Dagbani Wikipedia
dagwiki
https://dag.wikipedia.org/wiki/Sol%C9%94%C9%A3u
MediaWiki 1.39.0-wmf.26
first-letter
Miidiya
Diŋ'gahim
Yɛltɔɣa
Ŋun su
Ŋun su yɛltɔɣa
Wikipedia
Wikipedia yɛltɔɣa
Lahabali kɔligu
Lahabali kɔligu yɛltɔɣa
MiidiyaWiki
MiidiyaWiki yɛltɔɣa
Tɛmplet
Tɛmplet yɛltɔɣa
Sɔŋsim
Sɔŋsim yɛltɔɣa
Pubu
Pubu yɛltɔɣa
Salima
Salima yɛltɔɣa
TimedText
TimedText talk
Module
Module talk
Gadget
Gadget talk
Gadget definition
Gadget definition talk
Solɔɣu
0
1
44533
42102
2022-08-24T14:32:29Z
Sir Amugi
124
added [[Category:Lahabaya zaa]] using [[WP:HC|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
__NOTOC__
<center>{{Top Banner}}
<br>
{{Create New Article}}
{{Feature Articles All}}
[[Pubu:Solɔɣu]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
7ffisror4ewu6x0qiod2ci72vdpmebe
Mubarak Wakaso
0
5444
44534
27496
2022-08-24T15:34:19Z
Jahinfo
544
Correction of spellings
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[Lahabali kɔligu:20150331 Mali vs Ghana 227.jpg|thumb]]
<ref>https://en.m.wikipedia.org/wiki/Mubarak_Wakaso</ref>{{E-Class}}
'''Mubarak Wakaso''' nyɛla [[Ghana]] bɔli ŋmɛra ŋun ŋmɛra tira [[China|Chineese club Shenzhen FC]] ka lahi nyɛ ŋun ŋmɛra Ghana.<ref>{{cite web|title=Mubarak Wakaso|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/soccer/player.php?ID=674}}https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/soccer/player.php?ID=674</ref>
=== Biɛhigu Piligu ===
Be dɔɣi la Mubarak Wakaso [[Tamale Metropolitan Assembly|Tamali]], Ghana. Be dɔɣi la silimin gɔli July bɛɣu pishi ni anu dali, 1990 yuuni.
=== Bɔlli ŋmɛbu piligu ===
=== Tiŋduya bɔlli ŋmɛbu lahabaya ===
=== Kpaŋ maŋ piina ===
=== Tuma ===
== Kundivihira ==
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
[[Pubu:Doo]]
54uiuttak7jxrgise1k9ug8md2olnsw
44535
44534
2022-08-24T15:36:15Z
Jahinfo
544
Correction of spellings
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[Lahabali kɔligu:20150331 Mali vs Ghana 227.jpg|thumb]]
<ref>https://en.m.wikipedia.org/wiki/Mubarak_Wakaso</ref>{{E-Class}}
'''Mubarak Wakaso''' nyɛla [[Ghana]] bɔli ŋmɛra ŋun ŋmɛra tira [[China|Chineese club Shenzhen FC]] ka lahi nyɛ ŋun ŋmɛra Ghana.<ref>{{cite web|title=Mubarak Wakaso|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/soccer/player.php?ID=674}}https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/soccer/player.php?ID=674</ref>
=== Biɛhigu Piligu ===
Bɛ dɔɣi la Mubarak Wakaso [[Tamale Metropolitan Assembly|Tamali]], Ghana. Bɛ dɔɣi o la silimin gɔli July biɛɣu pishi ni anu dali, 1990 yuuni.
=== Bɔlli ŋmɛbu piligu ===
=== Tiŋduya bɔlli ŋmɛbu lahabaya ===
=== Kpaŋ maŋ piina ===
=== Tuma ===
== Kundivihira ==
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
[[Pubu:Doo]]
8gfqsxww7h17o1ex4lkx8p5yocafvvf
44536
44535
2022-08-24T15:39:47Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[Lahabali kɔligu:20150331 Mali vs Ghana 227.jpg|thumb]]
<ref>https://en.m.wikipedia.org/wiki/Mubarak_Wakaso</ref>{{E-Class}}
'''Mubarak Wakaso''' nyɛla [[Ghana]] bɔli ŋmɛra ŋun ŋmɛra tira [[China|Chineese club Shenzhen FC]] ka lahi nyɛ ŋun ŋmɛra Ghana.<ref>{{cite web|title=Mubarak Wakaso|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/soccer/player.php?ID=674}}https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/soccer/player.php?ID=674</ref>
=== Biɛhigu Piligu ===
Bɛ dɔɣi la Mubarak Wakaso [[Tamale Metropolitan Assembly|Tamali]], Ghana. Bɛ dɔɣi o la silimin gɔli July biɛɣu pishi ni anu dali, 1990 yuuni.
=== Bɔlli ŋmɛbu piligu ===
Spain n nyɛ tinduli shɛli o bɔli ŋmɛbo ni pili tin duya.
=== Tiŋduya bɔlli ŋmɛbu lahabaya ===
=== Kpaŋ maŋ piina ===
=== Tuma ===
== Kundivihira ==
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
[[Pubu:Doo]]
atqfi5p1morlq5ia86vi9cqq8rajj0y
44537
44536
2022-08-24T15:49:16Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[Lahabali kɔligu:20150331 Mali vs Ghana 227.jpg|thumb]]
<ref>https://en.m.wikipedia.org/wiki/Mubarak_Wakaso</ref>{{E-Class}}
'''Mubarak Wakaso''' nyɛla [[Ghana]] bɔli ŋmɛra ŋun ŋmɛra tira [[China|Chineese club Shenzhen FC]] ka lahi nyɛ ŋun ŋmɛra Ghana.<ref>{{cite web|title=Mubarak Wakaso|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/soccer/player.php?ID=674}}https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/soccer/player.php?ID=674</ref>
=== Biɛhigu Piligu ===
Bɛ dɔɣi la Mubarak Wakaso [[Tamale Metropolitan Assembly|Tamali]], Ghana. Bɛ dɔɣi o la silimin gɔli July biɛɣu pishi ni anu dali, 1990 yuuni.
=== Bɔlli ŋmɛbu piligu ===
Spain n nyɛ tinduli shɛli o bɔli ŋmɛbo ni pili tin duya. O daa chaŋ mi ti ŋmɛri n tiri "Elche", ka daa lan sɔŋdi ŋmɛri tiri Villarreal, Espanyol, Las Palmas, Granada n ti pahi Alavés.
=== Tiŋduya bɔlli ŋmɛbu lahabaya ===
=== Kpaŋ maŋ piina ===
=== Tuma ===
== Kundivihira ==
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
[[Pubu:Doo]]
nn2mdz17kbzls9es0qt0nqzgffgoolh
44538
44537
2022-08-24T15:53:21Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[Lahabali kɔligu:20150331 Mali vs Ghana 227.jpg|thumb]]
<ref>https://en.m.wikipedia.org/wiki/Mubarak_Wakaso</ref>{{E-Class}}
'''Mubarak Wakaso''' nyɛla [[Ghana]] bɔli ŋmɛra ŋun ŋmɛra tira [[China|Chineese club Shenzhen FC]] ka lahi nyɛ ŋun ŋmɛra Ghana.<ref>{{cite web|title=Mubarak Wakaso|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/soccer/player.php?ID=674}}https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/soccer/player.php?ID=674</ref>
=== Biɛhigu Piligu ===
Bɛ dɔɣi la Mubarak Wakaso [[Tamale Metropolitan Assembly|Tamali]], Ghana. Bɛ dɔɣi o la silimin gɔli July biɛɣu pishi ni anu dali, 1990 yuuni.
=== Bɔlli ŋmɛbu piligu ===
Spain n nyɛ tinduli shɛli o bɔli ŋmɛbo ni pili tin duya. O daa chaŋ mi ti ŋmɛri n tiri "Elche", ka daa lan sɔŋdi ŋmɛri tiri Villarreal, Espanyol, Las Palmas, Granada n ti pahi Alavés. Mubaraka Wakaso daa lan nyɛla ŋun kpaɣiri ŋmɛ bɔla ni,Russia, Scotland, Greece n ti pahi China.
=== Tiŋduya bɔlli ŋmɛbu lahabaya ===
=== Kpaŋ maŋ piina ===
=== Tuma ===
== Kundivihira ==
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
[[Pubu:Doo]]
1r2c63msh42mfq1nzhdd4m8uv2jbxhb
44539
44538
2022-08-24T15:57:38Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[Lahabali kɔligu:20150331 Mali vs Ghana 227.jpg|thumb]]
<ref>https://en.m.wikipedia.org/wiki/Mubarak_Wakaso</ref>{{E-Class}}
'''Mubarak Wakaso''' nyɛla [[Ghana]] bɔli ŋmɛra ŋun ŋmɛra tira [[China|Chineese club Shenzhen FC]] ka lahi nyɛ ŋun ŋmɛra Ghana.<ref>{{cite web|title=Mubarak Wakaso|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/soccer/player.php?ID=674}}https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/soccer/player.php?ID=674</ref>
=== Biɛhigu Piligu ===
Bɛ dɔɣi la Mubarak Wakaso [[Tamale Metropolitan Assembly|Tamali]], Ghana. Bɛ dɔɣi o la silimin gɔli July biɛɣu pishi ni anu dali, 1990 yuuni.
=== Bɔlli ŋmɛbu piligu ===
Spain n nyɛ tinduli shɛli o bɔli ŋmɛbo ni pili tin duya. O daa chaŋ mi ti ŋmɛri n tiri "Elche", ka daa lan sɔŋdi ŋmɛri tiri Villarreal, Espanyol, Las Palmas, Granada n ti pahi Alavés. Mubaraka Wakaso daa lan nyɛla ŋun kpaɣiri ŋmɛ bɔla ni,Russia, Scotland, Greece n ti pahi China.
O daa lan nyɛla ŋun labi na ti ŋmɛ n ti Ghana bɛ ni daa yɛn ŋmɛ "2014 World cup" la.
=== Tiŋduya bɔlli ŋmɛbu lahabaya ===
=== Kpaŋ maŋ piina ===
=== Tuma ===
== Kundivihira ==
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
[[Pubu:Doo]]
p5qdx2gh0hckybshi3nsf3lgrk39icq
44540
44539
2022-08-24T16:00:32Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[Lahabali kɔligu:20150331 Mali vs Ghana 227.jpg|thumb]]
<ref>https://en.m.wikipedia.org/wiki/Mubarak_Wakaso</ref>{{E-Class}}
'''Mubarak Wakaso''' nyɛla [[Ghana]] bɔli ŋmɛra ŋun ŋmɛra tira [[China|Chineese club Shenzhen FC]] ka lahi nyɛ ŋun ŋmɛra Ghana.<ref>{{cite web|title=Mubarak Wakaso|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/soccer/player.php?ID=674}}https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/soccer/player.php?ID=674</ref>
=== Biɛhigu Piligu ===
Bɛ dɔɣi la Mubarak Wakaso [[Tamale Metropolitan Assembly|Tamali]], Ghana. Bɛ dɔɣi o la silimin gɔli July biɛɣu pishi ni anu dali, 1990 yuuni.
=== Bɔlli ŋmɛbu piligu ===
Spain n nyɛ tinduli shɛli o bɔli ŋmɛbo ni pili tin duya. O daa chaŋ mi ti ŋmɛri n tiri "Elche", ka daa lan sɔŋdi ŋmɛri tiri Villarreal, Espanyol, Las Palmas, Granada n ti pahi Alavés. Mubaraka Wakaso daa lan nyɛla ŋun kpaɣiri ŋmɛ bɔla ni,Russia, Scotland, Greece n ti pahi China.
O daa lan nyɛla ŋun labi na ti ŋmɛ n ti Ghana bɛ ni daa yɛn ŋmɛ "2014 World cup" la. Ka daa lan pahi African Cup Of Nations diɛn gɔri dibaa anu ni.
=== Tiŋduya bɔlli ŋmɛbu lahabaya ===
=== Kpaŋ maŋ piina ===
=== Tuma ===
== Kundivihira ==
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
[[Pubu:Doo]]
seearf3ale4f2wqnau78d19jfznkcqz
44541
44540
2022-08-24T16:04:04Z
Jahinfo
544
Added links
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[Lahabali kɔligu:20150331 Mali vs Ghana 227.jpg|thumb]]
<ref>https://en.m.wikipedia.org/wiki/Mubarak_Wakaso</ref>{{E-Class}}
'''Mubarak Wakaso''' nyɛla [[Ghana]] bɔli ŋmɛra ŋun ŋmɛra tira [[China|Chineese club Shenzhen FC]] ka lahi nyɛ ŋun ŋmɛra Ghana.<ref>{{cite web|title=Mubarak Wakaso|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/soccer/player.php?ID=674}}https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/soccer/player.php?ID=674</ref>
=== Biɛhigu Piligu ===
Bɛ dɔɣi la Mubarak Wakaso [[Tamale Metropolitan Assembly|Tamali]], Ghana. Bɛ dɔɣi o la silimin gɔli July biɛɣu pishi ni anu dali, 1990 yuuni.
=== Bɔlli ŋmɛbu piligu ===
[[Spain]] n nyɛ [[tinduli]] shɛli o bɔli ŋmɛbo ni pili tin duya. O daa chaŋ mi ti ŋmɛri n tiri "Elche", ka daa lan sɔŋdi ŋmɛri tiri Villarreal, Espanyol, Las Palmas, Granada n ti pahi Alavés. Mubaraka Wakaso daa lan nyɛla ŋun kpaɣiri ŋmɛ bɔla ni,Russia, Scotland, Greece n ti pahi China.
O daa lan nyɛla ŋun labi na ti ŋmɛ n ti Ghana bɛ ni daa yɛn ŋmɛ "[[2014 World cup]]" la. Ka daa lan pahi [[African Cup Of Nations]] diɛn gɔri dibaa anu ni.
=== Tiŋduya bɔlli ŋmɛbu lahabaya ===
=== Kpaŋ maŋ piina ===
=== Tuma ===
== Kundivihira ==
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
[[Pubu:Doo]]
itnxq31915jggzx6kq8ro2muapqvdz5
44542
44541
2022-08-24T16:09:37Z
Jahinfo
544
Added a sub-heading 1
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[Lahabali kɔligu:20150331 Mali vs Ghana 227.jpg|thumb]]
<ref>https://en.m.wikipedia.org/wiki/Mubarak_Wakaso</ref>{{E-Class}}
'''Mubarak Wakaso''' nyɛla [[Ghana]] bɔli ŋmɛra ŋun ŋmɛra tira [[China|Chineese club Shenzhen FC]] ka lahi nyɛ ŋun ŋmɛra Ghana.<ref>{{cite web|title=Mubarak Wakaso|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/soccer/player.php?ID=674}}https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/soccer/player.php?ID=674</ref>
=== Biɛhigu Piligu ===
Bɛ dɔɣi la Mubarak Wakaso [[Tamale Metropolitan Assembly|Tamali]], Ghana. Bɛ dɔɣi o la silimin gɔli July biɛɣu pishi ni anu dali, 1990 yuuni.
=== Bɔlli ŋmɛbu piligu ===
[[Spain]] n nyɛ [[tinduli]] shɛli o bɔli ŋmɛbo ni pili tin duya. O daa chaŋ mi ti ŋmɛri n tiri "Elche", ka daa lan sɔŋdi ŋmɛri tiri Villarreal, Espanyol, Las Palmas, Granada n ti pahi Alavés. Mubaraka Wakaso daa lan nyɛla ŋun kpaɣiri ŋmɛ bɔla ni,Russia, Scotland, Greece n ti pahi China.
O daa lan nyɛla ŋun labi na ti ŋmɛ n ti Ghana bɛ ni daa yɛn ŋmɛ "[[2014 World cup]]" la. Ka daa lan pahi [[African Cup Of Nations]] diɛn gɔri dibaa anu ni.
=== Tiŋduya bɔlli ŋmɛbu lahabaya ===
=== O Ni Daa Pili Spain Shɛm ===
=== Kpaŋ maŋ piina ===
=== Tuma ===
== Kundivihira ==
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
[[Pubu:Doo]]
96kyxv3fj0za0ate01r6ahrzre4xvd6
44543
44542
2022-08-24T16:12:02Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[Lahabali kɔligu:20150331 Mali vs Ghana 227.jpg|thumb]]
<ref>https://en.m.wikipedia.org/wiki/Mubarak_Wakaso</ref>{{E-Class}}
'''Mubarak Wakaso''' nyɛla [[Ghana]] bɔli ŋmɛra ŋun ŋmɛra tira [[China|Chineese club Shenzhen FC]] ka lahi nyɛ ŋun ŋmɛra Ghana.<ref>{{cite web|title=Mubarak Wakaso|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/soccer/player.php?ID=674}}https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/soccer/player.php?ID=674</ref>
=== Biɛhigu Piligu ===
Bɛ dɔɣi la Mubarak Wakaso [[Tamale Metropolitan Assembly|Tamali]], Ghana. Bɛ dɔɣi o la silimin gɔli July biɛɣu pishi ni anu dali, 1990 yuuni.
=== Bɔlli ŋmɛbu piligu ===
[[Spain]] n nyɛ [[tinduli]] shɛli o bɔli ŋmɛbo ni pili tin duya. O daa chaŋ mi ti ŋmɛri n tiri "Elche", ka daa lan sɔŋdi ŋmɛri tiri Villarreal, Espanyol, Las Palmas, Granada n ti pahi Alavés. Mubaraka Wakaso daa lan nyɛla ŋun kpaɣiri ŋmɛ bɔla ni,Russia, Scotland, Greece n ti pahi China.
O daa lan nyɛla ŋun labi na ti ŋmɛ n ti Ghana bɛ ni daa yɛn ŋmɛ "[[2014 World cup]]" la. Ka daa lan pahi [[African Cup Of Nations]] diɛn gɔri dibaa anu ni.
=== Tiŋduya bɔlli ŋmɛbu lahabaya ===
=== O Ni Daa Pili Spain Shɛm ===
Bɛ dɔɣi la Wakaso Tamale, Northern Region.
