 |magazine=[[Time (magazine)|Time]]}}</ref><br><small>(Information and Broadcasting)</small> || 1960– 1962 ||
|-
| [[Imoru Egala]]<ref>{{cite journal |title=Ghana Delegation Tours Kaiser Aluminum And Chemical Plants |journal=Ghana News |date=April 1964 |volume=2 |issue=4 |page=12 |url=https://books.google.com/books?id=1OHiAAAAMAAJ&q=egala&pg=RA11-PA9 |access-date=10 February 2020 |publisher=Embassy of Ghana |location=Washington DC}}</ref> || 1962 – 1965 ||
|-
| [[Minister for Information (Ghana)|Minister for Information and Party Propaganda]] || [[Nathaniel Azarco Welbeck]]<ref name="WAN8"/> || 1 February 1965 –? ||
|-
| Minister for Lands || [[Andrews Kwabla Puplampu|A. K. Puplampu]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| rowspan=2 | Minister for Mines and Mineral Resources || [[Lawrence Rosario Abavana]] || February 1965 – June 1965 ||
|-
| K. O. Thompson || June 1965 – February 1966 ||
|-
| Minister for Art and Culture || [[J. Benibengor Blay|J. Benibengor-Blay]]<ref>''Africa Who's Who'', London: Africa Journal for Africa Books Ltd, 1981, p. 230.</ref> || 1 February 1965 – 1966 ||
|-
| Minister for Co-operatives || [[Solomon Antwi Kwaku Bonsu|S. A. Kwaku Bonsu]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| Minister for Food and Nutrition || Joseph Kodzo || 1 February 1965 – ? ||
|-
| Minister for Fuel and Power || [[Erasmus Isaac Preko|E. I. Preko]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| Minister for Parks and Gardens || [[Edmund Nee Ocansey|E. Nee Ocansey]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| Minister for Pensions and National Insurance || A. K. Onwona-Agyeman || 1 February 1965 – ? ||
|-
|Minister for Parliamentary Affairs || [[Kofi Baako]]<ref name="GYB1961"/> || {{circa|1961}} ||
|-
|Minister for Presidential Affairs || [[Tawia Adamafio]] || 1961 – ? ||
|-
|Minister resident in Guinea || [[Stephen Allen Dzirasa]]<br>Kweku Budu-Acquah<ref name="GYB1963"/> || ? – ?<br>{{circa|1963}} ||
|-
! colspan=4 |Regional Commissioners
|-
|rowspan=2 | [[Ashanti Regional Minister|Ashanti Regional Commissioner]]|| [[Osei Owusu Afriyie]] || ? – ? ||
|-
| [[Stephen Willie Yeboah]]<ref name="GhanaNewsv2i9p9">{{cite journal |title=Ghanaian Ministers Tour USA |journal=Ghana News: Dr Kwame Nkrumah Celebrates His 55th Birthday |date=21 September 1964 |volume=2 |issue=9 |page=9 |url=https://books.google.com/books?id=1OHiAAAAMAAJ&q=hans+kofi+boni&pg=RA11-PA9 |access-date=10 February 2020}}</ref> || {{circa|1964}} ||
|-
|rowspan=2|Brong Ahafo Regional Commissioner|| [[Stephen Willie Yeboah]]<ref name="GYB1963"/> || {{circa|1963}} ||
|-
| R. O. Amoako-Atta<ref name="GhanaNewsv2i9p9"/> || {{circa|1964}} ||
|-
|Central Regional Commissioner|| [[Joseph Essilfie Hagan]]<ref name="GYB1963"/><ref name="GYBp17">{{cite journal |title=Ghana Year Book |journal=Ghana Year Book |date=1961 |page=17 |url=https://books.google.com/books?id=FCsUAAAAIAAJ&q=Korboe |access-date=2 February 2020 |publisher=Graphic Corporation}}</ref> || {{circa|1961-1964}}<ref name="GhanaNewsv2i9p9"/> ||
|-
|Eastern Regional Commissioner|| [[Emmanuel Humphrey Tettey Korboe]]<ref name="GYBp17"/> || ? – ? ||
|-
|[[Greater Accra Regional Minister|Greater Accra Regional Commissioner]] || [[Paul Tagoe|Paul Teiko Tagoe]] || ? – ? ||
|-
|Northern Regional Commissioner|| [[Emmanuel Adama Mahama]]<ref name="GhanaNewsv2i9p9"/> || {{circa|1964}} ||
|-
|Upper Regional Commissioner|| [[Ayeebo Asumda]]<ref name="GYB1963"/> || {{circa|1963-1964}}<ref name="GhanaNewsv2i9p9"/> ||
|-
|rowspan=3 | [[Volta Regional Minister|Volta Regional Commissioner]]|| [[Francis Yao Asare]]<ref name="GYBp17"/> || {{circa|1961}} ||
|-
| Hans Kofi Boni<ref name="GhanaNewsv2i9p9"/> || {{circa|1964}} ||
|-
| Joseph Kodzo<ref>{{cite journal |last1=Okine |first1=D. A. |title=2 Former RC's Jailed |journal=Daily Graphic |date=29 July 1969 |issue=5855 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=EFXmNHx3nDgC&q=hans+kofi+boni&pg=PA1 |access-date=10 February 2020 |publisher=Graphic Corporation |location=Accra}}</ref> || ||
|-
|Western Regional Commissioner|| [[John Arthur (Ghanaian politician)|John Arthur]]<ref name="GYB1963"/> || {{circa|1963-1964}}<ref name="GhanaNewsv2i9p9"/> ||
|}
== O nam kpaabahi ni ==
National Liberation Council n-daa nyɛ tuuli linjima dini ŋme n paai Ghana gomnanti dini toondana daa nyɛ Dr Kwame Nkrumah. Ghana Pirinsi ni Linjima nima n daa laɣim kpa lala Council dini daa ŋme n paagi o maa ka Ghana sabilanim daa lee niŋba nupuɣu. Zilisigu wuhiya ni ban daa niŋ niŋsim ŋɔ daa mali toɣisigu ni Britain gomnanti (PM Herold Wilson) ni United States of America (Lyndon B. Jonson). Shɛbi mali dihitabili ni bɛ daa sɔŋ la pirinsi ni linjima laɣingu ŋɔ ka bɛ tumi bɛ ni daa niŋ shɛm ŋɔ pirinla Nkrumah daa bɛ saɣiritiri silimin tinduya maranima bɛ ni yuli shɛm.
== O zɔbu, kpibu ni kuyila ==
== O maŋmaŋa biɛhigu ==
=== Gold Coast ===
Dr [[Kwame Nkrumah]] daa bola Fathia Ritzk, ŋun daa nyɛ Egypt Coptic baŋki tumtumdi kuro ni karimba kuro la. O ni daa kuli paai na lala 1957-1958 yuun' palli zaawun' yuŋ maa, Fathia ma daa zaɣisi ni o niŋ anfaani n-niŋ bi daa amiliya maa ni pirimla vunyaɣili daa mali o mi ni o bia ti kuli tinzun nira.
O mini o daa dɔɣi la bihi ata:
1. Gamal (o dɔɣim yuuni nyɛla 1959) nyɛla lahabali sabira.
2. Samia (O dɔɣim yuuni nyɛla 1960) nyɛla siyaasa nira
3. Sekou (O dɔɣim yuuni nyɛla 1963) gba nyɛla siyaasa nira.
Nkrumah lan mali bi' so:
4. Francis (O dɔɣim yuuni nyɛla 1962) ŋun bindira baŋda (Paediatrician).
Nkrumah lan mali bi'so to a maa bi'shɛba ban zaa kpalim maa ŋmɛri o la nagbankpeeni. Ŋun n-nyɛ:
5. Onsy Anwar Nathan Kwame Nkrumah ka o ma gba n-nyɛ Egypt paɣa.
6. O lahi mali bipuɣinga pahi ŋun n-nyɛ Elizabeth
=== United States ===
=== London ===
[[File:KWAME NKRUMAH - 60 Burghley Road Kentish Town London NW5 1UN.jpg|thumb|60 Burghley Road, Kentish Town, London, where Nkrumah lived when in London between 1945 and 1947]]
== O ta'ada ni sambanni nima ==
Yuuni 2010 kundi beni ka bɛ booni li "The Other Wes Moore" wuhi ya ni Nkrumah ni daa be United States, ni O daa nyɛla bi' wumsiri li n-zaŋ ti sabisabiri maa yaba saha shɛli be ni daa nyɛ saamba ban na yɔli n-kpe US tingbani puuni la.
Danny Sapani zani Nkrumah zaani n kpɛri kpɛrigu n-niŋ Netflix ninyula kpanjɔri dakulo filima shɛli be ni booni "The Crown (Season 2, episode 8 "Dear Mrs Kennedy"). Di nyɛla binshɛli din wuhiri Nkrumah mini Queen Elizabeth<ref>{{Cite web|title=Watch: Queen Elizabeth II's 1961 visit to Ghana|url=https://britishheritage.com/royals/queen-elizabeth-ghana|access-date=2022-08-09|website=British Heritage|language=en}}</ref> waa amaa niriba pam gbubi mi ni yɛli ʒee bee niŋ ʒee bahi bɛla dini.
== O tumtumsa ==
== O kundinima ==
# "Negro History: European Government in Africa", ''The Lincolnian'', 12 April 1938, p. 2 (Lincoln University, Pennsylvania) – see Special Collections and Archives, Lincoln University
# ''Ghana: The Autobiography of Kwame Nkrumah'' (1957).<nowiki>ISBN 0-901787-60-4</nowiki>
# ''Africa Must Unite'' (1963).<nowiki>ISBN 0-901787-13-2</nowiki>
# ''African Personality'' (1963)
<blockquote>
# The essence of neo-colonialism is that the State which is subject to it is, in theory, independent and has all the outward trappings of international sovereignty. In reality its economic system and thus its political policy is directed from outside. —
</blockquote>
# ''Neo-Colonialism, the Last Stage of Imperialism'' (1965)
# ''Axioms of Kwame Nkrumah'' (1967).<nowiki>ISBN 0-901787-54-X</nowiki>
# ''African Socialism Revisited'' (1967)
# ''Voice From Conakry'' (1967).<nowiki>ISBN 90-17-87027-3</nowiki>
# ''Dark Days in Ghana'' (1968).<nowiki>ISBN 0-7178-0046-6</nowiki>
# ''Handbook of Revolutionary Warfare'' (1968) – first introduction of Pan-African pellet compass.<nowiki>ISBN 0-7178-0226-4</nowiki>
# ''Consciencism: Philosophy and Ideology for De-Colonisation'' (1970).<nowiki>ISBN 0-901787-11-6</nowiki>
# ''Class Struggle in Africa'' (1970).<nowiki>ISBN 0-901787-12-4</nowiki>
# ''The Struggle Continues'' (1973).<nowiki>ISBN 0-901787-41-8</nowiki>
# ''I Speak of Freedom'' (1973).<nowiki>ISBN 0-901787-14-0</nowiki>
# ''Revolutionary Path'' (1973).<nowiki>ISBN 978-0-901787-22-4</nowiki>
== Lahi Nyama ==
== Kundivihira ==
<references responsive="" />
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:Ghana zuɣulananima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]]
qx4j42jnayisf2oa04ny0iuj3gbimmn
42838
42837
2022-08-16T23:48:58Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
Link
wikitext
text/x-wiki
{{bio}}
<!--{{Infobox ninsala|image=File:Kwame Nkrumah (JFKWHP-AR6409-A).jpg|name=Dr Kwame Nkrumah|nationality=Ghana|alma mater=Lincoln University, Pennsylvania
University of Pennsylvania
London School of Economics
University College London
Gray's Inn|known for=Independence of Ghana|citizenship=Ghanaian|image caption=Dr Kwame Nkrumah, Prime Minister and President of Ghana|awards=Lenin Peace Prize yuuni 1962.|birth_date=21 September 1909|birth_place=Nkroful, Ghana|death_date=27 April 1972 (62 years)|death_place=Bucharest, Romania|party=United Gold Coast Convention, UGCC(1947–1949)
Convention People's Party, CPP(1949–1966)|spouse=Fathia Rizk|children=Gamal
Samia
Francis
Sekou}}
-->
'''[[Kwame Nkrumah]]''' nyɛla tiŋgbaŋ zuɣulana kuro zaŋ n-ti [[Ghana]]. Dr. [[Kwame Nkrumah]] PC daa nyɛla [[Ghana]] siyaasa nira.<ref>{{cite web|url=https://www.britannica.com/biography/Kwame-Nkrumah|title=Kwame Nkrumah president of Ghana|language=English|accessdate=23 April 2021|publisher=britannica.com|author=The Editors of Encyclopaedia Britannica}}</ref> Ŋuni n-daa nyɛ Prime Minister tuuli ka lahi lɛbigi [[Ghana]] zuɣulana tuuli maŋsulinsi deebu nyaaŋa. [[Ghana]] yuli n-daa na booni Gold Coast amaa O ni daa dee ti maŋsulinsi gbampiɛla nuuni naai, silimiin goli March daabaa ayɔbu, yuuni 1957 dalila. O nimmohi zaŋ chaŋ Pan African tali la zuɣu, O daa pahi ninvuɣu shɛba ban daa kpa [[Africa]] zaa naŋgbaŋyini laɣingu la. Soviet Union nim daa ti o mi kpaŋmaŋa Lenin Peace Prize yuuni 1962.
O daa chaŋla Silimiintiŋa O shikuru baŋsim yɛligibu ni siyaasa baŋsim bɔhimbu, tɔ amaa O daa bi che ninvuɣi shɛba baŋ gba daa saɣiti Africa bilichintali ni bɛ maŋsulinsi zabbu la zuɣu laɣinsi ni ʒinibu din kuli yɛn niŋ ka [[Ghana]] gba yi dabilim bandini. O ni daa niŋ yuuni pia ni ayi, O daa kpuɣila napɔŋ n-labi Gold Coast na ni O ti pili mɔli din yɛn che ka tiŋgbani maa zani di gama zuɣu. O daa kpala paati yuli booni Convention People's Party (CPP) ka di lahibali wuligi gili luɣili kam Gold coast tiŋgbani ni.
O daa lee la Prime Minister 1952 ka daa kuli gbubili hali ka [[Ghana]] daa ti deegi maŋsulinsi Britain nim nuuni March 6, 1957. Ghananima daa sabiya ka saɣiti [[Ghana]] zalikpana kundi ka daa che Dr. [[Kwame Nkrumah]] tiŋgbaŋ zuɣulana 1960.
== O piligu ni o shikuru karim baŋsim ==
Bɛ dɔɣila [[Kwame Nkrumah]] silimiin-gɔli September biɛɣu pishi ni yini dali yuuni 1909 tiŋ yuli booni [[Nkroful]], [[Gold Coast]] pumpɔŋɔ din nyɛ [[Ghana]] la nti daŋ shɛli ban daa nyɛ wahalanima ni zuɣusabilanima.<ref>{{cite web|url=https://blogs.lse.ac.uk/lsehistory/2018/10/10/kwame-nkrumah-lse/|title=Kwame Nkrumah (1909-1972) – a term at LSE|language=English|accessdate=10 October 2018|author=Sue Donnelly|publisher=blogs.lse.ac.uk}}</ref> Nkroful daa nyɛla tiŋpkaŋbila n be Nzema yaɣili, katiŋ ni southwest Gold Coast, n miri Faransi yaɣili din nyɛ [[Ivory Coast]]. O ba daa bi be daŋ maa sani dama o daa tumdi la [[Half Assini]] shɛli polo o ni daa tumdi o machɛligu tuma ni Salima hali ti kani. [[Kwame Nkrumah]] ma mini daŋ din yɛligi n daa wumso. O daa bela n-baɣaka bɛhigu o bilim ni m be tiŋkpaŋa, mɔɣini ni kuligi noli. Zaŋkpa bia yuli bolibu Kambonsi kali soli zuɣu, bɛ daa ti o la Kwame bini mali yu shɛli booni bɛ bidibsi din wuhiri ni Asibiri dali ka bɛ dɔɣi o. Yuunshɛŋa o ni daa nyɛ shikurubil' n be [[United States]], di mini bɛ daa ku mi o Francis Nwia Kofi Nkrumah, Kofi nyɛla yu shɛli bɛ ni booni bidib shɛb bɛ ni doɣi Alizimba dali. O daa taɣila o yuli maa nti Kwame Nkrumah yuuni 1945 UK m borila Kwame Maa. Ebenezer Obiri Addo ni yeli shɛm zaŋ jɛndi o bohimbu din nyɛ dahinsheli tiŋgbani zuɣulana, lala yuli maa "Nkrumah" bɛ kali soli zuɣu ka bɛ mali ntiri bia ŋun pahiri awɔi, din wuhiri ni Kwame daa gbubila lala zaashee maa o ba dundɔŋ puuni, ŋun daa mali paɣaba pam.
O ba, Opanyin Kofi Nwiana Ngolomah, ŋun daa yi Nkroful din nyɛ kambonsi bali shɛli ban nyɛ Asonanima. Lahibali nyɛbli wuhiya, ni Ngolomah daa bela [[Tarkwa-Nsueam]] n tumdi salima machɛligu daabiligim. Din pahi, Ngolomah daa nyɛla ŋun mali jilma zaŋkpa haŋkali o ni daa mali tiri ban bori saɣisigu zaŋ jɛndi kaya mini dundɔŋni bɛhigu. O daa kpila yuuni 1927.
Kwame ko n daa nyɛ o bia. O ma daa zaŋ o mi kpehi bibihi shikuru shɛli di yuli booni Catholic [[Mission]] din be Half Assin.
== O Gold Coast labbuna ==
== [[Ghana]] maŋsulinsi ==
== O Ghana toondaantali (1957-1966) ==
[[Lahabali kɔligu:Bundesarchiv B 145 Bild-F006420-0036, Bonn, Informationsminister aus Ghana.jpg|thumb|Kofi Baako (1956)]]
'''Dr. [[Kwame Nkrumah]]''' n-daa nyɛ tuuli Prime Minister ni tingbani zuɣulana tuuli zaŋ ti Ghana. Nkrumah ni daa nyɛ prime minister saha shɛli, British Gɔmnanti kpambala: [https://www.eaumf.org/ejm-blog/2018/2/15/february-13-1951-gov-sir-charles-arden-clarke-invites-nkrumah-to-form-a-government Charles Arden-Clarke] ŋun daa nya Governor-General la n-daa yi lihiri o zuɣu ni o tuuntumsa. O daa dila o tuuli Gɔmnanti tali 21 March 1952 hali ka [[Ghana]] ti deei di Maŋsulinsi. O tuuli Maŋsulinsi Gɔmnanti daa pili la 6 March 1957. Din dali ka o daa kpe o wofis ni. 1 July 1960, [[Ghana]] daa deei di Maŋsulinsi Gɔmnanti zaa gbanpela nuuni ka Nkrumah daa lɛbi [[Ghana]] tingbani zuɣulana tuuli.
[[Lahabali kɔligu:The National Archives UK - CO 1069-43-65.jpg|center|thumb|Nkrumah tuuli cabinet minister nima]]
Ban zaya (Nu' zaa zaŋ chaŋ nu' dirigu polo): J. H. Allassani, N.A. Welbeck, Kofi Asante Ofori-Atta, Ebenezer Ako-Adjei, J.E. Jantuah, Imoru Egala
Ban ʒia (Nu' zaa zaŋ chaŋ nu' dirigu polo): A. Casely-Hayford, Kojo Botsio, Kwame Nkrumah, Komla Agbeli Gbedemah, E.O. Asafu-Adjaye;
National Liberation Council, soldier Gɔmnanti n-daa bala, bani n-daa kpaai Nkrumah nam bahi yuuni 1966.
=== O Tuuli Maŋsulinsi Gɔmnanti (1957-1960) ===
{| class="wikitable" style="font-size:90%; text-align:center;"
|-
! width=250 | Nama
! width=200 | Gɔmnanti kpambala
! width=200 | Saha
! width=200 | Lahabali Ŋmahi
|-
|[[Prime Minister of Ghana|Prime Minister]] || Kwame Nkrumah || 6 March 1957 – 1 July 1960 ||
|-
|rowspan=3|[[Minister for Foreign Affairs (Ghana)|Minister for Foreign Affairs]] || Kwame Nkrumah || 6 March 1957 – 1958 ||
|-
| [[Kojo Botsio]] || 1958 – 1959 ||
|-
| [[Ebenezer Ako-Adjei]] || 1959 – 1960 ||
|-
|rowspan=3|[[Minister for Defence (Ghana)|Minister for Defence]] || [[Charles Arden-Clarke]]<ref name="leaders">{{cite web |title=MINISTER FOR DEFENCE |url=http://mod.gov.gh/mod/index.php/minister-for-defence/ |website=www.mod.gov.gh |publisher=Government of Ghana |access-date=19 March 2020}}</ref> || 1957 – 1958 ||
|-
| [[Stephen Allen Dzirasa]]<ref name="leaders"/> || 1958 – 1959 ||
|-
| Kwame Nkrumah<ref name="leaders"/> || 1959 – 1960 ||
|-
| rowspan=4| [[Minister for the Interior (Ghana)|Minister for Interior]]<ref name=bidwell>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=_4qVQK9EzdgC&q=%22Kwaku+Boateng%22+1957&pg=PA91 |title=Guide to Government Ministers: The British Empire and Successor States, 1900-72 |access-date=2010-06-14 |date=1974-02-25 |editor=R.L. Bidwell |pages=168 |publisher=Routledge |isbn=978-0-7146-3017-5}}</ref> || [[Ebenezer Ako-Adjei]] || 6 March 1957 – 1958 ||
|-
| [[Krobo Edusei]] || 1958 – 1958 ||
|-
| Kwame Nkrumah || 1958 – 1958 ||
|-
| [[Ashford Emmanuel Inkumsah]] || 1959 – 1960||
|-
| [[Minister for Finance and Economic Planning|Minister for Finance]] || [[Komla Agbeli Gbedemah]] || 1954 – May 1961<br /> ||
|-
| rowspan=2 | [[Attorney General of Ghana]] || G. M. Paterson<ref>{{cite book |title=Jubilee Ghana. A 50-year news journey thro' Graphic |date=2006 |publisher=Graphic Communications Group Ltd |location=Accra |isbn=9988-8097-8-6 |page=21 |quote=New job for Bing}}</ref> || March 1957 – August 1957||
|-
| [[Geoffrey Bing]]<ref name="bing">{{cite web |last1=Newman |first1=Kate |title=Geoffrey Henry Cecil Bing (1909 - 1977): Lawyer And Politician |url=http://www.newulsterbiography.co.uk/index.php/home/printPerson/98 |website=Dictionary of Ulster Biography |publisher=Ulster History Circle |access-date=11 September 2018}}</ref> || 7 August 1957 – 29 August 1961<ref name="past_ags">{{cite web |title=PAST MINISTERS |url=http://www.mojagd.gov.gh/past-ministers |website=Official website of the government of Ghana |publisher=[[Government of Ghana]] |access-date=11 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190609101245/http://www.mojagd.gov.gh/past-ministers |archive-date=9 June 2019 |url-status=dead }}</ref> ||
|-
| [[Minister for Health (Ghana)|Minister for Health]]|| [[J. H. Allassani]] || 6 March 1957 – ?<br /> ||
|-
| Minister for Local Government || [[Kofi Asante Ofori-Atta|A.E.A. Ofori Atta]] || 6 March 1957 – ?<br /> ||
|-
| rowspan=2 | [[Minister for Education (Ghana)|Minister for Education]] || [[John Bogolo Erzuah]] || 6 March 1957 – 22 May 1957 ||
|-
| [[C. T. Nylander]]<ref name="Jubilee Ghana 14">{{cite book |title=Jubilee Ghana - A 50-year news journey thro' Graphic |date=2006 |publisher=Graphic Communications Group Ltd |location=Accra |isbn=9988809786 |page=14}}</ref> || 22 May 1957 – 1958<ref name="GhanaUNESCO">{{cite web |title=CHAIRPERSONS OF THE GHANA NATIONAL COMMISSION FOR UNESCO |url=http://unescoghana.org/wp-content/uploads/2018/01/CHAIRPERSONS-OF-THE-GHANA-NATIONAL-COMMISSION-FOR-UNESCO.pdf |website=unescoghana.org |publisher=Ghana National Commission for UNESCO |access-date=3 February 2020 |date=2018}}</ref> ||
|-
| [[Minister for Education (Ghana)|Minister for Education and Information]] || [[Kofi Baako]]<ref name="GhanaUNESCO"/> || August 1957<ref>{{cite book |title=Jubilee Ghana. A 50-year news journey thro' Graphic |date=2006 |publisher=Graphic Communications Group Ltd |location=Accra |isbn=9988-8097-8-6 |page=19 |quote=Baako To Head New Ministry}}</ref> – 1959 ||
|-
| [[Minister for Food and Agriculture (Ghana)|Minister for Agriculture]] || [[Boahene Yeboah-Afari]]<ref name=mofa>{{cite web|title=Former Heads of MoFA|url=http://mofa.gov.gh/site/?page_id=6713|work=Official Website|publisher=Ministry of Food and Agriculture|access-date=7 August 2012}}</ref> || 6 March 1957 – 22 May 1957<br /> ||
|-
|[[Ministry of Works and Housing (Ghana)|Minister for Housing]] || [[Ashford Emmanuel Inkumsah]] || 6 March 1957 – ?<br /> ||
|-
|[[Minister for Trade and Industry (Ghana)|Minister for Trade and Labour]]<br>''(later Minister for Commerce and Industry)'' || [[Kojo Botsio]] || 6 March 1957 – 1958<br /> ||
|-
|[[Minister for Communications (Ghana)|Minister for Communications]] || [[Archie Casely-Hayford]] || 6 March 1957 – 22 May 1957 ||
|-
| rowspan=2 | [[Ministry of Works and Housing (Ghana)|Minister for Works]] || [[Nathaniel Azarco Welbeck]] || 6 March 1957 – 22 May 1957 ||
|-
| [[Emmanuel Kobla Bensah]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/>|| 22 May 1957 – ? ||
|-
| Minister for Labour, Co-operatives and Social Welfare<br>''(created in May 1957)'' || [[Francis Yao Asare]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/> || 22 May 1957 – ? ||
|-
| [[Volta Regional Minister]] || [[Ferdinand Koblavi Dra Goka|Ferdinand Goka]] || June 1959 – June 1960 ||
|-
|Minister without Portfolio || [[Lawrence Rosario Abavana]] || 6 March 1957 – ?<br /> ||
|-
| Minister without Portfolio || [[Krobo Edusei]] || 6 March 1957 – 1958<br /> ||
|-
| Minister without Portfolio || [[Kofi Baako]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/>|| 22 May 1957 – 1958 ||
|-
| Minister without Portfolio || [[Nathaniel Azarco Welbeck]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/> || 22 May1957 – ? ||
|-
| Minister without Portfolio || [[John Bogolo Erzuah]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/> || 22 May1957 – ? ||
|-
| Minister without Portfolio || [[Archie Casely-Hayford]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/> || 22 May1957 – ? ||
|-
| Minister without Portfolio || [[Boahene Yeboah-Afari]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/> || 22 May1957 – ? ||
|}
=== O Republican Gɔmnanti (1960-1966) ===
{| class="wikitable" style="font-size:90%; text-align:center;"
|-
! width=250 | Nama
! width=200 | Gɔmnanti kpambala
! width=200 | Saha
! width=200 | Lahabali Ŋmahi
|-
|[[President of Ghana|President]] || Kwame Nkrumah<ref name="statesman1962">{{cite book |editor1-last=Steinberg |editor1-first=S. H. |title=The Statesman's Year Book |date=1962 |publisher=Macmillan & Co Limited |page=512 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=pNjMDQAAQBAJ&q=tawia+adamafio+ghana+year+book+mp&pg=PA512 |access-date=2 February 2020 |chapter=Ghana 1957|isbn=9780230270916 }}</ref> || 1 July 1960 – 24 February 1966 ||
|-
| rowspan=5| [[Minister for Foreign Affairs (Ghana)|Minister for Foreign Affairs]]<ref name=bidwell/> || [[Imoru Egala]] || 1960 – 1961 ||
|-
| [[Ebenezer Ako-Adjei]]<ref name="statesman1962"/> || 1961 – 1962 ||
|-
| Kwame Nkrumah || 1962 – 1963 ||
|-
| [[Kojo Botsio]]<ref>{{cite journal |title=Ghana's Foreign Minister Speaks on Threat to International Peace and Harmony |journal=Ghana News |date=December 1964 |volume=2 |issue=11 |page=4 |url=https://books.google.com/books?id=1OHiAAAAMAAJ&q=botsio&pg=RA11-PA9 |access-date=10 February 2020 |publisher=Embassy of Ghana |location=Washington DC}}</ref> || 1963 – 1965 ||
|-
| [[Alex Quaison-Sackey]]<ref name="WAN8">{{cite book |editor1-last=Jakande |editor1-first=L. K. |title=West Africa Annual 1966 |date=1965 |publisher=James Clarke |page=77 |edition=Issue 8 |url=https://books.google.com/books?id=nRBBAQAAIAAJ&q=AMOAKO+ATTA |access-date=11 March 2020}}</ref> || 1965 – 1966 ||
|-
| rowspan=2 | [[Minister for Defence (Ghana)|Minister for Defence]] || [[Charles de Graft Dickson]]<ref name="leaders"/><ref name="GYB1961">{{cite journal |title=Ghana Year Book |journal=Ghana Year Book |date=1961 |page=11 |url=https://books.google.com/books?id=7qISAAAAIAAJ&q=Goka |access-date=2 February 2020}}</ref> || 1960 – 1961 ||
|-
| [[Kofi Baako]]<ref name="leaders"/><ref name="statesman1962"/><ref name="GhanaNewsv2i1p8">{{cite journal |title=Ghana May Supply Neighbouring Countries With Electricity |journal=Ghana News |date=6 January 1964 |volume=2 |issue=1 |page=8 |url=https://books.google.com/books?id=1OHiAAAAMAAJ&q=hans+kofi+boni&pg=RA11-PA9 |publisher=Embassy of Ghaan |location=Washington |access-date=10 February 2020}}</ref> || September 1961 – 24 February 1966 ||
|-
| rowspan=5 | [[Minister for the Interior (Ghana)|Minister for Interior]]<ref name=bidwell/> || [[Ashford Emmanuel Inkumsah]] || 1960 – 1961 ||
|-
| [[Kwaku Boateng (politician)|Kwaku Boateng]]<ref name="statesman1962"/><ref name="GYB1963">{{cite journal |title=Ghana Year Book|url=https://books.google.com/books?id=PCoUAAAAIAAJ&q=Goka |publisher=Graphic Corporation |page=17 |year=1963|access-date=2 February 2020}}</ref><br><small>(Interior and Local Government)</small> || 1961 – 1964<ref name=NYT>{{cite news |url=https://www.nytimes.com/1964/05/02/archives/article-1-no-title-106964670.html |title=Article Preview |work=New York Times Archives |access-date= 2010-06-14 |publisher= [[New York Times]] |date= May 2, 1964}}</ref> ||
|-
| [[Lawrence Rosario Abavana]] || 1964 – 1965 ||
|-
| [[Ashford Emmanuel Inkumsah]] || 1 February 1965 – 1965 ||
|-
| [[Lawrence Rosario Abavana]] || 1965 – 1966 ||
|-
| rowspan=4 | [[Minister for Finance and Economic Planning|Minister for Finance]] || [[Komla Agbeli Gbedemah]]<ref name="GYBp11">{{cite book |title=Ghana Year Book |date=1961 |publisher=Graphic Corporation |location=Accra |page=11 |url=https://books.google.com/books?id=FCsUAAAAIAAJ&q=gbedemah |access-date=8 March 2020}}</ref> || 1954 – May 1961 ||
|-
| [[Ferdinand Koblavi Dra Goka]]<ref name="statesman1962"/><ref name="GYB1963"/><br><small>(Minister for Finance and Trade)</small> || 8 May 1961<ref>{{cite book |title=Ghana Year Book |date=1962 |publisher=Graphic Corporation |location=Accra |page=206 |url=https://books.google.com/books?id=-pEfAQAAMAAJ&q=Goka |access-date=8 March 2020}}</ref> – February 1964 ||
|-
| Kwame Nkrumah || February 1964 – ? ||
|-
| [[Kwesi Amoako-Atta|K. Amoako-Atta]]<ref name="WAN8">{{cite book |editor1-last=Jakande |editor1-first=L. K. |title=West Africa Annual 1966 |date=1965 |publisher=James Clarke |page=77 |edition=Issue 8 |url=https://books.google.com/books?id=nRBBAQAAIAAJ&q=AMOAKO+ATTA |access-date=11 March 2020}}</ref> || 1965 – 1966 ||
|-
| rowspan=3| [[Attorney General of Ghana|Attorney General and Minister for Justice]] || [[Geoffrey Bing]]<ref name="bing"/><br>[[Kofi Asante Ofori-Atta|A. E. A. Ofori-Atta]]<ref name="statesman1962"/><ref name="GYBp11"/>|| 7 August 1957 – 29 August 1961<ref name="past_ags"/><br>{{circa|1962}} ||
|-
| [[George Commey Mills-Odoi]]<ref name="past_ags"/> || 30 September 1961 – 29 August 1962 ||
|-
| [[Bashiru Kwaw-Swanzy|B. E. Kwaw-Swanzy]] || 1962 – February 1966 ||
|-
| rowspan=5 | [[Minister for Health (Ghana)|Minister for Health]] || [[Lawrence Rosario Abavana]] || 1960 – 1961 ||
|-
| [[Komla Agbeli Gbedemah]] || June 1961 – ? ||
|-
| [[Ashford Emmanuel Inkumsah]]<ref name="statesman1962"/> || {{circa|1962}} ||
|-
| [[Lawrence Rosario Abavana]]<ref>{{cite journal |title=More Pay For Ghanaian Doctors |journal=Ghana News |date=March 1964 |volume=2 |issue=3 |page=10 |url=https://books.google.com/books?id=1OHiAAAAMAAJ&q=hans+kofi+boni&pg=RA11-PA9 |access-date=10 February 2020 |publisher=Embassy of Ghana |location=Washington DC}}</ref>|| 1963 – 1964<ref name=NYT/> ||
|-
| [[Osei Owusu Afriyie]]<ref name="GYB1966_20"/> || {{circa|1966}} ||
|-
| rowspan=2 | [[Minister for Local Government (Ghana)|Minister for Local Government]] || [[Kofi Asante Ofori-Atta|A.E.A. Ofori Atta]] || 6 March 1957 – ? ||
|-
| [[Mumuni Bawumia]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| rowspan=2 | [[Minister for Education (Ghana)|Minister for Education and Social Welfare]] || [[Alfred Jonas Dowuona-Hammond]]<ref name="statesman1962"/><ref name="GYB1963"/> || {{circa|1960-1964}}<ref name="GhanaUNESCO"/> ||
|-
| [[Kwaku Boateng (politician)|Kwaku Boateng]]<ref name="GhanaUNESCO"/><ref name="WAN8"/><br><small>(Science and Higher Education)</small> || 1964<ref name=NYT/> – February 1966||
|-
| rowspan=3 | Minister for Social Welfare || [[Patrick Kwame Kusi Quaidoo|P. K. K. Quaidoo]]<ref name="GYB1961"/> || {{circa|1961}} ||
|-
| [[Osei Owusu Afriyie]]<ref name="statesman1962"/><br><small>(Labour and Social Welfare)</small> || {{circa|1962}} ||
|-
| [[Susanna Al-Hassan]]<ref name="salome">{{cite web |last1=Donkor |first1=Salome |title=How Nkrumah Empowered Ghanaian Women |url=https://www.modernghana.com/news/239411/1/how-nkrumah-empowered-ghanaian-women.html |website=modernghana.com |publisher=Modern Ghana |access-date=2 February 2020 |date=18 September 2009}}</ref><br><small>(Social Welfare and Community Development)</small> || 1 February 1965 – ? ||
|-
| Minister for Labour || [[Kwaku Amoa-Awuah|K. Amoa-Awuah]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| rowspan=5 | [[Minister for Food and Agriculture (Ghana)|Minister for Agriculture]]<ref name=mofa/> || [[Francis Yao Asare]] || 1960 ||
|-
| [[Kojo Botsio]]<ref name="GYBp11"/> || 1960 – 1962 ||
|-
| [[Lawrence Rosario Abavana]]<ref name="statesman1962"/> || 1962 ||
|-
| [[Krobo Edusei]]<ref>{{cite journal |title=Ghanaians Value Friendly Relations With The United States |journal=Ghana News |date=April 1964 |volume=2 |issue=4 |page=9 |url=https://books.google.com/books?id=1OHiAAAAMAAJ&q=hans+kofi+boni&pg=RA11-PA9 |access-date=10 February 2020 |publisher=Embassy of Ghana |location=Washington DC}}</ref> || 1963 – 1965 ||
|-
| [[F. A. Jantuah]]<ref name="WAN8"/> ||1965 – 1966 ||
|-
| [[Ministry of Works and Housing (Ghana)|Minister for Works and Housing]] || [[Emmanuel Kobla Bensah]]<ref name="GYB1961"/> || 22 May 1957 – ? ||
|-
| Minister for Works || [[Emmanuel Kobla Bensah]] || 1 February 1965 –? ||
|-
| Minister for Housing || [[Francis Edward Techie-Menson|F. E. Techie-Menson]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| [[Minister for Communications (Ghana)|Minister for Construction and Communication]] || [[Emmanuel Kobla Bensah]]<ref name="statesman1962"/> || {{circa|1962}} ||
|-
| rowspan=2 | [[Minister for Trade and Industry (Ghana)|Minister for Trade]] || [[Ferdinand Koblavi Dra Goka|Ferdinand Goka]]<ref name="GYB1961"/> || 1 July 1960 – 8 May 1961 ||
|-
| [[Lawrence Rosario Abavana]] || June 1961 – ? ||
|-
| rowspan=2 | Minister for Overseas Trade || [[Osei Owusu Afriyie]] || 1965 ||
|-
| [[Kwesi Armah]]<ref name="WAN8"/> || 1965 – 24 February 1966 ||
|-
|rowspan=2| Minister for Industries || [[Krobo Edusei]]<ref name="KE-OA">{{cite book |last1=Asamoah |first1=Obed Yao |title=The Political History of Ghana (1950 - 2013). The Experience of a Non-Conformist |date=2014 |publisher=AuthorHouseUK Ltd |location=Bloomington, USA |isbn=978-1-4969-8563-7 |chapter=2: The Nkrumah Years - Reaping the Whirlwind |quote=.Krobo Edusei's appointment as Minister of Industries was revoked.}}</ref> || {{circa|1962}} ||
|-
| [[Imoru Egala]]<ref name="GYB1966_20">{{cite book |title=Ghana Year Book 1966 |date=1966 |publisher=Daily Graphic |location=Accra |page=20 |url=https://books.google.com/books?id=8C8uAQAAIAAJ&q=AMOAKO+ATTA |access-date=11 March 2020}}</ref> || 1965 ||
|-
| rowspan=2| [[Minister for Communications (Ghana)|Minister for Transport and Communications]] || [[Krobo Edusei]] || ? – ? ||
|-
| [[Alfred Jonas Dowuona-Hammond|A. J. Dowuona-Hammond]]<ref name="GYB1966_20"/> || {{circa|1966}} ||
|-
| rowspan=3 | [[Minister for Information (Ghana)|Minister for Information]]|| [[Kwaku Boateng (politician)|Kwaku Boateng]] || ? – ? ||
|-
| [[Tawia Adamafio]]<ref name="statesman1962"/><ref>{{cite magazine |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,940935,00.html |title=Ghana: Double & Deadly Jeopardy |access-date=2010-02-20 |date=1965-02-19 |magazine=[[Time (magazine)|Time]]}}</ref><br><small>(Information and Broadcasting)</small> || 1960– 1962 ||
|-
| [[Imoru Egala]]<ref>{{cite journal |title=Ghana Delegation Tours Kaiser Aluminum And Chemical Plants |journal=Ghana News |date=April 1964 |volume=2 |issue=4 |page=12 |url=https://books.google.com/books?id=1OHiAAAAMAAJ&q=egala&pg=RA11-PA9 |access-date=10 February 2020 |publisher=Embassy of Ghana |location=Washington DC}}</ref> || 1962 – 1965 ||
|-
| [[Minister for Information (Ghana)|Minister for Information and Party Propaganda]] || [[Nathaniel Azarco Welbeck]]<ref name="WAN8"/> || 1 February 1965 –? ||
|-
| Minister for Lands || [[Andrews Kwabla Puplampu|A. K. Puplampu]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| rowspan=2 | Minister for Mines and Mineral Resources || [[Lawrence Rosario Abavana]] || February 1965 – June 1965 ||
|-
| K. O. Thompson || June 1965 – February 1966 ||
|-
| Minister for Art and Culture || [[J. Benibengor Blay|J. Benibengor-Blay]]<ref>''Africa Who's Who'', London: Africa Journal for Africa Books Ltd, 1981, p. 230.</ref> || 1 February 1965 – 1966 ||
|-
| Minister for Co-operatives || [[Solomon Antwi Kwaku Bonsu|S. A. Kwaku Bonsu]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| Minister for Food and Nutrition || Joseph Kodzo || 1 February 1965 – ? ||
|-
| Minister for Fuel and Power || [[Erasmus Isaac Preko|E. I. Preko]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| Minister for Parks and Gardens || [[Edmund Nee Ocansey|E. Nee Ocansey]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| Minister for Pensions and National Insurance || A. K. Onwona-Agyeman || 1 February 1965 – ? ||
|-
|Minister for Parliamentary Affairs || [[Kofi Baako]]<ref name="GYB1961"/> || {{circa|1961}} ||
|-
|Minister for Presidential Affairs || [[Tawia Adamafio]] || 1961 – ? ||
|-
|Minister resident in Guinea || [[Stephen Allen Dzirasa]]<br>Kweku Budu-Acquah<ref name="GYB1963"/> || ? – ?<br>{{circa|1963}} ||
|-
! colspan=4 |Regional Commissioners
|-
|rowspan=2 | [[Ashanti Regional Minister|Ashanti Regional Commissioner]]|| [[Osei Owusu Afriyie]] || ? – ? ||
|-
| [[Stephen Willie Yeboah]]<ref name="GhanaNewsv2i9p9">{{cite journal |title=Ghanaian Ministers Tour USA |journal=Ghana News: Dr Kwame Nkrumah Celebrates His 55th Birthday |date=21 September 1964 |volume=2 |issue=9 |page=9 |url=https://books.google.com/books?id=1OHiAAAAMAAJ&q=hans+kofi+boni&pg=RA11-PA9 |access-date=10 February 2020}}</ref> || {{circa|1964}} ||
|-
|rowspan=2|Brong Ahafo Regional Commissioner|| [[Stephen Willie Yeboah]]<ref name="GYB1963"/> || {{circa|1963}} ||
|-
| R. O. Amoako-Atta<ref name="GhanaNewsv2i9p9"/> || {{circa|1964}} ||
|-
|Central Regional Commissioner|| [[Joseph Essilfie Hagan]]<ref name="GYB1963"/><ref name="GYBp17">{{cite journal |title=Ghana Year Book |journal=Ghana Year Book |date=1961 |page=17 |url=https://books.google.com/books?id=FCsUAAAAIAAJ&q=Korboe |access-date=2 February 2020 |publisher=Graphic Corporation}}</ref> || {{circa|1961-1964}}<ref name="GhanaNewsv2i9p9"/> ||
|-
|Eastern Regional Commissioner|| [[Emmanuel Humphrey Tettey Korboe]]<ref name="GYBp17"/> || ? – ? ||
|-
|[[Greater Accra Regional Minister|Greater Accra Regional Commissioner]] || [[Paul Tagoe|Paul Teiko Tagoe]] || ? – ? ||
|-
|Northern Regional Commissioner|| [[Emmanuel Adama Mahama]]<ref name="GhanaNewsv2i9p9"/> || {{circa|1964}} ||
|-
|Upper Regional Commissioner|| [[Ayeebo Asumda]]<ref name="GYB1963"/> || {{circa|1963-1964}}<ref name="GhanaNewsv2i9p9"/> ||
|-
|rowspan=3 | [[Volta Regional Minister|Volta Regional Commissioner]]|| [[Francis Yao Asare]]<ref name="GYBp17"/> || {{circa|1961}} ||
|-
| Hans Kofi Boni<ref name="GhanaNewsv2i9p9"/> || {{circa|1964}} ||
|-
| Joseph Kodzo<ref>{{cite journal |last1=Okine |first1=D. A. |title=2 Former RC's Jailed |journal=Daily Graphic |date=29 July 1969 |issue=5855 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=EFXmNHx3nDgC&q=hans+kofi+boni&pg=PA1 |access-date=10 February 2020 |publisher=Graphic Corporation |location=Accra}}</ref> || ||
|-
|Western Regional Commissioner|| [[John Arthur (Ghanaian politician)|John Arthur]]<ref name="GYB1963"/> || {{circa|1963-1964}}<ref name="GhanaNewsv2i9p9"/> ||
|}
== O nam kpaabahi ni ==
National Liberation Council n-daa nyɛ tuuli linjima dini ŋme n paai Ghana gomnanti dini toondana daa nyɛ Dr Kwame Nkrumah. Ghana Pirinsi ni Linjima nima n daa laɣim kpa lala Council dini daa ŋme n paagi o maa ka Ghana sabilanim daa lee niŋba nupuɣu. Zilisigu wuhiya ni ban daa niŋ niŋsim ŋɔ daa mali toɣisigu ni Britain gomnanti (PM Herold Wilson) ni United States of America (Lyndon B. Jonson). Shɛbi mali dihitabili ni bɛ daa sɔŋ la pirinsi ni linjima laɣingu ŋɔ ka bɛ tumi bɛ ni daa niŋ shɛm ŋɔ pirinla Nkrumah daa bɛ saɣiritiri silimin tinduya maranima bɛ ni yuli shɛm.
== O zɔbu, kpibu ni kuyila ==
== O maŋmaŋa biɛhigu ==
=== Gold Coast ===
Dr [[Kwame Nkrumah]] daa bola Fathia Ritzk, ŋun daa nyɛ Egypt Coptic baŋki tumtumdi kuro ni karimba kuro la. O ni daa kuli paai na lala 1957-1958 yuun' palli zaawun' yuŋ maa, Fathia ma daa zaɣisi ni o niŋ anfaani n-niŋ bi daa amiliya maa ni pirimla vunyaɣili daa mali o mi ni o bia ti kuli tinzun nira.
O mini o daa dɔɣi la bihi ata:
1. Gamal (o dɔɣim yuuni nyɛla 1959) nyɛla lahabali sabira.
2. Samia (O dɔɣim yuuni nyɛla 1960) nyɛla siyaasa nira
3. Sekou (O dɔɣim yuuni nyɛla 1963) gba nyɛla siyaasa nira.
Nkrumah lan mali bi' so:
4. Francis (O dɔɣim yuuni nyɛla 1962) ŋun bindira baŋda (Paediatrician).
Nkrumah lan mali bi'so to a maa bi'shɛba ban zaa kpalim maa ŋmɛri o la nagbankpeeni. Ŋun n-nyɛ:
5. Onsy Anwar Nathan Kwame Nkrumah ka o ma gba n-nyɛ Egypt paɣa.
6. O lahi mali bipuɣinga pahi ŋun n-nyɛ Elizabeth
=== United States ===
=== London ===
[[File:KWAME NKRUMAH - 60 Burghley Road Kentish Town London NW5 1UN.jpg|thumb|60 Burghley Road, Kentish Town, London, where Nkrumah lived when in London between 1945 and 1947]]
== O ta'ada ni sambanni nima ==
Yuuni 2010 kundi beni ka bɛ booni li "The Other Wes Moore" wuhi ya ni Nkrumah ni daa be United States, ni O daa nyɛla bi' wumsiri li n-zaŋ ti sabisabiri maa yaba saha shɛli be ni daa nyɛ saamba ban na yɔli n-kpe US tingbani puuni la.
Danny Sapani zani Nkrumah zaani n kpɛri kpɛrigu n-niŋ Netflix ninyula kpanjɔri dakulo filima shɛli be ni booni "The Crown (Season 2, episode 8 "Dear Mrs Kennedy"). Di nyɛla binshɛli din wuhiri Nkrumah mini Queen Elizabeth<ref>{{Cite web|title=Watch: Queen Elizabeth II's 1961 visit to Ghana|url=https://britishheritage.com/royals/queen-elizabeth-ghana|access-date=2022-08-09|website=British Heritage|language=en}}</ref> waa amaa niriba pam gbubi mi ni yɛli ʒee bee niŋ ʒee bahi bɛla dini.
== O tumtumsa ==
== O kundinima ==
# "Negro History: European Government in Africa", ''The Lincolnian'', 12 April 1938, p. 2 (Lincoln University, Pennsylvania) – see Special Collections and Archives, Lincoln University
# ''Ghana: The Autobiography of Kwame Nkrumah'' (1957).<nowiki>ISBN 0-901787-60-4</nowiki>
# ''Africa Must Unite'' (1963).<nowiki>ISBN 0-901787-13-2</nowiki>
# ''African Personality'' (1963)
<blockquote>
# The essence of neo-colonialism is that the State which is subject to it is, in theory, independent and has all the outward trappings of international sovereignty. In reality its economic system and thus its political policy is directed from outside. —
</blockquote>
# ''Neo-Colonialism, the Last Stage of Imperialism'' (1965)
# ''Axioms of Kwame Nkrumah'' (1967).<nowiki>ISBN 0-901787-54-X</nowiki>
# ''African Socialism Revisited'' (1967)
# ''Voice From Conakry'' (1967).<nowiki>ISBN 90-17-87027-3</nowiki>
# ''Dark Days in Ghana'' (1968).<nowiki>ISBN 0-7178-0046-6</nowiki>
# ''Handbook of Revolutionary Warfare'' (1968) – first introduction of Pan-African pellet compass.<nowiki>ISBN 0-7178-0226-4</nowiki>
# ''Consciencism: Philosophy and Ideology for De-Colonisation'' (1970).<nowiki>ISBN 0-901787-11-6</nowiki>
# ''Class Struggle in Africa'' (1970).<nowiki>ISBN 0-901787-12-4</nowiki>
# ''The Struggle Continues'' (1973).<nowiki>ISBN 0-901787-41-8</nowiki>
# ''I Speak of Freedom'' (1973).<nowiki>ISBN 0-901787-14-0</nowiki>
# ''Revolutionary Path'' (1973).<nowiki>ISBN 978-0-901787-22-4</nowiki>
== Lahi Nyama ==
== Kundivihira ==
<references responsive="" />
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:Ghana zuɣulananima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]]
1airxbxaiyrjcog3l0axilbz2inuwcr
42839
42838
2022-08-16T23:50:08Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
Link
wikitext
text/x-wiki
{{bio}}
<!--{{Infobox ninsala|image=File:Kwame Nkrumah (JFKWHP-AR6409-A).jpg|name=Dr Kwame Nkrumah|nationality=Ghana|alma mater=Lincoln University, Pennsylvania
University of Pennsylvania
London School of Economics
University College London
Gray's Inn|known for=Independence of Ghana|citizenship=Ghanaian|image caption=Dr Kwame Nkrumah, Prime Minister and President of Ghana|awards=Lenin Peace Prize yuuni 1962.|birth_date=21 September 1909|birth_place=Nkroful, Ghana|death_date=27 April 1972 (62 years)|death_place=Bucharest, Romania|party=United Gold Coast Convention, UGCC(1947–1949)
Convention People's Party, CPP(1949–1966)|spouse=Fathia Rizk|children=Gamal
Samia
Francis
Sekou}}
-->
'''[[Kwame Nkrumah]]''' nyɛla tiŋgbaŋ zuɣulana kuro zaŋ n-ti [[Ghana]]. Dr. [[Kwame Nkrumah]] PC daa nyɛla [[Ghana]] siyaasa nira.<ref>{{cite web|url=https://www.britannica.com/biography/Kwame-Nkrumah|title=Kwame Nkrumah president of Ghana|language=English|accessdate=23 April 2021|publisher=britannica.com|author=The Editors of Encyclopaedia Britannica}}</ref> Ŋuni n-daa nyɛ Prime Minister tuuli ka lahi lɛbigi [[Ghana]] zuɣulana tuuli maŋsulinsi deebu nyaaŋa. [[Ghana]] yuli n-daa na booni Gold Coast amaa O ni daa dee ti maŋsulinsi gbampiɛla nuuni naai, silimiin goli March daabaa ayɔbu, yuuni 1957 dalila. O nimmohi zaŋ chaŋ Pan African tali la zuɣu, O daa pahi ninvuɣu shɛba ban daa kpa [[Africa]] zaa naŋgbaŋyini laɣingu la. Soviet Union nim daa ti o mi kpaŋmaŋa Lenin Peace Prize yuuni 1962.
O daa chaŋla Silimiintiŋa O shikuru baŋsim yɛligibu ni siyaasa baŋsim bɔhimbu, tɔ amaa O daa bi che ninvuɣi shɛba baŋ gba daa saɣiti Africa bilichintali ni bɛ maŋsulinsi zabbu la zuɣu laɣinsi ni ʒinibu din kuli yɛn niŋ ka [[Ghana]] gba yi dabilim bandini. O ni daa niŋ yuuni pia ni ayi, O daa kpuɣila napɔŋ n-labi Gold Coast na ni O ti pili mɔli din yɛn che ka tiŋgbani maa zani di gama zuɣu. O daa kpala paati yuli booni Convention People's Party (CPP) ka di lahibali wuligi gili luɣili kam Gold coast tiŋgbani ni.
O daa lee la Prime Minister 1952 ka daa kuli gbubili hali ka [[Ghana]] daa ti deegi maŋsulinsi Britain nim nuuni March 6, 1957. Ghananima daa sabiya ka saɣiti [[Ghana]] zalikpana kundi ka daa che Dr. [[Kwame Nkrumah]] tiŋgbaŋ zuɣulana 1960.
== O piligu ni o shikuru karim baŋsim ==
Bɛ dɔɣila [[Kwame Nkrumah]] silimiin-gɔli September biɛɣu pishi ni yini dali yuuni 1909 tiŋ yuli booni [[Nkroful]], [[Gold Coast]] pumpɔŋɔ din nyɛ [[Ghana]] la nti daŋ shɛli ban daa nyɛ wahalanima ni zuɣusabilanima.<ref>{{cite web|url=https://blogs.lse.ac.uk/lsehistory/2018/10/10/kwame-nkrumah-lse/|title=Kwame Nkrumah (1909-1972) – a term at LSE|language=English|accessdate=10 October 2018|author=Sue Donnelly|publisher=blogs.lse.ac.uk}}</ref> Nkroful daa nyɛla tiŋpkaŋbila n be Nzema yaɣili, katiŋ ni southwest Gold Coast, n miri Faransi yaɣili din nyɛ [[Ivory Coast]]. O ba daa bi be daŋ maa sani dama o daa tumdi la [[Half Assini]] shɛli polo o ni daa tumdi o machɛligu tuma ni Salima hali ti kani. [[Kwame Nkrumah]] ma mini daŋ din yɛligi n daa wumso. O daa bela n-baɣaka bɛhigu o bilim ni m be tiŋkpaŋa, mɔɣini ni kuligi noli. Zaŋkpa bia yuli bolibu Kambonsi kali soli zuɣu, bɛ daa ti o la Kwame bini mali yu shɛli booni bɛ bidibsi din wuhiri ni Asibiri dali ka bɛ dɔɣi o. Yuunshɛŋa o ni daa nyɛ shikurubil' n be [[United States]], di mini bɛ daa ku mi o Francis Nwia Kofi Nkrumah, Kofi nyɛla yu shɛli bɛ ni booni bidib shɛb bɛ ni doɣi Alizimba dali. O daa taɣila o yuli maa nti [[Kwame Nkrumah]] yuuni 1945 UK m borila Kwame Maa. Ebenezer Obiri Addo ni yeli shɛm zaŋ jɛndi o bohimbu din nyɛ dahinsheli tiŋgbani zuɣulana, lala yuli maa "Nkrumah" bɛ kali soli zuɣu ka bɛ mali ntiri bia ŋun pahiri awɔi, din wuhiri ni Kwame daa gbubila lala zaashee maa o ba dundɔŋ puuni, ŋun daa mali paɣaba pam.
O ba, Opanyin Kofi Nwiana Ngolomah, ŋun daa yi Nkroful din nyɛ kambonsi bali shɛli ban nyɛ Asonanima. Lahibali nyɛbli wuhiya, ni Ngolomah daa bela [[Tarkwa-Nsueam]] n tumdi salima machɛligu daabiligim. Din pahi, Ngolomah daa nyɛla ŋun mali jilma zaŋkpa haŋkali o ni daa mali tiri ban bori saɣisigu zaŋ jɛndi kaya mini dundɔŋni bɛhigu. O daa kpila yuuni 1927.
Kwame ko n daa nyɛ o bia. O ma daa zaŋ o mi kpehi bibihi shikuru shɛli di yuli booni Catholic [[Mission]] din be Half Assin.
== O Gold Coast labbuna ==
== [[Ghana]] maŋsulinsi ==
== O Ghana toondaantali (1957-1966) ==
[[Lahabali kɔligu:Bundesarchiv B 145 Bild-F006420-0036, Bonn, Informationsminister aus Ghana.jpg|thumb|Kofi Baako (1956)]]
'''Dr. [[Kwame Nkrumah]]''' n-daa nyɛ tuuli Prime Minister ni tingbani zuɣulana tuuli zaŋ ti Ghana. Nkrumah ni daa nyɛ prime minister saha shɛli, British Gɔmnanti kpambala: [https://www.eaumf.org/ejm-blog/2018/2/15/february-13-1951-gov-sir-charles-arden-clarke-invites-nkrumah-to-form-a-government Charles Arden-Clarke] ŋun daa nya Governor-General la n-daa yi lihiri o zuɣu ni o tuuntumsa. O daa dila o tuuli Gɔmnanti tali 21 March 1952 hali ka [[Ghana]] ti deei di Maŋsulinsi. O tuuli Maŋsulinsi Gɔmnanti daa pili la 6 March 1957. Din dali ka o daa kpe o wofis ni. 1 July 1960, [[Ghana]] daa deei di Maŋsulinsi Gɔmnanti zaa gbanpela nuuni ka Nkrumah daa lɛbi [[Ghana]] tingbani zuɣulana tuuli.
[[Lahabali kɔligu:The National Archives UK - CO 1069-43-65.jpg|center|thumb|Nkrumah tuuli cabinet minister nima]]
Ban zaya (Nu' zaa zaŋ chaŋ nu' dirigu polo): J. H. Allassani, N.A. Welbeck, Kofi Asante Ofori-Atta, Ebenezer Ako-Adjei, J.E. Jantuah, Imoru Egala
Ban ʒia (Nu' zaa zaŋ chaŋ nu' dirigu polo): A. Casely-Hayford, Kojo Botsio, Kwame Nkrumah, Komla Agbeli Gbedemah, E.O. Asafu-Adjaye;
National Liberation Council, soldier Gɔmnanti n-daa bala, bani n-daa kpaai Nkrumah nam bahi yuuni 1966.
=== O Tuuli Maŋsulinsi Gɔmnanti (1957-1960) ===
{| class="wikitable" style="font-size:90%; text-align:center;"
|-
! width=250 | Nama
! width=200 | Gɔmnanti kpambala
! width=200 | Saha
! width=200 | Lahabali Ŋmahi
|-
|[[Prime Minister of Ghana|Prime Minister]] || Kwame Nkrumah || 6 March 1957 – 1 July 1960 ||
|-
|rowspan=3|[[Minister for Foreign Affairs (Ghana)|Minister for Foreign Affairs]] || Kwame Nkrumah || 6 March 1957 – 1958 ||
|-
| [[Kojo Botsio]] || 1958 – 1959 ||
|-
| [[Ebenezer Ako-Adjei]] || 1959 – 1960 ||
|-
|rowspan=3|[[Minister for Defence (Ghana)|Minister for Defence]] || [[Charles Arden-Clarke]]<ref name="leaders">{{cite web |title=MINISTER FOR DEFENCE |url=http://mod.gov.gh/mod/index.php/minister-for-defence/ |website=www.mod.gov.gh |publisher=Government of Ghana |access-date=19 March 2020}}</ref> || 1957 – 1958 ||
|-
| [[Stephen Allen Dzirasa]]<ref name="leaders"/> || 1958 – 1959 ||
|-
| Kwame Nkrumah<ref name="leaders"/> || 1959 – 1960 ||
|-
| rowspan=4| [[Minister for the Interior (Ghana)|Minister for Interior]]<ref name=bidwell>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=_4qVQK9EzdgC&q=%22Kwaku+Boateng%22+1957&pg=PA91 |title=Guide to Government Ministers: The British Empire and Successor States, 1900-72 |access-date=2010-06-14 |date=1974-02-25 |editor=R.L. Bidwell |pages=168 |publisher=Routledge |isbn=978-0-7146-3017-5}}</ref> || [[Ebenezer Ako-Adjei]] || 6 March 1957 – 1958 ||
|-
| [[Krobo Edusei]] || 1958 – 1958 ||
|-
| Kwame Nkrumah || 1958 – 1958 ||
|-
| [[Ashford Emmanuel Inkumsah]] || 1959 – 1960||
|-
| [[Minister for Finance and Economic Planning|Minister for Finance]] || [[Komla Agbeli Gbedemah]] || 1954 – May 1961<br /> ||
|-
| rowspan=2 | [[Attorney General of Ghana]] || G. M. Paterson<ref>{{cite book |title=Jubilee Ghana. A 50-year news journey thro' Graphic |date=2006 |publisher=Graphic Communications Group Ltd |location=Accra |isbn=9988-8097-8-6 |page=21 |quote=New job for Bing}}</ref> || March 1957 – August 1957||
|-
| [[Geoffrey Bing]]<ref name="bing">{{cite web |last1=Newman |first1=Kate |title=Geoffrey Henry Cecil Bing (1909 - 1977): Lawyer And Politician |url=http://www.newulsterbiography.co.uk/index.php/home/printPerson/98 |website=Dictionary of Ulster Biography |publisher=Ulster History Circle |access-date=11 September 2018}}</ref> || 7 August 1957 – 29 August 1961<ref name="past_ags">{{cite web |title=PAST MINISTERS |url=http://www.mojagd.gov.gh/past-ministers |website=Official website of the government of Ghana |publisher=[[Government of Ghana]] |access-date=11 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190609101245/http://www.mojagd.gov.gh/past-ministers |archive-date=9 June 2019 |url-status=dead }}</ref> ||
|-
| [[Minister for Health (Ghana)|Minister for Health]]|| [[J. H. Allassani]] || 6 March 1957 – ?<br /> ||
|-
| Minister for Local Government || [[Kofi Asante Ofori-Atta|A.E.A. Ofori Atta]] || 6 March 1957 – ?<br /> ||
|-
| rowspan=2 | [[Minister for Education (Ghana)|Minister for Education]] || [[John Bogolo Erzuah]] || 6 March 1957 – 22 May 1957 ||
|-
| [[C. T. Nylander]]<ref name="Jubilee Ghana 14">{{cite book |title=Jubilee Ghana - A 50-year news journey thro' Graphic |date=2006 |publisher=Graphic Communications Group Ltd |location=Accra |isbn=9988809786 |page=14}}</ref> || 22 May 1957 – 1958<ref name="GhanaUNESCO">{{cite web |title=CHAIRPERSONS OF THE GHANA NATIONAL COMMISSION FOR UNESCO |url=http://unescoghana.org/wp-content/uploads/2018/01/CHAIRPERSONS-OF-THE-GHANA-NATIONAL-COMMISSION-FOR-UNESCO.pdf |website=unescoghana.org |publisher=Ghana National Commission for UNESCO |access-date=3 February 2020 |date=2018}}</ref> ||
|-
| [[Minister for Education (Ghana)|Minister for Education and Information]] || [[Kofi Baako]]<ref name="GhanaUNESCO"/> || August 1957<ref>{{cite book |title=Jubilee Ghana. A 50-year news journey thro' Graphic |date=2006 |publisher=Graphic Communications Group Ltd |location=Accra |isbn=9988-8097-8-6 |page=19 |quote=Baako To Head New Ministry}}</ref> – 1959 ||
|-
| [[Minister for Food and Agriculture (Ghana)|Minister for Agriculture]] || [[Boahene Yeboah-Afari]]<ref name=mofa>{{cite web|title=Former Heads of MoFA|url=http://mofa.gov.gh/site/?page_id=6713|work=Official Website|publisher=Ministry of Food and Agriculture|access-date=7 August 2012}}</ref> || 6 March 1957 – 22 May 1957<br /> ||
|-
|[[Ministry of Works and Housing (Ghana)|Minister for Housing]] || [[Ashford Emmanuel Inkumsah]] || 6 March 1957 – ?<br /> ||
|-
|[[Minister for Trade and Industry (Ghana)|Minister for Trade and Labour]]<br>''(later Minister for Commerce and Industry)'' || [[Kojo Botsio]] || 6 March 1957 – 1958<br /> ||
|-
|[[Minister for Communications (Ghana)|Minister for Communications]] || [[Archie Casely-Hayford]] || 6 March 1957 – 22 May 1957 ||
|-
| rowspan=2 | [[Ministry of Works and Housing (Ghana)|Minister for Works]] || [[Nathaniel Azarco Welbeck]] || 6 March 1957 – 22 May 1957 ||
|-
| [[Emmanuel Kobla Bensah]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/>|| 22 May 1957 – ? ||
|-
| Minister for Labour, Co-operatives and Social Welfare<br>''(created in May 1957)'' || [[Francis Yao Asare]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/> || 22 May 1957 – ? ||
|-
| [[Volta Regional Minister]] || [[Ferdinand Koblavi Dra Goka|Ferdinand Goka]] || June 1959 – June 1960 ||
|-
|Minister without Portfolio || [[Lawrence Rosario Abavana]] || 6 March 1957 – ?<br /> ||
|-
| Minister without Portfolio || [[Krobo Edusei]] || 6 March 1957 – 1958<br /> ||
|-
| Minister without Portfolio || [[Kofi Baako]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/>|| 22 May 1957 – 1958 ||
|-
| Minister without Portfolio || [[Nathaniel Azarco Welbeck]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/> || 22 May1957 – ? ||
|-
| Minister without Portfolio || [[John Bogolo Erzuah]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/> || 22 May1957 – ? ||
|-
| Minister without Portfolio || [[Archie Casely-Hayford]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/> || 22 May1957 – ? ||
|-
| Minister without Portfolio || [[Boahene Yeboah-Afari]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/> || 22 May1957 – ? ||
|}
=== O Republican Gɔmnanti (1960-1966) ===
{| class="wikitable" style="font-size:90%; text-align:center;"
|-
! width=250 | Nama
! width=200 | Gɔmnanti kpambala
! width=200 | Saha
! width=200 | Lahabali Ŋmahi
|-
|[[President of Ghana|President]] || Kwame Nkrumah<ref name="statesman1962">{{cite book |editor1-last=Steinberg |editor1-first=S. H. |title=The Statesman's Year Book |date=1962 |publisher=Macmillan & Co Limited |page=512 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=pNjMDQAAQBAJ&q=tawia+adamafio+ghana+year+book+mp&pg=PA512 |access-date=2 February 2020 |chapter=Ghana 1957|isbn=9780230270916 }}</ref> || 1 July 1960 – 24 February 1966 ||
|-
| rowspan=5| [[Minister for Foreign Affairs (Ghana)|Minister for Foreign Affairs]]<ref name=bidwell/> || [[Imoru Egala]] || 1960 – 1961 ||
|-
| [[Ebenezer Ako-Adjei]]<ref name="statesman1962"/> || 1961 – 1962 ||
|-
| Kwame Nkrumah || 1962 – 1963 ||
|-
| [[Kojo Botsio]]<ref>{{cite journal |title=Ghana's Foreign Minister Speaks on Threat to International Peace and Harmony |journal=Ghana News |date=December 1964 |volume=2 |issue=11 |page=4 |url=https://books.google.com/books?id=1OHiAAAAMAAJ&q=botsio&pg=RA11-PA9 |access-date=10 February 2020 |publisher=Embassy of Ghana |location=Washington DC}}</ref> || 1963 – 1965 ||
|-
| [[Alex Quaison-Sackey]]<ref name="WAN8">{{cite book |editor1-last=Jakande |editor1-first=L. K. |title=West Africa Annual 1966 |date=1965 |publisher=James Clarke |page=77 |edition=Issue 8 |url=https://books.google.com/books?id=nRBBAQAAIAAJ&q=AMOAKO+ATTA |access-date=11 March 2020}}</ref> || 1965 – 1966 ||
|-
| rowspan=2 | [[Minister for Defence (Ghana)|Minister for Defence]] || [[Charles de Graft Dickson]]<ref name="leaders"/><ref name="GYB1961">{{cite journal |title=Ghana Year Book |journal=Ghana Year Book |date=1961 |page=11 |url=https://books.google.com/books?id=7qISAAAAIAAJ&q=Goka |access-date=2 February 2020}}</ref> || 1960 – 1961 ||
|-
| [[Kofi Baako]]<ref name="leaders"/><ref name="statesman1962"/><ref name="GhanaNewsv2i1p8">{{cite journal |title=Ghana May Supply Neighbouring Countries With Electricity |journal=Ghana News |date=6 January 1964 |volume=2 |issue=1 |page=8 |url=https://books.google.com/books?id=1OHiAAAAMAAJ&q=hans+kofi+boni&pg=RA11-PA9 |publisher=Embassy of Ghaan |location=Washington |access-date=10 February 2020}}</ref> || September 1961 – 24 February 1966 ||
|-
| rowspan=5 | [[Minister for the Interior (Ghana)|Minister for Interior]]<ref name=bidwell/> || [[Ashford Emmanuel Inkumsah]] || 1960 – 1961 ||
|-
| [[Kwaku Boateng (politician)|Kwaku Boateng]]<ref name="statesman1962"/><ref name="GYB1963">{{cite journal |title=Ghana Year Book|url=https://books.google.com/books?id=PCoUAAAAIAAJ&q=Goka |publisher=Graphic Corporation |page=17 |year=1963|access-date=2 February 2020}}</ref><br><small>(Interior and Local Government)</small> || 1961 – 1964<ref name=NYT>{{cite news |url=https://www.nytimes.com/1964/05/02/archives/article-1-no-title-106964670.html |title=Article Preview |work=New York Times Archives |access-date= 2010-06-14 |publisher= [[New York Times]] |date= May 2, 1964}}</ref> ||
|-
| [[Lawrence Rosario Abavana]] || 1964 – 1965 ||
|-
| [[Ashford Emmanuel Inkumsah]] || 1 February 1965 – 1965 ||
|-
| [[Lawrence Rosario Abavana]] || 1965 – 1966 ||
|-
| rowspan=4 | [[Minister for Finance and Economic Planning|Minister for Finance]] || [[Komla Agbeli Gbedemah]]<ref name="GYBp11">{{cite book |title=Ghana Year Book |date=1961 |publisher=Graphic Corporation |location=Accra |page=11 |url=https://books.google.com/books?id=FCsUAAAAIAAJ&q=gbedemah |access-date=8 March 2020}}</ref> || 1954 – May 1961 ||
|-
| [[Ferdinand Koblavi Dra Goka]]<ref name="statesman1962"/><ref name="GYB1963"/><br><small>(Minister for Finance and Trade)</small> || 8 May 1961<ref>{{cite book |title=Ghana Year Book |date=1962 |publisher=Graphic Corporation |location=Accra |page=206 |url=https://books.google.com/books?id=-pEfAQAAMAAJ&q=Goka |access-date=8 March 2020}}</ref> – February 1964 ||
|-
| Kwame Nkrumah || February 1964 – ? ||
|-
| [[Kwesi Amoako-Atta|K. Amoako-Atta]]<ref name="WAN8">{{cite book |editor1-last=Jakande |editor1-first=L. K. |title=West Africa Annual 1966 |date=1965 |publisher=James Clarke |page=77 |edition=Issue 8 |url=https://books.google.com/books?id=nRBBAQAAIAAJ&q=AMOAKO+ATTA |access-date=11 March 2020}}</ref> || 1965 – 1966 ||
|-
| rowspan=3| [[Attorney General of Ghana|Attorney General and Minister for Justice]] || [[Geoffrey Bing]]<ref name="bing"/><br>[[Kofi Asante Ofori-Atta|A. E. A. Ofori-Atta]]<ref name="statesman1962"/><ref name="GYBp11"/>|| 7 August 1957 – 29 August 1961<ref name="past_ags"/><br>{{circa|1962}} ||
|-
| [[George Commey Mills-Odoi]]<ref name="past_ags"/> || 30 September 1961 – 29 August 1962 ||
|-
| [[Bashiru Kwaw-Swanzy|B. E. Kwaw-Swanzy]] || 1962 – February 1966 ||
|-
| rowspan=5 | [[Minister for Health (Ghana)|Minister for Health]] || [[Lawrence Rosario Abavana]] || 1960 – 1961 ||
|-
| [[Komla Agbeli Gbedemah]] || June 1961 – ? ||
|-
| [[Ashford Emmanuel Inkumsah]]<ref name="statesman1962"/> || {{circa|1962}} ||
|-
| [[Lawrence Rosario Abavana]]<ref>{{cite journal |title=More Pay For Ghanaian Doctors |journal=Ghana News |date=March 1964 |volume=2 |issue=3 |page=10 |url=https://books.google.com/books?id=1OHiAAAAMAAJ&q=hans+kofi+boni&pg=RA11-PA9 |access-date=10 February 2020 |publisher=Embassy of Ghana |location=Washington DC}}</ref>|| 1963 – 1964<ref name=NYT/> ||
|-
| [[Osei Owusu Afriyie]]<ref name="GYB1966_20"/> || {{circa|1966}} ||
|-
| rowspan=2 | [[Minister for Local Government (Ghana)|Minister for Local Government]] || [[Kofi Asante Ofori-Atta|A.E.A. Ofori Atta]] || 6 March 1957 – ? ||
|-
| [[Mumuni Bawumia]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| rowspan=2 | [[Minister for Education (Ghana)|Minister for Education and Social Welfare]] || [[Alfred Jonas Dowuona-Hammond]]<ref name="statesman1962"/><ref name="GYB1963"/> || {{circa|1960-1964}}<ref name="GhanaUNESCO"/> ||
|-
| [[Kwaku Boateng (politician)|Kwaku Boateng]]<ref name="GhanaUNESCO"/><ref name="WAN8"/><br><small>(Science and Higher Education)</small> || 1964<ref name=NYT/> – February 1966||
|-
| rowspan=3 | Minister for Social Welfare || [[Patrick Kwame Kusi Quaidoo|P. K. K. Quaidoo]]<ref name="GYB1961"/> || {{circa|1961}} ||
|-
| [[Osei Owusu Afriyie]]<ref name="statesman1962"/><br><small>(Labour and Social Welfare)</small> || {{circa|1962}} ||
|-
| [[Susanna Al-Hassan]]<ref name="salome">{{cite web |last1=Donkor |first1=Salome |title=How Nkrumah Empowered Ghanaian Women |url=https://www.modernghana.com/news/239411/1/how-nkrumah-empowered-ghanaian-women.html |website=modernghana.com |publisher=Modern Ghana |access-date=2 February 2020 |date=18 September 2009}}</ref><br><small>(Social Welfare and Community Development)</small> || 1 February 1965 – ? ||
|-
| Minister for Labour || [[Kwaku Amoa-Awuah|K. Amoa-Awuah]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| rowspan=5 | [[Minister for Food and Agriculture (Ghana)|Minister for Agriculture]]<ref name=mofa/> || [[Francis Yao Asare]] || 1960 ||
|-
| [[Kojo Botsio]]<ref name="GYBp11"/> || 1960 – 1962 ||
|-
| [[Lawrence Rosario Abavana]]<ref name="statesman1962"/> || 1962 ||
|-
| [[Krobo Edusei]]<ref>{{cite journal |title=Ghanaians Value Friendly Relations With The United States |journal=Ghana News |date=April 1964 |volume=2 |issue=4 |page=9 |url=https://books.google.com/books?id=1OHiAAAAMAAJ&q=hans+kofi+boni&pg=RA11-PA9 |access-date=10 February 2020 |publisher=Embassy of Ghana |location=Washington DC}}</ref> || 1963 – 1965 ||
|-
| [[F. A. Jantuah]]<ref name="WAN8"/> ||1965 – 1966 ||
|-
| [[Ministry of Works and Housing (Ghana)|Minister for Works and Housing]] || [[Emmanuel Kobla Bensah]]<ref name="GYB1961"/> || 22 May 1957 – ? ||
|-
| Minister for Works || [[Emmanuel Kobla Bensah]] || 1 February 1965 –? ||
|-
| Minister for Housing || [[Francis Edward Techie-Menson|F. E. Techie-Menson]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| [[Minister for Communications (Ghana)|Minister for Construction and Communication]] || [[Emmanuel Kobla Bensah]]<ref name="statesman1962"/> || {{circa|1962}} ||
|-
| rowspan=2 | [[Minister for Trade and Industry (Ghana)|Minister for Trade]] || [[Ferdinand Koblavi Dra Goka|Ferdinand Goka]]<ref name="GYB1961"/> || 1 July 1960 – 8 May 1961 ||
|-
| [[Lawrence Rosario Abavana]] || June 1961 – ? ||
|-
| rowspan=2 | Minister for Overseas Trade || [[Osei Owusu Afriyie]] || 1965 ||
|-
| [[Kwesi Armah]]<ref name="WAN8"/> || 1965 – 24 February 1966 ||
|-
|rowspan=2| Minister for Industries || [[Krobo Edusei]]<ref name="KE-OA">{{cite book |last1=Asamoah |first1=Obed Yao |title=The Political History of Ghana (1950 - 2013). The Experience of a Non-Conformist |date=2014 |publisher=AuthorHouseUK Ltd |location=Bloomington, USA |isbn=978-1-4969-8563-7 |chapter=2: The Nkrumah Years - Reaping the Whirlwind |quote=.Krobo Edusei's appointment as Minister of Industries was revoked.}}</ref> || {{circa|1962}} ||
|-
| [[Imoru Egala]]<ref name="GYB1966_20">{{cite book |title=Ghana Year Book 1966 |date=1966 |publisher=Daily Graphic |location=Accra |page=20 |url=https://books.google.com/books?id=8C8uAQAAIAAJ&q=AMOAKO+ATTA |access-date=11 March 2020}}</ref> || 1965 ||
|-
| rowspan=2| [[Minister for Communications (Ghana)|Minister for Transport and Communications]] || [[Krobo Edusei]] || ? – ? ||
|-
| [[Alfred Jonas Dowuona-Hammond|A. J. Dowuona-Hammond]]<ref name="GYB1966_20"/> || {{circa|1966}} ||
|-
| rowspan=3 | [[Minister for Information (Ghana)|Minister for Information]]|| [[Kwaku Boateng (politician)|Kwaku Boateng]] || ? – ? ||
|-
| [[Tawia Adamafio]]<ref name="statesman1962"/><ref>{{cite magazine |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,940935,00.html |title=Ghana: Double & Deadly Jeopardy |access-date=2010-02-20 |date=1965-02-19 |magazine=[[Time (magazine)|Time]]}}</ref><br><small>(Information and Broadcasting)</small> || 1960– 1962 ||
|-
| [[Imoru Egala]]<ref>{{cite journal |title=Ghana Delegation Tours Kaiser Aluminum And Chemical Plants |journal=Ghana News |date=April 1964 |volume=2 |issue=4 |page=12 |url=https://books.google.com/books?id=1OHiAAAAMAAJ&q=egala&pg=RA11-PA9 |access-date=10 February 2020 |publisher=Embassy of Ghana |location=Washington DC}}</ref> || 1962 – 1965 ||
|-
| [[Minister for Information (Ghana)|Minister for Information and Party Propaganda]] || [[Nathaniel Azarco Welbeck]]<ref name="WAN8"/> || 1 February 1965 –? ||
|-
| Minister for Lands || [[Andrews Kwabla Puplampu|A. K. Puplampu]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| rowspan=2 | Minister for Mines and Mineral Resources || [[Lawrence Rosario Abavana]] || February 1965 – June 1965 ||
|-
| K. O. Thompson || June 1965 – February 1966 ||
|-
| Minister for Art and Culture || [[J. Benibengor Blay|J. Benibengor-Blay]]<ref>''Africa Who's Who'', London: Africa Journal for Africa Books Ltd, 1981, p. 230.</ref> || 1 February 1965 – 1966 ||
|-
| Minister for Co-operatives || [[Solomon Antwi Kwaku Bonsu|S. A. Kwaku Bonsu]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| Minister for Food and Nutrition || Joseph Kodzo || 1 February 1965 – ? ||
|-
| Minister for Fuel and Power || [[Erasmus Isaac Preko|E. I. Preko]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| Minister for Parks and Gardens || [[Edmund Nee Ocansey|E. Nee Ocansey]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| Minister for Pensions and National Insurance || A. K. Onwona-Agyeman || 1 February 1965 – ? ||
|-
|Minister for Parliamentary Affairs || [[Kofi Baako]]<ref name="GYB1961"/> || {{circa|1961}} ||
|-
|Minister for Presidential Affairs || [[Tawia Adamafio]] || 1961 – ? ||
|-
|Minister resident in Guinea || [[Stephen Allen Dzirasa]]<br>Kweku Budu-Acquah<ref name="GYB1963"/> || ? – ?<br>{{circa|1963}} ||
|-
! colspan=4 |Regional Commissioners
|-
|rowspan=2 | [[Ashanti Regional Minister|Ashanti Regional Commissioner]]|| [[Osei Owusu Afriyie]] || ? – ? ||
|-
| [[Stephen Willie Yeboah]]<ref name="GhanaNewsv2i9p9">{{cite journal |title=Ghanaian Ministers Tour USA |journal=Ghana News: Dr Kwame Nkrumah Celebrates His 55th Birthday |date=21 September 1964 |volume=2 |issue=9 |page=9 |url=https://books.google.com/books?id=1OHiAAAAMAAJ&q=hans+kofi+boni&pg=RA11-PA9 |access-date=10 February 2020}}</ref> || {{circa|1964}} ||
|-
|rowspan=2|Brong Ahafo Regional Commissioner|| [[Stephen Willie Yeboah]]<ref name="GYB1963"/> || {{circa|1963}} ||
|-
| R. O. Amoako-Atta<ref name="GhanaNewsv2i9p9"/> || {{circa|1964}} ||
|-
|Central Regional Commissioner|| [[Joseph Essilfie Hagan]]<ref name="GYB1963"/><ref name="GYBp17">{{cite journal |title=Ghana Year Book |journal=Ghana Year Book |date=1961 |page=17 |url=https://books.google.com/books?id=FCsUAAAAIAAJ&q=Korboe |access-date=2 February 2020 |publisher=Graphic Corporation}}</ref> || {{circa|1961-1964}}<ref name="GhanaNewsv2i9p9"/> ||
|-
|Eastern Regional Commissioner|| [[Emmanuel Humphrey Tettey Korboe]]<ref name="GYBp17"/> || ? – ? ||
|-
|[[Greater Accra Regional Minister|Greater Accra Regional Commissioner]] || [[Paul Tagoe|Paul Teiko Tagoe]] || ? – ? ||
|-
|Northern Regional Commissioner|| [[Emmanuel Adama Mahama]]<ref name="GhanaNewsv2i9p9"/> || {{circa|1964}} ||
|-
|Upper Regional Commissioner|| [[Ayeebo Asumda]]<ref name="GYB1963"/> || {{circa|1963-1964}}<ref name="GhanaNewsv2i9p9"/> ||
|-
|rowspan=3 | [[Volta Regional Minister|Volta Regional Commissioner]]|| [[Francis Yao Asare]]<ref name="GYBp17"/> || {{circa|1961}} ||
|-
| Hans Kofi Boni<ref name="GhanaNewsv2i9p9"/> || {{circa|1964}} ||
|-
| Joseph Kodzo<ref>{{cite journal |last1=Okine |first1=D. A. |title=2 Former RC's Jailed |journal=Daily Graphic |date=29 July 1969 |issue=5855 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=EFXmNHx3nDgC&q=hans+kofi+boni&pg=PA1 |access-date=10 February 2020 |publisher=Graphic Corporation |location=Accra}}</ref> || ||
|-
|Western Regional Commissioner|| [[John Arthur (Ghanaian politician)|John Arthur]]<ref name="GYB1963"/> || {{circa|1963-1964}}<ref name="GhanaNewsv2i9p9"/> ||
|}
== O nam kpaabahi ni ==
National Liberation Council n-daa nyɛ tuuli linjima dini ŋme n paai Ghana gomnanti dini toondana daa nyɛ Dr Kwame Nkrumah. Ghana Pirinsi ni Linjima nima n daa laɣim kpa lala Council dini daa ŋme n paagi o maa ka Ghana sabilanim daa lee niŋba nupuɣu. Zilisigu wuhiya ni ban daa niŋ niŋsim ŋɔ daa mali toɣisigu ni Britain gomnanti (PM Herold Wilson) ni United States of America (Lyndon B. Jonson). Shɛbi mali dihitabili ni bɛ daa sɔŋ la pirinsi ni linjima laɣingu ŋɔ ka bɛ tumi bɛ ni daa niŋ shɛm ŋɔ pirinla Nkrumah daa bɛ saɣiritiri silimin tinduya maranima bɛ ni yuli shɛm.
== O zɔbu, kpibu ni kuyila ==
== O maŋmaŋa biɛhigu ==
=== Gold Coast ===
Dr [[Kwame Nkrumah]] daa bola Fathia Ritzk, ŋun daa nyɛ Egypt Coptic baŋki tumtumdi kuro ni karimba kuro la. O ni daa kuli paai na lala 1957-1958 yuun' palli zaawun' yuŋ maa, Fathia ma daa zaɣisi ni o niŋ anfaani n-niŋ bi daa amiliya maa ni pirimla vunyaɣili daa mali o mi ni o bia ti kuli tinzun nira.
O mini o daa dɔɣi la bihi ata:
1. Gamal (o dɔɣim yuuni nyɛla 1959) nyɛla lahabali sabira.
2. Samia (O dɔɣim yuuni nyɛla 1960) nyɛla siyaasa nira
3. Sekou (O dɔɣim yuuni nyɛla 1963) gba nyɛla siyaasa nira.
Nkrumah lan mali bi' so:
4. Francis (O dɔɣim yuuni nyɛla 1962) ŋun bindira baŋda (Paediatrician).
Nkrumah lan mali bi'so to a maa bi'shɛba ban zaa kpalim maa ŋmɛri o la nagbankpeeni. Ŋun n-nyɛ:
5. Onsy Anwar Nathan Kwame Nkrumah ka o ma gba n-nyɛ Egypt paɣa.
6. O lahi mali bipuɣinga pahi ŋun n-nyɛ Elizabeth
=== United States ===
=== London ===
[[File:KWAME NKRUMAH - 60 Burghley Road Kentish Town London NW5 1UN.jpg|thumb|60 Burghley Road, Kentish Town, London, where Nkrumah lived when in London between 1945 and 1947]]
== O ta'ada ni sambanni nima ==
Yuuni 2010 kundi beni ka bɛ booni li "The Other Wes Moore" wuhi ya ni Nkrumah ni daa be United States, ni O daa nyɛla bi' wumsiri li n-zaŋ ti sabisabiri maa yaba saha shɛli be ni daa nyɛ saamba ban na yɔli n-kpe US tingbani puuni la.
Danny Sapani zani Nkrumah zaani n kpɛri kpɛrigu n-niŋ Netflix ninyula kpanjɔri dakulo filima shɛli be ni booni "The Crown (Season 2, episode 8 "Dear Mrs Kennedy"). Di nyɛla binshɛli din wuhiri Nkrumah mini Queen Elizabeth<ref>{{Cite web|title=Watch: Queen Elizabeth II's 1961 visit to Ghana|url=https://britishheritage.com/royals/queen-elizabeth-ghana|access-date=2022-08-09|website=British Heritage|language=en}}</ref> waa amaa niriba pam gbubi mi ni yɛli ʒee bee niŋ ʒee bahi bɛla dini.
== O tumtumsa ==
== O kundinima ==
# "Negro History: European Government in Africa", ''The Lincolnian'', 12 April 1938, p. 2 (Lincoln University, Pennsylvania) – see Special Collections and Archives, Lincoln University
# ''Ghana: The Autobiography of Kwame Nkrumah'' (1957).<nowiki>ISBN 0-901787-60-4</nowiki>
# ''Africa Must Unite'' (1963).<nowiki>ISBN 0-901787-13-2</nowiki>
# ''African Personality'' (1963)
<blockquote>
# The essence of neo-colonialism is that the State which is subject to it is, in theory, independent and has all the outward trappings of international sovereignty. In reality its economic system and thus its political policy is directed from outside. —
</blockquote>
# ''Neo-Colonialism, the Last Stage of Imperialism'' (1965)
# ''Axioms of Kwame Nkrumah'' (1967).<nowiki>ISBN 0-901787-54-X</nowiki>
# ''African Socialism Revisited'' (1967)
# ''Voice From Conakry'' (1967).<nowiki>ISBN 90-17-87027-3</nowiki>
# ''Dark Days in Ghana'' (1968).<nowiki>ISBN 0-7178-0046-6</nowiki>
# ''Handbook of Revolutionary Warfare'' (1968) – first introduction of Pan-African pellet compass.<nowiki>ISBN 0-7178-0226-4</nowiki>
# ''Consciencism: Philosophy and Ideology for De-Colonisation'' (1970).<nowiki>ISBN 0-901787-11-6</nowiki>
# ''Class Struggle in Africa'' (1970).<nowiki>ISBN 0-901787-12-4</nowiki>
# ''The Struggle Continues'' (1973).<nowiki>ISBN 0-901787-41-8</nowiki>
# ''I Speak of Freedom'' (1973).<nowiki>ISBN 0-901787-14-0</nowiki>
# ''Revolutionary Path'' (1973).<nowiki>ISBN 978-0-901787-22-4</nowiki>
== Lahi Nyama ==
== Kundivihira ==
<references responsive="" />
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:Ghana zuɣulananima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]]
0w5usgzh5f35h4z7jdrcz23cimkvsth
42840
42839
2022-08-16T23:51:43Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
Link
wikitext
text/x-wiki
{{bio}}
<!--{{Infobox ninsala|image=File:Kwame Nkrumah (JFKWHP-AR6409-A).jpg|name=Dr Kwame Nkrumah|nationality=Ghana|alma mater=Lincoln University, Pennsylvania
University of Pennsylvania
London School of Economics
University College London
Gray's Inn|known for=Independence of Ghana|citizenship=Ghanaian|image caption=Dr Kwame Nkrumah, Prime Minister and President of Ghana|awards=Lenin Peace Prize yuuni 1962.|birth_date=21 September 1909|birth_place=Nkroful, Ghana|death_date=27 April 1972 (62 years)|death_place=Bucharest, Romania|party=United Gold Coast Convention, UGCC(1947–1949)
Convention People's Party, CPP(1949–1966)|spouse=Fathia Rizk|children=Gamal
Samia
Francis
Sekou}}
-->
'''[[Kwame Nkrumah]]''' nyɛla tiŋgbaŋ zuɣulana kuro zaŋ n-ti [[Ghana]]. Dr. [[Kwame Nkrumah]] PC daa nyɛla [[Ghana]] siyaasa nira.<ref>{{cite web|url=https://www.britannica.com/biography/Kwame-Nkrumah|title=Kwame Nkrumah president of Ghana|language=English|accessdate=23 April 2021|publisher=britannica.com|author=The Editors of Encyclopaedia Britannica}}</ref> Ŋuni n-daa nyɛ Prime Minister tuuli ka lahi lɛbigi [[Ghana]] zuɣulana tuuli maŋsulinsi deebu nyaaŋa. [[Ghana]] yuli n-daa na booni Gold Coast amaa O ni daa dee ti maŋsulinsi gbampiɛla nuuni naai, silimiin goli March daabaa ayɔbu, yuuni 1957 dalila. O nimmohi zaŋ chaŋ Pan African tali la zuɣu, O daa pahi ninvuɣu shɛba ban daa kpa [[Africa]] zaa naŋgbaŋyini laɣingu la. Soviet Union nim daa ti o mi kpaŋmaŋa Lenin Peace Prize yuuni 1962.
O daa chaŋla Silimiintiŋa O shikuru baŋsim yɛligibu ni siyaasa baŋsim bɔhimbu, tɔ amaa O daa bi che ninvuɣi shɛba baŋ gba daa saɣiti Africa bilichintali ni bɛ maŋsulinsi zabbu la zuɣu laɣinsi ni ʒinibu din kuli yɛn niŋ ka [[Ghana]] gba yi dabilim bandini. O ni daa niŋ yuuni pia ni ayi, O daa kpuɣila napɔŋ n-labi Gold Coast na ni O ti pili mɔli din yɛn che ka tiŋgbani maa zani di gama zuɣu. O daa kpala paati yuli booni Convention People's Party (CPP) ka di lahibali wuligi gili luɣili kam Gold coast tiŋgbani ni.
O daa lee la Prime Minister 1952 ka daa kuli gbubili hali ka [[Ghana]] daa ti deegi maŋsulinsi Britain nim nuuni March 6, 1957. Ghananima daa sabiya ka saɣiti [[Ghana]] zalikpana kundi ka daa che Dr. [[Kwame Nkrumah]] tiŋgbaŋ zuɣulana 1960.
== O piligu ni o shikuru karim baŋsim ==
Bɛ dɔɣila [[Kwame Nkrumah]] silimiin-gɔli September biɛɣu pishi ni yini dali yuuni 1909 tiŋ yuli booni [[Nkroful]], [[Gold Coast]] pumpɔŋɔ din nyɛ [[Ghana]] la nti daŋ shɛli ban daa nyɛ wahalanima ni zuɣusabilanima.<ref>{{cite web|url=https://blogs.lse.ac.uk/lsehistory/2018/10/10/kwame-nkrumah-lse/|title=Kwame Nkrumah (1909-1972) – a term at LSE|language=English|accessdate=10 October 2018|author=Sue Donnelly|publisher=blogs.lse.ac.uk}}</ref> Nkroful daa nyɛla tiŋpkaŋbila n be Nzema yaɣili, katiŋ ni southwest Gold Coast, n miri Faransi yaɣili din nyɛ [[Ivory Coast]]. O ba daa bi be daŋ maa sani dama o daa tumdi la [[Half Assini]] shɛli polo o ni daa tumdi o machɛligu tuma ni Salima hali ti kani. [[Kwame Nkrumah]] ma mini daŋ din yɛligi n daa wumso. O daa bela n-baɣaka bɛhigu o bilim ni m be tiŋkpaŋa, mɔɣini ni kuligi noli. Zaŋkpa bia yuli bolibu Kambonsi kali soli zuɣu, bɛ daa ti o la Kwame bini mali yu shɛli booni bɛ bidibsi din wuhiri ni Asibiri dali ka bɛ dɔɣi o. Yuunshɛŋa o ni daa nyɛ shikurubil' n be [[United States]], di mini bɛ daa ku mi o Francis Nwia Kofi Nkrumah, Kofi nyɛla yu shɛli bɛ ni booni bidib shɛb bɛ ni doɣi Alizimba dali. O daa taɣila o yuli maa nti [[Kwame Nkrumah]] yuuni 1945 UK m borila Kwame Maa. Ebenezer Obiri Addo ni yeli shɛm zaŋ jɛndi o bohimbu din nyɛ dahinsheli tiŋgbani zuɣulana, lala yuli maa "Nkrumah" bɛ kali soli zuɣu ka bɛ mali ntiri bia ŋun pahiri awɔi, din wuhiri ni Kwame daa gbubila lala zaashee maa o ba dundɔŋ puuni, ŋun daa mali paɣaba pam.
O ba, Opanyin Kofi Nwiana Ngolomah, ŋun daa yi Nkroful din nyɛ kambonsi bali shɛli ban nyɛ Asonanima. Lahibali nyɛbli wuhiya, ni Ngolomah daa bela [[Tarkwa-Nsueam]] n tumdi salima machɛligu daabiligim. Din pahi, Ngolomah daa nyɛla ŋun mali jilma zaŋkpa haŋkali o ni daa mali tiri ban bori saɣisigu zaŋ jɛndi kaya mini dundɔŋni bɛhigu. O daa kpila yuuni 1927.
Kwame ko n daa nyɛ o bia. O ma daa zaŋ o mi kpehi bibihi shikuru shɛli di yuli booni Catholic [[Mission]] din be Half Assin.
== O Gold Coast labbuna ==
== [[Ghana]] maŋsulinsi ==
== O Ghana toondaantali (1957-1966) ==
[[Lahabali kɔligu:Bundesarchiv B 145 Bild-F006420-0036, Bonn, Informationsminister aus Ghana.jpg|thumb|Kofi Baako (1956)]]
'''Dr. [[Kwame Nkrumah]]''' n-daa nyɛ tuuli Prime Minister ni tingbani zuɣulana tuuli zaŋ ti Ghana. Nkrumah ni daa nyɛ prime minister saha shɛli, British Gɔmnanti kpambala: [https://www.eaumf.org/ejm-blog/2018/2/15/february-13-1951-gov-sir-charles-arden-clarke-invites-nkrumah-to-form-a-government Charles Arden-Clarke] ŋun daa nya Governor-General la n-daa yi lihiri o zuɣu ni o tuuntumsa. O daa dila o tuuli Gɔmnanti tali 21 March 1952 hali ka [[Ghana]] ti deei di Maŋsulinsi. O tuuli Maŋsulinsi Gɔmnanti daa pili la 6 March 1957. Din dali ka o daa kpe o wofis ni. 1 July 1960, [[Ghana]] daa deei di Maŋsulinsi Gɔmnanti zaa gbanpela nuuni ka Nkrumah daa lɛbi [[Ghana]] tingbani zuɣulana tuuli.
[[Lahabali kɔligu:The National Archives UK - CO 1069-43-65.jpg|center|thumb|Nkrumah tuuli cabinet minister nima]]
Ban zaya (Nu' zaa zaŋ chaŋ nu' dirigu polo): J. H. Allassani, N.A. Welbeck, Kofi Asante Ofori-Atta, Ebenezer Ako-Adjei, J.E. Jantuah, Imoru Egala
Ban ʒia (Nu' zaa zaŋ chaŋ nu' dirigu polo): A. Casely-Hayford, Kojo Botsio, [[Kwame Nkrumah]], Komla Agbeli Gbedemah, E.O. Asafu-Adjaye;
National Liberation Council, soldier Gɔmnanti n-daa bala, bani n-daa kpaai Nkrumah nam bahi yuuni 1966.