=== Kpaŋ maŋ piina ===
=== Tuma ===
== Kundivihira ==
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
[[Pubu:Doo]]
g0hjupektxu7als9eekqeus5heguziz
44544
44543
2022-08-24T16:13:52Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[Lahabali kɔligu:20150331 Mali vs Ghana 227.jpg|thumb]]
<ref>https://en.m.wikipedia.org/wiki/Mubarak_Wakaso</ref>{{E-Class}}
'''Mubarak Wakaso''' nyɛla [[Ghana]] bɔli ŋmɛra ŋun ŋmɛra tira [[China|Chineese club Shenzhen FC]] ka lahi nyɛ ŋun ŋmɛra Ghana.<ref>{{cite web|title=Mubarak Wakaso|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/soccer/player.php?ID=674}}https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/soccer/player.php?ID=674</ref>
=== Biɛhigu Piligu ===
Bɛ dɔɣi la Mubarak Wakaso [[Tamale Metropolitan Assembly|Tamali]], Ghana. Bɛ dɔɣi o la silimin gɔli July biɛɣu pishi ni anu dali, 1990 yuuni.
=== Bɔlli ŋmɛbu piligu ===
[[Spain]] n nyɛ [[tinduli]] shɛli o bɔli ŋmɛbo ni pili tin duya. O daa chaŋ mi ti ŋmɛri n tiri "Elche", ka daa lan sɔŋdi ŋmɛri tiri Villarreal, Espanyol, Las Palmas, Granada n ti pahi Alavés. Mubaraka Wakaso daa lan nyɛla ŋun kpaɣiri ŋmɛ bɔla ni,Russia, Scotland, Greece n ti pahi China.
O daa lan nyɛla ŋun labi na ti ŋmɛ n ti Ghana bɛ ni daa yɛn ŋmɛ "[[2014 World cup]]" la. Ka daa lan pahi [[African Cup Of Nations]] diɛn gɔri dibaa anu ni.
=== Tiŋduya bɔlli ŋmɛbu lahabaya ===
=== O Ni Daa Pili Spain Shɛm ===
Bɛ dɔɣi la Wakaso Tamale, Northern Region. Amaa o daa pili la o bɔli ŋmɛbo ni nimmohi la in "Ashanti Gold SC".
=== Kpaŋ maŋ piina ===
=== Tuma ===
== Kundivihira ==
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
[[Pubu:Doo]]
3p5w4cisqnmazqrw2n772mnn3z2o871
44545
44544
2022-08-24T16:26:51Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[Lahabali kɔligu:20150331 Mali vs Ghana 227.jpg|thumb]]
<ref>https://en.m.wikipedia.org/wiki/Mubarak_Wakaso</ref>{{E-Class}}
'''Mubarak Wakaso''' nyɛla [[Ghana]] bɔli ŋmɛra ŋun ŋmɛra tira [[China|Chineese club Shenzhen FC]] ka lahi nyɛ ŋun ŋmɛra Ghana.<ref>{{cite web|title=Mubarak Wakaso|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/soccer/player.php?ID=674}}https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/soccer/player.php?ID=674</ref>
=== Biɛhigu Piligu ===
Bɛ dɔɣi la Mubarak Wakaso [[Tamale Metropolitan Assembly|Tamali]], Ghana. Bɛ dɔɣi o la silimin gɔli July biɛɣu pishi ni anu dali, 1990 yuuni.
=== Bɔlli ŋmɛbu piligu ===
[[Spain]] n nyɛ [[tinduli]] shɛli o bɔli ŋmɛbo ni pili tin duya. O daa chaŋ mi ti ŋmɛri n tiri "Elche", ka daa lan sɔŋdi ŋmɛri tiri Villarreal, Espanyol, Las Palmas, Granada n ti pahi Alavés. Mubaraka Wakaso daa lan nyɛla ŋun kpaɣiri ŋmɛ bɔla ni,Russia, Scotland, Greece n ti pahi China.
O daa lan nyɛla ŋun labi na ti ŋmɛ n ti Ghana bɛ ni daa yɛn ŋmɛ "[[2014 World cup]]" la. Ka daa lan pahi [[African Cup Of Nations]] diɛn gɔri dibaa anu ni.
=== Tiŋduya bɔlli ŋmɛbu lahabaya ===
=== O Ni Daa Pili Spain Shɛm ===
Bɛ dɔɣi la Wakaso Tamale, Northern Region. Amaa o daa pili la o bɔli ŋmɛbo ni nimmohi la in "Ashanti Gold SC". Yuuni 2008 o daa nyɛla ŋun yi tiŋ duli yuli booni Spain n daa ti dihi gbana ni o ŋmɛ bɔlli n ti "Elche" yuuni di baa anu.
=== Kpaŋ maŋ piina ===
=== Tuma ===
== Kundivihira ==
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
[[Pubu:Doo]]
b6m88acgfesjlo2t7ro4em615jueflh
44546
44545
2022-08-24T16:32:37Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[Lahabali kɔligu:20150331 Mali vs Ghana 227.jpg|thumb]]
<ref>https://en.m.wikipedia.org/wiki/Mubarak_Wakaso</ref>{{E-Class}}
'''Mubarak Wakaso''' nyɛla [[Ghana]] bɔli ŋmɛra ŋun ŋmɛra tira [[China|Chineese club Shenzhen FC]] ka lahi nyɛ ŋun ŋmɛra Ghana.<ref>{{cite web|title=Mubarak Wakaso|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/soccer/player.php?ID=674}}https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/soccer/player.php?ID=674</ref>
=== Biɛhigu Piligu ===
Bɛ dɔɣi la Mubarak Wakaso [[Tamale Metropolitan Assembly|Tamali]], Ghana. Bɛ dɔɣi o la silimin gɔli July biɛɣu pishi ni anu dali, 1990 yuuni.
=== Bɔlli ŋmɛbu piligu ===
[[Spain]] n nyɛ [[tinduli]] shɛli o bɔli ŋmɛbo ni pili tin duya. O daa chaŋ mi ti ŋmɛri n tiri "Elche", ka daa lan sɔŋdi ŋmɛri tiri Villarreal, Espanyol, Las Palmas, Granada n ti pahi Alavés. Mubaraka Wakaso daa lan nyɛla ŋun kpaɣiri ŋmɛ bɔla ni,Russia, Scotland, Greece n ti pahi China.
O daa lan nyɛla ŋun labi na ti ŋmɛ n ti Ghana bɛ ni daa yɛn ŋmɛ "[[2014 World cup]]" la. Ka daa lan pahi [[African Cup Of Nations]] diɛn gɔri dibaa anu ni.
=== Tiŋduya bɔlli ŋmɛbu lahabaya ===
=== O Ni Daa Pili Spain Shɛm ===
Bɛ dɔɣi la Wakaso Tamale, Northern Region. Amaa o daa pili la o bɔli ŋmɛbo ni nimmohi la in "Ashanti Gold SC". Yuuni 2008 o daa nyɛla ŋun yi tiŋ duli yuli booni Spain n daa ti dihi gbana ni o ŋmɛ bɔlli n ti "Elche" yuuni di baa anu. Amaa o daa niŋla chira ayi pɔi ka naan yi tooi pahi lala bɔli ŋmɛriba ŋɔ zuɣu dɔmini di ni daa niŋ ka o na dɔli tingbani ŋɔ zali shɛŋa la zuɣu.
=== Kpaŋ maŋ piina ===
=== Tuma ===
== Kundivihira ==
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
[[Pubu:Doo]]
j4i6r42iet0y45s7bz2215dd5ju7eja
Baa
0
8621
44547
42326
2022-08-24T17:02:31Z
Jahinfo
544
Added a section
wikitext
text/x-wiki
{{E-Class}}
{{Databox}}
'''Baa'''<ref>Naden, Tony. 2020. [https://www.webonary.org/dagbani/pictures-and-words/ Pictures and words], ''Dagbani Dictionary''.</ref> Baa nyɛla binkɔb' so mogɔriba ni tooi wubisiri bɛ dundona ni. Baa kumsi nyɛla wahibu. Baa lahi nyɛla binkɔb' so ŋun guuri pam ka gbahira mogɔriba ni tooi bɔri binkɔb' shɛbi nimdi, kamani soonsi, dayuri, ŋɔŋa kparibuhi nti pahi sashirisi zaa. Shɛba tooi lahi wumisiri baa ka di nyɛla yili bee binkɔbiri gulibu zuɣu<ref>{{Citation|title=Dog|date=2022-07-15|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Dog&oldid=1098440899|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-16}}</ref>.
== Baa anfaani nima ==
==Kundivihira==
<references/>
[[Pubu:Biŋkɔbigu]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:E-Class]]
{{stub}}
lwe1lhdbpmp1qxfxd69itvdmfi0ikiz
44548
44547
2022-08-24T17:33:18Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{E-Class}}
{{Databox}}
'''Baa'''<ref>Naden, Tony. 2020. [https://www.webonary.org/dagbani/pictures-and-words/ Pictures and words], ''Dagbani Dictionary''.</ref> Baa nyɛla binkɔb' so mogɔriba ni tooi wubisiri bɛ dundona ni. Baa kumsi nyɛla wahibu. Baa lahi nyɛla binkɔb' so ŋun guuri pam ka gbahira mogɔriba ni tooi bɔri binkɔb' shɛbi nimdi, kamani soonsi, dayuri, ŋɔŋa kparibuhi nti pahi sashirisi zaa. Shɛba tooi lahi wumisiri baa ka di nyɛla yili bee binkɔbiri gulibu zuɣu<ref>{{Citation|title=Dog|date=2022-07-15|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Dog&oldid=1098440899|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-16}}</ref>.
== Baa anfaani nima ==
# Baa nyɛla binkob'gu ŋun guli yi ya.
==Kundivihira==
<references/>
[[Pubu:Biŋkɔbigu]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:E-Class]]
{{stub}}
belrs4202ak4mrhzbsj4dh9yjngfas9
44549
44548
2022-08-24T17:35:10Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{E-Class}}
{{Databox}}
'''Baa'''<ref>Naden, Tony. 2020. [https://www.webonary.org/dagbani/pictures-and-words/ Pictures and words], ''Dagbani Dictionary''.</ref> Baa nyɛla binkɔb' so mogɔriba ni tooi wubisiri bɛ dundona ni. Baa kumsi nyɛla wahibu. Baa lahi nyɛla binkɔb' so ŋun guuri pam ka gbahira mogɔriba ni tooi bɔri binkɔb' shɛbi nimdi, kamani soonsi, dayuri, ŋɔŋa kparibuhi nti pahi sashirisi zaa. Shɛba tooi lahi wumisiri baa ka di nyɛla yili bee binkɔbiri gulibu zuɣu<ref>{{Citation|title=Dog|date=2022-07-15|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Dog&oldid=1098440899|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-16}}</ref>.
== Baa anfaani nima ==
# Baa nyɛla binkob'gu ŋun guli yi ya.
# Baa nyɛla binkob'ga ŋun gbahiri nima n tiri tohanima.
==Kundivihira==
<references/>
[[Pubu:Biŋkɔbigu]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:E-Class]]
{{stub}}
mghjapzh139qw8cttbqlbenu62v81dh
44550
44549
2022-08-24T17:36:32Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{E-Class}}
{{Databox}}
'''Baa'''<ref>Naden, Tony. 2020. [https://www.webonary.org/dagbani/pictures-and-words/ Pictures and words], ''Dagbani Dictionary''.</ref> Baa nyɛla binkɔb' so mogɔriba ni tooi wubisiri bɛ dundona ni. Baa kumsi nyɛla wahibu. Baa lahi nyɛla binkɔb' so ŋun guuri pam ka gbahira mogɔriba ni tooi bɔri binkɔb' shɛbi nimdi, kamani soonsi, dayuri, ŋɔŋa kparibuhi nti pahi sashirisi zaa. Shɛba tooi lahi wumisiri baa ka di nyɛla yili bee binkɔbiri gulibu zuɣu<ref>{{Citation|title=Dog|date=2022-07-15|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Dog&oldid=1098440899|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-16}}</ref>.
== Baa anfaani nima ==
# Baa nyɛla binkob'gu ŋun guli yi ya.
# Baa nyɛla binkob'ga ŋun gbahiri nima n tiri tohanima.
# Baa lan guli yiŋ' binniɛma.
==Kundivihira==
<references/>
[[Pubu:Biŋkɔbigu]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:E-Class]]
{{stub}}
0jwt3snpvq3nsshgtzezz1qis10kyk2
44551
44550
2022-08-24T17:40:05Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{E-Class}}
{{Databox}}
'''Baa'''<ref>Naden, Tony. 2020. [https://www.webonary.org/dagbani/pictures-and-words/ Pictures and words], ''Dagbani Dictionary''.</ref> Baa nyɛla binkɔb' so mogɔriba ni tooi wubisiri bɛ dundona ni. Baa kumsi nyɛla wahibu. Baa lahi nyɛla binkɔb' so ŋun guuri pam ka gbahira mogɔriba ni tooi bɔri binkɔb' shɛbi nimdi, kamani soonsi, dayuri, ŋɔŋa kparibuhi nti pahi sashirisi zaa. Shɛba tooi lahi wumisiri baa ka di nyɛla yili bee binkɔbiri gulibu zuɣu<ref>{{Citation|title=Dog|date=2022-07-15|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Dog&oldid=1098440899|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-16}}</ref>.
== Baa anfaani nima ==
# Baa nyɛla binkob'gu ŋun guli yi ya.
# Baa nyɛla binkob'ga ŋun gbahiri nima n tiri tohanima.
# Baa lan guli yiŋ' binniɛma.
# Baa lan nyɛla pukparima ni mali bikɔbi sɔ guuni bɛ pu zuri purini.
==Kundivihira==
<references/>
[[Pubu:Biŋkɔbigu]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:E-Class]]
{{stub}}
m04cnzcxbz0mtbugwo0iys2rggvik6t
Nahu
0
8710
44591
43557
2022-08-24T23:36:00Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Kundivihira */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Nahu'''<ref>Naden, Tony. 2014. [https://www.webonary.org/dagbani/download/ ''Dagbani dictionary'']. Webonary.</ref> nyɛla [[Naawuni]] binnamdi shɛli ŋun mali naba anahi. Nahu mali [[anfaani]] pam zaŋ ti ninsalinima. Dagbaŋ, doo ni doo n tooi mali nahu. Niri yi ti mali nahu bee [[niɣiri]] to di zooya pam ka o nuuni maha (liɣiri lana). Nahu nyɛla binnamdili nira ni ni tooi kohi nyɛ liɣiri. Nahu lan nyɛla nimdi zaŋti [[salinima]]. Nahu zaɣi nyaŋ yi ri doɣi o nyɛla ŋun mali bihim pam,ka [[bihim]] mali bukaata pam zaŋti daadama. Nahu bihim ni kuri bukaata shɛŋa n nyɛ; Ninsalinima nyurili kariti kum, bɛ mali wumsiri [[binniɛma]] ban ka manima. Nahu bihim lan nyɛla bɛ ni mali shɛli maani [[waagashe]].
==Kundivihira==
<references/>
[[Pubu:Biŋkɔbigu]]
{{stub}}
dn0wohcybnctkd425ap4evbq7fcnl60
44592
44591
2022-08-24T23:36:24Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Kundivihira */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Nahu'''<ref>Naden, Tony. 2014. [https://www.webonary.org/dagbani/download/ ''Dagbani dictionary'']. Webonary.</ref> nyɛla [[Naawuni]] binnamdi shɛli ŋun mali naba anahi. Nahu mali [[anfaani]] pam zaŋ ti ninsalinima. Dagbaŋ, doo ni doo n tooi mali nahu. Niri yi ti mali nahu bee [[niɣiri|niɣi]] to di zooya pam ka o nuuni maha (liɣiri lana). Nahu nyɛla binnamdili nira ni ni tooi kohi nyɛ liɣiri. Nahu lan nyɛla nimdi zaŋti [[salinima]]. Nahu zaɣi nyaŋ yi ri doɣi o nyɛla ŋun mali bihim pam,ka [[bihim]] mali bukaata pam zaŋti daadama. Nahu bihim ni kuri bukaata shɛŋa n nyɛ; Ninsalinima nyurili kariti kum, bɛ mali wumsiri [[binniɛma]] ban ka manima. Nahu bihim lan nyɛla bɛ ni mali shɛli maani [[waagashe]].
==Kundivihira==
<references/>
[[Pubu:Biŋkɔbigu]]
{{stub}}
kc3u00vgdjkj3hydbfopz7y2zgf1wch
44593
44592
2022-08-24T23:37:21Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Kundivihira */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Nahu'''<ref>Naden, Tony. 2014. [https://www.webonary.org/dagbani/download/ ''Dagbani dictionary'']. Webonary.</ref> nyɛla [[Naawuni]] binnamdi shɛli ŋun mali naba anahi. Nahu mali [[anfaani]] pam zaŋ ti ninsalinima. Dagbaŋ, doo ni doo n tooi mali nahu. Niri yi ti mali nahu bee [[niɣiri|niɣi]] to di zooya pam ka o nuuni maha (liɣiri lana). Nahu nyɛla binnamdi shɛli nira ni ni tooi kohi nyɛ liɣiri. Nahu lan nyɛla nimdi zaŋti [[salinima]]. Nahu zaɣi nyaŋ yi ri doɣi o nyɛla ŋun mali bihim pam,ka [[bihim]] mali bukaata pam zaŋti daadama. Nahu bihim ni kuri bukaata shɛŋa n nyɛ; Ninsalinima nyurili kariti kum, bɛ mali wumsiri [[binniɛma]] ban ka manima. Nahu bihim lan nyɛla bɛ ni mali shɛli maani [[waagashe]].
==Kundivihira==
<references/>
[[Pubu:Biŋkɔbigu]]
{{stub}}
n40thdgo0dr0ega9vc6fai4gr17nebj
44594
44593
2022-08-24T23:38:03Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Kundivihira */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Nahu'''<ref>Naden, Tony. 2014. [https://www.webonary.org/dagbani/download/ ''Dagbani dictionary'']. Webonary.</ref> nyɛla [[Naawuni]] binnamdi shɛli ŋun mali naba anahi. Nahu mali [[anfaani]] pam zaŋ ti ninsalinima. Dagbaŋ, doo ni doo n tooi mali nahu. Niri yi ti mali nahu bee [[niɣiri|niɣi]] to di zooya pam ka o nuuni maha (liɣiri lana). Nahu nyɛla binnamdi shɛli nira ni ni tooi kohi nyɛ liɣiri. Nahu lan nyɛla nimdi zaŋti [[salinima]]. Nahu zaɣi nyaŋ yi ti doɣi o nyɛla ŋun mali bihim pam,ka [[bihim]] mali bukaata pam zaŋti daadama. Nahu bihim ni kuri bukaata shɛŋa n nyɛ; Ninsalinima nyurili kariti kum, bɛ mali wumsiri [[binniɛma]] ban ka manima. Nahu bihim lan nyɛla bɛ ni mali shɛli maani [[waagashe]].
==Kundivihira==
<references/>
[[Pubu:Biŋkɔbigu]]
{{stub}}
6n16wcuzifly9ja4yz8u2k6bkvydhsl
44595
44594
2022-08-24T23:38:54Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Kundivihira */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Nahu'''<ref>Naden, Tony. 2014. [https://www.webonary.org/dagbani/download/ ''Dagbani dictionary'']. Webonary.</ref> nyɛla [[Naawuni]] binnamdi shɛli ŋun mali naba anahi. Nahu mali [[anfaani]] pam zaŋ ti ninsalinima. Dagbaŋ, doo ni doo n tooi mali nahu. Niri yi ti mali nahu bee [[niɣiri|niɣi]] to di zooya pam ka o nuuni maha (liɣiri lana). Nahu nyɛla binnamdi shɛli nira ni ni tooi kohi nyɛ liɣiri. Nahu lan nyɛla nimdi zaŋti [[salinima]]. Nahu zaɣi nyaŋ yi ti doɣi o nyɛla ŋun mali bihim pam, ka [[bihim]] mali bukaata pam zaŋti daadama. Nahu bihim ni kuri bukaata shɛŋa n nyɛ; Ninsalinima nyurili kariti kum, bɛ mali wumsiri [[binniɛma]] ban ka manima. Nahu bihim lan nyɛla bɛ ni mali shɛli maani [[waagashe]].
==Kundivihira==
<references/>
[[Pubu:Biŋkɔbigu]]
{{stub}}
fwd1wemr31ferkv54r50cjfpeuyy7uy
44596
44595
2022-08-24T23:39:51Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Kundivihira */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Nahu'''<ref>Naden, Tony. 2014. [https://www.webonary.org/dagbani/download/ ''Dagbani dictionary'']. Webonary.</ref> nyɛla [[Naawuni]] binnamdi shɛli ŋun mali naba anahi. Nahu mali [[anfaani]] pam zaŋ ti ninsalinima. Dagbaŋ, doo ni doo n tooi mali nahu. Niri yi ti mali nahu bee [[niɣiri|niɣi]] to di zooya pam ka o nuuni maha (liɣiri lana). Nahu nyɛla binnamdi shɛli nira ni ni tooi kohi nyɛ liɣiri. Nahu lan nyɛla nimdi zaŋti [[salinima]]. Nahu zaɣi nyaŋ yi ti doɣi o nyɛla ŋun mali bihim pam, ka [[bihim]] mali bukaata pam zaŋti daadama. Nahu bihim ni kuri bukaata shɛŋa n nyɛ; Ninsalinima nyurili n kariti kum, bɛ mali wumsiri [[binniɛma]] ban ka manima. Nahu bihim lan nyɛla bɛ ni mali shɛli maani [[waagashe]].
==Kundivihira==
<references/>
[[Pubu:Biŋkɔbigu]]
{{stub}}
5rrqcvee7iqz2guzn69us5t2tonad18
44597
44596
2022-08-24T23:42:38Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Kundivihira */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Nahu'''<ref>Naden, Tony. 2014. [https://www.webonary.org/dagbani/download/ ''Dagbani dictionary'']. Webonary.</ref> nyɛla [[Naawuni]] binnamdi shɛli ŋun mali naba anahi. Nahu mali [[anfaani]] pam zaŋ ti ninsalinima. Dagbaŋ, doo ni doo n tooi mali nahu. Niri yi ti mali nahu bee [[niɣiri|niɣi]] to di zooya pam ka o nuuni maha (liɣiri lana). Nahu nyɛla binnamdi shɛli nira ni ni tooi kohi nyɛ liɣiri. Nahu lan nyɛla nimdi zaŋti [[salinima]]. Nahu zaɣi nyaŋ yi ti doɣi o nyɛla ŋun mali bihim pam. [[Bihim]] mali bukaata pam zaŋti daadama. Nahu bihim ni kuri bukaata shɛŋa n nyɛ; Ninsalinima nyurili n kariti kum, bɛ mali wumsiri [[binniɛma]] ban ka manima. Nahu bihim lan nyɛla bɛ ni mali shɛli maani [[waagashe]].
==Kundivihira==
<references/>
[[Pubu:Biŋkɔbigu]]
{{stub}}
t6kpptlxiw3g2y7v55hcruc7cvzy19c
44599
44597
2022-08-25T10:12:23Z
Achiri Bitamsimli
23
Added an interlink
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Nahu'''<ref>Naden, Tony. 2014. [https://www.webonary.org/dagbani/download/ ''Dagbani dictionary'']. Webonary.</ref> nyɛla [[Naawuni]] binnamdi shɛli ŋun mali naba anahi. Nahu mali [[anfaani]] pam zaŋ ti ninsalinima. [[Dagbaŋ]], doo ni doo n tooi mali nahu. Niri yi ti mali nahu bee [[niɣiri|niɣi]] to di zooya pam ka o nuuni maha (liɣiri lana). Nahu nyɛla binnamdi shɛli nira ni ni tooi kohi nyɛ liɣiri. Nahu lan nyɛla nimdi zaŋti [[salinima]]. Nahu zaɣi nyaŋ yi ti doɣi o nyɛla ŋun mali bihim pam. [[Bihim]] mali bukaata pam zaŋti daadama. Nahu bihim ni kuri bukaata shɛŋa n nyɛ; Ninsalinima nyurili n kariti kum, bɛ mali wumsiri [[binniɛma]] ban ka manima. Nahu bihim lan nyɛla bɛ ni mali shɛli maani [[waagashe]].
==Kundivihira==
<references/>
[[Pubu:Biŋkɔbigu]]
{{stub}}
mgv5jj3y0t54grkszsv6rzazwyst8fv
44600
44599
2022-08-25T10:18:22Z
Achiri Bitamsimli
23
Correction of spellings errors
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Nahu'''<ref>Naden, Tony. 2014. [https://www.webonary.org/dagbani/download/ ''Dagbani dictionary'']. Webonary.</ref> nyɛla [[Naawuni]] binnamdi shɛli ŋun mali naba anahi. Nahu mali [[anfaani]] pam zaŋ ti ninsalinima. [[Dagbaŋ]], doo ni doo n tooi mali nahu. Niri yi ti mali nahu bee [[niɣiri|niɣi]] to di zooya pam ka o nuuni maha (liɣiri lana). Nahu nyɛla binnamdi shɛli nira ni ni tooi kohi nyɛ liɣiri. Nahu lan nyɛla nimdi zaŋti [[salinima]]. Nahu zaɣi nyaŋ yi ti dɔɣi o nyɛla ŋun mali bihim pam. [[Bihim]] mali bukaata pam zaŋti daadama. Nahu bihim ni kuri bukaata shɛŋa n nyɛ; Ninsalinima nyurili n-kariti kum, bɛ mali wumsiri [[binniɛma]] ban ka manima. Nahu bihim lan nyɛla bɛ ni mali shɛli maani [[waagashe]].
==Kundivihira==
<references/>
[[Pubu:Biŋkɔbigu]]
{{stub}}
kgf711p60sob2vthtob52clzi878qfs
Oti-Volta bala
0
9487
44601
33174
2022-08-25T10:26:41Z
Achiri Bitamsimli
23
Correction of spellings errors
wikitext
text/x-wiki
'''<nowiki/>'Oti–Volta bala'''<ref>{{Citation|title=Oti–Volta languages|date=2021-07-23|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Oti%E2%80%93Volta_languages&oldid=1035008868|work=Wikipedia|language=en|access-date=2021-12-31}}</ref> pahi la bal' shɛŋa bɛ ni boondi Gur zuliya nima bala la ni. Bala pihita n-laɣim be Oti–Volta bala maa ni.<ref>Manessy, Gabriel. 1975. ''Les Langues Oti-Volta''. (Langues et Civilisations a Tradition Orale, 15.) Paris: SELAF.</ref>
== Kundivihira ==
{{reflist}}
[[Pubu:Bala]]
{{stub}}
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Ghana bala]]
[[Pubu:E-Class]]
rr4oooiwozbkxsw444gdj6rtei2hvti
Naa Abdulai Mahamadu
0
9737
44552
44487
2022-08-24T22:58:35Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Nanima ban di miɔŋ */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamudu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, "Naa Andan Jangbariga" bia.
# Miɔŋlan "Yiri", "Naa Andan Jangbariga" bia.
# Miɔŋlan "Yissa", "Naa Andan Jangbariga" bia.
# Miɔŋlan "Mahami", "Naa Yakubu Nantoo" bia.
# Miɔŋlan "Salifu", "Naa Yakubu Nantoo" bia.
# Miɔŋlan "Kalim", "Naa Abla Naɣbiɛɣu" bia.
# Miɔŋlan "Ablai I", "Naa Andan Jirilɔŋ" bia.
# Miɔŋlan "Alásani", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɔŋlan "Yakubu", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɛŋ Lan "Ziblim", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɔŋlan "Ablai II", "Naa Mahamaru" bia.
== Miɔn nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# "Naa Mahamaŋ kpɛma" daa dila Yɛni yuuni 1938.
# "Naa Mahamaŋ bila" daa dila Yɛni yuuni 1948.
# "Naa Andan Zolikuɣuli" daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka mɔɣa gari kɔbiga"
" balim balim,kɔligu ku chei yom"
" Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni"
" Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣbiɛɣu ( Naa Abudu I)
" kambɔŋ dapuli Zaɣili kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili"
"Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa"
"Tiyɔɣu galim ʒiɛriga, ʒiɛriga biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
p1svccbqafn1v7wji1lbtv52mp5gz60
44553
44552
2022-08-24T22:59:14Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Nanima ban di miɔŋ */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamudu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan "Yiri", "Naa Andan Jangbariga" bia.
# Miɔŋlan "Yissa", "Naa Andan Jangbariga" bia.
# Miɔŋlan "Mahami", "Naa Yakubu Nantoo" bia.
# Miɔŋlan "Salifu", "Naa Yakubu Nantoo" bia.
# Miɔŋlan "Kalim", "Naa Abla Naɣbiɛɣu" bia.
# Miɔŋlan "Ablai I", "Naa Andan Jirilɔŋ" bia.
# Miɔŋlan "Alásani", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɔŋlan "Yakubu", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɛŋ Lan "Ziblim", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɔŋlan "Ablai II", "Naa Mahamaru" bia.
== Miɔn nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# "Naa Mahamaŋ kpɛma" daa dila Yɛni yuuni 1938.
# "Naa Mahamaŋ bila" daa dila Yɛni yuuni 1948.
# "Naa Andan Zolikuɣuli" daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka mɔɣa gari kɔbiga"
" balim balim,kɔligu ku chei yom"
" Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni"
" Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣbiɛɣu ( Naa Abudu I)
" kambɔŋ dapuli Zaɣili kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili"
"Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa"
"Tiyɔɣu galim ʒiɛriga, ʒiɛriga biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
h3ln8sy3q5zw1uvpyn2s6auiap7aid4
44554
44553
2022-08-24T23:00:17Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Nanima ban di miɔŋ */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamudu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yiri, "Naa Andan Jangbariga" bia.
# Miɔŋlan "Yissa", "Naa Andan Jangbariga" bia.
# Miɔŋlan "Mahami", "Naa Yakubu Nantoo" bia.
# Miɔŋlan "Salifu", "Naa Yakubu Nantoo" bia.
# Miɔŋlan "Kalim", "Naa Abla Naɣbiɛɣu" bia.
# Miɔŋlan "Ablai I", "Naa Andan Jirilɔŋ" bia.
# Miɔŋlan "Alásani", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɔŋlan "Yakubu", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɛŋ Lan "Ziblim", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɔŋlan "Ablai II", "Naa Mahamaru" bia.
== Miɔn nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# "Naa Mahamaŋ kpɛma" daa dila Yɛni yuuni 1938.
# "Naa Mahamaŋ bila" daa dila Yɛni yuuni 1948.
# "Naa Andan Zolikuɣuli" daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka mɔɣa gari kɔbiga"
" balim balim,kɔligu ku chei yom"
" Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni"
" Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣbiɛɣu ( Naa Abudu I)
" kambɔŋ dapuli Zaɣili kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili"
"Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa"
"Tiyɔɣu galim ʒiɛriga, ʒiɛriga biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
rzmr2ho8ap37n3ax4ena9fsfqio0gv9
44555
44554
2022-08-24T23:00:54Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Nanima ban di miɔŋ */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamudu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yiri, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan "Yissa", "Naa Andan Jangbariga" bia.
# Miɔŋlan "Mahami", "Naa Yakubu Nantoo" bia.
# Miɔŋlan "Salifu", "Naa Yakubu Nantoo" bia.
# Miɔŋlan "Kalim", "Naa Abla Naɣbiɛɣu" bia.
# Miɔŋlan "Ablai I", "Naa Andan Jirilɔŋ" bia.
# Miɔŋlan "Alásani", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɔŋlan "Yakubu", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɛŋ Lan "Ziblim", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɔŋlan "Ablai II", "Naa Mahamaru" bia.
== Miɔn nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# "Naa Mahamaŋ kpɛma" daa dila Yɛni yuuni 1938.
# "Naa Mahamaŋ bila" daa dila Yɛni yuuni 1948.
# "Naa Andan Zolikuɣuli" daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka mɔɣa gari kɔbiga"
" balim balim,kɔligu ku chei yom"
" Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni"
" Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣbiɛɣu ( Naa Abudu I)
" kambɔŋ dapuli Zaɣili kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili"
"Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa"
"Tiyɔɣu galim ʒiɛriga, ʒiɛriga biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
ldh2yuhdp0qpn5g0ilt63pxbv5dqdmt
44556
44555
2022-08-24T23:01:24Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Nanima ban di miɔŋ */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamudu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yiri, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yissa, "Naa Andan Jangbariga" bia.
# Miɔŋlan "Mahami", "Naa Yakubu Nantoo" bia.
# Miɔŋlan "Salifu", "Naa Yakubu Nantoo" bia.
# Miɔŋlan "Kalim", "Naa Abla Naɣbiɛɣu" bia.
# Miɔŋlan "Ablai I", "Naa Andan Jirilɔŋ" bia.
# Miɔŋlan "Alásani", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɔŋlan "Yakubu", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɛŋ Lan "Ziblim", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɔŋlan "Ablai II", "Naa Mahamaru" bia.
== Miɔn nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# "Naa Mahamaŋ kpɛma" daa dila Yɛni yuuni 1938.
# "Naa Mahamaŋ bila" daa dila Yɛni yuuni 1948.
# "Naa Andan Zolikuɣuli" daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka mɔɣa gari kɔbiga"
" balim balim,kɔligu ku chei yom"
" Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni"
" Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣbiɛɣu ( Naa Abudu I)
" kambɔŋ dapuli Zaɣili kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili"
"Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa"
"Tiyɔɣu galim ʒiɛriga, ʒiɛriga biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
r8r68q3pmrnwhrh61sqsdfrf6xuotlm
44557
44556
2022-08-24T23:01:56Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Nanima ban di miɔŋ */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamudu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yiri, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yissa, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan "Mahami", "Naa Yakubu Nantoo" bia.
# Miɔŋlan "Salifu", "Naa Yakubu Nantoo" bia.
# Miɔŋlan "Kalim", "Naa Abla Naɣbiɛɣu" bia.
# Miɔŋlan "Ablai I", "Naa Andan Jirilɔŋ" bia.
# Miɔŋlan "Alásani", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɔŋlan "Yakubu", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɛŋ Lan "Ziblim", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɔŋlan "Ablai II", "Naa Mahamaru" bia.
== Miɔn nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# "Naa Mahamaŋ kpɛma" daa dila Yɛni yuuni 1938.
# "Naa Mahamaŋ bila" daa dila Yɛni yuuni 1948.
# "Naa Andan Zolikuɣuli" daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka mɔɣa gari kɔbiga"
" balim balim,kɔligu ku chei yom"
" Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni"
" Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣbiɛɣu ( Naa Abudu I)
" kambɔŋ dapuli Zaɣili kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili"
"Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa"
"Tiyɔɣu galim ʒiɛriga, ʒiɛriga biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
5jno8rfdijzi8wdb9z4xrnx9khvy8ku
44558
44557
2022-08-24T23:02:26Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Nanima ban di miɔŋ */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamudu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yiri, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yissa, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Mahami, "Naa Yakubu Nantoo" bia.
# Miɔŋlan "Salifu", "Naa Yakubu Nantoo" bia.
# Miɔŋlan "Kalim", "Naa Abla Naɣbiɛɣu" bia.
# Miɔŋlan "Ablai I", "Naa Andan Jirilɔŋ" bia.
# Miɔŋlan "Alásani", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɔŋlan "Yakubu", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɛŋ Lan "Ziblim", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɔŋlan "Ablai II", "Naa Mahamaru" bia.
== Miɔn nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# "Naa Mahamaŋ kpɛma" daa dila Yɛni yuuni 1938.
# "Naa Mahamaŋ bila" daa dila Yɛni yuuni 1948.
# "Naa Andan Zolikuɣuli" daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka mɔɣa gari kɔbiga"
" balim balim,kɔligu ku chei yom"
" Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni"
" Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣbiɛɣu ( Naa Abudu I)
" kambɔŋ dapuli Zaɣili kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili"
"Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa"
"Tiyɔɣu galim ʒiɛriga, ʒiɛriga biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
cov0qwxkiprskh0fxwt8yu5zw4tshoq
44559
44558
2022-08-24T23:02:55Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Nanima ban di miɔŋ */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamudu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yiri, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yissa, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan "Salifu", "Naa Yakubu Nantoo" bia.
# Miɔŋlan "Kalim", "Naa Abla Naɣbiɛɣu" bia.
# Miɔŋlan "Ablai I", "Naa Andan Jirilɔŋ" bia.
# Miɔŋlan "Alásani", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɔŋlan "Yakubu", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɛŋ Lan "Ziblim", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɔŋlan "Ablai II", "Naa Mahamaru" bia.
== Miɔn nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# "Naa Mahamaŋ kpɛma" daa dila Yɛni yuuni 1938.
# "Naa Mahamaŋ bila" daa dila Yɛni yuuni 1948.
# "Naa Andan Zolikuɣuli" daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka mɔɣa gari kɔbiga"
" balim balim,kɔligu ku chei yom"
" Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni"
" Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣbiɛɣu ( Naa Abudu I)
" kambɔŋ dapuli Zaɣili kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili"
"Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa"
"Tiyɔɣu galim ʒiɛriga, ʒiɛriga biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
6jw9lo3ue7z1ogoyj7deeiju4l230yy
44560
44559
2022-08-24T23:03:33Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Nanima ban di miɔŋ */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamudu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yiri, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yissa, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Salifu, "Naa Yakubu Nantoo" bia.