=== O Tuuli Maŋsulinsi Gɔmnanti (1957-1960) ===
{| class="wikitable" style="font-size:90%; text-align:center;"
|-
! width=250 | Nama
! width=200 | Gɔmnanti kpambala
! width=200 | Saha
! width=200 | Lahabali Ŋmahi
|-
|[[Prime Minister of Ghana|Prime Minister]] || Kwame Nkrumah || 6 March 1957 – 1 July 1960 ||
|-
|rowspan=3|[[Minister for Foreign Affairs (Ghana)|Minister for Foreign Affairs]] || Kwame Nkrumah || 6 March 1957 – 1958 ||
|-
| [[Kojo Botsio]] || 1958 – 1959 ||
|-
| [[Ebenezer Ako-Adjei]] || 1959 – 1960 ||
|-
|rowspan=3|[[Minister for Defence (Ghana)|Minister for Defence]] || [[Charles Arden-Clarke]]<ref name="leaders">{{cite web |title=MINISTER FOR DEFENCE |url=http://mod.gov.gh/mod/index.php/minister-for-defence/ |website=www.mod.gov.gh |publisher=Government of Ghana |access-date=19 March 2020}}</ref> || 1957 – 1958 ||
|-
| [[Stephen Allen Dzirasa]]<ref name="leaders"/> || 1958 – 1959 ||
|-
| Kwame Nkrumah<ref name="leaders"/> || 1959 – 1960 ||
|-
| rowspan=4| [[Minister for the Interior (Ghana)|Minister for Interior]]<ref name=bidwell>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=_4qVQK9EzdgC&q=%22Kwaku+Boateng%22+1957&pg=PA91 |title=Guide to Government Ministers: The British Empire and Successor States, 1900-72 |access-date=2010-06-14 |date=1974-02-25 |editor=R.L. Bidwell |pages=168 |publisher=Routledge |isbn=978-0-7146-3017-5}}</ref> || [[Ebenezer Ako-Adjei]] || 6 March 1957 – 1958 ||
|-
| [[Krobo Edusei]] || 1958 – 1958 ||
|-
| Kwame Nkrumah || 1958 – 1958 ||
|-
| [[Ashford Emmanuel Inkumsah]] || 1959 – 1960||
|-
| [[Minister for Finance and Economic Planning|Minister for Finance]] || [[Komla Agbeli Gbedemah]] || 1954 – May 1961<br /> ||
|-
| rowspan=2 | [[Attorney General of Ghana]] || G. M. Paterson<ref>{{cite book |title=Jubilee Ghana. A 50-year news journey thro' Graphic |date=2006 |publisher=Graphic Communications Group Ltd |location=Accra |isbn=9988-8097-8-6 |page=21 |quote=New job for Bing}}</ref> || March 1957 – August 1957||
|-
| [[Geoffrey Bing]]<ref name="bing">{{cite web |last1=Newman |first1=Kate |title=Geoffrey Henry Cecil Bing (1909 - 1977): Lawyer And Politician |url=http://www.newulsterbiography.co.uk/index.php/home/printPerson/98 |website=Dictionary of Ulster Biography |publisher=Ulster History Circle |access-date=11 September 2018}}</ref> || 7 August 1957 – 29 August 1961<ref name="past_ags">{{cite web |title=PAST MINISTERS |url=http://www.mojagd.gov.gh/past-ministers |website=Official website of the government of Ghana |publisher=[[Government of Ghana]] |access-date=11 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190609101245/http://www.mojagd.gov.gh/past-ministers |archive-date=9 June 2019 |url-status=dead }}</ref> ||
|-
| [[Minister for Health (Ghana)|Minister for Health]]|| [[J. H. Allassani]] || 6 March 1957 – ?<br /> ||
|-
| Minister for Local Government || [[Kofi Asante Ofori-Atta|A.E.A. Ofori Atta]] || 6 March 1957 – ?<br /> ||
|-
| rowspan=2 | [[Minister for Education (Ghana)|Minister for Education]] || [[John Bogolo Erzuah]] || 6 March 1957 – 22 May 1957 ||
|-
| [[C. T. Nylander]]<ref name="Jubilee Ghana 14">{{cite book |title=Jubilee Ghana - A 50-year news journey thro' Graphic |date=2006 |publisher=Graphic Communications Group Ltd |location=Accra |isbn=9988809786 |page=14}}</ref> || 22 May 1957 – 1958<ref name="GhanaUNESCO">{{cite web |title=CHAIRPERSONS OF THE GHANA NATIONAL COMMISSION FOR UNESCO |url=http://unescoghana.org/wp-content/uploads/2018/01/CHAIRPERSONS-OF-THE-GHANA-NATIONAL-COMMISSION-FOR-UNESCO.pdf |website=unescoghana.org |publisher=Ghana National Commission for UNESCO |access-date=3 February 2020 |date=2018}}</ref> ||
|-
| [[Minister for Education (Ghana)|Minister for Education and Information]] || [[Kofi Baako]]<ref name="GhanaUNESCO"/> || August 1957<ref>{{cite book |title=Jubilee Ghana. A 50-year news journey thro' Graphic |date=2006 |publisher=Graphic Communications Group Ltd |location=Accra |isbn=9988-8097-8-6 |page=19 |quote=Baako To Head New Ministry}}</ref> – 1959 ||
|-
| [[Minister for Food and Agriculture (Ghana)|Minister for Agriculture]] || [[Boahene Yeboah-Afari]]<ref name=mofa>{{cite web|title=Former Heads of MoFA|url=http://mofa.gov.gh/site/?page_id=6713|work=Official Website|publisher=Ministry of Food and Agriculture|access-date=7 August 2012}}</ref> || 6 March 1957 – 22 May 1957<br /> ||
|-
|[[Ministry of Works and Housing (Ghana)|Minister for Housing]] || [[Ashford Emmanuel Inkumsah]] || 6 March 1957 – ?<br /> ||
|-
|[[Minister for Trade and Industry (Ghana)|Minister for Trade and Labour]]<br>''(later Minister for Commerce and Industry)'' || [[Kojo Botsio]] || 6 March 1957 – 1958<br /> ||
|-
|[[Minister for Communications (Ghana)|Minister for Communications]] || [[Archie Casely-Hayford]] || 6 March 1957 – 22 May 1957 ||
|-
| rowspan=2 | [[Ministry of Works and Housing (Ghana)|Minister for Works]] || [[Nathaniel Azarco Welbeck]] || 6 March 1957 – 22 May 1957 ||
|-
| [[Emmanuel Kobla Bensah]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/>|| 22 May 1957 – ? ||
|-
| Minister for Labour, Co-operatives and Social Welfare<br>''(created in May 1957)'' || [[Francis Yao Asare]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/> || 22 May 1957 – ? ||
|-
| [[Volta Regional Minister]] || [[Ferdinand Koblavi Dra Goka|Ferdinand Goka]] || June 1959 – June 1960 ||
|-
|Minister without Portfolio || [[Lawrence Rosario Abavana]] || 6 March 1957 – ?<br /> ||
|-
| Minister without Portfolio || [[Krobo Edusei]] || 6 March 1957 – 1958<br /> ||
|-
| Minister without Portfolio || [[Kofi Baako]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/>|| 22 May 1957 – 1958 ||
|-
| Minister without Portfolio || [[Nathaniel Azarco Welbeck]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/> || 22 May1957 – ? ||
|-
| Minister without Portfolio || [[John Bogolo Erzuah]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/> || 22 May1957 – ? ||
|-
| Minister without Portfolio || [[Archie Casely-Hayford]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/> || 22 May1957 – ? ||
|-
| Minister without Portfolio || [[Boahene Yeboah-Afari]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/> || 22 May1957 – ? ||
|}
=== O Republican Gɔmnanti (1960-1966) ===
{| class="wikitable" style="font-size:90%; text-align:center;"
|-
! width=250 | Nama
! width=200 | Gɔmnanti kpambala
! width=200 | Saha
! width=200 | Lahabali Ŋmahi
|-
|[[President of Ghana|President]] || Kwame Nkrumah<ref name="statesman1962">{{cite book |editor1-last=Steinberg |editor1-first=S. H. |title=The Statesman's Year Book |date=1962 |publisher=Macmillan & Co Limited |page=512 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=pNjMDQAAQBAJ&q=tawia+adamafio+ghana+year+book+mp&pg=PA512 |access-date=2 February 2020 |chapter=Ghana 1957|isbn=9780230270916 }}</ref> || 1 July 1960 – 24 February 1966 ||
|-
| rowspan=5| [[Minister for Foreign Affairs (Ghana)|Minister for Foreign Affairs]]<ref name=bidwell/> || [[Imoru Egala]] || 1960 – 1961 ||
|-
| [[Ebenezer Ako-Adjei]]<ref name="statesman1962"/> || 1961 – 1962 ||
|-
| Kwame Nkrumah || 1962 – 1963 ||
|-
| [[Kojo Botsio]]<ref>{{cite journal |title=Ghana's Foreign Minister Speaks on Threat to International Peace and Harmony |journal=Ghana News |date=December 1964 |volume=2 |issue=11 |page=4 |url=https://books.google.com/books?id=1OHiAAAAMAAJ&q=botsio&pg=RA11-PA9 |access-date=10 February 2020 |publisher=Embassy of Ghana |location=Washington DC}}</ref> || 1963 – 1965 ||
|-
| [[Alex Quaison-Sackey]]<ref name="WAN8">{{cite book |editor1-last=Jakande |editor1-first=L. K. |title=West Africa Annual 1966 |date=1965 |publisher=James Clarke |page=77 |edition=Issue 8 |url=https://books.google.com/books?id=nRBBAQAAIAAJ&q=AMOAKO+ATTA |access-date=11 March 2020}}</ref> || 1965 – 1966 ||
|-
| rowspan=2 | [[Minister for Defence (Ghana)|Minister for Defence]] || [[Charles de Graft Dickson]]<ref name="leaders"/><ref name="GYB1961">{{cite journal |title=Ghana Year Book |journal=Ghana Year Book |date=1961 |page=11 |url=https://books.google.com/books?id=7qISAAAAIAAJ&q=Goka |access-date=2 February 2020}}</ref> || 1960 – 1961 ||
|-
| [[Kofi Baako]]<ref name="leaders"/><ref name="statesman1962"/><ref name="GhanaNewsv2i1p8">{{cite journal |title=Ghana May Supply Neighbouring Countries With Electricity |journal=Ghana News |date=6 January 1964 |volume=2 |issue=1 |page=8 |url=https://books.google.com/books?id=1OHiAAAAMAAJ&q=hans+kofi+boni&pg=RA11-PA9 |publisher=Embassy of Ghaan |location=Washington |access-date=10 February 2020}}</ref> || September 1961 – 24 February 1966 ||
|-
| rowspan=5 | [[Minister for the Interior (Ghana)|Minister for Interior]]<ref name=bidwell/> || [[Ashford Emmanuel Inkumsah]] || 1960 – 1961 ||
|-
| [[Kwaku Boateng (politician)|Kwaku Boateng]]<ref name="statesman1962"/><ref name="GYB1963">{{cite journal |title=Ghana Year Book|url=https://books.google.com/books?id=PCoUAAAAIAAJ&q=Goka |publisher=Graphic Corporation |page=17 |year=1963|access-date=2 February 2020}}</ref><br><small>(Interior and Local Government)</small> || 1961 – 1964<ref name=NYT>{{cite news |url=https://www.nytimes.com/1964/05/02/archives/article-1-no-title-106964670.html |title=Article Preview |work=New York Times Archives |access-date= 2010-06-14 |publisher= [[New York Times]] |date= May 2, 1964}}</ref> ||
|-
| [[Lawrence Rosario Abavana]] || 1964 – 1965 ||
|-
| [[Ashford Emmanuel Inkumsah]] || 1 February 1965 – 1965 ||
|-
| [[Lawrence Rosario Abavana]] || 1965 – 1966 ||
|-
| rowspan=4 | [[Minister for Finance and Economic Planning|Minister for Finance]] || [[Komla Agbeli Gbedemah]]<ref name="GYBp11">{{cite book |title=Ghana Year Book |date=1961 |publisher=Graphic Corporation |location=Accra |page=11 |url=https://books.google.com/books?id=FCsUAAAAIAAJ&q=gbedemah |access-date=8 March 2020}}</ref> || 1954 – May 1961 ||
|-
| [[Ferdinand Koblavi Dra Goka]]<ref name="statesman1962"/><ref name="GYB1963"/><br><small>(Minister for Finance and Trade)</small> || 8 May 1961<ref>{{cite book |title=Ghana Year Book |date=1962 |publisher=Graphic Corporation |location=Accra |page=206 |url=https://books.google.com/books?id=-pEfAQAAMAAJ&q=Goka |access-date=8 March 2020}}</ref> – February 1964 ||
|-
| Kwame Nkrumah || February 1964 – ? ||
|-
| [[Kwesi Amoako-Atta|K. Amoako-Atta]]<ref name="WAN8">{{cite book |editor1-last=Jakande |editor1-first=L. K. |title=West Africa Annual 1966 |date=1965 |publisher=James Clarke |page=77 |edition=Issue 8 |url=https://books.google.com/books?id=nRBBAQAAIAAJ&q=AMOAKO+ATTA |access-date=11 March 2020}}</ref> || 1965 – 1966 ||
|-
| rowspan=3| [[Attorney General of Ghana|Attorney General and Minister for Justice]] || [[Geoffrey Bing]]<ref name="bing"/><br>[[Kofi Asante Ofori-Atta|A. E. A. Ofori-Atta]]<ref name="statesman1962"/><ref name="GYBp11"/>|| 7 August 1957 – 29 August 1961<ref name="past_ags"/><br>{{circa|1962}} ||
|-
| [[George Commey Mills-Odoi]]<ref name="past_ags"/> || 30 September 1961 – 29 August 1962 ||
|-
| [[Bashiru Kwaw-Swanzy|B. E. Kwaw-Swanzy]] || 1962 – February 1966 ||
|-
| rowspan=5 | [[Minister for Health (Ghana)|Minister for Health]] || [[Lawrence Rosario Abavana]] || 1960 – 1961 ||
|-
| [[Komla Agbeli Gbedemah]] || June 1961 – ? ||
|-
| [[Ashford Emmanuel Inkumsah]]<ref name="statesman1962"/> || {{circa|1962}} ||
|-
| [[Lawrence Rosario Abavana]]<ref>{{cite journal |title=More Pay For Ghanaian Doctors |journal=Ghana News |date=March 1964 |volume=2 |issue=3 |page=10 |url=https://books.google.com/books?id=1OHiAAAAMAAJ&q=hans+kofi+boni&pg=RA11-PA9 |access-date=10 February 2020 |publisher=Embassy of Ghana |location=Washington DC}}</ref>|| 1963 – 1964<ref name=NYT/> ||
|-
| [[Osei Owusu Afriyie]]<ref name="GYB1966_20"/> || {{circa|1966}} ||
|-
| rowspan=2 | [[Minister for Local Government (Ghana)|Minister for Local Government]] || [[Kofi Asante Ofori-Atta|A.E.A. Ofori Atta]] || 6 March 1957 – ? ||
|-
| [[Mumuni Bawumia]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| rowspan=2 | [[Minister for Education (Ghana)|Minister for Education and Social Welfare]] || [[Alfred Jonas Dowuona-Hammond]]<ref name="statesman1962"/><ref name="GYB1963"/> || {{circa|1960-1964}}<ref name="GhanaUNESCO"/> ||
|-
| [[Kwaku Boateng (politician)|Kwaku Boateng]]<ref name="GhanaUNESCO"/><ref name="WAN8"/><br><small>(Science and Higher Education)</small> || 1964<ref name=NYT/> – February 1966||
|-
| rowspan=3 | Minister for Social Welfare || [[Patrick Kwame Kusi Quaidoo|P. K. K. Quaidoo]]<ref name="GYB1961"/> || {{circa|1961}} ||
|-
| [[Osei Owusu Afriyie]]<ref name="statesman1962"/><br><small>(Labour and Social Welfare)</small> || {{circa|1962}} ||
|-
| [[Susanna Al-Hassan]]<ref name="salome">{{cite web |last1=Donkor |first1=Salome |title=How Nkrumah Empowered Ghanaian Women |url=https://www.modernghana.com/news/239411/1/how-nkrumah-empowered-ghanaian-women.html |website=modernghana.com |publisher=Modern Ghana |access-date=2 February 2020 |date=18 September 2009}}</ref><br><small>(Social Welfare and Community Development)</small> || 1 February 1965 – ? ||
|-
| Minister for Labour || [[Kwaku Amoa-Awuah|K. Amoa-Awuah]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| rowspan=5 | [[Minister for Food and Agriculture (Ghana)|Minister for Agriculture]]<ref name=mofa/> || [[Francis Yao Asare]] || 1960 ||
|-
| [[Kojo Botsio]]<ref name="GYBp11"/> || 1960 – 1962 ||
|-
| [[Lawrence Rosario Abavana]]<ref name="statesman1962"/> || 1962 ||
|-
| [[Krobo Edusei]]<ref>{{cite journal |title=Ghanaians Value Friendly Relations With The United States |journal=Ghana News |date=April 1964 |volume=2 |issue=4 |page=9 |url=https://books.google.com/books?id=1OHiAAAAMAAJ&q=hans+kofi+boni&pg=RA11-PA9 |access-date=10 February 2020 |publisher=Embassy of Ghana |location=Washington DC}}</ref> || 1963 – 1965 ||
|-
| [[F. A. Jantuah]]<ref name="WAN8"/> ||1965 – 1966 ||
|-
| [[Ministry of Works and Housing (Ghana)|Minister for Works and Housing]] || [[Emmanuel Kobla Bensah]]<ref name="GYB1961"/> || 22 May 1957 – ? ||
|-
| Minister for Works || [[Emmanuel Kobla Bensah]] || 1 February 1965 –? ||
|-
| Minister for Housing || [[Francis Edward Techie-Menson|F. E. Techie-Menson]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| [[Minister for Communications (Ghana)|Minister for Construction and Communication]] || [[Emmanuel Kobla Bensah]]<ref name="statesman1962"/> || {{circa|1962}} ||
|-
| rowspan=2 | [[Minister for Trade and Industry (Ghana)|Minister for Trade]] || [[Ferdinand Koblavi Dra Goka|Ferdinand Goka]]<ref name="GYB1961"/> || 1 July 1960 – 8 May 1961 ||
|-
| [[Lawrence Rosario Abavana]] || June 1961 – ? ||
|-
| rowspan=2 | Minister for Overseas Trade || [[Osei Owusu Afriyie]] || 1965 ||
|-
| [[Kwesi Armah]]<ref name="WAN8"/> || 1965 – 24 February 1966 ||
|-
|rowspan=2| Minister for Industries || [[Krobo Edusei]]<ref name="KE-OA">{{cite book |last1=Asamoah |first1=Obed Yao |title=The Political History of Ghana (1950 - 2013). The Experience of a Non-Conformist |date=2014 |publisher=AuthorHouseUK Ltd |location=Bloomington, USA |isbn=978-1-4969-8563-7 |chapter=2: The Nkrumah Years - Reaping the Whirlwind |quote=.Krobo Edusei's appointment as Minister of Industries was revoked.}}</ref> || {{circa|1962}} ||
|-
| [[Imoru Egala]]<ref name="GYB1966_20">{{cite book |title=Ghana Year Book 1966 |date=1966 |publisher=Daily Graphic |location=Accra |page=20 |url=https://books.google.com/books?id=8C8uAQAAIAAJ&q=AMOAKO+ATTA |access-date=11 March 2020}}</ref> || 1965 ||
|-
| rowspan=2| [[Minister for Communications (Ghana)|Minister for Transport and Communications]] || [[Krobo Edusei]] || ? – ? ||
|-
| [[Alfred Jonas Dowuona-Hammond|A. J. Dowuona-Hammond]]<ref name="GYB1966_20"/> || {{circa|1966}} ||
|-
| rowspan=3 | [[Minister for Information (Ghana)|Minister for Information]]|| [[Kwaku Boateng (politician)|Kwaku Boateng]] || ? – ? ||
|-
| [[Tawia Adamafio]]<ref name="statesman1962"/><ref>{{cite magazine |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,940935,00.html |title=Ghana: Double & Deadly Jeopardy |access-date=2010-02-20 |date=1965-02-19 |magazine=[[Time (magazine)|Time]]}}</ref><br><small>(Information and Broadcasting)</small> || 1960– 1962 ||
|-
| [[Imoru Egala]]<ref>{{cite journal |title=Ghana Delegation Tours Kaiser Aluminum And Chemical Plants |journal=Ghana News |date=April 1964 |volume=2 |issue=4 |page=12 |url=https://books.google.com/books?id=1OHiAAAAMAAJ&q=egala&pg=RA11-PA9 |access-date=10 February 2020 |publisher=Embassy of Ghana |location=Washington DC}}</ref> || 1962 – 1965 ||
|-
| [[Minister for Information (Ghana)|Minister for Information and Party Propaganda]] || [[Nathaniel Azarco Welbeck]]<ref name="WAN8"/> || 1 February 1965 –? ||
|-
| Minister for Lands || [[Andrews Kwabla Puplampu|A. K. Puplampu]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| rowspan=2 | Minister for Mines and Mineral Resources || [[Lawrence Rosario Abavana]] || February 1965 – June 1965 ||
|-
| K. O. Thompson || June 1965 – February 1966 ||
|-
| Minister for Art and Culture || [[J. Benibengor Blay|J. Benibengor-Blay]]<ref>''Africa Who's Who'', London: Africa Journal for Africa Books Ltd, 1981, p. 230.</ref> || 1 February 1965 – 1966 ||
|-
| Minister for Co-operatives || [[Solomon Antwi Kwaku Bonsu|S. A. Kwaku Bonsu]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| Minister for Food and Nutrition || Joseph Kodzo || 1 February 1965 – ? ||
|-
| Minister for Fuel and Power || [[Erasmus Isaac Preko|E. I. Preko]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| Minister for Parks and Gardens || [[Edmund Nee Ocansey|E. Nee Ocansey]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| Minister for Pensions and National Insurance || A. K. Onwona-Agyeman || 1 February 1965 – ? ||
|-
|Minister for Parliamentary Affairs || [[Kofi Baako]]<ref name="GYB1961"/> || {{circa|1961}} ||
|-
|Minister for Presidential Affairs || [[Tawia Adamafio]] || 1961 – ? ||
|-
|Minister resident in Guinea || [[Stephen Allen Dzirasa]]<br>Kweku Budu-Acquah<ref name="GYB1963"/> || ? – ?<br>{{circa|1963}} ||
|-
! colspan=4 |Regional Commissioners
|-
|rowspan=2 | [[Ashanti Regional Minister|Ashanti Regional Commissioner]]|| [[Osei Owusu Afriyie]] || ? – ? ||
|-
| [[Stephen Willie Yeboah]]<ref name="GhanaNewsv2i9p9">{{cite journal |title=Ghanaian Ministers Tour USA |journal=Ghana News: Dr Kwame Nkrumah Celebrates His 55th Birthday |date=21 September 1964 |volume=2 |issue=9 |page=9 |url=https://books.google.com/books?id=1OHiAAAAMAAJ&q=hans+kofi+boni&pg=RA11-PA9 |access-date=10 February 2020}}</ref> || {{circa|1964}} ||
|-
|rowspan=2|Brong Ahafo Regional Commissioner|| [[Stephen Willie Yeboah]]<ref name="GYB1963"/> || {{circa|1963}} ||
|-
| R. O. Amoako-Atta<ref name="GhanaNewsv2i9p9"/> || {{circa|1964}} ||
|-
|Central Regional Commissioner|| [[Joseph Essilfie Hagan]]<ref name="GYB1963"/><ref name="GYBp17">{{cite journal |title=Ghana Year Book |journal=Ghana Year Book |date=1961 |page=17 |url=https://books.google.com/books?id=FCsUAAAAIAAJ&q=Korboe |access-date=2 February 2020 |publisher=Graphic Corporation}}</ref> || {{circa|1961-1964}}<ref name="GhanaNewsv2i9p9"/> ||
|-
|Eastern Regional Commissioner|| [[Emmanuel Humphrey Tettey Korboe]]<ref name="GYBp17"/> || ? – ? ||
|-
|[[Greater Accra Regional Minister|Greater Accra Regional Commissioner]] || [[Paul Tagoe|Paul Teiko Tagoe]] || ? – ? ||
|-
|Northern Regional Commissioner|| [[Emmanuel Adama Mahama]]<ref name="GhanaNewsv2i9p9"/> || {{circa|1964}} ||
|-
|Upper Regional Commissioner|| [[Ayeebo Asumda]]<ref name="GYB1963"/> || {{circa|1963-1964}}<ref name="GhanaNewsv2i9p9"/> ||
|-
|rowspan=3 | [[Volta Regional Minister|Volta Regional Commissioner]]|| [[Francis Yao Asare]]<ref name="GYBp17"/> || {{circa|1961}} ||
|-
| Hans Kofi Boni<ref name="GhanaNewsv2i9p9"/> || {{circa|1964}} ||
|-
| Joseph Kodzo<ref>{{cite journal |last1=Okine |first1=D. A. |title=2 Former RC's Jailed |journal=Daily Graphic |date=29 July 1969 |issue=5855 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=EFXmNHx3nDgC&q=hans+kofi+boni&pg=PA1 |access-date=10 February 2020 |publisher=Graphic Corporation |location=Accra}}</ref> || ||
|-
|Western Regional Commissioner|| [[John Arthur (Ghanaian politician)|John Arthur]]<ref name="GYB1963"/> || {{circa|1963-1964}}<ref name="GhanaNewsv2i9p9"/> ||
|}
== O nam kpaabahi ni ==
National Liberation Council n-daa nyɛ tuuli linjima dini ŋme n paai Ghana gomnanti dini toondana daa nyɛ Dr Kwame Nkrumah. Ghana Pirinsi ni Linjima nima n daa laɣim kpa lala Council dini daa ŋme n paagi o maa ka Ghana sabilanim daa lee niŋba nupuɣu. Zilisigu wuhiya ni ban daa niŋ niŋsim ŋɔ daa mali toɣisigu ni Britain gomnanti (PM Herold Wilson) ni United States of America (Lyndon B. Jonson). Shɛbi mali dihitabili ni bɛ daa sɔŋ la pirinsi ni linjima laɣingu ŋɔ ka bɛ tumi bɛ ni daa niŋ shɛm ŋɔ pirinla Nkrumah daa bɛ saɣiritiri silimin tinduya maranima bɛ ni yuli shɛm.
== O zɔbu, kpibu ni kuyila ==
== O maŋmaŋa biɛhigu ==
=== Gold Coast ===
Dr [[Kwame Nkrumah]] daa bola Fathia Ritzk, ŋun daa nyɛ Egypt Coptic baŋki tumtumdi kuro ni karimba kuro la. O ni daa kuli paai na lala 1957-1958 yuun' palli zaawun' yuŋ maa, Fathia ma daa zaɣisi ni o niŋ anfaani n-niŋ bi daa amiliya maa ni pirimla vunyaɣili daa mali o mi ni o bia ti kuli tinzun nira.
O mini o daa dɔɣi la bihi ata:
1. Gamal (o dɔɣim yuuni nyɛla 1959) nyɛla lahabali sabira.
2. Samia (O dɔɣim yuuni nyɛla 1960) nyɛla siyaasa nira
3. Sekou (O dɔɣim yuuni nyɛla 1963) gba nyɛla siyaasa nira.
Nkrumah lan mali bi' so:
4. Francis (O dɔɣim yuuni nyɛla 1962) ŋun bindira baŋda (Paediatrician).
Nkrumah lan mali bi'so to a maa bi'shɛba ban zaa kpalim maa ŋmɛri o la nagbankpeeni. Ŋun n-nyɛ:
5. Onsy Anwar Nathan Kwame Nkrumah ka o ma gba n-nyɛ Egypt paɣa.
6. O lahi mali bipuɣinga pahi ŋun n-nyɛ Elizabeth
=== United States ===
=== London ===
[[File:KWAME NKRUMAH - 60 Burghley Road Kentish Town London NW5 1UN.jpg|thumb|60 Burghley Road, Kentish Town, London, where Nkrumah lived when in London between 1945 and 1947]]
== O ta'ada ni sambanni nima ==
Yuuni 2010 kundi beni ka bɛ booni li "The Other Wes Moore" wuhi ya ni Nkrumah ni daa be United States, ni O daa nyɛla bi' wumsiri li n-zaŋ ti sabisabiri maa yaba saha shɛli be ni daa nyɛ saamba ban na yɔli n-kpe US tingbani puuni la.
Danny Sapani zani Nkrumah zaani n kpɛri kpɛrigu n-niŋ Netflix ninyula kpanjɔri dakulo filima shɛli be ni booni "The Crown (Season 2, episode 8 "Dear Mrs Kennedy"). Di nyɛla binshɛli din wuhiri Nkrumah mini Queen Elizabeth<ref>{{Cite web|title=Watch: Queen Elizabeth II's 1961 visit to Ghana|url=https://britishheritage.com/royals/queen-elizabeth-ghana|access-date=2022-08-09|website=British Heritage|language=en}}</ref> waa amaa niriba pam gbubi mi ni yɛli ʒee bee niŋ ʒee bahi bɛla dini.
== O tumtumsa ==
== O kundinima ==
# "Negro History: European Government in Africa", ''The Lincolnian'', 12 April 1938, p. 2 (Lincoln University, Pennsylvania) – see Special Collections and Archives, Lincoln University
# ''Ghana: The Autobiography of Kwame Nkrumah'' (1957).<nowiki>ISBN 0-901787-60-4</nowiki>
# ''Africa Must Unite'' (1963).<nowiki>ISBN 0-901787-13-2</nowiki>
# ''African Personality'' (1963)
<blockquote>
# The essence of neo-colonialism is that the State which is subject to it is, in theory, independent and has all the outward trappings of international sovereignty. In reality its economic system and thus its political policy is directed from outside. —
</blockquote>
# ''Neo-Colonialism, the Last Stage of Imperialism'' (1965)
# ''Axioms of Kwame Nkrumah'' (1967).<nowiki>ISBN 0-901787-54-X</nowiki>
# ''African Socialism Revisited'' (1967)
# ''Voice From Conakry'' (1967).<nowiki>ISBN 90-17-87027-3</nowiki>
# ''Dark Days in Ghana'' (1968).<nowiki>ISBN 0-7178-0046-6</nowiki>
# ''Handbook of Revolutionary Warfare'' (1968) – first introduction of Pan-African pellet compass.<nowiki>ISBN 0-7178-0226-4</nowiki>
# ''Consciencism: Philosophy and Ideology for De-Colonisation'' (1970).<nowiki>ISBN 0-901787-11-6</nowiki>
# ''Class Struggle in Africa'' (1970).<nowiki>ISBN 0-901787-12-4</nowiki>
# ''The Struggle Continues'' (1973).<nowiki>ISBN 0-901787-41-8</nowiki>
# ''I Speak of Freedom'' (1973).<nowiki>ISBN 0-901787-14-0</nowiki>
# ''Revolutionary Path'' (1973).<nowiki>ISBN 978-0-901787-22-4</nowiki>
== Lahi Nyama ==
== Kundivihira ==
<references responsive="" />
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:Ghana zuɣulananima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]]
hls4gb7x2zswnlrh9elb18ph7duwas0
42841
42840
2022-08-16T23:53:33Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* O Tuuli Maŋsulinsi Gɔmnanti (1957-1960) */ link
wikitext
text/x-wiki
{{bio}}
<!--{{Infobox ninsala|image=File:Kwame Nkrumah (JFKWHP-AR6409-A).jpg|name=Dr Kwame Nkrumah|nationality=Ghana|alma mater=Lincoln University, Pennsylvania
University of Pennsylvania
London School of Economics
University College London
Gray's Inn|known for=Independence of Ghana|citizenship=Ghanaian|image caption=Dr Kwame Nkrumah, Prime Minister and President of Ghana|awards=Lenin Peace Prize yuuni 1962.|birth_date=21 September 1909|birth_place=Nkroful, Ghana|death_date=27 April 1972 (62 years)|death_place=Bucharest, Romania|party=United Gold Coast Convention, UGCC(1947–1949)
Convention People's Party, CPP(1949–1966)|spouse=Fathia Rizk|children=Gamal
Samia
Francis
Sekou}}
-->
'''[[Kwame Nkrumah]]''' nyɛla tiŋgbaŋ zuɣulana kuro zaŋ n-ti [[Ghana]]. Dr. [[Kwame Nkrumah]] PC daa nyɛla [[Ghana]] siyaasa nira.<ref>{{cite web|url=https://www.britannica.com/biography/Kwame-Nkrumah|title=Kwame Nkrumah president of Ghana|language=English|accessdate=23 April 2021|publisher=britannica.com|author=The Editors of Encyclopaedia Britannica}}</ref> Ŋuni n-daa nyɛ Prime Minister tuuli ka lahi lɛbigi [[Ghana]] zuɣulana tuuli maŋsulinsi deebu nyaaŋa. [[Ghana]] yuli n-daa na booni Gold Coast amaa O ni daa dee ti maŋsulinsi gbampiɛla nuuni naai, silimiin goli March daabaa ayɔbu, yuuni 1957 dalila. O nimmohi zaŋ chaŋ Pan African tali la zuɣu, O daa pahi ninvuɣu shɛba ban daa kpa [[Africa]] zaa naŋgbaŋyini laɣingu la. Soviet Union nim daa ti o mi kpaŋmaŋa Lenin Peace Prize yuuni 1962.
O daa chaŋla Silimiintiŋa O shikuru baŋsim yɛligibu ni siyaasa baŋsim bɔhimbu, tɔ amaa O daa bi che ninvuɣi shɛba baŋ gba daa saɣiti Africa bilichintali ni bɛ maŋsulinsi zabbu la zuɣu laɣinsi ni ʒinibu din kuli yɛn niŋ ka [[Ghana]] gba yi dabilim bandini. O ni daa niŋ yuuni pia ni ayi, O daa kpuɣila napɔŋ n-labi Gold Coast na ni O ti pili mɔli din yɛn che ka tiŋgbani maa zani di gama zuɣu. O daa kpala paati yuli booni Convention People's Party (CPP) ka di lahibali wuligi gili luɣili kam Gold coast tiŋgbani ni.
O daa lee la Prime Minister 1952 ka daa kuli gbubili hali ka [[Ghana]] daa ti deegi maŋsulinsi Britain nim nuuni March 6, 1957. Ghananima daa sabiya ka saɣiti [[Ghana]] zalikpana kundi ka daa che Dr. [[Kwame Nkrumah]] tiŋgbaŋ zuɣulana 1960.
== O piligu ni o shikuru karim baŋsim ==
Bɛ dɔɣila [[Kwame Nkrumah]] silimiin-gɔli September biɛɣu pishi ni yini dali yuuni 1909 tiŋ yuli booni [[Nkroful]], [[Gold Coast]] pumpɔŋɔ din nyɛ [[Ghana]] la nti daŋ shɛli ban daa nyɛ wahalanima ni zuɣusabilanima.<ref>{{cite web|url=https://blogs.lse.ac.uk/lsehistory/2018/10/10/kwame-nkrumah-lse/|title=Kwame Nkrumah (1909-1972) – a term at LSE|language=English|accessdate=10 October 2018|author=Sue Donnelly|publisher=blogs.lse.ac.uk}}</ref> Nkroful daa nyɛla tiŋpkaŋbila n be Nzema yaɣili, katiŋ ni southwest Gold Coast, n miri Faransi yaɣili din nyɛ [[Ivory Coast]]. O ba daa bi be daŋ maa sani dama o daa tumdi la [[Half Assini]] shɛli polo o ni daa tumdi o machɛligu tuma ni Salima hali ti kani. [[Kwame Nkrumah]] ma mini daŋ din yɛligi n daa wumso. O daa bela n-baɣaka bɛhigu o bilim ni m be tiŋkpaŋa, mɔɣini ni kuligi noli. Zaŋkpa bia yuli bolibu Kambonsi kali soli zuɣu, bɛ daa ti o la Kwame bini mali yu shɛli booni bɛ bidibsi din wuhiri ni Asibiri dali ka bɛ dɔɣi o. Yuunshɛŋa o ni daa nyɛ shikurubil' n be [[United States]], di mini bɛ daa ku mi o Francis Nwia Kofi Nkrumah, Kofi nyɛla yu shɛli bɛ ni booni bidib shɛb bɛ ni doɣi Alizimba dali. O daa taɣila o yuli maa nti [[Kwame Nkrumah]] yuuni 1945 UK m borila Kwame Maa. Ebenezer Obiri Addo ni yeli shɛm zaŋ jɛndi o bohimbu din nyɛ dahinsheli tiŋgbani zuɣulana, lala yuli maa "Nkrumah" bɛ kali soli zuɣu ka bɛ mali ntiri bia ŋun pahiri awɔi, din wuhiri ni Kwame daa gbubila lala zaashee maa o ba dundɔŋ puuni, ŋun daa mali paɣaba pam.
O ba, Opanyin Kofi Nwiana Ngolomah, ŋun daa yi Nkroful din nyɛ kambonsi bali shɛli ban nyɛ Asonanima. Lahibali nyɛbli wuhiya, ni Ngolomah daa bela [[Tarkwa-Nsueam]] n tumdi salima machɛligu daabiligim. Din pahi, Ngolomah daa nyɛla ŋun mali jilma zaŋkpa haŋkali o ni daa mali tiri ban bori saɣisigu zaŋ jɛndi kaya mini dundɔŋni bɛhigu. O daa kpila yuuni 1927.
Kwame ko n daa nyɛ o bia. O ma daa zaŋ o mi kpehi bibihi shikuru shɛli di yuli booni Catholic [[Mission]] din be Half Assin.
== O Gold Coast labbuna ==
== [[Ghana]] maŋsulinsi ==
== O Ghana toondaantali (1957-1966) ==
[[Lahabali kɔligu:Bundesarchiv B 145 Bild-F006420-0036, Bonn, Informationsminister aus Ghana.jpg|thumb|Kofi Baako (1956)]]
'''Dr. [[Kwame Nkrumah]]''' n-daa nyɛ tuuli Prime Minister ni tingbani zuɣulana tuuli zaŋ ti Ghana. Nkrumah ni daa nyɛ prime minister saha shɛli, British Gɔmnanti kpambala: [https://www.eaumf.org/ejm-blog/2018/2/15/february-13-1951-gov-sir-charles-arden-clarke-invites-nkrumah-to-form-a-government Charles Arden-Clarke] ŋun daa nya Governor-General la n-daa yi lihiri o zuɣu ni o tuuntumsa. O daa dila o tuuli Gɔmnanti tali 21 March 1952 hali ka [[Ghana]] ti deei di Maŋsulinsi. O tuuli Maŋsulinsi Gɔmnanti daa pili la 6 March 1957. Din dali ka o daa kpe o wofis ni. 1 July 1960, [[Ghana]] daa deei di Maŋsulinsi Gɔmnanti zaa gbanpela nuuni ka Nkrumah daa lɛbi [[Ghana]] tingbani zuɣulana tuuli.
[[Lahabali kɔligu:The National Archives UK - CO 1069-43-65.jpg|center|thumb|Nkrumah tuuli cabinet minister nima]]
Ban zaya (Nu' zaa zaŋ chaŋ nu' dirigu polo): J. H. Allassani, N.A. Welbeck, Kofi Asante Ofori-Atta, Ebenezer Ako-Adjei, J.E. Jantuah, Imoru Egala
Ban ʒia (Nu' zaa zaŋ chaŋ nu' dirigu polo): A. Casely-Hayford, Kojo Botsio, [[Kwame Nkrumah]], Komla Agbeli Gbedemah, E.O. Asafu-Adjaye;
National Liberation Council, soldier Gɔmnanti n-daa bala, bani n-daa kpaai Nkrumah nam bahi yuuni 1966.
=== O Tuuli Maŋsulinsi Gɔmnanti (1957-1960) ===
{| class="wikitable" style="font-size:90%; text-align:center;"
|-
! width=250 | Nama
! width=200 | Gɔmnanti kpambala
! width=200 | Saha
! width=200 | Lahabali Ŋmahi
|-
|[[Prime Minister of Ghana|Prime Minister]] || [[Kwame Nkrumah]]|| 6 March 1957 – 1 July 1960 ||
|-
|rowspan=3|[[Minister for Foreign Affairs (Ghana)|Minister for Foreign Affairs]] || Kwame Nkrumah || 6 March 1957 – 1958 ||
|-
| [[Kojo Botsio]] || 1958 – 1959 ||
|-
| [[Ebenezer Ako-Adjei]] || 1959 – 1960 ||
|-
|rowspan=3|[[Minister for Defence (Ghana)|Minister for Defence]] || [[Charles Arden-Clarke]]<ref name="leaders">{{cite web |title=MINISTER FOR DEFENCE |url=http://mod.gov.gh/mod/index.php/minister-for-defence/ |website=www.mod.gov.gh |publisher=Government of Ghana |access-date=19 March 2020}}</ref> || 1957 – 1958 ||
|-
| [[Stephen Allen Dzirasa]]<ref name="leaders"/> || 1958 – 1959 ||
|-
| Kwame Nkrumah<ref name="leaders"/> || 1959 – 1960 ||
|-
| rowspan=4| [[Minister for the Interior (Ghana)|Minister for Interior]]<ref name=bidwell>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=_4qVQK9EzdgC&q=%22Kwaku+Boateng%22+1957&pg=PA91 |title=Guide to Government Ministers: The British Empire and Successor States, 1900-72 |access-date=2010-06-14 |date=1974-02-25 |editor=R.L. Bidwell |pages=168 |publisher=Routledge |isbn=978-0-7146-3017-5}}</ref> || [[Ebenezer Ako-Adjei]] || 6 March 1957 – 1958 ||
|-
| [[Krobo Edusei]] || 1958 – 1958 ||
|-
| Kwame Nkrumah || 1958 – 1958 ||
|-
| [[Ashford Emmanuel Inkumsah]] || 1959 – 1960||
|-
| [[Minister for Finance and Economic Planning|Minister for Finance]] || [[Komla Agbeli Gbedemah]] || 1954 – May 1961<br /> ||
|-
| rowspan=2 | [[Attorney General of Ghana]] || G. M. Paterson<ref>{{cite book |title=Jubilee Ghana. A 50-year news journey thro' Graphic |date=2006 |publisher=Graphic Communications Group Ltd |location=Accra |isbn=9988-8097-8-6 |page=21 |quote=New job for Bing}}</ref> || March 1957 – August 1957||
|-
| [[Geoffrey Bing]]<ref name="bing">{{cite web |last1=Newman |first1=Kate |title=Geoffrey Henry Cecil Bing (1909 - 1977): Lawyer And Politician |url=http://www.newulsterbiography.co.uk/index.php/home/printPerson/98 |website=Dictionary of Ulster Biography |publisher=Ulster History Circle |access-date=11 September 2018}}</ref> || 7 August 1957 – 29 August 1961<ref name="past_ags">{{cite web |title=PAST MINISTERS |url=http://www.mojagd.gov.gh/past-ministers |website=Official website of the government of Ghana |publisher=[[Government of Ghana]] |access-date=11 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190609101245/http://www.mojagd.gov.gh/past-ministers |archive-date=9 June 2019 |url-status=dead }}</ref> ||
|-
| [[Minister for Health (Ghana)|Minister for Health]]|| [[J. H. Allassani]] || 6 March 1957 – ?<br /> ||
|-
| Minister for Local Government || [[Kofi Asante Ofori-Atta|A.E.A. Ofori Atta]] || 6 March 1957 – ?<br /> ||
|-
| rowspan=2 | [[Minister for Education (Ghana)|Minister for Education]] || [[John Bogolo Erzuah]] || 6 March 1957 – 22 May 1957 ||
|-
| [[C. T. Nylander]]<ref name="Jubilee Ghana 14">{{cite book |title=Jubilee Ghana - A 50-year news journey thro' Graphic |date=2006 |publisher=Graphic Communications Group Ltd |location=Accra |isbn=9988809786 |page=14}}</ref> || 22 May 1957 – 1958<ref name="GhanaUNESCO">{{cite web |title=CHAIRPERSONS OF THE GHANA NATIONAL COMMISSION FOR UNESCO |url=http://unescoghana.org/wp-content/uploads/2018/01/CHAIRPERSONS-OF-THE-GHANA-NATIONAL-COMMISSION-FOR-UNESCO.pdf |website=unescoghana.org |publisher=Ghana National Commission for UNESCO |access-date=3 February 2020 |date=2018}}</ref> ||
|-
| [[Minister for Education (Ghana)|Minister for Education and Information]] || [[Kofi Baako]]<ref name="GhanaUNESCO"/> || August 1957<ref>{{cite book |title=Jubilee Ghana. A 50-year news journey thro' Graphic |date=2006 |publisher=Graphic Communications Group Ltd |location=Accra |isbn=9988-8097-8-6 |page=19 |quote=Baako To Head New Ministry}}</ref> – 1959 ||
|-
| [[Minister for Food and Agriculture (Ghana)|Minister for Agriculture]] || [[Boahene Yeboah-Afari]]<ref name=mofa>{{cite web|title=Former Heads of MoFA|url=http://mofa.gov.gh/site/?page_id=6713|work=Official Website|publisher=Ministry of Food and Agriculture|access-date=7 August 2012}}</ref> || 6 March 1957 – 22 May 1957<br /> ||
|-
|[[Ministry of Works and Housing (Ghana)|Minister for Housing]] || [[Ashford Emmanuel Inkumsah]] || 6 March 1957 – ?<br /> ||
|-
|[[Minister for Trade and Industry (Ghana)|Minister for Trade and Labour]]<br>''(later Minister for Commerce and Industry)'' || [[Kojo Botsio]] || 6 March 1957 – 1958<br /> ||
|-
|[[Minister for Communications (Ghana)|Minister for Communications]] || [[Archie Casely-Hayford]] || 6 March 1957 – 22 May 1957 ||
|-
| rowspan=2 | [[Ministry of Works and Housing (Ghana)|Minister for Works]] || [[Nathaniel Azarco Welbeck]] || 6 March 1957 – 22 May 1957 ||
|-
| [[Emmanuel Kobla Bensah]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/>|| 22 May 1957 – ? ||
|-
| Minister for Labour, Co-operatives and Social Welfare<br>''(created in May 1957)'' || [[Francis Yao Asare]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/> || 22 May 1957 – ? ||
|-
| [[Volta Regional Minister]] || [[Ferdinand Koblavi Dra Goka|Ferdinand Goka]] || June 1959 – June 1960 ||
|-
|Minister without Portfolio || [[Lawrence Rosario Abavana]] || 6 March 1957 – ?<br /> ||
|-
| Minister without Portfolio || [[Krobo Edusei]] || 6 March 1957 – 1958<br /> ||
|-
| Minister without Portfolio || [[Kofi Baako]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/>|| 22 May 1957 – 1958 ||
|-
| Minister without Portfolio || [[Nathaniel Azarco Welbeck]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/> || 22 May1957 – ? ||
|-
| Minister without Portfolio || [[John Bogolo Erzuah]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/> || 22 May1957 – ? ||
|-
| Minister without Portfolio || [[Archie Casely-Hayford]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/> || 22 May1957 – ? ||
|-
| Minister without Portfolio || [[Boahene Yeboah-Afari]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/> || 22 May1957 – ? ||
|}
=== O Republican Gɔmnanti (1960-1966) ===
{| class="wikitable" style="font-size:90%; text-align:center;"
|-
! width=250 | Nama
! width=200 | Gɔmnanti kpambala
! width=200 | Saha
! width=200 | Lahabali Ŋmahi
|-
|[[President of Ghana|President]] || Kwame Nkrumah<ref name="statesman1962">{{cite book |editor1-last=Steinberg |editor1-first=S. H. |title=The Statesman's Year Book |date=1962 |publisher=Macmillan & Co Limited |page=512 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=pNjMDQAAQBAJ&q=tawia+adamafio+ghana+year+book+mp&pg=PA512 |access-date=2 February 2020 |chapter=Ghana 1957|isbn=9780230270916 }}</ref> || 1 July 1960 – 24 February 1966 ||
|-
| rowspan=5| [[Minister for Foreign Affairs (Ghana)|Minister for Foreign Affairs]]<ref name=bidwell/> || [[Imoru Egala]] || 1960 – 1961 ||
|-
| [[Ebenezer Ako-Adjei]]<ref name="statesman1962"/> || 1961 – 1962 ||
|-
| Kwame Nkrumah || 1962 – 1963 ||
|-
| [[Kojo Botsio]]<ref>{{cite journal |title=Ghana's Foreign Minister Speaks on Threat to International Peace and Harmony |journal=Ghana News |date=December 1964 |volume=2 |issue=11 |page=4 |url=https://books.google.com/books?id=1OHiAAAAMAAJ&q=botsio&pg=RA11-PA9 |access-date=10 February 2020 |publisher=Embassy of Ghana |location=Washington DC}}</ref> || 1963 – 1965 ||
|-
| [[Alex Quaison-Sackey]]<ref name="WAN8">{{cite book |editor1-last=Jakande |editor1-first=L. K. |title=West Africa Annual 1966 |date=1965 |publisher=James Clarke |page=77 |edition=Issue 8 |url=https://books.google.com/books?id=nRBBAQAAIAAJ&q=AMOAKO+ATTA |access-date=11 March 2020}}</ref> || 1965 – 1966 ||
|-
| rowspan=2 | [[Minister for Defence (Ghana)|Minister for Defence]] || [[Charles de Graft Dickson]]<ref name="leaders"/><ref name="GYB1961">{{cite journal |title=Ghana Year Book |journal=Ghana Year Book |date=1961 |page=11 |url=https://books.google.com/books?id=7qISAAAAIAAJ&q=Goka |access-date=2 February 2020}}</ref> || 1960 – 1961 ||
|-
| [[Kofi Baako]]<ref name="leaders"/><ref name="statesman1962"/><ref name="GhanaNewsv2i1p8">{{cite journal |title=Ghana May Supply Neighbouring Countries With Electricity |journal=Ghana News |date=6 January 1964 |volume=2 |issue=1 |page=8 |url=https://books.google.com/books?id=1OHiAAAAMAAJ&q=hans+kofi+boni&pg=RA11-PA9 |publisher=Embassy of Ghaan |location=Washington |access-date=10 February 2020}}</ref> || September 1961 – 24 February 1966 ||
|-
| rowspan=5 | [[Minister for the Interior (Ghana)|Minister for Interior]]<ref name=bidwell/> || [[Ashford Emmanuel Inkumsah]] || 1960 – 1961 ||
|-
| [[Kwaku Boateng (politician)|Kwaku Boateng]]<ref name="statesman1962"/><ref name="GYB1963">{{cite journal |title=Ghana Year Book|url=https://books.google.com/books?id=PCoUAAAAIAAJ&q=Goka |publisher=Graphic Corporation |page=17 |year=1963|access-date=2 February 2020}}</ref><br><small>(Interior and Local Government)</small> || 1961 – 1964<ref name=NYT>{{cite news |url=https://www.nytimes.com/1964/05/02/archives/article-1-no-title-106964670.html |title=Article Preview |work=New York Times Archives |access-date= 2010-06-14 |publisher= [[New York Times]] |date= May 2, 1964}}</ref> ||
|-
| [[Lawrence Rosario Abavana]] || 1964 – 1965 ||
|-
| [[Ashford Emmanuel Inkumsah]] || 1 February 1965 – 1965 ||
|-
| [[Lawrence Rosario Abavana]] || 1965 – 1966 ||
|-
| rowspan=4 | [[Minister for Finance and Economic Planning|Minister for Finance]] || [[Komla Agbeli Gbedemah]]<ref name="GYBp11">{{cite book |title=Ghana Year Book |date=1961 |publisher=Graphic Corporation |location=Accra |page=11 |url=https://books.google.com/books?id=FCsUAAAAIAAJ&q=gbedemah |access-date=8 March 2020}}</ref> || 1954 – May 1961 ||
|-
| [[Ferdinand Koblavi Dra Goka]]<ref name="statesman1962"/><ref name="GYB1963"/><br><small>(Minister for Finance and Trade)</small> || 8 May 1961<ref>{{cite book |title=Ghana Year Book |date=1962 |publisher=Graphic Corporation |location=Accra |page=206 |url=https://books.google.com/books?id=-pEfAQAAMAAJ&q=Goka |access-date=8 March 2020}}</ref> – February 1964 ||
|-
| Kwame Nkrumah || February 1964 – ? ||
|-
| [[Kwesi Amoako-Atta|K. Amoako-Atta]]<ref name="WAN8">{{cite book |editor1-last=Jakande |editor1-first=L. K. |title=West Africa Annual 1966 |date=1965 |publisher=James Clarke |page=77 |edition=Issue 8 |url=https://books.google.com/books?id=nRBBAQAAIAAJ&q=AMOAKO+ATTA |access-date=11 March 2020}}</ref> || 1965 – 1966 ||
|-
| rowspan=3| [[Attorney General of Ghana|Attorney General and Minister for Justice]] || [[Geoffrey Bing]]<ref name="bing"/><br>[[Kofi Asante Ofori-Atta|A. E. A. Ofori-Atta]]<ref name="statesman1962"/><ref name="GYBp11"/>|| 7 August 1957 – 29 August 1961<ref name="past_ags"/><br>{{circa|1962}} ||
|-
| [[George Commey Mills-Odoi]]<ref name="past_ags"/> || 30 September 1961 – 29 August 1962 ||
|-
| [[Bashiru Kwaw-Swanzy|B. E. Kwaw-Swanzy]] || 1962 – February 1966 ||
|-
| rowspan=5 | [[Minister for Health (Ghana)|Minister for Health]] || [[Lawrence Rosario Abavana]] || 1960 – 1961 ||
|-
| [[Komla Agbeli Gbedemah]] || June 1961 – ? ||
|-
| [[Ashford Emmanuel Inkumsah]]<ref name="statesman1962"/> || {{circa|1962}} ||
|-
| [[Lawrence Rosario Abavana]]<ref>{{cite journal |title=More Pay For Ghanaian Doctors |journal=Ghana News |date=March 1964 |volume=2 |issue=3 |page=10 |url=https://books.google.com/books?id=1OHiAAAAMAAJ&q=hans+kofi+boni&pg=RA11-PA9 |access-date=10 February 2020 |publisher=Embassy of Ghana |location=Washington DC}}</ref>|| 1963 – 1964<ref name=NYT/> ||
|-
| [[Osei Owusu Afriyie]]<ref name="GYB1966_20"/> || {{circa|1966}} ||
|-
| rowspan=2 | [[Minister for Local Government (Ghana)|Minister for Local Government]] || [[Kofi Asante Ofori-Atta|A.E.A. Ofori Atta]] || 6 March 1957 – ? ||
|-
| [[Mumuni Bawumia]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| rowspan=2 | [[Minister for Education (Ghana)|Minister for Education and Social Welfare]] || [[Alfred Jonas Dowuona-Hammond]]<ref name="statesman1962"/><ref name="GYB1963"/> || {{circa|1960-1964}}<ref name="GhanaUNESCO"/> ||
|-
| [[Kwaku Boateng (politician)|Kwaku Boateng]]<ref name="GhanaUNESCO"/><ref name="WAN8"/><br><small>(Science and Higher Education)</small> || 1964<ref name=NYT/> – February 1966||
|-
| rowspan=3 | Minister for Social Welfare || [[Patrick Kwame Kusi Quaidoo|P. K. K. Quaidoo]]<ref name="GYB1961"/> || {{circa|1961}} ||
|-
| [[Osei Owusu Afriyie]]<ref name="statesman1962"/><br><small>(Labour and Social Welfare)</small> || {{circa|1962}} ||
|-
| [[Susanna Al-Hassan]]<ref name="salome">{{cite web |last1=Donkor |first1=Salome |title=How Nkrumah Empowered Ghanaian Women |url=https://www.modernghana.com/news/239411/1/how-nkrumah-empowered-ghanaian-women.html |website=modernghana.com |publisher=Modern Ghana |access-date=2 February 2020 |date=18 September 2009}}</ref><br><small>(Social Welfare and Community Development)</small> || 1 February 1965 – ? ||
|-
| Minister for Labour || [[Kwaku Amoa-Awuah|K. Amoa-Awuah]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| rowspan=5 | [[Minister for Food and Agriculture (Ghana)|Minister for Agriculture]]<ref name=mofa/> || [[Francis Yao Asare]] || 1960 ||
|-
| [[Kojo Botsio]]<ref name="GYBp11"/> || 1960 – 1962 ||
|-
| [[Lawrence Rosario Abavana]]<ref name="statesman1962"/> || 1962 ||
|-
| [[Krobo Edusei]]<ref>{{cite journal |title=Ghanaians Value Friendly Relations With The United States |journal=Ghana News |date=April 1964 |volume=2 |issue=4 |page=9 |url=https://books.google.com/books?id=1OHiAAAAMAAJ&q=hans+kofi+boni&pg=RA11-PA9 |access-date=10 February 2020 |publisher=Embassy of Ghana |location=Washington DC}}</ref> || 1963 – 1965 ||
|-
| [[F. A. Jantuah]]<ref name="WAN8"/> ||1965 – 1966 ||
|-
| [[Ministry of Works and Housing (Ghana)|Minister for Works and Housing]] || [[Emmanuel Kobla Bensah]]<ref name="GYB1961"/> || 22 May 1957 – ? ||
|-
| Minister for Works || [[Emmanuel Kobla Bensah]] || 1 February 1965 –? ||
|-
| Minister for Housing || [[Francis Edward Techie-Menson|F. E. Techie-Menson]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| [[Minister for Communications (Ghana)|Minister for Construction and Communication]] || [[Emmanuel Kobla Bensah]]<ref name="statesman1962"/> || {{circa|1962}} ||
|-
| rowspan=2 | [[Minister for Trade and Industry (Ghana)|Minister for Trade]] || [[Ferdinand Koblavi Dra Goka|Ferdinand Goka]]<ref name="GYB1961"/> || 1 July 1960 – 8 May 1961 ||
|-
| [[Lawrence Rosario Abavana]] || June 1961 – ? ||
|-
| rowspan=2 | Minister for Overseas Trade || [[Osei Owusu Afriyie]] || 1965 ||
|-
| [[Kwesi Armah]]<ref name="WAN8"/> || 1965 – 24 February 1966 ||
|-
|rowspan=2| Minister for Industries || [[Krobo Edusei]]<ref name="KE-OA">{{cite book |last1=Asamoah |first1=Obed Yao |title=The Political History of Ghana (1950 - 2013). The Experience of a Non-Conformist |date=2014 |publisher=AuthorHouseUK Ltd |location=Bloomington, USA |isbn=978-1-4969-8563-7 |chapter=2: The Nkrumah Years - Reaping the Whirlwind |quote=.Krobo Edusei's appointment as Minister of Industries was revoked.}}</ref> || {{circa|1962}} ||
|-
| [[Imoru Egala]]<ref name="GYB1966_20">{{cite book |title=Ghana Year Book 1966 |date=1966 |publisher=Daily Graphic |location=Accra |page=20 |url=https://books.google.com/books?id=8C8uAQAAIAAJ&q=AMOAKO+ATTA |access-date=11 March 2020}}</ref> || 1965 ||
|-
| rowspan=2| [[Minister for Communications (Ghana)|Minister for Transport and Communications]] || [[Krobo Edusei]] || ? – ? ||
|-
| [[Alfred Jonas Dowuona-Hammond|A. J. Dowuona-Hammond]]<ref name="GYB1966_20"/> || {{circa|1966}} ||
|-
| rowspan=3 | [[Minister for Information (Ghana)|Minister for Information]]|| [[Kwaku Boateng (politician)|Kwaku Boateng]] || ? – ? ||
|-
| [[Tawia Adamafio]]<ref name="statesman1962"/><ref>{{cite magazine |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,940935,00.html |title=Ghana: Double & Deadly Jeopardy |access-date=2010-02-20 |date=1965-02-19 |magazine=[[Time (magazine)|Time]]}}</ref><br><small>(Information and Broadcasting)</small> || 1960– 1962 ||
|-
| [[Imoru Egala]]<ref>{{cite journal |title=Ghana Delegation Tours Kaiser Aluminum And Chemical Plants |journal=Ghana News |date=April 1964 |volume=2 |issue=4 |page=12 |url=https://books.google.com/books?id=1OHiAAAAMAAJ&q=egala&pg=RA11-PA9 |access-date=10 February 2020 |publisher=Embassy of Ghana |location=Washington DC}}</ref> || 1962 – 1965 ||
|-
| [[Minister for Information (Ghana)|Minister for Information and Party Propaganda]] || [[Nathaniel Azarco Welbeck]]<ref name="WAN8"/> || 1 February 1965 –? ||
|-
| Minister for Lands || [[Andrews Kwabla Puplampu|A. K. Puplampu]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| rowspan=2 | Minister for Mines and Mineral Resources || [[Lawrence Rosario Abavana]] || February 1965 – June 1965 ||
|-
| K. O. Thompson || June 1965 – February 1966 ||
|-
| Minister for Art and Culture || [[J. Benibengor Blay|J. Benibengor-Blay]]<ref>''Africa Who's Who'', London: Africa Journal for Africa Books Ltd, 1981, p. 230.</ref> || 1 February 1965 – 1966 ||
|-
| Minister for Co-operatives || [[Solomon Antwi Kwaku Bonsu|S. A. Kwaku Bonsu]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| Minister for Food and Nutrition || Joseph Kodzo || 1 February 1965 – ? ||
|-
| Minister for Fuel and Power || [[Erasmus Isaac Preko|E. I. Preko]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| Minister for Parks and Gardens || [[Edmund Nee Ocansey|E. Nee Ocansey]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| Minister for Pensions and National Insurance || A. K. Onwona-Agyeman || 1 February 1965 – ? ||
|-
|Minister for Parliamentary Affairs || [[Kofi Baako]]<ref name="GYB1961"/> || {{circa|1961}} ||
|-
|Minister for Presidential Affairs || [[Tawia Adamafio]] || 1961 – ? ||
|-
|Minister resident in Guinea || [[Stephen Allen Dzirasa]]<br>Kweku Budu-Acquah<ref name="GYB1963"/> || ? – ?<br>{{circa|1963}} ||
|-
! colspan=4 |Regional Commissioners
|-
|rowspan=2 | [[Ashanti Regional Minister|Ashanti Regional Commissioner]]|| [[Osei Owusu Afriyie]] || ? – ? ||
|-
| [[Stephen Willie Yeboah]]<ref name="GhanaNewsv2i9p9">{{cite journal |title=Ghanaian Ministers Tour USA |journal=Ghana News: Dr Kwame Nkrumah Celebrates His 55th Birthday |date=21 September 1964 |volume=2 |issue=9 |page=9 |url=https://books.google.com/books?id=1OHiAAAAMAAJ&q=hans+kofi+boni&pg=RA11-PA9 |access-date=10 February 2020}}</ref> || {{circa|1964}} ||
|-
|rowspan=2|Brong Ahafo Regional Commissioner|| [[Stephen Willie Yeboah]]<ref name="GYB1963"/> || {{circa|1963}} ||
|-
| R. O. Amoako-Atta<ref name="GhanaNewsv2i9p9"/> || {{circa|1964}} ||
|-
|Central Regional Commissioner|| [[Joseph Essilfie Hagan]]<ref name="GYB1963"/><ref name="GYBp17">{{cite journal |title=Ghana Year Book |journal=Ghana Year Book |date=1961 |page=17 |url=https://books.google.com/books?id=FCsUAAAAIAAJ&q=Korboe |access-date=2 February 2020 |publisher=Graphic Corporation}}</ref> || {{circa|1961-1964}}<ref name="GhanaNewsv2i9p9"/> ||
|-
|Eastern Regional Commissioner|| [[Emmanuel Humphrey Tettey Korboe]]<ref name="GYBp17"/> || ? – ? ||
|-
|[[Greater Accra Regional Minister|Greater Accra Regional Commissioner]] || [[Paul Tagoe|Paul Teiko Tagoe]] || ? – ? ||
|-
|Northern Regional Commissioner|| [[Emmanuel Adama Mahama]]<ref name="GhanaNewsv2i9p9"/> || {{circa|1964}} ||
|-
|Upper Regional Commissioner|| [[Ayeebo Asumda]]<ref name="GYB1963"/> || {{circa|1963-1964}}<ref name="GhanaNewsv2i9p9"/> ||
|-
|rowspan=3 | [[Volta Regional Minister|Volta Regional Commissioner]]|| [[Francis Yao Asare]]<ref name="GYBp17"/> || {{circa|1961}} ||
|-
| Hans Kofi Boni<ref name="GhanaNewsv2i9p9"/> || {{circa|1964}} ||
|-
| Joseph Kodzo<ref>{{cite journal |last1=Okine |first1=D. A. |title=2 Former RC's Jailed |journal=Daily Graphic |date=29 July 1969 |issue=5855 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=EFXmNHx3nDgC&q=hans+kofi+boni&pg=PA1 |access-date=10 February 2020 |publisher=Graphic Corporation |location=Accra}}</ref> || ||
|-
|Western Regional Commissioner|| [[John Arthur (Ghanaian politician)|John Arthur]]<ref name="GYB1963"/> || {{circa|1963-1964}}<ref name="GhanaNewsv2i9p9"/> ||
|}
== O nam kpaabahi ni ==
National Liberation Council n-daa nyɛ tuuli linjima dini ŋme n paai Ghana gomnanti dini toondana daa nyɛ Dr Kwame Nkrumah. Ghana Pirinsi ni Linjima nima n daa laɣim kpa lala Council dini daa ŋme n paagi o maa ka Ghana sabilanim daa lee niŋba nupuɣu. Zilisigu wuhiya ni ban daa niŋ niŋsim ŋɔ daa mali toɣisigu ni Britain gomnanti (PM Herold Wilson) ni United States of America (Lyndon B. Jonson). Shɛbi mali dihitabili ni bɛ daa sɔŋ la pirinsi ni linjima laɣingu ŋɔ ka bɛ tumi bɛ ni daa niŋ shɛm ŋɔ pirinla Nkrumah daa bɛ saɣiritiri silimin tinduya maranima bɛ ni yuli shɛm.
== O zɔbu, kpibu ni kuyila ==
== O maŋmaŋa biɛhigu ==
=== Gold Coast ===
Dr [[Kwame Nkrumah]] daa bola Fathia Ritzk, ŋun daa nyɛ Egypt Coptic baŋki tumtumdi kuro ni karimba kuro la. O ni daa kuli paai na lala 1957-1958 yuun' palli zaawun' yuŋ maa, Fathia ma daa zaɣisi ni o niŋ anfaani n-niŋ bi daa amiliya maa ni pirimla vunyaɣili daa mali o mi ni o bia ti kuli tinzun nira.
O mini o daa dɔɣi la bihi ata:
1. Gamal (o dɔɣim yuuni nyɛla 1959) nyɛla lahabali sabira.
2. Samia (O dɔɣim yuuni nyɛla 1960) nyɛla siyaasa nira
3. Sekou (O dɔɣim yuuni nyɛla 1963) gba nyɛla siyaasa nira.
Nkrumah lan mali bi' so:
4. Francis (O dɔɣim yuuni nyɛla 1962) ŋun bindira baŋda (Paediatrician).
Nkrumah lan mali bi'so to a maa bi'shɛba ban zaa kpalim maa ŋmɛri o la nagbankpeeni. Ŋun n-nyɛ:
5. Onsy Anwar Nathan Kwame Nkrumah ka o ma gba n-nyɛ Egypt paɣa.
6. O lahi mali bipuɣinga pahi ŋun n-nyɛ Elizabeth
=== United States ===
=== London ===
[[File:KWAME NKRUMAH - 60 Burghley Road Kentish Town London NW5 1UN.jpg|thumb|60 Burghley Road, Kentish Town, London, where Nkrumah lived when in London between 1945 and 1947]]
== O ta'ada ni sambanni nima ==
Yuuni 2010 kundi beni ka bɛ booni li "The Other Wes Moore" wuhi ya ni Nkrumah ni daa be United States, ni O daa nyɛla bi' wumsiri li n-zaŋ ti sabisabiri maa yaba saha shɛli be ni daa nyɛ saamba ban na yɔli n-kpe US tingbani puuni la.
Danny Sapani zani Nkrumah zaani n kpɛri kpɛrigu n-niŋ Netflix ninyula kpanjɔri dakulo filima shɛli be ni booni "The Crown (Season 2, episode 8 "Dear Mrs Kennedy"). Di nyɛla binshɛli din wuhiri Nkrumah mini Queen Elizabeth<ref>{{Cite web|title=Watch: Queen Elizabeth II's 1961 visit to Ghana|url=https://britishheritage.com/royals/queen-elizabeth-ghana|access-date=2022-08-09|website=British Heritage|language=en}}</ref> waa amaa niriba pam gbubi mi ni yɛli ʒee bee niŋ ʒee bahi bɛla dini.
== O tumtumsa ==
== O kundinima ==
# "Negro History: European Government in Africa", ''The Lincolnian'', 12 April 1938, p. 2 (Lincoln University, Pennsylvania) – see Special Collections and Archives, Lincoln University
# ''Ghana: The Autobiography of Kwame Nkrumah'' (1957).<nowiki>ISBN 0-901787-60-4</nowiki>
# ''Africa Must Unite'' (1963).<nowiki>ISBN 0-901787-13-2</nowiki>
# ''African Personality'' (1963)
<blockquote>
# The essence of neo-colonialism is that the State which is subject to it is, in theory, independent and has all the outward trappings of international sovereignty. In reality its economic system and thus its political policy is directed from outside. —
</blockquote>
# ''Neo-Colonialism, the Last Stage of Imperialism'' (1965)
# ''Axioms of Kwame Nkrumah'' (1967).<nowiki>ISBN 0-901787-54-X</nowiki>
# ''African Socialism Revisited'' (1967)
# ''Voice From Conakry'' (1967).<nowiki>ISBN 90-17-87027-3</nowiki>
# ''Dark Days in Ghana'' (1968).<nowiki>ISBN 0-7178-0046-6</nowiki>
# ''Handbook of Revolutionary Warfare'' (1968) – first introduction of Pan-African pellet compass.<nowiki>ISBN 0-7178-0226-4</nowiki>
# ''Consciencism: Philosophy and Ideology for De-Colonisation'' (1970).<nowiki>ISBN 0-901787-11-6</nowiki>
# ''Class Struggle in Africa'' (1970).<nowiki>ISBN 0-901787-12-4</nowiki>
# ''The Struggle Continues'' (1973).<nowiki>ISBN 0-901787-41-8</nowiki>
# ''I Speak of Freedom'' (1973).<nowiki>ISBN 0-901787-14-0</nowiki>
# ''Revolutionary Path'' (1973).<nowiki>ISBN 978-0-901787-22-4</nowiki>
== Lahi Nyama ==
== Kundivihira ==
<references responsive="" />
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:Ghana zuɣulananima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]]
mquhbhqy6jq97i0ngvesfmql1td2279
42842
42841
2022-08-16T23:54:42Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
Link
wikitext
text/x-wiki
{{bio}}
<!--{{Infobox ninsala|image=File:Kwame Nkrumah (JFKWHP-AR6409-A).jpg|name=Dr Kwame Nkrumah|nationality=Ghana|alma mater=Lincoln University, Pennsylvania
University of Pennsylvania
London School of Economics
University College London
Gray's Inn|known for=Independence of Ghana|citizenship=Ghanaian|image caption=Dr Kwame Nkrumah, Prime Minister and President of Ghana|awards=Lenin Peace Prize yuuni 1962.|birth_date=21 September 1909|birth_place=Nkroful, Ghana|death_date=27 April 1972 (62 years)|death_place=Bucharest, Romania|party=United Gold Coast Convention, UGCC(1947–1949)
Convention People's Party, CPP(1949–1966)|spouse=Fathia Rizk|children=Gamal
Samia
Francis
Sekou}}
-->
'''[[Kwame Nkrumah]]''' nyɛla tiŋgbaŋ zuɣulana kuro zaŋ n-ti [[Ghana]]. Dr. [[Kwame Nkrumah]] PC daa nyɛla [[Ghana]] siyaasa nira.<ref>{{cite web|url=https://www.britannica.com/biography/Kwame-Nkrumah|title=Kwame Nkrumah president of Ghana|language=English|accessdate=23 April 2021|publisher=britannica.com|author=The Editors of Encyclopaedia Britannica}}</ref> Ŋuni n-daa nyɛ Prime Minister tuuli ka lahi lɛbigi [[Ghana]] zuɣulana tuuli maŋsulinsi deebu nyaaŋa. [[Ghana]] yuli n-daa na booni Gold Coast amaa O ni daa dee ti maŋsulinsi gbampiɛla nuuni naai, silimiin goli March daabaa ayɔbu, yuuni 1957 dalila. O nimmohi zaŋ chaŋ Pan African tali la zuɣu, O daa pahi ninvuɣu shɛba ban daa kpa [[Africa]] zaa naŋgbaŋyini laɣingu la. Soviet Union nim daa ti o mi kpaŋmaŋa Lenin Peace Prize yuuni 1962.
O daa chaŋla Silimiintiŋa O shikuru baŋsim yɛligibu ni siyaasa baŋsim bɔhimbu, tɔ amaa O daa bi che ninvuɣi shɛba baŋ gba daa saɣiti Africa bilichintali ni bɛ maŋsulinsi zabbu la zuɣu laɣinsi ni ʒinibu din kuli yɛn niŋ ka [[Ghana]] gba yi dabilim bandini. O ni daa niŋ yuuni pia ni ayi, O daa kpuɣila napɔŋ n-labi Gold Coast na ni O ti pili mɔli din yɛn che ka tiŋgbani maa zani di gama zuɣu. O daa kpala paati yuli booni Convention People's Party (CPP) ka di lahibali wuligi gili luɣili kam Gold coast tiŋgbani ni.
O daa lee la Prime Minister 1952 ka daa kuli gbubili hali ka [[Ghana]] daa ti deegi maŋsulinsi Britain nim nuuni March 6, 1957. Ghananima daa sabiya ka saɣiti [[Ghana]] zalikpana kundi ka daa che Dr. [[Kwame Nkrumah]] tiŋgbaŋ zuɣulana 1960.
== O piligu ni o shikuru karim baŋsim ==
Bɛ dɔɣila [[Kwame Nkrumah]] silimiin-gɔli September biɛɣu pishi ni yini dali yuuni 1909 tiŋ yuli booni [[Nkroful]], [[Gold Coast]] pumpɔŋɔ din nyɛ [[Ghana]] la nti daŋ shɛli ban daa nyɛ wahalanima ni zuɣusabilanima.<ref>{{cite web|url=https://blogs.lse.ac.uk/lsehistory/2018/10/10/kwame-nkrumah-lse/|title=Kwame Nkrumah (1909-1972) – a term at LSE|language=English|accessdate=10 October 2018|author=Sue Donnelly|publisher=blogs.lse.ac.uk}}</ref> Nkroful daa nyɛla tiŋpkaŋbila n be Nzema yaɣili, katiŋ ni southwest Gold Coast, n miri Faransi yaɣili din nyɛ [[Ivory Coast]]. O ba daa bi be daŋ maa sani dama o daa tumdi la [[Half Assini]] shɛli polo o ni daa tumdi o machɛligu tuma ni Salima hali ti kani. [[Kwame Nkrumah]] ma mini daŋ din yɛligi n daa wumso. O daa bela n-baɣaka bɛhigu o bilim ni m be tiŋkpaŋa, mɔɣini ni kuligi noli. Zaŋkpa bia yuli bolibu Kambonsi kali soli zuɣu, bɛ daa ti o la Kwame bini mali yu shɛli booni bɛ bidibsi din wuhiri ni Asibiri dali ka bɛ dɔɣi o. Yuunshɛŋa o ni daa nyɛ shikurubil' n be [[United States]], di mini bɛ daa ku mi o Francis Nwia Kofi Nkrumah, Kofi nyɛla yu shɛli bɛ ni booni bidib shɛb bɛ ni doɣi Alizimba dali. O daa taɣila o yuli maa nti [[Kwame Nkrumah]] yuuni 1945 UK m borila Kwame Maa. Ebenezer Obiri Addo ni yeli shɛm zaŋ jɛndi o bohimbu din nyɛ dahinsheli tiŋgbani zuɣulana, lala yuli maa "Nkrumah" bɛ kali soli zuɣu ka bɛ mali ntiri bia ŋun pahiri awɔi, din wuhiri ni Kwame daa gbubila lala zaashee maa o ba dundɔŋ puuni, ŋun daa mali paɣaba pam.
O ba, Opanyin Kofi Nwiana Ngolomah, ŋun daa yi Nkroful din nyɛ kambonsi bali shɛli ban nyɛ Asonanima. Lahibali nyɛbli wuhiya, ni Ngolomah daa bela [[Tarkwa-Nsueam]] n tumdi salima machɛligu daabiligim. Din pahi, Ngolomah daa nyɛla ŋun mali jilma zaŋkpa haŋkali o ni daa mali tiri ban bori saɣisigu zaŋ jɛndi kaya mini dundɔŋni bɛhigu. O daa kpila yuuni 1927.
Kwame ko n daa nyɛ o bia. O ma daa zaŋ o mi kpehi bibihi shikuru shɛli di yuli booni Catholic [[Mission]] din be Half Assin.
== O Gold Coast labbuna ==
== [[Ghana]] maŋsulinsi ==
== O Ghana toondaantali (1957-1966) ==
[[Lahabali kɔligu:Bundesarchiv B 145 Bild-F006420-0036, Bonn, Informationsminister aus Ghana.jpg|thumb|Kofi Baako (1956)]]
'''Dr. [[Kwame Nkrumah]]''' n-daa nyɛ tuuli Prime Minister ni tingbani zuɣulana tuuli zaŋ ti Ghana. Nkrumah ni daa nyɛ prime minister saha shɛli, British Gɔmnanti kpambala: [https://www.eaumf.org/ejm-blog/2018/2/15/february-13-1951-gov-sir-charles-arden-clarke-invites-nkrumah-to-form-a-government Charles Arden-Clarke] ŋun daa nya Governor-General la n-daa yi lihiri o zuɣu ni o tuuntumsa. O daa dila o tuuli Gɔmnanti tali 21 March 1952 hali ka [[Ghana]] ti deei di Maŋsulinsi. O tuuli Maŋsulinsi Gɔmnanti daa pili la 6 March 1957. Din dali ka o daa kpe o wofis ni. 1 July 1960, [[Ghana]] daa deei di Maŋsulinsi Gɔmnanti zaa gbanpela nuuni ka Nkrumah daa lɛbi [[Ghana]] tingbani zuɣulana tuuli.
[[Lahabali kɔligu:The National Archives UK - CO 1069-43-65.jpg|center|thumb|Nkrumah tuuli cabinet minister nima]]
Ban zaya (Nu' zaa zaŋ chaŋ nu' dirigu polo): J. H. Allassani, N.A. Welbeck, Kofi Asante Ofori-Atta, Ebenezer Ako-Adjei, J.E. Jantuah, Imoru Egala
Ban ʒia (Nu' zaa zaŋ chaŋ nu' dirigu polo): A. Casely-Hayford, Kojo Botsio, [[Kwame Nkrumah]], Komla Agbeli Gbedemah, E.O. Asafu-Adjaye;
National Liberation Council, soldier Gɔmnanti n-daa bala, bani n-daa kpaai Nkrumah nam bahi yuuni 1966.
=== O Tuuli Maŋsulinsi Gɔmnanti (1957-1960) ===
{| class="wikitable" style="font-size:90%; text-align:center;"
|-
! width=250 | Nama
! width=200 | Gɔmnanti kpambala
! width=200 | Saha
! width=200 | Lahabali Ŋmahi
|-
|[[Prime Minister of Ghana|Prime Minister]] || [[Kwame Nkrumah]]|| 6 March 1957 – 1 July 1960 ||
|-
|rowspan=3|[[Minister for Foreign Affairs (Ghana)|Minister for Foreign Affairs]] || [[Kwame Nkrumah]]|| 6 March 1957 – 1958 ||
|-
| [[Kojo Botsio]] || 1958 – 1959 ||
|-
| [[Ebenezer Ako-Adjei]] || 1959 – 1960 ||
|-
|rowspan=3|[[Minister for Defence (Ghana)|Minister for Defence]] || [[Charles Arden-Clarke]]<ref name="leaders">{{cite web |title=MINISTER FOR DEFENCE |url=http://mod.gov.gh/mod/index.php/minister-for-defence/ |website=www.mod.gov.gh |publisher=Government of Ghana |access-date=19 March 2020}}</ref> || 1957 – 1958 ||
|-
| [[Stephen Allen Dzirasa]]<ref name="leaders"/> || 1958 – 1959 ||
|-
| Kwame Nkrumah<ref name="leaders"/> || 1959 – 1960 ||
|-
| rowspan=4| [[Minister for the Interior (Ghana)|Minister for Interior]]<ref name=bidwell>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=_4qVQK9EzdgC&q=%22Kwaku+Boateng%22+1957&pg=PA91 |title=Guide to Government Ministers: The British Empire and Successor States, 1900-72 |access-date=2010-06-14 |date=1974-02-25 |editor=R.L. Bidwell |pages=168 |publisher=Routledge |isbn=978-0-7146-3017-5}}</ref> || [[Ebenezer Ako-Adjei]] || 6 March 1957 – 1958 ||
|-
| [[Krobo Edusei]] || 1958 – 1958 ||
|-
| Kwame Nkrumah || 1958 – 1958 ||
|-
| [[Ashford Emmanuel Inkumsah]] || 1959 – 1960||
|-
| [[Minister for Finance and Economic Planning|Minister for Finance]] || [[Komla Agbeli Gbedemah]] || 1954 – May 1961<br /> ||
|-
| rowspan=2 | [[Attorney General of Ghana]] || G. M. Paterson<ref>{{cite book |title=Jubilee Ghana. A 50-year news journey thro' Graphic |date=2006 |publisher=Graphic Communications Group Ltd |location=Accra |isbn=9988-8097-8-6 |page=21 |quote=New job for Bing}}</ref> || March 1957 – August 1957||
|-
| [[Geoffrey Bing]]<ref name="bing">{{cite web |last1=Newman |first1=Kate |title=Geoffrey Henry Cecil Bing (1909 - 1977): Lawyer And Politician |url=http://www.newulsterbiography.co.uk/index.php/home/printPerson/98 |website=Dictionary of Ulster Biography |publisher=Ulster History Circle |access-date=11 September 2018}}</ref> || 7 August 1957 – 29 August 1961<ref name="past_ags">{{cite web |title=PAST MINISTERS |url=http://www.mojagd.gov.gh/past-ministers |website=Official website of the government of Ghana |publisher=[[Government of Ghana]] |access-date=11 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190609101245/http://www.mojagd.gov.gh/past-ministers |archive-date=9 June 2019 |url-status=dead }}</ref> ||
|-
| [[Minister for Health (Ghana)|Minister for Health]]|| [[J. H. Allassani]] || 6 March 1957 – ?<br /> ||
|-
| Minister for Local Government || [[Kofi Asante Ofori-Atta|A.E.A. Ofori Atta]] || 6 March 1957 – ?<br /> ||
|-
| rowspan=2 | [[Minister for Education (Ghana)|Minister for Education]] || [[John Bogolo Erzuah]] || 6 March 1957 – 22 May 1957 ||
|-
| [[C. T. Nylander]]<ref name="Jubilee Ghana 14">{{cite book |title=Jubilee Ghana - A 50-year news journey thro' Graphic |date=2006 |publisher=Graphic Communications Group Ltd |location=Accra |isbn=9988809786 |page=14}}</ref> || 22 May 1957 – 1958<ref name="GhanaUNESCO">{{cite web |title=CHAIRPERSONS OF THE GHANA NATIONAL COMMISSION FOR UNESCO |url=http://unescoghana.org/wp-content/uploads/2018/01/CHAIRPERSONS-OF-THE-GHANA-NATIONAL-COMMISSION-FOR-UNESCO.pdf |website=unescoghana.org |publisher=Ghana National Commission for UNESCO |access-date=3 February 2020 |date=2018}}</ref> ||
|-
| [[Minister for Education (Ghana)|Minister for Education and Information]] || [[Kofi Baako]]<ref name="GhanaUNESCO"/> || August 1957<ref>{{cite book |title=Jubilee Ghana. A 50-year news journey thro' Graphic |date=2006 |publisher=Graphic Communications Group Ltd |location=Accra |isbn=9988-8097-8-6 |page=19 |quote=Baako To Head New Ministry}}</ref> – 1959 ||
|-
| [[Minister for Food and Agriculture (Ghana)|Minister for Agriculture]] || [[Boahene Yeboah-Afari]]<ref name=mofa>{{cite web|title=Former Heads of MoFA|url=http://mofa.gov.gh/site/?page_id=6713|work=Official Website|publisher=Ministry of Food and Agriculture|access-date=7 August 2012}}</ref> || 6 March 1957 – 22 May 1957<br /> ||
|-
|[[Ministry of Works and Housing (Ghana)|Minister for Housing]] || [[Ashford Emmanuel Inkumsah]] || 6 March 1957 – ?<br /> ||
|-
|[[Minister for Trade and Industry (Ghana)|Minister for Trade and Labour]]<br>''(later Minister for Commerce and Industry)'' || [[Kojo Botsio]] || 6 March 1957 – 1958<br /> ||
|-
|[[Minister for Communications (Ghana)|Minister for Communications]] || [[Archie Casely-Hayford]] || 6 March 1957 – 22 May 1957 ||
|-
| rowspan=2 | [[Ministry of Works and Housing (Ghana)|Minister for Works]] || [[Nathaniel Azarco Welbeck]] || 6 March 1957 – 22 May 1957 ||
|-
| [[Emmanuel Kobla Bensah]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/>|| 22 May 1957 – ? ||
|-
| Minister for Labour, Co-operatives and Social Welfare<br>''(created in May 1957)'' || [[Francis Yao Asare]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/> || 22 May 1957 – ? ||
|-
| [[Volta Regional Minister]] || [[Ferdinand Koblavi Dra Goka|Ferdinand Goka]] || June 1959 – June 1960 ||
|-
|Minister without Portfolio || [[Lawrence Rosario Abavana]] || 6 March 1957 – ?<br /> ||
|-
| Minister without Portfolio || [[Krobo Edusei]] || 6 March 1957 – 1958<br /> ||
|-
| Minister without Portfolio || [[Kofi Baako]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/>|| 22 May 1957 – 1958 ||
|-
| Minister without Portfolio || [[Nathaniel Azarco Welbeck]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/> || 22 May1957 – ? ||
|-
| Minister without Portfolio || [[John Bogolo Erzuah]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/> || 22 May1957 – ? ||
|-
| Minister without Portfolio || [[Archie Casely-Hayford]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/> || 22 May1957 – ? ||
|-
| Minister without Portfolio || [[Boahene Yeboah-Afari]]<ref name="Jubilee Ghana 14"/> || 22 May1957 – ? ||
|}
=== O Republican Gɔmnanti (1960-1966) ===
{| class="wikitable" style="font-size:90%; text-align:center;"
|-
! width=250 | Nama
! width=200 | Gɔmnanti kpambala
! width=200 | Saha
! width=200 | Lahabali Ŋmahi
|-
|[[President of Ghana|President]] || Kwame Nkrumah<ref name="statesman1962">{{cite book |editor1-last=Steinberg |editor1-first=S. H. |title=The Statesman's Year Book |date=1962 |publisher=Macmillan & Co Limited |page=512 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=pNjMDQAAQBAJ&q=tawia+adamafio+ghana+year+book+mp&pg=PA512 |access-date=2 February 2020 |chapter=Ghana 1957|isbn=9780230270916 }}</ref> || 1 July 1960 – 24 February 1966 ||
|-
| rowspan=5| [[Minister for Foreign Affairs (Ghana)|Minister for Foreign Affairs]]<ref name=bidwell/> || [[Imoru Egala]] || 1960 – 1961 ||
|-
| [[Ebenezer Ako-Adjei]]<ref name="statesman1962"/> || 1961 – 1962 ||
|-
| Kwame Nkrumah || 1962 – 1963 ||
|-
| [[Kojo Botsio]]<ref>{{cite journal |title=Ghana's Foreign Minister Speaks on Threat to International Peace and Harmony |journal=Ghana News |date=December 1964 |volume=2 |issue=11 |page=4 |url=https://books.google.com/books?id=1OHiAAAAMAAJ&q=botsio&pg=RA11-PA9 |access-date=10 February 2020 |publisher=Embassy of Ghana |location=Washington DC}}</ref> || 1963 – 1965 ||
|-
| [[Alex Quaison-Sackey]]<ref name="WAN8">{{cite book |editor1-last=Jakande |editor1-first=L. K. |title=West Africa Annual 1966 |date=1965 |publisher=James Clarke |page=77 |edition=Issue 8 |url=https://books.google.com/books?id=nRBBAQAAIAAJ&q=AMOAKO+ATTA |access-date=11 March 2020}}</ref> || 1965 – 1966 ||
|-
| rowspan=2 | [[Minister for Defence (Ghana)|Minister for Defence]] || [[Charles de Graft Dickson]]<ref name="leaders"/><ref name="GYB1961">{{cite journal |title=Ghana Year Book |journal=Ghana Year Book |date=1961 |page=11 |url=https://books.google.com/books?id=7qISAAAAIAAJ&q=Goka |access-date=2 February 2020}}</ref> || 1960 – 1961 ||
|-
| [[Kofi Baako]]<ref name="leaders"/><ref name="statesman1962"/><ref name="GhanaNewsv2i1p8">{{cite journal |title=Ghana May Supply Neighbouring Countries With Electricity |journal=Ghana News |date=6 January 1964 |volume=2 |issue=1 |page=8 |url=https://books.google.com/books?id=1OHiAAAAMAAJ&q=hans+kofi+boni&pg=RA11-PA9 |publisher=Embassy of Ghaan |location=Washington |access-date=10 February 2020}}</ref> || September 1961 – 24 February 1966 ||
|-
| rowspan=5 | [[Minister for the Interior (Ghana)|Minister for Interior]]<ref name=bidwell/> || [[Ashford Emmanuel Inkumsah]] || 1960 – 1961 ||
|-
| [[Kwaku Boateng (politician)|Kwaku Boateng]]<ref name="statesman1962"/><ref name="GYB1963">{{cite journal |title=Ghana Year Book|url=https://books.google.com/books?id=PCoUAAAAIAAJ&q=Goka |publisher=Graphic Corporation |page=17 |year=1963|access-date=2 February 2020}}</ref><br><small>(Interior and Local Government)</small> || 1961 – 1964<ref name=NYT>{{cite news |url=https://www.nytimes.com/1964/05/02/archives/article-1-no-title-106964670.html |title=Article Preview |work=New York Times Archives |access-date= 2010-06-14 |publisher= [[New York Times]] |date= May 2, 1964}}</ref> ||
|-
| [[Lawrence Rosario Abavana]] || 1964 – 1965 ||
|-
| [[Ashford Emmanuel Inkumsah]] || 1 February 1965 – 1965 ||
|-
| [[Lawrence Rosario Abavana]] || 1965 – 1966 ||
|-
| rowspan=4 | [[Minister for Finance and Economic Planning|Minister for Finance]] || [[Komla Agbeli Gbedemah]]<ref name="GYBp11">{{cite book |title=Ghana Year Book |date=1961 |publisher=Graphic Corporation |location=Accra |page=11 |url=https://books.google.com/books?id=FCsUAAAAIAAJ&q=gbedemah |access-date=8 March 2020}}</ref> || 1954 – May 1961 ||
|-
| [[Ferdinand Koblavi Dra Goka]]<ref name="statesman1962"/><ref name="GYB1963"/><br><small>(Minister for Finance and Trade)</small> || 8 May 1961<ref>{{cite book |title=Ghana Year Book |date=1962 |publisher=Graphic Corporation |location=Accra |page=206 |url=https://books.google.com/books?id=-pEfAQAAMAAJ&q=Goka |access-date=8 March 2020}}</ref> – February 1964 ||
|-
| Kwame Nkrumah || February 1964 – ? ||
|-
| [[Kwesi Amoako-Atta|K. Amoako-Atta]]<ref name="WAN8">{{cite book |editor1-last=Jakande |editor1-first=L. K. |title=West Africa Annual 1966 |date=1965 |publisher=James Clarke |page=77 |edition=Issue 8 |url=https://books.google.com/books?id=nRBBAQAAIAAJ&q=AMOAKO+ATTA |access-date=11 March 2020}}</ref> || 1965 – 1966 ||
|-
| rowspan=3| [[Attorney General of Ghana|Attorney General and Minister for Justice]] || [[Geoffrey Bing]]<ref name="bing"/><br>[[Kofi Asante Ofori-Atta|A. E. A. Ofori-Atta]]<ref name="statesman1962"/><ref name="GYBp11"/>|| 7 August 1957 – 29 August 1961<ref name="past_ags"/><br>{{circa|1962}} ||
|-
| [[George Commey Mills-Odoi]]<ref name="past_ags"/> || 30 September 1961 – 29 August 1962 ||
|-
| [[Bashiru Kwaw-Swanzy|B. E. Kwaw-Swanzy]] || 1962 – February 1966 ||
|-
| rowspan=5 | [[Minister for Health (Ghana)|Minister for Health]] || [[Lawrence Rosario Abavana]] || 1960 – 1961 ||
|-
| [[Komla Agbeli Gbedemah]] || June 1961 – ? ||
|-
| [[Ashford Emmanuel Inkumsah]]<ref name="statesman1962"/> || {{circa|1962}} ||
|-
| [[Lawrence Rosario Abavana]]<ref>{{cite journal |title=More Pay For Ghanaian Doctors |journal=Ghana News |date=March 1964 |volume=2 |issue=3 |page=10 |url=https://books.google.com/books?id=1OHiAAAAMAAJ&q=hans+kofi+boni&pg=RA11-PA9 |access-date=10 February 2020 |publisher=Embassy of Ghana |location=Washington DC}}</ref>|| 1963 – 1964<ref name=NYT/> ||
|-
| [[Osei Owusu Afriyie]]<ref name="GYB1966_20"/> || {{circa|1966}} ||
|-
| rowspan=2 | [[Minister for Local Government (Ghana)|Minister for Local Government]] || [[Kofi Asante Ofori-Atta|A.E.A. Ofori Atta]] || 6 March 1957 – ? ||
|-
| [[Mumuni Bawumia]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| rowspan=2 | [[Minister for Education (Ghana)|Minister for Education and Social Welfare]] || [[Alfred Jonas Dowuona-Hammond]]<ref name="statesman1962"/><ref name="GYB1963"/> || {{circa|1960-1964}}<ref name="GhanaUNESCO"/> ||
|-
| [[Kwaku Boateng (politician)|Kwaku Boateng]]<ref name="GhanaUNESCO"/><ref name="WAN8"/><br><small>(Science and Higher Education)</small> || 1964<ref name=NYT/> – February 1966||
|-
| rowspan=3 | Minister for Social Welfare || [[Patrick Kwame Kusi Quaidoo|P. K. K. Quaidoo]]<ref name="GYB1961"/> || {{circa|1961}} ||
|-
| [[Osei Owusu Afriyie]]<ref name="statesman1962"/><br><small>(Labour and Social Welfare)</small> || {{circa|1962}} ||
|-
| [[Susanna Al-Hassan]]<ref name="salome">{{cite web |last1=Donkor |first1=Salome |title=How Nkrumah Empowered Ghanaian Women |url=https://www.modernghana.com/news/239411/1/how-nkrumah-empowered-ghanaian-women.html |website=modernghana.com |publisher=Modern Ghana |access-date=2 February 2020 |date=18 September 2009}}</ref><br><small>(Social Welfare and Community Development)</small> || 1 February 1965 – ? ||
|-
| Minister for Labour || [[Kwaku Amoa-Awuah|K. Amoa-Awuah]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| rowspan=5 | [[Minister for Food and Agriculture (Ghana)|Minister for Agriculture]]<ref name=mofa/> || [[Francis Yao Asare]] || 1960 ||
|-
| [[Kojo Botsio]]<ref name="GYBp11"/> || 1960 – 1962 ||
|-
| [[Lawrence Rosario Abavana]]<ref name="statesman1962"/> || 1962 ||
|-
| [[Krobo Edusei]]<ref>{{cite journal |title=Ghanaians Value Friendly Relations With The United States |journal=Ghana News |date=April 1964 |volume=2 |issue=4 |page=9 |url=https://books.google.com/books?id=1OHiAAAAMAAJ&q=hans+kofi+boni&pg=RA11-PA9 |access-date=10 February 2020 |publisher=Embassy of Ghana |location=Washington DC}}</ref> || 1963 – 1965 ||
|-
| [[F. A. Jantuah]]<ref name="WAN8"/> ||1965 – 1966 ||
|-
| [[Ministry of Works and Housing (Ghana)|Minister for Works and Housing]] || [[Emmanuel Kobla Bensah]]<ref name="GYB1961"/> || 22 May 1957 – ? ||
|-
| Minister for Works || [[Emmanuel Kobla Bensah]] || 1 February 1965 –? ||
|-
| Minister for Housing || [[Francis Edward Techie-Menson|F. E. Techie-Menson]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| [[Minister for Communications (Ghana)|Minister for Construction and Communication]] || [[Emmanuel Kobla Bensah]]<ref name="statesman1962"/> || {{circa|1962}} ||
|-
| rowspan=2 | [[Minister for Trade and Industry (Ghana)|Minister for Trade]] || [[Ferdinand Koblavi Dra Goka|Ferdinand Goka]]<ref name="GYB1961"/> || 1 July 1960 – 8 May 1961 ||
|-
| [[Lawrence Rosario Abavana]] || June 1961 – ? ||
|-
| rowspan=2 | Minister for Overseas Trade || [[Osei Owusu Afriyie]] || 1965 ||
|-
| [[Kwesi Armah]]<ref name="WAN8"/> || 1965 – 24 February 1966 ||
|-
|rowspan=2| Minister for Industries || [[Krobo Edusei]]<ref name="KE-OA">{{cite book |last1=Asamoah |first1=Obed Yao |title=The Political History of Ghana (1950 - 2013). The Experience of a Non-Conformist |date=2014 |publisher=AuthorHouseUK Ltd |location=Bloomington, USA |isbn=978-1-4969-8563-7 |chapter=2: The Nkrumah Years - Reaping the Whirlwind |quote=.Krobo Edusei's appointment as Minister of Industries was revoked.}}</ref> || {{circa|1962}} ||
|-
| [[Imoru Egala]]<ref name="GYB1966_20">{{cite book |title=Ghana Year Book 1966 |date=1966 |publisher=Daily Graphic |location=Accra |page=20 |url=https://books.google.com/books?id=8C8uAQAAIAAJ&q=AMOAKO+ATTA |access-date=11 March 2020}}</ref> || 1965 ||
|-
| rowspan=2| [[Minister for Communications (Ghana)|Minister for Transport and Communications]] || [[Krobo Edusei]] || ? – ? ||
|-
| [[Alfred Jonas Dowuona-Hammond|A. J. Dowuona-Hammond]]<ref name="GYB1966_20"/> || {{circa|1966}} ||
|-
| rowspan=3 | [[Minister for Information (Ghana)|Minister for Information]]|| [[Kwaku Boateng (politician)|Kwaku Boateng]] || ? – ? ||
|-
| [[Tawia Adamafio]]<ref name="statesman1962"/><ref>{{cite magazine |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,940935,00.html |title=Ghana: Double & Deadly Jeopardy |access-date=2010-02-20 |date=1965-02-19 |magazine=[[Time (magazine)|Time]]}}</ref><br><small>(Information and Broadcasting)</small> || 1960– 1962 ||
|-
| [[Imoru Egala]]<ref>{{cite journal |title=Ghana Delegation Tours Kaiser Aluminum And Chemical Plants |journal=Ghana News |date=April 1964 |volume=2 |issue=4 |page=12 |url=https://books.google.com/books?id=1OHiAAAAMAAJ&q=egala&pg=RA11-PA9 |access-date=10 February 2020 |publisher=Embassy of Ghana |location=Washington DC}}</ref> || 1962 – 1965 ||
|-
| [[Minister for Information (Ghana)|Minister for Information and Party Propaganda]] || [[Nathaniel Azarco Welbeck]]<ref name="WAN8"/> || 1 February 1965 –? ||
|-
| Minister for Lands || [[Andrews Kwabla Puplampu|A. K. Puplampu]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| rowspan=2 | Minister for Mines and Mineral Resources || [[Lawrence Rosario Abavana]] || February 1965 – June 1965 ||
|-
| K. O. Thompson || June 1965 – February 1966 ||
|-
| Minister for Art and Culture || [[J. Benibengor Blay|J. Benibengor-Blay]]<ref>''Africa Who's Who'', London: Africa Journal for Africa Books Ltd, 1981, p. 230.</ref> || 1 February 1965 – 1966 ||
|-
| Minister for Co-operatives || [[Solomon Antwi Kwaku Bonsu|S. A. Kwaku Bonsu]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| Minister for Food and Nutrition || Joseph Kodzo || 1 February 1965 – ? ||
|-
| Minister for Fuel and Power || [[Erasmus Isaac Preko|E. I. Preko]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| Minister for Parks and Gardens || [[Edmund Nee Ocansey|E. Nee Ocansey]] || 1 February 1965 – ? ||
|-
| Minister for Pensions and National Insurance || A. K. Onwona-Agyeman || 1 February 1965 – ? ||
|-
|Minister for Parliamentary Affairs || [[Kofi Baako]]<ref name="GYB1961"/> || {{circa|1961}} ||
|-
|Minister for Presidential Affairs || [[Tawia Adamafio]] || 1961 – ? ||
|-
|Minister resident in Guinea || [[Stephen Allen Dzirasa]]<br>Kweku Budu-Acquah<ref name="GYB1963"/> || ? – ?<br>{{circa|1963}} ||
|-
! colspan=4 |Regional Commissioners
|-
|rowspan=2 | [[Ashanti Regional Minister|Ashanti Regional Commissioner]]|| [[Osei Owusu Afriyie]] || ? – ? ||
|-
| [[Stephen Willie Yeboah]]<ref name="GhanaNewsv2i9p9">{{cite journal |title=Ghanaian Ministers Tour USA |journal=Ghana News: Dr Kwame Nkrumah Celebrates His 55th Birthday |date=21 September 1964 |volume=2 |issue=9 |page=9 |url=https://books.google.com/books?id=1OHiAAAAMAAJ&q=hans+kofi+boni&pg=RA11-PA9 |access-date=10 February 2020}}</ref> || {{circa|1964}} ||
|-
|rowspan=2|Brong Ahafo Regional Commissioner|| [[Stephen Willie Yeboah]]<ref name="GYB1963"/> || {{circa|1963}} ||
|-
| R. O. Amoako-Atta<ref name="GhanaNewsv2i9p9"/> || {{circa|1964}} ||
|-
|Central Regional Commissioner|| [[Joseph Essilfie Hagan]]<ref name="GYB1963"/><ref name="GYBp17">{{cite journal |title=Ghana Year Book |journal=Ghana Year Book |date=1961 |page=17 |url=https://books.google.com/books?id=FCsUAAAAIAAJ&q=Korboe |access-date=2 February 2020 |publisher=Graphic Corporation}}</ref> || {{circa|1961-1964}}<ref name="GhanaNewsv2i9p9"/> ||
|-
|Eastern Regional Commissioner|| [[Emmanuel Humphrey Tettey Korboe]]<ref name="GYBp17"/> || ? – ? ||
|-
|[[Greater Accra Regional Minister|Greater Accra Regional Commissioner]] || [[Paul Tagoe|Paul Teiko Tagoe]] || ? – ? ||
|-
|Northern Regional Commissioner|| [[Emmanuel Adama Mahama]]<ref name="GhanaNewsv2i9p9"/> || {{circa|1964}} ||
|-
|Upper Regional Commissioner|| [[Ayeebo Asumda]]<ref name="GYB1963"/> || {{circa|1963-1964}}<ref name="GhanaNewsv2i9p9"/> ||
|-
|rowspan=3 | [[Volta Regional Minister|Volta Regional Commissioner]]|| [[Francis Yao Asare]]<ref name="GYBp17"/> || {{circa|1961}} ||
|-
| Hans Kofi Boni<ref name="GhanaNewsv2i9p9"/> || {{circa|1964}} ||
|-
| Joseph Kodzo<ref>{{cite journal |last1=Okine |first1=D. A. |title=2 Former RC's Jailed |journal=Daily Graphic |date=29 July 1969 |issue=5855 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=EFXmNHx3nDgC&q=hans+kofi+boni&pg=PA1 |access-date=10 February 2020 |publisher=Graphic Corporation |location=Accra}}</ref> || ||
|-
|Western Regional Commissioner|| [[John Arthur (Ghanaian politician)|John Arthur]]<ref name="GYB1963"/> || {{circa|1963-1964}}<ref name="GhanaNewsv2i9p9"/> ||
|}
== O nam kpaabahi ni ==
National Liberation Council n-daa nyɛ tuuli linjima dini ŋme n paai Ghana gomnanti dini toondana daa nyɛ Dr Kwame Nkrumah. Ghana Pirinsi ni Linjima nima n daa laɣim kpa lala Council dini daa ŋme n paagi o maa ka Ghana sabilanim daa lee niŋba nupuɣu. Zilisigu wuhiya ni ban daa niŋ niŋsim ŋɔ daa mali toɣisigu ni Britain gomnanti (PM Herold Wilson) ni United States of America (Lyndon B. Jonson). Shɛbi mali dihitabili ni bɛ daa sɔŋ la pirinsi ni linjima laɣingu ŋɔ ka bɛ tumi bɛ ni daa niŋ shɛm ŋɔ pirinla Nkrumah daa bɛ saɣiritiri silimin tinduya maranima bɛ ni yuli shɛm.
== O zɔbu, kpibu ni kuyila ==
== O maŋmaŋa biɛhigu ==
=== Gold Coast ===
Dr [[Kwame Nkrumah]] daa bola Fathia Ritzk, ŋun daa nyɛ Egypt Coptic baŋki tumtumdi kuro ni karimba kuro la. O ni daa kuli paai na lala 1957-1958 yuun' palli zaawun' yuŋ maa, Fathia ma daa zaɣisi ni o niŋ anfaani n-niŋ bi daa amiliya maa ni pirimla vunyaɣili daa mali o mi ni o bia ti kuli tinzun nira.
O mini o daa dɔɣi la bihi ata:
1. Gamal (o dɔɣim yuuni nyɛla 1959) nyɛla lahabali sabira.
2. Samia (O dɔɣim yuuni nyɛla 1960) nyɛla siyaasa nira
3. Sekou (O dɔɣim yuuni nyɛla 1963) gba nyɛla siyaasa nira.
Nkrumah lan mali bi' so:
4. Francis (O dɔɣim yuuni nyɛla 1962) ŋun bindira baŋda (Paediatrician).
Nkrumah lan mali bi'so to a maa bi'shɛba ban zaa kpalim maa ŋmɛri o la nagbankpeeni. Ŋun n-nyɛ:
5. Onsy Anwar Nathan Kwame Nkrumah ka o ma gba n-nyɛ Egypt paɣa.
6. O lahi mali bipuɣinga pahi ŋun n-nyɛ Elizabeth
=== United States ===
=== London ===
[[File:KWAME NKRUMAH - 60 Burghley Road Kentish Town London NW5 1UN.jpg|thumb|60 Burghley Road, Kentish Town, London, where Nkrumah lived when in London between 1945 and 1947]]
== O ta'ada ni sambanni nima ==
Yuuni 2010 kundi beni ka bɛ booni li "The Other Wes Moore" wuhi ya ni Nkrumah ni daa be United States, ni O daa nyɛla bi' wumsiri li n-zaŋ ti sabisabiri maa yaba saha shɛli be ni daa nyɛ saamba ban na yɔli n-kpe US tingbani puuni la.
Danny Sapani zani Nkrumah zaani n kpɛri kpɛrigu n-niŋ Netflix ninyula kpanjɔri dakulo filima shɛli be ni booni "The Crown (Season 2, episode 8 "Dear Mrs Kennedy"). Di nyɛla binshɛli din wuhiri Nkrumah mini Queen Elizabeth<ref>{{Cite web|title=Watch: Queen Elizabeth II's 1961 visit to Ghana|url=https://britishheritage.com/royals/queen-elizabeth-ghana|access-date=2022-08-09|website=British Heritage|language=en}}</ref> waa amaa niriba pam gbubi mi ni yɛli ʒee bee niŋ ʒee bahi bɛla dini.
== O tumtumsa ==
== O kundinima ==
# "Negro History: European Government in Africa", ''The Lincolnian'', 12 April 1938, p. 2 (Lincoln University, Pennsylvania) – see Special Collections and Archives, Lincoln University
# ''Ghana: The Autobiography of Kwame Nkrumah'' (1957).<nowiki>ISBN 0-901787-60-4</nowiki>
# ''Africa Must Unite'' (1963).<nowiki>ISBN 0-901787-13-2</nowiki>
# ''African Personality'' (1963)
<blockquote>
# The essence of neo-colonialism is that the State which is subject to it is, in theory, independent and has all the outward trappings of international sovereignty. In reality its economic system and thus its political policy is directed from outside. —
</blockquote>
# ''Neo-Colonialism, the Last Stage of Imperialism'' (1965)
# ''Axioms of Kwame Nkrumah'' (1967).<nowiki>ISBN 0-901787-54-X</nowiki>
# ''African Socialism Revisited'' (1967)
# ''Voice From Conakry'' (1967).<nowiki>ISBN 90-17-87027-3</nowiki>
# ''Dark Days in Ghana'' (1968).<nowiki>ISBN 0-7178-0046-6</nowiki>
# ''Handbook of Revolutionary Warfare'' (1968) – first introduction of Pan-African pellet compass.<nowiki>ISBN 0-7178-0226-4</nowiki>
# ''Consciencism: Philosophy and Ideology for De-Colonisation'' (1970).<nowiki>ISBN 0-901787-11-6</nowiki>
# ''Class Struggle in Africa'' (1970).<nowiki>ISBN 0-901787-12-4</nowiki>
# ''The Struggle Continues'' (1973).<nowiki>ISBN 0-901787-41-8</nowiki>
# ''I Speak of Freedom'' (1973).<nowiki>ISBN 0-901787-14-0</nowiki>
# ''Revolutionary Path'' (1973).<nowiki>ISBN 978-0-901787-22-4</nowiki>
== Lahi Nyama ==
== Kundivihira ==
<references responsive="" />
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:Ghana zuɣulananima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]]
tb10n79yfhsfjyiynr9mzy5edrhhxar
John Evans Fiifi Atta Mills
0
6172
42843
41754
2022-08-16T23:56:10Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
Link
wikitext
text/x-wiki
{{E-Class}}
'''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni [[Ghana]] alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, [[Jerry Rawlings]].
O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati ([[National Democratic Congress]]) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa dimi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni n-na nyɛ Ghana zuɣulan'tuuli ŋun daa kpi, ka na be Nam ni.
{{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School
University of Ghana(LLB, 1967)
London School of economics(LLM, 1968)
School of Oriental and African Studies School of Law
University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award
Lifetime Africa Achievement Prize
The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}}
== Shikuru Baŋsim ==
Bɛ daa dɔɣila John Evans Fiifi Atta Mills silimiin goli 21 July,1944 [[Tarkwa]] tingbani din be Ghana wulinluhili polo ŋɔ, [[Western Region]] m-bala. [[Fante]] bila n-nyɛ O, ka O daa zooi tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be [[Mfantsiman]] East piibu-piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, [[Central Region]]. O daa pilila O bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. O shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla O sunsuuni shikuru Komenda Methodist Middle School. O ni daa karim siɣisi ni, O daa tuɣi la bikura shikuru shɛli bɛ ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, O daa deela O dahalali shɛhara gbaŋ yuuni 1961 ni, Advanced-Level shɛhara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimmɔhi yo, ka lahi chaŋ ninkura shikuru shɛli bɛ ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n-ti karim siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor of Law, Degree, LLB ni Professional law shɛhara gbaŋ yuuni 1967.
John Evans Fiifi Atta Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n-ti karim siɣisi ka daa deei LLM shɛhara gbaŋ yuuni 1968. Di nyaaŋa, O daa lahi deela Law Dɔɣita Degree, PhD School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dɔɣita tali buku din daa jɛndi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yuum'pishi ni ayopɔin ka karim naai dɔɣita tali ŋɔ.
O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa mi O la Prof, pirimla saha gbaliŋ shɛli O ni daa zaŋ kpalim m-be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene, Kambonsili din gbunni n-nyɛ 'Suhudoo Naa'.
== Siyaasa Tali ==
=== Ghana Zuɣulan' paa ===
Bɛ ni daa ti bɔri ni bɛ po tingbaŋ' zuɣulaanima pɔri yuuni 1992 maa zuɣu, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bɛ kpalanzuya na n-ti gbuni National Democratic Congress (NDC). Provisional National Defence Council (PNDC) daambal'kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant Jerry John Rawlings daa piila NCP nima kpɛma, [[Kow Nkensen Arkaah]] wulana ni bɛ bo nam maa. Bɛ ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa di la tingbaŋ zuɣulan' paa 1992–1996.
Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ O kpalanzuya na n-ti gbuni New Patriotic Party ka bɛ daa lahi piigi O Nam-bɔri wulana n-ti [[John Agyekum Kufuor]] ni bɛ zaŋ bɛ nyɔri n-kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulan'paa ka lahi labi bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka [[Naawuni]] daa lahi ti ba nasara ka bɛ di 1996-2000. Atta Mills n-daa nyɛ daambalo n ti Police Council of Ghana ni daambalo zaŋ ti Economic Management Team.
=== Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu ===
Yuuni 2000, John Evans Fiifi Atta Mills n-daa zani n-ti Lɛm Paati (NDC) ni bɛ bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di O Nam saɣi, kamani tingbani maa zalikpana ni wuhi shɛm.
John Evans Fiifi Atta Mills nyintaa ŋun daa yi polo zaŋ chaŋ nam maa bɔbu polo n-daa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zani n-ti Wɔbigu paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbamba yɛliya ni buu lihiri la O ma noli ka ŋubiri mɔri, lala maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisimi n-wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, bɛ yi piigi O tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yɛn mali O zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli biɛɣukulo kam. Piibu-piibu biɛɣu maa ni daa ti neei December 7, 2000, John Evans Fiifi Atta Mills daa nyɛla 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Di ni daa bi paai kɔbigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka Kufuor daa zaŋ vaabu 56.9% kɔbigi puuni n-di John Evans Fiifi Atta Mills. Lala ŋɔ zuɣu, bɛ daa piila Kufuor ka po o pɔri n-kpɛhi nam ni January 7, 2001.
Yuuni 2002, Lɛm Paatinima daa piila bihi bapira John Evans Fiifi Atta Mills ni O lԑbi bɛ paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa, tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi di o mi ni 52.45% kɔbigi puuni.
December 21, 2006, Lɛm Paatinima daa lahi piigi O mi ni o lahi lɛbi bɛ paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila O nyintahi maa ni 81.4% (1,362 votes) kɔbigi puuni. O nyintahi maa n-daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan.
Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa di la o yuma nii nam naai dinzuɣu ka ku lahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bɛ daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi.
Yuuni 2008, John Evans Fiifi Atta Mills nam nyintaa Wabigu Paati daa nyɛla Nana Addo Dankwa Akufo-Addo. John Evans Fiifi Atta Mills taachi yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yɛliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛrimi ni bɛ biɛhisi kuli labirila nyaaŋa zuŋɔ yuma anii m-bala. Dinzuɣu, di yi niŋ ka Ghana shiri nyɛla din zoora, salo maa ban na bi nyari li bɛ biɛhisi puuni".
Tuuli piibu-piibu maa daa tila Nana Addo Dankwa Akufo-Addo 49.13%, ka ti John Evans Fiifi Atta Mills 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n-kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi, John Evans Fiifi Atta Mills daa kuli dila Nana Addo Dankwa Akufo-Addo biɛla. To amaa, yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Region nim’ daa bi tooi niŋ bɛ piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’ daa lahi kpala piibu-piibu n-ti ba January 2, 2009.
Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n-ti John Evans Fiifi Atta Mills mini o nyaandoliba zaa, dama O daa nyɛla 50.23% ka Nana Addo Dankwa Akufo-Addo mi nyɛ 49.77%. John Evans Fiifi Atta Mills n-daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Atta Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri O maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa ŋun mali dihitabili ni salo biɛhisuŋ kamanI Nkrumah buɣisibu ni".
John Evans Fiifi Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri O ni daa ti di nam maa.
=== Ghana Zuɣulan' tali ===
Jilimalan'Mills gomnanti maa daa di nasara nim pam. Dinni ka tingbani ŋɔ daa pili kpam gbibu ni nimmohi bɛ ni daa nya kpa'boɣ'kari shɛli tingbaŋ zuɣulan'kuro Jilimalana Kufuor saha la. [19] Mills daa lahi deei nupugu ni o ni daa kpaŋ omaŋa ka tingbaŋ ŋɔ bomma ni nyamma yaɣa pam ti tooni lala saha maa. ŋuni n daa lahi nyɛ tuuli tingbaŋ zuɣulana ŋun na be nam ni ka bɛ lahi piigi O zali ni o bo nam. [9] O tingbani zuɣulantali ni daa di nasara n zali bob'suma yaɣ'shɛŋa n kahagi n dɔ gbunni ŋɔ:
==== Tiŋgbani Bomma ni Nyamma ====
Jilimalana Mills Gomnanti ni ka Gana bomma ni nyamma daa nya vuhim hali ka nɛma dahi ni pahiri shɛm (inflation) daa sigitiŋ'hali ni kalinli din bi paai vaabu pia pubu kob'gi puuni, dini n nyɛ vaapu dibaanii ni tɔbu dibaa anahi (8.4%) [20] (binshɛli din naʒin niŋ bini din gbaai yuum'pihinahi ni ayi Gana nyevuli puuni kamani bini din gbaai 1970 hali ni 2012). Yuuni 2008 Burinya goli ni, lala nɛma dahi pahibu pahibu ŋɔ daa nyɛla kobiga puuni vaabu pishi ayi ka ni tobu zag'yini (18.1%) ka Mills deei tiŋgbani zuɣulantali.[21] ŋɔ wuhiya ni Mills daa zaŋ bomma ni nyamma baŋsim ni so pala m biri tingbani ŋɔ ni din ni niŋ ka faako kana tiŋgbani ŋɔ ni.
==== Shikuru Baŋsim ====
==== Alaafeei ====
==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ====
==== Pukparilim, Niɣilim buɣum bayana niŋbu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ====
== Tuma ==
John Evans Fiifi Atta Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhirila zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuum' pishi ni anu n-wuhiri Legon mini di tatabiti Ghana ni tiŋduya ni zaa. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971.
O daa nyela Professor n chani Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣi li yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Lala saha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi bukunim'mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation).
Di mini o daa wuhiri shikuru maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli bɛ ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Bɛ daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme.
== Maŋmaŋa biɛhigu ==
O paɣa n-daa nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka O daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni
Sam Kofi Atta Mills. Bɛ daa wumsi O mi tamla Methodist nim’ zali kpana zuɣu<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin n-ti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosimo n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria, ka daa kaari O saha kam asori duu maa ni. O daa yɛliya, ni din daa niŋ ka Joshua yɛli O ni pɔi ka O lɛbi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka O zani piibupiibu m-paai buta zuɣu ka naai tooi di piibupiibu maa.<ref>{{Cite web|date=2011-12-31|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111231191030/http://thepmnews.com/2009/01/12/tb-joshua-predicted-my-victory-%E2%80%94ghana%E2%80%99s-leader|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|date=2011-10-07|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111007010043/http://thenewsng.com/article/1613|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>.
Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bɛ kuɣilana saha shɛli. O daa bɔri ko'duɣili pam. Ka daa ŋme n-ti Gana Hockey team maa (O nyɛla hockey ŋmɛri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi O zuɣu)<ref>{{Cite news|date=2009-01-03|title=Profile: Ghana President John Atta Mills|language=en-GB|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7804884.stm|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-02-01|title=attamills2008.com - attamills2008 Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20150201181245/http://www.attamills2008.com/site/?page_id=2|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla Hearts of Oak kpamba maa ni yino, Kuɣulan'kuro Black Stars Management Team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan’dola<ref>{{Cite web|title=Obituary: Ghana’s John Atta Mills|url=https://www.aljazeera.com/news/2012/7/24/obituary-ghanas-john-atta-mills|access-date=2022-07-26|website=www.aljazeera.com|language=en}}</ref>.
== O Doro ni O Kpibu ==
Mills daa nyɛla ŋun kpi silimin goli July biɛɣu pishi ni anahi dali 2022, 37 Military Hospital din be Ankara la<ref>{{Cite news|date=2012-07-24|title=Ghana's President John Atta Mills dies|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-18972107|access-date=2022-07-26}}</ref>. Dabaata nyaaŋa, O ni daa puhi O doɣim chuɣu din pahiri yuum'pisɔpɔin ayi ka. Daliri shɛli din daa ku'O daa na bi yi polo. Dama O daa na yoli yila US na ka di nyɛla O chaŋmi ti vihi O maŋa din daa niŋ ka O mali loŋni doro<ref>{{Cite news|date=2012-07-24|title=Ghana's President John Atta Mills dies|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-18972107|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite news|date=2012-08-10|title=President John Atta Mills funeral held in Ghana|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-19204106|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|last=admin|date=2022-07-27|title=Naadu Mills Reveals What Killed Mills|url=https://otixpres.com/naadu-mills-reveals-what-killed-mills/|access-date=2022-07-28|language=en-US}}</ref>. O kuli ni daa yɛn yi polo, O offici nim’daa yɛliya ni O kpimi hawanim'nyaaŋa ka bɛ naai yihili na polo, amaa karachi so ŋun doli daa yɛliya ni O daa yɛliya ni O niŋgbuna dii bi nyaɣisa n-neei biɛɣu ka O naai kpi maa. To amaa, Mills' biɛli Dr. Cadman Mills daa yɛliya gbala maa ni, ni doriti pam n-daa laɣim ku'O maa, kamani hemorrhagic stroke din yina ʒi'soya gbariginsim zuɣupuri puuni<ref>{{Cite web|date=2015-07-21|title=Revealed: Mills died from Hemorrhagic stroke - Cadman Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mills-died-from-Hemorrhagic-stroke-Cadman-Mills-370015|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-07-21|title=Revealed: Mills died from Hemorrhagic stroke - Cadman Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mills-died-from-Hemorrhagic-stroke-Cadman-Mills-370015|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2013-01-23|title=GBC News, , Mills died from massive stroke - Brother|url=https://archive.ph/8JCDa|access-date=2022-07-26|website=archive.ph}}</ref><ref>{{Cite web|date=2017-03-30|title=Prof Mills did not die of throat cancer – Dr Cadman Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Prof-Mills-did-not-die-of-throat-cancer-Dr-Cadman-Mills-523772|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. BBC nima gba daa yɛliya ni O yɛltɔɣa daa taɣimi chiri gbaliŋ. Former minister Elizabeth Ohene daa yɛliya, ni din daa niŋ ka bɛ gbubili ŋumaŋuma ni mills kpimi, O nini daa bi tiɣi ni Mills kpiya.
"Kamani yuma ata ni yuma anahi din gari la, niriba gbubi mi ni Mills ka alaafee ka shaba yɛri ni O kpimi gba. Ka O daa yina ti yɛli ni O bi biɛra"<ref>{{Cite news|date=2012-07-24|title=Ghana's President John Atta Mills dies|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-18972107|access-date=2022-07-26}}</ref>. O zuɣulaan paa [[John Dramani Mahama]] n-daa nyɛ ŋun daa zani O zaashee maa din daa niŋ ka O kpi. Ka daa po pɔri yuŋ kurigi anii lala dabisili shɛli O ni daa kani maa ka di nyɛla Gana constitusa ni wuhi shɛm. Mahama ʒii daa naala saha shɛli Mills' ʒii ni daa naai. Ka di daa che biɛla ni piibupiibu, ka O gba daa zani ni bɛ piigi O.<ref>{{Cite web|date=2012-07-26|title=Ghana VP to be sworn in as new president {{!}} Agricultural Commodities {{!}} Reuters|url=https://web.archive.org/web/20120726221518/https://af.reuters.com/article/commoditiesNews/idAFL6E8IOJOX20120724|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite news|date=2012-07-24|title=Ghana President Mills dies, VP takes over|language=en|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/article/us-ghana-president-idUSBRE86N14720120724|access-date=2022-07-26}}</ref>
== O Sɔɣibu ==
[[File:JEAM Gravesite.JPG|thumb|right|Atta Mills' gballi din be Asomdwee Park, Accra tum yuuni 2013]]
=== O Tingbani Nam Sɔɣibu ===
=== Salo Wumbu ===
== O Sabiri Shɛŋa ==
Mills' sabibu nima<ref name="ghananation1"/><ref name="pubs">{{cite web|url=http://www.attamills2008.com/johns_cv.htm |title=''Curriculum Vitae'' |access-date=2007-07-01 |url-status=bot: unknown |archive-url=https://web.archive.org/web/20070701201728/http://www.attamills2008.com/johns_cv.htm |archive-date=1 July 2007}}, Prof. John Evans Atta Mills, 1 July 2007, ''[[Wayback Machine|Internet Archive]]''. Retrieved 3 August 2012.</ref><ref>{{cite web|url=http://www.idrc.ca/EN/Misc/Pages/NewsDetails.aspx?NewsID=463 |title=Misc – News |publisher=Idrc.ca |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141045/http://www.idrc.ca/EN/Misc/Pages/NewsDetails.aspx?NewsID=463 |archive-date=23 May 2013 }}</ref><ref name=":0" /> shɛŋa n-nye:
* ''Taxation of Periodical or Deferred Payments arising from the Sale of Fixed Capital'' (1974)
* ''Exemption of Dividends from Income Taxation: A Critical Appraisal'' (1977)
* ''Report of the Tax Review Commission, Ghana, parts 1 – 3'' (1977)
* ''Ghana’s Income Tax Laws and the Investor'' (1978)
* ''Ghana's New Investment Code: An Appraisal'' (1986)
* ''Criminal Law Treatment of Sexual Activity''
* ''The role of the state in the evolution of the family in Anglophone countries of Africa: An overview''
* ''A survey of taxes on the individual in Ghana''
* ''Ghana's wealth tax: Some issues and problems''
* ''Africa in the World'' (2002)<ref>{{cite web|url=http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/Africa_in_the_World.pdf |title="Africa in the World". |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141048/http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/Africa_in_the_World.pdf |archive-date=23 May 2013 }}</ref>
* ''NEPAD and New International Relations'' (2002)<ref>{{cite web|url=http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/1Oct2002_NEPAD.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141050/http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/1Oct2002_NEPAD.pdf |url-status=dead |archive-date=2013-05-23 |title="NEPAD and New International Relations". }}</ref>
* ''The Decline of a Regional Fishing Nation: The Case of Ghana and West Africa'' (2004)<ref>{{cite journal|title=The decline of a regional fishing nation: The case of Ghana and West Africa |doi=10.1111/j.0165-0203.2004.00068.x |volume=28 |journal=Natural Resources Forum |pages=13–21 |year = 2004|last1 = Atta-Mills|first1 = John|last2=Alder |first2=Jackie |last3=Rashid Sumaila |first3=Ussif }}</ref>
== O Teebu ni O Ni Che shɛli ==
[[File:J.E. Atta Mills' Bust in GIMPA (Accra).jpg|thumb|Bust of Atta Mills at the John Evans Atta Mills Centre for Law and Governance, GIMPA, Accra]]
O ni nyɛ tingbaŋ zuɣulana,Mills daa nyɛla gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpaŋmaŋ'pini O ni daa mali zaɣa ni tab’song n-ti diɛma ni yiɣijam toon’tibo tiŋgbani maa ni zuɣu.”[88]
Mills ni Kani naai, kpaŋmaŋ pini din nyɛ Gomnanti so ŋʋn zaŋ yɛlimaŋli mini lɛbiginsim Gbaŋsabila tingbaŋ yuuni(2012). Ban daa ti kpaŋmaŋ'pini ŋɔ daa yɛliya ni bɛ nya O biɛhisuŋ, kookali,zaɣa nti pahi nia suŋ zaŋ kpa democracy Gomnanti ni lɛbiginsim zaŋ ti Ghana ni Gbaŋsabila zaa. Lala biɛhigu din gahim ŋɔ tu paɣisibu. Ka Che di zaŋ taɣirisuŋ na O niriba biɛhigu ni zuŋɔ kuli mali wara. O ni daa yihi O zuɣu ni O zabi ka taɣi ka gu aadallichi zaŋti sokam nyɛla din yi polo ka mali jilima duniya yeei dundɔŋni ka gbansabila nangban’yini zaa baŋ ka mali dihitabili ni ti yi nya taba ka ti nyɛ yim ka wumdi sokam yeei, ti ni tooi beni ni suhudoo ni nangbanyini ni taba,ka di che ka lɛbiginsim be ti tinsi puuni ni biɛhigu toon’tibo.Lala toon’daanba gɔ zaɣ'yino kam kuli mali la kpaŋmaŋ Ghana toon’tibo ni di zoobu, Ka Ghana zaa yuli”. Yuuni 2013 kpaŋmaŋ pina la, O daa deei la pini O kalinsi nyaaŋa ka di nyɛla kpaŋmaŋ shɛli din be Gbansabila tiŋgbani zuɣu, ni bɛ teei O ni daa tum di nasara shɛŋa,ni O toon’tali.
Institute of International Education (IIE) din be New York City gba daa nyɛla ban ti O pin’titali O kalinsi nyaaŋa, Fritz Redlich shikuru bi’kura pina ni bɛ teei O tuma din tu paɣisibu ka kpaŋsiri nangbanyini mini yɛda Ghana ni duniya sunsuuni, ni O sɔŋsim ti shikuru toon’tibo ni di mali Ghana bi’pola shili n-guli zuŋɔ dali kparigɔɣu, anduniya biɛhigu bɛrisuŋ ni di ti O tuuli sɔŋsim din yi polo ni di che ka O leei zuɣulana zaŋ ti Gbansabila tiŋa din nyɛ O leei Ghana zuɣulana”.
Din yɛn bo nin’tiɣili zaŋ ti Mills dagonia zaŋ kpa zalisi mini zuɣulan’suŋ tali polo, Ghana institute of Management and Public Administration, kpala John Evans Atta Mills laɣingu ni di kpaŋsi zaligu mini zuɣulan’tali, ni di bo vihigu din mali yaa,zaligu bɔhinbu, duniya zuɣulan’tali ni daadam biɛlim soya.
O kalinsi nyaaŋa, bɛ daa labimi bɔli Agkara pal’daa la John Evans Atta Mills pali daa ka di nyɛ Agkara Assembly yɛda ni. Cape Coast gba pal'shɛli din chani ti yiri Cape Coast Castle hali ni Mfantsipim pal'chira gba daa labimi bɔli tingbani zuɣulana John Evans Atta Mills palli ka di nyɛ Cape Coast Osaberema Kwesi Arthur gun nyɛ nazuɣu Cape Coast m-boli li ka o leei ʒi Ogua yaɣili. N lahi pahi O mali nuu timbu ni tinkpansi zoobu ni di lɛbigibu Suhum Municipal Assembili ni Ga wulinluhili yaɣili. Assembili daa zaŋ O yuli m-boli zuɣ'saa pala. Yaha Obuasi Municipal Assembili daa tibigi Mills ka zaŋ O yuli m-boli palli din daa be Obuasi Salin’bɔɣili tiŋa wulinluhili polo. Hali Nandom Assembili gba daa tibigi Mills ka zaŋ O yuli m-boli bɛ palli O ni daa bo District n-ti ba yuuni 2012 la zuɣu. Bɛ daa labimi m-boli karim baŋsim du’karili din nyɛ Salvation Army Shikuru la tingbani zuɣulana John Evans Atta Mills karim baŋsim duu din kpaŋmaŋ'yi polo.Tabibi baŋsim laɣingu daa kpa Mills ni karim siɣisi karimbu shɛŋa din be Huni Valley Methodist shikuru ni di teei O kpaŋmaŋ'yɛla. Hali University of Ghana,Legon daa laɣimya n-zang O yuli n-ti baŋsim yaɣili zaŋ kpa zalisi zalibu duu,ni (Deen kuri o Professor Akua kuenyehia),ni bɛ teei O ni daa nyɛ Professor mini zuɣulana ka sɔŋ bɛ yaɣili maa Shɛm. Yuuni 2015, Ghana tingbani zuɣulana daa zaŋla Mills yuli n-ti secondary shikuru Pali shɛli bɛ ni daa na kuli yoli yooi Otuam, O ya tingbani. Alikaali lahingu din be Ghana la Daa zaŋ Atta Mills yuli m-boli bɛ tuma du’zuɣu karili ni bɛ paɣi O kpaŋmaŋ' ni O ni daa gbubi democracy ni yɛlimaŋli maa zuɣu, ni ka daa lahi niŋ kam ni O zooi alikaali yaɣili. Din lahi pahi, vihigu laɣin’zugu bɛ ni mi shɛli Kwame Nkrumah-Atta Mills Legacy institute (KNAMLI) daa kpa mi ni di bɔhim siyasa shɛli tingbani zuɣu'lana Mills ni daa yu dama O daa bi doli O suhuyubu.Yaha, O daa zaɣisi tiɛhi biɛri bɔhimbu, kpuŋkpaŋkpaɣa ni zilin’tula kamani anduniya ninvuɣu gahinda kamani Mahatma Gandhi, Martin Luther King Jr, Kwame Nkrumah ni Nelson Mandela gba ni daa tuhira. Ŋɔ yɛn zalila yuli din ku kpi ka di tu ni ti guli, ka deei ka zaŋli baŋsi paɣ'sara ni nachimba. Lala du’zuɣu nyɛla tiɛhi-ziliŋ n-ti Strategiy Studies mini Oganization din chani doli Nkrumah ni bahi lala lahingu maa noli ni di gbaai shɛli kam. Anduniya taliŋ chuɣu(World Post Day) 2013 yuuni ni zani, Ghana taliŋnima mini lahabaya wuligibunima daa zaŋla bɛ kpalanzuya gbuni taba n-yihi Atta Mills anfooninima ni di wuhi bɛ nin’tiɣili zaŋ Chaŋ O ni daa mali kpaŋmaŋa O tuma polo la.O daa bi pii kaɣili ka zaŋ dɔɣu n-ti so,ka nangbanyini daa be O siyasa ni. Bɛ ni yɛn tibigi sɔŋsim ni toon’tibo tibo shɛli O ni bo n-ti diɛma ni yiɣijam zaa, hockey mi ka di daa kuli miri cho, duniya zaa hockey laɣim gbaai yilinima zaŋla yuuni pulini hockey kparigɔŋ shɛli din yɛn be duniya yaɣa, John Evans Atta Mills yuuni kparigɔɣu,bɛ ni niŋ binyɛri shɛŋa din ku che ka O yuli kpi n-nyɛ Annual Atta Mills Memorial Lecture, Atta Mills lahingu sheli din yuli booni (Humanitarian Non-profit Oganization),ni Atta Mills Memorial Research Library din gbuni kpalanzuya ni University of Cape Coast. Yuuni 2014, Ghana tingbani zuɣulana daa yɛliya ni dina m-pahi ayi daabilim shɛli din chaŋ viɛnyɛla n-nyɛ floating production storage and offloading vessels FPSO. Atta Mills ni daa nyɛ tingbani zuɣulana, ŋuna n-daa nyɛ tuuli ŋun gbi Ghana kpa’bɔɣipalli la pam. Bɛ daa lahi zaŋ O yuli m-boli bipuɣinsi du’gbɛri pal'shɛŋa din be O shikuru kuro la ni,Achimota, ni di bo paɣibu n-ti O. Yuuni 2015, karim zɔŋ pal' shɛŋa bɛ ni daa me Ekumfi Otuam din be Central Region tingbani ni daa nyɛla bɛ ni ti shɛli yuli ni di wuhi bɛ jilima zaŋti Atta Mills, ni ka lahi teeri O yurilim zaŋ Chaŋ karim baŋsim bɔbu toon’tibo “.
Yuuni 2019, O yuma ayopoin yuun’pali mini bɛ ni daa laɣim m-bo tibiginsim ni bɛ ti O daa niŋla Asomdwee paaki la ni. February 2022, John Evans Atta Mills Memorial Heritage la daa nyɛla National Democratic Congress nima ni zaŋ shɛli wuhi salo.
== Lahi Nyama ==
[[Atta Mills Saha Minisita nima]]
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:Ghana zuɣulananima]]
[[Pubu:Ghana tingbani]]
[[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]]
[[Pubu:Doo]]
6qlh10sy241zjf8gff0xrt2io5kr4kc
42844
42843
2022-08-16T23:56:51Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
Link
wikitext
text/x-wiki
{{E-Class}}
'''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni [[Ghana]] alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla [[Ghana]] zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, [[Jerry Rawlings]].
O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati ([[National Democratic Congress]]) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa dimi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni n-na nyɛ Ghana zuɣulan'tuuli ŋun daa kpi, ka na be Nam ni.
{{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School
University of Ghana(LLB, 1967)
London School of economics(LLM, 1968)
School of Oriental and African Studies School of Law
University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award
Lifetime Africa Achievement Prize
The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}}
== Shikuru Baŋsim ==
Bɛ daa dɔɣila John Evans Fiifi Atta Mills silimiin goli 21 July,1944 [[Tarkwa]] tingbani din be Ghana wulinluhili polo ŋɔ, [[Western Region]] m-bala. [[Fante]] bila n-nyɛ O, ka O daa zooi tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be [[Mfantsiman]] East piibu-piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, [[Central Region]]. O daa pilila O bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. O shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla O sunsuuni shikuru Komenda Methodist Middle School. O ni daa karim siɣisi ni, O daa tuɣi la bikura shikuru shɛli bɛ ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, O daa deela O dahalali shɛhara gbaŋ yuuni 1961 ni, Advanced-Level shɛhara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimmɔhi yo, ka lahi chaŋ ninkura shikuru shɛli bɛ ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n-ti karim siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor of Law, Degree, LLB ni Professional law shɛhara gbaŋ yuuni 1967.
John Evans Fiifi Atta Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n-ti karim siɣisi ka daa deei LLM shɛhara gbaŋ yuuni 1968. Di nyaaŋa, O daa lahi deela Law Dɔɣita Degree, PhD School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dɔɣita tali buku din daa jɛndi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yuum'pishi ni ayopɔin ka karim naai dɔɣita tali ŋɔ.
O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa mi O la Prof, pirimla saha gbaliŋ shɛli O ni daa zaŋ kpalim m-be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene, Kambonsili din gbunni n-nyɛ 'Suhudoo Naa'.
== Siyaasa Tali ==
=== Ghana Zuɣulan' paa ===
Bɛ ni daa ti bɔri ni bɛ po tingbaŋ' zuɣulaanima pɔri yuuni 1992 maa zuɣu, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bɛ kpalanzuya na n-ti gbuni National Democratic Congress (NDC). Provisional National Defence Council (PNDC) daambal'kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant Jerry John Rawlings daa piila NCP nima kpɛma, [[Kow Nkensen Arkaah]] wulana ni bɛ bo nam maa. Bɛ ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa di la tingbaŋ zuɣulan' paa 1992–1996.
Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ O kpalanzuya na n-ti gbuni New Patriotic Party ka bɛ daa lahi piigi O Nam-bɔri wulana n-ti [[John Agyekum Kufuor]] ni bɛ zaŋ bɛ nyɔri n-kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulan'paa ka lahi labi bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka [[Naawuni]] daa lahi ti ba nasara ka bɛ di 1996-2000. Atta Mills n-daa nyɛ daambalo n ti Police Council of Ghana ni daambalo zaŋ ti Economic Management Team.
=== Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu ===
Yuuni 2000, John Evans Fiifi Atta Mills n-daa zani n-ti Lɛm Paati (NDC) ni bɛ bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di O Nam saɣi, kamani tingbani maa zalikpana ni wuhi shɛm.
John Evans Fiifi Atta Mills nyintaa ŋun daa yi polo zaŋ chaŋ nam maa bɔbu polo n-daa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zani n-ti Wɔbigu paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbamba yɛliya ni buu lihiri la O ma noli ka ŋubiri mɔri, lala maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisimi n-wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, bɛ yi piigi O tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yɛn mali O zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli biɛɣukulo kam. Piibu-piibu biɛɣu maa ni daa ti neei December 7, 2000, John Evans Fiifi Atta Mills daa nyɛla 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Di ni daa bi paai kɔbigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka Kufuor daa zaŋ vaabu 56.9% kɔbigi puuni n-di John Evans Fiifi Atta Mills. Lala ŋɔ zuɣu, bɛ daa piila Kufuor ka po o pɔri n-kpɛhi nam ni January 7, 2001.
Yuuni 2002, Lɛm Paatinima daa piila bihi bapira John Evans Fiifi Atta Mills ni O lԑbi bɛ paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa, tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi di o mi ni 52.45% kɔbigi puuni.
December 21, 2006, Lɛm Paatinima daa lahi piigi O mi ni o lahi lɛbi bɛ paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila O nyintahi maa ni 81.4% (1,362 votes) kɔbigi puuni. O nyintahi maa n-daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan.
Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa di la o yuma nii nam naai dinzuɣu ka ku lahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bɛ daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi.
Yuuni 2008, John Evans Fiifi Atta Mills nam nyintaa Wabigu Paati daa nyɛla Nana Addo Dankwa Akufo-Addo. John Evans Fiifi Atta Mills taachi yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yɛliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛrimi ni bɛ biɛhisi kuli labirila nyaaŋa zuŋɔ yuma anii m-bala. Dinzuɣu, di yi niŋ ka Ghana shiri nyɛla din zoora, salo maa ban na bi nyari li bɛ biɛhisi puuni".
Tuuli piibu-piibu maa daa tila Nana Addo Dankwa Akufo-Addo 49.13%, ka ti John Evans Fiifi Atta Mills 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n-kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi, John Evans Fiifi Atta Mills daa kuli dila Nana Addo Dankwa Akufo-Addo biɛla. To amaa, yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Region nim’ daa bi tooi niŋ bɛ piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’ daa lahi kpala piibu-piibu n-ti ba January 2, 2009.
Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n-ti John Evans Fiifi Atta Mills mini o nyaandoliba zaa, dama O daa nyɛla 50.23% ka Nana Addo Dankwa Akufo-Addo mi nyɛ 49.77%. John Evans Fiifi Atta Mills n-daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Atta Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri O maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa ŋun mali dihitabili ni salo biɛhisuŋ kamanI Nkrumah buɣisibu ni".
John Evans Fiifi Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri O ni daa ti di nam maa.
=== Ghana Zuɣulan' tali ===
Jilimalan'Mills gomnanti maa daa di nasara nim pam. Dinni ka tingbani ŋɔ daa pili kpam gbibu ni nimmohi bɛ ni daa nya kpa'boɣ'kari shɛli tingbaŋ zuɣulan'kuro Jilimalana Kufuor saha la. [19] Mills daa lahi deei nupugu ni o ni daa kpaŋ omaŋa ka tingbaŋ ŋɔ bomma ni nyamma yaɣa pam ti tooni lala saha maa. ŋuni n daa lahi nyɛ tuuli tingbaŋ zuɣulana ŋun na be nam ni ka bɛ lahi piigi O zali ni o bo nam. [9] O tingbani zuɣulantali ni daa di nasara n zali bob'suma yaɣ'shɛŋa n kahagi n dɔ gbunni ŋɔ:
==== Tiŋgbani Bomma ni Nyamma ====
Jilimalana Mills Gomnanti ni ka Gana bomma ni nyamma daa nya vuhim hali ka nɛma dahi ni pahiri shɛm (inflation) daa sigitiŋ'hali ni kalinli din bi paai vaabu pia pubu kob'gi puuni, dini n nyɛ vaapu dibaanii ni tɔbu dibaa anahi (8.4%) [20] (binshɛli din naʒin niŋ bini din gbaai yuum'pihinahi ni ayi Gana nyevuli puuni kamani bini din gbaai 1970 hali ni 2012). Yuuni 2008 Burinya goli ni, lala nɛma dahi pahibu pahibu ŋɔ daa nyɛla kobiga puuni vaabu pishi ayi ka ni tobu zag'yini (18.1%) ka Mills deei tiŋgbani zuɣulantali.[21] ŋɔ wuhiya ni Mills daa zaŋ bomma ni nyamma baŋsim ni so pala m biri tingbani ŋɔ ni din ni niŋ ka faako kana tiŋgbani ŋɔ ni.
==== Shikuru Baŋsim ====
==== Alaafeei ====
==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ====
==== Pukparilim, Niɣilim buɣum bayana niŋbu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ====
== Tuma ==
John Evans Fiifi Atta Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhirila zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuum' pishi ni anu n-wuhiri Legon mini di tatabiti Ghana ni tiŋduya ni zaa. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971.
O daa nyela Professor n chani Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣi li yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Lala saha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi bukunim'mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation).
Di mini o daa wuhiri shikuru maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli bɛ ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Bɛ daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme.
== Maŋmaŋa biɛhigu ==
O paɣa n-daa nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka O daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni
Sam Kofi Atta Mills. Bɛ daa wumsi O mi tamla Methodist nim’ zali kpana zuɣu<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin n-ti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosimo n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria, ka daa kaari O saha kam asori duu maa ni. O daa yɛliya, ni din daa niŋ ka Joshua yɛli O ni pɔi ka O lɛbi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka O zani piibupiibu m-paai buta zuɣu ka naai tooi di piibupiibu maa.<ref>{{Cite web|date=2011-12-31|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111231191030/http://thepmnews.com/2009/01/12/tb-joshua-predicted-my-victory-%E2%80%94ghana%E2%80%99s-leader|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|date=2011-10-07|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111007010043/http://thenewsng.com/article/1613|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>.
Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bɛ kuɣilana saha shɛli. O daa bɔri ko'duɣili pam. Ka daa ŋme n-ti Gana Hockey team maa (O nyɛla hockey ŋmɛri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi O zuɣu)<ref>{{Cite news|date=2009-01-03|title=Profile: Ghana President John Atta Mills|language=en-GB|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7804884.stm|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-02-01|title=attamills2008.com - attamills2008 Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20150201181245/http://www.attamills2008.com/site/?page_id=2|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla Hearts of Oak kpamba maa ni yino, Kuɣulan'kuro Black Stars Management Team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan’dola<ref>{{Cite web|title=Obituary: Ghana’s John Atta Mills|url=https://www.aljazeera.com/news/2012/7/24/obituary-ghanas-john-atta-mills|access-date=2022-07-26|website=www.aljazeera.com|language=en}}</ref>.
== O Doro ni O Kpibu ==
Mills daa nyɛla ŋun kpi silimin goli July biɛɣu pishi ni anahi dali 2022, 37 Military Hospital din be Ankara la<ref>{{Cite news|date=2012-07-24|title=Ghana's President John Atta Mills dies|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-18972107|access-date=2022-07-26}}</ref>. Dabaata nyaaŋa, O ni daa puhi O doɣim chuɣu din pahiri yuum'pisɔpɔin ayi ka. Daliri shɛli din daa ku'O daa na bi yi polo. Dama O daa na yoli yila US na ka di nyɛla O chaŋmi ti vihi O maŋa din daa niŋ ka O mali loŋni doro<ref>{{Cite news|date=2012-07-24|title=Ghana's President John Atta Mills dies|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-18972107|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite news|date=2012-08-10|title=President John Atta Mills funeral held in Ghana|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-19204106|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|last=admin|date=2022-07-27|title=Naadu Mills Reveals What Killed Mills|url=https://otixpres.com/naadu-mills-reveals-what-killed-mills/|access-date=2022-07-28|language=en-US}}</ref>. O kuli ni daa yɛn yi polo, O offici nim’daa yɛliya ni O kpimi hawanim'nyaaŋa ka bɛ naai yihili na polo, amaa karachi so ŋun doli daa yɛliya ni O daa yɛliya ni O niŋgbuna dii bi nyaɣisa n-neei biɛɣu ka O naai kpi maa. To amaa, Mills' biɛli Dr. Cadman Mills daa yɛliya gbala maa ni, ni doriti pam n-daa laɣim ku'O maa, kamani hemorrhagic stroke din yina ʒi'soya gbariginsim zuɣupuri puuni<ref>{{Cite web|date=2015-07-21|title=Revealed: Mills died from Hemorrhagic stroke - Cadman Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mills-died-from-Hemorrhagic-stroke-Cadman-Mills-370015|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-07-21|title=Revealed: Mills died from Hemorrhagic stroke - Cadman Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mills-died-from-Hemorrhagic-stroke-Cadman-Mills-370015|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2013-01-23|title=GBC News, , Mills died from massive stroke - Brother|url=https://archive.ph/8JCDa|access-date=2022-07-26|website=archive.ph}}</ref><ref>{{Cite web|date=2017-03-30|title=Prof Mills did not die of throat cancer – Dr Cadman Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Prof-Mills-did-not-die-of-throat-cancer-Dr-Cadman-Mills-523772|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. BBC nima gba daa yɛliya ni O yɛltɔɣa daa taɣimi chiri gbaliŋ. Former minister Elizabeth Ohene daa yɛliya, ni din daa niŋ ka bɛ gbubili ŋumaŋuma ni mills kpimi, O nini daa bi tiɣi ni Mills kpiya.
"Kamani yuma ata ni yuma anahi din gari la, niriba gbubi mi ni Mills ka alaafee ka shaba yɛri ni O kpimi gba. Ka O daa yina ti yɛli ni O bi biɛra"<ref>{{Cite news|date=2012-07-24|title=Ghana's President John Atta Mills dies|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-18972107|access-date=2022-07-26}}</ref>. O zuɣulaan paa [[John Dramani Mahama]] n-daa nyɛ ŋun daa zani O zaashee maa din daa niŋ ka O kpi. Ka daa po pɔri yuŋ kurigi anii lala dabisili shɛli O ni daa kani maa ka di nyɛla Gana constitusa ni wuhi shɛm. Mahama ʒii daa naala saha shɛli Mills' ʒii ni daa naai. Ka di daa che biɛla ni piibupiibu, ka O gba daa zani ni bɛ piigi O.<ref>{{Cite web|date=2012-07-26|title=Ghana VP to be sworn in as new president {{!}} Agricultural Commodities {{!}} Reuters|url=https://web.archive.org/web/20120726221518/https://af.reuters.com/article/commoditiesNews/idAFL6E8IOJOX20120724|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite news|date=2012-07-24|title=Ghana President Mills dies, VP takes over|language=en|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/article/us-ghana-president-idUSBRE86N14720120724|access-date=2022-07-26}}</ref>
== O Sɔɣibu ==
[[File:JEAM Gravesite.JPG|thumb|right|Atta Mills' gballi din be Asomdwee Park, Accra tum yuuni 2013]]
=== O Tingbani Nam Sɔɣibu ===
=== Salo Wumbu ===
== O Sabiri Shɛŋa ==
Mills' sabibu nima<ref name="ghananation1"/><ref name="pubs">{{cite web|url=http://www.attamills2008.com/johns_cv.htm |title=''Curriculum Vitae'' |access-date=2007-07-01 |url-status=bot: unknown |archive-url=https://web.archive.org/web/20070701201728/http://www.attamills2008.com/johns_cv.htm |archive-date=1 July 2007}}, Prof. John Evans Atta Mills, 1 July 2007, ''[[Wayback Machine|Internet Archive]]''. Retrieved 3 August 2012.</ref><ref>{{cite web|url=http://www.idrc.ca/EN/Misc/Pages/NewsDetails.aspx?NewsID=463 |title=Misc – News |publisher=Idrc.ca |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141045/http://www.idrc.ca/EN/Misc/Pages/NewsDetails.aspx?NewsID=463 |archive-date=23 May 2013 }}</ref><ref name=":0" /> shɛŋa n-nye:
* ''Taxation of Periodical or Deferred Payments arising from the Sale of Fixed Capital'' (1974)
* ''Exemption of Dividends from Income Taxation: A Critical Appraisal'' (1977)
* ''Report of the Tax Review Commission, Ghana, parts 1 – 3'' (1977)
* ''Ghana’s Income Tax Laws and the Investor'' (1978)
* ''Ghana's New Investment Code: An Appraisal'' (1986)
* ''Criminal Law Treatment of Sexual Activity''
* ''The role of the state in the evolution of the family in Anglophone countries of Africa: An overview''
* ''A survey of taxes on the individual in Ghana''
* ''Ghana's wealth tax: Some issues and problems''
* ''Africa in the World'' (2002)<ref>{{cite web|url=http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/Africa_in_the_World.pdf |title="Africa in the World". |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141048/http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/Africa_in_the_World.pdf |archive-date=23 May 2013 }}</ref>
* ''NEPAD and New International Relations'' (2002)<ref>{{cite web|url=http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/1Oct2002_NEPAD.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141050/http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/1Oct2002_NEPAD.pdf |url-status=dead |archive-date=2013-05-23 |title="NEPAD and New International Relations". }}</ref>
* ''The Decline of a Regional Fishing Nation: The Case of Ghana and West Africa'' (2004)<ref>{{cite journal|title=The decline of a regional fishing nation: The case of Ghana and West Africa |doi=10.1111/j.0165-0203.2004.00068.x |volume=28 |journal=Natural Resources Forum |pages=13–21 |year = 2004|last1 = Atta-Mills|first1 = John|last2=Alder |first2=Jackie |last3=Rashid Sumaila |first3=Ussif }}</ref>
== O Teebu ni O Ni Che shɛli ==
[[File:J.E. Atta Mills' Bust in GIMPA (Accra).jpg|thumb|Bust of Atta Mills at the John Evans Atta Mills Centre for Law and Governance, GIMPA, Accra]]
O ni nyɛ tingbaŋ zuɣulana,Mills daa nyɛla gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpaŋmaŋ'pini O ni daa mali zaɣa ni tab’song n-ti diɛma ni yiɣijam toon’tibo tiŋgbani maa ni zuɣu.”[88]
Mills ni Kani naai, kpaŋmaŋ pini din nyɛ Gomnanti so ŋʋn zaŋ yɛlimaŋli mini lɛbiginsim Gbaŋsabila tingbaŋ yuuni(2012). Ban daa ti kpaŋmaŋ'pini ŋɔ daa yɛliya ni bɛ nya O biɛhisuŋ, kookali,zaɣa nti pahi nia suŋ zaŋ kpa democracy Gomnanti ni lɛbiginsim zaŋ ti Ghana ni Gbaŋsabila zaa. Lala biɛhigu din gahim ŋɔ tu paɣisibu. Ka Che di zaŋ taɣirisuŋ na O niriba biɛhigu ni zuŋɔ kuli mali wara. O ni daa yihi O zuɣu ni O zabi ka taɣi ka gu aadallichi zaŋti sokam nyɛla din yi polo ka mali jilima duniya yeei dundɔŋni ka gbansabila nangban’yini zaa baŋ ka mali dihitabili ni ti yi nya taba ka ti nyɛ yim ka wumdi sokam yeei, ti ni tooi beni ni suhudoo ni nangbanyini ni taba,ka di che ka lɛbiginsim be ti tinsi puuni ni biɛhigu toon’tibo.Lala toon’daanba gɔ zaɣ'yino kam kuli mali la kpaŋmaŋ Ghana toon’tibo ni di zoobu, Ka Ghana zaa yuli”. Yuuni 2013 kpaŋmaŋ pina la, O daa deei la pini O kalinsi nyaaŋa ka di nyɛla kpaŋmaŋ shɛli din be Gbansabila tiŋgbani zuɣu, ni bɛ teei O ni daa tum di nasara shɛŋa,ni O toon’tali.
Institute of International Education (IIE) din be New York City gba daa nyɛla ban ti O pin’titali O kalinsi nyaaŋa, Fritz Redlich shikuru bi’kura pina ni bɛ teei O tuma din tu paɣisibu ka kpaŋsiri nangbanyini mini yɛda Ghana ni duniya sunsuuni, ni O sɔŋsim ti shikuru toon’tibo ni di mali Ghana bi’pola shili n-guli zuŋɔ dali kparigɔɣu, anduniya biɛhigu bɛrisuŋ ni di ti O tuuli sɔŋsim din yi polo ni di che ka O leei zuɣulana zaŋ ti Gbansabila tiŋa din nyɛ O leei Ghana zuɣulana”.
Din yɛn bo nin’tiɣili zaŋ ti Mills dagonia zaŋ kpa zalisi mini zuɣulan’suŋ tali polo, Ghana institute of Management and Public Administration, kpala John Evans Atta Mills laɣingu ni di kpaŋsi zaligu mini zuɣulan’tali, ni di bo vihigu din mali yaa,zaligu bɔhinbu, duniya zuɣulan’tali ni daadam biɛlim soya.
O kalinsi nyaaŋa, bɛ daa labimi bɔli Agkara pal’daa la John Evans Atta Mills pali daa ka di nyɛ Agkara Assembly yɛda ni. Cape Coast gba pal'shɛli din chani ti yiri Cape Coast Castle hali ni Mfantsipim pal'chira gba daa labimi bɔli tingbani zuɣulana John Evans Atta Mills palli ka di nyɛ Cape Coast Osaberema Kwesi Arthur gun nyɛ nazuɣu Cape Coast m-boli li ka o leei ʒi Ogua yaɣili. N lahi pahi O mali nuu timbu ni tinkpansi zoobu ni di lɛbigibu Suhum Municipal Assembili ni Ga wulinluhili yaɣili. Assembili daa zaŋ O yuli m-boli zuɣ'saa pala. Yaha Obuasi Municipal Assembili daa tibigi Mills ka zaŋ O yuli m-boli palli din daa be Obuasi Salin’bɔɣili tiŋa wulinluhili polo. Hali Nandom Assembili gba daa tibigi Mills ka zaŋ O yuli m-boli bɛ palli O ni daa bo District n-ti ba yuuni 2012 la zuɣu. Bɛ daa labimi m-boli karim baŋsim du’karili din nyɛ Salvation Army Shikuru la tingbani zuɣulana John Evans Atta Mills karim baŋsim duu din kpaŋmaŋ'yi polo.Tabibi baŋsim laɣingu daa kpa Mills ni karim siɣisi karimbu shɛŋa din be Huni Valley Methodist shikuru ni di teei O kpaŋmaŋ'yɛla. Hali University of Ghana,Legon daa laɣimya n-zang O yuli n-ti baŋsim yaɣili zaŋ kpa zalisi zalibu duu,ni (Deen kuri o Professor Akua kuenyehia),ni bɛ teei O ni daa nyɛ Professor mini zuɣulana ka sɔŋ bɛ yaɣili maa Shɛm. Yuuni 2015, Ghana tingbani zuɣulana daa zaŋla Mills yuli n-ti secondary shikuru Pali shɛli bɛ ni daa na kuli yoli yooi Otuam, O ya tingbani. Alikaali lahingu din be Ghana la Daa zaŋ Atta Mills yuli m-boli bɛ tuma du’zuɣu karili ni bɛ paɣi O kpaŋmaŋ' ni O ni daa gbubi democracy ni yɛlimaŋli maa zuɣu, ni ka daa lahi niŋ kam ni O zooi alikaali yaɣili. Din lahi pahi, vihigu laɣin’zugu bɛ ni mi shɛli Kwame Nkrumah-Atta Mills Legacy institute (KNAMLI) daa kpa mi ni di bɔhim siyasa shɛli tingbani zuɣu'lana Mills ni daa yu dama O daa bi doli O suhuyubu.Yaha, O daa zaɣisi tiɛhi biɛri bɔhimbu, kpuŋkpaŋkpaɣa ni zilin’tula kamani anduniya ninvuɣu gahinda kamani Mahatma Gandhi, Martin Luther King Jr, Kwame Nkrumah ni Nelson Mandela gba ni daa tuhira. Ŋɔ yɛn zalila yuli din ku kpi ka di tu ni ti guli, ka deei ka zaŋli baŋsi paɣ'sara ni nachimba. Lala du’zuɣu nyɛla tiɛhi-ziliŋ n-ti Strategiy Studies mini Oganization din chani doli Nkrumah ni bahi lala lahingu maa noli ni di gbaai shɛli kam. Anduniya taliŋ chuɣu(World Post Day) 2013 yuuni ni zani, Ghana taliŋnima mini lahabaya wuligibunima daa zaŋla bɛ kpalanzuya gbuni taba n-yihi Atta Mills anfooninima ni di wuhi bɛ nin’tiɣili zaŋ Chaŋ O ni daa mali kpaŋmaŋa O tuma polo la.O daa bi pii kaɣili ka zaŋ dɔɣu n-ti so,ka nangbanyini daa be O siyasa ni. Bɛ ni yɛn tibigi sɔŋsim ni toon’tibo tibo shɛli O ni bo n-ti diɛma ni yiɣijam zaa, hockey mi ka di daa kuli miri cho, duniya zaa hockey laɣim gbaai yilinima zaŋla yuuni pulini hockey kparigɔŋ shɛli din yɛn be duniya yaɣa, John Evans Atta Mills yuuni kparigɔɣu,bɛ ni niŋ binyɛri shɛŋa din ku che ka O yuli kpi n-nyɛ Annual Atta Mills Memorial Lecture, Atta Mills lahingu sheli din yuli booni (Humanitarian Non-profit Oganization),ni Atta Mills Memorial Research Library din gbuni kpalanzuya ni University of Cape Coast. Yuuni 2014, Ghana tingbani zuɣulana daa yɛliya ni dina m-pahi ayi daabilim shɛli din chaŋ viɛnyɛla n-nyɛ floating production storage and offloading vessels FPSO. Atta Mills ni daa nyɛ tingbani zuɣulana, ŋuna n-daa nyɛ tuuli ŋun gbi Ghana kpa’bɔɣipalli la pam. Bɛ daa lahi zaŋ O yuli m-boli bipuɣinsi du’gbɛri pal'shɛŋa din be O shikuru kuro la ni,Achimota, ni di bo paɣibu n-ti O. Yuuni 2015, karim zɔŋ pal' shɛŋa bɛ ni daa me Ekumfi Otuam din be Central Region tingbani ni daa nyɛla bɛ ni ti shɛli yuli ni di wuhi bɛ jilima zaŋti Atta Mills, ni ka lahi teeri O yurilim zaŋ Chaŋ karim baŋsim bɔbu toon’tibo “.
Yuuni 2019, O yuma ayopoin yuun’pali mini bɛ ni daa laɣim m-bo tibiginsim ni bɛ ti O daa niŋla Asomdwee paaki la ni. February 2022, John Evans Atta Mills Memorial Heritage la daa nyɛla National Democratic Congress nima ni zaŋ shɛli wuhi salo.
== Lahi Nyama ==
[[Atta Mills Saha Minisita nima]]
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:Ghana zuɣulananima]]
[[Pubu:Ghana tingbani]]
[[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]]
[[Pubu:Doo]]
cqgk5k08aew2n2wrxu5igfsspp9wvz4
42845
42844
2022-08-16T23:57:34Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
Link
wikitext
text/x-wiki
{{E-Class}}
'''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni [[Ghana]] alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla [[Ghana]] zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, [[Jerry Rawlings]].
O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati ([[National Democratic Congress]]) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa dimi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni n-na nyɛ [[Ghana]] zuɣulan'tuuli ŋun daa kpi, ka na be Nam ni.
{{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School
University of Ghana(LLB, 1967)
London School of economics(LLM, 1968)
School of Oriental and African Studies School of Law
University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award
Lifetime Africa Achievement Prize
The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}}
== Shikuru Baŋsim ==
Bɛ daa dɔɣila John Evans Fiifi Atta Mills silimiin goli 21 July,1944 [[Tarkwa]] tingbani din be Ghana wulinluhili polo ŋɔ, [[Western Region]] m-bala. [[Fante]] bila n-nyɛ O, ka O daa zooi tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be [[Mfantsiman]] East piibu-piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, [[Central Region]]. O daa pilila O bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. O shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla O sunsuuni shikuru Komenda Methodist Middle School. O ni daa karim siɣisi ni, O daa tuɣi la bikura shikuru shɛli bɛ ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, O daa deela O dahalali shɛhara gbaŋ yuuni 1961 ni, Advanced-Level shɛhara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimmɔhi yo, ka lahi chaŋ ninkura shikuru shɛli bɛ ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n-ti karim siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor of Law, Degree, LLB ni Professional law shɛhara gbaŋ yuuni 1967.
John Evans Fiifi Atta Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n-ti karim siɣisi ka daa deei LLM shɛhara gbaŋ yuuni 1968. Di nyaaŋa, O daa lahi deela Law Dɔɣita Degree, PhD School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dɔɣita tali buku din daa jɛndi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yuum'pishi ni ayopɔin ka karim naai dɔɣita tali ŋɔ.
O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa mi O la Prof, pirimla saha gbaliŋ shɛli O ni daa zaŋ kpalim m-be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene, Kambonsili din gbunni n-nyɛ 'Suhudoo Naa'.
== Siyaasa Tali ==
=== Ghana Zuɣulan' paa ===
Bɛ ni daa ti bɔri ni bɛ po tingbaŋ' zuɣulaanima pɔri yuuni 1992 maa zuɣu, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bɛ kpalanzuya na n-ti gbuni National Democratic Congress (NDC). Provisional National Defence Council (PNDC) daambal'kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant Jerry John Rawlings daa piila NCP nima kpɛma, [[Kow Nkensen Arkaah]] wulana ni bɛ bo nam maa. Bɛ ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa di la tingbaŋ zuɣulan' paa 1992–1996.
Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ O kpalanzuya na n-ti gbuni New Patriotic Party ka bɛ daa lahi piigi O Nam-bɔri wulana n-ti [[John Agyekum Kufuor]] ni bɛ zaŋ bɛ nyɔri n-kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulan'paa ka lahi labi bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka [[Naawuni]] daa lahi ti ba nasara ka bɛ di 1996-2000. Atta Mills n-daa nyɛ daambalo n ti Police Council of Ghana ni daambalo zaŋ ti Economic Management Team.
=== Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu ===
Yuuni 2000, John Evans Fiifi Atta Mills n-daa zani n-ti Lɛm Paati (NDC) ni bɛ bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di O Nam saɣi, kamani tingbani maa zalikpana ni wuhi shɛm.
John Evans Fiifi Atta Mills nyintaa ŋun daa yi polo zaŋ chaŋ nam maa bɔbu polo n-daa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zani n-ti Wɔbigu paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbamba yɛliya ni buu lihiri la O ma noli ka ŋubiri mɔri, lala maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisimi n-wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, bɛ yi piigi O tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yɛn mali O zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli biɛɣukulo kam. Piibu-piibu biɛɣu maa ni daa ti neei December 7, 2000, John Evans Fiifi Atta Mills daa nyɛla 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Di ni daa bi paai kɔbigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka Kufuor daa zaŋ vaabu 56.9% kɔbigi puuni n-di John Evans Fiifi Atta Mills. Lala ŋɔ zuɣu, bɛ daa piila Kufuor ka po o pɔri n-kpɛhi nam ni January 7, 2001.
Yuuni 2002, Lɛm Paatinima daa piila bihi bapira John Evans Fiifi Atta Mills ni O lԑbi bɛ paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa, tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi di o mi ni 52.45% kɔbigi puuni.
December 21, 2006, Lɛm Paatinima daa lahi piigi O mi ni o lahi lɛbi bɛ paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila O nyintahi maa ni 81.4% (1,362 votes) kɔbigi puuni. O nyintahi maa n-daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan.
Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa di la o yuma nii nam naai dinzuɣu ka ku lahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bɛ daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi.
Yuuni 2008, John Evans Fiifi Atta Mills nam nyintaa Wabigu Paati daa nyɛla Nana Addo Dankwa Akufo-Addo. John Evans Fiifi Atta Mills taachi yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yɛliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛrimi ni bɛ biɛhisi kuli labirila nyaaŋa zuŋɔ yuma anii m-bala. Dinzuɣu, di yi niŋ ka Ghana shiri nyɛla din zoora, salo maa ban na bi nyari li bɛ biɛhisi puuni".
Tuuli piibu-piibu maa daa tila Nana Addo Dankwa Akufo-Addo 49.13%, ka ti John Evans Fiifi Atta Mills 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n-kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi, John Evans Fiifi Atta Mills daa kuli dila Nana Addo Dankwa Akufo-Addo biɛla. To amaa, yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Region nim’ daa bi tooi niŋ bɛ piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’ daa lahi kpala piibu-piibu n-ti ba January 2, 2009.
Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n-ti John Evans Fiifi Atta Mills mini o nyaandoliba zaa, dama O daa nyɛla 50.23% ka Nana Addo Dankwa Akufo-Addo mi nyɛ 49.77%. John Evans Fiifi Atta Mills n-daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Atta Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri O maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa ŋun mali dihitabili ni salo biɛhisuŋ kamanI Nkrumah buɣisibu ni".
John Evans Fiifi Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri O ni daa ti di nam maa.
=== Ghana Zuɣulan' tali ===
Jilimalan'Mills gomnanti maa daa di nasara nim pam. Dinni ka tingbani ŋɔ daa pili kpam gbibu ni nimmohi bɛ ni daa nya kpa'boɣ'kari shɛli tingbaŋ zuɣulan'kuro Jilimalana Kufuor saha la. [19] Mills daa lahi deei nupugu ni o ni daa kpaŋ omaŋa ka tingbaŋ ŋɔ bomma ni nyamma yaɣa pam ti tooni lala saha maa. ŋuni n daa lahi nyɛ tuuli tingbaŋ zuɣulana ŋun na be nam ni ka bɛ lahi piigi O zali ni o bo nam. [9] O tingbani zuɣulantali ni daa di nasara n zali bob'suma yaɣ'shɛŋa n kahagi n dɔ gbunni ŋɔ:
==== Tiŋgbani Bomma ni Nyamma ====
Jilimalana Mills Gomnanti ni ka Gana bomma ni nyamma daa nya vuhim hali ka nɛma dahi ni pahiri shɛm (inflation) daa sigitiŋ'hali ni kalinli din bi paai vaabu pia pubu kob'gi puuni, dini n nyɛ vaapu dibaanii ni tɔbu dibaa anahi (8.4%) [20] (binshɛli din naʒin niŋ bini din gbaai yuum'pihinahi ni ayi Gana nyevuli puuni kamani bini din gbaai 1970 hali ni 2012). Yuuni 2008 Burinya goli ni, lala nɛma dahi pahibu pahibu ŋɔ daa nyɛla kobiga puuni vaabu pishi ayi ka ni tobu zag'yini (18.1%) ka Mills deei tiŋgbani zuɣulantali.[21] ŋɔ wuhiya ni Mills daa zaŋ bomma ni nyamma baŋsim ni so pala m biri tingbani ŋɔ ni din ni niŋ ka faako kana tiŋgbani ŋɔ ni.
==== Shikuru Baŋsim ====
==== Alaafeei ====
==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ====
==== Pukparilim, Niɣilim buɣum bayana niŋbu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ====
== Tuma ==
John Evans Fiifi Atta Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhirila zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuum' pishi ni anu n-wuhiri Legon mini di tatabiti Ghana ni tiŋduya ni zaa. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971.
O daa nyela Professor n chani Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣi li yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Lala saha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi bukunim'mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation).
Di mini o daa wuhiri shikuru maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli bɛ ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Bɛ daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme.
== Maŋmaŋa biɛhigu ==
O paɣa n-daa nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka O daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni
Sam Kofi Atta Mills. Bɛ daa wumsi O mi tamla Methodist nim’ zali kpana zuɣu<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin n-ti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosimo n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria, ka daa kaari O saha kam asori duu maa ni. O daa yɛliya, ni din daa niŋ ka Joshua yɛli O ni pɔi ka O lɛbi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka O zani piibupiibu m-paai buta zuɣu ka naai tooi di piibupiibu maa.<ref>{{Cite web|date=2011-12-31|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111231191030/http://thepmnews.com/2009/01/12/tb-joshua-predicted-my-victory-%E2%80%94ghana%E2%80%99s-leader|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|date=2011-10-07|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111007010043/http://thenewsng.com/article/1613|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>.
Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bɛ kuɣilana saha shɛli. O daa bɔri ko'duɣili pam. Ka daa ŋme n-ti Gana Hockey team maa (O nyɛla hockey ŋmɛri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi O zuɣu)<ref>{{Cite news|date=2009-01-03|title=Profile: Ghana President John Atta Mills|language=en-GB|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7804884.stm|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-02-01|title=attamills2008.com - attamills2008 Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20150201181245/http://www.attamills2008.com/site/?page_id=2|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla Hearts of Oak kpamba maa ni yino, Kuɣulan'kuro Black Stars Management Team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan’dola<ref>{{Cite web|title=Obituary: Ghana’s John Atta Mills|url=https://www.aljazeera.com/news/2012/7/24/obituary-ghanas-john-atta-mills|access-date=2022-07-26|website=www.aljazeera.com|language=en}}</ref>.
== O Doro ni O Kpibu ==
Mills daa nyɛla ŋun kpi silimin goli July biɛɣu pishi ni anahi dali 2022, 37 Military Hospital din be Ankara la<ref>{{Cite news|date=2012-07-24|title=Ghana's President John Atta Mills dies|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-18972107|access-date=2022-07-26}}</ref>. Dabaata nyaaŋa, O ni daa puhi O doɣim chuɣu din pahiri yuum'pisɔpɔin ayi ka. Daliri shɛli din daa ku'O daa na bi yi polo. Dama O daa na yoli yila US na ka di nyɛla O chaŋmi ti vihi O maŋa din daa niŋ ka O mali loŋni doro<ref>{{Cite news|date=2012-07-24|title=Ghana's President John Atta Mills dies|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-18972107|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite news|date=2012-08-10|title=President John Atta Mills funeral held in Ghana|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-19204106|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|last=admin|date=2022-07-27|title=Naadu Mills Reveals What Killed Mills|url=https://otixpres.com/naadu-mills-reveals-what-killed-mills/|access-date=2022-07-28|language=en-US}}</ref>. O kuli ni daa yɛn yi polo, O offici nim’daa yɛliya ni O kpimi hawanim'nyaaŋa ka bɛ naai yihili na polo, amaa karachi so ŋun doli daa yɛliya ni O daa yɛliya ni O niŋgbuna dii bi nyaɣisa n-neei biɛɣu ka O naai kpi maa. To amaa, Mills' biɛli Dr. Cadman Mills daa yɛliya gbala maa ni, ni doriti pam n-daa laɣim ku'O maa, kamani hemorrhagic stroke din yina ʒi'soya gbariginsim zuɣupuri puuni<ref>{{Cite web|date=2015-07-21|title=Revealed: Mills died from Hemorrhagic stroke - Cadman Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mills-died-from-Hemorrhagic-stroke-Cadman-Mills-370015|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-07-21|title=Revealed: Mills died from Hemorrhagic stroke - Cadman Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mills-died-from-Hemorrhagic-stroke-Cadman-Mills-370015|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2013-01-23|title=GBC News, , Mills died from massive stroke - Brother|url=https://archive.ph/8JCDa|access-date=2022-07-26|website=archive.ph}}</ref><ref>{{Cite web|date=2017-03-30|title=Prof Mills did not die of throat cancer – Dr Cadman Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Prof-Mills-did-not-die-of-throat-cancer-Dr-Cadman-Mills-523772|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. BBC nima gba daa yɛliya ni O yɛltɔɣa daa taɣimi chiri gbaliŋ. Former minister Elizabeth Ohene daa yɛliya, ni din daa niŋ ka bɛ gbubili ŋumaŋuma ni mills kpimi, O nini daa bi tiɣi ni Mills kpiya.
"Kamani yuma ata ni yuma anahi din gari la, niriba gbubi mi ni Mills ka alaafee ka shaba yɛri ni O kpimi gba. Ka O daa yina ti yɛli ni O bi biɛra"<ref>{{Cite news|date=2012-07-24|title=Ghana's President John Atta Mills dies|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-18972107|access-date=2022-07-26}}</ref>. O zuɣulaan paa [[John Dramani Mahama]] n-daa nyɛ ŋun daa zani O zaashee maa din daa niŋ ka O kpi. Ka daa po pɔri yuŋ kurigi anii lala dabisili shɛli O ni daa kani maa ka di nyɛla Gana constitusa ni wuhi shɛm. Mahama ʒii daa naala saha shɛli Mills' ʒii ni daa naai. Ka di daa che biɛla ni piibupiibu, ka O gba daa zani ni bɛ piigi O.<ref>{{Cite web|date=2012-07-26|title=Ghana VP to be sworn in as new president {{!}} Agricultural Commodities {{!}} Reuters|url=https://web.archive.org/web/20120726221518/https://af.reuters.com/article/commoditiesNews/idAFL6E8IOJOX20120724|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite news|date=2012-07-24|title=Ghana President Mills dies, VP takes over|language=en|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/article/us-ghana-president-idUSBRE86N14720120724|access-date=2022-07-26}}</ref>
== O Sɔɣibu ==
[[File:JEAM Gravesite.JPG|thumb|right|Atta Mills' gballi din be Asomdwee Park, Accra tum yuuni 2013]]
=== O Tingbani Nam Sɔɣibu ===
=== Salo Wumbu ===
== O Sabiri Shɛŋa ==
Mills' sabibu nima<ref name="ghananation1"/><ref name="pubs">{{cite web|url=http://www.attamills2008.com/johns_cv.htm |title=''Curriculum Vitae'' |access-date=2007-07-01 |url-status=bot: unknown |archive-url=https://web.archive.org/web/20070701201728/http://www.attamills2008.com/johns_cv.htm |archive-date=1 July 2007}}, Prof. John Evans Atta Mills, 1 July 2007, ''[[Wayback Machine|Internet Archive]]''. Retrieved 3 August 2012.</ref><ref>{{cite web|url=http://www.idrc.ca/EN/Misc/Pages/NewsDetails.aspx?NewsID=463 |title=Misc – News |publisher=Idrc.ca |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141045/http://www.idrc.ca/EN/Misc/Pages/NewsDetails.aspx?NewsID=463 |archive-date=23 May 2013 }}</ref><ref name=":0" /> shɛŋa n-nye:
* ''Taxation of Periodical or Deferred Payments arising from the Sale of Fixed Capital'' (1974)
* ''Exemption of Dividends from Income Taxation: A Critical Appraisal'' (1977)
* ''Report of the Tax Review Commission, Ghana, parts 1 – 3'' (1977)
* ''Ghana’s Income Tax Laws and the Investor'' (1978)
* ''Ghana's New Investment Code: An Appraisal'' (1986)
* ''Criminal Law Treatment of Sexual Activity''
* ''The role of the state in the evolution of the family in Anglophone countries of Africa: An overview''
* ''A survey of taxes on the individual in Ghana''
* ''Ghana's wealth tax: Some issues and problems''
* ''Africa in the World'' (2002)<ref>{{cite web|url=http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/Africa_in_the_World.pdf |title="Africa in the World". |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141048/http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/Africa_in_the_World.pdf |archive-date=23 May 2013 }}</ref>
* ''NEPAD and New International Relations'' (2002)<ref>{{cite web|url=http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/1Oct2002_NEPAD.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141050/http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/1Oct2002_NEPAD.pdf |url-status=dead |archive-date=2013-05-23 |title="NEPAD and New International Relations". }}</ref>
* ''The Decline of a Regional Fishing Nation: The Case of Ghana and West Africa'' (2004)<ref>{{cite journal|title=The decline of a regional fishing nation: The case of Ghana and West Africa |doi=10.1111/j.0165-0203.2004.00068.x |volume=28 |journal=Natural Resources Forum |pages=13–21 |year = 2004|last1 = Atta-Mills|first1 = John|last2=Alder |first2=Jackie |last3=Rashid Sumaila |first3=Ussif }}</ref>
== O Teebu ni O Ni Che shɛli ==
[[File:J.E. Atta Mills' Bust in GIMPA (Accra).jpg|thumb|Bust of Atta Mills at the John Evans Atta Mills Centre for Law and Governance, GIMPA, Accra]]
O ni nyɛ tingbaŋ zuɣulana,Mills daa nyɛla gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpaŋmaŋ'pini O ni daa mali zaɣa ni tab’song n-ti diɛma ni yiɣijam toon’tibo tiŋgbani maa ni zuɣu.”[88]
Mills ni Kani naai, kpaŋmaŋ pini din nyɛ Gomnanti so ŋʋn zaŋ yɛlimaŋli mini lɛbiginsim Gbaŋsabila tingbaŋ yuuni(2012). Ban daa ti kpaŋmaŋ'pini ŋɔ daa yɛliya ni bɛ nya O biɛhisuŋ, kookali,zaɣa nti pahi nia suŋ zaŋ kpa democracy Gomnanti ni lɛbiginsim zaŋ ti Ghana ni Gbaŋsabila zaa. Lala biɛhigu din gahim ŋɔ tu paɣisibu. Ka Che di zaŋ taɣirisuŋ na O niriba biɛhigu ni zuŋɔ kuli mali wara. O ni daa yihi O zuɣu ni O zabi ka taɣi ka gu aadallichi zaŋti sokam nyɛla din yi polo ka mali jilima duniya yeei dundɔŋni ka gbansabila nangban’yini zaa baŋ ka mali dihitabili ni ti yi nya taba ka ti nyɛ yim ka wumdi sokam yeei, ti ni tooi beni ni suhudoo ni nangbanyini ni taba,ka di che ka lɛbiginsim be ti tinsi puuni ni biɛhigu toon’tibo.Lala toon’daanba gɔ zaɣ'yino kam kuli mali la kpaŋmaŋ Ghana toon’tibo ni di zoobu, Ka Ghana zaa yuli”. Yuuni 2013 kpaŋmaŋ pina la, O daa deei la pini O kalinsi nyaaŋa ka di nyɛla kpaŋmaŋ shɛli din be Gbansabila tiŋgbani zuɣu, ni bɛ teei O ni daa tum di nasara shɛŋa,ni O toon’tali.
Institute of International Education (IIE) din be New York City gba daa nyɛla ban ti O pin’titali O kalinsi nyaaŋa, Fritz Redlich shikuru bi’kura pina ni bɛ teei O tuma din tu paɣisibu ka kpaŋsiri nangbanyini mini yɛda Ghana ni duniya sunsuuni, ni O sɔŋsim ti shikuru toon’tibo ni di mali Ghana bi’pola shili n-guli zuŋɔ dali kparigɔɣu, anduniya biɛhigu bɛrisuŋ ni di ti O tuuli sɔŋsim din yi polo ni di che ka O leei zuɣulana zaŋ ti Gbansabila tiŋa din nyɛ O leei Ghana zuɣulana”.
Din yɛn bo nin’tiɣili zaŋ ti Mills dagonia zaŋ kpa zalisi mini zuɣulan’suŋ tali polo, Ghana institute of Management and Public Administration, kpala John Evans Atta Mills laɣingu ni di kpaŋsi zaligu mini zuɣulan’tali, ni di bo vihigu din mali yaa,zaligu bɔhinbu, duniya zuɣulan’tali ni daadam biɛlim soya.
O kalinsi nyaaŋa, bɛ daa labimi bɔli Agkara pal’daa la John Evans Atta Mills pali daa ka di nyɛ Agkara Assembly yɛda ni. Cape Coast gba pal'shɛli din chani ti yiri Cape Coast Castle hali ni Mfantsipim pal'chira gba daa labimi bɔli tingbani zuɣulana John Evans Atta Mills palli ka di nyɛ Cape Coast Osaberema Kwesi Arthur gun nyɛ nazuɣu Cape Coast m-boli li ka o leei ʒi Ogua yaɣili. N lahi pahi O mali nuu timbu ni tinkpansi zoobu ni di lɛbigibu Suhum Municipal Assembili ni Ga wulinluhili yaɣili. Assembili daa zaŋ O yuli m-boli zuɣ'saa pala. Yaha Obuasi Municipal Assembili daa tibigi Mills ka zaŋ O yuli m-boli palli din daa be Obuasi Salin’bɔɣili tiŋa wulinluhili polo. Hali Nandom Assembili gba daa tibigi Mills ka zaŋ O yuli m-boli bɛ palli O ni daa bo District n-ti ba yuuni 2012 la zuɣu. Bɛ daa labimi m-boli karim baŋsim du’karili din nyɛ Salvation Army Shikuru la tingbani zuɣulana John Evans Atta Mills karim baŋsim duu din kpaŋmaŋ'yi polo.Tabibi baŋsim laɣingu daa kpa Mills ni karim siɣisi karimbu shɛŋa din be Huni Valley Methodist shikuru ni di teei O kpaŋmaŋ'yɛla. Hali University of Ghana,Legon daa laɣimya n-zang O yuli n-ti baŋsim yaɣili zaŋ kpa zalisi zalibu duu,ni (Deen kuri o Professor Akua kuenyehia),ni bɛ teei O ni daa nyɛ Professor mini zuɣulana ka sɔŋ bɛ yaɣili maa Shɛm. Yuuni 2015, Ghana tingbani zuɣulana daa zaŋla Mills yuli n-ti secondary shikuru Pali shɛli bɛ ni daa na kuli yoli yooi Otuam, O ya tingbani. Alikaali lahingu din be Ghana la Daa zaŋ Atta Mills yuli m-boli bɛ tuma du’zuɣu karili ni bɛ paɣi O kpaŋmaŋ' ni O ni daa gbubi democracy ni yɛlimaŋli maa zuɣu, ni ka daa lahi niŋ kam ni O zooi alikaali yaɣili. Din lahi pahi, vihigu laɣin’zugu bɛ ni mi shɛli Kwame Nkrumah-Atta Mills Legacy institute (KNAMLI) daa kpa mi ni di bɔhim siyasa shɛli tingbani zuɣu'lana Mills ni daa yu dama O daa bi doli O suhuyubu.Yaha, O daa zaɣisi tiɛhi biɛri bɔhimbu, kpuŋkpaŋkpaɣa ni zilin’tula kamani anduniya ninvuɣu gahinda kamani Mahatma Gandhi, Martin Luther King Jr, Kwame Nkrumah ni Nelson Mandela gba ni daa tuhira. Ŋɔ yɛn zalila yuli din ku kpi ka di tu ni ti guli, ka deei ka zaŋli baŋsi paɣ'sara ni nachimba. Lala du’zuɣu nyɛla tiɛhi-ziliŋ n-ti Strategiy Studies mini Oganization din chani doli Nkrumah ni bahi lala lahingu maa noli ni di gbaai shɛli kam. Anduniya taliŋ chuɣu(World Post Day) 2013 yuuni ni zani, Ghana taliŋnima mini lahabaya wuligibunima daa zaŋla bɛ kpalanzuya gbuni taba n-yihi Atta Mills anfooninima ni di wuhi bɛ nin’tiɣili zaŋ Chaŋ O ni daa mali kpaŋmaŋa O tuma polo la.O daa bi pii kaɣili ka zaŋ dɔɣu n-ti so,ka nangbanyini daa be O siyasa ni. Bɛ ni yɛn tibigi sɔŋsim ni toon’tibo tibo shɛli O ni bo n-ti diɛma ni yiɣijam zaa, hockey mi ka di daa kuli miri cho, duniya zaa hockey laɣim gbaai yilinima zaŋla yuuni pulini hockey kparigɔŋ shɛli din yɛn be duniya yaɣa, John Evans Atta Mills yuuni kparigɔɣu,bɛ ni niŋ binyɛri shɛŋa din ku che ka O yuli kpi n-nyɛ Annual Atta Mills Memorial Lecture, Atta Mills lahingu sheli din yuli booni (Humanitarian Non-profit Oganization),ni Atta Mills Memorial Research Library din gbuni kpalanzuya ni University of Cape Coast. Yuuni 2014, Ghana tingbani zuɣulana daa yɛliya ni dina m-pahi ayi daabilim shɛli din chaŋ viɛnyɛla n-nyɛ floating production storage and offloading vessels FPSO. Atta Mills ni daa nyɛ tingbani zuɣulana, ŋuna n-daa nyɛ tuuli ŋun gbi Ghana kpa’bɔɣipalli la pam. Bɛ daa lahi zaŋ O yuli m-boli bipuɣinsi du’gbɛri pal'shɛŋa din be O shikuru kuro la ni,Achimota, ni di bo paɣibu n-ti O. Yuuni 2015, karim zɔŋ pal' shɛŋa bɛ ni daa me Ekumfi Otuam din be Central Region tingbani ni daa nyɛla bɛ ni ti shɛli yuli ni di wuhi bɛ jilima zaŋti Atta Mills, ni ka lahi teeri O yurilim zaŋ Chaŋ karim baŋsim bɔbu toon’tibo “.
Yuuni 2019, O yuma ayopoin yuun’pali mini bɛ ni daa laɣim m-bo tibiginsim ni bɛ ti O daa niŋla Asomdwee paaki la ni. February 2022, John Evans Atta Mills Memorial Heritage la daa nyɛla National Democratic Congress nima ni zaŋ shɛli wuhi salo.
== Lahi Nyama ==
[[Atta Mills Saha Minisita nima]]
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:Ghana zuɣulananima]]
[[Pubu:Ghana tingbani]]
[[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]]
[[Pubu:Doo]]
dal5ka3olvxod8ldjrtnbxtg9ziumit
42846
42845
2022-08-16T23:59:11Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Shikuru Baŋsim */ Link
wikitext
text/x-wiki
{{E-Class}}
'''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni [[Ghana]] alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla [[Ghana]] zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, [[Jerry Rawlings]].
O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati ([[National Democratic Congress]]) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa dimi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni n-na nyɛ [[Ghana]] zuɣulan'tuuli ŋun daa kpi, ka na be Nam ni.
{{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School
University of Ghana(LLB, 1967)
London School of economics(LLM, 1968)
School of Oriental and African Studies School of Law
University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award
Lifetime Africa Achievement Prize
The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}}
== Shikuru Baŋsim ==
Bɛ daa dɔɣila John Evans Fiifi Atta Mills silimiin goli 21 July,1944 [[Tarkwa]] tingbani din be [[Ghana]] wulinluhili polo ŋɔ, [[Western Region]] m-bala. [[Fante]] bila n-nyɛ O, ka O daa zooi tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be [[Mfantsiman]] East piibu-piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, [[Central Region]]. O daa pilila O bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. O shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla O sunsuuni shikuru Komenda Methodist Middle School. O ni daa karim siɣisi ni, O daa tuɣi la bikura shikuru shɛli bɛ ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, O daa deela O dahalali shɛhara gbaŋ yuuni 1961 ni, Advanced-Level shɛhara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimmɔhi yo, ka lahi chaŋ ninkura shikuru shɛli bɛ ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n-ti karim siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor of Law, Degree, LLB ni Professional law shɛhara gbaŋ yuuni 1967.
John Evans Fiifi Atta Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n-ti karim siɣisi ka daa deei LLM shɛhara gbaŋ yuuni 1968. Di nyaaŋa, O daa lahi deela Law Dɔɣita Degree, PhD School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dɔɣita tali buku din daa jɛndi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yuum'pishi ni ayopɔin ka karim naai dɔɣita tali ŋɔ.
O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa mi O la Prof, pirimla saha gbaliŋ shɛli O ni daa zaŋ kpalim m-be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene, Kambonsili din gbunni n-nyɛ 'Suhudoo Naa'.
== Siyaasa Tali ==
=== Ghana Zuɣulan' paa ===
Bɛ ni daa ti bɔri ni bɛ po tingbaŋ' zuɣulaanima pɔri yuuni 1992 maa zuɣu, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bɛ kpalanzuya na n-ti gbuni National Democratic Congress (NDC). Provisional National Defence Council (PNDC) daambal'kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant Jerry John Rawlings daa piila NCP nima kpɛma, [[Kow Nkensen Arkaah]] wulana ni bɛ bo nam maa. Bɛ ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa di la tingbaŋ zuɣulan' paa 1992–1996.
Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ O kpalanzuya na n-ti gbuni New Patriotic Party ka bɛ daa lahi piigi O Nam-bɔri wulana n-ti [[John Agyekum Kufuor]] ni bɛ zaŋ bɛ nyɔri n-kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulan'paa ka lahi labi bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka [[Naawuni]] daa lahi ti ba nasara ka bɛ di 1996-2000. Atta Mills n-daa nyɛ daambalo n ti Police Council of Ghana ni daambalo zaŋ ti Economic Management Team.
=== Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu ===
Yuuni 2000, John Evans Fiifi Atta Mills n-daa zani n-ti Lɛm Paati (NDC) ni bɛ bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di O Nam saɣi, kamani tingbani maa zalikpana ni wuhi shɛm.
John Evans Fiifi Atta Mills nyintaa ŋun daa yi polo zaŋ chaŋ nam maa bɔbu polo n-daa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zani n-ti Wɔbigu paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbamba yɛliya ni buu lihiri la O ma noli ka ŋubiri mɔri, lala maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisimi n-wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, bɛ yi piigi O tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yɛn mali O zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli biɛɣukulo kam. Piibu-piibu biɛɣu maa ni daa ti neei December 7, 2000, John Evans Fiifi Atta Mills daa nyɛla 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Di ni daa bi paai kɔbigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka Kufuor daa zaŋ vaabu 56.9% kɔbigi puuni n-di John Evans Fiifi Atta Mills. Lala ŋɔ zuɣu, bɛ daa piila Kufuor ka po o pɔri n-kpɛhi nam ni January 7, 2001.
Yuuni 2002, Lɛm Paatinima daa piila bihi bapira John Evans Fiifi Atta Mills ni O lԑbi bɛ paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa, tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi di o mi ni 52.45% kɔbigi puuni.
December 21, 2006, Lɛm Paatinima daa lahi piigi O mi ni o lahi lɛbi bɛ paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila O nyintahi maa ni 81.4% (1,362 votes) kɔbigi puuni. O nyintahi maa n-daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan.
Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa di la o yuma nii nam naai dinzuɣu ka ku lahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bɛ daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi.
Yuuni 2008, John Evans Fiifi Atta Mills nam nyintaa Wabigu Paati daa nyɛla Nana Addo Dankwa Akufo-Addo. John Evans Fiifi Atta Mills taachi yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yɛliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛrimi ni bɛ biɛhisi kuli labirila nyaaŋa zuŋɔ yuma anii m-bala. Dinzuɣu, di yi niŋ ka Ghana shiri nyɛla din zoora, salo maa ban na bi nyari li bɛ biɛhisi puuni".
Tuuli piibu-piibu maa daa tila Nana Addo Dankwa Akufo-Addo 49.13%, ka ti John Evans Fiifi Atta Mills 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n-kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi, John Evans Fiifi Atta Mills daa kuli dila Nana Addo Dankwa Akufo-Addo biɛla. To amaa, yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Region nim’ daa bi tooi niŋ bɛ piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’ daa lahi kpala piibu-piibu n-ti ba January 2, 2009.
Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n-ti John Evans Fiifi Atta Mills mini o nyaandoliba zaa, dama O daa nyɛla 50.23% ka Nana Addo Dankwa Akufo-Addo mi nyɛ 49.77%. John Evans Fiifi Atta Mills n-daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Atta Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri O maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa ŋun mali dihitabili ni salo biɛhisuŋ kamanI Nkrumah buɣisibu ni".
John Evans Fiifi Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri O ni daa ti di nam maa.
=== Ghana Zuɣulan' tali ===
Jilimalan'Mills gomnanti maa daa di nasara nim pam. Dinni ka tingbani ŋɔ daa pili kpam gbibu ni nimmohi bɛ ni daa nya kpa'boɣ'kari shɛli tingbaŋ zuɣulan'kuro Jilimalana Kufuor saha la. [19] Mills daa lahi deei nupugu ni o ni daa kpaŋ omaŋa ka tingbaŋ ŋɔ bomma ni nyamma yaɣa pam ti tooni lala saha maa. ŋuni n daa lahi nyɛ tuuli tingbaŋ zuɣulana ŋun na be nam ni ka bɛ lahi piigi O zali ni o bo nam. [9] O tingbani zuɣulantali ni daa di nasara n zali bob'suma yaɣ'shɛŋa n kahagi n dɔ gbunni ŋɔ:
==== Tiŋgbani Bomma ni Nyamma ====
Jilimalana Mills Gomnanti ni ka Gana bomma ni nyamma daa nya vuhim hali ka nɛma dahi ni pahiri shɛm (inflation) daa sigitiŋ'hali ni kalinli din bi paai vaabu pia pubu kob'gi puuni, dini n nyɛ vaapu dibaanii ni tɔbu dibaa anahi (8.4%) [20] (binshɛli din naʒin niŋ bini din gbaai yuum'pihinahi ni ayi Gana nyevuli puuni kamani bini din gbaai 1970 hali ni 2012). Yuuni 2008 Burinya goli ni, lala nɛma dahi pahibu pahibu ŋɔ daa nyɛla kobiga puuni vaabu pishi ayi ka ni tobu zag'yini (18.1%) ka Mills deei tiŋgbani zuɣulantali.[21] ŋɔ wuhiya ni Mills daa zaŋ bomma ni nyamma baŋsim ni so pala m biri tingbani ŋɔ ni din ni niŋ ka faako kana tiŋgbani ŋɔ ni.
==== Shikuru Baŋsim ====
==== Alaafeei ====
==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ====
==== Pukparilim, Niɣilim buɣum bayana niŋbu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ====
== Tuma ==
John Evans Fiifi Atta Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhirila zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuum' pishi ni anu n-wuhiri Legon mini di tatabiti Ghana ni tiŋduya ni zaa. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971.
O daa nyela Professor n chani Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣi li yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Lala saha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi bukunim'mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation).
Di mini o daa wuhiri shikuru maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli bɛ ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Bɛ daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme.
== Maŋmaŋa biɛhigu ==
O paɣa n-daa nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka O daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni
Sam Kofi Atta Mills. Bɛ daa wumsi O mi tamla Methodist nim’ zali kpana zuɣu<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin n-ti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosimo n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria, ka daa kaari O saha kam asori duu maa ni. O daa yɛliya, ni din daa niŋ ka Joshua yɛli O ni pɔi ka O lɛbi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka O zani piibupiibu m-paai buta zuɣu ka naai tooi di piibupiibu maa.<ref>{{Cite web|date=2011-12-31|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111231191030/http://thepmnews.com/2009/01/12/tb-joshua-predicted-my-victory-%E2%80%94ghana%E2%80%99s-leader|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|date=2011-10-07|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111007010043/http://thenewsng.com/article/1613|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>.
Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bɛ kuɣilana saha shɛli. O daa bɔri ko'duɣili pam. Ka daa ŋme n-ti Gana Hockey team maa (O nyɛla hockey ŋmɛri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi O zuɣu)<ref>{{Cite news|date=2009-01-03|title=Profile: Ghana President John Atta Mills|language=en-GB|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7804884.stm|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-02-01|title=attamills2008.com - attamills2008 Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20150201181245/http://www.attamills2008.com/site/?page_id=2|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla Hearts of Oak kpamba maa ni yino, Kuɣulan'kuro Black Stars Management Team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan’dola<ref>{{Cite web|title=Obituary: Ghana’s John Atta Mills|url=https://www.aljazeera.com/news/2012/7/24/obituary-ghanas-john-atta-mills|access-date=2022-07-26|website=www.aljazeera.com|language=en}}</ref>.
== O Doro ni O Kpibu ==
Mills daa nyɛla ŋun kpi silimin goli July biɛɣu pishi ni anahi dali 2022, 37 Military Hospital din be Ankara la<ref>{{Cite news|date=2012-07-24|title=Ghana's President John Atta Mills dies|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-18972107|access-date=2022-07-26}}</ref>. Dabaata nyaaŋa, O ni daa puhi O doɣim chuɣu din pahiri yuum'pisɔpɔin ayi ka. Daliri shɛli din daa ku'O daa na bi yi polo. Dama O daa na yoli yila US na ka di nyɛla O chaŋmi ti vihi O maŋa din daa niŋ ka O mali loŋni doro<ref>{{Cite news|date=2012-07-24|title=Ghana's President John Atta Mills dies|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-18972107|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite news|date=2012-08-10|title=President John Atta Mills funeral held in Ghana|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-19204106|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|last=admin|date=2022-07-27|title=Naadu Mills Reveals What Killed Mills|url=https://otixpres.com/naadu-mills-reveals-what-killed-mills/|access-date=2022-07-28|language=en-US}}</ref>. O kuli ni daa yɛn yi polo, O offici nim’daa yɛliya ni O kpimi hawanim'nyaaŋa ka bɛ naai yihili na polo, amaa karachi so ŋun doli daa yɛliya ni O daa yɛliya ni O niŋgbuna dii bi nyaɣisa n-neei biɛɣu ka O naai kpi maa. To amaa, Mills' biɛli Dr. Cadman Mills daa yɛliya gbala maa ni, ni doriti pam n-daa laɣim ku'O maa, kamani hemorrhagic stroke din yina ʒi'soya gbariginsim zuɣupuri puuni<ref>{{Cite web|date=2015-07-21|title=Revealed: Mills died from Hemorrhagic stroke - Cadman Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mills-died-from-Hemorrhagic-stroke-Cadman-Mills-370015|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-07-21|title=Revealed: Mills died from Hemorrhagic stroke - Cadman Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mills-died-from-Hemorrhagic-stroke-Cadman-Mills-370015|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2013-01-23|title=GBC News, , Mills died from massive stroke - Brother|url=https://archive.ph/8JCDa|access-date=2022-07-26|website=archive.ph}}</ref><ref>{{Cite web|date=2017-03-30|title=Prof Mills did not die of throat cancer – Dr Cadman Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Prof-Mills-did-not-die-of-throat-cancer-Dr-Cadman-Mills-523772|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. BBC nima gba daa yɛliya ni O yɛltɔɣa daa taɣimi chiri gbaliŋ. Former minister Elizabeth Ohene daa yɛliya, ni din daa niŋ ka bɛ gbubili ŋumaŋuma ni mills kpimi, O nini daa bi tiɣi ni Mills kpiya.
"Kamani yuma ata ni yuma anahi din gari la, niriba gbubi mi ni Mills ka alaafee ka shaba yɛri ni O kpimi gba. Ka O daa yina ti yɛli ni O bi biɛra"<ref>{{Cite news|date=2012-07-24|title=Ghana's President John Atta Mills dies|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-18972107|access-date=2022-07-26}}</ref>. O zuɣulaan paa [[John Dramani Mahama]] n-daa nyɛ ŋun daa zani O zaashee maa din daa niŋ ka O kpi. Ka daa po pɔri yuŋ kurigi anii lala dabisili shɛli O ni daa kani maa ka di nyɛla Gana constitusa ni wuhi shɛm. Mahama ʒii daa naala saha shɛli Mills' ʒii ni daa naai. Ka di daa che biɛla ni piibupiibu, ka O gba daa zani ni bɛ piigi O.<ref>{{Cite web|date=2012-07-26|title=Ghana VP to be sworn in as new president {{!}} Agricultural Commodities {{!}} Reuters|url=https://web.archive.org/web/20120726221518/https://af.reuters.com/article/commoditiesNews/idAFL6E8IOJOX20120724|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite news|date=2012-07-24|title=Ghana President Mills dies, VP takes over|language=en|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/article/us-ghana-president-idUSBRE86N14720120724|access-date=2022-07-26}}</ref>
== O Sɔɣibu ==
[[File:JEAM Gravesite.JPG|thumb|right|Atta Mills' gballi din be Asomdwee Park, Accra tum yuuni 2013]]
=== O Tingbani Nam Sɔɣibu ===
=== Salo Wumbu ===
== O Sabiri Shɛŋa ==
Mills' sabibu nima<ref name="ghananation1"/><ref name="pubs">{{cite web|url=http://www.attamills2008.com/johns_cv.htm |title=''Curriculum Vitae'' |access-date=2007-07-01 |url-status=bot: unknown |archive-url=https://web.archive.org/web/20070701201728/http://www.attamills2008.com/johns_cv.htm |archive-date=1 July 2007}}, Prof. John Evans Atta Mills, 1 July 2007, ''[[Wayback Machine|Internet Archive]]''. Retrieved 3 August 2012.</ref><ref>{{cite web|url=http://www.idrc.ca/EN/Misc/Pages/NewsDetails.aspx?NewsID=463 |title=Misc – News |publisher=Idrc.ca |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141045/http://www.idrc.ca/EN/Misc/Pages/NewsDetails.aspx?NewsID=463 |archive-date=23 May 2013 }}</ref><ref name=":0" /> shɛŋa n-nye:
* ''Taxation of Periodical or Deferred Payments arising from the Sale of Fixed Capital'' (1974)
* ''Exemption of Dividends from Income Taxation: A Critical Appraisal'' (1977)
* ''Report of the Tax Review Commission, Ghana, parts 1 – 3'' (1977)
* ''Ghana’s Income Tax Laws and the Investor'' (1978)
* ''Ghana's New Investment Code: An Appraisal'' (1986)
* ''Criminal Law Treatment of Sexual Activity''
* ''The role of the state in the evolution of the family in Anglophone countries of Africa: An overview''
* ''A survey of taxes on the individual in Ghana''
* ''Ghana's wealth tax: Some issues and problems''
* ''Africa in the World'' (2002)<ref>{{cite web|url=http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/Africa_in_the_World.pdf |title="Africa in the World". |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141048/http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/Africa_in_the_World.pdf |archive-date=23 May 2013 }}</ref>
* ''NEPAD and New International Relations'' (2002)<ref>{{cite web|url=http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/1Oct2002_NEPAD.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141050/http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/1Oct2002_NEPAD.pdf |url-status=dead |archive-date=2013-05-23 |title="NEPAD and New International Relations". }}</ref>
* ''The Decline of a Regional Fishing Nation: The Case of Ghana and West Africa'' (2004)<ref>{{cite journal|title=The decline of a regional fishing nation: The case of Ghana and West Africa |doi=10.1111/j.0165-0203.2004.00068.x |volume=28 |journal=Natural Resources Forum |pages=13–21 |year = 2004|last1 = Atta-Mills|first1 = John|last2=Alder |first2=Jackie |last3=Rashid Sumaila |first3=Ussif }}</ref>
== O Teebu ni O Ni Che shɛli ==
[[File:J.E. Atta Mills' Bust in GIMPA (Accra).jpg|thumb|Bust of Atta Mills at the John Evans Atta Mills Centre for Law and Governance, GIMPA, Accra]]
O ni nyɛ tingbaŋ zuɣulana,Mills daa nyɛla gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpaŋmaŋ'pini O ni daa mali zaɣa ni tab’song n-ti diɛma ni yiɣijam toon’tibo tiŋgbani maa ni zuɣu.”[88]
Mills ni Kani naai, kpaŋmaŋ pini din nyɛ Gomnanti so ŋʋn zaŋ yɛlimaŋli mini lɛbiginsim Gbaŋsabila tingbaŋ yuuni(2012). Ban daa ti kpaŋmaŋ'pini ŋɔ daa yɛliya ni bɛ nya O biɛhisuŋ, kookali,zaɣa nti pahi nia suŋ zaŋ kpa democracy Gomnanti ni lɛbiginsim zaŋ ti Ghana ni Gbaŋsabila zaa. Lala biɛhigu din gahim ŋɔ tu paɣisibu. Ka Che di zaŋ taɣirisuŋ na O niriba biɛhigu ni zuŋɔ kuli mali wara. O ni daa yihi O zuɣu ni O zabi ka taɣi ka gu aadallichi zaŋti sokam nyɛla din yi polo ka mali jilima duniya yeei dundɔŋni ka gbansabila nangban’yini zaa baŋ ka mali dihitabili ni ti yi nya taba ka ti nyɛ yim ka wumdi sokam yeei, ti ni tooi beni ni suhudoo ni nangbanyini ni taba,ka di che ka lɛbiginsim be ti tinsi puuni ni biɛhigu toon’tibo.Lala toon’daanba gɔ zaɣ'yino kam kuli mali la kpaŋmaŋ Ghana toon’tibo ni di zoobu, Ka Ghana zaa yuli”. Yuuni 2013 kpaŋmaŋ pina la, O daa deei la pini O kalinsi nyaaŋa ka di nyɛla kpaŋmaŋ shɛli din be Gbansabila tiŋgbani zuɣu, ni bɛ teei O ni daa tum di nasara shɛŋa,ni O toon’tali.
Institute of International Education (IIE) din be New York City gba daa nyɛla ban ti O pin’titali O kalinsi nyaaŋa, Fritz Redlich shikuru bi’kura pina ni bɛ teei O tuma din tu paɣisibu ka kpaŋsiri nangbanyini mini yɛda Ghana ni duniya sunsuuni, ni O sɔŋsim ti shikuru toon’tibo ni di mali Ghana bi’pola shili n-guli zuŋɔ dali kparigɔɣu, anduniya biɛhigu bɛrisuŋ ni di ti O tuuli sɔŋsim din yi polo ni di che ka O leei zuɣulana zaŋ ti Gbansabila tiŋa din nyɛ O leei Ghana zuɣulana”.
Din yɛn bo nin’tiɣili zaŋ ti Mills dagonia zaŋ kpa zalisi mini zuɣulan’suŋ tali polo, Ghana institute of Management and Public Administration, kpala John Evans Atta Mills laɣingu ni di kpaŋsi zaligu mini zuɣulan’tali, ni di bo vihigu din mali yaa,zaligu bɔhinbu, duniya zuɣulan’tali ni daadam biɛlim soya.
O kalinsi nyaaŋa, bɛ daa labimi bɔli Agkara pal’daa la John Evans Atta Mills pali daa ka di nyɛ Agkara Assembly yɛda ni. Cape Coast gba pal'shɛli din chani ti yiri Cape Coast Castle hali ni Mfantsipim pal'chira gba daa labimi bɔli tingbani zuɣulana John Evans Atta Mills palli ka di nyɛ Cape Coast Osaberema Kwesi Arthur gun nyɛ nazuɣu Cape Coast m-boli li ka o leei ʒi Ogua yaɣili. N lahi pahi O mali nuu timbu ni tinkpansi zoobu ni di lɛbigibu Suhum Municipal Assembili ni Ga wulinluhili yaɣili. Assembili daa zaŋ O yuli m-boli zuɣ'saa pala. Yaha Obuasi Municipal Assembili daa tibigi Mills ka zaŋ O yuli m-boli palli din daa be Obuasi Salin’bɔɣili tiŋa wulinluhili polo. Hali Nandom Assembili gba daa tibigi Mills ka zaŋ O yuli m-boli bɛ palli O ni daa bo District n-ti ba yuuni 2012 la zuɣu. Bɛ daa labimi m-boli karim baŋsim du’karili din nyɛ Salvation Army Shikuru la tingbani zuɣulana John Evans Atta Mills karim baŋsim duu din kpaŋmaŋ'yi polo.Tabibi baŋsim laɣingu daa kpa Mills ni karim siɣisi karimbu shɛŋa din be Huni Valley Methodist shikuru ni di teei O kpaŋmaŋ'yɛla. Hali University of Ghana,Legon daa laɣimya n-zang O yuli n-ti baŋsim yaɣili zaŋ kpa zalisi zalibu duu,ni (Deen kuri o Professor Akua kuenyehia),ni bɛ teei O ni daa nyɛ Professor mini zuɣulana ka sɔŋ bɛ yaɣili maa Shɛm. Yuuni 2015, Ghana tingbani zuɣulana daa zaŋla Mills yuli n-ti secondary shikuru Pali shɛli bɛ ni daa na kuli yoli yooi Otuam, O ya tingbani. Alikaali lahingu din be Ghana la Daa zaŋ Atta Mills yuli m-boli bɛ tuma du’zuɣu karili ni bɛ paɣi O kpaŋmaŋ' ni O ni daa gbubi democracy ni yɛlimaŋli maa zuɣu, ni ka daa lahi niŋ kam ni O zooi alikaali yaɣili. Din lahi pahi, vihigu laɣin’zugu bɛ ni mi shɛli Kwame Nkrumah-Atta Mills Legacy institute (KNAMLI) daa kpa mi ni di bɔhim siyasa shɛli tingbani zuɣu'lana Mills ni daa yu dama O daa bi doli O suhuyubu.Yaha, O daa zaɣisi tiɛhi biɛri bɔhimbu, kpuŋkpaŋkpaɣa ni zilin’tula kamani anduniya ninvuɣu gahinda kamani Mahatma Gandhi, Martin Luther King Jr, Kwame Nkrumah ni Nelson Mandela gba ni daa tuhira. Ŋɔ yɛn zalila yuli din ku kpi ka di tu ni ti guli, ka deei ka zaŋli baŋsi paɣ'sara ni nachimba. Lala du’zuɣu nyɛla tiɛhi-ziliŋ n-ti Strategiy Studies mini Oganization din chani doli Nkrumah ni bahi lala lahingu maa noli ni di gbaai shɛli kam. Anduniya taliŋ chuɣu(World Post Day) 2013 yuuni ni zani, Ghana taliŋnima mini lahabaya wuligibunima daa zaŋla bɛ kpalanzuya gbuni taba n-yihi Atta Mills anfooninima ni di wuhi bɛ nin’tiɣili zaŋ Chaŋ O ni daa mali kpaŋmaŋa O tuma polo la.O daa bi pii kaɣili ka zaŋ dɔɣu n-ti so,ka nangbanyini daa be O siyasa ni. Bɛ ni yɛn tibigi sɔŋsim ni toon’tibo tibo shɛli O ni bo n-ti diɛma ni yiɣijam zaa, hockey mi ka di daa kuli miri cho, duniya zaa hockey laɣim gbaai yilinima zaŋla yuuni pulini hockey kparigɔŋ shɛli din yɛn be duniya yaɣa, John Evans Atta Mills yuuni kparigɔɣu,bɛ ni niŋ binyɛri shɛŋa din ku che ka O yuli kpi n-nyɛ Annual Atta Mills Memorial Lecture, Atta Mills lahingu sheli din yuli booni (Humanitarian Non-profit Oganization),ni Atta Mills Memorial Research Library din gbuni kpalanzuya ni University of Cape Coast. Yuuni 2014, Ghana tingbani zuɣulana daa yɛliya ni dina m-pahi ayi daabilim shɛli din chaŋ viɛnyɛla n-nyɛ floating production storage and offloading vessels FPSO. Atta Mills ni daa nyɛ tingbani zuɣulana, ŋuna n-daa nyɛ tuuli ŋun gbi Ghana kpa’bɔɣipalli la pam. Bɛ daa lahi zaŋ O yuli m-boli bipuɣinsi du’gbɛri pal'shɛŋa din be O shikuru kuro la ni,Achimota, ni di bo paɣibu n-ti O. Yuuni 2015, karim zɔŋ pal' shɛŋa bɛ ni daa me Ekumfi Otuam din be Central Region tingbani ni daa nyɛla bɛ ni ti shɛli yuli ni di wuhi bɛ jilima zaŋti Atta Mills, ni ka lahi teeri O yurilim zaŋ Chaŋ karim baŋsim bɔbu toon’tibo “.
Yuuni 2019, O yuma ayopoin yuun’pali mini bɛ ni daa laɣim m-bo tibiginsim ni bɛ ti O daa niŋla Asomdwee paaki la ni. February 2022, John Evans Atta Mills Memorial Heritage la daa nyɛla National Democratic Congress nima ni zaŋ shɛli wuhi salo.
== Lahi Nyama ==
[[Atta Mills Saha Minisita nima]]
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:Ghana zuɣulananima]]
[[Pubu:Ghana tingbani]]
[[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]]
[[Pubu:Doo]]
m2pptkai7ers8ng8hx91gz70w68yajx
42847
42846
2022-08-17T00:00:29Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Shikuru Baŋsim */ Link
wikitext
text/x-wiki
{{E-Class}}
'''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni [[Ghana]] alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla [[Ghana]] zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, [[Jerry Rawlings]].
O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati ([[National Democratic Congress]]) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa dimi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni n-na nyɛ [[Ghana]] zuɣulan'tuuli ŋun daa kpi, ka na be Nam ni.
{{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School
University of Ghana(LLB, 1967)
London School of economics(LLM, 1968)
School of Oriental and African Studies School of Law
University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award
Lifetime Africa Achievement Prize
The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}}
== Shikuru Baŋsim ==
Bɛ daa dɔɣila John Evans Fiifi Atta Mills silimiin goli 21 July,1944 [[Tarkwa]] tingbani din be [[Ghana]] wulinluhili polo ŋɔ, [[Western Region]] m-bala. [[Fante]] bila n-nyɛ O, ka O daa zooi tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be [[Mfantsiman]] East piibu-piibu yaɣili din be [[Ghana]] sunsuuni la, [[Central Region]]. O daa pilila O bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. O shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla O sunsuuni shikuru Komenda Methodist Middle School. O ni daa karim siɣisi ni, O daa tuɣi la bikura shikuru shɛli bɛ ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, O daa deela O dahalali shɛhara gbaŋ yuuni 1961 ni, Advanced-Level shɛhara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimmɔhi yo, ka lahi chaŋ ninkura shikuru shɛli bɛ ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n-ti karim siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor of Law, Degree, LLB ni Professional law shɛhara gbaŋ yuuni 1967.
John Evans Fiifi Atta Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n-ti karim siɣisi ka daa deei LLM shɛhara gbaŋ yuuni 1968. Di nyaaŋa, O daa lahi deela Law Dɔɣita Degree, PhD School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dɔɣita tali buku din daa jɛndi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yuum'pishi ni ayopɔin ka karim naai dɔɣita tali ŋɔ.
O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa mi O la Prof, pirimla saha gbaliŋ shɛli O ni daa zaŋ kpalim m-be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene, Kambonsili din gbunni n-nyɛ 'Suhudoo Naa'.
== Siyaasa Tali ==
=== Ghana Zuɣulan' paa ===
Bɛ ni daa ti bɔri ni bɛ po tingbaŋ' zuɣulaanima pɔri yuuni 1992 maa zuɣu, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bɛ kpalanzuya na n-ti gbuni National Democratic Congress (NDC). Provisional National Defence Council (PNDC) daambal'kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant Jerry John Rawlings daa piila NCP nima kpɛma, [[Kow Nkensen Arkaah]] wulana ni bɛ bo nam maa. Bɛ ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa di la tingbaŋ zuɣulan' paa 1992–1996.
Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ O kpalanzuya na n-ti gbuni New Patriotic Party ka bɛ daa lahi piigi O Nam-bɔri wulana n-ti [[John Agyekum Kufuor]] ni bɛ zaŋ bɛ nyɔri n-kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulan'paa ka lahi labi bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka [[Naawuni]] daa lahi ti ba nasara ka bɛ di 1996-2000. Atta Mills n-daa nyɛ daambalo n ti Police Council of Ghana ni daambalo zaŋ ti Economic Management Team.
=== Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu ===
Yuuni 2000, John Evans Fiifi Atta Mills n-daa zani n-ti Lɛm Paati (NDC) ni bɛ bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di O Nam saɣi, kamani tingbani maa zalikpana ni wuhi shɛm.
John Evans Fiifi Atta Mills nyintaa ŋun daa yi polo zaŋ chaŋ nam maa bɔbu polo n-daa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zani n-ti Wɔbigu paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbamba yɛliya ni buu lihiri la O ma noli ka ŋubiri mɔri, lala maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisimi n-wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, bɛ yi piigi O tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yɛn mali O zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli biɛɣukulo kam. Piibu-piibu biɛɣu maa ni daa ti neei December 7, 2000, John Evans Fiifi Atta Mills daa nyɛla 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Di ni daa bi paai kɔbigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka Kufuor daa zaŋ vaabu 56.9% kɔbigi puuni n-di John Evans Fiifi Atta Mills. Lala ŋɔ zuɣu, bɛ daa piila Kufuor ka po o pɔri n-kpɛhi nam ni January 7, 2001.
Yuuni 2002, Lɛm Paatinima daa piila bihi bapira John Evans Fiifi Atta Mills ni O lԑbi bɛ paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa, tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi di o mi ni 52.45% kɔbigi puuni.
December 21, 2006, Lɛm Paatinima daa lahi piigi O mi ni o lahi lɛbi bɛ paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila O nyintahi maa ni 81.4% (1,362 votes) kɔbigi puuni. O nyintahi maa n-daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan.
Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa di la o yuma nii nam naai dinzuɣu ka ku lahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bɛ daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi.
Yuuni 2008, John Evans Fiifi Atta Mills nam nyintaa Wabigu Paati daa nyɛla Nana Addo Dankwa Akufo-Addo. John Evans Fiifi Atta Mills taachi yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yɛliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛrimi ni bɛ biɛhisi kuli labirila nyaaŋa zuŋɔ yuma anii m-bala. Dinzuɣu, di yi niŋ ka Ghana shiri nyɛla din zoora, salo maa ban na bi nyari li bɛ biɛhisi puuni".
Tuuli piibu-piibu maa daa tila Nana Addo Dankwa Akufo-Addo 49.13%, ka ti John Evans Fiifi Atta Mills 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n-kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi, John Evans Fiifi Atta Mills daa kuli dila Nana Addo Dankwa Akufo-Addo biɛla. To amaa, yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Region nim’ daa bi tooi niŋ bɛ piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’ daa lahi kpala piibu-piibu n-ti ba January 2, 2009.
Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n-ti John Evans Fiifi Atta Mills mini o nyaandoliba zaa, dama O daa nyɛla 50.23% ka Nana Addo Dankwa Akufo-Addo mi nyɛ 49.77%. John Evans Fiifi Atta Mills n-daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Atta Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri O maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa ŋun mali dihitabili ni salo biɛhisuŋ kamanI Nkrumah buɣisibu ni".
John Evans Fiifi Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri O ni daa ti di nam maa.
=== Ghana Zuɣulan' tali ===
Jilimalan'Mills gomnanti maa daa di nasara nim pam. Dinni ka tingbani ŋɔ daa pili kpam gbibu ni nimmohi bɛ ni daa nya kpa'boɣ'kari shɛli tingbaŋ zuɣulan'kuro Jilimalana Kufuor saha la. [19] Mills daa lahi deei nupugu ni o ni daa kpaŋ omaŋa ka tingbaŋ ŋɔ bomma ni nyamma yaɣa pam ti tooni lala saha maa. ŋuni n daa lahi nyɛ tuuli tingbaŋ zuɣulana ŋun na be nam ni ka bɛ lahi piigi O zali ni o bo nam. [9] O tingbani zuɣulantali ni daa di nasara n zali bob'suma yaɣ'shɛŋa n kahagi n dɔ gbunni ŋɔ:
==== Tiŋgbani Bomma ni Nyamma ====
Jilimalana Mills Gomnanti ni ka Gana bomma ni nyamma daa nya vuhim hali ka nɛma dahi ni pahiri shɛm (inflation) daa sigitiŋ'hali ni kalinli din bi paai vaabu pia pubu kob'gi puuni, dini n nyɛ vaapu dibaanii ni tɔbu dibaa anahi (8.4%) [20] (binshɛli din naʒin niŋ bini din gbaai yuum'pihinahi ni ayi Gana nyevuli puuni kamani bini din gbaai 1970 hali ni 2012). Yuuni 2008 Burinya goli ni, lala nɛma dahi pahibu pahibu ŋɔ daa nyɛla kobiga puuni vaabu pishi ayi ka ni tobu zag'yini (18.1%) ka Mills deei tiŋgbani zuɣulantali.[21] ŋɔ wuhiya ni Mills daa zaŋ bomma ni nyamma baŋsim ni so pala m biri tingbani ŋɔ ni din ni niŋ ka faako kana tiŋgbani ŋɔ ni.
==== Shikuru Baŋsim ====
==== Alaafeei ====
==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ====
==== Pukparilim, Niɣilim buɣum bayana niŋbu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ====
== Tuma ==
John Evans Fiifi Atta Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhirila zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuum' pishi ni anu n-wuhiri Legon mini di tatabiti Ghana ni tiŋduya ni zaa. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971.
O daa nyela Professor n chani Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣi li yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Lala saha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi bukunim'mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation).
Di mini o daa wuhiri shikuru maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli bɛ ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Bɛ daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme.
== Maŋmaŋa biɛhigu ==
O paɣa n-daa nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka O daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni
Sam Kofi Atta Mills. Bɛ daa wumsi O mi tamla Methodist nim’ zali kpana zuɣu<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin n-ti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosimo n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria, ka daa kaari O saha kam asori duu maa ni. O daa yɛliya, ni din daa niŋ ka Joshua yɛli O ni pɔi ka O lɛbi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka O zani piibupiibu m-paai buta zuɣu ka naai tooi di piibupiibu maa.<ref>{{Cite web|date=2011-12-31|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111231191030/http://thepmnews.com/2009/01/12/tb-joshua-predicted-my-victory-%E2%80%94ghana%E2%80%99s-leader|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|date=2011-10-07|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111007010043/http://thenewsng.com/article/1613|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>.
Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bɛ kuɣilana saha shɛli. O daa bɔri ko'duɣili pam. Ka daa ŋme n-ti Gana Hockey team maa (O nyɛla hockey ŋmɛri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi O zuɣu)<ref>{{Cite news|date=2009-01-03|title=Profile: Ghana President John Atta Mills|language=en-GB|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7804884.stm|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-02-01|title=attamills2008.com - attamills2008 Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20150201181245/http://www.attamills2008.com/site/?page_id=2|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla Hearts of Oak kpamba maa ni yino, Kuɣulan'kuro Black Stars Management Team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan’dola<ref>{{Cite web|title=Obituary: Ghana’s John Atta Mills|url=https://www.aljazeera.com/news/2012/7/24/obituary-ghanas-john-atta-mills|access-date=2022-07-26|website=www.aljazeera.com|language=en}}</ref>.
== O Doro ni O Kpibu ==
Mills daa nyɛla ŋun kpi silimin goli July biɛɣu pishi ni anahi dali 2022, 37 Military Hospital din be Ankara la<ref>{{Cite news|date=2012-07-24|title=Ghana's President John Atta Mills dies|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-18972107|access-date=2022-07-26}}</ref>. Dabaata nyaaŋa, O ni daa puhi O doɣim chuɣu din pahiri yuum'pisɔpɔin ayi ka. Daliri shɛli din daa ku'O daa na bi yi polo. Dama O daa na yoli yila US na ka di nyɛla O chaŋmi ti vihi O maŋa din daa niŋ ka O mali loŋni doro<ref>{{Cite news|date=2012-07-24|title=Ghana's President John Atta Mills dies|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-18972107|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite news|date=2012-08-10|title=President John Atta Mills funeral held in Ghana|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-19204106|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|last=admin|date=2022-07-27|title=Naadu Mills Reveals What Killed Mills|url=https://otixpres.com/naadu-mills-reveals-what-killed-mills/|access-date=2022-07-28|language=en-US}}</ref>. O kuli ni daa yɛn yi polo, O offici nim’daa yɛliya ni O kpimi hawanim'nyaaŋa ka bɛ naai yihili na polo, amaa karachi so ŋun doli daa yɛliya ni O daa yɛliya ni O niŋgbuna dii bi nyaɣisa n-neei biɛɣu ka O naai kpi maa. To amaa, Mills' biɛli Dr. Cadman Mills daa yɛliya gbala maa ni, ni doriti pam n-daa laɣim ku'O maa, kamani hemorrhagic stroke din yina ʒi'soya gbariginsim zuɣupuri puuni<ref>{{Cite web|date=2015-07-21|title=Revealed: Mills died from Hemorrhagic stroke - Cadman Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mills-died-from-Hemorrhagic-stroke-Cadman-Mills-370015|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-07-21|title=Revealed: Mills died from Hemorrhagic stroke - Cadman Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mills-died-from-Hemorrhagic-stroke-Cadman-Mills-370015|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2013-01-23|title=GBC News, , Mills died from massive stroke - Brother|url=https://archive.ph/8JCDa|access-date=2022-07-26|website=archive.ph}}</ref><ref>{{Cite web|date=2017-03-30|title=Prof Mills did not die of throat cancer – Dr Cadman Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Prof-Mills-did-not-die-of-throat-cancer-Dr-Cadman-Mills-523772|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. BBC nima gba daa yɛliya ni O yɛltɔɣa daa taɣimi chiri gbaliŋ. Former minister Elizabeth Ohene daa yɛliya, ni din daa niŋ ka bɛ gbubili ŋumaŋuma ni mills kpimi, O nini daa bi tiɣi ni Mills kpiya.
"Kamani yuma ata ni yuma anahi din gari la, niriba gbubi mi ni Mills ka alaafee ka shaba yɛri ni O kpimi gba. Ka O daa yina ti yɛli ni O bi biɛra"<ref>{{Cite news|date=2012-07-24|title=Ghana's President John Atta Mills dies|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-18972107|access-date=2022-07-26}}</ref>. O zuɣulaan paa [[John Dramani Mahama]] n-daa nyɛ ŋun daa zani O zaashee maa din daa niŋ ka O kpi. Ka daa po pɔri yuŋ kurigi anii lala dabisili shɛli O ni daa kani maa ka di nyɛla Gana constitusa ni wuhi shɛm. Mahama ʒii daa naala saha shɛli Mills' ʒii ni daa naai. Ka di daa che biɛla ni piibupiibu, ka O gba daa zani ni bɛ piigi O.<ref>{{Cite web|date=2012-07-26|title=Ghana VP to be sworn in as new president {{!}} Agricultural Commodities {{!}} Reuters|url=https://web.archive.org/web/20120726221518/https://af.reuters.com/article/commoditiesNews/idAFL6E8IOJOX20120724|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite news|date=2012-07-24|title=Ghana President Mills dies, VP takes over|language=en|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/article/us-ghana-president-idUSBRE86N14720120724|access-date=2022-07-26}}</ref>
== O Sɔɣibu ==
[[File:JEAM Gravesite.JPG|thumb|right|Atta Mills' gballi din be Asomdwee Park, Accra tum yuuni 2013]]
=== O Tingbani Nam Sɔɣibu ===
=== Salo Wumbu ===
== O Sabiri Shɛŋa ==
Mills' sabibu nima<ref name="ghananation1"/><ref name="pubs">{{cite web|url=http://www.attamills2008.com/johns_cv.htm |title=''Curriculum Vitae'' |access-date=2007-07-01 |url-status=bot: unknown |archive-url=https://web.archive.org/web/20070701201728/http://www.attamills2008.com/johns_cv.htm |archive-date=1 July 2007}}, Prof. John Evans Atta Mills, 1 July 2007, ''[[Wayback Machine|Internet Archive]]''. Retrieved 3 August 2012.</ref><ref>{{cite web|url=http://www.idrc.ca/EN/Misc/Pages/NewsDetails.aspx?NewsID=463 |title=Misc – News |publisher=Idrc.ca |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141045/http://www.idrc.ca/EN/Misc/Pages/NewsDetails.aspx?NewsID=463 |archive-date=23 May 2013 }}</ref><ref name=":0" /> shɛŋa n-nye:
* ''Taxation of Periodical or Deferred Payments arising from the Sale of Fixed Capital'' (1974)
* ''Exemption of Dividends from Income Taxation: A Critical Appraisal'' (1977)
* ''Report of the Tax Review Commission, Ghana, parts 1 – 3'' (1977)
* ''Ghana’s Income Tax Laws and the Investor'' (1978)
* ''Ghana's New Investment Code: An Appraisal'' (1986)
* ''Criminal Law Treatment of Sexual Activity''
* ''The role of the state in the evolution of the family in Anglophone countries of Africa: An overview''
* ''A survey of taxes on the individual in Ghana''
* ''Ghana's wealth tax: Some issues and problems''
* ''Africa in the World'' (2002)<ref>{{cite web|url=http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/Africa_in_the_World.pdf |title="Africa in the World". |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141048/http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/Africa_in_the_World.pdf |archive-date=23 May 2013 }}</ref>
* ''NEPAD and New International Relations'' (2002)<ref>{{cite web|url=http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/1Oct2002_NEPAD.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141050/http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/1Oct2002_NEPAD.pdf |url-status=dead |archive-date=2013-05-23 |title="NEPAD and New International Relations". }}</ref>
* ''The Decline of a Regional Fishing Nation: The Case of Ghana and West Africa'' (2004)<ref>{{cite journal|title=The decline of a regional fishing nation: The case of Ghana and West Africa |doi=10.1111/j.0165-0203.2004.00068.x |volume=28 |journal=Natural Resources Forum |pages=13–21 |year = 2004|last1 = Atta-Mills|first1 = John|last2=Alder |first2=Jackie |last3=Rashid Sumaila |first3=Ussif }}</ref>
== O Teebu ni O Ni Che shɛli ==
[[File:J.E. Atta Mills' Bust in GIMPA (Accra).jpg|thumb|Bust of Atta Mills at the John Evans Atta Mills Centre for Law and Governance, GIMPA, Accra]]
O ni nyɛ tingbaŋ zuɣulana,Mills daa nyɛla gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpaŋmaŋ'pini O ni daa mali zaɣa ni tab’song n-ti diɛma ni yiɣijam toon’tibo tiŋgbani maa ni zuɣu.”[88]
Mills ni Kani naai, kpaŋmaŋ pini din nyɛ Gomnanti so ŋʋn zaŋ yɛlimaŋli mini lɛbiginsim Gbaŋsabila tingbaŋ yuuni(2012). Ban daa ti kpaŋmaŋ'pini ŋɔ daa yɛliya ni bɛ nya O biɛhisuŋ, kookali,zaɣa nti pahi nia suŋ zaŋ kpa democracy Gomnanti ni lɛbiginsim zaŋ ti Ghana ni Gbaŋsabila zaa. Lala biɛhigu din gahim ŋɔ tu paɣisibu. Ka Che di zaŋ taɣirisuŋ na O niriba biɛhigu ni zuŋɔ kuli mali wara. O ni daa yihi O zuɣu ni O zabi ka taɣi ka gu aadallichi zaŋti sokam nyɛla din yi polo ka mali jilima duniya yeei dundɔŋni ka gbansabila nangban’yini zaa baŋ ka mali dihitabili ni ti yi nya taba ka ti nyɛ yim ka wumdi sokam yeei, ti ni tooi beni ni suhudoo ni nangbanyini ni taba,ka di che ka lɛbiginsim be ti tinsi puuni ni biɛhigu toon’tibo.Lala toon’daanba gɔ zaɣ'yino kam kuli mali la kpaŋmaŋ Ghana toon’tibo ni di zoobu, Ka Ghana zaa yuli”. Yuuni 2013 kpaŋmaŋ pina la, O daa deei la pini O kalinsi nyaaŋa ka di nyɛla kpaŋmaŋ shɛli din be Gbansabila tiŋgbani zuɣu, ni bɛ teei O ni daa tum di nasara shɛŋa,ni O toon’tali.