# Miɔŋlan "Kalim", "Naa Abla Naɣbiɛɣu" bia.
# Miɔŋlan "Ablai I", "Naa Andan Jirilɔŋ" bia.
# Miɔŋlan "Alásani", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɔŋlan "Yakubu", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɛŋ Lan "Ziblim", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɔŋlan "Ablai II", "Naa Mahamaru" bia.
== Miɔn nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# "Naa Mahamaŋ kpɛma" daa dila Yɛni yuuni 1938.
# "Naa Mahamaŋ bila" daa dila Yɛni yuuni 1948.
# "Naa Andan Zolikuɣuli" daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka mɔɣa gari kɔbiga"
" balim balim,kɔligu ku chei yom"
" Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni"
" Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣbiɛɣu ( Naa Abudu I)
" kambɔŋ dapuli Zaɣili kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili"
"Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa"
"Tiyɔɣu galim ʒiɛriga, ʒiɛriga biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
9dn6ulkx9aunrqtl8z8olff2uxhi9so
44561
44560
2022-08-24T23:03:55Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Nanima ban di miɔŋ */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamudu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yiri, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yissa, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Salifu, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan "Kalim", "Naa Abla Naɣbiɛɣu" bia.
# Miɔŋlan "Ablai I", "Naa Andan Jirilɔŋ" bia.
# Miɔŋlan "Alásani", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɔŋlan "Yakubu", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɛŋ Lan "Ziblim", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɔŋlan "Ablai II", "Naa Mahamaru" bia.
== Miɔn nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# "Naa Mahamaŋ kpɛma" daa dila Yɛni yuuni 1938.
# "Naa Mahamaŋ bila" daa dila Yɛni yuuni 1948.
# "Naa Andan Zolikuɣuli" daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka mɔɣa gari kɔbiga"
" balim balim,kɔligu ku chei yom"
" Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni"
" Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣbiɛɣu ( Naa Abudu I)
" kambɔŋ dapuli Zaɣili kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili"
"Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa"
"Tiyɔɣu galim ʒiɛriga, ʒiɛriga biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
r2jk45kuk6n4qgnvgb41fqjp270jblv
44562
44561
2022-08-24T23:04:28Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Nanima ban di miɔŋ */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamudu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yiri, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yissa, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Salifu, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Kalim, "Naa Abla Naɣbiɛɣu" bia.
# Miɔŋlan "Ablai I", "Naa Andan Jirilɔŋ" bia.
# Miɔŋlan "Alásani", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɔŋlan "Yakubu", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɛŋ Lan "Ziblim", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɔŋlan "Ablai II", "Naa Mahamaru" bia.
== Miɔn nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# "Naa Mahamaŋ kpɛma" daa dila Yɛni yuuni 1938.
# "Naa Mahamaŋ bila" daa dila Yɛni yuuni 1948.
# "Naa Andan Zolikuɣuli" daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka mɔɣa gari kɔbiga"
" balim balim,kɔligu ku chei yom"
" Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni"
" Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣbiɛɣu ( Naa Abudu I)
" kambɔŋ dapuli Zaɣili kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili"
"Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa"
"Tiyɔɣu galim ʒiɛriga, ʒiɛriga biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
obe15d2kg1v67s43xv6zjw0einvwnv3
44563
44562
2022-08-24T23:05:05Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Nanima ban di miɔŋ */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamudu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yiri, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yissa, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Salifu, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Kalim, Naa Abla Naɣbiɛɣu bia.
# Miɔŋlan "Ablai I", "Naa Andan Jirilɔŋ" bia.
# Miɔŋlan "Alásani", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɔŋlan "Yakubu", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɛŋ Lan "Ziblim", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɔŋlan "Ablai II", "Naa Mahamaru" bia.
== Miɔn nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# "Naa Mahamaŋ kpɛma" daa dila Yɛni yuuni 1938.
# "Naa Mahamaŋ bila" daa dila Yɛni yuuni 1948.
# "Naa Andan Zolikuɣuli" daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka mɔɣa gari kɔbiga"
" balim balim,kɔligu ku chei yom"
" Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni"
" Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣbiɛɣu ( Naa Abudu I)
" kambɔŋ dapuli Zaɣili kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili"
"Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa"
"Tiyɔɣu galim ʒiɛriga, ʒiɛriga biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
fzy5rhjgplreu79smzdfqgph922mb9n
44564
44563
2022-08-24T23:05:39Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Nanima ban di miɔŋ */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamudu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yiri, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yissa, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Salifu, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Kalim, Naa Abla Naɣbiɛɣu bia.
# Miɔŋlan Ablai I, "Naa Andan Jirilɔŋ" bia.
# Miɔŋlan "Alásani", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɔŋlan "Yakubu", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɛŋ Lan "Ziblim", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɔŋlan "Ablai II", "Naa Mahamaru" bia.
== Miɔn nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# "Naa Mahamaŋ kpɛma" daa dila Yɛni yuuni 1938.
# "Naa Mahamaŋ bila" daa dila Yɛni yuuni 1948.
# "Naa Andan Zolikuɣuli" daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka mɔɣa gari kɔbiga"
" balim balim,kɔligu ku chei yom"
" Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni"
" Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣbiɛɣu ( Naa Abudu I)
" kambɔŋ dapuli Zaɣili kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili"
"Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa"
"Tiyɔɣu galim ʒiɛriga, ʒiɛriga biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
7b0uq0yys2917ew4igo7j0a2rdlnk2x
44565
44564
2022-08-24T23:06:05Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Nanima ban di miɔŋ */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamudu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yiri, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yissa, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Salifu, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Kalim, Naa Abla Naɣbiɛɣu bia.
# Miɔŋlan Ablai I, Naa Andan Jirilɔŋ bia.
# Miɔŋlan "Alásani", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɔŋlan "Yakubu", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɛŋ Lan "Ziblim", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɔŋlan "Ablai II", "Naa Mahamaru" bia.
== Miɔn nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# "Naa Mahamaŋ kpɛma" daa dila Yɛni yuuni 1938.
# "Naa Mahamaŋ bila" daa dila Yɛni yuuni 1948.
# "Naa Andan Zolikuɣuli" daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka mɔɣa gari kɔbiga"
" balim balim,kɔligu ku chei yom"
" Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni"
" Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣbiɛɣu ( Naa Abudu I)
" kambɔŋ dapuli Zaɣili kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili"
"Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa"
"Tiyɔɣu galim ʒiɛriga, ʒiɛriga biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
b8l7sppmf7c8ia7eu7hhvreoh6p2mya
44566
44565
2022-08-24T23:06:29Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Nanima ban di miɔŋ */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamudu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yiri, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yissa, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Salifu, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Kalim, Naa Abla Naɣbiɛɣu bia.
# Miɔŋlan' Ablai I, Naa Andan Jirilɔŋ bia.
# Miɔŋlan "Alásani", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɔŋlan "Yakubu", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɛŋ Lan "Ziblim", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɔŋlan "Ablai II", "Naa Mahamaru" bia.
== Miɔn nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# "Naa Mahamaŋ kpɛma" daa dila Yɛni yuuni 1938.
# "Naa Mahamaŋ bila" daa dila Yɛni yuuni 1948.
# "Naa Andan Zolikuɣuli" daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka mɔɣa gari kɔbiga"
" balim balim,kɔligu ku chei yom"
" Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni"
" Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣbiɛɣu ( Naa Abudu I)
" kambɔŋ dapuli Zaɣili kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili"
"Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa"
"Tiyɔɣu galim ʒiɛriga, ʒiɛriga biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
mk2utjyekxv6nyosjyqd5lnyfpwdaef
44567
44566
2022-08-24T23:07:11Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Nanima ban di miɔŋ */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamudu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yiri, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yissa, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Salifu, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Kalim, Naa Abla Naɣbiɛɣu bia.
# Miɔŋlan' Ablai I, Naa Andan Jirilɔŋ bia.
# Miɔŋlan' Alaasani, "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɔŋlan "Yakubu", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɛŋ Lan "Ziblim", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɔŋlan "Ablai II", "Naa Mahamaru" bia.
== Miɔn nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# "Naa Mahamaŋ kpɛma" daa dila Yɛni yuuni 1938.
# "Naa Mahamaŋ bila" daa dila Yɛni yuuni 1948.
# "Naa Andan Zolikuɣuli" daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka mɔɣa gari kɔbiga"
" balim balim,kɔligu ku chei yom"
" Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni"
" Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣbiɛɣu ( Naa Abudu I)
" kambɔŋ dapuli Zaɣili kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili"
"Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa"
"Tiyɔɣu galim ʒiɛriga, ʒiɛriga biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
nwolcixq0uwmes34hklgmf96ks5mj87
44568
44567
2022-08-24T23:07:36Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Nanima ban di miɔŋ */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamudu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yiri, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yissa, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Salifu, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Kalim, Naa Abla Naɣbiɛɣu bia.
# Miɔŋlan' Ablai I, Naa Andan Jirilɔŋ bia.
# Miɔŋlan' Alaasani, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan "Yakubu", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɛŋ Lan "Ziblim", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɔŋlan "Ablai II", "Naa Mahamaru" bia.
== Miɔn nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# "Naa Mahamaŋ kpɛma" daa dila Yɛni yuuni 1938.
# "Naa Mahamaŋ bila" daa dila Yɛni yuuni 1948.
# "Naa Andan Zolikuɣuli" daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka mɔɣa gari kɔbiga"
" balim balim,kɔligu ku chei yom"
" Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni"
" Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣbiɛɣu ( Naa Abudu I)
" kambɔŋ dapuli Zaɣili kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili"
"Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa"
"Tiyɔɣu galim ʒiɛriga, ʒiɛriga biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
gthxkolygkx0uzl9ghhemv40auwnwdf
44569
44568
2022-08-24T23:08:04Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Nanima ban di miɔŋ */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamudu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yiri, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yissa, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Salifu, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Kalim, Naa Abla Naɣbiɛɣu bia.
# Miɔŋlan' Ablai I, Naa Andan Jirilɔŋ bia.
# Miɔŋlan' Alaasani, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Yakubu, "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɛŋ Lan "Ziblim", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɔŋlan "Ablai II", "Naa Mahamaru" bia.
== Miɔn nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# "Naa Mahamaŋ kpɛma" daa dila Yɛni yuuni 1938.
# "Naa Mahamaŋ bila" daa dila Yɛni yuuni 1948.
# "Naa Andan Zolikuɣuli" daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka mɔɣa gari kɔbiga"
" balim balim,kɔligu ku chei yom"
" Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni"
" Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣbiɛɣu ( Naa Abudu I)
" kambɔŋ dapuli Zaɣili kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili"
"Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa"
"Tiyɔɣu galim ʒiɛriga, ʒiɛriga biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
1p59x7u307jg6oekx7wzu5zrdt3aeig
44570
44569
2022-08-24T23:08:27Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Nanima ban di miɔŋ */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamudu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yiri, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yissa, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Salifu, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Kalim, Naa Abla Naɣbiɛɣu bia.
# Miɔŋlan' Ablai I, Naa Andan Jirilɔŋ bia.
# Miɔŋlan' Alaasani, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Yakubu, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɛŋ Lan "Ziblim", "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɔŋlan "Ablai II", "Naa Mahamaru" bia.
== Miɔn nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# "Naa Mahamaŋ kpɛma" daa dila Yɛni yuuni 1938.
# "Naa Mahamaŋ bila" daa dila Yɛni yuuni 1948.
# "Naa Andan Zolikuɣuli" daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka mɔɣa gari kɔbiga"
" balim balim,kɔligu ku chei yom"
" Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni"
" Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣbiɛɣu ( Naa Abudu I)
" kambɔŋ dapuli Zaɣili kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili"
"Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa"
"Tiyɔɣu galim ʒiɛriga, ʒiɛriga biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
d4tovjr2tq1oz640mhzklk17mua7q00
44571
44570
2022-08-24T23:08:56Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Nanima ban di miɔŋ */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamudu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yiri, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yissa, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Salifu, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Kalim, Naa Abla Naɣbiɛɣu bia.
# Miɔŋlan' Ablai I, Naa Andan Jirilɔŋ bia.
# Miɔŋlan' Alaasani, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Yakubu, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɛŋ Lan Ziblim, "Naa Aburu Sataŋ" bia.
# Miɔŋlan "Ablai II", "Naa Mahamaru" bia.
== Miɔn nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# "Naa Mahamaŋ kpɛma" daa dila Yɛni yuuni 1938.
# "Naa Mahamaŋ bila" daa dila Yɛni yuuni 1948.
# "Naa Andan Zolikuɣuli" daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka mɔɣa gari kɔbiga"
" balim balim,kɔligu ku chei yom"
" Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni"
" Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣbiɛɣu ( Naa Abudu I)
" kambɔŋ dapuli Zaɣili kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili"
"Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa"
"Tiyɔɣu galim ʒiɛriga, ʒiɛriga biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
rmk9d013295tcb52x138qep5sm68f32
44572
44571
2022-08-24T23:09:27Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Nanima ban di miɔŋ */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamudu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yiri, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yissa, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Salifu, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Kalim, Naa Abla Naɣbiɛɣu bia.
# Miɔŋlan' Ablai I, Naa Andan Jirilɔŋ bia.
# Miɔŋlan' Alaasani, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Yakubu, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɛŋ Lan Ziblim, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan "Ablai II", "Naa Mahamaru" bia.
== Miɔn nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# "Naa Mahamaŋ kpɛma" daa dila Yɛni yuuni 1938.
# "Naa Mahamaŋ bila" daa dila Yɛni yuuni 1948.
# "Naa Andan Zolikuɣuli" daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka mɔɣa gari kɔbiga"
" balim balim,kɔligu ku chei yom"
" Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni"
" Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣbiɛɣu ( Naa Abudu I)
" kambɔŋ dapuli Zaɣili kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili"
"Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa"
"Tiyɔɣu galim ʒiɛriga, ʒiɛriga biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
jasscs8kiuv0klbfwaj42ots6qxd0e6
44573
44572
2022-08-24T23:10:13Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Nanima ban di miɔŋ */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamudu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yiri, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yissa, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Salifu, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Kalim, Naa Abla Naɣbiɛɣu bia.
# Miɔŋlan' Ablai I, Naa Andan Jirilɔŋ bia.
# Miɔŋlan' Alaasani, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Yakubu, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɛŋ Lan Ziblim, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Ablai II, "Naa Mahamaru" bia.
== Miɔn nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# "Naa Mahamaŋ kpɛma" daa dila Yɛni yuuni 1938.
# "Naa Mahamaŋ bila" daa dila Yɛni yuuni 1948.
# "Naa Andan Zolikuɣuli" daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka mɔɣa gari kɔbiga"
" balim balim,kɔligu ku chei yom"
" Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni"
" Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣbiɛɣu ( Naa Abudu I)
" kambɔŋ dapuli Zaɣili kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili"
"Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa"
"Tiyɔɣu galim ʒiɛriga, ʒiɛriga biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
ft7goj3ktmv01mdwpmzcf34lr0vgt9k
44574
44573
2022-08-24T23:10:35Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Nanima ban di miɔŋ */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamudu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yiri, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yissa, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Salifu, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Kalim, Naa Abla Naɣbiɛɣu bia.
# Miɔŋlan' Ablai I, Naa Andan Jirilɔŋ bia.
# Miɔŋlan' Alaasani, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Yakubu, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɛŋ Lan Ziblim, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Ablai II, Naa Mahamaru bia.
== Miɔn nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# "Naa Mahamaŋ kpɛma" daa dila Yɛni yuuni 1938.
# "Naa Mahamaŋ bila" daa dila Yɛni yuuni 1948.
# "Naa Andan Zolikuɣuli" daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka mɔɣa gari kɔbiga"
" balim balim,kɔligu ku chei yom"
" Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni"
" Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣbiɛɣu ( Naa Abudu I)
" kambɔŋ dapuli Zaɣili kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili"
"Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa"
"Tiyɔɣu galim ʒiɛriga, ʒiɛriga biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
534zg5n38vm108l6d07yhyxp31xf0y1
44575
44574
2022-08-24T23:11:05Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Miɔn nanima ban di Yɛni */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamudu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yiri, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yissa, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Salifu, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Kalim, Naa Abla Naɣbiɛɣu bia.
# Miɔŋlan' Ablai I, Naa Andan Jirilɔŋ bia.
# Miɔŋlan' Alaasani, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Yakubu, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɛŋ Lan Ziblim, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Ablai II, Naa Mahamaru bia.
== Miɔŋ nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# "Naa Mahamaŋ kpɛma" daa dila Yɛni yuuni 1938.
# "Naa Mahamaŋ bila" daa dila Yɛni yuuni 1948.
# "Naa Andan Zolikuɣuli" daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka mɔɣa gari kɔbiga"
" balim balim,kɔligu ku chei yom"
" Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni"
" Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣbiɛɣu ( Naa Abudu I)
" kambɔŋ dapuli Zaɣili kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili"
"Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa"
"Tiyɔɣu galim ʒiɛriga, ʒiɛriga biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
inkmqxqfdtq7tpzd1kp81hbh0126yd9
44576
44575
2022-08-24T23:12:06Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Miɔŋ nanima ban di Yɛni */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamudu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yiri, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yissa, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Salifu, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Kalim, Naa Abla Naɣbiɛɣu bia.
# Miɔŋlan' Ablai I, Naa Andan Jirilɔŋ bia.
# Miɔŋlan' Alaasani, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Yakubu, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɛŋ Lan Ziblim, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Ablai II, Naa Mahamaru bia.
== Miɔŋ nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# Naa Mahamaŋ kpɛma, O daa dila Yɛni yuuni 1938.
# "Naa Mahamaŋ bila" daa dila Yɛni yuuni 1948.
# "Naa Andan Zolikuɣuli" daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka mɔɣa gari kɔbiga"
" balim balim,kɔligu ku chei yom"
" Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni"
" Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣbiɛɣu ( Naa Abudu I)
" kambɔŋ dapuli Zaɣili kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili"
"Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa"
"Tiyɔɣu galim ʒiɛriga, ʒiɛriga biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
oxqxrho8r7p6rtozve2tr6mlj2ey2kw
44577
44576
2022-08-24T23:12:39Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Miɔŋ nanima ban di Yɛni */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamudu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yiri, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yissa, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Salifu, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Kalim, Naa Abla Naɣbiɛɣu bia.