Institute of International Education (IIE) din be New York City gba daa nyɛla ban ti O pin’titali O kalinsi nyaaŋa, Fritz Redlich shikuru bi’kura pina ni bɛ teei O tuma din tu paɣisibu ka kpaŋsiri nangbanyini mini yɛda Ghana ni duniya sunsuuni, ni O sɔŋsim ti shikuru toon’tibo ni di mali Ghana bi’pola shili n-guli zuŋɔ dali kparigɔɣu, anduniya biɛhigu bɛrisuŋ ni di ti O tuuli sɔŋsim din yi polo ni di che ka O leei zuɣulana zaŋ ti Gbansabila tiŋa din nyɛ O leei Ghana zuɣulana”.
Din yɛn bo nin’tiɣili zaŋ ti Mills dagonia zaŋ kpa zalisi mini zuɣulan’suŋ tali polo, Ghana institute of Management and Public Administration, kpala John Evans Atta Mills laɣingu ni di kpaŋsi zaligu mini zuɣulan’tali, ni di bo vihigu din mali yaa,zaligu bɔhinbu, duniya zuɣulan’tali ni daadam biɛlim soya.
O kalinsi nyaaŋa, bɛ daa labimi bɔli Agkara pal’daa la John Evans Atta Mills pali daa ka di nyɛ Agkara Assembly yɛda ni. Cape Coast gba pal'shɛli din chani ti yiri Cape Coast Castle hali ni Mfantsipim pal'chira gba daa labimi bɔli tingbani zuɣulana John Evans Atta Mills palli ka di nyɛ Cape Coast Osaberema Kwesi Arthur gun nyɛ nazuɣu Cape Coast m-boli li ka o leei ʒi Ogua yaɣili. N lahi pahi O mali nuu timbu ni tinkpansi zoobu ni di lɛbigibu Suhum Municipal Assembili ni Ga wulinluhili yaɣili. Assembili daa zaŋ O yuli m-boli zuɣ'saa pala. Yaha Obuasi Municipal Assembili daa tibigi Mills ka zaŋ O yuli m-boli palli din daa be Obuasi Salin’bɔɣili tiŋa wulinluhili polo. Hali Nandom Assembili gba daa tibigi Mills ka zaŋ O yuli m-boli bɛ palli O ni daa bo District n-ti ba yuuni 2012 la zuɣu. Bɛ daa labimi m-boli karim baŋsim du’karili din nyɛ Salvation Army Shikuru la tingbani zuɣulana John Evans Atta Mills karim baŋsim duu din kpaŋmaŋ'yi polo.Tabibi baŋsim laɣingu daa kpa Mills ni karim siɣisi karimbu shɛŋa din be Huni Valley Methodist shikuru ni di teei O kpaŋmaŋ'yɛla. Hali University of Ghana,Legon daa laɣimya n-zang O yuli n-ti baŋsim yaɣili zaŋ kpa zalisi zalibu duu,ni (Deen kuri o Professor Akua kuenyehia),ni bɛ teei O ni daa nyɛ Professor mini zuɣulana ka sɔŋ bɛ yaɣili maa Shɛm. Yuuni 2015, Ghana tingbani zuɣulana daa zaŋla Mills yuli n-ti secondary shikuru Pali shɛli bɛ ni daa na kuli yoli yooi Otuam, O ya tingbani. Alikaali lahingu din be Ghana la Daa zaŋ Atta Mills yuli m-boli bɛ tuma du’zuɣu karili ni bɛ paɣi O kpaŋmaŋ' ni O ni daa gbubi democracy ni yɛlimaŋli maa zuɣu, ni ka daa lahi niŋ kam ni O zooi alikaali yaɣili. Din lahi pahi, vihigu laɣin’zugu bɛ ni mi shɛli Kwame Nkrumah-Atta Mills Legacy institute (KNAMLI) daa kpa mi ni di bɔhim siyasa shɛli tingbani zuɣu'lana Mills ni daa yu dama O daa bi doli O suhuyubu.Yaha, O daa zaɣisi tiɛhi biɛri bɔhimbu, kpuŋkpaŋkpaɣa ni zilin’tula kamani anduniya ninvuɣu gahinda kamani Mahatma Gandhi, Martin Luther King Jr, Kwame Nkrumah ni Nelson Mandela gba ni daa tuhira. Ŋɔ yɛn zalila yuli din ku kpi ka di tu ni ti guli, ka deei ka zaŋli baŋsi paɣ'sara ni nachimba. Lala du’zuɣu nyɛla tiɛhi-ziliŋ n-ti Strategiy Studies mini Oganization din chani doli Nkrumah ni bahi lala lahingu maa noli ni di gbaai shɛli kam. Anduniya taliŋ chuɣu(World Post Day) 2013 yuuni ni zani, Ghana taliŋnima mini lahabaya wuligibunima daa zaŋla bɛ kpalanzuya gbuni taba n-yihi Atta Mills anfooninima ni di wuhi bɛ nin’tiɣili zaŋ Chaŋ O ni daa mali kpaŋmaŋa O tuma polo la.O daa bi pii kaɣili ka zaŋ dɔɣu n-ti so,ka nangbanyini daa be O siyasa ni. Bɛ ni yɛn tibigi sɔŋsim ni toon’tibo tibo shɛli O ni bo n-ti diɛma ni yiɣijam zaa, hockey mi ka di daa kuli miri cho, duniya zaa hockey laɣim gbaai yilinima zaŋla yuuni pulini hockey kparigɔŋ shɛli din yɛn be duniya yaɣa, John Evans Atta Mills yuuni kparigɔɣu,bɛ ni niŋ binyɛri shɛŋa din ku che ka O yuli kpi n-nyɛ Annual Atta Mills Memorial Lecture, Atta Mills lahingu sheli din yuli booni (Humanitarian Non-profit Oganization),ni Atta Mills Memorial Research Library din gbuni kpalanzuya ni University of Cape Coast. Yuuni 2014, Ghana tingbani zuɣulana daa yɛliya ni dina m-pahi ayi daabilim shɛli din chaŋ viɛnyɛla n-nyɛ floating production storage and offloading vessels FPSO. Atta Mills ni daa nyɛ tingbani zuɣulana, ŋuna n-daa nyɛ tuuli ŋun gbi Ghana kpa’bɔɣipalli la pam. Bɛ daa lahi zaŋ O yuli m-boli bipuɣinsi du’gbɛri pal'shɛŋa din be O shikuru kuro la ni,Achimota, ni di bo paɣibu n-ti O. Yuuni 2015, karim zɔŋ pal' shɛŋa bɛ ni daa me Ekumfi Otuam din be Central Region tingbani ni daa nyɛla bɛ ni ti shɛli yuli ni di wuhi bɛ jilima zaŋti Atta Mills, ni ka lahi teeri O yurilim zaŋ Chaŋ karim baŋsim bɔbu toon’tibo “.
Yuuni 2019, O yuma ayopoin yuun’pali mini bɛ ni daa laɣim m-bo tibiginsim ni bɛ ti O daa niŋla Asomdwee paaki la ni. February 2022, John Evans Atta Mills Memorial Heritage la daa nyɛla National Democratic Congress nima ni zaŋ shɛli wuhi salo.
== Lahi Nyama ==
[[Atta Mills Saha Minisita nima]]
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:Ghana zuɣulananima]]
[[Pubu:Ghana tingbani]]
[[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]]
[[Pubu:Doo]]
8nqjjtwyqvhapfhkqi44syhmexfqwg2
42848
42847
2022-08-17T00:01:46Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Ghana Zuɣulan' paa */ Link
wikitext
text/x-wiki
{{E-Class}}
'''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni [[Ghana]] alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla [[Ghana]] zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, [[Jerry Rawlings]].
O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati ([[National Democratic Congress]]) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa dimi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni n-na nyɛ [[Ghana]] zuɣulan'tuuli ŋun daa kpi, ka na be Nam ni.
{{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School
University of Ghana(LLB, 1967)
London School of economics(LLM, 1968)
School of Oriental and African Studies School of Law
University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award
Lifetime Africa Achievement Prize
The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}}
== Shikuru Baŋsim ==
Bɛ daa dɔɣila John Evans Fiifi Atta Mills silimiin goli 21 July,1944 [[Tarkwa]] tingbani din be [[Ghana]] wulinluhili polo ŋɔ, [[Western Region]] m-bala. [[Fante]] bila n-nyɛ O, ka O daa zooi tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be [[Mfantsiman]] East piibu-piibu yaɣili din be [[Ghana]] sunsuuni la, [[Central Region]]. O daa pilila O bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. O shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla O sunsuuni shikuru Komenda Methodist Middle School. O ni daa karim siɣisi ni, O daa tuɣi la bikura shikuru shɛli bɛ ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, O daa deela O dahalali shɛhara gbaŋ yuuni 1961 ni, Advanced-Level shɛhara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimmɔhi yo, ka lahi chaŋ ninkura shikuru shɛli bɛ ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n-ti karim siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor of Law, Degree, LLB ni Professional law shɛhara gbaŋ yuuni 1967.
John Evans Fiifi Atta Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n-ti karim siɣisi ka daa deei LLM shɛhara gbaŋ yuuni 1968. Di nyaaŋa, O daa lahi deela Law Dɔɣita Degree, PhD School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dɔɣita tali buku din daa jɛndi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yuum'pishi ni ayopɔin ka karim naai dɔɣita tali ŋɔ.
O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa mi O la Prof, pirimla saha gbaliŋ shɛli O ni daa zaŋ kpalim m-be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene, Kambonsili din gbunni n-nyɛ 'Suhudoo Naa'.
== Siyaasa Tali ==
=== Ghana Zuɣulan' paa ===
Bɛ ni daa ti bɔri ni bɛ po tingbaŋ' zuɣulaanima pɔri yuuni 1992 maa zuɣu, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bɛ kpalanzuya na n-ti gbuni [[National Democratic Congress]] (NDC). Provisional National Defence Council (PNDC) daambal'kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant Jerry John Rawlings daa piila NCP nima kpɛma, [[Kow Nkensen Arkaah]] wulana ni bɛ bo nam maa. Bɛ ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa di la tingbaŋ zuɣulan' paa 1992–1996.
Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ O kpalanzuya na n-ti gbuni New Patriotic Party ka bɛ daa lahi piigi O Nam-bɔri wulana n-ti [[John Agyekum Kufuor]] ni bɛ zaŋ bɛ nyɔri n-kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulan'paa ka lahi labi bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka [[Naawuni]] daa lahi ti ba nasara ka bɛ di 1996-2000. Atta Mills n-daa nyɛ daambalo n ti Police Council of Ghana ni daambalo zaŋ ti Economic Management Team.
=== Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu ===
Yuuni 2000, John Evans Fiifi Atta Mills n-daa zani n-ti Lɛm Paati (NDC) ni bɛ bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di O Nam saɣi, kamani tingbani maa zalikpana ni wuhi shɛm.
John Evans Fiifi Atta Mills nyintaa ŋun daa yi polo zaŋ chaŋ nam maa bɔbu polo n-daa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zani n-ti Wɔbigu paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbamba yɛliya ni buu lihiri la O ma noli ka ŋubiri mɔri, lala maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisimi n-wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, bɛ yi piigi O tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yɛn mali O zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli biɛɣukulo kam. Piibu-piibu biɛɣu maa ni daa ti neei December 7, 2000, John Evans Fiifi Atta Mills daa nyɛla 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Di ni daa bi paai kɔbigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka Kufuor daa zaŋ vaabu 56.9% kɔbigi puuni n-di John Evans Fiifi Atta Mills. Lala ŋɔ zuɣu, bɛ daa piila Kufuor ka po o pɔri n-kpɛhi nam ni January 7, 2001.
Yuuni 2002, Lɛm Paatinima daa piila bihi bapira John Evans Fiifi Atta Mills ni O lԑbi bɛ paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa, tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi di o mi ni 52.45% kɔbigi puuni.
December 21, 2006, Lɛm Paatinima daa lahi piigi O mi ni o lahi lɛbi bɛ paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila O nyintahi maa ni 81.4% (1,362 votes) kɔbigi puuni. O nyintahi maa n-daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan.
Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa di la o yuma nii nam naai dinzuɣu ka ku lahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bɛ daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi.
Yuuni 2008, John Evans Fiifi Atta Mills nam nyintaa Wabigu Paati daa nyɛla Nana Addo Dankwa Akufo-Addo. John Evans Fiifi Atta Mills taachi yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yɛliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛrimi ni bɛ biɛhisi kuli labirila nyaaŋa zuŋɔ yuma anii m-bala. Dinzuɣu, di yi niŋ ka Ghana shiri nyɛla din zoora, salo maa ban na bi nyari li bɛ biɛhisi puuni".
Tuuli piibu-piibu maa daa tila Nana Addo Dankwa Akufo-Addo 49.13%, ka ti John Evans Fiifi Atta Mills 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n-kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi, John Evans Fiifi Atta Mills daa kuli dila Nana Addo Dankwa Akufo-Addo biɛla. To amaa, yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Region nim’ daa bi tooi niŋ bɛ piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’ daa lahi kpala piibu-piibu n-ti ba January 2, 2009.
Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n-ti John Evans Fiifi Atta Mills mini o nyaandoliba zaa, dama O daa nyɛla 50.23% ka Nana Addo Dankwa Akufo-Addo mi nyɛ 49.77%. John Evans Fiifi Atta Mills n-daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Atta Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri O maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa ŋun mali dihitabili ni salo biɛhisuŋ kamanI Nkrumah buɣisibu ni".
John Evans Fiifi Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri O ni daa ti di nam maa.
=== Ghana Zuɣulan' tali ===
Jilimalan'Mills gomnanti maa daa di nasara nim pam. Dinni ka tingbani ŋɔ daa pili kpam gbibu ni nimmohi bɛ ni daa nya kpa'boɣ'kari shɛli tingbaŋ zuɣulan'kuro Jilimalana Kufuor saha la. [19] Mills daa lahi deei nupugu ni o ni daa kpaŋ omaŋa ka tingbaŋ ŋɔ bomma ni nyamma yaɣa pam ti tooni lala saha maa. ŋuni n daa lahi nyɛ tuuli tingbaŋ zuɣulana ŋun na be nam ni ka bɛ lahi piigi O zali ni o bo nam. [9] O tingbani zuɣulantali ni daa di nasara n zali bob'suma yaɣ'shɛŋa n kahagi n dɔ gbunni ŋɔ:
==== Tiŋgbani Bomma ni Nyamma ====
Jilimalana Mills Gomnanti ni ka Gana bomma ni nyamma daa nya vuhim hali ka nɛma dahi ni pahiri shɛm (inflation) daa sigitiŋ'hali ni kalinli din bi paai vaabu pia pubu kob'gi puuni, dini n nyɛ vaapu dibaanii ni tɔbu dibaa anahi (8.4%) [20] (binshɛli din naʒin niŋ bini din gbaai yuum'pihinahi ni ayi Gana nyevuli puuni kamani bini din gbaai 1970 hali ni 2012). Yuuni 2008 Burinya goli ni, lala nɛma dahi pahibu pahibu ŋɔ daa nyɛla kobiga puuni vaabu pishi ayi ka ni tobu zag'yini (18.1%) ka Mills deei tiŋgbani zuɣulantali.[21] ŋɔ wuhiya ni Mills daa zaŋ bomma ni nyamma baŋsim ni so pala m biri tingbani ŋɔ ni din ni niŋ ka faako kana tiŋgbani ŋɔ ni.
==== Shikuru Baŋsim ====
==== Alaafeei ====
==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ====
==== Pukparilim, Niɣilim buɣum bayana niŋbu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ====
== Tuma ==
John Evans Fiifi Atta Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhirila zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuum' pishi ni anu n-wuhiri Legon mini di tatabiti Ghana ni tiŋduya ni zaa. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971.
O daa nyela Professor n chani Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣi li yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Lala saha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi bukunim'mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation).
Di mini o daa wuhiri shikuru maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli bɛ ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Bɛ daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme.
== Maŋmaŋa biɛhigu ==
O paɣa n-daa nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka O daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni
Sam Kofi Atta Mills. Bɛ daa wumsi O mi tamla Methodist nim’ zali kpana zuɣu<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin n-ti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosimo n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria, ka daa kaari O saha kam asori duu maa ni. O daa yɛliya, ni din daa niŋ ka Joshua yɛli O ni pɔi ka O lɛbi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka O zani piibupiibu m-paai buta zuɣu ka naai tooi di piibupiibu maa.<ref>{{Cite web|date=2011-12-31|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111231191030/http://thepmnews.com/2009/01/12/tb-joshua-predicted-my-victory-%E2%80%94ghana%E2%80%99s-leader|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|date=2011-10-07|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111007010043/http://thenewsng.com/article/1613|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>.
Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bɛ kuɣilana saha shɛli. O daa bɔri ko'duɣili pam. Ka daa ŋme n-ti Gana Hockey team maa (O nyɛla hockey ŋmɛri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi O zuɣu)<ref>{{Cite news|date=2009-01-03|title=Profile: Ghana President John Atta Mills|language=en-GB|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7804884.stm|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-02-01|title=attamills2008.com - attamills2008 Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20150201181245/http://www.attamills2008.com/site/?page_id=2|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla Hearts of Oak kpamba maa ni yino, Kuɣulan'kuro Black Stars Management Team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan’dola<ref>{{Cite web|title=Obituary: Ghana’s John Atta Mills|url=https://www.aljazeera.com/news/2012/7/24/obituary-ghanas-john-atta-mills|access-date=2022-07-26|website=www.aljazeera.com|language=en}}</ref>.
== O Doro ni O Kpibu ==
Mills daa nyɛla ŋun kpi silimin goli July biɛɣu pishi ni anahi dali 2022, 37 Military Hospital din be Ankara la<ref>{{Cite news|date=2012-07-24|title=Ghana's President John Atta Mills dies|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-18972107|access-date=2022-07-26}}</ref>. Dabaata nyaaŋa, O ni daa puhi O doɣim chuɣu din pahiri yuum'pisɔpɔin ayi ka. Daliri shɛli din daa ku'O daa na bi yi polo. Dama O daa na yoli yila US na ka di nyɛla O chaŋmi ti vihi O maŋa din daa niŋ ka O mali loŋni doro<ref>{{Cite news|date=2012-07-24|title=Ghana's President John Atta Mills dies|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-18972107|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite news|date=2012-08-10|title=President John Atta Mills funeral held in Ghana|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-19204106|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|last=admin|date=2022-07-27|title=Naadu Mills Reveals What Killed Mills|url=https://otixpres.com/naadu-mills-reveals-what-killed-mills/|access-date=2022-07-28|language=en-US}}</ref>. O kuli ni daa yɛn yi polo, O offici nim’daa yɛliya ni O kpimi hawanim'nyaaŋa ka bɛ naai yihili na polo, amaa karachi so ŋun doli daa yɛliya ni O daa yɛliya ni O niŋgbuna dii bi nyaɣisa n-neei biɛɣu ka O naai kpi maa. To amaa, Mills' biɛli Dr. Cadman Mills daa yɛliya gbala maa ni, ni doriti pam n-daa laɣim ku'O maa, kamani hemorrhagic stroke din yina ʒi'soya gbariginsim zuɣupuri puuni<ref>{{Cite web|date=2015-07-21|title=Revealed: Mills died from Hemorrhagic stroke - Cadman Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mills-died-from-Hemorrhagic-stroke-Cadman-Mills-370015|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-07-21|title=Revealed: Mills died from Hemorrhagic stroke - Cadman Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mills-died-from-Hemorrhagic-stroke-Cadman-Mills-370015|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2013-01-23|title=GBC News, , Mills died from massive stroke - Brother|url=https://archive.ph/8JCDa|access-date=2022-07-26|website=archive.ph}}</ref><ref>{{Cite web|date=2017-03-30|title=Prof Mills did not die of throat cancer – Dr Cadman Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Prof-Mills-did-not-die-of-throat-cancer-Dr-Cadman-Mills-523772|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. BBC nima gba daa yɛliya ni O yɛltɔɣa daa taɣimi chiri gbaliŋ. Former minister Elizabeth Ohene daa yɛliya, ni din daa niŋ ka bɛ gbubili ŋumaŋuma ni mills kpimi, O nini daa bi tiɣi ni Mills kpiya.
"Kamani yuma ata ni yuma anahi din gari la, niriba gbubi mi ni Mills ka alaafee ka shaba yɛri ni O kpimi gba. Ka O daa yina ti yɛli ni O bi biɛra"<ref>{{Cite news|date=2012-07-24|title=Ghana's President John Atta Mills dies|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-18972107|access-date=2022-07-26}}</ref>. O zuɣulaan paa [[John Dramani Mahama]] n-daa nyɛ ŋun daa zani O zaashee maa din daa niŋ ka O kpi. Ka daa po pɔri yuŋ kurigi anii lala dabisili shɛli O ni daa kani maa ka di nyɛla Gana constitusa ni wuhi shɛm. Mahama ʒii daa naala saha shɛli Mills' ʒii ni daa naai. Ka di daa che biɛla ni piibupiibu, ka O gba daa zani ni bɛ piigi O.<ref>{{Cite web|date=2012-07-26|title=Ghana VP to be sworn in as new president {{!}} Agricultural Commodities {{!}} Reuters|url=https://web.archive.org/web/20120726221518/https://af.reuters.com/article/commoditiesNews/idAFL6E8IOJOX20120724|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite news|date=2012-07-24|title=Ghana President Mills dies, VP takes over|language=en|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/article/us-ghana-president-idUSBRE86N14720120724|access-date=2022-07-26}}</ref>
== O Sɔɣibu ==
[[File:JEAM Gravesite.JPG|thumb|right|Atta Mills' gballi din be Asomdwee Park, Accra tum yuuni 2013]]
=== O Tingbani Nam Sɔɣibu ===
=== Salo Wumbu ===
== O Sabiri Shɛŋa ==
Mills' sabibu nima<ref name="ghananation1"/><ref name="pubs">{{cite web|url=http://www.attamills2008.com/johns_cv.htm |title=''Curriculum Vitae'' |access-date=2007-07-01 |url-status=bot: unknown |archive-url=https://web.archive.org/web/20070701201728/http://www.attamills2008.com/johns_cv.htm |archive-date=1 July 2007}}, Prof. John Evans Atta Mills, 1 July 2007, ''[[Wayback Machine|Internet Archive]]''. Retrieved 3 August 2012.</ref><ref>{{cite web|url=http://www.idrc.ca/EN/Misc/Pages/NewsDetails.aspx?NewsID=463 |title=Misc – News |publisher=Idrc.ca |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141045/http://www.idrc.ca/EN/Misc/Pages/NewsDetails.aspx?NewsID=463 |archive-date=23 May 2013 }}</ref><ref name=":0" /> shɛŋa n-nye:
* ''Taxation of Periodical or Deferred Payments arising from the Sale of Fixed Capital'' (1974)
* ''Exemption of Dividends from Income Taxation: A Critical Appraisal'' (1977)
* ''Report of the Tax Review Commission, Ghana, parts 1 – 3'' (1977)
* ''Ghana’s Income Tax Laws and the Investor'' (1978)
* ''Ghana's New Investment Code: An Appraisal'' (1986)
* ''Criminal Law Treatment of Sexual Activity''
* ''The role of the state in the evolution of the family in Anglophone countries of Africa: An overview''
* ''A survey of taxes on the individual in Ghana''
* ''Ghana's wealth tax: Some issues and problems''
* ''Africa in the World'' (2002)<ref>{{cite web|url=http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/Africa_in_the_World.pdf |title="Africa in the World". |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141048/http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/Africa_in_the_World.pdf |archive-date=23 May 2013 }}</ref>
* ''NEPAD and New International Relations'' (2002)<ref>{{cite web|url=http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/1Oct2002_NEPAD.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141050/http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/1Oct2002_NEPAD.pdf |url-status=dead |archive-date=2013-05-23 |title="NEPAD and New International Relations". }}</ref>
* ''The Decline of a Regional Fishing Nation: The Case of Ghana and West Africa'' (2004)<ref>{{cite journal|title=The decline of a regional fishing nation: The case of Ghana and West Africa |doi=10.1111/j.0165-0203.2004.00068.x |volume=28 |journal=Natural Resources Forum |pages=13–21 |year = 2004|last1 = Atta-Mills|first1 = John|last2=Alder |first2=Jackie |last3=Rashid Sumaila |first3=Ussif }}</ref>
== O Teebu ni O Ni Che shɛli ==
[[File:J.E. Atta Mills' Bust in GIMPA (Accra).jpg|thumb|Bust of Atta Mills at the John Evans Atta Mills Centre for Law and Governance, GIMPA, Accra]]
O ni nyɛ tingbaŋ zuɣulana,Mills daa nyɛla gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpaŋmaŋ'pini O ni daa mali zaɣa ni tab’song n-ti diɛma ni yiɣijam toon’tibo tiŋgbani maa ni zuɣu.”[88]
Mills ni Kani naai, kpaŋmaŋ pini din nyɛ Gomnanti so ŋʋn zaŋ yɛlimaŋli mini lɛbiginsim Gbaŋsabila tingbaŋ yuuni(2012). Ban daa ti kpaŋmaŋ'pini ŋɔ daa yɛliya ni bɛ nya O biɛhisuŋ, kookali,zaɣa nti pahi nia suŋ zaŋ kpa democracy Gomnanti ni lɛbiginsim zaŋ ti Ghana ni Gbaŋsabila zaa. Lala biɛhigu din gahim ŋɔ tu paɣisibu. Ka Che di zaŋ taɣirisuŋ na O niriba biɛhigu ni zuŋɔ kuli mali wara. O ni daa yihi O zuɣu ni O zabi ka taɣi ka gu aadallichi zaŋti sokam nyɛla din yi polo ka mali jilima duniya yeei dundɔŋni ka gbansabila nangban’yini zaa baŋ ka mali dihitabili ni ti yi nya taba ka ti nyɛ yim ka wumdi sokam yeei, ti ni tooi beni ni suhudoo ni nangbanyini ni taba,ka di che ka lɛbiginsim be ti tinsi puuni ni biɛhigu toon’tibo.Lala toon’daanba gɔ zaɣ'yino kam kuli mali la kpaŋmaŋ Ghana toon’tibo ni di zoobu, Ka Ghana zaa yuli”. Yuuni 2013 kpaŋmaŋ pina la, O daa deei la pini O kalinsi nyaaŋa ka di nyɛla kpaŋmaŋ shɛli din be Gbansabila tiŋgbani zuɣu, ni bɛ teei O ni daa tum di nasara shɛŋa,ni O toon’tali.
Institute of International Education (IIE) din be New York City gba daa nyɛla ban ti O pin’titali O kalinsi nyaaŋa, Fritz Redlich shikuru bi’kura pina ni bɛ teei O tuma din tu paɣisibu ka kpaŋsiri nangbanyini mini yɛda Ghana ni duniya sunsuuni, ni O sɔŋsim ti shikuru toon’tibo ni di mali Ghana bi’pola shili n-guli zuŋɔ dali kparigɔɣu, anduniya biɛhigu bɛrisuŋ ni di ti O tuuli sɔŋsim din yi polo ni di che ka O leei zuɣulana zaŋ ti Gbansabila tiŋa din nyɛ O leei Ghana zuɣulana”.
Din yɛn bo nin’tiɣili zaŋ ti Mills dagonia zaŋ kpa zalisi mini zuɣulan’suŋ tali polo, Ghana institute of Management and Public Administration, kpala John Evans Atta Mills laɣingu ni di kpaŋsi zaligu mini zuɣulan’tali, ni di bo vihigu din mali yaa,zaligu bɔhinbu, duniya zuɣulan’tali ni daadam biɛlim soya.
O kalinsi nyaaŋa, bɛ daa labimi bɔli Agkara pal’daa la John Evans Atta Mills pali daa ka di nyɛ Agkara Assembly yɛda ni. Cape Coast gba pal'shɛli din chani ti yiri Cape Coast Castle hali ni Mfantsipim pal'chira gba daa labimi bɔli tingbani zuɣulana John Evans Atta Mills palli ka di nyɛ Cape Coast Osaberema Kwesi Arthur gun nyɛ nazuɣu Cape Coast m-boli li ka o leei ʒi Ogua yaɣili. N lahi pahi O mali nuu timbu ni tinkpansi zoobu ni di lɛbigibu Suhum Municipal Assembili ni Ga wulinluhili yaɣili. Assembili daa zaŋ O yuli m-boli zuɣ'saa pala. Yaha Obuasi Municipal Assembili daa tibigi Mills ka zaŋ O yuli m-boli palli din daa be Obuasi Salin’bɔɣili tiŋa wulinluhili polo. Hali Nandom Assembili gba daa tibigi Mills ka zaŋ O yuli m-boli bɛ palli O ni daa bo District n-ti ba yuuni 2012 la zuɣu. Bɛ daa labimi m-boli karim baŋsim du’karili din nyɛ Salvation Army Shikuru la tingbani zuɣulana John Evans Atta Mills karim baŋsim duu din kpaŋmaŋ'yi polo.Tabibi baŋsim laɣingu daa kpa Mills ni karim siɣisi karimbu shɛŋa din be Huni Valley Methodist shikuru ni di teei O kpaŋmaŋ'yɛla. Hali University of Ghana,Legon daa laɣimya n-zang O yuli n-ti baŋsim yaɣili zaŋ kpa zalisi zalibu duu,ni (Deen kuri o Professor Akua kuenyehia),ni bɛ teei O ni daa nyɛ Professor mini zuɣulana ka sɔŋ bɛ yaɣili maa Shɛm. Yuuni 2015, Ghana tingbani zuɣulana daa zaŋla Mills yuli n-ti secondary shikuru Pali shɛli bɛ ni daa na kuli yoli yooi Otuam, O ya tingbani. Alikaali lahingu din be Ghana la Daa zaŋ Atta Mills yuli m-boli bɛ tuma du’zuɣu karili ni bɛ paɣi O kpaŋmaŋ' ni O ni daa gbubi democracy ni yɛlimaŋli maa zuɣu, ni ka daa lahi niŋ kam ni O zooi alikaali yaɣili. Din lahi pahi, vihigu laɣin’zugu bɛ ni mi shɛli Kwame Nkrumah-Atta Mills Legacy institute (KNAMLI) daa kpa mi ni di bɔhim siyasa shɛli tingbani zuɣu'lana Mills ni daa yu dama O daa bi doli O suhuyubu.Yaha, O daa zaɣisi tiɛhi biɛri bɔhimbu, kpuŋkpaŋkpaɣa ni zilin’tula kamani anduniya ninvuɣu gahinda kamani Mahatma Gandhi, Martin Luther King Jr, Kwame Nkrumah ni Nelson Mandela gba ni daa tuhira. Ŋɔ yɛn zalila yuli din ku kpi ka di tu ni ti guli, ka deei ka zaŋli baŋsi paɣ'sara ni nachimba. Lala du’zuɣu nyɛla tiɛhi-ziliŋ n-ti Strategiy Studies mini Oganization din chani doli Nkrumah ni bahi lala lahingu maa noli ni di gbaai shɛli kam. Anduniya taliŋ chuɣu(World Post Day) 2013 yuuni ni zani, Ghana taliŋnima mini lahabaya wuligibunima daa zaŋla bɛ kpalanzuya gbuni taba n-yihi Atta Mills anfooninima ni di wuhi bɛ nin’tiɣili zaŋ Chaŋ O ni daa mali kpaŋmaŋa O tuma polo la.O daa bi pii kaɣili ka zaŋ dɔɣu n-ti so,ka nangbanyini daa be O siyasa ni. Bɛ ni yɛn tibigi sɔŋsim ni toon’tibo tibo shɛli O ni bo n-ti diɛma ni yiɣijam zaa, hockey mi ka di daa kuli miri cho, duniya zaa hockey laɣim gbaai yilinima zaŋla yuuni pulini hockey kparigɔŋ shɛli din yɛn be duniya yaɣa, John Evans Atta Mills yuuni kparigɔɣu,bɛ ni niŋ binyɛri shɛŋa din ku che ka O yuli kpi n-nyɛ Annual Atta Mills Memorial Lecture, Atta Mills lahingu sheli din yuli booni (Humanitarian Non-profit Oganization),ni Atta Mills Memorial Research Library din gbuni kpalanzuya ni University of Cape Coast. Yuuni 2014, Ghana tingbani zuɣulana daa yɛliya ni dina m-pahi ayi daabilim shɛli din chaŋ viɛnyɛla n-nyɛ floating production storage and offloading vessels FPSO. Atta Mills ni daa nyɛ tingbani zuɣulana, ŋuna n-daa nyɛ tuuli ŋun gbi Ghana kpa’bɔɣipalli la pam. Bɛ daa lahi zaŋ O yuli m-boli bipuɣinsi du’gbɛri pal'shɛŋa din be O shikuru kuro la ni,Achimota, ni di bo paɣibu n-ti O. Yuuni 2015, karim zɔŋ pal' shɛŋa bɛ ni daa me Ekumfi Otuam din be Central Region tingbani ni daa nyɛla bɛ ni ti shɛli yuli ni di wuhi bɛ jilima zaŋti Atta Mills, ni ka lahi teeri O yurilim zaŋ Chaŋ karim baŋsim bɔbu toon’tibo “.
Yuuni 2019, O yuma ayopoin yuun’pali mini bɛ ni daa laɣim m-bo tibiginsim ni bɛ ti O daa niŋla Asomdwee paaki la ni. February 2022, John Evans Atta Mills Memorial Heritage la daa nyɛla National Democratic Congress nima ni zaŋ shɛli wuhi salo.
== Lahi Nyama ==
[[Atta Mills Saha Minisita nima]]
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:Ghana zuɣulananima]]
[[Pubu:Ghana tingbani]]
[[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]]
[[Pubu:Doo]]
6nnzwivr3xpcncyxd84hif8sl6paobn
42849
42848
2022-08-17T00:03:08Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Ghana Zuɣulan' paa */ Link
wikitext
text/x-wiki
{{E-Class}}
'''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni [[Ghana]] alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla [[Ghana]] zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, [[Jerry Rawlings]].
O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati ([[National Democratic Congress]]) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa dimi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni n-na nyɛ [[Ghana]] zuɣulan'tuuli ŋun daa kpi, ka na be Nam ni.
{{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School
University of Ghana(LLB, 1967)
London School of economics(LLM, 1968)
School of Oriental and African Studies School of Law
University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award
Lifetime Africa Achievement Prize
The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}}
== Shikuru Baŋsim ==
Bɛ daa dɔɣila John Evans Fiifi Atta Mills silimiin goli 21 July,1944 [[Tarkwa]] tingbani din be [[Ghana]] wulinluhili polo ŋɔ, [[Western Region]] m-bala. [[Fante]] bila n-nyɛ O, ka O daa zooi tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be [[Mfantsiman]] East piibu-piibu yaɣili din be [[Ghana]] sunsuuni la, [[Central Region]]. O daa pilila O bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. O shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla O sunsuuni shikuru Komenda Methodist Middle School. O ni daa karim siɣisi ni, O daa tuɣi la bikura shikuru shɛli bɛ ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, O daa deela O dahalali shɛhara gbaŋ yuuni 1961 ni, Advanced-Level shɛhara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimmɔhi yo, ka lahi chaŋ ninkura shikuru shɛli bɛ ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n-ti karim siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor of Law, Degree, LLB ni Professional law shɛhara gbaŋ yuuni 1967.
John Evans Fiifi Atta Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n-ti karim siɣisi ka daa deei LLM shɛhara gbaŋ yuuni 1968. Di nyaaŋa, O daa lahi deela Law Dɔɣita Degree, PhD School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dɔɣita tali buku din daa jɛndi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yuum'pishi ni ayopɔin ka karim naai dɔɣita tali ŋɔ.
O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa mi O la Prof, pirimla saha gbaliŋ shɛli O ni daa zaŋ kpalim m-be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene, Kambonsili din gbunni n-nyɛ 'Suhudoo Naa'.
== Siyaasa Tali ==
=== Ghana Zuɣulan' paa ===
Bɛ ni daa ti bɔri ni bɛ po tingbaŋ' zuɣulaanima pɔri yuuni 1992 maa zuɣu, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bɛ kpalanzuya na n-ti gbuni [[National Democratic Congress]] (NDC). Provisional National Defence Council (PNDC) daambal'kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant Jerry John Rawlings daa piila NCP nima kpɛma, [[Kow Nkensen Arkaah]] wulana ni bɛ bo nam maa. Bɛ ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa di la tingbaŋ zuɣulan' paa 1992–1996.
Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ O kpalanzuya na n-ti gbuni [[New Patriotic Party]] ka bɛ daa lahi piigi O Nam-bɔri wulana n-ti [[John Agyekum Kufuor]] ni bɛ zaŋ bɛ nyɔri n-kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulan'paa ka lahi labi bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka [[Naawuni]] daa lahi ti ba nasara ka bɛ di 1996-2000. Atta Mills n-daa nyɛ daambalo n ti Police Council of Ghana ni daambalo zaŋ ti Economic Management Team.
=== Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu ===
Yuuni 2000, John Evans Fiifi Atta Mills n-daa zani n-ti Lɛm Paati (NDC) ni bɛ bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di O Nam saɣi, kamani tingbani maa zalikpana ni wuhi shɛm.
John Evans Fiifi Atta Mills nyintaa ŋun daa yi polo zaŋ chaŋ nam maa bɔbu polo n-daa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zani n-ti Wɔbigu paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbamba yɛliya ni buu lihiri la O ma noli ka ŋubiri mɔri, lala maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisimi n-wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, bɛ yi piigi O tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yɛn mali O zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli biɛɣukulo kam. Piibu-piibu biɛɣu maa ni daa ti neei December 7, 2000, John Evans Fiifi Atta Mills daa nyɛla 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Di ni daa bi paai kɔbigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka Kufuor daa zaŋ vaabu 56.9% kɔbigi puuni n-di John Evans Fiifi Atta Mills. Lala ŋɔ zuɣu, bɛ daa piila Kufuor ka po o pɔri n-kpɛhi nam ni January 7, 2001.
Yuuni 2002, Lɛm Paatinima daa piila bihi bapira John Evans Fiifi Atta Mills ni O lԑbi bɛ paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa, tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi di o mi ni 52.45% kɔbigi puuni.
December 21, 2006, Lɛm Paatinima daa lahi piigi O mi ni o lahi lɛbi bɛ paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila O nyintahi maa ni 81.4% (1,362 votes) kɔbigi puuni. O nyintahi maa n-daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan.
Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa di la o yuma nii nam naai dinzuɣu ka ku lahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bɛ daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi.
Yuuni 2008, John Evans Fiifi Atta Mills nam nyintaa Wabigu Paati daa nyɛla Nana Addo Dankwa Akufo-Addo. John Evans Fiifi Atta Mills taachi yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yɛliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛrimi ni bɛ biɛhisi kuli labirila nyaaŋa zuŋɔ yuma anii m-bala. Dinzuɣu, di yi niŋ ka Ghana shiri nyɛla din zoora, salo maa ban na bi nyari li bɛ biɛhisi puuni".
Tuuli piibu-piibu maa daa tila Nana Addo Dankwa Akufo-Addo 49.13%, ka ti John Evans Fiifi Atta Mills 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n-kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi, John Evans Fiifi Atta Mills daa kuli dila Nana Addo Dankwa Akufo-Addo biɛla. To amaa, yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Region nim’ daa bi tooi niŋ bɛ piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’ daa lahi kpala piibu-piibu n-ti ba January 2, 2009.
Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n-ti John Evans Fiifi Atta Mills mini o nyaandoliba zaa, dama O daa nyɛla 50.23% ka Nana Addo Dankwa Akufo-Addo mi nyɛ 49.77%. John Evans Fiifi Atta Mills n-daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Atta Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri O maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa ŋun mali dihitabili ni salo biɛhisuŋ kamanI Nkrumah buɣisibu ni".
John Evans Fiifi Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri O ni daa ti di nam maa.
=== Ghana Zuɣulan' tali ===
Jilimalan'Mills gomnanti maa daa di nasara nim pam. Dinni ka tingbani ŋɔ daa pili kpam gbibu ni nimmohi bɛ ni daa nya kpa'boɣ'kari shɛli tingbaŋ zuɣulan'kuro Jilimalana Kufuor saha la. [19] Mills daa lahi deei nupugu ni o ni daa kpaŋ omaŋa ka tingbaŋ ŋɔ bomma ni nyamma yaɣa pam ti tooni lala saha maa. ŋuni n daa lahi nyɛ tuuli tingbaŋ zuɣulana ŋun na be nam ni ka bɛ lahi piigi O zali ni o bo nam. [9] O tingbani zuɣulantali ni daa di nasara n zali bob'suma yaɣ'shɛŋa n kahagi n dɔ gbunni ŋɔ:
==== Tiŋgbani Bomma ni Nyamma ====
Jilimalana Mills Gomnanti ni ka Gana bomma ni nyamma daa nya vuhim hali ka nɛma dahi ni pahiri shɛm (inflation) daa sigitiŋ'hali ni kalinli din bi paai vaabu pia pubu kob'gi puuni, dini n nyɛ vaapu dibaanii ni tɔbu dibaa anahi (8.4%) [20] (binshɛli din naʒin niŋ bini din gbaai yuum'pihinahi ni ayi Gana nyevuli puuni kamani bini din gbaai 1970 hali ni 2012). Yuuni 2008 Burinya goli ni, lala nɛma dahi pahibu pahibu ŋɔ daa nyɛla kobiga puuni vaabu pishi ayi ka ni tobu zag'yini (18.1%) ka Mills deei tiŋgbani zuɣulantali.[21] ŋɔ wuhiya ni Mills daa zaŋ bomma ni nyamma baŋsim ni so pala m biri tingbani ŋɔ ni din ni niŋ ka faako kana tiŋgbani ŋɔ ni.
==== Shikuru Baŋsim ====
==== Alaafeei ====
==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ====
==== Pukparilim, Niɣilim buɣum bayana niŋbu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ====
== Tuma ==
John Evans Fiifi Atta Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhirila zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuum' pishi ni anu n-wuhiri Legon mini di tatabiti Ghana ni tiŋduya ni zaa. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971.
O daa nyela Professor n chani Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣi li yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Lala saha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi bukunim'mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation).
Di mini o daa wuhiri shikuru maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli bɛ ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Bɛ daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme.
== Maŋmaŋa biɛhigu ==
O paɣa n-daa nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka O daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni
Sam Kofi Atta Mills. Bɛ daa wumsi O mi tamla Methodist nim’ zali kpana zuɣu<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin n-ti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosimo n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria, ka daa kaari O saha kam asori duu maa ni. O daa yɛliya, ni din daa niŋ ka Joshua yɛli O ni pɔi ka O lɛbi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka O zani piibupiibu m-paai buta zuɣu ka naai tooi di piibupiibu maa.<ref>{{Cite web|date=2011-12-31|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111231191030/http://thepmnews.com/2009/01/12/tb-joshua-predicted-my-victory-%E2%80%94ghana%E2%80%99s-leader|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|date=2011-10-07|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111007010043/http://thenewsng.com/article/1613|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>.
Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bɛ kuɣilana saha shɛli. O daa bɔri ko'duɣili pam. Ka daa ŋme n-ti Gana Hockey team maa (O nyɛla hockey ŋmɛri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi O zuɣu)<ref>{{Cite news|date=2009-01-03|title=Profile: Ghana President John Atta Mills|language=en-GB|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7804884.stm|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-02-01|title=attamills2008.com - attamills2008 Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20150201181245/http://www.attamills2008.com/site/?page_id=2|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla Hearts of Oak kpamba maa ni yino, Kuɣulan'kuro Black Stars Management Team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan’dola<ref>{{Cite web|title=Obituary: Ghana’s John Atta Mills|url=https://www.aljazeera.com/news/2012/7/24/obituary-ghanas-john-atta-mills|access-date=2022-07-26|website=www.aljazeera.com|language=en}}</ref>.
== O Doro ni O Kpibu ==
Mills daa nyɛla ŋun kpi silimin goli July biɛɣu pishi ni anahi dali 2022, 37 Military Hospital din be Ankara la<ref>{{Cite news|date=2012-07-24|title=Ghana's President John Atta Mills dies|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-18972107|access-date=2022-07-26}}</ref>. Dabaata nyaaŋa, O ni daa puhi O doɣim chuɣu din pahiri yuum'pisɔpɔin ayi ka. Daliri shɛli din daa ku'O daa na bi yi polo. Dama O daa na yoli yila US na ka di nyɛla O chaŋmi ti vihi O maŋa din daa niŋ ka O mali loŋni doro<ref>{{Cite news|date=2012-07-24|title=Ghana's President John Atta Mills dies|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-18972107|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite news|date=2012-08-10|title=President John Atta Mills funeral held in Ghana|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-19204106|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|last=admin|date=2022-07-27|title=Naadu Mills Reveals What Killed Mills|url=https://otixpres.com/naadu-mills-reveals-what-killed-mills/|access-date=2022-07-28|language=en-US}}</ref>. O kuli ni daa yɛn yi polo, O offici nim’daa yɛliya ni O kpimi hawanim'nyaaŋa ka bɛ naai yihili na polo, amaa karachi so ŋun doli daa yɛliya ni O daa yɛliya ni O niŋgbuna dii bi nyaɣisa n-neei biɛɣu ka O naai kpi maa. To amaa, Mills' biɛli Dr. Cadman Mills daa yɛliya gbala maa ni, ni doriti pam n-daa laɣim ku'O maa, kamani hemorrhagic stroke din yina ʒi'soya gbariginsim zuɣupuri puuni<ref>{{Cite web|date=2015-07-21|title=Revealed: Mills died from Hemorrhagic stroke - Cadman Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mills-died-from-Hemorrhagic-stroke-Cadman-Mills-370015|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-07-21|title=Revealed: Mills died from Hemorrhagic stroke - Cadman Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mills-died-from-Hemorrhagic-stroke-Cadman-Mills-370015|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2013-01-23|title=GBC News, , Mills died from massive stroke - Brother|url=https://archive.ph/8JCDa|access-date=2022-07-26|website=archive.ph}}</ref><ref>{{Cite web|date=2017-03-30|title=Prof Mills did not die of throat cancer – Dr Cadman Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Prof-Mills-did-not-die-of-throat-cancer-Dr-Cadman-Mills-523772|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. BBC nima gba daa yɛliya ni O yɛltɔɣa daa taɣimi chiri gbaliŋ. Former minister Elizabeth Ohene daa yɛliya, ni din daa niŋ ka bɛ gbubili ŋumaŋuma ni mills kpimi, O nini daa bi tiɣi ni Mills kpiya.
"Kamani yuma ata ni yuma anahi din gari la, niriba gbubi mi ni Mills ka alaafee ka shaba yɛri ni O kpimi gba. Ka O daa yina ti yɛli ni O bi biɛra"<ref>{{Cite news|date=2012-07-24|title=Ghana's President John Atta Mills dies|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-18972107|access-date=2022-07-26}}</ref>. O zuɣulaan paa [[John Dramani Mahama]] n-daa nyɛ ŋun daa zani O zaashee maa din daa niŋ ka O kpi. Ka daa po pɔri yuŋ kurigi anii lala dabisili shɛli O ni daa kani maa ka di nyɛla Gana constitusa ni wuhi shɛm. Mahama ʒii daa naala saha shɛli Mills' ʒii ni daa naai. Ka di daa che biɛla ni piibupiibu, ka O gba daa zani ni bɛ piigi O.<ref>{{Cite web|date=2012-07-26|title=Ghana VP to be sworn in as new president {{!}} Agricultural Commodities {{!}} Reuters|url=https://web.archive.org/web/20120726221518/https://af.reuters.com/article/commoditiesNews/idAFL6E8IOJOX20120724|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite news|date=2012-07-24|title=Ghana President Mills dies, VP takes over|language=en|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/article/us-ghana-president-idUSBRE86N14720120724|access-date=2022-07-26}}</ref>
== O Sɔɣibu ==
[[File:JEAM Gravesite.JPG|thumb|right|Atta Mills' gballi din be Asomdwee Park, Accra tum yuuni 2013]]
=== O Tingbani Nam Sɔɣibu ===
=== Salo Wumbu ===
== O Sabiri Shɛŋa ==
Mills' sabibu nima<ref name="ghananation1"/><ref name="pubs">{{cite web|url=http://www.attamills2008.com/johns_cv.htm |title=''Curriculum Vitae'' |access-date=2007-07-01 |url-status=bot: unknown |archive-url=https://web.archive.org/web/20070701201728/http://www.attamills2008.com/johns_cv.htm |archive-date=1 July 2007}}, Prof. John Evans Atta Mills, 1 July 2007, ''[[Wayback Machine|Internet Archive]]''. Retrieved 3 August 2012.</ref><ref>{{cite web|url=http://www.idrc.ca/EN/Misc/Pages/NewsDetails.aspx?NewsID=463 |title=Misc – News |publisher=Idrc.ca |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141045/http://www.idrc.ca/EN/Misc/Pages/NewsDetails.aspx?NewsID=463 |archive-date=23 May 2013 }}</ref><ref name=":0" /> shɛŋa n-nye:
* ''Taxation of Periodical or Deferred Payments arising from the Sale of Fixed Capital'' (1974)
* ''Exemption of Dividends from Income Taxation: A Critical Appraisal'' (1977)
* ''Report of the Tax Review Commission, Ghana, parts 1 – 3'' (1977)
* ''Ghana’s Income Tax Laws and the Investor'' (1978)
* ''Ghana's New Investment Code: An Appraisal'' (1986)
* ''Criminal Law Treatment of Sexual Activity''
* ''The role of the state in the evolution of the family in Anglophone countries of Africa: An overview''
* ''A survey of taxes on the individual in Ghana''
* ''Ghana's wealth tax: Some issues and problems''
* ''Africa in the World'' (2002)<ref>{{cite web|url=http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/Africa_in_the_World.pdf |title="Africa in the World". |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141048/http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/Africa_in_the_World.pdf |archive-date=23 May 2013 }}</ref>
* ''NEPAD and New International Relations'' (2002)<ref>{{cite web|url=http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/1Oct2002_NEPAD.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141050/http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/1Oct2002_NEPAD.pdf |url-status=dead |archive-date=2013-05-23 |title="NEPAD and New International Relations". }}</ref>
* ''The Decline of a Regional Fishing Nation: The Case of Ghana and West Africa'' (2004)<ref>{{cite journal|title=The decline of a regional fishing nation: The case of Ghana and West Africa |doi=10.1111/j.0165-0203.2004.00068.x |volume=28 |journal=Natural Resources Forum |pages=13–21 |year = 2004|last1 = Atta-Mills|first1 = John|last2=Alder |first2=Jackie |last3=Rashid Sumaila |first3=Ussif }}</ref>
== O Teebu ni O Ni Che shɛli ==
[[File:J.E. Atta Mills' Bust in GIMPA (Accra).jpg|thumb|Bust of Atta Mills at the John Evans Atta Mills Centre for Law and Governance, GIMPA, Accra]]
O ni nyɛ tingbaŋ zuɣulana,Mills daa nyɛla gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpaŋmaŋ'pini O ni daa mali zaɣa ni tab’song n-ti diɛma ni yiɣijam toon’tibo tiŋgbani maa ni zuɣu.”[88]
Mills ni Kani naai, kpaŋmaŋ pini din nyɛ Gomnanti so ŋʋn zaŋ yɛlimaŋli mini lɛbiginsim Gbaŋsabila tingbaŋ yuuni(2012). Ban daa ti kpaŋmaŋ'pini ŋɔ daa yɛliya ni bɛ nya O biɛhisuŋ, kookali,zaɣa nti pahi nia suŋ zaŋ kpa democracy Gomnanti ni lɛbiginsim zaŋ ti Ghana ni Gbaŋsabila zaa. Lala biɛhigu din gahim ŋɔ tu paɣisibu. Ka Che di zaŋ taɣirisuŋ na O niriba biɛhigu ni zuŋɔ kuli mali wara. O ni daa yihi O zuɣu ni O zabi ka taɣi ka gu aadallichi zaŋti sokam nyɛla din yi polo ka mali jilima duniya yeei dundɔŋni ka gbansabila nangban’yini zaa baŋ ka mali dihitabili ni ti yi nya taba ka ti nyɛ yim ka wumdi sokam yeei, ti ni tooi beni ni suhudoo ni nangbanyini ni taba,ka di che ka lɛbiginsim be ti tinsi puuni ni biɛhigu toon’tibo.Lala toon’daanba gɔ zaɣ'yino kam kuli mali la kpaŋmaŋ Ghana toon’tibo ni di zoobu, Ka Ghana zaa yuli”. Yuuni 2013 kpaŋmaŋ pina la, O daa deei la pini O kalinsi nyaaŋa ka di nyɛla kpaŋmaŋ shɛli din be Gbansabila tiŋgbani zuɣu, ni bɛ teei O ni daa tum di nasara shɛŋa,ni O toon’tali.
Institute of International Education (IIE) din be New York City gba daa nyɛla ban ti O pin’titali O kalinsi nyaaŋa, Fritz Redlich shikuru bi’kura pina ni bɛ teei O tuma din tu paɣisibu ka kpaŋsiri nangbanyini mini yɛda Ghana ni duniya sunsuuni, ni O sɔŋsim ti shikuru toon’tibo ni di mali Ghana bi’pola shili n-guli zuŋɔ dali kparigɔɣu, anduniya biɛhigu bɛrisuŋ ni di ti O tuuli sɔŋsim din yi polo ni di che ka O leei zuɣulana zaŋ ti Gbansabila tiŋa din nyɛ O leei Ghana zuɣulana”.
Din yɛn bo nin’tiɣili zaŋ ti Mills dagonia zaŋ kpa zalisi mini zuɣulan’suŋ tali polo, Ghana institute of Management and Public Administration, kpala John Evans Atta Mills laɣingu ni di kpaŋsi zaligu mini zuɣulan’tali, ni di bo vihigu din mali yaa,zaligu bɔhinbu, duniya zuɣulan’tali ni daadam biɛlim soya.
O kalinsi nyaaŋa, bɛ daa labimi bɔli Agkara pal’daa la John Evans Atta Mills pali daa ka di nyɛ Agkara Assembly yɛda ni. Cape Coast gba pal'shɛli din chani ti yiri Cape Coast Castle hali ni Mfantsipim pal'chira gba daa labimi bɔli tingbani zuɣulana John Evans Atta Mills palli ka di nyɛ Cape Coast Osaberema Kwesi Arthur gun nyɛ nazuɣu Cape Coast m-boli li ka o leei ʒi Ogua yaɣili. N lahi pahi O mali nuu timbu ni tinkpansi zoobu ni di lɛbigibu Suhum Municipal Assembili ni Ga wulinluhili yaɣili. Assembili daa zaŋ O yuli m-boli zuɣ'saa pala. Yaha Obuasi Municipal Assembili daa tibigi Mills ka zaŋ O yuli m-boli palli din daa be Obuasi Salin’bɔɣili tiŋa wulinluhili polo. Hali Nandom Assembili gba daa tibigi Mills ka zaŋ O yuli m-boli bɛ palli O ni daa bo District n-ti ba yuuni 2012 la zuɣu. Bɛ daa labimi m-boli karim baŋsim du’karili din nyɛ Salvation Army Shikuru la tingbani zuɣulana John Evans Atta Mills karim baŋsim duu din kpaŋmaŋ'yi polo.Tabibi baŋsim laɣingu daa kpa Mills ni karim siɣisi karimbu shɛŋa din be Huni Valley Methodist shikuru ni di teei O kpaŋmaŋ'yɛla. Hali University of Ghana,Legon daa laɣimya n-zang O yuli n-ti baŋsim yaɣili zaŋ kpa zalisi zalibu duu,ni (Deen kuri o Professor Akua kuenyehia),ni bɛ teei O ni daa nyɛ Professor mini zuɣulana ka sɔŋ bɛ yaɣili maa Shɛm. Yuuni 2015, Ghana tingbani zuɣulana daa zaŋla Mills yuli n-ti secondary shikuru Pali shɛli bɛ ni daa na kuli yoli yooi Otuam, O ya tingbani. Alikaali lahingu din be Ghana la Daa zaŋ Atta Mills yuli m-boli bɛ tuma du’zuɣu karili ni bɛ paɣi O kpaŋmaŋ' ni O ni daa gbubi democracy ni yɛlimaŋli maa zuɣu, ni ka daa lahi niŋ kam ni O zooi alikaali yaɣili. Din lahi pahi, vihigu laɣin’zugu bɛ ni mi shɛli Kwame Nkrumah-Atta Mills Legacy institute (KNAMLI) daa kpa mi ni di bɔhim siyasa shɛli tingbani zuɣu'lana Mills ni daa yu dama O daa bi doli O suhuyubu.Yaha, O daa zaɣisi tiɛhi biɛri bɔhimbu, kpuŋkpaŋkpaɣa ni zilin’tula kamani anduniya ninvuɣu gahinda kamani Mahatma Gandhi, Martin Luther King Jr, Kwame Nkrumah ni Nelson Mandela gba ni daa tuhira. Ŋɔ yɛn zalila yuli din ku kpi ka di tu ni ti guli, ka deei ka zaŋli baŋsi paɣ'sara ni nachimba. Lala du’zuɣu nyɛla tiɛhi-ziliŋ n-ti Strategiy Studies mini Oganization din chani doli Nkrumah ni bahi lala lahingu maa noli ni di gbaai shɛli kam. Anduniya taliŋ chuɣu(World Post Day) 2013 yuuni ni zani, Ghana taliŋnima mini lahabaya wuligibunima daa zaŋla bɛ kpalanzuya gbuni taba n-yihi Atta Mills anfooninima ni di wuhi bɛ nin’tiɣili zaŋ Chaŋ O ni daa mali kpaŋmaŋa O tuma polo la.O daa bi pii kaɣili ka zaŋ dɔɣu n-ti so,ka nangbanyini daa be O siyasa ni. Bɛ ni yɛn tibigi sɔŋsim ni toon’tibo tibo shɛli O ni bo n-ti diɛma ni yiɣijam zaa, hockey mi ka di daa kuli miri cho, duniya zaa hockey laɣim gbaai yilinima zaŋla yuuni pulini hockey kparigɔŋ shɛli din yɛn be duniya yaɣa, John Evans Atta Mills yuuni kparigɔɣu,bɛ ni niŋ binyɛri shɛŋa din ku che ka O yuli kpi n-nyɛ Annual Atta Mills Memorial Lecture, Atta Mills lahingu sheli din yuli booni (Humanitarian Non-profit Oganization),ni Atta Mills Memorial Research Library din gbuni kpalanzuya ni University of Cape Coast. Yuuni 2014, Ghana tingbani zuɣulana daa yɛliya ni dina m-pahi ayi daabilim shɛli din chaŋ viɛnyɛla n-nyɛ floating production storage and offloading vessels FPSO. Atta Mills ni daa nyɛ tingbani zuɣulana, ŋuna n-daa nyɛ tuuli ŋun gbi Ghana kpa’bɔɣipalli la pam. Bɛ daa lahi zaŋ O yuli m-boli bipuɣinsi du’gbɛri pal'shɛŋa din be O shikuru kuro la ni,Achimota, ni di bo paɣibu n-ti O. Yuuni 2015, karim zɔŋ pal' shɛŋa bɛ ni daa me Ekumfi Otuam din be Central Region tingbani ni daa nyɛla bɛ ni ti shɛli yuli ni di wuhi bɛ jilima zaŋti Atta Mills, ni ka lahi teeri O yurilim zaŋ Chaŋ karim baŋsim bɔbu toon’tibo “.
Yuuni 2019, O yuma ayopoin yuun’pali mini bɛ ni daa laɣim m-bo tibiginsim ni bɛ ti O daa niŋla Asomdwee paaki la ni. February 2022, John Evans Atta Mills Memorial Heritage la daa nyɛla National Democratic Congress nima ni zaŋ shɛli wuhi salo.
== Lahi Nyama ==
[[Atta Mills Saha Minisita nima]]
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:Ghana zuɣulananima]]
[[Pubu:Ghana tingbani]]
[[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]]
[[Pubu:Doo]]
gqj77d0bg93hsgaq6es38ekhlsa2wjs
42850
42849
2022-08-17T00:04:31Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
link
wikitext
text/x-wiki
{{E-Class}}
'''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni [[Ghana]] alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla [[Ghana]] zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, [[Jerry Rawlings]].
O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati ([[National Democratic Congress]]) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa dimi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni n-na nyɛ [[Ghana]] zuɣulan'tuuli ŋun daa kpi, ka na be Nam ni.
{{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School
University of Ghana(LLB, 1967)
London School of economics(LLM, 1968)
School of Oriental and African Studies School of Law
University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award
Lifetime Africa Achievement Prize
The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}}
== Shikuru Baŋsim ==
Bɛ daa dɔɣila John Evans Fiifi Atta Mills silimiin goli 21 July,1944 [[Tarkwa]] tingbani din be [[Ghana]] wulinluhili polo ŋɔ, [[Western Region]] m-bala. [[Fante]] bila n-nyɛ O, ka O daa zooi tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be [[Mfantsiman]] East piibu-piibu yaɣili din be [[Ghana]] sunsuuni la, [[Central Region]]. O daa pilila O bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. O shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla O sunsuuni shikuru Komenda Methodist Middle School. O ni daa karim siɣisi ni, O daa tuɣi la bikura shikuru shɛli bɛ ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, O daa deela O dahalali shɛhara gbaŋ yuuni 1961 ni, Advanced-Level shɛhara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimmɔhi yo, ka lahi chaŋ ninkura shikuru shɛli bɛ ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n-ti karim siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor of Law, Degree, LLB ni Professional law shɛhara gbaŋ yuuni 1967.
John Evans Fiifi Atta Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n-ti karim siɣisi ka daa deei LLM shɛhara gbaŋ yuuni 1968. Di nyaaŋa, O daa lahi deela Law Dɔɣita Degree, PhD School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dɔɣita tali buku din daa jɛndi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yuum'pishi ni ayopɔin ka karim naai dɔɣita tali ŋɔ.
O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa mi O la Prof, pirimla saha gbaliŋ shɛli O ni daa zaŋ kpalim m-be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene, Kambonsili din gbunni n-nyɛ 'Suhudoo Naa'.
== Siyaasa Tali ==
=== Ghana Zuɣulan' paa ===
Bɛ ni daa ti bɔri ni bɛ po tingbaŋ' zuɣulaanima pɔri yuuni 1992 maa zuɣu, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bɛ kpalanzuya na n-ti gbuni [[National Democratic Congress]] (NDC). Provisional National Defence Council (PNDC) daambal'kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant Jerry John Rawlings daa piila NCP nima kpɛma, [[Kow Nkensen Arkaah]] wulana ni bɛ bo nam maa. Bɛ ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa di la tingbaŋ zuɣulan' paa 1992–1996.
Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ O kpalanzuya na n-ti gbuni [[New Patriotic Party]] ka bɛ daa lahi piigi O Nam-bɔri wulana n-ti [[John Agyekum Kufuor]] ni bɛ zaŋ bɛ nyɔri n-kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulan'paa ka lahi labi bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka [[Naawuni]] daa lahi ti ba nasara ka bɛ di 1996-2000. Atta Mills n-daa nyɛ daambalo n ti Police Council of Ghana ni daambalo zaŋ ti Economic Management Team.
=== Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu ===
Yuuni 2000, John Evans Fiifi Atta Mills n-daa zani n-ti Lɛm Paati (NDC) ni bɛ bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di O Nam saɣi, kamani tingbani maa zalikpana ni wuhi shɛm.
John Evans Fiifi Atta Mills nyintaa ŋun daa yi polo zaŋ chaŋ nam maa bɔbu polo n-daa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zani n-ti Wɔbigu paati, New Patriotic Party (NPP). [[Dagbamba]] yɛliya ni buu lihiri la O ma noli ka ŋubiri mɔri, lala maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisimi n-wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, bɛ yi piigi O tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yɛn mali O zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli biɛɣukulo kam. Piibu-piibu biɛɣu maa ni daa ti neei December 7, 2000, John Evans Fiifi Atta Mills daa nyɛla 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Di ni daa bi paai kɔbigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka Kufuor daa zaŋ vaabu 56.9% kɔbigi puuni n-di John Evans Fiifi Atta Mills. Lala ŋɔ zuɣu, bɛ daa piila Kufuor ka po o pɔri n-kpɛhi nam ni January 7, 2001.
Yuuni 2002, Lɛm Paatinima daa piila bihi bapira John Evans Fiifi Atta Mills ni O lԑbi bɛ paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa, tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi di o mi ni 52.45% kɔbigi puuni.
December 21, 2006, Lɛm Paatinima daa lahi piigi O mi ni o lahi lɛbi bɛ paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila O nyintahi maa ni 81.4% (1,362 votes) kɔbigi puuni. O nyintahi maa n-daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan.
Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa di la o yuma nii nam naai dinzuɣu ka ku lahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bɛ daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi.
Yuuni 2008, John Evans Fiifi Atta Mills nam nyintaa Wabigu Paati daa nyɛla Nana Addo Dankwa Akufo-Addo. John Evans Fiifi Atta Mills taachi yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yɛliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛrimi ni bɛ biɛhisi kuli labirila nyaaŋa zuŋɔ yuma anii m-bala. Dinzuɣu, di yi niŋ ka Ghana shiri nyɛla din zoora, salo maa ban na bi nyari li bɛ biɛhisi puuni".
Tuuli piibu-piibu maa daa tila Nana Addo Dankwa Akufo-Addo 49.13%, ka ti John Evans Fiifi Atta Mills 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n-kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi, John Evans Fiifi Atta Mills daa kuli dila Nana Addo Dankwa Akufo-Addo biɛla. To amaa, yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Region nim’ daa bi tooi niŋ bɛ piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’ daa lahi kpala piibu-piibu n-ti ba January 2, 2009.
Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n-ti John Evans Fiifi Atta Mills mini o nyaandoliba zaa, dama O daa nyɛla 50.23% ka Nana Addo Dankwa Akufo-Addo mi nyɛ 49.77%. John Evans Fiifi Atta Mills n-daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Atta Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri O maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa ŋun mali dihitabili ni salo biɛhisuŋ kamanI Nkrumah buɣisibu ni".
John Evans Fiifi Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri O ni daa ti di nam maa.
=== Ghana Zuɣulan' tali ===
Jilimalan'Mills gomnanti maa daa di nasara nim pam. Dinni ka tingbani ŋɔ daa pili kpam gbibu ni nimmohi bɛ ni daa nya kpa'boɣ'kari shɛli tingbaŋ zuɣulan'kuro Jilimalana Kufuor saha la. [19] Mills daa lahi deei nupugu ni o ni daa kpaŋ omaŋa ka tingbaŋ ŋɔ bomma ni nyamma yaɣa pam ti tooni lala saha maa. ŋuni n daa lahi nyɛ tuuli tingbaŋ zuɣulana ŋun na be nam ni ka bɛ lahi piigi O zali ni o bo nam. [9] O tingbani zuɣulantali ni daa di nasara n zali bob'suma yaɣ'shɛŋa n kahagi n dɔ gbunni ŋɔ:
==== Tiŋgbani Bomma ni Nyamma ====
Jilimalana Mills Gomnanti ni ka Gana bomma ni nyamma daa nya vuhim hali ka nɛma dahi ni pahiri shɛm (inflation) daa sigitiŋ'hali ni kalinli din bi paai vaabu pia pubu kob'gi puuni, dini n nyɛ vaapu dibaanii ni tɔbu dibaa anahi (8.4%) [20] (binshɛli din naʒin niŋ bini din gbaai yuum'pihinahi ni ayi Gana nyevuli puuni kamani bini din gbaai 1970 hali ni 2012). Yuuni 2008 Burinya goli ni, lala nɛma dahi pahibu pahibu ŋɔ daa nyɛla kobiga puuni vaabu pishi ayi ka ni tobu zag'yini (18.1%) ka Mills deei tiŋgbani zuɣulantali.[21] ŋɔ wuhiya ni Mills daa zaŋ bomma ni nyamma baŋsim ni so pala m biri tingbani ŋɔ ni din ni niŋ ka faako kana tiŋgbani ŋɔ ni.
==== Shikuru Baŋsim ====
==== Alaafeei ====
==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ====
==== Pukparilim, Niɣilim buɣum bayana niŋbu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ====
== Tuma ==
John Evans Fiifi Atta Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhirila zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuum' pishi ni anu n-wuhiri Legon mini di tatabiti Ghana ni tiŋduya ni zaa. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971.
O daa nyela Professor n chani Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣi li yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Lala saha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi bukunim'mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation).
Di mini o daa wuhiri shikuru maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli bɛ ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Bɛ daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme.
== Maŋmaŋa biɛhigu ==
O paɣa n-daa nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka O daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni
Sam Kofi Atta Mills. Bɛ daa wumsi O mi tamla Methodist nim’ zali kpana zuɣu<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin n-ti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosimo n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria, ka daa kaari O saha kam asori duu maa ni. O daa yɛliya, ni din daa niŋ ka Joshua yɛli O ni pɔi ka O lɛbi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka O zani piibupiibu m-paai buta zuɣu ka naai tooi di piibupiibu maa.<ref>{{Cite web|date=2011-12-31|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111231191030/http://thepmnews.com/2009/01/12/tb-joshua-predicted-my-victory-%E2%80%94ghana%E2%80%99s-leader|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|date=2011-10-07|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111007010043/http://thenewsng.com/article/1613|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>.
Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bɛ kuɣilana saha shɛli. O daa bɔri ko'duɣili pam. Ka daa ŋme n-ti Gana Hockey team maa (O nyɛla hockey ŋmɛri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi O zuɣu)<ref>{{Cite news|date=2009-01-03|title=Profile: Ghana President John Atta Mills|language=en-GB|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7804884.stm|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-02-01|title=attamills2008.com - attamills2008 Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20150201181245/http://www.attamills2008.com/site/?page_id=2|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla Hearts of Oak kpamba maa ni yino, Kuɣulan'kuro Black Stars Management Team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan’dola<ref>{{Cite web|title=Obituary: Ghana’s John Atta Mills|url=https://www.aljazeera.com/news/2012/7/24/obituary-ghanas-john-atta-mills|access-date=2022-07-26|website=www.aljazeera.com|language=en}}</ref>.
== O Doro ni O Kpibu ==
Mills daa nyɛla ŋun kpi silimin goli July biɛɣu pishi ni anahi dali 2022, 37 Military Hospital din be Ankara la<ref>{{Cite news|date=2012-07-24|title=Ghana's President John Atta Mills dies|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-18972107|access-date=2022-07-26}}</ref>. Dabaata nyaaŋa, O ni daa puhi O doɣim chuɣu din pahiri yuum'pisɔpɔin ayi ka. Daliri shɛli din daa ku'O daa na bi yi polo. Dama O daa na yoli yila US na ka di nyɛla O chaŋmi ti vihi O maŋa din daa niŋ ka O mali loŋni doro<ref>{{Cite news|date=2012-07-24|title=Ghana's President John Atta Mills dies|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-18972107|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite news|date=2012-08-10|title=President John Atta Mills funeral held in Ghana|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-19204106|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|last=admin|date=2022-07-27|title=Naadu Mills Reveals What Killed Mills|url=https://otixpres.com/naadu-mills-reveals-what-killed-mills/|access-date=2022-07-28|language=en-US}}</ref>. O kuli ni daa yɛn yi polo, O offici nim’daa yɛliya ni O kpimi hawanim'nyaaŋa ka bɛ naai yihili na polo, amaa karachi so ŋun doli daa yɛliya ni O daa yɛliya ni O niŋgbuna dii bi nyaɣisa n-neei biɛɣu ka O naai kpi maa. To amaa, Mills' biɛli Dr. Cadman Mills daa yɛliya gbala maa ni, ni doriti pam n-daa laɣim ku'O maa, kamani hemorrhagic stroke din yina ʒi'soya gbariginsim zuɣupuri puuni<ref>{{Cite web|date=2015-07-21|title=Revealed: Mills died from Hemorrhagic stroke - Cadman Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mills-died-from-Hemorrhagic-stroke-Cadman-Mills-370015|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-07-21|title=Revealed: Mills died from Hemorrhagic stroke - Cadman Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mills-died-from-Hemorrhagic-stroke-Cadman-Mills-370015|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2013-01-23|title=GBC News, , Mills died from massive stroke - Brother|url=https://archive.ph/8JCDa|access-date=2022-07-26|website=archive.ph}}</ref><ref>{{Cite web|date=2017-03-30|title=Prof Mills did not die of throat cancer – Dr Cadman Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Prof-Mills-did-not-die-of-throat-cancer-Dr-Cadman-Mills-523772|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. BBC nima gba daa yɛliya ni O yɛltɔɣa daa taɣimi chiri gbaliŋ. Former minister Elizabeth Ohene daa yɛliya, ni din daa niŋ ka bɛ gbubili ŋumaŋuma ni mills kpimi, O nini daa bi tiɣi ni Mills kpiya.
"Kamani yuma ata ni yuma anahi din gari la, niriba gbubi mi ni Mills ka alaafee ka shaba yɛri ni O kpimi gba. Ka O daa yina ti yɛli ni O bi biɛra"<ref>{{Cite news|date=2012-07-24|title=Ghana's President John Atta Mills dies|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-18972107|access-date=2022-07-26}}</ref>. O zuɣulaan paa [[John Dramani Mahama]] n-daa nyɛ ŋun daa zani O zaashee maa din daa niŋ ka O kpi. Ka daa po pɔri yuŋ kurigi anii lala dabisili shɛli O ni daa kani maa ka di nyɛla Gana constitusa ni wuhi shɛm. Mahama ʒii daa naala saha shɛli Mills' ʒii ni daa naai. Ka di daa che biɛla ni piibupiibu, ka O gba daa zani ni bɛ piigi O.<ref>{{Cite web|date=2012-07-26|title=Ghana VP to be sworn in as new president {{!}} Agricultural Commodities {{!}} Reuters|url=https://web.archive.org/web/20120726221518/https://af.reuters.com/article/commoditiesNews/idAFL6E8IOJOX20120724|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite news|date=2012-07-24|title=Ghana President Mills dies, VP takes over|language=en|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/article/us-ghana-president-idUSBRE86N14720120724|access-date=2022-07-26}}</ref>
== O Sɔɣibu ==
[[File:JEAM Gravesite.JPG|thumb|right|Atta Mills' gballi din be Asomdwee Park, Accra tum yuuni 2013]]
=== O Tingbani Nam Sɔɣibu ===
=== Salo Wumbu ===
== O Sabiri Shɛŋa ==
Mills' sabibu nima<ref name="ghananation1"/><ref name="pubs">{{cite web|url=http://www.attamills2008.com/johns_cv.htm |title=''Curriculum Vitae'' |access-date=2007-07-01 |url-status=bot: unknown |archive-url=https://web.archive.org/web/20070701201728/http://www.attamills2008.com/johns_cv.htm |archive-date=1 July 2007}}, Prof. John Evans Atta Mills, 1 July 2007, ''[[Wayback Machine|Internet Archive]]''. Retrieved 3 August 2012.</ref><ref>{{cite web|url=http://www.idrc.ca/EN/Misc/Pages/NewsDetails.aspx?NewsID=463 |title=Misc – News |publisher=Idrc.ca |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141045/http://www.idrc.ca/EN/Misc/Pages/NewsDetails.aspx?NewsID=463 |archive-date=23 May 2013 }}</ref><ref name=":0" /> shɛŋa n-nye:
* ''Taxation of Periodical or Deferred Payments arising from the Sale of Fixed Capital'' (1974)
* ''Exemption of Dividends from Income Taxation: A Critical Appraisal'' (1977)
* ''Report of the Tax Review Commission, Ghana, parts 1 – 3'' (1977)
* ''Ghana’s Income Tax Laws and the Investor'' (1978)
* ''Ghana's New Investment Code: An Appraisal'' (1986)
* ''Criminal Law Treatment of Sexual Activity''
* ''The role of the state in the evolution of the family in Anglophone countries of Africa: An overview''
* ''A survey of taxes on the individual in Ghana''
* ''Ghana's wealth tax: Some issues and problems''
* ''Africa in the World'' (2002)<ref>{{cite web|url=http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/Africa_in_the_World.pdf |title="Africa in the World". |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141048/http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/Africa_in_the_World.pdf |archive-date=23 May 2013 }}</ref>
* ''NEPAD and New International Relations'' (2002)<ref>{{cite web|url=http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/1Oct2002_NEPAD.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141050/http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/1Oct2002_NEPAD.pdf |url-status=dead |archive-date=2013-05-23 |title="NEPAD and New International Relations". }}</ref>
* ''The Decline of a Regional Fishing Nation: The Case of Ghana and West Africa'' (2004)<ref>{{cite journal|title=The decline of a regional fishing nation: The case of Ghana and West Africa |doi=10.1111/j.0165-0203.2004.00068.x |volume=28 |journal=Natural Resources Forum |pages=13–21 |year = 2004|last1 = Atta-Mills|first1 = John|last2=Alder |first2=Jackie |last3=Rashid Sumaila |first3=Ussif }}</ref>
== O Teebu ni O Ni Che shɛli ==
[[File:J.E. Atta Mills' Bust in GIMPA (Accra).jpg|thumb|Bust of Atta Mills at the John Evans Atta Mills Centre for Law and Governance, GIMPA, Accra]]
O ni nyɛ tingbaŋ zuɣulana,Mills daa nyɛla gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpaŋmaŋ'pini O ni daa mali zaɣa ni tab’song n-ti diɛma ni yiɣijam toon’tibo tiŋgbani maa ni zuɣu.”[88]
Mills ni Kani naai, kpaŋmaŋ pini din nyɛ Gomnanti so ŋʋn zaŋ yɛlimaŋli mini lɛbiginsim Gbaŋsabila tingbaŋ yuuni(2012). Ban daa ti kpaŋmaŋ'pini ŋɔ daa yɛliya ni bɛ nya O biɛhisuŋ, kookali,zaɣa nti pahi nia suŋ zaŋ kpa democracy Gomnanti ni lɛbiginsim zaŋ ti Ghana ni Gbaŋsabila zaa. Lala biɛhigu din gahim ŋɔ tu paɣisibu. Ka Che di zaŋ taɣirisuŋ na O niriba biɛhigu ni zuŋɔ kuli mali wara. O ni daa yihi O zuɣu ni O zabi ka taɣi ka gu aadallichi zaŋti sokam nyɛla din yi polo ka mali jilima duniya yeei dundɔŋni ka gbansabila nangban’yini zaa baŋ ka mali dihitabili ni ti yi nya taba ka ti nyɛ yim ka wumdi sokam yeei, ti ni tooi beni ni suhudoo ni nangbanyini ni taba,ka di che ka lɛbiginsim be ti tinsi puuni ni biɛhigu toon’tibo.Lala toon’daanba gɔ zaɣ'yino kam kuli mali la kpaŋmaŋ Ghana toon’tibo ni di zoobu, Ka Ghana zaa yuli”. Yuuni 2013 kpaŋmaŋ pina la, O daa deei la pini O kalinsi nyaaŋa ka di nyɛla kpaŋmaŋ shɛli din be Gbansabila tiŋgbani zuɣu, ni bɛ teei O ni daa tum di nasara shɛŋa,ni O toon’tali.
Institute of International Education (IIE) din be New York City gba daa nyɛla ban ti O pin’titali O kalinsi nyaaŋa, Fritz Redlich shikuru bi’kura pina ni bɛ teei O tuma din tu paɣisibu ka kpaŋsiri nangbanyini mini yɛda Ghana ni duniya sunsuuni, ni O sɔŋsim ti shikuru toon’tibo ni di mali Ghana bi’pola shili n-guli zuŋɔ dali kparigɔɣu, anduniya biɛhigu bɛrisuŋ ni di ti O tuuli sɔŋsim din yi polo ni di che ka O leei zuɣulana zaŋ ti Gbansabila tiŋa din nyɛ O leei Ghana zuɣulana”.
Din yɛn bo nin’tiɣili zaŋ ti Mills dagonia zaŋ kpa zalisi mini zuɣulan’suŋ tali polo, Ghana institute of Management and Public Administration, kpala John Evans Atta Mills laɣingu ni di kpaŋsi zaligu mini zuɣulan’tali, ni di bo vihigu din mali yaa,zaligu bɔhinbu, duniya zuɣulan’tali ni daadam biɛlim soya.
O kalinsi nyaaŋa, bɛ daa labimi bɔli Agkara pal’daa la John Evans Atta Mills pali daa ka di nyɛ Agkara Assembly yɛda ni. Cape Coast gba pal'shɛli din chani ti yiri Cape Coast Castle hali ni Mfantsipim pal'chira gba daa labimi bɔli tingbani zuɣulana John Evans Atta Mills palli ka di nyɛ Cape Coast Osaberema Kwesi Arthur gun nyɛ nazuɣu Cape Coast m-boli li ka o leei ʒi Ogua yaɣili. N lahi pahi O mali nuu timbu ni tinkpansi zoobu ni di lɛbigibu Suhum Municipal Assembili ni Ga wulinluhili yaɣili. Assembili daa zaŋ O yuli m-boli zuɣ'saa pala. Yaha Obuasi Municipal Assembili daa tibigi Mills ka zaŋ O yuli m-boli palli din daa be Obuasi Salin’bɔɣili tiŋa wulinluhili polo. Hali Nandom Assembili gba daa tibigi Mills ka zaŋ O yuli m-boli bɛ palli O ni daa bo District n-ti ba yuuni 2012 la zuɣu. Bɛ daa labimi m-boli karim baŋsim du’karili din nyɛ Salvation Army Shikuru la tingbani zuɣulana John Evans Atta Mills karim baŋsim duu din kpaŋmaŋ'yi polo.Tabibi baŋsim laɣingu daa kpa Mills ni karim siɣisi karimbu shɛŋa din be Huni Valley Methodist shikuru ni di teei O kpaŋmaŋ'yɛla. Hali University of Ghana,Legon daa laɣimya n-zang O yuli n-ti baŋsim yaɣili zaŋ kpa zalisi zalibu duu,ni (Deen kuri o Professor Akua kuenyehia),ni bɛ teei O ni daa nyɛ Professor mini zuɣulana ka sɔŋ bɛ yaɣili maa Shɛm. Yuuni 2015, Ghana tingbani zuɣulana daa zaŋla Mills yuli n-ti secondary shikuru Pali shɛli bɛ ni daa na kuli yoli yooi Otuam, O ya tingbani. Alikaali lahingu din be Ghana la Daa zaŋ Atta Mills yuli m-boli bɛ tuma du’zuɣu karili ni bɛ paɣi O kpaŋmaŋ' ni O ni daa gbubi democracy ni yɛlimaŋli maa zuɣu, ni ka daa lahi niŋ kam ni O zooi alikaali yaɣili. Din lahi pahi, vihigu laɣin’zugu bɛ ni mi shɛli Kwame Nkrumah-Atta Mills Legacy institute (KNAMLI) daa kpa mi ni di bɔhim siyasa shɛli tingbani zuɣu'lana Mills ni daa yu dama O daa bi doli O suhuyubu.Yaha, O daa zaɣisi tiɛhi biɛri bɔhimbu, kpuŋkpaŋkpaɣa ni zilin’tula kamani anduniya ninvuɣu gahinda kamani Mahatma Gandhi, Martin Luther King Jr, Kwame Nkrumah ni Nelson Mandela gba ni daa tuhira. Ŋɔ yɛn zalila yuli din ku kpi ka di tu ni ti guli, ka deei ka zaŋli baŋsi paɣ'sara ni nachimba. Lala du’zuɣu nyɛla tiɛhi-ziliŋ n-ti Strategiy Studies mini Oganization din chani doli Nkrumah ni bahi lala lahingu maa noli ni di gbaai shɛli kam. Anduniya taliŋ chuɣu(World Post Day) 2013 yuuni ni zani, Ghana taliŋnima mini lahabaya wuligibunima daa zaŋla bɛ kpalanzuya gbuni taba n-yihi Atta Mills anfooninima ni di wuhi bɛ nin’tiɣili zaŋ Chaŋ O ni daa mali kpaŋmaŋa O tuma polo la.O daa bi pii kaɣili ka zaŋ dɔɣu n-ti so,ka nangbanyini daa be O siyasa ni. Bɛ ni yɛn tibigi sɔŋsim ni toon’tibo tibo shɛli O ni bo n-ti diɛma ni yiɣijam zaa, hockey mi ka di daa kuli miri cho, duniya zaa hockey laɣim gbaai yilinima zaŋla yuuni pulini hockey kparigɔŋ shɛli din yɛn be duniya yaɣa, John Evans Atta Mills yuuni kparigɔɣu,bɛ ni niŋ binyɛri shɛŋa din ku che ka O yuli kpi n-nyɛ Annual Atta Mills Memorial Lecture, Atta Mills lahingu sheli din yuli booni (Humanitarian Non-profit Oganization),ni Atta Mills Memorial Research Library din gbuni kpalanzuya ni University of Cape Coast. Yuuni 2014, Ghana tingbani zuɣulana daa yɛliya ni dina m-pahi ayi daabilim shɛli din chaŋ viɛnyɛla n-nyɛ floating production storage and offloading vessels FPSO. Atta Mills ni daa nyɛ tingbani zuɣulana, ŋuna n-daa nyɛ tuuli ŋun gbi Ghana kpa’bɔɣipalli la pam. Bɛ daa lahi zaŋ O yuli m-boli bipuɣinsi du’gbɛri pal'shɛŋa din be O shikuru kuro la ni,Achimota, ni di bo paɣibu n-ti O. Yuuni 2015, karim zɔŋ pal' shɛŋa bɛ ni daa me Ekumfi Otuam din be Central Region tingbani ni daa nyɛla bɛ ni ti shɛli yuli ni di wuhi bɛ jilima zaŋti Atta Mills, ni ka lahi teeri O yurilim zaŋ Chaŋ karim baŋsim bɔbu toon’tibo “.
Yuuni 2019, O yuma ayopoin yuun’pali mini bɛ ni daa laɣim m-bo tibiginsim ni bɛ ti O daa niŋla Asomdwee paaki la ni. February 2022, John Evans Atta Mills Memorial Heritage la daa nyɛla National Democratic Congress nima ni zaŋ shɛli wuhi salo.
== Lahi Nyama ==
[[Atta Mills Saha Minisita nima]]
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:Ghana zuɣulananima]]
[[Pubu:Ghana tingbani]]
[[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]]
[[Pubu:Doo]]
bdkkspjx6p9p0gngvpids5917izwx4k
42851
42850
2022-08-17T00:05:22Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Siyaasa Tali */ Link
wikitext
text/x-wiki
{{E-Class}}
'''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni [[Ghana]] alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla [[Ghana]] zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, [[Jerry Rawlings]].
O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati ([[National Democratic Congress]]) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa dimi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni n-na nyɛ [[Ghana]] zuɣulan'tuuli ŋun daa kpi, ka na be Nam ni.
{{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School
University of Ghana(LLB, 1967)
London School of economics(LLM, 1968)
School of Oriental and African Studies School of Law
University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award
Lifetime Africa Achievement Prize
The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}}
== Shikuru Baŋsim ==
Bɛ daa dɔɣila John Evans Fiifi Atta Mills silimiin goli 21 July,1944 [[Tarkwa]] tingbani din be [[Ghana]] wulinluhili polo ŋɔ, [[Western Region]] m-bala. [[Fante]] bila n-nyɛ O, ka O daa zooi tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be [[Mfantsiman]] East piibu-piibu yaɣili din be [[Ghana]] sunsuuni la, [[Central Region]]. O daa pilila O bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. O shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla O sunsuuni shikuru Komenda Methodist Middle School. O ni daa karim siɣisi ni, O daa tuɣi la bikura shikuru shɛli bɛ ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, O daa deela O dahalali shɛhara gbaŋ yuuni 1961 ni, Advanced-Level shɛhara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimmɔhi yo, ka lahi chaŋ ninkura shikuru shɛli bɛ ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n-ti karim siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor of Law, Degree, LLB ni Professional law shɛhara gbaŋ yuuni 1967.
John Evans Fiifi Atta Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n-ti karim siɣisi ka daa deei LLM shɛhara gbaŋ yuuni 1968. Di nyaaŋa, O daa lahi deela Law Dɔɣita Degree, PhD School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dɔɣita tali buku din daa jɛndi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yuum'pishi ni ayopɔin ka karim naai dɔɣita tali ŋɔ.
O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa mi O la Prof, pirimla saha gbaliŋ shɛli O ni daa zaŋ kpalim m-be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene, Kambonsili din gbunni n-nyɛ 'Suhudoo Naa'.
== Siyaasa Tali ==
=== Ghana Zuɣulan' paa ===
Bɛ ni daa ti bɔri ni bɛ po tingbaŋ' zuɣulaanima pɔri yuuni 1992 maa zuɣu, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bɛ kpalanzuya na n-ti gbuni [[National Democratic Congress]] (NDC). Provisional National Defence Council (PNDC) daambal'kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant Jerry John Rawlings daa piila NCP nima kpɛma, [[Kow Nkensen Arkaah]] wulana ni bɛ bo nam maa. Bɛ ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa di la tingbaŋ zuɣulan' paa 1992–1996.
Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ O kpalanzuya na n-ti gbuni [[New Patriotic Party]] ka bɛ daa lahi piigi O Nam-bɔri wulana n-ti [[John Agyekum Kufuor]] ni bɛ zaŋ bɛ nyɔri n-kpa [[National Democratic Congress]]. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulan'paa ka lahi labi bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka [[Naawuni]] daa lahi ti ba nasara ka bɛ di 1996-2000. Atta Mills n-daa nyɛ daambalo n ti Police Council of Ghana ni daambalo zaŋ ti Economic Management Team.
=== Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu ===
Yuuni 2000, John Evans Fiifi Atta Mills n-daa zani n-ti Lɛm Paati (NDC) ni bɛ bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di O Nam saɣi, kamani tingbani maa zalikpana ni wuhi shɛm.
John Evans Fiifi Atta Mills nyintaa ŋun daa yi polo zaŋ chaŋ nam maa bɔbu polo n-daa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zani n-ti Wɔbigu paati, New Patriotic Party (NPP). [[Dagbamba]] yɛliya ni buu lihiri la O ma noli ka ŋubiri mɔri, lala maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisimi n-wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, bɛ yi piigi O tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yɛn mali O zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli biɛɣukulo kam. Piibu-piibu biɛɣu maa ni daa ti neei December 7, 2000, John Evans Fiifi Atta Mills daa nyɛla 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Di ni daa bi paai kɔbigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka Kufuor daa zaŋ vaabu 56.9% kɔbigi puuni n-di John Evans Fiifi Atta Mills. Lala ŋɔ zuɣu, bɛ daa piila Kufuor ka po o pɔri n-kpɛhi nam ni January 7, 2001.
Yuuni 2002, Lɛm Paatinima daa piila bihi bapira John Evans Fiifi Atta Mills ni O lԑbi bɛ paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa, tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi di o mi ni 52.45% kɔbigi puuni.
December 21, 2006, Lɛm Paatinima daa lahi piigi O mi ni o lahi lɛbi bɛ paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila O nyintahi maa ni 81.4% (1,362 votes) kɔbigi puuni. O nyintahi maa n-daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan.
Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa di la o yuma nii nam naai dinzuɣu ka ku lahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bɛ daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi.
Yuuni 2008, John Evans Fiifi Atta Mills nam nyintaa Wabigu Paati daa nyɛla Nana Addo Dankwa Akufo-Addo. John Evans Fiifi Atta Mills taachi yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yɛliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛrimi ni bɛ biɛhisi kuli labirila nyaaŋa zuŋɔ yuma anii m-bala. Dinzuɣu, di yi niŋ ka Ghana shiri nyɛla din zoora, salo maa ban na bi nyari li bɛ biɛhisi puuni".
Tuuli piibu-piibu maa daa tila Nana Addo Dankwa Akufo-Addo 49.13%, ka ti John Evans Fiifi Atta Mills 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n-kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi, John Evans Fiifi Atta Mills daa kuli dila Nana Addo Dankwa Akufo-Addo biɛla. To amaa, yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Region nim’ daa bi tooi niŋ bɛ piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’ daa lahi kpala piibu-piibu n-ti ba January 2, 2009.
Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n-ti John Evans Fiifi Atta Mills mini o nyaandoliba zaa, dama O daa nyɛla 50.23% ka Nana Addo Dankwa Akufo-Addo mi nyɛ 49.77%. John Evans Fiifi Atta Mills n-daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Atta Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri O maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa ŋun mali dihitabili ni salo biɛhisuŋ kamanI Nkrumah buɣisibu ni".
John Evans Fiifi Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri O ni daa ti di nam maa.
=== Ghana Zuɣulan' tali ===
Jilimalan'Mills gomnanti maa daa di nasara nim pam. Dinni ka tingbani ŋɔ daa pili kpam gbibu ni nimmohi bɛ ni daa nya kpa'boɣ'kari shɛli tingbaŋ zuɣulan'kuro Jilimalana Kufuor saha la. [19] Mills daa lahi deei nupugu ni o ni daa kpaŋ omaŋa ka tingbaŋ ŋɔ bomma ni nyamma yaɣa pam ti tooni lala saha maa. ŋuni n daa lahi nyɛ tuuli tingbaŋ zuɣulana ŋun na be nam ni ka bɛ lahi piigi O zali ni o bo nam. [9] O tingbani zuɣulantali ni daa di nasara n zali bob'suma yaɣ'shɛŋa n kahagi n dɔ gbunni ŋɔ:
==== Tiŋgbani Bomma ni Nyamma ====
Jilimalana Mills Gomnanti ni ka Gana bomma ni nyamma daa nya vuhim hali ka nɛma dahi ni pahiri shɛm (inflation) daa sigitiŋ'hali ni kalinli din bi paai vaabu pia pubu kob'gi puuni, dini n nyɛ vaapu dibaanii ni tɔbu dibaa anahi (8.4%) [20] (binshɛli din naʒin niŋ bini din gbaai yuum'pihinahi ni ayi Gana nyevuli puuni kamani bini din gbaai 1970 hali ni 2012). Yuuni 2008 Burinya goli ni, lala nɛma dahi pahibu pahibu ŋɔ daa nyɛla kobiga puuni vaabu pishi ayi ka ni tobu zag'yini (18.1%) ka Mills deei tiŋgbani zuɣulantali.[21] ŋɔ wuhiya ni Mills daa zaŋ bomma ni nyamma baŋsim ni so pala m biri tingbani ŋɔ ni din ni niŋ ka faako kana tiŋgbani ŋɔ ni.
==== Shikuru Baŋsim ====
==== Alaafeei ====
==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ====
==== Pukparilim, Niɣilim buɣum bayana niŋbu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ====
== Tuma ==
John Evans Fiifi Atta Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhirila zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuum' pishi ni anu n-wuhiri Legon mini di tatabiti Ghana ni tiŋduya ni zaa. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971.
O daa nyela Professor n chani Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣi li yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Lala saha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi bukunim'mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation).
Di mini o daa wuhiri shikuru maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli bɛ ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Bɛ daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme.
== Maŋmaŋa biɛhigu ==
O paɣa n-daa nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka O daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni
Sam Kofi Atta Mills. Bɛ daa wumsi O mi tamla Methodist nim’ zali kpana zuɣu<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin n-ti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosimo n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria, ka daa kaari O saha kam asori duu maa ni. O daa yɛliya, ni din daa niŋ ka Joshua yɛli O ni pɔi ka O lɛbi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka O zani piibupiibu m-paai buta zuɣu ka naai tooi di piibupiibu maa.<ref>{{Cite web|date=2011-12-31|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111231191030/http://thepmnews.com/2009/01/12/tb-joshua-predicted-my-victory-%E2%80%94ghana%E2%80%99s-leader|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|date=2011-10-07|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111007010043/http://thenewsng.com/article/1613|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>.
Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bɛ kuɣilana saha shɛli. O daa bɔri ko'duɣili pam. Ka daa ŋme n-ti Gana Hockey team maa (O nyɛla hockey ŋmɛri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi O zuɣu)<ref>{{Cite news|date=2009-01-03|title=Profile: Ghana President John Atta Mills|language=en-GB|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7804884.stm|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-02-01|title=attamills2008.com - attamills2008 Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20150201181245/http://www.attamills2008.com/site/?page_id=2|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla Hearts of Oak kpamba maa ni yino, Kuɣulan'kuro Black Stars Management Team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan’dola<ref>{{Cite web|title=Obituary: Ghana’s John Atta Mills|url=https://www.aljazeera.com/news/2012/7/24/obituary-ghanas-john-atta-mills|access-date=2022-07-26|website=www.aljazeera.com|language=en}}</ref>.
== O Doro ni O Kpibu ==
Mills daa nyɛla ŋun kpi silimin goli July biɛɣu pishi ni anahi dali 2022, 37 Military Hospital din be Ankara la<ref>{{Cite news|date=2012-07-24|title=Ghana's President John Atta Mills dies|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-18972107|access-date=2022-07-26}}</ref>. Dabaata nyaaŋa, O ni daa puhi O doɣim chuɣu din pahiri yuum'pisɔpɔin ayi ka. Daliri shɛli din daa ku'O daa na bi yi polo. Dama O daa na yoli yila US na ka di nyɛla O chaŋmi ti vihi O maŋa din daa niŋ ka O mali loŋni doro<ref>{{Cite news|date=2012-07-24|title=Ghana's President John Atta Mills dies|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-18972107|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite news|date=2012-08-10|title=President John Atta Mills funeral held in Ghana|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-19204106|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|last=admin|date=2022-07-27|title=Naadu Mills Reveals What Killed Mills|url=https://otixpres.com/naadu-mills-reveals-what-killed-mills/|access-date=2022-07-28|language=en-US}}</ref>. O kuli ni daa yɛn yi polo, O offici nim’daa yɛliya ni O kpimi hawanim'nyaaŋa ka bɛ naai yihili na polo, amaa karachi so ŋun doli daa yɛliya ni O daa yɛliya ni O niŋgbuna dii bi nyaɣisa n-neei biɛɣu ka O naai kpi maa. To amaa, Mills' biɛli Dr. Cadman Mills daa yɛliya gbala maa ni, ni doriti pam n-daa laɣim ku'O maa, kamani hemorrhagic stroke din yina ʒi'soya gbariginsim zuɣupuri puuni<ref>{{Cite web|date=2015-07-21|title=Revealed: Mills died from Hemorrhagic stroke - Cadman Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mills-died-from-Hemorrhagic-stroke-Cadman-Mills-370015|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-07-21|title=Revealed: Mills died from Hemorrhagic stroke - Cadman Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mills-died-from-Hemorrhagic-stroke-Cadman-Mills-370015|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2013-01-23|title=GBC News, , Mills died from massive stroke - Brother|url=https://archive.ph/8JCDa|access-date=2022-07-26|website=archive.ph}}</ref><ref>{{Cite web|date=2017-03-30|title=Prof Mills did not die of throat cancer – Dr Cadman Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Prof-Mills-did-not-die-of-throat-cancer-Dr-Cadman-Mills-523772|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. BBC nima gba daa yɛliya ni O yɛltɔɣa daa taɣimi chiri gbaliŋ. Former minister Elizabeth Ohene daa yɛliya, ni din daa niŋ ka bɛ gbubili ŋumaŋuma ni mills kpimi, O nini daa bi tiɣi ni Mills kpiya.
"Kamani yuma ata ni yuma anahi din gari la, niriba gbubi mi ni Mills ka alaafee ka shaba yɛri ni O kpimi gba. Ka O daa yina ti yɛli ni O bi biɛra"<ref>{{Cite news|date=2012-07-24|title=Ghana's President John Atta Mills dies|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-18972107|access-date=2022-07-26}}</ref>. O zuɣulaan paa [[John Dramani Mahama]] n-daa nyɛ ŋun daa zani O zaashee maa din daa niŋ ka O kpi. Ka daa po pɔri yuŋ kurigi anii lala dabisili shɛli O ni daa kani maa ka di nyɛla Gana constitusa ni wuhi shɛm. Mahama ʒii daa naala saha shɛli Mills' ʒii ni daa naai. Ka di daa che biɛla ni piibupiibu, ka O gba daa zani ni bɛ piigi O.<ref>{{Cite web|date=2012-07-26|title=Ghana VP to be sworn in as new president {{!}} Agricultural Commodities {{!}} Reuters|url=https://web.archive.org/web/20120726221518/https://af.reuters.com/article/commoditiesNews/idAFL6E8IOJOX20120724|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite news|date=2012-07-24|title=Ghana President Mills dies, VP takes over|language=en|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/article/us-ghana-president-idUSBRE86N14720120724|access-date=2022-07-26}}</ref>
== O Sɔɣibu ==
[[File:JEAM Gravesite.JPG|thumb|right|Atta Mills' gballi din be Asomdwee Park, Accra tum yuuni 2013]]
=== O Tingbani Nam Sɔɣibu ===
=== Salo Wumbu ===
== O Sabiri Shɛŋa ==
Mills' sabibu nima<ref name="ghananation1"/><ref name="pubs">{{cite web|url=http://www.attamills2008.com/johns_cv.htm |title=''Curriculum Vitae'' |access-date=2007-07-01 |url-status=bot: unknown |archive-url=https://web.archive.org/web/20070701201728/http://www.attamills2008.com/johns_cv.htm |archive-date=1 July 2007}}, Prof. John Evans Atta Mills, 1 July 2007, ''[[Wayback Machine|Internet Archive]]''. Retrieved 3 August 2012.</ref><ref>{{cite web|url=http://www.idrc.ca/EN/Misc/Pages/NewsDetails.aspx?NewsID=463 |title=Misc – News |publisher=Idrc.ca |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141045/http://www.idrc.ca/EN/Misc/Pages/NewsDetails.aspx?NewsID=463 |archive-date=23 May 2013 }}</ref><ref name=":0" /> shɛŋa n-nye:
* ''Taxation of Periodical or Deferred Payments arising from the Sale of Fixed Capital'' (1974)
* ''Exemption of Dividends from Income Taxation: A Critical Appraisal'' (1977)
* ''Report of the Tax Review Commission, Ghana, parts 1 – 3'' (1977)
* ''Ghana’s Income Tax Laws and the Investor'' (1978)
* ''Ghana's New Investment Code: An Appraisal'' (1986)
* ''Criminal Law Treatment of Sexual Activity''
* ''The role of the state in the evolution of the family in Anglophone countries of Africa: An overview''
* ''A survey of taxes on the individual in Ghana''
* ''Ghana's wealth tax: Some issues and problems''
* ''Africa in the World'' (2002)<ref>{{cite web|url=http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/Africa_in_the_World.pdf |title="Africa in the World". |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141048/http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/Africa_in_the_World.pdf |archive-date=23 May 2013 }}</ref>
* ''NEPAD and New International Relations'' (2002)<ref>{{cite web|url=http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/1Oct2002_NEPAD.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141050/http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/1Oct2002_NEPAD.pdf |url-status=dead |archive-date=2013-05-23 |title="NEPAD and New International Relations". }}</ref>
* ''The Decline of a Regional Fishing Nation: The Case of Ghana and West Africa'' (2004)<ref>{{cite journal|title=The decline of a regional fishing nation: The case of Ghana and West Africa |doi=10.1111/j.0165-0203.2004.00068.x |volume=28 |journal=Natural Resources Forum |pages=13–21 |year = 2004|last1 = Atta-Mills|first1 = John|last2=Alder |first2=Jackie |last3=Rashid Sumaila |first3=Ussif }}</ref>
== O Teebu ni O Ni Che shɛli ==
[[File:J.E. Atta Mills' Bust in GIMPA (Accra).jpg|thumb|Bust of Atta Mills at the John Evans Atta Mills Centre for Law and Governance, GIMPA, Accra]]
O ni nyɛ tingbaŋ zuɣulana,Mills daa nyɛla gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpaŋmaŋ'pini O ni daa mali zaɣa ni tab’song n-ti diɛma ni yiɣijam toon’tibo tiŋgbani maa ni zuɣu.”[88]
Mills ni Kani naai, kpaŋmaŋ pini din nyɛ Gomnanti so ŋʋn zaŋ yɛlimaŋli mini lɛbiginsim Gbaŋsabila tingbaŋ yuuni(2012). Ban daa ti kpaŋmaŋ'pini ŋɔ daa yɛliya ni bɛ nya O biɛhisuŋ, kookali,zaɣa nti pahi nia suŋ zaŋ kpa democracy Gomnanti ni lɛbiginsim zaŋ ti Ghana ni Gbaŋsabila zaa. Lala biɛhigu din gahim ŋɔ tu paɣisibu. Ka Che di zaŋ taɣirisuŋ na O niriba biɛhigu ni zuŋɔ kuli mali wara. O ni daa yihi O zuɣu ni O zabi ka taɣi ka gu aadallichi zaŋti sokam nyɛla din yi polo ka mali jilima duniya yeei dundɔŋni ka gbansabila nangban’yini zaa baŋ ka mali dihitabili ni ti yi nya taba ka ti nyɛ yim ka wumdi sokam yeei, ti ni tooi beni ni suhudoo ni nangbanyini ni taba,ka di che ka lɛbiginsim be ti tinsi puuni ni biɛhigu toon’tibo.Lala toon’daanba gɔ zaɣ'yino kam kuli mali la kpaŋmaŋ Ghana toon’tibo ni di zoobu, Ka Ghana zaa yuli”. Yuuni 2013 kpaŋmaŋ pina la, O daa deei la pini O kalinsi nyaaŋa ka di nyɛla kpaŋmaŋ shɛli din be Gbansabila tiŋgbani zuɣu, ni bɛ teei O ni daa tum di nasara shɛŋa,ni O toon’tali.
Institute of International Education (IIE) din be New York City gba daa nyɛla ban ti O pin’titali O kalinsi nyaaŋa, Fritz Redlich shikuru bi’kura pina ni bɛ teei O tuma din tu paɣisibu ka kpaŋsiri nangbanyini mini yɛda Ghana ni duniya sunsuuni, ni O sɔŋsim ti shikuru toon’tibo ni di mali Ghana bi’pola shili n-guli zuŋɔ dali kparigɔɣu, anduniya biɛhigu bɛrisuŋ ni di ti O tuuli sɔŋsim din yi polo ni di che ka O leei zuɣulana zaŋ ti Gbansabila tiŋa din nyɛ O leei Ghana zuɣulana”.
Din yɛn bo nin’tiɣili zaŋ ti Mills dagonia zaŋ kpa zalisi mini zuɣulan’suŋ tali polo, Ghana institute of Management and Public Administration, kpala John Evans Atta Mills laɣingu ni di kpaŋsi zaligu mini zuɣulan’tali, ni di bo vihigu din mali yaa,zaligu bɔhinbu, duniya zuɣulan’tali ni daadam biɛlim soya.
O kalinsi nyaaŋa, bɛ daa labimi bɔli Agkara pal’daa la John Evans Atta Mills pali daa ka di nyɛ Agkara Assembly yɛda ni. Cape Coast gba pal'shɛli din chani ti yiri Cape Coast Castle hali ni Mfantsipim pal'chira gba daa labimi bɔli tingbani zuɣulana John Evans Atta Mills palli ka di nyɛ Cape Coast Osaberema Kwesi Arthur gun nyɛ nazuɣu Cape Coast m-boli li ka o leei ʒi Ogua yaɣili. N lahi pahi O mali nuu timbu ni tinkpansi zoobu ni di lɛbigibu Suhum Municipal Assembili ni Ga wulinluhili yaɣili. Assembili daa zaŋ O yuli m-boli zuɣ'saa pala. Yaha Obuasi Municipal Assembili daa tibigi Mills ka zaŋ O yuli m-boli palli din daa be Obuasi Salin’bɔɣili tiŋa wulinluhili polo. Hali Nandom Assembili gba daa tibigi Mills ka zaŋ O yuli m-boli bɛ palli O ni daa bo District n-ti ba yuuni 2012 la zuɣu. Bɛ daa labimi m-boli karim baŋsim du’karili din nyɛ Salvation Army Shikuru la tingbani zuɣulana John Evans Atta Mills karim baŋsim duu din kpaŋmaŋ'yi polo.Tabibi baŋsim laɣingu daa kpa Mills ni karim siɣisi karimbu shɛŋa din be Huni Valley Methodist shikuru ni di teei O kpaŋmaŋ'yɛla. Hali University of Ghana,Legon daa laɣimya n-zang O yuli n-ti baŋsim yaɣili zaŋ kpa zalisi zalibu duu,ni (Deen kuri o Professor Akua kuenyehia),ni bɛ teei O ni daa nyɛ Professor mini zuɣulana ka sɔŋ bɛ yaɣili maa Shɛm. Yuuni 2015, Ghana tingbani zuɣulana daa zaŋla Mills yuli n-ti secondary shikuru Pali shɛli bɛ ni daa na kuli yoli yooi Otuam, O ya tingbani. Alikaali lahingu din be Ghana la Daa zaŋ Atta Mills yuli m-boli bɛ tuma du’zuɣu karili ni bɛ paɣi O kpaŋmaŋ' ni O ni daa gbubi democracy ni yɛlimaŋli maa zuɣu, ni ka daa lahi niŋ kam ni O zooi alikaali yaɣili. Din lahi pahi, vihigu laɣin’zugu bɛ ni mi shɛli Kwame Nkrumah-Atta Mills Legacy institute (KNAMLI) daa kpa mi ni di bɔhim siyasa shɛli tingbani zuɣu'lana Mills ni daa yu dama O daa bi doli O suhuyubu.Yaha, O daa zaɣisi tiɛhi biɛri bɔhimbu, kpuŋkpaŋkpaɣa ni zilin’tula kamani anduniya ninvuɣu gahinda kamani Mahatma Gandhi, Martin Luther King Jr, Kwame Nkrumah ni Nelson Mandela gba ni daa tuhira. Ŋɔ yɛn zalila yuli din ku kpi ka di tu ni ti guli, ka deei ka zaŋli baŋsi paɣ'sara ni nachimba. Lala du’zuɣu nyɛla tiɛhi-ziliŋ n-ti Strategiy Studies mini Oganization din chani doli Nkrumah ni bahi lala lahingu maa noli ni di gbaai shɛli kam. Anduniya taliŋ chuɣu(World Post Day) 2013 yuuni ni zani, Ghana taliŋnima mini lahabaya wuligibunima daa zaŋla bɛ kpalanzuya gbuni taba n-yihi Atta Mills anfooninima ni di wuhi bɛ nin’tiɣili zaŋ Chaŋ O ni daa mali kpaŋmaŋa O tuma polo la.O daa bi pii kaɣili ka zaŋ dɔɣu n-ti so,ka nangbanyini daa be O siyasa ni. Bɛ ni yɛn tibigi sɔŋsim ni toon’tibo tibo shɛli O ni bo n-ti diɛma ni yiɣijam zaa, hockey mi ka di daa kuli miri cho, duniya zaa hockey laɣim gbaai yilinima zaŋla yuuni pulini hockey kparigɔŋ shɛli din yɛn be duniya yaɣa, John Evans Atta Mills yuuni kparigɔɣu,bɛ ni niŋ binyɛri shɛŋa din ku che ka O yuli kpi n-nyɛ Annual Atta Mills Memorial Lecture, Atta Mills lahingu sheli din yuli booni (Humanitarian Non-profit Oganization),ni Atta Mills Memorial Research Library din gbuni kpalanzuya ni University of Cape Coast. Yuuni 2014, Ghana tingbani zuɣulana daa yɛliya ni dina m-pahi ayi daabilim shɛli din chaŋ viɛnyɛla n-nyɛ floating production storage and offloading vessels FPSO. Atta Mills ni daa nyɛ tingbani zuɣulana, ŋuna n-daa nyɛ tuuli ŋun gbi Ghana kpa’bɔɣipalli la pam. Bɛ daa lahi zaŋ O yuli m-boli bipuɣinsi du’gbɛri pal'shɛŋa din be O shikuru kuro la ni,Achimota, ni di bo paɣibu n-ti O. Yuuni 2015, karim zɔŋ pal' shɛŋa bɛ ni daa me Ekumfi Otuam din be Central Region tingbani ni daa nyɛla bɛ ni ti shɛli yuli ni di wuhi bɛ jilima zaŋti Atta Mills, ni ka lahi teeri O yurilim zaŋ Chaŋ karim baŋsim bɔbu toon’tibo “.
Yuuni 2019, O yuma ayopoin yuun’pali mini bɛ ni daa laɣim m-bo tibiginsim ni bɛ ti O daa niŋla Asomdwee paaki la ni. February 2022, John Evans Atta Mills Memorial Heritage la daa nyɛla National Democratic Congress nima ni zaŋ shɛli wuhi salo.
== Lahi Nyama ==
[[Atta Mills Saha Minisita nima]]
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:Ghana zuɣulananima]]
[[Pubu:Ghana tingbani]]
[[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]]
[[Pubu:Doo]]
3x5qu8n0o9j49umol0u107yuk9mlw9v
Bia yuli tibu
0
8563
42731
41997
2022-08-16T14:48:34Z
Adam Kamaldeen
1825
N kpehila bachinima
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{Reflist}}
Salifu Salamatu Mandeeya
==Piligu==
Suuri ŋɔ ni, n nyɛla ŋun ni kahigi wuhi zuɣupinibu ni nyɛ shɛli: Ʒɛman’kurili zuɣupinibu mini ʒɛmana ŋɔ zuɣupinibu. N ni lahi wuhi zuɣupinibu daanfaani nti pahi tuun’ shɛŋa ŋan niŋdi zuɣupinibu dali. N nyɛla ŋun ni lahi wuhi tɔɣino shɛŋa kpamba ni daa niŋ ma nti pahi woliginsim shɛŋa din be ʒɛman’ kurili mini ʒɛmana ŋɔ zuɣupinibu ni. N ni lahi tabisi yɛl’ shɛŋa ŋan gbarigiri ti kaya ni taada kamani zuɣupinibu.
==Ʒɛman’ kurili bia zuɣupinibu==
Dagbaŋkpamba n-nya ka yɛli ni, “Nyɔri zuɣu ka bɛ kɔhiri koko.” Dinzuɣu bia zuɣu ka doo kpuɣiri paɣa. Doo yi kpuɣi paɣa Dagbaŋ ka o ti zali pua, din kpalim nyɛla bɛ kahi ʒiɛri n-zali ka guhiri o dɔɣim dali. Naawuni yi ti sheei paɣa ŋɔ ni alaafee bɛ kpalindila kpaliŋga. Ni kpaliŋga ŋɔ nyɛla din wuhiri paɣa maa ni kpaŋ o maŋa shɛm ka lahi wuhiri o ni dɔɣi bi’ so. Dagbaŋ kali soli zuɣu, paɣa yi dɔɣi doo, bɛ kpalindila kpaliŋga buta, o mi yi dɔɣila paɣa bɛ kpalindila bunahi. N daa vihiya ni m-baŋ daliri shɛli din tahi li ka bɛ yi dɔɣi doo ka bɛ kpalindi kpaliŋga buta ka kpalindi paɣa mi bunahi. So n-daa bi tooi wuhi ma di daliri bee di ni daa pili shɛm.
[[Naawuni]] yi sheei paɣa ŋɔ ni alaafee dahinshɛli, din kpalim nyɛla bɛ ŋma bia nyuɣu. Nyuɣu ŋmabu n-nyɛ tuuli bɛ ni niŋdi binshɛɣu di yi niŋ ka paɣa dɔɣi. Di yi niŋ daliri ka bia maa nyɛla paɣa, ka doo be yoma lala doo ŋɔ n-ŋmari bia ŋɔ nyuɣu. O yi wum kpaliŋga maa o bɔrila liɣiri n-ti paɣidɔɣisotɔɣinda maa ni o deei ka ŋma bia maa nyuɣu viɛnyɛla. [[Dagbaŋ]] kali soli zuɣu, doo daa yi ŋma bia nyuɣu ka o nyɛla paɣa, bia maa yi ti zooi bɛ zaŋdila bia maa n-ti doo maa bee doo maa n-kpuɣiri o.
Dagbamba yi nya zuɣusuŋ, n yɛrila paɣa yi dɔɣi di nyɛla suhupiɛlli ni achiika n-ti sokam. Lala zuɣu ban nyari biliɛɣu ŋɔ ka tariga. Ŋun kuli kpe ni o ti nya bia ŋɔ, o kpuɣiri o mi n-diɛmdiɛm ka zaŋ o sɔŋ. Dɔɣiriba mini simnima zaa nyari bia. Bilɛɣu ŋɔ mi nyabu wuhirila niriba mini paɣidɔɣiso maa ni nyaɣisi shɛm. So ku chaŋ ni o ti nya o mini ŋun bi nyaɣisi bia. A ni tooi wum ka paɣidɔɣiso so ti sɔɣiri fabinda ni, “Hali n ni dɔɣi ŋɔ, zaɣila ŋun bi kana ti nya m bia maa gba.” Paɣiba n-tooi nyari bihi amaa dabba ban dii bi kpaŋsi li. Dab’ shɛba ban bɔri gba ni tooi nya bia. Amaa pakopanda ka niriba je ni bɛ nyari bɛ biliɛri. Ni di daliri nyɛla, o yi nya bia ŋɔ, bia maa pala ŋun yɛn niŋ nyɛvuli.
Ʒɛman’ kurili bɛ daa yi dɔɣi bia ka yihi chiha din beni zaa naai, din kpalim nyɛla bɛ guhirila bia maa nyuɣu lubu. Amaa Dagbaŋ ninkura yɛliya ni bia nyuɣu lubu dii bi jɛndi mali dabisili bee saha. Ni amaa di dolila bia maa mini bɛ ni dɔɣi o saha shɛli. Ni bɛ yi dɔɣi bia Kikaa saha, o nyuɣu tooi luri yom n-gari bɛ ni dɔɣi bi’ so shɛɣu ni. Ni bia ŋɔ nyuɣu yi lu dahinshɛli, paɣiba yirimi na nti yɛli dabba maa ni “Piɛm kpaaya.” Amaa saha shɛli di ni tooi niŋ ka di nyɛla Paɣidɔɣisotɔɣinda ŋɔ surila bia ŋɔ kom ka o nyuɣu maa kpaai bee n-lu. Ni di yi ti niŋ ŋ-ŋɔ [[paɣidɔɣisotɔɣinda]] maa yɛrila yili maa yidana paɣa ka o mi naanyi yi nti yɛli yili yidana maa. Di saha yili yidana ŋɔ gba ni che ka lahibali ŋɔ paai bɛ [[Dɔɣirikpɛma]]. Dama Dagbaŋkpamba n-yɛli ni ,” Ninvuɣ’ yino bi nyari sobuɣim.” Lahibali ŋɔ yi paai Dɔɣirikpɛma ŋɔ, o nyɛrila ninkura ayi m-pa o maŋa zuɣu ka bɛ chaŋ ti zu dunia nyaaŋa bee n-go baɣa. Amaa o yi nyɛla ŋun lahi ka yaa, o ni tooi ʒini ka tim o nini ni tiɣi ninkuri’ shɛba ka bɛ chaŋ. Dimbɔŋɔ zaa mi dolila bia maa nyuɣu lubu. Dama Dagbaŋ kali soli zuɣu, bia nyuɣu yi bi lu, bɛ bi buɣiri baɣa. Di yi niŋ daliri ka nyuɣu maa ti lu ka saha beni, bɛ ni tooi go baɣa maa ni amaa saha yi kpe bɛ chɛrimi ka biɛɣu neei pɔi ka bɛ naanyi chaŋ nti buɣi baɣa ŋɔ bee n-zu dunia nyaaŋa. Hali bɛ yi buɣi baɣa ŋɔ kuna ka saha lahi kani, bɛ chɛrimi ka biɛɣu neei ka bɛ naanyi pini bia maa zuɣu.
N vihigu puuni, bɛ daa yɛli ma ni baɣa ŋɔ buɣibu daliri nyɛla bɛ baŋ bia maa ni siɣi so bɛ daŋ maa puuni, ni ka lahi vihi baŋ baɣiyuya ŋan lu daŋ maa ni ka bɔri maalibu. Ni dama di tooi niŋdi daliri ka so puli baɣiyuli ka ti tam di maalibu yɛla, dinzuɣu bɛ yi chaŋ ʒini baɣisi bee alikaya ŋɔ tooni bɛ nyɛla ban ni nya ka teei ba ka bɛ kuli ti yihi lala sangaya maa zaa ka naanyi pini bia maa zuɣu ka zaŋ o siɣilana maa yuli n-ti o. Ni amaa di ni tooi niŋ ka bɛ bi zaŋ bia siɣilana yuli ti o di yi niŋ ka bia ŋɔ je lala yuli maa. Ni di yi ti niŋ ŋ-ŋɔ bɛ ni tooi taɣi yuli n-ti bia ŋɔ amaa ka leei kuli mi o ni siɣi so.
N vihigu puuni bɛ daa yɛli ma ni pa baɣa yino sani ka bɛ chana nti buɣiri baɣa ŋɔ. Ni bɛ yi chaŋ baɣa bɔbigu sani ka bɛ zaa ti yɛri yɛltɔɣ’ yinsi di wuhiya ni dina n-nyɛ yɛlimaŋli. Dama Dakpaŋkpamba n-nya ka yɛli ni, “Naŋgban’ bɔbigu m-miiri daam.” Dagbaŋ kali soli zuɣu, paɣa yi dɔɣi ka bɛ na bi pini bia maa zuɣu bɛ booni o la Saandoo o yi nyɛ doo, bee Saampaɣa o yi nyɛla paɣa.
Ni bɛ yi buɣi baɣa ka baŋ bia ŋɔ yuli din kpalim nyɛla bɛ maali baɣiyuya ka pini o zuɣu. Zuɣupinibu dazɔhigu dali, Dɔɣirikpɛma bɔrila no’ shɛba bɛ ni yɛn zaŋ maali baɣiyuya maa zaa zali ka biɛɣu naanyi neei. No’ shɛba bɛ ni daa yi mali maani baɣiyuya ŋɔ nyɛ no’ ʒee, no’ piɛlli, no’ sabinli nti pahi no’ yoli zuɣu. Ni baɣiyuli ŋɔ mi maanila yili maa napo’ tuuli dunoli ni. Ni di maalibu saha dɔɣirikpɛma zaŋdila no’ ʒee la n-ka bɛ kpiimba ka yɛli ni bɛ deemi no’ ʒee ŋɔ ka yihi bɛ mini bilɛɣu maa nimmɔhi ni. Di nyaaŋa ka o lahi zaŋ no’ sabinli la gba n-kanka bɛ kpiimba ka yɛli ba ni bɛ deemi no’ sabinli ŋɔ ka yihi ba ninsabisi ni. Ka lahi ŋma no’yoli la mi n-ti ba ka yɛli bɛ kpiimba maa ni bɛ deemi ka yihi bia maa mini daŋ maa yɛl’ yɔhi mini yɛl’ gola ni. Ni no’ piɛlli maa m-bahindi nyaaŋa. Ni o mi, o ŋmari o mi n-ti bɛ kpiimba ŋɔ ni bɛ deei ka ti bia maa mini daŋ maa suhupiɛlli. Dɔɣirikpɛma ŋɔ yi maali baɣiyuya ŋɔ naai o nyarila o ninkur’ taba m-pahi o maŋa zuɣu ka bɛ kpe paɣidɔɣiso maa ni be du’ shɛli maa nti zaŋ bia maa yuli n-ti o. Bɛ yɛliya ni Dɔɣirikpɛma ŋɔ yi yɛn ti bia ŋɔ yuli ŋɔ o zaŋdila o noli n-kpa bia maa nudirigu tibili m-boli yuli maa buta ka lɛbigi nuzaa tibili maa gba m-boli yuli maa buta n-niŋ dini o yi nyɛ doo, o mi yi nyɛ paɣa bunahinahi.
Bɛ yi kuli zaŋ yuli maa kpe nti ti bia maa paɣiba kpalindila kpaliŋga buta (o yi nyɛla doo) bee bunahi (o yi nyɛla paɣa). Kpaliŋga kam ka bɛ yi kuli kpalim bɛ boonila bia maa yuli ka sokam wum ka baŋ bɛ ni ti o yu’ shɛli. Bɛ yi ti bia ŋɔ yuli naai, din kpalim nyɛla bɛ pini o. Zabbiɛri ŋɔ pinibu shee, paɣidɔɣisotɔɣinda n-gbubi bia maa ka wanzam maa pindi o. Amaa bia ŋɔ yaba paɣa bee o piriba ni tooi gbubi o ka wanzam pini o. Dindali maa ka wanzam daa yi lahi gundi bia ŋɔ o yi nyɛ doo. Lala saha maa nira daa yi nya Dagbana ka o bi guni, di malila di daliri. Shɛli ni bia maa ma dɔɣirimi ka bihi maa kpira, ka bɛ vihi ka di ʒɛmi ni bɛ yi guni o, o ku gali. Nira daa yi beni ka bi guni, Dagbamba booni o la wanzambulaa. Yuli maa wuhirimi ni wanzam ni ti guni o dahinshɛli.
[[Dagbamba]] bi gundi paɣiba ka zuliya shɛba ni gundi bɛ bihi ban nyɛ paɣiba shɛm la. Wanzam daa yi pini bia ŋɔ naai ka bɛ mali daŋ nini ni chiha bee zuliya chiha bɛ chihiri o mi. Shɛba daa yi boori o la tapalli, ni o yi kpi ka ti labina, bɛ ni baŋ o. Di saha lala chiha maa dɔɣirikpihim chiha m-bala. Shɛba gba daa tooi chihiri gbengbe chiha ka shɛba chihiri karinchahili bee kpibigananintam.
Ninkura yɛliya ni bɛ daa yi kuli ti bia maa yuli ka pini o zabbiɛri ŋɔ di naami maa, ni din kpalim nyɛla bɛ zaŋdila no’ shɛba bɛ ni zaŋ maali baɣiyuya maa n-duɣi saɣim n-tari bɛ ʒiʒiini taba zaa ka bɛ di, ka suhi Naawuni ni o che ka bia maa ti wum o yuli maa ka saɣi li. Ni Naawuni sumi o ko’ suŋ ka lahi baagi o n-ti ba.
== Ʒɛmana ŋɔ bia zuɣupinibu ==
Ʒɛmana ŋɔ bia zuɣupinibu nyɛla din woligi bela ka che ʒɛman’ kurili bia zuɣupinibu. Dama ti zuŋɔ ʒɛmana ŋɔ Musulinsi mini Dolodolo Adiini nyɛla din kpe Dagbaŋ na ka ti zuɣupinibu yɛl’ shɛŋa taɣi bee n-kpi. Dama Dagbamba pam pa dolila bɛ ni be adiini shɛli ni ka tiri bɛ bihi yuya. Dinzuɣu n yɛn pula ʒɛmana ŋɔ bia zuɣupinibu n-jɛndi adiini balibu maa ni pindi bɛ bia zuɣu shɛm.
== Dolodolo Adiini nima zuɣupinibu ==
Dolodolo adiini nyɛla adiini balibu la ni zaɣ’ yini din kpe Dagbaŋ. Dagbamba shɛba nyɛla ban doli adiini ŋɔ. Dinzuɣu bɛ yi dɔɣi bɛ bia ka yɛn pini o zuɣu bɛ dolila so’ shɛŋa adiini ŋɔ ni wuhi shɛm. Dolodolo adiini ŋɔ gba nyɛla din piri yaɣa ka yaɣili kam mali so’ shɛli bɛ ni doli m-pindi bɛ bia zuɣu. Amaa n ku tooi wuhi yaɣa maa zaa ni niŋdi shɛm. Dinzuɣu n vihigu ŋɔ daa jɛndila Katiliki Dolodolo adiininima ni doli so’ shɛli m-pindi bɛ bia zuɣu. Dagbaŋkpamba mi m-bi tam ka yɛli ni, “ŋun ʒi dolila ŋun mi ka o wuhiri o biɛla biɛla ka o ti baŋ, ni bɔhira mi bi tumda.” Lala ŋɔ zuɣu, n daa chaŋmi nti paai Bisa Tahiru Peter Baba. O nyɛla Katikiisi m-be Gushiɛɣu ka o ya lee nyɛ Ŋɔdua. Baŋda ŋɔ yɛltɔɣa puuni o daa yɛli ma ni Dolodolo adiini puuni paɣa yi dɔɣi, di dabaayopɔin dali ka bɛ pindi bia maa zuɣu bee ka bɛ niŋdi suuna. O daalizama puuni o daa yɛliya ni suuna ŋɔ niŋbu dali bɛ yɛn gahila nuu m-boli Faara ka o kana nti boli bia maa yuli bɛ yi nyɛla Katilikinima. Ni amaa di yi niŋ ka Faara ka yoma Paasita bee Katikiisi ni tooi boli bia maa yuli.
N daa vihi o ni m baŋ bɛ ni tiri bia maa yuli shɛm. Kpe ŋɔ, o daa yɛli ma ni Dolodolo adiininima malila kundi shɛli ka ninvuɣ’ gahinda yuya be di puuni. Dinzuɣu, Paasita bee Katikiisi maa yɛn bɔhila doo maa mini o paɣa maa ni bɛ mali yu’ shɛli bɛ ni yɛn zaŋ ti bia maa. Ni bɛ yi yɛli ni bɛ ka, ka nyɛ ban ni tooi karim bɛ zaŋdila kundi maa n-ti ba ka bɛ kuli nti karim. Ni bɛ yi karindi na ti nya yu’ shɛli ka bɛ suhu gbaai li di ka bɛ zaŋdi n-ti Faara bee Paasita ka o zaŋ li ti bia maa. Ni bɛ mi yi nyɛla ban ku tooi karim din ŋuna Paasita bee Katikiisi n-yɛn chaŋ nti karim kundi ŋɔ n-ti ba. Ni di yi niŋ ka Paasita bee Katikiisi ŋɔ karindi yuya maa na nti paai yu’ shɛli ka bɛ niriba ayi maa saɣi ti ni yuli ŋɔ ka bɛ bɔri ni bɛ zaŋ ti bɛ bia maa lala yuli maa ka bɛ shiri yɛn zaŋ n-ti bia maa. Amaa kpɛma ŋɔ daa yɛliya, ni ka luɣilikam ka lala ŋɔ niŋda. Dama ni so beni pɔi ka o paɣa ti dɔɣi ŋun pun malila yu’ shɛli o ni yɛn zaŋ ti bia maa. O yɛliya ni pa taali n-nyɛ li ka a wum so ni booni o bia yu’ shɛli ka a suhu gbaai li ka a dɔɣi a bia ka gba zaŋ lala yuli maa n-ti o. Ni din deei yi niŋ ka a mi lala yuli maa gbunni.
Kpɛma ŋɔ wuhiya ni zuɣupinibu maa dali yi paai ka di nyɛla bɛ gahila nuu m-boli Faara ni o kana nti boli bia maa yuli, din ŋuna bɛ yɛn guhi o mi ka o paana pɔi ka binshɛɣu kam naanyi pili. Ni Faara ŋɔ yi kuli paana bɛ dii maanila shili zaŋ chaŋ bia maa yuli tibu polo. O yɛliya ni bɛ yi yɛn ti yuli ŋɔ, tuuli, Katikiisi maa garitila tooni n-suhi adua n-ti paɣidɔɣiso maa. Ni o yɛn suhila Naawuni alibarika n-niŋ paɣidɔɣiso maa ni bee bɛ yɛn paɣila Naawuni ni o ni ti paɣidɔɣiso maa alaafee ka o gbubi puli maa hali ka ti sheegi o ni alaafee maa. Ni bɛ yi suhi adua n-ti paɣidɔɣiso ŋɔ mini bia ŋɔ naai, di saha soli yi pa yooya ni Faara, Paasita bee Katikiisi pa boli bia maa yuli. Kpɛma ŋɔ yɛliya ni tuuli, bɛ yɛn zaŋla bɛ kaya ni taada yuli n-ti bia maa pɔi ka naanyi zaŋ bɛ daadiini yuli m-pahi o. Ni dama pɔi ka suuna maa dali ti paai daŋ kpamba pun malila yu’ shɛli bɛ ni yɛn zaŋ ti bɛ bia maa. Ni pa taali mi n-nyɛ li Dolodolo adiini puuni.
Kpɛma ŋɔ zilinkom puuni o daa bi lahi tam ka yɛli ni luɣ’ shɛli Faara maa yi yɛn boli bia maa yuli o deerila bia maa paɣidɔɣiso maa sani n-wuɣi o zuɣusaa buta o yi nyɛla doo, o mi yi nyɛ paɣa bunahi ka naanyi boli o yuli. Ni o yi naai, paɣiba ni tooi kpalim kpaliŋga ni di pala taali. Ni amaa Faara ŋɔ yi bɔra o bi yɛn deei bia maa, o kuli yɛn zaŋla o nuu m-pa bia maa zuɣu ni ka boli yuli maa n-ti o. Ni o yi boli yuli maa naai o lahi suhirila adua n-ti bia maa.
Kpɛma ŋɔ wuhiya ni katilikinima ban tooi malila bia maa ni siɣi so maa anfooni n-suhi adua n-niŋ di puuni, ni di yi niŋ ka dilana maa anfooni beni. Ni dina n-yɛn che ka bia maa ti yiɣisina ka deei lala nira maa halli maa. Ni dimbɔŋɔ chaŋmi ti ŋmani Dagbandabba ni yi dɔɣi bɛ bia ka zaŋ bia maa siɣilana yuli n-ti o la. Ni di zuɣu bɛ nyarila ninvuɣ’ suma kamani Anabi Yisa ma Mariama (Mary) tatabo. Ni bɛ yi suhi lala adua maa naai, di saha bɛ yɛn suhimi n-ti tiŋa maa zaa. Ni adua ŋɔ nyaaŋa bia maa yuli maa bolibu naami maa. Ni din kpalim nyɛla bɛ niŋ toto n-ti paɣidɔɣiso maa mini o yidana. Amaa o bi tam ka yɛli ni yuli ŋɔ mi ni tooi boli Dolodolo duu puuni bee bia maa ba yiŋa zɔŋ ni. Ni hali bɛ ni tooi niŋ li sambani ni.
Kpɛma ŋɔ daalizama puuni o daa yɛli ma ni yuli ŋɔ bolibu ŋɔ nyɛla balibu ni ka lahi doli Paarishi kam ni niŋdi shɛm bɛ ya polo. O daa yɛliya ni Gushiɛɣu polo bɛ yi yɛn boli bia yuli bɛ yɛn bola ŋmambuɣibihi ayi n-tooi kom niŋ ŋa puuni. Ka niŋ yɛlim n-niŋ zaɣ’ yini puuni ka bo shiri pahi. Ni bɛ yi ti boli bia maa yuli ka bɛ niŋ kom maa n-tɔɣisi bia maa nolini ka yɛli ni kom nyɛla nyɛvuli dinzuyu Naawuni nyuhimi bia maa nyɛvuli kom. Ka niŋ shiri ŋɔ gba n-niŋ o nolini ka yɛli ni Naawuni che ka bia maa ti yiɣisina ka o daalizama ti nyaɣisi niriba nolini ka shiri la. Ni yɛlim maa mi ni Naawuni che ka bia maa ti yiɣisina ka o yɛltɔɣili kam nyɛla din yɛn maana ka pala din yɛn saɣinda. Ni bɛ yɛn niŋdila lala maa buta di yi nyɛla doo, paɣa mi bunahi.
Kpɛma ŋɔ yɛltɔɣa bahigu o daa yɛli ma ni, Dolodolonima ban bi maani baɣiyuya pɔi ka naanyi booni bɛ bia yuli, ni bɛ mi ka saha shɛli bɛ ni booni bɛ bia yuli. Ni di ni tooi nyɛ Asiba, Wuntaŋni bee Zaawuni. Ni dimbɔŋɔ dolila saha shɛli Faara maa ni yɛn paana. Ni zabbiɛri pinibu pala din kpa talahi zaŋ ti Dolodolo adiininima. Ni a yi bɔra a ni tooi pini a bia zabbiɛri a mi suhu yi bɔra a bi yɛn pini o.
Ladzekpo (2003) wuhiya, ni Dolodolo adiinima ni mali yu’ shɛŋa n-tiri bɛ bidibisi nyɛla din yi Naawuni kundi palli la (New Testament) puuni na. Lala yuya maa n-lahi nyɛ Anabi Yisa nyaandoliba la yuya. Kamani, “Matthew, John, Peter, Simon” nima ŋɔ zaa nyɛla bɛ ni mali shɛŋa n-tiri bɛ bia. Ni lala niriba ŋɔ ka ti duuma Yisa daa pii ni bɛ sɔŋdi o ka yihiri waazu bee n-dolisiri niriba. Ni nira yi lahi yuli lala yuya ŋɔ n-tooi zooi ka Dolodolo yaɣili kam tooi mali ŋa n-tiri bɛ bihi saha shɛli bɛ yi ti Babitaazi ba. Ni Dolodolo adiinima lahi mali yu’ shɛŋa tiri bɛ bihi ka di yi ti duuma Naawuni kundi kurili (Old Testament) la puuni na. Lala yuya maa shɛŋa n-nyɛ; Moses (Musah), Joseph (Yisifu) nima. Lala n-lahi nyɛ li, Dolodolo adiini lahi mali bipuɣinsi yuya ka di gba yi ti duuma Naawuni kundi palli ŋɔ ni na. Yuya ŋɔ shɛŋa n-nyɛ; Mary, Elizabeth nti pahi Martha. Ni amaa kundi ŋɔ bi wuhi yuya ŋɔ gbuna ni ni nyɛ shɛli. Bipuɣinsi yu’ shɛŋa din be Naawuni kundi kurili la ni n-nyɛ Easther, Debɔra nti pahi Naomi.
== Musulinsi adiininima ni pindi bɛ bia zuɣu shɛm. ==
Musulinsi gba nyɛla adiini shɛli din be Dagbaŋ ka Dagbamba ban be di ni gba pindi bɛ bia zuɣu n-doli adiini ŋɔ ni wuhi shɛm. Dinzuɣu, n lahi bɔri ni n kahigi wuhi bɛ gba ni pindi bɛ bia zuɣu shɛm.
N vihigu puuni m ba Salifu Mahama (Gingaani Limam), daa yɛli ma ni musilimi paɣa yi kuli kpuɣi puli kamani chiri yini ka ban dee baŋ di tu ka bɛ bo bia ŋɔ yuli zali. Ni Naawuni yi sheei paɣipuulana ŋɔ ni alaafee dahinshɛli bɛ timdila bihi ka bɛ chaŋ garigi bɛ dɔɣiriba mini simnima ni bɛ nyɛ zuɣusuŋ. Ni dindali maa hali ni dabaayopɔin dali bɛ ni tooi zaŋ bɛ ni bo yu’ shɛli la n-ti bia ŋɔ. Ni amaa di na yɛn nyɛla ashili naɣila suuna dali ka bɛ yɛn yihi yuli maa polo ka sokam baŋ bɛ ni ti bia maa yu’ shɛli.
M ba Limam yɛli ma ni bɛ yi yɛn zaŋ yuli maa ti bia maa bɛ moonila jiŋli buta niŋ nudirigu tibili ni. Ni ka lahi lɛbigi m-moli jiŋli ŋɔ n-niŋ o nuzaa tibili maa ni. Ni o yi moli jiŋli maa naai ka o boli yu’ shɛli bɛ ni yɛn zaŋ ti o maa buta o yi nyɛ doo, ni o mi yi nyɛ paɣa bunahi. Ni dimbɔŋɔ bi ʒɛmi ni limam boli yuli ŋɔ di saha maa. Ni bia maa ba yi karim o ni tooi boli yuli maa n-ti bia maa bee so yi be bɛ yiŋa maa ka karim, bia ŋɔ ba ni tooi che ka dilana maa boli yuli maa.
N daa bɔhi kpɛma ŋɔ ni m baŋ paɣi yi dɔɣi, musulinsi ni dabaala ka bɛ niŋdi suuna. Ka o daa yɛli ma ni paɣa yi dɔɣi musulinsi ni dabaayopɔin dali ka bɛ niŋdi bia ŋɔ suuna bee ka bɛ pindi bia ŋɔ zuɣu. Paɣi mi yi dɔɣi di dabaayobu dali n-nyɛ guli taribu.
Dindali maa asiba dɔɣiriba mini simnima laɣindila paɣidɔɣiso yili ŋɔ n-tim bihi ka bɛ gili yani n-tari guli. Guli ŋɔ taribu ŋɔ daliri nyɛla di teei simnima mini dɔɣiriba ni Naawuni biɛ’ suŋ bɛ sa n-niŋ bɛ bia maa suuna. Bɛ yi tari guli ŋɔ naai dabba ŋɔ ban labirila bɛ yinsi.
Ni di saha ka paɣiba mi chaŋ maneeka nti nɛm suuna zim mini ʒiɛri. Ni paɣiba ŋɔ yi na tum bɛ tuma ni nyɛ shɛli naai bɛ labirila bɛ yinsi nti vuhi. Yuŋ yi ti zibi, ka paɣiba ŋɔ lahi labi paɣidɔɣiso yili ŋɔ nti bahi tum tuun’ shɛŋa ŋan beni n-guhiri sɔhibiɛɣu suuna maa.
Ni luɣ’ shɛli doo ŋɔ m-piiri yuli maa. O yi pii yuli ŋɔ naai ka o niŋ o paɣa saawara, amaa shɛba ban bi niŋda. Ni doo ŋɔ yi nyɛla ŋuŋ bi karim o chanila Afa yiŋa ka o ti sabi yuli ŋɔ n-niŋ gbaŋ ni n-ti o ka o mi zaŋ kuli nti ti paɣidɔɣiso ŋɔ ka o zaŋ li niŋ bia maa difɛli lɔŋni ka o doni di zuɣu ka biɛɣu neei ka bɛ naan zaŋ yuli ŋɔ n-ti o. N daa bɔhi o di daliri ni nyɛ shɛli, ka o daa yɛli ma ni di yi niŋ ka bia maa yi bɔri yuli maa o bi yɛn kuhi, ni amaa o yi je li o yɛn kuhimi hali ka biɛɣu ti neei. Di saha bɛ ni taɣi o ni bɔri yu’ shɛli n-ti o. Ni amaa shɛba kuli kaarila biɛɣu n-zaŋ yuli maa n-ti Afanima ka bɛ boli li n-ti bia maa.
M ba Limam daalizama puuni o da yɛliya ni, luɣ’ shɛli polo bɛ yi yɛn pini bia zuɣu bɛ toorila kawana n-niŋ pɔna ayi ni ka bo gumdi, guli, kanwa mini liɣiri m-pa kawana maa zuɣu n-zaŋ ŋa zali bia maa zuɣusaa ka biɛɣu neei. Ni di daliri nyɛla, kawana ŋɔ wuhirimi ni bia maa yi yiɣisina o nyɛla ŋun yɛn diri bindirigu, kawana mi n-nyɛ Dagbamba bindiri’ kpani. Gumdi ŋɔ mi wuhirimi ni bia maa nyɛla ŋun yɛn ti yɛri nɛma, ka guli la mi wuhiri ni a yi nya sana a tiri o la guli bee sana yi paagi a a tiri o la guli. Ni ka liɣiri la mi wuhiri ni bia ŋɔ yi yiɣisina o nyɛla ŋuŋ yɛn diri liɣiri.
Afanima ŋɔ yi boli bia ŋɔ yuli ka suhi adua naai bɛ kpaarila pɔŋ yini ka che pɔŋ yini maa mi ka wanzamanima gba kpaai li. A yi yuli n ni kali yɛl’ shɛŋa ŋɔ, Dgbamba pam pa bɔrimi ni bɛ zaŋ ŋa leei ti kali pumpɔŋɔ, dama di pa yoliya pam ti biɛhigu puuni. Afanima ŋɔ yi niŋ di ni tu ni bɛ niŋ shɛm naai ka boli bia maa yuli bɛ zaŋdila yuli ŋɔ n-ti paɣiba ka bɛ gba kpalim kpaliŋga ka boli bia maa yuli. Di yi nyɛla doo buta ka bɛ yɛn kpalim, o mi yi nyɛla paɣa bunahi.
Bɛ yi boli bia ŋɔ yuli naai bɛ kɔrigirila piɛɣu n-niŋ bindirigu n-tari niriba bee bɛ ʒiʒiinitaba. Bɛ yi kɔrigi piɛɣu ŋɔ bɛ yihirila Afanima, Wanzam ni Paɣidɔɣisotɔɣinda tarili ni nyɛ shɛli n-ti ba. Tomo polo Afanima deerila kɔrigili, ka Wanzam deei beenkpaa ka Paɣidɔɣisotɔɣinda mi deei zuɣu, biɛhi ni gbaŋ. Naya polo wanzam sula zuɣu mini biɛhi ka paɣidɔɣisotɔɣinda mi su gbaŋ mini nyingoli. Amaa n vihigu puuni, bɛ daa yɛli ma ni bia maa ba yi ka piɛɣu o ni tooi kuli bo zahim bee gbana bee ka o kɔrigi noo ni hali o ni tooi ku da nakɔhinimdi ka bɛ zaŋ duɣi bindirigu maa. N vihigu puuni bɛ daa lahi yɛli ma ni piɛɣu kɔrigibu pala talahi musulinsi ni.
Dabisli ŋɔ nyɛla suhupiɛlli dabisili, dinzuɣu sokam kuli maanila o maŋa viɛnyɛla lala dabisili maa. Dindali maa paɣidɔɣiso ŋɔ kuli yɛn maalila o maŋa ka lahi maali bilɛɣu ŋɔ shili viɛnyɛla. Dagbamba boonila neen’ shɛŋa paɣidɔɣiso ŋɔ ni ye suunadali maa ”va n-yina.”
Afanima ŋɔ yi boli bia yuli ka suhi adua naai din kpalim nyɛla dɔɣirikpɛma ŋɔ bee bia ŋɔ ba bo soli m-pini bia ŋɔ zuɣu. Bɛ yi dɔɣi bia, Dagbamba boonila zabi’ shɛli din be o zuɣuni maa zabbiɛri. Dinzuɣu bɛ ni bo soli pini lala zabibiɛri maa bahi. Paɣidɔɣisotɔɣinda n-gbubi bia maa ka Wanzam pindi o, amaa pa taali n-nyɛ li ni bia yaba paɣa bee o piriba gbubi o ka bɛ pindi o.
Bɛ yi kuli boli bia ŋɔ yuli ka suhi adua, ka pini o zabbiɛri maa din kpalim nyɛla bɛ duɣi di ka wurim. Di saha Suuna naami maa.
Dakubu (2000:59) wuhiya ni Musulinima tooi tirila bɛ bihi yuya n-doli dabisili shɛli bɛ ni dɔɣi bia ŋɔ. Shɛhira;
DABISILI DOO PAƔA
Alahiri Abubakari Khadija
Atani Hamid Aisha
Ti yi lihi baŋda ŋɔ ni yɛli shɛm ŋɔ nyɛla yɛlimaŋli dama ti yi yuli shɛhira shɛŋa o ni ti zuɣusaa ŋɔ, ti ni nya ka Abubakari mini Khadija nyɛla Alahiri bihi yuya. Ka, Hamid mini Aisha mi nyɛ Atani bihi yuya.
Niriba milinsi zaŋ chaŋ Dagbamba ni pindi bɛ bia zuɣu shɛm
N daa deei lahibaya pam kpamba sani zaŋ kpa Ʒɛman’ kurili mini ʒɛmana ŋɔ zuɣupinibu polo. Amaa n ku tooi kahigi bɛ zaa zilinkom ŋɔ n-ti salo. Dinzuɣu n kuli yɛn piila bɛ shɛba dini n-kahigi ŋa wuhi zamaatu.
Tuuli, n daa nyɛla ŋun chaŋ Toliŋ nti paai n yaba Toliŋ Monkwaa. N yaba Monkwaa daa yɛli ma ni paɣa daa yi dɔɣi ʒɛman’ kurili bɛ bi pindi bia maa zuɣu faashee bia ŋɔ piɛm nti kpaai. O daa lahi yɛli ni, bia ŋɔ piɛm yi kpaai dahinshɛli paɣiba n-yɛri yili yidana maa ni bia maa piɛm kpaaya. Ni di saha ka yili yidana ŋɔ mi naanyi paai bɛ dɔɣirikpɛma nti pii li tɔɣisi o. Dɔɣirikpɛma ŋɔ yi wum ŋ-ŋɔ, o bɔrila ninkur’ shɛba o nini ni tiɣi ka bɛ go baɣa. O daalizama puuni, o daa yɛli ma ni bɛ ni tooi chaŋ paai baɣisi ata sani din kuli yɛn che ka bɛ nya yɛlimaŋli ni be shɛli. Kpɛma ŋɔ daa bi lahi tam ka yɛli, ni baɣa ŋɔ ka bɛ yɛn buɣi ka baŋ bia maa ni siɣi so bɛ daŋ maa puuni. O daa lahi yɛli, ni zuɣupinibu dali asiba ka bɛ gɔri baɣa. Ni bɛ yi yi baɣa ŋɔ gɔbu kuna, bɛ laɣindila daŋ kpamba n-ʒili n-yɛli ba bia maa ni siɣi ninvuɣ’ so bɛ daŋ maa ni. Di saha ka bɛ zaŋ bia ŋɔ siɣilana maa yuli n-ti o.
Kpɛma ŋɔ daa lahi yɛli ni bɛ yi go baɣa ŋɔ kuna bɛ maanila baɣiyuya bee yɛlikura. Ni baɣiyuli ŋɔ maalibu shee bɛ zaŋdila no’ shɛba baɣa maa ni wuhi ba maa m-maali baɣiyuya ŋɔ. O yɛliya ni bɛ tooi zaŋdi nɔhi kamani, no’ piɛlli, no’ ʒee, no’ sabinli nti pahi no’ yoli m-maani baɣiyuya ŋɔ. Ni no’ ʒee zami n-ti nimmɔhi dinzuɣu bɛ yaanima maa deemi ka gu ba bee n-yihi ba nimmɔhi ni, ni no’ sabinli maa mi bɛ deei ka gu ba ka che ninsabisi. Ni ka no’ yoli la mi daliri nyɛla bɛ kpiimba deei ka gu ba ka che yɛl’ yɔhi. Ni ka no’ piɛlli la mi za n-ti suhupiɛlli. O lahi yɛli, ni bɛ yi maali baɣiyuli ŋɔ ka kɔri nɔhi ŋɔ, bɛ ni pibiri doni shɛm ka bɛ mali baŋdi bia ŋɔ ni yɛn yiɣisina ka o biɛhigu ti be shɛm. Ni bɛ yi kɔrigi noo kam bɛ zaŋdi o mi m-bahi ka o pibiri. Ni noo ŋɔ yi pibiri nti doni yɛliga, di wuhirimi ni bia maa nyɛla ŋun ni yuui dunia yaaŋa zuɣu, ni ka lahi nya suhupiɛlli mini yurilim niriba sani. Ni noo ŋɔ mi yi doni o luɣili zuɣu, di wuhirimi ni bia ŋɔ nyɛla ŋun ku di nyaɣisim bee n-nya suhupiɛlli dunia ŋɔ hali ni o nyɛvuli tariga. Dinzuɣu, bia ŋɔ yi ti yiɣisina ka lala ŋɔ niŋdi o biɛhigu puuni, di bi yɛn lɛbi saani n-ti o laamba ŋɔ. Ni di mi yi mali bɛ ni yɛn niŋ shɛm taɣi li ka bɛ daŋ bo di soya. Yaha, ni noo ŋɔ mi yi pilila o puli zuɣu, di saha di wuhirimi ni bia ŋɔ nyɛla ŋun yɛn ti liriti bɛ daŋ maa daashili.
Kpɛma ŋɔ yɛltɔɣa bahigu o daa yɛliya ni zaawuni ka bɛ daa yi pindi bia zuɣu ʒɛman’ kurili. Ni bɛ daa yi zaŋ bia ŋɔ yuli ti o naai, bɛ zaŋdila no’ shɛba bɛ ni zaŋ maali baɣiyuli maa n-duɣi saɣim bela n-tari bɛ ʒiʒiinitaba.
N ni daa yi Toliŋ, n daa zaŋla n zuɣu ʒi Malishɛɣu polo nti paai m paɣa nabia Zara. M paɣa Zara yɛltɔɣa daa dii bi woligi pam ka che n yaba Monkwaa dini maa. Dama o gba daa yɛliya, ni bɛ daa yi dɔɣi bia ʒɛman’ kurili bɛ gɔrila baɣa ni bɛ nya bia maa ni siɣi so, ni bɛ daa lahi maani baɣiyuya. Amaa baɣiyuya ŋɔ maalibu shee ka bɛ zilima daa woli bela. M paɣa Zara daa yɛliya, ni baɣiyuli ŋɔ maalibu shee, Dɔɣirikpɛma ŋɔ daa yi chɛrimi ka paɣiba bo ŋmambuɣibil’ piɛlli ka tooi za n-nɛm li niŋ di puuni ka o che ka bɛ tooi kom pilisi za zim ŋɔ n-ti o. Ni Dɔɣirikpɛma ŋɔ yi deei li o boori li mi m-bahi tiŋa ka boli bɛ kpiimba maa zaa kpɛma yuli ka yɛli, ni o yiɣisi deei kom ŋɔ nyu ka che ka di paai ban kpalim maa zaa ni dama bana m-mi taba. O gba daa lahi yɛli, ni nɔhi ŋɔ donibu ka bɛ yɛn zaŋ m-baŋ bia maa ni yɛn yiɣisina nti nyɛ so.
N ni daa yi Malishɛɣu ŋɔ n daa lahi kpuɣi napɔŋ n-kpa Ŋɔdua polo nti paai n yaba Issahaku Fusheini (Ŋɔdua Kambonnaa). N yaba Kambonnaa kpamli zilinkom puuni, o daa yɛli ma ni, ʒɛman’ kurili paɣa daa yi dɔɣi di dabaata dali ka “Piɛm kpaara.” Ni piɛm ŋɔ mi daa yi kpaai dabisili shɛli yili maa paɣiba yirimina nti yɛli Dɔɣirikpɛma. Kpɛma ŋɔ zilinkom puuni o daa yɛli ma ni bɛ daa yi gɔrila baɣa ni bɛ nya bia ŋɔ ʒila o yuli na bee o nyɛla sana bɛ daŋ maa puuni (o siɣila so bee o bi siɣi so). O yɛltɔɣa bahigu o daa yɛliya, ni paɣa daa yi dɔɣi di dabaanu dali ka bɛ pindi bia maa zuɣu.
Dagbaŋkpamba n-nya ka yɛli ni, “ Ŋun kariti a yi bi zani a gba bi zaana.” Dinzuɣu, n ni daa yi Ŋɔdua n daa saami gari Gingaani nti paai m bakpɛma Vili Wulana. Kpɛma ŋɔ gba daa nyɛla ŋun niŋ ma tɔɣino zaŋ kpa n tuma ŋɔ polo. N daa vihi o zaŋ kpa ʒɛman’ kurili zuɣupinibu polo, ka o gba daa zaŋ o haŋkali ni shɛli m-pahi ma. O daa yɛli ma ni paɣa daa yi dɔɣi faashee bɛ go baɣa n-nya bia maa ni siɣi so ka naanyi pini bia ŋɔ zuɣu ka zaŋ o siɣilana yuli n-ti o.
Kpɛma ŋɔ daalizama puuni o daa lahi yɛli ma ni bɛ daa yi zaŋ bia siɣilana ŋɔ yuli ti o, ni o yi ti yiɣisina o biɛhigu yɛn chaŋmi ti ŋmani o siɣilana maa biɛhigu bee o deerila o siɣilana maa tuun’ tumsa. Ni di zuɣu ninvuɣ’ shɛba ban daa mali bukaata daŋ maa ni ka kpi, bana ka bihi ŋɔ daa yi siɣira. Ni amaa so daa yi ka bukaata daŋ puuni so bɛ dɔɣiri o. Ni hali paɣa yi dɔɣi ka bɛ vihi ka bia ŋɔ siɣi lala nira ŋɔ bɛ bi saɣiri mali lala nira maa yuli maa tiri bia ŋɔ, dama bɛ je ni bia ŋɔ ti yiɣisina be kamani o siɣilana maa ni daa be shɛm maa.
N ni daa yi Gingaani n daa lahi kahi n ŋmangura kpa Tamali polo nti paai m ba Iddirisu Yakubu (Lamashɛɣu gunu) ŋun be Zujuŋ la, ka o gba daa ti ma o kpamli fasara ni nyɛ shɛli. Dama Dagbaŋkpamba m-bi tam ka yɛli ni, “Pahigu ka pa ni ŋmɛri so m-bi zaɣisi.” Kpɛma ŋɔ daa yɛli ma ni ʒɛman’ kurili bɛ daa yi dɔɣi bia bɛ bɔrila kpahiga n-lo n-yili ka di limsi paɣidɔɣiso maa mini bilɛɣu maa. Ni hali so daa yi kpe ni o ti nya bia ŋɔ ka di tu ni o nya o paɣidɔɣiso ŋɔ kpuɣirila bia maa yihina ni di mi yi bi tu ni dilana nya o o yɛn chɛla bia maa sɔŋ ka yina n-ti puhi dilana. Din ka Dagbaŋ ninkura daa yi yɛri ni, bia maa na bela “kikariga” ni. N daa vihi o ni m baŋ di daliri, ka o daa yɛli ma ni di daliri nyɛla bɛ je ni ninvuɣ’ shɛba ban bi tu ni bɛ nya bia maa nya o. Kamani pakoli ŋuŋ na bi yaɣi doo kundi. Ni lala pɣa yi nya bia ŋɔ pako’ piɛla ni tooi gbaai bia maa.
O daa lahi yɛli ma ni bia zuɣupinibu ʒɛman’ kurili daa yi dolila bia maa nyuɣu lubu bee ”piɛm kpaabu.” Ni bia maa mi nyuɣu daa yi lu bɛ gɔrila baɣa ni bɛ nya bia maa ni siɣi so bɛ daŋ maa ni, ka bɛ zaŋ lala nira maa yuli n-ti bia maa. O yɛltɔɣa puuni o gba daa yɛliya ni pa baɣa yino sani ka bɛ daa yi chana. Ni bɛ daa tooi chani paari baɣisi ata sani. O daa yɛliya ni di daliri daa nyɛla bɛ nya yɛlimaŋli ni be shɛli. Ni bɛ daa yi buɣi baɣa ŋɔ ka kuna dɔɣirikpɛma ni maali baɣiyuya ka zaŋ bia maa yuli n-ti o. Kpɛma ŋɔ daa lahi yɛli ni baɣa ŋɔ gɔbu ŋɔ daliri daa nyɛla bɛ nya yu’ shɛli bia maa ni bɔra ka bɛ zaŋ li ti o din yɛn che ka o ti yiɣisina n-nyɛ ninvuɣ’ suŋ biɛhigu puuni.
M ba Lamashɛɣu gunu yɛltɔɣa bahigu o daa yɛliya ni, ʒɛman’ kurili zuɣupinibu nyɛla din daa mali anfaani pam n-ti bia ŋɔ mini o laamba maa zaa. Ni dama yu’ shɛli bɛ ni yɛn zaŋ ti bia maa bɛ yɛn vihimi pɔi ka naanyi zaŋ li ti o. Dinzuɣu di nyɛla din yɛn ti gbubi o sɔhibiɛɣuni. Ni baɣiyu’ shɛŋa mi bɛ ni daa yi maani ŋɔ nyɛla din daa yi guri ka taɣiri bia ŋɔ yɛl’ biɛɣu kam ka lahi tiri o suhupiɛlli mini yurilim ninsalinima sani.
N ni daa yi Lamashɛɣu n daa zaŋla n zuɣu lahi ʒi Naya polo. N ni daa paai Naya n daa chaŋ fɔŋ yuli booni Balogu nti ʒini Afa Mohammed Baba tooni. Afa Baba daa yɛli ma ni ʒɛmana ŋɔ zuɣupinibu pa dolila nira ni be adiini shɛli ni. O daa yɛliya, ni paɣa yi dɔɣi ʒɛmana ŋɔ Naya, bia ŋɔ ba chanila Afa sani nti bo bia ŋɔ yuli. Ni shɛba chanila bia ŋɔ dɔɣim dali ŋɔ ka shɛba mi chani suuna dazɔhigu dali.
Afa Baba daa lahi yɛli, ni bɛ yi bo bia ŋɔ yuli naai, bɛ bɔrila pɔŋ n-tooi kawana niŋ di puuni ka bo gumdi, guli, kanwa nti pahi laɣ’ para. Amaa o daa yɛliya ni guli ŋɔ kalinli daa yi dolila bɛ ni dɔɣi bi’ so. Ni bia maa yi nyɛla doo bɛ bɔrila guya ata din saɣi guya m-pa kawana ŋɔ zuɣu. Ni o mi yi nyɛla paɣa, guya anahi ka bɛ bɔri pari di zuɣu. Ni di saha ka zaŋ Afa maa ni sabi yu’ shɛli n-ti o maa n-fi kawana maa puuni, ka zaŋ li zali bia maa zuɣusaa hali ni suuna maa dali asiba.
Kpɛma ŋɔ daa lahi yɛli ma ni bɛ yi dɔɣi bia di naba dali ka bɛ niŋdi suuna. Ni suuna dali ŋɔ asiba kpamba laɣindimi n-ʒini paɣa ŋɔ ni dɔɣi yili shɛli ŋɔ m-boli bia maa yuli ka suhi adua. Ni adua ŋɔ suhibu shee bɛ zaŋdila pɔŋ shɛli kawana maa ni be maa n-zali bɛ sunsuuni ka Afa so ŋun yɛn boli yuli maa, tim di puuni n-yihi bia maa yuli maa m-boli li ti zama. Di saha ka paɣiba gba deei yuli ŋɔ m-kpalim kpaliŋga ka boli yuli ŋɔ n-ti zama maa ka bɛ baŋ yu’ shɛli bɛ ni ti bia maa.
Kpɛma ŋɔ yɛltɔɣa bahigu o daa yɛli ma ni, Afanima ŋɔ yi boli bia ŋɔ yuli naai bɛ kɔrigila piɛɣu. Ni bɛ yi kɔrigi piɛɣu ŋɔ, bɛ yihirila zuɣu mini biɛhi nti Wanzam, ka zaŋ gbaŋ mini nyingoli nti Paɣidɔɣisotɔɣinda, di saha ka naanyi zaŋ yaaŋa mini gbali n-ti Paɣidɔɣiso. Ni Afanima ŋɔ yi boli bia ŋɔ yuli naai ka suhi adua, bia ŋɔ ba chɛrimi ka bɛ duɣi bindirigu n-ti dɔɣiriba mini simnima.
N tɛhiya ni n ni daa kuli zɔri gindi n-deeri kpamba zilinkom ŋɔ di daa ti naala Gushiɛɣu ka n daa zani. N ni daa paai Gushiɛɣu, n daa chaŋ ti paala M ba Maliʒɛri Nakɔhinaa, ka kpɛma ŋɔ gba zaŋ o zilinkom ni nyɛ shɛli m-pahi ma. Kpɛma ŋɔ daalizama daa bi woligi ka che Afa Baba Naya dini maa. Amaa ŋun daa lee yɛlimi ni pɔŋ maa ni, bɛ bɔrila musuulo mini kpaam m-pahi binshɛŋa zuɣu Afa Baba ni daa kali maa. O daa yɛliya ni musuulo ŋɔ daliri nyɛla bihi dɔr’ kpani nyɛla gbuni. Ni di zuɣu bɛ yi suhi adua n-niŋ lala binyɛra ŋɔ ni gbuni yi ti gbaai bia ŋɔ ka bɛ baɣisi musuulo zaŋ pahi kpaam la mini gumdi la zuɣu n-furi o, o nyɛla ŋun ni nya alaafee. Kpɛma ŋɔ gba yɛltɔɣa bahigu o daa yɛli ma ni, bɛ yi kɔrigi piɛɣu ŋɔ naai bɛ yihirila kɔrigili n-ti Afanima, ni ka zaŋ gbaŋ n-ti paɣidɔɣisotɔɣinda, ka Wanzam mi su zuɣu ni biɛhi, ni ka paɣidɔɣiso mi su gbali.
Dagbanyuya balibu
Dagbamba ni mali yu’ shɛŋa n-tiri bɛ bihi balibu zooya pam. Yuli kam mi malila bɛ ni mali tiri bia kam ni daliri shɛli zuɣu. Dinzuɣu nira yi dɔɣi bia ka yɛn ti o yuli di tu ni o vihi pam. Dama Dagbaŋkpamba n-nya ka yɛli ni, “a yi boli a bia gbuɣinli nyini ka o yɛn gbaai.”
Yɛlimaŋli, n vihigu puuni kpamba wuhiya ni Dagban’ yuli n-kani ka bɛ booni li ka di pala daliri shɛli zuɣu n-che ka bɛ booni li. Dinzuɣu, n yɛn piila yuya maa shɛŋa n-kahigi ŋa. Yu’ bali shɛŋa n ni yɛn kahigi maa n-do gbunni ŋɔ:
Siɣili yuya
Dagbamba nyɛla ban ti yɛda ni daŋ ni bia bi dɔɣiri daanshɛli ni nira. Ni bia kam ka bɛ yi dɔɣi di wuhimi ni o daa pun bela bɛ daŋ maa ni ka lee kpi ka lahi labina maa. Lala zuɣu bɛ daa yi dɔɣi bia ka dalin’ shɛli ka bia ŋɔ ni ka bɛ ni zaŋ li baŋ bia ŋɔ ni siɣi ninvuɣ’ so, din ŋuna bɛ yɛn chaŋmi n-ti vihi m-baŋ bia maa ni siɣi so bɛ daŋ maa ni, ka bɛ zaŋ dilana maa yuli n-ti bia maa. Ni amaa bia daa mi n-siɣi so ka bɛ je ni bɛ zaŋ lala nira maa yuli maa n-ti bia maa. Ni di daa yi niŋ lala, daŋ maa nima kɔŋko m-mi daliri shɛli din tahi li ka bɛ je ni bɛ zaŋ lala yuli maa n-ti bia maa. N vihigu puuni bɛ daa yɛli ma ni di daliri nyɛla lala nira maa daa mi n-tum gala bee m-be galagala o biɛhigu ni ka ti kpi, ka bɛ mi je ni di niŋ siɣili bɛ daŋ maa ni. Dinzuɣu, bɛ bi saɣiri lahi zaŋdi lala nira maa yuli n-tiri bi’ so bɛ daŋ maa puuni. Di saha bɛ tooi booni lala bia maa Neena bee Neempaɣa o yi nyɛla paɣa, o mi yi nyɛla doo, bɛ booni o la Neendoo. Ni yuya ŋɔ mi gbunni wuhimi ni o kpimi ka neena. Siɣili yu’ shɛŋa bɛ ni tooi lahi mali tiri bihi Dagbaŋ shɛŋa shɛhira n-do gbunni ŋɔ;
Nyaba
Mpaɣa
Dokurugu
Paɣikpɛma
Baaba.
Amaa n vihigu puuni n daa baŋya ni pa Dagbamba kɔŋko m-mali siɣili yuya. Dagbamba ni kuli dihi tabili ni nira yi kpi bɛ ni tooi lahi dɔɣi o daŋ puuni shɛm, lala ka zuliya shɛba gba ti li yɛda ka dihi li tabila.
Ladzekpo (2003), wuhiya ni Yɔribanima ban nyɛ zuliya m-be Nanjaliya la gba kaya ni taada puuni bɛ yi dɔɣi bia faashee ka bɛ chaŋ n-ti vihi nya o ni siɣi so bɛ daŋ maa ni. Ni di yi niŋ ka bia maa yaba bee o yaba paɣa kpi ka di bi yuui ka bɛ dɔɣi bia maa, bɛ booni o la “Babatunde” bee “Babatunji” o yi nyɛla doo. Ni yuya ŋɔ gbunni nyɛla “m ba neena. Ni o mi yi nyɛla paɣa bɛ booni o la “Yabo” bee “Yɛtunde.” Ni amaa bi’ bɔbigu bi siɣiri ninvuɣ’ yino daŋ ni. Amaa dimbɔŋɔ nyɛla din woligi ka che Dagbamba dama Dagbaŋ ŋuna bɛ tooi dɔɣiri bi’ bɔbigu ka bɛ zaa siɣi ninvuɣ’ yino daŋ ni. Amaa bi’ bɔbigu yuya ku tooi nyɛ “Babatunde” bee “Yɛntunde” Yɔribanima zuliya puuni bee bɛ daŋ puuni.
Bɛ yi dɔɣi bia ka chaŋ n-ti vihi ka bi baŋ bia maa ni siɣi so bɛ daŋ maa ni, bɛ tooi booni bia maa Saandoo bee Saampaɣa bee shɛba ban boli o Dasana bee Paɣasana. Dimbɔŋɔ wuhiya, ni o nyɛla sana bɛ daŋ maa ni.
Ŋaha yuya
Yu’ ŋaha nyɛla din yoli pam Dagban’ yuya ni. Zakaria (2009), wuhiya ni pa pumpɔŋɔ ka Dagbamba pili bɛ bihi ŋaha yuya bolibu. Ni bɛ daa pun boonila bɛ bihi ŋaha yuya ŋɔ ʒɛman’ kurili. Ni daliri shɛŋa mi n-daa che ka nira dɔɣi bia ka ti o ŋaha yuli. Ni dama di daa mi n-niŋ ka doo ŋɔ paɣa bɔbu ni ka o nya muɣisigu shɛŋa, ka je ni o tam ŋa. Di saha o yi dɔɣi bia o ni tooi zaŋ lala muɣisigu maa ŋahi ŋahili ka zaŋ li m-boli o bia maa. Ni so mi daa beni ka di nyɛla dɔɣim n-niŋ o mini o paɣa muɣisigu bee tɔm ka niriba zuri doo ŋɔ mini o paɣa ŋɔ nyaaŋa bee m-maani ba ansarisi. Ni so mi beni ka di nyɛla o nyɛla aliheeri ka je ni o tam li. Kpamba bɛ tam ka yɛli ni ŋaha yuya mi ka paɣa yuli bee doo yuli. Ni paɣiba mini dabba zaa nyɛla ban ni tooi mali yu’ yinsi. Ŋaha yuya shɛhira n-do gbunni ŋɔ:
Vikuba
Beninya
Puumaaya
Mandeeya
Wunniche
Wunibiyɛli
Mbaŋba
Salapawuni
Baŋbebu
4.4.3 Jahi yuya
Abdulai (1996) wuhiya ni Dagbamba kali soli zuɣu paɣa yi mali pua nti dɔɣi ka di yaɣi bi’ yino zuɣu, Dagbamba booni ba la jahi. O yɛliya ni jahi mi malila bɛ yuya ka che bi’ gansi yuya ka bɛ biɛhigu lahi woligi ka che bi’ gansi biɛhigu. Ni biɛhigu puuni bɛ yi dɔɣi bia ka ti lahi dɔɣi so m-pa o zuɣu di wuhiya ni tuuli bia maa tuzo m-bala. Amaa jahi bana, bɛ ni tuui n-dɔɣi so maa n-nyɛ bia. Kpamba wuhiya ni kpɛma sani maa yi yɛlila bia sani maa ni o yimi nti nya dunia nyaɣisa. Ni o yi yina ka di ti nyaɣisa ni ŋun kuhima ka o wum ka gba yina.
N vihigu puuni n daa nyaya ka jabihi ata bee anahi dɔɣibu dii bi yoli, dinzuɣu niriba pam daa dii bi tooi n-wuhi ma bɛ ni booni lala bihi maa shɛm. Bɛ daa yɛliya ni ban ni mi shɛm nyɛla paɣa yi dɔɣi ka bɛ yaɣi bihi ayi zuɣu din ŋuna jahi balibu buyi m-bala, ni di zuɣu bɛ yuya maa bi taɣira. Ni amaa bɛ ni mali shɛli tooi woligiri ba n-nyɛ “kpɛma” bee “bila”.
Teebuli shɛli din do gbunni ŋɔ nyɛla din wuhiri jahi yuya.
JAHI
BIDIBISI
BIPUƔINSI
AYI Danaa mini Dawuni
Paɣinaa mini Paɣiwuni
ATA
Danaa, Danabila ni
Dawuni Paɣinaa,Paɣinabila mini Paɣiwuni
ANAHI Danaa, Danabila, Dawuni ni Dawunbila Paɣinaa, Paɣinabila, Paɣiwuni ni Paɣiwunbila
Abdulai (1996), puuni ka n yaai teebuli ŋɔ.
Dɔɣirikpihim yuya
Dakubu (2000:56) wuhiya ni dɔɣirikpihim yuya nyɛla paɣa yi dɔɣiri ka bihi maa labira. Ni di yi niŋ ŋ-ŋɔ m-paai bushɛm paɣa ŋɔ mini o yidana ŋɔ ni yɛli ni bɛ ni kpɛri baɣ’ shɛba ŋɔ nyɛla ban tuma bɛ deei ba. Dinzuɣu bɛ yi ti lahi dɔɣi bi’ so bɛ zaŋdi o mi nti sɔŋ tampuli zuɣu ka yɛli ni bɛ zaŋ o mi labi. Di saha, di yi niŋ ka zuliya shɛli kana chirigi ba o darila bia maa bahi. O yɛn bɔla liɣiri n-ti ba ka yɛli, ni o da o mi maa. Di saha ka bɛ kpuɣi bia maa n-labisi duu ka zaŋ lala zuliya maa yuli n-ti bia maa. Shɛhira,
Ŋmampiridoo (doo),
Kambɔmpaɣa (paɣa) bee
Gurima (paɣa bee doo).
Baŋda ŋɔ yɛligu shiri nyɛla yɛlimaŋli. Dama, Dagbamba nyɛla ban dihi tabili ni paɣa yi dɔɣiri ka bɛ labira bee n-kpira, di wuhimi ni bi’ yino maa n-kanina ka labiri maa. Ni di zuɣu, di yi niŋ lala m-paai buta ka paɣa maa ti lahi dɔɣi bɛ zaŋdila bia maa nti sɔŋ soli ni bee tampuli zuɣu ka bari mɔri m-pa o zuɣu. Ka yɛli ni bɛ yɛn nyo o la buɣim ka o kpi ka ku lahi tooi labina. Ni di yi niŋ lala ka so yi gariti n-saɣisi li ka nya lala o bɔrila liɣiri n-ti ba ka yɛli ni o dala bia maa. Ni o yi kuli yo bia ŋɔ zuɣu bɛ kpuɣiri o mi n-kpɛhi duu. Lala nira maa yi nyɛ zuliya shɛli bee tinzunnira o chɛrimi ka bɛ boli bia ŋɔ o zuliya maa yuli bee o daŋ yuli. Hali o yi bɔra o ni tooi che ka bɛ chihi bia maa o zuliya maa chiha. Ni amaa di yi niŋ ka so bi tooi da bia maa bɛ ni tooi boli o Tampuli, Bɛje bee Soje. Dɔɣirikpihim yu’ shɛŋa Dagbamba ni tooi booni bee m-mali tiri bɛ bihi shɛŋa n-nyɛ;
Gurundoo bee Gurumpaɣa
Chekodoo bee Chekopaɣa
Laabandoo bee Laabampaɣa
Modoo bee Mopaɣa
Zabaɣadoo bee Zabaɣapaɣa
Kusadoo bee Kusapaɣa
Buɣ’ yuya mini tihi yuya
Abdulai (1996) wuhiya ni kurumbuni ha Dagbandoo daa yi kpuɣi paɣa ka dɔɣim niŋ ba muɣisigu o chanimi nti vihi di zuɣu. O yɛliya ni so daa mi-go lala hali ka bɛ ti wuhi o ni o chama ti puli o daŋ ni yɛl’ kura, kamani o ba Wumbee, o yaba tia bee Jebuni. Ni di yi niŋ daliri ka nira puli tia ka o paɣa zali pua nti dɔɣi, bɛ ni tooi boli bia maa Tia. Ni di mi yi nyɛla o ba Wumbee bee Jebuni, din ŋuna bɛ ni tooi boli o Wumbee bee Jebuni
Zakaria (2009) gba wuhiya ni so miin puli tihi ŋɔ bee m-maali o daŋ ni yɛl’ kura ŋɔ ka bi nya nasara bee ka bi tu katari. Ni di saha bɛ ni tooi chaŋ Buɣili ni nti suhi dɔɣim ŋɔ. Ni bɛ yi suhi dɔɣim ŋɔ buɣili ŋɔ ni ka kuli ka Naawuni ti zani bɛ nyaaŋa ka paɣa maa dɔɣi, bɛ tirila bia maa buɣ’ yuli. Ni bɛ mi zaŋdila buɣ’ shɛli bɛ ni chaŋ nti suhi dɔɣim maa yuli n-ti bia maa. Teebuli shɛli din do gbunni ŋɔ wuhirila buɣ’ shɛŋa mini ŋa yuya shɛhira;
BUƔILI
YULI
Jaagbo Toliŋ Jaagbo
Tɔŋgo buɣili/Yabyili Yabdoo/yabpaɣa/Tɔŋdoo/Tɔŋpaɣa
Saŋa Chiriwo
Ŋaani Budaali
Tampiŋ Ʒinyaba
Saŋ Tambo
Bonyaŋashe Lansa
Bole Chipo/Kipo
Pabo Naya Pabo
Ni amaa bi yi dɔɣi buɣ’ bia ka je ni bɛ zaŋ buɣili maa maŋmaŋa yuli m-boli o, bɛ tooi booni o kamani; Buɣili, Busaɣiri, Budaali.
N vihigu puuni kpamba daa yɛli ma ni di zala talahi ni nira yi chaŋ buɣili ni nti bo bia ka o boli bia maa lala buɣili maa ni yu ni o boli o yu’ shɛli. Ni hali bia maa yi ti zoona ka bɔri ni o taɣi o yuli maa, faashee o chaŋmi nti suhi soli buɣili maa sani. Ni hali lala bia yi yiɣisina gba nti yɛn kpuɣi paɣa bee n-kuli doo, faashee o chaŋ nti garigi buɣili maa ka o bahi o noli pɔi ka o naanyi kpuɣi paɣa ŋɔ bee n-kuli doo ŋɔ.
Dabisa yuya mini goya yuya
Dagbamba ni lahi tooi mali yu’ bali shɛli n-tiri bɛ bihi n-nyɛ; Dabisa mini goya yuya. N vihigu puuni wuhiya ni Dagbamba tooi mali dabisa ayopɔin maa zaa yuya n-tiri bipuɣinsi amaa di puuni dibaayi kɔŋko ka bɛ tooi mali n-tiri bidibisi. Ni lala dabisa maa n-nyɛ Alizumma mini Asibiri. N daa bɔhiya ni m-baŋ di daliri amaa so daa bi tooi yɛli ma daliri shɛli din che ka bɛ mali dabisa maa zaa yuya m-booni paɣiba ka lee malila Alizumma mini Asibiri ko n-tiri dabba.
N vihigu puuni daa lahi wuhi ni Dagbamba tooi mali goya yuya n-tiri bɛ bihi. Ni amaa Chira pia ni ayi maa puuni Damba mini Chimsi ko ka Dagbamba tooi mali tiri bɛ bihi. Ni di mi nyɛla bɛ yi dɔɣi bia maa lala goli maa zanibu dali bee o yibu dali. Ni hali bɛ yi dɔɣi bia Churi ŋɔ puhibu dali bɛ tooi mali lala goya ŋɔ yuya ŋɔ n-tiri bia ŋɔ.
Teebuli shɛli din do gbunni ŋɔ wuhirila dabisa mini goya yuya;
DABISILI/GOLI
PAƔA DOO
Alahiri Lahiri -
Atani Tani -
Atalaata Zilaata -
Alaaba Laaba -
Alaamishi Laamihi -
Alizumma Azima/Azimpaɣa Azima/Azindoo
Asibiri Sibiri/Sibpaɣa Sibiri/Sibdoo
Damba Damba Damba
Chimsi Chimsi Chimsi
Laribu yuya ŋan kpɛna Dagbaŋ
Zakaria (2009) wuhiya, ni Musulinsi Adiini ni kpɛna Dagbaŋ, di kpɛmina ni Laribunima yuya. O yɛliya ni lala yuya maa ni kpɛna Dagbaŋ di niŋ dabaayi, hali ka Dagbamba pam tɛhi ni di nyɛla Dagban’ yuya. Lala yuya maa shɛŋa n-do gbunni ŋɔ.
LARIBU DAGBANI
Ibrahim. Yibilam
Jibril. Ziblim
Yussif. Yisifu
Abu-Bakari. Bukali
Mariam. Maliyam
Saeed. Shero
Hussein. Sheini/Seini
Hajara. Azara
Rahamatu. Laamatu
Abdul-Rahaman. Dahamani
Dakuba (2000) gba wuhiya, ni Gbengberi n-ʒi Laribu yuya n-kpɛna Dagbaŋ. Ni di zuɣu nira yi kpahim lala yuya ŋɔ pam nyɛla din naari ni Gbengbɛhili bachi biɛlima kamani -tu bee -ta balante paɣiba yuya. Shɛhira; Alimatu, Aishatu, Abibata, Sanatu.
Daliri yuya
YULI DALIRI
Tisua Paɣa yi dɔɣi bia yuntusuɣu
Dayuuni Paɣa yi dani puli yuuni n-dɔɣi bi’ so.
Ʒiba Bi’ so ŋun ba kpi ka bɛ naanyi dɔɣi o.
Ʒiɛɣu Ʒiɛɣu ni ʒe n-naai ka bɛ dɔɣi bi’ so.
Ziŋnaa Nabi’ so ŋun ba kpi ka bɛ naanyi dɔɣi o.
Kayaba Bi’ so ŋun yaba kpi ka bɛ naanyi dɔɣi o.
Suɣuri Nira yi di nam ka tuui dɔɣi bi’ so
Asuro Bi’ so bɛ ni dɔɣi buɣim tɔbu dali.
Daliri yuya nyɛla yu’ shɛŋa din tiri n-doli daliri shɛli din niŋ ka bɛ naanyi dɔɣi bia maa. Di shɛŋa ni tooi nyɛla dɔɣim ni kana shɛm, ʒiɛɣu ʒɛbu, kɔkpaɣu, kum bee tɔbu. Lala yuya maa shɛŋa shɛhira n-do gbunni ŋɔ.
Nyuɣu bɛbu
Ʒɛman’ kurili Dagbandoo paɣa daa yi dɔɣi ka bia maa nyuɣu ti lu bɛ bɔrila soli ni bɛ yɛn bɛla o nyuɣu. Nyuɣu bɛbu ŋɔ pahila yɛl’ shɛŋa Dagbamba ni daa niŋdi zaŋ kpa bɛ bia zuɣu pinibu ni. Yɛlimaŋli n daa vihi kpamba ka bɛ neei n nini bee n-kahigi n-wuhi ma bɛ ni bɛri bia nyuɣu shɛm.
Tuuli, n daa paala Tahiri Peter Baba ŋun nyɛ katikiisi ka be Dagbani karim baŋsim yaɣili din be Winneba karimbanima karinzɔn’ titali la ni. Yɛlimaŋli, kpɛma ŋɔ daalizama puuni o daa yɛli ma ni paɣa daa yi dɔɣi ʒɛman’ kurili zuɣupinibu dali ka bɛ bɛri bia nyuɣu. Ni bɛ daa yi pini bia ŋɔ zuɣu nti paai zaawuni bɛ chanimi ti ŋmaai yabili na. Ni bɛ mi daa bi ŋmaari yɛb’ shɛba ban kpi naɣila ban ne, m-bo nyuli m-pahi di zuɣu ka dɔɣirikpɛma ŋɔ tim ka bɛ ti boli paɣadɔɣisotɔɣinda ka o kana. Ni paɣidɔɣisotɔɣinda maa yi kana Dɔɣirikpɛma maa zaŋdila nyuli maa mini yabili maa ti o, ka o mi naanyi ŋmahi nyuli maa ni bia maa yi nyɛla doo buta o mi yi nyɛla paɣa bunahi m-pii li gabi yabili maa ni n-zaŋ li booi zaɣ’ kpilli m-pa dukpini zuɣu, amaa di bi yɛn tuui. Ni bia maa yi nyɛ doo buta o mi yi nyɛ paɣa bunahi. Ni nyu’ kaba din kpalim maa bɛ zaŋdi li mi n-ti paɣidɔɣisotɔɣinda maa. Kpɛma ŋɔ yɛliya ni bɛ mi yi yɛn booi li bɛ boori li mi m-miriti daan’ shɛli din sa duu maa puuni bee bɛ ni maani buɣim luɣ’ shɛli duu maa puuni.
Kpɛma ŋɔ daa lahi yɛli ma ni yɛlimaŋli, o bi bɔhi m-baŋ bɛ ni yɛri shɛm pɔi ka naanyi boori li maa bee daliri shɛli zuɣu bɛ ni bɛri bia nyuɣu amaa o kuli nyɛla bɛ ni niŋ di li.
Lala ŋɔ zuɣu n daa lahi nyɛla ŋun vihi m paɣa Nabi’ Zara Malishɛɣu. M paɣa gba daa yɛli ma ni bɛ daa yi yɛn be bia nyuɣu bɛ ŋmaarila yabili ka bo nyuli n-ŋmaai li zaɣ’ bihi ata o yi nyɛla doo, paɣi mi dibaanahi n-zaŋ nyuli maa niŋ o nudirigu ni ka zaŋ yabili maa mi n-niŋ o nuzaa ni m-booi kamani zaɣ’ kpilli dukpini maa zuɣusaa bela n-siɣi tiŋa. Ni amaa bɛ bi yɛn booi li n-tuui. Ni ka lahi taɣi nyuli maa niŋ o nuzaa ni ka zaŋ yabili maa mi niŋ o nudirigu ni n-lahi booi luɣ’ shɛli o ni di pun booi maa. Ni o yɛn niŋla lala maa buta di yi nyɛ doo, di mi yi nyɛ paɣa bunahi. Ni di saha bɛ ni booi ka che nyu’ shɛli maa ka bɛ she li n-niŋ paɣidɔɣiso ʒiɛri maa ŋmuri nyuli maa n-ti paɣidɔɣiso maa ka o ŋubi.
Yɛlimaŋli n daa lahi bɔhi m paɣa gba ni m baŋ di dari, ka o gba yɛli ma ni o bɛ mi di daliri, amaa di nyɛla yɛlikurili ka ti yaannima niŋ ka zali ti.
Yɛlimaŋli n daa bi zani kpe ka lahi tirisi tooni, dama n-daa bɔrimi ni n vihi baŋ daliri shɛli din che ka Dagbamba bɛri bia nyuɣu ŋɔ. Dinzuɣu, n daa lahi zomi nti paa n yaba Alaasani Tia(Yani Kuɣa zoowulana) ŋun ʒi Wurishe la. M mini kpɛma ŋɔ daalizama puuni o daa yɛli ma, ni ʒɛman’ kuri paɣa daa yi dɔɣi ka bɛ yɛn be bia ŋɔ nyuɣu bɛ chanila mɔɣuni nti ŋmaai yabili na. Ni bɛ yi ŋmaai yabili ŋɔ kuna bɛ bɔrila nyuli m-pahi di zuɣu ka dɔɣirikpɛma maa tim nti booli paɣidɔɣisotɔɣinda maa ka o kana. Ni paɣidɔɣisotɔɣinda yi kana bɛ zaŋdila nyuli maa ti o ka ŋmahi li nyu’ kpula ata bia maa yi nyɛla doo, o mi yi nyɛ paɣa dibaanahi n-jenje li ka zaŋ di mini yabili maa gabi taba m-booi kamani goli ni yi na tuui yila m-pa dukpini zuɣu daaŋa dede n-siɣi tiŋa. Ka lahi booi zaɣ’ kpil’ bila di sunsuuni. Kpɛma ŋɔ yɛliya ni bɛ yi booi li ka nira lihi li di ŋmanila daadam puli mini o nyuɣu. shɛhira;
Ni bɛ yi booi bini ŋɔ naai, dɔɣirikpɛma ŋɔ bɔrila no’ piɛlli, no’ ʒee, no’ sabinli nti pahi kpaŋ zuɣu m-maali yɛlikura. Ni yɛlikura ŋɔ maalibu shee, dɔɣirikpɛma ŋɔ yɛn zaŋla no’ piɛlli maa naba n-niŋ bilɛɣu maa nuu ni ka yɛli ni o suhupiɛlli noo m-bɔŋɔ di zuɣu o deemi ka ti ba suhupiɛlli. Ni o yi nyɛla doo lala maa buta di mi yi nyɛla paɣa bunahi ka naanyi kɔrigi noo maa n-zaŋ ʒim maa vi bɛ ni booi binshɛɣu maa sunsuuni. Ni ka lahi zaŋ no’ ʒee la gba n-niŋ o ni di pun niŋ shɛm maa ka lahi yɛli, ni bɛ yaanima deemi ka yihi bia maa daŋ mini dunia nimmɔhi ni, ni no’ sabinli maa mi, ni bɛ deemi ka yihi bia maa dunia ninsabisi ni. Ni ka lahi zaŋ kpaŋ maa n-niŋ kamani n ni buɣisi shɛm tuuli maa ka lahi yɛli ni bɛ deemi laanigu ŋɔ ni yɛl’ biɛ’ shɛŋa di yɛn paai bia maa ka bɛ zaŋ ŋa lali kpe yɔɣu. Ni bɛ yi kuli kɔrigi kpaŋ maa naai, nyuɣu bɛbu mi naami maa. Din kpalim nyɛla bɛ yɛn zaŋ la bɛ ni ŋmaai ka che nyu’ shɛli maa she. Ni nyuli maa yi bi ka bɛ ŋmuri li ka niŋ ʒiɛri niŋ di ni n-ti paɣidɔɣiso maa ka o ŋubi. Ni shɛli ni bɛ tooi niŋdi li tɔri bilɛɣu maa zilinli.
Yɛlimaŋli, n daa vihi kpɛma ŋɔ ni m-baŋ daliri shɛli zuɣu bɛ ni bɛri bia nyuɣu. O daa yɛli ma ni yɛlimaŋli yɛl’ kurili n-nyɛli ka ti yaannima niŋ ka zali ti. Dinzuɣu, o bɛ tooi bɔhi baŋ daliri shɛli din che ka bɛ bɛri bia nyuɣu, ni amaa o ni daa tooi wumdi ka bɛ yɛri shɛm nyɛla, dini n-wuhiri ni bia maa nyuɣu luya. Ni bɛ mi ni niŋdi bindirigu maa tɔri bia maa zilinli maa nyɛla din wuhiri bia maa Dagbamba bindira. Ni di lahi nyɛla saani ka bɛ niŋdi bia maa. Ni dama Dagbana yi nyɛ Sana o niŋdi o la saani. Saha shɛli mi kpaŋ mini sakoro ka Dagbamba tooi mali niŋdi saan’ gahinda saani. Dinbahindi nyaaŋa ni di gu paɣidɔɣiso maa mini bia maa bindiri biɛɣu kam bɛ dunia ʒii puuni.
Kpɛma ŋɔ yɛltɔɣa bahigu o daa yɛliya ni amaa pɔi ka bɛ ti niŋ Dagbanli ŋɔ shɛba bɔrila laɣfu n-niŋ bia maa zuɣu kuɣira ni. Ni bɛ yi naai binshɛɣu kam ka bɛ zaŋ laɣifu maa n-ti paɣidɔɣiso maa ni o deei da chibo m-paɣi bia maa bimmɔri.
Zuɣupinibu daanfaani
Zuɣupinibu nyɛla din mali anfaani pam n-ti bi’ so bɛ ni dɔɣi maa, o laamba nti pahi daŋ maa zaa. Lala anfaani ŋɔ shɛŋa n-do gbunni ŋɔ:
* Di kpaŋsiri ti kaya ni taada.
* Di tahiri naangbanyini na ti ʒilɛli ni.
* Yu’ shɛŋa bɛ ni mali tiri bihi ŋɔ tiriti wuhiri zuliya shɛli bee daan’ shɛli ni o ni yina.
* Di tahiri suhupiɛlli mini ninnyambo daŋ puuni.
* Bia yi siɣi ninvuɣ’ timsili di che ka lala bia biɛhigu ti ŋmani o siɣilana maa.
* Di che ka bia ŋɔ ti yiɣisina m-mi o kaya ni taada ni nyɛ shɛli.
* Adu’ shɛŋa bɛ ni suhi bee baɣiyu’ shɛŋa bɛ maali la nyɛla din ni gu ka
taɣi bia ŋɔ ka che yɛli yoya o biɛhigu puuni.
Woliginsim shɛŋa ŋan be ʒɛman’ kurili zuɣupinibu mini ʒɛmana ŋɔ zuɣupinibu
Yɛlimaŋli, yɛla pam ka Dagbamba daa yi niŋda ʒɛman’ kurili paɣa daa yi mali pua ka Naawuni ti sheegi o ni alaafee. Lala niŋsim ŋɔ daa yi piinila bia ŋɔ dɔɣim dali hali ni zuɣupinibu dali. Amaa ʒɛmana ŋɔ adiinima nyɛla din kpɛna Dagbaŋ ka yɛla pam taɣi ti zuɣupinibu ni ka shɛŋa mi yiɣi ka firi bee m-bi lahi niŋda.
Teebuli din do gbunni ŋɔ wuhirila woliginsim shɛŋa ŋa be ʒɛman’ kurili zuɣipinibu mini ʒɛmana ŋɔ ni.
ƷƐMAN’ KURILI ZUƔUPINIBU ƷƐMANA ŊƆ ZUƔUPINIBU
(a) Bɛ daa yi chihiri chiha
(b) Bɛ daa yi gɔri baɣa
(c) Dɔɣirikpɛma n-daa yi tiri bia yuli
d) Bɛ daa bi tariti guli
(e) Bɛ daa bi diɛmdi diɛma
(f) Bɛ daa maani baɣiyuya
(g) Bɛ daa yi niŋdi nangbantɔtim n-liɣi du’ shɛli ni biliɛɣu maa ni be maa dunoli tibi.
(h) Bɛ daa bɛri bia nyuɣu (a) Bɛ bi lahi chihiri chiha
(b) Bɛ bi lahi gɔri baɣa
(c) Afanima/Paasitanima n-tiri bia yuli
(d) Bɛ tariti guli
(e) Bɛ diɛmdi diɛma
(f) Bɛ bi lahi maani baɣiyuya
(g) Bɛ bi lahi niŋdi nangbantɔtim balante Musulinima mini Dolodolonima la.
(h) Niriba pam bi lahi bɛri bia nyuɣu.
Yɛl’ shɛŋa ŋan bi taɣi bee n-kpi bia zuɣupinibu ni.
Ti yi zaŋ ʒɛman’ kurili zuɣupinibu mini ʒɛmana ŋɔ zuɣupinibu maɣisi taba ti ni nya ka yɛl’ shɛŋa taɣi, ka shɛŋa mi kpi. Amaa ka shɛŋa mi na niŋdi ʒɛmana ŋɔ. Yɛl’ shɛŋa Dagbamba ni daa niŋdi ʒɛman’ kurili zuɣupinibu ni ka na kuli niŋdi ŋa ʒɛmana ŋɔ n-do gbunni ŋɔ.
* Yuli tibu
* Kpaliŋga kpalimbu
* Bia maa gunibu (o yi nyɛla doo)
* Bia nyabu
* Nyuɣu ŋmabu
* Bia maa zuɣupinibu
Yɛl’ shɛŋa ŋan gbarigiri ʒɛman’ kurili zuɣupinibu
Ʒɛman’ kurili Dagbamba kɔŋko ni daa beni ka bɛ mini zuliya shɛli bee adiini shɛli yɛla na bi kpe taba ni, bɛ daa pindila bɛ bia zuɣu n-doli bɛ kaya ni taada. Dagbamba ni daa ti kuli pili gɔrim ka zuliya shɛba gba pili Dagbaŋ kpɛbu na ka Dagbamba kaya ni taada pili taɣibu.
Ti yi kpahim viɛnyɛla, ti ni nya ka adiini n-nyɛ binshɛɣu din be tooni zaŋ chaŋ ti zuɣupinibu ŋɔ yɛl’shɛŋa taɣibu ni. Musulinsi mini Dolodolo adiini ni kuli kpe Dagbaŋ ka bɛ pili m-booni bɛ bihi yuya n-doli Musulimnima bee Dolodolonima ni mali yu’ shɛŋa. Dagbaŋ ninkura wuhiya ni Naa Zanjina ʒɛmana ka musulinsi kpe Dagbaŋ. Ka ti yi shiri kpahim viɛnyɛla ti ni nya ka dama Laribu yuya ŋɔ pilila di saha maa. N vihigu puuni kpamba daa yɛli ma ni Naa Zanjina ni daa di nam n-naai ka o daa chaŋ Sabali nti puhi Jiŋli ka ʒi musulinsi n-kpe Dagbaŋ na. Ni o daa lahi suhi alibarika n-niŋ Dagbaŋ ni. Bɛ buɣisiya ni Dagbamba ni yɛn tuui wum Laribu yuya nyɛla Naa Zanjina ni daa chaŋ Sabali. Ni di saha ka bɛ wum yuya kamani, Yamusa mini Alibarika.
Dolodolo adiini gba bi che Dagbaŋ kaya ni taada kamani zuɣupinibu gbarigibu amaa dina bala. Dama bana kpaŋsila nira pii bɛ yuli m-pahi Dagban’ yuli zuɣu. Lala n-lahi nyɛ li bɛ lahi tooi deeri Dagbaŋ kaya ni taada shɛŋa ŋan lu n-zahim bɛ daadiini maa. Amaa di zaa yoli di kuli nyɛla din gbarigiri ti kaya ni taada ŋɔ.
Lala n-lahi nyɛ li Musulinima la gba pa nyɛla ban mali Dagban’ yuya la m-pahiri bɛ yuya zuɣu. Ka gba lahi saɣi ti kaya ni taada shɛŋa ŋan lu n-zahim bɛ daadiini ŋɔ.
Binshɛɣu din lahi gbarigiri ti kaya ni taada ŋɔ nyɛla baŋsim mini ninneesim. Ninvuɣ’ shɛba beni, bɛ yi kuli nya baŋsim bɛ zaŋdila bɛ kaya ni taada bahi, ka kpuɣi shɛba kaya ni taada gbubi. Hali shɛba ban beni, bɛ yi kuli karim buku nti yi yu’ shɛli zuɣu ka di niŋ ba nyaɣisim bɛ kpuɣiri li mi m-pahi bɛ yuli zuɣu. Dagbaŋkpamba mi n-nya ka yɛli ni, “Tiŋa naa che baaba, ka di gari nachimba.” Dama nira yi karim buku ka nya yu’ shɛli ka kpuɣi pahi o yuli zuɣu ma pa so n-yɛn yɛli ni o bihi zaa yɛn malila tinzunyuya. Lala n-lahi nyɛ li zaŋ ti ti kaya ni taada shɛŋa ŋan kpalim la gba. Bɛ ni nyɛ baŋdiba ŋɔ niriba pam yɛn doli ba mi ka bɛ vo ba kpe yɔɣu.
Lala nira ŋɔ lahi nyɛla ŋun ni vo niriba pam n-kpa o suhu yubu polo. O mi nasara nyabu bi yɛn to dama sokam ni mi ni baŋda n-nyɛ o maa zuɣu o yi kuli niŋ shɛli, sokam dolimi bee sokam doli o mi.
Niriba pam lahi zaŋmi zali ni ban nina nɛhimi, dinzuɣu ban ku boli bɛ bia yuli n-doli Dagbaŋ kali soli zuɣu bɛ di ti yɛra bɛ ti bɛ bihi Dagban’ yuya. Ban tɛhimi ni ninvuɣ’ so ŋun nini bi neei ŋuna m-pindi o bia zuɣu n-doli Dagbaŋ kali soli zuɣu ka booni bɛ bihi Dagbanyuya. Lala ŋɔ zuɣu n-che ka Dagbamba pam zaŋ bɛ kali labi ka kpuɣi Laribu mini Silimiinsi kaya ni taada maa, hali ti zaŋdi lala zuliyanima ŋɔ yuya n-tiri bɛ bihi ka tɛhimi ni ban nina neemi maa, amaa pa lala n-nyɛ li. Dimbɔŋɔ zaa sa nyɛla ʒilinsi.
Lala ŋɔ zuɣu n zaani kpe ka ŋmɛri kuŋ n-tiri kuŋa n-ti m mabi’ shɛba ban be lala biɛhigu ŋɔ, ni bɛ che ka ti taɣi lala halli ŋɔ ka pa lala saha ni ti kana ka Dagbamba lahi ʒi bɛ kaya ni taada balante zuɣupinibu, di mi yi ti niŋ lala din ŋuna Dagbaŋ kali kpimi maa. Dama baŋdiba yɛliya ni zuliya shɛli din ka kaya ni taada nyɛla zuliya kpiŋ, dimbɔŋɔ mi nyɛla din bi viɛli nti Dagbaŋ. Dinzuɣu, n suhiri m banima mini m manima nti pahi m biɛyanima mini n tuzobihi zaa ban be Dagbaŋ ni bɛ tɛhimi viɛnyɛla pɔi ka naanyi niŋ binshɛɣu din yɛn labisi ti kaya ni taada nyaaŋa balante zuɣupinibu. Dama dina m-beni ka ti gba nyɛ Dagbamba maa, di yi kuli kani zuŋɔ n tɛhiya ni so n-ku lahi baŋ Dagbamba ni nyɛ shɛba.
Taɣiri shɛŋa ŋan taɣi Dagbamba bia zuɣupinibu ŋɔ barina ni nyɛ shɛli
Yɛlimaŋli, yɛla pam nyɛla Dagbamba ni daa niŋdi ʒɛman’ kurili bia zuɣupinibu ni, amaa ka bi lahi niŋdi ŋa ʒɛmana ŋɔ. Lala yɛl’ shɛŋa Dagbamba ni zaŋ bahi ŋɔ bee m-bi lahi kpaŋsi ŋɔ nyɛla din mali barina pam n-ti ba. Di barinanima maa shɛŋa ka n yɛn kahigi gbunni ŋɔ;
Tuuli, di nyɛla din labisiri ti kaya ni taada nyaaŋa. Kaya ni taada nyɛla yɛl’ shɛŋa ti yaanima ni niŋ ka zali ti. Dinzuɣu, di yi ti niŋ ka ʒɛman’ shɛli nima ban zaŋ li bahi di nyɛla din yɛn gbarigi lala kali maa.
Yaha, yu’ shɛŋa ti ni kpalim mali tiri ti bihi ʒɛmana ŋɔ pam nyɛla ti ni bi mi shɛŋa gbunni, ka lala yuya ŋɔ shɛŋa ni tooi che ka bia ŋɔ ti yiɣisina ka di mali o nahinda. Lala ŋɔ ni lahi tooi che ka niriba bi baŋdi bia ŋɔ ni yi zuliya shɛli ni na ka kaani o m-pahiri zuliya shɛli ni.
Zaŋ kpa Dɔɣirikpɛma ni bi lahi gariti tooni ka yɛlli kam niŋdi ti bihi zuɣupinibu polo ŋɔ gba nyɛla din bi viɛli n-ti Dagbamba. Ʒɛmana ŋɔ Dɔɣirikpamba chɛla binshɛɣu kam n-jɛli bihi, bihi ŋɔ mi pam nyɛla ban bi mi yɛl’ shɛŋa bɛ ni daa niŋdi ʒɛman’ kurili bia zuɣupinibu ni. Dinzuɣu, bɛ zaŋ ŋa mi labi. Yɛlimaŋli, baɣa buɣibu mini baɣiyuya maalibu ŋɔ zaa ni lahi kani ŋɔ nyɛla din che ka ʒɛmana ŋɔ bihi pam kpalim be biɛr’ yoya ka lahi ʒi din chihira bee gala. Hali ti ni ʒi ʒɛman’ shɛli ŋɔ luɣ’ shɛŋa Dɔɣirikpamba lahi ka jilima ka di daliri nyɛla bihi pam bi mi Dɔɣirikpɛma zaashee bee o tuma ni nyɛ shɛli daŋ ni.
Dagbamba ni bi lahi chihiri bɛ bihi chiha ŋɔ gba nyɛla din mali barina pam n-ti ba. Dama lala ŋɔ daa yi chɛmi ka bɛ baŋdi taba. Chiha ŋɔ ka Dagbamba pam daa yi lahi mali m-baŋdi taba di daa yi niŋ ka bɛ laɣim shɛli polo bee n-go n-chirigi taba shɛli polo. Chiha ŋɔ shɛŋa daa chihirimi n-doli daŋ shɛli ni nira ni yina bee bɛ daankaya. Dinzuɣu, chiha ŋɔ daa che ka bɛ tooi baŋdi nira nyɛla nakɔha bee wanzam. Dinzuɣu Dagbamba ni bɛ lahi chihiri chiha ŋɔ che ka n ni kali yɛl’ shɛŋa ŋɔ zaa kpe yɔɣu.
Din bahindi nyaaŋa nyɛla ti ni bɛ lahi zaŋdi bia siɣilana yuli tiri o ŋɔ che ka ti tamdi ti kpiimba pam yɛla ka di zuɣu che ka ti biɛhigu labiri nyaaŋa. Nira mi yi ti tam o kpiimba yɛla, ma din ŋuna o bɔrigimi maa. Dama Dagbaŋ ninkura daa ti la yɛlimaŋli ni bɛ kpiimba n-nyɛ ninvuɣ’ shɛba ban miri Naawuni ka binshɛɣu kam yi muɣisi ba bɛ ni tooi fabili n-niŋ ba ka bɛ suhi Naawuni ka faako kana bee ka nya faako. Lala ŋɔ daa che ka bihi be biɛr’ suŋ ka lahi mali haŋkali. Di daa lahi che ka bɛ be ka bɛ siɣilaanima ŋɔ.
[[Pubu:Zuɣupinibu]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
9u75y81bapve953x3wz7asrppy8125h
Taaŋa
0
9149
42728
13238
2022-08-16T12:40:53Z
Adam Kamaldeen
1825
M kpehila yɛltɔɣa
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Taaŋa'''<ref>Naden, Tony. 2014. [https://www.webonary.org/dagbani/download/ ''Dagbani dictionary'']. Webonary.</ref>nyɛla Dagbaŋ ti'gahinda la ni yini. Di nyɛla ti' shɛli din suuri zaa ka naan yi woli. Woligu saha ka di suura, ka wɔndi yim yuuni puli ni.
Taaŋa ŋɔ mali anfaani pam n-ti Dagbamba ni dunia zaa nangbanyini. Dagbam' paɣaba nyari buni pam di ni. Dinzuɣu ka shɛb' booni li Dagbam' paɣaba "kookoo." Dama di nyɛla ti' shɛli din kɔŋko daanfaani ni tooi soli paɣa mini o bihi ka lahi mali bɛ yɛlli kam.
Taaŋa ni ka ti nyari tama n-dira.
==Kundivihira==
<references/>
[[Pubu:Tia]]
{{stub}}
c5cgffyk5bxh3q82tb2thoc6wyfgtc7
42730
42728
2022-08-16T14:10:43Z
Adam Kamaldeen
1825
N kpehila yɛltɔɣa
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Taaŋa'''<ref>Naden, Tony. 2014. [https://www.webonary.org/dagbani/download/ ''Dagbani dictionary'']. Webonary.</ref>nyɛla Dagbaŋ ti'gahinda la ni yini. Di nyɛla ti' shɛli din suuri zaa ka naan yi woli. Woligu saha ka di suura, ka wɔndi yim yuuni puli ni.
Taaŋa ŋɔ mali anfaani pam n-ti Dagbamba ni dunia zaa nangbanyini. Dagbam' paɣaba nyari buni pam di ni. Dinzuɣu ka shɛb' booni li Dagbam' paɣaba "kookoo." Dama di nyɛla ti' shɛli din kɔŋko daanfaani ni tooi soli paɣa mini o bihi ka lahi mali bɛ yɛlli kam.
Taaŋa anfaaninima shɛŋa n-nyɛ :
1.Taaŋa ni ka ti nyari tama n-dira.
2.Di puuni ka paɣiba nyari kpihi
3.Di puuni ka ti lahi nyari kpam n-dira ka ʒiɛra ti ningbuna.
==Kundivihira==
<references/>
[[Pubu:Tia]]
{{stub}}
0i688f3y5yter841ty0hh2hzgjvkt7z
Tamale Senior High School
0
10756
42834
41652
2022-08-16T23:42:57Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Taarihi */ Link
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{B-Class}}
'''[[Tamali|Tamale]] Senior High School (Tamasco)''' nyɛla karim bisarinsi karimzɔŋ' titali din be [[Ghana]] Tudu yaɣili [[Northern Region|Northern]] Region ŋɔ, [[Tamali|Tamale]].
== DI NIYA: ==
[[Shikuru]] maa nia n-nyɛ ni di bo baŋsim suma n-ti di [[shikurubihi]], din yɛn che ka bɛ nya shɛhira gbaŋ suma n-tuɣi bɛ bɔhimbu karimzɔŋ kara ni. Dina n-yɛn che ka bɛ lɛbi bukaata kuriba ni anfaani bi' shɛba ban mali shili ni bɛ tum toontali tuma tiŋgbani ŋɔ ni, zaŋ ti salo ni daabilim zoosim, ni fakari filimbu nia ni kpaŋsibu zaŋ chaŋ bɔhimbu tab' sɔŋ tumanima din yɛn tum, ni zaŋ sɔŋ daadama ariʒichi zoosim<ref>{{Cite web|title=Motivation2Learn ~ Mission, Vision and Value Statements|url=http://motivation2learn.simplesite.com/439326229|access-date=2021-11-24|website=Motivation2Learn|language=en-US}}</ref>.
== TUMA: ==
Shikuru maa tuma nyɛla ni bɛ kpuɣi ka zali kpamba ban simdi, ban ni tooi zali yuli, ban gurigiri bɛ maŋa ka kpuɣi B.E.C.E, ni ban karim siɣisi ka mali shɛhira gbana din wuhiri li ka che ka baŋsim bɔmma dede tali ni lihigu zaŋ chaŋ karim nasara, biɛhi chirichi, biɛhisuma, kpaŋmaŋa zaŋ chaŋ diɛma ni yiɣijam ni sabita viɛnyɛla yi polo<ref name="ghanaschoolsonline.org">{{Cite web|date=2021-07-12|title=Tamale Senior High School - Explore Schools in Ghana Find and connect with all schools in Ghana SHS Vocational, Universities and more.|url=https://ghanaschoolsonline.org/listing/tamale-senior-high-school/|access-date=2021-11-24|language=en}}</ref>.
Di yu' kura n-nyɛ Government Secondary School, [[Gbewaa|Gbewaa Secondary School]], nti pahi di ni na yoli taɣi [[Tamali|Tamale]] Secondary School shɛli ŋɔ. Di nyɛla baŋsim bɔbu shikuru shɛli din pahi karimzɔŋ shɛŋa din mali du' gbɛra shikuriti ni m-be [[Education Ridge]], yaɣ' karili m-be [[Sagnarigu Municipality]] (bɛ ni daa ŋmaai shɛli yihi [[Tamali Metropolis|Tamale Metropolis]] 2012 yuuni la) din be [[Northern Region]] [[Ghana]] [[Tamali|Tamale]] la<ref>{{Cite web|last=Wundengba|first=Daniel|date=2021-08-07|title=All You Need To Know About Tamale SHS, Tamasco|url=http://northernghana.net/all-you-need-to-know-about-tamale-shs-tamasco/|access-date=2021-11-22|website=Northernghana.net|language=en-US}}</ref>. Shikuru ŋɔ nyɛla bɛ ni piiri shɛli ka di kpuɣiri shikurubihi ban be [[Ghana]] tingbani ni ka di nyɛla bɛ gbana ni wuhi shɛm zaŋ chaŋ [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E) zahimbu nyaaŋa ni shikurubihi ban be [[tinduya]] ni ka di nyɛla shikuru ŋɔ maani la sabiri gahindili din kpɛhiri ba na.
== Karim baŋsim yaɣ' shɛŋa bɛ ni wuhira ==
Baŋsim yaɣ' shɛŋa bɛ ni wuhiri mini di kpatuɣa n-nyɛ;
# '''Business''': Economics, Costing, Financial Accounting, Business Management and Elective Mathematics.
# '''General Science''': Chemistry, Physics, Biology, Elective Mathematics.
# '''General Arts''': Elective Mathematics, History, Dagbani, Government, Geography, Literature in English, Islamic Religious Studies, Christian Religious Studies, French, Economics<ref>{{Cite web|date=2021-07-12|title=Tamale Senior High School - Explore Schools in Ghana Find and connect with all schools in Ghana SHS Vocational, Universities and more.|url=https://ghanaschoolsonline.org/listing/tamale-senior-high-school/|access-date=2021-11-23|language=en}}</ref>.
# '''Home Economics''': Biology, Management in Living, Food and Nutrition, Economics, Clothing and Textiles and Physics.
# '''Visual Arts''': Economics, General Knowledge in Arts, Graphic Design, Textiles, Sculpture.
#'''Applied Science (Technical Skills)''': Physics, Elective Mathematics, Applied Electricity, Technical Training.
#'''General Agriculture''':General Agriculture, Elective Mathematics, Horticulture, Chemistry, Physics and Animal Husbandry.
#
== Di kpabu yuuni ==
Di kpala 1951 yuuni<ref>{{Cite web|date=2019-10-10|title=Tamale Senior High School {{!}} MiSocial Life|url=https://www.misociallife.com/tamale-senior-high-school/|access-date=2021-11-26|language=en-US}}</ref>.
== Di Taachi ==
[[Fortiter]], [[Fideliter]], [[Feliciter]]
== Di pubu yaɣili ==
Di nyɛla shikuru shɛli din bɛ pubu A
== Di zaa yaɣili ==
Di nyɛla shikuru shɛli din nyɛ salo(public) shikuru
== Dabisi gahinda ==
Shikuru ŋɔ nyɛla din mali dabisi gahinda di taarihi ni, di shɛŋa n-nyɛ;
# Silver jubilee daa nyɛla chuɣu shɛli bɛ ni puhi yuuni 1991.
# Golden jubilee daa nyɛla chuɣu shɛli bɛ ni puhi yuuni 2001.
# The 60th Anniversary daa nyɛla chuɣu shɛli bɛ ni puhi yuuni 2011.
4. Yuun' pisɔpɔin chuɣu (70th Anniversary). Chuɣu ŋɔ nyɛla chuɣu shɛli bɛ ni puhi yuuni 2021<ref>{{Cite web|title=TAMASCO launches 70th anniversary celebration|url=https://www.graphic.com.gh/news/general-news/tamasco-launches-70th-anniversary-celebration.html|access-date=2021-11-24|website=Graphic Online|language=en}}</ref>.
== Taarihi ==
[[Tamali|Tamale]] Secondary School nyɛla shikuru shɛli British Colonial Administration ni daa mɛ shɛli 1951 yuuni. Shikuru ŋɔ n-nyɛ tuuli shikuru shɛli [[British]] [[Colonial Administration]] ni daa tuui mɛ shɛli [[Ghana]] tudu polo. Di mɛbu maa daa nyɛla din che ka bi'pola ban be tudu polo ŋɔ na ka bɛ gba tooi nyɛ shikuru baŋsim kamani bɛ taba ban be nyɔŋ polo la ni nyɛri baŋsm shɛm la. Shikuru ŋɔ tooi nyɛ yuya taɣibu pam; kamani Gbɛwaa Secondary School, Government Secondary School, [[Tamali|Tamale]] Secondary School ni zuŋɔ [[Tamale Senior High School]]<ref>{{Cite web|title=Tamale Senior High School – ghschoolsearch.com|url=https://www.ghschoolsearch.com/tamale-senior-high-school/|access-date=2021-11-23|language=en-US}}</ref>. Tuuli baŋsim bɔmma zaŋ ti shikuru ŋɔ daa nyɛla kamani, zaɣ' yɛlinli. Di daa dii bi kpaŋsi bɔhimbu ni wuhibu ko, amaa paɣ'sibu baŋsim ni biɛhigu haŋkali lɛbu. Di baŋsim bomma soya maa n-daa nyɛ; English language, Mathematics, General science(1 and 2), Geography, History, Latin, Agriculture, Carpentry, Masonry, Art and Craft, Music and Metal Work. Dagbani mini French n-daa nyɛ din pahina tooni na. Shikurubihi maa zaa daa bɔhimla wuhibu yaɣa maa tuuli yuma ata ka lee dahi diba anii din nyɛ bɛ ni daa bɔhim shɛli yuma anahi ni yuma anu ni ka daa deei shikuru ŋɔ shɛhira gbana<ref name="ghanaschoolsonline.org"/>. Viɛnyɛla n-nyɛ li ni di ni pahi tudu ŋɔ shikurusuma ni maa. Shikuru ŋɔ nyɛla din kpa ni niya suma ni so shɛli din nyɛ baŋsim lɛbu zaŋ ti shikuru ŋɔ Cadet Corps din daa kpa yuuni 1954 n-nyɛ tuuli [[Africa]], South Sahara kpaŋa [[South Africa]].
Cadet Corps maa yoori maŋli daa nyɛla 11th February, 1956. Di daa nyɛla Hon. V.H. Alhassan, Parliament jintɔri kuro zaŋ ti [[Tamali|Tamale]] jilimalana [[Dr. Kwame Nkrumah|Kwame Nkrumah]] ʒamani ni (CPP Gomnanti) ni daa sɔŋ niŋ shɛli. Ŋun daa nyɛ Toondan di saha daa nyɛla [[John- Parson]]. Zaɣ' suŋtali shɛli shikuru ŋɔ Cadet wumsibu palo daa nyɛla bin boli Parson Square o kum nyaaŋa. Dini n daa tirisi ti yooi Cadet Corps Ghana zaa.
Yuuni 1958, tuuli shikurubihi paɣiba daa kpuɣi niŋ du' yini shikuru maa ni, dinsaha ka di daa lɛbigi li shikuru shɛli din gabi. Lala yuuni maa dede, tuuli shikurubihi ban nyɛ "baŋdi gahinda" daa kpuɣi n-niŋ dura anahi n-doli din nyɛ so gahinda din daa ti karimbanima ni shɛhira kara daliri n-niŋ shikuru maa ni, sabimi 'O' mini ' A' paaibu dahima n-tuɣi chaŋ University.
== Shikurubihi ban bɛ shikuru ŋɔ ni (Tamasco) ==
[[Tamale Senior High School]] nyɛla shikuru shɛli din nyɛ din mali shikurubihi pam n-gari Senior High School kam din bɛ [[Tamali|Tamale]] puuni. A yi lihi 2016-2017, di bɔhimbu yuuni daa nyɛla bɛ ni kpuɣi shikurubihi kalinli ka bɛ paai kɔb'siyɔpoin ni chenji (700) ka di laɣim shikurubihi maa zaa tusaayi ni kɔb'shii (2,200)<ref>{{Cite web|last=Ibrahim|first=Mohammed|title=Senior High Schools in the three regions of the north appeal to gov’t to release feeding grants|url=https://zaaradio.com/education/senior-high-schools-in-the-three-regions-of-the-north-appeal-to-govt-to-release-feeding-grants/|access-date=2021-11-22|language=en-GB}}</ref>. Shikuru ŋɔ dii bi ŋmɛrila nyɔɣu ni di yuli ni chaŋ katiŋ shɛm, tɔ amaa di nyɛla din niŋ suhupiɛlli ni din yihi waɣara ka bɛ be Ghana tingbani luɣili kam n-tumdi tuma maa.
== Di ni bɛ shɛli polo ==
[[Tamale Senior High School]] (Tamasco) nyɛla din bɛ [[Sagnarigu Municipality|Sagnarigu Municipal]] din bɛ tudu yaɣili (Northern Region) Ghana ŋɔ la. Di bala daansi ni [[Bagabaga College of Education]], Tamale Technical University, [[Tamale College of Education]] ni tudu yaɣili (Northern Region) Education du zuɣu la ([[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]]).
== Tamasco Zumma [[Jiŋli]] ==
[[Lahabali kɔligu:TAMASCO Central Mosque.jpg|thumb|Tamasco Jiŋ' titali]]
[[Tamale Senior High School]] (TAMASCO) nyɛla din mali jiŋ' karili ka di bɛ shikuru maa sunsuuni. Di puuni ka shikurubihi nti tabli karimbanima ban bɛ shikuru maa ni laɣindina n-ti puhiri jiŋli, di bahi bahindi [[Alizumba]] dali.