# Miɔŋlan' Ablai I, Naa Andan Jirilɔŋ bia.
# Miɔŋlan' Alaasani, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Yakubu, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɛŋ Lan Ziblim, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Ablai II, Naa Mahamaru bia.
== Miɔŋ nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# Naa Mahamaŋ kpɛma, O daa dila Yɛni yuuni 1938.
# Naa Mahamaŋ bila, O daa dila Yɛni yuuni 1948.
# "Naa Andan Zolikuɣuli" daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka mɔɣa gari kɔbiga"
" balim balim,kɔligu ku chei yom"
" Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni"
" Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣbiɛɣu ( Naa Abudu I)
" kambɔŋ dapuli Zaɣili kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili"
"Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa"
"Tiyɔɣu galim ʒiɛriga, ʒiɛriga biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
14v7pr7o5poegs7quu0o10j2gnhlm9h
44578
44577
2022-08-24T23:13:05Z
AFAIBRAHIM
1206
/* Miɔŋ nanima ban di Yɛni */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamudu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yiri, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yissa, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Salifu, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Kalim, Naa Abla Naɣbiɛɣu bia.
# Miɔŋlan' Ablai I, Naa Andan Jirilɔŋ bia.
# Miɔŋlan' Alaasani, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Yakubu, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɛŋ Lan Ziblim, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Ablai II, Naa Mahamaru bia.
== Miɔŋ nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# Naa Mahamaŋ kpɛma, O daa dila Yɛni yuuni 1938.
# Naa Mahamaŋ bila, O daa dila Yɛni yuuni 1948.
# Naa Andan Zolikuɣuli, O daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka mɔɣa gari kɔbiga"
" balim balim,kɔligu ku chei yom"
" Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni"
" Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣbiɛɣu ( Naa Abudu I)
" kambɔŋ dapuli Zaɣili kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili"
"Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa"
"Tiyɔɣu galim ʒiɛriga, ʒiɛriga biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
jf75j1li7x85tl115gzs4lm2blbe9sx
44579
44578
2022-08-24T23:13:51Z
AFAIBRAHIM
1206
/* O daŋ */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamudu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yiri, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yissa, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Salifu, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Kalim, Naa Abla Naɣbiɛɣu bia.
# Miɔŋlan' Ablai I, Naa Andan Jirilɔŋ bia.
# Miɔŋlan' Alaasani, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Yakubu, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɛŋ Lan Ziblim, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Ablai II, Naa Mahamaru bia.
== Miɔŋ nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# Naa Mahamaŋ kpɛma, O daa dila Yɛni yuuni 1938.
# Naa Mahamaŋ bila, O daa dila Yɛni yuuni 1948.
# Naa Andan Zolikuɣuli, O daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka muha gari kɔbiga"
" balim balim,kɔligu ku chei yom"
" Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni"
" Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣbiɛɣu ( Naa Abudu I)
" kambɔŋ dapuli Zaɣili kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili"
"Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa"
"Tiyɔɣu galim ʒiɛriga, ʒiɛriga biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
7xskrlysm4l3ygfg0fe34w3dj38n2rm
44580
44579
2022-08-24T23:14:36Z
AFAIBRAHIM
1206
/* O daŋ */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamudu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yiri, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yissa, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Salifu, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Kalim, Naa Abla Naɣbiɛɣu bia.
# Miɔŋlan' Ablai I, Naa Andan Jirilɔŋ bia.
# Miɔŋlan' Alaasani, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Yakubu, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɛŋ Lan Ziblim, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Ablai II, Naa Mahamaru bia.
== Miɔŋ nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# Naa Mahamaŋ kpɛma, O daa dila Yɛni yuuni 1938.
# Naa Mahamaŋ bila, O daa dila Yɛni yuuni 1948.
# Naa Andan Zolikuɣuli, O daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka muha gari kɔbiga",
"balim balim,kɔligu ku chei yom"
" Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni"
" Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣbiɛɣu ( Naa Abudu I)
" kambɔŋ dapuli Zaɣili kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili"
"Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa"
"Tiyɔɣu galim ʒiɛriga, ʒiɛriga biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
enqo1db6c058jkk0h8pvj549iiayua2
44581
44580
2022-08-24T23:16:23Z
AFAIBRAHIM
1206
/* O daŋ */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamudu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yiri, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yissa, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Salifu, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Kalim, Naa Abla Naɣbiɛɣu bia.
# Miɔŋlan' Ablai I, Naa Andan Jirilɔŋ bia.
# Miɔŋlan' Alaasani, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Yakubu, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɛŋ Lan Ziblim, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Ablai II, Naa Mahamaru bia.
== Miɔŋ nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# Naa Mahamaŋ kpɛma, O daa dila Yɛni yuuni 1938.
# Naa Mahamaŋ bila, O daa dila Yɛni yuuni 1948.
# Naa Andan Zolikuɣuli, O daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka muha gari kɔbiga",
"balim balim,kɔligu ku chei yom",
"Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni"
" Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣbiɛɣu ( Naa Abudu I)
" kambɔŋ dapuli Zaɣili kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili"
"Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa"
"Tiyɔɣu galim ʒiɛriga, ʒiɛriga biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
mijmlii0fhd9e1i9awjox80vt9cfgd6
44582
44581
2022-08-24T23:16:48Z
AFAIBRAHIM
1206
/* O daŋ */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamudu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yiri, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yissa, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Salifu, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Kalim, Naa Abla Naɣbiɛɣu bia.
# Miɔŋlan' Ablai I, Naa Andan Jirilɔŋ bia.
# Miɔŋlan' Alaasani, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Yakubu, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɛŋ Lan Ziblim, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Ablai II, Naa Mahamaru bia.
== Miɔŋ nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# Naa Mahamaŋ kpɛma, O daa dila Yɛni yuuni 1938.
# Naa Mahamaŋ bila, O daa dila Yɛni yuuni 1948.
# Naa Andan Zolikuɣuli, O daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka muha gari kɔbiga",
"balim balim, kɔligu ku chei yom",
"Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni"
" Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣbiɛɣu ( Naa Abudu I)
" kambɔŋ dapuli Zaɣili kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili"
"Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa"
"Tiyɔɣu galim ʒiɛriga, ʒiɛriga biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
jzntz4jl29iqqfuoxnmr4b5ztwixzmv
44583
44582
2022-08-24T23:17:38Z
AFAIBRAHIM
1206
/* O daŋ */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamudu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yiri, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yissa, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Salifu, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Kalim, Naa Abla Naɣbiɛɣu bia.
# Miɔŋlan' Ablai I, Naa Andan Jirilɔŋ bia.
# Miɔŋlan' Alaasani, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Yakubu, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɛŋ Lan Ziblim, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Ablai II, Naa Mahamaru bia.
== Miɔŋ nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# Naa Mahamaŋ kpɛma, O daa dila Yɛni yuuni 1938.
# Naa Mahamaŋ bila, O daa dila Yɛni yuuni 1948.
# Naa Andan Zolikuɣuli, O daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka muha gari kɔbiga", "balim balim, kɔligu ku chei yom", "Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni"
" Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣbiɛɣu ( Naa Abudu I)
" kambɔŋ dapuli Zaɣili kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili"
"Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa"
"Tiyɔɣu galim ʒiɛriga, ʒiɛriga biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
p0ktxpgjex4g0rzgfzo5225cggxr6t3
44584
44583
2022-08-24T23:18:37Z
AFAIBRAHIM
1206
/* O daŋ */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamudu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yiri, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yissa, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Salifu, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Kalim, Naa Abla Naɣbiɛɣu bia.
# Miɔŋlan' Ablai I, Naa Andan Jirilɔŋ bia.
# Miɔŋlan' Alaasani, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Yakubu, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɛŋ Lan Ziblim, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Ablai II, Naa Mahamaru bia.
== Miɔŋ nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# Naa Mahamaŋ kpɛma, O daa dila Yɛni yuuni 1938.
# Naa Mahamaŋ bila, O daa dila Yɛni yuuni 1948.
# Naa Andan Zolikuɣuli, O daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka muha gari kɔbiga", "balim balim, kɔligu ku chei yom", "Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni", "Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣbiɛɣu ( Naa Abudu I)
" kambɔŋ dapuli Zaɣili kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili"
"Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa"
"Tiyɔɣu galim ʒiɛriga, ʒiɛriga biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
fqta1iu3erxja5as4r4jerypw6hjx8k
44585
44584
2022-08-24T23:19:16Z
AFAIBRAHIM
1206
/* O daŋ */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamudu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yiri, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yissa, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Salifu, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Kalim, Naa Abla Naɣbiɛɣu bia.
# Miɔŋlan' Ablai I, Naa Andan Jirilɔŋ bia.
# Miɔŋlan' Alaasani, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Yakubu, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɛŋ Lan Ziblim, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Ablai II, Naa Mahamaru bia.
== Miɔŋ nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# Naa Mahamaŋ kpɛma, O daa dila Yɛni yuuni 1938.
# Naa Mahamaŋ bila, O daa dila Yɛni yuuni 1948.
# Naa Andan Zolikuɣuli, O daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka muha gari kɔbiga", "balim balim, kɔligu ku chei yom", "Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni", "Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣibiɛɣu ( Naa Abudu I)
" kambɔŋ dapuli Zaɣili kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili"
"Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa"
"Tiyɔɣu galim ʒiɛriga, ʒiɛriga biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
ga4c0tzsj1fshoyznu9phs6savizm2u
44586
44585
2022-08-24T23:19:39Z
AFAIBRAHIM
1206
/* O daŋ */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamudu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yiri, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yissa, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Salifu, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Kalim, Naa Abla Naɣbiɛɣu bia.
# Miɔŋlan' Ablai I, Naa Andan Jirilɔŋ bia.
# Miɔŋlan' Alaasani, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Yakubu, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɛŋ Lan Ziblim, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Ablai II, Naa Mahamaru bia.
== Miɔŋ nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# Naa Mahamaŋ kpɛma, O daa dila Yɛni yuuni 1938.
# Naa Mahamaŋ bila, O daa dila Yɛni yuuni 1948.
# Naa Andan Zolikuɣuli, O daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka muha gari kɔbiga", "balim balim, kɔligu ku chei yom", "Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni", "Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣibiɛɣu (Naa Abudu I)
" kambɔŋ dapuli Zaɣili kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili"
"Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa"
"Tiyɔɣu galim ʒiɛriga, ʒiɛriga biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
6bnxmste8ijih4p1npunks9ep8ogfxp
44587
44586
2022-08-24T23:20:08Z
AFAIBRAHIM
1206
/* O daŋ */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamudu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yiri, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yissa, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Salifu, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Kalim, Naa Abla Naɣbiɛɣu bia.
# Miɔŋlan' Ablai I, Naa Andan Jirilɔŋ bia.
# Miɔŋlan' Alaasani, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Yakubu, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɛŋ Lan Ziblim, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Ablai II, Naa Mahamaru bia.
== Miɔŋ nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# Naa Mahamaŋ kpɛma, O daa dila Yɛni yuuni 1938.
# Naa Mahamaŋ bila, O daa dila Yɛni yuuni 1948.
# Naa Andan Zolikuɣuli, O daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka muha gari kɔbiga", "balim balim, kɔligu ku chei yom", "Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni", "Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣibiɛɣu (Naa Abudu I)
"Kambɔŋ dapuli Zaɣili kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili"
"Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa"
"Tiyɔɣu galim ʒiɛriga, ʒiɛriga biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
po9rb4bojsi8pwiwas7afhs6bnodllr
44588
44587
2022-08-24T23:21:08Z
AFAIBRAHIM
1206
/* O daŋ */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamudu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yiri, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yissa, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Salifu, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Kalim, Naa Abla Naɣbiɛɣu bia.
# Miɔŋlan' Ablai I, Naa Andan Jirilɔŋ bia.
# Miɔŋlan' Alaasani, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Yakubu, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɛŋ Lan Ziblim, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Ablai II, Naa Mahamaru bia.
== Miɔŋ nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# Naa Mahamaŋ kpɛma, O daa dila Yɛni yuuni 1938.
# Naa Mahamaŋ bila, O daa dila Yɛni yuuni 1948.
# Naa Andan Zolikuɣuli, O daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka muha gari kɔbiga", "balim balim, kɔligu ku chei yom", "Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni", "Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣibiɛɣu (Naa Abudu I)
"Kambɔŋ dapuli zaɣisi kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili"
"Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa"
"Tiyɔɣu galim ʒiɛriga, ʒiɛriga biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
d4efy29olt7ddusfxffctyacmmb8rhf
44589
44588
2022-08-24T23:24:30Z
AFAIBRAHIM
1206
/* O daŋ */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamudu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yiri, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yissa, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Salifu, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Kalim, Naa Abla Naɣbiɛɣu bia.
# Miɔŋlan' Ablai I, Naa Andan Jirilɔŋ bia.
# Miɔŋlan' Alaasani, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Yakubu, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɛŋ Lan Ziblim, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Ablai II, Naa Mahamaru bia.
== Miɔŋ nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# Naa Mahamaŋ kpɛma, O daa dila Yɛni yuuni 1938.
# Naa Mahamaŋ bila, O daa dila Yɛni yuuni 1948.
# Naa Andan Zolikuɣuli, O daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka muha gari kɔbiga", "balim balim, kɔligu ku chei yom", "Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni", "Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣibiɛɣu (Naa Abudu I)
"Kambɔŋ dapuli zaɣisi kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili", "Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa"
"Tiyɔɣu galim ʒiɛriga, ʒiɛriga biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
bij2s1jygzh5jspiqykfky1wbhw1v9g
44590
44589
2022-08-24T23:25:31Z
AFAIBRAHIM
1206
/* O daŋ */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamudu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yiri, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yissa, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Salifu, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Kalim, Naa Abla Naɣbiɛɣu bia.
# Miɔŋlan' Ablai I, Naa Andan Jirilɔŋ bia.
# Miɔŋlan' Alaasani, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Yakubu, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɛŋ Lan Ziblim, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Ablai II, Naa Mahamaru bia.
== Miɔŋ nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# Naa Mahamaŋ kpɛma, O daa dila Yɛni yuuni 1938.
# Naa Mahamaŋ bila, O daa dila Yɛni yuuni 1948.
# Naa Andan Zolikuɣuli, O daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka muha gari kɔbiga", "balim balim, kɔligu ku chei yom", "Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni", "Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣibiɛɣu (Naa Abudu I)
"Kambɔŋ dapuli zaɣisi kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili", "Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa", "Tiyɔɣu galim ʒiɛrigu, ʒiɛrigu biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
8m0izyuhl8ek90379uvryck4ncif2ej
44598
44590
2022-08-24T23:44:39Z
AFAIBRAHIM
1206
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdulai Mahamadu'''<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> nyɛla [[Miɛŋ|Miɛŋ-]]<nowiki/>lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi [[Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai Funeral Starts Today|url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/201812/370341.php|access-date=2022-08-20|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)<ref>{{Cite web|date=2019-03-04|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu outdoored|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Mion-Lana-Abdulai-Mahamadu-outdoored-727862|access-date=2022-07-17|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la [[SDA primary|SDA Primary]] shikuru din be [[Tamali|Tamale]] saha shɛli [[Nawuni|Naawuni]] ni daa bɔhi o ba zuɣu<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=Meet the man who groomed and stood by the Mion Lana from his childhood until his death|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Meet-the-man-who-groomed-and-stood-by-the-Mion-Lana-from-his-childhood-until-his-death-1606982|access-date=2022-08-21|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
Saha ŋɔ Miɛŋlana malila [[paɣaba]] anahi ni [[bihi]] pia ni ayi.
== O Piligu ==
O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be [[Tamali|Tamale]]. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.
== O Ba ==
O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla [[Gbewaa Secondary school|Gbewaa Secondary School]] din pa nyɛ [[Tamale Senior High School]] saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.
=== O Ba Nam dibu ===
Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o yaba [[Naa Abdulai ŋmarigɔŋ]] Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla [[Ndan Yaa Naa]]
ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu"
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu"
"Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".
O Nam dibu saha, [[Dagbaŋ]] daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla [[Council of State]] puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969<ref>{{Cite web|title=‘This an extremely difficult situation’ – Akufo-Addo on death of Yaa Naa’s heir apparent|url=https://www.modernghana.com/news/1178255/this-an-extremely-difficult-situation-akufo.html|access-date=2022-08-20|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima [[jinaduu]] zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.<ref name=":0" />
Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔbnanti yaa.
==== O Ba kpibu ====
Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o [[Katini]].<ref name=":0" />
=== O Ba kuli maalibu ===
Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018<ref>{{Cite web|last=MyNewsGH|date=2018-12-12|title=Farouk Aliu Mahama makes huge donation towards funeral rites of Ya-Naa Mahamadu Abdulai|url=https://www.mynewsgh.com/farouk-aliu-mahama-makes-huge-donation-towards-funeral-rites-of-ya-naa-mahamadu-abdulai/|access-date=2022-08-20|website=MyNewsGh|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>.
=== O paɣiba ===
Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;
# Gbanzaliŋ
# Galibaŋ
# Koyibiga<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
# Pariwaa
# Gasinaba
# Yibilana
# Batamgali
# Balchisu Limam
# Azara Sakpɛɣu
# Fati Sunsɔŋ
# Zuweira
# Aramatu
# Azara Bimbila
# Safiatu
# Rahinatu<ref>{{Cite web|date=2018-12-28|title=Yaa-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|access-date=2022-08-20|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
=== O Ba bihi ===
Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;
# Abdulai Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Alhassan Mahamadu
# Yakubu Mahamadu
# Abdulai Mahamadu
# Sulemana Mahamadu<ref name=":0">{{Cite web|last=Naatogmah|first=Abdul Karim|date=Friday 28th December, 2018|title=Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV funeral rites climaxed|url=https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Yaa-Naa-Mahamadu-Abdulai-IV-funeral-rites-climaxed-711694|url-status=live|access-date=Saturday 20th August, 2022|website=GhanaWeb}}</ref>
# Suɣiri Mahamadu
# Samata Mahamadu
# Fati Mahamadu
# Zenabu Mahamadu
# Mariama Mahamadu
# Awabu Mahamadu
== O Nam dibu ==
Bɛ daa dihi o mi Miɔŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla [[Gariba II|Naa Gariba II]] n-dihi o li.
== O HaƷi Niŋbu ==
Miɔŋlan Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.
== Nanima ban di miɔŋ==
# Miɔŋlan' Sayɔra
# Miɔŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Miɔŋlan Mahamaru bia.
# Miɔŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
# Miɔŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yiri, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Yissa, Naa Andan Jangbariga bia.