== Karimbi' Kura ==
Karimbikura nyɛla karimbi' shɛba ban naai shikuru ka be gɔmnanti mini tuma du' zuɣuri ni n-tumdi tuma. [[Tamale Senior High School]] nyɛla shikuru shɛli din wumsi karimbihi pam ka bɛ za zaashe' kara shɛhi pam [[Ghana]] ŋɔ. Bɛ shɛba n-nyɛ;
1) Dr. [[Mahamudu Bawumia]]<ref>{{Cite web|last=Nuhu|first=Osman|title=Biography Of His Excellency Dr. Mahamudu Bawumia - Ghanaontheglobe.com|url=https://ghanaontheglobe.com/2021/02/14/biography-of-his-excellency-dr-mahamudu-bawumia/|access-date=2021-11-23|language=en-US}}</ref>
2) Dr. [[Issahaku Nashiru]]
3) [[Gbadamoshi]]<ref>{{Cite web|title=Autobiography of Alhaji Gbadamosi launched in Accra|url=https://www.graphic.com.gh/features/features/autobiography-of-alhaji-gbadamosi-launched-in-accra.html|access-date=2021-11-23|website=Graphic Online|language=en-gb}}</ref>
4) Mr. [[Abu Wemah]]
5) Alhaji [[Aliu Mahama]]<ref>{{Cite web|title=Biography Of Aliu Mahama (Former Ghanaian Vice president). - Opera News|url=https://gh.opera.news/gh/en/politics/bde1bff492a133049ecd973c40429816|access-date=2021-11-23|website=gh.opera.news}}</ref>
6) Dr. [[Mohammed Ibn Chambas]]<ref>{{Cite web|title=Mohamed Ibn Chambas, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Mohamed-Ibn-Chambas-142|access-date=2021-11-23|website=www.ghanaweb.com}}</ref>
7) Mr [[Ibrahim Mahama (artist)|Ibrahim Mahama]]<ref>{{Citation|title=Ibrahim Mahama (businessman)|date=2021-10-19|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Ibrahim_Mahama_(businessman)&oldid=1050707644|work=Wikipedia|language=en|access-date=2021-11-23}}</ref>
8) Dr. [[Alhassan Wayo Seini]]
9) Alhaji [[Malik Al-Hassan Yakubu|Malik Alhassan Yakubu]]
10) Mr. [[Bavug Abdul Latif]]
11) Mr. [[Mohammed Gargo]]
12) Dr. [[Hilla Limann]]<ref name="myjoyonline.com">{{Cite web|title=Tamale Secondary School and 60 years of secondary education in northern Ghana - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/tamale-secondary-school-and-60-years-of-secondary-education-in-northern-ghana/|access-date=2021-11-23|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref>
13) Alhaji [[Mohammad Mumuni]]
14) Professor [[Raymond Benning]]
15) [[Sheikh Imam Rashid Salawatiya]]
16) Dr. [[Abdulai Salifu]]
17) Dr. [[Adam Gamel Nasser]]<ref name="myjoyonline.com"/>
18) Dr.[[David Abdulai]]<ref>{{Cite web|date=2020-03-23|title=Medical philantropist Dr. Abdulai Choggu honoured posthumously in Tamale|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Medical-philantropist-Dr-Abdulai-Choggu-honoured-posthumously-in-Tamale-902110|access-date=2021-11-24|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
19) Mr. [[Alban Bagbin]]
20) Madam [[Theresa Oppong]]
21) Mr. [[Mubarak Mohammed Muntaka]]
22) Madam Otiko Afisa Djaba
23) Dr. Abdulai Salifu
24) Arch Bishop Gregory Kpembaya
25) Mr. B.A. Yakubu<ref name="ReferenceA">{{Cite web|title=Tamale Secondary School and 60 years of secondary education in northern Ghana - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/tamale-secondary-school-and-60-years-of-secondary-education-in-northern-ghana/|access-date=2021-11-26|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref>
26) Professor Quartey
27) Professor John Kaburisie(RIP)
28)Dr. Gyader
29) Naa Proffessor John Nabila
30) Mr. Douglas Adjarbeng
31) Mr. Peter Illiasu
33) Mr. Ali Nakyea
34) Mr. Adam Sule
35) Alhaji Alhassan Mohammed Awal
36) Alhaji [[Abdul- Rahaman Mohammed Saani]] (Man Shani)
== Ban bɛ Gɔmnanti mini Siyaasa ni ==
# [[Hilla Limann]], O nyɛla Ghana gɔmnanti kuro' 1979-1981<ref>{{Cite web|last=Wundengba|first=Charles|date=2020-01-09|title=The Story of Dr. Hilla Limann, The Only President of the Third Republic of Ghana|url=http://northernghana.net/the-story-of-dr-hilla-limann-the-only-president-of-the-third-republic-of-ghana/|access-date=2021-11-22|website=Northernghana.net|language=en-US}}</ref>
# [[Aliu Mahama]], daa nyɛla [[Ghana]] gɔmnanti zuɣulaampaa 2001-2008<ref>{{Cite web|title=Alhaji Aliu Mahama, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Alhaji-Aliu-Mahama-189|access-date=2021-11-22|website=www.ghanaweb.com}}</ref>
# [[Mahamudu Bawumia]], O nyɛla Ghana gɔmnanti zuɣulaampaa, 2016<ref>{{Cite web|title=H.E Alhaji Dr. Mahamudu Bawumia {{!}} Ministry of Communications|url=https://moc.gov.gh/he-alhaji-dr-mahamudu-bawumia|access-date=2021-11-22|website=moc.gov.gh}}</ref>
# [[Alban Bagbin]]<ref>{{Cite web|last=Alabi|date=2021-10-23|title=Alban Bagbin Biography|url=https://alabigh.com/alban-bagbin-biography/|access-date=2021-11-22|website=Alabi GH|language=en-US}}</ref>, Alban Sumana Kingsford Bagbin nyɛla siyaasa nira. ŋuna n-nyɛ Ghana jintɔriba duu kpɛma saha ŋɔ.
# [[Malik Alhassan Yaakubu|Malik Al-hassan Yakubu]],<ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Ex-Interior Minister: Rawlings Killed Ya-Na|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Ex-Interior-Minister-Rawlings-Killed-Ya-Na-206769|access-date=2021-11-22|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
#[[Mohammed Ibn Chambas]],<ref>{{Cite web|title=Mohamed Ibn Chambas, Biography|url=https://mobile.ghanaweb.com/person/Mohamed-Ibn-Chambas-142|access-date=2021-11-22|website=mobile.ghanaweb.com}}</ref> ŋuna n-daa nyɛ zuɣulana zaŋ ti Economic Community of West African States yaɣili (ECOWAS) yuuni 2006- 2009.
#[[Mohammad Mumuni|Mohammed Mumuni]],<ref>{{Cite web|title=Alhaji Muhammad Mumuni, Biography|url=https://mobile.ghanaweb.com/person/Alhaji-Muhammad-Mumuni-1159|access-date=2021-11-22|website=mobile.ghanaweb.com}}</ref> O nyɛla minista kuro zaŋ chaŋ tiŋduya gɔrim yaɣili(2009 —2013)
#[[Ibrahim Mahama (alkali)|Ibrahim Mahama]], O nyɛla minista kuro zaŋ chaŋ lahibali wuligibu yaɣili (1968-1969)
#[[Mahama Iddrisu]],<ref>{{Cite web|last=peoplepill.com|title=About Mahama Iddrisu: Ghanaian politician {{!}} Biography, Facts, Career, Wiki, Life|url=https://peoplepill.com/people/mahama-iddrisu|access-date=2021-11-22|website=peoplepill.com}}</ref> O nyɛla minista kuro zaŋ chaŋ lɔra gɔrim mini yɛltɔɣa yaɣili (1983-1987)
#[[Otiko Afisa Djaba]],<ref>{{Cite web|date=2018-08-21|title=I’m retiring from politics to take care of my sick ex-husband – Otiko|url=https://citinewsroom.com/2018/08/im-retiring-from-politics-to-take-care-of-my-sick-ex-husband-otiko/|access-date=2021-11-22|website=Citinewsroom - Comprehensive News in Ghana|language=en-US}}</ref> O nyɛla minista kuro zaŋ chaŋ paɣiba mini bihi biɛrisuŋ yaɣili (2017-2018)
#[[John Tia]],<ref>{{Cite web|title=John Tia returns to full time farming after ambassadorial duties|url=https://www.graphic.com.gh/business/business-news/john-tia-returns-to-full-time-farming-after-ambassadorial-duties.html|access-date=2021-11-22|website=Graphic Online|language=en-gb}}</ref> O nyɛla fukumsi kpambala kuro zaŋ chaŋ lahibali wuligibu (2010-2012)
#[[Mustapha Abdul-Hamid]],<ref>{{Cite web|title=Mustapha Hamid appointed NPA boss - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/mustapha-hamid-appointed-npa-boss/|access-date=2021-11-22|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> O nyɛla minista kuro zaŋ chaŋ lahibali wuligibu yaɣili (2017-2018), ka lahi nyɛ minista kuro zaŋ ti zongo tiŋ' puuni lɛbigimsim yaɣili (2018-2021), ni toondana zaŋ chaŋ kpam tuma polo din nyɛ National Petroleum Authority la (2021-)
#[[John S. Nabila]],<ref>{{Cite web|title=Professor John S. Nabila {{!}} Who's Who in Ghana|url=https://whoswhoghana.app/traditional-leaders/professor-john-s-nabila/|access-date=2021-11-22|website=whoswhoghana.app|language=en}}</ref> ŋuna n-nyɛ minista kuro zaŋ chaŋ lahibaya wuligibu yaɣili (1980-1981), ka daa lahi nyɛ zuɣulana zaŋ ti Ghana nanim' duu yaɣili (National House of Chiefs) 2008-2016.
#[[Abubakar Boniface Siddique]],<ref>{{Cite web|title=Madina: Group touts the achievements of Boniface Abubakar|url=https://www.modernghana.com/news/1053448/madina-group-touts-the-achievements-of-boniface.html|access-date=2021-11-22|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> nyɛla minista kuro zaŋ chaŋ bi'pola mini tuma bɔbu yaɣili (2005-2007), ka daa lahi nyɛ minista kuro zaŋ ti kom mini ya mɛbu yaɣili (2007-2009)
#[[Mubarak Mohammed Muntaka]],<ref>{{Cite web|last=Annang|first=Evans|date=2021-11-01|title=Let’s be careful and not create a ‘monster’ in Dampare – Muntaka warns|url=https://www.pulse.com.gh/news/local/lets-be-careful-and-not-create-a-monster-in-dampare-muntaka-warns/3krtjs7|access-date=2021-11-22|website=Pulse Ghana|language=en}}</ref> nyɛla minista kuro zaŋ ti bi'pola mini bola yaɣili (Silimiin goli January 2009-June 2009)
#[[Eward Mahama|Edward Mahama]],<ref>{{Cite web|title=I’ve opted out of December elections — Dr Edward Mahama|url=https://www.graphic.com.gh/news/politics/i-ve-opted-out-of-december-elections-dr-edward-mahama.html|access-date=2021-11-22|website=Graphic Online|language=en-gb}}</ref> nyɛla toondaan' kuro zaŋ ti People's National Convention (PNC) paati
#[[Solomon Namliit Boar]],<ref>{{Cite web|date=2020-02-17|title=NPP Primaries: Solomon Boar seeks third term as Bunkpurugu MP|url=https://citinewsroom.com/2020/02/npp-primaries-solomon-boar-seeks-third-term-as-bunkpurugu-mp/|access-date=2021-11-22|website=Citinewsroom - Comprehensive News in Ghana|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2021-04-02|title=Retain the likes of fearless Alhaji Said Sinare or forget the 2024 - NDC activist to party|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Retain-the-likes-of-fearless-Alhaji-Said-Sinare-or-forget-the-2024-NDC-activist-to-party-1222573|access-date=2021-11-22|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[North East Region|North East]] fukumsi kpɛma (2019-)
#[[Gilbert Seidu Iddi]],<ref>{{Cite web|date=2016-06-21|title=Surcharge ex-SADA boss for blowing GHc186,000 on trips – PAC|url=https://citifmonline.com/2016/06/surcharge-ex-sada-boss-for-blowing-ghc186000-on-trips-pac/|access-date=2021-11-22|website=Citi 97.3 FM - Relevant Radio. Always|language=en-US}}</ref> nyɛla tudu yaɣili ŋɔ na fukumsi kpeen kuro (1997-1998 mini 2000-2001), nti pahi [[Volta Region|Volta]] kuligi duli fukumsi kpeen kuro (1998-2000)
#[[Joshua Alabi,]]<ref>{{Cite web|title=Some politicians are not helping Ghanaians - Joshua Alabi - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/some-politicians-are-not-helping-ghanaians-joshua-alabi/|access-date=2021-11-22|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ŋuna n-daa nyɛ Greater Accra fukumsi kpeeni kuro (1997-1998 mini 2000-2001), ni tudu yaɣili ŋɔ na fukumsi kpeen kuro (1998-2000)
#[[Adam Mahama]],<ref>{{Citation|title=Adam Mahama|date=2021-10-19|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Adam_Mahama&oldid=1050778999|work=Wikipedia|language=en|access-date=2021-11-22}}</ref> O nyɛla jintɔri kuro zaŋ ti [[Damango]]-Daboya piibupiibu yaɣili (1997-2001)
#[[Jacob Bawiine Boon]],<ref>{{Cite web|title=Bawiine, Boon Jacob|url=https://ghanamps.com/mp/bawiine-boon-jacob/|access-date=2021-11-22|website=Ghana MPS|language=en-US}}</ref> O nyɛla jintɔri kuro zaŋ ti Lambussie piibupiibu yaɣili (1993-1997)
#[[Emmanuel Samba Zumakpeh]],<ref>{{Cite web|title=Zumakpeh, Samba Emmanuel|url=https://ghanamps.com/mp/zumakpeh-samba-emmanuel/|access-date=2021-11-22|website=Ghana MPS|language=en-US}}</ref> O nyɛla jintɔri kuro zaŋ ti [[Nadowli South]] piibupiibu yaɣili
#[[Zuwera Ibrahimah]],<ref>{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=242|access-date=2021-11-22|website=www.parliament.gh}}</ref> ŋuna n-na nyɛ jintɔra zaŋ ti [[Salaga]] South piibupiibu yaɣili
#[[Alhassan Wayo Seini]],<ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Wayo Seini quits NDC for NPP|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Wayo-Seini-quits-NDC-for-NPP-100284|access-date=2021-11-22|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> O nyɛla jintɔri kuro zaŋ ti [[Tamale Central]] piibupiibu yaɣili (2005-2006)
#[[Said Sinare]],<ref>{{Cite web|date=2021-04-02|title=Retain the likes of fearless Alhaji Said Sinare or forget the 2024 - NDC activist to party|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Retain-the-likes-of-fearless-Alhaji-Said-Sinare-or-forget-the-2024-NDC-activist-to-party-1222573|access-date=2021-11-22|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> O nyɛla [[Ayawaso Central]] piibupiibu yaɣili jintɔri kuro (1993-1997), ni Ghana ambassador zaŋ ti [[Egypt]] (2012-2014), nti lahi pahi Ghana ambassador zaŋ ti [[Saudi Arabia]] (2014-2017)
#[[Ben Baluri Saibu]],<ref>{{Cite web|title=Saibu, Ben Baluri|url=https://ghanamps.com/mp/saibu-ben-baluri/|access-date=2021-11-22|website=Ghana MPS|language=en-US}}</ref> O nyɛla [[West Mampurusi]] piibupiibu yaɣili jintɔri kuro (1993-1997)
#[[Yusuf Iddrisu]],<ref>{{Cite web|title=Iddrisu, Yusuf|url=https://ghanamps.com/mp/iddrisu-yusuf/|access-date=2021-11-22|website=Ghana MPS|language=en-US}}</ref> O nyɛla [[Yendi Municipality|Yendi]] piibupiibu yaɣili jintɔri kuro (1993-1997)
#[[Basit Abdulai Fuseini]],<ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Late B.A Fuseini lauded as development oriented|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Late-B-A-Fuseini-lauded-as-development-oriented-114796|access-date=2021-11-22|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> O nyɛla jintɔri kuro zaŋ ti Gukpegu-Sabonjida piibupiibu yaɣili (1993-1997)
#[[Edward Aliedong Alhassan]],<ref>{{Citation|title=Edward Aliedong Alhassan|date=2021-08-12|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Edward_Aliedong_Alhassan&oldid=1038353561|work=Wikipedia|language=en|access-date=2021-11-22}}</ref> nyɛla Damango-[[Daboya]] piibupiibu yaɣili jintɔri kuro (1993-1997)
#[[Muhammad Bawah Braimah]],<ref>{{Cite web|title=Mohammad Bawah Braimah, Biography|url=https://mobile.ghanaweb.com/person/Mohammad-Bawah-Braimah-2347|access-date=2021-11-22|website=mobile.ghanaweb.com}}</ref> ŋuna n-na nyɛ jintɔra zaŋ ti Ejura-Sekyedumase piibupiibu yaɣili (2017-)
#[[Issifu Pangabu Mohammed]],<ref>{{Cite web|title=Mohammed, Issifu Pangabu|url=https://ghanamps.com/mp/mohammed-issifu-pangabu/|access-date=2021-11-22|website=Ghana MPS|language=en-US}}</ref> nyɛla Ejura-Sekyedumase piibupiibu yaɣili jintɔri kuro (2005-2013)
#[[Kojo Bonsu]],<ref>{{Cite web|last=Bonney|first=Abigail|date=2021-09-25|title=Check out interesting facts about Former Kumasi Mayor, Kojo Bonsu|url=https://www.adomonline.com/check-out-interesting-facts-about-former-kumasi-mayor-kojo-bonsu/|access-date=2021-11-22|website=Adomonline.com|language=en-US}}</ref> nyɛla dundɔŋni gɔmnanti kpeen kuro zaŋ ti Kumasi (2013-2016)
#Alhaji Alhassan Mohammed Awal, nyela kpema zaŋ ti NORSAAC (Director of NORSAAC)
=== Ban nyɛ karimbanima ===
# Mr Suaib Wilberforce Adams, o nyɛla zuɣulaan' kuro zaŋ ti TAMASCO<ref>{{Cite web|title=Bawumia gives ¢65,000 to TAMASCO|url=https://www.modernghana.com/news/726679/bawumia-gives-65000-to-tamasco.html|access-date=2021-11-23|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
#Professor Quartey, o nyɛla karimba zaŋ ti University of Cape Coast, UCC<ref name="ReferenceA"/>.
#
#
#
=== Ban nyɛ Awurabanima ===
# Hajia Nadia Ali Dawood (CEO ZLB, Country Program Director, Civil Society Institutional Foundation).
#Madam Theressa Oppong, o nyɛla daa bia ka lahi nyɛ Chief Executive zaŋ ti MANET.<ref name="myjoyonline.com"/>
#Zuwera Ibrahimah, ŋuna n-nyɛ jintɔra zaŋ ti Salaga South piibupiibu yaɣili.
#Otiko Afisa Djaba, o nyɛla minista kuro zaŋ chaŋ paɣaba mini bihi bɛrisuŋ yaɣili, (2017-2018)<ref>{{Cite web|title=Otiko Djaba, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Otiko-Djaba-3932|access-date=2021-11-26|website=www.ghanaweb.com}}</ref>.
#
#
#
=== Ban nyɛ linjimanima ===
1. [[Joshua Hamidu]], Chief of Defence Staff (1978-1979)
2. [[Michael Samson-Oje]], Chief of Defence Staff (2016-2017)
3. [[Bawa Andani Yakubu]], Inspector General of the [[Ghana Police Service]] (1969-1971)
#
#
#
=== Ban nyɛ Alikalinima ===
# [[Joseph Bawa Akamba]], Justice of the Supreme Court
# [[William Atuguba]], Justice of Supreme Court.
== Tamasco Karimbakpeen' Kura ==
1.1960–1964 Mr. Kenneth L. Purser
2. 1964–1967 Mr. B. O. Ayittey
3. 1967–1969 Mr. A. F. Clayton
4. Sept. 1969–1970 Mr. W. A. Ofori
5.1970–1973 Mr. Adu
6. 1973–1981 Alhaji B. A. Fuseini
7. 1981–1982 Mr. S. M. Amankwa
8. 1983–1986 Mr. Mahama Adam (AG)
9. 1986–1988 Mr. L. M. Awuni (AG)
10. 1988–1990 Mr. E. K. Kudiabor
11. 1990–1991 Mr. A. A. Daramanu
12. 1991–1998 Mr. Bolina Saaka
13. 1998–2001 Alhaji Amadu Belko
14. Feb. 2001 – Oct. 2001 Mrs. [[Mary Asobayire Dan-Braimah]] (AG)
15. Oct. 2001–2004. Alhaji [[Mahamadu Saani Abdul-Rahman]]
16. 2005–2008 Alhaji T. A. Mahama
17. 2004–2005 Mr. J. B. Dakorah
18. 2008–2016 Mr. J. B. Dakorah
19. 2008–2016 Mrs. Mary Asobayire Dan-Braimah
20.2016–ŋun na beni Hajia Amina Musah
21. 2017 [[Shaibu Adams Wilberforce]]
22. 2021 Rev Edward Azika<ref>{{Cite web|last=Walter|first=Lilian|title=Headmaster of Tamale Senior High School appeals to government and old students to support the school with vehicles.|url=https://zaaradio.com/local/headmaster-of-tamale-senior-high-school-appeals-to-government-and-old-students-to-support-the-school-with-vehicles/|access-date=2021-11-27|language=en-GB}}</ref>
== Shikuru maa Salima ==
== Kompatisanima mini Kpaɣiribu shɛŋa din pahira ==
Tamasco nyɛla shikuru shɛli din bɛ kompatisanima mini kpaɣiribu ni saha kam ka di zooi pam. Di shɛŋa n-nyɛ;
# '''National Commission for Civic Education/ Project Citizens Ghana'''. Kompatisa ŋɔ daa nyɛla bɛ ni kpa shɛli ni di che ka shikurubihi pahiri saawara ni ka lahi yooi soli n-ti ba ni bɛ nya kpaŋmaŋa shɛŋa bɛ ni mali ka mali shiya din sa yɛn lee ba sɔhubiɛɣu kpamba<ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=TAMASCO emerges 2nd runners up in national competition contest|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/TAMASCO-emerges-2nd-runners-up-in-national-competition-contest-164040|access-date=2021-11-23|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. TAMASCO, din daa di nasara dundɔŋni kompatisa, daa kɔŋ li n-ti Mawuli Senior High School din daa yi Volta Region la na. Tingbani zaa kpalinkpaa kompatisa ni, ka Adisadel College daa pahi buta zuɣu. Bɛ pina mi, bɛ daa deei kompiita diɣi din nyɛ zaɣpaɣlima la, cowbell binyɛri shɛŋa din daa pahi di shɛŋa n-daa nyɛ 1992 constitution kundi biɛlima bin yaaye yaaye,
# '''National Science and Mathematics Quiz'''<ref>{{Cite web|date=2021-11-17|title=Tamale SHS kicks out Achimota School in 2021 National Science and Maths Quiz|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Tamale-SHS-kicks-out-Achimota-School-in-2021-National-Science-and-Maths-Quiz-1403917|access-date=2021-11-23|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. 2021: Bɛ di nasara n-tirisi m-paai kpalinkpaa pirigili zaŋ kpa [[Ghana National Science and Maths Quiz]] kompatisa tuuli, baayan bɛ ni nyɛŋ [[Adisadel College]] mini [[Kumasi Academy]], ni dibu nambanima; [[Tamale Senior High School]] 59, Adisadel College 44 ni Kumasi Academy 30<ref>{{Cite web|title=Tamasco tramples on Adisco, Kumaca into NSMQ semi-final - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/tamasco-tramples-on-adisco-kumaca-into-nsmq-semi-final/|access-date=2021-11-23|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref>.
#
#'''NHIS''' '''regional competition about it's operations'''<ref>{{Cite web|date=2016-06-29|title=NHIA holds regional quiz competitions about its operations|url=https://citifmonline.com/2016/06/nhia-holds-regional-quiz-competitions-about-its-operations/|access-date=2021-11-22|website=Citi 97.3 FM - Relevant Radio. Always|language=en-US}}</ref>
#'''Regional ICT Quiz Competition- 2008.''' Yuuni 2008, Regional Association of ICT Teachers daa nyɛla ban laɣim kpa kpaɣintibu ICT Kompatisa n-ti SHS shikuriti din be yaɣili ŋɔ na, ka Tamasco daa di buta zuɣu.
#'''National Milo SHS Soccer (boys) Volleyball (girls) Championship'''. Tamasco n-nyɛ tuuli shikuru shɛli [[Northern Region]] puuni n-di National Milo Soccer (boys) championship buta ni Volleyball (girls) Championship yim.
#'''Debate Competition- 2009.''' Foundation for Security and Human Development, Zangama laɣingu, daa zali kompatisa n-ti shikuru shɛŋa Tamale Metropolis. Lala kompatisa maa ni, Tamasco n-daa di tuuli<ref>{{Cite web|date=2021-07-12|title=Tamale Senior High School - Explore Schools in Ghana Find and connect with all schools in Ghana SHS Vocational, Universities and more.|url=https://ghanaschoolsonline.org/listing/tamale-senior-high-school/|access-date=2021-11-25|language=en}}</ref>.
#'''Independence Anniversary Parade - 2009.''' Tamale Senior High School Cadet Corps n-daa nyɛ ban di tuuli maŋsulinsi yuun' pihinu ni ayi (52nd) chuɣu puhibu dali, silimiin goli March ni.
== Karimbihi Duri Yuya ==
Tamale Senior High School nyɛla shikuru shɛli bɛ ni mali karimbihi biɛhigu shee. Lala zuɣu biɛhigu shee ŋɔ nyɛla bɛ ni pu karimbihi ŋɔ bɔŋbɔŋ ka bol' li ni ya. Yili kam din zaa be shikuru maa ni malila di yuli, Di yuya maa shɛŋa n-nyɛ:
# [[Nkrumah]] yili
# [[Heyfron]] yili
# [[Tamakloe]] yili
# [[Gbɛwaa]] yili
# [[Patterson]] yili
# [[Wemah]] yili
# [[Gbadamosi]] yili
# [[Bawumia]] yili
#
== Kundivihira ==
<references responsive="" />54. https://zaaradio.com/local/headmaster-of-tamale-senior-high-school-appeals-to-government-and-old-students-to-support-the-school-with-vehicles/
[[Pubu:Shikuriti]]
[[Pubu:Ghana Shikuriti]]
[[Pubu:Dagbanli]]
[[Pubu:B-Class]]
o2q0ou6ppdjgpic2szlx3puilmf3jr6
42835
42834
2022-08-16T23:44:07Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Taarihi */ Link
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{B-Class}}
'''[[Tamali|Tamale]] Senior High School (Tamasco)''' nyɛla karim bisarinsi karimzɔŋ' titali din be [[Ghana]] Tudu yaɣili [[Northern Region|Northern]] Region ŋɔ, [[Tamali|Tamale]].
== DI NIYA: ==
[[Shikuru]] maa nia n-nyɛ ni di bo baŋsim suma n-ti di [[shikurubihi]], din yɛn che ka bɛ nya shɛhira gbaŋ suma n-tuɣi bɛ bɔhimbu karimzɔŋ kara ni. Dina n-yɛn che ka bɛ lɛbi bukaata kuriba ni anfaani bi' shɛba ban mali shili ni bɛ tum toontali tuma tiŋgbani ŋɔ ni, zaŋ ti salo ni daabilim zoosim, ni fakari filimbu nia ni kpaŋsibu zaŋ chaŋ bɔhimbu tab' sɔŋ tumanima din yɛn tum, ni zaŋ sɔŋ daadama ariʒichi zoosim<ref>{{Cite web|title=Motivation2Learn ~ Mission, Vision and Value Statements|url=http://motivation2learn.simplesite.com/439326229|access-date=2021-11-24|website=Motivation2Learn|language=en-US}}</ref>.
== TUMA: ==
Shikuru maa tuma nyɛla ni bɛ kpuɣi ka zali kpamba ban simdi, ban ni tooi zali yuli, ban gurigiri bɛ maŋa ka kpuɣi B.E.C.E, ni ban karim siɣisi ka mali shɛhira gbana din wuhiri li ka che ka baŋsim bɔmma dede tali ni lihigu zaŋ chaŋ karim nasara, biɛhi chirichi, biɛhisuma, kpaŋmaŋa zaŋ chaŋ diɛma ni yiɣijam ni sabita viɛnyɛla yi polo<ref name="ghanaschoolsonline.org">{{Cite web|date=2021-07-12|title=Tamale Senior High School - Explore Schools in Ghana Find and connect with all schools in Ghana SHS Vocational, Universities and more.|url=https://ghanaschoolsonline.org/listing/tamale-senior-high-school/|access-date=2021-11-24|language=en}}</ref>.
Di yu' kura n-nyɛ Government Secondary School, [[Gbewaa|Gbewaa Secondary School]], nti pahi di ni na yoli taɣi [[Tamali|Tamale]] Secondary School shɛli ŋɔ. Di nyɛla baŋsim bɔbu shikuru shɛli din pahi karimzɔŋ shɛŋa din mali du' gbɛra shikuriti ni m-be [[Education Ridge]], yaɣ' karili m-be [[Sagnarigu Municipality]] (bɛ ni daa ŋmaai shɛli yihi [[Tamali Metropolis|Tamale Metropolis]] 2012 yuuni la) din be [[Northern Region]] [[Ghana]] [[Tamali|Tamale]] la<ref>{{Cite web|last=Wundengba|first=Daniel|date=2021-08-07|title=All You Need To Know About Tamale SHS, Tamasco|url=http://northernghana.net/all-you-need-to-know-about-tamale-shs-tamasco/|access-date=2021-11-22|website=Northernghana.net|language=en-US}}</ref>. Shikuru ŋɔ nyɛla bɛ ni piiri shɛli ka di kpuɣiri shikurubihi ban be [[Ghana]] tingbani ni ka di nyɛla bɛ gbana ni wuhi shɛm zaŋ chaŋ [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E) zahimbu nyaaŋa ni shikurubihi ban be [[tinduya]] ni ka di nyɛla shikuru ŋɔ maani la sabiri gahindili din kpɛhiri ba na.
== Karim baŋsim yaɣ' shɛŋa bɛ ni wuhira ==
Baŋsim yaɣ' shɛŋa bɛ ni wuhiri mini di kpatuɣa n-nyɛ;
# '''Business''': Economics, Costing, Financial Accounting, Business Management and Elective Mathematics.
# '''General Science''': Chemistry, Physics, Biology, Elective Mathematics.
# '''General Arts''': Elective Mathematics, History, Dagbani, Government, Geography, Literature in English, Islamic Religious Studies, Christian Religious Studies, French, Economics<ref>{{Cite web|date=2021-07-12|title=Tamale Senior High School - Explore Schools in Ghana Find and connect with all schools in Ghana SHS Vocational, Universities and more.|url=https://ghanaschoolsonline.org/listing/tamale-senior-high-school/|access-date=2021-11-23|language=en}}</ref>.
# '''Home Economics''': Biology, Management in Living, Food and Nutrition, Economics, Clothing and Textiles and Physics.
# '''Visual Arts''': Economics, General Knowledge in Arts, Graphic Design, Textiles, Sculpture.
#'''Applied Science (Technical Skills)''': Physics, Elective Mathematics, Applied Electricity, Technical Training.
#'''General Agriculture''':General Agriculture, Elective Mathematics, Horticulture, Chemistry, Physics and Animal Husbandry.
#
== Di kpabu yuuni ==
Di kpala 1951 yuuni<ref>{{Cite web|date=2019-10-10|title=Tamale Senior High School {{!}} MiSocial Life|url=https://www.misociallife.com/tamale-senior-high-school/|access-date=2021-11-26|language=en-US}}</ref>.
== Di Taachi ==
[[Fortiter]], [[Fideliter]], [[Feliciter]]
== Di pubu yaɣili ==
Di nyɛla shikuru shɛli din bɛ pubu A
== Di zaa yaɣili ==
Di nyɛla shikuru shɛli din nyɛ salo(public) shikuru
== Dabisi gahinda ==
Shikuru ŋɔ nyɛla din mali dabisi gahinda di taarihi ni, di shɛŋa n-nyɛ;
# Silver jubilee daa nyɛla chuɣu shɛli bɛ ni puhi yuuni 1991.
# Golden jubilee daa nyɛla chuɣu shɛli bɛ ni puhi yuuni 2001.
# The 60th Anniversary daa nyɛla chuɣu shɛli bɛ ni puhi yuuni 2011.
4. Yuun' pisɔpɔin chuɣu (70th Anniversary). Chuɣu ŋɔ nyɛla chuɣu shɛli bɛ ni puhi yuuni 2021<ref>{{Cite web|title=TAMASCO launches 70th anniversary celebration|url=https://www.graphic.com.gh/news/general-news/tamasco-launches-70th-anniversary-celebration.html|access-date=2021-11-24|website=Graphic Online|language=en}}</ref>.
== Taarihi ==
[[Tamali|Tamale]] Secondary School nyɛla shikuru shɛli British Colonial Administration ni daa mɛ shɛli 1951 yuuni. Shikuru ŋɔ n-nyɛ tuuli shikuru shɛli [[British]] [[Colonial Administration]] ni daa tuui mɛ shɛli [[Ghana]] tudu polo. Di mɛbu maa daa nyɛla din che ka bi'pola ban be tudu polo ŋɔ na ka bɛ gba tooi nyɛ shikuru baŋsim kamani bɛ taba ban be nyɔŋ polo la ni nyɛri baŋsm shɛm la. Shikuru ŋɔ tooi nyɛ yuya taɣibu pam; kamani Gbɛwaa Secondary School, Government Secondary School, [[Tamali|Tamale]] Secondary School ni zuŋɔ [[Tamale Senior High School]]<ref>{{Cite web|title=Tamale Senior High School – ghschoolsearch.com|url=https://www.ghschoolsearch.com/tamale-senior-high-school/|access-date=2021-11-23|language=en-US}}</ref>. Tuuli baŋsim bɔmma zaŋ ti shikuru ŋɔ daa nyɛla kamani, zaɣ' yɛlinli. Di daa dii bi kpaŋsi bɔhimbu ni wuhibu ko, amaa paɣ'sibu baŋsim ni biɛhigu haŋkali lɛbu. Di baŋsim bomma soya maa n-daa nyɛ; English language, Mathematics, General science(1 and 2), Geography, History, Latin, Agriculture, Carpentry, Masonry, Art and Craft, Music and Metal Work. Dagbani mini French n-daa nyɛ din pahina tooni na. Shikurubihi maa zaa daa bɔhimla wuhibu yaɣa maa tuuli yuma ata ka lee dahi diba anii din nyɛ bɛ ni daa bɔhim shɛli yuma anahi ni yuma anu ni ka daa deei shikuru ŋɔ shɛhira gbana<ref name="ghanaschoolsonline.org"/>. Viɛnyɛla n-nyɛ li ni di ni pahi tudu ŋɔ shikurusuma ni maa. Shikuru ŋɔ nyɛla din kpa ni niya suma ni so shɛli din nyɛ baŋsim lɛbu zaŋ ti shikuru ŋɔ Cadet Corps din daa kpa yuuni 1954 n-nyɛ tuuli [[Africa]], South Sahara kpaŋa [[South Africa]].
Cadet Corps maa yoori maŋli daa nyɛla 11th February, 1956. Di daa nyɛla Hon. V.H. Alhassan, Parliament jintɔri kuro zaŋ ti [[Tamali|Tamale]] jilimalana [[Dr. Kwame Nkrumah|Kwame Nkrumah]] ʒamani ni (CPP Gomnanti) ni daa sɔŋ niŋ shɛli. Ŋun daa nyɛ Toondan di saha daa nyɛla [[John- Parson]]. Zaɣ' suŋtali shɛli shikuru ŋɔ Cadet wumsibu palo daa nyɛla bin boli Parson Square o kum nyaaŋa. Dini n daa tirisi ti yooi Cadet Corps [[Ghana]] zaa.
Yuuni 1958, tuuli shikurubihi paɣiba daa kpuɣi niŋ du' yini shikuru maa ni, dinsaha ka di daa lɛbigi li shikuru shɛli din gabi. Lala yuuni maa dede, tuuli shikurubihi ban nyɛ "baŋdi gahinda" daa kpuɣi n-niŋ dura anahi n-doli din nyɛ so gahinda din daa ti karimbanima ni shɛhira kara daliri n-niŋ shikuru maa ni, sabimi 'O' mini ' A' paaibu dahima n-tuɣi chaŋ University.
== Shikurubihi ban bɛ shikuru ŋɔ ni (Tamasco) ==
[[Tamale Senior High School]] nyɛla shikuru shɛli din nyɛ din mali shikurubihi pam n-gari Senior High School kam din bɛ [[Tamali|Tamale]] puuni. A yi lihi 2016-2017, di bɔhimbu yuuni daa nyɛla bɛ ni kpuɣi shikurubihi kalinli ka bɛ paai kɔb'siyɔpoin ni chenji (700) ka di laɣim shikurubihi maa zaa tusaayi ni kɔb'shii (2,200)<ref>{{Cite web|last=Ibrahim|first=Mohammed|title=Senior High Schools in the three regions of the north appeal to gov’t to release feeding grants|url=https://zaaradio.com/education/senior-high-schools-in-the-three-regions-of-the-north-appeal-to-govt-to-release-feeding-grants/|access-date=2021-11-22|language=en-GB}}</ref>. Shikuru ŋɔ dii bi ŋmɛrila nyɔɣu ni di yuli ni chaŋ katiŋ shɛm, tɔ amaa di nyɛla din niŋ suhupiɛlli ni din yihi waɣara ka bɛ be Ghana tingbani luɣili kam n-tumdi tuma maa.
== Di ni bɛ shɛli polo ==
[[Tamale Senior High School]] (Tamasco) nyɛla din bɛ [[Sagnarigu Municipality|Sagnarigu Municipal]] din bɛ tudu yaɣili (Northern Region) Ghana ŋɔ la. Di bala daansi ni [[Bagabaga College of Education]], Tamale Technical University, [[Tamale College of Education]] ni tudu yaɣili (Northern Region) Education du zuɣu la ([[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]]).
== Tamasco Zumma [[Jiŋli]] ==
[[Lahabali kɔligu:TAMASCO Central Mosque.jpg|thumb|Tamasco Jiŋ' titali]]
[[Tamale Senior High School]] (TAMASCO) nyɛla din mali jiŋ' karili ka di bɛ shikuru maa sunsuuni. Di puuni ka shikurubihi nti tabli karimbanima ban bɛ shikuru maa ni laɣindina n-ti puhiri jiŋli, di bahi bahindi [[Alizumba]] dali.
== Karimbi' Kura ==
Karimbikura nyɛla karimbi' shɛba ban naai shikuru ka be gɔmnanti mini tuma du' zuɣuri ni n-tumdi tuma. [[Tamale Senior High School]] nyɛla shikuru shɛli din wumsi karimbihi pam ka bɛ za zaashe' kara shɛhi pam [[Ghana]] ŋɔ. Bɛ shɛba n-nyɛ;
1) Dr. [[Mahamudu Bawumia]]<ref>{{Cite web|last=Nuhu|first=Osman|title=Biography Of His Excellency Dr. Mahamudu Bawumia - Ghanaontheglobe.com|url=https://ghanaontheglobe.com/2021/02/14/biography-of-his-excellency-dr-mahamudu-bawumia/|access-date=2021-11-23|language=en-US}}</ref>
2) Dr. [[Issahaku Nashiru]]
3) [[Gbadamoshi]]<ref>{{Cite web|title=Autobiography of Alhaji Gbadamosi launched in Accra|url=https://www.graphic.com.gh/features/features/autobiography-of-alhaji-gbadamosi-launched-in-accra.html|access-date=2021-11-23|website=Graphic Online|language=en-gb}}</ref>
4) Mr. [[Abu Wemah]]
5) Alhaji [[Aliu Mahama]]<ref>{{Cite web|title=Biography Of Aliu Mahama (Former Ghanaian Vice president). - Opera News|url=https://gh.opera.news/gh/en/politics/bde1bff492a133049ecd973c40429816|access-date=2021-11-23|website=gh.opera.news}}</ref>
6) Dr. [[Mohammed Ibn Chambas]]<ref>{{Cite web|title=Mohamed Ibn Chambas, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Mohamed-Ibn-Chambas-142|access-date=2021-11-23|website=www.ghanaweb.com}}</ref>
7) Mr [[Ibrahim Mahama (artist)|Ibrahim Mahama]]<ref>{{Citation|title=Ibrahim Mahama (businessman)|date=2021-10-19|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Ibrahim_Mahama_(businessman)&oldid=1050707644|work=Wikipedia|language=en|access-date=2021-11-23}}</ref>
8) Dr. [[Alhassan Wayo Seini]]
9) Alhaji [[Malik Al-Hassan Yakubu|Malik Alhassan Yakubu]]
10) Mr. [[Bavug Abdul Latif]]
11) Mr. [[Mohammed Gargo]]
12) Dr. [[Hilla Limann]]<ref name="myjoyonline.com">{{Cite web|title=Tamale Secondary School and 60 years of secondary education in northern Ghana - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/tamale-secondary-school-and-60-years-of-secondary-education-in-northern-ghana/|access-date=2021-11-23|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref>
13) Alhaji [[Mohammad Mumuni]]
14) Professor [[Raymond Benning]]
15) [[Sheikh Imam Rashid Salawatiya]]
16) Dr. [[Abdulai Salifu]]
17) Dr. [[Adam Gamel Nasser]]<ref name="myjoyonline.com"/>
18) Dr.[[David Abdulai]]<ref>{{Cite web|date=2020-03-23|title=Medical philantropist Dr. Abdulai Choggu honoured posthumously in Tamale|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Medical-philantropist-Dr-Abdulai-Choggu-honoured-posthumously-in-Tamale-902110|access-date=2021-11-24|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
19) Mr. [[Alban Bagbin]]
20) Madam [[Theresa Oppong]]
21) Mr. [[Mubarak Mohammed Muntaka]]
22) Madam Otiko Afisa Djaba
23) Dr. Abdulai Salifu
24) Arch Bishop Gregory Kpembaya
25) Mr. B.A. Yakubu<ref name="ReferenceA">{{Cite web|title=Tamale Secondary School and 60 years of secondary education in northern Ghana - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/tamale-secondary-school-and-60-years-of-secondary-education-in-northern-ghana/|access-date=2021-11-26|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref>
26) Professor Quartey
27) Professor John Kaburisie(RIP)
28)Dr. Gyader
29) Naa Proffessor John Nabila
30) Mr. Douglas Adjarbeng
31) Mr. Peter Illiasu
33) Mr. Ali Nakyea
34) Mr. Adam Sule
35) Alhaji Alhassan Mohammed Awal
36) Alhaji [[Abdul- Rahaman Mohammed Saani]] (Man Shani)
== Ban bɛ Gɔmnanti mini Siyaasa ni ==
# [[Hilla Limann]], O nyɛla Ghana gɔmnanti kuro' 1979-1981<ref>{{Cite web|last=Wundengba|first=Charles|date=2020-01-09|title=The Story of Dr. Hilla Limann, The Only President of the Third Republic of Ghana|url=http://northernghana.net/the-story-of-dr-hilla-limann-the-only-president-of-the-third-republic-of-ghana/|access-date=2021-11-22|website=Northernghana.net|language=en-US}}</ref>
# [[Aliu Mahama]], daa nyɛla [[Ghana]] gɔmnanti zuɣulaampaa 2001-2008<ref>{{Cite web|title=Alhaji Aliu Mahama, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Alhaji-Aliu-Mahama-189|access-date=2021-11-22|website=www.ghanaweb.com}}</ref>
# [[Mahamudu Bawumia]], O nyɛla Ghana gɔmnanti zuɣulaampaa, 2016<ref>{{Cite web|title=H.E Alhaji Dr. Mahamudu Bawumia {{!}} Ministry of Communications|url=https://moc.gov.gh/he-alhaji-dr-mahamudu-bawumia|access-date=2021-11-22|website=moc.gov.gh}}</ref>
# [[Alban Bagbin]]<ref>{{Cite web|last=Alabi|date=2021-10-23|title=Alban Bagbin Biography|url=https://alabigh.com/alban-bagbin-biography/|access-date=2021-11-22|website=Alabi GH|language=en-US}}</ref>, Alban Sumana Kingsford Bagbin nyɛla siyaasa nira. ŋuna n-nyɛ Ghana jintɔriba duu kpɛma saha ŋɔ.
# [[Malik Alhassan Yaakubu|Malik Al-hassan Yakubu]],<ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Ex-Interior Minister: Rawlings Killed Ya-Na|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Ex-Interior-Minister-Rawlings-Killed-Ya-Na-206769|access-date=2021-11-22|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
#[[Mohammed Ibn Chambas]],<ref>{{Cite web|title=Mohamed Ibn Chambas, Biography|url=https://mobile.ghanaweb.com/person/Mohamed-Ibn-Chambas-142|access-date=2021-11-22|website=mobile.ghanaweb.com}}</ref> ŋuna n-daa nyɛ zuɣulana zaŋ ti Economic Community of West African States yaɣili (ECOWAS) yuuni 2006- 2009.
#[[Mohammad Mumuni|Mohammed Mumuni]],<ref>{{Cite web|title=Alhaji Muhammad Mumuni, Biography|url=https://mobile.ghanaweb.com/person/Alhaji-Muhammad-Mumuni-1159|access-date=2021-11-22|website=mobile.ghanaweb.com}}</ref> O nyɛla minista kuro zaŋ chaŋ tiŋduya gɔrim yaɣili(2009 —2013)
#[[Ibrahim Mahama (alkali)|Ibrahim Mahama]], O nyɛla minista kuro zaŋ chaŋ lahibali wuligibu yaɣili (1968-1969)
#[[Mahama Iddrisu]],<ref>{{Cite web|last=peoplepill.com|title=About Mahama Iddrisu: Ghanaian politician {{!}} Biography, Facts, Career, Wiki, Life|url=https://peoplepill.com/people/mahama-iddrisu|access-date=2021-11-22|website=peoplepill.com}}</ref> O nyɛla minista kuro zaŋ chaŋ lɔra gɔrim mini yɛltɔɣa yaɣili (1983-1987)
#[[Otiko Afisa Djaba]],<ref>{{Cite web|date=2018-08-21|title=I’m retiring from politics to take care of my sick ex-husband – Otiko|url=https://citinewsroom.com/2018/08/im-retiring-from-politics-to-take-care-of-my-sick-ex-husband-otiko/|access-date=2021-11-22|website=Citinewsroom - Comprehensive News in Ghana|language=en-US}}</ref> O nyɛla minista kuro zaŋ chaŋ paɣiba mini bihi biɛrisuŋ yaɣili (2017-2018)
#[[John Tia]],<ref>{{Cite web|title=John Tia returns to full time farming after ambassadorial duties|url=https://www.graphic.com.gh/business/business-news/john-tia-returns-to-full-time-farming-after-ambassadorial-duties.html|access-date=2021-11-22|website=Graphic Online|language=en-gb}}</ref> O nyɛla fukumsi kpambala kuro zaŋ chaŋ lahibali wuligibu (2010-2012)
#[[Mustapha Abdul-Hamid]],<ref>{{Cite web|title=Mustapha Hamid appointed NPA boss - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/mustapha-hamid-appointed-npa-boss/|access-date=2021-11-22|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> O nyɛla minista kuro zaŋ chaŋ lahibali wuligibu yaɣili (2017-2018), ka lahi nyɛ minista kuro zaŋ ti zongo tiŋ' puuni lɛbigimsim yaɣili (2018-2021), ni toondana zaŋ chaŋ kpam tuma polo din nyɛ National Petroleum Authority la (2021-)
#[[John S. Nabila]],<ref>{{Cite web|title=Professor John S. Nabila {{!}} Who's Who in Ghana|url=https://whoswhoghana.app/traditional-leaders/professor-john-s-nabila/|access-date=2021-11-22|website=whoswhoghana.app|language=en}}</ref> ŋuna n-nyɛ minista kuro zaŋ chaŋ lahibaya wuligibu yaɣili (1980-1981), ka daa lahi nyɛ zuɣulana zaŋ ti Ghana nanim' duu yaɣili (National House of Chiefs) 2008-2016.
#[[Abubakar Boniface Siddique]],<ref>{{Cite web|title=Madina: Group touts the achievements of Boniface Abubakar|url=https://www.modernghana.com/news/1053448/madina-group-touts-the-achievements-of-boniface.html|access-date=2021-11-22|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> nyɛla minista kuro zaŋ chaŋ bi'pola mini tuma bɔbu yaɣili (2005-2007), ka daa lahi nyɛ minista kuro zaŋ ti kom mini ya mɛbu yaɣili (2007-2009)
#[[Mubarak Mohammed Muntaka]],<ref>{{Cite web|last=Annang|first=Evans|date=2021-11-01|title=Let’s be careful and not create a ‘monster’ in Dampare – Muntaka warns|url=https://www.pulse.com.gh/news/local/lets-be-careful-and-not-create-a-monster-in-dampare-muntaka-warns/3krtjs7|access-date=2021-11-22|website=Pulse Ghana|language=en}}</ref> nyɛla minista kuro zaŋ ti bi'pola mini bola yaɣili (Silimiin goli January 2009-June 2009)
#[[Eward Mahama|Edward Mahama]],<ref>{{Cite web|title=I’ve opted out of December elections — Dr Edward Mahama|url=https://www.graphic.com.gh/news/politics/i-ve-opted-out-of-december-elections-dr-edward-mahama.html|access-date=2021-11-22|website=Graphic Online|language=en-gb}}</ref> nyɛla toondaan' kuro zaŋ ti People's National Convention (PNC) paati
#[[Solomon Namliit Boar]],<ref>{{Cite web|date=2020-02-17|title=NPP Primaries: Solomon Boar seeks third term as Bunkpurugu MP|url=https://citinewsroom.com/2020/02/npp-primaries-solomon-boar-seeks-third-term-as-bunkpurugu-mp/|access-date=2021-11-22|website=Citinewsroom - Comprehensive News in Ghana|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2021-04-02|title=Retain the likes of fearless Alhaji Said Sinare or forget the 2024 - NDC activist to party|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Retain-the-likes-of-fearless-Alhaji-Said-Sinare-or-forget-the-2024-NDC-activist-to-party-1222573|access-date=2021-11-22|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[North East Region|North East]] fukumsi kpɛma (2019-)
#[[Gilbert Seidu Iddi]],<ref>{{Cite web|date=2016-06-21|title=Surcharge ex-SADA boss for blowing GHc186,000 on trips – PAC|url=https://citifmonline.com/2016/06/surcharge-ex-sada-boss-for-blowing-ghc186000-on-trips-pac/|access-date=2021-11-22|website=Citi 97.3 FM - Relevant Radio. Always|language=en-US}}</ref> nyɛla tudu yaɣili ŋɔ na fukumsi kpeen kuro (1997-1998 mini 2000-2001), nti pahi [[Volta Region|Volta]] kuligi duli fukumsi kpeen kuro (1998-2000)
#[[Joshua Alabi,]]<ref>{{Cite web|title=Some politicians are not helping Ghanaians - Joshua Alabi - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/some-politicians-are-not-helping-ghanaians-joshua-alabi/|access-date=2021-11-22|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ŋuna n-daa nyɛ Greater Accra fukumsi kpeeni kuro (1997-1998 mini 2000-2001), ni tudu yaɣili ŋɔ na fukumsi kpeen kuro (1998-2000)
#[[Adam Mahama]],<ref>{{Citation|title=Adam Mahama|date=2021-10-19|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Adam_Mahama&oldid=1050778999|work=Wikipedia|language=en|access-date=2021-11-22}}</ref> O nyɛla jintɔri kuro zaŋ ti [[Damango]]-Daboya piibupiibu yaɣili (1997-2001)
#[[Jacob Bawiine Boon]],<ref>{{Cite web|title=Bawiine, Boon Jacob|url=https://ghanamps.com/mp/bawiine-boon-jacob/|access-date=2021-11-22|website=Ghana MPS|language=en-US}}</ref> O nyɛla jintɔri kuro zaŋ ti Lambussie piibupiibu yaɣili (1993-1997)
#[[Emmanuel Samba Zumakpeh]],<ref>{{Cite web|title=Zumakpeh, Samba Emmanuel|url=https://ghanamps.com/mp/zumakpeh-samba-emmanuel/|access-date=2021-11-22|website=Ghana MPS|language=en-US}}</ref> O nyɛla jintɔri kuro zaŋ ti [[Nadowli South]] piibupiibu yaɣili
#[[Zuwera Ibrahimah]],<ref>{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=242|access-date=2021-11-22|website=www.parliament.gh}}</ref> ŋuna n-na nyɛ jintɔra zaŋ ti [[Salaga]] South piibupiibu yaɣili
#[[Alhassan Wayo Seini]],<ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Wayo Seini quits NDC for NPP|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Wayo-Seini-quits-NDC-for-NPP-100284|access-date=2021-11-22|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> O nyɛla jintɔri kuro zaŋ ti [[Tamale Central]] piibupiibu yaɣili (2005-2006)
#[[Said Sinare]],<ref>{{Cite web|date=2021-04-02|title=Retain the likes of fearless Alhaji Said Sinare or forget the 2024 - NDC activist to party|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Retain-the-likes-of-fearless-Alhaji-Said-Sinare-or-forget-the-2024-NDC-activist-to-party-1222573|access-date=2021-11-22|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> O nyɛla [[Ayawaso Central]] piibupiibu yaɣili jintɔri kuro (1993-1997), ni Ghana ambassador zaŋ ti [[Egypt]] (2012-2014), nti lahi pahi Ghana ambassador zaŋ ti [[Saudi Arabia]] (2014-2017)
#[[Ben Baluri Saibu]],<ref>{{Cite web|title=Saibu, Ben Baluri|url=https://ghanamps.com/mp/saibu-ben-baluri/|access-date=2021-11-22|website=Ghana MPS|language=en-US}}</ref> O nyɛla [[West Mampurusi]] piibupiibu yaɣili jintɔri kuro (1993-1997)
#[[Yusuf Iddrisu]],<ref>{{Cite web|title=Iddrisu, Yusuf|url=https://ghanamps.com/mp/iddrisu-yusuf/|access-date=2021-11-22|website=Ghana MPS|language=en-US}}</ref> O nyɛla [[Yendi Municipality|Yendi]] piibupiibu yaɣili jintɔri kuro (1993-1997)
#[[Basit Abdulai Fuseini]],<ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Late B.A Fuseini lauded as development oriented|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Late-B-A-Fuseini-lauded-as-development-oriented-114796|access-date=2021-11-22|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> O nyɛla jintɔri kuro zaŋ ti Gukpegu-Sabonjida piibupiibu yaɣili (1993-1997)
#[[Edward Aliedong Alhassan]],<ref>{{Citation|title=Edward Aliedong Alhassan|date=2021-08-12|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Edward_Aliedong_Alhassan&oldid=1038353561|work=Wikipedia|language=en|access-date=2021-11-22}}</ref> nyɛla Damango-[[Daboya]] piibupiibu yaɣili jintɔri kuro (1993-1997)
#[[Muhammad Bawah Braimah]],<ref>{{Cite web|title=Mohammad Bawah Braimah, Biography|url=https://mobile.ghanaweb.com/person/Mohammad-Bawah-Braimah-2347|access-date=2021-11-22|website=mobile.ghanaweb.com}}</ref> ŋuna n-na nyɛ jintɔra zaŋ ti Ejura-Sekyedumase piibupiibu yaɣili (2017-)
#[[Issifu Pangabu Mohammed]],<ref>{{Cite web|title=Mohammed, Issifu Pangabu|url=https://ghanamps.com/mp/mohammed-issifu-pangabu/|access-date=2021-11-22|website=Ghana MPS|language=en-US}}</ref> nyɛla Ejura-Sekyedumase piibupiibu yaɣili jintɔri kuro (2005-2013)
#[[Kojo Bonsu]],<ref>{{Cite web|last=Bonney|first=Abigail|date=2021-09-25|title=Check out interesting facts about Former Kumasi Mayor, Kojo Bonsu|url=https://www.adomonline.com/check-out-interesting-facts-about-former-kumasi-mayor-kojo-bonsu/|access-date=2021-11-22|website=Adomonline.com|language=en-US}}</ref> nyɛla dundɔŋni gɔmnanti kpeen kuro zaŋ ti Kumasi (2013-2016)
#Alhaji Alhassan Mohammed Awal, nyela kpema zaŋ ti NORSAAC (Director of NORSAAC)
=== Ban nyɛ karimbanima ===
# Mr Suaib Wilberforce Adams, o nyɛla zuɣulaan' kuro zaŋ ti TAMASCO<ref>{{Cite web|title=Bawumia gives ¢65,000 to TAMASCO|url=https://www.modernghana.com/news/726679/bawumia-gives-65000-to-tamasco.html|access-date=2021-11-23|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
#Professor Quartey, o nyɛla karimba zaŋ ti University of Cape Coast, UCC<ref name="ReferenceA"/>.
#
#
#
=== Ban nyɛ Awurabanima ===
# Hajia Nadia Ali Dawood (CEO ZLB, Country Program Director, Civil Society Institutional Foundation).
#Madam Theressa Oppong, o nyɛla daa bia ka lahi nyɛ Chief Executive zaŋ ti MANET.<ref name="myjoyonline.com"/>
#Zuwera Ibrahimah, ŋuna n-nyɛ jintɔra zaŋ ti Salaga South piibupiibu yaɣili.
#Otiko Afisa Djaba, o nyɛla minista kuro zaŋ chaŋ paɣaba mini bihi bɛrisuŋ yaɣili, (2017-2018)<ref>{{Cite web|title=Otiko Djaba, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Otiko-Djaba-3932|access-date=2021-11-26|website=www.ghanaweb.com}}</ref>.
#
#
#
=== Ban nyɛ linjimanima ===
1. [[Joshua Hamidu]], Chief of Defence Staff (1978-1979)
2. [[Michael Samson-Oje]], Chief of Defence Staff (2016-2017)
3. [[Bawa Andani Yakubu]], Inspector General of the [[Ghana Police Service]] (1969-1971)
#
#
#
=== Ban nyɛ Alikalinima ===
# [[Joseph Bawa Akamba]], Justice of the Supreme Court
# [[William Atuguba]], Justice of Supreme Court.
== Tamasco Karimbakpeen' Kura ==
1.1960–1964 Mr. Kenneth L. Purser
2. 1964–1967 Mr. B. O. Ayittey
3. 1967–1969 Mr. A. F. Clayton
4. Sept. 1969–1970 Mr. W. A. Ofori
5.1970–1973 Mr. Adu
6. 1973–1981 Alhaji B. A. Fuseini
7. 1981–1982 Mr. S. M. Amankwa
8. 1983–1986 Mr. Mahama Adam (AG)
9. 1986–1988 Mr. L. M. Awuni (AG)
10. 1988–1990 Mr. E. K. Kudiabor
11. 1990–1991 Mr. A. A. Daramanu
12. 1991–1998 Mr. Bolina Saaka
13. 1998–2001 Alhaji Amadu Belko
14. Feb. 2001 – Oct. 2001 Mrs. [[Mary Asobayire Dan-Braimah]] (AG)
15. Oct. 2001–2004. Alhaji [[Mahamadu Saani Abdul-Rahman]]
16. 2005–2008 Alhaji T. A. Mahama
17. 2004–2005 Mr. J. B. Dakorah
18. 2008–2016 Mr. J. B. Dakorah
19. 2008–2016 Mrs. Mary Asobayire Dan-Braimah
20.2016–ŋun na beni Hajia Amina Musah
21. 2017 [[Shaibu Adams Wilberforce]]
22. 2021 Rev Edward Azika<ref>{{Cite web|last=Walter|first=Lilian|title=Headmaster of Tamale Senior High School appeals to government and old students to support the school with vehicles.|url=https://zaaradio.com/local/headmaster-of-tamale-senior-high-school-appeals-to-government-and-old-students-to-support-the-school-with-vehicles/|access-date=2021-11-27|language=en-GB}}</ref>
== Shikuru maa Salima ==
== Kompatisanima mini Kpaɣiribu shɛŋa din pahira ==
Tamasco nyɛla shikuru shɛli din bɛ kompatisanima mini kpaɣiribu ni saha kam ka di zooi pam. Di shɛŋa n-nyɛ;
# '''National Commission for Civic Education/ Project Citizens Ghana'''. Kompatisa ŋɔ daa nyɛla bɛ ni kpa shɛli ni di che ka shikurubihi pahiri saawara ni ka lahi yooi soli n-ti ba ni bɛ nya kpaŋmaŋa shɛŋa bɛ ni mali ka mali shiya din sa yɛn lee ba sɔhubiɛɣu kpamba<ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=TAMASCO emerges 2nd runners up in national competition contest|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/TAMASCO-emerges-2nd-runners-up-in-national-competition-contest-164040|access-date=2021-11-23|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. TAMASCO, din daa di nasara dundɔŋni kompatisa, daa kɔŋ li n-ti Mawuli Senior High School din daa yi Volta Region la na. Tingbani zaa kpalinkpaa kompatisa ni, ka Adisadel College daa pahi buta zuɣu. Bɛ pina mi, bɛ daa deei kompiita diɣi din nyɛ zaɣpaɣlima la, cowbell binyɛri shɛŋa din daa pahi di shɛŋa n-daa nyɛ 1992 constitution kundi biɛlima bin yaaye yaaye,
# '''National Science and Mathematics Quiz'''<ref>{{Cite web|date=2021-11-17|title=Tamale SHS kicks out Achimota School in 2021 National Science and Maths Quiz|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Tamale-SHS-kicks-out-Achimota-School-in-2021-National-Science-and-Maths-Quiz-1403917|access-date=2021-11-23|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. 2021: Bɛ di nasara n-tirisi m-paai kpalinkpaa pirigili zaŋ kpa [[Ghana National Science and Maths Quiz]] kompatisa tuuli, baayan bɛ ni nyɛŋ [[Adisadel College]] mini [[Kumasi Academy]], ni dibu nambanima; [[Tamale Senior High School]] 59, Adisadel College 44 ni Kumasi Academy 30<ref>{{Cite web|title=Tamasco tramples on Adisco, Kumaca into NSMQ semi-final - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/tamasco-tramples-on-adisco-kumaca-into-nsmq-semi-final/|access-date=2021-11-23|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref>.
#
#'''NHIS''' '''regional competition about it's operations'''<ref>{{Cite web|date=2016-06-29|title=NHIA holds regional quiz competitions about its operations|url=https://citifmonline.com/2016/06/nhia-holds-regional-quiz-competitions-about-its-operations/|access-date=2021-11-22|website=Citi 97.3 FM - Relevant Radio. Always|language=en-US}}</ref>
#'''Regional ICT Quiz Competition- 2008.''' Yuuni 2008, Regional Association of ICT Teachers daa nyɛla ban laɣim kpa kpaɣintibu ICT Kompatisa n-ti SHS shikuriti din be yaɣili ŋɔ na, ka Tamasco daa di buta zuɣu.
#'''National Milo SHS Soccer (boys) Volleyball (girls) Championship'''. Tamasco n-nyɛ tuuli shikuru shɛli [[Northern Region]] puuni n-di National Milo Soccer (boys) championship buta ni Volleyball (girls) Championship yim.
#'''Debate Competition- 2009.''' Foundation for Security and Human Development, Zangama laɣingu, daa zali kompatisa n-ti shikuru shɛŋa Tamale Metropolis. Lala kompatisa maa ni, Tamasco n-daa di tuuli<ref>{{Cite web|date=2021-07-12|title=Tamale Senior High School - Explore Schools in Ghana Find and connect with all schools in Ghana SHS Vocational, Universities and more.|url=https://ghanaschoolsonline.org/listing/tamale-senior-high-school/|access-date=2021-11-25|language=en}}</ref>.
#'''Independence Anniversary Parade - 2009.''' Tamale Senior High School Cadet Corps n-daa nyɛ ban di tuuli maŋsulinsi yuun' pihinu ni ayi (52nd) chuɣu puhibu dali, silimiin goli March ni.
== Karimbihi Duri Yuya ==
Tamale Senior High School nyɛla shikuru shɛli bɛ ni mali karimbihi biɛhigu shee. Lala zuɣu biɛhigu shee ŋɔ nyɛla bɛ ni pu karimbihi ŋɔ bɔŋbɔŋ ka bol' li ni ya. Yili kam din zaa be shikuru maa ni malila di yuli, Di yuya maa shɛŋa n-nyɛ:
# [[Nkrumah]] yili
# [[Heyfron]] yili
# [[Tamakloe]] yili
# [[Gbɛwaa]] yili
# [[Patterson]] yili
# [[Wemah]] yili
# [[Gbadamosi]] yili
# [[Bawumia]] yili
#
== Kundivihira ==
<references responsive="" />54. https://zaaradio.com/local/headmaster-of-tamale-senior-high-school-appeals-to-government-and-old-students-to-support-the-school-with-vehicles/
[[Pubu:Shikuriti]]
[[Pubu:Ghana Shikuriti]]
[[Pubu:Dagbanli]]
[[Pubu:B-Class]]
ma6l2h830zdp9l3f8vn729dydw9x623
42836
42835
2022-08-16T23:45:25Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Taarihi */ m malimi sabi
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{B-Class}}
'''[[Tamali|Tamale]] Senior High School (Tamasco)''' nyɛla karim bisarinsi karimzɔŋ' titali din be [[Ghana]] Tudu yaɣili [[Northern Region|Northern]] Region ŋɔ, [[Tamali|Tamale]].
== DI NIYA: ==
[[Shikuru]] maa nia n-nyɛ ni di bo baŋsim suma n-ti di [[shikurubihi]], din yɛn che ka bɛ nya shɛhira gbaŋ suma n-tuɣi bɛ bɔhimbu karimzɔŋ kara ni. Dina n-yɛn che ka bɛ lɛbi bukaata kuriba ni anfaani bi' shɛba ban mali shili ni bɛ tum toontali tuma tiŋgbani ŋɔ ni, zaŋ ti salo ni daabilim zoosim, ni fakari filimbu nia ni kpaŋsibu zaŋ chaŋ bɔhimbu tab' sɔŋ tumanima din yɛn tum, ni zaŋ sɔŋ daadama ariʒichi zoosim<ref>{{Cite web|title=Motivation2Learn ~ Mission, Vision and Value Statements|url=http://motivation2learn.simplesite.com/439326229|access-date=2021-11-24|website=Motivation2Learn|language=en-US}}</ref>.
== TUMA: ==
Shikuru maa tuma nyɛla ni bɛ kpuɣi ka zali kpamba ban simdi, ban ni tooi zali yuli, ban gurigiri bɛ maŋa ka kpuɣi B.E.C.E, ni ban karim siɣisi ka mali shɛhira gbana din wuhiri li ka che ka baŋsim bɔmma dede tali ni lihigu zaŋ chaŋ karim nasara, biɛhi chirichi, biɛhisuma, kpaŋmaŋa zaŋ chaŋ diɛma ni yiɣijam ni sabita viɛnyɛla yi polo<ref name="ghanaschoolsonline.org">{{Cite web|date=2021-07-12|title=Tamale Senior High School - Explore Schools in Ghana Find and connect with all schools in Ghana SHS Vocational, Universities and more.|url=https://ghanaschoolsonline.org/listing/tamale-senior-high-school/|access-date=2021-11-24|language=en}}</ref>.
Di yu' kura n-nyɛ Government Secondary School, [[Gbewaa|Gbewaa Secondary School]], nti pahi di ni na yoli taɣi [[Tamali|Tamale]] Secondary School shɛli ŋɔ. Di nyɛla baŋsim bɔbu shikuru shɛli din pahi karimzɔŋ shɛŋa din mali du' gbɛra shikuriti ni m-be [[Education Ridge]], yaɣ' karili m-be [[Sagnarigu Municipality]] (bɛ ni daa ŋmaai shɛli yihi [[Tamali Metropolis|Tamale Metropolis]] 2012 yuuni la) din be [[Northern Region]] [[Ghana]] [[Tamali|Tamale]] la<ref>{{Cite web|last=Wundengba|first=Daniel|date=2021-08-07|title=All You Need To Know About Tamale SHS, Tamasco|url=http://northernghana.net/all-you-need-to-know-about-tamale-shs-tamasco/|access-date=2021-11-22|website=Northernghana.net|language=en-US}}</ref>. Shikuru ŋɔ nyɛla bɛ ni piiri shɛli ka di kpuɣiri shikurubihi ban be [[Ghana]] tingbani ni ka di nyɛla bɛ gbana ni wuhi shɛm zaŋ chaŋ [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E) zahimbu nyaaŋa ni shikurubihi ban be [[tinduya]] ni ka di nyɛla shikuru ŋɔ maani la sabiri gahindili din kpɛhiri ba na.
== Karim baŋsim yaɣ' shɛŋa bɛ ni wuhira ==
Baŋsim yaɣ' shɛŋa bɛ ni wuhiri mini di kpatuɣa n-nyɛ;
# '''Business''': Economics, Costing, Financial Accounting, Business Management and Elective Mathematics.
# '''General Science''': Chemistry, Physics, Biology, Elective Mathematics.
# '''General Arts''': Elective Mathematics, History, Dagbani, Government, Geography, Literature in English, Islamic Religious Studies, Christian Religious Studies, French, Economics<ref>{{Cite web|date=2021-07-12|title=Tamale Senior High School - Explore Schools in Ghana Find and connect with all schools in Ghana SHS Vocational, Universities and more.|url=https://ghanaschoolsonline.org/listing/tamale-senior-high-school/|access-date=2021-11-23|language=en}}</ref>.
# '''Home Economics''': Biology, Management in Living, Food and Nutrition, Economics, Clothing and Textiles and Physics.
# '''Visual Arts''': Economics, General Knowledge in Arts, Graphic Design, Textiles, Sculpture.
#'''Applied Science (Technical Skills)''': Physics, Elective Mathematics, Applied Electricity, Technical Training.
#'''General Agriculture''':General Agriculture, Elective Mathematics, Horticulture, Chemistry, Physics and Animal Husbandry.
#
== Di kpabu yuuni ==
Di kpala 1951 yuuni<ref>{{Cite web|date=2019-10-10|title=Tamale Senior High School {{!}} MiSocial Life|url=https://www.misociallife.com/tamale-senior-high-school/|access-date=2021-11-26|language=en-US}}</ref>.
== Di Taachi ==
[[Fortiter]], [[Fideliter]], [[Feliciter]]
== Di pubu yaɣili ==
Di nyɛla shikuru shɛli din bɛ pubu A
== Di zaa yaɣili ==
Di nyɛla shikuru shɛli din nyɛ salo(public) shikuru
== Dabisi gahinda ==
Shikuru ŋɔ nyɛla din mali dabisi gahinda di taarihi ni, di shɛŋa n-nyɛ;
# Silver jubilee daa nyɛla chuɣu shɛli bɛ ni puhi yuuni 1991.
# Golden jubilee daa nyɛla chuɣu shɛli bɛ ni puhi yuuni 2001.
# The 60th Anniversary daa nyɛla chuɣu shɛli bɛ ni puhi yuuni 2011.
4. Yuun' pisɔpɔin chuɣu (70th Anniversary). Chuɣu ŋɔ nyɛla chuɣu shɛli bɛ ni puhi yuuni 2021<ref>{{Cite web|title=TAMASCO launches 70th anniversary celebration|url=https://www.graphic.com.gh/news/general-news/tamasco-launches-70th-anniversary-celebration.html|access-date=2021-11-24|website=Graphic Online|language=en}}</ref>.
== Taarihi ==
[[Tamali|Tamale]] Secondary School nyɛla shikuru shɛli British Colonial Administration ni daa mɛ shɛli 1951 yuuni. Shikuru ŋɔ n-nyɛ tuuli shikuru shɛli [[British]] [[Colonial Administration]] ni daa tuui mɛ shɛli [[Ghana]] tudu polo. Di mɛbu maa daa nyɛla din che ka bi'pola ban be tudu polo ŋɔ na ka bɛ gba tooi nyɛ shikuru baŋsim kamani bɛ taba ban be nyɔŋ polo la ni nyɛri baŋsm shɛm la. Shikuru ŋɔ tooi nyɛ yuya taɣibu pam; kamani Gbɛwaa Secondary School, Government Secondary School, [[Tamali|Tamale]] Secondary School ni zuŋɔ [[Tamale Senior High School]]<ref>{{Cite web|title=Tamale Senior High School – ghschoolsearch.com|url=https://www.ghschoolsearch.com/tamale-senior-high-school/|access-date=2021-11-23|language=en-US}}</ref>. Tuuli baŋsim bɔmma zaŋ ti shikuru ŋɔ daa nyɛla kamani, zaɣ' yɛlinli. Di daa dii bi kpaŋsi bɔhimbu ni wuhibu ko, amaa paɣ'sibu baŋsim ni biɛhigu haŋkali lɛbu. Di baŋsim bomma soya maa n-daa nyɛ; English language, Mathematics, General science(1 and 2), Geography, History, Latin, Agriculture, Carpentry, Masonry, Art and Craft, Music and Metal Work. Dagbani mini French n-daa nyɛ din pahina tooni na. Shikurubihi maa zaa daa bɔhimla wuhibu yaɣa maa tuuli yuma ata ka lee dahi diba anii din nyɛ bɛ ni daa bɔhim shɛli yuma anahi ni yuma anu ni ka daa deei shikuru ŋɔ shɛhira gbana<ref name="ghanaschoolsonline.org"/>. Viɛnyɛla n-nyɛ li ni di ni pahi tudu ŋɔ shikurusuma ni maa. Shikuru ŋɔ nyɛla din kpa ni niya suma ni so shɛli din nyɛ baŋsim lɛbu zaŋ ti shikuru ŋɔ Cadet Corps din daa kpa yuuni 1954 n-nyɛ tuuli [[Africa]], South Sahara kpaŋa [[South Africa]].
Cadet Corps maa yoori maŋli daa nyɛla 11th February, 1956. Di daa nyɛla Hon. V.H. Alhassan, Parliament jintɔri kuro zaŋ ti [[Tamali|Tamale]] jilimalana [[Dr. Kwame Nkrumah|Dr. Kwame Nkrumh]] ʒamani ni (CPP Gomnanti) ni daa sɔŋ niŋ shɛli. Ŋun daa nyɛ Toondan di saha daa nyɛla [[John- Parson]]. Zaɣ' suŋtali shɛli shikuru ŋɔ Cadet wumsibu palo daa nyɛla bin boli Parson Square o kum nyaaŋa. Dini n daa tirisi ti yooi Cadet Corps [[Ghana]] zaa.
Yuuni 1958, tuuli shikurubihi paɣiba daa kpuɣi niŋ du' yini shikuru maa ni, dinsaha ka di daa lɛbigi li shikuru shɛli din gabi. Lala yuuni maa dede, tuuli shikurubihi ban nyɛ "baŋdi gahinda" daa kpuɣi n-niŋ dura anahi n-doli din nyɛ so gahinda din daa ti karimbanima ni shɛhira kara daliri n-niŋ shikuru maa ni, sabimi 'O' mini ' A' paaibu dahima n-tuɣi chaŋ University.
== Shikurubihi ban bɛ shikuru ŋɔ ni (Tamasco) ==
[[Tamale Senior High School]] nyɛla shikuru shɛli din nyɛ din mali shikurubihi pam n-gari Senior High School kam din bɛ [[Tamali|Tamale]] puuni. A yi lihi 2016-2017, di bɔhimbu yuuni daa nyɛla bɛ ni kpuɣi shikurubihi kalinli ka bɛ paai kɔb'siyɔpoin ni chenji (700) ka di laɣim shikurubihi maa zaa tusaayi ni kɔb'shii (2,200)<ref>{{Cite web|last=Ibrahim|first=Mohammed|title=Senior High Schools in the three regions of the north appeal to gov’t to release feeding grants|url=https://zaaradio.com/education/senior-high-schools-in-the-three-regions-of-the-north-appeal-to-govt-to-release-feeding-grants/|access-date=2021-11-22|language=en-GB}}</ref>. Shikuru ŋɔ dii bi ŋmɛrila nyɔɣu ni di yuli ni chaŋ katiŋ shɛm, tɔ amaa di nyɛla din niŋ suhupiɛlli ni din yihi waɣara ka bɛ be Ghana tingbani luɣili kam n-tumdi tuma maa.
== Di ni bɛ shɛli polo ==
[[Tamale Senior High School]] (Tamasco) nyɛla din bɛ [[Sagnarigu Municipality|Sagnarigu Municipal]] din bɛ tudu yaɣili (Northern Region) Ghana ŋɔ la. Di bala daansi ni [[Bagabaga College of Education]], Tamale Technical University, [[Tamale College of Education]] ni tudu yaɣili (Northern Region) Education du zuɣu la ([[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]]).
== Tamasco Zumma [[Jiŋli]] ==
[[Lahabali kɔligu:TAMASCO Central Mosque.jpg|thumb|Tamasco Jiŋ' titali]]
[[Tamale Senior High School]] (TAMASCO) nyɛla din mali jiŋ' karili ka di bɛ shikuru maa sunsuuni. Di puuni ka shikurubihi nti tabli karimbanima ban bɛ shikuru maa ni laɣindina n-ti puhiri jiŋli, di bahi bahindi [[Alizumba]] dali.
== Karimbi' Kura ==
Karimbikura nyɛla karimbi' shɛba ban naai shikuru ka be gɔmnanti mini tuma du' zuɣuri ni n-tumdi tuma. [[Tamale Senior High School]] nyɛla shikuru shɛli din wumsi karimbihi pam ka bɛ za zaashe' kara shɛhi pam [[Ghana]] ŋɔ. Bɛ shɛba n-nyɛ;
1) Dr. [[Mahamudu Bawumia]]<ref>{{Cite web|last=Nuhu|first=Osman|title=Biography Of His Excellency Dr. Mahamudu Bawumia - Ghanaontheglobe.com|url=https://ghanaontheglobe.com/2021/02/14/biography-of-his-excellency-dr-mahamudu-bawumia/|access-date=2021-11-23|language=en-US}}</ref>
2) Dr. [[Issahaku Nashiru]]
3) [[Gbadamoshi]]<ref>{{Cite web|title=Autobiography of Alhaji Gbadamosi launched in Accra|url=https://www.graphic.com.gh/features/features/autobiography-of-alhaji-gbadamosi-launched-in-accra.html|access-date=2021-11-23|website=Graphic Online|language=en-gb}}</ref>
4) Mr. [[Abu Wemah]]
5) Alhaji [[Aliu Mahama]]<ref>{{Cite web|title=Biography Of Aliu Mahama (Former Ghanaian Vice president). - Opera News|url=https://gh.opera.news/gh/en/politics/bde1bff492a133049ecd973c40429816|access-date=2021-11-23|website=gh.opera.news}}</ref>
6) Dr. [[Mohammed Ibn Chambas]]<ref>{{Cite web|title=Mohamed Ibn Chambas, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Mohamed-Ibn-Chambas-142|access-date=2021-11-23|website=www.ghanaweb.com}}</ref>
7) Mr [[Ibrahim Mahama (artist)|Ibrahim Mahama]]<ref>{{Citation|title=Ibrahim Mahama (businessman)|date=2021-10-19|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Ibrahim_Mahama_(businessman)&oldid=1050707644|work=Wikipedia|language=en|access-date=2021-11-23}}</ref>
8) Dr. [[Alhassan Wayo Seini]]
9) Alhaji [[Malik Al-Hassan Yakubu|Malik Alhassan Yakubu]]
10) Mr. [[Bavug Abdul Latif]]
11) Mr. [[Mohammed Gargo]]
12) Dr. [[Hilla Limann]]<ref name="myjoyonline.com">{{Cite web|title=Tamale Secondary School and 60 years of secondary education in northern Ghana - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/tamale-secondary-school-and-60-years-of-secondary-education-in-northern-ghana/|access-date=2021-11-23|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref>
13) Alhaji [[Mohammad Mumuni]]
14) Professor [[Raymond Benning]]
15) [[Sheikh Imam Rashid Salawatiya]]
16) Dr. [[Abdulai Salifu]]
17) Dr. [[Adam Gamel Nasser]]<ref name="myjoyonline.com"/>
18) Dr.[[David Abdulai]]<ref>{{Cite web|date=2020-03-23|title=Medical philantropist Dr. Abdulai Choggu honoured posthumously in Tamale|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Medical-philantropist-Dr-Abdulai-Choggu-honoured-posthumously-in-Tamale-902110|access-date=2021-11-24|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
19) Mr. [[Alban Bagbin]]
20) Madam [[Theresa Oppong]]
21) Mr. [[Mubarak Mohammed Muntaka]]
22) Madam Otiko Afisa Djaba
23) Dr. Abdulai Salifu
24) Arch Bishop Gregory Kpembaya
25) Mr. B.A. Yakubu<ref name="ReferenceA">{{Cite web|title=Tamale Secondary School and 60 years of secondary education in northern Ghana - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/tamale-secondary-school-and-60-years-of-secondary-education-in-northern-ghana/|access-date=2021-11-26|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref>
26) Professor Quartey
27) Professor John Kaburisie(RIP)
28)Dr. Gyader
29) Naa Proffessor John Nabila
30) Mr. Douglas Adjarbeng
31) Mr. Peter Illiasu
33) Mr. Ali Nakyea
34) Mr. Adam Sule
35) Alhaji Alhassan Mohammed Awal
36) Alhaji [[Abdul- Rahaman Mohammed Saani]] (Man Shani)
== Ban bɛ Gɔmnanti mini Siyaasa ni ==
# [[Hilla Limann]], O nyɛla Ghana gɔmnanti kuro' 1979-1981<ref>{{Cite web|last=Wundengba|first=Charles|date=2020-01-09|title=The Story of Dr. Hilla Limann, The Only President of the Third Republic of Ghana|url=http://northernghana.net/the-story-of-dr-hilla-limann-the-only-president-of-the-third-republic-of-ghana/|access-date=2021-11-22|website=Northernghana.net|language=en-US}}</ref>
# [[Aliu Mahama]], daa nyɛla [[Ghana]] gɔmnanti zuɣulaampaa 2001-2008<ref>{{Cite web|title=Alhaji Aliu Mahama, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Alhaji-Aliu-Mahama-189|access-date=2021-11-22|website=www.ghanaweb.com}}</ref>
# [[Mahamudu Bawumia]], O nyɛla Ghana gɔmnanti zuɣulaampaa, 2016<ref>{{Cite web|title=H.E Alhaji Dr. Mahamudu Bawumia {{!}} Ministry of Communications|url=https://moc.gov.gh/he-alhaji-dr-mahamudu-bawumia|access-date=2021-11-22|website=moc.gov.gh}}</ref>
# [[Alban Bagbin]]<ref>{{Cite web|last=Alabi|date=2021-10-23|title=Alban Bagbin Biography|url=https://alabigh.com/alban-bagbin-biography/|access-date=2021-11-22|website=Alabi GH|language=en-US}}</ref>, Alban Sumana Kingsford Bagbin nyɛla siyaasa nira. ŋuna n-nyɛ Ghana jintɔriba duu kpɛma saha ŋɔ.
# [[Malik Alhassan Yaakubu|Malik Al-hassan Yakubu]],<ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Ex-Interior Minister: Rawlings Killed Ya-Na|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Ex-Interior-Minister-Rawlings-Killed-Ya-Na-206769|access-date=2021-11-22|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
#[[Mohammed Ibn Chambas]],<ref>{{Cite web|title=Mohamed Ibn Chambas, Biography|url=https://mobile.ghanaweb.com/person/Mohamed-Ibn-Chambas-142|access-date=2021-11-22|website=mobile.ghanaweb.com}}</ref> ŋuna n-daa nyɛ zuɣulana zaŋ ti Economic Community of West African States yaɣili (ECOWAS) yuuni 2006- 2009.
#[[Mohammad Mumuni|Mohammed Mumuni]],<ref>{{Cite web|title=Alhaji Muhammad Mumuni, Biography|url=https://mobile.ghanaweb.com/person/Alhaji-Muhammad-Mumuni-1159|access-date=2021-11-22|website=mobile.ghanaweb.com}}</ref> O nyɛla minista kuro zaŋ chaŋ tiŋduya gɔrim yaɣili(2009 —2013)
#[[Ibrahim Mahama (alkali)|Ibrahim Mahama]], O nyɛla minista kuro zaŋ chaŋ lahibali wuligibu yaɣili (1968-1969)
#[[Mahama Iddrisu]],<ref>{{Cite web|last=peoplepill.com|title=About Mahama Iddrisu: Ghanaian politician {{!}} Biography, Facts, Career, Wiki, Life|url=https://peoplepill.com/people/mahama-iddrisu|access-date=2021-11-22|website=peoplepill.com}}</ref> O nyɛla minista kuro zaŋ chaŋ lɔra gɔrim mini yɛltɔɣa yaɣili (1983-1987)
#[[Otiko Afisa Djaba]],<ref>{{Cite web|date=2018-08-21|title=I’m retiring from politics to take care of my sick ex-husband – Otiko|url=https://citinewsroom.com/2018/08/im-retiring-from-politics-to-take-care-of-my-sick-ex-husband-otiko/|access-date=2021-11-22|website=Citinewsroom - Comprehensive News in Ghana|language=en-US}}</ref> O nyɛla minista kuro zaŋ chaŋ paɣiba mini bihi biɛrisuŋ yaɣili (2017-2018)
#[[John Tia]],<ref>{{Cite web|title=John Tia returns to full time farming after ambassadorial duties|url=https://www.graphic.com.gh/business/business-news/john-tia-returns-to-full-time-farming-after-ambassadorial-duties.html|access-date=2021-11-22|website=Graphic Online|language=en-gb}}</ref> O nyɛla fukumsi kpambala kuro zaŋ chaŋ lahibali wuligibu (2010-2012)
#[[Mustapha Abdul-Hamid]],<ref>{{Cite web|title=Mustapha Hamid appointed NPA boss - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/mustapha-hamid-appointed-npa-boss/|access-date=2021-11-22|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> O nyɛla minista kuro zaŋ chaŋ lahibali wuligibu yaɣili (2017-2018), ka lahi nyɛ minista kuro zaŋ ti zongo tiŋ' puuni lɛbigimsim yaɣili (2018-2021), ni toondana zaŋ chaŋ kpam tuma polo din nyɛ National Petroleum Authority la (2021-)
#[[John S. Nabila]],<ref>{{Cite web|title=Professor John S. Nabila {{!}} Who's Who in Ghana|url=https://whoswhoghana.app/traditional-leaders/professor-john-s-nabila/|access-date=2021-11-22|website=whoswhoghana.app|language=en}}</ref> ŋuna n-nyɛ minista kuro zaŋ chaŋ lahibaya wuligibu yaɣili (1980-1981), ka daa lahi nyɛ zuɣulana zaŋ ti Ghana nanim' duu yaɣili (National House of Chiefs) 2008-2016.
#[[Abubakar Boniface Siddique]],<ref>{{Cite web|title=Madina: Group touts the achievements of Boniface Abubakar|url=https://www.modernghana.com/news/1053448/madina-group-touts-the-achievements-of-boniface.html|access-date=2021-11-22|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> nyɛla minista kuro zaŋ chaŋ bi'pola mini tuma bɔbu yaɣili (2005-2007), ka daa lahi nyɛ minista kuro zaŋ ti kom mini ya mɛbu yaɣili (2007-2009)
#[[Mubarak Mohammed Muntaka]],<ref>{{Cite web|last=Annang|first=Evans|date=2021-11-01|title=Let’s be careful and not create a ‘monster’ in Dampare – Muntaka warns|url=https://www.pulse.com.gh/news/local/lets-be-careful-and-not-create-a-monster-in-dampare-muntaka-warns/3krtjs7|access-date=2021-11-22|website=Pulse Ghana|language=en}}</ref> nyɛla minista kuro zaŋ ti bi'pola mini bola yaɣili (Silimiin goli January 2009-June 2009)
#[[Eward Mahama|Edward Mahama]],<ref>{{Cite web|title=I’ve opted out of December elections — Dr Edward Mahama|url=https://www.graphic.com.gh/news/politics/i-ve-opted-out-of-december-elections-dr-edward-mahama.html|access-date=2021-11-22|website=Graphic Online|language=en-gb}}</ref> nyɛla toondaan' kuro zaŋ ti People's National Convention (PNC) paati
#[[Solomon Namliit Boar]],<ref>{{Cite web|date=2020-02-17|title=NPP Primaries: Solomon Boar seeks third term as Bunkpurugu MP|url=https://citinewsroom.com/2020/02/npp-primaries-solomon-boar-seeks-third-term-as-bunkpurugu-mp/|access-date=2021-11-22|website=Citinewsroom - Comprehensive News in Ghana|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2021-04-02|title=Retain the likes of fearless Alhaji Said Sinare or forget the 2024 - NDC activist to party|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Retain-the-likes-of-fearless-Alhaji-Said-Sinare-or-forget-the-2024-NDC-activist-to-party-1222573|access-date=2021-11-22|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[North East Region|North East]] fukumsi kpɛma (2019-)
#[[Gilbert Seidu Iddi]],<ref>{{Cite web|date=2016-06-21|title=Surcharge ex-SADA boss for blowing GHc186,000 on trips – PAC|url=https://citifmonline.com/2016/06/surcharge-ex-sada-boss-for-blowing-ghc186000-on-trips-pac/|access-date=2021-11-22|website=Citi 97.3 FM - Relevant Radio. Always|language=en-US}}</ref> nyɛla tudu yaɣili ŋɔ na fukumsi kpeen kuro (1997-1998 mini 2000-2001), nti pahi [[Volta Region|Volta]] kuligi duli fukumsi kpeen kuro (1998-2000)
#[[Joshua Alabi,]]<ref>{{Cite web|title=Some politicians are not helping Ghanaians - Joshua Alabi - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/some-politicians-are-not-helping-ghanaians-joshua-alabi/|access-date=2021-11-22|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ŋuna n-daa nyɛ Greater Accra fukumsi kpeeni kuro (1997-1998 mini 2000-2001), ni tudu yaɣili ŋɔ na fukumsi kpeen kuro (1998-2000)
#[[Adam Mahama]],<ref>{{Citation|title=Adam Mahama|date=2021-10-19|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Adam_Mahama&oldid=1050778999|work=Wikipedia|language=en|access-date=2021-11-22}}</ref> O nyɛla jintɔri kuro zaŋ ti [[Damango]]-Daboya piibupiibu yaɣili (1997-2001)
#[[Jacob Bawiine Boon]],<ref>{{Cite web|title=Bawiine, Boon Jacob|url=https://ghanamps.com/mp/bawiine-boon-jacob/|access-date=2021-11-22|website=Ghana MPS|language=en-US}}</ref> O nyɛla jintɔri kuro zaŋ ti Lambussie piibupiibu yaɣili (1993-1997)
#[[Emmanuel Samba Zumakpeh]],<ref>{{Cite web|title=Zumakpeh, Samba Emmanuel|url=https://ghanamps.com/mp/zumakpeh-samba-emmanuel/|access-date=2021-11-22|website=Ghana MPS|language=en-US}}</ref> O nyɛla jintɔri kuro zaŋ ti [[Nadowli South]] piibupiibu yaɣili
#[[Zuwera Ibrahimah]],<ref>{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=242|access-date=2021-11-22|website=www.parliament.gh}}</ref> ŋuna n-na nyɛ jintɔra zaŋ ti [[Salaga]] South piibupiibu yaɣili
#[[Alhassan Wayo Seini]],<ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Wayo Seini quits NDC for NPP|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Wayo-Seini-quits-NDC-for-NPP-100284|access-date=2021-11-22|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> O nyɛla jintɔri kuro zaŋ ti [[Tamale Central]] piibupiibu yaɣili (2005-2006)
#[[Said Sinare]],<ref>{{Cite web|date=2021-04-02|title=Retain the likes of fearless Alhaji Said Sinare or forget the 2024 - NDC activist to party|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Retain-the-likes-of-fearless-Alhaji-Said-Sinare-or-forget-the-2024-NDC-activist-to-party-1222573|access-date=2021-11-22|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> O nyɛla [[Ayawaso Central]] piibupiibu yaɣili jintɔri kuro (1993-1997), ni Ghana ambassador zaŋ ti [[Egypt]] (2012-2014), nti lahi pahi Ghana ambassador zaŋ ti [[Saudi Arabia]] (2014-2017)
#[[Ben Baluri Saibu]],<ref>{{Cite web|title=Saibu, Ben Baluri|url=https://ghanamps.com/mp/saibu-ben-baluri/|access-date=2021-11-22|website=Ghana MPS|language=en-US}}</ref> O nyɛla [[West Mampurusi]] piibupiibu yaɣili jintɔri kuro (1993-1997)
#[[Yusuf Iddrisu]],<ref>{{Cite web|title=Iddrisu, Yusuf|url=https://ghanamps.com/mp/iddrisu-yusuf/|access-date=2021-11-22|website=Ghana MPS|language=en-US}}</ref> O nyɛla [[Yendi Municipality|Yendi]] piibupiibu yaɣili jintɔri kuro (1993-1997)
#[[Basit Abdulai Fuseini]],<ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Late B.A Fuseini lauded as development oriented|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Late-B-A-Fuseini-lauded-as-development-oriented-114796|access-date=2021-11-22|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> O nyɛla jintɔri kuro zaŋ ti Gukpegu-Sabonjida piibupiibu yaɣili (1993-1997)
#[[Edward Aliedong Alhassan]],<ref>{{Citation|title=Edward Aliedong Alhassan|date=2021-08-12|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Edward_Aliedong_Alhassan&oldid=1038353561|work=Wikipedia|language=en|access-date=2021-11-22}}</ref> nyɛla Damango-[[Daboya]] piibupiibu yaɣili jintɔri kuro (1993-1997)
#[[Muhammad Bawah Braimah]],<ref>{{Cite web|title=Mohammad Bawah Braimah, Biography|url=https://mobile.ghanaweb.com/person/Mohammad-Bawah-Braimah-2347|access-date=2021-11-22|website=mobile.ghanaweb.com}}</ref> ŋuna n-na nyɛ jintɔra zaŋ ti Ejura-Sekyedumase piibupiibu yaɣili (2017-)
#[[Issifu Pangabu Mohammed]],<ref>{{Cite web|title=Mohammed, Issifu Pangabu|url=https://ghanamps.com/mp/mohammed-issifu-pangabu/|access-date=2021-11-22|website=Ghana MPS|language=en-US}}</ref> nyɛla Ejura-Sekyedumase piibupiibu yaɣili jintɔri kuro (2005-2013)
#[[Kojo Bonsu]],<ref>{{Cite web|last=Bonney|first=Abigail|date=2021-09-25|title=Check out interesting facts about Former Kumasi Mayor, Kojo Bonsu|url=https://www.adomonline.com/check-out-interesting-facts-about-former-kumasi-mayor-kojo-bonsu/|access-date=2021-11-22|website=Adomonline.com|language=en-US}}</ref> nyɛla dundɔŋni gɔmnanti kpeen kuro zaŋ ti Kumasi (2013-2016)
#Alhaji Alhassan Mohammed Awal, nyela kpema zaŋ ti NORSAAC (Director of NORSAAC)
=== Ban nyɛ karimbanima ===
# Mr Suaib Wilberforce Adams, o nyɛla zuɣulaan' kuro zaŋ ti TAMASCO<ref>{{Cite web|title=Bawumia gives ¢65,000 to TAMASCO|url=https://www.modernghana.com/news/726679/bawumia-gives-65000-to-tamasco.html|access-date=2021-11-23|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
#Professor Quartey, o nyɛla karimba zaŋ ti University of Cape Coast, UCC<ref name="ReferenceA"/>.
#
#
#
=== Ban nyɛ Awurabanima ===
# Hajia Nadia Ali Dawood (CEO ZLB, Country Program Director, Civil Society Institutional Foundation).
#Madam Theressa Oppong, o nyɛla daa bia ka lahi nyɛ Chief Executive zaŋ ti MANET.<ref name="myjoyonline.com"/>
#Zuwera Ibrahimah, ŋuna n-nyɛ jintɔra zaŋ ti Salaga South piibupiibu yaɣili.
#Otiko Afisa Djaba, o nyɛla minista kuro zaŋ chaŋ paɣaba mini bihi bɛrisuŋ yaɣili, (2017-2018)<ref>{{Cite web|title=Otiko Djaba, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Otiko-Djaba-3932|access-date=2021-11-26|website=www.ghanaweb.com}}</ref>.
#
#
#
=== Ban nyɛ linjimanima ===
1. [[Joshua Hamidu]], Chief of Defence Staff (1978-1979)
2. [[Michael Samson-Oje]], Chief of Defence Staff (2016-2017)
3. [[Bawa Andani Yakubu]], Inspector General of the [[Ghana Police Service]] (1969-1971)
#
#
#
=== Ban nyɛ Alikalinima ===
# [[Joseph Bawa Akamba]], Justice of the Supreme Court
# [[William Atuguba]], Justice of Supreme Court.
== Tamasco Karimbakpeen' Kura ==
1.1960–1964 Mr. Kenneth L. Purser
2. 1964–1967 Mr. B. O. Ayittey
3. 1967–1969 Mr. A. F. Clayton
4. Sept. 1969–1970 Mr. W. A. Ofori
5.1970–1973 Mr. Adu
6. 1973–1981 Alhaji B. A. Fuseini
7. 1981–1982 Mr. S. M. Amankwa
8. 1983–1986 Mr. Mahama Adam (AG)
9. 1986–1988 Mr. L. M. Awuni (AG)
10. 1988–1990 Mr. E. K. Kudiabor
11. 1990–1991 Mr. A. A. Daramanu
12. 1991–1998 Mr. Bolina Saaka
13. 1998–2001 Alhaji Amadu Belko
14. Feb. 2001 – Oct. 2001 Mrs. [[Mary Asobayire Dan-Braimah]] (AG)
15. Oct. 2001–2004. Alhaji [[Mahamadu Saani Abdul-Rahman]]
16. 2005–2008 Alhaji T. A. Mahama
17. 2004–2005 Mr. J. B. Dakorah
18. 2008–2016 Mr. J. B. Dakorah
19. 2008–2016 Mrs. Mary Asobayire Dan-Braimah
20.2016–ŋun na beni Hajia Amina Musah
21. 2017 [[Shaibu Adams Wilberforce]]
22. 2021 Rev Edward Azika<ref>{{Cite web|last=Walter|first=Lilian|title=Headmaster of Tamale Senior High School appeals to government and old students to support the school with vehicles.|url=https://zaaradio.com/local/headmaster-of-tamale-senior-high-school-appeals-to-government-and-old-students-to-support-the-school-with-vehicles/|access-date=2021-11-27|language=en-GB}}</ref>
== Shikuru maa Salima ==
== Kompatisanima mini Kpaɣiribu shɛŋa din pahira ==
Tamasco nyɛla shikuru shɛli din bɛ kompatisanima mini kpaɣiribu ni saha kam ka di zooi pam. Di shɛŋa n-nyɛ;
# '''National Commission for Civic Education/ Project Citizens Ghana'''. Kompatisa ŋɔ daa nyɛla bɛ ni kpa shɛli ni di che ka shikurubihi pahiri saawara ni ka lahi yooi soli n-ti ba ni bɛ nya kpaŋmaŋa shɛŋa bɛ ni mali ka mali shiya din sa yɛn lee ba sɔhubiɛɣu kpamba<ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=TAMASCO emerges 2nd runners up in national competition contest|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/TAMASCO-emerges-2nd-runners-up-in-national-competition-contest-164040|access-date=2021-11-23|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. TAMASCO, din daa di nasara dundɔŋni kompatisa, daa kɔŋ li n-ti Mawuli Senior High School din daa yi Volta Region la na. Tingbani zaa kpalinkpaa kompatisa ni, ka Adisadel College daa pahi buta zuɣu. Bɛ pina mi, bɛ daa deei kompiita diɣi din nyɛ zaɣpaɣlima la, cowbell binyɛri shɛŋa din daa pahi di shɛŋa n-daa nyɛ 1992 constitution kundi biɛlima bin yaaye yaaye,
# '''National Science and Mathematics Quiz'''<ref>{{Cite web|date=2021-11-17|title=Tamale SHS kicks out Achimota School in 2021 National Science and Maths Quiz|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Tamale-SHS-kicks-out-Achimota-School-in-2021-National-Science-and-Maths-Quiz-1403917|access-date=2021-11-23|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. 2021: Bɛ di nasara n-tirisi m-paai kpalinkpaa pirigili zaŋ kpa [[Ghana National Science and Maths Quiz]] kompatisa tuuli, baayan bɛ ni nyɛŋ [[Adisadel College]] mini [[Kumasi Academy]], ni dibu nambanima; [[Tamale Senior High School]] 59, Adisadel College 44 ni Kumasi Academy 30<ref>{{Cite web|title=Tamasco tramples on Adisco, Kumaca into NSMQ semi-final - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/tamasco-tramples-on-adisco-kumaca-into-nsmq-semi-final/|access-date=2021-11-23|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref>.
#
#'''NHIS''' '''regional competition about it's operations'''<ref>{{Cite web|date=2016-06-29|title=NHIA holds regional quiz competitions about its operations|url=https://citifmonline.com/2016/06/nhia-holds-regional-quiz-competitions-about-its-operations/|access-date=2021-11-22|website=Citi 97.3 FM - Relevant Radio. Always|language=en-US}}</ref>
#'''Regional ICT Quiz Competition- 2008.''' Yuuni 2008, Regional Association of ICT Teachers daa nyɛla ban laɣim kpa kpaɣintibu ICT Kompatisa n-ti SHS shikuriti din be yaɣili ŋɔ na, ka Tamasco daa di buta zuɣu.
#'''National Milo SHS Soccer (boys) Volleyball (girls) Championship'''. Tamasco n-nyɛ tuuli shikuru shɛli [[Northern Region]] puuni n-di National Milo Soccer (boys) championship buta ni Volleyball (girls) Championship yim.
#'''Debate Competition- 2009.''' Foundation for Security and Human Development, Zangama laɣingu, daa zali kompatisa n-ti shikuru shɛŋa Tamale Metropolis. Lala kompatisa maa ni, Tamasco n-daa di tuuli<ref>{{Cite web|date=2021-07-12|title=Tamale Senior High School - Explore Schools in Ghana Find and connect with all schools in Ghana SHS Vocational, Universities and more.|url=https://ghanaschoolsonline.org/listing/tamale-senior-high-school/|access-date=2021-11-25|language=en}}</ref>.
#'''Independence Anniversary Parade - 2009.''' Tamale Senior High School Cadet Corps n-daa nyɛ ban di tuuli maŋsulinsi yuun' pihinu ni ayi (52nd) chuɣu puhibu dali, silimiin goli March ni.
== Karimbihi Duri Yuya ==
Tamale Senior High School nyɛla shikuru shɛli bɛ ni mali karimbihi biɛhigu shee. Lala zuɣu biɛhigu shee ŋɔ nyɛla bɛ ni pu karimbihi ŋɔ bɔŋbɔŋ ka bol' li ni ya. Yili kam din zaa be shikuru maa ni malila di yuli, Di yuya maa shɛŋa n-nyɛ:
# [[Nkrumah]] yili
# [[Heyfron]] yili
# [[Tamakloe]] yili
# [[Gbɛwaa]] yili
# [[Patterson]] yili
# [[Wemah]] yili
# [[Gbadamosi]] yili
# [[Bawumia]] yili
#
== Kundivihira ==
<references responsive="" />54. https://zaaradio.com/local/headmaster-of-tamale-senior-high-school-appeals-to-government-and-old-students-to-support-the-school-with-vehicles/
[[Pubu:Shikuriti]]
[[Pubu:Ghana Shikuriti]]
[[Pubu:Dagbanli]]
[[Pubu:B-Class]]
tulbcjxiu7w88g8txhm9ctnhasox3of
Kalpohin Senior High school
0
10948
42732
42606
2022-08-16T14:54:56Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Di karimbi'kura ban nyɛ zaashe' suma */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Kalpohin Senior High School''' nyɛla bikura [[shikuru]] shɛli din be [[Sagnarigu Municipality|Sagnarigu municipality]]. Lala shikuru ŋɔ pahila karimzɔŋ shɛŋa din be [[Ghana]] tudu yaɣili bee [[Northern Region|northern region]] puuni.
== Di kpabu yuuni ==
Kalpohin Senior High School daa kpala yuuni 1991.<ref>{{Cite web|title=Kalpohin Senior High {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/kalpohin-senior-high/about|access-date=2022-01-02|website=schoolsInGh|language=en}}</ref>
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla so doligu ni kpaŋmaŋa
== Pubu yaɣili ==
Di bela pubu yaɣili din nyɛ [[Gomnanti Shikuru]].
== Di nia jihi ==
== Di nia waɤinlli ==
== Bɛ ni kpuɣiri bi' shɛba ==
== Bɛ ni kpuɤiri bɛ shikurubihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikurukbihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdimi n-doli zahimbu shɛhira gban' shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri dunia yaɣa Junior high shikuruti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimbakpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nima gba yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ li ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya. Soli lahi beni n-ti tiŋduyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "administration". Bɛ yi kpuɣi shikurubia naai, bɛ ni ti o shikuru maa bukubila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bɔri ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahim ba mi m-bɔhi ba bɔhi shɛŋa shikurunima maa maŋmaŋ ni mali, din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya soli kpena bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Taarihi ==
== Tuma ==
Shikuru maa tuma nyɛla ni di kpuɣi ka zali baŋdiba, ban yɛla ne nini ni karimbanima ban mali nimmɔhi m-pahi kpuɣi Basic Education Certificate Examination (B.E.C.E) ban yina ni kalinli dibaayɔbu (6) hali ni pihita (30) ka lee che ka bɛ nya baŋsim pariga, wumsibu mini shikuru biɛhisi ni shɛhiranima n-yiri karimba chirichi ni kpaŋmaŋanima ni din ni che ka bɛ (shikurubihi) nyɛ soli n-kpe karimdu' kara ni nti tuɣi bɛ bɔhimbu n-nyɛ yiko shɛli Ghana tingbani ni bɔra. Kalpohin Senior High School niyanima n-nyɛ li ni di bɔ baŋsim n-ti ban yi Basic shikuruti ni na balantee B.E.C.E karimbikura, ka che ka bɛ deei shɛhira maŋa, din ni tuɣi bɔhimbu karimzɔŋ kara ni din yɛn lɛbigi ba ka bɛ kpaŋsiri biɛhigu, daabilim zoosim din nyɛ fakari tuhibu.<ref>{{Cite book|last=INGRAM|first=Robert Acklom|url=https://books.google.com.gh/books?id=NceTcj4pCvEC&pg=PA3&dq=importance+of+school&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiazpDHoZ71AhWyhv0HHSLWAk4Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=importance%20of%20school&f=false|title=An Essay on the Importance of Schools of Industry and Religious Instruction; in which the necessity of promoting the good education of the poor classes is . considered|date=1800|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|last=Dewey|first=John|url=https://books.google.com.gh/books?id=JhjPK4FKpCcC&printsec=frontcover&dq=importance+of+school&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiazpDHoZ71AhWyhv0HHSLWAk4Q6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=importance%20of%20school&f=false|title=Experience And Education|date=2007-11-01|publisher=Simon and Schuster|isbn=978-1-4165-8727-9|language=en}}</ref>.
== Baŋsim yaɣ'shɛŋa di ni wuhira ==
Kalpohin Senior High School nyɛla shikuru shɛli din wuhiri baŋsim bɔmma yaɣa ka di zooi pam, di shɛŋa n-nyɛ;
'''Home Economics'''
Biology, Management in Living, Food and Nutrition, Economics, Clothing and Textiles, Chemistry and Physics.
'''General Arts'''
Economics, Government, History, Literature in English, Geography, Dagbani, Islamic Religious Studies, Christian Religious Studies and Elective Mathematics.
'''General Agriculture'''
General Agriculture, Elective Mathematics, Chemistry, Physics, Animal Husbandry and Crop Husbandry and Horticulture
'''Business'''
Elective Mathematics, Business Management, Financial Accounting , Costing and Economics
'''Visual Arts'''
Leather work, General Knowledge in Arts, Graphic Design, Textiles, Sculpture and Biology
== Yiya din be shikuru ŋɔ ni ==
# Salamba
# Tishigu
# Kalpohin
# Nyaanshaɣu
== Di karimbakpamba ==
== Di karimbi'kura ban nyɛ zaashe' suma ==
== Di ni mali binshɛŋa (Facilities) ==
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana Shikuriti]]
14ri2h11t9900wb4inahep0cercs059
42735
42732
2022-08-16T15:08:46Z
AFAIBRAHIM
1206
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Kalpohin Senior High School''' nyɛla bikura [[shikuru]] shɛli din be [[Sagnarigu Municipality|Sagnarigu municipality]]. Lala shikuru ŋɔ pahila karimzɔŋ shɛŋa din be [[Ghana]] tudu yaɣili bee [[Northern Region|northern region]] puuni.
== Di kpabu yuuni ==
Kalpohin Senior High School daa kpala yuuni 1991.<ref>{{Cite web|title=Kalpohin Senior High {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/kalpohin-senior-high/about|access-date=2022-01-02|website=schoolsInGh|language=en}}</ref>
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla so doligu ni kpaŋmaŋa<ref>{{Cite web|date=2021-07-12|title=Kalpohin Senior High School-Tamale - Explore Schools in Ghana Find and connect with all schools in Ghana SHS Vocational, Universities and more.|url=https://ghanaschoolsonline.org/listing/kalpohin-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-16|language=en}}</ref>
== Pubu yaɣili ==
Di bela pubu yaɣili din nyɛ [[Gomnanti Shikuru]].
== Di nia jihi ==
== Di nia waɤinlli ==
== Bɛ ni kpuɣiri bi' shɛba ==
== Bɛ ni kpuɤiri bɛ shikurubihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikurukbihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdimi n-doli zahimbu shɛhira gban' shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri dunia yaɣa Junior high shikuruti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimbakpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nima gba yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ li ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya. Soli lahi beni n-ti tiŋduyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "administration". Bɛ yi kpuɣi shikurubia naai, bɛ ni ti o shikuru maa bukubila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bɔri ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahim ba mi m-bɔhi ba bɔhi shɛŋa shikurunima maa maŋmaŋ ni mali, din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya soli kpena bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Taarihi ==
== Tuma ==
Shikuru maa tuma nyɛla ni di kpuɣi ka zali baŋdiba, ban yɛla ne nini ni karimbanima ban mali nimmɔhi m-pahi kpuɣi Basic Education Certificate Examination (B.E.C.E) ban yina ni kalinli dibaayɔbu (6) hali ni pihita (30) ka lee che ka bɛ nya baŋsim pariga, wumsibu mini shikuru biɛhisi ni shɛhiranima n-yiri karimba chirichi ni kpaŋmaŋanima ni din ni che ka bɛ (shikurubihi) nyɛ soli n-kpe karimdu' kara ni nti tuɣi bɛ bɔhimbu n-nyɛ yiko shɛli Ghana tingbani ni bɔra. Kalpohin Senior High School niyanima n-nyɛ li ni di bɔ baŋsim n-ti ban yi Basic shikuruti ni na balantee B.E.C.E karimbikura, ka che ka bɛ deei shɛhira maŋa, din ni tuɣi bɔhimbu karimzɔŋ kara ni din yɛn lɛbigi ba ka bɛ kpaŋsiri biɛhigu, daabilim zoosim din nyɛ fakari tuhibu.<ref>{{Cite book|last=INGRAM|first=Robert Acklom|url=https://books.google.com.gh/books?id=NceTcj4pCvEC&pg=PA3&dq=importance+of+school&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiazpDHoZ71AhWyhv0HHSLWAk4Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=importance%20of%20school&f=false|title=An Essay on the Importance of Schools of Industry and Religious Instruction; in which the necessity of promoting the good education of the poor classes is . considered|date=1800|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|last=Dewey|first=John|url=https://books.google.com.gh/books?id=JhjPK4FKpCcC&printsec=frontcover&dq=importance+of+school&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiazpDHoZ71AhWyhv0HHSLWAk4Q6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=importance%20of%20school&f=false|title=Experience And Education|date=2007-11-01|publisher=Simon and Schuster|isbn=978-1-4165-8727-9|language=en}}</ref>.
== Baŋsim yaɣ'shɛŋa di ni wuhira ==
Kalpohin Senior High School nyɛla shikuru shɛli din wuhiri baŋsim bɔmma yaɣa ka di zooi pam, di shɛŋa n-nyɛ;
'''Home Economics'''
Biology, Management in Living, Food and Nutrition, Economics, Clothing and Textiles, Chemistry and Physics.
'''General Arts'''
Economics, Government, History, Literature in English, Geography, Dagbani, Islamic Religious Studies, Christian Religious Studies and Elective Mathematics.
'''General Agriculture'''
General Agriculture, Elective Mathematics, Chemistry, Physics, Animal Husbandry and Crop Husbandry and Horticulture
'''Business'''
Elective Mathematics, Business Management, Financial Accounting , Costing and Economics
'''Visual Arts'''
Leather work, General Knowledge in Arts, Graphic Design, Textiles, Sculpture and Biology
== Yiya din be shikuru ŋɔ ni ==
# Salamba
# Tishigu
# Kalpohin
# Nyaanshaɣu
== Di karimbakpamba ==
== Di karimbi'kura ban nyɛ zaashe' suma ==
== Di ni mali binshɛŋa (Facilities) ==
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana Shikuriti]]
c0kvhc88yw0p9sft7n0olp4h1euhi0d
42736
42735
2022-08-16T15:09:25Z
AFAIBRAHIM
1206
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Kalpohin Senior High School''' nyɛla bikura [[shikuru]] shɛli din be [[Sagnarigu Municipality|Sagnarigu municipality]]. Lala shikuru ŋɔ pahila karimzɔŋ shɛŋa din be [[Ghana]] tudu yaɣili bee [[Northern Region|northern region]] puuni.
== Di kpabu yuuni ==
Kalpohin Senior High School daa kpala yuuni 1991.<ref>{{Cite web|title=Kalpohin Senior High {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/kalpohin-senior-high/about|access-date=2022-01-02|website=schoolsInGh|language=en}}</ref>
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla so doligu ni kpaŋmaŋa.<ref>{{Cite web|date=2021-07-12|title=Kalpohin Senior High School-Tamale - Explore Schools in Ghana Find and connect with all schools in Ghana SHS Vocational, Universities and more.|url=https://ghanaschoolsonline.org/listing/kalpohin-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-16|language=en}}</ref>
== Pubu yaɣili ==
Di bela pubu yaɣili din nyɛ [[Gomnanti Shikuru]].
== Di nia jihi ==
== Di nia waɤinlli ==
== Bɛ ni kpuɣiri bi' shɛba ==
== Bɛ ni kpuɤiri bɛ shikurubihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikurukbihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdimi n-doli zahimbu shɛhira gban' shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri dunia yaɣa Junior high shikuruti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimbakpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nima gba yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ li ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya. Soli lahi beni n-ti tiŋduyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "administration". Bɛ yi kpuɣi shikurubia naai, bɛ ni ti o shikuru maa bukubila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bɔri ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahim ba mi m-bɔhi ba bɔhi shɛŋa shikurunima maa maŋmaŋ ni mali, din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya soli kpena bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Taarihi ==
== Tuma ==
Shikuru maa tuma nyɛla ni di kpuɣi ka zali baŋdiba, ban yɛla ne nini ni karimbanima ban mali nimmɔhi m-pahi kpuɣi Basic Education Certificate Examination (B.E.C.E) ban yina ni kalinli dibaayɔbu (6) hali ni pihita (30) ka lee che ka bɛ nya baŋsim pariga, wumsibu mini shikuru biɛhisi ni shɛhiranima n-yiri karimba chirichi ni kpaŋmaŋanima ni din ni che ka bɛ (shikurubihi) nyɛ soli n-kpe karimdu' kara ni nti tuɣi bɛ bɔhimbu n-nyɛ yiko shɛli Ghana tingbani ni bɔra. Kalpohin Senior High School niyanima n-nyɛ li ni di bɔ baŋsim n-ti ban yi Basic shikuruti ni na balantee B.E.C.E karimbikura, ka che ka bɛ deei shɛhira maŋa, din ni tuɣi bɔhimbu karimzɔŋ kara ni din yɛn lɛbigi ba ka bɛ kpaŋsiri biɛhigu, daabilim zoosim din nyɛ fakari tuhibu.<ref>{{Cite book|last=INGRAM|first=Robert Acklom|url=https://books.google.com.gh/books?id=NceTcj4pCvEC&pg=PA3&dq=importance+of+school&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiazpDHoZ71AhWyhv0HHSLWAk4Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=importance%20of%20school&f=false|title=An Essay on the Importance of Schools of Industry and Religious Instruction; in which the necessity of promoting the good education of the poor classes is . considered|date=1800|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|last=Dewey|first=John|url=https://books.google.com.gh/books?id=JhjPK4FKpCcC&printsec=frontcover&dq=importance+of+school&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiazpDHoZ71AhWyhv0HHSLWAk4Q6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=importance%20of%20school&f=false|title=Experience And Education|date=2007-11-01|publisher=Simon and Schuster|isbn=978-1-4165-8727-9|language=en}}</ref>.
== Baŋsim yaɣ'shɛŋa di ni wuhira ==
Kalpohin Senior High School nyɛla shikuru shɛli din wuhiri baŋsim bɔmma yaɣa ka di zooi pam, di shɛŋa n-nyɛ;
'''Home Economics'''
Biology, Management in Living, Food and Nutrition, Economics, Clothing and Textiles, Chemistry and Physics.
'''General Arts'''
Economics, Government, History, Literature in English, Geography, Dagbani, Islamic Religious Studies, Christian Religious Studies and Elective Mathematics.
'''General Agriculture'''
General Agriculture, Elective Mathematics, Chemistry, Physics, Animal Husbandry and Crop Husbandry and Horticulture
'''Business'''
Elective Mathematics, Business Management, Financial Accounting , Costing and Economics
'''Visual Arts'''
Leather work, General Knowledge in Arts, Graphic Design, Textiles, Sculpture and Biology
== Yiya din be shikuru ŋɔ ni ==
# Salamba
# Tishigu
# Kalpohin
# Nyaanshaɣu
== Di karimbakpamba ==
== Di karimbi'kura ban nyɛ zaashe' suma ==
== Di ni mali binshɛŋa (Facilities) ==
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana Shikuriti]]
pp2gcayzqax9eunc1x5l4ma4bto1729
42738
42736
2022-08-16T15:12:09Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Pubu yaɣili */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Kalpohin Senior High School''' nyɛla bikura [[shikuru]] shɛli din be [[Sagnarigu Municipality|Sagnarigu municipality]]. Lala shikuru ŋɔ pahila karimzɔŋ shɛŋa din be [[Ghana]] tudu yaɣili bee [[Northern Region|northern region]] puuni.
== Di kpabu yuuni ==
Kalpohin Senior High School daa kpala yuuni 1991.<ref>{{Cite web|title=Kalpohin Senior High {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/kalpohin-senior-high/about|access-date=2022-01-02|website=schoolsInGh|language=en}}</ref>
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla so doligu ni kpaŋmaŋa.<ref>{{Cite web|date=2021-07-12|title=Kalpohin Senior High School-Tamale - Explore Schools in Ghana Find and connect with all schools in Ghana SHS Vocational, Universities and more.|url=https://ghanaschoolsonline.org/listing/kalpohin-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-16|language=en}}</ref>
== Pubu yaɣili ==
Di bela pubu yaɣili din nyɛ [[Gomnanti Shikuru]].
[[Atani]] n ti kpa [[Alizimba|Alizumma]] bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Di nia jihi ==
== Di nia waɤinlli ==
== Bɛ ni kpuɣiri bi' shɛba ==
== Bɛ ni kpuɤiri bɛ shikurubihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikurukbihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdimi n-doli zahimbu shɛhira gban' shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri dunia yaɣa Junior high shikuruti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimbakpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nima gba yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ li ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya. Soli lahi beni n-ti tiŋduyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "administration". Bɛ yi kpuɣi shikurubia naai, bɛ ni ti o shikuru maa bukubila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bɔri ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahim ba mi m-bɔhi ba bɔhi shɛŋa shikurunima maa maŋmaŋ ni mali, din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya soli kpena bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Taarihi ==
== Tuma ==
Shikuru maa tuma nyɛla ni di kpuɣi ka zali baŋdiba, ban yɛla ne nini ni karimbanima ban mali nimmɔhi m-pahi kpuɣi Basic Education Certificate Examination (B.E.C.E) ban yina ni kalinli dibaayɔbu (6) hali ni pihita (30) ka lee che ka bɛ nya baŋsim pariga, wumsibu mini shikuru biɛhisi ni shɛhiranima n-yiri karimba chirichi ni kpaŋmaŋanima ni din ni che ka bɛ (shikurubihi) nyɛ soli n-kpe karimdu' kara ni nti tuɣi bɛ bɔhimbu n-nyɛ yiko shɛli Ghana tingbani ni bɔra. Kalpohin Senior High School niyanima n-nyɛ li ni di bɔ baŋsim n-ti ban yi Basic shikuruti ni na balantee B.E.C.E karimbikura, ka che ka bɛ deei shɛhira maŋa, din ni tuɣi bɔhimbu karimzɔŋ kara ni din yɛn lɛbigi ba ka bɛ kpaŋsiri biɛhigu, daabilim zoosim din nyɛ fakari tuhibu.<ref>{{Cite book|last=INGRAM|first=Robert Acklom|url=https://books.google.com.gh/books?id=NceTcj4pCvEC&pg=PA3&dq=importance+of+school&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiazpDHoZ71AhWyhv0HHSLWAk4Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=importance%20of%20school&f=false|title=An Essay on the Importance of Schools of Industry and Religious Instruction; in which the necessity of promoting the good education of the poor classes is . considered|date=1800|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|last=Dewey|first=John|url=https://books.google.com.gh/books?id=JhjPK4FKpCcC&printsec=frontcover&dq=importance+of+school&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiazpDHoZ71AhWyhv0HHSLWAk4Q6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=importance%20of%20school&f=false|title=Experience And Education|date=2007-11-01|publisher=Simon and Schuster|isbn=978-1-4165-8727-9|language=en}}</ref>.
== Baŋsim yaɣ'shɛŋa di ni wuhira ==
Kalpohin Senior High School nyɛla shikuru shɛli din wuhiri baŋsim bɔmma yaɣa ka di zooi pam, di shɛŋa n-nyɛ;
'''Home Economics'''
Biology, Management in Living, Food and Nutrition, Economics, Clothing and Textiles, Chemistry and Physics.
'''General Arts'''
Economics, Government, History, Literature in English, Geography, Dagbani, Islamic Religious Studies, Christian Religious Studies and Elective Mathematics.
'''General Agriculture'''
General Agriculture, Elective Mathematics, Chemistry, Physics, Animal Husbandry and Crop Husbandry and Horticulture
'''Business'''
Elective Mathematics, Business Management, Financial Accounting , Costing and Economics
'''Visual Arts'''
Leather work, General Knowledge in Arts, Graphic Design, Textiles, Sculpture and Biology
== Yiya din be shikuru ŋɔ ni ==
# Salamba
# Tishigu
# Kalpohin
# Nyaanshaɣu
== Di karimbakpamba ==
== Di karimbi'kura ban nyɛ zaashe' suma ==
== Di ni mali binshɛŋa (Facilities) ==
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana Shikuriti]]
9cyqx6u5xwzqpva0gi5hz7iu9phmmdx
42739
42738
2022-08-16T15:12:51Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Pubu yaɣili */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Kalpohin Senior High School''' nyɛla bikura [[shikuru]] shɛli din be [[Sagnarigu Municipality|Sagnarigu municipality]]. Lala shikuru ŋɔ pahila karimzɔŋ shɛŋa din be [[Ghana]] tudu yaɣili bee [[Northern Region|northern region]] puuni.
== Di kpabu yuuni ==
Kalpohin Senior High School daa kpala yuuni 1991.<ref>{{Cite web|title=Kalpohin Senior High {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/kalpohin-senior-high/about|access-date=2022-01-02|website=schoolsInGh|language=en}}</ref>
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla so doligu ni kpaŋmaŋa.<ref>{{Cite web|date=2021-07-12|title=Kalpohin Senior High School-Tamale - Explore Schools in Ghana Find and connect with all schools in Ghana SHS Vocational, Universities and more.|url=https://ghanaschoolsonline.org/listing/kalpohin-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-16|language=en}}</ref>
== Pubu yaɣili ==
Di bela pubu yaɣili din nyɛ [[Gomnanti Shikuru]].
Di tuma saha
[[Atani]] n ti kpa [[Alizimba|Alizumma]] bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Di nia jihi ==
== Di nia waɤinlli ==
== Bɛ ni kpuɣiri bi' shɛba ==
== Bɛ ni kpuɤiri bɛ shikurubihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikurukbihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdimi n-doli zahimbu shɛhira gban' shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri dunia yaɣa Junior high shikuruti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimbakpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nima gba yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ li ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya. Soli lahi beni n-ti tiŋduyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "administration". Bɛ yi kpuɣi shikurubia naai, bɛ ni ti o shikuru maa bukubila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bɔri ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahim ba mi m-bɔhi ba bɔhi shɛŋa shikurunima maa maŋmaŋ ni mali, din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya soli kpena bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Taarihi ==
== Tuma ==
Shikuru maa tuma nyɛla ni di kpuɣi ka zali baŋdiba, ban yɛla ne nini ni karimbanima ban mali nimmɔhi m-pahi kpuɣi Basic Education Certificate Examination (B.E.C.E) ban yina ni kalinli dibaayɔbu (6) hali ni pihita (30) ka lee che ka bɛ nya baŋsim pariga, wumsibu mini shikuru biɛhisi ni shɛhiranima n-yiri karimba chirichi ni kpaŋmaŋanima ni din ni che ka bɛ (shikurubihi) nyɛ soli n-kpe karimdu' kara ni nti tuɣi bɛ bɔhimbu n-nyɛ yiko shɛli Ghana tingbani ni bɔra. Kalpohin Senior High School niyanima n-nyɛ li ni di bɔ baŋsim n-ti ban yi Basic shikuruti ni na balantee B.E.C.E karimbikura, ka che ka bɛ deei shɛhira maŋa, din ni tuɣi bɔhimbu karimzɔŋ kara ni din yɛn lɛbigi ba ka bɛ kpaŋsiri biɛhigu, daabilim zoosim din nyɛ fakari tuhibu.<ref>{{Cite book|last=INGRAM|first=Robert Acklom|url=https://books.google.com.gh/books?id=NceTcj4pCvEC&pg=PA3&dq=importance+of+school&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiazpDHoZ71AhWyhv0HHSLWAk4Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=importance%20of%20school&f=false|title=An Essay on the Importance of Schools of Industry and Religious Instruction; in which the necessity of promoting the good education of the poor classes is . considered|date=1800|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|last=Dewey|first=John|url=https://books.google.com.gh/books?id=JhjPK4FKpCcC&printsec=frontcover&dq=importance+of+school&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiazpDHoZ71AhWyhv0HHSLWAk4Q6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=importance%20of%20school&f=false|title=Experience And Education|date=2007-11-01|publisher=Simon and Schuster|isbn=978-1-4165-8727-9|language=en}}</ref>.
== Baŋsim yaɣ'shɛŋa di ni wuhira ==
Kalpohin Senior High School nyɛla shikuru shɛli din wuhiri baŋsim bɔmma yaɣa ka di zooi pam, di shɛŋa n-nyɛ;
'''Home Economics'''
Biology, Management in Living, Food and Nutrition, Economics, Clothing and Textiles, Chemistry and Physics.
'''General Arts'''
Economics, Government, History, Literature in English, Geography, Dagbani, Islamic Religious Studies, Christian Religious Studies and Elective Mathematics.
'''General Agriculture'''
General Agriculture, Elective Mathematics, Chemistry, Physics, Animal Husbandry and Crop Husbandry and Horticulture
'''Business'''
Elective Mathematics, Business Management, Financial Accounting , Costing and Economics
'''Visual Arts'''
Leather work, General Knowledge in Arts, Graphic Design, Textiles, Sculpture and Biology
== Yiya din be shikuru ŋɔ ni ==
# Salamba
# Tishigu
# Kalpohin
# Nyaanshaɣu
== Di karimbakpamba ==
== Di karimbi'kura ban nyɛ zaashe' suma ==
== Di ni mali binshɛŋa (Facilities) ==
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana Shikuriti]]
0mmqq99xh1f6h6l0v69m99k9tbrymgx
42740
42739
2022-08-16T15:13:12Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Pubu yaɣili */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Kalpohin Senior High School''' nyɛla bikura [[shikuru]] shɛli din be [[Sagnarigu Municipality|Sagnarigu municipality]]. Lala shikuru ŋɔ pahila karimzɔŋ shɛŋa din be [[Ghana]] tudu yaɣili bee [[Northern Region|northern region]] puuni.
== Di kpabu yuuni ==
Kalpohin Senior High School daa kpala yuuni 1991.<ref>{{Cite web|title=Kalpohin Senior High {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/kalpohin-senior-high/about|access-date=2022-01-02|website=schoolsInGh|language=en}}</ref>
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla so doligu ni kpaŋmaŋa.<ref>{{Cite web|date=2021-07-12|title=Kalpohin Senior High School-Tamale - Explore Schools in Ghana Find and connect with all schools in Ghana SHS Vocational, Universities and more.|url=https://ghanaschoolsonline.org/listing/kalpohin-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-16|language=en}}</ref>
== Pubu yaɣili ==
Di bela pubu yaɣili din nyɛ [[Gomnanti Shikuru]].
== Di tuma saha ==
[[Atani]] n ti kpa [[Alizimba|Alizumma]] bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Di nia jihi ==
== Di nia waɤinlli ==
== Bɛ ni kpuɣiri bi' shɛba ==
== Bɛ ni kpuɤiri bɛ shikurubihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikurukbihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdimi n-doli zahimbu shɛhira gban' shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri dunia yaɣa Junior high shikuruti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimbakpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nima gba yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ li ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya. Soli lahi beni n-ti tiŋduyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "administration". Bɛ yi kpuɣi shikurubia naai, bɛ ni ti o shikuru maa bukubila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bɔri ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahim ba mi m-bɔhi ba bɔhi shɛŋa shikurunima maa maŋmaŋ ni mali, din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya soli kpena bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Taarihi ==
== Tuma ==
Shikuru maa tuma nyɛla ni di kpuɣi ka zali baŋdiba, ban yɛla ne nini ni karimbanima ban mali nimmɔhi m-pahi kpuɣi Basic Education Certificate Examination (B.E.C.E) ban yina ni kalinli dibaayɔbu (6) hali ni pihita (30) ka lee che ka bɛ nya baŋsim pariga, wumsibu mini shikuru biɛhisi ni shɛhiranima n-yiri karimba chirichi ni kpaŋmaŋanima ni din ni che ka bɛ (shikurubihi) nyɛ soli n-kpe karimdu' kara ni nti tuɣi bɛ bɔhimbu n-nyɛ yiko shɛli Ghana tingbani ni bɔra. Kalpohin Senior High School niyanima n-nyɛ li ni di bɔ baŋsim n-ti ban yi Basic shikuruti ni na balantee B.E.C.E karimbikura, ka che ka bɛ deei shɛhira maŋa, din ni tuɣi bɔhimbu karimzɔŋ kara ni din yɛn lɛbigi ba ka bɛ kpaŋsiri biɛhigu, daabilim zoosim din nyɛ fakari tuhibu.<ref>{{Cite book|last=INGRAM|first=Robert Acklom|url=https://books.google.com.gh/books?id=NceTcj4pCvEC&pg=PA3&dq=importance+of+school&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiazpDHoZ71AhWyhv0HHSLWAk4Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=importance%20of%20school&f=false|title=An Essay on the Importance of Schools of Industry and Religious Instruction; in which the necessity of promoting the good education of the poor classes is . considered|date=1800|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|last=Dewey|first=John|url=https://books.google.com.gh/books?id=JhjPK4FKpCcC&printsec=frontcover&dq=importance+of+school&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiazpDHoZ71AhWyhv0HHSLWAk4Q6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=importance%20of%20school&f=false|title=Experience And Education|date=2007-11-01|publisher=Simon and Schuster|isbn=978-1-4165-8727-9|language=en}}</ref>.
== Baŋsim yaɣ'shɛŋa di ni wuhira ==
Kalpohin Senior High School nyɛla shikuru shɛli din wuhiri baŋsim bɔmma yaɣa ka di zooi pam, di shɛŋa n-nyɛ;
'''Home Economics'''
Biology, Management in Living, Food and Nutrition, Economics, Clothing and Textiles, Chemistry and Physics.
'''General Arts'''
Economics, Government, History, Literature in English, Geography, Dagbani, Islamic Religious Studies, Christian Religious Studies and Elective Mathematics.
'''General Agriculture'''
General Agriculture, Elective Mathematics, Chemistry, Physics, Animal Husbandry and Crop Husbandry and Horticulture
'''Business'''
Elective Mathematics, Business Management, Financial Accounting , Costing and Economics
'''Visual Arts'''
Leather work, General Knowledge in Arts, Graphic Design, Textiles, Sculpture and Biology
== Yiya din be shikuru ŋɔ ni ==
# Salamba
# Tishigu
# Kalpohin
# Nyaanshaɣu
== Di karimbakpamba ==
== Di karimbi'kura ban nyɛ zaashe' suma ==
== Di ni mali binshɛŋa (Facilities) ==
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana Shikuriti]]
sigjxyzyk85scp8tm7ajp3p5ibru5uj
42742
42740
2022-08-16T15:15:52Z
AFAIBRAHIM
1206
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Kalpohin Senior High School''' nyɛla bikura [[shikuru]] shɛli din be [[Sagnarigu Municipality|Sagnarigu municipality]]. Lala shikuru ŋɔ pahila karimzɔŋ shɛŋa din be [[Ghana]] tudu yaɣili bee [[Northern Region|Northern region]] puuni.
== Di kpabu yuuni ==
Kalpohin Senior High School daa kpala yuuni 1991.<ref>{{Cite web|title=Kalpohin Senior High {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/kalpohin-senior-high/about|access-date=2022-01-02|website=schoolsInGh|language=en}}</ref>
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla so doligu ni kpaŋmaŋa.<ref>{{Cite web|date=2021-07-12|title=Kalpohin Senior High School-Tamale - Explore Schools in Ghana Find and connect with all schools in Ghana SHS Vocational, Universities and more.|url=https://ghanaschoolsonline.org/listing/kalpohin-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-16|language=en}}</ref>
== Pubu yaɣili ==
Di bela pubu yaɣili din nyɛ [[Gomnanti Shikuru]].
== Di tuma saha ==
[[Atani]] n ti kpa [[Alizimba|Alizumma]] bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Di nia jihi ==
== Di nia waɤinlli ==
== Bɛ ni kpuɣiri bi' shɛba ==
== Bɛ ni kpuɤiri bɛ shikurubihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikurukbihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdimi n-doli zahimbu shɛhira gban' shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri dunia yaɣa Junior high shikuruti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimbakpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nima gba yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ li ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya. Soli lahi beni n-ti tiŋduyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "administration". Bɛ yi kpuɣi shikurubia naai, bɛ ni ti o shikuru maa bukubila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bɔri ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahim ba mi m-bɔhi ba bɔhi shɛŋa shikurunima maa maŋmaŋ ni mali, din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya soli kpena bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Taarihi ==
== Tuma ==
Shikuru maa tuma nyɛla ni di kpuɣi ka zali baŋdiba, ban yɛla ne nini ni karimbanima ban mali nimmɔhi m-pahi kpuɣi Basic Education Certificate Examination (B.E.C.E) ban yina ni kalinli dibaayɔbu (6) hali ni pihita (30) ka lee che ka bɛ nya baŋsim pariga, wumsibu mini shikuru biɛhisi ni shɛhiranima n-yiri karimba chirichi ni kpaŋmaŋanima ni din ni che ka bɛ (shikurubihi) nyɛ soli n-kpe karimdu' kara ni nti tuɣi bɛ bɔhimbu n-nyɛ yiko shɛli Ghana tingbani ni bɔra. Kalpohin Senior High School niyanima n-nyɛ li ni di bɔ baŋsim n-ti ban yi Basic shikuruti ni na balantee B.E.C.E karimbikura, ka che ka bɛ deei shɛhira maŋa, din ni tuɣi bɔhimbu karimzɔŋ kara ni din yɛn lɛbigi ba ka bɛ kpaŋsiri biɛhigu, daabilim zoosim din nyɛ fakari tuhibu.<ref>{{Cite book|last=INGRAM|first=Robert Acklom|url=https://books.google.com.gh/books?id=NceTcj4pCvEC&pg=PA3&dq=importance+of+school&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiazpDHoZ71AhWyhv0HHSLWAk4Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=importance%20of%20school&f=false|title=An Essay on the Importance of Schools of Industry and Religious Instruction; in which the necessity of promoting the good education of the poor classes is . considered|date=1800|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|last=Dewey|first=John|url=https://books.google.com.gh/books?id=JhjPK4FKpCcC&printsec=frontcover&dq=importance+of+school&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiazpDHoZ71AhWyhv0HHSLWAk4Q6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=importance%20of%20school&f=false|title=Experience And Education|date=2007-11-01|publisher=Simon and Schuster|isbn=978-1-4165-8727-9|language=en}}</ref>.
== Baŋsim yaɣ'shɛŋa di ni wuhira ==
Kalpohin Senior High School nyɛla shikuru shɛli din wuhiri baŋsim bɔmma yaɣa ka di zooi pam, di shɛŋa n-nyɛ;
'''Home Economics'''
Biology, Management in Living, Food and Nutrition, Economics, Clothing and Textiles, Chemistry and Physics.
'''General Arts'''
Economics, Government, History, Literature in English, Geography, Dagbani, Islamic Religious Studies, Christian Religious Studies and Elective Mathematics.
'''General Agriculture'''
General Agriculture, Elective Mathematics, Chemistry, Physics, Animal Husbandry and Crop Husbandry and Horticulture
'''Business'''
Elective Mathematics, Business Management, Financial Accounting , Costing and Economics
'''Visual Arts'''
Leather work, General Knowledge in Arts, Graphic Design, Textiles, Sculpture and Biology
== Yiya din be shikuru ŋɔ ni ==
# Salamba
# Tishigu
# Kalpohin
# Nyaanshaɣu
== Di karimbakpamba ==
== Di karimbi'kura ban nyɛ zaashe' suma ==
== Di ni mali binshɛŋa (Facilities) ==
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana Shikuriti]]
5qw5ayi6jpqv9hqswpq080y070ay4ku
42743
42742
2022-08-16T15:16:05Z
AFAIBRAHIM
1206
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Kalpohin Senior High School''' nyɛla bikura [[shikuru]] shɛli din be [[Sagnarigu Municipality]]. Lala shikuru ŋɔ pahila karimzɔŋ shɛŋa din be [[Ghana]] tudu yaɣili bee [[Northern Region|Northern region]] puuni.
== Di kpabu yuuni ==
Kalpohin Senior High School daa kpala yuuni 1991.<ref>{{Cite web|title=Kalpohin Senior High {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/kalpohin-senior-high/about|access-date=2022-01-02|website=schoolsInGh|language=en}}</ref>
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla so doligu ni kpaŋmaŋa.<ref>{{Cite web|date=2021-07-12|title=Kalpohin Senior High School-Tamale - Explore Schools in Ghana Find and connect with all schools in Ghana SHS Vocational, Universities and more.|url=https://ghanaschoolsonline.org/listing/kalpohin-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-16|language=en}}</ref>
== Pubu yaɣili ==
Di bela pubu yaɣili din nyɛ [[Gomnanti Shikuru]].
== Di tuma saha ==
[[Atani]] n ti kpa [[Alizimba|Alizumma]] bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Di nia jihi ==
== Di nia waɤinlli ==
== Bɛ ni kpuɣiri bi' shɛba ==
== Bɛ ni kpuɤiri bɛ shikurubihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikurukbihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdimi n-doli zahimbu shɛhira gban' shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri dunia yaɣa Junior high shikuruti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimbakpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nima gba yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ li ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya. Soli lahi beni n-ti tiŋduyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "administration". Bɛ yi kpuɣi shikurubia naai, bɛ ni ti o shikuru maa bukubila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bɔri ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahim ba mi m-bɔhi ba bɔhi shɛŋa shikurunima maa maŋmaŋ ni mali, din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya soli kpena bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Taarihi ==
== Tuma ==
Shikuru maa tuma nyɛla ni di kpuɣi ka zali baŋdiba, ban yɛla ne nini ni karimbanima ban mali nimmɔhi m-pahi kpuɣi Basic Education Certificate Examination (B.E.C.E) ban yina ni kalinli dibaayɔbu (6) hali ni pihita (30) ka lee che ka bɛ nya baŋsim pariga, wumsibu mini shikuru biɛhisi ni shɛhiranima n-yiri karimba chirichi ni kpaŋmaŋanima ni din ni che ka bɛ (shikurubihi) nyɛ soli n-kpe karimdu' kara ni nti tuɣi bɛ bɔhimbu n-nyɛ yiko shɛli Ghana tingbani ni bɔra. Kalpohin Senior High School niyanima n-nyɛ li ni di bɔ baŋsim n-ti ban yi Basic shikuruti ni na balantee B.E.C.E karimbikura, ka che ka bɛ deei shɛhira maŋa, din ni tuɣi bɔhimbu karimzɔŋ kara ni din yɛn lɛbigi ba ka bɛ kpaŋsiri biɛhigu, daabilim zoosim din nyɛ fakari tuhibu.<ref>{{Cite book|last=INGRAM|first=Robert Acklom|url=https://books.google.com.gh/books?id=NceTcj4pCvEC&pg=PA3&dq=importance+of+school&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiazpDHoZ71AhWyhv0HHSLWAk4Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=importance%20of%20school&f=false|title=An Essay on the Importance of Schools of Industry and Religious Instruction; in which the necessity of promoting the good education of the poor classes is . considered|date=1800|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|last=Dewey|first=John|url=https://books.google.com.gh/books?id=JhjPK4FKpCcC&printsec=frontcover&dq=importance+of+school&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiazpDHoZ71AhWyhv0HHSLWAk4Q6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=importance%20of%20school&f=false|title=Experience And Education|date=2007-11-01|publisher=Simon and Schuster|isbn=978-1-4165-8727-9|language=en}}</ref>.
== Baŋsim yaɣ'shɛŋa di ni wuhira ==
Kalpohin Senior High School nyɛla shikuru shɛli din wuhiri baŋsim bɔmma yaɣa ka di zooi pam, di shɛŋa n-nyɛ;
'''Home Economics'''
Biology, Management in Living, Food and Nutrition, Economics, Clothing and Textiles, Chemistry and Physics.
'''General Arts'''
Economics, Government, History, Literature in English, Geography, Dagbani, Islamic Religious Studies, Christian Religious Studies and Elective Mathematics.
'''General Agriculture'''
General Agriculture, Elective Mathematics, Chemistry, Physics, Animal Husbandry and Crop Husbandry and Horticulture
'''Business'''
Elective Mathematics, Business Management, Financial Accounting , Costing and Economics
'''Visual Arts'''
Leather work, General Knowledge in Arts, Graphic Design, Textiles, Sculpture and Biology
== Yiya din be shikuru ŋɔ ni ==
# Salamba
# Tishigu
# Kalpohin
# Nyaanshaɣu
== Di karimbakpamba ==
== Di karimbi'kura ban nyɛ zaashe' suma ==
== Di ni mali binshɛŋa (Facilities) ==
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana Shikuriti]]
tld6vozky9h43n2roc7p37aksw5i5or
42744
42743
2022-08-16T15:16:32Z
AFAIBRAHIM
1206
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Kalpohin Senior High School''' nyɛla bikura [[shikuru]] shɛli din be [[Sagnarigu Municipality]]. Lala shikuru ŋɔ pahila karimzɔŋ shɛŋa din be [[Ghana]] tudu yaɣili bee [[Northern Region]] puuni.
== Di kpabu yuuni ==
Kalpohin Senior High School daa kpala yuuni 1991.<ref>{{Cite web|title=Kalpohin Senior High {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/kalpohin-senior-high/about|access-date=2022-01-02|website=schoolsInGh|language=en}}</ref>
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla so doligu ni kpaŋmaŋa.<ref>{{Cite web|date=2021-07-12|title=Kalpohin Senior High School-Tamale - Explore Schools in Ghana Find and connect with all schools in Ghana SHS Vocational, Universities and more.|url=https://ghanaschoolsonline.org/listing/kalpohin-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-16|language=en}}</ref>
== Pubu yaɣili ==
Di bela pubu yaɣili din nyɛ [[Gomnanti Shikuru]].
== Di tuma saha ==
[[Atani]] n ti kpa [[Alizimba|Alizumma]] bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Di nia jihi ==
== Di nia waɤinlli ==
== Bɛ ni kpuɣiri bi' shɛba ==
== Bɛ ni kpuɤiri bɛ shikurubihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikurukbihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdimi n-doli zahimbu shɛhira gban' shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri dunia yaɣa Junior high shikuruti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimbakpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nima gba yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ li ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya. Soli lahi beni n-ti tiŋduyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "administration". Bɛ yi kpuɣi shikurubia naai, bɛ ni ti o shikuru maa bukubila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bɔri ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahim ba mi m-bɔhi ba bɔhi shɛŋa shikurunima maa maŋmaŋ ni mali, din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya soli kpena bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Taarihi ==
== Tuma ==
Shikuru maa tuma nyɛla ni di kpuɣi ka zali baŋdiba, ban yɛla ne nini ni karimbanima ban mali nimmɔhi m-pahi kpuɣi Basic Education Certificate Examination (B.E.C.E) ban yina ni kalinli dibaayɔbu (6) hali ni pihita (30) ka lee che ka bɛ nya baŋsim pariga, wumsibu mini shikuru biɛhisi ni shɛhiranima n-yiri karimba chirichi ni kpaŋmaŋanima ni din ni che ka bɛ (shikurubihi) nyɛ soli n-kpe karimdu' kara ni nti tuɣi bɛ bɔhimbu n-nyɛ yiko shɛli Ghana tingbani ni bɔra. Kalpohin Senior High School niyanima n-nyɛ li ni di bɔ baŋsim n-ti ban yi Basic shikuruti ni na balantee B.E.C.E karimbikura, ka che ka bɛ deei shɛhira maŋa, din ni tuɣi bɔhimbu karimzɔŋ kara ni din yɛn lɛbigi ba ka bɛ kpaŋsiri biɛhigu, daabilim zoosim din nyɛ fakari tuhibu.<ref>{{Cite book|last=INGRAM|first=Robert Acklom|url=https://books.google.com.gh/books?id=NceTcj4pCvEC&pg=PA3&dq=importance+of+school&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiazpDHoZ71AhWyhv0HHSLWAk4Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=importance%20of%20school&f=false|title=An Essay on the Importance of Schools of Industry and Religious Instruction; in which the necessity of promoting the good education of the poor classes is . considered|date=1800|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|last=Dewey|first=John|url=https://books.google.com.gh/books?id=JhjPK4FKpCcC&printsec=frontcover&dq=importance+of+school&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiazpDHoZ71AhWyhv0HHSLWAk4Q6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=importance%20of%20school&f=false|title=Experience And Education|date=2007-11-01|publisher=Simon and Schuster|isbn=978-1-4165-8727-9|language=en}}</ref>.
== Baŋsim yaɣ'shɛŋa di ni wuhira ==
Kalpohin Senior High School nyɛla shikuru shɛli din wuhiri baŋsim bɔmma yaɣa ka di zooi pam, di shɛŋa n-nyɛ;
'''Home Economics'''
Biology, Management in Living, Food and Nutrition, Economics, Clothing and Textiles, Chemistry and Physics.
'''General Arts'''
Economics, Government, History, Literature in English, Geography, Dagbani, Islamic Religious Studies, Christian Religious Studies and Elective Mathematics.
'''General Agriculture'''
General Agriculture, Elective Mathematics, Chemistry, Physics, Animal Husbandry and Crop Husbandry and Horticulture
'''Business'''
Elective Mathematics, Business Management, Financial Accounting , Costing and Economics
'''Visual Arts'''
Leather work, General Knowledge in Arts, Graphic Design, Textiles, Sculpture and Biology
== Yiya din be shikuru ŋɔ ni ==
# Salamba
# Tishigu
# Kalpohin
# Nyaanshaɣu
== Di karimbakpamba ==
== Di karimbi'kura ban nyɛ zaashe' suma ==
== Di ni mali binshɛŋa (Facilities) ==
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana Shikuriti]]
njqrydagh2yxoh6co8fveh8asnwjhk8
42745
42744
2022-08-16T15:19:19Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Bɛ ni kpuɣiri bi' shɛba */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Kalpohin Senior High School''' nyɛla bikura [[shikuru]] shɛli din be [[Sagnarigu Municipality]]. Lala shikuru ŋɔ pahila karimzɔŋ shɛŋa din be [[Ghana]] tudu yaɣili bee [[Northern Region]] puuni.
== Di kpabu yuuni ==
Kalpohin Senior High School daa kpala yuuni 1991.<ref>{{Cite web|title=Kalpohin Senior High {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/kalpohin-senior-high/about|access-date=2022-01-02|website=schoolsInGh|language=en}}</ref>
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla so doligu ni kpaŋmaŋa.<ref>{{Cite web|date=2021-07-12|title=Kalpohin Senior High School-Tamale - Explore Schools in Ghana Find and connect with all schools in Ghana SHS Vocational, Universities and more.|url=https://ghanaschoolsonline.org/listing/kalpohin-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-16|language=en}}</ref>
== Pubu yaɣili ==
Di bela pubu yaɣili din nyɛ [[Gomnanti Shikuru]].
== Di tuma saha ==
[[Atani]] n ti kpa [[Alizimba|Alizumma]] bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Di nia jihi ==
== Di nia waɤinlli ==
== Bɛ ni kpuɣiri bi' shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba zaa.
== Bɛ ni kpuɤiri bɛ shikurubihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikurukbihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdimi n-doli zahimbu shɛhira gban' shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri dunia yaɣa Junior high shikuruti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimbakpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nima gba yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ li ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya. Soli lahi beni n-ti tiŋduyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "administration". Bɛ yi kpuɣi shikurubia naai, bɛ ni ti o shikuru maa bukubila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bɔri ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahim ba mi m-bɔhi ba bɔhi shɛŋa shikurunima maa maŋmaŋ ni mali, din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya soli kpena bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Taarihi ==
== Tuma ==
Shikuru maa tuma nyɛla ni di kpuɣi ka zali baŋdiba, ban yɛla ne nini ni karimbanima ban mali nimmɔhi m-pahi kpuɣi Basic Education Certificate Examination (B.E.C.E) ban yina ni kalinli dibaayɔbu (6) hali ni pihita (30) ka lee che ka bɛ nya baŋsim pariga, wumsibu mini shikuru biɛhisi ni shɛhiranima n-yiri karimba chirichi ni kpaŋmaŋanima ni din ni che ka bɛ (shikurubihi) nyɛ soli n-kpe karimdu' kara ni nti tuɣi bɛ bɔhimbu n-nyɛ yiko shɛli Ghana tingbani ni bɔra. Kalpohin Senior High School niyanima n-nyɛ li ni di bɔ baŋsim n-ti ban yi Basic shikuruti ni na balantee B.E.C.E karimbikura, ka che ka bɛ deei shɛhira maŋa, din ni tuɣi bɔhimbu karimzɔŋ kara ni din yɛn lɛbigi ba ka bɛ kpaŋsiri biɛhigu, daabilim zoosim din nyɛ fakari tuhibu.<ref>{{Cite book|last=INGRAM|first=Robert Acklom|url=https://books.google.com.gh/books?id=NceTcj4pCvEC&pg=PA3&dq=importance+of+school&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiazpDHoZ71AhWyhv0HHSLWAk4Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=importance%20of%20school&f=false|title=An Essay on the Importance of Schools of Industry and Religious Instruction; in which the necessity of promoting the good education of the poor classes is . considered|date=1800|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|last=Dewey|first=John|url=https://books.google.com.gh/books?id=JhjPK4FKpCcC&printsec=frontcover&dq=importance+of+school&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiazpDHoZ71AhWyhv0HHSLWAk4Q6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=importance%20of%20school&f=false|title=Experience And Education|date=2007-11-01|publisher=Simon and Schuster|isbn=978-1-4165-8727-9|language=en}}</ref>.
== Baŋsim yaɣ'shɛŋa di ni wuhira ==
Kalpohin Senior High School nyɛla shikuru shɛli din wuhiri baŋsim bɔmma yaɣa ka di zooi pam, di shɛŋa n-nyɛ;
'''Home Economics'''
Biology, Management in Living, Food and Nutrition, Economics, Clothing and Textiles, Chemistry and Physics.
'''General Arts'''
Economics, Government, History, Literature in English, Geography, Dagbani, Islamic Religious Studies, Christian Religious Studies and Elective Mathematics.
'''General Agriculture'''
General Agriculture, Elective Mathematics, Chemistry, Physics, Animal Husbandry and Crop Husbandry and Horticulture
'''Business'''
Elective Mathematics, Business Management, Financial Accounting , Costing and Economics
'''Visual Arts'''
Leather work, General Knowledge in Arts, Graphic Design, Textiles, Sculpture and Biology
== Yiya din be shikuru ŋɔ ni ==
# Salamba
# Tishigu
# Kalpohin
# Nyaanshaɣu
== Di karimbakpamba ==
== Di karimbi'kura ban nyɛ zaashe' suma ==
== Di ni mali binshɛŋa (Facilities) ==
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana Shikuriti]]
7lnrl2gn6nwtxl4mdvabuc187j46yo2
42746
42745
2022-08-16T15:51:20Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Di taachi */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Kalpohin Senior High School''' nyɛla bikura [[shikuru]] shɛli din be [[Sagnarigu Municipality]]. Lala shikuru ŋɔ pahila karimzɔŋ shɛŋa din be [[Ghana]] tudu yaɣili bee [[Northern Region]] puuni.
== Di kpabu yuuni ==
Kalpohin Senior High School daa kpala yuuni 1991.<ref>{{Cite web|title=Kalpohin Senior High {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/kalpohin-senior-high/about|access-date=2022-01-02|website=schoolsInGh|language=en}}</ref>
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla so dɔligu ni kpaŋmaŋa.<ref>{{Cite web|date=2021-07-12|title=Kalpohin Senior High School-Tamale - Explore Schools in Ghana Find and connect with all schools in Ghana SHS Vocational, Universities and more.|url=https://ghanaschoolsonline.org/listing/kalpohin-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-16|language=en}}</ref>
== Pubu yaɣili ==
Di bela pubu yaɣili din nyɛ [[Gomnanti Shikuru]].
== Di tuma saha ==
[[Atani]] n ti kpa [[Alizimba|Alizumma]] bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Di nia jihi ==
== Di nia waɤinlli ==
== Bɛ ni kpuɣiri bi' shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba zaa.
== Bɛ ni kpuɤiri bɛ shikurubihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikurukbihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdimi n-doli zahimbu shɛhira gban' shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri dunia yaɣa Junior high shikuruti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimbakpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nima gba yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ li ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya. Soli lahi beni n-ti tiŋduyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "administration". Bɛ yi kpuɣi shikurubia naai, bɛ ni ti o shikuru maa bukubila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bɔri ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahim ba mi m-bɔhi ba bɔhi shɛŋa shikurunima maa maŋmaŋ ni mali, din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya soli kpena bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Taarihi ==
== Tuma ==
Shikuru maa tuma nyɛla ni di kpuɣi ka zali baŋdiba, ban yɛla ne nini ni karimbanima ban mali nimmɔhi m-pahi kpuɣi Basic Education Certificate Examination (B.E.C.E) ban yina ni kalinli dibaayɔbu (6) hali ni pihita (30) ka lee che ka bɛ nya baŋsim pariga, wumsibu mini shikuru biɛhisi ni shɛhiranima n-yiri karimba chirichi ni kpaŋmaŋanima ni din ni che ka bɛ (shikurubihi) nyɛ soli n-kpe karimdu' kara ni nti tuɣi bɛ bɔhimbu n-nyɛ yiko shɛli Ghana tingbani ni bɔra. Kalpohin Senior High School niyanima n-nyɛ li ni di bɔ baŋsim n-ti ban yi Basic shikuruti ni na balantee B.E.C.E karimbikura, ka che ka bɛ deei shɛhira maŋa, din ni tuɣi bɔhimbu karimzɔŋ kara ni din yɛn lɛbigi ba ka bɛ kpaŋsiri biɛhigu, daabilim zoosim din nyɛ fakari tuhibu.<ref>{{Cite book|last=INGRAM|first=Robert Acklom|url=https://books.google.com.gh/books?id=NceTcj4pCvEC&pg=PA3&dq=importance+of+school&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiazpDHoZ71AhWyhv0HHSLWAk4Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=importance%20of%20school&f=false|title=An Essay on the Importance of Schools of Industry and Religious Instruction; in which the necessity of promoting the good education of the poor classes is . considered|date=1800|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|last=Dewey|first=John|url=https://books.google.com.gh/books?id=JhjPK4FKpCcC&printsec=frontcover&dq=importance+of+school&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiazpDHoZ71AhWyhv0HHSLWAk4Q6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=importance%20of%20school&f=false|title=Experience And Education|date=2007-11-01|publisher=Simon and Schuster|isbn=978-1-4165-8727-9|language=en}}</ref>.
== Baŋsim yaɣ'shɛŋa di ni wuhira ==
Kalpohin Senior High School nyɛla shikuru shɛli din wuhiri baŋsim bɔmma yaɣa ka di zooi pam, di shɛŋa n-nyɛ;
'''Home Economics'''
Biology, Management in Living, Food and Nutrition, Economics, Clothing and Textiles, Chemistry and Physics.
'''General Arts'''
Economics, Government, History, Literature in English, Geography, Dagbani, Islamic Religious Studies, Christian Religious Studies and Elective Mathematics.
'''General Agriculture'''
General Agriculture, Elective Mathematics, Chemistry, Physics, Animal Husbandry and Crop Husbandry and Horticulture
'''Business'''
Elective Mathematics, Business Management, Financial Accounting , Costing and Economics
'''Visual Arts'''
Leather work, General Knowledge in Arts, Graphic Design, Textiles, Sculpture and Biology
== Yiya din be shikuru ŋɔ ni ==
# Salamba
# Tishigu
# Kalpohin
# Nyaanshaɣu
== Di karimbakpamba ==
== Di karimbi'kura ban nyɛ zaashe' suma ==
== Di ni mali binshɛŋa (Facilities) ==
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana Shikuriti]]
2c292sj39xy4t81hcsif59o7zu023py
42752
42746
2022-08-16T16:07:59Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Di nia jihi */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Kalpohin Senior High School''' nyɛla bikura [[shikuru]] shɛli din be [[Sagnarigu Municipality]]. Lala shikuru ŋɔ pahila karimzɔŋ shɛŋa din be [[Ghana]] tudu yaɣili bee [[Northern Region]] puuni.
== Di kpabu yuuni ==
Kalpohin Senior High School daa kpala yuuni 1991.<ref>{{Cite web|title=Kalpohin Senior High {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/kalpohin-senior-high/about|access-date=2022-01-02|website=schoolsInGh|language=en}}</ref>
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla so dɔligu ni kpaŋmaŋa.<ref>{{Cite web|date=2021-07-12|title=Kalpohin Senior High School-Tamale - Explore Schools in Ghana Find and connect with all schools in Ghana SHS Vocational, Universities and more.|url=https://ghanaschoolsonline.org/listing/kalpohin-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-16|language=en}}</ref>
== Pubu yaɣili ==
Di bela pubu yaɣili din nyɛ [[Gomnanti Shikuru]].
== Di tuma saha ==
[[Atani]] n ti kpa [[Alizimba|Alizumma]] bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Di nia jia ==
== Di nia waɤinlli ==
== Bɛ ni kpuɣiri bi' shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba zaa.
== Bɛ ni kpuɤiri bɛ shikurubihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikurukbihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdimi n-doli zahimbu shɛhira gban' shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri dunia yaɣa Junior high shikuruti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimbakpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nima gba yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ li ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya. Soli lahi beni n-ti tiŋduyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "administration". Bɛ yi kpuɣi shikurubia naai, bɛ ni ti o shikuru maa bukubila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bɔri ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahim ba mi m-bɔhi ba bɔhi shɛŋa shikurunima maa maŋmaŋ ni mali, din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya soli kpena bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Taarihi ==
== Tuma ==
Shikuru maa tuma nyɛla ni di kpuɣi ka zali baŋdiba, ban yɛla ne nini ni karimbanima ban mali nimmɔhi m-pahi kpuɣi Basic Education Certificate Examination (B.E.C.E) ban yina ni kalinli dibaayɔbu (6) hali ni pihita (30) ka lee che ka bɛ nya baŋsim pariga, wumsibu mini shikuru biɛhisi ni shɛhiranima n-yiri karimba chirichi ni kpaŋmaŋanima ni din ni che ka bɛ (shikurubihi) nyɛ soli n-kpe karimdu' kara ni nti tuɣi bɛ bɔhimbu n-nyɛ yiko shɛli Ghana tingbani ni bɔra. Kalpohin Senior High School niyanima n-nyɛ li ni di bɔ baŋsim n-ti ban yi Basic shikuruti ni na balantee B.E.C.E karimbikura, ka che ka bɛ deei shɛhira maŋa, din ni tuɣi bɔhimbu karimzɔŋ kara ni din yɛn lɛbigi ba ka bɛ kpaŋsiri biɛhigu, daabilim zoosim din nyɛ fakari tuhibu.<ref>{{Cite book|last=INGRAM|first=Robert Acklom|url=https://books.google.com.gh/books?id=NceTcj4pCvEC&pg=PA3&dq=importance+of+school&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiazpDHoZ71AhWyhv0HHSLWAk4Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=importance%20of%20school&f=false|title=An Essay on the Importance of Schools of Industry and Religious Instruction; in which the necessity of promoting the good education of the poor classes is . considered|date=1800|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|last=Dewey|first=John|url=https://books.google.com.gh/books?id=JhjPK4FKpCcC&printsec=frontcover&dq=importance+of+school&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiazpDHoZ71AhWyhv0HHSLWAk4Q6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=importance%20of%20school&f=false|title=Experience And Education|date=2007-11-01|publisher=Simon and Schuster|isbn=978-1-4165-8727-9|language=en}}</ref>.
== Baŋsim yaɣ'shɛŋa di ni wuhira ==
Kalpohin Senior High School nyɛla shikuru shɛli din wuhiri baŋsim bɔmma yaɣa ka di zooi pam, di shɛŋa n-nyɛ;
'''Home Economics'''
Biology, Management in Living, Food and Nutrition, Economics, Clothing and Textiles, Chemistry and Physics.
'''General Arts'''
Economics, Government, History, Literature in English, Geography, Dagbani, Islamic Religious Studies, Christian Religious Studies and Elective Mathematics.
'''General Agriculture'''
General Agriculture, Elective Mathematics, Chemistry, Physics, Animal Husbandry and Crop Husbandry and Horticulture
'''Business'''
Elective Mathematics, Business Management, Financial Accounting , Costing and Economics
'''Visual Arts'''
Leather work, General Knowledge in Arts, Graphic Design, Textiles, Sculpture and Biology
== Yiya din be shikuru ŋɔ ni ==
# Salamba
# Tishigu
# Kalpohin
# Nyaanshaɣu
== Di karimbakpamba ==
== Di karimbi'kura ban nyɛ zaashe' suma ==
== Di ni mali binshɛŋa (Facilities) ==
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana Shikuriti]]
74bhdsfjr4saxzu101lmpazjoqxhll6
42753
42752
2022-08-16T16:08:20Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Di nia waɤinlli */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Kalpohin Senior High School''' nyɛla bikura [[shikuru]] shɛli din be [[Sagnarigu Municipality]]. Lala shikuru ŋɔ pahila karimzɔŋ shɛŋa din be [[Ghana]] tudu yaɣili bee [[Northern Region]] puuni.
== Di kpabu yuuni ==
Kalpohin Senior High School daa kpala yuuni 1991.<ref>{{Cite web|title=Kalpohin Senior High {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/kalpohin-senior-high/about|access-date=2022-01-02|website=schoolsInGh|language=en}}</ref>
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla so dɔligu ni kpaŋmaŋa.<ref>{{Cite web|date=2021-07-12|title=Kalpohin Senior High School-Tamale - Explore Schools in Ghana Find and connect with all schools in Ghana SHS Vocational, Universities and more.|url=https://ghanaschoolsonline.org/listing/kalpohin-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-16|language=en}}</ref>
== Pubu yaɣili ==
Di bela pubu yaɣili din nyɛ [[Gomnanti Shikuru]].
== Di tuma saha ==
[[Atani]] n ti kpa [[Alizimba|Alizumma]] bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Di nia jia ==
== Di nia waɤinlli ==
Shikuru ŋↄ nia waɣinli nyεla di niŋ kpaŋmaŋa m bↄ wuhirisuŋ n ti karimbihi din ni chε ka bε sa ti
== Bɛ ni kpuɣiri bi' shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba zaa.
== Bɛ ni kpuɤiri bɛ shikurubihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikurukbihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdimi n-doli zahimbu shɛhira gban' shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri dunia yaɣa Junior high shikuruti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimbakpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nima gba yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ li ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya. Soli lahi beni n-ti tiŋduyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "administration". Bɛ yi kpuɣi shikurubia naai, bɛ ni ti o shikuru maa bukubila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bɔri ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahim ba mi m-bɔhi ba bɔhi shɛŋa shikurunima maa maŋmaŋ ni mali, din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya soli kpena bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Taarihi ==
== Tuma ==
Shikuru maa tuma nyɛla ni di kpuɣi ka zali baŋdiba, ban yɛla ne nini ni karimbanima ban mali nimmɔhi m-pahi kpuɣi Basic Education Certificate Examination (B.E.C.E) ban yina ni kalinli dibaayɔbu (6) hali ni pihita (30) ka lee che ka bɛ nya baŋsim pariga, wumsibu mini shikuru biɛhisi ni shɛhiranima n-yiri karimba chirichi ni kpaŋmaŋanima ni din ni che ka bɛ (shikurubihi) nyɛ soli n-kpe karimdu' kara ni nti tuɣi bɛ bɔhimbu n-nyɛ yiko shɛli Ghana tingbani ni bɔra. Kalpohin Senior High School niyanima n-nyɛ li ni di bɔ baŋsim n-ti ban yi Basic shikuruti ni na balantee B.E.C.E karimbikura, ka che ka bɛ deei shɛhira maŋa, din ni tuɣi bɔhimbu karimzɔŋ kara ni din yɛn lɛbigi ba ka bɛ kpaŋsiri biɛhigu, daabilim zoosim din nyɛ fakari tuhibu.<ref>{{Cite book|last=INGRAM|first=Robert Acklom|url=https://books.google.com.gh/books?id=NceTcj4pCvEC&pg=PA3&dq=importance+of+school&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiazpDHoZ71AhWyhv0HHSLWAk4Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=importance%20of%20school&f=false|title=An Essay on the Importance of Schools of Industry and Religious Instruction; in which the necessity of promoting the good education of the poor classes is . considered|date=1800|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|last=Dewey|first=John|url=https://books.google.com.gh/books?id=JhjPK4FKpCcC&printsec=frontcover&dq=importance+of+school&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiazpDHoZ71AhWyhv0HHSLWAk4Q6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=importance%20of%20school&f=false|title=Experience And Education|date=2007-11-01|publisher=Simon and Schuster|isbn=978-1-4165-8727-9|language=en}}</ref>.
== Baŋsim yaɣ'shɛŋa di ni wuhira ==
Kalpohin Senior High School nyɛla shikuru shɛli din wuhiri baŋsim bɔmma yaɣa ka di zooi pam, di shɛŋa n-nyɛ;
'''Home Economics'''
Biology, Management in Living, Food and Nutrition, Economics, Clothing and Textiles, Chemistry and Physics.
'''General Arts'''
Economics, Government, History, Literature in English, Geography, Dagbani, Islamic Religious Studies, Christian Religious Studies and Elective Mathematics.
'''General Agriculture'''
General Agriculture, Elective Mathematics, Chemistry, Physics, Animal Husbandry and Crop Husbandry and Horticulture
'''Business'''
Elective Mathematics, Business Management, Financial Accounting , Costing and Economics
'''Visual Arts'''
Leather work, General Knowledge in Arts, Graphic Design, Textiles, Sculpture and Biology
== Yiya din be shikuru ŋɔ ni ==
# Salamba
# Tishigu
# Kalpohin
# Nyaanshaɣu
== Di karimbakpamba ==
== Di karimbi'kura ban nyɛ zaashe' suma ==
== Di ni mali binshɛŋa (Facilities) ==
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana Shikuriti]]
i5gogqfy4t0s5oap6vfsvcafjl6u0mk
42755
42753
2022-08-16T16:10:32Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Di nia waɤinlli */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Kalpohin Senior High School''' nyɛla bikura [[shikuru]] shɛli din be [[Sagnarigu Municipality]]. Lala shikuru ŋɔ pahila karimzɔŋ shɛŋa din be [[Ghana]] tudu yaɣili bee [[Northern Region]] puuni.
== Di kpabu yuuni ==
Kalpohin Senior High School daa kpala yuuni 1991.<ref>{{Cite web|title=Kalpohin Senior High {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/kalpohin-senior-high/about|access-date=2022-01-02|website=schoolsInGh|language=en}}</ref>
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla so dɔligu ni kpaŋmaŋa.<ref>{{Cite web|date=2021-07-12|title=Kalpohin Senior High School-Tamale - Explore Schools in Ghana Find and connect with all schools in Ghana SHS Vocational, Universities and more.|url=https://ghanaschoolsonline.org/listing/kalpohin-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-16|language=en}}</ref>
== Pubu yaɣili ==
Di bela pubu yaɣili din nyɛ [[Gomnanti Shikuru]].
== Di tuma saha ==
[[Atani]] n ti kpa [[Alizimba|Alizumma]] bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Di nia jia ==
== Di nia waɤinlli ==
Shikuru ŋↄ nia waɣinli nyεla di niŋ kpaŋmaŋa m bↄ wuhirisuŋ n ti karimbihi din ni chε ka bε sa ti lεε sↄhibiεɣuni shikuru kara ni niriba ka lan chε ka shikuru baŋsim niŋ bayana n ti sokam.
== Bɛ ni kpuɣiri bi' shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba zaa.
== Bɛ ni kpuɤiri bɛ shikurubihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikurukbihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdimi n-doli zahimbu shɛhira gban' shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri dunia yaɣa Junior high shikuruti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimbakpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nima gba yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ li ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya. Soli lahi beni n-ti tiŋduyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "administration". Bɛ yi kpuɣi shikurubia naai, bɛ ni ti o shikuru maa bukubila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bɔri ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahim ba mi m-bɔhi ba bɔhi shɛŋa shikurunima maa maŋmaŋ ni mali, din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya soli kpena bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Taarihi ==
== Tuma ==
Shikuru maa tuma nyɛla ni di kpuɣi ka zali baŋdiba, ban yɛla ne nini ni karimbanima ban mali nimmɔhi m-pahi kpuɣi Basic Education Certificate Examination (B.E.C.E) ban yina ni kalinli dibaayɔbu (6) hali ni pihita (30) ka lee che ka bɛ nya baŋsim pariga, wumsibu mini shikuru biɛhisi ni shɛhiranima n-yiri karimba chirichi ni kpaŋmaŋanima ni din ni che ka bɛ (shikurubihi) nyɛ soli n-kpe karimdu' kara ni nti tuɣi bɛ bɔhimbu n-nyɛ yiko shɛli Ghana tingbani ni bɔra. Kalpohin Senior High School niyanima n-nyɛ li ni di bɔ baŋsim n-ti ban yi Basic shikuruti ni na balantee B.E.C.E karimbikura, ka che ka bɛ deei shɛhira maŋa, din ni tuɣi bɔhimbu karimzɔŋ kara ni din yɛn lɛbigi ba ka bɛ kpaŋsiri biɛhigu, daabilim zoosim din nyɛ fakari tuhibu.<ref>{{Cite book|last=INGRAM|first=Robert Acklom|url=https://books.google.com.gh/books?id=NceTcj4pCvEC&pg=PA3&dq=importance+of+school&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiazpDHoZ71AhWyhv0HHSLWAk4Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=importance%20of%20school&f=false|title=An Essay on the Importance of Schools of Industry and Religious Instruction; in which the necessity of promoting the good education of the poor classes is . considered|date=1800|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|last=Dewey|first=John|url=https://books.google.com.gh/books?id=JhjPK4FKpCcC&printsec=frontcover&dq=importance+of+school&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiazpDHoZ71AhWyhv0HHSLWAk4Q6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=importance%20of%20school&f=false|title=Experience And Education|date=2007-11-01|publisher=Simon and Schuster|isbn=978-1-4165-8727-9|language=en}}</ref>.
== Baŋsim yaɣ'shɛŋa di ni wuhira ==
Kalpohin Senior High School nyɛla shikuru shɛli din wuhiri baŋsim bɔmma yaɣa ka di zooi pam, di shɛŋa n-nyɛ;
'''Home Economics'''
Biology, Management in Living, Food and Nutrition, Economics, Clothing and Textiles, Chemistry and Physics.
'''General Arts'''
Economics, Government, History, Literature in English, Geography, Dagbani, Islamic Religious Studies, Christian Religious Studies and Elective Mathematics.
'''General Agriculture'''
General Agriculture, Elective Mathematics, Chemistry, Physics, Animal Husbandry and Crop Husbandry and Horticulture
'''Business'''
Elective Mathematics, Business Management, Financial Accounting , Costing and Economics
'''Visual Arts'''
Leather work, General Knowledge in Arts, Graphic Design, Textiles, Sculpture and Biology
== Yiya din be shikuru ŋɔ ni ==
# Salamba
# Tishigu
# Kalpohin
# Nyaanshaɣu
== Di karimbakpamba ==
== Di karimbi'kura ban nyɛ zaashe' suma ==
== Di ni mali binshɛŋa (Facilities) ==
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana Shikuriti]]
1mfv83eg4kcq0kmfu8v5g0vnmk3ylo5
42756
42755
2022-08-16T16:10:55Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Di nia waɤinlli */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Kalpohin Senior High School''' nyɛla bikura [[shikuru]] shɛli din be [[Sagnarigu Municipality]]. Lala shikuru ŋɔ pahila karimzɔŋ shɛŋa din be [[Ghana]] tudu yaɣili bee [[Northern Region]] puuni.
== Di kpabu yuuni ==
Kalpohin Senior High School daa kpala yuuni 1991.<ref>{{Cite web|title=Kalpohin Senior High {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/kalpohin-senior-high/about|access-date=2022-01-02|website=schoolsInGh|language=en}}</ref>
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla so dɔligu ni kpaŋmaŋa.<ref>{{Cite web|date=2021-07-12|title=Kalpohin Senior High School-Tamale - Explore Schools in Ghana Find and connect with all schools in Ghana SHS Vocational, Universities and more.|url=https://ghanaschoolsonline.org/listing/kalpohin-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-16|language=en}}</ref>
== Pubu yaɣili ==
Di bela pubu yaɣili din nyɛ [[Gomnanti Shikuru]].
== Di tuma saha ==
[[Atani]] n ti kpa [[Alizimba|Alizumma]] bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Di nia jia ==
== Di nia waɣinlli ==
Shikuru ŋↄ nia waɣinli nyεla di niŋ kpaŋmaŋa m bↄ wuhirisuŋ n ti karimbihi din ni chε ka bε sa ti lεε sↄhibiεɣuni shikuru kara ni niriba ka lan chε ka shikuru baŋsim niŋ bayana n ti sokam.
== Bɛ ni kpuɣiri bi' shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba zaa.
== Bɛ ni kpuɤiri bɛ shikurubihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikurukbihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdimi n-doli zahimbu shɛhira gban' shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri dunia yaɣa Junior high shikuruti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimbakpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nima gba yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ li ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya. Soli lahi beni n-ti tiŋduyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "administration". Bɛ yi kpuɣi shikurubia naai, bɛ ni ti o shikuru maa bukubila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bɔri ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahim ba mi m-bɔhi ba bɔhi shɛŋa shikurunima maa maŋmaŋ ni mali, din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya soli kpena bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Taarihi ==
== Tuma ==
Shikuru maa tuma nyɛla ni di kpuɣi ka zali baŋdiba, ban yɛla ne nini ni karimbanima ban mali nimmɔhi m-pahi kpuɣi Basic Education Certificate Examination (B.E.C.E) ban yina ni kalinli dibaayɔbu (6) hali ni pihita (30) ka lee che ka bɛ nya baŋsim pariga, wumsibu mini shikuru biɛhisi ni shɛhiranima n-yiri karimba chirichi ni kpaŋmaŋanima ni din ni che ka bɛ (shikurubihi) nyɛ soli n-kpe karimdu' kara ni nti tuɣi bɛ bɔhimbu n-nyɛ yiko shɛli Ghana tingbani ni bɔra. Kalpohin Senior High School niyanima n-nyɛ li ni di bɔ baŋsim n-ti ban yi Basic shikuruti ni na balantee B.E.C.E karimbikura, ka che ka bɛ deei shɛhira maŋa, din ni tuɣi bɔhimbu karimzɔŋ kara ni din yɛn lɛbigi ba ka bɛ kpaŋsiri biɛhigu, daabilim zoosim din nyɛ fakari tuhibu.<ref>{{Cite book|last=INGRAM|first=Robert Acklom|url=https://books.google.com.gh/books?id=NceTcj4pCvEC&pg=PA3&dq=importance+of+school&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiazpDHoZ71AhWyhv0HHSLWAk4Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=importance%20of%20school&f=false|title=An Essay on the Importance of Schools of Industry and Religious Instruction; in which the necessity of promoting the good education of the poor classes is . considered|date=1800|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|last=Dewey|first=John|url=https://books.google.com.gh/books?id=JhjPK4FKpCcC&printsec=frontcover&dq=importance+of+school&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiazpDHoZ71AhWyhv0HHSLWAk4Q6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=importance%20of%20school&f=false|title=Experience And Education|date=2007-11-01|publisher=Simon and Schuster|isbn=978-1-4165-8727-9|language=en}}</ref>.
== Baŋsim yaɣ'shɛŋa di ni wuhira ==
Kalpohin Senior High School nyɛla shikuru shɛli din wuhiri baŋsim bɔmma yaɣa ka di zooi pam, di shɛŋa n-nyɛ;
'''Home Economics'''
Biology, Management in Living, Food and Nutrition, Economics, Clothing and Textiles, Chemistry and Physics.
'''General Arts'''
Economics, Government, History, Literature in English, Geography, Dagbani, Islamic Religious Studies, Christian Religious Studies and Elective Mathematics.
'''General Agriculture'''
General Agriculture, Elective Mathematics, Chemistry, Physics, Animal Husbandry and Crop Husbandry and Horticulture
'''Business'''
Elective Mathematics, Business Management, Financial Accounting , Costing and Economics
'''Visual Arts'''
Leather work, General Knowledge in Arts, Graphic Design, Textiles, Sculpture and Biology
== Yiya din be shikuru ŋɔ ni ==
# Salamba
# Tishigu
# Kalpohin
# Nyaanshaɣu
== Di karimbakpamba ==
== Di karimbi'kura ban nyɛ zaashe' suma ==
== Di ni mali binshɛŋa (Facilities) ==
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana Shikuriti]]
3ikijzlqrr4wgnz0v6u2z3ud68n6m5l
42758
42756
2022-08-16T16:14:16Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Bɛ ni kpuɤiri bɛ shikurubihi shɛm */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Kalpohin Senior High School''' nyɛla bikura [[shikuru]] shɛli din be [[Sagnarigu Municipality]]. Lala shikuru ŋɔ pahila karimzɔŋ shɛŋa din be [[Ghana]] tudu yaɣili bee [[Northern Region]] puuni.
== Di kpabu yuuni ==
Kalpohin Senior High School daa kpala yuuni 1991.<ref>{{Cite web|title=Kalpohin Senior High {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/kalpohin-senior-high/about|access-date=2022-01-02|website=schoolsInGh|language=en}}</ref>
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla so dɔligu ni kpaŋmaŋa.<ref>{{Cite web|date=2021-07-12|title=Kalpohin Senior High School-Tamale - Explore Schools in Ghana Find and connect with all schools in Ghana SHS Vocational, Universities and more.|url=https://ghanaschoolsonline.org/listing/kalpohin-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-16|language=en}}</ref>
== Pubu yaɣili ==
Di bela pubu yaɣili din nyɛ [[Gomnanti Shikuru]].
== Di tuma saha ==
[[Atani]] n ti kpa [[Alizimba|Alizumma]] bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Di nia jia ==
== Di nia waɣinlli ==
Shikuru ŋↄ nia waɣinli nyεla di niŋ kpaŋmaŋa m bↄ wuhirisuŋ n ti karimbihi din ni chε ka bε sa ti lεε sↄhibiεɣuni shikuru kara ni niriba ka lan chε ka shikuru baŋsim niŋ bayana n ti sokam.
== Bɛ ni kpuɣiri bi' shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba zaa.
== Bɛ ni kpuɣiri bɛ shikurubihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikurukbihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdimi n-doli zahimbu shɛhira gban' shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri dunia yaɣa Junior high shikuruti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimbakpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nima gba yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ li ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya. Soli lahi beni n-ti tiŋduyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "administration". Bɛ yi kpuɣi shikurubia naai, bɛ ni ti o shikuru maa bukubila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bɔri ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahim ba mi m-bɔhi ba bɔhi shɛŋa shikurunima maa maŋmaŋ ni mali, din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya soli kpena bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Taarihi ==
== Tuma ==
Shikuru maa tuma nyɛla ni di kpuɣi ka zali baŋdiba, ban yɛla ne nini ni karimbanima ban mali nimmɔhi m-pahi kpuɣi Basic Education Certificate Examination (B.E.C.E) ban yina ni kalinli dibaayɔbu (6) hali ni pihita (30) ka lee che ka bɛ nya baŋsim pariga, wumsibu mini shikuru biɛhisi ni shɛhiranima n-yiri karimba chirichi ni kpaŋmaŋanima ni din ni che ka bɛ (shikurubihi) nyɛ soli n-kpe karimdu' kara ni nti tuɣi bɛ bɔhimbu n-nyɛ yiko shɛli Ghana tingbani ni bɔra. Kalpohin Senior High School niyanima n-nyɛ li ni di bɔ baŋsim n-ti ban yi Basic shikuruti ni na balantee B.E.C.E karimbikura, ka che ka bɛ deei shɛhira maŋa, din ni tuɣi bɔhimbu karimzɔŋ kara ni din yɛn lɛbigi ba ka bɛ kpaŋsiri biɛhigu, daabilim zoosim din nyɛ fakari tuhibu.<ref>{{Cite book|last=INGRAM|first=Robert Acklom|url=https://books.google.com.gh/books?id=NceTcj4pCvEC&pg=PA3&dq=importance+of+school&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiazpDHoZ71AhWyhv0HHSLWAk4Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=importance%20of%20school&f=false|title=An Essay on the Importance of Schools of Industry and Religious Instruction; in which the necessity of promoting the good education of the poor classes is . considered|date=1800|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|last=Dewey|first=John|url=https://books.google.com.gh/books?id=JhjPK4FKpCcC&printsec=frontcover&dq=importance+of+school&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiazpDHoZ71AhWyhv0HHSLWAk4Q6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=importance%20of%20school&f=false|title=Experience And Education|date=2007-11-01|publisher=Simon and Schuster|isbn=978-1-4165-8727-9|language=en}}</ref>.
== Baŋsim yaɣ'shɛŋa di ni wuhira ==
Kalpohin Senior High School nyɛla shikuru shɛli din wuhiri baŋsim bɔmma yaɣa ka di zooi pam, di shɛŋa n-nyɛ;
'''Home Economics'''
Biology, Management in Living, Food and Nutrition, Economics, Clothing and Textiles, Chemistry and Physics.
'''General Arts'''
Economics, Government, History, Literature in English, Geography, Dagbani, Islamic Religious Studies, Christian Religious Studies and Elective Mathematics.
'''General Agriculture'''
General Agriculture, Elective Mathematics, Chemistry, Physics, Animal Husbandry and Crop Husbandry and Horticulture
'''Business'''
Elective Mathematics, Business Management, Financial Accounting , Costing and Economics
'''Visual Arts'''
Leather work, General Knowledge in Arts, Graphic Design, Textiles, Sculpture and Biology
== Yiya din be shikuru ŋɔ ni ==
# Salamba
# Tishigu
# Kalpohin
# Nyaanshaɣu
== Di karimbakpamba ==
== Di karimbi'kura ban nyɛ zaashe' suma ==
== Di ni mali binshɛŋa (Facilities) ==
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ghana Shikuriti]]
rgh7jx7j1n46usjxvus6y27tewz3nt4
Business Senior High School (Tamale)
0
12273
42737
42599
2022-08-16T15:11:17Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Di tuma saha */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{D-Class}}
'''Business Senior High School'''<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/about|access-date=2022-07-31|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> nyɛla [[Shikuru|shikuri]] shɛli din be Tudu polo, [[Tamali|Tamale]].
== Di tuma saha ==
[[Atani]] n ti kpa [[Alizimba|Alizumma]] bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Shikuru maa "code" ==
0080104 (Bɛ ni mali shɛli sabiri WASSCE zahimbu)
== Taarihi ==
Silimiin-goli [[September]] dabaa awɔi yuuni 1963 ka Business Senior High School pili. Ŋun daa kpa shikuru maa yuli m-booni Reverend [[Samuel Benjamin Gogoe]] ŋun daa yi Tarkwa<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale History {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/history|access-date=2022-08-01|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> din be [[Western Region]] yaɣili la. Di bela maali anahi ni [[Nyankpala]]<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-01|language=en-GB}}</ref>, ka ba daansi ni alepile paaki kurili din be Tamale Central yaɣili la.
Chira ayi nyaaŋa shikuri maa ni daa kpa, di tuuli shikurubila yuli n-daa booni Mumuni Musah ŋun pa su MIMA Construction Limited saha ŋɔ. Ŋuni n-daa lɛbi di tuuli Senior Prefect (Shikurubihi kpɛma). Lala n-daa kuli nyɛ li hali ka shikurubihi ŋɔ kalinli ti paai pia ni ayi (12). Daliri din daa che ka shikuru ŋɔ bi lahi nyari bihi daa nyɛla shikuru yɔri, bɛ ni daa yɛli ni bɛ yɛn yɔrila laɣafu din yiɣisi shiiri pia ni ayi lala saha maa (saha ŋɔ, Gh 0.012p) chira ata kam nyaaŋa, lala laɣafu ŋɔ nyɛbu daa nyɛla tɔm n-ti bihi laamba. Kamani tuuli shikurubila ŋun nyɛ Alhaj Musah daa yɛliya ni nɔhi ka o ba daa kɔhi pɔi ka naan yi nya lala laɣafu maa n-ti o. Yɛlimuɣusirili din daa kuli lahi beni n-nyɛ karim baŋsim din nyɛ laasabu maalibu mini bɔhimbu yaɣ' shɛŋa daa nyɛla zaɣ' pala ka di zuɣu che ka bɛ yuli n-ʒɛm li ka ka zaɣa dini kamani bɛ ni mali zaɣa n-ti Arts mini Science shɛli yɛla bɛ ni pun mi ka karimbia kam ŋun be shikuru maa ni mali nimmɔhi di polo. Saha ŋɔ zaa shikuru maa daa na nyɛla ninvuɣ' yino bini.
Yuuni 1965, ka [[Gomnanti]] daa dee li ka di pahi Ghana Gomnanti shikuritinima puuni ka daa labi m-boli li Tamale Commercial Institute. Ka di karimbanima kalinli daa chaŋ ata (3), ka kpuɣi shikurubihi kalinli din daa yiɣisi kɔbiga ni yini (101). Bidibisi kalinli daa nyɛla pihiyɔbu ni ayi (62), ka bi'puɣinsi nyɛ pihinahi yini kani (39). Bɔhimbu yaɣa shɛŋa daa nyɛla bɛ ni pahi, ka daa taɣi boli shikuru maa yuli Commercial Secondary School din yɛn che ka di mini taɣiri shɛŋa din niŋ maa doli taba.
Saha ŋɔ, shikuri ŋɔ karimbihi kalinli yiɣisi la tusaayi ni kɔbisita ni pihinii ni ayopɔin (2,387). Bidibisi ko kalinli nyɛla tuhili ni kɔbisita ni pihita ni yini (1,331), ka bi'puɣinsi mi nyɛ tuhili ni pihinu ni ayɔbu (1,056). Karimbanima gba kalinli saha ŋɔ yiɣisila kɔbigi ni pihinahi ni ayopɔin (147).<ref>{{Cite web|last=Mumuni|first=Inusah Alhassan|date=2022-07-31|title='BOSA' holds second 'home coming' event at BISCO|url=https://factsnewsroom.com/2022/07/31/bosa-holds-second-home-coming-program-at-bisco/|access-date=2022-08-03|website=Facts Newsroom|language=en-US}}</ref>
== Di kpabu yuuni ==
Silimiingoli September dabaa awɔi, yuuni 1963 ka shikuri ŋɔ daa kpa.
== Pubu yaɣili ==
Di bela pubu yaɣili din nyɛ [[Gomnanti Shikuru]].
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla [[suhudoo]] mini [[nangbanyini]].
== Di nia jihi ==
Di bo wuhirisuŋ n-ti di shikurubihi zaa ka di yi di ko ka che shikuru shɛŋa ŋan kpalim, din yɛn che ka bɛ [[Shikuru bihi|shikurubihi]] maa nia mini di yɛlibɔra pali ka di nyɛla shaawar’suma shɛŋa bɛ ni laɣindi gbaara, yuunisuŋ ni gbubirisuŋ shɛli shikuru ŋɔ ni yɛn ti ba.
== Di nia waɤinlli ==
Ni di yihi ban yɛn kpaŋsiri bɛ maŋa, ka mali tɛhizilima, ni shikurubihi ban yirina ni shɛhira gbana din viɛla, ka mali dariza n-ti karimbaŋsim bɔbu yaɣili mini dunia zaa tuma din be Ghana ni zaŋ ti kpa.
== Bɛ ni kpuɣiri bi' shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba zaa.
== Bɛ ni kpuɤiri bɛ shikurubihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikurukbihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdimi n-doli zahimbu shɛhira gban' shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri dunia yaɣa Junior high shikuruti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimbakpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nima gba yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ li ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya.
Soli lahi beni n-ti tiŋduyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "administration". Bɛ yi kpuɣi shikurubia naai, bɛ ni ti o shikuru maa bukubila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bɔri ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahim ba mi m-bɔhi ba bɔhi shɛŋa shikurunima maa maŋmaŋ ni mali, din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya soli kpena bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Karim baŋsim yaɤa din be shikuru ŋɔ ni ==
# Business (laasabu maalibu)
# General Arts (Taarihi, bala kaman [[Dagbanli]], French ni din pahi, nti pahi Geography)
# Home Economics (bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ)
# General Science (tabibi bɔhambu)
== Yiya din be shikuru ŋɔ ni ==
# Ferguson, ka di kom nyɛ zaɣi ʒee.
# Aggrey, ka di kom nyɛ zaɣi dɔzim.
# Nkrumah, ka di kom nyɛ zaɣi vakahili.
# Danquah, ka di kom nyɛ zaɣi nuɣiso.
# Gogoe, ka di kom nyɛ zaɣi pielli.
# Seidu Seini, ka di kom nyɛ zaɣi orange bee nuɣiso din be di shim.
== Di karimbakpamba ==
# Rev. Samuel B. Gogoe, yuuni 1963-1970.
# J.A. Braimah Jnr, yuuni 1971-1972.
# Godwin Seth Senanunyam Tamakloe, yuuni 1972-1976.
# Mr. Michael N. Okyere, yuuni 1976-1978.
# D.N. Loriba, yuuni 1978-1979.
# John E. Bawah , yuuni 1979-1980.
# Mr. Seidu Seini, yuuni 1980-1998.
# Mr. J.B Dakurah, yuuni 1998-2004.
# Awudu Rauf, yuuni 2004-2010.
# Mr. S.B. Awari, yuuni 2010-2014.
# Iddrisu Neindow, yuuni 2014-2016.
# Alhaji Zack Ishmael Abu, silimiingoli January biɛɣu pia ni yini yuuni 2016 nti kpa silimiingoli September, biɛɣu pihita yinika yuuni 2016.
# Ndeego J. Matthew, yuuni 2016-2021.
# Mrs. Sussana Fati Braimah, 2021 hali na ni saha ŋɔ.
== Di karimbi'kura ban nyɛ zaashe' suma ==
# [[Martin Alamisi Burnes Kaiser Amidu]]<ref>{{Cite web|last=Mohammed|first=Mutaka|date=2022-07-31|title=BISCO marked 2nd Home Coming in Tamale|url=https://diamondfmonline.com/bisco-marked-2nd-home-coming-in-tamale/|access-date=2022-08-01|website=Diamond 93.7FM|language=en-US}}</ref> - Ghana Attorney General kuro.
# Alhaji Mumuni Musah, Managing Director of Mima Construction Ltd.
# Alhaji [[Wumbei Fuseini]], CEO, Mawumus<ref>{{Cite web|date=2021-12-14|title=Mawums Limited donates ₵130k to Bisco Old Students Association towards construction of sick bay - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/mawums-limited-donates-%e2%82%b5130k-to-bisco-old-students-association-towards-construction-of-sick-bay/|access-date=2022-08-04|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Agencies Ltd.
# Hajia Fati Forgor, District Finance Officer, Kpandai District Assembly<ref>{{Cite web|last=admin|title=Bisco old students urge present students to maintain high academic standards|url=https://justicefmonline.com/bisco-old-students-urge-present-students-to-maintain-high-academic-standards/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>.
# Col. Issahaku Mohammed, Ghana Armed Forces.
# Col. Fuseini Salifu, Ghana Armed Forces.
# Hajia Fati Musah, Manager, ADB Tamale.
# Alhaji Mohammed Saani Yakubu, Country Director, Actionaid DR Congo.
# Alhaji Bashiru Aliyu, Head, Engineering Control, Stanbic Bank.
# Nurudeen Bawa, National Health Insurance Scheme, Accra.
# Alhaji Ahmed Imoro, Director of Finance, National Health Insurance Authority.
# Mr. Didi Dramani, Assistant Coach, Ghana Black Stars.
# Mr. Shaibu Ibrahim Tanko, Director of Sports, UDS.
# Mr. Amidu Shiraz Labaran, Partner KPMG in Ghana.
# Prof. Paul Issahaku, Canada.
# Mr. Iddrisu Alhassan Iddrisu, Branch Manager, Stanbic Bank.
# Mrs. Anatu Mahama Amin, CEO, Betty Aruna Prestige Memorial School.
# Mohammed Ibn Abdallah, Media Practitioner, Diamond FM.
# Alhaji Mohammed Baba Inusah, Principal Assistant, Clerk of Parliament.
# Mr. Emmanuel Afreh Owusu, Senior Assistant Registrar, UCC.
# Dr. Alhassan Andani, Senior Lecturer, UDS.
#COP Timothy Yoosa Bonga, Former Northern Regional Police Commander.
#Boting Naa Moses Alhassan, Retired Chief Director, Ministry of Roads and Highways.
#Hajia Sherifa Yahaya Iddi, Principal Midwifery Officer, Tamale West Hospital.
#Alhaji Nurideen Mahama, Retired Regional Director, Audit Service.
#Mrs. Selina Ziddah, Head of Audit Service in Gomoah West District.
#Alhaji Aminu Issahaku, Municipal Finance Officer, Yilo Krobo Municipality.
#Ms. Duduyeri Bridget, Development Worker.
#Mr. Abdul Mumin Mohammed General, Public Policy Expert.
#Mr. Ibrahim Abdallah, Manager and Lead Specialist, MTN Ghana.
#Mr. Sulemana M. Murijan, Finance Manager, Securities and Exchange Commission.
#Mr. Shamwill Abdul-Karim, Parliament House.
#Dr. Ibrahim Abdul-Jalil, Director, Dar Al Istithmar.
#Dr. Iddrisu Abdul Malik, Country Advisor, Institute for Fiscal Studies, UK.
#Mr. Sulemana Misbaw, Founder and CEO of Tamaha Ghana.
#Mr. Iddrisu Mohammed Hussein, General Manager, Finance & Admin, Royal Crown Packaging.
#Mrs. Hamidatu Muktar Adam, Sagani TV.
#Alhaji Mohammed Faisal Amadu, Lecturer, UDS.
#Mr. Chentiba Ahmed Taufique, Lecturer, UDS.
#Mr. Abudulai Munkaila, Lecturer, UPSA.
#Mr. Alhassan Mohammed Hafiz, ODCP Professional and Consultant.
#Mr Achagwe Luguje, Director General of Ghana Ports and Harbour.
#Alhaji Muniru Muktar, Head of Customer Service, GCB Bank plc.
#Hajia Fauzia Amadu, Controller and Accountant General Department.
#Mrs Margaret Afi Tenkorang, Superintendent of police at the CID Headquarters.
#Rev. Timothy Ernest Annoh, Presbyterian Church of Ghana.
#Dr. Issac Owusu Mensah, Director of Research at the office of the President.
#Prof. Daniel A. Bagah, Member, Council of State.
#Mr. Peter Kennedy Anum, Sahara Radio, United Kingdom.
#Mr. [[Mohammed Abubakari Naporo|Mohammed Abubakari Naporoo]], New Patriotic Party Youth Organizer, [[Miɛŋ]] Constituency .
#Mr. [[Sadik Shahadu]], Executive Director,<ref name=":0" /> [[Dagbani Wikimedians User Group|Dagbani Wikimedian User Group]]. <ref name=":0">{{Cite web|date=2022-07-02|title=Digitizing the Dagbani Language [Article]|url=https://citinewsroom.com/2022/07/digitizing-the-dagbani-language-article/|access-date=2022-08-03|website=Citinewsroom - Comprehensive News in Ghana|language=en-US}}</ref>
#Mr. Yussif Abdul Rasheed, Project Manager, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Abdul-Rafiu Fuseini, Facilitator, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Mumuni Yirifa Yunus, Programmes Manager, Radio Justice Tamale.
#Mr. Alhassan Mashood Damba, General Manager, Radio Justice Tamale.
#Chief Naa Mohammed Alhassan, Kpeni Naa.
#[[Yelzoli Gaa Naa|Yɛlizoli Gaa-Naa]]
#Alhaji Iddrisu Nashiru, Chief Executive Officer, Hollard Life Insurance Ghana.
#Mr. Issahaku Abdul Latif, Northern Regional Director, National Health Insurance Authority.
#Mr. Ibrahim Shaibu Sawayo, Head of Sports, Radio Justice.
== Shikuru Anthem ==
Bisco - Your Sons and Daughters salutes you
Bisco the great
The first Business School of the North!!!!
<nowiki>*</nowiki>Repeat or Say 2 X*
Bisco! The bank of business professionals
We are proud to be products of Tamale Bisco
The constant dreams of Bisco
Is to produce the best, Secretaries, Accountants and Managers
<nowiki>*</nowiki>Repeat the final part 2X as well*
Let's all pursue this purpose
With heads and hearts and hands
To bring home peace, love and unity!!!!
This we pray oh lord
== Kpaŋmaŋa pina ==
Bana n-daa kpuɣi yuuni 2017 naŋgbankpeeni kpaɣibu la jaashee (No Yawa Project).<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-03|language=en-GB}}</ref>
== Di ni mali binshɛŋa (Facilities) ==
# Tabibi wuhibu ni bɔhimbu duu (Science Lab)
# Tabibi maʒina duu (Computer Lab)
# Bɔhimbu din jɛndi duɣibu mini biɛhigu gbubiri suŋ duu (Home Economics Lab)
# Bolli paaki
# Nuuni bolli din labira (Handball) paaki
# Nuuni bolli (Volley ball) paaki
# Bindirigu dibu shee
# Bindirigu duɣibu shee (duduhigu ni)
# Bukunima biɛhigu shee
# Di mali shikurubihi gbebu shee (Duri)
# Yɔɣuni (Toilet)
# Karimbanima du’gbera
# Jama duu
== Kundivihira ==
<references />
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Dagbaŋ]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Shikuriti]]
[[Pubu:Northern Region]]
rtewz7cc2ln7iz4p5gk1lbzaig7h3n2
42747
42737
2022-08-16T15:57:28Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Di nia jihi */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{D-Class}}
'''Business Senior High School'''<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/about|access-date=2022-07-31|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> nyɛla [[Shikuru|shikuri]] shɛli din be Tudu polo, [[Tamali|Tamale]].
== Di tuma saha ==
[[Atani]] n ti kpa [[Alizimba|Alizumma]] bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Shikuru maa "code" ==
0080104 (Bɛ ni mali shɛli sabiri WASSCE zahimbu)
== Taarihi ==
Silimiin-goli [[September]] dabaa awɔi yuuni 1963 ka Business Senior High School pili. Ŋun daa kpa shikuru maa yuli m-booni Reverend [[Samuel Benjamin Gogoe]] ŋun daa yi Tarkwa<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale History {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/history|access-date=2022-08-01|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> din be [[Western Region]] yaɣili la. Di bela maali anahi ni [[Nyankpala]]<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-01|language=en-GB}}</ref>, ka ba daansi ni alepile paaki kurili din be Tamale Central yaɣili la.
Chira ayi nyaaŋa shikuri maa ni daa kpa, di tuuli shikurubila yuli n-daa booni Mumuni Musah ŋun pa su MIMA Construction Limited saha ŋɔ. Ŋuni n-daa lɛbi di tuuli Senior Prefect (Shikurubihi kpɛma). Lala n-daa kuli nyɛ li hali ka shikurubihi ŋɔ kalinli ti paai pia ni ayi (12). Daliri din daa che ka shikuru ŋɔ bi lahi nyari bihi daa nyɛla shikuru yɔri, bɛ ni daa yɛli ni bɛ yɛn yɔrila laɣafu din yiɣisi shiiri pia ni ayi lala saha maa (saha ŋɔ, Gh 0.012p) chira ata kam nyaaŋa, lala laɣafu ŋɔ nyɛbu daa nyɛla tɔm n-ti bihi laamba. Kamani tuuli shikurubila ŋun nyɛ Alhaj Musah daa yɛliya ni nɔhi ka o ba daa kɔhi pɔi ka naan yi nya lala laɣafu maa n-ti o. Yɛlimuɣusirili din daa kuli lahi beni n-nyɛ karim baŋsim din nyɛ laasabu maalibu mini bɔhimbu yaɣ' shɛŋa daa nyɛla zaɣ' pala ka di zuɣu che ka bɛ yuli n-ʒɛm li ka ka zaɣa dini kamani bɛ ni mali zaɣa n-ti Arts mini Science shɛli yɛla bɛ ni pun mi ka karimbia kam ŋun be shikuru maa ni mali nimmɔhi di polo. Saha ŋɔ zaa shikuru maa daa na nyɛla ninvuɣ' yino bini.
Yuuni 1965, ka [[Gomnanti]] daa dee li ka di pahi Ghana Gomnanti shikuritinima puuni ka daa labi m-boli li Tamale Commercial Institute. Ka di karimbanima kalinli daa chaŋ ata (3), ka kpuɣi shikurubihi kalinli din daa yiɣisi kɔbiga ni yini (101). Bidibisi kalinli daa nyɛla pihiyɔbu ni ayi (62), ka bi'puɣinsi nyɛ pihinahi yini kani (39). Bɔhimbu yaɣa shɛŋa daa nyɛla bɛ ni pahi, ka daa taɣi boli shikuru maa yuli Commercial Secondary School din yɛn che ka di mini taɣiri shɛŋa din niŋ maa doli taba.
Saha ŋɔ, shikuri ŋɔ karimbihi kalinli yiɣisi la tusaayi ni kɔbisita ni pihinii ni ayopɔin (2,387). Bidibisi ko kalinli nyɛla tuhili ni kɔbisita ni pihita ni yini (1,331), ka bi'puɣinsi mi nyɛ tuhili ni pihinu ni ayɔbu (1,056). Karimbanima gba kalinli saha ŋɔ yiɣisila kɔbigi ni pihinahi ni ayopɔin (147).<ref>{{Cite web|last=Mumuni|first=Inusah Alhassan|date=2022-07-31|title='BOSA' holds second 'home coming' event at BISCO|url=https://factsnewsroom.com/2022/07/31/bosa-holds-second-home-coming-program-at-bisco/|access-date=2022-08-03|website=Facts Newsroom|language=en-US}}</ref>
== Di kpabu yuuni ==
Silimiingoli September dabaa awɔi, yuuni 1963 ka shikuri ŋɔ daa kpa.
== Pubu yaɣili ==
Di bela pubu yaɣili din nyɛ [[Gomnanti Shikuru]].
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla [[suhudoo]] mini [[nangbanyini]].
== Di nia jia ==
Di bo wuhirisuŋ n-ti di shikurubihi zaa ka di yi di ko ka che shikuru shɛŋa ŋan kpalim, din yɛn che ka bɛ [[Shikuru bihi|shikurubihi]] maa nia mini di yɛlibɔra pali ka di nyɛla shaawar’suma shɛŋa bɛ ni laɣindi gbaara, yuunisuŋ ni gbubirisuŋ shɛli shikuru ŋɔ ni yɛn ti ba.
== Di nia waɤinlli ==
Ni di yihi ban yɛn kpaŋsiri bɛ maŋa, ka mali tɛhizilima, ni shikurubihi ban yirina ni shɛhira gbana din viɛla, ka mali dariza n-ti karimbaŋsim bɔbu yaɣili mini dunia zaa tuma din be Ghana ni zaŋ ti kpa.
== Bɛ ni kpuɣiri bi' shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba zaa.
== Bɛ ni kpuɤiri bɛ shikurubihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikurukbihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdimi n-doli zahimbu shɛhira gban' shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri dunia yaɣa Junior high shikuruti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimbakpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nima gba yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ li ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya.
Soli lahi beni n-ti tiŋduyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "administration". Bɛ yi kpuɣi shikurubia naai, bɛ ni ti o shikuru maa bukubila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bɔri ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahim ba mi m-bɔhi ba bɔhi shɛŋa shikurunima maa maŋmaŋ ni mali, din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya soli kpena bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Karim baŋsim yaɤa din be shikuru ŋɔ ni ==
# Business (laasabu maalibu)
# General Arts (Taarihi, bala kaman [[Dagbanli]], French ni din pahi, nti pahi Geography)
# Home Economics (bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ)
# General Science (tabibi bɔhambu)
== Yiya din be shikuru ŋɔ ni ==
# Ferguson, ka di kom nyɛ zaɣi ʒee.
# Aggrey, ka di kom nyɛ zaɣi dɔzim.
# Nkrumah, ka di kom nyɛ zaɣi vakahili.
# Danquah, ka di kom nyɛ zaɣi nuɣiso.
# Gogoe, ka di kom nyɛ zaɣi pielli.
# Seidu Seini, ka di kom nyɛ zaɣi orange bee nuɣiso din be di shim.
== Di karimbakpamba ==
# Rev. Samuel B. Gogoe, yuuni 1963-1970.
# J.A. Braimah Jnr, yuuni 1971-1972.
# Godwin Seth Senanunyam Tamakloe, yuuni 1972-1976.
# Mr. Michael N. Okyere, yuuni 1976-1978.
# D.N. Loriba, yuuni 1978-1979.
# John E. Bawah , yuuni 1979-1980.
# Mr. Seidu Seini, yuuni 1980-1998.
# Mr. J.B Dakurah, yuuni 1998-2004.
# Awudu Rauf, yuuni 2004-2010.
# Mr. S.B. Awari, yuuni 2010-2014.
# Iddrisu Neindow, yuuni 2014-2016.
# Alhaji Zack Ishmael Abu, silimiingoli January biɛɣu pia ni yini yuuni 2016 nti kpa silimiingoli September, biɛɣu pihita yinika yuuni 2016.
# Ndeego J. Matthew, yuuni 2016-2021.
# Mrs. Sussana Fati Braimah, 2021 hali na ni saha ŋɔ.
== Di karimbi'kura ban nyɛ zaashe' suma ==
# [[Martin Alamisi Burnes Kaiser Amidu]]<ref>{{Cite web|last=Mohammed|first=Mutaka|date=2022-07-31|title=BISCO marked 2nd Home Coming in Tamale|url=https://diamondfmonline.com/bisco-marked-2nd-home-coming-in-tamale/|access-date=2022-08-01|website=Diamond 93.7FM|language=en-US}}</ref> - Ghana Attorney General kuro.
# Alhaji Mumuni Musah, Managing Director of Mima Construction Ltd.
# Alhaji [[Wumbei Fuseini]], CEO, Mawumus<ref>{{Cite web|date=2021-12-14|title=Mawums Limited donates ₵130k to Bisco Old Students Association towards construction of sick bay - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/mawums-limited-donates-%e2%82%b5130k-to-bisco-old-students-association-towards-construction-of-sick-bay/|access-date=2022-08-04|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Agencies Ltd.
# Hajia Fati Forgor, District Finance Officer, Kpandai District Assembly<ref>{{Cite web|last=admin|title=Bisco old students urge present students to maintain high academic standards|url=https://justicefmonline.com/bisco-old-students-urge-present-students-to-maintain-high-academic-standards/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>.
# Col. Issahaku Mohammed, Ghana Armed Forces.
# Col. Fuseini Salifu, Ghana Armed Forces.
# Hajia Fati Musah, Manager, ADB Tamale.
# Alhaji Mohammed Saani Yakubu, Country Director, Actionaid DR Congo.
# Alhaji Bashiru Aliyu, Head, Engineering Control, Stanbic Bank.
# Nurudeen Bawa, National Health Insurance Scheme, Accra.
# Alhaji Ahmed Imoro, Director of Finance, National Health Insurance Authority.
# Mr. Didi Dramani, Assistant Coach, Ghana Black Stars.
# Mr. Shaibu Ibrahim Tanko, Director of Sports, UDS.
# Mr. Amidu Shiraz Labaran, Partner KPMG in Ghana.
# Prof. Paul Issahaku, Canada.
# Mr. Iddrisu Alhassan Iddrisu, Branch Manager, Stanbic Bank.
# Mrs. Anatu Mahama Amin, CEO, Betty Aruna Prestige Memorial School.
# Mohammed Ibn Abdallah, Media Practitioner, Diamond FM.
# Alhaji Mohammed Baba Inusah, Principal Assistant, Clerk of Parliament.
# Mr. Emmanuel Afreh Owusu, Senior Assistant Registrar, UCC.
# Dr. Alhassan Andani, Senior Lecturer, UDS.
#COP Timothy Yoosa Bonga, Former Northern Regional Police Commander.
#Boting Naa Moses Alhassan, Retired Chief Director, Ministry of Roads and Highways.
#Hajia Sherifa Yahaya Iddi, Principal Midwifery Officer, Tamale West Hospital.
#Alhaji Nurideen Mahama, Retired Regional Director, Audit Service.
#Mrs. Selina Ziddah, Head of Audit Service in Gomoah West District.
#Alhaji Aminu Issahaku, Municipal Finance Officer, Yilo Krobo Municipality.
#Ms. Duduyeri Bridget, Development Worker.
#Mr. Abdul Mumin Mohammed General, Public Policy Expert.
#Mr. Ibrahim Abdallah, Manager and Lead Specialist, MTN Ghana.
#Mr. Sulemana M. Murijan, Finance Manager, Securities and Exchange Commission.
#Mr. Shamwill Abdul-Karim, Parliament House.
#Dr. Ibrahim Abdul-Jalil, Director, Dar Al Istithmar.
#Dr. Iddrisu Abdul Malik, Country Advisor, Institute for Fiscal Studies, UK.
#Mr. Sulemana Misbaw, Founder and CEO of Tamaha Ghana.
#Mr. Iddrisu Mohammed Hussein, General Manager, Finance & Admin, Royal Crown Packaging.
#Mrs. Hamidatu Muktar Adam, Sagani TV.
#Alhaji Mohammed Faisal Amadu, Lecturer, UDS.
#Mr. Chentiba Ahmed Taufique, Lecturer, UDS.
#Mr. Abudulai Munkaila, Lecturer, UPSA.
#Mr. Alhassan Mohammed Hafiz, ODCP Professional and Consultant.
#Mr Achagwe Luguje, Director General of Ghana Ports and Harbour.
#Alhaji Muniru Muktar, Head of Customer Service, GCB Bank plc.
#Hajia Fauzia Amadu, Controller and Accountant General Department.
#Mrs Margaret Afi Tenkorang, Superintendent of police at the CID Headquarters.
#Rev. Timothy Ernest Annoh, Presbyterian Church of Ghana.
#Dr. Issac Owusu Mensah, Director of Research at the office of the President.
#Prof. Daniel A. Bagah, Member, Council of State.
#Mr. Peter Kennedy Anum, Sahara Radio, United Kingdom.
#Mr. [[Mohammed Abubakari Naporo|Mohammed Abubakari Naporoo]], New Patriotic Party Youth Organizer, [[Miɛŋ]] Constituency .
#Mr. [[Sadik Shahadu]], Executive Director,<ref name=":0" /> [[Dagbani Wikimedians User Group|Dagbani Wikimedian User Group]]. <ref name=":0">{{Cite web|date=2022-07-02|title=Digitizing the Dagbani Language [Article]|url=https://citinewsroom.com/2022/07/digitizing-the-dagbani-language-article/|access-date=2022-08-03|website=Citinewsroom - Comprehensive News in Ghana|language=en-US}}</ref>
#Mr. Yussif Abdul Rasheed, Project Manager, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Abdul-Rafiu Fuseini, Facilitator, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Mumuni Yirifa Yunus, Programmes Manager, Radio Justice Tamale.
#Mr. Alhassan Mashood Damba, General Manager, Radio Justice Tamale.
#Chief Naa Mohammed Alhassan, Kpeni Naa.
#[[Yelzoli Gaa Naa|Yɛlizoli Gaa-Naa]]
#Alhaji Iddrisu Nashiru, Chief Executive Officer, Hollard Life Insurance Ghana.
#Mr. Issahaku Abdul Latif, Northern Regional Director, National Health Insurance Authority.
#Mr. Ibrahim Shaibu Sawayo, Head of Sports, Radio Justice.
== Shikuru Anthem ==
Bisco - Your Sons and Daughters salutes you
Bisco the great
The first Business School of the North!!!!
<nowiki>*</nowiki>Repeat or Say 2 X*
Bisco! The bank of business professionals
We are proud to be products of Tamale Bisco
The constant dreams of Bisco
Is to produce the best, Secretaries, Accountants and Managers
<nowiki>*</nowiki>Repeat the final part 2X as well*
Let's all pursue this purpose
With heads and hearts and hands
To bring home peace, love and unity!!!!
This we pray oh lord
== Kpaŋmaŋa pina ==
Bana n-daa kpuɣi yuuni 2017 naŋgbankpeeni kpaɣibu la jaashee (No Yawa Project).<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-03|language=en-GB}}</ref>
== Di ni mali binshɛŋa (Facilities) ==
# Tabibi wuhibu ni bɔhimbu duu (Science Lab)
# Tabibi maʒina duu (Computer Lab)
# Bɔhimbu din jɛndi duɣibu mini biɛhigu gbubiri suŋ duu (Home Economics Lab)
# Bolli paaki
# Nuuni bolli din labira (Handball) paaki
# Nuuni bolli (Volley ball) paaki
# Bindirigu dibu shee
# Bindirigu duɣibu shee (duduhigu ni)
# Bukunima biɛhigu shee
# Di mali shikurubihi gbebu shee (Duri)
# Yɔɣuni (Toilet)
# Karimbanima du’gbera
# Jama duu
== Kundivihira ==
<references />
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Dagbaŋ]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Shikuriti]]
[[Pubu:Northern Region]]
0txdh3jft9m6bbaqiwwrlg7lvmpxnrq
42748
42747
2022-08-16T15:58:33Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Di nia waɤinlli */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{D-Class}}
'''Business Senior High School'''<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/about|access-date=2022-07-31|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> nyɛla [[Shikuru|shikuri]] shɛli din be Tudu polo, [[Tamali|Tamale]].
== Di tuma saha ==
[[Atani]] n ti kpa [[Alizimba|Alizumma]] bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Shikuru maa "code" ==
0080104 (Bɛ ni mali shɛli sabiri WASSCE zahimbu)
== Taarihi ==
Silimiin-goli [[September]] dabaa awɔi yuuni 1963 ka Business Senior High School pili. Ŋun daa kpa shikuru maa yuli m-booni Reverend [[Samuel Benjamin Gogoe]] ŋun daa yi Tarkwa<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale History {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/history|access-date=2022-08-01|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> din be [[Western Region]] yaɣili la. Di bela maali anahi ni [[Nyankpala]]<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-01|language=en-GB}}</ref>, ka ba daansi ni alepile paaki kurili din be Tamale Central yaɣili la.
Chira ayi nyaaŋa shikuri maa ni daa kpa, di tuuli shikurubila yuli n-daa booni Mumuni Musah ŋun pa su MIMA Construction Limited saha ŋɔ. Ŋuni n-daa lɛbi di tuuli Senior Prefect (Shikurubihi kpɛma). Lala n-daa kuli nyɛ li hali ka shikurubihi ŋɔ kalinli ti paai pia ni ayi (12). Daliri din daa che ka shikuru ŋɔ bi lahi nyari bihi daa nyɛla shikuru yɔri, bɛ ni daa yɛli ni bɛ yɛn yɔrila laɣafu din yiɣisi shiiri pia ni ayi lala saha maa (saha ŋɔ, Gh 0.012p) chira ata kam nyaaŋa, lala laɣafu ŋɔ nyɛbu daa nyɛla tɔm n-ti bihi laamba. Kamani tuuli shikurubila ŋun nyɛ Alhaj Musah daa yɛliya ni nɔhi ka o ba daa kɔhi pɔi ka naan yi nya lala laɣafu maa n-ti o. Yɛlimuɣusirili din daa kuli lahi beni n-nyɛ karim baŋsim din nyɛ laasabu maalibu mini bɔhimbu yaɣ' shɛŋa daa nyɛla zaɣ' pala ka di zuɣu che ka bɛ yuli n-ʒɛm li ka ka zaɣa dini kamani bɛ ni mali zaɣa n-ti Arts mini Science shɛli yɛla bɛ ni pun mi ka karimbia kam ŋun be shikuru maa ni mali nimmɔhi di polo. Saha ŋɔ zaa shikuru maa daa na nyɛla ninvuɣ' yino bini.
Yuuni 1965, ka [[Gomnanti]] daa dee li ka di pahi Ghana Gomnanti shikuritinima puuni ka daa labi m-boli li Tamale Commercial Institute. Ka di karimbanima kalinli daa chaŋ ata (3), ka kpuɣi shikurubihi kalinli din daa yiɣisi kɔbiga ni yini (101). Bidibisi kalinli daa nyɛla pihiyɔbu ni ayi (62), ka bi'puɣinsi nyɛ pihinahi yini kani (39). Bɔhimbu yaɣa shɛŋa daa nyɛla bɛ ni pahi, ka daa taɣi boli shikuru maa yuli Commercial Secondary School din yɛn che ka di mini taɣiri shɛŋa din niŋ maa doli taba.
Saha ŋɔ, shikuri ŋɔ karimbihi kalinli yiɣisi la tusaayi ni kɔbisita ni pihinii ni ayopɔin (2,387). Bidibisi ko kalinli nyɛla tuhili ni kɔbisita ni pihita ni yini (1,331), ka bi'puɣinsi mi nyɛ tuhili ni pihinu ni ayɔbu (1,056). Karimbanima gba kalinli saha ŋɔ yiɣisila kɔbigi ni pihinahi ni ayopɔin (147).<ref>{{Cite web|last=Mumuni|first=Inusah Alhassan|date=2022-07-31|title='BOSA' holds second 'home coming' event at BISCO|url=https://factsnewsroom.com/2022/07/31/bosa-holds-second-home-coming-program-at-bisco/|access-date=2022-08-03|website=Facts Newsroom|language=en-US}}</ref>
== Di kpabu yuuni ==
Silimiingoli September dabaa awɔi, yuuni 1963 ka shikuri ŋɔ daa kpa.
== Pubu yaɣili ==
Di bela pubu yaɣili din nyɛ [[Gomnanti Shikuru]].
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla [[suhudoo]] mini [[nangbanyini]].
== Di nia jia ==
Di bo wuhirisuŋ n-ti di shikurubihi zaa ka di yi di ko ka che shikuru shɛŋa ŋan kpalim, din yɛn che ka bɛ [[Shikuru bihi|shikurubihi]] maa nia mini di yɛlibɔra pali ka di nyɛla shaawar’suma shɛŋa bɛ ni laɣindi gbaara, yuunisuŋ ni gbubirisuŋ shɛli shikuru ŋɔ ni yɛn ti ba.
== Di nia waɣinlli ==
Ni di yihi ban yɛn kpaŋsiri bɛ maŋa, ka mali tɛhizilima, ni shikurubihi ban yirina ni shɛhira gbana din viɛla, ka mali dariza n-ti karimbaŋsim bɔbu yaɣili mini dunia zaa tuma din be Ghana ni zaŋ ti kpa.
== Bɛ ni kpuɣiri bi' shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba zaa.
== Bɛ ni kpuɤiri bɛ shikurubihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikurukbihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdimi n-doli zahimbu shɛhira gban' shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri dunia yaɣa Junior high shikuruti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimbakpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nima gba yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ li ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya.
Soli lahi beni n-ti tiŋduyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "administration". Bɛ yi kpuɣi shikurubia naai, bɛ ni ti o shikuru maa bukubila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bɔri ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahim ba mi m-bɔhi ba bɔhi shɛŋa shikurunima maa maŋmaŋ ni mali, din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya soli kpena bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Karim baŋsim yaɤa din be shikuru ŋɔ ni ==
# Business (laasabu maalibu)
# General Arts (Taarihi, bala kaman [[Dagbanli]], French ni din pahi, nti pahi Geography)
# Home Economics (bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ)
# General Science (tabibi bɔhambu)
== Yiya din be shikuru ŋɔ ni ==
# Ferguson, ka di kom nyɛ zaɣi ʒee.
# Aggrey, ka di kom nyɛ zaɣi dɔzim.
# Nkrumah, ka di kom nyɛ zaɣi vakahili.
# Danquah, ka di kom nyɛ zaɣi nuɣiso.
# Gogoe, ka di kom nyɛ zaɣi pielli.
# Seidu Seini, ka di kom nyɛ zaɣi orange bee nuɣiso din be di shim.
== Di karimbakpamba ==
# Rev. Samuel B. Gogoe, yuuni 1963-1970.
# J.A. Braimah Jnr, yuuni 1971-1972.
# Godwin Seth Senanunyam Tamakloe, yuuni 1972-1976.
# Mr. Michael N. Okyere, yuuni 1976-1978.
# D.N. Loriba, yuuni 1978-1979.
# John E. Bawah , yuuni 1979-1980.
# Mr. Seidu Seini, yuuni 1980-1998.
# Mr. J.B Dakurah, yuuni 1998-2004.
# Awudu Rauf, yuuni 2004-2010.
# Mr. S.B. Awari, yuuni 2010-2014.
# Iddrisu Neindow, yuuni 2014-2016.
# Alhaji Zack Ishmael Abu, silimiingoli January biɛɣu pia ni yini yuuni 2016 nti kpa silimiingoli September, biɛɣu pihita yinika yuuni 2016.