# Miɔŋlan' Mahami, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Salifu, Naa Yakubu Nantoo bia.
# Miɔŋlan' Kalim, Naa Abla Naɣbiɛɣu bia.
# Miɔŋlan' Ablai I, Naa Andan Jirilɔŋ bia.
# Miɔŋlan' Alaasani, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Yakubu, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɛŋ Lan Ziblim, Naa Aburu Sataŋ bia.
# Miɔŋlan' Ablai II, Naa Mahamaru bia.
== Miɔŋ nanima ban di Yɛni ==
Miɔŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:
# Naa Mahamaŋ kpɛma, O daa dila Yɛni yuuni 1938.
# Naa Mahamaŋ bila, O daa dila Yɛni yuuni 1948.
# Naa Andan Zolikuɣuli, O daa dila Yɛni yuuni 1968.
== O daŋ ==
* Naa Yakubu Nantoo
" Nantoo che biɛm ka muha gari kɔbiga", "balim balim, kɔligu ku chei yom", "Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni", "Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"
* Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣibiɛɣu (Naa Abudu I)
"Kambɔŋ dapuli zaɣisi kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili", "Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa", "Tiyɔɣu galim ʒiɛrigu, ʒiɛrigu biɛm zuɣu"
* Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.
"Pakurugu bia"
" Tampima dundɔŋ ku zo saa"
"Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je"
"o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:
"Zagbaŋ Sanatu bia"
" Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini "
"Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"
* Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahanmaŋ bila:
"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni"
"Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli"
"Kom dirila Saalan bia"
"Satim mi ku nyuui kuliga"
"Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".
* Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:
"Saa paɣa bia - Alizini"
"Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa"
"Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"
* Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:
"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba"
"Daripaɣ'bi' mankaanu"
"ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu "
"Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu "
" Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"
* Ka Nawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai
" Binchɛra so gali".
Shɛli di kani n-diri Naa.
Amaa o saha n daa paai.
Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.
== O kpibu ==
Naa Abdulai Mahamadu daa kpila<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Alaaba Silimin goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.
Korle-Bu<ref>{{Cite web|date=2022-08-17|title=Heir apparent to Yaa Naa Mahama Abubakari Mahama II passes on - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/heir-apparent-to-yaa-naa-mahama-abubakari-mahama-ii-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Mion-Lana Abdulai Mahamadu passes on|url=https://gna.org.gh/2022/08/mion-lana-abdulai-mahamadu-passes-on/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ<ref>{{Cite web|last=GNA|date=2022-08-18|title=Late Mion-Lana was a unifier - Tributes|url=https://gna.org.gh/2022/08/late-mion-lana-was-a-unifier-tributes/|access-date=2022-08-20|website=Ghana News Agency|language=en-US}}</ref>.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nanima]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
1xphk0jn542z8p0537bm0huao7edx22
Mukarama Abdulai
0
10283
44529
44524
2022-08-24T14:21:01Z
Sir Amugi
124
/* O maŋa maŋa ni di pini shɛŋa */
wikitext
text/x-wiki
{{Bio}}
{{E-Class}}
'''Mukarama Abdulai''' nyɛla bɔlli ŋmɛra ŋun yi [[Ghana]] na. O nyɛla Ghana boli ŋmɛri biŋ ŋun ŋmɛri tooni n tiri "[[Spanish club Deportivo Alavés]]<nowiki>''</nowiki><ref>{{Cite web|date=2021-07-16|title=Black Princesses striker Abdulai Mukarama joins Spanish club Deportivo Alaves Femenino|url=https://ghanasoccernet.com/black-princesses-striker-abdulai-mukarama-joins-spanish-club-deportivo-alaves-femenino|access-date=2022-08-23|website=GhanaSoccernet|language=en}}</ref>. Bɛ dɔɣi o la silimin gɔli October biɛɣu pia ni ayɔbu, yuuni 2002.
== O shikuru baŋsim bohambu ==
=== '''University For Development Studies (UDS).''' ===
Yuuni 2018, bɛ daa kpuɣi Mukarama niŋ Shikuru shɛli ti ni boli "[[University for Development Studies (UDS)|University For Development Studies]] (UDS)" la. O ni daa kpe [[Shikuru]] ŋɔ ni o daa pahi la boli ŋmɛriba ban pun be di ni zuɣu. Yuuni 2019 bɛ ni daa ti yɛn ŋmɛ "[[8th edition of the Ghana University Sports Association (GUSA) mini games]]" la, ŋuni ka bɛ daa che ka o gari tooni lee shikuru ŋɔ [[paɣaba]] ŋɔ bɔli ŋmɛri tooni (captain). O no daa gari tooni zaŋ paɣaba ŋɔ ŋmɛ bolli ŋɔ bɛ daa nyɛla ban di nasara. Bipuɣingu ŋɔ daa nyɛla ŋun di pɔra ata bolli li ŋɔ ŋmɛbu ni. So da bi tooi di pɔri paagi o. Ka di zuɣu daa che ka bɛ piigi o bol'ŋmɛri ŋun ti pɔri pam bolli ŋɔ ŋmɛbu ni. Bɛ daa lan piigi o boli ŋmɛri ŋun kpaŋ o maŋa nyaŋ sɔ kam.<ref>{{Cite web|date=2019-01-05|title=UDS tops GUSA games|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/SportsArchive/UDS-tops-GUSA-games-713006|access-date=2022-08-23|website=GhanaWeb|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2019-01-06|title=UDS whips UCC, UG in soccer|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/SportsArchive/UDS-whips-UCC-UG-in-soccer-713175|access-date=2022-08-23|website=GhanaWeb|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|last=Duah|first=George|date=2019-01-07|title=Abdulai Mukarama leads UDS to 2019 GUSA Mini Trophy at Cape Coast Stadium|url=https://www.kyfilla.com/abdulai-mukarama-leads-uds-to-2019-gusa-mini-trophy-at-cape-coast-stadium/|access-date=2022-08-23|website=kyfilla.com|language=en-US}}</ref>
==== Tyler Junior College. ====
Yuuni 2019,silimiin gɔli August, O daa nyɛla bɛ ni zaŋ sɔ chaŋ ni o ti tuɣi o bohambu Shikuru shɛli din be [[Texas]], [[USA]] ka di yuli booni [[Tyler Junior College]] la. O daa nyɛla ŋun be bohambu ŋɔ ni ka lan ŋmɛri o bɔlli.<ref>{{Cite web|date=2019-08-19|title=Mukarama Abdulai gets US university scholarship|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/SportsArchive/Mukarama-Abdulai-gets-US-university-scholarship-773171|access-date=2022-08-23|website=GhanaWeb|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2019-08-17|title=Maidens star Mukarama Abdulai gets scholarship to study in the United States|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/SportsArchive/Maidens-star-Mukarama-Abdulai-gets-scholarship-to-study-in-the-United-States-772876|access-date=2022-08-23|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. "[[Tyler Junior College women's soccer team]]" la ni daa yɛn ŋmɛ bɛ yuuni yuuni bɔla ni bɛ bɔli ŋmɛri taba la, Mukarama daa nyɛla ŋun di pɔɣu pishi ni ayɔpɔin (27 goals). Ka daa lan nyɛ ŋun sɔŋ ka bɛ di pɔɣu pia ni ata (13 goals). O kpaŋ maŋa lala diɛma ŋɔ ni daa che ka bɛ kpuɣi kpaŋ maŋa kopu din nyɛ ([[2019 NJCAA Gulf South District Championship]]).<ref>{{Cite web|date=2019-11-11|title=Mukarama Abdulai scores 23 goals to help Tyler JC win South District Championship|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/SportsArchive/Mukarama-Abdulai-scores-23-goals-to-help-Tyler-JC-win-South-District-Championship-798195|access-date=2022-08-23|website=GhanaWeb|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2019-11-11|title=Ghana star Mukarama Abdulai bangs in 23 goals as Tyler Junior College win NJCAA Gulf South District Championship|url=https://ghanasoccernet.com/ghana-star-mukarama-abdulai-bangs-in-23-goals-as-tyler-junior-college-win-njcaa-gulf-south-district-championship|access-date=2022-08-23|website=GhanaSoccernet|language=en}}</ref> Bɛ daa lan di nasara zaŋ chaŋ "[[NJCAA Women's Soccer Championship]]".
Bɛ ni daa ti yɛn labi ŋmɛ lala tabɔ bɔlli ŋɔ o daa lan nyɛla ŋun di pɔɣu pishi ni ata,ka sɔŋ ka bɛ di pɔɣu pia. O lala kpaŋ maŋa ŋɔ daa lan nyɛla din sɔŋsi ka kpuɣi "2020 "NJCAA Gulf South District Championship" mini "NJCAA Women's Soccer Championship" n pahi bɛ buyi ni. Din bo ŋɔ wuhi ya ni bɛ daa kpuɣi li mi pa taba buyi ka naɣibu ka dini.<ref>{{Cite web|title=Tyler wins 5th women's soccer championship|url=https://njcaa.org/sports/wsoc/2020-21/div1/national_championship/championship_recap|access-date=2022-08-23|website=NJCAA|language=en}}</ref> Bɛ marchi di daa nyɛ bahigu o da nyɛla ŋun di "[[brace]]" Tyler College ni daa di [[Salt Lake]] (Utah) 2-0 la,ka di daa naai 18-0.<ref>{{Cite web|date=2021-06-10|title=Ghanaian star Abdulai Mukarama wins MVP as Tyler College finish season as National champions|url=https://ghanasoccernet.com/ghanaian-star-abdulai-mukarama-wins-mvp-as-tyler-college-finish-season-as-national-champions|access-date=2022-08-23|website=GhanaSoccernet|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|title=Tyler wins 5th women's soccer championship|url=https://njcaa.org/sports/wsoc/2020-21/div1/national_championship/championship_recap|access-date=2022-08-23|website=NJCAA|language=en}}</ref> Diɛma ni yiɣi jam ŋɔ ni daa ti yɛn naai, bɛ daa piigi o la pɔdiri gonaati,pɔnchi nima kpɛma ni bol'ŋmɛri sɔ sɔkam ni mali nintiɣili ti.<ref>{{Cite web|title=2020 NJCAA DI Women's Soccer Championship - Tournament Awards|url=https://njcaa.org/sports/wsoc/2020-21/div1/national_championship/awards|access-date=2022-08-23|website=NJCAA|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|title=OFFICIAL: Black Queens forward Abdulai Mukarama joins Deportivo Alavés - Kickgh.com|url=https://www.kickgh.com/more/women-football/14062-official-black-queens-forward-abdulai-mukarama-joins-deportivo-alaves|access-date=2022-08-23|website=www.kickgh.com|language=en-gb}}</ref><ref>{{Cite web|title=UnitedSucces - The worldwide network of women business owners|url=http://www.unitedsucces.com/|access-date=2022-08-23|website=www.unitedsucces.com|language=en}}</ref>
== Bɔlli ŋmɛbu piligu ==
Abdulai Mukarama daa kpe la "[[Ghana Premier League]]" yaɣili [[Northern Ladies FC]],yuuni 2011 o ni daa nyɛ yuma awɔi.<ref>{{Cite web|date=2020-05-13|title=Fruit of Defiance: The rise of Mukarama Abdulai|url=https://citisportsonline.com/2020/05/13/fruit-of-defiance-the-rise-of-mukarama-abdulai/|access-date=2022-08-23|website=Citi Sports Online|language=en-US}}</ref>Bɛ ni daa pili bɛ yuuni 2020-21 yuuni bola la ŋmɛbu, o daa di la pɔri ata bɛ mini [[Ashtown Ladies]] ni daa ŋmɛ silimin gɔli 17th,January 2021. Amaa Ashtown Ladies gba daa nyɛla ban pii pɔ yini,ka bɔlli maa daa naa 3-1. Mukarama daa di la pɔra ayi tuuli minti pihinahi ni anu la ni(first half),bɛ ni daa yi n ti vuhi ka labi na, ka o daa di pɔ yini ka di niŋ pɔra ata,pɔ yini (3-1).Lala maachi ŋɔ n daa nyɛ bɛ ni di shɛli nasara tuuli.<ref>{{Citation|title=Mukarama Abdulai|date=2022-08-13|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Mukarama_Abdulai&oldid=1104263118|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-08-23}}</ref>
Silimin gɔli 16 July 2021, Deportivo Alavés Gloriosas, daa yina ti di gbana zuɣu ni Mukarama ŋmɛ bɔlli tiba yuma ayi,ka kpuɣi alikawle ni o be bɛ sani hali ni yuuni 2023.<ref>{{Cite web|title=Las Gloriosas se refuerzan con Abdulai Mukarama {{!}} Alavés - Web Oficial|url=https://www.deportivoalaves.com/noticia/las-gloriosas-se-refuerzan-con-abdulai-mukarama|access-date=2022-08-23|website=Las Gloriosas se refuerzan con Abdulai Mukarama {{!}} Alavés - Web Oficial|language=es}}</ref><ref>{{Cite web|last=Osman|first=Abdul Wadudu|title=OFFICIAL : Deportivo Alaves announce the signing of Mukarama Abdulai – Football Made In Ghana|url=https://footballmadeinghana.com/2021/07/16/official-deportivo-alaves-announce-the-signing-of-mukarama-abdulai/|access-date=2022-08-23|language=en-US}}</ref>
== Tiŋduya bɔlli ŋmɛbu lahabaya ==
Ŋuni n daa nyɛ bɔlli ŋmɛri kpɛma (captain) n ti Ghana bipuɣinsi bɔlli li ŋmɛriba "2018 FIFA U-17 Women's World Cup" din daa ŋmu Uruguay la.<ref>{{Cite news|title=Ghana exit U-17 Women's WC on penalties|language=en-GB|work=BBC Sport|url=https://www.bbc.com/sport/football/46337587|access-date=2022-08-23}}</ref> Bɛ daa ti o salima namda di ni daa niŋ ka o di pɔ gahinda di baa ayopɔin ka sɔŋ ka bɛ di baa ayi la. Ghana mini Uruguay (tiŋgbani shɛli ni bɔlla ŋɔ ni daa ŋmɛri la), o ko daa nyɛla ŋun di pɔra ata. Ka bɛ daa lan ti o "Bronze Ball".<ref>{{Cite web|last=Association|first=Ghana Football|title=Black Maidens captain Mukarama Abdulai wins Golden Boot at FIFA U17 WWC|url=https://www.ghanafa.org/black-maidens-captain-mukarama-abdulai-wins-golden-boot-at-fifa-u17-wwc|access-date=2022-08-23|website=www.ghanafa.org|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|title=Maidens, Uruguay in tricky opener|url=https://www.graphic.com.gh/sports/sports-news/maidens-uruguay-in-tricky-opener.html|access-date=2022-08-23|website=Graphic Online|language=en-gb}}</ref> O ŋmariga ni daa puhi bɔlli ŋɔ ŋmɛbu ni, O mini Grace Asantewaa ni Faustina Ampah daa kpaɣiri taba bɔ SWAG nim' "paɣaba bɔlli ŋmɛri gonaati tali yuuni 2018, ka o daa lan di li.<ref>{{Cite web|title=SWAG AWARDS: Mukarama Abdulai Adjudged Women Footballer Of The Year|url=https://www.modernghana.com/sports/931874/swag-awards-mukarama-abdulai-adjudged-women-footballer-of-t.html|access-date=2022-08-23|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Yuuni 2019, "2019 WAFU Zone B Women's Cup" nima daa nyɛla ban boli o ni o ti ŋmɛ bɔlli sɔŋ ba. O ni daa chaŋ, Ghanamini Senegal n daa ŋmɛ maachi tuuli, ka o daa di pɔɣu ti Ghana. Ghana daa nyɛla ban di nasara Senegal zuɣu di ni daa niŋ ka bɔlli ŋɔ yiɣisi pɔra ayi yoli (2-0).<ref>{{Cite web|title=Wafu Women's Cup: Senegal 0-2 Ghana - Evelyn Badu and Abdulai Mukarama hand Black Queens winning start {{!}} Goal.com|url=https://www.goal.com/en-us/news/wafu-womens-cup-senegal-0-2-ghana-evelyn-badu-and-abdulai/1i0mqkecvv6sh17gvivpxj1wi6|access-date=2022-08-23|website=www.goal.com}}</ref> Din nyaaŋa bɛ daa zaŋ Mukarama pahi Ghana bɔlli ŋmɛriba ban yuma chaŋ yuun pishi pɔlo. Bɛ daa lan piigi o bɛ bɔli ŋmɛri kpɛm guli bɛ mini Morocco nima zosimli bɔlli din daa yɛn ŋmɛ silimin gɔli November 2022 yuuni la. Lala bɔlli ŋɔ daa ŋmɛ la silimin gɔli 23 November 2020.Ghana daa lee bi tooi di la nasara lala maachi ŋɔ ni,dama Morocco daa di Ghana pɔ yini yɔli. Amaa,bɛ ni daa ti yɛn ŋmɛ n pahi buyi, o daa nyɛla ŋun di "brace". Di daa nyɛla din sɔŋ ka Ghana di nasara pɔra anahi yɔli (4-0).<ref>{{Cite web|date=2020-11-30|title=Black Princesses defeat Morocco 4-0 in second international friendly|url=https://citisportsonline.com/2020/11/30/black-princesses-defeat-morocco-4-0-in-second-international-friendly/|access-date=2022-08-23|website=Citi Sports Online|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|last=Association|first=Ghana Football|title=Mukarama double inspires Black Princesses revenge against Morocco|url=https://www.ghanafa.org/mukarama-double-inspires-black-princesses-revenge-against-morocco|access-date=2022-08-23|website=www.ghanafa.org|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|title=Abdulai brace redeems Ghana U20 women against Morocco {{!}} Goal.com|url=https://www.goal.com/en-gh/news/abdulai-brace-redeems-ghana-u20-women-against-morocco/1oq5cekvslshs1947q65ocyqy6|access-date=2022-08-23|website=www.goal.com}}</ref>
== Kpaŋ maŋ pina ==
'''Ghana'''
* WAFU Zone B Women's Cup Third place : 2019<ref>{{Cite web|date=2019-05-19|title=2019 Women's WAFU: Black Queens beat Mali on penalties to win bronze|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/SportsArchive/2019-Women-s-WAFU-Black-Queens-beat-Mali-on-penalties-to-win-bronze-747549|access-date=2022-08-23|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
== O maŋa maŋa ni di pini shɛŋa ==
*FIFA Under 17 Women's World Cup Golden Shoe: 2018<ref>{{Cite web|last=Association|first=Ghana Football|title=Black Maidens captain Mukarama Abdulai wins Golden Boot at FIFA U17 WWC|url=https://www.ghanafa.org/black-maidens-captain-mukarama-abdulai-wins-golden-boot-at-fifa-u17-wwc|access-date=2022-08-23|website=www.ghanafa.org|language=en}}</ref>
* FIFA Under 17 Women's World Cup Bronze Ball: 2018
* SWAG Women's Footballer of the Year: 2018<ref>{{Cite web|title=SWAG AWARDS: Mukarama Abdulai Adjudged Women Footballer Of The Year|url=https://www.modernghana.com/sports/931874/swag-awards-mukarama-abdulai-adjudged-women-footballer-of-t.html|access-date=2022-08-23|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
* Ghana Football Awards Women's Footballer of the Year: 2019<ref>{{Cite web|date=2019-07-22|title=17 year-old Mukarama Abdulai wins women’s footballer of the year at Ghana Football Awards|url=https://citinewsroom.com/2019/07/17-year-old-mukarama-abdulai-wins-womens-footballer-of-the-year-at-ghana-football-awards/|access-date=2022-08-23|website=Citinewsroom - Comprehensive News in Ghana|language=en-US}}</ref>
* Ghana Football Awards Rising Star Award: 2019<ref>{{Cite web|date=2019-07-22|title=Ghana Football Awards: Mukarama Abdulai wins Women's Football & Future Star awards|url=https://ghanasoccernet.com/ghana-football-awards-mukarama-abdulai-wins-womens-football-future-star-awards|access-date=2022-08-23|website=GhanaSoccernet|language=en}}</ref>
== Kundivira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Deima ni yiɣ'jam]]
tqapimx9x8jtjixhelzpc952h0wchll
44530
44529
2022-08-24T14:21:36Z
Sir Amugi
124
added [[Category:Lahabaya zaa]] using [[WP:HC|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{Bio}}
{{E-Class}}
'''Mukarama Abdulai''' nyɛla bɔlli ŋmɛra ŋun yi [[Ghana]] na. O nyɛla Ghana boli ŋmɛri biŋ ŋun ŋmɛri tooni n tiri "[[Spanish club Deportivo Alavés]]<nowiki>''</nowiki><ref>{{Cite web|date=2021-07-16|title=Black Princesses striker Abdulai Mukarama joins Spanish club Deportivo Alaves Femenino|url=https://ghanasoccernet.com/black-princesses-striker-abdulai-mukarama-joins-spanish-club-deportivo-alaves-femenino|access-date=2022-08-23|website=GhanaSoccernet|language=en}}</ref>. Bɛ dɔɣi o la silimin gɔli October biɛɣu pia ni ayɔbu, yuuni 2002.