# Ndeego J. Matthew, yuuni 2016-2021.
# Mrs. Sussana Fati Braimah, 2021 hali na ni saha ŋɔ.
== Di karimbi'kura ban nyɛ zaashe' suma ==
# [[Martin Alamisi Burnes Kaiser Amidu]]<ref>{{Cite web|last=Mohammed|first=Mutaka|date=2022-07-31|title=BISCO marked 2nd Home Coming in Tamale|url=https://diamondfmonline.com/bisco-marked-2nd-home-coming-in-tamale/|access-date=2022-08-01|website=Diamond 93.7FM|language=en-US}}</ref> - Ghana Attorney General kuro.
# Alhaji Mumuni Musah, Managing Director of Mima Construction Ltd.
# Alhaji [[Wumbei Fuseini]], CEO, Mawumus<ref>{{Cite web|date=2021-12-14|title=Mawums Limited donates ₵130k to Bisco Old Students Association towards construction of sick bay - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/mawums-limited-donates-%e2%82%b5130k-to-bisco-old-students-association-towards-construction-of-sick-bay/|access-date=2022-08-04|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Agencies Ltd.
# Hajia Fati Forgor, District Finance Officer, Kpandai District Assembly<ref>{{Cite web|last=admin|title=Bisco old students urge present students to maintain high academic standards|url=https://justicefmonline.com/bisco-old-students-urge-present-students-to-maintain-high-academic-standards/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>.
# Col. Issahaku Mohammed, Ghana Armed Forces.
# Col. Fuseini Salifu, Ghana Armed Forces.
# Hajia Fati Musah, Manager, ADB Tamale.
# Alhaji Mohammed Saani Yakubu, Country Director, Actionaid DR Congo.
# Alhaji Bashiru Aliyu, Head, Engineering Control, Stanbic Bank.
# Nurudeen Bawa, National Health Insurance Scheme, Accra.
# Alhaji Ahmed Imoro, Director of Finance, National Health Insurance Authority.
# Mr. Didi Dramani, Assistant Coach, Ghana Black Stars.
# Mr. Shaibu Ibrahim Tanko, Director of Sports, UDS.
# Mr. Amidu Shiraz Labaran, Partner KPMG in Ghana.
# Prof. Paul Issahaku, Canada.
# Mr. Iddrisu Alhassan Iddrisu, Branch Manager, Stanbic Bank.
# Mrs. Anatu Mahama Amin, CEO, Betty Aruna Prestige Memorial School.
# Mohammed Ibn Abdallah, Media Practitioner, Diamond FM.
# Alhaji Mohammed Baba Inusah, Principal Assistant, Clerk of Parliament.
# Mr. Emmanuel Afreh Owusu, Senior Assistant Registrar, UCC.
# Dr. Alhassan Andani, Senior Lecturer, UDS.
#COP Timothy Yoosa Bonga, Former Northern Regional Police Commander.
#Boting Naa Moses Alhassan, Retired Chief Director, Ministry of Roads and Highways.
#Hajia Sherifa Yahaya Iddi, Principal Midwifery Officer, Tamale West Hospital.
#Alhaji Nurideen Mahama, Retired Regional Director, Audit Service.
#Mrs. Selina Ziddah, Head of Audit Service in Gomoah West District.
#Alhaji Aminu Issahaku, Municipal Finance Officer, Yilo Krobo Municipality.
#Ms. Duduyeri Bridget, Development Worker.
#Mr. Abdul Mumin Mohammed General, Public Policy Expert.
#Mr. Ibrahim Abdallah, Manager and Lead Specialist, MTN Ghana.
#Mr. Sulemana M. Murijan, Finance Manager, Securities and Exchange Commission.
#Mr. Shamwill Abdul-Karim, Parliament House.
#Dr. Ibrahim Abdul-Jalil, Director, Dar Al Istithmar.
#Dr. Iddrisu Abdul Malik, Country Advisor, Institute for Fiscal Studies, UK.
#Mr. Sulemana Misbaw, Founder and CEO of Tamaha Ghana.
#Mr. Iddrisu Mohammed Hussein, General Manager, Finance & Admin, Royal Crown Packaging.
#Mrs. Hamidatu Muktar Adam, Sagani TV.
#Alhaji Mohammed Faisal Amadu, Lecturer, UDS.
#Mr. Chentiba Ahmed Taufique, Lecturer, UDS.
#Mr. Abudulai Munkaila, Lecturer, UPSA.
#Mr. Alhassan Mohammed Hafiz, ODCP Professional and Consultant.
#Mr Achagwe Luguje, Director General of Ghana Ports and Harbour.
#Alhaji Muniru Muktar, Head of Customer Service, GCB Bank plc.
#Hajia Fauzia Amadu, Controller and Accountant General Department.
#Mrs Margaret Afi Tenkorang, Superintendent of police at the CID Headquarters.
#Rev. Timothy Ernest Annoh, Presbyterian Church of Ghana.
#Dr. Issac Owusu Mensah, Director of Research at the office of the President.
#Prof. Daniel A. Bagah, Member, Council of State.
#Mr. Peter Kennedy Anum, Sahara Radio, United Kingdom.
#Mr. [[Mohammed Abubakari Naporo|Mohammed Abubakari Naporoo]], New Patriotic Party Youth Organizer, [[Miɛŋ]] Constituency .
#Mr. [[Sadik Shahadu]], Executive Director,<ref name=":0" /> [[Dagbani Wikimedians User Group|Dagbani Wikimedian User Group]]. <ref name=":0">{{Cite web|date=2022-07-02|title=Digitizing the Dagbani Language [Article]|url=https://citinewsroom.com/2022/07/digitizing-the-dagbani-language-article/|access-date=2022-08-03|website=Citinewsroom - Comprehensive News in Ghana|language=en-US}}</ref>
#Mr. Yussif Abdul Rasheed, Project Manager, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Abdul-Rafiu Fuseini, Facilitator, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Mumuni Yirifa Yunus, Programmes Manager, Radio Justice Tamale.
#Mr. Alhassan Mashood Damba, General Manager, Radio Justice Tamale.
#Chief Naa Mohammed Alhassan, Kpeni Naa.
#[[Yelzoli Gaa Naa|Yɛlizoli Gaa-Naa]]
#Alhaji Iddrisu Nashiru, Chief Executive Officer, Hollard Life Insurance Ghana.
#Mr. Issahaku Abdul Latif, Northern Regional Director, National Health Insurance Authority.
#Mr. Ibrahim Shaibu Sawayo, Head of Sports, Radio Justice.
== Shikuru Anthem ==
Bisco - Your Sons and Daughters salutes you
Bisco the great
The first Business School of the North!!!!
<nowiki>*</nowiki>Repeat or Say 2 X*
Bisco! The bank of business professionals
We are proud to be products of Tamale Bisco
The constant dreams of Bisco
Is to produce the best, Secretaries, Accountants and Managers
<nowiki>*</nowiki>Repeat the final part 2X as well*
Let's all pursue this purpose
With heads and hearts and hands
To bring home peace, love and unity!!!!
This we pray oh lord
== Kpaŋmaŋa pina ==
Bana n-daa kpuɣi yuuni 2017 naŋgbankpeeni kpaɣibu la jaashee (No Yawa Project).<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-03|language=en-GB}}</ref>
== Di ni mali binshɛŋa (Facilities) ==
# Tabibi wuhibu ni bɔhimbu duu (Science Lab)
# Tabibi maʒina duu (Computer Lab)
# Bɔhimbu din jɛndi duɣibu mini biɛhigu gbubiri suŋ duu (Home Economics Lab)
# Bolli paaki
# Nuuni bolli din labira (Handball) paaki
# Nuuni bolli (Volley ball) paaki
# Bindirigu dibu shee
# Bindirigu duɣibu shee (duduhigu ni)
# Bukunima biɛhigu shee
# Di mali shikurubihi gbebu shee (Duri)
# Yɔɣuni (Toilet)
# Karimbanima du’gbera
# Jama duu
== Kundivihira ==
<references />
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Dagbaŋ]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Shikuriti]]
[[Pubu:Northern Region]]
5zbd203ekbviuxlo6qe0nymasbg090j
42749
42748
2022-08-16T15:58:59Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Bɛ ni kpuɤiri bɛ shikurubihi shɛm */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{D-Class}}
'''Business Senior High School'''<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/about|access-date=2022-07-31|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> nyɛla [[Shikuru|shikuri]] shɛli din be Tudu polo, [[Tamali|Tamale]].
== Di tuma saha ==
[[Atani]] n ti kpa [[Alizimba|Alizumma]] bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Shikuru maa "code" ==
0080104 (Bɛ ni mali shɛli sabiri WASSCE zahimbu)
== Taarihi ==
Silimiin-goli [[September]] dabaa awɔi yuuni 1963 ka Business Senior High School pili. Ŋun daa kpa shikuru maa yuli m-booni Reverend [[Samuel Benjamin Gogoe]] ŋun daa yi Tarkwa<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale History {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/history|access-date=2022-08-01|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> din be [[Western Region]] yaɣili la. Di bela maali anahi ni [[Nyankpala]]<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-01|language=en-GB}}</ref>, ka ba daansi ni alepile paaki kurili din be Tamale Central yaɣili la.
Chira ayi nyaaŋa shikuri maa ni daa kpa, di tuuli shikurubila yuli n-daa booni Mumuni Musah ŋun pa su MIMA Construction Limited saha ŋɔ. Ŋuni n-daa lɛbi di tuuli Senior Prefect (Shikurubihi kpɛma). Lala n-daa kuli nyɛ li hali ka shikurubihi ŋɔ kalinli ti paai pia ni ayi (12). Daliri din daa che ka shikuru ŋɔ bi lahi nyari bihi daa nyɛla shikuru yɔri, bɛ ni daa yɛli ni bɛ yɛn yɔrila laɣafu din yiɣisi shiiri pia ni ayi lala saha maa (saha ŋɔ, Gh 0.012p) chira ata kam nyaaŋa, lala laɣafu ŋɔ nyɛbu daa nyɛla tɔm n-ti bihi laamba. Kamani tuuli shikurubila ŋun nyɛ Alhaj Musah daa yɛliya ni nɔhi ka o ba daa kɔhi pɔi ka naan yi nya lala laɣafu maa n-ti o. Yɛlimuɣusirili din daa kuli lahi beni n-nyɛ karim baŋsim din nyɛ laasabu maalibu mini bɔhimbu yaɣ' shɛŋa daa nyɛla zaɣ' pala ka di zuɣu che ka bɛ yuli n-ʒɛm li ka ka zaɣa dini kamani bɛ ni mali zaɣa n-ti Arts mini Science shɛli yɛla bɛ ni pun mi ka karimbia kam ŋun be shikuru maa ni mali nimmɔhi di polo. Saha ŋɔ zaa shikuru maa daa na nyɛla ninvuɣ' yino bini.
Yuuni 1965, ka [[Gomnanti]] daa dee li ka di pahi Ghana Gomnanti shikuritinima puuni ka daa labi m-boli li Tamale Commercial Institute. Ka di karimbanima kalinli daa chaŋ ata (3), ka kpuɣi shikurubihi kalinli din daa yiɣisi kɔbiga ni yini (101). Bidibisi kalinli daa nyɛla pihiyɔbu ni ayi (62), ka bi'puɣinsi nyɛ pihinahi yini kani (39). Bɔhimbu yaɣa shɛŋa daa nyɛla bɛ ni pahi, ka daa taɣi boli shikuru maa yuli Commercial Secondary School din yɛn che ka di mini taɣiri shɛŋa din niŋ maa doli taba.
Saha ŋɔ, shikuri ŋɔ karimbihi kalinli yiɣisi la tusaayi ni kɔbisita ni pihinii ni ayopɔin (2,387). Bidibisi ko kalinli nyɛla tuhili ni kɔbisita ni pihita ni yini (1,331), ka bi'puɣinsi mi nyɛ tuhili ni pihinu ni ayɔbu (1,056). Karimbanima gba kalinli saha ŋɔ yiɣisila kɔbigi ni pihinahi ni ayopɔin (147).<ref>{{Cite web|last=Mumuni|first=Inusah Alhassan|date=2022-07-31|title='BOSA' holds second 'home coming' event at BISCO|url=https://factsnewsroom.com/2022/07/31/bosa-holds-second-home-coming-program-at-bisco/|access-date=2022-08-03|website=Facts Newsroom|language=en-US}}</ref>
== Di kpabu yuuni ==
Silimiingoli September dabaa awɔi, yuuni 1963 ka shikuri ŋɔ daa kpa.
== Pubu yaɣili ==
Di bela pubu yaɣili din nyɛ [[Gomnanti Shikuru]].
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla [[suhudoo]] mini [[nangbanyini]].
== Di nia jia ==
Di bo wuhirisuŋ n-ti di shikurubihi zaa ka di yi di ko ka che shikuru shɛŋa ŋan kpalim, din yɛn che ka bɛ [[Shikuru bihi|shikurubihi]] maa nia mini di yɛlibɔra pali ka di nyɛla shaawar’suma shɛŋa bɛ ni laɣindi gbaara, yuunisuŋ ni gbubirisuŋ shɛli shikuru ŋɔ ni yɛn ti ba.
== Di nia waɣinlli ==
Ni di yihi ban yɛn kpaŋsiri bɛ maŋa, ka mali tɛhizilima, ni shikurubihi ban yirina ni shɛhira gbana din viɛla, ka mali dariza n-ti karimbaŋsim bɔbu yaɣili mini dunia zaa tuma din be Ghana ni zaŋ ti kpa.
== Bɛ ni kpuɣiri bi' shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba zaa.
== Bɛ ni kpuɣiri bɛ shikurubihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikurukbihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdimi n-doli zahimbu shɛhira gban' shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri dunia yaɣa Junior high shikuruti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimbakpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nima gba yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ li ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya.
Soli lahi beni n-ti tiŋduyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "administration". Bɛ yi kpuɣi shikurubia naai, bɛ ni ti o shikuru maa bukubila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bɔri ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahim ba mi m-bɔhi ba bɔhi shɛŋa shikurunima maa maŋmaŋ ni mali, din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya soli kpena bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Karim baŋsim yaɤa din be shikuru ŋɔ ni ==
# Business (laasabu maalibu)
# General Arts (Taarihi, bala kaman [[Dagbanli]], French ni din pahi, nti pahi Geography)
# Home Economics (bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ)
# General Science (tabibi bɔhambu)
== Yiya din be shikuru ŋɔ ni ==
# Ferguson, ka di kom nyɛ zaɣi ʒee.
# Aggrey, ka di kom nyɛ zaɣi dɔzim.
# Nkrumah, ka di kom nyɛ zaɣi vakahili.
# Danquah, ka di kom nyɛ zaɣi nuɣiso.
# Gogoe, ka di kom nyɛ zaɣi pielli.
# Seidu Seini, ka di kom nyɛ zaɣi orange bee nuɣiso din be di shim.
== Di karimbakpamba ==
# Rev. Samuel B. Gogoe, yuuni 1963-1970.
# J.A. Braimah Jnr, yuuni 1971-1972.
# Godwin Seth Senanunyam Tamakloe, yuuni 1972-1976.
# Mr. Michael N. Okyere, yuuni 1976-1978.
# D.N. Loriba, yuuni 1978-1979.
# John E. Bawah , yuuni 1979-1980.
# Mr. Seidu Seini, yuuni 1980-1998.
# Mr. J.B Dakurah, yuuni 1998-2004.
# Awudu Rauf, yuuni 2004-2010.
# Mr. S.B. Awari, yuuni 2010-2014.
# Iddrisu Neindow, yuuni 2014-2016.
# Alhaji Zack Ishmael Abu, silimiingoli January biɛɣu pia ni yini yuuni 2016 nti kpa silimiingoli September, biɛɣu pihita yinika yuuni 2016.
# Ndeego J. Matthew, yuuni 2016-2021.
# Mrs. Sussana Fati Braimah, 2021 hali na ni saha ŋɔ.
== Di karimbi'kura ban nyɛ zaashe' suma ==
# [[Martin Alamisi Burnes Kaiser Amidu]]<ref>{{Cite web|last=Mohammed|first=Mutaka|date=2022-07-31|title=BISCO marked 2nd Home Coming in Tamale|url=https://diamondfmonline.com/bisco-marked-2nd-home-coming-in-tamale/|access-date=2022-08-01|website=Diamond 93.7FM|language=en-US}}</ref> - Ghana Attorney General kuro.
# Alhaji Mumuni Musah, Managing Director of Mima Construction Ltd.
# Alhaji [[Wumbei Fuseini]], CEO, Mawumus<ref>{{Cite web|date=2021-12-14|title=Mawums Limited donates ₵130k to Bisco Old Students Association towards construction of sick bay - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/mawums-limited-donates-%e2%82%b5130k-to-bisco-old-students-association-towards-construction-of-sick-bay/|access-date=2022-08-04|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Agencies Ltd.
# Hajia Fati Forgor, District Finance Officer, Kpandai District Assembly<ref>{{Cite web|last=admin|title=Bisco old students urge present students to maintain high academic standards|url=https://justicefmonline.com/bisco-old-students-urge-present-students-to-maintain-high-academic-standards/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>.
# Col. Issahaku Mohammed, Ghana Armed Forces.
# Col. Fuseini Salifu, Ghana Armed Forces.
# Hajia Fati Musah, Manager, ADB Tamale.
# Alhaji Mohammed Saani Yakubu, Country Director, Actionaid DR Congo.
# Alhaji Bashiru Aliyu, Head, Engineering Control, Stanbic Bank.
# Nurudeen Bawa, National Health Insurance Scheme, Accra.
# Alhaji Ahmed Imoro, Director of Finance, National Health Insurance Authority.
# Mr. Didi Dramani, Assistant Coach, Ghana Black Stars.
# Mr. Shaibu Ibrahim Tanko, Director of Sports, UDS.
# Mr. Amidu Shiraz Labaran, Partner KPMG in Ghana.
# Prof. Paul Issahaku, Canada.
# Mr. Iddrisu Alhassan Iddrisu, Branch Manager, Stanbic Bank.
# Mrs. Anatu Mahama Amin, CEO, Betty Aruna Prestige Memorial School.
# Mohammed Ibn Abdallah, Media Practitioner, Diamond FM.
# Alhaji Mohammed Baba Inusah, Principal Assistant, Clerk of Parliament.
# Mr. Emmanuel Afreh Owusu, Senior Assistant Registrar, UCC.
# Dr. Alhassan Andani, Senior Lecturer, UDS.
#COP Timothy Yoosa Bonga, Former Northern Regional Police Commander.
#Boting Naa Moses Alhassan, Retired Chief Director, Ministry of Roads and Highways.
#Hajia Sherifa Yahaya Iddi, Principal Midwifery Officer, Tamale West Hospital.
#Alhaji Nurideen Mahama, Retired Regional Director, Audit Service.
#Mrs. Selina Ziddah, Head of Audit Service in Gomoah West District.
#Alhaji Aminu Issahaku, Municipal Finance Officer, Yilo Krobo Municipality.
#Ms. Duduyeri Bridget, Development Worker.
#Mr. Abdul Mumin Mohammed General, Public Policy Expert.
#Mr. Ibrahim Abdallah, Manager and Lead Specialist, MTN Ghana.
#Mr. Sulemana M. Murijan, Finance Manager, Securities and Exchange Commission.
#Mr. Shamwill Abdul-Karim, Parliament House.
#Dr. Ibrahim Abdul-Jalil, Director, Dar Al Istithmar.
#Dr. Iddrisu Abdul Malik, Country Advisor, Institute for Fiscal Studies, UK.
#Mr. Sulemana Misbaw, Founder and CEO of Tamaha Ghana.
#Mr. Iddrisu Mohammed Hussein, General Manager, Finance & Admin, Royal Crown Packaging.
#Mrs. Hamidatu Muktar Adam, Sagani TV.
#Alhaji Mohammed Faisal Amadu, Lecturer, UDS.
#Mr. Chentiba Ahmed Taufique, Lecturer, UDS.
#Mr. Abudulai Munkaila, Lecturer, UPSA.
#Mr. Alhassan Mohammed Hafiz, ODCP Professional and Consultant.
#Mr Achagwe Luguje, Director General of Ghana Ports and Harbour.
#Alhaji Muniru Muktar, Head of Customer Service, GCB Bank plc.
#Hajia Fauzia Amadu, Controller and Accountant General Department.
#Mrs Margaret Afi Tenkorang, Superintendent of police at the CID Headquarters.
#Rev. Timothy Ernest Annoh, Presbyterian Church of Ghana.
#Dr. Issac Owusu Mensah, Director of Research at the office of the President.
#Prof. Daniel A. Bagah, Member, Council of State.
#Mr. Peter Kennedy Anum, Sahara Radio, United Kingdom.
#Mr. [[Mohammed Abubakari Naporo|Mohammed Abubakari Naporoo]], New Patriotic Party Youth Organizer, [[Miɛŋ]] Constituency .
#Mr. [[Sadik Shahadu]], Executive Director,<ref name=":0" /> [[Dagbani Wikimedians User Group|Dagbani Wikimedian User Group]]. <ref name=":0">{{Cite web|date=2022-07-02|title=Digitizing the Dagbani Language [Article]|url=https://citinewsroom.com/2022/07/digitizing-the-dagbani-language-article/|access-date=2022-08-03|website=Citinewsroom - Comprehensive News in Ghana|language=en-US}}</ref>
#Mr. Yussif Abdul Rasheed, Project Manager, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Abdul-Rafiu Fuseini, Facilitator, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Mumuni Yirifa Yunus, Programmes Manager, Radio Justice Tamale.
#Mr. Alhassan Mashood Damba, General Manager, Radio Justice Tamale.
#Chief Naa Mohammed Alhassan, Kpeni Naa.
#[[Yelzoli Gaa Naa|Yɛlizoli Gaa-Naa]]
#Alhaji Iddrisu Nashiru, Chief Executive Officer, Hollard Life Insurance Ghana.
#Mr. Issahaku Abdul Latif, Northern Regional Director, National Health Insurance Authority.
#Mr. Ibrahim Shaibu Sawayo, Head of Sports, Radio Justice.
== Shikuru Anthem ==
Bisco - Your Sons and Daughters salutes you
Bisco the great
The first Business School of the North!!!!
<nowiki>*</nowiki>Repeat or Say 2 X*
Bisco! The bank of business professionals
We are proud to be products of Tamale Bisco
The constant dreams of Bisco
Is to produce the best, Secretaries, Accountants and Managers
<nowiki>*</nowiki>Repeat the final part 2X as well*
Let's all pursue this purpose
With heads and hearts and hands
To bring home peace, love and unity!!!!
This we pray oh lord
== Kpaŋmaŋa pina ==
Bana n-daa kpuɣi yuuni 2017 naŋgbankpeeni kpaɣibu la jaashee (No Yawa Project).<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-03|language=en-GB}}</ref>
== Di ni mali binshɛŋa (Facilities) ==
# Tabibi wuhibu ni bɔhimbu duu (Science Lab)
# Tabibi maʒina duu (Computer Lab)
# Bɔhimbu din jɛndi duɣibu mini biɛhigu gbubiri suŋ duu (Home Economics Lab)
# Bolli paaki
# Nuuni bolli din labira (Handball) paaki
# Nuuni bolli (Volley ball) paaki
# Bindirigu dibu shee
# Bindirigu duɣibu shee (duduhigu ni)
# Bukunima biɛhigu shee
# Di mali shikurubihi gbebu shee (Duri)
# Yɔɣuni (Toilet)
# Karimbanima du’gbera
# Jama duu
== Kundivihira ==
<references />
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Dagbaŋ]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Shikuriti]]
[[Pubu:Northern Region]]
mhtdwdtsxqbdim2x5heo2r7zrwhl3mo
42750
42749
2022-08-16T15:59:15Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Karim baŋsim yaɤa din be shikuru ŋɔ ni */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{D-Class}}
'''Business Senior High School'''<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/about|access-date=2022-07-31|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> nyɛla [[Shikuru|shikuri]] shɛli din be Tudu polo, [[Tamali|Tamale]].
== Di tuma saha ==
[[Atani]] n ti kpa [[Alizimba|Alizumma]] bin din gbaai kurug'ayopɔin ni labi hali ni kurug'ata ni labi.
== Shikuru maa "code" ==
0080104 (Bɛ ni mali shɛli sabiri WASSCE zahimbu)
== Taarihi ==
Silimiin-goli [[September]] dabaa awɔi yuuni 1963 ka Business Senior High School pili. Ŋun daa kpa shikuru maa yuli m-booni Reverend [[Samuel Benjamin Gogoe]] ŋun daa yi Tarkwa<ref>{{Cite web|title=Business Senior High, Tamale History {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://www.schoolsingh.com/senior-high-schools/business-senior-high-tamale/history|access-date=2022-08-01|website=schoolsInGh|language=en}}</ref> din be [[Western Region]] yaɣili la. Di bela maali anahi ni [[Nyankpala]]<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-01|language=en-GB}}</ref>, ka ba daansi ni alepile paaki kurili din be Tamale Central yaɣili la.
Chira ayi nyaaŋa shikuri maa ni daa kpa, di tuuli shikurubila yuli n-daa booni Mumuni Musah ŋun pa su MIMA Construction Limited saha ŋɔ. Ŋuni n-daa lɛbi di tuuli Senior Prefect (Shikurubihi kpɛma). Lala n-daa kuli nyɛ li hali ka shikurubihi ŋɔ kalinli ti paai pia ni ayi (12). Daliri din daa che ka shikuru ŋɔ bi lahi nyari bihi daa nyɛla shikuru yɔri, bɛ ni daa yɛli ni bɛ yɛn yɔrila laɣafu din yiɣisi shiiri pia ni ayi lala saha maa (saha ŋɔ, Gh 0.012p) chira ata kam nyaaŋa, lala laɣafu ŋɔ nyɛbu daa nyɛla tɔm n-ti bihi laamba. Kamani tuuli shikurubila ŋun nyɛ Alhaj Musah daa yɛliya ni nɔhi ka o ba daa kɔhi pɔi ka naan yi nya lala laɣafu maa n-ti o. Yɛlimuɣusirili din daa kuli lahi beni n-nyɛ karim baŋsim din nyɛ laasabu maalibu mini bɔhimbu yaɣ' shɛŋa daa nyɛla zaɣ' pala ka di zuɣu che ka bɛ yuli n-ʒɛm li ka ka zaɣa dini kamani bɛ ni mali zaɣa n-ti Arts mini Science shɛli yɛla bɛ ni pun mi ka karimbia kam ŋun be shikuru maa ni mali nimmɔhi di polo. Saha ŋɔ zaa shikuru maa daa na nyɛla ninvuɣ' yino bini.
Yuuni 1965, ka [[Gomnanti]] daa dee li ka di pahi Ghana Gomnanti shikuritinima puuni ka daa labi m-boli li Tamale Commercial Institute. Ka di karimbanima kalinli daa chaŋ ata (3), ka kpuɣi shikurubihi kalinli din daa yiɣisi kɔbiga ni yini (101). Bidibisi kalinli daa nyɛla pihiyɔbu ni ayi (62), ka bi'puɣinsi nyɛ pihinahi yini kani (39). Bɔhimbu yaɣa shɛŋa daa nyɛla bɛ ni pahi, ka daa taɣi boli shikuru maa yuli Commercial Secondary School din yɛn che ka di mini taɣiri shɛŋa din niŋ maa doli taba.
Saha ŋɔ, shikuri ŋɔ karimbihi kalinli yiɣisi la tusaayi ni kɔbisita ni pihinii ni ayopɔin (2,387). Bidibisi ko kalinli nyɛla tuhili ni kɔbisita ni pihita ni yini (1,331), ka bi'puɣinsi mi nyɛ tuhili ni pihinu ni ayɔbu (1,056). Karimbanima gba kalinli saha ŋɔ yiɣisila kɔbigi ni pihinahi ni ayopɔin (147).<ref>{{Cite web|last=Mumuni|first=Inusah Alhassan|date=2022-07-31|title='BOSA' holds second 'home coming' event at BISCO|url=https://factsnewsroom.com/2022/07/31/bosa-holds-second-home-coming-program-at-bisco/|access-date=2022-08-03|website=Facts Newsroom|language=en-US}}</ref>
== Di kpabu yuuni ==
Silimiingoli September dabaa awɔi, yuuni 1963 ka shikuri ŋɔ daa kpa.
== Pubu yaɣili ==
Di bela pubu yaɣili din nyɛ [[Gomnanti Shikuru]].
== Di taachi ==
Di taachi nyɛla [[suhudoo]] mini [[nangbanyini]].
== Di nia jia ==
Di bo wuhirisuŋ n-ti di shikurubihi zaa ka di yi di ko ka che shikuru shɛŋa ŋan kpalim, din yɛn che ka bɛ [[Shikuru bihi|shikurubihi]] maa nia mini di yɛlibɔra pali ka di nyɛla shaawar’suma shɛŋa bɛ ni laɣindi gbaara, yuunisuŋ ni gbubirisuŋ shɛli shikuru ŋɔ ni yɛn ti ba.
== Di nia waɣinlli ==
Ni di yihi ban yɛn kpaŋsiri bɛ maŋa, ka mali tɛhizilima, ni shikurubihi ban yirina ni shɛhira gbana din viɛla, ka mali dariza n-ti karimbaŋsim bɔbu yaɣili mini dunia zaa tuma din be Ghana ni zaŋ ti kpa.
== Bɛ ni kpuɣiri bi' shɛba ==
Shikuru ŋɔ kpuɣirila paɣaba mini dabba zaa.
== Bɛ ni kpuɣiri bɛ shikurubihi shɛm ==
Bɛ kpuɣirila shikurukbihi pala yuuni kam ka di doli computer tabibi ka be Ghana Eduacation Service fukumsi ni. Lala maʒini ŋɔ tumdimi n-doli zahimbu shɛhira gban' shɛŋa bɛ ni kpɛhi ka di yuli booni [[Basic Education Certificate Examination]] (B.E.C.E). Lala zahimbu maa nyɛla bɛ ni kpari shɛli tiri dunia yaɣa Junior high shikuruti. Lala zahimbu gbana ŋɔ bela [[West African Examination Council]] (WAEC) ka doli karimbakpamba ban be Junior High School tingbani ŋɔ ni. Computer yi pii shikurubihi ŋɔ naai, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] nima gba yɛn laɣim la yuya ŋɔ n-zaŋ li ti shikuruti. Lala yuya ŋɔ yɛn tabilila shikuriti da'paɣa zuɣu ka sokam tooi nya.
Soli lahi beni n-ti tiŋduyanima ban bɔri ni bɛ kpe shikuru maa ni, din ŋuna shikuru maa maŋmaŋa n-yɛn zahim ba. Shikurubihi ban yi Senior High School shɛŋa bee ban na kuli pili Senior High School ka bɔri ni bɛ tuɣi bɛ Karim shikuru maa ni gba ni tooi nya shikuru maa "administration". Bɛ yi kpuɣi shikurubia naai, bɛ ni ti o shikuru maa bukubila. Lala buku ŋɔ ni sɔŋ shikurubihi pala ka bɛ baŋ shikuru maa soya ni di zalisi zaa. Bɛ lahi zaŋdi bɛ zaŋsim niŋdi tiŋduya karimbihi ban bɔri ni bɛ kana ti bɔhim shikuru maa ni, dini nyɛ bɛ yɛn zahim ba mi m-bɔhi ba bɔhi shɛŋa shikurunima maa maŋmaŋ ni mali, din yɛn niŋ ka bɛ gba tooi kuli nya soli kpena bɛ shikuru maa puuni nti bɔhim.
== Karim baŋsim yaɣa din be shikuru ŋɔ ni ==
# Business (laasabu maalibu)
# General Arts (Taarihi, bala kaman [[Dagbanli]], French ni din pahi, nti pahi Geography)
# Home Economics (bɔhambu din jɛndi duɣubu mini biɛhagu gbubiri suŋ)
# General Science (tabibi bɔhambu)
== Yiya din be shikuru ŋɔ ni ==
# Ferguson, ka di kom nyɛ zaɣi ʒee.
# Aggrey, ka di kom nyɛ zaɣi dɔzim.
# Nkrumah, ka di kom nyɛ zaɣi vakahili.
# Danquah, ka di kom nyɛ zaɣi nuɣiso.
# Gogoe, ka di kom nyɛ zaɣi pielli.
# Seidu Seini, ka di kom nyɛ zaɣi orange bee nuɣiso din be di shim.
== Di karimbakpamba ==
# Rev. Samuel B. Gogoe, yuuni 1963-1970.
# J.A. Braimah Jnr, yuuni 1971-1972.
# Godwin Seth Senanunyam Tamakloe, yuuni 1972-1976.
# Mr. Michael N. Okyere, yuuni 1976-1978.
# D.N. Loriba, yuuni 1978-1979.
# John E. Bawah , yuuni 1979-1980.
# Mr. Seidu Seini, yuuni 1980-1998.
# Mr. J.B Dakurah, yuuni 1998-2004.
# Awudu Rauf, yuuni 2004-2010.
# Mr. S.B. Awari, yuuni 2010-2014.
# Iddrisu Neindow, yuuni 2014-2016.
# Alhaji Zack Ishmael Abu, silimiingoli January biɛɣu pia ni yini yuuni 2016 nti kpa silimiingoli September, biɛɣu pihita yinika yuuni 2016.
# Ndeego J. Matthew, yuuni 2016-2021.
# Mrs. Sussana Fati Braimah, 2021 hali na ni saha ŋɔ.
== Di karimbi'kura ban nyɛ zaashe' suma ==
# [[Martin Alamisi Burnes Kaiser Amidu]]<ref>{{Cite web|last=Mohammed|first=Mutaka|date=2022-07-31|title=BISCO marked 2nd Home Coming in Tamale|url=https://diamondfmonline.com/bisco-marked-2nd-home-coming-in-tamale/|access-date=2022-08-01|website=Diamond 93.7FM|language=en-US}}</ref> - Ghana Attorney General kuro.
# Alhaji Mumuni Musah, Managing Director of Mima Construction Ltd.
# Alhaji [[Wumbei Fuseini]], CEO, Mawumus<ref>{{Cite web|date=2021-12-14|title=Mawums Limited donates ₵130k to Bisco Old Students Association towards construction of sick bay - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/mawums-limited-donates-%e2%82%b5130k-to-bisco-old-students-association-towards-construction-of-sick-bay/|access-date=2022-08-04|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Agencies Ltd.
# Hajia Fati Forgor, District Finance Officer, Kpandai District Assembly<ref>{{Cite web|last=admin|title=Bisco old students urge present students to maintain high academic standards|url=https://justicefmonline.com/bisco-old-students-urge-present-students-to-maintain-high-academic-standards/|access-date=2022-08-01|language=en-US}}</ref>.
# Col. Issahaku Mohammed, Ghana Armed Forces.
# Col. Fuseini Salifu, Ghana Armed Forces.
# Hajia Fati Musah, Manager, ADB Tamale.
# Alhaji Mohammed Saani Yakubu, Country Director, Actionaid DR Congo.
# Alhaji Bashiru Aliyu, Head, Engineering Control, Stanbic Bank.
# Nurudeen Bawa, National Health Insurance Scheme, Accra.
# Alhaji Ahmed Imoro, Director of Finance, National Health Insurance Authority.
# Mr. Didi Dramani, Assistant Coach, Ghana Black Stars.
# Mr. Shaibu Ibrahim Tanko, Director of Sports, UDS.
# Mr. Amidu Shiraz Labaran, Partner KPMG in Ghana.
# Prof. Paul Issahaku, Canada.
# Mr. Iddrisu Alhassan Iddrisu, Branch Manager, Stanbic Bank.
# Mrs. Anatu Mahama Amin, CEO, Betty Aruna Prestige Memorial School.
# Mohammed Ibn Abdallah, Media Practitioner, Diamond FM.
# Alhaji Mohammed Baba Inusah, Principal Assistant, Clerk of Parliament.
# Mr. Emmanuel Afreh Owusu, Senior Assistant Registrar, UCC.
# Dr. Alhassan Andani, Senior Lecturer, UDS.
#COP Timothy Yoosa Bonga, Former Northern Regional Police Commander.
#Boting Naa Moses Alhassan, Retired Chief Director, Ministry of Roads and Highways.
#Hajia Sherifa Yahaya Iddi, Principal Midwifery Officer, Tamale West Hospital.
#Alhaji Nurideen Mahama, Retired Regional Director, Audit Service.
#Mrs. Selina Ziddah, Head of Audit Service in Gomoah West District.
#Alhaji Aminu Issahaku, Municipal Finance Officer, Yilo Krobo Municipality.
#Ms. Duduyeri Bridget, Development Worker.
#Mr. Abdul Mumin Mohammed General, Public Policy Expert.
#Mr. Ibrahim Abdallah, Manager and Lead Specialist, MTN Ghana.
#Mr. Sulemana M. Murijan, Finance Manager, Securities and Exchange Commission.
#Mr. Shamwill Abdul-Karim, Parliament House.
#Dr. Ibrahim Abdul-Jalil, Director, Dar Al Istithmar.
#Dr. Iddrisu Abdul Malik, Country Advisor, Institute for Fiscal Studies, UK.
#Mr. Sulemana Misbaw, Founder and CEO of Tamaha Ghana.
#Mr. Iddrisu Mohammed Hussein, General Manager, Finance & Admin, Royal Crown Packaging.
#Mrs. Hamidatu Muktar Adam, Sagani TV.
#Alhaji Mohammed Faisal Amadu, Lecturer, UDS.
#Mr. Chentiba Ahmed Taufique, Lecturer, UDS.
#Mr. Abudulai Munkaila, Lecturer, UPSA.
#Mr. Alhassan Mohammed Hafiz, ODCP Professional and Consultant.
#Mr Achagwe Luguje, Director General of Ghana Ports and Harbour.
#Alhaji Muniru Muktar, Head of Customer Service, GCB Bank plc.
#Hajia Fauzia Amadu, Controller and Accountant General Department.
#Mrs Margaret Afi Tenkorang, Superintendent of police at the CID Headquarters.
#Rev. Timothy Ernest Annoh, Presbyterian Church of Ghana.
#Dr. Issac Owusu Mensah, Director of Research at the office of the President.
#Prof. Daniel A. Bagah, Member, Council of State.
#Mr. Peter Kennedy Anum, Sahara Radio, United Kingdom.
#Mr. [[Mohammed Abubakari Naporo|Mohammed Abubakari Naporoo]], New Patriotic Party Youth Organizer, [[Miɛŋ]] Constituency .
#Mr. [[Sadik Shahadu]], Executive Director,<ref name=":0" /> [[Dagbani Wikimedians User Group|Dagbani Wikimedian User Group]]. <ref name=":0">{{Cite web|date=2022-07-02|title=Digitizing the Dagbani Language [Article]|url=https://citinewsroom.com/2022/07/digitizing-the-dagbani-language-article/|access-date=2022-08-03|website=Citinewsroom - Comprehensive News in Ghana|language=en-US}}</ref>
#Mr. Yussif Abdul Rasheed, Project Manager, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Abdul-Rafiu Fuseini, Facilitator, Dagbani Wikimedian User Group.
#Mr. Mumuni Yirifa Yunus, Programmes Manager, Radio Justice Tamale.
#Mr. Alhassan Mashood Damba, General Manager, Radio Justice Tamale.
#Chief Naa Mohammed Alhassan, Kpeni Naa.
#[[Yelzoli Gaa Naa|Yɛlizoli Gaa-Naa]]
#Alhaji Iddrisu Nashiru, Chief Executive Officer, Hollard Life Insurance Ghana.
#Mr. Issahaku Abdul Latif, Northern Regional Director, National Health Insurance Authority.
#Mr. Ibrahim Shaibu Sawayo, Head of Sports, Radio Justice.
== Shikuru Anthem ==
Bisco - Your Sons and Daughters salutes you
Bisco the great
The first Business School of the North!!!!
<nowiki>*</nowiki>Repeat or Say 2 X*
Bisco! The bank of business professionals
We are proud to be products of Tamale Bisco
The constant dreams of Bisco
Is to produce the best, Secretaries, Accountants and Managers
<nowiki>*</nowiki>Repeat the final part 2X as well*
Let's all pursue this purpose
With heads and hearts and hands
To bring home peace, love and unity!!!!
This we pray oh lord
== Kpaŋmaŋa pina ==
Bana n-daa kpuɣi yuuni 2017 naŋgbankpeeni kpaɣibu la jaashee (No Yawa Project).<ref>{{Cite web|title=Business Senior High School, Tamale - Contacts & Business Details|url=https://www.yellowpagesghana.com/schools/business-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-08-03|language=en-GB}}</ref>
== Di ni mali binshɛŋa (Facilities) ==
# Tabibi wuhibu ni bɔhimbu duu (Science Lab)
# Tabibi maʒina duu (Computer Lab)
# Bɔhimbu din jɛndi duɣibu mini biɛhigu gbubiri suŋ duu (Home Economics Lab)
# Bolli paaki
# Nuuni bolli din labira (Handball) paaki
# Nuuni bolli (Volley ball) paaki
# Bindirigu dibu shee
# Bindirigu duɣibu shee (duduhigu ni)
# Bukunima biɛhigu shee
# Di mali shikurubihi gbebu shee (Duri)
# Yɔɣuni (Toilet)
# Karimbanima du’gbera
# Jama duu
== Kundivihira ==
<references />
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Dagbaŋ]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Shikuriti]]
[[Pubu:Northern Region]]
ig8zotmc1mtrbdhl6079qp8o2ua4tko
SALATU FAATIHI
0
12286
42763
42545
2022-08-16T17:18:09Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
M-pahila kuliga
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
ŋun Deeli maa Taarihi
==== Di gbunni ====
===== Di anfaaninima =====
s043aqlcakngx57ong1gzv92b5ief7k
42766
42763
2022-08-16T17:37:36Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di Taarihi */ Added content
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu.
==== ŋun Deeli maa Taarihi ====
===== Di Laribuni =====
==== Di gbunni ====
===== Di anfaaninima =====
====== Kundu Vihira ======
47oala5t6623nu3oo20fdzr2pax8617
42768
42766
2022-08-16T17:41:38Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di Taarihi */ Added content
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni.
==== ŋun Deeli maa Taarihi ====
===== Di Laribuni =====
==== Di gbunni ====
===== Di anfaaninima =====
====== Kundu Vihira ======
g8g44bpz57gqrpua1d4sqlfopp58d5a
42769
42768
2022-08-16T17:48:26Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di Taarihi */ Added content
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya.
==== ŋun Deeli maa Taarihi ====
===== Di Laribuni =====
==== Di gbunni ====
===== Di anfaaninima =====
====== Kundu Vihira ======
f2vyf5246mbp7mq7m5fj54lqdnbjpj9
42770
42769
2022-08-16T17:52:09Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di Taarihi */ Added content
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na:
==== ŋun Deeli maa Taarihi ====
===== Di Laribuni =====
==== Di gbunni ====
===== Di anfaaninima =====
====== Kundu Vihira ======
imok7z8bbr3ee63ycjbcm789d3g648j
42773
42770
2022-08-16T21:29:46Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di Taarihi */ Added content
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu.
==== ŋun Deeli maa Taarihi ====
===== Di Laribuni =====
==== Di gbunni ====
===== Di anfaaninima =====
====== Kundu Vihira ======
lsnfela543p418xw07b2vwatkj718jw
42774
42773
2022-08-16T21:30:49Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di Taarihi */ Added content
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo.
==== ŋun Deeli maa Taarihi ====
===== Di Laribuni =====
==== Di gbunni ====
===== Di anfaaninima =====
====== Kundu Vihira ======
pm4yhulrq95panxnqths7de90kemjgk
42775
42774
2022-08-16T21:31:38Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di Taarihi */ Added content
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.
==== ŋun Deeli maa Taarihi ====
===== Di Laribuni =====
==== Di gbunni ====
===== Di anfaaninima =====
====== Kundu Vihira ======
d4dic8to4qu8cyhhpemrenbyhegvoh2
42776
42775
2022-08-16T21:32:54Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di Taarihi */ Added content
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.
==== ŋun Deeli maa Taarihi ====
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ".
===== Di Laribuni =====
==== Di gbunni ====
===== Di anfaaninima =====
====== Kundu Vihira ======
qtgs41k6bo7vef8sxi9uinsfy0wh0gp
42777
42776
2022-08-16T21:33:50Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* ŋun Deeli maa Taarihi */ Added content
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.
==== ŋun Deeli maa Taarihi ====
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na.
===== Di Laribuni =====
==== Di gbunni ====
===== Di anfaaninima =====
====== Kundu Vihira ======
p6hpgawxynvunr7gxymaj6ic5m5wmsg
42778
42777
2022-08-16T21:34:31Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* ŋun Deeli maa Taarihi */ Added content
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.
==== ŋun Deeli maa Taarihi ====
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).
===== Di Laribuni =====
==== Di gbunni ====
===== Di anfaaninima =====
====== Kundu Vihira ======
pfxnui847meogcq0knan64y2efq6lxz
42779
42778
2022-08-16T21:35:36Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* ŋun Deeli maa Taarihi */ Added content
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.
==== ŋun Deeli maa Taarihi ====
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli.
===== Di Laribuni =====
==== Di gbunni ====
===== Di anfaaninima =====
====== Kundu Vihira ======
n6s0hf2ep2v158ymtjlhz0wrjyrlrd8
42780
42779
2022-08-16T21:36:15Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* ŋun Deeli maa Taarihi */ Added content
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.
==== ŋun Deeli maa Taarihi ====
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni.
===== Di Laribuni =====
==== Di gbunni ====
===== Di anfaaninima =====
====== Kundu Vihira ======
telo6b8xdany046q4xsz0sdx9d60e67
42781
42780
2022-08-16T21:37:19Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* ŋun Deeli maa Taarihi */ Added content
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.
==== ŋun Deeli maa Taarihi ====
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
===== Di Laribuni =====
==== Di gbunni ====
===== Di anfaaninima =====
====== Kundu Vihira ======
atlmhs1vqy2v5z6fquta3878y1nucwh
42782
42781
2022-08-16T21:38:00Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* ŋun Deeli maa Taarihi */ Added content
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.
==== ŋun Deeli maa Taarihi ====
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
===== Di Laribuni =====
==== Di gbunni ====
===== Di anfaaninima =====
====== Kundu Vihira ======
dzx25lst9m4xh7jlt42ojjy31iv63zr
42783
42782
2022-08-16T21:39:07Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* ŋun Deeli maa Taarihi */ Added content
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.
==== ŋun Deeli maa Taarihi ====
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim,
===== Di Laribuni =====
==== Di gbunni ====
===== Di anfaaninima =====
====== Kundu Vihira ======
fpx9uqs5a1joajgw73fcy9is3oebsk8
42784
42783
2022-08-16T21:39:55Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* ŋun Deeli maa Taarihi */ Added content
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.
==== ŋun Deeli maa Taarihi ====
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi,
===== Di Laribuni =====
==== Di gbunni ====
===== Di anfaaninima =====
====== Kundu Vihira ======
j9b7w4a11u3vfracvppx8jiob0z5h6w
42785
42784
2022-08-16T21:40:47Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* ŋun Deeli maa Taarihi */ Added content
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.
==== ŋun Deeli maa Taarihi ====
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
===== Di Laribuni =====
==== Di gbunni ====
===== Di anfaaninima =====
====== Kundu Vihira ======
kn3wmmljk16kuq1n1d1p6efi31dgwlr
42786
42785
2022-08-16T21:41:49Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* ŋun Deeli maa Taarihi */ Added content
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.
==== ŋun Deeli maa Taarihi ====
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya;
===== Di Laribuni =====
==== Di gbunni ====
===== Di anfaaninima =====
====== Kundu Vihira ======
p71fn2tnnhjyq7uwtqx19a9zfs25q2e
42787
42786
2022-08-16T21:42:27Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* ŋun Deeli maa Taarihi */ Added content
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.
==== ŋun Deeli maa Taarihi ====
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni,
===== Di Laribuni =====
==== Di gbunni ====
===== Di anfaaninima =====
====== Kundu Vihira ======
nmroe99tu2f0xj396qdndq6jjn2x640
42788
42787
2022-08-16T21:43:07Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* ŋun Deeli maa Taarihi */ Added content
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.
==== ŋun Deeli maa Taarihi ====
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
===== Di Laribuni =====
==== Di gbunni ====
===== Di anfaaninima =====
====== Kundu Vihira ======
bm0izg9lvxv3hd917z2lo1xn3jovf8y
42789
42788
2022-08-16T21:44:02Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* ŋun Deeli maa Taarihi */ Added content
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.
==== ŋun Deeli maa Taarihi ====
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ;
===== Di Laribuni =====
==== Di gbunni ====
===== Di anfaaninima =====
====== Kundu Vihira ======
85grf0w3kcvdqfcw3tg2gssqsj7m53o
42790
42789
2022-08-16T21:45:11Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* ŋun Deeli maa Taarihi */ Added content
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.
==== ŋun Deeli maa Taarihi ====
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda,
===== Di Laribuni =====
==== Di gbunni ====
===== Di anfaaninima =====
====== Kundu Vihira ======
3ezbymnao6e5mp9jx1gum7uvsftbzke
42791
42790
2022-08-16T21:45:50Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* ŋun Deeli maa Taarihi */ Added content
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.
==== ŋun Deeli maa Taarihi ====
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
===== Di Laribuni =====
==== Di gbunni ====
===== Di anfaaninima =====
====== Kundu Vihira ======
9zap5e38dnvxijgtt2plnvpy44shrph
42792
42791
2022-08-16T21:46:49Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* ŋun Deeli maa Taarihi */ Added content
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.
==== ŋun Deeli maa Taarihi ====
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
===== Di Laribuni =====
==== Di gbunni ====
Yaa ti duuma Naawuni,
===== Di anfaaninima =====
====== Kundu Vihira ======
tlun30g7lpbeae5mfoqgpdijh3jxz58
42793
42792
2022-08-16T21:47:43Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di gbunni */ Added content
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.
==== ŋun Deeli maa Taarihi ====
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
===== Di Laribuni =====
==== Di gbunni ====
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu,
===== Di anfaaninima =====
====== Kundu Vihira ======
ipvxgr6cw3pai9etql2o1x4mejfy98t
42794
42793
2022-08-16T21:48:25Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di gbunni */ Added content
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.
==== ŋun Deeli maa Taarihi ====
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
===== Di Laribuni =====
==== Di gbunni ====
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari,
===== Di anfaaninima =====
====== Kundu Vihira ======
3a5ggkieqwxbdbmenwdaj85g9m9nwa0
42795
42794
2022-08-16T21:49:13Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di gbunni */ Added content
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.
==== ŋun Deeli maa Taarihi ====
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
===== Di Laribuni =====
==== Di gbunni ====
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi,
===== Di anfaaninima =====
====== Kundu Vihira ======
bwbsdptg4rdixuam2z84kntj0h705dr
42796
42795
2022-08-16T21:50:05Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di gbunni */ Added content
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.
==== ŋun Deeli maa Taarihi ====
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
===== Di Laribuni =====
==== Di gbunni ====
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu.
===== Di anfaaninima =====
====== Kundu Vihira ======
n4y64tn34jqqrndal8xmlm4dp656uc3
42797
42796
2022-08-16T21:50:54Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di gbunni */ Added content
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.
==== ŋun Deeli maa Taarihi ====
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
===== Di Laribuni =====
==== Di gbunni ====
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.
===== Di anfaaninima =====
====== Kundu Vihira ======
1hgysptt3gc1j0m0f0xmg0ln1hsmiqi
42798
42797
2022-08-16T22:00:58Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di gbunni */ Added content
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.
==== ŋun Deeli maa Taarihi ====
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
===== Di Laribuni =====
===== ❁ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ =====
==== Di gbunni ====
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.
===== Di anfaaninima =====
====== Kundu Vihira ======
bzpm2vx1q7x6fnugfdur97w4dg1yj8y
42799
42798
2022-08-16T22:02:10Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di Laribuni */ Added content
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
==== Di gbunni ====
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.
===== Di anfaaninima =====
====== Kundu Vihira ======
mixtesri0lyf4zrr636e8k9sxf3nfbd
42800
42799
2022-08-16T22:03:04Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di Laribuni */ Added content
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
❁اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ
==== Di gbunni ====
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.
===== Di anfaaninima =====
====== Kundu Vihira ======
ge2r2s8zsr6n8vul9bf2vpyz34ryn9t
42801
42800
2022-08-16T22:03:57Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di Laribuni */ Added content
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
❁اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ
==== Di gbunni ====
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.
===== Di anfaaninima =====
====== Kundu Vihira ======
qlu2kbfwliyla3d4ubl7dqaced693f5
42802
42801
2022-08-16T22:04:54Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di Laribuni */ Added content
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
❁اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ
==== Di gbunni ====
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.
===== Di anfaaninima =====
====== Kundu Vihira ======
q2r0utp0fyxqhaqashsw62q67j44bco
42803
42802
2022-08-16T22:05:33Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di Laribuni */ Added content
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
❁اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ
==== Di gbunni ====
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.
===== Di anfaaninima =====
====== Kundu Vihira ======
bpvu9djj7a1ln7ugdbxt2c1dsst2fka
42804
42803
2022-08-16T22:06:20Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di Laribuni */ Added content
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
❁اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ
==== Di gbunni ====
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.
===== Di anfaaninima =====
====== Kundu Vihira ======
ftd9aftuyka2f7t1iq6ca1mvxd1fi6u
42805
42804
2022-08-16T22:08:44Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di Laribuni */ Added content
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ
==== Di gbunni ====
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.
===== Di anfaaninima =====
====== Kundu Vihira ======
n1bfrelizd78djveddq8qtz3veehnkk
42806
42805
2022-08-16T22:10:01Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di gbunni */ m malimi sabi
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.
===== Di anfaaninima =====
====== Kundu Vihira ======
te18r9mxudpzigtm0416f0oyilq0nds
42807
42806
2022-08-16T22:10:31Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di anfaaninima */ m malimi sabi
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.
===== Di anfaaninima =====
== Kundu Vihira ==
shttuk2tel1azztct3r0gb7zenu9dxx
42808
42807
2022-08-16T22:11:30Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di anfaaninima */ m malimi sabi
wikitext
text/x-wiki
==== Di Taarihi ====
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.
== Di anfaaninima ==
== Kundu Vihira ==
tkonf7fyy3lrp3d7jf85vybue7ccki3
42809
42808
2022-08-16T22:12:15Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di Taarihi */ m malimi sabi
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.
== Di anfaaninima ==
== Kundu Vihira ==
0yfoo1jlirtv98s6ynuk29cbxib3f9u
42810
42809
2022-08-16T22:14:07Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
cite
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.
== Di anfaaninima ==
== Kundu Vihira ==
61qct6vdg3eaqwn7cqy6u9y4fo5t2hc
42811
42810
2022-08-16T22:14:51Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* ŋun Deeli maa Taarihi */ cite
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.
== Di anfaaninima ==
== Kundu Vihira ==
sluuw9gpe56gp8a8qjwfdagug0vl0cj
42812
42811
2022-08-16T22:15:41Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di Laribuni */ cite
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.
== Di anfaaninima ==
== Kundu Vihira ==
go2fq2t6y3bbh886hybma1vmi4twc9i
42813
42812
2022-08-16T22:17:13Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di gbunni */ cite
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
== Kundu Vihira ==
0qyoxjviraoow8h8thywvfwusjy9mel
42814
42813
2022-08-16T22:19:37Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di anfaaninima */ Added content
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam
== Kundu Vihira ==
a86xtr6d5kz6u8gdqvjfv6p69vlko39
42815
42814
2022-08-16T22:20:41Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di anfaaninima */ Added content
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE),
== Kundu Vihira ==
ood1kttcu2gt8bn10tq2m6fbde442ms
42816
42815
2022-08-16T22:21:51Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di anfaaninima */ Added content
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la.
== Kundu Vihira ==
mx28tpqbvodq91ghbig8ihhqmctdmxp
42817
42816
2022-08-16T22:22:48Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di anfaaninima */ Added content
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE).
== Kundu Vihira ==
l1lqq0ju9w418gmabxdfo552mo7z98l
42818
42817
2022-08-16T22:23:34Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di anfaaninima */ Added content
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim :
== Kundu Vihira ==
a9vhnshy18xdf5atx65uibrjs1nl7f5
42819
42818
2022-08-16T22:24:12Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di anfaaninima */ Added content
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;
== Kundu Vihira ==
tal6l1b883rh42i5blk3tpmznlrtgkn
42820
42819
2022-08-16T22:25:11Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di anfaaninima */ Added content
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni.
== Kundu Vihira ==
szjtjbzthe4ibmpuk1pb8vjtmt62dil
42821
42820
2022-08-16T22:26:07Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di anfaaninima */ Added content
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).
== Kundu Vihira ==
1c273qtzhif0fd62u9vef5rr9m7c0gq
42822
42821
2022-08-16T22:26:58Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di anfaaninima */ Added content
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi,
== Kundu Vihira ==
76a57b0sd22ov29achvax4876k901ye
42823
42822
2022-08-16T22:27:59Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di anfaaninima */ Added content
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi, Naawuni ni deei o taali champaŋ bɔbu.
== Kundu Vihira ==
4wyqtoarxh67pjxoc8ego5vuts88lva
42824
42823
2022-08-16T22:29:10Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di anfaaninima */ Added content
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi, Naawuni ni deei o taali champaŋ bɔbu.
3. Yaha, niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ tuhili (1000) zuɣu Alaamishi, Alizumba, bee Atani yuŋ nyɛla ŋuni yɛn laɣim ni anabi Mahammaŋ (suhidoo ni naani be o zuɣu).
== Kundu Vihira ==
ogunlwmt0at67wr86jfn83nmh76xlu7
42825
42824
2022-08-16T22:33:39Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* ŋun Deeli maa Taarihi */ Change font style
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ (Naawuni yada be o zuɣu ).<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi, Naawuni ni deei o taali champaŋ bɔbu.
3. Yaha, niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ tuhili (1000) zuɣu Alaamishi, Alizumba, bee Atani yuŋ nyɛla ŋuni yɛn laɣim ni anabi Mahammaŋ (suhidoo ni naani be o zuɣu).
== Kundu Vihira ==
g17361erzupr6kx0dwyir0y0clg6fs3
42826
42825
2022-08-16T22:34:20Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* ŋun Deeli maa Taarihi */ changed font style
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - '''SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ''' (Naawuni yada be o zuɣu ).<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi, Naawuni ni deei o taali champaŋ bɔbu.
3. Yaha, niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ tuhili (1000) zuɣu Alaamishi, Alizumba, bee Atani yuŋ nyɛla ŋuni yɛn laɣim ni anabi Mahammaŋ (suhidoo ni naani be o zuɣu).
== Kundu Vihira ==
oktnm3gqxtwmijqkx5wyd3m9kseuhcu
42827
42826
2022-08-16T22:34:59Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* ŋun Deeli maa Taarihi */ changed font style
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi Muhammad zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - '''SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ''' (Naawuni yada be o zuɣu ).<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi, Naawuni ni deei o taali champaŋ bɔbu.
3. Yaha, niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ tuhili (1000) zuɣu Alaamishi, Alizumba, bee Atani yuŋ nyɛla ŋuni yɛn laɣim ni anabi Mahammaŋ (suhidoo ni naani be o zuɣu).
== Kundu Vihira ==
t6kjnjxnygyeeqeian7jd9eefpubdo3
42828
42827
2022-08-16T22:35:29Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* ŋun Deeli maa Taarihi */ changed font style
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi '''Muhammad''' zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - '''SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ''' (Naawuni yada be o zuɣu ).<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka Muhammad El- Bakari su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi, Naawuni ni deei o taali champaŋ bɔbu.
3. Yaha, niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ tuhili (1000) zuɣu Alaamishi, Alizumba, bee Atani yuŋ nyɛla ŋuni yɛn laɣim ni anabi Mahammaŋ (suhidoo ni naani be o zuɣu).
== Kundu Vihira ==
dnbpkia7fbsjscp3mqylz4vmiweruxl
42829
42828
2022-08-16T22:36:03Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* ŋun Deeli maa Taarihi */ changed font style
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi '''Muhammad''' zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - '''SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ''' (Naawuni yada be o zuɣu ).<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka '''Muhammad El- Bakari''' su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi, Naawuni ni deei o taali champaŋ bɔbu.
3. Yaha, niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ tuhili (1000) zuɣu Alaamishi, Alizumba, bee Atani yuŋ nyɛla ŋuni yɛn laɣim ni anabi Mahammaŋ (suhidoo ni naani be o zuɣu).
== Kundu Vihira ==
sjoqlgrpj26xqxgxk789wz36sgtnlj6
42830
42829
2022-08-16T22:37:47Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di anfaaninima */ cite
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref name=":0">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi '''Muhammad''' zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - '''SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ''' (Naawuni yada be o zuɣu ).<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka '''Muhammad El- Bakari''' su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;<ref name=":0" />
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi, Naawuni ni deei o taali champaŋ bɔbu.
3. Yaha, niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ tuhili (1000) zuɣu Alaamishi, Alizumba, bee Atani yuŋ nyɛla ŋuni yɛn laɣim ni anabi Mahammaŋ (suhidoo ni naani be o zuɣu).
== Kundu Vihira ==
jnoia486rcbexqcs0i415arvfzkwbbf
42831
42830
2022-08-16T22:38:26Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di anfaaninima */ cite
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref name=":0">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi '''Muhammad''' zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - '''SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ''' (Naawuni yada be o zuɣu ).<ref name=":1">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka '''Muhammad El- Bakari''' su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;<ref name=":0" />
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).<ref name=":1" />
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi, Naawuni ni deei o taali champaŋ bɔbu.
3. Yaha, niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ tuhili (1000) zuɣu Alaamishi, Alizumba, bee Atani yuŋ nyɛla ŋuni yɛn laɣim ni anabi Mahammaŋ (suhidoo ni naani be o zuɣu).
== Kundu Vihira ==
gwl367ju4w20iocq5qt4ma77ws270t0
42832
42831
2022-08-16T22:39:20Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di anfaaninima */ cite
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref name=":0">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi '''Muhammad''' zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - '''SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ''' (Naawuni yada be o zuɣu ).<ref name=":1">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka '''Muhammad El- Bakari''' su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref name=":2">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref>{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;<ref name=":0" />
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).<ref name=":1" />
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi, Naawuni ni deei o taali champaŋ bɔbu.<ref name=":2" />
3. Yaha, niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ tuhili (1000) zuɣu Alaamishi, Alizumba, bee Atani yuŋ nyɛla ŋuni yɛn laɣim ni anabi Mahammaŋ (suhidoo ni naani be o zuɣu).
== Kundu Vihira ==
errb13mkq0v0ibeo9879b7lhdseki6u
42833
42832
2022-08-16T22:39:52Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di anfaaninima */ cite
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - Naawuni yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref name=":0">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi '''Muhammad''' zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - '''SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ''' (Naawuni yada be o zuɣu ).<ref name=":1">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka '''Muhammad El- Bakari''' su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref name=":2">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref name=":3">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;<ref name=":0" />
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).<ref name=":1" />
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi, Naawuni ni deei o taali champaŋ bɔbu.<ref name=":2" />
3. Yaha, niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ tuhili (1000) zuɣu Alaamishi, Alizumba, bee Atani yuŋ nyɛla ŋuni yɛn laɣim ni anabi Mahammaŋ (suhidoo ni naani be o zuɣu).<ref name=":3" />
== Kundu Vihira ==
jeatvz4ccy2uglqlnbdi9i3zwtalceu
42853
42833
2022-08-17T11:32:49Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di Taarihi */ link
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - [[Naawuni]] yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref name=":0">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi '''Muhammad''' zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - '''SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ''' (Naawuni yada be o zuɣu ).<ref name=":1">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka '''Muhammad El- Bakari''' su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref name=":2">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref name=":3">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;<ref name=":0" />
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).<ref name=":1" />
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi, Naawuni ni deei o taali champaŋ bɔbu.<ref name=":2" />
3. Yaha, niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ tuhili (1000) zuɣu Alaamishi, Alizumba, bee Atani yuŋ nyɛla ŋuni yɛn laɣim ni anabi Mahammaŋ (suhidoo ni naani be o zuɣu).<ref name=":3" />
== Kundu Vihira ==
btpe4rgpy3vt1cq2813xefi1t27olgb
42854
42853
2022-08-17T11:33:24Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di Taarihi */ Link
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - [[Naawuni]] yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu naawuni ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref name=":0">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi '''Muhammad''' zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - '''SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ''' (Naawuni yada be o zuɣu ).<ref name=":1">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka '''Muhammad El- Bakari''' su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref name=":2">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref name=":3">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;<ref name=":0" />
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).<ref name=":1" />
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi, Naawuni ni deei o taali champaŋ bɔbu.<ref name=":2" />
3. Yaha, niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ tuhili (1000) zuɣu Alaamishi, Alizumba, bee Atani yuŋ nyɛla ŋuni yɛn laɣim ni anabi Mahammaŋ (suhidoo ni naani be o zuɣu).<ref name=":3" />
== Kundu Vihira ==
ovqdh92urdxhh25uh0ba34b5d1jiedh
42855
42854
2022-08-17T11:34:07Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di Taarihi */ Link
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - [[Naawuni]] yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS (Naawuni yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref name=":0">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi '''Muhammad''' zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - '''SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ''' (Naawuni yada be o zuɣu ).<ref name=":1">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka '''Muhammad El- Bakari''' su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref name=":2">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref name=":3">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;<ref name=":0" />
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).<ref name=":1" />
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi, Naawuni ni deei o taali champaŋ bɔbu.<ref name=":2" />
3. Yaha, niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ tuhili (1000) zuɣu Alaamishi, Alizumba, bee Atani yuŋ nyɛla ŋuni yɛn laɣim ni anabi Mahammaŋ (suhidoo ni naani be o zuɣu).<ref name=":3" />
== Kundu Vihira ==
ilffexu3s9eqjnaovsm3mn9m58amdci
42856
42855
2022-08-17T11:39:20Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di Taarihi */ link
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - [[Naawuni]] yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref name=":0">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' (Naawuni yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi '''Muhammad''' zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - '''SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ''' (Naawuni yada be o zuɣu ).<ref name=":1">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka '''Muhammad El- Bakari''' su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref name=":2">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref name=":3">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;<ref name=":0" />
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).<ref name=":1" />
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi, Naawuni ni deei o taali champaŋ bɔbu.<ref name=":2" />
3. Yaha, niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ tuhili (1000) zuɣu Alaamishi, Alizumba, bee Atani yuŋ nyɛla ŋuni yɛn laɣim ni anabi Mahammaŋ (suhidoo ni naani be o zuɣu).<ref name=":3" />
== Kundu Vihira ==
5ombu5f1a013ny25el6ctsc1ual4bzl
42857
42856
2022-08-17T11:40:29Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* ŋun Deeli maa Taarihi */ Link
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - [[Naawuni]] yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref name=":0">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi '''Muhammad''' zuliya shɛli din nyɛ Naawuni ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - '''SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ''' (Naawuni yada be o zuɣu ).<ref name=":1">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka '''Muhammad El- Bakari''' su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref name=":2">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref name=":3">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;<ref name=":0" />
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).<ref name=":1" />
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi, Naawuni ni deei o taali champaŋ bɔbu.<ref name=":2" />
3. Yaha, niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ tuhili (1000) zuɣu Alaamishi, Alizumba, bee Atani yuŋ nyɛla ŋuni yɛn laɣim ni anabi Mahammaŋ (suhidoo ni naani be o zuɣu).<ref name=":3" />
== Kundu Vihira ==
9fzoc0ngfnduu083jrvuyh1yy2pifxo
42858
42857
2022-08-17T11:41:07Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* ŋun Deeli maa Taarihi */ Link
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - [[Naawuni]] yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref name=":0">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi '''Muhammad''' zuliya shɛli din nyɛ [[Naawuni]] ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - '''SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ''' (Naawuni yada be o zuɣu ).<ref name=":1">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka '''Muhammad El- Bakari''' su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref name=":2">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref name=":3">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;<ref name=":0" />
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).<ref name=":1" />
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi, Naawuni ni deei o taali champaŋ bɔbu.<ref name=":2" />
3. Yaha, niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ tuhili (1000) zuɣu Alaamishi, Alizumba, bee Atani yuŋ nyɛla ŋuni yɛn laɣim ni anabi Mahammaŋ (suhidoo ni naani be o zuɣu).<ref name=":3" />
== Kundu Vihira ==
kxd1higppcrgx8s45xm5vb1f1oxhfzz
42859
42858
2022-08-17T11:41:39Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* ŋun Deeli maa Taarihi */ Link
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - [[Naawuni]] yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref name=":0">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi '''Muhammad''' zuliya shɛli din nyɛ [[Naawuni]] ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - '''SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).<ref name=":1">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla Naawuni dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka '''Muhammad El- Bakari''' su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref name=":2">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref name=":3">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;<ref name=":0" />
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).<ref name=":1" />
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi, Naawuni ni deei o taali champaŋ bɔbu.<ref name=":2" />
3. Yaha, niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ tuhili (1000) zuɣu Alaamishi, Alizumba, bee Atani yuŋ nyɛla ŋuni yɛn laɣim ni anabi Mahammaŋ (suhidoo ni naani be o zuɣu).<ref name=":3" />
== Kundu Vihira ==
r6693rzhnvb38xvym0c804rpn3zl7q4
42860
42859
2022-08-17T11:42:15Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* ŋun Deeli maa Taarihi */ Link
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - [[Naawuni]] yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref name=":0">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi '''Muhammad''' zuliya shɛli din nyɛ [[Naawuni]] ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - '''SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).<ref name=":1">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla [[Naawuni]] dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti Naawuni. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka '''Muhammad El- Bakari''' su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref name=":2">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref name=":3">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;<ref name=":0" />
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).<ref name=":1" />
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi, Naawuni ni deei o taali champaŋ bɔbu.<ref name=":2" />
3. Yaha, niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ tuhili (1000) zuɣu Alaamishi, Alizumba, bee Atani yuŋ nyɛla ŋuni yɛn laɣim ni anabi Mahammaŋ (suhidoo ni naani be o zuɣu).<ref name=":3" />
== Kundu Vihira ==
5ukelw6gtifhwyyipdh7str6nro7eku
42861
42860
2022-08-17T11:43:03Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* ŋun Deeli maa Taarihi */ Link
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - [[Naawuni]] yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref name=":0">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi '''Muhammad''' zuliya shɛli din nyɛ [[Naawuni]] ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - '''SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).<ref name=":1">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla [[Naawuni]] dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti [[Naawuni]]. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad (Naawuni yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka '''Muhammad El- Bakari''' su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref name=":2">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref name=":3">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;<ref name=":0" />
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).<ref name=":1" />
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi, Naawuni ni deei o taali champaŋ bɔbu.<ref name=":2" />
3. Yaha, niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ tuhili (1000) zuɣu Alaamishi, Alizumba, bee Atani yuŋ nyɛla ŋuni yɛn laɣim ni anabi Mahammaŋ (suhidoo ni naani be o zuɣu).<ref name=":3" />
== Kundu Vihira ==
ak7eupalyk33wbao4guhaszo4llsx92
42862
42861
2022-08-17T11:43:40Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* ŋun Deeli maa Taarihi */ Link
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - [[Naawuni]] yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref name=":0">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi '''Muhammad''' zuliya shɛli din nyɛ [[Naawuni]] ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - '''SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).<ref name=":1">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla [[Naawuni]] dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti [[Naawuni]]. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- Anabi Muhammad ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka '''Muhammad El- Bakari''' su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref name=":2">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref name=":3">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;<ref name=":0" />
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).<ref name=":1" />
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi, Naawuni ni deei o taali champaŋ bɔbu.<ref name=":2" />
3. Yaha, niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ tuhili (1000) zuɣu Alaamishi, Alizumba, bee Atani yuŋ nyɛla ŋuni yɛn laɣim ni anabi Mahammaŋ (suhidoo ni naani be o zuɣu).<ref name=":3" />
== Kundu Vihira ==
aba1t4exj8eib2zpmn3npke2j7k8uq4
42863
42862
2022-08-17T11:44:14Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* ŋun Deeli maa Taarihi */ link
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - [[Naawuni]] yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref name=":0">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi '''Muhammad''' zuliya shɛli din nyɛ [[Naawuni]] ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - '''SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).<ref name=":1">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla [[Naawuni]] dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti [[Naawuni]]. Lala zuɣu Naawuni gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- [[Annabi Muhammadu Suurili|Anabi Muhammad]] ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka '''Muhammad El- Bakari''' su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref name=":2">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref name=":3">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;<ref name=":0" />
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).<ref name=":1" />
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi, Naawuni ni deei o taali champaŋ bɔbu.<ref name=":2" />
3. Yaha, niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ tuhili (1000) zuɣu Alaamishi, Alizumba, bee Atani yuŋ nyɛla ŋuni yɛn laɣim ni anabi Mahammaŋ (suhidoo ni naani be o zuɣu).<ref name=":3" />
== Kundu Vihira ==
0axrfry5whpe3jvg3d2zru3h59gn10v
42864
42863
2022-08-17T11:45:02Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* ŋun Deeli maa Taarihi */ Link
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - [[Naawuni]] yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref name=":0">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi '''Muhammad''' zuliya shɛli din nyɛ [[Naawuni]] ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - '''SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).<ref name=":1">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla [[Naawuni]] dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti [[Naawuni]]. Lala zuɣu [[Naawuni]] gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- [[Annabi Muhammadu Suurili|Anabi Muhammad]] ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, Naawuni ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka '''Muhammad El- Bakari''' su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref name=":2">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref name=":3">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;<ref name=":0" />
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).<ref name=":1" />
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi, Naawuni ni deei o taali champaŋ bɔbu.<ref name=":2" />
3. Yaha, niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ tuhili (1000) zuɣu Alaamishi, Alizumba, bee Atani yuŋ nyɛla ŋuni yɛn laɣim ni anabi Mahammaŋ (suhidoo ni naani be o zuɣu).<ref name=":3" />
== Kundu Vihira ==
j394jhm63p9x2c5w08hpb6j576wrhpa
42865
42864
2022-08-17T11:46:12Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* ŋun Deeli maa Taarihi */ add a link
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - [[Naawuni]] yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref name=":0">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi '''Muhammad''' zuliya shɛli din nyɛ [[Naawuni]] ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - '''SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).<ref name=":1">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla [[Naawuni]] dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti [[Naawuni]]. Lala zuɣu [[Naawuni]] gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- [[Annabi Muhammadu Suurili|Anabi Muhammad]] ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, [[Naawuni]] ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka '''Muhammad El- Bakari''' su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref name=":2">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref name=":3">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;<ref name=":0" />
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).<ref name=":1" />
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi, Naawuni ni deei o taali champaŋ bɔbu.<ref name=":2" />
3. Yaha, niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ tuhili (1000) zuɣu Alaamishi, Alizumba, bee Atani yuŋ nyɛla ŋuni yɛn laɣim ni anabi Mahammaŋ (suhidoo ni naani be o zuɣu).<ref name=":3" />
== Kundu Vihira ==
cqihss4nhig5h4ad32b17ipk9teh8sd
42866
42865
2022-08-17T11:47:02Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* ŋun Deeli maa Taarihi */ add a link
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - [[Naawuni]] yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref name=":0">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi '''Muhammad''' zuliya shɛli din nyɛ [[Naawuni]] ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - '''SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).<ref name=":1">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla [[Naawuni]] dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti [[Naawuni]]. Lala zuɣu [[Naawuni]] gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- [[Annabi Muhammadu Suurili|Anabi Muhammad]] ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, [[Naawuni]] ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka '''[[Muhammad]] El- Bakari''' su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref name=":2">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref name=":3">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;<ref name=":0" />
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).<ref name=":1" />
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi, Naawuni ni deei o taali champaŋ bɔbu.<ref name=":2" />
3. Yaha, niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ tuhili (1000) zuɣu Alaamishi, Alizumba, bee Atani yuŋ nyɛla ŋuni yɛn laɣim ni anabi Mahammaŋ (suhidoo ni naani be o zuɣu).<ref name=":3" />
== Kundu Vihira ==
7fqpche7wbqbdzzseo9kyarih8dbcio
42867
42866
2022-08-17T11:47:42Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* ŋun Deeli maa Taarihi */ add a link
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - [[Naawuni]] yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref name=":0">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
'''SIDI [[Muhammad|MUHAMMAD]] EL-BAKARI''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi '''Muhammad''' zuliya shɛli din nyɛ [[Naawuni]] ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - '''SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).<ref name=":1">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla [[Naawuni]] dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti [[Naawuni]]. Lala zuɣu [[Naawuni]] gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- [[Annabi Muhammadu Suurili|Anabi Muhammad]] ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, [[Naawuni]] ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka '''[[Muhammad]] El- Bakari''' su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref name=":2">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref name=":3">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;<ref name=":0" />
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).<ref name=":1" />
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi, Naawuni ni deei o taali champaŋ bɔbu.<ref name=":2" />
3. Yaha, niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ tuhili (1000) zuɣu Alaamishi, Alizumba, bee Atani yuŋ nyɛla ŋuni yɛn laɣim ni anabi Mahammaŋ (suhidoo ni naani be o zuɣu).<ref name=":3" />
== Kundu Vihira ==
ns91iswbotu80fqg1uv8xou6cw5bxhe
42868
42867
2022-08-17T11:48:12Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* ŋun Deeli maa Taarihi */ add a link
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - [[Naawuni]] yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref name=":0">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
'''SIDI [[Muhammad|MUHAMMAD]] EL-BAKARI''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi '''[[Muhammad]]''' zuliya shɛli din nyɛ [[Naawuni]] ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - '''SAYYIDUNA ABUBAKARI SIDDIQ''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).<ref name=":1">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla [[Naawuni]] dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti [[Naawuni]]. Lala zuɣu [[Naawuni]] gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- [[Annabi Muhammadu Suurili|Anabi Muhammad]] ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, [[Naawuni]] ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka '''[[Muhammad]] El- Bakari''' su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref name=":2">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref name=":3">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;<ref name=":0" />
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).<ref name=":1" />
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi, Naawuni ni deei o taali champaŋ bɔbu.<ref name=":2" />
3. Yaha, niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ tuhili (1000) zuɣu Alaamishi, Alizumba, bee Atani yuŋ nyɛla ŋuni yɛn laɣim ni anabi Mahammaŋ (suhidoo ni naani be o zuɣu).<ref name=":3" />
== Kundu Vihira ==
m9sefvruohgw1rq0g2hvbpvc4zwagwu
42869
42868
2022-08-17T11:49:26Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* ŋun Deeli maa Taarihi */ add a link
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - [[Naawuni]] yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref name=":0">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
'''SIDI [[Muhammad|MUHAMMAD]] EL-BAKARI''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi '''[[Muhammad]]''' zuliya shɛli din nyɛ [[Naawuni]] ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - '''SAYYIDUNA [[Abubakar Ahmed|ABUBAKARI]] SIDDIQ''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).<ref name=":1">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla [[Naawuni]] dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti [[Naawuni]]. Lala zuɣu [[Naawuni]] gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- [[Annabi Muhammadu Suurili|Anabi Muhammad]] ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, [[Naawuni]] ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka '''[[Muhammad]] El- Bakari''' su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
'''SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI''' (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref name=":2">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref name=":3">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;<ref name=":0" />
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).<ref name=":1" />
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi, Naawuni ni deei o taali champaŋ bɔbu.<ref name=":2" />
3. Yaha, niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ tuhili (1000) zuɣu Alaamishi, Alizumba, bee Atani yuŋ nyɛla ŋuni yɛn laɣim ni anabi Mahammaŋ (suhidoo ni naani be o zuɣu).<ref name=":3" />
== Kundu Vihira ==
i3eo2dzb85cxxh5csx12aj893b2mwo7
42870
42869
2022-08-17T11:50:04Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* ŋun Deeli maa Taarihi */ add a link
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - [[Naawuni]] yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref name=":0">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
'''SIDI [[Muhammad|MUHAMMAD]] EL-BAKARI''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi '''[[Muhammad]]''' zuliya shɛli din nyɛ [[Naawuni]] ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - '''SAYYIDUNA [[Abubakar Ahmed|ABUBAKARI]] SIDDIQ''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).<ref name=":1">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla [[Naawuni]] dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti [[Naawuni]]. Lala zuɣu [[Naawuni]] gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- [[Annabi Muhammadu Suurili|Anabi Muhammad]] ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, [[Naawuni]] ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka '''[[Muhammad]] El- Bakari''' su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
'''SIDI [[Muhammad|MUHAMMAD]] EL-BAKARI''' (Naawuni yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref name=":2">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref name=":3">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;<ref name=":0" />
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).<ref name=":1" />
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi, Naawuni ni deei o taali champaŋ bɔbu.<ref name=":2" />
3. Yaha, niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ tuhili (1000) zuɣu Alaamishi, Alizumba, bee Atani yuŋ nyɛla ŋuni yɛn laɣim ni anabi Mahammaŋ (suhidoo ni naani be o zuɣu).<ref name=":3" />
== Kundu Vihira ==
d3yyg49g1f1ii21yjoiceuscwuhfqm2
42871
42870
2022-08-17T11:50:50Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* ŋun Deeli maa Taarihi */ add a link
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - [[Naawuni]] yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref name=":0">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
'''SIDI [[Muhammad|MUHAMMAD]] EL-BAKARI''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi '''[[Muhammad]]''' zuliya shɛli din nyɛ [[Naawuni]] ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - '''SAYYIDUNA [[Abubakar Ahmed|ABUBAKARI]] SIDDIQ''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).<ref name=":1">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla [[Naawuni]] dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti [[Naawuni]]. Lala zuɣu [[Naawuni]] gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- [[Annabi Muhammadu Suurili|Anabi Muhammad]] ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, [[Naawuni]] ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka '''[[Muhammad]] El- Bakari''' su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
'''SIDI [[Muhammad|MUHAMMAD]] EL-BAKARI''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni Naawuni.
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref name=":2">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref name=":3">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;<ref name=":0" />
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).<ref name=":1" />
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi, Naawuni ni deei o taali champaŋ bɔbu.<ref name=":2" />
3. Yaha, niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ tuhili (1000) zuɣu Alaamishi, Alizumba, bee Atani yuŋ nyɛla ŋuni yɛn laɣim ni anabi Mahammaŋ (suhidoo ni naani be o zuɣu).<ref name=":3" />
== Kundu Vihira ==
da2x9hqpk25nt6vrokooqrq1h3vfaud
42872
42871
2022-08-17T11:51:29Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* ŋun Deeli maa Taarihi */ add a link
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - [[Naawuni]] yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref name=":0">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
'''SIDI [[Muhammad|MUHAMMAD]] EL-BAKARI''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi '''[[Muhammad]]''' zuliya shɛli din nyɛ [[Naawuni]] ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - '''SAYYIDUNA [[Abubakar Ahmed|ABUBAKARI]] SIDDIQ''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).<ref name=":1">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla [[Naawuni]] dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti [[Naawuni]]. Lala zuɣu [[Naawuni]] gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- [[Annabi Muhammadu Suurili|Anabi Muhammad]] ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, [[Naawuni]] ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka '''[[Muhammad]] El- Bakari''' su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
'''SIDI [[Muhammad|MUHAMMAD]] EL-BAKARI''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni [[Naawuni]].
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref name=":2">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma Naawuni, niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref name=":3">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;<ref name=":0" />
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).<ref name=":1" />
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi, Naawuni ni deei o taali champaŋ bɔbu.<ref name=":2" />
3. Yaha, niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ tuhili (1000) zuɣu Alaamishi, Alizumba, bee Atani yuŋ nyɛla ŋuni yɛn laɣim ni anabi Mahammaŋ (suhidoo ni naani be o zuɣu).<ref name=":3" />
== Kundu Vihira ==
iz9oxga0p3alzhcyxkc7yrz9pes3t58
42873
42872
2022-08-17T11:52:15Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di gbunni */ add a link
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - [[Naawuni]] yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref name=":0">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
'''SIDI [[Muhammad|MUHAMMAD]] EL-BAKARI''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi '''[[Muhammad]]''' zuliya shɛli din nyɛ [[Naawuni]] ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - '''SAYYIDUNA [[Abubakar Ahmed|ABUBAKARI]] SIDDIQ''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).<ref name=":1">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla [[Naawuni]] dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti [[Naawuni]]. Lala zuɣu [[Naawuni]] gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- [[Annabi Muhammadu Suurili|Anabi Muhammad]] ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, [[Naawuni]] ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka '''[[Muhammad]] El- Bakari''' su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
'''SIDI [[Muhammad|MUHAMMAD]] EL-BAKARI''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni [[Naawuni]].
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref name=":2">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma [[Naawuni]], niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. Naawuni niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref name=":3">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;<ref name=":0" />
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).<ref name=":1" />
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi, Naawuni ni deei o taali champaŋ bɔbu.<ref name=":2" />
3. Yaha, niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ tuhili (1000) zuɣu Alaamishi, Alizumba, bee Atani yuŋ nyɛla ŋuni yɛn laɣim ni anabi Mahammaŋ (suhidoo ni naani be o zuɣu).<ref name=":3" />
== Kundu Vihira ==
8jl662ie9jjjvjq3nymwuk6g6az1bx9
42874
42873
2022-08-17T11:52:46Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di gbunni */ add a link
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - [[Naawuni]] yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref name=":0">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
'''SIDI [[Muhammad|MUHAMMAD]] EL-BAKARI''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi '''[[Muhammad]]''' zuliya shɛli din nyɛ [[Naawuni]] ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - '''SAYYIDUNA [[Abubakar Ahmed|ABUBAKARI]] SIDDIQ''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).<ref name=":1">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla [[Naawuni]] dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti [[Naawuni]]. Lala zuɣu [[Naawuni]] gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- [[Annabi Muhammadu Suurili|Anabi Muhammad]] ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, [[Naawuni]] ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka '''[[Muhammad]] El- Bakari''' su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
'''SIDI [[Muhammad|MUHAMMAD]] EL-BAKARI''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni [[Naawuni]].
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref name=":2">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma [[Naawuni]], niŋmi aduɣa nti ti toon'dana Muhammadu, ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. [[Naawuni]] niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref name=":3">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;<ref name=":0" />
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).<ref name=":1" />
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi, Naawuni ni deei o taali champaŋ bɔbu.<ref name=":2" />
3. Yaha, niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ tuhili (1000) zuɣu Alaamishi, Alizumba, bee Atani yuŋ nyɛla ŋuni yɛn laɣim ni anabi Mahammaŋ (suhidoo ni naani be o zuɣu).<ref name=":3" />
== Kundu Vihira ==
8n3imlpiizhojwutbkulej4heya96ww
42875
42874
2022-08-17T11:53:22Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di gbunni */ add a link
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - [[Naawuni]] yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref name=":0">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
'''SIDI [[Muhammad|MUHAMMAD]] EL-BAKARI''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi '''[[Muhammad]]''' zuliya shɛli din nyɛ [[Naawuni]] ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - '''SAYYIDUNA [[Abubakar Ahmed|ABUBAKARI]] SIDDIQ''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).<ref name=":1">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla [[Naawuni]] dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti [[Naawuni]]. Lala zuɣu [[Naawuni]] gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- [[Annabi Muhammadu Suurili|Anabi Muhammad]] ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, [[Naawuni]] ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka '''[[Muhammad]] El- Bakari''' su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
'''SIDI [[Muhammad|MUHAMMAD]] EL-BAKARI''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni [[Naawuni]].
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref name=":2">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma [[Naawuni]], niŋmi aduɣa nti ti toon'dana [[Muhammad|Muhammadu]], ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. [[Naawuni]] niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref name=":3">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;<ref name=":0" />
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).<ref name=":1" />
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi, Naawuni ni deei o taali champaŋ bɔbu.<ref name=":2" />
3. Yaha, niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ tuhili (1000) zuɣu Alaamishi, Alizumba, bee Atani yuŋ nyɛla ŋuni yɛn laɣim ni anabi Mahammaŋ (suhidoo ni naani be o zuɣu).<ref name=":3" />
== Kundu Vihira ==
sj1snn0yalg8hl2o5enx2x82rc4hhci
42876
42875
2022-08-17T11:54:02Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di anfaaninima */ add a link
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - [[Naawuni]] yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref name=":0">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
'''SIDI [[Muhammad|MUHAMMAD]] EL-BAKARI''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi '''[[Muhammad]]''' zuliya shɛli din nyɛ [[Naawuni]] ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - '''SAYYIDUNA [[Abubakar Ahmed|ABUBAKARI]] SIDDIQ''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).<ref name=":1">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla [[Naawuni]] dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti [[Naawuni]]. Lala zuɣu [[Naawuni]] gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- [[Annabi Muhammadu Suurili|Anabi Muhammad]] ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, [[Naawuni]] ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka '''[[Muhammad]] El- Bakari''' su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
'''SIDI [[Muhammad|MUHAMMAD]] EL-BAKARI''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni [[Naawuni]].
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref name=":2">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma [[Naawuni]], niŋmi aduɣa nti ti toon'dana [[Muhammad|Muhammadu]], ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. [[Naawuni]] niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref name=":3">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;<ref name=":0" />
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).<ref name=":1" />
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi, [[Naawuni]] ni deei o taali champaŋ bɔbu.<ref name=":2" />
3. Yaha, niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ tuhili (1000) zuɣu Alaamishi, Alizumba, bee Atani yuŋ nyɛla ŋuni yɛn laɣim ni anabi Mahammaŋ (suhidoo ni naani be o zuɣu).<ref name=":3" />
== Kundu Vihira ==
oyk5wibwkwehz9th43iqkfivgqoa43v
42877
42876
2022-08-17T11:55:00Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di anfaaninima */ add a link
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - [[Naawuni]] yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref name=":0">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
'''SIDI [[Muhammad|MUHAMMAD]] EL-BAKARI''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi '''[[Muhammad]]''' zuliya shɛli din nyɛ [[Naawuni]] ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - '''SAYYIDUNA [[Abubakar Ahmed|ABUBAKARI]] SIDDIQ''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).<ref name=":1">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla [[Naawuni]] dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti [[Naawuni]]. Lala zuɣu [[Naawuni]] gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- [[Annabi Muhammadu Suurili|Anabi Muhammad]] ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, [[Naawuni]] ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka '''[[Muhammad]] El- Bakari''' su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
'''SIDI [[Muhammad|MUHAMMAD]] EL-BAKARI''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni [[Naawuni]].
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref name=":2">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma [[Naawuni]], niŋmi aduɣa nti ti toon'dana [[Muhammad|Muhammadu]], ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. [[Naawuni]] niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref name=":3">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;<ref name=":0" />
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).<ref name=":1" />
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi, [[Naawuni]] ni deei o taali champaŋ bɔbu.<ref name=":2" />
3. Yaha, niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ tuhili (1000) zuɣu [[Alaamishi]], Alizumba, bee Atani yuŋ nyɛla ŋuni yɛn laɣim ni anabi Mahammaŋ (suhidoo ni naani be o zuɣu).<ref name=":3" />
== Kundu Vihira ==
gwgpzd7ioead73pc1qvoh7cwa724vrf
42878
42877
2022-08-17T11:55:54Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di anfaaninima */ add a link
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - [[Naawuni]] yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref name=":0">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
'''SIDI [[Muhammad|MUHAMMAD]] EL-BAKARI''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi '''[[Muhammad]]''' zuliya shɛli din nyɛ [[Naawuni]] ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - '''SAYYIDUNA [[Abubakar Ahmed|ABUBAKARI]] SIDDIQ''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).<ref name=":1">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla [[Naawuni]] dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti [[Naawuni]]. Lala zuɣu [[Naawuni]] gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- [[Annabi Muhammadu Suurili|Anabi Muhammad]] ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, [[Naawuni]] ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka '''[[Muhammad]] El- Bakari''' su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
'''SIDI [[Muhammad|MUHAMMAD]] EL-BAKARI''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni [[Naawuni]].
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref name=":2">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma [[Naawuni]], niŋmi aduɣa nti ti toon'dana [[Muhammad|Muhammadu]], ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. [[Naawuni]] niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref name=":3">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;<ref name=":0" />
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).<ref name=":1" />
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi, [[Naawuni]] ni deei o taali champaŋ bɔbu.<ref name=":2" />
3. Yaha, niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ tuhili (1000) zuɣu [[Alaamishi]], [[Alizumma Dabsili Suurili|Alizumba]], bee Atani yuŋ nyɛla ŋuni yɛn laɣim ni anabi Mahammaŋ (suhidoo ni naani be o zuɣu).<ref name=":3" />
== Kundu Vihira ==
cvzpbyvoyby0sjdottlbf4otxwny4gd
42879
42878
2022-08-17T11:56:49Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di anfaaninima */ add a link
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - [[Naawuni]] yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref name=":0">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
'''SIDI [[Muhammad|MUHAMMAD]] EL-BAKARI''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi '''[[Muhammad]]''' zuliya shɛli din nyɛ [[Naawuni]] ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - '''SAYYIDUNA [[Abubakar Ahmed|ABUBAKARI]] SIDDIQ''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).<ref name=":1">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla [[Naawuni]] dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti [[Naawuni]]. Lala zuɣu [[Naawuni]] gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- [[Annabi Muhammadu Suurili|Anabi Muhammad]] ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, [[Naawuni]] ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka '''[[Muhammad]] El- Bakari''' su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
'''SIDI [[Muhammad|MUHAMMAD]] EL-BAKARI''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni [[Naawuni]].
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref name=":2">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma [[Naawuni]], niŋmi aduɣa nti ti toon'dana [[Muhammad|Muhammadu]], ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. [[Naawuni]] niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref name=":3">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;<ref name=":0" />
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe buɣum ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).<ref name=":1" />
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi, [[Naawuni]] ni deei o taali champaŋ bɔbu.<ref name=":2" />
3. Yaha, niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ tuhili (1000) zuɣu [[Alaamishi]], [[Alizumma Dabsili Suurili|Alizumba]], bee [[Atani]] yuŋ nyɛla ŋuni yɛn laɣim ni anabi Mahammaŋ (suhidoo ni naani be o zuɣu).<ref name=":3" />
== Kundu Vihira ==
r400nivy71ljc0falyyl24ocqw51kiq
42880
42879
2022-08-17T11:57:23Z
IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO
1815
/* Di anfaaninima */ add a link
wikitext
text/x-wiki
== Di Taarihi ==
Kutubu so ŋuni yuli booni "SIDI MUHAMMAD EL-BAKARI" - [[Naawuni]] yada be o zuɣu. o nyɛla ninvuɣu so ŋuni daa kpe Halwa yuuni pihinahi (40 years) makkah tingbanni. O niya daa nyɛmi ni [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔwuhi o aduɣa suma shɛŋa o ni yɛn mali suhiri tiri anabi Mahammaŋ- suhidoo ni naani be o zuɣu, din yɛn laɣim aduɣa kam din pahi ni di daa shiya. Lala zuɣu [[naawuni]] ŋuni nam du ka galisi ŋɔ daa sheegi Salatul Faatihi ti o na: Di daa niŋmi ka malaika ka o na ni dapaɣinli din kuli nyɛɣisiri piɣipiɣi ka diɣi la, ka di nyɛla salatul Faatihi n-kuli sabi pa dizuɣu. Lala saha maa, o daa nyɛla bɛ ni yɛli so ni o di zaŋli wuhi bee n-ti so hali ka ŋuni suli maa ti yi polo. Lala ni ka o daa kuli be hali ka "SHEEHU AHMAD TIJJANI ABUL-ABBAS ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa ti yi polo.<ref name=":0">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== ŋun Deeli maa Taarihi ==
'''SIDI [[Muhammad|MUHAMMAD]] EL-BAKARI''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) daa nyɛla bɛ ni booni so "Sharifi ". O daa yila anabi '''[[Muhammad]]''' zuliya shɛli din nyɛ [[Naawuni]] ni gahim ka paɣila ni na. Kutubu ŋɔ nyɛla anabi yaan'pali, ka lahi nyɛ anabi khalifa tuuli la yaanga - '''SAYYIDUNA [[Abubakar Ahmed|ABUBAKARI]] SIDDIQ''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).<ref name=":1">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
O daa nyɛla [[Naawuni]] dabi gahindili ni yɛlimaŋli. O daa nyɛla ninvuɣiso ŋun zaŋ o maŋa zaa ti [[Naawuni]]. Lala zuɣu [[Naawuni]] gba daa ti o gulinsi ni bɛni shɛɣu kam zaa o ni bɔra.
O daa lan ku o yuŋ saha zaa n-niŋdi salatu tiri Jilima anabi ŋɔ- [[Annabi Muhammadu Suurili|Anabi Muhammad]] ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ).
Dii yi ti niŋ ka o be janaba puuni ka di nyɛla yuŋ tusuɣu ka o ku tooi niŋ o maŋa kasi ni ko mahim, [[Naawuni]] ŋun nam du ka galisi ŋɔ yɛn timla malaika so ŋun su saa fukumsi, ka o ti malimali kɔm maa ka di niŋ subu ka '''[[Muhammad]] El- Bakari''' su n-niŋ kasi pɔi ka naan yi puhi subaahi jiŋli (Fajr prayers ).
'''SIDI [[Muhammad|MUHAMMAD]] EL-BAKARI''' ([[Naawuni]] yada be o zuɣu ) o yaliya; Ni ninvuɣi so ŋun karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni, ni o nyɛla ninvuɣi so ŋun yi buɣim puuni.
O lahi yɛliya ; ni ninvuɣi so ŋun Karim bee n-niŋ salatul faatihi zaɣiyini dabisili puuni ka bɛ kpe Alijanda, ni chiyaama dali ŋun gbaai mo ka kpuɣi o pɔi ni [[Naawuni]].
== Di Laribuni ==
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ❁ الْفَاتِحِ لِمَا أُغْلِقَ ❁ وَالْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ ❁ نَاصِرِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ ❁ وَالْهَادِي إِلَىٰ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ ❁ وَعَلَىٰ آلِهِ حَقَّ قَدْرِهِ وَمِقْدَارِهِ الْعَظِيمِ<ref name=":2">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di gbunni ==
Yaa ti duuma [[Naawuni]], niŋmi aduɣa nti ti toon'dana [[Muhammad|Muhammadu]], ŋun nyɛ yoobu n-zaŋ ti binshɛɣu kam din daa kpari, ŋun nyɛ yɔrigu nti binshɛɣu kam din daa yoogi, ŋun nyɛ sɔŋda sɔŋdiba puuni yɛlimaŋli zaa ni ŋun nyɛ ŋun dolisiri a daba tamdi a so chib'ga la zuɣu. [[Naawuni]] niŋmi aduɣa nti o yiŋnima zaa dini leeigi ka o za safu gahindili puuni la zuɣu.<ref name=":3">{{Cite web|title=Salatul Fatih {{!}} Durood Fatih {{!}} Sholawat Fatih - Prayer of the Opener|url=https://salawathub.com/salatul-fatih/|access-date=2022-08-16|website=Salawat Hub|language=en-US}}</ref>
== Di anfaaninima ==
Baŋdiba pam di alizama zaŋ dalim salatul faatihi anfaaninima galisim dii leei ka niri karimdili bee n-niŋli saha kam. Baŋdi so bɛ ni boli Sheehu Ahmad Al- Sawi (d. 1241AH/1825CE), ŋun lahi nyɛ goni Al-Azhar la. O di fiilanima Sheehu Ahmad al-Dardir (d.1204AH/1786CE). Al-Dardir nyɛ ninvuɣi so sani o ni deei adiini baŋsim : Anfaaninima maa puuni shɛŋa nyɛ ;<ref name=":0" />
1. Niri kam ŋuni Karim bee n-niŋ salatu ŋɔ yim dabisili puuni o bɛihigu beein n-kpe [[Buɣim Chuɣu|buɣum]] ni. Shɛba yɛliya ni di yim niŋbu bee karimbu chaŋmi nti maɣisi aduɣanima tuhi pia (10,000) ka shɛba yɛli ni di yim niŋbu ŋmanila aduɣa tuhi kɔbisiyɔbu niŋbu (600,000).<ref name=":1" />
2. Niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ m-pa taba biɛɣu pihinahi, [[Naawuni]] ni deei o taali champaŋ bɔbu.<ref name=":2" />
3. Yaha, niri kam ŋun niŋ salatu ŋɔ tuhili (1000) zuɣu [[Alaamishi]], [[Alizumma Dabsili Suurili|Alizumba]], bee [[Atani]] yuŋ nyɛla ŋuni yɛn laɣim ni anabi Mahammaŋ (suhidoo ni naani be o zuɣu).<ref name=":3" />
== Kundu Vihira ==
ss78rjuoxlk0bd11zahplgdkeblkad3
Asamoah gyan
0
12287
42729
42554
2022-08-16T13:29:06Z
Yahaya Mohammed Mubarak
1831
Added content
wikitext
text/x-wiki
== Asamoah Gyan nyɛla Gana bilichini bɛ ni dɔɣi so silimiingi goli (November 22, 1985). O nyɛla Gana bolli-meri baŋdiba la ni yino ka o meri bolli ka di chibira. O piligi saha o daa nyɛ ŋun ŋme bolli n-ti (Legon Cities FC) bolli team la ka daa nyɛla striker ŋun a n daa lahi nyɛ Gana bolli team la yuma di n-gari bɛ kaptain ==
== Gyan pili la o bolli-mebo silimiingi goli 2003 ni Ghana Premier League team (Liberty professionals ka nyɛ ŋun di goalnima pia maachi nim pia-ni-ayɔbu puuni. ==
7ze8r739is14r2iulflxw0eim180dt1
Dakoli
0
12288
42733
2022-08-16T15:01:27Z
Musahfm
37
Created page with "Dakoli nyɛla doo ŋun na ka paɣa."
wikitext
text/x-wiki
Dakoli nyɛla doo ŋun na ka paɣa.
oow7c5s192813a4kotw7hzj0a7jlvxu
Yakubu Seidu Pelga
0
12289
42734
2022-08-16T15:08:46Z
Musahfm
37
Created page with "Yakubu Seidu nɣela karimba kuro ŋun yi Ghana Tudu yaɣili na."
wikitext
text/x-wiki
Yakubu Seidu nɣela karimba kuro ŋun yi Ghana Tudu yaɣili na.
sh5ewst8e55e1q4xcy2qcrxucs5f3e1
42751
42734
2022-08-16T16:07:05Z
Musahfm
37
Added a section + info
wikitext
text/x-wiki
'''Yakubu Seidu Pelga''' nɣela karimba kuro ŋun yi Ghana Tudu yaɣili na.
== O piligu ==
== Shikuru bagsim bobu ==
== kundivihira ==
kfhnb8rgeozngnhekogdg4r01syzk8u
42754
42751
2022-08-16T16:09:15Z
Musahfm
37
I added link
wikitext
text/x-wiki
'''Yakubu Seidu Pelga''' nɣela karimba kuro ŋun yi [[Ghana]] Tudu yaɣili na.
== O piligu ==
== Shikuru bagsim bobu ==
== kundivihira ==
tcmkoyl1xus19o2zyp3x0ewc2x9pq01
42757
42754
2022-08-16T16:13:09Z
Musahfm
37
Added info
wikitext
text/x-wiki
'''Yakubu Seidu Pelga''' nɣela karimba kuro ŋun yi [[Ghana]] Tudu yaɣili na. o daa nyela karimba kpema nti tTamale Polytechnic din pa Tamale Technical University saha go
== O piligu ==
== Shikuru bagsim bobu ==
== kundivihira ==
qv8ssd5cpay7pkicmsgpz8gttautwct
42761
42757
2022-08-16T16:32:49Z
Musahfm
37
wikitext
text/x-wiki
'''Yakubu Seidu Pelga''' nɣɛla karimba kuro ŋun yi [[Ghana]] Tudu yaɣili na. O daa nyɛla karimba kpɛma nti Tamale Polytechnic din pa nyɛ Tamale Technical University saha ŋɔ.
== O piligu ==
== Shikuru bagsim bobu ==
== kundivihira ==
gdkd2s2i1rgh6vo1wdixrh3hnzq67zx
42762
42761
2022-08-16T17:12:01Z
Musahfm
37
Added a reference
wikitext
text/x-wiki
'''Yakubu Seidu Pelga''' nɣɛla karimba kuro ŋun yi [[Ghana]] Tudu yaɣili na.<ref>{{Cite web|title=Ghanaian Professor returns to Birmingham School of Art|url=https://www.bcu.ac.uk/alumni/alumni-news/ghanaian-professor-returns-to-birmingham-school-of-art|access-date=2022-08-16|website=Birmingham City University|language=en-GB}}</ref> O daa nyɛla karimba kpɛma nti Tamale Polytechnic din pa nyɛ Tamale Technical University saha ŋɔ.
== O piligu ==
== Shikuru bagsim bobu ==
== kundivihira ==
mak3zgicz76ik90x4eybmkzy99fzz20
42764
42762
2022-08-16T17:26:20Z
Musahfm
37
Added a reference
wikitext
text/x-wiki
'''Yakubu Seidu Pelga''' nɣɛla karimba kuro ŋun yi [[Ghana]] Tudu yaɣili na.<ref>{{Cite web|title=Ghanaian Professor returns to Birmingham School of Art|url=https://www.bcu.ac.uk/alumni/alumni-news/ghanaian-professor-returns-to-birmingham-school-of-art|access-date=2022-08-16|website=Birmingham City University|language=en-GB}}</ref><ref>{{Cite book|last=Alhassan Issah|first=Ayuba|title=Lahibali sabbu nasara|last2=Abukari|first2=Osman|publisher=Nimmɔhi series|year=2021}}</ref> O daa nyɛla karimba kpɛma nti Tamale Polytechnic din pa nyɛ Tamale Technical University saha ŋɔ.
== O piligu ==
== Shikuru bagsim bobu ==
== kundivihira ==
ddxv0kfe1e8jbhvqyifqfrjd0vn3eq2
42765
42764
2022-08-16T17:28:36Z
Musahfm
37
Added a reference
wikitext
text/x-wiki
'''Yakubu Seidu Pelga''' nɣɛla karimba kuro ŋun yi [[Ghana]] Tudu yaɣili na.<ref name=":0">{{Cite web|title=Ghanaian Professor returns to Birmingham School of Art|url=https://www.bcu.ac.uk/alumni/alumni-news/ghanaian-professor-returns-to-birmingham-school-of-art|access-date=2022-08-16|website=Birmingham City University|language=en-GB}}</ref><ref>{{Cite book|last=Alhassan Issah|first=Ayuba|title=Lahibali sabbu nasara|last2=Abukari|first2=Osman|publisher=Nimmɔhi series|year=2021}}</ref> O daa nyɛla karimba kpɛma nti Tamale Polytechnic din pa nyɛ Tamale Technical University saha ŋɔ la.<ref name=":0" />
== O piligu ==
== Shikuru bagsim bobu ==
== kundivihira ==
1xu3r5fgpeiwnnnwhqmkhpwl6g5kiez
42767
42765
2022-08-16T17:39:52Z
Musahfm
37
wikitext
text/x-wiki
'''Yakubu Seidu Pelga''' nɣɛla karimba kuro ŋun yi [[Ghana]] Tudu yaɣili na.<ref name=":0">{{Cite web|title=Ghanaian Professor returns to Birmingham School of Art|url=https://www.bcu.ac.uk/alumni/alumni-news/ghanaian-professor-returns-to-birmingham-school-of-art|access-date=2022-08-16|website=Birmingham City University|language=en-GB}}</ref> O daa nyɛla karimba kpɛma nti Tamale Polytechnic din pa nyɛ Tamale Technical University saha ŋɔ la.
== O piligu ==
== Shikuru bagsim bobu ==
== kundivihira ==
pww6cmb0g2ykjdxvt29ooq22sjxwmn6
42771
42767
2022-08-16T17:56:10Z
Musahfm
37
Added a reference
wikitext
text/x-wiki
'''Yakubu Seidu Pelga''' nɣɛla karimba kuro ŋun yi [[Ghana]] Tudu yaɣili na.<ref name=":0">{{Cite web|title=Ghanaian Professor returns to Birmingham School of Art|url=https://www.bcu.ac.uk/alumni/alumni-news/ghanaian-professor-returns-to-birmingham-school-of-art|access-date=2022-08-16|website=Birmingham City University|language=en-GB}}</ref><ref>{{Cite book|last=Alhassan Issah|first=Ayuba|title=Lahibali Sabbu Nasara|last2=Abukari|first2=Osman|publisher=Nimmɔhi series|year=2021|pages=12}}</ref> O daa nyɛla karimba kpɛma nti Tamale Polytechnic din pa nyɛ Tamale Technical University saha ŋɔ la.
== O piligu ==
== Shikuru bagsim bobu ==
== kundivihira ==
qap8boj7lackq5ouszxsrssnkcxr3qp
42772
42771
2022-08-16T18:00:10Z
Musahfm
37
Added a reference
wikitext
text/x-wiki
'''Yakubu Seidu Pelga''' nɣɛla karimba kuro ŋun yi [[Ghana]] Tudu yaɣili na.<ref name=":0">{{Cite web|title=Ghanaian Professor returns to Birmingham School of Art|url=https://www.bcu.ac.uk/alumni/alumni-news/ghanaian-professor-returns-to-birmingham-school-of-art|access-date=2022-08-16|website=Birmingham City University|language=en-GB}}</ref><ref>{{Cite book|last=Alhassan Issah|first=Ayuba|title=Lahibali Sabbu Nasara|last2=Abukari|first2=Osman|publisher=Nimmɔhi series|year=2021|pages=12}}</ref> O daa nyɛla karimba kpɛma nti Tamale Polytechnic din pa nyɛ Tamale Technical University saha ŋɔ la.<ref name=":0" />
== O piligu ==
== Shikuru bagsim bobu ==
== kundivihira ==
813jlwfm6xemoy52rasm1hlh5sr6qe9
Bimbila Masaka
0
12290
42741
2022-08-16T15:15:42Z
Musahfm
37
Created page with "Bimbila Masaka nyɛla tiŋ bila m-be Bimbila yaɣili."
wikitext
text/x-wiki
Bimbila Masaka nyɛla tiŋ bila m-be Bimbila yaɣili.
iszd93l1zsfrtov8nk4u0f10kx19b3b
42759
42741
2022-08-16T16:16:57Z
Musahfm
37
I added link
wikitext
text/x-wiki
Bimbila Masaka nyɛla tiŋ bila m-be [[Bimbilla|Bimbila]] yaɣili.
qtm3w0kh9k60iblcb9fhptwvotctpkp
42760
42759
2022-08-16T16:28:19Z
Musahfm
37
wikitext
text/x-wiki
'''Bimbila Masaka''' nyɛla tiŋ bila m-be [[Bimbilla|Bimbila]] yaɣili.
== Di pilli ==
ql1r29oxjoyezfzd1lb89oerwgl1cen