== O shikuru baŋsim bohambu ==
=== '''University For Development Studies (UDS).''' ===
Yuuni 2018, bɛ daa kpuɣi Mukarama niŋ Shikuru shɛli ti ni boli "[[University for Development Studies (UDS)|University For Development Studies]] (UDS)" la. O ni daa kpe [[Shikuru]] ŋɔ ni o daa pahi la boli ŋmɛriba ban pun be di ni zuɣu. Yuuni 2019 bɛ ni daa ti yɛn ŋmɛ "[[8th edition of the Ghana University Sports Association (GUSA) mini games]]" la, ŋuni ka bɛ daa che ka o gari tooni lee shikuru ŋɔ [[paɣaba]] ŋɔ bɔli ŋmɛri tooni (captain). O no daa gari tooni zaŋ paɣaba ŋɔ ŋmɛ bolli ŋɔ bɛ daa nyɛla ban di nasara. Bipuɣingu ŋɔ daa nyɛla ŋun di pɔra ata bolli li ŋɔ ŋmɛbu ni. So da bi tooi di pɔri paagi o. Ka di zuɣu daa che ka bɛ piigi o bol'ŋmɛri ŋun ti pɔri pam bolli ŋɔ ŋmɛbu ni. Bɛ daa lan piigi o boli ŋmɛri ŋun kpaŋ o maŋa nyaŋ sɔ kam.<ref>{{Cite web|date=2019-01-05|title=UDS tops GUSA games|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/SportsArchive/UDS-tops-GUSA-games-713006|access-date=2022-08-23|website=GhanaWeb|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2019-01-06|title=UDS whips UCC, UG in soccer|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/SportsArchive/UDS-whips-UCC-UG-in-soccer-713175|access-date=2022-08-23|website=GhanaWeb|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|last=Duah|first=George|date=2019-01-07|title=Abdulai Mukarama leads UDS to 2019 GUSA Mini Trophy at Cape Coast Stadium|url=https://www.kyfilla.com/abdulai-mukarama-leads-uds-to-2019-gusa-mini-trophy-at-cape-coast-stadium/|access-date=2022-08-23|website=kyfilla.com|language=en-US}}</ref>
==== Tyler Junior College. ====
Yuuni 2019,silimiin gɔli August, O daa nyɛla bɛ ni zaŋ sɔ chaŋ ni o ti tuɣi o bohambu Shikuru shɛli din be [[Texas]], [[USA]] ka di yuli booni [[Tyler Junior College]] la. O daa nyɛla ŋun be bohambu ŋɔ ni ka lan ŋmɛri o bɔlli.<ref>{{Cite web|date=2019-08-19|title=Mukarama Abdulai gets US university scholarship|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/SportsArchive/Mukarama-Abdulai-gets-US-university-scholarship-773171|access-date=2022-08-23|website=GhanaWeb|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2019-08-17|title=Maidens star Mukarama Abdulai gets scholarship to study in the United States|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/SportsArchive/Maidens-star-Mukarama-Abdulai-gets-scholarship-to-study-in-the-United-States-772876|access-date=2022-08-23|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. "[[Tyler Junior College women's soccer team]]" la ni daa yɛn ŋmɛ bɛ yuuni yuuni bɔla ni bɛ bɔli ŋmɛri taba la, Mukarama daa nyɛla ŋun di pɔɣu pishi ni ayɔpɔin (27 goals). Ka daa lan nyɛ ŋun sɔŋ ka bɛ di pɔɣu pia ni ata (13 goals). O kpaŋ maŋa lala diɛma ŋɔ ni daa che ka bɛ kpuɣi kpaŋ maŋa kopu din nyɛ ([[2019 NJCAA Gulf South District Championship]]).<ref>{{Cite web|date=2019-11-11|title=Mukarama Abdulai scores 23 goals to help Tyler JC win South District Championship|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/SportsArchive/Mukarama-Abdulai-scores-23-goals-to-help-Tyler-JC-win-South-District-Championship-798195|access-date=2022-08-23|website=GhanaWeb|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2019-11-11|title=Ghana star Mukarama Abdulai bangs in 23 goals as Tyler Junior College win NJCAA Gulf South District Championship|url=https://ghanasoccernet.com/ghana-star-mukarama-abdulai-bangs-in-23-goals-as-tyler-junior-college-win-njcaa-gulf-south-district-championship|access-date=2022-08-23|website=GhanaSoccernet|language=en}}</ref> Bɛ daa lan di nasara zaŋ chaŋ "[[NJCAA Women's Soccer Championship]]".
Bɛ ni daa ti yɛn labi ŋmɛ lala tabɔ bɔlli ŋɔ o daa lan nyɛla ŋun di pɔɣu pishi ni ata,ka sɔŋ ka bɛ di pɔɣu pia. O lala kpaŋ maŋa ŋɔ daa lan nyɛla din sɔŋsi ka kpuɣi "2020 "NJCAA Gulf South District Championship" mini "NJCAA Women's Soccer Championship" n pahi bɛ buyi ni. Din bo ŋɔ wuhi ya ni bɛ daa kpuɣi li mi pa taba buyi ka naɣibu ka dini.<ref>{{Cite web|title=Tyler wins 5th women's soccer championship|url=https://njcaa.org/sports/wsoc/2020-21/div1/national_championship/championship_recap|access-date=2022-08-23|website=NJCAA|language=en}}</ref> Bɛ marchi di daa nyɛ bahigu o da nyɛla ŋun di "[[brace]]" Tyler College ni daa di [[Salt Lake]] (Utah) 2-0 la,ka di daa naai 18-0.<ref>{{Cite web|date=2021-06-10|title=Ghanaian star Abdulai Mukarama wins MVP as Tyler College finish season as National champions|url=https://ghanasoccernet.com/ghanaian-star-abdulai-mukarama-wins-mvp-as-tyler-college-finish-season-as-national-champions|access-date=2022-08-23|website=GhanaSoccernet|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|title=Tyler wins 5th women's soccer championship|url=https://njcaa.org/sports/wsoc/2020-21/div1/national_championship/championship_recap|access-date=2022-08-23|website=NJCAA|language=en}}</ref> Diɛma ni yiɣi jam ŋɔ ni daa ti yɛn naai, bɛ daa piigi o la pɔdiri gonaati,pɔnchi nima kpɛma ni bol'ŋmɛri sɔ sɔkam ni mali nintiɣili ti.<ref>{{Cite web|title=2020 NJCAA DI Women's Soccer Championship - Tournament Awards|url=https://njcaa.org/sports/wsoc/2020-21/div1/national_championship/awards|access-date=2022-08-23|website=NJCAA|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|title=OFFICIAL: Black Queens forward Abdulai Mukarama joins Deportivo Alavés - Kickgh.com|url=https://www.kickgh.com/more/women-football/14062-official-black-queens-forward-abdulai-mukarama-joins-deportivo-alaves|access-date=2022-08-23|website=www.kickgh.com|language=en-gb}}</ref><ref>{{Cite web|title=UnitedSucces - The worldwide network of women business owners|url=http://www.unitedsucces.com/|access-date=2022-08-23|website=www.unitedsucces.com|language=en}}</ref>
== Bɔlli ŋmɛbu piligu ==
Abdulai Mukarama daa kpe la "[[Ghana Premier League]]" yaɣili [[Northern Ladies FC]],yuuni 2011 o ni daa nyɛ yuma awɔi.<ref>{{Cite web|date=2020-05-13|title=Fruit of Defiance: The rise of Mukarama Abdulai|url=https://citisportsonline.com/2020/05/13/fruit-of-defiance-the-rise-of-mukarama-abdulai/|access-date=2022-08-23|website=Citi Sports Online|language=en-US}}</ref>Bɛ ni daa pili bɛ yuuni 2020-21 yuuni bola la ŋmɛbu, o daa di la pɔri ata bɛ mini [[Ashtown Ladies]] ni daa ŋmɛ silimin gɔli 17th,January 2021. Amaa Ashtown Ladies gba daa nyɛla ban pii pɔ yini,ka bɔlli maa daa naa 3-1. Mukarama daa di la pɔra ayi tuuli minti pihinahi ni anu la ni(first half),bɛ ni daa yi n ti vuhi ka labi na, ka o daa di pɔ yini ka di niŋ pɔra ata,pɔ yini (3-1).Lala maachi ŋɔ n daa nyɛ bɛ ni di shɛli nasara tuuli.<ref>{{Citation|title=Mukarama Abdulai|date=2022-08-13|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Mukarama_Abdulai&oldid=1104263118|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-08-23}}</ref>
Silimin gɔli 16 July 2021, Deportivo Alavés Gloriosas, daa yina ti di gbana zuɣu ni Mukarama ŋmɛ bɔlli tiba yuma ayi,ka kpuɣi alikawle ni o be bɛ sani hali ni yuuni 2023.<ref>{{Cite web|title=Las Gloriosas se refuerzan con Abdulai Mukarama {{!}} Alavés - Web Oficial|url=https://www.deportivoalaves.com/noticia/las-gloriosas-se-refuerzan-con-abdulai-mukarama|access-date=2022-08-23|website=Las Gloriosas se refuerzan con Abdulai Mukarama {{!}} Alavés - Web Oficial|language=es}}</ref><ref>{{Cite web|last=Osman|first=Abdul Wadudu|title=OFFICIAL : Deportivo Alaves announce the signing of Mukarama Abdulai – Football Made In Ghana|url=https://footballmadeinghana.com/2021/07/16/official-deportivo-alaves-announce-the-signing-of-mukarama-abdulai/|access-date=2022-08-23|language=en-US}}</ref>
== Tiŋduya bɔlli ŋmɛbu lahabaya ==
Ŋuni n daa nyɛ bɔlli ŋmɛri kpɛma (captain) n ti Ghana bipuɣinsi bɔlli li ŋmɛriba "2018 FIFA U-17 Women's World Cup" din daa ŋmu Uruguay la.<ref>{{Cite news|title=Ghana exit U-17 Women's WC on penalties|language=en-GB|work=BBC Sport|url=https://www.bbc.com/sport/football/46337587|access-date=2022-08-23}}</ref> Bɛ daa ti o salima namda di ni daa niŋ ka o di pɔ gahinda di baa ayopɔin ka sɔŋ ka bɛ di baa ayi la. Ghana mini Uruguay (tiŋgbani shɛli ni bɔlla ŋɔ ni daa ŋmɛri la), o ko daa nyɛla ŋun di pɔra ata. Ka bɛ daa lan ti o "Bronze Ball".<ref>{{Cite web|last=Association|first=Ghana Football|title=Black Maidens captain Mukarama Abdulai wins Golden Boot at FIFA U17 WWC|url=https://www.ghanafa.org/black-maidens-captain-mukarama-abdulai-wins-golden-boot-at-fifa-u17-wwc|access-date=2022-08-23|website=www.ghanafa.org|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|title=Maidens, Uruguay in tricky opener|url=https://www.graphic.com.gh/sports/sports-news/maidens-uruguay-in-tricky-opener.html|access-date=2022-08-23|website=Graphic Online|language=en-gb}}</ref> O ŋmariga ni daa puhi bɔlli ŋɔ ŋmɛbu ni, O mini Grace Asantewaa ni Faustina Ampah daa kpaɣiri taba bɔ SWAG nim' "paɣaba bɔlli ŋmɛri gonaati tali yuuni 2018, ka o daa lan di li.<ref>{{Cite web|title=SWAG AWARDS: Mukarama Abdulai Adjudged Women Footballer Of The Year|url=https://www.modernghana.com/sports/931874/swag-awards-mukarama-abdulai-adjudged-women-footballer-of-t.html|access-date=2022-08-23|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Yuuni 2019, "2019 WAFU Zone B Women's Cup" nima daa nyɛla ban boli o ni o ti ŋmɛ bɔlli sɔŋ ba. O ni daa chaŋ, Ghanamini Senegal n daa ŋmɛ maachi tuuli, ka o daa di pɔɣu ti Ghana. Ghana daa nyɛla ban di nasara Senegal zuɣu di ni daa niŋ ka bɔlli ŋɔ yiɣisi pɔra ayi yoli (2-0).<ref>{{Cite web|title=Wafu Women's Cup: Senegal 0-2 Ghana - Evelyn Badu and Abdulai Mukarama hand Black Queens winning start {{!}} Goal.com|url=https://www.goal.com/en-us/news/wafu-womens-cup-senegal-0-2-ghana-evelyn-badu-and-abdulai/1i0mqkecvv6sh17gvivpxj1wi6|access-date=2022-08-23|website=www.goal.com}}</ref> Din nyaaŋa bɛ daa zaŋ Mukarama pahi Ghana bɔlli ŋmɛriba ban yuma chaŋ yuun pishi pɔlo. Bɛ daa lan piigi o bɛ bɔli ŋmɛri kpɛm guli bɛ mini Morocco nima zosimli bɔlli din daa yɛn ŋmɛ silimin gɔli November 2022 yuuni la. Lala bɔlli ŋɔ daa ŋmɛ la silimin gɔli 23 November 2020.Ghana daa lee bi tooi di la nasara lala maachi ŋɔ ni,dama Morocco daa di Ghana pɔ yini yɔli. Amaa,bɛ ni daa ti yɛn ŋmɛ n pahi buyi, o daa nyɛla ŋun di "brace". Di daa nyɛla din sɔŋ ka Ghana di nasara pɔra anahi yɔli (4-0).<ref>{{Cite web|date=2020-11-30|title=Black Princesses defeat Morocco 4-0 in second international friendly|url=https://citisportsonline.com/2020/11/30/black-princesses-defeat-morocco-4-0-in-second-international-friendly/|access-date=2022-08-23|website=Citi Sports Online|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|last=Association|first=Ghana Football|title=Mukarama double inspires Black Princesses revenge against Morocco|url=https://www.ghanafa.org/mukarama-double-inspires-black-princesses-revenge-against-morocco|access-date=2022-08-23|website=www.ghanafa.org|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|title=Abdulai brace redeems Ghana U20 women against Morocco {{!}} Goal.com|url=https://www.goal.com/en-gh/news/abdulai-brace-redeems-ghana-u20-women-against-morocco/1oq5cekvslshs1947q65ocyqy6|access-date=2022-08-23|website=www.goal.com}}</ref>
== Kpaŋ maŋ pina ==
'''Ghana'''
* WAFU Zone B Women's Cup Third place : 2019<ref>{{Cite web|date=2019-05-19|title=2019 Women's WAFU: Black Queens beat Mali on penalties to win bronze|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/SportsArchive/2019-Women-s-WAFU-Black-Queens-beat-Mali-on-penalties-to-win-bronze-747549|access-date=2022-08-23|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
== O maŋa maŋa ni di pini shɛŋa ==
*FIFA Under 17 Women's World Cup Golden Shoe: 2018<ref>{{Cite web|last=Association|first=Ghana Football|title=Black Maidens captain Mukarama Abdulai wins Golden Boot at FIFA U17 WWC|url=https://www.ghanafa.org/black-maidens-captain-mukarama-abdulai-wins-golden-boot-at-fifa-u17-wwc|access-date=2022-08-23|website=www.ghanafa.org|language=en}}</ref>
* FIFA Under 17 Women's World Cup Bronze Ball: 2018
* SWAG Women's Footballer of the Year: 2018<ref>{{Cite web|title=SWAG AWARDS: Mukarama Abdulai Adjudged Women Footballer Of The Year|url=https://www.modernghana.com/sports/931874/swag-awards-mukarama-abdulai-adjudged-women-footballer-of-t.html|access-date=2022-08-23|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
* Ghana Football Awards Women's Footballer of the Year: 2019<ref>{{Cite web|date=2019-07-22|title=17 year-old Mukarama Abdulai wins women’s footballer of the year at Ghana Football Awards|url=https://citinewsroom.com/2019/07/17-year-old-mukarama-abdulai-wins-womens-footballer-of-the-year-at-ghana-football-awards/|access-date=2022-08-23|website=Citinewsroom - Comprehensive News in Ghana|language=en-US}}</ref>
* Ghana Football Awards Rising Star Award: 2019<ref>{{Cite web|date=2019-07-22|title=Ghana Football Awards: Mukarama Abdulai wins Women's Football & Future Star awards|url=https://ghanasoccernet.com/ghana-football-awards-mukarama-abdulai-wins-womens-football-future-star-awards|access-date=2022-08-23|website=GhanaSoccernet|language=en}}</ref>
== Kundivira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Deima ni yiɣ'jam]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
smws0l4bcnd18fwmcfqo233rmbektkz
44531
44530
2022-08-24T14:21:54Z
Sir Amugi
124
added [[Category:Paɣa]] using [[WP:HC|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{Bio}}
{{E-Class}}
'''Mukarama Abdulai''' nyɛla bɔlli ŋmɛra ŋun yi [[Ghana]] na. O nyɛla Ghana boli ŋmɛri biŋ ŋun ŋmɛri tooni n tiri "[[Spanish club Deportivo Alavés]]<nowiki>''</nowiki><ref>{{Cite web|date=2021-07-16|title=Black Princesses striker Abdulai Mukarama joins Spanish club Deportivo Alaves Femenino|url=https://ghanasoccernet.com/black-princesses-striker-abdulai-mukarama-joins-spanish-club-deportivo-alaves-femenino|access-date=2022-08-23|website=GhanaSoccernet|language=en}}</ref>. Bɛ dɔɣi o la silimin gɔli October biɛɣu pia ni ayɔbu, yuuni 2002.
== O shikuru baŋsim bohambu ==
=== '''University For Development Studies (UDS).''' ===
Yuuni 2018, bɛ daa kpuɣi Mukarama niŋ Shikuru shɛli ti ni boli "[[University for Development Studies (UDS)|University For Development Studies]] (UDS)" la. O ni daa kpe [[Shikuru]] ŋɔ ni o daa pahi la boli ŋmɛriba ban pun be di ni zuɣu. Yuuni 2019 bɛ ni daa ti yɛn ŋmɛ "[[8th edition of the Ghana University Sports Association (GUSA) mini games]]" la, ŋuni ka bɛ daa che ka o gari tooni lee shikuru ŋɔ [[paɣaba]] ŋɔ bɔli ŋmɛri tooni (captain). O no daa gari tooni zaŋ paɣaba ŋɔ ŋmɛ bolli ŋɔ bɛ daa nyɛla ban di nasara. Bipuɣingu ŋɔ daa nyɛla ŋun di pɔra ata bolli li ŋɔ ŋmɛbu ni. So da bi tooi di pɔri paagi o. Ka di zuɣu daa che ka bɛ piigi o bol'ŋmɛri ŋun ti pɔri pam bolli ŋɔ ŋmɛbu ni. Bɛ daa lan piigi o boli ŋmɛri ŋun kpaŋ o maŋa nyaŋ sɔ kam.<ref>{{Cite web|date=2019-01-05|title=UDS tops GUSA games|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/SportsArchive/UDS-tops-GUSA-games-713006|access-date=2022-08-23|website=GhanaWeb|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2019-01-06|title=UDS whips UCC, UG in soccer|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/SportsArchive/UDS-whips-UCC-UG-in-soccer-713175|access-date=2022-08-23|website=GhanaWeb|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|last=Duah|first=George|date=2019-01-07|title=Abdulai Mukarama leads UDS to 2019 GUSA Mini Trophy at Cape Coast Stadium|url=https://www.kyfilla.com/abdulai-mukarama-leads-uds-to-2019-gusa-mini-trophy-at-cape-coast-stadium/|access-date=2022-08-23|website=kyfilla.com|language=en-US}}</ref>
==== Tyler Junior College. ====
Yuuni 2019,silimiin gɔli August, O daa nyɛla bɛ ni zaŋ sɔ chaŋ ni o ti tuɣi o bohambu Shikuru shɛli din be [[Texas]], [[USA]] ka di yuli booni [[Tyler Junior College]] la. O daa nyɛla ŋun be bohambu ŋɔ ni ka lan ŋmɛri o bɔlli.<ref>{{Cite web|date=2019-08-19|title=Mukarama Abdulai gets US university scholarship|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/SportsArchive/Mukarama-Abdulai-gets-US-university-scholarship-773171|access-date=2022-08-23|website=GhanaWeb|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2019-08-17|title=Maidens star Mukarama Abdulai gets scholarship to study in the United States|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/SportsArchive/Maidens-star-Mukarama-Abdulai-gets-scholarship-to-study-in-the-United-States-772876|access-date=2022-08-23|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>. "[[Tyler Junior College women's soccer team]]" la ni daa yɛn ŋmɛ bɛ yuuni yuuni bɔla ni bɛ bɔli ŋmɛri taba la, Mukarama daa nyɛla ŋun di pɔɣu pishi ni ayɔpɔin (27 goals). Ka daa lan nyɛ ŋun sɔŋ ka bɛ di pɔɣu pia ni ata (13 goals). O kpaŋ maŋa lala diɛma ŋɔ ni daa che ka bɛ kpuɣi kpaŋ maŋa kopu din nyɛ ([[2019 NJCAA Gulf South District Championship]]).<ref>{{Cite web|date=2019-11-11|title=Mukarama Abdulai scores 23 goals to help Tyler JC win South District Championship|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/SportsArchive/Mukarama-Abdulai-scores-23-goals-to-help-Tyler-JC-win-South-District-Championship-798195|access-date=2022-08-23|website=GhanaWeb|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2019-11-11|title=Ghana star Mukarama Abdulai bangs in 23 goals as Tyler Junior College win NJCAA Gulf South District Championship|url=https://ghanasoccernet.com/ghana-star-mukarama-abdulai-bangs-in-23-goals-as-tyler-junior-college-win-njcaa-gulf-south-district-championship|access-date=2022-08-23|website=GhanaSoccernet|language=en}}</ref> Bɛ daa lan di nasara zaŋ chaŋ "[[NJCAA Women's Soccer Championship]]".
Bɛ ni daa ti yɛn labi ŋmɛ lala tabɔ bɔlli ŋɔ o daa lan nyɛla ŋun di pɔɣu pishi ni ata,ka sɔŋ ka bɛ di pɔɣu pia. O lala kpaŋ maŋa ŋɔ daa lan nyɛla din sɔŋsi ka kpuɣi "2020 "NJCAA Gulf South District Championship" mini "NJCAA Women's Soccer Championship" n pahi bɛ buyi ni. Din bo ŋɔ wuhi ya ni bɛ daa kpuɣi li mi pa taba buyi ka naɣibu ka dini.<ref>{{Cite web|title=Tyler wins 5th women's soccer championship|url=https://njcaa.org/sports/wsoc/2020-21/div1/national_championship/championship_recap|access-date=2022-08-23|website=NJCAA|language=en}}</ref> Bɛ marchi di daa nyɛ bahigu o da nyɛla ŋun di "[[brace]]" Tyler College ni daa di [[Salt Lake]] (Utah) 2-0 la,ka di daa naai 18-0.<ref>{{Cite web|date=2021-06-10|title=Ghanaian star Abdulai Mukarama wins MVP as Tyler College finish season as National champions|url=https://ghanasoccernet.com/ghanaian-star-abdulai-mukarama-wins-mvp-as-tyler-college-finish-season-as-national-champions|access-date=2022-08-23|website=GhanaSoccernet|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|title=Tyler wins 5th women's soccer championship|url=https://njcaa.org/sports/wsoc/2020-21/div1/national_championship/championship_recap|access-date=2022-08-23|website=NJCAA|language=en}}</ref> Diɛma ni yiɣi jam ŋɔ ni daa ti yɛn naai, bɛ daa piigi o la pɔdiri gonaati,pɔnchi nima kpɛma ni bol'ŋmɛri sɔ sɔkam ni mali nintiɣili ti.<ref>{{Cite web|title=2020 NJCAA DI Women's Soccer Championship - Tournament Awards|url=https://njcaa.org/sports/wsoc/2020-21/div1/national_championship/awards|access-date=2022-08-23|website=NJCAA|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|title=OFFICIAL: Black Queens forward Abdulai Mukarama joins Deportivo Alavés - Kickgh.com|url=https://www.kickgh.com/more/women-football/14062-official-black-queens-forward-abdulai-mukarama-joins-deportivo-alaves|access-date=2022-08-23|website=www.kickgh.com|language=en-gb}}</ref><ref>{{Cite web|title=UnitedSucces - The worldwide network of women business owners|url=http://www.unitedsucces.com/|access-date=2022-08-23|website=www.unitedsucces.com|language=en}}</ref>
== Bɔlli ŋmɛbu piligu ==
Abdulai Mukarama daa kpe la "[[Ghana Premier League]]" yaɣili [[Northern Ladies FC]],yuuni 2011 o ni daa nyɛ yuma awɔi.<ref>{{Cite web|date=2020-05-13|title=Fruit of Defiance: The rise of Mukarama Abdulai|url=https://citisportsonline.com/2020/05/13/fruit-of-defiance-the-rise-of-mukarama-abdulai/|access-date=2022-08-23|website=Citi Sports Online|language=en-US}}</ref>Bɛ ni daa pili bɛ yuuni 2020-21 yuuni bola la ŋmɛbu, o daa di la pɔri ata bɛ mini [[Ashtown Ladies]] ni daa ŋmɛ silimin gɔli 17th,January 2021. Amaa Ashtown Ladies gba daa nyɛla ban pii pɔ yini,ka bɔlli maa daa naa 3-1. Mukarama daa di la pɔra ayi tuuli minti pihinahi ni anu la ni(first half),bɛ ni daa yi n ti vuhi ka labi na, ka o daa di pɔ yini ka di niŋ pɔra ata,pɔ yini (3-1).Lala maachi ŋɔ n daa nyɛ bɛ ni di shɛli nasara tuuli.<ref>{{Citation|title=Mukarama Abdulai|date=2022-08-13|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Mukarama_Abdulai&oldid=1104263118|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-08-23}}</ref>
Silimin gɔli 16 July 2021, Deportivo Alavés Gloriosas, daa yina ti di gbana zuɣu ni Mukarama ŋmɛ bɔlli tiba yuma ayi,ka kpuɣi alikawle ni o be bɛ sani hali ni yuuni 2023.<ref>{{Cite web|title=Las Gloriosas se refuerzan con Abdulai Mukarama {{!}} Alavés - Web Oficial|url=https://www.deportivoalaves.com/noticia/las-gloriosas-se-refuerzan-con-abdulai-mukarama|access-date=2022-08-23|website=Las Gloriosas se refuerzan con Abdulai Mukarama {{!}} Alavés - Web Oficial|language=es}}</ref><ref>{{Cite web|last=Osman|first=Abdul Wadudu|title=OFFICIAL : Deportivo Alaves announce the signing of Mukarama Abdulai – Football Made In Ghana|url=https://footballmadeinghana.com/2021/07/16/official-deportivo-alaves-announce-the-signing-of-mukarama-abdulai/|access-date=2022-08-23|language=en-US}}</ref>
== Tiŋduya bɔlli ŋmɛbu lahabaya ==
Ŋuni n daa nyɛ bɔlli ŋmɛri kpɛma (captain) n ti Ghana bipuɣinsi bɔlli li ŋmɛriba "2018 FIFA U-17 Women's World Cup" din daa ŋmu Uruguay la.<ref>{{Cite news|title=Ghana exit U-17 Women's WC on penalties|language=en-GB|work=BBC Sport|url=https://www.bbc.com/sport/football/46337587|access-date=2022-08-23}}</ref> Bɛ daa ti o salima namda di ni daa niŋ ka o di pɔ gahinda di baa ayopɔin ka sɔŋ ka bɛ di baa ayi la. Ghana mini Uruguay (tiŋgbani shɛli ni bɔlla ŋɔ ni daa ŋmɛri la), o ko daa nyɛla ŋun di pɔra ata. Ka bɛ daa lan ti o "Bronze Ball".<ref>{{Cite web|last=Association|first=Ghana Football|title=Black Maidens captain Mukarama Abdulai wins Golden Boot at FIFA U17 WWC|url=https://www.ghanafa.org/black-maidens-captain-mukarama-abdulai-wins-golden-boot-at-fifa-u17-wwc|access-date=2022-08-23|website=www.ghanafa.org|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|title=Maidens, Uruguay in tricky opener|url=https://www.graphic.com.gh/sports/sports-news/maidens-uruguay-in-tricky-opener.html|access-date=2022-08-23|website=Graphic Online|language=en-gb}}</ref> O ŋmariga ni daa puhi bɔlli ŋɔ ŋmɛbu ni, O mini Grace Asantewaa ni Faustina Ampah daa kpaɣiri taba bɔ SWAG nim' "paɣaba bɔlli ŋmɛri gonaati tali yuuni 2018, ka o daa lan di li.<ref>{{Cite web|title=SWAG AWARDS: Mukarama Abdulai Adjudged Women Footballer Of The Year|url=https://www.modernghana.com/sports/931874/swag-awards-mukarama-abdulai-adjudged-women-footballer-of-t.html|access-date=2022-08-23|website=Modern Ghana|language=en}}</ref> Yuuni 2019, "2019 WAFU Zone B Women's Cup" nima daa nyɛla ban boli o ni o ti ŋmɛ bɔlli sɔŋ ba. O ni daa chaŋ, Ghanamini Senegal n daa ŋmɛ maachi tuuli, ka o daa di pɔɣu ti Ghana. Ghana daa nyɛla ban di nasara Senegal zuɣu di ni daa niŋ ka bɔlli ŋɔ yiɣisi pɔra ayi yoli (2-0).<ref>{{Cite web|title=Wafu Women's Cup: Senegal 0-2 Ghana - Evelyn Badu and Abdulai Mukarama hand Black Queens winning start {{!}} Goal.com|url=https://www.goal.com/en-us/news/wafu-womens-cup-senegal-0-2-ghana-evelyn-badu-and-abdulai/1i0mqkecvv6sh17gvivpxj1wi6|access-date=2022-08-23|website=www.goal.com}}</ref> Din nyaaŋa bɛ daa zaŋ Mukarama pahi Ghana bɔlli ŋmɛriba ban yuma chaŋ yuun pishi pɔlo. Bɛ daa lan piigi o bɛ bɔli ŋmɛri kpɛm guli bɛ mini Morocco nima zosimli bɔlli din daa yɛn ŋmɛ silimin gɔli November 2022 yuuni la. Lala bɔlli ŋɔ daa ŋmɛ la silimin gɔli 23 November 2020.Ghana daa lee bi tooi di la nasara lala maachi ŋɔ ni,dama Morocco daa di Ghana pɔ yini yɔli. Amaa,bɛ ni daa ti yɛn ŋmɛ n pahi buyi, o daa nyɛla ŋun di "brace". Di daa nyɛla din sɔŋ ka Ghana di nasara pɔra anahi yɔli (4-0).<ref>{{Cite web|date=2020-11-30|title=Black Princesses defeat Morocco 4-0 in second international friendly|url=https://citisportsonline.com/2020/11/30/black-princesses-defeat-morocco-4-0-in-second-international-friendly/|access-date=2022-08-23|website=Citi Sports Online|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|last=Association|first=Ghana Football|title=Mukarama double inspires Black Princesses revenge against Morocco|url=https://www.ghanafa.org/mukarama-double-inspires-black-princesses-revenge-against-morocco|access-date=2022-08-23|website=www.ghanafa.org|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|title=Abdulai brace redeems Ghana U20 women against Morocco {{!}} Goal.com|url=https://www.goal.com/en-gh/news/abdulai-brace-redeems-ghana-u20-women-against-morocco/1oq5cekvslshs1947q65ocyqy6|access-date=2022-08-23|website=www.goal.com}}</ref>
== Kpaŋ maŋ pina ==
'''Ghana'''
* WAFU Zone B Women's Cup Third place : 2019<ref>{{Cite web|date=2019-05-19|title=2019 Women's WAFU: Black Queens beat Mali on penalties to win bronze|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/SportsArchive/2019-Women-s-WAFU-Black-Queens-beat-Mali-on-penalties-to-win-bronze-747549|access-date=2022-08-23|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>
== O maŋa maŋa ni di pini shɛŋa ==
*FIFA Under 17 Women's World Cup Golden Shoe: 2018<ref>{{Cite web|last=Association|first=Ghana Football|title=Black Maidens captain Mukarama Abdulai wins Golden Boot at FIFA U17 WWC|url=https://www.ghanafa.org/black-maidens-captain-mukarama-abdulai-wins-golden-boot-at-fifa-u17-wwc|access-date=2022-08-23|website=www.ghanafa.org|language=en}}</ref>
* FIFA Under 17 Women's World Cup Bronze Ball: 2018
* SWAG Women's Footballer of the Year: 2018<ref>{{Cite web|title=SWAG AWARDS: Mukarama Abdulai Adjudged Women Footballer Of The Year|url=https://www.modernghana.com/sports/931874/swag-awards-mukarama-abdulai-adjudged-women-footballer-of-t.html|access-date=2022-08-23|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
* Ghana Football Awards Women's Footballer of the Year: 2019<ref>{{Cite web|date=2019-07-22|title=17 year-old Mukarama Abdulai wins women’s footballer of the year at Ghana Football Awards|url=https://citinewsroom.com/2019/07/17-year-old-mukarama-abdulai-wins-womens-footballer-of-the-year-at-ghana-football-awards/|access-date=2022-08-23|website=Citinewsroom - Comprehensive News in Ghana|language=en-US}}</ref>
* Ghana Football Awards Rising Star Award: 2019<ref>{{Cite web|date=2019-07-22|title=Ghana Football Awards: Mukarama Abdulai wins Women's Football & Future Star awards|url=https://ghanasoccernet.com/ghana-football-awards-mukarama-abdulai-wins-womens-football-future-star-awards|access-date=2022-08-23|website=GhanaSoccernet|language=en}}</ref>
== Kundivira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Deima ni yiɣ'jam]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Paɣa]]
hqo16k9cukhlmgp3wo3herjv9lifgxc
Ŋun su:AFAIBRAHIM
2
11563
44532
33382
2022-08-24T14:26:53Z
Sir Amugi
124
added [[Category:Lahabaya zaa]] using [[WP:HC|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
Abdul Karim Ibrahim is my name. I am a [[Secretary]] by profession and currently work as a Stenographer Secretary at [[Nanton Education Office]]. I'm living in [[Tuutingli]] but my family is originated from [[Langogu]] in the [[Karaga]] District of northern part of [[Ghana]]. My father is Mahama Iddi and my mother is Sibidoo Azaratu.
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
rlrf262n7c3e7hedkzjg77p2e1f64ks